diff --git "a/Sebilürreşad_cilt_11.txt" "b/Sebilürreşad_cilt_11.txt" new file mode 100644--- /dev/null +++ "b/Sebilürreşad_cilt_11.txt" @@ -0,0 +1,17804 @@ +|\/| +_____ + + + SEBILÜRREŞAD Cild 11 + - + Unknown + 279833 + 65088 + 17804 + +_____ + +Demek ki: +Cami’i kurbündeyiz Süleyman’ın. +– “Demek” de var mı ya? +Karşında! +– Lakin insanın Nasıl kararmada maziye tırmanan nazarı! +Bugün bizim tepemizden bakan şu asarı Sıyanet eylemeden aciziz değil yapmak... +– Hakikat öyle! +Şu ma’bed nedir? +Şu haşmete bak! +– Bırak ki cami’i dünyada olmaz öyle eser; Fakat nedir şu heyakil nedir şu medreseler! +Uzaktan andırıyorlar nitak-ı simini Ki sarmak isteyerek vahdetin nedimesini Atılmış üç tarafından kemend olup beline; Fakat değil beli damanı geçmemiş eline! +Beşer değil mi? +Teali de etse irfanı Nasıl kucaklayabilsin harim-i Yezdan’ı? +Evet medaris o vahdet-seray-ı muhteşemin Önünde: +Hürmetidir dine her zaman ilmin. +Bütün şu kubbelerin mevce mevce silsilesi: +Huzur-i Hak’ta kapanmış sücud kafilesi! +– Bugün de öyle mi lakin? +– Değilse kimde kusur? +Bu na-halefliği biz yapmışız; selef ma’zur. +Oyup sıçan gibi her dört adımda bir kemeri Deden mi açmış o miskin kılıklı kahveleri? +Hayır deden sana bak hastahaneler yapmış; Yanında Mekteb-i Tıbbiyye’ler neler yapmış! +Şu gördüğün kocaman kütle yok mu? +Darü’t-Tıb. +– Demek: +Bu medrese Tıbbiyye Mektebi’ydi... +– Ayıp! +– Ayıp nedir? +– Bunu olsun görüp de bilmemeniz. +– Bakılsa öyle... +Fakat “bilmeyin!” diyen yine siz! +– Tababetin o kadar muhteremdi mevki’i ki: +Birer tabib-i fünun-aşina çıkar eski Müderrisinimizin en güzide efradı. +Yazık o nesl-i kerimin vefasız evladı Bırakmış öylece hiç bakmamış müesseseye; Neler görür neler insan girince medreseye! +Dolaşmak isteyerek daldığım olur ba’zı: +Adım başında asırlarca sa’yin enkazı Takılmamak hani kabil değil ayaklarına! +Nazar nüfuz edecek olsa hangi bir yığına: +Ya bir müdekkıkin esrar-ı tarumarı defin; Ya bir müşerrihin asarı saklı... +Hem ne hazin! +Çamurda saplı geniş rahleler bütün mermer... +Demek: +Muallimi teşrihi vermemiş ezber; Kitab-ı na’şı serip taşların uzunluğuna Açıp açıp okumuş karşısında bulduğuna. +Bugün o rahlelerin kendi na’ş olup yatıyor; Üzerlerinde bekarlar fasulye kaynatıyor! +Mehmed Akif Sahib ve Müdir-i Mes’ul: +H. +Eşref Edib Debistanü’l-Mezahib’de Muhsin-i Keşmiri Hindistan’daki mecusilerle hindilerin Yahudi ve hıristiyanların ve nihayet ve nafiz bir fikirle tedkık eylemiştir. +Müellif eserinde bir usul-i muayyen ta’kıb ederek İran ve Hind ahalisinin akaid-i diniyyelerine aid en küçük noktaları bile tedkıkatından hariç bırakmamıştır. +Eser “ Ta’lim ” namı altında ber-vech-i ati on iki baba ayrılmıştır: +Hıristiyanların Müslümanların Sadıkıyyelerin Vahidiyyelerin Ruşeniyyelerin Akaidi Akaid-i Sufiyyenin akaidine dair ta’lim Muhsin-i Keşmiri ünvanlı babında Iraniler namıyla da yad olunan Parsiler ve Sipasilerin İzdiyan Yezdaniyan Abadiyan Sipasiyan Huşiyan Enuşgan Azer-huşiyan ve Azeriyan şu’belerine ayrılmış olduklarını beyandan sonra bunların akaid-i asliyyelerinden bahse girişmiştir. +Sipasiyyeler Allah’ın künh ü mahiyetini bilmek mümkün olmadığına sıfat-ı ilahiyyenin zatının aynı bulunduğuna cüz’iyata ala-vechi’l-külli alim olduğuna cihanda vukua gelen herşeyin kendi iradesiyle husul bulduğuna i’tikad ederlermiş. +Müellif Sipasiyyelerin ibadat u i’tikadatından bahsederken bunların Abad ünvanlı kitaplarının ahkamına mubidlerine dair de ma’lumat vermeyi unutmamıştır. +Parsilerin akaidinden bahis olan ilk kitap on beş baba ayrılmıştır ve her babda sırasıyla Cemşaspayan Sahradyan Hazaiyan Raveyan Şidrengyan Peykeryan Meylaiyan Elaryan Şidabyan Ahşiyan Zerdüştyan Mezdekyan mezheblerine dair ma’lumat-ı lazime verilmiştir. +Debistan’ın yine bu kısmında Zend-Avesta ile Desatir’in mühim parçaları dercedilmiştir. +Muhsin-i Keşmiri Zend-Avesta ’dan bahsederken diyor ki: +Zend’de kaffe-i ulumdan bahsedilmiştir. +Fakat bunların bazıları remiz ve işaret tarikıyla zikrolunmuştur. +Kirman “düstur”ları nezdinde kadim Zend’den el-yevm on dört “nesk” mevcuddur. +Zend’in yedi neski İran’da zuhur eden muharebat esnasında zayi’ olmuşlar ve bilahare vuku’ bulan taharriyat neticesinde elde edilememişlerdir. +Kirman düsturları mecusi alimleri nezdinde bulunan “nesk”ler ber-vech-i atidir: +Çid Heça Nekheviş Vezda Menkehu Setisna Nekhiş İstarem beraber Desatir namı altında yad edilen kitaptan da pek çok dim İran’ı kaplayan sehabe-i zulmaniyi dağıtarak ahlafa bir saha-i tetebbu’ küşad etmişlerdir. +“Fani” mahlasıyla iştihar eden Muhsin-i Keşmiri’nin te’lifi Desatir’e nisbetle daha ziyade şayan-ı vüsuk u i’timad bir menba’ sayılabilir. +Keşmirli Muhsin-i Fani miladın’inci senesinde yani Şah-Cihan zamanında Hindistan’ın Keşmir beldesinde tevellüd etmiş ve medid bir hayat-ı sa’y ü tetebbu’ mahsulü olarak Debistanü’l-Mezahib’i te’life muvaffak olmuştu. +Kadi İbrahim namında bir zat sene-i hicrisinde Muhsin-i Fani’nin bu kitabını Hindistan’da tab’ u neşr etmiştir. +Desatir’e gelince; bu mecmuanın verdiği ma’lumat hurafat-ı esatiriyye ile mal-a-maldir. +Bunlar arasından hakıkati bulup çıkarmak için pek çok yorulmak icab eder. +Desatir peygamber olarak ta’dad ettiği zevatı aynı zamanda birer hükümdar gibi tasvir ediyor. +Herhalde Desatir’in verdiği ma’lumat toptan alınırsa intikada hiç tahammül göstermez. +Avrupa müsteşrikleri Desatir hakkında pek derin tetebbuatta bulunmuşlardır. +Mösyö Sasi Sacy vaktiyle Jurnal de Savan Yornnal des Savants ile neşr etmiş olduğu bir makalede Desatir’in son iki kitabının Hicret-i Muhammediyye’den altı veya yedi asır sonra Hindistan’da veya Hind’e mücavir bir mahalde yazılmış olduğunu ve diğer kitapların da Hicret-i Nebeviyye’nin ikinci veya üçüncü asırlarına aid bulunduğunu iddia eylemişti. +Fakat Sasi’nin şu mütalaasına bütün inkar edilemez. +Desatir ; hurafe-amiz intizamsızlığına esatiri hikayelerine rağmen yine kadim İran’a aid harekat-ı fikriyye ve diniyyeye dair yegane bir abide-i müracaattir. +Bu kitap herhalde tarih-i felsefe nokta-i nazarından şayan-ı tetebbu’ bir eserdir. +Münakkıd bir dimağ sonradan ilave edilen kısımları ayıracak olursa Iran-ı kadim an’anatiyle meslek-i felsefiyyesine dair Desatir’de pek çok hakıkatlere muttali’ olabilir. +Desatir on beş kitaptan mürekkep bir mecmuadır. +Guya bu kitaplar İran’da zuhur etmiş olan peygamberlere gönderilmiş berler hakkında birçok hurafat-ı esatiriyye naklediyor. +Desatir’den anlaşıldığına göre bu peygamberlerden birincisi Meh-abad sonuncusu da İkinci Sasan isminde olup meşhur Zerdüşt de bunların onüçüncüsüdür. +Meh-abad’ın Büzürk-abad namında bir kitabı vardır. +Meh-abad bu kitapta “Manistan” namını verdiği alem-i misalden uzun uzadıya bahs eylemiştir. +Meh-abad’dan sonra gelen on dört peygamber Vahşur bu zatın neşr etmiş olduğu dini takviye etmeye me’mur imişler. +An’ane Meh-abad Hanedanı’nın hükümran olduğu devri İran’ın en mes’ud ve en ziyade ihtişam-alud bir asrı olarak tasvir ediyor. +Fakat bilahare Meh-abad’ın ta’lim ettiği ahkam unutulmuş birçok fenalıklar zuhur etmiş halk ezilmeye başlamış ve bunun üzerine ikinci vahşur olan Ci-Efram bin Abad gelmiş. +“Ci” Azeri lugatinde pak ve nazif ma’nasınadır. +CiEfram’ın[?] halkı yani üçüncü vahşur “Şay Kelyun Ci-Alad” namındadır. +Şay Kelyu[n][?] yeni bir hanedanın müessisidir. +“Şay” ve “şai” Huda-perest demek olup bu hanedan “Şaiyan” yani “Allah’a tapanlar” namıyla iştihar eylemiştir. +Şaiyan Hanedanı İran’da bin sene kadar hükümran olmuştur. +Sonuncuları “Şay Mebhul”[?] zamanında bir takım karışıklıklar zuhur etmiş ve halk tarik-ı müstakımden ayrılmış olduğundan dördüncü vahşur olan Yasan zuhur etmiştir. +Yasan Şay Mebhul’ün[?] oğlu ve halefidir. +Yasan akıl müttakı ve aynı zamanda cesur ve adil bir zat olduğundan derhal asayiş ve intizamı iade etmiş ve adl ü şefkatiyle herkesin meveddetini celb eylemiştir. +Bu gibi evsafı haiz olması kendisine ferman-ferma ma’nasına olan Yasan isminin verilmesine sebep olmuştur. +An’ane-i Iraniyyeden anlaşıldığına nazaran Yasan’ın te’sis ettiği hanedanın doksan dokuz “salam” yani dokuz milyon dokuz yüz sene kadar hükümran olmuştur. +Sonuncuları Yasan Acam[?] namındadır. +Yasan Acam[?] vefat ettiği zaman kendisine halef olması zühd g ibadetle meşgul bir zat olduğundan hükümdarlığa meyil göstermeyerek guşe-i inzivasından ayrılmamışlar imiş. +Fakat İran’da zuhur eden ihtilal kanlı facialara yol açmış ortalık herc ü merc olarak asayiş ve intizam bozulmuş olduğundan Gülşah guşe-i inzivayı terke mecbur kalmıştır. +Gülşah ortaya atılarak evladlarını başına topladıktan sonra adl ü asayişin iadesine çalışmış ve muvaffak olmuştur. +Bu sebepten kendisine ebu’l-beşer ma’nasına olarak “Keyumers” namı verilmiştir. +Desatir Keyumers’e semadan kitap nazil olduğunu kaydediyor. +An’ane-i Iraniyye Siyamek Huşenk Tehmurs Cemşid Feridun Menuçehr Keyhusrev ve Zerdüşt’ün Keyumers’in ahfadından olduklarını gösteriyor. +Bunların kaffesi Mehabad Dini’ni kabul ederek vaz’ etmiş olduğu ayine sadık kalmışlar ve yalnız Zerdüşt muhalefet ibrazıyla yeni bir din olan hükümdarları Pişdadiyan Keyaniyan ve Sasaniyan namlarıyla dört tabakaya ayırmışlardır. +Desatir’de yekdiğerine muhalif ve te’lifleri gayr-i mümkün birçok hurafeler münderictir. +Rivayete nazaran Desatir’in verdiği on beş peygamberin sonuncusu olan İkinci Sasan hükümdarı Hüsrev-i Perviz zamanında gelmiş ve Sasaniyan Devleti’nin tarih-i inkırazından yani İran’ın Sa’d bin Vakkas tarafından istilasından dokuz sene evvel vefat etmiştir. +Zend Pehlevi ve Farisi lisanlarından büsbütün başka bir lehçe ile yazılmış olan Desatir İkinci Sasan tarafından kelime be-kelime Farisice tercüme edilmiş imiş. +Sasan’ın tercüme etmiş olduğu Desatir İngilizcesi’yle birlikte “Molla Firuz bin Kavus” tarafından miladın’inci senesinde Kalküta’da tab’ ve neşr edilmiştir ki eldeki kitaplar da bundan ibarettir. +İran’da Ateş-peresti Mezhebi’nin ilk evvel Zerdüşt tarafından te’sis edilmiş olduğu hakkındaki zan hatadan salim değildir. +Çünkü İran’da ateş-perestlik Prolatrie Mezhebi’nin mucid-i hakıkısi pişdadiyan hükümdarlarından Huşenk veya Menuçehr namındaki zatlardan biri olduğu muhakkaktır. +Ateşin mahiyeti akvam-ı maziyye nazarında bir sır gibi telakkı olunuyordu. +Kainata ifaza-i hayat eden şemsin zıya ve hararetiyle ateş arasında pek yakın bir münasebet olduğu görülüyor. +Yıldırım şimşek gibi ateşin bir manzara ile zuhur eden hadisat-ı cevviyye ise cahil du. +Ateşin hayat-ı beşere olan faide ve lüzumu ise havf ve hayret hissine bir de minnet ve meveddet hissi ilave ediyordu. +Akvam-ı kadime arasında ateşe karşı perverde edilen bu hislerdir ki bilahare ateş-perestliğe yol açmıştır. +Bi-payan ovalar berrak ve mükevkeb geceler Keldanileri nücum-perestliğe sevk etmiş olduğu gibi İran muhiti de İranlıları ateşe tapmaya teşvik eylemiştir. +vellidü’l-ma’ karbonilerin mebzul olduğundan ötede beride zuhur eden “gaz-ı müştail”ler akvam-ı cahile-i Iraniyyenin ateşe karşı perverde ettikleri hiss-i hürmet ve teabbüdü bir kat daha artırmıştır. +Ateş-perestlik beşeriyetin en kadim akıdesindendir. +Maamafih şems-perestliğin ateş-perestiden daha evvel zuhur etmiş olduğu da muhakkakat-ı tarihiyyedendir. +Hind’in akvam-ı kadimesini teşkil eden Arilerin “Ağnileri” Huşenk zamanında ateş-peresti şeklinde İran’a intikal ederek Pişdadiyan Sülalesi’nin hükümran olduğu müddetçe resmi ve umumi bir din halinde payidar olmuştur. +Fakat Pişdadiyan Sülalesi munkarız olarak mevki’lerini Keyaniyan Hanedanı işgal edince ateş-perestlik akıdesi de revac ve i’tibarını gaib etmiş ve yerine Keldanilerin Saibiyye Mezhebi yani şems ve kevakibe ibadet etmek adeti kaim olmuştur. +Saibiyye Mezhebi İran’a Keyaniyan Hanedanı’nın müessisi olan Keyhüsrev tarafından idhal edilmiş ve Kistasb zama[nı]na kadar mevki’-i hakimiyyette kalmıştır. +Saibiyye Mezhebi’nin revacı kadim ateş-perestiyi büsbütün unutturmamıştı. +Kistasb zamanında zuhur eden Zerdüşt bu kadim akıdenin üzerini kaplayan rimad-ı nisyanı kaldırmış ve Ateş-peresti Dini yeni baştan alev-riz-i iştial olmuştur. +Zerdüşt “ader” namını verdiği ateşi ikinci sınıf ilahlar miyanında ta’dad eylemiştir. +İskender-i Kebir’in İran’a hücumu Dara saltanatını ne bi-aman bir sadme ile sarmış ise ateş-perestliğe de o kadar müdhiş bir darbe indirmiştir. +İran şevketiyle birlikte sukut eden ateş-perestlik Sasaniyan Sülalesi’nin zuhuruna kadar hakister-i nisyan altında gizli kalmıştır. +Sasanilerin müessisi olan Erdeşir Babek İran saltanatını eylemiştir. +Üçüncü def’a ihya edilen bu akıde İslamiyet’in tarih-i zuhuruna kadar mevki’-i hakimiyyetini muhafaza etmiştir. +BİZDE AHLAK BİZDE TERBİYE – – Epikür’e göre üss-i ahlak “nef’”dir. +O da kabul ediyor ki haz “lezzet” hayr-ı mutlaktır. +Fakat bu haz aynı zamanda devamlı emin ve her türlü alamdan masun olmalıdır. +Garize ise kendi başına bizi bu neticeye isale kafi değildir. +Aklın da işe karışması zaruridir. +İşte ahlak ilminin yaşamak san’atının te’min-i faide etmesi bundan ileri geliyor. +Filvaki’ Epikür’e göre iki nevi’ haz vardır: +Hal-i harekette bulunan haz ki şedid ve müessir olur. +Fakat geçicidir; arkasından elemi de sürükler getirir. +Mu’tedil ve sakin olur; devamlıdır ve bir netice-i müellimesi yoktur. +Mukteza-yı hikmet; ikinciyi birinciye tercih etmektir. +Çünkü hayır en sehlü’t-tedarik olan şeydir. +İhtiyacat-ı tabiiyyenin tatmini elemin yokluğu demektir; başka şeye lüzum yoktur. +“Hakim bir arpa ekmeği ve biraz su ile mes’udiyette Jüpiter’le müsabakaya girişebilir.” Maamafih bu sıkı nazariye Epikür’ün şakirdi Metrodor Métrodore vasıtasıyla “nazariye-i hazz”a istihale etmiştir. +Esasen haz ve menfaat birbirlerine pek yakın komşudur. +Her iki nazariyeye göre artık haz “lezzet” “hayır”dan ibaret olunca bir mebde’ gibi takarrur eder ve herkes huzuz ve lezzatı bulduğu yerde iltikam etmekte serbest olur. +Sonra siz mesela sakin hazzı istersiniz diğer biri şiddetli hazzı tercih eder. +Bu da bir keyif ve mizaç Onsekizinci Asr’ın nihayetinde yetişen İngiliz feylosoflarından Bentham ahlakın ve hakkın mebde’-i evveli olmak üzere “faide veya saadet”i gösteriyor. +Saadet ona göre; “Yekun-ı a’zami-i alamdan tenzil edilmiş hadd-i a’zami-i huzuzdur. +Bir fiil leziz neticelerinin mecmuu elim neticelerinin yekununu tecavüz ettiği halde müfid aksi takdirde muzır olur. +Binaenaleyh ahlak a’mal-i insaniyyenin müfidiyetini hesab etmekten ibarettir. +O a’mal-i mezkurenin mu’tad neticelerini tecrübe sayesinde keşfederek tercih ve ihtiraz olanlarını gösterir. +Filvaki’ her vazife bir takım esbab-ı hissiyye ve hafiyye ile değil illet-i müfidiyyet vazifedir. +Çünkü her hesaba göre meydanda bir fazla-i haz bırakırlar. +Bu hesabı yapabilmek için Bentham’a göre lezzat ve alamı muhtelif yedi nokta-i nazardan tasavvur etmek lazımdır: +Şiddet olabilir. +Mücaveret. +Yakın Hazlar karib veya baid kat’i veya meşkuk olabilir. +Mahzıyet Haz mahz ve saf bütün elemlerden hali olandır. +Bereket Bir haz kendini diğer birçok huzuz ta’kıb ettiği vakit bereketli olur. +Bu’d Bir haz aynı zamanda ne kadar fazla eşhas tarafından tezevvuk olunabilirse o kadar geniş olur. +Anlaşılıyor ki bu feylosof hazları nisbet-i evsafa göre tefrik etmiyor: +Ona göre bütün huzuz hem-cinsdir veya aynı nev’e mensubdur; birbirlerinden yalnız kemmiyeten şiddet ve imtidad yahud halat-ı hariciyye ile mücaveret yakın… ilh. +ile ayrılırlar. +Şurası da şayan-ı dikkattir ki; Bentham faide veya saadetten suret-i zaruriyyede diğerlerinin nef’ini tarh ve ihrac etmiyor. +Bunun tamamıyla aksine olarak Bentham’a göre mebde’-i meşruiyyet en büyük kemmiyette bulunan saadet-i uzmadır: +Bununçün feylosof vezaifi ta’yin ederken nef’-i ictimaiye belki nef’-i şahsiden daha fazla merbut kalıyor. +Öyle ki onun düşüncesine göre; ferdi saadet umumi saadetten gayr-i kabil-i tefriktir ve bunun başlıca iki sebebi vardır: +Ferd kendini müdafaa edemez hayatın ihtiyacat-ı zaruriyye ve gun-a-gununu cem’iyet haricinde kendi başına tedarike muktedir değildir. +O halde onun menfaati diğerlerininki ken kendi namına da çalışmış olur.” hazları bizzat gördüğü yahud kendi hem-cinslerine hissettirdiği haz vasıtasıyla tahassul eyler. +Binaenaleyh hod-endiş; diğerlerinin saadetini saha-i endişesinden iskat etmekle hatta kendi mes’udiyeti nokta-i nazarından bile fena bir hesap yapmış hesabında yanılmış demek olur. +Stuart Mil Stuart Mill Bentham’ın nazariye-i ahlakıyyesini Hazların yalnız kemmiyetini değil keyfiyetini de hesaba alıyor. +Bazı lezzatta kendilerini gayr-i kabil-i mukayese bir hale koyan bir keyfiyet bir kıymet-i hakıkıyye valeur daha geniş… ilh. +fakat daha kaba huzuz ile muvazene edilince şartları veya neticeleri alam-ı azimeden ibaret bulunsa bile yine onlara şayan-ı tercih görünür. +Huzuz-ı ruhiyye veya kalbiyye ile huzuz-ı havassin mukayesesinden çıkacak netice işte böyledir. +“Na-hoşnud bir Sokrat olmak elbette mahzuz bir domuz olmaktan çok değerlidir.” Stuart Mil ahlakın mebde’-i evveli olmak üzere suret-i kat’iyyede “saadet-i beşeriyye”yi gösteriyor. +Bu saadeti i’laya ma’tuf olan her amel iyidir onu tehlikeye düşüren yahud ta’vik eden her amel de fenadır. +ri “menhec-i ihtibari” suretinde tashih olunmalıdır. +Yine mezkur makalenin sonlarına doğru okunan Şurası da var: +Haz denilen şey fa’iliyet-i insaniyyenin maksad ve binaenaleyh evveli değildir… ibaresindeki “ve binaenaleyh” ta’birini oradan kaldırarak bir cümle sonra gelen ibareyi şöyle okumalıdır: +“Gaye”de ve binaenaleyh “hayır”da baka’-i Medreselerin ıslah ve ihtiyacat-ı asırla mütenasiben inkişaf ve terakkısi için şimdiye kadar yazılan makalelere ortaya sürülen fikirlere dikkatle nigeh-ban olur ve bir vakitler Alem-i İslam’a neşr-i envar-ı maarif eden o müessese-i feyz-a-feyzin yükselmesini evc-i terakkıye suudunu müntesibininden bulunduğum cihetle değil salah-ı ümmeti onda gördüğüm haysiyetle ve bütün mevcudiyetimle ifrat-karane bir surette arzu ederdim. +Fakat devr-i ikbalinde beytü’l-hikmeleriyle revaku’l-hikmeleriyle darülfünunlarıyla alem-i ruh-ı ilmiyi zayi’ etmesi ihtiyacat-ı zamaneden bigane kalması sebebiyle girdiği girive-i inhitattan hufre-i tedenniden kurtulabilmesiyçün yazılan bu makaleler acaba neye yaradı?!. +Gerek bizde gerek evliya-yı umurda ne gibi te’sirler bıraktı?!. +Erbab-ı ihtisasımızdan mürekkep bir hey’et-i ilmiyye teşekkülü ve bu hey’et-i fazıladan ihtiyacat-ı asra muvafık tatbikından semerat-ı nafia iktitaf edilebilecek bir program tertibi temenni edilmişti; bu temennilerin hayyiz-arayı husul olması için daha ne kadar zaman bekleyeceğiz?!. +Cevabı hakıkaten bir abide-i hacalet teşkil edecek olan şu hayret-aver istifhamlara karşı insan ne diyeceğini bilmiyor. +Zannıma kalırsa bu ana kadar yazılan makaleler serd edilen fikirler bir ekseriyet-i munsıfeye lüzum-ı ıslahatı takdir ettirebilmekten başka bir şeye yaramadı. +Lakin yalnız ıslahatın lüzumuna kail olmakla iş biter mi idi? +Heyhat!.. +Hatta senelerce bu fikir üzerinde ısrar etsek –nitekim bidayet-i Meşrutiyet’ten beri yaptığımız gibi– tasavvuratımızın ayine-i fi’lde intıbaını te’min edemedikten sonra yine sıfru’l-yed çıkarız. +Herkesin ağzında; “Medreseler muhtac-ı ıslahtır!” nakaratı deveran edip duruyor; yetişir artık! +Bu da’va mertebe-i sübuta vardı meydan-ı alaniyyete bütün uryanlığıyla çıktı; bu hakıkat-i bedihiyyeyi tekrar edip durmakta bir faide mutasavver değildir. +Bundan sonra ıslahatın saha-i fi’liyyatında cevelan etmeli. +Vaktin kıymetini takdir edip bir muvaffakıyet göstermeksizin hayhuy ile geçirdiğimiz dört seneye acımalıyız. +Çünkü beklemeye tahammülümüz yoktur. +yine aylar seneler geçer. +Fakat bu def’a şimdiki programa bazı dürus-ı nafia ilave ederek zararlarımızı mümkün mertebe telafi etmeye çalışmalıyız. +Ez-cümle: +Dershanelere Lisan-ı Arab’ın ameli surette tahsilini te’min etmek üzere mükalemat ve temrinat-ı arabiyye dersi ilave etmek bizim için ne derece vacip ve ne kadar faidelidir? +Biz nereye varsak; “Senelerce Arapça okuduğunuz halde Arapça konuşmaktan bu lisanda tahriran Fakat haklıdırlar. +Çünkü bir lisanı öğrenmek demek evvela o lisan ile tekellüme kadir bulunmak saniyen o lisanda yazılmış kitapları okuyup anlayabilmek salisen o lisanda ifade-i tahririyyede bulunmak melekesini istihsal edebilmekten mek için her halde dershanelere mükaleme-i arabiyye dersi koymaya mecburuz. +Böyle olmadığı surette Arabi müntesibi olduğumuzu kimseye kabul ettiremeyiz. +Hem de bundan edeceğimiz istifade pek azim olacaktır. +Evvela; bu usul ile Lisan-ı Arab tahsil olunduktan sonra pekçok lügat hafızaya alınmış olacağından ilmi fenni ahlakı felsefi tarihi ne kadar asar-ı Arabiyye var ise kolayca anlayabiliriz. +Çünkü bu gibi asar elimizdeki kavaid kitaplarında olduğu gibi daima aynı kelimelerin tekerrürüyle hasıl olan örfi bir lisan ile yazılmayıp halis Arapça ile yazılmıştır. +Mesela; tarihten İbni Kuteybe’nin Kitabu’l-İmame ve’s-Siyase ’sinden bir bahsi veya İbnü’l-Esir’in Tarih-i Kamil’inden bir sahifeyi yahut da Mukaddimetü İbni Haldun’dan bir faslı açalım; dediğim lisan-ı örfiden eser görebilir miyiz? +Ne gezer! +Bilakis rengin kelimelerle donatılmış revnakdar cümleler tabiiliğini sadeliğini fasahatini muhafaza etmiş ma’nidar Halbuki usul-i temrin ve mükaleme üzere müddet-i medide mümaresat-ı lisaniyyede bulunmadıkça bu gibi asar-ı nafia kolaylıkla anlaşılamaz. +Saniyen; Mısır Bağdat Şam Sayda gibi şehirlerde milel-i terakkısine hadim Lisan-ı Arab ile yazılmış birçok mecelleler mecmualar neşrolunuyor. +Bu mecellelerde tefsire hadise tevhide tarihe fıkıh ve fetavaya lugat ve edebiyata teracim-i ahvale şuun-ı ilmiyyeye dair nadide makaleler tefrikalar yazılıyor Şeyh Muhammed Abduhlar Ferid Vecdiler gibi müstesna simalar zuhur ediyor da çoğumuzun bu hareket-i sebebi de yine bizim lisandaki noksani-i tahsilimiz oluyor. +Mesleğimiz namına bu hal-i esef-iştimale ne kadar ağlansa azdır. +Lakin Lisan-ı Arab böyle pratik surette mükemmelen tahsil ettirildikten sonra bu hallere bu biganeliklere nihayet verilir. +Her talib-i ilim diğer merakiz-i ilmiyyenin ahvalinden terakkısinden hareket-i fikriyyesinden asar-ı münteşiresinden haberdar olur. +Ve bu sayede bütün medaris kanun-ı tekamüle tevfikan ka’be-i terakkıye vasıl olur. +Hem de bilumum medreseliler kalb-i vahid gibi olup aralarında meslek-i hissi meslektaş sevgisi uyanır. +Mesleğimizin hayatı nokta-i nazarından pek mühim olan bu mes’ele hakkında kat’iyyen ihmalkar davranmamalıdır. +Çünkü tahsil-i lisan için en emin yol usul-i temrin olduğu aşikardır. +Bunu ilk evvel keşf eden “Emil Otto”dur. +Bilahare bu usul bilumum Avrupa lisanlarına tatbik olunup bundan pek çok semereler iktitaf edildiğini hatta en çetin lisanlardan ma’dud olan Alman ve İngiliz lisanları bile usul-i mezkure sayesinde altı yedi ayda tahsil olunduğunu Beşir Fuad Bey Usul-i Ta’lim’inde makam-ı istihsanda söylüyor. +Bütün milel-i müterakkıye böyle kolay ve müstahsen bir usul sayesinde bir mecburiyet-i siyasiyye ile yekdiğerinin lisanını anlamaya çalıştıkları sırada tahsilinde mecburiyet-i diniyye bulunan Arapça’yı usul-i mezkureye tevfik etmeye tahsilini sadeleştirmeye niçin çalışmayalım? +Emin olalım ki; iğlakat ve münazaat-ı lafzıyye ile ta’mikat-ı beyhude ile memlu olan hal-i hazır kavaid kitaplarından meleke-i lisaniyye husulünü beklemek çok beyhudedir. +Biz kavaid-i Arabiyyenin gayesi olan Lisan-ı Arabi’yi tekellümde hatadan ihtirazı ve kelam-ı Arabi’yi dürüst okumayı layıkıyla hasıl etmek için bile sade ve muhtasar bi-sud kıl ü kalden ari olan fakat müctehidler yetiştiren müdevvenat-ı mütekaddimine müracaat etmek ıztırarında bulunuyoruz. +Demek isterim ki; kavaidden maksud olan gayeyi bile te’min edemeyen elimizde mütedavil kavaid-i Arabiyye kitapları tahsil-i lisan için kat’iyyen kafi değildir. +Zaten kavaid tahsil olunmuş bir lisanı ta’mir ve ıslah içindir. +Şu halde insana lisanı öğretecek ya ehl-i lisanla ihtilat veya usul-i temrin ve mükaleme ta’kib etmekten başka bir şey değildir. +Binaenaleyh yine tekrar ediyorum: +Bu hususdaki noksanımızı telafi için bu seneden i’tibaren dershanelere “Mükalemat ve Temrinat-ı Arabiyye” dersini ilave derece-i vücubdadır. +Bulgarların Rumeli’de işgal eyledikleri müslüman memleketlerinde medeniyet namına irtikab ettikleri fazayihin mühimlerinden birisi de tanassur maddesi olmuş bu din düşmanları bu meydanda da hayli at oynatmıştır. +Büyük Kral! +Ferdinand’ın neşr ettiği ma’hud beyannamesiyle muharebenin Hilal ve Salib namına bir mücadele olduğunu i’lan eylemesine rağmen biz Rumeli[li]ler edyana bu derece hürmetsizliğin Yirminci Asr-ı medeniyyette bu mertebeye vasıl olacağını Avrupa alem-i medeniyyet ve etmiyorduk. +Biz öyle zannediyorduk ki; bu asırda iki hükumet iki asker arasında hadis olan bir muharebede muharebeye iştirak edenler saff-ı harbde iken duçar-ı taarruz olur; muharebede bulunmayanlar ihtiyarlar kadınlar çocuklar tecavüz görmezler belki de onların her türlü hakkına hürmet olunur. +Meğer öyle değilmiş; hukuk namına insaniyet namına medeniyet namına kainatta ne var ise bunların hepsini ayaklar altına almak Bulgarların şanından imiş. +Biz öyle zannediyorduk ki; muharebe olacak uğraşılacak neticede tarafeynden biri galib gelecek fakat galib gelen kuvvet mağlub olan hükumetin mecruhlarına esirlerine saff-ı harbden haric bulunanlara muharebesiz istila gören memleketler ahalisine bir şey denilmeyecek muharebenin Yirminci Asır’a layık bir muharebe olduğu fi’len de gösterilecek… Meğer öyle değilmiş; bu gibi asar-ı medeniyyeti Bulgarlar gibi şeref namına hiçbir şeye malik olmayan milletten beklemek müfteris hayvanlardan rahm ü şefkat ümid etmek kabilinden imiş. +Biz öyle zannediyorduk ki; muharebede her ne irtikab olunursa olunsun yalnız bir şey muhterem tutulacak: +Din. +Evet; dine taarruzu ma’bede tecavüzü hiç bekleyemiyorduk. +Meğer bunda da aldanmışız. +Neşriyat ve mutalaatımı mesmuattan ziyade meşhudata makalelerimde olduğu gibi bu hususda yine Siroz’daki halattan bahs edeceğim: +Bulgarlar kasabamıza girdikleri vakit –her yerde olduğu gibi– zabitan ve askerlerini kışlalarda değil müslüman hanelerinde yerleştirmişlerdi. +Bu hal Bulgar–Yunan münaferetine kadar devam etti. +O adavet başlayınca asker ve zabitlerin bir kısmı da Rum dostlarımızın hanelerine yerleştirilmeye başlandı. +Bidayet-i istilada taksimden bizim selamlığa da iki zabit olmadı. +Yüzlerce müslüman evi adeta birer askeri kulübü halini iktisab eyledi. +Bir gece bu acı misafirlerden birisi bize bir levha hediye etti ki sabahleyin o levhadan bütün şehre dükkanlara kahvelere ta’lik olunduğunu gördük. +Levha şu idi: +Kırk santim arzında altmış santim tulünde beyaz bir zeminin yukarısında sağ cihetinde Kral Ferdinand sol cihetinde Sırp Kralı Petre aşağı cihetinde sağda Yunanilerin o vakitki kralı ve şimdikinin pederi Yorgi onun mukabilinde de Karadağ Kralı Nikola. +Levhanın ortasında bir elinde murassa’ bir kılıç diğerinde müzeyyen bir Salib tutan genç yakışıklı bir kız. +Bu kızın ayakları altında gözlerimi yaşartan ruhumu sıkan o dakıkada beni kendimden geçiren bir…. +bir Osmanlı sancağı. +Ötesi berisi yırtılmış sapı kırılmış delik deşik olmuş şanlı fakat orada şansız şerefsiz sönük muhakkar bir Hilal. +Bu levhanın bir hocaya misafir olduğu evinde yattığı bir hane sahibine verilmesi suretiyle gösterilen bu terbiyesizliğin bu nezaketsizliğin ancak ve ancak Bulgar zabitlerine has olduğunu şayan-ı kayd görürüm. +Bununla da kalsa iyi. +Bu terbiyesiz binbaşı bende kaç gün misafir kalmış ise elime almadığım bu levha odanın duvarına asılmış mecburen odaya girip çıktıkça kalbime vicdanıma canıma hançerler gibi saplanmıştır. +likler hezeyanlar baş gösterdi. +Köylerde birçok insanlar tehdid yanlığa da’vet olundu. +Kabul etmeyen iki yüz elli müslüman şehid edildi. +Petriç’te Cum’a-i Bala’da altı yüz kişinin dinleri değiştirildi. +Razlık Kazası’nda bir müslüman kalmadı. +Koca bir kaza halkının yüzde kırkı şehid ellisi tanassur ettirildi; ancak yüzde onu firar edebildi. +Nevrekop’un üç bin haneye karib olan Ablaniçe Valfosel Sanofça Vulkova ve daha medikleri için muharebeden tam iki ay sonra topa tutuldu hak ile yeksan edildi. +Ahalisi erkek kadın çocuk bire kadar kılıçtan geçirildi. +Drama’nın Veçeç koluna bu maksadla giden bir müfreze ve birkaç papas ahaliyi kandıramadıklarıyçün bu havalide bir şey yapamadıklarını merkeze haber vermeleriyle “isyan ettiler” diye taraf-ı hükumetten gönderilen bir tabur asker ve bir batarya topla köyler ve köylüler tahrib edildi. +dine hürmet! +Bunu kim tahmin ederdi kim beklerdi? +Bulgarların Makedonya ve Trakya’daki bu hallerini bu gibi zulümlerini katillerini tahriblerini yazmaktan maksadımız “Avrupalılar görsün de bize yardım etsin” yahud “Bulgarlara bilmem ne yapsın” değil; asla ve kat’a bu maksadla yazmıyorum! +Yazıyorum ki; bunları bir taraftan Avrupalılar görsünler utansınlar arlansınlar. +Şimdiye kadar himaye ettikleri Bulgarların ne çiçek olduklarını anlasınlar. +Sonra da bizim müslümanlarımız ekserisinin başı laf anlamayan ağzı gem tutmayan kalın kafalı müslümanlarımız bu gibi ahvali görerek dinlerine dinlerini muhafaza noktasından dünyalarına adam akıllı sarılmak için ibret alsınlar da biraz kendilerine gelsinler. +Zira nasihat ile yola gelmeyen biz müslümanlar bu son sergüzeştlerden de mütenebbih olmayacak yola yatmayacak olursak artık buyurun bu ümmetin cenaze namazına vesselam. +Edirne’nin tekrar Osmanlılar tarafından fetih ve zabtı Hindistan ahali-i İslamiyyesinde azim meserret hissini uyandırmıştır. +Her evde her mahallede her mecma’ ve mahfilde meserret ve sevinç alaimi nümayan olmaya başlayıp ehl-i imanın yüzleri gülmekte kalbleri sürur ve şadmani ile kabarmaktadır. +Bu hissiyat-ı meserret-amizane yalnız Bombay’a münhasır olmayıp bilcümle Hindistan’a sirayet etmiştir diyebilirim. +Bu sözümü isbat için Hindistan’ın etraf ve eknaf-ı karibe ve baidesinden Bombay Başşehbenderhanesi’ne vürud eden tebriki mutazammın telgrafları irae etmek kafidir zannederim. +Mubalağasız arz ederim ki; yüzlerce telgraf Bombay’daki Osmanlı Şehbenderhanesi’ne Hindistan’ın her tarafından müslümanlardan müslüman encümen ve klüplerinden gönderilmiş ve Edirne’nin fethi üzerine samimi tebriklerini takdim eylemişlerdir. +Edirne’nin suret-i zabtıyla İbrahim ve Enver Beyler tarafından gösterilen hıdematı mübeyyin sadrazam paşa hazretleri tarafından çekilen telgraf [Bo]mbay Başşehbenderi Vekili Hasan Basri Bey tarafından İngilizce’ye tercüme edilerek Bombay’da intişar eden yevmi gazetelere gönderilmek suretiyle resmen i’lan-ı keyfiyyet edilmesi üzerine bura müslümanları akın akın beray-ı tebrik konsulatoya koşmuşlardır. +da –matbuata– derc etmekten bir türlü kendilerini alamıyorlar. +Osmanlıların muvaffakıyatını çekemediklerinden muvaffakıyat-ı mezkureyi mutazammın olan telgrafları “Crafty Turks” Hilekar Türkler ünvan ve serlevhası altında gazetelerine derc etmekten haya etmiyorlar. +Fakat bu beyanatla bu biçarelere Hind müslümanları tarafından asla ehemmiyet verilmemekte bilakis kin ve gayızları tahrik edilmektedir. +Madras şehrindeki müslümanlar azim bir miting akd ederek giltere ricalinin hükumet-i Osmaniyye aleyhindeki beyanatlarını protesto ederek Londra’daki Hindistan ve Müstemlekat Nezareti’ne şikayet-amiz telgraflar çekmişlerdir. +Kalküta’da Allahabad’da Aligarhda intişar eden elHilal Hemderd Vekil –Urdu lisanıyla intişar eder gazetelerdir– ve İngilizce olarak Dehli’de çıkan The Comrade İslam matbuatının beyanatı tamamıyla lehimizdedir. +Hatta bizim rafdarane ve ma’kulane makaleler yazamıyorlar. +İngiltere hükumetinin tam bu sırada bi-tarafane davranması lüzumuna dair Hindistan’ın her tarafında mitingler akd edileceğini konferanslar verileceğini baladaki gazetelerde haber verilmiştir. +Mitingin akdinden sonra huzzar tarafından ittihaz olunacak olan karar bit-tabi’ Londra’daki rical-i siyasiyye ile el-Hilal –Kalküta’da Urdu Lisanı’yla intişar eden bir gazetedir. +Sahibi Şehbal risale-i musavveresindeki resimleri tekrar basmak suretiyle Osmanlı kahramanlarını rical-i meşrutasını Hind müslümanlarına tanıttırmayı vazife edinmiş ve bunun üzerine İngilizlerin nazar-ı dikkatlerini celb eylemiştir. +Osmanlılar lehinde yazdığı makaleler o kadar güzel ve müdafaa-karane bir üslubda tahrir edilmiştir ki kendisine yazması ihtar edildiği halde ihtarat-ı mezkureyi ehemmiyet ve i’tibara almayarak eskisi gibi makale yazmakta devam eylemektedir.– Gazetesi son nüshasında işi daha ileriye götürerek Avrupa devletleriyle Balkan münasebatından hal-i hazırdaki asakir-i Osmaniyyenin Edirne’yi zabt eylemelerinden bahs ederken hissiyat-ı İslamiyyesini bir türlü zabt edemeyerek demiş ve İngilizlerin bütün bütün hiddetlerini celb eylemiştir. +Bombay’da müsafereten bulunmakta olan Hindistan’ın en meşhur ulemasından Leknehur [Leknev] şehrindeki “Nedvetü’l-Ulema’” Reisi Mevlana Şibli Nu’mani hazretlerini bugün ziyaret ettiğim sırada müşarun-ileyh hazretleri bu nüshayı bana gösterdikten sonra pek yakın bir zamanda İngilizler tarafından bu İslami ceridenin sahibi başına bir bela getirileceğini söz arasında söyledi. +İslamiyet ve Osmanlılık uğrunda menfaatini istihkar ve hayatını tehlikeye ilka eden bu zatı Osmanlılar elbette takdis ve tatyib-i hatırına himmet eyleyip bu suretle hak-şinas bir millet olduğumuzu Hindistan’daki müslüman kardeşlerimize fi’len göstermeliyiz. +Hemderd gazetesinde okunduğuna nazaran Madras müslümanları yalnız İngiltere’ye telgraf çekmekle iktifa etmeyip bilcümle Avrupa Düvel-i Muazzaması’na da Osmanlı–Bulgar Edirne’nin zabtı münasebetiyle Hemderd gazetesi başmakalesini Kayampet –Urdu lisanında inkılab demektir– ünvanı altında tahrir ederek Bulgarların hezimetlerini pek fena ve ta’ne-amiz bir lisanla yazıp Osmanlıların şehamet ve celadetlerini ber-averde-i zeban tekrim ve ta’zim etmiştir. +Mezkur makalenin can alacak cümlelerini kari’lerime tercüme ediyorum. +Okusunlar da buradaki müslüman kardeşlerinin hissiyat-ı uhuvvet-karanelerini alkışlasınlar. +Hemderd diyor ki: +“Osmanlı askerlerinin kolunu büşeklinde yazılmıştır. +kecek başka bir asker dünyada yoktur. +Böyle asker daha meşime-i maderden doğmamış ve doğmayacaktır. +Vird-i zebanı kelime-i mübeccele-i tevhid ve Allahü Ekber olan bir ordu hiçbir zaman küffar askerine mağlub olmaz. +Peygamber-i Zişan’ın ruh-ı muhteremi bunlarla beraberdir. +Evvelce mağlub oldularsa bu mağlubiyet Osmanlı ordusunu idare eden cahillere hainlere şamildir. +Osmanlı askerini iyi idare etselerdi zahire ve erzakı yerli yerine vaktiyle yollasalardı Osmanlı askeri dağları yerinden oynatacaktı. +Fakat eyvah yazıklar olsun ki muhterem Osmanlı ordusunun başında kumandanlığında Selanik’i beyhude yere teslim eden hain alçak Tahsin Paşalar bulunuyordu da onun için Osmanlılar mağlub oldular. +Şimdi ise o namussuz korkak herifler yerine İbrahim ve Enver Beyler gibi gençler bulunmaktadır. +Bunların kalbinde nur-ı İslamiyet satı’ ve lami’ olduğundan daima muvaffak oluyorlar. +Gazetemiz umum Hindistan ahali-i İslamiyyesi namına uzak mesafelerde baid memalikte yaşayan İslam kahramanlarına tebrikat-ı samimaneyi takdim eyler.” Hemderd Gazetesi bu makalesini dört buçuk sütunda bitiriyor. +Ruslara İngilizlerin uymamasını çürümüş ipleriyle kuyuya inmemelerini pek ma’nidar bir surette tavsiye ederek akıbet-endişane davranmalarını tavsiye ediyor. +Aksi takdirde İngiltere hükumeti tekrar Osmanlıları tazyik etmek suretiyle siyaseten Edirne’den çıkartmaya teşebbüs edecek olursa Hindistan’daki müslümanlar indinde nüfuz ve hürmetini gaib edeceğini müessir ve şedid bir lisanla beyan ediyor. +Makalesinin sonunda Farisiyyü’l-ibare olan: +ma’nidar beyti derc eylemiştir. +Yukarda isimlerini ta’dad eylediğim gazeteler Hindistan’ın en mühim şehirlerinde ta’lim ve terbiye görmüş ve umur-ı siyasiyye ve iktisadiyyeye bi-hakkın kesb-i vukuf eden genç müslümanlar tarafından neşr edilmektedir. +Bu gençler tahsil ve ta’limlerini Aligarh Darülfünun-ı İslamisi’nde kısiyle iştigal eylemeyi kendilerine bir vazife-i mukaddese addeylemişlerdir. +Bu gazetelerin mutalaası sayesinde Hind müslümanları arasında fevkalade bir tenevvür-i efkar hasıl olmuştur. +Az zaman içinde bu matbuat-ı İslamiyyenin nüfuzu Hindistan’ı baştan başa kaplamıştır. +halarını harfiyyen tercüme ettirip mutalaa eylemeyi vazife edinmişlerdir. +Sahib ve naşirlerinin harekat ve sekenat-ı ruz-merrelerini tedkık için birçok hafiyeler de hükumet tarafından ta’yin olunmuştur. +Hele İngiliz postahanelerinde dai-i şübhe olan mektuplar pek kolaylıkla açılmakta ve muhteviyatı zabt ve kayd edildikten sonra yine bu işe mahsus bir alet ve makine ile yapıştırılıp mürsel-i ileyhlerine isal edilmektedir. +Bu gibi gazetecilerin mektupları ara sıra icab eylediği zaman açılır. +Hindistan’daki İngilizler en ufak bir şeyden bir hareketten korkarlar. +Çünkü Hindistan’daki ihtilaller kargaşalıklar pek ani bir surette daima vuku’ bulmuştur. +Hükumet vaktinden evvel haber alamıyor. +Bu acı tecrübeyi İngilizler mühlik ve fırtınalı vukuat neticesinde öğrenmişlerdir. +Onun için her türlü teşebbüsata tevessül ederler. +Bengale Eyaleti’ndeki Hindular tamamıyla İngilizler aleyhinde bulunup müstakil bir Hindistan hükumetinin teşkili kara cahil zannediyor. +Halbuki bu milli kıyafetlere bürünen çehrelerde o kadar asar-ı zeka ve fetanet ve hubb-ı istiklal nümayan ve barizdir ki insanın nazar-ı dikkatini derhal celb ederler. +Ciddi ve metin bir tahsile malik olan Bengaleliler dahilde ve haricde İngilizler aleyhinde entrika çevirmekten bir an hali kalmıyorlar. +Paris’de Amerika’da Lozan’da İsviçre’de müteaddid komite ve gazeteleri vardır. +Paris’de Hindu “Madam Kama”nın ma’rifetiyle çıkan gazete İngiltere’nin en müdhiş bir düşmanıdır. +Bu gazetenin Brahma’nın en iyi sözlerinden olan bir cümle yazılmıştır: +“Hayat istiklaliyetten başka bir şey değildir; istiklallerini gaib eden milletlerle mezarlar içindeki ölüler beyninde bir fark yoktur.” İşte bu cümle doğrudan doğruya İngilizlerin siyaset-i müsta’miranelerinin aleyhinde bulunduğundan mezkur gazetenin Hindistan’a girmemesi için postahanelerde sahillerde teşebbüsat-ı fevkalade ihtiyar olunmuştur. +Nüshası bir yerde bulunursa bir kimsenin elinde tutulursa o yer o adam mahv olur biter; menfalarda mahbesler[de] zencir altında inlemeye mahkum olur. +sathi gözle Hindistan’da gezenler göremezler. +O sade-diller kuteh-binler yalnız Hindistan’ın temiz ve muntazam sokaklarını bulvarlarını görüp de İngiliz idaresine aldanırlar. +Bombay Valisi Lord Wellington birkaç ay evvel –yazın tir. +Usulen Bombay’daki anasır tarafından beyan-ı hoş-amedi zımnında nutuklar –ki ona adres diyorlar– okunur ve mezkur nutku muhtevi olan gümüş ve altun kutu bir hey’et vasıtasıyla valiye takdim edilir. +Bu hafta zarfında Bombay müslümanları tarafından bir hey’et intihab edilip mezkur nutkun kıraetiyle takdimi için Bombay’dan Pona’ya –ki yüz yirmi beş mil uzakta vaki’ bir yerdir kasabadır– gidildi. +Bu hey’et on kişiden mürekkeb Nutuk Mulay Refiuddin Ahmed tarafından okunup Kasım Ali Cirac-ı Bahai tarafından da vali olan lorda takdim olunmuştur. +Vali-i müşarun-ileyh bu esnada –Edirne’nin Osmanlılara geçmesi münasebetiyle– müslümanların hissiyatına vakıf olduğu cihetle pek mufassal bir cevap i’tasına mecbur olarak dolayısıyla Osmanlıların lehinde de her nasılsa Bombay valisinin nutku tamamıyla Osmanlıların lehindedir. +Kendi devletiyle bizim devletin arasındaki münasebatın ceğinden bahisdir. +Hind müslümanlarını Osmanlılara sıkıntıları esnasında yardım ettiklerinden beyan-ı memnuniyyet edip kendi dindaşlarına olan sadakatlerini tahsin ediyor. +Aynı zamanda hükumet-i Osmaniyyenin bu muharebe esnasında daha ziyade tecrübe ve dersler aldığından ve bu dersler sayesinde kuvvetli ve metin bir hükumet teşkil etmeye muvaffak olacaklarını ümid ettiğini söylemek suretiyle müslümanları tatyib eyliyor. +Nutk-ı mezkurun ne gibi bir saikla söylendiği tabii Edirne’nin Queen of East –Şark Kraliçesi– ma’nasını haiz olan Bombay valisinin nutkunda bize taalluk eden cümlelerin herbiri maani-i adide ve siyasiyyeyi cami’dir. +Her bir kelimesi bizim için bir düsturu’l-amel ve üssü’l-harekat makamındadır. +manlılara bir lisan-ı edeble işaret ve beyan ediyor. +Bombay valisi bu ana kadar her ne icraat yaptıysa hep müslümanların lehinde idi. +Müslümanların amalini tervic etmeye son derece meyyaldir. +Hatta; “İslam muhibbidir.” diye müslümanlar arasında şöhret-şiar bile olmuştur. +Fakat teessüf ederim ki Bombay başşehbender-i sabıkı Pona’ya kadar ufacık bir zahmeti ihtiyar etmemek için vali-i müşarun-ileyhle veda’ etmeksizin Bombay’dan infikak etti gitti. +Bombay valisine bir telgraf keşide etmekle –görüşemeyeceğini beyan ederek– iktifa eyledi. +Bu hareket kendi devlet ve milleti için zarardan başka bir ma’nayı tazammun etmez. +Ca’fer Beyefendi gibi zevat bundan sonra haricde değil dahilde istihdam olunmalıdır. +Zaten devletimizin siyasetini vaktiyle çığırından –su’-i tedbir ve ictihadıyla– çıkaran Rif’at Paşa’nın ta’yin ettiği şehbender ve süferalar bundan daha Me’mul ederim ki Halil Halid Beyefendi hazretleri Bombay’a muvasaletten sonra Ca’fer Bey’in yaptıklarını telafi eder de siyasetimizi bir mihver-i müstakıme irca’ eder. +Hindistan / Bombay Karacabey’den Kirmastı’ya dört saattir. +Maamafih araba –Anadolu otomobili diyeceğim– yaylı ve makaslı arabalar hatlığı kışın müstesnadır; hatta o zaman posta bile beygirler vasıtasıyla icra olunur. +Yollarda tesadüf olunan araziden başlıcaları belki kısm-ı a’zamı Çiftlikat-ı Hümayun Hazine-i Evkaf’a aid Balıklı Çiftliği ile Galib Paşa’nın cesim çiftlikleridir. +Kirmastı kazası Bursa’ya Bandırma’ya Susurluk nahiyesine saat mesafede olup ancak Karesi’ye merbut Balat nahiyesi Karesi’ye saat mesafede olduğu halde Kirmasti’ye saattir. +Balat nahiyesiyle Atranos Çayı’ndan gelen sular Camandar karyesinde birleşerek Kirmastı’nın ortasından geçip Apolyond Gölü’ne akar. +Gölün de deniz ile ittisali vardır. +Mukaddema Nafia Nezareti’nin Rauf Bey’e verip bilahare nez’ ettiği “Seyr-i Sefain Şirketi” imtiyazı buralarda da cari idi. +Eğer mezkur şirket kuvveden fiile çıkmış olsa idi Kirmastı’dan hareket eden bir vapur Marmara Denizi’nde soluğu alacak idi. +Ne çare ki birçok ümidler uyandıran mezkur şirketten hiçbir şey çıkmadı. +Kirmastı’nın toprağı gayet münbit mahsuldar kuvvetlidir. +Ova cihetlerinde kış mahsulü biçildikten sonra yaz mahsulü yetiştirilir. +Arpa biçilip yerine mısır ekildiği gibi. +Elhasıl türlü türlü meyveler ve sebzeler pek mebzuldür. +Yağ ve peyniri meşhurdur. +Haziran ayında yani yağ��n bol olduğu mevsimde İstanbul’da - guruşa satılan yağlar burada guruşa alınabilir. +Bunu bilen yağ toplayıcıları akın akın Kirmastı pazarına koşarlar. +Kirmastı kasabasına saat mesafede Gün doğdu karyesinde gayet mebzul ve bereketli kömür ma’deni olup hıristiyanlardan Gavril ve Andon nam vatandaşlar! +mezkur ma’denin ruhsatını almışlar bilahare bir İngiliz kumpanyasına imtiyazını devir ve ferağ etmişler. +Hal-i hazırda Bursa İngiliz konsolosunun delaletiyle işletiliyor. +Kasabaya bir buçuk [saat] mesafede gayet güzel ve saf petrol gazı bulunup Işıkoğlu İsmail Saatçi Kazım Efendiler ile Çakıroğlu Hasan Konyalı Hüseyin Ağalar müştereken ruhsatını almışlardır. +Bu ma’den cıva ile karışık bir halde bulunuyor. +Ayrıca cıvanın ruhsatını almaya çalışıyorlardı. +Ecnebi kumpanyalar tarafından bu ma’denin nasıl bir ma’den olduğunu anlamak için ma’den simsarları kimyagerler gelip duruyor. +Elbette bir gün emellerine nail olacaklar. +Ma’den sahiblerinden Işıkoğlu İsmail Efendi’yle görüştüm. +Dedim ki: +– Bu ma’deni kendiniz mi işleteceksiniz yoksa imtiyazını ahar bir kimseye mi ferağ edeceksiniz? +– Lakırdının doğrucası ma’lumunuzdur ki bu ma’deni satmak istiyoruz. +Mukaddema İslamlardan epey müracaat edenler bulundu ise de neticede hiçbir şey çıkmadı. +– Kimlere imtiyazını vermek istiyorsunuz? +– İslamlardan gayrisine!... +Çünkü bizim müslümanlar iş adamları kar ehli kimseler değillerdir. +Dedikodu safi lakırdı şebbis iş ehli adamlar ise de bu gibilerin kuvve-i maliyyesi ma’deni işletmeye kafi gelmediğinden diğer bir kısım ashab-ı yesar ve sermayenin şirketler teşkiliyle beş on yüz müslümanın bir araya birleşip bizlere müracaat etmemesinden naşi imtiyazını İslamlardan gayrisine vermeye mecburiyet hissettik. +– Demek ki İslamlara imtiyazı satmıyorsunuz! +– Evet satmayacağız; satmamaya karar verdik! +– Gelin inadınızdan vazgeçin de imtiyazı tercihan müslümanlara satınız. +Onlar da biraz para yüzü görsünler. +Ma’den nedir gaz nedir para nedir yaşamak nedir öğrensinler. +Memleketimizde tek bir gaz ma’deninin işletilememesinden ecnebi memleketlerine milyonlarca liralarımız akıp gidiyor. +Halbuki Anadolumuz’un bu mukaddes İslam yurdunun ma’denleri işletilecek olursa binlerce fakır perişan bizlerin terfih-i haline birçok kimselerin zengin olmasına ve bu yüzden devletin istifadesinden başka müslümanları da diğer anasır misilli yaşatmaya sebep olacaksınız. +Esasen ma’denin bulunduğu mahallin Kirmasti Deresi’ne yakın bulunması er-geç mezkur derenin seyr-i sefaine küşade bulundurulması elzem ve zaruri olduğundan bu ma’denden pek çok – Müslümanlardan yahud müslüman şirketlerinden eli ma’den işletmeye yakışır faal uzuvlar bul da imtiyazını satalım. +Emin ol ki diğerlerine on guruşa verirsek hem-dinimize hem-milletimize beş guruşa vereceğiz. +Hani ya öyle bir adam? +Hani ya öyle bir şirket? +Hani ya öyle bir duygu? +Ben bir şey diyemedim. +Cevap verebilen varsa buyursun söylesin! +Kirmastı’da cami’ dört-beş mescid vardır. +Başlıcaları Lala Şahin Paşa Şeyh Mütfi Züfer Bey Hamza Bey Cami’leri’dir. +Bu cevami’-i şerife içerisinde Rumeli Bulgaristan fatihlerinden mücahid-i a’zam Lala Şahin Paşa’nın kasabanın gayet güzel ferah-nak bir mevki’inde inşa-kerdesi olan cami’in hal-i hazırı hakkında biraz ma’lumat vermek istiyorum. +Vakıa Kirmastı[lı] müslüman kardeşlerim benim bu yazdıklarımdan memnun kalmayacaklardır. +Fakat dinlerine bu derece lakayd kalan bir halkın memnuniyetini düşünmeyi ben kendi nefsimce günah telakkı ediyorum. +Müslümanlığı de ma’bedlerini görmeli ne ağlanacak hal! +Ey müslüman ağalar; kadri bilinmeyen ni’met elden gider. +Bir gün gelir nakus-ı Salib sizi uyandırır; fakat o zaman Hilal-i İslam da bulutlara gömülmüş olur. +Cami’ ma’bedlikten çıkmış bir virane olmuş; pencerelerin çerçeveleri dökülmüş kırılmış camdan ise eser yok. +ve rengi simsiyah bir gaz lambası var ki şişesi yok. +Yere serilen kilimler lime lime olmuş; toz toprak içinde. +Sıvalar dökülmüş kiremitler bozulmuş duvarlar yıkılmış… Ey koca Şahin; mezardan kalk da kayıdsız ahfadını gör! +Halbuki cami’in vakfı da gayet zengin. +Birçok arazi ve emlaki var. +Heman Kirmastı’nın yarısı bu cami’in vakfıdır. +Öyle iken Ramazan-ı Şerif’de bir kandil bile yakılmıyormuş. +Cuma bayram namazından gayri hiçbir vakit namaz kılınmıyormuş. +Yolsuzluk bu kadar apaşikare bir hale gelmiş de yine ses çıkaran mütevellisine; “Yahu! +Vakfa ne bakmıyorsun? +Günah değil mi?” diyen yok. +Haydi Kirmastı ahalisi demiyor diyemiyor; ya Evkaf Nezareti’nin müessesat-ı İslamiyyeyi tedkık eden seyyar bir müfettişi yahud bu gibi işlerle uğraşır bir me’mur-ı mahsusu yok mu? +Lala Şahin Vakfı mütevellisi Bursa’da “Külahi-zadeler” imiş. +Vech-i tesmiyeyi tahkıka vaktim olmadı. +Eğer bu şukka-i acizi Külahi-zadeler’in yed-i bi-insafına vasıl olursa bütün müslümanlar namına teessüfümü tebliğ etsin. +Cami’-i şerifin ittisalinde harab bir medresesi de var. +Medresede hiçbir talebe mevcud olmadığı gibi müderris efendi de her ay bir def’a gelip medreseyi ziyaret ediyormuş. +Cami’-i şerifin sağ tarafında mağfurun türbesi bulunuyor. +Merhum ceddimi ziyaret ederek ruhuna bir Fatiha okudum ve başı ucunda ağladım. +Zaten bu İslam diyarında herşey ağlıyor ve sizi ağlatıyor. +Nereye baksanız bir levha-i giryan. +Hangi taşı kaldırsanız altından göz yaşları çıkıyor. +Biçare sahibsiz memleket! +Bakalım daha ne kadar zaman bu haller devam edecek?... +Her tarafta Müslümanlık sözde kalmış. +Ağızlarına bakarsanız herkes Müslümanlık iddiasında. +İsimlerini sorarsanız hep Ahmed Mehmed. +Fakat yaptıkları işlere gelince hiçbirinin Müslümanlık’la alakası yok! +Ey Kirmastı’nın kayıdsız müslümanları! +Eğer cami’e ihtiyacınız yok ise bu mübarek mukaddes mahalli dosta düşmana karşı bu halde bulundurmaktan ise bari yıkınız da o taşlarla ihtiyacı olanlar kendilerine bir ma’bed yapsınlar. +Ey gafil halk! +Topraklarınıza ma’bedlerinize sahib olun! +Zira sahibsiz mülke çok sahib çıkar. +Bir yere sahib olmak için tapu senedi kafi değildir. +Allah mülkünü salih kullarına yani çalışkan muhafazaya muktedir sahib-i salahiyet ve liyakat kimselere tahsis etmiştir: +Cami’lerinizi Allah’ın evlerini viran ederseniz emin olunuz ki Allah da sizin hanelerinizi ma’mur etmez. +Rumeli’nden ibret alınız. +O metruk o harab cami’ler şimdi çan sadalarıyla inliyor yaldızlarla boyanıyor. +Sizin ma’bedleriniz ise baykuşlara örümceklere me’va olmuş. +Bu hal karşısında ya utanıp yerlere giriniz yahud evlerinizden camları kilimleri söküp damlarınızdan kiremitleri çıkarıp süpürge elinizde o ma’bed-i mukaddesi ihya ve i’mar ediniz tozdan topraktan kurtarınız. +Zira putperestlerin bile ibadethaneleri bu halde değildir. +Bu hale dostlar ağlar düşmanlar güler. +Dostlarınızı ağlatmayın düşmanlarınızı güldürmeyin!.. +Perşembe akşamı idi; alaturka on iki buçuk sularında bulunduğumuz otel koridorunda sarıklı bir hocaefendi gidip geliyordu. +Arasıra garsonu görüyor birşeyler söylüyor yine geziniyordu. +Yarım saat kadar devam eden bu hal merakımızı mucib oldu. +Nihayet Abdürreşid Efendi sordu: +– Hocaefendi; bu vakit niçin burada dolaşıyorsunuz? +Ellerini oğuşturarak: +– Efendim! +dedi. +“İşgal edilen Dimetoka’da yarın Cuma namazını kıldırmak için bir hatib dü. +Harcırahın verilmesi için muhasebeci beye göndermişti; gittim fakat muhasebeci mektupçu beyin imzası olmadan veremiyormuş. +Mektupçu bey de şuradaki odada oturuyor. +Fakat garsona tenbih etmiş; “Kimse ararsa yoktur de” demiş. +– Bir saat evvel maarif müdiriyle beraber geldiler odaya girdiler perdeleri indirdiler; oradadırlar. +– Evet efendim; nihayet garson da gidip ne için beklediğimi söyledi fakat; “Muhasebeciye gitsin ne yaparsa yapsınlar” demiş. +Hayrette kaldım ne yapayım! +Ona gidiyorum; “Filana git!” diyor; buna geliyorum; “Ona git!” diyor. +Halbuki bu gece yola çıkacaktık. +Şimdi şu hale karşı ne demeli? +Allah’ın inayetiyle bir memleketimiz düşman elinden istirdad olunuyor; yarın Salib’den tathir edilmiş cami’-i şerifde namaz kılınacak Cenab-ı Hakk’a şükür edilecek. +Kumandan merkez-i vilayetten hatib istiyor; me’murin-i kiramımız ise keyiflerini terk edip de birini göndermenin çaresine bakmıyorlar üzerlerine mal bile etmiyorlar. +Bu halleri gözünle gör de sonra teessüf etme me’yus olma. +Söylesen düşman gülecek kalbinde saklasan derd büyüyecek. +“Allah cümlemize insaf ve salah versin” diyelim de geçelim. +Ferdası gün Müdafaa-i Milliyye’nin tertib ettiği tren-i mahsus İstanbul’dan beş yüze yakın züvvar getirdi. +Cumadan sonra Sultan Selim’de mevlidler okundu nutuklar söylendi dualar edildi. +Tasviri uzun sürmeseydi zamanı da geçmeseydi pek latif pek müstesna olan ve Hind Rusya Mısır Tunus gibi dünyanın muhtelif kıt’alarına mensub müslümanların hazır bulunduğu bu ictima’-ı dininin bu meclis-i ruhaninin kalblere bahş ettiği hazzı anlatırdım. +Yalnız hülasa olarak şunu söyleyeyim ki; ağlamadık asker ağlamadık Abdürreşid Efendi’nin nutk-ı müessirini o günün hatırasını te’bid için hülasaten şuraya kayd ediyorum. +Abdülaziz Çaviş sözünü bitirmek üzere iken Abdürreşid Efendi kürsüye çıktı. +Alem-i İslam’ın şu iki büyük siması Sultan Selim’in kürsi-i Afrika İslamlarını temsil edecek kadar ruha malik olan Abdülaziz Çaviş hazretleri Arapça gayet beliğ ve fasih nutkunu bitirir bitirmez Asya müslümanlarının mümessil-i zi-iştiharı Abdürreşid Efendi hazretleri söze başladı: +“Selamun aleyküm ey ihvan-ı müslimin! +Bin türlü felaketten sonra bize bu günleri nasib eden Cenab-ı Rabb-i Zü’l-Celal’e hamd ü sena olsun! +Ruh-ı şefikı hiçbir zaman ümmetinin üzerinden ayrılmayan Hazret-i Peygamber-i Zişan’a da salat ü selam olsun! +Ehl-i Salib orduları tarafından çiğnenen İslam’ın bu mukaddes ma’bed-i muazzamı bir hafta mukaddem kilise yapılmak ayat-ı beyyinatı kazımak yerine putları takmak için herşey rılmış küfür ve zulmet saçan lisanlar tanin-endaz olmaya başlamıştı. +Biz Allah’a karşı ne kadar asi olmuşuz ki felaketlerin leketlerimiz gitti yurtlarımız perişan oldu ırzlarımız kadınlarımızın namusları düşman ayakları altında çiğnendi en nihayet cami’lerimiz de kiliseye kalb edildi. +Musibet namına felaket namına ne varsa hepsini gördük bir asırlık mezalimi bir ayda çektik. +Bizi bu hallere getiren ne idi; hangi yed-i kahhar bir an Ey müslümanlar! +Bu yed-i kahharı ne yerlerde arayınız ne göklerde; ne denizlerde arayınız ne fezalarda! +Bu yed-i kahhar sizin nefsiniz idi. +Bizi perişan eden yine biz idik. +Bize bayram gelmişti İslam üzerindeki istibdad esaret kalkmıştı; fakat biz kıymetini takdir etmedik. +Aramızda fitneler çıkardık birbirimize düştük. +Bütün millet yekdiğerine karşı silah çattı. +Muhtelif kavimlerden başka aynı ırka mensub müslümanlar bile birbirinin düşman-ı canı kesildi. +Nihayet aramızdaki rabıta koptu şiraze bozuldu koca Kitab-ı Mübin perişan oldu parça parça etrafa dağıldı. +Milletin ruh-ı vahdeti uçmuş ecza-yı mütefessiha halinde öteye beriye dökülmüş hududlar boş kalmış beyin ihtilale uğramış hasılı ümmetin bütün muvazeneleri sarsılmış Şark’tan Garb’dan alamat-ı kıyamet zuhura başladığı halde yine millet kendini toplayamamış nihayet bir tarraka-i hevlnak orduları yürümüş ana-baba günü olmuş çoluklar çocuklar bırakılmış herkes nefsinden başka bir şey göremez olmuş böyle nalan ve perişan binlerce yüz binlerce beşer topraklara münkalib olmuş milyonlarca insan dağlarda badiyelerde çörçöp haline gelmiş bir hal ki karşısında akıllar durur ta’rifinden lisanlar ızhar-ı acz eder az kaldı bu zelzele-i azim kaldırıyordu. +Felaket son dereceye gelmişti. +Fakat tam o sırada feyz-ı ilahi tecelli etti; ölmüş kalblere yeniden hayat geldi cenazesi kaldırılmak üzere bulunan Hilafet-i İslamiyye ba’sü ba’de’l-mevte mazhar oldu. +Diğer taraftan sarsar-ı felaket Ehl-i Salib ordularına dönmüş onları tarumar etmeye başlamıştı. +Bundan bil-istifade Hilafet’in hayatı için canlarını siper eden mü’minler fedakar İslam orduları yürüdü silah omuza ta eski hududlara kadar dayandı. +Memleketlerimizi elinden kurtardı. +Hakk’ın fazl u keremidir lutf u inayetidir. +Ey müslümanlar; bunun kadrini bilelim bütün kusurlarımızdan tövbe edelim diğer memleketlerimizi geri almaya hazırlanalım! +Ya Rabbi; Sana yüz binlerce şükürler olsun! +Bizi öldürmedin yeniden bize hayat nefh ettin; bu günleri nasib eyledin. +Artık ahd ediyoruz Sen’in nam-ı pakini i’la için canlarımızı fedadan zerre kadar çekinmeyeceğiz. +Bir daha bu mukaddes memleketlere düşmanın mülevves ayağını kat’iyyen bastırmayacağız… Bakınız ey muhterem müslümanlar. +Meclisimizde dünyanın her tarafından gelmiş müslüman kardeşler var. +İşte bu zat-ı muhterem Abdülaziz Çaviş hazretleri Mısır’ın en be-nam fuzalasından. +İşte ötede Tunus ulema-yı kiramından bir fazıl-ı şehir. +Anadolu’nun her köşesinden Arabistan’ın her tarafından gelmiş müslüman kardeşler… Hepimiz el ele vermiş Müslümanlığı müdafaa mevcudiyetini veriyor. +İşte bir Mısırlı kardeşimiz iki yüz lirasını almış Mısır’dan ta buraya kadar gelmiş; iki yüzünü de Müdafaa-i Milliyye’ye vererek hem canıyla hem malıyla bu gazaya iştirak ediyor. +Bütün dünyanın müslümanları bu haldedir. +Yalnız bizden metanet bekliyorlar. +Ey muhterem zabitan! +Vazifeniz pek büyüktür; ona göre davranın. +Siz efrada nümune-i imtisal olacaksınız. +Sizin küçük bir yolsuzluğunuz maazallah büyük felaketlere sebep olur. +Bütün Alem-i İslam’ın gözü ümidi sizdedir. +Yüzlerce milyon müslümanın ümidlerini mahv etmeyin. +Her türlü kusurlardan tövbe ederek haluk ve cesur olun. +Kalblerinizdeki nur-ı iman cihanı doldursun. +Allah cümlemize hidayet ve tevfik ihsan buyursun; amin.” Müteakıben Tunus ulema-yı meşhuresinden bir zat-ı kerim tarafından gayet beliğ bir dua okunarak bu büyük meclise hitam verildi. +FEDAKARLARIN AKIBETİ “Hamidiye” Osmanlıların kara günlerinde matemi bir kabus ile afak-ı Osmaniyyenin inlediği günlerde muazzam harikalarıyla kulub-ı müslimini dilşad eylemişti. +Küre-i Arz’ın üzerinde yaşayan bütün ehl-i İslam o mu’cizat-ı harbiyyeyi yapan kahramanların cansiperane müdafaalarını harikulade fedakarlıklarını daima ihtiram ve tebcil ederler. +Hamidiye kahramanlarından Mustafa Ahmed Port Said Hastahanesi’nde esna-yı mualecede vefat etti. +Bu kahramanın vefatı Hamidiye kahramanlarının hal-i hayatta olduğunu Çok vüzeranın a’yanın bir takım ağniyanın karyolaları üzerinde rahat rahat öldüklerini ve ba’de’l-mevt bütün hafızalardan kahramanı ne ileri gelen vüzeradan ne de ağniyadan idi. +Bilakis vatanlarının hukukunu herşeye takdim ederek ervah-ı muazzezelerini bu yolda feda etmekten çekinmeyenlerdendir. +Mustafa diyar-ı gurbette vefat etti. +Fakat onun gördüğü asar-ı ta’zimi hiçbir vezir hiçbir zengin görmemiştir. +Hamidiye mah-ı efrencinin’sinde Süveyş’ten hareket ettiği esnada bu kahraman esir-i firaş olmuştu. +Kahramanın etrafında ne müşfik validesi ne zevcesi ne de oğulları vardı. +Ancak kendisi gibi vatanlarını takdis eden kahramanlar vardı. +Kahraman Port Said Hastahanesi’ne nakl olundu ve orada vefat etti. +Haber-i vefatı intişar eder etmez Port Said ahalisi fevc fevc hastahaneye toplanmaya başladılar. +Merhumun na’ş-ı mağfiret-nakşı hastahaneden çıktığı lahzada Port Said’in ağniya eşraf ve ahalisi İslam yolunda ruhunu feda eden bu büyük kahramanın önünde aheste aheste yürüyorlar idi. +Teşyi’ edenlerin cümlesi şahsen hiç görmedikleri hiç tanımadıkları ve fakat fedakarlığını takdir ettikleri merhum Mustafa’yı ağlaya ağlaya mesken-i uhrevisine tevdi’ ediyorlardı. +Cenazeyi teşyi’ eden huzzarın adedi on beş bini mütecaviz binden ziyade idi. +Na’şın etrafına toplanan hıncahınç ahali na’şı yarımşar dakıka nöbetle kaldırmak şerefine nail oluyorlardı. +Elhasıl o gün bütün Port Said ahalisi büyük kahramanın matemine bilfiil iştirak ettiler. +karşısında lahuti bir sürur içinde müstağrak olduğumuz halde vatan yolunda isar-ı hayat edenler ile şahsiyattan maada hiçbir şeye kulak asmayanların aralarındaki koca farkı müşahede ediyoruz. +Rahimehullahü rahmeten vasiaten. +Ceride-i feridelerinin Ağustos sene tarih ve numaralı nüshasında muhabiriniz vasıtasıyla Karacabey Kazası duğu anlaşılan bazı sözler hakkında hakıkat-i halin beyanı mecburiyetini hissettim. +Evvelen şakirdanın muallim-i saniyi taşlamaları benim teşvikimle olmayıp biz mektep şakirdanıyla namaz kılarken muma-ileyhin namaz kılmaması ve kılmayacağını söylemesi Kur’an-ı Kerim okuturken şakirdanı besmele-i şerif tilavetinden men’ eylemesi şakirdanın hüsn-i hat için menfaati bedihi ve öteden beri me’luf oldukları karalama defterlerini; “Yazmayacaksınız!” emrini vererek yırtıp atması ve Kur’an dersini okuturken hürmet etmeyerek elleri ceplerinde çizme ile mektep derununda piyasa etmesi gibi evza’ ve harekatiyle muhitin ahval-i ruhiyyesine riayet etmeyerek şakirdan velilerinin hissiyatını gıcıklaması olmuştur. +Saniyen guya men’ ettiğim beyit de “Vatan eyvah hakır oldu perişan oldu; Düşman İstanbul’a girdi bu dahi şan oldu” beytidir ki milletin son derece me’yusiyeti halinde bunun ba-husus “Düşman İstanbul’a girdi” sözünün muvafık olamayacağını kendisine arkadaşça söyledim. +Hatta kendisine bunun için müdiriyetten tekdir ve tevbihname de geldi. +Mes’elenin hakıkati bundan ibarettir. +Müddeamın her noktasını her suretle isbata hazırım. +Ez-cümle şakirdanın velileri tarafından mahalli komisyonuna müracaat anifü’z-zikr muallim-i saninin harekatından dolayı şikayet edildiği komisyonca da ma’lumdur. +Azlim ise tahkıkatın noksanlığından olduğuyçün bilahare yine muallimliğe ta’yin olunduğum emri de bu yanlışlığı ta’mir eder vesaik-ı resmiyyedendir. +Beynelmilel hayat-ı siyasiyye bugün İstanbul Konferansı etrafında temerküz ediyor. +Avrupa ve belki bütün cihanın mahafil-i siyasiyyesi nazar-ı dikkatini şu konferansın müzakerat ve netayicine atf etmektedir. +Konferansa resmen Pazartesi günü ibtidar edildi. +Fakat her yerde her zaman bu gibi ahvalde müzakere edilecek esaslar hatta resmen kabul edilecek kararlar evvelce ve gayr-i resmi mülakatlarda taayyün eder. +Filhakika Bulgar murahhasları İstanbul’a vürud ettikten sonra gerek sadrazam paşa hazretleri gerek Osmanlı hey’et-i murahhasası olan Tal’at Beyefendi ile mükerreren görüşüp teati-i efkarda bulundular müzakere edilecek mevaddın hutut-ı esasiyyesi şu gayr-i resmi mülakatta ta’yin edildiği gibi tarafeyn yekdiğerinin nikat-ı nazarlarına da vukuf hasıl etmişlerdir. +Binaenaleyh zemin-i i’tilaf bir dereceye kadar hazırlanmıştır. +Bu münasebetle meclisin resm-i küşadında her iki taraftan irad edilen nutuklara evvelce görüşülüp anlaşılmış olan nikatın resmen i’lanı gibi bakılabilir. +Binaenaleyh şu nutuklardan biz bir dereceye kadar atide müzakeratın alabileceği şekil istihsal edeceği netayic hakkında beyan-ı efkar edebiliriz. +Sadrazam paşa hazretleri meclisi küşad ve murahhasları yekdiğerlerine takdim ederken müzakeratın muvaffakıyetle kısa bir zaman içinde her iki devletin menafi’-i hakıkıyyesine muvafık bir surette netice-pezir olacağı ümidini beyan buyurmuşlardır. +Buna cevaben Bulgar Hey’et-i Murahhasası Reisi Ceneral Savof da zat-ı hazret-i padişahi hakkında sitayişte bulunduktan sonra Bulgar murahhaslarının efkar-ı sulh-cuyane ile İstanbul’a gelmiş olduklarını ve iki devlet arasında iade-i sulh ve müsalemet için ellerinden geldiği kadar çalışacaklarını beyan eylemişlerdir. +zaman içinde müzakerata müsbet bir netice verilmesi vücubunu esnasında akd edileceğine zıman-ı kavi teşkil ediyor. +Bedihidir ki Bulgar murahhasları gerek Osmanlı rical-i devleti ile temasdan gerek Osmanlı efkar-ı umumiyyesini mutalaadan Osmanlı müddeayatının gayr-i kabil-i redd olduğunu takdir etmiş olmalıdırlar ki bu kadar nikbinane beyanatta bulunmaya kendilerinde cesaret hissetmişlerdir. +Sadrazam paşa tarafından Temmuz’da Düvel-i Muazzama’ya takdim edilen nota ve bu notada vaz’ edilmiş olan esasat Osmanlı müddeayatının hadd-i asgarisini ihtiva ettiğinden la-yetegayyerdir. +Aşikardır ki Bulgar murahhasları Osmanlı rical-i devleti ile icra etmiş oldukları gayr-i resmi mülakatlar esnasında hakıkatin bundan ibaret olduğunu idrak eylemişlerdir. +Binaenaleyh artık mu’tadları olan pazarlık ta’vik ve teallül yollarının faide-bahş olmayacağına kanaat etmişlerdir. +Filhakıka Bulgar murahhaslarından gerek Ceneral Savof gerek Mösyö Naçoviç ecnebi gazetelerinin şehrimizde bulunan muhabirlerine de beyan-ı mutalaat ederek Trakya ve Edirne sarahaten söylemişlerdir. +Binaenaleyh bütün mes’elelere şimdiden bile halledilmiş gibi bakılabilir ve Temmuz Notası’nda vaz’ edilmiş olan esasatın karar-gir olduğuna hükm edilebilir. +Fakat bu miyanda iki mühim mes’ele de meydana atılmak üzeredir. +Bunlardan birisi Bulgaristan’la hükumet-i seniyye arasında değil yalnız akd-i sulh belki de bir ittihad ve Bulgar murahhasları İstanbul’a akd-i sulh etmekle beraber bir ittihad akdi fikri ile gelmişlerdir. +Murahhasların intihabı bile bu işaretlerden birisidir. +Ceneral Savof ve Mösyö Naçoviç ta öteden beri Bulgaristan’da “İstanbulovist” Fırkası’na mensubiyetle binaenaleyh Osmanlı tarafdarlığı ile kesb-i Mahmud Şevket Paşa’nın ikinci def’a re’s-i kara geldiği ve müzakerat-ı sulhıyyenin munkatı’ olarak harbin teceddüdü kında pek küstahane şeref-şikenane beyanatta bulunmuştu. +Fakat gayr-i muntazar muvaffakıyet ve muzafferiyetler tabiidir. +Bedihidir ki Ceneral Savof bugün şu hatasından dolayı pek nadim pek peşimandır. +Hatta bir ecnebi muhabirine şu halet-i ruhiyyesini zımnen beyan eylemiştir. +Maamafih gerek Savof gerek Naçoviç Bulgaristan’da Osmanlı lehdarlığı ile müştehirdirler. +Bulgaristan hükumetinin bunları murahhas olarak intihab etmesi elbette bir fikr-i mahsusa müsteniddir. +Zaten Bulgar Murahhası Natçoviç şu fikr-i mahsusunu saklamıyor. +Şu zat Trakya mes’elesinde Devlet-i Aliyye’ye karşı müşkilat çıkarılamayacağını beyan ettikten sonra Manastır ve Kavala’nın Edirne ve Kırkkilise’den daha mühim olduğunu Bulgaristan’ın atide Makedonya’ya doğru yürümesi elzem bulunduğunu Devlet-i Aliyye ile Bulgaristan arasında hiç olmazsa yirmi senelik bir dostluğun vücub-ı te’sisini söylemiştir. +Bu sözlerden pekala anlaşılıyor ki Bulgar rical-i devleti bizimle ittifak ederek Yunanistan ve Sırbistan’a karşı yürümek fikrini şimdiden pek ciddi bir surette perverde ediyor. +Osmanlı kulağına Bulgar ittihadı Bulgar dostluğu sözlerinin pek garib pek acı geleceğinde elbette ki şübhe edilemez. +Bulgarlar İslam unsuruna karşı o kadar gaddarane zalimane davrandılar ki Bulgar kelimesi her bir Osmanlı kalb ve ruhunda nefret ve adavetten başka bir his tahrik edemez. +Filhakıka hayat-ı beyne’l-mileliyyede yalnız hissiyat üzerine şu gibi hissiyatın fevkınde olması iktiza ederse de bütün bütün bu hissiyatı da nazar-ı dikkate almamak kabil değildir. +ediyoruz: +El-yevm Meriç Nehri’nin öteki tarafında yüz binlerce etmektedirler. +Bunlar Bulgarlardan o kadar nefret ediyorlar ki ölümü bile Bulgar tabiiyetine tercih ediyorlar. +Hakları da vardır. +Çünkü zalim gaddar Bulgarların şimdiye kadar bu zavallıların hakkında reva görmüş oldukları vahşi ve gayr-i beşeri muamelat bundan sonra da can mal ırz din ve hukuk-ı beşeriyyelerinden emin olabileceklerine hiçbir vech olarak Bulgar boyunduruğu altına girmek istemiyorlar. +Bedihidir ki nehrin beri tarafında bulunan Osmanlılar hiçbir zaman şu zavallıların hal-i pür-melaline yabancı la-kayd kalamazlar. +Bunları ebediyyen Bulgar tasallutundan kurtarmak yine eski vatan evladı haline koymak bugün Osmanlı hükumetinin daire-i iktidarındadır. +Bunun için ordumuzun yalnız nehri geçmesi kifayet eder. +Fakat Devlet-i Osmaniyye Temmuz Notası’nda Avrupa’ya karşı etmiş olduğu taahhüdü tecavüz etmek istemiyor. +Bugün yalnız şu evlad-ı vatanın te’min-i hayat ve istirahatleri can mal ırz din ve hukuk-ı beşeriyyelerinin sıyaneti ile kifayet etmek istiyor. +cal-i devleti Osmanlı hükumetinin şu vazifesinin ifasını da teshil etmelidirler. +Şu münasebetle hakıkaten hüsn-i niyyet sahibi bizimle sadakatle anlaşmak fikrinde olduklarını hafi fikirler beslemekte olmadıklarını isbat edebilirler. +Bulgarlar unutmamalıdırlar ki her ne kadar Devlet-i Osmaniyye Avrupa’ya karşı taahhüdde bulunmuşsa da iş bir hale gelebilir ki efkar-ı umumiyye-i Osmaniyye hükumeti bile sürükleyip şu mazlum kardeşlerinin imdadına yürümeye sevk eder. +Aşikardır ki; Osmanlı murahhasları şu mes’eleyi de konferansın müzakeratına vaz’ edeceklerdir. +Ve işte o zaman Bulgarların ne derecede hüsn-i niyyet sahibleri oldukları anlaşılacaktır. +MÜSLÜMANLAR NE VAKIT UYANACAK? +Bosna-Hersek’te münteşir Misbah refik-ı muhteremimiz Edirne’nin istirdadı münasebetiyle yazdığı başmakalede “İslam’ın payitaht-ı kadimi olan bu güzel şehrin Salib’in pençe-i zulmünden kurtularak yine naşir-i adalet olan Hilal’in aguşuna gelmesiyle bütün İslam Alemi’nde hasıl olan sevinci” bir lisan-ı samimiyyet ve meserretle beyan ettikten sonra sözü Avrupa’nın adaletine! +nakl ile diyor ki: +“Evet daima adaleti ileri süren Avrupa bin türlü tenakuzlarla yine her dem adaletten dem vuran Avrupa müsavat-ı beşer nağmeleriyle her yerde sözünü yürüten Avrupa dini ların Fransa tarafından çiğnenmesini vatan ve istiklal-i dini ve millilerini muhafazaya çalışan Trablusgarb müslümanlarının kardeşlerimizin Rus ve İngiliz boyunduruğu altına geçmesini tecviz eden ve bu hususda bir ses çıkarmaya tenezzül etmeyen Avrupa Balkan müttefiklerinin Osmanlı Devleti’ne ansızın vuku’ bulan hücumlarında; “Muharebenin neticesi ne olursa olsun statüko ve hal-i hazır hududları bozulmayacak” diyen Avrupa nihayet Makedonya ve Trakya ve sair istila olunan yerlerde nısfiyet üzere bulunan ahali-i İslamiyyenin hukukunu gözetmeyerek mevaid ve taahhüdatını ayak altına alan Avrupa şimdi de Osmanlıların Edirne’den çıkması için çareler taharri ediyor. +Diplomatları sefirleri gümrüğün yüzde on beşe iblağı mukabilinde Osmanlıların Edirne’den vazgeçmelerini taleb eyliyorlar. +Demek ki; vaktiyle nasılsa gasb ettikleri Osmanlı hukuku mukabilinde şimdilik bir hakk-ı sarihini satın almak istiyorlar. +Zihi adalet! +Ya Rab; ne vakte kadar Alem-i İslam bu adaletsizliği çekecek! +Ne zaman “İnfak fi-sebilillah” hikmetini anlayacak! +Ne zaman ... +emr-i celilini yerine getireceğiz? +Bir vakit gelecek mi ki Alem-i İslam dahi sınaat ticaret ma’rifet ve hüner ma’rekelerinde galibiyet göstersin? +Üç yüz milyonluk bir ümmet-i muazzama iken Alem-i İslam neden bir eser-i hayat gösteremiyor? +Sair milletler tervic-i ma’rifet ve maarif için cem’iyetler teşkil ediyor fedakarları külli legahımız olan Mekke-i Mükerreme’de yüz binlerce huccac toplanıyor. +Bunlardan tezyin-i belde ve neşr-i maarif namıyla yarımşar lira alınacak olsa ve toplanan meblağ hüsn-i suretle isti’mal edilse birkaç sene zarfında Mekke-i Mükerreme bütün Alem-i İslam’a nümune-nüma[-yı] ma’rifet bir gülzar şekline girerdi ve bütün levazım ve şuabatıyla büyük darülfünun ile de zaten mevcud olan kudsiyeti bir kat daha artardı ve bu vesile ile gelen giden de tezayüd ederdi ve beyne’l-müslimin vahdet-i fikriyye muarefe muhabbet sanayi’e teşebbüs çoğalırdı. +Bu işte bir zorluk da yok. +Yalnız sadık sebatkar rehberler ister. +Bir taraftan merkez-i Hilafet diğer taraftan menba’-ı İslamiyet olan beldeler Alem-i İslam’a nurlar saçacak bir hale getirilmeli ki ümid-i necatımız daha artsın.” GARBI EDIRNE’NIN İ’LAN-I İSTIKLAL +BEYANNAMESI Gümülcine Dedeağaç İskeçe Koşukavak Ahiçelebi Eğridere Darıdere Kırcaali kasabalarının müfti ve eşraf ve ulema ve mütehayyizanından iki yüz on üç imza ile hükumet-i seniyyeye matbuata ecnebi konsoloslarına ba-telgraf tebliğ olunan beyannamedir: +“Bizler umum Trakya’nın müslüman ahalisi aramızda atideki esbab ve ahval-i elimeye binaen hukuk-ı medeniyye ve diniyyemizi dünyaya tanıtmaya ve en son ferdimiz kırılsa bile Bulgar boyunduruğu altına girmemeye kat’iyyen ahd ü peyman eyledik: +etmekten erkek-kadın umum müslümanları cebren Bulgar ve hıristiyan yapmaktan kadın ve kızlarımızın namusunu dünyada emsali görülmemiş bir vahşet-i laine ile kirletmekten ahalimizi beşikteki çocuklarına varıncaya dek müdhiş katl-i amlarla ifnadan mal ve mülkümüzü yağmadan velhasıl kaffe-i mukaddesatımızı mahv u tahribden başka bir şey göstermediler. +mezalimin tekerrüründen başka bir şey olmayacaktır. +Binaenaleyh Garbi Trakya müslümanları bu ikinci hain istilaya karşı da kamilen haşyet ve nev-midi içinde titremektedir. +yesi kamilen ve müttehiden hayat ve namuslarını bir kere daha mahv edecek Bulgar mezalimine karşı i’lan-ı isyanda na-çar kalmışlardır. +Buna binaen teşkil ettiğimiz milis kuvvetiyle mübarezeye ve Bulgar müfrezelerini vatanımızın mukaddes hududundan dışarıya tard etmeye başladık ve muvaffak olduk. +gane çare olmak üzere muvakkat bir hükumet-i milliyyenin taht-ı itaatinde olmak üzere mücahedatımızda ebediyyen devama karar verdik. +edilen Rum vatandaşlarımızın da bu his ve kararımıza kamilen bizi kendisinden ayırmasına imkan mutasavver olmayan hükumet-i Osmaniyyenin ve yüz binlerce bi-çareyi Bulgaristan siyaset-i celladanesine bila-insaf terk etmeyeceğine emin olduğumuz medeni Avrupa’nın vicdan-ı merhametine kan deryalarına çevirdiğini görmek isteyenleri bila-tereddüd bedbaht vatanımıza da’vet ederiz.” Hükumet-i Osmaniyye yı hall ü tesviye ile tarafeyn beyninde hal-i harbe nihayet vermek ve te’min-i sulh ve müsalemet eylemek üzere Devlet-i Osmaniyye ve Bulgaristan hükumetleri tarafından İstanbul’da müzakerat-ı resmiyye icrasına me’mur edilen murahhaslar senesi Ağustos’unun yirmialtıncı ve senesi Eylül’ünün sekizinci Pazartesi günü payitaht-ı saltanat-ı seniyyede Hariciye Nezareti’nde tahsis olunan dairede toplanmış ve Hükumet-i Osmaniyye Hariciye Nazırı Said Halim Paşa hazretleri tarafından irad olunan nutk-ı iftitahiyi müteakıb İstanbul Sulh Konferansı resmen küşad edilerek tarafeyn murahhasları birinci ictima’larını akd eylemişlerdir. +Matbuat Müdiriyet-i Umumiyyesi ilk ictima’ hakkında ber-vech-i ati tebliğ-i resmiyi neşr eylemiştir: +“Zat-ı sadaret-penahi murahhasları yek diğerine takdim ettikten sonra kısa bir nutuk ile müzakeratın her iki memleket hakkında hayırlı bir surette bir an evvel neticelenmesini temenni eylemiştir. +Bulgaristan Birinci Murahhası Ceneral Savof dahi zat-ı hazret-i padişahinin saadet ve afiyet-i hümayunları temenniyatında bulunduktan sonra zat-ı sadaret-penahi gibi müzakeratın bir an evvel memleketeyn için aynı suretle faide-bahş bir neticeye iktiran etmesi arzusunu Ruhsatnameler tedkık ve teati olunduktan sonra müşavir-i mülki ve askeriler yek diğerine takdim ve müzakerata riyaset olunan işbu ictima’da hudud ve tabiiyet mes’elelerinin müzakeresine ibtidar olunarak bu babda teati-i efkar olunmuştur. +Gelecek ictima’ın Perşembe günü ba’de’z-zeval saat üçte akdi takarrur etmiştir. +Müzakerat üçte hıtam bulmuştur.” Avrupa’nın memleketlerini mesinden müteessir olan Garbi Trakya ahalisi ailelerini namuslarını topraklarını Bulgarların tekrar çiğnemelerine meydan vermemek için i’lan-ı istiklal ile Gümülcine’de bir hükumet-i muvakkate te’sis eylemişlerdir. +Hükumet-i muvakkate reisi dört murahhasıyla birlikte hükumete konsolosların en kıdemlisi olan Fransız konsolosuna müracaat ederek Meriç’in garbında bulunan bilumum ahalinin Bulgar boyunduruğuna girmemek için bütün kuvvetleriyle memleketlerini müdafaaya müheyya olduklarını ve Bulgaristan’ın harabeye çevirecekleri memleketlerini ancak bu yolda kendini feda eden ahalinin cesedleri üzerinden geçerek zabt edebileceklerini arz etmişlerdir. +Bu hey’et sadarete dahiliyeye ve bilumum sefaretlere müracaat ve la-yetezelzel kararlarını tebliğ eylemek üzere İstanbul’a gelmişlerdir. +Bulgarların Filibe’de vahşi ve mel’un seciyelerini bütün çirkinliği ve çıplaklığıyla lar zabt ettiği araziden birçok genç kızları memleketlerine nakl etmişlerdi. +İşte Bulgaristan bu bedbaht kardeşler[le] bir umumhane açmayı ve bu en alçak vasıta ile tedarik edecekleri parayı askerlikte ölen Bulgarların ailelerine vermeyi taht-ı karara almışlardır. +Bu öyle meş’um bir teşebbüs ki altına ne bir cümle ne bir kelimenin ilavesine tahammülü vardır. +İşte din ve vatan yolunda feda-yı can etmeyen müslümanlar şimdi bu cehennemi levhalar karşısında yaşamak mümkün ise yaşasınlar. +Trablusgarb’da Ebi-Şimal[?] mevki’inde bulunan İslam ordugahından Mısır’da münteşir eş-Şa’b gazetesine gönderilen Ramazan tarihli mektupta deniliyor ki: +“Efrenci Ağustos’un onbeşinci günü İtalyanlar Tobruk mevki’i ile havalisini işgal etmek için üç fırka piyade ve bir fırka süvari ile istihkamlarından hareket ettiler. +Mevki’-i mezkura muvasalet edince kendileriyle mücahidin-i Urban arasında pek şiddetli bir musademe vuku’ bularak tam dört saat devam etti. +Neticede İtalyanlar ta’yin-i mikdarı gayr-i kabil maktul ve bir hayli esliha zahire ve hayvanat bıraktıktan sonra fena halde münhezim olmuşlar ve gayr-i muntazam bir surette ric’at etmişlerdir. +Saat üçte başlayan ve saat yedide hıtam bulan bu musademeden üç saat sonra yani saat on raddelerinde İtalyanlara imdad geldiğinden bunlar tekrar Tobruk üzerine yürümüşlerse de bu def’a dahi kendileriyle mücahidin-i Urban arasında vuku’ bulup evvelkinden daha şiddetli devam eden muharebede yine İtalyanlar bir türlü mukavemet edemeyerek mağlub oldukları halde geldikleri yere ric’at etmişlerdir. +Ertesi günü mücahidinden oldukça mühim bir kuvvet İtalyanların istihkamlar civarında O günün gecesi dahi mezkur kuvvete kabailden diğer bir kuvvet daha inzımam etmiş ve her iki kuvvet birlikte olduğu halde tekrar İtalyanlara hücum ile bir seyyar top üç yüz gülle ve yüz tüfek ve on bir at ve yirmi ester alınmıştır.” Müşarun-ileyh Haziran’ın otuzbirinci[?] günü sabahleyin Ufa’ya vasıl olmuş ve şehrin mu’teberan-ı İslam’ı tarafından gayet parlak istikbal edilmiştir. +meşhur Türk Tarihi sahibi Kadi Hasan Ata Efendi meşahir-i ağniyadan Necib Hakimof Efendi Hasan Kerimof Efendi Salih Habirof Efendi bulunmuştur. +Trenden indikten sonra Mahmud Es’ad Efendi hazretleri gayet mutantan bir landoya nam otelde tahsis olunan daire-i mahsusaya misafir edilmiştir. +Bir müddet istirahatten sonra mu’teberan-ı İslam Emin-i müşarun-ileyhin nezdine çıkmışlar ve musahabede bulunmuşlardır. +Musahabe hıtam bulduktan sonra Hasan Ata Efendi Mahmud Es’ad Efendi’ye mihmandar ta’yin edilmiş ve müşarun-ileyhin refakatiyle şehrin ekabirini ve şayan-ı temaşa yerlerini ziyarete azimet eylemişlerdir. +Müfti ziyaret-i vakıadan gayet memnun kalmış ve Emin-i müşarun-ileyhe fevkalade ibraz-ı iltifat eylemiştir. +Ma’lumdur ki Ufa müftisi umum on milyon İslam’ın müftisi bulunduğundan makamı gayet mühimdir ve Mahmud Es’ad Efendi müftiden ayrıldıktan sonra Birinci Mahalle Cami’-i Şerifi’ni ziyaret eylemiş ve oradan Ahund Cihangir Efendi’nin hanesine misafir olmuş ve bir müddet istirahatten sonra meşhur Medrese-i Osmaniyye’yi ziyaret eylemiştir. +Emin-i müşarun-ileyh Hasan Ata Kadi’nin ikametgahını ziyaretten sonra Ufa’nın en meşhur mekatib-i aliye-i İslamiyyesinden bulunan Medrese-i Aliye ile Medrese-i Hüseyniyye ve Medrese-i Hikemiyye’yi nazar-ı temaşadan geçirmişlerdir. +Bu ziyaretlerin hıtamında Mahmud Es’ad Efendi Ufa vali-i umumisini ziyaret eylemiştir. +Vali-i umumi fevkalade memnuniyetle Mahmud Es’ad Efendi’yi kabul eylemiş ve Emin-i müşarun-ileyh ile bir saat kadar Fransızca musahabe eylemiştir. +şeklinde yazılmıştır. +Vali-i umumi Mahmud Es’ad Efendi’ye bir hürmet-i mahsusa olmak üzere müşarun-ileyhi kendi refakatinde Ufa Müzehanesi’ne götürüp müzenin şayan-ı temaşa olan asarını ve bilhassa asar-ı Türkiyyeyi izahat-ı lazime i’ta ederek göstermiştir. +Mahmud Es’ad Efendi validen ayrıldıktan sonra Necib Hakimof’un ikametgahını ziyaret eylemiş ve oradan Hasandi[?] Kerimof’un sayfiyesine gitmiştir. +Bir müddet mek üzere iskeleye inip “Amur” nam vapura rakib olmuştur. +Ufa vali-i umumisi beraberinde birçok polis ve jandarma olduğu halde iskeleye inip Mahmud Es’ad Efendi’yi gayet samimane teşyi’ eylemiştir. +Ufa mu’teberan-ı İslam’ı dahi eylemişlerdir. +Ufa mu’teberan-ı İslam ve uleması Mahmud Es’ad Efendi görüşmüşler ve Emin-i müşarun-ileyhin ilim ve irfanından müstefid olmuşlardır. +Mahmud Es’ad Efendi’nin gayet mütevazı’ ve tekellüfsüz olması ve musahabesi hoş ve ma’lumatı vasi’ bulunması Ufa İslamları üzerine gayet amik ve güzel te’sir eylemiştir. +Defter-i Hakani Emini Ufa İslamları ile veda’ ederken gerek Orenburg gerek Ufa İslamları tarafından hakkında ibraz olunan hüsn-i kabulden ziyadesiyle müteşekkir kaldığını ve beyan eylemiştir. +– Vefa’ya çıksa gerektir bu eğri büğrü sokak... +– Evet Vefa’ya iner. +– Galiba epeyce uzak... +Değil mi? +– Hiç de değil... +Sen yoruldun anlaşılan! +– Unutmuşum hani yoktur da geldiğim çoktan. +– Sapınca doğru Vefa meydanındayız şimdi. +– Biraz tanır gibi oldum... +Ya az mı geçtimdi! +– Al işte istediğin: +Türbe taş konak karakol... +– Fakat bunun nesi meydan? +Bu adeta bir yol... +Tuhaf değil mi ya? +– Vaktiyle belki meydandı... +Kapanmış olsa da gittikçe kalmış eski adı. +– Epeyce kahve de var... +– Nerde yok ki? +Her yerde! +Onunla millet-i merhume uğramış derde! +Bekası var mı cihanın düşünme akıbeti! +Uzan şu peykeye: +Buldun demektir ahireti! +Birinci def’a imiş binmiş ihtiyar kayığa; Piyade yağ gibi kaydıkça doğrulup açığa; Ömür ömür bu ömür işte: +Hem otur hem kay!” Şu peykeler de o tiryakinin “ömür” dediği Piyadenin eşidir: +Yan gelir misin... +Ne iyi! +Hayat akıp gidecekmiş... +Ne var kederlenecek? +Zaman zaman bu zaman... +Durma bir nefes daha çek! +Safana bak ki ya çıktın ya çıkmadın yarına! +– Dönüp dönüp bakıyorsun... +Ne geldi hatırına? +– Şu karşılıklı binalar düşündürür mü seni? +– Niçin düşündürecek önce söyle hikmetini... +– Şu sağ taraftaki? +– Mektep. +– Evet bu cebhedeki? +– Bir eski medrese olmak gerek... +Değil mi? +– Peki. +– Peki nedir? +Biraz izah edilse çok eksik! +– Zavallı milleti vahdet-cüda eden “ikilik” Sırıtmıyor mu? +O pis dişleriyle karşında? +Nasıl tükürmesin insan şu hale baksın da? +Yıkılmamış ne kadar yıkmak istesek iman; Ayırmak istemişiz sonra dini dünyadan. +Ayırmışız ederek Şer’i muttasıl ihmal; Asıl ikincisi olmuş şu var ki berzede-hal! +Evet bu sıska vücudun yarın durur nefesi; Fakat şu gördüğün “Ekmekçioğlu Medresesi” Yaşar demir gibi göğsüyle belki on bin yaş... +Ya her kaburgası: +Kurşunla bağlı yalçın taş! +Olaydı koskoca millette bir beyinli kafa; “Vücudu bir yana atmak dimağı bir tarafa Akıllı karı değil” der de böyle yapmazdı. +Ne oldu sor bakalım? +Milletin öz evladı Yabancıdan daha düşman kesildi birbirine! +– Sonunda kardeş olurlar tabiatıyle yine. +– Zaman bilir onu artık. +Mehmed Akif Sahib ve Müdir-i Mes’ul: +H. +Eşref Edib yeyi tamamen zabt ve kayd etmiş mevsuk bir menba’ bulmak gayet müşkil görünüyor. +Desatir ve Şehname gibi kitaplar vukuatı esatiri hurafelerle karıştırmış olduklarından tarihi kıymetlerini gaib etmişlerdir. +Evvelce de söylenildiği vechile Desatir tenkıdata o kadar mütehammil değildir. +Pek yüksek ve la-yemut bir kıymet-i edebiyyeyi haiz olan Şehname ise tarih olmak i’tibarıyle sened ittihaz edilecek derecede vesikadar addedilemez. +Avrupa müsteşriklerinin medid ve mut’ib tetebbuatı bile ğıtamamıştır. +Maamafih bunların hayret-bahş mesailerini takdir etmemek mümkün değildir. +Bu mesai neticesindedir ki Iran-ı Kadim’deki harekat-ı fikriyyenin tarz-ı inkişafına dair bugün az-çok müsennem bir kroki çizmek taht-ı imkana girmiştir. +muhtelif akıdeler binlerce insanları asırlarca yek diğeriyle çarpıştırmıştır. +Desatir’in havi olduğu esatir bize İran’da on beş kadar müessis-i din vahşur gelmiş olduğunu haber veriyor!.. +Kadim İran’da zuhur eden mezahib-i muhtelifeden ileride sırasıyla bahs edeceğiz. +Bu muhtelif mezhebler arasında en ziyade teammüm ve en çok iştihar eder Zerdüşt Dini olduğundan etmiş olduğu ayin-i dininin esaslarını göstermek daha çok faideli olacağını zannediyoruz. +Ancak bu sayede rehgüzar-ı tetebbuatımız daha ziyade tenevvür edecektir. +Çünkü diğer mezahib erbabının akıdeleri arasında Zerdüşt Dini’nin azçok cürsumelerini bulmamak kabil değildir. +Avrupa müsteşriklerinden “Anquetil Duperron” nam zatın Zerdüşt’ün Hayatı ve Zend-Avesta Vie de Zorastre Zend-Avesta ünvanlı eserine i’timad edilirse Zerdüşt’ün kable’l-Milad senesinde İran’da kain Urmi kasabasında tevellüd ve tarihinde neşr-i dine başlamış olduğunu kabul etmek icab eder. +Zerdüşt Avrupa lisanlarında Zoroaster Zoraastre Altın Yıldız veya Zeretoştro ZéréthosthroParlak Yıldız namıyla yad edilmektedir. +Zerdüşt evvela mevlidi olan Urmi’de neşr-i dine başlayarak te’min-i muvaffakıyyet ettikten sonra Bahteryan Bactriane’ın payitahtı olan Belh şehrine azimet eylemiştir. +Zerdüşt’ün Belh’deki muvaffakıyeti pek parlak olmuştu. +teakıben saray erkanı ve daha sonra da umum ahali Zerdüşt’ün neşr ettiği dini kabul eylemişlerdi. +Zerdüşt’ün şöhreti başlayınca neşr ettiği din hakkında kendisiyle mübahasat ve münakaşat-ı lazimede bulunmak üzere Hind Brahmanlarından “Cenkernegehaçe” namında birisi Belh’e kadar gelmişti. +Mübahase Zerdüşt’ün galebesi ve Brahmanın bu yeni dini kabul etmesiyle neticelenmişti. +Debistanü’l-Mezahib o esnada Belh’de hükümran olan zatın meşhur İsfendiyar’ın pederi Küstasp olduğunu beyan ediyor. +Küstasp’ın Avrupa tarihlerinde Histasp Hystaspe namıyle yad edilen hükümdar olduğunda şübhe yoktur. +Zerdüşt on sene kadar Belh’de kaldıktan sonra kable’l-Milad senesinde neşr-i din etmek üzere Babililer nezdine azimet eylemiştir. +Zerdüşt’ün bu esnada Keldanistan taraflarında seyahat icra etmekte olan Yunan hakimi Pitagor Pythagore ile mülakat etmiş olduğuna ihtimal verilmektedir. +Sen Kleman’ın S. +Clément Pythagore’u Zerdüşt’ün bir şakirdi gibi telakkı etmesi bu ihtimali te’yid edecek karaindendir. +Zerdüşt üç sene imtidad eden bu seyahatten İran’a avdet ettiği zaman Küstasb’ın yerine geçen İsfendiyar’ın Darius mezhebinin tamamıyle intişar etmiş olduğunu görmek saadetini hissetmişti. +Zerdüşt bu parlak muzafferiyeti gördükten sonra kable’l-Milad senesinde yetmiş yedi yaşında olduğu halde vefat eylemiştir. +Fransız müsteşrik “Anquetil”in Zerdüşt’ün hayatına dair vermiş olduğu ma’lumat-ı sabıka ile Yunan-ı Kadim müelliflerinin Şark’ın bu meşhur siması hakkındaki rivayetleri arasında pek büyük bir fark müşahede olunuyor. +Filhakıka Hermodor Hermedore Zoroaster’in Zerdüşt Truva Muharebeleri’nden beş yüz sene evvel gelmiş olduğunu bında aynı tarihi kayd ediyor. +Esasen Yunan-ı Kadim müelliflerinden ekserisi İran maj magesgebrlarının Mısır rahiblerinden hatta Hind brahmanlarından daha eski olduklarını iddia edecek kadar ileri gitmişlerdir. +Müverrihinden Justin Yustine ise Zerdüşt’ü Bakteriyan Belh tarafları hükümdarlarından addettiği gibi sihirbazlık san’atının art magique icadını da ona isnad eylemektedir. +Justin’e göre aynı zamanda hem hükümdar hem müessis-i din olan Zerdüşt Ninus Uinus tarafından mağlub edilmiş imiş! +Fakat Justin’in bu iddiası mukarin-i hakıkat değildir. +Çünkü “maj”lar yani sihirbaz kahinler kadim Fetişi Mezhebi’nin rüesa-yı diniyyesi idiler. +Bütün bu muhtelif rivayat arasından hakıkati bulup çıkarmak cidden müşkil bir keyfiyettir. +Çünkü rivayetlerin menşe’-i ihtilafı esatir-i Iraniyyedir. +Maamafih Desatir ile Debistanü’l-Mezahib’e müracaat ederek şu muhtelif rivayatı te’lif edebilmek mümkün gibi görünüyor. +Filhakıka Desatir İran’da on beş kadar peygamber gelmiş olduğunu ve bunların yeryüzünde ferman-ferma olan hükümdarların en eskileri bulunduklarını beyan etmektedir. +Şu halde Yunan müelliflerinin esatir-i Iraniyyeye bakarak Zerdüşt’ü bu eski naşir-i din hükümdarlardan addetmiş olmaları ihtimalini kabul etmekte hiçbir beis yoktur. +Zerdüşt’ün yaşadığı asırla tarz-ı hayatı hakkındaki rivayatın eşhas-ı esatiriyyeden addetmek gibi bir fikre sevk eylemiştir. +Fakat biz bu fikrin hata-alud olduğunu beyanda tereddüd etmeyeceğiz. +Çünkü bizim kanaatimize göre İran’da Zerdüşt namında bir zatın neşr-i din etmiş olduğu muhakkaktır. +Bu adamın bir hükümdar yahud yalnız naşir-i din bir feylesof olmasının bizce hiçbir ehemmiyeti yoktur. +Şayan-ı ehemmiyet olan cihet Zerdüşt’ün Zend-Avesta namındaki bir kitap bırakmış ve bir din te’sis etmiş olması keyfiyetidir. +Zend-Avesta birçok kitaplardan mürekkeb bir kanun-name-i dinidir. +Bu kitapta karmakarış bir halde bir kanun-ı dini bir meslek-i i’tikadi ve felsefi[yi] müderecdir. +Fakat bu kısımlar arasında bir tertib bir usul mevcud değildir. +Zerdüşt bunların hepsinden fakat karmakarış bir surette bahs eylemiştir. +“Zend” kanun ve metin “avesta” da ıslah ve şerh ma’nasına ve şerh” ma’nasında tefsir ediyorlar. +Zend-Avesta kainatın “Hürmüzd” ve “Ahriman” namında iki ilah tarafından idare edildiğini beyan ettiğinden Zerdüşt Dini iki asla raci’ bir din-i senaiyyet Dualisme olmak üzere tanılmıştır. +Fakat Zerdüşt Dini’nde senaiyetin bir dereceye kadar Ahura-Mazda Hürmüzd denilen ma’budu fenalıkların mes’uliyetinden tebri’e etmek için kabul edilmiş olmadığı [olduğu] anlaşılıyor. +Çünkü Mazdeizm Zerdüşt Dini Hürmüz vane – akérènein yani bi-nihaye zamanla bi-payan mesafenin yegane tabi’i olduğunu beyan etmektedir. +Şu halde Mazdeizm’in de esas i’tibarıyle tevhid Monothéisme olduğunu kabul edebiliriz. +Esasen bu fikri te’yid edecek daha başka vesikalar da gösterilebilir. +Filhakıka Şehristani merhumla Muhsin-i Keşmiri’nin beyanat-ı müttehidelerine göre İran mecusileri Ahriman’ın Hürmüzdden sonra mevcud olduğuna yani Ahriman’ın ezeli olmadığına i’tikad ediyorlarmış. +Esatir-i Iraniyyeye nazaran Ahriman Hürmüzd’den kendi kudretine olan şübhesinden tevellüd etmiş imiş! +Ta’bir-i diğerle zulmet zıyanın refikı olduğu gibi Ahriman da hılkatle müterafık imiş. +Esasen Zend-Avesta’nın tarz-ı ifadesinden de Hürmüzd’ün Ahriman’a galib olduğunu istintac etmek mümkündür. +“Zend”de münderic bir duadan aldığımız şu parça galibiyet keyfiyetini pek güzel ifham ediyor. +Zend’de deniliyor ki: +“Ben a’zam ahsen ekmel akva a’lem eltaf olan halik Ahuramazda Hürmüzd’den istimdad ve onu tebcil ediyorum. +Bizi yaratan besleyen kendisi olduğu gibi mevcudatın kaffesinin en büyüğü de odur.” Zend’in şu satırlarından eneiyetten ziyade tevhid ma’nası anlaşılmaktadır. +Zend Ahriman’ı fenalık ma’budu zulümat hakimi olarak tasvir ediyor. +Zend-Avesta’ya göre Ahriman’ın kudret ü nüfuzu mahduddur. +O bir ma’bud-ı zi-kudret olmaktan ziyade nazar-ı haliktan düşmüş bir melek gibidir. +Zend-Avesta tabiatın ömrünü her biri üç bin senelik olmak üzere dört devire ayırıyor: +Birinci devirde hakim-i mutlak Hürmüzd’dür. +Fi’l-i hılkat kendisine raci’dir. +İkinci devirde Hürmüzd ile Ahriman bir mücadele-i daimede bulunuyorlar. +Hürmüzd nura Ahriman da zulmetlere hükümran oluyor. +Birisi herşeyin hayır diğeri de bilakis şer olmasını Üçüncü devirde Ahriman galebe ediyor ve kainat Ahriman’la muavinleri olan “dev”lerin elinde kalıyor ve dünya nihayetine yaklaşıyor. +Dördüncü devirde Hürmüzd nihayet Ahriman’ı deviriyor emvat günahlardan temizlenmiş oldukları halde diriliyorlar. +Artık şer ve cehennem ebediyyen gaib oluyor. +Ahriman günahlarından istiğfar ederek nur alihesinin Hürmüzden sadık ve muti’ bir bendesi oluyor. +Görülüyor ki; Zend-Avesta Ahriman’ın kudret ve faaliyetini hılkatten sonraya hasr ederek onun kudret-i hükümranisini tahdid ediyor. +Zend-Avesta’ya göre hılkatten evvel Ahriman mevcud değildi. +Kıyametten sonra da yine halik-ı şer olarak bulunmayacak! +Zend-Avesta sema ve arzla beraber arz üzerinde bulunan herşeyin Hürmüz tarafından yaratıldığını söylüyor. +Debistanü’l-Mezahib ’in Zend-Avesta’dan nakl ettiği şu satırları okuyalım. +Burada Hürmüz Zerdüşt’e hitaben diyor ki: +“Bütün herşey benim nurumun revnak ve cilasıdır. +Kainatta hiçbir şey nurun fevkınde değildir. +Ben cenneti melekleri ve iyi olan herşeyi bu nurdan halk ettim. +Halbuki cehennemler devler zebaniler ve her türlü şerler zulmetlerin mahsulüdür.” – – HISSIYAT ÜZERINE MÜESSES AHLAK: +Mebde’-i ahlakı hissiyat üzerine te’sis etmek isteyen nazariyat erbabı “nef’”den “hod-gamlık”tan “garazsızlık” mebde’inin istinbat olunması mümkün olmadığını anlamışlar fakat onu “his”de bulabilecekleri zannına düşmüşlerdir. +Binaenaleyh bunlar hissiyatta bir “garazsızlık ve ahlak mebde’i” araştırmaya koyulmuşlardır. +Filhakıka onlara göre ruh-ı insanide iki sıra hissiyat ve temayülat vardır: +Bir kısmı hod-gamanedir; diğerleri bi-garazane lité; ikincilerin birincilere tercih olunmasını ve bu tercihin hatt-ı harekette de eserini göstermesini icab eder. +His üzerine müesses nazariyat-ı ahlakıyye başlıca üçe zariyesi Alaka nazariyesi. +Tahassüs-i ahlakı nazariyesi: +Bu nazariyeye göre hayır ve şerrin verdiği duyguyu esas kabul etmek lazım geliyor. +Fakat bundan bir “kaide-i ameliyye-i ahlakıyye” nasıl istinbat olunabilecek? +Evvela: +Hazz-ı ahlakı zaten diğer huzuz ile asla ihtilaf göstermez. +O halde hazz-ı mezkuru diğer hazlara tercih etmeye hiçbir sebep yoktur. +Haz haz için olunca herkes zevkine uyanı intihab eder ve mütevassıt bir hazzı kendini daha kuvvetle cezb ve tahrik eden diğer bir hazza asla tercih etmez. +Saniyen: +His eşhasa göre değişir. +Aynı amel bazılarının tahassüs-i ahlakısini mahzuz ettiği halde diğerlerine bilakis hazzını i’dam eder. +Bunlardan hangisi haklı hangisi haksızdır? +Aralarını bulmaya hiç çare yok. +Salisen: +Naks-aluddur. +Öyle ya; hiss-i ahlakısi olmayanlar da var. +Onlara ne diyeceğiz? +Bu adamları hakkında hiçbir fikre sahib olmadıkları bir hazzı diğer bütün huzuza tercih etmeleri lazım geldiğine nasıl ikna’ edeceğiz? +Hasılı; bu nazariyeye göre ahlak insaniyetin mütehavvil ve ekseriya hiss-i ahlakı ile mütezad teessürat ve tahassüsatını Huçson’un atıfet nazariyesi: +Huçson’a göre fezail atıfetin telkın ettiği a’maldir. +Bu ameller ne kadar “hiss-i teneffu’”a kemal-i şiddetle mukavemet eden “hissiyat-ı taattuf” intac ederse o nisbette şayan-ı medh ü takdir olur. +Bu nazariyeye de epeyce i’tiraz vardır. +Hele atıfeti dedikleri gibi diğer bütün hissiyatın fevkinde kabul edelim; fakat bu tefevvuku izah ve isbat etmek kabil değil mi? +İşte nazariye sahibi bunu yapmıyor. +Atıfetin hod-gamlıktan garazdan değerli bir şey olduğunu tasdik ediyor; fakat isbatı yok! +Adam İsmit Adam Smith’in alaka nazariyesi: +Adam İsmit pek mütehalif hissiyatın yalnız atıfetin değil fezaili telkın edebileceğini anlayarak insanlar tarafından bu hislere isnad olunan tefevvuk ve tealinin sebebini keşf etmek tecrübesinde bulunmuş ve onu “hiss”in bir kanun-ı umumisinde alaka sympathie hassasında bulduğunu zannetmiştir. +Alaka nasıl tefsir olunursa olsun bir hiss-i hususi değildir. +Bütün hissiyat arasında müşterek bir hassadır ki hisler onun sayesinde ruha intikal eder. +Biz gayr-i iradi bir surette şad kederli haif olmadıkça şadinin kederin havfın şahid-i adili olamayız. +Fakat şu cihetler şayan-ı dikkattir: +Bütün hissiyat aynı derecede sari veya alakavi değildir. +Adam Simit’e göre en az alaka bir taraftan hissiyat-ı şedide diğer taraftan garaz-alud ve bed-hah hislerde bulunur. +Alaka bizzat hazzın elemin arzunun talisi olan hissiyatın menşeidir. +Haz ile diğerlerinin hissiyatına iştirakimizi hissederiz. +Bilhassa kendi hissiyatımızdan diğerlerinin hisse-mend olduğunu görürüz. +Alakanın ademi müellimdir. +Binaenaleyh insan beni-nev’inin alakasını arzu eder ve onu alakadar olmak demektir. +“Mecburiyet” de bu suretle kabil-i izahdır: +Mecburiyet; saikı müşahidlerin calib-i nefreti olacak bir fiili düşündüğümüz zaman hissettiğimiz dik ve zarurettir. +“Liyakat ve adem-i liyakat”i de şöyle izah edeceğiz: +Bir şahıs diğerine iyilik ettiği zaman müşahidin alakası muzaafdır: +Evvela o hayr-ı kar ile alakadar olur hatt-ı hareketini tahsin eder. +İyilik gören minnetdar ile de haiz-i alaka olur. +Çünkü onun minnetdarın hissi şükran-sazlık hayıra hayırla mukabele etmektir. +Binaenaleyh müşahid de hayrın hayır ile karşılanmasını arzu eder ve “hayır”ın bir “cezamükafat”a ettiği zaman alaka umumiyetle müteaddiden ziyade fenalık görene müteveccih olur: +Birinci şıkta olduğu gibi şerre şer ile mukabele olunması arzu edilir ve şerrin bir “ceza”ya müstahak olduğuna hüküm verilir. +Tasavvurat-ı salifeden tabiatıyle şu kaide istintac olunacak gibi görünüyor: +“Daima en çok müşahidlerde en ziyade alaka ikaz edebilecek surette hareket et!” Fakat Adam Simit alakanın sehv ü hatadan masun bir mihek olmadığını biliyor. +Sokrat’ı tahrik eden hissiyat şübhesiz vatandaşlarının ekseriyetine karşı cüz’i haiz-i alaka Adam İsmit bu mahzuru def’ etmek için olacak ki gaye olarak “bi-taraf ve bi-garaz bir müşahidin alakası”nı kabul eden bir kaide vaz’ ediyor. +Bütün his üzerine müesses nazariyata irad olunan umumi i’tirazlar: +Hangi nevi’ hissiyat intihab olunursa olunsun ahlakı “his” üzerine te’sis etmek mümkün değildir. +Çünkü; Evvela: +His an-asıl mütehavvildir. +İşte bu tahavvül yüzünden kendinden istinbat olunan nazariyat da sabit olmuyor. +Saniyen: +His “irade”yi teşvik imale ve sevk edebilse bile onu asla icbar edemez. +“İnsanlar şu yolda hareket etmeye maildirler.” mukaddimesinden asla; “Binaenaleyh öyle hareket etmeye mecburdurlar” neticesi istintac olunamaz. +SAHAIF-I TENKID +SELMA Bütün gün işte boğuştum; biraz da dinlensem… Yarın da aynı mezahimle uğraşıp duracak Değil miyim? +Bana öyleyse şimdi pek elzem Ferağ içinde düşünmek dimağı yormayarak Hayat ceng-i maişet cihansa ma’rekedir; Zaman zaman bu sükunlar birer mütarekedir. +Deyip de yaslanıyordum. +Fakat bizim bu huzur Beş on dakıka ya etmiş ya etmemişti devam: +Bir eski komşu gelip “Validen selam ediyor Diyor ki: +“Hasta ağırlaştı durmasın akşam Hemen bizim eve gelsin” deyince davrandım O aşiyan-ı gam-kine doğru yollandım. +Sarıldı boynuma annem girince ben içeri Diyordu ağlayarak: +“Görme Akifim çocuğu! +Senin değil yedi kat ellerin yanar ciğeri Ölüm döşekleri üstünde görse yavrucuğu. +Şükür bugün azıcık farklıdır diyorduk dün… O pembe pembe yanaklar kireç kesildi bugün. +Filan hekim” dediler. +Geldi baktı anlamadı. +Hayır filan daha bir anlayışlıdır dediler; Meğer yalan yere çıkmış o sersemin de adı! +Bırak ki anlasalar var mı çare hiç? +Ne gezer! +Hekim ilaçları oğlum bütün tesellidir. +Kesildi kardeşin artık yemekten içmekten; Lakırdı dinlemiyor kendini helak ediyor. +O hastadan daha şayan-ı merhamet… Görsen… Dedikçe “Anne çocuktan ümidi kes... +Gidiyor” Telaş içinde kalıp büsbütün şaşırmadayım. +Eğer yetişmese imdada yok mu komşu hanım… –Görünmüyor hani hemşire nerededir? +Gelsin Benim sözüm ne kadar olsa başkadır belki Biraz bulurdu tesellli… – Nasıl da söylersin! +Lakırdı kar edecek kim? +Duyar mı hiç beriki? +Kolay bir iş mi? +Senin anne olduğun var mı? +Çocuk o halde iken anne sözden anlar mı? +Bu hem kaçıncı felaket? +Beşinci! +Ya Rabbi; Tamam beşinci seferdir ki kız ölüm görecek! +Bu son ümidi de şayed giderse dördü gibi Zavallı kendini vaktinden evvel öldürecek! +Çıkıp da gör hele bir kerre şimdi Selma’yı… Ne hale koydu felek sevdiğin o simayı! +Sabahleyin dili baktım biraz ağırlaşıyor… Melil melil bakıyor şimdi bülbül evladım! +Ne zalim illet imiş: +Bir çocukla uğraşıyor! +O olmasaydı da ben keşke hasta olsaydım! +Şikayet olmasın amma tahammülüm bitti... +Günaha girmedeyim durmuşum da bak şimdi! +Ne manzaraydı ki: +Bir kuş kadar uçan o melek Dururdu bi-hareket kol-kanat kımıldamıyor! +Gözünde nur-ı nazar titriyor hemen sönecek… Dudakta natıka donmuş; kulak söz anlamıyor! +Türab rengine girmiş cebin-i simini? +Ölüm merareti duydum öpünce leblerini! +Başında annesi –matem tecessüm etmiş de Kadın kıyafeti almış gibi– durur mebhut; Yanında komşu kadınlar huruşa amade Eğerçi ortada dönmekte bir mehib sükut. +Girince ben odadan hepsi kalktılar ayağa Kızıyla annesi mıhlıydılar fakat yatağa! +Dedim! +Nedir bu senin yaptığın düşünsene bir… Bırak şu hastayı artık biraz da kendisine. +Ne çare hükm-i kader akıbet zuhura gelir; Cenaze şekline girmekte böyle faide ne? +Senin bu yaptığın Allah’a karşı isyandır; Asıl felakete sabr eyleyenler insandır... +Şu yolda başlayan avare bir talakatle Devam edip gidecektim bu eski hikmette. +Ne oldu hastaya bir şey mi oldu anlamadım... +O beht içindeki kızdan kemal-i şiddetle Şu sayha koptu ki hala sımah-ı dehşette: +– Ne taş yüreklisiniz!... +Ah gitti evladım!... +Bu şiir nedir? +Pek ufak bir vak’a gayet ehemmiyetsiz bir hadise-i tabiiyye: +Küçücük bir çocuk annesinin kolları arasında ölüveriyor; işte bu kadar! +Bu bir şiir olabilir mi? +Evet; hadisat-ı tabiiyye ve ictimaiyyenin hemen hemen kaffesinden bir şiir çıkarılmak mümkündür. +İnsanlara göre en büyük en korkunç bir hadise-i tabiiyye olan “mevt” her zaman şairler için bir mevzu’-ı müellim olmuştur ve her zaman olacaktır. +Tabiatin bir züheyre-i zi-hayatı olan çocuk da şiirin ebedi mevzu’larındandır. +Demek bir çocuğun ufulü iki mühim mevzu’dan müteşekkil bir hadise-i şi’riyyedir. +Elvah-ı mevt sima-yı etfal ne kadar na-mütenahi ise bu hadise-i şi’riyye de o kadar na-mütenahi şekl-i taayyün ve zuhura tabi’ kalır. +Bütün bu eşkale az çok tatbik olunabilecek fakat hiç birinin “şekl-i taayyünü”nü nazargah-ı irfanda temsil edemeyecek şiirler bir kıymet-i bediiyyeyi haiz olamaz. +İşte eş’ar-ı kadimemizle yeni şiirlerimiz arasında en esaslı fark budur: +Kudemanın en yüksek en parlak şiirlerini okuyunuz; bir takım “umumi güzellikler” bulursunuz. +Onlar ne tasvirlerinde hususiyet ne tehassüslerinde kat’iyet ve hususiyet gösteremezlerdi. +Kendi gördüklerini kendi hissettiklerini değil herkesin görebileceği herkesin hissedebileceği güzellikleri yazarlardı. +Hatta başka türlü şiir yazılamayacağına kani’ biilerinin sevkıyle “hususat-ı bediiyye” ızharından kendini alamayan şairlerimiz bile eserlerinde “umumi” kalmak noksanından kurtulamamışlardır. +Mesela Nedim’in meşhur bahçe tasvirinden bir parça okuyalım: +Zemininde güsterde dibac-ı hur [] Fezasında carub giysu-yı hur [] Güneş hake üftade bir jalesi Mehin halesi bir kızıl lalesi Bahar öyle etmiş fezasında cuş Sanırsın ki gerduna ermiş huruş Dizilmiş nihalan-ı gül su-be-su Kıtarıyla gelmiş meğer reng ü bu Biribirin etmiş çü huban kenar Gülistan ü bustan u bağ u bahar Leb-i havzı mah-ı nevin paresi Süreyya-feşan ab-ı fevvaresi Bunu şübhesiz pek güzel buluruz; fakat acaba bu tasvir hangi bahçeye aiddir? +Daha doğrusu bütün bahçelere şamil değil midir? +İşte böyle bir şiir bizim bugün zevk-ı bediimizi tatmin edemiyor. +“Tasavvuri” değil “mer’i” “hayali” değil “hakıkı” güzellikleri arıyoruz. +Eş’arımızda hey’et-i umumiyyesi feragat ettik o mehasine tecelligah olan “elvah-ı mahsusa”yı yazmaya çalışıyoruz. +Bu gayet mühim bir eser-i tekamül pek esaslı bir terakkıdir. +Bize Fransız edebiyatından intikal eden şu tarz-ı tefekkür ve ibda’da daha pek çok ilerlemeye muhtacız; daha yüz binlerce “eş’ar-ı hususıyye” yazmalıyız. +Eş’ar-ı Garbiyye tedkık edilirse görülür ki; en umumi mevzu’lara bile bir renk-i hususiyyet veriliyor. +Fransızca’dan mensur olarak tercüme etmeye çalıştığım şu küçük şiiri ufak bir misal olarak gösterebilirim: +“Hay çamurlara batmış beyaz güvercin! +Kendini bu kıyafete koyduğun için mihman-nüvazlık görmeye değil kapıdan koğulmaya layıksın. +Sen adi bir ördek palazı gibi çamurlarda yuvarlandın ha! +Kanatlarının melek kanadı olduğunu düşünmeden çukurlara düştün; öyle mi! +Kuyruğun çamura batmış tüylerin alaca bulaca kesilmiş; yine geliyorsun da gözümün önünde yelpaze gibi kuyruk açıyorsun. +Aferin sana doğrusu! +Sen ki istersen lemha-i basarda fezayı tayyedebilirsin; nasıl oldu da bir saksının çamurlu suyuna ayaklarını batırdın? +Gel bakalım buraya; seni yıkayayım! +Hakkında gösterdiğim lütuf ve mürüvveti de takdir et: +Bu halinle esarete mühtehaksın; ben sana hürriyetini iade ediyorum.” Gayet sade ehemmiyetsiz bir şiir. +Buna bir “nazm-ı sırf” demek de kabil. +Maamafih inkar olunamaz ki bu külfetsiz bu pek sade şiirceğizi seve seve okuruz. +Çünkü bir “hususıyet”i haizdir; çünkü bize “her güvercin”i değil “bir güvercin”i tasvir eder. +Muallim Naci’nin bir zamanlar fevkalade iştihar eden Kebuter manzumesi de işte şu okuduğumuz parçanın zıdd-ı kamilidir: +Birçok istiarat ve teşbihatı cami’ olmakla beraber bizde hiçbir hazz-ı bedii tevlid edemez. +Şimdi “Selma”ya atf-ı nazar edelim; derhal anlarız ki şiirin kıymeti hususiyetinden münbaisdir. +Hatta “Selma”da hususiyet belki de lüzumundan biraz fazla mevcuddur. +Lakin Mehmed Akif’in mesleğini tahlil ettiğimiz zaman göreceğiz ki bu şair eserlerinde doğrudan doğruya mevzuunu olur. +Ta’bir caiz ise Mehmed Akif şiirlerini “yaşadığı gibi yaşatmak” emelindedir. +Böyle bir meslekte nasıl ihraz-ı muvaffakıyyet edilebileceğini ve mesleğin şerait-ı muvaffakıyyetine Mehmed Akif’in ne derecelerde riayet gösterdiğini yine ileride söyleyeceğiz. +Şimdilik şunu beyan edelim ki; “Selma” yaşanıldığı gibi yaşatılmış bir şiirdir; “Selma” bir tahayyül değil bir vak’adır. +“Selma”nın facia-i vefatını şair o kadar samimi bir meraretle hissetmiş ki o hissini bize olduğu gibi tasvir etmekten kendini alamıyor vak’ayı aynen yazıyor. +Fakat ne kadar haiz-i samimiyyet olursa olsun uzun mukaddimeler iradı bu kuş kadar küçük şiirin ruh-ı nazik-terini ürperteceği için şair Selmacık’ın yanına da’vet olunduğu zaman kendi bulunduğu hali üç dört beyit ile tasvir ediveriyor mukaddimeciği gayet tabii oluyor. +EY TALEBE-I ULUM ARKADAŞLARIM MESKENET YETER ARTIK! +Bugünlerde birçok ıslahattan bahs edildi; bir haylisine de teşebbüs olundu. +Fakat bütün bu hareketler arasında bir şey hiç hatıra gelmedi ve gelmiyor: +Biçare medreseler. +Bu devr-i intibahda da millet-i İslamiyyenin şu en mühlik yarasına bir deva-yı acil bulunamaz ise bilmem halimiz ne olacaktır? +Medreseleri bir yoluna koymanın hala mı vakt-i merhunu gelmedi? +Her meslek için müceddidler muhyiler meydana çıktığı halde ne garib bir bahtımız ne bed bir tali’imiz var imiş ki medaris için derdini anlayacak yarasına merhem olacak bir adam tek bir adam zuhur etmedi!... +Fakat ben bu yoksulluğun bu mahrumiyetin taksirini yine kendimize atf etmek istiyorum. +Çünkü bütün muvaffakıyetleri etmedikçe bizi kimsenin işitmeyeceğine düşünmeyeceğine kat’iyyen emin olmalıdır. +Onlar mu’tadları üzere sabah akşam dersleri ile dershanelerin tedrisatına nihayet mah-ı hal-i Arabinin onbeşinci Çarşamba günü bed’ ve mübaşeret olunacağını i’lan ederlerken; “Aman derslerimiz” derler; müdürlükler muallimlikler bulunurlar. +Böyle iken biz hala bu zevat-ı fazılanın gözlerinin mız bodrumlarda geçiyor hayatımız mahv oluyor! +Hüdayi nabit bir surette yaşıyoruz; bu kadar mihen ve meşakka yalnız tahsil-i ilm ve ma’rifet için katlandığımız halde binde bir emelimize nail olamıyoruz. +Ömrümüzü pabuç eskitmekle yorlar yapmıyorlar… diye söylenelim içimizi çekelim kanımızı yüreğimize mi akıtalım?... +Kaç arkadaş baş başa verdik hayatımız için dertleştik? +Kaç arkadaş bir araya geldik de ne halde olduğumuzu anladık kapı kapı dolaştık hastalığımızı gösterdik çare aradık? +Bir kişinin iki kişinin feryadı kat’iyyen ilka-yı te’sir edemez. +Biz kendi kendimizi düşünemez isek kimse bizi düşünmez. +Ekseriyetimiz böyle sakit samit daha doğrusu atıl kaldıkça aptallıktan kurtulamayınca sözlerimiz bi-namaz özrü olmakta pek haklıdır. +Bu gidişle bir ati-i karib hiç şübhesiz bugünkü hali de aratacaktır. +Bu kadar nevmidlik bu kadar inkisar-ı hayal uyanmamız Arkadaşlar; artık ne bekler isek kendi mevcudiyetimizden beklemeliyiz? +Yaşamak istiyorsak bir emel etrafında gayr-i kabil-i iftirak bir kitle halinde toplanmalıyız. +Kanun-ı devletin bahş buyurduğu daireden edna bir inhiraf göstermemek şartıyla icab eden bütün tedabire tevessül etmeli çalışmalıyız. +Yek avaz bağırmalı çağırmalıyız. +Emin olalım ki; emelimiz hak rehberimiz kanun olduktan sonra işiteceğimiz sada-yı teşvik göreceğimiz ru-yı tergıbdir. +Çünkü muinimiz Rabb-ı Müstean olacaktır. +Fransa ile İsviçre’yi gördükten sonra Avrupa’nın faaliyeti medeniyeti ne demek olduğu hakkında az çok bir fikir hasıl ettim. +Oradan Berlin’e geldim. +İnsan Alman toprağına ayak basar basmaz bir başka hal hissediyor. +Hakıkaten o toprakta başka bir feyiz var. +Kulaklarımız Almanların sit-i terakkıyyatıyla dolduğu için ben bu hissin kulak dolgunluğundan münbais bir hiss-i kazib olduğuna hükm etmek istedim. +Hiss-i kazibden maksadım Alman Kavminin terakkıyatını ne sahib oldukça böyle meczubane bir fikre zahib olamaz. +Yalnız Almanya’yı bana Fransa’dan daha müterakkı gibi gösteren takdir-i hissiye i’timadda tereddüd ettim. +Beni bu tereddüde sevk eden şey de her iki memleket beynindeki terakkıye aid farkı biraz anlayabilmek için onların her birinde la-ekal birer ikişer sene oturmak müessesat-ı muhtelifeleri hakkında mümkün olduğu kadar tedkıkat-ı mükemmele olmakla beraber benim sırf hissi olan tahminim Berlin’de gördüğüm şeylerle teeyyüd etti. +İki millet arasında kendimce bir mukayese yaptım; netice-i mukayeseyi şu teşbihimle anlatabilirim: +Almanya’yı reyean-ı şebaba has füyuzun kaffesinden müstefid bir gence benzettim. +Öyle bir genç ki; vechinde nur-ı afiyet lemean ediyor yanaklarından kan damlıyor saçının her teli güneşin hüzme-i zer-tarına meydan okuyor. +Yerlere mütehakkimane basıyor; gürbüz kolları salabetli elleriyle tuttuğunu koparıyor. +Daima şen daima şatır daima müşkilatı iktiham değil adeta istihkar ediyor; tarik-ı terakkıde giderken; “İstikbal benimdir” nakaratını tekrar ederek gidiyor. +Fransızlara gelince; onları da gençliğe veda’ etmiş yahud veda’ etmek üzere bulunmuş yorgun biraz da durgun bir adama benzettim. +Hakıkaten vaktiyle gençliğin bütün letafetlerine bütün taravetlerine malik imiş Kilise yıkıldıysa kule-i nakus yerinde duruyor. +Yüzünün rengi biraz soluk olmakla beraber yine mutarra gibi görünmekte hele uzaktan bakılacak olursa mutarra olduğuna hükm edilmektedir. +Fakat biraz yaklaşıldı mı yüzündeki taravet-i şebabın göçtüğü yahud geçtiği yerlerde derince izler bıraktığı görülüyor. +Tahassür-i şebab onu sun’i tedbirlerden istianeye sevk etmiş; saçlarıyla bıyıklarının üzerinden gayet mahirane bir fırça geçirilmiş. +Dikkat edilecek olursa ağzında ağrımak çürümek gibi avarız-ı tabiiyyeden masun birkaç dişi de var. +Evza’ına mütehakkimane demekten mütecellidane demek daha muvafıktır. +Göstermek istediği şiddet ve salabette daima setrine çalıştığı bir eser-i rehavet nümayan! +Kendi eser-i himmeti olan ta’mir-i bedenden sonra aynaya baktıkça kendisinin hakıkaten genç dinç olduğuna kendi de kail olmakta bu i’tikad saikasıyla biraz da gençliğe has olan doğru mudur yanlış mıdır bilemem. +Medeniyette kendileri için pişva arayanlar Almanların damen-i himmetine yapışmalıdırlar. +Fakat kendilerine canlıca menfaatler göstermek şartıyla. +Zira Yirminci Asır’da hizmetin himmetin şart-ı evvelini menfaattir. +Onsuz bir şey olmaz. +Avrupa’da hissi muamelatın adı kalmış daha doğrusu adı bile kalmamış. +Onlar hissiyatının muktezasına tabi’ adamlara sabiyy-i gayr-i mümeyyiz nazarıyla bakıyorlar. +Muamelat-ı cariyyede illet-i müessire illet-i maddiyye illet-i gaiyye menfaatten başka bir şey değil. +Musahabet esnasında teati olunan dil-nüvazane sözler bile bir torba dolusu çürük ceviz gibi kuru takırtıdan boş lakırdıdan ibaret. +Maksadımız Frenklerin ahval-i ruhiyyelerini teşrih etmek değildir. +Onların hakkında doğru yanlış ne bilirsek yeni öğrenmedik; bildiğimizi öteden beri biliyor idik. +Müşahedatımız bu babdaki ma’lumatımızı ne tezyid etti ne de tenkıs. +Şu halde yine Berlin’e nakl-i kelam edelim. +Berlin’de herşey fen ile zevkin ahenk-i imtizacını göstermektedir. +Şehrin taksimatını ondaki muhteşem binaların zarafet ve metanetini görenler zannederim ki onlara gerek fenni gerek zevkı bir nakısa isbat edemezler. +Yalnız Fransızlar bu hususda pek müşkil-pesendane davranıyorlar imiş. +Almanlar tarafından vücuda getirilen her eser onların tenkıdinden hatta tezyifinden kurtulamıyor imiş. +Bu söz benim değildir; orada işittiğimi söylüyorum. +Bence bu pek tabiidir. +Fransızlar niçin başka milletlerle uğraşmıyorlar? +Çünkü onların tenkıdine istirkabına layık olan ancak Alman milletidir. +Almanlar ne yapmışlar ise onda azimlerinin kudretlerinin müntehasını göstermişler. +İsti’dadlarına aid mezayanın hiç birini kuvvede bırakmamışlar hepsini fiile çıkarmışlar; hala da çıkarıyorlar. +Mesela Avrupa şehirlerinin hepsi güzel hepsi temiz. +Fakat Berlin nezafet ve intizamda onların hepsine faik. +Berlin’deki temizlik başka memleketlerin hiç birinde olmasa gerek. +Çünkü herşeyin daima göz üstünde; el içinde. +Garb’ın en büyük mezayasından biri de bu hal. +Şark’ta dan sonra başlıyor. +Şark’ta bir şey bitti mi ona aid tekayyüdatın kaffesi de o şeyle beraber bitiyor. +Hangi bir eser olursa olsun vücuda getirdikten sonra; “İşte yaptık bitirdik!” diyoruz ondan ötesini tali’in yed-i emanetine tevdi’ ediyoruz. +Halbuki Frenkler öyle demiyorlar. +Yaptık bitirdik; fakat asıl vazife bundan sonra başlıyor diyorlar ellerini gözlerini bizim de Berlin’in en muntazam en temiz bir sokağı gibi bir sokağımız olsa o intizamın o nezafetin muhafazasında mümkün değil Almanların gösterdikleri tekayyüdü i’tinayı gösteremeyiz. +Çünkü daima yukarıda söylediğimiz fikr-i fasidin hükmüyle amiliz. +Avrupa’nın her yerinde olduğu gibi Berlin’de de sokakları mütemadiyen yıkayorlar. +Mahsus adamlar ta’yin etmişler; sokaklardan gelip geçen hayvanların medfuatını küçük el arabalarına alıyorlar sokağın bir taşı yerinden oynasa derhal yerine koyuyorlar. +Mesakin ve emakinde intizama nezafete i’tina da keza. +İnsan hangi eve hangi otele hangi müzeye hangi bahçeye girse göze hoş görünmeyecek bir hale tesadüf etmiyor. +Herşeyin tarhında tanziminde zevk-ı selim akl-ı müstakım asarı görülüyor. +Berlin sokaklarındaki yaya kaldırımlarının hemen kaffesi “mozayik”. +Bu mozayikleri vücuda getiren taşlar gayet küçük. +Herifler üşenmemişler usanmamışlar bu taşları pösteki sayma kabilinden olarak yere döşemişler onların ferşinde de ayrıca bir eser-i san’at göstermişler. +Taşlar yek renk olduğu halde hey’et-i mecmuasında nazarı okşayacak muntazam münhaniler görülüyor. +Bununla da kanaat etmemişler; yaya yollarının yanında ayrıca çemenzarlar tarh etmişler. +Nebatat bahçesine gittiğim esnada “Site Galiç” civarında gördüğüm uzun cadde böyle idi. +Tramvaylar o çemenzarın üzerinden geçiyor. +Çemen öyle sık öyle mutarra ki yor. +Bunun sebebi var. +Zira Avrupa’da çemenleri kova ile sulamıyorlar. +Çemenzarın üstüne meşinden ma’mul uzun borular yatırıyorlar. +Boruların üzerine boydan boya delikler açmışlar; su deliklerden tıpkı pulverizatörden çıkar gibi toz halinde çıkıyor buhar-ı ratib gibi çemenlerin üzerine yayılıyor. +Bu suretle iska edilen çemenler de daima taravetini muhafaza ediyor. +Berlin’deki nebatat ve hayvanat bahçeleri Almanların milel-i saireye tefevvuklarının şevahid-i natıkasındandır. +Paris’in hayvanat nebatat bahçelerini gördüm. +Fakat Berlin’deki bahçelerle aralarında çok fark var idi. +Fenn-i nebatat mütehassısı olmadığım için bahçenin ihtiva ettiği muhtelif nebatat hakkında bir şey söylemek salahiyetini haiz değilim. +Benim söyleyeceğim şey yalnız bahçenin intizam ve mükemmeliyetidir. +Bahçenin medhaline karib bir mahalde büyük bir bina var idi. +Bu bina eczacı mektebi imiş. +Zihi münasebet! +O hıyaban-ı İrem-nazirin sahasında büyük küçük müteaddid göller göllerin içinde suda yetişen nebatatın enva’ı var idi. +Hele muhtelif iklimlere mahsus nebatatın muhafazası görmeden takdir edilemez. +Her serin içinde ekalim-i harreye mahsus birçok nebatat bunların tabiatine ihtiyacına göre hararet var. +Hayvanat bahçelerinde eğlenecek hayvanlar var da herkes onları görmek için gidiyor diyelim. +Peki nebatat bahçesine ne diyelim? +Kadın erkek çoluk çocuk oraya da gidiyorlar oradaki menazır-ı samiteyi de temaşa ediyorlar. +Serler bir taraftan doluyor bir taraftan boşalıyor. +Demek ki; herkes ordaki nebatatın temaşasından lezzet alıyor müstefid oluyor. +Bahçeye girenlerden duhuliye alınmıyor. +Yalnız haftada bir gün duhuliye veriliyor imiş. +Bizim gittiğimiz gün o güne tesadüf etti. +İki kişi idik; yarım mark duhuliye verdik. +Oradaki me’mur bize altmış üç sahifelik bir mükemmel risale verdi. +Biletin iki ucunu makasla kesti iki ucu kaldı. +Onlarla duhuliye verilen günlerde iki def’a daha bahçeye girilebilirmiş. +Berlin’de kalmayacağım için bileti arkadaşıma verdim. +Nebatat bahçesinin mükemmel bir ta’rifesi olan risale ile haritayı ziyaret hatırası olmak üzere nezdimde alıkoydum. +Duhuliye namıyla verilen para bu risale ile ona merbut olan haritanın bedeli bile değil idi. +Hayvanat bahçesine gelince; o bahçe değil tabiatin mevlud-i salisini teşkil eden mahlukatın hemen kaffesini cami’ bir meşher idi. +İçindeki ağaçlar çiçekler laklar daireler de hesaba katıldığı takdirde ona meşherden ziyade bir mesire-i dil-küşa demek daha muvafık olur. +Ahali fevc fevc o latif bahçeye gelmekte kitab-ı tabiatin fasl-ı salisine aid mebahisin eşkal-i zi-hayatı demek olan muhtelif hayvanatı temaşa ile müstefid olmakta idi. +Temaşa-geran miyanında kafesler önüne oturup hayvanattan bazılarının resimlerini alan hüner-veranın maharetleri de cidden görülmeye şayan TEBRIKLER DONANMA CÜNBÜŞLER NUTUKLAR PROTESTOLAR Bu hafta diyebilirim ki müslümanlar için büyük bir bayram teşkil ediyordu. +Eminim ki İstanbul’da Memalik-i Osmaniyye’nin hiçbir tarafında Edirne’nin tekrar Osmanlılar tarafından zabt ve istirdadı üzerine bu kadar sürur ve şadmani nümayiş icra edilmemiştir. +Bombay Başşehbenderhanesi Vekaleti’ne Başşehbender Vekili Hasan Basri Beyefendi’ye bu hafta zarfında Hindistan etraf ve eknafından şehirlerinden kasabalarından köylerinden İslam kulüp ve encümenlerinden gelen tebrik-amiz telgrafların haddi hesabı yoktur. +Mezkur telgrafnameler o kadar samimane o kadar hassasane o kadar meveddet ve meserret-engizane yazılmıştır ki kıraetinden insana bir büka-yı sürur tari oluyor. +Bu telgrafname ve mektupların cevabı pek mufassal ve ma’nalı bir surette –İngiltere politika ve siyasetine dokunmamak şartıyla– Basri Beyefendi tarafından verilmiş ve tekrar müslümanlar tarafından bil-mukabele teşekkür ifa kılınmıştır. +Sadr-ı a’zam fehametli Said Halim Paşa hazretlerinin Hindistan ahali-i İslamiyyesine tebliğ olunmak üzere Bombay Başşehbenderhanesi vasıtasıyla çektikleri telgraf Osmanlıların Devlet-i Aliyye’nin Hind müslümanlarına karşı samimi bir hiss-i menn ü şükran ile mütehassis ve müteessir olduğunu göstermeye kifayet edip Hind müslümanlarının hissiyat-ı minnet-daranesini kat kat tezyide hizmet etmiştir. +Kalküta Dehli Lahor Agra Gucerat Leknehur [Leknev] Madras Ahmedabad Suret Keraçi’de ve daha Hindistan’ın bilumum büyük şehirlerinde çerağan ve donanma hanede çalgı raks ve sürur alaiminin ihyasına Edirne’nin fethi sebep olmuştur. +Osmanlılar’ın kevkeb-i tali’leri tekrar dırahşan olmaya başlamış ve namus ve haysiyetleri evvelkinden ziyade Hind müslümanları nazarında parlamıştır. +Evvelce herkesin önünde beli bükülmüş başı eğilmiş olan biz Osmanlılar Edirne’nin tekrar zabtı üzerine haysiyet ve izzet sahibi olduk. +Her taraftan herkesden her yandan bize şapaş ve tahsin aferin ve merhaba sadaları alkışları yağmaktadır. +Çarşılardan sokaklardan seyir yerlerinden arabamız otomobilimiz geçerken müslümanlar tarafından “Yaşasın Osmanlılar!” “Müebbed olsun Devlet-i Aliyye-i kışlanmak beliyyesinden çekinmeye gezmemeye yerlerimizde yurtlarımızda kapanmak mecburiyetini yavaş yavaş hissetmeye başladık. +Bu kadarla da iktifa edilse yine iyidir. +Sabahdan akşama kadar ahali ve mu’teberan-ı İslamiyye Hindistan’ın her tarafından Osmanlı Şehbenderhanesi’ne tebrik ve tehniyet etmek mes’eleyi tafsilatıyle anlatmak keyfiyeti insanı yemekten içmekten iş görmekten bile men’ ediyor. +Yarın sabah posta tam hareket edeceği halde ben bu mektubumu ancak şimdi sabaha karşı yazmaya vakit bulabildim. +Da’vetler zıyafetler birbirini vely ediyor. +Şurada burada ötede beride yediğimiz içtiğimiz yemekler şuruplar mi’demizi son derece bozmuş cümlemizi mi’de sancılarıyla baş ağrılarına duçar etmiştir. +Osmanlılığın şerefine verilen ziyafetlere da’vet olundukda mahsus olan baharlı kokulu yemekleri şurupları içince insan büsbütün sıhhatini gaib eder. +Fakat arz ettiğim gibi bunlara tahammül etmek lazımdır. +Her da’vet ve ziyafet esnasında har ve samimi nutuklara mufassal beyanata cevap vermek mecburiyeti de azim bir iş teşkil eyliyor. +Bir gün evvel iki saat evvel bir gece evvel söylenen lakırdıları sözleri tekrar etmemek veyahud renk ve kalıbını mevzu’ ve zeminini değiştirmek için ne kadar zahmet çekildiği ta’rif ve tasavvurun fevkındedir. +Balada müteaddid mitingler konferanslar protestolar icra edilmiş ve İngiltere’nin bi-taraf kalmasıyla Devlet-i Aliyye’ye zahir ve muin olması umumiyetle bütün müslümanlar tarafından taleb edilmiştir. +Hindistan vali-i umumisine hitaben Hind müslümanları tarafından İngiltere’nin Devlet-i Aliyye’ye yardım etmesi hususunda çekilmiş telgrafnameler on bini tecavüz etmiş ve müşarun-ileyhin hayret ve istiğrabını mucib olmuştur. +Şunu da ilave eyledi ki: +“Siz Osmanlıların Hind müslümanları üzerine bu kadar nüfuza malik olduğunuzu bu ana kadar İngilizler zan ve tahmin etmiyorlardı. +Şimdi herşey açıktan anlaşıldı. +Eğer İngiltere bi-taraf kalmayacak olursa ve Osmanlılara Edirne’nin Osmanlılarda kalması hakkında yardım ve muavenet etmezse mevkiini nüfuzunu şeref ve gaib eyleyeceği tahakkuk etti. +Binaenaleyh İngiltere hükumeti Hindistan’daki altmış veyahud seksen milyon İslam tebeasını gücendirmemeye elbette sa’y ü gayret edecek ve onların amalini ta’kıb ve tatbika mecburiyet hisseyleyecektir.” Sübhahallah! +Kuvvet cidden haktır. +Hak kuvvetten başka bir şey değildir. +Evvelce Hindistan’daki İngiliz matbuatı bütün kuvvetleriyle mevcudiyetleriyle aleyhimizde makale-sera oldukları halde Edirne’nin tekrar istirdadından sonra kalemlerinin ucunu çevirip şimdi hep lehimizde beyanatta bulunmaktadırlar. +Evvelleri fena ve iğrenç müstekreh ve şenaat-amiz karikatürlerle halimizi ahvalimizi zaaf ve meskenetimizi halka temsil ve tasvir ederken aynı gazeteler şimdi bizi arslan fil kaplan gibi düşmana hasmına hücum etmiş diye göstermektedir. +Kimi Devlet-i Aliyye’nin bakasına tarafdar kimi de Osmanlıların yaşamak salahiyetine malik cesur ve intikam alıcı bir kavim olduklarını beyan etmek suretiyle sahife ve sütunlarını Bu sözler makaleler resimler bizim için bizi sevdikleri olunduğunu söylemeyi zaid görüyorum. +lam’ın hatırını saymak mecburiyetindedirler. +Bundan ziyade cambazlığa yalancı pehlivanlığa diplomasi oyunlarına lüzum görmüyorlar. +Çünkü hukuk-ı düvel ve milelin kavanin ve muahedatın sulhname ve ahidnamelerin hep kağıd üzerindeki mürekkebden başka bir şey olmadığını buradaki müslümanlar artık pek yakından öğrendiler. +Hindistan matbuat-ı İslamiyyesi bu sırada o kadar müteheyyicane ma’nidar şiddetli makaleler yazıyorlar ki; bizim İstanbul gazetelerimiz bile bu makalelerin bir sözünü bir tek harfini yazamıyorlar. +“Biz İngiltere’ye İngilizlere dokunmayalım!” diye içimiz yüreğimiz titriyor. +Halbuki buradaki gazeteler İngiltere’nin dokunur sözler yazmayı işten bile görmüyorlar. +The Comrade gazetesi başmakalesinde diyor ki: +“Artık surette müslümanlara ya dost veya düşman olduğunu göstermelidir. +Böyle yapmaya İngilizler mecburdurlar. +Zira müslümanlar bundan ziyade aldanmamaya karar vermişlerdir. +“İngiltere evvelce nasıl ki bi-taraflığı i’lan ve Hindistan müslümanlarına da bi-taraflığını bildirmiş ise şimdi de öylece bi-taraf kalmaya çalışmalıdır. +Zira başka harekette bulunursa yalancı bir devlet kezzab bir millet olduğunu kendi eliyle müslümanlara isbat etmiş olacaktır. +“Edirne Bulgarların eline geçince bi-taraf kalmayı bir vazife-i siyasiyye telakkı eden İngiltere şimdi de Edirne’nin Osmanlılara geçmesi üzerine sükun ve metanetini bozmamaya gayret eylemelidir. +“Başka türlü hareket ederse hatta Rusya’yı devletin millet-i Osmaniyyenin başına dolayısıyla musallat ederse perde altından şaklabanlığa yeltenirse ne mal ve meta’ olduğunu biz Hindlilere tamamıyla bildirmiş olacaktır.” Zemindar gazetesi –ki Lahor’da Urdu lisanıyla intişar ediyor– söylüyor ki: +“Bu sıra bizim için bir imtihan ve tecrübe zamanıdır. +Tebeası bulunduğumuz İngiltere Devleti’nin safveti hud’ası tamamıyla bize zahir ve aşikar olacaktır. +Zaten biz zavallı Hindli müslümanları İngiltere rical-i siyasiyyesinin Sir Edward Grey cenablarının planlarını işite işite duya duya usandık bıktık. +Çünkü hiçbirisinin sözünün ucu bucağı çıkmadı. +Hep laf ü güzaf! +Hem de öyle laf ü güzaf ki neticesi bilumum müslümanların zararına aid ve mütealliktir. +“İran’ın inkıraz ve taksiminde Meşhed ve Azerbaycan’ın Trablus’un zabtında Rusya’daki mekatib ve müessesat-ı rin tarumar ettirilmelerinde hep sükut ettik ihtiyar-ı sükutu adeta bir vazife telakkı ettik. +“Devletimizi gücendirmeyelim; rızasına muhalefet eylemeyelim” dedik. +Balkan istila ve mezalimini müslümanların katl-i am edildiklerini namus ve sonra bi-gayri hakkın devletden selb edilen ve İstanbul’un hudud-ı tabiiyyesinden addedilen Edirne’nin tekrar Osmanlılar tarafından zabt edildiği halde hah na-hah Osmanlıları çıkarmak isterlerse buna da sükut etmeyi bu hallere tahammül etmeyi artık hilm-i hımari addederiz. +“Bu hallere karşı sükut etmek insanın yed-i kudretinde değildir. +El-ıyazü billah melaikeler bile bu oyunlara bu haksızlıklara tahammül edemezler. +Artık yeter! +Yeter; zira can dudağa geldi! +“İngiltere bu hallere bu tezebzüblere nihayet vermelidir. +Çünkü biz altmış milyon müslümanın rica ve arzumuzu duymaya dinlemeye icra etmeye mecburdur. +“Bizi altmış milyon İslamın sözünü dinlemeyecek olursa bizi doğrudan doğruya tahkır tezyif etmiş olur ki nesl-i hazır şimdiki müslümanlar buna daha ziyade tahammüle muktedir değildirler.” Bu zatın ne kadar mü’min müslüman Osmanlı hayr-hahı olduğunu ben ta’rif ve tasvire bir türlü kadir değilim. +Münşi Muhammed Hasan Mukbih hazretleri Bombay müslümanlarının zenginlerinden ve İngiltere Devleti tarafından kendisine mahza müslümanlar –havas ve avam– üzerinde olan nüfuzundan dolayı “Justice of the Peace” yani Sulh Hakimliği ünvanı verilmiştir. +Bu zat Bombay müslümanlarının te’sis-kerdeleri olan “Encümen-i İslami”nin reis-i sanisi ve Bombay cevami’ ve mesacidine müslümanlar tarafından vakf edilen emlak ve akaratın da nazırıdır. +Öyle nazır ki; senevi ma’rifetiyle tensibiyle yüz seksen bin İngiliz lirası sarf ve tahsil olunmaktadır. +Bu nüfuz ve hürmetiyle müşarun-ileyh o kadar mütevazı’ mütedeyyin ve Osmanlılara hayr-hahdır ki ta’rifi pek güçtür. +Yüzünden nur akan kalbinden muhabbet-i İslamiyye nebean eden müşarun-ileyh Edirne’nin fethini müteakıb Bombay’ın en mu’teber ve büyük mesacidinden bulunan “Cum’a Mescid”de ezandan sonra Cenab-ı Hakk’a Edirne’nin fethi münasebetiyle namaz-ı şükrane eda edileceğini halka tefhim için müezzinlere ezandan sonra nida eylemelerini emr eder ve cami’de bizzat bulunup cereyana nezaret eyler. +Cuma namazından sonra şükrane namazı kılınmış ve hatib tarafından gayet müessir beliğ bir dua bir hutbe okunmuştur. +Ahali kalbleri sürur ve hubur ile mali bulunduğu sırada cami’de bulunanlar tarafından İngiltere kralıyla Hind vali-i umumisine Osmanlılara yardım ve muavenet etmeleri için Mukbih hazretleri bu kadarla da iktifa etmemiş Bombay demokratlarının bütün müslüman esnaf ve kesebesinin kulübü demek olan “Encümen-i Zıya’ü’l-İslam”da yevm-i mezkurun gecesinde bir miting-i umumi tertib ve tanzimine himmet ederek encümende binlerce halk hıncahınç toplandıktan sonra Mukbih hazretleri bizzat bir konferans vererek asıl şimdi bu sırada Osmanlılara yardım etmek lüzumunu dermiyan eylemesi üzerine huzzar tarafından İngiltere’ye Dehli’ye telgraflar çekilip Devlet-i Aliyye aleyhinde Avam ve Lordlar Kamarası’nda idare-i kelam eden zevatın beyanatını redd ü cerh ve kendilerini Kral’a protesto ederek Osmanlılara yardım edilmesi lüzumundan bahs edilmiştir. +Mukbih hazretleri işini gücünü terk ederek bugünlerde hep Devlet ve Millet-i Osmaniyye’nin menafi’-i maddiyye ve ma’neviyyesine taalluk edecek işlerle iştigal etmekte ve bu hareketinden dolayı İngilizlerden bile çekinmemektedir. +Zira kendisinin ne derece doğru bir adam olduğunu herkese bildirmiştir. +Müşarun-ileyh ile bid-defeat görüşüp teveccühlerine mazhar olmaya muvaffak oldum. +Halim selim ve kalbinde muhabbet ve meveddet-i Osmaniyye layih ve satı’dır. +Benimle olan mükalemesinde; “Sizi ve devletinizi ne kadar sevdiğimi bir türlü beyan edemedim. +Cenab-ı Hakk ile Fahr-i Alem Efendimiz’e kalbimde beslediğim ubudiyet ve meveddetten sonra bakı kalan vidad ve ihlas hep Osmanlılarındır.” buyurdu. +Osmanlı Balkan Muharebesi esnasında bu zat-ı şerif kendisi bid-defeat iane verdikten başka kardeşlerini ailesini konağındaki müstahdemini bile iane vermeye teşvik ve tergıb etmiş ve buna da muvaffak olmuştur. +Bu zat bu yaptıklarını tama’ ve tebrik için değil yalnız Cenab-ı Hakk’ın rızasıyla İslamiyet’in menfaati namına yapmıştır. +Fakat bizlere de terettüb eden vazife bu zevatın Eğer Mukbih hazretlerine birinci rütbeden bir nişan maa kordon verilse vicdanıma yemin ederim ki çok değil belki pek azdır! +Me’mul ederim ki; bu beyanat-ı acizane ve bi-tarafanemi mutalaa eden evliya-yı umur bu hakıkı müslümanın sine-i hamaset ve hamiyyetini arz ettiğim nişanla tezyin etmeyi unutmazlar; beyanat-ı şerifesinin ma-sadakı olmamaya çalışacaklardır. +Bir de birçok ianatta bulunan Şeyh Kasım bin İbrahim hazretleriyle muhterem zevce-i alilerine ve yine birçok ianat dercine himmet eden Sir Fazıl-Recay Kerim-Bahay hazretlerine hükumetimiz büyük derecelerden nişanlar ihdasını unutmamalıdır. +Bilmem Bombay başşehbender-i sabıkı bu babda bu zevatın hıdemat-ı bergüzideleriyle taltiflerine dair Babıali’ye Hariciye Nezareti’ne bir şey yazmış mıdır? +Yazmış kusur etmiştir zannederim. +şeklinde Ahmed İbn Hanbel Müsned Lahor’da üsbui olarak intişar eden –Urdu lisanıyla– Zemindar gazetesinin sahib-i imtiyazı Zafer Ali Han hazretleri bu hafta zarfında Dersaadet’ten avdet eyledi. +İskelede Başşehbender Vekili Basri Beyefendi’yle beraber bu aciz de gitmişti. +Müstakbilin arasında bulunmaklığımız keyfiyeti bizim de pek hak-şinas kadr-dan şükür-güzar bir millet olduğumuzu onlar nazarında isbat etti. +Muma-ileyhin muvasalatının ikinci akşamı “Encümen-i Zıya’ü’l-İslam”da şerefine bir ictima’ ve kabul da’veti verildi. +Zafer Ali Han’ın İstanbul’dan avdetini Zat-ı Hilafet-penahi muvaffak olduğunu işiten kimseler encümene koşup beray-ı teberrük muma-ileyhin elini öptüler. +En sonra Zafer Ali Han ayağa kalkarak üç buçuk saat mütemadiyen söz söyledi. +Muma-ileyh Zat-ı Şahane’nin huzuruyla teşerrüf eylediğini Sadr-ı a’zam Paşa hazretleriyle bilcümle nazırlarla görüştüğünü ve onlar tarafından hüsn-i kabule mazhar olduğunu kendisiyle pek samimane ve uhuvvet-karane bir surette teati-i hissiyyat eylediklerini huzzara söyledikten sonra Dersaadet’le Ankara Konya Adana Mersin ve sair Anadolu vilayat ve emkinesinde görmüş olduğu asar-ı terakkı ve umranı maarif ve ziraatin terakkıyatını ahalinin İslamiyet dairesindeki etvar ve hareketlerini herşeyin sür’at-i fevkalade ile ilerlemekte bulunduğunu teşebbüsat-ı iktisadiyye efkarı birer birer kemal-i belağat ve fesahatle huzzara tefhim ve mükerrer alkışlarına mazhar olmuştur. +Zafer Han kardeşimiz Tal’at Bey ile de görüşüp ıslahat hakkındaki nokta-i nazarlarını istifsar eylediğini ve cevaben leyerek ıslahat-ı mezkurenin tatbikından sonra sair anasır-ı Osmaniyye –la-siyyema Arab ve Türk– arasında hiçbir guna fark ve su’-i tefehhüm kalmayacağına emin olduğunu da dermiyan etti. +Muma-ileyh Osmanlıların bugün her türlü zeka ve şuura hissiyata sahib olup memleketin teali ve tahlisi için her guna teşebbüsata tevessül eylediklerini de söyledi. +Bundan başka muma-ileyh atideki cümleleri de ilave eyledi: +“Siz zannediyorsunuz ki İngiltere idaresi muntazam adil mütemeddin bir idaredir. +Zahiri size sizin gözünüze öyle görünüyor. +Fakat bir kere ma’nen iktisaden dakıka be-dakıka ne gibi felaketlere duçar olduğunuzu görüp de anlamıyorsunuz. +“Sizi namusumla te’min ederim ki; Türkiye’de Osmanlılarda daha ziyade refah ve intizam mevcuddur. +Orada bura kadar vergiler yoktur. +Ahaliyi hükumet tazyikat-ı iktisadiyye altına almamıştır. +“Temeddün cihetine gelince yine sizi te’min ederim ki; Londra’daki sıraların birinde bir gün namaz kılarken kadın erkek ahali etrafıma toplandılar. +Kimi şarkı okumaya kimi nastik mi dans mı ediyor?” diye birbirlerinden istizahatta bulunuyorlardı. +Beni ibadetimden namazımdan adeta alıkoymak zeyan-amiz hareketlerini mi’yar-ı medeniyyet addediyorlar. +Binaenaleyh adalet ziyade olan yerlerde –ki Türkiye bugün tamamıyla buna zemin olmuştur– insaniyet ve medeniyet de ziyadedir. +“Eğer İngilizlerde adalet insaniyet hissi olaydı menfaat duygusu o kadar ileri gitmemiş olsaydı bütün memalik-i teşkil eden mazlumin mağdurin bi-günah kanları akıttırılmazdı. +“Şunu size hissen de beyan edebilirim ki; bir müslüman her zaman hıristiyana merhamet eder acır. +Çünkü onların kalbinde bu hissiyat-ı necibe Kur’an -ı Mecid ve vesaya-yı eslaf-ı kiram ile gars edilmiştir. +“Hıristiyan kalbi bu hissiyat-ı aliyyeden külliyyen mahrumdur. +Çünkü onlar kendi İncil lerini tahrif ettiler. +Binaenaleyh şimdiki hıristiyanlara da sahih nasrani nazarıyla bakamayız. +Fakat Kur’an -ı Mecid’i Cenab-ı Hakk öyle bir lisan ile Peygamber’ine inzal buyurmuştur ki; ila-yevmi’l-kıyame bu lisan hay ve bakı kalacak ve herkes o Kitab-ı Rahmani’den digar kendisi Kur’an -ı Mecidi’nde; “ Biz Kur’an’ı indirdik ve Biz onu muhafaza edeceğiz!” buyurmuştur. +“Fakat İngiltere er-geç mesleğini ta’dil etmezse bu ölü yemek politikasını değiştirmezse kendi eliyle kendini birçok felaketlere ma’ruz bırakacaktır. +“Zat-ı Hazret-i Padişahi’nin huzuruyla teşerrüf ettiğimde siz Hind müslümanlarına umumen selam-ı Hilafet-penahisinin tebliğ olunmasını işbu kölesine emir ve irade buyurdular. +Ben de selam-ı selamet-encam-ı hümayunlarını size tebliğ ediyorum ki bu borç üzerimde kalmasın.” Huzzar yek-zeban olarak; “Aleykümüsselam ve rahmetullahi ve berekatüh” demekle selam-ı Hilafet-penahi’ye cevap verdiler. +“Zat-ı Hilafet-penahi’nin avatıf ve merahim-i şehr-yarileri siz Hind müslümanları hakkında pek çoktur. +Sizin iane olarak verdiğiniz birkaç mangır yerine sizi eltaf-ı daimesiyle tesrir edecektir. +Başşehbender Halil Halid Beyefendi hazretleri yakında –fırtına zamanlarından sonra– buraya teşriflerinde birçok tebşirat ile geleceklerini me’mul ederim. +“Dehli’deki “Cum’a Mescid”e yaymak için Zat-ı Hilafet-penahi sultani fabrikalarında i’mal edilen gayet nefis büyük bir halı ihsan buyurmuşlardır. +“Medine-i Münevvere’de büyük ve İslami bir darülfünunun te’sisi takarrur etmiştir. +Evlad-ı müslimin burada pek güzel dersler telakkı etmek suretiyle az zaman içinde hem ulum-ı diniyye hem de fünun-ı dünyeviyye ile mücehhez olup halkı irşada muvaffak olacaklardır. +Bu darülfünunun projesi yapılmış ve karşılık masarıfı da ta’yin edilmiştir. +Ahval-i hazıra akıbinde hemen işe başlanılacaktır. +“Yine size başka müjde vereyim. +Bizim sevgili Urdu Lisanımız’ın Darülfünun-ı Osmani’de tedris ve ta’limi için de hükumet-i hazıra tarafından karar verilmiştir. +Ben muktedir bir muallim bulmaya bugün me’murum. +İşte bakınız Hind müslümanlarına karşı Osmanlıların hisseyledikleri ince ve rakık samimi ve kat’i hissiyatı bu teşebbüsden anlayabilirsiniz.” Bu mufassal beyanatından sonra Zafer Ali Han kardeşimiz bil-iltizam insaniyete İslamiyet’e fenalıklar etmekle zevk aldıklarını mübeyyin edille ve berahini kendine mahsus olan halavet-i beyan ve talakat-i lisan ile anlattı. +Anlattıkça anlattı… Nutku sonunda da Aligarh Darülfünunu Lisan-ı Arabi Mukarriri Seyyid Abdülhak tarafından Kur’an -ı Şerif tilavet edildi ve onu müteakıben konferans meclis reisi Leknehur [Leknev] Nedvetü’l-Ulema Reisi Mevlana Şibli Nu’mani hazretleri meclise dua-yı devam-ı ömr ü afiyet-i Hilafet-penahi ve asakir-i Osmaniyyenin nusret ve zaferleriyle Devlet ve Millet-i Osmaniyye’nin ile’l-ebed devam ve bakası dua-yı hayriyyet-edasıyla hatime verdi. +Bundan sonra da zat-ı Hazret-i Hilafet-penahi tarafından kendi hatt-ı hümayunlarıyla tevşih buyurup Encümen-i Zıya’ü’l-İslam’a –müzeyyen bir çerçeve derununda– ihda buyurdukları fotoğrafı Mevlana Şibli Nu’mani hazretleri kılıfından çıkarıp yüksek bir mevki’e ta’lik ve huzzar tarafından ziyaret ve telsim edilmeye başladı. +Müteakıben Zafer Ali Han Mevlana Şibli Nu’man Başşehbender Vekili Hasan Basri Bey ile acizlerinin boyunlarına –Hindlilerde mu’tad olduğu vechile– çiçeklerle gülleri muhtevi olan kılade ve gerdanlıklar takılmış ve meclisin in’ikadına büsbütün hatime verilmiştir. +Ayağa kalkıp arabamıza bineceğimiz sırada Basri Bey’le acizlerinin eli meclisde hazır olanlar tarafından öpülmek istenildi ise de biz ona muvafakat etmeyerek cümlesiyle musafaha etmek suretiyle tatyib-i hatırlarına çalıştık. +eminim ki jurnallerini layıkıyla tezyin etmişlerdir. +Hindistan: +Bombay Yarın sabah hareket edecek treni beklemekten ise bu akşam züvvar ile birlikte İstanbul’a avdet etmek daha münasib olacaktı. +İstasyona geldik. +Edirne’de kalmak korkusuyla daha iki saat evvel vagonlara girip bekleyenlerin adedi az değildi. +Züvvar miyanında Japon ateşemiliteri de vardı ki trenden iner inmez Abdürreşid Efendi-zade Ahmed Münir Efendi ve Gazi Osman Paşa-zade Cemal Beyefendi refakatlerinde otomobille istihkamları gezmeye gitmişlerdi. +Trenin kalkmasına bir saat var; fakat ne olur ne olmaz herkes alesta. +Sonra; “Neye hala kalkmıyor?” diye kabahat yine trende. +Halbuki tembellik eden tren değil acele eden müştekiler. +Ben bile “Japon kalacak!” diye sıkılmaya başladım. +Fakat Japon geldikten tam bir çeyrek saat sonra tren kalktı. +Nafile üzülmüşüm. +Japon gelir gelmez küçük muhtıra defterini açtı yalnız Enver Bey’le görüşmek kalmış. +Onu da teşyi’de bulunacak ümidiyle bu zamana ta’lik etmiş. +Enver Bey biraz ötede babasıyla geziniyorlardı. +Görüştürmek için delalet vazifesi bize düştü. +Gidip sordum: +– Japon Ateşemiliteri Erkan-ı Harb Miralayı Mora Oka zat-ı alinizle görüşmek istiyor; vaktiniz müsaid mi? +– Evet efendim; görüşebiliriz… Japon Enver Bey’in elini sıktığı zaman pek mesrur idi. +Almanca konuştular. +Bir Japon zabitiyle bir İslam zabitinin şu samimi mülakatı beni pek mütehassis eyledi. +Bunlar görüşmekte iken Abdürreşid Efendi de geldi. +Meşhur selamını sünnet üzere vererek Enver Bey’in elini sıktı. +Enver Bey’in Derne’de kendisine arkadaşlık eden hazrete karşı hürmet-i mahsusası vardır. +Abdürreşid Efendi hemen kalbini açtı: +– Uzun görüşmek isterdim; fakat bir türlü vakit olmadı. +Koca Enver; nereye gitsen tevfik-ı Huda rehberin olur. +Milletin size çok i’timadı vardır… Daima gülen o sevimli çehre yine o samimi ibtisamıyla: +– İyilik yolunda bu i’timadınızı boşa çıkarmayız inşaallah! +dedi. +– Hazret-i Fahr-i Kainat muininizdir. +– Zaten biz de ona güveniyoruz. +– Allah daha büyük muvaffakıyetlere mazhar etsin! +Kampana vurdu; tren kalkıyordu. +Veda’ ederek bindik. +Tren de hemen hareket etti. +Her vagondan Enver Bey’e kucak kucak selamlar hürmetler veda’lar… Enver Bey de askerce selam-ı ibtisam-karanesini bezl ediyordu. +Yanık vagonlar kaçırılamamış toplar arasından geçen tren insanları fark edemeyecek kadar uzaklaşmıştı. +Fakat herkes vagondan başını sarkıtmış Enver’i görüyor gibiydi. +Saat zevali yedi. +Beyaz nurlarını ibzal-karane başka ufuklara saçan güneş bizi ateş-nak nazarlarıyla teşyi’ ediyordu. +mehib ağızlarını öbür tarafa çevirmişler çehrelerinde bize karşı asar-ı infial görülüyor. +Ağaçların bile bizi selamlamaları serzeniş-karane. +Halbuki biz o muhitin topraklarına bile bezl-i muhabbet ediyor iltifat saçıyoruz; bizim kalblerimiz ona muhabbetlerle dolu. +Öyle iken dikkat etseniz onun bütün lisanında bize karşı bir şemme-i iğbirar var. +İşte münfail çehreli topların serzenişlerini bütün vuzuhuyla duyuyorum: +– Ey Bizans’ın vefasız medeni evladları! +Sizin sahte iltifatlarınız bir türlü kalbimize neşve-bahş olamıyor. +Biz düşmanla gece gündüz çarpışırken siz Bosfor kıyılarında kitab-ı zevkin nuşin yapraklarını çeviriyordunuz. +Şimdi şakşakçılık zamanı gelince arz-ı didar ettiniz! +Ve herkesden ziyade vatanperver oldunuz! +Rica ederiz; bize bakmayınız. +Zira bizim çehremiz şimdi soğuktur size iltifat edemez!.. +Haydi Allah selamet versin Bizans’ın vefasız evladları!.. +Güneş bir müddet daha bizi teşyi’ ettikten sonra çekildi; ortalık kararmaya başladı. +Herkes sepetini açıyor nevale tedarikatında bulunuyor. +Fakat karşıki köşede bir zat var ki onun tedariki pek firaklı! +Küçük küçük tabaklara birçok şeyler kemal-i i’tina ile sıralanıyor küçük billur kadehler güzelce siliniyor henüz ağzı açılmamış bir şişe su içine konuyor… Bu hazırlık heman yarım saat kadar sürdü. +Nihayet herşey tamam oldu. +Garsona bir Taşdelen suyu da getirtildi. +– …Bey haydi buyurun! +– Aman efendim teşekkür ederim; bize de mi lütuf buyurulacak?. +– Monşer bunun zevki yalnız çıkar mı ya? +Biraz idare ile gidersek ikimize de kifayet eder. +– Allah ömürler versin beyim efendim; teşekkürlerimi takdim ederim… Bizim nazenin bey şişeyi açtı gümüş tepsi üzerindeki küçük ve ince billur kadehlere yarıya kadar doldurdu; biraz da Taşdelen ilave edince gümüş köpükler taşmaya başladı. +İki el uzandı; kadehleri aldı biraz kaldırdıktan sonra kadehler telakı etti: +“Şıkır şıkır…” Başlar reverans yaptı. +Ağızlar ibtisam ile açıldı kulaklara doğru gerildi. +Derken kadehler bir def’a daha telakıye mazhar oldu: +“Şıkır şıkır…” Mütekallis dudaklar bir şekl-i müdevver alarak bir def’ada kadehin muhteviyatını içeriye nakl etti. +Çehrede buruşukluk yok. +Ne kadar pişkin! +Meze için bile isti’cale lüzum yok… – Monşer bu seyahat bendenizi pek yordu. +– Ama beyim pek çok şeyler müşahede buyuruldu. +– Vallahi bendeniz pek bir şey göremedim. +Yalnız belediye dairesi güzel yapılmış zarif boyanmış; o hoşuma gitti. +– İstihkamlara teşrif buyurulmadı mı? +– Aman monşer pek uzak… İşte gelirken karşıdan gördük ya kafi!.. +– Ne hediyeler aldınız beyim? +– Hah hah… Aman monşer; bizim memleketin nesi var ki bizim madmazele layık hediye olabilsin! +O kaba kaba renkli sabunlar da takdime layık bir şey mi ya?.. +Bereket rakımı iki şişe almışım; yoksa şimdi onsuz da kalacaktım. +Hediyem işte kendim. +Madmazel bundan daha kıymetli hediyeyi ne yapacak?.. +– Evet beyim evet! +Değersiz hediye!.. +– Öyle değil mi ya monşer?.. +Monşer bey keyiflendi: +Gülerken maymun kıçı gibi çıkık alnı buruştu. +Karga palazı gibi kulakları üstüne dökülen zülüfleri mevcelendi. +Matruş bıyıkları altındaki köfte dudağı burnuyla muanaka etti. +Paris’in son modasına göre şakaklarındaki saçlar da kestirildiği cihetle çıkık alnına doğru iki siyah boynuz şeklinde uzanan taranmış saç kümesi biraz daha uzadı. +Dizlere rahatsızlık veren paçaları kıvrık pantalon biraz daha yukarı çekildi. +Paris’in son Bulgar modası koyu yeşil çoraplar büsbütün meydana çıktı. +Yüksek topuklu bir çöp hemen cepte taşınan mendil ile silindi. +Zarif bir altın tabaka açılarak pipo cıgaralar dudağın sol tarafına yerleştirildi. +Narin bir kibrit kutusu açılarak uzun tırnaklı parmaklar bir kibrit aldı çaktı. +Kendisi yakmadan monşerine uzattı. +– Aman beyim; müsaade buyurun… – Rica ederim istirham ederim… – Aman beyim estağfirullah!... +Kerem buyurunuz… – Olmaz vallahi mümkün değil! +edecekler zannetti. +Tuhaf tuhaf bakmaya başladı. +Nihayet monşer beyin ısrarı ciddi olduğu anlaşıldı. +– Emrinizi yerine getirmekle iftihar ederim efendim!.. +Sözü arasında cıgara yakıldı. +Şey… gibi dudakları arasında sarkan piponun kokusu evvelki kokulara iltihak etti. +Biraz geçince yine kadehler dolup boşalmaya başladı. +Saat alaturka biri geçti ikiye geliyor. +Tren bazen ağır bazen sür’atli muttasıl gidiyor. +Ben dalgın dalgın bu nazeninleri seyr ederken düdük bağırdı; biraz sonra tren durdu. +Kondüktör haber verdi: +Pavli. +Demek Pavli İstasyonu’na geldik. +Artık tamamıyla geceye girmişiz. +Her taraf simsiyah. +Yalnız istasyon civarındaki beşon çadırın bazılarında birer kandil gibi hafif ziya veren tüsü kesilince karşıdan çadırlar arasında hazin bir kaval sesi gelmeye başladı. +Şimdi herkes susmuş şimdi herşey sükut etmiş bütün o siyah boşluklar içinde kaval söylüyordu. +Anadolu’nun kim bilir hangi bucağından gelen bu kavalın ne hüzünlü ne matemli ne yanık sesi vardı! +Bu sesde bütün gondan inmiş karanlıklar içine doğru gitmiş nazarlarımı o siyahi-i zulmet içinde hafif ziya neşr eden kandile tevcih etmiş kavalın giryelerini Mehmed’in şarkılarını dinliyordum. +Mehmed şimdi coşmuştu en güzel bestelerini terennüm ediyordu. +O söyledi biz dinledik; o ağladı biz iştirak ettik. +Nihayet kaval susdu. +Fakat Mehmed şimdi müezzin olmuş ezan okuyordu: +– Allahu ekber Allahu ekber!.. +Allahu ekber Allahu ekber!.. +Dün ehl-i küfrün çanlarıyla inleyen bu vadide Mehmed bugün bütün aşk-ı kalbiyle kelime-i tevhidi yükseltiyor ta Arş-ı İlahi’ye kadar işittirmek istiyordu. +Ezan bitti. +Yolcuları görmek için gelen askerler namaza gitmeye başladılar. +Yalnız birisi “ızreti” olduğu için gidemedi. +Biraz geçti kampana vurdu; tren kalkacak. +Bindik “tamam” oldu. +Nihayet düdük öterek tren aheste aheste harekete başladı. +Biz karanlıklara doğru uzanırken uzaktan vadi içinden bir ses bizi teşyi’ ediyordu: +– Semiallahu limen-hamideh!.. +Allahu ekber!.. +Bu sesin elhan-ı zevkıyle elhan-ı ubudiyyetiyle uyumak şer beyin ağılda yatan bir hayvan kadar kerih harhara-i mestanesinden uyumak değil göz kapamak bile mümkün olmadı. +BULGARISTAN MÜSLÜMANLARININ +FERYADI Otuz beş seneden beri Bulgaristan’da meskun olan bir milyona karib ve ikinci derecede ekseriyeti haiz olan İslamların hukuk-ı milliyye ve diniyyelerinin ne derecede himayeden ari olduğunu bilmeyen yoktur. +Bulgaristan’ın Bulgarlardan sonra en sadık ahalisini müslümanlar teşkil ettikleri halde biçareler seferberliğin i’lanından beri engizisyon mezalimine rahmet okutturacak zulüm ve işkencelere ma’ruz kaldılar. +Şimali Bulgaristan İslamları bu kere Romanya ordusunun Bulgaristan toprağından çekilmeye başlamasıyla yeniden pek büyük tehlikeler geçirmektedirler. +Bulgarlar Romanya askeri çekilir çekilmez umum İslamları katl edeceklerini alenen söylemektedirler. +Gerek sokaklarda gerek hanelerde iki İslamın görüşmesi şiddetle men’ edilmiştir. +Henüz Roman işgal-i askerisi altında bulunan Ziştovi kazasında daha şimdiden enva’-ı mezalim vuku’ bulmuştur. +Bulgarlar geceleri İslam hanelerine girip kadınların namuslarına taarruzda bulunmuşlar ve ellerine geçirdikleri eşyaları yağma etmişlerdir. +Ziştovi’ye mülhak Hiller Karyesi’nde bir müslüman Bulgarlar tarafından hayatından kat’-ı ümid edilecek bir suret-i gaddaranede darb edilmiştir. +Ziştovi’de At Pazarı’ndaki İslam mezarlığı askeri kumandanlığı tarafından zabt edilip askere ta’limgah ittihaz edildi. +Vahşi Bulgar askerleri şanlı ecdadımızın kemiklerini kanlı çizmeleri altında çiğnemekte kalblerimize kan ağlatmaktadırlar. +Filibe ve İstanimaka’ya mülhak köylerde binlerce İslamları cebren hıristiyan yaptılar. +Hükumete her gün suret-i resmiyyede edilen şikayat ve niyazımız sem’-i i’tibara alınmamaktadır. +Kariben vukua gelmesi muhakkak olan taarruz ve kıtalden kurtulmak için binlerce İslam aileleri Romanya ordusuyla birlikte gitmeye karar verdiler. +Varca Niğbolu ve Ziştovi müslümanlarından bin iki yüz elli haneden mürekkeb bir kafile-i bedbaht-ı İslam dünkü gün Romanya toprağına geçtiler. +Bir senedir “Regobiznisya” namına bütün mallarımız ellerimizden alındıktan ve son üçüncü muharebede Bulgar askerleriyle omuz omuza harb ederek yirmi binden ziyade müslüman Bulgaristan uğrunda siyah topraklara büründükten sonra bugün katl-i am korkusuyla Romanya toprağına Romanya ordusu çekildikten sonra Bulgaristan’da kalmak felaketine ma’ruz kalan kardeşlerimiz her an dakıka-i şehadetin hululüne intizar edeceklerdir. +Bulgarlar kadar hunhar bir millet dünyada yoktur. +Bulgaristan’daki üsera-yı Osmaniyyenin halleri ağlanacak bir derecededir. +Biçareler en ateşin sıcaklarda günde on beş on altı saat arkalarında yüzden iki yüz kiloya kadar yük taşıttırılmak gibi en süfli hizmetlerde kullanılmaktadırlar. +Üsera-yı Osmaniyye Bulgaristan’a getirildiklerinde üzerindeki elbiseler Bulgarlar tarafından gasb edildiğinden zavallılar çırıl çıplak bırakılmışlardır. +Hükumet-i Osmaniyye Bulgaristan’la yapacağı muahede-i sulhiyyede Bulgaristan’daki unsur-ı İslam’ı taht-ı te’mine almazsa Bulgaristan İslamlarının tarihde nam ve nişanları kalmayacaktır. +Efendim! +Bütün İslamların sebeb-i saadeti olacak Sebilürreşad mecmua-i İslamiyyesi’nin bu def’aki nüshası ihvan-ı dinden “Terzi Osman Zeki Efendi’yi” tavsiye eyliyordu. +Antakya’da Sebilürreşad kari’lerinin cümlesi memnun oldu. +Bu vesile fından terzi inhisarını bildireceğim: +Memleketimiz olan Antakya kazasında hiçbir İslam terzi yoktur. +Bütün bu san’at hıristiyanlar ellerinde kalmıştır. +Bunlara meccanen hizmet etmek üzere İslamlar tarafından birisi terziliği öğrenmek için müracaat ettiğinde kabul etmiyorlar öğretmiyorlar. +Hatta şu günlerde yaptıkları bir ittifaka nazaran memleketimiz ahali-i İslamiyyesinin İslam tüccarlarımızdan aldığı çuhaları dikmiyorlar; yavaş yavaş çuha ticareti de inhisara düşecek. +Bu derece aşikar olan ittifaklarına karşı ağniya-i İslamiyyemiz bir çare düşündüyse de bir şey yapamadılar. +Bugün bütün bu inhisarlara bu musibetlere nihayet vermek için eşraftan ma’lumatlı zeki bir zat; i’lan ettiğiniz Paris Terzi Mektebi’nden diplomalı el-Hac İbrahim Efendi-zade Osman Zeki Efendi’den taallüm etmek üzere tarafınıza gelerek meccanen hizmet etmek istiyor. +Sizi İslamların terakkısine rehber bildiğimiz için müracaat ediyoruz. +Lütfen bu gelecek zatın ne suretle kabul göreceğini bildirmenizi Sebilürreşad – Muma-ileyh Zeki Bey’le görüştük gelecek zatı maa’l-memnuniyye kabul edeceklerini ve az zamanda terzilik san’atını öğretmek için son derece gayret ve fedakarlıkta bulunacaklarını beyan ettiler. +Zaten memleketimizde terzilik san’atını ta’lim için yakında bir İslam elbise fabrikası açıyorlar ki bu sayede gerek İstanbul’da gerek Anadolu’da İslam san’atkarlarının çoğalmasına pek büyük bir hizmet edilmiş olacaktar. +Cenab-ı Hak böyle namuslu çalışkan müteşebbis san’atkarlarımızı tezyid etsin. +Muhterem Efendim hazretleri! +dahilinde bulunan bu makalenin tercüme ve matbuat-ı Osmaniyyeden birisine gönderilmesini beyan ediyordu. +İslamic Review –ki başlıca Hind müslüman kardeşlerimizin himmetleriyle neşr ediliyor ve neşrinde büyük bir sa’y gösteriliyor– gittikçe kesb-i ehemmiyet etmektedir. +Makalenin İngilizcesinde şedid bir lisan isti’mal edilmiştir. +Tabiidir ki; tercümesinde hafif bir lisan ihtiyar edildi. +Makale esas i’tibarıyla az çok dini bir esas üzerine mevzu’ olunduğundan muhterem gazetelerine irsal eyledim. +“HİNDİSTAN TEHLİKESİ” “Hindistan dahilinde İngiltere idare-i muannidanesine karşı galeyan tevessü’ ediyor. +Bu galeyan İngiliz idare ve baka-yı hayatını tehlikeye ilka edecek o zaman İngiltere ve zime-i şükrani ifa etmekten ibaret kalacaktır. +Kabinenin geçenlerde Balkan umuruna ve ba-husus Türkiye’ye taalluk eden beyanatı esasen bulanık olan suyu tekrar bulandırdı ve vaz’iyeti yine müşkil bir hale isal etti. +Bu yalnız adem-i memnuniyyetini teşdid etmekle kalmayıp ehl-i İslam’ın ittihad ve iştirakine de bais oldu. +Bugün Hindistan İslam mahafilinde hareket-i milliyye kat’iyyen seri’ hatvelerle neşv ü nema buluyor; memleketin her köşesinde hararetli mitingler akd ediliyor. +Bu hatvelerle; müessir faal kavi hatvelerle bütün milletin adem-i memnuniyyeti ne tarafgir oluyorlar. +Bu ise esasen dil-gir oldukları İngiliz Hindistan’da bulunan tebealarının kalbini kırmakta dakıka fevt etmediler. +Kendileri için en muti’ tebea olan müslimlerin kalbi çak edildi. +Trablus’da Balkan’da İran’da İslamlara karşı büyük bir kayıdsızlık ve insaniyetsizlikle irtikab edilen gaddarlıklar Avrupa’da ufak bir ıztırabı mucib olmadı. +Ve bu gaddarlıkların bu mezalimin icra edildiği hengamda Avrupa’dan ba-husus seksen milyon İslam tebeaya malik olan İngiltere’den hak Zavallı Alem-i İslamiyan ise Avrupa’nın elinden kendileri namuslarını mülklerini tehdid eden tehlikeye karşı yek-vücud bir ittihad vücuda getirmenin lüzumunu şediden hissediyorlar. +Ahval gösteriyor ki; İngiliz Hindistan idaresinin elleri zaifliyor. +Müstakbel ise dikenlerle memludur. +Her vicdan hissediyor ki; İngiliz adaleti iffeti sıdk-ı kelamı mahv olmuştur. +Hindlilerin tahminatına göre siyasetleri hıyanetle müvazi gidiyor. +Geçen hadisat-ı müessife İngiliz idaresine karşı Hindilerin kalbinde unutulmayacak derin ve müterakim te’sirat bıraktı. +Hind müslümanlarının hissiyat-ı ma’neviyyelerine te’sir eden başlıca şeyler: +Kabinenin Balkan mesailinde bi-taraflığını i’lan etmesinin hakıkı ve samimi olmayıp müslimleri iğfal ve Türkiye’nin muarızlarına muavenet maksadıyla olması –İtalya’nın mümkün olmayıp Türkiye’nin ise Mısır vasıtasıyla Trablus’a olan muavenetinin men’ edilmesi– Trablus’da Balkan’da buna İngiltere’nin de iştirak etmesi –İngiltere’nin Balkan’daki müslümanların imhasına müsaid bulunması. +Hükumet tarafından Hindistan dahilinde mevcud olan bu ıztırabat tedkık ve tahkık edilmiyor. +Yazıktır ki; bu hakıkat avam nazarından saklanıyor. +İşte başvekilin Türkiye hakkındaki beyanatı bu ıztırabı daha hadid bir hale isal etti. +Kabine tarafından atılacak hatveler bu ıztırabı az çok izale edecektir. +Ümid edelim ki; bu hissiyat nazar-ı dikkate alınır ve kabine tarafından Türkiye hakkındaki haksız beyanat ve da tahfif edilmiş olur.” Osmanlı–Bulgar müzakeratı bittabi’ dikkat-i umumiyyeyi celb etmekte ber-devamdır. +Geçen “İcmalimiz”den şimdiye kadar vuku’ bulan hususi ve resmi ictima’lar daha muayyen ve müsbet bir neticeye vasıl olamadı. +Aralıkta vuku’ bulan te’hir ise Osmanlı efkar-ı umumiyyesini bi-hakkın dil-gir etmekten hali kalmadı. +Şu te’hire resmi olarak gösterilen sebep guya Bulgar murahhaslarının Bulgaristan hükumetinden lazım olan tebligatı almamış oldukları imiş! +Bu sebebin derece-i sıhhati adem-i vukuf dolayısı ile ta’yin edilemez asla müsaid olmadığından Osmanlı efkar-ı umumiyyesinde husule gelmiş olan tereddüd pek tabii idi. +Hakıkat-i halde Osmanlı Millet ve Devleti ne istiyor? +Sadr-ı a’zam paşa hazretlerinin Temmuz’da Düvel-i Muazzama’ya tebliğ etmiş olduğu notada Osmanlı müddeayatı kat’i ve gayr-i kabil-i tağyir bir surette izah edilmişti. +Edirne ve Kırkkilise de dahil bulunduğu halde Trakya’nın şark ciheti Osmanlı yedinde kalmalıdır. +Bu Osmanlı müddeayatının hadd-i asgarisidir. +Bu iddianın bir zerresinden bile udul edilemez. +Zira İstanbul ve Boğazlar’ın selameti her türlü tecavüzata karşı sıyaneti yalnız bu hudud dairesinde te’min edilebilir. +Osmanlıların bu nokta-i nazarını bütün Düvel-i Muazzama Londra Konferansı’nın kararlarına rağmen bilahare kabul ettiler ve Bulgarlara kendileri için yegane çare-i istihlasın Osmanlı Devleti ile doğrudan doğruya görüşerek anlaşmaları olduğunu tebliğ ettiler. +Şu halde Bulgaristan hükumeti de kendisi ve ilkaata tebeiyyet ederek bizimle müzakerata girişmekten resmi delegeler i’zamına mübaderet etti. +Devlet-i müşarun-ileyhanın şu hareketi Temmuz Notası’ndaki esasatı zımnen evvelce kabul etmiş olduğuna bir delil idi. +Zira pek aşikar idi ki; iki devlet arasında başka surette hiçbir vech ile olur olmaz gerek mahalli gerek ecnebi muhabirleri ile icra etmiş oldukları mülakatlarda Edirne ve Kırkkilise hakkında müşkilat göstermeyeceklerini beyan ettiler. +Fakat Edirne ve Kırkkilise yalnız başına Trakya’nın selametini ve İstanbul ile Boğazlar’ın sıyanetini hiçbir zaman te’min edemezdi. +Meriç Nehri ve onun garbında vaki’ bazı askeri nokta-i nazarından ehemmiyet-i fevkaladeyi haiz nikat Bulgarlar elinde kalınca Trakya’nın bizim tarafımızdan ğu bedihi idi. +Bulgarların şimdi bulundukları vaz’iyetten yakayı kurtararak kendilerini topladıktan sonra istedikleri anda Edirne’ye hücum ve Trakya’yı istila edebilecekleri muhakkaktı. +Bulgar ricali gibi seciye ahlak i’tibarıyla bütün cihanca menfi bir şöhrete malik olan zevat tarafından bu hususa aid bize verebileceği herhangi bir te’minata elbetteki biz ehemmiyet veremezdik. +Hile ve gadr… Bulgar siyasetinin esas ve ruhunu teşkil ediyor. +Binaenaleyh zaten Trakya’nın Osmanlı taht-ı hakimiyyetinde kalmasını maddi bir surette te’min edecek ve Meriç Nehri ile onun garb tarafında vaki’ bazı nikat hakkındaki Osmanlı müddeayatını da kabul etmek mecburiyetinde idiler. +Osmanlıların bu iddialarını Bulgarlar hiçbir vech ile reddedemezdiler. +Hukuk nokta-i nazarından elleri tamamen boştu. +Sırf kuvvet sayesinde gasb ve zabt etmiş oldukları yerlerin bir kısmını bu kere de kuvvet sayesinde terk etmek mecburiyetinde idiler. +Londra Sulh Konferansı’nın kararlarına hiç de güvenemezdiler. +Bu konferansın kararlarını en evvel kendileri Bükreş Konferansı Muazzama’nın bu notaya sükutla cevap vermeleri –Londra Konferansı’nı ta esasından mahv u na-bud eylemişti. +Binaenaleyh bu kere de Bulgarlar gasb etmiş oldukları yerlerin muhafazası için yalnız kendi kuvvetlerine güvenebilirlerdi. +Halbuki Bulgarların ne gibi hal-i perişani ve na-tüvanide bulunduklarını elbetteki herkesden evvel kendileri biliyorlar. +Bugün Trakya’da mütehaşşid Osmanlı kuvvetine karşı Bulgaristan müsellahan hiçbir şey yapamayacak derecede zaifdir. +Kendilerinin böyle perişan bir halde bulundukları esnada Osmanlıların yalnız Şarkı Trakya ile iktifa etmelerini Bulgarlar bir ni’met addetmeli idiler ve bu ni’metin şükranı olarak Osmanlı müddeayatını bila-tereddüd ve teahhur kabul etmeliydiler. +Halbuki Bulgar rical-i devleti kendilerine has olan hile ve desise i’tiyadından bir türlü ayrılamıyorlar. +Bir taraftan Meriç ve Meriç’in öteki sahilinde vaki’ askeri nikat hakkında hükumet-i metbualarından ta’limat almadıklarını ileri sürerek müzakeratı te’hire uğraşmak diğer taraftan da Düvel-i Muazzama’ya müracaat ederek hala da muavenetlerini dilenmek evhamına kapılmak istediler. +Buna karşı Osmanlı efkar-ı umumiyyesi müttehiden isyan etti. +Matbuat-ı Osmaniyye yek-zeban olarak bu gibi ta’vikat ve te’hirata meydan verilmemesini Bulgar hile ve tezvirine yeniden aldanılmamasını üç yüz binlik ordunun ila-nihaye Trakya’da dökülmesine Osmanlı ahval-i maliyyesinin asla müsaid olmadığı mes’elenin sür’atle ve kısa bir zaman içinde hall ü fasl edilmesi lüzumunu şiddetle taleb etti. +Osmanlı matbuatının bu münasebetle ibraz etmiş olduğu eser-i teyakkuz ve ittihad hakıkaten şayan-ı tebcildir. +Zira İstanbul’da müzakeratı idareye me’mur olan Bulgar delegeleri hiç şübhe yoktur ki; reviş-i müzakeratın Osmanlılık üzerine icra ettiği te’siratı anlamak yorlar. +Ta’vikat ve te’hiratın Osmanlılar üzerinde pek fena te’sir icra ettiğini ve iş böyle devam ederse bilahare efkar-ı umumiyyenin heyecanı önünde hükumet-i Osmaniyyenin zebun kalacağını pekala takdir etmiş olan Bulgar delegeleri üçüncü celseye artık salahiyet-i kamile ile gelerek “hükumet-i metbualarından tebligat almak” lüzumunu dermiyan eylemediler. +Binaenaleyh üçüncü celsenin neticesi hakkında da matbuata tebliğ edilen ma’lumat-ı resmiyye gerek şekil gerek mahiyet i’tibarıyla tamamen başkadır. +İlk tebligat hiçbir ma’lumat-ı müsbeteyi haiz olmadığı halde bu son tebligatta; “Hudud mes’elesine aid hutut-ı esasiyye üzerinde tarafeynce i’tilaf hasıl olmuştur.” gibi bir cümleye tesadüf ediliyor. +Bu kere Osmanlı efkar-ı umumiyyesi daha ziyade emniyetle müzakeratın netayicine intizar edebilir. +Madem ki hudud mes’elesine aid hutut-ı esasiyye üzerinde i’tilaf hasıl olmuştur demek ki Osmanlı müddeayatı gerek Meriç’in beri gerek öteki tarafında vaki’ noktalar hakkında kabul edilmiştir. +Asıl mes’ele de bundan ibarettir. +Mütebakı mesail teferruat kabilindendir. +Onlar hakkında müzakerat istenildiği kadar uzayabilir. +Elverir ki Osmanlı müddeayatının esası olan hudud mes’elesi halledilmiş olsun. +Bu münasebetle Çarşamba günkü celse ehemmiyet-i fevkaladeyi haizdir. +Zira yine aynı tebliğ-i resmide denilmiştir ki: +“Hutut-ı esasiyyesi hakkında i’tilaf hasıl edilmiş olan hudud mes’elesi Çarşamba günkü celsede bir suret-i kat’iyyede halledilecektir!” – Kemer gözüktü hele... +Gözükmesin mi ya? +Bir hayli kısmı geçti bile. +– Zavallı saklanıyor: +Hali görmek istemiyor! +– Kurun-i maziyemizden bakan şu “gözler”e sor: +O neydi dağ gibi erler ki arza hakimdi... +Nedir karıncalanan nesl-i müzmahil şimdi? +– Hakıkat öyle küçülmüş ki: +“Yok!” de geç artık... +– Asıl bu yok gibi varlık değil mi maskaralık? +– “Gebermeliydi” mi dersin? +Gebermişiz ne çıkar? +Kolay değil o da... +İnsanca ölmenin yolu var. +Cemaatin arasından “Kalırsa: +El beğenir; Ölürse: +Yer beğenir” dört adam çıkarsa getir! +Bırak da ölmeyi anlat şu gördüğün kemeri; Büyüklüğünde midir nerdedir bunun hüneri? +– Gelince baktılar Osmanlılar ki memlekete Su yok. +Su halbuki gayet mühimdi... +– Elbette. +– Düşündüler suyu nerden nasıl getirmesini; Sonunda öyle bir iş yaptılar ki: +Pek fenni. +Tutulmuyor ya esasen bugün de başka tarik Suyun isalesi tevzi’i mutlaka tazyik – Şüphesiz. +– Fakat makine Henüz bilinmediğinden o kuvvetin yerine Menabi’in değişen rakımından istihsal Olunma bir sıkı tazyik edilmiş isti’mal. +Bulunca en iyi tazyikın en kolay yolunu; Kaçırmamak için artık onun tefazulunu Hemen şu abideler başlanılmış i’laya... +Fakat meharet-i san’at bununla bitti mi ya? +Hayır! +Görülmelidir ayrı ayrı maksemler: +Bakınca hayret edersin... +Ne ince iş ne hüner! +Hakıkaten şaşacak şey... +Ne vakıfane hesab! +Su öyle bir dağıltılmış ki... +–Olmasaydı harab– Alırdı hakkını her çeşme; damlanın kesri Kadar tehallüfü hatta sezerdi “ölçü”leri. +– Şu karşımızda duran kubbe galiba türbe... +– Ayol! +Namaz geçiyor... +Amma dalmışız lafa be! +Bırak da türbeyi sen şimdicek biraz çabuk ol! +– Canım neden koşalım? +Var ya vaktimiz bol bol... +Yetişmemiş bile olsak kazası mümkündür! +��� Hayır yetişmeli madem edası mümkündür! +– Demek: +Sığanmalı abdeste... +Bari bir çeşme Olaydı... +– Çeşme mi? +Al işte! +– Dur fakat gitme! +– Senin uzun sürecek anladım ki abdestin; Fotin çıkarması bilmem ne... +Çünkü yok mestin. +Bırak da ben gideyim sonradan gelirsin sen... +Gecikme ha! +– Gelirim... +Görmek isterim zaten. +Mehmed Akif Memleketimizde tali ali hiç biri müstesna olmaksızın bütün şuabat-ı tahsilin ne kadar yolsuz devam etmekte olduğunu zannederiz ki erbab-ı maariften maada pek çok kimseler takdir etmeye muvaffak olabilmişlerdir. +Hele tahsil-i Memleketimizin hiçbir köşesinde ele alıp da gösterilecek muntazam bir mekteb-i ibtidai teşkil edilememiştir. +Hatta nümunelik olmak üzere küşad edilmiş olan mektepler bile bu babda zerre kadar olsun asar-ı terakkı ibraz edememişlerdir. +Erkan ve erbab-ı maarifte olan vukufsuzluk tecrübesizlik maarif bütçesinin darlığı bütün bunlara inzimam eden fıkdan-ı sa’y ü gayret hele memleketimizin ahval-i ruhiyyesine biganelik bu hususdaki muvaffakıyetsizliği ihzar eden esbabın en büyüklerindendir. +Maarif-i Umumiyye Nezaret-i Celilesi orta yaşlı bir insan ömrü yaşadığı halde tevfikat-ı ilahiyyeye mazhar mes’ud bir şahsın görebileceği bir iş bile yapmaya muvaffak olamadı. +Her şu’be-i tahsile aid mekteplerin azlığı bunların da tamamıyla bozuk çürük esaslar üzerine istinad ettirilmiş olması umumen usul-i terbiyye ve tedrisin yolsuzluğu… Artık Maarif-i Umumiyye Nezaret-i Celilesi’nin öteden beri ne kadar yanlış yollara saparak hala da o yolda devam etmekte bulunmuş olduğunu Bu gidiş ile yolunu doğrultmak ihtimali de yoktur. +Zaten doğrultmuş olsa da ne yapacak ne yapabilecek? +Muhtelif cereyanların yek diğerine zıd siyasetlerin müdhiş gavailin ta’kıbiyle muvazzaf olan hükumetin bir şu’besi hem de en aciz bir şu’besi demek olan Maarif Nezareti’nden fazla bir hizmet beklemek doğru değildir. +Böylelikle vakit geçirmek en doğru bir ta’bir ile kendi kendimizi avutmaktan başka bir şey ile tefsir olunamaz. +Efrad-ı ahalinin yiyip içeceklerini hükumetten mesela Ziraat Nezareti’nden beklediklerine göre aç ve sefil kalmaları muhakkak olduğu gibi insan için ekmek su kadar lüzumlu olan maarifi de hükumetten bekleyerek bu hususda teşebbüsü bırakacak kadar başkasına i’timad etmek elbet ve elbet cahil kalmaktan başka bir netice te’min etmez. +İşte memleketimizin bugünkü hali bu müddeayı isbat etmek için pek celi bir burhandır. +Hey’et-i hükumetin erbab-ı nezaretin en fedakar ve en gayur olduklarına göre hayat-ı ictimaiyyede nazım ve rehber bir unsur olmaktan daha ileri gitmeleri münasib olamayacağı ma’lumdur. +Zaten hükumetler millet ve tebeaların fıtratlarındaki derecesini geçerek kendi bildiklerince teşebbüs ve faaliyete başlayacak olurlar ise her türlü adl ü hakkaniyet ve hüsn-i niyyete rağmen zulümkarlıktan kurtulamazlar. +Onunçün millet tebea mümkün mertebe hükumeti erbab-ı hükumeti karıştırmaksızın kendi ihtiyaclarını kendileri tedarik etmeye kendi atilerini kendileri hazırlamaya çalışmalıdırlar. +İşte millet bu seviye-i idrak ve faaliyyete erişince şübhesizdir ki kurtulur hiç olmazsa kurtulmak yoluna girmiş olur. +Her türlü şu’be-i ihtiyacda olduğu gibi bilhassa ulum ve maarif hususunda hele tahsil-i ibtidainin neşr ü ta’mimi hususunda asıl efrad-ı milletin sa’y ü gayretlerine teşebbüs ve faaliyetlerine pek kat’i pek mübrem bir ihtiyac vardır. +Efrad-ı ahali ulum ve maarif yolunda fıtrat ve terbiyesinin hükumet de bu hususda millete engel çengel olmayarak hayır-hahane rehberlik etmeli milletin tarik-ı terakkıde ilerlemelerini teshil eylemelidir. +Fakat maatteessüf son zamanlarda efrad-ı millet de bu mukaddes vazifesini tamamıyla ihmal etmiş hükumete bebiyet vermiştir. +Umum ahalinin ekmek su kadar muhtac bulunduğu tahsil-i ibtidai tamamıyla yüz üstü bırakılmış mahalle içerilerinde cami’ ittisallerinde bina edilmiş küçük hallerini bile muhafaza edememişler birçokları da perişan harab olup gitmişlerdir. +Bu da şübhesiz son zamanlarda daha doğrusu Maarif Nezareti teşekkül edeliden beri ahalinin pek yanlış bir i’timad yüzünden bu mübrem ihtiyacın ta’limi cihetini vasıta-i icraiyyesi gayet fena olan hükumete terk etmesinden ileri gelmiştir. +Binaenaleyh hiç olmazsa bundan böyle müteyakkız bulunmalı şiddetle muhtac bulunduğumuz tahsil-i ibtidainin neşr ü ta’mimine kendimiz sa’y ü gayret etmeli bu hususda hükumetin… teşebbüsatına bel bağlayarak cahil ve ümmi kalmamalıyız. +Zaten millet bu ihtiyacı takdir eder de tahsil-i ibtidainin neşr ü ta’mimini doğrudan doğruya iş edinirse az bir zaman zarfında elbet pek büyük muvaffakıyetler te’min edilir: +Efrad-ı ahali arasında yabancı değil milli bir maarifin uyandığı görülür. +Bizim fikrimize göre milletin bu gayeye doğru yürümesi pek de o kadar güç bir şey olmasa gerek. +Çünkü müslümanlar bila-istisna büyük küçük alim cahil mutlaka maarifin lüzumuna kani’dirler. +Hiss-i maarif kulub-ı ehl-i maarif-perverdir. +Binaenaleyh ahali-i İslamiyye arasında hiss-i maarif pek az bir himmet ile uyandırılabilir i’tikadındayız. +Elverir ki memleketin şehrin kasabanın köyün bu hakıkati takdir edenleri ileri gelenleri ahalinin hissiyat-ı diniyyelerini milli duygularını okşayarak bu babda önayak olabilsinler. +Biz eminiz ki milletimiz müslümanlar hiçbir vakit böyle hayırlı teşebbüslere karşı gelmezler belki bilakis pek az bir zaman zarfında bu ihtiyacı takdir ederek kendi başlarına çalışmaya başlarlar; nasılki bu hal Şimal müslümanları arasında tamamıyla kendini göstermiştir. +önayak olabilecek birçok erbab-ı hamiyyet vardır. +Yalnız şehirlerde kasabalarda değil hatta nahiye merkezlerinde köylerde bile neşr-i maarif mes’elesinde mesela mahallede köyde bir ibtidai mektebi küşadı hususunda rehberlik edecek önayak olacak başlangıç olmak üzere beş on para verecek mektebe maddi ma’nevi muavenet ve müzaherette bulunabilecek kimseler bulunabileceğine kaniiz. +Şu kadar var ki; bu ihtiyac bir def’a tamamıyla anlaşılmalı anlaşıldıktan sonra da az çok fedakarlığı göze aldırmalıdır. +Şu hakıkati anlayanlarca bu kadarcık olsun fedakarlık ibrazının dir etmelidir. +O kadar ki; münasib bir yerde bir mekteb-i hükmünü almalıdır. +Nasıl ki Şimal müslümanları arasında böyle hal moda halini de geçmiş adeta tabii bir vazife halini almıştır. +Köy kasaba şehir mahallenin az çok zengince olanı etfal-i müslimin için usul-i cedide üzere mektep te’sis etmeyi kendine borç biliyor haline göre bir iki… mektep te’sis ediyor; icab eden fedakarlığı seve seve yapıyor. +Böyle yapıyor. +Böyle yapmadıkça da gönlünde vicdanında elem hissediyor. +Bu elemi hissedecek kadar rikkat-i kalbe malik değilse elbet hemşehrileri dostları arkadaşları lüzumu vechile kendisini irşad ediyorlar. +Böyle de vazifesini ifa etmeyi düşünemeyenler artık mahalle kadınlarının çoluk çocuğun dillerine düşmüş ta’n u teşni’lerini gözlerine aldırmış leimler demektir. +Bu gibi milli büyük teşebbüslere şübhesiz ibtida ileri gelenler tarafından başlanmalı. +Millet sayesinde zengin olanlar yahud dolgun maaş alanlar şehzadeler damadlar paşalar sultan hanımlar zengin hanımlar ticaretle kesb-i servet etmiş olanlar önayak olmalıdır. +Fakat maatteessüf şimdiye kadar böyle bir şey işitemedik. +Bir paşanın bir şehzadenin bir sultanın… böyle bir işte rehberlik ettiğini mesela zükur kabil olamadı. +Anlaşıldığına göre bizim büyüklerimiz paşalarımız mektep küşad etmenin millet çocuklarına yardım etmenin te’sis ettikleri ibtidai mekteplerine giderek mini mini ma’sum yavrucukların derslerini dinlemenin onların esbab-ı istirahatini esbab-ı tefeyyüzünü düşünmenin onları kadar büyük bir saadet te’min ettiğini henüz takdir edememişler demektir. +Fakat biz bütün bu hakıkatlerin pek yakın bir zamanda memleketimizde de anlaşılacağından eminiz. +Çünkü geçirdiğimiz hala da içinde yuvarlandığımız felaketlerin elbet seciyesizlik cehalet yüzünden ileri geldiğini takdir ettirecek kadar te’sir icra etmiş olduğuna mutmainniz. +Onunçün gerek efrad-ı millet gerek ileri gelenlerimiz bu vukuata karşı kat’iyyen lakayd kalamazlar. +Şimdiye kadar bizi milletimizi bu hal-i felaketten kurtarmak için askerlerimiz çalıştı ise bundan sonra hepimizin el birliğiyle çalışması muktezidir. +Binaenaleyh Sebilürreşad hey’et-i İslamiyyesi de tezyid-i faaliyet ederek yalnız kalemen değil belki bil-fiil dahi tahsil-i Mektep küşadına isti’dad görülen yerlere yahud sözleri geçebilecek erbab-ı hamiyyete müracaat edecek yavaş yavaş bütün Memalik-i Osmaniyye ve İslamiyyede milli mektepler te’sisine sarf-ı makderet edecektir. +Çünkü biz İslamiyet’in şu felaketlerden kurtularak münevver bir atiye doğru ilerlemesini ancak el birliğiyle çalışarak Müslümanlık aleminde samimi hararetli bir intibah-ı milli husulünde görüyoruz. +Milli bir tahsil-i ibtidainin bu hususda pek büyük faidesi olabileceğini bildiğimizden artık bu vadide çalışmayı da vezaifimize idhal etmeyi münasib görüyoruz. +Şu kadar ki; bu babda muvaffakıyetin te’mini her halde Sebilürreşad müntesiblerinin ve bütün müslümanların ma’nen maddeten fedakarlık göstermelerine mütevakkıfdır. +Böyle olursa her tarafında şümus-ı irfanın neşr-i envar ettiğini görmekle mübahi oluruz. +Halim Paşa hazretlerinin himmet-i fahimaneleriyle Heybeliada’da te’sis olunuyor. +O Abbas Halim Paşa hazretleri ki Müslümanlık aleminde ilmi ve fikri bir intibahın husulü için şimdiye kadar gerek ma’nen gerek maddeten pek çok fedakarlıklar etmiş pek büyük himmetler sarf eylemiştir. +Sebilürreşad şu hayırlı işe böyle Müslümanlığın yükselmesi Huda��ya mazhar ekabir-i ümmetten bir zatın taht-ı himayelerinde başladığından dolayı Cenab-ı Hakk’a müteşekkir ve feyz-ı ilahinin tecelli-saz olacağından ümidvardır. +Sebilürreşad Heybeliada Sebilürreşad Mekteb-i İbtidaisi Madde - Sebilürreşad Mektebi evlad-ı ehl-i imana mükemmel bir müslüman terbiyesiyle ma’lumat-ı ibtidaiyye-i zaruriyyeyi usul-i cedide ile ta’lim etmek üzere küşad edilmiş bir müessese-i milliyyedir. +Madde - Mektep dört sınıflı olup bütün etfal-i ehl-i İslama açıktır. +Madde - Mektebe yedi ile on yaş arasında olan talebe kabul olunur. +Madde - Mektebin ücret-i ta’limiyyesi şehri - guruştur. +Madde - Mektep her nevi’ teberruatı kabul ve icabına göre bütçesindeki açığı kapatmak üzere milli eğlenceler tertib edip ashab-ı hayratın hamiyetlerine müracaat eyler. +Madde - Bir def’ada yahud muayyen taksitlerde senede la-ekal bir lira-yı Osmani i’tasını taahhüd edenler mektebin müessisi addolunurlar. +Müessisler re’y-i istişariyi haizdirler. +Madde - Bir müdirin taht-ı idaresinde olmak üzere icabı kadar muallim ve hademe bulunacaktır. +Madde - Mektebin bil-cümle umur-ı dahiliyye ve hariciyyesini müzakere ve rü’yet etmekle mükellef reis müfettiş nazır bir de muhasebeciden ibaret olmak üzere dört zattan mürekkeb daimi bir hey’et-i idaresi bulunacaktır. +Tesavi-i ara vukuunda reis tarafı tercih olunacaktır. +Madde - Ücret-i ta’limiyye her ay ibtidasında peşin alınır. +Aylıkların ay ibtidasından nihayet beşine kadar te’diyesi muktezi olup ayın onuna kadar aylığını vermeyen şakird sınıfa kabul olunmaz. +Ay nihayetine kadar aylığını getirmeyen şakirdin kaydı terkın olunur. +Madde - Derslere Eylül ibtidasında başlanır Mayıs yirmi beşte kesilir. +Madde - İmtihanlar hususi ve umumi olmak üzere umumi imtihan da Haziran’ın birinci ikinci üçüncü dördüncü günlerinde; tevzi’-i mükafat resmi de on Temmuz gününde arasında geçen müddet zarfında ders ve kitap okutulmayıp sırf ameli esaslar üzerine müretteb yazlık program ta’kıb olunur. +Tevzi’-i mükafatı müteakıb Eylül ibtidasına kadar mektep ta’til olunur. +Madde - Tedrisata her gün zevali saat dokuzda başlanır. +Öğle vakti saat on ikiden i’tibaren bir saat tenefüs verilir. +Saat biri on geçe öğle namazı kılınıp üç-dört ayet tilavetini müteakıb kısaca dini ve ahlakı bir vaazdan sonra saat ikide tekrar derslere başlanır. +Namazda hazır bulunup vaazı dinlemek talebe ve muallimler için mecburidir. +İmamet vaaz müdirin vazifesidir. +Madde - Her gün birinci dersden evvel ve son dersin nihayetinde bütün talebe tarafından müdir ve muallimler de bulunduğu halde devlet ve millet-i İslamiyyeye ebeveyn ve muallimler ile mektebe hayrı dokunmuş olanlara din ve vatan yolunda şehid olanlara hayır duayı ve kendilerine füyuzat ve ilm-i nafi’ talebini mutazammın ilahiler okunur. +Madde - Her şakird mektebe gidip gelirken mektebin resmi elbisesini giymeye mecburdur. +Mektebin resmi elbisesi yerli malından olacaktır. +Madde - Mektebe gelemeyen şakirdin ma’zeretini mübeyyin velisi tarafından imza edilmiş veya mühürlenmiş bir tezkire getirmesi mecburidir. +Tezkire getirmediği surette mektebe gelmemesinin sebebi istizah olunmak üzere mektep Madde - Mektebe kayıd ve kabul için nüfus tezkiresi tabib raporu ve aşı şehadetnamesinin ibrazı mecburidir. +Madde - Kayıd ve kabul olunan etfalin ebeveyn veya velilerinin imza ve mühürlerinin tatbik sureti mahall-i ikametleri sicil defterinde mukayyed olacaktır. +Madde - Talebe her ay nihayetinde muayene-i tıbbiyyeye tabi’ tutulacaktır. +Sari hastalığı olanlar mektebe kabul edilemediği gibi sonradan hasta olanlar hakkında da tabibin tasviyesinden harice çıkılmayacaktır. +Madde - Şakirdana her ay ders notlarını müş’ir birer muhtıra defteri verilip bunlar velileri tarafından imza edilerek mektep müdiriyetine gönderilir. +Talebenin ahval-i ruhiyyesine kında da velilerinin her ay ibtidasında tahriri yahud şifahi olarak ma’lumat vermeleri muktezidir. +Madde - On aferin varakası bir tahsin varakasına beş tahsin varakası bir imtiyaz varakasına tebdil edilecek ve imtiyaz varakası alanlar tevzi’-i mükafat merasiminde mükafatla taltif olunacaklardır. +Madde - Derslerinde sa’y ü gayretleri meşhud olanlar terenlere aferin varakaları verilir. +Fakat bu hususlarda ibraz-ı kusur edenler de ta’limat-ı mahsusada gösterileceği vechile ceza-dide edilirler. +Darb ve su’-i muamele memnu’dur. +Madde - Şakirdanın tütün içmesi kat’iyyen memnu’dur. +Madde - Sıraları kesmek duvarları bozmak çizmek ve sair tahribat memnu’ olup mütecasir olanlara ika’ ettikleri zarar ve ziyan tazmin ettirilir. +Madde - Muallim efendiler ders saatlerine dakıkası dakıkasına riayet etmeye mecburdurlar. +Madde - Derslerin ihtilafına göre birinci sınıf üçer aydan ibaret üç ikinci sınıf da iki devreye ayrılır. +Ders zamanları kırkar iki ders arasında olan teneffüsler de on beşer dakıkadır. +Madde - Müdir ve muallim efendiler teneffüs esnasında talebe ile beraber bulunup onların edeb ve terbiye dairesinde oynamalarına nezaret edeceklerdir. +Madde - Muallim efendiler ve hademe vazifeleri hususunda müdirin emirlerine tevfik-ı hareket etmeye mecburdurlar. +Madde - Müdir mektebin nizamname-i dahilisini ve programını tatbik etmek hususunda hey’et-i idareye karşı mes’uldür. +Madde - Müdir hissesine isabet eden derslerden başka mektebin dahili umurunun idaresiyle mükafat ve mücazata dair verilen kararları icra edip mektebin bir haftalık hayatı hakkında idare hey’etine rapor vermek vazifeleriyle de mükellef bulunacaktır. +Madde - İşbu nizamnamenin hükmü hey’et-i idarenin vereceği karar-ı ahire değin kat’iyyen mer’iyyü’l-icradır. +Madde - Mektebe dair ittihaz olunan mukarrerat ile mektebe verilen teberruat Sebilürreşad Mecmuası’nda i’lan edilecektir. +Elif-ba Yazı Haftada ders Ma’lumat-ı Diniyye Haftada ders Kıraet Haftada ders Haftada ders Haftada ders üzere elif-ba ve yazı ta’lim edilir. +“Amentü billah…” ta’lim edilir. +Selam vermek selam almak lamiyye öğretilir. +sonra ikişer üçer heceli kelimelerin tedrici bir surette kıraetine alıştırılır. +Yazı Haftada ders Türkçe Arabca Kıraet Haftada ders Ma’lumat-ı Diniyye Haftada ders Hesab-ı Zihni Haftada ders Haftada ders Haftada ders bir surette ikişer ve daha ziyade heceli kelimeler sonra ikişer üçer kelimeden mürekkeb cümleler imla ettirilir. +c İmla tarikıyla yazabildikleri kelimeleri cümleleri taş siyah tahta üzerine ve bazen kurşun kalem ile kağıd üzerine d Gerek imla ettirilirken gerek istinsah esnasında iyi vaz’iyet alarak sıhhi bir surette oturmalarına kalemleri usulü vechile tutmalarına pek ziyade dikkat olunur. +Hakk ve Peygamber Efendimiz hakkında küçük manzumeler ezberlettirilir. +şer üçer dörder harfli Arabca muharrek kelimelerin okutturulmasına çalışılır. +c Türkçe müfred ve cem’ olan kelimeler isimler fiiller okutturulup ma’naları hakkında izahat verilir. +Her kelimeyi d İki nihayet kısaca üç kelimeden mürekkeb cümleler çokça okutturulur. +h Okuttukları cümlelerin ma’naları hakkında basit sualler dırılır; bunlar ile tedrici bir surette cem’ ve tarha aid küçük hesablar yaptırılır. +Bu hususda “mihsab” kullanılır. +lettirilir. +Yazı Haftada ders Kıraet Haftada ders Kur’an-ı Kerim Haftada ders Hesab Haftada ders Ma’lumat-ı Diniyye Haftada ders Haftada ders Haftada ders Hüsn-i Hat Haftada ders devam olunur. +Fakat harekeli olmak üzere iki üç nihayet dörder harfli Arabca kelimeler de yazdırılır. +ettirilir. +Huruf-ı şemsiyye ve huruf-ı kameriyye hakkındaki kavaidi göstermeyerek yalnız ameli bir surette muarref kelimelerin kıraet ettirilmelerine alıştırılır. +kelimeleri ayrı ayrı yazılıp okutturulur. +Bu suretle Kur’an-ı Kerim tilavetine başlanmış olur. +b Erkamın şekilleri gösterilir. +c Ta’dad ve terkım hakkında ma’lumat-ı ibtidaiyye verilir. +d Küçük adedlerin cem’ ve tarh ameliyeleri gösterilir. +h Mihsab ile hesab-ı zihni idmanları yaptırılır. +v Yüzlere kadar adedlerin a’mal-i erbaası gösterilir. +dest almak öğretilir. +şarkılar söylettirilir. +talara yazdırarak sonra rik’a defterleri sırasıyla doldurulur. +Meşk esnasında alınacak vaz’iyet ile kalem tutmak usulleri de ayrıca gösterilir. +TEBŞIR-I MÜHIM Üstad-ı muhterem Bereket-zade İsmail Hakkı Beyefendi hazretlerinin yazdıkları tefsir-i şerifin ayet-i kerimesine kadar olan birinci cüz’ü bu kere idaremiz tarafından tab’ ettirildi. +Emr-i tab’ pezira-yı hitam olmakla cüz’-i mezkur birkaç güne kadar neşr olunacaktır. +Ma’lumdur ki; kırk-elli seneden beri müştakın-i ilm ü edeb lisanımızda bir tefsir yazılmasını fart-ı şagaf ile arzu ediyorlar idi. +Eyyam-ı ahirede bu arzunun hayyiz-i fi’ile çıkması umumca derece-i vücubda görüldüğü halde yine hiçbir hame-i fazl u irfanda böyle bir emr-i hatire teşebbüs için bir sa’y ü himmet uyanmadı. +Arzu-yı umumiyi hasıl eylediği için tebrik ve takdir-i umumiye seza olan fazıl-ı müşarun-ileyhe Cenab-ı Hak ecr-i cezil ihsan eylesin. +Nefaset-i eda ve metanet-i müeddasıyla dinen ilmen edeben fikir ve zevk-ı ümmeti okşayan bu bedia-i belağatten dolayı hey’et-i acizanemiz bilhassa vazife-i tebriki ifa eder. +SAHAIF-I TENKID MEHMED AKIF Şu küçük mukaddimeye tahsis olunan ilk iki bendden sonra büyük validenin mecruhane feryadlarıyla hikaye başlıyor. +Acıklı pek acıklı bir hikaye: +Bunda ne ufak bir tasannu’ var ne bir külfet ihtiyar olunmuş. +Kudret-i tasviriyye “O pembe pembe yanaklar kireç kesildi bugün” mısra’ının gösterdiği levhaya ancak irtika edebilmiş. +Çünkü musavvir şairin kendisi değil; musavvir büyük valide. +Kadıncağız Selma’nın halini daha müessir bir lisan ile de tasvir edebilirdi. +Fakat hissiyatına kapılmazdan evvel kendisine müterettib bir vazife var: +Oğluna hesab vermek. +Hemen bu vazifesini lakin heyhat: +Hekim ilacları oğlum bütün tesellidir Biçare büyük valide bu suzişli hükmü verir vermez asıl maksadına geliyor: +Oğlunu Selmacığın halini göstermek onun derdine derman aramak için da’vet etmemiş Selma’nın validesi için çağırmış. +Selma artık peri-i mevtin aguşuna düşmüş bir melek o perinin bir darbe-i cenahıyla yükselip gidecek damanına bütün annelerin yürekleri asılsa yine uçacak evyah! +Fakat Selma’nın annesi var; onu helak olmaktan kurtarmalı. +İşte valide oğlundan bunu bekliyor; oğluna; kardeşini kurtar diyor. +Oğlu bu vazifeyi der-uhde ediverdiği dakıkada ise ona nasıl bir bar-ı giran tahmil etmiş olduğunu düşünerek: +–Nasıl da söylersin? +Lakırdı kar edecek kim? +Duyar mı hiç beriki? +sözleriyle yine feryada başlıyor. +Hususiyle bu felaket birinci de değilmiş; Selmacığın annesi dört evladını gömmüş. +Zavallı büyükanne Selma da giderse artık kızının kendini vaktinden evvel öldüreceğine kani’ ye’s-i külli içinde yine Selma’ya rücu’ ediyor yine onun halini göz önüne getiriyor. +Birinci tasvir ne kadar bi-tekellüf sade ise ikincisi de öyle. +Yalnız; “Melil melil bakıyor şimdi bülbül evladım” mısra’ı hem kadın lisanıyla söylenilmiş bir şiir hem de daha ziyade cazib-i ruh ve müessir. +Bu levhayı tersim eden kadın yüreği hissinin son katresini dökmüş oluyor. +Bundan sonra ne yapabilecek? +Şikayet mi etsin? +Buna da Müslümanlığı mani’. +Biçare kadın ancak: +Şikayet olmasın amma tahammülüm bitti. +diyebiliyor. +Büyük validenin şu hikayeciği şu feryadı o kadar samimi öyle hakıkıdir ki insan bu hikayenin aynen vaki’ olduğuna derhal kanaat eder. +O halde şairin san’atkarın burada yaptığı ne? +suali irad olunabilir. +Buna cevaben deriz ki: +“Şair vak’ayı aynen yazmış. +Şu kadar ki; sözler aynen büyükannenin sözleri değildir: +Sözlerde –manzum oluşundan kat’-ı nazar– fazla eksik bir şey yoktur; gayet tabii münakkahiyet hüküm-fermadır. +Tertib-i kelamda da pek san’at-perestane bir maharet gösterilmiştir: +Büyük valide hikayesine bila-fasıla devam etmiş olsaydı –nazmın cezalet-i beyanına rağmen– yeknesakı bais-i kelal olabilirdi. +Nazım bunu pek iyi bildiği için şiirinde büyük validenin sözüne karışıyor kendisi de birkaç lakırdı söylüyor. +Tabii şiirler tabiati olduğu gibi değil bize göre olması lazım geldiği gibi tasvir eden sözlerdir. +Şimdi büyük validenin hikayesi nihayet buldu; lisan-ı feryadı ebkem kaldı. +Artık şairin uhdesine terettüb eden vazifeyi ifa etmesi hemşiresine metanet bahş edebilecek birkaç söz söylemesi icab ediyor. +Şair Selmacığın yattığı odaya girecek mini mini ma’sumu ölüm döşeğinde görecek. +Demek artık biz şiirde pek müessir pek mükemmel bir tasvir arayacağız? +Madem ki şimdi musavvir şairin kendisidir tasviriyesi ne kadar zi-hayat ve meraret-engiz olursa bizi o kadar meftun eder. +Halbuki şiirde iki kıt’acık buluyoruz. +Vakıa ikisi de güzel; fakat amade-i uful olan bir kevkeb-i hayat daha ne güzel tasvir edilebilirdi; yavrucuğunun ölüm döşeğine vakf-ı mevcudiyyet etmiş bir annenin hali daha ne acıklı gösterilmek mümkün idi. +Acaba Mehmed Akif’in kudret-i tasviriyyesi de sade bir kadının kabiliyet-i şi’riyyesi kadar mahdud mu? +Hayır: +Böyle olmadığına okuduğumuz çok şiirlerinde fevkalade bir kudret-i tasviriyye göstermemiş olsa bile– bu eserinde birbirinden güzel daha birkaç bend yazabilirdi. +Lakin şiirin samimiyeti şiirin bir çocuk ruhu kadar küçük ruhu bundan tevahhuş eder rencide olurdu; henüz çocuğun ruhu uçmadan şiirin ruhu uçardı. +Mini mini bir vücudun küçücük levha-i mematı bir gevher pareye aks ettirilmiş açılmadan solmaya başlayan bir goncaya bir şebnem-i nur taktir olunmuş. +Kuvve-i hayaliyyeyi tabiiyet ve samimiyetin aguş-ı nevazişinde teshir edebilmek bazen ona büyük bir feza-yı tayeran bulmaktan daha müşkildir. +İşte böyle bir müşkili iktiham etmiş oluyor. +Şair hemşiresine verdiği nasihatlerde de küçük ruha küçük vücud nazariyesini iltizam ederek sözü kısa kesmiştir. +Kendisi “avare talakatiyle eski hikmette” devam edip gideceğinden bahs ediyor ise de hakıkat-i halde talakatine bir feyezan-ı medid vermek istemediği aşikardır. +Bunun aksini kestiğini anlatacak yani o neticeye yine en tabii bir yoldan vasıl olacak. +San’atkarın bu maksadı ne güzel anlaşılıyor: +Son kıt’adaki; Ne oldu? +Hastaya bir şey mi oldu? +Anlamadım… mısra’ı bir çocuğun ölümü bir kuşun gözünü kapaması kadar ani bi-ıztırab adeta ruhani bir hadise olabileceğini insanın yüreğine nasıl için için söylüyor derin derin anlatıyor! +Hayır koca şair: +Sen; ne oldu diyorsun amma ne olduğunu pekala anlıyorsun; bu tecahül-i arifanen kalbimize son tiğ-ı şi’rini saplamak için ihtiyar ettiğin hücum vaz’iyetinden başka bir şey değildir! +Biz bu muhaceme-i belagatine göğsümüzü açarız; anne yüreğinin kanına boyanmış bir hançer kadar müessir olan senin şu: +Ne taş yüreklisiniz… Ah gitti evladım. +mısra’ını ruhumuza kadar çekeriz; son katre-i zehrini doya doya içeriz! +Bu te’sir-i can-rubayı hasıl etmek senin için bir hakk-ı a’ladır; hakkını tamamen aldığından emin olabilirsin! +Mutalaatımızı icmal edelim: +Selma gayet tabii ve samimi bir şiirdir; bir vak’anın lisan-ı şi’r ile aynen tasviridir. +Şair bu eserini bir “vak’a” olarak yazmak istemiş endişe-i san’atle titreyerek planını çizmiş. +Plan pek mükemmeldir: +Mukaddimesi tahkiyesi tasviri neticesi mevzu’a gayet muvafıktır. +“Selma” küçük bir şiirdir; fakat nazımının hassasiyet-i fevkaladesinden doğan ta’bir-i evzahıyla yüreğinden kopan bu eser için “küçüklüğüyle büyük” demek en güzel tavsif olur sanırım. +Bu kadar hissolunmuş böyle güzel tasvir edilmiş bir eserde hiçbir kusur-ı san’at bulunamamalıydı. +Lakin böyle değil: +Nazma atf-ı dikkat edince şayan-ı müsamaha addedilemeyecek ra’ında bir “pek elzem” var; bilmem bu ufak kaide-şikenlik tecviz olunabilir mi? +Dördüncü kıt’anın sonunda gelen: +Telaş içinde kalıp büsbütün şaşırmadayım; Eğer yetişmese imdada yok mu komşu Hanım’. +beytinin kafiyesi icbar-ı tabiatle bulunmuş ifadesi de güzel değil. +Altıncı benddeki “Bu son ümidi de şayed giderse dördü gibi” mısra’ı kadın lisanına yakışacak kadar tabii bir Çıkıp da gör hele bir kerre şimdi Selma’yı; Ne hale koydu felek sevdiğin o simayı! +beyti de çirkin: +Kafiyenin icbarıyla ikinci mısra’da gayr-i tabii bir ifade ihtiyar olunmuş. +Dokuzuncu bendde bir “eğerçi” ta’biri var ki; bugün lisanımızda metruktür. +Gösterdiğimiz şu nakais başka bir nazımda bulunsaydı belki de nazar-ı dikkatimizi celb etmezdi. +Fakat “Selma” gibi cenah-ı seruşandan dökülmüş refrefeleri ruha isma’ eden bir eser-i san’atte semavi nağmeler en ufak bir ahenksizlikle ŞAİR ÇOCUK – CİDDI BABA – Bey baba! +Gel bak ki: +Bu şeb gökyüzü Öyle açık: +Andırıyor gündüzü. +Şenliği var nura bürünmüş desem; Pek sönük olmaz mı ki “şenlik” sözü? +Dopdolu yıldızlarla sema boşluğu; Her biri aydınlatıyor loşluğu; Hepsinin altında kurulmuş hilal Hepsinin üstünde fakat hoşluğu. +Sonra hilalin önüne pek yakın Bir küçücük yıldız oturmuş; bakın; Sancağımız göklere çıkmış gibi Cedlerimiz etmede guya akın. +Sancağımız gökte felek yurdumuz. +Cümlesi yıldızlarının ordumuz. +Arş ileri! +Arşa deyip çekmeli! +Yol verir elbet bize ma’budumuz. +–Sen yine bak şiire kapıldın oğul! +Kendine gel doğru düşün doğru ol! +Arşa kadar çıkması müşkil değil Lakin oturmakla alınmaz ki yol. +Şi’re hayalata kapılmak alay! +Sonra atıp tutması gayet kolay! +Pencereden; “Arş ileri!” denmenin Kıymeti yoktur kalır oğlum kalay. +Arş ileri haydi! +Fakat fi’l ile. +Sade “terakkı” sözü pek nafile! +Öyle heveskar-ı teali olan Sa’y ile katlanmalı her müşkile. +Cedlerimiz gökten alıp bayrağı Sayesine çekti bütün toprağı. +Ah o mübarek o güzel bayrağın Ta “Viyana” olmuş idi uğrağı! +Çünkü tutanlar onu arslandılar. +Kavle değil himmete yaslandılar. +Sa’y ile dünyaları feth ettiler; Hepsi de gayetle çalışkandılar. +Bizse ataletle düşüp gaflete Uğradık ondan nice bin zillete! +Bilmiş ol oğlum ki atalet gibi Düşmen-i bed-hah olamaz millete. +Bayrağımız indi semadan yere! +Oldu o nazende vücudu bere! +Sanki o sancakla bugün memleket Bir yaralı kalbe kefen makbere! +Düştü bugün toprağa… Lakin yarın Ey yetişenler! +Onu siz kaldırın! +KANLI SALIB Rumeli… Bedbaht Rumeli… Mer’aların toprakların göz yaşlarıyla müslüman kanıyla sulandı. +Yeşil baharın nermin çiçeklerin zalim vahşi Hıristiyanlığın ateşli elleriyle kavruldu. +Güllerin soldu bülbüllerin sustu. +Pembe bulutların matem rüzgarlarıyla kararmış mai ufukların barut dumanlarıyla morarmış. +Zümrüd çayırları altın ve gümüşle kaplayan papatyalar yerine kandan laleler ateşten gelincikler açmış… Yollar ıssız… Köyler harab… Cami’ler yıkılmış… Minareler sernigun… Hazin ve ruhani ezanların titrettiği ufuklar şüheda-yı müsliminin ruh-ı ma’sumuna mersiyeler giryeler matemler ithaf eden baykuşların feryadlarıyla ağlıyor… Çobanların genç kızların mesrur terennümatına bedel şimdi enin ü girye… Çiçeklerin çimenlerin muattar nağamatına mukabil kan barut kokuları… Dünkü müslüman yurdu bugün bir meşhed-i İslam!.. +Dereler dağlar ovalar harabeler müdhiş bir kabus elemli bir sükun altında uyukluyor… Cinayetin şenaatin te’siriyle ağaçlar taşlar bile medhuş ve samit… Gelin kızların hacle-i zifafı maktel libas-ı arusu kefen olmuş… İslam’ın bu tali’siz diyarında bekaret kalmamış… Ma’sume kızlar dehşetinden teessüründen çıldırmış… Bedbaht valideler zavallı pederler evladlarının haline göz yaşlarıyla nigeran… Ne müellim manzara!.. +Bayramlarda dedelerinin nenelerinin elini öpen ma’sum çocuklar kızlar evladını şefkatle süsleyen valideler birbirini tebrik eden kucaklayan delikanlılar ihtiyarlar nerede?.. +Mesireler şimdi hep birer mezar!.. +Vahşetle yakılmış parçalanmış cesedler… Gözleri oyulmuş kulakları kesilmiş na’şlar… Müdhiş işkencelerle katl edilmiş delikanlılar… Karınları süngülerle yarılmış valideler… Analarının gözleri önünde canavarcasına boğazlanmış sabiler… Nehirlerde boğulmuş duvarlara mıhlanmış zavallı ihtiyarlar… Oooof.. +Salib’e ve Hıristiyanlığa ebediyyen nefret ve la’net!... +Müslüman kahramanları… Hilal’in Müslümanlığın intikamını almak her İslam’a borçtur. +Beş yüz bin şüheda-yı müsliminin ruh-ı melulünü şad ediniz. +Rumeli’nin kanlı toprakları altında kanlı kefenler içinde yatan hemşirelerinizin kardeşlerinizin kanlı kemikleri; “İntikam” diye haykırıyor ve sizden intikam istiyor… MANTIKI MUSTAFA EFENDİ Asr-ı ahirde yetişen fuzala-yı Osmaniyyeden bir zat-ı sütude-simat olup Manastır civarındaki Filorina’dandır. +Ale’l-usul ikmal-i tahsilden sonra vatanında te’lif ve tedris ettiğim kabr-i alileri Kışla arkasındaki makabir-i müslimindedir. +şöhretiyle benam idi. +Asarının tab’ına himmet olunmadığından fazl ü kemali nisbetinde şöhret bulamamıştır. +Bu asarın mutalaasından mazınneden bir zat-ı ali oldukları anlaşılmaktadır. +Görülebilenleri ber-vech-i atidir. +destiyle muharrer nüshası Filorina’da Tarikat-i Nakşiyye’den Baba Efendi Dergahı Kütübhanesi’ndedir. +ü’ne dair olup bunun da bir nüshası Filorina müfti-i sabıkı fuzala-yı zamaneden Ali Efendi’nin kütübhane-i hususisinde mevcuddur. +mütedavil olan Şemsiyye’ye naziredir. +Bunun da bir nüshası Ali Efendi’dedir. +he Ye’muru bi’l-Adli ve’l-İhsan: +Her ikisini de Sultan Mahmud-ı Sani’ye takdim ederek mazhar-ı taltif-i şehriyari olmuştu. +Nüshaları keza Ali Efendi’dedir. +üzere nazm ettiği bu na’t-ı şerifi ahiran şerh etmiştir. +Bir nüshası kütübhane-i acizide vardır. +hası taraf-ı aciziden Manastır Kütübhanesi’ne ihda kılınmıştı. +Kütübhanesi’nde vardır. +tiyle firar ve adem-i firarın keyfiyet-i cevazına dairdir. +MÜSLÜMANLAR İSTIKLALLERINI ANCAK HAKIKATEN MÜSLÜMAN OLMAKLA MUHAFAZA EDEBILIRLER Ser-levhamı görenler: +“Niçin biz hakıkaten müslüman değiliz de yalandan mı müslümanız?” diyeceklerdir. +Ben tekrar edeceğim: +Biz müslümanlar ne vakit hakıkaten müslüman olursak yani dinimizin ulviyet ve kıymetini takdir ederek onun evamirini hakkıyla ifa edersek o zaman dünyada mes’ud yaşamak için ne lazımsa hepsine malik olduğumuzu göreceğiz. +Bu muhakkaktır. +Bugün düşünelim: +Başımıza ne gibi fenalıklar gelmişse hepsinin müsebbibi dinsizliktir. +Bilinmelidir ki dinsizlik yalnız Ehl-i Kitab’ın gayrı olmak demek değildir. +Dininin evamirini istihfaf eden bir müslüman da dinsiz hem de katmerli dinsizdir. +Adi dinsiz dini olmadığından bir dereceye kadar ma’zurdur. +Fakat dini olan ve ba-husus dünyanın en ulvi dinine sahib bulunan bir müslümanın dini istihfafı ona adem-i riayet ve itaati hiçbir vakit ma’zur görülemez. +Allah bize: +Düşmanlarınız nasıl hazırlanırsa onlardan geri kalmayınız! +dedi. +İşte size bir emr-i dini. +Yaptık mı? +Dinimiz bize emr ediyor: +Birbirinizi yemeyiniz ittihad ediniz. +Biz ise birbirimizin gözünü oyduk. +Birbirimizin ayağının altına karpuz kabuğu koymaya çalıştık. +Hırs gözümüzü o kadar bürümüştü ki arada memleketin feda olduğunu bile görmüyorduk. +Dinimiz bize emr ediyor: +Muharebede düşmanın önünden kaçmayınız din uğrunda çarpışınız öldürünüz. +Aksi takdirde Allahu Zü’l-Celal sizi şöyle yakar böyle tecziye eder. +Biz buna mukabil bilmem ne gibi bir sevkın taht-ı te’sirinde; “Orduda bozgunluk var” sözünü çıkarıyor; çarpışacağımız öldüreceğimiz yerde silahımızı atıyorduk. +Vatan uğrunda öleceğimiz yerde daha düşman gelmeden herşeyi terk ederek kaçıyorduk. +yetsizlik ettik. +Bütün bunları yaptık. +Ne olduk? +İki yüz bin askerimiz türlü türlü suretlerde şehid oldu. +Mecruhlarımız çamurlar içinde kıvranarak düşman süngüleri altında inleyerek can verdi. +Beş yüz bin müslüman Hazret-i Muhammed’in beş yüz bin ümmeti Hilal’in beş yüz bin evladı Rumeli’nin beş yüz bin yavrusu dünyanın en vahşi kavmine değil en vahşi hayvanlarına rahmet okutacak surette boğazlandı yakıldı. +Yüz binden fazla hür ve muhterem müslüman evladı Anadolu kuzusu düşmana esir düştü enva’-ı işkencelere ma’ruz kaldı. +En en nihayet tel örgüleri içinde en taş yüreklilerin tüylerini ürpertecek bir surette şehid edildi. +Cami’lerimiz kilise ahır oldu. +Mehmedler Ahmedler Niko Yovan İspiro oldu. +Hilal kırıldı düştü; yerine Salib bütün şeametiyle dikildi. +Dünyanın en sefil mahlukları önünde Salahaddin-i Eyyubi’nin haleflerinin kılıcı kırıldı. +Eğilmeyen başımız göğsümüze düştü; sefil olduk.. +Hakır olduk… Daha… Daha var; fakat saymak istemem. +Ey müslüman; işte dinine adem-i riayetin cezası. +Şimdi olan oldu biten bitti giden gitti. +Bundan “sonra”sına bakalım. +Fakat bundan “evvel”ini de unutmayalım. +Unutursak “sonra”sına bakmamış oluruz. +Çünkü; bugünün “sonra”sı yarının değilse öbür günün “evvel”idir. +Evet; “Bundan sonrasına bakalım!” dedik. +İstikbale doğru gözümüzü çevirip bir dakıka için derya-yı tefekküre dalalım; görürüz ki; bu lahza-i tefekkürümüzde en ziyade kulaklarımızda çınlayan sada şudur: +“Müslümanlar; istikbali kazanmak için denize hakim olunuz!” İşte dindaşlar; nazar-ı dikkatinizi celb edeceğim nokta budur. +Bugün hayatımıza kasd edecek kuvvet süngülerden ziyade drednot toplarıdır. +Bugün hayatımızı kurtaracak da yine o toplardır: +Ateş püsküren lav fırlatan o demir ağızlardır. +Garb hududumuzdaki bir gülerimiz kafidir evel Allah. +Fakat bazısı bahren vücudumuzun en nazik bir noktasına kalbimizin ta ortasına hançerini saplayabilir. +Biz ise kuvve-i bahriyyece yüksek bir mevki’de bulunursak istiklalimizin ebedi ve ezeli düşmanının la-yuad süngüsünü durdururuz. +Yani ez-her-cihet yaşamak istiklalimizi payidar etmek müslümanları mes’ud etmek istiyorsak kuvve-i bahriyyemizin i’la edilmesinin yolunu bulmalıyız. +Bugün üç yüz milyon müslüman esirdir; Salib’in esiridir. +Bunları kurtarmak değilse de eza ve cefaya tazyika ma’ruz bırakmamak lazımdır. +Bu ise kavi bilhassa bahren hatırımız sayılır olmakla olur. +Şimdiki hal-i pür-melalimiz bile onlara o mazlumlara ayn-ı rahmettir. +Biz olmazsak vay o bi-çarelerin haline… Demek ki; biz kendimizden başka üç yüz küsur milyon müslümanı da düşünmeye mecburuz. +Bütün bunlar dinimizin emrine itaatle olur. +Dinimizin silahlandığı silahlarla kendinizi techiz ediniz. +“İane” veriniz. +Ba-husus iane için müteaddid ayat-ı kerime ve ehadis-i nebeviyye vardır. +Biz bu emirlere itaat etmediğimizdendir ki bu hallere uğradık. +Bugün muhakkaktır ki; eğer donanmamız Akdeniz’e hakim olaydı Yunan donanmasına tefevvuk edeydi –ki faik olduğunu iddia eden mütehassıslar da vardır– bu hallerin yüzde biri olmazdı. +Fakat heyhat… Sanki Allah’ın emri bize değil de dünyanın en sefil en bed-tinet adamlarına imiş. +Bu alçak fakat hamiyetli millet bütün bu kazançlarını şimdilik Osmanlı toprağının yetiştirdiği bir Averof’a medyundur. +Yunanlılar bu çalışkan millet galibiyetlerine rağmen yine çalışıyorlar. +Nerede satılık bir gemi olsa Yunanlı orada isbat-ı vücud eder. +Kuvve-i bahriyyesinin tezyidi için hiçbir fedakarlıktan çekinmez. +Yunan ağniyasından Mısır’ın Amerika’nın hatta zaif ve nahif Türkiye’nin kanını emen bu sülüklerden bahs etmeyeceğim. +Yunan Bahriye Nezareti’nin kasalarının en büyük istinadgahı siz de şaşınız ben de garsonlar alayıdır. +Amerika’nın Mısır’ın Türkiye’nin meyhanelerinde birahanelerinde… ilh. +Çalışan herkesin en murdar tefevvuhatına eyvallah diyen bu çalışkan arılardır. +Emin olmalıdır ki; Yunan Bahriye Nezareti’nin gazetelerde görülen son teşebbüsünün zahiri bu sefil adamlardır. +Yunanlılar burada gemi alırken Ruslar bu sevgili dostumuz!!? +onlar da her sene tezgahlara müteaddid harp gemileri koyarken biz acaba ne yapıyoruz? +Şimdi ey müslümanlar düşününüz; bütün bunlara biz şimdi olduğu gibi seyirci kalmakta ber-devam olursak Allah’a karşı –Allahümmahfazna– gelmiş olmaz mıyız? +Bu halden yukarıda zikr ettiğim hallere rıza-dade!? +olduğumuz ma’nası çıkmaz mı? +Muhterem Donanma Cemiyeti teşekkül etti. +O ümid ediyordu fakat heyhat... +Herşeyde olduğu gibi bidayette büyük bir şevk… Müsabakalar müzayedeler konserler teberru’lar… Sonunda yine meş’um sükut ve sükun… Bugün Donanma Cemiyeti’nin defterlerini karıştırmak bir müslümanı yerin dibine geçirmeye kafidir. +Bizim gibi bir millet hayatı istikbali denizlerde olan bir millet böyle mi davranır? +Müslümanlar gidiniz bir karış sahili olan Avusturya’ya bakınız; orada donanma cemiyetinin varidatını sorunuz? +Gidiniz bugün nerede ise İngiltere’ye: +“Gel boyumuzu ölçelim” diyecek olan Almanya’nın donanma cemiyetinin varidatını anlayınız. +Bu size… Kafidir.. +Vatandaşlar donanma bahsinde gözeteceğimiz rakıb bazı devatın dediği gibi Yunanistan değildir. +En ziyade ve en ziyade kuvve-i bahriyyesini g��zeteceğimiz millet rakıb o… Ebedi ve ezeli düşman olmalıdır. +Eğer ona kafa tutacak bir kuvve-i bahriyyeye malik olursak Roma Rus sefiri; “Türkiye Bulgarlara harb açarsa Rusya da Türklere açar!” sözünü söyleyemez. +Bakınız: +Brezilya’nın “Rio de Janeiro” ismindeki drednotu satılıyor. +Bugün bizde bir parça eser-i hayat hun-ı hamiyyet bulunsaydı şimdi belki bu drednot “Hamidiye”nin taşıdığı bayrağı hamil bulunurdu. +Nerede?.. +Donanma Cemiyeti’ne gidip sorunuz; bu drednotu alsın! +Cemiyet yüzünüze bakıp suratını çevirerek: +“Bu millete güvenerek mi?” diyeceğinde şübhe etmeyiniz. +Cemiyet bundan bir zaman evvel bir beyanname neşr etti. +Bu beyannamesinde: +Yirmi milyon Osmanlının şehri birer guruş yalnız para vermelerini vermelerini temenni ediyor. +Ve buna yalnız beş sene hasr ediyor. +Buna mukabil millete beheri iki milyon iki yüz bin . +liralık aded birinci sınıf drednot beheri bir milyon . +liralık aded birinci sınıf zırhlı kruvazör beheri beş yüz bin . +liralık aded kruvazör birinci sınıf beheri yüz bin . +liralık aded torpido muhribi birinci sınıf veriyor. +Şimdi talebin azlığına ehemmiyetsizliğine bakın; sonra da mukabilinin dehşet ve azametine bakın. +Bir de gidiniz cemiyete icabet edenleri sorunuz: +“Beş altı.” cevabını alınız; sonra da orada yüreğinize inivermesin bakayım. +Fil-hakıka bu yirmi milyon Osmanlıdan - milyonunu tayyetmek lazımdır. +Fakat buna mukabil de milyon müslüman ilavesi lazımdır. +Ah ya Rabbi; ne hissiz milletiz? +Mezkur beyanname hasebiyle Donanma Cemiyeti Reisi Şefik Bey’e yazdığım bir mektupta: +“Zanneder isem taleb ettiğiniz taahhüdatı yerine getirmeyecek kimse yoktur. +Bugün Trablusgarb Harbi münasebetiyle: +– Ah bir donanmamız olsaydı şu korsanları ne tepelerdik?” diye ızhar-ı teessüf eden Osmanlılar Trablus’da kardeşlerinin intikamını almak için bir şeyden çekinmeyecekleri aşikardır.” demiştim. +Zavallı ben; ne kadar aldanmışım. +Bugün Trablus’da işleyen obüslerle ikiye bölünen şehidlere beş yüz bin Rumeli şehidi iki yüz bin Anadolu yavrusu katıldı. +Biz ise yine o alemdeyiz… Ah düşünüyorum da aklıma durgunluklar geliyor: +Ramazan-ı şerif münasebetiyle her gece oyunlara bir takım maskaralıklara hokkabazlıklara verdiğimiz paralar mübarek bayram münasebetiyle bütün felaketlere rağmen ecnebi kasalarına döktüğümüz paralar Donanma Cemiyeti’nin kasalarına milletin te’min-i hayat ve istikbali için dökülseydi ne olurdu? +Bir yerimiz mi eksilirdi? +Osmanlılar Osmanlılar. +Eğer siz bundan sonra da hiç olmazsa Rum garsonları kadar donanmanıza yardımınız dokunmazsa evladlarınızın belki de –maazallah– sizin artık bu dünyada rahat yaşayamayacağınız gibi mezardaki kemikleriniz de rahat yüzü görmeyecek düşman çizmeleriyle kırılacak konyak şaraplarla yıkanacaktır. +Buna emin olunuz! +Ey Osmanlı zengin! +Şimdiye kadar gösterdiğin cimrilikte devam edecek misin? +Rumeli zenginlerinin korkunç akıbeti seni ürkütmüyor mu? +Donanmaya beş para vermeyen Sirozlu zenginin düşmana bütün ma-melekini verdiğini ve yine hayatını karısının kızının namusunu kurtaramadığını duymadın mı? +Bu feci’ akıbet seni tedhiş etmiyor mu? +Eğer sen de eski halinde devam edeceksen Rumeli zenginlerinden daha müdhiş bir akıbete intizar etmelisin! +Müslümanlar müslümanlar ey Hind’in Mısır’ın hamiyetli müslümanları.. +Size vatandaşlarım kadar itab edemem; fakat yine muatebsiniz. +Amerikalı Mısırlı Rumun Yunanlılara ettiği yardımı Mısırlı Hindli müslüman maalesef Osmanlılara edemedi. +Siz de himmetinizi arttırmalısınız. +Hamiyetinizin vicdanınızın sadasını işitiniz. +Bugün sizin de refahınız mes’udiyetiniz ayyıldızlı sancaktadır. +O –Allah o günleri gösterme ya Rab!– ölürse sizin için felaketlerin en müdhişi doğar. +Bugün Donanma Cemiyeti kasaları sizi bekliyor… İstikbal size intizar ediyor… Dininizin büyük sözlerine emirlerine Yoksa korkarım ki; bir musibet değil bin musibet bile dide-i MÜSLÜMAN KIYAFETINDE GEZEN BIR PROTESTAN MISYONERI İLE Bu yaz beray-ı tebdil-i hava Ödemiş’in Birgi nahiyesinin yaylası olan Bozdağı’na gittim. +Bu sebeple iki buçuk aydan beri Sebilürreşad’a yazı da yazamadım. +Bu seyahatime dair birçok notlarım vardır. +İnşaallah sırası gelince o tarafların hayat-ı ilmiyye ve iktisadiyyesi hakkında bir hayli mühim şeyler yazacağım. +Fakat müşahedat ve mülahazatımı yazmaya başlamazdan evvel İzmir’de otelde tesadüf ettiğim müslüman kıyafetli bir misyonerle cereyan eden şayan-ı ehemmiyet musahabemizi mübahasemizi arz etmek isterim. +Otelci bizim hüviyetimizi tahkık ederken yanı başımızda orta boylu biraz buğday renkli siyah sakallı geniş pantolonlu bıyıkları ve sakalları sünnet üzere kesilmiş fesli bir kimse duruyordu. +Ben içeriye girdikten sonra derhal o da yanıma gelerek şu suretle söze başladı: +–Efendim safa geldiniz! +Zat-ı fazılaneleriyle çoktan beri görüşmek arzu ediyordum; çünkü müslümanlık aleminde Türkçe yegane bir mecmua-i İslamiyye olan Sebilürreşad’da makalelerinizi gördükçe size gıyaben bir muhabbet besliyor kendi kendime; “ Sebilürreşad etrafında toplanan zevat ile bir görüşebilsem” diye pek çok arzu ediyordum. +Fakat bu arzuma muvaffak olabileceğimi zannetmezdim. +Çünkü biz Beyrut’ta ikamet ediyoruz. +Bu def’a bir iş zımnında Dersaadet’e gelerek bir ay kadar kalmış isem de meşguliyetimin kesreti orada sizleri ziyaret etmeye mani’ oldu. +Elhamdülillah şimdi sizin ile teşerrüf etmek nasib oldu. +İnşaallah diğer refikleriniz ile de teşerrüf ederim. +Ben de şu suretle mukabelede bulundum: +–Gerek refiklerim gerek şahs-ı acizaneme karşı gıyaben beslemiş olduğunuz teveccühata teşekkür ederim. +Sebilürreşad ile bütün müslümanlar alakadardır. +Bu ceride bizim değil Alem-i İslam’ındır. +Çünkü Müslümanlık Alemi’nin maddi ma’nevi terakkısinden başka bir düşüncesi yoktur. +Maa-haza –doğrusunu söylemek lazım gelirse– müslümanların Sebilürreşad’a karşı ibraz ettikleri maddi ma’nevi fedakarlık nisbetinde bir hizmet edemiyoruz. +Onun için bu cihet bizi cidden mahcub ediyor. +Maamafih bu fedakarlık tevali ettikçe avn-i Hak ile bizim de hizmetimizi tevsi’ edeceğimizde şübhe yoktur. +– Aman efendim; ne söylüyorsunuz! +Sebilürreşad ta bidayet-i büyük hizmetler etmiştir. +Tabiidir ki herşey kanun-ı tekamüle tabi’dir. +Madem ki Sebilürreşad Müslümanlık Alemi’nin maddi ve ma’nevi ileri gitmesi için meydan-ı mücahedeye atılmıştır bu hususda görülen ihtiyac nisbetinde hizmetini tevsi’ etmelidir. +Maa-haza siz de bu suretle hareket etmekten hiçbir vakit geri durmuyorsunuz. +Ez-cümle Mehmed Akif Bey’in geçen sene bu zaman sanki ızhar-ı keramet eder gibi Süleymaniye kürsüsünde intibaha da’vet etmesi şu birkaç ay zarfında İslamların uğradığı felaketleri tasvir ederek onların ölmüş ruhlarını harekete getiren müheyyic şiirleri sonra Alem-i İslam’a gönderilen muhbirler daha sonra misyonerlerin neşriyatına karşı vaki’ olan mukabele-i hakimane bu kabildendir. +Bu kadar fedakarlık gösteren hangi gazete var? +Hele misyonerlere karşı yazdığınız yazıları sonra risale şeklinde aynıyla onların ta’kıb ettikleri bir usulde tab’ ettirerek meccanen tevzi’ etmeniz doğrusu misyonerlik aleminde pek mühim bir te’sir bıraktı. +Ben Beyrut’ta iken oraya risaleler gelmemişti. +Fakat gazetede yazılan şeyleri bit-tabi’ kendim okuduğum gibi görmeyenlere de gösteriyor idim. +ğını anladım. +Hele bu usul onları pek telaşa düşürüyor. +Çünkü şimdiye kadar böyle bir mukabele ba-husus kendilerinin yaptığı bir tarzda –yolda sokakta meccanen risale kitap tevzi’ etmek gibi– bir mukabele görmemişlerdi. +Onun desayis ile saf İslamları iğfale çalışıyorlardı. +Sizin bu suretle vuku’ bulan teşebbüsatınız onları bir dereceye kadar yıldırdı kendilerinin yaptığı gibi müslümanların da yapabileceği fikrini zihinlerine yerleştirdi. +Maa-haza bu uğurda çalışıp muvaffak olmak için herşeyden ziyade para lazımdır. +Sebilürreşad’ın bu hususda kuvveti olup olmadığını bilmiyorum. +Fakat misyonerlerin bu uğurda sarf etmek için dokuz milyon liradan fazla bir meblağa malik olduklarını yakından biliyorum. +–Hakıkaten Sebilürreşad’ın neşriyatı misyonerlik alemine pek müdhiş bir te’sir bıraktığını biz de anladık. +Biz bu uğurda çalışmanın pek çok paraya mütevakkıf olduğunu da biliyoruz. +Bu uğurda sarf etmek üzere misyonerlerin dokuz milyon liradan fazla bir meblağa malik olmalarına mukabil bizim daha fazla bir kuvvetimiz vardır ki: +O da müslümanların ner de bundan bil-istifade ortaya atıldılar. +Halkın gafletinden caat etmedik hiyel ve desayis bırakmadılar. +Şimdi ise her tarafta bulunan müslümanlarda bir fikr-i intibah meydana geldi. +Bir de milletin mürşidleri olan ulemada hareket-i fikriyye başladı. +Binaenaleyh bu uğurda sarf etmek için bizim elimizde olan meblağ misyonerlerinkinden daha fazladır. +–Müslümanlık Alemi sizin gibi münevver fikirli zevat yetiştirdikçe misyonerler hiçbir zaman batıl propagandalarından bir semere iktitaf edemeyeceklerdir azizim. +Fakat şimdi biz bizeyiz değil mi. +Doğrusunu söyleyecek olursak Sebilürreşad’da neşr edilerek bilahare risale şeklinde tab’ ve meccanen tevzi’ edilen bu risalelerin misyonerler üzerinde pek mühim bir te’sir bırakmasıyla beraber acizane olarak bunlarda bazı mühim hatalar da görüyorum. +Bir kere Mahmud Es’ad Efendi hazretleri kendi kelamı ile misyonerlerin kelamını tefrik etmiyor. +Gerçi onların sözlerini riz.” diyerek tasrih etmelidir ki müslümanlar aldanmasınlar. +Saniyen; –ki asıl bence hata olan budur– nasaranın kendi fikr-i batılları ile Ahd-i Atik Ahd-i Cedid’i karıştırmamalıdır. +Çünkü gerek Tevrat gerek İncil bunların hepsi de kütüb-i semaviyyedendirler; “Biz müslümanların” Kur’an-ı Kerim ile beraber bunlara da iman etmekliğimiz lazımdır. +Bunları tasdik etmeyenler mü’min değildirler. +Zaten Kur’an-ı Kerim Tevrat ile İncil’in de doğru kitap olduklarına bunlarda da nur-ı hidayet olduğuna onlara ittiba’ edenler de hidayete ve doğru yola erişeceklerine birçok ayetler nedense ulema-yı İslamiyye tarafından bu hususda yazılan reddiyelerde Tevrat ile İncil’e de ta’riz ediliyor nasaranın efkar-ı sakımesi reddedilirken Tevrat ve İncil’in de muharref olduğu bunların kütüb-i semaviyye ıdadına dahil olamayacağı söyleniyor. +Halbuki ahali-i İslamiyyeye tefhim edilecek en mühim mes’ele: +Kur’an-ı Kerim ile beraber diğer kitapların –Zebur Tevrat İncil’in– de Allah kitabı olduğu bunların hepsi de insanları zulmetten nura çıkarmak için Allah tarafından gönderilmiş bulunduğudur. +Zira bu kitapların birini doğru diğerini eğri i’tikad ederse maazallah kafir olur. +Bu böyle olduğu halde makam-ı müdafaada İslam ulemasının Kur’an’ı öbürlerine tercih hatta onları tezyif etmelerine ben şöyle ma’na veriyorum: +Bir insan daima kendi salik olduğu mesleği diğerlerine faik görmek ister diğerlerini de hak olduğunu bildiği halde onlara süluk etmek istemez. +Bu kadar ile kalmayarak öbürlerine ta’n ü teşni’ etmekten de feragat etmez. +Bunun en açık misali “bizim dinimiz” olan Din-i İslam’da meydana gelen Eimme-i Erbaa arasında görülen rı halde bir mezhebde bulunan diğer mezhebdekini ta’n ü teşni’ etmektedirler. +Bir mezheb ehli diğer mezheb ile amel etmek istemiyorlar. +Bu tabi’at-i beşer muktezasındandır. +Bir dinde bulunanlar böyle yaparsa muhtelif dine mensub olanların yek diğerini ta’n ve teşni’ edeceğinde şübhe yoktur. +Maa-haza fikren tenevvür edenlerde bu gibi şeyler olmaz ve olmamak lazımdır. +Hak ne ise onu kabul ederek işin içinden çıkarlar. +Fakat umuma karşı olan neşriyatlarında bu fikirlerini meydana komazlar. +Çünkü ahalinin hissiyatını okşamak lazımdır. +Bit-tabi’ zat-ı aliniz de böyle düşünürsünüz. +Bir mezhebde bir dinde taassub gösterip de diğerini tezyife kalkışmazsınız. +Ama avam ve havassın nazarına çarpacak olan ceraide yazacak olursanız yine mesleğinizi muhafaza edersiniz. +Çünkü herkesin seviyesi bir değildir. +Sonra faide yerine mazarrat tevlid eder. +Bu gibi mesail tedrici olarak öğretilir. +düsturu ne güzeldir. +Hakıkaten ben acizane olarak çok tecrübe ettim; umum sırasında kabul ettirilmesi pek güç olan bir mes’eleyi çok kere başka bir tarza ifrağ ederek kabul ettirmeye hamd olsun muvaffak oldum. +Hem bu hususda bir mes’eleyi; birden bire ve aynen kabul ettireceğim diye uğraşmamalıdır. +Yalnız o mes’eleye dair fikrine ufacık bir şey ilka etmek kafidir. +Bir kere o fikir girdikten sonra kendi kendine düşünerek onu bulur yahud sorup öğrenir!...” EDİRNE – HİSSİYAT-I İSLAMİYYE El-an Hindistan’ın nümayişleri nutukları mitingleri ictima’ları sürur ve inbisatları protestoları devam ve birbirini vely etmektedir. +Bu hafta da Bombay’ın “Encümen-i İslam” Kulübü’nde büyük bir ictima’ akd edildi. +Acizleri de da’vet edilmiştim. +Encümenin salonunda mübalağasız olarak beş bin kişi toplanmıştı. +Miting Bombay ağniya ve nüfuzlularından Hacı Yusuf Sübhani hazretlerinin riyaset-i alileri altında Edirne hakkında nutuklar irad olunmuştur. +Natıkın arasında Hindistan ulema-yı be-namından Mevlana Şibli Nu’mani hazretlerinin sözleri altın sahifelere geçecek kadar metin ve ma’nidar idi. +Müşarun-ileyh hazretleri Hindistan’da –hatta bütün Alem-i İslamiyet’te– ilim ve fazlıyla a’mak-ı kalblerine nüfuz ediyordu. +Bu zat vakur çehresiyle ak sakalıyla ayağa kalkıp söz söyleyeceği sırada medid alkışlara mazhar olmuş ve kemal-i talakatle maksadını huzzara anlatmıştır. +Mevlana hazretleri diyordu ki: +“Avrupa düvel-i mütemeddine ve muazzaması “Berlin Muahedesi”ni ayak altına almaktan çekinmedikleri halde Devlet-i Aliyye Londra Ahidnamesi’ne –ki henüz hal-i ibtidaide ve kat’iyet kesb etmemiştir– riayet etmeye niçin mecbur tutulsun?! +Avrupa devletleri protokolleri istatükoları muahedeleri çiğnediler. +Devlet-i Aliyye’yi pek gaddar ve alçak küçük hükumetlere ezdirip Osmanlı toprağının tamamiyet-i mülkiyyesini taht-ı zımana almış iken Balkan hükumetlerinin her türlü mezalim ve tecavüzlerine ses çıkarmadılar. +Şimdi geçirip İstanbul hudud-ı tabiiyyesini te’min eylediği halde Avrupa devletleri ne hak ve salahiyetle Edirne’nin tahliyesini taleb ediyorlar?! +Avrupa bi-taraf iken şimdi yaprağın döndüğünü işlerin değiştiğini görünce tamamıyla Bulgarlara taraf-girlikte bulunuyorlar. +Avrupa devletlerinden ziyade İngiltere bi-taraflığını i’lan etmiş ve biz Hindistan müslümanlarını da kendi Halife’mize yardım ve muavenet etmekten men’ eylemişti. +Biz ise kendi devlet-i metbuamızı gücendirmemek için tasavvurumuzda bulunan fedakarlıkta bulunmadık. +Eğer İngiltere kendi sözünü tutup haysiyet ve şerefini muhafaza etmezse yahud Devlet-i Aliyye’yi Edirne’yi tahliye etmeye icbara kalkışırsa bize yalan söylemiş olduğunu bizi aldatmış olduğunu bi-hakkın anlayacağız. +O zaman Hind müslümanları da Devlet-i Aliyye’ye bedenen malen yardım ve muavenet etmeye dinen mecbur olacaklardır. +meydan-ı harbe gitmekliğimize müsaade etsin de baksın! +O vakit görecektir ki; Hindistan’dan beş milyon müslüman Osmanlı din kardeşlerimizin imdadına can atacaklardır. +Biz Hilafet’e Halife’mize dini ve ebediyyen zeval bulmaz bir rabıta ile merbutuz. +Kur’an Hazret-i Peygamber bize bunu emr ediyor. +Hususıyle küffara karşı cihad etmekle mükellef ve muvazzafız. +O halde değil Balkan hükumetleri hatta Avrupa devletleri bile Devlet-i Aliyye’ye karşı harb açıp muharebe edemezler. +ayet-i celilesi bu sözlerime yegane şahiddir. +Binaenaleyh bana kalırsa bu ictima’ neticesinde İngiltere rical-i siyasiyyesine kralına Hind vali-i umumisine çekeceğimiz telgraflarda hissiyatımızı beyan etmeliyiz. +Biz bi-taraflı[ğı]nı i’lan etmişse şimdi de aynı vaz’iyette kalıp kendi sözünü muhafaza etmesini taleb ediyoruz.” Mevlana hazretleri o kadar alkışlandı ki müddet-i ömrümde böyle mütemadi hürmet ve alkışlara mazhar olan bir hatib görmedim. +Müşarun-ileyhden sonra Hindistan meşayih-ı kiramından bir zat ayağa kalkıp birçok ayat-ı kerime ile güzel bir kaside tilavet ederek Cenab-ı Hakk’ın müslümanlara zahir olduğunu ve onlara daima fevz ü nusret bahş ettiğini edille ve berahin-i diniyye ile isbat etti. +Ondan sonra diğer bir zat Avrupa devletlerinin şenaat ve mezalimlerini haksızlıklarını iki yüzlülüklerini İslam’a olan adavetlerini manzum bir nutuk ile okuyup medid alkışlar arasında sözünü bitirdi. +Bu zattan sonra Aka Han’ın müridlerinden olan –onlara hoca denir– bir zat yine ateşin ve hararetli elfaz ile birçok sözler söyledi. +İngiltere’nin Sir Edward Grey’in su’-i niyyetlerini huzzara tefhim eyledi. +Hasılı yedi sekiz kişi sıra ile kimi manzum kimi mensur olarak nutuk irad ettiler. +En sonra telgraflar yazılıp icab eden makamata derhal gönderildi. +Encümen reisi olan zat natıkıne i’tidal-i demlerini tavsiye ederken meclisde bulunan gencin biri ayağa kalkıp reisin bestane söz söylemekten men’ eylediğini dermiyan eyledi. +Encümenin salonları bahçesi leb-a-leb dolmuştu. +Hissiyat hep hıristiyanlarla İngiltere aleyhinde idi. +Ufak bir işaret neticesinde ihtilal hazır idi. +cereyan-ı ahvali kemal-i sür’atle tahrir ve tasvir eylemekle iştigal ediyorlardı. +Mitingin hitamında Bombay Başşehbenderi Vekili Hasan Basri Beyefendi ayağa kalkıp gideceği sırada huzzar tarafından üzerine hücum edilip elleri öpülmeye başlandı. +Encümenin kapısına vardığımızda encümen reisi hazretleri kendi arabası yanında durmuş ve bizi konsulatoya mükellef gerdunesiyle beni ve Basri Bey’i şehbenderhaneye kadar götürdü. +Bombay mekatib-i İslamiyyesinde tahsil etmekle iştigal eden müslim talebeler her sene bir ictima’ akd ederek maarifin fevaidinden bahs edip kendi mekatiblerinin nevakıslarını zarfında vuku’ bulduğundan Şehbender Basri Bey’le beni de da’vet etmişlerdi. +Encümen-i İslam Kulübü’nde olan bu ictima’ pek parlak bir surette icra edildi. +Har ve ateşin nutuklar tüllab-ı İslamiyye tarafından irad olunup maarifin ilim ve faziletin menafiinden bahs olunduğu sırada Edirne mes’elesi de dermiyan ve Cenab-ı Hakk’a arz-ı şükran olunmuştur. +Celsenin hıtamında da daavat-ı hayriyye-i padişahi tekrar edilip Osmanlıların muvaffakıyet-i ahireleri medid bir surette alkışlanmıştı. +Med’uvvine çay ve şekerleme dondurma şurup meyve ikram ve büfeye pek çok paralar sarf olunmuştur. +Bu paraları talebeler kendi aralarında iane suretiyle toplamışlardır. +Bizde de talebe-i uluma arasıra öyle muntazam mitingler akd edip ilim ve faziletin mezayasıyla maarifin terakkıyat-ı harika ve hazırasından bahs etseler fena olmaz zannederim. +Hind-i Vusta vilayatından olan “Kanpur” şehrinin “Meclis-i Pazar” Soka ğı’nda Hinduların bir büthaneleriyle müslümanların bir cami’leri vardır ki yan yana değilse bir hizada vaki’ olmuşlardır. +Mezkur sokağın tevsi’ine “Kanpur” Beledi Meclisi tarafından karar verildiği halde sokakta mevcud olan büthaneye her nedense ilişilmeyip ala-halihi bırakılmış ve müslümanlara mahsus olan cami’in abdest aldıkları mahalli tahrib edilmiştir. +Bu sarih teaddi ve tecavüze karşı bütün Hindistan matbuat-ı İslamiyyesi müttehidü’l-lisan olarak şikayat ve protestolarda bulunup yıkılan yerin tekrar inşasını hükumetten taleb eylemişlerse de mataliblerine hükumet-i mahalliyye tarafından ehemmiyet verilmemiştir. +Hindistan’ın her vilayetinde mitingler ictima’lar akd edilip kendi hissiyatlarını beyan ve arzularını Hind vali-i umumisine telgrafla iş’ar eyledikleri halde yine hiçbir neticeye dest-res olamamışlardır. +Bu hafta zarfında ise Kanpur müslümanları yine bir miting yapıp cami’in inşasına derhal karar vererek inşaat işine hep birden başlamışlardır. +On bin kişi birden taş kireç ve malzeme-i inşaiyyeyi ihzar ettikten sonra cami’in gasilhanesini bir-iki saat zarfında adliye me’murları tarafından mümanaat edilmiş ise de müslümanlar bu mümanaat-ı vakıaya ehemmiyet vermeksizin lar tarafından kuvve-i cebriyye ile dağıtılmalarına teşebbüs edilmiş ve otuz yedi müslümanın katliyle mes’eleye hatime verdirilmiştir. +Müslümanlar ise jandarma ve polisleri taşla katl ve cerh etmek suretiyle onlara mukabelede bulundular. +Ertesi günü buna ihtilal şekil ve mahiyetini veren İngilizler müslümanların ileri gelmiş birkaç nüfuzlu ağniya ve ulemasını tevkıf etmişlerdir. +Bu ana kadar taht-ı tevkıfe alınanların adedi yüz altmış yedi kişiye baliğ olduğunu Hind hükumetinin lisan-ı resmisi demek olan –Allahabad’da münteşir– The Pioneer Gazetesi beyan ediyor. +Böyle yapmakla fena ve akıbeti vahim bir siyaseti ta’kıb eden İngilizlere karşı müslümanların teveccühü yüzde doksan ihtimal ki yüzde yüz eksilmiş ve İngilizler aleyhinde pek müdhiş bir gayz ve kin müslümanlar tarafından Hindistan’ın birçok eyalat ve vilayatında bulunan müslümanlar bu zulüm ve teaddiye karşı vali-i umumiye şikayet-amiz telgraflar gönderip Kanpur valisinin te’dib ve tecziyesiyle yıkılan cami’in müceddeden inşası taleb olunmuştur. +Mes’ele bu ana kadar halledilmemiş bir surette kalmış ise de derhal halledilmesine çar-çeşm ile intizar edilmektedir. +Zannımca İngiliz me’murları eğer müslümanları kendilerinden gücendirmek istemiyorlar ise bu cami’le Edirne mes’elesinde tamamıyla onların hissiyatına göre bezl-i mesaide bulunmalıdırlar. +Aksi takdirde Hindistan müslümanlarıyla Hinduları beyninde pek yakın bir zamanda büyük ve ciddi samimi bir ittihad ve ülfet hasıl olmaya sebebiyet vereceklerdir. +Böyle bir hal neticesinde Kalküta’da dikiş tutturamadıkları gibi Dehli’de de çok zaman kalamayacaklardır. +Kalküta putperestleri İngilizleri tehdid etmekle onları orada zaif ve na-tüvan düşürdükleri gibi müslümanlar da Dehli’de ve Hindistan’ın vilayat-ı İslamiyyesinde aynı muamelede bulunacakları bedihidir. +Altmış milyon müslümanın teveccühü kolay kolay gaib edilmez. +Edilse telafisi sühuletle hasıl olmaz. +Bu nahoş hallerin sonu galiba ileride İngilizlere çoğa oturacaktır. +Bu cami’ mes’elesi Hind müslümanlarını o kadar asabi bir hale hastalığa duçar etmiştir ki derhal telafi ve ta’miri hoşuna gitmeyecek fena hadisata da bir başlangıç teşkil eyleyecektir. +Çünkü ahalinin tebeanın hissiyat-ı diniyyelerine dokunmamak suretiyle bunca seneden beri Hindistan’da te’min-i nüfuz ve mevki’ eden İngiltere ahiren böyle tehlikeli ve müdhiş oyunlarla iştigal edecek olursa Hindistan’daki hayat ve istiklaline kendi eliyle hatime vermiş olmaktan başka bir şey yapmaz. +Şunu da bilmelidir ki; Hindistan’daki müslümanlar Hindu ve putperestler gibi değildirler. +Onların cesaret ve şecaat-i diniyye ve kavmiyyelerine karşı isti’mal-i cebr ve kuvvet pek güç bir iştir. +Bir kere Hindistan müslümanları dalgalanmaya başlarsa zannederim ki altmış milyon bir kitlenin istisali güç ve gayr-i kabil bir mes’ele teşkil edecektir. +Kibir ve gurur hod-binlik ve nahvet en sonra –kendi ta’birlerince– Hind-i pür-zehebi İngilizlerin elinden çıkarır. +Hususıyle ötede Hind hududunda Afgan kavmi böyle bir fırsatı dört gözle beklemektedir. +Zaten Japonlarla Hindular arasında hin-i hacette Hindistan entente hasıl olduğuna İngilizler de kanaat-i kamile vardır! +Pioneer Gazetesi Kanpur ihtilafı[nı]n mes’uliyetini müslümanlara tahmil ve İngiliz valisiyle polis ve adliye me’murlarını adeta açıktan açığa himaye ediyor. +Yapılan haksızlığa diğer haksızlık ilave edilmesinden Hindistan ahali-i İslamiyyesi köpürdükçe köpürüyorlar. +Leknehu [Leknev] şehrinde büyük bir ictima’ tertib edilerek bu mezalim ve haksızlıklara karşı Hind vali-i umumisine protesto etmişlerdir. +Müslümanlar mes’eleye ehemmiyet vermeyerekten herçi bad abad dedikleri halde İngilizler bu Kanpur gürültüsünden kalben son derece münfail olmuşlardır. +O kadar ki; müslümanlarla şeklinde yazılmıştır. +Lahor’da intişar eden Zemindar gazetesinin sahibi Mulay Zafer Ali Han hazretlerinin Dersaadet’ten Hindistan’a avdetiyle selam-ı saadet-encam-ı Cenab-ı Hilafet-penahi’nin Hind müslümanlarına tebliğine me’mur olduğunu haber alan Dehli müslümanları müşarun-ileyhin istikbali için fevkalade tedarik ve ihzaratta bulunmuşlardır. +Zafer Ali Han Dehli İstasyonu’na muvasalet ettiği vakit kendisini altmış bin kişi istikbal eylemiştir. +Sokaklar caddeler dolmuş ve her ağızdan; “Yaşasın Halife!” “Yaşasın İslam!” “Kahrolsun küffar!” sadaları ayyuka çıkarılmıştır. +Zafer Ali Han’ı istikbal için gelenlerin arabalarıyla atları Dehli sokaklarını ser-a-ser doldurup gelen geçenlerle tramvayın ubur ve mürurları güçleşmiştir. +Han üzerine o kadar çiçek ve gül nisar ettiler ki turuk ve maabir ezhar ile mal-a-mal olmuştur. +Müslümanlar dükkanlarını hanelerini Osmanlı sancaklarıyla donatıp leyle-i mezkurede büyük bir donanma icra ederek Zafer Ali Han’ın beyanatını konferans suretiyle istima’ ve kendisini taltif ve takdirata mazhar etmişlerdir. +Bu hürmet ve i’tibar ise Zafer Ali Han’ın şahsına değil ancak binlerce fersah uzaktan Hind müslümanlarına getirdiği hamil olduğu Halife hazretlerinin selam-ı alü’l-al-i hümayunları içindir. +Bunu bu mütalaayı Zafer Ali Han ile beraber bilcümle Hindistan matbuat-ı İslamiyyesi beyan eylemişlerdir. +Zafer Ali Han hazretlerinin bu suretle bunca tantana ve debdebe ile istikbal edilmesi tabiidir ki hey’et-i hakime olan İngilizlerin pek de hoşlarına gitmemiştir. +Merasim-i istikbaliyye esnasında bir ihtiyar ayaklar altında ezilip vefat etmiş ve Hindistan matbuatı bu zatın selam-ı şahaneye kurban olarak cennet-i a’laya gittiğini yazmışlardır. +yinler Vekili Sir Adam Block Come to Macedonia and Help Us ünvanıyla ki tercümesi “Makedonya’ya Gel ve Bize Yardım Et” demek olan musavver bir risalede Bulgar ve Balkan hükumat-ı müttefika-i sabıkasının asakir ve efradı tarafından müslümanlara karşı ika’ ve icra edilen mezalim-i vahşiyaneyi haiz olduğu kudret-i ilmiyye ve kalemiyyesiyle tasvir etmiş ve her nasılsa bu risalenin birkaç nüshası Hindistan müslümanlarının eline geçmiştir. +Bu risalenin muhteviyatında inkılab ve ihtilale yahud bu halin icrasını teşvik ve tahrik eden hiçbir kelime yoğiken Hindistan’daki İngilizler risalenin heyecan-amiz ve inkılabı dai bir surette tahrir edildiğini bahane ederek nüshalarını toplamaya tasaddi etmişlerdir. +Bu risalenin bir İngiliz tarafından yazıldığını bilen “ The Comrad e” Gazetesi sahibi Mister Muhammed Ali risaleyi baştan aşağı kendi gazetesiyle derc ve neşr eder. +Mes’elenin üzerinden haftalar geçtiği halde mezkur gazetenin nüshalarını da İngilizler ötede beride arayıp ellerine geçen nüshaları zabtile yok etmişlerdir. +Bu kadarla iktifa etmeyerek bu hafta zarfında Mister Muhammed Ali’nin Dehli’de gazete idarehanesini de taharriye kalkışıp orada mevcud olan nüshaları zabt ederek mumaileyhi de taht-ı muhakemeye almışlardır. +Hal-i hazırda bu muhterem kardeşimiz muhakeme altında bulunmakta ve diğer taraftan yine gazetesiyle müdafaatını enzar-ı ammeye arz eylemektedir. +Fakat kelimetullah hak daima ali olduğundan inşaallah kendisine hiçbir şey olmaz ve tekrar hıdemat-ı İslamiyyeye evvelkinden ziyade muvaffak olur. +Esasen Hindistan müslümanlarının hissiyatını i’la eden Muhammed Ali Doktor Ensari Zemindar Sahibi Mulay Zafer Ali Han ve bunlara benzemekte olan gençlerin vücud ve mevcudiyetlerini İngilizler zaid görüyorlar. +Çünkü bunlar reşahat-i aklam ve beyanatları sayesinde Hindistan’da müslümanların kalbinde yeni bir hamaset ve hararet doğduğundan günün birinde bu hallerin İngilizlere çoğa mal olacağını yakından idrak eden beyazlar daha şimdiden Hindlilerin Hind müslümanlarının ilerideki kudret ve nüfuzlarından kendilerini vikaye etmek istiyorlar. +Halbuki bana kalırsa bu teşebbüsat ve tazyikatın hiçbir semere ve faidesi olmayacak ve en sonra tabiat hak ve adalet yerini bulacaktır. +fahvasınca müslümanlara hükumat-ı İslamiyyenin hukuk-ı sarihalarını payimal eden İngiltere en son darbeyi yediğinde eskisi gibi Osmanlıların müslümanların muavenetine mazhar olamayacaktır. +Cezayir mesail-i İslamiyyesinin cümlesinde müslümanlara fenalık etmekten zerre kadar çekinmeyen ve bunda bir hazz-ı mahsus te’min eden İngiltere ile ricali şübhesiz bu ettiklerinden bir gün pişman olacaklar ve kan ağlayacaklardır. +Zira koca Hindistan ellerinden çıkarsa koca lordları eski hal-i bedavete rucu’ ile deri giymeye vücudlarını süs ve tuvalet sız bir yara benziyor ki koca Cengizlere Moğollara vefa etmediği halde İngilizlere mi vefa edecektir?!!! +Bu hain yalancı ajans bil-iltizam Osmanlıların daima fenalıklarından bahs eder durur. +Cüz’i bir şeyi i’zam ve o yalan haberlerini Hindistan’a dünyanın hemen her tarafına neşr ve işaa eder. +Buraya geleliden beri Osmanlıların lehinde olarak bir tek havadisine tesadüf etmedim. +Yalancılıkta hainlikte bu ajans kadar mahir tasavvur edilmez. +Zaten İstanbul’daki muhabirleri bari namuslu ve sağlam ayakkabı olsalar yine bir şeydir. +Fakat bilakis asıl bu tatlı su frenkleri insanlığın beşeriyetin mesh olunmuş soyundandırlar. +Reuters Ajansı’nın İstanbul ve Memalik-i Osmaniyye hakkında verdiği havadisler hep fena ve yalandır. +Yalan bir havadisi neşr etmekten utanıp sıkılmayan bir ajans ise Reuters’dir. +Bana kalsa Reuters muhbirlerinin yüzlerine karşı hükumet-i mahalliyye kapılarını seddedip onları köpek kovarcasına devairden kovmalıdır. +Çünkü bunlar havadis peşinde namuskarane bir surette gezmiyorlar. +Ancak İstanbul meyhane ve sokaklarından kaptıkları çirkefleri öteye beriye fırlatmakla Reuters Ajansı’nın müftereyatına yalanlarına karşı Hariciye Nezareti hemen her gün kendi süfera ve şehbenderlerine cereyan-ı ahval ve evza’-ı siyasiyye hakkında telgrafla ma’lumat verse şehbenderlerimizin Reuters’in yalan ve hilaf-ı hakıkat olan rivayat ve ekazibini tashihe muktedir olacaklarına şübhe yoktur. +Fakat maatteessüf Hariciye Nezareti her nedense bu vazifesini unutmuştur diyebilirim. +Edirne hakkında hemen her gün buradaki konsulatoya yüzlerce müslüman ma’lumat almak için müracaat ettikleri halde me’yusen avdet ediyorlar. +Hariciye Nezareti günde birkaç kelimelik telgrafla Reuters’ın terbiyesizliklerini bastırabilir. +Bu sayede hakayıkı müslümanlara Osmanlı muhiblerine teysir etmek suretiyle su’-i tefehhümlere hatime vermiş olur. +Bu fedakarlık neticesinde devlet ve millet için Hindistan’da fevaid-i azime istihsali mümkün olur. +Edirne’yi Osmanlılar tahliye edecekler ve fakat buna mukabil Avrupa devletlerinden ıslahat için biraz para koparacaklardır diye Reuters Ajansı’nın telgrafı buradaki müslümanlar üzerine pek fena te’sirat bırakmaya sebep olmuştur. +Keyfiyeti istizah için takım takım konsulatomuza müracaat ediyorlar. +Fakat kat’i bir cevap almaksızın avdet ediyorlar. +Eğer Edirne’den bu sefer Osmanlılar çıkacak olurlarsa Hindistan’daki haysiyetlerini büsbütün gaib edeceklerine şübhe yoktur. +Eğer Edirne’de kalmayacak isek niçin zabt ve istirdadına teşebbüs ettik? +Çıkmayacak isek bu tezebzüblere nihayet verip ciddi bir siyaset ta’kıb etmeliyiz. +Hindistan’ın her tarafından hazine eshamı için konsulatoya müracaat edilmektedir. +Gerek hükumet gerek sabık Başşehbender Ca’fer Bey bu mes’eleyi layıkıyla düşünememişlerdir. +Eğer hükumet vaktiyle muvakkat senedler yerine hakıkı ve asıl senedleri tab’ edip tevziine ehemmiyet verseydi bu ana kadar Hindistan’da birçok esham satmış olurdu. +Fakat hükumet bu ciheti düşünemediği gibi Başşehbender-i sabık Ca’fer Bey de muvakkat esham senedatını buralarda külli muamelesi olmayan ve Hindlilerce gayr-i ma’ruf olan Fransız bankasına teslim etmiş ve böylece guşe-i nisyana atılmıştır. +Ca’fer Bey mahza kendi rahat ve istirahatini te’min için bu yolda hareket etmiş ve devlet ve milletinin menafi’ini kale almamıştır. +Eğer Ca’fer Bey biraz ihtiyar-ı zahmet etseydi “bon du trésor”lardan külli mikdarda satabilirdi. +Fakat maatteessüf kendisi Fransızca Lisanı’ndan başka bir lisana aşina olmadığından maksadını tefhime gayr-i muktedir idi. +Bundan başka Ca’fer Bey koleksiyon ve asar-ı atikaya meraklı bir zat olduğundan Hindistan’daki müddet-i me’muriyyetini hep bu gibi şeylere sarf etmiş ve devletin siyasetine yeni bir revnak verememiştir. +İane cihetine gelince; bunda da ahaliyi teşvik ve tergıb için bir kıl ucu kadar teşebbüsde bulunmamış ve bilakis iane vermeye gelen müslümanlara karşı hiddet ve şiddetle muamele ve mukabele eylediğini bizzat gördüm. +Hariciye Nezareti me’mur intihabında biraz KİRMASTI KAZASI Merkez-i kazada iki ibtidai bir rüşdiye mektebi vardır. +Köy mekteplerinin birkaç tanesinde Rumeli’den gelen ekserisinde köylüler tarafından intihab olunan muallimler bulunup bazılarında ise muallimin hocanın ismi bile işitilmemiştir. +Biçare halk ne kadar ihmal edilmiş ne kadar hiç sayılmıştır! +İnsan bu saf adamların asıl kitle-i ümmeti teşkil eden bu hamiyetli zatların zavallılıklarını metrukiyetlerini gördükçe o derece müteessir oluyor ki onlar bu halde kaldıkça yaşamak kendisine fazla geliyor. +Onlara hiç gidilmemiş değil gidilmiş fakat her ne zaman gidildiyse mutlaka ya cebinden parasını çekmek yahud o öküzünün yanı başından çocuğunu almak için gidilmiş. +O çocuğunun cahil kalmasını okumak bilmemesini ister mi? +Komşusu Nikoli’nin çocuğunu okur yazar gördükçe Ahmed Ağa’nın kalbi ne kadar sızlar? +Geçen gün Bakkal Nikoli’den öteberi şeyler aldığı zaman çocuğunun kağıd üstünde iki dakıka içinde hesab görüşüne hayran olmuş hemen imam efendiye giderek bunu hikaye etmiş İbrahim’in bu kadar zamandır mektebe gidip geldiği halde sayıları bile öğrenemediğinin sebebini sormuş; buna karşı sakalını karıştıran imam efendiden: +– Ona sen bakma; o gavurdur dünya onlarındır… Cevabından başka bir şey alamamış; bunun ne demek olduğunu düşüne düşüne yine sabanının başına gitmiştir. +Bir çok köy imamları gördüm; doğrusunu söylemek lazım gelirse bunları terbiyece ahlakça irfanca avamdan daha geri buldum. +Köylüler yalnız haline kalsalar belki daha edebilecekler. +Fakat imam olduğu için artık kendilerini herşeyi düşünmekten vareste addediyorlar. +Bu sebeple köyler alabildiğine sukut ediyor inhitata doğru sürükleniyor. +Bakınız; size Kirmastı köylerinden birinde köy imamlığı makamını işgal eden bir zatı takdim edeyim. +Tercüme-i halini tedkık ediniz; o vakit köy mekteplerinin halini anlarsınız. +eden …. +Ağa bugün başına bir sarık sarmış köyün imamıdır. +Evet! +Köy imameti gibi dini ictimai mühim bir vazife; yüzlerce evlad-ı vatanın dünyevi uhrevi istikbali bir reji kolcusuna teslim edilmiş! +Ciddi söylüyorum; bu imam efendi mukaddema reji kolcusu imiş. +Sonra bilmem me’muriyetinden mi çıkarmışlar yahud karını az gördüğünden kendisi mi terk etmiş ne olmuş başına bir sarık geçirmiş hace-i dana olmuş. +Nihayet bir köy imamlığı yakalayabilmiş. +İnanmayan gelsin görsün. +köylüye rehberlik edecek onu okutacak ona dinini dünyasını öğretecek onun ihtiyacını düşünecek derdine çare-saz olacak hasılı her hususda kendisine rehberlik ederek köylüyü maddeten ma’nen zengin etmeye mes’ud etmeye çalışacak! +İşte köylü bütün saadetini bütün refahını bu kolcunun Buna mukabil bir hıristiyan köy papasının ahvalini tedkık ediniz; göreceksiniz ki ya darülfünundan me’zundur yahud en büyük papas mektebinden… Bir taraftan köylünün çocuklarını okutuyor muallimidir; diğer taraftan köylünün her müşkilini halleder mürşididir. +Sonra her Pazar günleri köylüyü toplar onlara ahval-i alem hakkında haberler fikirler verir. +Merkezlerden gelen propagandaları yapar istediği gibi onları hazırlar. +yor ki; bu gibi işleri hükumet layıkıyla beceremiyor. +Ya işi çoktur bunlarla uğraşmaya vakti olmuyor; yahud bu ahvalden haberdar değildir ıslahı için bir ihtiyac duymuyor. +Zaten maarif işi pek hükumet işi değildir. +Bu hususda ilmi teşkilat-ı milliyye lazımdır. +İşte hıristiyan köylerinde maarif hep bu sayede ileri gitmiştir. +Hiç şübhe olunmasın ki sırr-ı muvaffakıyet budur. +Resmi çalışmakla gayr-i resmi çalışmak arasında ne kadar fark vardır! +Eğer halk bir def’a bunu anlasa hükumetten ümidini kesse başının çaresine kendisinin bakmak lazım geldiğini takdir etse o vakit herşey yoluna girmiştir. +Fakat hala bunu anlamak istemiyor. +“Mektep yapmak çocuklarımızı okutturmak hükumete aiddir.” diye bu babda çocuğunu düşünmeye bile lüzum görmüyor. +Sonra çocukların cehaletlerinden bahs ederseniz; –Ne yapalım hükumet bize bakmaz ki!.. +der. +–Size bakmaz da hıristiyanlara mı bakıyor ki onların mektepleri muntazam çocukları okur yazar?.. +dediğiniz zaman da tefekküre dalar düşünür… Fakat bu hususda köylüyü ilzam etmekten ise onu irşad etmek vazifesini öğreninceye kadar bir müddet için olsun kendisine rehberlik etmek lazım. +Kendilerinde kudret görebilenler bunları düşünmeli bunlara bir çare bulmalıdır. +Zira müslümandan başka bütün anasır alabildiğine ilerliyorlar. +Bizimkilerin bu halde duruşu bile inkırazdır izmihlaldir. +Merkez-i kazada bir Rum mektebi gördüm; cesamet ve intizamına hayran oldum. +“Haci Yorgi” namında bir zat inşa ettirmiş; idamesini de vakıflarla te’min etmiş. +O kadar muntazam ve mükemmel bir mektep ki Kirmastı’da öyle güzel bir bina yok. +Belki bizim müslümanlar da böyle fedakarlıklar yapabilirler. +Fakat pek darma dağınık oldukları için kendilerini toplayacak ziyade ihtiyacları vardır. +Bu hususda bütün İslam ulemasının bütün İslam erbab-ı hamiyyetinin nazar-ı dikkatlerini celb ederim. +Tutun da “zerre”lerinden çıkın “sehabiyye” Denen yığın yığın eşbah-i asümaniye; Hülasa alem-i imkanı devredin; o zaman Şühuda bağlı bir imanla hükmeder vicdan: +Ki hilkatin ne kadar şekli varsa: +Ulvisi Kesifi müdreki uzvisi gayr-ı uzvisi Kemal-i şevk ile mahkumu aynı kanunun... +Bütün şu’un avalim-i tecelliyatı onun. +Nedir ki etmededir fıtratın bu kanunu Fezayı gökleri deryayı deşti hamunu –Adımlarında zekadan seri’ olup hatta– Esire hükm edecek füshatiyle istila? +Evet soruldu mu idrake ansızın bu sual Lisan-ı hali şu düsturu haykırır derhal: +“Bekayı hak tanıyan sa’yi bir vazife bilir; Çalış çalış ki beka sa’y olursa hakkedilir.” Konulsa rahle-i tedkike hangi bir mevcud: +Olur tekasüfü bir sa’y-i daimin meşhud. +Ademle karşılaşan zıd vücud olur demeyin; Onun mukabil olan kutbu sa’ydir. +Sa’yin Gezip dolaştığı ıssız çorak feza-yı adem; Bakarsınız ki: +Çıkarmış vücuda bir alem. +Tevakkuf ettiği hesti-seray-ı dura-dur Görürsünüz ki: +Ademdir... +Ne bir ziya ne de nur! +_____________ Kulak verin de neler söylüyor bakın idrak: +Bu lücce lücce tekasüf bu sa’y-i dehşet-nak Beliğ-i sa’yidir umman-ı kudretin ezeli; Huruş-i feyz-i ezel her kutayresinde celi! +Mükevvenatı ezelden halas edip ebede Sürükleyen; onu hayret-feza hüviyyette Tekallübat ile bir müntehaya doğru süren; Hem istikameti daim o müntehaya veren Kimin? +O kudret-i mahzın o sırr-ı meknunun! +Ne dinlenir ne de atıl kalır velev bir an Şu’un-i hilkati teksif edip yaratmaktan. +Tasavvur eyleyelim şimdi başka bir kudret Ki hep kuvayı doğurmuş esası madde. +Evet! +Nedir bu? +Başka değil aynı cilvenin işidir: +Bütün ezeldeki sa’yin tekasüf etmişidir. +Şu madde yok mu ki birçok suverle eşkali Alır... +Dayanmadadır sa’ye asl-ı seyyali. +Neden mi? +Çünkü bütün kudretin tekasüfüdür. +Zaman da sa’ye çıkar: +Çünkü hep onunla yürür. +Mekan da sa’ye varır: +Sa’yi sıfra indiriniz Mekan tasavvur edilmez muhal olur hayyiz. +Mehmed Akif Prens Abbas Halim Paşa Hazretlerinin Taht-ı Himaye-i Fahimanelerinde Hafta Dersi Yazı Kıraet Kur’an-ı Kerim Hesab Resim Hüsn-i Hat Musikı-i Savti ve İlahi b İmla suretiyle iki üç kelimeden mürekkeb cümleler yazdırılır. +c İstinsah kurşun kalem ile kağıd üzerine yapılır. +Fakat temizliğe satırların intizamına lüzumu kadar kenar bırakılmasına dikkat olunur. +d Yazı esnasında alınacak vaz’iyetler kemal-i dikkatle tekrar tekrar ta’lim olunur. +b Açık ve kolay cümlelerden müteşekkil cümleler okutturulur. +c Kelimeler hakkında ağızdan ma’lumat verilir. +Müfredin cem’in isim ve fiilin aralarındaki farklar gösterilir. +d Talebe okuduğu her cümlenin mazmununu muntazam ve selis bir surette ifade etmeye alıştırılır. +Talebenin lisanındaki rekaket ve kabalığın izalesine gayret olunur. +küçük surelerden başlattırılır. +Ameli İlm-i Hal Kitabı okutturulur. +tidaiyye verilip cem’ ve tarh ameliyatının küçük adedlere tatbikatı gösterilir. +resimleri yaptırılır. +Hafta Dersi Yazı Kıraet Kur’an-ı Kerim Tecvid usulüyle Hesab Resim El İşleri Lisan-ı Arabi Hüsn-i Hat Musikı b Ber-vech-i sabık kıraet derslerine devam olunur. +c Sırası geldikçe ağızdan olarak ism-i cins ism-i has cemi’ teşkili fiil mazi hal ve istikbal hakkında ma’lumat verilip talebenin anlayarak bellemesine gayret olunur. +sureler tedrici bir surette ezberlettirilir. +Ağızdan olarak ızhar b Cem’ ve tarh ameliyatında meleke hasıl ettirerek Osmanlı evzan ve ekyali ile meskukatı hakkında ameli ma’lumat-i ibtidaiyye verilir. +c Cem’ ve tarha aid mesail hallettirilir. +d Evlerde yapmak üzere vazifeler verilir. +mak usulü de gösterilir. +a Vücudumuz hakkında ibtidai ma’lumat b Havass-i hamse ve a’za ve onların vezaifi hakkında ma’lumat-ı mücmele. +c Nasayih-ı sıhhiyye. +d Çocukların tanıdıkları ve daima temasta bulundukları hayvanat nebatat ma’deniyat hakkında ibtidai ma’lumat. +h Fusul-i erbaa hava su rüzgar sıcak ve soğuğa dair ma’lumat. +Hafta Dersi Yazı Kıraet Kitabet Kur’an-ı Kerim maa-Tecvid Muhtasar Sarf ve Nahv-i Osmani Hüsn-i Hat Hesab Lisan-ı Arabi Tarih Resim Coğrafya Ameli Ziraat ve Bahçıvanlık Dersleri El İşleri Hüsn-i Hat Musikı-i Savti olunur. +okuduklarını ifade ederken nezih ve selis bir lisan kullanmalarına kelimeleri açıkça ve iyi bir surette telaffuz etmelerine gayret olunur. +hikayelerden birisi intihab olunarak hutut-ı esasiyyesi yazılacak noktaları gösterilir. +Sonra cümlelerin takdim ve te’hiri cümlelerin tertib ve tensikı hususunda ma’lumat-ı şifahiyye verilip fıkra veyahud küçük hikaye usul-i tahrire muvafık olarak yazdırılır. +Talebenin bu hususda meleke peyda etmelerine gayret olunur. +Evlerinde yazmak üzere vazifeler verilir. +öğrendikleri tecvid kaideleri ağızdan tekrar ettirilip idğam olarak maharic-i huruf ta’lim edilir. +a Esna-yı kıraette isim sıfat fiiller zamirler hakkında şifahi ma’lumat verilir. +b Öğrenmiş oldukları kelimelerden ufak ufak cümleler teşkil ettirilir. +c Teşkil ettikleri cümleler ma’lumatları dahilinde tahlil ettirilir. +a A’mal-i erbaa üzerine hesab-ı zihni. +b Bellemiş olduklarını tekrar. +c Kerrat cedveli. +d Darb ve taksim ameliyatı. +h Hall-i mesail. +v Kesirden nısf sülüs rub’ sümün… hakkında zihni ve terkımi idmanlar. +a Talebenin gözleri önünde olup biten şeylerin geçirdikleri safhalar izah edilmek suretiyle bir fikr-i tarihi verilir safhalar tahlil edilir. +b Bir insanın bir ailenin tarihi gösterilir. +c Şifahi olarak İslamiyet’in zuhuru Osmanlı Devleti’nin teşekkülü hakkında ma’lumat verilir. +d Meşahir-i İslamiyye ve Osmaniyyenin kısaca ve çocukların anlayabilecekleri bir lisan ile tercümeleri söylenilir. +daha ziyade tafsilat verilir. +terilir. +a Yerin avarızı. +b Cihat-ı erbaa. +c Ev köy şehir kasaba yol köprü sokak uzaklık yakınlık hakkında ma’lumat-i ibtidaiyye. +d Evin köyün mahallenin planı. +h Coğrafya ıstılahatı. +a Nümuneleri irae edilerek mahsulat hakkında ma’lumat-ı mücmele. +b Ziraat ve bahçıvanlıkta müsta’mel alat ve edevatın c Ziraat bahçıvanlık ameliyatının çocukların yapabilecekleri kolayca işleri. +a İkinci sınıfda yaptırılanların daha muntazamcaları. +b Keser balta testere çuvaldız iğne kullanmak. +c Ev dahilindeki kırık dökük ta’miratı. +Hafta Dersi Kur’an-ı Kerim maa-Tecvid Kıraet Muhtasar Sarf ve Nahv-i Osmani Hesab Hendese Arabi Tarih Coğrafya Ma’lumat-ı Medeniyye ve Ahlakıyye Ma’lumat-ı Fenniyye ve Sıhhıyye Hüsn-i Hat Resim Ameli Ziraat ve Bahçıvanlık Musikı-i Savti Kitabet rim’i selis ve tecvid usulü ile okumalarına gayret olunur. +Bazı sureler cüz’ler aşırlar ezberlettirilir. +nur. +b Ahlakı hikayelerden tarihi ve hikemi fıkralardan milli manzumelerden müteşekkil bir kıraet kitabı intihab olunur. +c Talebenin ibareyi şiveye ve tertil kavaidine muvafık olarak doğru okumasına işarat-ı tahririyye usulüne i’tina etmelerine ve bilhassa Arabca Farisice kelimelerin ma’nalarını öğrenerek iyi telaffuz eylemelerine gayret olunur. +d Talebenin okuduğu ibareyi anlayarak mazmununu muntazam ve mantıkı bir surette ifade edip hisse ve neticeyi mesine intibah ve faaliyet verecek sualler irad olunur. +h Bazı milli manzumeler ma’nidar fıkralar ahlakı cümleler ezberlettirilir. +Bir de her derste küçük hikaye tarihi fıkralar usul-i tahrire sarf ve imla kavaidine muvafık olarak yazdırılır. +Ayrı ayrı tashih olunup hatalar hakkında umumun müstefid olabileceği bir surette izahat verilir. +kavaid ile Arabca ve Farisice kavaidin dahi bazı kolayca olanları ta’lim edilir. +b Üçüncü sınıf dersleri tekrar ettirilir. +c Vukuu çok olan mesailin halli hususuna pek ziyade dikkat olunur. +d Kesir hakkında izahat verilir. +Küsuratın kıymetleri yerleri ta’dad ve terkımleri bellettirilir. +Kesr-i a’şarinin a’mal-i erbaası ile Osmanlı ölçüleri ve tatbikata pek ziyade i’tina olunur. +hakkında bil-amel ma’lumat-ı mücmele verilir. +bilhassa Osmanlı kahramanları İslam ve Osmanlı büyükleri ve alimleri Hilafet-i İslamiyye ile meşhur vak’alar hakkında ta üzerinde olarak taksimat-ı tabiiyye ve idariyyesi vilayet merkezleri sancakları mühim şehirleri mümtaz eyaletleri gösterilir. +c Avarız-ı tabiiyyesi iklim ve havası mahsulatı nüfusu milletleri hakkında ma’lumat-ı mücmele i’ta olunur. +h Harita tanzimi öğretilerek evvelce bazı tanzim ve tersimi kolay sancaklardan başlayarak tedrici surette vilayet ve memleketin haritaları yapılır bazı meşhur şehirlerin yerleri ta’yin ettirilir. +Mücmel olarak kıtaat-ı hams ve coğrafya-yı umumi hakkında ma’lumat-ı mücmele verilir. +Coğrafya derslerinin kat’iyyen haritada ta’kıbi muktezidir. +ebeveynine akraba ve taallukatına büyüklere müslümanlara sair insanlara karşı olan vezaifi. +c Büyüklerin küçüklere karşı olan vezaifi. +h Herkesin vatana amirlere hükumete karşı vazifeleri. +v Hususi ve umumi meclis ve mahallerde sofrada iken mükellef olduğumuz vezaif hakkında. +z Memleketin teşkilat-ı idariyye teşkilat-ı adliyye ve teşkilat-ı askeriyyesi me’murları hükumet meclis-i a’yan meclis-i meb’usan intihabat hakkında ma’lumat-ı mücmele verilir. +hı Tahsil-i ibtidai askerlik vergi hakkında izahat i’ta edilir. +tı Hürriyet adalet başkalarının akıdesine ihtiram kanun hakkında. +y Uhuvvet-i insaniyye ve İslamiyye hakkında. +teşekkülat-ı bedeniyye fa’aliyet-i hayatiyye vezaif-i a’za havass ve bunlara aid tedabir-i sıhhıyye hakkında. +c Faideli ve zararlı olanları izah edilmek üzere me’kulat ve meşrubat hakkında. +d Hayvanat nebatat ve ma’deniyat hakkında ma’lumat-ı mücmele. +h Hikmet ve kimyaya dair ma’lumat-ı ibtidaiyye. +ge vermek. +sebze ve yetiştirilmeleri sulamaları ve saire hakkında ameli ma’lumat verilir. +söyler. +Hikayenin hutut-ı esasiyyesini gösterir. +Hikayenin ne yolda tevsi’ –ne yolda yazılacağı hakkında izahat verir. +Talebe dersden derse tedrici bir surette usulü vechile tahrire alıştırılır. +Talebenin hataları ayrı ayrı tashih edildikten sonra talebenin müstefid olacağı bir surette umumi izahat verilir. +Daha sonraları bir maksad zımnında olmak üzere ebeveyne akrabaya ve sair kimselere temiz ve okunaklı bir surette mektuplar yazmak usulü gösterilir. +Bu babda meleke edinmelerine çalışılır. +–son– Esas i’tibarıyle vahdet-i ma’bud Monothéisme akıdesini ta’lim eden Zerdüşt Mezhebi kabayih ve zulümatın “nur” olan Hürmüz’e istinad edilmemesi için zahiren senaiyye dualisme rengine boyanmıştır. +Zerdüşt uleması hılkat-i kainatı iki mebdee principe yır ziya ve zulmet hak ve batıl ruh ve madde gibi birisi “hüsn” diğeri “kubh” olmak üzere iki asıldan mürekkebdir. +Bu iki aslı iki mebdee irca’ etmek lazımdır. +Çünkü “nur” olan “Hürmüz”den kabayihın suduru müstahildir. +O halde cihanda “hüsn” olan herşey Hürmüz’e nisbet edildiği gibi kabayihın da Ahriman’a isnad edilmesi icab eder. +Zerdüştilere göre hılkatten evvel Hürmüz herşeyin fevkınde olarak du. +Hürmüz ilm-i muhitı ile herşeyi vukuundan evvel gördüğü gibi vukuundan sonra da ne gibi şeyler intac edeceklerse onları da bildiğinden a’mal-i hılkati ilmine göre tertib ederek mukaddes kelimeyi irad eylemiş ve cihan yaratılmıştır. +Yani Hürmüz kainatı bil-amel değil mukaddes “kelime” ile halk eylemiştir. +Hürmüz’e paye-i halikıyyet veren Zerdüşt Ahriman’ı hiçbir zaman bu kadar bülend bir mertebeye i’la etmemiştir. +An’anat-ı Zerdüştiyyeye nazaran Ahriman yaptığı şeylerin netayicini evvelden görebilmek iktidarından mahrumdur. +O ef’alinin intac ettiği asar-ı tahribi ancak ba’de’l-fi’il müşahede edebilir. +Hayır şerden evvel olduğu gibi daima da şerre galibdir ve bir gün gelecek ki ziya zulmeti hayır şerri bil-külliyye bel’ edecektir. +Zerdüşt mesleğine pek yakından merbut olan Gnostisizm Gnosticisme ve Mani Manichéisme mezhebleri ise hılkati sudur ve tecelli Émanation sistemi ile izah eylemiştir. +Bu mezheblere göre Hürmüz Ezeliyet l’Éternité veya La-yetenahiyetin l’Infini birincisidir. +Evvelce sine-i la-yetenahiyyette zulümat Les ténèbres ile karışmıştı. +Alem de Hürmüz’ün bir tecellisidir. +Fakat Hürmüz mevcudatı doğrudan doğruya bil-fi’il yaratmamıştır. +Onları bir “kelime” yani mukaddes honover Honover ile yaratmıştır. +Bu akıde Zend-Avesta’nın şu satırlarından istihrac edilmiştir. +Zend-Avesta’da Zerdüşt’e hıtaben deniliyor ki: +“Ey Zerdüşt! +Sana açıkça söylüyorum; mutahher ve mukaddes kelime honover semadan evvel sudan evvel arzdan evvel sürülerden evvel ağaçlardan evvel Hürmüz’ün oğlu ateşten evvel insan-ı kamilden evvel devlerden evvel faideli ve zararsız hayvanlardan evvel avalimin kaffesinden evvel bütün hayırlardan evvel velhasıl Hürmüz’ün verdiği bil-cümle saf ve müzekka cürsumelerden evvel mevcud idi.” Şu sözlerden anlaşıldığına nazaran ezel veya na-mütenahiye nisbetle Hürmüz ne ise Hürmüz’e nisbetle “kelime” de ondan ibarettir: +Yani “kelime” Hürmüz’ün fikri ruhu hayali ve binaenaleyh bütün kainatın menba’-ı vücududur. +“Kelime” hılkatten evvel mevcuddur ve kainat bu “kelime”den sudur eylemiştir. +Zerdüşt dininde kelime-i mukaddeseden başka bir de feroerler férouers vardır. +Kelime-i mukaddesenin dununda olan feroerler mesel-i Eflatun les idées de Platon gibi mevcudat-ı mütenevvianın ali misalleri la-yemut enmuzecleridir. +Zend-Avesta insanın ateş ve hayvanatın milletlerin şehir ve eyaletlerin meliklerin kanunun hatta bizzat Hürmüz’ün bile feroeri olduğunu beyan ediyor. +Fakat Ahriman ile devlerinin feroerleri misalleri yoktur. +Zend-Avesta diyor ki: +“Feroerler misaller Hürmüz’ün rakıbsiz bulunduğu nız semada mevcud idiler. +Sonra timsali bulundukları mevcudatla birleşmişlerdir. +Hayat-ı arzinin devamı müddetince tabiatin aksamı miyanında kalacaklardır. +Feroerler ervah-ı habise ile mücadele etmeye me’mur olmuşlardır. +Hürmüz feroerleri semadan icla ederken onlara hıtaben demiş ki: +“Sizi dünyaya göndererek ecsama taalluk ettireceğim. +Orada Ahriman’ın dev ve şeytanlarıyla muharebe ediniz onları yeryüzünden kovunuz. +Sonra sizi yine eski aleminize alarak evvelki halinizi iade edeceğim ve mes’ud olacaksınız. +Nihayet sizi yine dünyaya göndereceğim ve siz caksınız.” Görülüyor ki Zend-Avesta feroerleri mahlukatın bir timsali gibi tasvir ederek mevcudatın bu timsallere göre yaratıldığını söylemek istiyor. +Zend-Avesta feroerlerden maada bir takım ervah-ı mukaddese ve meleklerden de bahs ediyor. +Bunlar amşaspan amschaspands ve ized ized namlarıyla başlıca iki sınıfa ayrılmaktadır. +Amşaspandlar la-yemut mukaddesler altı adeddir. +Bunların birincisi olan “Behmen” sürülerin hamisidir; “Ardiheşt” ateşin sahibidir “Şehriyar” yedi ma’denle tahte’l-arz medfun olan hazaine müvekkeldir “Sapandumat” arzın muhafızıdır “Kordat” ve “Amirdat” sularla ağaç ve meyvelerin muhafazasına müvekkeldir. +“İzed”ler ikinci derecede ruhlar génies olup sunuf-ı mürettebeye ayrılmış ve kainatın her tarafına dağılmışlardır. +aylarıyla ayların günlerine nezaret ederler. +İzedlerin en büyüğü “Mitra”dır. +Mitra’ya Mithra Çeşm-i Hürmüz veya Eyalet-i Iran Muhafızı namı da veriliyor. +Zerdüştilerin an’anatı Mitra’yı halikla mahlukat arasında bir vasıta gibi tasvir ediyor; ona arza zıya vermek sulara yol açmak cihanda ahenk ve intizamı muhafaza etmek vazifesini tahmil ediyor. +Esatir-i Zerdüştiyye Mitra’yı Ahrimanların devlerini kovmak veya arzın kuvve-i inbatiyyesini artırmak bin gözlü bir u’cube şeklinde tasvir etmektedir. +Mitra’dan sonra “Siruş” geliyor ki bu da Hürmüz’ün sath-ı arzda bir vekili gibi telakkı edilmektedir. +Zend-Avesta’nın rivayetine göre Hürmüz Amşaspandların muavenetiyle kırk beş günde semayı altmış günde suyu yetmiş beş günde arzı otuz günde ağaçları yirmi günde hayvanları ve nihayet yetmiş beş günde de insanı yaratmış Zend-Avesta cevher-i semanın ateş olduğunu beyan ettiği gibi semayı da müteharrik ve gayr-i müteharrik olmak üzere iki kısma ayırmaktadır. +Gayr-i müteharrik sema Hürmüz’ün “Mitra”nın idaresine mevdu’ imişler. +Yıldızlar yerden göğe kadar imtidad eden bir dağın –ki burç namıyla yad ediliyor– etrafında devr ederlermiş. +Bu dağın tepesi arzın göbeğini teşkil ediyormuş. +Sular bu göbekten çıkarak bin kadar mecra ile sath-ı arza dağılıyor ve bu suretle denizleri gölleri ırmakları dere ve nehirleri tevlid ediyormuş. +Arz birbirlerinden vasi’ denizlerle ayrılmış yedi kişvere münkasim imiş. +Bu kişverler arasında en güzel ve en mes’udu Iran-ı Behişt-abad olup eb-i beşer de bu kıt’ada zuhur etmiş imiş!... +Zend-Avesta bütün ağaçların tek bir ağaçtan bütün hayvanların tek bir hayvandan ve bütün insanların da tek bir insandan teşa’ub ettiğini haber veriyor. +Şöyle ki: +Hürmüz’ün bahş ettiği tek bir saktan evvela on bin nevi’ nebat hasıl olmuş. +Sonra bu on bin nevi’ de yirmi bin nevi’ tevlid eylemiş. +Ağaçların bu ilk menşe’i “hum” denilen yabani ve ufak bir fidan imiş. +senelerce yaşadıktan sonra Ahriman’la devleri tarafından öldürülmüş imiş. +Fakat ruhu bilcümle sıfat-ı hayvaniyyeye tahavvül etmek suretiyle yaşamış ve bunun tohumundan biri erkek diğeri dişi olmak üzere iki boğa tevellüd ederek bunlardan da evvela enva’-ı hayvanat ve sonra insan hasıl olmuş imiş! +Sevr’in bir tarafından zuhur eden ilk insan on beş yaşında bir genç olup “Keyumers” namını taşıyormuş. +Evvela Keyumers de Sevr’in sergüzeştine ma’ruz kalmış o da Ahriman ile devlerinin şerrine uğramış ve en nihayet tohumundan “Meşya” Méschia ve “Meşyane” namında teşa’ub etmişler imiş. +Zendler’le Amşaspandlar hasenat-ı Ahriman’la Zend ve Amşaspandlar da dev ve şeytanlarla suret-i daimede harb ediyorlarmış. +Duzah Ahriman’ın Behişt de Hürmüz’ün imiş. +İnsanların ilk ceddi olan Meşya ve Meşyane Behişt-i Arzi’de asude yaşarlarken Ahriman gelerek kendilerini iğfal ve ıdlal etmiş imiş!.. +Zend-Avesta’da deniliyor ki: +“Ahriman onların Meşya ve Meşyane’nin efkarını istila etti ve kendilerini ıdlal ederek dedi ki: +“Suyu arzı ağaçları ve hayvanları yaratan Ahriman’dır.” İşte Ahriman onların huzurunu bu suretle ihlal etti ve nihayete kadar bu zalim onları iğfalden başka bir şey düşünmedi.” Ahriman bu suretle kazandığı ilk muzafferiyetin neşvesiyle olan gayesine vasıl olmak için hiçbir fırsatı fevt etmemiştir. +Zend-Avesta aşağıki satırlarla bu noktayı izah ederek diyor ki: +“Yalandan başka bir şey söylemeyen “dev” daha ziyade cesaret bularak ikinci def’a Meşya ve Meşyane’nin yanlarına gitti ve onlara bir takım meyveler götürdü. +Bu gafiller o meyveleri yediler ve o andan i’tibaren evvelce bahş edilmiş olan yüz kadar mazhariyetten kendilerinde ancak bir tanesi kaldı.” Zend-Avesta Meşya ve Meşyane’nin bir üçüncü def’a daha iğfal edilerek süt içtiklerini dördüncü iğfalde ava gittiklerini vurdukları hayvanın etini yedikleri gibi derisinden de elbise ve gömlek yapmış olduklarını da uzun uzadıya anlatıyor!... + +MUSAHABE MÜSLÜMAN KIYAFETINDE GEZEN BIR PROTESTAN MISYONERI İLE Misyoner olduğunu sonradan anladığım Ya’kub isminde olan bu sahte müslümanın mütalaatını kemal-i hayretle dinledikten sonra ben de şu yolda mukabelede bulundum: +– Efendi; serd etmiş olduğunuz mütalaatın şıkk-ı evveli bir dereceye kadar doğru olmakla beraber ikinci kısmı sizin anladığınız gibi değildir. +Evet; ben de tasdik ederim ki; Mahmud Es’ad Efendi hazretleri bazı kere kendi mutalaası beynindeki fark yalnız birinin on iki punto diğerinin on altı punto yazı ile dizilmesi oluyor; maa-haza bu bir hata değildir. +Bit-tabi’ bu gibi yazıları okumak isti’dadı olan kimseler bunu anlarlar. +Onun içindir ki her zaman tasriha lüzum görmüyor. +sunuz; sizin bu mes’elede –maatteessüf– bütün bütüne cahil olduğunuz anlaşılıyor. +Müsaadenizle bunu izah edeyim: +Tevrat Zebur İncil gibi kütüb-i semaviyyeye de i’tikad edilmesi lüzumunu Kur’an-ı Kerim hakıkaten bildiriyor. +Kütüb-i semaviyyenin hepsine iman etmeyenlerin imanı makbul değildir; onlara müslüman nazarıyla bakılmaz. +Müslüman olabilmek zel olan kütüb-i semaviyyenin hak olduklarını tasdik etmek lazımdır. +Fakat bu sizin anladığınız gibi hal-i hazırda Yehud ve nasara ellerinde mütedavil olan Ahd-i Atik Ahd-i Cedid’i tasdik ve onlara iman etmek lazım demek değildir. +Çünkü bunlar Cenab-ı Hak tarafından peygamberlerine gönderilen kitaplar değil belki Yehud ve nasaranın kendi keyiflerine göre uydurdukları şeylerdir. +Bu kitapları okumuş iseniz görmüşsünüzdür ki; Tevrat İncil namı verilen bu kitaplardan birçok peygamberlerin –haşa– zani olduğu anlaşılıyor. +Pekala. +Şimdi Allah tarafından münzel olan bir kitapta peygamberler zinaya nisbet edilir mi? +Bunu hangi müslüman kabul eder? +Ulema-yı İslamiyyenin bunları ta’n ve tenşni’ etmeleri pek haklıdır. +Bunları okuyan kimse ne kadar fikr-i münevver ashabından olsa yine bunları ta’n etmekten geri durmaz. +Mezahib-i Erbaa ile yaptığınız kıyasda da çok hata ediyorsunuz. +Siz Tevrat ile İncil’i yanlış anlayarak muhakemelerinizi de o yolda yürütmüşsünüz. +Siz bu muhakemeyi kendi aklınız ile mi yapıyorsunuz yoksa başka taraftan aldığınız bir fikir üzerine mi? +– Hayır efendim. +Ben yalnız aklım ile hareket etmiyorum; bit-tabi’ evvelce ben de her müslümanın i’tikad ettiği gibi kütüb-i semaviyyenin hepsi Cenab-ı Allah tarafından münzel olup bunların cümlesi hak kitaplar olduğuna i’tikad ediyordum. +Fakat daha tahsil filan görmeden bu kuru bir Tevrat ile İncil’in sıhhatine dair görmüş olduğum birçok ayat-ı kerime bu babdaki i’tikadımı kuvvetleştirdi. +Şimdi bende olan i’tikad o ayet-i kerimeler üzerine müsteniddir. +Zaten bütün harekatımı filan veyahud filan kimsenin kavline değil yalnız Kur’an’a tatbik ederim. +Çünkü Kur’an Allahu Teala’nın kelimesidir; buyurulmuştur. +– Tevrat ile İncil’in sıhhatine şehadet eden Kur’an-ı Kerim’in hangi ayetleridir; bunu lutfen söyler misiniz? +– Efendim; bu ayetler zat-ı alilerince de ma’lum olduğu cihetle bunları size söylemek ma’lumu i’lam kabilindendir. +Maamafih madem ki söylememi istiyorsunuz zarar yok söyleyelim. +Anlamadığım yahud hata ettiğim cihetleri de öğrenmiş olurum. +Çünkü böyle bir fırsat bir daha ele geçmez. +– Hay hay! +Yek diğerimizden istifade ederiz. +Zaten mübahase bir tarafın malı değildir; her ikimiz de bilmediğimizi öğreniriz. +Olur ki bu hususda bendenizin cehaletim vardır cehlimi izale etmiş olursunuz? +– Efendim. +Bir kere Cenab-ı Allah Kur’an-ı Kerim i’nde buyuruyor ki: +mealde olan diğer bir ayet ifade ediyor ki; Allah Tevrat ile da nur ve hüda vardır onlar da Allah tarafından münzeldir; onlar ile de nebiler hükm edeceklerdir. +Saniyen: +Allahu Teala Kur’an ı’nda; buyuruyor. +Bu ayet-i kerime de gösteriyor ki ehl-i kitab olanlar Tevrat ve İncil ile hükm ve onları ikame etmedikçe Allah’ın makbul kulları değildirler. +Allah’ın sevgili kulları olmak için her halde Tevrat ile İncil’i tasdik ve onlar ile amel etmeleri lazımdır. +Salisen: +Rabbimiz Teala hazretleri; buyuruyor. +Bu da delalet ediyor ki; İncil de taraf-ı sellem Efendimiz de bazen onun ahkamıyla amel etmişlerdir. +Rabian: +Yine Cenab-ı Hak Kur’an ı’nda buyuruyor ki: +Bu ayet-i kerime de pek sarih olarak hükm ediyor ki: +Kur’an’a iman edip de Tevrat ile İncil’e olan i’tikadları gibi öbürlerini de i’tikad etmedikçe mü’min-i hakıkı değildirler. +Çünkü evvela; dedikten sonra ikinci def’a olarak; diye emr ediyor. +Hamisen: +buyuruluyor. +Bu ayet-i kerime teemmül edilince görülüyor ki; Mekke ahalisi Kur’an-ı Kerim’i bildikleri gibi Tevrat Sadisen: +Cenab-ı Bari Kelam-ı Kadimi’nde; buyuruyor. +Bu ayet gösteriyor ki; Hazret-i Muhammed sallallahu aleyhi ve sellem onların da sahih ve Kur’an-ı Kerim’e müsavi olduklarını ikrar etmiştir. +Çünkü zamiri Kur’an ile İncil’e raci’dir. +Sabian: +ayet-i kerimesidir. +Bu ayet sarahaten gösteriyor ki; Tevrat sahih salimdir; kendisinde hükm-i ilahi vardır. +Tevrat’a ittiba’ edenler ondan başka bir kitap ile hükm etmeye muhtac değillerdir. +de hak doğru kitaplardır. +Bunların hepsi de Allah kelamı olduğu Binaenaleyh!...” – Müsaadenizle ben de bu ayet-i kerimelerden anladığımı size söyleyeyim de her ne i’tirazınız var ise ondan sonra ortaya atınız! +Makam-ı istidlalde zikr etmiş olduğunuz ayet-i kerimelerden birinci ayeti ele alalım: +Evet; bu ayet-i kerime delalet ediyor ki Cenab-ı Hak Tevrat ve İncil isminde kitaplar inzal buyurdu. +Fakat Kur’an-ı Kerim’de doğruluğuna şehadet edilen Tevrat kitab-ı şeriattir kitab-ı ahkamdır. +Gerek Hazret-i Musa’nın gerek ondan sonra gelen enbiya’-i Beni-İsrail’in kendisiyle hükm ettiği ahkam ve şerayi’dir. +Yoksa Asur ve Keldanilerin mitolojiyasından muktebes bir tarih değildir. +İncil’e gelince o da Cenab-ı Hakk’ın Hazret-i Hazret-i Mesih onunla va’z ve nasihat ederek içinde olan ahkamı insanlara ta’lim ediyordu. +Kur’an’ın şehadet ettiği Tevrat ile İncil’e ittiba’ edenler hakıkaten tarik-ı hidayeti bulmuşlar zulümat-ı küfürden çıkarak nur-ı iman ile kalblerini tenvir eylemişlerdi. +Fakat vakta ki onları tahrife kalkıştılar tarik-ı müstakımden inhıraf ederek şekavete daldılar o zaman nur ve hidayeti gaib ederek zulmetten zulmete düştüler. +Bunun üzerinedir ki onlara tarik-ı hidayeti ta’lim etmek için Din-i İslam Kur’an-ı Kerim geldi. +Kur’an’a kim oldular. +Lisanımızda mecmuuna Tevrat namı verilen ve fakat bir çoklarının müellifleri bile gayr-i ma’lum olan kütüb-i tarihiyyeye biz kat’iyyen Kur’an’ın sıhhatine şehadet ettiği Tevrat diyemeyiz. +Çünkü bunların hepsi de Hazret-i Musa’nın vefatından sonra şunun bunun yazmış olduğu şeylerden mını da Danyal ve diğerleri yazmışlardır. +Hazret-i Musa’nın ne zaman ve nasıl vefat ettiği bile bunların içinde yazılmaktadır. +Kezalik İncil diye hal-i hazırda elde mütedavil olan dört aded kitap da Kur’an’ın şehadet ettiği İncil değildir. +Çünkü o kitap vaktiyle zabt olunmadığından dolayı zayi’ olmuştur. +Şimdi nasaranın ellerinde mevcud Enacil-i Erbaa Isa’dan çok vakitler sonra ashab-ı enacil tarafından kilise tarihi olarak yazılan ve adedi üç yüzü tecavüz eden kitaplar içinde bir cem’iyet-i ruhaniyye tarafından intihab edilen dört kitaptır. +Bunların içinden yalnız “Yuhanna” havariyyundan ve Hazret-i Isa’nın teyze-zadesi olduğu söyleniyor. +“Matta” Hazret-i Isa’yı yalnız semaya ref’ olunduğu sene görmüş “Luka” ise Hazret-i Isa’ya yetişmemiş onu asla görmemiş Hazret-i Isa’nın ref’inden sonra “Pavlo” yedinde hıristiyan olmuştur. +“Markus” da Hazret-i Isa’yı asla görmeyip ref’-i hıristiyan olmuş ve Roma şehrinde İncil’i yazmıştır. +Ne hacet! +Hazret-i Mesih’in kendisiyle va’z u nasihat eylediği mediklerine dair Kur’an-ı Kerim şehadet etmiyor mu? +Kur’an-ı Kerim nasara hakkında vermiş olduğu bu hükmü Yehud hakkında da veriyor. +Binaenaleyh ayet-i kerime etmeniz doğru değildir. +Yazmakla anlatmakla bitmek şanından olmayan Bulgar vahşetlerinin bu nüshamızda mahdud bir muhit içinde tek bir kasaba dahilinde müslümanların dinine ibadethanelerine karşı olan vaz’iyet-i mel’unanelerini teşrih etmek istiyoruz. +Bakıyyetü’s-süyuf müslümanların dinlerini kökünden yıkmak evkaf-ı İslamiyyeyi esasından mahv etmek bu sebeple onları dinsiz cahil atıl ruhsuz yaşatmak politikasını ta’kıb eden Bulgar dostlarımızın ne çiçek oldukları bir kat daha anlaşılsın. +Bu din düşmanı Bulgarlarla evkaf-ı İslamiyye mes’elesi mevzu’-ı bahs olduğu bir netice-i kat’iyyeye iktiran etmekte bulunduğu bir sırada esasen hükumetçe ma’lum olması lazım gelen bu hakıkatlerin bu vesikaların ayrıca bir mevki’ tutarak bir faide te’min edeceğini ümid etmesek bile –hükumetin ne kadar dost olursa olsun– Bulgar canavarlarına karşı ebediyyen bir düşman-ı bi-aman olarak yaşayacak evlad ve ahfadına bu hissi telkıh edecek beşikteki çocuklarını bu zulüm ninnileri ile uyutacak mektep kitaplarını bunlar ile dolduracak efrad-ı millet için bu da hazin bir levha-i intikam teşkil edeceğine de şübhe etmeyiz. +Yine sözü Siroz’a nakl edeceğim. +Çünkü Siroz Bulgarların girdikleri günden çıktıkları güne kadar o derece fecayi’ ve vakayi’-i elimeye şahid olmuştur ki…. +Siroz mektepleriyle cami’leriyle medreseleriyle alem-i man şehri olan bu sevimli kasaba dört yüz küsur sene zarfında din namına ilim namına aguş-ı fütuhatına aldığı bütün müessesatını mevcudatını dört gün zarfında gaib etmiş; bu kadar sene tepesinde ezan-ı Muhammedi okunan minarelerine derunundan tekbirleri tevhidleri semalara yükselten kubbelerine çanlar salibler takılmış; bir takımları hak ile yeksan bir takımları da hayvanlara ahır olmuştur. +Siroz’un cami’leri ne kadar çok şirin ahali ile ma’mur çaklarına değil bi-hakkın talib-i ilm ü irfan olanlara daima cilvegah olmuştur. +Yirmiden fazla büyük cami’-i şerife malik olan bu kasaba resmi ve hususi mekteplerinden leyli darulmualliminden maada on beş kadar medrese-i ilmiyyeye de sahib idi ki bugün Balkanlar’ın vahşi ve gaddar canavarları olan Bulgarlar ne cami’lerden ne mekteplerden ne medreselerden hiçbir şey bırakmamışlar hepsini mahv ü harab etmişlerdir. +Sıdk-ı müddeaya delil olmak için değil bir kasaba dahilindeki bir hakıkate tamamıyla vakıf olmak diğerlerini de buna kıyas etmek için bu babda bir cedveli Alem-i İslam’ın nazar-ı dikkatlerine vaz’ ediyoruz: +Kiliseye kalb olunmuş; minareleri minberi kürsisi yıkılmış; mushaf-ı şerifleri levhaları yırtılarak sokağa atılmış; minare minber enkazı da müslümanlara kaldırtılmıştır. +Daha istilanın ikinci günü hak ile yeksan edilmiştir. +Bulgar ordusuna mahsus hınzır etlerine depo ittihaz edilmiştir. +ahır ittihaz edilmiş muahharan vuku’ bulan taleb üzerine tahliye olunmuştur. +Tahtaları ile kısm-ı haricisi tahrib olunmuş orta kısmı esliha deposu yapılmıştır. +Kışla yapılmış; bilahare mutfaklara yakın olduğundan bil-külliyye yıktırılarak enkaz��yla yemek pişirilmiştir. +Kısm-ı haricisi yıkılmış derunu hayvanlara ahır ittihaz edilmiştir. +Askere mesken olarak tahsis edilmiştir. +Cami’ odaları dergah tahrib olunmuş; cami’in kısm-ı haricisi karakolhane kısm-ı dahilisi de erzak deposu yapılmıştır. +Dergaha aid mebani ile misafirhaneler tahrib edilerek cami’ bir müddet askere mesken olmuş kış zamanı da yıkılmış yakılmıştır. +Cephanelik olarak isti’mal edilmiştir. +terk edilmiştir. +– Kışla Cami’i: +Bir müddet askere mesken ahiran kilise daha sonra kısmen tahrib olunarak terk edilmiştir. +Tamamen yıkılarak enkazı mutfaklarda isti’mal olunmuştur. +Bulgar komitelerine ikametgah-ı leyli olmuştur. +Evvela karakol haline ifrağ olunmuş muahharan karakol esliha deposu yapılmıştır. +Peksimed ve Edirne’den gelen vagonlar dolusu kaşkaval deposu yapıldı idi; muahharan yakıldı. +Bir kısmı tahrib bir kısmı kışla bir kısmı hastahane yapılmıştır. +Bir müddet kapalı durmuş sonra yakılmıştır. +Yıkılmıştır. +Binalar türbeler sandukalar kitabeler umumen hedm olunmuş kalanları yakılmıştır. +Puşideleri sirkat kitabe ve türbe tamamen tahrib edilmiştir. +Bilumum kabirler taşlar yazılar asar-ı atikalar tahrib edilmiştir. +Bila-istisna topçu ve süvari hayvanlarına tımar ta’lim ve gezinti mahalleri yapılmıştır. +Bulgar metrepolithanesi kimi erzak ve un deposu kimi hastahane yapılmıştır. +Dört-beş dane de ihrak edilmiştir. +Salib’in bilhassa salib taşıyan Bulgarlar gibi vahşi bir milletin girdikleri dar gezdikleri diyar-ı İslam’da mukaddesat-ı diniyyenin dinin Müslümanlığın uğradığı felaketleri hakaretleri görünüz. +Müslümanlığın başına bu felaketleri Müslümanlık getirmedi; müslümanlar getirdi. +Bunu da böyle biliniz. +Müslümanların dinlerinden ayrılmaları ahlak-ı İslamiyyeden uzaklaşmaları vahdeti terk etmeleri birbirleriyle çekişmeleri bu hallere sebep oldu. +Bunları unutmayınız hükumet istediği kadar dost olsun ne olursa olsun siz bu acıları kalbinizden çıkarmayınız. +Bunları unuttuğunuz gün kendinizi de unutunuz. +Müfti-zade HİND EŞİĞİ KAPISI: +BOMBAY Bombay nüfusu bir milyona karibdir. +Nüfus-ı mezkurenin yüzde kırk beşi İslam mütebakısi putperest Hindulardır. +Bombay’daki Parsiler –mecusiler– vaktiyle İran’dan gelmiş ve Hindistan’da tavattun etmişlerdir. +Bombay müslümanları birkaç unsura taksim edilir. +Her unsurun mezhebi i’tikadatı ahlak ve adatı da başkadır. +Bombay’da ve Hindistan’ın Gucerat Ahmedabad Surat Karaçi ve sair sevahilde ikamet ve ticaret etmektedirler. +Müyemmenler sünniyyü’l-mezheb olup Hulefa-yı Raşidin’e son derece ızhar-ı hürmet ettikleri gibi tarikat noktasından da cümlesi “Şeyh Abdülkadir-i Geylani” kuddise sirruhu’l-aziz hazretlerinin te’sis ettikleri “Tarikat-i Kadiriyye”ye “Hazret-i Gavs-i Geylani”nin evlad ve ahfadından bulunan Bağdad Nakıbü’l-eşrafı semahatli siyadetli “Seyyid Abdurrahman” Efendi hazretleriyle aynı sülale ve hanedana mensub bulunan zevata ifrat derecesinde ihlas ve ubudiyet hissiyle mütehassis olan Müyemmenler birkaç ay evvel Hindistan’a beray-ı teferrüc ve seyahat teşrif eden aynı sülaleye mensub “Seyyid İbrahim Seyfeddin-i” Kadiri hazretleri hakkında hatır ve hayale sığmaz bir surette ikram ve i’zazda bulunmuşlardır. +Binlerce halk güller ve çiçeklerle kendilerini Apollo Bender rıhtımında alkışlarla istikbal ederek muhteşem bir alayla kendisine tahsis ettikleri ikametgaha kadar götürmüşlerdir. +Müşarun-ileyhe hemen her gün bir sürü kadın ve erkek beray-ı ziyaret ve teberrük müracaatle ellerini öperek nezdlerine takdim ediyorlar. +Bu Ramazan-ı Şerif münasebetiyle bir gece zat-ı alileriyle görüşmek üzere Bombay Başşehbenderi Vekili Basri Beyefendi’yle beraber ikametgahlarına gitmiştik. +Hanesinde Bombay’ın en kibar Müyemmen Cemaati rüesaları bulunmakta ve meclisde kemal-i terbiyye ve edeble oturmakta Bağdad nakıbi hazretlerinin nüfuzunu şöhretini Hindistan’da hususıyle Bombay şehrinde pek fevkalade buldum. +Müşarun-ileyh hazretleri Hindistan’daki müridlerine istediğini dilediğini yaptırabilir. +Çünkü körü körüne evamir-i alilerine harfiyyen itaat edecekleri bedihidir. +Müyemmenlerin hiss-i dinileri gayret ve taassubları Devlet-i Aliyye’ye olan hayr-hahlıkları bi-payandır. +Vesile düştükçe mallarıyla bize iane etmekte kusur etmemişlerdir. +Aynı zamanda Bombay nüfusu içinde en ziyade cesaret ve şecaate malik olan yegane anasır-ı İslamiyyedendirler. +Bu unsura mensub olup külli servet ve emlake malik bulunan “Sit Hacı Abdullah Kühendani” beni konsulatoda tesadüf ederek Pona’ya da’vet etti. +Pona Kasabası Bombay’dan yüz yirmi beş kilometre ötesinde vaki’ ve yaz mevsiminde ağniyalar için sayfiye vazifesini görüyor. +Müşarun-ileyhin Pona’daki sayfiyeleri dil-ruba ve zarif büyük bir bahçenin i��inde bir kattan ibaret bulunan bir kasr-ı muhteşemdir ki Pona’da binlerce kusur-ı aliyye içinde nümayan ve cümlesine faiktir. +Dört günlük hayatımı cennet-asa dil-nişin kaşanede geçirdim. +Hele kasrın salonu o kadar tabiat üzerine telvin ve tefriş edilmiştir ki; Bombay valisinin bile nazar-ı dikkatini celb etmiş ve onun tarafından mezkur kasra “Kühendevani Kasrı” ma’nasını ifade eden “Khanduvoui Mesion” namı verilmiştir. +Saray sahibi olan zat Avrupa’yı İstanbul Kudüs-i Şerif rak gayet nefis mobilyalar satın alarak bu köşkünde yerleştirmiştir. +Köşk içinde her gece beş yüz elektrik armudu –lambası– yanıyordu. +Bahçenin bir köşesinde inşa edilen küçük bir bina dahilinde elektrik bataryası –motoru– ta-be-sabah işliyor ve ortalığı gündüze kalb ediyordu. +Bu zat gayet cömert ve semih olduğundan kasrına kapı namına bir şey takmamış ve gelen geçenlerin yüzüne açık bırakmıştır. +Kendisiyle beraber dört günlük ikametim esnasında gece gündüz sofrasında birçok züvvar ve ahibba yemek yerlerdi. +Onlara Hele gayet fasih bir eda ile –Hind şivesiyle– Farisi Lisanı’nı tekellüm eden müşarun-ileyhin mahdumu “Yusuf Sit” bana o kadar ikram etti ki ile’l-ebed teşekküründen acizim. +Hamil olduğu saat kösteğine asmak için bir Osmanlı lirasını yadigar olarak takdim ettiğimde Osmanlı sikkesini öpüp başına koyduktan sonra kabul etti. +Kühendevani ile birçok musahabede bulundum. +Bana burada ceridemize derci münasib olmayan birçok şeyler söyledi. +Bu zatın misafirperverliğinden maddi ve ma’nevi bir surette istifade ettim. +İngilizler ise bu adamdan o kadar memnun değildirler. +Çünkü tarz-ı siyasetlerine aldanmıyor. +Bilakis asabiyet-i diniyyesi onu daima İngilizlerden uzaklaştırıyor. +Esbak Bombay valisi Bombay’ın Town Hall Salonu’nda –ki nutuk iradı için hükumet tarafından bilhassa inşa edilmiş bir yerdir– bir nutuk irad etmek istemiş ve şehrin a’yan ve eşrafını da’vet eylemişti. +Kühendevani biraz geç olarak oraya gittiğinde kendi makamına göre oturacak bir sandalye bulamayınca sıraları yararak ilerler ve Bombay polis ve jandarma nazırına doğru yürüdükten sonra; “Efendi! +Sen şehrin asayişine me’mursun; burada da vazifeni icra etmelisin. +Binaenaleyh sandalyeni bana terk edeceksin” der ve onun yerine kurulur. +Bunun bu gibi halleriyle dik kafalılığından Kendisinin Hicaz’da da emlak ve akarı az değildir. +Esna-yı musahabette bana; “Eğer İngilizler beni bugün ta’ciz edecek olurlarsa Bombay’daki emlakimi satıp Hicaz’a gider ve orada ikamet ederim.” dedi. +Muma-ileyh namaz ve niyazını dua ve Kur’an ı’nı unutmaz gününün birkaç saatini onunla geçirir. +Bombay’daki anasır-ı İslamiyyeden biri de Bohralardır. +şeklinde yazılmıştır. +Bunlar Ehl-i Beyt-i Resulullah’a tabi’ ve atideki zevata son derece muhabbet ve meveddetleri vardır. +Her ne kadar Bohralar i’tikad ve taat noktasında tamamıyla Ca’ferilere benzemekte iseler de hakıkat-i halde Eimme-i İsna-aşeriyye’nin bir kısmını tanıyıp mütebakısine ehemmiyet vermiyorlar. +Bohraların i’tikad ve perestiş ettikleri zevat-ı kiram şunlardır: +ve’s-selam Efendimiz. +Bohra Cemaati burada şiilerden ayrılıp Ca’fer es-Sadık’ın büyük oğlu olan İsmail’e -ki ona Şah İsmail ismini veriyorlar- pey-rev olmuşlardır. +dabad’da medfundur. +fundur. +Rey hakimi tarafından öldürülmüştür. +vefat etmiştir. +rincisidir. +si’nden ta senesine kadar on iki sene dokuz ay Mısır’da hilafet etmiştir. +yedi sene Mısır’da icra-yı hilafet ederek yaşında vefat etmiştir. +etmiş ve kırk beş yaşında iken rihlet eylemiştir. +orada vefat etmiştir. +sene icra-yı ahkam etmiş ve Sene-i Hicriyyesi’nde Mısır’da eylemiştir. +den senesine kadar hilafette bulunmuştur. +olarak’den senesine kadar Mısır’da saltanat etmiştir. +hilafet etmiştir. +’ten senesine kadar hilafet etmiştir. +ra-yı saltanat ederek katl edilmiştir. +ederek on bir yaşında ölmüştür. +sır’da hilafet etmiş ve vefatı akıbinde Salahaddin-i Eyyubi hazretleri bir müddet Mısır’da hulefa-i Abbasiyye namına umur-ı idareyi ele alarak sonraları i’lan-ı istiklal etmiş ve böylece hulefa-yı Fatımiyyenin hilafetine hatime çekilmiştir. +Hulefa-yı müşarun-ileyhimin cümlesi Mısır’da ve Mehdiye’de gömülü bulunmaktadırlar. +Bohra Cemaat-i İslamiyyesi” baladaki zevata pey-rev bulunmakla müftehir ve mübahi bulunmakta ve Kerbela’ya Necef’e ziyaret için gittiklerinde oralarda medfun bulunan bil-cümle Eimme-i İsna-aşeriyye’yi ziyaret etmeyerek yalnız birkaçının ziyaretiyle iktifa eylemektedirler. +Bunların gayet vasi’ ve umur-ı diniyyeye sarf olunmak üzere bir iane sandıkları vardır. +Her Bura günde beş para la-ekal bu sandığa vermeye mecburdur. +Toplanan paralar bankaya tevdi’ edilir. +Mezkur paranın nema ve faiziyle umur-ı hayriyye ve diniyyelerini tanzim ederler. +Ez-cümle Atebat’a ziyaret için giden kendi taifelerine mahsus yollarda güzel hankahlar inşa ve te’sis ederek onların her türlü rahat ve istirahatlerini te’min etmişlerdir. +Bu unsur da Bohra Cemaati gibi bir dereceye kadar ca’feriyyü’l-mezheblere müşabih ve mümasil bulunmakta cümlesi meşhur Aka Han hazretlerinin has müridlerindendir. +rın riayet ve ihtiram ettikleri hulefa-yı Fatımiyyeye i’tikadları ber-karar olmakla beraber el-Mustansır Billah’a kadar Bohralarla beraber mezhebce iştirak ederek oradan –o noktadan– Bohralardan ayrılarak atideki zevata tebeiyet ediyorlar. +müştür. +büyütülüp terbiyesine i’tina olunmuş ve sonraları pederine halef olmuştur. +böylece tekrim ediliyor. +Sekiz sene imamlık etmiştir. +miştir. +lemiştir. +ederek Hace Nasruddin-i Tusi’yi zindana atmış ve ahiran Hülagu tarafından tahlis edilmiştir. +Hülagu Han -ibni Cengiz- saltanatını elinden gasb eylemiş ve Türkistan’a kaçarken Hülagu’nun emriyle uğradığı bir nehirde batırılmıştır. +ma’rufdur. +Mesnevi Kitab-ı Şerifi’nde Mevlana Celaleddin-i Rumi’nin muradı olan zattır. +Azerbaycan’da medfundur. +şeklinde yazılmıştır. +ederken Hindistan’a ahiran hicret ederek putperest Hindulara diyanet-i İslamiyyeyi telkın etmiş ve “Hoca” unsurunun teşekkülüne hizmet eylemiştir. +Mezarı Babek’tedir. +ma’rufdur. +İran’a tabi’ Kaşan şehrinin Encdan karyesinde medfundur. +ediliyor. +Hindistan ile İran hududunda vaktiyle kain olan Kuhbendi’de -ki “Kuhek-ağa” dahi tesmiye ediliyorda kendi müridlerini etrafına toplamış ve onlara telkınatta bulunmuştur. +su olan Şah Sultan Hüseyin tarafından kendisine “Beylerbey” ünvanı verilerek Kirman Eyaleti’ne vali ta’yin kılınmıştır. +muştur. +da ma’rufdur Nadir Şah tarafından Zenciran ve Rivekame vilayetlerine vali ta’yin kılınıp müşarun-ileyhle beraber Hindistan’a gelip burayı istila etmişlerdir. +Vefatından sonra cenazesi Necef’e nakl edilerek orada defn edilmiştir. +bela’da gömülmüştür. +hur olup Kirman Valiliği’nde bulunmuştur. +Aka Muhammed Han Kaçar Hal-i hazırdaki İran aile-i hükümdarisinin müessisidir. +Saltanata geçtiğinde iki gözünü çıkartmıştır. +Bu felakete uğramasının yegane sebebi ise İran’da icra-yı saltanat eden Kerim Han Zend’in oğlu bulunan Lutf-Ali Han’a saltanatı elde etmek hususunda yardım ve muavenetidir. +Ahiran Maskat sahiline kendi evlad ve ahfad ve müridleriyle hicret ederek orada vefat ettikten sonra na’şı Necef’e nakl edilmiştir. +ği’nde bulunduğu esnada kendi amcası kızıyla teehhül ederek ahiran şii alimlerinin fetvalarıyla öldürülmüştür. +Hasan-Ali” namıyla da ma’ruf olup sonraları Aka Han ismiyle Hindistan’da şöhret-şiar olmuştur. +Sene-i Hicriyyesi’nde cihan Hanım’la teehhül eylemiştir. +senesinde de Hindistan’ın Sind Eyaleti’ne İran şahı elinden kaçarak gelmiş ve ol esnada İngilizler Hindistan’ı yeni istilaya başlamışiken Aka Han onlara oldukça muavenette bulunmuş ve müteakıben Mesihiyyesi’nde Bombay’a gelmiştir. +Bombay’da İngilizler tarafından bu zata fevkalade hürmet nezaket ve ihtiram gösterilmiştir. +senesinde de Bombay’da vefat ederek namı verilerek el-yevm Hocalar tarafından bir ziyaretgah ittihaz olunmuştur. +si’nde İran’ın Mahallat Kasabası’nda dünyaya gelerek sinn-i büluğa vardığında teyze-zadesi Bibi Şemsü’l-Müluk Hanım Sene-i Hicriyyesi’nde vefat edip cesedi Kerbela’ya nakl ü defn olunmuştur. +ki Aka Han’dır. +İngiltere Devleti tarafından kendisine yazılan muharrerat-ı resmiyyede -prens olduğu için- fehametli ma’nasına olan “his higness” ünvanı yazılıyor. +Müşarun-ileyhe yine İngiltere Devleti tarafından “Sir” lakabı da verilmiştir. +Sene-i Hicriyyesi Şevvali’nin’inde Hindistan’ın Karaçi şehrinde düyaya gelerek sekiz yaşında iken pederi vefat ettiğinde müridlere reis ve imam olarak tanınmıştır. +beraber aynı zamanda İran Devleti tarafından da kendisine en büyük nişan olan “Timsal-i Hümayun” Nişanı Muzafferüddin Şah tarafından verilmiştir. +Müşarun-ileyh kendi amca-zadesiyle teehhül etmiş ise de ondan hiçbir evlada malik değildir. +Senenin kısm-ı a’zamını Avrupa’da imrar eder ve arasıra da Hindistan’a gelir. +Müridleri nüzur ve hedayadan başka –rivayet ve mesmuata nazaran– kazançlarının yüzde on dördünü kendisine veriyorlarmış. +Aka Han Farisi Urdu İngilizce Fransızca lisanlarıyla tekellüm eder yazar okur. +Senevi varidatı takriben altı yüz bin liradır. +Bombay Pufa Karaçi ve Hindistan’ın bazı cihetlerinde pek çok emlak ve akarı vardır. +Valideleri Şemsü’l-Müluk Hanım ki –Ser-kar-ı Aliyye Nüvvabe-i Aliyye dahi tesmiye edilmektedir– el-an altmış beş yaşında ve sağdır; müşarun-ileyha Hicaz’a gittiğinde tam bir milyon lira sarf etmiştir. +Urban meşayihine birçok hedaya verdiği gibi İbnü’r-Reşid’e de murassa’ bir kılıç ihda eylemiştir. +Kafilesinde bulunan huccacı it’am eylemekle cümlesinin sena ve medayihini celb eylemiştir. +Balkan Muharebesi esnasında da kendi riyaseti altında hanımlara mahsus bir miting teşkil ettirerek birçok ianat cem’ine muvaffak olmuştur. +Müşarun-ileyha son derece diyanet-kar ve zühd ü vera’la meşhurdur. +Aka Han hazretleri ise el-yevm Hind müslümanlarının en büyük liderlerinden ma’dud ve siyasi nutuklarıyla kıymet-i edebiyyesini herkese tanıttırmıştır. +Birkaç sene evvel Hindistan’daki Aligarh Lisesi’ni darülfünuna kalb için Hindistan’da bir milyon liradan ziyade Bombay Başşehbenderi Halil Halid Beyefendi hazretleri de –yanılmazsam– müşarun-ileyhi tanır ve onunla son derece dostluk ve meveddetleri vardır. +Bu zevatın yalnız Hindistan’da değil Afrika’da Zengibar’da ve pey-revleri olup kendine nüzurat takdim edip evamirine lardan ibarettir. +Muhterem efendim. +Her hafta muntazaman neşr olunan Sebilürreşad mecmua-i güzidesini kalb-gah-ı millete bir deva-yı acil olmak üzere add ü i’tibar ediyor ve intişarına büyük bir sabırsızlıkla alıyorum. +İslamiyet’in ruhunu temsil eden yegane bu mecmua-i hakayık-feşanı takdir ve tahsin etmeyen hiçbir ferd mutasavver değildir zannederim. +Bendeniz diyebilirim ki; henüz onbirinci cildden i’tibaren devam etmeye başladığım bu mecmua-i diniyye ictimaiyye ve siyasiyye bütün ruhum ve bütün mevcudiyetimle beni kendisine cezb etti. +Ba’dema mecmua-i mezkureyi ta’kıb ve devama bir mecburiyet hissettim. +Umumiyetle yek vücud olarak muhabbetine iştirak ettiğimiz şu valideyi vatan-ı mukaddesimizi hepimizin ayrı ayrı gücü yettiği kadar maddi ma’nevi bütün kuvvetlerimizle muhafazaya borcumuz olduğunu bize ibret-amiz safahatıyla bildiren bu kıymet-dar mecmuayı nasıl sevmeyeyim. +Onbirinci cildinin’üncü nüshasında “Müslümanlar Edebilirler” ser-levhalı makale kalbime ne kadar te’sir etti. +Ve benim gibi kim bilir daha ne kadar müslümanları irşad etmiştir. +İşte efendim; büyük arzularını yerine getirmek için ben vazifemi ifa ediyorum. +Şehri bir guruş vermek şartıyla senevi on iki guruş Donanma Cem’iyeti’ne vermeyi taahhüd eyliyorum. +Eyyam-ı mübarekede ve sair param olduğu günler beşer-onar guruş vermeye de çalışacağım. +Hatta ebeveynimi akraba ve taallukatımı bu yola sevk ve irşad ederek selamet-i millet ve devlet namına elimden gelen gayreti diriğ etmeyeceğim. +Cenab-ı Hakk bizlere kuvvet ve selamet versin de vatanımızı kurtarmak ve i’mar etmek için bir azm-i Huda-pesendane ile çalışalım. +Ruhum kalbim İslamiyet O me’yus olursa ben de müteessir oluyorum. +Bir şey daha arz etmek istiyorum: +Sebilürreşad’a yazdığınız makale-i mezkureyi yahud daha te’sirli ve ateşin olmak üzere yazacağınız diğer bir makaleyi Donanma Cem’iyeti menfaatine danesi bir guruş olmak üzere beş-on bin dane tab’ ettirseniz Donanma Cem’iyeti’nin muavinleri sair ashab-ı muavenet vasıtasıyla tevzi’ ve füruht etsek iyi olmaz mı; ne dersiniz? +Bu hususda mütalaanız nedir? +Bendeniz on sekiz on dokuz yaşlarında bir gencim. +Cüz’i bir hatibliğim de vardır. +Lazım gelen yerde kıraet edebilirim. +Bendeniz sizi ne gördüm ne de tanırım. +İşte Sebilürreşad ceride-i muhteremesindeki makale beni sizinle görüşmeye sevk etti. +Zira Muhterem Sebilürreşad’ı okudukça gitgide tevessü’ etmektedir. +Büyüklerle görüşmek ve onlardan nasihat almakla tesi vasıtasıyla cevabını lutfen beklerim; muhterem efendim. +HABEŞISTAN MÜSLÜMANLARINDA SÜRUR VE ŞADMANI Habeşistan ehl-i İslamının ve Habeşistan’da mukım Osmanlıların birkaç aydır duydukları meserret ve mefharet hislerini sevgili ve muhterem “ Sebilürreşad ımız”a bildirmeye niyetlendiğim halde arasıra zuhur eden mevani’ çakerlerini takdim-i arizadan mahrum bıraktı. +Fakat Osmanlılık ve Müslümanlık namına bu havalide tarihi bir hadise ve devre teşkil eden birkaç ayın tecelliyat-ı mübahat-bahşasını sükut ile geçiştirmeyi de Devlet-i Ebed-müddet-i Aliyyemiz’in en muktedir en ali-haslet me’murlarından birini bil-intihab Harar’a göndermek suretiyle hakkımızda erzan buyurulan mürüvet ve inayet-i celilelerine karşı acizlerince ihtiyar-ı sükut küfran-ı ni’met olacağını der-piş ederek kalem-i pür-kusurun bidaasızlığına bakmayarak şu birkaç kelimeyi karalamayı boynuma borç bildim. +Başşehbenderimiz saadetli Mazhar Beyefendi hazretlerinin gerek Harar’ı teşrifleri esnasında şehre bir-iki saat mesafeden arttıracak surette tertib olunan resm-i kabuller sırasında müşarun-ileyhe karşı muamelat-ı ihlasıyye ve ihtiramiyye yalnız tebea-i devlete münhasır kalmayıp bütün Habeşistan ahali-i İslamiyyesi bu hususda tebea-i Osmaniyyeye adeta müsabaka edercesine bir tehalük göstermişlerdir. +bizimle bayram etmişler ve ba-husus o gün başşehbenderimiz bey Edirne’nin asakir-i Osmaniyye tarafından feth ve kıhi teala Bulgar mezaliminden tahlis olunduklarını tebşir eylediklerinden bil-cümle eşraf ve nüvvab-ı memleket fevc fevc şehbenderhaneye şitaban olarak hem id-i milli münasebetiyle beyan-ı tebrikat hem de ceyş-i İslam’ın bu galibiyet ve muvaffakıyet-i ahiresinden ızhar-ı meserrat-ı bi-gayat etmişlerdir. +Yevm-i mezkurda şehbenderhanede icra olunan resm-i kabul sabahdan akşama kadar devam etmiş Harar Vilayeti vali-i umumisi –nim-müstakıldir– hanedan-ı imparatoriden meşhur Ras “Makonnen”in mahdumu Dücac Tafari hazretleriyle rical-i me’murin-i Habeşiyye maiyetleri askeriyle kamilen ziyaret ve tebrike geldikleri gibi düvel-i ecnebiyye konsolosları ve mu’teberan-ı ecanib dahi umumiyetle resm-i kabulde isbat-ı vücud ve cümlesi fevkalade benderimiz Mazhar Beyefendi hazretlerinin hükumet-i mahalliyye nezdinde mazhar olduğu hüsn-i kabul ve ihsas ettiği tır. +Umum ahali-i İslamiyyenin dahi –her guna ve her hususda görülen ikdamat ve evsaf-ı hak-perestaneleri gerek şer’i gerek kanuni mesaildeki ihtisas-ı tamları mahasin-i etvar ve ahlakları hasebiyle– kendilerine peyda ettikleri muhabbet ve hürmet yevmen fe-yevmen tezayüd eylemektedir. +Şimdiye kadar – Sabah gazetesi sütunlarında mükerreren arz ettiğim vechile– Habeşistan’da her türlü himaye-i kanuniyyeden mahrum olarak bi-sahib bulunan ve sair ecnebilere nazar-ı gıbta ile bakan Osmanlılar bugün mir-i müşarun-ileyhin geceli gündüzlü mesai-i metinane ve hakimanesi semeresiyle her türlü hukuklarınca emin bir mevki’de hatta diğer tebea-i ecnebiyyenin mağbutu olacak bir derecede Şehbenderhanenin adeta bir merkez-i adalet halini aldığını gören ahali-i mahalliyye-i İslamiyye hatta ecanib istihsal-i adalet için işlerinin devletimiz şehbenderhanesinde rü’yet ve tesviyesini can u dilden arzu etmektedirler. +Bu hal ehl-i İslam’ın Makam-ı Hilafet-i Uzma’ya olan rabıta-i ma’neviyye-i kalbiyyelerini bir kat daha teşdid ediyor. +Ramazan-ı Şerif’de şehbender hazretlerinin da’vetiyle yerli Hindli Osmanlı ve sair mevaki’li mu’teberan-ı İslamiyye şehbenderhanede iftar ve eda-yı salat ederek Makarr-ı Hilafet’in bir cüz’ünde bulunmuşlar gibi neş’e-i ma’neviyyeden hisse-mend olmuşlardır. +Hele id-i said-i fıtr münasebetiyle icra olunan tezahürat bilhassa sezavar-ı terkımdir. +Şehbenderhane sur-ı belde haricinde olduğundan vali-i vilayetin şehbendere has bir cemile olarak kapıcılara i’ta eylediği emr-i mahsus üzerine şehbenderhaneye gitmek arzu eden müslimin için gecede kapı açılmış ve nısfu’l-leylde –şiddet ve dehşetiyle nüzul eden emtara rağmen– tekbir-han olarak bir çok ahali-i İslamiyye şehbenderhaneye gidip orada ta-be-sabah zikir ve tevhid gidip şehbender bey büyük üniformasını labis olduğu halde kemal-i ta’zim ile tekbir-han olarak salat-ı ide mahsus vasi’ bir meydana getirilmişlerdir. +Orada saf-beste-i tekrim olan yüzlerce asakir tarafından selam-ı resmi ifa edilerek ifa-yı salat-ı ide şüru’ edilmiştir. +Bütün Harar İslamları bu seneki bayram namazının feyz ve neşat-ı ruhanisini müddet-i ömürlerinde tezevvuk etmediklerini beyan ve i’tiraf etmektedirler. +Hazret-i Ebubekir-i Sıddik ahfadından olan hatib-i muhterem Muhammed Ahmed Efendi; duasını tekraren ref’-i Bargah-ı Ahadiyyet ettiği zaman on bini mütecaviz cemaat-i İslamiyyenin ez-dil ü can asmana çıkardıkları sada-yı “Amin”i işitip de titrememek mümkün değil idi. +Asakir-i İslamiyyenin nusret ve muvaffakıyeti duasında Harar dağları da ihtizaza gelmişti. +Namazı müteakıb bütün ahali-i İslamiyyenin şehbenderimizle hem-saff-ı niyaz olarak eda-yı salat ettiklerinden dolayı; “Ya Rabbi; bize bugünü gösterdin” diye bülend avaz ile Cenab-ı Hakk’a hamd-i bi-nihaye ve yek diğerini tebrik ve tehnie eylemelerini işitip de İslamiyet’in şevket ve istikbali namına eşk-riz-i sürur olmamak muhaldir. +Hele bundan sonra bütün Harar ahalisinin şehrin yarım saat bu’d ve mesafesinde bulunan –tebrik için– şehbenderhaneden şitablarına bir cuş u huruş denilebilir. +Mir-i müşarun-ileyh hazretlerinin ise büyük-küçük bil-cümle züvvarı hallerine göre ayrı ayrı taltif ve kendilerine terakkıyat-ı memleketi teşvikan hakimane ve hatır-nüvazane nasihatler cezb ve tenşit eylemiştir. +Şehbender beyin mevki’ ve şeref-i ma’nevisini te’min hususunda gösterdikleri himemat saikasıyladır ki yalnız Harar halkı değil uzak mevaki’den dahi birçok meşayih ve eşraf-ı İslamiyye kendilerinin ziyaretine koşmaktadırlar. +Hükumetimizin bu suretle Habeşistan’da rabıta-i İslamiyyeye bir hayat vermek hususunda –böyle maali-sıfat– bir zatın isabet ve ta’yiniyle himmet-i hakimanesine cümlemizin muhafaza-i hukukunu kemal-i izz ü şerefiyle te’min eden şu teveccüh-i alisine cümle Osmanlılar ve müslümanlar ne kadar minnet ve teşekkür etsek azdır. +Heman Cenab-ı Hak mir-i müşarun-ileyhin muini olsun; amin. +Efendim Hasbe’l-lüzum İstanbul’a gelmiştim. +Merkez-i Hilafet’in mevaki’-i muhtelifesini gezdim dolaştım. +Nazar-ı dikkatimi bilhassa bazı şeyler celb etti. +Bunları “taşralı bir müslüman” sıfatıyla nazar-gah-ı alinize arz ediyorum: +lu kibritlerin henüz çıkarıldığını Balıkesir’de işitmemiş görmemiştim. +Burada rufeka-yı acizanemden biri bana söyledi. +Derhal bu kibritlerden almak için bir dükkana koştum. +İstanbul’da hiss-i millinin uyanıp uyanmadığını anlamak için dükkancıya; – Bana bir mumlu kibrit ver!.. +dedim ve donanma kibritini istediğimi tasrih etmedim. +Herif bana İtalyan kibriti gösterdi. +– Efendi; donanma kibriti almak istiyorum. +dedim; “Yok!” cevabını verdi. +Tabii almayarak diğer bir zata müracaat ettim. +Bu adam vatandaşlarımızdan biri idi. +– Bana mumlu donanma kibriti veriniz!.. +dediğimde; “Buyurunuz” diyerek önüme o da başka bir kibrit attı!.. +– Donanma kibriti bu değildir!.. +cevabıyla ben de verdiğini şiddetle atarak geri çekildim. +Hiss-i merak bu ya!.. +Daha bazı dükkanlara da gittim aynı muameleyi gördüm. +Maamafih ben de aynı muamelede bulundum!.. +Nihayet bir adamdan donanma kibriti bulmaya muvaffak oldum. +Sevine sevine aldım. +Bu adam “İranlı bir müslüman” idi. +Fakat bu da evvel emirde İtalyan kibritini gösterdikten ve benim ihtarıma ma’ruz kaldıktan sonra donanma kibritini verdi! +Kendisine bazı beyanatta bulunarak geçtim. +Bu hali zihnime dokundukça dokundu. +Arkadaşlardan birine de bu mes’eleyi anlattım. +Onun söylediği sözler de şudur: +“Kardeşim; bizim At Pazarı semtinde bir vatandaşımız var. +O her isteyene donanma mumlu kibriti verir. +Fakat dikkat ettik ki verdiği kibritler yanmamaktadır! +Merak ettik tahkık ettik. +Meğer o vatandaş donanma kibritlerini ratib ve pis bir yere koymuş yanmayacak bir hale getirmiş. +Maksadı ise donanma kibritleri hakkında fena bir zan uyandırmakmış!..” Gerek bizzat vuku’ bulan meşhudatım gerek arkadaşımın bu beyanatı beni pek müteellim etti. +Değil taşralara bil-iltizam donanma kibriti göndermemek hiç olmazsa Muavenet-i Milliyye’nin gözü önünde ve Merkez-i Hilafet’te yapılan bu rezaletleri olsun artık men’ etmelidir. +Binaenaleyh nazar-ı dikkatinizi bilhassa celb ediyorum. +az-çok bir fark vardır. +Mesela oldukça muntazam bahçeler yollar yapılmış olduğunu görüyorum. +Binaenaleyh bilhassa Şehremini Cemil Paşa hazretlerine karşı kalbimde bir hiss-i şükran buluyorum. +Ancak benim gibi bir taşralı bahçede de zahiren küçük fakat hakıkaten büyük bir kusur görebiliyor: +Yalnız bir bahçe müstesna olmak üzere diğer bahçelerde göze çarpan i’lanat ihtaratı levhaları ekseriya veya tamamen Fransızca yazı ile yazılmıştır! +Bu ne kadar garib ve hatta ayıbdır!.. +Eğer ecnebi lisanı yazmak zaruri ise Merkez-i Hilafetimiz’de Türkçe yazmak gayrı zaruri değil a!.. +Hem “Merkez-i Hilafet” diyoruz hem de bu merkezdeki ve bütün memalik-i İslamiyyeden gelen müslümanları ecnebi bir lisan karşısında bulunduruyoruz. +Dünyada bundan büyük bir garibe ve hatta mahkumiyet mi olur?.. +Hiç olmazsa levhaların üst tarafına lisan-ı resmimiz olan “Türkçe”yi yazmak her halde şarttır. +Mecburiyet halinde altına Fransızcası ilave olunabilir. +Bu güç bir şey değil… Yalnız nazar-ı dikkate alınmak lazım ve kafidir. +daki sırf müslüman dükkanlarında da bu levha mes’elesi nazar-ı dikkatimi celb etti: +Müslüman dükkanlarının çoğunda levha bulunmuyor. +Bunun için bir dükkanın müslümana mı yoksa hıristiyana mı aid olduğunu ta’yin etmek müşkildir. +Esasen hal-i hazırdaki tarz-ı telebbüsden de bu cihet anlaşılamıyor. +Kıyafetinden müslüman olduğunu maatteessüf ta’yin edemediğim bir zatın alış-veriş münasebetiyle ismini sormuştum. +Galiba; “Raşid’dir” dedi. +– Niçin isminizi levhaya yazarak ta’lik etmiyorsun? +dediğimde; – İşte ihmal ediyoruz!.. +cevabını verdi. +Halbuki beri tarafda bütün hıristiyan vatandaşlarımız mağaza veya dükkanın kime aid olduğunu tık müslümanlar gözünü açmalı; ticaretin medar-ı mühimmi olan reklam hususunda ihmal etmemelidir. +Bu varakam ceridenize yazılırsa pek memnun ve minnet-dar olacağımı arz ile ihtiramatımı takdim eylerim efendim. +Geçen icmalimizde bazı alaim ve işarata istinaden Balkanlar atisine aid beyan ettiğimiz efkar bugün kesb-i hakıkat ediyor. +Bu yangın ocağı yeniden alevlendi. +Selanik’ten Draç’a Draç’tan Manastır’a Manastır’dan Gümülcine’ye kadar herşey yeniden alt-üst oldu; her yerde bir herc ü merc-i umumi hükümrandır. +Yine bütün Avrupa’nın nazar-ı dikkati şu sahaya doğru mün’atıf yine bütün Avrupa kendi rahatını bozulmak üzere görmektedir. +Günler geçtikçe bu hal daha ziyade kesb-i şiddet edecektir. +Avrupa Osmanlı hakimiyetinin Balkanlar üzerinde ne kadar elzem olduğunu sulh ve müsalemet-i umumiyyenin te’mini için ne mühim bir amil-i müessir bulunduğunu teslim ve i’tirafa mecbur kalacaktır. +Daha birkaç ay bundan evvel insaniyet terakkı teali adalet ve daha başka adı var kendi yok şeyler namına Osmanlıların Avrupa sahasından kovulmasını taleb edenler bu kere yine aynı şeyler namına Avrupa’nın rahat ve sükununu te’min için Osmanlıların yeniden Balkanlar’a gelmelerini arzu edeceklerdir. +Zaten vakayi’ ve hadisat-ı tarihiyyeyi mutalaa ve tahlil ederek onların cereyan-ı havadisin bu mecraya dökülmüş olduğunu görmekte güçlük çekmezler. +Filhakıka Balkanlar’da şu hadiseler zuhur ederken İstanbul’da Osmanlı Devleti ile Bulgaristan arasında sulh muahedenamesi olan bütün mesail-i esasiyye ve fer’iyye halledildi. +Sadr-ı a’zam paşa tarafından Temmuz’da büyük devletlerin müşterek notasında verilmiş olan cevapta serd edilen şerait ve esasattan daha vasi’ daha muvafık şartlar esaslar üzerine akd-i sulh edildi. +Gerek hudud gerek tabiiyet evkaf hukuk-ı müsliminin sıyaneti hakkında o zamanlar besleyebileceğimiz ümidlerin kat kat fevkınde muvaffakıyetlere nail olduk. +Demek oluyor ki; Bulgarlar bütün müddeayat ve mutalebatımızı fevkalade bir sür’atle kabul ettiler. +Bütün tavır ve hareketlerinden bizimle ne olursa olsun hangi fiyata mal olursa olsun yüzleşmek anlaşmak istediklerini bu münasebetle isbat etmiş oldular. +Bu yolda hatta bazı nümayişlerde de bulundular ki bütün cihanın dikkatini celb etti. +gelerinin şerefine olarak mutantan bir zıyafet tertib etmişti. +Bütün ecnebi sefirlerini birçok rical-i devleti zıyafete da’vet eylemişti. +Fakat Bulgar delegelerinden kimse şu zıyafete gitmedi. +Bu nümayiş Rus Devleti’nin ve matbuatının canını pek ziyade sıktı. +Ruslar artık Bulgarların Islavlık ailesi içinden çıkmaya azm etmiş olduklarına hükm ediyorlar. +Filhakıka Bulgaristan’da gerek Sırbistan’ın gadr u hıyaneti gerek Rusya’nın adem-i muavenet ve muzahereti Islavlığa karşı azim bir aks-i cereyan el-yevm hüküm-fermadır. +Hatta Bulgarların toptan Ortodoks Kilisesi’ni dinini terk ederek Katolik Mezhebi’ni kabul edecekleri bile söyleniliyor. +Biz bit-tabi’ böyle bir şeyin vuku’una ihtimal vermiyoruz; bir millet öyle kolay kolay toptan tebdil-i din etmez. +Fakat aynı zamanda da bütün bu haller Bulgaristan efkar-ı umumiyyesinde ahval-i ruhiyyesinde azim tebeddülat vuku’ bulduğunu irae ediyor. +Islavlık fikri peşinde koşmanın ne kadar vahi ne kadar muzır olduğunu Bulgarlar elbette ki takdir ettiler. +Bu fikir sırf Balkanlar’da sakin akvamı Rusya’nın elinde birer alet etmeye ma’tuftur. +Bu kere Bulgarlar şu hakıkati re’ye’l-ayn gördüler. +Balkan muzafferiyatının en başlı müessiri amili oldukları halde Bulgarlar sırf Rus aleti olmak istemedikleri için netayic-i muzafferiyetin kaffesinden mahrum edildiler müdhiş bir surette ezilmiş oldular; galib iken mağlub edildiler. +ye bundan sonra istikamet-i faaliyetlerini başka vadilere dökmeye sevk eyledi. +Bu vadi de: +Makedonya ve Balkanlar’dır. +Bulgarların artık Trakya’da ve İstanbul cihetlerinde arayacakları bir şey yoktur. +Burada Bulgar unsurundan eser kalmadığı gibi önüne çıkacak devlet de kendisinden hiç olmazsa altı yedi kat kavidir. +Bulgarlar şu cihetlere atf-ı nazar ettikleri halde ezileceklerini pekala takdir edebilirler. +Son muharebedeki muzafferiyetler hakkında kendilerini elbette ki aldatmıyorlar. +Bu muzafferiyetlerin sırf bir tesadüf ve tali’ neticesi olduğunu elbette ki takdir ediyorlar. +Tali’ ve tesadüf Halbuki Balkanlar ve Makedonya bütün bütün başka vaz’iyettedir. +Evvela; Bulgarlar buralarda iki milyona karib kan ve din kardeşlerini bırakıp geldiler. +Saniyen; aynı saha üzerinde birçok Osmanlılar ve Arnavudlar da Sırp ve Yunanistan taht-ı tasallutunda kaldılar. +Demek ki; bundan sonra cereyan-ı ahvalin icabı ile şu üç unsurun mukadderat-ı atiyyesi yek diğerine merbuttur. +Binaenaleyh Bulgaristan’ın sevk-ı tabii ile ma’tuf olduğu gibi bu vadide muvaffak olmaları etmek mecburiyetindedirler. +tarafından ika’-ı müşkilat edilmemesi üzerine icra-yı te’sirden hali kalmadı. +Bit-tabi’ diğer ve daha mühim –mesela Osmanlı Devleti’nin almış olduğu kat’i vaz’iyet ordumuzun Bulgaristan’ı istilaya müheyya bulunması Bulgaristan’ın za’fı gibi– sebepler de sulhun serian akdini şerait-ı Osmaniyyenin kabulünü te’min eyledi. +Maamafih Bulgarların bu kere takviye şu usulleri sür’atle takdir etmeleri pazarlıklara tavassutlara müracaat etmemeleri bile bizimle çarçabuk uyuşarak Makedonya’ya doğru atf-ı faaliyet etmek niyetinde olduklarını isbat ediyor. +Şimdiden bile Bulgar çeteleri gerek Sırplar gerek Yunaniler tarafından işgal edilen yerlerde ibraz-ı faaliyet etmektedirler. +Bunların Arnavudlar ile teşrik-i mesai ettikleri şayiası karin-i sıhhat olsa gerektir. +Behemehal Bulgarların bundan sonra yani bizimle akd-i sulh ettikten sonra buralarda daha ziyade ibraz-ı faaliyet edecekleri muhakkaktır. +Arnavudluk’a gelince; Şimali Arnavudların Huda-pesendane bir himmetle vatanlarını düşmanın pa-yı mezelletinden tahlis etmek Yunanilerin bu hususa aid yaygaraları pek gülünçtür. +Kavmiyet ve milliyet esasları üzerine hareket ettiklerini iddia eden guya kan ve din kardeşlerini istihlas için muharebeyi bir hareket-i ahrarane diye vasf eden Yunaniler ve Sırplar neden bu kere aynı hareketleri takbih eyliyorlar? +Neden başka kavimleri kendi taht-ı tasallutunda tutmak istiyorlar? +Tabii bu gibi esassız isbatsız yaygaralar faide vermez hiç biri de icra-yı te’sir edemez. +Arnavudlar da Bulgarlar da bu kere mukayese edilemeyecek derecede ağır gayr-i kabil-i tahammül olan boyunduruklarını kırmaya bezl-i mesai edeceklerdir ve Balkanlar’da alevlenmeye başlamış olan yangın gitgide kesb-i şiddet edecektir. +Acaba biz de la-kayd kalacak mıyız? +İstesek bile kalamayız! +Filhakıka akd-i sulhdan sonra biz teşebbüsat-ı umraniyyeye girişmek Anadolu’nun maddi ve ma’nevi ihyasını te’mine çalışmak isterdik. +Fakat yanı başımızda böyle yangınlar vuku’ bulurken biz hangi huzur ve sükunla bu gibi teşebbüsata girişebiliriz? +Biz de Makedonya ve Balkanlar’da yüz binlerce milyonlarca kan ve din kardeşleri bırakıp geldik! +Bunların cıvıltıları eninleri bizim vicdanımızı rahat bırakacak mıdır? +Aynı Arnavudlar bizim din kardeşlerimiz değil midirler? +Herşeye rağmen onları sıyanetle onlara muavenetle mükellef değil miyiz? +Bütün bunlarla beraber Yunanistan’ın el-yevm bile bize karşı almış olduğu vaz’iyet o kadar tahammül-fersa o kadar tahrik-amizdir ki her nevi’ sabır ve i’tidali bozmaya kafidir. +Taht-ı tasallutuna geçmiş olan dindaşlarımızın hukuk-ı beşeriyye ve diniyyelerini bile te’min etmek istemiyor! +Tabiiyet ve evkaf mes’elelerinde şu hükumetin ibraz ettiği inad ve unf yalnız başına bile sebeb-i harb olabilir! +miş tükenmiş gibi bütün mesail halledilmiş gibi bakılamaz. +Daha atide birçok garib sahifelerin nümayan olabileceğini şimdiden tahmin edebiliriz. +Yalnız elverir ki biz burada müttehid olalım ve azm ü sebatımızdan ayrılmayalım! +Ahmed Agayef BA’SÜ BA’DE’L-MEVT Gümülcine ve havalisinde İslam çeteleri kumandanı tarafından Ropçoz ve havalisi ahalisine hitaben yazılıp bir sureti elde edilen beyanname: +Koşukavak Mestanlı Kırcaali cihetlerinde bulunan Bulgar kuva-yı külliyyesi bi-avnillahi teala kamilen perişan edilerek bir kısmı esir itlaf edildi. +Dinlerine ırzlarına kıyan vahşi Bulgarlara karşı bütün o cihetler ahali-i İslamiyyesi silaha sarılarak intikamlarını aldılar. +Sizler ki cami’leriniz kiliseye tahvil edilmiş dininiz ırzınız duçar-ı tecavüz olmuştur artık Bütün bu havalide Allah’a hamd ü senalar olsun Bulgar askerinden eser kalmamıştır. +Her taraftaki İslam kardeşleriniz gibi [kendinizi]; dininiz ırzınız intikamını vahşi korkak Bulgarlar’dan almaya namusunuzu temizlemeye hazırlayınız. +Bu mülkü yeniden Bulgarlara aldırmayacağız yeniden dinimizi din için ırz için vatan için ölecek zamandır. +Hemen bütün silahlarınızla İskeçe’ye müracaat ediniz. +makhuriyet zulümleri ırza tecavüzleri neticesidir. +Siz de zulümden zimle beraberdir.” Ağustos sene SUAL – CEVAP Cevap: +Mescid-i Haram’dan Mescid-i Aksa’ya kadar nass-ı Kur’an ile sabit olup münkiri ikfar olunur. +Mescid-i Aksa’dan ilerisi için haber-i meşhur ile sabit olup münkiri tadlil olunur. +Mi’racın keyfiyetinde ümmet ihtilaf etmiştir; ekseriyet cismani olmasına kaildir. +Rü’yada vuku’una kail olanlar da vardır lakin rü’ya dahi olsa peygamberan-ı izam hazeratının rüyası vahiy kabilinden olduğunda şübhe yoktur. +Bu iki tarafın edillesi kütüb-i kelamiyyede masturdur. +Bunlar yek diğerini küfür ve dalale nisbet etmezler. +Mutasavvife mi’racın ruhani olduğuna kaildirler. +Lakin ruh ta’rif ve tavsiften azade olduğu gibi ruhani olan şeyler de kale sığmaz hal ile anlaşılır. +Binaenaleyh bunu elfaz ile Mekkisi’nde bu babda tafsil vardır. +VELIAHD-I SALTANAT VE HILAFET İSLAM’I YIKMAYA UĞRAŞANLARI TAHSIN ETMEZ Haftalık risalelerden birinin sahibi Veliahd hazretleriyle vuku’ bulan mülakatını neşr ediyor. +Bu risale doğrudan doğruya İslam’ı şeair-i İslam’ı yıkmaya uğraştığı halde bu uğurdaki mesaisinin Veliahd-i müşarun-ileyh hazretleri tarafından takdir buyurulmuş olmasına ihtimal veremiyoruz. +Binaenaleyh vuku’u ve tarz-ı vuku’u rivayet olunan işbu mülakata ser-a-pa müzevver nazarıyla bakmaktayız. +Çünkü Hilafet-i İslamiyye tahtına namzed bulunan bir zat-ı mufahhamın doğrudan doğruya o taht-ı muazzamın istinadgahını baltalayacak mahiyetteki hücumları nazar-ı istihsan ile hatta nazar-ı la-kaydi ile görebileceğini kabul etmek pek garib bir mantıksızlık olur. +Ulum-i şahikadan fışkıran sütun-i ziya Dayandı göklere; lakin yetişmiyor hala Bülend nüsha-i icadın ilk sahifesine. +Bu ilk sahife müebbed zalam içinde yine! +Görünmüyor ki okunsun sevad-name-i gayb; Yakıne sed çekiyor her satırda yüz bin reyb. +Ziyaya doğru yüzüp gitmek istedikçe hayal Sürüklüyor onu girdaba dalga dalga leyal! +Meal-i hilkate imkanı yok yetişmemizin; Fakat o nüsha-i tekvin-i hayret-engizin Başında pek iri bir hatla parlıyor yalnız Şu cümleler ki eğer görmemişseniz alınız: +“Bekayı hak tanıyan sa’yi bir vazife bilir; Çalış çalış ki beka sa’y olursa hakkedilir.” Kamer çalışmadadır gökle yer çalışmadadır; Güneş çalışmada seyyareler çalışmadadır. +Didinmeden geri durmaz nücum-i gisu-dar; Bütün alın teridir durmayıp yağan envar! +Yabancı sanmayınız seyredip de ecramı... +Bir eski ailedir gökyüzünde aramı. +Şu var ki merkezi ta asümanda olsa bile Gelip gelip bizi besler kemal-i minnetle. +Fakat bu aile hiç benzemez bizimkilere: +Bozuşmamış onun efradı belki bir kerre. +Lisan-ı hal-i tabiat lisandır onlara da _________________ Bir ihtisas teatisidir dönen arada. +Bir ihtisas ki pek incedir... +Fakat keskin... +Ne hasbihal-i semavi! +Nasıl belağ-ı mübin! +Görün şu aile efradının sevişmesini: +Küçük büyüklerinin ruhu kurretü’l-aynı; Büyük küçükler için dayedir mürebbidir... +Gider hayatını tanzim eder görür gözetir. +Güneş ki ailenin mihriban reisi odur Serir-i muhteşeminden süzüp fezayı vakur Nazarlarıyle arar her tarafta mevkibini; Nasıl ararsa bir avare yar-ı gaibini. +Bulunca hepsini artık o nazenin sine Alır birer birer aguş-ı harr-ı şefkatine. +Bu hanümanı tutan hep onun himayesidir; Üzerlerinde gezen saye kendi sayesidir. +O sayedir ki: +Yayıldıkça nuru eb’ada Hayat ışıkları başlar saray-ı minada. +Evet bu aile efradı durmuyor... +El ele Verip ezelde çizilmiş bir istikametle Kemal-i mümkini idrake doğru hep koşuyor; Fezada füshati gördükçe büsbütün coşuyor! +Bu azm-i kahiri nevmid eder mi bir hail? +Yolun uzunluğu zira vazifesinde değil! +Mehmed Akif RUH-I İNSAN Ruhun ebediyeti ve mevcudiyeti akıde-i celilesini takrir ve maddiyyunun ileri sürdükleri iştibahları reddetmeye başlayacağız. +Bu pek çoğalmış iştibahlardan bir ikisini ezberleyen kendisini adeta pençe-i evhamdan kurtulup saha-i hakıkate vasıl olmuş zannediyor. +Bu kabil gafiller dur-endişane bir surette hallerini tedkık etseler kuvve-i akliyyelerinin dalaletin derk-i esfelinde yuvarlandığını müşahede ederler. +Fakat her modanın mukallidleri pek çoktur. +Kari’ler; atide serd edeceğimiz izahattan maddiyyunun kurdukları bina-yı evhamın yıkılıverdiğini ve edille-i hissiyyenin bu gibi hurafatı zir ü zeber ettiğini görecekler ve anlayacaklardır. +Bahsimizi bi-hakkın şerh etmek için ebediyet-i ruh akıdesinin ve bunu müteakıb serd edeceğimiz edillenin tarihini Eski Yunan ve İslam feylesoflarının hulud-ı ruh hakkındaki fikirlerini asriyyunun berahinini maddiyyunun ileri sürdükleri tebahhir olanların edille-i hissiyyelerini birer birer göstereceğiz. +Hülasa; ebediyet-i ruhu edille-i satıa ile isbat edeceğiz. +Eski milletlerin cümlesi ruhun mevcudiyet ve ebediyetini tasdik ederlerdi. +Kadim Hindliler –hala Hindistan’da mevcud olan veseniler– ruhun bir nefha-i ilahiyye olduğuna bürünerek alem-i balaya uçtuğunu söylerlerdi. +İşte binlerce sene mukaddem Hindlilerin i’tikadı böyle idi. +Asr-ı hazır alimleri de adeta bu i’tikadı te’yid edecek beyanatta bulunuyorlar. +Bunların re’yine göre: +“Ruh bir gılaf-ı maddiye maliktir. +Bu gılaf kavanin-i tabiiyyenin ahkamına münkad olmayan diğer bir tabiatta yaratılmıştır. +Onunçün inhilal etmez ve bu sayede alem-i sanide muhalled olur.” Fil-vaki’ bu fikir eski milletlerin akıdelerine pek müşabihdir. +Milad-ı Isa’dan elli asır mukaddem Mısırlılar; “mevtin bir halden daha ulvi bir hale intikalden” ibaret olduğuna i’tikad kı ve her müessirin te’sirinden vareste olan yeni bir cesedi Çinliler ise hulud-ı ruhu tasdik eden milletlerin en eskilerindendir. +Çinlilerin müşerri’-i a’zamı Konfüçyus Milad-ı beri ibadet-i ruh ile müştehir bulunmasıyla iftihar ederdi. +Mösyö Boutier bir kitabında Konfüçyus’un akıdesi hakkında şöyle idare-i kelam ediyor: +“Konfüçyus; ruhun bir gılaf-ı cesedaniyi malikiyetini fakat bu gılafın cesed-i adiden başka olduğunu her bir müessir-i mühlikin te’sirinden gayr-i müteessir bulunduğunu edebileceğine de kail idi.” Çin’de “Diyanet-i Budiyye” intişar edince “ibadet-i ruh” takarrur etti. +Acemistan’da Resul Zoroastre yeni bir usul vaz’ etti ve eski ezeli ruhdan yani Allah’dan maada iki muhtelif ve mütezad ruhun mevcudiyetini söyledi: +Birincisinin adı Hürmüz’dür ve halk ve icad ile mükellefdir. +İkincisinin adı Ahriman’dır. +Bu da mahv u ifna ile muvazzafdır. +Bu iki zıd kuvvet yek diğeriyle daima muharebe etmektedir. +Birinci ruhun ikinci derecedeki ruhlardan müteşekkil “muavin”leri vardır ki; bu muavinlerin vazifesi onun halk ettiği mevcudatı muhafaza etmektir. +Her insanın da bir muhafızı vardır. +Bu “ervah-ı muhafıza”nın vazifesi “ervah-ı şerire” ile muharebe ve birinci ruhun mahlukatını mahv u fenadan sıyanet etmektir. +İnsan ölünce “muhafız ruh” semaya suud eder ve Eski Yunanlılar ruhun mevcudiyetini ve ebediyetini pek roclus’un ruhu Achilles’i kendi çadırında ziyaret etti.” demiştir. +Maurier Sihir ve Tencim nam kitabında Yunan filozoflarının; “her insanın şahsiyet-i ma’nevisini temsil eden bir ruh muhafızı bulunduğu” i’tikadında idiler. +Tabakat-ı amiyyenin “ervah-ı muhafıza”sı hiçbir sıfat-ı hassaya malik değildi. +Ukalanın ervah-ı muhafızası ise ervah-ı aliyyeden Milad-ı Isa’dan yedi asır mukaddem yaşayan feylesof Thales ise; “alemin ervah ve şeyatin ile meşhun olduğunu bunların önümüzden ve arkamızdan gezdiklerini onların bizi gördükleri halde bizim onları görmediğimizi” söylemiştir. +Müşerri’-i şehir Solon’un muasır-ı meşhuru Epimenides; ruhların kendisini irşad ve onlardan heykellerin vahiylerini telakkı ettiğini kendi tarihinde izah ediyor. +Bu feylesof “tenasüh” akıdesini tasdik ederdi. +Herkese kendisinin birkaç defa tenasüh ettiğini söyler ve bir def’ada “August” namında bir adamın cesedinde yaşadığını daima muasırlarına telkın ederdi. +Socrat ise “Allah’ın insan ile arasındaki bu’d-i mesafeden dolayı alemi ervah-ı mütevassıta ile doldurduğunu; mezkur ruhların insanları muhafaza etmek için yaratıldığını; efrad ile milletlere havadis-i gaybı telkın ettiklerini; ruhun cesedin hılkatinden mukaddem mevcud ve cümle maarife agah olduğunu; cism-i insana hulul edince o maarifden tecerrüd ettiğini; müteakıben tedrici bir surette şuun-ı hayat ile ihtikak ede ede eski mahiyetini iktisab ettiğini; ilmin ancak maziyi tahatturdan ölümün de ruhun dühul-i cesedden evvelki haline rücuundan ibaret bulunduğunu; bu halin ya naim veya azab olduğunu” söylerdi. +Bundan başka; her ruhun diğer bir “ruh-ı muhafaza”ya malik olduğunu; bunun asıl ruha hayat-ı dünyada yarayacak şeyleri vahy ettiğini; kanını” da serd etmiştir. +Hatta; bir ruhun kendisi ile daima konuşarak rah-ı saadete sevk ettiğini ve o ruhun sesini işittiğini emrini yerine getirdiğini izah etmiştir. +Hülasa; ruhun mevcudiyeti ve ebediyeti umumi bir akıdedir. +Birinci faslı burada bitirerek gelecek makalemizde Yunan feylesoflarının baka-yı ruh hakkındaki mezheblerini ve +MUSAHABE MÜSLÜMAN KIYAFETINDE GEZEN BIR PROTESTAN MISYONERI İLE kü siz diyorsunuz ki: +ayet-i kerimesinden müstefad olduğu vechile ehl-i kitabın Tevrat ile İncil’i tasdik ve ikame etmeleri lazımdır; Tevrat ve İncil’i tasdik ettikten sonra başka bir şey lazım değildir. +Halbuki ayet-i kerimenin maba’dinden gaflet ediyorsunuz. +Ben öyle zannediyorum ki siz bu fikri mutlaka misyonerlerin neşriyat-ı müfsidanelerinden almışsınız. +Zira bu ayet-i kerime bu kadar değildir; ayetin maba’di vardır. +Şimdi ben ayeti tekmil edeyim de o zaman nasıl ma’na çıkacak bakınız! +Bu ayet-i kerime elde mütedavil olan Tevrat ile İncil’in sıhhatini değil belki Cenab-ı Hak tarafından münzel olan Tevrat Zebur İncil Kur’an -ı Azimü’ş-şan’ı tasdik ve onlara gösteriyor. +Ehl-i kitabın; “Bizim yanımızda Tevrat diyerek Kur’an’a adem-i ittiba’larını istidlal etmelerinin ihticac-ı batıl taallül-i kazibden başka bir şey olmadığını pek sarih bir surette anlatmış oluyor. +Çünkü Tevrat ile İncil’den sonra onlara inzal buyurulan şey ancak Kur’an’dır. +Bu hakıkat daha birçok ayetlerle de izah olunmuştur. +Hakıkat bundan dan teami etmek kitabın bazısına iman ederek bazısına küfr etmeyi emr etmek değil midir? +Halbuki bunu ancak misyonerlerden başka kimse yapmaz! +Bu gibi hareket namaz kılması ihtar edilen bir kimsenin; cümlesi ile etmesine alt tarafını kıraet etmesi teklif olunduğu halde de; “Ben Mekke hafızı değilim ya; orasını da sen okuyuver!” demesine benzemez mi? +Binaenaleyh bu ayet sizin aleyhinize hüccettir. +Gelelim üçüncü ayet-i kerimeye: +Siz diyorsunuz ki: +ayet-i kerimesi elde mütedavil olan İncil’in ind-i onun ahkamıyla amel ettiğine delalet eder.” Halbuki bu kat’iyyen doğru değildir. +Çünkü bir kere Kur’an-ı Kerim’deki zihninize yerleştirdiğiniz İncil’i o suretle tashih ettikten sonra fır kalır. +Hazret-i Muhammed’in de ahkam-ı İncil ile bazen amel ettiğinin bu ayet-i kerimede haber verildiğine gelince: +Bu da sırf bir iftiradır; misyonerlerin ortaya çıkardıkları bir fikirdir. +Onlar isterler ki; kendi kitaplarını hatır ve hayale gelmeyen bir surette tahrif ve ifsad ettikleri gibi bizim kitabımızı da ifsad etsinler! +Fakat ��urasını hatırdan çıkarmamalıdır ki Kur’an-ı Kerim tahrif ve tebdilden masundur. +Bu ayet-i kerimede iki kıraet vardır: +Birisi “lam”ın kesriyle ’ dır; ki ma-kabli olan kavl-i şerifine mütealliktır. +Böyle olunca ma’na-yı ayet –Allahu a’lem– şöyle olur: +“Biz Hazret-i Isa’ya İncil’i verdik ki onun ehli tefad olduğu üzere Isa Beni-İsrail’e irsal olunmuştur. +Diğer kıraet de “lam”ın sükunuyladır. +O zaman emr-i sabıkı hikaye ediyor demektir. +Yani Cenab-ı Hak buyuruyor ki: +“Biz Isa’ya İncil’i verdik ve kendisini gönderdiğimiz kavmin onunla amel etmelerini de emr ettik!” Ayet-i kerimede başka ihtimaller de varsa da onları zikr etmek lazım değildir. +Zannedersem verilen izahat kafidir. +Bir de dördüncü ayete atf-ı nazar edelim: +Diyorsunuz ki: +“ ayet-i kerimesi Tevrat ile manların dalalette olduklarını gösteriyor.” Ben de diyorum ki: +Bu iddianız da evvelkiler gibi pek vahi bir şeydir; çünkü biz öyle i’tikad ediyoruz ki: +Nebimiz Hazret-i Muhammed sallallahu aleyhi ve sellem hak peygamber olarak ba’s buyuruldu. +Peygamberimiz bize Allah’ın göndermiş olduğu resullere kitaplara iman etmemizi emr eyledi. +Fakat o kitaplar ile amel etmemizi teklif etmedi. +Çünkü elimizde her türlü tağyirden tahrif ve tebdilden masun olan Kur’an-ı Kerim gibi bir kitab-ı ilahi var iken kütüb-i saireden müstağni olacağımıza hiç şübhe yoktur. +Maa-haza bu ayet-i kerime ile kimlerin muhatab olduğunda da müfessirin-i ızam ihtilaf etmektediler. +Bazıları diyor ki: +“Bu ayet zahiren mü’min suretinde olan münafıklar hakkındadır; bununla muhatab olan onlardır.” Bazıları da diyor ki: +“Bu ayetle muhatab olanlar ehl-i kitabın mü’minleridir. +Yani kütüb-i semaviyyenin bazısına mesela; Cenab-ı Peygamber Efendimiz’e Kur’an-ı Kerim’e Hazret-i Musa ki: +“Bu ayetin ma’nası: +“Ey mü’minler! +Imanınızda sebat edin” demektir.” Bundan başka fikirlerde bulunanlar da vardır ki cümlesi de bizim kavlimizi te’yid ediyor. +Demek ki; bu ayet de lehinize değil aleyhinize hüccettir. +Beşinci ayete gelince: +Bu ayet-i kerimede de sizin müddeanızı nazm-ı celilinden murad kütüb-i mütekaddimedir.” desek yine müddeanız sabit olamaz. +Çünkü kafirlerin imanı terk etmelerinin sebebi Kur’an-ı Kerim’in da’vetidir. +Yani onlar demek istiyorlar ki: +“Ya Muhammed! +Biz; “Cenab-ı Hak tarafındandır!” diye getirmiş olduğun kitaba kezalik senden evvel yine Cenab-ı Hakk tarafından sair peygamberlere gönderildiğini iddia ettiğin kütüb-i saireye kat’iyyen iman etmeyiz.” Pekala! +Şimdi bunun neresi delalet ediyor ki; ehl-i Mekke bizatihima Tevrat ile İncil’i biliyorlar onları okuyup okutuyorlardı? +Ne hacet! +Ehl-i Mekke hatta bütün Arab ümmi kimse yok idi. +Bununla beraber nazm-ı celilini yevm-i kıyamet ile oradaki sevab ve ikaba dair tilavet edilen şeyler rivayet olsa gerektir. +Bir de altıncı ayeti gözden geçirelim: +Azizim; –gücenmeyesiniz amma– bunu burada söylediğiniz gibi sakın başka bir yerde söylemeyiniz. +Çünkü daha ayeti doğru okumuyorsunuz; eğer bilerekten yapıyorsanız –ki buna kat’iyyen ihtimal vermiyorum– ayeti tahrif ediyorsunuz demektir. +Eğer bilmeyerek yapıyorsanız ayetin nasıl olduğundan haberiniz yoktur. +Ayet şöyle olacak: +Buradaki zamiri öyle sizin zannettiğiniz gibi İncil ma-kablinde olan şu ayet-i kerime buraya delalet etmektedir. +Bu ayetler; mükabirin muanidin üzerine hüccet ve burhan-ı katı’dır. +Bu ayetlerde Kur’an ile Tevrat’ın her hususda müsavi olduklarına delalet edecek bir şey yoktur. +Çünkü müşrikinin Cenab-ı Hak tarafından Hazret-i Musa ile Hazret-i Muhammed’in getirmiş oldukları kitaptan daha doğru bir kitap getirmekten aciz olmaları Hazret-i Musa rı kitabın yek diğerine müsavatını iktiza etmez. +Bunu sana bir misal ile izah edeyim: +İlm-i mantığı bilmeyen ulema-yı mantığa mantık kitaplarına ta’n ve teşni’ eden bir kimseye; “Bana bir kitap te’lif et! +Fakat te’lif edeceğin kitap her halde di bu söz iki kitabın – İsagoji ile Basairu’n-Nusayriyye – her cihetten yek diğerine müsavi olduğuna delalet eder mi? +Tabiidir ki etmez! +İşte müşrikine; “ Tevrat ile Kur’an’dan daha bilelim” denilmesi de bu kabildendir. +Yedinci ayete gelince: +Burada da ayetin yarısını bıraktınız. +Biz onu da okuyalım: +Bu da sizin söylemiş olduğunuz şeye delalet etmez. +Siz diyorsunuz ki: +“Bu ayet Tevrat’ın sahih salim olduğuna; onun içinde de hükm-i ilahi bulunduğuna... +delalet eder.” Ben de iddia ediyorum ki; bu ayetin kat’iyyen oraya delaleti yoktur. +Zira ayet Yahudilerin halinden taaccüb makamında varid olmuştur. +Yahudiler Cenab-ı Peygamber’in nübüvvetini tasdik etmedikleri halde bazı işlerinde Peygamberimiz’i hakem yapmak istiyorlardı. +Mesela kendi eşraflarından birisi zina ettiği zaman Hazret-i Peygamber’i hakem yapmak sellem ��celde” yani zaniye seksen değnek vurulması ile hükm ederse hükmünü kabul ederiz; recm ile hükm ederse kabul etmeyiz” Halbuki zaniye verilecek hüküm kendi kitapları olan Tevrat’ta mansus idi. +Fakat onlar eshel ve ehaf olan hükme dinlerine kendi kitaplarına –ki Allah tarafından olup içinde hükm-i ilahi olduğunu başka kitaba ihtiyacları olmadığını binin hükmünü taleb etmelerine bir de kendi kitaplarında mansus olan hükm-i şedide muvafık geldiği takdirde hükmünü taleb ettikleri kimsenin vereceği hükme de razi olmayacaklarına taaccüb olunuyor. +Bunun içindir ki Peygamber Efendimiz’i hakem kılmalarına dair istifham-ı taaccübden sonra buyuruluyor. +Yani Cenab-ı Hak buyuruyor ki: +“Yahudilerin kendi kitaplarına olan imanları sahih değildir. +Zira evvela ondan i’raz ederek seni hakem ittihaz etmek istediler. +Bilahare kitaplarında olan hükme muvafık geldiği için senin hükmünden de i’raz ettiler. +“Madem ki bizim elimizde Tevrat var başka kitaba ihtiyacımız yok” diyorlar seni niçin hakem yapıyorlar? +Tevrat bir kitapta hükm-i ilahinin yahud ahkam-ı müteaddidenin bulunduğunu söylemek tekmil o kitabın tahrifden sahih ve salim olarak Cenab-ı Hak tarafından münzel olan şeylerin hepsini müştemil olduğunu iktiza etmez. +Mesela ben derim ki: +“Filan kitapta hükm-i ilahi vardır.” Fakat bu sözümle o kitapta olan hükmün hepsinin hükm-i ilahi olup tahrifden salim olduğunu başka kitaplara ihtiyac olmadığını i’tikad etmem. +Belki o kitapta hükm-i ilahi olduğu gibi diğer bir takım kimselerin efkar ve arası sıhhati ma’lum olmayan nakiller olduğunu binaenaleyh diğer kitaplara da muhtac olduğumuzu i’tikad etmiş olurum. +Zihninize yerleşen şübhelerin doğruluğunu isbat etmek retle izah edildikten sonra hülasa olarak derim ki: +Bugün elde mütedavil olan Tevrat ile İncil Kur’an-ı Kerim’de mezkur olan Tevrat ile İncil değildir; bunların hepsi de bir takım insanlar tarafından yazılmış kilise tarihleri mitolojya kitaplarıdır. +Müslümanların iman etmeleri lazım olan Tevrat olan ahkam ve nasayihdır. +TEBCIL-İ RESUL Sen ey nur-ı ilahi cuş-i umman-ı uluhiyyet Senin feyzinle kıymet buldu ancak hak-i süfliyyet; O rütbe-i mevki’in peyveste-i arş-ı rububiyyet Ki iclalindeki ulviyyeti kabil değil rü’yet. +Cihan-ı sermediyyette tecessüm eyleyen sensin Huzur-ı Hak’da bi-perva tekellüm eyleyen sensin. +Cebinin hale fikrin hacle-i bedr-i tecelladır Yüzün mir’at-ı rahmet ma’kes-i enzar-ı Mevla’dır Gözünde aks-i suzan-ı cemalullah peydadır Sözünde bin hakıkat cevher-i hikmet hüveydadır. +Nebiler saye-zarında tekaddüm eyleyen sensin Sürud-ı aşk-ı ma’budu terennüm eyleyen sensin. +Teessür-yab olurken kalb-i sübhani melalinden Nasıl rikkat getirmez en küçük bir ibtihalinden? +Şefi’-i asiyan kılmış seni lutf u kemalinden Huruşandır mürüvvet atıfet ka’r-ı makalinden. +Bütün eltaf-ı Mevla’dan tena’um eyleyen sensin Behişt-i havl-i vuslatta tenessüm eyleyen sensin. +Seni melce’ tutan ümmid ü imanında aldanmaz Kapından ayrılıp da başka bir dergaha bağlanmaz; Mukaddes namını yad eyleyen bir başka ism anmaz Seni tertil eden darü’l-cezada şübhesiz yanmaz: +Bizimçün nar-ı duzahdan tezallüm eyleyen sensin Büka-yı ye’s ü husrana tehakküm eyleyen sensin. +Şefi’im dest-girimsin penahımsın mu’inimsin; Ümidim matlabım alemde maksud-ı güzinimsin; Benim derman-ı derdim çare-bahşa-yı eninimsin; Şefaatten beni dur etme sultan-ı mübinimsin: +Garibanın figanından teellüm eyleyen sensin Bakıp erbab-ı isyana terahhum eyleyen sensin. +Ünye BULGAR BOYUNDURUĞU Bulgarların Sebilürreşad ile neşr edilmekte olan fecayi’ine bugün de devam ediyoruz: +Bulgarlar Siroz’a girdikleri gün sabahleyin bir belediye hey’eti teşkil ettiler. +O gün belediye hey’eti ictima’ etti. +Bulgar kumandanının teklifi üzerine dört tane komisyon teşkil olundu ki şunlardır: +on iki kişiden vazifesi de şundan ibaret idi: +O gün Siroz’da mevcud olan bir fırka asker ile umum zabitanın İslam hanelerine kulüplerine han ve otellerine yerleştirilmesi. +Komisyonun her a’zası yanına iki süngülü asker alarak ne kadar boş İslam evi var ise dolduruldu. +Mütebakı askerin bir kısmı da hanlara otellere yerleştirildi. +Piyade süvari topçu milis zabitleri doktorlar hepsi İslam ve eşraf konaklarına misafir verildi. +fazla hizmetçi neferleri müslümanların misafir-i muhteremi! +oldu. +Bir odada İslam familyaları bir odada zabitan. +Kadınlar sokağa çıkmak şöyle dursun evinin içinde gezmek hakkından mahrum. +Akşamları sarhoşluk na’ra gürültü; uyuyabilirsen aşk olsun! +Fazla olarak bunları beslemek doyurmak da lazım. +Çiftlikleri dükkanları yağma edilmiş cebinde beş on parası var ise bile çarşıya çıkmaktan aciz çarşıya çıkınca birkaç türlü kazaya sirkate ma’ruz kalacağı şübhesiz olan hane sahibi her türlü ihtiyac her türlü tehlike karşısında zorlu misafirlere zorla yemek hazırlamaya kendisi çoluk çocuğuyla karışık ekmek fasülye yiyebildiği halde bu yüzsüzlere kebab börek tatlı tedarik eylemeye gece yarılarında sabahın karanlıklarında sütlü çay takdim etmeye mecbur hizmette küçük bir kusur ve teehhuru vaki’ olursa hakarete düşnama ma’ruz. +Komisyon her ayda bir tebdil olunmak şartıyla Yunanlıların geldiği güne kadar devam etti. +Asker zabit mekari gelmezden evvel gelecekleri telgrafla komisyona tebliğ ve o mikdar mahal ihzarı emr edilir. +Askerler gelir gelmez bir saat zarfında evvelce istihzar olunan evlere yerleştirilir. +Hele komisyon a’zalarından birisi bir gün vazifesine gitmesin değil bir saat geç gelsin hele birisi nöbetçi olduğu gece vazifesinden bir dakıka ayrılsın hele komisyonun biri yer yoktur desin haddine mi düşmüş? +Bir gün vazifesine gitmekte geç kalan bir a’zanın eşraf-ı memleketten bir zatın süngülü neferlerle cebren hanesinden çıkarıldığı hasta olan bir a’zanın araba ile hükumete vazifesine götürülerek iş işler bir kardeşimizin kumandanın edebsiz bir katibi tarafından tokatlandığını bir mülazime ev beğendirmekten aciz kaldığını makam-ı şikayette kumandana ifade eden bir komisyon reisinin habs edildiğini gözümüzle gördük. +Bununla kalsa ne ise; hangi evde asker oturmuş ise o evden hayır kalmamıştır. +Zaten Bulgar çizmelerinin çiğnediği şeylerin yerlerin hangisinden hayır kaldı! +Oturdukları odanın döşemelerini yakmak bunların en birinci huyu. +Her tarafı pislemek babalarından kalma tabiatleri giderken bulduklarını alıp göndermek büyük krallarından gördükleri san’atları. +Evet bunlar bilhassa yerli komiteciler hakıkaten herşeyden aşağı. +“Hınzır altında yattığı ağaca diş kakmaz” derler; bunlar onu da yaptı. +“Köpek içinde yemek yediği çanağa tükürmez” derler; bunlar onu da geçti. +“Kurt yattığı yeri pislemez” derler; bunlar onları da geri bıraktı. +Misafir olduğu konak sahibinin muşambasını çizmesini giyerek utanmadan sahibine; “İzbogum” Dualar! +diyen komisyonları gospodinler bir dane değil. +Yattığı karyolayı şiltesiyle yorganıyla çarşafıyla herşeyi ile kaldırıp arabasına yükletmek haşeratı İslam evlerine yerleştirmek vazifesi ile muvazzaf olan iskan-ı askeri komisyonları ancak Yunanlıların Siroz’a gelmesiyle bu vazifeden kurtulmuş kalan müslümanlar da bu noktadan biraz rahat etmişlerdir. +Hayvan Araba Komisyonu: +İslamların elindeki hayvanatı arabaları tahrir kanun-ı askeri mucebince makbuz mukabilinde almak için takdir-i kıymet vazifesiyle mükellef!! +Birinci gün; “Askere yemek için koyun keçi lazım” dediler. +Askerler ovalara çiftliklere yayıldılar ne var ise merkeze getirdiler sevk ettiler. +Komisyonun haberi bile yok. +İkinci günü manda öküz sığır sıpa araba ne var ise geldi. +Cuma-i Bala tarikıyla Sofya’ya doğru sevk olundu. +Üçüncü gün hayvanat sürüsü akın akın gelip geçti. +Bunlardan da komisyonun ma’lumatı yok. +Yalnız komisyon kasaba içinde ne buldu ise aldı takdir-i kıymet! +etti. +Ashabına birer raspiska makbuz senedi verildi. +Muahharan bu senedler de; “Sofya’ya beray-ı tasdik gönderilecek” diye toplandı gitti. +Hala da gider. +Erzak Komisyonu: +Arpa buğday çavdar mısır yulaf gibi zehairin cem’ine me’mur bir komisyon bütün köylerde çiftliklerde miri depolarda ne kadar mevcud emval var Merkeze kafi olan mikdar alıkonulduktan sonra mütebakısi askerin arkasından sevk olunur gider. +Bu celb ve cem’ keyfiyeti bilahare kasabaya da teşmil edildi. +Komisyondan bir a’za bir zabit bir jandarma bütün evleri gezdiler ne buldular ise aldılar. +İdaresi için bir mikdar buğday saklayanlar habs ve tevkıf olundular. +Müteferrika Komisyonu: +Hep Bulgarlardan mürekkeb. +Çarşı dükkanlarını mağazalarını umumen gezdiler. +Gaz tuz şeker peynir gibi askere lazım olan şeyler ma’hud raspiskalarla toplattırıldı. +Esnafın nesi var nesi yok ise hep alındı. +Ne hacet? +Koca bir binbaşının üç tane gazoz içerek; “Al parasını” diye imzalı bir kağıd verdiğini “Git; hükumetten parasını al” dediğini söylesem bu babda bir fikr-i umumi hasıl olur zannederim. +Bunları görmeli! +İbret almalı! +Yalnız gazetede okumak beş on dakıka vakit geçirmek ile iş olmaz. +Bunlar bizim için son bir ders-i felaket bir levha-i ibrettir. +Gözümüzü kendimiz açmazsak korkarım ki bilahare gözümüzü patlatırlar. +Fakat bize faidesi olmaz. +DERS VEKALET-İ ALİYYESİ’NE AÇIK ARIZA Fazilet-meab Efendim Hazretleri bugün lisan-ı suzişimizle derdimizi huzur-ı atıfetinize döküyoruz. +Bilhassa tahsil-i ulum ve fünun için terk-i dar u diyar ederek merkez-i saltanata geldik. +Kabus-ı bataet medarisimizi darisimizin devr-i terakkı ve tealisinin idrak-i hululüyle mazhar-ı feyz olmak ecell-i amalimizdir. +Hilal-i id gibi o yevm-i mübecceli bekliyoruz. +Lakin zaman geçtikçe ümidlerimiz duçar-ı tezelzül oluyor hayalata daldık zannediyoruz. +Tasvir-i Efkar gazetesinin Eylül nüshasının “Alem-i gane bir hükumet-i müstebiddenin zulmü altında inleyen o millet-i mahkume medarisini i’laya bu kadar çabalar ise ya ey şeref-i Hilafet’le müftehir olan Devlet-i Aliyye-i Osmaniyye’nin maarif-i aliyye-i diniyyesini tedvir eden hey’et-i fazıla! +Darulhilafe medarisi nasıl bir mevki’-i alü’l-ale ıs’ad edilmek lazımdır? +Memalik-i ecnebiyye müslümanları medreselerimize hasret çekecek ikmal-i tahsil için birçok talebe göndermeye savaşacaklar iken biz İstanbul talebe-i ulumu “Mısır” gibi bir dereceye kadar hür ve müterakkı bir beldenin daru’l-irfanlarına değil Moskof pençesindeki medreselere bile şu anda ma’na-yı tammıyla gıbta etmekteyiz. +Hatta; “Çin’de dahi olsa ilmi taleb ediniz!” emrine ıktifa arzusundayız. +Müsaade ve ibraz-ı teshilat istirhamında bulunuyoruz. +Vakıa birçok dershaneler açıldı; muallimler mubassırlar her dershaneye ayrı ayrı müdirler ta’yin ve tavzif edildi. +Birkaç da nizamname meydana atıldı. +Fakat yalnız bunlarla hiç de muvaffakıyet elde edilemiyor. +Sarf olunan tahsisat heder evet heder oluyor. +İşte dershaneler; ne muallim var ne de müteallim. +Geçen seneler gibi yine i’lana başlanıldı. +Gelmeyenlerin maaşları kesilecekmiş duçar-ı mücazat olacaklarmış. +Hakıkaten talebenin istifazası isteniyorsa derslere böyle cebr ile tahvif ile değil şevk ile hahişle devam ettirmeye çalışmalı. +Artık anlaşılıyor ki; bu da medreselerde büyük bir geçirilen saatler vakit zayi’ etmekten başka bir şey değildir. +kaç dershaneyi bizzat teşrif ediniz de şu dört senelik tedrisatın semere-i feyzini görünüz. +Geçirilen zamanın verilen tahsisatların nerelere gittiğini anlarsınız. +Hem dershaneler mechulat üzerine bina edilmiştir. +Ulum-ı Arabiyye ile de asla irtibatı yoktur. +Birinci ikinci sınıflarda akaid celal tefsir okuyanlar olduğu gibi üçüncü dördüncü sınıflarda da ızhar cami Fenari okuyanlar vardır. +Derecat-ı tahsil hiç de belli değildir. +Dördüncü sınıfdan bir efendi tasdikname isteyerek mekatibden birine girmek arzu etse mesela i’dadiye alınacak mı? +Hangi sınıfına girebilecek? +O dersleri kaldırabilecek mi? +Yoksa tasdikname hiç nazar-ı i’tibara alınmayarak dühul imtihanı mı taleb edilecek? +Bunları ne muallimlerimiz biliyorlar ne müdirlerimiz. +Yalnız tahsil on iki sene imiş. +İkmal edilince mekatib-i aliyye me’zunu imtiyazını haiz bulunulacakmış. +Fakat tarz-ı tedris bu halde devam ettikçe yirmi sene de okusak daha birçok dersler de ilave edilse icazenamelerimizin şimdikinden asla farkı olmayacak; dürus-ı lazime bi-hakkın tahsil olunmayınca her taraf bizim için mesdud kalacaktır. +Maiyet-i alileri bunları hatırlarına getiremiyorlar. +Arzu ettikleri bir şey var ise dershanelerinin arı kovanı gibi dolup boşalması “Dersler okunuyor.” denmesidir. +Fakat bu hal devam edemez. +Vallahi yazıktır; bu dine bu millete bu vatana yazıktır. +Selamet-i umumiyye saadet-i İslamiyye yed-i alinize mevdu’dur. +Muhterem hoca efendimiz! +Afv buyurunuz! +Size olan hürmet-i mahsusamız sevkıyle şunları yazıyoruz kalb-i mecruhumuzu gösteriyoruz. +Bu bir cür’etkarlık küstahlık ise bunu da hulus-ı niyyetimize bağışlayınız. + +MEKATIB HİND DEMİRYOLLARI gada Cenub Şimendüfer Hattı’yla Madras şehrine geldim. +Madras’a dair bir şey yazmazdan evvel Hindistan şimendüferleri hakkında kariin-i kirama biraz ma’lumat vermeyi faideden hali bulmadım. +Hindistan’da İngilizi yerleştiren onları serv ü saman sahibi eden saadet-i ebediyyelerini te’min eyleyen yegane bir şey varsa o da şimendüferdir. +Şimendüferle İngilizler ticaret ve sanayi’lerini Hindistan’ın her tarafına her köşesine ve bucağına gönderiyorlar. +Sükun ve asayişi ihlale uğrayan yahud uğramaya müstaid olan vilayat ve ekalime bir iki gün zarfında istediği mikdarda asker ve malzeme sevk edip herşeyi hal-i aslisine ircaa muktedir bulunuyorlar. +Şimendüfer Hindistan’ı baştan başa kaplamıştır. +Örümcek ağından daha sık yapılan şimendüfer Hindistan’ın şimalini cenubuna şarkını garbına adeta ilhak ve ilsak eylemiştir. +Bir hafta zarfında bir insan Hind’in etraf ve cevanib-i erbaasını dolaşabilir: +Memalik-i harre ve barideye mahsus olan eşcar ve nebatatı an-ı vahidde ahali bulur ve istifade eder. +geçirmezden evvel Hindistan’da şimendüfer hattı bulunmadıktan maada şose yolları da yoğidi. +sene-i Mesihiyyesinin Şubatı’nda Hindistan’da şimendüfer hayatı seyr ü seferi başlamış ve zavallı yerlilerin dehşet ve hayretlerini mucib olmuştur. +Az zaman sonra kemal-i rahat ve istirahatle Hindistan’ın ötesine berisine gitmeye alışan yerliler o ni’metin kadr ü kıymetini bilmeye başlamışlardır. +Fi-yevmina haza Hindistan’daki şimendüferlerde yevmi . +kişi istihdam olunmaktadır ki bu adedin .’ini yerliler teşkil etmektedir. +Şimendüfer sayesinde ticaret san’at hırfet umran servet medeniyet ve daha birçok şeyler Hindistan’a nüfuz ve hulul etmiştir. +Bu memleketi bu ucu bucağı olmayan kıt’ayı Hindistan şimendüferleri müteaddid şu’belere ayrılmışlardır. +Cenub şark garb şimal şimendüferleri hep bir kumpanyanın –tabii İngiliz kumpanyasının– malı bulunmakla beraber birkaç hat ve şu’beye taksim olunmuşlardır. +Bombay’dan vilayat-ı şimaliyyeye yolcu ve postayı her gün nakl eden hatta G.İ.P .R Cis Rilvey deniliyor ki Great ediyor. +Böylece cenub tarafına seyr ü sefer eden hatta da diğer bir isim takılmıştır. +Fakat Hindistan’ın vilayat-ı vusta ve şimaliyyesine giden şimendüferler daha mükemmel ve muntazam olup yolcuların rahatı öteki hatlardan ziyade te’min edilmiştir. +Bu hattın trenleri dakıkası dakıkasına hareket ettikleri gibi kompartıman ve vagonlarında her türlü esbab-ı asayiş ve istirahat mebzuldür. +Yatmak uzanmak oturmak için ayrı kanepeler arabalar derununa vaz’ edildiği gibi çay ve kahve içmeye mutalaa etmeye mahsus masalar da vardır. +Ailece yolculuk edenlere mahsus öyle muntazam kompartımanlar tahsis olunmuştur ki içinde mutfağı bile vardır. +Bu trenler içinde birahane kahvehane taam salonları eğlence ve vakit geçirmek için de ayrıca küçük bir kütübhane bile mevcuddur. +Beytü’l-halalarıyla el-yüz yıkamaya mahsus olan yerleri o kadar nazifdir ki ta’rif kabul etmez. +Bu hatla seyahat edenler yemek içmek için kendi arabalarından ve dakıkasında şimendüfer hademeleri vasıtasıyla bulurlar. +Beriki hatlarla yolculuk edenler ise yemek ve çaylarını istasyonlarda Şimendüfer kumpanyası hatve başında küçük ve büyük zım olacak her türlü eşyayı ihzar etmiştir. +Hindistan’daki şimendüfer ücuratı ikinci ve üçüncü mevaki’ için ehven ve hatta ucuz ise de birinci mevki’ biletleri fahiş değil efhaş bir fiatla satılıyor. +Rahat için ikinci mevki’e o kadar adi adamlar biniyorlar ki bir dereceye kadar vakur ve temiz olanlar aynı mevki’de güç hal ile kerhen yolculuk ederler. +Birinci mevki’in fiatı gali olduğu cihetle oraya herkes binmez ve tehacüm göstermez. +Hind şimendüferlerinin ikinci mevki’inde yolculuk edenlerden tahminen şimendüfer kumpanyası saat başına üç buçuk ve birinci mevki’dekilerden de sekiz guruş ücret almaktadır. +Birinci mevki’de vantilateur elektrikle dönen yelpaze ve elektrik ziyası vardır. +bet ve karabetleri olmayan kimseler binemediği gibi İngiliz olmayıp da yerli ve Hindli olanlar ise bir İngiliz madamasıyla asla binemezler. +salahıyeti yoktur. +Beyazlarla Hindliler arasında Hindistan’da büyük bir fark olduğunu bir yabancı hemen hemen muamelat-ı umumiyyeden derhal öğrenebilir. +Bir İngilizin malik olduğu imtiyaz ve salahiyetin aynına bir Hindli hiçbir zaman malik olamaz. +Hakimlik ile mahkumluk fark ve alaimi Hindistan’da nümayandır. +Bir İngiliz velev ki cebinde bir akçesi ve üzerinde zerre kadar şeref ve i’tibarı olmasa bile en muazzez ve muhterem Hindlilere ebna-yı cinsi –hükumet– tarafından tercih olunmaktadır. +Trenin hizmetçisi demek olan “guard of train” evvela beyaz yolculara bakıp onların evamirini icra eder. +Hindli yolculara yahud yabancılara İngilizlere yaptığı muamelenin yüzde birini yapmaz. +Bombay–Madras yolculuğu esnasında bu baladaki adama biraz haddini tanıttırmak mecburiyetini hissettim. +Kumpanyanın her istasyonunda bir şikayet defteri vardır ki her yolcu kendi şikayetini tafsilatıyla tarihiyle oraya derc edebilir. +Ben ise tren gardiyanından bu defteri istedim. +“Ne yapacaksınız?” diye sorunca; “Seni bilhassa seni şikayet için.” cevabını verdim ve kusurlarını birer birer yüzüne çarptım. +Ellerime kapanmaya başladı ve o zaman ihtiyacatımla rahatımı te’mine koyuldu. +Bombay İstasyonu dünyanın en büyük istasyonu olduğunu söylemeyi zaid görüyorum. +Böyle olduğunu bütün Avrupa istatistik ve şimendüfer kitapları da tasdik ediyor. +Bu sız olarak bir milyon İngiliz lirasından ziyade para sarf etmiştir. +si tarzında çıkıntılı girintili ve kubbeli inşa olunmuştur. +Bu istasyonda iki yüz yolcuya birden yemek verebilen koca bir “restoran” olduğu gibi yolcuların kadın ve erkeklerine mahsus ayrı ayrı istirahat ve tuvalet yerleri de vardır. +nına kadar mutalaa edebilirler. +ahalinin istizahatına cevap vermekle mükellef bir oda vardır ki içindeki me’murlar sırf yolcu vezaifiyle iştigal ediyorlar. +Bunlardan başka şimendüfer kumpanyası seyyahin ve yolculara iki ane –ane rupiyenin aksamına derler ki on altısı bir rupiye eder. +Bir anenin aksamına da “peyse” ıtlak olunur ki dördü bir ane eder.– mukabilinde –ki bizim paralarla bir guruş demektir– matbu’ ve Hindistan şimendüferlerini gösterir bir harita ile beraber üç yüz sahifeyi muhtevi olan “Guide”ı bir ta’rife kitabını istasyonda bilet satanlara sattırmaktadır. +İngilizceye vakıf olanlar bu kitaptan fevkalade Mezkur ta’rifenamede Hindistan’ın şimendüferlerine dair ma’lumat-ı mufassala vardır. +İstasyonlardan makaslardan hükumat-ı muttasıla şimendüferlerinden zirai hatlardan yük ve emanetlerin nakliyat fiatlarından bilet ücretinden bahs eder. +Bu kadarla da iktifa etmeyerek hangi istasyonda yemek ve içmek lazım geleceğine ve şehirlerde mevcud olan hotellerin isimlerine dair dahi yolculara ma’lumat-ı mükemmele Yine bundan başka Hindistan’ın görülecek tarihi ve asar-ı kadimesi bulunan emakin ve mevaki’in resimlerini muhtevi olan kartpostalların üç düzinesini pek az bir meblağ mukabilinde istasyondaki bilet gişelerinde kumpanya sattırmaktadır. +Bombay ile Madras yolunda kain Hotgi Hootgi İstasyonu’nda taamı verdiler ki yemek takımları hep gümüş idi. +On altı guruşla bu kadar nefis ve temiz bir taam İstanbul’un en orta kılıklı bir restoranında bile mümkün değildir. +Birinci ve ikinci mevki’ vagonlarda bir yolcuya lazım olan ta’limat matbu’ ve çerçeveye konulmuş bir surette duvara asılmıştır. +Aynı zamanda esna-yı rahda bir yangın yahud facialı veya adab-ı umumiyyeye mugayir bir hareket yolcuların birinden veyahud haricden vuku’ bulduğu takdirde hin-i hacette treni yolundan derhal durdurabilmek için de mezkur vagonlarda bir alet vaz’ edilmiştir. +Ancak alet-i mezkureyi lüzumsuz yere veyahud keyf için isti’mal edenlerden kumpanya elli rupiye ceza-yı nakdi alacağını i’lan eylemiştir. +Hindistan’daki şimendüfer hututunun tulü . +İngiliz milidir. +Hutut-ı mezkurenin yolcularla yük ve saire ücuratından te’min ettiği meblağ –şu son senenin istatistikine göre– . +İngiliz lirasıdır. +Bu para safi olarak kumpanyanın daha doğrusu İngilizlerin ceyb-i iktisadına dahil olur. +İngilizleri centilmen ve kibar yaşattıran Hindistan onların ellerinden çıksın da sonra onları görmeliyiz. +Bombay’dan Madras’a kadar olan mesafe otuz altı saattir ki hal-i hazırdaki Hindistan lokomotif maşınları saatte ancak yirmi mil mesafeyi tayyederler; bu hesabca Bombay’dan Madras’a kadar olan mesafe yedi yüz yirmi İngiliz milinden ibarettir. +Yollardaki istasyonlar elliyi mütecaviz ise de çoğu küçük ve kasabadan ibarettir. +Büyük istasyonlar Puna Şolapur Gulbarga Şahabad Vadi Rayçur Hotgi’dir. +Bu yolculuk esnasında şayan-ı dikkat olan şey Bombay–Puna arasında vaki’ bulunan tünellerdir. +Mezkur tünellerin adedi yirmi beş olup onları vücuda getirmek için la-ekal on milyon İngiliz lirası sarf edilmiştir zannederim. +Mezkur tünellerin en küçüğü bizim İstanbul’daki tünelimiz kadar uzun ve üstü dağdır. +Böylece dağları yarıp arasından şimendüfer hattını temdid etmek doğrusu İngilizler gibi ciddi ve metin milletlere mahsusdur. +Bu tünellerden şimendüfer geçer ve tedrici surette mürtefi’ dağlara tırmanır. +İhtiyat için mezkur tünellerle dağlardan geçerken trenin arkasına da bir lokomotif rabt ederler ki öndekine bir şey olursa arkadaki ifa-yı vazifeye müheyya bulunsun. +Bir de nazar-ı dikkatimi celb eden ikinci bir şey ise Bombay–Madras yolu ortalarında geçen koca nehirler üzerine yapılan demir asma köprülerdir ki bunda da fevkalade bir maharet-i fenniyye sarf edilmiştir. +Şimendüferin iki tarafında –güzergahında– vaki’ olan arazinin cümlesini mezru’ bir halde buldum. +Zavallı rençberler köylüler geceli gündüzlü çalışıp hararet-i şemsden rutubetten vücudları çürüdüğü halde zahmet ve meşakkatlerinin mükafatını bir türlü göremiyorlar. +Zira kazandıkları elde ettikleri paraların yüzde yetmiş beşini İngilizler vergi namıyla ellerinden almaktadırlar. +Bir köylü bir zürra’ uhdesindeki yeri isterse eksin isterse ekmesin Hind hükumeti mezkur yerin vergisini tanır ve alır. +Ancak ziraate bir bela-yı arz ve asmani tari olursa o zaman vergiler bir dereceye kadar ta’dil edilir. +Bu arazi-i mezruayı gördüğümde arazi-i Irakıyyenin ziraatsiz bir halde kalmasına teessüf etmedim desem hatadır. +Haleb’den Bağdad’a –on sekiz günlük bir mesafedir– kadar imtidad eden araziyi geçtiğimde oraları umran ve ziraatten hali gördüm. +Halbuki arazi-i mezkure zer’ edilse hem milletin saadetini hem de devletimizin servetini ihya eder. +Bundan böyle hükumet-i Osmaniyye eski hallere tezebzüblere nihayet vermeli ve ahalinin keseleriyle hazine-i devleti altınla doldurmaya çalışmalıdır. +Hükumet kağıd ve havale ile iştigal ettikçe eski hallerin ref’ ve izalesi kabil olamayacaktır. +Defter-i Hakani Evkaf nazırları sıra ile birkaç kere Suriye ve Hıtta-i Irakıyye’yi nazar-ı dikkat ve teftişten geçirmelidirler ki mesmuata göre değil mer’iyyata nazaran iş görebilsinler. +Hindistan’daki İngilizlerden rical ve me’murin-i Osmaniyye bir ders-i ibret almaya muhtacdırlar. +Memleket böyle idare ve i’mar edilir. +Yoksa masa arkasında kağıd yığınları arasında iş görülemez. +Eminim ki hükumetimiz ahalimize kemal-i adl ü nasfetle muamele eder. +Zira Hindistan’daki vergilerin birçoğunu milletimiz vermemektedir. +Fakat keşke yerlerimiz yurtlarımız Hindistan’daki yağmur ve seller pek müdhiştir. +Birden bire akar gelir rehgüzarındaki köyleri kasabaları insanları siler süpürür götürür. +Bu sene ise sinin-i sabıkaya nisbeten pek ziyade rahmet yağdığından birkaç def’a müdhiş sellerin akmasına sebebiyet vermiş ve bu yüzden binlerce hanümanları söndürmüştür. +Geçen hafta zarfında da Kalküta Eyaleti’ne tabi’ ve oraya pek yakın bulunan Bardvan kasabasına civardaki dağlardan sel hücum ederek koca kasabayı silip süpürmüştür. +Binlerce insan ve hayvan telef olduktan maada şimendüfer güzergahını köprülerini harab ederek trenlerin Kalküta’ya olan amed-şüdünü saatlerce ta’tile uğratmıştır. +Kanpur Cami’-i Şerifi’nin İngilizler tarafından tahrib edilmesi üzerine Kanpur’da ahiran vuku’ bulan ihtilali geçen hafta tafsilatıyla kari’lerime anlatmıştım. +Bu hafta zarfında da diğer bir cami’ şimendüfer güzergahına vaki’ olduğunu bahane ederek yine İngilizler tarafından yıkılmıştır. +Kanpur vak’ası neticelenmezden evvel Karaçi’deki müslümanların gayz ve hiddetlerini celb ettiler. +Bu ana kadar Hindistan’da enva’-ı bahanelerle tahribe uğrayan mesacidin adedi beşe baliğ oluyor. +Bir iki seneden beridir ki Hindistan müslümanlarını hab-ı gafletten uyandırmak için birkaç dindar genç ortaya atılarak mevcudiyetlerini tehlikeye koymuşlardır. +Bunların kim olduklarını söylemeyi ve onları uzun uzadıya kari’lerime ta’rif etmeyi zaid görüyorum. +Açık ve münevver fikirli Osmanlılar meşrutiyet-perver gençlerimiz bunları tanır bilir. +Bunların bir kısmı ahiran Hindistan’da teşekkül edip Dersaadet’e azimet eden Hilal-i Ahmer hey’etine dahil olduklarından İstanbul’dakilerle sıkı bir surette temas ederek bütün hakayık ve dekayıka vakıf olmuşlardır. +Bu zevat-ı kiramın başında Dehli’de intişar eden İngilizce üsbui The Comrade sahib-i muhteremi Mister Muhammed Ali Sahib’dir. +Lahor’da Urdu Lisanı’yla yevmi intişar eden bir gazetedir– sahibi Mulay Zafer Ali Han hazretleridir. +Üçüncüsü Hilal-i Ahmer Hey’eti Reisi sıfatıyla Hindistan’dan Dersaadet’e gelip meydan-ı harbe giden ve orada aylarca bezl-i gayret ve himmet edip hıdemat-ı bergüzidesiyle hazretleridir. +Bunlar hakıkaten Hindistan müslümanlarını uykudan ağır bir kabusdan kaldırmak için var kuvveti bazuya vererek çalışıyorlar. +Yegane maksadları nokta-i nazarları diyanet-i Hakk’a tevekkül ederek bütün mevcudiyetlerinden geçmişlerdir. +Hind müslümanlarının hakıkı liderleri asıl bunlardır. +Yoksa Paris’de ve Londra’da sefahetle iş ü nuş ile sade ve bade süsünü veren kimselere Hind müslümanları hiçbir zaman lider nazarıyla bakmazlar. +Bu hakıkı liderler miyanında Kalküta’da ve Hindistan’ın sair yerlerinde de birkaç zat-ı muhterem vardır. +Bu eşhas-ı muhtereme hemen her gün Hind hükumetinin İngilizlerin kahr u cebrine uğramaktadırlar. +Fakat doğruluğu hakıkat-perestliği yegane bir maksad telakkı eden azm-perverlere bu sadmeler hiçtir. +Bilakis onlara kendi mesai-i cemile ve meşkurelerinin ehemmiyet ve büyüklüğünü fi’len isbata yardım eder. +Rusya hükumetini sedd-i mekatib ve tahrib-i cevami’ hususunda yeni moda kabilinden olarak taklide başlayan ğunu zemin ve zamanın dehhaş ve acı tecrübeleriyle öğreneceklerdir. +Dine diyanete mezahibe hissiyat-ı İslamiyyeye ilişmemek sayesinde bunca zamandan beri Hindistan’da dikiş tutturabilen su’-i siyasete pey-rev olmaya başladılar. +Hindistan nasyonalistlerini tazyik ettikçe epeyce yol alan bu cereyanın sür’atle Ne yaptıklarını sonradan anlayacaklar peşiman ve nadim olacaklardır ki o esnada peşimanlık hiçbir işe yaramaz. +Kalküta’da alenen mevki’lerini nüfuz ve satvetini gaib eden İngilizler korkarım ki Hind müslümanları nazarında öteden beri te’min ettikleri i’tibar ve hürmeti de gaib edeceklerdir. +Bombay Başşehbender-i sabıkı Ca’fer Bey ten-perest ve rahat arar bir adam olduğu cihetle İstanbul’dan kendi ma’rifetiyle satılmak üzere kendisine gönderilen hazine esham senedat-ı muvakkatesini başından savmak için Bombay’daki bir Fransız bankasına tevdi’ etmiştir. +Bu banka burada yalnız komisyonculuk ile iştigal etmekte ve Avrupa –İngiliz memalikinden gayri yerler–deki tüccarın vekaleti vazifesini ifa eylemektedir. +Bankasının ismini bilen kapısını tanıyan bir ferd Hindistan’da tasavvur edilmez. +Ca’fer Beyefendi eğer biraz Afrika’daki Başşehbenderimiz Ohannes Efendi hazretlerinin mesaisinin yüzde birini sarf etmiş olsaydı bugün eminim ki hükumetimizin maddi mali sıkıntılarını def’a muktedir olacaktı. +Hilafet-i İslamiyye’nin Saltanat-ı Osmaniyye’nin mümessilleri hep böyle olursa vay halimize! +Yazıklar olsun!! +Binaenaleyh hazine eshamını sattırmak için tetebbu’ neticesinde öğrendiğim bir çare varsa esham-ı mezkureyi eşhas-ı ma’rufe vasıtasıyla sattırmalıyız. +Bu işi uhdelerine alan zevat elsine-i mahalliyyeye vakıf namuslu ve kefilli adamlar olmalıdırlar. +Zahmetleri mukabilinde hükumetimiz tarafından yüzde … nisbetinde –her ne tensib edilirse; fakat masarıf-ı rahiyyelerini maişetlerini bir dereceye kadar te’mine kafi bir şey terk edilmelidir ki iş görmeye muktedir olabilsinler– kendilerine bir komisyon verilmelidir. +Bu suretle hazine eshamından binlerce hatta yüz binlerce sened az müddet zarfında satılabilir. +Hind müslümanlarına azıcık bu esham hakkında ma’lumat vermeyi –gazetelerle olsun– Ca’fer Bey tenezzül etmediği gibi kendisine Hariciye Nezareti’nden gönderilen Farisiyyü’l-ibare i’lanları bile torbalarından çıkarıp tevzi’ etmemiştir. +Bunu eğer Ca’fer Bey inkar ederse kalbi sağında bir adam olması lazım gelir. +Vatanıma milletime olan sadakat ve muhabbetimden dolayı ben Ca’fer Bey’i tenkıd ediyorum. +Bunu vezaif-i vatanperverinin cümlesinden add ü telakkı ederim. +Bu gibi zevatın kabayih-ı a’malinden biz matbuat-ı Osmaniyye müntesibini bahs etmeyecek olursak ve onların hatayasını setr ü imhaya kalkışırsak vatanımıza iyilik etmiş olmayız. +Bilakis bunların siyasetini birer birer ta’dad edip enzar-ı umumiyyeye arz etmeliyiz ki sairlerine bir ders-i ibret ve Bu sabah saat sekiz buçuk alafrangada Madras İstasyonu’na muvasalet ettim. +Madras’daki şehbenderimiz –fahridir– Hacı Abdülaziz Padşa namında gayet vakur muhterem mu’teber bir zattır. +ra maliktir. +Bu aile Madras’ın en asil en zengin ve kadim ahalisindendirler. +Fırsat ve vesile düştükçe devlet ve milletimize hıdemat-ı müstahsene ve fütüvvet-i aliyye ibzalinden bu ana kadar geri kalmamışlardır. +Yunan Muharebesi’nde Hicaz Demiryolu’nun inşası esnasında Trablus şimdiki Balkan Muharebesi’nde de birçok lümanlar beyninde fevka’t-tasavvur bir nüfuza malik bulunmaktadırlar. +Bombay Başşehbenderi Vekil-i Alisi Hasan Basri Beyefendi hazretleri Sebilürreşad’a matbuat ve maarife derkar olan teveccüh ve iltifatından dolayı acizlerini Madras’daki şehbenderimize teveccüh buyurmaları üzerine Madras İstasyonu’nda şehbenderimizin akrabaları tarafından istikbal olunarak çifte atlı bir kupa arabasına rakiben müşarun-ileyh hazretlerinin kardeşi ve Madras Vilayeti’nin resmen “şerifi” –bu rütbe İngilizler tarafından her sene bir nüfuzlu yerliye veriliyor ki pek değerli ve kıymetli bir payedir– Hacı Abdülkuddus Sahib hazretlerinin konak-ı alisine götürülüp orada misafir edildim. +Şehbenderimiz Hacı Abdülaziz Padşa hazretleri ısıtmalı ve rahatsız bir halde bulunduğundan kendisiyle akşam vakti görüşmek üzere damad-ı alisini benim nezdime açık bir faytonla göndermişti. +Fırsatı ganimet telakkı ederek ziyaret-i alilerine şitaban oldum. +Beni tenezzülen hasta haliyle beraber pek samimane kabul etti. +Hakkımda son derece insaniyet-karane muamelede bulundu. +Balkan Muharebesi’nden Edirne’nin vaz’iyet-i hazırasından bizde kalıp kalmayacağından sordu. +Aklım erdiği kadar ma’kulane ve mukniane cevaplar verdim. +Benim buraya gelmezden evvel hareketimi menabi’-i resmiyyeden!– bu menba’ın ne menba’ olduğunu kari’lerim anlamakta güçlük çekmezler zannederim– bildiğini şehbenderimiz beyan etti. +Şunu arz edeyim ki; bizim buradaki şehbenderhanemiz bir hane değil büyük bir şatodur. +Bu muhteşem bina birkaç dönümlük bir bahçenin içinde vaki’dir. +Günlerden Cuma günü olduğu cihetle merkezin ta damında rekz edilen muhteşem Osmanlı bayrağı mütemevvic idi. +Hindistan’ın en cenubi nikatında da bu mukaddes bayrağa kavuştuğumdan kalbimde bir inşirah hasıl oldu. +Abdülaziz Padşa hazretleri pek çok zengin olduğundan Devlet ve Millet-i Osmaniyye’nin şan ve şerefini layıkıyla muhafaza ve i’la eylemiştir. +Müşarun-ileyhin nezdinden çıktığım zaman bahçede bilhassa beni gezmeye götürmek Hasılı burada mazhar olduğum iltifatın şükranını hep Hasan Basri Beyefendi’ye medyunum. +Bu asil necib gayur ve mukdim vatanperverin bana olan iyiliklerini ile’l-ebed unutamayacağım. +Muhterem kari’lerimin enzar-ı teveccüh ve muhabbetlerini müşarun-ileyhe karşı celb ederim. +ma’lumat-ı mükemmeleyi muhtevi makalemi kariin-i kiram mutalaa buyuracaklardır. +BANDIRMA’DA MÜSLÜMANLARLA +HIRISTIYANLAR Kirmastı’da beş-altı gün kaldıktan sonra Bandırma’ya müteveccihen hareket ettim. +Karacabey’de kalamayacak eşyalarımı alıp hemen yola devam edecektim. +Fakat muvasalatımı haber alan ahali-i muhtereme Cuma günü yapacakları kır zıyafetinde acizin de bulunmasına arzu gösterdiler. +Bu teveccühlerine karşı maa’l-memnuniyye muvafakat gösterdim. +O gün müstesna bir hayat-ı samimane geçirdikten sonra ferdası Cumartesi günü öğle vakti ma’hud arabalardan biriyle Bandırma’ya hareket ettim. +Altı altı buçuk saat sonra Kapıdağı Şibh-i Ceziresi biraz sonra Bandırma Kasabası gözüktü. +Kasabanın en güzel merkeze nazır bir cihetinde “Livadya” ta’bir olunan bir mahalde beyaz ve mavi boyalı muntazam büyük Rum mektebi ile ona nazır bir cihette yani kasabanın diğer bir dalyasında “Malta” denilen bir mahalde üzerinde İngiliz ve Fransız bayrağı asılı bir konsoloshane. +Bandırma’nın dehşetli zenginlerinden bilhassa zahire ticaretiyle meşgul Rumlardan biri mezkur konsoloshanede fahri konsolosluk vazifesini ifa ediyor. +Yani hem İngiliz hem de Fransız tebeasının umur ve hususatına bakıyor. +Şayed “Haydar Çavuş” Cami’-i Şerifi olmasa “Bandırma’da şayan-ı dikkat İslam müessesatından hiçbir şey yok” demek Bandırma’nın kara cihetinden merkeze doğru bakılırsa karşıdan Kapıdağı Şibh-Ceziresi gözüktüğünden adeta İstanbul’un Boğaziçi sahilini andırıyor. +Şu kadar ki; Boğaziçi’nin açıklığı buraya nazaran dar kalıyor. +Burada iki mühim köy vardır ki; birisi Rum mektebi ile meşhur “Perama” Köyü diğeri granit taş ocakları ma’deni ve bu ma’denin gayet zengin Ermeni sahibleriyle ma’ruf “Ermeni köyü”dür. +Bu köyde iyi su vardır. +Nefs-i Bandırma’nın köyden getirtiliyor. +Bandırma’da “hafta pazarı” evvelce Cuma günü olurmuş. +Bilahare müslümanlar uğraşmışlar Perşembe’ye tahvil etmişler. +Sonra birkaç zat yine hafta pazarını Cuma’ya tahvil etmişler. +Hal-i hazırda Cuma günü pazar kuruluyor. +Bu mes’ele için birkaç kişi müracaat etti. +“Her dinin her milletin her hafta mukaddes bir günü vardır. +İslamların mukaddes günü de Cuma’dır. +Bugün hiçbir tarafta pazar kurulmadığı halde burada kuruluyor. +Pazarın bu günden gayri bir güne tahvili için ceridenize yazmanızı rica ediyoruz.” Bu mes’ele hakıkaten mühimdir. +Bir İslam memleketinde Cuma günü pazar kurulması pek garib bir mantıksızlıktır. +Vakıa müslümanlar için Cuma günü sabahdan akşama kadar alış veriş etmek men’ edilmiş değildir. +Memnu’ olan zaman Cuma namazı okunduktan i’tibaren namazın hıtamına kadardır. +Fakat kurulmuş pazarı öteberi şeyleri bir tarafa bırakıp cami’e gitmek de mümkün olamayacağı tabiidir. +O halde namaz vaktindeki bütün alış-verişler haram oluyor. +Bandırma’daki müslüman kardeşlerimin bu hallerine pek ziyade müteessif oldum. +Dünyanın hiçbir yerinde yoktur ki Pazar günü hıristiyanlar Cumartesi günü Yahudiler pazar kursunlar alış-veriş etsinler. +Bunlardan ibret almalı. +Gün yalnız Cuma’dan ibaret değil ya! +Dine bu kadar hürmetsizlik milliyete bu derece kayıdsızlık doğrusu afv olunur şeylerden değildir. +Memleketin ileri gelenleri her halde bu mes’eleyi halletmeli pazarı başka bir güne tahvil etmelidir. +Ve illa namaz vaktindeki alış-verişlerinden dolayı hepsi Allah’ın emrine karşı gelmiş oluyorlar. +Bandırma’da mevcud mekteplerin en mükemmeli belki de en birincisi Rum mektepleridir. +Rumların Bandırma’da diğim üzere Livadya’daki gayet muhteşem ve muntazam mekteptir ki Rum zenginlerinin parasıyla fukarasının arkasında taş taşımasıyla vücuda gelmiştir. +Adeta Rum zenginleri bu mektepleri yaptırmak için müsabakaya kalkışmışlardır. +Ol derecede ki zenginleri bile arkasıyla taş taşımıştır. +Bu mektebin yanında denize nazır ve Bandırma’nın en güzel en ferah-nak bir mevki’inde etrafı muntazam boyalı duvar ile çevrilmiş bir de kabristan vardır. +Kabristanın kapısı üzerinde Rumca olarak şu ibare yazılıdır: +Halbuki bizim müslümanların kabristanlarına bakarsanız o sefalete o harabiye ağlamamak mümkün olmaz. +Taşlar kırık dökük perişan. +Etrafında duvar namına hiçbir şeyler yok; köpekler girer hayvanlar girer… Ne bakan var ne de müteessir olan. +Yazıklar olsun bizim müslümanlığımıza! +Hayatımız zelil olduğu gibi mematımız da zillet içinde. +Dünyası bu kadar hakır ve perişan olan milletin ahiretinden de hayır umulmaz. +sında “Perama” nam köydedir. +Keza bu mektep de müsabaka Zihninizde tasavvur ettiğiniz bu mektepleri bizim bildiğimiz dört tarafı kerpiç tuğlasıyla yapılan köy mekteplerine benzetmeyin. +Bu mektepler binlerce lira ile vücuda gelmiştir. +Adeta birer darülfünundur. +Çünkü hıristiyanların bilhassa Rumların zenginleri; “Milletimize menfaatimiz hayrımız faidemiz dokunsun” diye yaşar ve çalışırlar. +İslam zenginlerinin selamet ve atisini nazar-ı i’tibara almayıp belki çocuklarının rahat ve müsterih bir sefahet hayatı geçirmesi arzusunda bulunurlar. +Bandırma’nın en güzel en yüksek bir mevki’inde katolik cizvitlerin mükemmel bir mektebi ile bir de kiliseleri vardır. +Beş altı İslam genci burada talebe sıfatıyla bulunuyorlar. +Keza protestanların da buna benzer bir müessesesi vardır. +Ey müslüman kardeşler! +Bu gayur çalışkan misyonerlerden olsun ibret alalım. +Vatanlarını memleketlerini terk edip din neşr etmek için lisanıyla ırkıyla mezhebiyle milletiyle münasebeti olmayan memleketlere tabur tabur geliyorlar; emellerine de muvaffak oluyorlar. +Bizim ise memleketimizde hala mektep denilmeye layık bir müessesemiz mevcud değil. +Mücahede yalnız kılıçla değildir. +Mücahedenin enva’ı vardır; can ile mücahede olduğu gibi para mal kalem men gafil olduğumuz için günden güne mahv olup bitiyoruz. +çalmış; gerek iktisadca gerek ilm ü irfanca bizi geçmişler. +Onların birer darülfünun gibi muhteşem mektepleri yanında bizim mekteplerimiz birer sefalet kulübesi gibi kalır. +Hükumete kalırsa işte hükumet bu kadar yapabiliyor. +Bütün efrad-ı millet işe sarılmalıdır ki; bu zilletten bu cehaletten kurtulalım. +Yoksa bu hal devam edemez. +Bu cedelgah-ı hayatta hak kuvvetlilerindir; zaifler mevki’lerini hayatlarını kavilere terk etmek mecburiyetindedirler. +Hıristiyan mekteplerini gördünüz. +Şimdi bir de bizim mektepleri nazar-ı tedkıkten geçirelim: +Mektep binasına haricden bakınca mektep olduğuna bin şahid lazım. +İçerisine girilince nazara bir levha-i sefalet arz-ı endam eder. +Herşeyimizde hayata karşı bir bıkkınlık bir çöküklük vardır. +Mektebin duvarları çökük muallimleri çökük. +Talebede bir neş’e-i hayat yok; sopa altında irfan tahsil ediyor. +Muallimler; “Ekmek parasını çıkarmak için bu çocukların derdine katlanıyor.” Şevk yok neş’e yok meslek yok ruh yok… Bandırma’ya tabi’ Manyas Nahiyesi’nin kadar köyü vardır. +Yalnız nahiye merkezinde bir rüşdiye mektebi var. +Öyle iken mektepte okutacak talebe bulunmuyormuş. +Bir zat ile bu hususda biraz görüştüm. +Kısmen doğru kısmen yanlış tuhaf tuhaf fikirler işittim. +Bunları rehberan-ı ümmetin nazargah-ı dikkatlerine arz etmeyi faideli görüyorum. +Zira biz halkın efkarına hiç ehemmiyet vermiyoruz… Vermediğimiz – Birader dedim. +Bu gidişle halimiz ne olacak? +Siz niçin kendinizi hiç düşünmüyorsunuz? +Herşeyi hükumetten beklemeyin. +Hükumet köylerde mekteb-i ibtidai yapmak için binlerce belki milyonlarca lira sarf etmek lazım. +Bu sebepten devletimizin hazinesi sarsılabilir. +Bak! +Şimdi muharebe halindeyiz; her gün yüz binlerce lira masraf oluyor. +Muharebe bitse de edilen masrafların acısı birçok seneler üzerimize yük kalacaktır. +Onun için; “Hükumet yaptırsın” diye bakarsanız senelerce cehalet içinde kalırsınız. +– Efendi. +Biz hem maarif vergisi verelim hem de mektepleri kendimiz yapalım; bu nasıl olur; hem zaten çok okuyup da ne olacak. +Çocuklarımız bir parça okuma yazma öğrendi mi elverir; fazlasını istemeyiz. +Çünkü işte okuyanları görüyoruz; hep ahlaksız oluyorlar. +Bunlar okuyup da fena adam olmaktan ise böyle kalmaları daha iyidir. +– Demek ki okuyan adam fena olur? +Öyle mi? +– Evet! +Öyle… İşte hükumetteki adamlara bakın! +Mesela: +Bir işin düşer derdini anlatmak için gidersin. +Ne derdini dinler ne işini yapar. +Bizim evladımız okuyup yazdıktan sonra onlar gibi olacağına hiç okumasın daha iyi. +Halkta mekteplere karşı bir muhabbet bir rabt-ı kalb yok. +Çünkü o fabrikanın çıkardığı ma’mulatı görüyor evladının öyle olmasını arzu etmek şöyle dursun öyle olmasından korkuyor. +O halde mahsulünü o fabrikaya nasıl verebilir? +Bizim mektep fabrikalarının ma’mulatı bu halde kaldıkça halk da mahsullerini bu fabrikalara getirmekten imtina’da devam edip gidecektir. +Onun için herşeyden evvel biz bu fabrikaları ıslah edelim; ahlaklı mütedeyyin ma’mulat çıkaralım. +Halk onu ondaki meziyeti görsün; bakınız o vakit nasıl herkes mahsulünü getirecek fabrikalara verecek fabrika bulamazsa kendileri yapmaya mecbur olacaklardır. +Ümmetin geri kalması cehalette yuvarlanması günahının nısfı halka aid ise nısfı da rehberlere aiddir. +Yunanistan’la müzakerat son harbin tesviye-i netayicinde ristan sulhünün akdi ile bitmiş oldu. +Şu sahife Osmanlı menafi’i ve haysiyeti nokta-i nazarından Edirne’nin istirdadından evvelki hale nisbetle parlak bir şekil aldı. +Yar ve ağyar Osmanlı rical-i devletinin bu münasebetle ibraz etmiş oldukları maharet ve yararlığı müttefikan takdir ve i’tiraf ediyorlar. +Hülasaten diyebiliriz ki; Bulgaristan’dan ne mümkün şimdiye kadar ecnebi tabiiyetinde bulunan müslümanların hiç birinin de nail ve haiz olamadıkları hukuk ve imtiyazat müslümanlar arasındaki alaka nokta-i nazarından yeni ve ez-her-cihet şayeste-i şükran bir devir açıyor. +Şimdi Osmanlılık için en mühim mes’ele Yunanistan ile aramızda devam eden müzakerat-ı sulhiyyenin hangi esasat üzerine yürütüldüğüdür. +Aralıkta yek diğerine tamamen zıd tan’ın taht-ı işgalinde bulunan yerlerin mukadderatı taayyün etmiş; gerek Makedonya gerek Adalar hakkında kararlar verilmiş; devam eden müzakerat esnasında bunlara aid hiçbir mübahase açılmamalı imiş; müzakerat yalnız teferruat üzerinde devam etmeli imiş; yani mezkur yerlerin bir kere Osmanlılık temellük ve tasarrufundan çıkmış olduğunu farz ederek yalnız iki devlet arasında teessüs edecek münasebat-ı atiyyenin teferruatını ta’yin ile tevaggul olunmalı imiş! +Yunaniler için son derece elverişli olan mes’eleyi esas i’tibarıyla hallederek sırf cüz’iyat ve teferruat vadisine dökülen şu nokta-i nazarın te’yidi için Yunanistan hükumeti evvela Londra Konferansı’na saniyen Bükreş Konferansı’na istinad etmek istiyorlar. +Londra Konferansı’nın mukarreratı ile el-yevm Yunan taht-ı işgalinde bulunan Adalar’ın mukadderat-ı atiyyesini ta’yin hakkı Düvel-i Muazzama’ya teslim edilmiş imiş! +Binaenaleyh Devlet-i Osmaniyye de el-yevm şu mes’eleyi mevzu’-ı müzakere edemez ve Adalar’dan sarf-ı nazar ederek müzakerata devam etmekle büyük devletlerin karar-ı kat’ilerine muntazır bulunmalı imiş! +Makedonya’ya gelince; şu kıt’anın da mukadderatı Bükreş Konferansı ile taayyün etmiş imiş! +Bükreş Konferansı el-yevm Makedonya sahasında Yunanistan’ın taht-ı işgalinde bulunan bütün yerlerin Yunanistan’a aidiyetini kabul ve teslim etmiş imiş! +Binaenaleyh şu mes’ele de Devlet-i Osmaniyye ile Yunanistan arasında devam etmekte olan müzakerat esnasında mevzu’-ı müzakere olamazmış! +Yunanistan hükumetince iltizam edilen şu iki nokta-i nazarın ne kadar çürük olduğu kendi kendisince aşikardır. +Londra Konferansı’nı en evvel bozan yine Yunanistan başta olarak Balkan Düvel-i Müttefikası oldu. +Bu konferansın vermiş olduğu kararların kaffesi evvela mezkur ittifakın bozulması; saniyen Balkan Devletleri arasına konferansdan sonra düşmüş olan muharebe; salisen Bükreş Konferansı’nın vermiş olduğu kararlar ile tamamen altüst oldu. +Bütün şu vak’alar Londra Sulh Konferansı’nı keen-lem-yekün bir hale getirdi. +Trakya mes’elesi de şu hakıkati baliğan ma-belağ isbat etti. +Filhakıka şu mes’ele münasebeti ile Düvel-i Muazzama Londra Konferansı’nı bahane ittihaz ederek müdahale etmek istedi hatta bu yolda Babıali’ye müşterek bir nota da takdim etti ise de Babıali yukarıda serd edilen mutalaat ve mülahazata ibtinaen gerek müdahale ve notayı red gerek kendisinin Bulgaristan’la harekat ve ef’alinde serbest olduğunu beyan ve kabul ettirdi. +Binaenaleyh büyük devletler bile kavlen ve fi’ilen Londra Sulh Konferansı’nın keen-lem-yekün olduğunu kabul etmiş oldular. +Yunanistan Devleti’nin bugün herkesçe metruk ve mensi olan böyle çürük bir esas üzerine istinad etmek istemesi kendi vaz’iyetinin pek mütezelzil olduğunu isbat etmekten başka bir netice vermez. +Bundan maada: +Devlet-i Osmaniyye Adalar’ın mukadderat-ı atiyyesini büyük devletlerin mukarreratına tevdi’ ederken bile hukuk ve menafi’ini te’min edecek bazı kuyud-ı ihtiraziyye dermiyan eylemişti. +Şu kuyud ve şeraitle Adalar’ın Yunanistan elinde kalmasına hiçbir vech ile razi olamayacağını zımnen beyan eylemişti. +Filhakıka Adalar mes’elesi o kadar mühim ve Osmanlılığın atisi için o kadar vahimdir ki; bu mes’eleyi böylece ceffe’l-kalem başkalarının keyf ve idaresine bırakamazdı. +Sevahil-i Bahr-ı Sefid’e yakın büyük adaların mukadderatı Anadolu-yı Garbi’nin mukadderatı ile merbut ve tev’emdir. +Bunları yek diğerinden ayırmak kabil değildir. +Bu gibi adaları başkasının elinde bırakmak Anadolu-yı Garbi’yi yeni bir Makedonya şekline de bilakis Londra Konferansı’nın keen-lem-yekün olduğunu Adalar mes’elesini de idhal-i müzakerat ederek doğrudan doğruya Yunanistan’la halletmek hakkına malik olduğunu Bükreş Konferansı’na gelince şu konferansın da vermiş olduğu mukarrerat hakkında Yunanistan hükumeti tarafından yürütülen mutalaatın tamamen çürük olduğu aşikardır. +Biz Bükreş Konferansı’na iştirak etmedik onun mukarreratını şu konferansa sokmamayı bir maharet-i siyasiyye addetti. +Binaenaleyh bizce mechul olan mukarreratı tasdik ve imzamıza makrun olmayan şu konferans da Osmanlılık nokta-i nazarından keen-lem-yekündür. +Bükreş’de ictima’ edenler tarafımızdan hiçbir vekalet-nameyi haiz olmadıklarından mülkümüz hakkında da hiçbir karar vermek hakkını haiz olamazdılar. +Böyle bir harekette bulunmakla onlar fuzuli ve binaenaleyh bizce hiçbir hükmü olmayan bir iş yapmış olduklarını göstermişlerdir. +Aynı Bükreş Konferansı Şarkı Trakya’nın da Bulgaristan’a aidiyetini taht-ı karara almıştı. +Ne oldu? +Şarkı Trakya Bulgaristan’ın elinde kaldı mı? +Bu konferansı imzalamış olan Romanya kralının Osmanlı ordusu Edirne’ye doğru yürürken küstahane savurmuş olduğu tehdidler hangi neticeyi bahş eyleyebildi? +Evet! +Bu gibi indi keyfi mahiyet i’tibarıyla sırf gasb ve garetten ibaret olan kararlar yalnız kuvve-i te’yidiyye üzerine Balkan ittifakı bakı Osmanlı kuvveti evvelki gibi perişan zaif ve natüvan bir halde bulunsaydı –gasb ü garete karşı Fakat bi-hamdillah ki bugün Yunanistan gasb ü garetini te’yid edebilecek vesaitten mahrumdur. +Allah bizi ikaz için cezalandırdı ise de İslamiyet’in bu kadar hor ve zelil olmasına da bilahare razı olmadı. +Düşmanlarımızın arasına ilkayı tefrika bizi de ittihad azm ü sebata sevk eyledi. +Bugün fazl-ı ilahi ile hal ve vaz’iyet tamamen başkadır. +Kuvvetimiz Yunanistan’ınkine kat kat faik olduğu gibi şu hükumetle aramızda kararlaşmış imzalanmış hiçbir şey de yoktur. +Hal-i harb ta’til edilmiş ise de bakıdir. +Bulgaristan’la Edirne’ye doğru yürüdüğümüz esnada vaz’iyetimiz ne idiyse bugün de Yunanistan’la odur. +Ne Londra Konferansı ne de Bükreş Konferansı bizim serbesti-i harekatımızı tahdid edemez. +Yunanistan kadar biz de muharebeyi arzu etmiyoruz; fakat kendisini ezebilecek bir kuvvete malik olduğumuz halde de Adalar ve Makedonya gibi mesailin müzakere ve menafi’-i Osmaniyyeye muvafık bir surette hallettirmek hakkından da bizi hiçbir mülahaza ve mutalaa vazgeçiremez. +Binaenaleyh Yunanistan hükumeti hakıkaten sulhun akdini istiyorsa muharebenin teceddüdünü arzu etmiyorsa çürük esasata ye’nin nikat-ı nazarını kabul ederek Adalar ve Makedonya mesailini idhal-i daire-i müzakerat eylemekle mes’elenin halli çaresini tehyi’e eylemelidir. +MUAHEDE-I SULHİYYE METNI Osmanlı ve Bulgar murahhasları arasında imza edilen muahede-i sulhiyye metninin suret-i matbuası tercümesidir: +Londra Muahedesi’nin akdinden beri cereyan eden hadisatın tevlid ettiği ahvali bir esas-ı metine müsteniden ve dostane bir surette halletmek ve milletlerinin selameti ve dostiyi te’sis eylemek arzusuyla hareket eden zat-ı şevket-simat-ı padişahi ile haşmetli Bulgaristan kralı bu muahedeyi akde karar vermiş ve bu babda murahhasları olarak: +Zat-ı şevket-simat-ı padişahi namına: +Dahiliye Nazırı devletli Tal’at Bey Bahriye Nazırı devletli Mahmud Paşa Şura-yı Devlet Reisi devletli Halil Bey; Bulgaristan kralı namına: +Nazır-ı sabık Ceneral Savof cenabları Nazır-ı sabık Mösyö Naçoviç cenabları Murahhas Elçi Mösyö Toşef cenabları oldukları salahıyet-i kamileyi tebliğ ve tebellüğ eyledikten sonra mevadd-ı atiyyede i’tilaf eylemişlerdir: +Sen İvan Manastırı’nın cenubunda Rezavaya nehrinin munsabbından bed’ eder Kamilağa köyünün garbında Pirogu ve Deliva Nehirleri’yle telakı ettiği noktaya kadar mezkur nehri ta’kıb ve munsab ile yukarıda zikr edilen mahall-i telakı arasında Rezavaya nehri evvela cenub-ı garbiye tevcih ve Plaka’yı Türkiye’de bırakarak bir dirsek teşkil ve ba’dehu evvela şimal-i garbiye ve sonra cenub-ı garbiye teveccüh eder; Madzura ve Pirgoplo karyeleri Osmanlı arazisinde kalır. +Rezavaya nehri Pirgoplo’dan i’tibaren takriben beş kilometre kadar cenub istikametini ta’kıb eyledikten sonra şimal-i garbiye doğru bir dirsek teşkil ve ba’dehu şimale doğru hafif bir inhına peyda ederek garbi istikametçe temadi eyler. +Bu kısımda Likodi Kladara Bulgar arazisinde Çıknıgori Mavrodyo ve Lafva karyeleri Türkiye’ye kalmaktadır. +Ba’dehu hudud yine Rezavaya nehrini ta’kıb ve Torfu çiftliğini Bulgaristan’a terk ederek cenub-ı şarkıye teveccüh eder ve Radoslavos karyesini Osmanlı toprağında bırakarak mezkur karyenin takriben sekiz yüz metre cenubundan garba doğru bir inhına yapar ve Kamilağa [Kamila] köyünü Osmanlı arazisinde bırakarak mezkur karyenin takriben dört yüz metre garbında ve Rezavaya ile Pirogu ve Deliva nehirleri’nin telakı ettikleri bir noktaya vasıl olur. +Hatt-ı hudud Pirog ve Deliva nehirlerinin mahall-i telakısinden nehir boyunca imtidad ederek ve Paspala Kandilcik Deli karyelerini Türkiye’ye bırakarak Soğuksu’nun şarkında nihayet bulur. +Bu son karye Türkiye’ye Şeveligü karyesi ise Bulgaristan’a kalmaktadır. +Hatt-ı hudud Soğuksu ile Şeveligü arasından ba’de’lmürur şimal-i garbi istikametinde rakımları üzerinden geçen tepeyi ta’kıb edecek ve rakımının ötesinde Çağlayık Çayırlık karyesini Osmanlı arazisinde bırakarak ve mezkur karyeyi üç kilometre şark ve şimalinden çevirerek Golema deresine vasıl olur. +Hudud Golema deresini takriben iki kilometre kadar ta’kıb ve aynı derenin Karabanlar Karabağlar’ın cenubundan gelen diğer kolu ile mülakı olduğu noktaya vasıl olur. +Bu nokta-i telakıden i’tibaren hatt-ı hudud Türkalanlı’dan gelen nehrin şimalindeki tepelere geçerek eski Osmanlı–Bulgar hududunda nihayet bulur. +Yeni hat ile eski hatt-ı hududun mülakı oldukları nokta; Türkalanlı’nın kilometre şarkında ve eski Osmanlı–Bulgar hududunun Aygırıyol istikametinde şimale doğru bir dirsek teşkil eylediği mahaldedir. +Hudud bu noktadan i’tibaren Tunca’nın garbında ve Dervişka-Mog [Derviştepe] karyesinin şimalinde vaki’ Balabanbaşı’ya kadar tamamen eski hatt-ı hududu ta’kıb eder. +Yeni hatt-ı hudud Balabanbaşı civarında eski hududdan ayrılarak hatt-ı müstakım istikametinde Değirmendere’ye Dervişka-Mog karyesi kilisesinde iki kilometre mesafede bulunmaktadır. +Hudud Dervişka-Mog karyesini Osmanlı toprağında bıraktıktan sonra Bulgar Lefke karyesine kadar Değirmendere mecrasını ta’kıb eder ve mezkur karyeyi Bulgaristan’a bırakır. +Hatt-ı hudud Bulgar Lefke’nin şark ve cenub kenarından ru teveccüh etmekte ve Müslim Lefke Dimitriköy karyelerini Osmanlı arazisinde bırakarak Büyük Dere ile Demirhan Dere arasındaki suların hatt-ı inkısamını ta’kıben Meriç’in Mustafapaşa’nın şarkında şimale doğru teşkil eylediği dirseğinin en şimali noktasına vasıl olmaktadır. +Hudud Değirmen’e kadar Meriç dirseğinin garb kısmını ta’kıb ile oradan hatt-ı müstakım istikametinde olarak şimendüfer köprüsünün şimalinde vaki’ Çirmen Dere’ye vasıl olur. +Çirmen Dere: +Çirmen karyesinin üç kilometre şarkında Meriç’e akan deredir. +Ba’dehu hudud şimalden Çirmen’i çevirerek Tazıtepesi’ne gider. +Hudud Çirmen’i Türkiye’ye bırakır ve Çirmen Dere mecrasını ta’kıb ederek Çirmen’in şimal-i garbisinde şimendüfer hattını kat’ eder ve daima aynı nehri ta’kıb ederek Tazıtepesi’ne çıkar . +Hatt-ı hududun Çirmen’in şimal-i garbisinde şimendüfer hattını kat’ ettiği nokta Çirmen karyesinden beş kilometre ve Mustafapaşa Köprüsü’nün garb kısmından metre mesafededir. +Hudud Tazıtepesi’nin en mürtefi’ noktasını Osmanlı arazisinde bıraktıktan sonra bu noktadan i’tibaren Osmanlı arazisinde kalan Yaylacık Gölcük karyelerinden geçerek Arda ve Meriç nehirlerinin hatt-ı inkısamını ta’kıb eylemektedir. +Gölcük’ten i’tibaren hudud rakımından mürur eder ve ba’dehu rakımına iner ve bu rakımdan i’tibaren cenub istikametinde hemen de hatt-ı müstakım şeklinde Arda’ya teveccüh eyler. +Bu hatt-ı müstakım Osmanlı arazisinde kalan Bektaşlı’nın bir kilometre garbından mürur eder. +Hatt-ı hudud Arda’da rakımına vasıl olduktan sonra şarka doğru Arda’nın sağ sahilini ta’kıben Çıngırlı karyesinin bir kilometre cenubunda bulunan değirmene vasıl olur ve bu değirmenden i’tibaren Gaydahor Dere’nin şarkında bulunan nehirlerin hatt-ı inkısamını ta’kıb eder. +Gaydahor karyesinin bir kilometre şarkından mürur ve Dranişbe karyesini Bulgaristan’a bırakarak ve mezkur karyenin takriben bir kilometre kadar şarkından geçerek Penepo[?] karyesinin bir kilometre cenubunda vaki’ Ateren Dere’ye iner; oradan cenub-ı garbi istikametinde en kısa tarik ile Akalan ve Kaylıklıköy arasında akan derenin munsabbına doğru gider ve Kızıldeli’ye inmek üzere mezkur suyun yatağını ta’kıb eder. +Hudud bu dereden i’tibaren Gökçepınar’ı Bulgaristan’a bırakarak Kızıldeli Dere’ye geçer ve oradan Mandriçe’nin dört kilometre cenubunda ve Soğanlık-ı Bala’nın üç kilometre şarkında bulunan noktadan cenuba ayrılan dere yatağını ta’kıben aynı derenin munsabbına gider. +Ba’dehu en kısa tarikla Mandıra Deresi’ne iner ve Mandriçe’nin garbında Meriç’e mülakı olmak üzere menba’ından i’tibaren Mandıra Deresi’ni ta’kıb eder. +Bu kısımda Kırantu karyesi Bulgaristan’a ve Başkilise Ahıryanpınar ve Mandıra karyeleri Türkiye’ye kalmaktadır. +Bu noktadan i’tibaren hudud Kaldırgöz karyesinin iki buçuk kilometre cenubunda iki kola ayrıldığı noktaya kadar Meriç nehri yatağını ta’kıb eder; oradan Bahr-ı Sefid’e müntehi olmak üzere Ferecik’in yakınından geçen sağ kol yatağını ta’kıb eder. +Bu kısımda Aksu bataklığı Keneli ve Kazıklı Gölleri Türkiye’ye Tuzla Drama Gölleri Bulgaristan’a kalmaktadır. +on gün sonra taraf-ı diğere aid arazide bulunan tarafeyn-i akıdeyn orduları arazi-i mezkureyi tahliye ve on beş gün zarfında taraf-ı diğer me’murlarına teslime şitab edeceklerdir. +Şurası da mu’telefün-fihdir ki; devleteyn-i müşarun-ileyhima da ordularını terhis eyleyeceklerdir. +Tarafeyn-i akıdeyn arasında işbu muahedenin imzasından şimendüfer muamelatı derhal teessüs edecektir. +İşbu muahedenin bütün Bulgaristan arazisinde tatbik edilecektir. +kişafını te’min etmek maksadıyla tarafeyn-i akıdeyn işbu muahedenin imzasından sonra ve yevm-i mezkurdan i’tibaren bir sene zarfında - Şubat tarihinde mün’akıd Seyr-i Sefain ve Ticaret Mukavelenamesi’nin mevki’-i icraya vaz’ı ile mahsulat-ı sınaiyye ziraiyye ve saire hakkında diğer devletlere karşı mevcud taahhüdatla kabil-i te’lif bil-cümle teshilat-ı rüsumiyyenin iraesini taahhüd ve kabul eyler. +Teşrinisani Kanunievvel tarihli Konsolosluk Beyannamesi dahi aynı müddet zarfında mevki’-i icraya vaz’ olunacaktır. +Maamafih tarafeyn-i akıdeyn diğer devlet konsolos me’murlarının kabul edildikleri mahallerde ceneral konsolosluk konsolos vekilliği te’sisine salahiyetdardır. +Bundan başka tarafeyn-i akıdeyn bir ticaret mukavelesi mak üzere mümkün olduğu kadar kısa bir müddet zarfında muhtelit komisyonlar teşkilini taahhüd ederler. +Üsera ve mevkufin-i harbiyye muahede-i hazıranın imzalandığı günden i’tibaren nihayet bir ay zarfında ve mümkün olduğu takdirde daha evvel mübadele olunacaktır. +Bu mübadele muamelesi tarafeynden ta’yin olunacak me’murin-i mahsusanın nezareti tahtında icra edilecektir. +Üsera ve mevkufinin masarıf-ı iaşeleri üsera-yı mezkurenin nezdinde bulundukları hükumetlere mahmuldür. +Maamafih hükumat-ı mezkure tarafından te’diye edilen zabitan maaşatı zabitanın mensub oldukları hükumet tarafından te’diye edilecektir. +Muhasamata iştirak eden veyahud muahede-i hazıradan mukaddem tahaddüs eyleyen vakayi’-i siyasiyyede medhaldar bulunan eşhasa tarafeyn-i akıdeynce bila-istisna afv-ı umumi bahş olunmuştur. +Terk edilen arazi ahalisi de oralarda hadis olan vakayi’-i siyasiyye hususunda afv-ı umumi ahkamından aynı suretle Arazi-i mezkurenin Bulgaristan tarafından işgal olunacağı esnada teessüs edecek olan hükumat-ı kanuniyye tarafından ahaliye karşı ta’yin ve i’lan olunacağı vechile işbu afv-ı umumi ahkamından istifade mühleti tarih-i i’landan Hükumet-i Osmaniyye tarafından Bulgaristan Krallığı’na terk edilen arazi ahali-i asliyyesi Bulgar tebeası idadına dahil olacaklardır. +Bulgar tabiiyetine geçen işbu ahali-i asliyye dört sene zarfında Bulgar hükumet-i mahalliyyesine ale’l-ade bir beyanname vermek ve hükumet-i Osmaniyye konsolosluklarına kayd edilmek suretiyle oldukları yerde Osmanlı tabiiyetini Bu beyanname memalik-i ecnebiyyede Bulgar konsoloshanelerinden birine verilecek ve Osmanlı şehbenderlikleri tarafından kayıd ve tahrir olunacaklardır. +İhtiyar-ı tabiiyet hakkı şahsa münhasır olup hükumet-i seniyye için bir mecburiyeti mutazammın değildir. +El-yevm sabi bulunanlar sinn-i rüşde vusullerinden i’tibaren dört sene zarfında ihtiyar-ı tabiiyet etmek hakkını haiz bulunacaklardır. +Terk edilen arazideki Bulgar tebeası halini iktisab eden ahali-i İslamiyye bu mühlet zarfında hiçbir hizmet-i askeriyyeye tabi’ tutulmayacak ve hiçbir harb vergisi vermeyeceklerdir. +nihayet salifü’l-arz dört sene zarfında arazi-i metrukeyi terk edecek ve emval-i menkulelerini ihracat rüsumuna tabi’ olmayarak beraber götürmekte salahiyetdar bulunacaklardır. +Maamafih şehir dahil veya haricindeki emlakleri muhafaza etmek veya eşhas-ı saliseye idare ettirmek hakkını da haiz olacaklardır. +Bulgar arazisinde Bulgar tebeasından bulunan müslümanlar aslen Bulgar olan tebeanın haiz bulunduğu umum hukuk-ı medeniyye ve siyasiyyeye malik olacaklardır. +Hürriyet-i vicdan hürriyet ve merasim-i diniyye hususunda tamamıyla serbest bulunacaklardır; adat-ı İslamiyyeye hakkıyla riayetkar bulunulacaktır. +Nam-ı hümayunun sıfat-ı Hilafet’e izafeten esna-yı ibadatta yad ve tezkarına kema-fi’s-sabık devam olunacaktır. +Hal-i hazırda müesses bulunan ve ileride te’sis edilecek olan cemaat-i İslamiyye ve cemaat-i İslamiyyenin silsile-i meratibi imtiyazatı mer’i ve mu’teber olacak ve bu cemaat bila-müdahale rüesa-yı mezhebiyyenin taht-ı idaresinde olacaktır. +Türkiye’deki Bulgar cemaati Memalik-i Osmaniyye’de bulunan sair cemaat-i Hristiyaniyyenin haiz olduğu hukuk-ı hazıradan istifade edecektir. +Osmanlı tebeasından olan Bulgarlar emval-i menkule ve gayr-i menkulelerini muhafaza edecek ve hukuk-ı şahsiyye ve mülkiyyelerinden müstefid olmak hususunda bir guna müşkilata duçar edilmeyeceklerdir. +Vakayi’-i ahirede vatanlarını terk ederek firar edenler nihayet iki sene zarfında memleketlerine avdet edebileceklerdir. +tesebe ile salahiyetdar me’murin-i Osmaniyye tarafından delil-i selbi-i kanuni hadis olmadıkça mu’teber addolunacak ve nakz edilemeyecektir. +Metruk arazideki hakk-ı tasarruf-ı emlak şehir dahil veya haricinde bulunan emval-i gayr-i menkule hakkındaki kavanin-i Osmaniyye ahkamı dairesinde bila-tahdid mu’teber olacaktır. +Arazi-i mezkuredeki emval-i menkule ve gayr-i menkule ashabı muvakkat veya daimi bir surette Bulgaristan haricine nakl-i mekan etseler dahi hukuk-ı mülkiyyetlerinden müstefid olacaklardır. +Ashab-ı emlak mülklerini icar ve iltizam veya şahs-ı salis vasıtasıyla idare edebileceklerdir. +Arazi-i metrukedeki müstesna mülhaka icareteynli mukataalı ve icare-i vahideli evkaf ile a’şar-ı vakfiyye kavanin-i hazıra-i Osmaniyyenin müfadı mucebince mu’teber kalacak ve merci’-i aidi tarafından idare olunacaklardır. +Kıymetlerine muadil tazminat peşinen verilmedikçe tabi’ oldukları Müessesat-ı diniyye ve hayriyye-i Osmaniyyenin arazi-i metrukedeki hasılat-ı vakfiyye üzerinde icare-i vahide ve mukataa ve suver-i saire bedel-i misl a’şar-ı vakfiyye ...ilh. +namıyla olan hukuku ve kezalik bina halinde olan veya olmayan evkaf üzerindeki hukuk-ı sairesi masun ve mahfuz bulunacaktır. +Zat-ı hazret-i padişahi ile Hanedan-ı Osmani a’zasının emlak-i hususiyyeleri bakı ve masun kalacaklardır. +Zat-ı hazret-i padişahi ve Hanedan-ı Osmani a’zası emlak-i hususiyyelerini vekil-i murahhasları vasıtasıyla icar ve iltizam suretiyle Devlete aid olan emlak-i hususiyye-i emiriyye hakkında dahi aynı ahkam ma’mulün-bih olacaktır. +Bey’ ve ferağ vuku’unda şerait-i mütesaviye dahilinde Bulgar tebeası hakk-ı rüchanı haiz bulunacaktır. +Tarafeyn-i akıdeyn vilayattaki me’murlarına kabristanlar ve ale’l-husus meydan-ı harbde terk-i hayat eden asakirin makberlerine lazime-i hürmeti ifa ettirmek için icab eden evamiri vermeyi taahhüd ederler. +Me’murin-i hükumet muharebede telef olup ecnebi toprağında medfun bulunan asakirin bakaya-yı ızamını nakl etmek teşebbüsünde bulunan ebeveyn ve eviddaya mümanaat etmeyeceklerdir. +Devleteyn-i akıdeyn tebeası her iki tarafa aid arazide evvelce olduğu vechile ikamet edebilecekleri gibi oradan mürur etmek hak ve salahiyetini de haiz bulunacaklardır. +Bulgaristan hükumet-i kraliyyesi kendisine terk edilen arazi dahilinde bulunup da imtiyazı Rumeli Demiryolu Şirketi’ne aid bulunan hat aksamı için hükumet-i seniyyenin mezkur şirkete karşı haiz bulunduğu hukukta ifasına mecbur olduğu taahhüdatta hükumet-i seniyye makamına kaim olmaktadır. +Bulgaristan hükumeti şirkete aid olup da muharebe esnasında musadere eylediği mevadd-ı müteharrike ile eşya-yı saireyi bila-te’hir iade eylemeyi taahhüd eder. +cü ve Onaltıncı Maddeleri’nin tefsir ve tatbikinden dolayı tahaddüs etmesi melhuz bulunan niza’ ve ihtilafat metn-i muahedeye merbut Üçüncü Lahıka mucebince Lahey Sulh Mahkemesi’nde hakem usulüyle hall ü fasl olunacaktır. +Birinci Lahıka’yı teşkil eden hududa müteallik protokol müftilere aid i’tilafname İkinci Lahıka Hakem Mukavelenamesi Üçüncü Lahıka Meriç Nehri’yle demiryolundan bahis bulunan protokol Dördüncü Lahıka Onuncu Madde’ye aid olup da Beşinci Lahıka’yı teşkil eden beyanname merbut bulundukları işbu muahedenamenin bir kısm-ı la-yenfekkini teşkil ederler. +Londra Protokolü’nde hükumet-i seniyye ile Bulgaristan’a müteallik bulunan ahkam baladaki mevad mucebince hükümden sakıt olmamış veya ta’dil edilmemiş ise mer’i ve mu’teber addedilecektir. +olacaktır. +Muamele-i tasdikıyye tarih-i imzadan i’tibaren on beş gün zarfında ifa ve ikmal edilecektir. +Tarafeyn murahhasları balada mezkur mevad ve ahkamı tasdik ve muahede zirini tahtim ve imza eylemişlerdir. +hinde İstanbul’da nüshateyn olarak tanzim edilmiştir. +hafta derc olunacaktır. +Ne ıttırad-ı müebbed! +Ne muntazam hareket! +Ya ellerindeki bernamec etseniz dikkat Bir incelikle mesaiye münkasemdir ki: +Ne inceliktir o kabil değildir idraki. +Görülmüyor birinin istirahat eylediği... +Onun tevakkufu zira bütün bir aileyi Dakıkasında perişan eder ezer bitirir. +Demek ki: +İstese bir zerre bin cihan devirir! +Fakat o zerre için nerdedir atalete meyl! +Bakın durur mu Süreyya bakın durur mu Süheyl? +Görüp Süheyl’ini Şi’ra da her zaman çalışır; Bakar uzaktaki Ayyuk’a Ferkadan çalışır. +Kararı yok hele Ramih’le A’zel’in bir an. +Hülasa his ile yahud nazarla farkolunan Nücum-i na-mütenahi bütün çalışmakta; Sükun tasavvuru kabil mi bu’d-i mutlakta? +Bu mevkibin gece gündüz koşan bu kafilenin Mürettebatı birer saltanatlı ailenin Reis-i daimidir. +Vakıa bu aileler Görünmüyor bütün eb’adı yoklasak yer yer; Fakat delalet-i nuruyle gezseniz ilmin Vücudu anlaşılır her adımda bin necmin! +Bu ailat-ı semaviyye ittihad ederek Doğar ki sine-i minada bir kabile gerek _________________ Serir-i şanı gerek zatı daima mestur Kalan reisine münkad olup sürekli vakur Fakat sevimli bir aheng-i tam-ı vahdetle Çalışmadan geri durmaz o muhteşem kütle. +Bu kütle işte bizim kainatımızdır ki: +– Kuşatmasıyle beraber nazarda eflaki– Hududu çevriliyor kehkeşan nitakıyle. +Geçin nücumu... +Sehabiyyeler de hakkıyle Tekamül etmek için uğraşır döner; didinir Birer kabile birer kainat-ı vasi’dir. +Bu kainat-ı semaviyyenin –ki bir takımı Deminki aile şeklindedir– kalan kısmı Henüz meşime-i hilkatte saklı efrada Hayat vermek için muttasıl çalışmakta. +Nedir ki saha-i kudret denen bu zıll-i medid? +Ziya adımları hatta mesahadan nevmid! +Nedir nizam-ı mesai bu küll-i sa’ide? +Nedir ki sevk ediyor hiç dağıtmadan ebede? +Bu bi-nihaye avalim idaresiz yürümez... +Fakat idare için hangi noktadadır merkez? +Nedir ki mevki’i eb’ada sığmayan bu yığın Harim-i hikmet-i eşyaya hiç sokulmamalı: +O bir cihan-ı muamma ki büsbütün kapalı! +Mehmed Akif RUH-I İNSAN Yunan Felsefesi o büyük azameti ile beraber bir felsefe-i kelamiyyedir ki edille-i hissiyye ile idrak asrının ye’nin akval ve berahinini ruh bahsinin silsile-i tarihiyyesini Yunan feylesoflarının bazıları ruhu buhar bazıları hararet bazıları esir addederlerdi. +Milad-ı İsa’dan sene mukaddem yaşayan Feylesof Tales ruhu “üss-i harekat” sayardı. +Feylesof Pitagoras’ın hem-fikirleri ruhun kendi kendine hareket eden bir alet olduğu i’tikadında idiler. +Eflatun ise iki ruhun mevcudiyetini tasdik ederdi. +Bunlardan birisi “ruh-ı akıledir” ki makarrı dimağdır ve bu ruh muhalleddir. +İkincisi gayr-i akil ve gayr-i muhalleddir ki iki kısma münkasemdır: +Ruh-ı gadabi ki makarrı göğüs ruh-ı şehvani ki makarrı karındır. +Aristo ise ruhu “kasri bir kuvvet ile yaşayan bir cism-i tabiinin aslı ve suret-i tabi’iyyesidir” diye tahdid ederdi. +Mecmu’-ı cismin enhasında üç ruhun bulunduğunu ve bunların ruh-ı gaziyye ruh-ı hayvaniyye ruh-ı akıle olduğunu söylerdi. +Meşhur İslam feylesofu Ebulvelid bin Rüşd bu taksim-i müsellesi kabul ettiğinden mezkur mezhep on yedinci asırda yetişen Feylesof Bacon neşr-i efkar edinceye kadar revac buldu. +Bakon bu üç ruhdan ruh-ı gaziyyeyi hazf edip diğerlerini bırakmıştır. +Feylesof Descartes dahi ruh-ı hayvaniyi hazf ederek ruh-ı akıleyi ibka etti ve ruhu cisimden tefrik cevher addederdi. +Onun fikrince bu cevherin en büyük hassiyeti fikirdir ki cemi’ aranın meşeidir. +Cisim de ehass-ı sıfatı temeddüd olan bir cevherdir. +Suret ve hareket ise cismin ahvalindendir. +Bu iki cevher birbirinden tamamıyla müteferriktir. +Birincisi tecezzi ve inkısamı kabul etmez. +Eczasında adem-i tecanüs de yoktur. +İkinci cevher ise inkısam tecezzi ve teğayyürü kabul eder. +Ruh ile cisim ayrı şeyler olduklarından şüphesiz akıbetleri bir değildir. +Cisim fena bulur ruh Bu mezheb-i felsefenin tarafdaranı cisim ile ruhu birbirine bağlayan bir rabıta aramak lüzumunu hissettiler. +Çünkü muhtelif tabiatlarda yaratılan bu cevherlerin ittihadı aralarında bir hatt-ı ittisalin mevcudiyetini gösteriyor. +İşte bu tarz-ı tefekkürden üç rey teşe’ub etmiştir: +Feylesof Malebranche diyor ki: +Ruh ile ceset arasında kat’iyyen bir ittisal yoktur. +Fakat her birinin hareketi diğerinin hareketine mukabil olarak yaratılmıştır. +Hiç birinin hareketi diğerinin hareketini intac etmiyor. +Böylece Halık icad ettiği kavanin ve nevamis ile hem cismi tahrik ediyor hem ruhun infi’alatına hükümran oluyor yahut ruhda bir takım kat Feylesof Leipniz Malebranche’a muhalefet ederek başka bir tarika sapmıştır. +Ruh ile ceset birbirinden ayrıdır. +Birinin diğerinde ona mukabil bir hareket veya sükun icad ediyor. +Feylesof fikrini şu misal ile teyid etmeye çalışıyor: +Zenberekleri bir anda dolduran ve bir vakitde tedvir edilen iki saatin harekat ve sekenatı birbirine mütevafıktır; fakat aletler muhtelif ve müteferriktir. +Feylesof Godart diğer bir reyde bulunuyor: +“Ruh ile ceset arasında ne ruh ve ne ceset olan bir şey var. +Bunun vazifesi ruh ile cesedi tevhid ve yekdiğerinin teessürlerini kabul etmek isti’dadına malik etmektir. +Pascal ise ruh ile cismin ittisali mes’elesinin na-kabil-i idrak olduğunu söylemiştir. +Çünkü insan o mahluk-ı hayret-engiz cisminin ve ruhunun ne olduğunu idrak etmekten acizdir. +Onun için bunların arasındaki ittisali havsalası almaz. +On sekizinci asırda revac bulan bütün bu efkar; asr-ı hazır müdekkiklerini ikna’ edemez. +Çünkü hissi bir kuvve-i te’yidiyeden mahrumdur. +Bu sözlerin vahiliğine en büyük delil feylesofların ihtilafıdır. +İhtilafa göğüs açan bir mes’ele şüphesiz bir akıde olarak telakkı edilemez. +Hususiyle asr-ı hazırda herkes edille-i hissiyye istiyor. +Bizim bütün bu akvali arz etmekten maksadımız ise kari’lerimize ruh hakkındaki i’tikadatın ufak bir tarihçesini arz etmektir. +Ruhun aslını taharri etmek en büyük ve mühim mes’elelerdendir. +Bunun hakkında üç rey vardır. +Birinci re’y: +Ruhun cisimden mukaddem mevcudiyeti tikrar etmesi. +Üçüncü rey: +Her cism-i cedidde yeni bir ruhun bulunmasıdır. +Birinci fikrin eski feylesoflardan taraftarları Pitagoras ile Eflatun ve Orijen’dir. +Yeni feylesoflardan da John Reynold lar aleminden sonra gelen bir hayat olduğuna kani’dirler ve her ruhun na-kabil-i mukavemet bir kuvvet sevkiyle bir cesede girmeye mecbur kaldığını söylemişlerdir. +Mösyö John Reynold diyor ki: +Peder ile mader ve oğul beyninde mutlaka bir münasebet-i sabıka vardı ve bizi ailelerimize sevk eden kavanin-i tabi’iyye vardır. +Kezalik ailelerimizde bizi kendilerine doğru cezb eden bir kuvve-i cazibe vardır. +Leipniz’dir. +Üçüncü de bir çok hıristiyanların reyidir. +Descartes’ın mukaddema şerh ettiğimiz mezhebinden bir netice çıkıyor: +Ruha ve cisme nisbet edilen a’malin ne olduğunu ayrı ayrı anlamaktır. +“Animizm” mezheb-i felsefisi müessisi Stahel diyor ki: +“Ruh hayatın hissin ve aklın aslıdır. +İnsanın şahsiyetini tekvin eden harekat-ı akliyye ve ma’neviyyesi kuvve-i hayatiyşeklinde yazılmıştır. +yesi ile ittifak ederek o harekatı yapar. +Cemi’ harekat ruhun asar ve mezahirindendir.” Fakat Feylesof Biberlorokes kuvve-i hafızanın harekat-ı cismaniyyeden ibaret olduğunu söylüyor. +Feylesof Ben Doberan ile Burdas Dimolan yorlar. +Hazm ile ifrazatı da buna misal olarak gösteriyorlar. +Bu mezhebin feylesofları ruhun hulud vasfını; sıfat-ı tabi’iyyesinde yani inhilal etmemesinde buluyorlar ve diyorlar ki: +“Ölüm hayat ile hey’et-i terkibiyyesini muhafaza eden ve kabil-i inhilal olan cismin rekkeb olduğundan inhilal etmez ve onun için ölmez”. +Ruhiyyunun en ileri sürdükleri delil budur. +Yunan Roma Arap feylesoflarının sözleri de böyledir. +Fakat bunlar; idrak asrının istilzam ettiği gibi hissi değildir. +İdrak asrı olan bu asır görmek yahud lems etmek istiyor. +Filan şey mevcuttur demek ile iktifa edemiyor “gözlerimle gördüm ellerimle lems ettim dilimle tattım” gibi kanaat-bahş ihsasat ile kani’ olabiliyor. +Edille-i mahsuse pek çoktur. +Bunları bir bab-ı mahsusda Maddiyyunun feylesofları ruhu akıl irade ve hissin mecmu’-ı zevahiri olarak telakkı ederler; fikrin ancak uzvi bir vazife-i bedeniyyeyi ifa ettiğini söylerler. +Fransız Feylesof Mösyö Gabanis diyor ki: +“Fikrin a’malini hassiyeti intac-ı efkardır. +Midenin ve bağırsakların vazifesi hazım olduğu gibi. +Beynin intac-ı efkar etmesi hadisesi bir takım müessirlerin beyne tevarüd etmesi ve onu işletmesi ile oluyor: +Gıdalar da mideye indiği anda onu tahrik ederek o sayede tahallül ederler”. +Alman tabi’iyyunundan Üstad Bohner diyor ki: +“Fikir beyinde ictima’ eden kuvvetlerin mahsulüdür. +Bu netice gözle görülmez ancak asar ve zevahir ile görülür. +Elektiriki bir kuvve-i asabiyyenin neticesidir”. +Maddiyyunun i’tirazları bundan ibaretdir. +Biz bütün mantikı ve akli burhanların berahin-i müsbite ile na-kabil-i tatbik olduğunu i’tiraf etmekle beraber i’tirazat-ı mezkurenin pek müflis olduğunu iddiadan da hiç çekinmeyiz. +Mösyö Gabanis’in sözü kendisinin pek fasid kıyaslara kapıldığını gösteriyor. +Çünkü i’mal-i fikriyyeyi hazma kıyas etmek pek büyük bir cesaretdir. +Hazm fikr ile na-kabil-i kıyasdır. +İstihsan istihcan muhabbet kerahet tenkıd ilh. +a’mal-i ma’neviyyedendir. +Hazım ise bir amel-i maddidir ki tabi’atin a’maline pek müşabihdir. +Tebahhür te’affün buna bir misaldir. +Fikir ise bir amel-i ma’nevidir ki bütün mükevvenat-ı mahsuseyi ihata ve onları tedkık tenkıd eder. +Görülüyor ki hiç de hazım ile kabil-i kıyas değildir. +Biz maddiyyunun ruhu inkar etmelerinden ziyade böyle fasid fikirleri ihtirama şayeste akıse-i felsefiyeden add etmelerine ta’accüb ederiz. + +MUSAHABE Misyoner makam-ı istidlalde zikr etmiş olduğu ayetlerin doğrudan doğruya kendi maksadını temin etmeyeceğini his edince -mu’tadları vechile- cevabdan aciz kaldığını bildirmemek şünmemizi teklif eyleyerek dedi ki: +– Efendim bendeniz bu ayetleri gayet serbest bir fikir ile düşünüyorum; ayete başkalarının fikrini kat’iyyen karıştırmıyorum. +Eğer siz de bu suretle düşünür bu yolda muhakeme ederseniz mutlaka bizim müdde’amız sabit olacaktır. +Mamafih bir gün gelip de bu hakikatlerin hepsi meydana çıkacak gizli kapalı bir şey kalmayacaktır. +Bir de serd etmiş olduğunuz mutala’at Tevrat ile İncil’in muharref olduğunu neden icab etsin? +Elde mütedavil olan Tevrat ile İncil’in Hazret-i Musa ve Hazret-i İsa’dan sonra yazılması bunların asıl Tevrat ile İncil olmadığını mı icab eder? +Kur’an-ı Kerim’de Cenab-ı Peygamberin vefatından sonra sahabeler tarafından toplanmadı mı? +Binaenaleyh Tevrat ile İncil hakkında varid olan i’tiraz Kur’an-ı Kerim hakkında da variddir! +Biz onlara muharref diye cek olursak onlar da Kur’an-ı Kerim’e muharref demezler mi? +Maahaza evvelce de söylediğim vechle maksadımız izah-ı hakıkatdir; fırsatdan bil-istifade zat-ı alileriyle bir musahabede bulunmaktır. +– Azizim o ayetleri ne kadar hür serbest düşünecek olsan yine onlardan Tevrat ile İncil’in sıhhatine dair bir hüküm çıkmaz. +Hem uzun söze ne hacet! +Madem ki Kur’an-ı Kerim’e imanımız vardır; o halde Kur’an’ın dediği gibi amel etmemiz lazımdır. +Elde mütedavil olan Tevrat ile İncil’in muharref olduğuna Kur’an-ı Kerim şehadet ediyor. +Bunu yukarıda izah ettik. +Yok eğer Kur’an’a imanın yoksa o zaman tarihe müracaat ederiz. +Her iki suretde de bunların muharref olduğu meydandadır; binaenaleyh bu babda fazla söze hacet görmüyorum. +Sonra –zannedersem başka bir şeye ima ederek- “Bu hakikatlerin hepsi meydana çıkacak.” diyorsunuz. +Hay hay! +Bütün hakayık meydana çıkarak İslam’ın bir din-i fıtri bir din-i umumi olduğu bir gün gelip de bütün dünyaca teslim edilecektir. +Bunda hiç şüphe etmemeniz lazımdır. +Elde mütedavil olan İncil ile Tevrat’ın sonradan yazılmasını Kur’an’ın vefat-ı peygamberiden sonra toplanmasına kıyas ediyorsunuz ki bunun kadar mantıksızlık olamaz. +Ya hu sen ne yapıyorsun! +Kur’an’ın vefat-ı peygamberiden sonra toplanması elde mütedavil olan Tevrat ile İncil’in sonradan yazılmasına benzer mi? +Bu ne kadar saçma bir söz. +Birkaç sene evvel “Emirhan” namında birisi “ Kur’an mı muharref lediğiniz gibi söylüyordu. +Zavallı Kur’an-ı Kerim’in muharref olduğun isbata çalışıyordu. +Zannedersem siz de bu fikri oradan almışsınız. +Fakat “Emirhan” cenabları daha o zaman Sıratımüstakım’den iyi bir ders almıştı. +Madem ki Kur’an-ı Kerim’in suret-i cem’i hakkında zihninize bir şüphe geliyor buraya dair biraz tafsilat vermek lazımdır. +Bakınız! +Kur’an-ı Kerim ahd-i celil-i risaletde mahfuz ve mektub idi. +Cenab-ı Peygamber efendimizin Hazret-i Ali Osman Muaviye..! +gibi ecille-i sahabeden bir çok vahiy katibleri var idi; bu zevat-ı kiram peyderpey nazil olan suver-i şerife-i Kur’an iyeyi ayrı ayrı istinsah ediyorlardı. +Binaenaleyh ahd-i celil-i nebevide suver-i Kur’an iye’nin her biri bir kitab-ı müstakil gibi yazılmış. +Bir çok kurralar tarafından ezber edilmişti. +Cenab-ı Peygamber’imizin böyle her sureyi ayrı ayrı sahifelere yazdırması da şüphe yok ki Kur’an-ı Kerim’in bütün halka neşr ve ta’mimini teshil hikmetine mebni idi. +Hatta Hazret-i Ali bin Ebi Talib İbni Mes’ud Ubey bin Ka’b Zeyd bin Sabit Mu’az bin Cebel gibi ecille-i ashabın Kur’an-ı Kerim’i cem’ ettikleri bile rivayet olunmuştur. +Demek oluyor ki Hazret-i Peygamber zamanında müteferrik bir suretde -yani her sure bir kitap gibi olarak- Kur’an-ı Kerim harfiyyen yazılmış ve ezber edilmiş idi; bunda hiç şüphe yoktur hatta yalnız böyle müteferrik bir halde kalmayıp belki marru’z-zikr müşarun-ileyhim hazeratı tarafından cem’ edildiği de mervidir. +Bilahare Cenab-ı Peygamber’in birden bire yetmiş kadar kurranın –hafız–ın şehit olması ashab-ı kiram hazeratı tedhiş eylemişti bunun üzerine bir guna ihtilaf ve tahrife düçar olmamak için Faruk-ı A’zam efendimizin ihtarıyla Yar-ı Gar-ı Peygamber cenab-ı sıddik-ı ekber efendimiz katib-i vahiy Zeyd bin Sabit hazretlerine emr ederek Kur’an-ı Kerim’i kat’-ı müteferrikadan sebt-i sahayif ettirdi. +Hatta Zeyd bin Sabit bu hususda pek ziyade la iktifa etmedi; ezberinde olmak ile beraber o zatın ezberinde olan ayeti huzur-ı pür-nur-ı risaletde yazmış olmasına da olması bile şahideyn-i adileyn ile kabul olundu. +Binaenaleyh Zeyd bin Sabit hazretleri her bir ayeti kat’-ı müteferrikadan sebt-i sahayif eder iken hem sahabenin ezberinde olmasına hem de sahabenin o ayeti huzur-ı risaletde yazdıklarına dair iki tane şahid-i adilin bulunmasına ancak Sure-i Berae’nin ahiri olan ayetin huzur-ı risaletde yazılmış olması iki şahid ile değil belki fahr-i risalet efendimizin hal-i hayatlarında iki şahit makamında addettikleri Ebu Zü’ş-Şehameteyn Huzeyme bin Sabit hazretlerinin şehadetleriyledir. +Hazret-i Sıddik-i ekberin irtihali üzerine bu suhuf-ı mutahhara Faruk-ı A’zam hazretlerinin yed-i emanetlerine geçti Faruk-ı A’zamın irtihalinden sonra da kerime-i muhteremeleri ezvac-ı tahiratdan Hazret-i Hafsa’ya intikal etti. +Bilahare istinsah-ı suhufa lüzum görüldü; bunun için yirmi beşinci sal-i hicride Hazret-i Osman-ı Zinnureyn Hazret-i Hafsa’dan suhuf-ı mutahharayı alarak bu nüsha-i mutahharadan ale’t-tertib mushaf-ı vahide cem’ini Zeyd bin Sabit Abdullah bin Zübeyr Sa’id bin Elas İbni Abbas Enes bin Malik hazeratına emr etti. +Bu meclisde ashab-ı kiramdan on lerek etrafa neşr olunup bir nüshasını da kendi yanında alıkoydu. +Nüsha-i asliyye tekrar Hazret-i Hafsa’ya iade edildi. +Pek a’la! +Şimdi zerre kadar akıl ve iz’anı olan bir kimse Tevrat ile İncil’in şunun bunun tarafından sonradan yazılması arasında bir münasebet tasavvuruna imkan var mı? +Bu güne kadar bir harfi bile tahrif edilemeyen ve kıyamete kadar da mahfuz kalacağı taraf-ı ilahiden mev’ud olan Kur’an-ı Kerim’in her bir ayeti Cebrail aleyhisselam vesatatıyla Cenab-ı Hak tarafından Hazret-i Peygamber’e tebliğ olunduğu anda sahabe-i izam tarafından ezbere alınır bu kadarla da kalmayarak huzur-ı risaletden kalkmadan sebt-i sahayif edilirdi. +Hatta orada yazdıklarına dair iki tane şahid-i adil bulundurmaya da mecbur idilir. +Ayat-ı kerimenin tertibi bile tevkıfi yani vahye müstenid olduğunda ittifak vardır; Hazret-i Cibril hin-i tebliğinde ayat-ı kerimenin mevzi’lerini de ta’lim eder şu ayet filan yere bu ayet de filan yere yazılacak der idi. +Bunların hepsi de tarihen müsbettir. +Halbuki elde mütedavil olan Tevrat ile İncil böyle mi? +Yukarıda ber-tafsil izah ettiğimiz vechile onlar Hazret-i Musa ve Hazret-i İsa’nın irtihalinden sonra bir takım kimselerin yazmış olduğu mitolojya kitapları kilise tarihleridir; asıl Tevrat ile İncil ortada yoktur; Te’lif başka cem’ ve tertip yine başkadır; Azizim. +Siz madem ki tetebbu’a meraklısınız zihninizi asıl ve esasdan ari şeyler ile işgal etmeyerek her şeyin hakıkatini taharri etmeye bir mes’eleyi yarım yamalak değil künh ve hakıkati ile öğrenmeye gayret etmelisiniz. +Bu gibi safsatalar tetebbu’u noksan olanları iğfal maksadıyla misyonerlerin ortaya attıkları şeylerdir ki hakıkatden pek uzak olduğunu kendileri de i’tiraf etmektedirler. +Binaenaleyh bu mes’ele için bu kadarla iktifa edelim; çünkü şark tarafı ağarmış güneş doğma zamanı takarrub ediyor demektir. +Arzu ederseniz yarın akşam yine birleşebiliriz. +– Peki efendim burada olduktan sonra inşaallah yine birleşiriz. +Bundan sonra yatağıma uzanıp zaten iki gündür uykusuz olduğum cihetle birkaç saat rahat yatmışım; uyandıktan sonra saate baktım Ödemiş treninin kalkmasına üç saat kalmış. +Çarşıya çıkarak bazı ehibbayı gördüm; Akşamki garib sözlerin İslam kıyafetinde bir kimsenin ağzından sudur ettiğini nakl edince o kimsenin İslam değil belki müslümanları bir misyoner olduğunu söylediler. +Zaten sözleri kendisinin bir Protestan propagandacısı olduğunda tereddüde mahal bırakmayan bu herifin mahiyetini tamamen anladıktan sonra düşündüm; bu misyonerlerin vazife uğrundaki faaliyetleriyle bizim -verese-i enbiyayız diye iftihar eden- ulema-yı gezer! +Gerçi onlardaki mütemadi bir faaliyete mukabil bizimkilerde boş değil: +Çünkü daimi bir ataletde…! +Maahaza ulema-yı İslamiyyede de o kadar kabahat göremiyorum; Zira misyonerlerin sekiz buçuk milyon lirasına mukabil bizim hükümet ne veriyor? +Hiç değil mi? +Evet İstanbul’da bulunan ulemaya az para verilmiyor; fakat yazık ki bir kişinin göreceği vazife için yüz elli kişiye maaş veriliyor bir dersiammın göreceği vazifenin başına yüz kişi geçiriliyor. +Bu ise zulmün yolsuzluğun en büyüklerindendir. +Hükumet Bab-ı Meşihat o vazifeyi adam akıllı bir kişiye tahmil ederek diğerlerini de alem-i İslam’ın her köşesine sevk etmiş olsaydı hem şimdiye kadar uğradığımız felaketlerin yüzde birini görmezdik hem de İslamiyet şunun bunun elinde maskara olmazdı. +Dünyanın her tarafına -evvelce olduğu gibi şimdi de- müslümanlar hakim olurlardı. +Maatteessüf başımıza bu kadar felaket gelmiş iken Bab-ı Meşihat’de bol bol maaş alanlar hala bu dakıkadan gaflet ediyor zahiren dinsiz görünen Avrupalılar her türlü hiyel ve desayis ile Nasraniyeti neşre çalışırlar da biz hala rahat döşeğinde uzanıyoruz. +Sur-ı İsrafil’in mukaddimesi kulaklarımızı çınlatıyor da biz hala duymak istemiyoruz. +Öyle görünüyor ki bizi hab-ı gafletden uyandırmak için Sur-ı İsrafil de az gelecek bilmem ki bu gece ne kadar uğursuz bu gaflet uykusu ne kadar da uzun imiş? +En son sözü üstad-ı muhterem Hazret-i Akif’e terk ediyorum: +“Ne trenlerle vapurlar sizi bidar etti; Ne de toplar bu derin uykuya bir kar etti! +Sizi kim kaldıracak suru mu İsrafil’in? +………………………………………….” SAHAIF-I TENKID MEHMED AKIF +HASTA – Bence doktor onu siz bir soyarak dinleyiniz; Hastalık çünkü değil öyle ehemmiyyetsiz. +Sade bir nezle-i sadriyye mi illet? +Nerde! +Çocuğun hali fenalaştı şu son günlerde: +On gün evvel ameliyyata çıkarken talebe; O da gelmişti fakat yolda nöbetler galebe Ederek vermedi biçareye bir dem rahat. +Dedim: +“Oğlum neye geldin! +Hadi git mektebe yat!” O zamandan beridir za’fı tezayüd ediyor; Şüpheler doğrusu gittikçe teeyyüd ediyor. +Uyku yokmuş gece hep öksürüyormuş; ateşin Olmuyormuş azıcık dindiği… – Ben zaten işin Bir ay evvel biliyordum ne vahim olduğunu.. +Bana ihtara ne hacet a beyim şimdi bunu? +Maamafih yeniden bir bakalım dikkatle: +Hükmü kat’i verebilmek için olmaz acele. +Çağırın hastayı gelsin. +Kapının perdesini Açarak girdi o esnada düzeltip fesini Bir uzun boylu çocuk.. +Lakin o bir levha idi! +Öyle bir levha-i rikkat ki unutmam ebedi: +Rengi uçmuş yüzünün gözleri çökmüş içeri Elmacıklar iki baştan çıkıvermiş ileri. +O şakaklar göçerek cepheyi yandan sıkmış; Fırlamış alnı damarlar da beraber çıkmış! +Bet beniz kül gibi olmuş uçarak nur-ı şebab; O yanaklar iki solgun güle dönmüş bi-tab! +O dudaklar morarıp kavlamış artık derisi; Uzamış saç gibi kirpiklerinin her birisi! +Kafa bir yük kesilip boynuna çökmüş bağrı – Otur oğlum seni dikkatlice bir dinleyelim.. +Soyun evvelce fakat.. +– Siz soyunuz yok halim! +Soydu biçareyi üç beş kişi birden o zaman Aldı bir heykel-i uryan-ı sefalet meydan! +Bu kemik külçesinin dinlenecek bir ciheti Yoktu. +Zannımca tabibin coşarak merhameti “Bakmasak hastayı nevmid ederiz belki.” diye Çocuğun göğsüne yaklaştı biraz dinlemeye: +Öksür oğlum.. +Nefes al.. +Alma nefes.. +Oldu. +Giyin. +Bakayım nabzına.. +A’la! +Sana yavrum kodein Yazayım; öksürüyorsun o keser pek iyidir.. +Arsenik hapları al söylerim eczacı verir. +Hadi git kendine iyi bak… – Nasıl ettin doktor? +– Edecek yok çocuk artık yola girmiş gidiyor! +Sol tarafdan rienin zirvesi tekmil çürümüş Hastalık seyr-i tabiisini almış yürümüş. +Devr-i salisdeki asarı o mel’un marazın Var tamamıyle değil hiç biri eksik arazın. +Bütün a’raz şehikıyle zefiriyle… – Yeter! +Hastanın çehresi meydanda ya insanda meğer Olmasın his denilen şey… O değil lakin biz Bunu “Tebdil-i heva!” der de nasıl göndeririz? +Şurda üç beş günü var.. +Gönderelim: +Yolda ölür.. +“Git!” demek hem düşünürsek ne büyük bir züldür! +Hadi göndermeyelim.. +Var mı fakat imkanı; Kime dert anlatırız? +Bulsana dert anlayanı. +– Sözünüz doğru müdür bey; ne yapıp yapmalı tek Bu çocuk gitmelidir. +Çünkü yaşarsa pek pek Daha bir hafta yaşar; sonra sirayet de olur: +Böyle bir hastayı göndermede mektep ma’zur. +– Bir mubassır çağırın. +– Buyrun efendim. +– Bana bak: +Hastanın gitmesi her halde muvafık olacak. +“Sana tebdil-i heva tavsiye etmiş doktor. +Gezmiş olsan açılırsın..” diye bir fikrini sor. +“İstemem! +der o fakat dinleme ikna’a çalış: +Kim bilir. +Belki de biçare çocuk anlamamış: +Şimdi tebdil-i heva var mı benim istediğim? +Bırakın halime artık beni rahat öleyim! +Üç buçuk yıl bana katlandı bu mektep üç gün Daha katlansa kıyamet mi kopar? +Hem ne için Beni yıllarca barındırmış olan bir yerden “Öleceksin!” diye koğmak? +Bu koğulmaktır.. +Ben Kimsesiz bir çocuğum nerde gider yer bulurum. +Etmeyin sonra sokaklarda kalır mahv olurum! +Anam ölmüş babamın bilmiyorum hiç yüzünü; Kardeşim var o da lakin bana dikmiş gözünü: +Sanki atideki mevhum refahım giderek Onu çalkandığı hüsranlar içinden çekecek! +Kardeşim kurduğun amali devirmekte ölüm; Beni göm hufre-i mensiyyete atini de göm! +Hangi bir derdim için ağlayayım bilmiyorum. +Döktüğüm yaşları ma’zur görün: +Mağdurum! +O kadar sa’y-i beliğin bu sefalet mi sonu? +Biri evvelce eğer söylemiş olsaydı bunu Çalışıp ömrümü çılgınca heba etmezdim. +Ben bu müstakbele mazimi feda etmezdim! +Merhamet bilmeyen insanlara bak ya Rabbi Koğuyorlar beni bir sail-i avare gibi! +– Seni bir kerre koğan yok bu sözün pek haksız. +“İstemem yollamayın.” dersen eğer kal. +Yalnız Hastasın… – Hem veremim! +Söyle ne var saklayacak? +– Yok canım öyle değil… – Öyle ya herkes ahmak! +Bırakırlar mı eğer gitmemiş olsam acaba! +Doğrudur gitmeliyim.. +Koşturunuz bir araba. +Son sınıfdan iki vicdanlı refikın koluna Dayanıp çıktı o biçare sefalet yoluna. +Atarak arkaya bir lemha-i lebriz-i elem Onu teb’id edecek paytona yaklaştı “Verem!” Tuttu bindirdi çocuklar sararak her yerini Öptüler girye-i matem dökerek gözlerini: +– Çekiver doğruca istasyona… – Yok yok beni ta Götür İstanbul’a bir yerde bırak ki: +Gureba – Kimsenin onlara aldırmadığı bir sıradaUzanıp ölmeye bir şilte bulurlar orada! +Bir şiirin güzelliğine hasıl ettiği te’sir mi’yar-ı hakıkı olabilir şu kadar ki teessür-yab olacak muhit-i muvafık bulunmalıdır. +Safahat’ın birinci kitabı İstanbul Mekteb-i Sultanisi’nde edebiyat muallimi bulunduğum sırada neşr olundu. +Mektebde derslere başlayalı henüz üç dört ay olmuş idi. +Bu kadarcık bir tedris ile talebeme gavamız-ı edebiyye ve mehasin-i şi’riyyeyi ta’lim etmek nerede kalır henüz eş’arı mevzun olarak okuyabilmek melekesini bahş edememiş mesail-i bedi’iyyeye –o da birkaç şiiri inşad ederken– pek az temas edebilmiş idik. +Talebemin arasında tab’an edebiyat heveskarı olanlar şiiri sevenler de nadir idi. +Mamafih Safahat’ da pek ziyade beğendiğim şiirlerden “Hasta” manzumesini mektebin dördüncü sınıf şakirdanına inşad ederek şiirin kabiliyet-i te’siriyyesini anlamak istedim. +Fikrimce bu manzumenin güzelliği tahkık için mektep muhitinden muvafık bir muhit olamazdı: +Mekteblilere mektep hayatı kadar hiçbir tasvir müessir olamaz; Mehmed Akif’in “Hasta” şiirinde ise mektep hayatı da değil daha hususi olarak bir mekteplinin pek elim bir safha-i hayatı tasvir ediliyordu. +Şair eserinde ihraz-ı muvaffakiyyet edebilmiş ise yani bu şiir inşad olununca ona herkesden ziyade muhatap olan mektepliler kendileri gibi bir mekteblinin akıbet-i feci’asını “gayet tabii ve samimi” olarak anlayabiliyorlarsa şiir enafis-i asar-ı san’atdan olacaktı. +“Hasta” manzumesi için bir mektep muhiti bir meclis-i şu’ara muhitinden bile muvafıktır. +Hususiyle şiirde ancak erbab-ı ihtisasın fehm edebileceği rakık ve hafi mehasin-i bedi’yyeden ziyade doğrudan doğruya kalbe kalb-i şebaba hitab eden mehasin-i tabi’iyye mevcuttur. +Böyle bir mektepliye ait hakıkı bir faciayı gayet samimi olarak tasvir eden bir şiir için ma’rifet-gah-ı mektebden mükemmel ma’kes-i zuhur ve inkişaf olabilir mi? +“Efendiler dedim size bugün Mehmed Akif’in bir şiirini okuyacağım. +Biraz dikkatlice dinlerseniz bu şiiri pek güzel anlarsınız. +Lisanı sadedir anlayamayacağınız kelimelere tesadüf etmeyeceksiniz. +Bu manzumede öyle parlak yüksek hayaller yahut mübhem muzlim tasavvurlar hatta incelikler gizli güzellikler yoktur. +Adeta bir hikayedir… Fakat… fazla söylemeyeyim bakalım şiiri nasıl bulacaksınız.” Sınıftan bir şahbal-i dikkat geçer gibi oldu bir heva-yı hareket yükseldi küçük başlar biraz ileriye uzandı sıraların üzerine birkaç defter açıldı bir kurşun kalemi düşürülüp yine alındı…. +Nihayet sükunet ve sükut. +Başladım: +Hasta! +“Vak’a Halkalı Ziraat Mektebi’nde geçmişti” Bu sernameden sonra ufak bir tevakkufla karşımdaki küçük alem-i intizara baktım: +Çehrelerde başka bir halavet gözlerde pek bariz bir lem’a-i dikkat belirdi. +Mektebe ait bir vak’a dinlenileceği işitilince mekteplilerin kalbi yüzlerine gelmiş idi. +Şu ilk teessürü en ufak bir ibham ile rencide etmemek şuyorlar söze başlayan müdür beydir.” Sonra şiiri okudum. +“– Çağırın hastayı gelsin.” Sözlerine gelince durdum. +Sanki sınıfın hayatı da benim sesimle beraber duruyordu. +Küçük başlar bila-ihtiyar kapıya doğru çevrilmiş hemen hemen sınıfın kapısından hasta giriverecekmiş gibi bekliyorlardı. +Kapının perdesini Açarak girdi o esnada düzeltip fesini Burada kanun-ı inşada nazaran tevakkuf etmek lazım gelmiyordu. +Fakat ben kanun-ı tedkıka inkiyad ile yine biraz durdum şu tasvir-i hakıkınin te’sir-i mahsusunu görmek belirdi: +Müdür beyin huzuruna fesini düzelterek girmek her mekteblinin i’tiyad-ı terbiye-karanesi değil midir? +Talebe aynen kendi hallerini görmüş oldular şairin mektebliler hakkında şu takdir-i zımnisinden pek memnun oldukları anlaşılıyordu. +Şiiri ağır ağır her kelimeye hakk-ı tasavvutunu vererek sadada lüzumuna göre tahavvülat iltizam ederek inşad ettim. +Hadi git kendine iyi bak Sözlerine gelince yine durdum. +Karşımdaki çehreler sap sarı kesilmişti. +Gözlere bükaya mukaddime-i zuhur olan baygınlıklar dolmuştu. +Ma’na-yı hüznü meal-i merhameti dest-i feyyaz-ı tabi’atin tersim ettiği elvah-ı zi-hayatda görmek için şu sınıf halkına bakmak kafi idi: +İnşada devam ettim. +Kim bilir belki de biçare çocuk anlamamış. +Mısraını okuduktan sonra muhatablarımı bir kere daha tedkıke lüzum gördüm. +Şimdi sınıfdaki çehreler bir birinden bütün bütün başka iki mana ifade ediyor gibiydi: +Talebenin bir kısmı müdürün tereddüdlerini pek haklı görüyor hatta bu tereddüdlerin bir şekl-i takarrur almasını hastanın mektebden gönderilmemesini temenni ediyor diğer kısmı da doktoru haklı görmek istiyordu. +Simalarda pek bariz inkişafat gösteren şu iki ma’na-yı mütezaddın üstünde de bir elem-i umumi müheyya-yı feveran bir ıstırab-ı ruh temevvüc eder gibiydi. +Şiiri son parçasını da tamamen okuyarak bitirdim. +Artık sınıfın halini görmeli idi: +Feryad-ı ruhunu ağlamakla teskin edebilmek sa’adetinden mahrum olacak kadar fıtratın buhl-i mürüvvetine uğramış birkaç bedbaht ile hissiz iki üç ruham-pare-i beşer simadan başka herkes ağlıyordu. +Ben de ağladım. +Bu samimi hengame-i teessür birkaç dakıka devam etti. +Belki de daha ziyade sürecekti. +Ara sıra duyulan hıçkırıklar arasında sordum: +– Bu şiiri nasıl buldunuz? +Umumi bir savt-ı bülend: +– Pek güzel! +Cevabını verdi. +Dedim ki: +“Size ben bundan çok güzel şiirler okudum. +Daha geçen dersde Abdülhak Hamid’in eserinden bir parçayı tedkık ettik. +Acaba niçin o eserlerden hiç biri size bu kadar te’sir etmedi? +Şimdi ağlıyorsunuz fakat neden dolayı ağlıyorsunuz anlamak isterdim?” Nazarlar ilk sırada oturan Kemaleddin Efendi’ye teveccüh etti; sınıf halkı suale cevap vermeyi ona havale ediyordu. +Kemaleddin Efendi bu vazifeyi hemen bila-tereddüd ifa etti: +– Bu şiir bize kendi halimizi tasvir ediyor. +Mektebli hayatını gösteriyor. +İçimizden biri Allah esirgesin! +Verem olsa da mektebden çıkarılsa biz ne hale gireriz? +İşte siz şiiri okurken biz bir arkadaşımızı karşımızda görür gibi olduk onun için ağladık. +Diğer bir sada duyuldu: +– Sonunu iyi anlayamadık. +– Beni Gureba Hastahanesi’ne götürün demek istiyor. +– Anlaşılmıyor değil mi efendim? +– Anlaşılıyor ama tabi’i bir ifade değil. +“DELIORMAN MEZALIMI” Dobruca’dan idarehanemize gönderilmiştir: +Nerede kaldı cihanı velveleye veren Balkan akvam-ı mazlume! +Seni müdafa’a eden Bakston cenabları?.. +Bugün Bulgaristan’da Deliorman’da boynu bükük müslümanlar hakkında Bulgar ahalisi tarafından reva görülen mezalim tur. +Bu mezalimi Balkan Komitesi reisi sıfatıyla iftihar eden Bakston cenabları tenezzülen okursa vazifesini bi-tarafane görünce kendisiyle beraber Salib’in de yüzü kızaracaktır. +Bugün Bulgaristan’ın Romanya hududuna yakın köylerinde cereyan eden hala yüzlercesi devam etmekte olan vekayi’-i zalimane ve hunharanenin bir çoğunu re’ye’l-ayn müşahede ettiğim gibi bir takımı da köy amcalarımızın yevmi şikayatından müsteban olmaktadır. +Gezdiğim yerlerde amcalar Bulgarların barbarlıklarından saf lisanlarıyla şöylece şikayet etmektedirler: +“Efendi ağa; bize Bulgarlar çok eziyet ediyorlar. +Ağlanacak yerimiz yok olsa da dinlemiyorlar. +Malımız yağma kadın ve kızlarımızın namusuna geçiyor. +Gece evlerimizde bile rahat yok. +Hergün bir iki Bulgar kapıya dikilir “Be Torçin! +Çabuk gelini çıkar” diyerek elindeki balta ile içeri hücum eder. +Halimiz ne olacak? +Dayanamayacağız! +Köyümüz boşaldı hep topraklarını bırakarak göçtüler… diye bir vaz’-ı tezallümkarane ile yana yakıla anlatıyorlar. +Ben bir gazeteci değilim. +Lakin saf kalbimle müdafi’-i hakıkat kaleminize müracaat ediyorum. +Hergün gördüğüm her amca arz ettiğim tarzda tezallüm ediyor. +Adil! +Bulgar hükümetinin idare-i zalimanesini lisan-ı millileriyle anladıyor. +Me’murları Bulgar canilerini himaye mesleğinde berdevam. +Ber-vech-i ati arz edeceğim vekayi’-i zalimanenin ayn-ı hakıkat olduğunu mukaddesatım namına te’min ederim. +Makam-ı aidiyle medeni! +hükümetinin vekillerine tuhfe-i medeniyetlerini tebliğ edersiniz. +Bu vahşetlerin nihayeti yoksa olmayacaksa himaye-i hayvanat cem’iyyetleri te’sis eden Avrupa daha şimdiden bir milyon Bulgaristan müslümanlarının berat-ı i’damını imza etsin. +İstanbul gazetelerimiz emvali yağma ırzı paymal kendileri mecbur-ı hicret edilmiş müslümanların hicretinden şöylece bahs etti: +“Bulgaristan’dan beş yüz İslam muhaciri gelmiştir” yavan bir satır değil mi? +Muharrir efendi esbabını aramak lüzumunu bile his etmemiş. +Eylül sene tarihinden Eylül sene tarihine kadar Deli orman’da Bulgarlar tarafından irtikab edilen vahşetlerden bir numune listesi: +zevcesini Bulgarlar canavarca parçaladıktan sonra on dört yaşında kerimesini dağa kaldırmışlar tanassur ettirerek ismini Marika’ya tahvil etmişlerdir. +küçük gelinini Bulgarlar dağa çıkarmışlar sabahleyin üryan bir halde salıvermişler bu vahşetlerine mani’ olmak isteyen on beş yaşında bir çocuğun burnunu kesmişlerdir. +şileri iki müslümanı katl etmişler bu hareketlerine mani’ olmak isteyen karyenin bakkalı Rumu suret-i feci’ada parçalamışlar. +gelerek para isterler Hacı Hasan “İskeleye gidemiyorum bir şey satmadım” derse de dinlemezler. +Balta ile haneye hücum kapıyı parçaladıktan sonra buldukları eşyayı yağma şikayetlerini dinleyen yok. +Bir hafta sonra gelini salıverirler. +mında birinin on iki yaşında kerimesi dağa kaldırılır. +Bikri etmiştir. +Kızın validesi de son derece esir-i firaşdır. +bırakmışlar. +kerimesini almışlar bir hafta sonra başı yarık bir kolu kırık olduğu halde terk etmişlerdir. +dın ve kızın on beş gündenberi nam ve nişanı yoktur. +de olduğu bilinemiyor. +yirmi iki günden beri avdet etmedikleri bize şikayet ediliyor. +lini evden alınmış on günden beri yoktur. +garlar hücum etmiş eşya ve ırz ve namusları yağma edilmiştir. +vüzat yedi sekiz yaşlarında ma’sumlara kadar teşmil edilmiş. +Müdafa’ada bulunan Kahveci Mustafa Ağa odun darbesiyle yere serilmiştir. +Köydeki müslümanların üzerlerine Bulgarlar baltalarla hücum ederek soymuşlardır. +ve bi-ilac köylerini terke icbar edilmişlerdir. +linine tecavüz vaki’ olmuş ölüm derecesinde darb ve cerh olunduktan sonra salıverilmiştir. +Kadın sonradan vefat etmiştir. +sine Bulgarlar gelir otuz kişilik bir çete familyasının namusunu paymal eder. +Müdür efendi Şuraya kadar saydığım vekayi’-i zalimane; cihan-ı insaniyyeti ürkütecek vicdan-ı medeniyyeti ürpertecek derecede çok olan Bulgar mezaliminden bir nümunedir. +Dünkü Balkan vahşetlerine alem-i medeniyet nasıl bigane kaldıysa bunlara da nazar-ı istihfaf fırlatacağında şüphe yok. +Bu satırlar karalanırken bilir misiniz Deliorman’da nice bi-günahlar darb ve cerh olunuyor ne kadar ma’sumların namusları parçalanıyor hanümanları söndürülüyor!.. +Bu vekayi’i gözümüzle görüyoruz. +Tutrakan Silistre Dobriç sokakları torbalı sailin-i İslamiyye ile doldu. +Şu vekayi’in ceride-i feridenizin bir köşeciğine dercine lutuf buyurulursa alem-i insaniyyet namına bilhassa Bulgaristan müslümanları namına teşekkürler ederim. +Dobriç Eylül sene ULEMA-YI KİRAM VE TALEBE-İ ULUMA AÇIK MEKTUP Muhterem meslekdaşlarım! +çok yazılar yazıldı ilmiyenin suret-i ıslahından bahs edildi. +Fakat en mühim olan bir nokta var ki –maatteessüf– hiç kimsenin hatırına bile gelmedi. +İşte şu birkaç satır yazı ile muzlim kalan noktayı hatırınıza getirmek istiyorum ki o da sarık mes’elesidir. +Ma’lumdur ki: +Her sınıfın kendine mahsus bir alameti vardır; onunla sunuf-ı saireden temeyyüz eder. +O alameti diğerleri takamazlar. +Mesela zabitanın kendine mahsus bir alameti vardır; o alamet görüldüğü gibi rütbesinin ne olduğu anlaşılır o alameti –rütbesi müsait olmayan– diğer bir kimse takınacak olursa cezaya uğratılır. +Bunun gibi sarık da son zamanlarda meslek-i ilmiyyeye karşı gösterilen kayıtsızlık bütün bütüne bu mesleğin bir takım cahiller elinde kalmasına sebep olduğu gibi meslek-i ilmiye süluk edenlerin alamet-i mümeyyizesi olan sarık da alamet-i cehl olmuş. +Bugün bir ders-i ammın bir ders vekilinin bir şeyhülislamın sardığı sarığı bir hamalın bir kahvecinin…! +de başında görüyoruz. +Bunun için her sarıklının cahil olduğuna hüküm ediyorlar. +Binaenaleyh ben size soruyorum: +Herkesde sarık bulunmasına razı mısınız? +Bunun ıslahı ne suretle olmalıdır? +MADRAS ŞEHRİ Madras Hindistan’ın en kadim ve en müzdahim şehirlerinden biridir. +Hindistan’ın cihet-i cenubisinde vaki’ olan şehr-i mezkur en meşhur sevahil-i ticariyyeden ma’duddur. +Sahilinin boyu on İngilliz mil-i bahrisi tahmin olunduğu gibi şehrin muhiti dahi otuz mile yakındır. +Şehir dahilinde kemal-i sükun ve asayişle imrar-ı hayat eden ahalinin mikdarı altı yüz bin kişiden ibarettir. +Anasır-ı muhtelifeye münkasem olan nüfusun’i Hindu ’i İslam’i hıristiyan’ü Avrupalı –İngiliz– dir. +Hind İngilizi vilayatı içinde en ziyade hıristiyana malik olan yegane şehir Madras’dır. +Hıristiyanların çoğu yerli ve vaktiyle Avrupa’dan buraya gelen ve yerlileşen kimselerdir ki İngilizler bu makule hıristiyanlara Eurasians derler. +Burada en ziyade konuşulan lisan ise Famil lisanıdır ki yerli Hinduların lisan-ı aslisidir ve Sanskrit lisanından müştaktır. +Madras yerlilerinin dörtde biri de telugo –yine Hindu lisanlarından biridir– lisanıyla tekellüm ederler. +İngilizce lisanına gelince umur-ı hükümet ve ticaretle alış verişle uğraşanlar tarafından müsta’meldir. +Madras şehrinde İngilizler sene-i Miladisinde görünmeye başlamışlardır. +Mr Francis Day Mister Fransis Di namında bir İngiliz vaktiyle Vijaynagar Jicayanager Racasından –ki Madras üzerine de icra-yı ahkam ediyordu– Madras’da bir fabrika te’sis etmek için ruhsat almaya muvaffak olmuş ve bu hud’a ve hile sayesinde arazi istimlakine başlamıştı. +Bu adam git gide ebna-yı cinsini Madras’a davet ederek yerleştirmiştir. +sene-i Miladisinde Hindistan’da icra-yı saltanat eden selatin-i Moğoliyye’den Evrenk Zib Madras’ı kendi kumandanlarından biri olan Serdar Davud Han vasıtasıyla muhasara etmiş ise de ahalinin müdafa’at-ı diliranelerine mukavemet edemeyerek ric’ate mecbur olmuştur. +Yerli Maratalılar senesinde Madras şehriyle kalesini tahkim ve tarsin ederek senesinde de şehrin evvelki hisar ve kalesinin etrafına diğer bir duvar ve hisar çevirmişlerdir. +Mezkur kale ve hisar el-an ala halihi bakıdir. +Ancak yıkılan bazı yerleri polisler tarafından karakolhane ittihaz olunmuştur. +senesinde Fransızlar Madras Şehrini istila ve zabta muvaffak olarak üç sene kadar burada kalabilmişlerdir. +Daha sonraları senesinde de Lali namında yerli Hindulardan birinin mu’avenetiyle tekrar Fransızlar Madras’ı üç ay kadar teshire muvaffak olmuşlar ise de ahiran İngiliz filosu şehrin kalesini elde edip Fransızları oradan tarda kudret-yab olmuştur. +O tarihten itibaren İngilizler Madras şehr-i şehirini İngiliz müstemlekatına idhal ve böylece memleketi bila-hadise ve vuku’at muhafaza etmektedirler. +Marata kavmi Hindu anasırı içinde en ziyade dilir ve cesur oldukları halde kendi rüesa ve müteneffizanları beyninde vuku’a gelen hased ve adem-i ittifak beliyyeleri neticesinde ve el-yevm Madras’daki İngilizlerin arabalarını –para mukabilinde– elleriyle çekmek hızlan ve zilletine düşmüşlerdir. +Madras’da bir çok hotel var ise de en mümtaz ve mükemmel olanları Royl Elphinstone –Mavnet Rod Caddesi’nde– vaki’dir. +Dent’s Albany Garden hotelleridir. +Bunlar Madras’ın en birinci sınıf hotellerini teşkil etmekte ve cümlesi güzel arsa ve bahçeler ortasında havadar yerlerde vaki’dirler. +Lippert’s Hotel rıhtım ve denize karşı vaki’ ise de orada tirahat edemez. +Bu hoteller yabancılar içindir. +İngilizler ise Madras’a geldikleri zaman Madras Club Madras kulübüne inerler. +Bu kulube yerleşebilmek için a’zalarından birisiyle aşina veyahut kulube a’za kayd olmak İngilizler için pek kolaydır. +Mezkur kulüpde kırk kadar oda vardır. +Ziyası suyu elektrik yelpazesi mebzuldür. +Mevki’i de Neill’s statue Neil heykelinin karşısında büyük bir bahçenin derunundadır. +Esbab-ı Bekar İngilizler bu kulüpde az para mukabilinde yer içer yatar. +Bu kulübe İngilizlerden –hem de rengi beyaz olmak şartıyla– başkasını a’za kabul etmezler ve onlardan ma’adasına beraber yolculuk ettiğim bir İngiliz ahbabım tarafından bu kulüpde çay içmeye davet edildim ve baladaki halleri öğrendim. +Mezkur kulübe a’za olanlar istedikleri İngiliz madamasını davet bahanesiyle götürürler. +İçlerinde ayrı gayrı bulunmadığı vakıf olmaz. +Madras’da sun’i bir liman vücuda getirilmiştir. +Denizden gelen dalgalardan sefaini muhafaza etmek ve onları suhuletle limanda barındırmak için iki dalga kıran inşa edilmiştir. +Bu setler iki uzun kol şeklinde ve bin yarda uzunluğunda ve yedi kulaç derinliğinde –denizin suyu altında bütün usulüyle– mütefennin mühendislerin nezaretleri altında imal olunagelmiştir. +Mezkur süddeleri vücuda getirmek için gayet ayrı ve her biri bir küçük tepe kadar yüksek bulunan bir milyon taş sarf edildiği halde sene-i Miladisinde hüküm-ferma olan cyclone siklon rüzgarları mezkur metin ve muhkem süddeleri kırıp yarım mil öteye fırlatmıştır. +Madras’ın sahil-i garbisinde de diğer bir şiddetli fırtına esnasında hasarat-ı külliyye husule gelmiş ve böylece Madras şehrinde vapurlar barınamayacak bir hale gelmişler iken ahiran birkaç sene evvel hükümet-i mahalliyye buna ciddi bir çare düşünerek sahilde gayet muhkem ve mazbut bir rıhtım inşa etmek suretiyle hem şehrin revnakını tezyid hem de amed-şüd eden vapurların rıhtıma yanaşmalarını taht-ı te’mine almıştır. +Madras’da bir nevi’ kayık vardır ki ona yerliler Masula ta’bir ederler. +Bu kayıklar ince tahta kerestelerden ma’mul ve Cocoa ağacının elyafıyla gayet metin ve sanatkarane bir suretde birbirine iliştirilip yerli kayıkçılar bu nevi’ kayıklarını fevkalade bir maharetle denizin müthiş dalgaları üzerinde ve ince bacaklı kayıkçıların manzaralarıyla konuşmaları bir seyyah için oldukça eğlenceli bir şey teşkil eder. +Rıhtım ve sahil boyu ile fener ciheti daima kayıkçı yerlilerle müzdahim ve fa’alane bir hayat içinde bulunmaktadır. +Madras Feneri granit taşından ma’mul ve feet –İngiliz kademi– yüksekliğinde olup on beş mil uzakta bulunan vapurlar tarafından görülür. +Madras şehri White Town –Beyaz Kasaba– Black Town –Siyah Kasaba– namıyla ikiye tefrik olunmuştur. +İsimlerinden anlaşılacağı üzere birincisi İngilizler ikincisi yerliler tarafından meskundur. +İngiliz kralı veliahd iken Hindistan’a beray-ı seyahat geldiği zaman Madras Şehri’ne uğradığından yerlilerin istirhamı üzerine siyah ma’nasına olan Black kelimesi yerine eski kasabaya George’s town –Corc Kasabası– namı verilmiştir. +Yeni kasaba İngilizlerin ikametgahlarıyla ticarethanelerini tadır. +Beyaz Kasaba umumiyetle pek az adamla meskun ve tenha bir yer olduğu cihetle seyyahlar için şayan-ı istifade bir yer değildir. +Corc Kasabası ise pek çok yerlilerin ticaret ve ikamet yerlerini teşkil edip fevkalade müzdahim bulunduğundan oralarda ahalinin adat ve ahlakıyla alış verişlerini görmekle yabancılar daha ziyade müteselli ve müstefid olabilirler. +Madras’da Adyar namıyla bir nehir vardır ki şehrin içine kadar sokulmuştur. +Mezkur nehrin kenarı da daima çamaşır yıkayanlarla gürültülüdür. +Hindistan çamaşırcıları müşterilerinin çamaşırlarını nehirlerin kenarına götürüp oradaki taşlara çarpa çarpa yıkarlar. +Bu manzarayı görenler Sa’di-i Şirazi aleyhirrahmenin Şiirini mutlaka tahattur ederler. +Hind çamaşırcılarına Dhoby Dobi –Hindce bir kelimedir– derler. +Bunlar çamaşırları yıkamak hususunda sabun ederler ise de hayfa ki onlara verilen çamaşır sık sık taşa vurulduğundan az vakit içinde yırtılır. +Bunun için bu çamaşırcılardan başka Hindistan’ın bütün şehirlerinde whshing company çamaşır yıkamağa mahsus kumpanyalar teşekkül etmiştir ki bunlar çamaşırları taşa çarpmayarak sabunla tathir ederler. +Bu kumpanyalar yünlü kumaşları da ecza ile yıkamakta ve onları yeni bir hale irca’ etmekte maharetleri vardır. +Ancak ücrete gelince ötekilere nisbeten pek pahalıdır. +Gerek Madras’da gerek Bombay’da şehir dahilinde büyük küçük bir çok rakid müdevver havuzlar vardır ki bunlara Spur Nangambakum Vasauvalh perambore bunlardırlar. +Madras’dan altı mil uzak bulunan Priplicane köyünde Hindularca mukaddes bir nehir vardır ki Ganç nehri kadar muhteremdir. +Brehmenlerin zu’m-ı fasidince nehr-i mezkura ölü bir adam atılsa bile dirilecekmiş! +Baladaki köyde Madras valisinin büyük bir sayfiyesi vardır. +Madras’ın eski kasabasında ahali için belediye tarafından bir park yapılmıştır. +Mezkur mahal adeta Millet Bahçesi vazifesini görüyor. +Bahçenin muhiti İngiliz dönümü kadardır. +Hindistan’a mahsus eşcar nebatat ve çiçekler gars olunmuştur. +Bundan başka mezkur bahçenin bir hıyabanı altı mil tulünde imtidad eder. +On bir göl ve havuza malik olan bu bahçe letafetiyle beraber istasyonun da kurbünde vaki’ bulunmuştur. +Hergün müzika bandosu orada güzel havalar çalmak suretiyle ahaliyi ruz-merre ta’b ve mezahimlerinden dinlendirir. +Yine bu bahçe derununda İngilizlerin Lawn-Fennis top oyunlarına mahsus güzel bir arsa ile yüzmeleri için Madras’ın sahil boyunda küçük bir tepe vardır ki sene-i Miladisinde st. +thomas Sent Toması Brehmenler orada öldürdüklerinden Rum Katolik hıristiyanları indinde mezkur tepe pek mukaddes addedilmektedir. +Mezkur tepenin altında hayvanat-ı vahşiyye inine müşabih bir mahzen bulunuyor ki hıristiyanların zu’munca Sent Tomas burada kendisini Brehmenlerin elinden saklıyormuş. +Mezkur tepe üzerinde vaktiyle Nasturiler yahut Ermeniler tarafından bir küçük kilise inşa edilmiş ve sene-i miladisinde Portekizler Madras’ı zabt ve istila ettiklerinde bu tepe üzerinde bir takım muvakkat askeri kışlalar te’sis eylemişlerdir ki enkazı el-an bakıdir. +Her ne hal ise mezkur tepeden Madras deniziyle kasabası pek güzel bir manzara teşkil ediyor. +Madras’daki tarihi ebniyelerden biri “Karnatik nüvvab[ı]”nın sarayıdır ki İngilizler her nasılsa onu sahibine çok görerek idare-i maliyyeye zabt ve tahsis eylemişlerdir. +Büyük saray meşhur Chepak parc’da vaki’dir. +Sarayın diğer muhteviyatını da mühendis mektebi ittihaz etmişlerdir. +Mezkur bina Hind usul-i mimarisi üzerine inşa ve onu yapan mühendis ve mimarlar maharet ve zarafet-i sanatkaranelerini kamilen sarf etmişlerdir. +Madras Darülfünunu’yla koleji dahi mezkur parkın bir tarafında kasr-ı mezkurun taklidi olarak vücuda getirilmişlerdir ki hakıkı sarayın binasıyla tevafuk ve tetabuk ediyor. +Madras’daki Arsenal binasında Hindistan’ın ezmine-i kadimesinde Hind asakir ve zabitleriyle kumandanları tarafından giyilen kullanılan zırh elbise esliha mevaki’-i mahsusaya konulup seyyahin ile zairine arz olunmaktadır. +Esliha-i mezkure içinde şayan-ı temaşa ve calib-i nazar-ı dikkat olarak sabık Hindistan padişahlarından zabt olunan iki top vardır ki uzunlukları on iki İngiliz kademiyle kutrları üç kademdir. +Bundan başka Hindistan ezmine-i kadimesinde muhariblerce isti’mal olunan alat ve edevat-ı harbiyye dahi burada teşhir edilmektedir. +Müzehanede en ziyade göze çarpan şeyler hep tarih-i tabiiye ait şeylerdir. +Madras’da sayd olunan balıkların süngerlerin mercanların sedeflerin enva’ı burada mevcuttur. +senesinde Mangalore sahilinin kenarında ölü bir halde bulunan bir balina balığıyla iri bir köpek balığının iskeletleri buraya nakl edilmiş cidden şayan-ı temaşa bir şey teşkil eylemiştir. +Birincisinin tulü elli ve ikincisinin ise on dokuz Müzehanenin diğer kısmında da ilm-i nebatata tabakatü’l-arza ma’adine hiref ve sanayie sanayi’-i nefiseye ait eşyaların enva’ı teşhir edilmiştir. +Bu zatın ve sene-i Mesihiyyesinde yapılan muhtelif heykelleri ile Panjore Vizag Bidri Frichinopoli patam’da çıkan ve orada imal olunan evani-i nühasiyye ve ma’deniyye ve Hindistan’a mahsus mücevherat altın gümüş kuyumculuğuna el ile dönen karhanelere ait bir çok şeyler de müzenin sair odalarında züvvarın nazar-ı dikkatlerini celb etmektedir. +Hele müzenin diğer bir odasında zevk-i selim ile camekanlar cedidesi fevkalade kabil-i temaşadır. +Müzehane me’muri[ni] nin beyanatından anlaşıldığına nazaran son sene Madras müzesini dört yüz bin kişi ziyaret etmiştir. +Madras’da Protestanların otuz bir Rum Katoliklerin on beş kiliseleri vardır. +Mezkur kiliselerin çoğu eski ve bir kıymet-i tarihiye ve mi’mariyeyi ha’iz değildirler. +Madras’daki mekatib içinde en ziyade talebeye malik olan müessese İskoçyani misyonerler tarafından te’sis olunan Madras christian college and university of the free church of S-cotland mektebidir. +Burada darülfunun derecesinde ali tahsil görenlerin adedi ve rüşdi ve i’dadi tahsilinde bulunanların mikdarı’dir. +Kemal-i ciddiyyetle ulum ve fünun talebeye öğretildiği gibi zımnen hıristiyanlık için de telkınat icra edilmektedir. +Gospel college namında dört yüz talebeye maik diğer bir mekteb-i i’dadi var ise de maatteessüf orada dersden ziyade Hıristiyanlık’dan bahs edilir ve sırf propaganda için te’sis edildiğini İngilizler bile i’tiraf ediyor. +Bunun için bu mektebe devam eden talebelere yemek elbise yatak vesair levazım-ı ma’işet rüşvet-i tahsiliyye makamında veriliyor. +Bu iki mektebden başka darülmuallimin vazifesini gören The Feacher’o college Tıbbıye İ’dadisi makamında olan medical college ve Hendesehane-i mülkiye demek olan Phe civil engineering college müesseselerde doktor ve umur-ı nafi’a ve belediye içinde mühendisler kondüktörler yetiştirilmektedir. +Hükumet namına te’sis olan The presiduucy Governmen college mektebinde de epeyce talebe vardır ki bütün bu mekatib-i i’dadiyye mezunları ismini balada zikr ettiğim mekatib-i ibtidaiyye ve rüşdiyye dahi vardır ki cümlesi misyoner papazları tarafından tesis ve idare olunmaktadır. +Misyonerlerin Hindistan’da yaptıkları icra ettikleri fazayih ve şena’yi’i bir makale ile değil bir kitab ile teşrih ederek misyonerlerin i’mal-i denaet-karanelerini bir makale ile bitirmek ve anlatmak pek müşkildir. +Madras’da cem’iyyat-ı hayriyye vasıtasıyla da idare edilen hususi mekatib ve hastahanelerle darülmecanin pek çoktur. +Madras yerli çarşılarında alelade şeylerle ticaret ve alış veriş edenler çok olmakla istifadeleri pek mahduddur. +Memleketin hakıkı karını götürüp temettu’ edenler İngiliz tüccar ve komisyoncularıyla bankalarıdır. +Bunlar ise tamamen mağazalarını şehrin en ferah-feza ve latif mevki’ini teşkil eden Mount road caddesinde te’sis ve inşa eylemişlerdir. +İngiliz mağazaları kira değil kendi mülkleri bulunuyor. +Tüccar-ı mezkure cevahircilik tuhafiyecilik terzilik elbise ve tuvalete müteallik bilcümle eşyayı fahiş hatta efhaş bir fiyatla satmaktan asla çekinmiyorlar. +Hükumet-i mahalliye bunlara her türlü teshilat-ı maddiyye ve ma’neviyye iras etmekten hali kalmıyor. +Bir kere almıyor. +Böylece celb edilen emval ve emti’a gayet ucuz bir fiyatla mağazalara dahil olur ve üzerine derhal etiketler yapıştırılır ve kan bahasına satılır. +Herhangi İngiliz mağazasına gittimse bir şey almağa cesaret edemedim. +İstanbul’daki mağazalara nisbeten mallarını bin kat pahalıya satıyorlar. +Bunun sebebi ise mağazada kullandıkları beyaz İngilizlere bol keseden çokça maaş verip onları geçindirmekten münba’is oluyor. +Yerliler Hindistan’ın dahilinde İngiltere’de imal olunan yünlü ve pamuklu mensucatı her ne kadar imal etmeye başlamışlar ise de hükumetçe meta’ ve ma’mulat-ı dahiliyye üzerine pek azim bir vergi tarh edildiğinden Londra ve İngiltere fabrikalarından celb olunan meta’lara emti’a-i dahiliyye bir türlü rekabet edemiyor. +Yoksa Hindistan’da ça ehven bulunmasından İngiliz emvalini az müddet içinde kesada uğratacaktı. +Emti’a ve mensucat-ı dahiliye imal eden fabrikalardan pek yüksek vergi aldıklarına dair bana bir çok tafsilat veren yerli fabrikatörlerin –hususiyle müslümanların– şikayat-ı muhıkkaları insanı kan ağlatıyor. +Bu erbab-ı servetden biri ahiran benimle vuku’ bulan mülakatında “Efendi! +Memleketinizin istiklalinizin şerefinizin kıymetini biliniz. +Hükümetinizi ikide birde vesail-i şetta sonra haliniz bize dönecek ve peşiman olacaksınız. +Hürriyet ve istiklal kadrini biz sizden daha iyi anlıyoruz çünkü bu nimet-i giran-bahayı kaybettik. +Şimdi ise onu elde etmek bizim için pek çetindir. +Binaenaleyh ittihad ve ittifak edip kardeş gibi yaşayınız. +Hükumetinizi kuvvetlendirmek için varınızı yoğunuzu bile feda etseniz azdır.” Hasılı müşarun-ileyhin bu nesayih-i hayr-hahanesini vatandaşlarımın kulağına harfiyyen bu makaleye derc ettim. +Me’mul ederim ki bizimkiler okur da biraz akıllarını kafalarına devşirirler. +Madras’da bir çok hiref ve sanayi vardır. +Cümlesi de nefis ve güzeldir. +Altın ve gümüş üzerine gayet a’la kabartma resimler yapıyorlar. +Resimler ise Hinduizm ve putperestliğin edvar-ı kadimesine aittir. +Ma’mulat-ı mezkure üzerine Hindu putlarının resimleri dil-ruba bir suretde nakş edilmekte ve yerliler Avrupalıları kendi sıfatlarıyla cezb etmektedirler. +Altın mina ve oyma işleri de şayan-ı takdirdir. +Bakır çinko sarı ma’denden salon tezyinatı için yine güzel şeyler yapılmaktadır. +Katı ma’denler üzerine el ile her türlü nakış ve resim işlemek zannedersem Madras’a mahsus bir san’attır. +Abanos sisem ve mahun ağaçlarıyla banbu kamışından salonlarla bahçe ve terasalar için pek zarif mobilyalar dahi Madras’da i’mal olunur. +Bu işleri san’atkarane öğrenmek Sandal fil dişi üzerine de oyma işleri yapmak ve çeşit çeşit resim çıkartmak yine bu muhite mahsusdur. +Güzel kilim ve seccadeler de Madras’daki hapishanelerde i’mal olunmakta ise de zavallıların kazandıkları paranın üçte biri kendilerine verilir mütebakısi İngiliz hükumetinin kasasına girer. +Mahbuslar tarafından kazanılan para hapishane sandığında biriktirilir ve çıkacakları zaman kendilerine teslim edilir ki derhal bir iş tutup meşgul olabilirler. +Kilim halı seccade şal ve ona mümasil şeyleri yerli müslümanlar vaktiyle İrani usta ve muallimlerden öğrenmişlerdir. +Fakat metanet ve zarafet noktasından buradaki kilim ve halılar İranınkilere nisbeten hiçbir şeydir. +Bundan başka Madras’da güzel ipekli yünlü pamuklu peştemaller ve akmişe dahi imal ediliyor. +Hasılı sanayi Madras’da gereği gibi terakkı etmiştir. +Hayvanat boynuzlarından gayet güzel kaşıklar baston sapları tarak ve malzeme fevkalhad bir zarafetle yapılmaktadır. +Madras hapishanelerini ta’rif ve tavsife mecburum. +Zira burası cidden bir darü’l-edeb ve daru’s-sına’a bir yer teşkil ediyor. +Hapishanedeki intizam ve mükemmeliyet sükun ve asayiş ta’lim ve terbiye kavanine olan ri’ayet ve inzibat cidden şayan-ı taklid ve takdirdir. +Madras hapishanelerine giren bir adam mutlaka ta’accüb edecektir. +Mahbusların koğuşları sofaları bahçeleri gayet muntazam ve temizdir. +Hergün muayene ve dezenfekte olunuyor. +Doktor her sabah mahbusları muayene ve mu’alece eder. +Hapishanede ders koğuşları tahsil ve ta’lime mahsus alat ve edevat mebzuldür. +Muallimler evkat-ı mu’ayyenede tedrisat ile iştigal eylemekte cani ve mücrim talebelere ta’lim ve mevaiz-i hasene ilka etmekte kusur etmiyorlar. +Bir mahbus az bir zamanda bir iki lisanı okuyup yazmayı suhuletle öğrenir. +Diğer tarafta hapishanedeki daru’s-sına’alarda mahbuslara güzel ve nefis sanayi’ öğretilmektedir. +Nafia işleri için bu mahbuslar en iyi bir amil teşkil ediyorlar. +Taşları kırıp yere döşemeye köprü yapmaya yol yapmaya mahbuslar kullanılıyor. +Az müddet zarfında mahbuslar birer yapıcı kaldırımcı ustası hatta kondüktör kesilirler. +Müddet-i mahkumiyyeti esnasında hüsn-i hali görülen mahbuslara mükafat olmak üzere sülüsan müddetini ikmal ettikten sonra serbest bırakılırlar. +Bilakis şerirlikte bulunanların müddetine bir mikdar zam ve ilave olunur. +En şerir ve cani bir adam bu mahbeslerde terbiye edeb ilim ve san’at öğrenir. +Mahbusların üzerindeki elbise bir takye ile bir gömlekten mu’ayyen çorba ve katıktan başka haricden bir şey tedarik etmeye müsaade edilmiyor. +Ayak yoluna da evkat-ı mu’ayyenede ancak gidebilirler. +Mahbuslar gündüzün kemal-i faaliyetle işleriyle iştigal ederek gece vakitlerini sükun ve istirahatle imrar ediyorlar. +Hapishaneye mahsus hastahane çamaşırhane eczahane hamam dahi hapishanenin aksam-ı mütemmimesini teşkil eyliyor. +Madras’daki müslümanlar Hindulara nisbeten pek az bir yekun teşkil ettikleri halde bir çok cevami’ ve mesacide maliktirler. +Asabiyet-i diniyye hususunda Madras İslamları son derece ileri gitmişlerdir. +O derecede ki hanesinde hiçbir kimse namaz kılmıyor. +Herkes namaz zamanı mutlak cami’e koşup cema’atle namazı eda etmeye mecburdur. +Bu hal ise adeta bir örf ve adet hükmünü almıştır. +Bi-namaz bir adam Madras’da yoktur. +Çünkü cema’at-İslamiyye içinde yaşayamaz. +Ma’zeret-i meşru’ası olanlar bittabi’ ma’zurdurlar. +Yalnız Madras’da bir hal hoşuma gitmedi. +O da ölülerinin cenazeleri önünde hıristiyanlar gibi dört direk üzerinde bulunan bir örtü götürülüyor ki nasraniler buna “bisat-ı rahmet” ıtlak ediyorlar. +Bunun sebebini sorduğumda adettir dediler. +Hele Bombay’da Müyemmen cema’atlerinin kendi kızlarını miras almaktan mahrum bırakmaktaki hikmeti anlayamadım. +Onlarca irs sırf oğlana mahsus bir şeydir. +Hatta neti usulüyle miras mu’amelatının icrasını resmen Müyemmen Cema’ati talep etmişlerdir. +Hinduizm’den İslamiyyet’e sirayet eden bir çok adat ve ahlak-ı seyyie maalesef el-yevm müslümanlarca ma’mulün-bihdir. +Nefs-i Madras’da ve Madras’ın mülhakatında Hindulara mahsus kıymet-i mimariyi haiz bir sürü puthaneler vardır ki ekserisi eski zamandan dağların tepesinde kayalıkların eteğinde orman kenarlarında vaki’ olmuştur. +Bu puthanelerde el-yevm kura ve kasabattaki putperestler ayin-i dini Bulgaristanla sulh akd ve imza edildikten sonra bütün nazarlar Osmanlı-Yunanistan münasebatına ma’tuf kalmıştır. +Avrupa sahasında şu mes’eleden ve son zamanlarda Fransa ile İspanya arasında vuku’ bulan takarrüb nümayişlerinden başka mahafil-i siyasiyyeyi cidden işgal eden mes’ele ma’dum gibi gözüküyor. +Fi’l-vaki’ el-yevm gerek Arnavutluk’da gerek Garbi Trakya’da mühim vuku’at cereyan etmektedir. +Fakat şu vuku’at efkar-ı umumiyyeyi pek de işgal etmiyor. +Osmanlı-Yunanistan münaza’ası hall ü fasl edildikten sonra Arnavutluk ve Garbi Trakya’da da asayiş ve sulhün takarrur edeceği zannı galibdir. +Osmanlı-Yunanistan müzakeratı gayet bati ve ağır suretde devam edip duruyor. +İleriye doğru daha bir hatve bile atamadı. +Son Osmanlı murahhası olan Hırand Bey’in Atina’ya azimet ederken ne gibi şeraiti hamil bulunduğu sarahaten ma’lum değildir. +Lakin gerek Avrupa gerek Osmanlı mahafil-i siya[siyye]sinde musırran şayi’ olan rivayata bakılırsa Adalar mes’elesi daire-i müzakeratdan haric imiş! +Guya Osmanlı hükümeti kendisi bile şu mes’elenin henüz mevki’-i müzakereye koyulacak vaktin hulul ettiğine kani’ değilmiş! +Zira Adalar mes’elesini muvaffakiyetle halletmek için deniz üzerinde galib ve mütefevvik bir kuvvete maik olmak elzemdir bu ise henüz te’min edilmemiştir binaenaleyh Adalar mes’elesi diğer mesailden ayrılarak bilahare müzakere edilmek üzere bir tarafa bırakılıyormuş! +Zaten mezkur mes’elenin hall ü faslı da Londra Konferansı’nın mukarreratı ile büyük devletlere tevdi’ edilmiş Osmanlı Devleti de şimdilik şu mes’elenin bir tarafa bırakılarak vakt-i merhununda halledilmesi taraftarı imiş! +Şu nokta-i nazarın te’yidi için bazı mütala’at-ı maliyye de serd ediliyor. +Deniliyor ki: +Balkanlarda sulh takarrur etmeyince muharebenin neticeleri kat’i bir surette tesviye edilmeyince Avrupa muharib tarafların hiçbirisine ez cümle Osmanlı devletine hiçbir istikrazda bulunmayacaktır. +Devlet-i Osmaniye ise paraya şiddetle muhtacdır. +Parasız lüzumu teslim ve icrası takarrur eden ıslahata girişemez. +Harb münasebeti ile açılmış olan rahneleri de ta’mir edemez. +Binaenaleyh ilk evvel Adalar mes’elesini bir tarafa bırakarak mesail-i sairenin halli üzerine sulhün akdini ta’cil etmelidir. +Bu sayede istikraz akd ederek bilahare Adalar mes’elesinin halline bakmalıdır. +Zaten o zamana kadar İrşadiye Diritnotu da ikmal edilir. +Diğer birkaç sefain-i harbiyye de iştira olunur. +Adalar mes’elesi kendi kendine ve bizim lehimize olarak halledilmiş olur… Biz şahsiyyen şu nokta-i nazara iştirak etmiyoruz; Adalar mes’elesinin halli zamanının hulul etmiş olduğuna tamamen kani’iz. +Fakat bununla beraber devair-i resmiyyede tekevvün eder gibi görünen yukarıda serd ettiğimiz mutala’atın da bir çok hakayıkı ihtiva ettiğini teslim ederiz. +Eğer filvaki’ Devlet-i Osmaniye şimdilik Adalar mes’elesinin müzakeresinden kat’-ı nazar eylemiş ise müzakerat yalnız diğer mesail etrafında ceryan ediyorsa.. +pek yakın bir zamanda Yunanistanla da aramızda te’sis-i münasebat ve akd-i sulh edileceğine şimdiden hüküm edilebilir. +Zira mesail-i mütebakiyye pek mühim lakin behemehal teferru’atdan addedilebilecek mahiyeti haizdir. +Ez cümle mesela tabiiyet evkaf uhud-ı atika mesaili… Bunların kaffesi mühim olmakla beraber hiçbir zaman yeni bir muharebenin açılmasına sebebiyet verilebilecek kadar mahiyeti haiz addedilemezler. +Yunanistan hükümeti bütün bala-pervazlığına rağmen mesail-i mezkurenin kaffesinde bilahare Osmanlı nokta-i nazarını kabul etmeye mecbur kalacaktır. +Zira evvela Yunanistan şu mesaile ait serd ettiği mütalaatda son derece haksız ve esassızdır. +Saniyen şu müddeayatını te’yid ve takviye ettirecek kuvvete malik değildir. +Binaenaleyh er geç Yunan hükümeti bu günkü bütün ta’vikat ve te’hiratına rağmen teslim-i nefs eylemek mecburiyetinde bulunacaktır. +Lakin acaba bu suret ve şekilde akd edilmiş olan bir sulh devamlı olabilir mi? +Biz bu suale menfi cevap vermek mecburiyetindeyiz. +Zira el-yevm Makedonya’da öyle hadiseler vakı’alar cereyan etmektedir ki bunlar bilahare ister istemez hükümet-i Osmaniyyeyi de yeniden o kıt’aya doğru sevk eyleyecektir. +Rumlardan ma’ada Makedonya’da sakin bütün ahali –ister İslam olsun ister hıristiyan– ne Sırp ne de Yunan boyunduruğunu çekemiyorlar. +Bunlar bu boyunduruktan kurtulmak hevesi ve aşkını şimdiden asarıyla izhar ediyorlar bugün Garbi Trakya’da cereyan eden vekayi’in yarın bütün Makedonya’ya sirayet edeceği muhakkaktır. +Yunanistan hükümeti şu hakıkati hissetmiştir. +Buna karşı gayz ve hiddetle şiddet ve unfle çıkmak istiyor. +Şimdiden İslam Bulgar Yahudi ahalisine karşı ta’kıbat-ı şedide icrasında bulunuyor. +Fakat ahalisi umumen uyanık ve bir çok zamandan beri çeteciliğe komitacılığa alışmış bulunan bir kıt’a bu gibi tedabir ile güç teskin edilebilir. +Bilakis şiddet hiddet bunların asabiyet-i milliyelerini daha ziyade tahrik edecektir. +Bilahare yani pek az bir zaman sonra Makedonya yeni bir yangın ocağı halini kesb eyleyecektir. +Öteki taraftan Bulgaristan’da elbette intikam almaya Yunaniler tarafından görmüş oldukları ihanet ve gadre mukabelede bulunmaya elbette müheyya bulunacaklardır. +Hiçbir kuvvet hiçbir vasıta Bulgaristan’ı o zaman Makedonya üzerine atılmaktan tutamayacaktır. +O zaman biz de elbette ki bütün bu ahvallere karşı lakayt kalamayız. +Biz de ister istemez müdahale mecburiyetinde kalacağız. +Zan edilmesin şu tahmin ettiğimiz hallerin vuku’u uzak zamanların müruruna mütevakkıfdır. +Hayır! +Belki birkaç aylık mes’eledir! +Zira Yunanistan’ın temellük etmek istediği yerler kendi hacminden ziyadedir. +Bu ise tevazün-i kuva ka’idesine muhalif olduğundan gayr-i tabii binaenaleyh gayr-i kabil-i husuldür. +Şu halde bizimle Yunanistan arasında şerait-i müteferrika üzerine her ne kadar akd-i sulh mümkün hatta karib ise de şu maslaha[tı]n pek de devam edemeyeceğini olsa olsa bir seneden ziyade ömrü olmayacağını şimdiden tahmin etmek pek kolaydır. +Fransa ile İspanya arasındaki takarrüb nümayişlerine gelince bu nümayişlere Fransa Reisicumhuru Mösyö Puvankare’nin seyahati sebebiyet vermiştir. +Mösyö Puvankare aslen Almanya tarafından’de Fransa’dan istirdad edilmiş olan Loren eyaletindendir. +Bu zat kalbinde Almanlara karşı azim bir kin taşıyor; Alzas-Loren eyaletlerinin Almanya elinden alınması Almanlardan ahz-ı sar edilmesi amalini ta öteden beri kendisine bir din bir vazife edinmiştir. +Bununla beraber gayet faal zeki kar-azmudedir. +Almanya’yı hal-i infiradda bırakmak etrafını demir çenberle kuşatmak için her ne lazım ise yapıyor. +Bir zamanlar Puvankare Balkan Muharebesi’nin vereceği netayice Şarki Avrupa’da Fransa’ya zahir olabilecek azim bir Islav kuvvetinin teşekkül eyleyebileceğine Fakat Balkanlarda cereyan eden ahval Balkan İttifakı’nın bozulması müşarun-ileyhin şu ümitlerini alt üst etti. +Şimdi Mösyö Puvankare nazarını şarktan garba doğru çevirdi. +Irk ve din münasebeti ile Fransa’ya pek karib olan İspanya’yı kazanmak istiyor. +Ber-vech-i ma’lum Marakeş mes’elesi münasebeti ile Fransa ile İspanya arasına bir burudet sokulmuştu. +Almanya şu burudetden istifade ve Marakeş mes’elesine mütehevvirane bir surette müdahale ederek İspanya’yı teyid etmekle Fransa’nın arka cihetinde kendisine bir dost ve muavin kazanmak istiyordu. +Fransa’yı Marakeş mes’elesinde İspanya’ya karşı mu’tedil bir vaz’iyyet almaya sında şu vaz’iyyet belki en birinci müessir rolünü oynamıştır. +Şimdi ise Fransa İspanya’yı bütün bütün kazanmak ve Almanya’dan tecrid ettirmek istiyor. +Mösyö Puvankare’nin manya imparatoru da kolay kolay mağlub edilecek rakıblerden değildir. +Bittabi’ o da Fransa’nın şu siyasi çıkışına karşı birşeyler düşünüyor ve zannediyoruz bilhassa nazarını şimale Rusya’ya doğru atf ediyor. +Almanya da Rusya’yı Fransa’dan ayırmaya tecrid etmeye bezl-i mesa’i etmektedir. +Hatta bunun tecelliyatı şimdiden gözükmeye başladı. +Rusya matbuatında Rus diplomatları tarafından yazılmış ve Rusya-Fransa ittifakının Rusya için hiçbir menfaat te’min etmediğine ait makaleler neşr ediliyor. +Puvankare’nin sağ eli ve Puvankare kadar Almanya’ya hiss-i kin beslemekte olan Fransa’nın Petersburg Sefiri Delkase’nin vaz’iyyeti de tezelzüle uğradı. +Müşarun-ileyhin Petersburg’dan infikak edeceğine ait şayiat kesb-i kuvvet eyliyor. +Fakat Fransa ile Almanya arasında oynanılan şu diplomasi şatrancının ne gibi netayic vereceğini şimdiden tahmin etmek pek güçtür. +Balkan hadisatı da isbat ettiği gibi bazen cereyan-ı hayat en zeki ve en müdebbir diplomatların bile tertib etmiş oldukları planları bir dakikada alt üst ediyor. +A– Tarafeyn-i akıdeyn işbu muahedenin birinci maddesinde münderic hudud ta’rifatına mülahazat-ı atiyenin ilavesini tensib etmişlerdir: +Harbiyyesi haritasına tevfikan ta’rif edilmiş ve hudud-ı mezkur güzergahı işbu haritadan müstensah merbut kroki üzerine işaret olunmuştur. +Meriç’in kısm-ı süflası ile tabiine ait ta’rifat / mikyasındaki topoğrafya haritasına göre sebt ve kaydedilmiş ve ta’rifat-ı mezkure “Mander”den nehr-i mezkurun munsabbına kadar olan hudud-ı kat’iyyeyi tası üzerine geçirilmiştir. +dan mürekkeb muhtelit komisyonlar vasıtasıyla işbu hattın her iki cihetinden iki kilometre bir mesafe üzerinde ve / mikyasında tersim olunacak ve kat’i hudud bu harita üzerinde gösterilecektir. +Bu komisyonlar üç şubeye taksim edilecekler ve ati’zzikr kısımlarda yani Bahr-i Siyah sahilinde Meriç ile Arda beyninde ve Arda ile Mandra arasında kain arazide aynı zamanda ameliyata ibtidar eyleyeceklerdir. +bik olunacak ve mezkur muhtelit komisyonlar ma’rifetiyle hudud üzerinde ehramlar inşa edilecek ve kat’i hududa müte’allik protokoller komisyonlarca tanzim kılınacaktır. +dun beri veya öte tarafında kalan arazi-i hususiyye veya miriyyenin planını ahz edeceklerdir. +tahaddüs edebilecek olan ihtilafatı men’ için ittihazı lazım gelen tedabiri tedkık eyleyeceklerdir. +Şurası mukarrerdir ki bu hususda bir i’tilaf akd olununcaya değin ashab-ı emlak mülklerinden kema fi’s-sabık serbestce zim olunmuş olan protokoller mer’iyü’l-icra kalacaktır. +İşbu aksamda bulunan hudud işaretleri veya kuleler harab veya hasar-zede olmuş ise bunların tecdid veya tamirine ibtidar olunacaktır. +halde nehirlerle ırmaklara gelince hatt-ı hudud bunların talvagını ta’kıb edecektir. +Salifü’z-zikr üç nehre ta’alluk eden hatt-ı hudud protokolde tamamıyla gösterilmiştir. +B– Meriç’in mecrasında kain adalara müte’allik tahdid-i hudud mu’amelatı bir komisyon-ı mahsusa tevdi’ edilecektir. +Şurası da mukarrerdir ki iki hükümet Meriç’in seyr ü sefaine salih bir hale ifrağı için vakt-i merhununda beynlerinde akd-i i’tilaf etmeyi ta’ahhüd eylerler. +C– Her iki taraftaki Bulgar ve müslüman ahalinin ve bir de onların bütün hudud-ı müştereke boyunca nihayet on beş kilometrelik bir mıntıka dahilindeki emlakinin ihtiyari olarak mütekabilen mübadelesini teshil hususunda iki hükümet beyninde ittifak hasıl olmuştur. +Mübadele köylerin tamamıyla mübadelesi suretinde vuku’ bulacaktır. +Nefs-i kura ile etrafındaki emvalin mübadelesi iki hükümetin himayesi tahtında ve mübadele olunacak köyler heyet-i yonlar mebhusün-anh karyeler ile efrad-ı ahali beyninde m��badele-i emvale ve icab eder ise bu mübadelatdan münbais farkları ta’vize ibtidar edeceklerdir. +olarak Dersaadet’de tanzim olunmuştur. +Devlet-i Aliyye namına: +Talat Mahmud Halil. +Bulgaristan namına: +Savof Naçoviç Toşef. +Müftülere Müteallik Mukavelename Sofya’da bir başmüftü bulunacak ve müfti-i muma-ileyh Bulgaristan’daki müftülerin şer’-i şerife müteallik umur-ı mezhebiyye ve hukukıyye için makam-ı celil-i cenab-ı Meşihat-penahi ve Bulgaristan Mezahib nezaretiyle vuku’ bulacak münasebatına vesatat eyleyecektir. +Başmüftü emr-i garistan’daki müftüler tarafından ve miyanından intihab kılınacaktır. +Müftü vekilleri işbu ictima’a ancak müntehib sıfatıyla iştirak edeceklerdir. +Bulgaristan Mezahib Nezareti başmüftünün intihabını Sofya Sefaret-i Seniyyesi vasıtasıyla makam-ı mu’alla-yı cenab-ı Meşihat-penahiye tebliğ edecek ve taraf-ı ali-i Meşihat-penahiden müfti-i muma-ileyhe bir menşur ve umur-ı me’muresini ifa ve bu babda kendisi dahi Bulgaristan’ın diğer müftülerine aynı mezuniyeti i’ta edebilmesi Başmüftü ahkam-ı şer’iyye dairesinde Bulgaristan müftülerinin mu’amelatını ve müessesat-ı mezhebiyye ve hayriyye-i vellilerini nezaret ve teftiş altında bulundurmak hakkını haiz olacaktır. +Müftüler Bulgaristan müslüman müntehibleri tarafından Başmüftü intihab olunan müftünün şer’an matlub olan kaffe-i evsafı cami’ olup olmadığını bit-tahkık muvafık bulduğu halde iftaya mezuniyeti havi muma-ileyh namına menşur i’tası lüzumunu Bab-ı Meşihat’e iş’ar eder ve müfti-i cedide bu suretle istihsal olunacak menşur ile beraber ahali-i müslime beyninde icra-yı ahkam-ı şer’iyye için me’zuniyeti havi icab eden müraseleyi i’ta eyler. +Müftüler daire-i me’muriyyetleri dahilinde ve lüzum görülen mahallerde işbu mukavelenamede muayyen vezaifi mahalli müftülerinin doğrudan doğruya nezareti altında olarak ifa etmek üzere müftü vekilleri ta’yinini teklif edebilirler. +Şu kadar ki bu intihabı başmüftüye tasdik ettirmeleri meşrutdur. +Başmüftü ile müftülerin ve müftü vekillerinin ve bir de onların aklamındaki me’murin ve müstahdeminin maaşatı Bulgaristan hükümeti tarafından tesviye olunacak ve bu maaşlar onların vak’ u haysiyetleri ve mevki’lerinin derece-i ehemmiyyeti nazar-ı itibare alınarak ona göre ta’yin edilecektir. +Başmüftülük teşkilatı başmüftü tarafından tanzim edilecek bir nizamname ile ta’yin olunacaktır. +Başmüftülerle müftüler ve müftü vekilleri ve bir de bunların ma’iyyetleri me’murları Bulgar me’murinine kavanin ve nizamatın bahş u te’min ettiği kaffe-i hukuku haiz olacaklardır. +Müftülerle vekillerinin azli me’murin-i hükümet hakkındaki kanuna tevfikan vuku’ bulacaktır. +Başmüftü veya tevkil ve terhis edeceği bu memur bir müftünün veya bir müftü vekilinin azli hakkında Tedkık-i Ahval-i Me’murin Komisyonu’nca karar verileceği zaman komisyon-ı mezkurda bulunmaya davet edilecektir. +Maahaza başmüftünün veya me’murunun re’y ve mütalaası meclis-i mezkurda sırf mahiyet-i diniyyeyi haiz olan şikayatın takdirince esas teşkil edecektir. +Bir müftünün veya bir müftü vekilinin azli varakasında halefinin yevm-i intihabı dahi ta’yin kılınacaktır. +Müftüler tarafından ısdar olunan hüccet ve i’lamlar başmüftü tarafından tedkık olunacak ve başmüftü bunları ahkam-ı şer’iyyeye muvafık bulduğu takdirde tasdik ile mevki’-i icraya konulmak üzere ait olduğu daireye tevdi’ edecektir. +Ahkam-ı şer’iyyeye adem-i tevafukundan dolayı tasdik edilmeyen hüccet ve i’lamlar bunları veren müftülere i’ade olunacak ve müteallik oldukları işler ber-nehc-i şer’-i şerif yeniden tedkık ve fasl edilecektir. +Ahkam-ı şer’iyyeye tevafuk etmediği anlaşılan veyahut Bab-ı Fetva’ca tedkıki alakadaran tarafından talep edilen hüccet ve i’lamlar başmüftü canibinden makam-ı celil-i Meşihat-i ulyaya gönderilecektir. +Başmüftü tarafından veya makam-ı ulya-yı Meşihat-penahi canibinden tasdik olunan hüccet ve i’lamlara Bulgar memurin-i aidesi tarafından mevki’-i icraya vaz’ olunacaktır. +Bu takdirde bu hüccet ve i’lamlara Bulgarca birer tercümesi rabt edilecektir. +Başmüftü icabı takdirinde nikah talak vasiyyet veraset vesayet nafaka ve sair mevadd-ı şer’iyye ile emval-i eytamın tebliğat-ı mukteziyye ifa edecektir. +Bundan ma’ada müfti-i muma-ileyh mesalih-i mebhusaya dair olan şikayat ve müsted’ayatı tedkık ve ahkam-ı şer’iyyeye nazaran ne yapılmak lazım geleceğini daire-i aidesine iş’ar eyleyecektir. +Müftüler nezaret ve idare-i evkaf ile dahi mükellef olduklarından başmüftünün başlıca vezaifinden biri de onlardan hesab talep etmek ve buna müteallik hesab defterleri hazırlatmaktadır. +Evkaf hesabatına müte’allik defatir Türkçe tutulabilecektir. +Başmüftü ve müftüler inde’l-hace Bulgaristan’daki Maarif-i Umumiyye meclislerini ve mekatib-i İslamiyyeyi ve medreseleri teftiş ve lüzum görülen mahallerde mektepler ihdası zımnında teşebbüsat-ı lazıme icra edeceklerdir. +Başmüftü lüzum var ise Maarif-i Umumiyye-i İslamiyye’ye müteallik umur ve mesalih için daire-i aidesine müracaat edecektir. +Bulgaristan hükümeti Bulgar Maarif-i Umumiyye kanunuyla ta’yin olunan nisbet dairesinde ve masarıfı kendine ait olmak üzere mekatib-i ibtidaiyye ve rüşdiyye-i İslamiyye te’sis edecektir. +Tedrisat Türkçe olarak ve resmi proğrama tevfikan icra olunacak ve Bulgar lisanının tahsili mecburi olacaktır. +Tahsil-i mecburiye ve mualliminin adediyle hukukuna müte’allik bilcümle kavaninin cemaat-i İslamiye hey’et-i tedrisiyyesine tatbikine devam olunacaktır. +Bu müesseseler heyet-i tedrisiyesiyle memurin ve müstahdemin-i sairenin maaşatı Bulgar müessesatı heyet-i tedrisiyyesi hakkında cari olan aynı şerait dairesinde olarak Bulgar hazinesi tarafından tesviye olunacaktır. +Nüvvab yetiştirmek üzere bir müessese-i mahsusa dahi te’sis edilecektir. +Nüfus-ı kesire-i İslamiyyeyi cami’ olan her bir mahal veya şehirde evkaf işleri ve tedrisat-ı umumiyye-i rüşdiyye ile mükellef bir cemaat-i İslamiyye’nin intihabına ibtidar edilecek ve bu cemaatin şahsiyyet-i ma’neviyyesi kaffe-i ahvalde ve bilcümle memurin-i hükümetçe tanınacaktır. +Her bir mahallin evkafı oradaki cemaat-i İslamiyye tarafından kavanin ve ahkam-ı şer’iyyeye tevfikan idare olunacağı cihetle cemaat-i mezkurenin şahsiyyet-i ma’neviyyesi evkaf-ı mezkurenin sahibi add ü i’tibar olunacaktır. +Umumi müslüman mezarlıkları ile cevami’ kurbünde kain mezarlıklar cemaat-i İslamiyeye ait emval-i vakfiyye zümresine idhal olunacak ve cemaat-i mezkure bunları kendileri istedikleri vechile ve kavaid-i hıfzıssıhhaya tevfikan isti’mal eyleyeceklerdir. +Emval-i vakfiyyeden hiç biri ait olduğu cemaate bedeli tesviye olunmadıkça hiçbir vechile istimlak olunamaz. +Bulgaristan’da bulunan emlak-i mevkufenin hüsn-i muhafazasına dikkat ve i’tina olunacak ve bir mecburiyet-i mübremeye mübteni ve kavanin ve nizamat-ı mer’iyyeye muvafık bulunmadıkça mebani-i diniyye veya hayriyyeden hiç biri hedm edilemeyecektir. +Esbab-ı mübreme[de]n naşi mebani-i mevkufeden birinin istimlaki icab ettiği takdirde bu binanın mebni bulunduğu mahalle nisbetle aynı kıymeti haiz diğer bir arsa irae edilmedikçe ve bir de binanın bedeli tesviye olunmadıkça buna teşebbüs olunamayacaktır. +Esbab-ı mübremeye mebni istimlak olunacak olan emval-i mevkufenin kıymetleri olarak te’diye olunacak mebaliğ mebani-i vakfiyenin ta’mir ve termimine tamamen sarf ve tahsis olunmak üzere cemaat-i İslamiyye’ye tevdi’ ve teslim kılınacaktır. +zarfında Bulgaristan hükümeti tarafından başmüftünün dahi bi-hakkın dahil olacağı bir komisyon-ı mahsus ta’yin olunacak ve bu komisyon zaman-ı teşekkülünden i’tibaren üç sene müddet zarfında mütevelliler veya onlara mensub ashab-ı hukuk taraflarından vuku’ bulacak metalibi tedkık ve tahkık vazifesiyle mükellef bulunacaktır. +Komisyonun mukarreratını kendilerince mucib-i hoşnudi addetmeyecek olan alakadaran mehakim-i aide-i mahalliyeye müracaat edebileceklerdir. +olarak Dersaadet’de tanzim edilmiştir. +Devlet-i Aliyye namına: +Talat Mahmud Halil. +Bulgaristan namına: +Savof Naçoviç Toşef. +Bilir misin ne kadar hiç imişsin ey idrak! +Bu ukdeler edecek miydi böyle sineni çak? +Ya sen ne aciz imişsin zavallı akl-ı beşer! +Mücaheden çıkacak mıydı bi’n-netice heder? +Evet avalimi hiç şüphe yok ki bir kanun Cihan şu gördüğümüz kütleden ibaret mi? +Bütün avalim-i meşhude yoksa hiç ismi Bilinmeyen sayısız kainat-ı uhranın Kemine cüz’ü müdür? +Maverası ekvanın Adem değilse nasıldır nedir vücudu aceb? +Neden bu leyl-i serair açılmıyor ya Rab? +Bu cuş-i cür’eti etmekte ansızın mebhut Şu ses ki mevc-i bülendiyle çalkanır melekut: +“Unutma kendini hem bilmiş ol ki ey insan Müebbeden kalacak hilkatin esası nihan. +Semayı alması kabil mi bir avuç hakin? +O sahalar ki yetişmez ziya-yı idrakin Tasavvur et: +Ceberutum için bidayettir! +Mükevvenat ki fikrince bi-nihayettir Kemine zerresidir asüman-ı hilkatimin. +Gelip kenarına umman-ı sermediyyetimin Rüku eder ebediyyen kıyam eden idrak; Zeka sücuda varır vehm olur karin-i helak. +_________________ Senin o sahada yoktur işin! +O saha benim Bütün halaika mesdud Kabe Kavseyn’im! +Harimi zair-i tahmin için küşade değil; Saray-ı vahdetimin durma karşısında çekil! +Çekil de feyz-i mübinimle ta ezelde sana Müsahhar eylediğim bir cihanın ortasına Atıl... +Fezayı dolaş asümana çık yere in; Lisan-ı gaybım olan beyyinat-ı hikmetimin Vücudu inleten aheng-i yek-mealini duy! +Düşünme haydi şu aheng-i sermediyyete uy: +“Bekayı hak tanıyan sa’yi bir vazife bilir; Çalış çalış ki beka sa’y olursa hakkedilir.” Alın da bir küçücük ta�� ziya-yı ilme tutun Bütün nikatını evvelce; sonra kalkın onun Bakın vücuduna bir hurdebin alıp lakin Bu hurdebin olacak kendi nuru idrakin. +Zemin kadar büyütün; asüman kadar büyütün; Hülasa koskocaman bir cihan kadar büyütün; Görürsünüz ki: +O bir damlacık vücuduyle Katılmak isteyerek durmayıp giden seyle Önünde azmine hail ne varsa hep aşıyor. +Demek ki: +Şimdi bu taş canla başla uğraşıyor “Bütün avalimi lebriz eden mesaiye Benim de sa’yim olunmak gerek ilave...” diye. +Mehmed Akif Bir milletin temayülat-ı ruhiyyesi; en ince ve en derin noktalarına kadar; o milletin an’anat-ı diniyyesinde tecelli eder. +Ruhuna nüfuz edilmek istenilen bir kavmin tarihinden ziyade dinini tetkık etmek lazımdır. +Filhakıka bir milletin tarihi her hususda tamamıyla kendisine ait değildir. +Tarihde milletin ruhuyla uygun olmayan hatta ona muğayir bulunan birçok vak’alar bulunabilir fakat dini an’aneler münhasıran milletlerin ruhundan doğmuşlardır. +Dini an’anelerdir milli masallardır ki milletlerin seviye-i fikriyyesini temayülat-ı ruhiyyesini ebediyyen yaşatırlar. +Nasıl ki tarihleri uzak asırların kesif karanlıkları içinde gaib olan bir çok milletlerin ruhunu bugün dini an’aneler yardımıyla pek güzel tahlil edebiliyoruz. +Tarihe müracaat edecek olursak İran’ın mazisine dair alacağımız ma’lumat beş on hükümdarın esamisiyle vuku’at-ı harbiyyelerine inhisar eder ve hemen hiçbir şey öğrenmiş olmayız. +Fakat İranilerin dini manzumeleri masalları kitapları bize bu kadim ırkın ruhunu pek güzel tanıtmaktadır. +Edvar-ı maziyyede yaşayan Hindlilerin ruhuna da ancak masalları an’aneleri dini kitapları yardımıyla nüfuz edilmemiş midir? +Masallar an’aneler milletlerin ruhunu gösterir birer ma’kes-i şuundur. +Geçmiş insanların düşüncelerini tahayyüllerini hülasa bütün ruhlarını bu ma’keslerde; istediğimiz gibi temaşa ve tedkık edebiliriz. +Din her asırda bar-ı ıztırab altında inleyen insanlara tesliyet-bahş bir penah-ı samimi vazifesini ifa eylemiştir. +Esaret altında inleyen kahhar pençeler arasında hırpalanan mühlik hastalıklar elim sefaletler içinde yuvarlanan beşeriyet ezmine-i evveliyyeden beri ancak dinin harim-i şefikınde bir nefha-i tesliyet ve ümid aramıştır. +Böyle olduğu ma’lumatı dini an’aneler arasında bulabiliyoruz. +Yine bu sebebe mebnidir ki şarkın ruhunu anlamak için asırlarca bu iklimlerde hüküm sürmüş olan an’anat-ı diniyyeyi tedkık etmek mecburiyeti hasıl oluyor. +Zerdüştilerin an’anesi Meşya ve Meşyane’nin sergüzeştlerine dair garib hikayelerle mala-maldir. +Bu an’anelere göre silsile-i beşeriyetin birinci halkasını teşkil eden Meşya ve Meşyane bilahare demirin keşfine muvaffak olmuşlar ve bu sayede ağaçları keserek kendilerine bir mesken yapmışlar ve nihayet muamelat-ı zevciyyede bulunmuşlar imiş!. +Fakat bunların sefaletine varis olan evladları hırs ve haset saikasıyla birbirlerine karşı silahlanmışlar ve kendi felaketlerinin sebeb-i hakıkısi olan deve Ahriman’a tapınmaya başlamışlar! +Bunun üzerine poroşasb Poroschasd ile Doğdo Dogdo’nun oğlu olan Zerdüşt nev’-i beşeri tarik-ı hidayete da’vet etmeye insanlara din-i hakkı göstermeye gelmiş Zerdüşt dini bütün insanların Meşya ve Meşyane’den hasıl olduklarını yani aynı bir peder ve maderin evlatları bulunduklarını ta’lim ettiğinden Hindistan’da olduğu gibi esasını kat’iyyen red etmiştir. +Vendidad-Sade’nin şu: +“Ey Hum! +Sana arz-ı münacat ediyorum. +Senin nezdinde fakır ile büyüğün hiçbir farkı yoktur.” İbaresi bu hakıkatin lisan-ı beyanından başka bir şey değildir. +Zerdüşt mezhebinin alimlerine “Mobed” ve “Düstur” namı verilir. +Mobedlerin reisleri ise Mobed-i Mobedan ve Düstur-ı Düsturan ünvanını haizdir. +Zerdüşt hayat-ı ailede zevcin reis ve hanenin hakim-i mutlakı olduğunu beyan ve zevcenin kendisine ita’at-ı mutlakada bulunmasını tavsiye ediyor! +Hayat-ı zevciyyetde Meşya ve Meşyane’nin numune ittihaz edilmesi Zerdüşt’ün evamiri cümlesindendir. +Zerdüşt hayatı bi-sükun u aram güzeran eden bir devre-i mücadele gibi tasvir ediyor. +kendini müdafaa edebilmek için bütün kuva ve melekatın tenmiye edilmesi lüzumu Zerdüşt’ün en mu’tena evamirindendir. +Zürdeşt’e göre bu ma’reke-i cidalde insanın en büyük hasmı kendi nefsiyle tabi’attır. +Ahriman tabi’ati kuva-yı asiyye ve hayvanat-ı muzırrasıyla nefsi de ihtirasat-ı sefilesiyle insana musallat etmiş olduğundan bunlarla edilecek mücadelede esbab-ı galebeyi te’min edebilmek için ruhen ve bedenen kuvvetli olmaya çalışmak Zerdüşt’e tabi’ olan her ferdin en birinci vazifesidir. +Vendidad-Sade’de deniliyor ki: +“İyi yemeyince insan kuvvetsiz düşer ve iyi işler ifasına kudret-yab olamaz. +Zayıf ve cılız bir insan kuva-yı faaleye sağlam ve çevik çocuklara malik olamaz. +Dünya bulunduğu tarzda; ancak gıda ile yaşamaktadır!...” Zerdüşt uleması nuru ilim ve zulmeti de cehl ile tefsir ederek Hürmüzle Ahriman’ın mücadelesini ilim ile cehlin çarpışması tarzında tasvir ediyorlar. +Zerdüşt’ün kurmuş olduğu mücadele esaslı ahlak için geniş bir saha-i tatbik açmıştır: +Nefis ve fikrin tathir ve tasfiyesi yolunda mütemadiyen mücahedatda bulunmak Zerdüşt’ün en samimi ihtaratındandır. +Zerdüşt insanın her nevi’ sa’adatı ancak kendi sa’y ve faaliyetinden beklemesi icab ettiğini sarih bir lisanla beyan ediyor! +Taharet ve nezafete riayet etmek hususu Mazdeizm’in en mühim ahkamındandır! +Zerdüşt yalan söylemeği şiddetle men’ etmiştir. +Zerdüştiler arasında en menfur ahlaksızlık yalancılıktır. +Zendavesta ancak sıdk ve hulus sayesinde Hürmüz’e yaklaşılabileceğini tasrih eylemiştir. +Zerdüşt’ün telkınatına göre Hürmüz akıl ve zekasıyla bütün kainata nezaret etmekte imiş! +Hürmüz Zerdüşt ile doğrudan doğruya mükaleme ederek kanununu ona ta’lim eylemiş imiş!... +Zerdüştiler Hürmüz’ün kendi emir ve nehiylerini Mitra vasıtasıyla ve ilham tarikiyle doğrudan doğruya insanlara da tebliğ ettiğine i’tikad ederler. +Esatir-i Gebriye Mitra’nın mahiyetini nur-ı semaviden ibaret olarak tasvir ettiğinden Zerdüştiler Mitra’nın cihanda her şeyi görüp tenvir ettiğine de mükellef olan Mitra her şahsın hareketini ve işlediği fiili gördüğü cihetle a’mal-i hasene erbabına mükafat ve ef’al-i seyyie ashabına da mücazat takdir edermiş!... +Zerdüşt ruhun ebediyyetine ve haşr-i cismaninin vuku’ bulacağına kail olduğu gibi haşrı bütün tabi’ata da ta’mim eylemektedir. +Fakat Zerdüştilerin akıdesine göre haşrdan maksat azab ve ikabı te’yid değil bilakis ona bir nihayet vermek ruhani ve cismani her nevi’ fenalığı ortadan kaldırmaktır! +Zerdüştilerin i’tikadına göre ruh bu alemden çıktıktan sonra Çinevad tchinevad köprüsünün başında Mitra tarafından karşılanarak muhakemeye çekilir imiş. +Eğer hasenatı seyyiatına galib ise bu dar ve keskin köprüden bila tehlike murur eder ve behişt-i a’laya gidermiş. +Aksi takdirde köprüden geçemeyerek altındaki gayya-yı müdhişe düşer ve devlere refik olurmuş. +Zendavesta’da deniliyor ki: +“Yevm-i haşrda her ruh dünyada iken beraber yaşadığı cesedi bulacak ve hasenat ve seyyiatına göre o cesetle beraber cennete gorotmau veya duzaha girerek mükafat veya mücazat görecektir. +Bu müdhiş devre-i imtihan neticesinde fenalar ayrılarak cehenneme atılacaklar ve orada cismen ve ruhen üç gün kadar müthiş azablar görerek tasfiye edileceklerdir. +Devre-i tasfiyye hitam bulduktan sonra –fena bir vücut kalmayacağı cihetle– artık cehenneme de lüzum kalmayacak ve bütün insanlar müsavat-ı mutlaka üzere ruhen ve cismen ezvak-ı ezeliyyeyi tadacaklardır! +Müsavat-ı mutlakaya mazhar olanlar Mitra’nın hüsn-i şehadet ve sevkiyle Hürmüz’ün atabe-i celaleti olan cennat-ı aliyata dahil Hürmüz’ün taht-ı ceberutisi pişgahında azamet ve celalinin temaşasıyla bahtiyar olacaklar ve la-yemutiyet kisvesini giyerek her nevi’ hayat-ı cavidani imrar edeceklerdir!.. +Hürmüz bütün bu işleri cek. +Ahriman ise kusurlarından istiğfar ve Hürmüz’e arz-ı ler mevti fena ruhların galebesi addettiklerinden bir kimse öldüğü zaman etrafdaki kötü ruhları tard ve def’ etmek için mevtanın bulunduğu mahalde Zendavesta’dan bazı dualar okumağı i’tiyad edinmişlerdi. +Doğrudan doğruya Zerdüşt tarafından vuku’ bulmuş olan telkınat tetkık edilirse bu adamın hakim bir zat olduğunu ği dini umur-ı dünyeviyye ve uhreviyyece te’min-i intizam edecek bir esasa istinad ettirmeye çalışmış olduğu görülüyor. +Zerdüşt’ün nasuti ve kat’i telkınatıyla Hind’in atalet-bahş ve muhadder Brahmanizm’i arasında derin bir uçurum vardır. +Zerdüşt Brahma gibi müridlerine lahutiyatın müsahhar ve nuşin cazibesi taht-ı te’sirinde daimi bir hayat-ı hayret ve istiğrak tavsiye etmemiştir. +O atalete suret-i mutlakada nefret etmiş bütün talakatıyla; bir ma’reke-i cidalden ibaret olan şu cihanda te’min-i galebeye çalışmayı tavsiye eylemiştir. +Zerdüşt Brehmenlerin zillet ve meskenete müeddi olan tevekkül-i vecd-amizlerine şiddetle hücum etmekten çekinmemiştir. +Zerdüşt’ün bu kat’i emirlerinden mülhem olan Mobedler Hürmüz’le Ahriman arasındaki cidal-i ezeliyi sa’adet ve bedbahtinin mücadelesi suretinde tasvir ederek bu mücadelenin nihayet saadetin galebesiyle tetevvüc edeceğine kail bulunuyorlar!... +Zerdüşt ziya ve hararetin bulunmadığı yerde hayat olamayacağına kani’ idi. +Ziya ve harareti Hürmüz’e nisbet etmesi de bu iki kuvvette bir hassa-i hayatiyye görmesinden neşet etmiştir. +Zerdüşt’e göre ziya ve hararetin menba’ı şemsdir. +Şemsin sath-ı arz üzerindeki timsali de ateşten ettiği ateş bizim bildiğimiz ateş değildir. +Timsal-i afitab olan ateşin eşyanın gölgesini yere düşürmeyecek kadar saf olması lazımdır. +Çünkü gölge Ahriman’a ait bir zulmettir. +Zerdüşt’ün tehayyül ettiği timsal-i afitab bir suret-i zihniyyeden hetle bunu der-hatır ettirmek üzere; hiç olmazsa; sönmemek şartıyla adi ateş yakılması mecburi tutulmuş ve bu suretle Zerdüst dini ateş-perestlik kisvesini iktisa eylemiştir. +Kadim İraniler Zerdüşt’den evvel de ateşe perestiş ediyorlardı. +Fakat ateş-i mukaddesin hıfzına mahsus ma’bedleri yoktu. +Gebrler ateşperestler dağlar üzerine çıkarak oralarda ateş yakar ve icra-yı ayin ederlerdi. +Dağ tepelerinde; aynı zamanda; yıldızlara da perestiş edilirdi. +Gebrler ateşe “Ader” namı verirlerdi. +Ateşperesti ayininin nında Zerdüşt tarafından inşa edilmiştir. +“Ateşgede” namı verilen bu ma’bedlerde suret-i daimede ateş yakılırdı. +Ateşgede muhafızlarının Azerbanların vazifeleri ateşin sönmemesine nezaretten ibaretti. +Kadim İraniler ateşgedelere Azbigan dyree ismini verirlerdi. +En büyük Azbiganlar Kirman vilayetinde ve Mazenderan taraflarında bulunuyordu. +Mazenderan mülhakatından Sari beldesindeki ateşgede pek ziyade meşhur idi. +Buhteriye kıt’asında Azerabadgan Azerberzin Azerabetin Azerhazdad Azerhazin Azerbehram Azerzerdüşt namında yedi adet ateşgede mevcut idi. +Fars vilayetinde miyanında ta’dad olunuyordu. +Asr-ı hazırda İran’ın Kirman vilayetiyle Hindistan’ın Gücerat şibh-i ceziresinde birkaç tane ateşgede mevcuttur. +Hindistan’ın Daman beldesinde Hind mecusilerinin bir ateşgedeleri vardır ki burada bin iki yüz küsur seneden beri hiç sönmeksizin ateş yanmaktadır?!... +Ateşgede dahilinde tarz-ı ibadet şöyledir: +Ateşgedelerde büyücek bir taş üzerine mevzu’ sarı bakırdan ma’mul bir kap vardır. +Bu kabın içinde suret-i daimede mukaddes “Hum” ağacıyla diğer ağaçlar ve buhurat yakılır. +Zerdüştiler taharete son derece riayetle me’mur olduklarından ateşgedeye girecek gebr evvela kemal-i i’tina ile tetahhür eder ağzını bir dülbent ile örter ellerini bezlere sarar ve kemal-i huşu’ ile kıble mesabesinde telakkı edilen bakır kabdaki ateşe teveccüh ve tekarrub eder ve “Atharvan”ın yani Mobed’in delaletiyle Zendavesta’da münderic münacatdan bazılarını bir lahn-i mahsus üzere inşad etmeye başlar. +Esna-yı teğannide rüku’ ve sücud etmek üzere bir de raks yapar. +Bu işler bittikten sonra nezirler arz olunarak dışarıya çıkılır. +Azerbeygan dahilindeki ateş kazara sönecek olursa iki odunu birbirine sürtmek suretiyle veyahut çakmak vasıtasıyla tekrar ikad ederler. +Ateşin kibrit veya saire ile yakılmayarak tarz-ı ibtidaiye müracaat edilmesi Mecusiliğin ahkam-ı diniyyesindendir. +Kibrit gibi muhtere’at-ı cedideden olan vesaitle mukaddes ateşi ikad etmek bid’at-ı kabihadan ma’dud olduğu cihetle şiddetle memnu’dur. +Fersler kıbleleri olan ateşi ağızlarıyla üflemek ve yelpaze kullanmaktan suret-i kat’iyyede men’ edilmişlerdi. +Ateşgede hademeleri nefesleriyle ateşin sönmesine sebebiyet vermemek için nikabsız ateş-i mukaddese tekarrub edemezlerdi. +Ferslerin ibadeti şemsin tulu’ zeval ve gurubunda olmak üzere üç vakte münhasır idi. +Birisi i’tidal-i rebii ve diğeri Birincisine Nevruz ikincisine de Mihrican namını verirlerdi. +Zerdüşt malın öşür ve zekatının verilmesini ve hayvanat-ı muzırranın itlafını tavsiye etmiş olduğundan mecusiler buna pek ziyade riayet ederlerdi. +Kadim Ferslerce erkek kardeş kız kardeşiyle baba kendi kızıyla ve evlad anasıyla izdivac edebilirdi. +Fakat bu adet-i kabiha bilahare ta’dilata uğramıştır. +M. +Şemseddin SAHAIF-I TENKID MEHMED AKIF +HASTA – – “Hasta” şiirinin kıymet-i bediiyyesini söylemek için mekteblilerin ruhunda hasıl ettiği te’sir-i azimi göstermek kafidir sanırım. +Vakıa muhitin pek muvafık olması şiire mertebe-i hakıkiyyesinden fazla bir yükseklik verebilirdi; fakat şiir güzel olmasaydı hatta pek güzel olmasaydı onun inşadından heyecana gelmeyecek asla müteessir olmayacak muhit de yine mektep muhiti idi. +Şiir gayet tabii bütün ma’nasıyla “hakıkı” bir tasvir teşkil etmeseydi yine mekteblilere bu kadar te’sir edemeyecekti: +Son iki beytin tabiiyyetten inhiraf edivermiş olması “derhal” anlayamadık telakkısine mazhar olmadı mı? +Eserin hey’et-i umumiyyesi hakkında muhatabların şu gördüğümüz fart-ı teessürüyle de bir fikr-i kat’i hasıl etmiş olmakla beraber yine “Hasta”daki güzellikleri tahlil edeceğiz. +Çünkü bu kadar kendilerine ait bir eser-i san’atı bu kadar iyi hisseden mekteblilerin bile o eser-i edebi hakkındaki tahlilatdan yine bazı istifadeler te’min edebileceklerine kaniiz: +Mehmed Akif’in bu şiiri de “Selma” manzumesi gibi nasıl yaşanılmış ise öyle yaşatılmış bir eserdir: +Şair Halkalı Ziraat Mektebi’nde muallimdir mektep hayatını pek iyi bilir. +“Hasta���sını hayalhanesinde değil mektebde buluyor; müdür ile doktorun muhaveresini tasavvur etmiyor onu işitiyor; hasta çocuk muayene olunurken kendisi bizzat hazır bulunuyor; müteverrimin hırçınlıklarını görüyor vak’a muhayyel değildir ve olamaz. +Bu halde şairin deruhde edeceği vazife hadd-i zatında bir levha-i elem bir şi’r-i zi-hayat olan “vak’a-i hariciyye”yi kendi vicdanında hasıl ettiği bütün te’sirat ile tasvir etmekten ibarettir. +Acaba şair bunda muvaffak olabilmiş mi? +O derecelerde ihraz-ı muvaffakiyyet etmiş ki “Hasta” şiirine eş’ar-ı Osmaniyye’nin en güzellerinden biri demekte tereddüt etmeyeceğim: +Mektebde bir hasta çocuk bulunduğunu müdür ile tabibin muhaveresinden anlıyoruz. +Bunda fazla eksik bir söz yok lakin hastanın hastalığı nedir? +Muhavereden bu da anlaşılıyor. +Şu kadar ki karie hastalık hakkında bir fikr-i kat’i verecek derecede değil. +Onu şüpheye düşürecek “Bu hasta çocuk bir müteverrim olmalı” dedirecek kadar anlaşılıyor. +Çünkü şair bizzat gördüğü müteverrimi karie gösterecektir. +Bunu iltizam etmiş ilk muhavere ile kariini göstereceği levha-i fecaatin temaşasına hazırlamış bulunuyor. +Derken müdür “Çağırın hastayı gelsin” emrini veriyor. +Hasta da: +Kapının perdesini Açarak girdi o esnada düzeltip fesini Bir uzun boylu çocuk lakin o bir levha idi Öyle bir levha-i rikkat ki unutamam ebedi. +Sözleri okununca odaya girmiş oluyor. +Şiirde bir tasvirin şerait-i muvaffakiyyeti nedir? +Bir levha tersim olunurken eşya-yı hariciyyenin meşhudatın hangileri nazar-ı i’tibara alınmaz? +Bunlardan yine ileride bahs edeceğiz; Mehmed Akif’in tasvirlerinde hikmet-i bedayie göre muayyen olan düsturlara ne kadar mütabaat edebildiğini ve bu kavanin-i tabiiyyeden ne zamanlar inhiraf ettiğini de yine ileride şairin hüviyet-i mahsusasını tedkik ederken göstereceğiz. +Şimdilik şu kadarcık söyleyelim: +Hastanın odaya girerken fesini düzelttiğini yazmak mektep hayatını mektep terbiyesini göz önüne getirmek için pek üstadane bir muvaffakiyetdir. +Bu mahir bir ressamın levhasında en can alacak noktayı bir fırça darbesiyle göstermesine benzer. +Böyle bir muvaffakiyetin hasıl edebileceği te’sir-i mahsusu da yukarıda beyan etmiş idik. +Şimdi şairin unutamadığı levha-i rikkati görünüz burada tekrar yazmaktan kendimi alamadığım şu beş beyti bir kere daha okuyunuz: +Rengi uçmuş yüzünün gözleri çökmüş içeri; Elmacıklar iki baştan çıkıvermiş ileri. +O şakaklar göçerek cebheyi yandan sıkmış; Fırlamış alnı damarlar da beraber çıkmış! +Bet beniz kül gibi olmuş uçarak nur-ı şebab O yanaklar iki solgun güle dönmüş bi-tab! +O dudaklar morarıp kavlamış artık derisi Uzamış saç gibi kirpiklerinin her birisi! +Kafa bir yük kesilip boynuna çökmüş bağrı; Şiirimizin yirmi otuz senelik son devre-i teceddüdünde “verem” bir mevki’-i mahsus ihraz etmiştir. +Veremden büyük küçük bir çok şairlerimiz bahs eder; hatta mahzunluk tur; fakat bunların hiç biri i’tikadımca Mehmed Akif’in şu verem tasviri kadar haiz-i ehemmiyet değildir. +Ararsak o şiirler arasında pek güzellerini belki bulabiliriz. +Yalnız görürüz ki onların hepsinde –ta’bir caiz ise– veremin “ma’neviyet”i tasvir edilmiştir; halbuki Mehmed Akif veremin “maddiyeti”ni tasvire muvaffak olmuş: +Bize bir müteverrimde görülebilecek evza’ ve eşkal-i hüznü değil müteverrimin kendisini aynını gösteriyor. +Sarı bir güldün ey adem çiçeği Beytini okuduğumuz zaman beğeniriz: +Bir müteverrimin çehresini sarı bir güle benzetmek pek güzel bir tahayyül sonra ona adem çiçeği demek pek müessir gayet latif bir tasvirdir; fakat bu beyit her müteverrime ait olabilir bir müteverrimi göz önüne getirmez yine umumi ve hususi tasvirler arasındaki farktan bahs etmek istiyorum. +İşte Mehmed Akif’in şu hususi tasviri sıhhat ve kat’iyyet i’tibariyle bir harikadır. +O derecede ki: +Şu beş beyte bir “tasvir-i fenni” denilse şayan olur. +Etıbbaya sorulsa eminim ki şu tasviri bir müteverrimin haline pek muvafık bulurlar. +Tasviri ta’kıb eden muayene parçası da gayet tabiidir. +Pek güzeldir. +Şair bunda müteverrimin vücudunu birkaç sözle gözönüne getiriyor iltizam-ı ihtisar ediyor. +Sima tasvirinden sonra bir de vücudun tasvirine girişseydi belki de güzel bir parça yazamayacaktı. +Bunu takdir etmek ehemmiyetsiz bir muvaffakiyet-i sanatkarane değildir. +Bu muvaffakiyeti pek kolay bir şey de zannetmemeli: +Şiirde iltizam-ı başka manzumelerini tahlil ederken nasıl her zaman ihraz-ı münakkahiyyet edemediğini göreceğiz. +Hasta odadan çıkınca müdür ile doktorun arasında cereyan eden musahabe tamamen mevzua muvafıktır. +Bu mükaleme ile mevzu’-ı şiir nihayet buluyor artık söylenecek bir söz kalmıyor. +İşte hastanın mektebden çıkarılmasına karar verildi. +Artık başka ne söylenilebilir? +Olsa olsa şiire bir netice vermek eseri bir hüsn-i hatime ile tetvic etmek son parça yazılır: +Biçare müteverrimin arkadaşları yüzünü gözünü öperler onu bir arabaya korlar mektebden gönderirler… Lakin şair hiç de böyle düşünmemiş o mevzuunu bütün kudret-i ibdaiyyesiyle ihata etmiş: +Müteverrimi hiç beklenilmediği halde birden bire tekrar gözönüne getiriyor. +Çünkü veremin “maddiyeti”ni nasıl tasvir etmiş ise “ma’neviyeti”ni de öyle tasvir etmek istiyor. +Burada şairin maksudu olan “ma’neviyet” yine bir “ma’neviyet-i şi’riyye” değil belki bir ma’neviyet-i fenniyye: +Müteverrimler gayet asabi pek ziyade hırçın olurlar zaman olur ki en sevdiklerine bile hakaretler yağdırırlar. +Onları hiçbir şeyle memnun etmek ne yapılsa ne söylenilse hiddet ve şiddetlerine nihayet vermek kabil olamaz. +Hatta etibba nazarında veremin a’razından biri de bu hal-i asabiyyettir. +Fakat biçarelerin bu hırçınlıkları bu şiddetleri çok zaman devam edemez. +A’sabda husule gelen o yalancı galeyan-ı şiddet vücuttaki za’f-ı küllinin te’siriyle müteverrimin çehresi gibi soluverir pek çabuk söner! +Hastada bir sükut-ı nadimane bir teslimiyet-i kamile asarı görünür. +Ah bu inhitat-ı kuva bu sukut-ı ruh ne kadar acıklıdır! +İşte Mehmed Akif müteverrimlerdeki şu a’raz-ı ruhiyyeyi yakından tedkık etmiş kalb-i hassası cerihadar-ı teessürat olarak bize gördüğünü yazıyor bize veremin “ma’neviyet-i fenniyyesi”ni şiirin “kudret-i ibdaiyyesi” ile gösteriyor. +Ortada bir müteverrimi değil en sahihü’l-bünye bir genci bile pek ziyade ıstırablara düşürecek adeta çılgınlıklarına badi olacak bir hadise de var. +O genci mektebinden çıkarıyorlar hayat-ı ma’neviyyesini durduracaklar. +Artık ne yapsa ne kadar hırçınlık etse ma’zurdur. +Müteverrimde ise bu galeyan-ı hissiyat bittabi’ muzaaf olur. +Demek ki tabii olmakla beraber haiz-i mümtaziyyet bir şiir mevzuu ancak bu kadar intihab olunabilir. +Hem tabii hem orijinal olabilmek de şiirde münteha-yı meratib-i muvaffakiyyettir. +Bu nokta-i nazardan düşünülürse denilebilir ki Mehmed Akif’in “Hasta” manzumesi şiirlerinin en güzelidir. +Faide-i ictimaiyye i’tibariyle de “Hasta” şiiri “Tükürün” manzumesinden sonra Akif’in en yüksek eseridir: +O manzume bütün milleti ağlatacaksa bu şiir de bütün mekteblileri ağlatacak hususiyle bütün şairleri hayran edip duracaktır! +“Hasta”yı nazım nokta-i nazarından tedkık etmek istemezdim: +Bu kadar mümtaz ve müstesna bir şiirde nekais-i san’at nasıl bulunabilir? +Hayfa ki “Hasta”nın bence büyük bir kusuru var: +Sonu. +Sınıfda okuduğum zaman talebenin anlaşılmıyor hükmüne mazhar olan bu intiha hakıkaten pek gayr-i tabiidir: +Şair müteverrimi Gureba Hastahanesi’ne göndermek istiyor daha doğrusu onu Halkalı Ziraat Mektebi’nden Gureba Hastahanesi’ne göndermişler vak’ayı aynen hikaye etmek emeline düşüyor; “gureba hastahanesi” şairin ihtiyar ettiği “feilatün” veznine girer sığar şeyleden değil yalnız “gureba” kelimesini alarak hastahaneyi kimsesizlere tahsis olunmuş bir mahall-i mevt olmak üzere anlatmaya kalkışıyor. +Bu iltizam şairin kendi sözleriyle hikaye edilmiş olsaydı bile pek garib olurdu; halbuki: +– Yok yok beni ta Götür İstabul’a bir yerde bırak ki gureba – Kimsenin onlara aldırmadığı bir sıradaUzanıp ölmeye bir şilte bulurlar orada! +Parçası arkadaşlarının koluna girerek kendisini ilelebed mektebinden ayıracak belki de habgah-ı ebedisine götürecek arabaya giren hasta çocuğun lisanından duyuluyor! +O halde bulunan bir biçare bir nim-mürde Gureba Hastahanesi’ne gideceğini böyle çetrefil bir ifade ile nasıl söyler? +Bu garabet iltizam edileceğine hastanın arabaya kadar götürüldüğü yerleştirildiği nazmen söylenilse de şiire “Arabanın bir ifade-i nazmiyye ile nihayet verilerek bu ifadeye nesren “Gureba Hastahanesi’ne!” sözleri ilave ediliverseydi acaba daha iyi olmazmıydı? +Sanırım ki o zaman şiir gayet tabii olurdu. +Hatta bir manzumenin sonuna iki üç kelime de nesir sı gibi nazım da bir orijinalite ihraz eylemiş bulunurdu. +Bu esaslı kusuru gördükten sonra nazımda şayan-ı tenkıd ve muaheze daha bir iki nokta bulabiliriz. +Birinci mükaleme parçasında rahat ile yat kafiyesi. +–Rahat kelimesi daha evvel geldiği için Arabi şivesiyle okunabildiğinden– hoş düşmemiş. +Muayene kısmında doktor kodein yazayım diyor sonra da arsenik hapları verilmesini eczacıya söyleyeceğinden bahsediyor. +Acaba arsenik haplarını da yazamaz mıydı? +Sakın “eczacı verir” birinci mısraın sonundaki “iyidir” lafzına kafiye olmak için yazılıvermiş olmasın? +– Sözünüz doğru müdür bey ne yapıp yapmalı tek Bu çocuk gitmelidir çünkü yaşarsa pek pek Beytinde görülen tek lafzı bilmem o kadar şivemize muvafık olarak yazılmış mıdır? +Bu beyti ta’kıb eden beytin “olur mağdur [ma’zur] kafiyeleri de hoş değil. +Hastanın sözlerinde tabiati muhill addolunabilecek şu mısra’ var: +Onu çalkandığı hüsranlar içinden çekecek Bu mısra’dan sonra gelen beytin “ölüm göm” kafiyeleri de hiç iyi değil: +Kafiyenin semai olduğunu kabul eden bir nazım bunu nasıl tecviz edebilir? +Keşke “Hasta” manzumesinin yukarıda gösterdiğimiz esaslı kusuru olmasaydı da böyle ufak tefek nakısaları daha ziyade bile görülseydi! +Bu cidden fevkalade nazmın ötesine berisine düşen benekler serv-i siminlere boğulmuş ummanlara sehap-parelerden akis gölgecikler gibi kalıyor! +KADINLARA HÜRRIYET-I MUTLAKA VERMEK İSTEYENLERIN ELINDEN VAY O BIÇARELERIN BAŞINA! +Mısır’da çıkan ceridelerin biri almış olduğu bir mektubu neşr ediyor. +Bu mektubun sahibi diyor ki: +“Kasım Emin Bey’in mezheb-i ma’rufu vechile tesettürü büsbütün kaldırmak şekkül etti; Avrupa mekatib-i aliyyesinden yetişmiş bir hayli kimseler de bu cem’iyete girdi”. +Bu mektubu okuduğumuz zaman kadın mes’elesinde sarf edilmek istenilen şu ma’kus himmete şaştığımız gibi mesturiyetin gerek eski gerek yeni aleyhdarları eliyle biçare kadınların getirildiği hal teessürümüzü büsbütün arttırdı. +Temiz ruhlarda pek derin acılar uyandıracak halatdandır ki her tabakaya mensub gençler sokakta giden kadınların kızların ahlakını ifsad için el birliğiyle uğraşmakta; gah yalnız gah cemaat halinde bazen yaya bazen arabaya binerek o biçareleri ta’kıb ile yollarını kesmekte; yetişebildiklerini edebsiz nazarlarıyla rezil sözleriyle bizar etmekte iken –eğer mektubun rivayeti sahih ise– şimdi de kalkmışlar: +İffetin ahlakın külliyen mahv olmasını milletin de namusa karşı en mübalatsız milletler derekesine düşmesini te’min için kadınların erkeklerle ihtilatına mani’ olan perde-i mesturiyeti kaldırmak maksadıyla aralarında cem’iyyetler vücuda getiriyorlar. +Zaten Mısır gençlerinin kısm-ı a’zamında ahlak o kadar düşkün bir haldedir ki: +Namuslu bir kadın mesturiyetine korunmasına rağmen yanına ötekinin berikinin taarruzunu def’ edecek uşak almadıkça; yahut gideceği yere bir an evvel götürecek bir arabaya binmedikçe sokakta gezemiyor. +Hatta bu kuyud dahilinde bile gelip geçenlerin tecavüzünden hemen de kurtulamıyor! +Pekala! +Ahlakın bu düşkünlüğüyle beraber okur-yazar gençlerimiz –ki her biri mutlaka ırzının selametini arzu ettiği birer aileye mensubdur– kadınlarımızı örtülerinden çıkarmak suretiyle musibetin alabildiğine büyümesini; ahlaksız heriflerin bir kat daha cür’et almasını düşünebilirler mi? +Doğrusu böyle murdar bir memlekette kadınları tesettürsüzlüğe teşvik etmeyi hatıra getirmek bile gerek bizce gerek bütün erbab-ı insaf nazarında cinayat-ı ahlakıyyeden ma’duddur. +Artık rezaili tervice muharrematı ibahaya müeddi olacak böyle bir esası ta’mim için cem’iyetler teşkil etmek; bu hususda bezl-i mechud eylemek nerde kalır siz tasavvur ediniz! +Kendilerinin kadınlar açık gezmelidir tarzındaki kanaatlerinde sabit bulunduklarını farz ettiğimiz halde bu gençler çare bulmak; namussuz herifleri kadınların yolunu kesmekten men’ etmek; elhasıl kadınların masuniyet-i iffetini kavi damanlar altına vaz’ için son dereceye kadar çalışmak idi. +Vallahi kadınlara hürriyet vermek yahut tesettürü kaldırmak sözünü işitince hayretler içinde kalıyoruz. +Acaba müslümanlarda kadın ne zaman esaret içinde idi? +Acaba tesettür nazar-ı basirete ne vakit çirkin görünmüş idi? +Müslüman kadınları hiçbir zaman hiçbir tabakadaki erkeklerin esiri olmamışlardır. +Hatta en aşağı tabakada bulunan erkeklerin kadınlarca şikayeti mucib olan yalnız ahlaklarıdır. +Mesela karılarını döğüyorlar.. +Halbuki dayak atmak bunların tabiatidir. +Hem sade kadınlara değil kendi tabakalarında bulunan erkeklere de! +Kezalik karılarının üzerine erleniyorlar; yahut iddet hizane gibi işlerde kadınların hakkını yiyorlar. +Dikkat olunursa görülür ki bunların hiç biri kadının erkeğe esir olmasından değil ancak teaddüd-i zevcatı nusus-ı şer’iyyenin tatbikindeki basiretsizliktendir. +Bu noksanın çaresini tesettürü kaldırmakta aramamalıdır; bunun ilacı bu gibi mesail ile uğraşan zevata işi maksud-ı şeriat olan hukuk-ı tabiiyyenin ruhu ile kabil-i te’lif olabilecek bir surette telafi ettirmektir. +Türk ulemasının son zamanlarda yapmış oldukları gibi. +Orta tabakadaki kadınlara gelince bunlar aynı seviyedeki Avrupalı kadınlar tarafından kocalarının ahlaksızlığı hakkında serd edilen şikayatın bir kısmına bile iştirak etmezler. +Bilmem kadınlarımıza hürriyet-i kamile vermek isteyen zevat-ı kiram bu tabakadaki Avrupalı kadınların hukuk-ı tabiiyyelerinden derece-i mahrumiyyetlerini gayet açık bir surette gösteren istatistiklere ne buyuruyorlar? +Bununla beraber şikayat-ı vakıanın kaffesi adat-ı mahalliyyeden kavanin-i mevzuadan ileri geliyor yoksa işin açık yahut kapalı gezmekle asla münasebeti yoktur. +Gözle görülen bir hakıkatdir ki bir taraftan adet diğer taraftan Mısır erkeklerinin yumuşaklığı bizim orta tabakadaki kadınlarımıza ibaha-i mutlakaya karib bir hürriyet vermiştir. +Hatta ahval-i ictimaiyyemizi ıslah etmek isteyenler erkeklerimizi kadınlara karşı gerek kendilerinin gerek bütün Mısırlıların haysiyetini mahv edecek derecede müsamahakar davrandıklarından onların bütün hevesatına bu kadar hürmet ettiklerinden dolayı muahezede muztar kalırlar. +Yüksek tabakadaki kadınlarımıza gelince bunlar ile öyle bir hürriyetden daha doğrusu öyle mutlak bir ibahadan mütena’im bulunuyorlar ki dünyanın hiçbir tarafındaki kadınlara nasib olmamıştır. +Bu ise öyle bir felakettir ki Avrupalıları dehşet içinde bırakmıştır da kendilerine bizim kat’i bir mecburiyet görmedikçe kabil değil ağzımıza alamayacağımız sözleri söyletmiştir. +Acaba kadınlarımıza hürriyet vermek isteyenler bu müşahedata karşı ne söyleyecekler? +Acaba esas diye ortaya sürdükleri çürük nazariyelerin bu hacalet-aver mezahir huzurunda ne kıymeti olabilecek? +Hem acıklı hem gülünç tenakuzlardan değil midir ki bir tarafdan Mısır erkekleri karılarının açık saçık hem alabildiğine süslü olarak istedikleri yere gitmelerine müsaade etmekte karşı kulaklarını tıkamakta iken; diğer taraftan kadınlara hürriyet vermek daiyesiyle bir cem’iyetin zuhur ettiğini görüyoruz? +Guya Mısır erkekleri için gevşekliğin gayretsizliğin bu derecesini de hoş görmek elvermiyormuş da kalkmışlar onların daha semahatkar olmalarını; karılarına rezailin fuhşun her türlüsünü yapabilecek kadar geniş bir hürriyet vermelerini istiyorlar. +Acaba müslüman kadınının zulüm gördüğü erkekten şikayet etmesine; yahut kendi malında istediği gibi tasarruf eylemesine; yahut kabiliyetinin müsaid olduğu ulum ile meşgul olmasına; yahut seyahate çıkıp hadisat-ı ilmiyye ler vücuda getirmesine; yahut mesail-i şer’iyyede fetva mebahis-i ilmiyyede re’y vermesine yahut kanunun erkek hakkında cevaz gösterdiği metalibden her hangi birini istemesine; adet olsun şeriat olsun hiçbir zaman mani’ olmuş mudur? +Asla. +O halde hani kadının esareti? +Hani yüzünde gözünde o esaretin nişanesi? +hala istihsal edememişlerdir. +Onlar kocalarının rızası olmadıkça kendi mallarında tasarruf edemedikleri gibi şeri’at-i fetvayı hakk-ı hükmü kanun ötekilere bahş etmemiştir. +Öyle ise müslüman kadınları için hürriyet isteyenler acaba ne istiyorlar? +Evet hiç şüphe yoktur ki bunlarca kadının hürriyeti namına tinden dışarı uğrayıp balolarda tiyatrolarda dolaşması; erkeklerin enzar-ı şehvetine ma’ruz kalması; müsamerelerde kocasından başkalarıyla raksa kalkması; hülasa istediği yere kemal-i serbesti ile gidebilmesidir. +yet bundan başka bir şey değildir. +Zira müslüman kadınları ma’kus temayülatı gördükçe medeniyet-i hazıranın yalnız zevahirine kapılan hem de bu incizabı o medeniyetin en zayıf noktalarını en fasid cihetlerini en murdar taraflarını bile aynı aynına almak lüzumuna kanaat derecelerine kadar vardıran bir kısım halkımıza teessüf etmekten başka bir şey yapamayacağız. +Biz o i’tikaddayız ki: +Merhum Kasım Emin Bey tarafından Tahrirü’l-Mer’e - El-Mer’etü’l-Cedide ünvanlarıyla neşr edilen iki eserde münderic efkar-ı esasiyye el-Mer’etü’l-Müslime ’mizde tamamıyla reddolunmuştur. +Nisvanın hürriyet-i mutlakasına taraftar olanlar kendilerinde mezheblerini müdafaa edebilecek kadar kuvvet görüyorlarsa fikirlerini nazariyelerini ortaya koysunlar. +Görecekler ki müddealarının haklı olduğunu te’yid edebilecek hiçbir delil getiremeyeceklerdir. +Hakıkat hiçbir zaman mevki’-i müstahkeminden indirilemez. +Şuracıkta eş-Şa’b ceridesinden bir ricada bulunacağım: +Fikirlerini kemal-i hürriyetle serd edebilmeleri için sahifeleri arasında muarızlarımıza yer göstersin; onlar da son mermilerine varıncaya kadar atsınlar. +Ta ki çürük nazariyelerin nasıl yıkıldığını metin hakıkatlerin nasıl payidar olduğunu alem bir kere daha görsün. +eş-Şa’b MEDARIS-I HUSUSIYYEYE MUHTACIZ Ne kadar bedbaht imişiz ki mesleğimiz beş seneden beri devre-i salaha giremedi. +Söylediklerimizin hala tecelliyatını göremedik. +Artık hakıkat tamamıyla tecelli etti ki hükümetden ders vekaletinden ıslahat beklemek beyhudedir. +Zaten her şeyi hükümetden beklemek i’tiyad-ı sakımi her işimizde pek fena te’sirler bırakmış bizi pek çok geriletmiştir. +Bundan sonra bu seciyenin verdiği mazarratı derpiş ederek yaralarımızı teşebbüs-i şahsi devalarıyla tedavi etmeye çalışmalı hükümetin ıslahat-ı umumiyyesi saha-i fi’le gelinceye kadar elimiz kolumuz bağlı durmamalıyız. +Çünkü geçen bir zamanın dakikası bile iade olunamıyor. +Halbuki biz boşu boşuna seneleri geçirdik. +Çalışmalı durmamalı diyoruz. +Fakat ne yapmalı? +Evet! +kelimesi yerine yazılmıştır. +Memleketimizde Naim Bey Darülfünun müdür-i sabıkı İsmail Hakkı Bey Mahmud Es’ad Efendi Musa Kazım Efendi Bereket-zade İsmail Hakkı Bey’ Mehmed Akif Bey Hafız-ı Kütüb İsmail Efendi Riyazi-i şehir Fatin Efendi Manisa Mebusu Mustafa Efendi Şeyh Salih et-Tunusi Efendi Halim Sabit Efendi Ali Rıza Efendi Antalyalı Hamdi Efendi… gibi mukaddes bir vazife bilen bir çok nadir simalar var. +Bunlar bir araya gelip bir hususi nümune medresesi vücuda getirseler hemen bir proğram tertib edip teşnegan-ı irfanı genç talebeleri bu müessesenin ağuş-ı feyyazına davet etseler ilmiyeyi hizmet etmiş olurlar. +Böyle memleketimizin ekabir-i uleması le çalışsalar pek çok münakaşalara sebebiyet veren ıslah-ı medaris mes’elesi kolayca kısmen halledilmiş olur. +Biz o kurtaracak yegane çare en sür’atli tedbir: +Ulemamızın el ele vererek böyle müessesat-ı hususiyye vücuda getirmeleridir. +Eğer beş sene evvel bu gibi bir müessese vücuda getirilseydi şimdi talebeleri tahsil-i taliyi ikmal etmiş bulunurdu. +Ne çare ki olamadı. +Bakınız! +Maarifin her tarafda muntazam mektepleri olduğu halde yine erbab-ı mekatib durmuyor çabalıyor hususi mektepler açarak maarif mektepleriyle müsabaka edercesine çalışıyor. +Bu teşebbüslerinden hem hey’et-i tedrisiyye hem şübban-ı vatan müstefid oluyor. +Hatta rekabetin te’siriyle mekatib-i hususiyyeden resmi mekteplerden ziyade muktedir talebeler çıkıyor. +Acaba ilmiye muntazam bir müesseseye malik olmadığı halde bu kadar mekatib-i hususiyyeye mukabil niçin bir medrese-i hususiyye vücuda getirmiyor. +medreseleri bu derekeye getirdi. +Bu halin şan-ı ilmiyyeye Binaenaleyh bundan sonra olsun bu hallere nihayet verilmelidir fuzelamızın erbab-ı ihtisasımızın cenah-ı lutflarına sığınarak istirham ederiz ki: +Bizi yapayalnız hüdayi nabit bir halde bırakmasınlar. +Çünkü medreseleri yükseltecek herhalde onların dest-i himmetkarıdır. +Eğer saat-i mesa’ilerinden bir parçasını biz talebe-i ulumun tehzib-i ilm ü hikmet etmesine hasr edip arz ettiğim vechile şimdilik –velev bir tane olsun– bir nümune medresesi vücuda getirirler ise kalb-i milletde ilelebed yaşayacaklardır. +Bunu herhalde kendilerinden beklemeye hakkımız vardır. +Bizim için ne hazin ne kadar meraret-engiz bir levha-i ka’dan gelen ecnebiler insanı hayretlere gark eden mebani-i azime mektepler vücuda getirmişler; orada zahirde şarka ders-i irfan vermeye gelen bu medeni insanlar gizli gizli şe’air-i diniyyeyi adab-ı İslamiyye ve milliyyeyi ta kökünden kal’ edip zavallı İslam talebelerine akaid-i Nasraniyyet’i ta’lim ediyorlar. +Bu hususda sarf ettikleri paralar milyonlara baliğ oluyor. +Bu gibi müessesat-ı Nasraniyye’den çıkanlarda nin haricinde gayet müferrih bağlar bahçeler arasında yüz dönüm arazi üzerine inşa edilen bir Amerikan mektebini hatırlamamak kabil değildir. +Ah!.. +İnsan bizde naziri olmayan bu muhteşem binayı görünce ateş-i hicab içinde yanmamak yüzleri kızarmamak yerlere geçmemek imkan haricindedir. +vatanımızın rengin semasından ufulünü Salib’in İslam afakında tuluunu yegane emel ittihaz eden alem-i Nasraniyet böyle çalışıyor. +Memleketlerindeki ezvak-ı medeniyyeyi huzur ve rahatı batıl dinleri yolunda feda ederek Arabistan’ın susuz çöllerinde sıcak sahillerinde neşr-i din için her türlü meşakk u mihnete mukavemet ediyorlar. +Fakat bizler berahin-i satıasıyla bilumum edyana tehaddi eden din-i mübinimizin muhafazası için ne yapabiliyoruz? +Evet biz alem-i Nasraniyyet’in mütemadi çalışmasına mukabil derin bir gaflet göstererek hab-ı meskenetten uyanmak rına aman vermeyelim. +Bunlara karşı koyabilmek ancak tedrisat-ı İslamiyyeyi bir an evvel ıslah edip müdafi’-i din yetiştirecek müessesat-ı diniyye vücuda getirmek ile olur. +Bugün din-i celil-i İslam ashabının –misyonerlerin ecanibin sarsıldığını; bizim hab-ı gaflete daldığımızı görerek feryad ediyor. +Dinin bu feryad-ı canhıraşından bizler hiç müteessir olmuyoruz; çünkü olsaydık a’danın muhacematından vikayeye ve bu vikayenin icab ettiği tedabire tevessül ederdik; zannedersem bu feryat herkesden ziyade sımah-ı ulemaya müteveccihdir. +Çünkü salah-ı din i’tila-yı İslam onların çalışmalarına vabestedir. +Eslaf-ı kiram rahimehumullah vazife-i diniyyelerini ma’a ziyadetin ifa etmişler. +Dinin müdafaası neye tevakkuf ediyorsa onu elde etmeye çalışmışlar ve muvaffak da olmuşlar. +Bu sayede dini mesalik-i batıla erbabının hücumundan muhafaza eylemişlerdir. +Biz bugün onlara halef olmak iddiasında bulunuyorsak onlar gibi çalışmalıyız. +Biz hem ne kadar çalışsak onların giriftar olduğu mezahime duçar olmayız. +Çünkü dinin i’la-yı şanına vakf-ı vücud eden o ali-cenab İslamiyet hamileri bir hadisin sıhhatini öğrenmek için memleketleri kıt’aları devr etmişlerdir. +Zamanımızda ise matbuat ulum ve fünunu teshil etmiş bizi pek çok zahmetlerden kurtarmıştır. +Fakat ataletimizden kendimizde fikr-i teşebbüsün mevkudiyetinden şimdiye kadar hiçbir vasıtadan istifade edememişiz. +Binaenaleyh bundan sonra olsun çalışalım. +Hiç olmazsa Beyrut’da ve sair yerlerde sırf din-i İsevi’nin parlaması için açılan müesseselerden utanarak biz de payitahtta bir tane müessese-i İslamiyye vücuda getirelim. +Sebilürreşad İbtidai İslam Mektepleri küşadına başladığı gibi buna da teşebbüs ederse avn-i Hak’la muvaffak olacağına ümidimiz vardır. +Lüzumu olan para cihetine gelince Sebilürreşad başta olunca bütün müslümanların beşer kuruş; onar kuruş zenginlerinin beşer lira onar lira; en fakırlerinin de kırkar para olsun vereceklerine hiç şüphemiz yoktur. +Zira artık herkes hakıkati görmüş anlamıştır. +Sebilürreşad’ın alem-i İslamdaki mevkii malumumuz olduğu cihetle bu emr-i hayr-ı azime bütün dünya müslümanlarının muavenet edeceklerine eminiz. +Sonra hükümet de buna muzaheret ve mu’avenet eder ümidindeyiz. +Balada ism-i alilerini arz ettiğim zevat-ı kiramın hemen toplanarak bu mes’eleyi tedkık ve müzakere buyurmalarını bütün talebe-i ulum arkadaşlarım namına istirham ederim. +Düşünmeli taşınmalı hasılı bu emr-i hayrın husulü her neye mütevakkıf ise teşebbüs edip meydana getirmelidir. +Çünkü biz an’anata bağlı bir milletiz ki ondan bir lahza –velev terkinin din ve millete faidesi meczum olsun– ayrılmak rencide edecek tecavüzlere ma’ruz kalırız da hiç aldırmayız. +Halbuki bu gibi yerlerde teceddüd göstermek vacibdir. +Şimdi yapılacak muarazalara kat’iyyen ehemmiyet vermemelidir. +Bunların müddet-i devamı iki üç aydan ibaret kalacaktır. +zaman ne kadar sada-yı i’tiraz yükselmişti?! +Fakat bugün talebenin ihtiyacatını mehma-emken te’min ettiği görülerek böyle olacak bir senelik bir tecrübe muarızlara bir cevab-ı beliğ teşkil edip onları iskata kafi gelecektir müteşebbislerini dahi bütün müslümanlar teşekkürler takdirler içinde bırakacaklardır. +Kendimizde hüsn-i niyyet bulununca Cenab-ı Hakk’ın daima muvaffakiyet ihsan edeceğinden ümitvar olmalıyız. +Rumelimizi çiğneyen yıkan yakan Balkancılarda bütün müslümanlarca dikkate alınması lazım gelen tezahürat ve mu’avenat-ı milliyyenin; bir çok matbuatın belki de umum Osmanlı matbuatının sütunlar sahifeler dolusu neşriyatına bu babda yazılan bir çok asara hatta kitaplara rağmen hiç de ehemmiyete alınmadığını; Balkan devletlerinin efradındaki bu tezahürat-ı milliyyeden ne kadar büyük istifadeler yaptığını ve hatta Rumelili Osmanlı! +hıristiyanlarının yine bu hissiyat-ı milliyyelerinden hükumat-ı müstevliyyenin ne mertebe semerat iktitaf ettiğini de hiç mi hiç düşünmediğimizi büyük teessürlerle görüyoruz! +Hergün her dakıka görür işitirsiniz: +Balkanlılar herhangi memlekete girmişlerse daha o dakıka o memleketin bir İslam bir Osmanlı şehri olduğunu bildirecek ne var ise tebdil ettiler. +Kucaktaki çocuklardan tutunuz ağa babasına mülakı olmak üzere hazırlanan bir ayağı çukurdaki ihtiyarlara körlere topallara varınca hepsinin elbiseleri hakim olan devletin bayrağını teşkil eden renklerde; umumunun başında o devletin kabul ettiği serpuş. +Hiç unutmam seksen beşlik bir ihtiyar Rum Siroz’a Bulgarların geldiği gün başından fesini çıkarmamış. +Bulgarlar bunu görünce fesini yırttılar sonra da Rum olduğunu lisanından anladıkları için üzerine bir de dayak attılar. +Aynı günde bir Bulgar delikanlısı her nasılsa fesini atmayı unutmuş. +Sen adam olmayacaksın diye herifi hapse tıkadılar. +Bütün dükkanlarda kırmızı beyazlı perdeler muşambalar yırtıldı; aylı yıldızlı camlar camekanlar kırıldı; eskiden kırmızıya beyaza boyanan hanelerin otellerin ve sair yerlerin boyaları değişti. +Hem de cebren. +Koca Siroz’un rengi bile üç gün zarfında Bulgarlaştı. +Hiçbir Bulgar Rumlardan müslümanlardan Yehudilerden alış-veriş etmiyorlardı. +Bunlar Siroz’a geldikleri zaman orada hiç Bulgar dükkan ve mağazası mevcut olmadığını gördüler. +Hemen üç beş Bulgar büyücek bir bakkaliye şirketi açtılar. +Yan tarafta bir kitapçı ve kağıtçı dükkanı ötede bir kıraathane daha ötede bir gazino bir otel bir lokanta küşad eylediler. +Dokuz ay Siroz’da durdular. +Bir Bulgar Bulgar’dan başka kimseye on para vermedi. +Parasız aldıkları müstesna!!! +Yalnız bu kadar değil. +Dükkanlarında gazinolarında otellerinde her şeylerindeki adamları hizmetçileri de Bulgar Bulgar çocukları. +Gazete bayi’leri onlar da Bulgar tuhaf! +Bir muşlar. +İki üç gün gazete sattılar. +Çocukların birisi gazete satarken “Pravo on para” diye bağırdığı için koğulmuş. +Diğeri “Deset bari Pravo” diye sattığı için ila nihaye bayilikte kalmıştır. +Bir Bulgar hiçbir zaman Bulgarca’dan başka bir lisan ile söylemiyor. +Bir Bulgar bir müslüman ile görüşeceği zaman evvela Bulgarca söyler ancak müslümanın Bulgarca bilmediğini anlarsa o vakit Türkçe söylemeye başlar ve kızar. +Bir Bulgar gazinosunda bir Bulgar lokantasındaki hademede Bulgarca’dan maada bir sada işitemezsiniz. +Bütün mağazalar dükkanlar hanlar hamamlar hatta Osmanlı Bankası Amerikan Singer kumpanyaları gibi müessesat-ı ecnebiyye bile kapılarına behemehal Bulgarca ve büyük yazı ile birer levha koymaya mecbur. +Bunda birkaç türlü faide görüyorlar: +Hakimiyet zevk-i milli: +Herhangi millete mensub olursa olsun bütün dükkanlarda mağazalarda büyük hurufat ile Bulgarcayı görmek. +İntizam: +Bütün çarşılarda yeknesak levhalarla tezyinat. +Belediyeye varidat: +Her levha için senede iki taksit olmak üzere on franga kadar resm Bunun birinci taksiti Siroz’da dokuz bin frank tutmuştu. +Şehremaneti’nin nazar-ı dikkati celb olunur. +Müşterilerin dükkanı anlaması: +Bulgar mıdır müslüman mıdır? +Rum mudur? +Bunu anlasın da bir Bulgar Bulgar’dan maadasının dükkanına girmesin. +Zaten giremez. +Girerse bunun için teşekkül etmiş hususi bir komitenin cezasından yakayı kurtaramaz. +Şimdi o koca müslümanlar! +Bunların bu hallerini sonra da Allah aşkına bir kere de kendi memleketimizde kendi halimizi gözünüz önüne getiriniz. +Daha sonra da istikbalimiz hakkında verilecek hükmü veriniz. +Bu yazdıklarımı bildiğinizde ben şüphe etmem. +Fakat bunların nazar-ı dikkate alındığını göremedim. +Memalik-i ecnebiyyede bilhassa Balkanlarda Osmanlı olmayanların Osmanlılara mahsus fes giymeleri milli cinayetlerden ma’dud iken ve Osmanlılar bile serpuş-ı millilerini hür serbest giymekten adeta memnu’ iken bizim memleketimizde ecnebilerin değil gayr-i müslim Osmanlıların bir kere kafalarına bakın! +Ne kadarında fes göreceksiniz? +Gayr-i müslim mahallelerde kaç tane müslüman bakkalı mağazası bulabilirsiniz? +Çarşıda pazarda müslüman dükkanlarında ne kadar gayr-i müslim görebilirsiniz? +Bir defa da müslüman mahallelerini gözden geçiriniz hepsinde bir ecnebi bakkalı ki müşterilerinin onda dokuzu müslümandır. +Düşünmüyoruz ki kendi paramızla hem ona hizmet hem de diğer bir düşman devlete muavenet ediyoruz. +Çünkü şüphemiz olmasın ki o bakkalın o manifaturacının penceresi başka bir payitahta nazırdır. +Hiç şüphemiz olmasın ki bu sülükler Osmanlı devletine verdikleri vergilerden fazla düşmanlara da vergi veriyorlar. +Fakat bizden kazanıyorlar da veriyorlar. +Biz onlara veriyoruz da onlar veriyorlar. +Daha ileri gideceğim: +Bizde hiç utanmak da yok. +Bir müslüman lokantasına girersiniz. +On tane garsonun sekizi başka tebaadan. +Lokanta içinde “Arhoma Amesusdan” geçilmiyor. +Lokantacı utanmıyor müşteri de sıkılmıyor. +Otellerimiz de böyle gazinolarımız da böyle vapurlarımız da böyle her şeyimiz böyle. +Biz çalışıyoruz onlar kazanıyor. +Bunları açık açık söylemeliyiz. +Garsonları istediğimiz gibi kimseler olmayan içinde Türkçe tekellüm olunmayan yerlere girmeyeceğimizi anlatmalı ve girmemeliyiz. +Alış verişimizi mümkün olduğu kadar müslümanlardan yapmalı. +Kendi paramızı kendi memleketimizde bırakmalıyız. +Gördük gözümüzle gördük dünya da anladı; bunların ruhları bizi sevenleri daima severiz; halis özü sözü Osmanlı vatandaşları daima güzel gözle görürüz; fakat onların menfaati onlar anladı da hala biz anlamadık. +MADRAS ŞEHRI Madras’da araba ücreti pek ucuz ve ehvendir. +Çifte atlı bir arabanın gündeliği –on iki saat olmak üzre– yedi rupye –elli altı kuruş–tur. +Fakat asıl insanın tuhafına giden bir şey varsa insanla çekilen ve tek adamın rükubuna mahsus küçük arabalardır. +Bu arabalara binip de kendilerini insanlara çektirenler zannımca insaniyeti tevhin ve tahkır eden kimselerdir. +Bu nokta-i nazarımı misafiri bulunduğum hane sahibinin damadına söylediğim zaman gülmesin mi?! +Bundan başka Madras’da iki tekerlekli ve ancak bizim dır ki ona Urdu lisanıyla “cetke” ta’bir ediyorlar. +İnsan buna bindiği zaman adeta salıncağa binmiş gibidir. +Her hangi tarafa kımıldanılsa derhal muvazene bozulur. +Madras’da ayrıca bir tramvay kumpanyası tarafından elektrikli tramvaylar dahi işlettirilmekte hanelerde mağazalarda elektrik ziyasıyla elektrikle dönen yelpazeler tevzi’ edilmektedir. +Mebani-i emiriyyeden hükumet konağı görülmeye cidden layıktır. +Dört mil bir muhit içinde vaki’ olan binanın etrafında mükemmel bağ ve bahçe tarla orman yetiştirilmiş ve enva’-ı kuşlarla ava mahsus hayvanat-ı ehliyye bulundurulmaktadır. +Tuyur-ı mezkure tenasül ve tevelüd etmek sayesinde günden güne tekessür ve tezayüd ederek Madras valisi cenabları için bir av zemini teşkil etmiştir. +Aynı zamanda deniz kenarında vaki’ olan Hiqh court dedikleri mehakim-i adliyye binası o kadar metin ve cesim bir binadır ki onu görenler nazarında şan-ı adalet bila-ihtiyar büyüyor. +Posta ve telgraf idarehaneleri cesimdir. +Büyük banka binaları da o nisbette ali ve üslub-ı metin üzerine inşa edilmişlerdir. +Hele deniz kenarında bu misillü resmi binaların adedi pek çok olup İngiltere’nin Hindistan’da yerleştiğini nazırine lisan-ı hal ile tefhim etmek istiyor. +Acizleri ise hemen öğleden sonra saat dört alafrangada misafiri bulunduğum zatın çifte atlı arabasına rakiben Madras’ın her tarafını nevbetle gezmekte ve ceridemizle muhterem kari’leri için ma’lumat elde etmekteyim. +Memleketin yerlilerini teşkil eden Hindular yaz mevsiminde –ister zengin ister fakır olsun– iki peştamal kullanmak suretiyle vücutlarını örtüyorlar. +Peştemallerin birini sırtlarına diğerini de bellerine sararlar. +Elbiseleri böyle sade olduğu halde ayakları da çıplaktır. +Müslümanlara gelince pek cüz’i ve hafif bir surette giyiniyorlar ise de onlar da ayaklarına yaz kış çorap giymiyorlar. +Çorap giymek adeti Bura Hinduları kakül bırakıyorlar. +Kafalarının ortasından sarkmakta olan saçları ta omuzlarına hatta bazen bellerine kadar iniyor. +Uzaktan erkekle kadını tefrik etmek pek çetindir. +Madras ahalisinin renkleri de gayet koyu ve siyahtır. +Yerliler mer olanlar da nadirdir. +Madras’da biri Urdu lisanıyla Şemsü’l-Ahbar diğeri İngilizce olarak The Mohamadan Zi Muhammedan namıyla usbui iki gazete intişar eder. +Her ikisi Madras’la Hindistan’daki nikat-ı cenubiyyede ikamet eden müslümanların mürevvic-i efkarlarıdır. +Bu gazeteleri çıkaran ve yazan sahibleriyle görüştüm. +Gazetelerini okudum. +Tamamıyla Osmanlıların lehinde ve Avrupa ile İngiltere’nin bize karşı açıktan açığa her fırsat düştükçe ittihaz ettikleri vaz’iyet-i hak-şikenanelerini pek acı ve suzişli bir lisan ile tenkit ediyorlar. +Matbuat-ı oldukça münteşir ve efkar-ı umumiyeye hakim bulunmaktadırlar. +Bunlardan başka Madras’ın civarında bulunan Haydarabad Deken Urdu lisanıyla intişar eden Sahife-i Ruzane Ahbar ve Muhbir Deken gazetelerinin nüshaları da burada okunuyor. +Onlar da tamamıyla Osmanlıların hukukunu müdafaa ve onlara taraftar bulunuyorlar. +Madras’da aleyhimizde ara sıra makale yazıp fena havadislerimizi neşr eden diğer büyük ve sahibi İngiliz olan bir gazete vardır ki The Madras mail’dir. +Her akşam intişar eden bu gazeteyi ahiren müslümanlar okumamaya ve satın almamaya başladıklarından dolayı şu son günlerde biraz aklını başına toplayıp mu’tedil davranmaya yeltenmiştir. +Bura müslümanları ifrat derecesinde mutaassıbdırlar. +O derece ki had ve ta’rif kabul etmez. +İ’lan-ı Meşrutiyet’den sonra herkes Abdülhamid’in taraftarı kalmış ve uzun bir zamana kadar Cuma hutbesini de onun namına imamlarına kıraat ettirirlerdi. +Sonra yavaş yavaş su’-i tefehhüme zahib olduklarını öğrendiklerini müteakib şimdiki padişahın namına hutbeyi okutturmaya başlamışlardır. +Hacı Abdülaziz Padşa Madras’da bizim fahri şehbenderimizdir. +Bu zat yirmi iki seneden beri bu vazife-i fahriyyede bulunmaktadır. +Kendisinin külliyetli akar ve arazisiyle vasi’ ticareti vardır. +Ticarethanesinde bila-mübalağa kırk kadar katib ve me’mura maliktir. +Pek mütevazı ve ihtiyar olan bu zat elinden geldiği kadar bize karşı iyilikten geri kalmamıştır. +Rütbe ve nişanları olsa gerektir. +Benim hakkımda me’mulden ziyade insaniyet ve iyiliği sebk ettiğinden kendisine karşı alenen izhar-ı teşekkür ederim. +Madras misyoner papazları gece gündüz Hıristiyanlığı neşr için çalıştıkları halde buradaki ulema-yı İslamiyye daha ayn ve dadın ha-i hattinin mahrecleriyle iştigal ediyorlar. +Buradaki ulema-yı mahalliyye kadar kör körüne mutaassıb ve cahil adam tasavvur etmem. +İslamiyet’i kavaid ve adab-ı mezhebi sırf kendi menafi’-i hasiseleri için alet ittihaz etmişlerdir. +Bu budalalar misyonerlerin binde biri kadar çalışmış olsalardı bu ana kadar Madras’da bir tek putperest kalmamıştı. +Fakat bu herifler hab-ı gaflette puyan oldukları halde misyonerler hergün Hindulardan sürü sürü adamları enva’-ı hiyel ve desayisle hıristiyan edip duruyorlar. +Bir misyoner papazı bu ümniye uğrunda hiçbir şey düşünmez. +Meşru’ ve gayr-i meşru’ bütün vesaile teşebbüs eder. +Onun gaye-i emeli diğer mezahibde bulunanları nasrani etmekten ibarettir. +Hıristiyanlığı tervic için kilise mektep hastahane kitaphane ve bir çok vesait ile çalışıyorlar. +Seyyar erkek ve kadın vaizleri her kapıya her deliğe sokulur. +Müslüman hanelerine vaiz rahibelerle propagandistler sellemehü’s-selam girip çıkıyorlar. +Hane sahibi olan müslüman ğı gibi men’ etmeye de salahiyeti yoktur. +Birkaç sene evvel bu kadar açık hayasızlıktan usanç getiren bir müslüman birkaç defa rahibeye hanesine gelmemeyi söyler. +rahibe teannüd gösterince günün birinde rahibenin başına zikri çirkin ve buraya derci münasib olmayan fena bir felaket getirmiştir. +Hükümet-i mahalliyyede bunun kokusunu herkese duydurmamak için mes’eleyi meskutün-anh geçmiştir. +Rahibeler girdikleri evde Urdu lisanıyla Hazret-i İsa’nın mezayasından anasının babasının evsafından bahs edip dururlar. +Bu kadarla iş kalsa yine iyidir. +Hayır daha ilerisi vardır. +Misyonerler sinematoğraf aletini fenn-i cedidini kendi maksatlarına güzel bir alet bilerek şehirlerde ve köylerde dolaşıp bedava manzaralar halka irae etmek bahanesiyle Hazret-i halatıyla geçirdiği safahat-ı hayatiyyesini teşhir ve böylece propaganda eyliyorlar. +Bu hafta zarfında Madras’daki sinematoğrafda bu arz eylediğim hali ben de müşahede ettim ve hayretten kendimi alamadım. +Sinematoğrafcıya hergün bu iş için mebaliğ-i külliyye verdiklerini işittim. +Hind ahalisi garib ve acib surette kendilerini giyindiriyorlar. +Her milletin her unsurun elbise giymek hususunda da adat-ı mahsusaları vardır. +Yabancı bir insan Bombay Madras yahut Hindistan’ın diğer bir şehrinde gezerken çarşı ve pazarlarda gözüne ilişen manzaradan hayretlere gark olur. +Yalnız serpuş mes’elesi o kadar mütenevvi’ ve muhtelifdir ki ta’rife gelmez. +Kiminin başına mendil kiminin külah kiminin takye fes yaşmak kalpak sarık –o da yüz türlü bağlanmak şartıyla– görülür. +Fesleri bizim feslere müşabih ise de kalıbı pek acibdir. +Sonradan kendi ihtira’kerdeleri olmak üzere Hind müslümanları yeşil sarı siyah beyaz mavi çuha ve kadifelerden fes yapmaya başlamışlardır. +Sarıkları da pek mütenevvi’dir. +İpekten sırmadan ketenden canfesden abaniyeden türlü türlü sarıklar yaptırırlar. +Sarık sarmaya mahsus Hindistan şehirleri çarşılarında yüzlerce dükkan vardır. +Külahlar ve kalpaklar da öyledir. +Hasılı ahalisinin kafaları renkli muşa’şa’ papağan kuşlarının kanat ve tüylerine benzer desem hakıkati söylemiş olurum. +Elbise de öyledir. +Pantalondan tutup da geniş iç donlarına varıncaya kadar şeyler giyinilmekte ve hatta halkın çoğu da bacaklarına bir beyaz keten veya muslinden bir peştamal geçirmektedirler. +Kırgızlara ve Rusya Türklerine mahsus bizim redengota müşabih olup Türkistan-ı Rusi’de ona Şirvani –Şirvan vilayetine mensubdur– ıtlak eyledikleri bir nevi’ entari burada çokça müsta’meldir. +Hele müslümanlar bu şirvani palto ve entarisinin kesip biçmesinde bir çok ictihadda bulunarak herkes istediği şekil ve mahiyette kestirip biçiyor. +Sarıklar müsemmen müselles murabba’ müdevver müstatil muayyen hasılı bilcümle eşkal-i hendesiyye üzerine sarılıp başa vaz’ olunur. +Sıcak mevsiminde ise Madras ahalisinin elbiselerini iki tünden diğerini altından giyerler. +Müslümanlar ise bir don gömlekle iktifa ediyorlar. +Fakat herkesin sırtında enli ve büyük bir mendil mutlaka bulunacaktır. +Gerek Madras’da ve gerek Hindistan’da ayakkabı giymeyen milyonlarca halk vardır. +Mesela Madras müslüman tüccarının cümlesi ince bir ayakkabı giyiyorlar ise de maatteessüf çorap giymeye bir türlü alışamamışlardır. +Madras Hindu erkekleri kakül bırakıyorlar. +Kafalarından uzun bir demet saçın omuzları üzerine sarkıtıldığı daima görülür. +Hindistan’ın yerli kadınları içinde en kibar ve zarif bir surette telebbüs edenler ve her şeyi kendilerine pek iyi yakıştıran ve vücutlarının –yüzleriyle elleri müstesna olarak– her tarafını örten bir taife var ise Pars kadınlarıdır. +Pars-Zerdüşti kadınları aynı zamanda Hindistan’da bulunan sair taife-i nisadan da daha güzel ve melihdirler. +Hele tezhib ve terbiye ile umur-ı beytiyye idaresi hususunda İngiliz madamalarına bile izhar-ı tefevvuk ediyorlar. +Parsiler kendi kızları için Bombay’da gerek ibtidai gerek ve te’sis ederek terbiye ve ta’limlerine son derece dikkat ve i’tina eylemektedirler. +Tahsil-i ali görmüş Pars kadınları Bombay’da pek çoktur. +Mükellef bir salon ve musahabe meclisinde bulunan Pars kadınları cidden o yeri şenlendirirler. +Onlardan sonra Hindu kadınları da şu son zamanlarda ta’lim görmeye başlamış ise de onların ka’bına varamıyorlar. +Bir kere Hinduların diyanetinde haşv ve zaidle hurafat o kadar çoktur ki diyanet-i mezkure ile mütedeyyin olan bir kadın hiçbir zaman nezafet ve taharet güzel giyinip tuvalet yapamaz. +Hindu kadınlarının –mezahib-i muhtelifelerine göre– tarz-ı telebbüsleri pek muhteliftir. +Yüzde doksan beşlerinin baldırları çıplaktır. +Bazılarının kollarıyla göbekleri de meydandadır. +Bu kadınlar burunlarında kollarında kulaklarında parmaklarında ayaklarında ayaklarının parmaklarında bile bilezik ve halka taşırlar. +Derece ve sınıflarına göre halkalarla bileziklerin mahiyeti tehallüf eder. +Bu zinetler hayvan boynuzlarından kemiklerinden başlar gümüş ve altınla nihayet bulur. +Marvari taifesine mensub olan bir Hindu kadının kulağında yirmi küpe ile her iki kolunda yüzden ziyade bilezik bulunur. +Burun deliklerinin her iki tarafına müteaddid halkalar taktıkları gibi ayaklarına da bir çok zilli halka ve bilezikler takarlar. +Bu makule kadınlar yayan yürüyüp çarşıdan geçtikleri zaman vücutlarının hemen her tarafına taktıkları zinetin kesretinden büyük bir gürültüyle mevcudiyetlerini gösterirler. +Tuhafı şurasıdır ki bu kadınlar yüzlerini örttükleri halde memeleriyle göbekleri ve kolları kamilen meydanda bulunur. +Marvari kadınları öteki diğer Hindu kadınları gibi renkleri siyah ve esmer değil adeta süt gibi bembeyazdır. +Hindular içinde Marvarilerden sonra hüsn ü an hususunda Benya –ki yine Hinduluğun bir mezhebidir– kadınları Zaten Benya ve Marvariler Hindu mezahibinin en ileri gelenleridir. +İslamiyet’de siyadet ne ise Hindulukta da bu Bundan başka mezahibe mensub olan kadınların baldırları çıplak ve ayakları da çıplak olarak gezerler. +Hindu kadınlarının bazıları kollarında ve bacaklarında öyle kalın bilezikler taşırlar ki bila-mübalağa bir iki okka gümüş ve altın teşkil eder. +Hele siyah ve bakır renkli olan Hindu kadınlarının ihtiyarları pek kerihü’l-manzaradır. +Müslüman kadınları hoca unsuruna mensub olanlardan maadaları hep perde ve hicab altındadırlar. +Akahan’a [Ağa Han] mensub olan hoca kadınları açık gezdikleri gibi şu son zamanlarda mekteplere de devam etmeye başlamışlardır. +Hizmetçi ve aşçı sınıflarına mensub olan müslüman kadınlar da yüzlerini örtmüyorlar. +Müyemmen bura anasır-ı İslamiyyesi’ne mensub olan taife-i nisa ne çarşılarda gezerler ne de yüzlerini görmek mümkündür. +Fakat müslümanlar içinde ifrat derecesinde bulunan bu tesettürden dolayı kadınların yüzde sekseni verem Hindistan’daki yerliler umumen ister müslüman ister Hindu ister erkek ister kadın olsun hepsi pan yiyorlar. +Pan dedikleri şey kalb –yürek– şeklinde gayet ince ve gevrek bir yaprak olup o yaprağın içine zırnık kat-i Hindi sürdükten sonra derununa bir mikdar tütün nevfel karanfil cozebuh ve sair Hindistan baharlarını koyarak murabba’ veya müdevver yahut eşkal-i saire biçiminde sararak ağızlarına atıp çiğnerler mevadd-ı mezkure dişler altında ezildikten sonra insanın ağzında kırmızı bir mayi’ hasıl olur. +Hindliler o mayii ağızlarından dışarıya –tükürmek suretiyle– atarlar. +Yerler yollar caddeler hep bu kırmızı mayi’le doludur. +Elbise üzerine damlayacak olursa bir daha çıkmaz ebedi bir leke teşkil eder. +Binaenaleyh Hindlilerin ağızlarıyla dudakları daima kerih kırmızı rengindedir. +Hele bizim gibi alışmayanlar için bunların ağız kırmızılıklarıyla daimi surette kırmızı tükürmeleri Biz nasıl ki tütünü o kadar çok kullanırız Hindiler de panı o kadar ziyade isti’mal ediyorlar. +Pan yapraklarıyla içine koydukları bahar ve edviye için zengin kadınlar gümüşten altından –bazen da murassa’– kutular yaparlar. +Mükellef büyük bir ziyafette yemekten sonra dediğim dolu pan yaprakları ince altın ve gümüşten ma’mul küçük şişlere takılı bir vaz’iyyetde misafirine takdim edilir. +İsteyen derhal alır ağzına atar çiğnemeye başlar. +O zaman herkes önünde bulunan tükürüklüğe kırmızı tükürmeğe başlar. +Şurası kabil-i inkar değildir ki: +Bu pan dişleri çürümekten muhafaza ve sıyanet ettiği gibi yemeğin de hazmını teshil eyler. +Bunun için Hindlilerin dişleri daima sağlamdır. +KARESI SANCAĞI MECLIS-I UMUMISI’NIN Kanun-ı Esasi’nin bahşettiği ni’metten birisi de her sene vilayat ve elviye-i müstakılle mecalis-i umumiyesinin in’ikadıdır. +Lehü’l-hamd Bu sene de Karesi meclis-i umumisi ikinci def’a olarak reis-i evveli mutasarrıf-ı liva Reşid Beyefendi taht-ı riyasetinde ictima’ını ve verilen mukarrerat-ı mühimme ve nafi’ayı görmekle mübahi oluyoruz. +Karesi meclis-i umumisi Eylül evasıtında ictima başlayarak memleketin muhtac olduğu terakkı ve ıslahatın bir an evvel hayyiz-i husul ve mevki’-i tatbika vaz’ı için geceli gündüzlü çalışması muhterem meclis hey’etinin ciddi ve kat’i bir kadar çalışması da ayrıca teşekkür olunur ahvalden bulunmuştur. +Meclis evvel emirde memleketin gerek maarife gerek yollara gerek ziraatin tarz-ı ıslah ve sairesine dair olan ihtiyacatını anlamış elindeki bütçenin varidat hanesindeki yekununa göre bu ihtiyaçlardan hangilerinin ve ne kadarının bu senede kabil-i tatbik olacağını düşünmüş olduğundan evvela bir “ihtiyac kadrosu” vücuda getirmiştir. +Bu gerek meclis ve milletin elinde sarih ve kat’i bir vesika var demektir. +Bu vesikaya mesela: +Mektepler faslına bakan herkes Karesi sancağı mülhakatında –kaza nevahi kurasında– ne kadar mektebe ihtiyac vardır bunlar hangi karye nahiye ve kazadadır? +İbtidai mi rüşdi mi i’dadi midir darülmuallimin midir? +Bunları bir bakışta görebilecektir. +Şu halde bilfarz bir mutasarrıf değişir yenisi gelirse vazifesi derhal ihtiyac kadrosuna bakarak ihtiyacın def’ edilmemiş kısmını tatmin ile uğraşmak olacaktır. +İnşaallah gelecek sene meclis-i umumisi de aynı esas ve proğram ta’kıb edecektir. +Çünkü ellerinde mufassal ve muvazzah bir proğram bulunuyor. +Saniyen: +Yollar bahsinde de aynı esas ve proğram ta’kıb edilmiştir. +Yani Karesi sancağı dahilinde kaç kilometre yol vardır ne kadar yola daha ihtiyac vardır bunlar nereden nereye kadar yapılacaktır beheri kaç kilometredir elindeki bütçeye göre bu seneden i’tibaren hangi yolların yapılması kabildir? +Velhasıl buna müteferri’ bilcümle mesail. +Gelelim mektepler kadrosuna: +Meclis-i umumi rüşdiye ve ibtidaiye mektepleri kadrosunu tanzim ederken hal-i hazırda mevcut bulunan mualliminin refah ve saadetini te’min etmek ve yeniden ta’yin olunacakların da evsaf-ı matlube ve ehliyetini aramak ve bu meslek-i mukaddese süluk edeceklerin celb ve davetini teshil etmek için muallimin maaşına zammiyat icrasından çekinmiyor. +Kadrolarda muallimin maaşatı ber-vech-i ati gösteriliyor: +Zükur için muallim muallim muavini üçüncü muallim mubassır; inas olursa zükur mektepleri kadar muallime bulunacağı ve maaşlarca da bir fark ve tefavüt olmayacağı gibi ayrıca kuruş maaşlı bir nakış muallimesi de ilave kılınıyor. +Hal-i hazırda mevcud mektep binaları bilhassa köy mekteplerinin hali pek elim olup bir ahırdan farkı yoktur. +Gayet karanlık ve mukassi içerisine bidayet-i inşasından beri güneş girmemiş yekdiğerine müşabih haneye benzer obalar tabiidir ki her şeyde bir intizam arandığı gibi mektep binalarının da tarz-ı inşasında esas aranılmalıdır. +Bu sebebden meclis mekteplerin tarz-ı inşasını yeknesak bir hale ifrağ zımnında “bina kadrosu” vücuda getirmiştir. +Bu kadro mucebince muntazam mükemmel bir kroki projesi yapılıp tab’ ettirilerek bütün köylere gönderilecek ve ba’dema mektep yapılacak her köy bu plana nazaran mektebi yaptırıp öyle sellemehü’s-selam mektep yaptırılmayacaktır. +Bu kere yapılan kadro mucebince Karesi livası dahilinde: +Zükur ibtidaisi inas ibtidaisi inas rüşdisi zükur rüşdisi i’dadi Bandırma ve Edremit kazalarında Darülmuallimat Darülmuallimin açılmak lazım geliyor. +Ve bu kadroyu itmam zımnında da ber-vech-i ati mikdarda mektep açılması lazım gelip bu suretle kadro ikmal olunuyor. +Atide: +aded zükur ibtidaisi inas ibtidaisi zükur rüşdisi inas rüşdisi i’dadi Bandırma ve Edremit kazalarında darülmuallimin bunlara mukabil masarıf bin lira kadar olacaktır. +Liva dahilinde . +metre yol mevcut olup bunda . +metresi ta’mirat-ı mütemadiyyeye bin metresi ta’mirat-ı esasiyyeye muhtactır. +Bunlardan başka sancak dahilinde . +metre yeniden yola ihtiyaç olduğu gibi . +metre yolun da tesviye-i türabiyyesi kısmen tamam kalanları da ikmali zaruridir. +Bütün ameliyatın birden mesmediyor. +Halbuki livanın tefrik bütçesi bin lira kadardır. +hem ale’l-mühim kaidesine göre ehem olanları yapacak ve mühim olan mütebakı yolların da yapılması çarelerini taharri edecektir. +Filhakıka Karesi livası mülhakatından bilhassa yol i’tibariyle biçare kalmış bir mahal varsa o da nefs-i Balıkesriye’ye saat mesafede vaki’ Balat nahiyesidir. +İnsan Balıkesri-Balat yolunu bilmek ve anlamak için oraya gidip görmek lazımdır. +Esas i’tibariyle bu nahiyenin sun’i yolu olmayıp hüda-yı nabit üçer dörder karış eninde keçi yolu ta’bir olunan ve kumsal kayalık ile uçurumlar ve sarp balkanlardan müteşekkil bulunan bir rah-ı necat! +mevcuttur. +Öyle yol ki hayvanın nalı yolda çıkmaz ve insan bir iki defa havyandan düşmezse büyük bahtiyarlık sayılır. +İnşaallah Balat mektubumda sergüzeştimi bu yol yüzünden biçare ahalinin çektiği zahmet ve müşkilat hakkında tafsilat vereceğim. +Evvel-emirde Balıkesri-Balat yolu yapılmak icab ediyor. +Sonra Bigadiç-Sındırgı Balıkesri-Bigadiç Balıkesri-Balya ve na-tamam Bandırma-Gönen yolları yapılmak iktiza eder. +Her ne kadar Bigadiç-Sındırgı yolu Balat yolunun kardeşi sayılabilir. +Meclis-i umumi bu yolları yapmak için balada arz eylediğim vechile yavaş yavaş yapmak tarikini bizzarure fenniyye-i hazırasına göre senede bin liradan fazla para sarfı kabil olamıyor. +Mesela: +Mühendisin eline yol inşası için bin lira verilse sene nihayetinde bin lirası sarf edilemeyeceğinden mühendisin cebinde kalacaktır. +Çünkü ne şeklinde yazılmıştır. +kafi mikdarda mühendis vardır ne de amele. +İşte Meclis-i umumi yukarıda mikdarı gösterilen yollar için bütün projelerini hazırlamış ve her yolun güzergahını ta’yin etmiş olduğundan sene be-sene yapılmaları esbabını düşünüyor. +Avrupa’nın yangın ocağı olan Balkanlar yeniden ateş püskürmeye başladı. +Zaten ilk yangın bile henüz tamamen çekilmesini müteakib Balkanlarda bir devr-i sa’adet başlayacağını vaad ederek Avrupa efkar-ı umumiyyesini senelerden beri aldatmış olan şarlatanları bugün cereyan-ı vekayi’ pek bariz surette tekzib ediyor. +Bir gün gelecektir Avrupa’nın kendisi bile yine Osmanlı hakimiyetinin Balkanlar üzerinde Avusturya hükumeti bu kere doğrudan doğruya Avrupa buriyetinde bulunuyor. +Sırbistan’a ültimatom vererek yakın zaman içinde Arnavutluk hududunu tahliye etmesini talep ediyor etmediği takdirde vesail-i cebriyyeye müracaat eylemek mecburiyetinde kalacağını ilave ediyor. +Sırbistan ise buna cevap olarak Avusturya’dan mukabeleten Arnavutların Londra Konferansı’nda ta’lık edilen hududu fima-ba’d tecavüz etmeyeceklerini te’min etmesini talep eyledi. +Böyle bir te’minat vuku’ buluncaya kadar askeri nokta-i nazarından mühim addettiği Arnavutluk dahilinde bulunan noktaları tahliye etmeyeceğini söyledi. +Şu münasebetle bir daha Londra Konferansı’nda verilmiş olan kararların ne derecede sun’i ve gayr-i tabii olduğu hayata karşı duramadığı isbat edilmiş oluyor. +Son muharebe hangi nam ve esas üzerine irtikab edilmişti? +Milliyet ve cinsiyet üzerine değil mi? +Bu halde muzaffer muhariblerin başka milletlere tasallut etmemeleri icab ederdi. +“Balkanlar Balkanlılarındır” esasını kabul etmiş olan düvel-i muazzama şu prensibe sonuna kadar riayet etmeliydiler. +Halbuki şu esas yalnız bize karşı ve muharebeye bir reng-i meşruiyyet verilmek için icad edildi. +Diğerlerine gelince o esası bozmak esasdan addedildi. +Onlar hakkında bir de “hakk-ı feth” esası kabul edildi! +İşte bu kadar karışık yekdiğerine tamamen zıt olan esaslar üzerine hareket etmiş olan Londra Konferansı’nın Balkanlarda çizmiş olduğu yeni harita son derece gayr-i tabii ve sun’i idi. +Bunun payidar olmayacağı ta ilk günden aşikardı. +Sırbistan Arnavutların mezkur konferans tarafından ta’yin edilen hududu tecavüz etmeyeceklerine aid te’minat talep etmek hakkını iddia etmek kısm-ı mühimmin bulunmadığını isbat etmelidir. +Halbuki bunu isbat edemez. +Zira kendisi de bütün alem de pekala biliyor ki Londra Konferansı Sırbistan ve Yunanistan lehine olarak Arnavutluğu parçaladı ve milliyet namına muharebeyi açmış olan şu devletler de bu harekete razi oldular. +Şimdi de bunun tabii neticelerini çekmek mecburiyetindedirler. +Hangi mantık ve akl-ı selim aynı hakkı Sırblar ve Yunanililer harekat “milliyet”tir madem ki Sırblar ve Yunaniler kendileri bile şu esas üzerine hareket ediyorlar Arnavutlar neden edemesinler? +Binaenaleyh Avusturya hükümeti Sırbistan’ın bu hususa ait müddeayatını kabul edemez. +Etse bile hiçbir ehemmiyyeti olamaz. +Zira Sırbistan’ın zabt ve tasallut etmiş olduğu Arnavud yerlerinde Arnuvutlar bakı kalıncaya kadar bedihidir ki Arnavutluk hissiyat ve efkarı da galeyan edecektir. +Dünyada hiçbir kuvvet bunun önüne geçemez. +Bundan maada böyle bir te’minat Avusturya’nın işine de gelmez Avusturya kendisini İtalya ile beraber ta ötedenberi aynı Arnavutluğa bütün Balkanlara bilhassa Makedonya’ya çeşm-i tama’ını dikip duruyordu. +Bu kere Sırbistan Avusturya’nın önüne geçti karşısında bir sed ika’ eyledi. +Tabiidir ki Avusturya ve İtalya şu seddin kesb-i metanet etmesini hiçbir zaman arzu etmezler. +Bilakis onu yıpratmak yıkmak için her nevi’ vesileye vasıtaya müracaatdan hali kalmayacaklardır. +Son Arnavutluk harekatında Avusturya lir mi? +Bu gibi harekatı atide de mezkur devletlerin tahrik ve teşvik edecekleri muhakkak değil midir? +Sırbistan ve Yunanistan’ın ma’ruz kalacakları müşkilata bu hareketler yalnız hafif bir mukaddime teşkil ediyor. +Biraz geçsin de Bulgaristan belini doğrultsun o zaman asıl ma’rekeyi göreceklerdir! +Bulgaristan Arnavutluk’ta hatta Balkanlarda yüz binlerce kalmış olan İslam çetelerinin neler yapacaklarını en karib bir zamanda müşahede eyleyeceklerdir. +Şu gibi hareketlere kim mani’ olabilir? +Yukarıda da zikr ettiğimiz gibi bunlar da o “milliyet” esasının tabii birer tecelliyatı olacaktır. +Avusturya yahut başka bir devlet bu gibi gayr-i kabil-i men’ harekatın olmayacağını şimdiden nasıl te’min edebilir? +Eğer Sırbistan şu te’minatı talep etmekle atisini sigorta altına almak tesadüfi olarak zabt etmiş olduğu yerleri rahatca taht-ı tasarrufunda saklamak hülyasında Bilhassa Avusturya ki yangından behemehal menfaatdar olacaktır. +Binaenaleyh verilmiş olan ültimatomu Sırb rical-i hükumeti şu cevabları ile red edemezler. +Ya Avusturya’nın teklifini kabul ederek hemen Arnavutluk hududunu tahliye eyleyecektir. +Yahut kendilerini pek azim müşkilat karşısında bulacaklardır. +Tabii ve bedihidir ki birinci şıkkı tercih eyleyeceklerdir. +Şu aralık Avusturya ile bozuşmak cihetini irtikab eyleyemeyeceklerdir. +Nasıl ki dünkü telgraflar Sırbistan’ın askerine ric��at emrini verdiğini bildiriyordu. +Fakat Sırbistan bununla da kendisini kurtarmış olmayacaktır. +Çünkü bugünkü vaz’iyeti tevlid etmiş olan esbab bakı kaldıkça kendi netayicini gösterecektir. +Yunanistan da aynı vaz’iyyettedir. +Bu devlet de milliyet kavgasına giriştiği halde zabt etmiş olduğu yerlerde diğer bir çok milletleri taht-ı tasallutuna aldı. +Bunlar da Arnavutlardan daha ziyade Yunanistan’ın taht-ı idaresinde kalmak halatın Makedonya kıt’asında da tekerrürüne intizar etmek tabii olur. +Bulgaristan hükümeti bizimle akd-i sulh ettikten sonra Garbi Trakya hükumeti ile uyuşmak üzeredir. +Garbi Trakya’da sakin ahali-i İslamiyye’nin bütün müddeayat ve metalibini Bulgarlar kabul ettiler. +Buradaki müslümanlar muhtariyete yakın vasi’ hukuk ve imtiyazata malik olacaktır. +Umur-ı ruhaniyye maarif evkaf idaresi kendi ellerinde olacağı gibi bütün kaymakamlar mutasarrıflar da müslümanlardan ta’yin edileceklerdir. +Bulgaristan müslümanlar hakkında yeni ve başka bir siyaset ta’kıb etmek fikrinde olarak bunları ma’nen ve maddeten kazanmak istiyor. +Bütün hiddet ve gazabını bütün intikam hissini Rumlara Sırblara hasr etmek fikrindedir. +El-yevm Bulgar hükümeti Garbi Trakya’yı işgal için külliyetli asker sevk ediyor. +Bir kere Bulgarlar buralarda yerleşsinler ve İslam ahalisinin efkar ve hissiyatından itminan hasıl etsinler de Yunanilerin ma’ruz kalacakları belalar zuhur eder. +O zaman Sofya ve Trakya tariki ile Makedonya’ya akacak çetelerin bombacıların Makedonya’da sakin Bulgar İslam ve Yehudi ahalisi kıyamlarının sonu gelmez. +Acaba Yunanistan Sırbistan bütün bunlara karşı koyulması şu suale yalnız hayır ile cevap verilebilir. +Zira nasıl ki vaktiyle Osmanlılığa karşı ika’ edilmiş olan şu gibi harekatın arkasında Yunanistan ve Sırbistan bulunuyordu. +Bu kere de Makedonya ve Arnavutluk’da zuhur edecek vekayiin maverasında başka kuvvetler bulunacaktır. +Avusturya bugün bile kendisinin bu gibi kuvvetlerden birisi olduğunu ihtifaya lüzum görmüyor ve açıktan açığa Arnavutluğu iltizam ederek ültimatomlar yağdırıyor. +Binaberin bizimle Yunanistan arasında gayet bati ve atıl bir surette cereyan eden müzakerat-ı sulhiyye muvaffakiyetle neticelense bile sulh ve müsalemet-i umumiyyenin teessüs etmiş olduğuna inanmak kadar hata olmaz. +Sulh olsa olsa birkaç aylıktır. +Yine daima mütebassır ve müteyakkız olmakla mükellefiz. +Perdenin arka cihetinde daha bir çok gizli vekayi’ durmaktadır ki en karib bir zamanda kendisini gösterecektir. +Ahmed Agayef +TAHKIMNAME Bir taraftan hükumet-i Osmaniyye ve diğer taraftan Bulgaristan Krallığı arasında bugünkü tarihiyle akd olunan muahedenamenin on yedinci maddesi ahkamı vechile bir veya münazaa ati’z-zikr ahkam mucebince Lahey Hakem Mahkemesi’ne havale edilecektir. +Müddei hükümet tahaddüs ettikçe Lahey Hakem Mahkemesi’ne tevdi’ etmek fikrinde bulunduğu mes’ele veya mesaili müddea-aleyh hükumete iş’ar edecek ve mesail-i mezkure hakkında muhtasar ve fakat sarih izahat i’ta eyleyecektir. +Mes’ele veya mesail-i mezkurenin tevdi’ edileceği hakem mahkemesi zirde beyan olunduğu vechile ta’yin edilecek beş a’zadan mürekkeb olacaktır. +Tarafeynden her biri sür’at-i mümkine ile ve madde-i sabıkada beyan olunan iş’ar tarihinden i’tibaren iki mahı tecavüz etmeyecek bir müddet zarfında iki hakem ta’yin edecektir. +Hakem ale’l-hakem edilecektir. +İşbu üç hükümdardan birinin intihabı emrinde Müddea-aleyh olan taraf iki aydan ibaret olan marrü’z-zikr müddet zarfında hakemlerini ta’yin etmediği takdirde hakem mahkemesinin ilk yevm-i ictimaına kadar bu hakemleri tayin edebilecektir. +Bu müddetin mürurunda müddei olan taraf hakem ale’l-hakem intihab edecek olan hükümdarı tayin ve irae eyleyecektir. +Mezkur hakem ale’l-hakemin intihabından sonra mahkeme hakem ale’l-hakem ile müddei canibinden müntehab iki hakemden mürekkeb olarak makbul ve mu’teber olacak surette teşekkül edecektir. +Beynlerinde niza’ zuhur eden devletler ihtilafat-ı düveliyyenin suret-i muslihanede tesviyesine mahsus Lahey Mukavelenamesi’nin altmış ikinci maddesi ahkamına tevfikan hakem mahkemesi nezdine kendi taraflarından me’mur müşavir veya avukatlar i’zam eyleyeceklerdir. +Hakem vezaifinin bir gune teehhüra duçar olmaması için ve zamanında ta’yin kılınacaktır.Maamafih müddea-aleyh olan taraf bundan imtina’ ederse hakkında gıyaben icra-yı muamele edilecektir. +Hakem mahkemesi teşekkül ettikten sonra hakemler tarafından ta’yin edilecek olan bir tarihde ve hakem ale’l-hakemin ta’yininden i’tibaren bir mah müddet zarfında Lahey’de tahaddüs edebilecek olan ve işbu tahkimnamede musarrah bulunmayan kaffe-i mesailin tarihli Lahey Mukavelenamesi’nin mazmun ve müfadına tevfikan hallinden sonra marrü’z-zikr mahkeme ictima’-ı atisini ta’yin edeceği tarihe ta’lik eyleyecektir. +Maamafih şuras�� muharrerdir ki mahkeme mesail-i münazaun-fiha hakkındaki müzakerata ne iki ay evvel ne de muhtıra-i mütekabilenin veyahut yedinci maddede musarrah müdafaaname-i mütekabilin tevdi’inden meyecektir. +Altıncı Madde Usul-i muhakeme-i hakemiyye biri tahriren icra olunacak tedkıkat ve diğeri tarafeynin mahkeme huzurundaki müdafaalarının şifahen tavzih ve teşrihinden ibaret olacak olan müzakerat olmak üzere muhtelif iki safhayı ihtiva eyleyecektir. +Mahkemece isti’mal edilecek ve mahkeme huzurunda lisanı olacaktır. +Müddei olan taraf ikinci maddede musarrah tebliğ ve nı müsbit olan ve mes’ele ve mesail-i münaza’un-fihaya ait bulunan evrakın kaffesini havi muhtıranın el yazısı ile yazılmış veya tab’ edilmiş olan suretlerinden beş nüshası hakem mahkemesi a’zasından herbirine ve otuz nüshasını dahi müddea-aleyh olan tarafa tam olarak tevdi’ eyleyecektir. +Müddea-aleyh olan taraf işbu tevdi’ keyfiyetinden nihayet on ay zarfında muhtıra-i mütekabilesinin el yazısıyla yazılmış veya tab’ edilmiş olan suretlerinden marrü’z-zikr mikdardaki nüshasını bunu müeyyid bilcümle evrak ile beraber mahkeme a’zasından her biri ile müddei olan tarafa tam olarak tevdi’ edecektir. +Müddei olan taraf bir müdafa’aname i’tası niyetinde olduğu halde bunu tevdi’ keyfiyetinden bir ay müddet zarfında hakem mahkemesi reisine iş’ar edecek ve bu halde marrü’z-zikr müdafa’anameyi işbu iş’ar tarihinden şerait dairesinde tevdi’ eyleyecektir. +Müddea-aleyh olan taraf kendi müdafaaname-i mütekabilini işbu iş’ar tarihinden aynı şerait dairesinde i’ta edecektir. +Madde-i hazıra ile ta’yin olunan müddetler muvafık bir karara destres olmak için tarafeynce müttefikan veya lüzum gördüğü takdirde mahkeme canibinden temdid edilebilecektir. +Fakat kendi tarafından ta’yin olunan son müddetin inkızasından sonra tarafeyn canibinden kendisine i’ta edilecek muhtıra ve muhtıra-i mütekabilerle evrak-ı saireyi nazar-ı i’tibara almayacaktır. +Tarafeynden biri veya diğeri muhtıralarda veyahut teati edilen diğer evrakta sırf yedinde bulunup suretini rabt etmemiş olduğu bir vesika veya varakaya istinad veya telmih ve veya varakanın suretini nihayet otuz gün zarfında ona i’ta etmeye mecbur olacaktır. +MUHADDERAT-I İSLAMIYYE Tarihde büyük büyük hatıralar bırakmış olan müslüman kadınlarını hayat-ı irfan ve faziletleriyle beraber tasvir eden gayet mühim bir eserdir. +Kemal-i mübahat ile okuduğumuz bu kitabın müellifesi Mısırlı Kadriye Hüseyin Hanımefendi hazretleridir ki eserlerinde Cevdet Paşa merhumun Kısas-ı Enbiya’da kullanmış oldukları lisan kadar açık onun kadar munis onun kadar ağır başlı bir lisan kullanmışlardır. +Müracaat edilen me’hazler de i’timada şayan olan asar-ı bakiyyedir. +Biz matbuat-ı Osmaniyye sahasında böyle değerli bir kitabın zuhurunu memleketimizin fuyuz-ı atiyyesi için azim bir beşaret suretinde telakkı ediyoruz. +Eserin müellife-i fazılasına an samimi’l-kalb teşekkürler etmekle beraber bu kıymetdar bu muhalled kitabın ikinci üçüncü ciltlerini de bir an evvel neşr buyurmalarını kendilerinden rica ederiz. +Cenab-ı Hak rical-i müslimine muhadderat-ı İslam hakkında hürmet hissi telkın edecek fazılat-ı nisvanı eksik etmesin amin. +HACI MURAD Rusların en meşhur edibi olan Tolstoy’un tarihi bir hikayesidir ki bütün Osmanlılar mutlaka okumalıdırlar. +Temiz bir lisan ile tercüme olunan bu eser bizim için serapa ibrettir. +En büyük en metin adamlarımızın sırf ihtiras saikasıyla nasıl küçüldükleri memleketimize göz diken yabancıların bizi birbirimize nasıl düşman ettikleri ahlak-ı İslamiyye’ye sarılıp yükseldiğimiz zaman düşmanlarımızın bize nasıl bir hiss-i hürmet besledikleri; lakin hevesatımıza mağlub olarak düştüğümüz vakit o hissi nasıl değiştirdikleri bu eserde gözle görülüyor kulakla işitiliyor. +Mütercim-i fazılına teşekkürler ederiz; bize bu yolda daha bir çok müfid eserler yazmalarını hamiyyetlerinden bekleriz. +Bu seng-pareyi siz şimdi görmeyin naçiz... +O bir vücud-i muazzam; o bir cihan-ı veciz; Ki –encümiyle şümusuyle asümaniyle Tevabiiyle sehabiyyesiyle– aynıyle Bizim şu bildiğimiz kainatı gösteriyor! +Hayal o manzaranın dehşetinden ürperiyor: +Birer kabiledir ecza-yı ferdi; zerratı Sırayla ailelerdir; alın zureyratı: +Görünmemekle beraber yığın yığın efrad. +Demek o sine-i eb’adı inleten feryad; O her taraftaki aheng-i sa’y-i gulgule-hiz; O girudar-ı umumi... +Bakılsa en naçiz Taşın mazik-i vücudunda mündemic... +Hayret! +Bu seng-i camidin ecza-yı ferdi bir vahdet Bir imtizac-ı müebbedle eyliyor deveran Ki her tekasüfü mahsul-i sa’yinin o zaman Temessül etmede birçok kuva-yı galibeye: +Ya inkılab ediyor hey’etiyle cazibeye; Ya başka türlü hüviyyet alıp ziya oluyor; Ya reng-i şu’le-i berkıde ru-nüma oluyor; Ya bir hararet-i seyyale eyliyor te’sis; Ya ihtizaz ediyor mevce mevce mıknatis. +Aceb nümune-i ekvan olan bu zaten ufak Vücudu na-mütenahi küçültecek olsak? +Küçüldü farz edelim oldu akıbet zerre... +Görün şu zerreyi tedkık edin de bir kerre. +Nasıl huruş ile kalbinde eyliyor daraban Avalimiyle beraber şümus-i bi-payan! +Semalarında uçan aynı muttarid ahenk; Denizlerinde gezen aynı sa’y-i rengarenk. +_________________ Bakın ki: +Zerre de bir hiç olan vücuduyle Muvaffak olmadadır kainatı temsile; Görün ki: +Zerreyi etmektedir cihan tanzir. +Fakat bu bahr-i serair ki mümteni’ takdir Güneşte gölgede her yerde cuşa geldikçe Atar kenara şu yüksek meali bir mevce: +“Bekayı hak tanıyan sa’yi bir vazife bilir; Çalış çalış ki beka sa’y olursa hakkedilir.” Görün kuva-yı tabiatte sa’y-i mu’tadı: +Çalışmasaydı hararet mevasim olmazdı. +O bir zaman azalıp sonra bir zaman çoğalıp; Buhar eder suyu teksif eder buharı alıp. +Ziya durur mu ya? +Zulmetle daima yarışır... +Ne varsa hasılı... +Toprak deniz bütün çalışır. +Tesa’udatı buharın bulut yığar havaya Teressübatı sehabın nehir yayar ovaya. +Zemin semaya alev püskürür içinden ta; Mukabilinde sağar yıldırım zemine sema. +Duyup huruşunu cevvin huruş eder enhar; Köpük saçar bunu gördükçe bad-ı velvele-dar! +Nedir bu gökte[ki] sesler? +Nedir bu yerdeki cuş? +Evet kuva-yı tabiiyyenin bu duşa-duş Mücahedatı ki bir bi-nihaye silsiledir; Tezahumuyle yerin sinesinde yükseltir Hayatın ismini te’bide bir büyük timsal Ki cebhesinde tecelli eder durur şu meal: +“Bekayı hak tanıyan sa’yi bir vazife bilir; Çalış çalış ki beka sa’y olursa hakkedilir.” Mehmed Akif KADINLARA HÜRRIYET-I MUTLAKA VERMEK VAY O BIÇARELERIN BAŞINA! +Kadınların hesabına hürriyet istemekte olanlardan sormuştuk ki: +Nisvan üzerinde ağır bir yük olarak kalmasını kendi temayülat-ı ahraranelerine yediremedikleri esaretin şekilleri neden ibarettir. +Ceridelerin birinde gelişi güzel yazılan mübhem beş on cümleyi istisna edersek sualimize cevap veren olmadı demektir. +Evvelce demiştik ki: +Kadınların hürriyetini talep edenler böyle yapacaklarına gitmeli; orta ve yüksek tabakadaki bir çok erkeklerden izzet-i reculiyyelerini karılarına bahş etmiş oldukları hürriyetin tahdidine sarf etmelerini istemelidirler. +O hürriyetin ki çarşılarda mesirelerde tezeyyün namına en çirkin tezahürat ile tecelli edip duruyor. +Bizim bu talebimize karşı biri şöyle cevap veriyor: +“Erkekte şayan-ı muaheze gördükleri bu gevşeklik bazılarının zannı gibi onun teseyyübünden bilmezliğe vuruşundan değildir; ancak kadın için de hayatdan nasibini almak kendisine münasib olan hürriyeti istihsal etmek lazım geleceğini Bu sözleri yazan muharrir Allah rızası için olsun bana haber versin ki erkeğin karısını yahut kızını çehresine allı beyazlı karalı düzgünlerden sun’i bir yüz daha ilave ederek sokaklarda göğsü boynu kolları çıplak bir halde dolaşmaya sağına soluna gizli gizli nazarlar ibzal etmeye; sonra bir sürü namussuz herifler tarafından ta’kıb olunmaya terk etmesi acaba o erkeğin kadına nasibe-i hayatını hürriyet-i münasibesini vermek icab edeceğine dair olan ilmi neticesi midir? +Acaba o erkeğe göre karısının nasibi olan hayat hevesatın arkasında koşması; çarşılarda pazarlarda perde-birunane dolaşması mıdır? +Yoksa karısı için istediği hürriyet ahlakın külliyen inhitatını revabıt-ı edebin inhilalini gösterecek bir kılıkla ibaha-i mutlaka alemine çıkması mıdır? +Hayır muharrir böyle ma’kus bir akıbete razi olmuyor. +Zira bakınız ne söylüyor: +“Lakin yazıklar olsun ki bizim bu güzel arzularımız yaşayabilecek muhit-i muvafıka düşemedi. +Evet aralarında henüz terbiye-i ahlakıyye teammüm etmemiş erkeklerle terbiyeden büsbütün mahrum kadınlara tesadüf etti. +Artık hareket-i gelen bu ma’kusiyetler karşısında insan ne yapabilir?” Bilmem ki muharrir bir taraftan hayırhahane arzularının muvafık muhite düşemeyerek karşısında terbiye-i ahlakıyyeden mahrum kadınlarla erkekler bulduğunu i’tiraf ederken diğer taraftan nasıl oluyor da erkeğin teseyyübünü müsamahasını vurdum duymazlığını kabul etmeyebiliyor? +Acaba memleketin ahlaksızlığı karısının dizginlerini alabildiğine koyuvermekten erkeği men’ edebildi mi? +Acaba gençlerin ekseriyetindeki sukut-ı ahlakı gayretini tahrik etti de bu izmihlal-i ma’neviyi hiç olmazsa tahdid eylemek taraflarına yanaşmak istedi mi? +Heyhat! +Bunların hiç birini yapmadı. +Yaptığı iş kadınları açık saçık gezdirmek bu haliyle onu erkeğin esaretinden kurtulmuş addetmek maksadına hadim cem’iyetler tesisinden kadar olur! +Hayır muharrir kendisinin müşkil mevki’de kaldığını pekala anlıyor. +Lakin bu fikri ortaya sürenlerin gayretini gütmek bundan başka hiç söylemedikleri sözleri onların hesabına söyleyiveriyor. +Diyor ki: +“Kadın mes’elesiyle uğraşanların maksatları zannetmem ki esbab-ı lazımeyi ihzar etmeksizin tesettürün birden bire ref’inden ibaret olsun; benim kanaatim şu merkezdedir ki: +Bu fikri ileri süren cem’iyyet mesaisinin muvaffakatle neticelenmesini kafil olacak ve efkar-ı umumiyye ile usul-ı diniyyeye tevafuk edebilecek bir takım esaslar vaz’ etmiştir.” Bize gelince deriz ki: +Haydi şahsiyetini meydana çıkarmayıp yalnız mevcudiyetini i’lan eden bu cem’iyyete hüsn-i zanda bulunmak isteyelim de proğramları her şeyden evvel memleketin halini ıslah etmek çarelerini gözetiyor diyelim. +Lakin acaba bu ıslah öyle bir iki senelik iş midir? +Yoksa mekteplerle matbuatın hükumetle ahalinin kamilen birleşerek bütün bir milletdeki ma’kus gayeleri muzır temayülleri tebdile elverecek kadar seneler sarf edip çalışmalarına mı mütevekkıfdır? +Bir memlekette ki namuslu bir kadın sokağa çıktığı zaman arabacıların hammalların amelenin kahvelerde oturanların tramvayda bulunanların yüksek sesle attıkları rezilane sözlerden kulakları sağır olmaksızın evine dönemez hale gelmiştir; evet böyle bir memlekette kadınların mestur ve her türlü kuyud-ı ihtiyata riayet ederek çıkmasından başka türlüsü doğru olamaz. +Biz erkeklerimizin çoğundaki teseyyübden ihmalden gevşeklikten şikayet ettiğimiz zaman bu şikayeti meşhudat-ı vakıa üzerine bina etmiş idik. +Şimdi yine sesimizi alabildiğine yükselterek deriz ki: +Karısının böyle fasık bir memlekette yete karşı kusur etmiş olduktan başka bu halin devamına rızası müfsidlerin ahlaksızlıklarında bir o kadar daha Bizce mesturiyyetin kaldırılması fikri hiçbir zaman kadınların tealisine hizmet arzusundan neşet etmiyor. +Bu fikir de bize medeniyet-i garbiyyenin füsunkar te’sirlerinden biridir. +Doğrusunu söylemek lazım gelirse ben bu sihirin gizli kuvvetinden müteessir olanları bazı cihetlerden ma’zur görmek milletlerle temasda bulunan gayr-i müterakkı milletlerin kaffesi nevbet-i medeniyet Çinlilerde olsaydı; biz de onların nüfuz-ı ma’nevisi altında bulunsaydık Çin kadınlarının ayaklarındaki küçüklük başlarındaki yuvarlaklıkla beraber libaslarının şekli elhasıl bütün adetleri nazarımıza ali bir medeniyetin kadınlarımız için imtisali farz olan muzahiri şeklinde görünürdü. +Erkeklerimiz de çubuklu Çin kumaşlarından başka bir şey giymezler; bıyık namına kenarda iki üç tüy sakal namına çene altında bir demet kıl bırakırlar; kafalarını kamilen traş ederek yalnız enselerinden aşağı tek bir örgü salıverirlerdi. +düştüğü bir haldir ki inkılabat-ı ictimaiyye-i alem tedkık edilirse bu kabilden pek acib emsale tesadüf olunur. +Yine o muharrir diyor ki: +“Biz ta’lim terbiye görmüş çarşafsız kadın istiyoruz ki riyazet-i bedeniyyeden saf havadan nasibini alabilsin; kocasıyla beraber bahçelerde çarşılarda gezsin de çocuklarımızın zevki temayülü yükselsin. +Avrupalı kadınların bahçelerde gezindiğini yanı başında evladının koşup oynadığını gördükçe doğrusu yüreğimizin yağı eriyor”. +Bize gelince: +Bu gibi sözler mesturiyetin kaldırılmasına taraftar olanların asıl nereden müteessir olduklarını açıktan açığa göstermektedir. +Zira kendisi bir bahçenin ortasında oturan evladı da yanı başında koşup oynayan bir kadının yalnız bu halini görmek –diğer mahzuratı nazar-ı dikkate almamak şartıyla– ruhda güzel bir teessür husule getirir. +Lakin yerinde bir Mısırlı kadın tasavvur eder; etrafında ise bir sürü edebsizin pervane gibi dolaşıp ona işaretler ettiğini murdar murdar baktığını gözünün önüne getirirse bu manzaradan den evvel memleketin ıslahını ahlaksız heriflerin kadınları ta’kıbden men’ini istiyoruz der. +Haydi farz edelim ki istedikleri bu olsun. +Lakin hiçbir mütefekkir çıktı da memleketi ıslah etmeyi düşündü mü? +Sonra acaba bizim diyarı ıslah etmek o kadar kolay bir iş midir?. +Bundan başka –eğer kadının açılmasında menfaat varsa– şu mühlik muhitin halini ıslah etmezden evvel onu açmayı düşünmek doğru mudur? +Bizim diyarda muhit-i ictimaiyi ıslah etmek için hiç olmazsa bu nesil gidip yerine diğer bir neslin gelmesi lazımdır. +Zira içinde yaşadığımız nesil gayretsizliğin o derekesine indi ki: +Menakıb-ı rezaleti ensal-i müstakbeledeki erbab-ı namusun Edebsizin biri çıkıyor içi insan dolu bir kahvenin önünden geçen Mısırlı kadına laf atıyor da bu çirkin manzaraya karşı cemaatden birinin hamiyyeti galeyana gelmiyor! +Yine o kadını çapkının biri ta’kıb ediyor sıkıştırıyor da oturdukları yerden bu rezaleti görenler dur bakalım ne olacak diye eğlene eğlene temaşaya devam ediyorlar! +En rezil bir erkek koluna taktığı açık saçık bir fahişe ile en büyük caddelerden en namussuz bir surette geçiyor da bunların halinden hiç kimse.. +hatta önlerinde duran polis bile müteessir olmuyor! +ne istiyorlar? +Adlarını kim olduklarını bildirsinler ki bu nesl-i mütenevvirin hangi evladları olduklarını anlayalım. +Sonra renelim. +Egypt gazetesi muharriri Doktor Edmon diyordu ki: +“Kadının tehzibi ıslahı mes’elesi yine kendisine bırakılmalıdır. +Zira onlar kendi dertlerini kendi zayıf yahut kuvvetli taraflarını erkeklerden iyi bilirler.” Biz böyle demeyeceğiz. +Yalnız bu mes’elede ileri atılan adamların hiç olmazsa müteehhil olmalarını bir de kadın işlerinde namuslarıyla tanılmış bulunmalarını şart ittihaz edeceğiz. +eş-Şa’b +CEVAP Sual ettiğiniz mesail kütüb-i fıkhiyyede ber-tafsil masturdur. +Vuku’ bulan istizahınıza binaen bazıları me’hazlerinin Bazı arızalardan dolayı oruç tutmamak caizdir. +Ez-cümle müddet-i sefer mikdarınca yolculuk eden kimse hatta yolculuğu bir garaz-ı fesada bile mebni olsa oruç tutmayabilir. +Şu kadar ki kendisine veya refikına müşkilatı dai olmadığı takdirde tutması evladır. +Hamil olan veya süt emziren kadın gerek kendi nefsi ve gerek çocuğu için tehlike görürse oruç tutmayabilir. +Mariz olan kimse hastalığının tezayüdü sahih olan kimse hastalığa duçar olacağı çamaşır yıkamak ve yemek pişirmekle meşgul olan kadın zayıf düşeceği hakkında –bir emareye kendilerinin veya başkalarının tecrübelerine yahut bir tabib-i hazık-ı müslimin ihbarına binaen– galebe-i zan hasıl ederse oruç tutmayabilirler. +Hararetin şiddetli zamanında bir harkı tathir veya sed etmek gibi bir iş için giden kimseler açlık veya susuzluktan helak korkusuna ma’ruz bulunurlarsa iftar edebilirler. +Velhasıl bir kimsenin açlık veya susuzlukla hayatı tehlikede olur veya aklına noksan geleceği anlaşılırsa iftar etmesi caizdir. +Muharebeye giden asker dahi duçar-ı za’f olmamak için Fakat işbu özür sahiblerinin ileride muktedir oldukları vakit fidye vermeksizin kaza etmeleri lazımdır; şayet özür zail olmaksızın vefatları vuku’ bulursa fidye i’tasını vasiyyet etmelerine ederlerse bila-özr yaşadıkları gün kadar vasiyyet etmeleri lazım gelir. +Cariyelerde göbeğinin altından diz kapaklarına kadar yeri avret mahalli olduğu gibi batnı ile arkasından batnına mukabil gelen yeri dahi avret mahallidir. +Ve keza yan tarafları onlara tebaan avret mahallidir. +Amma sadrı ile arkasından ona mukabil gelen yerleri avret mahalli değildir. +Hatta başkasının taht-ı temellükünde bulunan bir cariyenin oralarına bakmakta beis yoktur. +Zira cariye efendisinin havayicini tedarik etmek üzere hizmet elbisesiyle sokağa çıkmaya muhtacdır. +Hür olan kadınların bütün bedenleri ve saçları avret mahallidir; ama yüzleri ile avuçları ve ayakları ve sesi ve bazılarına göre bilekleri avret mahalli değildir. +Zira onlar ahz ü i’ta için yüzlerini ve ellerini açmaya mecburdurlar. +Abdullah bin Mes’ud radıyallahü anh hazret-i peygamber sallallahü aleyhi ve sellemden şu hadis-i şerifi rivayet ediyor: +“ Kesbini aramak erkek kadın her müslim için farzdır” Diğer bir hadis-i şerifde dahi “ Farz olan namazdan sonra kesbini aramak farizası gelir” buyurulmuştur. +Çünkü feraiz-i ilahiyyeyi yerine getirmek ancak kesb ile olur. +Bir kere ibadetin edası kuvvet-i bedeniyyeye kuvvet-i bedeniyye edilebilir. +Hatta abdest almak için evaniye namaz kılmak tihsal-i servetin işbu farz olan derecesinden sonra bir takım derecatı ve her birinin ahkam-ı mahsusası vardır. +Ve keza tahsil-i ilm dahi erkek kadın her müslim için farzdır. +Bunun da keza meratib-i mütefavitesi vardır. +Genç kadınların erkekler içinde yüzlerini açmaları men’ olunur; ama bu memnuiyyet yüzlerinin avret mahalli olmasından değil belki fısk u fücurun önünü almak maksadına mebnidir. +İhtimal ki erkeklerden onlara nazar-ı şehvet ile bakan bulunur. +Ama fısk u fücur korkusu olmazsa açmaktan men’ olmazlar. +Erkekler için de genç kadınların yüzlerine şehvet ile bakmak caiz değildir. +Hatta şehvet ile olmasa bile bila-sebeb bakmak mekruhdur. +Ama bir hacete mebni şehvet ile dahi olsa bakmak caizdir: +Aleyhine hüküm edecek hakimin veya aleyhine şehadet edecek şahidin veya nikahına talib olan hatıbın bakması gibi; şu kadar ki baktığı sırada şehvetinin kazasını değil belki vazifesinin ifasını düşünüp niyet etmelidir. +Bazılarına göre kadın kendini hamur yoğurmak yemek pişirmek çamaşır yıkamak gibi şeyler için icar ederse bileklerine ve ayaklarına dahi bakılabilir. +Kadınlara elbiselerinin üzerinden bakmakta beis yoktur. +Ama libası bedenine yapışık olup da a’za-i bedeni belli olursa bakmak caiz değildir velev ki libasının kesafetine binaen derisi görülmez bir halde olsun. +Genç kadınların yüzlerine ve ellerine yapışmaktan erkekler suret-i mutlakada men’ olunurlar velevki şehvete mukarin olmasın. +Ama her iki taraf için mahzurdan salim olduğu takdirde yaşlı kadınların ellerini tutup musafaha etmekte beis yoktur. +Velhasıl Din-i İslam bi-hakkın mütemeddin ve zi-vakar bir millete layıktır azizim. +AKAID-I İSLAMIYYE Ulema-yı mütekelliminin müteahhirleri vahdaniyet bahsini üç mes’eleye ayırıyorlar: +“Vahdaniyet-i zat” “Vahdaniyet-i sıfat” Vahdaniyet-i ef’al”. +Cenab-ı Hak min ciheti’z-zat vahdaniyetle mevsufdur. +Evet vacibü’l-vücud vahiddir. +Müteaddid değildir; bununla beraber zat-ı ilahi ecsamın aslını teşkil eden cevher-i ferd olmadığı gibi zatında terkib de mutasavver değildir; Cenab-ı Hak mürekkeb olmaktan tecezzi ve inkısamdan şerik ve nazirden münezzehdir. +İşte vahdaniyet-i zatın ma’nası budur. +Eğer zatında vahid olmasaydı mürekkeb olması lazım gelirdi; bu ise hudusü iktiza ettiği cihetle muhaldir. +Maamafih vahdaniyetten maksad; vacibü’l-vücud olmasında halikıyetde ilahü’l-alemin olmasında şerik ve naziri olmamak demektir. +Yoksa bi-tarikı’l-aded vahiddir demek değildir. +Vahdaniyetin bu ma’naya olduğunu İmam-ı A’zam Ebu Hanife hazretleri kavliyle ifade etmektedir. +Cenab-ı vacibü’l-vücud hazretleri havadise muhalif olduğu cihetle şüphe yok ki ferd olup da cüz’ olmamak ma’nasına olan vahdaniyet kendisinden meslubdur. +daniyet-i sıfat ile mevsufdur demek bir cinsden olan sıfat-ı cib tealanın bütün ma’lumatı muhit bir ilmi cemi’-i eşyada nafiz bir iradesi kendisine karşı mümkinattan hiçbir şeyin muhalif gelemeyeceği bir kudreti vardır. +Diğer sıfat-ı kemaliyye-i Evet Cenab-ı Allah’ın cemi’-i sıfatı hadd-i zatında birdir; teaddüd ve tekessürü taallukatı itibariyledir. +Bir de Cenab-ı Hakk’ın sıfat-ı ilahiyyesinden hiç birisinin misli mahlukatda bulunmaz zahirde halık ile mahlukun sıfatları arasındaki görülen muvafakat yalnız isim itibariyledir; zahirde isim Sem’ basar…. +Sıfatları Cenab-ı Hakk’a ıtlak olunduğu gibi mahlukata da ıtlak olunuyorsa da bu muvafakat yalnız Allah’ın sıfat-ı ilahiyyesine müşabih bir sıfat yoktur. +Çünkü sıfat-ı ilahiyye vacib kadim bakıdir. +Mahlukatın sıfatı ise mümkün hadis fanidir. +Üçüncüsü de “vahdaniyet-i ef’al”dir. +Evet her fiilin masdarı ancak Cenab-ı Hakk’dır; kainatda Allah’dan başka müessir-i hakıkı yoktur. +İşte vahdaniyet bahsini bu suretle taksim etmek Senusi zamanından bu ana gelinceye kadar “ilm-i tevhide” dair kitap yazanların mesleğidir. +Ulema-yı mütekaddiminin mesleği böyle değildi. +Çünkü onlar bu mesailin hepsini vahdaniyet bahsine katmıyorlar belki ayrı ayrı mebhaslerde zikr ediyorlardı; zira Cenab-ı Hak’dan terkibi nefy etmek ma’nasına olan vahdet ile sıfat-ı zememesi bahislerini “mebhas-i tenzih”de idhal ediyorlar orada zikr ediyorlardı. +Binaenaleyh bu itibar ile vahdaniyet bahsinde bir de terkibin zıddı olan “vahdet” ile “vahdet-i sıfat” kısmı mevzu’-ı bahs olmazdı. +Bir cinsden olan sıfat-ı ilahiyyenin –mesela: +İlim kudret… sıfatları gibi– teaddüdünü tasavvur etmeye gelince: +Bu tasavvur felsefe-i efkarda taammuktan ileri gelmiş idi; bilahare bu tasavvuru da nefy etmeye lüzum hissedilerek bunun doğru olmadığı bildirilmiştir. +Zaten bir cinsinden olan sıfat-ı ümmet olmadığı gibi bu cihete iltifatı dai bir şey de yoktur. +Cenab-ı Allah her şeyin halıkı olup bütün mümkinatın vücudu ancak kendisine istinad ettiği mes’elesi de vacibü’l-vücud bahsinde dahildir. +Evet ibadın a’mal ve kesbi mes’elesinin bu mebhase tealluku vardır; fakat biz bu mes’eleyi –ehemmiyetine binaen– makale-i mahsusa ile izah edeceğimizden burada mevzu’-ı bahs etmekten sarf-ı nazar ediyoruz. +Binaenaleyh şu tafsilatdan müsteban oluyor ki: +“Vahdaniyet” mutlak olarak söylendiği gibi “Lailaheillallah” kelime-i münciyyesinin mefhumuna sarf edilmek lazımdır; yani “vahdaniyet” denildiği zaman hatıra gelecek şey Allah’dan başkasından uluhiyetin menfi olması uluhiyetin yalnız ona maksur bulunmasıdır. +Halbuki ma’na-yı uluhiyyetden mütebadir olan ancak ma’budiyet ma’na-yı ilahdan mütebadir olan ise ma’buddur. +Şu halde “vahdaniyet”dan maksud olan ma’na ancak “vahdaniyet-i ibadet”dir; Cenab-ı Hak vahdaniyet ile muttasıfdır demek; Cenab-ı Allah’dan başka ma’bud-ı hakıkı yoktur; ibadet de yalnız ona mahsusdur; başka kimselere dua ve ibadet etmek caiz değildir şirktir; demektir. +İşte vahdaniyet bahsinde en ziyade mevzu’-ı bahs olacak mes’ele budur. +Biz bu mes’eleyi bundan evvel ber-tafsil izah ettiğimiz cihetle bittabi’ burada tekrar etmeyeceğiz. +Burhan-ı Temanü’: +Kainatın halık ve müdiri olan zat-ı ecell ü a’ladan başka ma’bud-ı hakıkı olmadığı cihetle bu halıkın vahid olup da hiçbir suretle şerik ve naziri olmadığını vahdaniyet bahsinde müberhen ve müdellel olarak isbat etmek lazımdır. +Onun de muhtelif ibareler ile bu cihet izah edilmiş ve bu babda adı verilmiştir. +Evet isbat-ı tevhid hususunda beyne’l-mütekellimin meşhur olan delil burhan-ı temanü’ namı verdikleri şeydir. +Maamafih biz burada ekser mütekelliminin bahsettiği bir tarzda bürhan-ı temanü’den bahs edecek değiliz. +Çünkü bu delil ilah-ı alemin zaten vücudunu bilip de mertebe-i uluhiyyetin azm-ı şanını itiraf edenlere karşı ikame olunan bir şeydir; halbuki bu asırda mevcudiyet-i ilahiyyeyi tasdik edenler tasavvur olunamaz. +Bir de mütekelliminin nazm-ı celilinden istinbat ederek adına da bürhan-ı temanü’ namı verdikleri şey –Kadı İbni Rüşd’ün de tazammun ettiği delil “Lailaheillallah” kelime-i tevhidinin tazummun ettiği delilin aynıdır. +Fakat buraya dair serd edilen delili bütün bütün terk etmek istemediğimiz cihetle şu suretle izah edeceğiz: +Vacibü’l-vücud üzerine ikame edilen bürhan şüphe yok ki: +Ancak vacib-i vahide sadıktır; bundan başka diğer bir vacibin vücuduna değil belki adem ve intifasına delildir. +Yani vacibü’l-vücud üzerine ikame edilen delil birden başka vacib olamayacağına hüccet-i kat’iyyedir. +Bunu ber-vech-i ati birkaç suretle isbat edebiliriz: +Vacibü’l-vücud müteaddid olsa muhal lazım gelir. +Çünkü zat-ı vacibin mukteziyatından olan vahidin fevkınde aded yoktur. +Öyle ise her bir aded-i mefruz için –kendisi üzerine teaddüd caiz olan şeye nisbetle nazar-ı akılda mütesavi olan a’dad-ı saire üzerine tercih edecek– bir müreccah lazımdır. +Eğer müreccah bulunursa onun ile mesbuk olan vacibin hadis olması lazım gelir; çünkü bu surette vacibin vücudu mukteza-yı zatı olamaz. +Halbuki yukarıda vacibin kadim olduğu bil-bürhan sabit olmuş idi. +Binaenaleyh vacib farz ettiğimiz şeyin vacib olmaması lazım gelir bu ise tenakuzdur; muhaldir. +Yok! +Eğer müraccah bulunmazsa vacib kendisine müntehi olduğu farz olunan adedin min gayri müraccah başkası üzerine tercihi lazım gelir ki bu da muhaldir. +Binaenaleyh bunlar muhal olunca nakızı sabit olur ki o da vacibin vahid olup müteaddid olmamasıdır. +Vacibü’l-vücud hissen değil ancak aklen ma’lumdur. +Akıl kainat-ı mümkinenin sahaif-i tabiiyyesini nazar-ı hükmediyor ki: +Kainat pek muhkem bir hilkat gayet sabit nizam ve intizam üzere bulunuyor; sünen ve kavanini daima muttarid olan nevamis-i sabite ile karşısına çıkan bu avalim bir kere kendiliğinden meydana gelmiş değildir; bu avalim; mutlaka vahid vacib irade kudret sahibi olan bir zatdan sadır olmuştur; bunun mucidi odur. +Müşahedesiyle akılların valih ve hayran olduğu bu avalim kendiliğinden olmak kabil değildir; binaberin müteaddid zevat tarafından meydana getirilmiş de değildir. +Çünkü zevat-ı müteaddide tarafından meydana getirilmiş olsaydı hepsinin yekdiğerine muğayir nizam-ı vahid üzere cereyan etmeyerek masadirinin ihtilafıyla muhtelif olurdu. +Halbuki kainatın nizam ve intizamında halel olmadığı gibi sünen ve nevamisinde ihtilaf da yoktur. +Binaenaleyh kainatın zevat-ı müteaddideden değil ancak zat-ı vahidden sudur etmiş olması vacibdir. +Cild aded ’e müracaat . +Vahdet-i sani’ üzerine mecmu’ kainat ile istidlal olunduğu gibi kainatı teşkil eden zerratın her birisiyle istidlal etmek de mümkündür. +Bunun içindir ki şair: +diyor. +Bunu da muhtasaran şu suretle Madde-i avalimin esasını teşkil eden –cüz’-i ferd yahut cüz’ ellezi la-yetecezza gibi–zerratdan her birinin icadına bir çok iradenin taalluk ettiğini farz edelim: +Bu suretde ya o yalnız birisi tenfiz-i ahkam eder. +Eğer hepsi de nafiz olursa eser-i vahid-i basit üzerine bir çok müessirin ictimaı lazım gelir. +Bu ise muhaldir. +Eğer yalnız birinin iradesi nafiz olup da o zerrat ancak onun kudreti ile vücud-pezir olmuş ise o ne istinad eden– vacibden ibaret olur; bundan başka olarak mefruz olan diğer vaciblerin vücudu batıl olur; onlar için bir hakıkat olamaz. +Bu suret mefruz olan vacibin-i müteaddidenin zerreyi hususunda muhtelif olduklarını farz edelim: +Mesela vacibin birisi icadını diğeri de adem-i icadını murad etsin; o zaman da ya her iki irade müctemian nafizdir yahut yalnız birisi nafizdir. +Birinci surette tenakuz-ı muhal lazım gelir; zira zerrenin hem bulunması hem de bulunmaması lazımdır. +vacibü’l-vücuddan ibaret olur. +Binaenelayh onunla beraber vacib-i aharın vücudunu farz etmek batıldır; hakıkati yoktur. +Çünkü bizim vacib için anladığımız ma’na vücudu kendi nefsinin muktezası olan zatdır. +Mevcudat-ı mümkinenin kaffesi kudret irade ilim ile ondan sadır olmuştur. +Farz edelim ki: +İlm-i tam irade-i nafize kudret-i kamile sahibi iki vacibü’l-vücud var; bunların her ikisi de bir şeyin vücud bulmasını murad ettikleri vakit şüphe yok ki her muğayir iki vücud olup bunlardan her biri için de diğerininkine muğayir mahall-i sudur olmak lazım gelir. +Bu ise muhaldir. +Yalnız iradenin biri nafiz olmak da caiz değildir. +Zira ahar üzerine tercih edecek bir müreccah yoktur. +Çünkü bunların mütesavi oldukları mefruzdur. +O halde vacibin teaddüdünden mümkinattan hiçbir mümkünün bulunmaması lazım gelir; halbuki mümkinatın vücudu bil-müşahede sabitdir. +Binaenaleyh kaffe-i mümkinatın vacib-i vahidden suduru bizzarure taayyün eder. +Vahdet-i sania delalet eden edilleden birisi de cumhur-ı ulema-yı tabiatin kavilleridir. +Ulema-yı tabiat diyor ki: +Kainatın hey’et-i mecmuasının madde ve kuvvet cihetiyle bir mebdei vardır; fakat bunun künh ve hakıkati malum değildir. +Yine ulema-yı tabiat diyorlar ki: +Madde-i ulayı nizam ve ibdaın münteha-yı kusvasına baliğ olan bir sünen-i muttaride dahilinde; tavırdan tavıra intikal ettiren fail mevcud bir şeydir ki ona kuvvet namı verilir. +Fakat hakıkat-ı vahideden ğildir. +Nizam ve intizam üzere yapmış olduğu amel taakkul olunamıyor; şu kadar var ki ilim ve hikmetden sudur eden bir amel olduğunda şüphe yoktur. +Şimdi bu kuvvetin maddeye sonradan arız olduğunu [olmadığını!] maddede müşahede edilen tatavvurat-ı terkibiyyenin ezeli olması lazım gelir; ma’a-haza bu tatavvuratın hudusü kat’idir. +Çünkü kainatın esasını teşkil eden mevaddın fevkinde bir kuvvet olduğunu ikrar ediyorlar. +Sıfat-ı Kemaliyye: +Buraya kadar mufassalan beyan edildi ki: +Müşahede etmekte olduğumuz mevcudat-ı mümkinenin masdarı bir vacibü’l-vücuddur; vacibü’l-vücud mümkinata müşabehet ve mümaseletden münezzehdir; vahiddir hiçbir surette şerik ve naziri yoktur. +Bu vacibü’l-vücud mahlukatın halikı olduğu cihetle onlar tarafından yapılacak ibadete müstehak olan da ancak kendisidir. +Lisan-ı şeriatde Allah namı verilen bu vacibü’l-vücuddan başkası için ibadet olunmak caiz değildir; çünkü kesb-i ibad kendisine taalluk eden esbab-ı zahirenin verasında Allah’dan başkasının ne bir te’siri vardır ne de hüküm ve saltanatı. +Belki esbab-ı zahirenin verasında olan teessür mutlaka saltanat-ı gaybiyye kuvve-i kahire ancak Allah’a mahsusdur. +İstediğini yapar dilediği gibi hüküm eder. +Binaenaleyh bu kuvveti bu saltanatı i’tikad etmek üzerine bina kılınan huzu’ –ki ruh-ı ibadettir– da zahiri ne kadar teaddüd eder; eşkali ne kadar muhtelif olursa olsun ancak o Allahü a’zama muhtasdır. +Bu hakıkati ber-tafsil izah ettikten sonra da nas beyninde veseniyyetin taammüm ettiği zamanlar enbiya-yı izam hazeratının kendisini nasa takrir ve tefhim etmek için ba’s buyuruldukları tevhid-i hakıkı din-i halis ancak bu olduğunu da söylemiş idik. +Şimdi de diyoruz ki: +Vacibü’l-vücud olan bu Allah-ı hakıkı kendisine layık olan sıfat-ı kemaliyye ile muttasıfdır. +Bunu akıl tasdik ettiği gibi nakil de delalet etmektedir. +Öyle ya madem ki bu vacibü’l-vücudun zatı ekmel-i zevatdır; sıfat-ı ilahiyyesinin de ekmel-i sıfat olacağında kat’iyyen şek ve şüphe yoktur. +Maamafih milel-i muhtelifeye mensub olan mezhebler vardır. +Bunlar tedkık edilince ekserisi gaibi şahide kıyas. +Mümkünde olan hükmü vacibe hadisde olan hükmü kadime teşmil etmek bir de kütüb-i münzele ve kelam-ı enbiyada varid olan elfazı hiç anlayıp taakkul etmeden hemen olduğu gibi kabul edivermek asıllarına rücu’ ediyor. +Ma’a-haza dinde basiret sahibi olanlar için bu mezahibin birisini tutmak yahut bu mezahibe mensub olanlardan birinin re’yine bağlanıp kalmak doğru bir şey değildir; erbab-ı basiret evvela vacibü’l-vücuda layık uluhiyet kendisi üzerine mütevekkıf olan sıfatı berahin ile isbat etmek için kendi aklına müracaat eder; sonra da isbat-ı risalet hususuna atf-ı nazar eder; bir kere bunlar aklen sabit olduktan sonra burhan-ı akli ile sabit olan şeylere mutabık bir surette Resulün Cenab-ı Hakk’a isnad ettiği sıfatı anlamak o kimse +HEYBELİADA Müessis ve a’za-yı kiramın mahiye taahhüd ettikleri mikdar-ı mebaliği müş’ir cetveldir: +ULEMA-YI KIRAM VE TALEBE-I ULUMA AÇIK MEKTUP Geçenki makalenizle çoktan beri düşündüğüm halde izhar edemediğim sarık mes’elesini bendenize tekrar tahattur ettirdiniz. +Filhakıka ilmiyenin ashab-ı ilmin bir alamet-i mahsusası olan sarığı herkesin –hatta sizin dediğiniz gibi bir hamalın bile– başında görünce insan saika-i asabiyyetle hemen onu yakalayıp başındaki sarığı yırtmak istiyor. +Zavallı sarık! +Kimlere mahsusdu kimlerin elinde geziyor! +Bazı kimseler –yine başına sardığı sarıkla– şurada burada safsatalar neşr ediyor. +Maksadı birkaç kuruş koparmaktan kül addeden bu nevi’ hazele yakalanıp tecziye edilmeli; vaaz etmek sarık sarmak salahiyeti haiz olanlara Bab-ı Meşihat bil-imtihan hüviyet varakaları vermeli bu varakayı hamil olmayanlar ashab-ı fazilete mahsus kürsülerden atılmalıdır. +Ah!.. +Bir kere cer zamanı taşraya gitseniz de baksanız: +Başına sardığı sarıkla zavallı köylüleri soyan ve neticede onların saf zihinlerine de birkaç esatir yerleştiren kaç tane “takma hoca”ya rast geleceksiniz. +Taşraya da hacet yok. +Bir kere Ayasofya’ya geliniz de bakınız: +İslamiyet’in en büyük camiinde bile –Cuma namazından sonra yüksek k��rsüde vaaz eden hoca efendi gibi bazı erbab-ı hakıkatden müstesna– laf söylemekten aciz hakaik-ı diniyyeden bi-haber bir takım hurafatçılar vaaz etmeye cesaret ederlerse artık taşralardaki su’-i isti’mali düşününüz. +Bu “esatir-i mahzenleri” dinleyip de istihzakar bir vaz’iyyetle gülen ecnebileri görmek İslamlar lıyorum bütün asabiyet-i diniyye ve milliyyem tepemden yukarı fışkırıyor. +Fakat ne çare ….? +Billahi –kasemle söylüyorum– usul-i atika mu’terizlerini efkar-ı cedide sahiblerini küfür ile itham eden vaizleri yine Ayasofya’da gözümle gördüm. +Bir defa bakınız: +Herkesin her mesleğin enzarı istikbale istikbalin parlak parlak keşfiyat ve teceddüdatına ma’tuf olduğu halde bunlar bilakis gözlerini geri çevirerek eslaf-perestliklerinde devam ediyorlar.. +Ah.. +Zaten bizi –yani talebe-i ulumu– bütün tekdıkat-ı haliyye ve istikbaliyyeye bigane bırakan hep eslaf-perestlik değil midir? +Artık bu hakıkati bütün acılığıyla tasdik edelim. +Böyle hocalara ve vaizlere “verese-i enbiya” değil “abede-i fülus” demeli. +Acaba Fahr-ı Kainat aleyhisselam efendimizin “Ümmetimin uleması Beni İsrail gibidir” diye medih ve gibi ehliyetsizleri artık içimizden tard etmeliyiz. +Gerçi aralarında erbab-ı kemalat yok değil. +Fakat onlar tarafından parlatılan birkaç lem’a-i fazilet bu vasi’ zulmet-i cehalet ve taassubu tenvire kafi gelmiyor. +Bilakis o feza-yı zulmet içinde Hülasa meşihat-i İslamiyye’nin sem’-i ıttılaına vasıl olmak lahat isteriz; teceddüdat isteriz; bu alamet-i fazilet olan sarığı na-ehiller hurafatçılar başında görmek istemeyiz. +HILAL - KARTAL Garb ordusunun son karargahı olan “Fiyerir”-Avlonya yolu üzerinde “Beştan” tepesindeki çadırım önünde ma’şuk-ı vicdanım olan hilalin tuluunu temaşa ederken bir tarafda temevvüc eden kartal bayrağının gönlümde husule getirdiği inkisar ve teessürle Avlonya harbiye nazırını muhatap addederek karalamıştım. +Hatıra-i harb olmakla beraber binnetice kartalın çok yaşamayacağı alaimi de bilirim ki başladığı cihetle ihda ve takdim ediyorum. +Gaza-yı ekber-i İslam’a şahid olmuştu Hilal o nur-ı semavi o cilve-i Yezdan... +Hilali hun-ı şehidana yüz sürer gördü Gezerken arz-ı cihad üzere bir gece sultan. +O padişah-ı gaza baktı öyle ibretle Makasıd-ı şühedayı beyana himmetle Çizip hilali de ber-rayet eyledi icad: +Dedi muhatab edip sonradan biz ahfadı: +“Bakıp bu sancağa gördükçe hun-ı ecdadı Hilale benzesin amaliniz tealide; Hep i’tila ile varis olun bu ecdade.” Siyah bulutlar içinde kalırsa da bir gün Yine hilali görürsün semada cilve-nümun. +Hilal o benzemez asla Salib’e.. +Alidir; Hilal o zübde-i tarih-i pür-maalidir. +Senin şu kartalın elbet hilale dek uçamaz Epir yamaçlarını bir karış bile geçemez! +Yemişti laşe-i İskenderi de bi-perva... +Sakın bu laşe yiyen kartala sen aldanma! +Hakıkati ne güzel söylemiş bakın emsal: +Fena bulur yaşamaz çok bu müfteris kartal! +MADRAS ŞEHRI Hindliler yemeklerini daima ifrat derecesinde yağlı baharlı biberli yerler. +Yemeğe o kadar yağ bahar ve biber katarlar ki et ve sebze mahiyet-i asliyyesini kaybeder. +Bir okkalık ete la-ekall yüz dirhem biber yüz dirhem de bahar katarlar. +Bahara da Urdu lisanıyla masalih derler. +Bu kadar har olan bir yemeği yemek bizim için gayr-i kabildir. +Çünkü lokma ağzımızdan iner inmez gözlerimiz yaşarmaya başlar. +Biberli yemekleri yiyen kimselerin mak’adları da yanmaya başlar ki azab-ı elimden başka bir şey değildir. +Hindlilerin güzel zerde pilavı ile ona mümasil tatlı yemekleri vardır ki hadd-i zatında pek nefis olduğu halde ifrat derecesinde yağlı pişirildiği cihetle bizim için ağır bir şey teşkil eder. +Bizler bu yemekleri yersek herhalde ertesi günü mutlaka bir müshil ilacı alıp midemizi tashihe çalışmalıyız. +Fazla olarak bir de iki gün perhiz etmek mecburiyetinde kalırız. +Hindlilerin pek fena bir adetleri de var ki yemeklerini elleriyle –çatal bıçak ve kaşık isti’mal etmeksizin– ekl ederler. +Parmakları arasında yağların su gibi damladığını gören yabancı bir misafir mezkur et’imelerinden bir lokma bile yiyemez olur. +Hele mutaassıb müslümanlar bu kadar yağlı yemekleri yedikten sonra ellerini sabunla da yıkamazlar biraz soğuk su ile ellerini yıkadıktan sonra elhamdülillah diyerek sakallarına sürerler. +Sıcak mevsimlerde bu gibi mutaassıb ve ammi müslümanlar yanında insan oturduğu zaman burnuna mutlaka yağ kokusu gelir ki işmi’zazlarını mucib olur. +Hindistan’ın ağniya ve ekabiri nezdinde yayan gezmek veyahut tramvaya binmek külliyen ayıptır. +Böyle adamlara hürmet ve i’tibar etmezler. +Kafi derecede yemeği olmayan bir insan mutlaka Hindistan’da ağzından boğazından kesip at ve arabaya masraf eder. +Zenginlerin ıstablında mutlaka üç dört araba ile birkaç at bulunmak şarttır. +Hele iki üç otomobile birden malik olanlar çoktur. +Elbiselerinin temizliğine o kadar ehemmiyet vermedikleri halde at ve arabalarının mükellef olmasına son derece riayet ve dikkat ederler. +İyi at ve araba saklamakla daima lar vardır ki insanın hayret ve istihzasını mucib olur. +Evet zengin nevvablar sakallarıyla beraber damlara çıkıp uçurtma uçururlar horoz döğüştürürler. +Beyhude yerde mesela elli uşak ve yirmi otuz adam maiyyetlerinde bulundururlar. +Nevvabın suyuna nargilesine panına gazetesine ayak yoluna çayına ve kahvesine hususi işlerine bakanlar hep ayrı ayrı adamlardır. +Nevvab isteyecek olursa huzurundaki uşaklar derhal parmaklarını birbirine çalmağa mecburdurlar. +Bu yoldaki sefahat sayesinde servetini varlığını kaybeden nevvablar çoktur. +Evlerini zengince tefriş etmek bahçelerini donatmak vücudlarına güzel koku ve mücevher takmak mutantan müdebdeb hayat sürmek ile imrar-ı evkat eden nevvablar hep Haydarabad’da ve hükümet-i müstakille dahilindedirler. +Bir nevvab ma-yahtacı olan yemek için elbise ve sairesini kendisi bizzat tedarik etmez. +Mutlaka kahyalarıyla uşakları tarafından tedarik edilecektir. +Zira çarşıya mağazaya gidip alış-verişte bulunmak onlarca ayıptır. +Biz nevvab kızını kasib ve tüccar adama hiçbir zaman vermez. +Kızının kocasını mutlaka –isterse maaşı ayda yarım liradan ziyade olmasın– hükümet me’muru olmalıdır! +Gömlekleriyle yakalarını yıkayıp kolalatmak için Hindistan’dan Londra’ya gönderen ve bu kadar fazla posta ücretini veren sefih nevvablar vardır ki insan bunlara deli diyeceği geliyor. +Fil beslemek file binmek fil ile ormanlar içinde hayvanat-ı vahşiyye avına gitmek hep nevvabların hasaisindendir. +Bir nevvabın konağında sarayında cami’ tiyatro büyük bir bahçe müteaddid havuzlarla fiskiyeler bilardo odası müteaddid mükellef salonlar mutlaka bulunacaktır. +Nevvabın hususi bir veya birkaç tabibi bir iki eczacısı Asil ailelere mensub olan nevvabların kendilerine mahsus alamet-i farikaları bulunur ve konaklarının önünde de yirmi dört saatte beş defa –evkat-ı hamsede–- nöbet çalınır. +Böyle büyük nevvabların kendilerine mahsus armaları da vardır. +Haydarabad ve Hindistan nevvablarının çoğunun lakapları vardır. +Bu lakaplar derece-i rütbe ve asalete göredir. +Mesela Haydarabad Deken Hakimi olan zatın lakabı şunlardır: +Feth-i Cenk Nizamü’d-devle Nizamü’l-mülk Asafcah Mir Osman Ali Han Bahadır. +Bu zatın ismi yad edileceği zaman satır ve ibare arasında yazılmaz belki kağıdın ta üstüne yazılır. +Dalkavukluk Haydarabad’da resmiyatın içine bile girmiştir! +Şimdiki Haydarabad hakiminin pederine vaktiyle birisi bir güzel kanarya kuşu takdim eder. +Nevvab herife der ki hayvana mukabil benden sen de bir hayvan iste. +Herif bir fil meti beş yüz İngiliz lirası eden bir fili almaya muvaffak olur! +min hatır ve hayallerine sığmaz şeyler hikayeler arz ederim. +Şimdilik nevvablara ait bu kadarlık ma’lumat yetişir. +Kanpur Camii’ni sırf keyfi olark tahrib eden İngilizlere karşı isyan eden müslümanlardan yüz altmış kişiyi hükümet-i mahalliye tevkıf eylemesi üzerine mahbusin ve mücrimin gibi mevkufin-i muma-ileyhimi mahkemede müdafaa edecek olan meşhur İngiliz Avukatı Mister Karton günde bin rupiye ile şimdiden müslümanlar tarafından elde ve ihzar edilmiştir. +Hindistan’da Huddam-ı Ka’be Cem’iyyeti namıyla büyük bir cem’iyyet teşekkül etmek üzeredir. +Proğram ve nizamnamesi de derdest-i tahrirdir. +Cem’iyetin merkezi Dehli’de olacaktır. +Bu cem’iyetin maksadı kendi a’za ve mensubini ile sair müslümanlardan her sene birkaç defa para toplamak ve mebaliğ-i mezkure ile hükumet-i Osmaniye mukabilinde Devlet-i Aliyye dahi Harameyn-i Şerifeyn’i eydi-i tecavüz-i küffardan daha ziyade sıyanet ve muhafaza etmek esbabını bir kat daha fazla istikmale himmet edecektir. +An-karib göreceğiz ki milyonlarca halk bu yeni cem’iyet-i mukaddeseye iştirak ve intisab etmişler ve milyonlarca da para cem’ine muvaffak olmuşlardır. +Hindistan gençlerinden Mister Şevket Ali geçenlerde Kalküta’da ve Allahabad şehirlerinde bu ümniyenin husulü olmuştur. +Afganistan emiri hazretleri de Edirne’nin tekrar Osmanlılar tarafından zabt ve istirdadı üzerine son derece memnun olarak Cenab-ı Hakk’a teşekkürler etmiş ve Kabil’de birkaç gün mütemadiyen ilan-ı sürur ve şadumani eylemesini umuma emr eylemiştir. +Aynı zamanda Osmanlıların muzayaka-i maliyyeye düçar olduklarını istihbar eden emir-i müşarun-ileyh hazretleri bilcümle memalik-i Afganiyye’den iane derc olunmasını emr ve ferman buyurmuş ve bu suretle devlet ve millet-i necibe-i Osmaniyye’ye olan teveccüh ve irtibatını evvelkinden ziyade isbat eylemişlerdir. +Emir hazretleri Gazneyn şehrini yeniden bina ve te’sis etmek istiyor. +Kasaba-i mezkureyi usul-i hendesi üzerine Avrupa’nın büyük şehirleri haline koymak istiyorlar. +Bir de Kabil’de el-an işlemekte olan beylik makinalarını bundan sonra kuvve-i elektrikiyye ile çevirmek için Kabil şehrinde bir elektrik darussınaasının ihdasına teşebbüs ederek yakın zamanda ümniyesine nail olacaktır. +Ajans Royter’in iş’aratına nazaran Madras mahkeme-i aliyyesi hükkamından Mister İbrahim nam zat –ki şimdi me’zunen Londra’da bulunmaktadır– İngiltere Hariciye Nezareti’ne gidip nazır Sir Edvar Grey ile Edirne hakkında uzun uzadıya konuşmuştur. +Muma-ileyh Edvar Grey’e edille ve berahin-i kat’iyye etmiş ve eğer İngiltere bi-taraflığını muhafaza etmeyip de işe müdahale neticesinde Osmanlılar Edirne’den çıkmaya icbar edilecek olursa Hind müslümanlarının ayağa kalkacaklarını liyetinin Edvar Grey’e ait olacağını kendisine söylemiştir. +Ben Madras’da iken teessüf ederim ki bu zat burada bulunmuyor. +Bunun için kendisiyle görüşmek nasib olmadı. +Edirne’nin artık Osmanlılar elinde kalacağına kanaat getiren Madras müslümanları günlerce beri şehr-ayin ve izhar-ı sürur ve şadmani eylemişlerdirler. +Bu vesile ile Madras Hilal-i Ahmer Cem’iyyeti ahaliden iane toplamaktadır. +Edirne’nin bizde kalması münasebetiyle Madras şehri “şerifi” İngiltere hükümet-i mahalliyesi her şehir için bir şerif tayin ediyor ki bu zatın mahsus üniforması ve maiyyeti vardır. +Mehakim-i cinaiyyede de heyet-i ithamiyye ile jüri heyetinin riyaset vazifesini ifa ediyor. +Ayda da sekiz bin kuruş –bin rupiye– maaşı vardır. +Eşraf ve a’yan-ı İslamiyye’den Han Bahadır Abdülkuddus Paşa hazretleri de konaklarını pek emsalsiz bir surette elektrik ziyasıyla tenvir etmiş ve bir çok mu’teberanı da davet eylemişti. +Acizlerini de bu vesile ile lutfen davet eylediği cihetle med’uvvin arasında bir mevki’-i mahsus işgal ediyordum. +Mevzu’-ı bahs hep Osmanlılarla Devlet-i aliyye idi. +Hazine eshamı hakkında benden tafsilat istemeleri üzerine kendilerine ma’lumat-ı mükemmele i’ta eyledim. +Bunun üzerine hazine eshamından mikdar-ı külli satıp almaya ve faizini de Donanma-yı Osmani Cem’iyyeti’ne terk etmeye karar verdiler ki bu suretle hem bize muavenet hem de nail-i ecr u mesubat olmuş olsunlar. +Hükümet-i hazıra hakkında Edirne’nin tekrar zabt ve teshirinden sonra değil yalnız burada umum Hindistan’da büyük bir teveccüh ve itibar hasıl olmuş herkes onları samim-i kalbden alkışlamakta ve muhafız-ı İslamiyyet addeylemektedir. +Hele Arablarla Türklerin de arası son derece düzeldiğinden ve her iki unsur-ı necibin müttehiden İslamiyet’i müdafaa ve muhafazaya kat’i surette karar verdiklerinden dolayı Hindistan ahali-i İslamiyyesi’nin fevkalade mahzuziyetlerini mucib olmuştur. +Sadrazam Said Halim Paşa hazretlerinin deha ve siyasetiyle umur-ı idaredeki vukuf ve tecrübe-i alileri hemen her müslüman tarafından takdir edilmekte ve müşarun-ileyhi münci-i İslam telakkı etmektedirler. +Madras ulemasından biri –ki Madras’da azim bir nüfuza malik olduğundan dolayı hükümet-i mahalliyye tarafından da kendisine Şemsü’l-ulema lakabı verilmiştir.– Bana Said Halim Paşa’nın aynı zamanda pek uğurlu bir zat olduğunu ve müşarun-ileyhin zaman-ı sadaretinde millet ve devlet-i Osmaniyye’nin fevz ü necaha nail olacağını cifr ile nücumdan Londra’da Halil Halid Beyefendi hazretleriyle peyda-yı muarefe eden Hindistan’ın tabaka-i münevveresi müşarun-ileyh hazretlerinin Bombay Başşehbenderliği’ne ta’yin olunmasından son derece memnun ve müteşekkir bulunuyorlar. +Madras’da avukatlık eden bir zat balada beyan eylediğim ziyafet meclisinde bana ve huzzara hitaben: +“Devlet-i aliyye bu sene Hindistan’a en fazıl ve değerli ricalinden birisini tayin etmiş ve bu suretle Hind müslümanlarını memnun etmeyi unutmamışlardır” dedi. +Müşarun-ileyhin ilim ve faziletiyle asalet ve necabetine dair bu acizde huzzara bildiğim ma’lumatı vermekle cümlesini daha ziyade memnun etmeye çalıştım. +Halil Halid Bey vakurane vaz’iyyetle vüs’at-i ilm ve ma’lumatı sayesinde az müddet zarfında Hindistan müslümanlarını Makam-ı Hilafet-i İslamiyye ile yeni idareye ısındıracağına eminim. +İnşaallah bu sayede bir çok hazine eshamını da Hind müslümanlarına satın aldırmaya muvaffak olacaktır. +Bana kalırsa Babıali Hariciye Nezareti müşarun-ileyh Dehli Başşehbenderliği’ne tayin ve Bombay şehbenderliğine de genç ve faal bir zatı intihab etmelidir. +Kanpur Camii’nin tahribi yüzünden Kanpur’da hasıl olan ihtilali teskin ile ihtilalci müslümanları İngilizler bi-gayri hakkın katl cerh ve tevkıf ettiklerini evvelki makalelerimde rekat-ı muannidane ve anifaneyi Londra’daki İngiliz rical-i siyasiyesine arz ve beyan ile muamelat-ı mezkureyi medeni vesaitle protesto etmek için bu hafta Hindistan’dan iki zat Londra’ya azimet etmişlerdir. +Zevat-ı mezkurenin biri Hindistan Cem’iyyet-i Umumiyye-i İslamiyesi’nin katib-i hususi Mister Vezir Hasan Han diğeri de Dehli’de İngilizce lisanıyla Muhammed Alidir. +Hindistan’daki İngiliz memurlarıyla Hind müslümanlarının araları Kanpur Camii’nin tahribiyle müslümanları bi-gayri hakkın katl etmelerinden dolayı fena surette açılmış ve husumet emare ve alaimi Hindistan’ın her tarafına sirayet etmeye başlamıştır. +Hindistan matbuat-ı İslamiyyesi’nin beyanatına bakılırsa diyatından bizar olan birçok zengin ve sermayedar müslümanlar memalik-i Osmaniyye’nin Hicaz ve Irak ve Anadolu vilayatına hicret etmeye karar vermişlerdir. +Bunlar terk-i tabiiyyet ettikten sonra arazi ve akar istimlakine teşebbüs edeceklermiş. +Allah vere de bu sözler doğru çıksın. +Bu vesile olacak ve git gide ümran ve terakkıye vesile teşkil edecektir. +uzaktan işiten Osmanlılar Hindistan’a gelseler de görseler hayretden hayrete düşeceklerdir. +Hindistan’daki kavanin ve nizamat hep kağıt üzerinde kalmış mürekkeb lekesinden başka bir şey değildir. +Kavanin-i mezkure hüsn-i suretle isti’mal edilmemekte ve keyfi kanun-şikenane muamelat gereği gibi cari bulunmaktadır. +Zulüm ve teaddinin bu derecesi hiçbir yerde cari değildir. +Ahaliyi enva’-ı vergilerle sefalet derecesine isal eden İngilizler yerlilerin menafi’ ve amal-i meşru’asını ayak altına almaktan zerre kadar çekinmiyorlar. +ranmakta her türlü mezalim ve teaddiyatı icra eylemektedirler. +Kavanin-i mevzu’a sırf zavallı perişan Hindliler içindir. +Kanpur Camii mes’elesinde mahalli mutasarrıfının şehadetine müracaat etmek için kendisinin mahkemeye celbini talep eden müslümanların kanuni talebleri mahkeme riyaseti tarafından red edilmek suretiyle açıktan açığa hak ve adalet ve kavanin-i mevzua ayak altına alınmıştır. +bakıp da aldanmamalıdır. +İçinde hak ve adalet namına bir şey yoktur. +Hep riya ve haksızlık hüküm-fermadır. +Yerliler istedikleri kadar muktedir afif olsunlar onlar asla büyük memuriyetlere ta’yin edilmezler. +O gibi mevaki’-i celile ve menasıb-ı aliyye sırf İngilizlere mahsusdur. +Yerlinin aynı vazifesini ifa eden bir İngiliz ayda yüzlerce lira maaş aldığı halde yerlilere yüzde birini bile vermiyorlar. +Londra’nın sokak takımları ki kendi ekmeklerini tedarikden aciz bulunuyorlar. +Hindistan’a ali vazife ve memuriyetlerle taltif edilirler. +Orada müddet-i hayatlarında tramvaya binecek kadar bir paraya malik olamadıkları halde Hindistan’a tayin olunduktan sonra otomobillerle gezerler. +Müsavat hürriyet adalet kelimelerinin Hindistan’da yeri yoktur. +Bu mübarek şeyler Hindistan’a uğramamışlardır. +Uğramış olsa bile İngilizlere münhasır kalmıştır. +Hülasa olarak şunu kemal-i cesaretle iddia edebilirim ki Hindistan’ın üç yüz otuz milyon ahalisi sırf İngilizleri mes’ud yaşatmak için yaratılmışlardır. +ne hemen her gün hatve başında tesadüf edilmektedir. +Bu hallerden bıkan usanç getiren Hindler –hususiyle Bengaleliler– bu ribka-i ubudiyetle zencir-i esareti kırmak Aynı zamanda müslümanlar da İngilizlerin na-hemvar muamelatından müşmeiz olmaya başlamışlardır. +İngilizlerin bu su’-i siyasetleri ahiren müslümanlarla Hinduların ittifak ve ittihad etmelerine hizmet etmiştir. +Günün birinde –ki bana kalırsa pek de uzak olmasa gerektir– Hindistan’da öyle bir ihtilal başlayacaktır ki Portekiz ve Çin inkılablarına hiç de benzemeyecektir. +Hukuk-ı mağsubeleriyle de öyle bir his ve haheş uyanmıştır ki bunun tarifi gayr-i kabildir. +mühlik olduğu halde haricdeki yaldızları insanın gözlerini kamaştırır! + +BİRGİ Bu yaz tebdil-i hava için Birgi nahiyesinin yaylası olan Bozdağ’a gittiğimi bu münasebetle ora ahvaline dair bazı ma’lumat vereceğimi bundan birkaç hafta evvel söylemiştim. +Birgi ve Bozdağ’da iki ay kadar bulunduğum cihetle hakıkaten oralara ait pek çok ma’lumat elde etmek mümkün bittabi’ bu gibi şeyler ile o kadar iştiğal edemedik. +İnşaallah Sebilürreşad’ın Anadolu Seyyar Muhbiri Ömer Fuad Bey bu tarihi belde hakkında bize pek mühim ma’lumat verecektir. +Maamafih orada kaldığım müddetçe elde edebildiğim ma’lumatı da kariin-i kirama şimdiden arz edeceğim: +Bugün Anadolu içerilerinde tarih-i kadim ilm-i asar-ı atika nokta-i nazarından calib-i ehemmiyyet öyle kasabalar köyler var ki onlardan hiç birimiz –maatteessüf– haberdar değiliz! +Bulunduğumuz beldenin ne tarihini biliyoruz ne de orada yetişen eazım-ı eslafdan haberimiz var. +Bu ise bir millet Birgi nahiyesi her nokta-i nazardan calib-i ehemmiyyet kasabalarımızdan biridir. +Her fenne ait müellefatıyla cihan-ı retlerinin orada medfun olması Birgi’nin ziyaretgah-ı enam olmasına sebep olmuştur. +Hatta Anadolu’nun bir çok yerlerinde öyle i’tikad ediyorlar ki: +Hacca giden bir kimse mutlaka Bu cihetten Birgi pek ehemmiyetli bir kasaba olduğu gibi tarih nokta-i nazarından da pek ziyade calib-i dikkattir. +Çünkü üç dört bin senelik bir belde-i kadimedir. +Bu kadim belde Lidya hükümeti zamanında Diyasyerun namını almış namını değiştirmişler şehirde olan yeşillik ve nezarete bakarak –yeşil yaprak manasına olan berke nisbetle– Birgi tesmiye etmişler. +Bilahare Rum’un Acem’e galebe etmesi üzerine memleket Acem istilasından kurtulmuş ismi de Hristoblu’ya çevrilmiştir. +Bugün Lidyalıların asarından olarak şehirde Eskihisar denilen kal’a harabesiyle tahte’l-arz kireç duvar ile örülmüş lağımlar hamam yıkıkları meşhud olmaktadır. +Daha sonra bu memleket Rumlarda da kalmamıştır; tarih-i hicriyyesinde ümera-yı Selçukiyye’den Aydın Bey oğlu Mehmed Bey tarafından feth olunarak o zamandan itibaren rayet-i İslam altına geçmiş buununla beraber ism-i kadimi olan Birgi muhafaza edilmiştir. +Bu itibar ile Birgi’nin fatihi Selçukiler olmuştur. +Selçukiler kendi asarlarından yadigar olarak iki medrese ile iki cami’-i şerif bırakmışlardır. +Nihayet hükümet-i Selçukiyye de harita-i alemden silinerek o zamanlar sit ve galibiyetleri afakı titreten Osmanlılar Selçukilerin hükümetine varis olmuşlardır. +İşte bu tarihden Birgi Ödemiş kazasına merbut ve Ödemiş’e bir buçuk saat mesafededir. +Şimdi hatıra gelir ki: +Böyle ziyaretgah-ı enam olan bir kasabaya mutlaka güzel bir şose vardır behemehal mükemmel arabalar gidip gelmektedir. +Evet gayet muntazam bir şose vardır. +O kadar ki iki sene mukaddem yıkılmış olan bir köprü –intizamına halel getirmemek için– hala yapılmamış; her nasılsa bu sene yapmaya karar vermişler. +Arabalara gelince: +O kadar mükemmeldirler ki yaya olarak bir saat yirmi dakıkada gidilen Birgi’ye bir buçuk saatte varabiliyorlar. +Ödemiş’den başlayan bu şose ile Birgi’ye varılırken en evvel göze çarpan –beldenin ortasından geçen ırmağın çay feyziyle– bir yeşil[l]ik bahardan nişane veren pür-nezaret bahçeler ağaçlardır. +Memleket bu yeşilliğin ortasında bulunuyor demektir. +İnsan kudret-i fatıranın bahşettiği bu tabii manzarayı görünce bu manzaranın içinde gizlenmiş olan beldenin cennet misali bir yer olacağını hatırlıyor. +Fakat ne gezer! +Karşıdan şu menazir-ı ferah-bahşaya bu güzel vadiye bakmaya doyamayan insan beldeye girdiği vakit inkisar-ı hayale uğrar; evvelki menazır-ı bediaya mukabil şimdi enkaz kütleleri ile memlu bir vadi! +Harab viran evler; kasvet-engiz sokaklar görünmeye başlıyor. +Evvelce o menazır-ı tabiiyyeden almış olduğu zevk-ı ma’nevi yerine şu enkaz yığınından sun’i çirkinlikten me’yus ve münkesir oluyor. +Adeta sahibsiz bir yer olduğuna hükmedeceği geliyor. +Bilmem ki nice zamanlar bir ma’mure halinde bulunan ve el-yevm ziyaretgah-ı enam olmasıyla ehemmiyeti derkar olan böyle bir kasabanın harabiyetine ümrandan uzak bir halde bulunmasına nasıl razı oluyoruz? +Birgi’de olan asar-ı eslaf gösteriyor ki vaktiyle bu belde pek muntazam bir şehir imiş. +Halbuki bugün viranelikten başka bir şey değildir. +Acaba evvelce ma’mur abadan olan pek çok beldelerimizin bugün harab bir halde bulunmasına sebep nedir? +Ben öyle zan ediyorum ki: +Bunun başlıca sebebi son zamanlarda müslümanlara tari olan cehalettir. +Evet o cehalet sebebiyledir ki müslümanlar dinlerini unuttular; sa’y ve amel iktisab-ı servet din ve dünyanın medar-ı kıvamı olduğunu hatırlarından çıkardılar; müslümanların dünya adamı olmayıp ahiret adamı olduğu –her nereden geldi ise– zihinlerine yerleşti. +Onun için eslaf-ı izamın mütemadi bir surette çalışmalarına her girdikleri yeri ıslah ve ladı; bu suretle dünyamız harab olduğu gibi ahiretimiz de bozuldu. +Çünkü dünyası bozuk olan bir milletin ahireti de öyle olacağına hiç şüphe edilmemelidir. +Biz müslümanlar ne zaman dinimize sarılmış evamir-i diniyeyi iyi anlamış baüd ettikçe de inhitata düşmüşüz. +Demek ki müslümanların terakkı ve tedennileri dinlerine temessük ve ittiba’ ile mütenasibdir; bu temessük ve ittiba’ ne kadar kavi olursa müslümanlar o kadar müterakkı ne kadar zayıf olursa o nisbette mütedenni bulunurlar. +A’sar-ı ahirede müslümanların tedennisi ise ahkam-ı diniyyelerine ittiba’ etmemelerinden kadar kanaatim vardır. +Öyle ya! +Din sa’y ile emrederken insan için sa’yinden başka bir şey yoktur ki; biz tutar da mahiyeti mechul bir tevekkül nan memleketlerimiz şimdi baykuşlara dünek olur. +Kur’an ; arzı kimler ıslah ve imar ederse oraya onlar varis olur dediği halde mü’min ve müslüman olduğumuzu iddia eden bizler kendi evimizin bile i’mar ve ıslahından gaflet edersek cenab-ı adil ve hakim olan zat-ı ecell ü a’la memleketimizi elimizden alır da onu ıslah edecek olanlara verir! +Bundan pek yakın zamanlar elimizden çıkan memleketlerin ne hale geldiğini görüyoruz. +Ben Birgi’ye girdiğim zaman geçen sene Bulgaristan’da gezdiğim hatırama geldi. +Oradaki otomobiller lastikli arabalara mukabil bizdeki yaysız arabaları düşündüm. +Sonra memleketin imarı nezafeti Bugün Birgi imar edilse gerek mevkiinin gerek ab ü havasının letafeti hasebiyle ne dil-nişin kasaba olur. +Zannolunmasın ki belediyesi fakırdir de onun için beldenin imar ve ıslahına bakılamıyor. +Hayır! +Bilakis belediyenin zengin olduğunu da yine kendileri söylüyorlar. +Hatta kasabanın ortasından geçen çay belediye tarafından mühim bir meblağa satıldığı halde belediye çayın mecrasını bile tanzim edemediğinden yağmurun şiddetli zamanlarında çayın feyezan etmesi sebebiyle oraya buraya icra-yı tahribat etmesine mani’ olamamıştır. +Anlaşılıyor ki memleketlerimizin harabiyetine sebep bizim fukaralığımız değilmiş; bunun yegane sebebi bizim iş adamı olmadığımız bir de vazife na-şinas bulunduğumuzdur. +Memleketin ortasından geçen suyu mühim bir meblağa sattığı halde suyun mecrasını tanzime muktedir olmayan veyahut tanzim etmeyen ve bu suretle memleketin orasına burasına icra-yı tahribat etmesine sebep olan hükumetden belediyeden o memleket için ne gibi bir i’marat beklenebilir? +Bu kadim kasaba kurun ve edvarın yadigarı olan birçok medreseler cami’ler zaviyeler nazar-ı temaşamıza arz etmektedir ki biz bunları bilahare birer birer ta’dad edeceğimizden şimdilik bu kadarla iktifa edeceğiz. +ANTAKYA KASABASI AHALI-I MUHTEREMESINE Terziler yüzünden görülen müşkilata rağmen Osman Zeki Efendi namında bir zatın terzilik san’atını elde etmek terem Sebilürreşad’ın bir nüshasında okudum. +Bu teşebbüsünüzü tebrik ve muma-ileyh Osman Zeki Efendi’nin de bu gayretini takdir eylerim. +Cenab-ı Hak muvaffak bil-hayr eylesin amin. +Şuracıkta bir şey arz edeceğim. +Antakya kasabasının senevi yetiştirdiği külliyetli ipeğin harice gönderilmesinden sarf-ı nazar edilse de Haleb Şam Beyrut Hama ve sair memleketlerimizde olduğu gibi kasabanızca da tezgahlar kurdurulup enva’ kumaşlar türlü türlü mensucat yetiştirilmesi bulunsanız bittabi’ fena etmiş olmazsınız. +Ba-husus Şerbetçi-zadeler’in kalil bir müddet zarfında elde etmiş oldukları halı mensucatı ayrıca tebrik olunur nın evlad-ı memlekete öğretilmesinde de pek büyük bir muhassenat görüleceğinden bu gibi san’atların oraca da terakkısi çaresi her neye mütevakkıf ise esbabına tevessül ve delalet buyurulmasını ve işbu maruzatımın kabulünü de muhterem çalışkan ahalinizle hassaten ileri gelen tüccaran ve mu’teberan Bereket ler ve saire ağaların ali himmetinden temenni ederim. +Bir de şu noktayı da ilaveten arz etmekliğimi münasib görüyorum. +O da şudur ki kasabanızda bazı kimseler hassaten Uzunçarşı’da Hasan Ağa’nın… ! +kış gecelerinde hurafat kabilinden olan bir takım vahi kitapları okutturup samiinin beyhude yere zihinlerini tahriş etmekten ise gerek o gerekse diğer o gibi mecma’-ı nasda önümüzdeki kış gecelerini Sebilürreşad’ın kütübhanesinde satılan Safahat: +Mehmed Akif; Dini Felsefeli Musahabeler Avrupa Siyaseti ve Türklerin Felaketi; Türkiye İçin Necat ve İ’tila Yolları ; hususen Şemseddin Bey’in eseri olan Zulmet’den Nura ve daha bu gibi müfid ve güzel kitaplar getirtilip okutturulması için tavsiye eylemenizi ve milletimizin dimağlarını telziz ile fikirlerini öylece uyandırıp her şeye vakıf olmaları daha muvafıktır zannındayım. +Bu da himmetinize mütevekkıf olduğundan artık bu babda görülecek sa’y u gayretin meşkur olmasını Cenab-ı Hak’dan niyaz eylerim efendim. +Almanya imparatoruyla Avusturya veliahdi arasında av münasebeti ile vuku’ bulan mülakat mucib-i kıl ü kal olarak mahafil-i siyasiyyenin nazar-ı dikkatini celb eylemektedir. +Bu güft u gulara meydan veren bilhassa görüşenlerin şahsiyetleridir. +Almanya imparatorunun faaliyeti re’y-i hodu ile idare-i umur ettiği malumdur. +Şu tacdar ara sıra ve gayr-i muntazar çıkışları ile Avrupa’yı hayretler içine sokmayı adet edinmiştir. +Her hareketinin her sözünün altından mühim bir vak’anın fırlayacağına intizar edilmek an’ane sırasına geçmiştir. +Avusturya veliahdine gelince o da şahsiyetini umura fiilen iştirak ederek Avusturya siyasiyat-ı dahiliyye ve hariciyyesi üzerine oldukça mühim te’sirat icra etmekten hali kalmıyor. +Şu iki şahsiyeti yekdiğerine rabt eden aralarında başka bir nokta-i müştereke de mevcuttur. +O da Cermanizm amal ve makasıdının şiddetle taraftarlığıdır. +Bunlar Cermanizm’in adeta birer alemdarlarıdır. +Islavlık cereyanına sed çekmek Hohenzollern ve Hamburg ailelerini bütün Avrupa üzerine siyaseten hükümran ettirmek… İşte bunların emel ve maksadları! +Balkanlarda Balkan ittifakının ihraz etmiş olduğu muvaffakıyetleri müteakib birkaç devlet tarafından bu emel ve maksad üzerine azim bir darbe indirilmek üzere idi. +Avrupa’nın cenubunda Cermanizm’e karşı azim bir kuvvet teşekkül etmekte idi. +Lakin Almanya ve Avusturya mahir bir manevra ile şu kuvveti kırmaya bir daha teşekkül edemeyecek halde bırakmaya muvaffak oldular: +Bulgaristan’ı kendilerine celb ederek hırs ve tamaını tahrikle Bu sayede Balkan ittifakı bozuldu. +İttifak-ı mezkurun mühim a’zasından olan Bulgaristan parçalanarak kendisini terk etti. +Maamafih üç diğer a’zalar yine kema fi’s-sabık yekdiğerine merbut ve Avusturya’ya karşı oldukça mühim bir kuvvet Bükreş Konferansı’nı müteakib şu konferansın vermiş olduğu kararların ıslah ve tebdilini Almanya ve Avusturya talep etmekte idiler. +Maksad ittifakın bakısini bozmaktı. +Bunun toplanarak Bükreş Konferansı’nın vermiş olduğu kararlar hakkında bazı ta’dilat icra etmesi taraftarı idiler. +Bununla Almanya ve Avusturya Bulgaristan’a yeni bir cemile göstererek Sırbistan ve Yunanistan’ın muvaffakiyetlerini küçültmek maksadını ta’kıb eyliyorlardı. +Halbuki bu kere bilakis Almanya Avusturya Londra Konferansı’nın ictimaına mümanaat ediyorlar. +Calib-i dikkatdir ki evvelce konferansın toplanması taraftarı oldukları halde bu noktaya ait tebdil-i meslek etmeleri işte yukarıda zikrettiğimiz Almanya imparatoruyla Avusturya veliahdi arasında vuku’ bulan mülakat esnasında zuhur etti. +Bunun kadar ehemmiyet atf ediliyor. +Şimdi en ziyade şayan-ı dikkat mes’ele şu tebeddülün esbabını araştırmaktan ibarettir. +Bizce esbab-ı mezkure arasında Osmanlı-Bulgaristan arasında takarrur etmiş olan sulh birinci derecede addedilse gerektir. +Bu sulh bizimle Bulgaristan arasındaki bütün münazaun-fih mes’elelere nihayet vermiş oluyor. +Aralarında birçok nikat-ı müşterekenin mevcud olduğunu da irae ediyor. +Bu münasebetle ve kendi kendine Avrupa-yı Şarkı’de Sırbıstan-Yunanistan diğer taraftan Devlet-i Aliyye-Bulgaristan bu iki zümre arasında atide badi-i münazaa ve ihtilaf olacak bir çok mesail-i muallaka mevcuttur. +Bulgaristan hiçbir zaman eski müttefiklerinden almış olduğu darbeleri yemeye tahammül etmeyecektir. +Makedonya’da bırakıp geldiği milyonlarca Bulgarların mukadderat-ı atiyyesine lakayd kalmayacaktır. +Gerek Sırbistan gerek Yunanistan’dan edecektir. +Osmanlılığa gelince biz de Makedonya’da bıraktığımız müslümanların mukadderatına yabancı kalamayacağımız gibi Yunanistanla aramızda Adalar gibi esas-ı hayata ait mes’eleler de mevcuttur. +Binaenaleyh bu kere Devlet-i Aliyye ile Yunanistan arasında sulh takarrur etse bile bu sulhün pek de uzamayacağı muhakkaktır. +letleri tebdil-i meslek ettiler. +Müşarun-ileyh devletler için Balkanlarda kendi kendine teşekkül etmiş olan iki zümre-i düveliyye arasındaki mübhemiyetin devamı daha ziyade elverişlidir. +Londra Konferansı’nın yeniden toplanarak mesail-i muallakayı hall ü fasl ve vaz’iyete bir kat’iyyet ve sarahat-i beyne’l-mileliyye vermesi onların menfaatine ve ati için kurdukları planlara tevafuk etmiyor bilakis Balkan zümre-i düveliyyesi arasındaki mübhemiyeti tezyid ettirmek kendilerince daha münasib addediliyor. +İşte bunun içindir ki yine Avrupa mahafil-i siyasiyyesinden Almanya ve Avusturya’nın Romanya Devleti’ni de Osmanlı-Bulgar zümresine Romanya’nın müzaheretine değilse de hiç olmazsa adem-i müdahale ve bi-taraflığına kanaat hasıl ettiği gün Yunanistan ve Sırbistan üzerine atılacaktır. +Şu bi-taraflığı te’min etmek ve o sayede Balkanlardaki Islav ve Ortodoks kuvvetlerini yekdiğerine çarpıştırmak ezdirmek… Cermanizm’in akdem-i amalidir! +Ati-i karib Almanya Avusturya’nın şu maksada ne şekil ve surette nail olabileceklerini gösterecektir. +Etrafımızda şu cereyanlar vuku’ bulduğu halde biz de Yunanistanla müzakerat-ı sulhiyyeyi ta’kıb ediyoruz. +Ber-vech-i malum şu müzakerat esas-ı mes’ele olan Adaları bir tarafa bırakarak ikinci derecede haiz-i ehemmiyet olan evkaf müftiler gibi mesail etrafında dolaşıyor. +Yunanistan Devleti’nin bir çok müşkilat ve bala-pervazlıklardan sonra şu mesail-i müteferriaya ait Osmanlı Devleti’nin nikat-ı nazarını kabul edeceğine ve karib bir zamanda sulhün akd edileceğine hükmedilebilir. +Fakat Yunanistan kendisi de pekala biliyor ki teferruat üzerine te’sisine çalışılan sulh pek de devam edemeyecektir. +İşte bunun içindir ki hükumet-i müşarun-ileyha aynı zamanında kemal-i tehalükle peyderpey asker sevk ediyor dritnotlar almaya koyuluyor. +Filhakıka Adalar mes’elesi Londra Konferansı’nın kararına tevdi’ edilmiştir. +Fakat evvela yukarıda serd ettiğimiz beyanatdan da anlaşıldığı vech ile şu konferansın yeniden toplanacağı pek meşkuk bir şekil aldı. +İttifak-ı Müselles böyle bir konferansa iştirak etmezse bittabi’ konferans da teşekkül etmez. +Diğer taraftan İttifak-ı Müselles’in iştiraki ile konferans teşekkül etse bile Adalar hakkında vereceği kararın her iki tarafı irza ve ikna’ edeceği pek meşkuktur. +Mes’elenin bilahare kalem ile değil kılıç ile halledileceği pek vazıhdır. +Bunu Yunanistan hükumeti şimdiden görüyor ve lazım olan istihzaratda bulunuyor. +Bizim zimamdaran-ı umurun da vaz’iyyeti aynı nokta-i nazardan muhakeme ederek istihzarat halinde bulunduklarını ümit ediyoruz. +Bütün alaim ve işarat akd edilecek sulhün pek muvakkat olacağını ispat ediyor. +Biz bütün düvel-i muazzama ile ayrı ayrı i’tilaflar tertib ederek aramızda öteden beri mütekevvin münazaun-fih mesailin halline kemal-i faaliyetle çalışıyoruz. +Bazıları ile bir dereceye kadar bazı gavail ve müşkilatdan kurtularak harekat ve icraatımıza da serbestiye malik olacağız. +Ondan sonra önümüzde dahilen vasi’ bir saha-i faaliyet ve haricen de menafi’-i hayatiyye-i milliyyeyi te’min için teşebbüsat-ı mübreme açılıyor. +Dahilde ıslahata girişmekle beraber haricen de Makedonya ve Adalar’ın yeniden ve en karib bir zamanda bir meydan-ı mücadele olacağını nazarımızdan bir an bile dur tutmamalıyız. +Hakem mahkemesinin mes’ele veya mesail-i münazaun-fiha hakkındaki kararları işbu mes’ele veya mesaile müteallik olan müzakerata reisi tarafından nihayet verildikten sonra hadd-i a’zami olarak bir ay müddet zarfında i’ta edilecektir. +Hakem mahkemesinin hükmü kat’i olacak ve bir gune teahhur vuku’ bulmaksızın tamamıyla icra edilecektir. +Tarafeynden her biri kendisine ait olan masarıfla beraber mahkeme masarıfını da seyyanen tesviye eyleyecektir. +fesinde ihtilafat-ı düveliyyenin suret-i muslihanede fasl u tesviyesine mahsus tarihli Lahey Mukavelenamesi ahkamı tatbik edilecek ve ma’a-zalik akidler tarafından haklarında kuyud-ı ihtiraziyye dermiyan edilmiş olan maddeler bundan müstesna olacaktır. +nüsha olarak Dersaadet’de tanzim olunmuştur. +Numaralı Melfuf Numaralı Protokol Hudud güzergahı Meriç Nehri’ni ve Osmanlı ve Bulgar arazisinden geçen ve Mustafapaşa Edirne Dedeağaç şimendüfer hattını kat’ ettiği cihetle münasebat-ı ticariyye ve sairenin en ufak mevani’den vikayesi için el-yevm gerek Meriç Nehri ve gerek marrü’z-zikr şimendüfer hattı üzerindeki muamelat-ı ticariyye hakkında cari olan nizamat ile usul ve adat ve saire ile kabil-i te’lif olan kaffe-i teshilatın bahş olunması tarafeyn-i akideyn beyninde kararlaştırılmıştır. +Hükumeteyn-i müteakideyn ile salifü’z-zikr şimendüfer ve nehir idareleri arasında evvelce bir i’tilaf akd olunmadıkça onlarca bir gune ta’dilat icra olunamayacaktır. +Ahkam-ı salife şimendüfer için ancak tarafeynden Bulgaristan kendi arazisinde Adalar Denizi’ne bir iltisak hattı ve Devlet-i aliyye de mezkur denize müntehi bir hattı aynı zamanda inşa edecekleri güne kadar tatbik olunacaktır. +Şurası müstağni-i beyandır ki vakt-i hazarda Bulgaristan nihayet on sene zarfında vücuda getirilecek olan hatt-ı mebhusün inşasına kadar gerek mezkur şimendüfer ve gerek nehir üzerinde efrad-ı cedide ile asakir esliha mühimmat me’kulat ve saire nakl ettirmekte muhtar olacaktır. +Hükümet-i Osmaniyye icab eden tedabir-i teftişiyyeyi ittihaz etmek hakkını daima haiz olacaktır. +Maamafih asakir ve sairenin işbu nakliyatına ancak bugünden başlamak üzere üç aydan itibaren ibtidar olunabilecektir. +olarak Dersaadet’de tanzim olunmuştur. +Numaralı Melfuf Beyanname Muahedenin onuncu maddesi münasebetiyle hükümet-i Osmaniyye terk olunan arazinin Bulgar kuva-yı askeriyyesi tarafından işgalinden beri Bulgar hükümetinin hukuk-ı hükümranisini tahdid fikriyle efrada bazı hukukun terk ve ferağına asla muvafakat etmemiş olduğunu beyan eyler. +ha olarak Dersaadet’de tanzim olunmuştur. +Sellum’da es-Seyyid Muhammed bin Muhammed eş-Şarif imzasıyla Kahire’de çıkan eş-Şa’b gazetesine gönderilen mektupta o taraf ahvali hakkında ber-vech-i ati ma’lumat verilmiştir: +kiine doğru sevk eyledikleri mühim kuvvetin esna-yı rahda Araplar tarafından abluka edilip üzerlerine dehşetli ateş açılmasıyla bunlardan ancak firar edebilenler kurtulabilerek diğerleri itlaf olunmuş ve bütün esliha ve eşyaları Araplar tarafından ler dahi Trablusgarb’da Roma Bankası memurlarına ait olup Havzatü’l-karkini cihetinde ra’y eylemekte olan hayvanat ve mevaşinin kaffesini zabt eylemişlerdir. +Bu mücahidlerin bu güne kadar İtalyanlara ait olmak üzere zabt ve müsadere eyledikleri kafilelerin adedi yetmişe baliğ olmuştur. +Bu suretle Arapların kuvve-i ma’neviyyeleri ile ahval-i saireleri günden güne iyileşmektedir. +Araplar bugün Tobruk’dan itibaren Abadile kabailine kadar –muharrerü’l-esami– muhtelif nikatta tam on karargaha maliktirler. +Fevz ü nusret daima onların refikleri olup İtalyanlar daima havf u hiras içinde bulunuyorlar. +lar. +Arapların derece-i kuvvetini göstermek için geçenlerde Abadile mevkiinde vaki’ olan muharebeyi zikr etmek kafidir. +Çünkü yedi gün yedi gece devam eden bu muharebede hayvanat ve mevaşi ve saire iğtinam eylemişlerdir. +Bütün bu kuvvet ve muzafferiyetlere rağmen Arapların mevkiini zayıf ve mütezelzil gösteren havadislerin hep İtalyanlar tarafından verilen ma’lumatdan mütereşşih olduğu şüphesiz olup yoksa Araplar telgraf gibi seri’ bir vasıta-i muhabereye malik olmadıklarından nusret ve zaferleri hakkındaki malumatın neşrine tabiatiyle teahhurat vuku’ bulmaktadır.” Atideki fıkra Kafkasya vali-i umumisinin bu sene Rusya imparatoruna takdim ettiği raporundan müstahrecdir: +“Kafkasya’da sakin akvamda hiss-i milliyyet kuvvetli değildir. +Binaenaleyh muntazam ve mükemmel Rus mektepleri edileceği bir emr-i muhakkaktır. +İslam etfaline mahsus Rus mekteplerinde ulum-ı diniyye layıkıyla tedris edilecek olur Rus mekteplerinin İslam ahali arasında büsbütün taammüm eyleyeceği şüphesizdir. +Zaten Kafkasya’da bulunan şimdiki İslam mekteplerinde muktedir ve iyi muallimler yoktur. +Türkiye’den gelen muallimlere bizzat ahali bile nazar-ı iştibah ile bakıyor. +Bundan başka İslam mekatibinde talebeye bir çok ayat-ı Kur’an iyye talebenin zihni yorgun düşüp tahsili geçmekte olduğundan görmüyorlar. +İslamlar kendi mekteplerinin bu halini sür’atle ve mükemmel suretle tedrisatda bulunan Rus mekatibi ile mukayese ederek nihayet kendi mekteplerini büsbütün terk edecekleri ve İslamlar arasında Rus mekteplerinin takarrur ve taammüm edeceği muhakkaktır”. +Petersburg’da intişar etmekte olan Müslüman gazetesi son nüshasında “Bizim hazretler” yani “Rusya İslamları Uleması” sernamesi altında yazmış olduğu bir makalede Rusya’da bazı imamların hükumete müracaat ederek Ramazan-ı şerifde İslamların alenen nakz-ı sıyam eylediklerini beyan ile bundan sonra alenen nakz-ı sıyamın polis ma’rifetiyle men’ edilmesini iltimas eyledikleri haberini nakl ettikten sonra diyor ki: +“Bu gibi münasebetsizlikler olan yerlerde müslüman gençlerinin ahlakı ne derecede olduğunu bilmiyoruz. +Fakat bu vak’a mollaların nasıl bir zihniyette olduğunu pek güzel gösteriyor. +Filvaki’ gençlerde a’mal-i diniyyeye karşı polis kuvvetine müracaat etmekten başka çare görülmemesi hatadır. +Bu gibi hususatda ulemanın gençlerin ruhuna nüfuz ederek hakimane telkınat ile tashih ve ıslah-ı ahlak etmeleri lazımdır. +Hal-i hazırda çaresi olan usul-i va’z gayet nakıs olup kat’iyyen akıl ve hikmete mukarin değildir. +Eğer sınıf-ı ulema bi-hakkın vazife-i irşadı ifa eylese acze delalet eden polise müracaat gibi bi-faide tedbirlere teşebbüse mecbur olmazlardı.” VATANDAŞLIK! +Osmanlı mebuslarından! +Kozmidi’nin Şa’ban Temmuz tarihinde Gümülcine’de Yunan bayrağını rekz ettiği gün irad ettiği nutkun orada hazır bulunan bir zat tarafından aynen zabt olunan suretidir: +“Ey ahali! +Şu dikilen sancak Yunanistan’ın adil sancağıdır. +Bu sancak dikildiği mahalleri adalet nuruyla nurlandırmıştır. +Siz şimdiye kadar göremediğiniz adalet ve hürriyet-i hakıkıyyeyi ancak bu sancak altında göreceksiniz. +Bunu size Yunan hükumeti namına beyan ederim ve sizi samimiyetle tebrik eylerim. +Zito Kostantin! +Zito Venizelos!” Şak! +Şak! +Şak! +Zevil-hayata bakın... +Koşmuyor mu hakk-ı hayat Peşinde cümle nebatat cümle hayvanat? +Müessirat-ı tabiatle daim uğraşarak; Bütün cihan gibi onlar da istiyor yaşamak. +Avamilin kimi te’yid eder bekalarını; Hücum eder kimi ta’cil için fenalarını. +Zavallılar hani bir an içinde bin kerre Kaçıp ikinci takımdan koşar birincilere. +Hayatı hak tanıyanlar yorulmuyor... +Heyhat! +Sükun nedir onu görmüş müdür ki uzviyyat? +Bu kar-zara düşen hangi ferd-i uzvi ki Kımıldamaz onu çiğner geçer hemen öteki. +Bu intiharı fakat nerden ihtiyar edecek? +– Ezelde ruhuna mevdu’-i dest-i fıtrat olan– Güzide bir emelin arkasında koşmaktan. +Değil visali ki bir gayedir hayatı için Hayal-i vaslı da cazib o nazenin emelin! +Bu gayenin bu hayalin ümid-i idraki Dolaştırır gece gündüz o ruh-i çalaki. +Zemini kendine hasretmek isteyip çalışır; Şu var ki başka emeller de ansızın karışır. +Tezahum etti mi amali birçok efradın; Kesilmez arkası artık cihad-ı mu’tadın! +Bu harb işinde kazanmaktadır çalışmış olan; Çalışmayıp oturandır gebertilen boğulan. +Nedir muradı bilinmez; fakat Hakim-i Ezel Cihanı ma’reke halk eylemiş hayatı cedel. +Kimin kolunda mesai denen vefalı silah Görülmüyorsa ümid etmesin sonunda felah. +Gerek hücuma geçilsin gerek müdafaaya; _________________ Müsellah olmalı mutlak giren münazaaya. +Fakat cidal-i hayatın bütün bu gulgulesi; Kalanların acı ölmüşlerin acıklı sesi; Zaman zaman göğe yaprak nisar eden eşcar; Zemin zemin yere kaliçeler yayan ezhar; Bahara karşı tuyurun garib nevhaları; Şikar önünde vuhuşun mehib sayhaları; Bedayiiyle baharan şedaidiyle hazan; Bu şi’r-i hilkati inşad eder durur her an: +“Bekayı hak tanıyan sa’yi bir vazife bilir; Çalış çalış ki beka sa’y olursa hakkedilir.” Değil mi ceng-i hayatın zebunu adem de? +Mücahedeyle yaşar çaresiz bu alemde. +Evet mücahede mahsulüdür hayat-ı beşer; O olmadıkça ne efrad olur ne aileler. +Görün birer birer efradı: +Muttasıl çalışır; Bakın ki aileler durmayıp nasıl çalışır! +Alın sırayla cemaati sonra akvamı; Aceb cidal-i maişetten ayrılan var mı? +Nizam-ı kevne nigehban o sermedi kanun Bütün cihanı tutarken tahakkümünde zebun Garib olur beşeriyyet çıkarsa müstesna.. +Hayır! +Adalet-i fıtratta yoktur istisna. +Hayata hakkı olan kimdir anlıyor görüyor; Çalışmayanları bir bir eliyle öldürüyor! +Bekayı gaye sayanlar koşup ilerlemede; Yolunda zahmeti rahmet bilip müzahamede. +Terakkıyatını milletlerin gören heyhat Zaman içinde zaman etse haklıdır isbat. +Mehmed Akif KADINLARA HÜRRIYET-I MUTLAKA VERMEK İSTEYENLERIN ELINDEN VAY O BIÇARELERIN BAŞINA! +Da’va Vekili İbrahim Ali Efendi hazretleri bize mukabelede bulunuyorlar. +Biz bu babda münakaşaya girişmezden evvel makalelerini yine kendileri tarafından kullanılan elfazı kullanmak şartıyla telhis ederek muhterem kari’lerimize arz etmek istiyoruz. +Buyuruyorlar ki: +“Kadın insaniyetin nısf-ı mütemmimidir; ailelerin ruhu cem’iyetin esası kadın olduğu gibi ırkın ilk menşei yine odur. +Eski Mısırlılarda kadın bütün hukukuna malik idi. +Erkeğine yardım eder; kendi vazifesini görür; cem’iyetlerde sadra geçerek rakık sesiyle huzzarı mehbut bırakır; hazin nağmeleriyle musikıye letafet verirdi. +Mısır kadınlarının bugünkü hali ise pek acıklıdır. +Zira gerek terbiye işlerinde gerekse münasebat-ı ailiyyeyi idame hususunda iyiyi kötüden ayıramayacak kadar cahildir. +Artık bizim şu halimiz meydanda iken bilmem nasıl oluyor da içimizden bazısı çıkıp daha i’lan-ı harb edilmezden evvel ortalığı hezimet-i kat’iyye ile tehdide kalkışıyor? +Kadınlarımız mahcuz olarak yaşıyorlar. +Zamanlarının kısm-ı a’zamını evlerinde geçiriyorlar dünya namına gayet mahdud bir muhit görebiliyorlar. +Kadınlarımız ilmi fikri bütün cem’iyetlerden mahrumdurlar. +Dine dair de mevzu’-ı bahs edilecek bir şey bilmezler. +Kadınlarımız pek zavallı bir haldedir: +Ancak bir türlü hava teneffüs ederler ancak bir türlü manzara görürler. +Kadınlarımız bize göre ev eşyası kabilindendir; erkekler biçarelere en fena muamelede bulunur. +Kadınlarımız pek cılızdır. +Zira bir yerden diğer yere çıkamıyor; sırf kendisine ait niyyede bulunamıyor. +Saf hava alamıyor; güzel manzaralar temaşa edemiyor. +Kadınlarımız tehzib-i ahlaka medar olacak hitabeler dinlemekten; yahut ruhu telziz edecek musikı işitmekten; hülasa bütün bu hukuk-ı tabiiyyeden mahrum yaşıyor. +Biz ruhu ahlakı tehzib edilmiş hür kadın istiyoruz ki evladını terbiye etsin de cem’iyetin seviyesini yükseltsin. +İşte nası kadınlığı i’laya da’vet maksadıyla teessüs eden Cem’iyet vazife-i ıslahı bu sevaikin te’siriyle deruhde etmiştir.” Hazret-i muharrir bir aralık bizimle birleşerek gençlerin terbiyesizliğinden şikayet ettikten sonra diyor ki: +“Biz bu yolsuzluklara karşı i’lan-ı harb etmekten geri durmayacağız. +Ancak bizim muharebemiz cem’iyetin nısf-ı mütemmimini kurban etmek suretiyle olmayacak. +Belki bir taraftan bu hususda şedid bir kanun vaz’ edeceğiz; diğer taraftan da mevcud olanların tatbikini talep eyleyeceğiz. +tedric ile sebat ile varmak istiyoruz. +İyi şeylerin kötü tarafları bulunmak tabii olduğu gibi fedakarlıklar ihtiyarı da zaruridir. +Kadının düşmüş olduğu hale bir sebep varsa o da erkeğin kör kıskançlığıyla kara cahilliği bir de büyük mikyasdaki hodkamlığıdır. +Biz kadınların harim-i beytinden çıkıp da kocalarından başka erkeklerle meclis kurmalarını istemiyoruz. +Biz teehhül mes’ele-i müşkilesini halletmek istiyoruz. +Zira gençlerin kısm-ı a’zamı evlenmek istemiyor; bir çoğu da Avrupalı kadınlara meyl ediyor. +Memleketin ukalası bu mes’eleyi nazar-ı dikkate almalıdır; ancak hissiyat ile an’anatı hal-i hazırı lar mevzu’-ı bahsden harice çıkılmış olduğunu göreceklerdir. +Zira mesturiyet adem-i mesturiyyet mes’elesiyle kadının terbiyesi tehzibi mes’elesi başka başka şeylerdir. +Biz ulum ve adab-ı ictimaiyyeye muvafık olmak şartıyla kadına bütün hukuk-ı tabiiyyesinin verilmesine hiçbir zaman muarız değiliz. +Zaten evvelce söylemiştik ki: +Şeriat-i İslamiyye müslüman kadınlarına Avrupalı kadınların malik olmadığı bir çok hukuk bahş etmiştir. +Maamafih kadınlardan bir kısmının bu hukuktan mahrum kalmalarıyla mesturiyet yahut adem-i mesturiyyet arasında asla münasebet yoktur. +Bu müddeamızın delili şudur ki: +Hukuklarından en ziyade mahrum kalan erkeklerin zulmune en çok ma’ruz bulunan kadınlarımız hep mestur olmayanlardır. +Aşağı tabakadakilerle fellah karıları gibi bütün zamanlarını kocalarıyla beraber çalışmakta geçiren kadınlar bu zümreye dahildir. +Eğer kadınların hukuk-ı tabiiyyelerinden mahrumiyetlerine sebep denildiği gibi mesturiyet olsa idi; fellahlarla bedevi kadınları o hukuktan en ziyade müstefid olan kadınlardan olmak icab ederdi. +Hele Afrika Avusturalya kadınları gayr-i mestur değil de adeta çırçıplaktır; bununla beraber esaretin o derekesine tur… Karı öldürmek kabahat bile değildir! +Madem ki hakıkat-i hal bu merkezdedir mes’ele milletin ta’lim ve terbiyesiyle her iki cinsin hukukunu ulum ve adab-ı Bu pek açık bir hakıkat iken bir takım gençlere cidden şaşıyoruz ki evli olmadıkları binaenaleyh hukuk ve vezaif-i zevciyyeyi ancak nazari bir surette bildikleri halde kalkıyorlar da bütün bu fenalıkların illet-i asliyyesi odur diyerek mesturiyeti kaldırmak istiyorlar. +Bununla beraber mesturiyetin taallüme tehezzübe mani’ olmadıktan başka erkekle kadının her iki taraf hakkında muzır olabilecek ihtilatatına meydan bırakmayacağı için bilakis o maksadı teshil edeceğini de biliyorlar. +Hazret-i muharrir müslüman kadınını acıklı bir halde görüyorlar. +Bilmelidirler ki bu hal hem kadının hem erkeğin cehlinden ileri geliyor başka bir şeyden değil. +Cehlin çaresi lir. +Yoksa bunun diğer bir yolu olamaz. +Şayet mesturiyet gerek esas olan ta’lim ve terbiyeye gerek ona müteferri’ bulunan hukuk ve vezaif-i ailiyyeyi öğrenip ona riayet etmeye mani’dir zannında bulunuyorlarsa delillerini meydana koysunlar.. +Eğer delilleri varsa. +Bize gelince biz deriz ki: +Mesturiyetin kaldırılması erkekle kadının ihtilatına müeddi olur; bu ise cemaat-i İslamiyye arasındaki nizamın müthiş bir perişanlığıyla neticelenir. +Daha sonra müslüman kadınları –vazifeleri sırf dahili olmak rafından kendilerine bahş edilmiş olan; halbuki Avrupalı kadınlara henüz verilmeyen hukuk-ı azimesini tamamıyla gaib eder. +Artık maişetini te’min için sa’y ve amel meydanına atılarak fabrikalarda tezgahlarda erkeklerle omuz omuza çalışmak mecburiyetinde kalır. +Hatta sefahetine içkisine para yetiştirmek için kocaları karılarını bu suretle didinmeye sevk eder. +Nihayet kadınlarımız bütün esaretlerin fevkinde bir esarete giriftar olur. +Nasıl ki milyonlarca nisvan-ı garb bugün o vaz’iyet-i elime içinde kıvranıp duruyor. +Zavallıların yüzleri fabrika ocakları karşısında kavruluyor; belleri hayatın şedaidi altında daha genç iken iki kat oluyor da bütün bu felaketler Avrupa’da kadına iş bulmak kadını esaretden kurtarmak mes’ele-i azimesini ihdas ediyor. +Ben bu icmali ne zaman arzu edilirse tafsile hazırım. +Hazret-i muharrir buyuruyor ki: +Mısır kadınları evlerinde mahcuz bir halde yaşarlar. +Mahdud bir muhitden başka manzara görmezler; bozulmuş bir havadan başkasını teneffüs etmezler; kendilerine ait işleri görmek için bile gezinerek riyazat-ı bedeniyyede bulunamazlar ilh… Şu sözleri okuyanlar doğrusu hazret-i muharririn bizimle beraber Mısır’da yaşamakta olduğuna şüphe ederse haklıdır. +Zira pek garib tenakuzlardandır ki: +Bir taraftan şehirliler kadınların alabildiğine süslenerek caddelerde mesirelerde ticaret mahallerinde erkeklerle omuz omuza gelmesinden feryat edip dururken; diğer tarafdan kadınlara hürriyet vermek daiyesiyle ortaya atılan bir Cem’iyet kalkıyor da kadınların evlerde kapalı kaldığından nefsini yalnız ailesine hasr ettiğinden şikayet ediyor. +Ya hazret-i muharrir! +Acaba Mısırlı kadının süslü açık saçık bir halde isbat-ı vücud etmediği bir yer var mıdır! +Görmüyor musun ki tiyatrolar mesireler sefahet mahalleri kadınlarla ağzına kadar dolmuş da onların ibtizalinden erkeklerin teseyyübünden Allah’a şikayet ediyor! +Hazret-i muharrir zanneder mi ki çarşaf denilen bu incecik örtü kadınları saf hava almaktan men’ edebilsin? +Biz bu uygunsuzluklara karşı şiddetli bir kanun ile harb edeceğiz; yoksa cemaat-i İslamiyye’nin nısf-ı mütemmimi olan kadını kurban etmeyeceğiz… buyuruyorlar. +Pekala! +Muharririn “kurban etmek” ta’biriyle kasd ettiği şey acaba nedir? +Aman Ya Rabbi! +Kalkıyorlar da kadınlar Mısır’da kurban ediliyor heder ediliyor diyorlar; halbuki erkeklerinin vurdum duymazlığı sebebiyle kadınların ele geçirdikleri hürriyet-i vasia yerleri gökleri inletiyor. +Hazret-i muharrir kadının esaret-i hazırasına sebep erkeğin kör kıskançlığıyla geniş mikyasdaki hodkamlığıdır diyor. +A benim efendi kardeşim! +Nerde erkeğin o kör kıskançlığı? +Nerde onun hodkamlığı? +Sen de bizimle beraber bu memlekette bulunmuyor musun? +Sen de Mısırlı erkeği hamiyyet-i reculiyyesinden tamamıyla muarra gösterecek kadar ma’yub bir lakaydi içinde görmüyor musun? +Her Mısırlı erkek Mısır kadınlarının mesirelere ticaretgahlara dalıp çıktığını görür; halbuki hiçbir Avrupalı kadını bu vaz’iyette görmez. +Her Mısırlı erkek Mısır kadınlarının arabalara binip gelenin geçenin işiteceği kadar yüksek sesle şarkı söylediğine rast gelir; halbuki hiçbir Avrupalı kadının şu haline tesadüf etmez. +Kadınlarımız tiyatro localarında öyle kahkahalar salıveriyorlar ki nisvan-ı garb hiçbir zaman bu hususda onlarla müsabakaya girişmiyorlar! +Mesirelerde el ele tutuşup hicabı namusu titretecek harekatda bulunan; arabalardan etrafa elleriyle gözleriyle işaretler savuran Mısır kadınlarının hali Avrupalı kadınlarda görülebilir mi? +Pekala! +Acaba bütün saydıklarımız Mısır erkeğindeki kör gayretin müfrit hodkamlığın neticesi midir? +Kırk bir kere maşaallah bu gayrete! +Doğrusu bu kıskançlık dediğiniz gibi kör bir kıskançlık olacak. +Zira açık gözlü olsa idi ortadaki rezaletleri mutlaka görürdü! +Avrupalılar gerek gayret-i reculiyye hususunda gerek şekle riayet suretiyle olsun namus-ı ailiyi sıyanet mes’elesinde bugün Mısırlıların çok fevkindedir. +Ya hazret-i muharrir! +Bize layık olan erkeklerimizin kör gayretinden! +müfrit hodkamlığından! +şikayet edeceğimize; kadınlara hürriyet-i mutlaka vermek isteyen muharrirlerimizin saye-i himmetlerinde çoktan rahmet-i Hakk’a vasıl olan o gayret-i reculiyyenin el birliğiyle matemini tutmaktır! +Ben başka şeyden değil bu yeni Cem’iyet’in kenar memleketlerde kalan bakiyye-i gayret ve adaba hücum etmesinden korkuyorum. +Hazret-i muharrir buyuruyor ki: +Bu yeni Cem’iyet teehhül mes’ele-i müşkilesini halletmek istiyor. +Guya kendisi Mısır’da değilmiş de gençlerin bugün namusu terbiyesi yerinde kadın aramadıklarını belki ne mahiyette olursa olsun zengin karı almak istediklerini bilmiyormuş. +Bununla beraber teehhül mes’ele-i müşkilesi Avrupa’da da olanca şiddetiyle hüküm sürüyor. +Demek ki mesturiyetin bu işte hiç dahli yokmuş. +Evet işin içinde diğer bir takım esbab var ki ne zaman mübahaseye girişmek arzu edilirse tafsiline hazırız. +Elhasıl eğer kadına hürriyet vermek isteyen Cem’iyet erkanının maksadı cidden memlekete hizmet ise “mesturiyeti kaldırmak” sözünü bil-ittifak ağıza almasınlar; o mel’un sözü ki Mısır erkeklerindeki bakıyye-i haysiyet ve vakarı büsbütün bitirdi de Mısır kadınlarının kısm-ı a’zamına rezalet yollarını açtı. +Sonra bütün himmetlerini ulum ve adab-ı sahihanın neşrine hasr etsinler; bir de amellerinin mebrur sa’ylerinin meşkur olmasını istiyorlarsa içlerine münasebat-ı zevciyyeye müteallik ahkamı hakkıyla bilen evli barklı erkeklerden başkasını kabul etmesinler. +Muhammed Ferid Vecdi SAHAIF-I TENKID MEHMED AKIF +MEYHANE Huruşan bad-ı süfliyyet derunundan kenarından Girizan ruh-ı ulviyyet hariminden civarından; Çıkar bin nale-i nevmid hak-i ra’şedarından Gelir feryadlar ebkem duran her seng-i zarından: +Yıkılmış hanümanlar sanki çıkmış da mezarından Dehan-ı hasret açmış rahnedar olmuş cidarından! +Çöker bir dud-ı matem titreyen kandil-i tarından: +Sönüp gitmiş ocaklar yükselir guya gubarından! +Giren bir kerre nadimdir hayat-ı müstearından Çıkan avaredir artık cihanın kar u barından. +Dökülmüş abrular bade-i pesmande halinde... +Emel bir münkesir peymanedir saff-ı nialinde! +Boğulmuş ruh-ı insani şarabın mevc-i alinde. +Nümayan mel’anet sakısinin çirkin cemalinde! +Ne mazi var ne ati bak şu ayyaşın hayalinde… Tutup bir zehr-i ateş-nak dest-i bi-mecalinde Zeval-i ömrü bekler hem şebabın ta kemalinde! +Meraret ıntiba’ etmiş cebin-i infi’alinde... +Derin bir iltivanın sine-i zerd-i melalinde Odur ancak hüveyda sır-nüvişt bi-mealinde; Müebbed bir de nisyan nazra-i sengin-i lalinde. +Canım sıkıldı dün akşam sokak sokak gezdim; Sonunda bir yere saptım ki önce bilmezdim. +Bitince bir sıra ev sonra bir de virane Dikildi karşıma bir han kılıklı meyhane: +Basık tavanlı karanlık sefil bir dükkan... +Atılma çok ölü görmüş acıklı bir teneşir! +Yanında hurdası çıkmış bir eski püskü sedir. +Sakat bacaksız on on beş hasırlı iskemle Kırık dökük şişeler bir de çinko tepsiyle Beş on kadeh iki üç desti.. +Sonra tezgahlık Eden yan üstüne devrilme kirli bir sandık. +Sönük sönük yanıyor rafda isli bir lamba... +Önünde bir küme: +Fes takke hırka salta aba Kımıldanıp duruyorken sefil bir sohbet Bu isli zulmete vermekte büsbütün vahşet: +– Kuzum Dimitri bu akşam biraz ziyadece ver.. +– Ziyade anladık amma ya içtiğin şişeler? +– Çizersin.. +– Öyle mi? +Lakin silinmiyor çetele! +Bakın tavan tebeşirden görünmez oldu… – Hele! +– Bizim peşin paramız… Almadın mı dün guruşu? +– Ayol tükendi mezen.. +Bari koy biraz turşu. +– Arattı kendini ustan.. +Dinince dinlensin… – Hasan be! +Sen de nasıl nazlı nazlı söylersin? +Nedir o türkü.. +Aman başka yok mu? +Hah şöyle! +– Ömer ne nazlanıyorsun? +Biraz da sen söyle. +– Nevazil olmuşum Ahmed bırak sesim yok hiç.. +– Sesin mi yok? +Açılır şimdi: +Bir imam suyu iç! +– Yarın ne işdesin Osman? +– Ne işdeyim.. +Burada! +– Dimitri çorbacı doldur! +Ne durmuşun orada? +– O kim gelen? +– Baba Arif. +– Sakallı gel bakalım.. +Yanaş. +– Selamün aleyküm. +– Otur biraz çakalım… – Dimitri hey parasız geldi sanma işte para! +– Ey anladık a kuzum… – Sar be yoldaşım cigara.. +– Aman bizim Baba Arif susuz musuz içiyor! +– Onun bi dalgası olmak gerek: +Tünel geçiyor. +– Moruk kaçıncı kadeh? +Şimdicek sızarsın ha! +– Sızarsa mis gibi yer yatmamış adam değil a. +Yavaş yavaş kafalar kelleler kızışmıştı Ağız burun hele sesler bütün karışmıştı. +Dikildi ağzına baktım açık duran kapının Fener elinde bir adem yanında bir de kadın. +Beş on dakıka süren bir düşünceden sonra Kadın da girdi o zulmet-saray-ı menfura. +Gözünde ebr-i teessür yüzünde hun-ı hicab Vücudu ra’şe-i naçar-ı ye’s içinde harab Teveccüh eyleyerek sonradan gelen babaya: +– Demek taşınmalı artık çoluk çocuk buraya! +– Ayol nedir bu senin yaptığın? +Utan azıcık... +Anan da ben de yumrucakların da aç kaldık! +Ne iş ne güç gece gündüz içip zıbar sade; Sakın düşünme çocuklar aceb ne yer evde? +Evet sen el kapısında sürün işin yoksa; Getir bu sarhoşa yutsun getir paran çoksa! +Zavallı ben.. +Çamaşır tahta hergün uğraş da Sonunda bir paralar yok el elde baş başda! +O tahtalar çamaşırlarda geçti: +Yok halim.. +Ayakta sallanışım zorladır Huda alim! +Çalışmadın beni hep bunca yıl çalıştırdın; O yavrucakları çıplak sefil alıştırdın; Bilir mahalleli kim aldığın zamanda beni Çeyiz çimenle donatmıştı bey babam evini. +Ne oldu şimdi o eşya? +Satıp kumarda yedin... +Evet kumarda yedin hem de karşılarda yedin! +Kızın yetişti alan yok nasıl olur ki soran “Şu sarhoşun kızı İffet değil mi? +Vazgeç aman!” Diyen kadınlara “pek doğru pek..” deyip gidiyor. +Bu söz zavallıyı bilsen ne türlü incitiyor! +Benim güzel meleğim hiç de tali’in yokmuş: +Anan benim gibi sersem babansa bir sarhoş! +Necib de minderi koltukta geldi mektebden.. +Demiş ki kalfa: +- Sekiz aydır almadım hele ben Ne haftalık ne de aylık.. +Senin baban olacak Kumarcı oğlu için az yesin de tutsun uşak! +Koğuldum anne! +deyip ağlıyor zavallı çocuk.. +Ne yapsın annesi? +Dünyada bir güvendiği yok! +O bari bir adam olsun da kalmasın cahil Demiştim olmadı.. +Lakin kabahat onda değil: +O her sabah okuyordu gürül gürül cüzünü; Ayırmıyordu kitaptan ne olsa hiç gözünü. +Üç akşam oldu ki yoksun. +Necib: +Babam nerde? +Ben isterim onu mutlak demez mi? +Bak derde! +Sular karardı; bu saatde hiç gezer mi kadın? +O sarhoşun biri. +Tut kim sokak sokak aradın... +Nasıl bulursun a yavrum? +Yarın gelir belki Dedim. +Fakat çocuğun durmuyordu baktım ki Avutmanın yolu yok; komşunun Hüseyin Ağa’yı Alıp dolaşmadayım yatsı vakti dünyayı. +Anam benim gibi evlad doğurmaz olsaydı Bu hali görmeden evvel gözüm yumulsaydı! +Herif şu halime bak merhametli ol azıcık.. +Bırak o zıkkımı içtiklerin yeter artık. +Efendiler ağalar siz de bir nasihat edin Sizin de belki var evladınız… – Hasan ne dedin? +– Bırak köp’oğlu kadın amma çalçeneymiş ha! +– Benimki çok daha fazlaydı. +– Etme! +– Elbet ya! +Onun için boşadım. +Sen işitmedin mi Halim? +– Kadın lakırdısı girmez kulağma zati benim. +Senin kadın dediğin adeta pabuç gibidir: +Biraz vakit taşınır sonradan değiştirilir. +Kadın bu sözleri duymaz tazallüm eylerdi; Herif mezar taşı tavrıyla sade dinlerdi. +Açıldı ağzı nihayet açılmaz olsa idi! +Taşıp döküldü içinden şu la’net-i ebedi: +– Cehennem ol seni hınzır orospu git: +Boşsun! +– Ben anladım işi: +Sen komşu iyice sarhoşsun! +– Ayıltınız şunu ya hu! +– İlişmeyin! +– Bırakın! +Herif ayıldı mı bilmem düşüp bayıldı kadın! +Mehmed Akif’in şiirleri ekseriyet-i azimesi itibariyle “tasvir” ve “tahkiye”dir. +Gerek tasvirde gerek tahkiyede hakim olan düstur-ı üslub ise tabiiyyetdir. +Tabiiyyetden maksud sadelik olmadığını izaha lüzum göremem: +Tabiiyyet kanun-ı uslubu da elvah-ı tabiat kadar mütefavittir. +Yıldırımlarla bülbül teraneleri yıldızlarla şebtablar arasında ne kadar fark varsa esalib-i tabiiyye arasında da öyle farklar bulunmalıdır ki ifadeler mevzu’larla mütenasib olabilsin. +Mehmed Akif bu dakıka-i san’atı yalnız bir nazariye olarak anlamış değildir onu bütün şumulüyle en ince derecat-ı temayüz ve ihtilafıyla ihata ederek eserlerinde tatbik eder ve cidden fevkalade muvaffakiyetler gösterir. +Hatta esalib-i nazmının fevkaladeliğinden dolayıdır ki şiirlerindeki ehemmiyetsiz kusurlar küçük nakısalar göze ilişir batar kalır; münekkid bunları görmekten adeta müteezzi olarak müşkilpesendliğe düşer. +Bu hal aynen ter ü taze çiçeklerden bağlanmış bir demetde çürük yapraklar görmeye benzer ki onları ezhar-ı nevin-i hayat arasından söküp koparmak meftun-ı mehasin olanlar için mukavemet-suz bir ihtiya��tır. +Bugün tedkık edeceğimiz “ Meyhane ” şiiri de nazım nokta-i nazarından bir harikadır. +Bu şahdane-i bediiyi bütün şa’şaasıyla kari’lerime temaşa ettireceğim o son kısmında görülen şevaib-i siyahı da silmeye muktedir olamadığım için göstermekle çaresiz ğildir. +Nazımda fevkalade muvaffakiyet işte bu kadar olur. +Fakat bu nazmı tertib etmek nisbeten asan olduğunu unutmamalı: +Şair teferruat ve cüz’iyyatıyla meşhudatını değil kendi hissiyatını tasvir ediyor. +Bu iki parçayı okuyunca biz bir meyhane görmüyoruz. +Bütün meyhanelerin nasıl müstekreh bir maktel-i beşeriyyet olduğunu anlıyoruz. +Bizde bu hissi umumi tasvirlerle tevlid etmek mümkündür daire-i hususiyyete girmedikçe de nazım için füshat-saray-ı makalde tayeran o kadar asan olur ki cenah-ı san’atı hiçbir mani’aya muvaffakiyetin en yükseğine vasıl olabilir. +Her darbe-i bali nazarlara bir mevce-i nur döker şu iki parçanın her mısra’-ı bercestesinde olduğu gibi; nazım vazifesinin bir bar-ı giran olmadığını pek iyi bildiği için şiirini müselsel olarak yazmaktan bile çekinmemiş gayet ahenkdar bir vezin ihtiyar etmiş en güzel kafiyeleri bulmuş. +Nazım fevkaladedir şu kadar ki Mehmed Akif o fevkaladeliği ufak bir himmetle istihsal edebilir. +Şiirin ikinci kısmı hakkında bunu söyleyemeyiz: +Burada gördüğümüz muvaffakiyet Mehmed Akif için bile büyük himmetler sarfına tevakkuf eder. +Çünkü şimdi meyhane aynen yazılacaktır; daire-i tasvir “mahdud ve münhasır”dır. +Ahenk-i elfaz selaset-i beyan eşyanın “ayniyyeti”ni gösteremez; o ayniyyeti temsil edecek eşkal-i mahsusa bulmalıdır. +Şair bunu pekala takdir ettiği için hemen vezn-i ahengdarını kafiye-i nağme-barını terk ediyor tabii bir vezin ve kafiye sım pis bir meyhaneyi gayet süfli bir dar-ı nekbeti hudud ve eşkaliyle mülevves eşyasıyla süfli müdavimleriyle altı yedi beytin içinde gösteriveriyor; gayet selis ve tabii bir nazım. +nazm ile mükaleme yazmak ne kadar güçtür bunu şiir ile uğraşanlar bilir; hususiyle böyle ipsiz sapsız bir takım herifleri kendi lisanlarıyla görüştürmek lazım gelince vazife bütün bütün ağırlaşır; maamafih işte ne kadar müşkilpesend olsak hangi nokta-i nazardan tedkık etsek bu parçanın da en ufak bir kusurunu bulamıyoruz. +Hele sarhoş külhan-beyi lisanı sahihen fevkalade bir muvaffakiyetle taklid edilmiştir. +Lakin nazım bu muvaffakiyetinden pek mağrur oluyor sarhoş Arif’i aramak için meyhaneye kadar gelen karısına da uzun uzadıya sözler söyletiyor sarf ettiği bütün mesaiye rağmen nazmında tabiiyyeti her zaman muhafaza edemiyor. +Mehmed Akif bu son parçayı yazarken kendi meslek-i muhtarına muhalefet etmiştir: +Yeknesak ve mütemadi bir parçanın tab’a kelal-aver olduğunu hele uzun bir lakırdının dinlenemeyecek kadar sakıl düşeceğini “ Selma ” “ Hasta ” gibi şiirler yazan Mehmed Akif bilmem bu meyhane şiirinde nasıl unutmuş? +Sarhoş Arif’in karısı yirmi beyitden fazla söz söylüyor! +Acaba hazırundan biri yahut meyhaneci bir aralık bu karının sözünü kesemez miydi? +Bu yirmi yirmi iki beyit serapa tabii bir kadının ağzına tamamen muvafık sözlerden bilirdi lakin öyle de değil: +Evet sen el kapısında sürün işin yoksa; Getir bu sarhoşa yutsun getir paran çoksa! +O tahtalar çamaşırlar da geçti: +Yok halim.. +Ayakta sallanışım zorladır Huda alim! +Çalışmadın beni hep bunca yıl çalıştırdın; O yavrucakları çıplak sefil alıştırdın; Bilir mahalleli kim aldığın zamanda beni Çeyiz çimenle donatmıştı bey babam evini. +Kızın yetişti alan yok nasıl olur ki soran “Şu sarhoşun kızı İffet değil mi? +Vazgeç aman” Diyen kadınlara “pek doğru pek..” deyip gidiyor. +Bu söz zavallıyı bilsen ne türlü incitiyor! +Demiş ki kalfa: +- Sekiz aydır almadım hele ben Ne haftalık ne de aylık.. +Senin baban olacak Kumarcı oğlu için az yesin de tutsun uşak. +O sarhoşun biri. +Tut kim sokak sokak aradın.. +Nasıl bulursun a yavrum? +Yarın gelir belki Dedim. +Fakat çocuğun durmuyordu. +Baktım ki Avutmanın yolu yok; komşunun Hüseyin Ağa’yı Alıp dolaşmadayım yatsı vakti dünyayı. +Beyitlerini okurken hiç de beğenemiyoruz: +İfadeler selis tabii olamamış; sözler kadın sözü olamamış nazımda bilüzum takdim ve te’hirler fazla ibareler gayr-i mümtezic rabıtalar; hatta ki yerine “kim” gibi metruk tabirler kabul edilmiş. +Bu parçadan sonra gelen ve şiiri itmam eden son kısım yine mükemmel bir nazım sarhoşlar söz söyledikçe nazım da fevkalade oluveriyor. +Acaba bunun sebebi nedir? +Sarhoşları o kadar tabii lisanlarıyla konuşturan nazım kadının lisanına da öyle bir tabiiyyet ve kemal ifaza edemez miydi? +Öyle zannediyorum ki iki lisan arasındaki fark mevzuun esasından neşet etmektedir: +Şair bir meyhane yazmak istemiş; çünkü meyhaneyi görmüş tedkık etmiş. +O levha-i sefaletden ruhu teessür-yab olmuş bu teessür hakıkı ve sahihi olduğu leyh mükemmel oluveriyor. +Halbuki bir kadının meyhaneye gelerek kocasını o alem-i sefaletden kurtarmaya çalışmasını şair görmemiş o biçarenin sözlerini işitmemiş; bu kadın “hakıkı” değil “tasavvuri”dir. +Kadın hikayeyi ikmal hutut ve eşkaliyle ancak bir ekleme kadar yazabiliyor; asıl maharet-i nazmiyyesini ise kendi ruhuna bütün meraret-i sefilanesiyle ıntıba’ etmiş olan meyhane alemini tasvirde gösteriyor. +Bu sene Ramazan’da idi ki Fatih Cami’-i şerifi avlusundaki kitap sergisinde Telhisü Resaili’r-Rumat namında bir eser gözüme ilişti. +Tir endazlığa müteallik olduğu ve bu hususda sayfalık ma’lumatı havi bulunduğu için satın aldım iftardan sonra da mütalaasına başladım. +Bu kitabın muharriri Mustafa Kani isminde bir zat olup Sultan Mahmud-ı Sani’nin kahveci-başılığını ifa ettiği gibi pederi de Sultan Abdülhamid-i Evvel’in peşkir ağası imiş. +Sultan Mahmud’un ok atmada ihtisası ve mahir atıcılar yetiştirmeye merakı olduğu cihetle bendeganına bizzat kabza verir. +Ve ta’lim-i remy edermiş sahib-i eser de hakan-ı müşarun-ileyhden kabza almış senesinde Okmeydanı’nda ve nezd-i hümayunda bulunduğu sırada padişahın şu iradesini telakkı etmiş: +Bu fenn-i celil hakkında Hüseyin Yunini ve Ebu Musa es-Serahsi ve Ebu Ca’fer bin Hasen el-Herevi ve Ebu Musa el-Horasani ve Said bin Hanif-i Semerkandi ve Muhammed bin Yusuf er-Razi ve Abdullah bin Meymun ve İmam Taberi ve el-Hac Mustafa el-Bosnevi ve Şeyhü’l-meydan-ı Tir endazi el-merhum Katib Abdullah Efendi Resail-i Rumatiyye’ lerinden maada manzum ve mensur Arabi ve Farisi ve Türki risale-i kesire-i vefireler tertib olunmuş ise de bu fenne heves-yab olanların cümlesi cümlesini tedarik mümkün olamayıp olunsa bile mütalaa ve istifade olunmak emr-i asir ve ekseri “darb vurma” ve sair hüner-i bi-faide-i fünun-ı metruke ile mutavvelce ve muğlak olup muahharan Vahid Efendi’nin tertibi olan risalenin dahi nüshası misillü fevaidi kalil olup bu suretle nüket ve mezaya ve fezaili ve ta’lim ve taallümü lisandan lisana cari ise de taliban-ı fen künh ve hakıkatine mahrem olamayarak imrar-ı eyyam ile muhtefi olacağı melhuz olmakla bu sünen-i hazret-i bala-dest-i haydar-ı risalet aleyhi etemmü’t-tahiyyeyi saye-i şahanemde taliban etrafıyla kesb-i malumat ederek sa’y-i beliğ ile derecat-ı dareyne vasıl olmaları için resail-i mezkure ve kütüb-i ehadis ve sair siyerleri mütalaa ederek ve bizzat zat-ı hümayunumdan havsala-i isti’dadınca tahsil edebildiğin ma’lumatını muhtasar ve müfid nef’an li’r-rağibin fi zamanina haza müsta’mel olan usulleri cem’ ve tahrir ile bir risale-i rumatiyye tertib eyle.” mukaddime dört bab ve bir hatime üzerine matlub eseri yazmış baş tarafına da teberrüken Tezkiretü’r-Rumat Risalesi’ ni derc etmiş. +Bu risale fezail-i remy ve rumat hakkındaki ehadis-i şerifeden kırk tanesini havi olup Ebu Eyyub el-Ensari hazretlerinin cami’-i şerifi İmam-ı Evveli Abdullah Efendi merhum tarafından toplanılmış ve şerh olunmuştur. +Tezkiretü’r-Rumat’ın ilk hadisi “i’dad-ı kuvvet”i tavsiye buyuran bir emr-i peygamberi olduğu cihetle o ferman-ı nebeviyi tercümesi ve şerhiyle beraber aynen yazmak ve üzere buna dair acizane birkaç söz söylemek emelinde bulundum. +][ Ma’ne’l-hadis – Bu hadis-i şerifi İmam Müslim rahimehullahü teala Sahih’inde şöyle rivayet buyurur ki: +Sahabe-i kiramdan Ukbe bin Amir radıyallahü teala anhü hazretleri Resul-i ekrem ve nebiyy-i efham sallallahü aleyhi ve sellem hazretlerinden rivayet buyururlar ki: +Vakta ki ayet-i kerimesi nazile oldukta –ma’na-yı latifi bu ki: +Ey mü’minler! +Sizler müşrikine galebeye ve kefere ve fecereyi kahra sebep olacak kuvveti gazaya mübaşeretden akdem hazır edip ta’lim ve taallümüne sa’y edin demektir. +– Bu ayet-i münifeden murad-ı ilahi ne idiği mücmel olduğundan ol hallal-i müşkilat ve mübeyyinü’l-mücmelat sallallahü te’ala aleyhi ve sellem hazretleri minber-i şerife huruc ve muvacehe-i ashab-ı kiramda bu ayet-i kerimede icmal olunan “kuvvet”i beyana şüru’ buyurup buyurdular ki: +Ey makam-ı itaatda olup emr-i ilahiye münkad olan ashabım! +Sizler agah olun ki: +Bu nazm-ı münifde Cenab-ı Hallak-ı cihanın ihzar ve teheyyüüne emir buyurdukları kuvvet ile murad-ı aliyyesi “remy”dir diye üç defa tekrar buyurdular. +Hemen emr-i halika itaat murad edenler “tir ve keman” remyi taallümüne şüru’ eylesinler. +Şürrah-ı hadis bu babda şöyle hall-i müşkil ettiler ki: +Bu ayet-i beliğada emr-i şerifi vücub içindir. +Öyle olunca her mü’mine “i’dad-ı silah” farz olmak lazım gelir. +Gunye sahibi şu gune cevap vermiştir ki: +Bu farz; farz-ı kifayedir farz-ı ayn değildir. +Bazı mü’minler bu emre imtisal etseler ahardan farz sakıt olur. +Bazılar dahi cevap verdiler ki: +Bu ayetde olan hitab hitab-ı ammdır. +Her bir mü’mine teheyyü’-i silah farz-ı ayndır. +Lakin silahdan murad kendiye layık olan silah demektir. +Zira her ahadin tecellisi ve hilkat ve cibillet ve isti’dadı ve mazhariyeti mütenevvi’dir. +Hatta bazılar şöyle tafsil ve ta’yin ederler ki: +Müluk-ı izam ve selatin-i kiram nasarahumullahü teala ila yevmi’l-kıyam hazeratının eslihaları: +Cünud ve alat-ı harbdir. +Eimme ve ulema-i izamın eslihaları: +Şerayi’-i dini beyan ve mütemerridinin şüphelerini ve din-i mübine ve tarik-ı Hakk’a ta’n edenlerin ta’nını ecvibe-i katı’a ile red etmek babında vüs’lerini sarfdır. +Fukara ve zuafa ve merza ve acezenin eslihaları: +Müluk ve selatine salih duada bezl-i himmet etmeleridir. +Ağniyanın eslihaları: +Fukaraya ve guzata mal ile eyleye bu emr-i vacibü’l-itaaya muti’ olmuş olup zimmetinde olan farizayı eda etmiş olur. +İnteha” Evvela: +Nazm-ı kerimi müfessir olan kavl-i peygamberideki “remy”i doğrudan doğruya masdar ma’nasına alıp hadis-i şerifden kuvvet atmaktan ibarettir mealini çıkarmak saniyen “remy”i masdar bi-ma’na mef’ul i’tibar ile “kuvvet mermiden ibarettir” müfadını istihrac etmek mümkündür. +Şu halde birinci ma’naya göre atmak ve atıp da vurmak rinler icrasıyla silah endahtını öğrenmek lazımdır. +Nitekim Resulullah sallallahü aleyhi ve alihi ve sellem efendimiz bu lüzumu ve ve gibi ve emsali ehadis-i şerife ile ümmetine ihtar buyurmuştur ki birinci hadis-i şerifin meali “Ok atmasını öğrenin ve ondan i’raz etmeyin. +Zira ok atılan yerden nişangaha kadar olan mesafe riyaz-ı cennetden bir bahçedir” ikinci hadis-i şerifin ma’nası “Ok atmasını ve Kur’an okumasını öğrenin” üçüncü hadis-i şerifin müfadı da “Bir baba evladına yazı yazmasını suda yüzmesini ok atmasını öğretmeye ve bırakacağı mirası tayyib ve helal olarak terk etmeye mecburdur” demektir. +Nebiyy-i hakim aleyhissalatü vetteslim efendimiz böyle evamir-i kavliyyede bulundukları gibi teşvikat-ı fi’liyyeden de geri durmazdı. +Ashab-ı kiramını terğıb için onların ok atışlarına ve koşu yarışlarına bizzat iştirak buyururdu. +Meali: +Şüc’an-ı sahabeden Mesleme bin el-Ekva’ nakl eder ki: +Resulullah sallallahü aleyhi ve sellem hazretleri bir gün Beni Eslem’den ok ta’limi eden bir cemaatin yanına geldi ve: +Ey evlad-ı İsmail! +Atın ceddiniz İsmail de ok atardı. +Ben de filan takımla beraberim buyurdu. +Taraf-ı mukabilde kalanlar ellerini çektiler aleyhissalat efendimiz; ne oldunuz? +Sualinde bulundu. +Onlar da: +Ya Resulallah! +Nasıl atalım? +Sen filan takımla berabersin dediler. +Bunun üzerine nebiyy-i rahim hazretleri: +Atın ben hepinizle beraberim diyerek atıcıları devama teşvik eyledi. +Meali: +Abdullah bin Cerad der ki: +Resul-i ekrem sallallahü aleyhi ve sellem hazretlerini ok atanların nişangaha doğru ok atmaları mahzuz eylerdi. +Ashab-ı kiramı koşmaya başlayınca zat-ı risaletleri de onlara iştirak buyururdu. +Sahabe-i güzinin müsabaka ettikleri mevkii ta’yin ve o resm-i müfidi ihtar için Medine-i münevvere haricinde inşa olunup Kubbetü’s-Sebk denilen abide-i latife el-an mevcuttur. +Sallallahü aleyhi ve sellem efendimiz remyin taallüm ve devamı hakkında teşvikat-ı mütemadiyyede bulunmakla beraber öğrenmiş olanları da terk ve tekasülden şediden tahzir ederlerdi ki rivayat-ı atiyye bu tahziratı göstermektedir: +Meali: +Abdullah bin Ömer Resul-i ekrem sallallahü aleyhi ve sellem efendimizden rivayet eder ki: +“Bir kimsenin oklarla oynaması yani ok ta’limi yapması ne güzel şeydir. +Remy öğrendikten sonra terk eden de küfran-ı ni’metde bulunmuş olur”. +Meali: +Abdurrahman bin Şimase der ki: +Kuseym el-Leysi isminde bir zat ashab-ı kiramdan olup ok atmak için mahall-i remy ile nişangah arasında gidip gelen Ukbe bin Amir’e: +retiyle zahmet çekiyorsun? +diye sordu. +Ukbe de: +Resulullah sallallahü aleyhi ve sellemin “Ok atmasını öğrenip de terk eden bizden değildir” buyurduğunu işitmeseydim bu zahmeti çekmezdim cevabını verdi.” . +Meali: +der ki: +Akabe’de bey’at eyleyen ensardan ve Bedir ile Uhud gazvelerinde bulunan Ebu Amr ve’l-Ensari’yi Sıffin Vak’ası’nda Hazret-i Ali maiyyetinde gördüm ki oruçlu olup savmın verdiği zaaf ile titrediği halde kölesine “Beni kalkanla muhafaza et” diyordu. +Köle kendisini siper altına aldığı sırada kemal-i za’f ile tirkeşinden üç tane ok çıkarıp bağılere doğru attı. +Lakin hiç biri hedefe vasıl olmadı. +Onun üzerine: +Resulullah sallallahü aleyhi ve sellemden işittim “Bir kimse fi sebilillah ve rızaen lillah ok atsa attığı ok düşmana vasıl olsun olmasın o remy kıyamette bir nur olup onun önünde gider” buyurdu dedi. +O gün güneş gurub etmezden evvel de şehiden irtihal eyledi.” Gelelim ikinci i’tibara yani “remy”in “mermi” ma’nasına olması ihtimaline: +Meali: +Ukbe bin Amir der ki: +Resulullah salallahü aleyhi ve sellemin şu hadisi beyan buyurduğunu işittim: +“Cenab-ı Hak bir ok sebebiyle üç kişiyi cennete koyacaktır. +Biri: +Hayır kasdıyla oku i’mal eden diğeri: +Gaza niyyetiyle düşmana atan üçüncüsü de: +Atılmışı toplayıp atana getirendir”. +Meali: +Enes bin Malik der ki: +Resulullah salallahü aleyhi ve sellem şu hadisi ifade buyurdu “Bir kimse sebil-i ilahide bir yay kimseden fakr u ihtiyacı izale eder”. +Meali: +Ashabdan Naciye hazretleri der ki: +Bir gün elimde bir ok bulunduğu halde Bab-ı Beni Süleym’den geçiyordum. +Orada oturan bir ihtiyar: +Elindeki oku satar mısın? +diye sordu. +Satarım cevabını verdim. +Onu alacağım fakat atamam dedikten sonra hizmetçisine hitab ederek: +“Ya cariye! +Git tirkeşime bak. +Dolu mu boş mu? +Zira Resulullah salallahü aleyhi ve sellemin “Tirkeşlerinize mukayyed olun” buyurduğunu çok işitmiştim dedi. +Evvelki hadisler remyin lüzum-ı taallümüyle devamı bunlar da merminin cem’ ve iddiharı hakkında delil-i kafidir sanırım. +Gösterilen edille sırf yayla oka dairdir tarzındaki sual-i mukadder ve muhayyele de o vakitki usul ve esliha-i harb ile şimdikiler göz önüne getirilirse bu hususda cevap beklemek külfetinden vabeste kalınmış olur derim. +Tarih-i İslam okuyanların malumudur ki: +Zuhur-ı İslam’dan evvelki zamanlarda Arapların muharebesi mübareze ve kerr ü ferr usulünde idi. +Mübareze: +İki tarafdan çıkan muhariblerin teker teker döğüşmesi kerr ü ferr ise: +Karışık bir surette umumi hücumlar yapılması idi. +Bu hücumlarda bir cengaver hasmına saldırır şayet zora gelirse tabanları kaldırır fırsat bulduğu takdirde tekrar savlet gösterirdi. +Vakta ki nazm-ı celili nazil oldu; İslam mücahidleri saff-ı harbler teşkil ederek düşmanlarını attıkları oklarla mitralyözler gibi taramaya başladılar. +Saff-ı harb zehaf usulüne hicretin . +senesindeki Yermük Muharebesi’ne kadar riayet edildi. +O vak’ada Serdar-ı “kürtis” dedikleri taburlara ordularını da “pişdar” “cenahlar” “merkez” “dümdar” olmak üzere müteaddid kıtaata ayırmış olduklarını görünce hemen kendi ma’iyyetini de o suretle ta’biye eylemiş “kürtis” lafzı Arapça’da at sürüsü süvari alayı ma’nasına gelen kerdus kelimesine tebdil edilerek taburların mecmuuna keradis denilmiş ve beş büyük kısma ayrılan orduya da hamis namı verilmiştir. +Demek ki nazm-ı kerim ile ta’lim buyurulan zihaf usulü Cenab-ı Peygamber’in düşmana düşmanın tertibatıyla mukabele icab ediyordu. +Esliha mes’elesine gelince: +Arapların silahı: +Yay ok mızrak kılıç hançerden ibaret girişirler daha sonra kılıçla döğüşürlerdi. +Hatta birbirlerine taş fırlattıkları da olurdu ki Taberan i’nin tahric eylediği bir hadisde mezkur olduğuna göre Resulü’l-melhame sallallahü aleyhi ve sellem efendimiz Bedir Gazvesi’nin vuku’ bulacağı günün gecesinde nezd-i risaletlerinde bulunan muhacirin ve ensara “Yarın küffar ile nasıl harb edeceksiniz?” sualinde bulunmuş ensar-ı kiramdan Asım bin Ebi’l-Eflah da Ya Resulallah! +Yayımızı alıp bekleriz. +Düşman iki yüz arşına kadar yaklaşınca ok atmaya daha ziyade sokulursa taş fırlatmaya başlarız. +Taş menzilini geçerse mızraklarla ondan sonra kılıçlarla harp ederiz. +İşte usul-i harbimiz budur.” Cevabını verince nebiyyü’s-seyf efendimiz “Düşmanla mukatele eden Asım’ın usulüyle etsin” buyurmuştur. +Halbuki zat-ı risalet-penahileri Taif Muhasarası’nda Selman-ı Farisi’nin tavsiyesi üzerine mancınık isti’maline emir vermiş ve harp etmek mutlaka oka mızrağa kılıca münhasır olmadığına ima eylemiştir. +Sonraları esliha-i nariye icad olunup her milletin ordusunda külliyen isti’malden kalmıştır. +Binaenaleyh nakl eylediğimiz ehadis-i şerifedeki “kavs” kelimesini bugünün iktizasına göre “tüfenk” ve “top” ma’nasına “sehim” lafzını da ale’l-ıtlak “mermi” mealine te’vil etmekten bizi kimse men’ eyleyemez. +O halde kavl-i nebevisini “Bilmiş olun ki: +Kuvvet usul-i endahtı bilmek ve icabında atmak için her türlü mermiyat ile onları atacak alat ve edevatı cem’ etmektir” diye tefsir ederiz. +Bu tefsire göre fikr-i acizanemce Müdafa’a-i Milliyye Cem’iyyet-i Aliyyesi’yle Osmanlı Efrad-ı İslamiyesi’ne bir vazife-i diniyye terettüb eder ki Müdafa’a-i Milliyye’nin vazifesi: +Yalnız sandık dolaştırmak ve iane toplamakla vakit geçirmek olmayıp taraf taraf ta’limhaneler açmak ve muallimin-i mahsusa ta’yini ile halkı esliha-i hazıra isti’maline alıştırıp tamamıyla bir millet-i müsellaha haline getirmektir. +Müslüman Osmanlıların vazifesi de: +Vakit buldukça bu ta’limhanelere gidip –hem dini hem vatani bir amel-i salih olan– silah ta’liminde bulunmak ve sia-i hali onların kendi silah ve mühimmatından maada ihvan-ı dininden bulunan fukara-yı müslimin için esliha vatan-ı İslami için de esbab-ı müdafaa istihzarına çalışmaktır ki şu ümniye feza-yı hayalden saha-i hakıkate gelecek olursa hin-i hacetde milyonlarca süngü çıkacak ve düşmanlarımızın çıkası gözleri önünde şimşekler gibi parlayacaktır. +Bu böyle olmakla beraber ehadis-i mezkurenin ayrıca maani-i zahiresine de ittibaa yani esliha-i cedide ta’limhaneleriyle beraber esliha-i kadime meşkhaneleri küşadına da mani’ yoktur. +Zamanımızda takviye-i beden için spor yahut idmanın lüzumu vardır diye yurtlar ocaklar açıldı. +Avrupa’nın bilmem neresinden çıkan lastiklerle bol bol top oynanıyor. +Acibü’ş-şekl serpuşlar giyilip tavilü’l-kad bastonlar yakalanıp uzun uzun gezintiler yapılıyor. +Hatta ma’neviyatından sarf-ı nazar edildiği takdirde bile pek iyi bir idman harekatı olan namazlar Darüşşafakatü’l-İslamiyye gibi bazı mekatibde elbisesi tedarikine ve jimnastik mahalli inşasına kalkışılıyor. +Neticeleri ise: +Allahü a’lem para sarfıyla yorgunluk kazancından Bu ocaklardaki iştigalat-ı tıflane gündeliğe kullanılmasa da ara sıra da –ecdadımızın takviye-i bedenine hizmet ettiği gibi hem hazarda hem seferde işlerine yarayan– cirit lobud kılıç kalkan ok yay ta’limleri yapılsa; keçeye kılıç çalmak; destiye kurşun atmak idmanları icra edilse; idmancılarımız sade top atmasını değil hem atıcılığı hem vuruculuğu hem kesiciliği öğrenmiş bununla beraber takviye-i bedene de hizmet etmiş olmazlar mı? +An’anat-ı eslafı muhafaza eylemek şerefi de caba! +Seyyah-ı şehir Abdürreşid İbrahim Efendi Japonya’nın her köyünde ok yay ta’limhanesi bulunduğunu ve bunların önünden geçen her Japon’un mutlaka bir ok atmakta olduğunu Alem-i İslam’ ında yazıyor. +Japon ordusu ok ve yay ile mücehhez değilken koca millet ecdadının an’anesini terk etmek istemiyor. +Acaba bizim derece-i terakkımize vasıl olamadılar da onun için mi? +dan-ı tir-endazan olmak üzere vakf ettiği bir Okmeydanı var. +Fatih’den sonraki padişahlar da oraya gitmişler ok atmışlar vakıflar tahsis eylemişler. +Yakın zamanlara kadar ilkbahar mevsimlerinde bu tekke açılır ve civarında kemankeşler tarafından ok idmanları yapılırdı. +Hakan-ı sabık zamanında bu usul lağv edilip tekke kapandı. +Maatteessüf devr-i celil-i Meşrutiyet’te de ihya ve idamesi düşünülmedi. +Mevsim-i küşad hulul ettikçe zavallı dergahın der u divarı: +Küşad-ı gonca-i dil kaldı bir bahara dahi! +Diye feryat edip duruyor. +Belki bu nida-yı istirhamı Evkaf-ı Hümayun nazır-ı fa’alinin guş-i dikkatine vasıl olur da o da o hal-i metrukiyyetten kurtulur ve bazı ıslahat ile bir temrinat-ı kadime meşkhanesi ittihaz edilir. +Ehl-i Salib ordularının en hunharı olan Bulgarların eline düşen zavallı müslümanların gördükleri zulümler çektikleri azablar hakkında Tanin muhabirinin Tuzla’daki esirlerden dinlediği şu sözleri şu feciaları bütün müslümanlar hiçbir zaman unutmamalı şu büyük ibret levhalarını buradan kesip hanelerinin duvarlarına asmalı çocuklarına elif-ba ile beraber bu mezalimi bu esirlik hayatını göstermelidirler: +Çankırı Birinci Alayı’nın Üçüncü Taburu İkinci Bölüğü efradından Mustafa bin Hasan hayat-ı esaretini hemen aynen şu yolda anlatmıştır: +“Vize muharebesinde esir düştüm. +Kalçamın üzerindeki kurşun yarasıyla inlemekte iken bir Bulgar neferi tarafından kaldırılarak Pınarhisar’a doğru sevk edilmeye başlandım. +Benim gibi nice yaralılar yürüyerek Pınarhisar’a gittik. +geri kalmak vücudun süngü ile bir defa daha delinmesine kifayet ediyordu. +Bizi buradan da alarak bir gece sonra Kırkkilise’deki hapishaneye tıktılar. +Dokuz ayı mütemadiyen hep bu hapishanede geçirdiğimiz halde ancak üç defa muayene edildik. +Ordunun ileri hareketi Kırkkilise’de haber alınınca bizi de Yanbolu’ya sevk etmeye kalkıştılar. +O gün bir Bulgarın ordumuzun iki yüz Bulgarı katl ettiği yolunda çıkarttığı şayia üzerine artık ölümü bekliyorduk. +Bütün neferler süngü Bundan anlaşılıyordu ki bir saat sonra bir felaket baş gösterecekti. +Kırkkilise’de geçen günlerimiz hep açlık ve ihtiyaç Küflü peksimetler çamurlu ekmekler hep önümüze atılıyordu. +Yanbolu’ya hareket eden kişi ile üç buçuk günde esarete vasıl olduk. +İlk günü üzerlerinde para olduğu haber alınan üç arkadaşımızı kaybettik. +Zira arkaya bakmak memnu’ olduğundan patlayan silahların nereye ve kime atıldığını anlamak mümkün olmuyordu. +Yanbolu’da geçen günler zarfında Bulgarların görülmedik hallerine tesadüf ediyorduk. +Parası olan üzerinde saati bulunan askerlerin para ve saatlerini alıyorlardı.” Edirne’de esir düşüp İslimye’de müddet-i esaretini ikmal eden diğer bir nefer de hayat-ı esaretini pek suzişli anlatmıştır: +“Mart’ın on ikinci günü Cevizlik istihkamatında müdafaa etmekte iken şehirde bir kargaşalık hasıl olarak Edirne’nin sukut ettiği i’lan edildi. +Bulunduğumuz mahal fevkalade mahfuz olduğundan Bulgarların attıkları şarapnellerden müteessir olmuyorduk. +Hepimiz Bulgar’a esir olunca ilk günü Kokarca’da bizi bekletti. +Buradan ilk kafile olarak tefrik ettiği kişiyi Sarayiçi’ne sevk etti. +Hergün her saat burada artmakta gün ekmeksiz Sarayiçi’nde bekledik. +Bundan sonra bir gün gün bekledikten sonra bin eziyet içinde Bosna Köyü’ne gönderildik. +Burada da altı gün ekmeksiz kaldık. +Bazı defa birer küflü kaleta ekmeği hepimizin ortasına atılıp bir lokma ekmek için gösterdiğimiz tehalükü Bulgar zabitleri seyr ederlerdi. +Burada üç buçuk ay kalarak hergün istihkamat etrafında birbirine karışan dikenli tel örgüleri bize ayırttılar. +Artık hiç birimizde sağlam el kalmamıştı. +Burada her türlü rezalet yapılıyordu. +mevcuddan beş yüz tanesi bakımsızlıktan bir mikdarı da üzerlerinde kıymetli eşya var ümidiyle süngü ve tüfenk ile öldürüldüler. +Hepimiz hergün bir ölümle pençeleşiyorduk. +Havalar iyice ısınmadığı için soğuktan müteessiren ölenlerimiz de var idi. +Buradan kişiyi evvela İslimye’ye bilahare Lahna’ya sevk ettiler. +Yanbolu’ya vardığımız zaman aramızdan kişi eksilmişti! +Za’fiyetten yürüyemeyenler unutup arkasına bakanlar ağır yaralı olanlar hep birer fırsatta öldürüldüler. +Bir balkan aşarken vücudunda bir kurşun ve bir süngü yarası olan Konyalı Ali Onbaşı’yı on beş yerinden daha süngüleyerek çukura attılar. +Bunu da gördükten sonra artık ölümden değil yaşamaktan korkuyorduk! +Arkadan patlayan tüfenkler bir adım ileride yanımızda bir arkadaşımızı devirir geçerdi. +Yaptığımız hesaba göre bu suretle arkadaşımızı kaybetmiştik. +Yolda güzeran olan müddet zarfında ya en ağır olanları veyahut onlara muavenet edebilecek kuvvetlileri sebebsiz sualsiz öldürdüler. +İslimye’de mütemadiyen angaryada kullandılar. +Bahçeleri kirizme etmek hayvanlara bakmak sokakları süpürmek hep bizim üzerimize havale edilmişti. +Yüzde lıştırırlardı. +Yalnız on Temmuz günü hep ölmeyi bekliyorduk. +Bulunduğumuz yerin etrafına dört mitralyöz vaz’ edilerek emre intizar edildi. +Eğer Osmanlı askeri hududu tecavüz etse idi bizi de orada mitralyöz ateşi ile kırıp mahv edeceklerdi. +Bereket versin hudud geçilmemiş olacak ki bize bir şey yapmadılar. +Fakat Edirne’nin tekrar işgalinden İstanbul’a hareketimize kadar eski muameleyi görüyorduk. +Hakaretler ğımlara atan Bulgarlar zuafayı öldürmek ve hastalığı sirayet ettirmek için on kişinin yatabileceği yerde altmış kişiyi yatırmaya Bir çok sağlam arkadaşlarımız hastalanarak terk-i hayat ettiler. +Çektiklerimiz esaret değil belki israf edilen hayatların bazice olan canların bir lahza evvel bitmesine intizar etmekti! +Lahna’ya sevk edilen üseraya tesadüf eden Bulgar kadınları silahlanarak “Kocalarımızı siz kestiniz” sözleri ile üzerlerimize bil-hücum esiri şehit etmişlerdir. +Hep bu vekayi’ zabitanın gözü önünde cereyan ettiği halde ma’sumiyetimizi anlayan anlatan kimse yoktu. +Hayatın kıymeti hiçe inen bu yerlerde geçen müddet zarfında nısfımızı hastalık ölüm mahv etti… İşte şu gördüğünüz guya sağlam askerler şimdi on ay sonra memleketlerine avdet ediyorlar.” MADRAS ŞEHRİ Madras’da şayan-ı rü’yet ve temaşa olan yerlerden biri de rasadhanedir. +Kasabanın ortasında kain olan bu rasadhane içinde ecram-ı semaviyyeyi tarassud için gayet iri ve temiz teleskoplar ve alat ve edevat-ı saire mebzulen mevcud bulunmaktadır. +Tul ve arz daireleri vasıtasıyla istenilen memleketin tul ve arzı birkaç saniye zarfında tayin olunmakta müşkilat çekilmez. +Sabit ve seyyar yıldızlar kemal-i suhuletle tarassud edilebilir. +Teleskoplar öyle bir surette yerleştirilmişlerdir ki bir çocuk bile onları kolaylıkla idare ve tahrike muvaffak olur. +Rasathaneyi görmek ve ziyaret etmek için müdürüyle evvelce muhabere ve ruhsat istihsali icab eder. +Rasathanede harareti yağmuru havayı rutubeti hasılı bu gibi şeyleri ta’yin için de pek güzel dereceler vardır ki şayan-ı istifade şeylerdir. +Kasabanın sahilinde ve mesiregah bir yerde vaki’ balıkhane dahi görülmeye sezavardır. +İki pise –ki on paradır– duhuliye resmi mukabilinde insan bu güzel müesseseyi kemal-i serbesti ile görebilir. +İçi deniz suyuyla dolu bulunan billur havuzlar içinde mütenevvi’ denizlere mahsus olan enva’ balıklar züvvarın nazar-ı dikkatlerini celb ederler. +Hikmet-i tabiiyye ile iştigal eden talebe-i ulum için bu gibi müesseselerin ne kadar faydası olduğunu söylemek zaiddir. +Öyle irili ufaklı renkli çizgili acibü’l-hılka balıklar vardır ki insan seyr ü temaşasına doymaz. +Bahr-i Muhit’e Akdeniz’e Karadeniz’e Bahr-i Ahmer’e Çin ve Japon denizlerine mahsus balıklar külli para ve masarıfla elde edilip buraya getirilmiş muhafaza ve it’amlarına pek ziyade i’tina olunmuştur. +Madras ticari ve zirai bir memlekettir. +Burada erzak ve hububatın envaı yetişir. +Evvelce Avrupa’ya hububat ihracı külliyetle vuku’ bulurken şu son senelerdeki kaht u galadan dolayı ihracatın mikdarı azalmıştır. +Hayvan derilerinin ticareti için Madras büyük bir merkez teşkil ettiği gibi ipek ve pamuk mensucatı için de mühim bir yerdir. +Deri ihracatı yüzünden memlekete her sene külliyetli paralar celb olunmakta ve bir çok tüccarın erbab-ı servet olmalarına hizmet eylemektedir. +Madras’da gümüş evani i’mal edildiği misillü giranbaha mücevher ve taşlar dahi pek güzelce yontulmaktadır. +Hakkaklık nakkaşlık Madras’da pek müterakkıdir. +Oymacılık doğramacılık san’atları cidden Avrupa kadar taammüm etmiştir. +Yerliler Avrupa’da yapılan en nefis mobilyaları pek ucuz ve ehven bir fiyatla i’mal ve ihzar ve Avrupa’ya sevk etmek suretiyle rekabet etmektedirler. +İhtiyacat-ı ahaliyi te’min için Madras’da bir iki bez ve pamuk fabrikaları var ise de hükumet-i mahalliye mezkur fabrikalardan pek çok vergi aldığı cihetle emsalinin teksirine ciddi bir mani’ teşkil etmiştir. +babı sırf Mancester Liverpol ve İngiltere emtia ve mensucatının Hindistan’da sattırılmasına ma’tufdur. +Yerli fabrikalarını ziyaret ettiğimde mensucatının nefaset ve metanetine hayran oldum. +Bununla beraber tüccar-ı mahalliyye günden güne fabrikaların tekasür ve tezayüdüne bezl-i himmet eylemekten geri kalmıyorlar. +Madras müslümanları içinde pek büyük sermayeli tüccar vardır ki bunlar küre-i arzın her tarafında vekillere acentalara ticarethanelere malik bulunuyorlar. +Ticarethanelerinde yüzlerce katip muharrir muhasib bulunmakta ve Avrupa tüccar ve kumpanyaları gibi muamelat kemal-i sür’at ve intizam Çivit kokova bahar Hind cevizi karanfil kaküle darçın Ahiren yerli müslümanlarla Hindu tüccarları ittihad ve ittifak ederek kendilerine mahsus hususi bir ticaret odası teşkil edip bir de ticari bir gazete neşrine muvaffak olmuşlardır. +Bundan maada bu ticaret odası tarafından her sene ticarete ait büyük bir kitap neşr edilmektedir ki cidden şayan-ı mütalaadır. +Mezkur ticaret odasının müteaddid amil ve gayr-i amil a’zaları ve biri Hindu diğeri de müslüman olmak üzere iki hususi katibi vardır. +Birkaç ay mukaddem mezkur ticaret odası için deniz kenarında ayrı bir yer satın almak için tüccar-ı mahalliye kendi aralarında iki bin lira iane toplayarak el-yevm bu ümniyelerine muvaffak olmuşlardır. +Neşr ettikleri gazete ve kitabda muamelat-ı ticariyyeye ait her türlü ma’lumat ve tafsilat ve ihsaiyyat derc edilmiş ve güzel ticari makaleler mütehassısları tarafından kaleme alınmıştır. +Hükümet-i mahalliyye bütün devair-i resmiyye mezkur ticaret odasıyla muhabere ediyor. +Yaprak sigaraları Madras şehrine tabi’ Frichinopoli kasabasında pek nefis bir surette imal ve gayet ucuz bir fiyatla satılmaktadır. +Maal-iftihar güzel sigaralar imal edenler içinde Muhammed Yusuf namında bir müslüman nefis sigaralar bir çok madalyalar ihrazına muvaffak olmuş ve el-yevm büyük bir fabrika ve depoya malik bulunmaktadır. +bir tiyatro kumpanyası yerli müslümanlara bir cemile olmak üzere Hilal-i Ahmer menfaatine bir oyun vermeye karar vermiş ve bir çok biletler satmaya muvaffak olmuştur. +Tiyatro hınca hınc müslümanlarla dolu idi. +Tiyatro binasının içine ve dışına şanoya rengarenk Osmanlı bayrakları asılmış tiyatronun hitamında da zat-ı hazret-i padişahinin marş-ı alisi çalınmaya başlanmış ve huzzar tarafından kaimen istima’ olunmuştur. +Safi hasılatın yüz elli lira kadar bir meblağ teşkil eylediğini tiyatro müdürü haber verdi. +Teneffüs esnasında da Madras Darülfünunu talebesinden bir genç müslüman şanoya çıkıp Edirne’nin Osmanlı elinde kalacağına dair huzzara te’minat vermeye kalkıştıktan maada Edirne’nin istirdadı hususunda Osmanlı siyasiyyununun muhterem kumandanlarının hidemat-ı cansiperanelerini medh ü sitayiş ederek Enver Bey’i pek mümtaz ve sitayiş-amiz kelimat ile temcid eyledi. +Onu müteakıb ikinci teneffüs esnasında da Haydarabad’da ederek Hilafet-i İslamiyye’nin beka ve devamının bilumum yeryüzündeki müslümanlar için mucib-i fahr ve mübahat şeref ve izzet olduğunu eğer bu hükümet-i muazzama-i İslamiye Huda-nekerde ınkıraza uğrayacak olursa hükumat-ı Nasraniyye idaresinde bulunan müslümanların hali tebah ve perişan olacağını edille ve berahin-i mantıkiyye ile ispat ettikten sonra her müslüman üzerine can ve mal ile Devlet-i Aliyye’ye yardım etmenin farz olduğunu söylemekle huzzarın medid alkışları arasında mevki’-i hitabeti terk edip çekilmiştir. +Tiyatronun hitam bulması üzerine tam dışarıya çıkacağımız sırada tiyatroda bulunanlar işbu acizle musafaha etmek lesiyle musafaha edip taltif ve tatyib-i hatırlarına elimden geleni yaptım. +Bu hafta zarfında hararet fevkalade ve tahammül-fersa bir dereceye gelmiştir. +Geceleri sıcaktan kat’iyyen uyumak bizim gibiler için müteazzirdir. +Bir iki gün sonra Kolombo Adası’na gitmekliğim mukarrer olduğundan inşaallah gelecek makalelerim ora ahvalinden bahis olacaktır. +Hindistan: +Madras +BANDIRMA Her yerde olduğu gibi Bandırma’da dahi müslümanlar sanayi nokta-i nazarından geridedirler. +Müslümanlarda sanat namına hemen hemen bir şeyler yoktur. +Burada dahi ne sanayi varsa hep hıristiyanlar elindedir. +Vakıa dört sene evvel bazı uyanık fa’al azim sahibi müteşebbis müslümanların teşvikıyla bir şayak fabrikası te’sisi için uğraşılmış ise de maatteessüf ehemmiyetsiz bir mes’ele üzerine bu hayırlı teşebbüs de kısır kalmıştır. +Zaten bu hal bizim tabiatimiz olmuştur. +Hem iş yapmayız hem de yapmaya teşebbüs edincene yine kendimiz bir engel çıkarır o güzel teşebbüsü alt üst ederiz. +Biz böyle didişirken öteden hıristiyanlar memleketin bütün hayat damarlarını ellerine alır kendi memleketimizde bile bizi kendilerine esir ederler. +İşte Anadolu’ya ayak atan bir adam ilk adımda bu fecayiin şahidi oluyor. +Bir müslüman için bu haller ne kadar müellim ne kadar acıklıdır! +Mesela Bandırma’nın bütün müslümanları elbiselerini hıristiyan terzilere diktirmek mecburiyetinde bulunuyorlar çünkü bütün terziler hıristiyandır. +Yalnız köylülere mahsus elbise diken bir müslüman vardır ki nefs-i Bandırma’da mukım müslümanlar onun yanına bile yanaşmıyorlar. +Ara sıra köylüler gelip biçarenin hatırını sorarlar beş on kuruş alış veriş ederler. +Kalan paralar hep hıristiyanların cebine akıyor. +Kunduracılığa gelince şimdi tek tük bu san’atla müslümanlar da iştigale başlıyor. +Fakat hıristiyanlarla rekabet ne mümkün! +Hıristiyanlar müslümanlarda bu intihabı hisseder etmez hemen inhisarlarını te’min için bir takım tedbirler ittihazına tevessül etmişler; san’atlarını inceltmişler modaya muvafık zarif fotin kunduralar yapmaya başlamışlar; hasılı ne yapıp yapıp müslümanları geride bırakmışlardır. +Müslüman san’atkarlarının bildiğinden şaşmaması zamanı hiç nazar-ı i’tibara almaması herkesi kendi keyfine mecbur tutması kendilerini mahv ediyor. +Öyle iken yine inatlarından vazgeçmiyorlar. +Şaşılacak hal! +Ayol sen giyecek değilsin ya. +Sen de biraz san’atında incelik göstersene. +Maamafih şimdi tek tük münevver fikirli İslam san’atkarlarına tesadüf olunuyor. +Fakat böyle müstesna erbab-ı himmetle ümmetin hayatı kurtulamaz. +Herkes bütün efrad-ı esnaf bu hakıkati anlamalı; zamanı ihtiyacatı nazar-ı i’tibara almalı ona göre hareket etmelidir. +Yoksa bir adam yapabilir? +Elbet birgün mağlub olur gider. +Bandırma’da debbağ-derici esnafından Derviş-zade Ahmed Efendi namında gayretli bir zat gördüm ne kadar sevindim. +Adamcağız bin müşkilata rağmen gece gündüz çalışıyor san’atını yeni usulde ilerletmeye uğraşıyor. +Sonra bir ayakkabı mağazası da açmış namusuyla istikametiyle terakkı edip duruyor. +Ne a’la! +Bütün müslümanlar böyle çalışsalar teceddüde doğru umumi bir gayret bir hareket gösterseler ne olur: +Hem kendileri zengin olurlar çoluk çocuklarını sefaletden halas ederler hem devleti kazandırır Avrupalı muhtekirlere avuç açmaktan kurtarırlar. +Sonra Manifaturacı Hafız Sami Efendi Taşçı-zade Reşad Bey; hırdavat işiyle meşgul Evyapan-zadeler kantariye şeker kahve pirinç… ilh. +üzerine muamele yapan Hacı Ahmed Efendi Merkezi İstanbul’da Kantarcılar’dadır: +Hüseyin Efendi demir üzerine muamele yapan Tatar Hacı Abdüllatif Hacı İslam ve şürekası şayak metaıyla meşgul Abbas ve sanayi ve ticaretinin kısm-ı a’zamı hıristiyanların elindedir. +da tesadüf etmese emin olunuz ye’sinden ölür bir adım yaşıyor tarik-ı mesaisinde ilerliyor. +Düşününüz ne hale gelmişiz ki kendi memleketimizde bir İslam sanatkarına bir İslam tacirine tesadüf etmek için günlerce dolaşırız. +Halbuki cihanın bütün milletleri kendi memleketlerinde san’atı ticareti bitirdikten derece-i kemale getirdikten sonra dünyaya yayılmışlar yabancı muhitlerde bile işlerini kurmuşlar çalışıp duruyorlar; etekler dolusu altınlar toplayarak memleketlerine gönderiyorlar; kendilerinin hayatlarını milletlerinin şan ve şevketlerini refah içinde şeref parasızlıktan açlıktan sefaletden kırılıp durmaktayız. +Bunlar ne kadar şayan-ı ibret ve teessüf hallerdir! +Bandırma’da bütün zahire ticareti Rumların elindedir; bir Musevi tüccarı da bunlara iltihak etmiş: +Anadolu’nun o civardaki bütün köylü müslümancıkların mahsulatı bunların mağazalarına depolarına fabrikalarına değirmenlerine akıyor buralardan lazım gelen yerlere sevk ediliyor. +Yüz binlerce köylü müslüman kuru ekmekle çalışıyor; beş altı büyük Rum tüccarı refah ve na’im içinde ömür sürüyor. +Sonra “Yine burada müsavat yok!” diye bağıran hıristiyanlar oluyor! +Evet biz de onların bu feryadlarına iştirak etmeliyiz. +Onlarla hem-avaz bağırmalıyız: +Burada müsavat yoktur! +Müslümanlar yiyecek ekmek peynir bulamaz; hıristiyanlar edip duruyorlar!... +Fakat onların malında kazanmalarında bizim gözümüz yoktur. +Allah versin daha zengin olsunlar daha müreffeh yaşasınlar yalnız “müsavat” kelimesini ağızlarına almasınlar çünkü haksızlık ederler. +Teessüf ettiğim bir cihet varsa o da bizim müslümanların hamakatidir. +Tenbelliğidir miskinliğidir! +Tabii değil midir: +Çalışan kazanır kahvede nargile çeken iskanbil kağıdıyla ömrünü geçiren açlığa sefalete mahkum olur. +Bakınız size iktisadi bir vak’a arz edeyim de bizim hamakatimizi budalalığımızı anlayın: +Bandırma’nın karşısında suyunun iyi olmasıyla meşhur Ermeni köyü civarında şehirlerin büyük cadde ve sokaklarının döşemesine mahsus gayet mebzul granit taş ocakları vardır. +Burada paket kaldırım taşı yapıyorlar. +Buranın sermayedarı her hususda baş başa veren ittifak eden Ermeni vatandaşlarımızdır. +Bu hazineden müstefid olan onlardır. +Birgün Bandırma’da kıraathanede oturuyordum. +Mezkur taş sermaye sahiblerinden biri –ki Karacabey kazasında kendisiyle görüşmüş idik– yanında abani sarıklı ayağı şalvarlı bir İslam ile beraber geldiler sohbete koyuldular. +Kulak misafiri oldum. +İkisinin de konuşması taş ocaklarına ait vermesi nazar-ı dikkatimi celb etti. +Bir müddet sonra Ermeni dostum da İslam’ın yanından ayrıldı gitti. +Bunun üzerine ben bizim şalvarlı babaya yaklaştım: +– Baba dedim Ermenilerin yanında mı bulunuyorsun? +– Hayır oğlum! +Karacabey-Bandırma sınırında ve deniz kenarında bereketli küfeği taşı ocağı buldum. +Ruhsatını aldım. +Sonra görüştüğüm vatandaşların kumpanyasına yirmi lira mukabilinde sattım. +– Acaib! +Tarifine nazaran böyle kıymetdar zengin bir ocak hiç yirmi liraya satılır mı? +bir bence vaad borçtur. +Onun için hatta ecnebi tebaasından bir zengin her sene yüzer lira vermek ve on senede ödenmek şartıyla bin lira-yı Osmani mukabilinde bana satmasını teklif etti. +Fazla olarak ocağın yanında bekçi sıfatıyla bulunursam beher ay altı yedi lira kadar bir maaş verecek idi. +Ecnebinin rica ve ısrarına rağmen teklif-i vakıı reddettim. +Eğer elimde iktidar olsaydı herifin yanağına aşk ile bir tokat indirir bu suretle belki aklını yerine getirebilirdim. +O derece bu hamakate hiddetlendim. +Daha fazla dinlemeye tahammül edemedim. +– Çok iyi yapmışsın baba çok iyi! +Allah akıl fikir versin! +diyerek savuştum. +Osmanlıların Avrupa’dan koğulması ile kendi rahat ve sükununun te’minini ümit eden Avrupalılar bugün intizarlarının aksini görmek ve yeniden Osmanlıların Balkanlara avdetini arzu eylemek mecburiyetindedirler. +Arnavutluk etrafında ika’ edilen gavail müşkilat buna bir şahittir. +Bugün Balkan şibh-i ceziresinin garb ciheti hakıkaten bir cehennem şeklini almıştır. +Bir taraftan Sırblar ile Arnavutlar diğer taraftan Yunanlılarla yine Arnavutlar çarpışmaktadırlar. +Sırbistan ve Yunanistan Arnavutluğu iki tarafdan sıkıştırarak ezmek istiyorlar. +Halbuki yine iki taraftan –şimalde Avusturya cenubda İtalya taraflarından– aynı nokta üzerine hırs ve tama’ nazarları atf edilmektedir. +Şu iki devlet de aynı derecede Arnavutluğa malik olmak istiyorlar ve bittabi’ Sırb ve Yunan amaline karşı çıkmak mecburiyetindedirler. +Avusturya’nın Sırbistan harekatına karşı almış olduğu kat’i vaz’iyet kari’lerimizin malumudur. +Avusturya tehdidine ültimatomuna karşı Sırbistan dayanamayarak evvelce işgal etmiş olduğu mevakii tahliye eylemek mecburiyetinde kaldı. +Sırbistan’ın bu kadar tehalükle Avusturya müddeayatını kabul etmesi Avusturya için hatta bir adem-i muvaffakiyet addediliyor. +Zira Sırb ve Yunanı sokulmuş oldukları yerlerden çıkarmaya behemehal azm etmiş ve Sırbistan’ın son hareketini bu maksadın husulü için gayet müsaid bir bahane addeylemiş olan Avusturya Sırbların müddeayat-ı mezkure karşısında serfüru etmeleri ile böyle bir bahaneden mahrum oldu. +Fakat maksad gaile ve müşkilat ika’ etmekten ibaret olduğu halde bahane vesile daima icad edilebilir. +Nasıl ki edildi de: +Bu kere Avusturya ve İtalya tehdidlerini Yunanistan’a rücu’ ettirmişlerdir. +Yunanistan hükümeti de son Arnavutluk Bundan maada bu hükümet düvel-i muazzama tarafından Arnavutluk hududunu tayin için teşkil edilen komisyona birçok müşkilat ve mevani’ ika’ etmekten hali kalmıyor. +Mesela taht-ı işgalinde bulunan yerlerin ahalisini tahrik teşvik ederek Yunan tabiiyyetinde kalmak arzu ve temennisinde guya bulunduklarına ait hükumat-ı muazzamaya müracaatda bulunduruyor. +İşte Avusturya İtalya devletleri bu gibi şarlatanlıklara tahammül etmeyerek Yunan devletine tebliğ etmiş oldukları bir ültimatomda gerek işgal etmiş olduğu noktaların müddet-i muayyene içinde tahliyesini gerek yerli ahaliyi tazyik ederek düvel-i muazzamaya müracaata icbar etmekten tevakkı eylemesini kat’i bir lisanla talep eylemişlerdir. +Son varid olan haberler bu talebin guya Atina mahafilinde hayretle karşılanmış olduğunu işaa ediyor. +Lakin hakıkat-i halde hayret yerine azim bir me’yusiyetin kaim olduğu muhakkaktır. +Sırblar ve Yunaniler yavaş yavaş anlıyorlar ki böyle kolayca vasi’ ve kendi hacimlerinden ziyade olan kıtaata malik olamaz. +Hatta Sırbistan ve Yunanistan’ı şiddetle Selanik ve Makedonya’ya temellük fikirlerinin bir hülyadan yazıyor. +Avusturya ve İtalya tarafından Sırb ve Yunan’a karşı alınmış olan şu vaz’iyyet bittabi’ gerek Bulgaristan gerek bizce memnuniyet ve meserretle telakkı ediliyor. +Bedihidir ki şu vaz’iyete karşı ika’-ı müşkilat edecek ne biz ne de Bulgaristan olacaktır. +İşte bunun içindir ki yine Avrupa mahafilinde guya bizimle Avusturya İtalya ve Bulgaristan arasında Balkanlara ait hafi bir i’tilafın akdinden bahsedilmeye başlandı. +Biz bittabi’ şu şayianın derece-i vüsuku hakkında hiçbir ma’lumatı haiz değiliz. +Maamafih burası da muhakkaktır ki bir i’tilafın mevcudiyeti mutlak tahriri bir mukavelenamenin mevcudiyetine vabeste değildir. +Bazen i’tilaflar menafiin iştirakinden kendi kendine doğar. +En metin en esaslı i’tilaflar ale’l-ekser bu gibileridir. +Aşikardır ki Sırb ve Yunan’ın Balkanlardaki yeni vaz’iyetlerini tezelzüle teşettüte uğratabilecek herhangi bir kuvvet gerek bizim gerek Bulgaristan tarafından muavenet ve müzaheretden başka bir şey göremez. +Bunun için tahriri mukaveleye bile lüzum yoktur. +Lakin bazı mahafil-i siyasiyyede işte Yunanistanla bizim aramızda cereyan eden müzakeratın uğradığı ta’vikat ve teahhuratı bizimle Avusturya ve İtalya arasında guya vuku’ bulmuş olan hafi i’tlafa atf ediyorlar. +Zan ediliyor ki müzakerat-ı mezkure kasden bizim tarafımızdan teahhurata duçar olunuyor ve Devlet-i Aliyye Balkanlarda bir takım gailelerin zuhurunu bekleyerek akd-i sulha sür’atle yanaşmıyor. +Biz şu tahminata iştirak etmiyoruz. +Babıali’nin ciddi ve samimi olarak akd-i sulh arzusunda bulunduğuna eminiz. +Zaten Devlet-i aliyye müzakerat hakkında almış olduğu gayet mu’tedilane vaz’iyeti göstermiş olduğu hüsn-i niyyeti ile şu arzusunu isbat eylemiştir. +Fakat aynı zamanda da bu arzu Osmanlılığın menafi’-i hayatiyyesini feda edecek derecesine elbette ki varamaz. +Sulh edeyim diye her şeyden vazgeçilemez. +Bilakis bugün fedakarlık en ziyade Yunanistan’a düşer. +Bu devletinin el-yevm düşmüş olduğu giriveden ruz ki Yunanistan bilahare Osmanlı Devleti’nin hadd-i asgari olarak vaz’ etmiş olduğu müddeayatı kabul ve akd-i sulha mübaderet edecektir. +Garbda şu mesail ile uğraşırken şark cihetinde de Devlet-i Osmaniyye’ye karşı bazı müşkilatın ika’ edilmesi arzu olunuyor. +Müşkilat-ı mezkurenin mahiyeti bütün Avrupa mahafil-i siyasiyyesini geçen hafta zarfında işgal etmiş olan Rusya Hariciye Nazırı Sasanof’un Ruskoya Slovo Gazetesi ’ne vaki’ olan beyanatında mündemicdir. +Müşarun-ileyh Rusya hükümeti tarafından Vilayat-ı Şarkiyye’de tatbik edilmek üzere guya Almanya ve Fransa’nın da tasvibine iktiran etmiş bulunan bir ıslahat projesinden bahsetmiştir. +Bu proje hutut-ı esasiyyesi i’tibariyle Vilayat-ı Şarkiye’ye yahut daha doğrusu ora ahalisinin ekalliyet-i kalilesini teşkil eden Ermenilere bir muhtariyet i’tasından ibarettir. +Fakat Sasanof’un Almanya ve Fransa’nın tasvibi hakkında söylemiş olduğu sözle Alman ve Fransa’nın nim resmi matbuatı tarafından tashih hatta bir dereceye kadar tekzib edildiği gibi Babıali devairinde bütün proje pek baridane bir surette karşılandı! +Bize öyle geliyor ki Babıali ecanib tarafından tertib edilmiş olan hiçbir projeyi kabul etmeyecektir. +Babıali kendisi en vasi’ ıslahat taraftarı olduğu ve şu ıslahatı da ecnebi mütehassısları muaveneti ile tatbik etmeye karar verdiği için ecanibin müdahalesi ile tatbik edilmek istenilen projelerin kaffesini bila-teredddüd reddetmelidir. +Zira hakıkat-i halde ecanibin maksadı ıslahatın tatbikinin ziyade bahane ve vesile elde ederek gavail ve müşkilat ika’ etmektir. +Bu hakıkati bütün Osmanlı tarihi bütün üryanlığı ile meydana atmıştır. +Artık bundan sonra da bu gibi dolaplara tutulmak kabil değildir. +Rusya bizimle bu taraflarda uğraşmaya kalkışırken Bulgaristan’da kendisine karşı azim cereyanlar vuku’ bulmaktadır. +Bugün Rusya’yı bütün kalbi bütün mevcudiyeti ile tel’in etmeyen bir Bulgar yoktur. +Bulgarlar bütün felaketlerini Rusya’nın iki yüzlü politikasına atf ediyorlar. +Hatta bu cereyan son zamanlarda gayet acib ve calib-i dikkat bir şekil aldı. +El-yevm Bulgaristan’da Ortodoksluk kilisesinden ayrılarak Katolikliğe dahil olmak meyelanı garib levhalar irae ediyor. +Ahali toplanarak Ortodoksluk aleyhine pür heyecan sözler söylüyor. +Tebdil-i mezheb emelinde bulunduğunu lardan görmüş oldukları hıyanet ve ihanetdir! +Cereyanın ne netice vereceği şimdiden kestirilemezse de –behemehal Bulgarların azim bir buhran-ı ma’nevi içinde bulundukları muhakkaktır. +Berlin’den Teşrinievvel tarihiyle Matin Gazetesi’ ne bildiriliyor: +Darfur’dan varid olan şayan-ı i’timad havadislere göre Senusi şeyhlerinden birinin şark tarafda Fransızlar tarafından katli hasebiyle Senisilerle Fransız askeri arasında muharebe vukua gelmektedir. +Maktul şeyhin intikamını almak üzere Senusi şeyhinin biraderi Seyyid Hilal es-Senusi Fransızlar üzerine yürümüştür. +Fransızların mevkii pek müşkil bulunmaktadır. +Bu hafta Trablusgarb’dan şehrimize varid olan ma’lumata nazaran Senusilerin İtalyan asakirine karşı vuku’ bulan muharebeleri gitgide kesb-i şiddet etmektedir. +Bu cümleden olmak üzere Trablus şimalinde vuku’ bulan son müsademat fevkalade hunin ve müdhiş olmuştur. +Şehr-i carinin on birinde Senusiler devam eden muharebat neticesinde İtalyanlar şimale doğru tamam kilometre püskürtülmüşlerdir. +Bu muharebede miyanında pek ağır yaralı olmak üzere General İrminis de vardır. +Senusiler de mecruh şehid vermişlerdir. +Muharebat kemal-i şiddetle devam etmektedir. +Tokyo muhabir-i mahsusumuz Abdürreşid Efendi-zade Münir Bey yazıyor: +ponca İngilizce gazetenin adem-i intişarına hükümet tarafından karar verilmiştir. +El-yevm mezkur gazete yerine kaim olmak için Ziya-yı İslam namında yalnız dini bir mecmua neşrine sarf-ı gayret edilmektedir. +İngiltere sefirinin dediğine bakılırsa Japonya’da intişar eden el-İslam ve ondan evvel Uhuvvet-i İslamiyye mecelleleri Hindistan alem-i İslamisinde pek büyük pek müdhiş bir İngiliz aleyhdarlığı tohumunu saçmıştır. +İngiltere’nin müttefiki olan bir memlekette böyle asarın intişarına müsaade etmek ise ittifakın mütekabil te’sirlerini kaybetmeye sebep olabilirmiş……… Hükümet Japonya’da bu sebebe mebni el-İslam Ceridesi’nin muharriri Bereketullah Efendi’ye ya profesörlükten resmen istifa veya cerideyi neşirde devam etmemeyi tavsiye etmiştir. +El-yevm Tokyo’da mevcud elsine-i ecnebiyye mektebinde lisan tahsil ettirilmektedir. +Mektebin muallimini miyanında elyevm Urdu Lisanı Muallimi Muhammed Bereketullah Efendi diğeri Malayo Lisanı Muallimi Ahmed bin Embe’ Efendi’dir. +Mektebde tahsil olunan lisanların ekserini o lisan ile mütekellim zevat ta’lim etmekte olduğundan mezkur mektep muallimini hakıka[t]en beynelmilel bir hey’et teşkil etmektedir. +Ta’lim olunan elsine şunlardır: +Çince Moğolca Tibetce Siyamca Urduca Fransızca Almanca İngilizce İtalyanca Nezareti’nde Türkçe’nin de idhali için bir fikir uyandığı söylenmektedir. +YUNAN DRITNOT ALIYORMUŞ! +La-kayd dudaklarla bir işmi’zaz-ı acib ile havaya fırlattığı şu cümleyi son günlerde birçok defalar işittim. +Fakat her beyinde korkunç bir volkan koparması icab eden şu haber lakayd ve hissiz muhitimizde ani bir intibah bile uyandıramadığı görülüyor. +Alelade haberler gibi bu da heva-yı nesimide birkaç saniyelik birkaç mevce tevlid ederek sönüp gideceğe benziyor. +Hiçbirimiz şu haberin yarın ne korkunç bir hakıkate münkalib olacağını düşünmek bile istemiyoruz. +Halbuki ajansların bu tebliği beyinlerimizde dritnotun güllelerinden daha müdhiş tarrakalar hasıl etmeli idi! +Yunan drintnot alıyormuş!... +Bu cümlenin mefhum-ı beliğini iyice anlamak için Adalar’dan ne suretle tard olunduğumuzu bedbaht Rumeli’yi niçin gaib ettiğimizi biraz düşünmek kifayet eder. +Donanmasızlık yüzünden Akdeniz’i Yunan teknelerinin bi-kayd ve bi-havf bir cevelangahı olmaya bırakmak mecburiyetinde kaldığımız günde Rumeli’nin ticelenen harb-i ahirdeki inhizamın en mühim avamilinden biri de donanmasızlık olduğu inkar kabul etmez bir hakıkattir. +Yunan teknelerini Pire’ye sokabilecek kuvvetli bir donanmamız olsaydı Anadolu kahramanlarını vakt ü zamanıyla Rumeli sahillerine dökerek Sırp ve Yunan derneklerini tarmar etmek o kadar müşkil bir iş olmayacaktı. +Ne çare ki millet vaktiyle donanmanın ehemmiyetini layıkıyla takdir edemedi. +Canı kurtarmak için malı feda etmek icab edeceği hakıkati bir türlü zihinlerimize girmedi. +Bugün Anadolu’nun birer nigehban-ı tabiisi olan Adalar’ımızı Yunanın elinden kurtaramıyoruz. +Çünkü donanmamız yok. +Bugün mevcud donanmasıyla Adalar’a hakim olan Yunan yarın birkaç dritnot alacak olursa acaba daha nerelere hakim olmak istemeyecek?.. +Ve istemekte hakkı yok mu? +Bu gibi mesailde hissiyat bahsini bırakarak biraz ciddi ve riyazi düşünmek icab eder. +Çünkü şuun-ı kainat bizim hissiyatımıza göre cereyan etmez. +Her şey gibi o da kavanin-i tabiiyyeye göre tecelli eder. +Bu alemde hakk-ı beka galibe verilmiştir. +Bu öyle bir hakıkattir ki yerde gökte hükmünden hariç hiçbir şey yoktur ve olamaz. +Cihanda çalışan didinen ölmemek için fedakarlıktan çekinmeyen yaşayabilir. +Oturan bekleyen yarını düşünmeyen de hakk-ı bekadan mahrum kalır. +Zillet ve sefaletle adem çukuruna yuvarlanır gider. +Yunaniler çalışıyor ve yaşamak hakkını haiz olduklarını göstermek istiyorlar! +Dün muzafferen harpten çıkan bu millet gurur ve azametle yarın için yeni yeni muzafferiyetlere hazırlanıyor. +Milletinin fedakarlığına istinaden dritnotlar tahtelbahirler alıyor. +Acaba biz de yarın karşımıza dikilecek tehlikeleri bugünden takdir ederek icab eden teşebbüsat-ı fedakaraneye girişiyor muyuz? +Yunanilerin dritnotlarına mukabil biz de seyyar kal’alar almak çarelerini araştırıyor muyuz? +Yunan milleti gibi biz de; bu husus için; hükumetimizin eline icab eden mebaliği verebiliyor muyuz? +Maatteessüf hayır. +Elim teessürle i’tirafa mecburuz ki biz Yunan milletinin ettiği fedakarlığın binde biri kadar olsun fedakarlığa katlanamıyoruz. +Yunaniler kadar akıbet-bin değiliz. +Yunanın dritnot aldığına dair vürud eden telgraflar mütefekkir sayılanlarımız arasında bile ehemmiyet-i layıkıyyesiyle telakkı edilemiyor. +Hiç birimiz bugün basit bir haberden nı düşünmek bile istemiyoruz. +Halbuki o müdhiş atiyi bu günden takdir ederek zuhuru muhakkak olan maceraların lehimizde cereyan etmesi esbabını şimdiden te’min etmeye mecburuz. +Her şeyden evvel Yunan’a galib bir donanma vücuda getirmek için iktiza eden esbaba teşebbüs etmek her müslümana farz-ı ayndır. +Bu farzı ifa etmez isek ufk-ı şuunda dolaşan muzlim sehabelerin akıtacağı seylabe-i bela hepimizi diyar-ı ademe sürükleyecek Müslümanlık namına ne varsa hepsini maazallah yeryüzünden silip süpürecektir. +Görüyoruz ki asırlarca imtidad eden derin bir uykunun sabah-ı felaket-amizi bir tufan-ı hunin ile başladı. +Uykudan henüz tamamıyla ayılmamış iken bayıldık. +Doğrulmadan Sahib ve Müdir-i Mes’ul: +H. +Eşref Edib yıkılmaya mecbur olduk. +Bu hal nevamis-i şuunun bir netice-i tabiiyyesi idi. +Çünkü o uzun seneler zarfında biz uyurken düşmanlarımız kudurmuşçasına çalışıyorlardı. +Hab-ı ataletimiz o kadar ağır idi ki etrafımızdakiler bu uykuyu ölümün mukaddimesi bile addettiler. +Fakat bir harika tecelli etti. +Öleceğimize ayılmaya başladık. +Bu halden kuşkulanan düşmanlar tamamıyla ayılmadan başımıza çullandılar. +Medid bir devre-i sübatinin verdiği şaşkınlıkla ne olduğumuzu bilemedik: +Facialar tevali etti gitti!... +Fakat artık devre-i intibah gelmiş olmalı değil mi? +Yaşamak Yunan hükumeti fedakar milletine istinaden drintnot alıyormuş!... +Biz bu haberi Yanko bir meyhane açıyormuş Petro bir kayık yaptırıyormuş! +havadisi kadar ehemmiyetsiz görecek o kadar bir la-kaydi ile mi karşılayacaktık?... +Bu haber beyinlerimizde bir bomba dehşetiyle patlamalı kede olduğunu ifham ediyordu! +Telgraf varid olduğu gün liva-yı Hilafet altında bulunan memleketlerin kaffesinde bütün bu mukaddesatı kurtarmak gibi huda-pesend bir emel Donanma Cemiyeti’ne dökmeli idi. +Böyle mi yapıldı. +Heyhat!.. +Gözümüzü etrafımıza çevirirsek ne yaptığımız nasıl bir akıbet-i müdhişeye koştuğumuz bütün fecaatiyle nazarlarımıza çarpar!... +Yunan hükumeti drintnot alıyor. +Çünkü arkasında vatanlarının tealisini düşünen fedakar bir millet var. +Öyle bir millet ki “megalo-idea” hayalinin tahakkuku için elindekini avucundakini vermekte asla tereddüt etmiyor. +Öyle bir millet ki cerad-ı münteşire gibi; sevgili vatanımızın en küçük köyünden en büyük kasabasına kadar her tarafı istila eden efradı garsonluktan boyacılıktan bed’ ile bankerliğe kadar menabi’-i ticareti kamilen zabt ediyor bizi bizim gibi gafilleri çeviriyorlar dolmaz ceplerine akan Osmanlı liralarını emin mecralarla Atina’ya döküyorlar. +Ve bu paralarla Yunan Averof alıyor drintnot sipariş ediyor!... +Yunan donanması Midilli’ye geldiği gün gafil ve basiretsiz vatandaşlar! +Averof’un iane sandığına bir günde binlerce liralar akıtmışlardı!? +Kundara boyacılığıyla geçinen bir Rum servet-i müddeharesi olan elli lirayı Averof’un kumandanına tevdi’ ederken sevincinden ağlamıştı!... +Onların bu aşkıyla bizim kayıtsızlığımız karşılaştırılırsa son felaketlerimizin esbabı nazarlarımızda bütün üryanlığıyla tezahür eder. +Biz kendi donanmamızı hiç düşünmüyoruz. +Fakat Yunan donanmasının tealisi için o kadar çok muavenette bulunuyoruz ki!... +Bizim gafletimiz ve onların gayretiyle meydana gelen Averoflar hunhar kartallar gibi Adalar’ı cism-i vatandan ayırıyorlar sonra da doymaz gözlerini İstanbul’a İzmir’e daha bilmem nerelere dikiyorlar. +Biz de bütün gayretimizle bu batası teknelere birkaç tane daha ilave edilmesini istiyormuşuz gibi elimizde avucumuzda ne varsa Yunan meyhanelerine Kozmidi ve Boşoların kardeşlerinin mağazalarına döküyoruz. +Dünya yüzünde kendi kendinin felaketini hazırlamaya çalışan bizim kadar gafil bir millet tasavvur edilemez. +“Mavi-Beyaz” perestişkarlarından birçoklarını bilirim ki bir müslüman tüccarından alış veriş etmeleri şöyle dursun bir müslüman berbere traş olmayı bile tecviz etmezler de haftada iki defa Beyoğlu’na kadar şedd-i rahl etmeyi göze alırlar. +Halbuki biz paramızı bir müslümana vermemek için ne kadar bayağı mütalaalar yürütürüz ne kadar iğrenç hoppalıklar gösteririz. +Şıklık satmak kibarlık taslamak gibi bayağı zihniyetlerle muhakkırane tavırlarına rağmen haya etmeksizin paralarımızı mutlaka bir Yanko’nun bir Teofanidis’in kesesine boşaltmaktan zevk alırız. +Acaba verdiğimiz paraların nerelere gittiğini hiç düşünüyor muyuz? +Düşünmüyorsak ne acıklı gaflet! +Bile bile yapıyorsak ne menfur ihanet! +Emin olmalıyız ki Averoflar bizim düşünmeksizin “Mavi-Beyaz” perestişkarlarına verdiğimiz paralarla meydana gelmiştir. +Bu gaflette devam edersek Yunan daha pek çok Averoflar alacak drintnotlar sipariş edecektir. +ken bir Yunan neferi kendilerine hitaben: +“Nereye gidiyorsunuz? +Anadolu’ya mı? +Emin olunuz ki pek yakında Mavi-Beyaz oraları da istila edecektir. +İnanmazsanız çıkacağınız sahillerdeki evlere binalara bakınız. +Hepsini Mavi-Beyaz renkte göreceksiniz. +Mağazalara gazinolara kahvehanelere gidiniz. +Oralarda halaskar bayrağımızın tatlı rengi gözlerinizi kamaştıracak! +Bir lokma ekmek almak için müracaat edeceğiniz yegane bakkal dükkanında bile kralımızın muhteşem resmini göreceksiniz. +Gideceğiniz yerlerde de bugünkü hal yarın yine başınıza gelecektir. +Beyhude yerinizi yurdunuzu terk etmeyiniz. +Başınızdan fesi kafanızdan köhne Müslümanlığı çıkarınız. +Kaba Türkçenizi ebediyyen unutunuz. +Milliyetimizi dinimizi kabul ediniz de burada rahat rahat oturunuz. +Anadolu müslümanları bugün de iktisaden bizim esirimizdir yarın da!...” dediğini kendi kulağımla işitmiştim. +Yedi yaşından yetmiş yaşına kadar bu kanaatte olan Yunaniler vatanımızda yine bu kanaatle çalışıyor zavallı müslümanları Müslümanın alnı teriyle kazandığı paralar bin türlü hilelerle elinden alınıyor. +Emin mecralarla Atina’ya Yunan Bahriye Nezareti’ne gönderiliyor. +Bu paralarla alınan zırhlılar ise Anadolu sahillerini Çanakkale Boğazını tehdit ediyorlar!... +Gaflet çukurları içinde didinen zavallı müslümanlar! +Atalet bataklıklarında inleyen tali’siz İslamlar! +Bilseniz hiss-i milli ve endişe-i ferdadan mahrumiyetiniz yüzünden bu bedbaht vatanın sinesinde ne müthiş yılanlar besleniyor. +Bu halinizle vatanınıza ne korkunç bir akıbet hazırlıyorsunuz! +Yunanilerden ibret alalım. +Ve uğradığımız felaketleri göz önüne getirelim! +Düşmanlarımızın hazırlıklarına karşı biz de onlar kadar fedakarlık gösterelim! +Donanma için muavenet kat “Mavili-Beyazlı” mağazalardan birine yüzlerce liralar bırakmakta asla tereddüt etmiyoruz. +Bir millet ki efradında gayret-i diniyye hissiyat-ı milliyye yoktur; öyle bir kavmin cihandan nasibe-i hestisi mefkud demektir. +Kainatı titreten şu son felaketten bile mütenebbih olamadığımızı gördükçe insanın beyni donuyor. +Vatanımızın muhtelif yerlerinden Yunan Bahriye Nezareti’ne açılmış olan mecralara avuçlar dolusu para dökmekten hala mı kendimizi alamayacağız? +Mavi-Beyaz perestişkarlarının fedakarlığı Yunanistan’a en son sistemde drintnotlar aldırıyor. +Biz de bilmeyerek var kuvvetimizle bu hususta çalışanların servetlerini artırmaya gayret ediyoruz. +Geçenlerde İzmir’in Mavi-Beyaz markalı mağazalarından birisi kurban bayramının takarrübü münasebetiyle ucuzluk yapacağına dair başı şapkalı kravatı hevai renkli bir i’lancıyı İslam mahallatına göndermiş. +Herif her kapı önünde birkaç defa haykırmak şartıyla bütün mahalleleri dolaşıyor ve falan gün falan mağazada ucuzluk olacağını safdil müslümanlara anlatıyordu. +Sevk-ı merakla ucuzluk olacağı i’lan edilen gün ben de ma’hud mağazaya kadar gittim. +Aman Ya Rab! +Ne izdiham ne kalabalık! +Ta’bir-i mahsusuyla iğne atılsa yere düşmeyecek! +Kadın erkek müşterilerin hepsi müslüman. +Bir İslam bolluğu ki sorma gitsin! +Alan alana! +Kapının önündeki mavi kravatlı kasadar hanımların beylerin önüne bıraktıkları sarı liraları kasaya doldururken sanki drintnotların hayal-i ahenini Yenikale önünde görüyormuş gibi; sevincinden çıldırıyordu. +Averof Midilli’ye geldiği zaman oradaki vatandaşların! +simalarında da aynı beşaşeti görmüş idim. +Herif bir taraftan paraları yerleştiriyor diğer taraftan müstehzi nazarlarıyla yeni gelen gafilleri süzüyor ve ihtimal ki bi-çarelerin hamakat ve gafletlerine gülüyordu!... +Kalabalık arasında Selanik’ten Manastır’dan Kavala’dan Drama’dan Adalar’dan Siroz’dan İzmir’e can atmış Yunan mezaliminden kaçmış kadın erkek birçok müslüman bulunduğu kıyafet ve lehçelerden anlaşılıyordu. +Bu manzara karşısında fazla durmaya tahammül edemedim. +Dimağımı yakan kanun-i hacalet ve nevmidi fazla durmaklığa mani’ idi. +Kendimi sokağa attım. +Rıhtıma doğru koşarken Midilli’den kaçan müslümanlara Yunan neferinin söylemiş olduğu sözleri bir daha hatırladım. +Hırçın deniz gürültülü dalgalarıyla sahili döverken nazarlarım ufkun arkasında Barbaros Hayreddin’in doğduğu Midilli önlerinde Yunanistan’ın yeni drintnotunun İzmir’e müteveccih hayalini görür gibi oldum. +Akdeniz’in sinesinden kopup gelen ruzgarlar; yuvasına yılan hücum eden felaketzede bir kuş misali mevlidinin sema-yı feciadarında dolaşan Barbaros’un ruh-ı naledarından kopan mezamir-i iştikayı tertil edercesine derin bir inilti devam ederseniz Yunan daha pek çok drintnotlar alacak doğduğum topraklar düşman ayakları altında inleyecek ve siz son melceinizde de barınamayacaksınız!...” tarzında muhakkır bir şikayetini duyar gibi oldum. +Ruzgar sert hamleleriyle alnımı şamarlarken düşünüyordum ki: +Acaba bu zavallı millet ne vakit gaflet uykusundan uyanacak? +İslamlar ecnebi kasalarına doldurdukları paraları vatanı kurtaracak drintnotlar almaya tahsis etmek lüzumunu ne vakit hissedecekler? +Ne zaman bizde de Etiniki Eterya Cem’iyeti gibi çalışabilecek bir Hey’et-i Tenviriyye-i Milliyye teşekkül edecek?... +Acaba koca bir millet içinde hayatını bu uğura hasredecek ve bu yolda çalışacak beş fedakar çıkmayacak mı?... +AKAID-I İSLAMIYYE Ulema-yı mütekelliminin müteahhirleri sıfat-ı ilahiyyeyi sıfat-ı selbiyye ve sübutiyye olmak üzere ikiye taksim ediyorlar. +Sıfat-ı selbiyye; vacibü’l-vücud ma’nasından tenzih-i bariden müstanbat olan sıfatlardır: +Kıdem baka’ ... +gibi sıfat-ı sübutiyye de sıfat-ı selbiyyeye mukabil olan şeylerdir. +Bunlara sıfat tesmiye edilmesi ise bazı müteahhirin tarafından vaz’ olunan bir ıstılahtır ki bugüne gelinceye kadar müellifler bu hususu taklid etmişlerdir. +Mutlaka sıfatı taksim ettikleri gibi sıfat-ı sübutiyyeyi de ikiye taksim ediyorlar: +Sıfat-ı zat sıfat-ı ef’al. +İ’tibar-ı ahar ile muhkemat ve müteşabihata taksim ediyorlar. +Sonra sıfat-ı zatı da sıfat-ı nefsiyye sıfat-ı meani sıfat-ı ma’neviyyeye ayırıyorlar. +Sonra da vücud sıfat-ı nefsiyyeden ibarettir; vücuddan başka sıfat-ı nefsiyye yoktur diyorlar. +Fakat bunların hepsi de bir takım ugluta-i ilmiyyedir ki bazı müteahhirinden sadır olmuş; bugüne gelinceye kadar birçok kimseler de onlara tabi’ olmuşlardır. +Nasıl ki sıfat-ı ma’neviyyeyi isbat etmek hususunda da bu suretle tebaiyyet etmişlerdir. +Maamafih bu gibi ıstılahat Cenab-ı Hak tarafından nazil olmadığı gibi bu ıstılahat üzerine aklen bir hüccet ve bürhan olmadığını müslümanlara tenbih ve ifham edecek ulemayı da fazl-ı ilahi müslümanlar üzerinden eksik etmemiştir; hiçbir asır yoktur ki o asırda müslümanlar bu gibi ulemadan mahrum kalsınlar! +Kurun-ı ulada yaşayan ulemadan meşhur olarak bize geldiğine göre onlar “sıfat” lafzını yalnız müteşabihata ıtlak ediyorlardı; cumhur-ı ulema ise –hatta el-yevm bile– sıfat-ı meaniyi isbat etmek üzeredirler! +Bu hususta kendilerine mahsus birçok tefsir ve ahkam vardır ki bunların hiçbirisi selef-i salihinden duyulup bilinmemiştir. +Muhkem ile müteşabihattan başka ne Kur’an-ı Kerim’de ne sünnet-i seniyyede ne de asar-ı tabiinde şu ıstılahattan hiçbir şey yoktur. +Kezalik sıfat-ı ilahiyyenin zatının aynı yahud gayrı ne aynı ne de gayrı olduğuna dair de bir şey varid olmamıştır. +Bunları söylemekle bu ıstılahatı vaz’ edenlerin ilmine dinine ta’n etmiyoruz. +Belki biz –Cenab-ı Hakk’ın emrettiği vechile– deyip geçeriz. +Biz ancak selef-i salihinin tutmuş olduğu tarikı ihtiyar ediyoruz. +Çünkü bu tarik –halefin de ittifak ettiği vechile– eslem ve ahkemdir. +Hatta biz diyoruz ki: +Eslem ve ahkem olan tarik bu olduğu gibi a’lem olan da budur. +Gerçi çok kimseler buraya muhaliftirler; onlar öyle tevehhüm ediyorlar ki: +İlm-i Akaid’de şu ıstılahat bahisine basiret verir fehm etmek hususunda kendisine mu’in olduğu gibi bürhan ve basirete de yaklaştırır. +Biz –muhalifinin bu tevehhümüne rağmen– öyle i’tikad ediyoruz tecrübe ve müşahede de te’yid ediyor ki: +Akıdelerini bu ıstılahattan belleyenlerin çokları zulumat-ı hayret ve tahayyür içinde boğulup kalıyorlar da kör körüne taklid ile almış oldukları bu akıde-i ıstılahiyyeyi asl-ı akıdede olan taklide zammediyorlar. +Kur’an-ı Kerim’in göstermiş olduğu tarik –ki sadr-ı evvel uleması o tarikı tutmuşlardı– şüphe yok ki en ulvi bir tarikdir. +Kur’an’ın bize irae etmiş olduğu bu tarik; mahlukatı ukul-i beşere arz ederek her hangi suretle olursa olsun o mahlukata nazar ve im’an eylemesi akıldan talep olunmaktır. +Binaenaleyh biz de bu tarika rücu’ ederek akılda uluhiyyetin tahakkuku kendilerine mütevakkıf olan ilim irade kudret hayat sıfatlarını bu tarik ile isbat edeceğiz ki üstad-ı muazzam Şeyh Muhammed Abduh merhum da Tevhid risalesinde bu tarzı kabul etmiştir. +Zaten Akaid-i İslamiyye makalatının ibtidalarında bu vadide yürüyeceğimizi söylemiş idik; şu kadar var ki: +Sıfat-ı ilahiyyedeki olmaksızın da akıdeyi fehm etmek kolay olduğunu beyan etmek mecburiyetinde bulunduk. +Çünkü akaidde şayi’ olan usul dairesinde taallüm edenler öyle zannediyorlar ki: +Kendisinde yirmi sıfat zikrolunmayan akıde nakıstır; hatta cehalet içinde puyan olanlar mü’min olmak için bu da kafi olmayarak yirmi sıfatın hıfzı ile beraber bunların ezdadını da hıfz etmek lazım olduğunu tevehhüm ediyorlar. +Bunun ederek bu ıstılahat bulunmaksızın akıdeyi anlamak daha suhuletli olduğunu beyana lüzum gördük. +Müteşabihata gelince: +Bunu evvelce mufassalan izah ettiğimiz cihetle burada tekrara lüzum yoktur; isteyen oraya müracaat eder. +Ulema-yı mütekellimin hayatı şöyle ta’rif ediyorlar: +“Hayat; bir sıfattır ki: +Kendisiyle muttasıf olanların alim mürid kadir olmalarını tashih eder.” Üstad-ı muazzam Şeyh Muhammed Abduh Tevhid Risalesi’ nde diyor ki: +“Hayat ilim ve iradeyi müstelzim olan bir sıfattır.” Bu ibarenin evvelkinden daha veciz daha salim olduğu aşikardır. +Hayat sıfat-ı sem’iyyedendir. +İlim irade kudretin vücuduna akıl doğrudan doğruya delalet ettiği gibi hayatın varlığına da akıl başlı başına delalet edemez. +Zira hiçbir fert getiren bir sani’ tasavvur etsin de sonra da o sani’in ne yaptığını bilmediğini yahud amelden aciz bulunduğunu itkan ve ihkamın kusvasına vasıl olan o amelin o sani’den suduru duğuna kail olabilsin! +Evet bu suretle tasavvur edecek bir ferd yoktur. +dia bunu ibda’ ve icad eden zatın her halde alim hakim mürid kadir olmasına doğrudan doğruya yani bizzat delalet ediyor. +Fakat mübdi’-i kainatın “hayy” olmasına delaleti bizzat değil belki bil-vasıtadır. +Zira biz biliyoruz ki: +Alim kadir olan zat; her halde hayy olmak lazımdır; hayat sıfatı bulunmayınca ilim kudret sıfatı da bulunamaz. +Lakin bu bilgi bize nereden geliyor? +Şüphe yok ki kendi nefsimizde emsalimizde gördüğümüz şeyden geliyor. +Demek oluyor ki hayat olmaksızın ilim kudret gibi şeylerin bulunamayacağını kendi nefsimiz ile emsalimizde görülen haletten anlıyoruz da onun üzerine her kimde ki hayat yoktur onda ilim ve kudret bulunmak mümkün değildir; dır; kazıyyesini ortaya atıyoruz. +Binaenaleyh Cenab-ı Vacibül-vücud hazretlerinin alim mürid kadir olmasından dolayı hayat ile de muttasıf olması lüzumunu istintac etmek gaibi şahide kadimi hadise kıyas etmeye benziyor; bu ise doğru ve müntic olmayan bir kıyastır. +Bunun içindir ki: +Mütekelliminden bazıları; hayat sıfat-ı sem’iyyedendir; Cenab-ı Hak kendi nefsini “Hayyü’l-kayyum” tasrih etmişlerdir. +Lakin üstad-ı muazzam Şeyh Muhammed Abduh hayat sıfatının da aklen sübutunu istidlal hususunda bir mesleğe süluk etti ki onun takrir ettiği vechile bunu diğerlerinde göremüyoruz. +Binaenaleyh –merhumun bu babda takrir ettikleri şey bir çok kimselerin idrak edemeyeceği kadar yüksek ise de– biz onu burada irad edeceğiz. +Merhum evvela veciz beliğ umumi umumi olduğu kadar da ma’nidar bir mukaddime Hayat: +–Vücudun ma’nası her ne kadar aklen bedihi ise de lakin vücudun akla temessülü evvela zuhur ile sonra da sebat ve istikrar iledir. +Vücudun kemal ve kuvveti bil-bedahe bu ma’nanın yani zuhurun sebat ve istikrarın kemal ve kuvvetiyle mütenasibdir. +Meratib-i vücuddan her bir mertebe zikr olunan ma’nada kendisi için kemal olan sıfat-ı vücudiyyeden bir sıfatı bizzarure beden başka bir mertebe için olması lazım gelirdi. +Halbuki vücud o mertebe için farz olunmuştu. +Binaenaleyh vücud meratib-i vücudun hangi mertebesinde ise o mertebe için lazım olan sıfat ile muttasıf olması zaruridir? +Eğer böyle olmazsa hilaf-ı mefruz lazım gelir. +Müsül-i vücuddan nefse tecelli eden şeyler münhasır değildir. +Herhangi mertebesinde olursa olsun misalin ekmeli; halel ve teşvişten ari bir vech üzere nizam ve kevne makrun olan misaldir. +Binaenaleyh bir kere nazar ederiz: +Eğer o nizam; –velev ki nevi’de olsun– vücud-ı müstemirri iktiza edecek bir tarzda olursa sahib-i misalde olan ma’na vücudunun kemaline daha ziyade delalet etmiş olur. +Buradan müsteban oluyor ki: +Her bir nizamın masdarı olmak üzere meratib-i vücuddan bir mertebe nefse tecelli ederse o mertebe meratibin ekmeli a’lası erfa’ı akvası olmak üzere ünvan olur. +O mertebe her cihetten meratibin balasında olur. +Bundan evvel edille-i kat’iyye ile isbat edildiği vechile vacibü’l-vücud kaffe-i mevcudat-ı mümkinenin masdarıdır. +Binaenaleyh bu i’tibar ile vacibü’l-vücud bil-cümle mevcudatın akva ve a’lası olduğu sabit olmuştur. +Öyle ise bütün mevcudatın a’lası olan vacibü’l-vücudun o mertebe-i ulyaya mülayim olan sıfat-ı vücudiyyeyi istilzam edeceği zaruridir. +Herbir şey ki; onu akıl; kendisini ihata eden zuhur istikrar sebat ma’nası haysiyetle vücudda kemal-i tasavvur etti ve o şey de vücud için mümkün oldu onun nefsü’l-emrde vücuda sabit olması vacibtir. +Şüphe yok ki vücudun; nizam-ı aleme gayet muntazam bir surette tedbir-i umur ve tasrif-i a’male masdar olması vücudun kemalinden ma’duddur ki yukarıda söylemiş idik. +Öyle olunca: +Kemaline delalet eden bu sıfatın vücuda sabit olması vacibtir. +Binaenaleyh vacibü’l-vücud o mertebe-i ulyanın vuru mümkün olan sıfatı istilzam eder. +Şeyh Muhammed Abduh merhum Vacibü’l-Vücud hazretlerine sübutu vacib olan sıfat-ı hayatı isbat için umumi olan şu mukaddime-i vecizeyi ityandan sonra diyor ki: +Vacibü’l-Vücud hazretlerine sübutu vacib olan sıfatlardan birisi de hayat sıfatıdır. +Hayat ilim ve iradeyi istilzam eden bir sıfattır. +Çünkü hayat vücud için kemal i’tibar olunan şeylerden olduğu bil-bedahe sabittir. +Zira hayat tevabii ile beraber namus-ı hikmetin nizam-ı kevnin masdarıdır. +Bir de hayat hangi mertebede olursa olsun o mertebede zuhur ve vacibin de onunla ittisafı aklen mümkündür. +Vacibin kendisiyle be sübutu vacibtir; öyle ise vacibü’l-vücud “Hayy”dır; sıfat-ı hayat ile muttasıftır. +Maahaza vacibü’l-vücudun muttasıf olduğu hayat mümkinatın hayatına mübayindir; hayat-ı mümkinata asla benzemeyen bir hayat ile ittisafı vacibtir. +Çünkü vücud için kemal olan şey; ancak ilim ve iradenin mebdeidir. +Eğer ilim ve iradenin mebdei olan bu sıfat vacibü’l-vücud bariyle ondan daha ekmel bir şeyin bulunması lazım gelirdi. +Halbuki: +Vacibü’l-vücud mevcudatın a’la ve ekmeli olduğu yukarıda da isbat edilmişti. +Bütün tevabii ile beraber vücudu vahib ve mu’ti olan şüphe yok ki vacibü’l-vücuddur; o halde fakıdü’l-hayat olsaydı bunları i’ta etmek nasıl mümkün olurdu? +Binaenaleyh vacibü’l-vücud hayatın masdarı olduğu gibi kendisi için de hayat sabittir. +TEADDÜD-I ZEVCAT HAKKINDA İSTIFSAR Zakircan Alhan isminde bir zat Orenburg’da münteşir Şura Mecmuası’ na yazdığı bir mektupta diyor ki: +kendim Başkırd kavmine mensubum. +Başkırd kavmi arasında büyüdüm Başkırd’ın öteden beri teaddüd-i zevcat hususunda pek ileri gittiklerini bu yüzden Başkırd aileleri içinde birçok hırgürler olduğunu; birçok genç fakat kıskanç kadınların verem olarak öldüklerini görüp canım yanıyordu. +Bu defa Altay Kazakları içinde seyahat ettim. +Orada da aynı halin müşahidi oldum. +Bunun üzerine bende merak arttı. +Din-i mübinimizin hikmetine adaletine emin olduğumdan şeriate müracaat etmeye karar verdim. +Elime Kur’an-ı Kerim’i aldım çünkü bütün insanları tarik-ı hidayete da’vet bütün insanları irşad dünya yüzünde hüküm-ferma olan zulümleri esasından söküp kaldırmak mes’eleyi elbet zulme fesada meydan vermeyecek bir surette halledeceğine bütün kalbimle iman ediyordum. +Filhakıka Kur’an-ı Kerim’i açar açmaz derhal gözüme ayet-i kerimesi ilişti. +Çünkü bu ayet-i kerimeye ben pek ziyade aşina idim bu ayet-i kerimeyi pek çok defalar işitti idim; iki üç kadın almış olanların çoğu bu ayet-i kerimeyi okuyor; kadınlarına olan zulümlerini bu ayet-i kerimenin tahtında setretmeye çalışıyordu. +İşte bu ayet ... +dedim. +Fakat dillerimize doladığımız bu ayet-i kerimenin tam olarak ezberlenmemiş olduğunu anladım. +Çünkü ayet-i kerimenin ibtidası cümle-i şartıyyesi olup bunun ceza ve cevabı olarak gelmiş olduğunu anladım. +Bir de bu ayet-i kerimeye ayet-i kerimesinin atıf ve tezyil edilmiş olduğunu gördüm. +Diğer bir yerde de buyurulmuştur. +tedkıkatıma göre; ikiye üçe dörde kadar evlenmenin çocuğuyla dul kalmış kadınlar hakkında olduğunu yani böyle kadınlara şefekaten meşru’ edilmiş bulunduğunu anladım. +Hele ayet-i kerimesinden asıl tek bir kadın hal ile bu anlayışım arasında büyük bir fark bulduğumdan tahayyüre düştüm; işin içinde anlayamadığım belki de fikrimin eremediği cihetler bulunması ihtimaline mebni bu mes’elenin izahını rica zımnında ulema-yı İslam’a müracaat etmeye karar verdim. +SAHAIF-I TENKID: +MEHMED AKIF +MEYHANE “Meyhane” şiiri Mehmed Akif’in güzel eserlerinden biridir. +Bunu “ Hasta ” hatta “ Selma ” derecesinde güzel addemeyiz; maamafih Meyhane’yi okurken pek müteessir oluruz beşerin bir sefalethane-i sukutu bütün menazır-ı fecaatiyle gözümüzün önüne gelir. +Anlarız ki şair meyhane aleminin gösterdiği elvah-ı sefaletten derin derin ızdıraplar hissetmiştir. +O ızdırabat-ı elime şiiri inşad ettikçe bizim de ruhumuza d��külür iki bendden müteşekkil olan birinci parçanın hey’et-i umumiyyesi müstesna bir şiir teşkil eder. +Hele birkaç beyti gayet yüksektir: +Yıkılmış hanümanlar sanki çıkmış da mezarından Dehan-ı hasret açmış rahnedar olmuş cidarından! +Çöker bir dud-ı matem titreyen kandil-i tarından Sönüp gitmiş ocaklar yükselir guya gubarından. +Boğulmuş ruh-ı insani şarabın mevc-i alinde Nümayan mel’anet sakısinin çirkin cemalinde. +Meraret intiba’ etmiş cebin-i infialinde Derin bir iltivanın saye-i zerd-i melalinde. +şu iki bend bir tasvir olmaktan ziyade bir feryaddır. +Şair meyhaneyi tasvir için bu iki bendi yazmakla iktifa etseydi meslek-i muhtarı olan “tasvir-i hakıkı” nazariyyesine muhalefet etmiş olurdu; fakat o böyle yapmıyor: +Meyhanelerin elvah-ı sefaletinden hissettiği alamı muhatapların ruhuna ilka edecek iki parça yazar yazmaz kendi gördüğü meyhaneye geliyor “tasvir-i hakıkı”sine başlıyor: +Umumiyetten hususiyete değil bilakis onu müeyyiddir. +Bir kere de daire-i hususiyyete girdi mi şair yükseldikçe yükselir meşhudatından ihtiyar edeceği eşyayı her zaman iyi intihab edemezse bile kısmında ise hem eşya-yı hariciyyeden müntehabat hem tasvirat fevkalade güzeldir: +Dikildi karşıma bir han kılıklı meyhane Mısraıyla başlayan ve beş beyitte hitam bulan tasvir öyle canlı bir levhadır ki okuyanların tüylerini ürpertir. +Şair bu levhayı en mümtaz ve müstesna hutut-ı farikasıyla tafsilata girişmeden aynen birkaç rengi birbiriyle imtizac ettirivermekle küçük bir saha-i tersimde büyük bir levha-i zi-hayat gösteren sahib-i kemal ressamlar gibi çizmiştir. +Bu levhayı tersim ederken ihraz ettiği muvaffakiyet-i harikuladeyi kendisi de pek iyi takdir ediyor ki hemen tasvirden mükalemeye geçiyor canlı levhasının eşhasına aralarındaki musahabeti hikaye ederek ruh-ı sani ifaza ediyor. +Musahabette eksik ziyade bir şey yok: +Bir güruhun sıfat-ı mümtazesini tamamen gösterir bir mükaleme ki o güruhun ipsiz sapsız külhanbeyi takımı olduğu her kelimesinden anlaşılıyor. +Sar be yoldaşım cigara imam suyu iç onun bir dalgası olmak gerek moruk gibi külhanbeyi ta’birat ve kelimatı da mükalemenin ötesine berisine lüzumu kadar serpiştirilmiş. +Şu mükalemeyi tabii tasvirler arasında gayet mükemmel buluruz. +Yavaş yavaş kafalar kelleler kızışmıştı. +Ağız burun hele sözler bütün karışmıştı! +Beyti ise alem-i abın üzerine tutulmuş bir pertevsuz gibidir: +Ona bakınca bütün müstekrehat-ı mesti beş on kat büyür de nazargah-ı ibrette tecessüm eder. +Kadını meyhaneye getiren iki üç beytin de güzel ve tab’-ı selime göre mi’yar-ı ihtisara muvafık olduğunu söyledikten sonra kadının sözlerine geçelim. +Bu biçare babasını arayan çocuğunun ısrarlarına tahammül edememiş gece yarıları alçak kocasını aramak için meyhaneye kadar gelmiş namuslu bir kadın evladını seven bir valide için dünyada bundan elim bir mecburiyet olamaz. +Böyle bir bar-ı giran-ı ızdırab altında ezilen meyhanenin o cehennemi ömrün kapısına kadar sürüklenen bir zevce bir annenin ruhundan kopacak feryad ya bir enin-i mecruh yahud bir feryad-ı tuğyan olabilir. +Şair acaba hangisini ihtiyar etmiş? +Kadın alçak kocasının merhametini celb etmek onu meyhaneden çekip götürmek için hazin hazin ağlıyor mu? +Yoksa artık çektiği meşakkatlere uğradığı belalara tahammül edemeyerek o cellat herife karşı isyan ediyor da başına feryad yıldırımları mı yağdırıyor? +Okuduğumuz parçadan bu iki şıkkın hiçbiri muayyen ve mukarrer bir surette anlaşılamadığını söylemek mecburiyetinde miyiz: +Şair rica ve serzeniş arasında bir lisan getirdiği kadını sarhoş Arif’in zevceliğine layık bir mahalle karısından yukarı tutamamış. +İ’tikadımca kadını mahalle karısı olarak tasvir etmek şiirin mukaddematına mevzuuna göre pek muvafık ise de mahalle karısının hissiyat-ı rakıka yahud hissiyat-ı şedide ibrazında yükselemeyeceğini daima küçük kalacağını tasavvur ve kabul etmek doğru değildir. +Her halde kadın sarhoş kocasının seyyiatını daha şedid ve müessir bir lisan ile yüzüne vurmalıydı. +Yahud daha müellim bir lisan ile ağlamalı idi. +Şairin ihtiyar ettiği gibi hem ağlayacak hem ateş yağdıracaksa bunlar da ne kadar tabii olursa olsun daha ziyade müessir ve müheyyiç olabilmeli dığı ızdırapları döküp saçıyor da yine ruhta elim bir teessür amik bir merhamet uyandıramıyor. +Nazmın yukarıda gösterdiğimiz rekaketleri de bu maksadın husule gelememesine hayliden hayli yardım etmiştir. +Hasılı Meyhane şiirinin lafzı da ma’nası da kadının bu feryadıyla bir şey kazanmıyor bilakis gaib ediyor. +O kadar ki bu parça nihayet bulup da şarhoşların mükalemesi tekrar başlayınca kari’ bilmecburiye ta’kıb ettiği yabancı bir fikirden ayrılıp da yine mevzu’-ı hakıkıye rücu’ ettiğinden dolayı adeta memnun oluyor. +Böyle yirmi beyt temadi etmekle beraber müessir ve müheyyiç olamayan bir hitabe yazılacağına yukarıki tasvirler kadar zi-hayat beş altı beyt feryad nazm edilseydi şiir elbette daha ziyade elim ve ruhdar olurdu. +Netice pek iyidir: +Sarhoşun karısını boşaması kadının bayılması intizar olunan bir netice-i tabiiyye; fakat: +Herif ayıldı mı bilmem düşüp bayıldı kadın. +Mısraını beğenemeyiz: +Son mısra’da böyle barid bir tezad bulunması tabii bir neticeye kisve-i sun’iyyet ilbas edivermiş. +SEBILÜRREŞAD İBTIDAI MEKTEPLERI +Müessis ve a’za-yı kiramın mahiyye taahhüd ettikleri mikdar-ı mebaliği müş’ir cetveldir: +Sıra Numarası Guruş MASKAT SULTANLIĞI Geçenlerde bazı gazeteler telgraf havadisi sırasında Maskat Sultanı Seyyid Faysal hazretlerinin vefatını ihbar ediyorlardı. +Bizim gazetelerde bu zatın hayatına tercüme-i haline dair küçük bir makale olsun yazılmadı; biz bittabi’ matbuatımız bu gibi hatta daha ehemmiyetli vekayi’ nazar-ı iltifata alınmaz. +Mesela kendi memleketimizde vefat eden büyüklerin büyük alimlerin bile müseccel tercüme-i hallerinden maada hayat-ı ilmi yahut hayat-ı siyasileri meslekleri ve sair hutut-ı mümtazeleri hakkında ele alıp da okunacak hiçbir şey yazılamıyor. +Arapça intişar eden gazeteler mecmualar her halde bizimkilere nazaran daha ziyade müteyakkız gibi görünüyorlar. +Osmanlı ve payitaht ekabirinin vefatı münasebetiyle bazı Arapça gazetelerde mühim makaleler görülüyor ki bunlar da bizimkilerden ziyade fikr-i ta’kıb olduğunu gösteriyor. +le Beyrut’ta münteşir el-Musavver Mecmuası’nda mühim bir makale gördük ki mealen ber-vech-i ati naklediyoruz: +Merhum Sultan Seyyid Faysal’de tevellüt edip ’de calis-i taht-ı saltanat olmuş idi. +Merhum açık fikirli bir zat idi. +Memlekette fikr-i terakkı ve maarifin intişarına pek ziyade gayret ediyordu. +Onun bina ettirmişti. +Alem-i İslam’da cereyan eden vukuatı ta’kıb eder alem-i Maskat ahalisi ekseriyet i’tibariyle zengindir. +Maskat sevahilinde denizlerinde çıkan inci ve mercan Maskatlılara senevi üç milyon İngiliz lirası te’min eder. +Basra Körfezi’nin garbında Ceziretül-Arab’ın şarkında kaindir. +Hududu Kuveyt’in cenubundan Maskat Burnu’na kadar devam eder. +Mesaha-i sathiyyesi bin mil-i murabbaındadır. +Sevahili de mil kadardır. +Mikdar-ı nüfusu Vitker namında bir İngiliz’in takvimine göre yirmi beş bin kadar gösteriliyor ise de bu rakamın mikdar-ı hakıkısinden pek dun olduğu şüphesizdir. +Ekseriyet Araplarda olup Acem Hindu Belucistanlı ve sair ticaretle meşgul birçok akvam da mevcuddur. +Umman’ın tarihi pek kadimdir. +İslamiyet’in zuhur ve intişarı zamanlarında oralarda Ezd Hart Kinde Nebhan Atfan kabileleri geşt ü güzar ediyorlardı. +Umman ahalisi tarihlerde Hazret-i Ali’ye olan fart-ı muhabbetleri sonraları da bunun aksine olarak şiddet-i gayz u adavetleri ile şöhret bulmuşlardır. +Ummanlılar sene-i Hicriyyesinde vukua gelen Sıffin muharebesine iştirak ile Hazret-i Ali rdh tarafını iltizam etmişlerdi. +Fakat Hazret-i Ali’nin Muaviye tarafından bir desise-i siyasiyye olarak teklif edilmiş olan hakemin verdiği hükme rıza göstererek askerlerinin mühim bir kısmını teşkil eden Ummanlıların re’yi hilafında muharebeden vazgeçmesiyle bunlar Hazret-i Ali’ye darılmış onun idaresinden huruc etmişlerdi. +Fakat Muaviye tarafını da kat’iyyen tanımıyorlardı. +Bunlar Hazret-i Ali’den ayrılınca Abdullah bin İbad el-Merri nam zatı kendilerine reis intihab ettiler. +İşte o vakitten i’tibaren bunlar İbadi namıyle yad olunmaya başladılar. +Bu suretle müstakil bir fırka-i İslamiyye olarak meydana çıkmış olan İbadiler: +diyorlardı onun için Emevilere beyat etmek hatırlarından bile geçmiyordu. +Emevi halifelerine karşı açmış oldukları muharebelerinde kemal-i sebat ve gayret ile hicretin senelerine kadar devam ettiler. +Sonraları Ceziretülarab’ın şarkına Hadramut Umman Tihame Yemame Bahreyn taraflarına intişar ettiler. +Saltanat ve nüfuzları ta Afrika’nın Trablusgarb ve Tunus taraflarına kadar imtidad etti. +Emeviler münkariz olarak Abbasiler devri başlayınca meni namındaki zatın riyaseti altında icra-yı saltanata başladılar. +Bu saltanat kemal-i istiklal ile dört asır kadar payidar oldu ise de sonraları zimam-ı saltanat Ezdilerin sülalesinden çıkarak Kahtanilerin eline geçmiş bulunuyordu. +Sonraları tarih-i miladilerine doğru buraları meşhur Dogaman’ın kumandası altındaki Portekizliler tarafından sene kadar yani tarih-i hicrilerine kadar Portekizlilerin oldukları müddetçe birçok asar meydana getirdikleri gibi yerlileri de içerilere doğru sürmüşlerdi. +Sonraları yerlilerde bir intibah husule gelmeye başladı. +Araplar arasında Portekizlileri koğmak hissi uyandı. +Pek az bir zaman zarfında bu galeyan şiddet peyda etmiş artık Portekizliler yerlilere karşı mukavemet edemeyecek bir hale gelmişti. +Seyf bin Sultan bin Yusuf bin Malik bin Yu’rabün-Nebhani el-Kahtani namında kahraman bir imamın Portekizlileri Maskat ve civarından tard ettikleri gibi techiz eyledikleri kuvvetli donanmalarıyla ta’kıbe koyuldular. +Zengibar tarafları bütün şarkı ve cenubi Afrika ve Madagaskar adaları Portekizlilerden tamamıyla temizlendi. +Bütün bu memleketler Kahtani imamların zir-i idaresinde kaldı. +Bir müddet sonra imamet tekrar Ezdilerin eline geçti: +İbni Ahmed bin Said bin el-Hamed Ebu Said el-Ezdi imam oldu. +Maskat Bahreyn Zengibar ve sair bazı bilad-ı Afrikıyye’yi zir-i idaresine aldı. +Bir müddet sonra bütün buraları koca Hindistan kıt’asıyla beraber İngiltere’nin zir-i himayesine girdi. +Bugün istiklal-i dahililerini tamamiyle muhafaza etmekle beraber sair devletler bulunmak hakkını haiz değildir. +Son günlerde Yemenli Şeyh Abdullah’ın din namına olarak hükumet-i mahalliyye ve İngilizler aleyhinde idare etmekte olduğu ihtilaller sebebiyle memleket hayli sarsıldı. +Bazı İngilizlerin rivayetine göre Maskat imamı İngiltere-Hint hükumetine müracaat ederek himayesini talep etti. +Hindistan hükumeti ihtilali bastırmak üzere sefain-i harbiyye ile bir miktar asker gönderdi. +Fakat asıl Maskatlıların sözüne bakılırsa İngilizlerin bu rivayetleri doğru değildir. +Her ne kadar İngilizlerin tensibiyle Hindistan hükumeti bir miktar sefain-i harbiyye ile asker gönderdi ise de bu bir bahaneden ibaret idi. +Çünkü Şeyh Abdullah tarafından idare edilmekte olan ihtilaller o kadar mühim değildi. +Hükumet-i mahalliyye bu ihtilalleri bastırmak hususunda kat’ıyyen rehavet göstermiyordu. +Hatta son asker tarafından bastırıldı; asayiş iade edildi. +Sultan Faysal’ın dokuz oğlu olduğu rivayet olunuyorsa da Avrupa takvimlerine göre yalnız iki oğlu olup birinin ismi es-Seyyid Timur diğerinin ismi de es-Seyyid Nadir’dir. +Bugün oğlu Seyyid Timur işgal etmiştir. +Seyyid Timur fazıl mütedeyyin olup merhum pederi gibi açık fikirli terakkı-perver bir zattır. +Tahsilini Bombay Darü’l-Fünun-ı MADRAS’TAN SEYLAN ADASI’NA Madras’ta tetebbuatımı ikmal ederek Seylan’a doğru hareket ettim. +Madras’tan Seylan’a gitmek için yirmi dört saat şimendüferle on iki saat de vapurla yolculuk etmek lazımdır. +Hindistan’ın ma’mur sevahil-i cenubiyyesinden biri de Tuticorine Tutikorin kasabasıdır ki buradan vapura binilip Seylan adasına gidilir. +Madras ile Tutikorin arasındaki mesafe mil olup yirmi dört saatte şimendüferle tayyedilir. +Mezkur şimendüfer South İndian Railway Hind-i Cenubi Kumpanyası’na mensuptur. +Birinci mevki’lerinde bir yolcu ancak rahat edebilir. +İkinci mevkii hem dar hem de el yüz yıkamaya mahsus olan sabit leğen ve musluk aynı vagonda bulunuyor ki temizliğe riayet edilemez. +Fakat mezkur trenin ve her istediklerini kemal-i suhuletle hademeler vasıtasıyla sipariş edebilirler. +Yiyecek ve içecek şeylerin de fiyatı fahiş olmayıp pek mu’tedil ve temizdir. +Mesela bir öğle taamı on Madras kasabasının içinde üç şimendüfer istasyonu vardır ki biri Bombay ile Hindistan şimendüferlerine mahsus olup diğer ikisi sevahil-i cenubiyyeye amed-şud eden trenler vaki’ olup münakalat-ı ticariyyenin suhuletle icrasını taht-ı te’mine almıştır. +Madras’a tabi’ olan kasaba ve karyelerin cümlesi ekin ve ziraatle ma’murdur. +Şimendüfer hattının her iki tarafında vakı’ olan tarlaların cümlesi mezru’ bir halde olup ziraatsiz bir karış yere bile ender tesadüf olunur. +Dakıka başında trenin sağında ve solunda vaki’ olan köyler yolculara kendilerini müftehirane bir surette arz ediyorlar. +Kulübeler bazı fakırü’l-hal köylerde kamıştan elyaftan ve saireden ma’mul adeta güzel kaşanelerden ibarettir. +Madras’tan Tutikorin sahiline kadar gözüme ilişen köylerin yüzde doksan beşi Hindularla meskun ve onlar tarafından ziraat ediliyordu. +Hindu köylerini insan pek çabuk ve kolay tefrik edebilir. +Zira köyün medhalinde ve mahrecinde mutlaka küçük bir kütüphane bulunuyor. +Köylüler zahire ve erzaklarını kendi öküz arabalarıyla şoseden suhuletle istasyona sevk ve isal ediyorlar. +Madras-Tutikorin yolculuğu esnasında gayet ince ve uzun cocoanut kokova cevizi ağaçlarına mebzulen tesadüf olunur. +Bundan başka Hindu çiftçilerinin üryan bir halde çoluk çocuklarıyla birlikte güneşin yakıcı hararet ve eşi’ası altında tarlalarda çift sürmekle meşgul oldukları görülür. +Bunca zahmet ve meşakkatle elde edilen mahsulün yüzde altmışı hükumet tarafından tahsil ve cibayet olunur. +Tarla su münazaalarına asla mahal kalmamıştır. +Zira su ve arazi kadastro usulüyle zürraa vaktiyle tevzi’ olunmuş ve ona göre vergileri alınmaktadır. +Bu yolculuğumda tünele hiç rast gelmedim. +Bilakis iki üç büyük köprüden geçtik. +Mezkur köprülerin inşasına diyebilirim ki yüzer bin lira sarf edilmiştir. +Her istasyonda posta ve telgrafhane kitapçı dükkanı erkek ve kadınlara mahsus beytülhalalar su muslukları mevcuddur. +Umum şimendüferler kumpanyası tarafından her sene yeniden neşr olunan Guide –Ta’rife–lerde trenin her istasyonda kaç dakıka tevakkuf edeceği izah edildiği cihetle yolcular ona göre arabalardan inip mevkıfta dolaştıktan sonra trenin hareketini iş’ar eden çanın çalınması üzerine tekrar yerlerine giderler. +Öteberi satanlar trenin istasyona muvasalatı üzerine eşyalarını yolculara derhal arz ederler. +Oldukça bu yüzden para kazanan fakır esnaflar bu suretle ailelerinin maişetlerini te’mine muvaffak olurlar. +Her istasyonda bir iki polis ve büyük mevkıflarda polis komiseri ortalığa dikkat etmektedirler. +Icab ederse yolcuları yoklamaya isticvaba tevkıfe salahiyetleri vardır. +Tren her istasyona vasıl oldukta “Şef” –İstasyon Me’muru– ten pratika alır ve öylece yoluna devam eder. +Her tevakkuf olunan mevkıfta posta ahz ve teati olunur. +Madras-Tutikorin arasında on yedi büyük istasyon vardır. +Bu mevkıfların her biri koca bir kasabadır ki bizim livalardan daha ma’mur büyüktür. +Mezkur mevkıflarda güzel fabrikalar da te’sis olunmuştur. +Halbuki bizim livalarda şöyle dursun vilayatımızda bile bir fabrikaya tesadüf olunmuyor. +Ticaret ziraat alış-veriş daima hal-i faaliyyettedir. +Hükumet vergiler yüzünden kasalarını senenin hitamından evvel doldurmaya muvaffak olur. +Şimendüfer hattı üzerinde vakı’ olan ormanlar insanın nazar-ı dikkatini celbe sezavardır. +Ormanın müteaddid korucuları daima vazifeleri başında bulunup ağaçlara numara vaz’ etmek ormanı süpürtmek ağaçların zaid dal budaklarını kestirmekle iştigal ettikleri görülür. +Bu ormanların silemez. +Kesilse derhal ceza-yı nakdi ve hapis mütecavizi tehdid eder. +Hindistan’daki ormanlar hadd ü hasra gelemez. +Mezkur ormanlarda tuyur canavar haşerat ve boğa yılanları mebzuldür. +Ormanın ağaçları üzerinde kemal-i şetaretle canbazlık eden maymunların gürültüleri pek hoştur. +Mezkur ormanlarda av peşinde koşanlar mutlaka beledi ruhsatnamesini haiz olmaları şart ittihaz olunmuştur. +Ruhsatnameyi haiz olmayanlar ne tüfenk taşıyabilir ne de av vurabilirler. +Bundan maada vurulacak sayd olunacak hayvanat da hükumet tarafından ta’yin ve tahdid olunmuş ve hudud-ı mezkure haricinde bulunan hayvanatı avcılar sayd edemezler. +Eylül-i efrencinin on altısında Tütikorin kasabasından vapura binerek ertesi günü ales-sabah Seylan adasının makarrı olan Kolombo şehrine yetiştik. +Vapurları barındırmak ve münakalat-ı ticariyyeyi fırtınalı zamanlarda karaya ve vapura indirip yükletmek için iki uzun ve geniş koldan ibaret olan dalgakırandan vapurumuz sun’i limana dahil olarak kasabanın bir çeyrek mil uzaklığında demir attı. +Mezkur dalgakıranlar uzun bir hatt-ı münkesir şeklinde sahilin iki tarafından denize doğru uzanmış ve hattın her iki nokta-i intihaiyyesinde de birer fener kulesi inşa edilmiştir. +Gece gündüz vapurlar hiçbir zahmet ve meşakkat his etmeksizin limana girip barınırlar. +Evvelce Seylan adasının limanı ve makarr-ı hükumeti Gales idi. +Fakat sonradan Kolombo sun’i bir liman haline ifrağ olundukta burası Seylan adasının yegane ticaret sahili olmaya başlayarak Gales limanını söndürmüştür. +Sun’i liman beş yüz –Acre– İngiliz dönümü vüs’atinde cezir zamanında yirmi altı ve med zamanında kırk İngiliz kademi umkundadır. +Dalgakıranların ilk temel taşı senesinin Kanunievvelinde İngiliz Veliahdı Prens Dugal tarafından vaz’ olunmuştur. +O sıralarda şimdiki kralın müteveffa pederi Yedinci Edvard beray-ı seyahat Hindistan’a gelmiş ve Kolombo adasına da uğramışidi. +Bu sun’i dalgakıranlar senesinde hadd-i hitama ermiş ve adaya yeni bir hayat ve faaliyet-i ticariyye bahş etmiştir. +mişidim. +Fakat maatteessüf ikmal edilmemiş ve böylece kırık dökük taşları gelen geçenlerin nazar-ı dikkatini celb edip bizim iş adamı olmadığımızı lisan-ı hal ile beyan eylemektedir. +Mezkur dalgakıranların temelleri halis demirden olup üzerindeki taşlar ise granittir. +Kolların uzunluğu birer mildir. +Kolların karaya bitişik olan nikat-ı ibtidaiyyeleri altmış iki İngiliz kademi kalınlığındadır. +Bu inşaatta isti’mal olunan taşlar Kolombo’nun on iki mil ötesinde bulunan bir dağdan kırılıp ameliyat mahalline getirilmiştir. +Bu taşların hacmi ikiye ayrılmıştır. +Büyük olanların ağırlığı otuz iki küçüklerinki ise on altı tonilatodur. +Denizin fırtınalı zamanlarında bahr-i muhit-i Hindinin ta kalbgahından kabaran dalgalar bu süddeye şiddetle hücum ettiğinde elli İngiliz kademi kadar birden bire sular irtifa’ eder ve nazırine Niyagara şelalesi bir manzarayı irae eyler. +Ciddiyet ve faaliyet-i beşeriyyenin ne harikalar ibda’ ve icad ettiğini görmek arzu edenler bu manzarayı temaşa etmeleri muktezidir. +Mezkur süddeyi inşa eden zat İngiltere’nin en mahir üstad mühendislerinden Sir Gohn Coode cenaplarıdır. +Süddenin masrafı bir milyon liraya karib olup ameliyat ve inşaat tam on sene zarfında ikmal edilmiştir. +Südde üzerinde mezkur bulunan fenerin ışığı on mil uzakta seyr eden vapurlar tarafından kemal-i vuzuhla görülmektedir. +Bu dalgakıranların inşasından evvel adadan vapurlara ve vapurlardan adaya haml ve nakl olunan emtia ve emval-i ticariyye dalgaların hücumundan mütehassıl olan sulardan zarar-dide olurdu. +Ayda bir iki yelken kayığı batar ve Şimdi ise bu mahzurlar ref’ edilmiş ve tüccarın şükran ve minnetini hükumete karşı te’min eylemiştir. +Bu süddelerin Kolombo’ya bahş edildiği umran ve servet günden güne tezayüd etmekte ve ahali ile hükumetin kasalarını nakit ile doldurmaya hizmet eylemektedir. +Bu taş abide hitam bulduktan sonra ilk senesinde Kolombo’dan vapurlara tahmil edilen meta’ların sıkleti –evvelce tonilato iken– beş milyon tonilatoya fırlamıştır ki aradaki farkın ne kadar çok olduğu derhal anlaşılır. +Ada hükumeti vaktiyle bu südde ile şimendüfere ziraatin ameliyat-ı iskaiyye ve irvaiyyesine umur-ı nafiaya sarf edilmek üzere üç milyon liralık bir istikraz-ı dahili akd etmek suretiyle memleketin i’marına muvaffak olmuştur. +Rüzgar sert esmediği zamanlarda bu süddenin üzerinde rahatla gezmek mümkündür. +Kolombo emin ve salim bir liman halini almazdan evvel arazi ile emlak ve akarın fiyatı pek düşkün iken fi yevmina haza bir metre-murabba’ yerini bir buçuk İngiliz lirasından aşağı satın almak gayr-ı kabildir. +Hülasa adanın servet ve i’tibarı birden bire fırlamış ve evc-i a’layı bulmuştur. +Vapurumuz limana dahil olduktan sonra polis ve gümrük me’murları bizi ziyaret etmekte kusur etmediler. +Polisin sual ve istizahlarına icab eden cevabı verip elinden kurtuldum fak olamadım. +O muttasıl eşyam içinde şarap tütün afyon haşhaş mücevher bulunup bulunmadığını sorardı. +Yirmi beş sigaradan başka bir şey’in bizde mevcud bulunmadığını anlayınca çantalarımın açılmasını arzu etti. +Derhal açtım. +Bir aşağı bir yukarı baktıktan sonra pekala diyerek elime bir Karaya inmezden evvel Kolombo’daki fahri şehbenderimiz tüccar-ı mahalliyeden Hacı Muhammed Makar Marikar Efendi bir kayıkla vapura doğru gelerek kemal-i lütf ve insaniyetle benimle musafaha ettikten sonra beraberce kayığa atladık. +Karada duran kupa arabası bizi gayet mükellef ve muhteşem bir konağa –daha doğrusu bir yalıya– isal eyledi. +Mir-i mumaileyh üç sene evvel Avrupa’yı dolaştıktan sonra li tedkık eylemiştir. +Buraya avdetinden sonra bizim yalılar tarzında şimdiki kaşanesini beş bin İngiliz lirasıyla inşa Villa Stamboul eyleyerek Villa İstanbul namı vermiştir. +Bu mükellef müzeyyen ve ali binanın üzerinde Cuma günleri Osmanlı bayrağı bir şükuh ve azamet-i fevkalade ile temevvüç ediyor. +Benim hakkımda yapılan bunca hüsn-i kabul ve insaniyyetin sena ve teşekküratını beni şehbenderimize tavsiye eden Bombay Başşehbenderi vekil-i alisi Hasan Basri Beyefendi’ye medyunum. +Bu genç beyefendinin bana ettiği uluvv-i cenab ve insaniyetine karşı ilelebed minnetdar kalacağım. +Bu suretle Sebilürreşad ceridesine gösterdiği teveccüh ve iltifat sezavar-ı teşekkür ve takdirdir. +Seylan adası tamamıyla bir armut veyahut bir kalb şeklindedir. +Mezkur adanın hükumeti tarz-ı idaresi parası banknotları polisi jandarması mehakimi hasılı her şeyi ayrı ve müstakil olup Hindistan hükumetiyle bir rabıtası yoktur. +Kolombo Seylan adasının merkez ve makarr-ı hükumetidir. +nin tabayi’ ve ahlakına göre kanunlar tanzim etmiş ve fakat cümlesinde kendi hukuk-ı hükümranisini maa-ziyadetin muhafazaya dikkat ve i’tina eylemiştir. +Adaya hüviyeti şahsı meçhul ve hükumetçe tanınmayacak hiçbir kimse ayak atamaz. +Mutlak bir hırfet ve san’atı iş ve ticareti yahud seyahat için gelmiş olması şarttır. +Yolcuların eşyaları dikkatle muayene edilir. +Mevadd-ı memnua –esliha afyon haşhaş tütün ve saire gibi– müsadere edilir. +Bir yolcu ancak yanında yüz sigara bulundurabilir. +Kolombo kasabasının iskelesi kereste ve tahtadan ma’muldür. +Muntazam merdivenlerle iskeleye ve sonra karaya çıkılır. +Karaya çıkar çıkmaz polis dairesi karşısında da gümrük idarehanesi herşeyden evvel yolcunun nazar-ı dikkatini celb eder. +Adanın beledisi tarafından hamallarla arabacı ve el arabacılarına –ki burada mebzulen bulunur ve yolcularını el muntazam bir ta’rife tanzim olunmuştur. +Haklarından ziyade yolcudan bir şey talep etmeye hakları yoktur. +Ufacık bir gürültü neticesinde da’vayı sokakta duran polis neferi halle me’zundur. +Binaenaleyh yolcu ve seyyahin burada suhulet ve rahatla geşt ü güzar edebilirler. +Mezkur ta’rifenin en lüzumlularını buraya derc etmeyi münasip görürüm. +Tafsilata girişmezden evvel Kolombo’nun meskukatı hakkında kari’lerime bir az ma’lumat verceğim. +Bu ada dahilinde darb olunan rupyeler santim hesabına –suhulet-i ahz u i’ta için– taksim olunmuştur. +Bir rupiye yüz yarım rupiye elli çeyrek rupiye santim ve bu meskukatın cümlesi gümüştür. +Küsur on beş yarım santimlik paralar ise bakırdır. +Kayıkçı bir yolcuyu yirmi santim mukabilinde karaya çıkarır. +Yolcu ile beraber olan hafif eşyadan kayıkçı para alamaz. +Sahibi başka olan eşyadan parça başına beş santim ücret alı inç uzunluğunda bulunan çantalardan on santim ve daha büyüğünden on beş ve fevkalade cesim olanlardan yirmi beş santim ücret talep edilir. +çalar onar santim mukabilinde hammaliye ücretine tabi’dirler. +El ile çekilip Rickshaw Rikşa tesmiye olunan arabalar –ki bir kişinin rükubuna mahsustur– birinci saat için yarım ve ondan sonraki saatler için bir çeyrek rupiyeye koşulurlar. +Arabalara birinci saatte bir rupiye ondan sonraki saatler Şimendüfer hamallarına bir parça yük için beş daha ziyade olursa mecmuuna on santim verilmelidir. +Hotelde oda hademeliği ifa eden bir çocuğa ilk gün için üç gün Ada dahilinde telgraf ve posta ücreti pek ucuzdur. +Hindistan’a gönderilecek mektup ve telgraflar için ehven fiyat alınır. +Ancak memalik-i ecnebiyyeye gönderilecek telgraf ve mektuplardan fazlaca para alınmaktadır. +Her yerde olduğu gibi evzan-ı muhtelife Seylan adasında da hüküm-ferma ise de hükumet tarafından ta’yin olunan evzan üzerine satılan erzak ve me’kulatın fiyatı muayyen ve mahdud olup fiyat-ı mezkure haricinde hiçbir esnaf fazla para talep edemez. +Çünkü cezaya ma’ruz kalacağı tabiidir. +TOKYO’DA BEYNELMILEL VE BEYNELEDYAN BIR İCTIMA’ Birkaç vakitten beri Amerika ulemasından ve Amerika’nın muvahhidin-i Hıristiyaniyye cemaati a’zasından Doktor Sanderland nam zat Japonya’da bulunmakta mütenevvi’ mesaile dair felsefi konferanslar vermektedir. +Bu zat Amerika ve Avrupa’da mevcud muvahhidin-i Hıristiyaniyye mezhebinin ileri gelenlerinden olup el-yevm Panama kanalının resm-i küşadı münasebeti ile açılacak sergi vaktinde Amerika’da in’ikad edecek Edyan Kongresi’ne iştirake edyan-ı saire ulemasını dahi da’vet ve aynı zamanda bir devr-i alem edip ulema-yı edyan ile mahallinde müdavele-i efkar etmek için muvahhidin mezhebinin hey’et-i idaresi tarafından tevkil olunmuştur. +Doktor Sanderland Japonya Rusya Almanya Fransa İngiltere Balkan ve Türkiye’de seyahat ettikten sonra İstanbul’da İslam uleması ile görüşecek ve onların bu kongreye iştirak hakkındaki fikirlerini edyan-ı mütenevvia merkezlerini dahi ziyaret ederek yine Japonya’ya gelip seyahati hakkında konferanslar verecektir. +Ba’dehu Amerika’ya avdetle orada kongrenin akdi için hazırlıkta bulunacaktır. +Kongrenin maksadı muvahhidin arasında takarrüb yollarını aramaktan ve edyan-ı mütenevvianın felsefesi hakkında hakıkı ma’lumat istihsalinden ibaret olacaktır. +Japonya’nın mütenevvi’ merkezlerinde bulunan İslamlar bunun ehemmiyetini takdir ederek Tokyo Elsine Mektebi’nde Urdu lisanı muallimlerinden Muhammed Bereketullah Efendi’nin himmeti sayesinde Doktor Sanderland’a büyük bir ziyafet verdiler. +Mecliste milel-i mütenevviaya mensup nundan meclis-i a’yan ve meb’usan a’zasından ulemadan muallimlerden hutabadan yetmişe karib misafir bulunmakta Müsafirinin ekseri Doktor Sanderland’ın seyahatinin te’lif-i kulub yolunda atılan birinci adım olduğunu söyleyerek tebrik ve yahud tevhid-i edyan fikrinin sulh-i umumiye edeceği hidemattan bahs ile gayet beliğ nutuklar irad ettiler. +Cem’iyet-i İslamiyye Doktor Sanderland’ı ve Japonya ekabirini da’vetle onlara uhuvvet-i İslamiyyenin ne kadar samimi olduğunu göstermek istiyordu ve eminim ki bunda muvaffak olmuştur. +Zira dün Din-i İslam’a muhabbet eden bir Japon’un bugün müslümanlarla olan samimi irtibatı dün İslamiyet’i kabul eden bir Japon’un bugün taama ism-i çarpan ahval ki İslamları daima mesrur eder ecanibe dahi te’sirsiz kalmayacaktır. +Misyoner eracifini okuyup İslamiyet hakkında ma’lumat toplayan bir Amerikalı’da bu nevi’ ahval calib-i dikkattir ve yalanlardan derecat ile ali olduğunu da gösterecektir. +Hatta denebilir ki tedkıkat-ı diniyyede bulunan bir alim için bu ahvalin daha bazı müstahsen ve mühim te’siratı da görülecektir. +Alim-i mumaileyhin Deraliyye’yi ziyareti esnasında İslam uleması ile icra edeceği mülakatların te’sirsiz kalmayacağı şüphesizdir. +Her fırsattan istifade yolunu tutmak ve her vasıta ile din-i mübin-i Ahmedi’nin la-yuad ve la-yuhsa mezayasını ecanibe de göstererek din-i ilahinin memalik-i garbiyyede te’sirini tezyid yolunda sarf-ı gayret etmek ulemamıza bir vazifedir zannederim. +El-yevm Amerika misyonerleri Fransa Cizvitleri alemi kaplayıp her tarafta neşr-i din ediyorlar. +Batıl olduğuna velev kısmen kendileri bile kail oldukları Ortodoksluğu neşr kuruş sarf ederek Japonya’da bir hey’et-i mübeşşire bulunduruyorlar. +Amerikalı misyoner cem’iyetleri senevi yedi yüz bin Frank Cizvitler yarım milyon Frank kadar nakit sarf ediyorlar da biz hala hükumetimizin mübeşşirlik edeceğini bekliyoruz. +Her dindar müslim din yolunda müellefe-i kulubün saadeti yolunda üç beş kuruş vermeli iken biz onu yalnız ecanibte görüyoruz. +Karneci Rokfeller gibi ağniya milyonlar sarf ettiği gibi Con Simon yahut Dimitri dahi dinini neşr ayırıyor. +Halbuki biz beş para vemedikten başka Japonya gibi müstaidd-i terakkı ve tefekkür bir memlekette neşr-i Din-i İslam yolunda himmetini vaktini rahatını sıhhatini acımadan çalışan zevata ve hususan Bereketullah Efendi gibi ulema-yı muhteremimize itale-i lisan ederek onun hıristiyan misyornerleri ile müttehiden çalıştığını söyleyerek leke sürmeye çalışan bazı namussuz dinin ne olduğundan bi-haber bazı ahlaksızlar dahi ortaya çıkıp etrafa eracif neşr etmekten hali kalmıyorlar. +Başlarına bir şapka geçirmekle medeni olduklarını zanneden bu nevi’ erazil ehl-i hakka her yerde taarruz ettikleri olağan hallerden ise de ecanibin ahvalini ahlakını daima tedkık ve tetebbu’ etmeyi adet edinmiş Japonlar miyanında ne kadar teessüf olunsa azdır ve pek fena te’sirler bırakacağından korkulmaktadır. +Lakin dinine muhabbetli Hilafet-i Muazzama-i İslamiyyeye kalben ruhan merbut ve her anda kendini bile fedaya hazır zevat-ı muhteremenin himmeti hiçbir vakit öyle safsatalarla sarsılmayacağına şüphem yoktur. +Canib-i sami-i hazret-i Meşihat-penahiye mütekaddim arzuhalimin suretidir: +Ma’ruz-ı bende-i dirineleridir ki Urfa Mahkeme-i Şer’iyyesi’nin fi Rebiülevvel sene tarihli i’lamına inde’t-temyiz Fetvahane-i ali’nin fi Şa’ban sene ve Meclis-i Tedkıkat’ın fi Şevval sene tarihli tasdik tahşiyelerinde sehven nihan kalan halatın birincisi Ahmed Paşa nam-ı diğer Rıdvaniye Evkafı’nın tarihli vakfiyesinde Rakka eyaleti dahilinde medine-i Ruha’nın Bozabad nahiyesine tabi’ Hevak karyesinde vakı’ hudud ve mikdarı mechul yalnız bir kıt’a zeminin vakfiyeti muharrer ise de vakf-ı mezkur namına mevki’-i mezburda elyevm cem’an on altı kıt’a tarla bir kıt’a bahçe zemini ve dört tümen tohum istiab eder bir kıt’a arazi mevcud olduğu halde vakf-ı mezkura meşmul olmayan ve ilk tahrirde sübut-ı hakk-ı karara mebni tarihli üç kıt’a sened-i hakani mucebince ila vefatihi pederimin taht-ı temellük ve tasarrufunda iken vefatıyla çakerlerine irsen intikal etmiş olan bir kıt’a bahçe ile altı kıt’a arazi-i emiriyyenin tamamı ve bir kıt’a arazi-i emiriyyenin nısfının dahi yalnız bir kıt’a zemin hakkında aleyhimde li-garazın küşad ettirilen da’va hükmüne idhal edilmiş olması saniyen vakf-ı mezkura tarihinde Mustafa Bey’in canib-i şer’den mütevelli ta’yin kılındığına dair hüccet-i şer’iyye-i müseccelenin tarih-i lühukundan Mustafa Bey’in tarih-i vefatı olan’sine değin elli beş sene müddet mürur etmiş ve Mustafa Bey’in tarih-i tevliyyetinden vefatına değin hasbe’t-tevliyye vakf-ı mezkurun leh ve aleyhine müteaddid da’va muhakemeleri Urfa ve Halep Mahkeme-i Şer’iyyeleri ve Fetvahane-i ali kuyudatıyla müsbet bulunmuş ve mumaileyhin muvacehesinde tedavül-i eyadi vakı’ olmaksızın pederimin kırk bir sene müddet bila-niza’ fiilen temellük ve tasarrufu resmen tahakkuk etmiş bila-mürur-ı sultani mürur-ı zaman ıskat ve da’va-yı batıla-i mezkure istima’ kılınmış olması salisen atik Rakka eyaleti nazar-ı im’andan hazf ancak Urfa’nın Haleb’e tebaiyyeti ve Haleb’in arazi-i haraciyye olması hasebiyle bila-temlikname-i hümayun vela-tedkık esasen dahil-i da’va olmayan ve haric-i vakfiyye bulunan diğer arazi ve bahçemin dahi vakfiyyeti yoluna gidilmiş olması rabi’an eşcarın kimler tarafından ve ne tarihte gars olunduğu tedkıkatına girişilmemesi hamisen irs beyyinesinin rüchaniyyeti hakkındaki cevaz-ı şer’inin bila-sebeb mühmel bırakılması değil la-yuhti bir hey’et-i ilmiyyenin zat-ı semuhilerinin dahi mütalaasıyla tahakkuk edeceğinden asr-ı adalet-i hilafet-penahide mazlum ve mağdur kalmamak üzere Mecelle-i Ahkam-ı Adliyye’nin ’ıncı maddesi hükmüne tevfikan nikat-ı ma’ruzadan naşi iade-i muhakemeye emir verilmesini nazar-ı insafınıza arz ederim. +Mezkur tevliyet hücceti ve vakfiye ve Fetvahane ve Meclis-i Tedkıkat tahşiyesi suretlerini dahi takdim eyledim. +Mezkur i’lam-ı ibtidai dahi Urfa Mahkeme-i Şer’iyyesi’nde mahfuz bulunduğundan celb ve tedkık buyurulmasını yü’n-ni’met efendimiz hazretlerinindir. +Bu hafta zarfında Selanik’ten İstanbul ceraid-i yevmiyyesine gönderilen mektuplardan iktibas olunan atideki mezalim ve fecayii bütün müslümanlar kemal-i dehşetle okumalı ve intikam için bütün kuvvet ve iktidarıyla hazırlanmalıdır! +eden yalancı halaskarlar deni programlarını tatbikte kusur etmiyorlar. +Ahiren Ustrumca muhacirin-i İslamiyyesi hakkında reva görülen tecavüzat müslümanları pek me’yus eylemiştir. +Bundan on beş yirmi gün evvel memleketlerine dönmek üzere yola çıkan altı yüz kadar İslam Bulgar karakolları tarafından memleketlerine kabul edilmeyince Doyran kazasının Berarde karyesine gelerek ahz-ı mevki’ etmişlerdi. +Zavallılar me’yus ve nevmid bir halde imrar-ı vakt ederken geçen Perşembe gecesi ansızın Bulgarların tecavüzatına hedef olmuşlardır. +Bu taarruz üzerine otuz yedi kişi mecruh düşmüştür. +Bu feci’ hadiseden haberdar olan diğer muhacirler ne yapacaklarını ne suretle hareket edeceklerini şaşırmışlar. +Bir taraftan Bulgarların taarruzat-ı vahşiyaneleri diğer taraftan Yunanilerin taarruzat-ı rezilaneleri yüzünden İslam unsurunun ma’ruz kaldığı hal-i perişani her türlü tasavvurların fevkındedir. +Hayat-ı namusunu muhafaza için hicreti ihtiyar eden İslamlar gittikçe çoğalıyor her taraf gittikçe unsur-ı İslam’dan hali kalıyor. +Yunanistan hükumetinin tazyik ve icbarıyla memleketlerini hicret eden ve kısm-ı a’zamı ovalarda aç ve meskensiz kalan binlerce dindaşımız bugün pek elim ve feci’ şedaide ma’ruz bulunuyorlar. +Hükumet-i Yunaniyye Türkiye’nin kendisine karşı olan vaziyetinde husule geldiğini gördüğü tebeddül üzerine tazyik ve imha politikasını daha sıkı daha devamlı bir suretde tatbika başladı ve bugün bu tazyikatında devam ediyor. +Evvelce Selanik ve civarında bulunan muhacirini cebren vapurlara irkab ederek adalara atarken şimdi de köylerinde oturan İslamları cebren vagonlara irkab ederek Selanik’e getiriyor buradan da vapurlara bindirerek adalara gönderiyor. +Yunan hükumeti silah taharrisi bahanesiyle Langaza bugün en şedid tazyikat altında bulundurulmakta ve hatıra geldikçe itlaf edilmektedir. +Langaza’da kalan mütebakı halk da Yunan askerlerinin mütemadi tehdidleri altında bulunmaktadır. +Drama civarında da tazyikat el-an devam ediyor hatta bu tazyikat katliam şekli almış bulunuyor. +Ezcümle Drama metropolidi Doksat nahiyesi merkezini ihrak ve ahali-i İslamiyyesini kamilen katl ettirmiştir. +Bundan başka muharebe esnasında Kavala’ya iltica etmiş olan muhacirin-i İslamiyyeyi avdete mecbur etmiş ve esna-yı avdetde bunlardan - bin kadarı katl edilmiştir. +Balkan Harbi’nin ibtidasından beri bu suretle katl ve itlaf edilen kardeşlerimizin mikdarı yüz binleri geçiyor. +Bu kan böyle akıp giderse buralarda İslamlık namına kimler isbat-ı mevcudiyyet edecek? +Halbuki işte bu kan akmakta devam ediyor. +Drama Balkanlarında kalmış olan Ropçoz ve kısmen Çeşme nahiyesi muhacirin-i İslamiyyesi de aç ve sefil bir halde bulunuyorlar. +Kışın hululüyle bu zavallıların ma’ruz kalacakları şedaid tezauf edecektir. +Bunlar açlık yüzünden hergün beş on kurban veriyorlar. +Balkan Harbi’nin müdhiş fecayiinden nasılsa kurtularak muhafaza-i bekaret eden hemşirelerimizin de ırzlarına tecavüz ediliyor. +Ezcümle geçen gün Kılkış civarında Sarıgöl karyesinin erkekleri silah taharrisi bahanesiyle tevkıf edilmiş ve elleri bağlanarak sevk olunmuştur. +Bundan sonra meydanı boş bulan Yunanlılar hanelere girerek kadınların ırzlarına tecavüz etmişlerdir. +Siroz’un Kobac karyesinden Ali Ağa’nın paralarını almak bu zavallıyı başını taş altında ezmek suretiyle katl ba’dehu zevcesinin ellerini keserek ırzına tecavüz etmişler ve nihayet paraları alarak savuşmuşlardır. +ümidsiz derecede mecruh olmuştur. +Bilhassa tanassur mes’elesi bil-cümle kulub-ı ehl-i imanı dilhun edecek kadar hunin safahatı muhtevidir ezcümle Zihne’nin Pravişte karyesinden Raşid bin Ali Nikrita’nın Açude karyesinden Ahmed bin Ali Esad bin Receb Siroz’un Munof karyesinden Mahmud zevcesi ve üç çocuğu Siroz’dan diğer bir çocuk ile Zihne’nin Vitasta Anceste Küpköy ve sair köyler ahali-i İslamiyyesi kamilen Rumlar tarafından tanassur ettirilmiştir. +Hatta Zihne kazası dahilinde İslam kalmamış gibidir. +Sonra Kratova taraflarından gelen haberler de aynı fecaati havidir. +Orada da birer birer derci pek uzun sürecek birçok kimseler tanassur ettirilmiş muhalefet etmek isteyenler katl ve itlaf edilmiş genç kızların ırzlarına tecavüz olunmuş ve nihayet evlerini teslim etmek istemeyen bazı köyler de ihrak edilmiştir. +Hatta bu tanassur kazıyyesi Karaferye ve Vodina’ya kadar sirayet etmiş bura İslamları da bin türlü işkencelere ma’ruz kalmaya başlamışlardır. +Kasımıyye Camii kiliseye tahvil olunmuş bugünlerde Ayos Dimitriyos ünvanı altında küşad edilmiştir. +Şenliklerin ayini de burada yapılacaktır. +Kanlı vahşi Ehl-i Salib’in bu mezalim ve şenaati hakkında tereddüde düşenler olursa işte Sofya’da münteşir Narod gazetesinin son nüshalarının birinde Doktor Elhinof imzasıyla yazılan atideki i’tirafnameyi okusunlar: +“Bir sene evvel bizim halaskarlar hududu geçtiler Osmanlı askerini püskürttüler. +Osmanlı idaresi bizim halaskarların ları mahallerde dehşetli faaliyet zuhura geldi. +Evvel emirde hiçbir sebeb-i mantıkı yok iken kaffe-i kura yakıldı. +İhtiyar erkeklerin ekseri hiçbir sebep ve bahane olmaksızın ailelerinden ayrılarak hayvan gibi Filibe’ye getirildiler. +Bulgar ordusunun nümune-i medeniyyeti! +onlara bizzat gösterildi. +Ba’dehu Dahiliye Nazırı Gospodin Lodiskanovik’in zabıta me’murlarıyla birlikte asayiş-i mahalli ve istirahat-i ammeyi muhafazaya me’mur olan kumandanlar en menfur ve müstekreh canilerin yapmadığı rezaletleri irtikab ettiler. +Pomaklar fil-hakıka kurtuldular ama neden? +Evvela paralarından sonra sıra ile hayvanlarından çergelerinden elbiselerinden boyunlarında taşıdığı dizilerinden ev eşyalarından kış için hazırladıkları nafakalarından... +hepsi soyulup soğana çevirildiler. +Pomaklar şayan-ı merhamet değildiler. +Yerlerde gömülü patateslerini bile çıkarıp aldılar. +Velhasıl Pomağın mal ve can ve namusuyla istedikleri gibi oynadılar. +Pomak için ne kanun ne de hak vardı. +Fakat bu da kafi gelmedi. +Daha Pomaktan alınacak şey var idi. +Hepsi soyulmamıştı. +Pomakta daha öyle bir hazine kalmıştı ki Pomak onu gözbebeği gibi muhafaza ediyordu. +O da Pomağın dini lebbes olanlar bir elinde salib diğer elinde kılıç olduğu halde meskenden nafakadan libasdan herşeyden mahrum olan bu biçarelere Hazret-i Isa gibi teselli verecekleri yerde –halet-i ihtizarda bulunan bir askerin kesesi soyulduğu gibi– Pomakların da en mukaddes olan dinlerini soydular son nefere kadar hıristiyan edildiler. +Pomakların bu suretle tebdil-i dine mecbur edilmeleri ne kurun-ı ulada görülmüş ne de hiçbir millette işitilmiş bir şey değil idi. +Geçirdiğimiz halaskarlar muharebesi tarihini en ziyade terzil edecek en ziyade la’netlerle andıracak bir hatıra varsa o da bu Pomaklar mes’elesi olacaktır. +mezler Pomaklar dünkü mütecasirlere karşı çalışıyorlar. +Onlar larında müsterihane bir surette mükafatlarını harcırahlarını bekliyorlar. +İrtikab ettikleri rezaletlerin mukabilini istiyorlar. +Onlar milletimizin Bulgar milletinin haysiyetsizliğini bütün cihana yaydıkları gibi yeni istila ettiğimiz ahali nazarında da bizim barbarlığımızı tanıttılar. +Hükumet-i sabıka karargah-ı umumi istila ettiğimiz yerlerde bize lazım olmayan işlerle halliyyenin hürriyetine hayatına malına vicdanına taarruz ettiklerinden şimdiye kadar dökülen kanların mes’uliyeti de onlara aittir.” HAMIYET-I DINIYYE GAYRET-I İSLAMIYYE Tasfir-i Efkar ceride-i İslamiyyesi Trablusgarb’da son günlerde vuku’ bulan bir muharebede İtalyanlara üç bin telef iki bin zayiat verdirmek suretiyle havarık-ı besalet ve kahramani gösteren mücahidin-i İslamiyyenin –geçen haftaki nüshamızda münderic– muzafferiyatı haberini derc ettikten sonra atideki mülahazatı ilave eylemiştir: +“O muhterem mücahidinin toplar tüfenkler bombalar karşısında durarak el-an İtalyanlara Trablusgarb macerasına giriştiklerinden dolayı belki pek çok pişmanlık hissettirecek surette darbe vurabilmelerinin yegane saiki ise hiç şüphesiz salabet-i diniyyeleri ve Din-i İslam’ın yanlış telkın edilen vesaya-yı medeniyye ile safvet-i ahlakıyyesi bozulmamış gönüllere bahşettiği mezaya-yı ulviyyenin asar-ı kanları bahasına dünyada bir misli daha görülmemiş surette MEDENIYYET-I İSLAMIYYE TARIHI’NIN +HATALARI ettik bir iki defa okumakla falan iktifa etmedik birbirini müteakıb kerrat ile gözden geçirdik süzdük; Emeviyye valileri hakkında bir kelime bile bulamadık. +Ebu Yusuf Harun er-Reşid’e valilerinin su’-i isti’malatını haber almış olması münasebetiyle vaaz ve nasihat ediyor: +Nihayet diyor ki: +“Ey emirelmü’minin seni Allah’a yaklaştıracak bir yol tutsan bir ayda yahud iki ayda bir meclis kursan da mazlumun şikayetini dinlesen zalimin de hakkından gelsen ne hoş olur! +Gönlüm seni tebaasının ihtiyacatından gizlenmeyen bir halife görmek istiyor. +Göreceksin sen dediğim gibi bir iki meclis kurar kurmaz bütün vilayat ve merakizde zulüm yapamaz olacak... +Bundan başka valiler ayda değil yılda bir gün bile mesalih-i amme ile meşgul olduğunu anlayınca Allah’ın izniyle derhal zulümden vazgeçecek yola gelecekler...” Kitabü’l-Harac Sahife ve Allah senden razı olsun ağzın kapanmasın ey Ebu Yusuf; sen doğruyu açıktan açığa söyledin iyiliği emr ettin nehy-i ani’l-münkere cesaret gösterdin Beramike’yi perişan eden Harun er-Reşid gibi bir melik-i cebbara karşı koydun. +Senin de ey müellif-i fazıl Corci Zeydan bu işte gösterdiğin en büyük cür’et; Beni Ümeyye valilerinin siret ve hasletlerini kemal-i dikkat ve istiksa ile tetebbu’ ettikten sonra o gibi yolsuzluklara dest-res olamayınca hemen Harun er-Reşid’in valilerindeki siret-i ma’hudeyi yakalayarak Emevilere mal edivermek aleme de öyle göstermeye çalışmakta bulunmandır. +Müellif diyor ki: +“Valiler feth ettikleri memleket halkının emvalini gasb etmeye bir şeyi mani’ görmezlerdi; çünkü yukarıda sözü geçtiği gibi onları kendileri için ganimet tanırlardı.” Dördüncü cüz: +Sahife “Yukarıda sözü geçtiği gibi” demekle hatıra getirdiği “Beni Ümeyye’nin Araplık yolunda ve diğer milletleri hakır görmek hususunda gösterdikleri taassubun cümle-i netayicinden biri de şudur: +Feth ettikleri memleketlerin halkını ve bu halkın mamelekini kendileri için rızk-ı helal biliyorlardı. +Buna Irak Valisi Said bin el-As’ın şu sözü delalet eder: +Emlak-i umumiyye karyeler Kureyş’in bir bahçesi demektir. +Ondan istediğimizi alır; dilediğimizi bırakırız. +Amr bin el-As da kendilerine teklif olunan cizyenin miktarını soran birine şöyle cevap vermişti: +Siz bizim hazinemizsiniz. +başlarız.” İkinci Cüz: +Sahife . +Beni Ümeyye’nin halkın emvaline istedikleri gibi tasarruf ettiklerine ve emlak ve a’raz-ı umumiyyenin kendilerine mübah bulunduğu zannına düştüklerine istidlal etmek istiyor. +–devam edecek– EL-ARAB VE’L-ARABIYYE BIHIMA SULHÜ’L-ÜMMETI’L-İSLAMIYYE Hindistan’da Algarh şehrinde kain Darülfünun-ı İslami’nin Arapça muallimi Bağdadlı Abdülhak A’zami namındaki zat tarafından te’lif edilmiş bir risaledir. +Risalenin mevzuuyla müellif-i muhtereminin maksadı risalenin isminden pek güzel anlaşılıyor. +Eserin baş tarafları alem-i İslamın duçar olduğu zaafı ve bunun neticesi olarak uğradığı felaketleri tarik-ı medeniyyete isali hususunda ittihaz edilmiş olan çarelerin faydalı bir netice veremediğini söylüyor. +Bazı vesileler bularak İngilizlere sena-hanlığı da unutmuyor. +Müellif-i muhteremin fikrine göre bilumum ahali-i İslamiyyenin yegane çare-i salahı iki cihete münhasırdır: +Arapça lisanının bütün akvam-ı İslamiyye arasında lisan-ı tekellüm lisan-ı tahrir hatta lisan-ı teamül olarak ta’mimi. +Müellif bu babda bütün talakatini sarf ediyor. +Lisan-ı Arab’ın havi olduğu esrar ve mezayayı te’sirat-ı nafiasını ber-tafsil anlatıyor. +Hele Kitap ve Sünnet’in Arapça oluşu müellif-i muhterem Çünkü Arapça’ya vukufu olamayanların te’siri pek kat’i ve mücerreb olan Kitap ve Sünnet’in irşadat-ı diniyyesinden mahrum kalacaklarını böyle oldukça da hiçbir vakit nail-i hidayet olamayacaklarını; başka türlü medeniyete terakkıye Arap kavminin intibahı. +Arapların uzun zamanlardan beri dalmış oldukları hab-ı gafletten uyanmadıkça millet-i Onun için millet-i necibe-i Arap hemen uyanmalı; bugüne kadar istiklallerini muhafaza ederek küre-i arzdaki bütün akvam-ı İslamiyyeyi temsil etmekte olan Türk Fars mücahidlerine karışmalı İslamiyet’in tealisi uğrunda onlara yardım etmeli. +Müellif bu noktaya gelince Trablusgarb mes’elesini sair bilad-ı Arab’a ecanibin nüfuzu mes’elesini hatırlıyor da daha ziyade heyecana geliyor. +Diyor ki: +“Ecanibin bilad-ı Arabiyyeyi istilasından İslamiyet’in başına inecek musibetin pek büyük olacağını söylemeye bile hacet yoktur. +Çünkü Araplar anasır-ı İslamiyyenin ruhu mesabesinde olduğu gibi yerleri de memalik-i İslamiyye’nin merkez noktalarını teşkil eder. +Şu hale göre Arapların ecanib tarafından mağlub edilmeleri İslamların şimdiye kadar duçar oldukları sair musibetlere benzemez; doğrudan doğruya bütün ahali-i İslamiyye’nin zelil ve hakır olmalarına sebebiyet verir. +Nasıl ki Resul-i Ekrem Efendimiz: +buyurmuşlardır. +Binaenaleyh ahali-i İslamiyye arasında mevcud olan hukuk-ı İslamiyyenin sıyaneti devlet-i İslamiyyenin düvel-i mevcude içinde kudret ve şevketi... +arzu olunursa; kelime-i tevhidin küre-i arzdan kalkmaması İslamiyet’in gösterdiği yoldan alem-i insaniyyetin ıslahı dünya ve ahiretteki saadeti... +müslümanların ne yapıp yapıp memalik-i Arabiyyenin ihyası Arap kavminin kuvvetlenmesi uğrunda çalışması ve bu babda her türlü fedakarlıktan çekinmemesi lazımdır...” Sonra intibaha da’vet zımnında doğrudan doğruya millet-i necibe-i Arabı muhatab ittihaz ederek idare-i lisan ediyor ve risalesini ber-vech-i ati hutbe ile hitama erdiriyor: +Camiu’s-Sagir . + +ŞUUN Bulgarların Edirne’yi hin-i istilasında Sultan Selim Cami - i Şerifi’nden sirkat edilen üzeri tekmil ayat-ı celile-i Kur’an iyye yazılı Sultan Murad-ı Evvelin gömleği Viyana Sefaret-i Seniyyesi’nce elde edilerek Avrupa’dan avdet eden Besim Ömer Paşa vedaatiyle şehrimize gönderilmiştir. +Selanik’te Hilal’in ufulüyle Salib’in ika’-ı mezalime başladığının sene-i devriyyesi Teşrinievvel-i Efrenci münasebetiyle bütün Yunanlı halk hükumetle beraber azim şenlikler icra etmişler saat geceli gündüzlü sur-ı zaferle ufukları inletmişler Kasımıyye Cami’-i şerifini kiliseye tahvil ederek ayin-i batıllarını da orada icra eylemişlerdir. +Onlar zafer şenlikleri yaparken bütün İslamlar da kanlı yaşlarını kalplerine akıtmışlardır. +Hayasız herifler utanmadan bu şenlikleri tertip eden komisyona temel olan Kral’ın resm-i istikbalinde belediye reisinin müfti efendinin de nutuk okumalarını teklif eylemişlerdir. +Bu terbiyesizce da’vetleri kemal-i şiddetle reddolunduğu gibi teklifleri de yüzlerine çarpılmıştır. +Belediye reisi demiştir ki: +“Benim bir İslam olduğumu unutmamalısınız; me’yus bir milletin efradından bulunuyorum. +Memleket vekili olduğum yevm-i felaketlerinin tes’idine tevkil etmemiştir; icab ederse mevkiimi terk edebilirim.” Müfti Efendi de şu cevabı vermiştir: +“Hiçbir İslam buna iştirak edemez; esasen nümayiş na-bemahaldir. +Buradaki İslam unsurunun sizinle vatandaş olması isteniyorsa onların hissiyatını daha az rencide etmelisiniz; sonra Osmanlı hükumeti İstanbul’un yevm-i fethini tes’id etmemiştir. +Çünkü taht-ı tabiiyyetinde yaşayan hıristiyanların Acaba bu feci’ bu elim hallerden ibret alıyor muyuz?... +Osmanişer Luid’in bu hafta zarfında Viyana’dan aldığı hususi bir telgrafnameye nazaran: +Avlonya’daki Bektaşi Şeyhi Londra Konferansı’na Tarikati’nin ma’ruz kaldığı mezalim ve i’tisafatı beyan etmiştir. +Şeyh Yunanileri katl ve yağma ile itham ediyor. +Brezilya hükumeti namına İngiltere’de yapılmakta olan drintnotun Devlet-i Aliyye’ce satın alınmak istendiğine dair varid olan telgrafların Mısır ahali-i bazı mu’teber Mısır gazeteleri yazıyor; ahali bilhassa zengin olanlar iane dercine teşvik ediliyor. +harrirlerinden bir zatın yazdığına göre muharebe-i zailenin bütün memalik-i İslamiyyede olduğu gibi İranlı Şii kardeşlerimiz arasında da büyük bir intibah husule getirdiği anlaşılıyor. +Alem-i İslam ve bilhassa Şiilik alemi dahilinde pek ziyade münteşir olan Hablü’l-Metin ceride-i muhteremesinin ateşli makaleleri bütün İranlıları heyecana getirmiştir. +nanlar mücahidin-i İslamiyye ve Hilal-i Ahmer menfaatine cesine çalışmışlardır. +Yalnız Hablü’l-Metin ceridesi vasıtasıyla toplanıp Hind Hilal-i Ahmer Cem’iyeti’ne teslim edilmiş olan meblağ üç milyon rupiye kadar bir yekun tutmuştur. +Bender-i Lence Bahreyn Horasan ahalisinin gönderdikleri Bir de Caşek şehrinde mukım tüccar-ı mu’tebereden es-Seyyid Yusuf Salih nam zatın Belucistan ahalisinden toplayıp Bombay’daki konsolosumuz vasıtasıyla Darülhilafe’ye Bakın mücahid olan Garb’a şimdi bir kere: +Havaya hükmediyor kani’ olmuyor da yere. +Dönün de atıl olan Şark’ı seyredin: +Ne geri! +Yakında kalmayacak yeryüzünde belki yeri! +Nedir şu bir sürü fenler nedir bu san’atler? +Nedir bu ilme tecelli eden hakıkatler? +Sefineler ki yarar kıt’a kıt’a deryayı; Şimendüfer ki tarar buk’a buk’a dünyayı; Şuun ki berka binip seslenir durur ovada; Balon ki ruh-ı kesifiyle yükselir havada... +Hülasa hepsi bu asar-ı dehşet-akinin Bütün tekasüfüdür toplanan mesainin. +Aduya karşı cehennem kusan mehib efvah; Omuzlarında savaik yatan sehab-ı sipah; Uyun-ı hırsa aman vermeyen rida-yı medid: +Kovuklarında yanardağ duran husun-ı hadid; Refah içinde ömür sürmeler meserretler; Huzur-ı hatıra makrun büyük saadetler; Teeyyüd etmiş emeller nüfuzlar şanlar; Küçülmeyen azametler sürekli umranlar... +Eder neticede sa’yin tecessümünde karar. +Zaman zaman görülen ahiret kılıklı diyar; Cenazeden o kadar farkı olmayan canlar; Damarda seyri belirsiz irinleşen kanlar; Sürünmeler; geberip gitmeler; rezaletler; Nasibi girye-i hüsran olan nedametler; Harab olan azamet tarumar olan ikbal Sukut-ı ruh-ı umumi sukut-ı istiklal; Dilencilikle yaşar derbeder hükumetler; Esaretiyle mübahi zavallı milletler; Harabeler çamur evler çamurdan insanlar; Ekilmemiş koca yerler biçilmiş ormanlar; _________________ Durur sular dere olmuş hela-yı cariler; Hurafeler üfürükler düğüm düğüm bağlar; Mezar mezar dolaşıp hasta baktıran sağlar... +Ataletin o mülevves teressübatı bütün! +Nümune işte biziz... +Görmek isteyen görsün! +Bakın da haline ibret alın şu memleketin! +Nasıldın ey koca millet? +Ne oldu akıbetin? +Yabancılar ediyormuş –eder ya– istikrah: +Dilenciler bile senden şereflidir billah! +Vakarı çoktan unuttun hayayı kaldırdın; Mukaddesatı ısırdın Huda’ya saldırdın! +Ne hatıratına hürmet ne an’anatını yad… Deden de böyle mi yapmıştı ey sefil evlad? +Hayatın erzeli olmuş hayat-ı mu’tadın; Senin hesabına birçok utansın ecdadın! +Damarlarındaki kan adeta irinleşmiş; O çıkmak istemeyen can da bir yığın leşmiş! +Bu mübtezel yaşayıştan gebermen elbet iyi. +Gebermedik tarafın kalmamış ya pek zaten Sürünmenin o kadar farkı var mı ölmekten? +Sürünmek istediğin şey! +Fakat zaman peşini Bırakmıyor atacak bir çukur bulup leşini! +Bugün sahife-i alemde sen ki bir lekesin; Nasıl vücudunu kaldırmasın? +Neden çeksin? +“İşitmedim” diyemezsin; işittin elbette: +Tevakkufun yeri yoktur hayat-ı millette. +Sükun belirdi mi bir milletin hayatında; Kalır senin gibi zillet esaret altında. +Mehmed Akif +FELSEFE RUH-I İNSAN – – Ruhiyyun maddiyyuna verdikleri cevaplarında derler ki: +“İnsan ilad-ı efkar etmek için beyine muhtaçtır fakat beyinin kendisi müvellid-i efkar değildir. +Bunlar maddiyyunun ileri sürdükleri iştibahat ile kat’iyyen tetabuk etmeyecek ahval-i akliyyenin mevcudiyetini dahi söylerler. +İnsanın akıl bir kuvve-i hafızaya malik olması mes’uliyet-i zatiyyesini hissetmesi vahdet-i şahsiyyesinin tecelliyatındandır. +Bütün bu tecelliyat ise insanın eneiyyet-i şahsiyye-i hazırası ve maziyyesi arasında bir irtibat-ı daiminin bulunmasını icab eder. +Bu irtibat-ı daimi ve insanın bila-vasıta kendisini bilmesi maddiyyunun iştibahları ile te’lif edilemez. +Biz o maddilere deriz ki: +Beynin sebeb-i idrak olmasının sübutu beynin müdrik olduğuna delalet etmez. +Ona alet-i alettir. +Maddiyyunun “İnsandaki idrakin büyümesi şeklinin ve terkib-i kimyevisinin tekamülüne vabestedir” demeleri tam bizim kuvve-i basıra gözlerin sıhhatine ve selamet-i a’zasına şekil ve terkib-i kimyevisinin tekamülüne nisbeten kuvvetli olur dememize mutabıktır. +Kezalik kuvve-i samia a’zasının selametine göre kuvvetli olur. +Fil-vaki’ gören ve işiten göz ile kulak değildir. +Gözler her türlü afetten salim ve açık olduğu halde çok defalar insan bir mes’ele ile iştigalinden dolayı bir şeye şiddetli baktığı halde göremez. +Yanında yüksek bir sada ile bağıranı işitemez. +Eğer hakıkaten “gören” ve “işiten” göz ile kulak olsaydı bunlar kat’iyyen vaki’ olmazdı. +Bir mu’teriz “İnsanın bu gibi hallerde görememesi ve naşidir” diyebilir. +Buna cevaben: +En ufak bir meşguliyet o kuvvetleri durduruyor ise artık onun maddi olması aklen asla kabul edilmez. +Çünkü alat-ı maddiyye ancak maddi bir hail ile duçar-ı ta’til olur. +Mesela bir aynaya bakan bir şahıs kendi suretini görür. +Aralarına bir hicab-ı kesif çekilmedikten sonra o adam daima kendi şahsını görür. +Eğer beyin bir saatin aleti gibi mahza maddi olaydı o artık başka bir meşguliyete insiraf etmezdi. +Çünkü müteellim veya korkan bir adamın meşguliyeti ma’nevidir yahud vehimdir. +Yani hareket havassının birisinden değildir. +Bir şimendüfer korktu da hatt-ı hadididen ayrıldı yahud bir saat hastalandı da te’hir-i hareket etmeye başladı denilemeyeceği gibi beyinin teellüm ettiği yahud korktuğu iddia edilemezdi. +Bundan maada beynin terkibatı ve dahilindeki mevaddın cümlesi ma’ruf ve onların havassı ma’lumdur. +Bütün o hayat terekküb ediyor. +Hem de öyle bir cevher-i zi hayat ki bi-payan idrake la-yetenahi tasavvurata malik!... +Bir mu’teriz “Bütün hayvanat zi-hayat ve müdriktir. +Acaba bunların hayatta bulunmalarından ve idrak etmelerinden muhalled ervaha malikiyetleri istintac edilebilir mi?” diyebilir. +Buna cevaben deriz ki: +Hayvanat ervaha maliktir. +Fakat onların ebediyetine dair biz bir şey söylemedik. +Biz sade onların zi-ruh olduğuna hükmettik. +Mücerred bir nazar onların öyle olduklarını isbat eder. +Bir insan usul-i felsefeden ne kadar bi-haber olsa yine bir taş ile onun yanındaki nemadar bir şecereyi ve bunun üzerinde uçuşan tuyuru müsavi tutamaz. +Nebatat zi-hayatdır. +Fakat onların hayatı hissiz şuursuz bir hayat-ı sefiledir. +Hayvan dahi ruh ile zi-hayatdır. +Fakat hayatının kuvvetleri mahduddur. +Onlarda ne durbin bir nazar ne bi-payan bir fikir vardır. +Elhasıl sathi bir nazar hayat-ı hayvanın kezalik sıfatının mahdudiyyetini irae eder. +maliktir. +Ruh-ı insan muhalleddir diyorsak bu hükmümüzü farklar tam mütenahi ve gayr-ı mütenahinin arasındaki fark gibidir. +Biz bunu bir manzumemizde izah etmiştik. +Manzumemizin matlaı böyle idi: +Hayat-ı insan ve hayat-ı nebat ve hayat-ı hayvan arasındaki farkları izah etmek için bu kadar söyleyebildik. +Maa-haza bütün mesrudatımız kelamidir. +Ona yine mukabele edilebilir. +Asr-ı idrak olan bu asır ise bunlarla kabil değil mülzem olmaz. +Ona edille-i hissiyye lazımdır. +Gelecek bablarda bunları mufassalan şerh edeceğiz. +Mübayeneti ve Bahs-i Sabıkın Izahı: +Bundan evvelki makalenin nihayetlerine doğru görmüş mübayindir; Cenab-ı Hakk’ın muttasıf olduğu hayat hiçbir vechile hayat-ı mümkinata benzemez. +Şimdi bu bahsi daha ziyade izah için hayat-ı mümkinatın ne suretle olduğunu hülasaten beyan edeceğiz: +Hükemaya göre hayat bir kuvvetdir ki i’tidal-i nev’iye ittiba’ eder ve kuva-yı hayvaniyye-i saire kendisinden feyezan ederler. +Mürekkebat-ı unsuriyyeden her nev’in kendine mahsus bir mizacı vardır ki o nev’e nisbetle eslah-ı emzice odur. +İşte enva’-ı hayvaniyyeden her nevi’de mevcud olan hayat i’tidal-i nev’i denilen mizaca tabi’ olan bir kuvvetdir. +Mürekkeb-i unsuride i’tidal-i nev’i hasıl olduğu zaman mebde’-i feyezandan onun üzerine kuvve-i hayat feyezan eder bu suretle kuvve-i hayat feyezan ettikten sonra o kuvvetten havass-i zahire havass-i batıne –def’-i mazarrat ve celb-i menfaat için uğraşan– kuva-yı muharrike gibi kuva-yı saire zat-ı vacibin takdiriyledir. +Binaenaleyh kuvve-i hayatiyye mizac-ı nev’iye tabi’ kuva-yı sairenin metbuudur. +Tabiiyyun diyor ki: +Hayat hareket ve hararet gibi imtizacat-ı maddiyye kuvvettir; diyenler de vardır. +Bazılarına göre: +Hayat tagdiyye ve tenmiyyenin mebdeidir. +Bazıları da diyor ki: +Hayat ya vettir; yahud gerek his ve hareketi iktiza eden kuvvetin kendisi bir kuvvettir. +Kadi Beydavi merhum da şöyle diyor: +Hayat kuvve-i hassase yahud onu iktiza eden şeyler de hakıkattir kuvve-i namiyye de mecazdır. +Hülasa: +Mümkinata nisbetle hayat ya mizac-i nev’inin his ve hareketi iktiza eden bir kuvvettir...! +Her nasıl tefsir edilirse edilsin bu ma’naca olan hayat Cenab-ı Allah’da kat’iyyen mutasavver değildir. +Onun hayatı hayat-ı hakıkıyyedir. +Şeyh Muhammed Abduh merhum ayet-i kerimesinin tefsirinde diyor ki: +“ ‘Hayy’ zihayat demektir; hayatın ma’nası ise şuur idrak hareket nümüvvün mebdeidir. +Bu ma’naca olan hayat ile nebatat ve hayvanatın hepsi de muttasıftır; maamafih Cenab-ı Hak bu ma’naya olan hayattan münezzehtir. +Cenab-ı Vacibü’l-vücuda nisbetle hayat; mebde-i ilm mebde-i kudrettir. +Yani vacibü’l-vücuda nisbetle hayat bir vasıftır ki: +İlim vasıf maddiyyunun kavlini ibtal ediyor. +O maddiyyun ki: +mebde-i kainatın kendi tab’ı ile müteharrik olup kendi nefsini hareketini kendisinden neş’et eden ef’al ve asarı gayr-ı müdrik bir illet olduğunu zu’m ediyorlar. +Ta’bir-i aharla mahlukatta olan şu nizam ve ahkamı şuursuz ilimsiz olan madde-i meyyitenin asarı olmak üzere kabul ediyorlar.” Şeyh Muhammed Abduh merhumun sıfat-ı hayat hakkında bundan evvelki makalede ber-tafsil görülen kelamını nakl ettikten sonra müellif diyor ki: +“İşte bu pek ince bir tahkıktir ki imam-ı arif hakim-i muhakkık olan üstad-ı muhteremden başkasında bu gibi bir tahkıkata tesadüf olunmaz; bunu ancak üli’l-elbab olanlar düşünebilirler. +Ben de üstad-ı rahimehullahın talebi üzerine bu asrın maarifine layık bu asrın tullabına faide-bahş bir tarzda te’lif etmiş olduğum akaid kitabında hayatullah hakkında –ifhama karib– bazı kelam yazmıştım. +Merhum ona muttali’ olunca taaccüb bile etmişti. +Biaenaleyh bu makamda irad etmek istiyorum. +Çünkü ben; ne kütüb-i tefsirde ne kütüb-i kelamiyyede bu makama münasib bir kelam göremedim. +Bu babda yazmış olduğum şey sual ve cevap tarzındadır; medresede bulunan mübtedi bir talebe sual ediyor ki biz ona tilmiz diyoruz. +Bunun suallerine asr-ı hazırın ulum ve fünununa vakıf bununla beraber fenn-i tababete müntesib olan kardeşi ile alim sufi olan babası cevap veriyorlar. +Kardeşinden “Şabb” babasından “Şeyh” ile ta’bir edeceğiz: +Tilmiz: +– Ağaçlar ufak olarak bittiği halde sonra –hatta az zaman zarfında– neşv ü nema bulup kuvvetleşiyor. +Acaba bu ziyade nereden geliyor ağacın bünyesine o ziyade nasıl dahil olup da her tarafına dağılıyor ki o ziyadeden saçaklar dallar budaklar yapraklar meyveler hülasa her birisi kendi nasiblerini alıyorlar? +Şabb: +– Nebatatın bünyesine dahil olan bu ziyadenin bir kısmı yerden bazısı da havadandır. +Nebat bir cism-i “hayy”dır; muttasıf olduğu hayat sıfatıyla arzın havanın anasırından kendi gıdasına salih olanları alarak onlar ile tegaddi eder; hayvanat yiyip içtiği şeyler ile tegaddi ederek büyüdüğü gibi nebatat da onlar ile neşv ü nema bulur. +Tilmiz: +– Biz; gerek yerde gerek havada ne madde-i nebatiyyeden ne de levn taam rayiha gibi sıfatlarından hiçbir şey görmüyoruz. +Şabb: +– Nebatat yerden havadan yalnız anasır-ı basitayı alır. +Binaenaleyh havadan azot karbon bir de havadan cüz olmadığı halde adeten havada bulunan bazı emlahı alır. +Arzın anasır-ı kesiresi içinden de potas fosfor hadid emlah... +gibi kendisine münasib olan şeyleri alarak bunlardan gayet muntazam –hatta en büyük kimyagerlerin bile misilinden aciz oldukları– bir surette amel-i kimyavi ile kendi gıdasını alır. +Şurasını da hatırdan çıkarma ki: +Eşkali sıfatı muhtelif olan bu suretlerin hepsi de birdir yekdiğerlerine nisbetle görülen ihtilaf; terkib-i kimyeviyye amel-i tabiiyyenin ihtilafından hanzal tekevvün eden maddeden başka bir şey değildir. +Elmas Şeyh: +– Nebatatın kendisinde hayat yoktur. +Eğer nebatat; neşv ü nemasında keyfiyetinde zikr etmiş olduğun ameli kendisine isbat edilen sıfat-ı hayatın muktezası olarak de muhtar olması lazım gelirdi. +Halbuki bu babda bir nakil varid olmadığı gibi aklen de sabit değildir. +Binaenaleyh nebatatın neşv ü nema bulması ancak kudret-i ilahiyye iledir; başka değil. +Şabb: +– Nebatatın ilmi olduğuna dair delil olmadığı gibi ğu amelde nebatat da i’mal-i muntazama işleyen hayvanat ameller yapıyor ki onları insanın şuuru olmadığı gibi ilminden tedbirinden sudur etmiş değildir. +Mesela: +Taamı hazm etmek hususunda mi’de ile ciğerin amelleri gibi. +Biz mi’deye mahsus bir ilim olduğunu bil[me]diğimiz gibi olmadığını da bilmiyoruz. +Lakin biz biliyoruz ki sahibinin hayatı ile mi’de de “hayy” bir uzuvdur. +Sahibinden ayrılarak kendisine bir taam vaz’ olunduğu vakit amel-i hazmı ifa edemiyor. +Bir de her şeyin kudret-i ilahiyye ile olması herşeyin bir sebeb dahilinde cereyan etmesine mani’ değildir. +Cenab-ı vacibü’l-vücud hakimdir; her şeyi bir nizam ile yapar. +Furkan-ı Hakim. +Tilmiz: +– Pekala öyle ise nebatat için bu hayat-ı nebatiyye hayanat için de bu hayat-ı hayvaniyye nereden bulundu? +Nebatatın kendisiyle tegaddi ettiği madde “hay”diri de hayatı oradan mı alıyor? +Şabb: +– Hayır öyle değil. +Mevadd-ı gıdaiyye bi-nefsiha hayy değildir. +Görmüyor musun: +İnsan bir hayvanı ekl edeceği zaman kesmek pişirmek suretiyle evvela onun hayatını kat’ edip çiğnemek suretiyle hayatını izale ediyor da ondan sonra ekl ediyor. +İşte nebatat da böyledir. +Lakin gerek ağacın kendisinden tevellüd ettiği “nüvvat”çekirdekda gerek hayvanatın tevellüd eylediği beyzada tegaddi ile neşv ü nemaya müstaid gizli bir hayat vardır. +Bunu kainatta müşahede ediyoruz. +İşte gerek nüvatta gerek yumurtada olan bu hayatın künhü bu hayatın mebdei –hatta bugün bile– meçhuldür. +Künhü mebdei hususunda bu hayatın hal ve şanı maddenin hal ve şanından daha hafidir. +Şeyh: +– Madem ki siz bu ilminiz ile kainatın esasını teşkil eden bütün anasırı; eseri ma’lum hakıkati meçhul bir şeye hayvanat gibi bazı mevaddın hayatında tevakkuf ediyorsunuz; bunların hayatının mebdeini hakıkatini bilmiyoruz diyorsunuz? +Buraya gelince neden duruyorsunuz da “cemi’-i zerrat kendi zatından sudur eden şey bütün hayat kendi hayatından sudur eden Hayyü’l-kayyum’dan ibarettir” diyemiyorsunuz?! +Şabb: +– Hiç şek ve şüphe yok ki: +Kadim olan Vacibü’l-vücud Kayyum olduğu gibi “Hayy”dir. +Kayyumiyyetinin ma’nası Cenab-ı Hak bi-nefsihi kaimdir: +mükevvenat böyledir. +Evet Cenab-ı Hak bi-zatihi “Hayy”dir. +Bundan başka olan hayatlar onun ile haydirler; yani diğerlerinin hayatı ondan istimdad ederler. +Çünkü nebatatta hayvanatta bulunan hayat-ı sairenin hepsi de hadistir; hadisin vücudu emr-i vücudidir; belki vücudun meratib-i a’lasıdır. +Öyle ise hangi akıl kail olur ki: +Bütün eşya zat-ı ezeliyyeden bilahayat sadır oldu da bilahare o eşyadan bazısı kendi nefsi için hayat ihdas etti? +Bunu düşünmek o kadar hamakat hiffettir ki hiçbir akılın hatırına bile gelmez. +Ne hacet insan küre-i arz üzerinde hayatın en yüksek tabakalarına ermiş bir uzuvdur; çünkü hayat-ı insaniyyenin –külliyatı bilmek irade tedbir nizam gibi– bir çok eserleri vardır. +Böyle olduğu halde insan gerek kendi nefsine gerek başkasına i’ta-yı hayat etmekten yine acizdir. +Bu babda hayat-ı insaniyyenin aczi zahir olunca hayat-ı sairenin acze ehak olacağı evla bit-tarikdir. +Binaenaleyh mevadd-ı nebatiyye ve hayvaniyyede olan hayatın da; mahiyetini anlayamadığımız bir hayattan zuhur ettiği şüphesizdir. +Tilmiz: +– İlim irade tedbir nizam kendi eseri olan hayat; meratib-i hayatın en yükseği olup bu da hayat-ı insaniyyeden ha müşabeheti lazım gelmez mi? +Çünkü bu hasais Cenab-ı Hakk’ın hayatı için de sabittir. +Şeyh: +– Oğlum; iyi belle ki: +Allah’ın zatı hiçbir zata benzemez. +Bu böyle olduğu gibi sıfatı da hiçbir sıfata benzemez. +Senin hatırına gelen şeyler ancak eser-i hayata dairdir; çünkü hayatın hakıkati meçhuldür. +İki hayat arasındaki farka dandır. +İnsanın hayatı ise Cenab-ı Allah’tandır. +Allah’ın hayatı ezelidir; insanınki hadisdir sonradan gelmiştir. +Allah’ın hayatı kendinden müfarakat etmez; insanın hayatı mevt ile ayrılıp gider. +Allah’ın hayatı her diri olan şeye hayat ifaza eder; insanın hayatı ise yalnız kendine mahsustur. +İlim tedbir nakıs olarak mevcuttur. +Halbuki Cenab-ı Hak nekaisden münezzehtir; zatında sıfatında olan kemal-i mutlak ancak kendine intiha eder. +HAYAT-I HAZRET-I MUHAMMED SAV ÜNVANLI ESER HAKKINDA – – Mevzu’-ı bahs olan eserin on yedinci ve “Temhidat-ı İbtidaiyye” faslının birinci sahifesinde Arabistan kelimesine müteallik şöyle bir haşiye var: +“Arba kelimesi elsine-i Samiyyede çöl badiye ma’nasını “Arba” ismini vermişlerdi. +İbranilerde ilk defa bu kıt’ayı “Arbim” tesmiye eden Tevrat’ta ismi mezkur Isai’dir.” Arabistan ki Ceziretü’l-Arab’tır Kamus-ı Firuz-abadi Tercümesi’ nde şu suretle ta’rif olunuyor: +“Ceziretü’l-Arab: +Bahr-i Hind ile Bahr-i Şam ve bir taraftan nehr-i Dicle ve Fırat ihata eden ülkedir yahud tulen Aden-i Ebyen’den etraf-ı Şam’a kadar ve arzan Cidde’den Ma’mure-i Irak’a kadar mahdud olan arzdan ibarettir. +Mütercim der ki: +Tahdideyn müttehiddir ve kütüb-i coğrafyada şarkan Bahr-i Hürmüz ki ötesi Bahr-i Hind’dir ve cenuben Bahr-i Hind ve garben Bahr-i Kulzum ile muhat olan arzdır ki cezire şeklindedir. +Cümle sükkanı Arab olmakla onlara muzaf olmuştur.” Arabca ki elsine-i Samiyyedendir kelimatının ekserini muhit olan Kamus’ ta “Arba” lafzı da ber-vech-i ati izah ediliyor: +“el-Aribe ve’l-arba” “hamra” vezninde ve “el-Arbe” ferha vezninde Arab lafzından me’huzdur. +Te’kid içindir. +Hulus ve sarahat ve hakıkat ma’nasını müfidlerdir: +[] “ Urb” kelimesi için de şu ma’lumat veriliyor: +“el-urb” aynın zammı ve ra’nın sükunuyla ve “el-Arab” fethateynle Acem’in hilafı olan taife-i insanidir. +Burada Acem’den murad maada-yı Arabtır ki Türk ve Fars ve Rum ve Hind ve sair tavaiftir ve Arab kelimesi müennestir taife te’viliyle “ Sükkan-ı emsar” yani beldelerde sakin olanlarına mahsustur. +Ala kavl-i beledi ve bedeviye şamildir ve a’rab ki hemzenin fethiyle cemi’ suretinde yahud fil-asl cemi’dir badiye-nişin olanlarına tur “earib” üzere cemi’lenir. +Müellifin Besair’ de beyanına göre A’raba nisbetinde A’rabi denir. +Zira a’rab kelimesinin müfredi yoktur yani Arab lafzından cemi’ değildir. +Arab Arabın cem’i olup ba’dehu bedevi sınıfına isim olmuştur. +Nisbeti ensari gibi olur. +Ve Misbah’ın beyanına göre Arab a’rab üzere cemi’lenir: +Zemen ve ezmen gibi ve urub üzere cemi’lenir: +Esed ve üsüd gibi. +Demek ki “Arba” kelimesinde öyle çöl badiye ma’nası olmayıp “halis” mefhumunda imiş gibi “Arab” lafzına vasf olarak kullanılır ve – Kamus şarihinin şehadetiyle– “Ya’rub bin Kahtan lisanı üzere tekellüm edenler” mealini ifade etmek üzere “Arab-ı arba” denilirmiş. +Yine Kamus’ta “Arabe” kelimesi var ki şerhinde şu satırlar yazılmış: +“el-Arabetü” fetehatla şol ırmağa denir ki cereyanı tünd ve şedid ola nehr-i Zab gibi ve araba nefs ve zat ma’nasınadır. +Ve Araba Medine-i Münevvere kurbünde bir nahiye adıdır. +Ve Araba asıl Bahatü’l-Arab Kureyş kabileleri onda ikamet etmeleriyle taife-i Arab ona nisbet olundular. +Müellifin mukteza-yı siyak-ı kelamı Araba’dan murad saha-i Mekke-i Mükerreme’dir ki arz-ı haram-ı lazımü’l-ihtiramdır. +Lakin şarihin Ubab’dan nakline göre Araba arz-ı Tihame’nin ismidir ki ibtida İsmail aleyhisselam nazil olup ve evladı orada neş’et eylediler. +Ba’dehu Cürhüm ve Amalik dahi sakin oldular. +Mütekessir olduklarında arz-ı merkumeye gencide olmayıp sairleri etrafa münteşir ve hemen kabile-i Kureyş orada mütemekkin oldular. +Hülasası budur ki: +Çün halile-i hazret-i İbrahim yani Sare cenablarının gayretine mebni ba-emr-i ilahi hazret-i İbrahim Hacer ile ferzend-i saadet-perverleri olan hazret-i İsmail’i alıp arz-ı Mekke’ye getirdi. +Arz-ı Mekke ol hengamda bil-cümle mişezar olup ve mevzı’-ı Beyt-i şerif bir kızıl tepe sayeban tertib eyledikten sonra avdet buyurdular. +Ba’dehu Cibril-i emin nazil olup cenahını hizb eyledikte çeşme-i zemzem nübu’ eyledi. +Bir müddet mader ve ferzende onda ikamet edip nagah Cürhüm kabilesinden oraya bir taife mürur ve bil-istizan arz-ı merkumede mü[te]mekkin oldular. +Hazret-i onların lisanlarınca tekellüm eylediler ve hazret-i İbrahim’in lisanı İbrani idi. +Min-ba’d evlad-ı İsmail Arabi oldular ve vech-i mezkur üzere Cürhüm ve Kahtan mukaddema “Araba” ala kavlin “Arabat” nam mahalde sakin olmalarıyla ona nisbetle Arabi ıtlak olundular ve inde’l-ba’z sebeb-i tesmiye elsine-i saireye nisbetle izah ve beyan ve fesahati müştemil olmasıdır ve ber-muceb-i hadis-i şerif beş nefer peygamber-i zi-şan cins-i Arab’tan neş’et eylediler. +Hazret-i Muhammed ve İsmail ve Şuayb ve Salih ve Hud aleyhimü’s-salatü ve’s-selamdır. +İnteha. +Ve şair işbu: +beytinde zaruret-i vezn için Araba lafzının ra’sını iskan eylemiştir. +Yani: +Arz-ı Arba bir zemin-i güzindir ki hürmetini bir kimse tahlil eyleyemez. +Meğer ol asil ve necib ve nebil ve fatan ve edib olan zat-ı şerif tahlil eder ki murad-ı Hazret-i Peygamber-i ali-güherdir aleyhi’s-salatü ve’s-selam. +Zira feth-i Mekke günü ba-emr-i ilahi nehardan bir saat mikdarı tahlil eylemekle Kureyş ile muharebe olunup ba’dehu hürmet-i sabıkası ila yevmi’l-kıyam ibka olundu. +Pes Arbe’den murad: +Harem-i muhterem olur.” Bu şerh-i mufassaldan anlaşılıyor ki evvela saha-i Mekke’ye “Araba” ta’bir olunurmuş. +Ba’dehu bu isim hudud-ı Harem dahiline hatta bütün arz-ı Tihame’ye ta’mim edilmiş sükkanına da –mevki’leri i’tibarıyle– “Arabi” denilmiş. +Sonra da “Araba” lafzı; Keldaniler Asuriler Süryaniler Fenikeliler larına da intikal eyleyerek “Arba” ve “Arbim” gibi teleffuz edilmeye başlamış daha sonra da “Arabi” şekl-i efrencisini alıp bütün Ceziretü’l-Arab kıt’asının ünvanı olmuş. +Yakut-ı Hamevi’nin Mu’cemü’l-Buldan’ ında da Araba kelimesi hakkında uzun bir bahis yürütülmüş ve hülasatü’l-hülasa olarak bütün bilad “Araba” ta’bir edildiği ve “Arabat” hey’etinde cemi’lendirilip nisbetinde Arabi denildiği söylenilmiştir. +Hayat-ı Hazret-i Muhammed’ in’uncu sahifesinde ve “İslamiyet’in Zuhurundan Evvel Arablar” ünvanlı bahiste şu satır var: +“Ceziretü’l-Arab’ın en eski kavimleri Sam’dan dördüncü batında zuhur eden Kahtan bin Habr’ın nesilleri ...” Benim gördüğüm tarih kitaplarında Kahtan bin Habr namında bir isim muharrer bulunduğunu tahattur edemiyorum. +Vakıa Yemen’de teşkil-i hükumet eylemiş Kahtan Kahtan bin Abir bin Şalih bin Erfehaşd bin Sam bin Nuh aleyhisselam olmak üzere mastur hatta Tevrat’ta Yaktan unvanıyla merkum olduğu mezkurdur. +İsbat-ı müddea zımnında ezcümle Tarihu Ebi’l-Fida’ nın ibare-i atiyesini gösterebilirim: +Cild sahife Meali: +Tebelbül-i elsine vukuuyla evlad-ı Nuh’un dağıldığı sırada Yemen’e ilk giden Kahtan bin Abir olmuş ve orada tasaltun ederek taç giymişti. +Bunun babası bulunan Abir’in Hud aleyhisselam olacağına dair de yine Tarihu Ebi’l-Fida’da Cild sahife ibaresiyle bir rivayet vardır. +Şu halde müellif-i muhteremin bahsettiği Kahtan Himyer mülukünün cedd-i a’lası olan Kahtan ise İbni Habr değil Frenk muharriri o harfi Ha’ya tebdil eylemiştir. +Kahtan bin Habr’e aid satırları müfessir olmak üzere o sahife zirine şu yolda bir haşiye tahrir olunmuş: +“Müverrihin-i Arab Arabistan şibh-i ceziresinde Arab ünvan-ı umumiyyesi altında birbirini veli ve istihlaf eden namlarıyla tesmiye ederler. +Arab-ı Aribe: +Bunlar İslamiyet’in zuhurundan pek çok zaman evvel munkariz ve mahv olmuşlardır. +Arab-ı Mütearribe: +Kahtan bin Habr’ın zürriyetinden türeyip evvela Yemen’de mütemekkin iken sonraları her tarafa yayılmışlardır. +Him[ye]riler Arab-ı mütearribedendir. +Arab-ı Müsta’ribe: +Hazret-i İsmail’in neslinden olup aslen Hicaz taraflarında tavattun ederlerdi; bilahare Arabistan’ın her tarafına münteşir oldular. +Bunlar tarihin zabt edemediği zamanlardan beri Mekke-i Mükerreme civarında sakin olmuşlardır. +Fahr-i kainatın mensub olduğu Kureyş kabilesi Arab-ı müsta’ribedendir.” “Aribe” kelimesi hakkında “Arba’” lafzıyla beraber ma’lumat verilmişti. +Şimdi “mütearribe” ve “müsta’ribe” hakkında da tetebbuatda bulunalım. +“el-Mütearribe mütekarribe vezninde ve el-müste’ribe müstevcibe vezninde halis ve hakıkı olmayıp sonradan Arab’a dahil ve muhtelit olmağla taarrüb eden kimselere Ya’rub bin Kahtan lisanı üzere tekellüm edenlerdir ve Ya’rub lisan-ı Süryaniyi en evvel Arabiye nakl eden kimsedir ve müsta’ribe lisan-ı hazret-i İsmail üzere tekellüm edenlerdir.” Kamus’un şu beyanatından iki şey anlaşılıyor ki birincisi: +Müellifin yazdığı gibi “Mütearribe” ve “Müsta’ribe” ta’birlerinin ayrı ayrı olmayıp ikisinin bir olduğu ikincisi de: +Evlad-ı Kahtan’ın yine müellifin dediği gibi Arab-ı mütearribeden olmayıp Arab-ı aribeden bulunduğudur. +Bir de zirdeki ibareyi gözden geçirelim: +Tarihu Ebi’l-FiMeali: +Müverrihler Arab kavmini “Baide” “Aribe” “Müsta’ribe” namlarıyla üçe taksim etmişlerdir. +Arab-ı Baide: +Kıdem-i zamanlarından dolayı tafasil-i ahbarından tamamıyla haberdar olamadığımız eski Arablardır. +“Ad” ve “Semud” dileri halik ve haberleri munkatı’ olmuştur. +Lakin “Cürhüm-i saniyye” Arabları evlad-ı Kahtan’dan idiler ki hazret-i İsmail bunlarla sıhrıyet peyda etmişti. +Arab-ı baideye dair pek az rivayet vardır ki onları da zikr eyleyeceğiz. +Arab-ı Aribe: +Kahtan evladından olan Yemen Arabları Arab-ı müsta’ribe de cenab-ı İsmail bin İbrahim aleyhima’s-selamın evlad ve ahfadıdır. +sene-i hicriyyesinde tarihe aid bir kitap yazan muharrir-i muhterem ile salinde irtihal eylemiş olan el-Melikü’l-Müeyyed bir müverrihden hangisine i’timad edelim. +Birinin: +Arab müverrihleri böyle diyor dediğini diğeri: +Yine Arab müverrihleri şöyle diyor diye bambaşka bir surette rivayet ediyor. +Sonra muharrir-i muhteremin “Bunlar tarihin zabt edemediği zamanlardan beri Mekke-i Mükerreme civarında sakin olmuşlardır” demesindeki ibham dolayısıyla “bunlar”dan maksat ne olduğu ve tabakat-ı Arab’dan hangisi bulunduğu anlaşılamıyor. +Arab-ı baidenin Mekke civarına gelmediği ma’lum olmakla bunlar her halde “aribe” ile müsta’ribe Arabları olacak. +O halde ise “Tarihin zabt edemediği zamanlardan beri” kaydı ma’nasız kalır. +Çünkü: +Arab-ı aribeden Mekke’ye ilk defa gelen zat Kahtan bin Abir’in oğlu “Cürhüm” idi ki hicretten takriben sene mukaddem belde-i mükerreme sahasına vürud eylemiş ve “Cürhüm-i saniyye” ünvanıyla hükumet yahud riyaset eden şu zatlar gelip geçmiştir: +Cürhüm Abdü Yaleyl bin Cürhüm Cürşüm bin Abdi Yaleyl Abdülmeddan bin Cürşüm Sakıle bin Abdilmeddan Abdülmesih bin Sakıle Mazzaz bin Abdilmesih Amr bin Mazzaz Haris bin Mazzaz Amr bin Haris Bişr bin Haris Mazzaz bin Amr. +müsta’ribe zuhur eylemiştir. +Tabii şu ma’lumat da tarihlerin zabt eyledikleri rivayat ve vekayi’ cümlesinden istinbat olunmuştur. +Katolik rahib-i sabıkı ve muvahhidinden Abdülahad Davud Efendi’nin te’lifi olan İncil ve Salib namındaki eser forma forma olarak intişar ediyor. +Şimdiye kadar mütalaa ettiğimiz formaların muhteviyatına ve intişar edecek olan formaların fihristlerine bakılacak olur ise eserde gayet ciddi ve herkesin bulup da mütalaa edemeyeceği mesailin mevzu’-ı bahs edildiği anlaşılıyor. +Mevzu’-ı bahs edilen her mes’ele Hıristiyanlığa dair tahsil-i ali görmüş bir zatın karihasıyla tedkık ediliyor; Hıristiyanlığın şimdiye kadar İslamiyet alemi tarihindeki karışıklıklar yolsuzluklar irae ediliyor. +Mevki’-i münakaşaya konulan her mes’ele hakkında kuvvetli denilebilecek muhakemeler yürütülüyor. +Her muhakeme ve münakaşanın da bazı esasat-ı Hıristiyaniyyeden mühim akıdelerin hilaf-ı hakıkat yahud ta’limat-ı Mesihiyyeye gayr-ı muvafık olduğu neticesine doğru isal ettiği görülüyor. +Fakat Hıristiyaniyyet usul-i akıdesine tarihine müstenid olarak icra edilen tenkıdatta görülmesi pek tabii olan karışıklığa bir de muharrir-i muhtereminin Türkçe yazmaktaki melekesizliği de inzimam edince eser büsbütün muğlakıyyet kesb ediyor. +Hatta bazı yerleri karine ile de anlaşılamıyor. +Maamafih kitap umumiyet i’tibariyle şayan-ı tavsiye ve şayan-ı mütalaadır. +Erbabının bilhassa Darülfünun İlahiyat Şu’besi ve Medresetü’l-Vaizin talebesinin işlerine yarayacağı me’muldür. +CUMA NAMAZLARINDA MINBERDE KRAL PETRO NAMI YAD EDILECEK! +Üsküb’den İzmir’de münteşir Anadolu gazetesine yazılıyor: +Bundan on beş gün evvelisi hükumet-i mahalliyye tarafından sabahleyin cami’-i şerif duvarlarına ber-vech-i ati beyanname ta’lik olunmuşidi: +“Mahalle Muhtar ve İmamları Dikkatle Okusunlar” “Otuz seneden beri beklediğiniz hürriyet bayramı bir seneden beri vatanınıza gelmiştir. +namazınıza gitmelisiniz. +Ba’dema cami’lerinizde Cuma namazının edasından sonra namus ve hayatınızı te’min edecek Kral Petro’nun ismini yad edeceksiniz. +Yoksa evvelce olduğu gibi Halife’nizin ismi yad edilmek tasavvur edilir yahud her ne olursa olsun yad edildiği ihbar edilirse şediden tecziye edileceksiniz. +Hem de bu vatanınızdan da mahrum kalacak ebediyyen saadet ve refah yüzü görmeyeceksiniz.” Cuma namazı eda edilemiyor. +Kasımıyye Cami’inde Kiloluk Çan Selanik’ten Tanin gazetesine gönderilen bir mektuptan: +“Selanik’in fethi yevm-i meş’umu münasebetiyle Teşrinievvel’de etmemekle beraber veliahdi göndermiştir. +Bugünün İslamları en fazla müteessir eden vak’ası Kasımıyye Cami’inin kiliseye tahvilinin icra olunmasıdır. +Ma’bede mahsus olmak üzere tam yedi yüz kiloluk bir çan taktılar ki ilk defa çalmak şerefini ihraz etmek için bütün halk müsabakaya girişmişti kimi yarım lira kimi bir lira veriyordu nihayet bu guya büyük bir şan ve şeref te’min eden teşebbüs beş lira veren bir şekerciye nasib oldu. +Pek şiddetli bir yağmurun ortalığı çamur ve su altında boğmasına rağmen halk yerinden ayrılmıyor dünyanın en mukaddes ve en gayr-ı kabil-i i’tiraz bir serbestisine din ve mezheb hürriyetine karşı irtikab olunan bu resmi vahşeti alkışlara boğuyordu. +Sonra evleri içinde bu nümayişin kendilerine çıkaracağı hisse-i taarruzu düşünerek korku ve heyecan ile gizlenen zavallı İslam unsuru karşısında merasim-i diniyyelerini ifa ettiler sokaklarda uzun tezahüratta bulundular. +İlk dua pek başka bir tarzda oldu: +Şimdiye kadar krala ettikleri dualarda temennisini izhar ediyorlardı. +Bugün böyle olmadı: +Krala merasim-i mahsusa ile Bizans bayrağını takdim ettiler. +Koca Kostantin iki papazın bereket duasıyla Bizans’a sahip oldu. +Asker geceleyin fener alayı yaptı; hepsinin ağzında bir temenni aynı nakarat dolaşıyordu. +İstanbul ve İzmir’in zabtı sonra on gün içinde Sofya’yı istila iki ay zarfında bütün Bizans’ın Yunanistan vatanına ilhakı... +Asker mütemadiyen bağırıyordu: +İstanbul’u zabt etmek vazifemizdir. +Yaşasın Selanik fatihleri...” Dün iki İslam kadını caddede geziyordu; iki Rum yüzlerine tükürmeye başladılar. +Necib Selanik fatihleri uzaktan bu alçak taarruzu seyrediyor dünyanın her tarafında herkesin mecbur-ı hürmet ve müdafaa olduğu iki kadın tahkır ve düşnam altında yapacak bir şey bulamayarak susuyorlardı. +diğer vatan parçalarının aynı mahrumiyet ve eza altında kaldığını görmemek için bütün servetlerinizi bütün varınızı yoğunuzu donanmaya sarf ediniz! +Vatan ve haysiyet elden gidince ne servetin ne malın kıymeti kalmadığını görüp bizzat tecrübe etmeden evvel bunu yapınız. +Burada dilenciler bile o gün kapı ve etek peşinde kazandıkları ekmek parasını donanmaya veriyor nüfusça yerce servetçe daha yüksek bir seviyeye sahip bulunan –Osmanlı ahalisinin bu küçük ve asaletsiz millet karşısında aciz kalması ne kadar ayıptır düşününüz! +Arnavutluk’tan alınan haberlere göre Sırpların İslamlara karşı ika’ ettikleri mezalim-i müdhişe tüyleri ürpertecek derecededir. +Sırplar merkez-i İslamiyyet’ten uzak kaldıklarını takdir ettikleri İslamlar üzerinde pek feci’ cinayetler ika’ etmektedirler. +Bugün Ohri kazalarında bir tek cami’ kalmamıştır. +Geçen günler Pirlepe kazasının yalnız Lijan karyesinde otuz yedi İslam katl edilmiştir. +Nefs-i Pirlepe’den yetmiş üç İslam alınmış bunlardan beş on tanesi bin müşkilat ile topladıkları birkaç lirayı rüşvet vererek kurtulmuş diğerleri de Ali Çayırı nam mahalle çıkarılarak kalın sopalarla döğülmüş ve neticede hayat ve mematlarından haber almak kabil olamamıştır Diğer taraftan Hup karyesinden alınan kişiden’u en şeni’ vahşetlere kurban edilmiştir. +Manastır’ın Preside karyesinden kişi katl olunmuştur. +Pirlepe’nin Çarşı Camii ve daha birkaç ibadethanesi ihrak bir kısmı da ahır haline duçar-ı tahkır olmaksızın gezebilsin. +Yine hiçbir İslam yoktur ki ba-tapu mutasarrıf olduğu bir mülke bu benim mülkümdür diyebilsin. +Diğer taraftan Sırbım diye Sırpları iğfal eden Bulgarlar İslamların tarlalarını zabt etmişlerdir. +Kasaba haricinde bir İslam görmek kabil değildir. +Kadınların ırzı ve namusu hava gibi meccani bir meta’ olarak telakkı ediliyor. +Unsur ve Diyanet Noktasından Adanın Nüfusu: +Ziraat Olunan Yerlerle İhracatın Mikdarı: +Kolombo’ya hariçten sekiz milyon küsur lira girmektedir ki bu yalnız öteye beriye gönderilen zehair ve me’kulatın kıymetini gösterir. +Bundan başka Kolombo ve Seylan adasını ziyaret eden binlerce yüzbinlerce seyyahın dahilde ve sarf ettikleri ve elden satın aldıkları mücevheratın kıymeti de bu istatistike zam ve ilave edilirse her halde yirmi milyonu tecavüz eder. +Bizim Kastamonu vilayeti layıkıyla i’mar edilse Seylan adasını solda bırakır. +Çünkü bizim Bolu ve Sinop ve Daday ormanları o kadar ferah-feza ve tab’a muvafık ve sıhhidir ki buradaki ormanlardan bin kat iyidir. +Seylan Adasındaki Dağlarla İrtifa’ları Seylan adasını ziyaret eden bir seyyah yalnız makarr-ı hükumet olan Kolombo’yu görmekle iktifa eylememelidir. +Asıl görülecek köylerdir. +Hükumet-i mahalliyye tarafından bir para ile götürür. +Şimendüferin Kolombo’da iki istasyonu vardır. +Biri adanın ortasıyla nikat-ı şimaliyyesine kadar seyr ü sefer eden trenlerin diğeri de adanın cenubuyla sevahiline doğru temdid olunan hattın mevkıfleridir. +Bir iki gün zarfında adanın en mühim mevki’leri ziyaret olunabilir. +Her yerde yolcuların istirahati belegan ma-belag taht-ı te’mine alınmıştır. +Enva’-ı hoteller misafirhaneler –ki hükumet tarafından inşa edilerek az bir para mukabilinde yolculara yemek ve yatmaya aid olan mevad ihzar edilir– evler barakalar mebzuldür. +Şimendüfer hattı boyunca gayet güzel köyler köy kulübeleri nazar-ı dikkati celb eder. +Ormanların medhal ve mahrecindeki köyler o kadar latif ve ferah-fezadır ki insan kendisini İsviçre’de zanneder. +Nefs-i Kolombo kasabası gayet güzel bir yerdir. +İçinde vasi’ zift çakıl taşı ve ağaç elyafıyla tefriş edilmiş temiz caddeleri vardır. +Hükumet konağıyla bankaların saat kulesinin büyük ticaret mağazalarının bulunduğu Foot cadde ve çarşısı şayan-ı temaşadır. +El ile çekilen bir arabaya binilirse ceste ceste yavaş yavaş kasabanın her tarafı layıkıyla gezilir. +Kolombo’nun ortasında da oldukça büyük ve neşat-bahş bir göl vardır. +Gölün etrafında akşam vakitleri İngilizlerle madamaları piyasa ederler. +Kolombo’nun deniz kenarları da piyasa mevkiidir. +Yollar gayet sade ve zarif bir tarzda tesviye edilmiş ve demirden ma’mul kanepeler her on adımda bir konulmuştur. +Buzalılara mahsus ma’bed –Kelania FempleKelanya Puthanesi– şayan-ı temaşadır. +Buzalılarca bu ma’bed gayet mukaddestir. +Mayıs-ı Efrenci ayında adanın her tarafından Buzalılar ziyaretine gelir ve nezirlerini hedayalarını bu zatın koca büyük heykeli önünde takdim ederek icra-yı ibadet eylerler. +Bu zatın heykelden başka ma’bed dahilinde birçok Hindutizme aid resimler heykeller dahi vardır. +Kolombo’nun en işlek ve ticaretgah yeri Fort –Kal’a-dır ki burada vaktiyle icra-yı ahkam eden Doç’lar Portekizliler şehrin istihkamı için azim kaleler inşa eylemişlerdi. +Ada İngiltere’nin el-yevm yerinde en birinci bankalar hükumet konağı postahane telefon idarehanesi ve bil-cümle ticarethaneler inşa olunmuştur. +Emlak ve akarın günden güne kıymet kesb ettiğini nazar-ı dikkate alan hükumet-i mahalliyye beyhude ve semeresiz olan kaleyi –ki işittiğime nazaran hiçbir kıymet-i tarihiyye ve sınaiyyeyi de haiz değilmiş– tahribe; iktisad umran noktasından mecbur olmuştur. +Yine deniz kenarında İngiliz asakir ve zabitleri için de güzel ali daireler bina edilmiştir. +Kolombo’da beş on hotel vardır ki cümlesi muhteşem ve ali olup yolcuların rahat ve istirahatleri gereği gibi buralarda te’min edilmektedir. +Mezkur hoteller içinde en ziyade güzel ve ali olanları ve The Galle Face Grande Oriental Globe Peria British india Hotels Bristol şunlardır. +Fakat bana kalırsa hepsinden mevki’ce daha iyi ve Amerika ve Avustralya tarzında tefriş edilen ve o iklimin ahalisini memnun edecek surette inşa edilmiş yegane bir hotel varsa Mount Lavinia hotelidir. +Bu hotel bir dağın zirvesinde kain olup Kolombo’nun yedi mil uzaklığında vaki’dir. +Bu hotelden deniz tamamiyle yeşil bir tepsi gibi görünür. +İçinde levazım-ı istirahatten sun’i elektrik yelpazeleriyle elektrik ziyası ve buna mümasil her şey mebzuldür. +Kolombo Postahanesi de hatırı sayılır binalardandır. +Kolombo’ya mahsus posta pulları mektuplara ilsak edilir ki mezkur pullar müstemlekata mahsustur. +Dahil için yarım ons olan mektuplar beş santimlik Hindistan ve memalik-i ecnebiyye altı santimlik –mektup ağır olursa müstesnadır– benim makalem için üç kuruşluk pul gitmiştir– pula tabi’dirler. +Hindistan ile adaya mahsus olan kartlara iki santimlik pul yapıştırılır. +Postahane her türlü havale ve emanatı kabul ettiği gibi banka gibi emanet ve para kabul eder. +Faizini yüzde üç hesabıyla sahibine verir. +Aile kasaları da vardır. +Zürra’ ve rençberler alelekser aileleri nama biriktirebildikleri mebaliği postahaneye tevdi’ ederler. +İstedikleri zaman kendi paralarının cümlesini veyahud bir kısmını geri alıp ihtiyaçlarına sarf ederler. +Hindistan banknotları Kolombo’da raiç değildir. +Mezkur banknotların değiştirilmesi için sarrafiye alınır. +Bu adaya gelenler paralarını Hindistan’da veyahud buraya en yakın olan bir sahilde az bir sarrafiye mukabilinde değiştirirlerse daha karlı çıkarlar. +Kolombo tramvayları Madras’ınkilere nispeten hem daha ehven hem de daha temizdir. +Hindistan tramvaylarının birinci mevkii yoktur. +Adanınki ise birinci mevkiinde muhterem bir zat birkaç santim fazla vermek suretiyle oturabilir. +Kolombo kasabası küçüklüğüne rağmen içinde müteaddid kiliselerle misyonerlere mahsus kız ve erkek ve hatta kadınlara mahsus mektepler vardır. +Her kilisenin dua ve ayin-i ruhani vakti başka başkadır. +Mekteplerde ise Iseviyyete dair propagandacılık gereği gibi hüküm-fermadır. +Bu tervic ve telkın keyfiyeti yalnız Kolombo’ya münhasır olmayıp adanın her kasaba ve köyüne sirayet etmiş ve bu uğurda mebaliğ-i külliyye sarfı sayesinde yirmi seneden beri Hıristiyanlık fevkalade bir surette taammüm ve intişar eylemiştir. +Maatteessüf Kolombo’da hakıkı bir alim bulunmadığı gibi ulema-yı İslam’dan hiçbir zat dahi buraya gelmemiştir. +Ruz-i cezada kendi vazifelerini bi-hakkın ifa etmeyen ulemayı Eğer Tamil lisanına vakıf –bura yerlilerinin lisanıdır– bir mütebahhir alim buraya gelse eminim ki bir iki sene zarfında yarım milyon putperesti İslam edebilir. +Çünkü İslam’ın sıra kendi arzu-yı vicdanileriyle İslamiyet’i kabul etmekte ve halleriyle hıristiyan misyonerlerini hayretlere ilka eylemektedirler. +Maatteessüf bu ümniyenin husuli için bir para vakf eden tek bir müslüman bulunmadığı halde el-yevm Amerika Avrupa ve İngiliz ağniyası Hıristiyanlığın tevsii için milyonlarca sarf etmektedirler. +Evkaf-ı müsliminin aidatı ise hep bir takım tenbel ten-perver şehvet-perest kimselerin cebine girmekte ve bu yüzden din-i mübin için bir paralık fayda ve menfaat te’min edilememektedir. +Yazık olsun müslümanlara! +Doğrusu ben bu halleri –Hıristiyanlığın zorla para kuvvetiyle nüfuz-ı hükumetle ileri gittiğini– görünce kan ağlıyorum. +Buradaki Mevleviler – ulema olacak herifler– bizim hocalardan bin kat echel ve mefaatperesttirler. +İslamiyet’i öyle fena bir hale sokmuşlardır ki yavaş yavaş putperestliğe sevk ediyorlar. +Mesela Kolombo ve Seylan adasında kavaid-i İslamiyyet’in doğrudan doğruya aleyhinde bulunan “Drahoma” adeti caridir. +Bu seyyieyi ortadan kaldırmak için yerli Mevleviler hiçbir teşebbüste bulunmamışlardır. +El-yevm Bombay ve Madras’ta Hindistan’ın hemen her tarafında İslamiyet akıdeler vardır ki cümlesi ahkam-ı diniyye hükmünü almış ulema-yı mahalliye iki paralık menfaat-i dünyeviyyelerini lerdir. +Doğrusu bu miskin heriflerle kötü ahlaklarını gören bir adam diğer tarafta bir misyoner papazının –sırf Hıristiyanlığın tevsii için– fa’alane saiyane teşebbüslerini görünce ye’sinden çıldıracağı geliyor. +Bu hususta daha ciddi bir şey yazmadım. +Çünkü kısa kesmek işime gelir. +İnşaallah İstanbul’a avdetimde buradaki misyonerler hakkındaki meşhudatımı ayrı bir kitap ile neşr edeceğim. +O zaman muhterem kari’lerim misyonerlerin a’mal ve telkınatına dair mezkur kitapta daha mufassal ma’lumata tesadüf edeceklerdir. +Aczane olarak arz ediyorum ki: +Bab-ı Meşihat’le Evkaf Nezareti artık bu gibi işlerle yavaş yavaş iştigal etmelidirler. +Sırf kağıt yığınlarının havalesiyle uğaşmak kafi değildir. +İslamiyet’in cümlemiz üzerinde bir hakk-ı ali ma’nevisi vardır ki hepimiz bunda kusur ediyoruz. +Başta ulemamız ağniyamız dervişlerimiz tekkecilerimiz sufilerimiz hükumetimiz hocalarımız daha sayayım mı? +Hasılı her ferdimiz mukassırız. +Yazık eyvah efsus sadhezar efsus!! +Kendi dininin maaliyyatını bir Buza reis-i ruhanisi kadar neşre çalışmayan bir hoca efendinin mevcudiyeti biz müslümanlara ne fayda verir. +Otuz sene “Darabe Zeydün Amran” okur en sonra iki satırlık bir Arapça kitabını okuyup anlatamaz. +İlim ve şeriat bunlara bu meskeneti öğretmiyor. +Bu devr-i intibah ve mücahedede bu hallere millet-i necibe-i Osmaniyye var kuvvetiyle bir çare-i salah bulmalıdır. +Çünkü kendi paramızla kendi sa’yimizle kendimizi aleme maskara ve gülünç ediyoruz. +Misyoner papazları kadar hiç olmazsa ulum ve fünun-ı cedide ve elsine-i İslamiyye ve ecnebiyye ile mücehhez hoca ve imam efendilerin techiz ve tehzibine çalışalım. +Yoksa Evkaf ve Meşihat kapılarını çivilemeliyiz... +Zira fayda yerine mazarrat görüyoruz. +Hele kendisini hilafet-i İslamiyyenin mümessili addeden Osmanlılar şimdiden hab-ı giran-ı gafletten uyanıp İslamiyet’in –Afrika Hindistan Cava Sumatra Malaya Çin ve Japonya’da– neşrine çalışmayacak olurlarsa maazallah misyonerler bir asır sonra yeryüzünde tek bir müslüman bırakmayacaklardır. +Bab-ı Meşihat’le Evkaf Nezareti sair memalikte bulunan yaşayan müslümanların evza’ ve etvarı hakkında hiçbir ma’lumatları yoğiken Amerika ve İngiltere misyoner cem’iyyetlerine her sene değil her ayda buralardan müteaddid raporlar istatistikler gönderilir. +Misyonerliğe aid bu ana kadar yazılan kitaplar bir araya getirilse büyük bir kütaphaneyi doldurur! +Cenab-ı Hak adildir. +Kıyamet gününde ulemamızın mürşidlerimizin ihmallerini elbette soracak ve ona göre hesaplarına bakacaktır. +Onların Din-i Celil-i İslamiyyet’i neşre dinen me’mur oldukları halde arpalık elkab sırmalı biniş peşinde koşuyorlar. +İslamiyet’in tervici uğurunda bir adım atmadıkları gibi ta’mim ve intişarı için de bir kitap yazmamışlardır. +Bir talebe senesinin nısfını dilencilik ve fodula peşinde sarf edip kalanını da i’lal ve i’rab ile geçirirse Müslümanlık ondan hayır mı bekler? +Elbette her sabah ve akşam sütlü çay ve enva’ külbastılarla –kemal-i refahla imrar-ı hayat eden– tegaddi eden papaz efendi daha iyi çalışır. +Ne vakit biz talebe-i ulum-ı diniyyemizi bu raddeye getirirsek o zaman fevz ü felah kapıları yüzümüze karşı açılacak ve idrak-i saadat-ı dünyeviyye ve uhreviyyeye muvaffak olacağız. +Yok dilencilikle fodulacılıkla te’min-i maişet eden talebe efendilerden hayır yoktur. +Ya bu zavallıların hayatlarına maişetlerine gıdalarına bakalım tahsillerini intizama koyalım; yahud bu biçareleri beyhude yere el-an bu vahiyyat arkasında bu sefaletle koşmaktan kurtaralım. +Hiç olmazsa birer bakkaliye dükkanı açsalar millete daha karlı ve hayırlı işler te’min edebilirler! +Memalik-i şarkıyyede Iseviyyeti tervic için hasr-ı mesai eden misyonerlerin teşebbüsat-ı fa’alaneleri sayesinde şu Hıristiyanlığı kabul etmişlerdir. +Bu ise resmi istatistiklerle sabittir. +sunlar da isterlerse ağlasınlar. +Şimdi insan hangisini takdir eder? +Bizim miskinleri mi yoksa misyonerleri mi? +edebilirim ki İslamiyet’i biz batırdık bu hale getirdik. +Milyonlarca müslümanları kendi haline bıraktık. +Telkınat tervicat neşr-i din şöyle dursun daha Kur’an ımızı Türkçe’ye adam akıllı tercüme eden olmamıştır. +Kendi kitab-ı dinisinin ma’nasını mazmununu anlamayan bir gencin dindar olması mümkün mü? +Dinin hikem ve maaliyyatından felsefesinden bu ana kadar kim bahsetmiş ve yahud edebilmiştir? +İşte bunları bilmeyen gençler birer birer elimizden çıkıp gidiyor. +Bizim ulema tabakasının kirli pejmürde kıyafetlerini gören temiz mühezzeb bir genç hiç onlara yaklaşır mı; o daima onları ali seviyede arar görmek aramalı bulmalı çaresine bakmalıdır. +Yoksa ıslahat için komisyon teşkil etmek muhteviyatı icra edilmeyen programlar yazmak herkesin karıdır. +Ben burada misyonerlerin faaliyeti karşısında müslümanların perişanlığından zavallılığından o derece müteessir oldum ki günlerce ağladım yaşlarımı kalbime akıttım. +Bunları yazdım ki biraz da Bab-ı Meşihat’in kaba döşeklerinde murabba’-nişin-i atalet olan ulema-yı kiramın keyifleri kaçsın. +Fakat m��teessir olacaklarını hiç de zannetmem. +Seylan Adası: +Kolombo KÖYLÜNÜN HAYAT-I İCTIMAIYYE VE İKTISADIYYESI Yine bu hafta vücud-ı İslam’ı çürüten çıbanlardan birini deşeceğim. +Çünkü artık tahammül kalmadı; biraz daha bu hal devam ederse İslam’ın o kuvvetli bünyesini çöktüren onu kadid bir hale sokan müstevli mikropların –maazallah– zehirlerini kalbe isal eylemelerinden korkulur. +Bizim ulema-yı kiramımız İstanbul’da siyaset bataklıkları Abdülgafur’un faydasız münakaşalarıyla ömürlerini çürütürken beride müslümanlar rehbersizlik irşadsızlık yüzünden günden güne düşüyor seneden seneye münkarız olup gidiyor. +Dışardan içerden müdhiş bir istilaya ma’ruz kalmışlar karşı duramıyorlar istinadgahsızlık kendilerini mağlub ediyor o koca sel bu çör çöp kitlesini silip götürüyor. +Böyle mi olacaktı ümmetin rehberleri bu derece vazifelerini unutacak bu mertebe gaflet deryasına dalacaklar mıydı? +Bunun vebali azimdir. +Küçük bir hocadan tutunuz ta en büyüğüne varıncaya kadar bütün ulema-yı İslam –yani bütün ashab-ı imame– milletin bu inhitat[ın]dan mes’uldür. +Doğrusu ben ulema-yı kiramımızın bu derece himmetsizliklerini gafletlerini tasavvur edemiyordum. +Seyahate çıktıktan köy be-köy Anadolu’yu cevelana başladıktan sonra bu elim hakıkatlere vakıf oldum. +Şimdi bakınız ulemanın bu himmetsizliği bu gafleti ne gibi ahval-i feciayı intac etmiş: +Başlarında bir mürşidden bir rehberden mahrum kalan köylü ya bir Anastaş’ın ya bir Nikoli’nin pençesine düşmüşler orada kanları emile emile nihayet öyle bir hale gelmişler ki görüp de ağlamamak mümkün olmuyor. +Bu müstevli mikroplar senelerden beri fıtrıyyesini bozmuşlar; fazilet namına meziyet namına nesi varsa ona göz dikerek mahvına uğraşmışlar; hasılı elden gelebilen bütün fenalıkları yapmışlar. +Tahkık ederseniz vakıf olursunuz ki: +Bundan şu kadar sene evvel bu köy fazailiyle ahlakıyla şehametiyle tam ma’nasıyla bir İslam yurdu imiş. +Sonra günün birinde burada bir Anastaş yahud bir Nikoli peyda oluyor. +Şurada bir bakkal dükkanı açıyor: +Beş on okka pirinç beş on okka şeker; biraz tuz biber ... +tedarik ediyor. +Evvela kendisine ehemmiyet veren olmaz. +Fakat bir müddet geçince Nikoli’nin dükkanı cayır cayır işlemeye başlar. +O zaman Nikoli dükkanın köşesine bir fıçı birkaç da bardak yerleştirir. +Ahmed Ağa’nın oğlu gürbüz delikanlı şeker almak için gelir. +Bunları görür sorar: +– Bunlar nedir Nikoli çorbacı?... +– Ağam efendim buna imam suyu derler. +Pek hoş pek keyiflidir. +Azıcık tadınız da bakınız ne kadar güzeldir! +Delikanlı tadar ağzını buruşturur; bırakır. +Fakat Nikoli yakasını bırakır mı? +İkinci üçüncü defa da mutlak bir yudum olsun delikanlıya içirir. +Derken bir müddet sonra İslam delikanlısı keyiflenmeye başlar. +Bir kere Ahmed Ağa’nın oğlu keyfe başladı mı arkadaşları Mehmed Ağa’nın Hasan Ağa’nın oğulları da ona refakatte gecikmezler. +Yavaş yavaş bütün delikanlılar bu yola dökülür. +Artık iş mecra-yı tabiisini buluyor. +Nikoli’nin fıçıları dolup boşalıyor. +Dört beş lira ile köye gelen Nikoli iki üç sene sonra bir ev tedarik etmiş sermayesini büyültmüş Yunan donanmasına iane göndermeye bile başlamış bulunuyor. +Artık Nikoli köyün çorbacısıdır bankasıdır. +Köylü para lazım olursa ona gider bir şey icab ederse onun vesatatına müracaat eder. +Defterde her ağanın hesabı vardır. +Her şey bad-ı heva! +Köylü beş para vermeden her istediğini alır deftere geçirtir Nikoli’nin fazla yazmayacağına i’timadı vardır! +Sonra vakta ki harman zamanı gelir çorbacı harman başında bekler. +Biri iki ikiyi dört yazan Nikoli defter elinde mahsulatı toplar. +Şimdi beş on sene sonra Nikoli merkez-i kazada büyük bir zahire tüccarıdır. +Artık bakkallıkla uğraşamaz. +Onu amcasının oğlu Anastaş’a terk etmiştir. +gün Anadolu’nun bütün sahil vilayetlerini haraç altına almışlardır. +Hiçbir köylü yoktur ki onlara borcu olmasın mahsulatının hemen hepsini bunlara vermesin. +Köylü dayı işrete de başlamışsa birkaç sene sonra üç dört dönüm tarlasını da Nikoli’ye ferağ eder. +Fakat yine borçtan kurtulamaz. +Artık bundan sonra boğaz tokluğuna Nikoli çorbacının bendesi oluyor. +Kızgın güneşin yakıcı harareti altında Hasan Dayı Nikoli’nin tarlasını sürer. +Alelekser kuru çavdar ekmeği bazen da biraz imansız peynir ile ömrünü geçirir. +Hasan Dayı gıdasızlık yüzünden vücuddan düşer bir sıska olur. +Nazarında dünya bir dar-ı mihnet ve bela kesilir. +İki yakası bir yere gelmeyen gömleğinin merhametsizliği dolayısıyla güneşin yaktığı kararttığı kadid göğsüne başınızı koyup zavallılarının kalbini dinleyiniz bakınız size ne nevhalar; hayata karşı ne şekvalar terennüm edecektir. +Ben çok amcanın bu giryelerine iştirak ettim bu dağ-ı derununa hemderd oldum. +Fakat biçare; kendisini bu hale getiren esbabdan avamilden bi-haberdir. +Onun ruhunu hayatını kemiren mikrobu bilemiyor göremiyor. +Ona hele Yunanlı çorbacısı hakkında bir şey söyleyiniz babasına tecavüz etmiş gibi size hiddetlenir. +Çünkü Nikoli onun bütün hayatına hakim olmuş bütün ruhuna nüfuz etmiştir. +O derece ki aile beyninde mesela karı koca arasında bir niza’ olsa aralarını bulmak için Nikoli’ye müracaat olunur. +Zaten Hasan Dayı’nın karısı da Nikoli’den kaçmaz. +O veliyy-i ni’metleri en büyük “sağdıç”ları aziz dostlarıdır. +O eve misafireten geldiği zaman ne kadar hürmet görür! +Evde hemen bir telaştır başlar. +Bütün hane halkı kemal-i ubudiyyetle çorbacıyı karşılar. +En baş tarafa oturtulur. +Altına en kıymetdar şeyler serilir. +Tütün takdim edilir ocağa cezve sürülür tavaya kahve konur. +Köylülerin karıları kızları hizmet etmeye başlar. +Ben bizzat bu garip hali görünce sinirlendim müslüman bir dayıya: +– Yahu? +Bu ne haldir? +Siz karılarınızı kızlarınızı bu çorbacılardan niçin saklamıyorsunuz? +diye sordum. +Herif ne cevap verse beğenirsiniz? +Dedi ki: +–Hıristiyanlara nikah düşmez onun için! +Cehlin bu derecesine dudaklarımı ısırdım. +Zavallılar bakılmaya bakılmaya ne hale gelmişler. +Vergi için gelen tahsildardan yahut asker için gelen jandarmadan başka hiçbir hükumet adamının –mesela bir kaymakamın bir mutasarrıfın– yüzünü görmemiş tatlı sözünü işitmemiş iltifat ve teşvikine mazhar olmamış. +Ramazanlarda sadaka-i fıtır toplamak için gelen heybeli hoca efendiden başka hiçbir mürşidin irşadına müyesser olmamış: +Onun mürşidi! +de hami-i şefikı! +de hep Nikoli olmuş! +Onun için Nikoli’ye karşı kalbindeki merbutiyet zeval-na-pezirdir. +Beride “Fatih”‘te rahle başında kemal-i ciddiyyetle hoca efendi yana yakıla “Kale’nin aslı kavele” olduğunu senelerce anlatıp dursun; burada İslamlar günden günden cehle dalıyor seneden seneye nesiller münkarız olup gidiyor. +Ey ümmetin rehberi mürşidi olan ulema-yı kiram! +Ümmeti bu halde bıraktığınızdan dolayı bilseniz ne kadar vebal-i azim içindesiniz!... +Bunu takdir için Allah size idrak ve ümmette duramaz yerin dibine geçerdiniz... +Fakat yazıklar olsun ki bu halleri görecek gözünüz işitecek kulağınız kalmamış!... +Bandırma: +Son icmalimizden beri vuku’ bulmuş olan hadisat-ı siyasiyye arasında en mühimmi elbette ki Osmanlı-Yunan müzakeratının sulha müncer olmasıdır. +Bu vakıa gayr-ı muntazar bir zamanda vuku’ bulduğundan gerek bizde gerek Avrupa’da bir nevi’ hayret ve taaccübü mucib oldu. +Filhakıka akd-i sulhden henüz birkaç gün evvel müzakeratın teahhura uğramış olduğu pek bati bir halde devam ederek yakın bir zamanda netice-pezir olacağı ümid edilmediği muhakkaktır. +Hatta bazı mahafilde müzakeratın inkıtaa uğrayacağı bizimle Yunan arasında yeni bir muharebenin zuhur edeceği farz ediliyordu. +Fakat işler ani denilecek bir sür’atle başka bir cereyan aldı netice-i ma’lumeye müncer oldu. +etmiş olmasıdır ki Romanya hükumetine büyük bir te’sir icrası receye kadar te’yid etmektedir. +Bizimle Yunanistan’ın arası pek soğuk olduğu müzakeratın atalete uğradığı bir zamanda Romanya Dahiliye Nazırı “Take Yunesku”‘nun İstanbul tarikı ile Atina’ya seferi vuku’ buldu. +Müşarun-ileyh İstanbul’a tevakkuf ettiği az bir müddet esnasında Osmanlı Dahiliye Nazırı Tal’at Beyefendi ile görüştü. +Bilahare Atina’ya muvasalat ettikten sonra orada da Osmanlı sulh murahhası bulunan Galib Kemali Beyefendi ile mülakat eylediler. +Aynı zamanda bittabi’ Yunanistan rical-i devleti ile görüşüyordu. +arasında sulh bir suret-i fevkaladede çıkıverdi. +Her iki taraf eski müddeayyatlarında mütekabil fedakarlıklarda bulunarak bin-netice sulh imzalandı. +Bu münasebetle sulhün şeref-i akdi de Romanya hükumetine atf edilmeye başladı. +Bugün Avrupa efkar-ı umumiyyesinde Romanya’ya Balkanların nazım ve hakimi nazarı ile bakılmaya başlandı. +Romanya nasıl ki Bükreş Konferansı ile Balkan hükumetlerinin muharebelerine nihayet verdi guya müdahale-i hakimanesi ile Osmanlı-Yunanistan münazaalarına da hitam vermiş oldu. +Şu iddia yalnız bir dereceye kadar doğrudur. +Filhakıka yekdiğerine karşı buğz u adavetle mali olan Balkan hükumetleri arasında Romanya bir dereceye kadar hakimlik rolünü oynayabilir. +Romanya kuvvetinin her hangi bir tarafa meyl etmesi o tarafa tefevvuk ve galebeyi te’min edebilir. +Fakat bu hal yalnız Balkan hükumetlerine aiddir. +Bize gelince vaziyet başka bir şekil alıyor. +Romanya hükumeti bizim üzerimize icra-yı hükm ve te’sir edecek her nevi’ vasıta ve kuvvetten mahrumdur. +Bizi tazyik edebilecek hiçbir tarika malik olmadığından başka kuva-yı mevcudesi de buna kifayet edecek derecede değildir. +Bundan maada Romanya bu gibi vesile ve kuvvete malik olsa bile bizi tazyik etmek onun menfaati iktizasından değildir. +Binaenaleyh Romanya’nın bizim üzerimize icra-yı nüfuz ederek sulhü te’min etmiş olduğunu iddia edenler aldanıyorlar. +Şerait-i sulhiyyenin mütalaası da bu ciheti isbat eder. +Her nevi’ ehemmiyetten ari olan mütevellilere aid mes’eleden başka Yunan hükumeti bizim bütün müddeayyatımızı kabul etmiş bulundu. +Zaten evvelce söylediğimiz vech ile müşarun-ileyh hükumet çare yoktu. +Bu hakıkati kendisi de pekala takdir ediyordu. +Fakat aralıkta bir şeref-i nefs bir haysiyet mes’elesi vardı. +hatta efkar-ı ammede müttefik addedilen Romanya gibi bir hükumetin tavassutu ile Osmanlı müddeayyatını kabul etmek tarikını iltizam eyledi. +Şu tarz-ı hareket aynı zamanda Romanya için de bir eser-i nezaket ve cemile idi. +Romanya’ya gelince şu devlet için de Bükreş Muahedenamesi’nin kararlarını te’min eylemek bir vazifedir hatta pek mühim bir mes’ele-i siyasiyyedir. +Halbuki Romanya hükumeti pekala takdir ediyor ki Bulgaristan’ın mezkur muahedeye karşı almış olduğu vaziyet ve bu muahedenin tebdil ve tagayyürü fikirini bir emel olarak beslemesi –Yunanistan’la Osmanlı arasında husumet devam ettiği halde– Bükreş kararlarını daima mütezelzil Balkanlardaki vaziyeti her an tehlikede bulundurabilir. +Binaenaleyh Yunannistan’ı Osmanlı ile barıştırmak aralarındaki husumet ve adaveti def’ eylemek bu münasebetle Osmanlılar ile Bulgaristan arasında mukarenete meydan vermemek Romanya devletinin Balkanlara aid bugünkü mesleğinin esasını teşkil etse gerektir. +İşte bu mütalaata binaendir ki Romanya devletinin bizimle Yunanistan arasına girerek bizim müddeayyatımızı Yunanistan’a kabul ettirmekle bugünkü hal-i teşevvüşe nihayet vermiştir. +Binaenaleyh buna asla hayret etmemelidir. +Fakat acaba akd edilen sulh münasebeti ile bizimle Yunanistan arasında ravabıt-ı tabiiyyenin ihyası kabil midir? +Bu suale en kat’i cevabı pek de uzak olmayan bir istikbal verecektir. +Unutmayalım ki akd edilen sulh yalnız teferruat kabilinden olan şerait üzerine yapılmıştır. +Asıl can alacak nokta hayati mes’ele –Adalar mes’elesi– hal-i muallakta kalıyor. +Bizimle Yunanistan arasında teessüs edecek münasebatı şu mes’elenin tarz-ı halli ta’yin edecektir. +Eğer Romanya hükumeti Yunanistan hükumetini akıl ve mantığa da’vet eder bu mes’ele-i hayatiyyede i’tidal ve nasfete sevk edebilirse emeline nail olmuş addedilebilir. +Ve illa bugünkü sulh hiçbir şeyi te’min etmiş addedilemez; istikbal yine mübhem ve meşkuk kalır. +Yunanistan’la aramızda sulh akd edilirken Osmanlılıkla herkesten ziyade el-yevm alakadar olan iki devletin –İngiltere ve Rusya’nın– başnazırları Mister Askit ve Mösyö Kokofçef Osmanlılığa aid bazı mühim beyanatda bulundular. +Rusya başnazırı Paris’teki son beyanatından evvel Berlin’de de bazı beyanatda bulunmuştu. +Şu birinci beyanatı Osmanlı efkar-ı umumiyyesini tatmin edecek bir mahiyet ve şekilde tecelli etmedi. +Kokofçef Vilayat-ı Şarkıyye’den bahsederken adeta Avrupa’ya müdahelesinin lüzumunu beynelmilel bir kontrolün te’sisini iltizam ediyordu. +Halbuki bu kere müşarun-ileyh Paris’te vuku’ bulmuş olan yeni beyanatında efkarının su’-i tefehhüme uğramış olduğundan bahsetmiş yalnız “Usulü dairesinde medeni taraftarları için evvel be-evvel devlet-i Osmaniyye ile anlaşmak lazım olduğunu” beyan etmiştir. +Adalar mes’elesine gelince müşarun-ileyh askeri ve diğer nikat-ı nazardan Osmanlılığa tamamen hak vermiş Avrupa devletlerinin Adalar mes’elesini hallederken şu nikatı nazar-ı dikkate alacaklarını ümid eylediğini söylemiştir. +Mister Askit’e gelince şu zat da “Bütün alem-i İslam’ca takdis edilen makamat-ı mukaddesenin kaffesini ihtiva eden Asya-yı Osmani’nin tamamiyet-i mülkiyyesini haleldar edecek her hangi bir hareket İngiltere’nin milyonlarca İslam tebaa-i sadıkasını rencide edeceğinden bu gibi harekete mani’ olmak İngiltere için bir vazife teşkil ettiği gibi Vilayat-ı Şarkıyye ıslahatı mes’elesinde İngiltere Devleti’nin Devlet-i Osmaniyye’ye her nevi’ muavenet ve müzaherete de hazır bulunduğunu” beyan eylemiştir. +Şu iki nutuk efkar-ı umumiyye-i Osmaniyyeyi tatmin edebilecek mahiyeti haizdirler. +Yegane arzumuz memleketimizle herkesten ziyade alakadar olan iki muazzam devletin başnazırları tarafından ibraz edilen şu esaslara gerek kendilerinin gerek sair Avrupa devletlerinin sadık kalmalarından ibarettir. +Biz de başka bir şey istemiyoruz. +Zaten gerek Devlet-i Osmaniyye gerek efkar-ı Osmaniyye de gayet vasi’ ıslahat taraftarlarıdır. +Yalnız istediğimiz şey Avrupa’nın müdahele etmemesi bize fırsat vermesi mütehassıs ve para gibi muhtaç bulunduğumuz mevad-ı ıslahiyyeyi bizden diriğ etmemesidir. +Asya-yı Osmaniye gelince madem ki tamamiyet-i mülkiyye esası kabul ediliyor bunun neticesi olarak Adalar’ın bize iadesi mecburidir. +Çünkü sevahil-i bahr-i Sefid’e karib büyük adalar Asya-yı Osmani’nin mukadderat-ı atiyyesi yet-i mülkiyyesi hiçbir vechile te’min edilmiş addedilemez. +Zaten Rusya başnazırı şu hakıkati pekala takdir etmiş ve onu beyandan da tevakkı etmemiştir. +ŞEYH YA’KUB-I AFVI Tarikat-i Celvetiyye fuzala-yı meşayihinden bir zat-ı şı Şeyhi lakabıyla be-nam Amasyalı Fenai Mustafa Efendi sulbünden tarihinde Topkapı civarında alem-i şuhuda gelmişlerdir. +Tahsil-i ilmisini peder-i fazılıyla zamanı efazıl-ı ulemasından ikmal ettikten sonra Üsküdar’da Çavuşderesi kurbünde bina ettikleri Celveti dergahında neşr-i ederek az zamanda himmet-i mürşidle feyz-yab oldular ve min ciheti’t-tarika mazhar-ı hilafet olmakla beraber nail oldukları sıhriyet cihetiyle de ulüvv-i menzilet iktisab eylediler. +Ve tarihinde mürşid-i alilerininin tensibiyle ve kasr-ı yed suretiyle dergah-ı münifleri meşihatiyle uhdelerinde bulunan Asitane-i Celveti Seccade-nişinliği’ni ihraz ettiler. +Ve şeyh-i müşarun-ileyh de bir hafta sonra alem-i bekaya Sultan ve müteakıben İstanbul’da Şehzade cevami’-i şerifeleri kürsü şeyhlikleri tevcih olunduysa da az bir müddet ifayı hizmetten sonra her ikisinden de feragatle hazret-i pirin Asitane-i feyz-aşiyanlarında neşr-i feyz ve ma’rifet buyurdular. +Ve “Şeyh-i Rahil” terkibinin delaleti olan tarihinde azm-i Celvethane-i baka eyleyip vasiyetleri üzere İnadiye’den Karacaahmed’e giden caddenin sağ tarafında ve yol kenarında valide-i muhteremeleri yanına defn olundular. +Asar-ı fazılane ve arifaneleri: +re bir eser-i fazılane olup hatt-ı destleriyle muharrer takım kütübhane-i umumide Carullah Veliyyüddin Efendi kitapları arasındadır. +yer-i Nebeviyye ve fezail-i salavat-ı şerifeden bahis beş bab üzere müretteb ve matbu’ Arabi bir eser-i güzindir. +Sahhaflar Şeyhi Ahmed Efendi tarafından tercüme olunmuştur ki bir nüshası Yerebatan mahallesindeki Es’ad Efendi Kütüphanesi’ndedir. +eser-i münif olup Arabiyyü’l-ibare ve matbu’dur. +den aşkla biz yana-geldik hakıkat şem’ine pervane geldik” matla’lı nutk-ı samilerinin şerhidir ki nüshası hangah-ı pir kütüphanesinde vardır. +lerinden olup arif-i samedani Abdülgani Nablusi tarafından Lemeatü’l-Berki’n-Necdi Şerhu Tecelliyat-ı Mahmud Efendi” hakat olup bunun da nüshası mezkur kütüphanede vardır. +buyurdukları belli-başlı mesail-i fıkhıyyeden bahis olup nüshası kütüphane-i mezkurda vardır. +mevaiz-i aliyyeden bahis olup her ikisinin nüshaları da keza mezkur kütüphanede mevcuttur. +Türkçe bir risale-i arifane olup el-yevm asitane-i hazret-i pir seccade-nişini reşadetlü Mehmed Gülşen Efendi tarafından tab’ına himmet olunmuştur. +Divançe teşkil edecek kadar ilahiyyat-ı arifaneleri de vardır. +Bir ilahileri matlaından: +Nider aşık hayalatı cemalindir münacatı Nider ma’şuk münacatı tecelli eyle ya Allah ALEM-I İSLAM’IN ISLAH-I HURUFA İHTIYACI Bir hayli vakitlerden beri alem-i İslam’ın diğer milletlerden geri kaldığı ma’lumdur. +Hatta maatteessüf bunu Din-i hilanesinde bulunanlar bile vardır. +Vakıa madem ki alem-i ramıyor o cihetle noksanı dinin kendisine atfetmek kolayca hatıra gelir bir keyfiyettir. +Fakat iyice tedkık edilirse bütün alem-i İslam’ın geri kalmasının en hakıkı sebebi maarifsizlikten maarifsizliğin sebebi de miftah-ı maarif olan elif-banın eksikliğindendir. +Ma’lum olduğu vech ile yazı ta’mim-i maarif nisbette tam olacağı muhakkaktır. +Başka milletlerde bu alet tam ve şerait-i fenniyyeye muvafık olduğundan aralarında okuyup yazmak çabucak taammüm ediveriyor. +Bizde ise bilakis okur-yazar olanlar bir türlü çoğalamıyor. +Ve “alet işler el öğünür” meseli muktezasınca hadd-ı zatında yazılanlarının tamamlığından münbais olan bu tefevvuku milliyetlerine dinlerine atf ederek iftihar ettikleri görülmektedir. +İşte buralarını düşünerek elif-bamızın noksanlarını ikmale eşedd-i ihtiyac ile muhtacız. +Ve bu ihtiyaç vesait-i harbiyye ihtiyacı gibi gayet mühimdir. +Hakıkat müslümanlar vaktiyle cihanı kılıç mızrak gibi alat ile feth etmişler idi diye muharebelerde bugün yine kılıç kargı ile te’min-i muzafferiyata kalkışmak ne kadar abes ise yazımızı diğer milletlerin yazıları mertebesinde ıslah etmeksizin ta’mim ve terakkı-i maarifce onlara yetişmeye sa’y etmek de o kadar abes olur. +Şu halde ilk yapacağımız şey hurufumuzu huruf-ı Arabiyyeyi değiştirmeksizin ma’kul ve fenni surette ıslah etmektir. +Arnavutlar gibi Latin harflerini kabule kalkışmak değildir. +İşte bu husus-ı ehem Doktor Milaslı gayet ciddi surette çalışılmış ve huruf-ı Arabiyyemiz değiştirilmeden sadece selef-i salihince emsali mesbuk bir surette harekeleri kelime aralarına almaktan ibaret bir ıslah-ı basit miştir. +“Ta’mim-i Maarif ve Islah-ı Huruf Cem’iyeti” ile “Yeni Yazı Öğretme Derneği” tarafından kabul edilmiş olan bu tarz-ı ıslah en büyük ulema-yı Arab tarafından tasvib edilmiş olduğu gibi ahiren Cem’iyet-i Hayriyye-i İslamiyye’de Arap Türk Kürt İran ulema ve üdebasından mürekkep olarak ictima’ etmiş olan hey’et-i ilmiyyece dahi esas yük bir hizmet olan bu ıslahı Sebilürreşad herkesten evvel takdir ve tebcil eder. +Bu cem’iyet ve dernek taraflarından bu yeni yazı ile neşr edilen Türkçe Arapça elif-balar ve ilm-i hal kitapları ve sair risaleler meccanen tevzi’ edilmektedir ki cidden görülmeye şayan eserlerdir. +Hemen Cenab-ı Hak alem-i İslam’ın terakkısinde pek büyük amil olacak olan bu teşebbüsün acilen semeredar olduğunu görmek müyesser buyursun. +Amin. +Beyrut’ta münteşir el-İkbal refikımız bir başmakalesinde Suriye taraflarında milli mekatib-i ibtidaiyyenin azlığından ahali-i İslamiyyece bu hususa i’tina edilmediğinden yanarak yakılarak bahsediyor. +Bir dereceye kadar da hükumete bilhassa kendi evlatları için acımayan onların halini düşünmeyen onların cahil kalmalarına yahud ecnebi mekteplerine gidip de zehirlenmelerine razı olan gafil ebeveyne karşı acı ta’rizler yağdırıyor. +Hıristiyan Arapların bila-istisna köylülerine varıncaya kadar bu hususa vermekte oldukları azim ihtimamlardan olsun ibret alamayan müslüman kardeşlerine esefler ediyor nihayet ma’sum İslam yavrularının memleketimizde zehirler saçmak üzere küşad edilen ecnebi mekteplerine göndermenin din terbiye siyaset nokta-i nazarlarından müthiş zararlar tevlid ettiğini söylüyor. +Hülasa ve netice olarak Suriye’de maarif-i milliyyenin ta’mimi hususunu düşünmek üzere erbab-ı fikr ve hamiyyetten bir Maarif-i Milliyye Cem’iyeti teşkilini talep ediyor. +Buhara reisi Polis müdürü sabah namazını her gün başka bir cami’e gibip kılıyor. +Namazdan sonra bir yoklama yapıyor: +Gelen gelmeyen anlaşılıyor. +Namaz ve sair ahkam-ı ibadat hakkında küçük bir imtihan da icra edildikten sonra cami’e gelemeyenler ile iyi cevap veremeyenlere güzel bir kırbaç vuruluyor. +Buhara ve Türkistan uleması reisin bu muamelesini lüzumlu görüyorlar. +Kırbaca da ta’zir namı veriliyor. +Binaenaleyh kırbaç vurmayı şer’i addediyorlar. +Bu hususta tereddüde düşen bazı müslümanlar tarafından Kettekorgan’dan Buhara Emareti dahilinde bir şehirdir Orenburg’da münteşir Şura mecmuasına bir mektup gönderilerek bunun şer’i ve faydalı bir iş olup olmadığı sorulmuştur. +Tahran’dan Bakü’de münteşir Sada-yı Hak gazetesine yazıldığına göre: +Naibüssaltana Nasırulmelik asayiş müşahede olunmaktadır. +Herkes kendi işiyle gücüyle meşguldür. +Nabiüssaltana’nın ortalığa olan te’siri her vechile kendini göstermektedir. +Luristan taraflarında ki iğtişaşlar da hemen söndürülmek üzeredir. +Salaruddevle mes’elesi de kendi kendine kapanmaya yüz tutmuştur. +Ahali umumiyet i’tibariyle Naibüssaltana’nın Avrupa seyahati neticesi olarak hazırlamış olması me’mul projelerini tatbik ile tanzimata başlamasını bekliyorlar. +Fakat Naibüssaltana’nın daha bu hususta hiçbir vechile şakk-ı şefe ettiği yoktur. +Meclis-i milli intihabatı mes’elesine gelince bu da pek acaibdir. +Vaktiyle runda pek ziyade yorulan Demokratlar Avam Fırkası bile derin bir sükunet içinde bulunuyorlar: +Yeni intihabatın başlanması alabildiğine yürüyor. +Ahali arasında meşrutiyet fikri tamamiyle sönmek üzeredir. +Me’murin-i hükumetden ileri gelenlerden hiçbir kimse meşrutiyeti ağzına bile almıyor. +Mutlakıyet-i sı hususunda az çok bir hareket meşhud olmakla beraber asıl Muhammed Ali Şah’ın hal’iyle meclis-i millinin küşadı ve meşrutiyetin teessüsü uğrunda hayli çalışmış olan Şimali aleyhinde yaygaralar koparıyorlar. +Hatta yeni intihabat başlanırsa dükkan pazarları kapayarak meclise boykot yapacaklarını söylüyorlar. +Hindistan gazetelerinde görüldüğüne nazaran Hindistan’da Hüddamü’l-Ka’be namıyla bir cem’iyet-i hayriyye teşkil edilmiştir. +Cem’iyete rafından Ka’be-i Muazzama’ya arazi-i mukaddeseye küçük bir tasallut vukua gelirse bütün varlıklarıyla müdafaa edeceklerine yemin ettiriliyor. +A’zadan senevi birer rupiye alınıyor. +Bu cem’iyetin bilumum memalik-i İslamiyye’de şu’beleri olacaktır. +Yeni Londra şehremininin şerefine Kildhal dairesinde verilen ziyafette Başvekil Mister Askit cenapları irad ettikleri bir nutukta Balkanlar harbi münasebetiyle ahval-i umumiyye-i siyasiyye hakkında bir takım beyanat-ı mühimmede bulunduktan sonra Asya-yı Osmani’deki İngiliz menafiine nakl-ı kelam ile demiştir ki: +“Şark vekayi’-i ahiresinde bizce calib-i memnuniyyet başka bir madde vardır ki o da harbin Asya-yı Osmani vilayatına sirayet etmemesidir. +Asya-yı Osmani tamamiyetinin halelden masun kalması İngiltere’ce arzu olunur. +Asya-yı Osmani’de bütün alem-i İslam ve milyonlarca İngiltere’nin sadık ve fedakar tebaasından bulunan İslamlar nazarında mukaddes addolunan mevakı’-ı mübareke mevcuttur. +Bu makamat-ı mübarekenin taht-ı tehdidde kalmasına veyahut İslamların elinden çıkması ihtimaline karşı la-kaydi göstermek bizim için mümkün değildir. +Müstağni-i beyan olduğu üzere düvel-i saire ile müştereken Asya-yı Osmani tamamiyet-i mülkiyyesinin tecavüzden masun kalmasını arzu etmemiz için sair ve daha umumi sebepler vardır.” ARZ-I MAHMIDET Burada ve gerek baid ve karib vilayat-ı şahanede ikamet-güzin efazıl-ı kiram tarafından tefsir-i şerifin tebriki vesilesiyle peyapey şeref-tevarüd eden enva’-ı name-i iltifata azim teşekkürler eder ve kesret-i mesalih-i resmiyyeye mebni ayrı ayrı ecvibesini takdim edemediğimden Sebilürreşad’ Bosna’da Briçka belediye reisinden aldığımız bir mektupta açılmak üzere olan bir kız mektebine ianede bulunan erbab-ı hamiyyetin azim ve himmetini tevhin eden bazı ulemanın vücudu haber veriliyor. +Bunlar guya istinad ederek milletin istikbalini hazırlayacak anaların cahil kalmasını tervic ediyorlarmış. +Sahib-i mektubda: +“Bu hadis-i şerif mucebince kızların tahsili haramdır deniyor. +Halbuki hadis-i sahihi bu babdaki teşebbüsatımızın lüzumunu amirdir” diyor. +Ve “Müderris efendinin iddia eylediği hadis doğru mudur? +Eğer sahih ise bu ikisi yani bu iki hadis arasında ki tezad ne demektir? +Şer’an dinen halen kızlarımızın tahsili lazım mıdır? +ilh.” diye soruyor. +Bu mektubu mütalaa ederken nasıl hayretten hayrete düştüğümüzü tasavvur ediniz. +Hala ilmin lüzum-ı tahsilini rak giriftar oldukları esaret üzerinden kırk yıl kadar zaman da geçtiği avamil-i terakkı ve tedenninin her gün binlerce şevahid ve ayatı gözleri önünde teselsül ettiği halde hala müslümanların nısfına tahsil ve taallümün hürmetine kail ulema!! +var imiş. +Bu ne gaflet bu ne donukluk! +Mısır Kıptilerinin avaid ve akaidiyle perverde olan Beni İsrail’in Musa aleyhisselam gibi bir peygamber-i zi-şana inkıyad ve ittibaa alışması için sahra-yı Tih’de kırk yıl sefil ve sergerdan olmak kifayet etmişti. +Ne acayib şuum-ı tali’dir ki eban an ceddin din-i celil-i Muhammedi ile perverişyab olmuş bir kavmin yine o dinin ahkamına iktida etmek üzere aklını başına devşirmesi Her ne hal ise biz temeddün ve terakkınin hiçbir ferd-i akıl için artık şayeste-i bahs ve münakaşa olmayan saik-ı acil ve mübremi ile benat-ı İslam’a taallüm-i ilmi tahrim eden müderris efendinin şeriat namına söylediği sözler arasında mütehayyir kalan biçare belediye reisine dönelim de bu müşkilini halledelim. +Bu zata her şeyden evvel tebşir edeyim ki mütedavil şeklinde Beyhaki olan kütüb-i ehadisde hadisine tesadüf edemediğimiz gibi ma’nasına yaklaşacak ehadis-i şerifeye de müsadif olmadık. +Bu söz beyne’l-ulema kesb-i şöhret etmiş ehadis-i mevzua miyanında da zikr edilmiyor. +Müderris efendi bunu mu’teberat-ı kütüb-i ehadisin hangisinde görmüş hakkında tetebbuatda bulunabilelim. +hadisine gelince: +Hazret-i Enes radiyallahu anhden mervi olan hadisinin bir cüz’ü olup ziyadesi bildiğimiz hadis kitaplarında yoktur. +Bu hadis bazı muhaddisine göre mevzu’ addediliyorsa da Süyuti Mevzuat’ ında turuk-ı müteaddide ile sabit olduğunu söylüyor. +Sıhah-ı sit[te]nin biri olan Sünen-i İbni Mace’nin de rak rivayet ettiğine nazaran bunu bir hadis-i şerif olarak tanırız. +ziyadesinin rivayet edilmemesi ise nisa’-ı mü’minat hakkında taallüm-i ilmi haram etmek şöyle dursun farzıyet-i taallümü bile iskat edecek şe’n ve salahiyette bile değildir. +ayet-i kerimesinin hükm-i celiline zükur ve nisa dahildir. +Lisan-ı şerifde her nerede cem’-i müzekker sigasıyla bir emir varid olmuş ise ala tarikı’t-tağlib nisaya şamildir. +Kadınlarla erkeklerin müstesna oldukları ahval ya sarahaten veya galebe-i karain ile taayyün eder. +Müderris efendi hatırını yoklayan –varid veya gayr-ı varid– bir şüphe için kadınlarımıza yazıyı meçhul –ve agleb den tahrim etmek bin-netice kadınlarımızın kayd-ı cehaletden tahlis-ı giriban etmelerine mani’ olmak istiyor. +Acaba kadınları cahil bırakmakla vesvesesinden kurtulmuyor mu? +Bunları yine ilmi vasıta-i te’dib ederek meratib-i kemale isal etmesi din ve dünyasını bilir imanı kavi müslüman evlad yetiştirir bir hale getirmesi daha salim bir çare-i tahaffuz değil midir? +Müderris efendi kadınları ilimden nasıl hacr edebilir ki. +Mesail-i şer’iyyenin pek mühim bir kısmı –bir kavle göre sülüsü bir kavle göre nısfı– ümmühat-ı mü’minin ve bilhassa hazret-i Aişe radıyallahu teala anha tarafından ümmete ta’lim edilmiştir. +Kadınlarımızı cehalete nasıl mahkum edebilir ki alem-i İslam’da hadiste fıkıhta şiirde ve hatta tasavvufta ricale üstaz olmuş nice fazılat yeti��miştir. +Müderris efendi dininden gafil olan bugünkü kızlarınızın ahd-i karibde Katolik veya Ortodoks evlad yetiştirmesine tarafdar değil sızlıyorsa Bosna kıt’asında yarım asır içinde İslam namının masına mani’ olmasın. +“Deylemi”nin Firdevs namındaki hadis kitabında İbni Abbas tarikıyla mervi olan bir hadis-i şerifte “ Alimin günahı bir cahilin günahı iki günahtır” buyuruluyor. +Acaba taallüm-i ayet-i kerimesinin hükmüne dahil olan kimsenin günahı kaç günah olabileceğini tahmin edebiliyor mu? +Reis efendi Bosna’da müderris efendiden başka elbette kitap ve sünnetten az çok haberdar kulağı delik aklı başında ulema vardır. +Onlara da bir kere sorunuz. +Elbette size diyeceklerdir ki kızlarınıza ahkam-ı şer’iyye dairesinde din ve dünya vezaifini hüsn-i ifaya elverişli bir terbiye vermek maazallah haram değil farzdır. +Düşününüz ki çocuklarınızı Zihni hurafat ve cehalat ile memlu taharetten hıfz-ı sıhhatten hakayık-ı imandan gafil kadınların çocuklara vereceği terbiye ne olabilir? +Gönül isterdi ki ilmin fazailine dair varid olan ehadis-i şerifeyi bila-noksan burada zikr edelim. +Fakat böyle bir arzunun husulü müstakıl bir kitap yazmaya mütevakkıf olduğundan buna şimdilik zaman müsaid değildir. +Maamafih me’hazlarını göstererek birkaç hadis-i şerifi teberrüken buraya nakl etmeden de geçemeyeceğiz: +“ İlim bir takım hazinelerdir ana anahtarları da sualdir. +Allah size rahmet etsin sorun; zira ilim sayesinde dört kişi me’cur olur: +Biri soran biri öğrenen biri dinleyen diğeri de bunları seven.” “ Öyle bir günüm ola ki onda beni Allahu Teala Hazretlerine yaklaştıracak ilmim artmasın da . +“ Cennet bahçelerinden geçtiğiniz zaman kendinizi hisse-mend edin cennet bahçeleri nedir? +Sualine karşı da mecalis-i “ Her kim ilim taleb ederse bu talebi geçmiş günahlarına kefaret olur. +“ Her kim bir ilim ta’lim ederse o ilim ile amil olanın ecrinden nasibedar olur. +Amilin de ecrinden bir şey eksilmez.” “ Cenab-ı Hak her kimde hayır murad ederse onu dinde alim kılar.” “ Halk iki sınıftır. +Ya alim veya müteallimdir. +Bunların maadasında ise hayır yoktur.” ....“ ben ise ancak muallim olayım diye ba’s olundum.” Müderris efendiye sorarız. +Acaba fahr-i alem efendimizin bi’seti yalnız erkeklere mi münhasır “ Bir tek fakıh şeytana bin abidden daha ağır gelir.” “ Alimin abide karşı fazileti benim en ednanız üzerindeki faziletim gibidir. +Şüphesiz Allahü Teala ile melekleri ve yuvasındaki karınca ile denizdeki balığa varıncaya kadar bütün ehl-i semavat ile ehl-i arz halka hayrı ta’lim eden kimseye salat ederler.” AKAID-I İSLAMIYYE Cenab-ı Vacibü’l-vücud hazretlerine sübutu vacib olan sıfat-ı kemaliyyeden birisi de ilim sıfatıdır. +Ma’na-yı ilm nefsinde bedihidir; Eam olan ta’rifine göre ilim bir şeyin ona müstaid olan kimse için inkişaf etmesidir. +Münkeşif olan şeye ma’lum kimin için münkeşif olduysa ona da alim denilir. +İlmin müteallakı çok olduğu vakit o ilmin sahibine alim yahud allam namı verilir. +İşte bunun içindir ki Kur’an’da mutlak olarak Cenab-ı Allah’a alim lafzı ıtlak olunmamıştır. +Ne zaman ki Cenab-ı Hakk’a alim lafzı ıtlak olunmuş ise ma’luma izafetledir. +gibi. +Kur’an’da allamü’l-guyub lafzı da varid olmuştur. +Alim lafzına gelince: +Gerek ta’rif gerek tenkir sigalarıyla bunun Cenab-ı Hakk’a ıtlakı pek çoktur. +Çünkü fa’il vezni sıfat-ı sabiteye delalet eder. +Failden sudur eden ne kadar fiil varsa onun isminden faile mahsus ve faile haml olunabilen bir vasıf müştak kılınır. +Bazı ef’al için failin nefsinde sabit mebde’-i has vardır ki; fiil ancak o mebde’den sudur eder. +Bazısı için ise böyle bir mebde’-i has yoktur; onlar yalnız mebde’-i amma istinad ederler. +Birinciye misal rahmet fakır üzerine şefekat ve merhamettir. +kudrete istinad eden bir fiildir; bunun için maşinin nefsinde bir mebde’-i has yoktur. +Bazı ef’al de var ki bir kere husule geldi mi nefiste sabit ve mestemir olur; nefisten kat’iyyen ayrılmaz: +İlim gibi. +Çünkü ilim hasıl olunca sabit müstemir olur. +Bir kısım ef’al de var ki onlar böyle değildir; onlar hasıl olduktan sonra yine munkatı’ olurlar: +Şemm i’ta fiilleri gibi. +Bir fiil ki nefs-i failde kendisi için mebde’-i has var failin nefsinde istikrar ve ye münasibdir. +Böyle olmayan fiillere de sıfat-ı fi’liyye namı verilmek layıktır. +Elfazın tefsirine aid tedkıkatda bulunanlar diyorlar ki: +darına da ıtlak olunur. +Bu inkişafın hakıkati ister bilinsin hepsi insana nisbetle zahirdir. +Delil ve bürhan ile sabit olan ilm-i ilahiye gelince: +Bu Cenab-ı Vacibü’l-vücud hazretlerinin her şeyi alim olmasıdır; bu ilim Cenab-ı Hak için ezelen ve ebeden sabittir; Cenab-ı Hakk’ın ilmi bütün ma’lumatı muhitdir; bu ma’lumat mevcud değil iken de ilm-i İlahi bunları muhit olduğu gibi mevcud olduktan sonra da muhitdir. +Cenab-ı Hakk’ın eşya-yı gayr-ı mevcudeye olan ilmine “İlmü’l-Gayb” eşya-yı mevcudeyi bilmesine de “İlmü’ş-Şehade” denir. +Binaenaleyh Cenab-ı Vacibü’l-Vücud hazretleri hem gaibi hem şahidi bilir: +tekaddes hazretlerinin kendi nefsiyle kaim bir mebde’ olduğuna dair mübahasat yürütmek; vacibi mümküne kadimi hadise kıyas etmeye benzer. +Bu ise doğru değildir. +İşte mütekellimini hayretten hayrete düşüren şübühat deryalarına zatiyyelerin zat ile kaim vücud-ı müstakılleri vardır; eğer bizden hicab keşf olunsa onları görürdük; gibi kaviller vacibin teaddüdünü iktiza eder. +Bazıları bu şüpheden kurtulmak maksadıyla “Sıfat-ı Zat” zatın aynıdır: +Demişse de bu kelam red olunmuştur. +Cumhur-ı ulemaya göre sıfat-ı İlahiyye zatının aynı olmadığı gibi gayrı da değildir. +Cenab-ı Hak bu felsefi bahislerin hiçbirisiyle bizi mükellef tutmamıştır; ancak bizim mükellef olduğumuz Cenab-ı Hakk’ın herşeyi alim olduğunu i’tikad etmektir. +Cenab-ı Vacibü’l-vücud hazretlerinin herşeyi alim olduğu ise bürhan-ı akli ile sabittir. +Hukema-yı alim mümkünatın bile künhüne hakayıkına vakıf olmaktan aciz kaldılar. +O halde vacib kadim olan zat-ı ecell ü a’lanın sıfat-ı aliyyesini anlamak bunların künh ve hakıkatine vukuf peyda edebilmek bizim - İlm-i İlahiye Delil: +Kitab-ı Aziz’in kavl-i kerimiyle irşad buyurduğu hakıkatü’l-hakayık ilm-i ilahiye bürhan-ı kafi değil midir? +Evet bir saatin aletini icad ve ibda’ eden sani’ ve mübdiin yaptığı şeyler ile onu ihtira’ etmek için mevkufün-aleyh olan ulum ve fünunun hepsini gayr-ı alim bulunduğunu akıl kat’iyyen tasavvur edemez. +Buna dair makam-ı istidlalde itale-i kelama hacet göremüyoruz! +Çünkü –alemde– kainat için bir halikın vücudunu edecek bir kimse bulunmaz. +Bu koşu meydanında yürümek geçmek isteyenler için mahal vasi’dir; alel-husus –cemadat mai gaz hayvanat nebatat gibi ecsama müte’allik– ulum-ı tabiiyye ile felekiyata Çünkü bu ulumda kendilerinden bahs olunan avalimin kainatın hepsi de esas-ı hikmet üzerine bina kılınmış nizam-ı kamil ile kaimdir. +Bunlara aid sünen-i muttaride nevamis-i sabite vardır; bu ulum ile iştigal edenler bu nevamisin bazısına muttali’ oldukça bu ibda’ ve itkanda akılları hayretlere düşüyor. +Bu bedayi’-i fıtrat önünde valih ve hayran olup kaldıkları gibi ondan öğrendikleri şeyler de ilim ve hakim hazretlerinin kavl-i Samedanisinin sıdkı üzerine bunlara delil oluyor. +Öyle ya! +Cahil-i mutlak olan kimsenin aklına bilinmesi layık olan şey hutur etmez ki sani’-i alemin her şeyi bileceğini zannetsin! +den bir mes’eleye destres olursa o mes’ele ile kendisi için kainatta birçok şeyler münkeşif ve onun verasında da daha pek çok müşahedat-ı azime olduğu tahakkuk eder; bu suretle cehline olan ilmi ziyadeleşir de daha ziyade taleb etmeye başlar. +Bunun içindir ki hadis-i şerifte: +buyurulmuştur. +İşte İmam-ı Şafii hazretleri bu ma’nayı mülahaza ederek ebyat-ı atiyeyi söyledi: +lisini idrak etmekten şu nizam ve intizamın hepsini ihatadan aciz olunca nasıl olur da bu bedayi’-i fıtratın bu nizam ve intizamın masdarı aklen insanın dununda olan bir şey olur? +Bu nasıl sahih olabilir? +Pekala! +Gerek eşref-i mahlukat olan insan gerek aklen onun dununda olanlar bu bedayi’-i san’atın masdarı olamayınca nerede kaldı ki “Maddiyyun”un ikide bir yaveledikleri “Maddenin Hareketi” bu nizam ve intizama masdar olabilsin! +Bu kabil midir? +Madde arzdan başka bir şey midir? +Arz kabilinden olan şeyin şu nizam-ı bedia masdar olması aklen sahih olabilir mi? +Elbette olamaz! +Maddiyyunun ne kadar gaflet ettiklerine bak ki mikroplardan bed’ ile hayvanata insanlara varıncaya kadar bütün bu avalimin fail ve müdiri ancak maddenin hareketinden ufak bir su damlasının içinde yaşar orada yüzerek en muntazam bir suretde tegaddi ve tevalüd eder. +Bunlar için bir takım a’mal vardır ki onlardan insanlar acizdirler. +Bir yere mikrop askerleri bir kere hücum edince harbin kızıştığı bir zamanda en büyük kumandanların bile aciz kaldığı tahribatı icra ederler; gerek hayvanatta gerek nebatatta pek büyük te’sirleri görülüyor. +Akl-ı selim insan ile hayvanatın a’zasından her bir uzvuna alel-husus meşaire aid olan hikmette hayretlere düşüyor. +Çünkü göz bir takım tabakalardan müellefdir. +Bunlar içinde bir takım bağlar evrideler şerayiler eşkal-i hendesiyye levnler vardır. +Bunların hepsi de nurun sünen ve nevamisine muvafıktır; o kadar ki: +Evzaından bir vaz’ tagayyür etse vazifeleri muhtel olur; görmek kalmaz. +Pekala! +Şimdi bunların hepsi “Madde”nin hareketinin fiili mi? +Yoksa alim hakim olan bir zatın fiili midir? +Şüphe yok ki bunların cümlesi alim ve hakim olan bir kadir-i mutlaktan sudur etmiştir. +Başka türlü tasavvur etmek mümkün değildir. +Üstad-ı muazzam Şeyh Muhammed Abbduh merhum diyor ki: +Cenab-ı Allah’a sübutu vacib olan sıfatlardan birisi de ilim sıfatıdır. +İlimden maksud olan ma’na bu sıfat her kim için sabit olursa onun yanında bir şeyin münkeşif olmasıdır. +Yani o kimse için şey’-i mezkurun inkişafı o sıfattan vücudda kemal addedilen sıfat-ı vücudiyyedendir. +Bununla beraber vacibü’l-vücuda sabit olması da aklen mümkün idi. +Vücudda kemal addolunan sıfatlardan olup da aklen vacibe sübutu mümkün olan her şeyin vacibe sübutu vacibdir. +Binaenaleyh vacibü’l-vücud ilim sıfatı ile muttasıftır. +Bir de bedahet hükmediyor ki: +İlim; mevcudat-ı mümkinede dahi kemal olduğu gibi mümkinat içinde alim bir zatın bulunması da mümkinat cümlesindendir. +İmdi vacibü’l-vücudun sıfat-ı ilim ile muttasıf olmadığı farz olunsa mevcudat-ı mümkine içinde vacibü’lvücud ekmel bir şeyin bulunması lazım gelirdi. +Bu ise –yukarıda geçtiği vechile– muhaldir. +Bir de alem-i imkana ilim veren vacibü’l-vücuddur; masdar-ı ilim olan bir zatın ilimden mahrum olması ise kat’iyyen düşünülemez. +Vacibin ilmi vücudunun levazımındandır; nasıl ki görüyorsan! +Madem ki vacib tealanın ilmi vücudunun levazımından saire üzerine ulviyeti nisbetinde ilm-i ilahisi de bil-cümle ulumun fevkındedir. +Binaenaleyh ulumda ilm-i ilahiden a’la ondan ekmel hiçbir ilim mutasavver değildir. +Öyle ise ihatası bilinmesi mümkün ne kadar şey var ise ilm-i ilahi onların hepsini muhitdir. +Eğer böyle olmasa akıl ilm-i ilahiden daha şümullü bir ilim tasavvur eder. +Aklın tasavvur ettiği bu ilim de şüphe yok vacibü’l-vücuddan ekmel bir vücud için sabit olmak lazım gelir; bu ise muhaldir. +Bir şey ki vacibü’l-vücud içün lazım ve vacibdir; bit-tabi’ ondan ayrılamaz. +Onun fena-pezir olması yahud baka bulması vacibin fena ve bakasıyladır. +İşte vacibin ilmi de levazım-ı vücudundandır. +Bunun içindir ki zat-ı vacibden başka bir şeye müftekır değildir; ilm-i ilahi ezelidir ebedidir; alatdan cevelan-ı fikirden efail ve harekat-ı nazardan mugnidir. +Hülasa ulum-ı mümkinata biz-zarure muhalifdir. +Çünkü mümkünattan mevcud olan her şey o ilim ile inkişaf eden şeye muvafıktır. +Eğer böyle olmasa ilim olmazdı. +Vacibü’l-vücuda ilmin sübutuna delalet eden edilleden birisi de; mümkünatın nizam ve intizamında müşahede etmekte olduğumuz ihkam ve itkan her şeyin yerli yerine konması her mümkünün vücud ve bakasında muhtac olduğu şeylere esbab ve vesaita mukarin kılınması; her hadisenin kavanin-i muttaride nevamisi sabite dahilinde cereyan etmesidir. +Bu nizam ve intizam bu muttarid cereyan a’yan-ı mevcudenin büyüğünde küçüğünde; ulvisinde süflisinde; hülasa: +Avalim-i ulviyye ve süfliyyede mevcud olan en ufak bir zerreden tut da en büyüklerine varıncaya kadar bila-istisna hepsinde meşhud olmaktadır. +Bu nazar-ı celiye malik bulunanlar Başımızı semt-i semaya doğru kaldırıp da orada parlayan avalim-i kevkebiyyeye atf-ı enzar edecek olursak; kevakib arasında pek muntazam gayet esaslı revabıt mevcud olduğunu müşahede ediyoruz. +Bunların her birisi devir ve hareketlerinde sükunlarında bir kanuna tabi’ bulunuyorlar. +Kevakib-i bi-nihaye arasında mevcud olan şu revabıt sabit olan şu nisbet ve izafet o kadar metin bir üsluba o kadar rasin bir kaideye merbutdur ki o kaide kendileri için mukadder olan vaz’ üzerine bakalarını te’min her kevkebin de kendisi için ta’yin edilen medar ve mahreki ta’kıb etmesini ilzam ediyor. +Bu kaideye göre her kevkeb kendisi dur; eğer oradan çıkacak olursa kendi aleminin hatta bütün avalimin nizam ve intizamı muhtel olur; bir an zarfında herc ü merc yüz gösterir. +Gerek şuracıkta avalim-i ulviyyeye dair sil beyan olunan daha bir çok kavanin ve nizamatın hepsi şehadet ediyor ki bu avalimin sani’ ve müdiri olan zat alimdir hakimdir; ilim ve hikmetle muttasıf olmayan ittifak ve tesadüften maddenin hareketinden bunların suduru mümkün değildir. +Avalim-i ulviyyeyi nazar ve im’an ve basiretle mütalaa ettikten sonra bir de üzerinde yaşadığın küre-i arza atf-ı nazar eyle! +Bunlarda da erbab-ı ukulü hayretlere ilka eden ne kadar harikalar var ki cümlesi sani’ ve müdirinin alim ve hakim olduğuna bürhan-ı kavidir. +Burada da avalim-i külliyyeyi bırak! +Yalnız cüz’iyyat-ı nebatiyye ve hayvaniyyede görülen bedayi’-i fıtrata atf-ı nazar et! +Bak ki bunlar için fıtratın vaz’ ettiği kavanin-i muttaride mucebince haiz oldukları kuvvetler nasıl ifa-yı vazife ediyorlar; hiç birinin vazifede tekasülü görünmüyor te’min-i hayatı kıvam-ı vücudları için muhtac oldukları alat ve a’za kendilerine verilmiş; bunların her biri bedenlerinde yerli yerine konmuştur. +Bu cüz’iyyat içinden nebatat gibi gayr-ı hassas olanlarına da “meyl” denilen bir kuvvet tevdi’ olunmuş; bütün nebatatta o kuvvet ile kendilerine münasib olan gıdaları alıp tenavül eder mülayim gelmeyenleri bırakıp terk eder. +İşte bu kavanin-i sabitenin icabatı olarak görüyorsun ki “hanzal” tohumu “karpuz” tohumu ile bir yerde defn olunuyor bir yere ekiliyor; sonra bunların her ikisi de bir su ile sulanıp bir inayet bir yardım ile neşv ü nema buluyor. +Lakin hanzal mevadd-ı gıdaiyyenin acı ve tuzlu kısmını tenavül ediyor. +Bunun içindir ki neticede birisi acı birisi tatlı oluyor. +Hassas olmayanlar böyle olduğu gibi hassas olanlar da kendilerine bahş ve ihsan olunan o edevat ve a’zayı sarf ve isti’male haiz oldukları kuvvetten her birini kendileri için takdir olunan şeylere sevke irşad olunmuşlardır; binaenaleyh hassas olanlar da bu suretle hareket ederler. +Velhasıl: +Her şeyi yerli yerinde koyan o zat-ı vacibü’l-vücuddur ki daha nutfe alaka halinde iken “cenin”in haletini bilir; halk ve tekvini; hilkati şekil ve sureti tekamül edip de onu; amelinde müstakıl “hayy”e mahsus bir neş’e ile ifaza-i hayat ettiği zaman ellere ayaklara gözlere meşam ve azane; ihtiyacını; kezalik bunları hayatını idame vücudunu edebilmek için sair meşair ve kuva-yı batıneye olan iftikarını da bilir. +Gerek eşhas gerek enva’ kendileri için mukadder olan ecel-i mahduda kadar nümüvv ü bakada mi’deye kalbe kebede rieye ve hususda labüd olan bu misilli a’za-yı saireye muhtac olduklarını da bilir. +Cenab-ı vacibü’l-vücud o hakim-i kadir o allamü’l-guyub’dur ki: +Kelb yavrusunun –mesela– haletini ve onun büyüdüğü zaman müteaddid yavrular doğuracağını bilir de ona pek çok tabibler ihsan eder. +Hülasa: +Bunlar ve bunların gayrı olup da hadd ü ihsası kudret-i beşer haricinde daha birçok acaib-i hadisat vardır ki hepsi de sani’-i alemin ilim ve hikmetine birer bürhan-ı celidir. +Bunların birçokları ilm-i nebatat ilm-i hayvanat kitaplarında; tarih-i tabii ve menafiu’l-a’za denilen fenlerde; Maahaza bu fenlerin hepsinde mübahasat ve münazarata tecarib ve tetebbuata dalanlar bütün mesai ve himematını bezl ve sarf ederek birçok esrar keşf ettikten sonra yine şu bahsin bidayetinde kalmışlardır. +Ukul ve efkar; ancak onun esrarına dekaık-ı hikmetine vukuf ve ıttıla’ hasıl etmekle tefazul edebildiği bu sania-i fıtrat delalet etmez mi ki ona masdar olan zat-ı celilü’s-sıfat; her şeyi hakkıyla alimdir; her şeyi halk edip sonra vesait-ı hayatiyyesine irşad ve hidayet eden ancak O’dur. +Maddiyyun ve tabiiyyunun tesadüf namı verdikleri ittifak-ı mücerred; alemde görülen bu nizam ve intizama menba’ olabilir mi? +Bu mümkün müdür? +Bil-cümle vücud-ı ekvanın –aziminin hakırinin– devam ve bakasını te’min eden şu kavaid-i sabite ve kavanin-i muttarideyi tesadüfün vaz’ edebilmesi bunların hepsinin tesadüfen oluvermesi mümkün müdür? +Asla! +Belki o bedayi’-i fıtratın o kavanin-i muttaridenin cümlesinin mübdii bir kadir-i kayyum bir alim ve hakimdir ki yerde gökte zerre mikdarı bir şey bile onun ilminden gizli kalmaz. +Mütercimi: +ALDANIYORUZ VE ALDATIYORUZ Bu ünvan ile Bakü’de münteşir Şelale gazetesinin kadınlar mes’elesi hakkında neşr ettiği makale: +Son zamanlarda İslamiyet için fevkalade muzır bir hal karşısında bulunuyoruz. +Aldanıyoruz ve aldatıyoruz? +Yahud aldanmaya aldanıp düştüğümüz giriveye başkalarını da sürüklemeye çalışıyoruz. +Yapacak bir işimiz görecek bir vazifemiz kalmadı gibi doğrudan doğruya dine temas eden noktalar üzerine icale-i kalem ile aklımıza ne gelirse yazmaya söylemeye başladık. +Guya bizim mani’-i terakkı ve selametimiz kadınlarımızın tesettürü baş ve üstümüzdeki kisve kıldığımız namaz tuttuğumuz oruç inandığımız mu’tekadat çiziyor söylüyor. +Eminim ki kendileri de ne söylediklerini ne yaptıklarını bilmiyorlar. +Eğer bilmiş olsalar yerine bir şey konmadan daha mükemmelini ihzar edip meydana çıkarmadan; bir esası bir akıdeyi bir fikri yıkmak kadar büyük bir hata olmayacağını takdir ederler; efradından bulundukları milleti girdab-ı felakete sürüklemeye elleri dilleri varmazdı. +Fil-vakı’ erbab-ı kalemin vazifesi mensub oldukları milleti tamamiyle gavamızına vakıf olmak suretiyle bilmesine vabestedir. +İnsan bilmediği bir mes’eleyi parmağına dolayarak meydana atılır ise kendisini gülünç bir vaz’iyyete koymaktan başka bir işe yaramaz. +Yalnız bu kadarla da kalsa beis yoktur diyelim; fakat kuyuya bir taş atar ki kırk akıllı çıkaramaz. +Bundan da hizmet etmek istediği millet mutazarrır olur. +Bu gibi mühim mes’elelerde fayda veya mazarrat olup olmadığını bilmek İslamiyet’i bi-hakkın bilip anlamış olmaya mütevakkıftır. +Ancak o ma’lumat ve ihataya malik olanlar bu gibi hususatda yazı yazmak hak ve salahiyetini haiz olurlar. +Ve o vakit yazdıkları yazılar okunur söyledikleri şeyler düşünülerek tedkık edilir. +Doğru olduğuna kanaat hasıl olunca makbul görülür. +Yoksa İslamiyet’i Doktor Dozi’nin Filozof Makyavel veya bir diğer profesörün kitabından anlamış akaid dersini pek sathi görmüş veyahud hiç görmemiş ecnebi lisanlarından bir veya bir kaçına vakıf olmak atılmaya hak ve salahiyeti kat’iyyen yoktur. +Dine karıştırılmış bir takım hurafatın ayrılmasına biz de tarafdarız; hatta bunun elzem olduğuna kaniiz. +Zira bu gibi hurafattır ki dinin esasını bilmeyenleri dinsizlik tarikını iltizama sevk eder. +Ve bu gibi hurafattır ki muzırdır. +Fakat bir muzırrı izale için müfidi de zayi’ etmek pek büyük adeta afv edilmez bir hatadır. +Göz ağrısını tedavi edeyim der iken gözü bütün bütün görmez eden diplomasız cahil kehhaller gibi hurafatı kaldırayım der iken mukaddesat-ı dini rahnedar eyleyen adamlar yaptıkları hatayı anlarlar ise –eğer adam iseler– şüphesizdir ki vicdanen muazzeb olurlar. +Eğer mani’-i terakkı tesettür-i nisvan kisve ve kıyafet mezheb ve i’tikad ise; bu şeyler İslamların inhitata başladıkları zamandan beri icad olunmuş şeyler değildir. +Değil bizim bütün Avrupa tarihlerinin de i’tiraf eyledikleri vechile ulum [ve] fünunda medeniyet ve san’atta fevkalade yüksek bir mevki’-i şan ve şerefi işgal eden edvar-ı evvelin-i İslamiyye’deki kadınlarda dahi tesettür vardı. +Bağdad Endülüs Şam hükumetleri zamanında da İslamların elbiseleri Frenklerin libasına benzemiyordu. +İ’tikadat ise şimdiki halinden her halde daha çok ve kavi idi. +O zamanlar mani’-i terakkı olmayan şeyler şimdi neden mani’-i terakkı oluyor? +Acaba bugün Avrupalıların terakkısi tealisi şapka giydiklerinden kadınları açık gezdirdiklerinden ve saireden midir? +Emin olunuz ki: +Hayır. +Çünkü keramet şapkada; kisvede olsa idi; Avrupa’da ve Amerika’da sefalet olmamak icab ederdi. +Kadınların açık kıyafetle sokağa çıkmaları terakkıyi te’min etse idi asırlardan beri çır-çıplak gezen Afrika zencileri terakkı etmiş olmalıydı. +Habl-i metin-i dine en ziyade yapışmış olan eski İslamların müteddenni kalması icab eylerdi. +Hurafata inanmak terakkıyi men’ etse idi inandıkları hurafat her halde bizden birkaç kat fazla olan bazı akvam-ı hıristiyaniyyenin geri kalmaları lazım gelirdi. +Halbuki herkes bilir ki sefalet Avrupa’da bizden ziyadedir. +Afrika zencileri medeniyetten terakkıden mahrumdur. +Eski İslamlar –kendi asırlarında ki– Avrupalılardan daha alim daha mütefennin idiler. +Bizden ziyade hurafat ile zihinleri memlu olan akvam dün de bugün de terakkı etmiş ve ediyor. +Veyl bizlere! +ALMAN KADINLARI Rusya gazetelerinde okunmuştur: +olmak için sarf ettikleri mesaiye Alman kadınları iştirak etmiyorlar. +Bunlar bilakis tamamıyla ev işlerine hasr-ı mesai eylemeyi arzu ediyorlar. +Fakat bil-mukabele bir şart dermiyan ediyorlar ki o da zevc peder birader gibi aileleri erkanının ötede beride gezmemeleri boş zamanlarını kendilerinin yanında geçirmeleri hususundan ibarettir. +Bu maksatla Alman kadınları birkaç yüz bin imzayı muhtevi bir şikayetname hazırlamışlardır. +Bu şikayetnamede kulüp ve sair bu gibi erkek ictima’gahlarının adedi zabıta tarafından tahdid olunması talep edilmektedir. +Fil-hakıka Alman kadınları kulüplerin ve sair ictima’ mahallerinin saatlerce zevclerini erkeklerini alıkoyarak yemek vakitlerini geciktirmeye fazla masraf ihtiyar eylemeye sevk ettiğini beyan eyliyorlar. +Zabıta; zevc peder birader oğul gibi aile erkeklerini bu gibi mahallerde dolaşmaktan men’ edebilmek için bir çare arıyor ve pek ziyade müşkilat içinde bulunuyormuş. +FAZIL-I MUHTEREM M. +ŞEMSEDDIN BEYEFENDI’YE Muhterem efendi hazretleri Öteden beri kalbimi parçalayan Donanma İanesi hakkındaki la-kaydlığa dair arz edeceğim birkaç söz meşguliyetinize mani’ değilse lütfen okuyunuz: +mete mensub insanların da ahlakı değişmez ya. +Sinin-i vefireden beri eza ve cefaya alışmış dayakla para vermeyi usul adet ittihaz etmiş tahsildarlara jandarmalara vereceği vergiye yakın bir mikdar rüşvet verip hanesinde meşru’ imiş gibi beslemeyi kaide tanımış bir millet sözle müteessir olur da adama para verir mi? +Tabii vermez! +Sebilürreşad’ a bu babda yazılan makalat ile ceraid ve resail-i sairede yine bu hususdaki irşadatdan şimdiye kadar ne netice hasıl oldu? +Böyle binlerce makalat yüzbinlerce konferanslardan müteessir olmayan ve geçirilen bu kadar fecayia karşı kaderi ileri sürerek la-kayd kalan bir kavme hitab edip durmakta ma’na nedir? +Yaza yaza belki bir semere hasıl olur fikri ise sizi kasem ile te’min ederim ki bizim kansızlığımızı hamiyetsizliğimizi gidermek bizi sözle yola getirmek muhal ile uğraşmak kabilindendir. +Yunan zırhlı alıyormuş bize karşı tefevvuk-ı bahrisini bu suretle büsbütün te’min edecekmiş Adalarımızı vermedikten başka yarın payitahtımızı Anadolu’muzu tehdid edecekmiş ve daha sonra donanmamızı tezyide gayret etmez dikkat buyurun insanı diyorum; mahv edici hüngür hüngür ağlatıcı bu kadar acı hakıkatlerin bize te’sir edeceğini hala me’mul ediyor musunuz? +Arz ettiğim vechile bütün ma’nasıyla hisden mahrum sefil bir kitle-i beşer sefahetten başka ne düşünür!? +Bizi yalnız mensub olduğumuz aile efradından birine gelecek bir musibet belki biraz örseler yoksa gözümüzün önünde yüzbinlerce dindaşımız mahv edilse bunların bi-kes ve yetim aile ve evladları yine o çıkası gözler önünde aç ve susuz sürünse düşmanlarımız maazallah tekrar ırz ve namusumuzu ayaklar altına alarak bizi kainattan çıkarmaya çalışsa yine biz la-kayd yine biz bi-gane! +Şimdi fazail-i mütehalli biz müslümanlardan makale veya sözle iane cem’i kabildir mülahazasında bulunanlar saf-derun değil de nedirler? +Vatan muhabbetini milliyet sevdasını ömründe bir kere hissetmemiş bir kavme karşı ancak cebr ve şiddet iş görebilir. +Artık biz bu kanı kurumuş insanlara söz anlatmak devri çoktan geçti hükumet bu babda başka çareler düşünmeli başka menabi’ taharri etmeli. +Nüfus başına ayda bir kuruş lütfedin avaze-i hamiyyetiyle feryad eden Donanma Mecmuası acaba dellallığını çıkarabildi mi? +Mes’eleye ciddi girişmek devresindeyiz bizim hissiyat-ı milliyyemiz müstesna elfaz isti’maliyle galeyana gelmez çünkü yok ... +Bunu zaman bize anlattı. +Hükumet tarafından her nüfus ayda bir kuruş vermeye mecbur edilmeli her hane havi olduğu nüfusu kadar kuruş vermeli. +Hamidiye-Hicaz Demiryolu’na mahsus ilmühaberler tarzında donanma ianesine mahsus pullar meydan-ı tedavüle çıkarılmalı istid’alara ve evrak-ı saire-i resmiyyeye ristiyanlar müstesna– vapurlardan çıkacaklardan donanma me’murin maaşatından harp vergisi namıyla kat’ edilen mebaliğ gibi iane-i bahriyye vergisi namıyla da maaş nisbetinde bir şey kat’ edilmeli. +Ashab-ı emlak ve ağniya-yı meşhure olacak ruhsuzlardan servetleri nisbetinde ayrıca maktu’ bir vergi tahsil etmeli. +Hasılı daha aklımın eremediği bir çok menabi’ arayıp bulmalı da işe ciddi surette sarılmalı yoksa ... +Allah aşkına hükumete hitab edin bu hususda ne gibi vesaita müracaat ederse muhık görüleceğinden emin olsun. +Vesait-ı mezkure takvin edilmek suretiyle meşru’dur herkes te’diyeye mecbur kalır. +Artık bizim gibi imanı gevşek insanlara hitab etmeyin. +Bizim mukadderatımız kuvve-i bazu ile dönmeye alışıktır. +HAYAT-I HAZRET-I MUHAMMED SAV ÜNVANLI ESER HAKKINDA – – Mevzu’-ı bahsimiz olan kitabın’inci sahifesinde “Kerek [ ] ve Belka’ [ ] beldelerinin münbit ovaları ...” diye bir ibare var. +Arabistan’daki Kerek [ ] ] ve Belka’ [ ] yazılıp okunan iki memleket bulunduğu hatırıma gelmediği cihetle düşündüm hatta Yakut-ı Hamevi’nin Mu’cemü’l-Buldan’ rek [ ] ve Belka’ [ ] beldeleri olduğunu nasılsa zühul edilerek yanlış istinsah kılınmış bulunduğunu anladım ve haklarında iki mu’teber eserde münderiç ma’lumatı bil-iktibas ber-vech-i ati yazdım: +“Kerek: +Birinci ve ikinci harfinin fethiyle a’cemi bir kelime olup Belka’ nevahisinde ve Şam cihetindeki dağlar üzerinde mebni müstahkem bir kal’adır. +Baalbek civarında kain ve uzun bir mezarı muhtevi bulunan bir köyün adı Kerek’dir. +O taraflar ahalisi bu mezarın Nuh aleyhisselamın kabri olduğuna mu’tekıddır.” “Kerek: +Suriye vilayetinde ve Dımeşk-ı Şam’ın kilometre cenubunda olarak Belka hıttasında ve Bahr-i Lut’a dökülen Vadi-i Kerek mecrası kurbünde ahiren teşkil olunan Maan sancağına merkez ittihaz olunmuş bir kasaba olup ahalisi ve müesses olduğu kayanın şimal-i garbi köşesi üzerinde Bibris Kal’ası namıyla eski bir kal’ası ve bunun den kalma diğer bir kal’asıyla içinde birçok kuyularla sarnıçları ve arabanla hayvanat ve tütün ve pirinç ticareti vardır. +Kerek ezmine-i kadimede büyücek bir şehir olup kal’a ve mevkiinin metanetiyle meşhur idi. +Ehl-i Salib bu kal’ada tul müddet mukavemet etmişlerse de nihayet Salahaddin-i Eyyubi feth etmişti. +Ahalisinden’ü hıristiyan ve kusuru müslim olup cümlesi bir hal-i bedeviyyette yaşıyorlarsa da merkez-i liva ittihazı terakkısini mucib olacağı me’muldür.” “Belka’: +Dımeşk sancaklarından biri olup Şam ile Vadi’l-Kura arasındadır ve merkez-i idaresi Amman beldesidir. +Ma’mur köyleri olup kesret-i felahatiyle alelhusus buğdayının gayet iyi olmasıyla meşhurdur. +Amman bin Lut’a yahud Beni Asel bin Lut’dan Belka’ bin Süveyde’ye nisbet edilmiştir. +Karye-i Cabbarin ile Kehf ve Rakım bu arazi dahilindedir.” “Belka’: +Suriye’nin kısm-ı cenubisinde ve Filistin’in şarkında bir hıttanın ismi olup asıl Belka hıttası Şeri’a yani Ürdün nehriyle Bahr-i Lut’un şarkındadır. +Merkez-i kadimi Amman kasabası idi. +El-yevm Beyrut vilayetine mülhak Belka sancağı ise nefs-i Belka hıttasından başka Filistin’in hudud-ı Mısrıyye’ye ve Akabe körfezine kadar olan kısm-ı cenubisini ve yine Filistin’in Şeria nehriyle Akdeniz arasında olan kısm-ı şimalisini dahi havi ve bu cihetle Kudüs Mutasarrıflığı’nı üç taraftan muhittir… Bu livanın kısm-ı garbisi zaman-ı kadimde Samiriyye şirkteki ısrar ve inadlarıyla meşhurdurlar. +Kısm-ı şarkısinde dahi zaman-ı kadimde hayli ma’muriyet bulunup Amman Hasban Vadi-i Musa Petra gibi meşhur şehirlerin harabeleri mevcuddur. +El-yevm kaza merkezi olan Kerek kasabası dahi Salibiyyun muharebatı zamanında hayli ehemmiyeti haiz bulunmuştur...” Yine kitab-ı mebhusün-anhın’inci sahifesinde ve “Ceziretü’l-Arab’ın muhtelif kısımları hakkında ma’lumat-ı tarihiyye Yemen Kıt’ası ve sülale-i Himyeriyye” ünvanlı bahisde şu satırlar görülüyor: +“Yemen’in üçüncü hükümdarı olan Abd-i Şems Seba’nın miladdan dört yüz sene evvel Himyer ve Kahtan isimlerinde Arab-ı aribenin gerek İsmaililerle karışmış olan Arapların ecdadı bunlardır. +Himyer’in nesilleri nisbeten daha ziyade medeniyete meyl gösterdiler; şehirlerde ikamet edip temeddün ettiler. +Kahtan’ın evlad ve ahfadı ise bedevilik aleminde yaşadılar. +Her iki neslin de kendine mahsus bir lisanı vardı. +Himyeri lisanı şehirlerde tekellüm edilir ve elif-bası da tertib ve teşkil edilmiş olduğundan kitabet de olunurdu. +Beni Kahtan lisan-ı Arapla tekellüm ederlerdi; onlar Arapça’yı Ceziretü’l-Arab’ın şimalinde sakin olan Beni İbrahim’e mensup aşiretlerle ihtilat ederek ahz ve iktibas ettiler. +Beni Kahtan’da hat ve kitabet asr-ı Nebevi’de icad olundu. +Kahtaniler şiirlerini Arapça söylerlerdi. +Himyeri lisanında söylenmiş bir şiirin ne eserine ne de an’anesine kat’iyyen tesadüf edilmemiştir.” Müverrihler Kahtan bin Abir’in Yemen’de teşkil-i hükumet etmesini hicret-i Nebeviyyeden tahminen ve takriben otuz asır evvel olmak üzere gösteriyorlar ve: +“Kahtan’ın peder-i alileri Abir Hud aleyhisselam Hadramut ve Şihr ve Umman havalilerindeki kavm-i Ad’a meb’us nebiyy-i zi-şan olmakla tarih-i mukaddes kısmında gösterildiği üzere kavm-i mezkurun helaklerinden sonra nebiyy-i müşarun-ileyh nübüvvetini tasdik eden mü’minlerle beraber orada ikamet buyurmuşlar idi. +Vefatından sonra ferzend-i necibi ve İbrahim aleyhisselamın cedd-i emcedi Faliğ evlad ve müteallikatını alıp cezire-i Mabeyne’n-nehreyn havalisine azimet eylediği gibi diğer veled-i necibi Kahtan evlad ve etbaıyla Hadramut’tan Yemen’e giderek orada bir devlet-i müstakılle te’sis eyledi. +Kable’l-Hicre ” Diyorlar. +Şu hesab-ı tahminiye göre Kahtaniyye hükumeti milad-ı Isa’dan yirmi beş asır kadar evvel teessüs etmiş oluyor. +Burasını unutmayalım. +Kahtan’ın; Ya’rub Cürhüm Hadramut Ad Umman namlarında beş oğlu bulunduğu mervidir. +Vefatında Ya’rub babasının ca-nişini olmuş ve biraderlerinden Cürhüm’ü Hicaz’a Ad’ı Şıhr’a Hadramut’ı Cibal-i Şıhr’a Umman’ı Umman taraflarına me’muren göndermiş ve pederinin Arab-ı baideden öğrenmiş olduğu lisanda ıslahat icrasına muvaffak olmuştur. +Hatta Hassan bin Sabit radıyallahu anh hazretlerinin şu manzumesinde Ya’rub’ın ismi hürmetle zikr edilmiştir: +Ya’rub’ın vefatında yerine oğullarından Yeşcub geçmiş Yeşcub’e de oğlu Abd-i Şems Seba halef-i hükumet olmuştur. +Abd-i Şems’in evlad-ı adidesi arasında Himyer Kehlan Amr Amile Eş’ar namındaki oğulları meşhur olup birer kabile pederleridir. +Demek ki Abd-i Şems Seba Kahtaniyye hükümdarlarının üçüncüsü değil dördüncüsü imiş. +Muharrir-i muhterem bu hususta zühul eylediği gibi evladının miladdan dört yüz sene evvel doğduğunu ve Kahtan isminde bir oğlu olduğunu yazmakla da hataya düşmüş. +Çünkü: +Birkaç satır yukarıda söylenildiği üzere miladdan yirmi beş asır evvel teşekkül etmiş bir hükumet tahtına dördüncü olarak oturan bir zatın yirmi bir asır sonra çocukları olması; sahaif-i tevarihde değil rivayat-ı esatir miyanında bile görülemeyecek takavvülat-ı acibeden Kehlan tarafına dizilmiş olan me’hazlara bakılmadığını gösterecek edilledendir. +Muharrir-i muhteremin “Himyer’in nesilleri nisbeten daha ziyade medeniyete meyl gösterdiler. +Şehirlerde ikamet edip temeddün ettiler. +Kahtan’ın evlad ve ahfadı ise bedevilik aleminde yaşadılar” demesi de doğru değildir. +Zira Kehlan yahud muharrir-i muhteremin yazdığı vechile Kahtan! +biraderinden sonra Yemen taht-ı hükumetine geçmekle beraber evlad ve ahfadı arasından Gassaniler Şam taraflarında teşkil-i hükumet eylemişler yine Kehlan-zade olan Huzailer Mekke-i Mükerreme riyasetini elde etmişler Evsiler na çalışmışlardı. +Muharrir-i muhteremin tenevvü’-i lisan hakkındaki mütalaası da şayan-ı tedkıktir. +Buna dair Mu’cemü’l-Buldan’da bir rivayet var ki nakl ediyorum: +Arz-ı “Araba”ya mensub olmak üzere ve “Müsned” “Zebur” “Zakzaka” “Havil” “Reşk” “Mübin” namlarıyla altı lehçe vardır ki: +Müsned Himyerilerin Zebur bazı ehl-i Yemen’le Hadramilerin Reşk Aden ve Cend ahalisinin Havil Mührelilerin Zakzaka Eş’arilerin Mübin de Muadd bin Adnan evlad ve ahfadının şive-i lisanıdır. +Bunlardan birincisi: +Ad Semud Amalika Cürhüm-i Ula Abd bin ez-Zahm Tasım Cüdeys ve Ummim kabailine mensub olup –aslen Süryaniyyü’l-lisan olan– Kahtan bin Abir bu lehçeyi onlardan öğrenmiş oğlu Ya’rub da ıslahat-ı lazıme icra eylemiştir. +üçüncüsü Yaktun bin Amir namında bir kimse ile evladına dördüncü ve beşincisi Medyen ve Yafeş ebna İbrahim’e altıncısı da İsmail bin İbrahim aleyhimesselama isnad olunuyor. +Yakut-ı Hamevi’nin bunlardan beheriyle ashabını zikr ettikçe ve deyişinden de zann-ı acizaneme göre zikr olunan lehçelerin konuşulmakla beraber yazıldığı da anlaşılıyor. +Maamafih bu lehçelerin öyle büsbütün ayrı birer lisan değil şive tehalüfünden ve zaman geçtikçe yeni yeni kelimat ve ta’birat isti’maliyle beraber i’rab farkından ileri gelmiş olacağını zannediyorum. +Çünkü: +İbranice ile Arapça arasında fark-ı külli mevcud iken İbranice İncil’deki diği rivayet edilmekte iken bir kıt’a dahilinde ve topluca bir kavim arasında konuşulan lisanların ayrı ayrı şeyler olmasına reşiler beray-ı ticaret yazın Şam’a kışın Yemen’e gittikleri vakit Arab-ı aribeden bulunan Yemen ve Medine ahalisiyle konuşup anlaşırlardı. +Hatta cedd-i Peygamberi Abdülmuttalib hazretleri Seyf bin Ziyezen’in cülusunu tebrik için huzuruna girmiş ve bila-tercüman mükalemede bulunmuştu hatta Himyer kabilesinden bulunan bir sahabiye taraf-ı risaletten Himyer şivesiyle buyurulmuştu ki bunun Kureyş Arapçasıyla olan farkı harf-i ta’riflerin elifmim olarak isti’malinden ibarettir. +Uzağa gitmeye ne hacet. +Bugün Osmanlıca konuşan payitaht ahalisiyle Rumeli ve Anadolu halkının telaffuzundaki şive farkı epeyce mühim olmakla beraber aradaki farklar dolayısıyla İstanbulca Rumelice Anadoluca diye birer müstakıl lisan addetmek kimsenin hatırına gelmez. +Vakıa Mukaddime-i İbni Haldun tercümesinde şu satırlar var: +“Mudar lisanına i’tina olunması ancak bunun içindir ki memalik-i Şam ve Mısır ve Mağrib’i istila ettiklerinde eacim mütegayyir olarak başka bir lügate münkalib olup Kur’an-ı Kerim ise ol lisan üzere münzel ve ehadis-i Nebeviyye ol lügat ile menkul idiğine ve bunlar dahi asıl ve esas-ı din ve millet olduklarına mebni lisan-ı mezkurun fıkdanıyla Kur’an ve ehadisin fehmi muğlak ve müşkil olur diye havf olunduğundan bu lisanın vaz’-ı kavanin ile ahkamını tedvin lazım gelip bu cihetle ebvab ve fusul ve mukaddimat ve mesaili havi bir ilim meydana gelerek ashabı ona İlm-i Nahiv ve Sanaat-ı Arabiyye tesmiye eylediler. +Ve eğer bu asırdaki lisan-ı Arabi’yi i’tina ve ahkamını istikra eylesek bunda dahi harekat-ı i’rabiyyeye bedel bulunur ki onların dahi kavanin-i mahsusası olur ve ihtimal ki umur-ı mezkure yine evahirde bulunur. +Fakat lügat-i Mudar mesleğinden başka bir usulde olur. +Velhasıl bil-cümle elsine ve lügat ile bunların melekatı hep böyle kavanin-i mürettebe-i mahsusa üzeredir. +Ve lisan-ı Mudari dahi lisan-ı Himyeri’ye nisbetle bu mesabede kelimatından çoğu tegayyür etmiştir. +Nitekim indimizde mevcud olan nükul buna şehadet eyler ve bazı ukul-i kasıra ashabının re’yi bu takdirimize muhalifdir ki Mudar ve Himyer lisanlarını lügat-i vahide zannıyla lügat-i Himyeriyye’nin kıyasat ve kavaninini lügat-i Mudariyye üzere icrasına çalışıyorlar. +Nitekim bazılarının lisan-ı Himyeride kılin kavilden eyledikleri gibi ... +Ancak bu zehabları sahih olmayıp bu asırdaki Arap lügati lügat-i Mudar ile mütegayir olduğu gibi lügat-i Himyer dahi pek çok evza’ ve tesarif ve harekat-ı Bu satırların mütalaasından Himyer ve Mudar lügatlerinin birbirine mugayir olduğu anlaşılıyor. +Fakat bu mugayeretin bugünkü Arapça ile Mudar Arapçası arasındaki fark ne ise Mudar Arapçası ile Himyer Arapçası arasında o kadar fark vardı demek isteniliyor. +Abd-i aciz de yukarıda bu mütalaayı dermiyan etmiş ve “bu lehçelerin öyle büsbütün ayrı birer lisan değil şive tehalüfünden ve zaman geçtikçe yeni yeni kelimat isti’maliyle beraber i’rab farkından ileri gelmiş olacağını zannediyorum” demiştim. +Evet bugünkü Arapça ile Mudar Arapçası arasında fark-ı külli bulunduğu halde Mudar şivesini hemen unutmamış olan Hicaz bedevileriyle Tanca sahilinden kalkıp gelen bir mağribi –o kadar şive farkıyla beraber– görüşüp konuşuyor hem de bizim gibi o mübarek lisana büsbütün yabancı olanlardan ziyade anlaşıyor. +Yazı mes’elesine gelince: +Habib Efendi merhumun Hat ve Hattatan ünvanlı kitabından ve “Hatt-ı Arabi’ye Dair Mukaddime-i İbni Haldun’dan Müstahrecdir” unvanlı bahisten atideki fıkraları nakl ediyorum: +“Diyar-ı Arap’ta Himyeri mevsum hatt-ı Arabi müluk-i tebabia vaktinde hadd-i kemale baliğ olup devletlerinin vüs’at ve kuvveti ve ricalinin fünun ve sanayie rağbetleri sebebiyle hatt ve kitabetleri dahi mergub olmuş idi. +Ba’dehu arz-ı Irak’ta mülk-i Arabı tecdid eden Al-i Münzir zamanında hat bilad-ı Hire’ye müntakıl olup onlarda hoşnüvis katipler zuhur eyledi. +Lakin bu devlet tebabia devleti mertebesine varamayıp kitabette ve sair sanayi’de onlardan aşağı kaldı. +Ba’dehu fenn-i kitabet Hire’den ehl-i Taif ve Kureyş’e nakl olunup onlar dahi ehl-i kalem oldular. +Ehl-i Taif ve Kureyş’ten rivayette Harb bin Ümeyye olup kitab-ı Hire’den Eslem bin Sidre nam kimseden ahz ve taallüm eylemiş idi. +İmdi muhakkak budur ki: +Ehl-i Hicaz fenn-i hattı ehl-i Hire’den ve ehl-i Hire Himyer’den ahz edip cezire-i Arab’da hattın şüyuu bu vechile olmuştur ... +Kabile-i Himyer’in müsned ismiyle mevsum bir nev’-i kitabet-i mahsusaları dahi var idi ki eşkal-i hurufu yekdiğerden munfasıl olup rüesasının izinleri olmadıkça kimseye ta’lim olunmazdı. +Ba’dehu kabile-i Himyer’den kabile-i Mudar kitabet-i Arabiyyeyi taallüm ettiler ise de badiye-nişin A’rabdan olduklarından sair sanayi’ gibi san’at-ı kitabetin dahi mezayasına vasıl olamadılar.” SEYLAN ADASI SERVET-I TABIIYYESI Seylan adasının mine’l-kadim aynı vaz’iyet-i hazıraya malik bir ada olduğunu iddia eden eski ve yeni coğrafya ulemasının mütalaalarına rağmen şu son asırlardaki mütefenninlerin jeoloji geologiy noktasından ettikleri tedkıkata nazaran mezkur ada vaktiyle hal-i hazırından daha vesi’ ve daha büyük bir şekil ve mahiyette bulunduğunu ve avarız-ı tabiiyye arzıyyeye ma’ruz kaldığı cihetle adanın aksam-ı sairesinin mahv ve nabud olup deniz altına girdiğini iddia ediyorlar. +Bazıları da mezkur adanın diğer Afrika Maldiv Şagu kıt’a ve cezayiriyle merbut ve yine tufan ve zelzele avarızına tabi’ ve ma’ruz bulunması üzerine arazi ve kıtaat-ı mezkure ile fekk-i irtibat ederek şekl-i hazıra münkalib olmuş olduğunu dermiyan eyliyorlar. +Hatta bu kadarla da iktifa etmeyerek adada mevcud bulunan hayvanatla Afrika ve sair kıt’alarda yetişen hayvan ve nebat beyninde müşabehet-i tamme ve karibe mevcud olduğunu kendi müddealarını te’yid ve te’kid için başlıca delil ve şahid göstermişlerdir. +Başkaları da adanın Moris ve Madagaskar cezayiriyle merbut ve muttasıl bulunduğunu ve ahiren avarız-ı tabiiyye ve fevkaladenin vukuuyla bu hale geldiğini kaviyyen Seylan adasının münteha nikat-ı şimaliyyesiyle sahilinin bir kısmı kayalıktan müstesna olduğu halde adanın hemen her tarafı ve her yeri dağlık ve kayalıktır. +Dağlarla kayaların salabet ve teşekkülatına bakılırsa binlerce seneden beri ada şekil ve mahiyetini muhafaza ettiği istidlal edilmektedir. +Yalnız şayan-ı tedkık ve mütalaa olan cihet mezkur adada el-yevm mevcud bulunan cibal ve tilalin avarız-ı tabiiyyeye bid-defeat ma’ruz kalmış olduğundan mürur-ı zamanla irtifa’ ve inhitat peyda etmiş olması kaziyyesidir. +Kayalarla dağlar tamamıyla Hindistan-ı Cenubi’de mevcud olan dağ ve kayaların cinsinden ve gayet koyu renkli sert ve metindir. +Aynı zamanda açık renkli kayalar da adada az bulunmadığından cümlesinin mevadd-ı ma’deniyye ve kimyeviyyeyi haiz bulundukları lede’t-tedkık anlaşılmıştır. +Mezkur kayaların ihtiva ettikleri meadin açıktan açığa kendilerini göstermektedirler. +Şimendüferle dağlar arasından geçildiği zaman kayaların parıl parıl parlamakta oldukları görülür. +Granit taşı Seylan adasında mebzulen bulunduğu gibi i’mal-i sınaıyyeye yarayan seng-pareler de çoktur. +Seylan adasına İngilizler tarafından Gen contry mücevher memleketi namı verilmiştir. +Fil-hakıka bu adada her türlü ahcar-ı zi-kıymet ile miyah-ı ma’deniyye kömür grafit Çin alçısı adi alçı neft ve gaz yağı altın gümüş alufiyyum platin ve saire bulunmakta ve memleketin başlıca servet ve samanını teşkil etmektedir. +sene-i miladiyyesinden beri her sene adadan . +tonilatoluk grafit Avrupa’ya sevk ve irsal olunmaktadır ki grafitin Graphite beher tonilatosu adadaki kumpanyalara beş yüz rupiyeye satılmaktadır. +Bu sene zarfında Seylan adasına grafit kıymeti olmak üzere ecnebi parası olarak . +rupiye –ki . +İngiliz lirası eder– girmiştir. +Grafitten kurşun kalemleri yapıldığını söylemek zaiddir. +Demek oluyor ki kullanıp istihlak ettiğimiz kurşun kalemlerin en esaslı maddesi bu adadan çıkar. +Mezkur ma’den Seylan adasının garp ve cenup taraflarında mebzulen mevcuddur. +Bu ma’den ocaklardan kemal-i zahmetle çıkarıldıktan sonra Kolombo’ya ve Avrupa’ya sevk edilir. +Grafit ma’deninden siyah kurşun dahi i’mal edilmektedir ki kıymetinin günden güne artmasına sebep olmuştur. +Bu ma’den dinamo ve motor işleri için gayet kullanışlı olup kemiyet-i vafire ile Seylan adasının dağlarıyla kayalıklarında Seylan adasında cari olan nehirlerin yatağında ve “pedi” ziraat ettikleri tarlalarda vadilerde ve hususiyle sath-ı bahrdan üç bin İngiliz kademi yüksek bulunan Nuwara elia Nuvara Elya kasabasının dağlarında mebzuldür. +Vaktiyle bu ma’denin keşf ve isti’maline Sir Samuel Baker Seylan adası valisi bezl-i himmet ederek Avustralya’dan mütehassıs ma’dencileri adaya celb etmek suretiyle ümniyesine muvaffak olmuştur. +Daha sonraları Transval muharebesi esnasında edilmişler ve altın ve platin ma’denlerinin zahire ihracına onlar da yardım etmişlerdir. +Platin ma’deni altın ma’deni kadar henüz mebzul değilse de adanın bazı mevakiinde bulunuyor. +Bu günlerde mezkur ma’denin taharrisi için hükumet-i mahalliyye tarafından teşebbüsat-ı muktezıyyede bulunulmuş ve bu iş için İngiltere Avustralya’dan bazı mütehassıslar celb edilmiştir. +Adanın Balouhoda kasabasında demir ma’deni külliyetli miktarda istihsal edilmektedir. +Gayet temiz ve cüruf–kir–siz bir suretde harice çıkarılan bu ma’denden fevkalade bir suretde ahali ve hükumet müştereken istifade etmektedirler. +Nefs-i adada bir takım makine ve motorlar bu sayede edevat-ı hadidiyye ve saire tamamıyla memleketteki fabrikalar vasıtasıyla i’mal olunup ucuz bir fiyatla zürraa –taksitle– satılmaktadır. +Mezkur ma’den yüzünden ticaret ve iktisad umran ve servet layıkıyla Seylan adasında hükmünü icra etmiştir. +Mezkur demirlerden şu son zamanlarda çelik dahi yapılmakta Mançester’deki Şefild fabrikasının ma’mulatına yakın bir zarafetle birçok eşya ve ma’mulat meydana getirilmektedir. +Adanın yerlileri olan “Sinhali”ler demir işlerinde maharet-i fevkaladeye maliktirler. +Seylan adası öteden beri mücevher taşlarıyla ma’ruf ve meşhurdur. +Ahcar-ı mezkure adanın hazret-i Adem tepe – zirve–sinin silsile-i cibalini teşkil eden dağların garb-ı cenubisinde kesret ve vüfur ile bulunmaktadır. +Seylan ma’den taşları pek mu’teberdir. +Çünkü yeryüzünde bulunan sair ma’denlerden hasıl olan zi-kıymet ahcara nazaran buranın taşları daha cilalı ağır ve metindir. +Bu giranbaha taşlar ocağın ta ilk tabakasında bulunur ki pek az bir zahmetle meydana çıkarılabilir. +Aynı zamanda ocağın yüz İngiliz kademi umkuna kadar ma’den tabakaları alel-ittisal uzanıp gitmiştir. +Ma’denciler taşları çıkardıktan sonra fevkalade bir dikkatle onları yıkar temizler ve yontarlar. +Bu ameliyat senenin en kuru mevsimi olan Efrenci Kanunievvel ayından Mart ayına kadar icra olunur. +Seylan adasında bulunan ahcar-ı zi-kıymet bunlardır: +Maadin-i mezkurenin çoğunun Türkçe mukabili bulunmadığı cihetle Latin ve İngilizcesini yazıyorum. +Ancak mahiyetini layıkıyla ta’rif edebilmek için renkleriyle kıymetlerini yazmak suretiyle muhterem kari’lerime bir fikr-i mahsus vermeye çalışırım. +Gayet ağır mütehammil metin ve fevkalade mücella bir taştır. +Her renkte bulunur. +Renksizine beyaz Sapphire derler ki tamamıyla elmas gibi parlar. +Bazen elmas yerine acemi müşterilere satılabilir. +Kırmızı renklisi ise tamamıyla yakut gibidir. +Hatta bu yakutlara İstanbul ve Avrupa cevahircileri yeni yakut ma’deni tesmiye ediyorlarsa da doğru değildir. +Hadd-ı zatında has ve müstakil bir ma’dendir. +Mebzuliyetle meydana çıktığından kıymeti pek ucuzdur. +Memalik-i şarkıyyede herkes bu taşı isti’mal ediyor. +Seylan adasının en nefis ve en kıymetli bir ma’denidir. +Hususiyle güvercin kanı “Pigeon oblood” renginde bulunup leke ve damarsız olursa pek pahalıya satılır. +Seylan yakutlarının kısm-ı a’zamı renkleri maiye çalıyor. +Halis kırmızı yakut nadiren bulunur. +Hele şu zamanlarda enderdir. +Fakat gözü açık yerliler bunun çaresini bulmakta güçlük çekmiyorlar. +Yakutun mailiğini gidermek için taşı ateşle yakarlar. +Bu ameliyattan sonra mailik taştan tamamıyla gaib olur. +Hakıkı bir yakutu tefrik etmek herkesin karı değildir. +Mutlaka san’atın işin eri ve mütehassısı olmalıdır. +Bu adada külliyetlice ihrac olunmaktadır. +Zafirin mutlaka mai olması da şart değildir mezkur taşın her rengi vardır. +Hatta beyazı ve siyahı bile. +Fakat en ziyade matlub mergub olanları şeffaf ve maileridir. +Zafirin fıstık mor renklileri de bulunur. +Bunların birincisine Amethyst ikincisine de Tourmarline tesmiye ederler. +Hakıkı şeffaf parlak ve mai bir zafirin kıymeti yakuttan aşağı değildir. +Yüzüğe mahsus iyi bir taş üç yüz ve beş yüz – X guruş– rupiyeye ancak satın alınabilir. +Fakat mai renginde bulunmayan taşların kıymeti ise pek ehvendir. +Bu ma’denin sarı renklisi de vardır. +Yine ucuz satılmaktadır. +Portakal renklisi de pek hoş ve iyi bir manzara teşkil eder. +Türkçe’de bunların esami-i mahsusası yoktur zannederim Arapçası zeberced Farisisi de la’l olacaktır. +Yakut ile mai zafir ma’den taşlarını yontucular yontarken ara sıra taşın içinden kubbeli ve gayet müdevver diğer bir taş çıkar. +Bu taşa “yıldız” derler. +Alelekser bu gibi yıldızların renk ve letafeti mükemmel olur ve gayet ağır bir kıymet mukabilinde satılır. +Lekesiz ve damarsız yakut ile zafir az olduğundan bunun Seylan adası bilhassa yakut zümrüt zafirin yeridir. +Bu ma’den de yakut gibidir. +Alelekser içinde ince –kıl gibi– bir çizgi bulunur lekesiz ve çizgisiz olanlarının kıymeti yakuttan da ziyadedir. +Kolombo fahri şehbenderimizin parmağında bulunan yeşil bir zümrüt yüzüğünün –ufak bir fındık veyahud iri bir nohut tanesi kadardır– kıymetini sorduğumda dört yüz lira verdiler satmadım demesin mi! +Halbuki ben onu elli liraya tahmin etmiştim. +Zaten saf şeffaf ve yeşil zümrüt kadar rengi hoş bir cevher tasavvur etmem ki diğerlerine müreccah olmasın. +sene-i Mesihiyyesinde adayı seyahaten ziyaret eden Yunanlı seyyah Marcopolo Markopolo’nun rivayetine nazaran Seylan kralında kol hacminde ve el biçiminde ayıpsız illetsiz ve ateş gibi parlayan bir yakut-pare görmüş hükümdarı bana bir memleket vermiştir. +Atalarımdan bana yadigar olarak intikal ettiği cihetle satmaya razı olmadım” demiştir. +Bu hikayeyi İngilizler mezkur seyyahtan nakl ve iktibas eylemişlerdir. +Seylan’ı zabt ve istila ettikleri sırada İngilizler Seylan kralının mücevheratını da gasp ettiler. +Mücevherat-ı mezkure miyanında zümrüt ile yakuttan birkaç yüz taneden mürekkep tere Müze-i Kralisi’nde mevcud olduğu mütevatiren burada söylenmektedir. +Arapçası Zirkan’dır. +Aynüşşems’dir. +Baladaki taşların her biri bir renkte ve cümlesi mücevherattan addedilmektedirler. +Kıymetçe bazıları pek ucuz bazıları da ucuz ve bir kısmı da pahalı fiyata satılmaktadır. +Aynü’l-hir Türkçesi kedi gözü taşı cidden güzel ve gayet makbul ve zariftir. +Gece vakti kedi gözü gibi ziyadar rengi mütehavvildir. +Kıymeti de ucuz değildir. +Mercan ve inci ve sair ahcar-ı zi-kıymet mebzulen Kolombo ve Seylan adasında bulunur. +İnci sayd etmek için hükumet-i mahalliyye tarafından müteaddid dalgıçlara maaş tahsis edilmiş ve çıkarılan incil er Avrupa’ya gönderilip satılmaktadır. +Hükumet kendisini alış-verişçi ve muhtekir derekesine desiyle gaib etmiş ve hatta mezkur inci ticaret ve sarfiyetle Seylan adasındaki cevahircilikle ona taalluk eden sanayi’-i sairenin cümlesi Moralı ve Seylan adasının müslümanları elindedir. +Buraya beray-ı seyahat gelen binlerce Amerikalı ve Brezilyalıların paralarını çekmekte son derece maharet ve ihtisas kesb eylemişlerdir. +Bir liralık taşı la-yefhem Frenklere beş on lira mukabilinde satıyorlar. +Mağbun olup aldanmamak gayr-ı kabildir. +Mücevherci dükkanına girildiği zaman bir taş mukabilinde talep olunan paranın onda ikisi taşın kıymetini teşkil ediyor. +Müşteri mal sahibine ne teklif etse üst tarafı kar kalıyor. +Bu halet-i ruhiyyeyi bana bu işlerde mahir olan bir müslüman söyledi. +Adada miyah-ı ma’deniyye kömür bakır ma’denleri de vardır. +Maadin-i mezkure peyderpey meydana çıkarılıp Seylan adasının ahval-i tarihiyye ve coğrafiyyesi hakkında Ptolemy–Batlamyus– Cosmas Sindbad– ki buraları vaktiyle ziyaret ettiğini iddia eden bir müslüman kaptanıdır altı yüz sene evvel yazmış olduğu seyahatnamede Seylan ahvalinden de bahseylemiştir– birçok mütalaatda bulunmuşlar hakkak bir şey varsa Seylan adası hulefa-yı Beni Abbas’ın zir-i idaresine geçmiş olduğu ve buraya Basra Irak’tan Bahreyn ve Maskat’tan Umman sevahilinden İran körfezindeki sevahil-i Iraniyyeden inci sayd etmek tamaıyla yüzbinlerce halkın gelip yerleştiği hal-i hazırda adada mevcud bulunan tavaif ve anasırın teşekkülat-ı bedeniyye ve hutut-ı vechiyyelerinden kolayca anlaşılır. +Aynı zamanda adanın yerlileriyle ezmine-i sabıkada buraya muhaceret ve tavattun edenler arasında ahlak ve adat tabayi’ noktasından da büyük bir fark zahir ve aşikardır. +Geçen asırlarda da ticaret ta teşkil ediyordu. +Cesim yelken gemileri ceyş [Habeş!] ve hacair [Hicaz!] Suriye Aden Yemen sevahilinden buraya kendi meta’larını getirip satarlardı. +Fakat yerine nakit değil yine adanın emtia ve akmişe-i nefisesinden alıp Hindistan’a Maskat’a Umman ve İran körfez ve sevahiline Basra ve Bağdad’a kadar götürüp orada satarlardı. +Mübadele usulüyle Seylan adasında ticaret icra olunduğu cümle müverrihinin taht-ı tasdikındadır. +Buna ne hacet fi-yevmina haza mezkur mübadele usulünün Seylan köylerinde hüküm-ferma olduğunu gören baladaki müddeayı tabiatiyle tasdik eder. +Adanın Çin hükumetiyle de geçen ezminede irtibatı bulunduğunu Çin müverrihleri beyan ederek kendi müddealarına delil olmak üzere de vaktiyle Çin imparatorluğu tarafından Seylan adasına gönderilen bir hey’ete karşı ahali-i mahalliyye tarafından vuku’ bulan tecavüz ve tahkır üzerine Çin hükumeti senesinde adanın kralını tahte’l-hıfz olarak Çin’e celb ettirip cezalandırıldığını şahid gösteriyorlar. +Seylan İrlanda adası cesametindedir. +Seylan adası tulen tam ve arzan mildir. +Adanın cesameti de . +mil-i murabba’dır ki İrlanda adasının vüs’atindedir. +Son muharebenin te’siratı düvel-i muazzama arasındaki münasebat üzerine hala da devam etmektedir; Bükreş Konferansı’nın vermiş olduğu neticeler düvel-i mezkureyi Balkanlara karşı iki muhalif meslek ta’kıb etmeye sevk ediyor; devamını arzu ve te’yid ediyorlar; bunlar arasında da en fa’ali ve herkesten ziyade ön ayak olanı –Rusya’dır; fil-hakıka Rusya’nın Balkanlardaki siyaseti fiilen iflas etmiştir; bize karşı Balkan devletlerini birleştirerek muharebeye sevk eden şu devlet Balkanlarda kendisine tabi’ istediği gibi idare ve sevk edecek bir kitlenin teşekkülünü arzu ediyordu; halbuki Bulgaristan ve Rusya devletleri bütün şu arzu ve planlarını kendi hareketleri ile zir u zeber eylediler; Balkanlarda Rusya’ya tabi’ bir kitle değil iki yekdiğerine muhalif ve hasm-ı can olan kuvvetler teşekkül etti; bunlardan birisi olan Bulgaristan’da Rusya aleyhine açıktan açığa bir cereyan-ı umumi hüküm-fermadır; Bulgarlar bugün eski düşmanlarından ziyade Rusya’yı tel’in ediyorlar ve bütün felaketlerini Rusya’ya atf etmektedirler; bununla beraber Bulgarlar Bükreş Konferansı’nın husule getirmiş olduğu netice ve vaz’iyete asla serfüru edemeyeceklerini ilk fırsattan istifade ederek bu neticeleri alt üst edeceklerini de söylemekten çekinmiyorlar; da Bulgaristan’ın şu temayülat ve arzularını himaye ve tervic ediyorlar; Rusya kendi müttefikleri ile Bükreş Konferansı netayicini müdafaa ve muhafaza etmek için ne kadar çalışıyorsa Avusturya ve İtalya da o nisbette konferansın netayicini ber-taraf etmeye mütemayil görünüyorlar; bittabi’ bu miyanda Balkanlar ile alakadar ve Balkanlarda kuvvet lılığın alacağı vaz’iyet derpiş-i nazar ediliyor. +Her ne kadar biz Bükreş Konferansı’nın vermiş olduğu netayice la-kayd davranıyor ve bütün dikkat ve vaktimizi Anadolu’nun ihya ve i’marına sarf etmeye musammim isek Bulgaristan’la aramızda teessüs etmiş olan münasebat efkar-ı amme ve mahafil-i siyasiyyeyi işgal etmekten hali kalmıyor. +Bunun sebebi gayet açıktır: +Bizim de Bulgaristan kadar harbin netayicinden gayr-ı memnun olmamız iktiza eder. +Bizim de hiç olmazsa Bulgaristan kadar şu netayic-i elimenin ta’mir ve tashihini arzu etmemiz tabii olur. +İşte menafi’ ve arzuların şu iştirakinden bazı mahafildeki bizimle Bulgaristan arasında bir ittihadın teessüsünden bahsedilmektedir. +Bu devleti bize karşı bir vaz’iyet-i hasmane alarak bazı teşebbüsat-ı bedhahaneye sevk eden maddelerden birisi de şu haldir: +Rusya bizi kımıldamayacak bir daha Rumeli Makedonya işlerine müdahale edemeyecek halde bırakmak karmıştır. +Rusya’nın asıl maksadı Vilayat-ı Şarkıyye’de Ermenilere hukuk ve ıslahat te’min etmek olsaydı evvela kendi tebaası olan Ermenilere Osmanlı Ermenilerinin el-yevm haiz bulundukları hukuk ve imtiyazatın hiç olmazsa yüzde birini bahşederdi ve saniyen bütün memalik-i Osmaniyye’de vasi’ ye’ye bir az dikkat ve fırsat verirdi! +Rusya’yı bilenler Rusya efkar-ı umumiyyesinde mahafil-i siyasiyyesinde Ermenilere karşı beslenilen his ve fikr-i nefret ve huşunete vakıf olanlarca ma’lumdur ki Rusların şarkta en ziyade nefret ve istikrah ettikleri bir kavim var ise o da Ermenilerdir. +Emsali Osmanlı tarihinin en muzlim devrelerinde bile görünmemiş olan mezalim ve şiddetleri mesela kilise emlakinin müsaderesi esnasında Ermeni kiliselerini rahib haneleri topa tutmak gibi Ermeniler hakkında zulüm ve şiddet icrası hususunda Rusya devleti hiçbir zaman tereddüd bile etmemiştir! +El-yevm bile Rusya mahbeslerinde yüzlerce Ermeni gençleri mütefekkirleri nilerin Duma’da yalnız bir muhahhasları vardır!! +Bilmiyoruz Ermeni vatandaşlarımız böyle bir devletin iğfalatına aldanıyorlar mı? +Aldanıp onun samimiyet ve hüsn-i niyyetine inanıyorlarsa teessüf etmelidir. +Rusya Ermenilerin selamet ve felahı için değil Ermeniler ve Türkler için kuyu kazmak istiyor: +Bu kuyuya kendi ayaklarımızla bilerek ve düşünerek düşersek artık kabahat Rusya’dan ziyade bizim kendimize aiddir! +bahane ederek Osmanlılığı müşkilat ve gaile içinde boğmak terem Ermeni Patriği vasıtası ile hükumete müracaat ederek gayr-ı kanuni gayr-ı örfi bir talepde bulunması– gayet ma’nidar değil midir? +Taleb-i mezkur herkesçe ma’lumdur. +Patrik Efendi Adliye Nezareti’ne takdim etmiş olduğu bir muhtırada el-yevm icrası için istihzaratda bulunulan intihabat-ı umuminin “temsil-i nisbi” usulü üzerine yapılmasını talep etmiştir; temsil-i nisbi demek –bu kavmin aded ve efradı nisbetinde meclis-i milliye meb’uslar göndermesi demektir. +Bu usul kabul edildiği yerlerde her kavim yalnız kendine aid meb’usları intihab eder başkalarına re’y vermez! +Demek ki Ermeni Muhtelit Meclisi –memalik-i Osmaniyye’nin her hangi bir kıt’asında veyahud noktasında sakin Ermenilerin yalnız Ermeni kavmine mensub namzedlere re’y vermesini ve bu namzedlerin de adedi kavmin haiz bulunduğu efradı adedi nisbetinde evvelce ta’yin edilerek behemehal intihab edilmelerini talep eyliyor. +Biz burada bu talebi te’yid eden ve muhtırada serd olunmuş bulunan esbab-ı mucibeyi tahlil ve tedkık etmeyeceğiz; her ne kadar mezkur esbab-ı mucibenin karin-i sıhhat ve muhıkk olduğu hakkında birçok muvafık ve muhalif mütalaat serd edilirse de –biz bunlardan sarf-ı nazar ederek ve bütün esbab-ı mucibeyi bir hakıkat-i muhıkka farz eyleyerek vakı’ olan talep yalnız muvafık-ı kanun olup olmadığını mütalaa edeceğiz! +Muhtırada talep olunan şey– el-yevm mer’i olan usul-i intihabatı tebdil ederek yerine yeni bir usulün vaz’ından ibarettir. +Ve bu talebi kuvve-i icraiyyeye hitaben serd ediyorlar! +Halbuki bugün elde mevcud olan ve kavanin-i esasiyyesinin musarrah bir maddesi mucebince vaz’ edilmiştir. +Demek ki talep edilen şey hakıkat-i halde –Kanun-ı Esasi’nin tebdil ve tegayyürüdür. +Diğer taraftan yine Kanun-ı Esasi– bu gibi tebdilat ve tegayyüratın tarik-ı kanunisini kendisi sarahaten ta’yin eylemiştir. +Kavanin-i Esasiyye’nin bir maddesi tebdil edilmek istenildiği halde Meclis-i Meb’usan’a bir teklif vakı’ olur. +Meclis-i Meb’usan o teklifi müzakere eder ve hakkında karar verir. +Arzu edilen tebdil kabul olunduğu halde Meclis-i A’yan’a gider ve Meclis-i A’yan da Meclis-i Meb’usan’ın kararını kabul ettiği halde irade-i seniyyeye arz edilir. +Ve yalnız irade-i seniyyesi çıktıktan sonra tebdil-i vakı’ kanun şekil ve mahiyetini haiz ve kuvve-i icraiyyece de icrası mecburi olur. +Hal böyle iken nasıl olur da münevverü’l-efkar ve kanun-perest zevatdan müteşekkil bir hey’et-i muhtereme bir makamın vasıtası ile kuvve-i icraiyyeye müracaat ederek gayr-ı kanuni bir harekette bulunmayı teklif eder? +Biz adliye nazırının şu gayr-ı kanuni ve muhalif-i meşrutiyyet olan teklifi bir lisan-ı münasible red etmesini elbette ki tasvib ediyoruz. +Ve ümid ederiz ki Ermeni vatandaşlarımız da yanlış bir yola sapmış olduklarını takdir ederek şu gayr-ı kanuni ve gaileli tarikden vazgeçerler ve lüzumsuz bi-faide ve lakin hatarlı gürültülere meydan vermezler. +Sekiz on ay evvelisi Mısırlı Muhammed Şerii Paşa hazretlerinin teşebbüs ve da’veti üzerine Perapalas otelinde bilictima’ Cem’iyet-i Hayriyye-i İslamiyye ünvanı altında bir cem’iyet te’sisi kararlaştırılmış akıbinde Türkçe bir nizamname de meydana getirilmiş idi. +Fakat o zamanlar alemin söylediği gibi kalpleri büsbütün başka emeller ile meşbu’ olduğu halde sırf her yeni işin başında bulunmayı şeref ve menfaatleri iktizasından bilen gayr-ı mütecanis a’zanın mercin te’siratıyla mı her nasılsa birden bire ibraz-ı faaliyyet edememiş işe başlayamamış idi. +Onun için küçük bir perhiz yapmak az çok müshil kullanmak icab etmişti. +Bu suretle vukua gelen az bir devre-i tevakkufdan sonra muktedir gayur hülasa bir cem’iyetin ihya ve idamesi için sayesinde cem’iyetin teşekkülat-ı dahiliyyesi ikmal edilmiştir. +Cem’iyetin riyaset-i celilesi de veliahd-i hilafet devletlü necabetlü Yusuf İzzeddin Efendi hazretleri tarafından kabul buyurulmuş ve artık cem’iyet de ciddi bir suretde işine mübaşeret ederek mühim hatvelerle ilerilemeye başlamıştır. +Birkaç gün evvelisi cem’iyetin Arapçalaştırılmış nizamnamesi Mısır ceridelerinde i’lan edildi. +Bir de eş-Şa’b ceride-i muhteremesinin son nüshalarından birinde cem’iyetin umum ehl-i İslama karşı Arapça olarak neşr ettiği bir beyannamesi de derc olunmuş idi. +Cem’iyet-i muhtereme bu beyannamesinde alem-i İslamın her tarafında meşhud olan umumi inhitatı herc ü merci ittihadsızlığı seciyesizliği ve bütün bunlar ile beraber memalik-i İslamiyyede mevcud hazain-i İlahiyyeden istifade edememek yüzünden müslümanlar arasında hüküm-ferma olan fakr u sefaleti ecanibe karşı olan umumi ihtiyacı... +bir lisan-ı müessir ile zikr ederek bunların hepsini de ahali-i İslamiyye arasında bütün fezaatiyle hüküm-ferma olan cehalete atf ediyor. +Müslümanların ahkam-ı diniyyelerini hakkıyla bilemediklerinden dolayı ahlak ve seciyeleri bozulmuş olduğunu ulum ve fünun-ı dünyeviyyeye ve maarif-i ictimaiyyeye ehemmiyet vermediklerinden dolayı da sefalet-i hayatiyyeye ma’ruz kaldıklarını ve bütün bunların neticesi olarak da hayatımızı maişetimizi saadetimizi hatta ırz ve namusumuzu varlığımızı ecnebilere medyun kalmak gibi müdhiş bir tedenni ve tenezzüle uğradığımızı söylüyor. +Cehaletin umumiyet dine gerek dünyaya aid bütün cehaletler arasında samimi münasebetler bulunup bunlar arasında daima gizli bir telazüm ve müzaheret bulunmasından bahsediyor. +Ve netice olarak bilumum ehl-i İslamı adüvv-i ekberimiz olan cehalete karşı mücadele ve mücahede ile bütün müslümanların nemasına... +hizmet etmek üzere teşekkül eden “Cem’iyet”e muavenet ve müzaherette bulunmaya da’vet ve bil-fiil işe başlanılmış olduğunu i’lan ediyor. +Mısır Şam mahmillerinin hareketinden bir iki gün sonra İranlı kardeşlerimizi hamil olarak Medine-i Münevvere’den hareket eden kafile-i hüccac Ravza-i Nebevi’den ancak beş altı kilometrelik mesafede vakı’ Bi’r-i Urve ve Abar-ı Ali taraflarında geşt ü güzar eden “Süruhi” ve Beni Avf kabilelerine mensub bedevi Arapların tecavüzlerine ma’ruz kalmışlardır. +Kafilenin muhafızlarıyla bedeviler arasında birçok silahlar atılarak kanlı bir müsademe vukua gelmiştir. +Nihayet bedeviler galib gelerek kafilenin üzerine yürümüş önlerine geleni soymaya başlamışlardır. +Zavallı hacıların bu ma’rekeden kurtulmaya muvaffak olanları dahi kanlar içinde olduğu halde kimi yayan kimi develeri üzerinde olarak Medine-i Münevvere’ye iltica edebilmişlerdir. +Bedeviler de kafalarına doğru nişan alarak yollamakta oldukları kurşunlar ile bu zavallıları Medine-i Münevvere’nin kapılarına kadar ta’kıb ettikten sonra yol boyunca dökülmüş eşyayı kalmış develeri toplayarak çekilip gitmişlerdir... +sarf ederek sırf Allah rızası için hac niyetiyle yola çıkmış vatanlarından çoluk çocuklarından ayrılmış olan bu zavallıların arazi-i mukaddesede sevgili Peygamberlerinin mübarek ravzaları yakınında yine o kardeş sandıkları müslümanlar tarafından duçar-ı taarruz olmalarına ve bu halin asırlardan beri aynı vahşetle devam edip gitmesine ne kadar teessüf olunsa azdır. +İslamiyet’in mehd-i zuhuru bütün müslümanların merkez-i ruhanisi demek olan bu mukaddes toprakta bu gibi esfeli hallerin eksik olmaması bütün ahali-i İslamiyye olan Türkler ile haccın farziyetini i’lan eden sahib-i şeriat Peygamberimiz Muhammed Mustafa sallallahu aleyhi ve sellem efendimizin mensub olduğu kavmiyete intisabla iftihar eden yerli Araplar için silinmez bir yüz karalığı olsa gerektir. +evvel Beyrut’tan altı yüz küsur hüccacı hamil olduğu halde Port-Said’e gelen bir vapurun karantina tezkiresini hamil olmaması yüzünden Port-Said Karantinahanesi’nce hareketi men’ edilerek bu suretle beyne’l-hüccac galeyan ve heyecan hasıl olmuş ve iş isti’mal-i silaha ve kaptanın tehdidine müncer olduktan sonra Beyrut Karantinahanesi’nden vürud eden bir telgrafla mes’ele bastırılarak vapur Kanal’a girmiştir. +Merkezi Kahire’de olmak üzere beş altı sene evvelisi teşkil edilmiş olan el-Muvasatü’l-İslamiyye Cem’iyeti hayli zamanlardan beri mensi bir halde kaldıktan sonra nihayet son günlerde tekrar canlandı. +Kendini toplamak hususunda bazı hareketler icrasına başladı. +Bu cümleden olmak üzere cem’iyetin riyaset-i fahriyyesi aile-i hidiviyyeden büyük prens Mehmed Ali Paşa’ya teklif edilmiş; paşa-yı müşarun-ileyh dahi bu teklifi maal-memnuniyye kabul eylemiştir. +Bu hal a’za-yı cem’iyyet arasında hüsn-i te’sir icra etmiş; Kahire İskenderiye ve sair memalik-i Mısrıyye’de cem’iyet Hindistan gazetelerinde okunduğuna göre Madras şehri müslümanları tarafından tertib edilmiş olan büyük bir ictima’-ı umumide verilen karar üzerine yetmiş milyonluk Hindistan müslümanları namına İngiltere Hariciye Nazırı Sir Edvar Grey’e müracaat edilmiş; Arnavutluk Emareti’ne hükumet-i Osmaniyye ve Hilafet-i İslamiyye’nin taht-ı himaye ve vesayetinde olarak bir İslam emirinin ta’yini hususunda gayret buyurulması Hindistan’ın sair İslam şehirlerinde dahi bu yolda umumi ictima’lar tertib edilmek üzere yerli mu’teber müslümanlarca Hindistan muhabirimizin mektuplarını ta’kıb edenler Hindistan genç İslamları arasında ciddi bir intibah devresi başlamış olduğunu elbette takdir etmekte gecikmezler. +Hindistan gençleri Hindistan’ın milliyet din vatan düşüncesiyle müteheyyic olan yiğitleri uzun zamanlardan beri devam edip giden fakat gittikçe de zararlarına çıkan hab-ı gafletten uyanıp içinde puyan oldukları samt ve sükutu sırasını bularak Genç müslümanların Hindistan’ın her tarafında icra-yı harekata başladıkları işitiliyor. +İşte bu harekat-ı milliyye neticesiyle olacak ki öteden beri İngiliz tarafdarlığıyla İngiltere’nin Hindistan’a karşı kullandığı adi bir aleti olmakla meşhur fakat Hind müslüman gençleri arasında i’tibarı pek düşkün olan Emir Ali Hindistan Cem’iyet-i Umumiyye-i cem’iyet-i mezkure inhilal etmiş müslüman gençleri kazanmış bulunuyor demektir. +Halbuki cem’iyetin İslamiyet namı altında olduğu için Hindistan müslümünları arasında büyük bir mevkii vardı. +İngiltere hükumeti de cem’iyetin nüfuz-ı ma’nevisinden reisleri bilhassa Emir Alileri vasıtasıyla istifadeden geri kalmıyordu. +fuk etmeyen Hindistan genç müslümanlarının galebesiyle gitmemiştir. +İngiliz aleminde mu’teber mahafil mensubini bu halden müteessir oldukları gibi yalnız İngiliz kafasıyla düşünen Tayms gazatesi de bunun için bir başmakalesini tahsis etmiştir. +İşte şu makalesinde mes’elenin suret-i cereyanını vaz’iyet alarak diyor ki: +Hindistan müslümanları şu sıralarda şiddetli bir buhran-ı asabiyyet içinde çırpınmaktadırlar. +Bu buhran birçok mukaddimelerin bir netice-i tabiiyyesi olmakla beraber zuhuru zuhuruna meydan verilmiş olması elbet şayan-ı teessüftür. +Ağa Han bu hususa dair yazmış olduğu mektubunda Hind müslümanları mukadderat-ı atiyyelerini ancak kendi sa’y ü gayretlerine medyun olmak istiyorlar diyor. +Demek oluyor ki Hindistan genç müslümanlarının ta’kıb etmekte oldukları gaye-i emel Hindistan’ın umur-ı idaresine karışarak kendi düşüncelerine muvafık bir idare te’sis eylemektir. +Fakat Hindistan’ın bu genç müslümanları mensub oldukları kavmin terakkı ve medeniyet nokta-i nazarından pek geride olup henüz kendi kendilerini idare edemeyecek bir halde olduklarını hatırlarına bile getirmiyorlar. +Bu kavmin tarik-ı terakkıde duş-i tahammülüne alabilmesi için hayırhah bir vesayete müslümanları rüesasını darıltarak cem’iyet-i İslamiyyeyi bozmakla pek büyük bir hatayı irtikab etmişlerdir. +Bundan anlaşılıyor ki Hindistan gençleri yapmaktan ziyade yıkmak tarafdarıdırlar. +Ümid edelim ki Ağa Han ve sair işbilir tecrübeli zevat tekrar cem’iyete intisab ederler. +Riyaset vazifesiyle meşgul oldukları zaman pek ileri götürmeleri münasib görülmeyen kuvvetli nüfuzlarını sırf bir a’za sıfatıyla isti’mal ederek Cem’iyet-i İslamiyye’yi ihya ile ahali-i İslamiyyeyi tarik-ı savaba irşada muvaffak olurlar. +Muharebe-i zaile Afganistan müslümanları arasında büyük re karşı şimdiki kadar asar-ı uhuvvet ibraz edildiği görülmemiştir. +Osmanlı dilaverlerinin Osmanlı askerlerinin hukuklarını varlıklarını müdafaa uğrundaki mücahedeleri burada pek ziyade alkışlanıyor. +Burada Türklere karşı büyük bir ihtiram uyanmaktadır. +Türklere-Müslümanlara karşı icra edilen Balkan mezaliminin resimleri elden ele dolaştırılıyor. +Bütün müslümanları ortalıktan kaldırmayı kurmuş olan Avrupalılara karşı müdhiş bir kin ve gayz uyandırmaya gayret ediliyor. +Afganistan gazeteleri de bu vak’aları güzel bir vesile ittihaz ederek propagandalarına devam ediyorlar. +Afganlıları Türkiye müslümanlarına canen malen muavenette bulunmayı hiç olmazsa kalben olsun mücahidin için dua etmeyi zavallı mazlumlar için acımayı tavsiye ediyorlar. +Türkiye mevcudiyetini muhafaza edemezse Müslümanlık için hayat kalamayacağını i’lan ediyorlar. +Burada Ruslar aleyhine de büyük bir propaganda vardır. +Türkiye müslümanlarının başına gelen bütün bu felaketlerden dolayı Rusya muaheze ediliyor. +Afganistan’ın uleması da sair vakitlerdeki gibi samt ve sükun içinde bulunmuyor. +Bunlar da kendi hisselerine düşen vazifelerini ifadan geri durmuyorlar: +Ahali arasında sözleri geçen bu zevat mütemadi propaganda yapıyor ahaliyi Türkiye müslümanlarına karşı muavenete da’vet ediyorlar. +Afganistan matbuat ve uleması Rusları itham etmek hususunda müttefiktirler. +Onun için burada Rusya’ya karşı uyanmakta olan adavet pek şiddetlidir. +Fakat İngiltere’nin Türkiye müslümanlarına karşı bir zarar ve ziyanı olmadığı tiram besleniyor. +Muharebe-i zailede Almanların Türkiye müslümanlarına karşı ibraz ettikleri muavenetlerden dolayı bilumum ehl-i İslamın Alman imparatoruna minnetdar oldukları söylenmektedir. +Burada Almanların birçok İslam memleketlerini istila etmiş olan Rus ile Fransızları bir gün gelip de mağlub edeceklerine işte o zaman ehl-i İslam için göz açıp başkaldırmak kabil olacağına inanılmaktadır. +OSMANLI-YUNAN MUAHEDE-I SULHIYYE METNI Zat-ı şevket-simat-ı hazret-i padişahi ile haşmetlü Yunan kralı hazretleri beynlerinde teyemmünen iade olunan ravabıt-ı sulh ve muvalatı tahkim ve teşdid etmek ve beyne’d-devleteyn münasebat-ı tabiiyyenin yeniden teessüsünü teshil eylemek arzusuyla mütehassis olduklarından bir mukavele akdine karar vermişler ve bunun için zat-ı şevket-simat-ı hazret-i padişahi Galib Kemali Bey’i ve haşmetlü Yunan kralı hazretleri Hariciye Nazırı Mösyö D. +Panas’ı murahhas ta’yin eylemişlerdir. +Murahhasan-ı müşarun-ileyhima salahiyetnamelerini ba’de’t-teati mevadd-ı atiyeyi kararlaştırmışlardır: +Birinci Madde– İşbu mukavelenin imzasını müteakıb Devlet-i Aliyye ile Yunanistan beyninde münasebat-ı diplomasiyye tekrar başlayacak ve tarafeyn konsoloslukları tekrar teessüs ve her iki memlekette ifa-yı vazife edebilecektir. +Hükumet-i Osmaniyye terk olunan arazinin halen düvel-i ecnebiyye konsolos me’murları bulunan mevakıı ile Yunan hükumetinin konsolos me’murlarını kabulde mahzur görmeyeceği bil-cümle mevakı’de şehbenderlikler ihdas eyleyebilecektir. +kıtaında beyne’d-devleteyn mün’akıd veya mer’i bulunan muahedat ve mukavelat ve muakadat mukavele-i hazıranın cek ve her iki hükumet ile tebaalarının muhasamattan evvel mevcud vaz’iyyetleri tekrar aynı suretle te’sis kılınacaktır. +nanistan’ın bil-cümle memalikinde tatbik olunacaktır. +Üçüncü Madde– Muahede-i hazıradan evvelki vekayi’-i siyasiyyede medhaldar bulunan bil-cümle eşhas hakkında tarafeyn-i akıdeynce tam ma’nasıyle afv-ı umumi bahş olunmuştur. +Binaenaleyh muharebe ile her ne suretle olursa olsun taalluk ve münasebeti olan ef’alden dolayı hiçbir kimse şahsı veya emvali veyahud hukukundan istifadesi mübteni olarak cihet-i adliyyeden sadır olan bütün mahkumiyet kararları ve cihet-i idarece ittihaz olunan tedabir bil-fiil hükümden sakıt olacaktır. +Dördüncü Madde– Yunanistan’ın zir-i idaresine intikal eden arazi-i Osmaniyye’de mütemekkin kesan Yunan tebaası olacaklar Yunan me’murin-i aidesine bir beyanname diyye icrası suretiyle bugünden i’tibaren üç sene zarfında tabiiyyet-i Osmaniyye’yi ihtiyar eylemek salahiyetini haiz olacaktır. +İşbu beyanname memalik-i ecnebiyyede Yunan konsoloshaneleri kançılaryalarına tevdi’ edilecek ve Osmanlı şehbenderhaneleri tarafından kayd ve tescil olunacaktır. +Maamafih bu hakk-ı hıyarın isti’mali alakadaranın nakl-i mekan etmelerine ve Yunanistan haricinde ihtiyar-ı Bu müddet zarfında memalik-i Osmaniyye’ye veya memalik-i ecnebiyyeye hicret edecek veyahud oralarda ihtiyar-ı emval-i menkuleleri için ihracat rüsumundan ma’füviyeti haiz olacaklardır. +İhtiyar-ı tabiiyyet keyfiyeti şahsi olacaktır. +Mezkur üç sene zarfında İslamlar hizmet-i askeriyye ifasına tabi’ tutulmayacakları gibi bir guna bedel-i askeri de te’diye etmeyeceklerdir. +Sagır bulunanlar sinn-i rüşde vüsullerinden i’tibaren hakk-ı hıyarlarını isti’male başlayacaklardır. +Beşinci Madde– Terk olunan arazinin işgaline kadar iktisab olunan hukuka ve bir de me’murin-i müteallika-i Osmaniyye tarafından mu’ta evrak ve vesaik-ı adliyye ile senedat-ı resmiyyeye riayet olunacak ve aksi kaziyye kanunen sabit oluncaya değin bunlar nakz ve ihlal edilmeyecektir. +nu’nca ittihaz edilebilecek olan mukarrerat üzerinde hiçbir vechile icra-yı te’sir etmeyecektir. +Altıncı Madde– Terk olunan arazi ahalisinden mukavele-i hazıranın dördüncü maddesi ahkamına tevfik-ı hareket ve tabiiyet-i Osmaniyyeyi muhafaza edip de memalik-i Osmaniyyeye veyahud ecnebiyyeye hicret edecek veyahud oralarda kain emval-i gayr-ı menkulelerini muhafazaya ve iltizama vermeye veyahud eşhas-ı salise ma’rifetiyle idare ettirmeye devam edeceklerdir. +Yunanistan’a terk olunan mahallerde canib-i hükumet-i Osmaniyyeden mu’ta senedat veyahud Osmanlı kanunu mucebince efrad tarafından şehir ve kasabat ve kurada tasarruf olunan emlak üzerinde mevcud olan ve işgalden mukaddem bulunan hukuk-ı tasarrufiyye hükumet-i Yunaniyyece tanınacaktır. +Salifü’z-zikr işgalden mukaddemki kavanin-i Osmaniyye mucebince eşhas-ı ma’neviyye namına mukayyed olan veya eşhas-ı mezkure tarafından tasarruf olunan marru’l-beyan emval üzerindeki hukuk-ı tasarrufiyye hakkında da bu yolda muamele olunacaktır. +Hiç kimse usul ve nizamı vechile mütehakkık menfaat-i umumiyyeye müstenid olmadıkça ve mukabilinde evvel be-evvel muhakkak bir ta’viz verilmedikçe hukuk-ı tasarrufiyyesinden kısmen veya kamilen doğrudan doğruya veyahud dolayısıyla mahrum edilemeyecektir. +Yedinci Madde– Zat-ı hazret-i padişahinin emval-i hususiyye-i hümayunları ile hanedan-ı saltanat-ı seniyye a’zasının emval-i hususiyyesi mahfuz ve bakı kalacaktır. +Zat-ı hazret-i padişahi ile hanedan-ı saltanat-ı seniyyeleri a’zası bunları vekilleri ma’rifetiyle füruht veya icar edebileceklerdir. +cek olan bil-cümle ihtilafat veya münazaat akd olunacak bir tahkimnameye tevfikan Lahey’de hakem usulüyle fasl olunacaktır. +Nedir bu meskenetin sen de bir kımıldasan a! +Niçin kımıldamıyorsun? +Niçin? +Ne oldu sana? +Niçin mi?.. +“Çünkü bu fani hayata yok meylin! +Onun neticesidir sa’ye varmıyorsa elin.” Değil mi?.. +Ben de inandım! +Huda bilir ki yalan! +Hayata nerde görülmüş senin kadar sarılan? +Zorun: +Gebermemek ancak “ölümlü dünya”da! +Değil hakıkati mevtin hayali rü’yada Dikilse karşına hiç şüphe yok ödün patlar! +Düşün: +Hayata feda etmedik elinde ne var? +Şeref mi şan mı şehamet mi din mi iman mı? +Vatan mı hiss-i hamiyyet mi hak mı vicdan mı? +Mezar mı türbe mi ecdadının kemikleri mi? +Salib’i sineye çekmiş mesacidin biri mi? +Ne kaldı vermediğin bir çürük hayatın için? +Sayılsa ah giden fidyeler necatın için! +Çoluk çocuk kesilirken; kadınlar inlerken; Zavallılar seni erkek sanır da beklerken; Hayayı ırzı ekip yol boyunca çırçıplak Kaçarsın öyle mi hey kalp adam sıkılmayarak! +Değil ki “dön!” diye binlerce yalvaran geride; Dikildi karşına ecdadının mekabiri de; “Yolumda durma kaçarken!” dedin basıp geçtin! +_________________ “Zafer ilerdedir oğlum hücum edip aşarak Hudud-ı düşmanı hiç yoksa bir mezar almak; Geçip de ric’ate bin yıl muammer olmaktan Hayırlıdır.”… Ne yaman söz ne kahraman iman! +Yazık ki sen şu büyük ruhu şerm-sar ettin: +Bütün mekabir-i İslam’ı küfre çiğnettin! +Birer lisan-ı tazallüm uzattı her makber... +Zavallı taşlara lakin bakan mı var? +Ne gezer! +Değil mezardaki na’şın enin-i tel’ini Figanı bunca hayatın çevirmemişti seni! +Meramın: +Ölmeyebilmek fena değil bu karar. +Fakat hayat için elzem hayatı istihkar. +Hayat odur ki: +Nihayet bahası hun olsun; Senin hayat-ı sefilin: +Baha-yı namusun! +Deden ne türlü yaşarmış... +Adamsan öyle yaşa: +“Eğer hüma-yı zafer konmak istemezse başa; Haram olur sana kuzgun üşürmemek leşine!” Nasıl bu sözleri tutmak gelir mi hiç işine? +Mezelletin o kadar yar-ı canısın ki yazık “Ucunda yoksa ölüm” her belaya göğsün açık! +MEDRESETÜ’L-VAIZIN Bizde garib bir hal var: +Nasılsa bir ihtiyac saikasıyla işe başlıyoruz. +Suret-i zahirede ne yapmak iktiza ediyorsa hepsini yapıp yakıştırıyoruz. +O iş hariçten bakılırsa adeta bir şeye benziyor gibi oluyor. +Biz kendimiz de başkaları da o zaman geçer geçmez mes’elenin hakıkati meydana çıkıyor; hiçbir şey yapılmamış matlub olan gayeye doğru hiçbir adım atılmamış olduğu anlaşılıyor. +Yapılan masrafların edilen gürültülerin hiçbir fayda te’min etmediği tezahür ediyor. +Dört sene evvelisi Bab-ı Meşihat’te Islah-ı Medaris Encümeni namıyla bir hey’et teşkil olundu idi. +Bu hey’et bir neticeye erişmemek yahud eriştirilmemek üzere aylarca çalıştı. +Kağıt üzerinde olarak medreseler birçok dairelere şu’belere... +ayrıldı. +Her şu’be için mükemmel muntazam ders programları hazırlandı. +Fakat işe başlamaya vakit bulamadan komisyon inhilal etti. +İşte encümen medaris-i aliyedeki tahsil-i aliyi tefsir hadis fıkıh usul-i fıkıh... +gibi şu’belere ayıracak tahsilde ihtisas usulünü vaz’ edecekti. +Bu teşkilatta vaizin ve mürşidin yetiştirmeye mahsus şu’be de mühim bir mevki’ işgal ediyordu. +Bu sıralarda her hangi hayırlı bir de Evkaf Nezaret-i Celilesi’ne merbut bir medresetü’l-vaizin te’sisine karar verdiği işitildi. +Islah-ı Medaris Encümeni’nin vaizin şu’besine mahsus olarak çizdiği program Evkaf Nezareti’nce ulemadan tanıldığı halde bu gibi hususatta bir fikir sahibi olmayan bazı kimselerin nazar-ı tenkıd ve tasvibine arz edildi. +Program üzerinde öte-beri ameliyat icra edilerek “İşte daris Encümeni’nin hazırladığı bu programın medaris-i taliyyede dini ilmi fenni terbiye görerek tahsil-i ali için kesb-i lecek kimseler için tertib edilmiş olduğu hatırlara bile gelmedi. +Bununla beraber azimperver ve büyük hüsn-i niyyet sahibi olan nezaret-i celilenin işe başlaması için hiçbir mani’ kalmamıştı. +Dershanelerden birisi medrese ittihaz olundu. +Bir iki müstesna ile ekserisi Darülfünun’un işe yaramayan muallimlerinden olmak üzere bir hey’et-i ta’limiyye tertib edildi. +Medresetü’l-Vaizin tertibatı hususunda ma’lumatı bulunmak lazım gelmeyen bir zat-ı muhterem de burasının Az bir zaman zarfında lüzumundan ziyade talebe toplandı. +Tedrisat başladı. +Her muallim bildiği telden çalıyordu. +Birkaç sahife tefsir birkaç hadis-i şerif biraz da tarih-i İslam yine Darülfünun’un İlahiyat Şu’besi derslerinden bazıları şöyle böyle takrir edildi. +Talebe de hergün mektebe gelip gidiyor; o günlerde moda olduğu üzere bol bol fırkacılıktan bahs ediyorlardı. +Yaz hulul etti. +İmtihan zamanları gelmiş olduğu ma’lumat-ı maddiyyenin sıfır derecesinde olduğu evvelden ma’lum idi. +İkinci senesi de birinciden çok farklı olmadı: +Yine eski dersler yine o eski muallimler yine o cansız ruhsuz takrirler yine o gayesiz emelsiz gidiş yine o nihayetsiz sönüklük... +Bu ikinci sene-i tahsiliyyenin nihayetinde tek bir neticeye erişildi: +Talebesi muallimleri hatta Evkaf Nezareti bu medreseden hiçbir fayda hasıl olamayacağını anladı. +Talebe bu medreseye devam neticesi olarak fazla bir ma’lumat elde edemediklerini bizzat anladıkları gibi gönüllerinde fazla bir hiss-i dini zaid bir şevk-ı iman uyandığını da duyamıyorlardı. +Acaba ahlaken ruhen mi yükseliyorlardı? +Yahud kalblerinde bir hiss-i irşad vaizane bir duygu mu uyanıyordu? +Maatteessüf bunların hiçbiri yoktu. +Şu halde niçin buraya devam ediyorlardı? +Ümid ettikleri gayeye erişemediklerini erişemeyeceklerini düşünerek müteessif; nakid demek olan vakitleri faydasız yere sarf ettiklerinden az da olsa evkaf-ı nen muazzeb olmuyorlar mı idi? +İşte cevapları bulunamayan sualler. +Muallimin de talebeleri üzerine hiç hayırlı ve müfid bir te’sir icra edemediklerini büyük fedakarlık ihtiyarıyla karşılarına gelen talebeyi matlub olan gayeye doğru isale muktedir olamadıklarını elbet takdir etmişlerdir. +Çünkü karşılarındaki talebede bir vakar-ı dini vaizane mürşidane bir hiss-i ulvi uyandıramadıklarını uyandıramayacaklarını da elbet görüyor biliyorlardı. +Bu kusur kısmen mualliminin tedrisatındaki takriratındaki cansızlığa; kalblerindeki nur-ı imanın fikr-i irşadın daha doğrusu zevk-ı dininin noksanına aiddir. +Biz talebede hiçbir kusur bulamıyoruz. +Çünkü talebe kendilerindeki kusuru i’tiraf etmemiş olsa idiler elbet fedakarlık ihtiyarıyla medreseye devam etmek mecburiyetini hissetmezlerdi. +İşte talebe kemal-i teslimiyyetle medreseye geliyor mualliminin halka-i tedrisine giriyor dinliyor... +Demek oluyor ki talebe kendilerindeki kusuru i’tirafdan başlayarak hisselerine isabet eden bütün vezaifi icra ediyorlardı. +Şu halde hey’et-i idare ile hey’et-i ta’limiyyenin el ele vererek hakimane mürşidane terbiyeleriyle kuvvetli imanlarıyla ahlak-ı fazılalarıyla saf ve pak olan ilimleriyle fenleriyle telkınleriyle hülasa her türlü vesait-i aklıyye ve diniyye ile karşılarındaki idarelerindeki talebeyi matlub olan gayeye doğru sevk etmeleri lazım gelmez mi idi? +Yok bunlar bu gayeyi takdir edemiyor yahud takdir ettikleri halde bu vadide çalışamıyor iseler artık biz ne diyebiliriz? +Mes’uliyet-i vicdaniyye mes’uliyet-i dünyeviyyeyi hiç sayan bu kimselere mes’uliyet-i uhreviyyeyi hatırlatmaktan başka bir şey elimizden gelmezdi. +Evkaf Nezareti de birçok fedakarlıklar ihtiyarıyla te’sis etmiş olduğu bu medresenin hiçbir fayda te’min etmediğini anladı. +İşte bunun bir netice-i fi’liyyesi olarak bu sene hey’et-i idare hey’et-i ta’limiyyede tensikat icrasına lüzum gördü: +Müdir tebdil edildi. +Bazı muallimler çıkarıldı; bazıları mevki’lerini muhafaza ettiler. +Programa idhal edilen dersler tü’l-Vaizin yine eski şerait dahilinde olmakla beraber yeni hey’et-i idare ile yeniden teşekkül eden hey’et-i ta’limiyyenin uhdesine tevdi’ olunmuş demektir. +Anlaşılıyor ki Evkaf Nezareti evvelce yapmış olduğu kusuru bu suretle ta’mir etmek istedi. +Zaten Medresetü’l-Vaizin’in teşkilatı hususundaki birinci kusurlar nezaret-i müşarun-ileyhanın hatalarıyla başlamıştır. +Hatta idarenin hey’et-i ta’limiyyenin ikinci derecede olarak da talebenin muvaffakıyetsizlikleri hep nezarete aid hataların netayicindendir. +Çünkü Evkaf Nezareti Medresetü’l-Vaizin’i ibtida te’sise karar verdiği zaman gaye-i matlubeyi iyiden iyiye tedkık edemedi. +Bu medreseyi niçin yaptığını buradan yetişecek olanların ne gibi işe yarayacaklarını tamamıyla kestiremedi. +Bunun neticesi olarak hey’et-i idare hey’et-i ta’limiyyenin ta’yin ve intihabı hususunda büyük bir hata nasıl tedrisatta bulunacaklarına dair ellerine hiçbir ta’limatname verilmedi. +Bunlar bildikleri gibi hareket ettiler. +Medresenin mekteplerininkinden farklı olmadığı gibi tedrisatında da zerre kadar bir başkalık yok idi. +Bütün tedrisat cami’-i şerif ve Darülfünun İlahiyat Şu’besi’ndekilerden de fena cereyan ediyordu. +Bunların hiç birisinde kat’iyyen bir gaye-i meslek gözetilmediği gibi hiç olmazsa bir gaye-i ilmi de ta’kıb olunamıyordu. +Halbuki Medresetü’l-Vaizin’in büyük bir hususiyeti olduğundan idare ve tedrisatın hep bu hususiyet dairesinde cereyan etmesi muktezi idi. +Bu hususiyetten zerre kadar bir inhirafın gayeden büsbütün uzaklaştıracağında hiç şüphe yoktu. +Hakıkaten de böyle oldu. +İşte bunun içindir ki yeni teşkilata lüzum görüldü. +Bu teşkilatın da muvaffakıyet te’min edip etmeyeceği şimdiden tamamıyla kestirilemez ise de bu husustaki tahminatımızı bazı karaine istinaden atiyen AKAID-I İSLAMIYYE Sıfat olmak cihetiyle ilm-i ilahiye müteallik geçen bahis cuh-ı mümkinenin bazısını; vücuh-ı tahsis ve tercihi ilmi hasebiyle; diğer bazısı üzerine tahsis eder. +Binaenaleyh iradenin vazifesi kendisinde hikmet ve maslahat olduğunu ilmin cezm ettiği amel üzerine kudreti ba’s etmektir. +nadır zannettiler de iradenin zıddı kerahettir; dediler. +Halbuki savab olan iradenin zıddı –adem-i irade– birkaç ma’naya sadık olmaktadır. +Bir kere iradenin zıddı fiilin icbar ve ikrah denir. +Hak olan şudur ki: +Cenab-ı Allah’ın dilediği olur dilemediği olmaz. +Şurası da bilinmelidir ki Cenab-ı Hak ancak lazım gelir. +şeklindeki İsra . +ayete telmih vardır. +Bazı kimseler de irade-i ilahiyye ile irade-i insaniyye beynini tefrik edemeyerek irade-i vacibden maksud olan ma’na kendisi sebebiyle vacib için kasd ettiği şeyi infaz edip etmemek sahih olan sıfattır diye tevehhüm ettiler. +Halbuki bu ma’naca iradenin vacib tarafında bulunması muhaldir. +Nasıl ki üstad-ı muhterem Şeyh Muhammed Abduh merhumun biraz aşağıdaki beyanat-ı hakimanesi de bu ciheti izah etmektedir. +Sübutuna Delil: +Vacib Teala hazretlerine irade sıfatının sübutu için ikame edilecek delile gelince: +Bu ilim sıfatını isbat eden delile lazım gelir; çünkü Cenab-ı Hak herşeyin halikı olmasını istidlal ederek ilm-i ilahinin de herşeyi muhit olacağını bilinmeyen şeyin halk edileceği aklen caiz olmadığını cezm eden bununla beraber kaffe-i mahlukatın bulundukları şekil ve suretten başka bir şekilde bulunmaları –mesela büyüklerin küçük siyahların beyaz olmaları gibi vücuh-ı mümkine ve mukabillerinden biri olmak– aklen caiz olduğunu bilen kimse şu mezkuratı ihata ettikten sonra yakınen bilir ve cezm eder ki: +Vücuh-ı mümkineden şu görmüş olduğumuz şeyleri bi-hasebi’l-ilm diğerleri üzerine tercih edip bu suretle bulunmalarına kudreti sevk eden şey ancak irade sıfatıdır. +Üstad-ı muhterem Şeyh Muhammed Abduh merhumun atidir: +“Vacibü’l-vücud hazretlerine sübutu vacib olan sıfatlardan biri de “İrade” sıfatıdır; İrade bir sıfattır ki alimin fiilini vücuh-ı mümkinesinden birine tahsis eder. +Bir kere mümkinata vücud veren ancak vacibü’l-vücud olduğu ve kendisinin ilim ile muttasıf bulunduğu mümkinat-ı mevcudenin kaffesi her halde onun ilm-i ezelisine muvafık olarak mevcud olabileceği tahakkuk ettikten sonra o zat-ı akdes-i kibriyanın “Mürid” olduğu da bizzarure sabit olur. +Çünkü mürid demek; ancak mukteza-yı ilmine göre iş yapan zat demektir. +Sonra mümkinata tevcih-i nazar edince görüyoruz ki her mevcud; bir kader-i mahsus bir sıfat-ı muayyene üzerine bulunuyor; kendileri için bir zaman bir mekan-ı mahdud var. +İşte bunlar bir takım vücuh-ı mümkinedir ki vücuh-ı saire-i mümkine terk edilerek mevcudat için bunları tahsis etmek de bizzarure ilme muvafık bulunmuştur. +Zaten “İrade” için bundan başka ma’na yoktur. +eylemek kendisiyle sahih olan şeydir” diye ta’rif edilen ma’nasına gelince: +Bu ma’naca olan iradenin vacibü’l-vücudda bulunması muhaldir; çünkü bu ma’na hümum-ı kevniyyeden kabil-i fesh-i azaim ve niyyetlerdendir. +Bu ise gayyürü fiil ve terke bais şeyler beyninde failin tereddüdü hasebiyle bu ma’naya olan irade tegayyür eder.” Halbuki Kudret; öyle bir sıfattır ki: +Fiil te’sir tahvil tağyir onunla olur. +Kudret sıfatının Cenab-ı Allah’a sübutuna delil “Mümkinatın kaffesi vacibü’l-vücuddan sudur etmiştir; mümkinatın vacibden suduru ancak ilm-i ezelisine mutabık olan tahsis ve tercihi iledir.” tarzında bundan evvel sebk eden beyanatımızdır. +Madem ki böyledir; o halde ilminden neş’et eden irade yır! +Kat’iyyen bu düşünülemez. +Şimdi biraz da Şeyh Muhammed Abduh’un kelamını dinleyelim: +“Vacibü’l-vücud hazretlerine sübutu zaruri olan sıfatlardan biri de “Kudret” sıfatıdır. +Kudret; bir sıfattır ki da muttasıftır; diyoruz. +Evet madem ki vacibü’l-vücudun mukteza-yı ilm ve iradesi üzerine mübdi’-i kainat olduğu mertebe-i sübuta vasıl oldu; öyle ise şüphesiz; “Kadir” olduğu da bil-bedahe sabittir. +Zira alim mürid olan zatın bildiği “Kudret” için bundan başka bir ma’na yoktur.” şuur bulunmayan tab’ ile değil; belki kendi kudretiyle ilmine muvafık olan iradesiyle ısdar edip yapmaktır. +Zaten bu ma’na sıfat-ı selase –ilim irade kudret sıfatları– nin sübutunun muktezasıdır; bir kere şu üç sıfat sabit oldu mu ihtiyar sıfatı da lazım gelir. +Nizam ve ihtiyarın sübutu bu suretle bilindikten sonra bir de bunlarda olan kemale bakalım: +Ef’al-i nizamın mevki’lerini mesalihin vecihlerini ilim ve ihatanın kemaline göredir. +Bu mevakii bu vücuhu ne kadar bilir ne derece ihata ederse ef’al-i ihtiyariyyenin kemali de o nisbette olur. +Sıfat-ı sairesi gibi Cenab-ı Allah’ın ilmi de münteha-yı kemalde olduğu cihetle ef’al-i ilahiyyenin de gaye-i kemalde olacağı bedihidir. +Teala ve tekaddes hazretlerinin ilmi; nizam ve intizamdaki kemali ihatadan yahud kudret-i ilahiyyenin kendisinde kemal olduğunu bildiği şeyleri infaz etmekten kasır olduğu mümkün olaydı ilim ve hikmetinin irade ve kudretinin eseri olan şu avalimin de nakıs ve nizamı gayr-ı tam olması mümkün olurdu. +Halbuki bu mümkün değildir. +Bu mümkün olmadığı gibi bunun üzerine terettüb eden buna lazım olan şey de mümkün değildir. +Binaenaleyh hüccetü’l-İslam İmam Gazzali hazretlerinin: +kavli sabittir. +Bazı ehl-i ilmin tevehhüm ettiği gibi bu söz kudretin noksaniyetini müstelzim de değildir. +Belki bu; kudretin ilmin ancak mümkinata taalluk eder; bundan başkasına –vacibe muhale– taalluku yoktur; bununla beraber vacibin i’damına yahud müstahili icada adem-i taalluku kudret sıfatı hakkında bir naks da değildir. +Geçen makalelerin birinde de bu mes’ele mevzu’-ı bahs olmuştu. +Bir de Şeyh Muhammed Abduh merhumun “İhtiyar” sıfatına dair olan beyanat-ı alimanelerini görelim: +“Şu üç sıfatın –ilim irade kudret sıfatlarının– sübutu; bizzarure “İhtiyar”ın sübutunu istilzam eder. +Çünkü “İhtiyar”ın ma’nası; eylemekten ibarettir. +“İhtiyar”ın bundan başka ma’nası yoktur. +Binaenaleyh vacibü’l-vücud fail-i muhtardır; ef’alinden hiçbir fiil mahlukatındaki tasarrufundan hiçbir tasarruf kendisinden madığı gibi şuursuz ilimsiz istilzam-ı vücudi ile de değildir. +Mesalih-i kevnden hiçbirine lüzum-ı teklif ile –yani riayet etmemiş olsa tenkıd ve i’tiraza ma’ruz kalacağı mülahazasıyla levm-i laimden kendisini tebrie için– müraat etmesi de lazım değildir. +Lakin şu kadar var ki kainatta meşhud olan nizam ona mahsus olan mesalih-i uzma; bil-cümle mevcudatın ekmel ve erfaı olan zat-ı ecell ü a’lanın eseri olmak i’tibarıyla kevne mahsus olarak takarrür etmiştir; binaenaleyh kevnde görülen kemal “Mükevvin”in kemaline tabi’dir; icad ve ibdaın itkanı bunlarda görülen bedia-i san’at nizam ve intizam da ancak mucid ve mübdi’inin uluvv-i mertebesini izhar etmektedir. +Nizam ve şu üslub-ı bedi’ bu kemal-i refi’ üzere sadır olmuş ve hala da olmaktadır. +ta’lil olunamaz; lakin abesden münezzehdir; ef’al-i ilahiyyede olan hikmetlerden bazı şeyler nazarımızda hafi olsa da ef’al-i ilahiyyenin hüküm ve mesalihden hali olması müstahildir” sözünden kasd ettikleri ma’na budur. +HAYAT-I HAZRET-I MUHAMMED SAV ÜNVANLI ESER HAKKINDA BAZI MÜTALAAT – – ’inci sahifede şu satırlar var: +“Miladın üçüncü asrının nihayetine doğru Yemen’de hükumet eden Himyeriyye sülalesine mensub Mülukü Tebabia’dan Abdü Külal Nasraniyet’i kabul etti. +Ona halef olan Hassan Tübba’ Mekke-i Mükerreme’de sakin kabilelerle bir muahede akd edip o tarihden i’tibaren Ceziretü’l-Arab’ın vasatında mutavattın kabail-i Arab’a müluk-i Himyeriyye’nin metbuiyyetini tanıttırdı. +Hassan Tübba’dan sonra gelen Mersed bin Abdi Külal umur-ı diniyyede müsamahakar olduğundan Roma İmparatoru Konstans’ın kendisine gönderdiği elçi vasıtasıyla vuku’ bulan talep ve iltiması üzerine biri kadim San’a’da ikincisi Aden’de ve üçüncüsü de Basra körfezinde olmak üzere hıristiyanların üç kilise inşa etmelerine müsaade etti.” Evvela: +Himyer mülukünden Nasraniyet’i kabul etmiş olmak üzere Velia yahud Vekia bin Mersed’den başkasını bilmiyorum ki o da mütereddid ve mütelevvin bir adam olup evvelce Yahudiliğe sonra da Hıristiyanlığa temayül göstermişti. +Museviyet ise müluk-i Himyer arasında daha ziyade münteşir idi ki “Tübba’-ı Evsat” denilen “Ebu Kerb Es’ad” ile “Zür’a Zunüvas” gibi meşahir-i Tebabia hep bu dine salik olmuşlardı. +Abdü Külal’e gelince: +Bu zatın devr-i hükumeti Sasaniyandan Şapur bin Hürmüz’ün zaman-ı satvetine müsadiftir. +Şapur Arabistan üzerine yürümüş Hasa ile Katif’e kadar gelip oradan Diyarbekir ve Rebia’ya dönmüş tuttuğu Arapların kürek kemiklerini çıkarmış bulduğu kuyuları doldurup menba’ları kapatmak suretiyle Ceziretü’l-Arab dahilinde böyle bir hengamda Yemen hükümdarı olan Abdü Külal’in tebdil-i din etmekle değil ancak mülkünü ve hükumetini kurtarmak için çalışmakla meşgul bulunacağı hatıra gelir. +Saniyen: +Abdü Külal’e halef olan Hassan Tübba’ değil Tübba bin Hassan’dır ki Tübba’ü’l-Asgar ünvanıyla ma’rufdur ve birader-zadesi Haris bin Amr vasıtasıyla Hicaz kıt’asını taht-ı nüfuz ve hakimiyetine alan budur. +Vakıa müluk-i Himyer arasında bir de Hassan bin Tübba’ vardır ki Tübba’-ı Evsat Ebu Kerb Es’ad’ın oğlu Tübba’ bin Hassan’ın babasıdır. +Lakin bu zat Abdü Külal’in halefi değil. +Onun selefi Amr bin Tübba’ın da selefidir. +Salisen: +Roma İmparatoru Konstans’ın elçi göndermesi üzerine Mersed bin Abdi Külal’in memleketinde üç tane kilise Vakıa yukarıda da söylenildiği vechile Mersed bin Abdi Külal li-külli mezheb yezheb mütelevvin bir adamdı. +Hatta şu hal-i tezebzübi bil-ahire hal’ini mucib olmuştu. +Vakıa İmparator Konstans da mezheb işlerine karışmış ve zamanında Ariyus mezhebdaranı ile Ortodokslar arasında mücadelat cereyan etmişti. +Fakat Yemen hükümdarına elçi gönderip de kilise inşasına müsaade istemek kadar hıristiyan taraftarlığında raflarından gelmek suretiyle mi Yemen dahiline ve bilhassa Necran kıt’asına girmişti? +Necran ki Yemen’in şimal-i şarkı cihetinde ve Dehna çölünün kenarında vakı’ bir yerdir hıtta-i Yemaniyye’de Nasraniyet’in dair Mu’cemü’l-Büldan’da rivayet-i atiyye mezkurdur: +“Necranlıların Hıristiyan olmalarına sebep: +Şam nevahisinde Feymiyun yahud Kaymiyun isminde Iseviyyü’l-mezheb bir zat vardı ki abid ve mücahid olup müstecabü’d-da’ve ca başka tarafa giderdi. +Elinin emeğiyle geçinmek için dülgerlik yapar ve Pazar günleri çalışmayıp taat ve ibadat için sahraya çıkardı. +Şam köylerinden Salih namında biri bu zatı sever ve onun haberi olmaksızın ta’kıb ederdi. +Bir gün Feymiyun kıra çıkmış orada icra-yı ibadete başlamıştı. +Salih de ber-mu’tad bir tarafa gizlendiği halde Feymiyun’a bakıyordu. +Birden bire büyük bir yılan peyda olup Feymiyun’un üzerine doğru yürüdü. +Feymiyun bunu görüp dua etti. +Duası müstecab olup yılan geberdi. +Salih yılanın geldiğini görmüş fakat geberdiğini anlamamıştı. +Kemal-i telaş ile: +– Aman yılan var! +diye bağırdı. +Feymiyun cevap vermeyip Vakta ki ibadet bitti. +Salih meydana çıkıp Feymiyun’un refakatine kabulünü rica eyledi o da muvafakat gösterdi. +Köylüler Feymiyun’un azm-i kadrini bilirler hürmet ve riayette bulunmakla beraber hastalarını getirip okuturlardı. +Kendine müracaat edenlere okur ve dua eder lakin çağırılan yerlere gitmezdi. +Bir gün bir adam gelip yapılacak işim var diye Feymiyun’u evine getirdi. +Eve gidince a’ma bulunan oğlunu gösterip hakkında dua etmesini rica eyledi. +Feymiyun dua edince a’manın gözleri açıldı. +Fakat iyice tanınmış olduğu cihetle kendisi orada duramadı. +Salih’le beraber köyden köye belki de çölden çöle gezmeye başladı. +Esna-yı seferde bir Arap kafilesi bunları esir ederek Necran’a götürüp sattı. +O vakit Necran ahalisi büyük bir ağaca tapar ve senede bir kere o ağacı donatıp altında bayram yapardı. +Feymiyun ile Salih’i eşraf-ı Necran’dan iki zat almıştı. +Feymiyun’un oturduğu odanın nur içinde kalması efendisinin nazar-ı dikkatini celb eylediği cihetle kölesinin dinini sordu. +O da: +–Siz faydası ve zararı olmayan bir ağaca tapmakla batıl bir harekette bulunuyorsunuz. +Vahid-i la-şerik olan ma’buduma dua edecek olursam derhal o ağaç kurur dedi. +Efendisi de: +– Dua et bakalım. +Dediğin gibi olursa biz de onu bırakır senin ma’buduna perestiş ederiz cevabını verdi. +Feymiyun kalkıp Cenab-ı Hakk’a dua etti. +Derhal bir fırtına peyda olup ağacı kökünden çıkardı ve zemin-i pestiye devirdi. +Bunun üzerine Necranlılar Feymiyun’a ittiba’ ederek mezhebine girdiler. +Şu nakledilen Vehb bin Münebbih’in ehl-i Necran’dan rivayet ettiği kıssadır. +Muhammed bin Ka’b el-Kurazi’den Yezid bin Ziyad ve Necran ahalisinden bazılarının naklinde Necran köylerinden birinde büyük bir sihirbaz olup ahalinin çocuklarına sihir ta’lim ederdi ki bu sırada Feymiyun gelip Necran ile sihirbazın bulunduğu köy arasında çadır kurmuştu. +Necran eşraf-zadelerinden Abdullah bin es-Samir de her gün sair çocuklarla beraber sihirbaza gidip sihir öğrenir lakin Feymiyun’un çadırı önünden geçerken onun taat ve Feymiyun’un çadırına devama başladı ve sihir yerine şeriat-i zannediyordu. +Bilahare Abdullah bin es-Samir Necran köylerini dolaşıp hastaları ve ma’lul olanları iyi olursa Iseviliği kabul etmek şartıyla okumaya başladı. +Okuduğu iyi oluyor Isevilik de bu suretle intişar ediyordu. +Şu hal hükümdara aks edince Abdullah’ı celb eyleyerek ölümle korkutmak istedi. +O da: +– Sen beni öldüremezsin cevabında bulundu. +Fil-vakı’ Abdullah’ı dağdan attılar nehre fırlattılar ölmedi. +Sonra hükümdara hitaben: +– Beni öldürmek istersen muvahhid ol. +O vakit öldürebilirsin dedi. +Hükümdar Iseviliği kabul ettikten sonra elindeki asa ile şakağına vurunca Abdullah teslim-i ruh etti. +Ba’dehu hükümdar bir takım hendekler açtırıp içlerini ateşle doldurdu ve Isevilikten irtidad etmeyenleri onların içine attırdı ki Kur’an-ı Kerim’de nazm-ı kerimiyle hikaye buyurulmuştur. +Şu cinayeti işleyen herifin kim olduğunda ihtilaf vardır. +dürdükten sonra kendisi de helak olmuş Necran ahalisi de din-i Isa’yı muhafaza edebilmiş. +Muahharan Yemen hükümdarı Zunüvas askeriyle bunların üzerine yürüyüp Yahudi olmaları burun kesmek öldürmek ateşe yakmak suretiyle yirmi bin nüfusu ta’zib eylemiş. +İmam Tirmizi ve Müslim rivayetlerinden Ubeydullah el-Fakır ise bu rivayete i’tiraz ederek: +–İbni İshak’ın “Necran ahalisini katl eyleyen Zunüvas’dır” demesine hayret ederim. +Çünkü: +Zunüvas din-i Musa’ya girmiş ve Yehud ulemasından iki zatı yanına almıştı. +Şu halde mü’min ve muvahhid idi. +Şeriat-i Iseviyye de Tevrat’ı müeyyed olarak geldiği cihetle onunla amil bulunanlar da muvahhid idiler. +Bu rivayet doğru olduğu takdirde katilin de maktulünün de erbab-ı tevhidden olmaları lazım gelir. +Halbuki Cenab-ı Hak katil ve muharrıkı kelam-ı kadiminde zemm etmiştir. +Binaenaleyh ateşle ta’zib-i ibad eden Zunüvas değil başka bir hükümdar-ı cebbar idi demiştir.” Nakl ettiğim şu rivayet Hıristiyanlığın Suriye cihetlerinden Yemen dahiline girmiş olduğunu ayan beyan gösteriyor. +Kiliseler mes’elesine gelince: +Yine Necran’da Bey’a namıyla bir ma’bed bulunduğu bunun üç yüz deriden yapılmış bir çadırdan ibaret olduğu yine Mu’cemü’l-Büldan’da muharrerdir. +Fakat Ebrehe’nin yaptırdığı meşhur kiliseden mukaddem Yemen kıt’asında başkaca bir Nasara ibadethanesi olduğunu bilemiyorum. +Muharrir-i muhterem bunların mevki’lerini bildirirlerse kendilerine müteşekkir kalırız. +Biraz da şu satırları okuyalım: +“Bu tarihde Yemen kıt’asının ahalisi kısmen Yahudilerden ve kısmen de Sabie mezhebine mensub sünnetli putperestlerden Bir satır yukarıda İmparator Konstans’ın iltimasıyla kadim San’a’da Aden’de Basra körfezinde birer kilise inşa edilmesine müsaade olunduğu yazılmıştı. +Bunlar yapıldıysa “Mersed’in vefatından sonra Yemen’e Habeşliler müstevli oldular. +Bunlar Hıristiyan idiler. +Necaşi’nin bir kumandanı olan Ebrehe Hıristiyanlığın Ceziretülarab’da taammüm etmesi için pek çok uğraştı. +Ondan i’tibaren Habeşistan’la Yemen’in mukadderat-ı tarihiyyeleri arasında irtibat peyda oldu. +Yemenliler Habeşlilere karşı İran’dan istimdad ettiler. +tarih-i miladisinde vukua gelen büyük bir muharebede Habeşliler inhizama uğradılar; ancak İranlılar tarih-i miladisinde icra ettikleri ikinci bir muharebenin neticesinde bu kıt’aya sahip olabildiler. +Bundan sonra Yemen İran’ın bir vilayeti hükmüne girdi.” Mersed’in vefatından sonra Habeşliler Yemen’e girmedi. +Mersed’in irtihalini müteakıb oğlu Vekia ondan sonra Ebrehe bin es-Sabah ondan sonra Sahban bin Mahres[?] ondan sonra Amr bin Tübba’ ondan sonra Zuşenatir ondan sonra da Zunüvas adlı hükümdarlar geldi. +Hatta Zunüvas’dan sonra Zuceden namında birinin hükümdarlığı muhtelefün-fihdir. +Galiba muharrir-i muhteremi Ebrehe isimlerinin müşabeheti şaşırtmış olacak ki Mersed’in vefatını müteakıb Habeş kumandanı Ebrehe’yi Yemen’e sokup ta’mim-i Nasraniyyete başlatıyor. +Halbuki Habeşliler Yemen’e kendiliklerinden gelmediler. +Biraz yukarıda yazıldığı vechile Zunüvas’ın Necran hıristiyanlarına işkenceler yapmaya başlaması üzerine rüesa-yı Nasraniyyeden Devs bin Sa’leban namında biri Habeş Necaşisine iltica ve hem-mezhebleri hakkında yapılan mezalimden iştika eyledi. +Bu münasebetle de Necaşi Şarkı Roma İmparatorluğu’ndan istizan eyleyerek amca-zadesi Erbat’ın maiyyetinde Yemen’e bir ordu gönderdi. +Zunüvas bu orduyu karşılayıp döğüştü. +Askerinin mağlub olduğunu görünce Habeşlilerin eline düşmektense ölmek evladır diyerek atını da denize sürdü ve intihar etti. +Kable’l-hicre . +Kumandan Erbat Necaşi namına Yemen’in valisi oldu. +Bilahare maiyyetinde bulunan meşhur Ebrehe ile bozuşup harbe kalkıştı. +Muharebe yerine mübarezeye karar verdiler. +Düello esnasında Ebrehe’nin burnu yarıldı. +Erbat’ın da beyni dağıldı. +Bunun üzerine Ebrehe Yemen valisi oldu ve Necaşi tarafından me’muriyyeti tasdik edildi. +Evet Ebrehe Hıristiyanlığın Yemen’de intişarına çok çalıştı. +Arapları Ka’be ziyaretinden vazgeçirmek için San’a’da bir müzeyyen kilise yaptı. +İhtimal ki bu vesile ile bütün Ceziretülarab hükümdarlığını kurmuştu. +Fil vak’asını müteakıb helak olunca yerine oğlu Yeksum ondan sonra da diğer oğlu Mesruk geçti. +Yemenliler bu yabancı aileyi tabii sevmiyor ve istemiyorlardı. +Himyer prenslerinden Seyf bin Ziyezen’i huruca teşvik ettiler. +O da Kisra-yı İran Perviz’den istimdad eyledi. +Kisra’nın Vehrez namında bir kumandan maiyyetinde gönderdiği evbaş güruhuyla Mesruk’u mağlub ederek ecdadının tahtına geçti oturdu. +Fakat Kisra-yı İran’a her sene bir mikdar-ı muayyen vergi i’tasına mecbur oldu. +Cülusunu tebrik için Arabistan’ın her tarafından hey’etler gittiği sırada cedd-i Peygamberi Abdülmuttalib hazretleri de beray-ı tehniyyet azimet buyurmuşlar ve Seyf’in fevkalade den bir maiyyet-i askeri tertib etmişti. +Hükumetinin birinci senesinde iken bunlardan biri fırsat bulup kendisini öldürdü. +Müşarun-ileyhin vefatıyla Yemen kıt’ası İran’ın bir vilayeti hükmüne girdi. +Vehrez Velican Hardan Nuşcan Merzan Bazan ismindeki valilerle idare olundu. +şeklinde yazılmıştır. +Kisra’nın son valisi bulunan Bazan yedinci sene-i hicriyyede vilayetinde ibka buyurulmuştur. +Hayat-ı Hazret-i Muhammed sav müellifi Lütfullah Ahmed Efendi tarafından gönderilen cevap geç geldiği cihetle gelecek haftaya kalmıştır. +KARANTINA YALNIZ HACILARA MI? +Bu sene Cidde’de vukua gelen birkaç şüpheli hastalıktan dolayı bilumum hüccac-ı kiramın karantinaya tabi’ tutulmaları Daire-i Umur-ı Sıhhıye’ce taht-ı karara alındığı Şuun kısmımızda derc olunmuşidi. +Bu kararın beynelmüslimin güft ü guyu mucib olduğu hatta Arapça münteşir bazı Mısır’da hıristiyan Arap ve Kıptiler tarafından neşr olunup uzaktan yakından İngiliz mefkuresinin intişarına hizmet eden el-Ehram gazetesi Hıristiyanlık ile hiç de münasebeti olmayan ve doğrudan doğruya Müslümanlık alemine aid olan bu mes’ele hakkında uzun bir başmakale neşr ediyor. +yazan bir müslümanı ta’yib ve techil ediyor. +Bu müslümanın karantinalar hakkında beynelmilel taht-ı karara alınan kavaninden haberi olmadığını ileri s��rüyor. +Sonra bundan on iki sene evvelisi kıt’a-i Mısrıyye’de vukua gelen bir felaket-i azimeyi tasvir ve ihtar ederek söze başlıyor. +Guya senesi doksan iki bin Mısırlıyı alıp götüren altmış bin kadar Mısırlı ağniya ve tüccarı işinden gücünden alıkoyan kolera mikrobu Moşeli[?] bir hacının hıyaneti ile karantinadan kaçırılan Hicaz hurmasıyla Zemzem-i şerif suyunda barınarak kıt’a-i Mısrıyye’ye dahil olmuş imiş! +Bir de üç sene evvelisi Hicaz’da zuhur eden bulaşık bir hastalık Şam Anadolu Rusya Avusturya memleketlerine kadar intişar etmiş imiş!.. +de koleradan bulaşık hastalıklardan muhafazası için emraz-ı sariye menbaı olduğu anlaşılan Hicaz’dan gelecek hüccacın kat’iyyen karantinaya tabi’ tutulması iktiza ediyormuş... +düşüncesi!.. +Demek oluyor ki onların fikrine göre şu birkaç seneden beri hüküm süren bulaşık hastalıklar hep Hicaz vasıtasıyla Hicaz’dan geliyormuş. +Ne garib düşünce! +Acaba Mısır’da senesi felaketini hazırlayan kolera mikrobunun mutlaka Hicaz hurmasında Zemzem suyunda gelmiş olması neden ma’lum oluyor? +Mısır’a yalnız Hicaz’dan avdet edenler mi geliyor? +Mısır’ın kapıları başkaları için başka memleketlerden gelenler için kapalı mı? +Bir de üç sene evvelisi zuhur eden kolera mikrobunun ibtida Hicaz’dan gelmiş olduğu ileri sürülüyor. +Bu da kat’iyyen doğru değildir. +Çünkü memleketimizde üç dört sene evvelisi zuhur eden bu koleranın Hicaz’dan değil belki hac mevsiminden evvel Odesa tarikıyle Rusya’dan; Rusya’ya da Japon-Rus Muharebesi meydanı olan Mançurya’dan gelmiş olduğu ma’lumdur. +Hatta hatırımızda kaldığına göre Rusya’da münteşir bazı muhalif gazeteler ile Avusturya’nın meşhur ceridelerinden biri Mançurya’da bi-gayri hakkın kanları heder edilen şüheda ve maktulinin ruhları kolera mikrobu şeklinde temessül ederek intikam almak için bu melhameye sebebiyet veren Petersburg’a doğru yürümekte olduğunu yazdı idiler... +Bir de öteden beri ma’lum olan bir mes’ele var: +Emraz-ı sariye ve bilhassa kolera mikrobu pek soğuk memleketlerde dikiş tutturamadığı gibi sıcak ve kuru memleketlerde de uzun müddet yaşayamıyor. +Kıt’a-i Hicaziyye de kuru ve sıcak bir memlekettir. +Buraları senenin pek az günleri müstesna olmak üzere mütemadi bir surette umum emraz-ı sariyye mikroblarının düşmanı olan güneşin altında kalmaktadır. +Onun için Hicaz kıt’asında öteden beri taun veba gibi hastalıkların dikiş tutturamadığı i’tikadı hüküm-fermadır. +Demek oluyor ki bu kıt’anın bulaşık hastalıkların menbaı addolunması da doğru değildir. +Fakat bütün bunlar ile beraber biz hiçbir vakit fenne karantinaya tabi’ tutulmaları iktiza ediyorsa buna diyeceğimiz yok. +Fakat bunun tatbikatı hususunda müslümanlara mahsus muamelede bulunarak fazla tazyikat icra etmemeli. +Müslümanların da ihtirama layık her hukukları mahfuz yaşamak hakkını haiz sair milletler gibi insanoğlu insan olduklarını unutmamalıdır. +Öteden beri gönlümüzde bir ukde vardı sırası gelmişken bunu da söyleyelim: +Umumiyet i’tibariyle karantinalar hakkındaki kavaninin tatbikatında müsavatsızlıklar görüyoruz. +Karantinaya tabi’ tutulmak hususunda bir müslüman ile bir hıristiyanı farklı buluyoruz. +Bu cihet bilhassa hac mes’elesinde daha ziyade kendisini gösteriyor. +Bugün bir hacıya yapılan muamele ile bir heciye edilen muamele beyninde fark vardır. +Hicaz’da esna-yı rahda küçük bir hastalık alaimi görülmek bütün hüccacın karantinaya tabi’ tutulmasına kifayet ettiği halde Kudüs’deki Kudüs yolcularındaki hastalıklar kat’iyyen nazar-ı i’tibara alınmıyor. +Kudüs yolcularının karantina bekledikleri hemen işitilmemiş gibidir. +Şu halde karantinalar hakkındaki kavanin ve nizamatın yalnız hüccac-ı müslimine mahsus bir şey gibi olduğu anlaşılıyor demektir. +Çünkü bu kavaninin başka kimseler başka yolcular hakkında tatbik edilmesi pek nadir vukua geliyor. +Bu da Odesa Sivastopol ile İstanbul arasındaki müslüman yolcularına mahsus gibidir. +Yoksa koleralı Odesa’dan şimendüfere binip de Avrupa vasıtasıyla Viyana’yı Peşte’yi geçerek pa’yı dolaşan bir kimse için karantina beklemek mecburiyeti olmadığı ma’lumdur. +İşte bunun içindir ki bazı Kazan hacıları Rusya içerilerinde bulaşık hastalıklar olduğu zaman Bosfor ağzındaki Kavak karantinasından kurtulmak için tüccar pasaportu alarak Hacı değil Avrupa vasıtasıyla İstanbul’a çıkıyor yahud Marsilya’dan İskenderiye’ye gidiyorlar. +Bu suretle hacı pasaportunu hamil olmamak sayesinde sair olabiliyorlar. +veyahud hac pasaportunu hamil olmayanların ve sair yolcuların üzerinde eşyalarında mi’de ve em’alarında kolera veba gibi emraz-ı sariyye hastalıklarının mikrobu yaşayamıyor mu? +diye hatırlara geliyor. +Ah fennin ilmin tavsiyesiyle yapılan bu gibi hususlarda olsun müsavata riayet edilse ne olurdu?... +Ey müslümanlar! +İbret gözünü açınız da alem-i İslam’ın başına gelen felaketleri görünüz; nasıye-i pak-i şeriate sürülen lekeleri seyr ediniz! +Etrafınıza göz gezdirirseniz ne kadar muazzam mefahirin ne kadar muhteşem hükumat-ı İslamiyyenin yeryüzünden büsbütün kalktığını; tarih sahifelerinden başka yerlerde namı nişanı kalmadığını görürsünüz. +Hind’in o muazzam saltanat-ı İslamiyyesini tahattur sizin sene cihan-ı Hind’i tenvir eden o güneş nihayet Rangon’da gurub etti. +Hind şahenşahının torunu bugün Hind sokaklarında derbeder perişan bir kıyafetle dolaşıp duruyor. +İngiliz hükumeti o tali’siz şahzadeye açlıktan ölmeyecek kadar bir para... +Yirmi lira veriyor! +Cava padişahlarının Felemenk hükumeti elinde perişan olan o zavallıların halini söylemekten ise söylememek daha Han-ı Hive Emir-i Buhara bugün ruhsuz cesed hükmündedir. +Madagaskar’ın Zengibar’ın Maskat’ın giriftar olduğu musibetler elbette sizce mechul değildir. +Mısrilerin Sudanilerin hali ma’lum. +Merakeş’de müslüman kanı hergün su gibi akıyor! +İran’da Ruslar İngilizlerle birleştiler. +Müslümanlar katl-i amma mahkum oldu. +Ulema-yı İslam darağaçlarına çıkarıldı. +Trablusgarb’da binlerce Allah’ın kulu sırf “La gibi boğazlandı. +Balkanlarda sel gibi akıtılan ma’sum müslüman kanlarını düşünmek bile insanın müfekkiresini yakıyor! +Lakin biz elimize bütün edyanın efdali bütün şerayiin ekmeli olan bir din-i mübin dururken o din-i muazzam bize derken nasıl olur da günden güne inhitata inkıraza doğru gidiyoruz? +Hiç bunun sebebini düşünmek istemiyoruz. +Sükutumuzun iki mühim sebebi vardır ki biri ahkam-ı şeriati muattal bırakışımız; diğeri de Avrapa’yı kör körüne taklid edişimizdir. +Ne garibdir ki garbın ne kadar fenalıkları varsa biz kemal-i tehalükle kabul ettik; bizim ne kadar fazailimiz varsa onlar elimizden aldılar! +Mesela hayatın birçok mesaili muamelatı sene hesabatına mütevakkıftır. +Va esefa ki biz bu işte de Frenklere ittiba’ ettik: +Sene-i Hicriyye’yi bıraktık da sene-i Nasraniyye’yi aldık. +Bilmem ki tarih-i Miladın ne gibi mehasini var? +Bilmem ki sene-i Hicriyye’nin ne gibi meayibi görülmüş. +Kanun-ı muhabbet icabınca aşık sevdiğine aidiyeti olan maddi ma’nevi her şeye karşı kalbinde bir incizab duyar. +Meşhurdur ya! +Mecnun yolda rast geldiği bir köpeği tutup yüzünü gözünü öpmüş. +Ne yaptığını sormuşlar. +“Bu köpek bir kere Leyla’nın mahallesinden geçmiş idi” cevabını vermiş. +Halbuki Mecnun’un Leyla’ya olan incizabı ile aleyhi’s-salatü ve’s-selam Efendimize karşı olan aşkımız arasında nisbet bile tasavvur edilememek lazım gelir. +Evet o Nebiyy-i zi-şanın zat-ı fevkalhayali bizim için bir ayine-i Huda-nümadır. +Biz Allah’ı ancak o ayinede görebildik ancak o ayine sayesinde tanıyabildik. +Seyyidü’l-mürselin Efendimiz hazretlerinin bi’set-i hümayunlarından evvel bizler Kur’an -ı Pak’in suretindeki tasvirine mazhar birer behaim sürüsü idik. +tu. +Lakin o nur-ı mübin-i irfanın tuluu üzerine en mütemeddin millet kesildik; bütün alemin üstad-ı ma’rifeti olduk. +O halde ne mürüvvetsizlik ne vefasızlıktır ki hicret-i Nebeviyyeye nisbeti olan tarih-i hicriyi ihtiyarımızla terk edelim de sene-i miladiyyeyi kabul edelim! +Nasraniler sene-i miladiyyeyi kabul etmişlerse kendi hesablarına haklıdırlar. +Lakin bize ne oluyor? +Bundan başka aleyhi’s-salatü ve’s-selam efendimizin hicreti ne azim mu’cizata ne azim vekayia mahall-i zuhur olmuştur! +Öyle ya bütün bir memleket rahmeten li’l-alemin olan vücud-ı hümayunlarını yok etmek için el birliğiyle hücum etmiş o kadar sıkı ta’kıbatda bulunmuş iken maksadlarını ayat-ı kerimesi bu muhacimlerin şiddetini artırıp durduğu halde o Nebiyy-i ekrem o şahzade-i izzet ve celal muhat olduğu cemaat-i kuddusiyyan ile birlikte mansur ve muzaffer olarak Mekke’ye girdi. +Tarih-i miladiyi düşünelim. +Enacilin beyanına göre Hazret-i diye feryad eylemiş. +Kendisine Allah’ın oğlu daha doğrusu Allah’ın kendisi nazarıyla bakılırken yine enacilin beyanına göre Yahudiler tarafından asılmış da hiçbir kudret-i uluhiyyet Biz müslümanlar şununla iftihar edebiliriz ki: +İçimizden milyonlarca din kardeşimiz kitabullahı hafızalarında taşıyıp duruyorlar. +Şu kubbe altında hangi millet vardır ki böyle bir mazhariyetle mübahi olabilsin? +Enacile gelince Hazret-i Isa’dan yüz elli sene sonra şunun bunun rivayetine müracaatla meydana getirilen; sonra da İncil namı verilen bu kitaplarda yekdiğerine mütezad birçok beyanat vardır. +Onun için enacil-i mevcudeyi kitab-ı ilahi olarak tanımak elimizden gelmez. +Sene-i miladiyye fikri Rahib Viyanais Eksikus tarafından ’de meydana çıkarıldı. +Karn-ı sadisde İtalya’da revac buldu.’da hey’et-i ruhbaniyye toplanarak artık bu tarihin umumiyetle kabulünü tervic ettiler. +Cermanya hükümdarı üçüncü Çarls’da aynı tarihi kendi memleketinde Hindistan’daki putperestlerin tarihleri de kendi sene-i mezhebiyyeleridir. +Bütün muamelat-ı ticariyye ve sairede hep onu kullanırlar. +Artık bütün müslümanların seneleri ayları karma karışık olmamak için sene-i hicriyyeyi re’s-i tarih-i müşterek olarak kullanmaları Makam-ı Mualla-yı Hilafet tarafından emr ü ferman buyurulmalıdır. +______________________ Sebilürreşad mecmua-i İslamiyyesinin ulvi sahifelerinde mühim makalelerinizi okudum. +Muhterem muallimleriniz tarafından bu gayr-ı musib fikriniz tashih edilir ümidinde bulunuyordum. +Fakat Sa’dullah Efendi’nin ikinci bir makalesi; şu aciz küçük fikrimde bir infial-i dini husule getirdi ve şu satırları yazmaklığa mecbur oldum. +Mecdüddin Efendi’nin hiç hatıra gelmeyen bu mes’ele-i mühimmeyi birinci defa olarak bildirmesi şayan-ı teşekkürdür; lakin bu suretle ıslah edilecek sarık mes’elesi şüphesiz ğiniz şey maatteessüf ıslah değil bir nevi’ inhisardır. +Maamafih yazdığınız makalelerin bir kısmı gayet doğrudur. +Buyurduğunuz gibi; Anadolu’nun hücra köşesindeki ma’sum saf fikirli İslamlar; para aşıkı hain sahte hocaların fasid sözlerini “Amenna ve saddakna” diyerek kabul ediyorlar ve böylece din perdesi altında din ile asla alakası olmayan muzır i’tikadlar saf-derun Mehmedciklerin kalbinde silinmez bir eser-i taassub bırakıyor. +Öyle ise bu hali men’ etmek için herkesin başındaki muhterem sarığı o Sünnet-i Seniyye-i Nebeviyyeyi mi almalıyız? +Yukarıda “İslamiyet’e şüphesiz bir darbedir” dedim; evet! +Çünkü sarık o pür hikmet sünnet-i Peygamberi hiçbir vakitde alamet-i fazl değil alamet-i İslam’dır. +Zira sarığın sünnet olduğunu inkar edemezsiniz; öyle ise hadd-ı zatında sünnet olan bir şey her İslam için sünnetdir. +Binaenaleyh yalnız alimlere mahsus değildir. +Emin olunuz ki fazla dehaya irfana alamet istemez; ancak bu zatların dehalarının fazllarının mahsulü olarak ağızlarından ümmet-i İslama saçtıkları incil er kendileri için bir alamet-i la-yetegayyerdir. +Makalenizdeki “Herkesin –hatta sizin dediğiniz gibi bir hamalın bile– başında görünce insan saika-i asabiyyetle hemen onu yakalayıp başındaki sarığı yırtmak istiyor” sözlerini okuduğumda hissiyat-ı şedidenizi; akıl ile tashih teemmül galeyan-ı taassubunuzun cereyan-ı mütemadisine kaptırdığınıza hükm ettim. +Ve yine “Hülasa; Meşihat-i İslamiyye’nin sem’-i ıttılaına vasıl olmak için umum talebe arkadaşlar birlikte bağırıyoruz: +Biz ıslahat isteriz; teceddüdat isteriz; bu alamet-i fazilet olan sarığı na-ehiller hurafatcılar başında görmek istemeyiz” diyorsunuz. +ler hurafatcılar başında görmek istemeyişiniz ıslahatın bütün bütün zıddıdır. +Ey İslamlar! +İttihad edelim paramızı kimseye kaptırmayalım diye bağırışıyoruz. +Acaba İstanbul’da taşrada muhtelif unsurdaki hamalların yahud tüccarların muz bağırıştığımız saadet hasıl olmaz mı? +Hatta diyeceğim ki: +Vicdanlarımızın kan ağladığı şu zaman-ı tedenni-i müsliminde yukarıda arz ettiğim iktisad nokta-i nazarından her de muhafaza edemeyenler hocayım diye herkesi iğfal edenler tecziye edilsin. +Ve yine: +“Bugün bir dersiammın bir ders vekilinin bir şeyhülislamın sardığı sarığı; bir hamalın bir kahvecinin....! +de başında görüyoruz. +Bunun için her sarıklının cahil olduğuna hükmediyorlar. +Binaenaleyh ben size soruyorum: +Herkesde sarık bulunmasına razı mısınız?” diyorsanız ben de cevaben derim ki: +Evet razıyız; esbabını balada arz ettim. +Birinin cehli ahirine taalluk etmez. +“Bunun ıslahı ne suretle olmalıdır?” dediğinizde mes’ele bütün bütün başka bir şekil alıyor. +Yoksa sizin zehabınız gibi mahsus bir türlü sarık sarmasıyla olur. +BAKÜ’DE İSLAM TICARETI Bakü’de münteşir Sada-yı Hak gazetesinin bir makalesinden: +Bakü ticaret nokta-i nazarından Kafkasya’nın belki Rusya’nın en büyük şehirlerinden ma’duddur. +Bakü neft şehri addolunuyor; fakat manifatura demir meyve pirinç un buğday üzerine de pek büyük bir ticaret vardır. +Kafkasya’nın sair taraflarında İslamlar ticaret nokta-i nazarından pek müterakkı görünmüyor iseler de Bakü şehri böyle değildir. +Bakü’de müslümanlar ticarete hayli rağbet ediyorlar. +Onun için burada İslam ticareti epey terakkı etmiştir. +Şu kadar var ki son günlerde müslümanlar arasında ticaret nokta-i nazarından bazı gevşeklikler görünmeye başladı. +Henüz büyük sermayeler umumiyet i’tibariyle müslümanlar elinde olmakla beraber bank muamelatında müslümanlara karşı tas’ibat gösteriliyor. +Onun için şerait-i hazıra dahilinde İslamların ticaret etmesi muamelatına germi vermesi güçleşiyor demektir. +Hatta geçenlerde sekiz dokuz yüz binlik bir müslüman manifaturacısının on bin rublelik kadar ehemmiyetsiz bir cirosu bankaca red edilmiştir. +Daha da buna benzer birçok uygunsuzluklar oluyor. +Halbuki şimdiye kadar tertib olunan istatistiklerden ma’lum olduğuna göre Bakü müslümanları arasında sair milletlere nazaran iflas gayet az olmuş vukua gelen ehemmiyetsiz iflasların da bir hile veya ehliyetsizlik neticesi olduğu anlaşılmıştır. +Şu hale göre müslümanların bankalardan tamamıyla müstefid olamamalarını neye haml edebiliriz? +Bizim fikrimize göre bunun sebebi pek aşikardır. +Evvela: +Müslümanlar kendi hukuklarını müdafaa etmek üzere hiçbir teşebbüsde bulunmuyorlar. +Saniyen: +Zengin ve sahib-i servet olan müslümanlar yekdiğerini tutmuyorlar. +Salisen: +En büyük sermayeler müslümanlar elinde bulunduğu halde bankaların meclis-i idarelerinde lüzumu kadar müslüman bulundurmaya gayret edilemiyor. +Gayr-ı müslim a’zaların ise müslümanları kayırmadığı müslümanlara yardım etmek istemediği ma’lum; birçok emsaliyle sabit olmuştur. +Onun için müslümanlar iş işten geçmeden bu hab-ı gafletten uyanarak kendilerini toplamalıdırlar. +Bilhassa bu zamanda ilimsiz bilgisiz ticaret olamayacağını da takdir ederek sair milletlerin yaptıkları gibi biz müslüman tüccarı da çocuklarımızı ticaret mekteplerine vermeliyiz. +Sair milletler malıyız... +Gayr-ı müslimlerin mücehhez oldukları silahlar ile mücehhez olmaya çalışmalıyız. +Biz ancak bu sayede alem-i muhafaza edebiliriz. +SEYLAN ADASI Adadaki arazinin kısm-ı a’zamı düz ve musattah ise de etraf-ı erbaası dağlık ve kayalıktan müteşekkildir. +Adanın cenub-ı garbisinden ve sahilden bed’ eden mezkur kayalıklarla dağlar adeta bir silsile-i cibal vaz’iyetini alarak tedrici bir suretde yükselmeye ve adanın şimaline kadar intiha bulup en yüksek zirvesi Adem Tepesi dedikleri noktadır ki sath-ı bahrdan İngiliz kademi irtifaındadır. +Arazi ve cibal-i mezkure tabiatin avarız-ı müdhişesine ma’ruz kalmış ve böylece irtifa’ ve inhitat peyda eylemiştir. +Kolombo’dan Kandy’e şimendüferle müsaferet eden zevat bu ahval-i tabiiyyeyi gözleriyle müşahede edebilirler. +Adanın çay ve nehirleri alelade nehirlerdendir fakat içindeki suların sür’ati pek ziyadedir. +Mezkur nehirlerin sür’atinden elektrik kuvveti suhuletle elde edilebilirse seyr-i sefain en cesim nehri Mahaiseli Ganga nehridir ki iki yüz altı mil uzunluğunda ve birçok arazi ormanları saky ve irva ettikten sonra Frincomalee kasaba ve sahilinden denize munsab olmaktadır. +Adada birkaç sun’i gölden başka zikre şayan göller yoktur. +lamışlardır. +Hal-i hazırdaki şoseler ise dört bin kilometreden de vücuda getirilmişlerdir ki otomobiller kemal-i suhuletle üzerlerinden mürur edebilir. +Adada mezru’ olan arazinin mikdarı . +dönümden kabil-i zer’ ve harsdır. +Arazi-i mezru’a alelekser adanın garb cenub vasatında vakı’dır. +Şimalinde ise pek az mezru’ arazi vardır. +En ziyade ziraat olunan mevad kokovo cevizi bin dönüm pirinç bin dönüm çay bin dönümdür. +En ziyade mebzul bir şey varsa ada dahilindeki ormanlardır. +Ormanlar adayı kaplamışlardır. +Şöyle ki birbirini mütevali bir suretde mülahık olan ormanlarda günlerce haftalarca ormanlar ağaçlar hayvanat-ı saire ile daima pür revnaktır. +Seylan adasının ab u havası her kasaba ve sahile göre tehallüf eder. +Kura ve sevahil-i cenubiyyede az çok rutubet ve hararet hüküm-ferma ise de adanın ortasında şimalinde vakı’ olan cihat tamamıyla serin rutubetten azade bir haldedirler. +Adanın yağmur zamanları Hindistan’ın aynı zamanı ise de cenubda pek hafif ve nikat-ı şimaliyyede şiddetle hükmünü yağdıkları aydır– rutubet gereği gibi adada icra-yı te’sir eder. +Senenin hemen her ayında yağmur yağar. +Adanın dağlık ve ormanlık yerlerinde bazen günlerce yağmur kesilmez. +Bunun sebebi ise eşcarın mebzulen bulunmasıdır. +Yağmurlar esnasında elbise eşya me’kulat maadin herşey paslı bir halde bulunur. +Sık sık eşyayı temizlemek mecburiyeti vardır. +Kanunisani Şubat ayları adanın en güzel mevsimleridir. +Seyyahin züvvar alelekser bu zamanlarda adayı ziyarete koşarlar. +Bu esnada hava soğuk yabis rutubetsiz bir halde devam eder. +Ruzgarlar da müddet-i muayyenede adayı adanın kura ve sevahilini ziyaret etmekte kusur etmez. +Sevahilde ruzgarların hübubundan dolayı ahali daima nezle romatizma buna mümasil emraz ve a’razından şikayet ediyorlar. +Sahil ahalisi sıcağı soğuğa tercih etmektedirler. +Seylan adasının ahval-i zolojiyyesi de şayan-ı istifade ve dikkattir. +Nebatata nisbeten hayvanların mikdarı daha az ve ehemmiyeti de o nisbetde olduğundan hayvanata dair muhtasar surette bahsedeceğim. +Seylan adası her ne kadar Hindistan’a pek yakın ise de adadaki hayvanat ile Hind hayvanları arasında şekil ve cesamet-i hilkat hüviyet noktasından büyük bir fark ve mübayenet olup bilakis Afrika ve Malaya hayvanatıyla müşabehet-i tamme vardır. +Seylan adasının cenub garb ve vasatında ziraat ve medeniyet o kadar taammüm ve intişar etmiştir ki hayvanat-ı –muzırra– vahşiyye için cevelangah olacak bir yer kalmamıştır. +Adanın bu kısmında insanlarla ülfet peyda eden hayvanat-ı ehliyye ile çakal bazen yılanlar bulunmakta ise de adanın nikat-ı şimaliyyesinde –hususan dağ ormanlarda– fil kaplan pars tilki kurt ayı domuz boğa kobra ef’i yılanlar mebzuldür. +Adanın mevakı’-ı şimaliyyesinde öyle ormanlar vardırki henüz adım atılmamıştır. +İri sal-horde ağaçlarla kokova yambu ağaçları arasında pek müdhiş hayvan ve canavarlar mebzuldür. +Memeli zatü’s-sedy dört ayaklı zatü’l-erba’ yere sürünen zevahif ve uçan tuyur kuşların enva’ ve eşkali Seylan adasında bulunur. +Ada mükemmel bir av yeridir. +Hayvanat-ı vahşiyye tuyur fil avına meraklı olanlar yılan tutmak ve öldürmek Yılan boğa ve o gibi zevahif-i muzırrayı itlaf edenlere hükumet tarafından mükafat-ı nakdiyye veriliyor. +Hevam ve haşerat için de Seylan iyi bir nümayişgahdır. +Kelebek yakalamak suretiyle koleksiyonlarını tezyin ve tekmil etmek arzu eden tuhaf meşrebli Amerikalı Brezilyalı madam ve madmazeller için Seylan adası ikinci bir cennet teşkil ediyor. +Ormanlarda yırtıcı hayvan peşinde yalnız başına avcı gitmez. +Çünkü gidemez. +Yolu gaib etmemek için delile evvela muhtacdır. +Sonra hadem haşem alışkan filler muallem köpekler daha neler neler lazımdır. +Ancak bu suretle yırtıcı hayvanların itlafı mümkün olur. +Aksı takdirde ölüm muhakkaktır. +Ormana girildi mi adeta hayvanat panayırına girilmiştir gibi insana geliyor. +Yüzbinlerce tuyurun cıvıltıları maymunların ağaçlar ve dallar üzerindeki tuhaf tuhaf oyunları canbazlıkları şaklabanlıkları fillerin iri ufaklı yavrularıyla sürüleriyle gezinmeleri hasılı bu hayata i’tiyad edenler Seylan adasından fevkalade mahzuz olurlar. +Avcılığın en çetin kısmı arslan kaplan fil avlarıdır. +Maymunları tül ile avlamak usulü burada caridir. +Kuşlarla yılanlar da kolaylıkla tutulabilirler. +Ruhsat-ı resmiyyeyi haiz olmayanlar hiçbir şey saydına me’zun değildirler. +Bu saydiyye rüsumunun Seylan adasında büyük bir yekun teşkil ettiğini söylemek zaiddir. +Hükumet-i mahalliyye her türlü hayvanatın –hususiyle filin– tekessürüne son derece dikkat ve ihtimam etmektedir. +Seylan adasının filleri Afrika filleri kadar cesim değillerdir. +Dişleri de iri ve kalın olmaz. +Ancak zeka ve dirayetçe bil-cümle yeryüzündeki fillere müreccahtır. +Saydların en a’la istifadeli eğlenceli ve tehlikelisi fil ve Seylan’da bu işin erbabı ve ehli vardır. +Fil saydı umumiyetle her sene vukua gelmez. +Vuku’ bulduğu zamanlar mutlaka Kandy ki Kolombo’dan içeride adanın vasatında sath-ı bahrdan iki bin küsur İngiliz kademi irtifaında bir kasabadır. +Bura ab ve havası latif ve mu’tedil bulunduğu cihetle evvelce Seylan hükümdarlarının payitahtı idi rüesa-yı mahalliyyesi Seylan hükümdarlarının sülalelerinden kalma birkaç kişi vardır ki nim-vahşi bir surette Kandy kasabasında birer mikdar maaş tahsis olunmuştur. +Hükumetin amal ve efkarına göre hizmet etmekte kusur etmiyorlar. +Kendilerine Chief –reis demektir– lakabı verilmiştir. +ma’rifetleriyle vuku’ bulur. +Bu eğlenceye iştirak eden yerliler –ki hepsi fil avında maharet ve tecrübe sahibi olmuşlardır– uzun mızraklarıyla müsellah ve mücehhez olarak ormana dalarlar. +Bunların maiyyetlerinde alışkan filler bulunur. +Avcılar o zamanda büyük ve birkaç mil genişliğinde bir daire teşkil etmek üzere dağılırlar. +Birkaç gün zarfında daireyi gittikçe küçültürler. +Ellerindeki boynuzlarla daima üfürmek suretiyle müstekreh bir sadanın ormanda aks-endaz olmasına çalışırlar. +Sürü halinde yavrularıyla ihtiyarlarıyla serbestane ve bi-haberane bir vaz’iyyetde ötede beride gezen zavallı filler boynuzların ortaya velvele saldığı sesten ürkerler nereye gideceklerini ne yapacaklarını şaşırırlar. +En sonra yerliler daireyi daha ziyade sıklaştırırlar. +Filleri kendi ortalarına alıp ihata ederler. +Uzaklarda kazdıkları vasi’ çukura doğru filleri ta’kıb etmeye başlayarak zavallıların cümlesini tuzağa –çukura– düşürünceye kadar uğraşırlar. +Çukur kazıldıktan sonra üstünü ağaçların dal ve lifleriyle örterler ki fillerin nazar-ı dikkatlerini celb etmesin. +Can havliyle koşa koşa bu çukura doğru kaçan zavallı hayvanların arkalarından boynuz üfleyen ve ellerinde meş’alelerle –fil ateşten son derece korkar bir hayvandır– sürüyü korkutan –fillerden daha vahşi olan– bu yerliler en sonra hayvanları çukura düşürürler. +Burada komedinin birinci ve ikinci perdesi hitam bulur. +Üçüncü perdesine gelince mezkur hayvanları günlerce aç bi-ilac bir surette bıraktıktan maada günde birkaç defa dahi ellerinde ağaç kütükleriyle hayvanlar üzerine hücum edip zavallılara mükemmel bir dayak ziyafeti çekerler. +Dördüncü perdede çukurdan çıkmaya muktedir olmayıp bitab aciz bir halde bulunan filleri tedrici birer birer dışarıya çıkartıp etrafını alışkan fillerle kuşatdıktan sonra ard ayaklarını çaprazvari muhkem ve metin bir orman ağacına bağladıktan sonra emirlerine tabi’ olan fillerin hortumlarıyla döğdürürler. +Biraz geçtikten sonra vahşi file biraz yemiş ve ekmek ve saire takdim etmeye başlıyorlar. +Hayvan hiddetinden yemeğe hiç yanaşır mı? +Asla! +Bu hal –yani darb tehdid nevaziş ve taltif– bir iki gün devam eder durur. +Diğer taraftan alışık filler vahşi filin yanına gelip hortumlarıyla onu okşamaya teselli vermeye sa’y ettikten sonra yerlilerin takdimesi olan latif yaprak ve meyveleri yemeye –yutmaya– başlar. +Böylece gittikçe alışır. +O zaman ayağını çözerler alışkan fillerin ortasına salıverirler. +Yavaş yavaş zavallı vahşi fil artık hürriyetini ebediyyen gaib etmiş olduğuna tahassür ve teessüf etmekle beraber zalim feleğin merhametsiz insanların amaline tabi’ olmaya mecbur olur gider. +Filler birer birer bu suretle alıştırılıp kasabaya şehirlere sevk olunurlar. +Filleri düşürdükleri çukura veya mahalle yerliler Kraal tesmiye ederler. +Bu vahşiyane zalimane harekatı seyr için Seylan adasına suret-i mahsusada her sene binlerce tuvaletli şık mösyö ve madamlar ta dünyanın öbür ucundan gelip sayda iştirak eylerler. +Şehirlerde fabrikalarda nafia işlerinde hususiyle köprü hammül-fersa işleri fillere gördürürler. +Bina yıkmakta uzun enli ve ağır keresteleri fabrikaya inşaat mahalline isal için filleri kullanırlar. +Köprü kurmak cesim keresteleri yerine koyup yerleştirmek hususunda filler kadar mahir bir mühendis tasavvur edilemez. +O kadar ki gördüğü işin sağlam görüldüğüne kanaat hasıl edinceye kadar zavallı heyula ağır cüssesiyle uğraşır durur. +İri keresteleri gerek arzan gerek tulen yerli yerine yerleştirdikten sonra keresteleri muayene etmek için adam gibi sağ dizini çöker kafasını eğer bir gözünü kapar kerestenin doğru yerleşip yerleşmediğini tedkık eder. +Eğer eğri ise onu yerinden hortumuyla kaldırır tekrar yerine vaz’ eder. +Böylece kanaat hasıl edinceye kadar işine devam eder ki bir insan bile bu kadar zahmete meşakkate asla tahammül edemez. +Binaenaleyh temiz iş görmekle Seylan filleri meşhurdurlar. +Her file muayyen gündelik –ücret– verilir. +Adada gördüğü işlerden dolayı günde beş lira ücret alan filler vardır. +Bu kadarla da iktifa edilmiyor. +Ağır toplar çelik ve demirden ma’mul makineler motorlar hep filler vasıtasıyla dağlara öteye beriye sevk ve isal edilir. +Beş on file malik olan bir fabrikatör veya bir adam cidden zengindir. +Hayvanlar boyuna aleddevam iş görür sahiplerine para kazandırırlar. +Zavallılar az buçuk yiyecekleri mukabilinde ölünceye kadar ağır hamallık vazifesiyle mükelleftirler. +Öldükten sonra kendisini rahat bıraksalar yine iyidir. +Fakat tama’kar haris insanlar için kabil mi?! +Kemiklerini dişlerini sinirlerini bütün vücudunu keser sökerler her parçasından bir meta’ ve mal yaptırıp koca mağazaları tezyin ederek müşterilere fahiş fiyatla satarlar. +İşte insanlık! +Hükumet-i mahalliyye dahi kendi hesabına bu avcılığı birçok filler vardır. +Bunlar topların haml ve nakli vazifesiyle muvazzaftırlar. +Dünyada bu ağır vücudlu siyah benizli hayvan kadar zeki ve fatin bir mahluk tasavvur edilemez. +Bir kere o kadar haluk munis hassastır ki insanın merhamet iltifatını celb eder. +Yuları semeri olmadığı halde sahibinin yalnız tek sözüyle emrini icra eder. +Son derece muti’ nazik olan bu hayvan ormanlarda gezerken ağaçların en yüksek dallarından leziz meyveleri hortumuyla koparıp sırtında kemal-i azamet ve gılzatla kurulan filciye veya sahibine kemal-i hürmetle takdim eder. +Sahibi nezdine takarrub edince onu selamlamak fiyyen icra eder. +Fil aynı zamanda gayet temiz bir hayvandır. +Suda sık sık yıkanmayı sever. +Çaya göle girmek için can atar. +Böyle tabii bir yere tesadüf etmezse musluk altına geçip hortumuyla musluğu açar yıkanır işini bitirdikten sonra musluğu kapar. +Fil meyvelerin envaını kokova cevizini nohudu körpe hububatla nebatatı sever iştiha ile onları hortumuyla ağzına götürüp koca mi’desine yuvarlar. +Fil kendi yavrusunu insandan ziyade sever. +Ona el bile dokundurmaz. +Koca bir filin arkasında veyahut dört ayağı altında ve yanında bulunan yahud yürüyen küçük bir fili görmek kadar zarif bir manzara olamaz. +Küçüğünü yıkar okşar yedirir emzirir. +Fil son derece hayalı ve mahcub bir hayvandır. +Gece vakti suda nehirde birbirleriyle çiftleşirler. +Gündüz ve herkesin gözü önünde sair hayvanlar gibi çiftleşmezler. +Fil şakayı mizahı da sever. +Fakat mizahın aşırı derecede edeb ve terbiye haricinde olmamasını arzu eder. +Aksi takdirde kendisine karşı istihza ve tahkır edenlere şiddetle muamele eder. +File dair birçok hikayat ve rivayat vardır ki cümlesini buraya derc edecek olsam başlıca bir kitap olur. +Fil sair hayvanlardan ziyade hassastır. +Filin bütün hissi duygusu kuvve-i lamisesindedir. +Filin kuvve-i lamisesinin yegane aleti de hortumudur. +En ağır şeylerden tutup iğneye varıncaya kadar hortumuyla kaldırır. +Hortumuyla yemeği ağzına kor. +Ağaçları kökünden hortumuyla koparır. +Silahı aleti herşeyi hortumudur. +Fil kadar vefalı bir hayvan olamaz. +Kendisine ufacık bir şey –yemiş ve saire– veren bir adamı daima tanır ve ona tesadüf edince hissiyat-ı minnetdaranesini beyan etmek için elinden geleni yapar. +Filin kıymeti burada yüz liradan bin liraya kadardır. +KAVMIYYET TEFRİKASI Bağdad’da münteşir ez-Zühur gazetesi “Türk Arap” ünvanı altında yazdığı bir başmakalesinde vahdet-i İslamiyyeyi Araplık cereyanlarını şiddetli bir surette tenkıd ediyor. +Bazı Türk muharrirleri tarafından yekdiğerine zıd olmadığı iddia edilen bu iki cereyanın öteden beri kardeş öteden beri yekdiğerine zahir olarak gelen ve bütün mukadderata beraber katlanan bu iki İslam unsuru arasında müdhiş bir uçurum peyda olmaya başladığını ileri sürüyor. +Tarihin iki ikiz kardeş gibi kayd ettiği bu iki kavmin hiçbir sebeb-i ciddi olmadığı halde yalnız bazı menfaat-perestlerin kurmuş oldukları kavmiyyet tuzağına düşmekten men’-i nefs edemediğine teessüfler ediyor. +Türklük cereyanını idare edenler hakkında hiçbir şey demiyor ise de Irak taraflarında Araplık cereyanı başında bulunanların henüz kendilerini idareden aciz birkaç mektep çocuğundan ibaret olduğunu söylüyor. +Mukadderat-ı milletin böyle henüz aklı başına gelmemiş çocuklar elinde oyuncak olmasına ve buna müsaade edilmesine hayretler ediyor. +Ve nihayet makalesine devam ile diyor ki: +“Bunlar Araplık iddia ettikleri halde hiç birisi maatteessüf nesl-i Arab’a intisabını kat’iyyen isbat edemezler. +Maamafih necib olan bir kavme –velev ki müntesib olsun– mensubum diye akvam-ı saire-i İslamiyyeyi tahkır dahi adilikten başka bir şey olmadığından bu adiliği yapanlar öyle necib bir kavme mensubiyet iddia ederlerse o kavmin şerefine bir nakısadır. +Evet sen eğer bulunduğun kavmin necabetini i’lan tamami-i terakkısini istiyor isen o kavmin şeref ve necabetini muhil bir harekette terakkısini men’ edecek tefrikada bulunma ki o kavim dahi senin ile iftihar etsin. +Bu gençlerin naşir-i efkarı olup geçenlerde intişar eden en-Nehda gazetesinin bir başmakalesinde “Camia-i Türkiyye” diye bir makale münderic ve bu makalede dahi Türklerin Anadolu’da Kafkasya Buhara Hive ve Türkistan-ı Kebir’deki Türkler arasında bir camia teşkiline sarf-ı mesai ettiklerini ve bunu Arap siyasetine mugayir gördüğü için ona mukabil olmak üzere Berberistan Yemen Suriye ve Irak’da bir Arap camiası teşkiline çalışılması lazım geldiğini bir fikr-i siyaset-füruşane ile beyan ediyor. +Biz burada haktan başka hiçbir şeye tabi’ olmayarak söyleriz ki: +Türkler sade Kafkasya Buhara Hive ve Kırım’da bir Türklük camiası teşkili için değil; aynı zamanda Hind’de Afganistan’da Çin’de Afrika’da İran’da bir camia-i da vekayi’-i haliyyeyi ta’kıb edenler gazetelerde okuyanlar elbette bilir ve takdir ederler. +Geçen sene Fas’tan Fransızlar tarafından ittihad-ı İslam için çalıştıkları bahanesiyle ihrac olunan Türk zabitleri değil mi idi? +Şu halde Türklerin bu hareketi neden fena oluyor? +Hem Türkler hem Araplar aynı maksatla aynı hatt-ı hareketi ta’kıb etseler mi daha iyi olur; yoksa birbirine düşman iki gurup halinde bulunsalar mı? +Bu ciheti takdir etmeyecek bir sahib-i akıl bulunabilir mi?.” Hükumet-i Osmaniyye’ye göz açmak kendisini toplamak fırsatını vermemeye Rusya’nın azmetmiş olduğu artık bütün vuzuhu ile tebeyyün etmektedir. +Son hafta esnasında vuku’ bulan bütün hadisat peyderpey şu hakıkati isbat etti. +Görünüyor ki bizim Balkan hükumetleri ile birer birer akd-i sulh ederek muharebe-i fecianın netayic-i elimesini haysiyet ve menafi’-i milliyyemizi muhafaza suretinde tesviye etmemiz bilahare kendi dahili işlerimize tevcih-i faaliyyet eyleyerek kışmamız Rusya’nın işine gelmiyor. +Komşumuz daima bizi bir bardak su içinde boğulur bir halde görmek istiyor. +Bizi ebediyyen gavail ve müşkilat içinde bulundurarak serbesti-i harekatımızı tahdid ederek dahili ıslahatla uğraşmaya vakit bulma[ma]mızı arzu ediyor. +Balkan Muharebesi’nin netayici Rusya’nın arzu ettiği vechile olsaydı bu hükumet zaten maksadına varmış olacaktı binaenaleyh başka teşebbüsata müracaat etmek lüzumunu hissetmezdi. +Son hafta esnasında Paris gazetelerinde Balkan hükumetlerinin suret-i ittifakı muharebeyi hazırladıkları hakkında vuku’ bulmuş olan resmi vesaika müstenid ifşaat; gerek ittifakın gerek muharebenin Rusya tarafından hazırlanmış olduğuna artık hiçbir şübhe bırakmıyor. +Bu hükumetin asıl maksadı bizi Balkanlılar tarafından ezdirterek bilahare ağır şerait-i sulhiyye altından çıkılmaz tazminat-ı harbiyye ile ebediyyen zaaf ve na-tüvaniye sevk etmekti. +Fakat vukuatın almış olduğu cereyan bu maksadın tamamen te’minine mümanaat eyledi. +Balkan ittifakının bozulması Edirne’nin Osmanlılar tarafından istirdadı Osmanlılığın bu münasebetle ibraz etmiş olduğu eser-i hayat Bulgarların bize yanaşması diğer Balkan devletlerinin de binnisbe hafif şerait üzere tazminatsız akd-i sulha mecbur olmaları ... +Rusya’yı sukut-ı hayale uğrattı. +Rusya’da başka cereyanlar başladı. +Şu cereyanların mahiyetini gerek Rus Duması’nda irad edilen nutuklardan gerek Rus matbuatının lisanından öğrenebiliriz. +Rus mahafil-i siyasiyyesi Osmanlıların şu son felaketlerlerden ibret alarak azim bir heyecanla ta’mir-i mülk ve ihya-yı millete kalkışacaklarına az bir zaman içinde Anadolu’nun kesb-i hayat ederek kuvvet bulacağına kanaat hasıl etmiştir. +Bu ise Rusya için bir tehlike addediliyor. +Zira Rusya’da elyevm zencir-i esaret altında nebilir Osmanlılığa din ve kan rabıtaları ile bağlı bir unsur vardır. +Osmanlılığın yeniden kesb-i kuvvet etmesi guya bu unsura bir takım ümidler bahşedecekmiş guya şu ümidler sayesinde Rusya dahili tehlikeye ma’ruz kalacakmış! +İşte şu diğer taraftan da kendi tabiiyyetinde bulunan müslümanları ezmeye karar vermiştir. +Rusya’dan varid olan son İslam gazetelerinin kaffesi Rus hükumeti tarafından İslamların tazyikı yorlar. +Bu ma’lumatdan anlaşılıyor ki Rus hükumeti İslam mekteplerini medreselerini matbuatını kaldırmak için elinden geleni yapmaktan geri durmayacaktır. +Osmanlı Türkçesini Arap ve Farisi lisanlarını men’ eyleyecektir İslamların Osmanlılıkla alaka-i maddiyyelerini gidip gelişlerini de mümkün derecede kesecektir. +Rusya hükumeti dahilen şu gibi vesaita müracaat ederken haricen bizi ezmek içen diğer vesaita da müracaat ediyor. +Bu vesaitten birisi de evvelki icmallerimizde de işaret ettiğimiz ıslahat mes’elesidir. +Rus Başvekili Kokofce’nin şu mes’ele etrafında Avrupa’yı dolaştığı da ma’lumdur. +Şimdi anlaşılıyor ki müşarun-ileyhin ıslahat hakkında düşündüğü tedabir şunlardan ibarettir: +müfettiş-i umumi muavini ta’yin edilecektir. +Her ne kadar müfettiş-i umumi Devlet-i Aliyye tarafından ihtiyar ve ta’yin edilecekse de muavini Avrupalı olup Avrupa tarafından intihab ve nasb olunacaktır şu zat en vasi’ salahiyete malik olacaktır. +Onun tasvib etmediği hiçbir şey icra edilemeyecektir. +Onunla müfettiş-i umumi arasında ihtilaf vuku’ bulduğu halde hall-i mes’ele için Babıali’ye müracaat edilecektir. +Fakat Babıali de i’ta-yı re’yde müstakil değildir. +Evvelce Dersaadet’de mukım düvel-i muazzama süferası ile istişare eyleyecektir. +Saniyen; bütün Vilayat-ı Şarkıyye için bir meclis-i umumi tertib edilecektir. +Bütün yapılacak ıslahat şu meclisden geçecektir. +Meclisteki a’zanın vilayatta isti’mal edilecek bütün me’murin gibi yarısı hıristiyan yarısı da İslam olacaktır. +Şimdi şu ıslahat projesi mütalaa ve tedkık edilsin! +Maksat ne olduğu tamamen taayyün eder. +Bir kere proje istiklal ve hakimiyet esasına gayr-ı kabil-i tahammül bir darbe indiriyor. +Avrupa tarafından müfettiş-i umumi muavini ünvanı la-yen’azil olan zat hakıkat-i halde hakim-i mutlak sıfatını haiz olacaktır. +Bu adama karşı ne müfettiş-i umumi ne de Babıali bir şey yapmak hakkına malik olmayacaktır. +İstediğini yapacaktır yahud istemediğini yaptırtmayacaktır. +Harekat-ı keyfe ma-yeşasına karşı yegane merci’ süfera hey’eti olacaktır. +Süfera hey’eti ise elbetteki bir taraftan kendilerince ğer taraftan da i’ta-yı re’y ederken memleketin ve devletin menafiinden ziyade kendi menfaatlerini düşüneceklerdir. +Hülasa muavin Avrupa müdahelatı bazı devletlerin entrikaları amalinin tervici için en keskin bir alet olacaktır. +Sonra meclis-i umuminin suret-i teşekkülüne bakınız! +Vilayat-ı Şarkıyye’de hıristiyanların adedi İslamların adedine nisbeten yüzde yirmi altıyı bile teşkil etmiyor. +Maamafih proje diyor ki: +Meclis a’zasının yarısı İslam yarısı da hıristiyan olacaktır. +Bu ise yine entrika hile müdahale için tertib edilmiş bir alettir. +Zira bedihidir ki İslam unsuru haklarının böyle en bariz bir surette çiğnenmelerinden hoşnud olmayacaktır. +Bu münasebetle hıristiyan unsuruna karşı bir hiss-i hıristiyan unsuruna istinad eyleyecektir. +İşte bu münasebetle ebedi ve daimi bir bab-ı münazaa iğtişaş açılacaktır. +Zaten maksat da ıslahat değil Vilayat-ı Şarkıyye ahalisi içinde bu gibi iğtişaşata münazaalara kapı açarak müdahalata vesile ve bahane bulmaktır. +fi’-i hayatiyyemize tecavüzden başka bir şey olmayan bu projenin hükumet-i Osmaniyyece bu surette kabul edilmeyeceği bedihidir. +Devlet-i Osmaniyye en vasi’ ıslahatın bilate’hir yapılması tarafdarıdır. +Bunun için Avrupa’dan mütehassıslar celb eylemek arzu-yı samimisini de besliyor. +Fakat işte Rusya bir taraftan ciddi ıslahatın yapılmamasını bizim için hayat yerine memata çevirmek emelindedir. +Bize şu projeyi kabul ettirmek için her nevi’ vesileye müracaat ediyor. +Ezcümle elyevm elinde en keskin alet olarak bize para verdirmemeye çalışıyor. +Rusya bizim paraya eşedd-i ihtiyacımız olduğu parasız hiçbir şey yapamayacağımızı pekala takdir ettiği için müttefiki bulunduğu Fransa’yı Osmanlı istikrazını yapmamaya da’vet eyliyor. +Son defa Paris’de “Ermeni Hamileri” namı altında ictima’ eden beynelmilel bir kongre de şu maksat üzerine teşekkül etmiştir. +Bu kongrede herkesten ziyade ön ayak olan Rus rical-i devletinden Milyokof’du. +Kongrenin Rusya tahriki üzerine Kongre kabul etmiş olduğu kararnamede düvel-i muazzamaya hitaben hükumet-i Osmaniyye Vilayat-ı Şarkıyye’ye aid ıslahat projesini kabul etmeyince para verilmemesini gümrük rüsumunun tezayüdüne muvafakat edilmemesini patent rüsumunun vaz’ına müsaade olunmamasını tavsiye eylemiştir. +rikalar! +Biz Rusya’nın ve Rusların bu gibi harekatta bulunmalarına asla hayret ve taaccüb etmiyoruz. +Bütün nefrin ve la’neti Osmanlı ve İslam namını taşıyarak aynı vadide hareket eden hainlere aiddir. +Bunlardan birisi –Şerif Paşa namını taşıyan hain herif– Paris’te neşr ettiği Meşrutiyet nam mecmuasında Avrupa’ya hitab ederek Paris Kongresi’nde hükumet-i Osmaniyye’ye para verilmemesini tavsiye ve taleb ediyor. +Bu rezil hainle Milyokofların farkı budur ki Milyokoflar hiç olmazsa ıslahat namına iş görüyorlar. +Şerif ise göstererek Avrupa’yı ikaz! +eyliyor. +Bu hain diyor ki: +“Arap Türk Kürt hülasa bütün Osmanlı akvam-ı İslamiyyesi rüesası elyevm gayet vasi’ “İttihad-ı İslam” tertibatını kurmak üzeredirler. +Bunlar bütün Afrika’ya Asya’ya adamlar göndererek hissiyat ve efkar-ı İslamiyyeyi tahrik ve altında Dersaadet’de toplanmışlardır ve an-karib Avrupa’nın başına belalar açacaklardır. +Osmanlılığa para verildiği gün bu belalar bu kıyametler kopacaktır. +El-Cezayir Tunus Mısır Hindistan hep kıyam edeceklerdir. +İngiltere Fransa Rusya mahv olacaklardır. +Binaenaleyh ey Fransa ey İngiltere ey Rusya müteyakkız bulunun para vermeyin verdirmeyin çünkü taht-ı tehlikedesiniz.” Zannedilmesin ki biz ı’zam ediyoruz. +Bilakis bu hain herifin yazmış olduklarının onda birisini bile zikr etmiyoruz.! +ma’ruzdur! +Mekke-i Mükerreme’den yazılıyor: +Hacc-ı şerif kemal-i sıhhat ve afiyetle eda edildi. +Hüccac-ı kiramın sinin-i sabıkaya nazaran kesretiyle beraber hiçbir şüpheli bulaşık hastalık görünmedi. +Hükumet tarafından şükran bir surette cereyan etti. +Karışık izdihamlı yerler sıkı mütemadi bir teftiş ve dikkat altında bulunduruldu. +Şerait-i mevcude dahilinde icrası kabil bütün tedabir-i fenniyye tatbik edildi. +Medine-i Münevvere’den bil-cümle a’yan ve eşraf-ı izam ve kabail-i urban rüesalarıyla mücavirin-i kiram ümera-yı mülkiyye ve askeriyye önlerinde şeyhülharem-i hazret-i Nebevi ve muhafız ve kumandan-ı belde mevcud oldukları halde Mescid-i Raye kurbünde Davudiye mevkiinde musikanın terennümü ve ulema-yı kiramın hutab-ı beligası ahalinin alkışları arasında nam-ı nami-i hazret-i padişahiye niyabeten Darülfünun’un vaz’-ı esas-ı taşı üstad-ı muhterem Şeyh Abdülaziz Çaviş hazretleri tarafından ihtifalat-ı fevkalade ile konulmuş ve da’vat-ı mefruza-i hilafet-penahi ber-averde-i zeban tilavet kılınarak merasim-i ihtifaliyyeye nihayet verilmiştir. +Bakü’de intişar eden Türkçe İkbal gazetesinde Ali Kulu Şecefof namında bir zat Sohum’da İslam karyesi ahalisinin cebren tanassur ettirilmekte olduğu hakkında atideki ma’lumat-ı feciayı neşr etmiştir: +“Biz Mavera-i Kafkasya kıt’asının Kutayis vilayeti Sohum sancağında sakin Abhaz nam kabilesindeniz. +Abhaz İslamlarının karyesi misyonerler ma’rifetiyle nüfus defterine hıristiyan olarak kayd edilmiştir. +Misyonerler bu kayddan bil-istifade bizi cebren hıristiyan yapmaya gayret ediyorlar. +Ahali ise salabet-i diniyye sahibi olduklarından hıristiyan olmak teklifine karşı şiddetle muhalefet ediyorlar. +Fakat misyonerler bizi iğfal ve tazyik ile hıristiyan edemeyeceklerini anladıklarından şimdi tehdidata kıyam eylediler ve ahiran bizi cem’ edip “Her halde hıristiyan olmalısınız yoksa size ziraat için bir karış toprak verilmeyecektir.” diye tehdidatta bulundular. +Geçen id-i fıtırda salat-ı idi edadan bizi alenen men’ ettiler. +Misyonerler Abhaz imamlarından bundan sonra ahaliye cemaat ile namaz kıldırmayacaklarına ve İslam meyyitlerini cenaze namazı okuyarak defn etmeyeceklerine dair imza almışlardır. +İşte biz Abhaz İslamları gayet müşkil ve feci’ bir mevki’de bulunuyoruz. +Cenab-ı Hakk’dan başka yardımcımız yok. +Halimizi Müfti’l-İslam’a arz için Tiflis’e bir hey’et-i murahhasa göndermiş idik. +Maksadımızı müfti efendinin vesatatıyla halimizi Kafkasya vali-i umumisine bildirmek Müfti ise hey’etimizi “Acele etmeyiniz inşaallah işiniz düzelir” diyerek kuru söz ile geri döndürmüştür. +İslamları her hususta muhafaza ve müdafaa etmesi lazım olan rüesa-yı şer’iyyemiz dinimizin muhafazası hususunda bile lazım gelen sa’y ü gayretde bulunmuyorlar.” Şimal İslam matbuatı bu havadisi nakl ettikten sonra Sohum’daki hakıkıyyesi hakkında ma’lumat-ı atiyyeyi ilave ediyor: +“Kazan’da Sevetay Gori namında bir Rus misyoner cem’iyeti vardır. +Bu cem’iyetin erkanı İslamları tanassur ettirmek si nam-ı müstear-ı ruhanisi Piskop Andrey olan Prens Ohtomski bundan üç sene evveline kadar Kazan ve Mamadiş Son derecede faal olan Prens Ohtomski açıkgöz olan Kazan dığından üç sene mukaddem Sohum sancağı piskoposluğa nakl eylemiş idi. +Abhaz İslamlarının şikayetine bakılır ise Prens Ohtomski’nin vaktiyle Kazan ve Mamadiş’te gösterdiği faaliyeti şimdi Sohum’da ibraz etmekte olduğu anlaşılmaktadır.” OSMANLI-YUNAN MUAHEDE-I SULHIYYE METNI Sekizinci madde– Üsera-yı harbiyye ile askerliğe veya huzur ve asayiş-i umumiye aid tedabir icabatıyla tevkıf olunmuş olan diğer bil-cümle eşhas muahede-i hazıranın feynce suret-i mahsusada ta’yin olunan komiserler ma’rifetiyle Üsera-yı harbiyyeye müteallık olarak tarafeyn-i akıdeynce mütekabilen vakı’ olacak metalib akd olunacak bir tahkimnameye tevfikan Lahey’de hükme havale kılınacaktır. +Maamafih hükumet-i Yunaniyyece te’diye olunan zabıtan maaşı zabıtan-ı muma-ileyhimin mensub oldukları hükumet canibinden tesviye edilecektir. +Dokuzuncu madde– Mukavele-i hazıranın imzasını müteakıb hükumet-i Osmaniyye i’lan-ı harbden evvel zabt olunup halen tevkıf edilmekte bulunan Yunan bayrağını hamil bil-cümle sefain ile merakib-i bahriyyeyi salıverecektir. +Yunan sefaini ile hamulelerinin zabt ve müsaderesi yüzünden alakadaranın duçar oldukları zarar ve ziyanların tazminine aid metalib bil-ittifak kararlaştırılacak olan bir tahkimnameye tevfikan her iki tarafça ta’yin olunacak dört hakemden ve bir de tarafeyn-i akıdeynce veyahud beynlerinde mübayenet-i efkar zuhuru takdirinde İsviçre hükumat-ı müttehidesi meclisince düvel-i bahriyye tebaası miyanında edecek bir mahkeme-i hakemiyyeye havale kılınacaktır. +Onuncu madde– Selanik’deki asakir-i Osmaniyye nezdinde mevcud olup hükumet-i Osmaniyyece iadeleri taleb edilmekte bulunan eslihaya dair belde-i mezkurenin teslimi hakkında fi Teşrinievvel-i Rumi sene tarihinde mün’akıd protokol ile buna merbut olarak ferdası günü imza edilen protokolün tefsir-i mündericatından münbais ihtilafın halli için her iki hükumet bu babda akd edilecek bir tahkimnameye tevfikan Lahey’de bir mahkeme-i hakemiyyeye müracaat edeceklerini dahi taahhüd ederler. +Onbirinci madde– Yunanistan’a terk olunan mahaller ahalisinden zir-i idare-i Yunaniyye’de kalacak olanların can ve mallarıyla ve namus ve din ve mezhebe ve adatına kemal-i ihtimam ile riayet olunacak ve bu kısım ahali an asıl tebaa-i Yunaniyye’den olanların haiz oldukları aynı hukuk-ı medeniyye ve siyasiyyeyi tamamıyla haiz bulunacaktır. +Müslümanlar hürriyet-i diniyyeye ve ayin-i dininin alenen Zat-ı hazret-i padişahinin nam-ı nami-i Hilafet-penahilerinin hutbelerde zikrine devam olunacaktır. +El-yevm teessüs etmiş veya atiyen teessüs edecek olan cemaat-i İslamiyyenin muhtariyyetine ve silsile-i meratib i’tibariyle teşkilatına ve onlara aid nükud ve emvalin idaresine asla iras-ı nakısa edilemeyeceği gibi ahali ve cemaat-i İslamiyyenin Dersaadet’de Makam-ı Meşihat-i Ulya’ya tabi’ bulunacak olan rüesa-yı diniyyeleriyle olan münasebatına dahi asla iras-ı nakısa olunamayacak ve başmüftinin menşuru Makam-ı Ali-i Meşihat’ten i’ta kılınacaktır. +Müftilerden her biri kendi dairesi dahilinde müslüman müntehibler tarafından intihab olunacaktır. +Başmüfti Yunanistan’daki bil-cümle müftilerden mürekkeb bir meclis-i intihab tarafından intihab ve irae olunan üç namzed miyanından bit-tefrik haşmetlü Yunan kralı hazretlerince ta’yin olunur. +Hükumet-i Yunaniyye başmüftinin intihabını Dersaadet’deki Yunan Sefareti vasıtasıyla Makam-ı Ali-i Meşihatpenahi’ye tebliğ edecek ve taraf-ı ali-i Meşihatpenahi’den müfti-i muma-ileyhe bir menşur ve umur-ı me’muresini ifa ve bu babda kendisi dahi Yunanistan’daki diğer müftilere hüküm ve ifta salahiyetini bahşedebilmesi için bir mürasele gönderilecektir. +Müftiler sırf dini umur ve hususat hakkındaki salahiyetlerinden ve emval-i vakfiyyenin idaresi üzerindeki teftiş ve nizamatlarından maada nikah talak nafaka vesayet velayet tevliyet gibi mevadda beynelmüslimin icra-yı ahkam edeceklerdir. +Müftiler tarafından ısdar olunan i’lamlar Yunan me’murin-i aidesi tarafından icra edilecektir. +Umur-ı atiyyeye gelince müslümanlardan işde alakadar olan taraflar evvel be-evvel beynlerinde i’tilaf hasıl ettikten sonra hakem sıfatıyla müftiye müracaat edebilirler. +Bu vechile sadır olacak hakem kararına karşı mehakim-i mahalliyyeye vuku’ bulacak her türlü müracaatlar kabul olunacaktır. +Meğer ki aksi kazıyyeyi mübeyyin olarak sarahaten bir kayd ve şart mevcud olmuş ola. +Onikinci madde– Terk edilen arazide kain icare-i vahideli kavanin-i Osmaniyye ile muayyen oldukları üzere ister mazbuta ve mülhaka ister müstesna olsun riayet olunacak ve bunlar terk olunan arazideki cemaat-i İslamiyye tarafından darların hukukuna riayet edilecektir. +Yunanistan’a terk edilen arazi dahilindeki bilad ve kasabat ve kurada mevcud ve varidatı Memalik-i Osmaniyye’de kain müessesat-ı diniyye ve hayriyyeye muhtas olan bil-cümle emlak-i vakfiyye-i mazbuta veya mülhaka dahi Evkaf Nezareti tarafından füruht edilinceye değin salifüzzikr cemaat-i İslamiyye ma’rifetiyle idare olunacaktır. +Şurası mukarrerdir ki galledarların evkaf-ı mezkure üzerindeki hukukuna nezaret-i müşarun-ileyhaca riayet edilecektir. +Evkafın usul-i idaresi evvel be-evvel muhıkk bir ta’viz verilmedikçe ta’dil ve tagyir olunamayacaktır. +A’şar-ı vakfiyye fesih ve ilga edildiği cihetle şayet işbu fesih ve ilga üzerine Yunanistan’a terk olunan arazideki tekkelerle cami’ medrese mektep ve hastahanelerden ve sair müessesat-ı diniyye ve hayriyyeden bazıları atiyen idarelerine kafi varidatdan mahrum kalacak olurlarsa hükumet-i Yunaniyye bunun için iktiza eden tahsisatı i’ta edecektir. +zuhur edecek bil-cümle ihtilafat Lahey’de mahkeme-i hakemiyyeye müracaatla fasl edilecektir. +Onüçüncü madde– Tarafeyn-i akıdeyn mezarlıklara ve alelhusus meydan-ı harbde terk-i hayat eden asakirin medfenlerine riayet ettirmek üzere vilayatdaki me’murlarına emir vermeyi taahhüd ederler. +Me’murlar ecnebi toprağında medfun emvatın izamını almaktan bunların taallukat ve ihyasını men’ etmeyeceklerdir. +Ondördüncü madde– Hükumet-i Yunaniyye Selanik-Manastır şimendüferleriyle Şark şimendüferlerinin ve Selanik-Dedeağaç iltisak şimendüferinin Yunanistan’a terk olunan arazi dahilindeki aksamı için mezkur şimendüfer kumpanyalarına karşı mevcud hukuk ve vezaif ve taahhüdatca hükumet-i Osmaniyye makamına kaim olmuş olduğundan bunlara müteferri’ mesailin kaffesi Paris’deki Balkan Mesail-i Maliyye Komisyonu’na havale olunacaktır. +Onbeşinci madde– Tarafeyn-i akıdeyn fi Mayıs sene tarihli Londra Muahedenamesi ahkamını muahedename-i mezkurun beşinci maddesi ahkamı da dahil olduğu halde kendilerine taalluk eden hususatda ifa etmeyi taahhüd eylerler. +Onaltıncı madde– Muahede-i hazıra imza edilince der-akab mer’i olacak ve buna müteallık tasdiknameler bugünden lil-makal tarafeyn murahhasları bunu imza ve mühürleriyle tahtim etmişlerdir. +- Teşrinisani sene tarihinde iki nüsha olarak Atina’da tanzim olunmuştur. +– – Bir millet için en büyük musibet en gayr-i kabil-i ta’mir felaket a’dasının–kemal-i faaliyet ve sür’atle hazırlamakta olduğu– son darbesi karşısında bile efradının –enaiyetleri muanedeleri reh-i narefteleri bırakıp– birleşememesi sükun ve i’tidal ile müttehiden çalışarak son mevcudiyet-i milliyyesini bakıye-i vatandan elinde kalan bir avuç toprağı olsun müdafaa ve muhafaza edememesi bilakis düşmanın amal-i göre mahvolup gitmesidir. +Hayat-ı şahsiyyesi üzerine titreyen mümkün olsa kavanin-i tabiiyyenin –kendi varlığına kendi saadetine münafi gördüğü– ahkamını tağyir ve tebdilde bir an bile tereddüd etmeyecek olan insanın hayat-ı cem’iyyet ve milliyyeti ta bu rütbe istihfaf ve istihkar etmesi en basit en bedihi hakayık-ı akliyye ve kazaya-yı mantıkiyyeyi midir? +muhal görmek istiyor da sonra bu feci’ levha-i hakıkat karşısına dikilince muvazenesini kaybedecek derecede medid bir sekte-i veleh ü hayrete düşüyor hiddet ve hicabından yerlere geçiyor. +A zalim insan! +Pekala bilirsin ki o kadar sevdiğin varlığını o derece meftun olduğun hayatını şu cem’iyetin sine-i himayesine medyunsun; düşman gelir bu cem’iyeti mahvederse seni sağ mı bırakır! +Sen hayat-ı cem’iyyeti istihfaf Sübhanallah! +Tarih-i beşerde emsaline pek az tesadüf olunur müdhiş bir darbe-i kahhar-ı felaket tepemize indi üç milyonluk koca bir uzvumuzu vücud-i cem’iyyet ve milliyyetimizden koparıp a’damıza verdi. +Mebna-yı İslamiyyet’in mühim bir rüknünü yıktı da bizim ciğerlerimiz sızlamak kanımız kaynamak ruhumuz titremek şöyle dursun bir kılımız bile oynamadı! +Vücud-ı milliyyetimiz boylu boyunca zemin-i helake uzanmış bir na’ş-ı bi-ruh! +Hayvanat-ı müfterise üzerine üşüşmüş her uzvunu ayrı ayrı çekip koparıyorlar! +Eğer onda zerre kadar hayat olsa bir hareket-i mezbuhane olsun göstermez mi? +Hangi millet böyle müdhiş bir felaketin yüzde hatta binde birine duçar olur da feryadı cihanı doldurmaz? +Bu kadar zelilane bu rütbe la-kaydane kabul ettiğimiz bu hail-i sille-i mağlubiyyeti her vilayeti Belçika vüs’atinde bir Felemenk cesametinde olan o bedbaht Rumeli’den on beş gün zarfındaki matrudiyetimizi üç milyon dindaşımızı Ehl-i Salib’in en vahşi Piyer Lermitlerine en hunhar şövalyelerinin kılıçlarına terk edişimizi tarihimize ne yüzle ne vicdanla yazabileceğiz? +Nasıl ruhlarımız i’tidalini kaybetmeyecek? +Nasıl ellerimiz titremeyecek? +Nasıl kalbimiz taşmayacak? +Nasıl gözlerimiz coşmayacak? +Ey tarih-i insaniyyet! +Ya sen yüzbinlerce şühedanın nehirler gibi dökülen kanlarıyla bu hıred-suz haile-i felaketi nasıl sahifelerine kabul edeceksin? +O cami’lere doldurularak bombalarla ber-heva edilen o kasap-vari ağaçlara gerilerek parçalanan müslümanların o süngü uçlarında kıvrana kıvrana çırpına çırpına can veren ma’sumların enin ve feryadlarına nasıl ma’kes olacaksın? +O müslüman zevcelerinin gelinlerinin gelinlik kızlarının en fahiş en fazıh en vahşi bir tarz-ı mel’anetle yağma edilen namus ve ismetlerini fuhşanelerde Islav Helen nesillerine hizmete analığa mahkumiyetlerini nasıl tasvir edebileceksin? +Yahu! +Bir haneden cenaze çıkar ailesi efradı hüzünlere elemlere matemlere girerler; cenazeyi gasledecek derecede gözyaşları dökerler hıçkırıklar hafakanlar içinde boğulmak raddesine gelirler beytü’l-hazenlerinde eninden feryaddan başka bir şey işitilmez; saatlerce boğazlarından bir lokma ekmek bir yudum su geçmez. +Ya bir milletin bir aileden bir vatanın bir haneden farkı nedir? +Söyleyiniz nedir? +Sahib ve Müdir-i Mes’ul: +H. +Eşref Edib Muhit-i vatanın hangi köşesi hangi şehri hangi kasabası hangi karyesi vardır ki: +Evladının şehadetiyle zevcinin gaybubetiyle pederinin ziyaıyla Rumeli felaketine iştirak etmeyen siyahlara bürünmeyen bedbaht bir ana dul bir zevce duvağı yüzünde bırakılmış tali’siz bir gelin beşikte veya eşikte yetim kalmış bir evlad bir nur-dide bir ciğer-pare bulunmasın? +Henüz nevbahar-ı şebabını idrak etmiş en körpe uzuvlarından yüz binlercesi kesilip doğranmış olan vücud-ı milliyyet neden feryad etmiyor? +Niçin sesi işitilmiyor? +Hani cami’lerde dini ictima’lar? +Nerede milli matemler? +Nerede a’dadan intikam! +İntikam! +Avazeleri! +Nerede o ictimai milli fiili hamiyetperverane teşebbüsler? +Nerede? +Nerede? +Biz değil bu ulvi hislerden hatta bakıyye-i mevcudiyyetimizi olsun kurtarmak duygularından bile mahrumuz. +Bu duyguların kalplerimize gelmesini bile istemiyoruz! +Bakıyye-i vatan bir mahşer-i eramil ve eytam kesildi. +Rumeli’den birer felaket kafilesi teşkil ederek Bulgarların Sırpların Helenlerin mezalim-i vahşiyanelerinden taaddiyat-ı din ü namus-şikenanelerinden kaçıp gelenler cami’lere dolanlar sokaklarda viraneliklerde kalanlara nisbet kendilerini bahtiyar addettiler! +Hele o başları açık yalın ayak nim uryan yavrucukların caddeler üzerinde sokaklar başında tiril tiril titreyerek sapsarı bir sima-yı mevt-alud ile gelene geçene bir lokma için boyun büküşleri avuç açışları en taş yüreklileri bile ağlatacak saika-i kahr ile olduğu yerde cansız bırakacak menazır-ı felaketlerden değil mi? +Rumeli’nin naz u naim içinde yaşayan dünkü karunlarını bugün başında yağlı bir fes sırtında yırtık yakasız bir palto altında aylarca yıkanmamış simsiyah bir gömlek ayaklarında parmaklarını gösteren yırtık bir kundura ile görmek aklı olanlar için ne büyük bir levha-i ibrettir! +de bir hayat-ı hürriyyet ve meşrutiyyet içinde tekemmül etmişiz gibi kör körüne Avrupa’ya takliden fırkalar teşkiline millet içinde milliyetler kavmiyetler unsuriyetler icadına kalkışmamızın ceza-yı ma-yelikıdır. +Bu felaketleri biz kendi şımarıklığımızla kendi azgınlığımızla celb ettik! +Kendimiz çanak tuttuk! +Efsus… ki hala akıllanmadık! +O müdhiş uçurumdan yuvarlanan Rumeli’den ibret almadık mütenebbih olmadık! +Sinek tabiatında mıyız neyiz muttasıl düşmanın gerdiği ağın etrafında uçuşuyoruz! +Kendi ayağımızla o tuzağa tutulmaya çalışıyoruz! +SAHAIF-I TENKID: +MEHMED AKIF Geçen akşam eve geldim. +Dediler: +Seyfi Baba Hastalanmış yatıyormuş. +– Nesi varmış acaba? +– Bilmeyiz oğlu haber verdi geçerken bu sabah. +– Keşke ben evde olaydım.. +Esef ettim vah vah! +Bir fener yok mu verin.. +Nerde sopam? +Kız çabuk ol.. +Gecikirsem kalırım beklemeyin.. +Zira yol Hem uzun hem de bataktır.. +– Daha a’la kalınız: +Teyzeniz geldi bu akşam değiliz biz yalınız. +Sopa bir elde kırık camlı fener bir elde; Boşanan yağmur iliklerde çamur ta belde! +Ca-be-ca yad-ı nihanisi olup bastonumun Nadiren yoklayarak bulduğu ahcar-ı remim Üzerinden sekerek hayli zamanlar gittim. +Daha seyrekleşivermez mi o taşlar giderek? +Düştü artık bize göllerde sıbahat etmek! +Yakamozlar yaparak her iki yandan fenerim Zevrak-asa yüzüyorduk o yüzer ben yüzerim! +Çok mu yüzdük bilemem toprağı bulduk neyse; Fenerim başladı etrafını tek tük hisse. +Vakıa ben de yoruldum o fakat pek yorgun... +Bakıyordum daha mahmurluğu üstünde onun: +Gah olur kör gibi çarpar sıvasız bir duvara; Gah olur mürde şuaatı düşer bir mezara; Gah bir sakfı çökük hanenin altında koşar; Gah bir ma’bed-i fersudenin üstünden aşar; Vakit olur pek sapa yerlerde bakarsın dolaşır; Sonra en korkulu eşhasa çekinmez sataşır! +Gecenin sütre-i yeldasını çekmiş üryan Sokulup bir saçağın altına guya uyuyan Hanüman gümşüde binlerce sefilan-ı beşer; Sesi dinmiş yuvalar hake serilmiş evler; Kocasından boşanan bir sürü nisvan-ı zelil; Lanesinden atılan bir alay etfal-i sefil; Lücce-i zulmet içinden kabaran mezbeleler! +Evi sırtında sokaklarda gezen aileler! +Gece rehzen sabah olmaz mı bakarsın sail! +Serseri derbeder avare harami katil Ne kadar manzaralar varsa nazar-suz ü rezil Bana göstermeden olmazdı bizim kör kandil. +Ya o biçare de rahmet suyu nuş eyleyerek Hatm-i enfas edivermez mi hemen “cız!” diyerek? +O zaman samianın lamisenin sevkıyle Yürüyen körlere döndüm. +O ne dehşetti hele! +Sopam artık bana hem göz hem ayak hem eldi.. +Ne yalan söyleyeyim kalbime haşyet geldi. +Hele ya Rabbi şükür karşıdan üç tane fener Geçiyor.. +Sapmayarak doğru yürürlerse eğer Giderim arkalarından. +Yolu buldum zaten. +Yolu buldum diyorum gelmiş iken hala ben! +Bakalım var mı ışık? +Yoksa muhakkak uyudu. +Kapının orta yerinden ucu değnekli bir ip Sarkıtılmış olacak bir onu bulsam da çekip Açıversem.. +İyi amma kapı zaten aralık… Galiba bir çıkan olmuş.. +Neme lazım artık Girerim ben diyerek kendimi attım içeri. +Ayağımdan çıkarıp lastiği geçtim ileri. +Sağa döndüm azıcık gitmeden üç beş basamak Merdiven geldi ki zorcaydı biraz tırmanmak! +Sola döndüm odanın eski şayak perdesini Aralarken kulağım duydu fakırin sesini: +– Nerde kaldın? +Beni hiç yoklamadın evladım! +Haklısın bende kabahat ki haber yollamadım. +Bilirim çoktur işin sonra bizim yol pek uzun.. +Hele dinlen azıcık anlaşılan yorgunsun. +Bereket versin ateş koydu demin komşu kadın.. +“Üşüyorsan eşiver mangalı eş eş de ısın.” Odanın loşluğu kasvet veriyor pek baktım Şu fener yansa deyip bir kutu kibrit çaktım! +Hele son kibriti tuttum da yakından yüzüne Sürme çekmiş gibi nur indi mumun kör gözüne! +O zaman nim açılıp perde-i zulmet nagah Gördü bir sahne-i üryan-ı sefalet ki nigah Şair olsam yine tasviri olur bence muhal: +O perişanlığı derpiş edemez çünkü hayal! +Çekerek dizlerinin üstüne bir eski aba Sürünüp mangala yaklaştı bizim Seyfi Baba. +– Ihlamur verdi demin komşu.. +Bulaydık şunu bir.. +– Sen otur ben ararım – Olsa içerdik iyidir Aha buldum aramak istemez oğlum gitme.. +Ben de bir karnı geniş cezve geçirdim elime Başladım kaynatarak vermeye fincan fincan Azıcık geldi bizim ihtiyarın benzine kan. +– Şimdi anlat bakalım neydi senin hastalığın? +Nezle oldun sanırım çünkü bu kış pek salgın. +– Mehmed Ağa’nın evi akmış. +Onu aktarmak için Dama çıktım soğuk aldım oluyor on beş gün. +Ne işin var kiremitlikte a sersem desene! +Hadi aktarmayayım.. +Kim getirir ekmeğimi? +Oturup kör gibi namerde el açmak iyi mi? +Kim kazanmazsa bu dünyada bir ekmek parası: +Dostunun yüz karası düşmanının maskarası! +Yoksa yetmiş beşi geçmiş bir adam iş yapamaz Ona ancak yapacak beş vakit abdestle namaz. +Hastalandım bakacak kimseciğim yok; Osman Gece gündüz koşuyor iş diye bilmem ne zaman Eli ekmek tutacak? +İşte saat belki de üç Görüyorsun daha gelmez.. +Yalnızlık pek güç. +Bazı bir hafta geçer uğrayan olmaz yanıma. +Kimsesizlik bu sefer tak dedi artık canıma! +– Seni bir terleteyim sımsıkı örtüp bu gece: +Açılırsın sanırım terlemiş olsan iyice. +Atarak ben de geniş bir kebe mangal yanına Başladım uyku taharrisine lakin ne gezer? +Sızmışım bir aralık neyse yorulmuş da meğer. +Ortalık açmış uyandım. +Dedim artık gideyim Önce amma şu fakır ademi memnun edeyim. +Bir de baktım ki tek onluk bile yokmuş kesede Mühürüm boynunu bükmüş duruyormuş sade! +O zaman koptu içimden şu tehassür ebedi: +Ya hamiyetsiz olaydım ya param olsa idi! +Ben bu şiiri okuduğum zaman hayretler içinde kalmıştım eser bana hem pek mümtaz ve müstesna hem de oldukça garib göründü. +Halbuki Seyfi Baba da Mehmed Akif’in diğer bir çok şiirleri gibi bir hikayeden ibaret; hem belki bütün hikayelerinden sade bir şiir: +Seyfi Baba biçare fakır bir biraz zaman derdlerini dinledikten sonra ihtiyarı terletiyor uyutuyor; kendi de geceyi fakırin yanında geçiriyor işte bu kadar. +Mevzua ilave olunan netice de şu: +Bir de baktım ki tek onluk bile yokmuş kesede Mühürüm boynunu bükmüş duruyormuş sade! +Mevzuu neticesi bu kadar sade bu derecelerde tabii bir şiir acaba neden dolayı Akif’in diğer asarından ziyade nazar-ı dikkatimi celb etmiş idi? +Bu sualin cevabını verebilmek nu izah etmeliyim. +O mesleğin derecat-ı muvaffakiyyetini esbab-ı sukut ve suudunu bir kelime ile söylemek lazımsa “felsefesini” şimdiye kadar atiye ta’lik ettiğimiz tedkıkattan anlayacağız; fakat mesleğin neden ibaret olduğunu burada söyleyebiliriz: +Mehmed Akif’in şiirde meslek-i muhtarı “tasvir ve tahkiye”dir; bir tasvir veya bir hikaye olmayan hatta Hikaye ve tasvirde ise şairin iki usulü vardır: +Ya “ Selma ” “ Hasta ” “ Meyhane ” şiirlerinde gördüğümüz gibi doğrudan doğruya mevzua tealluk eden elvah ve menazır-ı eşyayı “ Süleymaniye Kürsüsünde ” şiirlerinde görüldüğü gibi mevzu’-ı asliden mütebaid hatta bazen pek baid meşhudat ve hissiyat ve muhakemata girişerek mevzu’-ı muhtarına bir çok i’vicac-ı efkardan sonra rücu’ eder. +İşte Seyfi Baba Mehmed Akif’in bu ikinci mesleğine muvafık bir şiirdir; bilhassa nazar-ı dikkati calib olması da mesleğin hem muvafık hem merdud addolunabilecek safahatını cami’ bulunmasından neş’et ediyor. +Maksadımızı izah edelim: +Şairin bir “Seyfi Baba”sı varmış. +Bu adamcağızın kendine göre haiz-i ehemmiyyet olduğunu size şiirinin mukaddimesinde anlatıyor: +Evine gelip de Seyfi Baba’nın hastalandığını haber alır almaz sokağa fırlıyor. +Fakat bastonunu fenerini almayı unutmuyor. +Size yoldan bahsedeceğini de: +Gecikirsem kalırım beklemeyin… Zira yol Hem uzun hem de bataktır. +Sözleriyle ihtar ediyor. +Şimdi şu mukaddimeciğe göre şiirin tertib-i tabii ve mantıkısi ne olmak lazım gelir? +Muhataba Seyfi Baba’yı o mühim “levha-i şiir”i biran evvel göstermek; namı nihayet bir Seyfi Baba olabilen bir fakırin hastalığını bütün biçareliğiyle bütün perişanlığıyla tasvir etmek. +Muhatab bit-tabi’ buna muntazırdır. +İntizarı tatmin olunmazsa rencide-hatır olur. +Muhatabı Seyfi Baba’ya yetiştirecek yol hakkında birkaç söz söylenileceği kendisine şiirin mukaddimesinde amadedir; fakat ister ki yol bahsi uzayıp gitmesin mevzua aguşunda görünüp geçiversin. +Lakin işte böyle olmuyor bilakis mevzu’-ı hakıkı unutuluyor başka bir mevzu’ tasvir ediliyor: +Muhatab: +Sopa bir elde kırık camlı fener bir elde; Boşanan yağmur iliklerde çamur ta belde! +Beytiyle Seyfi Baba’nın hayalinden cüda düşmeye başlıyor ve şiiri okudukça o hayali zihninden bütün bütün silmek mecburiyetinde kalıyor. +Böyle bir mecburiyet münkad-ı kavanin-i san’at olan bir fikir için pek elim olmak lazım gelir; halbuki şiirin şu parçası elim olmak nerede kalır i’tikadımca fikr-i san’ati güzelliğine çırpına çırpına hayran edecek bir bediadır. +Evet yol tasviri Seyfi Baba şiirinde bir mu’teriza hem de muhiti gayet vasi’ bir mu’terizadır; fakat o mu’teriza hale kadar güzeldir. +Böyle mevzu’-ı asliden hariç ilaveler musikınin “kadans”larına benzer. +Musikıde imtidadı ne kadar müşkil ise şiirde de böyle azamet-i nuraniyyesiyle müşa’şa’ mu’terizalar çizmek o kadar güçtür. +Bu kadar müşkil bir vazifeyi şair şirane bir hamle ile deruhde etmekten çekinmemiş suhur-ı mevani’den enhar-ı şelale-feyezan gibi aşmış taşmıştır! +O kadar ki şiirde yabancı olan bu tasvirin yabancılığı hatıra bile gelmiyor; parça baran tufanları arasında amaik-ı asmanda parlayıveren bir kavs-i kuzeh gibi nazar-rüba-yı ruh oluveriyor. +Aynen kavs-i kuzehin elvanı gibi tasvirin de elvanı kesir mütebeddil hele birbirinden latif: +Şair fenerinin sönükçe nurlarını evvela eşya-yı hariciyyeye maddiyata döküyor; size duvarları mezarları sakfları ma’bedleri elektrik ziyasını perdeye layıkıyla aksettiremeyen bir sinematoğraf sür’atiyle müşevveş nurlar aydınlıkça gölgeler içinde aksettiriyor. +Saniyen o donuk ziyaların mehabıt-ı mübhemesinde ma’neviyatı tecelli ettirmek emeline düşüyor. +Bu emel şairin ahval-i vicdaniyyesinden rak uzun uzun olduğu kadar da kasvet-engiz yolculuğunda devam ederken beşeriyetin asarından ahvaline eşya-yı hariciyyeden mesaib-i ruhiyyeye intikal ediyor. +Fenerin gölgeli nurlarında hayal meyal seçilen binalar şaire oralarda sakin olan biçareganı ihtar etmekten hali kalmıyor. +Korkunç manzaralar korkunç hayaller tevlid ediyor. +Fenerin sönük ziyaları duvarlarda sakflarda seyrettikçe siz saçak altına sokularak uyumuş kalmış hanüman-gümşüdeler sesi dinmiş yuvalar hake serilmiş evler zelil kadınlar sefil çocuklar muzlim mezbeleler serseri aileler rehzenler katiller haramiler görüyorsunuz. +Ne kadar manzaralar varsa nazar-suz u rezil Hepsi hepsi şairin: +Bana göstermeden olmazdı bizim kör kandil Mısraıyla anlattığı bütün o levhalar şairle beraber sizin de nazarınızdan geçiyor daha doğrusu ruhunuza yapışıyor. +Bütün bu korkunç levhaları teressüm eden donuk fener o müzevvir refik-ı rah o muannid rehber-i mefsedet de şairin kudret-i tasviriyyesinden hisse-mend olmuş: +Hem bu hisse o kadar zi-hayattır ki fener hakkında okuduğumuz iki üç beytin musavvirane şiirler arasında nazirini pek nadir buluruz. +Lakin o da o kör kandil bile rahmet suyu içerek hatm-i enfas ediveriyor. +Şair karanlıklara boğuluyor haleyi bir siyah bulut örtüveriyor mu’teriza infisah ediyor! +Ne yalan söyleyeyim kalbime haşyet geldi. +Netice-i tabiiyyesine vasıl oluyoruz. +Epeyce zamandan beri fasılalarla talebe-i ulumun meslekleri hakkında usul-i hazıra aleyhinde idare-i kelam edegeldikleri herkesin ma’lumu olsa gerektir. +Talebenin –belki de isyan-ı ruh demeye layık olan– şu halet-i ruhiyyesi karşısında alakadaranın bazısında asar-ı me’yusiyyet bazısında da alaim-i mesruriyyet müşahede ediyoruz. +Biz; her iki tarafa da meslek namına medyun-ı şükran bulunduğumuzu söylersek yalan söylememiş oluruz. +Çünkü: +Bizim şu halimizden müteessir olanlar şüphesiz tarik-ı na-savaba saptığımıza zahib olarak bir hiss-i şefakatle bize acıyorlar. +Mesleğimizin tezelzüle uğraması endişesiyle münkesir oluyorlar. +Harekatımızdan memnun olanlar da bizde şöyle böyle her hareket-i fikriyyenin uyanmaya başladığını görmekle selamet-i millet namına bizi alkışlıyorlar. +habbetle meşbu’ hepsi bizi seviyorlar. +Binaenaleyh biz de hepsine takdim-i teşekkürat ediyoruz. +Fakat zahirinden çıkarılınca rimiz teveccüh ediyor: +Evvela bizim hareketimizi tahsin edenlere sorarız ki: +Madem ki bizim akval ve ef’alimizin zımnında bir takım mezaya görüyor takdire layık bir teşebbüsde bulunduğumuzu olanlara dest-i muavenetinizi uzatmıyorsunuz? +O mehasinin o mezayanın saha-i aleniyyete çıkmasına neden himmet buyurmuyorsunuz? +Hep bu satırlar bu bağırmalar kıl ü kal olmaktan ileriye geçmeyecek mi? +Hala karşımızda bir hey’et-i müttehide-i ulemanın arz-ı mehabet ettiğini görmek saadetine mazhar olmayacak mıyız? +El-an öyle bir meclis-i muazzamın tecelliyat-ı amiranesi önünde ser-füru etmeye mecbur olmayacak mıyız? +Acaba şu zaif ve kanbur bellerimiz ne vakit öyle metin bir istinadgah bulup da müftehirane arz-ı i’timad edecek? +Şöyle dökük saçık sözlerimizden müteessir olanlara da deriz ki: +Bilirsiniz ki her nerede her hangi sınıfda olursa olsun umumiyetle hayat-ı tahsil güçtür. +Fakat “talebe” hayatı alel-husus bu zamanda diğerlerine kıyas kabul etmeyecek kadar müteassirdir. +Öyle ya: +Vatanın eb’ad-ı muhtelifesinden kopup gelen gençler bir takım kimsesizler burada kendi kendine “yer” bulacak “para” bulacak “hoca” bulacak ve daha bilmem neler… neler bulacak.. +Bunlar kolay şey mi? +–Acaba bu kadar meşakkatleri ıktiham eden bir alay gencin yegane emeli nedir? +Hiç şüphesiz ki tahsil-i ilm. +Öyle değil mi? +Lakin hangi ilimleri tahsil edeceğiz? +Yine şüplesiz ki: +Ulum-ı ‘aliye-i diniyyeyi. +Fakat rica ederim: +Fatih’in Bayezid’in Ayasofya’nın Şehzade’nin ve daha bazı mesacid-i şerifenin zeminini tefriş edecek kadar mebzul olan rahlelerin acaba kaç tanesi kütüb-i mukaddese-i diniyyeyi duş-ı tahammülüne alıyor? +Zaten bu gidişle bu çığırda devam ile şöyle bir tahsil mümkün mü? +Mesela: +Bugün tahsile başlayan efendiler on on beş sene zarfında –eğer sabırları varsa– lunan bir kısım-ı kalil ya bir ruus kazanacak veya Mekteb-i Nüvvab’a girecek. +Mektebe dehalet edenler girdikleri günden larından yukarıda söylediğimiz ulum ile uğraşamazlar. +Ruus kazananlar ise yine yeni baştan – Radiyallah…’dan ibtida ederek tam on on beş sene ulum-ı aliye tedrisiyle meşgul olurlar. +Ve bunun akabinde bir icazet vererek otuz sene kadar uzun bir sa’yin netice-i tabiiyyesi olan yorgunluğu izale etmek hevesine düşerler guşe-nişin-i istirahat olurlar. +Biz; kendi kanaat-i vicdaniyyemize ittibaan deriz ki: +Cüz’i bir ivaz mukabilinde –hele istibdadda– şu kadar uzun ve mütemadi bir çalışmak doğrusu az fedakarlık değildir. +Lakin neye yarar? +Yolunda sarf olunmayan himmetler ne felsefeler kütüphane beklesin bahr-i gubara boğulsun. +Yazık değil mi? +naçiz yazılarımızla demek istiyoruz ki: +Zaman-ı tahsil alet kitaplarına münhasır olmasın. +Asıl maksud-ı bizzat olan ulum-ı ‘aliyye tahsili unutulmasın belki tefsir hadis kelam hikmet ve saire gibi fenler başlı başına birer şu’bede ve muallimin-i muktedirenin taht-ı tedrisinde bulunsun ve bu şu’beler bir ruus bir Mekteb-i Nüvvab kadar imtiyaza malik olsun. +Bu sayede buralardan şu yoksul vatana faal uzuvlar nevvar dimağlar yetişsin. +Ta ki zalam-ı cehl içinde kararan gözler ulum-ı İslamiyyenin şa’şaa-i feyziyle parıl parıl parlasın. +şey var mı? +Hüner böyle şeylere karşıdan karşıya homurdanmakta değil iş görmektedir iş. +Zaten bunda kızılacak ne var? +Geçen sene imtihan edilecek diye bir ay evvel ders kestirmek bilahare bayram arasına ta’lik etmek bayram arasını da yine imtihanlarla geçirtmek imtihanlarda da Tasavvurat talebelerine Avamil sualleri sormak gibi tuhaflıklar bundan sonra da ila-nihaye kur’a imtihanları ile uğraştırmak gibi gayr-i münasib halleri gören yok mu? +Maksad imtihan ise ciddi bir imtihan kafi değil mi? +Hayır bunları nazar-ı i’tibara alan yok. +Bizleri hiç düşünen yok. +Demek işimiz gücümüz acz-i mutlak içinde çırpınmak. +Aylardan beri intizarda bulunduğumuz “Islah-ı Medaris” Encümeni’nin netice-i müzakeratı hala mechulümüz. +Muharrem’de bu encümenin himmetiyle yeni programların saha-i tatbikata çıkacağını işitiyorduk. +İşte Muharrem geldi. +Fakat tatbikat yok. +Hala iş sürüncemede havalede. +Hala o şems-i ümid tulu’ etmedi. +“Ne doğmaz günmüş ey acizlerin kudretli Hallak’ı!” MEFKURE-I VATAN Müellifi Piyade Binbaşısı Grebeneli Bekir Fikri Bey’dir muhterem kari’lerimizin bu sevimli munis ismi tanımak hususunda bizden geride kalmayacaklarını biliriz. +Geçen sene koca Garb Ordusu darma dağınık olup vatanımızın büyük bir kısmı düşmanın ayakları altında ezilirken; ırzımız namusumuz haysiyetimiz murdar ayaklar altına alınıp çiğnenirken; telgraflar postalar evrak-ı havadis bütün bizim üzerimize çöken felaket haberleriyle mahmul iken umumi bir me’yusiyyet içinde parlayan tek bir şu’le-i ümid gibi birkaç sadık ihvanıyla ref’-i liva-yı cihad ederek düşman içine dalmış; esarete mağlubiyete ölüme mahrumiyete hiçbir şeye boyun eğmeyerek tam bir müslüman yüreğiyle mütareke zamanına kadar çarpışmış neferinden kralına kadar bütün düşmanları tiril tiril titretmişti. +gazevatı esnasındaki müşahedelerine tecrübelerine duygularına müstenid olarak meydana getirmiştir. +Bu suretle eserin kıymeti bir kat daha artmış bulunuyor demektir. +Müellif-i muhterem bu eseri yazarken hangi maksadları esas ittihaz etmiş olduğunu izah için “Eserden Maksadım” ünvanı altında mukaddime olarak şu yolda icale-i kalem ediyor: +Memlekette lafzen bir vicdan-ı müşterek halinde tasvir edilen ve ma’nası milletin kendi lisanıyla anlaşılabilen bir ma’neviyet husule gelemez ise inkılabat her vakit bir “ihtilal-i vatan” şeklinde vücud-ı vatanı cerihadar edeceğini anlatmak; Memleketimizin idrakine ref’-i ihtiyacatına nazaran fikr-i vatanperveriyi ta’rif etmek; Senelerden beri a’damızın pa-yı tahkıri altında ezilen sevgili vatanın efkar-ı millette harici ictimai askeri mevkiini ta’yin etmek; Vatanı tahlis için esaslı bir fikri kanunen ictimaan Osmanlı efradı miyanında kabul ettirmek. +Osmanlı efradı arasında müşterek bir “mefkure-i vatan” hasıl olamazsa vatanın selametinden emin olmak safdillik olduğunu isbat etmek; “Osmanlı vatanı” fikri üzerine müesses bir millet vücuda getirdikten sonra bir Osmanlı ordusu vahdet-i fikriyye ve terbiyyesinden emin olmak; Askerliği bir askerlik ismet-i i’tikadıyla sevebilmek imkanını ta’rif etmek esasına müsteniddir. +nında yazılıyor. +Bu maksadlar hakıkaten tecrübeye hisse şühuda müstenid olarak isbat ediliyor. +Mevzu’ların meşhudatın teaddüd ve dağınıklığıyla beraber eserin tahririnde usul-i tedvin ve tasnife pek de riayet edilmemiş olduğundan az çok karışıklık yok değil ise de eser mütalaa edilirken insan kendisini alamıyla ekdarıyla fecaatıyla bazen de zevkiyle sefasıyla bütün şa’şaa ve ihtişamıyla yaşayan canlı bir hayat içinde buluyor. +Muharririn hissettiğini eseri mütalaa eden de duyuyor. +Muharririn bütün kanaatleri kariin zihninde kendiliğinden tecelli ediveriyor. +Tedrici bir surette ilmin halletmesi iktiza eden din milliyet esaslarına müstenid bazı mesail-i mühimme sırf hissiyat dairesinde mütalaa edilmiş olmakla beraber eser hey’et-i mecmuası i’tibarıyla gayet mühimdir. +Bilhassa hayat-ı askeriyyeye vatan-ı İslami vatan-ı Osmani mefkurelerine dair yazılan uzun bendler hakıka[te]n sade masa başında düşünülerek değil doğrudan doğruya hissedilerek; duyularak yazılmıştır. +Bu hal de eser için ayrıca bir kıymet-i hakıkıyye bahşetmiştir. +Yukarıda yazdığımız mukaddimede gösterilen mevzu’lar hakkında uzun uzadıya teşrihat ve izahatta bulunduktan sonra hülasa ve hatime olmak üzere “Netice-i Felah” serlevhası altında eserin ruhunu teşkil eden ber-vech-i ati yazılar “Dünyanın yegane müstakil müslüman hükumeti olan muazzam Devlet-i Osmaniyye’nin; bina-yı mevcudiyeti şu esasat üzerine mevzu’ olmalıdır: +“Vatan-ı İslam” ve zaten kavi olan bir Hıristiyan mefkuresinden mütevellid “Osmanlı Vatanı” mefkuresinin Osmanlı milletine umumen kerhen tav’an kabulü. +Kitabına kalben fiilen sadık olan dindar bir askerlik üzerine müesses Osmanlı ordusu. +Ordu iyi bir ma’lumat-ı maddiyye ve fakat fena bir imana istinad ederse memleketi mahveder. +Orduda ma’lumatı az ma’neviyatı yerinde olan bir zabit bir kumandan Almanya’da tahsil gören mahrum-ı ma’neviyet bir zabitten daha iyi olacağının bilinmesi. +Almanya tahsili görmüş memleketi tanımış ma’neviyata mazhar olmuş bir zabit Osmanlı ordusunun rehber-i Vatanın elim sukutları karib bir atide kemal-i azamet ve ihtişam ile telafi edeceğine emin olduğumuz bu yolda “mefkure”nin “ma’neviyetin” umumen idraki; istikbalimizin tebşiri demektir. +Bir memlekette müşterek bir vicdan bir dedelerimizin: +“Bir müslümanOn düşman” demesini istihfaf etmemeliyiz. +Eğer biz de menabi’-i mukaddeseden mütevarid bir “din askeri” teessüs ederse “Bir müslümanYirmi düşman” olacağına kat’iyyen emin olmalıyız. +Balkan muharebesi bize gösterdi ki “ordu kemmiyet” ile değil keyfiyet ile harp eder. +Keyfiyeti ise şimdiye kadar yalnız esna-yı harbde ve zabitin feryad ettiği “kuvve-i ma’neviyye” mefkure-i askeriyye üzerine te’sis eylersek “vatan” bizimdir. +Hatta elimizden giden “Rumeli de” bizimdir. +Gittiğini zannettiğimiz Rumeli bizim sinemizde bütün hararetiyle yaşar iken onu Balkanlılar kolay kolay öldüremez. +Vaktiyle meydanda hiçbir şey yok iken bir avuç insandan cihangir bir devlet çıkaran ecdadımızın yerine biz: +“Basra’dan Rumeli içine kadar hazır bulduğumuz müdhiş bir devleti –hiç olmazsa– bir Balkan devleti kuvvetiyle muhafaza edebiliriz. +Düşünelim ki mülkümüz yirmi otuz Yunanistan’ı Bulgaristan’ı Sırbistan’ı ve Romanya’yı istiab eder. +Cenab-ı Hak bütün şuun ve hadisatı azm-i insana zebun kılmıştır. +Eder tedvir-i alem bir mekinin kuvve-i azmi Cihan titrer sebat-ı pa-yı erbab-ı metanetten Mefkure-i vatan esasına müstenid; azim metanet cesaret ma’neviyet şanlı bir millet muzaffer bir ordu elbet doğuracağına muavini; çalışmayanların adüvv-i bi-emanıdır!..” Bu eseri bilumum muhterem kari’lerimize ihvanımıza tavsiye ederiz. +TAHIRÜ’L-MEVLEVI BEYEFENDI’YE Sebilürreşad mecmua-i mevkutesinin yüz yetmiş bir numaralı nüshasında “Hayat-ı Hazreti Muhammed” ünvanı tahtında neşretmekte olduğum eserin bazı nikatına tevcih edilen intikadata cevabım: +Hayat-ı Hazreti Muhammed sav’in on dokuzuncu sahifesinde rakamıyla murakkam haşiyede şöyle demiştim: +“Arba” kelimesi elsine-i samiyyede çöl badiye ma’nasını “Araba” ismini vermişlerdi. +İbraniler de ilk defa bu kıt’aya “Arbim” tesmiye eden Tevrat’ta ismi mezkur İsai’dir.” Zat-ı aliniz bunu istiğrab ediyorsunuz; niçin? +Ben “Arba” kelimesi elsine-i samiyyede çöl ma’nasını zikrettim; o halde bu kelimenin o ma’nada isti’malini elsine-i samiyyenin bu şu’belerine hasreyledim. +Bir lisan-ı Sami olan Arabi’de de bu ma’nayı müfid olduğunu dermiyan etmedim ki dur ü dıraz Kamus-ı Firuzabadi ve sair lugaviyyun Lakin şu dakıka da nazar-ı dikkatinizden mestur kalmamalıydı ki “Araba” kelimesi Asuri Keldani İbrani lisanlarında “Arab” lafzının müfred makamında şayi’ cem’i olan “A’rabi” kelimesinin badiye-nişin ma’nasına gelmesi ve “Arab-ı aribe”. +“Arab-ı araba’” “Arab” kelimelerinin izah-ı maanisinde Kamus’un “ala kavlin beledi ve bedeviye şamildir” demesi müddeamın isbatı için pek celi bir bürhandır. +Zaten elsine-i Samiyye’de müşterekü’l-isti’mal olan diğer bir çok kelimeler de bir lisanda eda ettikleri ma’naları diğer lisana intikallerinde büsbütün zayi’ etmemişlerdir. +Mesela “hanif” şeklini ahz ederek Kur’an-ı Kerim’deki müeddası bahsin haricinde kable’l-İslam hem Tevrat hem İncil ahkamıyla amil olanlara yani iki cihete meyyal bulunanlara vasf oluyor. +“Allahümme” kelimesi de İbrani’de ilahlar ma’nasına dal olan “Alohim”den me’huz olup hem “ya Allah” makamında kullanılır hem de müctemi’ dua addolunarak cemi’-i esma-i ilahiyye ile dua etmek ma’nasına gelir. +Şuub ve ensal-i Arab’ın suret-i taksimi bahsine gelince: +Siz müverrih Ebu’l-fida ile beraber şuub-ı Arab’ı mutlaka baide aribe müsta’ribe ünvan-ı umumileri tahtında üçe taksim etmek istiyorsunuz ve mesela: +İbni Haldun’un sizin baide dediğiniz tabakaya aribe aribe dediğiniz tabakaya müsta’ribe müsta’ribe dediğiniz tabakaya Arab-ı tabia li’l-Arab ve Mısır Cezayir Fas sekenesine de müsta’ceme demesini kabul etmediğiniz gibi benim de sizin baide dediğiniz tabakaya aribe aribe dediğiniz tabakaya mütearribe dememi tecviz etmiyorsunuz. +Halbuki benim iltizam ettiğim suret de dahil olduğu halde bu suver-i taksimin kaffesi keyfi ve hayalidir; esanid-i o da şuub ve ensal-i Arab’ı tabaka-i ula tabaka-i saniyye tabaka-i salise tarzında taksim etmektir. +Arab-ı mütearribenin cedd-i a’lası addolunan şahıs-ı hurafi “Kahtan”ın babasının ismi dediğiniz gibi “Abir”dir. +“Habr” yazılmasının sebebi ise ima etmek istediğiniz gibi bir frenk eserinde öyle görülüp öyle istinsah edilmiş olması değildir. +Benim de mürettibin de zühulümüzün bir eseridir. +“Bunlar tarihin zabt edemediği zamanlardan beri Mekke-i Mükerreme civarında sakin olmuşlardır.” Sözünde ben zerre kadar ibham görmüyorum. +Karibe işarete mevzu’ olan “bunlar” ta’birinin hemen üst tarafındaki satırda mezkur “müsta’ribe” Araplarına tealluk edeceği sarahaten anlaşılır. +“Arab-ı baidenin Mekke civarına gelmediği ma’lum” diyorsunuz; halbuki ne geldiği ne de gelmediği kat’iyyen ma’lum değil; çünkü bu iki şıktan birini nefy ve isbat edecek bir vesika-i tarihiyye ele geçmedi. +Arab-ı müsta’ribenin Mekke civarına vürudunu hicretten takriben üç bin yüz yedi sene evvele atf ve irca’ ediyorsunuz ki bu da hemen hiçbir vesika-i mu’tebere-i tarihiyyeye Zat-ı alinize şunu da arzedeyim ki meşagil-i kesirem hasebiyle bundan böyle vuku’ bulacak intikadat ve istizahata kat’iyyen cevap veremeyeceğim. +güftar eylerim efendim. +Almanların deha-i millilerini gösteren asar-ı mühimmeden biri de “Posta Müzehanesi”dir. +Bu müze hakıkaten görülecek taaccüb edilecek bir müessesedir. +Medeni milletlerin nazarında her şeyin bir kıymeti bir ehemmiyeti var onlar hiçbir şeye nazar-ı la-kaydi ile bakmıyorlar. +İnsaniyete aid olan her eser onlar için bir şeydir. +Avdeti müstahil olan geçmiş zamanların maddi ma’nevi şuununa karşı daima bir alaka gösteriyorlar. +Umman-ı ademe doğru akıp giden şuun-ı müteselsilenin yalnız kitap sahifelerine nakşıyla iktifa etmeyip o şuunu aynen tespit etmek ensal-i atiyyeyi geçmiş zamanlarda da yaşatmak istiyorlar. +Bu suretle ensal-i atiyyenin bir günlük hayatı asırların ihtiva eylediği şuun ile tevşih edilmiş oluyor. +İşte asıl tul-i ömr de budur. +Yoksa zaman denilen imtidad-ı mevhumun boş boşuna idraki velev bin sene bile olsa tul-i ömrden ma’dud olmasa gerektir. +“Posta Müzehanesi” insanlar beyninde te’min-i muhabere vesaite müracaat edilmiş ise onların cümlesini ihtiva eylemektedir. +Müzehane Çinlilerin Tatarların Rusların Türklerin Arapların Frenklerin el-hasıl yeryüzündeki kaffe-i akvamın suret-i muhabere ve müraselelerini gösteren mücessem numunelerle ma-la-maldir. +nenin küçük kıt’ada bir numunesiyle ondan sonra inşa edilen postahanelerin bir numunelerini havidir. +Postahanelerin zaman-ı te’sisinden beri posta arabaları posta çantaları mektup kutuları ve saire… Kaç şekle kaç surete girmiş ise müzede hepsinin birer numunesi var. +Her memleketin posta pullarından mükemmel kolleksiyonlar tertip etmişler. +Erbabı mişler. +Müzenin telgrafa mahsus olan kısmında da aynı hal meşhud. +Telgrafın zaman-ı ihtiraından bu ana kadar ne kadar telgraf aleti yapılmış ise hepsi mevcud. +Telgraf merkezinin birine vaktiyle bir yıldırım düşmüş. +Alat ve edevatı telleri bardakları tahrib etmiş. +Onları hey’et-i mecmuasıyla müzeye getirip mevki’-i teşhire vaz’ etmişler beşerin menafiine hadim olan o yaman seyyalenin bazı kere sebebiyet verdiği halat-ı müdhişeyi görmek isteyenlere göstermişler. +Merkez salonda bir takım balonlar tayyare felanlar da var idi. +Teşekkülü zannolunan beni beşerin cevv-i havaya hakim olmasını en seri’ kuşlarla rekabet eylemesini te’min eden bu vesaiti temaşa ettikçe hakıkaten insanın kalbinde başka bir zevk hasıl oluyor. +El-hasıl vesait-i müraseleye aid ta’dilat ve tekemmülatın en küçüğünden en büyüğüne kadar hepsini göstermişler; hiçbirini peygule-i nisyanda bırakmamışlar. +Ne büyük gayret! +Ne büyük himmet! +Belki memleketimizde şu satırları okurken bıyık altından gülenler bu gibi müessesatın lüzumsuzluğuna kail olanlar da bulunur. +Fakat medeniyetin ilcaatı o gibi efkar-ı basitaya daha doğrusu sehifeye çoktan hatime çekmiş tefekküratın da bizim gibi düşünmüş olaydılar bugün onların da bizim gibi olmaları bizim bulunduğumuz derekede kalmaları lazım gelirdi. +Onların gözü dünyayı başka türlü görüyor fikr-i nakkadları nazar-ı saibleri her şeyin kıymetini başka türlü takdir ediyor. +Mazilerine aid şuunun müfredatı tamamıyla mazbut; halleri terakkı nokta-i nazarından bizim takdir edemeyeceğimiz bir surette mazilerine merbut! +Mazi ile alakalarını kesmiyorlar. +Çünkü mazilerine aid şuunun kaffesine süllem-i tekamül ve tealilerinin muhtelif kademeleri nazarıyla bakıyorlar. +Bize gelince mazimize aid şuunun hiçbirinde ati için bir menfaat mülahaza etmiyoruz. +Daima mazimizi hufre-i nabudiye gömüp üzerini türab-ı nisyan ile örtüyoruz. +Maişet emrinde olduğu gibi herşeyde “yevmun cedid rızkun cedid” düsturunun muktezasıyla amil oluyoruz. +Onun için her zaman aç kalmak tehlikesine ma’ruz bulunuyoruz. +Avrupalıların silsile-i ef’ali gibi silsile-i a’sarı da birbirine merbut. +Silsile-i ef’alin irtibatına gelince: +Avrupa’da ferdin hayatı daima hayat-ı cem’iyyete hadim. +Çünkü manzume-i faaliyyetlerinin tarz-ı tertibi bunu istilzam ediyor. +Mesai-i münferide ile sa’y-i umumi arasında inhilal-na-pezir bir rabıta var. +Herkes kendi hesabına çalıştığı halde sa’yinden umum için pek büyük bir hisse-i menfaat çıkarıyor. +Bu tezamun-ı ef’al yalnız medeni memleketlere mahsusdur. +Zira oralarda mesai-i umumiyye ve hususiyye arasındaki şiraze-i nin sa’y-i umumi ile pek o kadar münasebeti o sa’y üzerine zannolunduğu derecede te’siri yoktur. +Zira sa’y-i münferidi sa’y-i umumiye merbut kılan şey müsessesat-ı medeniyyenin kesret suretinde tecelli eden vahdetidir. +İnsanın a’za-yı muhtelifesi nasıl bir gayete hadim ise müessesat-ı muhtelife-i medeniyye de daima bir gayete müteveccihdir. +Müessesat beynindeki bu irtibat-ı kavi mesai-i hususiyyeyi tevhid ediyor. +Bir yerde ki müessesat-ı medeniyye bu tevhidi husule getirecek mertebeye vasıl olamamıştır orada sa’y-i şahsi kendi dairesini tecavüz edemez; perakende su katreleri gibi az bir zaman içinde nabud olur. +Halbuki medeni memleketlerde müessesat-ı muhtelife beynindeki irtibattan dolayı kaviyyen birbirine merbut olan mesai-i münferide perakende su damlaları gibi nabud olmayıp daima yekdiğerine saadet vücuda getiriyor. +Posta müzehanesinin muhteviyatı hakkında vakıfane ma’lumat verebilmek için günlerce hatta aylarca tedkıkat ve tetebbuatta bulunmak lazımdır. +Geçici bir zair gözüyle bundan fazla bir şey görülemez idi. +Ondan sonra esliha müzesini de ziyaret ettim. +Bu müzede topların tüfenklerin tabancaların obüslerin humbaraların hülasa insanları diyar-ı ademe götüren vesait-i tahribiyyenin hiçbiri eksik olmamak üzere hepsi mevcud idi. +Uzaktan gözüme bir avize ilişti? +Acayib burada avizenin ne işi var? +diye o tarafa doğru gittim. +Avize zannettiğim şey bir çok kılıç ve tabancaların gayet zarif bir surette ve avize şeklinde telfifinden husule gelmiş bir silah avengi imiş. +Bu silah avizesi muharebesinde Fransızlardan alınan kılıç ve tabancalardan yapılmış. +Muhtelif sistemde bir çok esliha-i nariye ile bunların küçük kıt’ada numuneleri saymakla bakmakla biter ] tükenir şeyler değil idi. +Hele muharebat-ı meşhurenin mücessem resimleri cidden görmeye şayan idi. +Cesamet-i tabiiyyyede atlarla süvarileri yine o cesamette ve muhtelif kıyafette bir takım asker timsalleri Alman ordusunun edvar-ı muhtelifesine aid tahavvülatı gösteriyor idi. +Bunu görünce bizim askeri müzehanesi gözümün önüne geldi. +Kendimce bir mukayese yaptım müzeyi vücuda getiren zat-ı ali-kadri kalben tebcil ettim. +Askeri müzehanemizi ziyaret ettiğim esnada memleketimizde himmeyi kendimce pek mükemmel bulmuş ileride daha mükemmel bir şekle ifrağ edileceğini düşünerek cidden mesrur olmuş idim. +İ’timadım olan bazı zevatın bu müesseseler hakkındaki fikirlerini sordum. +Hepsi askeri müzehanemizin hiçliğini söylediler. +Ben de sükuta mecbur oldum. +Fakat şimdi hakıkat-i halin onların dediği gibi olmadığını anladım. +Bizim müzemiz de bir şey hem de epeyce bir şey. +Tanzimine tevsiine himmet olunursa eminim ki ileride gayet mühim gayet mükemmel bir müessese-i milliyye olur. +Fakat hükumet müessis-i muhteremini teşvik etmeli biz de kendilerine karşı borçlu olduğumuz teşekkürü ifa eylemeliyiz. +Va esefa ki memleketimizin halkında garib bir hal var. +Buna hal demekten ziyade bir maraz demek daha muvafıktır. +Biz dünyada kendimizden başka kimseyi kendi yaptığımız şeyden başka bir şeyi beğenmeyiz. +Felaketimizi tesri’ eden esbab-ı adideden biri de budur. +Mesela bir meclisde insan yanılıp da birinin bir tek meziyetinden bahsedecek olsa o meclisde hazır bulunanların kaffesi “fil-hakıka öyle amma!” mukaddime-i müzevveresiyle söze başlayıp o biçare adamın hakkında söylemedik söz bırakmazlar onun meziyetini ondan nez’ etmek için nekaıs ve rezaile ne isnad etmek mümkünse birinin isnadında kusur etmezler. +İnsan o adamın hesabına yerin dibine geçer; söylediğine söyleyeceğine bin kere peşiman olur. +Keza biri haline iktidarına göre bir eser vücuda getirir. +Kimse biçareyi gayretinden hüsn-i niyyetinden dolayı takdir etmez; boyuna tahkır eder. +Vücuda getirdiği eseri hiç menzilesine tenzil için olanca kuvvetini olanca talakatini sarfeder. +Zavallı adam hakkında bezl edilen bu iltifata vakıf olunca kasına çeker! +Fil-hakıka insanın metin olması bu gibi ta’rizat ve taarruzata ehemmiyet vermemesi lazım gelir. +Fakat herkesin fıtratı bir olmaz. +Çok kimselerin mizacı o gibi tecavüzata mütehammil değildir. +Memleketimizde nice isti’dadlar bir takım erbab-ı hasedin haksız tecavüzatıyla sönüp gidiyor! +Bunu bir ma’rifet zanneden gafiller de ma’rifetleriyle iftihar ediyorlar! +Askeri müzehanemizi hiç menzilesine indirmek isteyenlerin de o güruhdan olduklarını şimdi anlıyorum. +Ma’rifet iltifata tabi’dir – Müşterisiz meta’ zayi’dir. +Eslafımız: +“Ebna-yı dehr her hünere aferin verir – Ya Rab bu aferin ne tükenmez hazinedir” diye aferinden şikayet etmişler. +Halbuki zamanımızda onu bile diriğ ediyorlar. +Aferin yerine ta’n u nefrin yağdırıyorlar. +İnsaf kadar büyük bir meziyet olamaz ne olurdu biz de onunla muttasıf olaydık! +Çi faide ki değiliz. +Daima kendimizi büyük herkesi küçük kendimizi alim kainatı cahil görürüz. +En ufak bir meziyeti kimseye vermek istemeyiz. +Başkalarının haiz oldukları mezayayı onlardan nez’ ile nefsimize hasretmek isteriz. +Elimizden hiçbir iş gelmediği halde oldukça bir iş yapanları bir eser vücuda getirenleri beğenmeyiz. +Bir adamın eserini batırmak için ne yapmak mümkünse yaparız bununla da iktifa etmeyiz. +Eserden müessire bil-intikal sahib-i eserin namusunu haysiyetini ihlal için yapmadık şey söylemedik söz bırakmayız. +Bir milletin badi-i felaketi olan zemaimin en berbadı budur. +Ne diyelim Allah cümlemize insaf versin. +Görüyoruz ki Avrupa’da [silik] Frenkler içlerinden yetişen adamlara nazar-ı ihtiram ile bakıyorlar. +İsimlerini ansiklopedilerine geçiriyorlar. +Yetişen kimselerle iftihar ediyorlar. +Ansiklopedilere isimleri derc edilen adamların hepsi havarıktan dühattan ma’dud değildir. +Vasat derecede bir eser vücuda getirenlerden çok kimselerin isimleri de orada yer buluyor. +Frenklerin kadirşinaslığına bundan büyük delil olmaz. +Bizde ise pek büyük eserler vücuda getirenlerin isimleri kale bile alınmıyor. +İslamiyet zübde-i mekarim iken yazık ki biz mehasini de garblılardan öğrenmeye mecbur oluyoruz. +Hülasa iftihar edecek hiçbir meziyetimiz yok; onun için erbab-ı meziyeti de takdir edemiyoruz. +“Faziletin ne demek olduğunu ancak ona sahib olanlar anlar.” Faziletten bi-haber olanlara faziletten bahsetmek körler mahallesinde mum satmaya sağırlar meclisinde konser vermeye benzer. +Seylan Adası küçük bir ada olmakla beraber ab [ü] havaca servet-i tabiiyyece hayvanatça pek zengin bir iklimdir. +Ab ü havanın ihtilafıyla yağmurların muhtelif zamanlarda yağması keyfiyeti memleketin nebatatını zenginleştirmeye yardım etmiştir. +Dünyanın her tarafında her ikliminde yetişen nebat ve ezhar burada yetiştikten maada adanın kendisine mahsus olarak bir çok çiçek ve otları vardır. +Hububat bahar çiçek eşcar dahil olduğu halde bu adada üç bin türlü nebat mevcuddur. +Nebatatın bir kısmı Malaya Cava Sumatra ve Hind-i Cenubi memalikinde hasıl olan nebatatla müşabehet ve karabeti olduğu fennen sabit olmuştur. +Aynı zamanda Madagaskar Afrika Moris ada ve karalarında yetişmekte olan nebatatın cümlesi Seylan Adası’nda kemal-i suhuletle yetişip neşv ü nema bulmaktadır. +Yosun gibi enhar göllerde yetişen çiçeklerle nebatat dahi bu adada yetişmekte ve envaının mecmuu bin çeşide baliğdir. +Daimi surette yağmur eksik olmadığı cihetle senenin on ler bukul ve fevakih ve erzak yetişiyor. +Bilhassa Seylan Adası’nda yetişmekte olan ezhar nebatatı eşcar teallukatını görmek için Kolombo’dan Kandy kasabasına ihtiyar-ı sefer ve zahmet ettim. +Bu kasaba Kolombo’dan şimendüferle dört saat uzakta ve müteaddid ormanların ortasında vakı’dır. +Mesafe yetmiş iki mil olup bir yolcu için yol esnasında görülecek pek çok istifadeli şeyler vardır. +Pirinç tarlaları güneş görmez ormanlar çay çiftlikleri kokoa lastik bambu koko ağaçları müteaddid –sür’atle akan– nehirler altı büyük tünel gibi şeylerle mürtefi’ dağların zirveleri tepeleri iri kayalar yolcuları eğlendirir. +Adayı ziyaret edenler bu kasabayı mutlak görmelidirler. +Kandy kasabasında da bir zair seyyah için görülecek pek çok şeyler vardır. +Görülen şeyler adanın servet-i tabiiyyesini teşkil eden nebatat hayvanattan başka adanın kadim usul-i mi’marisi ve hal-i hazırdaki hiref ve sanayii insana bir fikr-i mahsus vermeye kifayet eder. +Şimendüferin birinci mevkiiyle gidip gelmek ücreti dokuz rupiye –yetmiş iki guruş– olup yemek ve içmekle araba ücreti de dahil olduğu halde Kandy kasabasında yirmi dört saat kalmak için min-haysü’l-mecmu’ bir İngiliz lirası kafidir. +Kasabanın irtifaı sath-ı bahrdan iki bin küsür İngiliz kademi olarak İsviçre kasabalarına son derece müşabeheti vardır. +Bu küçük kasaba daima züvvar seyyahinin uğradıkları bir merkez teşkil ettiği cihetle hükumet-i mahalliyye tarafından tezyin ve tekemmülüne fevkalade bir surette himmet edilmiş ve züvvarın istirahatleri belegan ma-belağ te’min olunmuştur. +Kasabada gayet güzel ve a’la hoteller Avrupalılar tarafından te’sis edildikten başka hükumet-i mahalliyye tarafından da Rest house istirahathane namıyla Peradonya mevkiinde nebatat bahçesinin –doğrusu nebatat meşherinin– karşısında güzel bir ikametgah kurulmuştur. +Bu istirahathanede temiz yatak gusulhane mevcud olup yemek içmek dahil olmak şartıyla pek az para mukabilinde bir yolcu günlerce aram edebilir. +Kasabanın büyük hotellerine gidilse la-ekal günde bir İngiliz lirası sarfetmek icab eder. +Ben ise istirahathaneye kapağı attıktan sonra karşısındaki nebatat bahçesine –ki bilhassa onu görmek için buraya gelmişidim– fırladım. +Bahçe medhalinde bir iki oda vardır. +Burada seyyahin ve züvvar imzalarıyla nereli olduklarını ve günün tarihini yazdıktan sonra bahçeye girerler. +Her şeyden evvel şunu arzedeyim ki bahçedeki müstahdeminin cümlesi ehl-i fen ve erbab-ı ihtisasdan kimselerdir. +Bahçenin nezareti ilm-i nebatatta vüs’at-i ilmiyyesi olan bir zata tevdi’ edildiği gibi maiyyetine de Avrupalı olarak yedi diğer zat ta’yin olunmuştur. +Bunlar sırf nezaret evamir ve nevahi ile iştigal edip asıl işin çetin ve adi kısmıyla iştigal edenler ise yerli bahçıvanlarla hammallardır. +Bu bahçede hayvanat da bulunsaydı buna ben numune çiftliği namını verirdim. +Bahçıvanlarla hammallar iki yüz kişilik bir cem’iyet teşkil ediyorlar. +Bahçede mevcud olan nebat eşcar ezharın tafsilatını suret-i garsını nasıl yetiştiğini nereden getirildiğini beyan eden resimli bir kitap bahçe müdiriyeti tarafından züvvara bir buçuk rupiye mukabilinde satılır. +Fakat bu kitabı mütalaa etmek vaktinden evvel –yani bahçeyi ziyaret etmezden evvel– veya sonra daha faydalı bir şey olup bahçe ziyareti esnasında bir zair bununla iştigal edemeyeceği tabii bulunduğu cihetle her halde bahçedeki yerli müstahdemininden birini beraber almak mecburiyetindedir. +Bu nazariyeye binaen ben de yerli bahçıvanlardan yirmi dokuz seneden beri bu bahçede bahçıvanlık etmekte olan Di Silva namında bir ihtiyar adamı beraberimde alarak yoluma devam ettim. +Bu adam oldukça İngilizce konuşur ve bana istediğim tafsilatı veriyordu. +Mezkur bahçe sene-i Miladisi’nde –acre– İngiliz dönümüdür– dönüm bir mesaha üzerinde teessüs etmiştir. +Bahçeyi tezyin için sadef kabukları; renkli çakıl taşları kum ve saire kullanılmıştır. +Bahçenin müntehasında büyük bir nehir akmaktadır. +Züvvarın istirahatleri için nehrin kenarında zarif ve iki kişiye mahsus demir kanepeler vaz’ edilmiştir. +Bahçenin sath-ı bahrdan olan irtifaı İngiliz kademidir. +Bahçenin sağ cihetinde senesinde Burma’dan celb edilip gars olunan Amherstia nobilis ağaçları pek latif emsalsiz şeylerdir. +Senede bir defa Nisan ayında ceviz kadar bir meyve verir. +Daha ileride Honduras mahogauy indian Suoitenia maho gauy Chrysophyllum cainits Storapple ağaçlarıyla bu mevkiin karşısında oil Palm ve Eloeisguiueensis ağaçları da Afrika’dan suret-i mahsusada yirmi beş sene evvel getirilip dikilmiştir. +Dalları hurma dallarına benzeyen Palm ağaçlarının elli nev’ine tesadüf edilir ki herbiri Afrika Brezilya Amerika Madagaskar Burma Çin Japon Hindistan Sumatra ve Seylan adalarına mahsus olup büyük fedakarlıklarla yerlerinden celb edilip bu bahçeye gars olunmuşlardır. +acib bir şekil bahşeden Bauhinia anguina ağacıyla yaprakları dilim dilim insan parmağına müşabih olan Monstera deliciosa ağacının manzaraları şayan-ı temaşadır. +Yaprakları ehram şeklinde olup Amerika-yı Vüsta’dan celb edilen Selgaginella loevigoto ağaç o kadar güzel ve latifdir ki insan seyrine doymaz. +Meksiko’dan getirilen Pitonia ve Monstera ağaçları da pek garib ve acib bir ağaçtır. +Bunun yaprakları tabiatıyla delik ve deşik bir halde meyvesi de ananas kadar leziz olduğunu delilim söyledi. +Ördek şeklinde bir çiçeğe malik olup sinek avlamak hasiyetini haiz bulunan Aristolocchia Gigas ağacı cidden zairinin hayret istiğrablarını celb etmektedir. +Baladaki çiçeğin tabii bir kapağı olup sinek içine girince tabiatıyla kapanıverir. +Kabuğunu yarmak suretiyle içinden akan mai içki makamında kullanılan –yerliler hep bunu içiyorlar– ve yapraklarından yelpaze suyundan mürekkeb istihsal edilen Elegans ağacıyla Palmira Palms ağacı da görülecek şeylerdendir. +Brezilya’dan buraya nakil ve gars edilen Bignonia magnifeca ağacının sarmaşıklarını görmek her halde insanın hoşuna gider. +Ormanlarda gezen seyyahinin lede’l-hace itfa-yı atş ve hararetlerine büyük yardımı dokunmakta olan Fravellers palm ağacı da şayan-ı temaşadır. +Mezkur ağaç tamamıyla muz ağacı gibi ise de hacmen pek iri ve cesim olduğu halde meyvesi yoktur. +Fakat kabuğu bıçak veya sivri bir aletle deşildiği zaman içinden küçük bir destiyi dolduracak kadar serin leziz bir mayi’ çıkıyor ki yolcuların susuzluğunu teskine kafidir. +Kırk yarda uzunluğunda olan nutmug tree ağacıyla otuz yarda yüksekliğinde bulunan clove ağacından güzel baharlar hasıl olur ki bura yerlileri için bir ni’mettir. +Doktorlarla dişçilerin işine ziyadesiyle yarayan kokain ağacı ile dile çiçeği dokunduğu zaman iki güne kadar insanı konuşmaktan men’ eden kırmızı ve sarı bir çiçeğe malik olan Duncane ağacı hakıkaten tuhafdır. +Papires Mısır’dan celb edilerek ekilmiştir. +Tnipeurn yine sinek yakalayan çiçeklerdendir. +Durian ağacının meyvesi sarımsak gibi fena kokuyor. +du. +Malaya’dan getirilen bu ağacın uzunluğu altmış metre kadar vardır. +Sealign vax palm –kırmızı balmumu demektir– çiçeğinin dibi kırmızı renkte bulunduğundan dolayı bu namı almıştır. +Anthurium kalp şeklinde iri yapraklara malik acib bir mahluktur. +Dendrobium formusum gigenteum ağacını Brezilya’dan getirerek ekmişlerdir. +İri kalın bir çiçeğe malik olup çiçeğinin rengi penbe ise de her yaprağı üzerinde mai sarı ve laciverd benekleri vardır. +Orchid penbe ve beyaz bir çiçektir. +Yapraklarında ufacık beneklere maliktir. +Butterfly orchid adeta çiçeği kelebek şeklindedir. +Douer kısa bir ağaçtır. +Yaprakları murabba’ ve dörder yapraktan mürekkebdir. +İngilizlerin zu’munca bu yapraklardan birisini koparıp cebine koyan adamın talii bahtı uyanırmış. +Ben de bir tanesini koparıp cebime attım! +Palm trees palma ağacının enva’ları bu bahçede mevcuddur. +Fakat birisinin yaprakları gayet latif körpe ve beyaz lar i’mal eylediklerini söyledi. +senesinde bu ağaç Seylan’a getirilip hükumet tarafından ahaliye gars edilmesi için teşvikat-ı lazıme icra edilmiş el-yevm bu ağaç yüzünden Seylan Adası’na her sene milyonlarca rupiye para giriyormuş. +Seylan’dan kıtaat-ı mütemeddineye külliyetli mikdarda lastik gönderilir. +Hele bu sene lastik mahsulü o kadar çoktur ki fiyatı son derece sinin-i sabıkaya nazaran inmiştir. +Bu yüzden lastik ağaçlarına malik olanların neşeleri biraz kaçmıştır. +Cocoanut tree kokoa ağacıdır. +Adada bu ağaçtan daha mebzul ve külliyetli hiçbir şey yoktur. +İri bir kadla kadar ceviz gibi bir meyve veren bu ağaç memleketin başlıca menabi’-i servetini teşkil etmektedir. +Beş on sene evvel bu ağaçların yüzünü bin rupiyeye satarlarken fi yevmina haza bin liraya bile güçlükle satılır. +Cevizlerinin bin tanesi yine evvelce otuz rupiye kıymetinde ca malik olanların servetleri birden bire evc-i a’laya varıp milyoner olmuşlardır. +Bunun sebebi ise mezkur cevizlerden rupa’da son derece makbul ve mergub olmuş hatta Almanya hükumeti hayvani terayağları yerine işbu koko[a]dan hasıl olan nebati tereyağını askerine yedirmeye karar vermiştir ki bu yüzden mezkur kokoa ağaçlarının fiyatı birden bire fırlamaya başlamıştır. +lerle ona mümasil hamur işlerinin cümlesinde terayağı yerine bu kokoa yağları kullanılmaktadır. +Kokoanın yağını istihsal için Kolombo ile Seylan Adası’nın muhtelif yerlerinde müteaddid fabrikalar inşa edilmiştir. +Kokoanın yağında az bir koku var ise de ecza-yı kimyeviyye vasıtasıyla mezkur kokunun ref’ ve izalesi mümkün olmuştur. +Bundan başka bu cevizden burada enva’ yemekler helvalar tatlılar turşular yapıldığı gibi aynı zamanda elyafından süpürgeler hasırlar paspaslar yazlık kalın perdeler beytü’l-hela terlikleri saire yapılmaktadır. +Dallarından da yelpaze ve ona mümasil bir çok eşya meydana getirilmektedir. +ma’mulat meydana getirilebilir. +Hal-i hazırda ise bir takım ufak tefek şeyler yapılıyor ise de zarafetsizliğine binaen Avrupa’ya sevkedilecek bir halde değildir. +Bu bahçede daha binlerce ağaç çiçek var ise de cümlesini buraya sığıştırmak gayr-i kabil olduğundan bu kadarla Mezkur bahçede gayet vesi’ bir park vardır ki herkes burada ağaçların gölgesi altında uzanıp istirahat etmeye veyahud oturup mütalaa etmeye me’zundur. +Akşamları İngiliz çocukları buraya gelip topla oynar a’mal-i bedeniyyede bulunurlar. +Bahçenin bir tarafında da Experimental garden namıyla nebatat ve çiçek yetiştirmeye mahsus ayrı bir yer vardır. +Bambu ağaçları nehrin kenarında ekilmiş vasi’ bir yeri işgal eylemiştir. +Bahçede mevcud ağaçların en tuhafı Banian trees banyan ağacıdır ki cesameti her halde yetmiş metreden ziyadedir. +Bu ağacın dalları yere sarktıktan sonra köklerle birleşir. +Yerdeki kökleri yarım arşın irtifa’ kesb ederek ağacın etrafını murabbaı bir muhit lazımdır. +Bahçede bir çok meyveli ağaçlar da vardır ki herbiri ayrı bir memleket bir iklime mahsus olup buraya suret-i mahsusada celb edilip dikilmişlerdir. +Adanın bir kısım yerlileri olan Sinhalılar bahçıvanlıkta namlılar ise dümdüz olan ağaçların tepesine çıkmakta maharetleri vardır. +Seylan Adası’nda pamuk kahve çay zencefil darçın kakule bambetu hardal –hatta zeytin– enbe payao muz karabiber temr-i hindi ipekli pamuk ve yüzlerce nafi’ ve zengin eşcar ve esmar yetişmektedir. +Hükumet tarafından arazi tarlalarla mezruat ve mağrusatı çok para sarfederek adanın her tarafını sir-ab edecek surette nehirler kanallar hafr etmiş borular vasıtasıyla her tarafa suyu isal etmiştir. +Hasılı nebatat tabakat-ı arz maadin miyah hikmet-i tabiiyye ulum ve fünunuyla iştigal edenler için bu ada pek elverişlidir. +Her istedikleri şeye mebzulen tesadüf edebilirler. +DARÜLFÜNUNUN OTUZUNCU SENE-I DEVRIYYE MERASIMI Teşrinievvel’in on yedinci günü mektebimizde otuzuncu sene-i devriyye münasebetiyle şenlikler icra olundu. +Gündüz saat birde mektebin jimnastik ta’limlerine mahsus gayet vasi’ meydanında bin kişiyi ihtiva eder iki çadır tevhid olunup yağmur olduğundan mezkur çadırlar içinde ictima’ olundu. +Gazetelerin rivayetine göre Darülfünun i’dadi ve rüşdi talebesinden maada yalnız mektebi ikmal etmiş efendiler ve misafirinin adedi ila on yedi bin raddesinde olmuştur. +beliğ bir nutuk ile mektebin otuz senelik muhtasar bir tarihini söyledi. +Doktor cenabları nutkunda şu otuz sene içerisinde Darülfünunun geçirdiği ağır günleri fakrını ve ibtida-yı küşadında yalnız altı nefer genç muallimin himmetine kırlere de ma’ruz kaldığını yalnız daimi sa’y mütevali terakkı yolu ile bugüne kadar ilerlediğini söyledi. +“Mektebin ibtida-yı küşadı senesi yalnız talebesi bulunmuştur; bunların da ekseri fakır olduğundan meccanen tahsil ettirilmişlerdir ve ibtida-yı te’sisinde hey’et-i idarenin elinde mektebe aid olmak üzere yalnız lira kadar bir meblağ bulunmuştur. +El-yevm mektebin idaresi tahtında - fakülteli bir Darülfünun bir darü’l-muallimin bir rüşdiye bir de gece fukaraya mahsus ucuz fiyatla ta’lim eder mihanik mektebi mevcuddur. +Bu mekteplerin mecmu’ talebesi bine baliğ olmaktadır. +Ba’dehu mektebin fahri reisi ve hamisi Kont Okoma bir nutuk irad edip mekatib-i ‘aliye ve fünun-ı hazıranın Japonya’da tevlid ettiği terakkiyattan bahsettikten sonra dedi ki: +“Sadareti terkettiğim vakit fırak-ı siyasiyyenin te’siri haricinde bir iş görmek ve vatanıma müfid milli bir unsur-ı müteceddid yetiştirmek emeli beni daima tahrik ettiğinden o vakte kadar bir lise halinde bulunan şu mektebi darülfünun haline ifrağ için çalıştım. +Darülfünun olarak i’lan olunduğu günden i’tibaren de milli bir ruh milli bir fikir meydana getirmek yolunda sarf-ı gayret ettim ve hamd olsun şimdi senelik idini icra ettiğimiz şu darülfünun onu ikmal eden muhterem efendiler onların tuttukları meslekler benim bu arzumun hayyiz-i fi’le çıktığını bana isbat etti.” Ba’dehu mektebin cihet-i malisini idare eden hey’etin reis-i fahrisi meşhur ağniyadan Baron Şibozava bir nutuk el-yevm sermayesinin bin yene yani yüz bin İngiliz lirasına baliğ olduğunu bundan sonra mektebin o kadar büyük meblağlar sarfetmeye pek ihtiyacı olmadığından sene be-sene bunun tezayüd edeceğini söyledi. +Baron Şibozava’nın nutkundan sonra imparator başvekil maarif nazırı Tokyo belediye reisi meclis-i meb’usan reisi ve bazı sefaretlerden gelen tebriknameler mahsus gönderilmiş me’murin tarafından ihtiramat-ı mahsusa ile okundu. +Ba’dehu birkaç yüz tebrik telgrafları gelmişse de bunların cümlesini okumak büyük bir zaman işgal edeceğinden kıraatından sarf-ı nazarla yalnız esamisi arzolundu. +Avrupa’nın en meşhur Kembric Berlin Viyana darülfünunlarından Yunanistan’ın Atina Darülfünunu’na kadar ve Amerika’nın birkaç darülfünunlarından tamam darülfünun ismi zikredildi. +Yalnız bizim Dersaadet Darülfünunu’nun ismini işitemedim. +Ba’dehu mütenevvi’ darülfünunlar tarafından gönderilmiş vekiller şu cümleden Oksford Waşhington San Fransisko Moskova darülfünunlarının vekilleri müzeyyen kutulara mevzu’ tebriknamelerini kıraat ve takdim ettiler. +Müsafirin miyanında Amerika Cemahir-i Müttefikası reisi namına sefiri Rusya sefiri Çin Cumhuriyeti sefiri İslam Ma Efendi Arjantin sefiri bulunmakta idi. +Akşam saat’da talebe tekrar mektebin meydanında ictima’ edip küçük Japon fenerlerine mumlar yakıp imparator sarayının önüne kadar giderek orada milli marşlar teganni ettiler. +Resm-i geçitte herbir fakülte kendi bayrağını beraber götürmekte idi. +Fakültemizin alemdarlığını da fahriyyen bana tevzi’ ettiler. +Avn-i Hak’la Japonların müstakbeldeki münevver bir tabakasının alemdarlığı vazifesini ifa etmek şerefine nail oldum. +Teşrinievvel’de mektebin kayık yarışları’unda güreş ve sair müsabakalar icra olunup yirmisinden yirmi beşine kadar da her fakülte kendi dairesinde Japonya’nın elli senelik tarihine aid ve kendi ihtisası dahilinde mütenevvi’ müzeler sergiler küşad etmişti. +Sergiler miyanında ticaret ve mihanik fakültesinin sergileri şayan-ı hayret idi. +O kadar güzel ve ince düşünülmüş eşya mevcud idi ki misline hakıkı sergilerde bile nadir tesadüf olunur. +Müzehaneler miyanında da hukuk siyaset fakültelerinin tertip etmiş oldukları müzeler şayan-ı dikkat olup Japonların yarım asırdaki terakkiyat-ı fikriyyelerini tebeddülat-ı siyasiyyeyi irae ediyordu. +Bu müzehane ve sergileri beş gün zarfında - bin züvvar seyretmiştir. +Talebe miyanında bir de bin İngiliz lirası kadar bir meblağ toplanıp mektebin ücret-i tahsiliyyesini veremeyen talebe sonradan i’tibaren isti’mal olunmak şartıyla bankaya tevdi’ olunmuştur. +Evvelce yazdığım vechile Birgi kasabası Anadolu’nun pek mühim kasabalarındandır. +Denilebilir ki zamanımızda bazı Avrupa merakiz-i ilmiyyesi ne ise bir vakitler Birgi de öyle imiş; “Medinetü’l-ulum” ıtlakına şayeste bir memleket Bunun içindir ki –herbirisi zamanının adeta birer darülfünunu mesabesinde olan– bir çok medreseler bina edilmiş; o zamanın ağniyası –zamanımızdaki zenginler gibi buldukları paraları sefahete değil milletin saadet ve selameti me’mul olan yerlere sarfetmeyi kendilerine bir şeref bildiklerinden– bunların paydar olabilmesi için mühim ianatta vakfiyelerde bulunmuşlar. +Bu cihetle nisbeten ufak bir kasaba olan Birgi’de otuz otuz beş kadar medrese meydana gelmiş olduğu söyleniyor. +Fakat bugün ortada o medreselerden zamanında her birisi birer darülfünun olan o asar-ı eslafdan pek de bir şey kalmamıştır. +Bunların bazısı yıkılmış enkazı belirsiz bir halde mer’aya kalb olunmuş. +Bazı ise bahçe ittihaz edilip ağaçlar gars edilmiştir. +Bunların medrese olduğunu memleketin –ayaklı kütüphaneleri makamında olan– ihtiyarlarından başka kimse bilmiyor. +Ancak binasını bir dereceye kadar muhafaza edebilmiş olan medreseler ber-vech-i atidir: +yı Selçukıyye’den Mehmed Bey’in zevcesi Sultan Şah Hanım’dır. +Bin on beş tarihinde yaptırmıştır. +Bulunduğu mevki’ gayet güzeldir. +senelerine doğru Kara-zade’den evvel derebeyliği eden Tabanoğlu’dur. +halliyyeden Damad Efendi’dir. +Mehmed Bey’in bina-kerdesidir. +Meşhur Davud-ı Karsi hazretleri bu medresede müderrislik etmiştir. +yed olup pek çok müellefatıyla meşhur-ı enam olan İmam-ı Birgivi hazretlerinin medresesidir; bu medrese Birgivi hazretlerine mükafat olmak üzere Sultan Bayezid-i Sani tarafından kargir olarak inşa ettirilmiştir. +bina-kerdesidir. +Oğuz Ağa namında bir zat tarafından inşa edilmiştir. +Ankaralı Arslan Bey tarafından yapılmıştır. +Mehmed Bey tarafından bina edilmiştir. +Hacı Mehmed Bey’in mahdumu Hacı Mustafa Bey. +Ağa tarafından yapılmıştır. +oda var; diğer kısımları kamilen yıkılmıştır. +Halbuki vaktiyle bu medresenin değil müderrislerine talebesine bile it’am-ı taam tahsisatı olduğu söyleniyor. +Vaktiyle otuz şimdi de bu kadar isimleri sayılabilen medreselerin vakıfları acaba nereye gitti? +Medreseler ile beraber onlar da hufre-i nisyana mı gömüldü? +Nereye gittiğini sormaya hiç hacet var mı ya! +Medreselerin binaları baykuşlara mesken olduğu gibi evkafı da mütevellilere Evkaf İdaresi’ne me’kel olmaktadır. +Buradaki evkaf hemen diyebilirim ki bir yerde yoktur. +Bununla beraber hal böyle! +Birgi’de hal-i hazırda iki veyahud üç medresede ders okunuyor. +Talebeye gelince: +O da boş değil; on beş yirmi kadar talebe bulunuyor. +Demek ki her medreseye bir talebe ancak isabet ediyor. +Zaten Anadolu’nun her hangi tarafına gidilse iş bu merkezde değil mi? +Eslafımızın büyük büyük emekler sarfıyla vücuda getirmiş oldukları o mebani-i muazzamanın her birisi –bizim gibi şerrü’l-halef evladlarının ataleti yüzünden– baykuşlara me’va olmuş; evkafı da bir takım mütegallibeye me’kel olmuştur. +Aman ya Rab bu ne kadar acınacak hal! +Acaba Evkaf Nezareti Bab-ı Meşihat bu mes’eleyi hala düşünmek istemiyorlar mı? +Zaten Meşihat’ten bütün ümidler münkatı’ olmaktadır. +Çünkü bu kadar vekayie rağmen henüz bir eser-i hayat gösteremediler; Dersaadet medreselerini bile hala bir esasa rabt edemediler. +Evkaf Nezareti’ne gelince: +O da bu husus için bir karar ittihaz edemiyor. +Hasılı medreseler tam ma’nasıyla eski hal-i perişanisini muhafaza etmektedir. +Fikr-i acinaneme kalırsa bugün Birgi kasabasında medrese namına hiçbir şey bırakmamalı; bunların hepsini de ta temelinden yıkarak Birgi’nin en güzel mevkiine büyük bir medrese yapmalı; medreselerin vakıflarını da cem’ ederek bu medreseye sarfetmeli. +Birgi’de şimdi birer medrese yakalayan hocaları da o büyük medreseye –şimdilik herkesin hem hal-i hazırda Birgi’de bulunan ulemanın hem de o medreseye girecek olan talebe-i ulumun maişetleri te’min edilmiş olur. +Binaenaleyh medrese adeta bir darülfünun şeklini alır. +O medreseleri yıktığımızdan dolayı eski baniler; evkafı bir takım ekelenin elinden alıp ma-vudia-lehine sarfettiğimizden dolayı da vakıflar bize gücenecek zannedilmesin. +Bilakis onlar bizden razi olacaklardır. +Binaenaleyh Evkaf Nezareti ile Bab-ı Meşihat bu babda daha ziyade beklemeyerek medreselerin ne yolda ıslah edileceğini düşünmeli ve derakab işe başlamalıdırlar. +Teşrinisani tarihli Kampana gazetesinden: +“Pomaklar tarihe merasim-i diniyyeye ve bugüne kadar muhafaza etmiş oldukları adata nazaran vaktiyle hıristiyan niyye ve ictimaiyyelerine o kadar te’sir etti ki bizzat Türklerden ziyade mutaassıb oldular. +Fakat son derece cahil oldukları için ma’lumat-ı diniyyeleri pek azdır. +Harbi müteakib Trakya’nın Pomaklarla meskun kısmını biz işgal ettik ve ilk günden i’tibaren bazı vatanperveran birkaç asır mukaddem İslamiyet’i kabul eden bu kavmi Hıristiyanlığa bu nevi’ vatanperveranın imdadına yetişti. +Rahiplerden; piskoposlardan teşekkül eden iki hey’et derhal müctehid vazifesini ifaya başladı. +Fakat bunun için vesait-i mu’tedileye müracaat etmedi Pomakları Hıristiyaniyet’i kabule silah kuvvetiyle tehdidle havf ve dehşetle icbar etti mukaddes ve ali bir vazife ifa etmek hissinin bahşettiği galeyanla tarihi men’ ettiğini unuttu. +Bu esnada Hıristiyaniyet’in hakıkı rehberleri İncil’in kuvvetine müracaat ediyorlardı. +Bu hey’et hukuk-ı İsa’nın evamirine riayet etmedi mesai-i masrufeleri akım kaldı ve dar şaibedar idi ki nefreti mucib oldu ve Pomaklar bi-hakkın kendi kendilerine Hıristiyanlık bu mu? +Sualini irad ettiler. +Evet kiliseye perestişkar böyle kazanılmaz. +Bu milleti tahsil ettiriniz senelerce beraber çalışınız uyuşmuş olan hissiyat-ı diniyye ve milliyelerini tahrik ediniz ve o vakit tebdil-i mezheb ettiriniz cebren tebdil-i din ettirmenin neticesi bizce ma’lumdur. +Rusya’da bir misyoner hey’eti vardır ki azim mikdarda para sarfediyor misyonerlere mahsus bir darülfünuna malik bulunuyor ve senelerden beri çalışıyor. +Bu hey’etin mesaisinin neticesi ancak’de müsaadat-ı mezhebiyye bahşolunduğu zaman anlaşıldı! +Yani binlerce eşhas din-i aslilerine İslamiyet’e rücu’ ettiler. +Misyonerlik ali bir hizmettir. +Eğer bu ali vazifeyi ifa edenlerin hayat-ı hususiyyeleri şaibedar olmazsa ve Hazreti İsa’nın evamirine tebaiyyet eder onun hatt-ı hareketini ta’kıb ederlerse aleyhine çalışmış olurlar. +Hükumet bilhassa şimdi Trakya’da bu misyonerlerin harekatına mani’ olarak Hıristiyaniyet’i duçar-ı istihza olmaktan kurtarmalıdır.” Devlet-i Aliyye hizmetine celb edilen Alman hey’et-i askeriyyesi mes’elesi efkar-ı umumiyye ve matbuatı işgal etmekte ber-devam ise de; eski ehemmiyetini hararetini gaib etti. +Herşeyden aleyhimizde istifade etmek hazırlığında bulunan Rusya hükumeti şu mes’eleyi eline dolaştırmak ve etrafında gürültüler yapmak istedi. +Bir iki hafta zarfında Rus ve Rusların peyki olan Fransız matbuatında münakaşalar hararetli makaleler devam etti. +Bunlar Almanların celbini adeta Devlet-i Aliyye’nin zimam-ı mukadderatını Alman eline teslim etmek suretinde telakkı etmek istediler mes’eleyi de Avrupa efkar-ı umumiyyesine böylece vaz’ eylemek fikrinde bulundular. +Fakat yapamadılar: +İngiltere şu gürültülere asla karışmadı; tamamen bi-gane kaldı. +Almanya Avusturya İtalya matbuatı ise mes’eleyi olduğu gibi göstererek Avrupa efkar-ı umumiyyesinin bu kere olsun iğfal edilmemesine çalıştılar. +Bilahare Rus ve Fransızlar da gürültülerden asla bir şey çıkamayacağını ne Devlet-i Aliyye’nin ne de Almanya’nın kararlarından matbuat dedikoduları ile ric’at etmeyeceklerini anlayarak kendileri ric’ate başladılar. +Fil-hakıka mes’elede Rus ve Fransız menafiini ihlal edecek hiçbir nokta yoktu. +Felaketli bir muharebeden sonra Devlet-i Aliyye’nin kendi kuva-yı berriye ve bahriyyesinin ihya ve tanzimine çalışması gayet tabii bir vazifedir. +Bunun için hükumet-i Osmaniyye İngiltere’den bahri zabitan celb ettiği gibi Almanya’dan da berri zabitan celb etmektedir. +Devlet-i Osmaniyye ta öteden beri bu tarik üzerine hareket etmiyor muydu? +Devlet-i müşarun-ileyhanın şu hakkını inkar edecek kadar hak-na-şinaslık gösteren şimdiye kadar oldu mu? +Neden bu defa bunca gürültüler ika’ ediliyor? +Evet bu kere celb edilen zabitana daha vasi’ salahiyetler bahşolunuyor; hey’et-i askeriyye reisi Ceneral Liman Fon Sanders gelecek yirmi zabitan da fiilen Osmanlı ordusunda istihdam olunacaktır; işte Ruslar ve Fransızlar da asıl tehlikeyi bu noktada bulmak istiyorlardı; bir kolordu kumandanının Alman olması guya Osmanlı ordusunu fiilen Alman yedine teslim etmek imiş; Almanlar Boğazlara Memalik-i Osmaniyye’ye hakim olacaklarmış; bu ise Rusya’yı ve dolayısı ile Fransa’yı da tehlikeye ilka edecekmiş! +Fakat bu kabil mütalaat o kadar çürük ve bi-esasdır ki Avrupa efkar-ı umumiyyesinde bile yer tutamadı; Osmanlı hizmetine alınmış Osmanlı nazırlarına tabi’ Osmanlı zabitanı ünvanını taşıyan bir ceneral mülkü elde edebilirler? +Bu suale ne Ruslar ne de Fransızlar cevap bulamazlar; fakat esasen bunların maksadı da bir hak ve hakıkati ileri sürerek müdafaa etmekten ibaret değildi; mümkün ise Osmanlı ordusunun emr-i tanzim ve ıslahını akım bırakmaktı! +Vazıh ve aşikar olan şu maksada karşı hükumet-i Osmaniyye’nin alacağı vaz’iyet muayyen idi: +Sebat etmek ve azim göstermek! +Nasıl ki gösterdi de. +Son varid olan haberler Rusya ve Fransa devletlerinin hey’et-i askeriyye mes’elesi münasebeti ile Devlet-i Aliyye nezdinde hiçbir teşebbüs-i resmiyyede bulunmadıklarını böyle bir teşebbüs fikrinden vazgeçmiş olduklarını ihbar ediyor. +Vilayat-ı Şarkiyye ıslahatı münasebeti ile mevzu’-ı müzakere edilmiş olan kontrol mes’elesi de aynı tarik üzerinde yuvarlanıp gitmektedir. +Bu mes’ele de suya düşmek üzeredir. +Devlet-i Osmaniyye ıslahat icrası hakkında perverde ettiği fikrinin ciddiyet ve metanetini bütün aleme isbat etti; bütün memlekete ve ez-cümle Vilayat-ı Şarkiyye’ye aid gayet vasi’ Avrupa devletlerine müracaat ederek mütehassıslar talep eyledi; aynı zamanda da vilayat-ı mezkurede emn ü asayişi te’min için daire-i iktidarında bulunan bütün vesaite müracaat eyledi. +Dokuz bin kadar jandarma efradı i’zam edilerek öteden beri icra-yı şekavet eden çeteler tenkil olundu. +Diğer ciddi ahalinin inkişafat-ı ma’neviyye ve maddiyesini te’min edecek ıslahatın icrasına girişmek için de evvela büyük istikrazın akdine saniyen devletler tarafından lazım olan mütahassısların kendisine tavsiyesine muntazırdır! +Bunlar da yapılır yapılmaz hemen bila-te’hir ıslahatın tatbikine koyulacaktır. +Fakat Devlet-i Aliyye gayet tabii ve müsterih olarak vasi’ salahiyetler bahşetmekle beraber Osmanlı me’murları sıfatı ile istihdam eylemek istiyor. +Halbuki bazı devletler şu mes’eleden de bizim aleyhimize olarak istifade etmek istediler. +üzerine bir kontrol vaz’ını talep eylediler. +Devlet-i Aliyye’ce böyle bir kontrole razı olmak. +İntihar etmekten başka şey olamazdı. +Kontrolü kabul etmek Anadolu-i Şarkı’de bir yeni Rumeli hazırlamak daima müdahalat-ı ecnebiyyeye ma’ruz kalmak mülk-i devleti müşkilat ve gavail içinde boğdurtmak demekti. +Bedihi idi ki Devlet-i Osmaniyye kendi meyl ve rızası ile bu gibi intihara hiçbir zaman razi olamazdı. +Binaenaleyh bunun için lazım olan mütehassısları celb etmeye müheyya olmakla beraber her nevi’ kontrolü reddeylemek mecburiyetinde Aliyye’nin mes’elede haklı olduğunu i’tirafda güçlük çekmediler. +Hükumet-i Osmaniyye’nin ıslahat hakkında perverde ettiği efkarın samimiyetine inanmamak kabil değildi. +İşte bir çok kıl ü kallerden sonra ıslahat mes’elesinde de devletlerin müdahale ve kontrol fikrinden vazgeçmek üzere bulunduklarını son haberler tebliğ ediyorlar. +Alman prenslerinden Veyd? +cenablarının Arnavutluk Kraliyeti’ne düvel-i muazzamaca ta’yin edildiği kesb-i hakıkat ediyor. +Almanya imparatoru müşarun-ileyhe büyük devletlerin kararını resmen tebliğ eylemiştir. +Yeni tacdar bugünlerde Avlonya’ya doğru azimet eylecektir. +Mezkure şehirde kendisine mülakı olarak Arnavutluk’a kadar teşyi’ etmek üzere sabık Osmanlı sadrazamı ve Osmanlı Meclis-i A’yan Reisi Ferid Paşa’nın biraderi Süreyya Bey muntazır bulunuyormuş. +ke-i pestisini bu levha pekala irae ediyor. +Dünyada bir mülk ve devlet yoktur ki başında bulunan hükümdar ekseriyet-i ahalinin dininden gayrisine mensub bulunsun. +Fakat İslamiyet Arnavutluk’un başına bir hıristiyan hükümdar geçti. +Vakti ile Yunanistan’a ve Bulgaristan’a ta’yin edilmiş olan Protestan ve Katolik prensler bilahare mezheblerini değiştirerek Ortodoks olmak mecburiyetinde kaldılar. +Halbuki Arnavutluk’ta hükümdar ile ekseriyet-i ahali arasında ihtilaf mezhebi değil dinidir! +Kral Veyd’in hiçbir zaman hiçbir vechile İslamiyeti kabul etmeyeceği de bedihiyattandır. +Binaenaleyh Arnavutluk’ta İslamiyet’in azim bir tehlike karşısında bulunduğu aşikardır. +İslam ahalisinin şu tehlikeye karşı ne gibi bir vaz’iyyet alacağı bilahare teayyün eder. +Fransa’da gayr-i muntazar bir zamanda vukua gelmiş olan buhran-ı vükela devam edegelmektedir. +Hey’et-i vükela teşkili ile muvazzaf olan birkaç rical-i devlet teşebbüslerinde muvaffak olamadılar. +Bu vazife şimdi de radikal sosyalistlerden addedilen Dö Merag’ın üzerine tahmil edilmiştir. +EYNE NAHNÜ? +el-Belağ ceride-i muhteremesi bu ünvan ile neşrettiği bir makalede Fransız donanmasının Beyrut ve Lübnan sularına gelmiş olması münasebetiyle Lübnanlıların öte beri nümayişkarane vaz’iyyetlerini patrikin bazı gençlerin bazı gazetelerin ma’nidar nutuklarını makalelerini yakışık almayacak bir surette icra ettikleri hareketlerini takbih ediyor. +Bilhassa Lübnan rüesa-yı ruhaniyyesinden birisinin Fransız donanmasını ziyareti esnasında amiralin izhar-ı süruru havi riyakarane irad ettiği nutka karşı reis-i ruhaninin: +“Bila-istisna bütün Suriyeliler Fransa’yı sevmek hususunda müttefiktirler…!” Fıkrası el-Belağ tarafından şiddetle reddediliyor deniliyor ki: +“Bu sözleri söyleyen kat’iyyen yalancıdır. +Çünkü Suriye Kıt’ası’nda ekseriyet-i mutlakayı haiz olan müslümanların Marakeş Tunus Cezair’deki din kardeşlerine icra-yı zulm eden Fransızları sevmelerine imkan yoktur. +“Bu haller devam edip dururken Fransızlar Marakeş’te Cezair’de Vaday’da binlerce müslüman kardeşlerimizi bi-gayri hakkın boğazlarken yalnız Suriyelilerin değil hiçbir müslümanın Fransızları sevmeye hakları yoktur. +Bugün Devlet-i Aliyye Fransa’yı dost görebilir; belki de bu siyaset Fakat muhabbet başka bir şeydir. +Bu öyle kolay kolay hasıl olamaz. +Müslümanlar yekvücuddurlar; onun için a’zasından birisi az çok ağrı hissederse hemen bütün a’zasına sirayet eder hepsi müteessir olurlar. +Bugün Tunus’daki Cezair’deki Marakeş’teki Vaday’daki kardeşlerimizin kanlı zulümler altında inlemesi Hicazlı Iraklı Suriyeli Türkistanlı Arap ve Acem bila-istisna bütün müslüman kardeşlerin derin teessürlerine sebebiyet vermektedir. +İnce bir hassasiyet ibrazı hususunda pek müstesna bir kabiliyet gösteren müslümanların Fransızları sevmemek hususundaki ısrarlarına kim ne diyebilir. +Suriyeliler de dahil olduğu halde bütün müslümanların bu hususda ne kadar haklı olduklarını bizzat Fransızlar kendileri de teslim etmekte gecikmezler zannederiz.” Cidde’de birkaç hacının şüpheli a’raz gösteren hastalığa tutulmuş olmaları Daire-i Umur-ı Sıhhiye’ce istihbar edilmiş olduğundan bu senenin hacılarında bulaşık hastalık bulunduğu neticesine gidilmiştir. +Onun için bu sene hüccac-ı kiram karantinaya tabi’ tutulacak icab eden mahallerde taht-ı murakabede bulundurulacaklardır! +Karantinalar Meclisi’nin bu kararı bazı Arapça münteşir çük bir vesile bularak Tur-ı Sina’da karantina bahanesiyle haftalarca hapsedilen müslümanlara hayvan nazarıyla bakan bazı ihtiyar hacı babaların da i’tirazları eksik olmadı. +Hülasa denilebilir ki ber-vech-i bala şerait dahilinde cereyan eden bu karar yalnız Araplar Mısırlılar arasında değil umumiyet mıştır. +Arafat Müzdelife Mina gibi hac seferinin en karışık en izdihamlı safhalarında kendini gösteremeyen kolera mikrobunun bi’n-nisbe gayet tenha ve temiz olan Cidde’de zuhur etmiş olmasına ihtimal verilemiyor. +Cidde’de zuhur eden hastalıkların dizanteri gibi adi hastalıklardan Bit-tabi’ buraları şimdilik bizim için ma’lum değildir. +Onun için bu hususda hiçbir şey söyleyemeyiz; fakat bununla beraber hüccac-ı kiramın Tur-ı Sina’da çektikleri daha doğrusu çektirildikleri eziyetlerin had ve hesabı olmadığı da ma’lumdur. +Onun için müslümanların bu hususdaki şikayetlerine hak vermemek de elimizden gelmez. +Sözlerimizin nüfuz ve te’siri olabileceğini anlamış olsaydık elbet müracaat eder müslüman hacılarının da Kudüs hacıları gibi hiç olmazsa sair insanlar gibi beni ademden olup şefekate merhamete layık olduklarını anlatmaya çalışırdık; sözümüzün makbule geçeceğini ümid etseydik Daire-i Umur-ı Sıhhiye’nin vesatatına müracaat eyler bu su[r]etle İngilizlerden Tur-ı Sina Karantinahanesi’nde hüccac-ı müslimine – Hindistan müslümanları her vesile ile vazife-i uhuvveti ifadan geri kalmıyorlar. +Uzaklardaki kardeşlerinin elemlerine kederlerine iştirak etmek lüzumunu hissettikleri gibi icabına göre müdafaa-i hukukları hususunda da müzaheret gösteriyorlar. +Müslümanlık elbet böyle olur. +Yoksa alem-i İslam’ın bir tarafı mezalim ve sıkıntılar altında ezildiği halde beri tarafda hiçbir şey yokmuş alem-i İslam müslüman kardeşler serapa saadetler içinde şey gelmiyorsa hiç olmazsa kanlı yaşlar akıtarak kardeşlerin kurtulmaları için dualar etmemek… Bilmeyiz Müslümanlık lümanları bizim gibi kalpleri kararmış damarlarında Müslümanlık kanı azalmış la-kayd hamiyetsizlere beliğ bir ders-i hamiyyet takririyle bir vazife-i diniyyeyi ihtar etmiş bulunuyorlar demektir. +Birkaç gün evvelisi telgraflar Hindistan efkar-ı umumiyyesini temsil eden Hindistan Genç Müslümanlar Cem’iyeti’nin dediyorlardı. +Hamiyetli genç müslümanlar Balkanlardaki müslüman kardeşlerinin Berlin Muahedenamesi’yle te’min edilmiş hukuklarından müstefid olabilmeleri için İngiltere Hariciye Nezareti’nin Balkan hükumetleri nezdinde teşebbüsatta bulunmasını istirham etmişlerdir. +Genç müslümanların bu müracaatı İngiltere hükumetince nazar-ı dikkate alınmış Balkanlardaki tebeddülatın muahedenamenin havi olduğu bu hususdaki mevaddına menfi bir te’sir icra etmediğini binaenaleyh şimdiye kadar olduğu gibi bu muahedenin imzasından beri mer’i olan hukukun bakı olduğunu beyan etmiştir. +Hindistan’dan gelen haberlere nazaran Transval’daki müslüman Hindulara İngilizler tarafından yapılan su’-i muamelattan müteessir olan Hindistan müslümanları İngiltere hükumetini protesto etmişlerdir. +Her tarafda mitingler tertip olunmaktadır. +Beyrut’ta münteşir olup uhuvvet-i İslamiyye’nin ihyasına çalışan el-Belağ ceride-i İslamiyyesi’nin neşretmiş olduğu bir başmakalesinde Afrika’da hal-i in’ikadda bulunan Büyük İslam Kogresi a’zasından Cezairi Muhammed Emin imzasıyla yazılan bir mektup mevzu’-ı bahs ediliyor. +Anlaşıldığına göre kongreye dimağ vasıtasıyla kalplerden çıkan samimi ve hararetli hutbeler nutuklar a’za-yı kiram üzerinde amik te’sirler icra ediyor. +Bilhassa dördüncü celsedeki müzakerat pek hararetli olmuş İslamiyet’in eski şevket ve kuvveti nasıl iade edilebileceği münakaşa edilmiş neticede bunun ancak ilim ve kuvvet ta’bir-i diğerle medrese ve top ile iade edilebileceği hususunda ittifak-ı ara hasıl olmuştur. +İşte bu kanaatin ilcasıyla birinci teşebbüs olmak üzere “El-Cami’atü’l-İslamiyye” rilmiştir. +Kongreye iştirak eden ekseriyetin fikrine göre bu medresenin bir çok esbab-ı mühimmeden dolayı Beyrut şehrinde te’sisi münasib görülmektedir. +Biz kongrenin muvaffakiyeti a’za-yı kiramın gıll u gıştan asabiyet-i kavmiyye esaslarına müstenid hislerden azade olarak İslamiyet’in kelimetullahın yükselmesi için faydalı mukarrerat ittihaz edebilmeleri hakkında dualar ederiz. +Roma Kanunievvel – Bingazi’den varid olan haberler Vaday’da Fransız askerleri ile Senusiler beyninde pek ciddi müsademat vukua gelmekte olduğunu te’yid ediyor. +Cenab-ı Hak müslüman kardeşlerimize nusret ihsan buyursun. +Müslümanlar! +Ey kıymetli din kardeşlerimiz! +Rica ederiz biraz halimizi düşünelim. +İçinde bulunduğumuz tehlikeyi ve hele önümüzdeki cehennemi uçurumları görelim anlayalım da çaresine bakalım. +Umumen biliyoruz ki biz müslümanlar her yerde diğer milletlere bakarak pek geriyiz ve bunun yegane sebebi maarifsizliğimizden alet-i maarif olan elif-bamızı tebeddül-i ezman ile tekamül ve tekemmül ettirmediğimizdendir. +İşte bu sebebe mebnidir ki bugün en evvel yapacağımız şey her şeyden ehem ve akdem olan alet-i kıra’at ve kitabımızı yani elif-bamızı diğer milletlerin alet-i kıra’at ve kitaplarında mevcud olan mezayaya maa ziyadetin malik bir hale getirmektir. +Ve bu olmaz bir şey değildir. +Nitekim olmuştur! +Bazılarının zan ve teklif ve hatta koca bir ülkemizin ziyaını ve mevcudiyetimizin zaafını mucib olan Arnavutların kabul ettiği gibi Latin hurufuna ihtiyacımız yoktur. +Mücerred huruf-ı Arabiyyemizi munfasıl yazıp aralarına birkaç savait komakla Latin harflerine her vech ile faik bir yazıya malik oluyoruz. +Birkaç kereler yazdığımız vech ile alem-i İslam için a’cel ve elzem olan bu yazı mes’elesini biran evvel neticelendirmek derece-i vücubdadır. +yeti ile Yeni Yazı Öğretme Derneği taraflarından tedkıkat-ı amika neticesinde kabul ve bir çok ulema ve üdeba-yı Arab taraflarından takdir edilen ve selef-i salihince yapılmış ıslahata mutabık ve bil-cümle akvam-ı İslamiyye lisanlarına muvafık olan yeni yazının numunesini yine neşrediyoruz. +Ümid ederiz ki din ve devlet ve millet için en hakıkı bir çare ve esas-ı saadet olan bu hususun biran evvel hüsn-i kabul ve ta’mimi müyesser olur da bi-avnihi teala hadis-i şerifinin meal-i alisine muvafık hareket ederek ferman-ı celili ile amil olmaklığımıza mani’ kalmaz. +Ve minallahi’t-tevfik. +olmaksızın Suyuti Dilenci mevki’i milletlerin içinde yerin! +Ne zevki var bana anlat bu ömr-i derbederin? +Şimale doğru gidersin: +Soğuk bir istikbal; Cenuba niyyet edersin: +Açık bir istiskal! +“Aman Grey! +Bize senden olur olursa meded... +Kuzum Puankare! +Bittik... +İnayet et kerem et!” Dedikçe sen dediler karşıdan: +“İnayet ola!” Dilencilikle siyaset döner mi hey budala? +Siyasetin kanı: +Servet hayatı: +Satvettir; Zebun-küş Avrupa bir hak tanır ki: +Kuvvettir. +Donanma ordu yürürken muzafferen ileri; Üzengi öpmeye hasretti Garb’ın elçileri! +O ihtişamı elinden niçin bıraktın da Bugün yatıp duruyorsun ayaklar altında? +“Kadermiş!” Öyle mi? +Haşa bu söz değil doğru: +Belanı istedin Allah da verdi... +Doğrusu bu. +Taleb nasılsa tabi’i netice öyle çıkar; Meşiyyetin sana zulmetmek ihtimali mi var? +“Çalış!” dedikçe Şeriat çalışmadın durdun Onun hesabına birçok hurafe uydurdun! +Sonunda bir de “tevekkül” sokuşturup araya; Zavallı dini çevirdin onunla maskaraya! +Bırak çalışmayı emr et oturduğun yerden; Yorulma öyle ya Mevla ecir-i hasın iken! +Yazıp sabahleyin evden çıkarken işlerini; Birer birer oku tekmil edince defterini; Bütün o işleri Rabbim görür: +Vazifesidir... +Yükün hafifledi... +Sen şimdi doğru kahveye gir! +Çoluk çocuk sürünürmüş sonunda aç kalarak... +Huda vekil-i umurun değil mi? +Keyfine bak! +Onun hazine-i in’amı kendi veznendir! +Havale et ne kadar masrafın olursa... +Verir! +_________________ Silahı kullanan Allah hududu bekleyen O; Levazımın bitivermiş değil mi? +Ekleyen O! +Çekip kumandası altında ordu ordu melek: +Senin hesabına küffarı hak-sar edecek! +Başın sıkıldı mı kafi senin o nazlı sesin: +“Yetiş!” de kendisi gelsin ya Hızr’ı göndersin! +Evinde hastalanan varsa borcudur: +Bakacak: +Şifa hazinesi derhal oluk oluk akacak; Demek ki: +Her şeyin Allah... +Yanaşman ırgadın O; Çoluk çocuk O’na aid: +Lalan bacın dadın O; Vekil-i harcın O; kahyan müdir-i veznen O; Alış seninse de mes’ul olan verişten O; Denizde cenk olacakmış... +Gemin O kaptanın O; Ya ordu lazım imiş... +Askerin kumandanın O; Köyün yasakçısı; şehrin de baş muhassılı O; Tabib-i aile eczacı... +Hepsi hasılı O. +Ya sen nesin? +Mütevekkil! +Yutulmaz artık bu! +Biraz da saygı gerektir... +Ne saygısızlık bu? +Huda’yı kendine kul yaptı kendi oldu Huda; Utanmadan da tevekkül diyor bu cür’ete... +Ha? +Yehud Üzeyr’e Nasara Mesih’e ibnu’llah Demekle unsur-i tevhid olur giderse tebah; Senin bu kopkoyu şirkin sığar mı imana? +Tevekkül öyle tahakküm demek mi Yezdan’a? +Kimin hesabına inmiş düşünmüyor Kur’an... +Cenab-ı Hak çıkacak sorsalar muhatab olan! +Bütün evamire i’lan-ı harb eden şu sefih Mükellefiyyeti Allah’a eyliyor tevcih! +Görür de halini insan fakat bu derbederin; Nasıl günahına girmez tevekkülün kaderin? +– – Çoktan beri teaddüd-i zevcat talak… mes’eleleri gibi – ecanibden başka– içimizde İslamiyeti ağızdan belleyenler avamdan öğrenenler Müslümanlığı İslamların haliyle mukayese edenler nazarında da mucib-i ta’n u teşni’ olan bazı mes’eleler hakkındaki tetebbuatımı bu babdaki ahkam-ı Kur’an iyyeyi beyan ile bazı muzlim noktaları tenvir yanlış zehabları tashih etmek istiyordum. +Buna birkaç defa niyet ettiğim halde bazı mevaniin hayluleti vakt-i ahara ta’lik etmeme sebep olmuştu. +Fakat bundan birkaç hafta evvel Sebilürreşad ’ın “Fıkıh ve Fetava” kısmında “Teaddüd-i Zevcat Hakkında İstifsar” ünvanlı makale bu mes’eleye dair tetebbuatımı yazmak için iyi bir saik oldu. +Ma’lumdur ki: +Gerek Avrupalılar gerek onları kör körüne taklid etmek hevesinde bulunanlar bazı mesaili hedef-i taarruz lar. +Şurası da şayan-ı teaccübdür ki İslamiyet’i yıkmak için – “Esas-ı İslamiyyet” diye– meydana atılan bu mes’elelerin ekserisi erkan-ı İslamiyye’den değildir. +İşte teaddüd-i zevcat mes’elesi de bu cümledendir. +Şimdiye kadar teaddüd-i zevcat hakkında gerek Frenkler gerek her hususda onları taklide yeltenenler tarafından bir çok i’tirazat vuku’ bulmuş bunun İslamiyet’e bir şeyn olduğu söylenilmiştir; lakin bunların hiçbirisi de İslamiyet’te teaddüd-i zevcatın mevkiini hikmetini şeriatin bu babdaki hükmü neden ibaret bulunduğunu tedkık etmemiş yahud etmek istememiştir. +Çünkü bu mes’eleye dair serd edilen efkarın kaffesi –dikkat edilecek olursa– Din-i İslam’ca teaddüd-i zevcatın zaruriyat-ı diniyyeden olması üzerine bina ediliyor. +Evet biz de inkar edemeyiz ki İslamiyet’te bir teaddüd-i zevcat vardır; hem de en mühim mesail-i ictimaiyyedendir; bununla beraber –maatteessüf– pek yanlış anlaşılan mebahisdendir. +Fakat bu mes’ele bir kaide-i umumiyye olarak değil belki hin-i zarurette tevessül olunacak bir ruhsat olmak üzere meşru’ kılınmıştır. +İslamiyet’te asıl ve kaide-i umumiyye vahdet-i zevcedir. +Böyle olduğu halde mu’terizler tarafından erkan-ı İslamiyye’den gibi gösterilmek isteniyor. +Frenklerin ekserisi İslamların adetlerinden dini olan hareketlerinden kadınlara hürmet ve ta’zim hususunda hayvani maksadıyla –teaddüd-i zevcat hakkında Kur’an-ı Kerim’de varid olan kuyud ve şüruta riayet etmeyerek– birden fazla kadın ile tezevvüc eden bir çok müslümanların haline dair işittikleri şeylerden bir zevce ile çocuk sahibi olan müteaddid kadınlardan mürekkeb aile hey’etleri arasında yekdiğerine karşı vuku’ bulan hased buğz kin gürültü patırtı dolayısıyla zuhur eden fiten ve fesaddan ahkam-ı şer’iyyeyi bilmemezlik yüzünden kadınlar hakkında vukua gelen bazı su’-i isti’malattan müteessir olarak İslamiyet’in mübah kılmış olduğu teaddüd-i zevcatın ahlak-ı umumiyyeyi rak bunu Müslümanlık için pek büyük bir kusur sayıyorlar. +haza edilerek teaddüd-i zevcatın mutlaka fesadına gayr-i meşru’ olduğuna hey’et-i ictimaiyye için gayet muzır bir adet olduğuna hükmediyorlar. +Halbuki mesail-i ictimaiyyenin en büyüklerinden sayılan böyle bir mes’elede bir hüküm verebilmek için bu kadarcık bir nazar kafi değildir. +Belki bu mes’ele-i mühimme hakkında bir hüküm vermezden evvel erkek ile kadının tabiatlerine zevciyetten maksad zevciyetin ma’nası i’tibarıyla kadın ile erkek arasındaki nisbete akvam ve ümem içinde kadın ile erkekten hangisinin daha çok olduğuna; maişet-i aile mes’elesine yani erkekler kadınları mı himaye edebilecekler yoksa kadınlar erkekleri mi taht-ı damanlarına alacaklar yahud bu iki nevi’den hiçbirisi de yekdiğerinin himayesine muhtac olmayarak müstakıllen yaşayıp yaşayamayacaklarına; insanların bedeviyet devirlerinde bir erkek yalnız bir kadın ile iktifa edip etmediğini anlamak için beşeriyetin tarih-i zuhuruna; İslamiyet ne gibi bir millet içinde zuhur ettiğine atf-ı nazar etmek lazımdır. +Bu mevzu’ların hepsini tedkık ettikten sonra bir de Kur’an-ı Kerim’e bakmalı: +Acaba Kur’an teaddüd-i zevcat mes’elesini her halde icrası matlub bir emr-i dini olarak mı ta’lim ediyor yoksa hin-i zarurette –hem de bir çok şeraitin taht-ı tazyikinde– bir ruhsat-ı şer’iyye olmak üzere mi gösteriyor?... +Mes’eleyi bu suretle nazar-ı tedkıkten geçirdikten sonra teaddüd-i zevcatın muzır yahud nafi’ olduğuna dair bir hüküm vermeye hakkımız olabilir. +Bunun içindir ki bu babdaki hükm-i Kur’an iyi zikretmezden mukaddem ber-vech-i ati mukaddematın bilinmesine lüzum vardır: +– Ulum-ı tabiiyye ile iştigal edenler herkesden ziyade bilirler ki erkeğin tabiati ile kadının tabiati bir değildir; beynlerinde mühim bir tebayün vardır. +Bizim icmalen bildiğimiz şey erkeğin mukteza-yı tabiati olarak kadına olan meyl ve arzusu kadının erkeğe meyl ve arzusundan daha çoktur. +Tabii ve cibilli olarak erkeklerin kadınları arzu ve talep eylemeleri çoktur; bu arzu-yı tabii kadınlarda erkekler kadar yoktur. +Pek nadir olarak mukteza-yı tabiati kadınları tabiatlariyle erkekleri istemeyen pek çoktur. +Eğer kadın erkeklerin kendilerine olan muhabbetlerine son derece haris olmamış erkeğin yanında bulacağı mevki’-i hürmet kadını çokça düşündürmemiş olsaydı; kadınlar içinde tezevvüce rağbet etmeyenler şimdi gördüklerimizden kat kat fazla bulunurdu. +Lakin kadınların en ziyade haris oldukları bir şey varsa o da erkeklerin nazarında iyi görünerek onların muhabbetini kendilerine celb etmek erkeklerin yanında bir mevki’-i hürmet kazanmaktır. +Maamafih kadında olan bu hırs kadın meylden başkadır. +Bu öyle bir şeydir ki: +İhtiyareleri tezevvüc ümidinde olmayan kadınları bile zevciyete namzed olan bakir kızların tezeyyün ettikleri şeyler ile zinetlenmeye sevkediyor. +Bunun en büyük sebebi ictimai bir şeydir ki o da: +“Kadın erkeğin himayesine muhtacdır; erkeğin kadına vereceği ehemmiyet her halde kadının erkeğin yanında olan mevkii mikneti kadına olan meyl ve muhabbeti nisbetinde olur” diye pek uzun zamanlardan beri kadının tabiatinde yer bulan i’tikadında rüsuh peyda eden bir fikirdir. +Bunu kadın pek çok asırlardan beri hissetmiş bilmiş hatta kendilerinde bir meleke-i mevruse halini iktisab etmiştir. +Bundan dolayı kadın daima erkeğin muhabbetini kendi tarafına celb etmeye çalışır; erkeğin gözüne girmek onun yanında müstesna bir mevki’ kazanmak kendisinden başkaya muhabbet ettirmemek için ne lazımsa hepsini yapar; fakat –yukarıda söylediğimiz gibi– bu meyl tenasül arzu-yı tabiisinden neş’et eden bir şey değildir; belki himayesine muhtac olduğu erkeğin yanında mevkiinin yükselmesi den elde edeceğimiz netice erkekte olan arzu-yı nesl kadındakinden daha kavidir. +– Erkek ile kadından herbirinin –izdivacı dai olan bir meyl ile– yekdiğerine meyletmelerindeki hikmet-i ilahiyye nev’in muhafazasına sebep olan tenasüldür. +Evet tagaddiye olan hırs ve şehvetteki hikmet şahsın muhafazası olduğu gibi izdivacdan maksad-ı asli de nev’in muhafazası devam ve bekasıdır; bu ise tenasüle mütevakkıfdır. +Tenasül olmasa şüphe yok ki idame-i nev’ mümkün olamaz. +himaye bulmak aile münasebetini tanzim etmek gibi daha bir çok fevaid terettüb ediyorsa da maksad-ı asli idame-i nev’dir ki bu da tenasül ile olacaktır. +Halbuki kadının nesle olan isti’dadı ancak insanın ömr-i tabiisi olan yüz senenin nısfındadır. +Elli yaşından sonra kadının nesle isti’dadı kalmaz. +Bunun da sebebi çok kere ellisinden sonra kadının kuvveti hamlden zaif düşer rahmindeki tenasül yumurtaları dem-i hayz münkatı’ olur. +Çünkü kadınların hayız nifas haml viladet irda’ iyas gibi –tafsili etibbaca ma’lum olan– ahval-i tabiiyyeleri onların kuvvetlerini zaif kılıyor; tabiatıyle sinn-i iyasa duhul ile istirahata muhtac oluyor. +Bu hikmete binaen elli elli beş yaşından sonra kadının nesle isti’dadı kalmıyor. +Eğer erkeklerin birden ziyade kadın ile tezevvüc etmelerine ruhsat verilmeseydi ömr-i tabiilerinin nısfı izdivacdan maksad-ı asli olan nesilden muattal olurdu. +Bu erkeğin yaşta kendisine müsavi olan bir kadın ile tezevvücü farz olunduğu takdirdedir. +Bazen olur ki kendisinden büyük bir kadın eder. +Her hangi suretle olursa olsun erkeğin ömr-i tabiisinin bir kısmı nesilden mahrum kalarak zayi’ olup gidecektir. +Hatta elli yaşında bir erkek on beş yaşında bir kadın ile tezevvüc etse yine ömr-i tabiisinin on beş senesi heder olur; nesilden muattal kalır. +Gerçi ömr-i tabiisi olan yüz seneye baliğ olmazdan daha evvel erkeğin mevt ihtiyarlık ve sair bazı emraz-ı tabiiyyeye mübtela olacağı varid-i hatırdır. +Fakat bu hal aynıyla kadınlar hakkında da cari değil midir. +Bazen olur ki daha sinn-i nesilden kalır. +Hülasa erkeğin nesle isti’dadı kadından kat kat fazladır; bu hususda erkek ile kadın beyninde pek büyük fark vardır. +Kadın ile erkek arasındaki şu farkı mülahaza eden bazı frenk hükeması diyor ki: +Bir erkeği yüz tane kadın ile beraber bir sene bırakmış olsak o bir sene zarfında erkeğin neslinden yüz insan elde etmemiz mümkündür. +Lakin aynı müddet zarfında yüz erkeği bir kadın ile beraber bırakırsak nihayet o yüz erkeğin neslinden alabileceğimiz tek bir insandır. +Hatta böyle olan kadının bir insan bile tevlid etmemesi ağleb-i ihtimaldir. +Çünkü erkeklerden birinin bırakmış olduğu tohumu diğerleri ifsad eder. +Kanun-ı tabiatte ümem ve akvamın halinde kesret-i neslin ehemmiyet-i azimesini düşünenler azm-i şanı pek zahirdir. +Ber-vech-i bala serdetmiş olduğumuz şu mukaddimeden bil-istintac diyebiliriz ki: +Teaddüd-i zevcat kavanin-i tabiate tamamıyla mutabıktır. +– Küre-i arzın pek çok yerlerinde kadın erkekten daha ziyade bulunmaktadır. +Burası münazaun-fih bir mes’ele ise de İngiltere ve sair muharib memleketlerin hepsinde bit-tecrübe sabittir Erkeklerin kadınlardan az olmasıyla beraber görüyoruz ki erkeklere kadınlardan ziyade mevt izdivacdan alıkoyacak mevani’ arız olmaktadır. +Bu mevaniin bu ilel ve emrazın en büyükleri askerlikte muharebe meydanlarında esbab-ı maişet uğurunda arız olduğu gibi; izdivac için lazım gelen hazırlıkları nafakatı tahsilden aciz olması da erkeğin evlenmesine mani’ olmaktadır. +Çünkü bunların hepsi de erkeklerden bekleniyor; nizam-ı fıtratta kabail ve ümemde cari olan sünen ve kavaninde asıl olan budur. +Bu nizama bu sünen ve kavanine muhalif olanlar varsa da onlar ehemmiyetten sakıttır. +Binaenaleyh isti’dadı olan bir erkek için birden ziyade kadın almaya müsaade edilmemiş olsa bu hal döl tarlaları demek olan bir çok kadınların muattal bir surette kalmalarına; tabiatin ümmetin kendilerinden talep etmekte olduğu nesilden men’ olunmalarına sebep olur ve bu suretle tabiatlerindeki arzu-yı nesle karşı mücahedeye mecbur olurlardı. +Bu ise pek çok emraz-ı bedeniyye ve akliyye ihdas eder; bu suretle zavallı kadınlar hey’et-i ictimaiyye-i beşeriyye için bir ni’met iken ümmet üzerine bir yük hey’et-i ictimaiyyenin başına bela-yı muazzam kesilirler. +Yahud ırzlarını şunun bunun enzar-ı şehvetine arzetmeyi ibaha ile zinaya razi olurlar ki kadınlar için bunda da ne kadar musibetler vardır; alelhusus fakır olup da hüsn-i cemali hoşa gidecek bir nisbette olmayanlar için! +Meşru’ bir surette olan teaddüd-i zevcata mesağ verilmediği cihetle Avrupa memleketlerinde bu mesaib pek ziyade ve hükemasından bir çok zevat bu yüzden tahaddüs eden fenalığın ilacına dair nazariyeler serdediyorlar; bu babda herbirisi risaleler uzun uzun makaleler neşrediyorlar. +Hatta bazıları bu fenalığın önünü almak için yegane çare teaddüd-i zevcatı mübah kılmaktır diye açıktan açığa söylüyor ki ileride bunları birer birer ta’dad edeceğiz. +En ziyade şayan-ı teaccüb olan cihet bu fenalığın yegane çaresi teaddüd-i zevcatı ibaha etmek olduğunu İngiliz muharrirelerinden bir çok fazılat-ı nisvanın ortaya atmalarıdır. +Şayan-ı teaccüb diyoruz; çünkü kadınlar –verecekleri hükümde maslahat ve burhandan ziyade vicdan ve şuurlarının muktezasıyla hareket ettikleri cihetle– teaddüd-i zevcattan tab’an müteneffirdirler. +Bu mes’ele –kadınlarına tebean– rical-i efrence göre de bir mes’ele-i vicdaniyye idadına geçmiştir; hatta frenklerden öyle feylesoflar var ki garazdan mes’elenin fevaidinden buna olan ihtiyacdan bahsetmeye kadir olamıyor. +Bu mukaddimeden çıkan netice de şudur: +Hey’et-i ictimaiyyenin bilhassa kadınların maslahat ve menfaati noktasından teaddüd-i zevcata –hin-i hacette tevessül olunmak CEVABÜ’L-CEVAB Lütfullah Ahmed Beyefendi’ye: +Nam-ı acizaneme yazılan tezkirenizi geçen haftaki Sebilürreşad ’da okudum. +Cevabının zaruri olarak bu haftaya kalması dolayısıyla arz-ı i’tizar ederim. +Evvela: +Cevabnamenizde “Araba” kelimesinin elsine-i Samiyye’den İbrani Keldani Asuri lisanlarında çöl badiye ma’nasına geldiğini bil-beyan bu ma’nayı o lisanlara hasr eylemiş ve Arapça’da aynı ma’nayı müfid olduğunu dermiyan etmemiş bulunduğunuzu söylüyorsunuz. +Arapça’nın da elsine-i Samiyye’den olduğunu bilen bir adam yazmış olduğunuz “Araba kelimesi elsine-i Samiyyede çöl badiye ma’nasını ifade eder” ibaresini okuyunca acaba sizin kasdettiğiniz ma’na-yı mukayyedi mi anlar yoksa elsine-i Samiyye idadında bulunan bil-cümle lisanlarda bu lafzın; çöl badiye mealini ifham eylediğini mi tefehhüm eder? +Kendinizi muvakkaten kari’lerinizden biri farzedecek ve o fıkranızı dikkatle mütalaa eyleyecek olursanız anlatmak istediğiniz fikri evvelce anlatamamış olduğunuzu bu defa pek kolay anlarsınız. +“ Kamus-ı Firuzabadi ve sair lugaviyyun ile istişhad eyliyorsunuz” deyişiniz bendenize pek garib göründü. +Bir kere Kamus-ı Firuzabadi lugaviyyundan değil siz de bilirsiniz ki lügat kitabıdır. +Sahibi olan Mecdüddin-i Firuzabadi lügaviyyundandır. +Bundan başka yazdığım makalelerde kamus tercümesinden maada bir lügat kitabıyla te’yid-i müddea ettiğimi hatırlayamıyorum. +“Sair lügaviyyun”dan maksadınız Mu’cemü’l-Büldan’ından nakl-i meal eylediğim Yakut-ı Hamevi ise müşarun-ileyh lügavi olmadığı gibi eser-i meşhuru da lügat kitabı değildir. +Huruf-ı heca tertibinde ma’lumat-ı coğrafiyyeyi havi sekiz cildden ibaret bir kitaptır ki Şemseddin Sami Bey merhumun Kamusü’l-A’lam’ı sıra gözden geçirilmesi tarih-i İslam muharrirlerine mucib-i Sonra “Araba” kelimesinin Asuri Keldani İbrani lisanlarında faza eylediğini söyleyerek “A’rabi” lafzının “badiye-nişin” demek olduğunu makam-ı istişhadda gösteriyorsunuz. +Kamusda Ayın Ra Be maddesindeki elfazın hepsini şuraya naklediyorum: +Arb Arab Aribe Arba hamra vezninde Araba Arabi A’rab Arab A’reb Muarrebe Ta’rib Arabe Arrabe Arbib Arab Arib Aribe Arabet Arabat Arib Mu’arreb Urban Arabun İrbun Araban Ya’rub Urrab Arabi Urab Taarrub Aruba İbnü’l-Arabi Artebe Arzeb Artabe Artub Arakıb Tapru’l-aratib Taarkub Arkabe görüyorsunuz ya! +Kelimat-ı menkule arasında ranın sükunuyla “Arba” var. +Fakat o da “halis” demek “ra”nın fethiyle “Araba’” yok. +Siz onu nereden buldunuz? +Fetehat ile olan “Araba” lafzından mı yoksa Sebilürreşad’ın’inci sahifesinde sehv-i tertib olarak “Araba’” dizilen “Arba’” kelimesinden mi istihrac eylediniz? +Bir de “elsine-i Samiyyede müşterekü’l-isti’mal olan diğer bir çok kelimeler de bir lisanda eda ettikleri ma’naları diğer lisana intikallerinde büsbütün zayi’ etmemişlerdir” diyorsunuz hatta İbrani’deki “Alohim” kelimesinin Arapça’da “ya Allah” ma’nasına geldiğini söylemek istiyorsunuz. +Olabilir ya. +Ben de bu hususda Ahmed Midhat Efendi merhumun Beşair’ inde gördüğüm “Alay alay lemma tarakatini” Arabisi’ni müfid olduğunu yazmıştım. +Bu defa da İncil ve Salib ünvanlı eserde okuduğum “şelem” “şalum” “selam” lafızlarını ilave ediyorum ki: +Birincisi Süryani ikincisi İbrani olup her ikisi de Arapça’nın “selam”ına muadil imiş. +Buna binaen zat-ı aliniz de “Arapların “arabası”sını sair ümem-i Samiyye “Araba” şekline komuşlar yahud onların “araba”sını Araplar “araba” hey’etinde kullanmışlar” demiş olsaydınız “a’rabi” kelimesindeki badiye-nişinlik mealinden “araba” lafzının çöl badiye ma’nasını çıkarmaktan ziyade isabet eylemiş bulunurdunuz. +Saniyen: +Ebu’l-Fida’dan nakl ü istişhad ettiğim “baide aribe müsta’ribe” ta’biratına mukabil İbni Haldun’un “aribe müsta’ribe tabia li’l-Arab ve müsta’ceme” ta’birlerini kullandığını söylüyorsunuz. +Fakat hangi eserinde ve o eserin kaçıncı sahifesinde gördüğünüzü beyan etmiyorsunuz. +Müverrih-i müşarun-ileyhe atfen resail-i mevkuteden birine derc olunan makale-i tarihiyyede müşahede eyledinizse o makale pek şayan-ı i’timad değil. +Çünkü: +“Beni Kahtaniler” gibi ve gibi Beni Cürhüm’ü Medine’de ikamet ettirmek gibi lafzi ve ma’nevi hatiat ile mali. +“Maarif Nezareti’nin en son programına muvafık olarak yazılmış ve bil-cümle mekatib-i rüşdiyeye kabul edilmiş” olduğu kabında yazılı bulunan Tarih-i İslam’ dan iktibas eyledinizse o kitap da acayib bir şey. +Ez-cümle’inci sahifesinde ve Hicret-i Peygamberi bahsinde “hicret” diye bir resim var ki tamam sekiz tane deveyi ve bir çok eşhas ve eşyayı gösteriyor. +Peygamberin bu kadar kalabalıkla hicret etmediği ma’lum. +Böyle uydurma bir resmi ihtiva eden kitabın mündericatı da ona göre olacağı şüphesiz. +Bendeniz Mukaddime-i İbni Haldun’dan Cevdet Paşa merhumun tercüme eylediği kısmı araştırdım. +Söylediğiniz ta’birler gözüme ilişmedi. +Yalnız’üncü sahifede “şimdiki “Ciyel-i müsta’cem” olan kabail-i Arab bu asırda selefleri olan “Arab-ı müsta’ribe”nin evzanından hariç vezinlerde şiirler müştemil olarak pek uzun şiirler irad ve kelamda bir fenden diğere ve bir sadedden saded-i ahara huruc ve intikalde istıtrad ederler” fıkrasını gördüm ve beyanatınıza muhalif buldum. +Zira: +İbni Haldun “Ciyel-i müsta’cem” dediği kabail-i muasırasının eslafı “Arab-ı müsta’ribe” olduğunu söylüyor da “Tabia li’l-Arab” ta’birini kullanmıyor. +Başka yerde dediğiniz gibi söylediyse bilmem. +Tabiidir ki ta’yin-i mahal ile bunu isbat etmek size ve isbat olunabildiği takdirde beyan-ı mütalaa eylemek de bendenize aiddir. +Birisi daha var ki: +Siz bu defa İbni Haldun’un sözüyle siniz çünkü rivayetinize göre müşarun-ileyh kavm-i Arabı; “Aribe Müsta’ribe Tabia li’l-Arab Müsta’cime” diye taksim ettiği halde siz “Arab-ı aribe Arab-ı mütearribe Arab-ı müsta’ribe” demişsiniz. +Şimdi evvelki ifadeniz mi doğru ikincisi mi? +Müsta’cime ta’birine gelince: +Evet bu ta’bir muhdes olmakla beraber müteehhirin-i müverrihince kabul edilmiştir. +Hatta taraf-ı acizanemden yazılıp Mektepli Mecmuası’na derc olunan bir makalede “Arab-ı müsta’cime: +Müslümanlığın zuhurundan sonra neşr-i din için muharebeler ederek beldeler feth eyleyen mücahidin-i Arab’ın akvam-ı saire ile Arapça konuşmaya başlayan kavimlerdir ki bugün Araplık kamaz” denilmişti. +“Arab-ı Aribe” “Arab-ı müsta’ribe” kimlere denildiğine Meali: +Kur’an-ı Kerim’in nazil olduğu halis Arapça aleyhi’s-selamdır. +Kahtan ve Himyer Arapçası ise müşarunileyhden evvel söylenirdi. +Kahtan ve Himyer lügati ile konuşanlara “Arab-ı aribe” lügat-i İsmailiyye ile tekellüm eyleyenlere “Arab-ı müsta’ribe” denilir. +Anlaşılıyor ya. +“Müverrihin taife-i Arabı üç büyük kısma tefrik ediyor. +Baide Aribe Müsta’ribe – Zübdetü’l-Kısas sahife Abdurrahman Şeref Bey Şu ta’birat için müverrihin arasında hemen ittifak var. +Zaten Ebu’l-Fida da diyerek “Baide Aribe Müsta’ribe” ta’biratında kendinden evvelki müverrihlerin müttefik bulunduğunu ima ediyor. +Müteahhirinden bazıları başkaca taksimatta bulunmuş ez-cümle Hidiv-i Mısır Abbas Hilmi Paşa’nın hac seferinde yanında bulunup er-Rıhletü’l-Hicaziyye ünvanlı bir eser yazmış olan Lebib Bey o kitapta demiş ise de Lebib Bey’in de söylediği vechile bu bir taksimin başka bir nokta-i nazardan olduğunu siz de i’tiraf edersiniz sanırım. +Madem ki “benim iltizam ettiğim suret de dahil olduğu halde bu suver-i taksimin kaffesi keyfi ve hayalidir” diyorsunuz bu keyfi taksimatta hiç olmazsa icma’-ı müverrihine yaklaşan suretini kabul ediniz ki cumhura muhalefet eylemiş olmayasınız. +Salisen: +“Arab-ı Mütearribe’nin cedd-i a’lası olan şahıs hurafi Kahtan..” ibaresiyle “Kahtan”ın hurafi ve esatiri bir şey olduğuna ima etmek istiyorsunuz. +Lakin “Arab-ı Mütearribe’nin cedd-i a’lası olan” vasfıyla da kendi fikrinizi yine kendiniz cerh ediyorsunuz. +A efendim! +Sizin de ma’rufunuz bulunduğu üzere koca bir kavmin cedd-i a’lası bir şahs-ı hurafi olur mu? +Me’hazlarınızın esamisi arasında Eyüb Sabri Paşa merhumun Mir’at-ı Mekke’ si de var. +Mir’at’ın’inci sahifesine bakarsanız şu satırları görürsünüz: +“Bazı müverrihlerin zehab ve i’tikadınca Kahtan an asl bir ferişte idi. +İrtikab eylediği cürüm ve hata sebebiyle hil’at-i melekiyyeti nez’ olunup insan şeklinde ru-yı zemine gönderilmiş ve hin-i nüzulünde kerayim-i Amalika’dan birini tezevvüc eylediğinden “Cürhüm-i” salifü’z-zikr husule gelmiştir! +Lakin bu i’tikada zahib olanların hataları derkardır. +Ferişte dedikleri “Kahtan” evlad-ı Nuh aleyhi’s-selamdan “Abir bin Şalih”in oğludur. +Tebelbül-i elsine vukuunda arz-ı Yemen’e nüzul ile kendine arz-ı tabiiyyet edenlere hükümdarlık edip Yemen hükümdarlarının birincisi olmuştur.” Yine o kitabın’üncü sahifesindeki şu satırları nazar-ı dikkatinize arzederim: +“Şimdi Hazret-i İsmail’in eser-i sulbü olan tavaife beyne’l-kabail “Arab-ı Müsta’ribe” ve Kahtan be Arab-ı Araba” denir.” Sıhhat-i mündericatına kail olup da me’haz edindiğiniz bir kitap Kahtan hakkındaki rivayat-ı sehifeyi reddeyliyor siz ise aksini i’tikad ve irad ediyorsunuz. +Rabian: +Bunlar tarihin zabtedemediği zamanlardan beri Mekke-i Mükerreme civarında sakin olmuşlardır sözünde ben zerre kadar ibham görmüyorum. +Karibe işarete mevzu’ olan “bunlar” ta’birinin hemen üst tarafındaki satırda mezkur “müsta’ribe” Araplarına tealluk edeceği sarahaten anlaşılır” buyuruyorsunuz. +Bendeniz de derim ki: +Bazı edebiyat müellifleri vuzuh bahsinde La Fonten’in “En güzel mevzu’larda düşündürecek bir şey bırakmalıdır” düsturuna ittibaan “Asar-ı şi’riyyede zıll-ı hafif-i ibhamın şa’şaa-i vuzuha rüçhanı eazım-ı üdebaca mu’terefdir” diyor. +Bu bir dereceye kadar doğru olabilir. +Fakat o zıll-ı hafif-i ma’na da büsbütün karanlıkta kalır. +İşte ma’nanın bu ta’kıd zulmetine düşmemesi kari’lerin de uzun uzadıya düşünceye düşürülmemesi için fikrin münevver ve ifadenin açık olması lazımdır. +Hususiyle ilmi ve fenni mebahisde. +Zat-ı aliniz tabakat-ı Arabı “Arab-ı Aribe Arab-ı Mütearribe Arab-ı Müsta’ribe” diye birer fıkra olarak saydıktan sonra ayrıca bir fıkra ile “Bunlar tarihin zabtedemediği zamanlardan beri Mekke-i Mükerreme civarında sakin olmuşlardır” diyorsunuz. +Acaba bu fıkradan ism-i işaretin delaletiyle “bunlar”ın müşarun-ileyhi “Arab-ı müsta’ribe” olduğu def’aten anlaşılabilir mi? +Öyle diyeceğinize “Arab-ı Müsta’ribe Hazreti İsmail’in neslinden olup tarihin zabtedemediği! +zamanlardan beri Hicaz taraflarında sakin olmuştur gibi bir şey yazmış olsaydınız elbet ifadeniz daha sarih ve daha veciz olurdu. +Hamisen: +Arab-ı baidenin Mekke civarına gelip gelmediği hakkında elinize vesika-i tarihiyye geçmemiş. +Müslim bin Kuteybe’nin Kitabü’l-Maarif namında eşher ve mu’teber bir eseri vardır. +O kitabın onuncu sahifesini okursanız Arab-ı baideden Ad kavminin Ahkaf’da Semud kavminin Hicr’de Tasm ve Cedis kavminin Yemame’de Amalika’nın Şam Mısır ve Fars taraflarında Ümeym kavminin anlarsınız. +İşte size bin senelik antika bir vesika. +Çünkü İbni Kuteybe üçüncü asr-ı Hicri muhakkıkıninden. +Sadisen: +Arab-ı Müsta’ribe’nin Mekke civarına vürudunu Mir’atü’l-İber’ den naklen hicretten takriben üç bin bu kadar evvel [g]österişime kavl-i mücerred! +Diyorsunuz. +Pek de öyle değil. +Ay aydın hesab meydanda. +Hazreti İbrahim aleyhi ve ala nebiyyina’s-salat ve’t-teslimin milad-ı verrihin-i ecnebiyyenin rivayet ettikleri Mir’at-ı Mekke’nin ’inci sahifesinde mukayyed. +Şimdi rakamların en azı olan yi alır; buna hicret farkı bulunan yi de zammedersek e baliğ olur. +Sonra Cenab-ı Halilullah’ın müluk-ı Himyer’den “Sa’b-ı Zülkarneyn” ile muasır olup müşarun-ileyh ile muanaka eylediğine dair sahihinde bir hadis vardır. +Zülkarneyn ise Himyer mülukunun on beşincisidir. +Bu on beş kişi yirmişer yıl hükumet sürseler müddet-i mecmua üç yüz sene eder. +İlk defa Hicaz’a giden Cürhüm bin Kahtan bulunduğu da nazar-ı dikkate alınırsa Mir’atü’l-İber’ den nakleylediğim üç bin senelik hesab takribi ferah ferah dolar. +Sabian: +Meşagil-i kesireniz hasebiyle ba’dema cevap vermeyeceğinizi söylüyorsunuz. +Bendeniz siyer-i peygamberiden bahis bir eserin tekemmülü emeliyle tenkıdata başlamıştım müsaadenizle devam da edeceğim. +Binaenaleyh afv-ı alinizi temenni ile arz-ı ihlas ve ihtiram eylerim efendim. +RIBE’L-FAZL VE RIBE’N-NESIE Biri riba fi’n-nesie; diğeri riba fi’z-ziyade namıyla iki nevi’ olup şer’-i şerifde asıl tahrim buyurulan riba fi’z-ziyade nev’i olduğu ve riba fi’n-nesienin ise ya fukaha-yı ashabdan veya meşahir-i eimmeden biri tarafından tecviz edildiği vaktiyle mesmuum olmuştu. +Buna dair kütüb-i fıkhiyyede bir şey var mıdır? +E elif . +Nafi’ tahkıkine göre riba iki kısımdır: +Celi hafi. +Celi olan riba zarar-ı azimden naşi haram olandır; hafi olan ise riba[ya] vesile olduğundan naşi haram olandır. +Celi olan riba kasden hafi olan riba vesileten haramdır. +Celi olan riba ribe’n-nesie hafi olan riba ribe’l-fazl riba fi’z-ziyade’dir. +Ribe’n-nesie zaman-ı cahiliyyette meşhur ve mütearif olan ribadır ki deyni te’hir ederek malı artırmaktan ibarettir. +Ribe’n-nesie her halde hulul-i ecelden sonra li-ecli’l-insa te’hir olur. +Eğer böylece deyn üzerine fazl-ı ayn tekerrür ederse o vakit “Ribe’l-muzaaf” olur. +Ribe’n-nesienin sureti budur: +Zaman-ı cahiliyyette bir adamın diğer bir kimseden müeccel olarak mesela dirhem alacağı olur idi; ecel hululünde medyun parayı tedarik edemez ise dayin “Ya hakkımı ver veya malımı artır ben de eceli artırayım” der idi; hem mal hem ecel artar idi. +Ecel-i sani hululünde yine böylece yapılır idi. +Borç hemen bir misline baliğ olur idi. +Ecel-i salis ecel-i rabi’ ilh… hululünde yine böyle yapılarak borç . +dirheme ez’afü muzaafaya baliğ olur idi. +Dayin ez’afü muzaafeyi alır idi. +Şarih-i hakim ve rahim medyunu son derece zarara duçar eden ve beyne’l-cahiliyye mütearif olan ribayı haram kılmıştır ribe’n-nesie Kur’an -ı Mübin ile sabittir. +Ribe’l-fazl: +Akidde meşrut olan ziyade-i ayn-ı maldır deyn-i müecceldeki ziyade-i ula velev ki te’hir için olsun ribe’l-fazldır buna “ribe’n-nakd” da derler. +Ribe’l-fazl sedd-i zerayi’ için tahrim olunmuştur ribe’l-fazl ehadis-i şerife ile sabittir: +Ribe’l-fazlın hürmeti kat’i değildir ribe’n-nesienin hürmeti kat’idir. +Ribe’l-fazlda ihtilaf vardır ribe’n-nesiede ihtilaf yoktur. +şeklinde Cessas Zaman-ı cahiliyetteki ribe’l-muzaaf bila-şek ve bil-icma’ haramdır. +gisidir? +diye sorulmuş; imam-ı müşarun-ileyh şu cevabı vermiştir: +– Bir adamın deyni olur ona dayin: +“Ya kaza-i deyn et veya malı artır” der medyun kaza-yı deyn etmezse dayin malı artırır bu münasebetle eceli de artırır.” Ribe’l-fazl hürmeti kat’i olmayan ribadır. +Üsame ve İbni Abbas gibi ashaba ve bunlara tabi’ olan fukaha-i Mekke’ye göre caizdir: +zaruret halinde sedd-i zerayi’ için haram kılınanlar hacet zamanında mübah kılınır. +değil belki riba fi’n-nesiedir. +Bazı fukaha-yı din tarafından tecviz edilen riba fi’n-nesie değildir belki riba fi’z-ziyadedir. +A elif . +H ha . +AVRUPA’YA DAIR SÖZLERDEN Lost Garden’de kain yeni ve eski müzeleri gördüm. +Havi oldukları asar-ı san’atin temaşasıyla cidden mütelezziz oldum. +Fakat beni en ziyade memnun eden şey “Müzehane-i Krali”yi ziyaretim idi. +Çünkü bu müzede eski Türklere aid pek çok asar var idi. +Berlin’de Ulum-ı Siyasiyye ve İktisadiyye Mektebi’nde Mehmed Emin Bey beni Berlin Darülfünunu elsine-i Şarkıyye muallimlerinden Doktor Friedrich Giese ile görüştürdü. +Bu zat otuz beş yaşlarında gayet haluk ve nazik bir adam idi. +Güzel Türkçe söylüyor idi. +Türk şairi Emin Bey’in eserlerini Almanca’ya tercüme ettiğini şimdi de Aşık Paşa-zade’nin eserlerini tercüme ile meşgul olduğunu söyledi. +Ta’yin ettiğimiz gün refakatimizde Emin Bey de olduğu halde Muallim Giese’nin delaletiyle Müze-i Krali’ye gittik. +Her müzenin muhteviyatı tamamıyla değilse bile kısmen yekdiğerine müşabih olduğundan müzehanelerin ziyareti insanın fikri üzerinde hemen aynı te’siri icra ediyor. +Fakat “Müze-i Krali” böyle değil idi. +Orada Türklük damarlarını tehyic edecek bir takım asar var idi: +Muallim Giese bu müzede sizin için görülecek şeyler Türk asarıdır. +Buyurunuz onları ziyaret edelim dedi. +Ve bizi alıp müzenin Türk asarını ihtiva eden mahalline götürdü. +Giese bu eserlerin Almanlar tarafından Türkistan-ı Çini’de kain “Turfan” şehrinde icra olunan hafriyat esnasında zuhur ettiklerini tarih nokta-i nazarından gayet kıymetdar asardan ma’dud olduklarını söyledi. +Turfan’da zuhur eden eski ma’bedlerin duvarlarından hey’et-i asliyyeleriyle bu müzehaneye nakledilen renkli tasvirler hakıkaten görülecek hayret edilecek asardandır. +Camekanların içi eski Türklere aid diğer eserlerle ma-lamal tin kaffesinde Türklerin maharetleri selika-i san’atkarileri tecelli ediyordu. +Camekanların birindeki el işlerinin arasında gözüme hercayi menekşeyi andırır güzel bir çiçek ilişti. +Ve çiçeğin zarafet ve letafeti nazar-ı dikkatimi celb etti. +Dikkatle baktım i’malindeki maharete hayran oldum. +Hatta gözüme olan bu latif çiçeği vücuda getiren ipeklerin renginde zerre kadar bir tebeddül yok idi. +Bugün işlenmiş gibi mutarra bir halde bulunuyor idi. +İ’malindeki maharete gelince bu nazar-pira çiçek zamanımızda “singer” makinesiyle işlenmiş olan çiçekler kadar zarif ve latif idi. +Eski Türklerin zevk-i san’atten behredar olmadıklarını iddia edenlerin bu çiçeği gördükten sonra eminim ki yüzleri kızarır. +Türklerin taş tuğla ve saireden yaptıkları büyük küçük statüler kendilerinin hakkıyla dekaık-ı san’ate vakıf tamamıyla zevk-i bedayi’den behredar olduklarını gösteriyor idi. +Hatta ben bu heykellerden bazılarıyla Yunanilerin bıraktıkları o gibi asar-ı san’at arasında bir müşabehet görmekte olduğumu söyledim; muallim beni tasdik etti. +Hakıkaten timsallerin libaslarında görülen katlar kıvrımlar tamamıyla Yunan statüleri model ittihaz edilerek yapılmış zannolunuyor Camekanların içinde bir takım kumaş parçaları da var idi ki nakışlarındaki zarafete hayran olmamak mümkün değil Milel-i mütemeddinenin kaffesi gibi Almanların da asar-ı atikaya verdikleri ehemmiyet onların hüsn-i muhafazaları emrinde gösterdikleri i’tina ve dikkat de ayrıca zikre şayandır. +Ceviz hacminde bir taşın nazarlarında pek büyük bir kıymeti ufacık bir bez parçasının onlar için dünyalar kadar ehemmiyeti var. +Küçük bir bez parçasını suret-i mahsusada teşhir etmişler. +Çünkü asar-ı atikanın ne demek olduğunu biliyorlar. +Her fennin bir cihet-i nazariyyesi bir de cihet-i ilmiyyesi olduğu gibi tarih-i medeniyyetin saha-i ameliyyesi de müzehanelerdir. +Mesela kimya hikmet nebatat fenleri için “laboratuvar”lar nebatat bahçeleri ne ise tarih için müzehaneler de odur. +Bundan dolayı Avrupalılar müzehanelerin ehemmiyetini takdir onların terakkısi uğurunda milyonlar sarfediyorlar. +Onlar dünyanın her tarafında bilhassa mehd-i medeniyet olan Asya Kıt’ası’yla Anadolu’da külle yevmin hafriyat memleketlerine götürüyorlar. +Bu suretle müzelerini bulundukları hal-i kemale isal ediyorlar. +Avrupa’da şimdiki ma’nasıyla te’sis edilmiş olan ilk müzehane Birinci Kozma dö Medici tarafından on beşinci asırda Floransa’da vücuda getirilen müzehanedir. +Diğer müzehaneler onu takliden sonradan te’sis edilmiştir. +Dünyanın en meşhur müzehanesi olan British Müseum tarihinde te’sis olunmuştur. +Bu müzehane sekiz daireye münkasemdir. +Zemin katında otuz bin cildi mütecaviz yazma beş yüz bin cild de basma kitap ile Yunanistan’dan Mısır’dan Anadolu’dan çıkarılan asar-ı atika vardır. +Müzenin üst katları tarih-i tabii kolleksiyonlarına tahsis edilmiştir. +Daire şeklinde olan mütalaa salonu kütüphaneler için numune ittihaz edilmeye şayandır. +Bu salonda üç yüz kişi Müzenin aksam-ı sairesinde fayans taş toprak fil dişi ve saireden ma’mul asar ile elvah-ı nefise heyakil-i guna-gun ve saire mevcuddur. +“Luvr” Müzehanesi’nin bidayet-i teessüsü Birinci “Fransuva” zamanına kadar çıkar. +Fakat asıl müze tarihinde te’sis edilmiştir. +Dünyanın en mükemmel en zengin müzelerinden biri de budur. +El-hasıl müzehaneler müessesat-ı medeniyyenin en mühimlerindendir. +“Arkeoloji” denilen asar-ı atika ilminin me’hazleri kısmen o müesseselerde bulunur. +Yalnız bu cihet müzehanelerin ehemmiyetini takdire kafidir. +Bu ilme müntesib olanlar asar-ı atikanın kaffesi hakkında tedkıkat seyrini ta’yin etmişlerdir. +Bu ilim medeniyetin menşei memleketteki medeniyetin diğer memlekete suret-i intikalini bir kavmin başka bir kavimden iktibas ettiği medeniyeti ne vech ile ta’dil ve kendisine has olan hüviyetin o medeniyet üzerine ne suretle icra-yı te’sir eylediğini bildirir bunlara mümasil daha bir takım mühim mesaili halleder. +muşlar mazinin habaya-yı muzlimesini bu fen sayesinde tenvir eylemişlerdir. +Mesela Babil ile Istahr şehrindeki asar-ı atikanın yekdiğerine mukayeseleri neticesinde Fırat sahilleriyle Farsistan dağları arasındaki medeniyete aid rabıta-i karabeti ta’yin eden bu fendir. +Babil medeniyetinin Asya-yı Suğra’ya Ermenistan’a Finike’ye nasıl geçtiğini bilahare bazı ta’dilata iktiran ederek Pelaj’lar tarafından Cezair-i Bahr-i Sefid’e Yunanistan’a Mısır üslub-ı san’atiyle “Etrüsk” denilen Yunan-ı kadim üslubu arasındaki müşabehetten Mısır medeniyetinin “orijinal” bir medeniyet olmadığını istidlal eden yine bu fendir. +mimat-ı zaruriyyesinden olan müzelerin ehemmiyetini takdir ederek en büyük şehirlerden en küçüklerine kadar müteaddid müzehaneler inşa etmişler bu müessesat-ı nafia ile hem şehirlerini tezyin hem de erbabı için pek büyük istifadeler te’min eylemişlerdir. +Bize gelince payitaht-ı saltanatta henüz bir tek müzehanemiz vardır. +Fakat muhteviyat i’tibarıyla çok müzelere faiktir. +Fil-hakıka müzemizin muhteviyatı az lakin gayet kıymetdardır. +Bilmem erbabının bu babdaki fikirleri ne merkezdedir. +Osmanlıların merhum Hamdi Bey’e medyun-ı şükran olmaları lazım gelir; o adamın gayreti sayesinde oldukça mükemmel bir müzehaneye malik olduk. +İnşaallah Halil Beyefendi’nin himmetiyle müzemiz daha mükemmel bir hale gelir. +Hiç şüphe yok ki memleketimizde yerin altı üstünden çok zengindir. +Yoluyla hafriyat icra edilecek olursa kıymetlerini takdire imkan mutasavver olmayan bir çok asar-ı atika elde edilebilir. +Bunun için bir çok para sarfı lazım gelecektir. +Fakat elde edilecek nefais-i san’atin kıymetine nazaran sarfedilecek para la-şey mesabesinde kalır. +Keşke bütçemiz müsaid olsa da biz de Avrupalılar gibi bu uğurda bir çok fedakarlıklar ihtiyar etsek. +Fakat o gibi teşebbüsat henüz bizden pek uzaktır. +Halkımızda müzehanenin ne demek olduğunu bilenlerden bilmeyenler çoktur. +Bilenlerden ekserinin den nüfuz-ı nazarından fazla değildir. +Belki müzelere başka bir nokta-i nazardan ta’riz edenler de bulunur. +Fakat eslafımızın salabet-i diniyyeleri bizim salabetimizle kabil-i kıyas değil idi. +Hazreti Fatih ile ondan sonra gelen selatin-i izam Ka’riye ve Fethiye cami’lerini esasından hedm ettirebilirler idi. +İhtimal ki Hazreti Fatih’e veya selatin-i izamdan başka birine o cami’lerin hedmi değilse bile der ü duvarlarındaki tesavirin mahvını tavsiye edenler olmuştur. +Fakat te’siri görülmemiş o eserler bize kadar vasıl olmuş Va esefa ki biz onların kadrini bilmemişiz nazirine dünyanın bir yerinde tesadüf olunamayan o mozaiklerin üzerine çamur sıvamışız! +Dökülenlerini yerine koymayıp beş on para mukabilinde şuna buna satmışız. +Hiç şüphe yok ki eslafımızda bizden ziyade takdir-i nefais hissi var imiş! +Onlar hem dinlerini hem de dünyalarını bizden çok iyi anlamışlar. +Ne cahilane taassubla kendilerini varta-i hızlana atmışlar ne de gafilane tefelsüfle akıl ve mantık dairesinden çıkmışlar. +Ben eslafımızın fezailine ve her vechile bize rüchanlarına kailim. +ğim fikir tamamıyla başkadır. +Bugün şurada burada nice asar-ı atikamız var. +Bunlardan yağma edilenleri yağma edilmiş elde kalanlar her zaman zayi’ olmak tehlikesine ma’ruz bulunmuştur. +Bari bunların ziya’larına meydan verilmese! +Müzehanelerdeki asara şöylece bir göz gezdirmek bile zihinde mühim tahavvülat husule getirir: +İnsanı garib hissiyat ile mütehassis kılar. +Hakıkaten ümem-i salifenin ma’bud ve mescudları olan heyakil-i camidenin ibret gözüyle temaşası insanı iki hiss-i mütehalifin zebunu ediyor. +İnsan bir tarafdan beni nev’inin aklına hayran diğer tarafdan idraksizliğine esefhan oluyor! +Alem-i insaniyyet ne tavırlar geçirmiş ne fikirlere ne i’tikadlara zahib olmuş! +Kim bilir bundan böyle daha ne tavırlar geçirecek ne fikirlere ne i’tikadlara zahib olacak? +İşte Avrupa’da ahali her gün fevc fevc gelip bu müzehaneleri ziyaret ediyor haline iktidarına göre ziyaretinden müstefid oluyor. +Gerek müzedeki gerek hariçteki asar-ı san’atin birine kimse parmağının ucuyla dokunmuyor. +Belki kendisini onların muhafazasıyla mükellef biliyor. +Asar-ı atikaya dest-i taaddiyi uzatmak şöyle dursun çoluk çocuk kadın erkek bahçelerde parklarda saatlerce vakit geçirdikleri halde kimsenin bir tek çiçek kopardığı görülmüyor. +Ekser mahallerde umumi çemen-zarlara “ahalinin muhafazasına tevdi’ olunmuştur” biyle bu kadarcık bir tedbir kafi görülmüştür. +Kandy kasabasının nüfusu günden güne çoğalmaktadır. +Hal-i hazırdaki nüfusu’ye baliğdir. +Kandy kasabasının ortasında gayr-i muntazam bir göl vakı’dır. +Bu gölü eski Kandy hükümdarları meydana getirmişlerdir. +Gölün sath-ı bahrdan olan irtifaı İngiliz kademidir. +Derece-i hararet ’den’e kadardır. +Posta telgrafhane istasyonun kurbundadır. +Hoteller: +Kandy’deki hotellerin en a’laları Florence ve Gueen’o hotelleridir ki balada ta’rif olunan gölün kenarında vakı’ olmuşlardır. +Kasaba içinde hotellerden başka İngiliz madamaları tarafından idare olunan apartmanlar da vardır. +Kışın bu aydan sonra Seylan Adası’na binlerce züvvar ve seyyah gelir. +Bu hoteller evler hep dolar. +Alış veriş son derece-i faaliyetini bulur. +Kandy’de müteaddid kulüplerle bir iki banka şu’besi bir sanayi’ mektebi birkaç misyoner mektepleri de vardır. +Kandiye’de üç dört kitabhane var ise de en iyisi Oryantal Oriental Lıbrary kitabhanesidir. +Bu kitabhanede İbrani Keldani Arabi Farisi Urdu Kamil Sinhalı lisanlarıyla yazılmış ve el yazısı olarak bir çok kitaplar vardır. +Buzalıların mukaddes kitaplarından da birkaç nüsha mezkur kitabhanede mevcuddur. +Mezkur kitapların cildleri pek musanna’ ve Buza alihelerinin resimleriyle müzeyyendir. +Kağıdları ise bizim dülgerlerin kalın ve yumuşak talaşlarına benzer bir nevi’ yaprak kabuğudur. +Yazıyı muhafaza etmek hasiyetine malik olan bu kabuk üzerindeki ibareler adeta kurşun kalemle yazılmışa benziyor. +Mezkur kitabhane göl kenarında vakı’ bulunduğu için evvelce Kandy hükümdarlarına hamam vazifesini görüyormuş. +Gölün muhiti İngiliz dönümünden ibarettir. +Gölün üç tarafı hoteller güzel ikametgahlarla donatılmış ise de rutubetten salim değillerdir. +Gölün kenarında beledi tarafından vaz’ edilen demir kanepeler üzerinde oturanlar caddeden gelen geçenleri gölde yıkanan filleri seyretmekle mahzuz olurlar. +Gölün etrafını gezmek için en münasib zaman sabah ve akşamdır. +Gölün biraz yukarısında kasabaya mahsus küçük bir müzehane vardır. +Burada Kandy sanayiiyle ahalisinin tarz-ı telebbüsünü maişetini gösterir eşya teşhir edilmiştir. +Müzehanede ayrı bir daire daha vardır. +Orada Kandy’de bakır sarı ma’denden eşya ve edevatı yapan san’atkarlar eşyayı bu müzenin bir odasında teşhir ettikten sonra seyyahine pek pahalı bir fiyat mukabilinde satar. +Teşhir edilen eşya bakır sarı ma’den ve gümüştür. +Musanna’ beşik oyma eşkal nukuş kabartma ve oturtma usulüyle maadin-i mezkure üzerine vücuda getirilen eşya hadd-i zatında pek antika zarif şeylerdir. +Eşya-yı mezkure tepsi şamdan ibrik leğen tas kutu vazo ve ona mümasil bir salonu tezyin edecek şeylerdir. +Gümüş ve bakırdan sigara tabakaları sıgara külüne mahsus tabaklar iri ufak filler yılanlar ef’iler akrepler hasılı cici bici şeyler hep maadin-i mezkureden yerli ustalar ma’rifetiyle vücuda getirilmiştir. +Kandy kasabasının ümranına başlıca hizmet eden avamilden biri de bu puthane olup senede bir defa adanın Burma Ceziresi’nin etraf ve eknafından yüz binlerce Buzalılar buraya gelip mezkur puthaneyi ziyaret ettikten sonra hedaya nezirlerini Buza’ya takdim ederler. +Bu merasim Ağustos ayında vuku’ bulur. +O sırada kasaba bir panayır halini iktisab eder. +Puthane müteaddid dairelere taksim olunmuştur. +Asıl ziyaretgah ve pek mukaddes olan yer Buza’nın dişi bulunan oda ile Buza’nın uzandığı dairelerdir. +Ben her ikisinin içine girdim. +Buza’nın dişi zu’m olunan nesne o kadar büyüktür ki insan dişine asla benzemedikten başka kurd dişi şeklinde ve fil dişinden ma’mul bir diştir. +Mezkur tek diş büyük bir gümüş kubbe içinde altın tellerle dikili bir vaz’iyyette bulunmaktadır. +Bu zatın uzandığı yer –tabii heykelidir– ise murabba’ gayet dar bir oda olup içi karanlıktır. +Mum yaktırmak için hademeye biraz para vermeye mecbur oldum. +Bu zatın bu heykeli üç metre tulünde kafası iki büyük karpuz kadardır. +Bir elini kulağının arkasına koyduğu halde öbür elini boyuna bacağı üzerine uzatmıştır. +Yüzü müdevver başında saç yoktur. +Heykelin önünde de ayrı bir ayak izi vardır ki Hazreti Adem’in ayağının izi olduğunu Hindular iddia ediyorlarmış. +Buza heykelinin etrafında birkaç alihe heykeli daha var ise de cesametçe vaz’iyyetçe Buza’dan pek farklıdırlar. +Puthanenin aksam-ı sairesinde de böylece küçük alçak tavanlı odalarda bir çok put Buza heykelleri mevcuddur. +Ancak berikiler oturmuş ve ayakta durmuş vaz’iyyetlerdedir. +Bu puthanede bence kıymet-i sanaiyyeyi haiz olan yegane bir şey varsa puthanenin duvarlarıyla tavanındaki nakışlardır. +Nukuş-ı mezkure Hind Geyzem Buza tarih-i dinisine aid esatir hurafatı nazırine bi-hakkın irae etmektedir. +Mezkur nukuşun sabit boyalarıyla san’atlerindeki incelikler cidden şayan-ı temaşadır. +Kandy Buzalıları her sene vergilerini koca bir filin sırtı üzerine koyarak filin arkasında Kandy putperestlerinin eşraf ve rüesası ile bütün Buza peyrevanı ziller davullar çalmak suretiyle puthaneye doğru getirip Buza’nın heykeline takdim ederler. +Bu vergi ise hükumet vergisi olmayıp Buza’ya mahsus dini bir vergidir. +Puthanenin döşeme taşlarının kısm-ı a’zamı Moonotone aynü’ş-şems –ma’den– taşıdır. +Mezkur taşlar üzerine bir çok nakışlar resimler hakkedilmiştir. +Puthanenin bir galerisinde de günah işleyenlerin ne yolda devler şeytanlar tarafından ceza gördüklerini musavvir nukuş rüsum bir duvar üzerinde tersim edilmiştir. +Bütün bu rüsum dört yüz küsür sene evvel meydana getirildiği halde el-an cila ve revnakları boyaları sabit kalmıştır. +Seyyahin için puthanenin en münasib seyir zamanı sabah akşamdır. +Zira o sıralarda Buzalılar ayin-i ruhani icrası kündür. +Buza rahipleri yahud rüesa-yı ruhanileri vücudlarındaki saç kılları sık sık izale edip sarı –karantina bayrağı renginde– renkli bir ince bezle omuzlarını göğüslerini sırtlarını avret yerlerini örterler. +Güneşte gezerken yine sarı renkte bir şemsiye taşırlar. +Buzalılar indinde sarı en mukaddes bir renktir. +Puthanelerinin duvarları da mezkur renkte boyanmıştır. +Bu rahipler tramvaya şimendüfere bindiklerinde para vermezler. +Çünkü para taşımazlar. +Paranın ne olduğunu bilmezler. +Fakat bunların bilet parasını tramvayda ve şimendüferde bulunan Buza peyrevleri derhal kumpanyaya teslim ederler. +Adanın her tarafında mezkur rahiplerin ikametleri evkat-ı muayyenede yemek içmek getirirler. +Kandy ile Seylan Adası’nı evvela Portekizler ve sonra Duçlar zabt ve istila etmişler ise de yerlilerin muhacemat ve müdafaat-ı diliranelerine mukavemet edemeyerek bir kısmı firar ve kısm-ı diğeri de son neferlerine kadar katledilmişlerdir. +Mezkur katilgahların Kandiye’de yeri el-an bakıdir. +senesinde İngilizler adayı zabt ve istilaya harp ile değil siyasetle –hikmet-i ameli usulüyle– muvaffak olduktan sonra Kandi hükümdarının tahtdan indirilmesine teşebbüs eylemişlerdir. +Fakat Kandy hükümdarı o sırada Kandy’de mevcud ve “Macor Davi”nin kumandasında bulunan Adanın efendileri olan İngilizlerle burada ticaretle iştigal eden bil-cümle Avrupalıların mikdarı yedi bin kişiden mütebakısi ticaretle iştigal edenlerdir. +Bu kadarlık bir kuvvetle hin-i hacette memleketi teskine muktedir görünmeyen müstevliler ayrıca da Kolombo Limanı’nda daimi surette iki harp gemisi bulundurmaktadırlar. +Bana kalırsa bu fazladır. +Hükumet-i mahalliye istediği vakit buraya kuva-yı imdadiyye sevk ve isaline muktedirdir. +Çünkü harp ve nakliye gemileri bu vazifeyi ifaya müstaiddirler. +Aynı zamanda Hind-i Cenubi ile ada beynindeki mesafe bir gecelik mesafeden etmek mümkündür. +Bunlar vaktiyle Avrupalı olup bu adaya hicret ederek mürur-ı zaman ve eyyam ile yerlileşmişlerdir. +Bunlar da iki kısma ayrılır. +Birincisi fakırü’l-hal olan Portekizliler ikincisi oldukça hal ve vakitleri iyi olan Duçlardır. +Portekizliler bir dereceye kadar kendi adat-ı kavmiyyelerini muhafaza edebilmişler ve aralarındaki ittihad noktasından meclis-i idare-i vilayette bir a’zaya malik olmaya muvaffak olmuşlardır. +Duçlar ise adanın bütün ticaretgahlarında icra-yı kitabet etmekle evkat-güzar olmaktadırlar. +Pek ucuz bir maaş mukabilinde hükumet me’muriyetlerine de ta’yin edilmekteler ise de vezaif-i aliyyede istihdam olunmamaktadırlar. +Adanın has yerlileridirler. +Fakat bu ana kadar cahil ve mutaassıb bir halde kalmışlardır. +Ziraat ve felahatte maharet-i fevkaladeye maliktirler. +Fakat maatteessüf günden güne misyonerler bu cahil zavallıları enva’-ı hiyel ve desaisle ikna’ ederek hıristiyan ediyorlar. +Hıristiyanlığın adedi misyonerlerin faaliyet ve ciddiyetleri sayesinde bu adada gittikçe çoğalmaktadır. +Hiçbir köy yoktur ki bu ebalisenin bir iki kilisesi ma’bedi mektebi vaaz yeri aşeratla adamları olmasın! +Bu unsur da iki kısımdır. +Biri yerli Tamiller olup yüzlerce seneden beri buraya muhaceret edip yerli halini iktisab ederek etvar ve ahlak-ı kadimelerini unutmuşlardır. +Diğeri de Madras’dan ve Hind-i Cenubi’den buraya iş güç bulmak liyyen mefkud olduğu gibi fikirleri düşünceleri de pek mahdud ve renkleri simsiyahtır. +Bu ikinci makule adanın en süfli işleriyle iştigal edip ekmeklerini kazanırlar. +Maamafih Seylan Adası’nda tesadüf ettikleri refah ve ni’meti vatanlarında bulamazlar. +Ada bunlar gelmişlerdir. +Hutut-ı vechiyeleriyle salabet-i ahlakıyyelerine bakılırsa bu Morisliler an asıl Arap unsur-ı necibine mensub olup aba vü ecdadları vaktiyle Hicaz’dan Mısır’dan Hadramut kıt’alarından Hindistan’a ve buraya muhaceret edip yerli kadınlarla izdivac ve münakeha neticesinde bir dereceye kadar eski ırk ve kavmiyetlerini gaib etmişlerdir. +Lisanları Tamil lisanı olup akıl ve zeka tecrübe ve fetanet noktasından adanın en mümtaz anasırından ma’dud bulunup izzet-i nefslerini müstevlilere karşı bi-hakkın muhafaza etmeye muvaffak olmuşlardır. +Bir müslüman açlıktan canı çıkacak olsa asla hammallık ve umur-ı süfliyye ile iştigal etmez. +Bilakis daima namuskarane bir surette ticaret ve alış-verişle uğraşırlar. +Seylan Adası’nda milyonlara malik İslamların adedi aşerata baliğdir. +Malaya Adası’nın yerlileri olup kırk elli seneden evvel buraya askerlikle gelmişler ise de ahiran askerlikten çıktıktan sonra Seylan Adası’nda yerleşmeyi tercih eden sınıftır. +Bunlar mülayim tabiata malik ve son derece muti’ oldukları cihetle hükumet-i mahalliye tarafından polislikle beledi çavuşluğuyla bu gibi işlerle istihdam olunmaktadırlar. +Aynı zamanda bil-cümle hotel uşakları ticarethane kapıcıları da bu unsur efradında[ndı]rlar. +Bunlar ise pek vahşi ve tuhaf hilkat ve tabiata malik kimselerdir ki daima ormanlarda dağlarda gezerler. +Seylan Adası’nın cihet-i şarkısinde vaki’ olan kasaba ve dağlarda bunlara çokça tesadüf edilir. +Fakat gittikçe adedleri eksilmektedir. +Hakıkı Karadalılar ormanlardan dışarı çıkmazlar. +Daima orada ele geçirebildikleri bal ve tuyur-ı hayvanat etleriyle tagaddi ederler. +Ok ve yay kullanmakta bunların son derece maharetleri oldukları rivayet olunmaktadır. +Balada arzeylediğim her unsurun kendisine mahsus milli taamları elbiseleri tarz-ı maişetleri vardır. +Herbirisinin elbisesi yiyeceği maişeti ahlakı diğerine benzemez. +Lisanları da ayrıdır. +Mesela Sinhalılar saç besliyorlar ise de Tamiller kadar saçlarını uzatmayıp kısa bir halde bulundururlar. +Aynı zamanda başlarına serpuş koymayıp hilal şeklinde bir tarak takarlar. +Bazı yerliler Salı ve Cuma gününü hayırsız günlerden addettikleri cihetle eyyam-ı mezkurda hiçbir işle iştigal eylemezler. +Umumiyetle ada halkı Hindistan ahalisine nisbeten son derece temiz ve nazif bulunuyorlar. +Hemen her gün yıkanırlar. +Elbiseleri daima temiz ve beyazdır. +Bacaklarını alel-ekser Seylan’da beledi kanunları da biraz şiddetlidir. +Ahaliyi temiz bulundurmaya kavanin-i belediyye dahi çok yardım etmiştir. +Ahali fakır olmakla beraber elleriyle sümkürmek sokaklarda tükürmek adetine mübtela değildirler. +En fakır bir kimsenin la-ekal iki mendili vardır. +İngilizce Cleanliness is next. +Or even superior to Godliness. +darbü’l-meseli bizim hadis-i şerifine pek müşabehet ve mutabakatı vardır. +Demek isterim ki nezafeti İngilizler kavanin ile ahaliye öğretirler. +Zannederim ki bizim Cemil Paşa da aynı metodu İstanbul’a tatbik etmeye çalışmaktadır. +Zaten başka çare varmı ya?! +Hülasa olarak Seylan ahalisi ne Çinli ne de Hindli sayılıp S sin . +Efendim Haleb mahfil-i askerisi müdiri Nazım Beyefendi’nin lütfen Afganistan Medresesi şakirdanına Sebilürreşad gibi müslümanların mucib-i iftiharı olan yegane risale-i diniyyenin bir senelik abonesini hediye etmesi bizi fevkalade müteessir etmiştir. +İşbu tuhfe-i mukaddeseden son derece memnun olan Afganlı talebelerin teşekkürat-ı minnetdaranelerinin ceride-i mu’tebereniz vasıtasıyla Nazım Beyefendi’ye beyan buyurulmasını temenni ederiz. +Hediye-i kıymetdarın Osmanlı ve Afganlılar arasında mevcud meveddet ve irtibat-ı biraderanenin tezyid ve takviyesine badi olması da ayrıca mucib-i şükrandır. +Bakı ihtiramat-ı faikamızın kabulü müsterhamdır efendim. +Fi Zilhicce sene Mekke-i Mükerreme’den Beyrut’ta çıkan el-İkbal refikımıza yazılıyor: +“Bu sene deniz tarikıyle gelerek Cidde’den geçen hüccac-ı kiramın adedi bine baliğ olmuştur. +Bunlardan bini Cava taraflarından olup kalanları da sair memalik-i İslamiyye ahalisindendir. +Hicaz Demiryolu vasıtasıyla gelenlerin adedi de bin kadar tahmin olunmaktadır. +bin kadarı ehl-i Yemen bini de Ceziretü’l-arab’ın şark ve sair kabail mensubininden olmak üzere kara tarikıyle doğrudan doğruya Mekke-i Mükerreme’ye gelmiş olanların mikdarı bin raddesine çıkmıştır. +Mekke-i Mükerreme Medine-i Münevvere Cidde civarından bu senenin hacc-ı şerifine iştirak edenlerin adedi binden ziyade olduğu zannedilmektedir. +Şu hale göre bu sene Arafat vakfesinde hazır olan hüccac-ı kiramın adedi üç yüz bini mütecaviz olduğu anlaşılıyor demektir. +Mübarek Zilhicce’nin gurresi Cuma gününden sabit olup Arafat vakfesi Cumartesi icra edildi. +Mekke-i Mükerreme’ye eyyam-ı teşrikın üçüncü dördüncü günleri inildi. +Sıhhat-i umumiyyeyi ihlal edecek hiçbir hadise vukua gelmedi. +Hamden lillah hacc-ı şerif kemal-i afiyetle icra edildi. +Emniyet-i umumiyyeyi bozacak hadiseler de olmadı denilebilir. +Bu hususda Mekke emirinin ibraz ettiği gayret her halde tebcile şayandır. +Hele celd kat’-ı yed kısas gibi hudud-ı şer’iyyenin icrası hususundaki ta’mim ortalıkta amik bir te’sir husule getirdi. +Arafat Mina ve sair yerlerde münasebetsizliği görülen hırsızlığı duyulan hüccac-ı kirama zararı dokunan Bedeviler üzerinde bu şer’i cezalar bil-fiil diğeri “Uteybe” kabailinden “Hemarika” koluna mensub sevabık-ı mükerrere ashabından iki kimsenin hırsızlık ettikleri adil şahidlerin şehadetiyle ve kendilerinin i’tiraflarıyla mertebe-i sübuta vasıl olduğundan ba-emr-i emaret-penahi elleri kat’ edilmiştir. +Bu cezanın daha dört kimse üzerinde Mağrib Marakeş Tanca taraflarından gelen hüccac-ı kiram bu sene fariza-i haccın ifası için buralara gelmiş olan sabık emirleri Mulay el-Hafiz’in şiddetli aleyhinde bulunuyor ve “Bayi’u’l-müslimin” lakabıyla tahkır ediyorlar..” Acaba hakıkaten mes’ele böyle midir Faslı hüccac-ı kiram bu hususda aldanmıyorlar mı? +ALEM-I İSLAM’I TEHDID EDEN MARAZLARDAN: +KUMAR Mısır’da çıkan eş-Şa’b ceride-i muhteremesi sırasıyla birkaç numarasının başmakalelerini gizliden gizliye alem-i olan te’sirat-ı vahimesini teşrihe hasretmiştir. +Bu makalelerde ibtida kumarın mahiyeti gayeti ahval-i umumiyyesi hakkında izahatta bulunuluyor. +Sonra vücuda a’saba dimağa binaenaleyh ahlaka olan te’sirat-ı muzırrası hakkında fikirler yürütülüyor. +Nihayet kumarın hayatta en büyük rol ifa eden kuvve-i akliyyenin yıpranmasına ve gitgide büsbütün bozulmasına sebebiyet verdiği neticesine doğru gidiliyor bu hususdaki bütün izahlar pek vuzuhludur. +Fil-hakıka kumar bila-istisna bilumum insanlar arasında taammüm etmiş ruhi bir hastalıktır. +Her kavim ve unsurun her milletin bu hastalıkları kendi isti’dad ve zihniyetlerine göre muhtelif oyunlar şeklinde tecelli etmiştir. +İslamiyet’te tahrim edilmiştir kendisinde gizli ve aşikar ma’na-yı kumar bulunan her oyun İslamiyet’te kat’iyyen memnu’dur. +Fakat bütün bununla beraber ehl-i İslam arasındaki taammüm ve lilerimizden kasabalılarımızdan başlayarak köylülerimize hatta daha göçebeliğini terkedemeyen kardeşlerimize varıncaya kadar hepsinde bu hastalık vardır. +Sadat ve şürefa-yı kiram huzur-ı Ka’be’de büyük babaları ve Peygamber-i celilimizin nezd-i ruhaniyyetlerinde türbelerde Harem-i Şerif civarında; beylerimiz paşalarımız milletin saadeti mukabilinde kurdukları aşiyane-i istirahatlerinde; köylülerimiz kulübelerinde müteaffin kahvehanelerinde; göçebelerimiz de çadırlarında salaşlarında yan gelerek bu hastalık altında kıvranıyor her günün saatlerce zamanını Allah’ın bahş ve ihsan buyurduğu akıllarını bu oyunların bi-sud neticeleri uğurunda feda ediyorlar. +Bir müslüman kalbi hatta alel-ade bir insan kalbi taşıyan hamiyetli bir kimsenin bütün bunlara acımaması elden gelmez. +Hele bizim gibi hayat maişet faaliyet vazife ne demek olduğu anlaşılamayan; ömrün zamanın kadr u kıymeti takdir olunamayan milletler arasında bu gibi nefsi ruhi hastalıkların ne kadar elim netaic-i ahlakıyye ve ictimaiyye tevlid edeceğini düşünerek müteellim olmamak kabil değildir. +Hazreti Allah hepimize tevfik ve hidayet NASRANİYET PROPAGANDACILARI VE EZHER e l-Menar mecellesi yazıyor: +“Gerek Mısır gerek bilad-ı sairede hıristiyan propagandacılarının de şiddet kesbetti; bütün misyoner cem’iyetleri bu hususda birleştiler; bunlar Ezher’de mücavir olan bazı kimseleri iğva yorlar. +İslamiyet hakkında ta’n ve teşni’ler yağdırıyorlar. +Biz biliyoruz ki Ezher’de mücavir olanlar senelerden beri orada yorlar; bunlardan bir çokları da okudukları akaid kitaplarından doğru bir ma’na istihrac edemiyorlar. +Akaid-i Senusiye Cevhere Nesefiye şerh ve haşiyeleri gibi mütedavil olan bu kitapları anlayanlar da bunlardan hıristiyan propagandacılarının şüphelerini İslamiyet hakkındaki ta’n ve teşni’lerini reddedecek bir ma’lumat elde edemiyorlar. +Çünkü bu kitaplarda bulunan mesail mahduddur. +Ezher’in Meclis-i A’lası Meclis-i İdaresi düşünmüyor mu ki: +Bu mücavirler edyana hürriyet-i ta’nın mutlak bırakıldığı; her sene Kur’an-ı Kerim Nebiyy-i Zi-şan hakkında ta’n u teşni’ ile dolu binlerce kütüb ve resail tab’ olunan bir memlekette bulunuyorlar! +Ezher hiç düşünmüyor mu ki: +Bu gibi memlekette akaidin siye Nesefiye Devvaniye bu zamana kafi değildir? +Meclis bunu düşünmelidir ki akaidin usul-i ta’liminde olan bu za’fiyetle beraber Ezher’de cereyan eden bu hal-i esef-iştimal bazı mücavir cahillerin tanassur etmeleriyle ar ve hacaleti mucib olacaktır. +Çünkü Ezher mücavirlerinden velev ki bir tanesi tanassur edecek olursa bunu hıristiyan propagandacıları küre-i arzda bulunan en büyük ulum-ı yet’in şüphelerini ibtalden aciz bulunduğuna hüccet ittihaz edecekler. +Binaenaleyh Ezher Meclis-i A’lası için hemen şu çarelere tevessül etmek vacibdir: +Akaid ilm-i kelam tedrisinde cari olan usulü tağyir ederek Nasraniyet’in şüphelerini İslamiyet aleyhine vuku’ bulan ta’n u teşni’leri suret-i kat’iyyede reddedecek bir surete ifrağı. +Ezher talebesini nizam-ı cedid ile hasrederek meclis-i idare ve revak şeyhlerince bunların siret ve ahvali suhuletle bilinmeli her isteyen talebe hıristiyan propagandacılarının mahafiline gidememeli. +Oraya gitmekten garaz ne olduğu bu hususdaki isti’dadı anlaşılmadıkça hiçbirine izin verilmemeli. +Me’zunen gideceği zaman kendisine lazım gelen vesaya verilmeli geldikten sonra da işittiği şeylerin nefsinde ne gibi te’sirler yaptığını anlamalı bu mahafile gidecek kimselere Müslümanlık ile Nasraniyet beynindeki hilafa dair mevzu’lar üzerine yazılan kütüb-i nafiayı okumak için irşadatta bulunmalı. +Bu şerait dahilinde hareket etmeyenlerin isimlerini Ezher’in defterinden silerek hakıkat-i hali de i’lan etmeli ki başkası da bu sıfatta bulunamasın. +Meclis re’yimizi kabul ettiği zaman şu kadarcık icmal kafi geleceği cihetle tafsilden müstağnidir. +el-Menar mecmua-i diniyyesinden meal ve hülasaten naklettiğimiz şu makale hem şayan-ı dikkat hem de mucib-i himmetsizliğine bakınız ki Ezher’de bulunan müslümanları –hem de tahsil-i ilm ile meşgul olanları– bile hıristiyan yapmalarından korkuluyor! +Bizim ulema-yı kiram istedikleri kadar kahve köşelerinde verese-i enbiyayız diye bağırmakta devam etsinler; herifler kemal-i cesaretle giderek cami’lerdeki müslümanları bile Hıristiyanlığa da’vet ediyorlar. +Allah göstermesin misyonerlerin Mısır’daki faaliyeti tamamıyla İstanbul’a da girecek olursa cekler gibi görünüyor. +Çünkü alet-i müdafaa noksan değil hiç yok! +Burada topu iki misyoner olduğu halde onlar bile yetip artıyor. +Fatih Bayezid gibi cami’-i şeriflerin önlerinde dolaşarak talebe-i uluma mekteplilere meccanen; hem de güler yüz tatlı söz ile; İslamiyet hakkında ta’n u teşni’ ile dolu risaleler tevzi’ ederek onları iğfal etmekte oldukları halde verese-i enbiya olanlar ses bile çıkarmıyorlar! +Geçen gün idarehanemize gelen Medresetü’l-Vaizin talebesinden bir zat naklediyordu: +Misyonerlerden biri Medresetü’l-Vaizin’in kapısı önüne giderek talebeler çıkınca yanlarına sokulmuş onlara ma’hud risalelerden vererek kendileriyle mübahase etmek istemiş fakat talebeler hep birden yanından dağılıp gitmişler. +Bunu hikaye eden zata: +–Niçin dağıldınız diye sual edince; dedi ki: +–Bizde ona karşı isti’mal edecek alet-i müdafaa yok; binaenaleyh dağılmaktan başka ne yapabiliriz? +Mübahaseye girip de mağlub olmaktan ise hiç girmemek daha hayırlı değil midir? +Bir dereceye kadar tenevvür etmiş bulunan Medresetü’l-Vaizin talebesi böyle olursa diğerleri bunlara kıyas edilmeli de artık bu gibi halatın sebeb-i yeganesi bulunan usul-i tedrisimizi zemin ve zamana göre ıslah ederek misyonerler gibi yüzlerine çarpacak talebe-i ulum yetiştirmeye bakmalıdır. +Ve illa hüsran muhakkaktır. + +TAN samimiyetle tebrik eyler ve birinci sayısının ilk sahifesinde “Maksad ve Meslek” ünvanı altında çizdiği hatt-ı hareketi bırakmayarak muvaffakiyetle ilerlemesi için dualar ederiz. +ŞEHBAL MECMUASI Mündericatı hususunda pek de muayyen bir gaye ta’kıb etmemekle beraber küçük mülahazalar ile kari’lerinin piş-i mütalaalarına vaz’ ettiği elvah-ı nefisenin hüsn-i intihab ve temsilinde büyük bir tekamül gösteren Şehbal mecmua-i musavveresi’ıncı adedinin’inci sahifesinde bütün müslümanların ibret ve teessürle görmesi lazım gelen dört feci’ levha gösteriyor: +Kırkkilise’deki Büyük ve Kapan cami’-i şerifleriyle Edirne kurasından Koyungavur köyündeki mescid-i şerifin hal-i harabi ve perişanileri.. +Şarap deposu bir resmi.. +Bütün o elim hakıkatleri gözlerimizin önünde bütün fecaatlarıyla canlandıran bu resimler görüldükten sonra mecmuanın şu yolda bir mütalaasına tesadüf olunuyor: +“Edvar-ı ahirede mahza Müslümanlık sebebiyle düşmanlardan gördüğümüz muamelat-ı vahşiyane –zübdeten olsun– hakkıyla takdir edilmedikçe savlet-i intibahiyyemizin samimiyeti tekemmül etmiş olmayacaktır. +Risalemiz o vahşetleri kudreti nisbetinde bir belağatla telkın ve iraeye çalışmakta ve böyle yaparken vatana karşı vezaifinden birini ifa eylediğine kani’ olmaktadır. +Kari’ler bir ibadet-i sakinaneye melce’ olmaktan başka kabahati olmayan cami’lerin nasıl bir ıttırad-ı la-yetegayyer ile yıkıldığını yahud – harab edildiği zaman– şarap deposu ittihaz olunduğunu elbette ibret ve dikkatle müşahede edeceklerdir. +Unut felaket-i şahsiyyenin sebebini Fakat hakareti affetme validen vatana…. +Bir de’inci sahifesinde bütün müslümanları kan ağlatacak gayet acıklı iki resim derc edilmiştir. +Bunlardan biri bir rahibenin taht-ı himayesine sığınmış büyük küçük zavallı çocuğu irae ediyor resimlerin altında da risalenin şu yolda bir mütalaası vardır: +“Yüzbaşı Asım Bey isminde bir Osmanlı zabitinin haremi olan Sadberk Hanım Dedeağaç’ta Bulgarlar tarafından şehid edilmiş ve bu biçare kadınla yine o kadar şayan-ı merhamet olan zabitin üç çocuğu ana şefkatinden –ona en ziyade muhtac oldukları bir devre-i hayatiyyelerinde– mahrum kalmışlardı. +Resimlerini yukarıya derc ettiğimiz bu üç öksüz orada rahip ve rahibeler tarafından taht-ı sıyanete alınmış ve Salib namına ika’ olunan bu ceriha yine Salib’in taht-ı tedavisine tevdi’ olunmuştur. +Fakat acaba şehid olan “Sadberk”ler bir taneden öksüz kalan yavrular üç taneden ibaret midir? +Ötekiler –hatta belki biraz da berikiler– için bir şey düşünmek bize müterettib değil midir?..” BAŞKIRD MÜSLÜMANLARI Kazan’da çıkan Kuyaş gazetesinden tercüme ve iktibas olunmuştur: +Belebey taraflarındaki Başkırd köyleri ekseriyet i’tibarıyla büyük nehirlerin sahilleri boyunda te’sis edilmişlerdir. +Abık Dim Orşak nehirlerinin iki sahili bütün Başkırd köy ve kışlalarıyla doludur. +Birkaç sene evvelleri bütün bu geniş sahralarda hep Başkırdların atları koyunları sığırları davarları otluyordu. +Sakinane akmakta olan nehir boylarındaki çalılıklarda kamışlıklarda Başkırdların kaz ördek hindi gibi muhtelif cinslere mensub hadsiz hesabsız çok olan kuşları uçuyordu. +Fakat şimdi haller değişmeye başladı. +Ortalık geniş sahralar daralıyor. +Başkırdlar yerlerini yavaş yavaş ellerinden çıkarıyorlar. +O güzel yerler muhtelif ellere geçiyor. +Buralara akın akın muhacir geliyor. +Şimdilik bir Başkırd köyünün bulunduğu yerde hemen beş on da yabancı Rus köyleri peyda oldu.. +Yerleri darlaşınca hayvanları da yavaş yavaş azalan Başkırdlar artık o eski bolluk hayatı yaşayamıyorlar. +Süt yoğurt kımız et.. +Artık eskisi gibi çok değil her hangi bir şairane hissin ilcasıyla Başkırdlar kendilerinin öteden beri sevdikleri nehir boylarını çalılıklarını yabancılara kaptırmamış olduklarından kuş beslemek hususunda yine eskisi gibi devam ediyorlar. +Atları sığırları koyunları yüzde seksen eksilmiş olmakla beraber kuşları yine eskisi kadar çoktur. +Nehir sevahili yine o eski milli manzarasını muhafaza etmektedir. +Zaten Başkırdlar öteden beri o güzel nehirlerine karşı büyük bir meftuniyet gösteriyorlar. +Vaktiyle at koyun arkasından koşan Başkırdlar artık kaz ördek terbiyesiyle meşgul oluyorlar. +Vaktiyle atlarının kesretiyle sığırlarının çokluğuyla kısraklarının sütlüğüyle iftihar eden Başkırdlar artık akar sularıyla Dimleriyle Orşaklarıyla iftihar ediyorlar; şarkılarında türkülerinde bu nehirlere büyük bir mevki’ veriyorlar. +Başkırdlar arasındaki “Kaz Bayramı” da zikre şayandır. +Fakat bu bayram erkeklerden ziyade kadınlara mahsusdur. +Güz günleri havalar soğumaya başlayınca nehir boylarında ekin toplanmış tarlalarda yürüyerek semirmiş olan kaz ördekleri kesip temizlemek tüylerini yolmak için kadınlar kızlar arasında emeceler toplanıyor emece esnasında şen şatır olmak da adat-ı milliyedendir. +Kazlar ördekler yolunurken ne kadar söz söylenirse gelecek sene de kuşlar o kadar çok ne kadar çok gülünürse tüyler de o kadar çabuk yolunurmuş; çalışılıyor. +Şetarete muhalif bir harekette bulunmak milli bir bid’attir. +rini giyip evin büyük odasında ictima’ ediyorlar. +Darı unundan kaz yağıyla pişirilmiş beylen çörek gibi bir şey ile çay da hazır oluyor. +Çay içiliyor. +Beylen yeniliyor. +Yaşlı kadınlar da Başkırd hayatının mazisine dair tarihi masallar rivayet ediyor. +Mazideki fevka’t-tabia olan kahramanlarından bahsediyorlar. +Gençler de kemal-i hahişle dinliyorlar. +Sıra gençlere geliyor. +Bunlar da Başkırd’ın uzun perdeli milli şiirlerini söylüyor hazırunu mest ediyorlar. +Bu suretle üç dört saat geçiyor. +Artık akşam yemeği de gelmiş oluyor. +Kaz yağıyla pişirilmiş darı butakası pilav yahud lapa et yeniliyor. +Sonra “ülüş” yani kaz etinden hisselerine isabet eden parçalar veriliyor. +Ülüş emeceye iştirak eden herkes başı bir bacağı veriliyor. +Emeciler için mevcud kazın yarısını pişirmek de adettir. +Şu halde yirmi kaz kesen kimsenin on tanesi emeciler ülüşleri çıkarılmış gövdeleri de erkeklerin hissesi demektir. +Kadınlar gidince erkekler çağırılır. +Bunlara da kaz yağında pişirilmiş yemekler yedirilir. +Başkırdlar bizim Anadolulular gibi ekseriyet i’tibarıyla tenbelcedirler. +Yerleri geniş memleketleri vasi’ olmakla beraber çalışmamak yüzünden aza kanaat ederek vakit geçirirler. +Son günlerde şu tenbellikleri hayatı takdir edememeleri yüzünden geniş yerleri de daralmaya başladı. +Ehemmiyetsiz bir para yahud bir çuval un patatis için dönümlerle araziyi başkalarına satmak Başkırdlar arasında adettir. +Böyle ucuzlukla elde edilen Başkırd yerlerinde bir çok yabancı köyler teessüs etmiştir. +Hala da bu gibi uygunsuzlukların önü alınabildiği yoktur. +Maarifleri de bizim Anadolulu kardeşlerimizinkinden Başkırdlar arasında pek az takdir olunuyor. +Son günlerde bu cihet az çok anlaşılmaya başlamış olmakla beraber henüz lüzumu kadar ilerleyememiştir. +Her köyde güzel cami’ler yok değil ise de ahali ibadet hususunda hayli tenbeldirler. +Bazı köyün cami’ kapıları ancak haftadan haftaya açılıyormuş.. +Zaten hayat maişete aid vezaifin ifasında tekasül gösterenlerin vezaif-i diniyyelerinde ciddiyet ve intizam aramak abestir. +Bilumum matbuat-ı line dair haberler seyrekledi. +Asıl Darülhilafe etrafında cereyan eden felaketler o uzaktaki kardeşlerimizin ne halde bulunduklarını düşünmeye vakit bırakmadı. +Bütün bununla beraber oradaki kalbleri nur-ı imanla dolu azim-perver aziz kardeşlerimizin öyle kolay kolay küfre Salib’e boyun eğmeyecekleri me’muldür. +Zaten öteden beriden bazı ecnebi menba’larından teraşşuh eden haberler de bu ciheti te’yid ediyor. +Anlaşıldığına göre mücahid kardeşlerimiz düşmanla küfürle çarpışmakta devam ediyorlar. +Alemin Rabbi müslümanların ma’budu hakıkatin hamisi olan büyük Allah’ımız din iman vatan yolundaki mücahedelerinde kiyaset gösteren Bazı gazetelerde okunduğuna göre İtalyanlar top tüfenk kuvvetiyle başa çıkamadıkları bu ilahi ordunun büyük duacısı olan Şeyh Senusi hazretleriyle barışmak istedikleri anlaşılıyor. +Evvelleri görüp konuşmak üzere İslamiyet iddiasında bulunan münafıklardan birkaçının isticar edilerek Şeyh Senusi hazretlerinin huzuruna gönderilmiş oldukları bazı Arapça gazetelerde görüldü idi. +Bittabi’ Senusi hazretlerinin bu münafıkları koğmuş olduğundan şübhe edilemez. +Bu defa da görüşüp guya müzakeratta bulunmak üzere Eritre Vali-i umumisi Marki Salgator me’mur edilmiş imiş… Bakalım bunun alacağı cevap ne olur… Kazan gazeteleri bu sene Muharremü’l-haram gurresinin Teşrinisani Pazar gününden i’tibar edilerek yeni sene başı olmak münasebetiyle o gün mağazalar dükkanlar fabrikalar kapanarak bayram yapılmış tebrikat icra edilmiş olduğunu yazıyorlar. +Mısır’da Beyrut’ta Şam’da Trablusşam’da.. +Çıkan bütün gazeteler mecmualar sene-i cedidi tehniye ve geçen seneyi de teşyi’ ederek uzun siyasi edebi makaleler kasideler yazdılar. +Cenab-ı Hak’tan bu seneyi geçen sene gibi menhus değil bütün alem-i İslam için mübarek etmesini istediler dualar ettiler. +Bari biz de Şimalli Cenublu müslüman kardeşlerimizin ettikleri dualara “amin” diyelim!.. +“Bakü”‘de İslamlar tarafından te’sis edilen “Neşr-i Maarif Cem’iyyeti”nin şimdiden mektebi ve muallimi vücuda gelmiş ve bu mekteplere devam eden şakirdanın mikdarı da’e baliğ olmuştur. +Mekteplerin ekserisi şehr-i mezkur civarındaki fakır İslam karyelerinde müesses bulunmaktadır. +Türkistan’ın en mühim merakizinden “Hokand” şehrinde İslam gençlerinin himmetiyle “Mansuriye Kütüphanesi” ismiyle büyük bir darü’l-maarif te’sis edilmiştir. +Mezkur kütüphane yeni ve eski her türlü asar-ı Türkiyyeyi celb etmekte bulunmuştur. +Şehr-i mezkur İslamları böyle bir müessesenin vücuda gelmesinden gayet memnundurlar. +Hindistan’dan gelen haberlere göre müslüman Brahma bilumum Hindliler arasında şedid bir heyecan hüküm-fermadır. +Hindistan’ın her tarafında büyük ictima’lar mitingler tertib ediliyor; İslam Brahma hatibleri heyecanlı hutbeler nutuklar irad ediyor Cenubi Afrika’daki Hindlilere karşı reva görülen mezalimi takbih eyliyorlar. +Asıl mazlum oldukları hükumetin İngilizlere nazaran müstesna ve daha şiddetli kanunlara tabi’ bulundurmak tingler ictima’lar tertib etmekle iktifa etmiyorlar; belki ciddi mühim nümayişler icrasına kalkışıyorlar: +Hepsi hukuk-ı milliyye ve hayatiyyelerinin müdafaası için seslerinin çıkacağı kadar bağırıyorlar. +Hatta son günlerde gelen bazı haberlere göre Darban cihetlerindeki nümayişciler bütün kalabalıklarıyla şehrin istasyonu üzerine yürüyerek trenin hareketine mani’ olmuşlardır. +Bazı taraflarda zabıta ile nümayişciler arasında kıtal dahi vukua geldiği rivayet olunuyor. +Ahalide umumiyet i’tibarıyla büyük bir heyacan mevcud. +Beyazlar havf ü hiras içinde imişler.. +Daily News gazetesi bu hususa dair neşretmiş olduğu bir makalesinde diyor ki: +“Cenubi Afrika’da Natal taraflarında hükumetin kuvvet ve müzaheretine mazhar olan müesseselerin kapitalistlerin Hindli ameleyi cebr ve tazyik altında hatta bazen sopa ve revolver ile tehdid ederek çalıştırmakta oldukları hususundaki rivayetler büsbütün mübalağadan hali olmamakla beraber esasından doğru değildir demek de muvafık-ı karşı su’-i muamele edildiği hiç şübhesizdir. +Suret-i zahirede bunların himaye edildikleri icabına göre muhakemeye müracaat ederek şikayet etmeye hakları bulunduğu.. +ma’lum ise de hiçbiri ciddi değil hepsi suri şeylerden ibaret göz boyasıdır. +Doğrusu Afrika-yı Cenubi hükumetinin Hindlilere Hindli muhacirlere karşı tatbik etmek istediği siyaset pek de hakimane adilane olmasa gerek… Cenubi Afrika hükumetinin böyle mes’eleleri Büyük Britanya İmparatorluğu dahilindekilere hissettirmeyerek yatıştırmaya çalışmak iktiza ederdi. +Madem ki iş bu raddeye varmıştır; şu halde bizim diyeceğimiz söz de pek kısa ve pek kat’idir; biz hangi cins ve milletten olursa olsun tebaamızın zulüm altında arzu ederiz. +Onun için bu gibi hallere biran evvel nihayet vermek lazımdır…” büyük bir intibahın mukaddimeleri görünmektedir. +Hele müslümanlar ile Brahmaların bu hususda tevhid-i fikr etmiş olmaları pek ziyade nazar-ı dikkati calib olsa gerek. +Çünkü şimdiye kadar bu iki büyük unsur emelleri muhtelif olmamakla beraber mesailerini birleştirmiyorlardı. +Bu vak’a gösteriyor ki bu iki unsur arasındaki anlaşamamazlık artık zail olmak üzeredir. +Me’muldür ki bundan sonra bütün teşebbüslerinde tevhid-i mesai etmeye muvaffak olurlar. +Hindistan’ın Pişaver şehrindeki ulema-yı İslamiyye’den Seyyid İskender Şah son zamanlarında ailesi efradıyla maiyetini huzuruna celb ederek: +“Size son bir vasiyette bulunacağım sakın sözümü kesmeyiniz ve sözlerimi iyice dinleyip icrasında ihmal etmeyiniz” demiş ve bu vasiyeti ber-vech-i zir takrir etmiştir: +“Padişaha Şah vasiyetini müteakib terk-i hayat etmiştir. +Rahmetullahi aleyh rahmeten vasiaten. +– Times gazetesi yazıyor: +“Londra Cem’iyet-i Umumiyye-i İslamiyyesi tekrar teşekkül etmiştir. +Reis Emir Ali Reis-i sani Latif ve fahri veznedar Unik efendiler isti’falarını geri almışlardır. +Ahiren akdedilen bir ictima’da Ağa Han tarafından Hindistan’dan mersul bir telgrafnamede müşarun-ileyh riyaset-i fahriyyeyi kabul ettiğini bildirmiş olmakla icabı icra edilmiştir. +Hey’et isti’falarını geri alan zevat ile Ağa Han’a teşekkürat-ı mahsusasını bildirmiştir. +Cem’iyetin tekrar teşekkülü bir emr-i mes’uddur ki ahiren beyan ettiğimiz vechile bazı genç islamların harekatı üzerine tahaddüs eden bir buhranı izale etmiş oluyor. +Mukaddema Ağa Han hazretleri tarafından cem’iyetin tekrar teşekkülü ve muhadenetin teessüsü hakkında dermiyan edilen ümidler kuvveden fiile çıkmış demektir. +Muhammed Ali ve Vezir Hasan nam zevat tarafından tavsiye edilen meslek-i müfritaneden tehaddüs eden ihtilaf Hind Cema’at-i İslamiyyesi’nin mücerreb ve muhakemeli erkan-ı mühimmesinin müzaheretiyle ber-taraf olmuştur. +Hindistan’ın en mühim cemaat-i İslamiyyesi Emir Ali hazretlerinin tekrar vazife-i riyaseti deruhde etmesini rica etmişler ve müşarun-ileyh de bunu kabul etmiştir. +Lord Kriyo ile Mister Askit’in isimleri evvelce zikredilen efkar-ı umumiyye-i İslamiyyesini tatyib etmiş ve cem’iyetin tekrar teşekkülü hususunda bir amil-i diğer teşkil eylemiştir.” Bu hususda Sebilürreşad’ın [sayısının] birinci nüshasının ’inci sahifesinde izahat vardır. +Bu fıkranın ledünniyatını anlamak için o mütalaatı gözden geçirmelidir. +Londra’dan Novye Vremya gazetesine yazılıyor: +“Pekin’den alınan haberler Çin’in Garb-ı Şimali cihetinde bulunan Kansu vilayeti müslümanlarının cumhuriyete karşı kıyam ettiklerini müş’irdir. +Erbab-ı kıyamın reisi bulunan Ceneral Maanliya’nın taht-ı kumandasında yirmi bin asker bulunmaktadır. +Kansu emiri müslümanlarını Çin hükumetinden ayırmak fikrindedir.” Afganistan şehzadelerinden bir matbaa te’sis ettirmiştir. +Matbaada ilk tab’ edilen kitaplar meşhur Jul Vern’in Seksen Günde Devr-i Alem nam eserinin Farisi tercümesi ile gayet kıymetdar bir mecmua-i edebiyat-ı Farisiyye’dir. +Afganistan Emiri Habibullah Han’ın üçüncü mahdumu Serdar Emanullah Han’ın Afganistan muharririn-i cedidesinden Mahmud Tarzi nam zatın kerimesiyle akdi icra edilmiş ve emsalsiz surette mutantan bir velime tertib edilmiştir. +Şimdiye kadar şehzadelerin izdivacında asilzadelik aranırken bu defa sırf kıymet-i ilmiyyeye ehemmiyet verilmiş olması şeref-i nesli şeref-i ilimden daha mu’teber tutmakta olan Afganistan efkar-ı umumiyyesine pek azim te’sir icra eylemiştir. +– Elyevm Roma’da bulunan gayet mevsuk bir zattan suret-i hususiyyede vuku’ bulan istihbaratımıza göre İtalya hükumeti fıkh-ı Maliki’yi İtalyan lisanına tercüme ettiriyor imiş. +Bundan maksadı Trablusgarb’da tatbik edeceği kanunları ora ahalisinin mezhebinde olan Mezheb-i Maliki’ye göre tanzim etmek imiş! +YINE TESETTÜR MES���ELESI Görüyoruz ki kadınların açık gezmesi tarafdarı olanların kalplerinde şüphe eksik olmuyor. +Son günlerde hukukiyyundan Abdullah Efendi hazretleri bu mevzua dair müteselsil bir takım makaleler neşretti. +Tesettüre dini ictimai iktisadi cihetlerinden hücum etti. +Biz de kendi mesleğimizi müdafaa elzem gördük. +Zaten bu gibi ictimai mesaili ortaya atmak hiçbir zaman faydadan hali olamaz. +Şimdi kendileriyle münakaşaya girişmezden evvel şuracıkta riin-i kiram bu babda re’yini verebilmek için her iki tarafın sözlerini dinlemiş olsun. +Buyuruyorlar ki: +“Ne Kur’an’da ne de hadisde kadınların mesturiyetini erkekten kaçmalarını erkeklerle ihtilatta bulunmalarını yüzleri açık olduğu halde sokağa çıkmalarını nehy eden bir nas yoktur. +Yalnız aleyhisselatü vesselam efendimizin zevcatına tesettürü emreden ayetler vardır ki bunlardaki emir ancak onlara mahsusdur. +Sair müslüman kadınları bu emir ile mükellef değildir. +Fukaha diyor ki: +Kadının yüzü elleri ayakları na-mahrem değildir. +O halde kadın erkeklerle ihtilat ve muaşerette bulunabilir. +Bundan da kendisine hiçbir vebal terettüb etmez. +Fukahadan bazısı kadının hakim olabilmesini tecviz ediyor. +Şu vazife tabiidir ki o kadının gerek mahkeme katibleriyle ihtilatını gerek ashab-ı müracaatla karşı karşıya gelmesini icab eder. +Mesturiyet bizim için ne bir adet-i kavmiyye ne de diniyyedir. +Ancak zengin tabakaya mahsus bir i’tiyaddır. +Zaten servetin öyle sahir bir kuvveti vardır ki çirkini güzel gösterir; dini ahlakı hileye riyaya perde gibi kullanır. +Köylü kadınlar açık olarak çıktıkları gibi fakır tabakaya mensub kadınlar da böyledir. +Bunlar bütün işlerde erkeklerine yardım ederler; zengin karılarının mahsudu olacak bir hürriyet içinde yaşarlar. +Biz onların şu halini muahaze eden hiç kimse görmüyoruz. +Bununla beraber bu hür kadınlar ahlak-ı fazıla sahibidir. +Milletin ekseriyetini de bunlar teşkil ediyor. +Eğer Mısır kadınları müslüman iseler bilmelidirler ki mesturiyet Mısır adab-ı İslamiyyesinden değildir. +Kör bir kıskançlık eşe dosta su’-i zan saikasıyladır ki zenginler karılarından hürriyet-i şahsiyyeyi selb etmiştir. +İlh…” Bize gelince deriz ki: +Müslümanlık cem’iyet-i insaniyyenin te’min-i salahı için iki gaye gözedir ki birincisi: +Nüfusu levs-i hayvaniyyetten kurtarıp nezih pak bir hüviyette kemal-i ma’nevi sahasına i’la etmektir; ikincisi ise: +İnsanların hayat-ı fazıla esaslarını yıkmayan bir saadet-i maddiyyeye vusulleri lundurmaktır. +Cenab-ı Hak buyuruyor ki: +her zaman ilmin de hikmetin de gayesi olmuştur. +Daha doğrusu insan bu iki gayeye doğru koşmak fıtratındadır. +Eğer ortada gerek doğrudan doğruya kendisinin gerek kendisine rehberlik edenlerin hevesatı gibi mudill bir yığın avamil olmasaydı beşeriyet bu iki gaye-i bülende en kesdirme yoldan vasıl olurdu da insaniyetin hali bugünkü halinden çok daha iyi bulunurdu. +Şimdi kadın hakkında varid olan ayat-ı celileye bakalım da görelim ki Müslümanlık kadının hangi hadde kadar ve ne gibi bir garaz için açılmasına müsaade vermiştir. +[] Ulema-yı mütekaddimin Cenab-ı Hakk’ın kadınlara emir buyurduğu’nın mahiyeti hakkında ihtilaf ettiler. +Taberi tefsirinde İbni Abbas’dan nakl ile diyor ki: +Bunun ma’nası yüzlerini başlarını örterek ancak bir gözlerini meydanda bırakmalarıdır. +Sahib ve Müdir-i Mes’ul: +H. +Eşref Edib Yine Taberi Ubeyde’den naklen diyor ki: +Ubeyde’ye bunu sormuşlar; o da ayağa kalkıp arkasındaki libası burnunu sol gözünü örtecek bir surette başına almış sağ gözünü meydanda bırakmış üst taraftan da kaşına kadar indirmiştir. +Diğer bir kısım ulema ise: +kadınların örtülerini alınları üzerinden bağlamasıdır demişler. +Fukaha da bunu kabul ederek yüzün ve ellerin açılmasını –zinet olmamak şartıyla– her nevi’ boya her türlü huliyyat zinete dahildir. +Maamafih bu müsaade de fitne olmamak şartıyla kaimdir. +Yoksa fitne zuhuru muhtemel ise yüzün kapanması vacib olur. +Sonra Müslümanlık muharririn zannettiği gibi kadına erkeklerle ihtilat etmesi oturup konuşması için yüzünü açmak müsaadesinde bulunmamıştır. +Bu ihtilatı ona külliyyen tahrim etmiştir. +Allah’ın evi demek olan cami’lerde bile ona bu müsaadeyi vermemiştir. +Nitekim cemaatlerde Cuma bayram namazlarında cenazelerde bulunmak vazifesi kendilerinden sakıttır. +Meğer ki erkeklerin göremeyecekleri bir tarafda bulunsunlar. +Bundan başka erkeğe kadının yüzüne bakmayı tahrim ettiği gibi kadına da erkeğin yüzüne bakmayı haram kılmıştır. +Allame Nizamüddin-i Nişaburi tefsirinde diyor ki: +Ulema bila-sebeb yabancı bir kadının yüzüne kasden bakmayı tecviz etmiyorlar. +Şayed göz ani olarak yabancı bir kadına ayet-i celilesiyle hadis-i şerifi bunu müeyyiddir. +Sonra Nişaburi li-sebebin helal olan nazarı izah ederek diyor ki: +Bu nikah ile alınacak bir kadına yahud satın alınacak cariyeye yahud alım-satım yahud şehadet işlerinde olan nazardır. +Maamafih bunlarda da şehvet fitne işin içine girerse yine o nazar haram olur. +Erkekler için haram olan bu nazar kadınlar için de haramdır: +Ümmü Seleme’den mervidir ki: +Meymune ile beraber aleyhissalatü vesselam efendimizin yanında bulunduğu bir sırada İbni Ümmü Mektum yanlarına gelmiş. +Aleyhisselatü vesselam efendimiz: +“Başınızı örtün!” demiş. +“Ya Resulallah! +Bu adam a’madır. +Bizi görmez” demişler. +Aleyhissalatü vesselam efendimiz de: +“O sizi görmüyorsa siz onu görmüyor musunuz?” buyurmuşlardır. +Artık muharrir hazretlerince aşikar olmak icab eder ki zinetten ari olmak şartıyla yüzün açılması göz dikip bakılmamak bir de fitne zuhurundan emin olmak kaydıyla mukayyeddir. +Yoksa def’-i münker erkek kadın her müslüman disde kadınların mesturiyetini emreden erkeklerle ihtilatlarına mani’ olan hiçbir nas yoktur!” sözü Kur’an’ın hadisin nassıyla merdud oluyor demektir. +Yukarıda Müslümanlığın ta’kıb ettiği iki yüksek gayenin neden ibaret olduğunu söylemiş idik. +Bütün evamirinde bütün nevahisinde o iki gayete iltizam-ı riayet eden Müslümanlık kadın mes’elesinde de aynı i’tinayı asla diriğ etmemiştir. +Binaenaleyh kadınların erkeklerle ihtilatını her iki taraf hakkındaki su’-i te’siri men’ için tahrim etmiştir. +Kadının yalnızca yüzünü örtmesi hususunda o kadar şiddetli davranmaması da fitne zuhurundan emin bulunmak şartıyla bazı icabatı gözettiği içindir. +Yoksa mahafilde mecalisde erkeklerle burun buruna gelmeleri için değildir. +Müslümanlığın ruhu budur ki hem nas hem tarih onu tecelli ettirmektedir. +Şimdi bu ruha kendi kalıbından maadasını giydirmek maksadıyla ileri sürülen her taleb vaktiyle bir çok erbab-ı edyanı hak-i helake seren tahrifat-ı diniyye cümlesinden addolunmak zaruridir. +Bu hususda mükabereye kalkışanlar da’valarına delil olarak bize: +Gerek sahabe ve tabiinin gerek onların mesleğine salik bulunan selef-i salihin kadınları arasından öyle yüzleri açık bir halde erkeklerle Tabiidir ki erkeklerin göremeyeceği bir köşede oturan kadınlar müstesnadır. +mez bir yük suretinde görenler İslamiyet’in bu gibi adatını çirkin buluyorlar. +Çünkü bunlar başkalarının karılarından bu gibi hevesat-ı rezileden nezih olan bir ruh o adetleri o esasları hem kulubün nezaheti hem medeniyet-i insaniyyenin en katil emraz-ı ictimaiyyeden selameti için en kavi bir zıman suretinde telakkı eder. +İnşaallah gelecek makalemizde şu icmali tafsil edeceğiz. +Biz şimdiye kadar yazdığımız yazıların hiçbirinde: +Kadınların yüzlerini örtmesi bila-kayd u şart vacibat-ı diniyyedendir demedik. +Ancak mesturiyet dini ictimai bir takım esbabdan dolayı zaruret hükmüne girmiştir dedik. +Dini olan esbab kadının düzgünden süsden mücevherattan hali olarak dışarıya çıkmamasıdır [çıkmasıdır.] Nitekim bedevi ve köylü kadınları bu haldedir. +İşte bu zinettir ki din onun bila-müsaade setrini emrediyor. +Esbab-ı ictimaiyyeye gelince o da asr-ı hazırdaki ibaha-i mutlakadan taammüm-i fuhştan ibarettir. +Müslümanlığın nokta-i nazarını söyledik. +Medeniyet-i hazıraya gelince onun gayesi ruhi ahlaki her türlü gayeden mücerred bir terakkı-i maddiden ibarettir. +Onun yoktur. +Binaenaleyh yalnız adab-ı zahireye riayet şartıyla kadınların açık saçık gezmesini erkeklerle ihtilatta bulunmasını kendi kanaatlerinde sabit kalabilirler. +Yalnız el ile tutulabilecek derecede mahsus olan bedihiyatı halkın nazarında başka bir suretle göstermeye uğraşmamalıdırlar. +Hazret-i muharrir diyor ki: +“Kadınlar hakkında kör bir kıskançlıkla eşe dosta karşı reva görülen su’-i zan zenginleri zavallı kadınların hürriyetini gasba sevk ediyor.” Biz kendilerinin nasa karşı gösterdikleri bu hüsn-i zanna bir şey diyecek değiliz. +Ancak hevesat-ı nefsaniyyenin mertebe-i te’sirini herkesten ziyade bilmesi icab eder kendileri gibi bir zatın bu kadar –sathi nazar– olmasına teessüf ederiz. +teaddüd-i zevcat kanun-ı tabiata tamamıyla muvafıktır. +Maamafih şimdi bu mes’eleyi bir kere de başka noktadan tedkık etmek istiyoruz ki o da maişet-i zevciyyedir. +Nazarımızı maişet-i zevciyyeye çevirir bu babda akl-ı selimin fıtratın hükmü neden ibaret olduğunu tedkık edersek; görürüz ki: +Kadın ancak erkeğin himayesinde onun taht-ı zımanında yaşayabileceği evin reisi yalnız erkek olabileceği derece-i vücubdadır. +Çünkü erkek bedenen aklen ruhen kadından daha kuvvetli olduğu gibi aileyi beslemek için çalışmaya müdafaaya da daha ziyade kadirdir. +İşte nass-ı Kur’an isi’nin hükmü burada tecelli etmektedir. +Kadının yalnız ev işlerini tedbir çocukları terbiye ile meşgul olması vacibdir çünkü kadınlar rikkatli sabırlı olurlar. +Bununla beraber ihsas ve taakkulda erkek ile çocuk beyninde kadınlar hadd-i vasldır; bu cihetle tedrici bir surette erkek çocukları reculiyete kız çocuklarını da amel-i tabiileri olan şeylere isti’dada nakletmeye pek güzel bir vasıtadır. +Bu mes’eleyi izah etmek için şöyle de diyebiliriz: +Bir çok evlerin bir araya gelmesi büyük bir memleket olduğu gibi her ev de ufak bir memlekettir. +Bu ufak memleketin dahiliye nazırı ile maarif nazırı kadındır reis-i nüzzar ile maliye harbiye hariciye nafia nazırları da erkektir; binaenaleyh kadının ameli sırf dahilidir; hariç ile meşgul olamaz. +Şeyh Muhammed Abduh merhum diyor ki: +“Cenab-ı Allah kadınları ev işlerini tedbir için halk buyurmuştur. +Ev mahdud bir dairedir ki orada kadınların reisi hakimi erkeklerdir. +Binaenaleyh kadınların aklı da evi tedbir ve idare etmek için muhtac oldukları mikdardan fazla değildir. +Şeriat de fıtrata mutabık olarak geldiği cihetle ahkam-ı şer’iyyede de kadınlar ne ibadette ne şehadette ne de mirasda erkeklere lahık olamadılar. +Hem fıtraten hem de şer’an bu iki nevi’ beyninde fark vardır.” “Kadın erkekten zaifdir; erkek kadının seyyidi ve reisidir; kadının vazifesi evinin eşiğine kadardır; ondan ileriye geçmez.” Kadın hem tab’an hem de haml viladet reda’ terbiye-i etfal gibi kendisini evde hapis ve men’a sebep ola[n] bir takım halat dolasıyla başka işler yapmaktan zaif düştüğü aciz kaldığı cihetle kadının yalnız umur-ı beytiyye ile meşgul olması ameli yalnız evde mahsur kalması mukteza-yı nizam-ı fıtrat olunca her halde erkeklere muhtac olacakları vareste-i himayesinden çıkararak müstakıllen yaşamalarını hatta erkekler üzerine bile icra-yı siyadet etmelerini teklif etmek zulmün haksızlığın en büyüklerinden olmaz mı? +Felsefe-i hissiyye ve ilm-i ictima’ müessisi bulunan “Auguste Comte” diyor ki: +“İnkılabat-ı ictimaiyye edvarının herbiri zamanımızda olduğu gibi kadınların ahval-i ictimaiyyeleri hakkında bir takım ara-yı batıla tevlid etmiştir. +Lakin bu cins-i mergub olan kadını hayat-ı beytiyyeye tahsis etmiş olan kanun-ı tabii hiçbir zaman azim bir tegayyüre ma’ruz kalmamıştır. +Zira bu kanun o kadar sahih ve kat’idir ki kendisine muarız olan safsataların bekasıyla beraber kimsenin himayesine müdafaasına muhtac olmaksızın kendi kendine hazretleri el-Mer’etü’l-Müslimetü ünvanlı kitabında diyor ki: +“Kadın için hayat-ı insanide gayet büyük bir vazife vardır ki nev’-i beşerin muhafazasından te’min-i devamından ibarettir; kadına has olan bu vazifenin haml vaz’-ı haml bunların da gayr-i mufarık bir takım levazımı vardır. +Bir kadın ta’dad etmiş olduğumuz şu devirde a’mal-i hariciyye ile kat’iyyen meşgul olamaz. +Mesela dokuz aydan ibaret olan devr-i haml zarfında kadın hiçbir işi güzelce yapamaz; hatta umur-ı beytiyyesini bile kemal-i meşakkatle muhatara ile devirlere girer. +Her devrin valide üzerinde görülen bir takım asarı alaim-i emrazdan geri kalmayan bir takım a’razı vardır. +Çünkü ceninin böyle devirden devire intikali bir çok muamelat-ı dahiliyye neticesidir. +Bu taamülat da bünyenin hey’et-i mecmuasına bedenin za’fına kuvvetine göre muhtelif bir te’sir ifa eder. +Kadınların edvar-ı hayatı içinde bu devre mahsus bir çok şerait-ı sıhhiye vardır ki hamil bir kadın kendisini de çocuğunu da salimen kurtarmak isterse bunlara layıkıyla i’tina etmeli hamlin sair edvarına da tatbik eylemelidir. +Vaz’-ı haml devrine gelince: +Bu devrin tehlikesi daha çoktur; bu devirde kadın bir takım alam-ı şedideye ma’ruz bulunur; sonra hakıkı bir maraza müdhiş bir zaafa giriftar olur. +Bu cihetle daima kendisini etibbanın tavsiyesi üzere bulundurması lazımdır. +Devr-i irzaa gelince: +Bunun valide hakkındaki muhataratı değildir. +Çocuğun menfaati nokta-i nazarından yemek içmek ve sair hususatta bu devrin de layıkıyla riayet edilmesi Mesela valide baharlı yemeklerden fazlaca yememesi hadd-i lazımından fazla emzirmemesi lazım olduğu gibi çocuğun doğduğu günden i’tibaren sütten kesileceği zamana kadar gıdası libası nezafeti hakkında dikkat olunacak bir çok şerait vardır ki bunlardan birine karşı reva görülecek Devr-i terbiyeye gelince: +Bu devirde valide en mukaddes en şayan-ı ihtimam bir vazife karşısında bulunuyor. +Zira çocuk alem-i gaybdan saha-i şühuda geldiği zaman ayine-i vicdanı bütün suverden hali bütün şevaib-i ahlakıyyeden maayib-i nefsiyyeden azade olduğu gibi kendisine arz olunan her türlü sureti hey’et-i asliyyesiyle telakkı kabiliyetini haizdir. +Binaenaleyh bu devirde kadının vazifesi pek mühimdir; vazifenin ehemmiyeti başka işler ile uğraşmaya müsaid değildir. +Çünkü bu devirde validenin cüz’i ihmali sebebiyle o çocuk büyüdüğü zaman beni nev’inin başına duğu kavmine bir faydası dokunmayacak vücudunun zerre kadar ehemmiyeti olmayacak. +Fakat validenin terbiyeye verdiği ehemmiyet sayesinde büyüdüğü zaman ümmetlerin medar-ı saadeti olan onları celail-i azm ü himmetiyle evc-i azamete i’la eden bahtiyaran-ı efraddan biri olacağında şüphe yoktur.” Şu mesrudattan müsteban oluyor ki: +Mukteza-yı tabiat ve vazifesi olarak kadının geçirmekte olduğu edvar-ı muhtelifede kadın kat’iyyen harici işler ile meşgul olamaz; binaenaleyh harici hatta bazen dahili işleri bile tedvir etmek için kadın erkeğin himayesine muhtacdır. +Kadın için mahza kendi nef’ ve salahı namına olarak doğrudan doğruya erkeğin himayesi altında bulunmak vacibdir. +Zaten bu himayeyi rızasıyla kabul etmeyecek olsa da bilahare mecburen edecektir. +Zira kadın hayat-ı hariciyyeye aid umurdan hangisinde olursa olsun erkekle müsabakaya müzahameye kudret-yab olamaz. +Çünkü bu korkunç mübarezede galebe her şeyden evvel adalatın kuvvetini bedenin şedaid ve metaibe el-hasıl her türlü müessirata mukavemet edebilecek kadar salabetini iktiza eder. +Buna en büyük delil ise kadınların bidayet-i hilkatlerinden bu ana kadar erkek boyunduruğuna katlanıp durmalarıdır; artık felsefe-i hayaliyye varsın serd etmekte olduğu muhteşem ifadelerle –mukteza-yı hükmü kavinin zaifi ezmesinden esir etmesinden ibaret bulunan– kanun-ı tabiatın şevketini kıracağım diye uğraşsın dursun! +Zira onun bu gayretten nasibi akvam-ı zaifeyi ümem-i kaviyyenin pençesinden kurtarmak isteyenlerin yahud kuvvetli bir adama bulunduğu mevki’-i bülend-i tahakkümden mayı teklif edenlerin alacakları hisseden başka bir şey değildir. +Çünkü hikmet-i ilahiyenin a’mal-i beşer üzerinde icra-yı siyadet etmek üzere ida’ eylediği kavanin-i fıtrat için öyle efrad-ı beşerden birkaçının –ki mevcudatın bulunduğu ve daima bulunacağı hal-i tabiide olmayıp kendilerinin tahayyül ettikleri gibi olmasını isterler– keyfine tebaiyetle velev biran için olsun faaliyetini ta’til etmek ahkamını ifadan geri durmak kabil değildir. +Bu dördüncü mukaddime hakkında inşaallah gelecek hafta daha bazı izahatta bulunulacaktır. +SAHAIF-I TENKID: +MEHMED AKIF SEYFI BABA Bu neticeden sonra müfekkirenin asıl mevzu’-ı şiiri Seyfi Baba’yı aramaması kabil değildir. +Hayfa ki şair böyle düşünmemiş: +Mevzuuna birden bire rücu’ eylemek istemiyor bir takım mukaddimat iradına kalkışıyor adeta bir ikinci mu’teriza açıyor. +Böyle ikinci bir mu’teriza çizmek dairesi nurani bile olsa nigah-ı dikkati tenvir edemedikten başka göze batar. +Çünkü artık müfekkire birinci mu’teriza ile sirab-ı melahat olmuştur mevzu’-ı asli olmayan diğer bir bediayı bile temaşa kudreti yoktur. +Kaldı ki mevzua vusul için temhid edilen mukaddematta güzellikten eser bulamıyoruz yazılan birkaç beyit tafsilat-ı zaideden ibaret kalmış: +İşte yar-ı kadimin yurdu; bakalım ışık var mı? +Yoksa uyumuştur. +Kapının orta yerinde ucu değnekli bir ip sarkıtılmış olacak. +Şunu bulsam da çekip açıversem…” yolundaki hikayeler sonra “ayağımdan lastiği çıkardım sağa döndüm merdivenden çıktım sola döndüm…” mealindeki tasvirde “hakıkı sahih” olmak hatıra gelebilecek bütün teferruat ve cüz’iyyatı sıraya dizmekle değil onların arasında tab’-ı selimin hüsn-i tabiatın intihab edeceği bazı şeyleri hüsn-i tebliğ edebilmekle kaimdir. +Bu mes’ele “meşhudat-ı hariciyyeden ne gibi şeylerin bir eser-i san’atta ca-yı kabul bulabileceği” bahsidir ki hikmet-i bedayia göre fevkalade haiz-i ehemmiyettir. +Mehmed Akif’in hikmet-i bedayii nasıl anlamak istediğini ileride tedkık ettiğimiz sırada bu bahsi ta’mika çalışacağız. +Şimdilik şu kadar söyleyeyim: +Fikrimce bu mukaddimat pek ziyade ihtisar edilmeli idi parçanın yalnız şu iki beytini yazmak kafi olurdu. +Hele ya Rabbi şükür karşıdan üç tane fener Geçiyor sapmayarak doğru yürürlerse eğer Giderim arkalarından… yolu buldum zaten Yolu buldum ne demek gelmiş iken hala ben. +Bu beyitlerden sonra Seyfi Baba’nın sözleri pekala başlayabilirdi. +Şair mevzua girmeden evvel iki beyitlik mukaddimeyi kafi görememiş; şu kadar var ki fenerin sönük nurlarında gördüğü levha kadar zinde ve müessir elvah-ı hakıkıyye yazamayacağını kendisi de anladığı için yine tasvirinde miş. +Yoksa kapının ipini çekmek bir sağa bir sola dönmek lastiği ayağından çıkarmak merdivenden tırmanmak odanın perdesini açmak gibi tafsilata girişen bir san’atkar daha yazmak için neler bulurdu: +Evin manzara-i hariciyyesini avlunun karanlığını merdivenin sallanışını tahtaların ses vermesini duvarların gölgelerini el-hasıl meşhudatının daha bir çoğunu yazabilirdi. +Madem ki bunların hiçbirini yazmamış olsaydı da şimdi söylediğim gibi mukaddimesini iki beyte hasretseydi bence elbette bin kere daha büyük bir muvaffakiyet-i san’atkarane göstermiş olurdu. +Mutlaka iki beyitten fazla söz söylemek lazımsa mevzu’-ı hakıkıden evvel müfekkireyi yolculuk mu’terizasına rücu’ ettirerek o menazırı bir şimşek ziyasıyla an-ı vahidde tekrar göstermek için bütün o elvah-ı dehşetnake ifaza-i hayat etmiş olan feneri o kör kandili güzel bir beyitle mevzu’-ı bahs edivermek mümkün değil miydi? +Vakıa fenerden mevzu’-ı hakıkı meydana çıktıktan sonra tekrar bahsediliyor hem de pek güzel bahsediliyor; maamafih evin kapısından girilince de fener gayet güzel bir iki beytin ruh-ı sünuhu olabilirdi sanırım. +Şu izahattan hayretimin esbabı anlaşılmıştır: +Seyfi Baba şiirini okuduğum zaman bir şiirde mevzu’dan inhiraf edildiğini afv ettirecek hatta mevzuunu unutturarak insanı yeni bir bedianın meftunu edecek kadar latif ve mükemmel bir kalade tasvire ehemmiyetsiz adi bir takım tafsilatın terdif edilmesine bakarak muvaffakiyet ve sukutun arasında müfekkirem taaccüblere giriftar olmuş idi. +Bilmem haksız mıyım? +Şiirin mükaleme ile başlayan son kısmı gayet sade olmakla beraber pek latifdir. +Denilebilir ki bir fakırin halini olduğu gibi yazıvermekten bir şiir çıkar mı? +Bana göre çıkar: +Böyle sade bir eserde büyük bir şiir; parlak bir bedia-i hayaliyye ararsak bulamayız; fakat asar-ı san’atın güzellikleri de tabiatın güzellikleri kadar mütefavittir. +Mehmed Akif her zaman ulvi fevkalade müstesna ve mümtaz gayet barik ve nazan şiirler yazmıyor hatta ihtimal ki yazamıyor; fakat sade mahviyetli rakık ve hazin şiirler yazıyor hem pek güzel yazıyor. +Bu az muvaffakiyet değildir. +Ben öyle zannediyorum ki Seyfi Baba gibi bir şiir bir milletin define-i eş’arı arasında payidar olur. +Sadeliği tabiiyyeti beğenemeyip de müstesna şiirler yüksek bedialar arayanlar da Seyfi Baba’da fenerin ziyalarıyla titreyen elvah-ı leyle nigah-endaz olsunlar bütün bir cihan-ı şiir temaşa ederler. +Seyfi Bab a manzumesinde “şah beyt” ıtlakına sezavar olan sözler de vardır: +Yakamozlar yaparak her iki yandan fenerim Zevrak asa yüzüyorduk o yüzer ben yüzerim! +Ne kadar manzaralar varsa nazar-suz ve rezil Bana göstermeden olmazdı bizim kör kandil ……………………………………………. +Kim kazanmazsa bu dünyada bir ekmek parası: +Dostunun yüz karası düşmanının maskarası! +Hele son kibriti tuttum da yakından yüzüne Sürma çekmiş gibi nur indi mumun kör gözüne! +Bir de baktım ki tek onluk bile yokmuş kesede Mühürüm boynunu bükmüş duruyormuş sade! +Hele şu son beyit sadeliğiyle beraber ne kadar güzeldir. +Manzume bu beyit ile nihayet bulmalı idi. +Bir fakıre bezl-i muavenet için imkan bulunamamasından kalbin hissettiği yeis ve ıztıraba mühürün boynunu bükerek kese dibinde tek ü tenha kaldığını söylemek kadar güzel bir tasvir ile tercüman olmak kolay istihsal olunan muvaffakiyetlerden değildir. +Şair böyle bir muvaffakiyete vasıl oluyor bu kadar beliğ ve hazin bir beyit yazıyor da yine manzumesini o beyit ile bitirmiyor bu canlı levha-i şiire: +O zaman koptu içimden şu tehassür-i ebedi: +Ya hamiyetsiz olaydım ya param olsa idi! +Beyti gibi nazm-ı sırfdan ibaret ma’nası lafzı ehemmiyetten ari bir beyit ilave ediyor. +Acaba niçin? +Acaba neden dolayı Boileau’nun “bazen ilave fakat ekseriyet üzere tayyediniz” nasihatine şairler her zaman ittiba’ edemiyorlar? +Bu nakısa bu ibtila-yı iksar en büyük şairlerin en muazzam eserlerinde bile görülür: +Abdülhak Hamid gibi bir dahi-i şiir mesela “Fatih’i Ziyaret” manzumesini: +Titrerdi secdegahın oldukça sen cebin-say Hala gelir zeminden tekbir-i zar-zarın.. +Beytiyle bitiremiyor bu kadar ulvi bir hayal ile kanaat edemiyor da bu şah beyitten sonra: +Ecr-i azim-i vasfın kaydında gönlüm ey şah Afv eyle bu kusurun sen ol günahkarın Medhinde şairane ilhamlar gerektir Ta’rifi yerde bitmez arşa çıkan kibarın Sözlerini yazıyor. +Tevfik Fikret gibi ruh-ı san’ata hakkıyla vakıf bir üstad-ı şi’r “ Nef’i ” manzumesinde: +Öyle bir nehr-i muazzam gibi cuş etmişsin Fakat eyvah çorak yerde akıp gitmişsin Beytine Nef’i’nin ruhundan kopmuş kadar zinde ve ma’nidar olan bu söze: +Sana bir başka zemin başka zaman lazımdı Sana bir alem-i lahut –nişan lazımdı Beytini bu kadar kuvvetsizliğiyle beraber ilave etmekten çekinmiyor! +Daha aranılırsa pek güzel şiirlerde bu kusurun bir çok misalleri bulunabilir. +Bilmem mütalaam musib midir bana öyle geliyor ki şu hata-yı san’atın başlıca iki sebebi var: +Birincisi yazılıvermiş şeyleri çizmeye kıyamamak. +Şair bir çok kafiyeler buluyor o kafiyeleri birleştirmek için beyitler yazıyor. +Bir kere de beyitler yazıldı mı onlara evladı imiş gibi dokunmaktan ihtiraz ediyor. +İşte gösterdiğimiz misallerde Hamid’in son beyitleri bu kabildendir. +İkinci şair kendisinin pek güzel anladığı mealin başkalarına karanlık kalmasından çekiniyor onu tefsire te’yide kalkışıyor. +Tevfik Fikret’in Mehmed Akif’in Nef’i ve Seyfi Baba manzumelerinde son beyitler de işte bu lüzum-ı muhayyele binaen yazılmıştır. +Seyfi Baba şiirinin lisanını tedkık edersek nazmın bir harika-i muvaffakiyet olduğunu görürüz: +Hiçbir kusuru yoktur. +Mehmed Akif’in bu nazmında yeni lisan-ı şiirimizin ruhuna hele hüsn-i ıtnaba en güzel numuneler gösteriyor bunları san’atı ihata için kifayet eder. +Seyfi Baba manzumesi Mehmed Akif’in diğer bir çok şiirleri gibi ma’nen lafzen şebabın hatıra-i ihtiramını tezyin edecek asar-ı milliyyemizdendir. +BÜYÜK ÜSTAD HACI ZIHNI EFENDI MERHUM Dün öğleden sonra muhterem bir refikımla Çengelköyü Efendi pek hasta!” dedi. +Of.. +bu haber benim kulaklarımda bir bomba kadar müdhiş bir tarraka husule getirmişti. +Ben bu kara habere bir türlü inanmak istememiştim. +Nasıl inanabilirdim ya?.. +Hasta döşeğine girmeden bir gün evvel lütf-i tesadüfle vapurda ziyareti ve samimi mebzul iltifatıyla müşerref olduğum bu zat-ı memleketimizin alem-i ü kemali olarak tanımıştım. +Böyle muhterem muazzez bir vücudun ufule meyline ihtimal vermemekte haklı değil mi Evime geldiğim zaman hala o meş’um haberin elim te’siriyle muztarib bulunuyor idim kendi kendime: +Şu mübarek zat ölmeseydi.. +Beş on yıl daha yaşasaydı!.. +Demiş ve Allah’dan bu metin ve azimkar alim-i İslam için sıhhat ve ömür dilemiştim!.. +Müvezziin bu sabah –ber-mu’tad– kapı aralığından bıraktığı Tasfir-i Efkar’ı okurken dün hastalığını duyduğum zatın gaybubet-i ebediyyesini mübelliğ sütur-ı siyahın gözlerime birdenbire ilişivermesi beni ne kadar dil-hun eyledi!.. +Bu acı hakıkat bana saatlerce elem yaşları döktürdü. +Madame’l-ömr hep aynı teessür ile kalbim sızlayacak ve ağlayacaktır. +Vah vah nev’i şahsına münhasır başlı başına bir cihan-ı fazl ü ma’rifet olan el-Hac Mehmed Zihni Efendi de uful etti ha?.. +Hayf sad-hezar hayf.!.. +Şu son yıl biz müslümanlar için ne felaketli acıklı bir yıl oldu! +Rabbim tekrarını göstermesin. +Bahtı kara vatanın o melek kadar sevimli gelin kadar süslü Hatem-i Tai kadar vergili uzuvları vahşi hunhar gaddar düşmanlarımızın mülevves ayakları altında çiğnendi ve gasb olundu; yarım milyondan fazla kadın erkek genç ihtiyar ma’sum din kardeşlerimiz Salib namına kuduran Balkan canavarları tarafından pek şeni’ pek feci’ bir surette boğazlandılar diri diri ateşlere atıldılar gömüldüler!.. +Bu kadar zayiat kafi gelmemiş gibi dest-i ecel bu biçare ümmete hame-i kudret ve irfanlarıyla hizmeti ecell-i vezaif bilen ulema ve fudelamızdan da birkaçını çekip almıştı. +Onlar hep o gayr-i kabil-i telafi ziya’lardan değil mi idiler?.. +Felaket felaketi ta’kıb edermiş!. +Evet kırk yıldan beri daima artan bir gayret bir aşk-ı ve tohumları saçmış ve en büyük zevk-i ruhiyi bu uğurda uğraşmaktan almış bir necm-i feyz-bar daha söndü gitti!.. +Bugün Beylerbeyi Cami’-i şerifinde namazı kılınan Hacı Zihni Efendi merhumun na’ş-ı mağfiret-nakşı şu dakıkalarda matemler içinde çınlayan hanesi civarındaki kabristanda tevdi’ olundu; ruhu pek sevdiği Peygamber’ine Allah’ına kavuştu.! +Hak ona gani gani rahmet keder-dide efrad-ı ailesine gaybubetinden cidden müteessir olan telamize-i irfanına sabırlar Ben İstanbul’da büyüdüğüm halde Hacı Zihni Efendi namını hiç duymamıştım maatteessüf duyuran da olmamıştı. +senesi Trabzon’da Arapça öğrenmek hevesine düşerek bir sarf ve nahiv edinmeye kalkışmıştım. +Daima alış-veriş ettiğim bir kitapçının kirli camekanı içinde tozlara batmış bir kitap gözüme ilşimiş idi! +el-Müntehab .. +Kitapçının istediği parayı memnuniyetle vererek kitabı almakla ruhumun ne büyük bir atş-ı irfanını tatmin etmiş olduydum!.. +Çok geçmeden el-Muktedab ler el-Hakayık ler; Ni’met-i lar… Benim için tükenmez birer hazine-i tetebbu’ ve istifaza olmuşlardı. +diğim şu muazzam la-yemut eseriyle tanımış idim. +Merhum benim en ziyade sevdiğim bir üstad bir muallim-i Müntehabat’taki ehadis-i şerifenin bir çoğunu müşarun-ileyh tercüme etmişlerdi. +Hacı Zihni Efendi ne kadar mütevazı’ ve mahviyetkar idiler!.. +Beş altı ay mukaddem Sofya’dan merhuma bir mektup takdim eylemiştim. +Cevher-i can gibi sakladığım cevab-name-i hakimanelerini aynen atiye derc ediyorum: +Oğlum Hafız İbrahim Efendi Sofya’dan yolladığınız mektubu tarihinden bir hafta sonra aldım. +Hayatınıza sevindim; esaretinize yerindim. +Ehl-i müteal encamı hayreylesin. +Damadım Doktor Binbaşısı Rif’at Efendi bidayet-i harbdeki sefaletle ve onun damadı Yüzbaşı Halil Efendi düşman kurşunuyla şehiddirler. +İkisi dahi metin ve ehl-i din kimseler idi. +Mevla garik-ı rahmet etsin. +Din-i İslam’ın anasır-ı gayr-i müslimeyi himayesi onların hin-i fethden bu ana kadar memalikimizde mevcudiyetiyle müsbettir. +İspanya’nın ehl-i İslam elinden çıkması ve İstanbul’un ehl-i İslam eline girmesi bir zamana tesadüf etmiştir. +Orada bir müslim kalmamış ve kalanlar da ateşlere yakılmıştır! +Burada ise yerlilere bir çok İspanya muhaciri Yahudiler ve Asya düşkünü Ermeniler munzam olmuştur. +Selim-i Evvel’in İstanbul ve Rumeli hıristiyanlarını İslam etmek için katil teşebbüsünden Zenbili Ali Efendi namındaki müftinin mümanaatı men’ etmiştir ki zimmet-i İslam’ı kabul edip cizye veren raiyye katl olunamaz demiştir. +Mukteza-yı hükm-i şer’ dahi budur. +“ buyurulmuştur ki onlar yani milel-i gayr-i müslime kanları kanımız ve malları malımız gibi olmak için bezl-i cizye ettiler demektir. +Devlet-i İslamiyye’ye raiyye olup cizyesini veren gayr-i müslim “zimmi” namını alır. +Zimmiler bizce müste’menlerden yani düvel-i ecnebiye tebaasından olup da memalikimizde muvakkaten bulunanlardan mümtazdırlar. +Muvakkaten diyorum ki ecnebiler memalik-i İslamiyye’de bir seneden ziyade duramamakla ve duracak olurlar ise zimmi olmakla mükellefdirler. +Bir zimmiyi bi-gayri hakkın katleden bir müslim kısasen katl olunur. +Bir zimminin malını sirkat eden sarık-ı müslimin eli kesilir. +Kur’an-ı Kerim’de kavl-i kerimi mutlak varid olmuştur. +Müslim-i Serif’in tashih ve tahşiyesi bendenizi epeyce meşgul etmekte olduğundan bundan ziyade yazamadım. +Bedai’ ve Fethu’l-kadir ve Bahr-i Raik ve Tebyin-i Hakayık kütüb-i fıkhiyyemizin matbu’ ve mu’teberlerindendir. +Beşiktaş’tan: +DARÜLFÜNUN-I İSLAMI Medine-i Münevvere’de şehrin haricinde Babü’ş-şami cihetindeki Davud Paşa’nın vakıf bahçesi derununda inşası mukarrer olup bin üç yüz otuz iki sene-i hicriyyesinin birinci günü Cumartesi Teşrinisani vaz’-ı esas-ı resmi icra edilen Darülfünun-ı İslami’nin nizamname-i esasisi: +Madde - Fahr-i Kainat aleyhi efdalü’s-salavat ekmelü’t-tahiyyat efendimiz hazretlerinin ruhaniyet-i seniyye-i nebeviyyelerinden bil-istimdad Medine-i Münevvere’de “Medrese-i Külliye” namıyla Evkaf Nezareti tarafından leyli bir darü’l-ulum te’sis olunmuştur. +Madde - Maksad-ı te’sisi; talebenin hakayık-ı celile-i İslamiyye’yi neşr ü ta’mime te’min-i ehliyetidir. +Madde - Medrese-i Külliye lüzumu kadar şuabatı muhtevidir Medrese-i Külliye’ye merbut ibtidai ve tali kısımlar da vardır. +Madde - Medrese-i Külliye’de tedris olunacak derslerin envaını ta’yin meclis-i idare-i merkeziyyeye aiddir. +Madde - Medrese-i Külliye’nin umur-ı idaresi meclis-i rine mevdu’dur. +Meclis-i İdare-i Merkeziyye: +Evkaf nazırının taht-ı riyasetinde olmak üzere ibtidaen nazır tarafından müntehab ve ba-irade-i seniyye mansub on a’zadan müteşekkildir. +A’zanın tebdili ve hall vukuunda diğerinin ta’yini ancak re’y-i hafi ve a’za-yı mürettebenin sülüsan ekseriyet-i arasıyla ba-irade-i seniyye icra olunur. +Meclis-i idare-i merkeziyye Dersaadet’te ictima’ eder ve ekseriyet-i ara ile mukarrerat Hey’et-i İdare: +Şeyhü’l-harem-i hazreti nebevinin taht-ı riyasetinde olmak üzere Medine-i Münevvere muhafızı ve Harem-i Şerif ve Medrese-i Külliye ve i’dadi müdirleriyle meclis-i idare-i merkeziyyece mahalli ulemasından müntahab üç ve hey’et-i ta’limiyye namına müzakerata iştiraki tensib olunan bir veya müteaddid zevattan müteşekkildir kararlarında ekseriyet-i mutlakla mu’teberdir. +Madde - Medrese-i Külliye’nin idare ve teşkilat-ı dahiliyyesi nizamname-i dahilide ta’yin olunacaktır. +Madde - Meclis-i idare-i merkeziyyenin vazifesi Medrese-i Külliye’nin nizamname-i dahilisini ve ders programlarını tanzim ve ta’yin ve ihtiyaca göre ta’dil ve tebdil ve umur-ı maliyyesini tedvir ve senevi masarıfını ihtiyaca göre tezyid ve taklil ve ta’limat ve mukarreratının hüsn-i suretle tatbiki esbabını i’dad ve murakabe ve te’min ve senevi varidat ve masarıfı bütçesini tedkık ve muvafık gördüğü şekle ifrağ veya tasdik ve medresenin devam-ı mevcudiyeti esbabını ca göre me’murin ve müstahdemini tezyid ve vazifelerini mukteziyat-ı hal ve maslahata göre tevsi’ ve tahdid ve müessese namına vuku’ bulan teberruatı kabul ve müesseseyi temsil gibi hususat ile müessesenin terakkiyatına ve gaye-i te’sisine hadim tedabir ve mukarreratı ittihaz etmektir. +Madde - Hey’et-i idarenin vazifesi nizamname-i dahilide muayyen vezaifin meclis-i idare-i merkeziyyeden tebliğ olunacak mukarreratın icrasıyla işbu nizamname ile ta’limatın ve meclis-i idare-i merkeziyyece ittihaz ve tebliğ olunan kaffe-i mukarreratın tamami-i tatbik ve tenfizini murakabe ve teftiş ve her üç ayda bir netice-i teftişatını mübeyyin takririni meclis-i idare-i merkeziyyeye irsal ve müessesenin husul-i terakkiyatı ve te’min-i intizamı için icab eden muavin ve muallimlerden maada müstahdemin-i müessesenin azl ü nasbları hakkında müdiriyetce verilen kararları Madde - Hey’et-i idare tarafından vuku’ bulan iş’aratın meclis-i idare-i merkeziyyeye vusulü tarihinden i’tibaren üç ay zarfında cevap verilmesi tasvib-i telakkı olunur. +Madde - Medrese-i Külliye’nin muallimleri ta’lim ve tedris edecekleri ulum ve dürusda ihtisas-ı tam ile mütehassıs ve ma’ruf ve gaye-i te’sisi te’mine medar sıfat-ı matlube Madde - Şerait-i duhul ve kabul meclis-i idare-i merkeziyye canibinden tanzim olunacak ta’limatname ahkamına tabi’dir. +Madde - Müessese aksamından her birinde ikmal-i tahsil edenlere verilen şehadetnameler tedrisat i’tibarıyla mümasili müessesat-ı resmiyye şehadetnameleri gibi mu’teberdir. +Madde - Müessesede lisan-ı tedris Arapça’dır. +Madde - Medrese-i Küliyye’nin varidatı Evkaf Hazinesi’nden verilecek senevi bir milyon guruş ile hibe ve vasiyet ve vakıf ve hedaya ve teberruattan ibarettir. +Madde - Meclis-i idare-i merkeziyye Medrese-i Külliye’nin tealisi için lüzum gördüğü zevatı a’za-yı fahriyye intihab etmeye salahiyetdardır. +Madde - İşbu nizamnamenin icra-yı ahkamına Evkaf Nezareti me’murdur. +TÜRKISTAN MÜSLÜMANLARI Kuyaş gazetesine yazılan bir mektuptan muktebesdir: +Lut Kavmi’nin fena adeti bugün Türkistan müslümanları arasında günden güne terakkı etmektedir. +Lut Kavmi’nden Yunanilere Yunanilerden Iranilere Türkistan toprağında müdhiş bir surette neşv ü nema bulmuştur. +Büyük ve küçük avam ve havas herkes bu pis adetin esiridir. +Bu hal buralarda adeta mübahlar sırasına geçmiştir. +Korkulur ki bu adet daimi surette Türkistanlılar ile münasebatta bulunan Şimal müslümanlarına da geçmesin! +Söylemesi bile istikrahı mucib olan bu adet-i kerihe Türkistan Buhara’nın hakimlerine hocalarına alimlerine kadar sirayet etmiş maatteessüf pek muhterem tanılan kimseler bile bu rezil hastalığa mübtela olmuşlardır. +Hatta Türkistanlı bir mollanın dediğine göre –haşa sümme haşa– Kur’an-ı Kerim ve ehadis-i şerifede livatanın hürmetine delalet edecek sarih bir nas yokmuş!.. +“Habais” cümlesinden de olamazmış çünkü livata habaisden sayılamazmış!.. +Buranın uleması hakimleri bu gibi fenalıklara ön ayak oluyorlar; ötede beride bunun o kadar şiddetli haramlardan olmadığını her münasebetlerle meclisler tertip ederek “peçe”ler oynatıyorlar. +Böyle meclislere de “bezm” deniliyor. +Bari ulema hakimler me’murlar bu gibi bezmlere iştirak etmeyeydiler belki de bu fena adetin önü alınabilirdi. +Fakat maatteessüf bu hususda hiçbir istisna yok: +Herkes aynı derecede bu hastalığın mübtelasıdır. +Onun için şimdilik bu adetin önüne geçmek imkanı maatteessüf yok gibidir. +Maamafih hükumet ötede beride tek tük kalmış olan erbab-ı takva ki bunların bulunacağında şüphe yoktur bunu meram etmiş ola idiler asırlardan beri köklenmiş olan bu adeti birden bire söküp atmak kabil olmasa bile her halde tedrici bir surette azaltmak için yol hazırlanabilirdi. +Çünkü ahalide “Allah korkusu” tamamıyla sönmüş değildir. +Ahalide şeriate karşı hala büyük bir ihtiram vardır. +Hatibler vaizler hurafeler neşredeceklerine biraz da bu fena adetlere mevzu’-ı bahs etseler ikna’ etmek hususundaki maharetlerini biraz da bu cihete sarfetseler elbet bunun hayırlı te’sirleri görülürdü… neddinleri Tacüşşeriaları Hoca Ahmed Yesevileri İmam-ı Rabbanileri Abdülhalık Gucdüvanileri… yetiştiren bu memleket ahalisinin bugünkü hali!... +Vaktiyle buraları birer kahraman yatağı idi. +Buhara Semerkand birer edeb fıkhiyye bu memleketlerde tamamıyla tatbik ediliyordu. +O zaman müslümanlar bu memleketin efendisi idiler. +Alel-ade bir müslüman sokaktan geçerken zimminin işini gücünü bırakarak selam durması süvari ise atından inmesi kanun-ı mahsus muktezası olup İslamiyet’in vakarı icabatından sayılıyor Bir zimmi bir şehir dahilinde esb-süvar olamazdı. +Her vazifeşinas müttakı müslüman bütün ma’nasıyla muhterem ve zi-vakar idi. +Fakat bugün ise uzun yenli hırkalarıyla koca sarıklarıyla pis peçelerin murdar oğlanların peşlerine düşen fasıklar birkaç ümmi Rus’un huzurunda tiril tiril titremek mecburiyetini hissediyorlar. +Vaktiyle adi bir zimmi haklı olarak büyük bir müslümana karşı vaz’iyyet-i ihtiramkarane almak mecburiyeti hissettiği halde şimdi ise tam aksine fasık bir müslüman adi bir Rus’a karşı selam verip mürailik etmek hissini duyuyor… Selef ile halef arasında ne kadar mühim bir fark!.. +KÖSTENCE KONGRESI VE MUKARRERATI Köstence Kongresi Teşrinisani’nin yirmi birinci Pazar günü Romanya hükumetinden müslümanların hukuk-ı diniyye ve siyasiyyelerini tanımasını talep etmek ve Romanya müslümanlarının ıslah-ı ahvali hakkında icra-yı müzakerat ve ittihaz-ı mukarrerat eylemek maksadıyla in’ıkad etmiştir. +Kongreye iştirak eden murahhaslar iki yüz elliyi mütecaviz tence’den Tutrakan’dan da iştirak edilmiş idi. +O gün öğle üzeri kongrenin a’zası Romanya hükumeti tarafından inşa ettirilen cami’-i şerifde toplanmışlar ve kıraat olunan mevlid-i nebeviden sonra kongrenin resm-i küşad��nı haslardan bazı zevat ile Köstence mutasarrıfı belediye reisi tarafından nutuklar irad olunmuş Köstence Osmanlı Şehbenderi Kadri Bey tarafından zemine münasib vuku’ bulan beyanat kongreciler üzerinde fevkalade hüsn-i te’sir husule getirmiştir. +Nutukları müteakib bir müddet müzakeratta bulunulmuş akşam üzeri de şehbenderimiz Kadri Bey’in kıraat ettiği mevlid-i nebevide hazır bulunulmuştur. +manya müslümanlarının birinci kongresinin programı. +leri. +müslüman çocukların meccanen kaydı. +Böyle mühim ve mufassal bir ruzname ile işe başlayan kongrenin müzakeratı üç gün devam etmiş ve ittihaz olunan mukarreratı Romanya hükumetine tebliğ eylemek ve is’af ettirmek üzere Bükreş’e on iki zattan mürekkeb bir hey’et-i murahhasa gönderilmiştir. +Birinci Köstence Kongresi yukarıya nakledilen ruznamenin kısm-ı hususisi ile meşgul olmak istememiş bu kısımdaki mevaddın ileride in’ıkad edecek olan muallimin kongresine havalesine karar vermiştir. +Bundan maada kısm-ı resmideki on bir madde ile iştigal olunmuştur. +Başmüftilik ihdası talebinden sarf-ı nazar olunması ma’kul bazı esbabdan ileri gelmiştir. +Ez-cümle diyorlar ki: +Romanya’daki müftilere Bab-ı Meşihat menşur verecektir. +Ahali-i İslamiyye ne bunların müddet-i me’muriyetlerine ne de azillerine müdahale etmemektedir ki bu; aramızda bazı ihtilafatın zuhurunu men’ ediyor. +Başmüftilik ihdası ise belki vukuunu istemediğimiz müşkilatı badi olabilir!.. +Kongre müslümanlar arasındaki “nikah” “talak” “veraset” gibi mesail-i şer’iyyeyi hall ü hasm edecek mehakim-i şer’iyye ihdasını Romanya hükumetinden talebe karar vermiştir. +Bu mahkemeler Romanya müslümanlarının arzu ettiklerine nazaran Balçık Tutrakan Akkadınlar ve Kurupınar’da olmalıdır. +Ruznamenin dördüncü beşinci altıncı ve yedinci maddeleri umur-ı maarife mütedairdir ki Romanya müslümanları diğer bütün hususattan ziyade buna ehemmiyet veriyorlar. +Bu sebeple kongre en ziyade maarif mes’eleleriyle kabul şeylerdir. +Romanya’da şimdiye kadar –hatta el-an da– cari olan usule göre müslümanlar çocuklarını evvela Romanya “çocuk bahçesi”ne vermek mecburiyetindedirler. +Etfal-i müslimin lisan-ı mader-zadlarını öğrenmeden bir terbiye-i diniyye görmeden analarının kucaklarından alınıyor dini bir terbiyeden mahrum bırakılıyorlar. +Fil-hakıka “çocuk bahçesi”nden sonra bunların müslüman mekatib-i ibtidaiyyesine girmelerine cevaz varsa da bu hem ancak iki sene ğı gibi bu kabil müslüman mektepleriyle mekatib-i ibtidaiyye de Romen muallimler gönderiliyor. +Gerçi bu muallimler müslümanlar tarafından kabul olunmamışsa da olunsun olunmasın bu iki sene müddetin hitamını müteakib yine Romanya mekteplerine idhal ediliyor ki bunun hürriyet-i tedrisi hatta hürriyet-i diniyye ve mezhebiyyeyi muhil bir usul olduğuna şüphe yoktur. +İşte müslümanlar bu usulün ref’ini müslüman çocuklarının on bir yaşına kadar dört senelik mekatib-i ibtidaiyye-i milliyyeye devam etmelerinin kabulünü mekatib-i rüşdiyyede de lisan-ı tedris ittihaz olunmamasını talep ediyorlar. +Balkan hükumetleri içinde İslamlara karşı en insaniyyet-perverane muamele ettiği kabil-i talepleri is’af edeceği ümid edilebilir. +Kongre mekatib-i İslamiyye için dört müfettişlik ihdasını Mecidiye’de mevcud medreseden maada Romanya hükumetinin tensib edeceği bir mevki’de ikinci bir medrese müslüman çocuğunun meccanen kabul olunmasını Romanya’ya zabt edilen mekatib ve evkaf-ı İslamiyye’nin müslümanlara vermiştir ki bu metalibin is’afı takdirinde Romanya müslümanları da ni’met-i maarifden hisse-mend olabileceklerdir. +Yoksa şimdiki kuyud bakı kaldıkça bu dindaşlarımızın mazhar-ı refah olmalarına imkan yoktur. +Çünkü kendileri de takdir ediyor ve söylüyorlar: +Tenevvür etmiş bir muhitte cahil kalmak bedbahtlığına duçar olanların nasibi daima ezilmektir. +Kongre a’zası hicret aleyhindedirler. +Bunun için hükumetin buna mani’ olmasını istiyorlar. +Fakat diyorlar ki mümanaat vesait-i maddiye ve zecriyye ile değil güzellikle olmalı hükumet muhacirine vatanlarını ne için terk ettiklerini ne gibi müşkilatın kendilerini memleketlerinden uzaklaştırdığını sormalı öğrenmeli ve esbab-ı hicreti ref’ ve izale eylemelidir. +Bu da pek doğru bir fikir ve mütalaa olsa gerek. +Kongrecilerin diğer mühim bir arzu ve talepleri de var: +Romanya ordusunda ifa-yı hizmet eden müslüman asakir ye’de bu efradın me’zun addolunmaları… Sonra kongrede arazi mese’elesi de mevzu’-ı bahs olmuştur. +Silistre ve mülhakatı ahalisi ba-tapu veya tapusuz mutasarrıf oldukları arazi üzerindeki hakk-ı tasarruflarının tasdikını istiyorlar bila-tapu olan hukukumuzu şahidlerle isbat ederiz diyorlar. +Bu talebdeki nasafet ve hakkaniyet de aşikardır. +Her memleketin kanun-ı medenisi şühud ile isbat hakkı kabul etmiştir. +Her yerde tapu bir hakk-ı tasarruf isbat etmez ancak sıhhat-ı tasarrufun delili olur. +Binaenaleyh Romanya müslümanlarının bu talebine de bi-hakkın iltifat olunabilir. +SEYLAN ADASI Seylan Adası’nda ta evvelden beri Budistlik Hinduizm Müslümanlık diyanetleri esaslı olarak hüküm-ferma idi. +İngilizlerin etmeye başlamış ve adadaki edyanın rükn-i rabiini teşkil etmiştir. +Budistlikle Hinduizm beyninde i’tikadat ve ibadat noktasından büyük ihtilaf ve esaslı bir fark vardır. +Buza diyanetini tasavvuf kılığında peyrevanına takdim etmiş ve alayiş-i dünyevi Hindular üç “ilah”a –birincisi halık ikincisi hafız üçüncüsü katil cebbar ve i’dam edicidir– inandıkları halde Budistlerin Hindistan’daki akaidi şimdilik layıkıyla kari’lere ta’rif etmek bir iki makale ile kabil değildir. +İnşaallah ileride Hindistan’daki edyan hakkında yine Sebilürreşad ile kari’lere ma’lumat-ı mükemmele i’ta olunacaktır. +Seylan’daki Buza rahipleri de üç kısma tefrik edilmiştir: +kısmı da sol kollarını çıplak bırakmak suretiyle birbirlerinden farklıdırlar. +Üçüncü kısım ise Sisam rahipleridir ki her iki kısma riyaset edip rahiplere Buza diyaneti hakkında tedrisat ve telkınatta bulunuyorlar. +Yerlilerle Avrupalılar beyninde yalnız renkçe siyahlık beyazlıkça değil iş güç ta’kıbinde de külli fark vardır. +Bir İngiliz muntazam çalışır vaktinde iş başına koşar her türlü mes’uliyeti kabul eder. +Sıcaktan rutubetten avarız-ı tabiiyyeden İngiliz asla çekinmez yalnız işini ve vazifesini bilir. +Yerliler ise her ne kadar münevver mühezzeb vakıf olsa bile yine ara sıra tenbellikten vazgeçmez yağmuru sıcağı soğuğu bahane eder. +Hele mes’uliyet usulüne asla tabi’ ve kail olamazlar. +Bu noktadan İngilizler gerek burada gerek Hindistan’da daha pek çok zamanlar icra-yı ahkam hakkına tabiatıyla maliktirler. +Faaliyet ve intizam Şarklılarda yoktur. +Onlar çarçabuk bıkar usanırlar. +Muntazam iş görmek yaşamak Şarklıların işine asla elvermez. +Bundan başka bir çok hasail ve avaid daha vardır ki bunlar ancak mürur-ı zamanla Şarklıların damarından zihninden müfekkirelerinden çıkar. +Ez-cümle Seylan Adası’nın yerlileri beyninde rüşvet ve irtişa meşru’ bir şey hükmünü almıştır. +Guya alınan rüşvet görülen işe mukabil bir ücret ü cinayet teşkil eder. +Daha buna mümasil bir çok adat-ı redie el-an hüküm-fermadır. +İngilizler buna karşı en şedid bir kanun ve ceza ta’yin ettikleri halde kal’ u kam’a muvaffak olamamışlardır. +Derebeylik usulü el-an Seylan ve Hindistan yerlilerinin fikirlerinde rasihdir. +Daima kendilerinden ilmen amelen meziyeten serveten yüksek payede olanlara karşı kör körüne riyet-i hayatiyye ve ma’neviyyenin istiklal-i fikrin lezzetini tatmamışlardır. +Bu suretle izzet-i nefs hiss-i kavmiyyet ve fikr-i istiklalden mahrum kalmışlardır. +Bir memleketi bir İngiliz tün mefkuddur. +Memalik-i sairede her gün her saat katil cerh kavga gürültü sokaklarda çarşılarda ötede beride eksik olmadığı halde Hindistan’da burada bu gibi şeylere hiç tesadüf etmedim desem sezadır. +Bir polis bütün cehaletiyle beraber kendi muhitini idareye belegan ma-belağ muktedirdir. +Bu yeye olan vukuflarından olmayıp tabiatlarında merkuz olan cübn korku inhitattan naşidir. +Seylan Adası’nda derebeylik usulü el-an hüküm-fermadır. +aliyye vermeye muvaffak olamıyorlar. +Çünkü o isti’dad fıtratlarında yoktur. +Derebeylik usulüyle eski zamanlarda bu adada Hindistan’da ameliyat-ı iskaiyye ve irvaiyye inşaat-ı nafia ve ona mümasil işler icra ediliyordu ki bizde “suhrecilik” ta’bir ederler. +Seylan Adası’nda iki bin seneden evvel sanayi’ ve hiref hal-i hazırdan daha müterakkı olduğunu bir çok asar-ı bakıyye göstermektedir. +Medeniyet ilerledikçe sanayi’ ve hiref-i Şarkıyye mahv ü nabud oluyor. +Bunun yegane sebebi şudur ki Avrupa her metaın taklidini kalıbını yapıp memalik-i Şarkıyyeye suhuletle sevkeder ve gayet ucuz fiyatla satar. +El ile yapılan işler pek çok vakit ile vücuda geldiği cihetle bit-tabi’ daha metin ve daha gali olarak satılır ki bu gibi meta’ları her fakır satın alıp gönlünü hoş edemez. +Onun için Almanya ve Mançester meta’ları –her ne kadar devamlı ve metin olmasalar bile– bir fakıri muvakkaten memnun eder ve ucuz bir fiyatla satıldığı cihetle el işlerine tercih olunur. +Seylan Adası’nda her şey eski zamanlarda yapılırdı. +Adeta ikinci bir İran kadar –halbuki İran’da da sanayi’ ve hiref günden güne mahv u inkıraza mahkum olmaktadır– sanayi’ de zengin idi. +Git gide bu güzel sanayi’ munkarız olup gitmiştir. +Güzel kapı perdeleri gümüşçülük bakırcılık kaytan oya fisto işleri dokumacılık ve o gibi sanayi’ el-an dahi mevcud ise de günden güne rağbetten –Avrupa’nın rekabeti sayesinde– düşmektedir. +Bir masa örtüsü üç ayda vücuda getirildikten sonra amili bunu on guruşa bit-tabi’ satamaz. +Ötede Avrupa malı bu fiyat mukabilinde satın alınır onun için hep bu zarif dil-ruba cazib şark sanayii ölüp gidiyor. +Şu son senelerde ada hükumet-i mahalliyyesi bu hallere bir çare düşüneyim derken sanayi’-i mahalliyyeyi kendi kontrolü altına almış ve çarşılarda –hükumet depolarından başka– nefis hiçbir şey yapılmamaktadır. +Zira hükumet sanayii yed-i ihtikarıyla gasb eylemiştir. +Çalışanlar hep hükumet hesabına çalışıyorlar. +Vücuda getirilen mallar eskisinden daha pahalıya mal olduğu cihetle satılmayarak depolarda kalmıştır ki günün birinde de hükumet şimdiki zevkinden teşebbüsünden bir fayda göremeyince her şeye hatime çeker geçer. +Seylan Adası’nda hükumet hem amirlik hem de ticaretle meşguldür. +Bu kadar ihtikar iğtisab hiçbir yerde görülmemiştir. +Böyle yapmakla hükumet ahalinin menabi’-i irtizaklarıyla maişetlerini seddediyor. +İnci saydı evvelce yerliler tarafından yorlardı. +Şimdi ise mezkur inci saydını Londra’daki bir İngiliz sendikasına hükumet-i mahalliye satmıştır. +Fakat Allah’ın adaletine karşı bir şey yapamamışlardır. +Beş seneden beridir ki denizin dibindeki sadef-parelerden bir tane inci bile tekevvün etmiyor. +Sadefler hep hasta ve bi-tab bir haldedirler. +bakmak için binlerce lira para mukabilinde müteaddid mütehassıslar celb edildiği halde iki para edecek bir çare taharrisine muktedir olamamışlardır. +Günden güne sefil ve maişetsiz kalan köylüler açlıktan mahvoluyorlar. +Kendilerinde biraz kudret görenler ise Afrika’ya muhaceret etmektedirler. +İşte İngiltere hükumet-i adile-i mütemeddinesinin idare-i adilesi! +El-an bizim budalalar İngiltere idaresini büyük bir şey zannediyorlar. +Halbuki buralara gelip de pamukla ahaliyi yaktıklarını enva’-ı hiyel-i siyasiyye ve iktisadiyye ile zavallı ahalinin paralarını ne yolda çektiklerini görseler o vakit anlarlar ki tebaa-i Osmaniyye’den mes’ud dünyada hiçbir tebaa yoktur. +Benim bu yazılarımı okuyanlar benim mutaassıb ve Hıristiyanlık ile Avrupa devletleri aleyhinde bir fikre malik olduğuma haml ederlerse cidden yanılıyorlar. +Ben hakıkati yazıyorum. +Ne görürsem kari’lerime onu sadeliğiyle besatatıyla –bir köylünün bile anlayabileceği bir tarzda– tefhime ta’rife tasvire tecsime çalışırım. +Kimsenin aleyhinde olmadığım gibi hissiyatıma da kapılmam. +Huda bilir ki bazen ahval-i siyasiyyemizi göze alarak gördüklerimi öğrendiklerimi layıkıyla yazmıyorum. +Eğer her bildiğimi yazsam o zaman Avrupa’da Avrupalıların a’mak-ı kalbinde adalet merhamet insaniyyetten zerre kadar bir eser olmadığını kari’lerim anlar. +Fil-hakıka bu gördüğüm Avrupalılar insan kıyafetinde kurdlardır ki zahirleri insanı aldatır. +Batınlarına vakıf olanlar bunları insan tanımaktan istinkaf eder. +Seylan Adası’nda merasim ve düğünler esnasında boynuzlu boncuklu zilli elbiseli ve yüzüne maske geçirmiş adamlara tesadüf edilir. +Bunların bir de uzun kuyrukları –takma– da vardır. +Oyun ve raksları hadd-i zatında muntazam olmakla beraber bizim gibi yabancılar nazarında hem eğlenceli hem de tuhafdır. +Müslümanların bayrağı tam bizim ay-yıldız olduğu gibi başlarında da aled-devam fes giyerler. +Fesden başka bir serpuş giydirmek için hususi surette hükumet-i mahalliyye son derece çalışmış ise de buna bir türlü muvaffak olamamıştır. +Müslüman mahallesine gidildiği zaman o kadar çok fesliye tesadüf olunur ki insan adeta kendisini İstanbul’da veyahud memalik-i Osmaniyye’de zanneder. +Bir de cevami’ ve mesacidde ictima’ mahallerinde daima Osmanlı arması tuğrası ve bize mahsus bir çok şeylere tesadüf olunur ki bunların burada isti’mallerini tervic için elden çalışılsa ancak bu kadar bir muvaffakiyet hasıl olur. +Şunu demek isterim ki hissiyat-ı İslamiyye tamamıyla bizim lehimizdedir. +Bura valisi doğrusu Londra’dan gelir. +Muhaberatı re’sen müstemlekat nezaretiyledir. +Yeni vali bugünlerde vasıl olmuş ve evvelce müstemlekat nezaretinin sekreterlerinden sisatı da vardır. +Adanın iki meclisi olup biri meclis-i umumi diğeri de meclis-i idaredir. +Meclis-i umumide yerliler tarafından birkaç nümayende –a’za– intihab edilir ve onlar miyanından vali Bu meclisde adaya mahsus nizamat ve bazı mukarrerat rada hazine me’muru –defterdar– asakir-i mahalliyye kumandanı müfettiş-i umumi adliye müdiri ve daha bir iki zat a’za-yı tabii sıfatıyla valinin riyaseti tahtında memleketin umur-ı maliyye askeriyye ve bil-cümle umuru hakkında teati-i efkar ettikten sonra mukarrerat-ı müttehazesinin tatbiki mir-i lazıme ısdar olunur. +Evamir-i mezkure kime tebliğ olunursa derhal icrasına mecburdur. +İhmal ve itaatsizlik ta’vik ve te’hir işin içinde yoktur. +Me’murlar ise hep mes’uldürler. +Meclis-i umuminin on yedi a’zası olup reisleri validir. +Bu meclisde adada mevcud olan anasırdan müteaddid a’zalar vardır. +Kısası vali her istediğini yapmaya muktedirdir. +A’zalar ona muhalefet etmezler çünkü işlerine gelmez. +A’zaları yine ahaliden intihab olunan beledi sıhhiye ticaret meclisleri de vardır. +Kasabata da –bizim kaymakamlar gibi– vali acentesi namıyla me’murlar ta’yin edilmiştir. +Adanın sene-i maziyye varidatı . +rupiye ve masarıfatı da . +rupiyeye baliğ olmuştur ki masrafın tarhından sonra takriben yedi milyon hükumet sandığına girmiştir. +Aynı zamanda adanın düyun-ı umumiyyesi de . +rupiyedir ki bu paralar adanın umur-ı nafia şimendüfer ameliyat-ı iskaiyye ve irvaiyye ve ona mümasil şeylere sarfedildiği Kolombo Müzehanesi ulum-ı tabiiyye ile meskukat-ı kadime meraklıları için görülecek yerlerdendir. +Burada maadin nebatat tuyur hayvanat-ı bahriyye maişetleri usul-i tezeyyün ve telebbüsleriyle Hinduizm’in Budistlerin eski zamanlarda ne gibi sanayi’-i adiyye ve nefise Benim buradaki on dört günlük ikametim esnasında nefs-i Kolombo’da Osmanlılar lehinde iki ictima’ vakı’ olmuştur. +Biri Morislilerin reis-i cemaatleri olan Mister Abdülaziz tarafından meydana getirilmiş ve bizim Kolombo fahri şehbenderimizin riyaseti altında in’ikad eylemiştir. +Mister Abdülaziz bizim ahval-i tarihiyye ve an’anat-ı askeriyyemizden şanlı fütuhatımızdan uzun uzadıya bahsettikten sonra sözünü Osmanlı-Balkan muharebesine intikal ettirerek ma’nevi zayiatı telefat ve hasaratı bast ve izah eyledikten sonra Edirne’nin tekrar Osmanlılar tarafından ne yolda teshir olunduğunu ve el-an ora hükumetimizin ne kadar askere malik bulunduğunu Bulgarların hezimet-i vakıalarını ve mezalimlerini Avrupa’nın evvel ve ahir takındığı maskeyi vakıfane bir surette huzzara beyan etmiş ve bundan sonra Osmanlılara ciddi muavenette bulunmak icab ettiğini de hitabetten çekilmiştir. +Muma-ileyhden sonra birkaç zat daha söz söylemişler ise de Mister Abdülaziz’in söylediği şeylere bir şey ilave edemeyerek yalnız onu te’yid edebilmişlerdir. +tima’ ne de böyle bir nutuk irad olunmuştur. +dört saat kaldıktan sonra Hindistan vali-i umumisiyle görüşmek üzere azimet eden Londra müstemlekat me’murlarına veren Doktor –felsefe doktorudur– Seyyid Abdülmecid hazretlerinin şerefine tertip olunmuştur. +Müşarun-ileyh gelmezden evvel mahalli gazeteler tarafından resmiyle ahlak ve meziyeti bu ana kadar olan iştigalatı hakkında uzun makaleler neşrolunmuştur. +Buraya muvasalat ve infikakinde ada müslümanları tarafından hakkında cidden parlak bir istikbal ve teşyi’ merasimi buradan Hind-i Cenubi’ye kadar olan vapur masarıfı hep yerli müslümanlar tarafından tesviye edildiği gibi şerefine de mufassal bir çay ziyafeti Kolombo’nun en birinci hotellerinden olan “The gole tace Hotel”de verilmiş ve ertesi günü de “Hamidiye Mektebi”nin –hakan-ı mahluun yirmi beşinci sene-i devriyyesi mülabesesiyle bu mektep ada müslümanları tarafından te’sis olunup Hamidiye namı verilmiştir– büyük salonunda bir konferans verilmesi müşarun-ileyhden istirham olunması üzerine Doktor Abdülmecid icabet ederek nutkunu “İslam ve Felaketleri” ünvanı altında İslamiyet’in ahval-i sabıka ve lahıkasını tarihini i’tikadatını maarifsizliğini hasılı bütün nekais-ı ictimaiyye ve kavmiyyelerini beyan eyledikten sonra geçen sene zarfında Balkan muharebesinin rıyla görüştüğünü Kamil Paşa’nın siyasetini beğenmediğini ve avdetinde Londra’da bulunan İslamları toplayıp Sir Edvar Grey’e bir “memorandum” takdim ettiklerini İngiltere hükumetinin mesail-i Şarkıyye ve İslam hükumetleri hakkında şu son senelerde ta’kıb ve tatbik etmekte olduğu su’-i siyaseti edille ve berahin-i kaviyye ile huzzara tefhim etmiş ve mezkur siyaset neticesinde İngiltere Şark’ta ve İslamlar nazarında i’tibar ve hürmetini gaib ettiğini de ilave eylemiştir. +Bunlardan sonra sözünü tekrar Osmanlılara çevirerek hal-i hazırımızın pek iyi olduğunu ve şimdi kuvvetli bir vaz’iyyet-i siyasiyye ve askeriyyeye malik olduğumuz ve bundan başka memleketimizdeki ihtilafat-ı unsuriyye ve kavmiyyenin ref’ ve zail olduğunu Edirne’nin istirdadından sonra genç ihtiyar bil-cümle Osmanlıların müttehid bir kitle teşkil eylediklerini bu sayede kesb-i kuvvet eylediklerini Avrupa’ya gösterdikten Avrupa siyasiyyununun nokta-i nazarlarını celbe muvaffak olduklarını da dermiyan ettikten sonra hükumet-i Osmaniyye’nin yalnız kuvvetli bir donanmaya ihtiyacı bulunduğunu ve her müslüman iane namıyla senevi bir meblağ verecek olursa az bir zaman içinde hükumet-i Osmaniyye kendi kuvve-i bahriyyesini tezyide muvaffak olup din düşmanlarına meydan okuyabileceğini söylemiştir. +Bu muavenet-i nakdiyyeye hükumet-i mahalliyenin de ses çıkarmaması için Haremeyn-i Şerifeyn ianesi namıyla eylemiştir. +Konferans mahalli Osmanlı bayraklarıyla donatılmış idi. +Huzzarın başında fesden başka bir serpuş da yoktu. +Konferans eşraf-ı mahalliyyeden ve ada meclis-i umumisi a’zasından Onurabel Honorable Mister Abdurrahman Sahib’in riyaseti altında teşekkül etmiş ve doktordan başka bir çok zevat tarafından da birkaç nutuk irad olunmuş idi. +Acizleri ise suret-i mahsusada da’vet olunduğum bal edildim ve hatiblere mahsus mevkie götürüldüğüm için benim de birkaç söz söylemekliğim icab eyledi. +Binaenaleyh huzzarın anladıkları İngilizce ile siyasetimize mevkiimize dair birkaç söz sarfettikten sonra bütün alem-i İslamiyyet tarafından muharebe esnasında devletime milletime vuku’ bulan yardım ve muavenetten dolayı bir Osmanlı ferdi sıfatıyla huzzara teşekkürat-ı amikamı takdim ederek sözüme hatime verdim. +Nutukların hitamından sonra huzzarın boynuna alel-ade bir çiçek kıladesi –gerdanlığı– takıldı. +Derakab cami’e gidip öğle namazını kıldık. +Orada Kur’an -ı Şerif tilavet edildi Devlet-i Aliyye’nin teali-i şan ve şerefine nusretine hayır dualar olunduktan sonra ayrıldık. +Fahri Osmanlı şehbenderi yeni misafir olan Doktor Seyyid Abdülmecid’i birkaç zat ile beraber öğle taamına da’vet ederek konağında da burada derci icab etmeyen samimi muhavereler cereyan etti. +Doktor-ı müşarun-ileyh bugün infikak etti. +Kendisini vapura isal için büyük bir istimbot ihzar edilmiş ve grandi direğine de müşarun-ileyhin şerefine koca bir Osmanlı bayrağı çekilmişidi. +Müşarun-ileyh huzzarın ellerini kemal-i samimiyetle sıktıktan sonra bir çok zevat ile beraber vapura doğru yollandı. +Arkasından mendiller sallandı hurralar bağırıldı. +Kolombo ve Seylan Adası’nda İslamiyeti neşre en ziyade hizmet eden Şazeliye meşayihleridir. +Ahalinin cümlesi Şafiiyyü’l-mezheb olduklarının yegane sebebi ise meşayih-i Şazeliye tarafından bir çok gayr-i müslimlerin İslam edildiklerinde kendilerine Şafii Mezhebi usulü öğretilmiştir. +Burada en çok nüfuza malik olan şeyh ise Mekke-i Mükerreme’deki Şazeliye Dergahı posntişini “Şeyh İbrahim El-Arab” hazretleridir. +Müşarun-ileyh iki senede bir defa buraya Hind-i Cenubi’ye uğrar müridleriyle temasda kendilerine telkınat-ı diniyye ve mezhebiyyede bulunur. +Bu sırada zat-ı alileri kardeşiyle beraber buradadır. +Ziyaretime geldi. +İade-i ziyarette bulundum. +Tarikat-i Şazeliye müteaddid zaviyeler açmaya muvaffak olduğunu söyledi. +Çocuklarına taalim-i diniyye icrası için yeni mekatib-i İslamiyye açtırmaya gayret ettiğini söyledi. +Müşarun-ilehin beyanatının hep doğru olduğunu ahaliden fiilen öğrendim. +Ada müslümanları nazarında müşarun-ileyh son derece muhteremdir. +Cenab-ı Hak bu gibi İslam mürevviclerini hadimlerini eksik etmesin. +Kolombo’daki tetebbuatımı ikmal ettiğim için yarın ales-sabah inşaallah Rangon’a azimet etmekliğim mukarrerdir. +CIHANA İBRET OLDUK? +Hüseyin Salih imzasıyla e ş-Şa’b gazetesine yazılan makaleden: +“Avrupalılar Mısır’a girdikleri gibi iyi ve kötü adetlerini medeniyetlerini de beraber getirdiler. +Bir çok Mısırlılar da evladlarını gördükleri Avrupalılar gibi yetiştirmek üzere yabancı memleketlerin yabancı mekteplerine gönderdiler. +Bu zavallı pederler oğullarının iyi mükemmel bir terbiye görerek avdet etmelerini bekliyorlardı. +Sözde bu suretle vazife-i vataniyye ve diniyyelerini ifa etmiş olacaklardı. +Heyhat; mes’ele başka türlü çıktı. +Bu gençler ilim ma’rifet terbiye medeniyet san’at getireceklerine fena adetler ile beraber bir çokları da şapkalı yabancı madamalar ile avdet ettiler. +Guya millete karşı: +“İşte biz kendimize lazım olanı bulduk!..” demek istiyorlardı. +Fakat bizim bu hususda gözlerimizi iki açmaklığımız lazımdır. +Bu yabancı madamaların bizim pak temiz ailelerimizi zehirleyeceklerinden şüphe etmemelidir. +leketi uçurumlara sürükleyen unsurun herşeyden ziyade ensal-i faside olduğu muhakkaktır. +Mayelerine frenk kanı karışan frenk taklidi bozuk nesil koca kavuklu müslüman babayiğitlerin te’sis ettikleri memlekete bi-hakkın varis olamadılar… bancı helal süt emmeyen unsurların kanıyla telvis etmeyelim…” HIND MÜSLÜMANLARINDAKI Geçenlerde Londra’dan Novye Vremya gazetesine şu yolda bir makale yazılmıştı: +“Son günlerde Hindistan müslümanları arasında serzede-i zuhur olan harekat İngiltere mahafil-i aliyyesinde büyük bir adem-i hoşnudiyi mucib olmaktadır. +Fil-hakıka senesi Osmanlıların Yunanlılara galib geldiği zaman dahi böyle hareketler görülmüş idi. +Fakat o zaman mes’ele başka türlü idi. +Hind müslümanlarında görülen bütün o hareketler bir uhuvvet-i İslamiyye neticesi olarak değil belki merhum Abdurrahman Han’ın İngiltere’ye karşı kullandığı bir siyaset neticesi olarak cereyan ediyordu. +Bu defa ise Abdurrahman Han ber-hayat bulunmuyor. +Habibullah Han ise kendi memleketi dahilindeki karışacak bir halde değil.. +Doğrusunu söylemek icab ederse bu defa Hindistan müslümanlarının Osmanlılara karşı müsliminde uyanmış olan uhuvvet-i İslamiyye’nin netaic-i fi’liyyesindendir. +Zamanımızdaki bütün bu harekat da gazeteler mecmualar hatibler tarafından idare olunmaktadır. +Bunlar bütün kuvvetleriyle müslümanları İngiltere aleyhine tahrikte bulunuyorlar İngiltere’nin Osmanlı müslümanlarını Avrupa’dan çıkarıp Asya’daki memleketlerini ellerinden almak istediğini i’lan ediyorlar. +Guya İngiltere’nin sair hıristiyan devletleriyle birleşerek Mekke-i Mükerreme Medine-i Münevvere’deki makamat-ı mukaddeseyi tahrib etmek istediğini söylüyorlar.. +İttihad-ı İslam fikrinden başka bir şey ile tefsir olunamayan bütün bu hareketlerin merkezi de Peşaver Aligarh Dehli Lucknow şehirlerinden ibarettir..” Bu makale münasebetiyle muharririn-i İslamiyye’den büyük bir zatın e l-Belağ ceride-i İslamiyyesi’nde yazdığı bir bendde deniliyor ki: +“Hindistan müslümanları arasındaki harekatın hiçbiri İngiltere’nin aleyhinde değildir. +Bu gibi harekat hiçbir müslümanın hatırından bile geçmez. +Yalnız bütün Hindistan müslümanları İngiltere hükumetinin Osmanlılara müzaheretini talep etmek hususunda müttehiddirler. +müslümanları tarafından harfi harfine ta’kıb olunuyor. +Ekseriyet üzere olduğu gibi İngiltere hükumeti sair hıristiyan hükumetleriyle birlikte olarak İslamiyet’i temsil eden hükumet-i Osmaniyye aleyhinde bulundu mu Hind müslümanları derhal harekete gelir. +Taht-ı tabiiyyetinde bulundukları hükumete müracaat ederek protestoda bulunurlar. +Bazen bu hususda şiddet ibrazından geri kalmazlar. +Hindistan kıt’asında milyonlarla kardeş olduklarını ilave etmeyi de unutmazlar.. +Fakat bütün bu talep ve müracaatlar hiçbir vakit kıyam ve ihtilal ma’nasını tazammun etmez. +Zaten bir çok iyi düşünür munsıf Avrupalı hıristiyanlar bile düvel-i muazzamanın hükumet-i Osmaniyye’ye karşı reva gördükleri haksızlıklara karşı i’tiraz etmekten geri kalmıyorlar. +Şu halde Hindistan müslümanlarının kardeşleri hakkındaki mezalime karşı la-kayd kalmaları nasıl mümkün olabilir? +Evvelki hareketlerin Abdurrahman Han tarafından şimdikilerin olmasında hiçbir fark yoktur. +Avrupalılar iyi bilmelidirler ki bunların her ikisi de daha olacakları da hep bir menba’dan neş’et eder. +Kur’an-ı Kerim’i okuyan küre-i arzdaki bütün müslümanlar yekdiğerinin kardeşi olduğunu pekala bilirler. +Bütün müslümanlar yekdiğerinin elemiyle müteellim süruruyla mesrur olurlar. +Artık Avrupalıların da bu ciheti anlamaları takdir etmeleri lazımdır..” NIÇIN MÜSLÜMAN OLDUM? +Lord Heydli bu ünvan altında İngilizce münteşir Observer namındaki gazetenin Teşrinisani tarihli nüshasında neşrettiği makalede diyor ki: +“Birçok ceridelerin dini i’tikadım hakkında sütunlar dolusu yazı yazdıklarını görüyorum. +Hakkımda yazılan bu masından dolayı da pek ziyade memnunum. +Zaten tebdil-i mezheb gibi beyne’n-nas gayr-i mu’tad bu hadisenin enzar-ı dikkati celb etmeden geçip gitmesi mümkün olmadığını evvelden biliyordum. +Muhtemeldir ki bazı dostlar İslamiyet’i kabulümün hariçten ehl-i İslam taraflarından icra edilen bir te’sir neticesi olarak vukua geldiğine zahib olmuşlardır. +Fakat mes’ele böyle değildir: +Benim İslamiyet’i kabulüm senelerden beri uzun uzadıya icra ettiğim taharriyat ve tefekküratın neticesidir. +Her ne kadar burada tahsilde bulunan İslam talebeler ile dini mevzu’lar üzerine öte beri müzakeratta bulundu isem de bu ancak birkaç haftalık bir hadisedir. +Bu müzakeratın bende yeni bir te’sir uyandırdığını bilemiyorum. +Şu kadar var ki bütün bu müzakerat neticesinde kanaatimin haklı olduğunu anlayarak sevindim. +Çünkü İslamiyet hakkındaki tefekküratımın ta’limat-ı İslamiyye’ye tamamen muvafık olduğunu öğrenmiş idim... +Öteden beri görüşmekte olduğum dostum Kemaleddin’in dahi hakıkı bir İslam mübeşşirine layık olduğu vechile hiçbir te’sir icra etmek teşebbüsünde bulunduğunu hatırlamıyorum. +Efendi-i muma-ileyh benim mıyordu. +Kur’an-ı Kerim’in kendi kendime anlayamadığım ayetlerini o bana izah ederdi. +Fakat bundan harice çıkmazdı. +Zaten Kur’an-ı Kerim’in ta’limatına göre Din-i İslam’ın kabulü hususunda ikrah caiz değildir. +Herkesin kendi irade ve ihtiyarıyla kabul etmesi lazımdır. +Bu hususda hileye cebre müracaat etmek kat’iyyen caiz değildir. +Ta’limat-ı İslamiyye’deki ma’kuliyet hürriyet amel-i salih her halde muhtelif kiliselerin tercüman oldukları ta’limat-ı Mesihiyye’ninkinden daha vasi’dir. +Mesih’in uluhiyeti mes’elesine gelince bu zaten hatırıma bile gelmiş bir şey değildir. +Hazret-i Mesihi ben büyük bir peygamber olmaktan başka bir sıfatla tanıdığım yoktur. +Hakıkaten bu hususda mütereddid ve şüpheli bulunsa idim elbet benim için hidayet kolay olmazdı. +Fakat hamden lillah benim fikrim hiçbir vakit öyle bir vadilere dökülmemiştir. +Hazret-i Mesih ve ta’limatı hakkındaki kadar farklı değildir fikrindeyim.. +Bir de Hazret-i Mesih’in de ta’limatından anlaşıldığına göre İslam ile Mesihinin kardeş olup aralarında büyük bir fark bulunmadığına kaniim. +Her ne kadar bazı ıstılah ve ta’birat farkları yok değil ise de bunlar hep suri şeylerden Zamanımızda gayr-i tabii dinlere karşı büyük bir inkar hüküm-ferma olmakla beraber ma’kul esaslara müstenid fıtri dinlere karşı da büyük samimi bir incizab mevcuddur. +lerden değildir. +Her ne kadar bu babda öteberi şeyler söyleniyor did bulunuyorum…” Darü’l-hilafeti’l-aliyye’deki merkeze merbut olmak üzere Medine-i Münevvere’de “Cem’iyet-i Hayriyye-i kadar a’za kaydedilmiş bunlardan on beş zat hey’et-i idareye yakında teşkil olunacaklardır. +Gazetelerde okunduğuna göre Basra meb’us-ı sabıkı Talib Bey’in teşebbüsüyle ümera-yı Arab’dan müteşekkil bir kongre tertip edilmektedir. +Bu kongreye Kuveyt Şeyhi Mübarek es-Sabah İbnü’s-Suud fik Muhammere taraflarından dahi meb’uslar bulundurulmasına çalışılıyormuş.. +Nihayet Girid Adası da Yunanistan’a ilhak olundu. +Yunan kralı adamlarıyla beraber Girid’e azimet ederek bir ayin-i ruhani icra ettikten sonra Salibli Yunan bandırasını Farka kal’ası üzerine kendi eliyle keşide etti. +İşte bu suretle Girid Yunanistan’a ilhak edilmiş o koca kıt’a da o kadar müslüman kardeşlerimiz ile birlikte bizden ayrılmış bulunuyor demektir. +Artık bundan sonra Darü’l-Hilafe etrafındaki müslümanlar ile Girid’deki kardeşlerimizin vazifeleri pek açık bir surette teayyün etmiştir ki o da bir asra karib bir mücahede neticesi olarak elde ettiğimiz bu kıt’ayı ve kardeşlerimizi unutmayıp oradaki kardeşlerimiz revh-i ilahiden asla ümidi kesmeyip kemal-i azm ü metanetle cebr-i ma-fate çalışmaktır. +Arapça gazetelerde okunduğuna göre Marakeş müslümanlarında hala kuvvetli bir heyecan hüküm-fermadır. +Buranın müslümanları küffara boyun eğmenin dinen haram olduğunu takdir etmek hususunda şayan-ı gıbta bir tekamül göstermekte oldukları anlaşılıyor. +Yüz binlerce hüccac-ı kiram telbiye alarak Arafat’tan Müzdelife’den Mina’ya inerken bütün erbab-ı iman da kalpleri havf u reca arasında çarpındığı halde kurban bayramı namazını kılmak için tekbirler avcı vaz’iyetiyle tüfenkleri ellerinde İspanyolları bekliyorlardı. +Acaba hüccac-ı kiram ile bayram namazı kılan müsliminin Marakeş’teki mücahid kardeşlerin muzafferiyetleri için dualar etmek hatırlarına geldi mi idi? +Sair müsliminin dua suretiyle olsun o zamanki vazifelerini ifa edip etmediklerini pek de hatırlayamıyoruz. +Fakat Marakeş’teki kardeşlerimizin hala vaz’iyet-i mücahidanelerini muhafaza etmekte oldukları olunduğuna göre Tahran kabinesi hala keşmekeşten kurtulamamıştır. +Nazırlar arasındaki adem-i tecanüs azm ü metanetle biri de mahlu’ Muhammed Ali Şah’ın mensubininden olan Aynüddevle’nin dahiliye nazırı sıfatıyla kabineye dahil olmasıdır. +Rus Sefareti’nden mülhem olan bu nazır kabineye devam etmemekle beraber işleri karıştırmakta pek ziyade maharetli imiş.. +Son günlerde Bahtiyarilerin Tahran’daki yolsuzluklarına dahi bu zatın sebebiyet verdiği rivayet olunuyor. +eksik değildir. +Cenab-ı Hak müslüman kardeşlerin imdadına kendisi yetişsin.. +Kiyef şehrinden yazılıyor. +“Kiyef eski bir Rus şehridir. +Vaktiyle müslümanlar müslümanları ticaret ve san’atlarıyla Rusya’nın her tarafına siyyah Rus şehirlerine “Allahu Ekber” sadasını da beraber Kiyef şehrinde takriben bin üç yüz kadar müslüman bulunmaktadır. +Bunlardan beş yüz kadarı Anadolu müslümanlarıdır ki ekseriyet i’tibarıyla güzel temiz kahvehaneler kıraathaneler bunların elindedir. +Bazıları da ticaretle fırıncılıkla meşguldürler. +Beş altı yüz kadar da şimal müslümanları vardır. +Bunlar da umumen ticaretle iştigal ederler. +Kalanları da Dağıstanlı İranlı müslümanlardır. +Bir de Kiyef’in üç ali mektebinde yetmişten ziyade İslam talebe bulunmaktadır. +müslümanlar kendilerine bir cami’-i şerif meydana getirmek mişlerdi. +Hazırlanan layihaya göre cami’-i şerifin meydana gelmesi için otuz beş bin ruble icab edecekti. +Kiyef Belediyesi bu cami’ için “Gogol” caddesinde güzel bir yer ta’yin etti; toplanan ianenin mikdarı - bin ruble raddesinde olduğu söyleniyor. +İane dercinde devam edilmek üzere geçenlerde cami’-i şerif binasının vaz’-ı esas resmi icra edildi; bu suretle bil-fiil işe mübaşeret edilmiş oldu.” Afganistan vilayetlerinden Kandahar’da ahali ile vali arasında tahaddüs eden cüz’i bir ihtilafa binaen iğtişaş zuhur etmiş ve Kandahar kadısı ile oğlu evbaş tarafından katlolunmuş ise de bilahare Kandahar’da mevcud kuvve-i askeriyyenin müdahelesiyle bastırılmış ve mu’teberan-ı ahali tarafından emir hazretlerine takdim olunan “ ” imzalı ariza ile arz-ı sadakat edilmiştir. +– Afganistan’da mevcud mekteplerin ümid edildiği derece fayda vermemekte oldukları emir hazretlerinin nazar-ı dikkatlerini celb ederek bu cihetleri teftiş ve ıslah maksadıyla Şehzade İnayetullah Han hazretlerinin taht-ı riyaset-i fahimanelerinde bir meclis-i maarif teşkili hususunda irade-i şahi sadır olmuştur. +Afganistan’ın büyük ve mütefekkir hükümdarı olan Emir Habibullah Han hazretlerinin bir tarafdan terakkı-i maarif hususunda bezl-i himmet buyurmalarıyla beraber diğer tarafdan ahalinin seviyesine göre yeni kanunlar tanzim ettirmekte olduklarını Siracü’l-Ahbar refikımız mufassalan yazmaktadır. +Memleketin ashab-ı vukuf ve tefekküründen mürekkeb olarak ba-irade-i seniyye geçen sene in’ikad eden meclisin sa’y ü himmetiyle iki ay zarfında milletin seviyesine tamamen muvafık olmak üzere üç kanun vücuda gelip tasdik-ı şahaneye dur ki Afganistan’da bundan evvel bu hususda bir kanun olmayıp duhul ve huruc edenlere polis dairesinden bir kağıd parçası verilmekte idi. +Yeni tasdik olunan pasaport kanunu Sonra hükumetin muayyen bir ceza kanunu da yok idi. +Mücazat hep keyfi bir surette icra olunuyordu. +Hapishaneler o mertebe vahşiyane idi ki mücrimler i’dam olunmayı mahbesde yatmaktan ehven addederlerdi. +Bu cihet de şayan-ı memnuniyet bir tarzda ıslah olunmuştur. +Eski hapishaneler mahvedildiği gibi kat’-ı yed ve i’dam cezaları dahi yalnız mevadd-ı şer’iyyeye tahsis kılınmıştır. +Afganistan’da emr-i izdivac da son derece güçleşmişti. +Kimsenin izdivaca tahammülü yok idi. +Herkes kızına istediği kadar mehir vaz’ eder idi. +Düğünler pek müsrifane icra olunuyordu. +Kanun-ı münakehat ile bu cihetler de ıslah olunmuştur. +Düğünde israfat men’ edilerek mehir dahi üç kısma taksim ve her biri için ber-vech-i ati bir mikdar ta’yin kılınmıştır: +Esnaf arasında yüz rupiyeden beş yüz rupiyeye kadar rupiye beş guruştur. +Eşraf için yüz rupiyeden bin rupiyeye kadar. +Hanedan-ı hükümdari için de mehrin hadd-i nihaisi beş bin rupiyedir. +Emir hazretlerinin iradeleri ile Kabil’in haricinde “Kavmi Bağ” Millet Bahçesi namı ile büyük ve muhteşem bir “park” vücuda getirilmiştir. +Bu park bizimkiler gibi yalnız tenezzühe mahsus olmayıp milletin diğer bir kısım ihtiyacatını da izaleye hadim oluyor: +Düğün ta’ziye veya ziyafeti olan adam kim olursa olsun birkaç gün evvel bahçıvana haber verir yevm-i mev’udda misafirlerini bahçeye da’vet eder rasime-i mezkure bahçıvanın zir-i idaresinde kemal-i intizam ile icra edildikten sonra masarıfını bahçıvana verir. +Hindistan’ın “Surat” şehrinde sakin “Livarini” namındaki taifenin garib adetleri vardır: +Bunlar arasında hiçbir kimse istediği vakit izdivac edemez; her on senede bir kere umumi bir meclis akd edip bütün nikahlarını o meclisde icra ederler. +İşte geçenlerde bu taife arasında ber-mu’tad bir günde dört yüz nikah akd edilmiştir. +Gelin ve damadların en büyüğü on iki yaşında olup aralarında henüz süt emen mini mini çocuklar da bulunmakta Geçenlerde cebren tansir edilen Pomak müslüman kardeşlerimizden bir kısmı ile onları tansire gelen papas ayin-i Hırisyitaniyye muhalefet eyler nihayet iş büyür yetmiş kişi kadar Pomak cebren giydirilen kalpaklarıyla Sofya’ya giderler. +Osmanlı sefir-i muhteremi mücahid-i muazzez Fethi Beyefendi delaletiyle Pomak müslimlere hürriyet-i diniyye ve mezhebiyyelerine kimsenin taarruza hakkı olmadığını bizzat söyler kaymakamlara şiddetli yeni bir emir verir cami’lerine gitmek müslüman kalmak isteyen Pomak ahaliye kimsenin ilişmemesini ekiden tenbih eder. +Sofya’dan dönen Pomak müslümanlar fesleriyle sarıklarıyla dönerler. +Hakkını aramayı bilen milletler bi-eyyi hal haklarını kurtarırlar. +Tekmil Pomak müslüman kardeşlerimiz hakıkati görüp müsterih olmalıdırlar ve bir takım gayr-i kanuni adamların zulmüne boyun eğmek istemezlerse onları müdafaa edecek kanun ve siyaset kuvvetinden emin olmalıdırlar. +Fakat hak müdafaa edilmek için sabır ve tahammül sebat ve metanet ister. +“ Balkan ” Kalpleri imanla dolu olan Pomak kardeşlerimizin sabır ve sebat ile icabına göre her türlü fedakarlıktan çekinmeyeceklerine eminiz. +Allah yardımcıları olsun. +Yine – Balkan gazetesinde okunduğuna göre yukarıda söylendiği vechile Başvekil Gospodin Radoslavof’un Filibe’ye mülhak Çine kazasındaki Pomak müslümanların hürriyet-i diniyye ve mezhebiyyesine kimsenin taarruza hakkı olmadığını söyleyerek kaymakamlara da bu vadide şiddetli emirler göndermesi üzerine oradaki mutaassıb bir papas ile birkaç edebsiz birleşerek zavallı Pomaklara hücum etmişler. +Şiddetli bir mudarebe vukua gelmiş; neticede elli kadar zavallı Pomak müslüman mecruh olmuştur. +Hükumet mahall-i vak’aya asker sevketmiştir. +Tahkıkat icra etmek üzere Filibe Mutasarrıfı Dimitrof me’mur edilmiştir. +Hatta müslüman kalmayı isteyen Pomakların dinlerini muhafaza etmeleri matlub olup bunun hilafında harekatta bulunanların taht-ı tevkıfe alınmaları da Radoslavof’un evamiri cümlesinden imiş. +Bu mes’elenin elbette Pomak müslümanlarının mücahedelerindeki himmet ve gayretleri nisbetinde hayırlı neticelere ereceğinden eminiz. +Onun için kardeşlerimize tekrar sebat ve gayret tavsiye ederiz. +KAVM-I CEDIDCI UBEYDULLAH-I AFGANI SEBILÜRREŞAD İDAREHANESI’NDE BIR MUHAVERE “Ubeydullah-ı Afgani” namında bir zat tarafından geçenlerde Kavm-i Cedid ünvanıyla neşrolunan yazı yığını hakkında bazı muhterem kari’lerimiz tarafından Sebilürreşad’ın nazar-ı dikkati celb olunmak istenilmiş bu hususda tenkıdatta bulunulması arzusu izhar buyurulmuş idi. +Halbuki o kitabı daha çıkar çıkmaz biz de görmüş idik; fakat saçma sapan bir takım sözlerden ibaret olduğu için onu tenkıde kalkışmakla ona layık olmadığı bir ehemmiyeti vermiş olmamak Kavm-i Cedid ci yanında bir delili ile idarehanemize çıkageldi. +O sırada bazı mesail-i ilmiyyenin müzakeresi zımnında Mehmed Akif Bey Darülfünun muallimlerinden İlahiyat Şu’besi müdir-i sabıkı İsmail Hakkı Bey Şevket Bey Fehmi Efendi Rasadhane Müdiri Fatin Efendi hazeratı da idarehanede bulunuyorlardı. +– Kavm-i cedidci Ubeydullah-ı Afgani! +Diye kendi kendisini huzzara takdim edince ortalığı bir hayret ve sükut kapladı. +Afgani sebeb-i ziyaretini yüksekten bir ifade ile anlattı. +Bunun üzerine huzzar ile Kavm-i Cedidci arasında bir muhavere cereyan etti. +Bu muhavere Kavm-i Cedid ci’nin mahiyet-i ilmiyyesi hakkında layıkıyla bir fikir vereceği için aynen nakli münasib görülmüştür: +Kavm-i Cedid ci: +–Bizim Kavm-i Cedid hakkında bazı racağım. +Sebilürreşad’a yazar mısınız? +Eşref Edib: +– Sizin tuttuğunuz yol Sebilürreşad gibi bir ceride-i İslamiyye’nin mesleğine muhalif olduğundan kabulde ma’zuruz. +K – Ben evvelce de bir kere buraya gelmişidim. +Bir makale vermişidim. +Kabul etmediniz. +Eşref Edib: +–Sizden yazdığınız bazı ehadis-i şerifenin naklini senedlerini istemiştik. +Getirmediniz. +Senedsiz nakilsiz sizin iddia eylediğiniz hadise nasıl hadis-i şerif diyelim? +Ehl-i ilm bize bu babda usul-i hadis ta’lim etmişlerdir. +Biz de o usul-i hadise riayete mecburuz. +Sonra siz geçenlerde Kavm-i Cedid namıyla bir de risale neşrettiniz. +Bütün müslümanları dil-hun eylediniz. +Gelişi güzel bilir bilmez bir çok mes’eleler karıştırdınız. +Müslümanlar arasına tohm-ı fesad saçtınız. +Artık siz İslamlar nazarında müslümanlar arasına fesad salmakla müttehem bir cür’etkarsınız. +ancak tevbenizi kabul edebilir. +Bu gibi fitne ve fesadlardan tevbe ediyorsanız evvel emirde onu yazalım sonra makalelerinizi derc ederiz; Sebilürreşad sahaifi her müslümana açık olduğu gibi size de açık olur. +na mu’tekid misiniz? +Yoksa sizin ağzınızdan mı yazmışlardır? +K – Evet tamamıyla mu’tekidim hak öyledir. +mecmuasıdır. +K – Ben ayetten hadisden başka bir şey tanımam. +Sizin hocalarınızın sözünü dinlemem. +K – Sen ne karışıyorsun? +Sen ne anlarsın? +Sus. +Bu sarıklı işidir. +Fesliler böyle şeylere karışmaz. +Bunun üzerine İsmail Hakkı Bey hiddetlenerek ayağa kalktı: +– Beni fesli gördüğünden dolayı mı böyle diyorsun? +zı …. +Ya hu! +Sen Kur’an’dan sünnetten başka delil tanımaz mısın? +K – Hayır tanımam. +mel midir muhkem midir müteşabih midir? +Bu babda mezhebin nedir? +K –.. +Hiçbir cevap vermedi yorsun. +Hadise nasıl i’tikad ediyorsun? +Hangi kısmı ile amilsin? +Sünnet-i şayia ile mi ehadis-i müsnede ile mi ehadis-i mürsele ile mi amel ediyorsun? +Hadis-i zaif de delilin midir! +Sahib ve Müdir-i Mes’ul: +H. +Eşref Edib K –… Buna da cevap vermedi. +Sözü başka tarafa çevirmek –ki Kavm-i Cedid cilerdir– böyle i’tikad etmez. +peygamberimizin haber verdiği gibi midir yoksa onu nazar-ı K –Peygamberimizin haber verdiği gibidir. +söz budur. +Bu babda tarihe müracaat edelim. +Kader mes’elesi asr-ı celil-i risalette yok idi. +En evvel kaderden bahseden diyen seksen tarihinde Basra’da katl olunan Ma’bed el-Cüheni idi. +Gaylan-ı Dımeşkı de ona tabi’ oldu. +Ma’bed bu i’tikadı Esvari’den ahz etmişti. +Sonra kadere dalanlar çoğaldı. +Vasıl bin Ata ibni Bab Cehm bin Safvan da kaderden bahsettiler. +Selef-i ümmet bunları reddetti. +Acaba kader mes’elesinde bu zevattan hangisinin mezhebini kabul ediyorsunuz? +K – … Yine cevap veremeyip kendisi suale başladı: +Siz nasıl i’tikad edersiniz? +te’nef değildir. +Şuun ilm-i Bari ile mesbuktur. +Yani senin anlayacağın ilm-i ilahi hayır ve şer bütün şuunu evvelden muhittir. +K – Böyle ince mes’elelerin sırası değil şimdi… bilmiyorsun ilm-i kelamı da tarih-i ulumu da bilmiyorsun zeyandır. +K – Siz benim kitabıma hezeyan diyorsunuz. +Asıl hezeyan Halebi’dedir. +Çünkü orada………. +gibi ağzınıza alamayacağınız mes’eleler var. +Mehmed Akif Bey –Be adam! +Halebi fıkıh kitabıdır. +Fıkıh vücudunun şer’an adeten mestur olmak icab eden a’zasını açık bulunduramaz. +Lakin kalkıp Mekteb-i Tıbbiye’nin teşrihhanesine girse teşrih masaları üzerinde müşerrih tarafından gerek erkeklerin gerek kadınların cihaz-ı tenasülleri üzerinde uzun uzadıya ameliyat-ı teşrihiyye icra olunduğunu a’za-yı tenasülün adalatına a’sabına evridesine şiryanlarına varıncaya kadar birer birer o fenni okumak ihtiyacında bulunanlara gösterildiğini görür. +Bu nasıl bir ihtiyac-ı mübrem olması dolayısıyla ayıb değilse o senin Halebi de yahud diğer fıkıh kitaplarında görüp diline doladığın mesailin bast ü temhidi de tıbkı onun gibidir. +Asla ayıb değildir. +Bir ayıp varsa o da senin şu cahilane sözlerindir. +K – Siz ne derseniz deyin benim kitabım pek çok satıldı. +Kıymeti oradan anlaşılır. +Akif Bey – Pek doğru! +Zaten halkın ahlakına dinine namusuna mukaddesatına yürüyen ne kadar asar-ı sefile varsa maalesef pek çok revac görüyor. +Kitabının çok satılması senin lehinde değil aleyhinde çıkıyor da farkında değilsin. +Kitabını ben de aldım. +Fakat estağfirullah istifade için değil belki ne hezeyan savurduğunu anlamak için. +Fatin Efendi –Hoca efendi senden bir ricam var: +İslam’ın bu felaketli günlerinde aralarına tefrika salacak bu kabil yazılardan kitaplardan gelecek faydayı feda et. +Yine yirmi otuz seneden beri iştigal ettiğin çiftinle çubuğunla uğraş. +Her halde daha me’cur olursun. +Bunun üzerine Ubeydullah Efendi kalkıp gitti. +Umulur ki yaptığına nadim olmuş Cenab-ı Hakk’a rücu’ ederek an gafletin yaptığı bir hatadan dolayı tevbe eylemiştir. +– – e l-İslamü Ruhü’l-Medeniyyeti ünvanlı kitapta şu satırlar muharrerdir: +“… Erkek ile kadın her ikisi de mahlukat-ı hayvaniyyeden olduğu halde hilkat i’tibarıyla Cenab-ı Hak bunları muhtelif olarak yaratmıştır. +Cisimlerinin terkibi kuvvet akıl tedbir ve tasarruf gibi bir çok ahvalde erkeğin kadın üzerine temayüz ve rüchaniyeti vardır. +Bundaki hikmet –aralarında ittifak ülfet ve muhabbet mümkün olabilmek bilmesidir. +Eğer böyle olmayıp da her ikisi de kuvvet akıl adalat i’tibarıyla yekdiğerine müsavi olaydı beynlerinden hiçbir suretle imtizac mutasavver değildi. +Zaten bu kainatta müşahede olunan nizam ve intizamda tesavi-i küllinin ademi üzerine müesses değil mi? +Evet kainatın ecnas ve envaı beyninde tesavi-i külli bulunsaydı kat’iyyen bu nizam ve intizam olamazdı. +Belki bunun için enva’ ile ecnas beynini her halde bir farık bulunmak labüddür ki kavi zaifi muhafaza zaif kaviye münkad olmak suretleriyle aralarında bir mücaneset bulunabilsin. +bir hikmet üzerine bina kılınmıştır. +Bu nizam-ı Rabbani’yi hiçbir kimsenin bozabilmesi mümkün değildir. +Eğer küre-i arzdaki insanların hepsi de sultan hakim olsalardı şüphe yok ki hey’et-i ictimaiyye mahvolur hayat-ı mes’ude bozulurdu; bunun gibi kadın da her vechile erkekle müsavi bir hilkatte olaydı kadın erkeğin taht-ı amiranesinde bulunmaktan suret-i kat’iyyede imtina’ edeceği gibi erkek de kadının taht-ı tahakkümünde bulunmayı hiçbir zaman kabul etmeyecekti. +Binaenaleyh bu iki nevi’ arasında bir mücaneset değil daimi bir nefret hasıl olacaktı. +Bu nefret devam ettikçe bit-tabi’ tezevvüc de olamayacağı cihetle nizam ve intizam insan ve medeniyet gibi şeyler de bulunamazdı. +O halde nizam ve intizamı te’min etmek için bu iki nevi’den birinin behemehal diğerine karşı ser-füru etmesi ona muti’ ve münkad olması zaruriyat-ı hayatiyyedendir. +Bunu mükabirin ve muanidinden başka hiçbir kimse inkar edemez. +Şimdi bir cihet kalıyor ki o da bu iki nevi’den hangisi hangisinin himayesine girebileceği mes’elesidir. +Kadın mı erkeğin hükmü altında bulunmalı? +Yoksa erkek mi kadının nüfuzu tahtına geçmelidir? +Bir kere ikinci şık kabul edilemez; çünkü erkeği kadının nüfuz ve saltanatına ser-füru etmeye icbar edersek hiç değil şairin: +kavline ma-sadak oluruz. +Çünkü kadından fazla olarak erkekte bulunan kuvvetler garizeler kendisini galib mevkiinde bulundurduğundan kadına münkad olmaz. +Fakat kadını erkeğin saltanat ve hükmü altında bulundurmak istersek buna pek kolay muvaffak oluruz. +Zaten bidayet-i hilkatten bu ana kadar kadın erkeğin himayesinde hıfz u emanında yaşamış olması da bunun bahir bir delilidir. +Evet kanun-ı fıtrat erkeğin haiz olduğu garizeler ile kadını kendisinin hıfz u emanına tevdi’ etmiştir; erkek onun hamisi hafızıdır; o cins-i rakık üzerine kavvamdır. +Görülüyor ki: +Kanun-ı tabiat namus-ı fıtrat erkeğin kadın üzerine sultan hakim olmasını iktiza ediyor. +Öyle ise kadını muhit-i tabiatinden çıkararak onu erkeğe müsavi yahud erkeğin üzerine hakim kılmaya çalışmak bir nevi’ cinnettir; nizam-ı kevne muhaliftir; kanun-ı tabiata isyandır. +Kadınların kuvveten aklen erkeklerden dun bulunması; adalatının zaif olması gibi erkeklerin ma-bihi’l-imtiyazı olan kadınlar üzerine erkeklerin siyadet ve kavama istihkakına sebeb olan sıfatlara gelince: +Biz burada onlardan bahsedecek değiliz; bunun sıhhatini tahkık etmek isteyenler etibbaya sorarlar yahud bu babda te’lif olunan kitaplara müracaat ederler. +O zaman anlarlar ki bu iki nevi’ hakkında söylemiş olduğumuz şeylerde kat’iyyen hilaf yoktur. +Kadının mertebesi erkeğin mertebesinden dun olmakla beraber erkeğin istediği gibi elinde çevireceği bir alet de değildir. +Kadın üzerine erkeğin siyadeti var demek her nasıl isterse öyle tasarruf edecek demek de değildir. +Erkeğin vazifesini kadın yapamadığı gibi kadının göreceği işleri de erkek göremez. +Burası bilahare daha ziyade izah olunacaktır. +Hülasa: +Metaib-i hayatı harici mihen ve meşakkati tahammül etmek hususunda kadın erkek kadar mütehammil değildir; ber-vech-i bala ma’lum olan şu fark-ı asli sayesinde erkekler kadınları geçmiş ve geçeceklerdir. +İki nev’in yekdiğerine her vechile müsavatını istemek muhali taleptir. +On dokuzuncu asrın ansiklopedisinde Muhitü’l-Ulum’unda diyor ki: +“Kadının terkib-i bedenisi çocuklarınkine yakındır; bunun için kadınlar da çocuklar gibi müfrit bir hassasiyete maliktir: +Sevinç elem korku gibi ihtisasat-ı muhtelifeden çabuk müteessir olurlar. +Halbuki bu müessirat bila-taakkul icra-yı fi’l ettiği için uzun müddet devam etmeyerek serian mahvolur. +İşte bundan dolayı kadınlar sebatsızlığa ma’ruzdurlar.” namındaki kitabında diyor ki: +“Kadınların aklı bizimkinden ne kadar zaif ise vicdanları da o kadar zaifdir; ahlakları bizim ahlakımız tabiatinde değildir. +Kadınlar tarafından bir şeyin hüsn ü kubhuna dair verilecek hüküm erkeğin vereceği hükmün aynı olamaz. +Kezalik bize nisbetle kadınlar layıkıyla terbiye edilmemiş addolunabileceğinden her hali iyice nazar-ı görülür; zira müsavatsızlık onun hasaisindendir. +Hukukun vezaifin tevazününe kadında bir meyl görülemez; halbuki erkeği müteellim eden; teskin edemediği surette ebna-yı nev’ine karşı harp açmasını intac eden saik bu meyilden ği bir şey varsa imtiyazata hususiyyata nail olmaktır. +Hele sunuf-ı beşeri bir seviyeye getiren adalet kadının çekemeyeceği bir yüktür.” Dairetü’l-maarifi’l-kübra diyor ki: +“Erkeğin zekası idraki fazladır; kadının da infiali teheyyücü çoktur.” Üstad “Jul Simon” diyor ki: +“Evinin haricinde çalışan bir kadın adi bir işçinin göreceği işi görmüş olur lakin bir kadının kadınlığa aid olan vezaifini göremez. +Kadınlar bugün dokumacılıkta matbaacılıkta buna benzer diğer bir çok işlerde kullanılmaktadır. +Kezalik hükumet de bunları bir takım muamelatta istihdam ediyor; kadınlar da bu yüzden birkaç para kazanıyorlar. +Fakat pek cüz’i olan bu paraya mukabil bünyan-ı ailelerinin esaslarını ciddi bir surette yıkmış oluyorlar. +Evet erkekler karılarının mahsul-i sa’yinden müstefid olmaya başladılar. +Lakin buna mukabil –kadınlar a’mal-i hariciyyede erkeklerle müzahameye müsabakaya kalkıştıklarından dolayı– erkeklerin kazancı azaldı.” Auguste Comte Nizam-ı Siyasi namındaki kitabında diyor ki: +“Kadının hayatı mümkün olduğu kadar beyti olmalıdır. +Kadın vazife-i asliyyesini istenildiği gibi güzelce ifa edebilmek vacibdir.” Ruhü’l-Medeniyye’nin sözü hülasaten budur. +Bütün bunlar şehadet ediyor ki erkekler ile kadınların tesavisi yahud ikincilerin evvelkiler üzerine icra-yı siyadeti caiz değildir. +Bunda nizam-ı alemin fesadı hey’et-i ictimaiyyenin helaki vardır. +Kadının işi her halde beyti olmak lazımdır. +Bu hududu tecavüz edecek olursa hem kendi nefsine zulmetmiş olur hem de ailenin harabiyetini medeniyetin inhilalini Pekala! +Kadınların adeden erkeklerden daha fazla olduğu teayyün eder bununla beraber kadın –a’mal-i hariciyyeyi bulunmak; erkekler kadınlar üzerine hakim olmak vacib olursa –nasıl ki buraya kadar serdetmiş olduğumuz tafsilat bu vücubu baligan ma-belağ isbat etti– şimdi ne yapmak lazımdır? +Hey’et-i ictimaiyye-i beşeriyyenin nizam ve intizamı hususunda –lüzum görüldüğü zaman– bir erkeğin birden fazla kadını himaye etmesine müsaade verilmek elyak olmaz mı? +Bilhassa pek çok erkekleri mahv ü helak ederek kadınları hamisiz yardımcısız perişan bırakan aç bi-ilac sokak ortalarına dökülmelerine sebebiyet veren muharebelerin akıbinde bu ihtiyac bütün üryanlığı ile kendisini göstermez mi? +Hiç şüphe yok ki tabib ilacı illete göre tertip eder amel olduğu bir şeye me’zun olmak her halde o şeyden memnu’ olmaktan daha a’la değil mi? +Bazıları da diyor ki: +Erkeklerin vazifesi haric-i beytte olduğu cihetle kendilerine pek çok yardımcı bulabilirler. +Fakat ev başka kimseleri harim-i iştimaline alamaz; evde bulunacak olan yalnız o evin ehli olmak lazımdır. +Halbuki evin çıkarabilmek için kadın yardımcıya muhtacdır. +İlm-i iktisadın taksim-i a’mal hususunda göstermiş olduğu kavaid de bunu icab ediyor. +Pekala ev işlerinde kadına kim yardım etmeli? +Bir kere ona yardımcı olacak kimsenin harici bir erkek olması kat’iyyen caiz olamaz; çünkü bunda mefsedet vardır. +Binaenaleyh memleket-i suğra olan evi i’mar etmek onu birden fazla kadınlar bulunmasında menfaat ve maslahat vardır. +Netice: +Teaddüd-i zevcata mesağ verilmek hem kanun-ı tabiata hem de maslahata muvafıktır. +FIKIH VE FETAVA SEBILÜRREŞAD CERIDE-I İSLAMIYYESI’NE Molla Hüsrev hazretlerinin usul-i fıkıhdan Mir’atü’l-Usul nam kitabının hatimesindeki “İctihad” bahsinde şürut-ı ictihadı ta’dad ederken icmaın hilafına ictihad caiz olamayacağı mülahazasına mebni “mevarid-i icmaı” bilmek dahi müctehid-i mutlakın şeraitinden bulunduğunu beyan buyurmuşlardır. +Müstağni-i ihticacdır ki mesail-i icmaiyyenin bize nakl ü meşhur ve yahud ahad tarikıyle olur. +Şu halde sünnet gibi avarızdan kat’a’n-nazar ve bi-hasebi’l-asl icmaın dahi yakın fesini bilmek mümkün müdür? +Mesail-i icmaiyye mahdud ve muayyen midir? +Mücmaun-aleyh bil-cümle mesaili şamil müstakil bir eser te’lif olunmuş mudur ki envaıyla her birerleri hakkında iktisab-ı ma’lumat edilmek ihtimali tasavvur olunsun; tenezzülen izah buyurulursa teşekkür ederim. +Hayrabolu’da . +Alay . +Tabur Nizamiye Tabur İmamı Şerait-i ictihad eimme-i usuliyyin arasında muhtelefün-fihdir; muhalif fetva vermemek için mevarid-i icmaı bilmeyi şart ediyorlar. +Mevarid-i icmaın kaffesini bilmek şart değildir. +Ancak verdiği fetvanın icmaa muhalif olmadığını bilmek şarttır. +ki: +Nasıl ki hilafına ifta etmemek için ma’rifet-i nusus lazım mevakı’-ı icmaı ve hilafı hıfzetmek lazım değildir; belki ifta edeceği mes’elede fetvasının icmaa muhalif olmadığını bilmek lazımdır; icma’ hususunda ulemanın mezahibinden bir mezhebe muvafık olduğunu bilmek ve yahud böyle bir vakıa-i mütevellide hakkında ehl-i icmaın beyanı olmadığını bilmek kafidir. +Mücmaun-aleyh olan mesailin hangileri olduğunda da hikaye ettiği halde diğeri icmaı kabul etmiyor; keza birinin maun-aleyh olmuyor. +Nitekim Hulefa-i Raşidin’in ittifakları İmam Ahmed bin Hanbel ile eimme-i Hanefiyye’den Kadi Ebu Hazım indinde Fukaha-yı Irakıyyun ve Hicaziyyuna göre ashabdan maadasının şart-ı ma’lum üzere ittifakları icma’ olduğu halde fukaha-i zahiriyyun indinde icma’ değildir. +Ashabın icma’-ı sükutisi de muhtelefün-fihdir; ekser-i Hanefiyye’ye göre hüccet-i kat’iyye olduğu halde eimme-i Şafiiyye’den İbni Ebi Hüreyre’ye göre icma’-ı sükuti ifşa olur ise icma’dır hüküm olur ise icma’ değildir. +Amidi ile Kerhi’ye göre icma’-ı zanni İmam-ı Şafii’ye ve Kadi Ebubekir Bakıllani’ye ve İsa bin Eban’a göre hüccet bile değildir. +Kaşani İbrahim en-Nazzam icmaı inkar ediyorlar. +kiramın kavlen ve fiilen olan icma’larıdır ki orada ehl-i Medine ehl-i Beyt Şeyhayn Hulefa-i Raşidin dahil olurlar. +rada icmaın kaffesini bilmek meşrut olmadığından bu cihet nazar-ı i’tibara alınmamış ve mücmaun-aleyh olan bilumum mesaili havi bir kitap manzurumuz olmamıştır. +Maamafih müteehhirinin hilafe kitaplarında mesail-i mücmaun-aleyha gösterilmiştir; ez-cümle “ Rahmetü’l-Ümmeti fi İhtilafi’l-Eimme ” nam kitapta her bir babda mücmaun-aleyh ve müttefikun-aleyh ve muhtelefün-fih olan mesail gösterilmiştir. +Şurası unutulmasın ki mesail-i mücmaun-aleyha her müellifin ma’lumat almak için ahiran cüz’-i evveli tab’ olunan İlm-i Hilaf ile salifü’l-ism Rahmetü’l-Ümmeti fi İhtilafi’l-Eimme ve Mizan-ı Kübra’ya müracaat olunmak gerektir. +A elif . +H ha . +SON DARBE KARŞISINDA – – len ve ebeden makbul olan “din-i hak” ise ancak “İslam”dır başka değil: +“ Din” esas i’tibarıyla teaddüd etmez. +Birdir çünkü o bir hakıkatü’l-hakayıktır. +İslam’dan başka “din-i hak” olmaz olamaz; olursa mahsul-i vehm ü hayal meta’-ı hüsran-ı dü-bal olur: +Evet “din-i hak” teaddüd etmez. +Belki onun bazı füru’-ı ahkam-ı evamir ve nevahisi –beşeriyetin hayat-ı istikbalini açmak şah-rah-ı terakkı ve tekamülünü göstermek çıkmaz yollara sapmaktan karanlık çukurlara düşmekten vahşet ve felaket uçurumlarına yuvarlanmaktan korumak için– nesh ü tebdil olunur. +Beşeriyetle beraber bu hakdana şeref-nazil olan “din-i hak” mahiyet ve hakıkati i’tibarıyla “Din-i İslam”dan başka bir şey değildi fakat ne esrarengiz hikmettir ki insanlar rü’yetinden mahcub oldukları Halik-ı Kainat’ın ihsan buyurduğu kanunu tanımamak tanıyanların çoğu da hoşlarına gitmeyen mevaddını tağyir ve tahrif etmek tebdilen gönderilen daha mükemmelini red ve tekzib akl-ı selimi istihfaf eden harekat-ı mecnunane cür’et-yab oldular. +neticesi olarak meydana –fakat yalnız biri doğru olmak üzere– üç din çıktı: +Yahudilik Hıristiyanlık İslam. +Yahudiler kendi öz elleriyle tahrif eyledikleri Tevrat’ın hıristiyanlar –zaten aslını hiç de görmedikleri– İncil’in müslümanlar da –on asırdan beri bir tek harfine dokunulmamış indallah –tahrif ve tağyirden mahfuz bulunan ve bütün kavanin-i salifenin mer’i kalmış ahkamını ihtiva eden– Hazret-i Kur’an -ı Hakim’in etrafına toplandılar. +Bu temhid ile şunu anlatmak isteriz ki diyanet ayn-ı milliyettir. +Milletleri vücuda getiren dindir. +Milletler de akvam ve anasırdan mürekkebdir. +İnsanın kavmiyet ve unsuriyeti ne olursa olsun iman ettiği dinin milletindendir. +Mesela: +Bir Rum tehevvüd etse onu Rumlar kabul ederler mi? +Artık o Yahudililiğin malı Yahudi milletindendir değil mi? +“Din ve millet” aynı ma’nayı aynı hakıkati ifade eden elfaz-ı müteradifedendir mugayeretleri vasfi ve i’tibaridir. +“Din” Cenab-ı Hakk’a celle şanühu “millet” Resul-i Zi-şanına aleyhi’s-salatü ve’s-selam mensubdur. +Çünkü insanları “din-i hakk”a da’vet buyuran ve onlardan bir millet vücuda getiren zat-ı hümayunlarıdır. +Görülmez mi: +“Din-i ilahi” denir de “millet-i ilahiyye” denmez. +“Din” Allah’ın celle şanühu “millet” Resulullah’ındır. +aleyhi’s-salatü ve’s-selam “Din” ruh ise “millet” onun –tecezzi ve inkısam kabul etmez– vücududur. +“Din-i hakk”a iman eden akvam ve anasıra gelince onlar –maddiyet i’tibarıyla –bir vücudun a’za-yı tabiiyyesi mesabesindedir. +Vücud-ı İslam’ın gövdesi –mesela– veliyyü’n-ni’met-i hidayet ve saadetimiz olan Araplar ise anasır-ı diğer de o gövdenin a’za-yı sairesi hükmündedir. +El ayak emsali a’zanın vücuda nisbet mugayereti nasıl ki yalnız şekilde kalıyor nasıl ki bir “küll”ün eczasından ibaret oluyorsa timize milliyet-i İslamiyyemize nisbetle aynı mevki’de bulunuyor. +Din-i Celil-i İslam şa’şaa-i alem-arasıyla çeşm-i cihanı kamaştıran bir mihr-i münir-i milliyyettir. +Kavmiyetler unsuriyetler de onun derya-yı envarına müstağrak yıldızlardır. +Hiç güneş varken yıldızlar ona rekabet edercesine kendi varlıklarından bahsedebilirler mi? +Kendilerini gösterebilirler mi? +Milliyet-i İslamiyye maddi ve unsuri olmaktan ziyade ruhi ve lahutidir. +Milliyet-i İslamiyye’nin tenezzülgahı ruh-ı beşeriyet kalb-i insaniyyettir. +Bu mukaddes milliyet öyle ruhu ölmüş kalbi dönmüş mütefessih müteaffin ecsam-ı sefileye tenezzülden şanı münezzeh ve mütealidir. +azzam bir milliyet olduğunu takdir ve ihatadan aciz kalanlar her gün hariçten fevc fevc daire-i necat-ı bahire-i tevhidine koşan milliyet-i fıtriyye ve insaniyyelerine can atan bahtiyaran-ı gizinde doğup büyüdükleri[n]i neden terk ediyorlar? +Niçin gözlerinden sirişk-i aşk u garam dökerek müştakkane mütehassirane kollarını açarak aguş-ı İslam’a atılıyorlar? +kevneyne nailiyetle müşar bil-benan olan “Lord Abdullah Hadley Efendi” hazretlerine sorsunlar da cevab-ı fahr-averini alsınlar. +Müşarun-ileyh Din-i Celil-i İslam ile teşerrüfü esbabını şu ulvi sözleriyle alem-i insaniyyete karşı yüksek sesle söylüyor: +“Din-i İslam’da esas yalnız Vacib Teala hazretlerine ibadettir. +Halık Teala hazretlerine karşı çocukluğumdan beri büyük bir hiss-i ubudiyyet beslerdim. +Kendimi beyandan men’ edemem ki son senelerde İslam’a karşı muhabbet ve merbutiyetim kalp ve dimağıma hakim oldu. +Bu iman ile bugüne kadar hissedemediğim bir selamet ve mes’udiyet hisseyledim. +Bir çok muhtelif mütenevvi’ esatir altında ezilen Hıristiyanlık’tan bugün kurtulmakla adeta saf bir deniz havası teneffüs ediyor gibiyim. +Bu sebepten İslam’ın sade ve akıl ve mantıkla münevver alemine geçmekle kendimi sisli bir tünelden şems-i münir ile münevver bir hayata erişmiş telakkı ediyorum. +İsterim ki İslam Garblılar için de bir “din” olsun.” Ey bu mukaddes diyanet ve milliyetin takdir-i mezayasından vallı! +Taşıdığın kisve-i insaniyyet iddia ettiğin akıl ve idrak-i hakayık namına teklif ederim: +Her harfi bir cevher-i giranbaha gibi gözlerinin önünde parıl parıl parıldamakta olan şu satırlar üzerinde başını avuçlarının arasına al da düşün hem de pek derin bir hiss-i im’an ile düşün ki Lord Abdullah Efendi hazretleri bu sözleriyle ne demek istiyor? +Bak Hıristiyanlık’ta –keza ondan evvel Yahudiyet’te zerre kadar ruh-ı hakıkat kalmış mı? +Bak insanlar için “İslam”dan başka hakıkı bir “din” “millet-i Muhammediyye”den maada zinde bir “milliyet” sahih bir “medeniyet” varmıymış? +Azıcık hikmet-i fikre selamet-i akl ü idrake malik bir insan kalmakla karanlık havasız bir mezarda nefessiz cansız yaşamak müsavi değil miymiş? +rücü mezarı bütün kuvvet-i ruh ve imanıyla sarsarak yarıp çıkıyor ufukları hurşidlere gark olmuş bir firdevs-i cüm-i envar ile kamaşan gözlerini oğuşturarak ra’şedar bir hiss-i mesar ile: +sayha-i temennisi ta a’mak-ı ruhundan görülmeyerek feza-yı kainatı dolduruyor. +Şu temennideki ulviyet-i İslam’a azamet-i tevhide bakınız! +Bakınız ki feyz-i cihan-şümul-i İslamiyyet nasıl her harfinden fışkırıyor! +Evet ruhu –zerre-var hurşid-i imana müncezib olarak– arş-ı bala-terin-i insaniyyete uruc eden her mü’min işte böyle bütün ihvan-ı beşeriyyetini mezar-ı zulmetten kurtarmaya haziz-i maddiyyetten derk-i esfel-i hayvaniyyetten arş-ı insaniyyete çekip almaya çalışır. +Bu hiss-i ulvi iman-ı billahın sıfat-ı celile-i kemalidir. +“ Sizden hiçbiriniz imanın rütbe-i bala-terin-i kemalini ihraz edemez ta ki kendi nefsi ni etmedikçe.” Buhari cild Lord hazretlerinin Londra’da yüz bin lira sarfıyla bir de cami’-i şerif yaptırmak emelinde bulunduğunu istibşar ediyoruz. +ne kadar parlak bir cevher-i imana malik olduğuna ikinci bir delil-i fi’li teşkil ediyor. +Demek bütün şümul-i ma’nasıyla muhterem olan bu yeni –fakat ruhen pek kadim– din ve millet kardeşimiz İslamiyet’i Londra’ya götürmek istiyor. +Burada zenginler çılgın bir hırs-ı Karun-pesendane ile oteller apartmanlar gazinolar kafe şantalar yaptırmakla meşgul Abdullah Hadley’i ve daha yüzlerce İngilizi ihda buyuruyor. +Mihr-i münir-i İslamiyyet Garb’da ifaza-i envar-ı tevhide başlıyor! +Allah celle şanühu bize buyuruyor: +“Ey Mü’minler! +Sizden her kim dininden döner milletine arka çevirirse bilmiş olsun ki kendine eder kendi nefsine kıymış olur. +Allah bir kavm-i diğeri ihda eder onları sever onlara rahmet-i rıdvanını ifaza eder. +Onlar da Allah’ı severler din kardeşlerine hak-i pay olurlar din düşmanlarına karşı da bir şir-i jiyan kesilirler. +Allah yolunda mal ve canlarıyla mücahede ederler ve hiçbir laimin levm ve ta’rizinden zerre kadar bile korkmazlar.” Sure-i Celile-i Maide Ayet Şu halde bilmem dünyanın son günlerinde güneşin Garb’dan tulu’ edeceği harikası neden istib’ad olunsun! +İşte güneş Şark’tan çekiliyor Garb’a gidiyor! +İşte küre-i arzın Şark’ı Garb Garb’ı da Şark oluyor! +İşte Şark’ta istihfaf olunmaya başlanılan “milliyet-i Muhammediyye” Garb’a hicret ediyor! +Sakın bu aziz müslümana milliyetini sormayınız mahcub olursunuz! +Görmüyor musunuz: +Bugün milliyet-i hakıkıyyesi olan “Din-i İslam”ın kalbine dimağına ruhuna bütün varlığına hakim olduğunu nasıl bir lisan-ı aşk ve istiğrak ile söylüyor! +Görmüyor musunuz “millet-i Muhammediyye”ye mensubiyet şeref-i cihan-bahasıyla iftiharlar ediyorlar! +Onun “millet-i İseviyye”ye mensub olan eski kavmiyetle bugün kalben ve ruhen zerre kadar bir münasebet ve alakası tasavvur olunabilir mi? +Mehmed Fahreddin HAYAT-I HAZRET-I MUHAMMED SAV HAKKINDA MÜTALAAT ’üncü sahifedeki “Hire hükumeti” ünvanlı bahis de biraz karışık. +Ez-cümle “Habeşlerden müteneffir olan Yemenliler bir kıyam-ı umumi neticesinde onları memleketlerinden tard ve Hire mülukünün himayesini kabul ettiler” deniyor. +Halbuki Habeşlilerin nasıl tenkil olunduğunu ve Seyf bin Zilyezen’in ne suretle ecdadının tahtına oturduğunu onun kalilede Yemen Hıttası’nın Hire müluku idaresine değil İran kisralarının taht-ı hükmüne geçtiğini yazmıştım. +Bir de “Nu’man İran sarayına Hire’nin güzel kızlarını takdim etmekten imtina’ etmiş olmak sebebiyle kisranın emriyle Nu’man kisranın sarayına güzel kızlar göndermek denaetini red vermişti. +Zira hıristiyan olmuştu. +Ve din-i cedidinden dolayı Roma imparatoruna teveccüh göstermiş olmakla müttehem görülmüştü. +Kisra ise hem Mecusi idi hem de Romalıların hasmı ve muharibi idi. +Tay kabilesinden Hire hükumetine geçen zatın ismi de “Yas bin Kubeyse” yazılmıştır. +Atide görüleceği üzere onun vekayiin tavzihi için Hire ve Hire hükumeti hakkında Mu’cemü’l-Büldan hülasaten naklediyorum: +“Hire: +Kufe’den üç mil uzakta ve Necef denilen mevki’de kain bir belde idi ki “Bahr-i Fars”in buraya kadar ittisali zannolunurdu. +Havarnak kasr-ı meşhuru da bu şehrin bir mil uzaklığında mebna idi. +Hire tesmiyesi hakkında rivayat-ı adide vardır. +Ez-cümle “Tübba’u’l-Ekber” Horasan’a gideceği sırada askerinin bir mikdarını burada bırakmış ve “Etrafı zer’ ederek Hire haline getirin” demişti. +İşte onun “Hayyiru” diye verdiği emir mevkiin Hire namını almasına sebep oldu diye mervidir. +Zeccaci der ki: +Hire’ye ilk defa olarak gelen Malik bin Züheyr bin Amr bin Fehm bin Teymullah bin Esed bin Vebre bin Sa’leb bin Hulvan bin İmran bin Elhaf bin Kuzaa” olup burada hayrlar yaptırması ve maiyyetine arazi ikta’ etmesi badi-i tesmiye olmuştur. +Bazılarına göre Erdeşir Nebat meliki Urduvan üzerine saldırmış ve bu melik ile Urduvan’dan her biri Araplardan meliki de “Anbar”ı bina eylemiştir. +Ahmed bin Muhammed el-Hemedani’nin kitabında muharrerdir ki: +Tübba’ askeriyle buraya vasıl olunca kılavuzun yolu gayb edip duçar-ı hayret olması dolayısıyla mevkie Hire namı verilmiştir. +Ebu’l-Münzir Hişam bin Muhammed demiştir ki: +Yehud bin Yakub aleyhi’s-selam evladından Yuhanna’ya Buhtı Nasr’ın arz-ı Arab’a sevkiyle onların te’dib edilmesi vahyen bildirilmiş o da aldığı emri Buhtı Nasr’a tebliğ eylemişti ki o zaman Maadd bin Adnan ber-hayat idi. +Buhtı Nasr evvela memleketinde ne kadar Arap varsa toplatıp Hire mevkiine doldurdu ve üzerlerine muhafızlar ta’yin etti. +Ba’dehu Arabistan üzerine yürümek teşebbüsünde bulundu. +Bunu haber alan ve mukavemet edemeyeceklerini anlayan Araplardan bir çokları gelip Buhtı Nasr’a dehalet eylediler. +Buhtı Nasr ne yapalım? +diye Yuhanna’dan sordu. +O da kabul edilmelerini va haklarında hüsn-i muamele olunmasını tavsiye eyledi. +Onun üzerine Fırat sahilinde “Anbar” şehrini bina ederek mültecileri içine doldurdu. +Bunlar; burada evvelkiler de Hire’de kaldılar. +Buhtı Nasr ölünce Hire’dekiler de Anbar’a nakl-i mesken ettiği cihetle Hire müddet-i medide metruk ve harab bir halde kaldı. +Bu sıralarda Maadd bin Adnan evladı Tihame vadilerine yayılmışlar ve aralarındaki muharebelerden dolaylı mecbur-ı muhaceret olmuşlardı. +Geniş yerler sulak ve otlak mahaller bulmak için Yemen ve Şam taraflarına doğru dağılmaya başladılar. +Kabailden bazıları Bahreyn’e geldiler. +Orada Ezdilerden bazı kabail sakin idi ki “Amr bin Amiri Mai’s-Sema bin el-Haris el-Gıtrif bin Sa’lebe bin İmre’i’l-Kays bin Sa’lebe bin Mazin bin el-Ezd” zamanında gelmişlerdi. +Bu defa gelenler de “Malik ve Amr Ebna Fehmi bin Teymillah bin Esed bin Vebere bin Tağlib bin Hulvan bin İmran bin el-Haf bin Kuzaa” ile “Malik bin el-Zümeyr bin Amr bin Teymullah bin Esed bin Vebre” ve Haykan bin el-Hive bin Umeyr bin Kans bin Maadd bin Adnan idi. +Yanlarında da kabileleri halkı vardı. +Muahharan “Gatafan bin Amr bin Tamsan bin Avzımenat bin Yakdem bin Efsa bin Da’mi bin Orada yerleşip birbirine muavenette müzaherette bulunmayı kararlaştılar ve “Tenuh” ünvan-ı umumisini aldılar. +Ba’dehu Malik bin Züheyr bin Amr bin Fehm Cezimetü’l-Ebraş bin Malik bin Fehm’i Tenuh’a da’vetle kendisine hemşiresi Lemise binti Züheyr’i tezvic etti. +O da maiyyeti halkı ile oraya gelip yerleşti ve Ezd kabaili toplu bir cem’iyyet haline girdi. +Bu ictima’ ve tavattun İskender’in İran’a galebesi ve irtihalini müteakib teshir ettiği memalikin çorba haline gelmesi zamanlarına müsadif idi. +Tenuh Arapları fırsatı ganimet bilerek Irak’ın sulak yerlerine doğru yayılmak kan ile maiyyeti oldu. +Bunlar Musul nevahisindeki ahaliyi püskürtüp Anbar’daki Araplara iltihak eylediler. +Sonra Tenuh kabailinden diğerleri de gelip Hire’de yerleştiler ve Acemlerin taht-ı hükmüne girdiler. +Daha sonra Tübba’ Ebu Kerb’in getirip bıraktığı asker de bunlara karıştı. +Bu muhacirin içinden ilk defa hükümdar olan Malik bin Fehm idi ki Anbar civarında ikamet ederdi. +Ba’dehu biraderi ve onu müteakib oğlu Cezimetü’l-Ebraş mesned-i hükumete geçti ki Hire Anbar Bukka Hit Aynü’t-temr ile etrafı taht-ı hükmünde idi. +Onun vefatında hemşire-zadesi Amr bin Adiy bin Nasrullahmi hükümdar olup Hire’yi merkez-i hükumet ittihaz etti ve kesb-i istiklal eyleyerek İran hükümdarlarını tanımaz oldu. +Vakta ki Erdeşir bin Babek zuhur ederek müluk-ı tavaifi tenkile başladı. +Tenuhilerden çoğu Irak’ta oturup Erdeşir’in Şam’a doğru giderek oradaki Kuzailere iltihak eyledi. +Hire sekenesi üç kısım olmuştu. +Bir kısmı Fırat’ın garb tarafında ve Hire ile Anbar arasında oturan hayme-nişinler darlarına mutavaat eyleyen medeniler idi. +Bir kısmı da ehl-i Tenuh’dan olmayıp da sonradan gelen ve Hire’de ihtiyar-ı Hülasa: +Hire Buhtı Nasr zamanında i’mar edilmiş ve yazılmıştır. +ra Anbar kesb-i umran ederek yıl kadar ma’muriyeti devam eyledi. +Ve Adiy bin Amr’ın merkez-i hükumet ittihazı dolayısıyla bu ma’muriyet tekrar Hire’ye intikal etti mücahidin-i otuz bu kadar sene Hire beldesi ma’mur kaldı” MEHMED EMIN ÜSKÜDARI Ulum-ı Arabiyye’nin ekser şuabatında behre-i külli sahibi efazıldan bir zat olup pir-i efham Aziz Mahmud Hüdai hazretlerinin kerime-zadeleri Seyyid Abdülhay Efendi’nin mahdum-ı fezail-mevsumudur. +Sinn-i farka duhulüyle beraber zamanı fudelasından tehakkı-i uluma ibtidar ile şürekası arasında mütemeyyiz bir halde ahz-i icazete mazhariyetten sonra alel-usul tedris-i uluma başladı. +Ve az zamanda intişar eden sit-i fazlına binaen halka-i tedrisine pek çok talibin-i ilm toplandı. +Ve i’ta-yı icazeye muvaffak olarak ila-ahiri’l-ömr te’lif-i asar ile evkat-güzar iken “ma’denü’l-fazl ve’l-edeb” terkibinin delaleti olan tarihinde azim-i darü’l-karar oldu. +Üsküdar’da Bülbülderesi kabristanında medfundur. +Tarikat-i Halvetiye’ye intisab ile de ayrıca feyz-yab-ı ma’nevi olmuşlardır. +Kitaplarıyla metrukat-ı ilmiyyesi Atik Valide Sultan müderrisi olup Emir Hace demekle ma’ruf fudela-yı urefadan Abdülkadir Efendi’ye intikal eylemiş; bu zatın vefatıyla da valide-i müşarun-ileyha cami’-i şerifi dolabında hıfzedilmiştir. +Bu kitapların kısm-ı a’zamı el-yevm cami’-i şerifin kıble cihetinde Evkaf Nezareti himmetiyle ihya edilen kütüphanede mahfuzdur. +Asar-ı fazılaneleri otuzu mütecaviz olup görülebilenleri ber-vech-i atidir: +Kadi Beydavi’nin Fatiha Tefsiri’ ne haşiye Hatt-ı destiyle muharrer nüshası kütüphane-i mezkurdadır. +Dürer Haşiyesi Hatt-ı destiyle muharrer nüshası kütüphane-i mezkurdadır. +Menar Şerhi Nazratü’n-Nüzzar Hatt-ı destiyle muharrer nüshası kütüphane-i mezkurdadır. +Celal-i Devvani’nin İsbat-ı Vacib Risalesi Haşiyesine Haşiye Hatt-ı destiyle muharrer nüshası kütüphane-i mezkurdadır. +Kaside-i Nuniyye Şerhi’ne Haşiye Hatt-ı destiyle muharrer nüshası kütüphane-i mezkurdadır. +Mir Ebu’l-fethin Adab Haşiyesine Haşiye Hatt-ı destiyle muharrer nüshası kütüphane-i mezkurdadır. +Akaid-i Adudiyye’nin İlim Bahsine Şerh Hatt-ı destiyle muharrer nüshası kütüphane-i mezkurdadır. +Birgivi Mehmed Efendi’nin Adab Risalesi’ne Şerh Hatt-ı destiyle muharrer nüshası kütüphane-i mezkurdadır. +harrer nüshası kütüphane-i mezkurdadır. +ve cevaplı berahin-i hams şerhi Hatt-ı destiyle muharrer nüshası kütüphane-i mezkurdadır. +Akaid-i Nesefiye Şerhine Haşiye Cihet-i Vahdet Risalesi Matbu’dur Ecza-yı Kaziyye Risalesi Matbu’dur Vahdet-i Vücud Risalesi Akaid-i Nesefiye Şerhine Hayali Haşiyesi’ne Haşiye Kafiye Şerhi Molla Cami’ye Haşiye Hayali Haşiyesi’ne Ta’likat Mirza Can’ın İsbat-ı Vacib Risalesi’ne Haşiye Fenari Haşiyesi Kara Halil Efendi’ye Haşiye Nahivden Isam’a Haşiye Seyyid Şerif’in Mutavvel Haşiyesi’ne Haşiye Mefhumat-ı Kazaya Risalesi Bunlardan başka Allame Ayni merhumun cildden evvelini de tercüme etmiştir ki hatt-ı destiyle muharrer nüshası el-yevm otuz beş bin kütüb-i mütenevviayı havi olan Yıldız kütüphanesindedir. +ÜSTAD-I MAĞFUR HACI ZIHNI EFENDI +HAKKINDA Bu ne boşluk bu ne fıkdan bu ne esrar-ı İlah Hace-i ilm ü edeb göçtü cihandan eyvah! +Düştü bir saye gibi nur-ı fazilet hake Kenz-i mahfi sığamaz hake değil eflake! +Yalınız kabri midir aşık-ı pak cismi. +Yoksa efvac-ı melaik sufuf-ı haşemi? +Yad-ı hürmetle taşır namını candan hatta Leb-i esrar gibi kalb-i selim-i ulema. +Edebiyat-ı Arab fıkh u hadis ü tefsir Ruh-ı feyyazını rahmetle ederler tebşir. +En büyük şahid-i irfanı olan asarı Ömr-i sanisini ihya edecek envarı. +Hilm ü asar-ı tevazu’la teali etmek De’b-i adabı idi.. +Şanını tebcil gerek. +Sırr-ı ser-beste gibi samt-ı amikınde onun Mend-i mecdi ne kadar feyz-sühan ruh-ı şuun! +Fevk-ı kabrinde güneştir ezeli fanusu Geceler hacib-i mahcubu olan namusu. +Süpürür kabrini ibcal ile daman-ı leyal Mevkib-i encüm ederler ona isar-ı leal. +Mahv ü icad ile perverde olan topraktan Fışkıran ma’den-i irfan ile kaim bu vatan. +Yoksa ahcar-ı mekabir gibi nadandan Çıkamaz fikr-i beka hiss-i şeref cevher-i şan. +Mün’adim olmak için mi bu kadar hizmetler Muntafi olmak için mi bu kadar gayretler? +Milletin hace-i irfanına la-kayd olmak Koca bir kavmin olur mahvına badi mutlak. +yazılmıştır. +Arkasında bütün el bağladı erbab-ı nüha O musallada duran çünkü imamü’l-fudela. +Minber-i hükm-i kaza varsa musalladır hep Vaz’-ı mebhutu bütün ruh-ı müaddır hep Zihn-i vakkad gibi hamil-i ma’nadır hep Ahiret yurdu evet menzil-i ukbadır hep. +Bir sekinetle omuzlarda gezen tabutu Şüphesiz cevher-i şehdanesinin mebhutu! +Bir sadef-pare o tabut ki dürdanesini Yine toprak olarak kendini kıldı mugni. +Öyle bir şahika-i fazl ü kemali çekecek Bir haşeb-pare-i naçiz değil. +Belki felek. +Yarılan kalb gibi kabri açıldı ne mehib Sığdı bir koskoca alem oraya emr-i acib! +Gömülen fazıl-ı münciyle o dar-ı vahşet Kesb-i ünsiyyet edip buldu makam-ı rif’at. +Nefehat-ı seherin verdiği enfas-ı hayat Ser-i kabrinden o zatın alacak ruh-ı necat. +Muntavi zerre-i hakinde cihanın ademi Münceli kurb u civarında vücudun kıdemi. +Çeşm-i dikkat gibi binlerce şikaf-ı hayret Adem-abada bakarlar da alırlar ibret! +Nerede bizde o dikkat o basiret heyhat Ne teami bilemem yoksa muamma mı hayat! +Fikr-i muzmer gibi kabrinde yatan zata bütün Ağlasın mahfil-i aklam u muhabir her gün. +Var mı bilmem aceb zatına akran şimdi Bir tutar eldi edebde fakat elden gitti. +Göz yaşlarımla yazdım tarihini mücevher Zihni Efendi buldu vahdet-saray-ı vaslı AVRUPA’YA AID SÖZLERDEN Muallim Gize’nin delaletiyle Müzehane-i Krali’yi ziyaret ettikten sonra birlikte Kütüphane-i Krali’ye geldik. +Milyonlarla dimağ-ı mütefekkirden tereşşuh eden maü’lhayat-ı ma’rifetin la-yefna bir hazinesi demek olan o bina-yı metin ve muhteşem ma’rifet namına rekz olunmuş muazzam bir heykel gibi fikir üzerinde derin bir te’sir husule getiriyor hadis-i nebevisiyle kavl-i güzininin nasıl la-yetegayyer birer düstur-ı hikmet olduğunu bu bina-yı muhteşemi daha hariçten temaşa ederken anladım. +Muallim “Gize” ile doğru kütüphanenin mütalaa salonuna gittik. +Salonda birer kişilik küçük küçük masalar masaların olmaksızın İbn Mace üzerinde yeşil abajurlu elektrik lambaları var idi. +Erbab-ı mütalaa bu masaların başında müteabbidane bir sükun ile kitap okumakta yazı yazmakta idi. +Mütalaa-hanede o kadar sükun o kadar sükut hüküm-ferma dan kulak tutmuş olsa içinde ferd-i aferide yok zanneder idi. +Rical ve nisadan on sekizer yirmişer yaşında gençlerin hususiyle bar-ı giran-ı zindeganiyi taşıya taşıya belleri bükülmüş gerdune-i eyyamın seyr-i serii safha-i cebinlerinde uzun uzun izler bırakmış olan ihtiyarların çifte gözlükle mücehhez fersiz gözlerini kitap sahifelerinin üzerinde gezdirdiklerini veridleri takallus şiryanları tekellüs etmiş buruşuk titrek elleriyle muttasıl bir şeyler yazdıklarını görmek hakıkaten Salonda humud denecek bir sükun cümud denecek bir sükut hüküm-ferma idi. +Herkes nefesini bile hesab ile almakta olduğu kadar ictinab eylemekte idi. +Fakat bu gibi zevaya-yı ma’rifette meşhud olan sükuna hareket demek daha muvafık olur; çünkü kainatın menşe’-i hayatı mebde’-i harekatı odur. +Bu sa’y u gayret levhasını bir müddet temaşa eyledikten sonra çekildik. +Muallim Gize beni kütüphanenin hafız-ı kütübü Muallim Herman Mulle’ye takdim etti. +Ve kütüphanenin asar-ı Şarkıyyeyi havi olan kısmını ziyaret etmek istediğimi muallime söyledi. +Muallim Herman bizi nazikane mültefitane bir surette alıp kütüb-i Şarkıyyeyi havi olan daireye götürdü. +Evvela vasi’ce bir salona girdik burada uzun camekanlar var idi. +İçleri elsine-i selase üzere muharrer kütüb-i kadime-i İslamiyye rinden şöylece bir göz gezdirdim; eserlerin kimi edebiyata kimi tasavvufa kimi fıkıha hülasa herbiri bir fenne dair idi. +Bizim asla ehemmiyet vermediğimiz elimize almaya tenezzül etmediğimiz o yazma kitapların Avrupalılar nazarında pek büyük kıymetleri ehemmiyetleri var idi. +Ama onların nokta-i nazarı başka imiş varsın olsun. +Yine her şeye karşı bir eser-i kıymet-şinasi gösteriyorlar ya; iş orada. +Dünyada hiçbir şeyin kadr u kıymetini bilmeyen bu kadir-na-şinaslığından dolayı kendisinin de iki paralık kadr u kıymeti olmayan bir millet varsa o da biziz. +Yalnız tabl-ı tehi gibi güm güm öteriz. +El-haletü hazihi beynimize yediğimiz tokmaklar hep bundan ileri geliyor. +Pek şiddetlisinden Allah saklasın. +Bu salondan sonra üst katta diğer bir daireye gittik. +Burası da lebaleb dolu idi. +Fakat buradaki kitaplar camekanların basma binlerce asar-ı İslamiyye’den başka Sanskrit Çin Japon İbrani Süryani Arabi Farisi lisanlarıyla sair Şark lisanları üzere muharrer bir çok mücelledat var idi. +Hatta ceylan derisi üzerine muharrer bir metre tulünde koca bir Tevrat da var idi. +Bir kısım müellefat ise henüz denk halinde duruyor idi. +Hülasa herifler çar-aktar-ı alemde kitap namına ne gördüler ne buldularsa toplayıp kütüphanelerine doldurmuşlar; adam sende neye yarar? +diye pa-yı tahkır ile çiğneyip geçmemişler. +Bunun sebebini hikmetini bizim Hindistan cevizi fasilesinden olan kafalarımız takdir edemez! +Takdir edebilmek için o kafalara sahib o müfekkirelere malik olmak lazım gelir. +Bir kere şu hale baktım bir kere de halimizi mülahaza ettim. +Mısraını tekrarda muztar kaldım. +Bu kütüphanedeki yazma Arabi kitapların Keşfü’z-Zünun tarzında yazılmış olan fihristi on büyük cild teşkil ediyor idi. +Türki Farisi kitapların iki cildden ibaret olan fihristleri de kamus cildlerine yakın idi. +Kütüphane-i Krali Berlin’de mevcud olan yedi kütüphanenin en mühimmidir. +Bu kütüphane Brandenburg lektörü Frederick William tarafından on yedinci asırda te’sis edilmiştir. +Avrupa’nın her yerinde olduğu gibi Almanya’nın muhtelif mahallerindeki kütüphanelerin adedi de insanı duçar-ı hayret edecek derecedir. +Mesela Beşinci Alber tarafından Münih’de te’sis edilmiş olan kütüphanede yirmi iki bini yazma olmak üzere sekiz yüz Breslav kütüphanesinde üç yüz Köninsburg kütüphanesinde iki yüz bin kitap vardır. +Bon kütüphanesindeki mücelledatın adedi yüz yirmi bindir. +Drest’deki müteaddid kütüphanelerden Lektör Agust tarafından senesinde te’sis edilmiş olan kütüphanede üç yüz bin cild kitap varmış. +Liepzig Darülfünunu kütüphanesindeki kitapların adedi yüz elli bini mütecaviz imiş. +Göttingen kütüphanesinde . +Stuttgart kütüphanesinde . +Tubnigen kütüphanesinde . +Wolfenbüttel ve Hamburg darü’l-kütüblerinde ikişer yüz ellişer bin Goethe kütüphanesinde . +Weimar kütüphanesinde . +Kassel kütüphanesinde . +Kiel’de . +Mainz kütüphanesinde . +Karlsruhe’de . +Frankfurt kütüphanesinde de . +cild kitap varmış. +Bize gelince her şey gibi kitap hususunda da sıfru’l-yed denecek kadar fakıriz iki umman-ı ma’rifetin mültekasında bulunan payitaht-ı saltanat-ı seniyyede kırk beş kadar kütüphane vardır. +Hepsindeki kitapların mecmuu da yetmiş bin cild raddesindedir. +Topkapı Saray-ı Hümayunu’ndaki sekiz on bin cild kitap bu yekundan hariçtir. +Bu kitapların içinde kim bilir ne kadar nefais vardır. +Bursa Meb’usu Tahir Bey geçende bu kütüphanelerin birinde zuhur eden bir Şehname’den bahsettiği sırada bu nüsha-i nefiseye on bin lira kadar bir kıymet takdir olunduğunu söylüyor. +Şimdiye kadar çalınmadığına taaccüb ediyor idi. +O çalınmadıysa kim bilir onun gibi neler çalınmıştır. +Her şeyde olduğu gibi bizde eli uzunlukta da yed-i tula sahipleri çoktur. +Şimdiye kadar kitapların değil kütüphanelerin çalınmadığına taaccüb etmeliyiz. +Pek saded dahilinde değilse de pek de ondan hariç değildir. +Söz sırası gelmiş iken biraz da kütüphanelerin tarihinden bahsedelim. +Mevcud kütüphanelerin cedd-i ekberi Mısır hüşeklinde yazılmıştır. +kümdarlarından Sesostris’den evvel gelmiş olan Ozymandias’ın Teb şehrindeki sarayında te’sis ettiği kütüphanedir. +Bu kütüphanenin kapısının üzerinde “Gıda-yı ruh hazinesi” senin hıfzına mahsus büyük bir kütüphaneleri var idi. +Yunanistan’da ilk defa olarak te’sis edilmiş olan kütüphane Pisistratus tarafından Milad’dan altı asır evvel Atina’da te’sis edilen kütüphane idi. +Sonraları onu takliden Atina’da bir çok hususi kütüphaneler vücuda getirildi. +Bunlardan Orpid se’dan Suter Milad’dan üç asır evvel İskenderiye’nin Brokiyum Frenklerin Hazret-i Ömer yaktırdı diye feryad ettikleri meşhur kütüphane budur. +Yine Batlamyuslardan Fladelf Aristo’nun Atina’daki kütüphanesinde mevcud kitapları da İskenderiye Kütüphanesi’ne naklettirdi başka yerlerden ele geçirdiği diğer kitapların kitabhanesi haline getirdi. +Bunların ahlafından olan ikinci Orjenit Mısır’a ne kadar kitap idhal olunduysa hepsini müsadere ve istinsah ettirdikten sonra asıllarını İskenderiye Kütüphanesi’ne istinsah olunan nüshaları da sahiplerine iade ettirdi. +Brokiyum’da kütüphanenin mevcudu dört yüz bine iblağ olundu. +Serapeum’daki üç yüz bin kitap da bu mevcuda Fakat bu kitaplar şimdiki mücelledat gibi değil idi. +Mesela bir varakadan ibaret bir manzume de bir cild i’tibar olunur Sezar İskenderiye’yi istila ettiği esnada bu kütüphaneyi yaktı Hazret-i Faruk’a isnad olunan ihrak-ı kütüb keyfiyeti kizb-i sarih ifk-i fazihdir. +Guya Hazret-i Ömer bu kütüphanede kitaplarla altı ay şehrin hamamlarını teshin ettirmiş imiş. +Masal! +olan bir kütüphane de Bergama hükümdarlarından İkinci Eumenes tarafından te’sis edilen kütüphanedir. +Bu kütüphanede Romalıların pek o kadar kitaba merakları olmadığından bidayeten öyle kütüphane te’sisine felan kalkışmadılar. +Hatta Kartaca’yı fethettikleri esnada ele geçirdikleri kitapları Afrika’daki küçük hükümdarlara hediye ettiler. +Roma generallerinden Paul Emile Milad’dan sene evvel Makedonya kralı Perse’yi mağlub ettikten sonra Roma’ya bir mikdar kitap getirip Romalıları oldukça mühim bir kitabhaneye sahib etmiştir. +Ondan sonra Roma’da yekdiğerini müteakib bir çok kitabhaneler te’sis edildi. +“Publius Viktor” dördüncü asırda Roma’daki kütüphanelerin adedi yirmi dokuza kadar çıktığını söylüyor. +Yalnız Roma’da değil diğer şehirlerde de küçük büyük bir takım kitabhaneler vücuda getirilmiş idi. +Hıristiyanlar dinlerini izhar edecek hale geldikten sonra kütüphaneler te’sis etmeye başlamışlardı. +Kayseri Antakya kütüphaneleri bu kabildendir. +Kostantin rator Vasil bu kitapların adedini yüz yirmi bine çıkarmış idi. +kitaphane te’sis etti. +Vefatından sonra bu kütüphanedeki kitaplar satılarak hasıl olan meblağın fukaraya verilmesini vasiyet ve Milad’ın dokuzuncu onuncu asırlarında gerek Bizans’da gerek İspanya’da ilim ve ma’rifet meydan alındı. +Şark imparatorlarının hızanetü’l-kütübü nefais-i asar ile doldu. +Ondan sonra Avrupa’nın her tarafında la-yuad kütüphaneler te’sis olundu. +Müluk-i İslamiyye’den hemen kaffesinin de mükemmel kitabhaneleri vardır. +Hakem el-Müstansır tarafından Kurtuba’da te’sis edilmiş olan kütüphane müluk-i İslamiyye tarafından vücuda getirilen kütüphanelerin en mükemmellerindendir. +Hakem el-Müstansır bu kütüphaneyi te’sis ettiği esnada Mısır’a Suriye���ye İran’a adamlar gönderip bir çok asar-ı nefise iştira ettirdi. +Müluk-i Samaniyye’nin de mükemmel bir kütüphaneleri vardır. +Hatta İbni Sina Nuh bin Nasr-ı Samani’ye hülul ettikten sonra bu kütüphane kendisinin yed-i emanetine tevdi’ edilmiş İbni Sina orada istediği gibi icra-yı tetebbuatta bulunmuş yandı. +Bazı kimseler İbni Sina için kütüphaneyi kasden ihrak etti derler. +Öyle bir hakim-i zu-fünundan böyle bir eser-i cinnet suduru istib’ad olunur. +te’sis edilmiştir. +Bunlardan Ayasofya Nur-ı Osmani Fatih Köprülü kütüphanelerinde gayet kıymetdar asar mevcuddur. +Fakırin valide tarafından cedd-i ekberim olan Defterdar Atıf Efendi’nin Vefa’da inşa ettirdiği kütüphane de güzel bir hızanetü’l-kütübdür. +Hal böyle olmakla beraber henüz bizde Avrupa kütüphaneleri derecesinde bir kütüphane mevcud değildir. +İnşaallah bundan sonra vücuda gelir. +SEYLAN’DAN BURMA’YA Kolombo’dan Bibby Line Kumpanyası’nın Berby shire vapuruyla Burma eyaletinin merkez ve makarr-ı hükumeti olan Rangoon Rangon’a doğru açıldım. +Mezkur vapurların hatt-ı sefer ve hareketleri Liverpol ile Rangon’da intiha bulur. +Esna-yı rahda Londra Marsilya Portsaid Süveyş Aden Kolombo’ya uğrayan mezkur kumpanya vapurları büyük bir ticaret te’min ediyorlar. +Vapurları gayet cesim ve son derece temizdir. +Bu şirket vapurlarında ikinci ve üçüncü ve güverte yolcuları için yer olmayıp yalnız birinci mevkie mahsus olan yolcular[ı] almakla iktifa eylemektedirler. +Üç yüz kadar birinci kamara yolcusu el-an –rakib olduğum– “Derbişayr” vapurunda asayiş ve istirahate mahsus her türlü alat esbab müheyya ve mükemmel idi. +Güverte üzerinde madamlara erkeklere mahsus güzel mefruş salon ve kahvehane görülecek şeylerdendir. +Telsiz telgrafla da mücehhez olan mezkur vapurda her gün mühim havadisler alınırdı. +Vapurda küçük bir kilise dahi vardı ki oraya Pazar günleri terahi göstermezlerdi. +Vapurun ikinci güvertesinde vakı’ olan müşterilere bakmak ve güzel berber salonu vapurun muhteviyatından sayılırdı. +Kamaralarını ayakkaplarını boyamak ve temizlemek için erkek kamarotlar kadınlar için de kadın kamarotlar ta’yin olunmuş idi. +Vapurun yemekleri de gayet iyi olup yalnız bu sıcak hava ve muhitlerde İngilizlerin sık sık her yemek esnasında domuz etlerini kemal-i iştiha ile yedikleri şayan-ı taaccüb idi. +Günde üç defa mufassal yemek ve iki defa çay vermekle yolcuların midelerini top gibi doldurup her yemekte Londra’nın suretiyle asar-ı mihman-nüvazi gereği gibi ifa ediliyordu. +Hazarda ve seferde külfeti merasimi rahat istirahat gibi bir adet telakkı eden İngilizler akşam taamı esnasında “rob” ve “simokin”lerini giymekte kusur etmezlerdi. +Beyaz göğüsleri açık olan madamaların taam sofrasında bulunmaları başkaca misterlerin iştihalarını tezyide hizmet ediyordu. +Yemekten sonra güverte üzerindeki salona çıkıldıktan sonra artık erkek kadın –kendi ta’birleri vechile –Pellmoll– karma karışık bir surette ve vaz’iyyetlerde ihtilat imtizac ederek ta gece yarılarına kadar vakit geçirdikten sonra kamaralarına inerlerdi. +Benim tayyedeceğim mesafe beş günden ibaret olduğundan ve Kolombo’dan Rangon’a gidecek başka bir vapur bulunmadığından hah na-hah on İngiliz lirası verip birinci kamara biletini aldıktan sonra Kolombo’daki fahri şehbenderimizle orada kendileriyle ülfet peyda ettiğim bazı zevat ile vapura kadar teşyi’ edildim. +Başımda fes olduğunu gören cihetle hiçbiri semtime uğramayarak beni yalnız bırakmak lütfünde bulundular. +Bu gibi muntazam büyük kumpanyalara mensub olan vapurlarla müsaferet edenlerin isimleri kumpanya acenteleri tarafından her iskelede gazetelerle i’lan olunduğu cihetle bit-tabi’ benim ismim de Kolombo gazetelerine geçmiş mezkur gazeteleri mütalaa eden benim Osmanlı olduğumu anlamışlardı. +Birinci gün vapurda vaktimi sırf mütalaa ve murakabe ile geçirdim. +Bu halimden sükunetimden pek memnun iken ertesi günü vapurun kumandanı nezdime gelerek kemal-i nezaketle pek yalnız bulunduğumu ve kimse ile temas ve ihtilatta bulunmadığım için ihtimal ki canımın sıkıldığını istizah ettikten sonra bir müddet bana refakat etti. +Bazı İngilizlerle beni görüştürdü. +Maamafih havai meşreb ve hodperest olan İngilizlerle bir türlü benim aram düzelmedi. +Bir türlü onlarla sıkı konuşup gezmek nasib olmadı. +Yalnız vapurdaki keferelerin en ma’kulleri olan mister ve madam Albert’le aramızda oldukça bir dostluk peyda oldu. +Zira bu çiftin ahval-i ruhiyyeleri vakar ve sekineleri tamamıyla Şarklılara benzemekte kendileri bile İngiliz oldukları halde İngilizlerin ahlak etvarından nefret eylemekte idiler. +Bu koca ve karı baloya oyunlara daha bilmem o gibi şeylere asla iştirak etmiyorlardı. +Vapurdaki sair madamlar Madam Albert’in bu asır kadını olmadığını a’sar-ı maziyyeye göre yaratılm��ş bir kadın olduğunu utanmayarak birbirlerine alenen söylüyorlardı. +Mister Albert müskirat domuz etinden hoşlanmadığını makam-ı iftiharda bana beyan ediyordu. +Hele vapurda bulunan üç dört Yahudi’nin hali pek fena idi. +Bunlar yemek başına gelmiyorlardı. +Meyve çay süt şekerleme bisküvi gibi şeylerle yaşarlardı. +Hele bunlardan biri benimle konuştuğu sırada “Azizim. +Liverpol’den çıkalı ağzıma et koymadım. +Zayıfladım. +Zaafdan bayılıyorum. +Bu murdarların kestikleri hayvan etini yiyemiyorum. +Belaya bak üste de yemek parasıyla beraber altmış İngiliz lirası verdim.” Bana derdini sızlaya sızlaya anlatıp İngilizlere küfürler savuruyordu. +İngilizler ne kendi zevk ve hazlarına deniz oyunlarına kahkahalarla cünbüşlerle devam edip durmakta idiler. +Denizde bile spor ve oyundan mahrum kalmak istemeyen bu herifler vapurun güvertesinde enva’ oyunlar icad ettiler. +Bu gidişle beş gün zarfında Kolombo ile Rangon beynindeki bin iki yüz elli mil-i bahriyi aşıp Burma eyaletinin merkez makarrı olan Rangon’a muvasalat ettik. +Rangon kasabası tamamıyla bir körfez olup Basra ile adım adıma mutabık ve müşabihdir. +Basra kasabasına nasıl ki Fav Boğazı’ndan Şattü’l-Arab’a sonra Aşar nehrine girilirse Rangon’a öylece girilir. +Rangon Hindistan’ın eyalat-ı kebiresinin beşinci ve Burma adasının –ülkesinin– de en büyük sahili merkez ve makarrıdır. +Mezkur kasaba cesim İravadi İrrauvaddy nehrinin –deltasının– denize munsab olan müselles noktasında vakı’dir. +Kasabadan denize kadar olan mesafe tam yirmi bir mil-i bahridir. +Vapurlara delalet etmek üzere nehrin derin noktalarının sabit bir vaz’iyette rekz edilmiş olup büyük vapurlar kemal-i teenni ile limana girmektedirler. +İşbu kasabanın nüfusu iki yüz elli bine yakın olup kırk beş bin İslam mezkur adede şamildir. +Rangon limanını teşkil eden nehrin iki tarafındaki bağ bahçeler küçük köyler fabrikalar darü’s-sınaaların manzarası pek dil-rubadır. +Budistlerin en büyük maabidinden ma’dud bulunan Shuvay Dagon Puthanesi’nin yaldızlı kubbesinin üstündeki sivri mızrağı ta uzaklardan kendisini zairine arzederek kasabanın manzarasını zinetlendirmeye hizmet ediyor. +Vapurlar rıhtıma yanaşmakta ve yükleriyle yolcularını suhuletle indirmektedirler. +Rıhtım boyunda gümrük karantina te’sis olunarak daimi surette gece gündüz kalabalık bir halde bulunmaktadır. +Bu kasaba ile beraber Burma eyaleti sene-i Miladisi’nde tarihden i’tibaren umran terakkı kemal-i faaliyetle bu eyalet dahilinde ilerlemeye başlamıştır. +Rangon’da bir çok hotel var ise de The Royal Strand Hotel Minto Mansions Hotel en mu’teberleridir. +Birinci hoteli vaktiyle buraya gelmiş olan Ermeni Serkis biraderler idare ediyorlar. +Ermeni Rum Yahudi olarak memalik-i Osmaniyye’den vaktiyle buraya gelerek te’min-i maişet servete muvaffak olan bir çok kimseler vardır ki tabiatla cinsiyetlerini tabiiyyetlerini değiştirip İngiliz tabiiyyetine girmişlerdir. +Rangon’da İngilizce olarak Rangon Gazette ve Times The Rangon namıyla iki yevmi gazete ile üsbui Brahmartikon ünvanıyla bir Urduca gazete intişar etmektedir. +Bu Urdu gazetesi tamamıyla İngiliz politikasını ta’kıb ediyor. +Kendisine hükumet tarafından tahsisat verilmekte olduğunu müslümanlar söylüyor. +Burma müslümanları Trablus ile Balkan muharebeleri esnasında Osmanlılar için iane topladıkları esnada bu Urdu gazetesi ahalinin fikrini tesmim etmek ianeyi durdurmak si’ne sarf olunmasını Hindlilerin pek fakır olup kendileri muhtac-ı himmet muavenet oldukları halde paralarını harice göndermekten bir fayda elde edemeyeceklerini hükumet-i Osmaniyye’nin Hindlilere hiçbir iyilikte bulunamayacağını uzun bir başmakale ile sahib-i imtiyaz beyan etmiş Cenab-ı Hak tarafından olacak ki o gün Hindlilerin hücumuna ma’ruz kalarak temiz bir dayak yediği gibi yüzüne de tükürülmüştür. +Efkarı bu münafık herif el-an fırsat düştükçe akrep gibi zehirlemekte kusur etmiyor. +MÜSLÜMAN MEMLEKETLERINDE MISYONER ORDULARI! +Mısır’da münteşir eş-Şa’b ceride-i muhteremesinin neşretmiş olduğu bir başmakalesinde hıtta-i Mısriyye’deki ecnebi mektepleri mevzu’-ı bahs ediliyor. +Muhtelif cereyanlara mensub bu mekteplerin Mısır kıt’asında yekdiğerine zıd isti’dadları mütefavit anasır ihtilaf hazırlamakta ve bu suretle memleketin şiraze-i ahengi ihlal edilerek düşman ecnebilerin entrikalarına müdahale-i fasidanelerine yol açılmakta olduğu izah ediliyor. +Hele kendileri dinsiz i’tikadsız oldukları halde dini siyasi entrikalara alet ittihaz eden ecnebi mekteplerinin nı dinlerini bozmakta olduğuna teessüfler ediliyor ve sonra deniliyor ki: +“Bakılacak olursa maatteessüf memleketimizde mevcud olan müessesat-ı tedrisiyyenin hemen üçte biri ecnebiler elinde bulunduğu görülür. +Birkaç sene evvelleri muhtelif akvamın muhtelif mezheblerine salik bir çok papazlar memleketimize gelerek öteye beriye intişar ettiler. +Suret-i haktan görünerek ötede beride mektepler te’sis ettiler. +Guya bunlar cehaletle mücadele edeceklerdi. +Mısırlılar da bunları ilmin yardımcıları sanıyorlardı. +Neşr-i ilm uğurunda her türlü fedakarlığı her türlü meşakkati gözlerine aldırmış insaniyyet muhibbi oldukları[n]ı zannetmişlerdi. +Bunların elinden memleketin hayırlı faydalar göreceği ümid ediliyordu. +Az zaman zarfında kıt’a-i Mısriyye’nin her tarafında bir çok ecnebi mektepleri açıldı. +Müslümanlar da çocuklarını bu mekteplere göndermek hususunda tereddüd göstermediler. +Bu mektepler gittikçe çoğaldı. +Adeta memleketimizde bir şebeke teşkil ettiler. +Bu iddiamızı isbat etmek üzere bu senenin milli ve ecnebi mektepler hakkındaki ihsai adedlerini gösterelim: +Nefs-i Kahire şehrinde mektep vardır. +Bunlardan ’i milli’sı da ecnebidir İskenderiye’de ise mektep bulunup’ı Mısırlı’i de ecnebidir. +Sair muhafızlıklarda dahi’u milli’ı ecnebi olmak üzere mektep mevcuddur. +Kıt’a-i Mısriyye’nin deniz boyu cihetlerinde mektep bulunup bunlardan’ü milli’ü de ecnebidir. +Mısır’ın cihet-i cenubiyyesinde mektep mevcud olup’ü milli ’u da ecnebidir. +Demek oluyor ki mektepten [s]i Mısırlı’i de tamamıyla yabancıdır. +Bu yabancı mektepler tedrici bir surette Mısırlılardaki rağbet ile mütenasib olarak tezayüd etmiştir. +Hakıkaten bu mekteplerin her türlü gıll u gıştan şaibeden azade çocuklarımızın olduklarını göreydik elbet biz bunları memleketimiz için en nafi’ müesseselerden addederdik. +Fakat maatteessüf bu mektepler bu müesseseler hiç de bizim umduğumuz gibi çıkmadılar. +Bu mürai papazların bu yabancı müesseselerin ta’lim ve terbiye hususuna Hıristiyanlık akıdesinin telkıni kadar olsun i’tina etmedikleri görülmektedir. +Bunların bütün emelleri bütün merakları bizim aziz yavrularımıza kendilerinin din ve i’tikadlarını telkın etmek o zavallı yavrucakları yoldan çıkarmaktır. +Hakıkaten bu müesseselerde çocuklarımızın i’tikadlarını gevşetecek dinlerini zayıflatacak gizli telkınatta bulundukları hiç olmazsa yabancı akıdelerin nüfuzu için ma’sum kalplerde ince menfezler açmaya çalıştıkları görülmektedir. +Biz bu sözleri gelişi güzel olarak söylemiyoruz. +Tahkıkatımız müşahedatımız bütün bu iddialarımızın sıhhatine delalet etmektedir. +Bu müesseselerin yetiştirdikleri yüzlerce yadigarın haline az çok bir im’anla bakmak bu mes’elenin kesb-i vuzuh etmesine kifayet eder. +Bu papazlar açıktan açığa i’tiraf etmemekle beraber bu müesseselerin ilmi edebi olmaktan ziyade dini olduklarına hiç şüphe edilmemelidir.” Sonra sahib-i makale bu müesseselerin zararı yalnız müslümanlara müslüman çocuklarına münhasır olmayıp başkalarının da mutazarrır oldukları binaenaleyh bütün matbuatın bil-ittifak bu hususda ref’-i sada etmelerini tavsiye ediyor. +Müslümanların Kıbtilerin bu hususda sükutu rüyor ve diyor ki: +“Müslümanlar Kıbtiler bu müesseselerin zararına uğramak hususunda müsavidirler. +Müslüman çocukları akıde-i diniyyelerince mutazarrır oldukları gibi Kıbti yavruları da akıde-i mezhebiyyelerince zarara uğruyorlar. +Zaten bu müesseseler iyilik etmekten ziyade memleketi karıştırmak barıyla muallimlere tesadüf edileceğine gözler siyahlara bürünmüş papazlara ilişiyor. +Mektepler de birer darü’l-ilm olmaktan ziyade birer kiliseye benzer şeylerdir… Muallim kıyafetindeki papazlar zavallı çocukları yavaş yavaş ebeveyninin dinlerinden bezdirirler kalbindeki nur-ı imanı yavaş yavaş söndürerek yerine tohum-ı küfr ekerler. +Zavallı talebe mektepten ayrıldığı zaman Hulefa-yı Raşidin hazeratının siretinden haberi olmadığı halde havariyyunun menakıbını öğrenmiş kendi dinini unutmuş yahud hiç de öğrenmemiş olduğu halde Hıristiyaniyet’in bazı safhalarını İncil’in bazı ayetlerini bilmiş olur. +Hülasa şöyle böyle derken mektebin salik olduğu mezheb-i Hıristiyani talebe için aşina munis bir din olur; o eski yabancılıktan eser kalmaz… Acaba ne zannedersiniz. +Mesela biz evliya-yı etfal bu kimselerin misyonerlik etmeyerek yalnız ta’lim-i ilm ile meşgul olmalarını çocuklarımızın i’tikadlarını dinlerini milliyetlerini karıştırmamalarını rica eder isek nazar-ı i’tibara alırlar mı dersiniz? +Emin olmalısınız ki bizim bu hususdaki ricalarımız papazlarca kat’iyyen nazar-ı i’tibara alınmaz. +Şu halde üzerimize çöken bu belanın def’i çaresini kendilerimiz aramak zararlara duçar olacağımızı muhakkak bilmelidir…” Amerika’nın “Buenos Aires” şehrinde münteşir es-Selam ceridesinin “Fransa Donanması Suriye Sularında” ünvanıyla yazdığı bir başmakalesinde açık bir lisan-ı muhalefet ile Fransa donanmasının niçin Suriye sularına gelmiş olduğunu tedkık ediyor. +Bunun için bir çok siyasi sebepler gösteriyor. +Fransa dinsiz bir hükumet olduğu halde donanmasının Maruni patriki huzurunda resm-i geçid icra etmesinin ma’na-yı siyasisini irae ediyor. +Mütedeyyin olan Suriye hıristiyanlarının bu hususdaki taassublarını okşayarak onları kendine ısındırmak istediğini ve bilhassa Devlet-i Aliyye’den koparmış olduğu imtiyazat söylüyor… Bir de Fransa hükumetinin Şarkta en ziyade zinüfuz olduğunu aleme karşı isbat etmek ve bunun netaic-i fi’liyyesine karşı dahildeki hariçteki efkar-ı umumiyyeyi hazırlamak taki bu siyasi nüfuzunun buralarda te’sis etmiş olduğu altı yüz şu kadar mektepleri ile de çoktan isbat edilmiş olduğunu yazıyor ve sonra diyor ki: +“Yesui papazları Şarktaki küçük büyük mekteplerinde Gebuşi papazları mektepte Lazariler ise mektepte talebenin ta’lim ve terbiyesiyle meşgul olmaktadırlar. +Rahibeler de’den ziyade yetim ile yetime kadar da küçük çocuk kadar da kızcağızın ta’lim ve terbiyesine i’tina etmektedirler. +Bunlardaki mektepler Beyrut Trablus İskenderiye’deki mekteplerinde kadar talebe çalışmaktadır. +Frermarilerin mekteplerinde de kadar talebe mevcuddur. +“Aile-i mukaddese rahipleri”nin maktadır. +Beyrut’taki çocuk mektepleri ise bu hesaba dahil değildir…” Mösyö Jorj Leyg de Fransa Meclis-i Meb’usanı Hariciye Encümeni huzurunda Balkan Muharebesi’nden sonra Avrupa’nın Sefid havza-i Şarkıyyesinde haiz bulunduğu menafiine dair beyanatta bulunurken Suriye’deki Lübnan’daki Filistin’deki Fransız menafiinin guya diplomasice lüzumu kadar müdafaa edilmediğini bu ihmalin büyük zararlara badi olabileceğini dermiyan ettikten sonra demiştir ki: +“An’anat-ı kadime mekatib misyonerlerimizin müessesat-ı hayriyyesi laik müessesatımız Beyrut Darülfünunu Katoliklerin himayesi hata ve noksanlarımıza rağmen bizi mümtaz bir mevki’de bulunduruyorlar. +Bu müessesat-ı tedrisiyye sayesinde her sene binlerce Şarklı lisanımızı öğreniyorlar efkarımızı benimsiyorlar bize dost oluyorlar. +Bu te’sisat-ı hayriyye sayesinde bedbahtlar biçareler Fransa’nın mütahallik olduğu haslet-i sehavet-karane ve reha-karaneye kesb-i vukuf ediyorlar. +Kendilerini açıkça müdafaa cesaretinde bulunmaklığımız kemmel faide-bahş ve şeref-bahş olmaları i’tibarıyla müdafaa etmemiz kafi değildir. +Müessesat-ı tedrisiyye ve hayriyye Katoliklerin himayesi büyük bir kuvvet temsil eder…” Jorj Leyg’in Fransa Meclis-i Meb’usanı Hariciye Encümeni’nde söylediği sözler dikkatle mütalaa edilecek olur ise eş-Şa’b ceride-i İslamiyyesi’nin yukarıda derc ettiğimiz o makalesine hak vermemek elimizden gelmez. +Avrupalılar garb hıristiyanları meşru’ gayr-i meşru’ her türlü vesileler çürütmeye çalışıyorlar. +Hariciye nazırları sefirleri geceli gündüzlü entrikalar çevirerek –maazallah– mülkümüzün batmasına sai oldukları halde sözde tarik-i dünya olmaları lazım gelen siyah-puş mürai papazları da suret-i haktan görünerek müslümanlar arasındaki rabıta-i imanı kırmaya hiss-i uhuvveti söndürmeye gayret ediyorlar. +Biz müslümanlar büyük küçük avam havas hepimiz hıristiyan devletlerinin bu hususdaki fena emellerine vakıf olduğumuz halde bir türlü bunun çaresini düşünemiyoruz. +Siyasi entrikaların maddi hücumların önüne geçmek kabil olamıyorsa bunun için henüz bizde hazırlık ve isti’dad yok tuzaklara düşmeyecek kadar olsun düşüncemiz yok mudur? +Yukarıda gösterilen ihsai adedlerden de anlaşıldığı üzere memleketimiz dahilinde bu kadar ecnebi mekteplerinin barındığını görüyoruz binlerce ma’sum yavrularımız kalpleri eline tevdi’ olunarak zehirleniyorlar. +Kalplerine gizliden gizliye Hıristiyanlık telkın ediliyor. +Açıktan açığa Hıristiyanlık ayinine iştirak ettiriliyorlar. +Zavallı şakird yavaş yavaş dinini unutuyor. +Milletini kavmini sevmez oluyor. +Bütün müessesat-ı milliyemizden soğuyor memleketinin milletinin adetinin vatanının dininin yabancısı oluyor. +Bunlar için millet vatan din kelimeleri elfaz-ı mübhemeden ibaret olup hiçbir ma’na ifade etmezler… Jorj Leyg’in de dediği vechile bu zavallılar mensub oldukları mektebin efkarını benimsiyor düşmanlarına bilmeyerekten dost oluyorlar. +Zahiren müslüman batınen hıristiyan görünüşü de Osmanlı hakıkatte vatansız olan bu garibe-i hilkat zavallılar memleket vatan din için birer unsur-ı muzır kesiliyorlar. +Dinin vatanın bunlardan çektiği zarar her halde hariçteki düşmanlarımızınkinden daha ziyade olduğuna şüphe yoktur… Milletimizin müslümanların bu hakıkati takdir ederek bunun çaresine bakmazlar ise duçar olacağı felaketin pek müdhiş olacağına inanmaklığımız lazımdır. +Dahilen vukua gelen inhilalin hariçten gelecek hücumlardan daha feci’ neticeler hazırlayacağına artık kanaat getirmeliyiz. +İşte bu mektepler bizi dahilen inhilal ettirmek bizim kuvve-i ma’neviyyemizi söndürmek rabıtamızı yıkmak için te’sis edilmiş oldukları bizzat kendilerimiz değilse bari düşmanlarımızın ağızlarından işiterek olsun takdir eylemeliyiz…Bu mektepleri kaldırmak kapatmak elimizden gelmiyorsa geldiği de muhakkaktır bari çocuklarımızı ciğer-parelerimizi buralara göndermeyelim. +Kendi elimiz kendi teşebbüsümüz ile kendi çocuklarımızı kendimize düşman etmeyelim. +Emin olmalıdır ki zararı cehaletinkine de faiktir. +Cehaletten bir mutazarrır oluyor isek bu mekteplerden bin mutazarrır oluyoruz. +Zaten bu mekteplerin hiçbir müfid ilim te’min etmediklerini de artık öğrenmekliğimiz icab ederdi. +Milliyet ruhuyla aşılanmamış ma’lum olan hakıkatlerdendir. +Bunca acı tecrübelerimiz olsun bu hakıkatlerin anlaşılmasına hizmet etmemeli mi idi? +Artık müslümanlar Osmanlılar çocuklarımızı bu mekteplere göndermenin bir cinayet-i milliyye olduğunu takdir etmelidirler. +Bundan sonra kendi çocuklarımızı bu mekteplere göndermek caiz olamayacağını anlamakla beraber dostlarımızın komşularımızın kardeşlerimizin de bu hususda nazar-ı dikkatlerini celb etmeliyiz; bunun bir cinayet-i milliyye olduğunu anlatmalıyız. +Ne yapıp yapıp da bir müslüman çocuğunun bu mekteplere girmemesine gayret etmeliyiz. +Bu bugün bir vazife-i milliyyedir bir vazife-i diniyyedir; bunun ifası milleten dinen vacibdir. +Bu hususda her türlü fedakarlığı göze aldırmak her halde Müslümanlık iktizasıdır. +Bütün ihvan-ı kiramı kemal-i sabr u sebatla bu vazife-i milliyye ve diniyyenin ifasına da’vet eyler ve muvaffakiyetleri CAMİATÜ’L-KÜBRA e l-Belağ ceride-i İslamiyyesi el-Camiatü’l-Kübra ünvanıyla yazmış olduğu bir başmakalede son zamanlarda ufak büyük bütün devletlerin hükumetlerin nazar-ı dikkatini celb edecek bir surette Şarkta uyanan hareket-i uzmadan bahsediyor; daha dün tohum halinde olan bu hareketin bugün filiz haline geldiğini yarın da dalları saçakları metin bir ağaç haline geleceğini yazdıktan sonra bunun İslamiyet’in te’sis etmiş olduğu camia-i kübranın semeresi olduğunu izah ediyor. +Daha sonra aile rabıtasından bed’ ile on sekizinci asırda başlayan rabıta-i kavmiyye ve cinsiyyeyi izah ile bu rabıtalar bulunmadıkça milletlerin mahv olacağını fakat rabıta-i kavmiyye yalnız başına kafi gelmeyeceği cihetle camia-i kübra olan rabıta-i İslamiyye ile rabıta-i cinsiyye beynini tevfik etmek labüd olduğunu beyan ettikten sonra diyor ki: +“Ümmet-i İslamiyye’yi teşkil eden akvamın hepsi tarafından hususi olarak bütün müslümanların selameti için rabıta-i kübra olan camia-i İslamiyye’yi vücuda getirmek için tevessül olunacak tedabir şunlardır: +ma’nın bulunduğu yerde bir İslam merkezi te’sis etmek. +metleri kavi bir surette bağlamak. +da– murahhaslar elçiler ile intibah-ı İslam’a da’vete vesail hazırlamak. +Hakk’ın üzerimize farz kıldığı surette muhafaza etmek; bununla beraber def’-i udvan kaidesine de ittiba’ etmek. +daki ahkam-ı aliyyesini anlatmak için lisan-ı dinimiz olan Arapça’yı her tarafa neşretmek. +ke-i Mükerreme’de bir İslam beytü’l-mali te’sis etmek. +Biz öyle görüyoruz ki memalik-i Şarkiyye hutut-ı hadidiyye turuk-ı azime muvasalat-ı muhtelife ile rabt edildikten sonra bunların vücud bulması hiç de müsteb’ad değildir.” Müteahhirin-i ulemanın en büyüklerinden olduğu icma’-ı ümmetle sabit bulunan Mevlana Hacı Zihni Efendi hazretlerinin daha birkaç gün evvelki irtihali üzerine matem yaşları döken zavallı alem-i olsun vakit bulamadan kendilerinin yegane siyasi muharrirlerini ebediyyen gaib ettiler. +Evet Baban-zade İsmail Hakkı merhum müslümanların en muktedir en hamiyetli en vukuflu bir muharrir-i siyasileri gününe ta’kıb eden mesleği haricinde hiçbir şeyle iştigali sevmeyen bu muhterem vücud gerçi beş sene evveline gelinceye kadar yalnız kendisini yakından tanıyanların mazhar-ı zası altında neşrettiği pek kıymetli pek ehemmiyetli bir çok makalat ile irfanını hamiyetini bütün cihan-ı İslam’a tanıtmış; yar u ağyarı fezail-i ilmiyyesine karşı ihtirama mecbur etmişti. +Vatan-ı İslam’ın daha kendisinden pek çok mebrur hizmetler meşkur sa’yler beklediği bu vücud-ı nadirin ansızın hem pek na-be-hengam ufulüne karşı “el-hükmü lillah” demekten başka bir şey yapamamak bu ziyaı telafi edecek bir halde bulunamamak felaketler içinde kıvranıp duran biçare müslümanlar için ne acıklı bir ıztırardır. +Cenab-ı Hak bu iki ruh-ı güzini saadet-i ebediyyeye nail buyursun amin. +Haber aldığımıza nazaran Aydonat’ta bulunan İslamlara rağmen bir çok mezalimde bulunulmaktadır. +Evvela silahları toplanmış böylece icra olunacak mezalime karşı her türlü müdafaadan aciz bir hale getirildikten sonra ağnam ve hayvanatı bütün bu zavallı harp zarar-didelerinin son varı yoğu yağma edilmiştir. +Aydonat kaymakamı sulh esnasında Aydonat Çarşı Camii’ne gitmi�� ve hatibi çağırıp minaresine Salib’li bir bayrağın ikamesini emretmiştir. +Zavallı hatib hiç olmazsa bandıranın Salibsiz olmasını teklif etmiş ise de buna mukabil dayak ve tahkırden başka bir muvaffakiyet elde edememiştir. +Hatta darb için orada bulunan bir çok jandarma ve başıbozuk güruhuna da emirler verilmiştir. +Sonra cami’ telvis edilmiş kütüb-i diniyye ayaklar altında çiğnenmiş ve kaymakam minareye çıkarak Hilal üzerine Salib’in tahakkümünü anlatmak istemiş ve bayrağı dikmiştir. +Ertesi gün cami’ mahallinin mukaddema kilise yeri olduğu hakkında bir şayia çıkarıldı ki bundan maksadın ne olduğu bellidir. +Katil cerh yağma gibi ceraim her gün gittikçe çoğalmakta bütün İslam unsuru fena bir vaz’iyet içinde bulunmaktadır. +Bulgaristan: +Balkan gazetesi yazıyor: +Cebren hıristiyan yapılan Pomak köylerinden Çilli karyesinde Mehmed Ali oğlu Süleyman namında bir müslümanın karyeyi terk ile İstanimka kasabasına gelmesinden bil-istifade karye-i mezkure Bulgar ahalisinden Dimitri Kostandinof pederine telgraf çekmiş ise de ümmet-i Muhammed’i zorla kiliseye sevke me’mur papas efendiler tarafından derhal nikahı yapılmış müslüman kızı Safiye Dimitri’ye tezvic edilmiştir. +Papas kızı esasen müslüman tanımayıp evvela vaftiz edilmiş bir hıristiyan kızı gibi tezvic etmiştir. +Bu vicdan-hıraş mes’elenin alacağı rengi de bit-tabi’ yazacağız. +Öğrendiğimize göre kız biraz muhtellü’ş-şuur imiş. +Her halde kanunen velisine teslimi iktiza edecektir. +Fakat bakalım kanun eli papas eli üstüne çıkacak mı? +Geçenlerde İtalya asakir ile urban arasında Tobruk Elminye Derne civarında vuku’ bulan şiddetli muharebe neticesinde İtalyanların hayli telefata uğradıkları bu muharebede iki büyük rütbeli zabitin maktul bir ceneralin esir bir çok erzak ve cephane üzerine Vali-i umumi Amilyo tarafından sabık meb’uslardan Ferhad’ın taht-ı riyasetinde bir hey’et tertip edilerek sahrada bulunduğu haber alınan Şeyh Senusi hazretlerine gönderilmiş terk-i silah ettiği takdirde kendilerine iki milyon lira verileceği ve taht-ı idare ve himayesinde buluna zaviyelerin masarıfatını te’min ve sabık imtiyazatı muhafaza edileceği mezkur hey’et tarafından teklif edilmiş ise de her zaman olduğu gibi bu defa dahi müşarun-ileyh hazretlerinin sarsılmaz bir azim metin bir iman ile mukabelede bulunduğu ve Ferhad’ın dahi esir edildiği Trablus’dan gelen mektuplardan anlaşılmıştır. +Hindistan’da çıkan Zemindar ceride-i meşhuresinde görülmüştür: +“Hind müslümanları geçenlerde fazıl-ı meşhur Ebu Said el-Arabi el-Hindi hazretlerinin evinde ve müşarun-ileyhin riyaseti altında bir encümen akd ettiler. +Reis-i müşarun-ileyh ayağa kalkarak huzzara buyurdular ki: +“İngiltere Hariciye Nezareti sağlam bir siyaset ta’kıb etmiyor. +Kemal-i vukuf ile diyebiliriz ki İngiltere’de rical-i siyaset kalmamış; hükumet lordların elinden çıkarak misterlerin sirlerin eline düşmüştür. +Bu sebepten hükumet-i hazıra İngiliz kavminin vesile-i şevketi izzeti olan meslek-i kadimini bırakmıştır. +Müslümanlara karşı meveddet göstermekte imsak etmesi Rusya ile i’tilaf akd eylemesi hep bu yeni siyasetin asarıdır. +Evet İngiltere hükumeti müslümanların düşmüş olduğu zaaf ve inhitat-ı külliye bakarak artık bunların elinde kendisi bu hükmü müteakib ruhen bedenen Ruslarla birleşmeye karar verdi. +Lakin İngiltere Hariciye Nezareti nazar-ı im’anı iyice açarak Avrupa muahedat-ı düveliyyesinin icabında nasıl parça parça edildiğini Rusya hükumetinin bu gibi muahedata ne dereceye kadar ehemmiyet verebildiğini tedkık etmelidir. +Büyük Petro’nun Hind’i istila tavsiyesinde bulunan meşhur vasiyetnamesi acaba hatırlanmak istenilmiyor mu? +Eğer İngiltere hükumeti memleketinin bekasını şevketinin tezayüdünü arzu ediyorsa müslümanların sadakatini muhabbetini te’mine çalışmalıdır ki bu sadakat de ancak Halife-i müslimine karşı meveddet ibrazıyla elde edilebilir. +Evet bu mükellef gayeye varmak için tırmanılacak merdivenin Hükumetin bazı me’murları Hind müslümanlarına karşı şiddetli davranıyorlar; bunu da; gafletleri icabı olarak satvet-i hükumeti idame için yegane siyaset zannediyorlar. +Böyle bir zanda bulunanlar bilmelidirler ki: +Memleket kuvvetle şiddetle payidar olmaz. +Buna en büyük şahid ise tarihtir. +Mensub olduğu hükumetin tazyikatına icbaratına ma’ruz kalan her milletin göğsünde intikam ateşleri için için tutuşur; günün birinde alevlenerek vahim neticelere meydan verir…” Söz buraya geldikten sonra hatib-i müşarun-ileyh Hindistan’dan tahsil-i ilm için gerek Londra’ya gerek civarına giden müslüman talebeye karşı hükumet tarafında vaz’ olunan usul-i murakabeyi; Hindistan’da çıkan ceraid-i İslamiyye’den kefalet-i nakdiyye istenilmesini ikide birde başmuharrirlerinin nefy olunmasını muahaze ederek bu gibi muvafık-ı ma’delet olmayan hareketlerden dolayı müslümanların pek müteessir olduğunu başka hükumetlere isnad olunan keyfi istibdadi muamelatın İngiltere hükumetinden suduru müslümanlar için elim bir su’-i tali’ eseri bulunduğunu söyledi. +Şu halde müslümanlar için vatandaşları bulunan Mecusilerle elele vererek birlikte çalışarak vatan-ı müştereklerini kurtarmak lazım geliyor. +Encümen bunun üzerine şu mukarreratı ittihaz etti: +böyle müslümanlara göstermesi için İngiltere hükumetine nesaih-i lazımede bulunulması. +tasarrıfın azli; camiin yıktırılan taraflarının hükumet tarafından yaptırılması; gerek müslümanların gerek Mecusilerin ma’bedlerine hiçbir zaman bu gibi tecavüzatta bulunulmayacağının teakib Viktorya tarafından i’lan olunduğu surette yani İngilizlerle yerliler arasında müsavat-ı kamile ile muamele olunmasının lazım değildir; bundan sonra na-hak yere Mecusileri müslümanların aleyhine kaldırmamak için bayramlarda koyun kesilmesinin taht-ı mecburiyete alınması. +DININ ŞEKL-I ASLISINE İRCAI LÜZUMU Umur-ı hayatiyyede olduğu gibi umur-ı diniyyemizde de büyük bir la-kaydi ve tesamüh içinde bulunuyoruz. +Hayatımızda azim yolsuzluklar göründüğü gibi diniyyat ve Hayatımızdaki ciddiyetsizlikler müdhiş maddi mahrumiyetler yüzünden ise hem maddi hem ma’nevi mahrumiyetlere duçar oluyoruz. +Hayat sırf şekil ve suretten ibaret olmayıp bunda bir hakıkat olduğu gibi ibadatta da bir ruh bir maksad bulunmak lazımdır. +Biz hayatta olan hakıkati öğrenemediğimiz gibi lümanlığı duçar olduğu bu hal-i pür-melalden kurtarmak Hayatımızı eski an’anelerimize sadık kalmak şartıyla bütün yenilikler ile tanzim ve ıslah etmekliğimiz icab ediyorsa; diniyyat ve ibadatımızı da keyfiyet-i meşruiyyetini taharri birçok edvar-ı fetretin müruruna rağmen hala vücudunu hissettiğimiz kuvvet ve nüfuzu vermek suretiyle şekl-i aslilerine Hayat ile din arasında pek samimi münasebetler bulunduğu ma’lumdur. +Onun için hayattan din dinden hayat müteessir olur. +Bu teessür de pek ciddi pek kuvvetlidir. +Binaenaleyh birinin salahı ancak diğerinin kemaliyle tamam olur. +Hayatımız hayatımızı teşkil eden bütün ef’al ve harekatımız doğrudan doğruya dinin taht-ı te’sirinde bulunan melekat-ı nefsiyye ve ruhiyyemizin tecelliyat-ı muhtelifesinden başka bir şey değildir. +Şu halde hayatımızla beraber belki de hayatımızdan evvel dinimizi nazar-ı dikkate almaklığımız lazımdır. +Fakat maatteessüf görüyoruz ki bugün dinimiz eski kuvvetini eski zindegisini gaib etmiştir. +Eskiden dinimizin sehhar bir te’sir-i beliği varken bugün maatteessüf o hal mevcud değildir. +Büyük küçük avam ve havas ta’limat-ı diniyyeden pek az müteessir oluyor. +Bu hal varlığımızın her noktasında kendisini göstermekten hali kalmıyor. +Dinimizden dünyada müstefid olamıyoruz. +Bu la-kaydi bu mübalatsızlık devam ettikçe ahiretteki istifademiz de maazallah pek şüphelidir. +Biz vaktiyle azim ve harikulade te’sirleri görülen hala da bu te’sirat-ı beliğanın gölgesi altında yaşadığımız İslamiyet’in bugünkü te’sirsizliği için birçok sebebler görüyoruz. +Bu sebeblerin hiçbirisi mukaddes dinimize değil hepsi de bize aiddir. +Fil-hakıka bu sebeblerin birçok teferruatı mevcud olmakla beraber esas i’tibarıyla iki noktada ictima’ ederler: +Telkınat-ı diniyye ve usul-i ilkadaki kusurumuz. +Biz öteden beri ta’limat ve telkınat-ı diniyye hususunda tarik-ı peygamberiden siyer-i nebeviyyyeden uzaklaşmışızdır. +Bu hususda ta’kıb ettiğimiz bid’at usuller tamamıyla sakımdir. +Hiçbiri usul-i nebeviye ta’limat-ı Kur’an iyye usulüne muvafık değildir. +Onun için te’sirat-ı hasenesi görülemiyor. +Dini değil müslümanlara bile canlandırmıyor. +Bugün ortalığın Müslümanlığı zamanımızdaki telkınatın neticesi değil belki de eski devirlere asıl telkın ve ta’limin sağlam ve tabii olduğu devirlere aiddir. +Fakat emin olmalıdır ki o devir uzaklaşıp telkınat ve ta’limat-ı cedide icra edilmez ise mümkün değil Müslümanlık hal-i hazırından fazla kuvvet iktisab edemez; belki de pek tabii olduğu vechile yüz üstü bırakılan diğer şeyler gibi şimdikinden bile zayıflaşır [ ] dinin te’siri kalmaz. +Bu hakıkati anlayıp da çaresine bakmaz isek bunun pek yakın devirlerde husul bulacağına kanaat getirmekliğimiz lazımdır. +nimizden ahiretçe olduğu gibi dünyaca da müstefid olmak arzu eder isek usul-i ta’lim ve tarz-ı telkıninde ıslahat yapmaklığımız yani Kur’an-ı Kerim’in gösterdiği Peygamber Efendimiz hazretlerinin tatbik buyurdukları usulü ihya etmekliğimiz lazımdır. +Ta’limat-ı diniyyenin tatbikatı hususundaki ihmalimizdir. +Biz i’tikada amele muameleye aid bütün ahkam-ı şer’iyye ve diniyyenin tarz-ı tatbik ve icrası hususunda bütün Sahib ve Müdir-i Mes’ul: +H. +Eşref Edib bütün yanlış yollara sapmışızdır. +İ’tikadımız birçok hurafeler ettiğimiz hatta inandığımız birçok şeyler uzun zamanların husumetlerin bozuk siyasetlerin doğurduğu mesailden ibarettir. +Biz bu suretle İslamiyet’in sade i’tikadını karıştırarak güçleştirmişizdir. +Güçleştirdikçe de ruh-ı İslamiyet’ten tarik-ı nebeviden bütün bütün tebaüd etmişizdir. +Muamelata aid ahkam-ı şer’iyyede en büyük hakim “maslahat” olduğu halde biz bunu kat’iyyen nazar-ı i’tibara almamış guya şer’an dinen öyle icab ediyormuş gibi bir takım mahdud düsturlar içinde kapanıp kalarak hayatımızda birçok durgunluklara ma’ruz kalmışız. +Bu ciheti takdir etmemekte fetvahanelerimiz hala o tercüme edilmiş üç dört fetva mecmualarından harice çıkmamakta devam edecek olur ise hayatça dince daha nice azim felaketlere ma’ruz kalacağımıza inanmalıyız. +Onun için gerek i’tikadata gerek muamelata aid bütün ahkamı tensik ve tanzim etmeye ihtiyac vardır. +Ahkam-ı mek olan ta’limat-ı nebeviyye esas ittihaz edilmeli. +Bütün ahkam-ı i’tikadiyyeyi yek-diğerine mütebayin olmayan şu bırakmalı terk etmeli. +Muamelat hususunda da şeriatin desatir-i esasiyyesine aid kontrolü kabul etmekle beraber icab-ı hal ve maslahatı medar ittihaz etmeli. +Bütün ahkam-ı muamelat bu vadide tensik ve tehzib edilmelidir. +Ahkam-ı ameliyye yani ahkam-ı ibadata gelince bu hususda da büyük fakat dakık ve ciddi ıslahat icrasına ihtiyac vardır. +Çünkü ibadatımız senelerin asırların müruru eski dinlerden kalma bazı adat ve merasimin iltihakı ile şekl-i aslisinden uzaklaşmış birçok çirkin bid’atler ile karışmıştır. +Aynı zamanda telkınat ve ta’limat hususundaki kusurlarımızın hayatımıza karşı olduğu gibi dinimize karşı da yapdığımız ma’na-yı meşruiyyet ve ruh gaib olmuş bu suretle ibadetlerimiz yalnız şekil ve harekattan ibaret cansız vücud gibi kalmıştır. +Biz birçok ibadatı lezzet zevk ruhani bir his duyarak değil belki bir makinenin yaptığı harekat gibi sırf melekenin yardımıyla şuursuz olarak icra ediyoruz. +Fahr-i Kainat sallallahu aleyhi ve sellem efendimizin buyurdukları vechile biz hemen ekseriyet i’tibarıyla namazda o hali hissedemiyoruz. +Hazret-i Allah’ın Kur’an-ı Kerim’inde buyurdukları vechile namazlarımız bizi “fahşa” “münker” “bağy”den men’ etmiyor. +Biz ise Peygamber’imize Kur’an’ ımıza elbet inanırız. +İnanmaklığımız lazımdır. +Fakat mes’ele hadise başka türlü çıkıyor. +Şu halde kusuru elbet bizim kıldığımız namazlara isnad etmek kıldığımız namazların Kur’an-ı Kerim’in Hazret-i Peygamber’in namazlarına muvafık olmadığına hükmetmekliğimiz icab eder. +Çünkü kıldışeklinde Ahmed İbn Hanbel ğımız namazların zevk-ı ruhi ve te’sir-i ahlakısi olmadığını görüyoruz… Hac zekat Cum’a bayram namazları da böyledir. +Her sene milyonlarca zekat ve sadakat-ı vacibe paraları heba olup gidiyor. +Nısfı rub’u olsun ma-vuzi’a-lehine sarf olunamıyor. +Hey’et-i İslamiyye Müslümanlık alemi hatta efrad-ı Kur’an-ı Kerim’de mezkur sunuf-ı semaniyyeden yalnız bir sınıfa yani “fi sebilillah”dan murad olan sınıfa sarf olunan meblağ i’la-yı kelimetullah için çalışan cihad eden büyük orduların techizine kifayet ediyordu. +Kalanları da Kur’an-ı Kerim’de mezkur olduğu vechile en mübrem ve en mühim yerlere sarf olunuyordu. +Şimdi ise alem-i İslam tevessü’ ettiği servet ve saman bi’n-nisbe çoğaldığı halde bunlardan hiç biri yapılamıyor. +Elbet bunun çaresini düşünmek bu hale bir nihayet vermek İslamiyet düşmanların tazyik-i maddi ve ma’nevisi altında kıvranıp dururken elbet dinimizin verdiği bu milyonlardan müstefid olmak lazımdır. +Hele hacdaki Cuma ve bayram namazlarındaki hutbelerin şekl-i zahiri ve batınileri tarz-ı tertibleri bozulmuş olduğu gibi ma’na-yı meşruiyyet ve hikmet-i teessüsü de tamamıyla feramuş edilmiştir. +Bugün okunmakta olan hutbelerin şekl-i zahiri ve tarz-ı tertibleri hadis ve siyer kitaplarında mervi olan hutab-ı me’sureye benzemiyor. +Hutab-ı me’surede görülen “hamd” “sena” “temcid” “şehadet” “tavsiye bil-mukarrebat” “nehy ani’l-müb’adat”dan hiç biri hutbelerimizde aynıyla muhafaza edilmemiştir. +Bazı Arab uleması tarafından tertib edilmiş hutbeler müstesna olmak şartıyla bizim Türk Arnavud Laz ve sair müslümanlar tarafından okunmakta olan hutbeler hemen ekseriyet i’tibarıyla muhdesdir. +Hatta erkan-ı hutbede bile şekl-i me’sura riayet olunmuyor. +Binaenaleyh hutbeler hususunda asırlardan beri dalalette olduğumuzu hatırlamak hatırlatmak vazife-i diniyye olsa gerek.. +[ ] Bir de vaktiyle hutab-ı me’surenin ihtiva ettiği “tezkir ve tahzir” yani mev’iza kısmı zamanına haline icabına göre tebdil olunur hiçbir vakit aynı nakarat aynı kelimat tekrar edilmezdi. +Fil-hakıka hutab-ı me’surenin yukarıda söylenen muhteviyatı bazen siga kelime farkı gibi küçük farklar mukaddimelerinden maadası hep zamana hale hatta mevkia göre irad olunurdu. +Bu mev’izalar hazırun üzerinde amik bir te’sir bırakırdı. +Hatta esna-yı hutbede Fahr-i Kainat efendimizin mübarek gözleri yaşarırdı. +Ashab-ı kiram hazeratı da müteessir olurlardı. +Zaten bilumum ulema-yı İslam eimme-i müctehidin hazeratı mev’izadan maksad tezkir ve tahzir olduğunu beyan hususunda müttefiktirler. +Halbuki bugün biz hutbelerimizde bu ciheti kat’iyyen nazar-ı dikkate almıyoruz. +Hutbelerin mev’iza kısmındaki tarz-ı meşruiyyet ancak böyle olup bunun hilafı bid’at olacağını hatırlayamıyoruz. +Mev’izadan maksad “tezkir ve tahzir” olduğunu düşünmeden ahalinin anlayamayacağı bir lisan ile yapma kalıp bazı ma’lum olan şeyleri tekrar edip duruyoruz. +Ahalinin ekseriyet-i azimesi bunları anlayamadığından “tezkir ve tahzir” maksadı husul bulamıyor. +İşte bu bir bid’at demektir. +Zaten bizim hutbelerimizde anlayanlar için bile mucib-i ibret olacak sözler söylenmiyor. +Bu ise yukarıda arz ettiğim vechile fi’l-i nebevi fi’l-i ashaba muhalif olup muhdes bid’at ve binaenaleyh dalalettir. +Şu halde Cuma ve bayram namazlarındaki hatta Halife veyahud vekili tarafından bilumum müslimine hitaben okunmakta olan hacdaki hutbeleri ıslah etmek yani ma’nen şekl-i aslisine şekl-i me’suruna irca’ etmekliğimiz lazımdır. +Fikr-i acizanemize göre bu hususda iki esasa riayet edilirse maksad hasıl olur. +Her halde hutbeler hususundaki bid’atcilikten de sırf gramafon gibi okuyup kovanları gibi dinlemekten de kurtuluruz. +Hutbenin hamd sena temcid şehadet kısımları tercüme edilmek şartıyla ayet-i kerime ve hadis-i şerifleri Arapça olarak okunur. +Fakat bu hususda sünnet-i seniyyeden ayrılmamak seci’ kafiye hatırı için sekamet terkibinden sakınmak iktiza eder. +Hutbenin “mev’iza” “tavsiye bil-mukarrebat” “nehy ani’l-müb’adat” “dua” kısımları da lisan-ı mahalli üzere olan cihet de husul bulmuş olur. +Zaten hutbenin bu kısımları anlaşılır bir lisan ile irad edilmedikçe hutbe de na-tamam kalır. +Bu hal elbet kerahetten hali olmasa gerek… Sair ibadetlerimiz de namazlarımızdan hutbelerimizden farksızdır. +Hepsi şekl-i asli şekl-i meşru’larından az çok inhiraf etmiş hepsi de ekseriyet-i azimemize göre ma’na-yı meşruiyyetlerini zayi’ eylemiştir. +Şu halde umumiyet i’tibarıyla hepsini de birer birer tedkık ve tahlil etmek hepsini de şekl-i aslilerine göre tensik ve tehzib eylemek lazımdır. +Bid’at üzerinde ısrarın ma’nası yoktur. +Yanlış bahaneler ile dine şeriate ta’limat-ı nebeviyyeye muvafık gayr-ı muvafık mahza her eksikliği her alıştığımız tarafdarlık yüzünden bu gibi bid’atlerin yanlışlıkların idamesi kat’iyyen caiz değildir. +Bu vadide çalışmaya dinimizi canlandırmaya gayret etmek erbab olan her müslümanın vazife ve borcu olsa gerek. +Va’llahu a’lemü bi’s-savab. +HAKKINDA İSLAM’IN NOKTA-I NAZARI “Esaret” hakkındaki esasat-ı İslamiyyeden sual ediyorsunuz. +Bu mes’ele husamanın din-i İslama karşı serd ettiği yürütülmüş mütalaalar serd edilmiştir. +Biz muhakememizi başka bir vadiden yürüteceğiz. +Ma’lum olduğu üzere insanlar beyninde kadimü’l-eyyamdan esaret usulü cari idi! +Hey’et-i ictimaiyyeden bir kısmı insaniyetten haric bırakılmış idi. +Bu usulün meydana gelmesine üç sebeb vardır: +Birinci; muharebedir. +Ezmine-i atikada her kavim alem-i beşeriyyeti biri medeni diğeri vahşi olmak üzere ikiye taksim ederdi. +Medeniler kendileri vahşiler başkaları idi. +Vahşiler hiçbir hakka malik olmayıp her hak kendilerinin idi. +Vahşileri esir etmek öldürmek mübah idi. +Bir muharebe vukuunda galib gelen taraf bir ferd bırakmamak üzere mağlubları katl ve evlad ü ıyallerini esir ederdi. +Buna dair tarihde ve bil-hassa Tevrat’da pek çok misaller irae edilebilir. +–Ba’dehu mağlubları katletmeyerek esaret tarikıyle galiblerin memleketlerine nakletmek adeti meydana gelmiştir. +Mısır Firavunları ehramların inşasında ve hidemat-ı sairede memalik-i meftuha ahalisinden celb ettikleri yüz binlerle üserayı istihdam ederlerdi Asur hükümdarları tarafından Beni İsrail’in kiraren Horasan ve Babil cihetlerine nakledilmeleri dahi bu kabildendir– Adat-ı akvam kesb-i mülayemet ettikçe mağlubları memleketlerinden ihrac etmez oldular. +Şu kadar ki [ hukuk ve hürriyetleri selb emval-i zatiyyeleri gasb olunur ve galibler için çalıştırılır idi. +–Tarih-i harbde memalik-i meftuha ahalisinin hukuk ve hürriyetlerini kendilerine terk ederek yalnız hakk-ı hakimiyetlerini nez’ etmek derecesindeki terakkıyi şeriat-i İslamiyye ibraz eylemiştir. +Çünkü onun nazarında efrad-ı beşeriyyeden her birinin bir sıfat-ı zimmeti vardır ki rahm-i madere onunla beraber düşer birlikte doğar birlikte neşv ü nema bulur birlikte ölür hatta bazen kendisinden sonra da devam eder. +Bu sıfat-ı mergube mucebince lehine ve aleyhine bir takım ahkam terettüb eder hukuk ve vezaife ehil olur. +İnsan hangi kavimden ve hangi mezhebden olursa olsun bu sıfatını muhafaza eder. +Kendisinden onun nez’i ve terk ve ferağı kabil değildir. +yı deynden aciz kaldığı surette dayin onu esir makamında satar ve istifa-yı matlub ederdi. +Üçüncüsü; zarurettir. +Fakr u ihtiyacın ilcasıyla ahali nefislerini ve çocuklarını satarlardı. +Tarihin şehadetiyle akvam-ı kadimenin hemen cümlesinde esaret usulünün cari olduğu görülür. +Mısır’da Asur ve Babil’de hükumat-ı İraniyye’de Hind ve Çin’de cari idi. +Yunaniler üseraya adeta canlı makine nazarıyla bakarlardı. +Romalılarda dahi esir pazarları kurulurdu. +Üsera ahval-i memleketin bir kısm-ı mühimmini teşkil ederlerdi. +Esir saydı mahallerde işe yaramayan adamları katlettirir işe yarayacak zükur ve nisvanı memleketine getirirdi. +Beni İsrail’de dahi esaret usulü mer’i idi. +Arab-ı cahiliyyede dahi esaret şeni’ bir surette mevcud Tahdidi sebeb-i rıkkiyyet cihetindendir. +Şeriat-i Ahmediyyede borc veya zaruret ilcasıyla “esaret” meydana getirmek mümkün değildir. +Hür olan Beni Adem bey’a mahal olmadığından bey’i batıldır. +Esaret yalnız harbilerle edilen muharebelerde istiman etmeyerek veya istiman edenlerden birine iltica eylemeyerek harben ahz u zabt edilen kimseler hakkında ve pek mahdud bir dairede ibka edilmiştir. +Şimdi size sual ederim: +Meydan-ı harbde asker-i İslam tarafından tutulmuş olan üsera hakkında ne muamele edilecekti? +Belki siz dersiniz ki: +“Zaman-ı sulha kadar esarette tutulsun ba’dehu memleketlerine iade edilsin” – Fil-hakıka zamanımızda böyle olmak lazım gelir. +Çünkü beyne’l-akvam cari olan hal-i asli sulhtür. +Muharebe fevkalade bir hal olup nihayet bir muahede akdiyle sulhe müncer olur. +Halbuki daha yakın vakitlere gelinceye değin devletler beyninde cari olan hal-i asli harb idi. +Beynlerinde ebedi bir husumet gayr-ı mahdud bir adavet cari idi. +Sulh ise bir mütareke-i muvakkateden ibaret bulunurdu. +O vakitler tarafeyn yek-diğerinden aldıkları üserayı mübadele ederler veya fidye vererek kurtarırlarsa esaret de nihayet bulurdu. +Hilafı halinde esir ahz eden taraf elindeki üserayı ne yapacak idi? +Sulh akd olunmayacaktı ki onları memleketlerine iade etsin. +Hal-i harb devam edip durur mek olacağından elbette buna kimse razı olmazdı. +Şu halde esiri katletmekle hayatta bırakıp işinde kullanmak veyahud bir bedel ile diğer birine teslim etmek tariklerinden başka çare kalmazdı. +Zamanımızda bile Balkan muharebatının sulha müncer olacağı muhakkak iken Balkan hükumat-ı Nasraniyyesi tarafından katl ve itlaf edilen üsera-yı Osmaniyye’nin sayısını ancak Allah bilir… İşte cihanın hali öyle olduğu zamanlarda ehl-i İslam ne yapmalı idi? +Meydan-ı muharebede hayatını tehlikeye koyarak ahz ettiği üserayı bırakıp düşmanın adedini mi arttırmalı idi? +Bittabi’ bunu kimse teklif edemez. +Memleketine mi ehven idi yoksa hal-i esarette ibka eylemek mi? +Elbette maz. +Hatta sefk-i dimayı tenkıs için esir ahzına müsaade etmek tarikıyle galiblere bir fayda göstermenin bile muvafık-ı ettikten ahval ve efkar tebeddül eyledikten sonra vaktiyle tuttuğu esirleri katletmeyip hal-i esarette ibka eylemesi mi şeriat-i İslamiyye hakkında sebeb-i levm ve takbih olacak? +Hıristiyanlar dahi bir din-i semaviye mu’tekıd oldukları halde niçin yakın vakitlere kadar esareti ibka etmişlerdi. +Şeriat-i İslamiyyenin esaret usulünü “tas’ib” etmesi dahi muamele cihetindendir. +Akvam-ı sairede üsera hayvan mesabesinde olup malik olan kimse ona her ne isterse yapabilirdi öldürmeye bile me’zun idi. +–Şeriat-i İslamiyye’de ise cümle insanlar dergah-ı uluhiyyette müsavi olduklarından üseranın sahibi olan kimse onun maliki değil muhafızıdır her türlü hukuk-ı şer’iyyesine riayetle mükelleftir. +Kölesini evladından farklı tutamaz hayatı tehlikede olmadıkça uykusundan uyandıramaz evladı hakkında şer’an caiz ve vacib olan halattan başka yerlerde darb ve tekdir ve tevbih edemez şer’an mücaz olan yerlerde dahi evlad hakkında meşru’ ve vacib olan dereceyi tecavüz eyleyemez. +Bu ise esir almak değil esir olmak demektir. +Bundan başka şeriat-i Ahmediyye üseranın i’takını efdal-i ibadat addetmiştir. +Köle azad etmek keffarat envaındandır. +Azizim! +Öteden beri Hıristiyan Avrupa’da esaretin muhtelif namlarla müteaddid nevi’leri cereyan etmiş ve “kanunen” ref’i daha yakın zamanlarda müyesser olmuştur. +Maamafih siz onların parlak sözlerine bakmayınız. +Amerika’ya tevarih-i muhtelifede muhaceret eden Avrupa akvam-ı mütemeddinesi! +otuz [ ] milyon raddesinde tahmin edilen biçare yerli ahaliyi mahv ede ede bugün bir milyon derecesine indirmişlerdir. +Onlar da bir ati-i karibde mahva mahkumdurlar. +Eğer Endülüs fecayii zuhur-yafte olmasaydı da ehl-i İslam tarafından kuvve-i karibeye getirilmiş olan Amerika keşfiyatı netice-pezir olup oraları medeniyet-i İslamiyyeye cevelangah olsaydı bugün o yerli ahali mevcudiyetlerini muhafaza ederlerdi. +Bilirsiniz ki İspanya Cenubi Fransa İtalya’nın mühim bir kısmı Sicilya Sardunya Macaristan Yunanistan Eflak ve Boğdan ve helümme cerran… Nice memalik ve büldan asırlarca müddet ehl-i İslam elinde kaldığı halde yerli hıristiyanlar muhafaza edilmiş idi. +Ba’dehu nasara eline geçen bu memalikteki ahali-i İslamiyye ne oldu? +Nümunelik olmak üzere bir ferd olsun bırakıldı mı? +Nasara İslam’ın esaretinden bahsederken biraz yüzü kızarmalıdır. +Hala bugün müstemlekatta yerli ahali hakkında edilen muamelatı yakından tahkık ediniz bu babda yazılan eserleri okuyunuz. +Biçarelerin ne feci’ bir hal geçirdiklerini anlarsınız ale’l-husus Amerika’da biçare Zencileri köle gibi ve izale için ne türlü tedabir-i şeytanet-karaneye müracaat edildiğini görürsünüz. +Balkan akvam-ı mütemeddinesinin! +yaveri-i tali’ ile elde ettikleri vilayat-ı Osmaniyye sekene-i müslimesi ve hatta kendi kavmiyetlerine mensub olmayan ahali-i gayr-ı müslime hakkında irtikab edilen teaddiyatı nazar-ı kafi değil mi? +sene-i Miladiyyesinde Çin’de serzede-i zuhur olan Boxserlerin isyanı üzerine bütün Avrupa düvel-i muazzamasıyla Amerika ve Japonya devletleri tarafından Çin’e müşterek bir ordu sevk edilmiş ve bu ordunun idaresi Alman kumandanına tevdi’ olunmuş idi. +İşte bu ordunun hin-i hareketinde Almanya imparatoru hazretleri askere bir nutuk etti. +Verdiği emir ne idi bilir misiniz? +“Düşmana eman yoktur!” –Protestan aleminin adeta bir reis-i ruhanisi olan ve müteaddid asar-ı diniyye kaleme alan bu haşmet-meabın verdiği emir hiçbir vechile şayan-ı istiğrab değil idi. +Çünkü yedinde bulunan Kitab-ı Mukaddes daha üç bin sene evvel düşmanın hayvanlarına bile eman vermiyordu. +İşbu Ehl-i Salib ordusu Çin’e ayak basar basmaz mukaddes imparatorun verdiği evamir-i kudsiyaneyi harfiyyen icra etti. +Sahilden Pekin’e kadar teneffüs eder bir zi-ruh dikili bir ağaç taş üzerinde taş bırakmadı. +Tafsile muttali’ olmak isterseniz nümune olarak Balkan muharebatındaki vekayi’-i salibiyyeyi gözünüzün önüne getiriniz. +manlarda şarktan bir din çıkıyor düşmana eman verdikten başka hukuk-ı beşeriyyesini de tasdik ediyor. +Şu kadar ki meydan-ı muharebede silah be-dest olarak elde ettiği düşmanı memleketine iade mümkün olmadığından katletmeksizin evlad gibi muamele görmek şartıyla esarette ibka ediyor. +Şimdi ona deniliyor ki: +“Sen niçin onu hal-i esarette riayet etse idi ihtimal ki şimdi memduh olacaktı… MUHTEREM SEBILÜRREŞAD CERIDE-I İSLAMIYYESI HEY’ET-I TAHRIRIYYESI ERKAN-I KIRAMINA Acizeniz muhterem Sebilürreşad’ın en eski karielerinden ve en ciddi hayr-hahlarındanım. +Daima efazılımızın nafi’ eserlerini irşadkarane makalelerini ba-husus şair-i muhterem Akif Beyefendi’nin ali ve müessir şiirlerini mütalaa eder gah inşirah-ı kalb hisseder atiden ümidvar olurum gah ise yeise düşer bila-ihtiyar gözyaşları dökerim. +Biçare İslam! +Ne bed-baht imiş ki milyonlarca harici düşmanı kendisini boğmak için üzerine savlet etmekte iken sinesinde büyüttüğü evladları bugün birer yılan birer akreb olmuş zehirlerini kalbine isal için haricdeki düşmanlardan ziyade sarf-ı mel’anet ediyor. +Dünyada hiçbir millet yoktur ki denaetin şenaatin bu derecesine tahammül edebilsin! +Dünyada hiçbir hükumet yoktur ki ümmetin bünyan-ı mevcudiyetine karşı bu derece küstahane tecavüzlere karşı göz yumabilsin! +Bir müddetten beridir “Nisaiyyun” namıyla ortaya atılan bir sürü gençler biz müslüman kadınlarının cebin-i pakimizdeki sütre-i ismeti yırtmak için kirli tırnaklarını uzatıp durmaktadırlar. +Yüzlerinden haya kalblerinden iman vicdan silinen bu güruh-ı esafil düştükleri haziz-ı mezelletten şems-i münir-i ismet ve iffeti lekeleyebilmek için murdar elleriyle çamurlar savurmaktan biran fariğ olmuyorlar. +Cazibe kanunu savurdukları çamurları kendi yüzlerine sıvadığı halde yine bu sefiller icra-yı mel’anetten geri durmuyorlar! +Artık bu güruh-ı rezilenin cür’etleri ziyadeleşti. +Ümmetin huzurunu selb edecek dereceye geldi. +Memleketin asayişi namına kendi üzerine toz kondurmayan hükumet biraz da halkın hissiyat-ı samimesini düşünsün erbab-ı namusun iffetini muhafaza için sesini yükseltsin. +Çünkü bu heriflerin ne mantıktan ne hikmetten ne kavanin-i ictimaiyyeden ne de adab-ı insaniyyeden hiçbir şeyden nasibleri yoktur. +Kaç defalar efazıl-ı ümmet tarafından ilimle mantıkla cevap verildiği halde bu derbederler bütün bu hikmetlerden teami ederek bin türlü mugalatalarla halkı idlale çalışıp durmaktadırlar. +[ ] Guya “esaret içinde kalan müslüman kadınlarının hukukunu istirdad hürriyet-i mutlakalarını te’min” için ortaya çıkan bu histen muarra utanmaz herifler kimler oluyormuş? +Bunlar ne salahiyetle müslüman kadınları namına söz söyleyebilirlermiş? +Kendilerine hangi namuslu bir İslam kadını halinden şikayette bulunmuş? +Çok değil bir tane iffetine göstersinler ki hukuk-ı mansubesini! +istirdad için ictihadda bulunmak üzere kendilerini tevkil etmiş bulunsun! +Eğer isimleri bir takım paçavralarda sürüklenen misyoner yetiştirmesi sefil “kadınlar” “hürriyet-i mutlaka”larını te’min için kendilerine müracaatta bulunmuşlar ise isimlerini tasrih ederek onlar namına babalarına yahud kocalarına karşı şikayatta müdafaatta bulunsunlar. +Eğer Beyoğulları’nda sürtüklük eden kendi karıları kızları kardeşleri namına çırpınıp durmakta iseler hiç bağırmaya çağırmaya hacet yoktur. +Bu hususta tamamıyla hürriyet-i şahsiyyeye maliktirler. +İstedikleri yerlere gider istedikleri gibi hürriyet-i mutlakalarını te’min edebilirler. +Emin olsunlar ki yüzlerine tüküren bile olmaz. +Her şeyin bir haddi bir kanunu olduğu gibi terbiyesizliğin de bir dairesi vardır. +Failinin şahsına münhasır kaldıkça kimse bir şey diyemez. +Fakat bir kimse kendisi ailesi alçak fıtratta bulunmuş olmakla bunu başkalarına da teşmile kalkışırsa artık onlar ahlak anarşistleri sayılır ki erbab-ı iffet onlara karşı lazım gelen vaz’iyeti almakta gecikmez. +Sefih herifler süründükleri hak-i mezellete erbab-ı namusu da düşürmek istiyorlar. +Fıtratın kendilerini mahrum ettiği “Müslüman kadını esarette imiş müslüman kadını habs Terbiyesiz herifler erbab-ı iffete iftira da ediyorlar. +Kara kalbleri dalalet içinde çırpınıp durmakta olduğu için herkesi kendileri gibi hapis ve esaret içinde sanıyorlar. +Ne büyük hüsran ne azim dalalet! +Bütün dünya bilsin ki: +Biz müslüman kadınları esaret altında değil hakıkı bir saadet içindeyiz. +Ali şeriatımızın vaz’ ettiği bir takım kuyud-ı insaniyye ve ahlakıyye bu kabil ahlak ve namus düşmanlarına karşı bizim için birer hısn-ı hasin-i iffet ve ismettir. +Biz özü müslümanlar Müslümanlığımızla eyleriz. +Bu bizim için büyük bir şereftir. +Can u gönlümüzle bu sema-yı saadette pervaz ederiz. +Milyonlarca bütün müslüman hemşirelerim benimle hem-efkardır. +Üç buçuk südü bozuk fıtrat-ı sefihenin enfas-ı habisesi ile İslam’ın sema-yı paki taaffün eder mi? +Onlar yılanlar gibi mezellet ve sefalet topraklarında sürüklenip dursunlar elbet bir gün tepelerine müdhiş bir kakma Muhitimizde türeyen bu ahlak ve namus anarşistlerine karşı harisin-i iffet ve şeriatin bir tedbir düşünmekte olduklarından büyük bir itmi’nan-ı kalb ile ümidvar olarak hatm-i güftar eylerim. +Muma-ileyha Fatma Zehra Hanımefendi’nin lütfen adreslerini SAHIB-I İFFET BIR HANIMIN MEKTUBU Bu mektup akıllı namuslu münevver bir hanım tarafından Bakü’de münteşir Şelale gazetesinde Haluka Hanım’a hitaben neşrolunuyor. +Rusya müslümanları tesettür mes’elesini halletti! +diye o muhterem dindar kardeşlerimize utansınlar! +“Sevgili kardeşim Haluka Senden almış olduğum sevimli ve ruhlu mektubuna bir aydan beri her gün cevap vermek istiyorum. +Fakat vatan ve millet için yetiştirmeye çabaladığım mini mini yavrularımla olan meşguliyetlerim beni yazmaktan men’ ediyordu. +Bu gece işte onları parlak tarihimize aid tatlı masallarla uyuttuktan sonra sana yazmak üzere vakit bulabildim. +Öyle zannederim ki sevgili kardeşim son mektubunu pek heyecanlı bir zamanında yazmışsın. +Açıkça söyleyeyim: +Hayata ve onun felsefesine dair olan fikirlerini ben biraz fazla müfrit buluyorum. +Evet bilmem sevgili Haluka nasıl ve ne gibi bir saik sana dünyada insanların ve bilhassa biz kadınların asla hür serbest ve aynı zamanda da mes’ud olamayacağımızı kabul ettiriyor?.. +Hayır ben bu fikrine iştirak etmiyorum. +Çünkü bugün ben senin mes’ud olabilmeleri asla kabil olmadığını kabul ettiğin o kadınlardan biri bulunuyorum aynı zamanda da mes’ud ve bahtiyarım. +Şübhesiz değil mi Haluka? +Şu dakıka beni cidden seven bir refik-ı hayata malikim ve kendisiyle olan müşterek saf samimi ve lekesiz hayatımızın nurlu ve pek sevimli iki tane de şahid-i hakıkı ve delil-i zahirisi var.. +Biz biribirimizi hürmetlerle seviyoruz… Bu iki yavrumuz da bizim bu hürmetlerimizi ve bu muhabbetlerimizi her dakıka başka başka şuhluklarıyla takviyeye çalışıyorlar… Mektubunda: +Kadın diyorsun hayat akıntısı ortasında açılmış bir çiçek yalnız ve kimsesiz bir gonca bir nilüfer!... +Fakat bu nilüferin neden o akıntının dalgacıklarıyla daima müteessir olarak yıprandığını kabul ediyorsun?.. +Evet kadınlık cereyan-ı hayat ortasında açılmış bir goncadır ki senin dediğin gibi bu cereyanın dalgacıkları onu ezip yıpratmaz. +Bilakis hafif darbeleriyle onun ince güzelliklerini onun sevimli rikkatlerini bir kat daha taravettar kılar. +Bu gonca hiçbir zaman o cereyanın ortasına atılmış yalnız ve kimsesiz bir esir değildir. +Bilakis o kendisini daima nevazişlerle okşayan o dalgacıkların ortasında hayat bulmuştur. +Binaenaleyh hiçbir vakit muhiti ona yabancı olamaz. +Yalnız yeter ki o yaşamayı kendisini muhafaza etmeyi bilebilsin!..?... +Avrupalılar kendi kirli ve lekeli kavanin-i ictimaiyyeleriyle bizimkilerini mukayese ederek daima yanlış neticeler çıkarıyor ve bizi biz müslüman kadınlarını erkeklerimizin esiri olarak görüyorlar. +Lakin hayır!.. +olmadığım gibi kendisi de bana esiri olmaklığımı hiçbir zaman emir veya teklif etmedi. +Aksine olarak buna asla hakkı olmadığını her dakıka tekrar etmekte!... +Evet sevgili Haluka biz hiçbir vakit erkeklerimizin esiri değiliz ve kendini [ ] bilen erkeklerimizden hiçbiri de böyle mantıksız bir iddiada bulunmuyor… Bu fikir bize doğrudan doğruya Avrupalılardan gelmiş bir yalandır. +Avrupalılar dinimizin “tarz-ı telebbüsümüz” hakkında vaz’ etmiş olduğu biraz müfrit olmakla beraber tamamıyla muhik bulunan usulleri “tesettür” kanunlarını görüyor ve onu yalan yanlış anlayarak köpürüyorlar… Neden niçin?!.. +Dinimizin emretmiş olduğu tesettürün fenalık neresinde?.. +Tesettür; bizim terakkımize mi mani’dir? +Tesettür bizim hayatımızı mı tahrib eder? +Tesettürün birçok ictimai ve ahlakı fevaidi bir taraf o bizim hangi kabiliyetimizin inkişafına bir sed çeker?!.. +Evet şübhesiz tesettürü taassubla karıştırırsak şübhesiz ki bundan pek büyük fenalıklar meydana çıkar. +Fakat dinimiz bize tesettürü emretmekle hiçbir zaman kadınlığı esaret altına almamıştır. +Kadınların tesettüre mecbur bulunmaları güne kemiren taassub mikroplarının mahsul-i muharribididir. +Tesettür bilakis kadınlığa biz kadınlara fayda vermek üzere vaz’ olunmuş iyi bir usuldür. +Dinimiz hiçbir vakit kadınları okuyup yazmaktan kabiliyet-i dimağiyyelerinin tenmiyesine çalışmaktan men’ etmiyor. +Dinimiz hiçbir vakit maddeten zengin bir kadını ticaretle meşgul olmaktan ve ma’nen zengin bir kadını ise beşeriyet için ve ona faide-bahş olmak üzere uğraşıp didişmekten alıkoymuyor. +Avrupalıların zannettikleri gibi biz esir değiliz. +Dinimiz bize en hakıkı bir serbesti ve en ma’kul bir hürriyet bahşetmiştir. +Zevc ve zevcenin hatta her hususta yek-diğerine mütekabil muamelede bulunacaklarını emreden bizim dinimiz “İslamiyet” değil midir? +Böyle bir din ile mütehassis olan hakıkı bir müslüman nasıl olur da kadının kendi esiri bulunduğunu iddia edebilir?... +Yaparsa küfretmiş olmaz mı? +Hayır hayır!... +Bugün ben erkeğimin asla esiri değilim. +Ben yalnız zevcimin kadını çocuklarımın validesi evimin de hakimesiyim!…” KADINLARIMIZI KOLLARIMIZA TAKMAKLA TERAKKI EDEMEYIZ! +Yine Şelale mecmuasında Lyon Ticaret Enstitüsü talebesinden A[ayın]. +Feridun Efendi tarafından neşrolunan bir makalenin şayan-ı dikkat fıkralarını da aynen atiye naklediyoruz. +Din kaydından azade kalmak için Avrupa’yı dolaşmayı tavsiye eden cibilleti bozuk sefihler Avrupa’da tahsil eden şu necib İslam gencinin mütalaat-ı dindaranelerine acaba ne diyeceklerdir? +“Bugün Avrupa’daki hayat-ı nisvana uzaktan atf-ı nazar edecek olursak yaşından i’tibaren kadın ve kızlarda rimizin de öyle bir hayat geçirmeye mecbur olmasına razı olmayız. +Fakat bittabi’ komşularımızın geçirmekte olduğu o hayat-ı müstekrehi nazar-ı i’tibara almayanlarımız sahib-i vicdan addedilemez. +Fransa gibi medeni bir memlekette izdivacın günden güne tenakus etmesine yegane sebeb onların o hayat-ı rezilidir. +Zira kadınlar erkeklere o kadar serbestlik vermişler ki her erkek müşkilat-ı hayatı kendisine bir bahane edinerek memleketine büyük büyük darbeler vuruyor. +Orada izdivac muvaffakiyettir. +Almanya İngiltere ve sairlerinin de Fransızlardan pek de geri kalmadıklarını –zannederim– i’tirafa hacet yoktur. +Bugün Amerika kadınlarının ateş ile barutun ihtilatıyla hasıl olan parlamanın kendi istikballeri için ne kadar muzır olduğunu anlayarak erkeklerden günden güne uzaklaştıklarını mecmualarda okuyoruz ki bu kadınlar sefahetin açıklığın ne olduğunu artık anlamışlardır. +Sefahet tatlı bir şeydir; onun istikbalde vereceği mazarratı içine dahil olduktan sonra nazar-ı i’tibara almak çetindir. +Lakin sefahete girişmeden düşünmeye muktedir olan bittabi’ yüzde doksan dokuz kendisini men’ edebilir. +Okuyanlardan pek çoğumuzun son zamanlarda güzel dinimizi ayaklar altına alarak çiğnediğini her gün görüyoruz. +Ve pek çoklarımızı içki kumar gibi alemin ikrah ettiği şeylerin faili hem de o ef’ali bir şeref addeden faili müşahede ediyoruz. +Aynı zamanda da terakkı ve tahsilden açıklıktan dem vuruyoruz. +Şübhe yok ki böyle şeylerin bais-i mazarrat olduğunu anlayan cahil bir peder evladının kumarbaz masını tercih eder. +Binaenaleyh bizler –kadın olsun erkek olsun– kendimizi saf mütedeyyin ve sahib-i vicdan göstermeye gayret edecek olursak bittabi’ kardeşlerimiz de tahsil ve medeniyete tarafdar olurlar. +Aksi takdirde kadınlarımızı kollarımıza takmakla hiçbir vakit terakkı edemeyiz.” BURMA EYALETI Buzilerin en cesim ve mühim ma’bedleri olan bu puthane Rangon kasabasının en mürtefi’ bir noktasında ve dört millik bir muhit içinde inşa edilmiştir. +Budistler her tarafdan bu ma’bedi ziyaret için geliyorlar. +Hüsn-i tali’den olarak benim buraya muvasalatımla beraber ma’bedin ziyaret mevsimi de başlamış ve gece vakti şehirdeki Budistler ibadethaneye hürmeten hane ikametgahlarını ticarethanelerini donatmışlardır. +Ma’bede dört taraftan merdivenlerle çıkılır merdivenlerden puthanenin tepesine hemen her gün pek ziyade bir cem’iyet girer çıkar. +Bu puthanede Buza diyanetine mezhebine pek ziyade hizmet eden –ve Buzalıların zu’munca dünyaya bereket ve revnak veren– dört Buza’nın emanatı muhafaza edilmekte olduğundan yeryüzündeki Budistlerin ziyaretgahı ve ka’besi vakı’ olmuştur. +Çin’den Japonya’dan Hindistan’dan hasılı Budistler muhitinden her sene bu mevsim zamanında binlerce halk beray-ı ziyaret Rangon’a geliyorlar. +“Kau Kathou”nun su bardağı “Kothapa”nın hırkası “Gaunagohn”un entarisi ve “Goudama”nın saçlarından sekiz aded tel işbu puthanede mahfuz ve mevcud bulunduğundan Budistler indinde pek mukaddes bir ma’bed teşkil eylemiştir. +Baladaki dört ismin herbiri bir Buda’nın ismidir ki peyrevlerinin zu’munca dünya ve ma-fihaya bereket vermiş ve cihanın beka ve devamına hizmet etmişlerdir. +Bir de mezkur puthane bakı ve kaim kaldıkça cihan ve cihaniyan asayişle imrar-ı hayata muvaffak olacak ve eğer yıkılacak olursa kıyametin kopacağına Budistlerde kanaat-i kamile vardır. +Puthaneye üç yüz merdivenle çıkılır. +Merdivenlerden çıkarken olup esmer renkli hıristiyanlar bile bundan mahrumdurlar– bil-cümle anasır-ı muhtelife ayakkabılarını çıkardıktan sonra kirli ve enva’-ı evsah ve kesafat ile meşbu’ bir hale gelmiş olan merdivenleri tırmanıyorlar. +[ ] Merdivenler bitince zair kendisini İngiliz kademi yüksekliğinde dümdüz bir yerde ve mürtefi’ noktada “Baguda” dedikleri sipsivri kubbeli ve kubbeleri şemsiye biçiminde saçaklı irili ufaklı bir takım ma’bedler karşısında buluyor. +Bu binaların cümlesinde Buza bağdaş kurmuş bir vaz’iyette oturmaktadır. +Buza sağ elini sağ dizi üzerine uzatmış diğer elini de göğsünün altına getirip açmıştır. +Buza’nın mütebessimane mahzuzane olan bu vaz’iyet-i la-kaydanesi pek latiftir. +Ma’bedlerin bulundukları müstevi ve mürtefi’ mahallin tulu dokuz arzı yedi yüz İngiliz kademidir. +Bu mevkiin tam ortasında kademlik bir muhit içinde balada arz ettiğim Buza emanatının mahfuz bulunduğu ma’bed inşa edilmiş ve mezkur bina üzerinde şemsiye şeklinde ucuna kadar tedrici bir surette sivrileşen bir kubbe vücuda getirilmiştir ki binanın sathından kubbenin sivri noktasına olan irtifa’ dahi bir süs vaz’ edilmiştir. +Buna Burmalılar tac tesmiye ediyorlar. +Her ma’bedin kulesinde ucunda böyle bir şey vardır. +Bu tarz-ı inşa Burmalılarla Buzalılara mahsustur. +Kendi lisanlarıyla buna Sein-bu diyorlar. +Mezkur kubbe ince bir kağıd tabakası haline getirilen altın yapraklarla donatılıp sivri ucuna da altından ma’mul küçük ziller takılmıştır. +Rüzgar esdikçe kubbenin tepesinden akorsuz bir kanun veya santor sesine benzer bir takım sesler aşağıya doğru akseder. +Mezkur altın zillerden başka kubbenin tepesine mütezehhid müteabbid Buza peyrevleri tarafından da altın zencir köstek saat bilezik mücevherli yüzükler zümrüdlü yakutlu gerdanlıklar ta’lik edilmiştir. +Bu kubbe sene-i miladisinde yeniden ta’mir olunduktan sonra Burma Hakimi Mindon Min tarafından merasim-i iftitahiyyesi icra olunduğu esnada balada arz eylediğim zi-kıymet eşyayı yerli Buzalılar kubbenin sivri mızrağına nezir ve teberrük kabilinden olmak üzere ta’lik eylemişlerdir. +Bu sivri şemsiye ile mızrağı som altından ma’mul olup etrafındaki mücevherat ile beraber yetmiş bin İngiliz lirası kıymetindedir. +Bu büyük kubbenin etrafında yüzlerce küçük ve orta biçimde ve cesamette diğer puthaneler rekz ve ikame edilmiştir. +Sarı bir örtü ile vücudlarını örten Poun gyee Pungi Buza rahibleri ötede beride dolaştıkları ellerinde boyunlarında Hind cevizlerinin küçük tanelerinden ma’mul olan tesbihlerin bulunduğu görülür. +Bunlar aynı zamanda okuma-yazma bilmedikleri halde kendilerine müneccim tabib süsünü vermektedirler. +Ma’bedin cihet-i şarkısinde on dört kadem irtifaında kırk iki ton ağırlığında sekiz kadem kutrunda koca bir çan “Peak” ağacından ma’mul kuvvetli bir sehpaya ta’lik olunup zavallı akıl fukarası olan Buzalılar bu heyulayı iki de birde sallayıp duruyorlar. +Bundan mütehassıl olan sada o kadar garib ve müstekrehdir ki sesi kısılmış ihtiyarın avaz ve sadasını andırıyor. +Mezkur senesinde Burma Hakimi Pharrawaddi tarafından ma’bede nezir makamında peşkeş ve takdim kılınmıştır. +Puthanelerde sıra ile yek-nesak oturan Buza heykellerinin boynuna sarı renkli güller çiçekler asılmış ve önlerine de müteaddid mumlar yakılmıştır. +Mum ispermeçet kokusundan ci puthanenin demirbaş ve daimi mobilyaları makamında addedilebilirler. +Ma’bede çıkan geniş merdivenlerin her iki tarafında tahta sandıklar üzerine gül sigara mum ispermeçet çiçekbazı yiyecek ufak tefek şeyler teşhir eden genç ve tiyle enzar-ı dikkati celb ediyorlar. +Ma’bedi ziyaret etmek için gurub mehtablı geceler en münasib ve elverişli bir zamandır. +Hele bu münevver ve mukammer gecelerde yerlilerle İngilizler puthanenin etrafında vakı’ olan sık ağaçlar altında sevdikleri kadınlarla tatlı ve leziz vakitler geçirmekte kusur etmezler. +Buza’nın bu ma’bedinde aşk u garam naz u hiram cilve ve cünbüş o kadar mebzuldür ki yabancılar bile bundan derhal istifade edebilirler. +Ma’bedin müstevi tepesine çıkıldıktan sonra her türlü kayıd ref’ u zail olur. +Buza’nın ruhu zairlerin başı üzerinde uçmaya başlayarak onlara umduklarından ziyade bir hürriyet ve serbesti bahşetmekle taltif ve tatyib-i hatırlarına müsaraat eyler. +El ele veren kol kola giren çiftler bi-perva gezip dolaşıyorlar. +Puthanelerin saçağında isti’mal olunan tahtalar kavi ahşab olmağla beraber pek mutarraz ve musanna’ bir surette müterakkı bir haldedir. +Hiçbir memlekette bu kadar zarif Buza peyrevlerinin pis yerler üzerine iki diz üzerinde oturup lerini görmek pek eğlenceli şeylerdendir. +Bu taş ve çamura tapanların a’mak-ı kalbinde caygir olan hutu’ ve huzu’ bir türlü kabil-i tasvir ve ta’rif değildir. +Puthanenin medhaline yakın bulunan dükkanlarda kafesler derununda birçok güvercinler bulunuyor ki bunları Buza’nın müteverri’ mütedeyyin peyrevlerine satıyorlar. +Satın alanlar onları azad ediyor ise de diğer taraftan kuşlar kendi arzu ve istekleriyle kuşçu dükkanına geri uçup gelmekte tereddüd etmezler. +Rangon’da bu puthaneden başka dokuz puthane daha vardır ki onların herbirine binlerce lira sarf edilip meydana getirilmişlerdir. +Mezkur puthanelerin etrafında hüccac ve züvvar için ikametgah ve aramgah olarak birçok haneler inşa olunmuştur. +Kasabanın ortasında da diğer ma’bed mevcud olup milad-ı İsa zamanında inşa edildiği zu’m olunmaktadır. +Kasabanın haricinde ve hayvanat bahçesinin kurbünde diğer büyük bir puthane vardır. +Bu puthanede yalnız Buza’nın diğeri de uzanmış bir haldedir. +Oturmuş olan heykelin kulaklarında yüz bin İngiliz lirası kıymetinde bir çift büyük pırlanta parlamaktadır. +Birinci heykel oldukça i’tina ile vücuda getirilmiş ise de biçiminde yapılmıştır. +Fakat bu heykel ne Ebu’l-Hevl kadar büyük ne de o kadar musanna’dır. +Bu ma’bedin eteğinde suyu rakid güzel bir göl vardır. +Gölün içindeki tenbel balıklara Buzistler ekmek doğrayıp Rangon’da küçük bir müzehane ile bir hayvanat bahçesi var ise de ziyarete değmezler. +Rangon S sin . +M. +Tevfik Hep bir araya toplanan bir sürü fikri ve hissi amiller pek latif ve kamkar şeraitle mahmul yedi günlük bir seyahatten sonra nihayet beni Beyrut’a yaklaştırmıştı. +Trablusşam’da “Saidiye”nin sine-i şi’r ü fünunundan ayrılarak bir iki saatlik cevelandan sonra artık müfekkiremi kuvve-i hissiyye ve hayaliyyemi bilhassa bütün havassimi yarın sabah kavuşacağım Beyrut’un ilk [ ] hamelat-ı intibaına hazırlamakla meşgul olmaya başlamıştım. +Bütün bu istihzarat; ferdası günü erken uyanmak için kuvvetli bir “telkın” yerine geçmişti. +Sabahleyin hemen vapur halkının yerli olan takımıyla beraber uyandım. +Vapurumuz sol tarafa düşen Lübnan dağlarına ve sahile muvazi bir hat ta’kıb ederek müstağniyane ediyordu. +Zaten on on iki saatten beri zebun-ı heyecan olan ruhum bu Akdenizler –Suriye sabahının huzur-ı cemalinde haşi’ ve teslimkar çırpınıyordu. +Şark evvela bir yasemin deryası halinde idi. +Yavaş yavaş bu muhit-i muattarın ortasında bir ağuş-ı gülgun açıldı. +Güneş doğuyordu. +Onunla beraber ufkun meşime-i zer-tarından Beyrut da doğmaya başladı. +Bu sevgili vatan-pareyi Güneş ayin-i visalin mevki’-i şerefini işgal ediyor biz onun aheng-i hakk-serasına peyver oluyorduk. +Beyrut’un umumi manzarasını doya doya temaşa ederek yaklaşıyorduk. +Nihayet iskele liman vapurlar zırhlılar… Hep açık saçık görünmeye başladı. +Evet vapurlar zırhlılar bize yabancı ve rakıb bayraklarla göğüs kabartan vapurlar zırhlılar ve bunların ortasında aylardan beri boğulup kalan rahim bir el bekleyen “Avnullah”ımız.. +Beyrut’ta yediğim ilk hançer işte bu oldu: +Allah muinimiz olsun mu? +Vatanımın kapısında kazandığım bu ilk yara. +Aynı rahmet oldu. +Toprağımıza aklımı başıma alarak ayağımı attım. +Artık sabahın cemaline iklimin kemaline yıldızların melaline veda’ etmek lazım geliyordu. +Şimdiye kadar bu mübarek toprak namına zihnimde tekasüf ve teressüb eden menkulat-ı ma’rifeti birer birer ikaz ettim. +Artık hem hissetmek hem düşünmek hem tahayyül etmek istiyordum. +Size bu mektubumda ilk görüşten bahsedeceğim için duygum düşüncelerimde de bu hududu muhafaza etmek isterim: +Beyrut medeniyet-i hazıranın temsiline uğraştığı şehirlerimizden biridir. +İnsan ilk nazarda bu hakıkatle karşı karşıya gelir. +Büyük ticarethaneler büyük binalar caddeler elektrikli tramvaylar… Medeniyet-i garbiyyenin buralarda salgın bir rinde bati ve hasir bir şark ruhu nalandır. +Mesela büyük ve elektrikli tramvayla mutarraz bir caddeden geçersiniz ki iki tarafında garb ve şarkın temasil-i ticareti saf-beste-i ikbal ve kurun-ı vüstaya aid çarşılarından birinde bulursunuz. +Fakat bunların da kendilerine göre bir letafeti bir hay u huyu vardır. +Caddelerin vesait-i nakliyyenin izdiham-ı fa’alinde fes her nevi’ serpuşa galibdir. +Beyrut’un ekseriyet-i nüfusunu teşkil eden Hıristiyan Arablardan şapkalıya nadir tesadüf olunur. +Arabça en şayi’ lisandır. +Fransızca bilenler çok bulunur. +Yüksek ve orta ticarethanelerde hemen ekseriyetle Fransızca bilenler vardır. +Ticaret-i umumiyye ekseriyeti teşkil eden Arab hıristiyanların elindedir. +Müslüman Arap kardeşlerimiz de ticarete bigane değildir. +Onların da ticarethaneleri vardır. +Esasen burada unsur-ı İslam pek de ataletle tavsif olunamaz. +Yirmi seneden beri unsur-ı İslam’ın ticaret aleminde pek tim. +Şimdi artık müslümanlar servet-i umumiyyenin yüzde kırk-elli gibi mühim bir kısmını ellerine geçirmişler. +Lisan sima kıyafet hatta ekser isimler müslümanlarla hıristiyanlar arasında asla alamet-i farika olamıyor. +Muhammed Ali Hasan Hüseyin Mustafa gibi tarih-i din-i İslamda yaşayan isimler müstesna olmak üzere diğerleri hemen tamamen müşterektir. +Arapça’dan Fransızca’dan bahsettim de Türkçe’yi kale almadım. +Çünkü Beyrut’ta Türkçe cidden mühim bir mevzu’dur. +Bir iki satırla bu işin içinden çıkılmış olmaz. +Şimdilik yalnız Türkçe Beyrut’da kendine bir mevki’ kazanmak için asla çalışmamıştır ve çalışmıyor diyeceğim. +Türkçe burada nim revacdadır çarşıda adeta bir yabancı para gibi geçer. +hatta Beyrut’ta Arapça müstakillen birer mektubuma mevzu’ olacaktır. +Sevgili Arapçamız da bura halkının ağzında pek perişan bir hale geldiği için hakıkaten imdada muhtacdır. +Burada yevmi müteaddid ve muhtelif gazeteler çıkar. +Ekseri Arapça’dır. +Bir iki tane de Fransızca var bilhassa Le Reveil gazetesi ile Journal de Beyrouth ellerde görünür. +Fete’l-Arab el-Islah Re’yü’l-am Lisanü’l-hal el-Beşir en-Nasir ..ilh. +Arapça neşrolunur. +İlk üçü müslüman gazetesidir. +Bu türlü türlü gazetelerin herbiri bir hava çalmaktadır. +Bunlarda ilme alın terine tevakkuf eden makaleler okumak nadiren müyesser olur hava-yı siyaset ise soğuk sıcak eser durur. +Ulum-ı İctimaiyye mecelle-i mevkutesi ciddiyet ve revaca namzed bir mecmua-i yegane gibidir. +Bunlardan başka haftalık intişar eden bir iki gazete daha işitilir. +Beyrut hakkında yazılacak ilk mektupta “belediyeden” bahsetmemek hemen hemen bir günah-ı hissi sayılabilir. +zellik ve temizlikten anlar ve bunun için didinir bir belediye görmek ister değil mi? +Fakat yalnız istemekle kalsın hiç aramasın. +Sokakların en mu’tena caddelerin en büyük derdlerinden biri “belediyeden iltifat görmemek”dir. +Kışı “sürekli yağmurlar”dan ibaret olan Beyrut’ta insan “sokaklar çamur deryası halinde” sözünün ma’nasını bir eski İstanbullu kadar çabuk anlayabilir. +Bunun için burada herkes belediyeden da’vacı. +Hatta belki belediye de halinden müştekidir. +Beyrut’umuzda büyük müslüman şehirlerinin fezalarını tezyin eden yüksek [ ] minareleri arayan gözler yorulur. +Cami’ nam-ı şerifinin Ayasofya’yı Fatih’i Süleymaniye’yi görenlerin muhayyilesinde yaşattığı suretlere takribi hemen de mümkün olmayan bir “büyük cami’”mizden sonra artık mescidler sayılmaya başlar. +Amerikalıların Fransızların şu Almanların hatta Rusların buraya kurdukları müdhiş irfan tuzaklarından “İlk Görüş” mektubumda nasıl bahse cesaret edebilirim? +Dillerde destan olan Amerikan ve Fransız müessesat-ı maarifi diyebilirim ki her ilk teveccüh eden basar ve basireti kamaştırıyor bağlıyor. +İnsan bu muazzam binaların karşısında küçülüp kalıyor ve soruyor: +“Neredeyim?” Nerede olduğunu anlayan dimağ yine duramıyor: +“Nasıl olmuş?” diyor. +İşte biz bu son sual için cevap bulmaya çalışmalıyız. +Evet nasıl oluyor da onlar yapıyor biz yapamıyoruz. +O halde nasıl yaptıklarını nasıl çalıştıklarını öğrenmeliyiz. +Çalışmak usulünü bilmemek; bugün bizim en büyük cehlimizdir. +Ben; ben burada nasıl çalıştığını kabil olduğu kadar öğrenmeye çalışacağım. +Hakıkate vakıata karşı yüzümüzü ekşitmek canmızı sıkmak hiç de hayra delalet etmez. +Her şeyden evvel orta yerde gözümüze batıp duran bu dil-rüba nefaisi takdir etmeli sonra hemen meşk almaya başlamalıyız. +Çünkü bize zaman o kadarcık bir müsaade bile gösterirse yine bir şeydir. +Çünkü bu fırsat nazik ve fettandır. +Son zamanlarda başımıza gelen felaketlerin en faci’lerini gözlerimle gördüm. +Bunların hiç biri beni me’yus ve bedbin edemedi. +Şimdi de Beyrut’tayım. +Fakat yine bedbin yine me’yus değilim! +HIND CEZAIR-I ŞARKIYYESI MÜSLÜMANLARI Hind cezair-i şarkıyyesi denilince Cava Sumatra Burneo adalarıyla o havalide diğer bir takım adalar murad olunur ki ahalisi –pek az mikdarı istisna edildiği halde– kamilen müslümandır. +Ma’lumdur ki bu adalar Felemenk hükumetinin idaresi altında bulunuyor. +Felemenk hükumeti esasen kuvvetli bir hükumet olmadığı için müslümanları aciz perişan bir halde bulundurmak onların intibahına mani’ olacak her türlü mezalimi icra etmek siyasetini ta’kıb ediyor. +Mesela bir müslüman bulunduğu şehirden yanı başındaki diğer bir şehire gitmek istese mutlaka mürur tezkiresi almak mezburiyetindedir. +Bu tezkire de bedava olmayıp muayyen bir para mukabilinde verilir. +Ahali asla mektep açamazlar. +Hükumetin mekteb-i resmisi ise pek ibtidai bir haldedir. +Bu mektepte tarih-i İslam dersi suret-i kat’iyyede memnu’dur. +Matbuata gelince müslümanlar gazete çıkarmak hakkına malik değildirler. +Hicaz’a gitmek isteyenlere fevkalade müşkilat gösterilirdi ki hala da öyledir. +Müslüman ahali Mekke-i Mükerreme’ye hicret eder korkusuyla hükumet gidip gelme tezkiresi vermeksizin kimseyi hacca bırakmaz. +Bereket versin ki Allah bu mazlumların imdadına yetişti. +Şuun-ı alemde birçok inkılabat husule geldi. +Ruslarla Japonlar arasında cümlenin ma’lumu olan muharebe zuhur etti. +Japonların muvaffakiyet-i kamilesiyle nihayetlenen bütün cihan-ı medeniyeti hayretler dehşetler içinde bırakan bu harb aksa-yı şarka yakın olan müslümanların gözünü açtı. +Gazeteler çıkarmaya mektepler açmaya başladılar. +Felemenk hükumeti de artık mektep açmaya mecbur oldu. +Gerek ahalinin gerek hükumetin te’sis ettiği mekteplerin adedi binleri buldu. +Gazeteler de intişara başladı. +Çin’de İbnü’s-Sema i’tikad olunan hükümdarın sukutu cumhuriyetin i’lanı üzerine Cava müslümanları biraz daha vücuda getirdiler. +A’zasının adedi binlere baliğ olan bu encümenin maksadı vatanların vatandaşlarının ilmi iktisadi terakkiyata mazhar olmasıdır. +Cem’iyet ahalinin zaruret-i kat’iyye olmadıkça ecnebi emtiası almamasını bütün havaicin masnuat-ı mahalliyye miyanında te’min edilmesini bir kanun suretinde kabul etti. +Bu sayede ahalide yeni yeni hisler uyanmaya sanayi’-i mahalliyye terakkı etmeye Avrupalıların cebine akmakta olan servetler memleket içinde kalmaya başladı. +meni namını verdikleri bu cem’iyetin hedef-i mesaisi cehlin kurtaracaklar kendilerine hayat-ı hürriyetin hayat-ı ma’rifetin zevkini anlatacaklar. +Üçüncü bir cem’iyet daha var ki bunun maksadı müslümanlar arasında hakıkı bir vahdet ebedi bir ittifak husule getirmektir. +Ağustos ayında mühim bir hadise zuhur etti: +Felemenk hükumeti kendi hürriyet ve istiklalinin sene-i devriyyesi münasebetiyle cezair-i şarkiyyede azim bir ihtifal tertib ederek şenliklere iştirak etmeleri için umum ahaliye da’vetler gönderdi. +Gazete sahibi olan müslüman gençlerinden birçoğu bu da’vete icabet göstermediler. +“Madem ki bizim memleketimizde hürriyet yoktur; madem ki bizim gitmiştir aharın hesabına bizim hürriyet bayramı yapmamız pek ma’nasız bir hareket olur” dediler. +Tabii bu hal hükumetin şiddetini celb etti. +Da’vetine lümanlar bu şiddete karşı el birliğiyle kıyam ediverince hükumet de yelkenlerini suya indirdi. +[ ] Nasıl ki “Lord Harding” de Hind müslümanlarının kıyamına karşı aynı muamelede bulunmuştu. +Cava müslümanları bugün Kahire’de Cava lisanı üzerine bir ceride çıkarıyorlar ki maksadları vatandaşlarının ittihadını fevkalade hürmetleri muhabbetleri vardır. +Devlet-i Osmaniyye’nin muhat bulunduğu felaketlerden kurtulup eski şevketini MEKTEPLERDE TERBIYE-I DINIYYE MAHVOLDU! +Bosna-Saray’daki inas rüşdiyesinin Cizvitlerin terbiye-kerdesi olan bir takım mutaassıb Katolik madam ve matmazellerin taht-ı idaresinde bulunmasından dolayı Misbah ceride-i İslamiyyesinin biraz şiddetli i’tiraz ve tenkıdatta bulunması bazı sivri kafalı İslamları müteessir etmiş bunun üzerine Misbah atideki bir başmakale ile maksad-ı halisanesini teşriha lüzum görmüştür: +“Bir milletin terakkısine yardım eden inhitatını mucib olan zahiri sebeplerden maada daima göze görünmeyen görünmesi inceden inceye tedkık ve tetebbuata tevakkuf eyleyen bir takım ma’nevi ve hakıkı sebebleri vardır. +Bu esbab-ı ma’neviyyeyi gereği gibi anlamak dinin hakayık ve hikmetini bilmeye ve anlamaya mütevakkıftır. +Bu ise kolay bir iş değildir. +Bir defa düşünelim tefekkür edelim. +Teavün ve şefakat gibi iki haslet-i celileyi amir terakkı ve tekamül gibi iki meziyet-i beşeriyyeye hadim hürriyet ve fazilet gibi iki seciye-i ulviyyeye sai istibdad ve zulüm gibi hammediye tabi’ olan dört yüz milyon ehl-i İslam’ın sebeb-i Hiç şübhe yok ki dinin hakayıkını anlamaya çalışmamaktan yenin zaaf ve fıkdanıdır. +Zaten kuvve-i ma’neviyyeden mahrum mücerred maddiyyata yesi tükendi mi o milletin başka bir istinadgahı kalmadığından dolayı mahv u inkırazı muhakkaktır. +Fakat asıl menba’-ı kuvve-i zindegisi olan ma’neviyata sahib bir milletvesait-i maddiyyeyi sarf etse bile gene hayatından kat’-ı ümid etmez yeise giriftar olmaz. +Merdan-ı Huda’ya mahsus bir azm-i kavi bir i’tikad-ı metin bir ve en nihayet dahi kendini kurtarır. +Asrımızda İslamların en büyük ve en ma’ruf simalarından biri olan fazıl-ı muhakkık şair-i hakim Mehmed Akif Beyefendi’nin: +“Atiyi karanlık görerek azmi bırakmak Bilmem ki ölüm var mıdır? +Ondan daha alçak” Beyt-i hakimaneleriyle başlayan nasihat-amiz neşide-i edebiyyesi müddeamızın tenvirine kafidir. +Binaenaleyh bizim için çocuklarımıza ve ta’bir-i esahla rical-i müstakbelemize metin ve esaslı olmak şartıyla dini ve ahlakı bir terbiye vermek muktezi ve bu surette onları maddi ve ma’nevi vesaitle mücehhez te’min-i hayat ve beka için mucib ve zaruri olan mübarezat ve mücadelat-ı müdhişeye laka ulvi ve nezih bir vicdana ciddi ve hakıkı bir iktidar ve metanete malik olmaya mütevakkıfdır. +Bugün her kim ne derse desin terbiye-i diniyyeden mahrum olanların ahlak ve vicdanı bir emr-i mevhum bir lafz-ı bi-ma’nadır. +Bu keyfiyet bunun gibi manzume-i felsefiyye namıyla yad olunan efkar-ı mülhidanelerine firifte olan dinsizlerin yapmış ve yapmakta bulunmuş oldukları maddi ve ma’nevi cinayat-ı müdhişe ve adide ile sabittir. +Asr-ı ahirde bir bela-yı asumani gibi insaniyete musallat olan bu heriflerin din ve millet kaydından ahlakiyat ve ma’neviyat düsturlarından külliyyen haric olarak çıkarmış ve çıkarmakta bulunmuş oldukları hezeyannamelerin fikir ve metanet-i matlubeyi haiz olmayan ve ale’lhusus terbiye-i diniyye ve İslamiyyeden mahrum olan gençler üzerinde ne kadar su’-i te’sir icra eylediğini görmemek basar ve basiretten külliyen mahrum olmaya mütevakkıftır. +Şimdi hakka’l-insaf düşünelim! +Ber-vech-i bala arz olunan hakayık nazar-ı i’tibara alındığı takdirde mekteplerimizde verilen terbiye-i diniyyenin noksanından dolayı ikide birde ref’-i avaze-i şikayet eden Misbah’ın hakkı yok mudur? +…Bu mektep sırf İslamlara mahsus bir mekteptir. +Sene be-sene tevsiine bakılacak olursa haberimiz olmadan bile bir gün gelip bizim için bir darülmuallimat olacağı şüpheden varestedir. +Şimdi düşünelim bu mektep kimin elindedir.! +Taassubu umuma ma’lum ve müsellem olan Madam Tandaric cenablarının değil mi?!. +Muallimeleri kimdir? +Cizvitlerin terbiye-kerdesi olan bir takım mutaassıb Katolik kız ve kadınları değil mi?!.. +Bu mektebe devam eden kızlarımız hemşirelerimiz terbiye-i diniyyeyi kimden alacaklar? +Terbiye-i milliyye ve ahlakiyyeyi kimden tahsil edecekler? +Bunlardan değil mi?!.. +Bunlar yarın muallime oldukları vakitte kendilerine tevdi’ olunacak çocukları kavaid ve ta’limat-ı diniyye ve ahlakiyye dairesinde terbiye edebilecekler mi?...” ARAB MÜSLÜMANLARINI el-Belağ ceridesi “es-Siyasetü fi Usbu’” ünvanıyla sulhten sonra Avrupa’nın umumiyet i’tibarıyla şarktaki siyasetinin nokta-i teveccühünü izah zımnında yazdığı bir makalede Osmanlı müslüman aleminin Balkan herc ü mercini müteakib tesvilat-ı ecnebiyyeden kurtularak terakkı ve salaha doğru yürümek için fırsat bulmak hususunda güçlük çekmekte olduğunu söylüyor. +Müslümanların adüvv-i bi-emanı olan Rusya Devleti’nin hiç yoktan icad ettiği Ermeni mes’elesi hakkında Avrupa’nın bilhassa Rusya’nın Osmanlılara müslümanlara karşı ta’kıb ettiği siyaset Ermenilere karşı hissedilen bir rahm u şefakat neticesi olmayıp doğrudan doğruya alem-i İslam’a karşı beslenen adavetin su’-i niyyetin bir neticesi olduğunu yazıyor. +Sonra esasen Arab ırkına mensub olmayan bazı Suriyeli Lübnanlı hıristiyanlar Arablar vasıtasıyla Fransa hükumetinin çevirdiği çevirmek “Rusya ile Fransa’nın ta’kıb etmekte oldukları siyaset Osmanlı Müslümanlık alemi için pek de iyi değildir. +Ermeni mes’elesi halledilmiş olmamakla beraber Arab mes’elesi artık halledilmiş demektir. +Babıali ile Arablar arasında mün���akid ittifak Arabların ekseriyet-i azimesi tarafından alkışlarla karşılandı. +Artık neticesine intizar olunuyor. +Fakat bu hususta Fransa’nın işe karışması hiçbir vakit hayırlı neticeler vermez. +Tabiatlarıyla cibilletleriyle Osmanlı olan bilumum Suriyelilerin ıslahat talebi emrinde yabancıları karıştırmaksızın yalnız kendi hükumetleriyle anlaşmaları lazımdır… Babıali de Arablara karşı vaad ettiği ıslahatı icra etmek hususunda kat’iyyen tereddüd göstermemelidir. +Türk Arab biz bil-umum müslümanlar da vatanımızın ecnebilerden muhafazası uğrunda elele verelim rın zararları hepimize aid olacaktır. +Çünkü bunlar hepimize düşmandır. +Onların tesvilatlarına aldanmayalım Bugün Fransa’nın Tunus Merakeş Cezair’deki icraat-ı zalimanesini unutmayalım… Ermenilerin Ruslara alet oldukları gibi biz de Fransızlara alet-i şer olmayalım…” DININ SAHTE MÜDAFI’LERI Konya’da çıkan Babalık gazetesi “Hep Aynı Nakarat” unvanıyla yazdığı bir başmakalesinde din-i mübinimizin öteden beri erbab-ı ihtiras ve siyaset tarafından alet ittihaz edilmekte olduğunu beyan ediyor. +Bu sıralarda yine ötede beride “Din gidiyor!...” teranelerinin işitilmekte olduğunu söylüyor. +Bunun ne kadar azim iftiraklara nifaklara sebebiyet vermiş olduğunu hatırlattıktan sonra diyor ki: +“Bu terane her intihab zamanında tekerrür etmekte te’min-i menafi’ ve teskin-i ihtiras kılındıktan sonra unutulmakta rebat-ı meş’umesinde pek ra’na bir suretle tecelli eder. +O muharebat ve felaket zamanlarında bu kadar mülk elimizden gitmiş yüz binlerce ehl-i İslam enva’-ı fecayia uğratılmış katl-i am edilmiş İslam kızlarının ismetleri çak çak olunmuş cami’ler mescidler kiliselere meyhanelere kerhanelere tahvil ve kubbelerine Salibler minareleri yıkılarak yerlerine nakuslar konulmuş iken “din gidiyor!” feryadını vird-i zeban edenlerden hiç biri ortada görünmemiş milyonlarca din kardeşinin fiilen değil kavlen bile imdadına şitab etmemişti. +Halbuki İslam dini İslam namusu İslam ismeti ahali! +Artık aklınızı başınıza toplayınız din gidiyor diye sizi aldatarak teneffu’ etmek yek-diğerinize düşürmek isteyenlerin neşrolunan Kavm-i Cedid ve emsali kitaplarla çevrilmek istenilen fırıldaklara asla kulak asmayınız…” GAYE-I MILLI VAHDET-I MILLIYYE Tarsus gazetesinin bir makalesinde terbiye-i ictimayye ve ahlakiyyenin eksikliği mevzu’-ı bahs ediliyor. +İttihadın faydalı tefrikanın zararlı olduğu söylendiği halde bunun suret-i harekatımızda meşhud olduğunu söylüyor. +Bir de ekseriyet belki de hemen umumiyet i’tibarıyla bir gaye-i milliyye uyanamadığını bir hareket-i milliyye başlayamadığını anlatıyor ve bunu birçok ahval ile izah ediyor. +Mesela ictima’larındaki gayesizliği anlatırken diyor ki: +“Kahvehanelerde kulüblerde ötede beride toplanıyoruz. +Fakat bu toplanışların hiç biri bir maksad-ı milli-i ictimai düşünerek değil. +Hemen bilmeyerek gayr-ı muntazam bir cereyana tabi’ olarak. +Toplandığımız yerde de dedikodular Maddi bir fayda görülmeyince milli bir lezzet duyulmayınca Müslümanların imtizacsızlıklarını ittihadsızlıklarını izah ederken de diyor ki: +“Hükumetlerin milletlerin biri Katolik biri Ortodoks bir diğeri Protestan olduğu halde yek-diğeriyle ittifak ediyorlar da biz hepimiz müslüman hepimiz aynı dine salik ve bir Peygamber’in ümmeti olduğumuz halde neden birleşemiyoruz. +Neleri paylaşamıyoruz. +Neden bu derviştir bu hocadır bu yerlidir bu muhacirdir bu zengindir bu fakırdir bu sofudur bu alafrangadır bu alaturkadır bu şalvarlıdır bu pantolonludur… diyoruz. +Acaba hepimizin müslüman olmaklığımız hepimizin gaye hususunda milletimizin İslamiyet’in tealisi hususunda birleşmekliğimiz ittihadımıza kifayet etmiyor mu?” Brezilya hükumeti namına İngiltere destgahlarında inşa edilmekte olan Rio de Jenerio süper dritnotu avn-i Hakla Hükumet-i Osmaniyye tarafından iştira olunmuş ve “Sultan Osman-ı Evvel” tesmiye kılınmıştır. +Devletü’l-hilafe’nin beka-yı mevcudiyeti için [ ] ihtiyar olunan bu fedakarlık bütün Osmanlı ve İslam aleminde şedid galeyanları meserretleri mucib olmuştur. +Her tarafta bütün müslümanlar feveran-ı hamiyyetle külliyetli manlar böyle eser-i hayat ve fedakarlık gösterdikçe şevket-i kadimeyi inşaallah az zamanda iadeye muvaffak olacaklardır. +Cenab-ı Hak fevz ü felah ihsan buyursun. +Hayat-ı Hazret-i Muhammed namıyla intişar etmekte olan eserin sahibi Meşrutiyet’ten beri hiçbir ciddi eser neşrolunmadığını ve fakat kendi eserinin ciddiyeti rağbet-i ammeye nailiyetine sebeb olduğunu beyan ediyor. +Herkes malını sürmek için dilediği yolda medh ü sena edebilir. +Lakin kendi malını medh etmek için sairlerine bir hisse-i ta’riz çıkarmaya salahiyeti de olmamak lazım gelir. +Bir kere Babıali caddesindeki kütübhanelerin camekanlarına bakılacak olursa dört beş seneden beri dini siyasi ilmi ve edebi nice asarın intişar ettiği görülür. +Bu nokta-i nazardan iddiası merduddur. +Bundan başka onun şu iddiası kendi aleyhine de bir delil teşkil eder. +Çünkü mukayese edilirse kendi malı olmak üzere neşretmekte olduğu eserin mebahisinden kısm-ı a’zamı ibarece bazı ta’dilat ile hemen harfiyyen Mahmud Es’ad Efendi’nin Tarih-i Din-i İslam’ından iktibas edildiği ve hatta bazen bu buki Tarih-i Din-i İslam’ın cild-i Mekkisi gerçi devr-i sabıkta tiyet’ten muahhar neşrolunmuştur. +Eğer bu ciddi bir eser değilse onun ekseriyet üzere adeta bir kopyası demek olan Hayat-ı Hazret-i Muhammed’in dahi ciddi olmaması lazım gelir. +Asıl şayan-ı hayret olan cihet Tarih-i Din-i İslam müellifinin nice senelik mesai neticesinde husule getirdiği bir eseri bazı ilavat ile başkası tarafından tab’ ve neşr olunduğunu görüp durur iken protesto veya ikame-i da’vaya teşebbüs etmemesidir. +Gerçi bu cihet bize aid değildir. +Lakin hakıkatin böyle olduğu meydanda iken diğer asar-ı ciddiyye ashabının kadrini tenkıs edecek yolda neşriyatı kendi eserine reklam addetmek de muvafık-ı insaf değildir. +Medresetü’l-Vaizin talebelerinin beyanına nazaran burada bulunan misyonerlerden biri her gün ta’til zamanlarında içeriyi girerek ma’hud risalelerden tevzi’ ediyormuş. +Şayan-ı teessüf ki ne idare ne de talebeler akıl ve mantık dairesinde bu herifi bir daha kapıdan içeri ayak basmamak üzere yemin ettiremiyorlar. +Maamafih misyonerin o suretle hareketi Medresetü’l-Vaizin için bir ders-i ibrettir. +Çünkü onların vazifesi de aynıyla öyle olacaktır. +Atiyen nasıl bir hatt-ı hareket ta’kıb etmek lazım geleceğini görsünler. +hükumet Bağdad havzasındaki kabailin silahlarını toplamaktadır. +Basra Körfezi sevahilinde silah kaçakçılığının önüne geçmek için Fransa rivayet olunuyor. +Bağdad’dan bildirildiğine göre Remzi ve Salih beylerin kumandasında olarak Semave taraflarında icra edilen harekat-ı askeriyyenin kat’i bir te’siri görülememiştir. +İbrahim Naci Bey’in kuvvetli ve seri’ ateşli topları göstererek icra ettiği vaaz ve nasihatler sayesinde birçok rüesa ve usat arz-ı itaat etmiş iseler de el-Berekat el-Buciyaş ez-Ziyad kabileleri serkeşliklerinde sebat etmekte oldukları görülmüş bunun üzerine şiddetli bir hareket-i askeriyye icrasına karar verilerek topların mavzerlerin ağızları bunların üzerlerine çevrilmiş tahassun ettikleri eski biçimde birçok kal’aları yıkılmıştır. +An-karib fitnenin tamamıyla önü alınacağı ümid edilmektedir. +Zufeyr aşiretiyle Ma’alber kabilelerinin bazı kolları arasında müsademeler vukua gelmiş fakat Zufeyr Ma’alber’e galib gelerek birçok develeri gasb etmişlerdir. +Gazze [Aneze!] aşiretinin bazı kabaili ile Şemmar aşireti arasında müsademeler vukua gelmektedir. +tüfenkleriyle yalanlarıyla hileleriyle bütün ağırlıklarıyla üzerlerine yüklendiği halde bu zavallılar da ta’limat-ı Kur’an yorlar. +Acaba bunun neresine Müslümanlık demeli kendi aralarında boğuşan kılınçlarıyla toplarıyla tüfenkleriyle hasedleriyle yalanlarıyla bütün ihtiraslarıyla yek-diğerini batırmaya çalışan yek-diğerini mahv ü perişan etmek için ehl-i küfr ile İslamiyet düşmanlarıyla karşı karşıya yüz yüze gelerek fısıldaşan Müslümanlık alemi nasıl olur da düşmanlarının hücumuna göğüs gerebilir. +Nasıl olur da haysiyet ve namusunu muhafaza ederek yaşamak hakkına malik olduğunu aleme anlatabilir? +Büyük Rabbimiz asırlardan beri uyuyan asırlardan beri gaflet içinde puyan olan kalbinde zevk-i dini din muhabbeti duymayan bütün müslümanların kardeş olduklarını anlamayan kalbine kasvet gelmiş zavallı müslümanları tarik-ı hakka hidayet etsin. +Kalblerimizdeki kasveti izale ederek uyansın. +Zulmet fetret vadisinden kurtulalım. +Hak ile batılı seçerek dostlarımız ile düşmanlarımızı fark edelim. +Pak mutmain bir kalb ile münevver mes’ud bir hayata girelim.. +Hıristiyan devletler tarafından Arnavudluk hükümdarı ta’yin olunan Prens Vid Kanunisani nihayetlerine doğru Arnavudluk’a gelecekmiş. +Arnavudların hiss-i milli ile mütehassis olmayan beylerinden bazıları da krallarını istikbal için azimet etmişlermiş. +Arnavudluk menabiinden işitildiğine göre şimaldeki Arnavud müslümanları ekseriyet-i azimesi Din-i İslam ile mütedeyyin olan Arnavudluk’a bir Hıristiyan kral intihab edilmesinden pek ziyade müteessir görünüyorlar. +Hatta evlerdeki çoluk çocuğa kadınlara varıncaya kadar bütün Arnavudlar bir Hıristiyan krala tabi’ olmanın bir Halife’nin eli altından çıkıp da bir din düşmanına bey’at etmenin çirkin bir iş olduğunu takdir ediyorlar. +Her evde sevinmekten ziyade bir matem alameti vardır. +Vaktiyle o gürültüler felaketler esnasında takdir edilemeyen o acı hakıkatler yavaş yavaş anlaşılmaya başlamış bu hallere sebebiyet verenler la’netler teşkil edenler ile bu kralı intihab hususunda işe karışanlara bilhassa Arnavudların Müslüman olduklarını düşünmeyerek gelmeye cesaret eden Prens Vid’e karşı büyük bir infial hüküm-fermadır. +Bu infialin günden güne artmakta hatta galeyan halini almakta olduğu da ilave olunuyor… [ ] Zavallı kardeşlerimiz için acımamak elimizden gelmez. +Biz bunların yüzünden pek azim felaketlere ma’ruz kaldı isek de hiss-i uhuvvet vicdan-ı dinimiz yine bu kardeşler için acımayı emrediyor. +Dün devlet-i İslamiyyenin en mühim en şayan-ı iftihar bir rüknü olan Arnavud müslümanlarının bugün İslamiyet merkezinden ayrılıp da bir Hıristiyan kralın etrafına toplanmaları ne kadar feci’dir. +Dün Halife hazretlerinin kumandası altında “la ilahe illallah” teranesiyle cihad eden i’la-yı kelimetullah için çalışan şehadeti Allah uğrunda feda-yı nefs etmeyi cana minnet bilen o gayur fedakar Arnavud dilaverlerinin bugün Salibli bir kralın haç çıkararak i’la-yı kelime-i küfr için vereceği kumanda altına girmesi ne kadar müdhiştir! +Dün “la ilahe mücahidlerinin bugün kara kuşlu kral bayrağı altında ictima’ etmeleri ne felakettir!.. +Fil-hakıka bugün mevcud olan müslümanların kısm-ı a’zamı maatteessüf Hıristiyan krallarının taht-ı tabiiyetlerinde bulunuyorlar. +Bir çok müslüman memleketleri Hıristiyan kral ve imparatorlarının taht-ı idarelerindedir. +Fakat Arnavudların kralı ile sair müslümanların halleri arasında azim farklar vardır. +Mesela Rusya çarı Rusların kralıdır. +Müslümanların memleketleri de zorla Rusların eline geçmiş memleketleri Rus İmparatorluğu dahilinde kalmıştır. +Bu suretle bir vakit Rus imparatoru müslümanların kralı değildir. +Müslümanlar onu hiçbir vakit kral intihab etmemişlerdir. +Müslümanların krala olan tabiiyetleri bir beyat-i resmiyyeden başka bir şey değildir. +Rusya imparatoru Rusya’daki bütün Ortodoks milletlerinin mümessili olmakla beraber hiçbir vakit müslümanların mümessili addolunmaz. +Bunun böyle olduğunu bir Rusyalı müslüman da bilir kral da anlar… Fakat Arnavudluk Krallığı böyle değildir. +Bugün Arnavudlar müslüman olmak şartıyla Arnavudluk’un ekseriyet-i azimesini teşkil ederler. +Gayr-ı müslim Arnavudlar bi’n-nisbe sesleri işitilmeyecek derecede ekalliyettedirler. +Şu halde Arnavudluk bir müslüman memleketidir. +Binaenaleyh bu müslüman memleketinin bu müslümanların mümessili de elbet müslüman olmak lazım gelirdi. +Bir müslüman milletini nasıl olur da bir hıristiyan temsil edebilir? +Imanlı kalb taşıyan müslümanların şahsiyet-i ma’neviyyesi nasıl olur da haçlı bir hıristiyanda tecelli edebilir? +Papalık makamında bir Yahudi Hilafet kürsüsünde bir Hıristiyan nasıl caiz görülemiyor ise müslüman olan Arnavudların mümessili de hıristiyan olamaz. +Meğer ki ötede beride söylendiği gibi Arnavudların ekseriyet-i azimesi Hıristiyanlığı kabul ile irtidad etseler ki bu imkan dahilinde değildir. +Yahud Prens Vid ihtida etmeli ki bu hadise az çok bir şekl-i mantıkı almış olur. +Bu hakıkatler siyasi ihtiraslar altında boğulan hıristiyan devletlerince takdir edilemiyor takdir edilmek istenilmiyorsa acaba asıl işe alakadar olan Arnavud müslümanlarınca da ehemmiyetle telakkı olunmuyor mu? +Arnavud müslümanlarında hakıkaten hamiyet-i diniyye bu kadar eksik midir? +Hakıkaten alemin dediği gibi İslamiyet Arnavudluk’ta hakkıyla yerleşememiş mi? +–Fakat biz bu ciheti pek de kabul edemeyiz. +Şu halde bu la-kaydiyi hıristiyanlar tarafından oynanılan bu oyuna daha doğrusu Arnavudluk Müslümanlığına karşı icra edilen bu hakarete karşı Arnavudlarca boyun eğilmesini ne ile tefsir ve izah etmeli? +Acaba Arnavudlar hakıkaten de Hıristiyan krala ittiba’ edecekler mi? +Hıristiyan kralı kendilerine veli ittihaz edecekler mi? +Hazret-i Allah’ın Kur’an-ı Kerim’inde sarahaten nehy buyurduğu bu münasebetsizliği irtikab edecekler mi? +Kendilerinde bunu yapacak kadar bir cesaret gördükleri surette nasıl müslüman olduklarını iddia edebilecekler.. +Kur’an-ı Kerim’i okuyan Kur’an-ı Kerim’e Peygamber’e yevm-i ahirete iman eden kimselerin bir gayr-ı mü’mine bey’at etmelerini biz anlayamıyoruz. +Bizim buna aklımız ermiyor. +Arnavud kardeşlerce de bu ince mes’elenin yakında takdir edilmesi me’muldür. +Müslüman kalmak isterlerse elbet takdir etmeleri de icab eder. +Yukarıda derc edildiği vechile Şimali Arnavudluk’taki ahval de bunu te’yid ediyor. +Yok Arnavudluk’u teşkil eden ekseriyet-i azimede ahalide bunu anlayacak kadar olsun bir hiss-i dini inkişaf etmemiş rın Arnavud kardeşlerini irşadda bulunmaları lazım gelir. +Bugün her müslümanın tanıdığı görüştüğü Arnavud kardeşinin bu husustaki his ve fikrini okşaması tenvir etmesi namaz kılmak hac etmek gibi bir farz-ı dinidir. +Bab-ı Meşihat’in evrak havalesiyle eskiliği bataeti idame ile meşgul olmaktan ziyade bu gibi esas-ı diyanete tealluk eden mesaili Sure-i Al-i İmran [] Sure-i Maide [] Sure-i Tevbe [] ta efkar-ı umumiyyeyi tenvir etmeleri hatta icabına göre ki bugün icab etmiştir nasıl yapıp yapıp da Arnavudluk’a kadar gitmeleri köy köy dolaşarak mes’eleyi Arnavud müslümanlara anlatmaları lazım gelirdi. +Hele büyük küçük Arnavud hocaların bugün buralarda durarak vakit geçirmeleri hemşehrilerinin hallerini unutmaları kat’iyyen caiz olmasa gerek. +Bu gibi mes’eleleri düşünemeyen takdir edemeyen kimseler hiss-i dini zevk-ı diniden mahrum addedildikleri gibi umur-ı müslimine ihtimam etmeyen kimse[ ]ler de bizden sayılmazlar. +Şu halde vazife-i diniyyelerini ifa etmeyen hocaları biz nasıl olur da ulema-yı İslamiyyeden hatta bizden addedebiliriz? +Cenab-ı Hak hepimize tevfik hidayet Kariin-i kiramca ma’lumdur ki bu senelerde misyonerler pek dehşetli bir surette ibraz-ı faaliyyet etmektedirler. +Hele Mısır’da pek ileri gittiklerini hatta Ezher’de tahsil-i ilm ile meşgul olanları bile tenassur ettirmeye çalıştıklarını müteaddid defalar yazmış idik. +Mısır’da bunlara karşı en ziyade mücahedede bulunan el-Menar mecellesi idi. +Hele iki seneden beri Doktor Sıdkı imzasıyla Nasraniyet’e dair mütemadiyyen neşredilen makalat elde bulunan Tevrat ve İncil namındaki hurafat mecmularının artık zerre kadar bir ehemmiyeti olmadığını ortaya koyduğu cihetle misyonerler buna karşı şakk-ı şefe edemeyecek bir hale gelirgelmez bunun üzerine Lord Kitchner’e müracaat ederek el-Menar mecellesinin intişarı men’ olunmasını sahib-i imtiyaz ile bu makalat-ı mühimmeyi yazan Doktor Sıdkı Efendi’nin mahkemeye verilmesini taleb ederler. +Mahkeme müşarun-ileyhi celb ederek diyor ki: +“Nasraniyet propagandacılarının Mısır’da müteaddid mektepleri var. +Her sene yüzlerce kitab ve risale neşrediyorlar ki içleri Kur’an-ı Kerim’e Hazret-i Peygamber’e ta’n u teşni’ ile doludur. +Gerek bu mekteplerde gerek konferanslarda gerek neşrettikleri kütüb ve resailde ta’kıb ettikleri yegane meslek müslümanları İslamiyet’ten tenfir ederek tenassur ettirmektir. +Menar’da Nasraniyet aleyhinde neşrolunan şeylerden dolayı isticvab olunduk ve cevaben dedik ki: +Bu babda bizim mevkiimiz tecavüzi değil tedafüidir. +Yani bu işe en evvel misyonerler başladılar. +Bizim yazdığımızdan bin kat fazlasını onlar bizim kitabımıza dinimize karşı –hem de bi-edebane bir surette– yazdıktan sonradır ki biz de kendimizi müdafaa bize vacibdir. +Belki farz-ı kifayedir. +Çünkü müslümanlardan bazıları çıkıp da dinleri aleyhine vuku’ bulan bu tecavüze karşı müdafaada bulunmayacak olursa hepsi de günahkar olurlar. +Bununla beraber bu tecavüzler sükut ettiği takdirde biz de sükutu tercih ediyoruz. +İşin en fena ciheti biz onların peygamberine ona nazil olan kitaba karşı ta’n u teşni’ etmediğimiz hatta bu yolda vuku’ bulacak neşriyatı küfür addettiğimiz halde onlar doğrudan doğruya Kur’an-ı Kerim’e Nebiyy-i zi-şan efendimize küfrediyorlar söğüyorlar…” Felakete bakınız ki kendi memleketlerimizde bile dinimizi serbestçe müdafaa ettirmeyecekler. +İstanbul’da intişar eden yevmi rüfekamızın birini de bugünlerde mahkemeye verdikleri hatta ceza-yı nakdiye bile mahkum ettirdikleri ma’lumdur. +Demek oluyor ki her tarafta birden başladılar. +Geçenlerde Sebilürreşad tarafından neşredilen müdafaaları Mekteb-i Tefeyyüz talebesinden İhsan Efendi’nin Beyoğlu taraflarında hıristiyanlara tevzi’ ettiğini gören misyonerler muma-ileyhe bu işten vazgeçerse epeyce para vereceklerini hatta Mahmud Es’ad Efendi’nin de bu işten vazgeçmesini musırran teklif etmişlerdir. +İhsan Efendi bunlara layık olduğu cevabı verdiği gibi biz de i’lan ediyoruz ki Mahmud Es’ad Efendi müdafaalara yine başlayacaktır. +Biz şuna teessüf ediyoruz ki bu herifler haftada on on beş risale neşrettikleri halde bizim verese-i enbiyamız hala sükut ediyorlar! +Yalnız sükut ile kalsalar ona da bin kere teşekkür edeceğiz! +Sebilürreşad’ın arasıra bu yoldaki neşriyatı ve bu neşriyat dolayısıyla bazı acı hakıkatleri ortaya koyması bile işmi’zazlarını mucib oluyor. +tan’da Semederov’da muallimelik eden zevcesi Olga ahiren kendi kanaat-i vicdaniyyeleri neticesinde din-i mübin-i İslamı kabul ederek Bosna’da Briçka kasabasında şeriat-i Ahmediyyeye tevfikan tecdid-i nikah ve be-tekrar Islavonya’ya avdet etmişlerdir. +Bu yeni iki dindaşı tebrik eder ve saadet-i dareyne mazhariyetini temenni eyleriz. +Amerika gazetelerinde okunduğuna göre “ Methodist” Protestan misyonerlerinden olup Afrika’da sekiz ay seyahatten sonra bu kere New York’a avdet etmiş olan Piskopos Jozef Herchell Afrika’da neşr-i din etmekte olan misyoner hey’etlerince ve Hıristiyan kiliselerince mucib-i endişe bir mes’ele teşkil ettiğini ve bu hususta Hıristiyanlığın İslamiyet’e kıyasen pek geride kaldığını beyan etmiştir. +Londra’dan yazıldığına göre İngiltere’nin en zengin ve asil ailesine mensub olup ilmiyle fazlıyla ahlakıyla temeyyüz eden Lord Headley’in İslamiyet’i kabulü din-i mübin-i İslam’ın sebebiyet vermiştir. +Ağırbaşlı bazı İngilizler arasında İslamiyet’e karşı bir meyil uyanmaktadır. +Geçenlerde Cem’iyet-i da eda edilmiştir. +Yeni müslüman Lord Headley de Cuma namazında hazır bulunarak bir hutbe irad etimiştir. +Hoca Kemaleddin Bey namazı itmam [ ] edince ayak üzere kalkarak Vikont Bodver Mister Stanley Marki Markizlili Ranon namındaki muhterem zatların da kabul-i İslam ile müşerref olduklarını i’lan etti yüksek tabakadan iki hanımın da İslamiyetlerini i’lan etmek teşebbüsünde olduklarını ilave etti. +Hazırun iltihak eden yeni kardeşler için gaibane dualar ettiler. +Onlar için Allah’tan yümn ü bereket istediler. +Sonra beyaz saçlı iri yarı vakur Lord Headley yüzünde nur-ı iman parladığı halde kalkarak hutbe iradına başladılar: +“Bu kolay fakat pak temiz aynı zamanda ma’kul hem arzu ediyorum. +Pek ziyade sevdiğim milletimin de bu dini kabul ederek kalblerinin nurlanmasını istiyorum. +Ben ömrümün müsaid olduğu kadar bu hususa çalışmaktan da geri durmayacağım. +Zaten çalışıyorum da. +Bir çok dostlarım yük incizab görerek seviniyorum. +Allah’ıma hamd ü senalar ediyorum. +Yakında İslamiyetlerini i’lan edeceklerini de tebşir edebilirim. +Şu kadar var ki kendilerine bu hususta acele etmemelerini yazdım. +Hem-cinsleri olan İngilizlerden çekecekleri meşakkatleri aileleri tarafından görecekleri istiskalleri hatırlattım. +Yeni bir dini bilhassa İslamiyet’i kabul eden kimsenin mütevekkil her türlü ahvale karşı mütehammil olması lazımdır. +Bu da alışmakla idmanla nur-ı imanın kalbinde çoğalmasıyla olabilir. +Ben bu hususu kendimde tecrübe ettim. +El-hamdülillah kendimi sağlam buldum… Ben İslamiyet’i büyük ve mukaddes bir din i’tikad ediyorum. +ğına da kaniim. +İşte bunun için sevgili milletim vatandaşlarım arasında başka bir dinin intişar etmiş bulunmasına pek ziyade müteessifim. +Fakat ne çare ki zavallı milletime din-i Mesihi’den maada bir din erişmemiş kendilerine başka bir din tebliğ edilmemiştir…” Sonra Lord Headley Hoca Kemaleddin Bey’e tevcih-i hitab ederek: +“Din-i mübin-i İslam’ın neşri hususundaki şeref-i tekaddüm zat-ı alilerine aiddir. +Bütün müslüman kardeşlerimizin sizin muvaffakiyetiniz için dualar edeceklerinden eminim…” buyurmuşlardır. +Rusya hükumeti Rusya’daki mekatib-i harbiyyenin İslam şakirdanına ulum-ı şer’iyyenin ta’limi için lazım gelen tahsisatı bir layiha-i kanuniyye ile parlamentodan taleb etmek mecburiyetinde kalır parlamento da bunu kabul edip Meclis-i A’yan’a gönderir. +Fakat layiha-i mezkureye Meclis-i A’yan’da şiddetle i’tiraz edilir. +Ve bu münasebetle İslamiyet’e karşı pek münasebetsiz taarruzat vuku’ bulur. +Varşova Arşipiskoposu Nikolay layiha-i mezkureye şiddetle le demiştir ki: +“Harbiye Nezareti’nin tedrisat-ı şer’iyye için taleb ettiği tahsisat cüz’i bir şey ise de mes’elenin ehemmiyeti tahsisatın azlığında ve çokluğunda olmayıp belki esas i’tibarıyla Rusya hazinesinden Din-i İslam’ın tedrisatı için tahsisat verilmesi caiz olup olmamasındadır. +Bizim i’tikadımıza nazaran bütün beni adem için din-i ilahi ancak bir tanedir ki o dahi Hıristiyanlık’tır! +taraf-ı ilahiden emredilmesi gayr-ı mümkün şeyler vardır? +Meclis-i A’yan’a i’ta olunan layihada ise Din-i İslam’ın tedrisi ya’da İslamiyet’in mevkiini Hıristiyanlığın mevkiine çıkarmaya müsavidir. +Hıristiyanlığı inkar eden dinler Rusya’da hiç hukuk ve muavenete mazhar olamaz…” Bu İslam düşmanı mutaassıbın teklif ve mütalaatına kadar a’za daha iltihak eylemiştir ki eğer dokuz a’za daha Kabil’de münteşir Siracü’l-Ahbar refik-ı muhteremimizde okunduğuna göre: +Afganistan hükumeti Kabil’de müesses Medrese-i Habibiyye için dört muallim istiyor. +Hikmet kimya nebatat hayvanat tabakatü’l-arz muallimi. +Bunları okutacak muallimin hikmetle kimyadan elinde diploması olması diğer saydığımız fenlere aid de ma’lumat-ı kafiyyesi bulunması şarttır. +Ayda üç yüz rupiye maaş verilecektir. +Coğrafya tarih-i umumi bilhassa tarih-i İslam ile asr-ı hazır tarihi muallimi bu muallim bir mekteb-i aliden diplomalı olacak tarih-i umumi ile tarih-i İslam ve coğrafyada ma’lumat-ı mükemmelesi bulunacaktır. +Maaşı iki yüz elli rupiyedir. +Resim ve harita çizmek muallimi: +Darülmualliminden a’la derece şehadetnamesi olacaktır. +Maaşı yüz yirmi rupiyedir. +Fenni el işleri muallimi: +Darülmuallimin’den me’zun bulunacak. +Maaşı yüz yirmi rupiye. +Şerait-i lazıme: +Muallimin müslüman olması kafi derecede Farisi bilmesi lazımdır. +Bu lisana vukuf-ı tammı yoksa bile hiç olmazsa çocuklara meramını vereceği dersi anlatabilmelidir. +Muallim hüviyeti mahall-i ikametini hangi mektepten me’zun ise oradan istihsal eylediği ehliyetname suret-i musaddakasını Afgan hükumeti Muinü’s-Saltanası namına irsal etmelidir. +Manzur-ı ali olduktan sonra şayan-ı kabul görülürse hemen yola çıkması için harcırahı kendisine gönderilecektir. +Başmuharririmiz Mehmed Akif Beyefendi Salı günü beray-ı seyahat Mısır’a azimet buyurmuşlardır. +Avdetlerinde Medine-i Münevvere’ye uğrayarak aleyhi’s-salatü vesselam Efendimiz’in leyle-i mukaddese-i veladetlerinde orada bulunacaklardır. +Cenab-ı Hak tevfikler selametler versin. +TESETTÜR-I NISVAN MES’ELESI HAKKINDA SON SÖZ “Tesettür-i nisvan” mes’elesini Şimali Rusya Türklerinin nasıl halletmiş oldukları hakkında izahat taleb ediyorsunuz. +Bu mes’elenin bir mes’ele-i şer’iyye olduğu ve Şimal Türklerinin asırlardan beri müstebid bir hükumet-i ecnebiyye niyyelerini muhafaza etmiş bir müslim kavim bulunduğu ma’lum iken nasıl halletmiş olacakları muhtac-ı istizah mıdır? +Kur’an-ı Kerim’de “ Ey mü’minler dine müte’allik bir şeyde ihtilaf ettiğiniz takdirde eğer hakıkaten Allah’a ve yevm-i ahirete iman ediyorsanız Allahu te’alanın kitabına ve Resul’ünün sünnetine müracaat ediniz” buyuruluyor. +Bundan bir müddet evvel tesettür mes’elesi hakkındaki ahkam-ı şer’iyyeyi müstefsir varid olan bir mektuba cevaben kütüb-i mu’tebere-i şer’iyyeden istinbat edebildiğimiz mesaili Sebilürreşad ’ın Teşrinievvel tarih ve numaralı nüshasına derc etmiş idik. +Eğer o makale mütalaa buyurulmamış ise oraya müracaatla mes’elenin ne yolda halledilmesi lazım geleceğini görürsünüz. +mes’elesinden ibaret imiş gibi mütemadiyen bu mes’ele ile rütmeye kalktığını görüyoruz. +Bu babda o kadar çok söz söylenmiş ve yazılmıştır ki artık kıdv-ı ma’rufunu geçmiş ve herkese usanç gelmiştir. +Hem de bu mes’eleyi mevzu’-ı bahs edenler zannediyorum ki hiç kendilerine tealluku olmayan bir şey ile meşgul oluyorlar. +Bunun bir mes’ele-i şer’iyye olmasına nazaran bu babda muhakeme-i akliyye tarikına gitmek mes’eleyi çıkmaz yola sokmak demektir. +Hem de böyle şekle aid bir mes’ele ile senelerce uğraşmaktan ne çıkacağını anlamıyorum. +Beş senedir bununla nımızın bir hatve olsun ilerlemesine te’siri oldu mu? +Ale’lhusus şer’an hallolunmuş bir şeyi yeniden hal ile uğraşmak tahsilü’l-hasıl kabilinden değil midir? +İstihsal edilecek netice eğer şeriate muvafık ise sarf edilen mesa’i abes ile iştigal olur eğer muhalif ise Allah’a ve yevm-i ahirete inanan hiçbir müslim ona tabi’ olmaz. +Lakin biz acib adamlarız. +Esası bırakır şekil ile uğraşır dururuz. +Bu ise havanda su döğmek kabilindendir. +Zannımca halledilmesi lazım gelen mes’ele nisvanın ta’lim ve terbiyesidir. +la ne kadar iştigal edilirse o kadar değeri vardır. +Seyahat-i ahiremde Rusya İslamlarının merkez-i şer’isi ve müftünün olduğum Tarih-i Kavm-i Türki eserinin müellifi Kadı Hasan Ata hazretlerinden aldığım ma’lumata göre: +Ufa beldesinde bundan yirmi beş sene evvel yalnız bir İslam mahallesi ile bir mescid ve bir mektep mevcud imiş şakirdanı da eski usulde tedris olunur yedi çocuktan ibaret imiş. +Şimdi beş cid ve birer mektep inşa olunmuş. +Bunları Kadı hazretleriyle birlikte gezdik cümlesini gördüm hangi zevat tarafından hangi tarihlerde ve ne suretle inşa olunduklarını [ ] tedkık ettim. +El-yevm bunlarda usul-i cedide üzere tedris edilen şakirdanın adedi bini mütecavizdir. +Sinn-i tahsile vasıl olan kızlardan ta’lim ve terbiye görmeyen hiç ama hiçbir ferd yoktur. +Maddi ve ma’nevi terakkıyi gördünüz mü? +İşte ciddiyet buna derler. +Kadınlar ne yolda tesettür etmelidir? +gibi hükm-i şer’isi ma’lum olan mesail ile uğraşmak onların akıllarına bile gelmez. +Ey beş seneden beri “tesettür-i nisvan” mes’elesi hakkında Sahib ve Müdir-i Mes’ul: +H. +Eşref Edib nuzda kadınlar şöyle dursun erkeklerinizin içinde okur-yazar kaç kişiniz vardır? +Meşrutiyet’ten beri ta’lim ve terbiye-i nisvan hususunda ne kadar terakkı husule getirdiniz? +Kadınlarınızı Atina’da tahsil görmüş ne idiği belirsiz bir takım hekim bozuntularının dest-i tahribkarisine teslim ediyorsunuz. +Onları tedavi edecek bir tabibe-i müslime yetiştirdiniz mi? +Yahud yetiştirmeye teşebbüs ettiniz mi? +Kadınlara dair böyle halledilecek binlerle mesail durup durur iken şekle aid bir mes’elenin etrafında dolaşıp duruyorsunuz. +Bu öyle bir mes’ele ki hallinde bir fayda olmadıktan başka idamesinde zarar vardır. +Tarafeyn beynine adavet ve husumet ilka etmekten tefrika husule getirmekten başka bir faydayı müfid değildir. +Selamet-i memleket namına bu mes’eleyi artık mevzu’-ı bahs etmekten vazgeçiniz. +Bir de ara sıra “tahrir-i mer’e” yani kadınlara hürriyet vermek mes’elesinin mevzu’-ı bahs olduğunu görüyorum. +Böyle bir mes’elenin mevzu’-ı bahs olması Avrupa’yı çok bilmekliğinize mukabil kendi hukukumuzu bilmediğinizden neş’et ediyor sanırım. +Avrupalılar bu mes’ele ile meşgul oluyorlar ya! +İşte bu kadar kafi! +Biz de meşgul oluyoruz. +Ama onlar ne için meşgul oluyorlar. +Bunu taharri edenimiz yok. +Görüyorsunuz ya! +Bazı ihvanımızı rencide etmemek için Avrupa mukallitliğimizden bahsetmiyorum. +Biz kadınlarımıza şeriat-i İslamiyyenin bahşettiği hukuku te’min edelim ondan ziyadesine ihtiyacları yoktur. +Ona Avrupalı kadınlar da gıbta eder. +Şaşarım! +Erkekleri bile henüz hür olmayan bir memlekette kadınlara hürriyet vermekten bahsolunuyor. +Gerçi memleketimizde Meşrutiyet i’lan olundu. +Bununla nail-i hürriyyet mi olduk zannediyorsunuz? +Halbuki siz yalnız üzerinizden maddi olan istibdadı ref’ edebildiniz. +İstibdad-ı maddi her vakit kuvve-i maddiyye ile ref’ ve izale edilebilir. +Lakin bununla subun istibdadını ref’ ve izale ile hasıl olur. +Cahil bir kavme siz istediğiniz kadar hürriyet veriniz! +O yine şiddetli bir esaret zinciri altında inlemektedir. +İstibdad-ı maddiyi izale ile milletin evvelce mevani’-i maddiyyeden dolayı istibdad-ı ma’neviyi zevatın himmetiyle bu maksadın istihsalinden sonra çalışmak sini cehl ve taassubun istibdadından kurtarmaya çalıştı mı? +Allah’ın emri ve resulünün sünneti üzere ta’lim ve terbiye ediniz onlar şeriat-i mübeccelenin kendilerine bahşettiği hukuku öğrenir ve hüsn-i isti’mal ederler. +Siz insanlara hürriyet esasına müstenid olan bir şeriatten daha ziyade hukuk bahşedemezsiniz. +Zira her hakkın bir nihayeti vardır ki başkasının hakkını ihlal etmedikçe onu tecavüz mümkün değildir. +O had dahilindeki hukuku ise şeriatimiz te’min eylemiştir. +Biliniz ki bir hakkın derece-i mer’iyyeti ma’lumiyetiyle mütenasibdir. +Ma’lum olmayan bir hak mevcud da değildir. +Siz yalnız kadınlara değil hatta erkeklere hürriyet vermek türlü mesainiz abestir ve mahkum-ı akamettir. +“KANUN-I TABIAT TEBDIL OLUNAMAZ” Tab’an ve fıtraten zaif olan mahlukat hiçbir zaman kavi olamaz. +Kadınlar hilkaten zayıftır. +Bunlara ne kadar süs verilirse verilsin hiçbir zaman hiçbir memlekette ricale müsavi olamazlar. +Müsavi olmak isterlerse kanun-ı tabiate karşı hareket etmiş olduklarından dolayı kendileri için mazarrattan başka bir şey tevlid edemez. +Bugün kadınların fıtraten erkeklere müsavatını da’va edecek kadar ahmak adam dünyada tasavvur olunamaz. +Zira bu aklen şer’an fennen bedaheten ve bütün cihanda muameleten dahi aşikar ve zahir olduğu cihetle bu babda söz söylemek bile fazladır. +Maamafih hak ve hakıkat düşmanlarına daima şeytan muin olduğundan bazı sade-dilanın iğfal olunabilmek ihtimaline mebni birkaç söz söylemeye lüzum görülmüştür. +Bir kere bizim İslamiyet’te nass-ı katı’dır. +Sonra bugün dünyanın en medeni Avrupalıların hangisinin parlamentosunda kadınlardan a’za bulunuyor? +Hiçbir memlekette yoktur. +Acaba kadınlarına müsavat vermişler zannettiğimiz Avrupalılar ne için kadınlarına bu hakkı vermiyorlar? +Ne için nezaretlerden bir mevki’ vermiyorlar? +Ne için büyük müessese-i maliyyelerden birinde olsun idare kendilerine tevdi’ olunmuyor? +İşte şu suretle ariz ve amik mülahazalar ile birçok sual irad olunursa hepsine yegane cevap: +Erkek derecesinde akıl ve tedbire malik olamamalarıdır. +Değil erkekler işine karışmak bütün dünyada fiilen kadınlar doğrudan [ ] doğru kendi vazifelerinde dahi erkeklerle rekabet edememişlerdir. +Mesela aşçılık bütün dünyada kadınlara münhasır olması lazım iken ila yevmina haza bütün cihanda aşçı ustaları erkeklerdir. +Bugün kadınların kendi kıymetlerini takdir ve erkeklere karşı mevki’lerini te’min için giyindikleri elbiselerini dikmek elbiselerin modasını düşünmek kendileri için en mühim ve doğrudan doğru kendilerine aid olmak icab ederken yine bunları erkekler ihtira’ eder erkekler düşünürler. +Kadın elbise ve şapkalarına aid terzilerin en mühimleri erkeklerdir. +Daha nice bu gibi hakayık meydandadır ve Avrupa ukalası tarafından dahi tasdik olunmuştur. +Hatta bütün küre-i arz medenilerinin müsellemi olan Rus meşahir-i üdebasından Kont Tolstoy dahi nisvanın ricale müsavi olamayacağını en vazıh berahin ile şerh etmiştir. +Bizde kadınların müsavatından bahsetmekte olanlar kamilen değil ise de kısm-ı a’zamı birtakım aile hayatından mahrum sefele güruhudur. +Bunlar o derece hayasız heriflerdir ki fiilen taht-ı nikahında olan kendi kadınlarının katilleridir. +Bunların en büyük “müctehid”lerinden yüzünden mel’anet akar birini pek yakından bilirim: +Haremini haftada birkaç def’alar bastonlar ile döğdükten maada eyyam-ı şitada soğuk günlerde kadını tatlik ederek bir odaya kapatır kömür yaktırmadığı gibi yemeğini dahi vermezdi. +Soğuklar geçtikten sonra tekrar nikah eder alırdı. +Kaç seneler bu suretle kadını her nevi’ hukuk-ı insaniyyeden mahrum ederek birçok talaklardan sonra bir aralık kendi yaşından dört misli küçük parası çokça sürtüğün birini bulur bulmaz hemen biçare kadını sokağa atmıştır. +Hatta kendisinin pek samimi ehibbası dahi bu mes’eleden dolayı kendisiyle kat’-ı alaka etmişlerdi. +Diğer bir beyefendi de haremini ikiz çocuk dünyaya getirdiği için tatlik etti. +Bu müsavatcılardan yalnız bize isimleriyle ma’lum olanlardan bu gibi muameleleriyle üç dört talak bir sene zarfında vakı’ olmuştur. +Şu hal layıkıyla mülahaza olunursa bu müsavatcıların esas maksadları biçare kadınların o zafiyetlerinden bil-istifade namuslarına kadar tecavüzden başka bir şey olamayacağını artık söylemeye hacet bile yoktur. +Bu son zamanlarda Rusya Tatarlarında bazı nisvan-ı İslam mekatib-i aliyyeyi ikmal ederek kesb-i imtiyaz etmişler nassur birkaç tanesi de su’-i ahlak ile medeniyetine hitam vermiştir. +Bunların iç yüzünü tamamıyla biliyoruz. +İlerde Ehl-i insaf için Avrupa medeniyetinin kadınlara bahşettiği su’-i neticeyi mülahaza etmek için bütün Avrupa bilad-ı mütemeddinesinde sokaklarda sürünmekte olan umumen “Brastituee” namıyla ma’ruf mağdur kadınların yalnız şu taşıdıkları ünvanı mülahaza etmek kafidir. +En büyük ailelere mensub olup erkeklerin zulmü neticesi olarak bu namı taşımaya mecbur olmuş binlerce kadın en mütemeddin milletler kat hem-cinsleri olan bu biçarelere merhamet şöyle dursun en şeni’ tahkırlerden geri kalmazlar. +Bu hususta pek büyük adamlar tarafından gayet mühim eserler yazılmış iken Avrupa akvam-ı mütemeddinesine kat’iyyen te’sir etmemiştir. +Şu halde bizim serserilerin sözlerine kat’iyyen sem’-i i’tibar etmemek lazım iken bazı bed-tinet sefileler sefahet ve ahlaksızlıkta göklere kadar yeltenmek isterler. +MUHTEREM SEBILÜRREŞAD CERIDE-I İSLAMIYYESI HEY’ET-I TAHRIRIYYESI ERKAN-I KIRAMINA Tesettür hakkında Fatma Zehra Hanımefendi tarafından yazılıp Sebilürreşad’ın numaralı nüshasına derc edilen mektub-ı mühimmi okudum. +Sebilürreşad gibi mu’teber ve muhterem bir ceride-i İslamiyye sahifelerinde isimlerini yad etmeyi pek büyük zül addettiğim bir takım hezeyannamelerle şu son günlerde tesettür hakkında savurdukları türrehata karşı hemşirelerimden biri tarafından yazılmış bir müdafaaya tesadüf edememekliğim beni cidden mahzun eder dururdu. +Fatma Zehra Hanımefendi’nin mektupları hamd olsun bu hüznümü izale etti. +Yalnız bununla kalmayıp müşarun-ileyhanın bu babda izhar buyurmuş oldukları hissiyat-ı diyanet-perveri beni kendilerine an-samim arz-ı teşekküre ve bu vesile ile din-i mübin-i İslam’ın biz müslüman kadınlar hakkında pek büyük bir ni’meti demek olan tesettür emr-i mühimmi hakkında aklımın erdiği dilimin dönebildiği kadar beyan-ı efkar ve mütalaaya sevk eyledi. +Kıllet-i bida’am hasebiyle bu mektubumda tesadüf edilecek olan hatiatımın hüsn-i niyetime bağışlanacağından ümidvarım. +Tesettür aleyhine şimdiye kadar yürütülen şikayat başlıca şu üç maddede hülasa edilebilir: +Tesettür kadınların ihraz-ı kemalat eylemelerine mani’ imiş kendilerini erkeklerin esiri kılarmış ictimai ve ahlakı hukukundan mahrum edermiş celile-i İslamiyyenin hakayıkına muhadderat-ı İslamiyyenin mevki’-i hukukı ve ictimailerine vakıf olmayan daha doğrusu nın eser-i mütalaa ve cehlleridir. +Acizeniz tesettüre tamamıyla riayetkar olduğum halde tahsil-i ilm ve ma’rifete devam ve birçok erkek muallimlerin rahle-i tedrislerinde istifaza ediyorum. +İktisab-ı kemalat yolunda tesettürden hiçbir vakit müşkilat görmedim ve görmeyeceğime de mutmainnim. +Dinimizin bizlere emrettiği tesettürün te’min etmiş olduğu meyeceğim. +Bu babda pek çok asar-ı aliyye vücuda getirildi. +Cenab-ı Hak müelliflerinden razı olsun. +Tesettür ciddi terbiye-i İslamiyye görmüş bir aile [ ] içinde yetişen her müslime kadın için pek büyük bir şereftir. +Tesettür keyfiyeti muhadderat-ı İslamiyye nazarında bir haslet-i memduha olup bunu istikmal edenler beyne’l-akran temayüz ederler. +settür kadınların iffet ve ismetlerinin yegane zaminidir. +Acaba tesettürün hangi maddesi kadınların esbab-ı hürriyet ve saadetini selb etmiş? +İslam kadınlarına bahşolunmak istenilen hürriyet her hangi bir din ve mezhebe mensub akl-ı selim sahibi kadınların bulunmaktan tehaşi edecekleri bir takım umumi mahallere girip çıkabilmeleri erkeklerle kol kola gezmeleri ise biz halis müslüman kadınları bizim için na-mütenahi mazarrat ve felaket tevlid edecek olan böyle mutlak bir hürriyeti istemek şöyle dursun bunu hatırımızdan bile geçirmeyiz. +Kadınların tealisinden maksad son zamanlarda görüldüğü üzere gayet acib libaslara bürünmüş bir takım hanımların trutuvarlarda mesirelerde arz-ı endam etmeleri istedikleri kimselerle bi-muhaba ihtilat ve sohbet edebilmeleri ise bizler bu yolda tealiden dahi bir haz duymamakla mücanebeti vecibe biliriz. +Erkeklerin taht-ı esaretinde yaşamak bahsine gelince bu ve hakayıkına vakıf bir müslüman peder veya zevc kızına veya zevcesine hiçbir vakit esir muamelesi yapamaz. +Çünkü ru’alarını gasb etmek binaenaleyh bunları bi-hakkın okuyup yazmaktan men’ eylemek erkekler için yalnız erkekler lar tevlid edebilir. +Kanun-ı fıtratın kadınlara tahsis eylediği hususat-ı beytiyyenin hakkıyla ifası kadınların ilim ve ma’rifetten hisseyab olmalarına mütevakkıfdır. +Ni’met-i maarifden mütena’im olan bir kadın umur-ı beytiyyesini kema hiye hakkuha ifa eder. +Ve ancak bu suretle zevc ve zevce aile hayatı lezaizinden vaye-mend olur. +Şeriat-i İslamiyyenin ahkam-ı münifesini tedkık edenler görürler ki İslam’da kadınlar ilim ve ma’rifetten men’ olunmak şöyle dursun sahib-i şeriat efendimiz biz kadınları tahsil-i kemalata şiddetle teşvik buyurmuştur. +Nitekim müslüman kadınlarının halka-i tedrisinde istifaza etmiş pek çok erkekler sayılabilir bu bir hakıkat-i tarihiyyedir ki asla inkar edilemez. +Muhadderat-ı İslamiyyenin ilim ve irfan cihetiyle pek dun bir seviyede kaldıklarını görüp doğrudan doğruya tesettür aleyhine yürümekten ise bunun esbab ve avamilini aramak tesettürün hikmet ve meşruiyetini tedkık etmek ve kadınların terbiye-i İslamiyye kanun-ı hakıkısi mukteziyatına göre tehzibine çalışmak daha munsifane hareket olmaz mı? +Tesettür bir takım efkar-ı batıle ashabının dedikleri gibi kadınların iktisab-ı kemalat etmelerine mani’ olsaydı tesettürün hakkıyla icra-yı ahkam eylediği Sadr-ı İslam’da hatta daha sonraları yüzlerce fazılat-ı nisa yetişir mi idi! +Tarih okuyanlarca teslim olunmak gerektir ki milad-ı İsa’dan hemen altı asır evvel teşekkül etmiş ve sonraları büyüyerek medeniyetin gaye-i kemaline vasıl olmuş olan Roma hükumet-i mu’azzamasının şevket ve satvetini cihana tanıttırdığı alemi zir-i hakimiyetine aldığı avanda Roma kadınları tesettüre tamamıyla riayet ederlerdi. +Şunu demek istiyorum ki kadınların mestur oldukları bir zamanda Romalılar her hususdaki terakkı ve tekamül ettiler. +Yine bu Romalılar değil midir ki kadınlarını sokağa çıkarmaya mehafil ve mecalis-i iş ü işrette bulundurmaya başlayınca duçar-ı inhitat ve inkıraz oldular. +O muazzam hükumet erkeklerin evet kadınları yoldan çıkaran erkeklerin böyle mübalatsız hareketleri yüzünden ka’r-ı fenaya yuvarlanıp gitti. +Mesturiyetin zevaliyle hey’et-i ictima’iyyemiz için tevellüd edecek mazarratı burada birer birer saymaya hacet görmüyorum. +Bu vadide yazılmış nice asar vardır ki bizleri müdafaa zu’m-ı batılında bulunan bir takım safsatacılar asar-ı mezkureden hiç olmazsa birini mütalaa külfetine katlansalar o emraz-ı ictima’iyyenin nelerden ibaret olduğunu görürler de efkar-ı sakımelerinden fariğ ve tarik-ı müstakıme salik olurlar. +Zaten intisabıyla müftehir bulunduğumuz din-i mübinin de hakayıkı meydandadır. +Tesettür maddesindeki mehasin ve fevaidi görmek pek çok dirayet ve reviyyete mütevakkıf değildir. +Fakat ne çare ki kalbleri kararmış gözlerine ama tari olmuş erbab-ı dalalet leb-i hakıkati idrak edemeyerek nazarlarını daima zahirdeki kışra atfedegelmişlerdir. +Şu mektubu yazmaktan maksad-ı asli nisaiyyun namı altında sivrilen müfsitlerle muhataba ve münakaşaya tenezzül değil onların telkınine yeltendikleri hezeyanlara karşı milyonlarca öz hemşirelerimle birlikte nefret ve la’netler yağdırmakla beraber onların cür’etleri artık takat-fersa bir hale geldiğini söylemek ve bu gibi neşriyat-ı mefsedet-karanenin erbab-ı iffet ve namusun hissiyat-ı diniyyelerini hayliden hayli rencide etmekte olduğu gibi şu son günlerde makam-ı Hilafet-i mu’azzamaya irtibat-ı dinilerini her vesile ile izhar ve te’yidden hali kalmayan alem-i İslam üzerinde pek büyük bir su’-i te’sir husule getirebileceğini hükumetimizin nazar-ı dikkat ve ehemmiyetine arz eylemek ve işbu ahval-i gayr-ı layıkaya nihayet verecek tedabir-i kat’iyye ittihazını rica etmektir. +Vesselamu ala meni’ttebe’a’l-hüda. +Sıratımüstakım–Sebilürreşad’ın mündericatı arasında görülen tesettür-i nisvana dair makalat-ı mahsusalarıyla ahiren Mehmed Akif Beyefendi tarafından Türkçe’ye tercüme edilen “Müslüman Kadını” nam eser-i hakimanelerini okudum. +Bu babda vakı’ olan himem-i ulvi-i diyanet-perverilerine ez-dil ü can arz-ı minnet [ ] ve şükraniyet eylerim. +Allahu zü’l-celal hazretleri sizden hoşnud olsun sizin gibi fazıl gayur ve hamiyet-mendan-ı İslam’ın vücudlarını eksik etmesin amin. +Ma’lum-ı faziletleridir ki bir zaman “din” şimdi de “tesettür mani’-i terakkıdir” iddia-yı sakıminde bulunanların cümlesi erkeklerdir. +Bunlar “terakkı-i nisvan” perdesi altında oynamak istedikleri mel’abe-i fasideyi erbab-ı irfan ve iman çoktan beri keşfeylemiştir. +Şayan-ı teessüfdür ki bir takım gafile hemşirelerimiz kızlarımız hatta validelerimiz bile bu zümre-i fasidenin telkınat ve teşvikat-ı muzırralarına aldanarak şahıslarına karşı hami-i müşfik nazarıyla bakmakta ve efkar-ı batılelerini bir an evvel mevki’-i icraya koymak için mütemadiyyen çalışmaktadırlar. +Müsaadenizle şuracıkta biraz onlarla hasbihal edeceğim. +Ey gafile hemşire ve kızlarımız! +Himayetine sığındığınız delaletine güvendiğiniz o teceddüd-perver erkeklerin düşüncesi bizim terakkı ve tealimiz için değildir. +Bilakis huzuzat-ı nefsaniyyelerinin tevsi’ ve serbestisi maksadıyla nisvan-ı garbiyyeyi takliden yüzümüzden nikabı Rabbim göstermeye ta’bir-i hakıkatle hicabı kaldırdıktan sonra bizi kollarına takarak piyasa mevki’lerinde gezmek birahane ve sefahethanelerde oturup müştereken işret etmek her mahalde sıl bizi ve kendilerini böylece aleme teşhir ve rüsva eylemekle şeref-i İslamiyye ve meziyet-i nisvaniyyemizi paymal etmekten başka bir netice vermeyeceğini tefekkür etmeliyiz. +Bir kere insaf ederek düşününüz. +Bizim muhafaza-i iffetimiz selamet ve saadetimiz tesettür ve mahremiyetin ref’iyle mi yoksa bekasıyla mı kaimdir? +Bizler ki erkeklerden ziyade sahibe-i gururuz. +Gerek cismani ve gerek ruhani olsun cümle amalimiz sevilmek ile beraber kıymet-i şahsiyyemizin daima yükselmesi değil midir? +Şu halde tesettürle hicabı kaldıracak olur isek erkeklerin nazarında acaba ne meziyetimiz kalır? +Maa haza bu mecnunane ve itaat-şikenane harekatımızla Halik-ı A’zam celle celalühu ve Resul-i Ekrem sav efendimiz hazretlerini gücendirmiş ve ruh-ı peygamberi incitmiş olmaz mıyız? +Tesettür neden mani’-i terakkımiz olsun? +Mesturiyet bizim elimizi dilimizi bağlıyor mu? +Kadınlardan yetişen bunca alime muharrire muallime aşçı dikişçi nessac ve saire yok mudur? +Bununla beraber bizim ihtiyacımız ancak vezaif-i nisvaniyyeye müteallik umur-ı beytiyye ma’neviyyelerine dair malumatı tahsilden ibarettir. +Bil-farz erkeklere aid sanayi’ ve ulum-ı mütenevvi’ayı öğrenip haricen meşgul olur isek evde bulunan çocuklara ihtiyar peder ve validelerimize veya hastalarımıza kimler bakacak? +Yemek pişirmek çamaşır yıkamak nezafet ve taharet gibi hidemat-ı mühimme ve zaruriyyeyi kediler mi ifa edecektir? +Bizim için elzem olan “analık” vazifesini öğrenmektir. +Yoksa “Dimyat’a pirince gidirken evdeki bulgurdan olduk” fehvasınca avukatlık mühendislik tayyarecilik ve emsali gibi nisviyetimizle asla münasebeti olmayan ulum ve fünun-ı zaideyi tahsil ve tatbika kıyam eder isek bilahare nadim ve mutazarrır oluruz. +Hem de bu gibi işleri erkeklerle beraber yapmak icab eder ki mahzuriyeti sebebiyle şer’an ve aklen gayr-ı caizdir. +Hülasa-i kelam “Sürüden ayrılan koyunu kurt kapar” fehvasınca biz şeriat-i celilenin daire-i ahkamından uzaklaştıkça akıbet pençe-i sefalet ve musibete giriftar oluruz. +Binaenaleyh dareynde rehber-i saadetimiz Kadınlar Dünyası değil ancak kanun-ı ilahidir. +Misal-i intibah olmak üzere Raşid-i Ayıntabi’nin şu “Kıyam-ı şer’le kaim bina-yı devlet ü din kitapsız yaşayan inkılabsız yaşamaz” beytini naklen hatm-i makal eylerim. +HAYAT-I HAZRET-I MUHAMMED SAV MÜELLIFI “LÜTFULLAH AHMED”IN MAHIYETI! +Hayat-ı Hazret-i Muhammed kitabının muharriri kimdir? +Bundan takriben iki üç ay evvel Fransızca Vie de Mahomet ta’birinin mukabili olmak üzere “Hayat-ı Muhammed” ünvan-ı garibi altında cüz’ cüz’ bir eser intişar etmeye ve gazetelerde sütun sütun i’lanlar ve acib acib reklamlarla medh ü sena edilmeye başladı. +Günler geçtikçe cüz’ler birbirini ta’kıb ediyor reklamlar tevali eyliyordu. +Şu kadar ki öyle na-şinide bir ta’bir ile siyer-i celile-i Muhammediyyeye dair bir kitabın neşredilmesi ehl-i İslam’dan bir takım zevatın nazar-ı dikkatini celb etmekten hali kalmadı. +Gerçi eserin naşiri ünvanın intihabında hata ettiğini anlayarak bir “Hazret” kelimesi üzere gösterilen isimden ve bahislerde frenk mukallidliğini setr edemeyen bazı ahvalden yine erbab-ı tedkık kuşkulanmakta devam etti. +Gerek nefs-i eserde ve gerek gazetelerin sahife sahife i’lanlarında ittihaz edilen bala-pervazane lisandan o yüksekten atmalardan herkes acaba bu eserin muharriri olan Lütfullah Ahmed kimdir? +diye yek-diğerinden sormaya ve hatta fazl u kemalinden istifade için ziyaretiyle müşerref olmak arzusuna düşmeye başladı. +Lakin bu yolda taharriye kalkışanların hep mesaisi boşa çıktı. +Şeriat-i İslamiyyeden öyle amirane ve hakimane bir surette bahseden nihrir-i mu’azzam ile mülakat şerefine nail olamadılar. +Şu kadar ki reklamların parlaklığı müşterileri celb ediyordu. +şeklinde yazılmıştır. +Bir tab’ olmadı ikinci tab’ onu ta’kıb etti velhasıl muharrir tahmininin fevkinde muvaffakiyete nail oldu. +Fakat yine erbab-ı tedkık bu muharrir-i ali-nihririn kim olduğunu bilmek arzusunda devam ettiler. +Onların bu arzusu pek meşru’ idi. +Çünkü ma’ruf olan kaidenin aslı gibi aks olan kaidesi de doğrudur. +[ ] Yalnız söylenilen sözlere bakma[ma]lı acaba bunu söyleyen kimdir? +Bu ciheti de tedkık etmelidir. +Çünkü biz biliyoruz ki Afrika’da ve diğer bazı memalik-i İslamiyyede Hıristiyan misyonerleri asar-ı İslamiyyeyi ve hatta Kur’an-ı Kerim’i tab’ ettirip meccanen tevzi’ eylemektedirler. +Elbette bundan gayr-ı İslami bir maksadları olacağı derkar değil mi? +Bu mes’elede dahi Lütfullah Ahmed namıyla kitap yazan ve suret-i ifadesi sağlam bir ayakkabı olmadığına delalet eden zatın öyle Din-i lazım gelir idi. +de bir teyakkuz ve intibah husule getirdi. +Tahiru’l-Mevlevi hazretleri gibi bir takım zevatı tenkıdata sevk eyledi. +Şimdi biz herkesi meraktan kurtarmak için haber verelim ki bu muharrir-i nihririn ne diyanetle ve ne dinsizlikle hiçbir alakası yoktur. +Onun yegane emeli hükümran-ı alem olan akçedir. +Bu zat akçe için her şeyi irtikab eder icab ederse mütedeyyin görünür lazım gelirse dinsiz olur. +Gerek devr-i sabıkta ve gerek devr-i lahıkta bu prensipten zerre kadar inhiraf etmemiştir. +Devr-i sabıkta cüz’i bir maaş ile bir nezaretin devamsız bir katipceğizi iken ma’şuk-ı hassını elde etmek ve bu maksad ile baş vurmadık taş bırakmamıştır. +Meşrutiyet’ten sonra ahval-i memduha-i sabıkasına binaen arada [ayda!] bir kere iki üç yüz guruş maaşını almak için uğradığı dairenin kapısı kendisine seddedilmiştir. +Onun tahammül-na-pezir olan ahvali ailesinin kapısını bile yüzüne karşı seddettirmiştir. +Biz hiç kimsenin ahval-i hususiyye ve şahsiyyesiyle meşgul olmayız ve böyle şahsiyat [ile] uğraşanları takbih ederiz. +Fakat din kardeşlerimizi erbab-ı dalalin iğvaatından tahzir etmeyi de vecibeden biliriz. +İşte bu sebebe binaen deriz ki bu zat-ı muhterem resmi ve hususi her türlü kapıların kendine karşı mesdudiyetini görünce başka çareler taharrisine kalkıştı. +Zamanı dinsizliğe müsaid fa[r]z ederek “sevmek” yolunu gösterir ar ve namusu muhil mel’anetkarane bir eser neşretti. +Lakin bir taraftan erbab-ı hamiyyet ve diyanetin gazete sütunlarında levm u takbihine hedef olduğunu ve diğer taraftan karşısında müteyakkız bir hükumetin derhal demir pençe ile kendi bileğini şikest ettiğini ve bi-edebane eserini men’ eylediğini gördü. +Böyle bir İslam memleketinde dinsizlik ve ahlaksızlığın revac bulmayacağını anlayarak bir müddet kemingahına çekildi. +Bu defa matlab-ı a’lası olan akçeye nailiyet için diyanet perdesine bürünmek daha emin bir tarik olacağını düşündü kendisine karşı müdafaa etmeyecek namuskar bir zatın rağbet-i ammeye mazhar olan bir eser-i diyanetkaranesini bir yol tutmuş olacağını anladı. +Bu suretle eserini herkese okutturacağına hiç şübhe etmiyordu. +Erbab-ı mütala’adan bir kısmı bahislerin esasına diğer bir kısmı şekline rağbet edecek idi. +Bunun için Mahmud Es’ad Efendi hazretlerinin Tarih-i Din-i İslam namıyla ma’rufiyet kesb etmiş olan eserini edilen me’hazlar” ünvanı altında Kastallani’ye kadar gösterilen eserler bu kitabın Tarih-i Din-i İslam [a] bir rakıb teşkil edeceğine delalet ediyordu. +Biz kat’iyyen eminiz ki bu eserlerin bazılarını hazret-i müntahil kitapçı dükkanlarında bile görmemiştir. +Eserin’ncü sahifesinde “menba’lar” unvanlı bahis ise biçare Tarih-i Din-i İslam’ın pek gaddarane bir intihale ma’ruz olduğuna hiç şübhe bırakmıyordu. +Bu bahsin mücerred Mahmud Es’ad Efendi hazretleri tarafından tertib edilmiş olduğuna biz o kadar kaniiz ki bunun aynen diğer her hangi bir eserde bulunduğunu isbat edene yüz lira mükafat veririz. +Hatta otuz dördüncü sahifenin son fıkrasında “Mes’ud” şeklinde münderic bulunan isim “Mes’avi” olmak lazım gelir iken Tarih-i Din-i İslam’ın tab’ında sehven “ya”nın sükutuna bile müntahil muttali’ olamamıştır. +Ondan sonra bahislerin yerlerini değiştirerek ibarelerini Sevmek Yolu’nun şive ve kitabetine tatbik eyleyerek: +Hamişteki bahsi kitabın dahiline ve dahilindekini hamişine alarak bazı yerlerini tafsil bazılarını da telhis ederek eseri hemen serapa de’ncü sahifeden başlayan mi’rac bahsidir ki bu bahsi Mahmud Es’ad Efendi hazretleri muhtelif asardan cem’ ve te’lif suretiyle meydana getirmiştir. +Bizim hazret-i müntahil kinmemiştir. +Kitabın bazı bahislerinde “Fazıl-ı muhterem Mahmud Es’ad Efendi” diye rüşvet-i kelamiyye i’tasını da unutmamıştır. +Ancak intihali yek-nazarda belli olmamak için haricden bazı ilavat icra ve bu sırada frenk kitaplarından da iktibas etmiştir. +muktebesatıdır. +Namuslu bir adam on sene ömür sarf etmiş her cümlesini bir kitaptan her kelimesini bir kamustan toplayarak bir eser meydana getirmiş. +Onu tebdil ve tağyir ederek kendine nisbet etmek adeta onun on senelik ömrünü heder eylemek demektir. +Bu muvafık-ı insaf olur mu? +diye bir şeyi hatırınıza getirmeyiniz. +Böyle akçe kullarında diyanet insaf denilen şey bulunur mu? +Onlar böylelikle alemin gözünü boyayarak birkaç guruşunuzu ceblerine nakledebilirse yegane emellerine nail olmuş olurlar. +Biz hiç şübhe etmeyiz ki eğer Tarih-i Din-i İslam’ı tağyir etmeyerek her hangi bir tabi’ aynen bastırmış olsa idi mugayeret-ı kanuniyyesiyle beraber Mahmud Es’ad Efendi hazretleri razı ve belki memnun olurdu. +Çünkü onun te’lifde [ ] hasran maksadı olan erbab-ı mütala’anın yanlış muktesebat dahil olmazdı. +İstihbarımıza nazaran irtihal-i nebevi bahsine kadar neşredilmiş olan Tarih-i Din-i dest-i tab’ iken matbu’ olan aksamının böyle nehb ü garet edilmesi müellifinin cesaretini kesr ederek tab’ından şimdilik sarf-ı nazar ettirmişir. +ne türlü tedabire tevessül ediyorlar. +Gah dinsiz olarak Sevmek Yolu’ nu gösteriyorlar gah mütedeyyin kıyafetine girerek Hayat-ı Hazret-i Muhammed ünvan-ı mübecceli altına gizleniyorlar. +Siz öyle din hususunda icra edilen reklamlara bakmayınız. +Tanımadığınız adamların teşvikatına kapılmayınız. +Memleketimizde fazl u kemal ve diyanet ü ahlakı ile ma’ruf olan zevattan gayrısına mensub bir eser elinize geçtiğinde erbabından tahkık etmedikçe mündericatına i’timad etmeyiniz. +Size nice eserler gösterebiliriz ki bir müslim namı altında neşredildiği halde küfriyat telkın ediyor. +“ Müdafaa ”lar muharrir-i muhteremi tekrar neşriyatına başlayınca bu yolda nazar-ı dikkatinizi calib nice ahvale muttali’ olacaksınız. +Bizce sevmek yollarını gösteren paçavrayı hükumetin men’ etmesi bile o kadar haiz-i ehemmiyet değildi. +Çünkü bunun habaseti yek-nazarda meşhud olduğundan erbab-ı namus eline almaktan tehaşi eder. +kavl-i kerimi mucebince ona ancak muharririyle hem-hal olanlar rağbet ederler. +Ve men’ edilse de onlar arar bulurlar. +Asıl Lütfullah Ahmed gibi İslam ismiyle İslamiyete dair el altından kitap neşreden erbab-ı dalalin neşriyatını men etmelidir. +Çünkü bunların neşriyatı adeta tedricen te’sirini HAYAT-I HAZRET-I MUHAMMED SAV HAKKINDA TENKIDAT “Hire’de ilk Arab hükümdarı olan Malik bin Fehm bin Ganim bin Devs bin Adnan bin Abdillah ve Zehran bin Ka’b bin el-Haris bin Ka’b bin Malik bin Nasr bin el-Ezd idi ki mensub-ı ileyhi bulunduğu Ezd’de Kehlan bin Sebe bin Yeşcub bin Ya’rub bin Kahtan evladından idi. +Bu hükumet İran’ın tavaif-i mülukü yani Eşkaniyan devrinde teessüs etmişti. +Malik’ten sonra Amr bin Fehm ondan sonra da Cezime bin Malik serir-i hükumete geçti Cezime’de baras illeti olduğundan Cezimetü’l-abraş derlerdi. +Cezime’nin Rakaş namında bir hemşiresi ve Beni dı. +Bunların ikisi de genç olduklarından sevişmişler ve izdivacları di. +Adiyy bir gece Cezime’nin şarab meclisinde böyle bir verdi. +Adiyy ruhsatı aldığı gibi zifafı icra etti. +Sabahleyin aklı başına gelen Cezime vak’ayı haber alınca fena halde hiddetlendi. +Adiyy de hükümdarın gazabından korkup kaçtı. +Sonra buldurulup öldürüldüğü de mervidir. +Gebe kalan Rakaş bir erkek çocuk doğurdu ve kendisine Amr bin Adiyy ismini verdi. +Sonra Cezime de bu çocuğu evladlık ittihaz eyledi. +Bir aralık nevzad gaib oldu. +Cinler kapmıştı! +denirken Malik ve Akıl adlı iki adam onu bulup getirdi. +şeklinde yazılmıştır. +şeklinde yazılmıştır. +Cezime pek memnun oldu ve mükafaten ne istediklerini sordu. +Onlar da ölünceye kadar nedimlikte istihdamlarını taleb eylediler. +Matlubları is’af edildi ve birbirinden ayrılmayan sadık dostlar hakkında irad olunmak üzere “Kendmani Cezime” meseli kaldı. +Cezime’nin zaman-ı hükumetinde Amr bin ed-Darb bin Hassan el-Amelikı namında biri cezire-i ma-beyne’n-nehreyni ve Fırat’ın yukarı taraflarıyla Şam cihetlerini teshir eylemiş Cezime ile de aralarında muharebat-ı adide vuku’ bulmuştu. +Nihayet Cezime galebe ederek Amr bin el-Darb’ı öldürdü Maktulün Naile adlı ve –saçlarının çokluğu münasebetiyle– Zibba lakablı bulunan kızı babasının ca-nişini olup hile katlettirdi. +Cezime katledilince yerine hemşire-zadesi Amr bin Adiyy geçti ki Lahm bin Adiyy Amr bin Seba evladından idi. +Bu da dayısının intikamını almak için onun kölesi Kusayr burnunu yardırıp kamçı ile döğdürdükten sonra koğdu. +Kusayr mecruh ve madrub olarak Zibba’ya iltica etti ve ru-yi kabul görüp aldığı müsaade ve sermaye ile ticarete başladı. +Günün birinde bin deveden mürekkeb bir karvanla geldi. +Develerin üzerindeki sandıklar indirilip kapakları açılınca beherinden birer cengaver fırladı. +Bunlar Zibba’nın kal’asını zabt ile kendisini katleylediler. +Bu suretle Cezime’nin eylediği de mervidir. +Amr bin Adiyy uzun bir müddet hükümdarlık etti. +Vefatında oğlu İmruü’l-Kays ca-nişini oldu. +Muahharan bunun oğlu Amr mesned-i hükumete geçti. +Arabların Zü’l-ektaf dedikleri Şapur bunun zamanına müsadif idi. +Amr bin ondan sonra yine Amalika’dan biri Cidde hükümdarı oldu. +Ba’dehu Amr bin İmrui’l-Kays evladından ikinci ruü’l-Kays serir-i hükümdariye cülus etti. +Buna Muhrık ünvanı verilmiştir. +Çünkü yüz kişiyi ateşe yaktırmıştı. +Oğlu Nu’man el-A’ver halef-i hükümeti oldu. +Meşhur kasr-ı Havernak’ı yaptıran ve mi’marı Sinimmar’ı –başka yerde işini yapmamış! +diye– damdan attırıp öldürten Acem şahlarından Behram Gur’u büyütüp yetiştiren budur. +Ahir-i ömründe tezehhüd ve terk-i hükumet eylediği cihetle yerine oğlu Münzir ondan sonra da hafidi Esved bin Münzir geçmiştir. +Esved bin Münzir Gassaniler üzerine yürüyüp hükümdarlarını katletti ve birçok esir aldı. +Üserayı azad eylemek biraderinin intikamı için bunların öldürülmesini taleb zımnında Beyitlerini havi olan meşhur kasideyi nazm eyledi. +Yukarıki satırlar İbni Hallikan’ın hatt-ı destiyle muharrer eserinden iktibas edilmiş. +İbnü’l-Esir Tarihi’nde ise de başka türlü rivayetler görülmüştür. +Müverrih-i müşarun-ileyh der ki: +Esved bin el-Münzir’i Gassaniler katletti ve Feruz zamanında eyyam-ı hükumeti münkazi oldu. +Ondan sonra biraderi Münzir bin Munzir bin el-Nu’man el-A’ver ba’dehu Beni Lahm’dan Alkame ez-Zümeyli müteakiben İmruü’l-Kays bin en-Nu’man bin İmrui’l-Kays daha sonra da Münzir bin Bu Münzir’e validesine nisbet edilerek İbnü Ma’i’s-sema denilir Maviyye binti Avf bin Ceşm namında olan validesine de hüsn ü cemalinden dolayı Ma’ü’s-sema ta’bir edilirdi. +ederek yerine Kinde kabilesinden Haris bin Amr bin Hacer’i girmediği halde Haris dahil olmuştu. +Nuşirevan İran tahtına oturunca Mezdekileri tenkil eyledi[ği] sırada Haris bin Amr’ı da Hire hükumetinden tard etti ve Münzir bin Ma’i’s-sema’yı eski mesnedine getirdi. +Münzir’den sonra oğlu Amr Hire hükumdarı oldu ki buna Muzarritü’l-Hicara denilir validesi de Hind namında bir kadın olduğu için Amr bin Hind diye yad olunur. +Müşarun-ileyhin sekizinci sene-i hükumetinde veladet-i Peygamberi şeref-vuku’ bulmuştu. +Sonra biraderi Kabus bin el-Münzir hükumete geçti yahud geçmedi de hükümdar-zade bulunduğu için hükümdaran esamisi arasında namı yad olundu. +Münzir yahud Kabus’tan sonra Münzir bin el-Münzir ondan sonra da Nu’man bin el-Münzir bin el-Münzir Hire hükümdarı oldu. +edyan ile uğraşanlar için pek mühim bir hadise-i ilmiyyedir. +An-asıl Keldani cemaatine mensub bir zat yetişmiş olduğu dini ma’lumat ile sabavet devresini ikmal ettikten sonra Avrupa’ya Roma’ya gidiyor. +Orada usulen tahsil senelerini geçiriyor. +Elsine-i kadimeden İbrani Süryani Latin Eski Rumca Arapça’yı öğreniyor yeni lisanlarda İtalyanca’yı orada ve Fransız İngiliz lisanlarını dahi Paris ve Londra’da Bu birinci derecede rahib ehliyetnamesini ihraza muvaffak olan İncil ve Tevrat’ın lisanlarına pek yakından kesb-i vukuf eden gerek Katolik gerek Protestan mezhebinde bulunan en mütemeddin Hıristiyan alimlerini gören zat vicdanen kanaatsizlik hissediyor İncil ve Tevrat’ta hakim olan ruhu tahlil etmeye başlıyor. +Beşeriyetin devre-i tufuliyyetine aid olan Tevrat ve bunu madığını insaniyetin mükemmel bir din beklemeye hakkı olduğunu ve bu kitapların adeta bir istihzar mahiyetinde bulunduğunu görüyor. +Ve belki senelerce devam eden bu muhakeme ve mücahede neticesinde hareket-i fikriyyesinin önünde parıldamakta olan envar-ı Kur’an’ı buluyor. +Davud Efendi’dir. +İbtida hakan-ı mahlu’a atılan bomba tarihi esnasında idi ki da’vet-i vakıası üzerine ziyaretine gitmiş olduğum merhum Ahmed Midhat Efendi tarafından yek-diğerimize tanıttırılmış olduğumuz bu zatı hükumet-i sabıka o vakitler pek çok sıkıştırmış ve kendisini daima tecessüsden hali bırakmamış idi. +Fakat payitaht-ı Hilafet-i İslamiyyeye gelmiş olan o gönüllü müslim bu hallerden müteessir oluyor idiyse de atiye dair ufak bir tesliyet ile sükunet buluyor ve daima kalbinde Daru’l-Hilafeti’l-İslamiyye’ye karşı beslediği muhabbeti çıkaramıyor Uzun seneler imtidad eden hayat-ı tahsiliyyesinin semeresi olarak der-ağuş ettiği dinin en büyük tecelligahlarından biri merkez-i Hilafet’i olan İstanbul’da kim bilir ne saf bahisler ne samimi dostluklar tasavvur ediyor idi. +Fakat daima inkisar-ı hayale uğramaktan mütevellid bu hakıkat aşığının tatlı hüznüne iştirak etmekten ve kendisine tesliyet verip bu hayatı beraber yaşamaktan mütelezziz oluyor idim. +Daima o yeni bir menba’dan ümid alıyor ve her zaman mücahedeye hazır bulunuyor idi. +Benim tesliyetlerim sırf bana aid bir vazife gibi kalıyor idi. +Bir çok gecelerimi onun “Museviyyet” ve “İseviyyet”i gayet ciddi muhik tenkıdleri ve bu ilmi tenkıdler ile nazarımda inkişaf eden İslamiyet’in ulviyetini takdir ve temaşa ile bazen de böyle bir dine salik olan bizlerin ne kadar tenbel ne kadar ni’met-naşinas olduğumuzu idrak ile geçirir idim. +Bir vakit olup da bu semerat-ı ilmiyyesini bütün alem-i İslam’a neşredeceğini bilir ve bunu kalbimde güzel bir ümid olmak üzere saklardım. +Dindaşlarıma verilecek bu hediyenin kıymetini düşündükçe sevinir idim. +lerde bulunup da bu İslam mecellesini okuyan din kardeşlerim! +O vaktin hulul ettiğini size tebşir ederim. +Siz de bu kitabı okuyun içindeki hakıkatleri görün de Allahu azimü’ş-şanın ne büyük bir lütf[un]a mazhar olmuş olduğumuzu bu kitap vasıtasıyla bir daha idrak edin. +El-hamdü lillahi ala dini’l-İslam.. +Bu öyle bir eserdir ki yalnız ehl-i İslam olan bizlerde değil diyar-ı İslam [ ] ile münasebeti uzak olan yerlerde dahi okuyanları vardır. +Londra’dan Tanin matbaası vasıtasıyla abone kayd olunmak isteniliyor. +Şimdiye kadar alem-i İslam’da mütekaddimin asarı müstesna olmak üzere Hoca Rahmetullah Efendi’nin İzharu’l-Hakk ’ı derecesinde bir eser neşrolunmamıştır. +İncil ve Salib’ de ise onda bile olmayan bir takım ma’lumat vardır. +Bu eserden yalnız alem-i İslamiyet değil bilumum insaniyet alemi memnun olmalıdır. +Çünkü herkesin taharri ettiği hakıkatin bu kitap bir mir’at-ı incilasıdır. +Her formasının ehemmiyeti tezayüd ale’l-vila ile ilerliyor. +Kitabın şimdiye kadar çıkmış olan on beş formasının her sahifesi belki her satırı biribirinden daha mühim hakıkatleri Avrupa’daki din aleyhdarları gibi kütüb-i kadimeyi esassız göstermek isteyerek hakıkati yıkmak suretiyle yalnız bazı kuteh-binlerinde ufak iltibaslar ile hakıkat zannolunan mugalatalara bu eserde asla ca-yi kabul yoktur. +Hatta bu yolda yazılmış eserlerden ehl-i İslam’ın tevakkı etmelerini bile müellif-i muhterem bilhassa tavsiye ediyor. +Bu kitap kaffe-i i’tirazdan salimdir. +Ne tecavüzi ve ne de nevakısidir. +Bu eseri Darülfünun’un ulum-ı diniyye şu’besi Medresetü’l-Va’izin ve bilumum cevami’-i şerife talebesi mutlaka okumalıdırlar. +Okusunlar ehl-i imana dahi müellif-i muhtereminin dediği gibi “eyyam-ı ahirede duçar olduğumuz felaketlere matemlere hakaretlere esaretlere karşı tesliye-i vicdan takviye-i iman olmak üzere” okumayı tavsiye etsinler. +müfadınca bu kitaptaki hakıkatler evvel-i emirde insanın kalbine yapışmakta olduğundan olduğundan kariin-i kiram[a] derece-i ehemmiyetine dair bir fikir vermek üzere her hangi bir mebhasi tercihi ta’bir-i meşhuruyla tercih bila-müreccah buldum. +Fakat Türkçemize “en yücelerde Allah’a hamd yeryüzünde selamet adamlarda hüsn-i rıza” diye tercüme olunan İsa aleyhi’s-selamın doğduğu gecede Suriye çobanlarına melaike-i kiramın semadan vuku’ bulan nidalarını müellif-i muhteremin asl-ı Yunanisini tahlil ile beşaret-i azimesini gayr-ı kabil-i i’tiraz bir suretle isbat etmekte olduğunu söylemeden geçemeyeceğim. +Tekrar ederim ki bu eseri hepimiz alıp okumalı ve hırz-i can edinmeliyiz. +MÜSLÜMANLIK’TA BIR MILLET VAR Hayat-i cem’iyyeti ruh-ı milliyyeti din-i tevhid-i Muhammedi olan bir millet efradı isterse kisve-i maddiyye-i beşeriyyenin bin şekil ve renginde bin hasletinde seciyesindeki muhtelif kavmiyet ve unsuriyetlerden müteşekkil olsun bunun o muazzam o lahuti ruh-ı milliyyet üzerinde zerre kadar bile te’siri olamaz. +tulup da o büyük mahiyetini o yüce hakıkatini gördükten rütbe-i bala-terin-i insaniyyetini anladıktan sonra artık parlak bir derinin setr eylediği o bir katre ma’-i dafikten o bir avuç mütefessih müteaffin topraktan ibaret olan vücud-ı maddisiyle hiç iftihara tenezzül eder mi? +İnsan maddiyetle mi insandır? +Elbette hayır! +Ya o halde cevher-i hakıkatini hakıkat-i ulviyye-i insaniyyesini bilmeyen yarın mezara atılarak üzerine kerih rayihası muzır mikropları intişar etmemek için –yığınlarla toprak çekilmeye mahkum olan bir torba etle kemikle gurur getirene ne nam verilmeli? +Siz hiç hayvan lafzının insana karşı makam-ı ta’zim ve verileri…” diye hitab e[di]ldiğini gördünüz veya işittiniz mi? +Bilakis daima tahkır sadedinde: +“Hayvan herif! +Şu hayvana bakınız!” denilir ve muhatabı tarafından şiddetli bir feveran-ı teessür ve infial ile kail-i mütecavizine red ve iade kılınır değil mi! +Halbuki “hayvaniyet yani: +Milliyet ve unsuriyet i’tibarıyla zi-hayat olmak– insanın mahiyetinden bir cüz’dür. +vanattan ayıran işte bu “natıkıyet” vasf-ı mümtazıdır. +Şu mahiyet-i cinsiyyesiyle hayvandan başka bir şey olmayan ondan bu derece tevahhuş ve teneffür ile ağuş-ı insaniyyete atılıyor? +Evet çünkü hayvaniyet: +Hamakatten fıkdan-ı akl ü idrakten şeref ve izzet-i nefsten mahrumiyetten kinaye hem de hakıkat kadar meşhur bir kinayedir de onun için.! +Cevher-i insaniyyetin bu derece kadr-şinası geçinen bir adam ya sonra nasıl oluyor da –Darwinizim nazariyat-ı felsefiyyesiyle!– hayvaniyeti insaniyete tercih etmek garabetini gösteriyor. +Ya Rabbi insanda bu ne esrar-engiz tezad! +Bu ne hired-ferma tenakuz! +ma-yı [ ] cehalet ve behimiyetin pençe-i kahharında mesti-i asabiyetle bir vücudun tamamıyla dağılmış her biri bir tarafa atılmış a’zasına benziyordu. +Ruhlarında hayat-ı cem’iyyet ve medeniyyet duygusu bütün bütün ölmüş o kadar ölmüş ki iki çadır halkı değil a öz torunları olduklarını der-hatır etmek bile istemeyerek bir birine hasm-ı can kesiliyordu. +Bu vahşi bu idrak-suz asabiyet belasıyla idi ki kabail butun ve efhaze şa’b ve fesaile ayrılıyor. +Kılletten kıllete zaaftan zaafa vahşetten vahşete düşe düşe hayvanatı bile kendilerine acındırıyorlardı. +Kesif bir zalam-ı vahşet ve cinnet Gah o kanun-ı asabiyyetleri yanar dağlar gibi feveran ediyor. +Kendilerini kabristanlara kadar koşturarak ecdadlarının –çoktan dendan-ı arza gıda olmuş… vücud-ı adem-aludlarıyla çürümüş belki eseri bile kalmamış kemikleriyle tekasür ve tefahür ediyorlar gah da birinin kanına susamış yırtıcı hayvanlar gibi yek-diğerine saldırıp paralaşıyorlar maktullerden fışkıran kanlarla fahriyeler destan-ı zaferler yazıyorlardı. +“Kavmiyet ve asabiyetle tekasür ve Sultan-ı İslamiyet arş-ı istifnası olan Hira dağından şeref-bahş-i nüzul olduğu zaman vücud-ı milleti işte böyle dağınık her uzvu bir çölde bir vadide bir berzahta çırpınır can çekişir feci’ bir halde buldu. +Onları senelerce uğraşarak bin mezahim bin müşkilat-ı takat-fersa ile birer ikişer topladı bir araya getirdi. +Onlara insanlıklarını öğretti. +Bir babanın bir ananın evladları olduklarını zat-ı hümayunlarının kendilerini bu humma-yı asabiyyetten bu feci’ tefrika felaketinden bu behimi hayat-ı süfliden kurtarmak vazife-i ulviyyesiyle geldiğini anlattı. +Anlattı ki hayat-ı insaniyyet cem’iyette medeniyette ilim ve ma’rifettedir. +Anlattı ki insanların en hayırlısı en akılı en kamili en ziyade hadim-i insaniyyet en ziyade saadet-hah-ı cem’iyyet en ziyade terakkı-cu-yi medeniyyet olandır. +Anlattı ki asabiyet da’vasıyla cem’iyeti tefrika uçurumlarına sürüklemeye çalışan asabiyet sevda-yı vahşet-perestanesiyle bi-gayrı hakkın kan dökülmesine sebebiyet veren bu hamiyet-i cahiliyye ile ölen hey’et-i ictima’iyye-i Onları liva’ü’l-hamd-i İslamiyyet altında birleştirdi barıştırdı öpüştürdü o asabiyet sevda-yı mecnunanesinden o kadar soğuttu o kadar teneffür ettirdi kalblerini dimağlarını ruhlarını envar-ı medeniyyet-i İslamiyye ile o derece tenvir etti mübarek lisanından cuşan olan ruhlar ile sanki sur-ı İsrafil’e uğramış vesi’u’l-enha bir kabristan gibi koca bir yeniden bir daha hilkatten geçti. +sırr-ı celili tezahür etti. +La-yetezelzel la-yenhedim bir bünyan-ı mersus cem’iyet ve milliyet teşkil eden nam-ı akdes-i tevhidden başka bir şey tanımayan vicdanlarında ittihad-ı İslamdan uhuvvet-i diniyyeden aşk-ı insaniyyetten sevda-yı ma’aliden maada hiçbir emel hiçbir arzu beslemeyen bu sabıkın-i evvelinin bu müessisin-i medeniyyetin ikbal-i istikballerine öyle pür-ihtişam öyle cihangirane bir şah-rah-ı iclal açtı ki bir tarafı Türkistan üzerinden aşarak Çin surlarına dayanırken bir ucu da Pirene şevahıkından atlayarak hemen Paris’e kadar uzanıyor. +Aksa-yı Şark ve Garb’ı ağuş-ı tevhidine alıyordu. +Yüzlerce akvam ve anasır-ı beşeri bulundukları ayn-ı hal-i asabiyyet ve hayvaniyyetten ayn-ı humma-yı vahşet ve hunhariden ayn-ı maraz-ı şirkten kurtarıp vücud-ı İslama yeni yeni uzuvlar katıyordu. +Hülasa: +Bu millet-i tevhidi hiç yoktan işte o kainatın yegane insan-ı ekmel ve ecmeli o en büyük vazı’-ı kavanin-i cem’iyet ve medeniyyeti o insaniyyetin rem veliyyü’n-ni’met-i cihan-kıymeti olan zat-ı celilü’s-sıfat aleyhi ekmelü’s-salavat –yüzlerce akvam ve anasıra– libas-ı kavmiyet ve unsuriyetlerinden bit-tecrid– kisve-i İslamiyyet ve insaniyyet ilbas etmek suretiyle– cedd-i emced-i risalet-penahileri cenab-ı Halilürrahman nam-ı pakine vücuda getirdi. +Şimdi hakk u hakıkat namına hayat-ı diniyye ve milliyemiz namına hayat-ı namus ve istiklalimiz namına akıl ve mantık namına düşünelim! +Düşünelim ki mahiyet-i mukadesesi mihr-i cihan-efruz-ı Muhammedi’nin aleyhi’s-salatü vesselam envar-ı nübüvvet-i risalet-i a’zamilerinden muktebes böyle bir milliyet-i diniyye ve lahutiyyenin tecezzisi: +“Millet-i Arabiyye millet-i Türkiyye millet-i Kürdiyye Siz eşi’a-i hurşidin parçalandığını hiç gördünüz mü? +bir unsur-ı İslam tarafından dermiyan olunacak “milliyet” da’vası o “millet”ten ve binaenaleyh o “din”den ayrılmak demek olmaz mı? +“Millet-i İslamiyye” ya vardır ya yoktur. +Varsa onu teşkil eden anasır-ı muhtelifeden her biri kavmiyetine müstakil birer milliyet mahiyet-i muhayyelesi verince “millet-i İslamiyye” nerede kalır? +Vahdet-i milliyye-i İslamiyye içinde milliyet da’vasına akıl erdirecek bunun imkanını vücudunu isbat edebilecek bir sultan-ı hükema varsa lütfen bize anlatsın! +Meğer biz sübut-ı hakayıkı –safsata-perdazan-ı sofistaiyyeden vahimemize esir etmeye [ ] özendirmek ise…: +O halde biz “Gün muzlim gece münevverdir” demekle gerçekten gün zifiri karanlık gece de karanlıklar neşr ü ifaza eden bir güneşle ? +apaydınlık oluversin öyle mi!! +Hakıkat ki haktan müştaktır hiç aciz insanların şımarık keyiflerine mahkum çılgın arzularına esir olur mu? +Kavanin-i fıtrat çocuk oyuncağı mı? +SULTAN OSMAN HAN-I EVVEL’E Ey namı semalarda gezen Hazret-i Osman Bir saltanat-ı daimeye adl ile bünyan Kurdun; ne şehamet bu tecelli-i firuzan! +Hem-namın alır işte bugün namına meydan Tutsun yine afakı o ünvan-ı dırahşan A’sar geçer şöhret-i destanın unutulmaz Encüm gibi asar-ı ıyanın unutulmaz Sahat-ı cidal ü cevelanın unutulmaz Ayat-ı kemal ü lemeanın unutulmaz… Ta haşre kadar nam u nişanın unutulmaz. +SULTAN OSMAN DRITNOTU’NA Ey malike-i bahr görün debdebelerle Deryaları titret o mehabetli nazarla Al bayrağını aç yürü ikbal ü zaferle Güldür şu zavallı vatanı şanlı seferle Ey kal’a-i seyyare bezen nur-ı seherle… Ey dalgaların sine-i şevkinde yüzen şir Sensin dikecek Akdeniz’e rayet-i teshir Ey hamle-i dehhaşı eden göklere te’sir Yak yık bütün a’da ilini eyle tedmir Her dilden erişsin sana bir sayha-i takdir OSMANLILARA: +Cihana hakim olan devlet-i mu’azzamanın Penah-ı muhteşemi şanlı bir “donanma”sıdır Şükuh ve şa’şaanın satvet-i mücessemenin O peyk-i ra’d-feşan anlı bir donanmasıdır. +Bakın sevahil-i Osmaniyanın hep öksüz Sevimli yurdumuz efsürde-i melal ölgün Bugün yüreklere artık dokunmasın mı şu söz: +Vatan muhabbeti varsa verin donanma için Hayat-ı mülke inen darbeler tehacümler… Nedendir anlamadık mı? +Henüz şu zulüm ve zarar Bu hal-i ye’se tahammül mü kaldı ah! +Yeter! +Vatan muhabbeti varsa verin donanma için Medar-ı hükm ü nüfuz en mehib tab ü silah: +“Donanma” işte bu cevvale-i necat ü felah Bulur o sayede millet selam sulh ve salah Vatan muhabbeti varsa verin donanma için. +Verin donanma için derd-i ruh-ı devlet için Verin terahhum edin ihtiyac-ı ümmet için Hamiyyet! +İşte budur! +Bir necib millet için Vatan muhabbeti varsa verin donanma için. +BURMA EYALETI Kasabanın haricinde bahçeler arasında kutru üç milden meydana getirilmiştir. +Mezkur göller ortasında büyük adalar mevcuddur. +Gölün içindeki kayıklarla bu dediğim adalara gidilir. +Göllerin etrafında bahçe tarzında sade çimenlikler yapılıp üzerinde demir kanapeler vaz’ olunmuştur. +[ ] Haftada üç gün burada muzika çalınır yerlilerle ri için göllerle çemenzarın etrafında temiz yollar caddeler yapılmıştır. +Yerlilerle Avrupalıların tuvaletlerini görmek arzu edenler mutlaka burayı ziyarete mecburdurlar. +Rangon’da yirmi kadar cami’ vardır. +Dördü büyük ve kasabanın en ma’mur ve müzdehim noktalarında vakı’dır. +Surati Mescid hepsinden iyidir. +İçi elektrikle tenvir edildiği gibi vantilatörle de mücehhezdir. +Cum’a namazını kılarken vantilatörler musallilerin başları üzerinde dönüp onları latif ve serin hava ile okşar. +Rangon’da işbu asra göre ne bir alim ne de bir hatib görebildim. +Hatib efendi yedi yüz sene evvel yazılan hutbe kitabını minber üzerinde el üstünde açık tutup Arapça bilmeyen Hindlilere okur. +Eğer kendilerine bir iki küfür bile savuracak olsa sözünü anlayana tesadüf edilmez. +Misyonerlerin taracgahı olan Burma gibi mühim bir yerde adamakıllı bir alim ve fazılın bulunmadığına teessüf olunur. +Bereket versin ki Rangon’daki müslümanlar tarafından bir iki erkek ve kız mektebi vücuda getirilebilmiştir. +Zengin bir kadın sekiz bin İngiliz lirası sarf ederek Büyük Mescid’in karşısında iki katlı büyük bir İslami mektep vücuda getirmiştir. +Mektebi ziyaret ettiğimde intizam ve mükemmeliyetini beğendim. +Birkaç sene zarfında kollej halini ye tahsiliyle iştigal etmektedirler. +Tüccar-ı mahalliyyeden Mister Mahmud Bahimya tarafından da küçük ve fakat pek muntazam bir ibtidai mektep te’sis olunmuştur. +Kızlar da bu mekatibde çocuklarla beraber tahsil ederler. +Kasabaların ortasında Surati Pazar namıyla müslümanlar tarafından vaktiyle bir şirket te’sis edilip bir örtülü çarşı yevmina haza dört yüz liraya güçlükle satılır. +Mezkur çarşıdaki dükkanların hesabatına idaresine bakmak üzere esham sahibleri tarafından birkaç kişi direktör intihab olunmuşlardır. +Mezkur çarşının varidatı dört bin İngiliz lirası olup sehimdarların cümlesi müslümanlardır. +Rangon’da pirinç kereste ve sair fabrika ve ma’den ashabı olan zengin müslümanların adedi aşerata baliğdir. +Bunlar fevkalade zengin ve birçok emlak ve akara malik bulunuyorlar. +Rangon’daki emlak ve akarın hepsi değilse yarısından ziyadesi müslümanların malıdır. +Rangon’da iki türlü maişet ve hayat hüküm-fermadır. +Gündüz ve gece ve hayat ve faaliyetleri. +Her memlekette olduğu gibi burada da gündüz herkes kendi işi gücüyle meşgul olduktan maada gece vaktinde de çarşı ve sokaklarda panayırlarda olduğu misillü muvakkat çadırlar kanape ve iskemleler portatif lamba ve fanuslar kurulur ve herkes metaını yerlere serer. +Bu muvakkat dükkanlarda me’kulat melbusat ve her türlü meta’ satılır. +Şehrin en izdihamlı noktası gece vakti Çinlilerin sakin bulundukları mahalledir. +Bu mevkie Dhiua Bazar derler. +Bu mahallede Çinlilerin dükkan ve ikametgahları hükumetleri pek güzel bir surette her gece renkli ve kağıddan ma’mul fenerlerle donatılır. +Kapıları önünde balkonlarda geniş elbiseleriyle uzun saçlarıyla afyon nargilelerini çeken Çinlilerin manzaraları şayan-ı dikkat ve temaşadır. +Sokakta taam satan muvakkat dükkanların önünde oturup da iki sivri ağaç parçalarıyla haşlanmış ve kaynatılmış pirinç tanelerini ağzına –bir tanesini düşürmemek şartıyla– atan Çinlilerin yemek yemeleri de pek hoş bir manzara teşkil ediyor. +Çinlilerin kulüpleri muhtasaran kumar şarap afyon yeridir. +Bu kulübler dahiline kendilerinden başka kimseye ayak attırmazlar. +İçeride her türlü esbab-ı iş u rahat amade ve müheyyadır. +Son derece ahlak ve adat-ı kavmiyyelerinin muhafaza ve sıyanetine mukayyed olan Çinliler kulübleri dahilinde tamamıyla bir Çin hayat ve muhitini hazırlamışlardır. +Hatta Çin’den güzel ve gözleri sivri ve ayakları gayet mini mini olan kızları bol para ile celb ederek kulüblerinde yerleştirerek ezvak-ı behimiyyelerini ikmal etmeyi bile unutmamışlardır. +Kulübe a’za olanlar sıra ile kızlara namzed olurlar. +Bu namzedlik öyle bir kanun ve nizam ile icra edilir ki niza’ ve cidale asla mahal kalmıyor. +Polis ve emniyet-i umumiyye müdürü olan zat bu kulüblerden –daha doğrusu harabattan– her rüşvet namına dört beşbin lira alır. +Tabiidir ki mebaliğ-i mezkurenin bir kısmını valiye sekreterlerine veriyor. +Binaenaleyh rüşvet usulünün dia edenler buraya gelseler o zaman İngilizlerin bile bunu Rangon’da her millet için ayrı ayrı makbereler mezarlıklar tahsis olunmuştur. +Fakat Çinlilerin mezarları kadar muntazam temiz bir mezarlık tanzimi gayr-ı kabildir. +Çin haneleri tarzında inşa olunan küçük makberelerin içi dışı Çin-kari saksılarla donatıldığı gibi mezarın içi de donatılmıştır. +Çin mezarlıkları milyonlar değer. +Her mezarın büyük bir kıymet-i maddiyyesi vardır. +Ölülerin bir müddet sonra tekrar dirilip işbu dar-ı fenaya hatve-endaz oldukları akıdesi Çinlilerce rasih bir i’tikad teşkil ettiğinden öldükten sonra ölülerine en fahir ve kıymetli elbiselerini giydirip başı ucuna da münakkaş mutarraz bir kutu derununda altın mücevherat koyup defnederler. +Ta ki dirildikten sonra parasız harçlıksız kalmasın. +Her mezarda az çok bir servet medfundur. +Geçenlerde zengin bir Çinlinin mezarı gece vakti deşilmiş ve içinde iki bin liralık altın ve mücevherat çalınıp zavallı ölüyü harçlıksız bırakmışlardır. +şeklinde yazılmıştır. +ASABIYET-I KAVMIYYE DA’VALARI ETRAFINDA Muhterem kari’lerimizin hatırlarında olsa gerek; birkaç ay evvelisi memleketimizin vatanımızın en ziyade sarsıldığı ajanslar gazeteler Suriyeli vatandaşlar [ ] “Paris’de Suriyelilerin haber veriyorlardı. +Ötede beride söylendiğine göre bu kongre Fransızların bilhassa Hıristiyan Suriyelilerin teşviki ve ön ayak olmasıyla toplanmış idi. +Şimdiki Ermenilik harekatında Rusların teşvikatı olduğu gibi. +Suriyeli vatandaşların bu kongrelerine birkaç gün evvelisi evrak-ı havadisin Meclis-i A’yan a’zalığına ta’yin olunduğunu haber verdikleri Zehravi namındaki zat riyaset ediyordu. +Unutulmamış olsa gerek: +Babıali bunlarla anlaşmış i’tilaf etmiş idi. +İşte bu sıralarda Şeyh Abdülaziz Çaviş Efendi hazretleri bir konferans vermiş ve o konferansında Suriyelilerin na-be-ca hareketlerini tenkıd etmiş böyle asabiyet-i kavmiyye tefrika-i vataniyye esasları üzerine müstenid cereyanların makduh olduğunu söylemiş idi. +Suriyeli Lübnanlı hıristiyanların ihtiraı eseri olarak oralarda bazı sivri fikirli fakat saf kalbli bazı tecrübesiz müslümanlar arasında intişar etmekte olan Arapcılık Suriye vatanperverliği gibi fikirlerin ta’limat-ı İslamiyyeye muvafık olmadığını İslamiyet’te Arapcılık Türkçülük Kürdcülük ve sairecilik olmadığını kavmiyet esaslarına müstenid vatancılık da bulunmadığını ileri sürmüş İslamiyet’te “ancak Müslümanlık vatanı” vardır demiş idi… İşte Şeyh Abdülaziz Efendi hazretlerinin bu hutbeleri Suriye hıristiyanları arasında şiddetle tenkıd olunmuş haksız ta’rizlere uğratılmış matbuatı ta’kıb eden Suriyeli kardeşlerimizin Şeyh Abdülaziz terbiyesi görmüş bir müslümanın başka türlü hareket etmesi de muhtemel değil idi. +Bu da ecnebi mekteplerinde zehirlenmiş Suriyeli bazı hıristiyanların hoşlarına gitmedi. +Canları sıkıldı idi. +Bunların idarelerinde olan gazeteler uzun uzun makaleler yazmışlardı. +Geçen haftanın bu mes’elesiyle gelen Amerika’da münteşir es-Selam namındaki Suriyeli Hıristiyan ceridesinin tekrar bu mes’eleyi kurcaladığını gördük. +Bu mes’ele için tahsis etmiş olduğu bir başmakalede; Şeyh Abdülaziz Çaviş’in bu hutbesiyle Arap aleminde te’sir icra ettiği hayliden hayliye toplanmış olan fikirleri dağıtmış olduğunu yazıyor ve teessüfler ediyor sonra da diyor ki: +“Şeyh Abdülaziz Çaviş: +“İslamiyet’te kavmiyetle mahdud bir vatanperverlik olamaz” sözüyle rabıta-i diniyyenin mutlaka rabıta-i kavmiyye ve vataniyyeye racih olduğunu anlatmak istiyor guya diyor ki Suriyeli bir müslümanın Arap olmayan diğer ihvanıyla beraber mesela Suriyeli bir Hıristiyan kardeşlerinin aleyhinde ittihad etmek İslamiyet olsa ne ise… Fakat maatteessüf mes’ele böyle değil efkar-ı umumiyye-i müslimini idare etmekte olan hür fikirli terakkı-perverler de bu fikri iltizam ile rabıta-i diniyyeyi rabıta-i vataniyye ve kavmiyyeye tercih ediyorlar. +Menar sahibi Reşid Rıza’nın da bu mesleğe salik olduğu ma’lumdur. +Hatta geçenlerde bu vadide bir makale de yazmış idi. +Abdülaziz Reşid Rıza gibilerin “İslamiyet’te vatancılık yoktur” sözünden ne murad ettiklerini anlayamıyoruz. +Millet-i Osmaniyye’nin bir rüknünü teşkil eden gayr-ı müslimleri nereye bırakmak istiyorlar bunlar acaba hiç de dahil-i hesab edilmiyorlar mı? +Müslüman kardeşlerimiz arasında tuhaf bir kanaat hüküm-fermadır. +Guya beyne’l-müslimin ittihad husule gelmedikçe bir neticesi olarak bu vadide çalışılıyor. +Bu fikrin bu yolun mukaddes olduğu i’lan ediliyor. +Bunun hilafında hiçbir şey kabul edilmiyor. +Vatancılık kendi aramızda anlaşmak gibi şeyler reddolunuyor. +Bu fikir ibtida Abdülhamid tarafından tervic olundu idi. +Sultan-ı müşarun-ileyh memleketin ancak Arap Acem Hindli hülasa her müslümanın ittihad ederek hilafet etrafında toplanmalarıyla mukarrer olacağına kanaat eylemişidi. +Hükumet-i hazıranın da bu siyasete kısmen iştirak ettiği görülüyor. +Bu siyasetin gittikçe de revac bulacağı me’muldür. +Çünkü rabıta-i vataniyyeyi esas-ı siyaset ittihaz eden gençlerin bile yavaş yavaş rabıta-i diniyye esasına yaklaşmakta oldukları hissediliyor. +Hakıkaten bilumum ehl-i İslam arasında rabıta-i diniyye hissinin rabıta-i vataniyye hissine tamamen galib olduğunu anlamak güç bir iş değildir. +Hele son İtalya ve Balkan muharebeleri esnasında bu babda şayan-ı dikkat hallere tesadüf ettik. +Hind Rusya Acemistan müslümanlarının Devlet-i Osmaniyye’ye karşı ne kadar açık surette müzaherette bulunduklarını gördük… Anlaşılıyor ki Hindli bir müslüman vatandaşı olan Hıristiyan’dan ziyade Osmanlı müslüman kardeşini Osmanlı bir müslüman da Hıristiyan vatandaşından ziyade Hindli müslüman kardeşini seviyormuş. +rine kail olanlar Devlet-i Aliyye ile müslümanların aralarında koca memleketler geniş denizler olduğunu acaba unutuyorlar mı? +Bir de bunun Devlet-i Aliyye’yi kurtaracağına emin oluyorlar mı? +Evet Türkiye haricinde müslümanlar daha çoktur. +Daha kalabalıktır. +Bunlar bir dereceye kadar Türkiye’deki kardeşlerine karşılık ümidine düşmemek şartıyla yardım da edebilirler fakat bütün bunlar rabıta-i diniyyenin rabıta-i vataniyye hissine racih olup sair memleketlerdeki müslümanlar çevirmek caiz olduğuna delalet etmez. +Zaten Türkiye haricindeki müslümanlar Devlet-i Osmaniyye’ye karşı ne gibi bir iyilikte bulunabilirler? +Bu iyilik olsa olsa bazı ianat cem’i hususunda tecelli eder değil mi? +Evet mesela bir Hindli gönüllü olarak asakir-i Osmaniyyeye iltihak edebilir. +Fakat Hindlinin bunu bil-fiil yapması ca-yı şübhe olmakla beraber bir Hıristiyan Osmanlı da bu işten kaçmasa gerek… Bütün ehl-i İslam bir memleket bir vatan dahilinde yaşamakta tercih edilmesine imkan vardır denilebilirdi. +Zaten bu surette bu iki rabıtanın birleşmesiyle daha sıkı daha kuvvetli bir camia husule gelirdi. +Fakat mes’ele böyle değil müslümanlar müteferrik dağınık bulunuyorlar. +Şu halde Osmanlılar için rabıta-i diniyyeye sarılmak doğru olmasa gerek maamafih hükumet-i Osmaniyye için bu rabıtalardan her ikisini tervic etmek imkan dahilindedir. +İşte bu mülahazalara göre “İslamiyet’te vatancılık yoktur” sözünün ne gibi esbab dahilinde söylenmiş olduğuna aklımız ermiyor. +Acaba Devlet-i Osmaniyye rabıta-i diniyye siyasetiyle beraber rabıta-i vataniyye hissini de ta’kıb etse olmaz mı? +Acaba Rusyalı müslümanın Osmanlı kardeşine olan muhabbeti Osmanlı hıristiyanının vatancılığına dokunmaksızın husul bulamaz mı? +Acaba Osmanlı hıristiyanı Osmalı müslümanın vatancılığını kabul etmekle beraber onun rabıta-i diniyye de ta’kıb etmesine iğmaz-ı ayn edebilir mi? +Her halde Sultan Abdülhamid ve hükumet-i hazıranın bu hususta ta’kıb ettikleri siyaset ile ileri gelen İslam muharrirlerinin yazılarında şayan-ı dikkat cihetler vardır.” [ ] MEKTEPLERIMIZ DINSIZ VATANSIZ KIMSELER YETIŞTIRECEKSE MILLETIN CAHIL KALMASI DAHA HAYIRLIDIR Tarsus ceridesi “En büyük bir hakk-ı ictimaimiz” ünvanıyla yazdığı bir başmakalesinde memleketimizdeki beceriksizliği mevzu’-ı bahs ediyor. +Bilhassa intizam-perverlik vazife-şinaslık milliyet-perverlik fikr-i ta’kıb emel milli ve dini dilek ideal tefekkür gibi melekat-ı fazılanın halkımızda me’murlarımızda hatta ileri gelenlerimizde ulemamızda bile henüz teessüs edememesinden şikayet ediyor. +Hala da bu hususa ehemmiyet verilmemesinden mekteplerimizde bu gibi melekat-ı fazıla ve milliyyenin uyanmasına çalışılamamasından bahsediyor ve nihayet diyor ki: +“Tahsil okumak yazmak.. +ikinci derece kalır. +Bu memleketin bütün bütün cahil hiç olmazsa kör körüne memleketi sevenlerden mürekkeb olması azçok okuma yazma bilir fakat mutasallif vatansız dinsiz kimselerden müteşekkil olmasına her halde bin kere müreccahtır. +İşte maatteessüf mekteplerimiz bu semereyi tamamen veremiyor. +Mektepten yeni çıkan bir efendi yalnız ezberci oluyor yahud az bilir fakat memleket için muzır bir unsur olarak neş’et ediyor. +Çünkü ya vazifesini takdir edemeyen bir muallimliği ezbercilik telakkı eden mualliminin dest-i istibdadında ömür çürütüyor yahud yaptığından ne netice çıkacağını anlamayan kararsız muallimlerin zehir-nak sözleriyle tesemmüm ediyor…” Bu hususu bazı müşahedat ve misaller ile izah ettikten sonra diyor ki: +“Kendi mekteplerimizden birinde talebe ve talibata Cenab-ı Mesih’in ibnullahlığından Hazret-i Meryem’in ümmüllahlığından Hıristiyanlığın İslamiyet’i gölgede bıraktığından bahsolunuyor. +Henüz yedi yaşına varamayan etfal-i cesaretle terbiye-i Hıristiyaniyye ile zihinleri doldurulur. +Biz bunları şuhud ile vesaik ile isbata hazırız. +Biz bu yolsuzluklardan alakadarlarına bahsettik. +Fakat aldığımız cevap “aman kimse duymasın”dan ibaret oldu.” TANIN REFIKIMIZDAN BIR SUAL: +Doktor Dozy’nin Tarih-i İslamiyet’i gibi Müslümanlık aleyhinde en şeni’ bühtanlarla mali olan rezil bir eseri lisanımıza sitayişlerle takdirlerle nakl ü tercüme eden bir “Garbın en mühim asar-ı ilmiyye ve bed[a]yi’-i edebiyyesinden bir haylisini lisanımıza tercüme etmek himmetinde bulunmuş olan … biraderimiz ….” diyor. +Acaba mezkur hezeyanname de bu “en mühim asar-ı ilmiyye ve bedayi’-i edebiyye” miyanında dahil midir? +Evkaf-ı mahalliyyeyi ıslah ve tanzim ile ihtiyacat-ı ümmete göre idare ve temşiyet etmek ve emval-i eytamın muhafaza ve tenmiyesine nezaret ve müslümanların vezaif-i diniyye ve terbiye-i medeniyye ve şerait-i ictimaiyyelerini te’min edecek esbaba tevessül eylemek bilhassa beyne’l-İslam maarifin neşr ü ta’mimine çalışmak üzere her kazada birer Cemaat-i İslamiyye Hey’eti teşkiline dair bir madde-i kanuniyye bir de nizamname tanzim edilmekte olduğu yakında ikmal edilerek Meclis-i Vükela’ya takdim edileceği haber alınmıştır. +Meşrutiyet’ten evvel Katib-i Sani İzzet Paşa’nın riyaseti altındaki bir komisyona tabi’ olan Hicaz Demiryolu İdaresi Meşrutiyet’ten sonra böyle fevka’l-kanun bir komisyon idaresi altında bulunamayacağından bir aralık Nafia’ya sonra da Harbiye Nezareti’ne verilmişti. +Hat memalik-i Osmaniyye’nin uzunluk i’tibarıyla el-yevm en büyük hatlarından biri olduğu gibi bittabi’ idaresi de en güç olanıdır. +Her ne kadar hattın müdüriyet-i umumiyye halinde bir idare-i merkeziyyesi mevcud ise de bütün bu keşmekeşlerden pek ziyade müteessir olmuş idaresi ehemmiyetiyle mütenasib bir intizama mazhar olamamıştı. +Bu miyanda hattın inşası mutasavver bir çok mühim şu’beleri de inşa edilememiş her tebeddül her yeni projeyi çürütmüştür. +İşte bilhassa hattın her şeyden ziyade hemen kamilen ianat-ı müslimin ile vücuda gelmiş bir müessese-i İslamiyye olduğu nazar-ı dikkate alınarak hattın idaresi bu defa suret-i kat’iyyede Evkaf Nezareti’ne verilmiştir. +şerif için Hicaz’a şimendüferle azimet edecek olan hüccacdan beher bilet başına donanma ianesi olarak birer mecidiye ahz edilmesi hakkında Donanma Cem’iyeti’nce bir madde-i kanuniyyeye lüzum gösterildiği haber alınmıştır. +Medine-i Münevvere’den Şekib Arslan imzasıyla eş-Şa’b gazetesine yazılan mektubda deniliyor ki: +“Saf halis bir Arab’ın hiçbir vakit hükumet-i Osmaniyye aleyhine harekette bulunmak yek-diğerine kardeş demek olan Türk ile Arab’ın arasına tefrika sokmak gibi bir cinayet hatırından bile geçmez. +Böyle yapanlar varsa onlar mutlaka memleketimizin enkazı üzerinde yurd kurmak arzu eden düşmanlarımızın tesvilatına alet olan gafillerdir. +Ceziretü’l-Arab’ın ümerası mesela toplanır da bu hususta ittifak ederlerse bilmelidir ki o husus mutlaka Hilafet-i İslamiyyeyi haiz olan Devlet-i Osmaniyye’nin te’yid ve takviyesine Ceziretü’l-Arab’a Haremeyn cihetlerine ecanib tarafından idhali mümkün olan desaisin ibtaline ma’tufdur. +Bizim bildiğimize göre ümera-yı garbın başka bir düşünceleri yoktur. +Osmanlı Arab gençlerinden birkaçının bazı Avrupa şehirlerindeki ictima’ları ümera-yı Arapça kat’iyyen beğenilmemiş Devlet-i Aliyye’nin İslamiyet’in dehşetli sarsıldığı bir zamanında bu gençlerin ötede beri ecanib huzurunda ümmet-i Arabiyye namına olarak şakk-ı şefeh etmelerine hiç kimse tarafından müsaade e[d]ilmemiştir. +Avrupa şehirlerinde Araplık namına fından esefler ile karşılanmıştır. +Hatta bu husus için Mekke-i Mükerreme’de vukua gelen bir ictima’da bu harekatın mütecasirleri levm ve takbih olunmuş bunlara kulak asan hükumet me’murlarına da teessüfler edilmiş idi. +Artık Arablık namına yapılan o kabahati unutmak “ıslah” namıyla ortaya sürülen büyük günah için de i’tizar etmek lazımdır…” [ ] Şekib Arslan Beyefendi tarafından yazılan bu mektubun orada cereyan eden ahvale ne dereceye kadar tercüman olup olmadığını tamamıyla kestiremiyoruz. +Fakat alem-i İslam’ın yüreği mesabesinde olan Ceziretü’l-Arab ümerasının doğrudan doğruya büyük babalarının ve Peygamber’imizin lisanı üzere münzel kanun-ı şeriate muhalif tefrikalara meydan vermeyeceklerine elbet mutmain olabiliriz. +Alınan ma’lumata göre Yanya’da Yunan zulümleri müsalahanın ahkamına rağmen pek şeni’ bir surette devam etmektedir. +Beş altı bin müslümandan henüz hicret edemeyen bir avuç dindaşlarımız her gün mukaddesat-ı diniyye ve milliyyelerine birer suretle tecavüz edildiğini görüyorlar. +Yunan hükumeti akdolunan müsalaha ceğine taahhüd etmişken her gün birer vesile ile cevami’-i şerifeyi zabt etmekte ber-devamdır. +Mesela ancak on senelik son derece latif Yeni Cami’ miri otomobil istasyonuna tahvil edildiği gibi Fethiye Cami’i de mühimmat ve ecza deposu ri seddedilerek esrar-engiz ictimaata makar ittihaz edildiği gibi Namazgah mahallesindeki mezaristan da tevsi’-i tarik bahanesiyle tahrib edilmiştir. +Zaman-ı fetihte inşa edilip ilk Cum’a namazının orada eda edilmesi hasebiyle Namazgah Cami’i tesmiye ve Yanyalılarca pek mukaddes addolunan ma’bedin kapı ve pencereleri de geçenlerde mevadd-ı gaita Nüfus-ı İslam’ı tamamıyla mahv veya hicrete mecbur etmeye karar veren Yunan hükumeti ashab-ı emlakin hukukunu kat’a tanımamıştır. +İslam ashab-ı emlak Rum çiftçilerin bin türlü ricalar ile atıfeten verdikleri mikdara çar-na-çar kanaat ediyorsa da bazıları bundan da mahrum bulunuyorlar. +muhaceret etmelerinin sebebi bundan ibarettir. +Mücrimin-i siyasiyyenin afvı muahede ahkamından iken sukuttan pek çok evvel guya bir rahibi katlettikleri bahanesiyle tevkıf edilip zindana konan zavallı altı yedi İslam hala kal’adaki müteaffin bodrumlarda çürümektedir. +Müftü efendinin bütün müracaat ve şikayatı istihza ile karşılanmıştır. +Taşrada ise mezalim daha müdhiş ve daha korkunçtur. +Yanya hapishaneleri hep biçare Filat ve Aydonat ahali-i müslimesiyle doludur… Herkes bu mezalimin neticesini düşünmekle meşguldür. +Ajans Reuter’in Daily Telegraph gazetesine tebliğ eylediği bir telgrafa ve ahiren bütün Arnavudluk’u ziyaret eden Amerikalı William Hadrid’in i’ta eylediği ma’lumata nazaran Sırp orduları geçen beş ay zarfında Arnavudluk’ta yüzden ziyade köy tahrib on iki bin hane vallı insanların bir kısmı ihrak edilmek suretiyle müdhiş bir eser-i vahşet gösterilmiştir. +Mevsim-i şitada yüz binden fazla de halkın kısm-ı a’zamı İlbasan Tiran ve İşkodra’ya muhaceret ederek canlarını kurtarabilmişlerdir. +Pomak müslümanlar için Çepine kazasında tahkıkat icrasına me’mur bir hey’et-i tahkıkiyyeye Bulgar hükumeti tarafından Ceneral Popof Filibe Liberal Bürosu Reisi De Nomanef Sobranya a’za-yı İslamiyyesinden Avukat Hafız Sıdkı Efendi ta’yin edilmiş ve hareket emrini almışlardır. +Binaenaleyh Bulgaristan hükumeti tarafından din-i aslileri olan İslamiyet’e avdetlerine bir mani’ olmadığı resmen beyan olunan Pomaklar mes’elesi inşaallah yakında ber-vech-i matlub hallolunur. +eş-Şa’b gazetesinden muktebestir: +Hususi fakat mevsuk haberlerden anlaşıldığına göre Beni Gazi Cebel-i Ahdar taraflarında vukua gelen cihadın tafsilatı şeklinde yazılmıştır. +şöyledir: +Üstaz-ı ekber Seyyid Ahmed eş-Şerif es-Senusi hazretleri Sellum Defne taraflarındaki mücahidin-i kiramı ziyaret maksadıyla Sellum taraflarına gidecek olmuştu. +İşte bu sıralarda İtalyanların fırsattan bil-istifade Rafi’ Zaviye-i Beyza taraflarına hücum ettikleri işitildi. +Şeyh Senusi hazretleri bu haberi işitir işitmez kararından vazgeçerek ihvan-ı kiramıyla hemen harb vaz’iyetini aldılar. +Kumandayı bi’zzat Şeyh Senusi hazretleri deruhde etmişlerdi. +Artık mücahidin seviniyordu. +Ölümü şehadeti canlarına minnet bilerek karşılarında arslan mücahidleri gördüler. +Kanlı muharebeler başladı. +Mücahidlerin fedakarlığına hadd ü hesab yok idi. +Guya cenneti görüyormuş guya Bedir Uhud mücahidlerinden tutturamayacağını anladı bozgun bir surette kaçmaya başladı. +Muharebe yerinde yirmisi zabit olmak üzere bin iki yüz kırk sekiz kadar maktul bırakmıştı. +Erzak yüklü altmış deve otuz katır iki büyük top bin tüfenk ve sair birçok mühimmat da mücahidin tarafından iğtinam edildi. +Zilkade’nin ve ’ncı günlerindeki muharebede dokuzu zabit olmak üzere seksen dokuz asker ile İtalyan hizmetinde bulunan beş yüz kadar bedevinin canları cehenneme gönderildi. +[ ] Rafi’ taraflarındaki muharebe pek şiddetli olmuştur. +Mücahidin yalın kılıç hücum ederek düşmanın harb safları lerdir. +Metrisleri dahilinde olarak ölümden kurtulmayı ümid eden düşmanlar birer birer boğazlanmışlardır. +Şehadetin ne demek olduğunu anlamayanlar için bu manzara pek büyük bir ders-i ibret teşkil edecek bir mahiyette idi. +Bu manzara meyeceği kadar yüksek idi. +Hiniye taraflarındaki muharebe de pek şiddetli olmuş düşman ölülerini toplayacak kadar vakit bulamadan kaçmak lüzumunu hissetmiştir. +Zilhicce tarihiyle varid olan haberlerden anlaşıldığına göre Şeyh Senusi hazretlerinin huzuruyla Beni Gazi’de vukua gelen muharebe de pek kanlı olmuş külliyetle elde edilen emval-i ganimet mücahidin-i kiramı sevindirmiştir. +Mısırlı Aziz Bey’in avdetinden sonra burada evvelkilere nazaran pek şiddetli ve pek kanlı muharebeler vukua geldi. +Zaten sonraları birçok Arab kabilelerinin İtalyanlar tarafını likeye atılacak kadar kudurtmuş idi. +Fakat hamd olsun ki Şeyh Senusi hazretleri bi’z-zat kabail içine dalarak vaaz ve nasihat etti. +Ehl-i İslam’ın hamiyet damarlarına bastı cihadın ma-dame’l-hayat farz olduğunu anlattı tende can varken düşmana boyun eğmenin caiz olamayacağını anlattı. +Bütün kabail tekrar canlandılar. +İtalya’nın din ve millet düşmanı olduğuna kanaat getirdiler. +Ölünceye kadar akraba ve ailesinden kimse kalmayıncaya kadar düşmanla mücahedatta bulunmak için söz verdiler. +Şimdi mücahidinin idare ve kumandanı doğrudan doğruya bi’z-zat Şeyh Senusi hazretlerinin idare ve kumandaları altında bulunuyor. +İtalyan askeri bulunan her yerin karşısında mücahidin ahz-ı mevki’ etmiş bulunduğundan her türlü harekatı tarassud ve ta’kıb olunuyor. +dan deruhde edileliden beri şimdiye kadar vukuu görülmemiş büyük ma’rekeler kanlı müsademeler oldu. +İtalyanlara binlerce telefat verdirildi düşmanın bütün hastahaneleri mecruhlar ile doludur. +Yalnız bu vak’alar esnasında iğtinam edilen topların adedi elliyi mütecavizdir. +Tüfenklerin mühimmat-ı harbiyyenin hadd ü hesabı yoktur. +Erzak zahire buradaki mücahidini idare edecek kadar çoktur. +Hülasa bugün mücahidin İtalyanlardan iğtinam ettikleri mühimmat-ı harbiyye ve erzak ile idare ediliyorlar. +Zaten İtalyanların bu işten artık bıkmış usanmış olduklarına delalet edecek birçok emareler mevcuddur.” lam’a hitaben yazdığı hitabeyi kendi ibaresiyle ber-vech-i zir aynen naklediyoruz: +. +Hindistan: +Hindistan’ın Karaçi şehrinde hal-i in’ikadda bulunan Hind Müslümanları Cem’iyeti’nin kongresinde İngiltere hükumetinin Ruslar ile birlikte olarak Osmanlılık aleyhindeki siyaset-i hariciyyesi şiddetle tenkıd olunuyor. +İngiltere hükumetine bu hususta müteyakkız bulunması tavsiye olunuyor. +Hind müslümanları imparatorluk tarafından diyar-ı hilafetteki müslüman kardeşlerine karşı gizli ve aşikar olarak icra edilen haksızlıkları hazmedemeyeceklerini söylüyorlar. +Hatiblerden bazıları hutbe ve nutuklarında kalpleri hamiyet-i İslamiyye ile dolu olan gençler bu hususta hiçbir kayd altına girmeye tahammül edemiyorlar. +İngiltere hükumetinin doğrudan doğruya İslamiyet ve Osmanlılık düşmanı olan Rus hükumeti ile tevhid-i mesai etmesini Hind genç müslümanlarının kanaat-i kalbiyyelerine dinlerine karşı tahkır addediyorlar. +Bütün hazırun tarafından bu şiddetli nutuklar kemal-i hararetle alkışlanıyor. +Milli İslam gazeteleri de bunları büyük harfler ile yazıyorlar. +Hatiblerin cesaret-i medeniyye hamiyet-i diniyyeleri takdir olunuyor. +Ahali bu genç müslümanlar için dualar ediyor bu suretle erbab-ı hamiyyete iştirak ettiklerini daima beraber bulunduklarını anlatmak istiyorlar demektir. +ta ta’kıb ettiği siyasetin aks-i te’siri olarak Hindistan müslümanlarında husule gelen heyecan Karaçi Kongresi’nin sinin-i sabıkaya nazaran daha hararetli daha hamiyet-perverane olmasına sebebiyet veriyor. +Hatta kongrenin diğer Afrika’daki Hindlilere karşı reva görülen mezalim şiddetli bir surette protesto ediliyor. +Reis Hindliler ile İngilizler arasındaki bilumum mesail-i muhtelefün-fihanın halli için Londra’da ğini dermiyan ediyor. +Diğer ateşli hararetli aynı zamanda ahali-i İslamiyye arasında müstesna bir mevki’ sahibi olan meşhur bir hatib de Hind müslümanlarını Brehmenler ile hangi mezhebe salik olursa olsun sair Hindliler ile i’tilafa samimi elin Hindular tarafından dost bir vatandaş sıfatıyla karşılanarak kemal-i hürmetle sıkılacağını söylüyor. +Kongre a’zaları bu nutku alkışlıyorlar. +Hindistan’ın bila-istisna bütün milli gazeteleri bu fikri kemal-i hararetle tervic ediyorlar. +Bunun hilafında olarak ötede beride işe aklı ermeyen yahud nen sözler şiddetle reddolunuyor. +CIHAD-I EKBER: +GENÇ MÜSLÜMANLIK Her hangi bir amilin te’siri altında olursa olsun bugünün gençleriyle dünün gençleri arasında büyük fark vardır. +Dünün mürai mesleksiz beceriksiz aynı zamanda dinsiz milliyetsiz gençleri yerine bugünün kalbleri fikr-i milli ve dini ile çarpmaya başlayan yiğit gençleri kaim oluyor. +Dinsiz vatansız milliyetsiz aynı zamanda mutaassıb olan eskiliğin yerine vatan ve milletini sever mütedeyyin ve aynı zamanda münevver bir yenilik geliyor. +Şerait-i mütefessiha üzerine teessüs eden eski zihniyetler yavaş yavaş bozuluyor. +Derbeder kalbler cereyan-ı milliye uymak mecburiyetini hissediyor. +Teessüs edeli beri vatansızlık dinsizlik milliyetsizlik cereyanı hazırlamakla meşgul olan maarif-i umumiyyemiz bile ağır ağır olsa da veche-i istikametini tebdil ediyor: +Fıtri milliyet-perverlik cereyanını idare eden ahalinin arzularına temayül gösteriyor. +Programlarını az çok millileştiriyor. +Milli dersler ilave ediyor. +Ma’lumat-ı diniyye dersleri için sair limlerini sair muallimler ile müsavi tutuyor. +Bu vadide yeni faydalı kitaplar yazmak için müsabakalar tertib ediyor. +Bu hal erbab-ı maarif ve tabaka-i münevvere ile millet ve ahali arasında pek o kadar kuvvetli değilse bile bir hatt-ı ittisal bulunduğunu irae eder. +Son günlerde Osmanlılık aleminin ötesinde berisinde parlamakta olan intibah-ı milli intibah-ı dini cereyanları kesb-i vüs’at ettikçe bu cereyan eski bi-sud taassub şeklinden çıkıp da ma’kul münevver fakat canlı bir çığıra girdikçe tabaka-i fazıla ve erbab-ı maarifimiz ile millet arasındaki ittisal elbet daha ziyade samimiyet kesb edecektir. +Hem böyle de olmalıdır. +Haricden aldığımız maarif dinimiz medeniyetimiz ile hayat ve maişetimiz ile bunlar da kaynamalı birleşmelidirler. +Dini medeniyeti maarifi hayat ve maişeti hüsn-i imtizac edemeyen millet canlı kuvvetli bir hüviyet-i milliyye ibrazına muktedir olamaz yaşayamaz. +Efrad-ı ahalimiz an’anat-ı milliyye ile ta’limat-ı diniyye arasındaki imtizac-ı düsturu keşf ve tatbik hususunda harikulade bir maharet gösteregeldikleri halde maatteessüf milletin tali’sizliğine karşı ilimleriyle fikirleriyle kesb-i imtiyaz eden münevver tabakamız öteden beri bu hususta ehliyetsizlik sızlık adeta bir şey zannolunuyor böylelerine mütefekkir feylesof namı veriliyordu. +Memleketimizin milliyetimizin ruhsuz devrelerinde türeyen bu zavallılar memleket millet için pek mühim zararlar bir millet içinde hayattan bıkkınlık esası üzerine kurulan yanlış felsefeye aid fikirlerin intişar etmesi su’-i tali’ neticesinden başka bir şey olmasa gerek. +Fikr-i diniyi fikr-i milliyi söndüren zehablar ekseriyet i’tibarıyla devre-i tekamüliyyesini geçirip inhitata başlamış milliyetler içinde zuhur eder ki mukaddimesi demektir. +Fakat biz ise henüz bu istenilmeyen devre-i tekamüle varamadık. +Biz ise henüz milliyetimizi milliyet-i İslamiyyemizi tamamıyla teşkil ve te’sis edemedik. +Biz henüz milliyet-i mütekamilenin mazhar olduğu ni’metlere nail olamadık. +Biz hala yol üzerinde bulunuyoruz. +Onun dan verir isek çok yazık olur. +Binaenaleyh bizim bu hususta müteyakkız bulunmaklığımız lazımdır. +Biz vatansızlığa dinsizliğe hülasa milliyetsizliğe karşı bütün kuvvetimizle karşı gelmeliyiz. +Biz bu hususta azm ü sebat gösterir isek muvaffakiyetimiz muhakkaktır. +Milliyetsizlik vadisinde teessüs eden zayıf zihniyetler kendiliklerinden sönüp [ ] giderler. +Kuvvetli canlı bir cereyan-ı milli önünde eski bozuk hayattan usanç eseri olan milliyetsizlik fikri elbet dikiş tutturamaz. +Bir de cereyan-ı millimizin önünde dinsizlik milliyetsizlik fikri ne kadar muzır ise bi-sud kara taassub da o kadar zararlıdır. +Çünkü her ikisi de cereyan-ı milliye karşı kurulmuş siyah kırmızı mani’ler demektir. +Binaenaleyh bugün memleketimizde kuvvetli bir cereyan-ı milli-i İslami uyandırmak Sahib ve Müdir-i Mes’ul: +H. +Eşref Edib yıkıp yerine dinin medeniyet-i milliyye ve an’anemizin birleşmesi ve kaynaması suretiyle husule gelen bir fikr-i milli-i kardeşler için umumi bir mefkure halini almalıdır. +Her müslüman bu mefkureyi takdis etmeli bunun muhit-i intişarını tevsia çalışmalıdır. +Bu mukaddes fikrin düşmanlarıyla göğüs göğüse gelerek din iman milliyet ilim kuvvetlerinden istimdad ederek çarpışmalı mücahede etmeli bugünkü cihad-ı ekber de işte bundan ibaret olsa gerek.. +Halim Sabit UBEYDULLAH-I AFGANI MÜDAFII M. +C. +EFENDI’YE! +bunuzu okudum. +numaralı Sebilürreşad nüshasındaki muhavereden dolayı Ubeydullah-ı Afgani’yi iskat ve ilzam eden ve mahiyet-i ilmiyyesi hakkında kariine bir fikir veren rüfekama acizleri de dahil olduğu halde taarruza kalkışıyorsunuz! +Ubeydullah-ı Afgani’nin cevaptan aciz kalmasından bahsetmeyip kitabın mündericatı hakkında hezeyan denilmek cak olan cihetler de ta’yin-i madde ederek ona karşı edille-i şer’iyye ile cevap verilmesi lazım geldiğini beyan ediyorsunuz! +Muhaveremizde yazıldığı üzere Ubeydullah-ı Afgani hakkında ceffe’l-kalem bir hükümde bulunmadık ma’hud kitabı okuduk onu kavanin-i müeyyede-i İslamiyye ile kavaid-i celile-i şer’iyye ile kabil-i tatbik bulmadık kitaba ehemmiyet bile vermedik. +Çünkü ilmi bir söz yok idi. +Vakta ki müellif Sebilürreşad idarehanesine geldi aramızda bir muhavere cereyan etti. +Mahza mahiyet-i ilmiyyesi hakkında bir fikir vermek maksadıyla muhavereyi aynen yazdık yoksa kitap hakkında tenkıdata hacet görmedik. +Bu hususu muhaveremizde tasrih ettiğimiz halde sizin başka bir vadiye sevk-i kelam etmeniz kavaid-i felsefiyye ile kabil-i tatbik olur mu? +Biz bu babda kavaid-i felsefiyyeye riayet ettik tahlil kaidesini tatbik ettik. +Evvel emirde müellifin ayat-ı kerime ve ehadis-i şerife hakkında ne gibi bir prensip kabul ettiğini öğrenmek istedik erbabının ma’lumu olacağı vechile birer kıymet-i ilmiyyeyi haiz olan suallerimize hiçbir cevap veremedi. +lule intikal olunur? +Hangi meslek-i felsefi buna müsaiddir? +Hangi ilim bunu tecviz eder? +Kur’an-ı Kerim ve hadis-i şerifin hüccet olması hakkında hiçbir ma’lumatı olmadığı halde onlar ile nasıl ihticac eder? +Burasını garib bulmuyor musunuz? +Müellif prensip hakkında bir cevap vermiş olsaydı mübahasemiz ayat ve ehadis-i şerifenin aksamına intikal edecek idi? +Eğer ona da cevap vermiş olsaydı işte o vakit mübahasede tenkıde yol açılmış olacak idi artık kendisinden suret-i istinbatı ve mezhebi mucebince suret-i istidlali soracak idik. +Edille-i şer’iyyeyi bilmediği usul-i şer’iyyeden bi-haber olduğu zahir olunca nasıl münazaraya ehil olur? +Delil-i ilmiye müstenid olmayan mesailin hangisini ta’dad edelim? +Haydi nümune olmak üzere ta’yin-i madde ederek birkaç mes’elesini beyan edelim: +dini beş şeye yani savm salat ve hac ve zekat ve kelime-i şehadete hasr ederler” diyor ve . +sahifede de erkan-ı dini akıl kelime-i şehadet diye gösteriyor. +Red – Müellifin bu sözü hadis-i şerife tamamıyla muhaliftir. +Hadis-i şerifi tamamıyla kavm-i atik addettiği zevatın akaidine muvafık ve kavm-i cedid addettiği kesanın akaidine muhaliftir. +ve harekatta evamir-i Kur’an iyye ve ehadis-i nebeviyye hilafında olsa da kendilerine Birgivi Halebi Şafii Kenz Münyetü’l-Musalli Maliki Fetava Hanbeli ila ahirihi gibi bir takım kitapları düsturu’l-amel ittihaz ederler” diyor. +Red – Müellifin burada böyle bir takım esamiyi ta’dad etmesinde hiçbir kıymet-i ilmiyye yoktur. +Burasını ehline arz ediyoruz. +Kavm-i atik gösterdiği zevat indinde kitaplar ancak birer rehberdir. +Şer’a muvafık ise kabul olunur. +Yoksa kabul olunmaz. +Hatta ashab-ı kiramın bile mücerred re’yleriyle haber verdikleri hususta ittibaa mecburiyet yoktur. +Fahru’l-Mürselin efendimizden maadasının kavli hem ahz olunur hem terk olunur daima kavli ahz olunup asla terk olunmayan zat: +Ancak Hatemü’l-Enbiya efendimiz hazretleridir. +Müellifin bu sözü ilm-i kelama usul-i fıkha tarih-i uluma tamamıyla muhaliftir. +Sahifede iman bil-kaderi kavm-i atik akaidinden gösteriyor bittabi’ kendisi kabul etmiyor. +Red – Müellifin bu akaidi Kur’an-ı Kerim ve hadis-i şerife tamamıyla muhaliftir: +Muhaverede beyan olunduğu üzere Ubeydullah-ı Afgani kadar mes’elesine dair sorduğum suale de cevap verememiş kendisi suale başlamış ona karşı verdiğim cevaba: +İnce mes’elelerin sırası değil! +demekle iktifa etmiş idi. +Müellifin kader mes’elesinde fırak-ı kelamiyyeden hangisinin mezhebine tabi’ olduğunu maatteessüf anlayamadık. +– Herkes eceliyle ölür i’tikadını da kavm-i atik akaidinden gösteriyor! +Bunu da kabul etmiyor. +Red – Müellifin bu akaidi de Kur’an-ı Kerim’e muhaliftir. +Müellifin maktul hakkındaki akaidi bazı Mu’tezile’nin mezhebine muvafıktır. +– Kavm-i atikin füruat-ı a’malini beyan sadedinde “Ramazan-ı şerifin yirmi yedinci gecesi Kadir’dir” diyor. +Bundan maksadını tamamıyla anlamak kabil olamıyor. +Burada Kadr’in Ramazan’ın yirmi yedinci gecesine mahsus olmasıdır. +Eğer Leyle-i Kadr’in faziletini münkir ise bir sure-i celileyi tamamıyla inkar etmiş olur. +Ve eğer yirmi yedinci gecesine mahsus olmasını inkar ediyor ise zaten bu gecenin Leyle-i Kadr olması muhtelefün-fihdir. +Şu kadar ki yirmi yedinci gece olabilmesine dair hadis-i şerif vardır: +Müellifin maksadı ne olur ise olsun ilmi bir söz söylemiyor. +Yine tekrar ediyorum ki maksad kitabı tenkıd değil belki pek kolay red ve cerh edilebileceğini beyandır. +Biz buralarını bildiğimiz için müellif de muhaveresiyle münazaraya ehil olmadığını isbat ettiği için ulum-i şer’iyyeden bi-behre olduğunu anladık ve yüzüne karşı cehlini bildirdik. +Artık ehl-i İslam’ın edille-i şer’iyyesiyle ma’lumları olan birçok akaid ve hissiyatına pek fena bir surette taarruz ederek ilme müstenid olmayan efkar ve akaid hezeyan olmaz mı? +Ulum-ı şer’iyyenin erkan-ı mühimmesinden biri olan usul-ı fıkhın “Hass ve amm” bahislerini der-hatır etmiş olsaydınız kitap hakkında hezeyan mecmuasıdır ta’birine küstahlık demez idiniz. +Böyle bir küstahlıkta bulunmaz idiniz. +Eğer müellifin maksadı fezail-i cihadı beyandan ibaret olsaydı ve Kitabullah’a Nebiyy-i Zi-şan efendimiz hazretlerinden telakkı olunan sünnet-i seniyyeye kavaid-i şer’iyyeye muvafık olsaydı başımızın tacı olur idi. +Bu gibi ümmet-i Muhammediyye’nin müttefik olduğu mesaile hangi müslim ümmet-i Muhammediyye’yi kavm-i cedid ve atik diye ikiye ayırmak kavm-i atika la’net etmek tedmirlerine dua etmek hezeyan değil de nedir? +Ubeydullah-ı Afgani’nin bu yoldaki sözleri bazı kesanı aldatabilir. +Alem-i İslam’da parlak gibi görünen sözler ile telkınatta bulunmak pek eskidir. +Bu misillü sözler hakkında biz varis-i ilm-i Nebi imam-ı mükerrem seyyidüna Ali kerremallahu vecheh hazretlerinin kavl-i hakimaneleriyle amil olduk. +Beyefendiler! +Efkar-ı cedidenin ilk temel taşı olan “hürriyet-i vicdan taarruzdan masundur” kaziyyesini evvel be-evvel Ubeydullah-ı Afgani farkına varmaksızın hedm etmiyor mu? +Biz kendi fikrini din namına gösteren nazm-ı celiline hadis-i şerifine asla kulak asmayan ilm-i dini sarıkta arayıp feste bulamayacak derecede kuteh-bin olan bir kimseye karşı müdafaada bulunduk. +Evet kavaid-i felsefiyye muktezasınca hürriyet-i beyan da taarruzdan masun ise de hürriyet-i vicdan gibi gayr-ı mahdud değildir. +Belki hürriyet-i beyan hukuk ile mahdud diğer bir kimsenin hukuk-ı hürriyetine tecavüz etmemek şartıyla meşruttur. +Fazla olarak sizin “ Kavm-i Cedid müslümanları neden dil-hun eder” sözünüze şaşmamak kabil olamıyor. +Kavm-i Cedid nam kitap müslümanlar arasına tohm-ı fesad saçmadı mı? +Müslümanlar arasında kıl ü kale sebebiyet vermedi mi? +Şöyle bir zamanda şikak kapısı açmak hoş mu? +Bu ise pek büyük bir hata değil mi? +Sizinle bizim aramıza şikak girmedi mi? +Bize taarruz etmiyor musunuz? +Biz de sizin kullandığınız ta’biratı ma’a-ziyadetin hatta aynen kullansak hoşunuza mı gider? +Yeni bir fitne mi uyansın? +Maksadınız bu ise emin olunuz ki bizi o vartaya düşüremezsiniz. +zete hakkında istihzalarınız size yakışır mı? +Sizin nazar-ı istihfaf ile gördüğünüz Sebilürreşad ceridesinde akval-i hakka efkar-ı saibe alimane sözler feylesofane düşünceler daima muhterem ve memduh; bilakis akval-i batıla efkar-ı sehife cahilane sözler amiyane düşünceler daima merdud ve makduhtur. +Müslümanlık Peygamber’imizin haber verdiği gibi midir; yoksa o cihet nazar-ı i’tibara alınmayıp bizim anladığımız gibi midir? +sualine gelince onda da [ ] bir mahiyet-i ilmiyye var idi. +Bu sual ilm-i akaid uleması arasında muhtelefün-fih olan bir mebhase işaret idi. +Müellif sualin kıymetini anlayamadı. +Verdiği cevap tamamıyla kitabının aleyhinde Gördünüz mü gafleti? +Hülasa kavaid-i müebbede-i şer’iyyeye veya kavaid-i kat’iyye-i felsefiyyeye veya kavaid-i müeyyede-i ilmiyyeye müstenid olan sözleriniz var ise can kulağıyla dinleriz. +Yoksa laf dinlemeyiz. +SEBILÜRREŞAD CERIDE-I İSLAMIYYESI HEY’ET-I TAHRIRIYYE-I MUHTEREMESINE Efendim tesettür-i nisvan hakkında Sebilürreşad ceride-i hib-i iffet ve fazilet birkaç hanımefendi tarafından yazılmış mektupları kemal-i şükran ile okudum. +Bu mektupların birinin hatimesinde tesettürün ref’i hakkında Daru’l-Hilafeti’l-İslamiyye’de çıkan bazı hezeyannamelerin neşriyatından dolayı hükumetimizin nazar-ı dikkati celb ediliyor. +Fil-hakıka tesettür-i nisvanın kadınlarda iffet ve namusun yegane kafili olduğuna kani’ bulunan milyonlarca müslüman kadınları dahi neşriyat-ı mebhusün-anhanın men’i için tedabir-i kat’iyye ittihazını hükumetimizden kemal-i ehemmiyetle taleb ve istid’ayı vecibe-i diniyyeden bilirler. +Acizeniz de muhadderat-ı İslamiyyeden biri olmak haysiyetiyle kudretsizliğime bakmayarak bu hususta bazı mütalaat serdine kendimde bir hak gördüm. +Kanun-ı ahlak-ı İslamiyyet Allah’a imandan sonra hayayı emrediyor. +Fahr-i Kainat efendimiz hazretleri medeniyet-i hakıkıyye-i İslamiyyeyi haya ve hüsn-i hulk esası üzerine te’sis buyurmuşlardır. +İşte böyle metin esaslara istinad eden hey’et-i ictima’iyye-i İslamiyye az zaman içinde medeniyetin mertebe-i kusvasına vasıl olmuştur. +Esasat-ı mezkureden dığımız inhitat meydandadır. +Ahlak-ı İslamiyyeden tebaüd yüzünden başımıza gelen felaketlerin hangi birini sayalım? +Yüz binlerce ihvan-ı dinimizin kanına giren muharebat-ı ahireden ibret alalım da bu esnada uğradığımız maddi ve ma’nevi zarar ve ziyanları telafiye çalışalım. +Bu hususta sarf edeceğimiz mesainin semeredar olması ancak ahlak-ı İslamiyye lamiyye hey’et-i ictima’iyyemizin saadet ve tealisini baliğan te’min etmiştir. +Sad hezar teessüf! +İçimizde bir güruh-ı esafil selamet-i memleketi garb adat ve ahlakını taklidde buluyorlar. +Ne büyük gaflet! +Senelerden beri garb adat ve ahlakını taklide yeltendik; bundan fayda yerine mazarrat hasıl oldu. +Sefine-i memleketi varta-i helakten tahlis müyesser olmadı. +Garb lisanı öğrenmek garbın terakkiyat-ı fenniyyesini iktibas eylemek memleketin atisi için elbet hayırlı olur. +Fakat şunu da unutmayalım ki ahlak ve adat-ı diniyyemizi haleldar olmaktan vikaye mu’tekadatımızı takviye etmezsek bizim kendisini derebeylikten kurtararak hayat-ı ictima’iyyesini tanzim eden ve cihangirliği kurmuş koca bir devlete büyük bir ders-i ibret veren binaenaleyh şevket ve satvetini aleme tanıttıran Japonya’da erkek kadın her sınıf halkın milliyetlerine olan riayet-i kamilelerini nazar-ı dikkate alalım. +Japonya’da kadınlar erkek işlerine karışmayarak sırf kadınlığın terakkı ve tealisi için gece gündüz çalışmaktan hali kalmıyorlar. +Hatırımda kaldığına göre bir vakit kadınların hakk-ı intihaba malik olmasına çalışan nisaiyyun Avrupa payitahtlarından birinde bir kongre küşad etmişler idi. +Bu kongreye iştirake da’vet edilen Japon kadınları kendilerinin vatanı kurtaracak evlad terbiyesiyle meşgul olduklarından bahisle siyasetle iştigale vakitleri olmadığı cevabını vererek da’vet-i vakıaya icabet etmemişlerdir. +na her şeyden ziyade kalbleri vatan aşkıyla çarpan bir unsur lazım olduğunu anlarız. +Bu unsur-ı mühimmi yetiştirecek de kadınlardır. +Kadınlarımız kavaid-i İslamiyye dairesinde ta’lim ve terbiye görmezlerse o unsur yerine bir sürü serseri zuhur eder ki vatanın bunlardan gördüğü ve göreceği fenalığı burada ta’dada lüzum görmüyorum. +Bu derbederlerin ef’al ve akvali vatanın istikbaliyle alakadar olanları dil-hun etmekten hali kalmıyor. +Son senelerde nisaiyyun namı altında ortaya atılan serseriler tesettürün ref’iyle hey’et-i ictima’iyyenin nazım-ı hakıkıleri olan kadınları üryan olarak sokağa atmakla kendilerini memlekete hizmet etmiş addediyorlarsa zehi cehalet! +Bu serseriler memleket için cüz’i bir hüsn-i niyyet perverde ediyorlarsa tesettürün ref’ine çalışacaklarına kızlarımızın şeriat-i garra-yı İslamiyyenin vaz’ ettiği kuyud ve şürut dairesinde ta’lim ve terbiyeleri esbabını istikmale çalışsınlar! +Kızlarımız umur-ı beytiyyelerini hüsn-i idare saadet-i aileyi te’sis edebilecek intizam ve azim-perver birer ev kadını olmakla kanun-ı tabiatın kendilerine tahmil eylediği vezaif-i asliyyelerini dört mühim devreye ayırırsak bu devrelerin her birine mahsus ahval ve müşkilatı nazar-ı dikkate alacak olursak bu vezaifin hüsn-i ifasıyla fıtraten mükellef olan kadınlardan daha başka ne gibi hizmetler beklenir. +Tesettür-i nisvan aleyhinde savrulan türrehattan müteessir olan hemşirelerim! +Şeriat-i İslamiyye’nin en mühim rüknü olan tesettür-i nisvan keyfiyeti diyanet-i İslamiyyenin hakayıkından bi-haber cevher-i ismet ve iffetin kadr ü kıymetini idrakten aciz bir iki serserinin keyfi için hiçbir vakit feda edilemez. +Bu işte en ziyade acınacak saf-dil beş on ettikleri beş on sefihin [ ] yüzünden hey’et-i ictima’iyye nazarında asla kıymetleri kalmamıştır. +Bu zavallılar bir takım serserilerin baziçe-i hevesatı olmuşlar sefalet ve sefahet uçurumlarına yuvarlanıyorlar farkında değillerdir. +İşte memleketimizde maarif-i İslamiyyenin bi-hakkın teessüs edememesi din-i mübin-i İslam’ın erkan ve esasatına tecavüze kalkışan bir takım derbederlerin hey’et-i ictima’iyyemiz Kızlarımızın ta’lim ve terbiyeleri için vaktiyle mektepler te’sis ve küşadına ve bunlarda hakayık-ı İslamiyyeden bahis kitaplar tedrisine ehemmiyet verilmiş olsaydı hakıkı terbiye-i miş evlad-ı vatandan şeriat-i İslamiyyenin esasatına muhalif edna bir hareket sadır olur mu idi? +İşte bu din-i celilin ahkam-ı aliyyesine mugayir harekette bulunan kimseler ecnebi mekteplerde hasm-ı dinimiz olan muallimlerden veyahud hanelerinde Avrupalı mürebbiyelerden gördükleri garb terbiyesini hazm edemeyerek milliyetlerinden tecerrüd etmiş bir takım serserilerdir. +Ne garib halet-i ruhiyyedir! +Ben bazı zevat tanıyorum. +Bir kısım gençlerimizin din hususundaki mübalatsızlıklarını görüp müteessir oluyorlar. +Fakat teessürlerini bais olan halin esbab ve avamilini aramaksızın henüz erkan-ı dinini öğrenmeyen çocuklarını ecnebi mekteplerine vermekten hali kalmıyorlar. +Evliya-yı etfal düşünmüyorlar ki: +Daha ilmihalini öğrenmemiş çocuğu ecnebi mektebine vermekle vatana en büyük hiyanetini kendileri irtikab etmiş oluyorlar. +Çocuklarını mekatib-i ecnebiyyeye vermekteki hikmet ve maksad bunlara sorulsa hiç şüphe etmemelidir ki “Memlekette muntazam mekatib-i İslamiyye yok çocuklarımız cahil kalacak” cevabını vereceklerdir. +Mekatib-i ecnebiyyeden guya alim fakat milliyetlerinden gafil olarak çıkmış ekser müslüman gençlerinin bu vatana karşı lakayd kalmakta olduklarını hiç düşünmezler mi? +Mekatib-i Fakat bu şikayetimizi ismaa ne vakit çalıştık? +Parası olanlar çocuklarını hemen ecnebi muallimlerin taht-ı terbiyetine vermeyi ma’sum dimağların tesmim edilmesini mekatib-i büsten daha kolay buluyorlar. +İstitaat-ı maliyyeleri gayr-ı müsa’id olanlar da şikayetlerini isma’ ettiremeyince çocuklarını programsız gayr-ı muntazam mekteplerde bulundurmaya mecbur oluyorlar. +İşte gayet hüzn-engiz iki manzara! +Bu hallerin devamından vatanımızın göreceği zarar la-yuad ve la-yuhsadır. +Bunları zimamdaran-ı hükumet elbette bizlerden ziyade takdir ederler. +Memleketimizde günden güne tevessü’ etmekte olan ecnebi müessesat-ı tedrisiyyesinde tahsil etmiş bulunmuş gençlerimizden yüzde kaçı hissiyat-ı diniyye ve vataniyyelerini muhafaza edebilmiştir? +Evet maatteessüf söylüyorum ki: +Memleketimizde mekatib-i ecnebiyye günden güne tevessü’ ediyor her tarafa dal budak salıyor. +Bizler ise çocuklarımızı yollayacak mektep bulamıyoruz. +Şu sözüm mübalağa ve ifrata haml edilmesin! +Tahsil-i rüşdiyi ikmal eden kızlarımızı geçen sene Bayezid’deki inas gösterdiği sa’y ü gayret ve hüsn-i niyyet asarı olmak üzere kızlarımızda büyük terakkı gördük. +Aynı zamanda kızlarımızda da müslüman kadını olmak için ali fikirler uyanmış idi. +Halbuki mekteb-i mezkur bu sene Maarif Nezareti’nce Cerrahpaşa’ya nakledildi. +İsmine de Sultani denildi. +Şehrimizdeki vesait-i nakliyyenin fıkdanı yüzünden kızlarımızı kış günlerinde Sultanahmed’den Bayezid’e göndermekte tesadüf ettiğimiz müşkilatı vatana bir hizmet-i müftehire olmak üzere iktiham ettik. +Fakat mektebin bu sene Cerrahpaşa’ya nakli Sultanahmed civarında bulunan evliya-yı etfali hakıkaten hazin ve müşkil bir mevkie ilka eyledi. +Çünkü zavallı kızlar evlerde hocasız kalarak masal kitaplarıyla vakit geçirmeye mecbur oldular. +Gerçi bunların taksim-i a’mal kaidesince umur-ı beytiyyeye iştirakleri tabii ise de iki üç sene daha mektebe devam ile i’dadi derslerini ikmal etmeleri selamet-i memleket nokta-i nazarından labüd idi. +Bu mektubumu Maarif nazır-ı alisi beyefendi hazretleri de mütalaa buyururlar da kızlarımızın ni’met-i maariften mütena’im olmaları esbabını istikmal etmek üzere Sultanahmed civarında dahi i’dadi derecesinde bir mektep küşadını ve ders programlarına hakayık-ı İslamiyyeden bahis bir iki kitap idhalini te’emmül ederler ümidiyle hatm-i kelam eylerim efendim. +Sultanahmed: +– Bundan evvel de söylediğimiz vechile birçok kimseler teaddüd-i zevcat adetini İslamiyet vaz’ etmiş olduğu de behemehal icrası matlub bir emr-i dini olmak üzere telakkı ediyorlar. +Biz bu mes’eleye dair yazacağımız silsile-i makalatta evvela teaddüd-i zevcatın İslamiyet’ten evvel de mevcud olduğunu İslamiyet’in bu mes’elede bir te’siri varsa o da bunu tenkıh ve tahdidden ibaret olup İslamiyet’te teaddüd-i zevcat me’murun-bih değil me’zunun-fih olduğunu beyan etmek istiyoruz. +Buraya kadar yazmış olduğumuz mukaddemat bize gösterdi ki hin-i zarurette tevessül olunmak üzere teaddüd-i zevcata ruhsat verilmek gayr-ı tabii bir şey değildir. +Binaenaleyh şimdi bir kere de başka mevzu’dan tedkık etmek istiyoruz ki o da beşeriyetin tarih-i neş’etidir. +ladığını tedkık edecek olursak göreceğiz ki: +Ümem ve akvamdan hiç birisinde [ ] –ekseriyetle– yalnız bir kadın ile tabiiyyesinden bahsedecek değiliz. +Tedkıkat ve mübahasat-ı ilmiyye ile sabit olmuştur ki: +Kabail-i mütevahhişede kadınlar erkekler için bir hakk-ı mükteseb bir hakk-ı müşterek idi. +Bir kadının bir erkeğe yahud bir erkeğin bir kadına ihtisası yok idi. +Hayat-i aile bu merkezde olan kabail-i ibtidaiyyede çok kere babanın kim olduğu teayyün etmediği cihetle bittabi’ aile reisi de yalnız valideler idi. +Binaenaleyh çocuklar analarına nisbet olunurdu. +Beşeriyet irtika ettikçe bu şüyu’ ve ihtilatın mazarratını da takdir ederek ihtisasa meyl ediyordu. +Bu kabail arasında başlayan ihtisasın birinci kademesi bir kabilenin kadınlarını yalnız o kabilenin erkekleri alabileceği suretinde idi. +Bu devirde kadın la alet-ta’yin her erkek için bir hakk-ı mükteseb ve müşterek olamıyordu. +Bir kabileye mensub olan kadın yalnız o kabilenin erkekleri arasında müşterek olabilirdi. +O kabilenin erkekleri de müştereken onu müdafaa ve iaşe ederlerdi ki devr-i evvele nisbetle bu da bir ihtisas sayılabilir. +Mürur-ı ezman ile her an bir devre-i terakkıye vasıl olan beşeriyette mes’ele-i izdivac da o nisbette meşru’ bir daireye giriyordu. +Bir zaman geldi ki bir erkek aded-i mu’ayyen almakla ihtisas ediyordu. +Evvelce bir kadının etrafında müteaddid erkekler toplanmış görülüyor iken bu devirde bir erkeğin istediği kadar kadını başına cem’ ettiğini görüyoruz. +Bu zamandan i’tibaren aile tarihi yeni bir devreye girmiş bulunuyordu. +Evvelce reis-i aile esas-ı beyt amud-ı neseb kadın iken şimdi erkeğe intikal ediyordu. +İngiliz Alman ulema-yı müteahhirininden bazılarının aile tarihine dair yazmış oldukları kitaplarda bu cihet pek güzel bir surette izah olunmaktadır. +Bundan bil-istidlal bazı frenk uleması diyorlar ki: +“Terakkiyat-ı beşeriyyenin nihayeti bir erkeğin bir kadın ile ihtisasından hayatında asıl olan da ancak bu olmak daha layıktır. +Fakat avarız-ı tabiiyye ve ictimaiyye dolayısıyla gerek bi’z-zat kadınların gerek hey’et-i ictima’iyye-i beşeriyyenin maslahat ve menfaati erkeğin tabiatında olan isti’dadı hasebiyle bir erkeğin birden ziyade kadınları zamin olması zaruri olunca buna ne diyecekler? +Bu avarız-ı tabiiyye ve ictimaiyye onların da taht-ı tasdikinde olduğu halde –hin-i zarurette– teaddüd-i zevcata mesağ verilmenin gayr-ı meşru’ bir şey olduğuna hükmetmeleri nasıl doğru olur? +Bize haber versinler ki bugüne kadar ümem ve akvamdan hiçbir ümmette bu ihtisasa razı olmuş bir zevce ile kanaat etmiş kaç erkek gösterilebilir? +Acaba teaddüd-i zevcatın fenalığından hey’et-i ictima’iyyenin harabiyetine sebeb olduğundan bahseden Avrupa akvamının yüz bin erkekte bir tane zina etmeyen var mı? +O halde bari Avrupalılar bu mes’eleden bahsetmesinler. +delim: +“Fi’l-vakı’ memalik-i mütemeddinede vahdet-i zevce usulü kanunen vaz’ olunuyor ise de yine pek çok erkekler taaddüt-i menkuhaya müşabih bir hal üzere yaşamaktadırlar. +Yüz bin kişide ancak bir kişi bulunabilir ki ölüm döşeği üzerinde istiğfar-ı zünub eyleyeceği sırada ömründe yalnız bir karıdan maadasıyla mukarenette bulunmadığına yemin edebilsin.” – Buraya kadar beşeriyetin tarih-i neş’etinde aile hayatının ne suretle olduğunu mücmelen gördük. +Şimdi de nazar edelim: +Arabların kable’l-İslam’a aid olan tarihini tetebbu’ edersek görürüz ki hayliden hayliye terakkı etmişler. +Aile teşkilatında ancak izdivac-ı meşruu asıl ittihaz edecek dereceye kadar yükselmişler idi. +Evin reisi nesebin aslı yalnız erkek idi. +Lakin teaddüd-i zevcat bir aded-i mu’ayyen tahtında olmadığı gibi bir şart ile meşrut da değildi. +Herkes münteha tanılır ne bir şart dermiyan edilirdi. +Bir kadının muhtelif erkekler ile temasta bulunması mezmum olan zinadan ma’dud idi. +Zina çok olmakla beraber hemen cariyelere mahsus gibi bir şey idi. +Hürre olanlarda zina eden pek nadir bulunurdu. +Şu kadar var ki karısının gidip de diğer bir kimse ile münasebette bulunmasına kocası izin verirse o zaman hürre olanlar da gidip zina edebilirlerdi. +Zinanın erkekten suduru ayıb ve ar değildi. +Ma’yub olan hürre olan kadından sudur etmesi idi. +Halbuki İslamiyet zinayı [ ] alel-ıtlak haram kılıyordu. +Bunda erkek kadın hürre eme herkes müsavi idi. +Onun için bu kadar tazyik hakıkaten pek güç gelecekti. +Eğer teaddüd-i zevcat me’zunun-fih olmasaydı şüphe yok ki frenklerin memleketlerinde olduğu gibi memalik-i İslamiyyede de zinayı ibaha etmek zaruret hükmünü alacaktı. +lenin saadeti evin ancak –yek-diğerine pek samimi bir ihlas dedir. +Hülasa: +Ber-vech-i bala serdolunan mukaddematın hepsine dikkatle bakılır onların usulü ve füruu iyice nazar-ı irfana alınırsa şu netice elde edilir: +Hayat-ı beytiyye ve saadet-i zevciyyede asıl olan vahdet-i zevce usulüdür. +Bu babdaki demiş idi. +Zaniyelerden biri vaz’-ı haml edince kadına kavlince nikah-ı hadin gizli kaldıkça ayıb değil idi. +Ancak meydana terakkiyat-ı beşeriyyenin gayeti de ancak bu olduğu gibi insanların kendisi üzerine terbiye olunmaları onunla kanaat etmeleri layık olan kemal de işte ancak budur. +Fakat bazen olur ki beşeriyet erkekler ile kadınların maslahat ve menfaati nokta-i nazarından bir erkeğin birden ziyade kadını himayesine alması gibi –bütün erkeklere şamil olmayan– hacat-ı zaruriyye karşısında bulunur ki bunu def’ etmek için teaddüd-i zevcata mesağ verilmenin lüzumu vardır. +Eğer buna mesağ verilmeyecek olursa her iki taraf için de birçok fenalık vardır. +Ez-cümle zinaya mecbur olmaları muhakkaktır. +Çünkü birine ruhsat verilmeyince o birisine mecbur olacak bu suretle hem dinini hem malını hem de sıhhatini mahv edip biterecektir. +Bununla beraber kadınlar için bu cihet aralarında adalet etmek şartıyla –ki İslamiyet’teki ibaha-i ta’addüdün şartı da budur– üzerine birisini almaktan daha fenadır. +İşte bunun içindir ki teaddüd-i zevcatın kanunen memnu’ olduğu memleketlerde zina mübah kılınmıştır. +Çünkü başka suretle hareket kabil değildir. +Teaddüd men’ olunduğu gibi zinaya; zina men’ olunduğu gibi teaddüde ruhsat verilmek lazımdır. +Bazen teaddüd yalnız efradın değil hey’et-i ictima’iyyenin de maslahat ve menfaati iktizasından olur. +Mesela: +Gerek sebeb olarak kadınları hamisiz kocasız bırakan muharebelerin cari olduğu memleketlerde kadınlar pek fahiş bir surette tekessür etmektedir. +Zaten tevellüd i’tibarıyla da kadınların fazla olduğu yevmi tutulan istatistiklerden ma’lumdur. +Buna bir de erkeklerin muharebelerde mahv olup azalmaları ilave edilince artık kadınların erkeklerden pek ziyade fazla olacakları şüphe götürmez. +Hal böyle iken erkeklerin de taht-ı nikahlarında birden fazla kadın bulundurmamaları dinen mecburi bir şey olursa o zaman bu hamisiz kadınların ne yapması lazım gelir?... +Bugün teaddüd-i zevcatın resmen memnu’ olup da zinanın kanunen mücaz olduğu memleketlerde zavallı kadınların başında ne müdhiş felaketler dönüyor: +Kimisi yevmiye üç beş kuruş mukabilinde en ağır işlerde kullanılıyor kimisi de ırz ve namusunu bir sürü behaimin enzar-ı şehvetine arz ederek o suretle kut-ı yevmiyyesini çıkarmaya bununla beraber oradan kazanmış olduğu ve kendisi için ilelebet yüz karası olan veled-i zinayı da iaşe etmeye çalışıyor ki alem-i nisvan için bundan büyük felaket olamaz. +Bunun içindir ki İngiliz muharrirelerinden bazıları gerek muamelat gerek emakin-i umumiyyede alışan kızların ırz ve namuslarını hetk etmek bu yüzden her türlü felaket ve musibetlere giriftar olmak gibi hallerine bakarak teaddüd-i zevcatın vücubuna –ruhsat değil– kail olmuşlardır. +Lakin zaruret olup zaruretler de kendi mikdarlarınca takdir olunduklarından bir de erkeklerin bu işe –ta’addüde– teşebbüs etmeleri çok kere maslahat ve menfaat mülahaza [ ] etmeyerek yalnız şehvetlerini teskin için olması muhtemel olup halbuki aile hayatında matlub-ı asli olan kemalin de adem-i ta’addüd olduğundan İslamiyet’te teaddüd-i zevcat ancak bir ruhsattan ibaret kılınmıştır. +Binaenaleyh teaddüd-i zevcat bi-zatihi ne vacibdir ne mendubtur belki hin-i zarurette tevessül olunacak bir ruhsat hem de her babayiğitin hakkından gelemeyeceği birçok müşkil şartlar ile mukayyed bir ruhsattır. +de beyan ve mükerreren te’kid olunmaktadır: +Gelecek makalede ayet-i kerime tahlil ve tefsir olunarak teaddüd-i zevcat hakkındaki ahkam-ı İslamiyyenin neden ŞIMALI MÜSLÜMANLIK ALEMI Muhterem kari’lerimizce şimal müslümanları arasında ciddi bir intibah-ı dini husule gelmekte olduğu ma’lum olsa gerek öteden beri sırası geldikçe oradaki dini milli hareketleri kari’lerimize aksettirmekten geri kalmıyoruz. +İşte bu sıralarda da şimal müslümanları arasında mühim mes’eleler mevzu’-ı bahs oluyor. +Medreselerdeki ders programları din nokta-i nazardan tedkık olunuyor. +Bu derslerin dinen ehemmiyetleri bulunup bulunmadığı düşünülüyor. +Hemen iki üç aydan beri bilumum şimali müslüman uleması hocaları bu mühim mes’ele ile meşgul oluyorlardı. +Bu gibi dini milli hareketlerde daima ön ayaklık eden şimal matbuat-ı İslamiyyesi de bu işe bigane kalmıyor. +Uzun uzadıya mütalaalar yürütüyorlardı. +Bu mes’elenin hod be-hod yalnız mahkeme müftü ve kadılar tarafından hallolunmayıp belki haricdeki ulemanın da mütalaaları alınması lüzumu Matbuat bütün bu hususlardaki mütalaalarında bilumum şimal müslümanlarına tercümanlık vazifesini ifa ediyor İslam efkar-ı umumiyyesi hangi tarafa müteveccih olduğunu gösteriyor demekti. +Son günlerde bu hakıkat hükumetçe nazar-ı dikkate alındı. +Hükumetin bir kapısı demek olan mahkeme-i İslamiyye müftülük de bu cereyana karşı lakayd kalamadı. +Mes’elenin şura ile halline karar verildi. +Rusya Edyan ve Mezahib Müdiriyeti’nin tensibi Dahiliye Nezareti’nin müsaadesi üzerine müftülük makamı tarafından harekat-ı milliyyeye pek az iştirak eden muhtelif merakizdeki ulemadan bazılarına da’vetnameler gönderildi. +senesi Kanunievveli’nin’ncü günü Ufa şehrinde kain mahkeme-i şer’iyyede hazır bulunmak lüzumu yazılıyordu. +Hakıkaten mezkur tarihde Rusya’nın muhtelif şehir ve kasabalarından gelen imam ve hazretler sabah saat dokuzda mahkemenin büyük salonunda hazır bulunmuşlardı. +Müftü hazretleri de geldi. +Riyaset mevkiini işgal etti. +A’zalarından Muhammed Mamalı hazretleri de kendi yerlerine oturdular. +Müftü hazret meclisin küşadı hakkındaki fermanı bi’z-zat kıraat etti. +Sonra da’vete icabet edip meclis-i meşverete iştirak etmek üzere hazır bulunan imam ve hazretlerin isimleri okundu: +“Ahund Hacı Ahmed bin Abdüzzahir Rahmankul Ahund Zarif bin Şakir Yunus Abdullah bin Şakir Yunus Abdullah bin Hasan Şemseddin Ahund Cemaleddin Horamşa Ahund Şakir bin Veliyyillah Gaffar Hasan bin Salih Tahir Mes’ud Ubeydullah Ataullah bin İbadillah Celaleddin bin Necmiddin Ahund Ubeydullah bin Salih Tahir Yusuf bin Hamidullah Said Mirza Abdurrahman bin Abdilcebbar Zübeyr Safa bin Bahaüddin Ahund Hacı Muhammed Abdülgafur Ömer bin Hikmetillah Bekay Abdülvekil Müslim” Müzakere gizli cereyan edecek olduğundan med’uv olmayanlar salonu terk ettiler. +Müftünün işareti üzerine Ahund Cemaleddin Horamşa Kur’an-ı Kerim tilavet etti. +Müslümanlara şefkatli olması için imparatora dua edildi. +Meclisin küşadı münasebetiyle imparatora sadakat telgrafı gönderilmeye karar verildi. +Bu vazifeyi görmek üzere Ahund Cemaleddin Abdullah Şemsüddin söze başlayarak Edyan ve Mezahib Müdiriyeti tarafından gönderilen suallerin tedkıkini ruzname-i müzakeratın ta’yinini taleb etti. +Müftü hazretlerinin dikten sonra mevzu’dan çıkmayıp yalnız şu sualler için şer’i dini cevaplar bulmak lazım geldiğini ancak bu vadide söz söylemek caiz olacağını söyledi. +Sonra şehir ve karyedeki gelen bu husustaki layihalar tedkık olunmaya başlandı. +Layihalardaki ayet hadis deliller tasnif edilip saat ikide meclise fasıla verildi. +Akşam üzere saat altıda tekrar meclis açıldı. +Birinci celsede okunamayan layihalar mütalaa edilip müdiriyet tarafından gönderilen birinci sual müzakereye konuldu. +[ ] S – Müslümanların dini mektep ve medreseleri şeriatte neden ibarettir? +Uzun bir müzakere neticesinde ber-vech-i ati ayat-ı kerime ve ehadis-i şerife ile icma’-ı ümmetten tarih ve tevarüsden ahz [ve] istinbat ederek bil-ittifak şu yolda cevap verildi: +C – “Ahkam-ı diniyye ve ahlak-ı İslamiyyeyi öğretip dünya ve ahiret için lüzumlu ma’lumat veren yerdir.” Bu hususta me’haz olarak gösterilen ayat-ı kerime: +- Cuma [/]. +Al-i İmran [/]. +Ehadis-i şerife: +- - - ? +- - - - - . +Tarih ve tevarüs: +sinde din ta’lim buyurdular. +Milel-i İbni Hazm Asr-ı sa’adetten zamanımıza kadar geçen zaman zarfında bil-umum ehl-i İslam ta’lim ve tedrisin mektep ve medresenin lüzumu hakkında ittifak etmişlerdir. +S – Mektep ve medreseden gaye nedir? +C – Mektepten gaye: +Evlad-ı ehl-i imana okumak yazmak öğretip ahkam-ı İslamiyyeyi bildirmek ahlak-ı hasene eden doğru yolu göstermek memleketimizin saadet ve rahatına hizmet etmek. +fiili yerine fiilleri ile Medreseden gaye: +gösterecek ulum-ı diniyye ve fünun-ı dünyeviyyeye aşina ahval ve iktiza-yı zamana vakıf olan müftü ve kadılar müderris ve müderriseler muallim ve muallimeler alim ve fakıhler hatib imam müezzinler yetiştirmektir. +Bu hususta edille-i şer’iyye: +Ayat-ı kerime: +Tevbe [/]. +Ehadis-i şerife: +- Geceleyin saat’de meclise fasıla verildi.’nci Kanunievvel sabah saat dokuzda tekrar müzakere başladı. +Kazan’dan gelen tebrik telgrafı müftü tarafından meclise arz edildi. +Sonra tekrar sualler için hazırlanan cevaplar mütalaa edilmeye başlandı. +Netice olarak her sual için ber-vech-i ati mukarrerat ile cevaplar verildi. +S – Mektep ve medresede ittihaz olunacak usul-i ta’lim ve tedris hakkında şeriatin nazarı nedir? +C – Usul-i ta’lim ve tedrisin kolay ve maksada mümkün mertebe çabuk isal eder bir surette ana lisanı ve huruf-ı Arabiyye Bu husustaki edille-i şer’iyye: +Ayetler: +- [ ] Hadisler Saat on birde müftü imparator tarafından cevap olarak teşekkür telgrafı okudu. +Alkışlandı. +S – Şeriat nokta-i nazarından mektep medreselerin ders programları nasıl olmalıdır? +C – Mektepte: +lisanı üzere yazıp okumak - Kur’an-ı Kerim maa tecvid ahlak - Tarih-i İslam - Tarih-i milli - Rusya tarihi Coğrafya niyye - Eş’ar-ı meşrua ilahi ve münacat - Eşya dersleri yani cinayat cemadat nebatat maadin ziraate tealluklu ma’lumat - Resim eşkal ve hüsn-i hat. +Medresede: +Mektep dersleri üzerine ilave olarak: +raat vukuf - Ulumü’l-hadis Istılahat-ı hadis Tabakatü’r-rical Ahvalü’r-rivayat gibi ilimler - İlmü’l-kelam - İlmü’l-fıkh edebiyatı ile - Siyerü’n-Nebi ve tarih-i İslam - Tarih-i edyan vatan tarihi - Hükumet lisanı - İlm-i ahlak - İlm-i usul-i ta’lim ve terbiye - Usul-i va’z ve hitabet - İlm-i hayat-ı beşer - Riyazat-ı bedeniyye - Kavanin-i mevzu’a Hikmet-i tabiiyye ve ilahiyye - Hey’et - Hendese İlm-i münazara - Hıfz-ı sıhhat - İlm-i hesab ve cebir ziraat gibi - Eş’ar ve münacat-ı ilahiyye - Hüsn-i hat ve ilimleri okunmak lazımdır. +Mekatib ders programının şer’i olduğu hakkındaki edille-i şer’iyye: +- - Okuyup yazmak hakkında Kur’an-ı Kerim maa tecvid hakkında Ahlakı hadisler hakkında Al-i İmran [/] A’raf [/] Ahzab [/] Ahlak dersleri hakkında Yusuf [/] En’am [/] Tarih-i mukaddes hakkında Nisa [/] el-Hucurat [/] Tarih hakkında En’am [/] el-Gaşiye [/] Zariyat [/] Coğrafya hakkında Yunus [/] Hesab hakkında da Hıfz-ı sıhhat hakkında Hat ve resm-i eşkal hakkında Medaris ders programının şer’i olduğu hakkındaki edille-i şer’iyye: +- Ulum-ı hadis hakkında: +eklenmiş kelimesi yazılmamıştır. +[ ] - İlm-i kelam delili: +Nahl [/] el-Bakara [/] En’am [/] - İlm-i usul-i fıkıh ve delili: +Nisa [ / ] - Lisan-ı Arab ve edebiyatı taallümünün lüzumu hakkındaki deliller: +- Siyer-i Nebevi ve tarih-i İslam dersleri hakkındaki delil: +Ahzab [/] Hac [/] ... +Şura Nahl [/] Hac Nur [/] Beni İsrail deliller ile Hucurat Al-i İmBakara [/] Beni İsrail Nahl [ / ] Al-i İmran Ez-Zayerine yazılmıştır. +Enbiya [/] Nuh [/] Maide [/] lisanı çokluk üzere kullanılmış olduğundan bunları hakkıyla anlamak için bu lisanı bilmek lazımdır. +- İlm-i ahvali’r-ruh hakkındaki delil-i şer’i: +- Edebiyat-ı Türkiyye ve teferruat ve aksamı hakkındaki edille yukarıda zikredildi. +lazım geldiği hakkındaki delil: +- İlm-i hey’et hakkındaki delil: +- Hendese hakkındaki delil: +- Usul-i münazara hakkındaki delil: +- Hesab ve cebir hakkındaki delail zikredildi. +- Terbiye-i evlad terbiye-i beytiyye dersleri hakkındaki edille-i şer’iyye: +- Eş’ar-ı meşru’a hakkındaki delil geçti. +şeklinde Fahrüddin Razi şeklinde el-Muttaki el-Hindi - Felsefe-i diniyye hakkındaki delil: +- Kimya hakkında: +Me’murun-bih olan tefekküre yardım ettiğinden tıbbın mevkufun-aleyhi olduğundan… Umumiyet i’tibarıyla her türlü ulum ve fünunun şeriatçe mu’teber olup ders programlarında bulunmaları lazım geldiğine delalet eden daha birçok edille-i şer’iyye mevcuddur. +Ulum ve fünuna tergıb hususunda varid olan ayat ve ehadis-i şerife de bu hususta delildir. +S: +- Hey’et-i ta’limiyye kimlerdir ve nasıl olmalıdır? +C:- Hey’et-i ta’limiyye muallim ve muallimelerden müderris ve müderriselerden ibarettir. +Hey’et-i ta’lime ve tedrisiyyeye dahil olabilmek için şer’an ehliyet şarttır. +Her hangi nesilden olursa olsun ber-vech-i ati şerait dahilinde her müslim ve müslime hey’et-i ta’limiyyeye intisab edebilir: +a- Mütedeyyin ve müttakı olmak b- Ahlak-ı hasene sahibi olmak [ ] c- Usul-i ta’lim ve terbiyeden haberdar olmak d- İktidar-ı kamil Bu hususta edille-i şer’iyye de şundan ibarettir: +Bakara [/] Yusuf [ / ] Al-i İmran [ / ] Al-i İmran [/] senesi’nci Kanunievvel’de geceleyin karar verilip müftü hazretleri mahkeme-i şer’iyye a’zalarıisimleri yukarıda zikredilen zevat-ı muhtereme ile imam ve müderris Ziyaüddin el-Kemali Ufa imamlarından Sabir Hasan Muhammed el-Hadi Fahrüddin ve sair zevat tarafından mukarreratın ziri imza edilmiştir. +BURMA EYALETI Geçenlerde Kanpur Camii mes’elesiyle İngilizlerin müslümanlar hakkında ne gibi mezalim ve na-reva fecayi’ icra ettiklerini tafsilatıyla muhterem kari’lere bildirmiştim. +Müslümanların umur-ı diniyyelerine dokunmamayı Hindistan’ı istila ettikleri zaman İngilizler uzun bir ferman ile ahaliye karşı taahhüd eyledikleri halde ahiren sokakları tevsi’ etmek bahanesiyle Kanpur Camii’nin bir kısmını hedm etmişlerdi. +Bu teaddi ve tecavüz yalnız Kanpur müslümanlarını değil bil-cümle Hindistan ahali-i İslamiyyesinin hiddet ve tehevvürlerini celb eylemişti. +Ahiren Kanpur müslümanları Edirne’nin fethinden sonra camii kendi elleriyle ta’mir ve tersim etmek üzere teşebbüs ettikleri sırada İngiliz polisleriyle jandarmaları tarafından hücuma ma’ruz kalmışlar ve yüz bu kadar telefat vermeye mecbur olmuşlardı. +Bu zulüm ve teaddilerini örtmek ve müslümanları kabahatli çıkartmak için evvelki mezalimleriyle iktifa etmeyerek birkaç yüz müslümanın tevkıf ve hapsine de çalışmışlardı. +biyet vermişti. +Evliyalarını gaib eden ailelerle mahbus olanlara sarf edilmek üzere Hindistan müslümanları tarafından iane toplanmaya başlandığı gibi diğer taraftan mezalim ve teaddiyat-ı vakıayı Londra’daki İngiliz rical-i siyasiyye ve idariyyesine arz etmek için Hindistan müslümanlarının hakıkı liderleri Zemindar ve Zi Gomrid gazetelerinin sahib ve naşirleri olan zevatın azimetlerine de iyi bir sebeb teşkil eylemişidi. +Bu adem-i hoşnudi ve teneffür asarı günden güne neşv ü nema bulmuş ve en sonra Hindistan vali-i umumisinin nazar-ı dikkatini celb eylemiş olduğuna binaen müşarun-ileyh bu hafta zarfında Kanpur’a gelerek mahbusinin tahliyeleriyle hedm olunan camiin tekrar ta’miri için hükumet-i mahalliyyeye evamir-i lazıme ısdar eylemiştir. +Vali-i umumi kurnazlıkla hem teaddi ve tecavüzde bulunan İngilizleri hem de müslümanları memnun etmeye çalışmıştır. +Şöyle ki hedm olunan camiin ta’mirine dair öyle bir plan kurmuştur ki istenilen cadde elde edildiği gibi müslümanların işini gören vuzu’ ve taharet mahallinin de inşası mümkün olmuştur. +Fakat ötede velilerini gaib eden eytam ve eramil ile bi-vayelerin terfihine dair müşarun-ileyh hiçbir lütufta bulunmadığı cihetle ahiren Kalküta’da altmış bin kişiden mürekkeb ları camiin kema kan hal-i aslisine ircaıyla İngiliz polislerinin kurşunlarıyla hayatlarını terk edip ailelerini bi-kes bırakan çoluk çocukların maişetlerinin te’mini ve bundan sonra müslümanların umur-ı diniyyelerine dokunmamak üzere bil-cümle Hindistan evliya-yı umuruna evamir-i ekide-i kat’iyye verilmesini şiddetle taleb eylemişlerdir. +Kanpur’daki müslümanlara hitaben irad ettiği nutukta vali-i umumi mahbusin-i İslamiyyenin kendi tarafından afv olunduklarını beyan etmiş işbu afv kelimesinin isti’malinden Hindistan müslümanlarının lisan-ı halleri olan gazetelerin adem-i memnuniyyetlerini tekrar celb eylemiştir. +Matbuat-ı duğuna ve bu kelimenin bila-lüzum kurnazlık olmak üzere vali-i umumi tarafından isti’mal edildiğine dair uzun makaleler neşrederek şiddetle nutk-ı mezkuru tenkıd eylemişlerdir. +Kabahat cürüm işlemeyenlere karşı vali-i umuminin afv kelimesinin isti’mali müslümanlar nazarında ikinci bir zulüm ve tecavüz suretiyle telakkı edilmektedir. +Hinduları kendilerinden büsbütün gücendirmiş olan İngilizler Kanpur Camii mes’elesinin hudusünden na-hoşnud kalan müslümanların İngilizler aleyhinde bulunan Hindularla ma’lumdur. +eylemekte ve günden güne nüfuzlarını zayi’ etmektedirler. +Müslümanların hukukuna Kanpur mes’elesinde İngilizlerin teaddi ve tecavüz ettikleri vali-i umuminin teşebbüsat-ı ahiresiyle zahir olmuştur. +Tuhafı şu ki bütün bu fecayi’le beraber vali-i umumi Hind müslümanlarından sadakat beklediğini nutkunda beyan ediyor. +Bu o kadar gülünç bir şeydir ki adeta vali-i umumi kurnazlıkla “Ben kafanızı kırsam bile sesinizi çıkarmayınız” demek istiyor. +Fakat heyhat! +Hindistan’da öyle bir cereyan başlamıştır ki birkaç sene sonra İngiltere bu cereyanı harb gemileriyle bile tevkıf edemez. +Üç yüz otuz milyon bir cem’iyetin arzu ve emellerine karşı değil İngiltere bütün Hıristiyanlık ve Nasraniyet alemi mukavemet edemeyecektir. +Bombay’a yakın Conker hükumet-i müstakillesinin daha on üç yaşında bulunan müslüman nüvvabını İngilizler zorla anasından ayırıp Londra’ya tahsil için göndermek istiyorlar. +Nüvvabın anası tek çocuğunun terbiye ve ta’limini layıkıyla deruhde eylediği halde İngilizler buna kani’ olmayarak dediklerini icraya ilhah ve ısrar etmektedir. +Kalküta’da intişar eden The Begalee Gazette’in beyanatına bakılırsa İngilizlerin ısrarlarının esbabı mahza genç hükümdarı etmek için olduğu anlaşılıyor. +Bombay– Daha doğrusu Hindistan– Başşehbenderliği’ne yeniden ta’yin olunan fazıl-ı muhterem Halil Halid Beyefendi umum Hind müslümanları nezdinde Londra’da ğundan müşarun-ileyhin Bombay’a muvasalatına bütün müslümanlar sabırsızlıkla intizar ediyorlardı. +Bana son derece lütuf ve iltifatı olan müşarun-ileyh hazretlerinin Bombay’a muvasalatlarını re’ye’l-ayn müşahede etmeyi son derece arzu ediyor idiysem de [ ] maatteessüf bu şeref ve ni’mete muvaffak olamadım. +Bu hafta zarfında Bombay’da kendisiyle ülfet peyda ettiğim eşraf-ı mahalliyyenin birisinden aldığım mektupta Halil Halid Beyefendi hazretlerinin muvasalatlarıyla suret-i istikballerini tafsilatıyla bana iş’ar eylediğinden aynen dercine müsaraat ediyorum: +“Halid Beyefendi hazretleri geldi. +Parlak ve emsali gayr-ı mesbuk bir surette karşılandı. +Apolo Bender’den –sırf hükümdarlarla vali-i umuminin karaya çıktıkları bir iskeledir. +Başkalarına müsaade olunmuş [olunmaz] her kim olursa olsun baladaki zevattan gayrı başka iskelelerden karaya çıkarlar– Halil Halid Beyefendi’ye bir cemile ve hürmet-i fevkalade olarak bu iskeleden karaya çıkmasına hükumet-i mahalliyye müsaade etmiştir karaya çıkarıldı. +Bir istimbotla vapura gittik kendisini çiçek çelenkleri buketleri içine boğdular. +Encümen-i İslam namına eşraf ve a’yan-ı mahalliyyeden Mister Sübhani Encümen-i Ziyaül-İslam namına da Mister Kadir Bay müşarun-ileyh hazretlerine beyan-ı hoş-amedi zımnında har ve samim nutuklar irad ettiler. +Sonra istimbotla Apolo Bender’e avdet ettik. +Vapurda müstakbiller birer birer Başşehbender Vekaleti’nde bulunan Hasan Basri Beyefendi tarafından Başşehbender Halil Halid Beyefendi hazretlerine takdim olundu. +Müşarun-ileyh hazretleri istimbottan karaya ayak atar atmaz müslümanlar “Allahu ekber” nidalarıyla karşıladılar. +Otomobile güç hal ile binebildi. +Herkes Halil Halid Beyefendi hazretlerinin elini –daha doğrusu ellerini– elbiselerini takbil telsim ediyordu. +Bu büyük bir şeref ni’met telakkı olunuyordu. +Müşarun-ileyhin ellerini öpmekte kapışmakta herkes müsabakat etmekte idi. +Müstakbilin o kadar çok idiler ki iğne atılsaydı izdihamdan yere düşmezdi. +Müşarun-ileyhin rakib oldukları otomobil çiçeklerle güllerle donatılmış idi. +Bir müddet sonra istikbale gelenler içinden müşkilatla bir yol açıp müşarun-ileyhi otomobile bindirdik. +birinci hotellerinden ma’dud bulunan Tacmahal Hoteli’ne hazretleri müstakbilini kabul etti. +Kendilerini taltif ve tatyib etmekte son derece nezaketle samimiyetle çalışıyorlardı. +Halid Beyefendi’nin beyanat-ı alilerini dinlemek için huzzar göz kulak kesilmişlerdi. +Ahalinin ziyaretinden müşarun-ileyh hazretleri güçlükle yemek yemeye vakit bulmaktadır. +Müşarun-ileyh hazretlerine son derece hürmet gösterilmektedir. +Bu ana kadar Hindistan’a bu kadar fazıl alim muhterem ve vakur bir mümessil gönderilmemiştir. +Devlet-i Aliyye’ye millet-i Osmaniyye’ye inşaallah bu vakur ve kibar çehre azim menafi’ te’minine muvaffak olacaktır. +Bombay valisi tarafından müşarun-ileyhe bugün yarın resmi bir surette beyan-ı hoş-amedi ifa kılınacak ve şereflerine şüphe yoktur ki pek mükellef bir ziyafet de keşide olunacaktır.” Muhibbimin mektubu bundan ibarettir. +Ben Bombay’da iken herkesten her ağızdan Halil Halid Beyefendi’nin sena ve sitayişlerini medayihini işitiyordum. +Londra’da bulundukları esnada kendileriyle görüşmek şerefine nail olan Hindistan müslümanlarının kalbinde müşarun-ileyhin ta’yininden dolayı azim meserretler hasıl olduğunu görüyordum. +Halife-i İslam hazretlerinin mümessili olan müşarun-ileyh hazretlerinin Hindistan’da devlet ve milletimiz yen me’muldür. +Sebilürreşad namına müşarun-ileyh hazretlerinin muvasalat-ı alilerini tebrik eder ve muvaffakiyetlerini Cenab-ı Hakk’tan temenni ederim. +Rangon: +S sin . +M. +Tevfik HINDISTAN İNTIBAHININ Hindistan’ın Agra şehrinde müslüman hey’et-i ittihadiyyesindeki hutabanın İngiltere’yi müslüman aleyhdarlığıyla rak alem-i İslam’da intibah ve teyakkuzlar vücuda getirmek üzere neşriyat-ı mütevaliyyede bulunmaları İngiliz mahafilinde pek mühim te’sirat hasıl eylemiş hele Morning Post gazetesini hayli asabileştirmiştir. +Mezkur gazete bu münasebetle yazdığı bir makale-i esasiyyede mevzuunu pek geniş tutarak ber-vech-i muharrer idare-i kelam eyliyor: +“Hindliler anlamalıdırlar ki İngiltere’nin siyaset-i hariciyyesini onlar idare edecek değillerdir. +Kezalik o ittihad-ı müsteniddir… Hindiya’da yetmiş milyon nüfusa baliğ olan müslümanlar bilmiyorlar mı ki Türkiye’deki müslümanların mecmuu ancak on milyondur? +Her mes’elede Türkiye!.. +Türkiye!... +diye bağırıyorlar… İngiltere müstebid Abdülhamid’in hükumeti ile nasıl dost olamaz idiyse hal-i hazır hükumetiyle de tabii i’tilaf edemez?! +Şu da ma’lum olmalıdır ki İslamlar Sünni ve Şii olarak iki esaslı şu’beye ayrılmışlardır ki bu ihtilaf-ı dini İslamlar tarafından umumi bir hareket icrasına mani’dir. +Mesela bu suretle Şii olan İraniler bir hareket-i umumiyyede Sünni olan Türklerle beraber hareket edemezler… Hind gazetelerinin beyanatı bahsinden daha mühim bir şey söylemek isteriz ki o da darülfünunlarımızda elsine-i şarkiyye mes’elesine ehemmiyet verilmemesi ve bu suretle milyonlarca şarklı ve müslim tebaamızla hüsn-i Elsine-i Şarkiyye Mektebi açılması ve bu cihetin kemal-i dikkatle nazar-ı mütala’ada tutulması fikrinde bulunuyoruz.” Devlet-i Aliyye-i İslamiyye Harbiye Nazır-ı muhteremi Enver Paşa hazretleri tarafından ordu kumandanlıklarına hitaben atideki üç beyanname irsal edilmiştir ki ehemmiyet-i azimesi derkardır: +“Ordumuzun vazifesini hakkıyla yapamaması yüzünden sevgili vatanımızın en ma’mur parçaları elimizden gitti. +Osmanlı milleti büyük felaketler geçirdi. +Bu hallerden kalb-i hümayunları pek mükedder olan sevgili baş [ ] kumandanımız şevketlü padişahımız efendimiz hazretleri – Allah göstermesin– bir daha böyle kara günler görmemek ve namus-ı Hilafeti Osmanlılığın tarihi celadetiyle müdafaa edebilmek için orduyu hazırlamaya kullarını me’mur etti. +Vazifenin ağır ve büyük olmasına rağmen Allah’ın yardımına Peygamber’imizin ruhaniyetine kudretlü padişahımızın teveccühat-ı seniyyelerine istinad ederek işe başladım. +Ordudan iki şey istiyorum: +Mutlak bir itaat ve vazifeyi ve felaketi yalnız amirinin elindedir. +Orduda ancak amirlerine bütün ruhuyla itaat edenler ma-dununu evladı kadar kışlasını hanesi kadar sevenler ve vazifesine geceli gündüzlü çalışanlar kalabilir. +Amirlerinin tutacağı sicil varakasında terakkı için amirin hüsn-i şehadetinden başka çare yoktur. +Son felaketler yüzünden orduya sürülen kara lekeyi temizlemek gayretle çalışacağını ümid ederim. +Cenab-ı Hak cümleye tevfikini refik etsin.” “Dinsiz bir ordunun hiçbir vakit muvaffak olamayacağı bence kat’iyyen muhakkaktır. +Vazifesini yapmak hususunda askeri te��ci’ eden ve her türlü fedakarlığı göze aldırtan sevaik içinde en müessiri ve en kuvvetlisi din ve iman-ı kamildir. +Nezahet-i ahlakı ve tasfiye-i kalbi emreden din askerlikte intizam ve vahdet-i emeli te’sis edecek avamil-i ma’neviyyedendir. +Binaenaleyh gerek müslim ve gerek hıristiyan olsun her askerin feraiz ve ahkam-ı diniyyesine son derecede i’tina ile temessük etmesini kat’iyyen taleb ediyorum. +Amirlerin dahi kimsenin bu hususta mübalatsızca hareket edememesine i’tina etmelerini suret-i kat’iyyede tavsiye ederim.” “Zabitanın sıfat-ı askeriyyeyi haiz oldukları halde gazino ve birahanelerde nin şeref ve meziyyetini ihlal eden bu hal esasen ahkam-ı celile-i diniyyece muharremat-ı kat’iyyedendir. +Ba’dema sıfat ve kıyafet-i askeriyyeyi labis oldukları halde gazino ve birahane gibi yerlerde ve meyhane köşelerinde ve şurada burada işret ettikleri görülen zabitanın derhal ya tekaüde sevk veyahud açığa ihrac edilmek suretiyle tecziye edilmeleri kat’iyyen mukarrerdir. +Ma-fevklerin dahi bu hususa enzar-ı dikkat ve itinalarını hasr ile gerek İstanbul’da ve gerek taşrada böyle mahallerde işret eden zabitan haklarında bu vechile tahdid-i mücazat etmeleri elzemdir. +Harbiye Nazırı ve Erkan-ı Harbiyye-i Umumiyye Reisi Enver Evkaf-ı Hümayun Müessesat-ı İlmiyye Kalemi’nden: +Hasılatı Medine-i Münevvere’de geçenlerde vaz’-ı esası bil-icra inşaatına ibtidar olunan Medrese-i Külliyye-i İslamiyye’nin ihtiyacatına tahsis ve sarf olunmak üzere Peygamber’imiz hazretlerinin Ravza-i Mutahhara’larında her sene hacc-ı şerif esnasında canib-i vakıftan teyemmünen tilavet ettirilecek hatemat-ı şerife ve ed’iye-i me’surede namlarının birer birer yad ve tezkirine medar olmak ve kemal-i i’tina ile harem-i melaik-hadem-i Hazret-i Nebevi’de hıfz edilmek üzere bir sicill-i müsteşfiin tertibi ve bu sicille beher isim birer lira hesabıyla kendisini ve ber-hayat olan veya vefat etmiş bulunan efrad-ı ailesini kayd ettirmek isteyenlerin Evkaf Nezareti Kuyud-ı Kadime-i Vakfiyye İdaresi’ne müracaat etmeleri Nezaret-i müşarun-ileyha dairesinde evvelki gün akd-i ictima’ eden medrese-i mezkure meclis-i idare-i merkeziyyesinde takarrur etmiş ve meclisi teşkil eden zevat ile vükela-yı fiham hazeratı ve evkaf devair müdürleriyle hey’et-i me’murini taraflarından bir günde kayd ettirilen aded-i esami ber-vech-i zir derc kılınmıştır. +Kesret-i mündericat hasebiyle esaminin derci maatteessüf mümkün olamamıştır. +Müddet-i hayatında bir lira kadar cüz’i bir meblağ mukabilinde namının ve ailesi efradının merkad-ı münevver-i Nebevi’de ila ahiri’z-zaman yad olunması suretiyle mazhar-ı şefa’at olmak ve alem-i İslam’ın daru’l-feyz-i irfanı olacak bir medrese-i külliyyenin ihtiyacatını te’min etmek gibi ma’nevi ve maddi fevaid-i mühimmeyi istihsal muvaffakiyetini tazammun edecek bir vesile-i mebrure olan bu teşebbüs-i hayra şefaat-cuyan-ı ümmetin şitaban olacakları kaviyyen meczumdur. +Medine-i Münevvere’de inşa edilmekte olan medrese-i İslamiyyenin hitam-ı inşası iki seneye mütevakkıf bulunduğu hükumet tarafından nazar-ı ten isticar edilecek bir binada şehr-i Şevval ibtidasına doğru tedrisata başlanılması tensib edilmiş ve bu suretle karar verilmişti. +Bu defa haber aldığımıza göre Hindistan ahali-i İslamiyyesi lerini ve her halde şu bir ay zarfında tedrisata başlanılmak hususunda lazım gelen fedakarlığın kendileri tarafından rese-i mezkure müdürü Şeyh Abdülaziz Çaviş’i Medine’ye da’vet etmişlerdir. +[ ] Singapur ahali-i dan olup iki sene evvel memleketinden çıkarak Bağdad ve Basra ile sair bilad-ı Arabiyye’yi ziyaret ve kabail-i urbana tahsil-i ulum ve maarifin fevaidi hakkında vaaz ve nasihatlerde bulunduktan sonra Hicaz-ı mağfiret-tıraza azimet eden es-Seyyid eş-Şerif Muhammed Ukayl’in bu kere kıt’a-i Hicaz’dan Beyrut’a muvasalat eylediği ve ilm fazl ve kemalatı nisbetinde mazhar-ı i’zaz ve ihtiram olduğu el-Islah gazetesinde okunmuştur. +Muhammed Senusi imzasıyla Trablus’tan el-İkbal ceridesine yazılan mektuptan muktebestir: +“Yazdığım haberlerin doğru olduğuna emniyet edebilirsiniz. +Buradaki mücahidinin sa’y ü gayretlerine hadd ü hesab yoktur. +Her mücahid vazife-i diniyyesinden alem-i İslam’a bilhassa Osmanlılığa karşı ibraz ettiği hizmetlerden dolayı memnundur. +Hiniye zaviyesi Arkub zaviyesi sahil-i bahrden dört saatlik bir yer taraflarında cereyan eden mücahedat pek şanlı olmuştur. +Erbab-ı cihadın bu melhamelerde iğtinam ettikleri mühimmat-ı harbiyye erzak pek külliyetlidir. +Hele Nakis denilen mahaldeki vak’a da her halde zikre şayandır. +Burada her türlü mevani’-i tabiiyyeye rağmen erbab-ı cihadın galebesi adeta havarık cümlesinden sayılabilir. +Seyyid Senusi hazretleri son günlerde Cebel-i Ahdar hatt-ı harbini Berka’ya Berka’yı da nevahi-i şimaliyyeye rabt ederek bir hatt-ı harb silsilesi teşkil etmek istiyor ve bunun mühim haberler işiterek sevineceksiniz. +İşte bu zaman inşaallah “Afrika Avrupalıların mezarı olacak.” Darb-ı meseli hakıkat halini kesb edecektir. +Zaten büyük merkezler ile Seyyid Senusi hazretleri arasındaki nakliye posta ve muhabere vesaiti te’min edilmiştir. +Seyyid Abid-i Senusi hazretleri ordusunu Fizan cihetlerinde kurmuştur. +Üstaz Seyyid Muhammed es-Sünni hazretleriyle diğer ekabir-i meşayih hazeratı da ordularıyla icab eden mahallerde yerleşmişlerdir. +Sirt Sukna taraflarındaki ahval de elhamdüllillah pek iyi gidiyor. +Bingazi’de Cebel-i Ahdar taraflarındaki mücahidin ordusunun adedi yetmiş bin raddelerindedir. +Fizan’ın Merzak taraflarında yirmi beş bin Cebel-i Garbi ve cihet-i cenubiyyeden elli günlük mesafede de on beş bin raddelerinde mücahidin silah be-dest cihada hazır bulunmaktadır. +Yakında başlanması me’mul olan muharebat-ı umumiyye esnalarında da dahilden ve sevahilden daha pek çok mücahidinin yemiz yüz altmış bin raddelerinde olacaktır. +İşte o zaman harikulade bir kuvve-i ma’neviyye ile mücehhez bir kuvve-i hakıkıyye teessüs etmiş olacaktır… Zaten bu mülahaza da Şeyh-i ekber Seyyid Senusi hazretlerinin evvelce Mısır tarikıyle huzur-ı aliye gelen İtalyan elçilerine söylenen sözlerden müstefaddır. +O zaman Seyyid Senusi hazretleri demişlerdi ki: +“Gençleri ihtiyarlatacak kadar şedid ve uzun muharebe etmek istiyoruz günden güne şiddet ve ciddiyet peyda etmekte olan bu muharebe yalnız Trablus kıt’asına münhasır kalmayacaktır. +Ruhum tenimde kaldıkça maiyyetimde “La ça belki de Trablus’un öte taraflarına da geçmek kabil olur. +Şimdiki gibi binler milyonlarla sadık mücahid müslümanlar bulunduğu zaman değil belki maiyyetimde tek bir gülle bir fişenk kaldığı zaman bile müsalahaya gelemem…” daha birçok tasrihi caiz olamayan sözler söylemişti ki: +Bizim elbet bu büyük sözlerden çok şeyler anlamaklığımız lazımdır. +Nasıl ki “Kelamü’s-sadat sadatü’l-kelam” derler. +Senusi kardeşler son günlerde hemen Vaday taraflarına yaklaştılar. +Aralarındaki mesafe üç dört günlükten ziyade değildir. +Vadaylıların Senusilere ne kadar merbut oldukları ma’lumdur. +Onun için hepsi de Şeyh Senusi’ye iltica ettiler. +Fransa’nın hali iyi değildir. +Fransa tarafını iltizam eden münafıkların adedi parmak Trablus’tan şehrimize vakı’ olan haberlere göre Kanunisani-i Efrenci’nin birinci günü Gadamis’de Senusilerden evlad-ı Abdullah ve Seyyid Seyf şeyhleri maiyyetiyle beraber devekuşu tüyü ve fildişi nakletmekte olan İtalyanlara dehşetli bir ateş açmışlardır. +Vukua gelen şiddetli bir müsademe on saat kadar devam etmiş ve İtalyanlardan kişi telef ve mecruh olmuştur. +Senusiler deve zabt ve müsadere etmişlerdir. +Develer devekuşu tüyü ile fildişi yüklü olup ganaim-i mezkure binlerce lira kıymetinde tahmin edilmekte imiş. +Midilli’den Anadolu refikimize yazılıyor: +Bugünlerde yine Yunanlıların ve bunlarla beraber bazı amal-ı Yunaniyye-perestişleri yerli Rumların zavallı İslam ahaliye karşı icra ettikleri zulüm ve işkenceler tahammül edilemeyecek bir dereceye varmıştır. +Molova Sıgrı kazalarında yalnız İslamlara inhisar eden kıtal hiçbir gece yok ki vuku’ bulmasın! +Garibi şudur ki bu cinayetleri altı yedi gün evvel Molova rençberlerinden Ahmed Ağa ismindeki bir zavallı tarlasında çalışmakta iken yine aynı kaza ahalisinden Papas Hıristodolos gelerek: +“Artık bu topraklarda sizin hakkınız yoktur.” diye biçare ihtiyarı elindeki kazma pek yakın bulunan sahile sürüklemek suretiyle götürerek denize yuvarlayıvermiştir. +Bunun üzerine Ahmed Ağa’nın oğlu [ ] ve familyası hükumete müracaat ederlerse de fena halde darb ve tahkır edilmek suretiyle mukabele görmüşlerdir. +Girid’den Atina’dan gelen bir takım kopuk güruhu eşkıyalar rezalet ve zulüm bırakmıyorlar hayvanat ve mahsulat her gün ve pek açık surette sirkat edilerek suret-i mahsusada getirilen korsan kayıklarıyla Siklad Adalarına naklediliyor. +Şikayetlerimize aldıran ve dinleyen yok. +Ba-husus bugünlerde sancağımız dinimiz namusumuz her gün birer suretle duçar-ı tahkır oluyor Allah muinimiz olsun.” göre Girid hükumeti geçenlerde Girid’de mevcud bulunan üç camiden birinin kilise ittihaz edilmek üzere hükumete terkini daire-i hükumete da’vet eylediği İslam vücuhuna teklif etmiş bunlar aralarında müzakere etmeyince bu babda bir şey diyemeyecekleri yolunda cevap vermişlerdir. +Onu müteakib ahali-i İslamiyye arasında cereyan eden müzakere neticesinde camiin beytullah olması cihetiyle onun kilise ittihaz edilmek üzere terkine kat’iyyen muvafakat etmeyecekleri ve şayed hükumet cebren ona vaz’-ı yed etmek isterse bu başka bir mes’ele olduğu yolunda cevap i’tası kararlaştırılmış ve o suretle hareket edilmiştir. +Gerçi Yunan hükümeti mezkur camii suret-i cebriyyede henüz almamış ise de Pazar günü dükkanlarını açıp alış-veriş eden müslümanlara her halde o gün diğer hıristiyan tebaaya kıyasen dükkanlarını kapamaları hakkında hükumetten tebligat vakı’ olmuş ve müslümanların bu babda vakı’ olan tazallum ve niyazlarına ve irad ettikleri misallere kulak asılmayarak tebligat-ı vakıa zabıta vasıtasıyla tamamen tatbik olunmuştur. +Karinabad müslümanları dahi Hezargrad Vidin Aydos şehirlerinde olduğu vechile bir miting akdiyle Bulgar hükumetine bir protesto göndermişlerdir. +Protestonamenin en ruhlu satırları şunlardır: +“Dindaşlarımızdan binlerce Pomak insaniyete yakışmaz bir surette erkek kadın bi-günah mini mini yavru aciz ihtiyare enva’-ı tecavüzata ma’ruz kaldılar. +Bir kısmı dayak altında bi-rahmane ezilip öldüler. +Bulgar ahalinin hayatı malı namusu kavanin-i mer’iyyenin taht-ı tekeffülünde olup alelhusus hürriyet-i mezhebiyye İstanbul Mukavelenamesi’yle de te’yid olunmuş iken bugün de tecavüzat ve te’addiyata nihayet verilmiyor. +Bu binlerce dindaşımızın ıztırabatı ah ü enini ruhlarımıza fena te’sir ediyor bir de meyyal-ı feveran bir hiss-i nefret ve istikrah uyandırıyor. +Buna binaen vicdan-ı vüzkarlara karşı sesimizin çıktığı kadar bağıra bağıra protesto ederiz: +Nazır efendi! +Bu canilerin dizginleri toplanması zın hürriyet-i mezhebiyyelerini kanun namına te’min edilmiş görmek isteriz.” Hamiyetli Mısırlı kardeşlerimizin Mısır namıyla iştira edecekleri bir dritnotu hükumet-i Osmaniyye’ye hediye edecekleri ve bu emr-i hayrı ifa maksadıyla Mısır’ın her tarafında iane derc ve cem’ine mahsus genç Mısırlılardan müteşekkil hey’etler gönderildiği haber alınmıştır. +Mısır’da Cami-i Ezher için ahiren mevki’-i icraya vaz’ edilen kanun mucebince cami-i mezkura tebaa-i ecnebiyyeden olan İslamların sinleri on beşten dun olmamak ve Kur’an-ı Kerim’in la-ekal rub’unu ezberden bilen olmak şartıyla kayd ve kabullerine mübaşeret olunduğu ve bu sene cami-i mezkur mevcudunun içlerinde Hindli Afganlı Habeşli ve Cezayirli olmak üzere iki bin talebeye baliğ olduğu ceraid-i Mısriyyede mütalaa olunmuştur. +– Arapça münteşir bilumum matbuat-ı İslamiyye hükumetin Sultan Osman-ı Evvel Dritnotu’nu satın almaya muvaffakiyetinden dolayı izhar-ı meserret ediyorlar. +Hükumeti millet-i İslamiyyeyi tebrik ediyorlar. +Tunuslu müslüman kardeşlerimiz Paris’te münteşir L. +France İslamic namındaki cerideye göndermiş oldukları telgrafta Tunuslu müslümanların Darü’l-Hilafe’ye Halife hazretlerine olan irtibatları bu irtibatın öyle suri bir şey olmayıp pek samimi olduğunu beyan ediyorlar. +Anlaşılıyor ki Tunus müslümanları arasında da bir intibah-ı milli ve dini mevcuddur. +Sair memalik-i İslamiyyedeki Türkistan’da kain Hoçend şehri nüfusu ve mesakini tekessür etmekte olduğundan hükumet şehr-i mezkuru tevsia karar vermiş ve etraftaki müslümanların arazisinden . +hektar araziyi zabt edip şehr-i mezkur belediyesine ihsan eylemiştir. +Kalküta Allahabad cihetlerinde Hind müslümanlarının Donanma-yı Osmani Cem’iyeti’ne muavenette bulunulmak üzere Hindistan’ın her tarafına irşadiye hey’etleri gönderdikleri ve bu hey’etlerin birçok iane derc ve cem’ine muvaffak oldukları Mısır ceraidinde okunmuştur. +Sebilürreşad’ın günden güne mazhar olduğu rağbet-i fevkaladeden dolayı geçen haftaki nüshasının matbuu fazla basıldığı halde kamilen tükenerek İstanbul’daki bazı kari’lerimiz gazetesiz kalmışlardır. +Fakat nüsha-i mezkure yakında Muhakkaktır ki Fatır-ı hakim hazretleri insanı ahsen-i takvim üzere halk ederek onu birçok hasletler ile mükerrem kıldı. +Evvela zayıf olarak halk etmiş iken bilahare hiçbir mahlukta bulunmayan bir kuvvet ile techiz ediyor. +Hilkati zamanında hiçbir şeyi bilmez iken sonraları havas akıl nübüvvet gibi en mümtaz hasletler ihsan olunarak bunlar ile mazhar-ı hidayet oluyor. +Pek fakır her şeye muhtac olarak dünyaya gelen bu nev’-i mükerrem bilahare bütün eşyayı fazl-ı ilahi ile kendisine müsahhar kılıyor. +Bu suretle kainatı kabza-i teshirine alan nev’-i insani –kendisine ihsan olunan havassin aklın nübüvvetin gösterdiği tarikı tutarak– kainatta birçok şeyleri meydana çıkarıyor. +Sa’yi nisbetinde kaşif-i esrar-ı tabiat oluyor. +İnsan kendisine ihsan olunan o kuvvetlere hakkındaki kitap kitab-ı gayb-i meknunda nihayete erinceye kadar insanı bu seyrinde tevkıf edecek hiçbir şey yoktur. +tükenmek bilmeyen pek çok şeyler keşfedecektir. +Hikmet-i celile-i ilahiyye insanın ferdi hayatını ictimai hayatının bir nümunesi kılmıştır: +Efrad-ı insaniyyeden her ferd saha-i terakkıde hutuvat-ı tedriciyye ile yürür. +Kainatta müşahede ettiği birçok hallerden hem-cinsine arız olan musibetlerden aldığı tecrübe ve terbiye ile hareket ederek ya aled-devam terakkı eder yahud kendisine fesad arıza olur da seyrinde tevakkuf gösterir. +Bu suretle vadi-i helake yuvarlanarak mevte mahkum olur. +ledir: +O da kitab-ı kainattan aldığı derslerden kendisinden evvel geçen ümem ve akvamın halinden müteessir olduğu nisbette tedricen terakkı eder yahud mahva doğru sürüklenir. +Binaenaleyh gerek efrad ve gerek hey’et-i ictima’iyyenin saadeti felaketi hasılı her şeyi kendi amellerinin neticesidir. +Cenab-ı Hakk’ın ihsan eylediği kuvvetleri hüsn-i isti’mal ederlerse saadete ererler aksi surette kendi elleriyle felaketlerini hazırlamış olurlar. +halde birçokları da havassi a’mal-i seyyi’e iktisabına vasıta kılıyor. +Bazı akvam mücerred aklı sayesinde en iyi işleri yapmaya muvaffak olduğu halde bazı milletler de bunun aksine olarak aklı ef’al-i seyyi’ede isti’mal ediyor. +Ümmetlerin bir kısmı din ile sırat-ı müstakımi bulduğu tarik-ı hidayete erdiği halde bir kısmı da yine o din ile azab-ı elim felaket-i azim Bizden evvel geçen bazı ümmetleri dinleri mağrur kılmış mücerred [ ] mensubiyet iddiasıyla din kendilerini her hususta kafil her sıkıldıkları yerde dinin yardım edeceği zu’munda bulunarak ameli bırakmışlardı. +Bunun neticesidir ki vadi-i inkıraza düştüler. +Bu hususta ne enbiyaya olan intisabları ne asfiyaya olan i’timadları ne de evliyalardan vuku’ bulan istimdadları bu zavallılara zerre kadar fayda vermedi. +Hatta bunların: +“Biz Allah’ın bütün alemlere tafdil eylediği kendisi için ihtiyar buyurduğu bir kabileyiz Cenab-ı Hakk’ın kitabı olan Tevrat bizim elimizdedir biz hamele-i Tevra’t ız…” demeleri bile kendilerine fayda vermedi. +Sahib ve Müdir-i Mes’ul: +H. +Eşref Edib da gurur fi’d-dindir. +Dinin ortaya koyduğu esasattan gaflet ederek dini yanlış anlamak dine mücerred mensubiyet zu’munda bulunmaktır. +Pek çok asırlardan beri müslümanların zihninde yer tutan bu fikr-i sakım tamamıyla kendilerinden evvel geçen akvamın tuttukları tarikın aynıdır. +Bunun içindir ki onların başına gelen felaket zillet ve mahkumiyet ile müslümanlar da musab olmaktadır. +Sıhhatinde ittifak olan şu hadis-i şerif ne kadar doğrudur: +Gurur fi’d-din dini yanlış anlamak yüzünden değil midir ki: +Müslümanlıklarıyla iftihar eden asr-ı evvel müslümanları şevket ve saadetin evc-i balasına yükseldikleri adedleri üç yüz elliden fazla olmamakla beraber kendilerinden bin kat fazla olan düşmanlarını mahv ü perişan ettikleri halde yine aynı dine mensub olan üç yüz elli milyon müslüman zillet ve sefalet içinde puyan oluyor. +Kendilerinden pek az olan hasımlarının ayakları altında ezilip duruyorlar. +Mevcudiyetlerini sarsan havadis-i ruz-merreden her gün baran gibi üzerlerine yağan musibetlerden ibret alarak dinlerini vatanlarını müdafaa etmek için hazırlanmıyorlar da kabirlerden ölülerden yardım bekliyorlar! +Asr-ı evvel müslümanları birçok memleketleri fetih ve emraz-ı müsliminin esasını teşkil eden bu sakım fikir; gurur fi’d-din meydana çıkıyordu. +Sonraki müslümanlar öyle zannettiler ki eslaflarının bu kadar ni’mete gark olmaları harikulade terakkiyat göstermeleri mücerred İslam’a intisablarından dolayıdır. +Onlar öyle düşünüyorlardı ki mücerred müslüman olmakla –hiç çalışmadan cennetlik vücudu üzmeden– dünya ve ahiret saadetini ihraz ederiz. +Gerçi bu fikre hizmet eden asar da yok değildi: +Vazza’i’nin Kezzabi’nin uydurdukları binlerce hadisler de ahalinin zihninde bu sakım fikrin yerleşip kalmasına hizmet ediyor. +Bu suretle dinin dünya ve ahiretin ıslahına dair olan evamir-i hakıkıyyesinden gaflet olunuyordu. +Bunun neticesi olarak bilmediğimiz me’mul etmediğimiz cihetlerden tevali eden felaketler üzerimize yağan musibetler ile ne din kaldı ne vatan! +Fakat ne oldu? +Bu kadar felaketten sonra olsun müslümanlar gittikleri yolun besledikleri i’tikadın fena olduğunu essir olup da kuru kuruya “müslümanım” demenin dünyaca ehemmiyeti olmadığı gibi ahiret için de zerre kadar faydası olmayacağını düşündüler mi? +Ne gezer! +Herbirisi nefislerine rücu’ ederek eslafın nail oldukları o saadet kuru bir i’tikad ahirette mes’ud olmak için eslafın şefaatine istinad etmekten ziyade onların gittikleri tarik-ı müstakıme süluk etmek lazım olduğunu der-hatır ettiler mi? +Kat’iyyen! +Hazret-i Halilürrahman’ın babasına hitaben kavlini Cenab-ı Peygamber’in amcası Ebu Talib’in iman ile gitmesini o kadar arzu ettiği halde yine muvaffak olamamasını kezalik ayet-i kerimesi nazil olduğu zaman kavl-i şerifini olsun der-hatır edip de ehli olmadıkça hiç kimse tarafından ne dünyada ne ahirette mazhar-ı himaye olamayacaklarını binaenaleyh dünya ve ahirette mes’ud olmak için behemehal esbabına tevessül etmek lazım geleceğini anlayabildiler mi? +Hayır! +Evet eslafın yardımı şefaati ile dünyada saadete ereriz diye i’tikad etmek hiç değil his ve müşahedeyi tekzibdir. +Bu böyle olduğu gibi ahirette onların şefaati ile mazhar-ı gufran oluruz i’tikadında bulunmak da Kur’an ile Sünnet’ten yüz çevirmektir. +Her türlü saadetimizi te’min eden Kur’an’ı Sünnet’i bırakıp da falanın sözü bilmem kimin evrad ve ezkarı Müslümanların böyle dini yanlış anlamaları ile ellerinde ne ilim kaldı ne akıl ne de dünya! +Din-i hakıkı tahsil-i ilim mizan-ı akla vurmakla emrettiği halde müslümanız da’vasında bulunanlar cehalet sefalet içinde puyan olup gidiyorlar. +[ ] Memleketleri umrandan mahrum din dünya namına ortaya atılan birçok hurafeler rezaletler bila-teemmül kabul ediliyor. +Felakete bakınız ki mücerred amellerinin cezası olarak bu kadar ukubete giriftar olan müslümanlar hala bu felaketlerin hakıkı sebeblerini tedkık etmek marazın mevziini keşfedip lazım gelen edviyeyi isti’mal etmek istemiyorlar! +Her şeyden me’yus ve nevmid oluyorlar ve diyorlar ki: +Bunların hepsi kıyamet alameti imiş! +Müslümanları düştükleri giriveden kurtarmak için çalışmak asabiyet-i diniyye ve milliyyeyi tahrik etmek beyhude imiş. +Müslümanları kurtarmak yapabilecek imiş. +Binaenaleyh müslümanların belini doğrultabilmesi zuhuru takarrub etmiş olan Mehdi’nin gelmesine mütevakkıf imiş. +Mehdi çıkmadıkça ne kadar çalışılsa boş imiş. +Bununla beraber Mehdi de pek çok durmayacak hemen dünyayı ıslah edip gidecek ondan sonra da dünya altüst olacakmış! +lümanlara sirayet ederek asıl Müslümanlığın meydana koyduğu pak akıdeyi zir u zeber edip bitirmiş. +Halbuki Kur’an-ı Kerim kıyametin ne zaman olacağını kat’iyyen bildirmemiştir. +Binaenaleyh biz kıyamete mukaddimat-ı kıyamete Şu mesrudat bize gösteriyor ki: +Müslümanları bütün milletlerden geride bırakan emraz-ı ictima’iyye bir maraza rücu’ ediyor ki o da “Dini olduğu gibi anlamamak yalnız ona mensubiyetle mağrur olmaktır” Maamafih bunu tedavi etmek muhal yahud müteazzir de değildir. +Ancak müteazzir olan bu marazın bekasıyla müslümanların ıslahıdır. +Bu marazı söküp atmak için isti’mal edilecek olan deva müslümanlara usul-i ictima’ ve kainatta cari olan sünen ve kavanine mutabık bir surette ta’lim ve terbiye göstermek asr-ı evveldeki müslümanların dine temessük ile irtika etmeleri dinde gizli olan bir sırdan yahud o zamanki müslümanların zatlarını Cenab-ı Hakk’ın sevdiğinden değil belki dinin terakkı hususunda göstermiş olduğu yoldan harice çıkmadıkları için olduğuna ikna’ etmekten ibarettir. +Evet din asr-ı evvel müslümanlarını saadete erdirmiş idi. +Çünkü onlar dinin gösterdiği tarik-ı i’tilayı bırakmadılar. +Sonraki müslümanlar ise bu yolu bıraktıklarından netice de bittabi’ ona göre çıktı. +İşte aynı dine intisab eden insanların evveli saadete gark olduğu halde ahirinin felaket içinde yuvarlanmasının esbabı budur. +ri evham ve hurafat paslarından temizleyecek olan tevhid-i halistir: +Evet müslümanlar yakınen bilmelidirler ki ibadet ve Saniyen: +Müslümanlar teyakkun etmelidir ki: +Sünen-i hiyyeye nevamis-i fıtriyyeye tevfik-ı hareket ederse saadete vasıl olur. +Her kim onun haricine çıkarsa helak olur. +Salisen: +Müslümanlar i’tikad etmelidirler ki ümmetin maslahatına münafi yahud menfaatinin önüne hail olan her amel mutlaka dünya ve ahirette gazab-ı ilahiyi mucibdir. +Çünkü maslahat her şeye mukaddemdir. +Rabian: +Sırf dini bir fırka meydan-ı mücahedeye atılarak kavlen amelen ümmet-i İslamiyyeyi irşad etmeli ilim amel gibi milletin ma-bihi’l-hayatı olan şeylere da’vet etmeli saadet ve felaket yollarını anlayacakları bir tarzda zihinlerine yerleştirmeli müslümanları düştükleri yeis ve nevmididen tahlis etmek için mücahede etmeli. +Biz o kadar mutmainniz ki: +Kainat kainattaki ayat ve beyyinat insanların bu zamana kadar keşfettikleri hatta bundan sonra keşfedecekleri esrar-ı tabiat hasılı kainatta olmuş ve olacak ne var ise bunların hepsi de din-i fıtri olan Müslümanlığın bütün edyan üzerine galib ve zahir olmasına hizmet ediyorlar. +Eğer ciddi bir surette hareket edilirse yakın bir atide Müslümanlığın parlayacağında şüphe yoktur. +Lakin tahdid ile ta’yin-i zaman mümkün değildir. +Aksekili Ahmed Hamdi – – Hazret-i Mesih’in –bühtan-ı azim olan– uluhiyetine inanan Salib’e-i secde-şirk ile Kur’an -ı hakimi –haşa– tekzib eden bir hıristiyan Arabı mı sever kucaklar yoksa cami-i şerifte herhangi bir unsurdan Hazret-i Mescud-ı Ezele cebin-sa-yı fakat bir hıristiyan fakat İslam’dan din-i haktan rugerdan bu Türk Kürd Çerkes Laz Gürcü Tatar Boşnak Hindu muvahhidin arasında i’la-yı kelimetullah için muharib mücahid gazi veya şehid. +[ ] Elbette mü’min ve muvahhidi elbette musalli ve müzekkiyi elbette fi sebilillah muharib ve mücahidi… Öyle rı’nın birliğine candan inanmış yüce Peygamber’ini yürekten gerçeklemiş Tanrı’dan getirdiği Kur’an’ını gözleri sevgi yaşlarıyla dolarak öpüp başı üzerine kaldırmış bir Türk’e haçı göğsünde bir Macar’ı gösterip “Sen şu haçlı Macar Türkünü mü seversin yoksa şu müslüman Arabı mı… O Arap fakat müslüman bu Türk fakat hıristiyan?” diye sorunuz! +Göreceksiniz ki o Türk Macar’a karşı yüzünü ekşiterek: +“Vay…. +Bu haçlı herif Türk mü? +Hiç Türk göğsüne haç takar mı? +Ben öyle haçlı Türk tanımam her kim müslüman diyecek. +Hatta Macar’ın Türk olduğunu anlayınca Türklüğünden nefret bile edecek. +Şimdi nerede kaldı “Türk milliyet-i muhayyelesi” ki Türklerin hayali bile ondan kemal-i tevahhuşla kaçıyor? +Sorunuz: +Niğbolu melhame-i kübrasında Hazret-i Yıldırım’ın şemşir-i kahharından hevl-i can ile nasıl kaçacağını bilemeyen Macar Kralı Türk! +Şir Simund’un mezarına..! +sorunuz. +Varna meydan-ı gir u darında gazi-i namdar Koca Hızır’ın saika-i kahr-ı ilahi gibi ansızın gerdenine inen palasıyla başını Cenab-ı Murad-ı Sani’nin ayakları ucunda gören Macar Kralı Türk! +Altıncı Vladislasın ruhuna…! +Sorunuz kurun-ı vüstanın en büyük kahramanlarından addolunmak şerefiyle müşar bil-benan olmuş olan Şirismund’un veled-i gayr-ı meşru’u Türk! +Jan Hunyadi’nin türbesine..! +Sorunuz ki: +Bu Türk kralları Oğuz Han ahfadına karşı niçin kılıçlarını sıyırmışlar? +Damarlarındaki Türk kanını neden ırkdaşlarının mahv ü ifnası uğruna dökmüşler? +Arpad’ın cesur oğulları için bu mensub oldukları Türklüğe karşı vahşiyane bir hakaret değil miydi? +Cevap veriniz bakalım! +Yoksa ben mi cevabını vereyim? +Evet! +Bu Türk kralları damarlarındaki o Türk kanını Salib’in öperek yemin ediyorlar kan kardeşleri olduklarını zerre kadar bile der-hatır etmek istemeyerek gayr-ı kabil-i teskin bir ateş-i kin ve adavetin sevkiyle Ertuğrul oğullarına saldırıyorlardı. +Onlar karşılarında Türklüğü Türkleri değil livaü’l-hamd-i tevhidi görüyorlardı! +Onlar Türklüklerine daha Salib’i der-ağuş ettikleri zaman veda’ etmişlerdi. +Müslüman Türkler edvar-ı fütuhat-ı cihangiranelerinde livaü’l-hamd-i İslam’ı hurşidlere gark olmuş Hilal gibi Macaristan sahralarında dolaştırır Budapeşte burçları üzerinde dalgalandırırken o hıristiyan Türkler Avusturya toprağına can atıyorlar ve imparator askeriyle birlikte galibleri üzerine yürüyorlardı. +Bakınız işte Bulgarlar da bugün Türk ırkından olduklarını rını tahkıka bugün mü lüzum görmüşler? +Peki ya öyledir de Rumeli’de kesip doğradıkları ateşlere atıp cayır cayır yaktıkları ağaçlara gerip kasapvari her uzvunu ayrı ayrı parçaladıkları o yüz binlerce insanlar saçlarından tutup sürükleye sürükleye sokaklar caddeler ortasında cevher-i nikab-ı ismet ve namuslarını telvis ve berbad eyledikleri kızlar gelinler genç zevceleri süngüleri uçlarında kıvrana kıvrana çırpına çırpına can veren ma’sumları ciğer-pareleri Türk değil miydi? +Neden o Türklük rabıta-i ırkıyyesine zerre kadar bile riayet etmek şöyle dursun bilakis vahşiliklerinin canavarlıklarının bütün şiddet-i müfterisanesiyle üzerlerine atılarak doya doya paraladılar kana kana kanlarını içtilerdi? +Ya o zavallı Pomaklar! +İşte onlar doğrudan doğruya kendi ları Cengizleri Hülaguleri utandıracak vahşetler işkenceler ukubetler tatbik ettiler hepsini cebren ve ikrahen kiliselere götürüp Salib öptürdüler gerdenlerine astılar! +ri gibi mağlublarına saldırışları sırf İslamiyet namına idi. +Sahibsiz hamisiz kalan o mazlum camileri kazurat ile telvisleri tahribleri kiliseye tebdilleri minarelerine çanlar asmaları Siz Bulgarların “turçini” ta’birini ne kadar iğrenç bir cadı simasıyla ne kadar müstekreh bir gul çehresiyle ne kadar menfur bir hortlak sadasıyla telaffuz ettiklerini bilir misiniz? +Bilseniz…! +Eğer İslamiyet’ten dinden milliyetten haberi olmayan o zavallı dimağların tevehhüm ve tahayyül eyledikleri “Türk milliyeti” varsa Macarların Bulgarların da bu muhit-i milli dahilinde bulunmaları lazım gelmez mi? +Bu lüzumun butlanı o kadar vazıh o kadar bedihidir ki zerre kadar akıl ve idraki olan hiçbir ferd tasavvur olunamaz ki teslim ve tasdikte zerre kadar bile tereddüd etsin. +Akl-ı selim için felaketin en büyüğü vuzuh ve bedaheti gözlere batacak derecede olan bir hakıkati en muğlak en hafi bir nazariye imiş gibi isbat için delail ve berahin iradında muztar kalmasıdır. +Ne çare! +Biraz daha devam edelim: +[ ] Cennet-mekan Hazret-i Ertuğrul neslinin devlet ve saltanatla mazhar-ı şevket ve iclal olacağını acaba hatırına getirir miydi. +Ya o dudman-ı maali-ünvan bu ni’met-i celilü’ş-şanı ne sayede buldu? +Gazi-i müşarun-ileyh hazretleri Kur’an -ı hakimi bir gece sabaha kadar kaimen yed-i yemin-i ta’zim ve takdislerinde tilavet etmelerinin mükafat-ı ilahiyyesi değil mi? +Bu tebşir-i lahuti Osmanlı tarihinde mütevatir bir şöhretle arayiş-i sahife-i şükran ve mahmidet bulunmuyor mu? +Bu saltanat-ı İslamiyyenin müessis-i ebediyyü’l-iştiharı cennet-makar Gazi Sultan Osman hazretleri ilk hutbe-i Kosova melhame-i kübrasında muzafferiyet ve şehadet gibi iki ni’met-i uzmaya bir günde nail olan cenab-ı Hüdavendigar-ı Gazi hazretleri bir gün evvel müttefikın-i Ehl-i Salib’i ordu-yı hümayunlarının beş altı misli olduğunu görünce gece sabaha kadar muzafferiyeti uğruna Cenab-ı Hakk’tan şehadeti temenni ettiren Türklük müydü yoksa mından dinleyiniz: +Ab-ı ru-yi Habib-i Ekrem için Kerbela’da revan olan dem için Şeb-i fırkatte ağlayan göz için Reh-i aşkında sürünen yüz için Ehl-i derdin dil-i hazini için Cana te’sir eden enini için Eyle ya Rabbi lütfunu hem-rah Hıfzını eyle bize püşt ü penah Ehl-i İslam’a ol muin u zahir Dest-i a’dayı bizden eyle taksir Bakma ya Rab bizim günahımıza Nazar et can ü dilden ahımıza Eyleme ya Rab mücahidini telef Tir-i a’daya kılma bizi hedef Çeşmimiz sakla gerd-i ma’rekeden Cünd-i İslam’ı bekle mühlikeden Bunca yıl sa’y u ictihadımızı Gazavat içre yahşi adımızı Etme ya Rab kahrınla tebah Yüzümü halk içinde etme siyah Rah-ı din içre ben feda olayım Siper-i asker-i hüda olayım Din yolunda beni şehid eyle Ahirette beni said eyle Mülk-i İslam’ı paymal etme Menzil-i fırka-i dalal etme Keremin çoktur ehl-i İslam’a Dilerim kim erişe itmama. +Bakınız. +Halvet-nişinan-ı melekutu girye-bar-ı teessür eden Allah’ın celle şanuhu o bi-nihaye derya-yı merhametini huruşa getiren bu ulvi dua-yı müstecab içinde Türklüğün Rab! +Şu Türk ordusuna şu Oğuz Han ahfadına nusret ve muzafferiyet ver! +Türklüğün şanını yükselt!” diyorlar mı? +Cenab-ı Hüdavendigar’ın namus-ı Muhammedi aleyhi’s-salatü vesselam nam-ı akdesine temenni ettiği devlet-i uzma-yı şehadet o i’caz-nüma harika-i muzafferiyyetin –erbab-ı şirk ve dalale karşı– ebedi bir şahid-i ulvisi olmak hikmetine mebnidir denilse isabet edilmiş olur. +Kosova sahrasının sinesinden arş-ı uluhiyyete yükselen o meşhed-i mukaddes kıyamete kadar Salibiyyun için bir dağ-ı derundur. +ŞERIAT-I İSLAMIYYE NAZARINDA FAIZIN MEVKII Mevzuun ehemmiyetine mebni maksada başlamazdan evvel buna dair bir nebze tarihi ma’lumat serd edelim: +Faizcilik en eski milletleri bile az çok meşgul etmiştir. +En kadim bir medeniyeti haiz olan eski Mısırlıların büyüklerinden “Menes” tarafından vaz’ ve tahrir edilip pek insani bazı ahkamı havi ve sekiz kitaptan ibaret olan kanuna göre ikraz olunan herhangi bir meblağın faizi asla re’sü’l-malı tecavüz edemezdi. +Firavunlar memleketinin bu kadim vazı’-ı kanunu bulunduğu bazı ahval karşısında faizin nisbetini bu suretle tahdid etmeye mecbur kalmıştı. +Eski Roma milletinde faiz meşru’ idi. +Roma’da faizin nisbeti senevi yüzde idi. +Hakimler tarafından vaz’ edilen meşhur On İki Levha Kanunu yüzde faizin meşruiyetini başlamış ve faizin nisbetini yüzde’a kadar yükseltmişlerdi. +Roma hukukunda borçlular için kabul edilen ahkam-ı zalimane faizcilik yüzünden ahaliyi büsbütün tazyik ediyordu. +Birçok kimseler faizin ağırlığından dolayı borcunu eda edemeyerek dayinine esir olurdu. +Bu hal milletin isyanını tahrik etti. +Oktavyanus zamanında faizin nisbeti bil-mecburiye yüzde’e tenzil edildi. +Hazret-i İsa’nın faiz hakkında hiçbir emir ve nehyi rivayet edilmemiştir. +Fakat Hazret-i İsa’nın sözleri ve tavsiyeleri ale’l-umum pek insani olduğu için faizi tasvib etmesi gayr-ı me’muldür. +Eldeki İncil lerin rivayetine nazaran Hazret-i İsa diyor ki: +“Fukara hakkında malını kamilen feda eylemeyi gözüne yedirmeyen benim tilmizim olamaz karnımızı nasıl doyuracağız arkamıza ne giyeceğiz diye zahmet çekmeyiniz! +Tarlalardaki zambaklar ne dokuyorlar ne de çalışıyorlar halbuki Süleyman bile devr-i şevketinde onlar kadar parlak giyinememiştir. +Semadaki kuşlara bakınız ne ekiyorlar ne biçiyorlar fakat Cenab-ı Hak onlara daima rızıklarını veriyor.” Fukara hakkında bu kadar mahviyet tavsiye eden bir peygamber faizi bittabi’ alel-ıtlak savab göremez. +Hazret-i İsa’nın bir men’-i sarihi olmamakla beraber on tinden dolayı faiz ile para ikraz etmek Hıristiyan kilisesi tarafından men’ edildi. +O zaman bu gibi muamelat yalnız Yahudilere inhisar eylemişti. +Yahudiler bu yüzden daima [ ] halkın nefretine uğrarlar başlarına giydikleri boynuzlu serpuş ile daimi bir hakaret içinde yaşarlardı fakat bütün bu hakaretlerin intikamını da kendisini tahkır edenlere ödünç para vererek alırlardı. +Hususiyle taleb ettikleri faiz gayet ağır olurdu. +Philippe Auguste yüzde faize müsaade etmişidi. +Bu faizin ekseriya yüzde ve yüzde’e çıktığı da vakı’ olmuşidi. +Hatta bir İngiliz rahibi lira ödünç almış dört sene içinde lira faiz vermişidi. +Murabahacılardan yakayı kurtarmak gayet müşkildi. +Bazı şehirler surları dahiline Yahudi kabul etmemeye karar vermişlerdi. +Fakat krallar kendileriyle şerik oldukları için Yahudilere müsaadatta bulunmuşlar kendilerinden buna mukabil gayet ağır vergiler almışlar idi. +Altın Yürekli Richard’ın Yahudilerden aldığı vergi bütün krallık varidatının on üçte birini teşkil eylemiş idi. +Sefih krallar ahaliye tarh ve tahmil eylemeye cesaret edemedikleri vergileri bu suretle Yahudi murabahacılar vasıtasıyla toplamakta idiler. +Kilisenin mümanaatına rağmen bilahare hıristiyanlar tekrar murabahacılığa başlamışlar idi. +En evvel murabahacılığa başlayan İtalyanlar olmuş idi. +Çünkü onları Roma kanunları kurtarıyordu. +Şu vukuattan anlaşılıyor ki kilisenin faizi men’ etmesi faizciliği ortadan kaldıramamış fakat Hıristiyan milletinin Yahudiler menfaatine çalışmasını intac etmiştir. +Hıristiyan aleminde faizcilik son zamanlarda pek muntazam bir şekle girip gözlerimizi kamaştıran o muhteşem bankalar hep o maksadla ve o sayede meydana getirilmiş ve bu tensikat bugünkü azim şirketlerin vücuduna ve binaenaleyh terakkıyat-ı medeniyyeye hayli yardım etmiştir. +cari idi. +Arabistan’da da en ziyade faizcilik eden Yahudiler olmuştur. +Yahudiler ba’de’l-İslam dahi eski müslüman halifelere para ikraz etmek suretiyle faizcilik etmişlerdir. +Nitekim Abbasi halifelerinden Muktedir oldukça sefih idi. +O kadar maada sırf israf ve tebzir nev’inden olarak sarf etmiş olduğu paranın mecmuu milyon dinar tahmin edilmiştir. +Bir dinar yarım İngiliz lirasına muadildir Bununla beraber müşarun-ileyh asker ve gılmanı kendisine celb ve bend etmek satmaya mecbur kaldıktan başka istikraza da mecbur olmuş baliğ olmuş idi. +Bir dirhem bir franka muadildir Ali bin bin İmran namlarındaki Yahudiler idi. +Her şeyin hüsn-i isti’mali iyi su’-i isti’mali fena neticeler verir Yahudiler faizcilikte ekseriya müfritane hareket etmişlerdir. +Rusya’da Yahudi düşmanlığının şiddetli olmasının sebebi de bu ihtikarlıklarıdır. +Rusya’da yortu zamanı sarraf bir Yahudi bir köylüye sene başında on almak şartıyla beş ruble ikraz ediyor. +Köylü parayı alıp kapıdan çıkacağı zaman sarraf Yahudi kendisine acıyor ona nasihat etmeye başlıyor. +Bu para ile gidip viski içeceksin diyor viskiye paranı kamilen vereceksin ondan başka sarhoş olup kim bilir başına daha neler getireceksin gel şu parayı borcuna mahsuben ver de hem melhuz olan bu fenalıktan kendini muhafaza et hem de borcunun yarısını eda etmiş ol! +Bu hayr-hahane! +nasihat te’sir ederek köylü aldığı parayı Yahudiye teslim ediyor hiç sebebsiz Yahudiye beş ruble borçlu kalıyor. +Bizim memleketimizde zavallı köylülerimize buna mümasil neler yapılıyor fakat şu farkla ki bizde bu hususdaki faaliyet Yahudilerden ziyade başka ellerdedir. +Yalnız müslümanlardır ki bundan memnu’dur o zavallılar yalnız verirler alamazlar. +Son asırlarda Hıristiyanlık aleminde fazcilik aleyhdarı olan Sosyalistlik mesleği zuhur etmiştir. +Bu meslek erbabı tafsil ve izahı şimdi münasib olmayan birçok esbab serdiyle sermayedarlığın ve hakk-ı verasetin aleyhinde oldukları için bir netice-i tabiiyye olarak faizciliği de tecviz etmezler fakat bunlardan her hangisi eline geçirdiği birkaç lirayı münhasıran faizcilik maksadıyla teessüs eden bir bankaya tevdi’ ettiği paranın faizini çekmekte asla tereddüd etmez. +Gelelim faiz hakkındaki ahkam-ı şer’iyyeye: +Faiz lisan-ı şer’de ivazdan hali olan ve akd-i mu’avazada şart kılınan fazlalıktır. +Yani iki kimse arasında vuku’ bulan bir akidde ma’kudün-aleyh olan malın bedeli ve değeri tarafeynce ma’lum ve müteayyin olduğu halde te’diyenin zaman veya mekanı hususunda ihtiyar edilecek müsaadekarlığa mukabil deynin mikdarını tezyid etmekten ibarettir. +Mesela bir liranın bedeli kuruş olduğu ma’lum iken kuruş verilmek şartıyla karz akd edilse iki kuruş fazlalık ribadır. +Şer’-i şerif ribayı bazı kuyud ve şürut ile haram kılmıştır. +Hangi nevi’ ribanın külliyyen memnu’ ve hangisinin şüpheli veya caiz olduğunu bast ve temhid edeceğiz. +Şeriat-i İslamiyye nazarında bazı eşhas arasında her türlü faiz külliyyen ve fakat istisnaen caizdir. +Nitekim: +lidir kimse ile müslim arasında Ebu Hanife kavlidir [ ] manlar arasında riba memnu’ değildir. +Ribanın esbab-ı hürmeti hakkında ulema-i İslam tarafından birçok mütalaat serdedilmiştir. +Ez-cümle: +bila-bedel almaktan ibaret olduğu için haramdır. +Fi’l-hakıka bir kimse malını bila-bedel vakfetmek istemez o malı vakf ve habs etmese ticaret edip o para ile intifa’ edebilir bu kazancı terk edip malını habs ettiğinden dolayı niçin bir mikdar fazla almasın? +tarzında hatıra bir sual tebadür eder ise de fukaha bu fikri kabul etmemişlerdir. +Fukahaya göre rabbü’l-malın bu kazancı mevhumdur çünkü kazanmayıp parayı bila-faide saklaması da mümkündür. +Sermayeyi bila-lüzum habs etmekten ise ahara bila-ivaz muavenette bulunması dahi hayırlı görülmüştür. +ve sanayiin terakkısine mani’ olmasıdır. +Büyük sermaye sahibleri bila-sa’y ve hazır gelen faiz ile geçinmeye alışacakları Zamanımızda cereyan eden vukuat bu iddianın aksine sabit olduğuna dair insanda bir zehab hasıl eder çünkü birçok sermayeler vardır ki faizcilik sayesinde sanayi’ ve ticaretin terakkısine hadim olmuştur. +Faizcilik olmayıp da ashabı sermayelerini erbabına ikraz ve tevdi’ etmeseydi o sermayeler muattal kalacaktı. +Halbuki faize tama’ ederek ikraz etmesini sermayenin bir yed-i atıldan bir yed-i fa’ale geçmesini fukahaca makbul değildir. +Fil-hakıka şer’an ikraz memnu’ olmayıp faiz memnu’dur. +Zikrolunan fevaid ise ikrazdan mütevelliddir. +te’avün ve müvalatı ihlal eylemesidir. +Paraya ihtiyacı olanlara bila-ivaz muavenet etmek lazımdır. +Muavenete mukabil bir ivaz alınırsa o muavenetin mahiyet-i faziletkarisi tezelzül eder hasıl hiss-i merhamet faizin adem-i mevcudiyetini iktiza eder. +Avrupalılara bakılırsa onlar huşunet-i tab’ı hoş görürler. +dan teşhir edilen kaide-i ma’lume mucebince dünyada her vücud kendi hayatını te’min için diğer mevcudu imhaya yutmaya mecburdur. +Hayvanat da böyle insanlar da böyle hükumetler milletler de böyledir. +Mesela insan hayatını te’min ve idame etmek için bir takım nebatatı hayvanatı boğazlayıp bi-rahmane yutmak mecburiyetindedir. +Bu kaide disini te’min etmek isteyen kuvvetliler ve faaller zayıfları ve beceriksizleri yutmaya çalışırlar. +Darwin’e göre böyle olması letler çoğalıp zayıf ve miskin efrad ve milletleri kamilen imha ederlerse o zaman mevcud kalan milletler daha mes’ud olacak ve dünyadaki terakkıyat da daha ziyade artacaktır. +Zayıflar alemi bi-huzur etmekten başka bir şeye yaramazlar. +Darwin’in vaz’ etmiş olduğu bu esasat Avrupa milletlerinin zihniyetine hakimdir orada hayat mahşer-asadır. +Herkes geceli gündüzlü çalışıyor mağlub ve mahv olmamak hayatını cek kahvehanelerde öldürecek boş zamanı yoktur. +Ferdler böyle olduğu gibi milletler de böyledir. +Darwin’e göre bir hayatiyet-i fevkalade ve faale yaşamayan her millet ya o hayatı kabul etmeli veyahud bir an evvel ortadan kaldırılmalıdır. +Avrupa efkar-ı ilmiyyesine hakim olan Darwin’in bu kavaidi hiss-i te’avün ve muvahata münafi olduğundan naşi fukahamızın efkarıyla tamamıyla zıddır. +Fıkıh nazarında riba iki nevi’dir: +Birincisi ribe’n-nesie. +Ribe’n-nesie İslamiyet’in şeref-zuhur ettiği zamanlarda Arablar arasında cari ve mütearif olan faizdir. +Bu faiz eski bir akidden mütevellid bir deynin muayyen bir müddet te’cili için alınan ivazdan ibarettir. +Mesela benim Simon’a guruş borcum var va’desi hulul etmiş Kanunisani ibtidasında te’diye etmek lazım halbuki cepte beş para yok! +Simon Efendi’ye bil-müracaa deyni bir müddet daha te’cil etmesini taleb ederim. +Simon Efendi bu ricamı lutfen kabul edip der ki: +Pekala sana Mart’a kadar bir mühlet veririm fakat Mart’ta kuruş te’diye edeceksin! +Ben bu teklifi çarna-çar kabul ederim. +Mart gelir ben de yine beş para yok! +Simon Efendi’ye eski ricamı tekrar ederim. +Otuz kuruş daha zammedip iki ay daha mühlet verir. +Bu ricalar ve zamlar birkaç defa tekerrür eder ve Simon Efendi’ye kuruştan be’n-nesienin şekli bu tarzdadır. +Bu şekildeki ribanın haram olduğundan bil-cümle eimme ve fukaha-yı İslam ittifak etmişlerdir. +Bu faiz muzır hanüman söndürüce bir beladır. +Ayat-ı kerime ve ehadis-i şerife ile memnu’ ve haram olan faiz budur. +Faizin bu nev’i eşyanın kaffesinde ve her zaman cari ve haramdır. +Faizin fıkha nazaran ikinci nev’i ribe’l-fazldır. +Bu riba yalnız hin-i akidde bila-ivaz vaz’ edilen fazladır. +Bu nevi’ faizin memnuiyeti hakkında eimme ve fukaha-yı İslam müttefik değildirler. +Üsame ve İbni Abbas hazeratına göre ribe’l-fazl caiz ve helaldir. +] hadis-i şerifleri menhi olan ribanın ancak ribe’n-nesie olduğunu isbat ediyor. +Nesai ve sarraflık nasıl olursa olsun caiz oluyor. +Bazı tabiine ve eimme-i zahiriyyeye göre riba’l-fazl yalnız eşya-yı sittenin mübadelesinde haramdır. +Sair a’yanda ribe’l-fazl cari olmaz. +Eimme-i erbaaya göre eşya-yı sittenin maadasında da riba cari olur. +Fakat maadanın ne olduğu muhtelefün-fihdir. +Mesela İmam-ı Şafii’ye göre bilumum mat’uat İmam Malik’e göre “kut-ı müddehar” olan şeyler emval-i ribeviyyedendir. +Bazı fukahaya göre kendisinden lebilen ve vezn ile tartılabilen a’yan eşya-yı ribeviyyedendir. +Bir akidde riba cereyan etmek için mübadele edilen a’yan vezni veya keyli olmak ve hem de bir cinsden bulunmak şarttır. +Eğer bu iki şarttan birisi mevcud olmazsa ribe’l-fazl cereyan etmez. +Mesela yumurta mübadelesinde biraz fazl kabul edilse İmam-ı A’zam’a göre riba olmaz. +Çünkü yumurtalar her ne kadar bir cinsten ise de ne kile ile ne de vezn ile satılan emvalden değildir. +Yumurta aded i’tibarıyla satıldığı için adediyattandır. +Kezalik İmam-ı A’zam’a göre riba cereyan edecek a’yanın bir cinsten olması şart olduğundan lira ile mecidiyenin mübadelesinde ribe’l-fazl cereyan etmez. +Bir kimse diğerine verdiği altın paraya mukabil biraz fazl ile gümüş para alsa bu fazla helaldir. +Zira Mecell e’nin ’ıncı maddesinden dahi münfehim olacağı üzere altın değildir. +Hadis-i şerifi altın gümüş buğday arpa hurma ve tuzdan ibaret olan altı şeyin emval-i ribeviyyeden olduğunu tansis eylemektedir. +Hadisin etmek için İmam-ı A’zam hazretlerinin ictihadları vechile ittihad-ı cinsiyyet ile vezn ve keyl şarttır. +Sure-i Al-i İmran’da ayet-i celilesinin ma’na-yı sarih-i münifi mucebince şeriat-i fur ve az’afu muzaafeye baliğ ve pek zalimane olan faiz-i muzaaftır. +Faiz hakkında varid olan sair ayat-ı celile her ne kadar memnuiyet-i mutlaka ifade ediyor iseler de işbu ayet-i kerimede mevcud az’afen muzaafe kayd-ı şerifi mutlak olan diğer ayat-ı kerimenin tazammun ettikleri ma’na-yı mutlakları takyid eylemekte olduğundan hürmet-i kat’iyye faiz-i muzaafe mahmuldür. +Eytam ve Nükud-ı Mevkufe İdarelerinde faizi bila-zikr almak Efendi’ye on guruş ikraz edip bir sene sonra on iki kuruş alması aralarında takarrur eder. +Kabul edilen bu faizin ismini zikretmeyip Veli Efendi Bekir Efendi’ye guruş kıymetindeki bir malı on iki guruşa bey’ eder. +Bekir Efendi dahi o malı –aldandığını bilerek– on iki kuruşa bil-kabul pazarda satarak esmanı olan on kuruşu elde eder. +Bilahare va’desi hululünde Veli Efendi’ye on iki guruşu te’diye eder. +Verdiği bu iki kuruş fazla faiz olmaz. +Eytam ve Nükud-ı Mevkufe Mesela: +Yüz kuruş ikraz edilecek kuruş da faiz alınacak cem’an kuruş kuruş re’sü’l-mal ayrıca ikraz edildikten sonra beraberinde guruşa mukabil de bir nüsha Ali Efendi fetvası veya bir mendil satılır ve müstakriz Ali Efendi fetvasını satın aldıktan sonra idareye hibe eder. +Bu suretle cihet-i karzdan ve kitap bedeli on ki cem’an kuruş borçlu olur. +Asrımızın iktisadiyatına hakim olan ribe’l-fazl esasen ve zaten haram olmayıp ancak ribe’n-nesieye vesile olmak tehlikesi zail olmak için haramdır. +Nitekim muhakkık-ı şehir be’l-fazlın haram olduğuna kail fukaha bulunmakla beraber madem ki zaten haram olması icab etmiyor iktizaya mebni helal kılınması fukaha-yı müşarun-ileyhimin ictihadına dahi muhalif olmaz. +Esasen eimme-i kiramdan velev yalnız birinin olan İbni Abbas hazretleri gibi büyük bir imam vardır ribe’l-fazlın helal olduğunu i’lan etmek müstelzim-i dalalet olmaz vallahu a’lemü bi’s-savab. +Makalenizin ahkam-ı şer’iyyeye aid olan kısmının me’hazı: +Darülfünun muallimlerinden İsmail Hakkı Bey’in Hukuk Fakültesi için tahrir ettiği usul-i fıkıh dersleri olmakla müsaade-i aliyyelerinize iğtiraren ancak bu kısımda aslına göre bazı küçük tashihat icra olunmuştur. +Ulema-yı İslamiyye arasında Mir’at muhaşşisi şöhretiyle be-nam ihata-i ilmiyye sahibi efazıl-ı ümmetten be-tahsis fakıh bir zat-ı fezail-simat olup Kırşehirlidir. +Mukaddemat-ı ulumu vatanında ba’de’t-taallüm İstanbul’a [ ] gelerek Mirza Fazıl’dan ve cüz’iyyat denilen fünun-ı saireyi de fudala-yı saireden tederrüs ederek şürekası arasında parlak bir surette ahz-ı icazeye muvaffak olduktan sonra olunan da’vete ladı. +Biraz sonra memleketçe görülen fazilet-i fevkaladesine binaen uhdesine müftülük tevcih edildi. +Ve ila-ahiri’l-ömr tedris ve ifta ve te’lif-i asar ile meşgul olarak tarihinde azim-i dar-ı beka oldu. +İkiçeşmelik caddesindeki Ulu Mezarlık’ta medfundur. +Fazıl-ı müşarun-ileyhin te’lifatı mütenevvi’ ve müteaddid olup tahkık edilebilenleri ber-vech-i atidir: +Tefsirden Kadı Beyzavi Tefsiri’ne Haşiy e; ayet-i kerimesine kadar bir cild-i kebir olup itmamına devam ettikleri muhtasar tercüme-i hallerinde mündericse de nereye kadar muvaffak oldukları mechuldür. +Fıkıhtan Mir’at Haşiyesi ; matbu’ ve meşhurdur. +Ed’iyeden Hizbü’n-Nasr Şerhi ; ismi Celilü’l-Kadr olup gayr-ı matbu’dur. +Fıkıhtan Eşbah Şerhi gayr-ı matbu’ olup bir nüshası Rodos Kütüphanesi’ndedir. +Ed’iyeden Delailü’l-Hayrat Şerhi ; gayr-ı matbu’. +İsmi miştir. +Bir nüshası İzmir ulemasından bir zatta manzurum olmuştur. +Kelamdan Zübde-i İlm-i Kelam . +Bir nüshası Akhisar Kütüphanesi’ndedir. +Akaid ve mev’izeden Zuhrü’l-Müte’ehhilin Şerhi ; gayr-ı matbu’dur. +Kelamdan Mesail-i Hilafiyyat . +Eş’ari ile Maturidiler arasında fer’an altmış yedi mevzı’daki ihtilafatın halline dair olup bir nüshası İstanbul’da Laleli Kütüphanesi’ndedir. +met Haşiyesi ; gayr-ı matbu’dur. +matbu’dur. +Adab-ı münazaradan Risale-i Birgivi Şerhi gayr-ı matbu’dur. +Bayezid-i Sani Cami-i şerifi içindeki Veliyyüddin Efendi Kütüphanesi’nde mevcud olup Şerh-i Akaid-i Cedid namıyla mukayyeddir. +şiye ; gayr-ı matbu’dur. +Şerhi haşiyesine haşiye ; gayr-ı matbu’dur. +eserin mevcudiyeti Karabaş-zade İzmiri Ahmed Efendi’nin tarih ve teracimden bahis te’lif-i güzininde mündericdir. +hi’ne Haşiye ; gayr-ı matbu’dur. +tiramım olan hatt-ı dest-i fazılaneleriyle muharrer muhtasar ve müfid kendi tercüme-i hallerini mübeyyin varaka-i kıymetdardan nakledildi. +“İCTIHAD” DAKI HEZEYANLAR dan “Haftaname” makalesindeki hezeyanların bir kısmını naklediyorum: +“Alem-i İslamın büyük bir derdi vardır… Hey’et-i ictimaiyyenin temelini teşkil eden aile hayatımız ahlakımıza şekl-i hazırıyla pek fena hatta İslamiyet’i birçok sebeplerden dolayı ric’ate sevk eden tesettür mes’elesinin şer’a muvafık ve hayat-ı ictimaiyyemizi kavi esaslara rabt edecek bir surette leyi hemen hemen idrak ettiler… Geçenlerde Rusya’nın en meşhur İslam muharrirelerinden fahrü’l-benat Süleymanova Hanım İstanbul’da gelmişti. +Onun şekl-i tesettürünü görerek pek memnun kaldık. +Bu inkılabın bize de sirayetini temenni ettik.” Şüphesiz ki alem-i İslamın en büyük derdi tesettürün muhafazasıdır. +Mesturiyetimizin şekl-i hazırı adab-ı İslamiyyeye muvafık olsa gerektir. +At canbazı veya kukla kıyafetinde gezenler bittabi’ bahsimizden harictir. +Ey müteceddidin beyler! +İslamiyeti haşa ric’ate sevk eden tesettürümüz değil sizin gibi ukala-yı bi-insafın mesturiyeti va Hanım’ı göremediğim için şekli hakkında bir şey diyemem Ancak sizin mizacınıza göre tesettür etmiş ise kabulü caiz değildir. +Bununla beraber her hangi bir müslime tarz-ı telebbüs ve tesettürü nümune-i imtisal olamaz. +Ancak adab-ı İslamiyyeye muvafık surette olması şarttır. +Aksi halde hey’et-i ictimaiyyemizi ifsada sebeb oluruz. +“Tatarlar tiyatroyu seviyor. +İçlerinden tiyatro müellifleri dram yazanlar… aktörler hatta aktrisler yetişiyor. +Hayret ettiniz mi; müslüman aktrist… Bu biraz kulaklarımızda nahoş te’sir bırakacak… Vakıa onların arasında da olduğu gibi tiyatroya bir mahall-i rezalet nazarıyla bakan sathi beyinliler yok değil. +Fakat yine onlar öyle hoca yetiştiriyorlar ki o hocalar sahnenin lüzum ve fevaidi hakkında dini bir emirden bahseder gibi kemal-i şiddet ve hararetle halka vaaz ve nasihat ediyor… Mesela; bir imam efendi Tatar gazetesi olan Yulduz’da uzun bir makale yazıyor. +Diyor ki…mes’elesi pek çok yollara ayırıp şeriatten sormalıdır… Erkeklerin kadınların sahneye çıkması tiyatroya erkeklerin kadınların gitmesi sahneye tarihi oyunlar hilaf-ı edeb oyunlar vaz’ etmek aşikardır ki bunların cümlesi şeriat için ne helaldir ne haramdır. +Birinin haram olmasından diğerinin de haram olması lazım gelmez. +Hatta hepsinin haram olduğunu farz etsek her haramdan bizi men’ etmeye kimin hakkı vardır.” [ ] Tatarlarda tiyatroculuk var ise Osmanlılarda yok mudur? +Amma ki sizin muradınız biz de onlar gibi aktris olmak için çalışmalıyız değil mi? +Ne güzel !. +ta’limat ne ma’kul !. +irşadat… Bu nasihatleri verenlerin niçin kendi ailelerine aktrislik ettirmediklerine şaşılır. +Dini namusunu seven hangi müslim ebeveyn tasavvur edersiniz ki kerime veya zevcesinin yüzündeki nikab-ı hayayı yırtarak aktrislik gibi bir meslek-i vahimeye sevk etsin de sahnelerde süründürsün. +Tesettürü kaldırmak gibi bir ihanete cür’etinizden başka bir de nisvan-ı ma’sume-i İslamiyyeyi aktrisliğe rezilete mi sevk etmek istiyorsunuz? +Guya bu fikrinizde bir isabet var fasidesini nümune gösteriyorsunuz. +Lakin o makaleyi okuyan erbab-ı vicdan ve iman hiçbir vakit kailine imamet gibi bir sıfat-ı mukaddeseyi layık göremez. +Zira şu “hatta hepsinin haram olduğunu farz etsek her haramdan bizi men’ etmeye kimin hakkı vardır” cümlesindeki hata-yı azim ve gerek maddi gerek ma’nevi hiçbir kanunun emrine hürmet ve mutavaat etmek istemeyen bir şahsın fikrinden selamet ummak ayn-ı hamakattir. +Yarın o imam efendi şarabın katlin adem-i hürmeti hakkında bir fetva uydurursa onu da kabul ve tasdik edelim mi? +Uzatmayalım müslümanların dest-i şunun bunun sözüyle hareket edemezler vesselam. +CAVA MÜSLÜMANLARI Cava müslümanlarının ahvaline vakıf fudaladan bir zatın ketler başlamıştır. +Cavalılar ile Arablardan müteşekkil cem’iyet-i hayriyyelerin idarelerindeki medreselerinde fünun-ı cedide cem’iyet-i hayriyyenin dört medresesi bulunup herbirinde leyli ve meccani olarak seksen talebe tahsil-i ulum ediyor. +Serbaya şehrindeki cem’iyet-i hayriyye-i İslamiyyenin de iyi ve faydalı hizmetleri çoktur. +Cava Adası’nda yüz bin kadar Arap mevcud olup bunlar ada sekenesinin en münevver en zengin tabakasını teşkil ederler. +Bir de Cava’da Şirket-i İslam namında mühim bir şirket-i ticariyye mevcud olup dokuz yüz bin a’zası vardır. +Resm-i duhul yarım rupiyedir. +Bu şirketin Solo Batavya şehirlerindeki merkezlerinden başka her tarafta da şu’beleri vardır. +Bu şirketin alamet-i farikası ay yıldız olup eyyam-ı resmiyye ve bayramlarda Cava Adası adeta bir Osmanlı kıt’ası şeklini alıyor. +Bu şirketin her taraftaki şu’belerinde Osmanlı bayrakları temevvüc ediyor. +Hollanda hükumeti tebaası demek olan ahali-i İslamiyyenin hukukunu himaye bahanesiyle bu şirketi taht-ı murakabesine almak istedi ise de cem’iyat-ı İslamiyye şirket mensubini müsaade etmediler. +Hükumetin şirket ve cem’iyetler hakkındaki kanunlarına muhalif olduğunu ileri sürdüler. +Şirketin reis-i umumisi Sololu Hacı Semenhuvi namındaki bir zat olup ahval-i şirket ve ticarete aid bir de gazete neşrediyor. +Cava’nın sultanı Solo şehrinde ikamet eder. +Fakat Hollanda hükumetinin müdhiş bir tazyiki altında bulunduğundan hiçbir icraatta bulunamaz. +Hollanda hükumetinin me’mur-ı mahsusundan maada hiçbir kimse ile görüşemez. +Fakat bununla beraber ahalinin sultana karşı olan ihtiramları pek yüksektir. +Cuma günleri namaza hayret verecek kadar azim bir alay-ı vala ile çıkar. +Ahalinin bu alayı görmeye olan tehalükleri daima Hollanda hükumetinin canını sıkmaktadır. +Batavya Serbaya şehirlerinde Cuma hutbelerinde imam Halife-i A’zam hazretleri için ve asakir-i Osmaniyye için dua ettikten sonra Cava sultanının ismini zikreder. +Hollanda hükumeti sair şehirlerde yaptığı gibi bu şehirlerde de icra-yı nüfuz edememiş hutbelerde Halife isminin zikrolunmasına mani’ olamamıştır. +Arapların kesreti buna mani’ olmuştur. +Cava müslümanları milyon kadar tahmin olunmaktadır. +Hollanda hükumeti Cavalıların silah taşımalarına müsaade etmez. +Müslümanlar umumiyet i’tibarıyla burada da büyük bir tazyik altında bulunuyorlar. +Ehl-i Salib’e caiz olan müslümanlara tecviz edilmiyor. +Maamafih son günlerde İslamlarda da mekteplerinde tahsil gören gençler bu hususta büyük yararlıklar gösteriyorlar. +Ahalinin gözleri açılmalarına pek ziyade gayret ediyorlar. +Hele Trablus ve Balkan muharebeleri Avrupalıların İslamiyet’e açıktan açığa olan adavetleri Cavalıların arasında amik bir te’sir icra etti. +POMAK DINDAŞLARIMIZ HAKKINDA EHL-I SALIB MUHAREBATI DEVAM EDIYOR! +Resmi Avrupa’nın iştirak-ı ma’nevisiyle Balkan hükumat-ı müttefikası tarafından i’lan olunan Ehl-i Salib muharebe-i ahiri gerek eski Bulgaristan ve gerek [ ] istilaya uğrayan ecza-yı pak-i vatanda kemal-i dehşetiyle el-an devam ediyor. +Her gün Yunanistan Sırbistan ve bilhassa Bulgaristan’dan gelen ateşin feryadlar ah ü enin ve figanlar ile ceraid-i mahalliyemiz mal-a-mal dolu bulunuyor. +Cem’iyetimiz gerek Bulgarlar ve gerek eski müttefikleri tarafından dindaşlarımız üzerinde hususiyle Bulgarların Pomak dindaşlarımızı hıristiyan etmek üzere haklarında reva gördükleri engizisyon mezalimine dair yedinde mevcud vesaika istinaden alakadar bulunan merci’-i aidinin nazar-ı dikkatini celb etmek maksadıyla ceraid-i mahalliyye vasıtasıyla neşreylediği beyannamede delail-i maddiyye ve müsbite ve kahren tenassur ettirilen ve el-an da hıristiyan bulunan binlerce Pomak dindaşlarımızın din ve mezheb-i aslilerine rücu’ etmelerine hemen müsaade olunmasını taleb etmesi üzerine Bulgar hükumetinin mürevvic-i efkarı bulunan nim resmi Ekodo Bulgari gazetesi şikayat-ı muhıkkamızı tenkıd etmekle kalmayıp şikayat-ı mezburenin bi-asl ü esas olduğunu söyledikten sonra adeta bizi tasdik ve “Bulgar hükumetinin mevaidinde sadık kalarak mes’eleyi mahallinde tedkık etmek ve İslamiyet’e avdet etmek isteyen Pomaklara teshilat-ı lazımede bulunmak için bir İslam a’zayı da muhtevi bulunan bir komisyon-ı mahsus teşkil ettiğini” söylemekle beyanat-ı zatiyyesini de tekzib ediyor. +Patagonya’da bile din ve mezhebin kanaat-i vicdaniyyenin hür bulunduğu şu yirminci asr-ı terakkı ve medeniyette Avrupa’nın göbeğinde ve gözü önünde ahali-i müslimenin cebren tebdil-i din ve mezhebleri cihetine gidildiğini gördükleri rupa ceraid-i meşhuresi muhabirlerinin mahallinde tahkıkat olmalarından neş’et eylemektedir. +Bu hal utanmak bilmeyen Ekodo Bulgari gazetesinin yave ve tafra-füruşluğunda devam etmesini istilzam eylese bile bugün Salib ellerinde olarak müslüman köylerinde hane be-hane dolaşan müz’ic papasların din namına icra ettikleri şiddet ve tazyikattan ve bunların kuvve-i icraiyyeleri bulunan komitecilerin bi-eman ellerinden canlarını ırz ve namuslarını kurtarmak için pek çoğu kanlar ile mülemma’ oldukları halde büyük şehir ve kasabalara iltica eden hatta İstanbul’a bile gelen Pomak dindaşlarımıza bu suretle zulüm edildikçe biz her türlü tekzibata rağmen izhar-ı hak için sükut etmeyeceğiz edemeyeceğiz. +Ve her halde muhik olan avaz ve şikayatımızı sımah-ı nihayet hak tarafımızda olduğu için elbette ihraz-ı galibiyet edeceğiz! +BURMA EYALETI Rangon’dan Mandalay’a gitmeyince bu memleketin birçok hakayıkı adatı ma’lum olmaz. +Rangon’dan i’tibaren kırk altı kilometrelik mesafeyi üç saatte tay sonra tren Pegu’ya erişir. +Bu kasaba vaktiyle Burma Eyaleti’ne iki bin beş yüz senelik bir zamana kadar payitaht vazifesini görmüş ve Osmanlıların Edirneleri kadar Budistler nezdinde kıymeti vardır. +Burmalıların bil-cümle an’anat-ı tarihiyye ve kavmiyyeleri bu kasaba dahilinde temessül etmiştir. +Şanlı debdebelerin muan’an tantanaların mehdi makarrı olan Pegu kasabası el-an eski revnakını azametini muhafaza ediyor. +Shuvay-hmau-Dau ma’bedi etrafındaki küçük yüz yirmi sekiz puthanesiyle kasabanın güzelliğini servetini tezyide hadim bir vasıtadır. +Burayı görmek ve ziyaret etmek için Budistler her taraftan akın akın gelirler. +Atebat gibi burası da tamamıyla Budistler için bir ziyaretgahtır. +Zairlerin kasaba dahilinde sarf ettikleri mebaliğle ahali-i mahalliyye rızık ve maişetlerini te’min eyliyorlar. +Mezkur Pagoda birkaç mil mesafeden kendisini enzara arz ile züvvarı cezb eylemektedir. +Hazret-i İsa’dan sene sonra bu ma’bedin temeli kurulmuş ve günden güne tezyin ve tanzimine Budistler bezl-i himmet etmişlerdir. +Pegu’da mevcud olan Buza heykellerinin calib-i dikkat olanlarının en iyisi Shuvay-tha-yaung ma’bedinde Gudama-Buzadır–nın halet-i nez’deki heykelidir. +Mezkur heykelin uzunluğu yüksekliği de omuz başlarından i’tibaren elli orman dahilinde gömülü bir halde iken ahiren şimendüfer ameliyat-ı hafriyyesi esnasında zahire ihrac edilip bu puthaneye gönderilmiştir. +Birbiri üzerine bulunup etrafı boş olan iki kaya taşı üzerinde ve doksan kadem irtifaında bulunan diğer küçük bir Buza ma’bedi cidden görülmeye layıktır. +Bu küçük put önünde cihanı nurlandıran dört Buza’nın heykelleri arkalarını birbirlerine verip bağdaş kurmuş bir vaz’iyette mevcuddur. +Buzaların herbiri bir tarafa şarka garba şimale cenuba bakıp ma’nalı bir surette tebessüm etmişlerdir. +Heyakil-i mezkure onuncu asırda Pegu’da icra-yı saltanat eden Cambodiaular tarafından vücuda getirilmiştir. +Buzaların gaybubetleri üzerine halifeleri zu’m olunan Mahinda’dan usul-i diyanet hakkında ta’limat almak için Buza rahibleri vaktiyle buraya –bu ma’bede– müracaat ediyorlarmış. +A’sar ve kurunun müruruyla hal-i harabiye duçar olan heyakil-i mezkurenin bulundukları ma’bede Buzistler Kalyanisima tesmiye etmişlerdir. +Rangon’dan Mandalay’a mil mesafe olup yolun bir kısmı çeltik ziraatiyle mezru’ olup aksam-ı sairesi ise çay bahar tarla ormanlarıyla mesturdur. +Mısır-ı Ulya ve Süfla gibi bu eyalet dahi aşağı ve yukarı namlarıyla iki kısma münkasemdir. +Pyinmaud istasyonunu geçtikten sonra Yukarı Burma hududuna girilir. +Mandalay’a kadar devam eden yol dağ ve tepeden ibaret olup cibal ve tilal-i [ ] mezkurenin şevahıkında ara sıra güzel ve beyaz renkli puthaneler pek cazib manzaralardır. +Mandalay sekiz yüz kadem nin mızrağı ta uzak –seksen milden– mesafelerden enzar-ı dikkati celb ediyor. +Mandalay hadd-i zatında ma’mur ve zengin bir kasaba olmakla beraber Asya memalikinin en güzel ve dilberlerinden addolunabilir. +Dümdüz olan bu kasabanın ortasından cesim İravadi nehri geçiyor. +Sokakların iki tarafında gars olunan ağaçların gölgesinde oturan Şak kabaili efradıyla köylülerin –Burma Eyaleti dahilinde Şak hükumeti namıyla vaktiyle müstakil bir hükumet var idi. +Ahiren İngiltere’nin müstemlekat ve müsta’meratına umur-ı zira’iyyede ihtisas ve tecrübeleri olduğundan öteye beriye te’min-i rızk için dağılmışlardır ki çokları el-yevm Mandalay’da ziraatle uğraşmaktadırlar– manzaraları pek hoştur. +Kasaba-i mezkurede şayan-ı temaşa ve ziyaret olan şeylerden biri de vaktiyle burada icra-yı saltanat eden Hükümdar Theecbus’un tik ağacından ma’mul oymalı saraydır. +Mandalay çarşısı gibi zarif ve nazif bir çarşıya umum Hindistan’da bile tesadüf edilmez. +İki bin yedi yüz küsur mağaza ve dükkana malik olan mezkur çarşı beledi tarafından kılınmıştır. +Mandalay manzara-i umumiyyesini görmek isteyenlere ya sabah veyahud akşam vakti bin metre irtifaında bulunan Mandalay Tepesi’ne çıkmalıdırlar. +İnsan burada kendisini latif bir manzara karşısında bulur. +Bu mürtefi’ noktadan şehir tamamıyla bariz ve musattah bir harita gibi görünür. +Mandalay’daki ma’bedlerin en iyisi Arakau puthanesidir. +Kasabadan iki mil uzak ve bahçelerin içinde vakı’ olan bu ma’bed Rangon’daki büyük puthaneden sonra Burma Eyaleti dahilinde mevcud bulunan bil-cümle maabide tefevvuk eder. +Mezkur ma’bedin dahili daimi surette müzdehim olup ma’bede çıkıp girmek için ittihaz olunan dört medhal ile yollar daima insan ile doludur. +Mandalay kasabasının kurbünde bulunan kura ve kasabatta da görülecek birçok Buza ma’bedleri vardır. +Maabid-i mezkurenin bir iki büyük ve mühimmini gördükten sonra mütebakılerini görmeye hacet kalmaz. +Zira evvelkileri görmekle sairleri hakkında bir fikir edinilebilir. +Burma’ya gelenler bu nehir ile etrafındaki kura ve kasabaları menazırı görmeyecek olurlarsa hiçbir şey görmemiş olurlar. +Mezkur nehir içinde seyr u sefer eden küçük vapurlarda –bizim Şirket-i Hayriyye vapurları gibi– birinci ve ikinci kamaralarla hamam ve abdesthaneler yolcuların istirahati ve çay keyfiyeti de istenildiği gibi tertib ve tanzim kılınmıştır. +Bu vapurlar Flotila Compang namındaki bir İngiliz kumpanyasınındır. +Mezkur vapurların bir kısmı sür’atle seyr u sefer ederek muayyen iskelelerde birkaç dakıka tevakkuf ettikleri halde diğer kısmı her iskeleye uğrayarak ahmal ve eskal teati ettikten sonra yoluna devam eder. +Her şeyi her tarafı görmek arzu eden bir seyyah için yük vapurlarıyla yolculuk etmek daha muvafıktır. +Çünkü fiatça ehven olduktan maada vapurun saatlerce durduğu her iskeleye çıkıp orayı ferağ-ı bal ile temaşa ve seyahat edebilir. +Bu nehir seyahati Bağdad’la Basra arasındaki yolculuğa tamamıyla müşabihtir. +Yalnız ara yerdeki fark bu yolculuk esnasında insanın gözüne aled-devam ma’ruz kalan manzara umran ve asayişi medeniyet ve intizamı usul ve idare mükemmeliyetini irae eylediği halde Irak seferi ma’kusen asayiş ve intizamı idaresizlikle yolsuzluğu temsil eder. +Bu seyahat-i nehriyye esnasında saat başında ticaretle umran ve ziraatle müzdehim ve meşgul olan kasabalarla ahaliye tesadüf edilir. +Her kasaba ve köy onar bin nüfustan ziyade ahali ile meskundur. +Nehir vapurlarının uğradıkları ilk sahil Mingun iskelesidir. +Burada vapurumuz iki üç saat kadar durdu. +Buzistlik aleminin en azim cesim ma’bedi bu mahalde yıkık bir halde abirinin enzarına kendisini ma’ruz kılmaktadır. +Milad’dan sene sonra Hükümdar Bo-Dau-Pya tarafından yirmi sene zarfında inşa edilmiştir. +Ma’bed tam hadd-i hitama varacağı sırada Buza rahiblerinden mütebahhir bir Potki –rahib demektir– ma’bedin giderek ma’bedi ikmal ettiği anda kendisinin vefat edeceğini nücum ve kevakibden istihrac ve istinbat eylediğini krala ifham ve işrab eylemiş ise de hükümdar müzahrafat-ı mezkureye kulak asmayıp ma’bedi itmam eylemeye karar vermiş ve ibadethane reside-i hadd-i hitam olunca mezkur kral derhal vefat eylemiştir. +Bu hikaye hiçbir vesika-i tarihiyyeye müstenid olmayıp yalnız ağızdan ağıza bir çok mübalağat edilmektedir. +Fakat ahiren hadis olan bir zelzele yüce ma’bedi büsbütün yıkmış ve el-yevm harabezar bir hale münkalib eylemiştir. +Mezkur puthanede isti’mal olunan taşlar bir sıraya dizilse otuz iki milyon kademlik bir hat teşkil eyler. +Ma’bedin hal-i hazırdaki iğrenç manzarası insanların cehalet ve hodbinliklerini temsil etmektedir. +Yıkık ma’bed de Moskova’nın koca çanından sonra en cesim bir çanı haizdir. +Mezkur çanın sesi pek kuvvetli olmakla beraber ağırlığı da doksan tondur. +Hülasa Rangon’a kadar dört beş günlük mesafe baştan sona kadar şairane ve dil-rüba menazırdan ibaret olup yemyeşil zümrüd gibi tepeler dağlar cesim ormanlar güzel ve dil-nişin sahiller bahçe ve mezraalar latif ve ma’mur köyler kasabalar birer birer insanın gözü önünden tedrici bir surette gelip geçer. +Bu mevsim pek latif olduğundan bu memleket dahilinde seyahat için pek elverişlidir. +AYDINCIK EDINCIK NAHIYESI Anadolu’nun bu mübarek toprağın hemen her köşesi ecdadımızın hatırat-ı kahramananesiyle meşhundur. +İnsan bu güzel ve sevimli topraklarda gezdikçe kalbinde ne hazin ne ulvi hisler duyuyor! +Bütün ovalar bütün ırmaklar bütün tepeler… Hep Osmanlı tarih-i şehametini tertil ediyor. +Şimdi bulunduğum şu tepecikte bundan altı asır mukaddem Şehzade Süleyman Paşa kim bilir ne kadar günler geçirmiş ne kadar planlar kurmuş idi. +O ne keskin ne kuvvetli nazar ne kadar uzanıyordu. +Rumeli’nin o zümrüdin toprakları bu kahraman Asya evladları için bir ka’be-i amal olmuştu. +O esnada Osmanlıların efkar-ı celadetkaranelerine kesb-i vukuf eden Bizans imparatoru sahillerde hiçbir gemi bırakmadığı karşısında bu tepecikte düşünüp durdular. +Vakıa Osmanlıların denizde gemileri yoktu; fakat kalblerindeki imana azim ve sebata deniz nasıl hail olabilirdi? +[ ] Ağaçları kestiler sallar yaptılar koca denizi sallarla aştılar. +Marmara’nın uykuya daldığı bir gece idi kamerin sath-ı deryaya saldığı nurlar ziyalar altında seksen dilaver tahta parçalarıyla Avrupa’ya geçtiler Sonra da ta Viyana kapılarına kadar gittiler. +Ah o zaman ne zamanlar o günler ne günler imiş! +Bugünkü halimizle o zamanı mukayese ediyorum da yeisimden Burada daha fazla duramayacağım. +Kasabaya kendimi atmak daha iyi olacak. +Belki orada beni tesliye edecek bir şeye tesadüf ederim. +Tesliye mi?.. +Oh ne temenni-i muhal! +Hiç Anadolu’nun yıkık harabelerinde dolaşan bir zair için giryeden teessürden başka bir nasib var mıdır? +Camileri gezeyim dedim kimisinin sıvaları dökülmüş kimisi cemaatsizlik yüzünden baykuşlara me’va olmuş toz toprak içinde ahir-i ömrünü bekliyor. +Kasabanın eski halini eski sakinlerinin hissiyat-ı dindaranelerini düşününüz: +Küçük bir nahiye merkezi iken vaktiyle burada cami ve mescide ihtiyac hasıl olmuş. +Müslümanların bu halde bulunan yalnız müessesat-ı diniyyeleri mi? +Hayır müessesat-ı dünyeviyyeleri de bundan bedter. +Zaten din ile dünya tev’emdir. +Dünyası ma’mur olmayan milletlerin ahiretlerinden de hayır umulmadığı gibi dinleri bozulan müslümanların dünyaları da perişan olur gider. +hükumet konağı da yıkılacak bir hale gelmiştir. +Sonra müslümanların mekteplerine gelince bunlar da ağlanacak bir halde: +Binaları yıkık dökük duvarları tavanları örümceklerin taht-ı inhisarında. +Tedrisat ise Nuh zamanından kalma usul ile icra edilip durmaktadır. +Sabık nahiye Müdürü Aziz Efendi’den Allah razı olsun burada maarifi canlandırmak için hayli çalışmışlar. +Muntazam bir mektep te’sisi için lazım gelen altı yüz lira kadar bir meblağın iane suretiyle üç senede tesviyesini ahaliye kabul ettirmişler. +İanat-ı milliyyede bulunmaya pek alışmayan Aydıncık Nahiyesi merkezi köyler kadar hamiyet ve fedakarlık göstermediğini öğrendim ve teessüf ettim. +Muharebe-i ahirede Aydıncık gibi diğer nahiyeler tahammülüne göre altı yüz liradan bin liraya kadar iane-i harbiyyede bulundukları ayrıca binlerle kile arpa ve buğday saman da gönderdikleri halde maatteessüf Edincik nahiye merkezi bu şereften mahrum kalmıştır. +Halbuki Edincik Bandırma’ya yakın bulunması birçok zeytinlikler nahiyelere nisbetle her halde daha zengindir. +Her ne ise inşaallah donanma ianesinde bunu telafi ederler. +Fakat ben kusuru yine büsbütün halka atfedemeyeceğim. +Zannederim ki sahib-i haysiyyet ve hamiyyet rehberlerimiz olsa hakayık-ı ahvali halka tamamıyla anlatabilseler ahalimiz her türlü fedakarlığı ifadan geri durmayacaklardır. +Fakat maatteessüf ümmetin rehberi olacak zevatı yola getirmek çıkıyor iane-i harbiyyede mümessik davranan halktan lira maarif ianesi te’min ediyor. +Onun için kusuru büsbütün halkta bulmak istemiyorum. +Anasır-ı gayr-ı müslimede bir terakkı görülüyorsa bu hep tiyanlar yakın vakitlere kadar bizden bedter cehalet içinde puyan oluyorlardı. +Hatta şimdi bile otuz yaşından yukarı bulunanları Ermenice okuyup yazamıyorlar. +Fakat gençlerde okumayan yazmayan kalmamıştır. +Her Ermeni yegan yegan mı ilmin kadrini takdir etmişler? +Hayır. +Bütün bu hareketleri faaliyetleri vücuda getiren Artin Efendi namında bir doktordur. +Bu zat büyük şehirde oturup ila ahiri’l-ömr maişetini te’min edecek kadar bir servete malik olduğu halde her türlü istirahatini terk ederek kalkıp buraya bir nahiyeye gelmiş mektepler te’sis etmiş Ermeni çocuklarını oraya toplamış okuyup yazma öğretmiş milliyetlerini tanıttırmış. +Hasılı az zamanda büyük bir terakkı husulüne muvaffak olmuş. +Ne kadar şayan-ı gıbta bir fedakarlık bir muvaffakiyet! +Bizim noksanımız işte bu cihetlerdedir. +Biraz fikrimiz tenevvür etti mi ali bir mektepten diploma aldık mı artık böyle nahiyelerde köylerde çalışmayı zül addediyoruz. +Mutlak nezaretlerin kadifeli koltuklarına gözlerimizi dikiyoruz. +Demek ki tahsilimiz milletimiz için değil sırf kendi menafi’-i şahsiyyemiz için! +Böyle mi olmalı? +Bu acıklı levhaları daha ziyade mekatib-i aliyyeden me’zun arkadaşlarımla ikmal-i tahsil eden talebe efendilerin enzar-ı ibretlerine arz ediyorum. +Bu hakıkatleri görsünler bu fecayi’le mali levhaları seyretsinler de vicdanlarının şitaban olsunlar. +Karanlıkta kalan biçare Anadolu köylerini Gelsinler buradaki anasır-ı gayr-ı müslimenin müessesat-ı diniyye ve dünyeviyyelerini görsünler de millete nasıl hizmet edildiğini öğrensinler. +Mektepleri birer saray kiliseleri granit taşlarından inşa olunmuş içlerindeki tezyinatı ise gözleri kamaştırıyor. +Hep bunları hıristiyan ahalinin ianesiyle te’sis eylemişler. +Ermeniler böyle. +Rumlara gelince onların da “Papadopulo”ları kendilerini ihya etmiş. +Bu zat Edincik civarında Bandırma karşısında Perama nam köyde inşa ettirdiği cesim mektebi kafi göremediğinden şimdi aynı mahalde yeniden üç bin lira sarfıyla mükemmel bir kız mektebi de yaptırmak üzeredir. +Rumlar için pek hamiyetli olan bu zatı hep müslümanlar bilir. +Çünkü hepsinin kadınları dantelalarını oradan alıyorlar. +“Haci Polo Mağazası” sahibi işte kazandığı paraları böyle köylerde Rum kardeşlerine mektep yaptırmak suretiyle bezl etmekte bir hazz-ı vicdani bir zevk-i milli duyuyor. +Bizim zenginlerimizin ise böyle bir köyde mektep te’sis ettiğini kim işitmiştir? +etmeyecek derecede ma-dununda bulunan müslümanların saha-i iktisadda gayr-ı müslim vatandaşlarıyla rekabet edemeyecekleri let içinde onlar refah ve saadet içinde! +Bu da tabii değil mi? +Onlar çalışmanın yolunu biliyor biz ise hep ... +nazariyesi üzüm meyve mahsulatı çoktur. +Çok ama İslamların cebine giren para onlara nisbetle ne kadar nisbetsizdir. +Fakat tabii değil mi? +Bizim İslam yağhanelerinde sekiz amele çalışıyor yağı el ile sıkıyorlar. +Rumların ise büyük büyük fabrikaları şirketleri var. +Günde altı yedi bin okka zeytin yağı çıkarıyorlar!... +Nasıl? +Gördünüz mü bizimle onlar arasındaki farkı? +Sonra da sıkılmadan onlarla boy ölçüşmeye kalkışırız. +Ama sen yine kendini galib sayarsan ona diyecek yok. +Hemen Allah ümmet-i Muhammed’i gaflet uykusundan uyandırsın. +Başka bir ümid kalmadı. +MÜSLÜMANLAR MESKENETTE ERMENILER FAALIYETTE Her yerde olduğu gibi burada da İslamlar cehalet fakr u zaruret zillet ve meskenet içinde ömür süregeliyorlar! +Karşılarında Ermeni unsuru alabildiğine terakkı ettiği halde bizimkiler günden güne tedenni etmektedirler. +Bütün ticaret ve san’at Ermeniler elindedir. +Her ne kadar arazi müslümanların elinde ise de mahsulat Ermenilerin anbarlarına doluyor! +Arazi sahibleri birer amele menzilesindedir. +Müslümanlar çalışıyor paralar Ermeni kasalarına akıyor. +[ ] Maarife gelince bizimkiler hala elifi görse mertek sanır. +Ermenilerde ise bugün okumak yazmak bilmeyen hiçbir ferde tesadüf edilmez. +Bizim yıkık harab mektep viraneleri karşısında onların kilise mektepleri birer saraydır. +Bu mekteplerde bugün iki binden ziyade çocuk tahsil etmektedir. +Harice gönderilen talebe de hayli mikdara baliğ olmaktadır. +Çocuklara verilen terbiyenin esası müdhiş bir taassub-ı hıristiyaniden ibarettir. +Çocuklar hep bu mefkure ile terbiye ediliyor. +Her çocuk kiliseye müdavemete mecburdur. +O derecede ki bir defa kiliseye gitmeyen çocuktan muallim cezayı nakdi alır. +Ermeni çocuğunun nazarında Hıristiyanlık pek mukaddes bir din kilise pek mukaddes bir yerdir. +Hıristiyanlık ve kilise Ermeni çocuğunun hayatından mukaddemdir. +Hıristiyanlık ve kilise uğrunda Ermeni çocuğu hayatını feda etmeyi Çocuklar işte hep bu suretle yetiştiriliyor. +Bulunduğum hane komşusunun on yaşında bir çocuğu var ki hizmet ediyor. +Geçen Cumartesi günü idi çocuğu çağırdım. +Hemşiresi çıktı: +–Mardiros kiliseye gitti efendim dedi. +–Mardiros henüz çocuktur dedim. +Günahı yoktur ki kiliseye gitsin. +–Evet efendim çocuğun günahı olmaz. +Fakat kiliseye gitmezse muallim ceza alır. +Her kiliseye bir muallim gidiyor. +Gelen talebeyi yazıyor. +Ertesi günü her muallim yaptığı defteri müdüre tevdi’ eder. +Müdür tarafından tedkıkat icra olunur. +Her hangi talebe kiliseye gitmemiş ise bir guruş ceza-yı nakdi ile mahkum edilir. +Mektebe gitmemenin cezası ise on beş sopadan başlıyor. +Sonra Ermeni lisanına verilen ehemmiyet de pek büyüktür. +Çocuk gerek mektepte gerek haricinde mutlaka Ermenice konuşmaya mecburdur. +Ermenice’den başka bir lisan nakdi alınıyor.. +Büyüklere gelince rakı ve tütün isti’mal edenler cemaatin muavenet-i maddiyye ve ma’neviyyesinden mahrumdur. +Ermeniler için kahveye gitmek meyhanede oturmak gençler için sigara içmek en şeni’ bir ahlaksızlıktır. +Bu gibiler derhal murahhasa tarafından tecziye edilir. +Haçin’de üç meyhane bir kahve[hane] vardır. +Bunların müste’ciri ve müşterisi müslüman ahali ile me’murinden ibarettir. +Zaman olur teessürümden saatlerce ağlarım. +Ya Rabbi bizdeki bu miskinlik bu ahlaksızlık nedir? +Bence bütün bu geliyor. +Sonra dalalette kalan bu halkı irşad edecek rehberlerimiz yani ulema sınıfı da dünyadan bi-haber. +Bütün gözlerini cennetin hurilerine çevirmişler. +Falan duayı oku al sana yetmiş bin huri! +Yüz bin gılman! +Elmas şişelerden şarablar sunuyorlar. +Bizim bütün vaazlarımızın esası bundan ibaret! +Kurban bayramında bizim hoca efendi kurbanların yevm-i ahirette birer at olacağını ona binerek sırat köprüsü geçileceğini müteaddid kurban kesenlerin müteaddid atları olacağını bunlardan birine binip diğeri yedekte çekileceğini anlatıp durdu. +Ben iki tane kesmeye niyyet etmiştim. +Ahirette yedekte çekmek sıkıntısından kurtulmak için bir tane kesmekle iktifa ettim. +Kurbanın biraz da menafi’-i dünyeviyyesinden esbab-ı ictimaiyyesinden bahsedilse olmaz mı? +Hayır olmaz. +Dünya dar-ı mihnet! +Onun sözü mü olur? +Sonra bir de kiliseye gidip papası dinle. +Herif iktisadi mesailden bahsediyor cemaatin fikrini tenvir harekatını tanzim terakkı yollarını irae eyliyor. +Sonra halk alabildiğine saha-i terakkıde koşup gidiyor. +Beride işte bizimkiler kahve köşelerinde miskin miskin tavla iskanbil oynuyor. +Ah ne diyeyim nasıl söyleyeyim… Hemen Allah müslümanlara DARÜLFÜNUN İLAHIYAT ŞU’BESI VE MEDRESETÜ’L-VAIZIN’IN GENÇ VE FEDAKAR TALEBELERININ NAZARGAH-I DIKKATLERINE Geçen gün beray-ı seyahat bazı arkadaşlarla civarımızda bulunan iki Türkmen nahiyesine gittik. +Her köye uğrayarak dindaşlarımızla hasbihal ettik. +Garibi şu ki bu müslümanların kendilerine aid darb-ı meselleri var iken Ermenilere aid mesellerden temsil getirerek sohbet edişleri nazarımı celb etti. +Kendilerinden sual ettim: +–Ya hu bu meselleri sizler nereden öğrendiniz? +Cevaben dediler ki: +–Ya Efendi! +Bizim komşu köylerimiz Ermeni’dir. +Her gün de Keseb karyesine gider geliriz. +Bize çok i’tibar ederler. +Beraber yer içeriz. +Onlardan öğreniriz… dediler. +Mes’ele büsbütün zihnimi teşviş etti. +Dışarı çıkarak gezinmeye başladım. +Bir köylü yanıma geldi. +Kendisinden ince söyleniyor? +Dedim. +– Efendim dedi bizim dinimizin hak olmayıp uydurma olduğunu hükumetimizin de yarın öbür gün mahv olacağını söylüyorlar. +Hakıkaten gazetelerde böyle yazıyormuş. +Sen ne dersin ağa? +Lazım olan cevap verildi. +Kendilerine kitap falan bir şey dağılıp dağılmadığını sual ettim. +Dedi ki:–Geçen gün Keseb’e gitmiştim. +Dostumun birisi bana bir kitap verdi. +Oku da dinin hangisi hak olduğunu anlarsın dedi. +Ben de aldım. +Okumak bilmiyorum çocuğum okusun diye eve getirdim. +Kitabı getirttim elime aldım adresine baktım. +Ne göreyim: +rafından tab’ ettirilmiş Türkçe İncil ! +Hemen heybeye attım. +Köylüyü topladım cümlesine sual ettim: +Cümlesinde de bu kitap mevcud meccanen veriyorlar. +Hemen söze başlayarak bunları yola getirmek ve kitapları yakmak için nesayihde bulundum. +Te’sir de etti gibi gördüm. +Ne kadar olsa sarıklı değilim. +Oradan hayvanıma binip bir saat mesafede olan Bağcağız karyesine gittim. +Ermeni köyüdür. +Burasını Latinleştirmek yol’dur. +Mükemmel Türkçe ve Arapça’ya aşinadır. +Büyük bir kilise müteaddid odalar ve mektep binası dahilinde oturmakta. +Yanına girdim. +Büyük bir iltifatla kabul olundum. +Yarım saat sonra bir de Türkmen geldi. +“Yaşı yetmiş” yanımızda oturdu. +O gün de Efrenci milad-ı İsa idi. +Sofraya oturduk. +Taama başladık. +Kebir bir şarab şişesi açıldı. +Bir bardak bendenize sundular. +Basura mübtela olduğum için durup boyuna atıyor. +Yemekten kalktık. +Türkmeni bir kenara çekip sual ettim: +[ ] –Eskiden beri içer misin? +dedim. +Cevaben: +“Hayır bu reis efendi yani papas geleli içiyorum. +Faidesini de gördüm. +Zararı yokmuş” demesin mi? +Kendi kendime bir ah çekip yutkundum. +Oradan da ayrıldık. +Köylerde tahkıkata başladım. +Her müslümana meccanen birer İncil dağıttıklarını haber aldım. +Bazılarında Tevrat tercümesi dahi mevcud. +Hele Cisr-i Şugur kazası ez-cümle Ordu nahiyesi müslümanlarına adeta tahakküm etmişler. +Her gün de bunlar kandırılmak üzere. +Nasılsa şimdiye kadar burada mevcud hükumet bunu haber almamış görmemiş. +Merkeze gelince makam-ı aidine mes’eleyi arz ettim. +Onların ne yapacağını bilemem. +Fakat bizim cem’iyet-i ilmiyye ve diniyyemiz gezip de bunları görse olmaz mı? +Muharebe esnasında merhum Mahmud Şevket Paşa zamanında Çatalca hatt-ı müdafaasında bulunur başladığı zaman ağlattırmadık bir ferd bırakmamıştır. +İsmi de vaktiyle Edirne Kadıaskerliği’nde bulunmuş Hüseyin Efendi olacak ki Üçüncü Fırka’nın vaizliğine ta’yin olunmuştu. +O gibi zat-ı şerifler buralara da gelip müslümanlara nasihat etseler ne olur! +Ez-cümle Nusayriler burada ekseriyeti teşkil ederler. +Bunlar birer şeyhin emrine tabi’dir. +Kısm-ı küllisi asidir. +Ne asker ne vergi hiçbir şey vermezler. +Bunları yola getirmek de pek kolay dini cem’iyetle meram eder ise bunlar pek çabuk din-i mübin ile müşerref olurlar. +Acaba niçin bunlar düşünülmüyor? +Düşünülüyor da icra olunmuyor? +Ah ey muhterem zevat! +Geliniz geziniz görünüz! +Cehalet son derece. +Buralarda müteşebbis ulema yok. +Varsa da bazıları ahlaksız. +En birinci fenalıkları kendileri yapar. +Hami-i din değil hain-i din olsalar gerek. +Nusayrilerin adatlarından elime geçirdiğim birkaç parçaları takdim ediyorum. +Okuyunuz da burada bunlara karşı hiçbir teşebbüste bulunmayan ulema olacak zevatın ne mahiyette olduklarını anlayınız. +Artık sizler için İstanbul muhitinden taşralara çıkıp din-i mübin-i Ahmedi’nin selameti için çalışmak farzdır. +Kusuruma bakmayınız sevgili ulemamızdan olduğunuz için şu varaka-i aciziyi evvela sizlere takdim etmek şerefiyle müşerref oluyorum. +Siz de bu mektubumu İstanbul’un hakıkı ulemasının Darülfünun İlahiyat Şu’besi’nin ve Medresetü’l-Vaizin’in genç ve fedakar talebelerinin enzar-ı munsifane ve dindaranelerine vaz’ ediniz. +Me’muldür ki İslam’ın derdine çare düşünülmeye başlanır. +Allah tevfik ve selametler NUSAYRILERIN DUALARI Diğeri Okumalarının Suret-i İcrası: +Sabahleyin güneş doğar iken güneşe doğru yürümeye başlarlar şemse teveccüh edip bunları okurlar. +Şayed o esnada önlerinden hıristiyan geçer ise haşa namaz dedikleri bu hali tekrar ederler. +Şayed müslim geçer ise zarar etmez yalnız la’net okurlar. +Bugünden i’tibaren Cum’a günleri öğle namazı vakti Daru’l-Hilafe’deki aralarında karargir olmuştur. +Tan gazetesinin Dersaadet muhabirinden: +“İtalya sefiri Türkiye nezdinde Trablusgarb’da bulunan Osmanlı askerinin geriye çağrılması hakkında bir teşebbüste bulunmuş. +Babıali de buna cevaben gerek Trablusgarb ve gerek Bingazi’de Osmanlı askeri bulunmadığını şayed kalmış ise Osmanlı ordusu ile hiçbir rabıtaları mevcud olmayıp onların yerlilerle kendi hesablarına çalıştıklarını bildirmiştir.” Roma Kanunisani: +Trablusgarb muharebesinin İtalya için bir milyar frank masarıfı badi olduğu Meclis-i Vükela’da icra kılınan tedkıkat neticesinde tebeyyün eylemiştir. +Henüz bu bir şey değil. +Daha nice milyarlar mahv ü heba olup gidecektir. +Şeyh Senusi hazretleri ve maiyyetindeki mücahidin-i İslamiyye inşaallah Trablus’u İtalya’ya mezar yapacaklardır. +Londra’dan Berliner Tageblatt ’a iş’ar olunuyor: +Aden’de aram-saz Yüz Dokuzuncu Hind Piyade Alayı’nın [ ] Kumandanı Miralay Walker on dört gün hapse mahkum edilen bir nefer tarafından kurşun zabit dahi katledilmiştir. +Maktullerin cesedleri Aden’de bulunan bil-cümle İngiliz ve Hind asakiri hazır olduğu halde defnolunmuştur. +Kanunisani tarihiyle yetdar bir menba’dan teraşşuh eden ma’lumata nazaran sı münasebetiyle Necef’teki mollalar idare-i meşrutiyyenin gayr-ı safi olduğunu i’lan eylemişler ve İran’daki diğer ulemadan dahi aynı yolda i’lanatta bulunmaları için tahriren taahhüdnameler almışlardır. +Hükumet intihabatı icrada Tebriz’de iki medrese talebesi arasında öteden beri zıddiyetten dolayı gayet şedid bir müsademe vuku’ bulup tarafeynden birçoğu mecruh olmuş ve mücadele gayet vahim bir şekil aldığından polis müdahaleye mecbur olmuştur. +Dünyanın en zengin neft madenleri civarında olmak hasebiyle Rusya’nın en büyük şehirlerinden bulunan Bakü’de ne kadar emlak olduğu ve bu emlakin kimler elinde bulunduğu hakkında ahiren bir istatistik tertib edilmiştir. +Bu istatistikte şehr-i mezkurdaki emlakin kısm-ı a’zamı İslamların elinde olduğu tahakkuk ediyor. +Şöyle ki şehr-i mezkurda cem’an . +kıt’a mülk olup bundan müslümanlarda . +Ermenilerde . +Ruslarda Almanlarda Musevilerde Lehlerde ve sair unsurlarda kıt’asına malik bulunmaktadır. +Bakü’deki İslam milyonerlerden Zeynelabidin Tagiyef Efendi ile Musa Nakiyef Efendi Rusya Başvekili Kokofçef’e ba-telgraf müracaat edip Bakü’de birinci sınıf tüccara mahsus iki milyon ruble sermaye dir. +Bu İslam bankası Kafkasya’nın en büyük bankalarından biri olacak ve müessislerinin İslam olması hasebiyle mahalli Mehakim-i Şer’iyyenin Lağvı Teşebbüsü – Kafkasya’daki Türkçe matbuatın beyanına nazaran Dağıstan’da Kazavathane ta’bir olunan mehakim-i şer’iyyenin lağvı için dahi Rusya hükumeti tarafından teşebbüs vakı’ olmuş ve bu hususta şimdiden tedarikata başlanmıştır. +Rusya hükumeti guya mehakim-i şer’iyyede türlü türlü su’-i isti’malat vukua gelmekte olduğundan bunların lağvı ile umum Rusya’da usul-i adliyyenin tevhidi lüzumuna kail olmuş imiş. +Fransız Me’mur-ı Siyasisinin Katli – Tanca Kanunisani: +Fransa Başkonsolosu ve me’mur-ı siyasisi Mösyö Şövalye de Valdrom dün şu suretle itlaf edilmiştir. +Mösyö Valdrom’un dün bir öğle ziyafeti vermesi mukarrer bulunuyordu. +Kendisinin aşçısı ansızın iş göremeyeceğini beyan eylediğinden Mösyö Valdrom aşçıyı nezdine celb etmiş ve hizmetine hitam verildiğini ihbar eylemiştir. +Bunun üzerine aşçı hamil olduğu tabancayı çıkararak iki defa ateş ve diplomatı mühlik surette şakağından yaralamıştır. +Mösyö Valdrom hevl-i can ile ancak “Beni öldürdü!” kelimelerini telaffuza muvaffak olarak derhal teslim-i ruh eylemiştir. +Hindistan’da Afgan Çeteleri – Hindistan’ın şimal hududunda kain Peşaver’den iş’ar olunduğuna nazaran Hindistan’ın şimal hududunda Afgan çeteleri yeniden faaliyete başlamıştır. +Ez-cümle Paşak’tan Kalküta’ya gitmekte olan posta trenine Cihangir istasyonu civarında Afganlılar hücum treni yağma ederek posta vagonlarındaki kıymetdar eşya ve nükudu alıp götürmüşlerdir. +Afganistan’da Askeri Casusluk Teşkilatı – Türkistan-ı Rusi Mahkeme-i Aliyyesi Müddei-i Umumisi Afganistan tebaasından Muhammed oğlu İbrahim ile Hace Muhammed Abdülkerim’i Afganistan’ın askeri casusları addederek haklarında ta’kıbat-ı kanuniyyeye ibtidar eylemiştir. +Bu iki Afganlı Rusya’nın Mavera-i Bahr-i Hazar Vilayeti’nde ve senelerinde ikamet edip Muhammed oğlu Hac Muhammed Abdülkerim’i dahi Afganistan valilerinden Naibü’l-hükema Server Han’a Rusya’nın Türkistan’da bulundurmakta olduğu kuva-yı askeriyyenin mikdarı ve kıt’aların hangi sunufa mensub olduğu Rus asakirinin esliha ve echizesi Afganistan hududunda bulunan Köşk Tahtapazar Karakolhan Taşköprü Merviçak gibi kıt’alarda bulunan Rus kuva-yı askeriyyesinin kuvvet ve mikdarı Rus asakirinin tarz-ı hareketleri Köşk ve Merv şehirlerinin planları Rusya Harbiye Nezareti tarafından inşa olunacak Tahtapazar-Taşköprü demiryolunun güzergahının nerelerden geçeceği hakkında ma’lumat-ı mufassala göndermişlerdir. +Bu iki casusun Afganistan hükumetine vermiş olduğu ma’lumat Afganistan tarafından Rusya’ya bir taarruz vukuunda Afgan ordusunun pek çok işine yarayacak derecede mühimdir. +Bu kavanin-i askeriyye ahkamına tevfikan muhakeme olunacaklardır. +Birçok mecalisde işittiğim ve aynen balada yazdığım hadis-i şerifin bendenizde hasıl eylediği bazı mülahazat ve tahassüsat –bunları hadis-i şerifin ihtimal-i sıhhati münasebetiyle şimdi tavzih ve tafsil etmekten ihtiraz eyledim– saikasıyla senedinin ve kütüb-i mu’tebere-i ehadis-i şerifenin hangisinde mezkur bulduğunun tetebbuat-ı diniyye ve tedkıkat-ı şer’iyye ile haiz-i ma’lumat-ı vasia olan sizin gibi zevat-ı aliyye-i muhteremeden ferman-ı Sübhanisine sahiha müstenid olduğu takdirde aleyhi’s-salatü vesselam Efendimiz’in akval-i nebeviyyelerinin herbirisinde la-yuad ve la-yuhsa hikmet ve menfaat mevcud olduğu cihetle bu kavl-i şerifdeki hükm-i celile ve menafi’-i adidenin tahlilat ve tedkıkatını ve ezhan-ı nasda su’-i tefehhümat husule getirecek efkarın tashih ve hakıkatin kabulünü istilzam eyleyecek surette iknaat-ı ilmiyye ve muhakemat-ı mantıkıyyeyi ihtiva eyleyecek ve şu asırda alem-i İslam’da böyle bir mes’elenin ahval-i idariyye ve ictimaiyye nokta-i nazarından haiz-i ehemmiyyet-i azime olmasından bir an evvel tenvir-i hakıkat ve teb’id-i şübühat için bu hafta muhterem Sebilürreşad’ın sahaifini tezyin edecek bir makale-i diniyyeyi nazar-ı ibtihac şeklinde Müslim +CEVAP Hadis-i mezkur kütüb-i hadisde şöyle tahric olunmuştur: +– Revahu’ssahihan. +Hadis-i şerif gazve-i Uhud veya gazve-i Hayber’de varid olmuştur: +Muharebe esnasında canib-i müsliminde bulunan bir zat pek ziyade yararlık göstermiş olduğu halde yaralandıktan sonra intihar ettiğinden Nebiyy-i Zi-şan efendimiz hazretleri “ Cenab-ı Hak bu dini Din-i İslamı recül-i facir ile te’yid eder” buyurmuşlar Yine bu hadiseden dolayı “Bir kimse ehl-i nardan olduğu halde zahirde ehl-i cennet amelini işler bir kimse zahirde ehl-i nar amelini işler de yine ehl-i cennetten olur” hadis-i şerifini irad eylemişler idi. +Yine bu mealde “ . +Cenab-ı Hak bu dini evsaf-ı hamide rid olmuştur. +Usul-i fıkıhda beyan olunduğu üzere hususi sebebe i’tibar yoktur belki umum lafza i’tibar vardır. +Sebebin has olması hükmün umumuna münafi değildir. +Buna mebni bazı ulema: +“Alim-i fasık ile imam-ı cair de buraya dahil olur” demişlerdir. +“Müşrikten istiane etmeyiz” meal-i şerifinde bulunan hadis-i şerifi şürrah-ı hadisin beyanlarına göre; ihtiyac-ı ekid görülmedikçe müşrikten taleb-i muaveneti men’ ediyor maamafih mevzu’-ı bahsimiz olan hadis-i şerife muarız değildir. +Zira müşrik başka müslim-i facir başkadır. +Şarih-i Buhari Ayni’nin beyanıSahib ve Müdir-i Mes’ul: +H. +Eşref Edib na göre: +Bazı ulema indinde bu hadis-i şerif bir vakte hasdır müşrikten istiane caizdir. +Nitekim Nebiyy-i efham sallallahu aleyhi ve sellem efendimiz hazretleri Hevazin Muharebesi’nde müşrikinden Safvan bin Ümeyye’den istiane etmiş yüz deve almış idi. +Hatta Safvan kendisine: +Sen din-i Muhammed –sallallahu aleyhi ve sellem– üzere olmadığın halde nasıl Muhammed –sallallahu aleyhi ve sellem– ile beraber mukatele ediyorsun? +diyenlere demiş idi. +Sorduğunuz hadis-i şerif tashih [tasrih!] ettiğim vechile Buhari’de [ Ebu Hüreyre –radıyallahu anh–dan gelen tarik-ı sahih ile Ez-Zühri an İbni’l-Müseyyib an Ebi Hüreyre varid olmuştur. +Zühri’den Şuayb ile Ma’mer rivayet ediyor. +Böylece iki kol ayrılarak Buhari’ye vasıl oluyor. +Hadis-i şerifin sebeb-i vürudu anlaşılınca hikmeti de anlaşılacağından ayrıca hikmetinin yazılmasına hacet görülmemiştir. +MÜSLÜMANLARIN UĞRADIKLARI FELAKETLER KENDI NEFISLERINDENDIR – ... +en büyük cinayeti irtikab eder. +Onu felaket uçurumlarına sürükler esbab-ı sa’adetini ihmal eder turuk-ı refah ve necatı bırakır da sonra kendi eliyle hazırladığı bu cinayeti bu felaketi başkalarına bi-günah olan ma’sumlara yükletmeye çalışır; felaketin cinayetin sebebini başka taraflarda aramaya kalkışır! +Yahud başına gelen felaketlere sebeb olmak üzere tabiatı gösterir; kendi eliyle hazırlamış olduğu o dehşetli musibetleri o elim felaketleri zamanın fenalığında başka kimselerin taksiratında görür. +Kendisinin ma’zur olduğunu söyler. +Eğer bu da mümkün olmaz turuk-ı a’zar kapanır o kapıdan girmek de güçleşirse o zaman da bu felaket ve mesaibi “kader”e yükletmek ister. +Başına gelen felaketin sebebi “kader” olduğu zu’m-ı fasidinde bulunarak onu levm eder. +“İnsanın kaza ve kaderi kendisine düşman olunca ne yapsa fayda vermez; kader yardım etmedikçe düşündükleri çareler planlar hep boştur” demeye kalkışır: +Biz müslümanlar öyle i’tikad ediyoruz ki: +Cenab-ı Hak de ve ihtiyar sahibi olarak halk eyledi. +Şübhe yok ki nev’-i di irade ve ihtiyarı ile işler. +Bu irade ve ihtiyarı da bir ilimden neş’et eder ki: +O ilim ile maslahat ve menfaati mefsedet ve mazarratı anlar ona göre hareket eder. +Bu ilmin zaruri kısmı olduğu gibi mükteseb olan kısmı da vardır. +Bu ilmi iktisab etmek için pek vazıh tarikler vardır. +O tariklerden harice çıkılmadıkça gayeye pek kolay erişilir. +Acaba insanın ilm-i ezeli-i ilahiyi irade-i Sübhaniyyeyi de vadi-i izmihlale yuvarlanmasına özür olur mu? +Acaba alemin bir halika muhtac olmaksızın mücerred ittifak ve tesadüf neticesi mevcud olduğunu yahud –haşa– irade ve etmek insanın özrünü izale eder mi? +Hayır hayır! +Bunlar öyle hezeyandır ki erbab-ı ukuldan suduru mutasavver bile değildir. +Öyle ise müslümanlara ne oluyor ki her şeyde kaza ve kaderi öne sürüyorlar? +Başka taraflara yükletemedikleri felaket ve mesaibi kadere tahmil etmek istiyorlar? +İkide birde başlarına gelen felaketlerin sebebini tedkık etmek istemeyerek “Artık ilm-i ilahide böyle sebk etmiş olduğundan irade-i Sübhaniyye de bu yolda tealluk edecektir başka türlü olmaz” deyip işin içinden çıkıyorlar! +Müslümanlar her şeyi kadere tahmil etmekle öyle bir derekeye sukut ettiler ki: +Hem kendilerini hem de Müslümanlığın o saf pak olan akıdesini adeta milel-i sairenin maskarası yapdılar: +“Müslümanların terakkı edememesi kaza ve kadere olan i’tikadlarıdır müslümanlar bu akıdeyi telkın eden dini bırakmadıkça temeddün edemezler” diye dini Kur’an’ı tahkıre kadar vardırdılar. +Halbuki irade ve ihtiyar sahibi olan bir insanın –başına gelen felaketten dolayı– hiçbir vakit kaza ve kaderi levm etmesi doğru değildir. +Bunun içindir ki eimme-i müsliminden hiç birisi insanın ilimde sa’y u amelde olan taksiratı üzerine kaza ve kaderle ihticac etmesini onlarda olan taksirden neş’et eden fenalığı kaza ve kadere isnad etmesini tecviz etmemişlerdir. +Bilakis bu gibi şeyden sarahaten men’ etmişlerdir. +Çünkü fenalığı kadere nisbet etmek Cenab-ı Hakk’a nisbet etmek olduğundan su’-i edebdir. +Kitab’a Sünnet’e nusus-ı eimmeye muhalifdir. +Bunun içindir ki küffarın meşiyet onları şiddetle tevbih ediyor: +Görülüyor ki Kur’an-ı Kerim böyle esbab-ı sa’adetini tevbih ediyor onların yalancı olduklarını söylüyor. +Çünkü müfessirin-i kiram hazeratı ayet-i kerimedeki “hırs”ı kizb ile tefsir ediyorlar. +Bu suretle i’tikad edenleri zecr ve kader ile masa bile bu ayet kafi idi. +Halbuki bu babda daha pek çok ayet vardır ki şu ayet de bu cümledendir: +Hülasa: +İnsan ilmindeki taksir sa’y ve amelindeki yolsuzluk dola [ yısıyla başına gelen musibetlerden dolayı kadere kabahat bulmaya hakkı yoktur. +Ayat-ı kerime ehadis-i nebeviyye asar-ı sahabe ekabir-i müctehidin bundan şiddetle men’ ediyorlar. +rata muhalif akla mugayir bir şeyler yoktur. +Hadis-i şerif. +Kur’an -ı Hakim. +Berahinin akvası olan fıtrat bize delalet ediyor ki: +Yapmış olduğumuz şeyleri kendi irade ve bize isbat ediyorlar ki: +Gerek efrad gerek hey’et-i ictima’iyye arasında insanın saadeti netice-i a’mali olduğu gibi felaketi de asar-ı kesbidir. +İnsan her hangi bir şey için lazım gelen esbab-ı tabiiyyenin hepsine tevessül eder onları hakkıyla boşa gitmez. +Meğer esbab ile netice arasına başka bir sebeb hulul ede ki bu da pek az olur. +İslam fıtrata muvafık olarak geldiği içindir ki fıtratta cari olan bu hükmü Kur’an da tasrih etmektedir: +Bu ma’nada olan ayat-ı kerime ve ehadis-i şerife pek çoktur. +Bunlar sarahaten gösteriyorlar ki: +İnsan gerek dünya gerek ahiret için ne nisbette çalışırsa o nisbette saadete erer aksi halde de o nisbette felakete duçar olur. +Binaenaleyh bundan dolayı kimseyi levm ü takbihe hakkı yoktur. +Çünkü Cenab-ı Hak esbab-ı sa’adet ve felaketimizi göstermiştir. +Kainatta cari olan sünen ve kavanine tebaiyet eder tarik-ı müstakımden inhiraf etmezse dalalete düşmez felakete uğramaz. +Lakin kavanin-i fıtrata muhalif harekette bulunanlar şeh-rah-ı şeriatten harice çıkanlar hem dünyada hem ahirette haib ve hasir olurlar onlar için ne dünyada rahat var ne ukbada selamet. +Madem ki böyledir o halde müslümanlar nefislerine rücu’ etsinler başlarına gelen bu kadar felaketleri ötekine berikine yükletmeye çalışmanın doğru olmadığını anlasınlar. +Hele bu musibetleri kadere yükletmek ne yapalım kader böyle imiş ezelde böyle yazılmış diyerek işin içinden kolayca sıyrılıp çıkmak asırlardan beri alem-i İslam’ı mahveden amilin ne olduğunu tedkıka yanaşmamak zulmün en büyüklerindendir. +Bu hususda ne kaderi ne de başka kimseleri levm etmeye hakkımız yoktur. +Bizim levm ü ta’yib edeceğimiz bir şey varsa o da kendi nefsimizdir. +“Hiç kuluna zulm eder mi Huda’sı Kişinin çektiği de kendi cezası” Öyle ya Cenab-ı Hak bize saadet ve felaket yollarını göstermedi mi? +Bize göz kulak vermedi mi? +Bize kainatın kanunlarının tebeddül ve tağayyür etmeyeceğini bu kanunlara riayet etmeyenlerin duçar-ı felaket olacaklarını haber vermedi mi? +İyilik yapan kendi nefsinin saadetini fenalık Kerim’de okumuyor muyuz? +Cenab-ı Hak arzda seyr ü seyahat ile ümem ve akvamın saadet ve felaketini intac eden şeyleri tedkık edip onlardan bugün kanun-ı tabiata namus-ı fıtrata inkıyad eden efradı sa’y ü amel kisb ü ticaret hususunda ileri giden milletleri görüyoruz ki dünyayı hükümlerine ram ediyorlar ümem-i saireyi kendilerine hadim kılıyorlar. +En zayıf olan milletler bile kanun-ı tabiata muvafakat efradındaki azm ü himmet sayesinde az bir zaman zarfında pek yüksek bir mevkie çıkarak karşılarında kendilerinden –aded i’tibarıyla– milyonlarca fazla olanlara meydan okuyorlar. +Müslümanlar bunları görüp durur iken hala şahıslarına isabet eden felaketten dolayı kaderi levm ü takbih etmek; müslümanların duçar olduğu bunca felaketlerden dolayı da istiklallerini selb etmeye çalışanları zulme haksızlığa nisbet etmekle iktifa mı edecekler? +Müslümanlar bilmiyorlar mı ki: +Kavinin zaifi fıtrat muktezasındandır. +Müslümanlar yine bilmiyorlar mı ki: +Kanun-ı fıtrata i’tiraz etmek Hakim-i Adile karşı i’tiraz etmektir! +Kanun-ı fıtratın hilafını beklemek bir kavmin keyfi hamakattir cehalettir cinnettir?... +Sübhanallah! +Hep müslümanlar zengin olmak istiyorlar fakırliği kat’iyyen sevmiyorlar aziz olmak mes’ud yaşamak arzu ediyorlar zilletten felaketten hoşlanmıyorlar. +Bütün müslümanlar memleketlerine ecnebilerin hulul etmesinden birçok menabi’-i serveti ellerine geçirmesinden müslüman memleketlerinde ecnebilerin iktisaden ticareten hakim olmasından şikayet ediyorlar! +Pekala her tarafdaki müslümanlar bu hallerden şikayet edip durdukları halde meşru’ bir surette buna mani’ olmak yahud onlar gibi fedakarlıkta bulunmak niçin hatırlarından geçmiyor? +Müslümanlarda böyle ulvi bir fikir meydana geldikten i’tibaren birçok milletleri mahkum edeceklerini niçin düşünmüyorlar? +[ ] Acaba esas i’tibarıyla dinleri bu suretle çalışmalarına müsaid olmayan garblılar müslüman memleketlerine bu kadar hulul eder bu sayede birçok yerleri de müsta’merelerine alırlarsa müslümanların eli böğründe durmaları “kader” ne böyle demekle kurtulabilecekler mi? +Onlar alabildiklerine çalıştıkları halde müslümanların kuşe-i atalete çekilerek “Elimizden memleketlerimizi cebren alıyorsunuz” diye Avrupalılara ta’n ü teşni’ etmeleri muvafık-ı akıl mı? +Elimizde rehber-i necatımız olan Kur’an arzı i’mar edin kim i’mar ederse arza o sahib olur demiyor mu? +Esbab-ı sa’adetinizi ihmal edip de kendinizi tehlikeye ilka etmeyin demiyor mu? +Başımıza gelen felaketlerden dolayı başkalarını değil kendimizi tevbih etmek lazım geldiğini Kur’an haber vermiyor mu? +Binaenaleyh müslümanlar çektikleri felaketlerin müsebbibi yine kendileri olduğunu anlayarak ona göre çalışmalıdırlar. +Ve illa son mevcudiyetleri de taht-ı tehlikededir. +Aksekili Ahmed Hamdi MÜSLÜMANLIK’TA BIR MILLIYET VAR Din-i celil-i Muhammedi’nin aleyhi’s-salatü vesselam Arablardan sonra belki Arablar kadar hadim ve naşiri olan bu muhterem bu azimü’n-nefs bu fedakar Ertuğrul evladının seyl-i huruşan gibi sinelerinden fışkıran sevda-yı dinin aşk-ı Muhammedinin aleyhi’s-salatü vesselam en parlak en nazar-firib şahidlerinden biri de firdevs-aşiyan Sultan Ahmed Han-ı Evvel hazretlerinin amame-i hilafetlerine asdıkları sorguçtur. +Bu mübarek sorguca kadem-i akdes-i nebevinin aleyhi’s-salatü vesselam resmini tersim ve zade-i tab’-ı hümayunları olan: +N’ola tacım gibi başımda götürsem daim Kademi resmini ol Hazret-i Şah-ı rusülün Gül-i gül-zar-ı nübüvvet o kadem sahibidir Bahtiya durma yüzün sür kademine o gülün Kıt’a-i garrasını yazdırmışlardır. +Şevketlü halife-i İslam efendimiz hazretlerinin valid-i macid-i hümayunları cennet-mekan Gazi Abdülmecid Han hazretlerinin Ravza-i Mutahhara-i Hatemü’l-Enbiya aleyhi’s-salatü vesselam efendimiz hazretleri[ne] o kadar şiddetli bir aşk-ı ubudiyyetle merbut idiler ki o mehcer-i ebediyyü’l-iştihar-ı Muhammediden aleyhi’s-salatü vesselam şeref-varid olan ma’ruzat-ı resmiyye ve hususiyyeyi istima’ buyurmak için ayağa kalkarlar ve Beyt-i İlahi’ye müteveccih bir vaz’iyet-i tekrim ve takdis alırlardı. +Medine-i Münevvere’nin ve bilhassa Ravza-i Mutahhara’nın ta’mir ve tezyini için birkaç milyon lira sarf buyurmaları hele Ravza-i Mutahhara’nın gıbta-bahş-ı asuman olan zemin-i pakine döşenmek için bilhassa i’mal ettikleri çinilerin herbiri altında “Günahkar Abdülmecid” ibare-i aşk u garamını yazdırmaları sultan-ı kişver-i lev-lak “aleyhi’s-salatü vesselam” efendimiz hazretlerine ne ateşin bir ruh-ı iman ve tasdik ile merbut bulunduklarına güneş kadar parlak bir bürhandır. +Osmanlı tarihi açılır da hangi sahifesinde selatin-i maziyye hazeratının bu kabil menakıb-ı diyanet ve milliyetpereveranelerinden biri okunmaz? +Osmanlıların üç asırdan beri devam etmekte olan inhitatı ve hususuyla şu son felaket-i mağlubiyetin esbabı arasında diyanet ve milliyete karşı aldıkları vaz’-ı la-kaydaneyi bugün Avrupalılar bile yüzlerine çarpıyorlar. +Fransızlar gibi fevkimizdeki kudret-i kahire-i Samedaniyyeyi unutarak müfrit bir gurur ile başlamak cinayetinde bulunduğumuz şu meş’um harbin kan ve ateş tufanları önünde Çatalca’ya kadar nasıl kaçtığımızı bilemedik. +Cenab-ı Hak celle şanuhu o mağrur ve müteazzim burnumuzu zemin-i tezellül ve ihtikara süründürdü. +Bizi “Aman ….!” diye dergah-ı merhametine el açtırdı. +Sonra da Çatalca harbini kazandırdı değil mi? +Ecnebi muhbirleri gazetelerine “Çatalca harbinde Allah müslümanlarla beraber idi!” diye yazdılar. +Bu ne ma’nidar bir ihbar idi! +Demek Çatalca’ya kadar Allah müslümanlarla beraber değilmiş. +Hatta bunu o ecnebiler bile biliyorlarmış! +Nusret-i Hakk’ın bulunmadığı tarafın daima mağlub olacağına kanaat-i vicdaniyyeleri varmış! +Zihi intak-ı Hak! +Hele Edirne’nin istirdadı mes’elesinde Avrupa’nın o ra’d u berk tarraka-i gayz u tehevvürüyle esmaı sağır etmeye ezhan ve efkarı ıdlale çalışan tehdidat-ı Salib-perestanesine karşı İslamiyet’e Sultan Selim Cami-i şerifine o kadar sarıldık Edirne’nin bir sevad-ı İslam olduğu iddiasıyla o kadar bağırdık ki az kaldı sesimiz kısılıyordu! +O cami-i şerife hasret yaşlarıyla o kadar hararetli takdis hitabeleri veda’ mersiyeleri yazdık ki gözlerimiz rü’yetten beri oluyordu! +O sırada faaya çalışıyorduk! +Türklüğü hiç de hatırımıza getirmiyor belki getirmek bile istemiyorduk! +Ya şimdi ne oluyoruz nereye gidiyoruz? +Kuvvet ve kudretin selamet ve saadetin vahdet-i milliyye-i İslamiyyede olduğunu bilirken neden o kuvveti parçalamaya bütün bütün düşürmeye çalışıyoruz? +Kürd Laz Çerkes Gürcü giriyor yoksa İslamiyet mü’min ve muvahhid hissiyle mi? +Mesacid-i ilahiyyenin kavmiyetle unsuriyetle hiçbir münasebeti var mı? +Uhuvvet ittihad kavmiyette mi yoksa diyanette iman ve İslam’da mı? +Cenab-ı Hak mü diyor? +Yoksa uhuvvet-i ammeyi iman billaha hasrederek mı buyuruyor Geçenlerde ulema zümresinden geçinen sarıklı bir Gürcü Türklük aleyhinde öyle [ ] hararetli esip savuruyordu ki hayretle memzuc-ı teessürler içinde kaldım. +Bu zavallı cehl rinden daha cahil! +Bin kat cahil! +Rüşd ü irfanından mahrum bu sersemin veliyyü’n-ni’met-i iman ve İslam’ı olan Türklere karşı beslediği iğbirar ve infiali şahsında kalsa hiç de ehemmiyeti yok fakat eyvah…ki bu bir uzviyet-i İslamiyyeyi zehirleyecek iki din kardeşi arasında imlası na-kabil bir uçurum vücuda getirecek. +Herif bir taraftan ilim sıfat-ı mümtazesiyle yüksek mertebeden İslamiyet da’vası ederken husama-yı İslam’a öyle hizmet ediyor ki….! +Fakat haberi var mı ya?! +Şu Arnavudlardan ibret almaz mıyız? +Vahdet-i milliyye-i İslamiyyeye karşı cür’etyab oldukları o mevhum Arnavudluk milliyeti da’vası ne müdhiş bir felakete müncer oldu! +Ne izmihlal-aver bir uçurumdan yuvarladı! +Gerçi zaten Roma Atina mekteplerinde İslamiyet’ten çıkmış bir takım mürtedler için bu felaket bir ni’met addediliyor. +Zulmet nura mevt hayata batıl hakka küfür imana teslis tevhide tercih olunuyor. +Fakat bunların uleması hakıkı müslümanları yine bir ekseriyet-i azime teşkil ediyorlar. +İşte Katolik papaslarının telkınat-ı mel’unaneleriyle İslamiyet’i –haşa– yüz karası addeden dört buçuk mürteddin tesvilat-ı hainanesine kapılmanın mükafatı…! +Şimdi İslamiyet’e sadık kalan kısmı o mürtedleri başlarında taşımakla ne büyük cinayet irtikab etmiş olduklarını anladılar ırmaklar gibi gözlerinden kanlı yaşlar döküyorlar yakalarını yırtıyorlar dizlerini döğüyorlar “Ah… Halife askeri! +Bir daha gelmez misiniz?” Ensemize basınız bize esiriniz gibi emirler veriniz!...” diye çırpınıyorlar feryad ediyorlar! +Heyhat…?! +Arnavudluğun id-i istiklaline Hilafet’in o mazlum o bi-günah askerciklerinin vahşiyane kurban edilmesine fetva veren kendilerine Arnavudluk Şeyhü’l-İslamlığı şura-yı ilmiyye azalığı düşlerini gören Said Hocalar şimdi Salibli Arnavudluk bandırasını selamlasınlar krallarıyla iftihar etsinler namına hutbe okusunlar! +Şaşkınlar! +Şaşkınlar! +Hilafet-i Muhammediyye’yi Avrupa’dan çıkarmaya çalışan Salib size bir İslam emiri bir İslam hükumeti verir sandınız öyle mi? +Bed-baht Arnavudların vücud-ı İslamiyet’teki beş buçuk asırlık uzviyetlerini kendi öz yatağanlarıyla kesip zemin-i lümanlar için ne feci’ bir levha-i ibrettir! +İslamiyet hiç de ayrılık gayrılık götürmez. +Şımarık bir kavmi işte böyle sine-i vahdetinden fırlatır atar. +Bakınız! +Bütün alem-i İslam şu harbin açtığı felaket yaralarından müteessir kan ağlıyor. +Bu teessür bu hun-ı ciğer Türklerin mağlubiyetinden mi? +Hindlilerin bunca tezahüratı Türklük’e mi? +Yoksa Hilafet-i İslamiyye’ye mi? +Hayat-ı diniyye ve milliyyenin meydan-ı sa’y ü cidaline çıkacaklar İslam fikriyle meşbu’ usul ve kava’id-i İslamiyye semere-i fevz ü necat bütün füyuzat-ı selamet ve saadetiyle li’nin ve hususuyla Arnavudluğun düştüğü uçuruma doğru koşuyoruz: +Bütün akvam ve anasır-ı İslamiyyeyi “hayyale’l-felah!” zemzeme-i lahutisiyle ağuş-ı tevhid ve ittihadına çağıran camilerimizi dolduracağımıza “Arab Kürd Türk Ocağı Tatar Bucağı ilh…” uyandırmaya gör[e] göre bakıyye-i vücudumuzu lime lime etmeye çalışıyoruz. +Muhitimizin nasıl bir yılan akrep yuvası olduğunu hiç de düşünmüyoruz. +Bu muhit içinde ne Boşoların ne Kozmidilerin zehirler kusmakta Ayasofya Cami-i şerifi mihrabına bandıra koymakta ne sarıklı münafıkların ne fesli müfsidlerin ne kılıçlı hainlerin suret-i haktan fesad ateşleri yakmaya çalışmakta olduklarını nazar-ı dikkate almıyoruz. +Vicdan ve imanlarını birkaç mangıra satmış dinsiz milletsiz vatansız hainler bu cahil muhite otuz beşinci maddeden maksad beş vakit namazla otuz gün orucun kaldırılması olduğunu inandırırlarsa artık daha hatır ve hayale gelmedik mefsedet tohumları ekilebileceği tereddüd götürür hakıkatlerden midir? +Arapları Türklerden tenfire hilafet-i Arabiyyeyi ihyaya ?! +Türkleri Araplardan tebride çalışan ve bu uğurda su yerine altın döken düşmanlarımıza bu kavmiyet ve unsuriyet da’vaları bu mevhum milliyetperverlik iddiaları muvaffakiyetlerini tebşir değil de nedir? +Anadolu’nun o saf müslümanlarına yüz sene telkınat edilse yine bu efsanenin bir harfi bile kafalarına sokulamaz. +Onların kalpleri dimağları Fatih-i Türkistan Kuteybe’nin huzurunda şeref-yab-ı iman oldukları anda unutmuşlardır. +Bu mesainin neticesi kuvvetli bir aks-i cereyanın karşısında durmaktan ebter kalmaktan Kürdlükten vazgeçip de cevami-i şerifeyi doldurmaz ruh-ı mücerred gibi yek-vücud bir ittihad-ı İslam vücuda getirmezsek Arablığımız Türklüğümüz Kürdlüğümüz bizden vazgeçer a’damız ufacık bir vesile bekliyor belki bu mahuf bahaneyi icada çalışıyor. +El-hazer! +El-hazer! +Ya Rabbi! +Ya Rabbi! +Bütün kuvvetleriyle muzaaf gayretleriyle çalışmakta olan dahili harici düşmanlarımıza karşı bizi şu derin hab-ı la-kayda bırakma! +Hilafet-i celile-i Muhammediyye’nin haile-i sukutunu bize gösterme! +Bizi uyandır barıştır öpüştür! +Bizi son darbe karşısında birleştir! +Bünyan-ı mersus gibi hakıkı ruhu bir millet-i İslamiyye olarak o mukaddes serir-i Hilafet’i taşıyacak omuzlarımıza kuvvet bakıyye-i mülk-i Kur’an’ı namus-ı istiklal-i İslam’ı müdafaa ve muhafaza edecek kudret ve satvet ihsan eyle! +“ZAT-I HAZRET-I MUHAMMED” MAKALESINE MÜTEALLIK hasında münderic makalenizi okuduğum vakit kalbimde her nedense oldukça şedid bir acı hissettim. +Bu his ve teessür mahiyet-i celile-i peygamberiye –haşa– halel getirildiğinden yahud amiyane bir taassubun galeyanından değil bilakis o velud ve serbest olan zeka ve ma’lumatınızın nutk-ı hakayık-beyanına artık bir hastalık ve bu mevzu’da ise külli bir noksan ve müdhiş bir sathilik tari olmasındandır. +Bunun sebebini günlerce düşündüm. +Me’muriyet meşagilinin kesretinden ve bir aralık keyifsizlikten şu ma’ruzatımı vakt ü zamanıyla kağıd üzerine nakle muvaffak olmamakla beraber sizinle epeyce müddet uzaktan konuştum diyebilirim. +Sebeb olarak bulduğum şey makalenizin hiçbir tedkık mahsulü olmadığı ve hatta yeni yetişen ve hiçbir mes’ele-i lerde birçok mebahis-i mühimmeyi en yeni ve en na-şinide bir tarzda temhide sarf-ı himmet eden cevval ve mütefekkir dimağların biri sıfatıyla bu pek mühim ve adeta dünyanın şark ve garbını işgal etmiş olan mes’ele-i azimeyi –yazdığınız tarzda– muhakemeye adeta “isterik” bir cür’et ile kalkışmanızdır. +Ben derim ki: +Bu eserinizde hiçbir vakit bir iddia-yı tarihi ma’lum ehadis-i şerifesi mazbut ve müdevven me’asir-i ber-güzidesi meşhud ve muanvendir. +Siz Fahr-i Alem efendimizin dehası hakkında Muallim Çezara Lombrozo’nun faraziyyeleri üzerine müesses bir tedkık-i fenni icra etmek arzusuyla büyük hem de pek büyük bir hatada bulundunuz. +Deha mes’elesine dair bu muallimin nazariyelerinden başka bir şey okumadığınız veyahud nazariyat-ı mezkureyi kendi fikir ve akıdenize muvafık bulduğunuz için Risalet-penah efendimizin zat-ı hümayunları hakkında da mütalaatınızı o suretle yürütmek gafletinde bulundunuz. +Alel-ıtlak deha bahsinde bendenizin de Adolf Padvan isminde bir mededkarım vardır! +Bu zat diyor ki: +“Lombrozo’ya göre bir dahi mugayir-i tabiat –anormal– biri canilere ve mecnunlara muhtas bil-cümle istihale-i redi’e alaimini cami bir vücuddur” “Halk bunu hakıkate oldukça mukarin kıyas ederek mahsulat ve masnuatı mübalağa ile medh eden “reklam” sırasına geçirdi. +Ve artık tekrar ededurdu. +Lombrozo daru’l-istihzarından çıkan ve dehanın en ulvi numunelerini divanelerin meayib ve nekaisi ile şaibedar eden resailin teakub ve tevalisi önünde bu son zamanlarda protesto etmek bu umumi hürmetsizliğin önünü almak her şeyi sürüp götürecek olan seyl-i münhadire karşı bir sed çekmek için tek tük ve maamafih mukteda-bih bazı sadalar yükseldi.” “Maks Nordav Covanni Booyo Silviyo Venturi ve Covanni Gallarani yani bir tabib bir feylesof bir ilel-i dimağiyye mütehassısı ve bir fizyolojya alimi daha büyük himmet ve daha ziyade makbul vesaik ile Lombrozo peyrevanına i’tiraz edenler miyanındadır.” Bakınız Lombrozo’ya karşı neler olmuş da sizin hiç birinden haberiniz yok!.. +Adolf Padvan’ın Lombrozo’dan epeyce müddet sonra çıkan daha derin ve daha mükemmel beyanı böyle başlıyor ve yine o diyor ki: +“Dehayı muayene ve tedkık ile bir takım mütalaa etmeli hakıkı dahiler kimler olduğunu göstermeli ve bunları pek az kimselere bahşedilmesi lazım gelen bir şan ve mefhareti gasb etmiş olanlardan tefrik etmeliyiz. +Bir meşhur adamın asarında yeni ve bambaşka bir nişane olup olmadığını aramalı bunun ehemmiyeti ile mukadderat-ı alem ve medeniyete icra ettiği te’siri tezekkür ve tefekkür etmeli velhasıl bazı dühatın kemale erdirdikleri tohumların sen deha sahibisin sen ise sahib-i zekadan başka bir şey değilsin diye her birine hitab etmemizi haklı gösterecek surette Adolf Padvan iddiasında daha ileri giderek Lombrozo’nun dahi olan ve olmayanları birbirine karıştırarak safsataya kuvvet vermek için bir patalojya misaline ihtiyac hasıl oldukça bila-sebk ü rabt birçok esami zikredilerek dahilik mebhasinde işitilmemiş bir karışıklık husule getirdiğinden şikayet ediyor ve haykırarak diyor ki: +“… Lakin dahileri Desanktis’in yaptığı gibi estetik usulüyle Dankona’nın yaptığı gibi usul-i tarihiyye ile değil Lombrzo’nun ettiği gibi antropolojya ile de değil belki üç usul birlikte olduğu halde yani bu sayılan tariklerin hepsinin yardımıyla ve münferiden mütalaa etmek lazımdır. +İşte o zaman mezarından çıkmış da eski zaman ve mekanında tekrar yaşıyormuş gibi gerek adamın gerek müellifin siması yeksan tam ve pak olarak meydana çıkar… tefrik edebilince ilm-i ensac-ı asabiyye ihtimal ki fizyolojya nazariyesini çünkü bugün mugayyebat-ı istikbalden ma’dud olan bir takım inkarı gayr-ı kabil ve pek hakıkı bürhanlar mevcud olacağından dolayı her türlü münakaşanın önünü alacak beliğane bir söz söyleyip tasvib etmeye muktedir olacaktır. +[ ] Şimdi ashab-ı dehayı şuara ve musikı-şinasan bedia-perveran ve felasife erbab-ı fen ve seyyahin muharibin ve peygamberan gibi tecelliyat-ı mahsusalarında mütalaa edelim” …ilh. +Munsif Adolf Padvan muarızlarının dediklerini tamamen nazar-ı i’tinaya alarak icra ettiği tedkıkatı neticesinde yakın hasıl ediyor ki deha “Pesendide ve müstesna bir hassasiyet-i asabiyyenin halet-i fizyolojiyyesi”dir. +Buna dair olan edillesinin burada tekrarı uzar. +Fakat Padvan’ın perestişkar-ı feyz ü keremi olduğu dehanın hiçbir vakit patalojya ile münasebeti yoktur. +Ondaki ulviyet bir halet-i marziyye değil bilakis bir harika-i sıhhat ondaki fevkaladelik bir nakısa değil bilakis kemalatın mertebe-i kusvasıdır. +Dehanın ahval-i fizyolojiyyesini tasvir ettiği sırada diyor ki: +“…Deha sairleri için zulümat olan yerlerde keşf-i envar eder. +Sairleri için yek-nesak ve yek-tarz olan yerlerde bir tenevvü’ bulur. +Gayr-ı muntazar bir takım faaliyat ve sarih ve vazıh istihracatta bulunur. +Hasılı keramet ve i’caz gibi beklenilmeyen ve işitilmeyen şeyleri tevlid eder. +Hülasa Adolf Padvan esas-ı dehayı ihtinak-ı rahimde değil kemalat-ı hissiyyede huceyrat-ı asabiyyenin sıhhat-i harikuladesinde arıyor ve orada tamamıyla buluyor. +Ve “Eğer bir dahinin cümle-i asabiyyesi gayetü’l-gaye zengin ise bir gune tagayyüre uğramaksızın bize bir eser-i nefis verir. +Bilakis bir eser-i sınaat ve fen vücuda getirmek için bezl edeceği gayret hadden efzun olur ise cümle-i asabiyyesi hastalanır ve böylelikle Lombrozo peyrevanının sebeb-i deha gibi gösterdikleri ve bilakis te’sir-i deha olan emraz-ı asabiyye ve akliyye a’razı zuhur eder” diyor. +Bendeniz burada Adolf Padvan’ın hakayık-ı dakıkasını kafi derecede anlatabildim sanırım. +Bendenizin kendi mütala’a-i kasıraneme gelince dehanın da zeka gibi güzeli çirkini hayırlı ve şerli olanı vardır. +Yani sağlam ve hasta deha vardır. +Deha rahmani ve şeytani olarak birbirine tamamen zıd nevi’lere ayrılabilir. +Deha-yı akli deha-i vicdani diye de bir taksim kabul eder. +Yani dehanın saidi şakısi olur. +Nübüvvet ise dehanın da fevkindedir. +Bazı üli’l-azm zevat-ı izamda yani peygamberlerde görülen deha-i vicdaninin ilahi bir mahiyette inkişafı nübüvvet demektir ki deha halinde iken görülen fevkaladelik bade’n-nübüvve nur-ı peygamberi yanında ziya-paş olamaz. +Şu kısa mütalaamdan sonra dehanın Zat-ı Risalet-penah görmezsiniz. +Çünkü nübüvvet dehanın fevkindedir. +Nebiyy-i Zi-şan efendimiz: +Kur’an -ı Mecid’de Cenab-ı Hakk’ın “hulik-ı azim” iltifat-ı celiline mazhar o[ldu]kları cihetle evvela her türlü mütalaat ve kıyasatın fevkal-fevkinde bir mevcudiyet-i vahidenin timsal-i müeyyed ve müebbedidirler. +Vahiy ve ilham ile Hakk’ın resulü olduklarından zat-ı alinizin “Zaten normal olabileceğini Lombrozo da tasdik ediyor dahi ile künhü’l-eşya beyninde bir münasebet-i hissiyye vardır ki avam bunu müdrik olamaz ve buna ilham-ı vahiy nazarıyla bakar” demeniz pek yanlıştır. +Hele sadedinize geldiğiniz sırada “İddiama göre Hazret-i Muhammedü’l-Emin gayr-ı mariz dahidir” diye o nur-ı dide-i insaniyyeti yalnız gayr-ı mariz ta’biriyle bilmem kime karşı müdafaa etmeniz kadar gülünç ve onun kadar hasta bir garabet tasavvur edemem. +Siz bu noktada Peygamber’imizi küçültüyorsunuz Celal Bey. +Hem siz kimsiniz? +Hangi alim hangi feylesof veya müdakkiksizin ki iddiama göre diye kendinize yine kendi verdiğiniz hasta olduğunuz tezahür ediyor. +“Kendisine en büyük insan rütbesini layık gördüğümüzden…” diyorsunuz burada biraz za’f-ı te’lif var. +Layık gören kim? +Siz mi yoksa hep müslümanlar mı? +Allah’ın layık gördüğü “hulik-i azim” tevcih-i cihan-kıymetini bu yolda uzun ve ma’nadar bir ömür-i kamili çürüttükten sonra bütün havas ve vicdanıyla şerh ve tasdik eden ulema ve müdekkıkın bu mebahisde büyük bir tevazu’ hakıkı bir edeb ve terbiye gözeterek her yazdığı kelimeyi tartmış ve hatta yazıya abdestli bed’ ederek Allah’tan huzur-ı hatır ve vakar-ı vicdan dilemiştir. +Size de bunu tavsiye ederim. +Ne yapıyorsunuz Celal Nuri Bey?! +Kendinize geliniz. +Yazınız na-mevzun şirazesizlikle dökülür bir halde! +Hazret-i fahru’r-rusülün kemalat-ı seniyyelerini söylerken sözlerinizde yine bir taraftan Sprenger’in Dozy’nin ma’luliyet sar’a makalenizle ortada ne yapacağını ne diyeceğini bilemeyen bir çocuğa bir hastaya dönüyorsunuz. +Hem de inanmanız zi-şanına “hulik-ı azim” demesi müşarun-ileyh hazretleri hakkında öyle kendi keyfimize bahsetmekten bizi zımnen men’ buyurduklarını hissediyorum. +Çünkü Halik-ı alim böyle bir sıfat-ı celile ile en son resulünü tevkır ettikten sonra artık bize söz düşer mi bilmem. +Hazret-i Peygamber’de diplomasi pek ziyade imiş öyle mi? +Aman ne kadar derin ve anlayışlısınız! +Sözlerin açığını işitmek ister misiniz? +Bendeniz sizi hakk-ı Nebiyy-i zi-şanda bast-ı makaldan men’ etmek isterim. +Bunu ne hak ile yapmak istediğimi merak ederseniz derim ki: +Bu mani’ yalnız ben değilim. +Bu yolda i’tidal-i fikr ü hissi ve behre-i ilmiyyesiyle ihtisas erbabı ne kadar mütefekkir müslüman varsa hepsi benimle olacaklardır. +Sizin bu hususdaki hissiyatınıza [ ] gelince o şayan-ı i’timad değildir. +Çünkü siz de az zaman zarfında maalesef çok ilerleyen bir alimlik hastalığı var. +Siz hastasınız ve isteri mi diyeyim nevrasteni mi tesmiye edeyim her ne ise öyle bir illet-i asabiyye ile ma’lulsünüz. +Her şeyden bahse kalkışmanızla uslubunuzdaki fırlak “akse”ler bazen buhranlı ve kendine çok kulak asar riyor. +Bundan biraz evvel hastalığınız hakkında şübhe iras ettirecek ve pek sevimli olduğunuz için insanı böyle bir zandan hemen vazgeçirecek mu’tedil halleriniz var idi. +Yahud o vakit bildiğiniz ve aklınızın erdiği şeylerden bahsediyordunuz. +Şimdi o haliniz de bu “Zat-ı Hazret-i Muhammed” makalenizde olduğu gibi zevale yüz tuttu. +Demek ki hastalık bildiğiniz bahislerde tahrik-i hame eylemenizdir. +Görüyorum ki siz esasat-ı diniyye ve ma’neviyet-i nebeviyyeye aid mebahisde yayasınız. +Bu mebahisle kendi kendinize hukuk-ı düvel yazmak arasında bir fark göremiyorsunuz. +Çünkü cehl en muzlim gaflet ve onu bilmemek en a’ma haslettir. +Halbuki sizin bu mebhasde beyan-ı fikr ve bast-ı mütala’a edebilmeniz için Arapçayı oldukça bilmeniz zevk-i ma’nadan behre-mend olmanız tefsir ve hadise ulum-ı müteferri’asıyla biraz agah bulunmanız iktiza ederdi. +Sizde bunların hiç biri yok. +Sizce Mevlana Celaleddin-i Rumi’yi techil ile abd-i acizin bir manzumesine i’tiraz beyninde hemen fark yok gibidir. +Hal ve kalini bilemediğiniz anlayamadığınız zat-ı azimü’ş-şan hakkında ilmen ve zevken salahiyeti olmayan Frenklerin alabildiğine sözlerinden kolay bulsanız bile– nasıl tenezzül ediyorsunuz? +Yalnız bir Lombrozo’nun re’yiyle Hazret-i Nebiyy-i Zi-şan’ı tedkık edebilmeyi aklınız nasıl alıyor! +Demek ki sizde müdekkıklik izzet-i nefsi de yok. +Tedkık ve tetebbu’ ihtiyacına hasredecek vakit de mefkud! +Haftada iki makale ayda bir kitap senede bir koleksiyon! +Celal Nuri Bey çok yazıyor her şeyden ve hem de büyük şeylerden bahsediyor. +Aman ne ma’lumatlı genç! +İşte mes’ele hep bu… Kendinize biraz acıyınız. +İyi yazmak için iyi öğrenip iyi tedkık ederek iyi düşününüz ki memleket de sizden fayda görsün. +Sizin bu ta’kıb ettiğiniz yol müceddidlik değil yolsuzluktur. +Ve şunu da iyi biliniz ki bu “Zat-ı Hazret-i Muhammed” makaleniz afvı gayr-ı kabil bir kusur mahvı müstahil bir leke nahvı na-ma’lum garib bir söyleniştir. +Ettiğinizden biyy-i Zi-şan’ın afvına mazhariyetle zihninize hidayet ve kalbinize basiret gelsin. +Cenab-ı Seyyidü’l-Beşer’in “fıtraten ve ber-mukteza-yı deha’et asabiyyü’l-mizac…” oldukları da doğru değildir. +Asabiyyü’l-mizac olanların o i’tidal-i meşreb i’tidal-i dem şükr ü taat kemal-i azm ü metanet derecesine çıkmak şöyle dursun hatta ekseriya taklidine muvaffak olamayacaklarını arz ederim. +Sprenger’den Dozy’den filandan dolaştırarak Seyyidü’l-Enbiya efendimizin dahi dahilik nikat-ı nazarından –haşa– ma’luliyeti ihtimalini ihtinak-ı rahm-ı adaliyi galeyanları çehre sararmasını ra’şa peyda olmasını hayaletlere risalet-i seniyyelerine inandığını hep o frenk müdekkiklerinin ara ve efkarı sırasında irad ettikten sonra bu nazariyat-ı fenniyyeyi tenkıd ediyorsunuz. +Bu sayılan ahval-i marziyye ve tereddilerin aksini iddianıza zaten mahal yoktur. +Çünkü Seyyidü’l-Beşer efendimiz bu nevi’ bahislerin mevzuunu teşkil etmekten pek….pek çok yüksek ve münezzeh ve mualladırlar. +Hele “Efkar-ı nebeviyyede galeyan çoktur fakat selamet-i re’y ve hususiyle ıttırad ve ez-an-cümle diplomasi pek ziyadedir” tevcihinizdeki ta’birata ne demeli bilmem!... +Selamet-i re’y gibi ıttırad gibi şeyler peygamberliğin değil hatta şöylece tasavvur olunan akl-i selimin ilk nişane-i vücududur. +O halde burada Hazret-i Peygamber hakkında kullandığınız bu ta’birat pek mülahazasızcasınadır. +Hazret-i Nebiyy-i Zi-şan’a müteallik mebahiste yazı yazmaya alışmadığınız için makalenizde bu bahislere has olan tarz-ı tebliğe bit-tabi’ riayet edememişsiniz bunda edeb-i kelam ve bir vaz’-ı ihtiram şart-ı a’zamdır. +Nübüvvet mes’elesinden bahsetmek zaruri iken bunu sükut ile geçiştirmenize de bir ma’na-yı tam vermek müşkildir. +Hülasa Cenab-ı Risalet-penaha ancak “Hasta olmayan dahilerin birincisi” diyebilmişsiniz. +Halbuki bahis bununla ve siyaset-i rakıka-i nebeviyyenin tasdikiyle bitmeyecekti. +Sonra “Hazret-i Muhammed Cenab-ı Hakk’ı görmüştür. +Buna şüphe edilmemelidir. +Eğer bu esrar-amiz ve fevkalade olan melekat-ı dimağiyye-i nebeviyyeyi….” sözlerinizden ne demek istediniz anlaşılacak. +Kavs içindeki Hakk’dan maksadınız tavazzuh edecek esrar-amiz ve fevkalade olan melekat-ı dimağiyye ta’birinden nübüvveti murad edip etmediğiniz açıkça bilinecekti. +Böyle şüpheli kapalı ve kavsli kelimelerle beraber melekat-ı dimağiyye-i nebeviyye terkibindeki şahsiyet-i hususiyye izah edilecekti. +Yoksa bu türlü tarz-ı beyan muzırdır. +Ve te’vilat-ı garibeye sebebiyet verir. +Bir türlü idrakine muktedir ve zevken ma’rifetine kadir olamadığınızı bazen yüksek bazen münhat! +gah kamil ve gah nakıs ve inişli yokuşlu beyanatınızdan anlaşılan hey’et-i celile-i nebeviyyenin mütereddid nazarlarla görüldüğünü bu makaleniz kadar hiçbir şey isbat edemez. +Nübüvvet-i mübine-i Muhammediyyeye mu’tekid bulunmanız i’tibarıyla bu makaleniz fena düşünüldüğü fena ve yanlış tedkık edildiği kadar da fena yazılmıştır. +Bendeniz böyle eserleri günah addederim. +Bir de cenab-ı risalet-penahı öyle yapyalnız düşünmek hiç doğru olamaz. +Çünkü Allah’a en yakın insan Hazret-i Peygamber’dir. +Allah’ın kendine en ziyade takrib ettiği en büyük teveccüh ve atıfetine mazhar [ ] kıldığı en büyük kulu Hazret-i Muhammed’dir. +Nebiyy-i Zi-şan’ın ulüvv-i şanı ve feyz ü irfanı ancak peygamber olması ve bütün bir cihan-ı gayb ve ma’nanın doğrudan doğruya Allah tarafından kendisine tahsis ve ihsanıyla olmuştur. +İlham vahiy Kur’an hep Allahu Azimü’ş-şandan gelmiştir. +Burada deha kuvvet-i a’sab ve dimağ ikinci derecede kalıyor. +Demek isterim ki Hazret-i Risalet-penah efendimiz ezelden fahru’r-rusül olarak halk buyurulmuş ve fakat kırk yaşında ifa-yı vazifeye me’zun olmuşlardır. +O vakit artık teşekkülat-ı asabiyye ve dimağiyyeden bahse lüzum kalmaz. +Çünkü bu kemalat pek tabiidir. +İstiğrak asabi buhranlar geçirmek dahilikten ziyade peygamberliğin tecelliyat-ı ilahiyye huzurundaki vecd ve pervazıdır. +Bunları böyle arz ettiğim gibi mütalaa buyurursanız maksad-ı tedkıke doğru yoldan vasıl olacağınız muhakkaktır. +MUHTEREM SEBILÜRREŞAD CERIDE-I MUHTEREMESI HEY’ET-I TAHRIRIYYESI ERKAN-I KIRAMINA Ma’ruz-ı naçizeleridir: +Bir zamandan beri teceddüd-perverlerin devam edegeldikleri harekat-ı küstahanelerine her ehl-i iman ba-husus dinini canından ziyade seven biz müslüman kadınları için göz yummak omuz silkmek gibi la-kayd bulunmak vicdana sığacak şeylerden olmamasına rağmen sahib-i kemalat ve kaşaya tenezzül buyurmamalarından münbais ve hasmın sitemin anlamamak hasma sitemdir kavline ma-sadak bir hareket-i ma’kulane ise de acizeleri asabiyyü’l-mizac bulunduğumdan ta’cil ve tesrii i’tiyad ve adeta tabiat-i saniyye karşı i’tidal-i demimi muhafazaya ihtiyar-ı sükutu iltizama muvaffak olamayarak hemen ilk evvel ceride-i muhtereme-i Sebilürreşad’a bir mektup takdim ile vicdanımın ruhumun galeyanını arz etmişidim. +Teşekkür olunur ki aziz hemşirelerimin nazarlarında bir mevki’-i kabul bularak F . +Latife Hanımefendi hemşiremiz de haslet-i necibaneleriyle hissiyat-ı dindaranelerine tercüman olan kalemine sarılarak müessir müfid neşriyata meydan açmaya vesile-i saniye oldular. +Bu esnada idi ki bazı hanımefendilerden hususi mektuplar alarak müdafa’a-i naçizaneme devam arzusu izhar buyuruldu. +Fakat eyadi-i ihtiramımızda yegane bir ceride-i İslamiyyemiz olan Sebilürreşad’ı işgal ve bi-zar etmemek emel-i hassıyla bir müddet ihtiyar-ı sükutla erbab-ı fazl u irfanın ba-husus Aişe Makbule Meliha Nigar hanımefendilerin yazdıkları makalat-ı nafi’anın mütalaasıyla teşfiye-i sadr eyliyordum. +Bu kere ceride-i muhteremenin numaralı nüshasında müşarun-ileyha F . +Latife Hanımefendi’nin yazdıkları mektupta Rusyalı kadınların tarz-ı telebbüsünü tatbik ve tesettürün ref’ini teşvik gibi hezeyanlara karşı müdafaat pek mühim ve heyecan-aver olduğundan hissiyat-ı diniyyemizi tahrik etmemek kabil olamayan bu gibi namus-şikenane eserlerin kaillerine la’netler nefretler yağdırmak farz-ı ayndır. +Bu güruh-ı hainenin dinimize ırzımıza tecavüzleri bitmemiş gibi bu defa da İslam kadınlarını aktiristliğe sevk etmek gibi bir girive-i mezellete düşürecek kadar cür’etlerini arttıran bu mütecavizlere F . +Latife Hanım hemşiremiz pek hakimane bir cevap vermekle müşarun-ileyha hazretleri meftur oldukları seciye-i mübeccele-i İslamiyet’ini meydana koymuşlardır. +Acaba o gibi neşriyat-ı muzırra ile tam ma’nasıyla müslüman olan kadınların kaçta kaçını kendilerine münkad ve mutavaat ettireceklerinden emin olabiliyorlar. +Elhamdülillah artık dinin kudsiyetini iffetinin kıymetini bilenlerle bilmeyenlerin hadd-i kıyasisi tezahür etmiştir. +Bilemeyen takdir edemeyen beyinsizlere de Tasvir-i Efkar’ın numaralı nüshasındaki Paris’de bir müslüman kadının akibet-i feciası kadar ibret-amiz esef-engiz bir intibah olur mu? +Sonra da birkaç zavallı fakır kadının çarşıda yemeni ve saire satmasını zemin ittihaz ederek kadınların mahrumiyetlerine teessüfler adat-ı İslamiyyemize tefevvühler savurarak İslam kadınlarını mağazalarda destgahdar kasadar yapmaya çalışanlar varsın ictihadlarında devam ededursunlar. +Biz İslam kadınlarının feryad-ı tazallumunu ulema-yı kiram ve fuzala-yı be-nam hazeratının guş-ı alimanelerine isma’ etmeye lütfen tercüman bulunan muhterem ceride-i İslamiyyemiz mevki’-i bülünd-i ta’zimkaranede bulundukça öyle muhakkar paçavralar daima parça parça edilip yüzlerine çarpılacaktır. +Bu kere hükumet-i adilemiz dahi tesettür mes’ele-i mühimmesini nazar-ı basiretinden dur tutmayarak beyanname tesettür emr-i celiline riayet etmek ve hilafında hareket edenleri ta’kıbat-ı kanuniyye ile te’dib buyuracaklarını aile rüesasına beyan buyurmak gibi büyüklük göstermeleri biz muhafaza-i tesettür tarafdarı olan İslam kadınlarını ne derecelere kadar garik-i sürur eylediğini arz etmek zaid söz söylemektir. +Bu emir ve tenbihat-ı musibenin an-karib hüsn-i te’sirini görmekle kariru’l-ayn olacağımız tabiidir. +MÜSLÜMAN KADINI HÜRDÜR VE MES’UDDUR Şu son günlerde biz kadınların gayr-ı mes’ud ve esir olduklarına dair bazı sefih gençlerin haddinden fazla tecavüzatta bulunduklarını gördüm müteessir oldum. +Hanımlarımızın kendilerine tealluk eden böyle azim bir mes’elede la-kaydilerini muhafaza eylemelerine hayret ettim. +Fakat geçen nüshanızda Fatma Zehra Hanım’ın namuslu ve mes’ud kadınları müdafaa için bir makalesini gördüm. +Bu acılarımı biraz tahfif eyledi. +Buna dair ben de birkaç söz söylemek mecburiyetini hissettim. +Bilmem bu milletin mukadderat-ı siyahı nedir ki ortaya bir Kavm-i Cedid’ci çıkar ağzına geleni savurarak ma’sum milletin efkarını tağlita kalkar. +Sonra bir sefil çıkar kadınların çarşafını attırmak ister. +Zavallı millet buna da sükut eder. +Bunlar ise karşılarında alçaklıklarını yüzlerine vuran kimseyi bulmayınca fa’aliyet-i rezilanelerine daha fazla bir küşayiş verirler. +Millet sükutta hükumet uykuda! +artık şu son günlerde her iş olmuş bitmiş gibi şimdi de kadınlarla uğraşmak bir moda hükmünü aldı: +Kadınlar mes’ud değilmiş!... +Bunlar kendi muhitlerini dinlerini ırzlarını bir Avrupalı gözüyle gören zavallılardan başka bir şey değillerdir. +Tesettürü kaldırmak namus-ı [ ] dini ve millimiz ile oynamak isteyen bu güruh-ı sefileye soruyorum: +İsimleri nedir babaları kimdir ceddi nedir dini nasıldır Allah’ı nasıl tanır Peygamber’i nasıl bilirler? +Sonra dinin ahkamından olan tesettürü –ki bir kanun olduğunu kabul etsek bile her halde bir kanun-ı hayrdır– niçin kaldırmak istiyorlar. +Bunun neresinde fenalık görmüşler? +Rezalet ta ailelerine kadar sirayet etmiştir. +Yoksa bizden de se olabilir. +Fakat mahdud birkaç kimsenin hatırı için bir mes’ele umumileştirilemez. +Hem de kadınlık kadınlarındır. +Zahiren bizi müdafaa etmek batınen memat-ı namusumuzu müdafaa için acaba hangi namuslu kadın hangi namuslu zevc hüccet-i vekalet vermiştir? +Kadınları mes’ud görmeyen güruh-ı müfsideye alenen söylerim ki: +Müslüman kadınları tahayyüllerinin fevkinde mes’uddur. +Bir validenin evladı bir pederin şefkati o aile kadar mes’ud bir çiçek kadar nazende bir kelebek kadar şuh fakat bir gül kadar da lekesizdir. +Bizim gayr-ı mes’ud ve esir olduğumuzu iddia edenler bizim lane-i ismetimize kadar duhul edebilmişler midir? +Zaten şeytan mukaddes bir ka’be-i ismet olan aileye giremez. +Dinimiz şeriatımız bir kadının ne kadar hür olduğunu i’lan ederken hatta kadın arzusu hilafına süt vermekten yemek pişirmekten buna mümasil hidemattan men’ edilirken ona esir demek Kitab’ını bile bilmemektir. +Kadınlar esirdir gayr-ı mes’uddur!... +diye atide oynanılmak edenler kadınların yüzünden nur-ı ismeti yırtmak; kaldırmak çarşaflarını çıkarıp attırmak ve sonra kendileriyle beraber kahve ve gazinolarda el ele diz dize oturmalarını isteyen serserilerden başkaları değildirler. +Bunu yapacak ancak kendi hem-palarıdır. +Onlar kendi karılarını çırılçıplak çıkarmak hemşirelerini teşhir etmek isterlerse ona kimse mani’ olamaz. +Yalnız onlar da kimsenin namusuna müdahale ismetine tecavüz etmesinler. +Biz peçelerimizi ancak kendi zevclerimiz atarız. +Müslüman kadını birkaç sefil nazar için birkaç südü bozuk terbiyesiz için namusundan bir zerresini feda edemez. +Müslüman kadını yalnız kocası için kadındır. +Tesettür-i nisvanın ref’i hakkında bazı sebük-mağzanın neşriyatta bulunmaları ve bir kısım saf-dil İslam kadınlarının bunların ilkaat ve ifsadatına kapılarak ötede beride açık saçık gezmeleri hissiyat ve adab-ı diniyye ve milliyyesine riayetkar olanlarca husule getirdiği su’-i te’sir artık derece-i kemali bulmuştu. +Merkez-i Hilafet-i İslamiyyede din-i mübin-i İslam’ın bir rükn-i mühimmi aleyhine vakı’ olan neşriyat ve harekatın men’i esbabına hükumetçe tevessül olunur ümidiyle neticeye intizar edilmekte idi. +Dersaadet Merkez Kumandanlığı’nın adab-ı umumiyye namına ahiren neşreylediği beyanname ahkamı bu ümidimizi lehü’l-hamd takviye etmiştir. +Ancak evvelce de bu sıralarda bazı makamat-ı aliyyeden bu hususta beyannameler sadır olmuş ise de bunlar maatteessüf beş on gün bile muammer olamamıştır. +Beyanname-i ahirin sevabıkına iltihak etmemesini ve tesettüre adem-i ri’ayette ısrar edecekler olduğu takdirde bunlar hakkında beyanname ahkamının tatbik ve TESETTÜR MUARIZLARINA MEYDAN OKUNUYOR Mehmed Emin Efendi-zade tarafından derc olunan açık mektuba Bakü’de münteşir Şelale gazetesi ber-vech-i ati cevap veriyor ve meydan okuyor: +“Efendim! +Biz Şelale’de “Tesettür-i nisvan mutabık-ı şeriat-ı mutahharadır ve mani’-i terakkı değildir” diye yazdık. +Siz ve hem-fikirleriniz “ Kur’an -ı Şerif’de yahud başka hadis-i kudside avretlerin açık gezmeleri men’ edilen kelamlara tesadüf olunmamıştır” diye bize i’tiraz ettiniz. +Biz Kur’an’dan ayat-ı celileyi şahid getirdik. +Siz ise “Bu ayetleri öz hayalinize muvafık ma’na ettiniz” bize cevap verdiniz. +Sizin de bizim de bu hususta yazdığımız makaleler kağıd üzerinde sabit duruyor. +Ayat-ı celilenin ma’naları mezahib-i mevcudenin tefasir-i mu’teberesinde muayyendir. +Matlabı uzatmak lazım değil bu mes’eleyi halletmek için celileyi ve onların tefasir-i mu’tebereye muvafık ma’nalarını ve bu babda eimme-i ethardan yetişen ehadis-i sahihayı nazar-ı dikkate alarak alem-i İslam’ın bilad-ı mühimmesindeki müctehidin ve ulemadan istifta etmeli. +daima mer’i olan bir adet olduğu üzere ulema-i kiramdan üç hakem siz ve üç hakem biz intihab ederiz. +O altı zat ise müttefikan yedincisini intihab ederler. +Ve her iki taraf öz yazdığı makaleleri onlara takdim eder. +Onlar da mes’eleyi halleyler ve bize haber verirler. +Hükumetten izin istihsalini biz taahhüd ediyoruz. +Eğer muvafakat ederseniz bu suretle bir meclis tertib ederiz ve Bakü’de sakin ulema ve urefayı ashab-ı kalemi erbab-ı akl ü danişi ve bütün bu mes’eleye şer’i sadr-ı meclisde karar tutar. +Da’vet olunan eşhas eğleşirler ve biz de o meclisde hazır olup herkes öz delilini söyler ve gazete sütunlarında yazdığı matlabları şeriate muvafık isbat etmeye var kuvvesiyle sa’y eder. +Ondan sonra mahkeme-i şer’iyye öz kat’namesini ehl-i meclise i’lan eyler. +Bu ikinci şarta razı olursanız çok iyi olur. +Çünkü esas-ı matlabdan başka tarafeynin sevadının ve ma’lumatının payesi de umuma ma’lum olur.” [ ] OSMANLI HANIMLARINA Ey muhibb-i vatan ey fırka-i iman Secde-i şükr edelim Huda’ya her an Ne büyük Hazret-i Hakk’ın bize lütf u keremi En büyük zırhlıyı Osmanlıya etti ihsan Nagehan aldı bu şanlı koca zırhlı gemiyi Çekti sancağı hemen namına Sultan Osman Bu cesim zırhlıyı İslam aldı diye ye’se düşüp Geldi bir dehşet ile kalb-i aduya halecan Çünkü almaktı meramı düvel-i sairenin Bu drednota ki: +Ecanib ona hep gıbta-resan Telgrafla bu haber aleme tebşir edilip Nagehan cümlesini etti bu vak’a hayran Daha destgahda iken safha tebeddül etti Şimdi vaz’iyet-i bahriyye değişti der-an “Hazır ol cenge eğer ister isen sulh u salah” Demiş ol nazım-ı nasih bize bu nutk-ı ayan Coşalım şevk-i meserretler ile pür-heyecan Bu meserretleri tezyid edecek hizmet var Ey hamiyetli vatan valideleri artık uyan Uyuma durma çalış ki Adalar mahv oluyor Uyuduk biz büyüdü zaafımız ile düşman Bugün elbirliği ile çalışıp cehd edelim Bu fedakarlık ile kesb olunur şöhret ü şan Şevk u şadi ile gözyaşları döktük amma Gülerek borcumuzu derc edelim bir de hemen Biz kadınlar da fedakarlık ile nam alalım Yüksel ey İslam kadını namını i’la eyle Seni tarihler eder bir gün olur istihsan Yükselip uçmak için olma heveskar asla Şanlı askerler eder cevv-i havada tayeran Bize aşkile tesettür yaraşır İslamız Hakkımızda denilen lafz-ı esaret hezeyan. +ÇIN’DE İSLAMIYET zuncu asrın en büyük ulemasından müverrih-i şehir Profesör Vasilyef’in “ Çin’in Küşadı ” ünvanlı kitabının dördüncü kısmıdır. +Kitab-ı mezkurun üç evvelki aksamı vaktiyle Hak gazetesinde intişar eylemişti. +Mezkur eserin İslamlığın Çin’e suret-i duhul ve tevessüü ile hal ve istikbalinden bahis olan dördüncü kısmının siyasi bir gazeteden ziyade bir risale-i ilmiyye ve tarihiyyede neşri daha ziyade muvafık-ı maslahat görülmekle Sebilürreşad’ a takdim edilmiştir. +Eser-i mezkuru vücuda getiren Profesör Vasilyef on dokuzuncu asır uleması miyanında Asya hakkındaki ma’lumat-ı vesi’a ve tetebbuat-ı amikası ile ma’ruf idi. +Müteveffanın şark kavimlerinin tarih elsine ve ahval-i ictima’iyyelerinden bahis asarı bütün dünyaca da meşhurdur. +Garb müelliflerinden hiç biri Asya’yı bilhassa Çin’i Vasilyef kadar tanıyamamış Çinlilerin ruhlarını hislerini yine onun kadar anlayamamıştır. +Vasilyef şark edyanı ile vuku’at-ı ictima’iyye ve siyasiyyesi hakkında pek çok kitap yazmıştır ki bunların hemen kaffesi Almanca ve Fransızca gibi elsine-i mühimmeye tercüme edilmiş olduğu halde memleketimiz şark ile alaka-i şedide ve mühimmesine rağmen bu kıymetli yazıların vücudundan bile bi-haberdir. +İşte “ Çin’de İslamiyet ” dahi bu kabildendir. +Bugün hemen pek çok kimseler Çin alem-i İslamı hakkında birçok sözler söylüyorlar. +Halbuki bu sözler derince tedkık edildiği halde kısmen hatta bazen külliyyen hakayık-ı tarihiyyeden pek uzak oldukları anlaşılıyor. +Profesör Vasilyef’in eser-i mezkuru ise Çin’de geçirilen on senelik bir hayat-ı mesainin hülasasıdır ki şübhesiz bir kıymet-i ilmiyyeye maliktir. +Maamafih müslümanların hin-i mütala’ada ihtiyata riayet etmeleri muktezidir. +Bu makalede Çin’in ileride bir hükumet-i İslamiyye olup olamayacağı mes’elesini tedkık edeceğiz. +Bugün sade bir sual kıymetini haiz olan bu mes’elenin vukuu şübhesiz ki bütün dünya için şayan-ı ehemmiyyettir. +Şayed Çin ahalisi bütün insanların bir sülüsünü tecavüz eden bu memleket bir memleket-i İslamiyye olsa idi elbette bugünkü münasebat-ı siyasiyye büsbütün başka bir şekilde olurdu. +Cebelü’t-Tarık’tan Asya’nın ta ortalarına kadar uzanan alem-i ederdi. +O zaman Çin’in bütün dünyaya lüzumu olan hayat-ı sakinanesi nihayet bulacak ve Çin böyle bir asabi ve mutaassıb siyaset elinde akvam-ı saire için müdhiş bir silah-ı ateş-feşan olurdu. +Böyle bir hareket alem-i siyasette yalnız bir tahavvül nevveresinin şarkın an’anat-ı batılesine karşı ihraz eylemekte olduğu galebeleri tasdik! +eylemekle beraber diğer taraftan ğı müşkilatı da nazar-ı dikkate almak farzdır. +Yakın zamana kadar dünyanın en kuvvetli en büyük milletinin garb efkarına tamamıyla takarrub eylemekte olduğu zannolunurdu. +Çinliler ulum-ı garbiyyeyi takdir ve ta’zime başlamışlardı. +Misyonerler Çin toprağına serbestçe dahil olabiliyorlardı. +Bu hallere nazaran kim tasavvur ederdi ki edyan-ı hıristiyaniyye mücahidini Çin’de sehlü’t-terbiye bedeviler yerine İslamlığın müntesibin-i muta’assıbesini bulacaklardı? +Böyle bir şey Çin’i yalnız seyahat kitaplarından tanıyan Avrupaların değil belki Çin’de yaşamış ulemadan birçoklarının bile hatır ve hayalinden geçmemişti. +Çin asar-ı mak kabil olmadıktan maada zaman-ı hazıra kadar ne Çin milleti ne de hükumetleri garbdan gelen bu dine atf-ı ehemmiyet etmemişlerdi. +Maa-haza sade şarkta değil her yerde bu gibi tahavvülat-ı ictima’iyye bidayeten üzerine celb-i enzar eylemez. +Çin asarı; me’murların mektep talebelerinin listelerini neşir her türlü hadisat-ı tabiiyyeyi kayıd kaffe-i mebaninin ve kal’a duvarlarının irtifa’ ve vüs’atlerini hesab eylemekten; Çin [ ] coğrafyası Çin’de oturan bilumum ecanibin esamisini tahrir eylemekten milyonlarca Çinlinin yordu ki… Çin’deki İslamiyet bahsi son zamanlarda ceraid-i garbiyyeyi işgal edecek bir mahiyet aldı. +On beş sene zarfında vukua gelen Tayığlar isyanı Niyangay’ın tahribatı bir aralık pek ziyade kesb-i şiddet eden kıtaller ve cinayetler; fırak-ı siyasiyye mübarezatı Çin’i ziyadesiyle yormuştu. +Memleketin tam istirahat edeceği bir sırada şimal-i garbi vilayatında yeniden bir ateş-i isyan belirdi. +Bu yeni ihtilal bir mahiyet-i hususiyyede idi. +Bu defa Çin sahne-i ihtilalinde arz-ı san’at edenler müslümanlar idi. +İsyan o derece sür’atle intişar eylemişti ki müslümanlar ilk hücumlarında Şansi Vilayeti’nin makarr-ı hükumeti olan Siganfu’yu zabt eyleyerek Huang Hu nehrine kadar inmişlerdi. +Oralardan teb’id edildikten sonra Kansu Vilayeti’ne çekilmişlerdi. +İsyandan sonra da mezkur vilayet müslümanların yed-i işgalinde kalmıştı. +Her ne kadar Çin’in vilayatından her biri hükumat-ı garbiyyeden herhangi birininin cesametinde ise de bir vilayetin gaib olması Çin hükumet-i hazırası için ehemmiyetli bir tehlike teşkil etmemekle beraber Kansu Vilayeti’nin mevki’-i coğrafisi dolayısıyla unsur-ı İslam eline geçmesi Çin hanedan-ı hükümdarisince mucib-i telaş olmuştu. +Kansu Vilayeti’nin garben Türkistan ve Sungaras ile hem-hudud olması işin rengini değiştiriyordu. +Çin hanedan-ı hükümdarisinin müslümanlarla meskun vilayetlerden birini aldığını farz edelim. +O zaman isyan garba doğru binlerce kilometrelik bir muhit dahilinde tevessü’ edecekti ki isyanı bastırmaya me’mur olacak bir ordunun buralarda barınması cidden pek müşkil olacaktı. +Atide işaret edeceğimiz bir vak’a-i tarihiyye mütemadi dahili karışıklıklar yüzünden duçar-ı za’f olan hal-i hazır hanedan-ı hükümdarisinin hukuk-ı saltanatını bütün memleket üzerinde idame edebilmek için ne gibi zahmetleri “Müstakillen icra-yı hareket eyleyen Pogdo Han yüz bin kişilik orduyu Türkistan ile Sungaray’ı asilerin elinden almaya me’mur ve istila ordusu başkumandanlığına Liyangaza namında aşık-ı şekavet birisini ta’yin eylediğini i’lan eylemişti. +Liyangaza’nın vefatından sonra maiyyeti efradı Pogdo Han’ın yüz bin kişilik diye i’lan eylediği kuvvetin ancak piyade ve süvariden mürekkeb olduğunu söylemişlerdir.” Türkistan ile Sungaray da serbesti-i tamma malik olan müslümanlar büyük bir hükumet teşkil eyledikten sonra tazyik eyleyeceklerdir. +Bu memleketler bilahare tekrar Çin nüfuzu altına girseler bile bu halden Müslümanlığın duçar-ı tezelzül olup olmayacağı bir mes’eledir. +Bu müddet zarfında mes’ele o zaman bir müddet için ihtimal ki birçok seneler hatta belki bir-iki asır için duçar-ı te’ehhur olabilir. +Ve bu takdirde müslümanlar zaman-ı münasibin hululüne kadar ni tekellüm eden Türkistan Buhara Afganistan İran müslümanları Müslümanlık’tan bahsedecek değiliz. +Çin’in taht-ı tabi’iyyetinde bulunan müslüman Türkler dahi Çin’de hissedilen hareket-i diniyyede medhaldar değildirler. +Tali’ bu Türkleri birçok asırlardan beri komşularının zir-i idaresinde yaşamaya mahkum eylemiştir. +Çin hükumatının yaramaz Türk tebaalarının her hareketlerinde büyük büyük ehemmiyetler tevehhüm ve bunların tevbih ve teskini için birçok eserler neşreyledikleri aşikardır. +Çin’in bu gibi hafif meşreblikleridir ki bazı Avrupa müelliflerini Çin’de cereyan eden bir takım küçük hadiseleri azim harekat-ı ihtilalkarane tarzında tasvire mecbur bırakmıştır. +Bu arada şunu da zikredelim ki Türk akvamından Mongolistan’a mensub küçük bir kısmı el-yevm asıl Çin’de yaşamakta ve İslamiyet’le beraber lisanını da muhafaza eylemektedir. +Bunlar Tibet hududunda ve Kansu Vilayeti dahilinde bulunan Salarlardır. +Bizim Rus bu taraflardaki me’murin-i hususiyyemizin Salarlara atfeyledikleri ehemmiyete ve hakıkaten kendilerindeki asar-ı şeca’at ve celadete rağmen bunlar da asıl Çin sahne-i siyasetinde hiçbir rol ifa edememektedirler. +Eğer mes’ele Çin’in alel-ıtlak zabt ve teshirinden ibaret olsa idi Çin’de yaşayan akvam-ı ecnebiyyenin buna muktedir olup olamayacaklarını münakaşa edemezdik. +Mesela niçin Kaşkar havalisindeki Türkler yahud bizzat Salarlar Çin’in fatihi olamasınlar ki bunu vaktiyle kendilerinden pek zayıf olan Mongollar ve Mançular olmuşlardır? +Ancak bu akvam-ı galibe mağlub ettikleri kavmin medeniyeti karşısında kendi kavmiyetlerini terke ve Çinlileşmeye mecbur kalmışlardır. +Burada ise sözümüz galiblerin bilakis asıl Çin’i terk eylemeleridir ki bu da ancak yine memleketin sahib-i hakıkıleri yani asıl Çinliler tarafından kabil olabilir. +hazırda hemen yerden biter gibi zuhur ediveren asıl Çin müslümanlarıdır. +Bu müslümanlar kendi iddiaları gibi hakıkaten Arabların ahfadı mıdırlar yoksa vaktiyle Asya’da sahib-i nüfuz olup bil-ahare Tangonlarla iştirak eden Avaygur [Uygur] neslinden midirler? +Buraları henüz suret-i kat’iyyede halledilememiştir. +Maa-haza menşe’leri ne olursa olsun bugün Çin’de mensub oldukları dini vatandaşları arasında tevsi’ ve nihayet bir gün Çin tahtına iclas etmek için çalışan müslümanların adedi milyonlara baliğ olmaktadır. +Çin müslümanlarının mikdar-ı hakıkıleri hakkında ma’lumat alacak bir menba’-ı resmi mevcud olmamakla beraber gerek tedkıkat ve taharriyat-ı hususiyyemizin gerek Abdülkerim nam zatın asar ve müellefat ve konferansları sayesinde bu babda bir fikir hasıl edebiliriz. +BURMA EYALETI Burma tarihi muakkad ve kör bir düğüm gibidir. +Bu memleketin sükkan-ı asliyyesiyle ahval-i tarihiyyesine dair muhakkak ve vesaika müstenid bir tarih meydanda yoktur. +Yazılan kitaplar sırf akval ve ehadise nükul ve hikayata müstenid olup şunun bunun ağzından işitilen şeylerdir. +Ancak muhakkak bir nokta vardır ki o da vaktiyle Hindistan’ın Himalaya dağlarıyla Tibet ovalarından Moğolistan’dan buraya bir takım kimseler firar ve hicret edip haraset ve ziraatle iştigal eyledikleridir. +Bazı muuahhirin Burma sükkan-ı asliyyesinin Çin kavmi olduğunu göstermek istiyor ise de Burma’daki nesl-i hazırın gerek örf ve adat gerek ahlakıyat ve ictimaiyat noktasından Çinlilerle aralarında hiçbir müşabehet bulunmadığı gibi birçok şeylerde mübayenet-i külliyye de vardır. +Ez-cümle Çinliler muhafazakar bir kavim olduklarından –bir kuyu dibinde veya dağ zirvesinde bulunsalar– her nerede olsalar mutlaka eski adetlerine ittiba’ etmekle ma’rufdurlar. +El-yevm Burma’da ticaret ve hirfetle iştigal eden Çinliler tamamıyla Çin’de yaşadıkları gibi burada aynı hayat ve meşrebi geçirmekte gayret ettiklerini geçenki makalemle beyan eylemiştim. +Burma yerlileri ise her kavmin örf ve adetini kabul etmekte o kadar mail bulunuyorlar ki kızlarını her isteyen kimseye bila-şart u kayd teslim etmekte tereddüd bile göstermiyorlar. +Hal-i hazırda bu şehirde Burmalı Buza kadınlarıyla tezevvüc eden binlerce kimseler vardır. +Ve zevcesine kendi diyanetini kabul ettirmeye hiçbir zevc müşkilata tesadüf eylemez. +Bundan başka Çinlilerin hutut ve teşekkülat-ı vechiyyeleri Burmalılarınkilere asla benzemiyor. +Bir ırk bir kavim ne kadar değişse yine eski kıyafet ve kılığını örf ve adetini az çok muhafaza eder. +Binaenaleyh Burma ahalisi Moğol ve kısmen Hindistan’ın Himalaya dağlarına mensub oldukları müdekkıkın ve muhakkıkın nezdinde sabit olmuştur. +Vaktiyle Hindistan’ın Bengale taraflarından bir prensin buraya hücum edip Burma’yı istila ettiği keyfiyeti bu memleketin tarihinde vazıh ve muayyen noktalardandır. +Bu esası kabul etmekte herkes ma’zurdur. +Çünkü memleketin ahval ve vaz’iyet-i coğrafiyyesi de bunu te’yid ve isbat etmektedir. +Burma Eyaleti Çin’e nisbetle uzak Bengale Körfezi’ne hemen hemen mülasık gibidir. +Bengale’den buraya ubur etmek pek kolay olduğu halde Çin’den gelip memleketi taht-ı istilaya getirmek oldukça müteassir bir keyfiyet olduğu meydandadır. +Tarihin bir tekerrürden ibaret olduğunu nazar-ı dikkate alacak olsak müddeamızın daha ziyade kuvvet kesb edeceği vareste-i izahtır. +El-yevm Burma’daki ahaliyi nazar-ı dikkatten geçirsek bunların çoğunu Hindli Arap Acem anasır-ı sabıka ve lahıkasından olduklarını ve buraya vaktiyle gelerek ticaret ve ziraatle imrar-ı hayat ettiklerini yek-nazardan anlayacağız. +Burma memleketi Hindistan’ın son nikat-ı şarkiyyesinde vaki’ en büyük eyaletlerindendir. +Bengale Körfezi’nin sevahil-i şarkiyyesine doğru imtidad eden Burma Eyaleti’nin beşte üçü cibal ve tilal mütebakisi denizle mestur ve muhattır. +Burma altın yakut ve mücevherlere malik olan bir memleket olduğu halde dünyanın memerr-i ubur ve mürur olan şah-rah noktalarında vakı’ olmadığı için kadim fatihlerle kaşiflerin nazar-ı dikkatlerini her nasılsa celb edemeyip bir müddet metruk bir halde kalmıştır. +Halbuki burası kadar servet ve samana zeharif-i tabiiyyeyi künuz-ı müddeharasında taşımayan memleketler ise gerek berren ve gerek bahren ma’ber ve memer teşkil eyledikleri cihetle seyyahin ve kudema-yı müdekkıkınin uğrak yerleri vakı’ olmuştur. +Burma sevahilinin tulü bin iki yüz mil kadardır. +Burma Eyaleti şimal-i garbi cihetinden Bengale Asam Manipur şimal cihetinden Mişmi dağlarıyla Hindistan Tibet Çin kabailinin birleştikleri arazi şimal-i şarkı ile şark cihetinden Çin’in Yunnan Eyaleti’yle Fransa müstemlekatını teşkil eden Hind Çini cenub cihetinden Şan arazisiyle Siyam Körfezi ve Malay arazisiyle mahduddur. +Burma Eyaleti’nin bu ana kadar İngiltere idaresine geçen aksamının hatt-ı müstakım i’tibarıyla tulü bin iki yüz ve arzı beş yüz yetmiş beş ve Burma Eyaleti’nin mecmu’-ı arazisi . +mil-i murabba’dan ibaret olup Almanya’nın Avrupa’daki arazisinden –otuz bin mil-i murabba’– daha büyük ve vasi’dir. +Aynı zamanda eyalet-i mezkure Hindistan’ın Bengale Eyaleti’ne nisbeten on yedi bin mil-i murabba’ daha cesimdir. +Burma’da Çin Tepeleri namıyla vakı’ olan cibal ile Şan hükumet-i müstakille-i kadimesi arazisi de İngiltere Adası kadar büyüktür. +miyyesi Müdiriyeti’ne iki gün evvel yazılıp posta ile kendisine gönderilen mektupta hükumet-i mahalliyyenin tevzi’-i adalet hakkındaki mesleğinin tashih ve ta’dili şiddetle taleb edilmiş ve me’mul hilafında hareket edildiği takdirde Hindistan’da her gün vuku’ bulmakta olduğu gibi burada da leceği ve bu iş için bir hafi komite teşkil edilip bu ana kadar yedi aded bomba ihzar edilmiş olduğu da ilaveten beyan olunmuştur. +Mezkur mektubu mahalli gazetelerle neşretmek hususunda polis müdürü tarafından vuku’ bulan teşebbüs zannımca makaleleriyle ve daha kuva-yı saireleriyle ahaliyi hükumet-i mahalliyye aleyhinde teşvik ve tergıb edenlerin esamisini mübeyyin olan bir liste her sene alel-usul neşredilip Hindistan vilayatındaki emniyet-i umumiyye müdürlerine gönderilir. +Bu liste üç kısma tefrik olunmuştur: +Birincisi “vatanperverler”in ikincisi hükumet-i mahalliyye gıb eden “müşevvikın”in üçüncüsü İngiliz idare ve işgaline hatime vermek ve onları Hindistan’dan ilk vesile ile çıkartıp müstakil bir Hind hükumeti teşkil için vesait-i cebriyye ve kahriyyeye tevessül eden –İngilizlerin ta’birince– “anarşistler”in Bu listeyi ben görmedim. +Fakat bana bu hakıkati rivayet ve hikayet eden zat gözüyle görmüştür. +Onun rivayetine nazaran bu seneki listede Hindistan’ın birçok gençlerinin isimleri sinin-i sabıka listesine ilave kılınmış olduğunu ve Burma Eyaleti’nde İngilizler aleyhinde tevhid-i mesa’i eden on Buzalının Günden güne nur-ı ilm ü ma’rifetle tenevvür eden Hindistan ahali-i mahalliyyesi –Hindular da dahildir– memleketlerini bunca zamandan beri işgal edip tevzi’-i hak ve adalet hususunda ihmal gösteren İngiltere hükumetinden fırsat düştükçe hukuk-ı mağsubelerinin hiç olmazsa bir kısmının Münevverü’l-fikr ve fazıl olan yerlilere karşı İngilizler her nedense ebvab-ı me’muriyeti –tabii büyük me’muriyetlerdir– seddederek veza’if-i aliyeyi yalnız beyaz derili kendi ebna-yı cinslerine hasr eylemişlerdir. +Fakat bu hareketlerine öyle bir şekl-i kanuni vermişlerdir ki zavallı Hindlileri birçok zaman Hidemat-ı mülkiyyeye girmek isteyenlerin Londra’ya gidip orada imtihan vermelerine dair bir usul ittihaz kılınmış ve bu mahirane usul ile ahaliyi iğfale muvaffak olmuşlardır. +Ahiren Hindu ve müslüman kongreleriyle matbuatı tarafından bu hale karşı protesto edilerek baladaki imtihanın Hindistan’da adilane bir usul tahtında icra olunması Hind vali-i umumisinden taleb edilmesi üzerine Londra’da tahkıkat edilmiş ve eski halin devam ve ibkası esbabı yeniden istihzar edilmişiken bu ikinci adaletsizliğe karşı Hindistan yerlileri daha kuvvetli evvelkinden ve şöhretli surette protesto etmeleriyle tarz-ı sabıkın devamını imkan haricinde göstermeye çalışmışlar. +Ve en sonra İngilizlerle yerlilerden mürekkeb olmak üzere ikinci bir tahkık komisyonunun ta’ayyüş [ta’yin!] ettirilmesine muvaffak olmuşlardır. +Muhtelit bir komisyonunun salat ederek yerli a’zalarla yerleştikten [birleştikten! +sonra tahkıkat icrasına devam eyleyeceklerdir. +Bu babda Hindistan ileri gelenlerinin nokta-i nazarlarını anlamak ve efkar-ı umumiyyeyi hakkıyla ta’yin edebilmek defterler icab eden eşraf ve a’yana tevzi’ olunup mezkur suallere cevap vermeleri rica edilmiştir. +Yerlilerin metalibi hülasaten atideki şeylerdir: +Hidemat-ı mülkiyye imtihanında isbat-ı ehliyyet ve liyakat eden yerlilerin –İngilizler gibi– hidemat-ı aliyyede istihdamları. +Hidemat-ı mezkure adliye posta ve telgrafhane emniyet-i umumiyye veza’if-i maliyye umur-ı teftişiyye ve dahiliyyeden reye idhal ve istihdamları. +Mülkiye imtihanlarına fakıru’l-hal olanların iştirak edebilmelerini teshil için imtihanın Londra’dan Hindistan’a nakil ve icrasıyla imtihan komisyonlarına yerli mümeyyizlerin Lisan-ı mader-zadları İngilizce olmayan yerlilere karşı mümkün derece teshilat iraesi lizlere verilen maaşat ve ta’yinatın aynının i’tası. +Hasılı bu gibi metalibde bulunan yerliler günden güne kesb-i kuvvet eylemektedirler. +İngiliz idaresi bunları kuvvetli metanetli cesur gördükçe metaliblerini tervic edeceğine şübhe yoktur. +Gençlerle genç fikirliler bu yeni cereyanların husulüne bezl-i mesa’i eylemektedirler. +Elkab-ı mutantanaya malik olan ve İngilizlerin ayakkabılarını silmeyi şeref telakkı eden eski kafalıların nüfuzu günden güne mahvolmaya başlamış ve “Hindistan Hindilerindir” fikr-i müstakillini taşıyan terbiye ve tahsil gören cesur gençlerin nüfuzu gittikçe artmaktadır. +Londra’daki Seyyid Emir Ali’nin isti’fası bu müddeayatımı te’yid ediyor. +Rangon’dan: +S sin . +M. +Tevfik Dersaadet Merkez Kumandanlığı’nın beyannamesi olup Matbuat Müdiriyet-i Umumiyyesi’nden tebliğ olunmuştur: +“Her memleketin kendine mahsus ve umumca vacibü’r-riaye adab ve ahlak-ı umumiyyesi vardır. +Her yerde olduğu gibi memleketimizde de adab-ı umumiyyeye hürmetsizlik mucib-i mu’ahaze olmak derecesini tecavüz ettiği takdirde hükumetçe esbab-ı mani’aya tevessül zaruri olur. +Hadd-i ma’ruf dahilinde kadın ve erkek hür ise de nasıl ki erkeklerden kadınlara hatta tecavüzat-ı lisaniyyede bulunanlar bile hükumet-i askeriyyece divan-ı harbe sevk edilmekte şekl-i meşru’-ı ma’rufu tecavüz edenler hakkında da hükumetçe la-kayd kalınamaması tabiidir. +Bazı yerlerde kadınlardan bazılarının göze çarpacak derecede açık saçık dolaşmaları hissiyat ve adab-ı İslamiyyeye hürmetkar aileleri rencide etmektedir. +Memleketin her tarafı için nümune olması lazım gelen merkez-i saltanatta bu tarzdaki mübalatsızlığa suret-i kat’iyyede fakat yalnız hükumetçe mümanaat mukarrerdir. +Nisvan ve zükurdan her kim olursa olsun vazifesi olmadığı halde kadınlara lisanen ve fiilen tecavüze cür’et ederse en şiddetli ta’kıbata duçar olacağını bilmelidir. +Aynı zamanda polisin ta’kıbatına uğrayarak tecziye ve teşhir olunmak istemeyen aile rüesası efrad-ı ailesini örf ve adet-i memleket dairesinde tesettüre mecbur etmelidir.” Dersaadet Merkez Kumandanı Halil Ahkam-ı celile-i İslamiyyeye karşı hürmetsiz ve mütecavizane neşriyatlarıyla efkar-ı müslimini rencide eden İctihad ve Kadınlar Dünyası gazeteleri bila-müddet ta’til edilmişlerdir. +ünvanıyla Osman Şefik namında biri tarafından tahrir edilip Şant Matbaası’nda tab’ ve neşr edilen kitabın mündericatı serapa ahkam-ı diniyyeye mugayir bulunmasına mebni toplattırılmasıyla beraber muharrir ve tabıı hakkında divan-ı harb-i örfi tarafından ta’kıbat-ı kanuniyye icrasına tevessül edilmişti. +Bu kere mezkur kitap muharriri Osman Şefik Polis Müdiriyet-i Umumiyyesi’nce da’vet olunarak bu risalenin maksad-ı tahrir ve neşri hakkında vuku’ bulan istizahta bir kuvve-i kalemiyye ibraz ederek halkın enzarını üzerine celb ve bu vesile ile kendine bir iş tedarik etmek kasd ve niyetinden eylediği ve memleketin vaz’iyet ve ihtiyacı düşünülmeyerek sırf bir menfa’at-i şahsiyye te’minine tealluk eden bu gibi asarın intişarına hükumetçe bittabi’ müsaade [ ] edilmeyeceğinden muharriri hakkında divan-ı harb-i örfice ta’kıbat-ı kanuniyye icrasına ibtidar olunduğu istihbar kılınmıştır. +eş-Şa’b gazetesinde okunduğuna göre; “Zaviye-i Beyza sahilinde Hiniye nam mevki’de mücahidin-i İslamiyye ile İtalyanlar arasında şiddetli müsademeler vuku’ bulmaktadır. +İtalyanlar mücahidlerin bulunduğu mezkur mahalli işgal kasdıyla yedi bin kişilik bir kuvvet ile tecavüze başlamışlar. +Derest kabilesi şiddetli bir muharebe neticesinde İtalyanları mağlub etmiştir. +Mücahidin-i İslamiyye top iki yüz esir birkaç tüfenk birçok erzak ganimet almışlardır. +Yine refikımız eş-Şa’b gazetesinin aid koyun ve manda Avakir kabilesi tarafından iğtinam edilmiştir. +Derne’den Akabe’ye gitmekte olan bir İtalyan kafilesinden yine iki otomobil ve birçok emval alınmıştır. +Seyyid Senusi hazretleri Kufra’ya deve yükü tüfenk ve sair levazım-ı müdafa’a irsal etmiştir. +Berka havalisinde ve mücahidin-i İslamiyyenin bulunduğu yerlerden alınan haberlere göre o havalide yağmurların mebzuliyeti ziraat ve ticaretin terakkiyatı mücahidlere yeni bir şevk-i cihad vermiştir. +Naklolunduğuna göre Senusi hazretleriyle sulh hakkında müzakere etmek için üçüncü bir hey’et görüşmek istemişler ne’de vebadan İtalyanlar ve ahaliden günde kişiye yakın vefeyat vardır. +Bingazi ile Derne arası berren bütün bütün mesdud bulunuyor. +İtalyanlar Trablus’daki İslamları İtalyan zabiti görünce selam vermeye cebr ve tazyik ediyorlar.” Mısır’da bu sene teşkiline intizar olunan Meclis-i Teşri’i merasim-i mahsusa ile iftitah olunmuştur. +Mısır’ın yeni meclis azası ahali tarafından umumi surette intihab edilmiş bir cem’iyet-i teşri’iyyedir. +Sabıkan Mısır’da Şura-yı Kavanin namıyla yad olunan meclisin yerine bu Meclis-i Teşri’i kaim olarak a’zası mezkur meclis azasından daha çok imtiyazata malik bulunuyorlar. +Hükumet-i Mısriyye’nin mezkur cem’iyet-i teşri’iyyenin mukarreratı ve icraatı hakkında ne derece müsaadet göstereceği ve cem’iyet-i mezkurenin atiyen nasıl bir hatt-ı hareket Eş-Şa’b gazetesine Hindistan’ın merkez-i idaresi olan Delhi’de müteşekkil Huddamü’l-Ka’be Cem’iyeti’nin yazdığı bir mektupta ber-vech-i ati idare-i kelam olunmuştur: +“Trablusgarb ve Balkan harbinden sonra bütün müslümanlar şarkın tek bir hükumet-i İslamiyyesi olan Devlet-i Osmaniyye hakkında perverde edilen su’-i kasdları ve Osmanlıların tarik-ı necah ve terakkısinde ika’ olunan müşkilat-ı pek ra’na anladılar. +Hükumet-i Osmaniye vurulan darbeler ika’ edilen müşkilat karşısında kendi biladının ta’miriyle milleti arasında ulum ve sanayiin neşr u ta’mimiyle tecavüzlerine bin türlü desiselerine nasıl mukabele edeceğini bilmiyordu. +Şimdi şu mesaib-i hazıradan mütenebbih olan İslamların belki bütün şarklıların en büyük bir emeli var ise o da Devlet-i Osmaniyye’nin kuvvetli ve her cihetten müterakkı olmasıdır. +Buradaki müslümanlar Huddam-ı Ka’be namıyla bir cem’iyet teşkil etmişlerdir. +Maksadları hükumet-i Osmaniyye’ye Haremeyn-i Şerifeyn’in hıfz u himayesi için her türlü muavenet etmektir.” Hindistan’ın Huddam-ı Ka’be Cem’iyeti Merkez-i Umumisi’nin ahiren Delhi’de Urdu ve Arabi lisanlarıyla büyük bir gazete neşir ve te’sis edecekleri haber alınmıştır. +Bu cem’iyet adab-ı lik-i İslamiyyenin cihat-ı muhtelifesine merkez-i umumisi a’zalarından muktedir hey’et-i nasihalar gönderecektir. +Geçen ay zarfında Hindistan’ın Nişavur şehrinde Hindistan Milli Kongresi’nin akd-i ictima’ ederek müslüman ve Hindu hatiblerin muhtariyet lehinde nutuklar irad ile hararetli alkışlara mazhar oldukları ve “Bütün şarklılar hükumet-i Osmaniyye’ye dört el ile sarılmalıdırlar. +Çünkü hükumet-i müşarun-ileyha şarkın son kal’asıdır” tarzında ittihaz-ı mukarrerat eyledikleri cümle-i müstehbaratımızdandır. +Hindistan’ın Agra şehrinde de Hind müslümanları kongresi geçen hafta zarfında akd-i ictima’ eyleyerek cem’iyetin nizamname-i dahilisini tedkık ve bazı mukarrerat ittihaz eylemiştir. +Bu esnada muhtariyet aleyhinde beyan-ı re’y eden bir murahhas ıslıklarla sükuta mecbur edilmiş ve Hindistan ahalisinin sa’y ü gayret ve terakkıleri sayesinde muhtariyet değil istiklale bile ibraz-ı liyakat edecekleri beyan olunmuştur. +meşahir-i ağniyasından Lord Headley’in ahiren şeref-i İslam garbiyyede peyderpey daha vasi’ bir saha dahilinde kesb-i haftalar zarfında Belçika mu’teberanından Vikont dö Viter ve diğer bir Rusyalı asilzade dahi Din-i İslam ile müşerref olmuşlardır. +Batavya’da mütehayyizan-ı İslamdan faziletlü Şeyh Menkuş Efendi hazretleri tarafından Donanma-yı Osmani ianesi olarak guruş Batavya Başşehbenderi Re’fet Beyefendi vasıtasıyla cem’iyet-i mezkure sandığına tevdi’ olunmuştur. +Muma-ileyhin ibraz buyurdukları hamiyet-i İslamiyye şayan-ı takdirdir. +Müslim Dorlu risalesinin istihbaratına nazaran Cava Adası’nda Solo mevkiinde ahiren bir ictima’ akdedilmiş ve bunda . +kişiden fazla ahali hazır bulunmuştur. +Şirketü’l-İslam Cem’iyeti tarafından akdedilen mezkur ictima’ pek ehemmiyetli olmuş ve hükumet tarafından işletilen şimendüferlerde müstahdem . +amele de ictimaa kabul olunmuştur. +Cem’iyetin reisi Hacı Samanhudi ve reis-i sani Sorabaya gazetecilerinden Dukav Ambetoto idi. +Reis-i sani tarafından irad edilen bir nutukta hazıruna beyan-ı hoş-amedi edildikten sonra Flemenk Kraliçesi Wilhelhin’in ismi zikrolunmuştur. +Reis-i sani Şirketü’l-İslam’ın teşekkülünden maksad menafi’-i İslamiyyeyi sanayi’-i dahiliyyeyi serbesti ve uhuvveti vikaye etmek olduğunu söylemiştir. +Zannolunduğuna göre Şirketü’l-İslam genç Cavalılar tarafından te’sis edilmiş olan Buedi Ositma namındaki cem’iyetin halefidir. +Fakat yeni cem’iyetin teşkilatı daha vasi’dir ve salifi siyasi bir mahiyeti haiz olduğu halde Şirketü’l-İslam dini bir cem���iyettir. +Şirketü’l-İslam’a rekabet etmek için Mocovarno hıristiyanları da ayrıca bir cem’iyet te’sis eylemişlerdir. +Bunun epeyce a’zası vardır. +Misyonerlerden biri Cava ahvalinden bahsettiği sırada diyor ki: +“Bu harekatın istikbalde ne gibi netaic tevlid edeceği şimdiden kestirilemez. +Yalnız şurası ma’lumdur ki son birkaç sene zarfında Cava efkar-ı umumiyyesinde yirmi beş sene zarfında olduğundan daha büyük bir tebeddül husule gelmiştir. +Cava dahi bir devre-i cedide önünde bulunuyor.” Vakit gazetesininin Harbin muhabiri yazıyor: +Aksa-yı Şark halkı arasında Japonlardan başka henüz hiçbir millet kendi istikbalini te’min edemedi. +Efkar-ı milliyyenin hüküm süremediği yerlerde halk ne kadar kalabalık olsa yine o memleketin hürriyet ve istiklali mümkün olamıyor. +İşte bu hazırsız akvam arasına sokulan Avrupalılar İran’da Fas’ta nasıl nasıl her şeyi yapıyorlarsa Çin’de de aynı felaketleri ihzar etmekte gecikmediler. +Çin’de dahili ihtilaller katliamlar hala devam ediyor. +Halk bu kargaşalıklardan o kadar mutazarrır oluyor ki ta’rifi kabil değildir. +Ahval-i iktisadiyye pek berbad bir haldedir. +Çin’in en mühim aksamından olan Moğolistan Tibet anavatandan ayrılalıdan beri her gün yeni bir ihtilal havadisi şüyu’ buluyor. +Gerçi Yuvan Şi Kay bu harekatın cümlesini bastırdı. +Fakat kazanılan meşrutiyet Yuvan Şi Kay’ın diktatörlüğünden başka memlekete bir şey kazandırmamıştır. +Elyevm Çin parlamentosu a’zalarının ekserisi hapse atılıyor sürgüne gönderiliyor. +Pekin etrafında bugüne kadar kaç zavallı Çin genci darağaçlarında can verdiler. +Diğer münevver gençler de korkularından ecnebi memleketlere firar ediyorlar. +Çin müslümanları ilk an-ı ihtilalde Yuvan Şi Kay tarafını tuttular. +O zaman reis-i cumhur zavallı müslümanlara neler vaad etmemişti?! +Fakat şimdi müslümanlar hakkında aynı adam Yuvan Şi Kay pek zalimane bir surette hareket ediyor. +Geçenlerde bütün Çin müslümanlarının hürmet ve muhabbetini kazanan Ay Kobav gazetesinin sahibi Muhammed Salih bu gaddar diktatörün emriyle darağacına çekildi. +Bugün Çin müslümanları hakıkatin ne merkezde bulunduklarını anlamış bulunuyorlar. +Lakin ellerinden ne gelir? +Bütün bu mezalime nihayet verebilmek için bileklerde sarsıcı bir kuvvet gerektir. +Müslümanlar zavallı Muhammed Salih’in niçin asıldığını hükumetten sordular. +Fakat mütekebbir hükumet me’murları bu suallere cevap vermeye lüzum görmediler. +Hükumet tarafdarı gazeteler asılan müslüman gazeteci hakkında bin türlü iftiralarda bulunuyorlar. +Hükumet gazeteleri müslümanlara gayet fena müftereyat-ı ahlakıyyede bulunuyorlar. +Bu neşriyat üzerine Pekin müslümanları arasında müdhiş bir galeyan başgösterdi. +Derhal mitingler akdedildi ve hükumete protestolar yağdırıldı. +Vak’a Kansu memalikine de aksetmişti. +Derhal bütün Kansu müslümanları harekete geldiler. +El-yevm ihtilalcilerin adedi otuz bine baliğ olmuştur. +Bütün bu halk devaire hücum edip hükumet tarafdarı olan me’murları tepelemeye başladılar. +göre bu ihtilal müdhiş bir kıyam-ı umuminin mukaddimesidir. +Bu defa bütün müslümanların ihtilalciler tarafını tutacakları söyleniyor. +Kansu memalikinin Çin’den ayrılması el-yevm mevzu’-ı bahs olmaktadır. +Bugün Pekin şehri müdhiş bir devre-i buhran geçiriyor. +Yuvan Şi Kay asıp kesmede devam ederse artık bütün halkın bu zulümlere bir nihayet vermek üzere müştereken icra-yı harekat edeceği tabiidir. +Vukuatın sonu neye müncer olacağı kestirilemiyor. +Vak’a bugünkü hal-i keşmekeşte devam ederse ecnebi müdahalesinin vukuu muhtemeldir. +yor. +Rusların zir-i istilasında bulunan Azerbaycan havalisinde ekseriyet-i ahalinin cehaleti ve harici entrikaların te’siratı sayesinde bugüne kadar intihabata iştirak olunmamıştır. +Tebriz’de Rusların entrikalarına alet olan ulema ve ahaliden bir zümre-i kalile intihabata iştirak etmekten alenen diğerlerini tahzir ediyorlar. +Tebriz Hakimi Samed Han ahaliyi Rusların lehinde icra-yı tezahürata ve hükumet-i merkeziyyenin Cem’iyeti’ne Kanunisani tarihiyle gelen telgrafname surettir: +“Bismillahirrahmanirrahim. +Osmanlı donanmasının takviyesi alınması bizi azim sürurlara gark eylemiştir. +Bu maksad-ı hayr uğrunda Vali-i Vilayet Mahmud Nedim Beyefendi’ye bin aded Osmanlı altını teslim ettim. +Cenab-ı Hak’dan niyaz ederim ki bu mesa’i-i cemile mebde’-i fütuhat-ı İslamiyyeye vesile olsun. +Din-i mübin-i İslam’a hizmet şeriat-i mutahharayı himaye diyar-ı müslimini muhafaza ve kaffe-i kulub-i sun amin.” Necaib-i Kur’aniyye’den SURE-I AL-I İMRAN: +– AYET Cümleniz birlikte Hablullah’a yapışıp ayrılmayın Din-i za ihtilaf ve şikak düşerek haktan ayrılmayın zaman-ı cahiliyyette olduğu gibi fırka fırka olup da ittifak-ı kelimeyi muhabbeti izale eder halat ihdas eylemeyin. +Elhasıl habl-i metin-i İlahi’ye yapışıp el-hazer muhabbet ve ülfetinizi izale cem’iyet ve ittihadınızı tarumar ve perişan edecek ahval ve esbaba takarrub etmeyin ve Cenab-ı Hakk’ın size olan ni’metini yad ve tahattur edin ki siz zaman-ı cahiliyyette biribirinizin düşmanı olup aranızdaki buğz u adavetler ve la-yenkatı’ devam eden muharebeler ile tab u tüvanınız kesilmiş huzur ve rahatınız bütün bütün münselib olmuş müterahim mütenasıh kelime-i hak üzerine müctemi’ ve müttefik ihvan oldunuz zulümat-ı cehl ü nadani içinde asabiyet ve gayret-i kavmiyye ile uğraşıp durur iken nur-ı Kur’an ile basar-ı basiretiniz ruşena ve beyninizdeki tefrika-i asabiyyet cihet-i vahdet-i İslamiyye ile ber-taraf oldu. +Bu bir ni’met-i celile-i dünyeviyyedir düşününüz kadrini biliniz bu ni’met-i bi-adili elden kaçırmayınız. +Ve siz ateşten bir hufrenin kenarında bulunmakta iken yani siz küfrünüzden naşi hufre-i duzahın kenarında bulunup bu hal üzere fevt olsanız o hufreye düşeceğiniz muhakkak iken sizi İslam’a hidayet ederek o hufreden tahlis eyledi bu da bir ni’met-i giran-baha-yı uhreviyyedir. +Allah size ayat ve delailini işte böyle bir beyan-ı vazıh ile beyan ediyor belki tarik-ı hakka Bu aralık bazı akvam-ı İslamiyye namına hususi cem’iyetler lecneler encümenler teşkil edildiği işitiliyor. +Bir ilmin terakkısi bir san’atın himayesi bir ticaretin tevsii bir şirket teşkili teavün ve müvasat gibi umur-ı hayriyyeden bir emr-i hayrın müzakeresi için cem’iyetler lecneler encümenler te’sis ve teşkil olunursa bu gibi mahafil-i fazilet cihet cihet kabul-i ammeye mazhar olur. +Bu kadar da değil. +Bu gibi measir-i ilm ü hamiyyetin kulub-ı ümmette bir mevki’-i mualla-yı olunur müessisleri a’zası her dem tebcil edilir. +Fakat bir ferd-i Osmani nazarında bütün efrad-ı ümmet bütün cihat-ı vatan müsavi olup birini diğer ferdden diğer kavimden bir diyarı öbür diyardan seçmeye hiçbir sebeb-i ma’kul yok ve idbarına suret-i mütesaviyede alakadar olup nazar ve himmeti bir cihete ve bir kavmin terakkı ve tealisine hasrın piş-i nigah-ı Osmaniyanda hiçbir ma’na-yı müstakımi olmamak müteşekkil ve müntehab şura-yı ümmet ve meb’usan-ı millet olup bunlar vasıtasıyla vatanın her tarafınca olan ihtiyacat-ı umumiyye ve hususiyye müctemian düşünülecek iken böyle akvam namına encümenler teşkili gaye-i cem’iyyet-i kübra olan vahdeti ihlale bais olacağından muvafık-ı maslahat-ı amme olmasa gerektir. +Fırka fırka olup da husamaya tu’me-i şikar olmayalım; bünyan-ı mersus olalım. +Burada şerh ve takrir-i halin itmamını Mağz-i Kur’an’ın terennümat-ı dil-cu-yı hakaik-beyyinatına havale edelim: +Sahib ve Müdir-i Mes’ul: +H. +Eşref Edib kavl-i şerifini’e kadar yad et. +Sure-i Fatır[ / ]’daki kavl-i kerimine güzar etmiştir buyuruluyor. +Bu kavl-i şerifi tefsir ederek Nazım-ı celilü’l-kadr beyt-i atiyi irad eyliyor. +Allah buyurdu ki sahib-i himmet bir halife-i Hak’tan hiçbir ümmet asla hali olmamıştır. +Her ümmetin bir neziri her kavmin bir hadisi vardır. +O nezir mürg-ı ervah u efkarı öyle yek-dil ü müttehid eder ki onlar safalarından bi-gıll ü gış olurlar. +Ve mader gibi biri birlerine müşfik ve mihriban olurlar. +Nebiyy-i mücteba efendimiz buyurmuş ve müslümanları nefs-i vahide addeylemiştir. +Nazım hazretleri müslimlerin nefs-i vahide olmalarının sebebini de beyan Onlar Peygamber-i Huda’dan nefs-i vahide oldular. +Resulullah’ın ta’lim ve irşadıyla kitle-i vahide oldular. +Yoksa herbiri aharına düşman-ı mutlak idi. +Misal olarak ebyat-ı atiyyede Evs Hazrec kabilelerinin kable’l-İslam olan halleriyle şeref-i İslam ile müşerref olduktan sonraki ahvali mukayese olunuyor. +Evs ve Hazrec namında iki kabilenin canı biribirinin kanını olarak biribirlerinin kanını dökerler idi. +Onların kadim adavet ve kineleri Muhammed Mustafa aleyhisselamın ta’lim ve irşadıyla nur-ı İslam ve safa-yı iman O düşmanlar evvela bostanda salkım üzerindeki üzüm taneleri gibi ihvan oldular sonra da nefesinden vezan olan nush u pend ile kırıldılar ve ten-i vahid oldular. +Kavmiyet daiyelerini ber-taraf ederek cihet-i camia-i Üzüm taneleri şekil ve suretleri i’tibariyle biribirlerine kardeştirler fakat sıkınca şıra-i vahid olurlar. +Artık şekil ve teayyün kalmaz cümlesi birden bir şıra olur. +Akvam-ı muhtelife-i birini müeyyid ihvandırlar hakıkatte ise sıkılıp şıra-i vahid halini almış olan üzüm taneleri gibi kendilerinden kavmiyet ve teayyünleri zail olarak mahiyet-i vahide halini iktisab eylemişlerdir. +Meal-i Şerifi Resulullah sallallahu aleyhi ve sellem buyurdu ki: +Sizden evvel gelen ümmetlerin yolunu elbette ve elbette karış karış arşın arşın kovalayacaksınız. +Hatta bunlar bir keler yuvasına tıkılmak gibi na-ma’kul bir şeye kalkışsalar bile yine siz onların ardı sıra oraya girersiniz. +“Ya Resulallah bu tabi’ olacağımız ümmetler Yahud ile Nasara mıdır?” diye sorduk. +“Ya kim olacak?” buyurdular. +Bu hadis-i şerif Ebu Said-i Hudri radiyallahu anh tarikıyle ümmete vasıl olan Buhari hadislerindendir. +İmam Ahmed ediyorlar. +İbni Mace ile Hakim ise onu Ebu Hüreyre radiyallahu anh tarikından istihrac etmişlerdir. +Hakim’in Müstedrek ’de İbni Abbas radiyallahu anh tarikından diğer bir rivayeti daha vardır ki onda: +“O kavimlere mütabaatınız o derecede olacaktır ki içlerinden biri bil-farz zevcesiyle sokak ortasında mücamaat etse siz de yapmaktan geri kalmazsınız” ziyadesi de vardır. +Fiten ve ehva ehadisinden olan bu nutk-ı celil-i Risalet-penahi on üç asır sonra giriftar olduğumuz bugünkü hal-i şakayı tasvir eden bir mu’cize-i bahire-i Nebeviyye’dir. +Cenab-ı Seyyidü’l-beşer sallallahu aleyhi ve sellem efendimiz saadet-i dareyne rehber olan siret-i pak-sinelerini berat-ı felah u necahımız olan sırat-ı müstakımini medar-ı ruh u rahat olan şer’-i şerifini bir tarafa atıp ve her fiil ve hareketimizde küffara mütabaatı ma’rifet sayıp bünyan-ı saadetimizi kendi elimizle tahrib edişimizi acı acı yüzümüze çarpıyor. +“Resulullah sizin için bir üsve-i hasene yani güzel bir numune-i imtisaldir” ferman-ı “Resul size ne getirdi ise alınız. +Ona tebaiyet ediniz. +Sizi her neden nehy ettiyse intiha ediniz. +Yani yapmaktan sakınınız nass-ı katıı her an ve dakıka bize hitab edip dururken kulaklarımızı tıkamanın şeriat ve Sünnet’e temessükü adeta maayibden saymanın ahlak ve adabımızı daü’l-efrence uğratmanın akıbeti elbette bugünkü perişanlıktır. +Ta’lim-i Resul’den bize vasıl olan ahkam-ı şeriattan hangi devirde ne ziyan gördük ki adem-i kifayetine kail ve ziyadesi de vardır ki ondan rugerdan olarak ne kadar kerih olursa olsun yabancı bir meta’-ı ma’neviye meylediyoruz? +Avrupa’nın İslama mugayir tealim-i i’tikadiyye ve ahlakıyyesinden hangi asırda ne fayda gördük –daha doğrusu hangi zararı görmedik– ki onları kendimize düsturu’l-amel ittihaz ediyoruz? +Avrupa’nın bugünkü terakkıyatını ilmini san’atını hünerini karşımıza dikip de i’tiraza kalkışmayınız. +Bahsimiz bunlarda değildir. +İlim ve hüner tahsili zaten furuz-ı kifayedendir. +Dünyaya yarar umur ve hususatın kaffesinde a’damızdan müstağni olacak kadar tedarikli davranmazsak zaten bütün ümmet Allah’ına karşı asidir günahkardır. +Peygamber’ine karşı taleb-i şefaate bile yüzü olmayacak kadar hacil ve şermsardır. +Bir de insaf edilsin; biz Garb’ın dünyada medar-ı rahat ve selametimiz olabilecek terakkıyat-ı maddiyyesine ne zaman ciddi sarıldık ki böyle bir i’tiraza kesb-i salahiyyet edebilelim. +Bizi Frenk elinde esir eden hep terakkıyat-ı medeniyyede onlardan geri kalmak kebiresi değil midir? +Lakin bizim en çirkin cürmümüz hem kel hem fodul olmaktır. +Bir taraftan isyanımızı himmetsizliğimizi gözümüz görmez de sırf kendi bed amellerimizin netayic-i seyyiesini şeriat-ı münevvereye tahmil ederiz. +Diğer taraftan da Avrupa kuvvetlidir diyerek her yaptığı rezaleti savab ve hikmet sayarız. +Avrupa’dan gelen en sehif nazariyat bizim nazarımızda ayn-ı hikmettir. +Avrupa’nın en iğrenç nekayıs ve maayibi bizim için fazilet kuvvetini haizdir. +Bir Avrupalı kendi kafasına göre cehalet göstererek dinimizi akıdemizi bazı ahkam-ı şer’iyyemizi beğenmiyor bizde hemen bu yolda bir baran-ı i’tirazdır kopuyor. +Diğer bir müdakkık Avrupalı geliyor bazı akayidimizi bazı te’sisat-ı şer’iyyemizi medhediyor derhal aklımız guya başımıza geliyor. +Adımız müslüman olduğuna seviniyoruz ve medhedilen şeylerle alakadar olmayı hatıra bile getirmeyerek kendimize alkışlar yağdırıyoruz. +Üçüncü bir Frenk dönüyor bunun aksini iddia ediyor bizde de ağızlar hemen dönüyor. +Niçin? +Sormaya bile hacet yok. +Bunları söyleyenler elbette bizden daha akıllı olacağı bedihi olan başı şapkalı Frenktir. +Onun beyaz dediğine beyaz siyah dediğine siyah demek boynumuzun borcu değil mi? +Hiç düşünmüyoruz ki biz de insanız. +Kabiliyet-i tefekkür denilen meziyet yalnız Avrupalıların yed-i inhisarında değil. +Hele kendi dinimize adab ve ahlakımıza adatımıza tealluk eden ma’lumatı Frenkten yalan yanlış öğrenmeye kalkışmak ayıbdır. +Yüz kızartacak bir rezalettir. +Taklid! +Taklid! +“Avrupalılaşalım Garblılaşalım. +Selametin tarik-ı yeganesi budur!” diye ter ter tepiniyoruz. +Halbuki bu fikir ve nazar da Frenk ta’limidir. +İliğimize kadar işleyen taklid eseridir. +Çoktan beri işten el çektirdiğimiz aklımızı yine makamına oturtup çalışmasına bir kere meydan verelim. +Düşünelim. +Biz Frenk mukallidi olalı yüz sene oluyor. +Avrupalıların mahkemelerini taklid ettik. +Yürüyüşlerini söyleyişlerini yemek yiyişlerini ihtifallerini el çırpmaya varıncaya kadar nümayişlerini çılgınlıklar��nı taklid ettik. +Son asır modası olan milliyet niza’larını taklid ettik. +Mahall-i tatbikı var mı yok mu diye düşünmeyerek sosyalistlik demokratlık mes’elelerini memlekete aid mesail sırasına koyduk. +O derecede ki insanlarımız insan taklidi oldu. +Frenklik Avrupalılık Garblılık içimizi dışımızı istila etti. +Böyle iken biz Avrupalı olabildik mi? +Maddeten kuvvetimiz arttı mı? +San’atımız ticaretimiz düzeldi mi? +Avrupalıların dilendiğimiz hürmetlerini kazanabildik mi? +Bunlar adam olacaklar diye kalblerine bir muhabbet veya hiç olmazsa bir merhamet ilka edebildik mi! +Hatta bunlar bize benzediler bizden oldular diye bize karşı olan adavetlerini olsun tehdid [tahdid!] edebildik mi? +Vukuattan daha adil şühud aramayalım. +Frenklere taklid ve teşebbühe yeltendiğimiz günden beri musibetten musibete giriftar olduk. +İlmimiz eksildi artmadı. +San’atımız ticaretimiz yabancı ellere intikal etti. +Servet-i milliyyemiz azaldı. +Tab u tüvanımız kesildi. +Akıdemiz nefsimize i’timadımız sarsıldı. +Ahlakımız pek dun bir derekeye sukut etti. +Bilirim taklide tarafdar olanlar yukarıki suallerimizi yine bize i’tiraz şeklinde tevcih edecekler ve: +“Bizim neremiz Avrupalı? +Bizde örümcek ağı bağlamış beyinlerde hala Allah’a mu’cizatı hakıkat diye halka telkın edip duruyorlar. +Elbisemiz Frenke benziyorsa da hala başımızda fes var. +Camilerimiz hala az çok cemaatle ma’mur. +An’ane-perestlik dine riayet ma’nasını ifade eder yeni bir ta’bir hala dipdiri. +Avrupa Protestanlık şeklinde büyük bir inkılab-ı dini yapalı üç dört asır geçtiği halde bizlere hala nususa an’aneye sımsıkı yapışmak lüzumundan bahsedenler eksik değil. +Fransızlar erkeklerle kadınlara çırçıplak birlikte ve ala-melei’n-nas canbazlık ettirmek için sultani mektepleri açıyorken biz hala kadınlarımızın perde-i ismetini çak edelim mi etmeyelim mi diye münakaşa ediyoruz. +Bu şerait dairesinde Avrupalılaştık demenin ma’nası var mı?” diyecekler. +Sünen-i Ebi Davud’da mervi olan “Benim ümmetimden öyle adamlar çıkacak ki o ma’hud ehva-i faside kuduz illeti hastasına nasıl musallat olursa öylece musallat olacaktır. +Kuduz illeti sahibinde hadis-i şerifi tamamen musavvir-i hal ü şanları olan bu gibi muarızlara sözümüz yok. +Yalnız kalbleri henüz nur-ı iman muvaffakıyatına taklid değil tahkık tarikıyle –peyrev olmakta zerrece tekasül etmeyiniz. +Buna dört el ile sarılınız. +Mukallidlik Müslümanlığa zıddır. +Hatta iman-ı taklidi sahih midir? +değil midir işte bu da bir mes’eledir. +Lakin din ve imanda fikir ve akıdede ahlak ve adabda Cenab-ı Fahru’r-rusül’ün tebliğ ettiği şeriata mütabaat ve şemail-i mukaddese-i seniyyelerini meşk-ı taklid ittihaz ediniz. +Bu noktadan şaşmayınız. +Müfsidlerin ahmakane tahmikatına kulak asmadan an’ane-perver olunuz. +Bid’at-i diniyye ve ahlakıyyeye asla yanaşmayınız. +Nakledeceğimiz şu hadis-i şerifi hiçbir an ve zaman hatırdan çıkarmayınız: +Meal-i Şerifi – Ebu Necih İrbad İbni Sariye’nin şöyle dediği rivayet olunur: +Resulullah sallallahu aleyhi ve sellem hazretleri bir gün kalbleri korku salan gözleri seyl-i huruşan gibi akıtan bir vaazda bulundular. +“Ya Resulallah bu va’z-ı şerifiniz yaranı bırakıp gidecek bir kimsenin vaazına benziyor. +Bari bize vasiyet buyursanız.” dedik. +Buyurdular ki: +“Size Allah’tan ittika etmeyi ve amirinize –üzerinize hükmeden abd-i Habeşi de olsa– itaati vasiyet ederim. +Bir de içinizden her kim yaşarsa birçok ihtilafların tahaddüs ettiğini görecek. +İşte o zaman benim sünnetime ve hidayette olan hulefa-yı raşidinin sünnetine yapışınız. +Sünnete dört el ile sarılınız. +Muhdesat-ı umura ise zinhar yanaşmayınız. +Zira her bid’at dalalettir.” S – ayet-i kerimesine istinaden Buda Zerdüşt Konfüçyüs ve emsali zevata peygamberlik isnad edebilir miyiz?” C – Ayet-i celile kable’l-bi’se ta’zibi nefy ediyor. +Ayet-i kerime ile nefy olunan ta’zib ya ta’zib-i uhrevi veya ta’zib-i dünyevi olur. +Ta’zib-i uhrevi: +Azab-ı nar ta’zib-i dünyevi: +Azab-ı istisal ve sairedir. +Ayet-i celile her ikisine de müsaiddir. +Fakat ayet-i celilesi nezir yani resul gelmeden evvel nüzul-i azab ile tahvif ediyor. +Ayet-i ula kable’l-bi’se azabın olmayacağını ayet-i saniye bilakis kable’l-bi’se azabın olacağını tearuz görünüyor. +Şer’-i celil-i Ahmedi’de hakıkatte tearuz yoktur; şer’-i enverde nasıl tearuz bulunabilir ki Şari’-i celil her ikisini kasdetmiş ise maksudu hasıl olmaz; ictima’-ı zıddeyn lazım gelir; bu ise kavanin-i umumiyye-i mantıkıyyeye kat’iyyen muhaliftir. +Eğer ikisinden birini kasdetmiş ise diğeri abes olur. +Şari’-i hakim abesten münezzehtir. +Fakat bizim nazarımızda iki delil-i şer’inin temanuu zahir olabilir. +Tearuz ve temanu’ ancak bizim anlayışımıza bizim nazarımıza nazaran bulunur artık delilin i’mali ihmalinden evla olmakla delileyn beynini cem’ lazım olur. +Burada cem’-i delileyn birkaç vechile olur: +Evvela– Ayet-i ulada isbat olunan ta’zib ta’zib-i dünyevidir bi-tarikı’l-istisal olan ta’zibdir. +Ayet-i celile mucebince kable’l-bi’se azab-ı istisal yoktur. +Nitekim siyak-ı nazm-ı celil buna delalet eder. +Ayet-i celileyi müteakıb olan el-ayetü nazm-ı celili ihlak-i karye ile ta’zibi beyan ediyor. +Bu karine sebebiyle nazm-ı celilinde menfi olan azab azab-ı dünyevidir yoksa azab-ı uhrevi değildir. +Saniyen– Ayet-i ulada nefy olunan ta’zib ancak şer’-i enver ile ma’lum olan a’male aiddir kable’l-bi’se terk-i a’mal ile azab yoktur; ayet-i saniye ile isbat olunan azab demektir. +Salisen – Ayet-i ulada nefy olunan ta’zib ta’zib-i uhrevi olsa da maksad: +Ta’zib-i uhrevi ile muazzeb olmak demektir. +Yoksa ta’zib-i uhreviye istihkak demek değildir. +Azab-ı uhrevinin ba’de’l-istihkak afvı caizdir. +Artık ayet-i ula “Kable’l-bi’set azab-ı uhrevi ile muazzeb olmak yoktur. +Ayet-i saniye ise kable’l-bi’se azab-ı uhrevi ile muazzeb olmaya Ayet-i celileye tealluk eden mesaile nakl-i kelam edelim: +ne da’vet-i nebi vasıl olmayan kimsenin bu imanları mu’teberdir. +Çünkü akıl nebi gelmese de imanın hüsnünü idrak eder. +Sabiyy-i akıl ile kendisine da’vet-i nebi vasıl olmayan kimsenin irtidad ve şirki de mu’teberdir. +Çünkü akıl irtidad ve şirkin kubhunu da idrak eder. +Şu kadar ki akıl bir şeyi vacib veya haram kılmadığından ve bir şeyi vacib veya haram kılmak ancak şari’ tarafından vakı’ olacağından sabiyy-i akıla kendisine da’vet-i nebi vasıl olmayan kimseye iman vacib değildir. +Kendisine da’vet-i nebi vasıl olmayan kimse terk-i a’malden naşi asla mes’ul olmaz. +Eş’ariyye yalnız nazm-ı celiline nazar ederek azabı azab-ı uhreviye haml ile sabi-i akıl ile kendisine da’vet-i nebi baliğ olmayan kimsenin imanları sahih değildir. +İrtidad ve şirklerinden dolayı mes’ul olmazlar ma’zurdurlar diyor. +Eş’ariyye indinde akıl bir şeyin hüsnünü de kubhunu da müdrik değildir. +Şurası unutulmasın ki münazaun-fih olan hüsün ve kubuh: +Acilen dünyada medhe acilen ahirette sevaba müstahak olmak veya acilen dünyada zemme acilen ahirette ikaba müstahak olmak ma’nasına olan hüsün ve kubuhtur. +Sıfat-ı kemal veya sıfat-ı noksan olmak; garaza muvafık veya garaza muhalif olmak tab’a mülayim veya tab’a münafir olmak ma’nalarına gelen hüsün ve kubuh bil-ittifak aklidir. +Bu babda şer’-i enver varid olmasa bile akıl bunların hasen veya kabih olduğuna hükmeder. +nebi vasıl olmayan kimseye iman vacibdir. +Zira akıl ma’rifetullahın vücubuyla hükmeder akıl hitab-ı İlahi gibi icab-ı vücub ile hürmet ile fesad ile ibaha ile hakim olduğundan sabi-i akıl ile kendisine da’vet-i nebi vasıl olmayan kimseye hem iman hem şerayi’ vacib olur akıl bizzat iman ve şerayii vacib kılar. +Ehl-i i’tizale göre şer’in mühim bir vazifesi kalmıyor. +Ancak vezaif-i ibadet gibi akla mestur kalan bazı eşyadan şer’-i enver perde-i hafayı kaldırıyor. +Ehl-i i’tizal şeriat-i akliyye isbat ediyor da şeriat-i Nebeviyyeyi aklın varamayacağı: +Mukadderat-ı ahkama muvakkatat-ı taata irca’ ediyor. +Bu mezheb alem-i İslam’da karn-ı salis-i hicrinin evahirine doğru zuhur etmiş bir müddet sonra sönmüştür. +Tafsilat-ı ma’ruzadan müsteban olacağı vechile ayet-i celilesine kendilerine da’vet-i nebi vasıl olmayan kimselerin imanı mes’elesi terettüb ediyor. +Yoksa Buda Zerdüşt Konfüçyü ve emsali zevata peygamberlik ayet-i mezkure ile münasebet-i ilmiyyesi yoktur. +Sualin bu kısmı mahiyet-i ilmiyyeyi haiz değildir. +Ancak bu mes’elenin nazm-ı celiline münasebeti vardır. +Nazm-ı celil mucebince rusül-i kiramın bir kısmı bildirilmiş bir kısmı bildirilmemiştir. +Bildirilen zevat Kur’an-ı Kerim’de mezkur olanlardır. +Kur’an-ı Kerim’de ism-i şerifleri zikrolunmayan enbiya da vardır. +Fakat kat’i surette onları ta’yin etmek mümkün değildir. +Zerdaşt’ı Zerdaştiye ve Maneviye taifeleri Buda’yı da Maneviye taifesi nebi addediyor. +Bunların nebi olabilmesi mümkündür. +Cenab-ı Hak dilediğine nübüvveti ihsan eder. +Fakat nebi olduklarına inanmak için delil-i kat’i ve nass-ı sarih bulunmak lazımdır. +Bize vasıl olan mezhebleri nebi olduklarına delalet etmiyor. +Elimizde bir delil-i akli ve sem’i yoktur. +Artık nasıl nebi olmalarına hükmedelim? +Şu kadar ki mezheblerinin bilahare muharref ve mübeddel olabilmesi mümkün olduğundan kat’iyyen nebi olmamalarıyla da hükmedemeyiz. +Yalnız nazm-ı celili hadis-i şerifi mucebince Fahrü’l-mürselin salavatullahi ve selamühu aleyhim ecmain efendimiz hazretlerinden sonra nebi gelmek ihtimali yoktur. +diye kat’iyyen hükmederiz. +Bu babda hiç bir mü’min şekketmez. +İbni Amine demekle geniş olan nübüvveti daraltmışt��r.” Diyen kail hiç şübhe yok ki müslüman değildir. +Hatemü’l-enbiya efendimiz hazretlerini nebi i’tikad eden hiç bir ferd böyle bir söz sarf edemez. +Bu söz Abdülhak bin Seb’in el-Mürsi’ye isnad olunuyor. +Eğer İbni Seb’in bu sözü söylemiş kat’iyyen bir alakası kalmamıştır. +Artık Buda Zerdaşt ve saire gibi nübüvvetleri bir taife tarafından kabul olunan zevat: +Hatemü’l-enbiya sallallahu aleyhi ve sellem Efendimiz hazretlerinin asr-ı saadetlerinden evvel zuhur ettiklerinden nebi olabilirler. +Fakat bil-fiil nebi olduklarına dair elimizde edille-i kafiye bulunmadığından nebi olduklarına hükmedemeyiz. +Osmanlı mütefekkirlerinden Celal Nuri Beyefendi’nin Tarih-i İstikbal ünvanlı bir eseri intişar ettiğini müellifin bu eserde bir takım na-şinide ictihadat ile akliyyat ve nakliyyatı zir ü zeber eylediğini işitmiş lakin şimdiye kadar vakit bulup bu kitabı mütalaa edememiş idim. +Nasılsa geçende bir nüshası elime geçti. +Nihayetine kadar okudum cidden hayretlere müstağrak oldum. +Eser o kadar muhtelif o kadar mütenakız efkarı ihtiva ediyordu ki okuduğum zaman fikri tekarrür mesleği teayyün etmiş bir adam tarafından değil efkar-ı muhtelifeye hadim birkaç kişi tarafından te’lif edilmiş zannettim. +Zira müellif kitabının bir sahifesinde bir metafizisyen diğer sahifesinde maddiyyundan bir feylesof bir yerinde bir mü’min başka bir yerinde bir münkir oluyordu. +Bu kadar evsaf-ı mütebayinenin şahs-ı vahidde ictimaı aklen müstahil olduğundan böyle bir fikre zahib olmaklığım gayet tabii idi. +Celal Nuri Bey iki satırdan ibaret bir hükm-i karakuşi sakıme ve sehife ile İslamiyet’i başka bir şekle ifrağ ederek halka kabul ettirmek istiyor. +Bundan başka müellif zat ve sıfat-ı İlahiyyede de istediği gibi tasarrufata kıyam ile cenab-ı Hakk’a haşa sümme haşa “İşte şimdi Allah’a benzedin.” demeye kadar çıkışıyor. +Hülasa Kur’an’ı tashih akaid kitaplarını aforoz etmek filan gibi daha birçok delilikler değilse bile yenilikler gösteriyor. +Bana öyle geliyor ki bu kitap muayyen bir maksada binaen yazılmış. +Fakat her nedense maksada pek uzun pek dolambaç yollardan gitmek ciheti iltizam edilmiş. +Müellif bir şeyler söylemek istiyor. +Lakin söyleyeceği şeyleri açıktan açığa söylemeye cesaret edemiyor. +Yahud çehre-i hakıkatten nikab-ı istitarın ref’ine muhiti müsaid bulmuyor. +“Bugün biraz kapalı yarın daha açık” kaidesine riayetkar görünüyor. +Ben onun yerine olsa idim hiç böyle sakız çiğnemeye lüzum görmez “Din yoktur –haşa sümme haşa– Peygamber kazibdir. +Kur’an da uydurma bir kitaptır.” deyip işin içinden çıkardım. +Zira böyle bir zamanda insanın hakıkı i’tikadını ketme lüzum görecek kadar mağlub-ı cebanet olmasına hiç bir sebeb görmüyorum. +Muhitin bu gibi üstü açık telkınata müsaid yahud gayr-i müsaid olduğu bahsine gelince meslek sahibi bir adam için bu cihet de pek o kadar nazar-ı i’tibara alınacak bir mes’ele değildir. +Yahud iş bizim anladığımız gibi değildir de müellif hakıkaten dimağında teşekkül etmek üzere bulunan alem-i endişenin chaos “huy” denilen devr-i perişanisinde bulunduğundan onun bir numunesini kağıd üzerine resm ediyor. +Elhasıl müellifin aklında istikrar yok zekası tıbkı ruzgara ma’ruz bir mum şu’lesi gibi mütemadiyen hareket ediyor. +Bu daimi hareketten dolayı hiç bir şeyi hakkıyla tenvir edemiyor. +Fazıl-ı muhterem Fatin Efendi biraderimizin dediği gibi bu din ya vahiddir yahud sıfır. +Bunun kesri yoktur. +İşte bunun gibi insan da ya mü’mindir ya münkirdir; bunun ikisi ortası yoktur. +Mesleğinden emin cesaretine sahib olan bir adam fikrini i’tikadını açıkça söyler. +Kimsenin levminden tahkırinden tehaşi etmez. +Fe-illa böyle sakız çiğnemek nazarı sathi muhakemesi nakıs bir takım kimselerin bünyan-ı dokunmak mürüvvete insaniyete muhaliftir. +Meydana çıkan hasım ile mücadele kolaydır perde arkasından güleşmek isteyenlerle musaraa mümkün değildir. +Perde arkasına girmek de yalnız insanın ismini değil fikrini Celal Nuri Bey dini i’la perdesi altında onu imha etmek Çünkü İslam’ın en esaslı i’tikadatını birer birer çürütüp sonra da onun ulviyetinden bahsetmek eline kirpi derisinden bir eldiven takıp halkın yüzünü okşamaya buna da iltifat nevaziş ma’nası vermeye benzer. +Her ne ise yukarıda söylediğimiz vechile müellif bir tekmede felsefeyi yıkıyor. +En güzide dimağların mahsul-i ictihadı hülasa-i i’tikadı olan o fenn-i muazzam onun fikrince bir heyula-yı vehmaniden başka bir şey değil imiş! +Kant Şilling Spinoza gibi büyük feylesoflar saçma şeylerle uğraşmışlar izaa-i vakt israf-ı hayat etmişler. +Bu feylesofların dehası alem-i insaniyyet için mahz-ı mazarrat olmuş. +Celal Nuri Bey üç beş bin seneden beri binlerce dühatı değil bir fenn-i müstakil olmak üzere tedris olunan felsefe gibi muazzam bir ilmi üç beş satır delilsiz sözle yıktım zanneyledikten sonra ikinci tekme ile İslam’ın mebna-yı akaidini zir ü zeber etmeye kıyam ediyor. +mecmuası imiş tefsirlerin de onlardan kalır yeri yok imiş. +Çünkü müfessirler Kur’an’ı anlayamamışlar. +Kur’an’da birçok hurafat-ı İsrailiyye varmış. +Müfessirlerin bu hurafelere hakıkat nazarıyla bakmaları gülünç imiş. +Mesela Viktor Ugo Göte ve saire gibi eazım-ı şuaranın ez-an cümle kendilerinin yani Celal Nuri Beyefendi’nin manzum mensur eserlerinde esatire müteallik bir takım hurafata telmihler var imiş. +Bu telmihattan dolayı kimse o şairlere ve Celal Nuri Beyefendi’ye siz bu gibi hurafata inanıyorsunuz diyemez imiş. +İşte bunun gibi İslamiyet de Kur’an’daki hurafat-ı İsrailiyyeye inanmaktan münezzeh ve müteali imiş!! +Acaba hangi İslamiyet? +Kitabın akıl ve mantıkla harb etmek için dizilmiş olan bu satırları beni hayli düşündürdü. +Serd edilen mütalaatı akla tatbik için mantık denilen mizan-ı tefekküre vurdum terazinin altı üstüne geldi. +Nakle tatbik etmek istedim o hiç mümkün olamadı. +Şairin “Bende mi ikbal yok meylerde mi te’sir yok” dediği gibi ben de “Bende mi idrak yok kailde mi temyiz yok” demekte muztar kaldım. +Bu kitabın ihtiva ettiği sakatatı efkar-ı mütenakızayı birer birer göstermek lazım gelse onun beş misli kadar bir eser yazmak iktiza eder. +Buna vakit müsaid değildir. +Yalnız pek göze çarpan birkaç yeri hakkında bir iki söz söylemekle iktifa edeceğim. +Celal Nuri Bey Tarih-i İstikbal’inde söze şöyle başlıyor: +“Hakıkate vusul için bir tek vasıtamız vardır: +Fen. +Vusul kabil olamayan hakıkatin vücudundan bizi haberdar eden veya onu bir şekl-i remzide gösteren vasıta ise dindir. +Muamma-yı kainattan bahseden bunu şerhe çalışan her ne nazariye ilim ve fen felsefe varsa cümlesi boştur.” Müellifin bu sözleri bir da’vadır. +Her da’vanın delile müstenid olması lazım gelir. +Delile müstenid olmayan da’valara kavl-i mücerred denir. +Kavl-i mücerredin de mebahis-i ilmiyye şöyle dursun mesail-i adiyyede bile zerre kadar kıymeti ehemmiyeti yoktur. +Fikir fikirle reddedilir. +Delil delil ile edecek delaile malik ise onları ityan etmeli değilse akval-i mücerredenin zerre kadar kıymet-i ilmiyyesi olmadığını bilip böyle büyük da’valara kalkışmamalı idi. +Çünkü iş kavl-i mücerrede kaldıktan sonra başka biri de “Muamma-yı kainattan bahseden onu şerhe çalışan ne kadar nazariye ilim ve fen felsefe varsa hiçbiri boş değildir. +Onlara boş demek boştur.” diyerek müellifin da’vasını reddeder. +Reddini te’yid için ityan-ı delaile de lüzum görmez. +Zira bir da’vanın ityan-ı delail suretiyle reddi mümkün olabilmek için müddeinin istinadgahı olan delillerin ma’lum olması lazım gelir. +O deliller bilinmedikçe nakızını müeyyid delailin ityanıyla da’vasının reddi mümkün olamaz. +Bu gibi boş da’valara kalkışmak müellifin kendi ta’biri vechile “okyanusu kurutmaya teşebbüs etmek” bizim fikrimizce de püf! +demekle güneşin nurunu söndürmeye kalkışmak kabilindendir. +Müellif diyor ki: +“Tecrübe haricinde yapılacak akli spekülasyonlar pek vahidir. +Abuk sabuktur. +Mesela Spinoza’nın veya Kant’ın Panteizm’ini “zeka-yı sırfanın tenkıdi”ni ele alınız. +Bir takım muadelat nazariyat kıyasat netayic kazaya sizi epeyce meşgul eder. +Ne hasıl olacağını bilir misiniz? +Hiç !!” Bu satırları okuyunca zihnim durdu. +Az kaldı deyip nezahet dairesinden çıkacak idim. +Eyyühe’n-nas! +Mesela bir cahil adam çıkıp da size dese ki: +– Ey mekatib ve medarisde ulum ve fünun namına tedris olunan türrehat ile vakit geçiren budalalar! +O sizin cebir hendese müsellesat bilmem ne namlarıyla tederrüs ettiğiniz ve onlara aid mesailin halli için sabahtan akşama kadar örümcek ağına şebih çizgiler rakamlar harflerle tahtalar doldurduğunuz fenler yok mu? +Bunların hepsi deli saçmasıdır. +Aklı başında olan bir adam böyle şeylerle uğraşmaz. +Hele gökteki yıldızların ahvalinden bahseden aralarındaki mesafeleri ölçmeye kalkışan ismine ilm-i hey’et denilen o edecek ta’bir bulamam. +Onunla meşgul olan adamı hemen elini ayağını bağlayıp tımarhaneye tıkmalı!! +Buyurun efendim! +Bu adama ne cevap verirsiniz? +Bu fenler hakkındaki i’tikadını ne suretle tashih edersiniz? +Bana kalırsa bu da’vaya tasaddi eden kimseye verilecek en muvafık cevap: +Evet efendim hakkınız vardır! +deyip yanından savuşmaktır! +Yalnız burada bir kör taşı atacağım ki sarf-ı zihn etmiş ise ben buradayım. +Usul-i fıkıh ile mantıka olan vukufunun derecesi bence kat’iyyen mechul ise de bu fenler hakkında kullandığı lisana bakılırsa onlarla da arası pek açık olduğu sarahaten görülüyor. +Müellif diyor ki: +“Bugün Kant ve Hegel-vari felsefelerin zuhuruna imkan olmadığı şöyle dursun o nazariyeleri asr-ı hazır kat’iyyen mahkum etmiştir.” Bu söz doğru olaydı bugün Avrupa darülfünunları programlarının kaffesinden felsefe dersi ihrac edilir idi. +Fil-hakıka biz de vaktiyle Don Kişot’u okuduğumuz zaman asr-ı hazırın o gibi kahramanları kat’iyyen mahkum ettiğine ve Don Kişotvari adamların bir daha zuhuru mümkün olmadığına kail olmuş idik. +Meğer çok yanılmışız. +Henüz rahmetlinin nesli munkarız olmamış. +Müellif diyor ki: +“Metafizik denilen mavera-yı tabiat ilmi yoktur. +Çünkü tabiatin öbür tarafı gayr-i mevcuddur.” Biz de deriz ki: +Metafizik denilen maba’de’t-tabia ilmi vardır. +Tefekkürat-ı insaniyyenin her nev’i metafizikle bazı mertebe alakadar olmaktan hali değildir. +Söz söyleyen düşünen her şahsın yolu mutlaka metafizik sahasına uğrar. +Hatta metafizik yoktur diyen müellif de o sahaya uğruyor bu inkarıyla metafizliği tasdik ve kendi kendini tekzib ediyor. +Çünkü metafizik yoktur sözü metafizik mebahisindendir. +Bu mes’ele ancak o ilmin ianesiyle hallolunabilir. +Eğer müellif bu sözü bilerek söylüyor söylediği sözün bir hakıkat olduğuna kail oluyorsa müddeasını isbat için behemehal bir takım delaile malik olması lazım gelir. +Yahud biz öyle zannediyoruz. +Metafiziğin inkarı için ityan edeceği bu delillerin kaffesi de o fennin hitası dahiline girer ve onun tasdikına hüccet olmuş olur. +Alemde nefyi sübutunu müstelzim bir şey varsa o da metafiziktir. +Metafizik inkar olunamaz. +Bu sözümüz müellifin metafizikin butlanını usulen isbat edebilecek delaile malik olmasını takdir i’tibarıyladır aksi surette yani bu delillere malik olmadığı farz edildiği takdirde bu sözü de diğer sözleri gibi kavl-i mücerredden ibaret kalır. +Kavl-i mücerredin kıymet-i ilmiyyesi olmadığını tekrara hacet yoktur. +Fakat madem ki biz müellife karşı ilm-i maba’de’t-tabianın vücudunu iddia ediyoruz; şu halde müddeamızı delail-i fenniyye ile isbat etmekliğimiz lazım gelmez mi idi? +Evet gelir deriz ki müellifin bizden ders almaya ihtiyacı olmadığı gibi bizim de kimseye ders vermeye vaktimiz yoktur. +Fil-hakıka bizim sözümüz de kavl-i mücerredden ibaret kalıyor. +Fakat öyle bir kavl-i mücerred ki binlerce müdevvenat-ı ilmiyye kavl-i mücerredimizin sıdkını müeyyid delail ile meşhun. +Tarih-i İstikbal müellifi müdevvenat-ı felsefiyyedeki metafizik bahsini ta’mik etmiş olsa idi “Metafizik yoktur” sözünü söylemek için biraz düşünür idi. +Keza o bahsi ta’mik edip anlamış anladığını da eserinde ber-tafsil anlatmış olsa idi o zaman da’vası başka suretle reddedilirdi. +Madem ki kendisi hiç oralara yanaşmayıp herkese kavl-i mücerredini kabul ettirmek Müellif diyor ki: +“Metafizik İngiliz hakimi Bakl’a göre kendi kendini mütalaa eder bir şeydir. +Bu mütalaada zeka hem bir vasıta-i müktesebat hem de bir saha-i tedkıkattır.” Ona şübhe mi var? +İlmü’n-nefsin esası nedir ya? +Bu sözü humaka-yı Arab’dan Bakıl söylese o kadar istiğrab etmez idim. +Fakat İngiliz hükemasından Bakl söylediği şuna benzer: +Mesela bir adamın kendini bilmesi “ene”nin hem alim hem de ma’lum olması demektir. +mahiyetin şey’-i vahidde yani “ene”de ictimaı mümkün olmamak lazım gelecek. +Şu halde “Beni bilen ben değilim yahud benim bildiğim ben değilim! +Beni bilen de bende bilinen de benden başka birisidir.” demek iktiza edecek. +Doğrusu güzel mantık! +Arabların Bakıl’ı da olsa ancak böyle bir kıyas tertib edebilirdi! +Müellif diyor ki: +“Volter demiştir ki: +Bir kimse söze başladığında kendisini anlamaz ve muhatablar da onun sözlerinden asla bir şey çıkaramazlar ise işte o zaman metafizik başlar.” Metafiziğin anlaşılmaz bir şey olduğunu anlatmak için Volter tarafından söylenen bu sözden vehle-i ulada biz de bir şey anlayamadık nihayet aslını bulup şübhemizi hallettik. +Volter diyor ki: +Quand unhommeparledecequ’iln’ented pas avec un autre qu’iln’entend pas davantage c’est de la metaphysique. +Meali şu olacak: +Bir kimse diğer birine kendi anlayamadığı bir şeyden bahseder muhatabı da o sözden bir şey anlayamazsa işte o metafiziktir. +Bu sözü söyleyen Volter vahdaniyet-i İlahiyyeye kaildir. +Yahud öyle görünmüştür. +Volter vahdaniyyet-i İlahiyyeye kail olmak için mutlaka bu mes’eleyi aklen muhakeme etmiştir. +Çünkü niçin vahdaniyet-i rer beyan edecek ve vahdaniyet-i İlahiyye hakkında birçok mülahazat serd eyleyecek idi. +İşte Volter’in söyleyeceği o sözlerin kaffesi metafiziğin hitası dahiline girer. +Bir de Volter metafiziği nasıl inkar edebilir? +Çünkü Kamus-ı Felsefi’sinde metafiziğe aid birçok mesailden bahsetmiştir. +Volter öyle diyorsa Avrupa felsefesenin vazıı müceddidi babası olan Dekart da “Ulum-ı felsefiyyenin kaffesi bir ağaç metafizik de o ağacın köküdür.” diyor. +Tarih-i İstikbal müellifi Volter’in yukarıki sözünü sened ki bazı kimseler de Dekart’ın bu sözüne istinaden onu tasdik ederler. +Halbuki bunun ikisi de makbul değildir. +Hüner odur ki insan muhakemat-ı akliyye ile kendi kafasını yorup tasdikını da inkarını da sağlam delaile ibtina ettirmeli. +Müellifin: +“Çünkü tabiatin öbür tarafı gayr-i mevcuddur.” sözüne gelince deriz ki: +Eğer siz tabiat lafzıyla ihata-i hissiyyemiz dahiline giren yani havass-i hamsden biri veya birkaçıyla da bir takım şeylerin vücudunu inkar etmek istiyorsanız pek acele ediyorsunuz. +Zira bu mebhasde son sözü söyleyecek siz değilsiniz. +Fendir. +Fen ise henüz o sözü söylememiş ve o da’vayı suret-i kat’iyyede halleylememiştir. +Onun için hükümde isti’cal eser-i hıffet olur. +Kimseye kabul ettirmek için değil yalnız mülahaza kabilinden olmak üzere söylerim ki: +Bizim ihata-i hissiyyemiz haricinde birçok şeyler mevcuddur. +Buna lisan-ı şeriat ve hikmette mücerredat ve ma’neviyat denir. +Onlar da metafiziğin diğer ma’nasına göre tabiatin maba’didir. +Yani bizim tabiat namı verdiğimiz medlul-i umuminin başka mahiyette bir takım tecelliyatıdır. +Şu hale nazaran mücerredat da tabiat ta’birinin şümul-i vesii dahilinde fakat bizim havassimizin haricinde olan bir takım mevcudat demek olur. +Mücerredat ve ma’neviyatı ma’na-yı mahduduna nazaran tabiat haricinde addetmeye hakkımız olduğu gibi tabiatin şümul-i vesii i’tibarıyla onun dahilinde addetmeye de hakkımız vardır. +Madem ki tabiat namıyla bir mefhum-i küllinin vücuduna kail oluyoruz; onun na-mütenahi şuunu bilmediğimiz bir takım mahlukatı mevcudatı olduğunu da kabul etmekliğimiz lazım gelir. +Yalnız lisan-ı şeriat ile lisan-ı fen ve hikmet o alemlerin arasına hadler çizmiş onları başka başka isimlerle tesmiye etmiştir. +Tabiat o alemin şekl-i mütekasifi o alem de tabiatin cevher-i latifidir. +Lakin ona tabiat demeye mesağ-ı şer’i yoktur. +Şeriat avalimi i’tibarat ile takyid ederek aralarına birer had çizmiş her haddin maverasını yukarıda söylediğimiz gibi başka bir isim ile tesmiye etmiştir. +Fil-hakıka müellifin tabiatten murad ettiği ma’na-yı mahduda nazaran onun haricinde hiçbir şey olmamak lazım gelir. +Fakat o ma’nanın şümul-i küllisine nazaran havass-i hams haricinde pek çok şeyler vardır. +Bu kadar da söylemeyecek idik. +Mevcudatı mahsusata hasr ile onun maverasını inkara kalkışmak bu fikirleri te’yid için de tabiatin öbür tarafı yoktur demek ederiz ki şu satırları müellife cevap olmak üzere yazmadık bil-münasebe yazdık. +Müellif Şopenhavr ile Hartman’a kaleminin ucuyla şöylece dokunup geçtikten kurun-ı vüsta felsefesinin “kadim Hind mücelledatında aşağı yukarı harfiyen münderic” olduğunu beyan [ve] “Bizim mutasavvıfe de bunları almışlar ve bazı kapalı remizli kinayeli elfaz ile ifade etmişlerdir. +Sufiyyenin en esaslı sermayesi panteizmdir” sözüyle tasavvufu felsefeyi te’lif ve telhis eyledikten sonra “Cinnet felsefenin süt hemşiresidir her nevi’ felsefede biraz cinnetin yeri vardır” diyor ve te’yid-i müddea için tımarhanede vefat eden Niçe’nin sözlerinden bazılarını tuhaflık olmak üzere harfiyyen – Tarih-i İstikbal nakleyliyor. +Deli saçmasıyla teksir-i sevad arzusunda olmadığımızdan Niçe’nin defter-i cünunundan koparılan o yaprağın buraya nakline lüzum görmedik. +Yalnız şu kadar diyebiliriz ki: +Niçe bir feylesof aynı zamanda bir divane de olabilir. +Bunların ikisi de insan içindir. +Acaba fünun-ı müsbete erbabından tecennün eden cinnet saikasıyla saçma söyleyen yok mudur? +Fünun-ı müsbete erbabından birinin illet-i cünuna mübtela olması saika-i cinnetle saçma sapan söylemesi müntesib olduğu fenlerin butlanını mı istilzam eder? +Müellif niçin Aristo zamanından bu ana kadar zuhur eden binlerce esatin-i hikmetin akval-i ber-güzidelerinden zahil oluyor da Niçe gibi bir biçarenin buhran-ı maraz anında söylediği saçmaları felsefenin butlanına hüccet olmak üzere ityan ediyor? +meşhur mesellerden birini irad ederdim. +Demek ki müellifin mizan-ı takdirinde bir delinin saçmaları bin hakimin akval-i ber-güzidesinden daha ağır basıyor. +Müellifin “Cinnet felsefenin süt hemşiresidir” sözü tahkır-i maali için söylenen adi sözlerin en aşağısıdır. +İnsan bu kadar maddileştikten aklen ruhen bu dereke-i pestiye düştükten sonra bu sözü yalnız felsefe için değil her şey için söyleyebilir. +Mesela ruh-ı ulvinin lisan-ı semavisi olan şiir edeb varsa hepsinin hücre-i iştigallerinden alınıp tımarhane hücrelerine tıkılmaları lüzumuna kail olunur. +mehasin kalmaz. +İnsanın alemdeki vazifesi kaydı endişesi de yalnız ihtiyacat-ı hayvaniyyesinin def’inden ibaret kalır. +Bu derekeye inince insan da tam ma’nasıyla bir behime olmuş olur. +Bu kitabın sahaif-i müntehiresinden ikisi üçü bize bu kadar yazdırdı. +Sahifelerin adedi yüz yetmiş birdir. +Bunların hepsi için ayrı ayrı yazı yazılacak olursa yukarıda söylediğimiz vechile Tarih-i İstikbal’in beş altı misli yazı yazmak iktiza edecek. +Buna da vakit müsaid değildir. +Binaenaleyh bir iki makale ile bahse nihayet vereceğiz. +VICDAN-I İSLAM “ZAT-I HAZRET-I MUHAMMED” MAKALESI MÜNASEBETIYLE CELAL NURI BEY’E İKINCI HITAB Sebilürreşad’ın geçen Perşembe günkü nüshasında makale-i ma’lumenize aid mektubumu neşrettikten sonra cevabınıza intizar niyetinde iken memleketin münevverü’l-fikr müslümanlarından bazı zevatın bu bahse dair mesmuum olan mütalaat-ı mühimmeleri ve bundan başka bendenizin na-tamam bıraktığım bazı efkar ve hissiyatım bu hafta da şu ikinci hitabımın yazılmasına sebebiyet verdi. +Mühim mütalaalar dermiyan eden zevat-ı müşarunileyh[anı]n hissiyat-ı necibelerinden vicdan-ı İslam ta’birini vukuf ettim. +Binaen-ala-zalik müdafaatınız aynı zamanda vicdan-ı İslam’ı da mazhar-ı istirahat edeceğinden emin olunuz. +Bununla beraber birçok te’vilata da kalkışılacağı cihetle bu mebhasde biraz daha bast-ı kelam ve temhid-i meramıma müsaade buyurunuz. +Pazartesi günü Babıali caddesinde tesadüf ettiğim muazzez ve muhterem refiklerimden bir zat-ı fazıl bendenize dedi ki: +“Kütüb-i kadime-i ilmiyyede bile Allah’ın vücudunu isbat ve münkirlerini ilzam için münakaşat-ı kelamiyye var iken ve Celal Nuri Bey Lombrozo’nun nazariyatını cerh ederken sen ona karşı neden böyle bir makale yazdın?.. +O zat Hazret-i Peygamber’e bir şey demiyor ki…” Dostumun cidden şayan-ı i’timad bir zat olmasına göre bir aralık düşündüm. +Fakat makalenizi tamamen tahattur ederek dedim ki: +“O halde yalnız Lombrozo’yu zikretmekte ma’na ne idi?” Fil-hakıka Lombrozo’nun nazariyelerini tamamen reddetmiyorsunuz. +Onları oldukça kuvvetli olarak ortada bırakıyor yalnız bir satırda “Zannederim ki İtalyan muallimi dehanın yalnız cihet-i maraziyyesine havale-i i’tibar etmiş ve künh-i dehayı unutmuştur. +Maamafih tetebbuatı sunuz. +Onlar acaba nelerdir? +Ve bilhusus Fahrü’l-mürselin efendimize aid bir bahiste bunun ne yeri ne işi vardır?!. +Bir de Cenab-ı Allah’a müteallik mebahis-i kelamiyye ve münakaşat-ı i’tikadiyye ile Nebiyy-i Zi-şan efendimizin o bahsettiğiniz yoldaki esas-ı mahiyet ve hakıkat-i celileleri arasında hiçbir münasebet yoktur. +Uluhiyet bahsi başka bu sizin beyanatınız –velev tasdikan ve müdafaaten olsun– yine pek başka. +Bu ikincinin beyanat ve mütalaat-ı ma’lumeniz tarzında temhidine kat’an hak ve cevaz yoktur. +Sözüme devam ile dostuma derim [dedim!] ki: +Celal Nuri Bey’in tarz-ı tebliği pek fena ve dürüştane benliği pek çiğ olarak göze belki de kalbe çarpıyordu nübüvvet-i seniyye-i Peygamberiden bahis yoktu. +Vahiy ve ilham külliyen muhalif çıkmamak için bu kaydı gözeterek: +“Seyyidü’l-beşer kelimenin ma’na-yı gayr-i Kur’an isiyle pek şair hatta hadid olduğu halde herkesten ziyade zatına hakim bulunuyor. +Nebiyy-i Zi-şan efendimiz hadid değil yerinde ve lüzumu hininde şedid idi. +Nebi kelimesinin İbranide deli ma’nasına da gelen “navi”den me’huz olduğunu ezbere tekrar edecek yerde kelime-i mezkurenin haber ve peyam ma’nasına olan “nebee”den müştak bulunduğunu söyleseniz acaba daha az mı doğru olurdu? +Hem bu sözün ehemmiyetsizliği nisbetinde oraya konması çirkindir. +Cenab-ı Nebiyy-i kerimin gayr-i tam ve gayr-i tabii bir vücuda veya a’zaya malik olmadığını anlamanız ne kadar gayr-i kafi ise “Bu noktada yalnız Lombrozo’nun faraziyesi burada biraz topallar.” müdafaa-i garibesiyle iktifa ederek “Cenab-ı Seyyidü’l-beşer fıtraten ve ber-mukteza-yı dehaet asabiyyü’l-mizac idi. +Asar-ı peygamberi içinde bu mizac-ı asabiyi görmek eshel-i umurdur. +Her cümlede bir ruh-ı asabi kendisini gösterir. +Nisaya ziyadece rağbet de aynı mizac-ı asabinin neticesidir.” demeye kail olmanız da o kadar laübaliyanedir. +Nisaya ziyadece rağbetin en şedid devri yirmi yaşından başlamak iktiza ederken Hazret-i Nebiyy-i Zi-şanın kable’n-nübüvve geçen evan-ı şebabı kamilen temiz ve her türlü alaik-ı sefileden beridir. +Yalnız Hazret-i Hadicetü’l-Kübra let-penah’ı bu derece maddi ve cismani nikat-ı nazardan mütalaadan kaçınınız. +Bunlar fahiş hatalardır bunlar yenilik değildir tedkıkte ilerlemek değildir. +Bilakis şan-ı sami-i Nebi’ye gayr-i muvafık sözlerdir. +“A’sab-ı nebeviyyenin kuvveti deha-i Muhammedi’nin müvellididir.” sözünüz yine yeni olmakla beraber nazariyelerinizin bir türlü a’sabdan adalattan kurtulamaması mahiyet-i ulviyye-i Muhammediyye’yi bütün ma’nasıyla müdrik olmadığınıza bir delil-i kavi halinde kalbe çarpıyor. +Hep bütün mes’ele: +Maddiyat ve kuvvet… Kur’an-ı Kerim’inde Cenab-ı Hakk’ın ayet-i celilesiyle nübüvvet-i Muhammediyyeyi sarahaten beyanına mukabil Seyyidü’l-Beşer’e “Ma’na-yı kainatı bila-tercüman anlamıştır.” demeniz yine bir ma’na-yı sarih nübüvvet o kadar görülemiyor. +Kaffe-i ma’neviyyat ve ruhaniyyat sırf akıl ve tedbir-i zati ye hep sükut ile geçiyor. +hammülü olmadığı fikrindeyim. +Kerem-i nebevinin büyüklüğü ve yüksekliği huzurunda zamanımızda serd ü ityan ve redd ü tenkıdine lüzum hissetseniz bile mütalaat-ı batıla-i efrenciyyenin ta’dadıyla mahiyet-i kudsiyye-i Muhammediyye’yi zemin-i müdafaa ittihaz etmek bence muzır bir tarik-ı münakaşadır. +Hülasa küre-i arzın şehinşah-ı zahir ve batını olarak gönderilmiş olan Cenab-ı Fahrü’r-rusül hakkında –velev müdafaaten olsun– beğenerek yazdığınız makalelerde çok sakıt sözler ve garib benlikler vardır. +Bu da ilk mektubumda arz ettiğim gibi bu yolda yazı yazmaya alışmamış ve her şeyde kendinize mahsus bir mevcudiyet-i faika vermek yolunda a[de]ta sar’alı bir inhimak ile haris olmanızdır. +Fakat siz de görüyorsunuz ki bu her vakit veya her mevzu’da kabil olamıyor. +bu şeylerden muzdarib olmuştur. +Babıali caddesinde tesadüf ettiğimi söyledi[ği]m aziz ve muhterem dostun sözlerini burada yine tahattur ederek diyorum ki zat-ı aliniz benlikliğinizi böyle bir bahisten uzak tutunuz. +Çünkü sözde ve fikirde değil hatta ta’birdeki bir adem-i isabet ve ufak bir adem-i mübalat ile rahnedar olursunuz. +Bu bahislerin ve ehadis-i şerifenin istiknah-i gavamızına sırf ruhani hislerle himmet sayesinde mümkün olabilir hatta bunun da isti’dad-ı fıtri nisbetinde derecat-ı zevk ve ihatası vardır. +Fakat onu burada anlatamam. +Artık bu kadar tafsilat üzerine makalenizin nekayısını pek on gün kadar muzdarib etmiş olan influenza keyifsizliğim bu günlerde hamd olsun büsbütün geçmiş olduğu için birinci mektubumun dokuzuncu satırında mezkur keyifsizliğin mucib olduğu te’hir bu defa hiç vaki’ olmadı ve bu sayede söyleyeceklerimi itmama muvaffak oldum efendim. +“Ey iman eden kimseler! +Allah ile Bu günlerde en ziyade tedkıka şayan bir mes’ele var ise o da milli hayatımız olan hayat-ı İslamiyyedir ; kendilerini ölümden kurtarmak mevcudiyetlerinin bekasını te’min edebilmek için İslamların ne suretle hareket etmesi lazımdır; öyle görüyoruz ki bugünkü halimize en ziyade tealluku olan mevzu’ budur. +Diyebiliriz ki İslam matbuatından başka dünyanın her tarafında bulunan matbuat mütefekkirler bile bu mühim mes’ele ile uğraşmaktadırlar. +Herkes kendi tarz-ı telakkısine yahud işine geldiğine göre beyan-ı efkar ediyor: +Kimisi müslümanların bu hal-i perişanına sebeb olarak dini Kur’an’ı gösteriyor da kurtulmak için bunları terk etmek lazım olduğunu ileri sürüyor. +Bir takımı karşımızda olan düşmanların kalbleri fikr-i kavmiyyetle daraban ettiği halde bizde o fikrin bulunmadığını binaenaleyh idealsiz bir millet daima mahkum-ı inkıraz olacağını söylüyor; bir kısmı da bu halin sebebini nısf-ı ümmet demek olan kadınlarımızın hayatı Avrupa kadınlarına benzemediğinde görüyor. +Diğer bir sınıf halk da en kestirme yoldan gidiyor: +Şimdi ahir zamandır böyle İslamlar azalacak nihayet yeryüzünde müslüman kalmayarak kıyamet kafirlerin başına kopacak deyip işin içinden çıkıyor. +Hülasa: +Her birisi bir telden dem vuruyor. +Biz bunların bir kısmına saika-i garazla ortaya atılmış diğer bir kısmına da gelişigüzel söylenivermiş sözler nazarıyla baktığımızdan bunlara dair sözü uzatacak değiliz. +Maamafih bu makalemizde müslümanların devre-i terakkılerinden satvet ve şevketlerinden yahud en aşağı bir derekeye sukut etmelerinden acz ü meskenet içinde yuvarlanmalarından da bahsedecek değiliz! +Çünkü hayat sahibi olan her millet için bu şuun ve etvar birer geçittir; bütün milletler terkib ve tahlil gibi –hayat-ı ümmetin mizanı olan– etvar ve şuundan alacakları nasib hayat-ı ümmetin mizanı olan iki kuvvetin galib tarafına tabi’ olmaktan ibaret kalır bir millet hey’et-i ictimaiyyesinde şu iki kuvvetin bazen bir tarafı ağır basar bazen de diğer tarafı! +Şübhe yok ki mizanın tahlil tarafının rüchanı mahv u helake hayatın külliyen gaib olmasına müeddi olur; binaenaleyh etvar-ı hayatiyyesinde kuvve-i tahlil galib gelen bir millet yavaş yavaş vadi-i helake doğru yuvarlanır; ve bi’n-netice mahvolup gider. +[ Teberani Bütün milletlerde olduğu gibi bu iki kuvvet millet-i İslamiyye üzerinde de tamamıyla te’sirini göstermiştir. +Bugün dur. +Hayat-ı millimizin vücudunda başlayan bu tahlil ile vücud-ı gayr-i kabil-i tahlil bir unsur haline geldi; Müslümanlık alemi hayat-ı sabıkalarını o kadar zayi’ ettiler ki kendilerinde halet-i ihtizarda bulunan bir kimse kadar bile eser-i hayat görülmüyor! +Bugünkü Müslümanlık alemi öyle bir girive-i dalale sapmıştır ki onları buradan çekip çıkarmak için kuvvetli bazulara muhtacız. +Bunda hiç kimsenin tereddüdü bile olmadığı için tafsile lüzum görmüyoruz. +Düşünülecek bir cihet varsa o da Müslümanlık aleminin hayat-ı sabıkını mecd-i evvelini iade etmek o alemi mahkum olduğu mevt-i muhakkaktan kurtarmaktır. +Pekala! +Müslümanlık aleminin hayat-ı sabıkını mecd-i evvelini nasıl iade edeceğiz? +Acaba ölmüş gitmiş olan millet-i İslamiyyeyi tekrar diriltmek nasıl mümkün olur; hususiyle bu ölüm pek de kısa olmayan bir zaman zarfında onların maaliden mehcur olmasından neş’et etmiştir. +Acaba girive-i dalale sapmış bir adamı doğru yola çevirmek kolay mıdır? +Gaflet uykusuna dalmış rü’yalarıyla hülyalarıyla oyalanan bir adamı ikaz etmek nasıl kabil olur? +Bahusus ki kulakları sada-yı intibahı duymayacak kadar sağır mevcudiyeti itilmekten dürtülmekten müteessir olmayacak kadar uyuşmuş! +Efradının adetleri tabiatleri mütebayin; muhitleri muhtelif sonra memleketleri gayetle vasi’ olan bir ümmet-i azimenin tefrika halindeki ahadını vahdete sevk edecek bir sayha-i intibah var mı? +Böyle bir milletin ara-yı müteferrikasını amal-i mütehalifesini bir noktada cem’ edecek hem de cehalet bulutları ortalığı kaplamış ukul yakını uzak vadiyi cebel zannedecek kadar şaşırmış olduğu bir zamanda bu teşebbüsü başa çıkaracak böyle bir kuvvet mevcud mudur? +Biz bila-tereddüd diyeceğiz ki evet mevcuddur! +Müslümanları vahdete sevk edecek onları ölüm döşeğinden kurtaracak kendilerine hayat-ı sabıkalarını mecd-i evvellerini iade edecek bir kuvvet hem de pek büyük bir kuvvet mevcuddur ki o da seleflerine o mes’ud hayatı bahş eden ruh-ı Kur’an’dır. +Binaenaleyh müslümanları bu izmihlalden kurtaracak olan şey seleflerinin ta’kıb ettiği hatt-ı hareketi tamamıyla ta’kıb etmektir. +Eslafımız o hayat-ı mes’udeyi o mecd ü şerefi ne ile iktisab ettilerse biz de ancak onunla kazanabiliriz. +Şübhe yok ki eslafımızın iktisab etmiş olduğu o hayat ancak ruh-ı Kur’an’a temessük ve onun ahkam-ı kat’iyyesiyle amil olmak sayesinde idi başka değil müslümanlar ancak ruh-ı Kur’an’a temessükle hayat-ı evvellerini o sayede mes’ud bir hayata nail oldukları gibi biz de onu terk ederek şunun bunun ihdas ettiği şeyler ile iktifa ettiğimiz günden i’tibaren o hayatı gaib edip mevte mahkum olduk. +Bunda hiç şübhe yoktur. +O halde müslümanlar mecd-i sabıklarını iade etmek ta’kıb etsinler! +Allah’ın Resulü’nün kendilerine hayat veren da’vetine icabet etsinler! +Başka suretle hareket hele körkörüne taklidcilik geriye kalan mevcudiyetlerini de bir gün evvel mahvetmekten başka hiçbir şeye yaramayacağını kat’i olarak anlasınlar! +Müslümanlar yakınen bilmelidirler ki sit ü şöhretleri dünyaları dolduran eslaf-ı ızam gibi Allah’ın Resulü’nün kendilerine hayat veren da’vetine yatı bu suretle iktisab ettiler. +Onlar na-mütenahi fırkalara ayrılmakla değil yekdiğerinin düşman-ı bi-emanı olan akvamı birbirine kaynaştırmak suretiyle müttefikan hareket ettiler de bu sayede dünyayı hükümlerine ram eylediler; kayserleri kisraları haraca kestiler. +Müslümanların hayatı bu gibi ravabıt-ı ictimaiyye ve kavaid-i İslamiyyeye ittiba’ etmekle olacağını bildiklerindendir ki Avrupalılar var kuvvetlerini sarf ederek –bir dahi o hayatı belirtmemek için– bu rabıtayı bütün bütüne kat’ etmek suretiyle müslümanları şirazesi bozulmuş perişan bir kitap haline getirmek istiyorlar! +Binaenaleyh eğer müslümanlar kendilerini ölümden kurtarmak ebedi bir hayat bulmak isterlerse başlarında çevirilmek istenilen entrikalara vakıf olarak en evvel aralarındaki rabıta-i İslamiyyeyi kuvvetleştirmeye çalışmalıdırlar; asr-ı ahirde frenklerde zuhur edip de bazı frenk mukallidleri vasıtasıyla bize kadar sirayet eden ve fakat esas i’tibarıyla dinin men’ eylediği adat-ı cahiliyyeden olan asabiyet-i kavmiyyeye kapılmamalıdırlar. +Her kavim başını alıp bir tarafa çekilecek olursa Müslümanlık alemi hayat-ı sabıkını iade etmek şöyle dursun bakıyye-i mevcudiyyetlerini de muhafaza edebilecekleri şübhelidir. +Zaten müslümanlar eslaf-ı izamın tutmuş olduğu bu tarik-ı selameti bıraktıkları günden i’tibaren değil midir ki vadi-i hızlana doğru yuvarlanmaya başladılar! +Kur’an’ın hey’et-i züstü terk ettiklerinden sonra değil midir ki koca bir Müslümanlık alemi mevte mahkum oldu! +Hayat-ı millimize tealluk eden kavaid ve erkanın birisi de kainatta hey’et-i ictimaiyyenin terakkı ve tedennisini gösteren sünen-i ictimaiyye nevamis-i medeniyyedir. +Bunlar öyle sünen ve nevamistir ki seyr ü hareketinde bu kaideye riayet edenler ebediyen yaşarlar hilafını iltizam edenler hakk-ı hayattan mahrum olurlar. +Kur’an felasifenin nevamis-i tabiiyye dedikleri bu sünen-i İlahiyyeye de bizi irşad eylemiş bu sünen ve nevamisin arzda seyr ü hareket ile ümem ü akvamın ahvaline onların terakkı ve inhitatını intac eden avamil ve esbaba kesb-i ıttıla’ etmekle bilineceğini bize haber vermiştir. +Evvela eslafımız sonra onlardan görerek Avrupalılar da bu sünen ve nevamisi anlamaya muvaffak olup seyr ü hareketlerinde ona hakkıyla riayetkar bulunduklarındandır ki eslafımız bugün ancak tarih sahifelerinde kalan o hayat-ı mes’udeye Avrupalılar da hala müşahede etmekte olduğumuz gözler kamaştıran akıllara hayret veren terakkıye vasıl olmuşlardır. +Hayat-ı millete tealluk eden kavaid ve erkanın birisi de gerek ilim ve gerek dine müteallik hususatın hepsinde aklı bul an-delil reddetmek körkörüne hiç kimseyi taklid etmemektir. +Kur’an-ı Kerim doğrudan doğruya akla hitab ediyor körkörüne taklid edenleri de şiddetle tevbih eyliyor hatta o gibileri körlük sağırlık ile tavsif ediyor. +] Müslümanlar tedkık edecek olurlarsa görürler ki selefleri bu kaideye şiddetle temessük etmişler delilsiz hiçbir şeyi kabul etmemişler. +Eğer müslümanlar da izmihlalden kurtulmak olmayan cereyanlara kapılmasınlar! +Filan millet böyle yapıyor filan kavim şöyle hareket ediyor diyerek kör körüne mukallid olmasınlar! +Milliyetlerine muvafık olup olmayan şeyleri tedkık etsinler! +Hayat-ı millete tealluk eden kavaidden biri de şeriatın hududu dahilinde hürriyet-i fikr hürriyet-i kavl hürriyet-i ameldir. +Eslafımız fikren kavlen amelen pek hür idiler. +Fakat onlardaki hürriyet hiçbir vakit hudud-ı şeriatı tecavüz etmemiştir. +Hey’et-i ictimaiyyenin hayatını te’min eden bu kavaid ve erkanı mühmel bıraktığımız içindir ki dünyada meskenet ve mezellet içinde kaldık hakim iken mahkum hür iken esir olduk ne hayatımız kaldı ne şan u şerefimiz. +Hülasa: +Müslümanlık aleminin hayat-ı sabıkını iade etmek Allah’ın Resulü’nün hayat veren da’vetine icabet etmek lazım. +Başka suretle hareket fena bir fikirden neş’et etmese bile vücud-ı İslamı sarsan marazı bilmeyerek teşhis etmeyerek körkörüne harekettir ki neticesi pek vahimdir. +Aksekili: +Geçen hafta makam-ı alileri tarafından matbuata verilen “tesettür-i nisvan” hakkındaki tebligat-ı resmiyyelerinden dolayı bütün müslüman kadınları hemşirelerimizin teşekkürat-ı minnettaranesini takdim ve bu evamir-i musibelerinin semere-i icraatını görmekle iftihar eyleriz. +Bununla beraber henüz genç ve ma’sume evladlarımızın hissiyat-ı diniyyelerini teşviş ve ahlak-ı safiyyelerini ifsad eylemekte olup kitapçı dükkanlarında kırtasiye mağazalarında satılan bir takım muhill-i adab tesaviri havi kartpostallar ile te’lifat-ı müfsidenin men’-i füruhtu ve gizlice satanlar hakkında mücazat-ı şedide icra buyurulmasını selamet-i din ü edeb namına rica ve istirham eyleriz ferman. +Meydan-ı müdafaada bizlere peyrev olduğunuzdan dolayı sizi tebrik ve hakk-ı acizanemde gösterilen hüsn-i teveccühlerinize de teşekkür ederim. +Ayşe Meliha Hanımefendi’nin müdafaanameleri dahi seza-yı takdir ve mucib-i şükrandır. +Kardeşler! +Biz sükut ettikçe tesettür düşmanlarının tecavüzatı artıyor. +Binaenaleyh bizim mesturiyetimizde erkan-ı tahririyye-i İctihad’ın alakası yok ise dini gibi ailesinin namusunu seven haysiyetini bilen merd erkeklerimizin tesettürle rabıta-i kaviyyesi vardır. +Allah’ın inayetine sığınarak ulema ve fuzala-yı muhteremelerimizin himem ve muzaheretine güvenerek hukuk-ı mukaddese-i ma’neviyyemizi müdafaadan geri durmayacağız. +Hülasa müslüman mahallesinde salyangoz sattırmayalım vesselam. +ÇIN’DE İSLAMIYET Kansu vilayeti Çin Müslümanlığının merkezidir. +Kansu livası dahilinde bin üç yüz cami bulunduğu gibi vilayetin merkezi ile civar mevakiindeki camilerin adedi hemen bini mütecavizdir. +Buna göre vilayet-i mezkurenin aksam-ı sairesindeki müslümanların mikdarı hakkında bir fikir edinebilmek mümkündür. +Huang Hu’nun en büyük merakiz-i ticariyyesinden biri olan Byang Hisa’nın Tangunlar’ın eski payitahtları ekseriyetle müslümanlar ile meskun olduğunu bizzat Çin matbuatının neşriyatı ile isbat ederiz. +Bundan daha büyük bir i’timadla Liyang Şufu da Parihani Çin’in şimal-i garbisinde Hami ile büyük duvarlar arasındaki mevakiin dahi müslümanların elinde olduğunu beyan ederiz. +Haritalarımızda umumiyetle büyük duvarların kısm-ı şimalisi bir çöl olarak irae olunmaktadır. +Halbuki hakıkatte burası Asya-yı Vüsta’nın birinci derecede turuk-ı ticariyyesindendir. +Bunun etraf-ı erbaası müslüman köyleri otelleri ve camileri ile muhattır. +Kansu vilayetinin mevki’-i coğrafisi tedkık edilince; burasının neden dolayı Müslümanlığın merkezi olduğu anlaşılır. +Burası Çin’in alem-i harici-i İslamiyyeye en yakın olan bir mahallidir. +Eskiden Çin’e gitmek isteyen Arab İran Buhara hatta Kazan müslümanları vaktiyle buradan geçerlerdi. +Aynı sebebden Müslümanlığın ilk vaizleri yine burada zuhur eylemiştir. +Müslümanlığın Çin’in cihat-ı sairesinde de münteşir ve müterakkı olduğunu görürüz. +Şensi vilayetinde sakin bulunan müslümanların ehemmiyetli bir yekun tuttuğunu yukarıda zikrettiğimiz ihtilalin buradan başlamasından istidlal olunur. +İhtilalin teskinini ve vilayet-i mezkurenin Çin tarafından istirdadını müteakıb Pekin matbuatında binlerce müslümanın askerden korkarak Kansu’ya firar eyledikleri yolundaki havadisler iddiamızı te’cil etmektedir. +Hatta muhacirinin mikdarı o derecede idi ki hükumet yeni bir fesad zuhurunu men’ maksadıyla Şensu müslümanlarının mazhar-ı afv-ı imparatori olduklarını i’lana mecburiyet hissetmişti. +Buradan biraz ileriye gidince Şansi vilayetine vasıl oluruz. +Burada yalnız Mongolistan hu[d]udu kurbündeki Tas-Tutk-Ku şehri müslümanlarla meskundur. +Mezkur vilayetin sair taraflarındaki ahali daha ziyade Buda mezhebine mütemayildir. +Bununla beraber Müslümanlık Mongolistan’ın tekmil mühim şehirlerinde ma’lum ve münteşirdir. +Seyyahinden Hug Vigayt Çin’e aid kitaplarından birinde Mongolistan’ın payitahtı olan Koha Hoto şehrinde birçok müslümana tesadüf ettiklerini zikrederler. +Pekin gazetelerinin Yehol civarında müslümanların icra-yı şakavet eylemekte oldukları hakkındaki neşriyata nazaran o tarafların da müslümanlarla meskun olduğu anlaşılır. +Acaba Müslümanlık buraya nereden gelmiş olabilir? +Kasaplık ile iştigal eden Çinlilerin hepsi müslümandır. +Asıl Çin’in çayırları olmadığı cihetle ahalisi hayvan besleyemezler ve bütün memlekete lazım olan et Mongolistan’dan idhal olunmaktadır. +Bunları da ahali-i İslamiyye getirir. +On sekizinci asrın ibtidalarında Manimuri’nin Amur vilayet merkezi olan Sinsikar şehrinde bir cami olması daha ziyade şayan-ı dikkattir. +Maahaza burası şimal-i garbiye doğru imtidad eden Müslümanlığın hudud-ı garbisidir. +Pekin şehrinde on üç cami ve yirmi binden ziyade müslüman ailesi mevcuddur. +Şehr-i mezkur civarında “müslüman köyleri” kaydı ile gösterilen müteaddid köyler bu hesabdan haricdir. +Bundan ziyade şayan-ı taaccüb bir hal daha mevcuddur ki o da Pekin’de bulunan ulema-yı İslam’ın payitahtın cenub-ı garbisinde kain Lin-Şin-Şu şehrinde ikmal-i tahsil eylemeleridir. +Şayed biri bize Pekin’de gördüğümüz hocaların Kansu veya Şensi gibi öteden beri Çin İslamiyetinin merakizinden ma’dud olan yerlerde yetiştiklerini söylese mezkur iki vilayetten maada bir de memleketin şimal-i şarkısinde Pekin de dahil olduğu halde üçüncü bir merkez-i İslamiyyet olduğunu öğrenince Müslümanlığın derece-i vüs’at ve intişarı hakkında izhar-ı hayret eylemekte ma’zuruz. +Çin’in vilayat-ı cenubiyyesindeki ahali-i İslamiyyenin mikdarları hakkında kat’i bir şey söyleyemeyeceğiz. +Ancak Şe-Kiyang şehrinde birçok minarelerin mevcudiyetine Nangin şehrinin Çinlilerce pek meşhur olan müellifin-i din-i İslam’ın bu cihetlerde dahi lüzumu derecede kuvvetli ve esaslı olduğu tezahür eder. +Bilahare İslamiyet’in Çin’e suret-i duhulü hakkında i’ta eyleyeceğimiz ma’lumat iddia-yı vakıamızı isbat edecektir. +Hasılı Müslümanlık sahilde de mutavassıttır. +Kanton’da kain bir cami seksen metre irtifaındaki minaresi dolayısıyla meşhurdur. +Bilhassa son zamanlarda bu taraflardaki müslümanların adedi pek ziyade tekessür eylediğinden hükumetçe –Kanton Nangin– havalisinin tür. +Çin’in cenub-ı garbi vilayatından –Yunnan– vilayetinde müslümanların mevcudiyeti ziyadesiyle şayan-ı dikkattir. +Zira burası her ne kadar Hindistan hududu üzerinde ise de arada pek çok akvam-ı vahşiyye yaşamakta olduğundan din-i İslam’ın buraya Hindistan’dan girmesi adimü’l-imkandır. +–Yunnan–da da müslüman bulunduğundan isyanlarının hitamında Pekin ceridesi vasıtasıyla haberdar olduk. +Bir ve asayişi hiçbir suretle muhtel olmamış olan bir memlekette çıkaran bir kuvvetin her halde mühimce bir şey olduğu yedinci asırda yaşamış olan müellifin-i İslamiyyeden Manci Yusuf’un orada tevellüd eylemiş olması da te’yid etmektedir. +Yunnan ile Kansu arasındaki Şensu Ad vilayetinde dahi müslüman bulunduğunu sair mahaller ahali-i İslamiyyesinden Şin-Şen-Şi nam eserin mukaddimesinin bir müslüman Çinli tarafından tahrir olunduğunu nazar-ı dikkate alacak olursak Hokoang’da dahi müslüman bulunduğunu öğreniriz. +Gerçi bize İslamiyet’in Çin’in kısm-ı vüstasında münteşir olup olmadığı suret-i kat’iyyede ma’lum değilse de yukarıda verdiğimiz ma’lumata istinaden din-i İslam’ın buralara dahi velev şimdilik şayan-ı ehemmiyyet bir derece olmadığını farz etsek bile; fürceyab-ı duhul olduğunu iddia eyleyeceğiz. +Bu suretle Çin ülkesinin her cihetine pişdar kollarını sevk eylemeye muvaffak olduğunu gördüğümüz İslamlık her halde bir gün er veya geç tekmil kuva-yı külliyyesi ile Çin müslümanlarının mikdarı son zamanlarda adeta mucib-i münakaşa olmuştu. +Bunların mikdarlarını yirmi ile otuz milyon olarak mı yoksa dört milyon olarak m�� kabul etmek doğrudur? +İşte bu sual bazı guna teşevvüşata badi oldu ki bundan daha gülünç bir hal tasavvur edilemez. +Resmi istatistiklere nüfus cedvellerine istinad ettirilmesi mümkün olmayan rakamlar üzerinde münakaşa etmek nasıl caiz olur? +Bizim için İslamlığın münteşir olduğu mevakıı bilmek de bu babda lüzumu derecede istihsal-i ma’lumat eylemeye kifayet eder. +Bugün işarat-ı tarihiyye ile teeyyüd eden bir hakıkat daha vardır ki o da İslamiyet bir aralık ma’ruz kaldığı müşkilat ve mezahime rağmen kat’iyyen tezelzül etmemiş ve bilakis yevmen fe-yevmen iktisab-ı kuvvet eylemiştir. +BURMA EYALETI Burmalıların zahirleri –üst başları– gayet temizdir. +Erkek kadın peştamal bağlarlar. +Ancak kadınlarınki daima ipeklidir. +Erkek kadın saç beslemeyi severler. +Saçlarına nargil yağını sürerler. +Erkekleri başlarına renkli ve ipekli bir mendil bağladıkları halde kadınların saçı meydandadır. +Burma kadınlarının saçı simsiyah berrak ve gayet uzundur. +Dizlerinin kapaklarına ve ayaklarının topuklarına kadar saçları uzayan kadınların adedi yüzlerce ve binlercedir. +Burma kadınları asla parasız kalmazlar. +Parasızlıktan müteessir oldukları zaman saçlarının birkaç tekini bir araya getirip frenk mağazacılarına satar ve ihtiyaclarını te’min ederler. +Gayet şuh-meşreb cilveli ve edalı olan bu cins-i latif burada birçok hukuk ve imtiyazata malik bulunuyorlar. +Maşrıkın hatta Avru[pa]’nın kadınları bile Burma’daki nisa taifelerinin malik bulundukları hukuk ve hürriyetin yüzde birine malik değildirler. +Erkek adeta evin zevcesinin –kelimenin bütün ma’nasıyla– uşağıdır. +Kadın çarşıya gider öte beriyi alır sepeti kocasının kafasına yerleştirir. +Beriki önden öteki arkadan ikametgahlarının boyunu ölçerler. +Sonra sebze ayıklamak patates soymak süpürmek kaynatmak ateş yakmak yemek pişirmek kocanın vazifesidir. +Hatta beşikteki çocuğuna ninni söylemek onu uyutmak ve beşik sallamak bile erkeğin vezaifi cümlesindendir. +Ma’kusen kadınlar Burma’da tamamıyla erkeklerin kaffe-i hukukuna maliktirler. +Nikah talak bey’ u şira muamele ve mücamele da’vet ve icabet alışveriş hep kadınların elindedir. +Erkenden Rangon çarşısına çıkınca bu arz ettiğim halet-i ruhiyye kendisini enzara ma’ruz kılar. +Kadınlar çarşılarda ve sokaklarda sabit ve seyyar dükkanlarda ticaretle meşguldürler. +Ölçmek biçmek kesmek ve pazarlık etmek hususunda Buda kadınlarının maharet-i mahsusaları vardır. +Japon kadınları da birçok hukuka malik iseler de Burma kadınları kadar hür ve serbest değildirler. +Japon kadını kocasına put gibi perestiş ve hürmet ettiği halde Burmalı kadın onu adeta bir uşak gibi tanır. +Japon kadınları adab-ı muaşeret ve ictimaiyata son derece mukayyed ve ziyadesiyle mültefit ve mütearif oldukları halde Burmalılar her rast geldikleri ile senli benli konuşup kemal-i hürriyyet ve serbesti ile açıktan açığa teati-i ara ve efkar ediyorlar. +Japon kadınları merasime teklife riayet ederler Burmalılar yaratılmışlardır. +Her kadın oldukça ma-fi’z-zamirini ketm eder ve etmeye çalışır. +Burma kadınları bilakis her hislerini duygularını meydana çıkarırlar. +O kadar ki kocasından nefret ettiği dakıkada “Ben seni artık bundan sonra istemiyorum. +Buraya gelme kendine başka bir çift bul” sözüyle herifi kendi ırklarınca [örflerince!] tatlik –ve bizce koğar. +Güzel ve kibar kadınlar bile kendilerinin mediha ve sitayişlerini Çarşılarda –hususiyle– sabah vakitleri herhangi karı ta’kıb edilse medh u sena olunsa mezkur sözleri kulaklarıyla duysa bile hiç müteessir müteessif olmaz bilakis hoşuna gider gülümser. +Burma erkekleri vezaif-i ictimaiyye ile iştigal etmezler. +Tenbel bir halde evinin bir köşesinde oturup yarım metre uzununda ve dört parmak kalınlığında bulunan sigarasını çeker durur. +Cep harçlığını tütün parasını elbisesini rahat ve asayişini karısı te’min eder. +Onun vazifesi yalnız karısının dışarıdan geldiğini görünce istikbaline koşup ceketini sırtından almak ve yüzüne gülmekten ibarettir. +Daha ziyade rahat ve asayiş şık giyinip kuşanmayı arzu eden Burmalı bir erkek iki üç kadınla evlenir her kadından bir şey koparır. +Birisi elbisesini diğeri tütün ve çayını öbürü de cep harçlığını taahhüd edince koca çomarın maişeti artık taht-ı intizama alınmış demektir. +Herif yan gelerek gavail-i dünyadan asude ve azade bir vaz’iyetle yalnız keyfine bakar. +Burmalılar –ister kadın ister erkek olsun– alelıtlak güler yüze maliktirler. +Nadir ve ender olarak Burmalının ağladığı görülür. +Tramvayda sokakta trende kahkahalarla cünbüşlerle hareket ettiklerine tesadüf olunur. +Kadınlarına gelince bir iltifata bir selama bir söze karşı derhal tebessüm eder güler. +Bu mahlukat cünbüş ve alayla doğup aynı hal ile mezara kapanırlar. +Kadın erkek serhoşluğu kumarbazlığı severler. +Burma erkekleri İngilizlerin yalnız spor hayatlarını taklide rağbet göstermişlerdir. +Top lantens çelik çomak kürek çekmek oyunlarında alelekser İngilizlerle beraber oynarlar. +Spor ve oyunlara kumar ve içkiye son derece hahişger ve meyyaldirler. +Nikah merasimi uzun uzadı şeylerden ibaret olmayıp evidda ve ahibba ile her iki tarafın –gelin ile güveylere– akraba ve teallukatı da’vet edildikten sonra evlenmek isteyen erkekle kadın bir kap içinde yemek yerler. +Yemekten sonra nikah bitmiş addolunur. +Zevc ile zevce istedikleri zaman birbirleriyle görüşüp konuşmak salahiyetine malik olurlar. +Talak dahi pek sadedir. +Kocasının mucib-i şikayet olan hallerini zevce derhal güveyin ileri gelen aksakallısına dermiyan ettikten sonra kendisinden ayrılmak istediğini beyan eyler. +Bir iki defa tarafeyni barıştırırlar imtizac hasıl olmadığı takdirde zevce mutallaka ve nikah münfesih sayılır. +Nikah viladet ad koymak ölüm gibi ahval-i ictimaiyye sim-i mezkure ise her memlekette cari olduğu misillü hal ü vakte paye vü mayeye göre yapılır. +Kızların kulaklarını delip küpe giydirdikleri zaman dahi merasim yapıp ziyafet verirler. +Kızların kulaklarını mutlaka altın iğne ile delmek şarttır. +Burmalıların –erkek ve kadın– kullandıkları zinet altın ve cevherdir. +Gümüş ma’denini ancak küçük çocuklarına takarlar. +Çocuk doğduktan sonra akraba ve teallukat toplanır. +çocuğun ismini ta’yin eder. +Ad takmakta nikah icrasında mutlaka nücum ve kevakibin ve seyyaratın harekat ve evzaına müracaat edilir. +Müneccimin vereceği karara göre hareket olunur. +Sa’d ü nahs hayr u şer vukuunu ahval-i mezkurenin ta’yinini yıldız ve kevakibden istihrac ve istinbat ederler. +Mektep ta’lim ve terbiye görmeyen her Buda rahibi hakim mutlaka hekim ve müneccimdir. +Ulum-ı mezkure ledünni olarak irsen onlara intikal ediyormuş! +Cenaze ve ölü merasimi de tuhaftır. +Ye’s ü matem yerine zevce ve cünbüş icra-yı ahkam eder. +Ölünün hanesine koşan evidda ve ahibba meyyiti tekfin ve techiz edip mazbut bir sandığa koyduktan sonra idare-i akdaha kumara başlarlar. +Meyyitin akraba ve teallukatı da bu merasime iştirak ederler. +Meyyitin varisleri kumarı gaib edecek olurlarsa meyyitin asi ve cennete layık bir kimse olmadığı zan ve fikri herkeste peyda ve bilakis kazanırlarsa ölmüş adamın her halde ruhu illiyyine suud eylemiş olduğuna kanaat-i kamile hasıl olur. +Bu zevk u safa alemi derece ve iktidara göre bazen de bir hafta devam eder. +Evvelce meyyiti bir ay kadar evde bırakıp sonra defnettikleri halde hükumet-i mahalliyyenin müdahalesi üzerine ancak bir hafta kadar ölüyü –sandık içinde bulunmak şartıyla– ikametgahında durdurabilirler. +Müddet-i muayyenenin inkızasında ölünün cenazesini arabasına koyarak arkasından ahibba-i alakadaran arabalarıyla ta’kıb eyleyerek mezarlığa götürürler. +Cenazenin önünde bir muzika bandosu latif havalar çalmakla meyyitin ruhunu tatyibe gayret edilir. +Meyyitin tekfin ve techizi de tuhaftır. +Müteveffanın malik olup en ziyade sevdiği ve beğendiği elbise giydirilir. +Kulağına burnuna ağzına kokulu pamuklar tıkılır. +Eline de altından ma’mul bir sikke sıkıştırırlar ki tekrar dirilecek olursa veyahud Nekir ve Münker’e rüşvet vermek lazım gelirse bundan mahrum kalmasın! +Kurban Bayramı yarınki Pazartesi gününe tesadüf ettiğinden müslümanlarla putperestler arasında inek ve hayvan zebhinden dolayı bir münazaa hasıl olmamasına hükumet-i mahalliyye tarafından tedabir-i ihtiyatiyye kemal-i dikkatle me’mur edilmiştir. +Tedabir-i mezkure şunlardır: +kesmemeleri. +surette ve kapalı bir yerde zebh edilmeleri. +yerlerde kurbanların adem-i zebhleri. +nev’iyle yerinin ta’rifi. +ruhsatname istihsali lüzumu. +rupiye ceza-yı nakdi alınacağı gibi icab ederse hapis ve tevkıfe bile istihkak kesb eder. +Bu hafta zarfında polis dairesinde fevkalade bir faaliyet hükümferma idi. +Hindularla İslam rüesa ve eşraflarını polis müdiri nezdine da’vet ederek kendilerine icab eden vesayada bulunmuştur. +Geçen sene tenbihat-ı vakıa hilafında hareket edenlerden mezkur polis müdiri almış olduğu ceza-yı nakdiyi müslümanlara bir cemile olmak üzere Rangon’daki Hilal-i Ahmer Şu’besi’ne göndermiştir. +Yarın sabah müslümanların camileri önünde İslam mahallelerinde birçok müsellah asker ve polis bulundurulacağı gibi emniyet-i umumiyye müdiri ile maiyyeti bizzat sabahtan akşama kadar kasabayı devr ü teftişe me’murdurlar. +Kurban zebhinden dolayı birkaç sene evvel Kalküta arasında azim mudarebe ve münazaa vuku’ bulmuş ve neticede yüzlerce insan itlaf edilmişidi. +Tarih-i mezkurdan etmektedir. +Rangon’dan: +S sin . +M. +Tevfik ani tecavüzatı hükumet-i Osmaniyye’nin şiddetle sükunete muhtac olduğu bir zamanda yalnız Osmanlıları değil belki bütün alem-i İslam’ı büyük müşkilata duçar eyledi. +Balkan muharebatı ve o muharebatın sebebiyet verdiği felaketler mağlubiyetler Trablusgarb harbinden ve İtalya’nın çaresiz kalarak ika’ ettiği müşkilat ve ifsadattan neş’et etmiş olduğu gayr-i kabil-i inkar ve İslamlarca unutulmayacak cümle-i fecayi’dendir. +Arnavutluk isyanında İtalya hükumetinin Arnavutluk’ta müslümanların cehl ü nifakından istifade ederek ne gibi tohm-ı fesad saçmış olduğunu hadisat-i harb ve Arnavutluk’ta cereyan eden bugünkü vekayi’ bize gösterdi. +met-i Osmaniyye’nin en gaileli zamanında akdettiği musalaha askeri! +metaibinden kurtulacağını bu musalaha ile evlad-ı Arab’ın dahi kendisiyle uyuşacağını zannediyor idi. +Halbuki hasılı her türlü kuvvetiyle çalışan bu haris hükumet bugüne kadar olduğu yerden ileri gidemedikten maada gittikçe de nüfuzunu gaybetmiştir. +Son haberlere göre Trablusgarb ahali-i İslamiyyesi İtalyanları müdhiş bir nekbet ve felakete duçar için vasi’ bir mikyasta cihada hazırlanıyorlar. +Bütün Afrika müslümanları Şeyh Senusi hazretlerinin etrafına toplanmaktadır. +müslümanlar akıbet Salib’i Afrika’da ser-nigun edeceklerdir. +eş-Şa’b gazetesine Portsaid’den yazılan mektupta okunduğuna göre: +Her yerde olduğu gibi Portsaid’de dahi misyonerler ahali-i İslamiyyeyi olan müslümanlar arasında enva’-ı hileler ve fesadlar neşretmekle meşguldürler. +Bunlar adetleri üzere İslam ahalinin kulubuna ilka’-i şübühat için hususiyle ayat-ı Kur’an iyyeden deliller getirerek istedikleri gibi ayat-ı Kur’an iyyeyi te’vil daha doğrusu tahrif ediyorlar. +Halbuki o safdil müslümanlar ne o ayetlerin ma’nasına ne tefsirine ne de sebeb-i nüzulüne vakıftırlar. +Bu hıristiyan misyonerler halkı ıdlal için kendi mahsul-i fikirlerini ona buna söyledikten maada pek ucuz bir fiyatla ahali miyanında müfsid kitaplar da neşrediyorlar. +Bu son günlerde Portsaid’de Kütübhane-i Nil namında bir kütüphane de te’sis etmişlerdir. +Bu kütüphanedeki kitapların muhteviyatı diyanet-i İslamiyye hakkında iftira ve hezeyandan başka bir şey değildir. +Şer’iyyata dair bazı kelimat ve mübahesat-ı mühimmenin tahririnde hey’et-i tahririyyemiz tarafından da muavenet edilen Dairetü’l-Maarif eser-i mühim ve muazzamından ehemmiyetine mebni –sahiblerinin müsaadesiyle– atideki bahsin nakli münasib görülmüştür: +Din-i İslam edyan-ı semaviyyenin sonuncusu ve cümlesinin etemm ü ekmeli olup şeriksiz olan İlah-i Vahid’e ta’til ve teşbihten münezzeh olarak i’tikad ve Muhammed Mustafa sallallahu aleyhi ve sellem hazretlerinin canib-i olduğunu kabul ve teslim ve o Nebiyy-i kerimin taraf-ı Bari’den tebliğ buyurduğu bil-cümle evamir ve nevahi ve ahbarı hak olmak üzere tasdik eylemek esasına müsteniddir. +Hazret-i Muhammed Mustafa sallallahu aleyhi ve sellem –Ahd-i Atik ile Ahd-i Cedid’in hılal-i suturunda erbab-ı tedkıkın nazar-ı basiretinden hala kendini ihfa edemeyen mübeşşeratın da delalet ettiği üzere– enbiya-yı selefin ve bilhassa cenab-ı Mesih’in salavatullahi ve selamuhu ala nebiyyina ve aleyhi “Bir de benden sonra gelecek ve ismi Ahmed olan bir Resul’ün geleceğini tebşir ile size ba’s olunmuş bir Resul’üm” nass-ı Kur’an isi mantukunca haber verdiği Hatemü’n-nebiyyin olup enbiya ve ümem-i salifenin muntazır olduğu umur-ı azime gerek zat-ı akdes-i Risalet-penahi’lerinde ve gerek peyrevan-ı hidayeti olan ümmet-i bi-tamamiha zuhur etmiştir. +Din-i mübin-i İslam nasih-ı şerayi’-i salife olup hükmü ila-maşaallah payidar olacak olan din-i kemal ve din-i fıtrattır. +Din-i İslam şerayi’-i mütekaddimeyi nasih müeyyiddir. +“Nezd-i İlahide din İslam’dan ibarettir” ayet-i kerimesi evvel ve ahir İslam’dan başka nezd-i İlahide din-i makbul olmadığını “Ey hatime-i ümem! +Allahü tealanın size din olarak teşri’ ettiği şey vaktiyle Nuh’a tavsiye ettiği şeydir. +Ey Muhammed! +Din olarak teşri’ ettiğimiz şey sana şimdi vahiy tarikıyle bildirdiğimiz ve vaktiyle ğimiz şeydir ki o da dini ikame ediniz ve din hususunda sakın tefrikaya düşmeyiniz emir ve nehyinden ibarettir” ayet-i kerimesi de Nebiyy-i ahir zamandan evvel gelip geçen enbiya-yı izamın dini din-i İslam olduğunu sarahaten natıktır. +Binaenaleyh ehl-i İslam “Biz Allah’ın resullerinden hiçbirini diğerlerinden ayrı gayrı tutmayız” demekle beraber el-yevm rusül ve enbiyaya isnad olunan nukul ve akaidden ahbar-ı sarih-i Muhammedi’ye sallallahu aleyhi ve sellem muhalif olanlarının muharref olduğuna kaildirler. +Din-i İslam din-i fıtrattır. +Çünkü herhangi derece-i aklın kabulünden iba edemeyeceği kadar basit basit olduğu kadar ali hakayıkı telkın eder. +“Allah’ın nası üzerine meftur kıldığı fıtrattır.” Mu’tekadat-ı ehl-i İslam içinde Nasraniyet’te olduğu gibi aklı pa-bend-i esaret edecek seraire tesadüf edilmez. +Bir müslüman hakaik-ı kevni teemmülden men’ olunmaz. +Bilakis kuru bir iman ile iktifa edip enfüs ve afakın semavat ü zeminin bi-hadd ü intiha hakayık ve esrarını teemmül ve tefekkürden atıl kalanları zemmeden ayat-ı kerime pek çoktur. +Acaib-i semavat ü zemini müzekkir olan Sure-i Al-i İmran ayet-i kerimesinden bahsederken Nebiyy-i Ekrem sallallahu aleyhi ve Sahib ve Müdir-i Mes’ul: +H. +Eşref Edib sellem efendimiz hazretleri teemmül-i acaib-i hılkatte fütur edenler hakkında “Yazıklar olsun bu ayet-i kerimeyi iki çenesi arasında çiğneyip de ma’nasını teemmül etmeyen basiretsizlere!” gibi bir takri’-ı şedidde bulunuyor. +Din-i İslam akıl ile daima barışık gider. +Akl-ı selim ile nakl-i sahih arasında tearuz-ı hakıkı yoktur. +İslam’ın telkın ettiği ahkam ise dünyevi ve uhrevi ihtiyacat-ı beşeriyyenin kaffesine muntabık sehlü’l-icra ve maddeten ve ma’nen fevaidi hüveyda şeylerdir. +Hitabat-ı şer’mükellefinedir. +İlm-i din hiçbir sınıfın mahsusatından değildir. +Herkes dinini vüs’u yettiği mertebede öğrenmekle mükelleftir. +Ayin-i ibadatı icra için abd edecek maasi ve zünubu afvettirecek hey’et-i ruhbaniyyenin vücuduna arz-ı azadedirler. +Din-i İslam her türlü imtiyazat-ı dünyeviyyeyi beyne’l-efrad hukukça tefazulu sahasından ebediyen tard etmiş uhuvvet ve müsavat dinidir. +Lisan-ı şeriatta her nerede “ahun” kelimesi varid olmuş ise uhuvvet-i diniyye kasdedilmiştir. +Bu din-i mübin bütün insanlar beyninde hakıkı bir uhuvvet te’sis etmeyi emretmiştir. +“Mü’minler kardeşten başka bir şey değildir” ayet-i kerimesi daire-i münciyye-i İslam’a bil-fiil dahil olanlar beyninde uhuvvet-i nesebiyyeden akva bir uhuvvet-i ulviyyenin vücudunu i’lan ettiği gibi “Ey Allah’ın kulları! +Kardeş olunuz” hitab-ı ulvi-i nebevisi de bütün nev’-i beşere salih bir din-i umumi kabiliyetini haiz olan bu dinin gaye-i kemalini işrab etmektedir. +Emr-i müsavat ve nefy-i kavmiyyet ve cinsiyyeti ise “Ey nas biz sizi erkek ile kadından yarattık. +Sizleri yekdiğerinizi tanıyasınız bilişesiniz diye bir takım şuub ve kabaile ayırdık. +Yoksa şeklinde el-Muttaki el-Hindi birbirinize karşı tekasür ve tefahur edesiniz diye değil. +Şübhesiz nezd-i İlahide sizin en keriminiz en müttakı olanınızdır” ve “Ba’s için Sur’a nefh edildiği gün artık ensabın hiçbir hükmü kalmayacağı gibi kim kimin nesidir diye kimse kimseye sormaz” gibi ayat-ı kerime ile “Hiçbir kimsenin diğer kimse üzerine fazl u meziyeti yoktur. +Tefazul yalnız din veya amel-i salih : +“Ey nas! +Agah olunuz ki Rabbiniz birdir. +Agah olunuz ki babanız da birdir. +Biliniz ki hiçbir Arabinin Acemi hiçbir Aceminin de Arabi üzerine kezalik hiçbir siyah renklinin siyah olmayana hiç siyah olmayanın da siyah renkli üzerine fazl u rüchanı yoktur. +Meğer ki takva ile ola. +En keriminiz nezd-i İlahide en müttakı olanınızdır. +Söyleyiniz tebliğ ettim mi? +Buna karşı: +‘Evet ya Resulallah’ denilince ‘Öyle ise hazır olan gaib olana bu sözümü tebliğ etsin’ buyurdular.” ve “Asabiyet da’vasına kalkışan onu tervic ve teşvik eden bizden değildir. +Asabiyet üzerine kıtale girişen bizden değildir” gibi ehadis-i nebeviyye kökünden kesip atmıştır.” Nazar-ı şeriatta herkes müsavidir. +ayet-i kerimesi müeddasınca vakıa amir ve me’mur tabi’ ve metbu’ muti’ ve muta’ varsa da veliyyü’l-emre itaat işte bu ayet-i kerime hükmünce Allah’a ve Resulü’ne itaat demektir. +Yoksa emr-i olsun mahluka itaat edilmez. +“Halık’a ısyan hususunda hiçbir mahluka itaat ve inkıyad lazım değildir.” natıyla habl-i İlahiye i’tisam hakkındaki evamiriyle teferruk ve cemaatten ayrılmak hakkındaki nevahi-i kat’iyyesiyle arazi ve kavmiyet hududlarını harikulade bir sühuletle mass u bel’ etmek hassasını haiz bir din-i celildir. +Maşrık-ı aksadaki bir müslümanın nefsi Afrika’nın en mechul bir köşesindeki müslüman kardeşini kendisi ile her vech ile müsavi tutmaktan iba etmez. +Hukuk-ı Beşer Beyannamesi’ni tasavvura daha düne kadar cür’et-yab olamayan felasife-i Garbın hülyalarını atide saha-i hakıkate çıkaracak mebadi varsa nur-ı hakıkati ta on üç asır evvel işrak eden mebadi-i mahluk beynindeki münasebata münhasır değildir. +Hukuk-ı ibadın muamelat ve münakehat ve ukubat aksamına da şamildir. +Din-i İslam Halık ile mahluk arasındaki vasıtayı ruhbaniyeti ref’ ettiği gibi “Allah’a aid olanı Allah’a kaysere aid olanı kaysere vermek” düsturunu da hiç kabul etmez. +Ma’na-yı ma’ruflarınca ne hükumet-i ruhaniyyeyi tanır ne hükumet-i cismaniyyeyi. +Hükumet-i ruhaniyye ve cismaniyyenin ayrı ayrı teşekkülüne cevaz vermez. +Hükumet-i cismaniyyeye aid muamelatın kaffesi dinen me’murun-bih veya menhiyyün-anhdir. +Hepsi emr-i İlahi veya sünnet-i Risalet-penahidir. +Kitap ve Sünnet dünyada da ahirette de intizam-ı şuun-ı efrad u ümmeti kafildir ve ta’lim-i tir. +Binaenaleyh a’sar-ı ahirede Avrupa’da tatbik edilen umur-ı diniyye ve siyasiyyeyi tefrik seperation de l’Elise et de l’etat düsturunun bizde mahall-i siyle meşbu’ bazı kimselerin böyle bir şeyi tatbik hakkındaki arzuları ahkam-ı neş’et eder. +Bizde emr-i bil-ma’ruf ile nehy-i ani’l-münker dinin feraizinden olduğu gibi te’sis-i hükumetten ikame-i hudud-ı İlahiyye ve tevzi’-i adalet ile şuun-ı siyasiyyeyi idare gibi hususatın kaffesi dinin ahkamındandır. +Din-i İslam’ca nasb-ı imam farzdır. +İmama itaat de farzdır. +İmamü’l-müsliminin Cum’ayı beyninde de fark yoktur. +Hudud-ı İlahiyyenin ikamesi ahkam-ı diniyyenin icrası teşkilat-ı ictimaiyyeye bunun da beka ve devamı hüküm ve kuvvete vabeste olduğu için bir hükumet-i muntazama-i İslamiyyenin esasları Hicret-i seniyyeyi müteakıb vahyin germagerm-i tevali olduğu sıralarda bizzat taraf-ı ali-i Nebevi’den vaz’ edilmiştir. +Riyaset-i hükumet asr-ı Risalet-penahi’lerinde kendilerinde ve ondan sonra hulefa ve eimme-i müsliminde “Vallahi Hak tealanın nüfuz-i hükumetle men’ ettiği şey nüfuz-i Kur’an hakıkat-i mahza olduğundan ahkam-ı Kur’an iyyenin tatbikını te’min edecek bir hükumetin teşekkülü zaruri idi. +Hükumet-i İslamiyyenin teessüsü ile beraber her hükumetin beka ve tevessü’ ruiyeti akl-ı selimin bedaheten kabul edeceği umur-ı müsellemedendir. +Kılıçtan müstağni hiçbir hükumet tasavvur edilemeyeceği gibi din-i İslam da gerek cemaat-i müsliminin şürur-i a’dadan hıfz u hıraseti ve gerek kelimetullahı hakayık ve fezail-i İslamiyyenin neşr u ta’mimi gayesine vusul için cihadı teşri’den feragat edemeyeceği tabii idi. +Gerek akaid ve ibadata ve gerek muamelat-ı medeniyyeye tealluk eden kavaninin gayesi siyaset ve idare-i nüfus olduğunu unutanlar –Avrupa’da ruhbaniyetin su’-i isti’malatından bizar olarak hükumet-i cismaniyyeyi ruhaniyyeden tefrika çarnaçar tarafdar olmuş olanların efkarına tebean– din-i İslam’ın din-i cihad ve seyf olmasına i’tiraz ederler. +Ve hükumet-i İslamiyyenin cebir ve tehdidi olmasaydı bu kadar sür’atle ve belki de ceziretü’l-Arab’ın haricinde hiç de vahidir. +Zira kuvvetin hakka hizmetkar olması mucib-i şeyn olmak şöyle dursun hak için de kuvvet için de mucib-i şereftir. +Din-i İslam esasen cizyeyi kabul ettiği için süyuf-ı mücahidinin hizmeti hükumet-i İslamiyyenin dairesini tevsi’ etmekten ve sit-i İslam’ı serbest ve korkusuz olarak az zaman içinde çar-aktar-ı cihana isal etmekten ibaret şey Kur’an-ı Kerim’in muhtevi olduğu hitabat-ı İlahiyyenin ervaha te’sir ve nüfuzu kulub-ı müstemiini cezb ü teshir etmesi idi. +O devrin haline göre ni’met-i hadaretten bi-nasib olan bir avuç halkın elli sene içinde Çin ve Hind hududundan ta Mağrib-i aksaya kadar bunca milel ü akvamı kabza-i idaresine ram etmesi elbette yalnız kılıç kuvvetiyle olamazdı. +Hem ne hacet? +Bugün artık alem-i İslam her tarafından a’da müş Nasraniyet’e karşı silah-ı satveti pare pare olmuştur. +Böyle iken bunca tazyikata bunca tehdidata rağmen yine sulh u selam olduğu i’lan edilen Nasraniyet naşirlerinin Avrupa ve Amerika milyonlarına mehib toplarına istinaden sarf ettikleri mesaiye karşı mağlub oluyor mu? +Bu korkunç emekler İslam’ın seyr-i selamet-bahşına mani’ olabiliyor mu! +Elhasıl kim ne derse desin din-i sebt ü kayd ettiği inkılabat-ı medeniyye ve ictimaiyyenin en azimidir. +Sefk-i dima ile zulm ü bidad ile şaibedar olan Fransa inkılab-ı kebiri inkılab-ı İslami asırdan ziyade geçtiği halde hala nazari olmaktan kurtulamayan hukuk-ı beşer beyannamesini ilham eden şübhesiz –on iki asır içinde Avrupa daire-i zulümatına tedricen ve güçlükle fürce-yab-ı duhul olan– hukuk-ı İslamiyyedir. +Avrupa’nın yeni bir keşif olmak üzere aleme telkın etmeye başladığı hürriyet adalet müsavat uhuvvet mebadisi efkar-ı İslamiyye ile perverde olanlarca artık telkıne bile şayan görülemeyecek bedihiyat-ı evveliyyedendir. +Din-i İslamın en büyük te’siri ahlak sahasında görülmüştür. +Ve hedef getirecek ricalin terbiye-i ferdiyyesinde dür. +Resul-i Ekrem sallallahu aleyhi ve sellem gaye-i bi’set-i seniyyelerini “Ben ancak mekarim-i ahlakı tamamlamak için ba’s olundum.” kelam-ı alisiyle izah buyuruyorlar. +Terbiye-i Nebeviyye kavm-i Arabın fıtratında meknuz ü müddehar ne kadar mehasin varsa tenmiye ve takviye ediyor. +Adat ve ahlak-ı mezmume-i cahiliyyeyi istisal ediyor. +Ve yirmi üç senelik bir müddet-i kalile zarfında binlerce ricali tehzib ve te’dib ederek akvama rehnüma-yı hidayet her biri diğer milletlerde olsa sermaye-i mübahat ü mefharet olabilecek bir hal-i kemale ifrağ ediyor. +Akvam-ı mücavirenin o zamana kadar hedef-i istihfaf ve istihkarı olmuş bir ümmet-i ümmiyyenin lemhatü’l-basar denilecek bir zaman içinde bu kadar fezaili iktisab etmesi yarım asırda alem-i medeniye istila ederek müeddib ve mürebbi vazifesini deruhde etmesi din-i İslamın hakıkaten mertebe-i i’caza varan asar-ı füyuz ve berekatındandır. +Ahlak maddesine bak. +ve fazilet olduğu gibi en yüksek mertebede hami-i ilm ü hakıkattir. +İslamiyette din ile ilim tev’emdir. +İlmin fezailini natık olan ilmi tergıb eden ehadis-i nebeviyyeden bahsetmek bu sütunların siasından haricdir. +Ümmi bir ümmetin yarım asır zarfında esamisi saymakla tükenmeyen bunca eazım-ı ulemayı sine-i terbiyyesinde yetiştirmesi hep bu sayede idi. +Tahsil-i ilmin feraiz-ı diniyyeden bir farz olduğunu söylemek kafidir. +Zuhur-ı İslam’dan daha bir asır geçmemişti ki sırf İslami olan tefsir hadis fıkıh tarih siyer edebiyat gibi daha ikinci asrın bidayetlerinde Yunan ve Hind ve İran metrukatından olan “ulum-ı dahile” gereği gibi intişar etmişti. +Daha ikinci asr-ı hicride medeniyet-i mütekamil medeniyeti halini almıştı. +Az zaman içinde Bağdad Basra Mısır Merv Belh Sistan Semerkand Kurtuba İşbiliye Kayrevan gibi bilad-i hadim birer meş’al-i medeniyyet birer daru’l-ulum olmuşlardı. +Avrupa’nın bugünkü medeniyeti de Endülüs’ten kopmuş bir şu’le-i ma’rifettir. +Medeniyet-i İslamiyyeye Frenkler medeniyet-i Arabiyye namını veriyorlar. +Vakıa bu medeniyetin ilk banileri naşir-i nur-ı İslam olan kavm-i necib-i Arab olduğu ve hemen bütün müellifin-i hep lisan-ı Kur’an ile te’lif-i asar ettikleri mülahaza edilince bu tesmiye doğru ise de hakıkat-i halde bu medeniyet-i ulyanın banileri yalnız Arablar değil idi. +Daire-i İslam’a dahil olan Acem Türk Kürd Berber Hindli ne kadar akvam varsa cümlesinin bunda hisse-i iştirakleri zahir ve ruh-ı İslam’ın kabul etmediği kavmiyet farkı bunu kavm-i Araba tahsise esasen mani’dir. +Medeniyet-i bir kavim memnu’ olmamış ve cümlesi birden lisan-ı Kur’an’ı kendilerine vasıta-i tefahüm ittihaz ederek mütesaviyen nevale-çin olmuştur. +bilmeyerek peyrev olanların hoşuna gitmeyecek yalnız iki türlü ahkamı vardır ki biri esarete diğeri kadınlara tealluk edenleridir. +Vakıa İslamiyet Avrupalılarla Amerikalıların Zenciler hakkında havsala-suz-i tecviz edecek ahkamı havi olaydı bu denilerin anladığına göre esir hususat-ı zatiyyede istihdam edilir zekice bir hayvandan başka bir şey değildir. +Esaret buhar makinelerinin icadından evvel bir zaruret-i iktisadiyye ve ictimaiyye olduğu için bunu ref’ ve ilga etmedi diye din-i İslam’a ta’n etmek haksızlıktır. +Din-i İslam hukuk-ı düvel ulemasının sonradan sonraya taakkul ettikleri ahkamı on üç asır evvel vaz’ ederek mesaib-i harbi gereği gibi tehvin; esna-yı harbde etfal ü nisvana savmaalarına kapanmış ruhbana taarruz silah be-dest olarak esir edilenlerin kat’-ı a’zasını eşcar ve kürum ve mezariin tahribini nehy ettiği gibi zaruret-i harbiyye olarak esir edilen yi de ta’yin etmiştir. +Din-i İslam –hem küffarın zaafını hem de daire-i İslam’ın adeden ve iktisaden genişleyip kuvvet bulmasını müntic olan– usul-i esareti esiri efrad-ı aile menzilesine tenzil ederek rıkkın ağırlığını adeta hiçe indirmiştir. +Bundan maada katl hata ve şibh-i amd ile nakz-ı sıyam-ı Ramazan ve zıhar ve ila ve yemin gibi mesailde ıtk-ı rakabenin keffarete dahil olmasına ve tedbir ile kitabetin ve istilad ile tahrir-i cevarinin meşruiyetine ve mevalinin yani azadlıların akarib-i nesebiyye hükmüne girerek mirasa bile dahil olmalarına ve bu gibi vesailin fıkdanı halinde de li-vechillah ıtk-ı rikabın veya ıtka ianenin fezaili hakkındaki tergıbat-ı celile-i nebeviyyeye yani nefs-i i’takın bir olursa şer’-i şerifin rıkkı tecviz etmekle beraber daima gailesini ref’ ve tehvine meyyal olduğu sarahaten anlaşılır. +Hadis-i şerif olarak rivayeti İbni Ömer’e “Ahır zamanda malın en kötüsü memluklerdir” eseri de bu müddeamıza şahiddir. +Şurası muhakkaktır ki hükm-i rıkkın ibkasıyla beraber vesail-i kazandırmış aded-i müslimini tezyid ettiği gibi köleleri ahrardan daha fena bir halde yaşatmamıştır. +Tarih-i İslam’ı mütalaa edenler ulumda sanayi’de siyasette sahib-kıran ve ahrar-ı ümmetle hem-inan-ı rekabet olmuş nice nice mevali isimlerine tesadüf edecekleri gibi ahkam-ı rıkkın vücudu birçok kölemen hanedanlarının erike-nişin-i saltanat olmasına mani’ olmadığını görürler. +Hukuk-ı nisa bahsine gelince bu hususta din-i İslam ile hem-ayar olacak hiçbir müessese-i diniyye veya medeniyye henüz zuhur etmemiştir kadınlar hakkında memalik-i mütemeddinede cari ahkam ile ahkam-ı bile aradaki fark-ı azimi dide-i intibaha arz eder. +Kadınları kable’z-zivac ebeveynin ba’de’z-zivac da zevcin hacr u vesayetinden kurtulamayan tasarrufatı gayr-i mu’teber olan izdivac eder etmez –hin-i akdde hilafı tasrih edilmemiş memleketlerde nisaiyyunun feministes vücuduna ve iddia-yı hukuk etmelerine aklımız erer ise de bizdeki bir sınıf halkın taklid-i a’ma kabilinden hasılı tahsil arkasında koşmaları anlaşılır şeylerden değildir. +Müslüman kadını bütün hukuk-ı insaniyyesine sahibdir. +Din-i ladlarının mürebbiyesi kılmakla beraber te’min ve tevsi’-i maişet için hususiyet-i hallerinin müsaid olduğu sanayi’den hiçbiriyle iştigalden men’ etmez. +Tahsil-i dır. +Bir müslüman kadını mal-ı Karun’a sahip olsa kaffe-i tasarrufatında müstakil ve zevcinin müdahalesinden azadedir. +Servet ü samanı gerek kendisini ve gerek çocuklarını infak külfetinden zevcini kurtaramaz. +Tesettür ve ihticab hakkındaki nusus-ı Kur’an iyye ve ehadis-i nebeviyye hukuklarını kasr için değildir. +Bilakis damen-i ismetlerini enzar-ı edaniden sıyanet gayret-i İlahiyyesinden münbaistir. +Şer’-i şerifin gözettiği taharet-i erham u ensabın ve kasr u tahdid-i fücurun bundan daha salim çaresi yoktur. +Kadimden bugüne kadar hemen bütün milel ü akvamın bil-fiil kabul ve tatbik etmiş oldukları teaddüd-i zevcat hakkındaki i’tiraz da ötekiler kadar vahidir. +Zira evvela din-i İslam zaman-ı cahiliyyetteki mikdar-ı ezvacı tahdid ederek dörde indirmiştir. +Saniyen din-i zı da hadd-i asgarisine tenzil etmiştir. +Bir surette ki bir zevceden ziyadesini ber-vech-i şer’i beslemek her zenginin harcı değildir. +Salisen teaddüd-i zevcatı men’ eden aba’-i kenisaiyyenin bu nehiyleri –muvafık-ı tabiat olmadığı için– bil-fiil nafiz olamamış ve gerek bu nehiyleri ve gerekse talakı men’ edişleri fuhuş ve zinayı gereği gibi tervic etmiştir. +Hülasa alem-i insaniyyette bu inkılab-ı azimi vücuda getiren şeriat-ı İslamiyye “Ey ümmet-i merhume işte bugün dininizi size ettim. +Ve İslam’ın sizin için din olmasını kabul ederek razi oldum” ayet-i kerimesinin natık olduğu vech ile ekmel ü etemm-i şerayi’dir. +Bize bergüzar-ı Risalet olan Kitabullah ile sünnet-i Resulullah dünya ve ukbaya tealluk eden bil-cümle mesalihimizin bi-hakkın kesb-i intizam etmesine kafidir. +Kitap ile Sünnet vezaif-i diniyye ve dünyeviyyemizin –ki onlar da dini addolunabilirler– hutut-ı asliyye ve umumiyyesini çizmiş ve mansus olmayan ahkam da Kitap ve Sünnet’e istinad eden İcma’-ı ümmet ve Kıyas-ı müctehidin ile teayyün etmiştir. +“Kitap” “Sünnet” “İcma’” “Kıyas” kelimelerine bak Şeriat-ı İslamiyyenin me’hazi mercii işte bu dört delildir. +“Ey iman edenler Allah’a itaat ediniz. +Resul’e de itaat ediniz. +Ulü’l-emre de öyle. +Şayed bir şeyde aranızda niza’ ve ihtilaf tahaddüs ederse –eğer Allah’a ve yevm-i ahirete ve Resul’e yani Kitabullah ile Sünnet-i Resulullah’a redd ü irca’ ediniz” ayet-i kerimesi mucebince Kitap ile Sünnet asıl ve ulü’l-emr demek olan ulemanın dir. +Binaenaleyh hiçbir asırda memnu’ olmayan mesalihin peyderpey hudusüyle vücuduna ihtiyac messeden yani Kitap ve Sünnet’e reddedilebilmek şartıyla– füru’-ı dindendir. +Yoksa Kitap ve Sünnet’e muhalif ictihadat-ı indiyyenin Kitap ve Sünnet’le alakadar olmayan ahkamın nazar-ı İslam’da ifade-i hüküm i’tibarıyla kadr ü kıymeti yoktur. +larının yanıbaşında keyfiyet-i istinbat-ı ahkamdan bahis usul-i fıkıh namıyla diğer bir ilmin vücud bulması bu ihtiyac-ı meşru’ saikasıyladır. +Edille-i fıkhiyyenin dörde varması külliyatı tansis eden Kitap ve Sünnet’in yanıbaşında cüz’iyyat-ı mesaili yine aslına muvafık surette fasıl olmak üzere ictihad kapısının açık kalması şeriat-ı Ahmediyyeye büyük bir elastikiyet vermiş ve ictihada ehil hakıkı ulema mevcud oldukça mesail-i mütehaddise karşısında asla sıkıntı çekilmemiştir. +Vaktiyle saha-i İslam’ın böyle parlak bir medeniyet nuruyla münevver olarak bu derece vüs’at peyda etmesi hep bu sayede olmuştur. +diki haline bakalım. +Bu nam altında yaşayan kaç milyon can varsa maatteessüf cümlesi düşmanlarının zir-i pa-yı tahakkümünde zebun ve esir işin daha garibi bu bar-ı zell ü esareti duyamayacak derecede bi-his ve bi-şuur. +Birkaç asır evvel mürebbi-i alem olan ilim ve san’atta dünyayı hayran eden maşrık-ı aksadan mağrib-i aksaya kadar emtia nakleden bu yüz milyonlarca halk bugün ilimden san’attan ticaretten külliyen bi-behre. +Kendilerini Avrupalı yedirmezse aç giydirmezse çıplak taşımazsa kendisini bile bir mahalden diğer mahalle nakletmekten aciz. +Memleketlerinde ecdadın miras-ı mecd ü mefahiri olarak tufan-ı havadis ü belayadan kurtulan cüz’i asar-ı umranı bile muhafaza kaydından vareste olacak kadar atıl ve cahil. +Hiçbir hıtta-i İslamiyye kalmamıştır ki ahalisi hukuk-ı siyasiyyelerine ve hatta hukuk-ı ibtidaiyye-i insaniyyelerine sahip olsunlar. +Yalnız burada bir avuç müslümanı ile kalmış bir hükumetceğiz vardır ki o da yalnız bir hayal-i istiklal da cahil. +O da san’atını ticaretini istiklal-i gaib etmiş. +Bakıyye-i istiklali için de kendisini muhit olan nesim-i udvan an be-an mühlik bir kasırgaya inkılab edecek diye bütün muvahhidler dil-hiras. +nekbetler nedir? +Hangi dest-i nuhuset eyvan-ı İslam’ı ser-nigun etmiş? +Biraz da bu ciheti araştıralım. +Hal ile mazi beynindeki tezad –bizleri demeyelim çünkü bu tezaddı bile gösterecek ilim ve irfanımız kalmamış vaktiyle ne olduğumuzu şimdi ne halde bulunduğumuzu bize tanıtan va esefa ki yine düşmanlarımızdır– Frenkleri bile hayrete düşürüyor. +Hele İslam’ın giriftar olduğu bu inhıtat-ı veleh-resan ile beraber yine teksir-i a’dad etmesi tealim-i dinimizin yine –haberimiz olmaksızın– intişar etmekte ber-devam olması bunların bu hayretlerini dü-bala ediyor. +Yeni Larus Dairetü’l-Maarif inin İslammaddesinde şu ibareye müsadif oluyoruz: +“El-yevm tealim-i İslamiyyenin tevessü’ ve intişar-ı tehdidkarına bakılınca verir. +Tarih-i İslam’ın –Hulefa-yı Raşidin devri istisna edilirse– hiçbir devrinde olmamıştır. +Afrika kıt’ası yirminci asrın en büyük merkez-i İslamisi olmaya yüz tutuyor. +Halbuki kurun-ı vüstada İslam’ın bais-i fahr u mübahatı olan ulum bugün bütün alem-i İslam’da adeta mühmel olup lüzumsuz ve faydasız addedilmektedir. +Kurun-ı vüstada Avrupa’ya gerek re’sen ve gerek ahbar-ı Yahud vasıtasıyla Yunan-ı kadimin mahsulatını nakleden müslümanlar en ufak teferruata varıncaya kadar her hususta garbın harac-güzarı olmuşlardır.” Fil-hakıka muharririn dediği doğrudur. +Biri bizi dilhun eden diğeri husamaya dehşet-nümun olan bu iki nevi’ tezad nedir? +İslam’ın bugünkü za’f-ı siyasi ve ictimai ve iktisadi ve ilmisiyle beraber yine tevsi’-i daire-i intişar etmesi dinin din-i fıtrat tealim-i İlahiyyenin saf ve şevaib-i garazdan pak olan kalblere nafiz olduğunu neşr-i Nasraniyyet’e çalışan abede-i Mesih’in ma’lum olan satvetleriyle kudret ve miknetleriyle beraber İslam’daki o sadegi-i munise rekabetten aciz olduklarını edersek “Ey iman edenler varsa ne beis var. +Allahü azimü’ş-şan öyle bir kavim getirecek ki onları sever onlar da onu severler. +Öyle bir kavim ki mü’minlere karşı uysal ve zelil kafirlere karşı aziz ve şediddirler. +Öyle bir kavim ki Allah yolunda mücahede ederler de hiçbir laimin levminden korkmazlar” tevbih-ı şedid-i İlahisinin tecelli-i celaliyle suzan ve perişan olacağımızı gösteriyor. +Bu ayet-i kerime yevm-i kıyamete kadar bekası mev’ud olan din-i mübin-i mayacağını ihbar ettiği gibi ahkam-ı şer’-i şerifi ta’til etmenin maazallahi teala irtidada bile müncer olacağını ve ların ne gibi evsaf ile muttasıf olduğunu bildiriyor. +liyyesi beynindeki tezadd-ı elime gelince bunun da avamilini tahlil edersek görürüz ki bugün çekilen belaların bir takımı umum efrad-ı ümmetin diğeri de –efrad-ı ümmetin siyaset-i cismiyye ve ruhiyyesini mütekeffil olan– sınıf-ı ümera ve ulemanın teraküm etmiş netayic-i seyyiatıdır. +Ve bu seyyiatın kaffesi de min-haysü’l-mecmu’ “şer’a muhalefet” namı altında illet-i vahide-i külliyyeye irca’ olunabilir. +Bu muhalefetlerin sırf uhrevi olanları –eğerçi şer’a muhalefet mucib-i nekbet olmakta diğerlerinden farksızdır– pek ma’lum olmalarına binaen bırakalım da sırf ictimai olanlarını zikredelim. +Umumun irtikab ettiği muhalefetler: +“Siz onlara ve aharine karşı elinizden geldiği kadar kuvvet ve cihad hayvanları hazırlayınız ki Allah’ın düşmanlarını ve sizin düşmanlarınızı ve bunlardan sizin şimdi bilemeyeceğiniz ve yalnız Allah’ın bildiği diğer düşmanları da korkutasınız” ayet-i kerimesi müslümanlar bunda gaflet ve tehavün gösterdiler. +“Kuvvet” mefhumuna –artık hepimiz biliyoruz ki yalnız top tüfenk dritnot değil asr-ı hazırda bunların ma-yetevakkafü aleyhi olan ulum ve fünun ve sanayi’ de ziraat ticaret ve hatta şecaat ve himmet de dahildir. +Bunların hepsini tedarik füruz-ı kifayedendir. +Bütün ümmet-i Muhammediyye bu hususatın kaffesinde ecanibe arz-ı iftikar zilletinden tahlis-i giriban etmedikçe cümleten asimdirler. +Böyle bir ism-i amim ile şaibedar oldukça “Eğer Allah’ın dinine ve Resulü’ne yardım ederseniz Allah size yardım eder” buyuran İlah-i azamet-penahın nasr u tevfikından ümidvar olmak bir müslüman için gülünçtür. +bugünkü halimizi musavvir ne beliğ bir levhadır! +“Çok sürmez ümmetler oburlar yemek lengerine birbirini nasıl da’vet ederlerse her taraftan size hücum için birbirini da’vet edeceklerdir. +Sorduk ki ya Resulallah o zaman biz azlık mı olacağız? +Hayır buyurdular. +O zaman pek çok olacaksınız. +Lakin sel uğrağındaki çörçöp gibi çörçöp makulesi olacaksınız. +Düşmanlarınızın kalblerinden mehabet korku nez’ olunur da sizin kalblerinizde vehn sokulur. +Vehn nedir? +diye sordular. +Buyurdular ki vehn hayatı sevmek ve ölümü sevmemektir.” İşte bu vehnin çaresi i’la-yı kelimetullahı a’da-yı dine maddeten ve ma’nen tefevvuk etmeyi gaye-i emel edinip bu uğurda feda-yı canı teshil edecek bir kuvvet-i i’tikad ve kadere imandır. +tehabb u tevaddı emrediyor. +Biz tebaguz edip duruyoruz. +Teavün ve tenasuru emrediyor. +Biz tehazül ediyoruz. +Şu hadis-i şerife bakalım: +“Birbirinize hased etmeyiniz. +Birbirinizi ızrar için satılan bir mala fazla bir kıymet vermeyiniz. +Birbirinize buğz etmeyiniz. +Birbirinizden yüz çevirip darılmayınız. +Alışveriş ederken birbirinizin müşterisini ayartmayınız. +Ey Allah’ın kulları kardeş olunuz. +Müslüman müslümanın kardeşidir. +Ona zulmetmez. +Yardıma ihtiyacı olduğu vakitte ondan yardımını diriğ etmez. +Ona yalan söylemez. +Ona hakaret etmez. +Sonra sadr-ı şerifine üç kere işaret ederek takva işte buradadır. +Bir kimsenin şer ile muttasıf bed-ahlak olması için müslüman kardeşine hakaret etmesi kafidir. +Müslümanın bütünü kanı malı hadis-i şerifi dinleyelim: +“Sizden evvelki ümmetlerin hastalığı olan hased ile bağza’ size de sirayet etti. +Bağza’ yani kat’-ı rahm ise halikadır. +Ama saç halikası değil din halikası. +Dini kökünden [i]stisal eder. +Muhammed’in nefsi yed-i kudretinde olan Allahü azimü’ş-şana kasem ederim ki siz iman etmedikçe Cennet’e girmezsiniz. +Sevişmedikçe de iman etmiş olmazsınız. +Size bir şey haber vereyim mi ki onu yapınca sevişesiniz: +Aranızda selamı ifşa ediniz.” Müslümanlar hutam-ı dünya için muhabbeti buğza teavünü adavete sıla-i rahmi kat’-ı rahme kalb ettikleri tarihten beri ne kendi kılıçlarının şerrinden ne a’da-yı dinin tasallut ve tecavüzünden tahlis-i giriban matem ve musibet hengamınedememişlerdir. +“Benden sonra kafir olup da birbirinizin boynunu vurmayınız” nehy-i celil-i Nebevisini unutanların hali de elbette başka türlü olamazdı. +dir. +Müslümanların giriftar oldukları en büyük zilletler bellerini büken en büyük devahi ilim ve ma’rifete ehemmiyet vermedikleri edvara müsadiftir. +Hadis-i şerifte: +“Geride öyle günleriniz olacak ki o günlerde cehl nazil olur. +İlim ref’ olunur. +Ve fitne ve kıtal çoğalır” buyurulmuştur ki vakıa ne kadar mutabıktır! +netin emanet makamına kaim olması ve ahde vefa edilmemesi. +Maatteessüf bütün muamelatta efradın yekdiğere emniyeti zail olmuş ve bunun seyyiesi olarak ruat ve reayanın bil-cümle umuru muhtel olmuştur. +Ne dahilen ve ne haricen doğru bir siyaset ne ticarette ne san’atta ne ziraatta selamet kalmamıştır. +Buna ne kadar ağlansa azdır. +Risalet-penah Efendimiz hazretlerinin ashab-ı kiramına buyurduğu “Benim bildiğimi bilseniz az güler çok ağlardınız. +Nifak zahir olacak emanet kalkacak merhamet yok olacak emin olan kimse müttehem olacak emin olmayan kimseye emniyet edilecek. +İşte kara kara deve katarları gelip konuyor. +Deve katarları nedir sualine karşı da karanlık gece gibi yekdiğere muttasıl fitneler” hadis-i şerifi ile Ne zaman görürsen ki halkın ahidleri bozulmuş emanetlerinin nazarlarında ehemmiyeti kalmamış ve parmaklarını birbirine geçirerek böylece hepsi birbirine geçmiş artık evinde otur lisanını tut iyi bildiğini işle fena bildiğin şeyi bırak. +Ve artık yalnız kendi işine bak da ammenin ahire müslümanlarının tercüman-ı mesacümud-ı hissilerini ısıtacak gözyaşlarına mecra verecek bir ilim ve ma’rifetten mahrum oldukları için– yüzlerinde alaim-i teessüre bile tesadüf edilmez. +luk için ma’nasız bir takliddir ki fıkdan-ı şevketten ve akvam-ı galibeye teşebbüh etmekle guya nazarlarında hürmet ve i’tibar kazanmak vehm-i batılından neş’et ediyor. +Halbuki “Hiç şübhe yok ki Resulullah sizin için pek güzel bir nümune ve meşk-ı takliddir” ayet-i kerimesi [mucebince] emr-i taklidde ittiba’-ı sünnetten başka cihetlerden nazarımızı sarif olmak lazım gelir. +Ekmel-i nev’-i beşer olan zat-ı Muhammediyyenin sallallahu aleyhi ve sellem ahlakını sünen ve adabını bırakıp da frenk mukallidi olmak Beni İsrail’in menn ü selvaya bedel soğan sarımsak istemelerinden farksızdır. +Lakin ne çare? +Ahlak-ı ecanible ma’neviyatımızı zehirlemek meyli müdavatı en müşkil hastalıklardandır. +“Sizden evvel gelen ümmetlerin yolunu karış karış arşın arşın ta’kıb edeceksiniz. +Hatta bir keler yuvasına bile girseler siz de onların ardınca oraya girersiniz. +“Ya Resulallah bu ümmetler Yahud ile Nasara mı?” diye sorduk. +Ya kim olacak? +buyurdular.” Ümera ve ulemaya aid muhalefetler: +– Ümeranın alem-i İslam’a olan afetleri menafi’-i ümmete takdim ve bu uğurda zulm ü i’tisafı tecviz olduğu gibi ulemanın da afeti ümeraya takarrub için bilmedikleri şeyleri bilir gibi göstermek bildikleri hususatta da Kitap ve Sünnet’i ehl-i hevanın keyfine göre te’vil etmek riya ve temelluku meslek edinmek hasılı şeriatı vasıta-i cerr-i menafi’ ittihaz etmektir. +Bugünkü tedenni ve inhitat yüzünden ümmetin duş-ı günahkarına yüklenen bar-ı mes’uliyyetin şübhesiz kısm-ı a’zamı bu iki sınıf halka aiddir. +Nitekim “Ümmetimden iki sınıf vardır ki kesb-i salah ederlerse halkın da hali iyileşir. +Bozulurlarsa halk da bozulur. +Bunlar da ulema ile ümeradır” tarzında rivayet olunan eser de bu da’vaya şahittir. +Ümmet-i Muhammediyyenin sıfat-ı kaşifesi hassa-i mümeyyizesi şübhesiz emr-i bil-ma’ruf ile nehy-i ani’l-münkerdir. +Buna Hazret-i Ömer’e A’rabinin: +“Vallahi eğrildiğin vakit seni bu kılıçlarımızla doğrulturuz” demesine mukabil Hazret-i Ömer’in hamd ü sena etmesinden büyük delil mi istersiniz? +Hak celle ve ala hazretleri Kitab-ı Kerim’inde bu ümmet-i merhumeyi medh u sena ederken “Siz halkı ikaz ve irşad için meydana çıkarılmış en hayırlı ümmetsiniz. +İyiliği emredersiniz kötülükten nehyedersiniz.” Beni İsrail’i zemm ü takbih ederken de “Onlar yaptıkları kötülükten yekdiğeri men’ etmezlerdi” buyuruyor. +Bir de şu hadis-i şerifi tedkık edelim: +“İçinizden biri bir kötülük hilaf-ı şer’-i şerif bir hal görürse eliyle değiştirsin. +Elinden gelmezse lisanıyla ona da kadir değilse kalbiyle tağyir etsin yani hiç olmazsa ona buğz etsin. +Bu sonuncusu ise imanın en zaifidir.” Bu emrin daire-i vasi’ ve infaziyle bütün ümmet efradı mükellef ve satvet-i hükumetle men’ ve tağyir ulemanın da münkerin münkeriyeti hakkında haysiyet-i ilmiyyelerine istinaden ümera ile avammı ikaz ve irşad etmeleri her zaman mütehattimü’l-icra bir vazife-i diniyyedir. +Yediyle lisanı tağyir-i münkerden kasır olan bakıyye-i halk ise yalnız ma’rufa muhabbet ve münkere buğz etmekle mükelleftirler. +Ba-husus ulemanın en makbul cihadı budur. +Nitekim “Hak tealaya en sevgili cihad bir imam-ı zalime söylenen kelime-i haktır.” buyurulmuş ve “Nefs ile mücahede dört türlüdür. +Emr-i bil-ma’ruf nehy-i ani’l-münker sabr u sebat edilecek mehalikte azminde sadık olmak fasıka ızhar-ı buğz etmek” hadis-i şerifinde emr-i bil-ma’ruf ile nehy-i ani’l-münker mücahedat-ı nefsiyyenin diğer envaına takdim edilmiştir. +Emr-i bil-ma’ruf ile nehy-i ani’l-münker tevhid [ve] istikamet üzere cari idi. +Ümera cevre başladıktan ulema da onlara mümaşat ettikten sonra mesaib tevali etti. +Ve “Nefsimi yed-i kudretinde tutan Allahü azimü’ş-şana kasem ederim ki ya iyiliği emir kötülüğü nehy edersiniz yahud çok sürmez Cenab-ı Cebbar-ı Müntakım kendi tarafından size bir ikab ne kadar dua ederlerse etsinler müstecab olmazlar” vaid-i şedidi bi-hakkın zuhur etti. +Şirar-ı ümmet ümmete musallat oldu ve zillet ve esaretten tahlis-i giribana yol bulunamadı. +Bu ümmetin en büyük meziyeti müdafaa-i haktaki cür’eti idi. +Bu cür’et-i medeniyye zail olduktan sonra medeniyet ve insaniyetten de nasibi kalmadı. +“Ümmetimin korkularından zalime sen zalimsin diyemeyecek bir dereke-i pestiye indiklerini görürsen artık vücud ve ademleri müsavi başı boş bırakılmış mahlukata dönmüşler demektir.” Seyyiatımızı yüzümüze çarpan birkaç hadis daha nakledelim: +“Benden sonra ümeranın hodgamlığını menafii kendikelimesi yerine lerine hasr ettiklerini göreceksiniz. +Yarın bana havuz başında mülakı oluncaya kadar sabrediniz.” “Benden sonra bir takım selatin ve müluk gelecek ki fitneler kapılarında uyuz develerin konduğu yerler kadar saridir. +Kimseye dininden ona bedel bir şey almadıkça hiçbir şey vermezler.” “Ümeranız en iyileriniz zenginleriniz cömerd olanlarınız le olursa yerin üstü sizin için altından daha hayırlıdır. +Bilakis ümeranız en kötüleriniz zenginleriniz bahilleriniz işleriniz de kadınlarınıza mevdu’ bulunursa yerin altı sizin için üstünden hayırlıdır.” ] [ “Allahü teala ilmi kullarından birden nez’ etmek suretiyle değil ulemanın ruhunu kabz etmek suretiyle kabz edecektir. +Nihayet hiçbir alim kalmayınca halk cahil bir takım kimseleri kendilerine reis edinirler. +Bunlara öteberi sorulur. +Onlar da ilimleri olmadığı halde fetva verirler de hem kendileri dalalete düşerler hem halkı ıdlal ederler.” “Alimi hükumet adamlarıyla ziyade ihtilat eder görürsen bilmiş ol ki hayırsızdır.” Bu sütunlar müsaid olsa bu silsileyi daha ziyade uzatmak ve hikem-i şer’iyyenin her türlü ahval ve şuunumuza nasıl muntabık olduğunu göstermek mükündür. +Lakin bu nümune yeter. +Avam ve havassımızın gerek ihmal ve lakaydisi ve gerek evamir-i şer’iyyeye muhalefeti alem-i İslamı nasıl bir dereke-i helake esbab ve ileli de ehl-i besaire mekşuftur. +lanmasına hiç olmazsa bedeninde kalan ramak-ı hayatın intıfasına meydan vermemeye kalıyor. +Hastalıktan mes’ul olmayan hiçbir ferdimiz yoktur. +Kimsenin kimseye tahmil-i mes’uliyyet etmeye hakkı yoktur. +“Hepiniz rai yani gözetleyicisiniz. +Ve raiyyenizden yani gözeteceğiniz şeyden mes’ulsünüz. +İmam ve hakim raidir ve raiyyesinden mes’uldür. +Kadın kocasının evinde raidir ve raiyyesinden mes’uldür. +Erkek ehlinin raisidir ve raiyyesinden mes’uldür. +Hizmetkar efendisinin malında raidir ve raiyyesinden mes’uldür. +İnsan babasının malında raidir ve raiyyesinden mes’uldür. +Elhasıl hepiniz raisiniz. +Raiyyenizden mes’ulsünüz.” hadis-i şerifinin müfad-ı alisine nazaran içimizde maddi ve ma’nevi hesab ve münakaşadan yakayı kurtaracak hiçbir ferd yoktur. +Cihad ve i’la-yı kelimetullah hakkındaki evamir ve nususun hiçbirine nesh tari olmuş değildir. +Her zamanın kendine göre cihadı var. +İ’la-yı kelimetullahın turuk-ı adidesi var. +Bugün muhtac olduğumuz cihad cihad-ı ilm ü ma’rifettir. +Cihad-ı hüner ve san’attır. +Havze-i İslamı tecavüz-i a’daya karşı hıfz u hırasettir. +Hudud-ı İslamı müdafaa bekçilik etmektir. +Za’f-ı maddimize göre ve ukbamızı i’dad eden mehasin ve fezail-i İslamiyyeye temessük ve hilye-i deniyyete insanlık nümunesi göstermek ve kendimizi sevdiremesek bile –ki bu zaten mümkün değildir– hiç olmazsa etvar u ef’alimizi aleme meşk-ı taklid vel cihad-ı ekber olan cihad-ı nefse koyulalım. +Ferden ferda kitap ve sünnetin gösterdiği tarik-ı müstakım üzere tehzib-i nefse çalışalım. +İhvan-ı dinimizden bununla mükellef olmadık hiçbir ferd yok ise de İslam ülkesinin son kal’ası olup Huda ne-kerde yıkılması İslamın da maddeten ve ma’nen müstelzim-i zevali olan Devlet-i Osmaniyye müslümanları –diğerleriyle kıyas kabul etmez derecede– kendilerini mükellef bilmelidirler. +Zira buradaki din kardeşlerimizin yeleri vardır. +Alem-i medeniyyet içindeki mevki’ ve ehemmiyetlerini himmet-i zatiyyeleriyle takviye için daha ziyade sınca zencir-i esaret altında inim inim ve bais-i feyz u ikbal olabilirler. +Binaenaleyh dakıka fevt etmeksizin –zira vaktimiz pek azizdir ve alem-i Nasraniyyet alem-i İslama son darbe-i helaki vurmaya artık azmetmiş gibi görünüyor– mekteplerimizde medreselerimizde mecalis-i va’z u irşadda bir müddetten beri sönmeye yüz tutan çerağ-ı hidayeti uyandırmak unutulmuş bir hale gelen hakayık ve vesaya-yı şeriatı beynimizde neşr u ta’mim etmek nim-mürde olan cism-i ictimaimizi ihya etmek akdem-i feraizdir. +Bunun için de her şeyden evvel kalblerde şu’le-i imanı parlatmak iktiza eder. +Iman mü’minin kalbine canib-i Hak’tan ilka olunur bir nur-ı İlahidir ki tarih-i İslamın bize naklettiği havarık-ı muvaffakıyyat hep onun mahsul-i berekatıdır. +Hiçbir akıl-ı munsıfın inkar edemeyeceği mehasin-i maddiyye ve ma’neviyyeyi cami’ ve saadet-i dareyni müstecmi’ olan kitap ve sünnetin emrettiği mehasin-i ahlakı celb mesavi ve rezaili bizden selb edecek şey pak ve nezih bir akıde ve da dem be-dem takviye ve tecdid edecek ve vezaif-i diniyyemizi bütün teferruatıyla beraber ihmal ve imhal vakı’ olmaksızın icra etmektir. +Bütün ef’al ve harekatımız bir inkıyad-ı dindarane ile şer’-i şerife mutabık olmalıdır. +Yaptığımız şeyleri velev ki kendi emr-i maaşımıza menfaat-i zatiyyemize tealluk etsin emr-i İlahiye tevfik ederek ibadet bilelim. +Bu düsturu re’sü’l-mal-i saadet “ …Hayır senin Rabbine kasem olsun ki bunlar kendi aralarında tahaddüs eden ihtilafatta seni hakem yapmadıkça ondan sonra da senin hükmünden dolayı nefislerine harec ve sıkıntı arız olmaktan külliyen azade olmadıkça kalbleri tamamen teslim ve inkıyad etmedikçe iman etmiş olmazlar.” ayet-i kerimesinin ta’rif ve teşrih ettiği teslim ve inkıyadı hasıl etmekle beraber şer’-i şerifin bizden istediği ahlak-ı cemile ile tahalluk edersek ahvalimizin az zaman içinde diğergun olacağı ve berat-ı necat ü felahımızın yedimize verileceği muhakkaktır. +Şer’-i Muhammedinin sağlam bir başlıca ahlak-ı marzıyye şunlardır: +Vera’ takva ala’-i İlahiyyeyi ve şuun-ı kevni tefekkür ihlas tevekkül hilm haya tevazu’ ile beraber vakar u sekinet hiçbir ni’meti istısgar etmeyip Allah’a ve lutfunu gördüğümüz ibadullaha şükür ziyade-i ni’meti Cenab-ı Hakk’ın lutf u fazlından taleb mesaib ve mehalike ve müşkilü’l-husul işlere karşı sarsılmaz bir sabr u metanet mahrumiyetten yılmaz bir kanaat sıdk emanet istikamet incaz-i va’d hamiyet ki mucib-i hürmet olan şeylere tecavüz vukuunda galeyan etmektir gayret ki ırz ve namusunu meharimini kıskanmaktır mürüvvet ve merdanegi kazm-ı gayz bize karşı taksiri olanları afvetmek i’tizar edenlerin özürlerini kabul etmek nasa müdara müdahene değil hoş geçinmek demektir. +nasihat ki hayırhahlık demektir kabul-i nush herkese menzilesine göre layık olduğu muameleyi etmek mala-ya’niyi terk cidal ve husumeti terk ihvan-ı dinimizin meayibini setr sıla-i rahm zuafa ile eytam ve eramile ve ihtiyarlara merhamet azmettiğimiz bir emr-i hayrı başarmaya bezl-i mechud su’-i avakıbdan havf u ihtiraz ve bütün a’mal-i kalbiyye ve bedeniyyemizin nazımı olmak üzere elimizden gelen ve gelmeyen iyilikleri kendimiz kadar hüsn-i niyyet ve hatarat-ı kalbimize varıncaya kadar bütün a’mal ü ef’alimizi nefs … ilh. +Küfür ile su’-i i’tikaddan ve kebair-i zünubdan sonra bizi nehyettiği başlıca ahlak-ı mezmume de şunlardır: +Riya ve süm’a izlal-i nefs temelluk ucb tekebbür gazab bağza’ ki katia-i rahmdır. +bağy zulüm tama’ hırs hased hıkd gadr hadia ve hıyanet tecessüs siayet mekr u hadia ızrar kizb bühtan yalan yere yemin gıybet iki yüzlülük nemime koğuculuk müslimi tahkır müslimi ta’yib ayıplamak müslimi tervi’ korkutmak töhmet israf ve tebzir buhl hubb-i medh su’-i zan şematet başkasının musibetine sevinmek taammuk her şeyin en iyisini yapacağım diye hiçbir şey yapmamak tekellüf ehemmiyetli işi bırakıp zahmetli ve ehemmiyetsiz işlerle uğraşmak acele mala-ya’ni ile iştigal durup dururken kendini belalara töhmetlere ma’ruz kılmak teşedduk tab’an fasih olmadığı halde avurt çatlatarak fesahat taslamak tefehhuk çok iyi söyleyeceğim diye elfazı bir i’tina ve eda-yı mahsus bunu da ekser hutabamız yapıyor asabiyet aba ile tefahur iza’-i cahiliyyet ile teazzi ki kavm u kabile ile tefahurdur. +ötekine berikine ru-be-ru meddahlık suhriyye ve istihza mira’ ve cidal husumet fuhuş ve sebb her kime olursa olsun la’net bunların kaffesine vesile olan mütabaat-i heva … ilh. +Şeriat fezail-i ictimaiyye ve medeniyye sahibi olmak için bizi yalnız bunlarla mükellef etmiyor. +Bina-yı ictimaimizi yıkılmaz esaslar üzerine kurmak sebiyyeye tafdil etmiş ve Fahr-i Kainat sallallahu aleyhi ve sellem efendimiz “Mü’minler yekdiğere nisbeten duvar taşları gibidir. +Birbirini tutarlar.” ve “Mü’minler tek bir adama benzerler ki başı ağrısa bütün vücudu muztarib olur gözü ağrısa yine bütün vücudu muztarib olur” gibi ehadis-i şerife ile bütün mü’minleri bir tek binaya ve bir tek cesede teşbih buyurmuş olduklarından uhuvvetin levazımından olan “ıslah-ı zatü’l-beyn” ve hassayı “meşveret”le takrir ve “emr-i bil-ma’ruf” ile “nehy-i ani’l-münker” gibi hususat da ehemmiyetce en büyük mertebeyi ihraz ederler. +Bütün müslümanlar ferden ferda umumun hadimi olmakla umur ve şuun-ı ammeyi ıslah ve takvim etmekle mükelleftirler. +Din-i tealluk eden hususatta “Neme lazım?” demenin yeri yoktur. +“Her kim en ziyade düşündüğü en ziyade bais-i ihtimamı Allah’ın gayri oluverirse Allah’a nisbeti yoktur. +Her kimin müslümanların ahval ve şuunu kendisine derd olmaz olursa onlardan değildir” hadis-i şerifinin müslimini riyle lisan ve kalemleriyle çalışmakta tehavün gösterenlere ne müdhiş tevbih olduğu iyice düşünülsün. +Elhasıl fırsatı fevt etmeksizin “daire-i müsaraat edelim. +Zira hayrata müsaraatla me’muruz. +Silah-ı diyanetle silah-ı ahlak ile silah-ı ilim ile silah-ı san’atla silah-ı ticaretle silah-ı felahatla kendimizi techiz edelim. +Durmayıp çalışmak bizden fevz ü necat da kendi dininin hamisi olan Allah-ı zü’l-celalden. +Ahmed Naim Muallim Ata Efendi’nin İkinci Sualine Cevap Sual: +Hızır hakkında hakıkat nedir? +Cevap: +Hızır’ın aleyhisselam isminde sebeb-i telkıbinde nesebinde asrında nübüvvetinde hayatında ulema-yı ümmet arasında ihtilaf vardır. +Evvela isminde ihtilaf vardır: +Vehb bin Münebbih: +İsmi Belya’dır diyor; Ebu Hatim es-Sicistani: +İsmi Hızırun’dur diyor. +Bazıları Eremya bir kısmı Amir Muammer diğer biri Elyesa’ diyor. +Hatta isminin Ahmed olduğuna bile kail olan vardır. +Meşhur olan ismi Belya’dır. +Saniyen sebeb-i telkıbinde ihtilaf vardır: +Hızır ha’-i mu’cemenin fethi ve za’-i mu’cemenin kesriyle Belya’nın lakabıdır. +Ha’nın kesri ve fethi ile beraber zad’ın iskanı da caizdir. +Belya’nın Hızır ile telkıbi bazılarınca üzerinde oturduğu ot yeşil yeşil ihtizaz ettiğinden naşidir. +Bazılarınca Belya güzelliğinden yüzünün parlaklığından naşi Hızır lakabını almıştır. +İbni Hacer-i Askalani kavl-i evveli Hattabi kavl-i saniyi tercih ediyor. +Kavl-i sani ercahtır. +Belya’nın lakabı ismine galebe etmiş ismi unutulmuştur. +Hızır’ın künyesi bil-ittifak Ebu’l-Abbas’tır. +Salisen nesebinde ihtilaf vardır. +Bazılarına göre Hazret-i Adem’in sulbi oğludur. +Bu kavil metruktür. +Bir kısmına göre Kabil bin Adem’in aleyhisselam oğludur bu kavil de makbul değildir; Vehb bin Münebbih’e göre Belya bin Milkan bin Fali’ bin Şalih bin Abir bin Erfahşed bin Sam bin Nuh aleyhisselam’tur İsmail bin Ebi Üveys’e göre Hızır: +Ma’mer bin Malik bin Abdillah bin Nasr bin el-Ezd’dir. +Diğer bir kavle göre Hızır: +Hızırun bin Amail bin en-Nur bin el-Ays bin İshak bin İbrahim aleyhisselam’dir. +Bazılarınca Hazret-i Harun’un aleyhisselam sıbtındandır. +Bu kavil baiddir. +bu kavli reddediyor. +İbni Ebi Lehia’dan mervi olduğuna göre Fir’avn’ın kızının oğludur. +Hatta Fir’avn’ın sulbi oğludur diyen bile vardır. +İbni Şudi’den veled-i Fars’dan olduğu mervidir; bazılarınca Hazret-i İbrahim’e iman edip onunla beraber Babil diyarından hicret edenlerden birinin oğludur. +Bir kısmı da Hazret-i Adem’in dördüncü oğludur diyor. +İlyas’ın biraderi olduğuna ve pederi ismi Malik olduğuna kail olanlar da vardır. +Bazılarınca pederi Farisi validesi Rumiye veyahud bilakis pederi Rumi validesi Farisiyedir. +Nesebini ta’yin pek güçtür. +Rabian asrında ihtilaf vardır. +İbni Cerir et-Taberi Hızır’ı Feridun eyyamında olduğunu hikaye ediyor. +Bazıları Hazret-i diyor. +Zülkarneyn bir kavle göre Feridun olmakla iki kavil birleşmiş oluyor. +Diğer bir kavle göre Hazret-i Süleyman aleyhisselam asrında; bazılarınca Güştasb bin Lehurasib zamanındadır. +Bir taifeye göre Hazret-i Musa aleyhisselam asrındadır. +Kavl-i sahih Hazret-i Musa aleyhisselam asrında olmasıdır. +Kur’an-ı Kerim’de Hazret-i Musa aleyhisselam nazm-ı celili ile ulüvv-i kadri beyan buyurulan abd-i salih cumhur-ı müfessirin kavline ve ehadis-i sahihanın delaletine göre Hızır aleyhisselam’dır. +Bazılarınca Kur’an-ı Kerim’de zikrolunan zat Hızır olmayıp başka bir alimdir. +Bazılarınca Hızır ile kasasları beyan olunan Musa Hazret-i Musa aleyhisselam olmayıp belki Musa bin Mişa bin Yusuf bin Ya’kub bin İshak bin İbrahim aleyhisselam’dır ki birinci Musa’dır ve nebidir Hazret-i Yusuf’un hafididir. +Nitekim Nevfa el-Bikali buna kaildir. +Fakat Sahih-i Buhari’de beyan olunduğuna göre sahib-i Hızır olan Musa Hazret-i Musa aleyhisselam’dır ki pederi İmran olup Lavi bin Ya’kub esbatındandır. +Hamisen nübüvvetinde ihtilaf vardır: +Bir kısmına göre nazm-ı celili mucebince Hızır aleyhisselam nebidir. +Nitekim Sa’lebi nebi olduğuna kaildir. +Nübüvvetine kail olanlar mürsel olmasında ihtilaf ediyorlar. +biyy-i gayr-i mürseldir. +İsmail bin Ebi Ziyad ve Muhammed bin İshak’tan gelen esere göre hem nebi hem mürseldir. +Kavmine irsal olunmuştur. +İbnü’l-Cevzi bu kavle yardım ediyor. +Sufiyyeden bir cemaate göre Hanabile’den Ebu Ali bin Ebi Musa’ya göre Ebubekir bin el-Enbari’ye Kuşeyri’ye göre Hızır: +Velidir. +Maverdi üçüncü bir kavil olmak üzere Hızır’ın melaikeden bir melek olduğunu beyan ediyor; bazılarınca Beni İsrail’den veya ebna’-i mülukten idi tezehhüd ederek tarik-i dünya oldu. +Ebü’l-hattab: +Melek midir? +Nebi midir? +Abd-i salih midir? +bilemiyoruz diyor. +Ekser kavle göre Hızır velidir. +Sadisen hayatında ihtilaf olunmuştur: +Ulemadan bir taifeye sufiyye ve zühhada göre Hızır ber-hayattır. +Muhakkıkın-ı ulemaya eslaftan bir cemaate ekser ehl-i hadise göre Hızır vefat etmiştir. +Nitekim Buhari Ebu Hayyan Ebü’l-Hattab İbrahim el-Harbi İbnü’l-Münadi İbnü’l-Cevzi Ali bin Musa er-Rıza Ebü’l-fazl el-Mursi Ebu Tahir el-İbadi Ebu Ya’la el-Hanbeli Ebubekir bin el-Arabi Ebubekir bin en-Nakkaş Şeyhülislam el-Harrani ve sair muhakkıkın hayat-ı Hızır’ı inkar ediyorlar. +Hayat-ı Hızır hakkında hiçbir hadis-i sahih yoktur. +Süleyman ani’d-Dahhak an-ibni Abbas” tarikı ile İbni Abbas’tan zaman-ı ricale kadar ber-hayat olduğunu naklediyor ehl-i ilim arasında bu tarik tarik-ı vahidir şayan-ı ihticac değildir. +Revvad: +Zaif Mukatil: +Metruktür Dahhak da İbni Abbas’tan işitmemiştir. +nu beyan eden hadis de sahih değildir. +Ruvatında Abdurrahim bin Vakıd Eban vardır. +Her ikisi de metruktür. +Eğer ması lazım gelir. +Halbuki İlyas aleyhisselam’ın ber-hayat olmasına ehl-i ilimden bir ferd kail değildir. +Sevr an-Halid an-Ka’b” tarikı ile Ka’b’dan “Hızır Bahr-i A’la ile Bahr-i Esfel beyninde nurdan bir minber üzerindedir” sözü mervi hakkında aslı olmayan şeyi tahdis eder diyor. +si arzdadır. +Semada olanlar Isa ile İdris arzda olanlar Hızır zaiftir. +Ehl-i ilimce şayan-ı ihticac değildir. +hazretleri ile Hızır’ın ictimaı ve müşarunileyhin Ehl-i Beyt’e ta’ziyeye gelmesi hakkında İbnü Abdi’l-Berr’in temhidde zikr ettiği hadis eimme-i hadisten Ebü’l-Hattab’ın tahkıkı vechile mevzu’dur. +Bu hadis “Abdullah bin el-Muhriz anYezid bin el-Esamm an-Ali” tarikı ile beyan olunuyor. +İbnü’l-Muhriz metruktür. +Müslim’in tahrici vechile İbnü’l-Mübarek demiş necaseti görmeyi İbnü’l-Muhriz’i görmeye tercih etmiştir. +Hızır’ın Musa aleyhisselam’dan başka bir nebi ile ric ettiği İlyas aleyhisselam’ın Fahru’l-Mürselin efendimiz hazretleriyle ictimaı hadisi de Ebü’l-Hattab’ın tahkıkı vechile mevzu’dur. +heveyh’ten Ebu Zer’iyye’den bu hadis tekzib olunmuştur. +Muhakkıkın-ı ulemanın senedlerini delillerini beyan edelim: +– Ebubekir en-Nakkaş Tefsir inde Ali bin Musa er-Rıza ğini naklediyor. +Hızır’ın vefat ettiğini şu hadis ile istidlal ediyor: +Hadis-i şerif mucebince Fahr-i Rusül efendimizin hadis-i şerifi irad ettiği tarihinden i’tibaren yüz sene sonra yeryüzünde hiçbir ferd bakı kalmayacaktır. +İmam-ı Buhari’den Hızır ile İlyas’ın ber-hayat oldukları sorulmuş müşarunileyh “Nasıl olur?” cevabını vermiştir. +etmiştir diyor. +Ebü’l-fazl el-Mursi’den de Hızır’ın vefat ettiğini naklediyor. +Çünkü Hızır ber-hayat olsaydı her halde Nebi-i Zi-şan efendimize gelmesi ona iman etmesi ittiba’ eylemesi lazım gelecek idi. +Çünkü Hadis-i şerifi mucebince Musa aleyhisselam sağ kalsa idi Nebi-i Zi-şan sallallahu aleyhi ve sellem efendimize ittiba’ edecek idi. +Nasıl olur Hızır aleyhisselam sağ kalır da Peygamberimize ittiba’ etmez. +Hızır sağ olsaydı Peygamberimizin rayet-i saadeti altında mücahede edecek salat-ı Cum’a ve cemaate hazır olacak idi. +nakıb-i evliyadır. +Bir nakıb vefat eder ise onun yerine diğer bir nakıb ikame olunur. +Bu nakıbe Hızır derler. +Bu kavil sufiyyeden bir cemaat arasında mütedavildir. +Fakat İbni Hacer-i Askalani’nin tahkıkı vechile da’va bila-delildir. +hiçbiri ehl-i naklin ittifakı ile sahih değildir diyor. +efendimize gelir idi diyor. +vefatı sorulmuş “Evet vefat etti” cevabı verilmiştir diyor. +zır’ın vefat ettiğini isbat ediyor. +şeklinde yazılmıştır. +Birinci Hadis: +’ dir. +Bu hadis-i şeriften istidlalin sureti anifen beyan olunmuştur. +’ dir. +Hadis-i şerifi Fahru’l-Enbiya efendimiz yevm-i Bedir’de irad etmişlerdir. +Bedir’de Hızır yok idi. +Eğer o gün ber-hayat olsaydı her halde şu umuma dahil olacak idi. +Çünkü Hızır aleyhisselam şübhe yok ki abiddir. +Ayet: +nazm-ı celilidir. +Nazm-ı celil bi’set-i celilede ber-hayat olan nebi her halde habib-i Huda Muhammed el-Mustafa efendimiz hazretlerine mevcud olaydı huzur-ı risalete gelir eli ile lisanı ile yardım eder rayet-i saadet altında mücahede eder idi. +zır’ın vefat ettiğini naklediyor kendisi de cezmen kail oluyor; ekser mugfilin Hızır’ın hayatına kaildir. +Bu babdaki ehadis-i merfua vahidir Ehl-i Kitab sened olamaz diyor. +nazm-ı celili ise Nebiyy-i Zi-şan efendimiz hazretlerinden evvel hiçbir beşerin muhalled olmadığını ve bu vechile Hızır’ın vefat ettiğini ettiği rivayet olunmuştur. +hakkıkın-ı ulema ile Hızır’ın aleyhisselam vefat ettiklerine kaildirler. +Allah ile mahlukat arasında halkı rızkı hidayeti nusreti hususunda beşerden hiçbir ferd vasıta değildir. +Rusül-i kiram ancak teblig-ı risalette vasıtadırlar. +Saadet ancak taat-ı rusül ile hasıldır. +Halkı rızkı hidayeti nusreti Allah takdir eder. +Bu ise rusülün hayatına bekasına tevakkuf etmez diyor. +Elhasıl muhakkıkın-ı ulema eazım-ı muhaddisin Hızır’ın vefatına kail oluyorlar. +Bu hususta ayat-ı kerime ve ehadis-i şerifeden beş delil irad ediyorlar: +- - - - ... +– Hızır’ın bekası zaten kanun-ı tabiate hayat hakkındaki sünnet-i İlahiyyeye muhaliftir. +Fi’l-vakı’ vera-i tavr-ı tabiatte harik-ı ade mümkün ise de her halde onu nass-ı katı’ ile isbat eylemek elzemdir. +Yoksa nass-ı katı’ bulunmayan havarik-ı ade Müslümanlık’ta kabul olunamaz. +Dünyada ara sıra görülüp gözden nihan olan hiçbir beşer yoktur. +Hızır hikayelerine gelince bunların menşei ya sufiyyeye göre her asırda bulunup nakıb-i evliya olan ve Hızır namını alan zat ile cereyan eden muhaveredir; yahud sufiyyenin kabul ettikleri alem-i misaldeki muhaveredir. +Nitekim Katip Çelebi Mizanü’l-Hak’ ta şöyle beyan ediyor: +Meşayih-ı kiramın alem-i gaybda nice seyr ü sülukü ve ruhaniyet ile muamelesi vardır ki onlar mertebesinde olmayanlara müyesser değildir. +Bu gibi hikayat nusus-ı kat’iyyeye delail-i akliyyeye asla ve kat’a müzahim ve muarız olamaz. +Hızır’ın vefatı hakkında rivayet olunan hadisi Hızır’ın hayatından ümid kat’ etmelisiniz. +Hızır aleyhisselam TEFSIR-İ ŞERIF – – Bundan evvelki makalede yazdığımız vechile teaddüd-i zevcat İslamiyet’te me’murun-bih değil belki me’zunün-fihdir; Frenklerin Frenk mukallidlerinin dinden bi-haber cahillerin heva-perestlerin anladıkları gibi; Kur’an alelıtlak teaddüd-i zevcat ile amir değildir. +Kur’an’da alelıtlak teaddüd-i zevcat ile emir değil belki bundan –mutlak bir teaddüdden– sarahaten nehiy vardır. +İşte müsaade-i teaddüdü gösteren ayet-i kerime ile ma-kablindeki ayet-i celile: +Bu ayetler sure-i Nisa’ya mensubdur; Bu sure-i celilede ayetine kadar olan ayetler ile tekmil ehl ü ıyal akraba zevc ve zevceye müteallik olan ahkam-ı şer’iyye beyan edilmektedir. +Bunun içindir ki sure-i celilenin evvelinde insanların nefs-i vahideden halk olunduğu beyan buyurularak insanlar arasındaki uhuvvet-i umumiyyeye karabete işaret buyuruldu. +Bundan sonra cenab-ı Hak insanlardan yetama kadınlar … gibi zaif olanların hukukunu beyana şüru’ ederek bunların hukukunun iltizam edilmesini emreyledi. +İşte bu ayet-i kerimelerin birincisi de doğrudan doğruya yetimlere ikincisi yetimler münasebetiyle kadınlara tealluk ediyor. +Yahud bazılarının dedikleri vechile birinci ayet doğrudan doğruya emval-i eytama ikinci ayet bil-asale yetimlerin nefsine bit-teba’ de emvaline tealluk etmektedir. +Binaenaleyh buradan müstefad olan cevaz-ı teaddüd bir hükm-i müstakil olmak üzere değil belki bit-teba’ ve bil-münasebe zikredilmiştir. +Ayet-i kerimenin sebeb-i nüzulüne gelince: +Müfessirinin beyanına göre birince ayetin sebeb-i nüzulü Beni Gatafan’dan bir zattır; bu zatın taht-ı vesayet ve velayetinde bir yetim –ki amcasının oğlu idi– bulunuyordu. +Yetim sinn-i rüşde baliğ olduğu gibi kendine aid olan malı istedi ise de amcası olan zat vermekten imtina’ eyledi. +Bunun üzerine ayet-i kerimesi nazil oldu. +Evvelce malı vermekten diyerek yetimin malını kendisine verdi. +Müfessirin-i kiram hazeratından Şeyh Muhammed Abduh merhum diyor ki: +“Cenab-ı Hak bu ayet-i kerimede mallarını yetamaya vermekle emrediyor ki bundan maksad yetimlerin malını yalnız kendilerine verip onların malından hiç kimsenin ekl etmemesidir. +Binaenaleyh sinn-i rüşde baliğ oluncaya kadar kisve ve nafakalarına lazım gelen mebaliğ sarf olunur geriye teraküm eden şey de sinn-i rüşde baliğ olunca kendisine teslim edilir yetimin malından gerek velisinin gerek başkalarının hiçbir suretle istifade etmeleri caiz değildir. +O halde ayet-i kerimeden maksad yetimin malını muhafaza ve o maldan yalnız yetimin intifa’ eylemesidir; çünkü yetim zaif olduğu cihetle malını hıfz etmeye hukukunu müdafaaya kadir değildir.” Zaten bu ayet-i kerimenin ma’nasından sarahaten anlaşılmaktadır. +Çünkü Cenab-ı Hak “Yetimlere mallarını verin!” buyurduktan sonra “Helali bırakıp da haram ile kendi malınızı sarf etmeniz mübah olan yerlerde yetimin malıyla temettu’ etmeyin.” buyuruyor. +Müfessirin buradaki’i haram ile’i de helal mettü’ etmesi meşru’ olan yerlerde mübahtır; eğer bu gibi yerlerde kendi malı ile intifa’lanmayı bırakıp da yetimin malı ile intifaa kalkarsa helale mukabil haramı irtikab etmiş olacağından menhidir. +Kendi malını sarf etmesi lazım gelen yere yetimin malını sarf etmesi caiz olmadığı gibi yetimin malını kendi malına karıştırarak yemesi de caiz değildir. +İşte ayet-i kerimenin nihayeti olan “Yetimlerin malını kendi malınıza zammederek dahi yemeyin; çünkü bu yetimin malını kendi malı olan yere yetimin malını sarf edip de helale mukabil haramı Görülüyor ki: +Birinci ayet-i kerime ile beyan edilen hüküm zaman-ı cahiliyyette yetimler hakkında reva görülen zulüm ve haksızlığı tamamıyla men’ ederek onların hukukunu sıyanet etmekten ibarettir. +“Eğer yetimler hakkında adalet edememekten korkarsanız yetim olmayıp da sizin için tayyib helal olan kadınlardan arasında da adalet edememekten korkarsanız birden ziyade almayın yahud elinizde bulunan cariye ile iktifa edin! +Bu cihet zulüm ve cevrde bulunmamanıza daha yakındır. +Eğer böyle yaparsanız zulüm ve cevrden kurtulursunuz. +Kadınlara üzerinize vacib olan mehr-i müsemmayı verin! +Eğer onlar rızalarıyla mehirlerinden size verirlerse onu istediğiniz gibi yiyiniz.” Birinci ayet yetimlerin malı hakkında olduğu gibi bu ayet-i kerimede de bir yetim zikrolunuyor ondan sonra şöyle yapın böyle yapın deniyor. +Binaenaleyh bu ayet-i kerimeden de maksad-ı İlahi ne olduğunu anlamak için ayetin sebeb-i nüzulünü bilmekliğimiz icab ediyor. +Ayet-i kerimenin sebeb-i nüzulü hakkında müteaddid kaviller var ise de netice i’tibarıyla hepsi bir yere varıyor. +Sahihayn’ da Sünen-i Nesai’ de Beyhakı’ de İbni Cerir’in İbni Münzir’in İbni Ebi Hatim’in tefsirlerinde Urvetü’bnü’z-Zübeyr’den naklen beyan olunduğuna göre: +Urve halası olan Hazret-i Aişe radiyallahu anhaya bu ayet-i kerimeden sual ediyor; Hazret-i Aişe radiyallahu anha da izahatta bulunuyor. +Hazret-i Aişe’nin cevabından anlaşılıyor ki: +Zaman-ı cahiliyyette bir kimse taht-ı vesayetinde olan yetimin malı cemali hoşuna giderse onu harice tezvic etmeyip kendisine nikah ederek malına cemaline tamaan birçok yetimleri taht-ı nikahında bulunduruyordu. +Fakat bunların mehr-i mislinde adalet yapmıyordu. +O yetimlere haricden almış olduğu kadına verdiği mehr-i misil gibi mehir vermeyerek noksan veriyordu. +Bunun içindir ki bu ayet-i kerime nazil olarak böyle yapanları bu fiillerinden nehy eyledi. +Nafaka ve mehirlerinde adaleti bi-tamamiha ifa etmedikçe veli ve vasisi bulundukları yetimleri nikah etmeleri caiz olmadığı ve fakat yetim olmayanlardan dörde kadar nikah edebilecekleri bildirildi. +Maamafih onlar arasında da adaletin vücudunu şart etmekle alelıtlak dörde kadar almak caiz olmadığını gösteriyordu. +Sebeb-i nüzulünden anlaşıldığına göre ayet-i kerimenin meal-i münifi şu demek oluyor: +“Eğer siz taht-ı vesayetinizde bulunan yetimleri nikah eder karabet dolayısıyla mallarını yemekten mehirleri hususunda ifa-yı adalet edememekten korkarsanız onları almayın da yetim olmayanlardan adalet yapamamaktan korkarsanız birden ziyade almayın yahud hiç almayıp elinizde mülkünüz olan cariye ile iktifa edin!” Diğer iki rivayet daha var ki onlar da netice i’tibariyle buraya varıyor. +Onun için Şeyh Muhammed Abduh merhum Hazret-i Aişe’nin kavlini muhtasaran naklettikten sonra diyor ki: +“Guya Cenab-ı Hak bu ayet-i kerimede şöyle demiş oluyor: +Siz yetimler ile tezevvüc etmek ister ve zevciyet münasebetiyle mallarını ekl edivermekten korkarsanız onlar olan kadınları alınız.” !... +ayet-i kerimesi nazil olduktan sonra nas emval-i eytam hakkında tehavvüb etmeye acınmaya başladılar onlara karşı zulmetmekten tehaşi eylediler; lakin kadınlar hakkında adaletsizlik yapmaktan hiç korkmuyorlardı. +Onları sekiz on hasılı istedikleri kadar nikah ederler ve bu hususta adaleti de gözetmezlerdi. +İşte bu fenalığı da kaldırmak için ayeti nazil oldu. +Bu tevcihe göre meal-i münifi şöyle olur: +“Yetimler hakkında adalet etmemekten nasıl korkuyorsanız kadınlar hakkında da adalet etmemekten öylece korkun da yalnız birden dörde kadar nikah edip bundan ziyadesini taht-ı nikahınıza almayın; eğer birden ziyadesi beyninde de adaleti ifa edememekten havf ederseniz birden ziyadesini nikah etmeyin; yahud elinizde bulunan cariye ile iktifa edin.” di Katade İbni Abbas’tan bunu te’yid edecek rivayetler akvalin evlası budur; çünkü Cenab-ı Hak birinci ayette haksız yere yetimlerin malını yemekten yahud başkalarının mallarıyla karıştırmaktan nehiy buyurdu. +Bundan sonra da yetimlerin malı hakkında Cenab-ı Hak’tan korkarak zulümden nasıl vazgeçtilerse kadınlar hakkında da Allah’tan ittika ederek zulmetmemeleri vacib olduğunu bu babdaki zulüm ve cevrden kurtulmak ne suretle olacağını bildirdi. +İbni Cerir’in muhtarı olan bu tevcihe göre ayet-i kerime doğrudan doğruya kadınlar hakkında adalet ve menkuhanın adedini taklil etmek hakkındadır. +O halde bu babdaki kelam maksud li-zatihi olur bizzat bu mes’ele için nazil olmuştur. +Lakin Hazret-i Aişe’den rivayet edilen veche göre –ki Şeyh Muhammed Abduh merhumun ihtiyar ettiği de budur– teaddüd-i zevcat mes’elesi asaleten değil bit-teba’ zikredilmiştir maksud-ı asli yetimlere tealluk eden ahkam-ı şer’iyyeyi bildirmektir. +Lakin bu mes’ele de bit-teba’ zikredilmiştir. +ayet-i kerimesi de Hazret-i Aişe’nin kavlini te’yid etmektedir. +Hülasa: +Bu ayet-i kerime öyle zannedildiği gibi doğrudan doğruya teaddüd-i zevcat ile emretmiyor; belki mehr-i misil vermeksizin yahud mehr-i misli tenkıs ederek mallarına tamaen yetimleri tezevvüc etmekten haksız yere onların malını yemek yahud onların mallarıyla ölünceye kadar intifa’ etmek maksadıyla vasisi bulunduğu yetimleri başkasına tezvic etmemek aralarında adaleti gözetmeyerek birçok kadınları taht-ı nikahında cem’ etmek suretiyle onlara zulmetmesi gibi zaman-ı cahiliyyette kadınlara yetimlere reva görülen mezalimin haksızlığın dalaletin hepsi kökünden kal’ olunacak şeyler olduğuna irşad ediyor. +Urvetü’bnü’z-Zübeyr’in Hazret-i Aişe’den naklen rivayetine göre bu ayet nazil olduktan sonra nas kadınlar hakkında Hazret-i Peygamber’den fetva istemişler; bunun üzerine ayet-i kerimesi nazil olmuştur. +Hazret-i Aişe’nin beyanına göre kavl-i şerifinden maksad ayet-i kerimesidir; ’ den maksad da evinde olan yetimenin malı cemali hoşa gitmediği vakit nikahından vazgeçmesidir. +Mes’elenin pek vazıh olup izah ve tafsilden müstağni olmasına rağmen biz biraz daha tafsilde bulunacağız. +Üstad el-İmam Şeyh Muhammed Abduh merhum diyor ki: +“Teaddüd-i zevcatın zikri yetimlerin –velev ki zevciyet vasıtasıyla olsun– malını yemekten nehiy üzerine varid olan kelamın siyakında zikrolunmuştur. +Guya cenab-ı Hak diyor ki: +Ey kullarım yetime olan zevcenizin malını yemekten nefsinizde korku hissederseniz yetimeler ile tezevvüc etmemek üzerinize lazımdır. +Çünkü Cenab-ı Hak yetime olmayanlardan dörde kadarı ile tezevvüc etmenizi mübah kılmış sizleri yetimlerden muğni kılmıştır. +Lakin iki veyahud –dörtten ziyade olmamak üzere– daha ziyade zevceler arasında adalet edememekten de korkarsanız yalnız bir tane iltizam etmeniz üzerinize vacibdir. +Adalet edememekten korkmak zanna şekke hatta tevehhüme de şamildir. +Adalet yapamayacağını zanneder yahud bu hususta şekke tevehhüme düşerse korkuyor demektir. +Maamafih şer’-i şerif vehmi afv u mağfiret eder çünkü vehmde bu gibi umur çok defa ma’lum olmaz. +Binaenaleyh bah olan kimseler; bi-hakkın ifa-yı adalet edeceğinde nefsine vüsuk ve i’timadı olanlardır; nefsine o kadar i’timadı olmalı ki ala-vechi’l-kemal adaleti ifa edeceğinde kat’iyyen tereddüdü olmamalı; yahud tereddüdü gayet zaif olmalı. +kavlini de kavliyle ta’lil ederek bir kadın ile iktifa etmenin adem-i cevre adem-i zulme daha yakın olduğunu bildiriyor. +Meşru’ olmak yor. +Bu ise adaletin şarta adaleti taharri etmek vacib olduğunu te’kid etmektir; adlin gayet aziz bir şey olduğunu tenbihtir. +Ayet-i uhrada ise “Ne kadar sa’y etseniz kadınlar beyninde adalet etmeye kudret-yab olamazsınız” buyuruluyor. +Maamafih bu ayet-i kerime meyl-i kalbideki adalete mahmuldür; kadınlar arasında ne kadar çalışsanız kabil değil adaleti ifa edemezsiniz demek kalben bir tarafa olan meylinizi çeviremezsiniz demektir. +Eğer böyle olmasaydı evvelki ayetle bu ayetin mecmuu hiçbir suretle teaddüdün caiz olmadığını intac ederdi. +Bir de kavlinin vechi pek de zahir olmazdı. +Fakat kalben adaleti ifa edememek birini öbürüsünden daha ziyade sevmek ile müstahakk-ı ıkab olmaz; çünkü Cenab-ı Allah kalbin meyli gibi takat-i beşer haricinde olan şeyleri kullarına mağfiret eder. +Hatta Cenab-ı Peygamber sallallahu aleyhi ve sellem bile ömrünün son günlerinde Hazret-i Aişe’ye diğer zevcelerinden fazla meylederdi. +Fakat onların rızası bulunmaksızın onu bir suretle kendine tahsis etmezdi. +buyururdu. +Her kim şu iki ayeti dikkatle düşünürse yakınen bilir ki: +şeklinde Suyuti gösterilen bir şeydir; ihtiyac hissettikten sonra adalet edeceğine emin olmak şartıyla mübah olan zaruretlerden bir zarurettir. +Teaddüd-i zevcat hakkında Kur’an-ı Kerim’de mezkur olan bu kadar kuyud ve şerait düşünülürse anlaşılır ki bugün birçok kimselerde görülen teaddüd-i zevcat kat’iyyen meşru’ değildir; çünkü şer’-i şerifin i’tibar ettiği şartlar mefkuddur. +Bunun içindir ki: +Birçok yerde cari olan teaddüd-i zevcata terettüb eden mefsedeti düşünenler “Teaddüd-i zevcatın taammüm ettiği ümmeti terbiye etmek hiç mümkün değildir.” hükmünü vermekte muztar kalıyorlar. +Zira bir erkeğin iki kadını bulunan evlerde –ekseriyetle– nizam ve intizam yoktur; o evin hiçbir hali müstakım değildir; belki erkek kadınlarıyla birlikte –sanki her birisi yekdiğerine düşman gibi– evin ifsadına muavenet eder; sonra evladlar meydana gelerek bazısı bazısına düşman olurlar. +Bu suretle teaddüd-i zevcatın mefsedeti efraddan evlere evlerden de ümmete intikal ediyor. +Fi-zamanina teaddüd-i zevcattan tevellüd eden musibetleri felaketleri tafsil edecek olsak mü’minlerin tüyleri ürperirdi. +Ez-cümle sirkat zina yalancılık hıyanet cebanet müzevvirlik belki katl hatta evladın babasını babanın evladını kadının kocasını erkeğin de karısını katletmesi gibi birçok şeyler vakı’dır; mehakimde sabittir.” Bunların hepsi vakı’ olmakla beraber bunlardan din-i lümanların hilaf-ı şer’ hareketlerinden dolayı müslümanlığı levm etmek doğru değildir. +Eğer teaddüd-i zevcat Kur’an’ın ta’rif eylediği daireyi tecavüz etmemek şartıyla olursa bu saydıklarımızın hiçbirisi de vakı’ olmaz teaddüdden mazarrat değil belki menfaat görülür nasıl ki bazı ailelerde görülmektedir. +Bazıları makam-ı i’tirazda diyorlar ki: +Kur’an bu mes’eleyi böyle ifası müşkil birçok şartlar ile meşrut kılacağına külliyen men’ eylese daha iyi olmaz mı idi? +Biz deriz ki: +Hayır olmazdı! +Çünkü bu kanun-ı tabiate mutabık değildir. +Zira mukaddematta beyan edildiği vechile –hin-i zarurette– şeraitini cami’ olanlar için teaddüde tevessül etmek kanun-ı tabiate tamamıyla muvafıktır. +Kur’an da fıtrata tabiata muvafık olarak geldiği cihetle bunu külliyen men’ etmesi doğru bir şey olmazdı. +Gelecek makalemizde de adaletin ne gibi yerlerde lazım olduğu izah olunacaktır. +HIFZ-I HAYAT HUBB-I VATAN En terakkı-perver en medeniyet-küster bir menba’-ı kavanin-i hayat olduğunu en hilafgiri geçinen a’dasını bile kıdlerine hitaben “ ... +Kendi kanlarınızı dökmeyiniz ve kendinizi öz ellerinizle kendi diyarınızdan –yani kendi vatanınızdan– çıkarmayınız!” buyuruyor. +Ayet-i celile nazmen nefy üslubuyla şeref-varid ise de ma’nen nehiydir. +Hem de nehy-i tahrimidir. +İttihad-ı diniyi ki vahdet-i milliyye-i İslamiyyedir parçalamak gerek kavmiyet ve unsuriyet ve gerek herhangi bir suretle olursa olsun muhasım fırkalara ayrılarak seyf-i şikak ve nifaka sarılmak ve yekdiğerinin hun-ı na-hakkını döküp bi’n-netice düşmanın tecavüz ve tehacümü karşısında terk-i diyar etmek ne büyük cinayet-i diniyye ve hürmet-i Kur’an iyyedir! +A’da-yı dinin amal-i istila-cuyanesini harbden ziyade dahili saliyle bildirdiği gibi işte şu Balkan harb-i meş’umu bir daha gösterdi. +Mü’minlerin cehalet ve ataletle sefahet ve meskenetle kuva-yı hayatiyyelerini şevket ve satvet-i milliyye ve siyasiyyelerini zaafa düşürerek düşmanlarını cesaretlendirmeleri yine o hail-i fitne-i istilaya duçar olarak kanlarının dökülmesine sebebiyet vermeleri ve bakıyyetü’s-süyufunun bütün ma-meleklerini bırakarak çırıl çıplak terk-i diyar ile sefil zelil mevt-alud bir hayatın aguş-ı felaket-aferinine iltica eylemeleri ayet-i celilenin şiddetle men’ ve tahrim eylediği kavmiyet hançerleriyle unsuriyet bıçaklar��yla parçalamak het ü meskenete dalarak a’da-yı dinin kılıcı altına düşmek ve kendi öz elleriyle kendilerini ana yurdundan çıkarmak haramların en şenii indallah en ağır mes’uliyet-averidir. +eman hasm-ı canı bile yapamaz. +Cenab-ı Hak insanı bir hayat ile yaratır; ona bir de hakk-ı hayat yani hayatını muhafaza edecek bir kuvvet ihsan eder. +Hayatını tehdid eden a’dasına karşı nefsini –her ne suret her ne vasıta ile olursa olsun– müdafaa ve muhafaza etmek onun en mukaddes en meşru’ bir hakkıdır. +Kanun müdafaa-i meşrua-i ani’n-nefs suretiyle bil-ıztırar vuku’ bulan katlin failini niçin mahkum etmiyor? +Neden ıztırarını kabul ediyor? +Yaşamak hakkına kim kimden ziyade malik olduğunu iddia edebilir? +Kim kime: +“Benim hayatım seninkinden mukaddestir seni istersem öldürebilirim!” diyebilir? +Hayat bir olduğu gibi o emanet-i kübra-yı İlahiyyeyi taşıyan her ferd-i beşerin yaşamak hakkı da birdir. +O mukaddes hakka her kim bila-sebeb bi-gayri hakkın zulmen ve udvanen tecavüz ederse aynıyla kendi hakk-ı hayatını pamal etmiş öldürmüş olur binaenaleyh onun yaşamak hakkı kalmaz. +Buyursun darağacına! +Hakıkı bir mü’mine göre cevher-i imanı canından yüz bin kerre muazzez ve mukaddes iken hayatını kat’iyyen müdafaa edemeyeceği bir acz-i mutlak içinde ölümle terk-i din arasında muztar kalınca iman lafzının fedasına Cenab-ı Hak lutfen müsaade buyuruyor Kur’an -ı Hakim “Mü’minin kalbi nur-ı iman ile münevver olduktan sonra ikrahen terk-i din etmesinin hükmü yoktur.” buyuruyor. +Acaba hikmeti nedir? +Evet hayatın her şeyden mukaddes olmasındandır. +Çünkü bütün ahkam-ı evamir ve nevahi ile mükellef ve me’mur olan hayattır mevt değil! +Hayat gidince ne kalır? +Bir na’ş-ı bi-ruh … değil mi? +Ölüye makbereye ızam-ı remimeye ahkam tealluk eder mi? +Düşünelim ki: +Iman gibi bir sultan-ı hakıkatü’l-hakayıkın –velev sıfat-ı lafziyyesinin kılıç önünde– fedasına me’zun olan bir mü’mini –boynunda la’net halkası gibi sarkan tahta parçasıyla– icra-yı İslam ve ahkama ahkam-ı emir ve nehye değil ifşa-yı imana imkan kalır mı? +Ya iki gün sonra böyle haili def’ edecek esbab ve levazımın acilen istihzarını bırakır da kuvvetini kudretini başka yerlere sarf ve istihlak edebilir mi? +Cenab-ı Hak mükrehin lafzan terk-i dinine müsaade buyuruyor tutsun mu diyor? +Böylesi nazar-ı Kur’an’da mükreh-i muztar addolunur mu? +Allah size kolaylığı irade ediyor güçlüğü murad etmiyor.” buyuruyor. +cümle-i atıfesiyle tansisan tekrar buyurulması şan-ı uluhiyyetin şaibe-i zulüm ve tazyikın zerresinden münezzehiyete kullarına kemal-i merhametinin ne kadar vasi’ ne kadar cihan-şümul olduğuna ne vazıh bir burhan-ı ezelidir. +] [Allah ahkam-ı dinde sizin üzerinize harecin tazyikıyla zerresini bile tahmil etmedi.” Fahreddin-i Razi Tefsir-i Kebir’ inde diyor ki: +“Harec lisan-ı akdes-i cenab-ı Risalet-i enbiya’-i a’zamiden mervi bir hadis-i şerifte “darlık” Cenab-ı Erhamü’r-rahimin bu darlığı edat-ı istiğrakıyla ta esasından nefy buyuruyor. +“Harec” bir nazm-ı amdır ki varlık namına bütün müsemmeyatına şamildir. +Ahkam-ı diniyyeden her hangisi hatta dinin aslü’l-usul olan o hükmün önüne geçer. +Esasen ahkam-ı diniyyemizin hiçbirisinde darlığın zerresi yoktur. +Bu ezelen irade-i yüsr ile menfidir. +Darlığı tevlid eden a’raz-ı şuun ve mevani’-i hadisattır. +Mani’ zail olunca memnu’ avdet eder. +Dini Cenab-ı Hakk’ın kullarına ihsan buyurduğu bir kanun-ı insaniyyet bir düstur-ı medeniyyet bir mürşid-i şahrah-ı selamet ve saadettir. +Kanun istikbal içindir. +İstikbal bas-ı hayatı kabristanda o iklim-i ademdedir. +Giderler orada yaldızlı muhteşem mezar taşları altında ecdadlarının bırakmış olduğu hayat-ı remimeyi iktisa ederler. +Sırr-ı hilkati vazife-i insaniyyeti bilmeyenler sa’y ü amelden irfan ve cidalden; İslamiyet’i insaniyeti yaşatmak izzet ve rif’atiyle şan u şevketiyle bütün terakkıyat ve tekamülat-ı maddiyye ve ma’neviyyesiyle nesl-i müstakbele tevdi’ etmek zahmetinden azade kalmak masunü’t-taarruz bir uzletgah-ı sükun asude ne rahat-güzin bir cihan-ı ademdir. +Vabeste bu alemde sükutun harekata Mevta yakışır var ise rahat döşeğinde BURMA EYALETI Burma eyaleti üç kısma taksim edilmiştir. +Garbi Vüsta Şarkı. +Kısm-ı garbisi: +Çin Kaçin Kana Myitkyina Behamu arazisini ihtiva eder. +Kısm-ı Vüsta: +İravadi nehrinin havzasıyla deltasını Sitang Salovin nehirleriyle etrafındaki arazi-i mezruayı muhtevidir. +Şarkısi: +Şan Karma arazisiyle Tenasserin karad kasabalarını şamildir. +Yakut ma’deniyle bil-cümle maadin-i saire bu üçüncü kısımda vakı’ olmuşlardır. +Burma Hindistan’ın en büyük eyalat-ı şarkıyyesinden olup makarr-ı hükumeti Rangon –sahildir– kasabasıdır. +Milyonlarca nüfusa malik olan bu eyaletin birçok mülhakat ve tevabii bulunup cümlesini birden bir vali idare etmektedir. +Arakan dağlık yerlerden ibaret olan bu nevahide müteaddid tepeler mevcuddur. +Tepelerin zirveleri oldukça yüksektir. +sene-i Mesihiyyesinde İngiltere’nin zir-i idaresine geçmiştir. +Nüfusu sekiz yüz bindir. +The Chin Hills Çin tepeleri –arazisi– . +mil-i murabba’ araziyi işgal eder. +Mezkur yerlerde ziraate harasete elverişli yer hemen yok gibidir. +Musattah arazi ise dağlar arasındaki vadilerdir ki pek derin ve çukurlu olduğundan kabil-i iskan ve i’mar değildir. +Çemenzar ve münbit araziye nadiren tesadüf edilir. +Köylerin cümlesi dağların tepelerinde vakı’dır. +Cibal-i mezkurenin kısm-ı a’zamı çıplak ve ziraatsiz görünür. +Bazı dağlar ahali-i mahalliyyenin ihtiyacatını te’min edecek kadar mezru’dur. +Ancak cesim ve güneş görmez ormanlar kesirdir. +Meşhur Manipur nehri arazi-i mezkure dahilinde olup yatağı sath-ı bahrden . +kadar [kadem!] mürtefi’dir. +Meşhur Haka dağı koca bir silsile teşkil ederek yetmiş mil kadar imtidad eder. +Bu dağın en yüksek zirvesinin deniz sathından olan irtifaı on bin kademdir. +Arazi-i mezkurenin tekmili ancak senesinde İngiltere’nin zir-i idaresine geçip Hindistan’ın tamamiye-i mülkiyyesini teşkil eylemiştir. +Bu arazide imrar-ı hayat eden nüfusun mikdarı yüz bindir. +The Kachin Hills Kaçin tepeleri Burma eyaletinin şimal şimal-i garbi şimal-i şarkısinde vakı’ bulunan araziyi işgal ediyor. +Şevahik-ı mürtefiaya malik olan cibal-i müselsele bu arazide çokçadır. +Servet-i tabiisi noktasından arazi-i mezkure zengincedir. +Mezkur arazinin vüs’ati . +mil-i murabba’dır. +Nüfusu yüz bini mütecavizdir. +Nortsern District-Şimal cihetinde vakı’ kura ve kasabalarda birçok orman ve maadin mevcuddur. +Gayet dayanıklı ve metin olan teak ağaçları mezkur ormanlarda mebzulen bulunmakta ve memleketin başlıca menabi’-i servetini teşkil eylemektedir. +Ve o kasabat-ı mezkure . +mil-i murabba’ araziden ibarettir. +Dry zone yahud Irrauody Delta-Burma eyaletinin arazi-i ma’mure ve münbitesinden ma’duddur. +Ziraat noktasından ziyadesiyle zengin olan arazi ve kura hep bu mıntıka dahilinde vakı’ olmuştur. +Buradaki mezari’ ve çiftliklerde buğday arpa pirinç ve her türlü zahire ve hububat zer’ edilmektedir. +Pirinç mahsulü hadden aşırıdır. +Bil-cümle Burma ve Hindistan’ı Her sene Avrupa’ya külli ihracat ve sevkıyat vuku’ buluyor. +Arazi-i mezkurenin vüs’ati yetmiş bin mil-i murabba’dır. +Bu mıntıka Burma eyaletinin gözü ve İngiliz hazinelerinin menbaı gibi telakkı olunmaktadır. +nehir değildir. +Fakat ameliyat-ı iskaiyye ve irvaiyye ile ilim ve fen sayesinde mezkur iki nehirden daha ziyade fevaid-i azimeye maliktir. +Nehr-i mezkurun bir damla suyu boş yere akmaz. +Zürraa hesab ile para mukabilinde su verilir. +Bu yüzden hükumet-i mahalliyye senevi milyonlarca lira kazanmaktadır. +mensub olan liderleri kasdediyorum– koca Irak ile Dicle ve Fırat Şattü’l-Arab nehirleri hakkında ne gibi tasavvuratta bulunuyorlar? +Ne zaman bu menabi’-i servetten istifade yolunu te’min buyuracaklardır?! +Sittang kazasının mesaha-i sathiyyesi . +mil-i murabba’ olup dağlık yerlerden ibarettir. +Tenasserin Tenaserin – Burma eyaletinin hudud-ı dahiliyyesini teşkil eden nevahiden olup mesaha-i sathıyyesi . +kilometredir. +Arazi-i mezkure dahilinde birkaç zengin tuz ma’deni keşf ve istihrac edilmiştir. +The San States Şan – Arazisi dümdüz ovalardan ibaret ve yakut ma’denlerinin yatağı ve ocağı vakı’ olmuştur. +Arazi-i mezkure birkaç nahiyeye münkasem olmuştur ki min-haysü’l-mecmu’ mesaha-i sathıyyesi . +mil-i murabba’dır. +Bu nevahide çokça çeltik ve saire zer’ edilmektedir. +Burma’nın etraf-ı selasesi yüce dağ ve tepe silsileleriyle muhattır. +Cibal-i mezkurenin bir kısmı Asya kıt’asının dağlarıyla karabet ve alakası derkar bulunduğu gibi nefs-i eyalete mahsus müstakil dağlara dahi maliktir. +Binaenaleyh Burma arazisinde vakı’ olan cibal ve tilalin kesretinden sık sık zelzeleler hükümferma olmaktadır. +Bayul Hka Sadiya Patkoi Singpho Namkin Burma’nın meşhur cibal-i müselselesinden ma’duddur. +Manipur Angoching Naga Yoma Arakan Chin Taping Nmaika Mekhong Burma’nın meşhur tepelerinden sayılmaktadır. +Bu eyalet dahilindeki nehirlerin en cesim ve azimi İravadi nehridir. +Bu nehir Burma dahilindeki dağlardan akıp birçok araziyi kura ve kasabaları iska ve irva ettikten sonra denize dökülür. +Mart ayında mezkur nehrin cereyanı artar Burma dağlarının zirvelerinde tekevvün eden karın da erimesinden ve sık sık yağan yağmurlardan nehrin cereyanı Mart zarfında tezayüd eder. +Mart ayından sonra nehrin cereyanı kesb-i i’tidal edip bu halini Ağustosa kadar muhafaza ettikten sonra Ağustos’tan Eylül’ün nihayetine kadar tekrar yağmurların mevsimi başlar. +Bu mevsimde İravadi deltası kabar��r dakıka başında nehrin yatağına bin murabba’-ı kadem su döker ki dokuz sene zarfında deltadan nehre nakil ve tahvil olunan suların mikdarı . +tona baliğ olmuştur. +Chindurin nehirleri sair küçük nehirlerle birleştikten sonra nehir nehir vapurlarıyla seyr-i sefaine salih olup uzunluğu dokuz yüz mildir. +Suyu daima çamurlu olan İravadi nehri Asya’nın en meşhur nehirlerinden olup müteaddid kollara maliktir. +Mali Nasni nehirleri İravadi nehrinden münşaib olup hadd-i zatlarında ayrı nehirler haline gelmişlerdir. +Mali nehrinin çe taht-ı tasavvurdadır. +Mezkur nehrin tulü yüz elli mildir. +de yardadır. +Şubat ayında mezkur nehrin umku otuz Nehr-i mezkur Burma’nın cenub cihetine doğru bir müddet aktıktan sonra Bhamo mevkıfde nehrin iki bin metreye ve Sinto kurbünde de bir buçuk mile gelir. +Chindurin nehri İravadi nehrinin kollarından olup uzunluğu üç yüz mildir. +Pakohku nehriyle birleştikten sonra seyr-i sefaine salih bir hale gelir. +Mezkur nehrin suları Kumon silsile-i cibalinden hasıl olmaktadır. +Şimale şimal-i garbiye doğru cari olduktan sonra Hukaung vadisinden geçerek cenuba doğru akmaya başlar. +Mezkur nehrin suyu karların erimesinden mütehassıl olduğu cihetle İravadi nehrinin suyu gibi çamurlu bir haldedir. +Mezkur nehrin vaktiyle Burma krallarından olan Pagan tarafından hafr olunduğu Buzistlerce rivayet olunmaktadır. +Mekhong Saliveen Sittang Rangon nehirleri de Burma eyaletinin büyük nehirlerinden sayılmaktadır. +ve eyaletin en büyük göllerindendir. +Mezkur göl şimalden cenuba kadar tulen on altı ve şarktan garba arzan altı mil mesafe teşkil ediyor. +Göller etrafı dağlarla muhat bulunmuş ve on iki küçük çeşmeden göle alel-ittisal sular akmaktadır. +Zelzele neticesinde hasıl olan bir infilakten mezkur gölün vücuda geldiği sabittir. +Katha Indau karyelerinin arasında altmış mil-i murabba’ mesafeyi işgal eden diğer büyük bir göl daha vardır ki ona Meiktile gölü derler. +Şak arazisinde de Inle Yanenghive namıyla iki diğer büyük göl mevcuddur. +Mezkur göller öteden beri Şak arazisini küçük göller ise yüzü mütecavizdir. +Rangon: +S sin . +M. +Tevfik Garbdan Suriye’ye doğru saldıran irfan-ı zamane; en ziyade Beyrut’ta dalbudak salabilmiş en ziyade Beyrut’ta yerleşebilmiş. +Zaten de kadim bir bender-i ilmidir. +Bunun eski musib ve muhti– efkar ve tahassüsat-ı ictimaiyyenin meksefesi gibidir. +Asırlık aylık haftalık günlük belki de saatlik cereyanlar gelir Beyrut’umuzda tekessüf eder. +Mektepler medreseler külliyeler kitaplar gazeteler kulüpler cem’iyetler; en faal birer nakıldir. +Medeniyet; burada herkesi az çok düşündürüyor hiç olmazsa düşünmeye hazırlıyor. +Burada göz mutlaka dimağı işletir; Kulak behemehal çok dolgun çok yorgundur. +Herkes yorulmayı sever. +Efkar ve hissiyat; cibillet-i uladan bazen fersah fersah aşmış bazen de ona yapışıp kalmıştır. +Yoruluncaya kadar ararsanız taassubu yakalayabilirsiniz; fakat cem’iyetin meşiyyetinde icra ettiği müsbet te’sir; lüzumundan pek çok azdır. +Avarelik; mektum kalmasını te’min edecek gibi görünen nim-şeffaf bir heva-yı muğfil arkasından sırıtıp duruyor. +Avamil ve netayiç esbab-ı karibe ve baide sevaik ve vakıat o kadar mebzul o kadar girift ki bunlarla boğuştuktan sonra muzaffer çıkmak hakıkati ta can evinden kavrayabilmek her halde hayırlı ve güzel bir iştir. +la– bana hiç olmazsa hutut-ı umumiyyeyi keşfettirdi. +Şimdi artık bu havalide Müslümanlık aleminde iki büyük “ana düşünce” hükümran olduğuna kaniim: +gısı. +Bunlardan birincisi bizim için hem pek munis hem pek eskidir. +İkincisinin pek eski olduğunu iddia etmek de hakıkat-i eşyadan bir nevi’ tegafül sayılır; fakat bugün eski mahiyetinden pek uzak düşen şekillerine tesadüf edilemeyeceğini söylemek de isbattan cüda düşmüş bir da’vadan mesail-i ictimaiyye ve hayatiyyeden asl olan “İslamiyet kaygısı”dır; asabiyet-i kavmiyye memnu’dur. +Evet en sağlam ve en kadim bir menbaa malik olan İslamiyet kaygısı bütün eşkal ve teferruatıyla bugün cinsiyet derdine karşı galib ve mütesaltın vaz’iyetindedir. +Yürekler Müslümanlığı daha iyi ve daha metin hissediyor Kur’an-ı Kerim’in ezeli ve fıtri düsturlarına munkad ve aşık olan gönüller; kemal-i iman ve heyecan-ı ikan erbabı ise kavmiyeti hatıra getirmekten bile sıkılıyorlar. +Bu birinci ve hakim “ana düşünce”nin şübhesiz anlayışa tarz-ı tahassüse göre meratib-i adidesi var. +Ancak mebde’ prensib; pek nazik ve hassas olduğu için bu mertebelerde bütün tecelliyat ve tezahüratında mahiyetten uzaklaşılmaz; dini milliyet kavmiyet ve cinsiyetin daima fevkınde tutulur yahud ona hiç takrib ve kıyas bile edilmez. +Bu zümre içinde “menfaat” prensibini işe karıştırdığı halde yine ruh-ı İslamiyyet’e sadık kalmak yolunu bilenler bile bulunur. +Esasen doğrulukla menfaatin en bariz surette kaynaştığı bir tarz-ı endişe “miliyet-i İslamiyye” gayesine doğru yürünerek pek saf ve emin bir verziş-i mukaddesle kazanılır. +Hamd edelim ki Müslümanlığın bu kara cahilliği günlerinde bile sevad-ı a’zam bu mes’elede doğru düşünebilir; “Müslümanlık” camia ve gayesinin “kemal”e “kavmiyet” da’vasının “naks”a doğru hareket demek olduğunu safvet-i fıtratıyla ihata edebilir. +Gönüllerimizi nurlandıran teshir eden “İslamiyet camiası” etrafında söylenecek pek heyecankar sözlerimiz var; bunların usul-i sarfında “Eşya zıdlarını ortaya koymakla inkişaf eder kendini gösterebilir.” düsturundan istifade etmek istiyorum. +Cinsiyet da’vasının bize yani Müslümanlığa pek yabancı şekillerine de tesadüf ettiğimi söylemiştim. +İşte size böyle bir nümune intihab ederek bu mühim mevzu’ üzerinde bir müddet oyalanacağım: +Ma’lum ya son zamanlarda bazı genç ve ihtiyar dimağlar; ümid-i halası kavmiyet hiss-i garizisini var kuvvetiyle alevlemekte aramaya başladı. +Şuub ve kabail milel ve akvam; fıtratın bir emr-i vakiidir. +Binaenaleyh vehle-i ulada bu hisse karşı gelmenin ma’nasızlığına pek kolay hükmolunur gibi gelir. +Lakin Müslümanlık; kan toprak mezar lisan gibi maddiyet ile ma’neviyet arasında bocalayan ravabıtı “efkar-ı akaid”in bir kelime ile “din”in ma’nevi ve müstemir kuvvetleri karşısında ıskat için uğraşmıştır ve tarih i’tiraf ediyor ki bu uğurda çalışırken temellerini pek güzel atmıştır. +İşte benim burada bahsedeceğim “bir nevi’ cinsiyet da’vası”; Müslümanlığın bu mebde’-i garizine karşı geliyor Müslümanlığın sema-yı efkarını darlatmaya çalışıyor. +Bu nasıl şey mi diyorsunuz: +Arab müslüman kardeşlerimizden bir genç Arab Nasıl Dirilir Kalkar? +ünvanlı bir risale neşrediyor; gayesi bu mühim suale cevap vermektir. +Şübhesiz bu himmet ve taahhüd; büyük bir hürmet ve samimiyetle karşılanmalıdır. +Çünkü muharrir büyük bir işe girişiyor. +Mühim bir mes’ele-i ilmiyyenin hallini deruhde ediyor demektir. +Herşeyden evvel risalenin kabı üzerinde göze çarpan şu sözlere kulak verelim: +“Arab; ancak Arablık yahud Arablık mebdei kendi için bir “diyanet” kuvvetini haiz bulunmak şartıyla dirilir kalkabilir. +Öyle bir diyanet ki buna müslümanların Kur’an-ı Kerim’e hıristiyan katoliklerin İncil’e protestanların Luter’in kavaid-i ıslahiyyesine Fransa inkılab-ı kebiri ihtilalcilerinin Russo’nun Mebadi-i Enamiyye’ sine sarıldıkları gibi sarılmalı ve Ehl-i Salib’in Piyer Lermit’in da’vetlerine karşı gösterdiği asar-ı taassub nisbetinde bir taassubla merbut bulunmalıdır!” Muhterem muharririn tavsiye ettiği bu yeni diyaneti anlamamaktan mütevellid bir hiss-i tecessüsle mütalaaya koyuldukça Müslümanlık kafası için yabancı düşünceler tevali edip duruyor: +Risalenin mukaddimesinde Arablar için bir “gaye-i kemaliyye –Ideal” tavsiye ediliyor. +Aziz dindaşımız bu gaye-i kemaliyyenin ne olması lazım geleceğini uzun uzun düşünmüş fakat etrafını kaplayan zulmet-i mechuliyyeti Doktor Gustav Lobo’nun yeni neşrettiği Fransız İnkılabı ve Ruh-ı hiçbir şey izale edememiş. +Bu fıkrayı naklettikten sonra kitabının başına geçirdiği sözü tekrar ediyor sonra diyor ki: +“İşte risalemin başlıca düşüncesi budur: +İ’tikad-ı diniye bakmaksızın Arablık namına yürüyeceğim ve Arabları siyasi bir mezhebe da’vet edeceğim –Çünkü istikbal mezahib-i siyasiyyenindir– bu mezheb ise haberiniz olsun kavmiyet-i Arabiyyeden ibarettir!” İlave ediyor: +“Arablığı bir iman-ı dini tanımalı ve yolunda her birimiz işini gücünü! +saadetini hatta hayatını kurban etmelidir.” Risalede mebahis-i muhtelife var. +Muharrir ekseriyetle Garb ulema-yı cem’iyyetinin efkarını güderek ilerliyor. +Bu muhtelif bahislerden bazı sözlerini tercüme edeyim de bazan ne kadar sarpa sardığını çıkmaz yollara saptığını görünüz. +Mesela “Avamil-i İntibah” babında “Arabların azamet ve şevketlerini te’min eden ilk amil zuhur ettikleri zamandır” diye söze başlayarak bu vadide epeyce şeyler tekrar ettikten sonra: +“Muhammed savin maksudu olan gaye-i kemal –ideal– dini ve siyasi idi. +Diyanet namına bir mülk te’sis gayesini ta’kıb etmek ve bütün harekat-ı siyasiyye ve ictimaiyyeyi bu diyanetten ısdar etmek yalnız Arab mülkünde görülmüş bir hadise-i tarihiyyedir” diyor. +Bir müslüman için bir Arab gencinin ağzından Peygamberinin gaye-i kemali siyasi olduğunu işitmek kadar acı ve mühlik bir zehir olamaz! +Genç muharrire halisane rüşd ü hidayet temenni ederim. +Cenab-ı Muhammed’i “Gaye-i siyasiyye” arkasında dolaşan bir hükumet adamı derekesine şey kazanmadıktan başka pek çok şeyler gaib eder. +Binaenaleyh nef’-i maddi üzerine kurduğu bu nevi’ düşüncelerin bile sonu hüsrandır. +Müslümanlar; şunu iyi biliyorlar ki Arab siyaseten ne kazandıysa ne inbisata mazhar olduysa onu hep Cenab-ı Resul’ün gayesindeki safvet ve taharete aşk-ı hakıkate medyundur. +İslam tarihini iyi okuyan ve anlayan Kur’an’ı ihata edebilen her dimağ; Hazret-i Muhammed’in mebadi ve gayatını; her halde çok yükseklerde arar ve bulur. +Muharrir avamil-i sükut bahsinde diyor ki: +“Arab; cihangirliği ancak diyanet-i Muhammediyye sayesinde bir kanun-ı sabite sarılarak kazanabildi. +Ceziretü’l-Arab’daki perişan kuvvetleri biraraya toplayan ancak o şeriat oldu. +Desatir-i Muhammediyye Arab’ın ihtiyacatıyla şiddetle alakadar bulunduğu müddetçe bu şer’-i muhkem hale uygun idi. +Fakat terakkıyat-ı medeniyye ile değişmek yakayı sıyırmak pek güç geldi. +Kur’an-ı Kerim’in ahd-i peygamberide ihtiyacat-ı Arab’ı tesviye edebilen düsturları birkaç karn sonra artık mezkur ihtiyaclara kafi gelemez oldu ve bu kitap aynı zamanda dini medeni siyasi bir kanunname olduğu gibi menbaının Allah’a mensub olması kendine la-yetegayyer ve sabit vasıflarını ihraz ettirdiğinden mebni olduğu esasatı değiştirmek müstahil idi. +İşte Arab hakimiyetine vehn arız olduğu zamanlar Müslümanlığı tecdid namına baş gösteren inkılabat-ı diniyyenin menşei budur. +zehebiyyesinde naslarda hacat ve zurufun ve ba-husus nusus-ı mezkureye ittibaa meyil gösteren akvamın hissettirdikleri biliyorlardı. +Uzun müddet adem-i tefsirin zararı Arab’ın desatir-i siyasiyyesinde görüldü. +Bütün kuva-yı harbiyye diniyye ve medeniyyeyi bir adamın eline teslim eden işte bu düsturlar idi. +Maamafih bize koca bir memleket te’sis ediveren de yine onlardır. +Ancak devamsızlığa en müstaid usul-i hükumet de yine bundan ibaret idi.” Genç dindaşımız; ahkamın ezmana göre tegayyürü mes’elesini pek müteşerriane teşrih etmiyor. +Bu bahiste ecille-i ulema-yı İslam’ın tuttukları yolu öğrenmek; kari’lerine de öğretmek her halde daha adilane ve vakıfane olurdu. +Fakat bakınız şu sözü ne güzeldir: +“Arab mağlub ettiği akvama dürüşti göstermedi. +Çünkü nuyordu çünkü: +Müslümanlığa girenler müsavat-ı mutlaka da bu emirden harice çıkmak istemiyordu. +Böylelikle galiblerle mağlublardan millet-i vahide meydana geldi. +Öyle bir millet ki i’tikadları bir hisleri ve maslahatları bir.” Bir de faslından tercüme ettiğim şu fikirleri dinleyiniz: +“Muhammed sav vaktiyle geldi Arablara kurtulmalarına sebeb olan bir diyanet kurdu. +–Bu diyanetin kavaidi doğru mudur hata mıdır zaman-ı hazıra muvafık mıdır değil midir? +Buralarına bakmayalım; çünkü gönüllere icra ettiği te’sir ve nüfuz-ı azim onunla alakadar değildir.– Bunun üzerine kurun-ı vüsta alemine doğru şiddetlice saldırdılar. +ran büyük bir medeniyet te’sisine muvaffak oldular. +Nihayet birinci derecede sebeb-i sukutları “gaye-i kemal”lerinin yıpranması oldu. +Tıpkı şimdi bulundukları derekeye düştüler: +Perişanlık herkes başını almış bir tarafa gidiyor başlı başına bir Ka’be sahibi olmak diyanet namına savm ve salat gibi naçiz bir cüz’den başka bir şey anladıkları yok; Peygamber-i kerimin uğurunda ileri atıldığı o büyük gaye-i siyasiyyeden tevhidlerine vasıta olan o derin sırdan bi-haber.” Muharrir; bu sözleriyle de ne Hazret-i Muhammed’i ne de onun ahlaf-ı güzinini anlayamadığını anlatmaktan başka bir şey yapmış olmuyor. +Hele Arablara “cinsiyet-i Arabiyye”ye müteveccih bir gaye-i kemaliyye yahud kendi ta’birince bir “diyanet-i cedide” tavsiye etmekle bütün akvam-ı esaslarına tamamen zıd bir yol tutmuş oluyor. +Arab satvet ve mehabet-i ictimaiyyesi; Müslümanlık kusva gaye-i kemal sının ihmal edildiği bugün Arab intibahı mes’elesini pek kolay hallettim zannına düşen heveskar muharririn tavsiye ettiği gayeye tevcih olunduğu zamandan i’tibaren zevale mahkum olmuş idi. +Fahrü’l-kainat efendimiz; ne Arablığı düşündü ne Türklüğü ne de Hindliliği; onun mukaddes ve sema-karin mücahedatı beşeriyet için alemin hele pek yakın gayelere in’itaf etmekten münezzeh ve mütealidir. +Kavmiyet ve kavmiyetin inbisat-ı siyasisi o kadar adi bir mes’eledir ki onu alelade bir hükümdar da düşünür ve halledebilir. +Hazret-i Muhammed ise hükümdarlık kurmuş saltanat-ı dünyeviyye sürmüş bir sima-yı tarihi değildir. +Onun kavmiyetlerin milliyetlerin hakimiyet ve mahkumiyetlerin fevkınde ve bütün bunların ma-bihi’l-kıvamı olan beşeri ve kemal-i ma’neviye müteveccih bir gaye-i kusvası vardı. +Hayatı Kur’an’ı sünen-i kavliyye ve fiiliyyesi; bu gayeye doğru hareketlerinin asarını pek vazıh gösteriyor. +Bundan o rütbe tecahül; herşeyden evvel ayıbdır. +Ba-husus Müslümanlık gayesi gözden düştüğü gibi bunun ilk zararını pek bedihi iken Arablığı kurtarmak vadisinde o mukaddes gayeden inhirafın ma’nasını anlamak güçleşiyor! +Tekrar edeyim ki o acı kitaptan bu soğuk sözleri nakletmemin sebebi; “Müslümanlık” gayesinin mahiyetindeki asalet ve necabeti revnak-ı hakıkati; pek vazıh bir surette göstermeye vesile olabilmesidir. +Fil-hakıka feyz-ı imanla Kur’an-ı Kerim’in bütün kavmiyetleri der-aguş eden ulvi ve ekmel düsturlarıyla besilenen bir ruh; böyle dar böyle mahdud ve ric’atkar cahiliyet-pesend düşünceler karşısında sıkılıyor isyan ediyor. +İşte emin olabilirsiniz ki ekseriyet ve kuvvet; bu nevi’ ruhlardadır. +Nüfus-ı mutmainne; İslamiyet gayesine aşıktır. +Bugün müslüman ulü’l-emr ve’n-nühasına teveccüh eden vazife de bu aşkı besilemek kuvvetlendirmek gamberi münasebetiyle “Mevlid-i Nebevi-i Enver Cem’iyeti”nin cinsiyet-i İslamiyye ve asabiyet-i diniyye sayesinde Müslümanlık rabıtasının tekevvününü ve bu rabıtanın dünyanın her köşesine sırr-ı nüfuzunu beliğ ve alim bir lisanla teşrih eden ve Beyrut gazetelerinde neşrolunan beyannamesini tercüme eder gönderirim. +BRITANYA ADALARINDA müslüman ceridesi sahibi Hindli Hace Kemaleddin Efendi hazretlerinin takriben bir buçuk seneden beri Britanya adalarında neşr-i din-i mübin için ne kadar büyük bir aşk ve gayretle çalıştığı ihtimal ki ekser dindaşlarımızca mechuldür. +Memleketini neşr-i kelimetullah için terkederek her türlü şedaidi din uğrunda bi-fütur ıktiham eden bu mücahid-i alim ve gayurun mesaisi la-yenkatı’ İngiltere kafile-i İslam’ına şevk ile katılagelen İngiliz mühtedilerinin tezayüd-i adedi ile mes’ud semereler veriyor. +Bunların mikdar-ı hakıkısini pek kat’i surette öğrenemedikse de kalblerini feyz-ı İslam’a açan zevat müktesebat-ı fikriyye rütbe-i ictimaiyyeleri i’tibarıyla birleri yüz sayılmaya seza zümre-i ebrardan olduğundan adedleri ne olursa olsun her halde şayan-ı istiksar olamaz. +Geçenlerde payitaht cerideleri İngiltere havassından şeklinde yazılmıştır. +Lord “Hedley”in din-i Muhammedi’ye iman getirdiğini yazdılar. +Pek iyi tahattur etmiyoruz. +Fakat zannederiz ki bunlardan birinde bu zatın “Ben her ne kadar müslüman oldumsa da yine iyi bir hıristiyanım.” gibi garib bir ifadesi de nakledilmişidi. +Bunu okuyan hemşehrilerimiz ma’nasının ne demek olduğunu anlamamış ve Lord’un Müslüman ve Hıristiyan mezheblerinden hangisine daha çok inanacağına henüz karar veremediğine zahib olmuş iseler ta’yib edilmemelidirler. +Çünkü Lord Hedley’in beyanatı bazı İngiliz ceraidinde de iki dine salik olduğu yolunda tefsiratı mucib olmuştu. +Fakat Seyfü’r-Rahman Şeyh Rahmetullah-ı Faruk namını alan Lord bu tenkıdat ve isnadata aynı gazetenin Pal Mal Gazet ’in Teşrinievvel tarihli nüshasında kat’i ve vazıh bir surette cevap vermekte gecikmedi; diyordu ki: +“Muharririniz beni iki dine birden salik farz etmekle yanılmıştır. +Çünkü dinim birdir: +Cenab-ı Hakk’a teslim ve inkıyad ve mahlukatına rahmet ve şefkat. +İsa as da bundan başka bir şey ta’lim etmedi. +İşte bundan dolayıdır ki iyi bir müslümanın aynı zamanda iyi bir hıristiyan olmaması kabil değildir.” Evet biz müslümanlar İsa aleyhisselama hakıkaten meb’us ve me’mur olduğu şekilde inanmakla onun ibnüllah değil abd ve resulullah olduğunu tasdik etmekle onun şeriatını en doğru bir nazarla görmüş oluyoruz. +Bina-berin Cenab-ı İsa’nın müslümanlara Isevilerden ziyade teveccüh ve in’itaf-ı ma’nevisi olduğunu beyan etmek isteyen Hedley Faruk yanılmamıştır. +Lord Hedley yalnız müslüman olmakla kalmamış Hace Kemaleddin’e sadık bir şerik-i mesai olmuştur. +İsavik Reviyev her ay bu zatın samim-i kalbinden taşan duaları nefehat-ı akan şiirleri kaydediyor cemaat-i İslamiyye huzurunda okuduğu manzum bir münacatında: +Ya Rabbi! +Tasvir edilmez bir zevk ve istiğrak ile kalbime pek karib olan huzur-ı muhteşemini hissediyorum o vakit ki senin pişgah-ı cemal ve izzetinde zanu be-zemin-i huşu’ olurum artık yüreğimde endişe-i dünyadan zerre kalmaz; Zira aşk-ı lahut ile endişe-i nasut o kadar birleşmez ezdaddandır ki kalb-i beşerde bunların birlikte caygir olmasına Hem aşk-ı kavidir; onun heva-yı ateşini gönülden gamam-ı bim ü ızdırabı giderir yerine pek tatlı zılal-i sürur u sükun bırakır; fakat bu sekinet-i ruh şu alem-i fanide efkar ve kavanin-i ademiyyetin anladığı tarzda değildir; belki bir hakkın için pür-telaş ü harekettir ….” diye tazarru’ eylediği gibi Bir salat-ı Cum’ada okuduğu mensur münacatında dahi: +“Ya Rab! +Peygamber-i mualla-şanın cenab-ı Muhammed Mustafa sav ki zat-ı İlahinden mazhar-ı ilhamdır bizi onun gittiği yola teslik et. +Ondaki sıdk u hulusa ondaki re’fet ü şefkate imtisal etmemizi bütün alem-i beşeriyyete karşı izhar-ı adl emrindeki arzumuzda onun gibi olmamızı müyesser eyle. +Sen ki Rahman-ı Rahimsin. +İslam’a hasm ile me’luf olan kalbleri ve alel-husus garb alemine bizim dinimizi bile bile su-i tasvir eden gümrahları ikaz ve irşad eyle. +Senin hidayet-i İlahiyyeni mutazarrı’ız; senden başka mültecamız yoktur. +Bizim rehberimiz mürşidimiz hamimiz sensin. +Kelimetü’l-İslam melfuz-ı yeganemizdir. +Ve senin kadir-i küll-i şey olan kulların arasındadır ki selamet ve tam’aneniyet duyarız ey kavi ve metin! +Küfür ile İslam arasında mütereddid olan biçarelere İslam’ın fatih-i herçiz olan azamet ve kudsiyetini alenen tasdika cesaret ver ….” Suretinde ref’-i niyaz etmişidi. +Hedley Faruk’dan başka Hace Kemaleddin ile neşr-i İslam Şeldriyak ve Con Parkson’un makalatından ve hace-i müşarunileyhin mevaiz ve konferanslarından da inşaallah bahsedeceğiz. +UHUVVET-I İSLAMIYYE SENE EVVEL TEESSÜS ETMIŞ FITRI BIR RABITADIR Rusların meşhur Novye Vremya gazetesinin Avrupa efkar-ı umumiyyesini tağlit ile İslamların başına müşkilat çıkarmak ları ittihad-ı İslam’a çalışmakla itham etmektir. +Geçenlerde mezkur gazete Afganistan’da meşhud olan asar-ı intibahı mevzu’-ı bahs ederek Afganistan İslamlarına iftiralar isnad ediyor idi. +Siracü’l-ahbar refik-ı muhteremimiz Novye Vremya’nın müftereyatına karşı şu yolda cevap veriyor: +“Rus gazetesi diyor ki: +Hiçbir zaman Osmanlılar bugünkü gibi Afganistan İslamları arasında mazhar-ı hürmet ve şöhret olmamışlar idi … Rus gazetesinin bu iddiası batıldır. +Çünkü bütün müslümanlar bin üç yüz senelik bir uhuvvet-i Acem Afgan … Kim olursa olsun bütün müslümanlar umum Müslümanlığın elemiyle mükedder süruruyla mesrurdurlar. +Mesaib-i hazıradan dolayı Afganistan müslümanlarının Devletü’l-Hilafeye karşı teessürat ve hissiyat-ı İslamiyyelerini [i]zhar etmeleri yeni bir şey değildir.” Afganistan tevellid bugünkü teessürleri senesindeki teessürlerinden az değildir. +Afganistan müslümanları bugün Enver Paşa hazretlerinin besaletini takdir ettikleri gibi evvelce de Osman Gazi paşaların şehametini tahsin etmişler idi. +Rus gazetesi bilmelidir ki bu hissiyat politika ve siyaset alemine merbut değildir. +Belki dinimizin bize bahşettiği terbiye-i asliyyenin semerat-ı meşrua ve netayic-i tabiiyyesinden başka bir şey değildir. +Balkan mezalim ve fezayihine dair Afganistan İslamları arasında elden ele gezdirilen levhalara gelince onlar bizim çıkardığımız fotoğraflar değil belki bütün Avrupa matbuatının tersim ettiği mezalimdir. +O levhalar yalnız Afganistan teşhir edilmiş fecayi’-i musavveredir. +Acaba bu kabil neşriyata sebebiyet verenler kimlerdir? +Hiç şübhe yok ki Avrupa’nın cinayat-ı siyasiyyesi ve mezalim-i Nasraniyyesidir. +Bir defa düşününüz bin üç yüz sene evvel hıristiyanların en büyük ma’bedi olan Beytü’l-Makdis mevki’-i hürmetini muhafaza ettikten maada birçok merasim ve imtiyazata dahi nail olmuştur. +Fakat muvakkat bir zaman için Tebriz ve Horasan’ı işgal eden Ruslar ise müslümanların takdis ettiği günlerde en muhterem ulema’-i diniyyeyi salb etmek İslamların ziyaret ettiği Meşhed-i İmam Rıza’yı topa tutmak İslamları katliam etmekten başka ne yaptılar? +Bu fecayi’ İslamları değil bütün kulub-ı insaniyyeyi müteessir etti. +Ruslar kendi dinleriyle mütedeyyin ve kendi ırklarına mensub olanları yaptıkları bu vahşetten men’ etmedikten başka teşvik etmekten dahi geri durmadılar. +Afganistan İslamlarının mesaib-i hazıradan dolayı Devletü’l-Hilafe müslümanlarına yalnız lisanen arz-ı tehassür ve teessür etmeleri niçin şayan-ı muahaze görünüyor? +Hıristiyanlar tekafül-i diniyyenin yalnız kendilerine mahsus olduğunu zannediyorlar ise pek çok yanılıyorlar. +Novye Vremya gazetesi Afganistan İslamlarının İngilizlere Ruslardan daha ziyade i’timad ve itmi’nan göstermelerini DÜVEL-I MUAZZAMA’NIN NOTASI “Vazı’u’l-imza Avusturya İtalya İngiltere sefir-i kebirleriyle Fransa Almanya ve Rusya devletleri maslahatgüzarları hükumetlerinin emrine tevfikan ati’z-zikr mevaddı hükumet-i seniyyenin nazar-ı ıttılaına arz etmekle kesb-i şeref eylerler: +Balkan hükumat-ı müttefikasıyla Devlet-i Aliyye miyanelerinde – Mayıs tarihiyle akdedilen Londra Muahedesi’nin Beşinci Maddesi ve yine Babıali ile Yunan hükumeti arasında ve Atina’da imza edilen Teşrinisani tarihli muahedenin On beşinci Maddesi mucebince hükumet-i seniyye Adalar’ın mukadderatını ta’yin hususunu Düvel-i Muazzama’nın kararına terkeyleyeceğini taahhüd eylemiş idi. +Binaenaleyh Düvel-i Muazzama mes’eleyi dikkatle müzakere ve müdavele-i efkardan sonra hükumet-i Yunaniyye’nin “İmroz” “Bozcaada” adalarını Devlet-i Aliyye’ye terk ve taht-ı işgalinde bulunan diğer adaları suret-i kat’iyyede muhafaza eylemesine karar verdiler. +“Meis” adası dahi hükumet-i seniyyeye iade edilecektir. +Düvel-i Muazzama hükumet-i Yunaniyye’nin Devlet-i Aliyye’ye karşı mezkur adaları tahkim ve bir maksad-ı bahri ve askeri için isti’mal eylemeyeceğine ve adalarla sahil arasında kaçakçılığı men’ için tedabir-i kat’iyye ittihaz edeceğine dair gerek kendilerine ve gerek Devlet-i Aliyye’ye te’minat-ı kafiye vermesine karar verdiler. +Düvel-i Muazzama bu şeraiti hulus ile icra ve muhafaza eylemesini te’min için hükumet-i Yunaniyye üzerinde i’mal-i nüfuz eylemeyi mütekabilen taahhüd etmişlerdir. +Düvel-i Muazzama bundan maada Adalar’da mevcud ekalliyette bulunan müslümanların hukukunu himaye edeceğine dair te’minat-ı kafiye vermesini de hükumet-i Yunaniyye’den taleb edeceklerdir. +Düvel-i Muazzama mukarrerat-ı salifeye hükumet-i Osmaniyye tarafından riayet olunacağına i’timad ederler. +Dersaadet Şubat ” BABIALI’NIN CEVABI NOTASI “Zat-ı Hazret-i Padişahi’nin atide vazıu’l-imza Sadrazam ve Hariciye Nazırı şehr-i halin on dördü tarihiyle Avusturya ve Macaristan ve İtalya ve İngiltere sefirleriyle Fransa ve Almanya ve Rusya maslahatgüzarları taraflarından i’ta edilen müşterek notayı aldığını beyan eder. +Hükumet-i seniyye Yunanistan tarafından işgal edilen Adalar’ın ta’yin-i mukadderatını Düvel-i muazzama’ya tevdi’ etmekle beraber Boğaz civarında bulunan Adalar’la Anadolu’nun aksam-ı mütemmimesinden ma’dud olan Adalar’ın behemehal taht-ı tasarrufunda kalmasını müstelzim mülahazat-ı aliyyeyi bi’d-defeat şerh ve izah etmiş idi. +Binaenaleyh hükumet-i seniyye Düvel-i Muazzama’nın haiz bulundukları vekaleti bu mes’elede alakadar olan tarafeynin menafi’-i hakıkıyyesine muvafık bir surette hal için isti’mal edeceklerini kaviyyen ümid etmekte idi. +Hükumet-i seniyye Düvel-i Muazzama-i Sitte tarafından Devlet-i Aliyye’nin ihtiyacat-ı hayatiyyesi derece-i kafiyede nazar-ı dikkate alınmadığını ve mes’elenin her guna ihtilafat-ı ciddiyyeyi ref’ edecek surette halledilmediğini kemal-i esefle müşahede etmek[te]dir. +Vezaifini ve sulhün fevaid-i aliyyesini bi-hakkın müdrik bulunan hükumet-i seniyye Düvel-i muazzama-i Sitte’nin İmbroz Tenedos Bozcaada Kastellorizo Meis adalarının iadesi hakkındaki kararlarını sened ittihaz ile beraber muhık ve meşru’ metalibin te’min-i husulü için sarf-ı mesai edecektir.” Geçenlerde Afganistan Emiri Emir Habibullah Han hazretlerine karşı ikaı mutasavver bir suikasdın keşfedilmiş olduğu yazılmıştı. +Refikımız Siracü’l-Ahbar-ı Afganiyye mezkur suikasd hakkında atideki tafsilatı yazıyor: +“Afganistan’ın emir-i mahbubuna suikasd teşebbüsünde bulunan hain-i din ü devletin ismi bir takım ceraidin işaatına rağmen Muhammed Yunus Han olmayıp Muhammed Azim’dir. +Bazı gazetelerin bu suikasd mes’elesini i’zam ederek buna siyasi bir mahiyet vermeleri mübalağadan hali değildir. +Bu gazetelerin tahminatı hilafında olarak suikasd mes’elesinde Afganistan ekabir ve eşrafından hiç bir kimsenin hammed Azim’in kendisi gibi bir takım erazilin iğvaatına kapılarak bu hıyanete teşebbüs ettiği netice-i tahkıkattan anlaşılmıştır. +Muhammed Azim muhakeme olunduktan sonra i’dam edilmiştir. +Muhammed Azim’in akraba ve müteallikatı umumiyetle Afganistan toprağından teb’id edilmişlerdir. +Bunların teb’idi merkumun muhakemesi için Afganistan eşrafından teşekkül eden meclisin tensibi ve Naibü’s-saltana Nasrullah Han’ın ısrarı üzerine olmuştur.” MEHDI MES’ELESI S – Mehdi hakkında hakıkat nedir? +C – Mehdi mes’elesi her asırda bütün ehl-i İslam arasında şayi’ ve meşhurdur. +Yani ahir zamanda Ehl-i Beyt-i Nübüvvetten bir racül zuhur edecek din-i mübini te’yid adli müslimin de ona ıktida ve ittiba’ eyleyeceklerdir. +İşte o racülün Mehdi’nin böyle zuhuru ehl-i ilim arasında muhtelefün-fihtir: +Eimme-i hadisden bir cemaat Mehdi’nin hurucu hakkında ehadis tahric ettiklerinden Mehdi’nin zuhurunu kabul edenler çoktur. +İmamiye Sufiyye de Mehdi’nin zuhurunu kabul ediyorlar. +Fakat ulema-yı ümmetten bir kısmı Mehdi’nin hurucunu inkar ediyor ve hurucu hakkında tahric ve rivayet olunan ehadisi cerh ve ta’n ediyor. +yok idi. +Ancak Şeyhayn’den radiyallahu anhuma teberri etmeleri Hazret-i Ali kerremallahu vechehuyu vasi ve efdal-i ashab bilmeleri mes’elesi var idi. +İmam-ı Ma’sum İmam-ı Muntazar mes’elesi sonradan tahaddüs etmiş idi. +Mütekaddimin-i sufiyye Mehdi bahsine dalmamışlar idi Mehdi mes’elesine ancak müteehhirin-i sufiyye dalmışlar Mehdi mes’elesi müteehhirin-i İmamiyye ve müteehhirin-i mutasavvıfe için esaslı bir mes’eledir mütekaddimin-i mes’ele-i esasiyye yoktur. +Mehdi’nin hurucunu kabul edenler Mehdi’nin Haşimi olmasında ittifak ettikleri halde bir kısmına göre beni Hasan’dan şürefadan; diğer kısmına göre beni Hüseyin’den sadattan; üçüncü bir kısma göre beni Abbas’tandır. +Akval-i selasenin edillesi yekdiğerine nisbet olunursa kavl-i evvel yani şürefadan olması hakkında irad olunan edille Beni Hüseyin’den veya Beni Abbas’dan olması hakkında irad olunan edilleye müreccahtır. +İmamiye indinde Mehdi muhakkak Beni Hüseyin’den olacaktır. +Mehdi’nin hurucunu kabul etmeyenlerden bir kısmına göre Mehdi Hazret-i İsa aleyhisselamdır. +Diğer bir kavle göre racül-i salihe emir-i salihe Mehdi ıtlak olunur. +dandır. +dandır. +evladındandır. +Mehdi mes’elesi Hızır aleyhisselam mes’elesi gibi değildir. +Hızır aleyhisselam mes’elesi vera’-i tavr-ı tabiattadır Mehdi mes’elesi ise vera’-i tavr-ı tabiatta değildir. +Ondan dolayı muhakkıkın-ı ulema Hızır’ın hayatını kabul etmedikleri halde bir kısmı Mehdi’nin zuhurunu kabul ediyor diğer bir kısmı kabul etmiyor. +Mehdi mes’elesi ahbar-ı müstakbeledendir. +Nebi-i zi-şan sallallahu aleyhi ve sellem efendimiz hazretlerinden birçok ahbar-ı müstakbele naklolunmuş bir kısmı tamamıyla zuhur etmiş diğer kısmı da zuhur edecektir; Mehdi de zuhur edebilir. +Mehdi’nin huruc ve zuhuru hem aklen hem adeten; hem imkan-ı zati ile hem imkan-ı hissi ile mümkündür. +Hisden gaib olan umuru müstakbele aid olan ahbarı kabul etmek için evvel be-evvel o umurun o ahbarın sübutu saniyen delaleti şarttır. +Ehl-i ilim indinde haberin sübutu için bir takım şerait vardır ki o şerait tahakkuk etmeyince haber sabit olmaz. +Hızır’ın aleyhisselam hayatı hakkında varid olan ahbar nasıl intikad olunmuş ise Mehdi’nin zuhuru hakkında varid olan ehadis de intikad olunmuş neticede ehadis-i Mehdi’nin kaffesi zaif çıkmıştır. +Ehadis-i zaife şayan-ı i’timad değildir. +Sahib ve Müdir-i Mes’ul: +H. +Eşref Edib Nitekim ehadis-i muhtelifetü’l-meratib hakkında yazılan asarın güzellerinden olup İbni Hacer-i Askalani Şemsüddin-i Sehavi Abdurrahman-ı Yemani gibi nukkad-ı hadisin yazmış oldukları asardan telhis olunan Esne’l-Metalib fi Ehadisi Muhtelifeti’l-Meratib nam eserde ehadis-i Mehdi’nin hiçbirinin şayan-ı i’timad olmadığı tasrih olunmuştur. +Ehl-i ilimce ehadis-i zaife bab-ı akaidde bab-ı helal ve haramda asla hüccet değildir. +Mehdi’nin zuhuru hakkında eimme-i hadisin tahric ettikleri ehadisi yine eimme-i hadisin vaz’ ettikleri kavaid-i intikad Zer” tarikı ile tahric ettikleri hadiste buyuruluyor. +Asım zaiftir Buhari ve Müslim Asım’dan infiraden ve aslen hadis rivayet etmiyorlar belki diğer birine makrun kılarak rivayet ediyorlar Yahya el-Kattan: +“Asım namındakilerin hepsini rediü’l-hıfz buldum” diyor Muhammed bin Sa’d: +“Asım sikadır fakat hadiste hatası çoktur” diyor. +re” tarikı ile tahric ettiği hadisde buyuruluyor. +Katan bin Halife mat’undur Darekutni onun hakkında: +“Şayan-ı ihticac değildir” diyor Ebubekir bin Ayyaş: +“Su’-i mezhebinden naşi ondan rivayeti terkettim” diyor. +Halid an-Ebi İshak es-Sübey’i” tarikı ile tahric ettiği haberde Hazret-i Ali kerremallahu vechehu Mehdi’nin mahdum-ı mükerremi Hazret-i Hasan radiyallahu anhu sulbünden zuhur edeceğini haber veriyor. +Amr bin Ebi Kays saduk ise de evham sahibidir. +Ebu muhtellü’ş-şuur olduğundan metruk olmuş idi. +Sened-i sanide: +Hilal bin Amr Ebü’l-Hasen vardır her an-Said ibnü’l-Müseyyeb” tarikı ile tahric ettikleri hadisde buyuruluyor. +yor. +tarikı ile tahric ettikleri hadiste veya buyuruluyor. +tahric ettikleri hadiste buyuruluyor. +Zeyd el-Ami şayan-ı ihticac değildir vahidir metruktür. +hadiste buyuruluyor. +Ebu’s-Sıddik en-Naci mütekellemün-fihtir. +hadisde buyuruluyor. +Yezid bin Ebi Ziyad zaiftir reffa’dır: +merfu’ olduğu Nebiyy-i zi-şana muttasıl olduğu ma’ruf olmayan hadisi ref’ eder. +de buyuruluyor. +Yasin el-İcli zaiftir. +Buhari onu taz’if ediyor; ziyadesiyle taz’if ettiğini göstermek için ıstılahı mucebince diyor. +ettiği hadisde Mehdi hakkında buyuruluyor. +tarikı ile tahric ettiği haberde Hazret-i Ali kerremallahu vechehu Mehdi’nin hurucunu haber veriyor. +Ammar ez-Zehebi mütekellemün-fih Yunus bin Ebi İshak zaiftir. +hamid” tarikı ile tahric ettiği hadisde Mehdi’yi haber veriyor. +tarikı ile tahric ettiği haberde İbni Abbas radiyallahu anhu Mehdi’yi haber veriyor. +Gerek İsmail bin İbrahim bin Muhacir olsun ve gerek pederi İbrahim olsun her ikisi de zaiftir. +ettiği hadisde “Halifetullahi el-mehdi” buyuruluyor. +Ebu Kılabe nefsinde sika ise de müdellisdir. +Müdellis kendi şeyhini ıskat edip şeyhinin şeyhine veya daha yukarısına çıkan veya iki şeyhin arasındaki zaifi ıskat edip senedin hepsini sika kılan veyahud şeyhini belli etmeyerek ma’ruf olmayan ismi ile zikreden kimseye derler. +Müdellis de zuafa kısmındandır. +kı ile tahric ettiği hadisde Mehdi zikrolunuyor ise de İbni Lühey’a zaif şeyhi Ömer bin Cabir ondan daha zaiftir. +tarikı ile tahric ettikleri hadisde buyuruluyor. +Muhammed bin Mervan el-İcli muhtelefün-fihtir ve bu hadis de münferiddir. +Onun hakkında Abdullah bin Ahmed bin Hanbel: +“Amden hadisini terkettim.” diyor. +küri tarikı ile tahric ettiği hadisde buyuruluyor. +Reca’ bin Ebi Reca’ el-Yeşküri muhtelefün-fihtir Yahya bin Main ile Ebu Davud onun hakkında: +“Zaiftir.” diyorlar. +bihi” tarikı ile tahric ettikleri hadisde Mehdi’nin Muhammed bin Abdillah namında bir zat olacağı beyan buyuruluyor. +Davud bin el-Muhabber en meşhur zuafadandır pederi de öyledir. +lah bin Lühey’a” tarikı ile tahric ettiği hadisde buyuruluyor. +Abdullah bin Ömer el-Ami Abdullah bin Lühey’a zuafadandırlar. +ettiği hadisde buyuruluyor. +Evvela bu hadis Mehdi’yi tasrih etmiyor saniyen Müsenna bin es-Sabah meşhur zuafadandır. +Mehdi’nin zuhuru hakkında varid olan ehadisin isnad ’ dır ki Ebubekir el-İskaf vazza’ kezzabdır. +Keza sözü de batıldır. +Bunun gibi Hazret-i Ali kerremallahu vecheye isnad olunan sözü de kizbdir İmam-ı müşarunileyh hazretlerine iftiradır. +Buhari ve Müslim’de Mehdi’nin zuhuruna dair ehadis yoktur. +Ancak Mehdi’nin zuhurunu kabul edenler ber-vech-i ati ehadisden istidlal ediyorlar: +- Fakat bu hadis-i şeriflerde Mehdi tasrih olunmamıştır Şeyhayn’ın tahric ettikleri hadis-i şerifteki : +Sizin şeriatınız şeriat-ı Muhammediyye hakimdir demektir. +İmamın Mehdi olması şart değildir. +Hadis-i Müslim de Mehdi’ye asla delalet etmez. +Binaenaleyh zikr olunan ehadis-i şerife ile zuhur-ı Mehdi’ye Mehdi’ye Hazret-i İsa aleyhisselamdır diyenlerin ihticac ettikleri hadisine gelince hadis-i mezkur da zaiftir. +Ruvatındaki Yunus bin Abdi’l-A’la İmam-ı Şafii’den yalnızca rivayet ediyor. +Şeyhülislam el-Harrani: +Hadis zaiftir diyor. +Hafız Zehebi: +Hadis cidden münkerdir diyor. +Diğer bir tarikta da Muhammed bin Halid teferrüd ediyor. +Hakim Muhammed bin Halid’e: +Mechuldür diyor. +Muhammed bin Halid de Eban bin Salih’ten rivayet ediyor. +Eban da metruktür: +Her halde hadis zaiftir. +Mehdi hakkında zikr olunan akval-i hamseden ilk dört kavlin edillesi işte bunlardır. +Kavl-i hamisi isbata hacet yoktur. +Çünkü ıstılahattan ibarettir. +nefiyye’ye Mehdi dediğini Nuaym bin Hammad tahric ediyor. +Ömer bin Abdilaziz’e Ca’fer-i Sadık’a Musa bin Talha bin Ubeydillah bin Muhtar’a Mehdi denildiği gibi Medine’de zuhur eden Muhammed bin Abdillah bin Hasan’a da Mehdi denilmiştir. +Kavl-i ahire göre her asırda Mehdi bulunabilir. +Mehdi hakkında müteahhirin-i sufiyyeden en ziyade bahseden Şeyh Muhyiddin bin el-Arabi İbni Kus İbni Seb’in bin Ebi Vatil’dır. +Müteahhirin-i sufiyye bu babda keşfe de dis ve fukaha ve kelamiyyun ilhamı ilzam ale’l-gayr olmak üzere hüccet ve sebeb-i ma’rifet addetmiyorlar. +Ancak ilham velinin yalnız nefsine hüccet olabileceğini mütekelliminden bir kısmı kabul ediyor. +Sufiyyeye göre ilham-ı veli nazar-ı akli gibi hüccettir. +Elhasıl: +Mehdi’nin zuhurunu kabul etmek için ya ehadis-i zaifeyi kabul etmek ya ehadis-i mezkureyi tashih etmek yahud Şeyhayn’ın rivayet ettikleri hadis ile istidlal etmek yahud keşfin ilzam ale’l-gayr ma’nasına hüccet olduğunu kabul eylemek lazım gelecektir. +Bu tariklardan başka Mehdi’yi kabul için bir yol yoktur. +Tashih: +– Geçen haftaki Hızır makalesinde ba’de’t-tab’ görülen sehv-i tertiblerin ber-vech-i ati tashihi iktiza eder: +[Tashihler yerlerine işlendiğinden buraya alınmamıştır.] – – Geçen makalemizde izah olunduğu vechile teaddüd-i zevcatta adalet şart kılınıyor riayet etmeyenler için teaddüd-i zevcata kat’iyyen mesağ verilmiyordu. +Onun için biz de adaletin ne derece ve ne gibi yerlerde lazım olduğunu hülasaten beyan etmek istiyoruz. +Fakat şurası da hatırdan çıkmasın ki adalet birden ziyade kadını taht-ı nikahında cem’ etmek salahiyetini haiz olan kimseler için lazımdır. +Kendilerinde esasen bu salahiyet mevcud olmayanlar için birden ziyade evlenmek caiz değil ki orada adalet aransın; binaenaleyh evvela bu ciheti izah edip de teaddüd-i zevcatta meşrut olan adaletin ne derece ve ne gibi yerlerde olduğunu ondan sonra tedkık etmemiz lazımdır. +Her hükmünde adalete riayet eden şeriat-ı İslamiyye kadın mes’elesinde de umrani ahlakı ictimai bir takım umuru nazar-ı i’tibardan dur tutmamıştır. +Bunun içindir ki şeriat-ı fukara. +Fukara vacibat-ı zevciyyeyi hakkıyla ifadan aciz olanlardır. +Bunların velev ki bir tane kadın ile olsun akd-i izdivac etmelerinde mahzur vardır. +Zira çok kere zevc ile zevce arasındaki dik-ı maişet bu yüzden duçar oldukları mihen ü meşakkat bu gibi erkekleri sirkat hıyanet gibi haram olan şeyleri irtikaba kadar sevk eder. +Onun için şeriat-ı İslamiyye bu gibilere evlenmek ile değil belki para kazanıp da orta halli bir adam oluncaya kadar sabır ve isti’faf ile emrediyor. +Hatta bazı ehadis-i şerifede şehvetlerini yenmek için bu gibilerin oruç tutmaları emrolunuyor. +Bununla beraber hey’et-i ictimaiyye-i beşeriyyenin menfaati nokta-i nazarından bu kısım üzerine ianede bulunarak bunların izdivaclarını te’min etmeleri için zenginleri kat’i surette Kur’an-ı Kerim tahriz ediyor. +Orta halli olanlara gelince: +Onlar da birden ziyade kadını nikahlarında cem’ etmelerini mahzurdan gayr-i salim addetmiştir. +Zenginlerden maksad velev ki birkaç tane olsa bile onların diği şeraite –ki en ehemmiyetlisi adalettir– riayet eylemekle beraber birden ziyade kadın alabilmeleri mübahtır. +Eğer şeriat bunları birden ziyade almaktan men’ etmiş olsaydı her yerde kendisine adaleti düstur-ı hareket ittihaz eden şeriat-ı İslamiyye adalete riayet etmemiş kesret-i nesli kadınlardan muhtac-ı himaye olanları ictimai umrani bazı mesaili nazar-ı ehemmiyyete almamış olurdu. +Hülasa: +Şurutuna riayet olunmakla beraber teaddüd-i zevcatın cevazı aklen sabit olduğu gibi kaffe-i şerayi’de de sabittir; bütün enbiya-yı kiram rusül-i ızam bunu bil-fiil yapmışlardır. +Acaba adaletin bulunması kolay mı herkes adaleti Kur’an’ın taleb eylediği gibi ifaya muktedir olabilir mi? +İşte muhtac-ı izah olan nokta burasıdır. +Üstaz el-İmam Mısır Müftisi Şeyh Muhammed Abduh merhum Teaddüd-i Zevcatta Şeriatın Hükmü ünvanıyla Mısır’ın resmi ceridelerinde neşretmiş olduğu bir makalede diyor ki: +“Kadınlar arasında ifa-yı adalete kudret-yab olacağını bilen kimseler için dört tane kadını taht-ı nikahlarında cem’ etmeyi şeriat-ı Muhammediyye mübah kılmıştır. +Fakat; dediğimiz gibi; adaleti ifa edebileceğine mutmain olmalı. +Eğer böyle olmazsa birden ziyadesini alması caiz değildir. +Cenab-ı Hakk: +buyuruyor. +Eğer erkek kadınlardan her birisinin hakkını vermeye kudret-yab olamazsa evin nizam ve intizamı bozulur; ailenin maişeti fenalaşır; zira tedbir-i menzil için en kavi esas ancak efrad-ı aile beyninde ittihad ve ülfetin bekasından ibarettir. +Halbuki erkek –kadının nevbeti olmadığı bir günde ufak bir sun– kadınlarından birini diğerlerine tercih ettiği vakit öbürüsünün gücüne gideceği cihetle kocasına hiddetlenir hakkı olmayan kimseye takarrüb eylediği için kendi hukukuna tecavüz etmiş olduğundan kocasına darılır bu suretle aradaki Evet Cenab-ı Peygamber sallallahu aleyhi ve sellem cemaat-i sahabe radiyallahu anhum hulefa-yı raşidin ulema bu zamana kadar her asırda geçen suleha kadınlar arasında lazım gelen adalet hakkındaki hudud-ı İlahiyyeyi muhafaza ederek birden ziyade kadınları taht-ı nikahlarında cem’ ediyorlardı. +Gerek Cenab-ı Peygamber gerek sahabeleri gerek suleha-yı ümmeti bir kadının nevbetinde –o kadının Bunun içindir ki Cenab-ı Peygamber sallallahu aleyhi ve sellem hasta bulundukları zaman –yürümeye takatleri olmadığı cihetle– yaranının omuzları üzerinde olduğu halde zevcelerinin evlerini dolaşırdı. +Bundan maksad-ı Risalet-penahi adaleti muhafaza etmek olduğu için hassaten birinin evinde ikamete razı olmadı. +Zevcelerinden birinin yanında bulunduğu zaman “Yarın hangi evde bulunacağım” diye sual etti onlar da Hazret-i Aişe’nin nevbetinden sorduğunu bildiklerinden hastalık zamanında orada kalmasına lar da: +“Evet!” cevabını verdiler; binaenaleyh onların rızasını tahsil etmedikçe Hazret-i Aişe’nin hanesinde kalmadılar. +Hazret-i Peygamber sallallahu aleyhi ve sellemin muhafaza etmiş olduğu şu vücub kendi nesayih ve vesayasına tamamıyla muntabık olan bir şeydir. +Sahihayn’da şöyle rivayet olunuyor: +diğer bir rivayette Cenab-ı Peygamber kalben bir tarafa olan meylinden şu suretle i’tizar buyururlardı: +Sefere niyet ettikleri zaman aralarında kur’a atar da o suretle birini ihtiyar ederdi. +Fukaha diyorlar ki: +Beytuteti taksimde erkek üzerine müsavat vacib olduğunda eimmenin ictimaı vardır. +Ekserisinin zetmek erkeğe vacibdir. +Yine diyorlar ki: +Bir zaruret-i mübiha bulunmadıkça erkek birinin nevbetinde iken diğerinin yanına girmek caiz değildir. +Şu kadar var ki evinin haricinde selam verip hal ve hatırını sorabilir. +Kütüb-i fıkhiyyede sarahaten bildirildiğine göre erkek nevbeti olan kadının hanesine girmek istediği zaman kadın evin kapısını kapatırsa başka birinin hücresine gitmeyerek onun hücresi önünde yatması vacibdir; meğer ki soğuk veyahud diğer bir mani’ ola. +Ulema-yı Hanefiyye diyorlar ki: +ayetinin zahirinden anlaşılan adalet mücamaada değil; beytutet melbus me’kul sohbette şarttır. +Binaenaleyh bu hususta reculiyeti bulunan kimseler ile ananet mecbub mariz sahih arasında hiç fark yoktur. +Adl hukuk-ı zevciyyeden olduğu için zevc üzerine şer’an vacib olan hukuk-ı saire gibi adalet de vacibdir; çünkü hukuk beyninde tefavüt yoktur. +Eğer erkek adaleti gözetmediğinden kadıya müracaat ederlerse kadının erkeği zecr ve nehy eylemesi vacibdir. +Eğer yine eski halini muhafaza edecek olursa o zaman habs maksad-ı asli olan maişette hüsn-i süluk ve teavünü muhafaza etmek içindir. +kısmı için bkz. +Müslim Pekala! +Bu kadar vaid-i şer’iden te’vil ve tahvile tahammülü olmayan şu ilzam-ı dakık-ı vücubiden sonra tahakkuk değil adaleti ifaya kadir olamayacağını tevehhüm zamanında bile birden ziyade kadını taht-ı nikahında cem’ etmek caiz olur mu? +Birden ziyade kadını taht-ı nikahımızda cem’ etmeye bize nasıl cevaz verilir ki bizi buna sevk eden şehvet-i faniyyemizi kaza lezzet-i vaktiyye istihsal etmekten başka bir şey değildir. +Evet bizim birden ziyade kadını cem’ etmemiz yalnız şehvetimizi kaza etmek içindir; bu babda ne maksad-ı şari’e muvafakat ediyoruz ne de bu yüzden gelecek mefasidi nazar-ı dikkate alıyoruz. +Biz görüyoruz ki bu yüzden pek çok fenalıklar zuhur ediyor. +Çünkü kadının birisi ortağı olan diğer hanımı zemmetmek için kocasından biraz müsaade bulacak olursa onun fenalığına dair kocasını şır; bu hususta her ne söylediyse hepsinin doğru olduğuna –halbuki sırf yalandır– yemin eder; erkek de bunu çokça sevdiği için sözünde sadık olduğunu i’tikad eder; kendisine söylenen sözlerin doğru olup olmadığını tedkık ve tefahhus etmeyerek diğer kadınları bol bol döğmeye onları en kaba kelamlar ile tahkır etmeye söğüp saymaya başlar; hatta tard eder. +Zavallı erkek söylenen sözlerin sahihini fasidinden temyiz edecek kadar bir akl ü iz’ana basar u basirete malik olmadığı cihetle kadınlar arasında ateş-i gayz u husumet bütün ma’nasıyla alevlenir; her birisi kendilerini zemmeden ortaklarıyla kocalarından intikam için var kuvvetleriyle çalışırlar. +Artık gece ve gündüz evin saadeti için üzerlerine vacib olan şeyi bırakarak nifak u şikak ile hırsızlık ile uğraşmaya başlarlar. +Gerek kadınlarda olan ahlak-ı faside gerek erkekteki efkar-ı redie dolayısıyla o kadınlar erkeğin tatlikından daima korktuklarından malında emtiasında erkeğe karşı hıyanet etmek fırsat buldukça onun malını aşırmak gibi şeyler tekessür etmeye başlar. +Yekdiğerinin ortağı olan bu kadınların kalblerinde birbirine karşı beslemiş olduğu buğz u adavet bazen o derece kesb-i şiddet eder ki kendilerinden evladlarına da sirayet eder: +Her birisi kendi evladına diğer kadınlardan olan kardeşini en büyük düşman telakkı edecek şeyler telkın eder; onlar için bir çok imtiyazlar sayıp döker onlarca kendisinin hiç ehemmiyeti olmadığını söyler. +Daha tufuliyette iken onların ahlakını bozarlar; bunun için yekdiğerine karşı vazife-i uhuvveti ifa etmeye çalışacakları yerde birbirinin düşmanı olurlar hal-i tufuliyyette kalblerinde temekkün eden bu fikir çok kere sinn-i büluğa geldikleri vakit de kendilerinden zail olmaz. +Eğer –Allah etmesin– birinin çocuğu diğerininkine karşı tefahur edip bilmeyerekten ona bir şey söyleyecek olursa artık onların valideleri arasındaki nizaı seyr et! +Her biri yekdiğerine karşı en müstehcen kelimeleri fuhş-alud kelamları –her ne kadar ikisi de muhadderattan olsalar da– sarf etmekten çekinmezler. +Bu sırada kocaları gelip de kavl-i leyyin ile bu fitne ateşini söndürmeye çalışsa kolay kolay o da muvaffak olamaz. +Çünkü zaten o erkeğin kendi kadınları meydan kalmazdı; erkek ya ahmak za’f-ı iradeye malik yahud da onların beyninde adaleti bi-tamamiha ifa etmediğinden edeceği esbab ise gayet ma’lum: +Ya bunların hepsini tatlik eder yahud bunların içinde az sevdiğini ve kapı dışarı çıkarıverir. +Eğer tatlik eylediği kadın da kesret-i evlada malik ise artık kapı dışarı giderken çocuklar kucağında gözünün yaşı topuğunda ….! +Zavallı kadın çocuklarını bir zaman kendi yanında alıkoyduktan sonra babasının evine gönderir; fakat yine emniyet edemez getirtir. +Bu suretle bir perişanlıktır gider. +İşte birden ziyade kadını taht-ı nikahında cem’ eden nasın –gerek ağniyadan olsun gerekse fukaradan– ekserisinde müşahede olunan hal budur. +Anlaşılıyor ki bunlar teaddüd-i zevcatın meşruiyetindeki hikmet-i baliğa-i İlahiyyeyi kat’iyyen anlamıyorlar; teaddüd-i zevcattan maksud olan hakıkatten gaflet ederek onu şehevat-ı behimiyyelerini sarf ve istihsal-i lezaiz için bir tarik ittihaz ediyorlar. +Halbuki şeriat-ı garra-yı Ahmediyye buna kat’iyyen cevaz vermediği gibi akıl da kabul etmez. +Şeriatın teaddüd-i zevcatta gözetmiş olduğu maksad pek ulvidir. +Binaenaleyh adaleti ifaya kudret-yab olamayanlar üzerine lazım olan nass-ı Kur’an isiyle amel ederek birden ziyade kadın almamaktır. +Çünkü kavl-i şerifi nazm-ı celili ile mukayyeddir. +Eğer erkeğin aklı başında olur da şer’an onlara karşı ifası lazım olan adaleti bi-hakkın gözetir gerek kadınlar beyninde gerek onların evladları arasında ülfet ve muhabbetin devamını te’min eder kat’iyyen gürültü patırtıya sebebiyet vermez mukteza-yı şer’i bulunmadıkça talaka tevessül etmez hülasa daire-i münciyye-i şeriattan çıkmazsa bu gibi fuzala-yı ümmetin birden ziyade kadını taht-ı nikahında bulundurması meşru’dur; Kur’an’ın gösterdiği hadd-i mübaha kadar kaç tane alırlar ise alsınlar bunları levm etmeye kimsenin hakkı yoktur; çünkü bu hakkı onlara Kur’an bahşetmiştir. +Öyle mütefekkir geçinen bazı beyinsizlerin zannettikleri gibi teaddüd-i zevcat hal-i bedavete mahsus bir hüküm değildir. +Çünkü ayet-i kerime kat’idir. +Mensuh değildir. +Şeraitini cami’ olanlar için bu hükm-i şer’iden istifade etmek her zamanda her mekanda meşru’dur. +Şu kadar var ki bu hükm-i şer’iden istifade etmek her babayiğitin işi değildir. +Maamafih bu zevat-ı kiram her memlekette gayet nadir olmakla beraber pek memduh kimseler hatta Allah’ın en sevgili kullarıdır.” Şeyh Muhammed Abduh merhumun makalesi hülasa olarak burada nihayet buluyor. +Biz de mes’eleyi şu suretle hülasa etmek istiyoruz: +Teaddüd-i zevcat İslamiyet’in vaz’ eylediği bir şey değildir; pek eski zamanlardan beri en fena bir tarzda cari olan bir adettir. +İslamiyet’in bunda bir te’siri var ise o da bu mes’eleyi tenkıh ve tehzib ederek meşru’ bir hale ifrağ etmesidir. +Hacet ve zaruret messettiği zaman teaddüd-i zevcata tevessül olunmak gayet tabii bir şey olduğu Kur’an da fıtrata muvafık olarak geldiği cihetle bu mes’eleyi kökünden kaldırıp atmamıştır çünkü bu kanun-ı tabiata muhalefetten başka bir şey değildir. +Kur’an’da mezkur olan şerait dahilinde teaddüd-i zevcat gayet meşru’dur ma’kuldür; ayetin hükmü her zaman ve mekanda bakıdir. +Zamanımızda birçok müslümanlarda görülen teaddüd-i zevcat – şeraitini cami’ olmadıklarından– kat’iyyen Kur’an’a muhalif olduğu cihetle onların hali ile Müslümanlığı mukayese etmek doğru değildir. +Hatta bu gibi kimseleri birden ziyade kadın almaktan men’ etmek salahiyettar olan makam üzerine vacib belki de farzdır. +Aksekili “ŞERIAT-I İSLAMIYYE NAZARINDA FAIZIN MEVKII” Faiz ve faizcilik tarihi sergüzeştiyle nazar-ı şer’deki mevkii hakkında vakıfane ve müdakkıkane yazılıp cidden istifade eylediğim makale-i fazılanelerinden dolayı takdim-i teşekkürat yalnız istifade edeceğim bir iki cihetin lutfen izahat-ı alimaneleriyle tavzih ve tenvir buyurularak iştibahımın izalesi temenniyatıyla arz-ı ihtiramat eylerim. +Faiz [denilince hatıra] mütebadir olan ribe’l-fazlın hürmeti müttefekun-aleyh olmadığı gibi esasen hürmeti icab etmeyip mücerred ribe’n-nesieye vesile olmak tehlikesinden haram kılınmakla bugün şühud-i iktizaya mebni helal kılınması hem akval-i müctehidine gayr-i muhalif hem de ğı beyan ve İbni Abbas radiyallahu anha göre caiz ve helal olduğu hadis-i şerifiyle istidlal buyuruluyor. +Halbuki İbni Abbas radiyallahu anhdan mervi işbu hadiste şürrah-ı hadis –bit-tabi’ manzur-ı alileri olduğu vech ile– İbni Abbas’ın bir müddet ribe’l-fazlda beis görmediğini ve fakat ... +hadis-i şerifinin ravisi Ebi Said el-Hudri radiyallahu anha mülakatında müşarunileyhin Kitabullah’ta mı gördünüz?”sualine karşı: +“Hayır hiçbirisini diyemem. +Sinnen küçük bulunduğumdan siz Resulullah’ı daha ziyade biliyorsunuz. +Üsame’den bu yolda işittim” yollu büyüklüklerine nişane cevablarını; keza müşarunileyhin Ebu Said el-Hudri radiyallahu anhdan emval-i ribeviyyede ribe’l-fazlın cereyan ve hürmetine dair hadis-i şerifi işitmesiyle hemen tevbe ve istiğfar ve o kavlinden rücu’ ile ba’dehu daima ribe’l-fazldan şiddetle men’ ve nehy eder olduklarını beyan ettikten sonra İbni Abbas’a göre helaldir demek doğru olur mu? +Mezkur hadis-i şerifin Hazret-i Üsame’den rivayet olunmasına nazaran da fukaha ve muhaddisin Ebi Said el-Hudri hadisinin bi-mantukıhi ribe’l-fazlın hürmetine delaletinden Üsame hadisinden maksad nefy-i kemal olacağı hadis-i Üsame mücmel Ebi Said hadisi mübeyyen olmağla Ebi Said hadisiyle amel vacib olacağı ve emsali tevcihat ile beynlerini cem’ ve telfik ettikleri gibi esbab-ı adideden dolayı Üsame hadisinin zahiriyle amel edilmemesine icma’-ı müslimin olduğunu beyan ve temhid edildikten sonra artık caiz ve helal olabilir mi? +Saniyen zamanımızın hakıkı iktisadiyatına hakim mi hakim mi? +Hadim mi hadim mi? +olacağını bilmemekle beraber; –öyle olsaydı bile – bu öyle değiştiriverilecek ahkamdan mıdır? +Bir de faizi bila-zikr almak için bey’-i inenin şekl-i diğeri olmak üzere Eytam ve Nukud-ı mevkufe idarelerinde tatbik olunduğunu gösterdiğiniz surette satılan Ali Efendi Fetvası veya mendil kimindir veya kimin olmak lazımdır? +Müşteri hetler nazar-ı dikkate alınmak iktiza etmez mi? +Aksi takdirde kaçılmak istenilen vartadan daha büyüğüne düşülmüş olmaz mı? +TESADÜM-I EFKARDAN BARIKA-I HAKIKAT ÇIKAR “Ta’lim-i İlim de mi Haram?” serlevhasıyla Bosna Briçka kasabasından aldığınız mektupta kızlarımızın ta’lim ve teallümü haşa haram dediğimi bildiriliyor. +Sahib-i mektup hakıkat-i hali ketm edip söylemiş olduğum hadis-i şerifini ta’lim ve teallüm üzerine haml edip ne demektir? +Şer’an dinen hala kızlarımızın tahsili lazım mıdır? +diye soruyor. +Halbuki bahis bu mes’elede değil idi. +Bahsimiz bütün bütün başka mes’elededir. +Şer’-i şerif dairesinde zükure ve inasın ta’lim ve teallümü hakkında bu kadar hadis-i şerifler var iken küret-i arzda bir müslüman tasavvur edemem ki ahkam-ı şer’iyye dairesinde kadınlara ahlak ve adabını din ve dünya vezaifini bildirmek elverişli bir terbiye vermek hususunda ta’lim ve teallümü maazallah haramdır diye iddiada bulunsun. +Nerede kaldı ki böyle bir söz ilmiye sınıfından ba-husus bir müderrisin ağzından sudur eylesin. +Bu hususta böyle bir söz kat’an ve katıbeten ağzımdan çıkmamıştır. +Çünkü Mevzu’-ı kıl ü kal olan mes’eleye gelince kasabamızda on beş sene evvel hükumet tarafından te’sis olunmuş bir zükur mekteb-i rüşdiyyesi vardır ki ism-i resmisi Narudna Usnunaşkola’dır. +Bu mektep bu seneye kadar dört İslam muallimiyle ta’mel Latince yazı yazmasını öğrenmek için bazı kızlarımız devam etmeye başladılar. +Ahalimizden ashab-ı hamiyyet ve ashab-ı insaf böyle zükur ile muhtelıt olan bir mektepte başeklinde Beyhaki husus kızlarımızın bu Latince yazı yazmasının öğrenmesinde bulunduğumuz mevkie nazaran şer’an dinen hala bir mazarratı bir seyyiatı bir beisi var mı? +diye fakıre müracaat ederek sualde bulunmuşlar. +Fakır ise zirde münderic kitaplarda görmüş olduğum hadis-i şerifi söyleyerek ba-husus bakıyyetü’l-müctehidin ve hatimetü’l-fukaha ve’l-muhaddisin Mevlana eş-Şeyh Şihabüddin rahimehullahu te’ala tenzihen mekruh cevab-ı savab vermiş olduğu gibi hadis-i şerifine nazaran fakır de öylece kerahet diye cevap vermişim. +Çünkü kızlarımız bu yazıyı tahsil eyledikleri takdirde bu yazı ile yazılan hangi kitabı ellerine verelim ki ırz ve namuslarının ismet ve iffetlerinin muhafazası tavsiyesinde bulunsun ve şer’-i şerif dairesinde o kitaptan istifade edebilsinler. +Madem ki bu yazıya bu kadar ehemmiyet veriliyor ol vakit bunun imlasıyla kızlarımız şeriat dairesinde istifade edebilmek için birkaç kitap yapmak fuyla bizim lisanımızın imlasıyla yazımız var iken kızlarımızın ecnebi yazısına din ve dünya cihetinden hiçbir ihtiyacları yoktur. +Bu yazının menafi’ mefasidi hasenat seyyiatı bulunduğumuz mevkiimizi etraflıca tahkık ve tedkıkten sonra tarafeynden birinin diğeri üzerine takdim ve tercihi kavlince en ziyade bizim Bosna ulemasına ve ba-husus riyaset-i aliyyesine aid bir mes’eledir. +“Müderris Efendi bunu mu’teberat-ı kütüb-i hadisin hangisinde görmüş ise beyan etsin ki biz de tanıyalım ve derece-i kuvveti hakkında tetebbuatta bulunabilelim!” diye risalenizde bizi da’vet buyuruyorsunuz. +Bu da’vete icabet etmeyi vacibe-i zimmetimden addettiğim için zirde münderic kitapların ibaresini aynen derce mücaseret eyledim. +Şöyle ki: +: +. +Balada derc eylediğim hadis-i şerifler sahih olup olmadıkları mevzu’ ve gayr-i mevzu’ bulundukları ne derece kuvvetli veya zaif oldukları bende-i aciziden usul-i hadiste alim ve fazıl kamil ve durbin ulema-yı zevi’l-ihtiramın piş-i nazarlarına arz olunur. +Bosna Briçka Müderrisi ACABA BU MEZIYETLER BIZDE VAR MI? +Artık düşünebilen herkes anladı ki istikbalin kurtarılması milletin yaşaması memleketin belini doğrultabilmesi her şeyden evvel iktisadiyat aleminde galebe etmemize mütevakkıftır. +Şevket ve azametin en yüksek derecesinde bulunan bir millet bile; iktisadiyat sahasında geri kalmış olursa; akıbetinden emin olmak hakkını haiz değildir. +O daima korkunç bir yarınki zillet ve sefaletin ta’kıb etmesi muhakkaktır. +Fakat bir millet ki –isterse mahkum mevkiinde bulunsun– mıştır bugün mahkum olsa bile; yarın en yüksek dereceye Biz bu iki hakıkatin en suzişli sadmeleriyle inlediğimiz maya mecburuz. +leketin servet menba’larını zabteden iktisadiyattaki hiçliğimizden bugün başımızı ezecek bir mevkie i’tila etmiş olduklarını görüp dururken hala eski i’tiyadı bırakmaz eski zihniyeti terk etmezsek her türlü hakaretlere her nevi’ zilletlere müstahak olduğumuzu cihandan bir nasibe-i hesti beklemek hakkından mahrum bulunduğumuzu bil-fiil göstermiş olmaz mıyız? +Parasız ağalığın servetsiz beyliğin aç efendiliğin Yanko’ya esir Dimitri’ye hizmetkar olmaktan başka çıkar yolu yoktur. +Bu hakıkati artık anlamalıyız! +Kuru ünvanlar yalancı şanlar arkasından koşanların haybet ü hüsrandan başka nasibeleri olamaz! +Beyhude kuruntuya ne hacet! +Elimizde kalan şu bedbaht parçanın sahibi olduğumuz zannıyla oyalanacağımıza biraz fesimizi önümüze aklımızı başımıza alarak düşünecek olursak bu memlekette hakim değil mahkum olduğumuz hakıkatini bütün hararetiyle hissetmez miyiz?! +Anadolu’nun en hücra bir köyünden payitahtın o müdebdeb mahallatına kadar bir yer gösterilebilir mi ki orada sakin olan müslümanlar esir mevkiinde bulunmasınlar! +Anadolu’daki köyün hayat damarlarını emen bakkalın dükkanından açılan mecra İzmir’in Kordonboyu’ndan İstanbul’un Beyoğlu caddesinden geçen karizlerle birleşerek Atina’ya müntehi olduğunu hala idrak edememiş isek bugünkü nekbetin yarınki inkırazla nihayetleneceğine hiç şübhe etmeyelim! +Adalar’ı Yunan’a kazandıran ne Avrupa’nın siyaseti ne de Venizelos’un maharetidir. +Adalar’ı Yunan’a bağlayan Türkiye’de yaşayan müslümanların gafleti milliyetsizliği Yunanilerin ceblerine akan servetidir! +Yunan’ın Averof’u olmasa Adalar istilaya uğrar mıydı? +Hatta Rumeli öyle kolayca elimizden çıkar mıydı? +Adalar’ı Yunan’a te’min eden zırhlının dünkü Yanya vilayetimizde yetişmiş müslümanlar sayesinde zengin olmuş Averof namında bir herifin hediyesi olduğunu içimizde bilmeyen kimse kalmadı. +Fakat Averof’a yeni yeni arkadaşlar hediye edilmemesi çarelerini düşünen dindaşlarımızın – maatteessüf– henüz pek az olduğu görülüyor! +Dimağımızda intibah nuru kalbimizde gayret güneşi doğmaz yine gaflet zulmetleri altında uyuşup kalırsak –dilimizle lumuz da bedbaht hemşiresi Rumeli gibi yabancı ayaklar altında ezilmek tehlikesine ma’ruz kalacaktır! +Bugün Adalar’ı Yunana temlik eden Averof’un kardeşleri yarın İzmir’e öbür gün İstanbul’a göz dikecekler sonra da evet sonra da kalbimizi delmeye yürüyeceklerdir!... +Paralarımızı Yunanistan’a yeni yeni drintnotlar hediye edecek kasalara akıtmamaya çalışmak dinen en mukaddes borcumuz hayatımızın te’mini için aklen en birinci vazifemizdir. +Fakat yine iyi bilelim ki o borcu ifa bu vazifeye i’tina etmekle istikbalimizi tamamıyla kurtarmış olmayız! +Bir milletin istikbalini kurtaracak kuvvet iktisad sahasındaki muvaffakıyettir ne vakit bugün yabancı ceblere akan paralarımız kendi milletimize mensub tüccarların kasalarına döküldüğünü görürsek o vakit emin olalım ki istikbalimiz kurtulmuş vatanımız tehlikeden azade kalmıştır! +Ne zaman köydeki bakkal dükkanının tezgahı başında bir müslüman görür ne vakit şehirdeki büyük ticarethanelerden müslüman sesleri işitirsek o vakit iman edelim ki gördüğümüz cebhe bir nişane-i halas duyduğumuz ses bir müjde-i beşarettir. +Mülkümüzde şimendüfer lokomotiflerini ay bayraklı ticaret vapurlarını idare eden makinistlerin kapudanların mevki’lerinde müslüman simaları müşahede ettiğimiz gündür ki milletimiz için felah ve saadet yollarının açılmış olduğuna kani’ olabiliriz bu kanaati te’min etmek için evladlarımızı bu hisle yetiştirmeye bu yola sevk etmeye çalışmakla beraber müsta’cel bazı tedbirlere de lüzum vardır. +Evvelce de arz ettik ki Bakkal Yanko’ya Tuhafiyeci Teofanidis’e borçlu oldukça ne efendi olabiliriz ne bey olabiliriz ne de ağa!... +Bu vaz’iyette bulunanlara verilecek hakıkı sıfat esaret ve zilletten başka bir şey değildir. +Pek ziyade meclub olduğumuz beylik ve efendiliği ancak ticaret ve iktisad aleminde kazanabiliriz. +Ancak bu sahadaki muvaffakıyetlerimizle hem zilletten kurtulur hem de şahsımıza milletimize evlad ü ıyalimize en faydalı en hayırlı bir hizmet ifa etmiş oluruz. +Hepimiz biliyoruz ki bu memlekette az çok münevver sayılan zevat me’murin sınıfına mensubdur. +Yine hepimiz görüyoruz ki bugün tekaüd veya suver-i saire ile işten ayrılan pek çok kimseler Hazine-i Devlet’ten alacakları beş on guruşa göz dikerek bomboş oturuyor beyhude ömür geçiriyorlar. +Acaba bu gibi zevat büyük şehirlerde mahalle bakkallığından başlamak üzere ufak mikyasta şirketler teşkil etmek suretiyle İslamlar arasında bir hayat-ı iktisadi uyandıramaz mı? +Biz şimdiye kadar çalıştık. +Bundan sonra istirahat edeceğiz fikri bugünkü hayata göre batıl ve muzırdır. +Dünya bir ma’reke-i cidaldir her ferd bu ma’rekede ölmedikçe didinmeye yaşadıkça çarpışmaya mecburdur. +Furkan-ı Mübin’in ayeti müslümanlara sa’y-i daimi emretmiyor mu? +dininin vatanının milletinin hayrına çalışanlar için– başlar. +Tekaüd cüzdanı evvelki hizmetin mükafatına istihkakı mübeyyin bir vesikadır. +Yoksa vazifenin bittiğini müş’ir bir berat değildir. +O mükafatı almakla beraber başka suretle vatanın nef’ine çalışmak borcu insandan hiçbir vakit sakıt olmaz. +Bugün bizde büyük küçük her ferd diğer memleketlerdeki efraddan ziyade vezaifle mükellef o vazifelerin hüsn-i ifasına mecburdur. +Çünkü başka memleketlerde hayat teessüs etmiş istikbal taht-ı emniyyete alınmış olduğundan efrada o kadar ağır o derece devamlı vezaif teveccüh etmeyebilir. +Fakat bizde o hayatı te’sis o istikbali te’min etmek bugünkü neslin borcudur. +Nesl-i hazır vazifesini ihmal ederse yarınki evladlarının mezarını kendi eliyle kazmış onları bugünkü kayıdsızlığıyla bizzat ölüm çukuruna sürüklemiş olur! +Sefalet çamurları içinde yüzen cehalet kabusları altında boğulan İslam köylerine saadet huzmeleri neşretmek hayat nurları saçmak kadar mukaddes bir hizmet-i diniyye olur mu?.. +Hiç şübhe yok ki İstanbul İzmir Bursa gibi büyük şehirlere toplanarak kahvehanelerin küflü muhitlerinde faydasız laklakalarla ömür geçirmek bir cinayet fakat Anadolu ve Arabistan içlerinde bir köyde veya bir nahiyede yerleşerek oralardaki düşkün ve kimsesiz dindaşlara iktisad yolları açmak hayat ve saadet nurları saçmak da en büyük bir fazilet en faydalı bir ibadettir! +Tekaüd maaşıyla büyük bir şehirde sıkıntı içinde yaşayan bir zat bir köyde bir kasabada bir nahiyede aynı maaşla pek müreffeh bir hayat geçirebilir. +Aynı zamanda oradaki yabancı bakkalın veya malifaturacının yanıbaşında bir de dükkancık açacak olursa hem kendisi para kazanır hem de memleketimizin mahvına çalışan ellere gidecek paralar kendimizde kalır. +Beş on guruş bir sermaye ile İslam köylerinde dükkan açan Yunanilerin –kazançlarının bir kısmını Yunan bahriyesine göndermekle beraber– az müddet zarfında köyün münbit tarlalarını zavallı Hasan Dayıların elinden alacak kadar zengin çelebi olduklarını görmüyor muyuz? +Hiçbir şey gaib etmemek fakat pek çok kazanmak fazla olarak da vatanı kurtarmak milleti diriltmek gibi faydalar te’min eden bu iş kadar mukaddes ve sevablı bir meşgale olur mu? +Bu gibi zatın dünyadan bi-haber hayır ve şerrini tefrikten aciz cahil köylülere iktisada ticarete sa’y ü gayrete nezafete terbiye-i diniyye ve ahlakıyyeye hülasa insanlığa dair öğretecekleri şeyler gösterecekleri örnekler telkın edecekleri fikirler müslümanlara az fayda mı te’min eder? +Fakat bu noktayı düşünmek o vazifeye koşmak için biraz fazla hamiyet biraz derin düşünce lazım. +Acaba bu meziyetler bizde var mı? +“MEDRESETÜ’L-MEŞAYIH” DOLAYISIYLA BIR HATIRA: +Alel-ekser üzerinde hoca hakkı bulunmaksızın yetişen ve çoğu mahza şeyhzade olduğu için – mazhariyetinde iken– makam-ı hilafet ve mesned-i meşihata erişen evlad-ı meşayıhın ta’lim ve terbiyesi zımnında Evkaf Nezaret-i Celilesince “Medresetü’l-Meşayıh” namıyla bir mektep te’sisine teşebbüs olunduğunu gazeteler yazıyor. +Cihat Nizamname-i musibine bir tetimme-i muhıkka olan bu teşebbüsü halisane takdir ile müteşebbislerini tebrik eylediğim sırada buna dair sekiz on sene evvel cereyan eden bir mükalemeyi hatırladım belki müteşebbislere faydası olur fikriyle de ber-vech-i ati yazmayı münasib gördüm: +Yenikapı Mevlevihanesi’nde bulunuyordum. +Kadirihane ve Merkez şeyhleri Ahmed Efendi merhumlar sahib-i makam-ı Şeyh Celaleddin Efendi hazretlerini ziyarete gelmişlerdi. +Yanlarında yine meşayıhtan bir zat vardı ki mürur-ı zamanla bugün hüviyetini ta’yin edemeyeceğim. +Sohbet esnasında tekaya ve zevayanın indiras-ı ma’nevisinden bahsolunuyor müntesibin-i tarikatın kısm-ı küllisinde neşve-i hakıkatle zevk-ı ma’rifetin hemen ma’dumiyetine hüküm verilecek haller görüldüğüne dair teessüfler ediliyordu. +Bu mebahisin kail-i müteessifi yine o meclisin mütekellim-i vahdesi olan Şeyh Celal Efendi idi. +Diğerleri arif-i müşarunileyhi tasdik ile beraber: +– Ne yapalım? +İş bir kere çığırından çıkmış! +gibi sözler söylüyordu. +Aziz-i merhum ki nerede olursa olsun ve kime karşı bulunursa bulunsun düşündüğünü söylemekten çekinmez tecellisinin mazhar-ı etemmi bir zat-ı muazzez kaydane bulunan mütereddid cevaplarına karşı: +– Yooo… Efendiler! +Kiminiz Meclis-i Meşayıh’ın reisi kiminiz de a’zasısınız. +Bu hususta size yakışan ne yapalım? +deyip geçmek değil niçin olmuş? +diye sormak ve çare-i izalesini bulmaktır. +Sultan Ahmed Aziz Mahmud Hüdayi hazretlerinden alemin ne ile ma’mur ve ne ile harab olacağını sormuş. +Hazret-i Hüdayi de “Niçin ve neme lazımla” cevabını vermiş. +buyurdu. +– Peki ne yapalım? +suali tekerrür edince: +– Yapılacak pek çok şey varsa da evvelemirde ya meşihatın “evladiye” olmasını ilga ediniz yahud meşayıh evladına mahsus olmak üzere bir mektep açınız. +Hakk’a yürüyen bir şeyhin oğlu yerine geçirilmezse ailesi tekyeden çıkmaya mecbur olur belki de sefil sergerdan sokak ortalarında kalır mütalaasıyla şıkk-ı evveli kabul etmeyeceğiniz muhakkak. +Hiç olmazsa şıkk-ı saninin kuvveden fiile çıkmasına himmet buyurunuz. +ların postnişinlerinden üst üste ayda onar guruş alsanız üç bin şu kadar guruş eder. +Bu para ile mektep binasını kiralar ve masarif-i mübremesini te’min eyleyebilirsiniz. +Asitaneler mak da mümkündür. +Açacağınız mektebin programı devşirme usulü toplanmış yahud beray-ı hatır ta’yin olunmuş kimselerden değil tarikat ve ma’rifete intisab ve iktisabı bulunan zevat tarafından tanzim kılınmalıdır. +Arabi Farisi tedrisatına ehemmiyet verilmeli; fıkıh akaid hadis tefsir ile beraber Fususu’l-Hikem Fütuhat-ı Mekkiyye Mesnevi-i Şerif gibi kütüb-i hakaik okutulmalı menakıb-ı evliya ve ıstılahat-ı sufiyye ta’lim olunmalıdır. +beyt-i Mesnevi’sini kemal-i celadetle okumuş ve ma’nasını bila-fütur Muallimine gelince: +Gerek şeyh gerek derviş olsun tarikat erbabından ve zevk-ı ma’nevi ashabından intihab edilmelidir. +Ma’lum ya: +Dervişlik kalden ziyade halden ibarettir. +Ararsanız meşayıh ve dervişan arasında bu dersleri okutacak zevat-ı fazıla bulunur ez-cümle Şeyh Ali Fakri Efendi’den fevkalade istifade olunur. +Kabul eylediğiniz takdirde ben de haftada bir iki defa gelir Mesnevi-i Şerif tedris ederim. +Burada okuyup da “Etvar-ı seb’a kaçtır?!” tarzında değil ciddi bir imtihan neticesinde şehadetname alacak ebna-yı meşayıh babalarının ca-nişinliğine namzed olmalıdır. +Siz de birini meşihata intihab edeceğiniz vakit hilafetnamesinden evvel şehadetnamesini aramalısınız. +Böyle yapacak olursanız kahve ocaklarında doğup da meydan odalarına kadar yükselen kavli ve fiili hurafatın önünü almış ve şu hizmetiniz dolayısıyla “hadimü’l-fukara” ünvanına hak kazanmış olursunuz. +Müntesibin-i tarikat arasında bir söz caridir. +“Nutkun canı var” derler ve bu sözle urefa-yı ümmetin akval-i hal-amizinde hakıkaten bir ruh bulunduğunu kasdederler. +Aziz-i merhum tarafından irad edilen ve Yenikapı Mevlevihanesi’ndeki şeyh odasının der ü divarıyla abd-i acizin hafızasında akisler yapıp kalan yukarıki mütalaat da cidden canlı olan nutuklardanmış ki söylendiğinden sekiz on sene sonra zindegi-i ma’neviyyetini gösteriyor ve kail-i mükriminin verese-i kamilesinden olduğunu isbat ediyor. +Gönül isterdi ki mağfur-ı müşarunileyh henüz alem-i cemale intikal etmemiş olmalıydı da tasavvuratını şu sırada tatbika çalışan hey’et miyanında bulunmalı ve o canlı sözleri Maksadım bir hatıra yazmaktan ibaret olduğu ve müzakerat ve mukarreratı bence mechul bulunduğu için Medresetü’l-Meşayıh hey’eti hakkında bir şey söylemeyeceğim yalnız vaktiyle yazmış olduğum şu kıt’anın tekrarıyla şimdilik sözüme hatime çekeceğim: +Ruh-ı müştakı uruc eyleyerek Verdi fer alem-i illiyyine Biz de ihlas ile takdim edelim Fatiha ruh-i Celaleddin’e Bu naçiz makaleye ünvan edindiğim şu iki kelime hakkında bana söz söyletmek cür’etini bahşeden epeyce zamandan beri gazete sütunlarında mevzu’-ı bahs olan “medreselerin bedihi bir hakıkattir ki okumak okuduğunu yazıp hıfz ve neşr etmek gaye-i tekamül-i irfana vusul için bir kaide-i esasiyyedir; beşeriyetin te’min-i saadet ve refahiyçün yegane vasıtadır. +Bu iki kelime vesait-ı irfanın iki rükn-i kavimidir. +Tek kanadla uçmak mümkün olamadığı gibi ne yalnız okumak ne de yalnız yazmakla ilim ve irfanın ka’rına vusul mümkün olamaz. +Efkar ve mülahazatımızı meşhudat ve mesmuatımızı teyakkun ve tebliğde müracaat edilen ilk vasıta lisandır. +Şu halde okumak evvel yazmak sonradır. +Her okuyanın yazmak bilmemesi mümkün fakat her yazmak bilenin okumaması muhaldir. +Bina-berin bizde hakayık-ı ulumu piş-i istifademize koyan müessese-i ilmiyyeler bidayeten okumak ma’nasına gelen “ders”in ism-i mekanı olan “medrese” kelimesi ile tevsim edilmiş ve zamanımıza kadar da ila-maşaallah bu kelime daru’t-tedrislere olan nisbetini gaib etmemiştir. +Arada gaib olan bir şey varsa o da ilel ve esbabı bilindiği halde tedennisidir. +Bizim muhitte “medrese” kelimesini okur veya medlulünü uzaktan görürsek derhal piş-i teessürümüzde her ihtiyacın okumak yazmak yemek içmek istihmam etmek … orada yapılması zaruri hıfzıssıhhadan külliyen ari kasvet-nüma bir silsile-i hucurat tecessüm eder ki müdavimleri mutlaka ihtiyacat-ı yevmiyyesini hatta okuyacağı kitabı tedarik etmek için na-kabil-i ıktiham müşkilat bin türlü ıztırab reselerimiz maarifin be-tahsis maarif-i İslamiyyenin ta’mimindeki gaye ile o gayeye vusul kudret ve bahtiyarlığının esbab ve avamilini ihzar ve ikmal edecek kabiliyette midir? +… Müslümanlık ta’mim-i ilm ü maariften da küşad edilecek müesseselerle o müesseselerin ihtiyac-ı zamanla mütenasib bir hal-i mükemmeliyyete vaz’ıyla ifa ve ri vicdanları cidden müteellim eden sönük bulanık bir tarikın mebdeinde hayattan bi-nasib olanları aguşuna alan ve daru’t-tedris namına muhafaza-i mevcudiyyet eden medreseleri ve tedrisattaki sakım usulleri diğeri saha-i hayatta galebe-i kamileyi te’min edecek mücadeleyi öğretmekten aciz bütün ma’nasıyla insanlığı merdliği sevdirecek ciddi bir terbiye-i medeniyye ve İslamiyyeyi telkıhtan muhteriz mektepleri ve onların yekdiğerine benzemeyen programlarını yaşatmaktan neticede ne ondan ne berikinden bu diyarın bir insan-ı kamili maarif-i müdevvene-i hazıranın el-hak imam-ı vakıfı olacak zevat-ı aliyye ve mükemmele yetişemedikten sonra her iki müesseseye mütebaid meslek ta’kıb ettirmekten saliklerine yekdiğerinin lisan ve hissiyatını anlamayacak derecede mütebayin fikirler telkın etmekten ne fayda beklenir? +Bizde ruhbaniyet yoktur. +Bizde ilm-i din ilm-i ahiret ile tevaggulü nefsine hasr edecek bir zümre olamaz. +Her müslim mu’tekadatını şahsına ve efradından bulunduğu cem’iyete karşı mükellef olduğu vezaif-i ferdiyye ve ictimaiyyesini hakkıyla ifaya vicdanen mecburdur. +İşte bu vazife-i vicdaniyye ve insaniyyeyi hüsn-i ifa için bilinmesi elzem ulum ve fünun-ı mütenevviayı tahsildeki meşruiyet … bu meşru’ mecburiyettir ki mebde’-i ulum olan elif-badan bil-ibtidar tedrici ve tekamüli bir surette ulum ve fünun-ı müdevvene-i hazırayı medeni ve samedani esaslara istinad ettirerek muntazam ve mükemmel programlarla tedvin ve ta’mim etmek dar eyadi-i müntesibininde hafıza-i mütehassısininde kesb-i kudret ve ihtişam eden ulum ve fünunun geçtiği bütün safahatı teşnegan-ı maarife lazımı vechile telkın ve tefhime müsaid bir tarz-ı nevinde vücuda getirilmiştir; onun ismi bence haiz-i ehemmiyyet değildir. +Çünkü lazım olan isim değil onun medlulüdür. +Hakıkat bundan ibaret olduğu halde maatteessüf biz teceddüd göstereceğiz diye senelerden beri aykırı bir vaz’iyet alan medreselerin ıslahından bahsediyoruz ve bu ıslahı da mukassi şekillerini her türlü kifayetsizliklerini muhafaza eden müdavimlerinin tehvin-i ihtiyacları ber-taraf edilmeyip Hudayi nabit denecek bir hayat-ı mütevekkilaneyi ta’kıb eden o medreselere bir parça fen kırıntısı atmak ile olmuş bitmiş zannediyoruz. +Benim fikrimce medreseler ıslah edilmemeli mekteplerle mezcedilmeli. +Yani mektep ne ise medrese de o veya medrese ne ise mektep de o olmalı. +Aynı program aynı nizam tatbik edilmeli. +Çünkü umum beşeriyet için refah-ı hayatı saadet-i mutasavvereyi tekeffül edecek yegane bilgi yegane nur “ilm-i küll”dür. +Bundan istifade ve istifaza ise sa’y ü sebata mütevakkıftır. +Bu sa’y ü sebatın mahall-i cereyanı o müesseselerdir ki biz onlara mektep medrese darülfünun gibi isimler veriyoruz. +Cenab-ı Fahr-i Risalet’in medine-i ilim olduğunu bize bildiren hadis-i hakıkat-beyanından o ekmel-i mevcudatın şu veya bu ilmin medinesidir diye bir hüküm istihracıyla ilm-i peygamberi hasr u tahsis olunabilir mi? +Böyle bir hükmün vücudu murad edilse idi o hadis-i peygamberideki “el-ilm”e bir de mütemmim ilave edilirdi. +Binaenaleyh bizim bu hadisten çıkaracağımız ma’na ıtlak üzerinedir. +Zaten ulum-ı evvelin ve ahırini cami’ olmak i’tikadı da bütün ma’nasıyla Cenab-ı Peygamber-i Zi-şan efendimizin medine-i ilim olmalarını icab ettirmez mi? +Ba-husus eyadi-i tevkırde tuttuğumuz Kur’an-ı Kerim ama-yı mutlaka perdedar olan hazain-i ulumun nefehat-ı zemzemedarı buy-ı can-perveri değil midir? +Bugün alelıtlak ilimden hikmetten bizi bigane veya rehavetkarane bulunduracak bir ayet bir hadis gösterilebilir mi? +Bilakis mahiyet-i eşyaya semavat ü zemine lakaydane bir vaz’iyetle cehl ü gafletin tevlid edeceği eblehane bir hayretle bakmamız için değil daima Sani’-i Hakim’in asar-ı bedayiini tetebbu’ etmekliğimiz için hayret-i alimanede bulunmaklığımız Ne yalan söyleyeyim ben medine-i ilim olmak i’tibarıyla Fahr-i Risalet’e nisbet edilen “ilm-i mahz” haricinde başka bir ilim tasavvur edemiyorum. +Buna binaendir ki “maarif” denilince “maarif-i İslamiyye” ve maarif-i İslamiyye denilince de orada bütün ulum ve fünunu görmek istiyorum. +Bununla da ilmin nereye merbut olması lazım geldiğini bunun haricinde hiçbir ilmin kalması mümkün olamayacağını serd ettikten sonra ilim ve fen namına bilinmesi elzem bütün bu şeyler hadis-i nebevisiyle her ferd için bir farz teşkil ediyor. +Tasnif ve bu tasnife göre müessesat-ı tedrisiyyeleri tertib etmek iktiza eder diyorum. +Fakat bu tasnif ve tedvin-i ilimle beraber düşünülecek bir şey vardır ki o da gayedir maksaddır. +Bu gaye ve maksadı bir an gözümüzün önünden ayırmayarak tiyacımızı ber-taraf edecek surette daru’t-ta’limler vücuda getirecek olur isek herhangi bir ibtidai mektebine girmekle maarife intisab etmiş olan bir talib-i ilim kat’-ı meratib ile tezyid-i de bir icazetname aldıktan sonra kendisini sahib-i ihtisas kılacak medrese-i harbiyye medrese-i siyasiyye medrese-i hukuk medrese-i din ve felsefe veya medrese-i ilahiyyat …. +gibi medaris-i aliyye karşısında bulabilmeli ve daima heves-i sa’y ü tetebbu’la kalbleri dolu tilmizlerine küşade duran bu kapılardan birine intisab ve devama ise isti’dad ve kabiliyeti rehber olmalı. +sonra yetişen mütebahhirin miyanından intihab edilen bir maarif nazırı icabında bir şeyhülislam veya bir şeyhülislam ti tevlid edecek evsaf ve iktidarı haiz olmuş olur ki bu sayede bugün hutut-ı mütebaideyi ta’kıb eden mektep ve medrese arasındaki bu derinlik bu hendek kaldırılmış olur. +ÇIN’DE İSLAMIYET olmuştur: +Denizden ve Türkistan’dan. +Yani Çin’in vaktiyle memalik-i saire ile münasebette bulunduğu iki mühim tarikten. +O zamanlar Mongolistan ile Mançuri turuk-ı muvasaladan addolunmuyordu. +Çin’in Müslümanlık ile ilk teması bir suret-i hasmanede vukua gelmiştir. +Arabların tarih-i zuhuruna kadar Çin nüfuz-ı hükumetinin İran’a kadar uzandığı muhakkaktır. +Arablar ise “Tang” hanedan-ı hükümdarisinin buralardaki nüfuzunu kırmakla iktifa eylemeyip Çinlilerin müttefiklerine dahi şiddetli birer sille-i te’dib indirmişlerdir. +Ancak Tibetlilerdir ki Arab istilasına “Hung Ling” nehri kenarlarında bir sed çekebilmişlerdir. +Arabların deniz tarafından Çin’e duhulleri tarihi bunların Kanton’a hücum eyledikleri senesinden hesab olunuyor. +O sene Arablar hanedan-ı saltanata mahsus olan zahire anbarlarını tahrib ve evleri ihrak eyledikten sonra tekrar denize açılmışlardır. +Vesaik-ı saire-i tarihiyyeden müsteban olduğuna göre Çin ile İslamlık arasındaki adavet yine deniz tarikıyla zail ve yerine hakıkı bir dostluk kaim olmuştur. +Mürur-ı zamanla Çinliler ile Arablar beyninde münasebat-ı ticariyye dahi teessüs etmiştir. +Çin hükumeti ticarete büyük bir ehemmiyet atfetmemekle beraber me’murin-i mahalliyye tarafından Arablara pek ziyade müsamahakarane muameleler edilmiştir. +Çin tarihlerinden senesinde Kanton valisi tarafından bir müslüman idarehanesinin hilaf-ı nizam muamelatına nazar-ı müsamaha [ile] bakıldığı ve ecanibin ev yapması kanunen memnu’ iken bunlara müsaade edildiği mezkurdur. +Sekizinci asır evahirine doğru ise vilayatta ticarete daha büyük bir germi verilmiştir. +O tarihten i’tibaren nüfuz-ı imparatorinin tedricen duçar-ı za’f olmaya başlaması üzerine valiler diledikleri gibi icra-yı harekata cür’et ve varidat-ı hususiyyelerini tezyid emeliyle ticaret-i hariciyyeyi tevsi’ eylemişlerdir. +Arab müellifin-i meşhuresi Çin’e aid eserlerinde kendilerinin oraya deniz tarikıyla dahil olduklarını ifade ederler. +Yine asar-ı Arabiyyede sevahilde yaşayan müslümanların pek kesir oldukları beyan ve muhacirinin Çinliler tarafından mazhar-ı i’zaz ve ikram oldukları işaret olunmuştur. +Arab tacirlerinden “Süleyman” hatıratında dokuzuncu asır evailinde Çin’e gittiği vakit müslümanlar tarafından intihab olunan “kadinin” Halife-i İslam namına hutbe kıraat eylediği muharrerdir. +Onuncu asrın birinci kısmında yaşamış olan “Mamori” nam muharrir bir Çinli me’murun duçar-ı gadri olan bir müslümanın esna-yı muhakemesinde Çin imparatorunun hazır bulunduğunu hikaye ediyor. +O tarihte Çin’de yaşamış olan ahali-i İslamiyyenin mikdarı hakkında takribi bir fikir edinebilmek için “Huang Şao”nun –Han-Fu–yu hin-i zabtında iki yüz binden fazla müslüman Musevi ve hıristiyan telef olduğu hakkındaki kuyudat-ı tarihiyye pek ziyade haiz-i kıymettir. +Vaktiyle buraya Basra ile Arab cezairinden sefain-i ticariyye gelip giderdi. +Birçok seneler sonra; Yunnan sülale-i hükümdarisi mevki’-i Batuta” nam Arab müellifinin eyalat-ı cenubiyyede gördüğü müslümanların mikdarı pek büyük bir yekuna baliğ olmaktadır. +Cenab-ı müellif –Hang-Şu–da sırf müslümanlarla meskun mahalleler Arab tarz-ı mi’marisinde inşa edilmiş dükkanlar birçok cevami’ ve mesacid müezzinler ve kadılar görmüştür. +“İbni Batuta”nın metrukatı ile Çin’de hiçbir müslüman görmediğini iddia eden Avrupalı seyyah –Marko Polo–nun muharreratı arasında pek büyük bir tezad vardır. +Maahaza biz bu tezaddı şu suretle tefsir edebiliriz. +Marko Polo’nun seyahati –Yunnan Hanedanı’nın– cülusundan çok evvel vuku’ bulmuştur ki o vakte kadar müslümanlar Çin’e serbestçe girebilmek hakkına malik değil idiler. +Saniyen bunlardan Çin’i deniz tarikıyla ziyaret edenlerin hiçbiri müntesibi bulundukları dini yerli ahali arasında ta’mim etmeyi düşünmemişti. +–Yunnan– Hanedanı tahta geçinceye kadar geçen seneler zarfında Çin’e gelen müslümanlar şimdiki Avrupalılar gibi orasını bir müddet ikametten sonra terkederlerdi. +Bu esbabdan dolayı –Marko Polo– Çin’de kat’iyyen müslüman görmediğini iddia etmektedir. +Müslümanların kara yolundan Çin’e duhulleri –Tang– Hanedanı’nın hükumeti zamanına müsadiftir. +O tarihte yaşamış olan Çin müverrihleri memleketlerine giren tüccarandan müteşekkil kafile-i Arab’ı “fena adamlar” şeklinde tasvir eylemişlerdir. +Ulemadan “Şeyho”nun sözlerine göre bu adamlar silahlarını müslüman yaşamamakta olduğunu kat’iyetle beyan etmektedir. +tasdik edilmektedir. +–Marko Polo– Müslümanlığı Türkistan-ı Şarkı’de daha kuvvetli bulmuştur. +Bu müellif “Lunyor’un” şarkından i’tibaren Müslümanlığın tedricen gaib ve Tangun arazisinde ise Buda mezhebinin galib olduğunu ihbar ediyor. +Aynı seyyah Çin’in aksam-ı sairesinde sade Buda mezhebine müsadif olmuş ve yalnız “Banş” şehrinde –Saraçen– mensubini bulmuştur ki bunların oraya Mangur Han zamanında havali-i mezkureyi istila eden Moğol orduları Tangun– hükumetinin şark tarihinde büyük roller oynaması mukadder imiş. +Cengiz Han’ın hükumeti[n]den evvelki zamanlara aid bazı vekayiin bizim için mübhem ve muzlim kalmış olması hükumet-i mezkure tarihinin layıkı vechile zabt ve kayd edilmemesinden ileri gelmektedir. +Tangun hükumeti Çin’in şimal-i şarkısinde yani şimdiki İslamiyet’in vatanında teessüs etmişti: +Fakat mezkur hükumetin kuvvet-i esasiyyesini memleketin gerek dahilinde gerek hududları civarında yaşayan “Avaygur”lar teşkil ederdi. +Hatta bundan dolayıdır ki bazı tarih-şinaslarca “Tangunlar” ile “Avaygur”ların aynı kavim olduğu zehabı hasıl olmuştur. +“Mongol” müverrihlerinden –Sang– tarafından açılan mübareze-i Bu Tangun –Avaygur–ları muvaffakıyet-i siyasiyyeleri sayesinde üç yüz sene Cengiz Han’ın tarih-i zuhuruna kadar muhafaza-i istiklaliyyet ve bu müddet zarfında evvela zimam-ı idaresi –Sung– Hanedanı elinde bulunan Çin’i tamamıyla zabt ve teshir sonra da –Kitan ve Corciyen– hükumetlerinin tevessüünü men’ eylemişlerdir. +Bunların nüfuz-ı siyasileri Cengiz’in zuhuruna kadar devam eylemiştir. +–Hatik’in garbında sakin Türk akvamı dahi “Tangut”ların taht-ı idaresinde idi. +Esasen denilebilir ki maharet-i siyasiyyeleri kadar isti’dad-ı medenileri bulunan “Avaygur Tangun”ları ma’nen bütün Asya’ya hakim idiler. +Şimdiye kadar zannederdik ki “Tangun”ların yazısı yalnız Cengiz Han’ın ensali ile şimdiki Mancular tarafından taklid olunmuş den tahakkuk ettiğine göre –Corcen–ler dahi bunların tarz-ı tahririni isti’mal eylemişlerdir. +Kinan–ların da aynı yazıdan Arab Şah’ın pek çok medh ve takdir eylediği “Tangun”ların nüfuz-i dinileri ki pek mühimdir henüz tahkık ve taharri edilmemiştir. +Biraz evvel şarkta Arab istilasına hail olduklarını söylediğimiz Tibetliler ile –Avaygurlar– yekdiğerinin adüvv-i canı paratorluğu zamanında Manihaismisus” dinini kabul eyleyen “Avaygur”lar İslamlığın şarka doğru daha ziyade sokulmasını men’ için pek çok çalışmışlardır. +–Yunnan– hükumeti zamanında –Avaygurlar– Buda mezhebini kabul etmişlerdir. +Hükumetçe Çinceye tercüme edilen Buda kitaplarının tashih ve ikmal-i nevakısı için –Avaygur– ulemasına müracaat edilir idi. +Zannederiz ki –Avaygurların kudret-i ilmiyyeleri–Lama– mezhebine pek çok te’sir icra eylemiştir. +Avrupa misyonerleri mezkur Lama mezhebi ruhbanlarının kıyafetleri hete hayret eylemişlerdir. +Ancak bunlar Lama mezhebini münasebette bulunduğunu nazar-ı dikkate almayı unutmuşlardır. +Misyonerler bu hakıkat-i tarihiyyeye vakıf olsalar bu müşabehetten dolayı izhar-ı hayret etmezlerdi. +“Yunnan” sülalesinin gurubundan sonra da Avaygurlar daha epeyce zaman Buda mezhebinde kalmışlardır. +Çin asar-ı tarihiyyesinde on altıncı asrın kısm-ı ahirinde “Hami”de tebdil-i din ile Müslümanlığı kabul eyledikleri muharrerdir. +–Turfan– Sultanı Ali ara sıra –Hami’yi istila ederdi– Ali’nin tecavüzatından korkan Hami ve sair şark vilayatı ahalisi Çin’e firar ederlerdi. +Bizim kanaatimize göre İslamlık bu tarihten i’tibaren mezheb-i hakime olmaya başlamıştır. +–Ming– Hanedanı tarihi Müslümanlığın tarih-i tevessüünün –Yunnan– Hanedanı’nın evail-i saltanatına tesadüf eylediğini şark ve garbı fetheyledikten sonra muhtelifü’l-ırk tebaalarının vatanlarından gayri mahallerde iskan ettirilmesinden azim faydalar husulüne kani’ olmuşlardı. +Mongol imparatorlarının me’murin-i hususiyyeleri arasında müslüman manlığa nazar-ı rüchan ile baktıklarına da bir delil olamaz. +sında asırlardan beri caygir olan hissiyat-ı adavetkaranenin ze geçen Mongolca muharrer imtiyazat fermanlarında Buda –Tao– mezhebi ve hıristiyan ruhbanından bahsolunduğu halde müslüman mollaları kale bile alınmamıştır. +Birkaç batın sonra İran’da ihtida eden Mongol hükümdarları ise vatanları Müslümanlığı bütün Mongolların Çin’den tard edilmesinden sonra kabul etmişlerdir. +Alman muharrirlerinden Gran Von Foniksberg’in Hindistan’da bes olan bu makale Hindistan’daki harekat-ı teceddüd ve terakkı-perveranenin ne raddeye vardığını ve Avrupalıların kendilerine yemlik ittihaz ettikleri memalik ahalisinin menafi’-i milliyyelerini düşünmeleri ve bu uğurda sarf-ı himmet eylemelerinden ne derece müteessif ve endişnak olduklarını anlattığından Allah kısmet ederse tamamını tercüme edeceğimiz mezkur seyahatnamenin aksam-ı sairesine tercihan vaz’-ı enzar-ı kariin olunmuştur. +Bugün Hindistan’da beyazların yerlilerin zararına icra-yı saltanat eyledikleri zamanlar tarih oldu. +Bugün Hindistan’da yerlilerin mahkum ecnebilerin hakim oldukları zamanlar tarih oldu. +Bugün Hindistanlıların koyunlar gibi sevk edildikleri cihete koştukları zamanlar tarih oldu. +Şimdi Asyalı da ufk-ı bülend ve haşmete erişti. +Şimdi Asyalı da ufk-ı rü’yet ve amalini tevsi’ etti. +Hindistanlı anladı ki kendisinin zelil ve mahkum yaşaması cehlindendir. +Hindistanlı anladı ki kendisinin bin türlü hastalıkların zebun ve kurbanı olması cehlindendir. +Artık Hindistanlılar da insanlar gibi yaşamaya karar verdiler. +Pek müsaid olan servetleri sayesinde arzularına nail oldular. +Şimdi “Malabar” ve “Kumbala Hil”de evlerden ancak pek azları Avrupalıların taht-ı tasarrufundadır. +Bunların en güzelleri yerlilerin malıdır. +Avrupalılar “Malabar” eteklerinde Hindistanlıların zenginleri tarafından inşa edilen pansiyonlarda oturmayı bile bir saadet telakkı ediyorlar. +Bugün beyazlar yerlilerin etvar ve enzar-ı azamet-füruşanesine tahammül etmeye mahkumdurlar. +Bu Avrupalıların Bombay’da ve bütün Hindistan’da şikayet ettikleri bir haldir. +Hindistanlı artık tamamıyla ihsas-i mevcudiyyet ediyor. +Bombay’da bir gün bir tacir dedi ki: +– Beyazlar aleyhinde bir ittifak-ı milli mevcud. +Öyle bir ittifak ki yerliler tarafından her suretle beyazlara tefevvuk etmek azmi ile akdedilmiş. +Yerliler sade en güzel evlere saraylara malik değiller. +Yine onlar aynı zamanda en güzel atlara en süslü arabalara en bahalı otomobillere biniyorlar. +Yerliler ticaret ve sanayi’de de pek ileridedirler. +Bütün büyük fabrikalar Hindistanlıların taht-ı temellükünde: +Tekmil zengin mağazalar onlar tarafından idare ediliyor. +Hindistanlıların bu mesai-i terakkı-perveraneleri bi’n-netice Hatta şimdi İngiltere’nin Hindistan’da yalnız bir hakk-ı hükumeti vardır. +Ben bunda da bir çok müşkilat ve mehaliki te asayiş ve intizamdan İngilizler mes’ul. +Yine İngilizlerdir ki ahval-i sıhhıyye-i memleketi te’min ile meşgul. +Hindistanlılar ve müslümanlar kemal-i emniyyetle vezarın te’min-i saadet ve selameti için düşünmeye yapmaya yorulmaya vuruşmaya mecbur oluyorlar. +Birçok seneler böylece yorulduktan sonra vatan-ı asliye avdet biraz sonra da ölmek… İşte İngilizlerin Hindistan’daki vaz’iyet-i hazıraları… Nerede kaldı o yerlinin bir ecnebi görünce selam ve yol verdiği zamanlar? +Avrupalılar Hindistan’da vaktiyle elde ettikleri mevki’-i Hindistanlıların terakkı ve tealilerine karşı durmak artık muhaldir. +Zaman ve ahkam o derece tebeddül etmiştir ki Hindistan zenginlerinin konaklarında dükkanlarında uşaklık otomobillerinde şoförlük eden Avrupalılar var. +Garbın terbiye-i medeniyye ve ilmiyyesi de Hindistan şibh-i ceziresinde “fevkalade” bir şey olmak mahiyetini gaib edeli çok oluyor. +Bugün garb ma’lumat ve adatına vakıf binlerce aile mevcud olduğu gibi yine Hindistanlılar ve müslümanlar arasında ma’lumat-ı ilmiyyeleri yüksek pek çok zevata tesadüf olunur. +Bunlar İngiliz darülfünunlarında tahsil etmişlerdir. +Her biri garbın bir iki lisanına hakimdirler. +Avrupa ve Amerika’yı gezen her sene beray-ı istihmam Karlsbad Kaplıcaları’na giden Hindistanlı ve müslümanların adedi büyük bir yekun teşkil eder. +Bütün bu adamlar gerçi Avrupalılar gibi giyinir ve onlarla görüşürler. +Fakat kalben ve ruhen Hindistanlılıktan ayrılmazlar. +Bunların en ziyade şayan-ı takdir kıymetleri de budur. +Medeniyet-i garbiyyenin Hindistan’daki te’siratı şübhesiz ki pek büyüktür. +Fakat tarz-ı tefekkür ve mezaya-yı ruhiyye i’tibarıyla Asyalı yüzlerce senelerden beri ne idi ise bugün dahi yine odur; Hindistanlı müslüman Çin ve Japonyalı….. +NE İÇIN MÜSLÜMAN OLDUM? +“Bazı gazetelerde mu’tekadat-ı mezhebiyyem hakkında tefsirat ve mülahazatı havi makaleler intişar etti. +Fakat şimdiye kadar vakı’ olan tenkıdatın hüsn-i niyyetle meşbu’ olması benim için cidden mucib-i mahzuziyyet olmuştur. +Hayatın reftar-ı mu’tadından dışarı atılmış hiçbir hatve yoktur ki nazar-ı dikkat-i ammeyi calib olmasın. +Ahvalin şu suretle zuhurundan dolayı pek memnunum. +San’at-ı mesleğime merbutiyetim olduğu gibi riyazat-ı bedeniyyenin ve kuvvet oyunlarının bazı envaına da pek meclub olduğum halde iştihar ve ma’rufiyete hiç de heveskar olmamıştım. +Fakat şimdi hareket-i vakıam nasda bir fikr-i tesamüh ve serbestane tevlidine medar olursa hakkımda reva görülecek her türlü tenkıd ve istihzalara sabır ve tahammül etmeye hazırım. +Geçen gün gayet mütedeyyin bir hıristiyandan bir mektup aldım. +Bu zat bana din-i İslam’ın bir din-i şehevani olduğunu ve Hazret-i Resul-i Ekrem’in sav zevcat-ı adidesi bulunduğunu haber veriyordu. +İslam hakkında ne garib fikir! +Fakat maatteessüf bu yüz milyondan ziyade hem-metbu’larının akaid-i mezhebiyyesi gibi sade ve sehlü’l-ıttıla’ mesailin tahkıkı külfetine bir türlü katlanamayan İngilizlerin yüzde doksan dokuzunun dimağında kök salmıştır. +Arabistan’ın Resul-i muhteremi bilhassa nefsine hakim ve iffetin timsal-i kemali idi. +Kendisinden on beş yaşı fazla olan zevce-i yeganesi Hazret-i Hadice’ye sadık idi. +Hazret-i Hadice peyam-ı sonra Hazret-i Aişe’yi tezevvüc buyurdu. +Gazalarda şehid olan yar-ı vefakarlarından dul kalan bazı nisvan-ı salihayı da kendilerine karşı bir guna meclubiyet ve irtibatı bulunmaktan değil belki onlara başka türlü nail olamayacakları bir dar-ı saadet vermek başka türlü ihraz edemeyecekleri bir mevki’-i ihtiram kazandırmak için taht-ı nikahına aldı. +Bu kendisinin gayr-endiş ve necib hayatına pek cesban bir hareketti. +Dünyalık mallarından o kadar çoğunu bahş u şey kalmıştı. +Bilmem ki biz İngiltereliler ciddiyete ve adalete muhabbetimizle tefahur ettiğimiz halde nasıl oluyor da ekserimizin yaptığı gibi din-i Muhammedi’ye mu’tekadatını hiç olmazsa sathi bir surette tetebbu’ etmeksizin ve kelime-i İslam’ın ne demek olduğunu anlamaksızın bühtan ve taarruz etmek gibi haksız bir yola sapıyoruz. +Dostlarımdan ekseri beni Muhammedilerin nüfuz ve teşvikatına kapılmış kıyas ederler. +Fakat hal böyle değildir. +Bugünkü mezheb ve itmi’nanım medid-sinin-i tefekküratın mevlududur. +Din hakkında münevverü’l-efkar müslümanlarla olan mübahasat ve mükalematım ancak bundan birkaç haftalar evvel başlamıştır; bütün nazariyat ve müstedellatımın mahzuz olduğumu söylemeye hacet var mıdır? +Hatta dostum Hace Kemaleddin bile üzerimde hiçbir suretle i’mal-i nüfuz etmedi. +Kitabullah’ın fihrist-i zi-hayatı olan bu zat kemal-i sabr ile Kur’an’ın pek iyi anlayamadığım aksamını tefsir ve tercüme etti. +Bu hususta icbar ve hatta ikna’ tarikını bile medhul addeden hakıkı müslüman misyonerliği seciyesini şayan-ı takdir bir surette temsil etti. +Kur’an-ı Kerim’e nazaran ihtida ihtiyar-ı tam ile ve muhakeme-i serbestane ile olmak gerektir. +Hiçbir vakit cebir ve demekle aynı maksadı ifham etmiştir. +Birçok gayretkar Protestanlar tanırım ki içinde oturanları ederler. +Böyle müz’ic ve tevaüd-i hem-civariye muhalif harekat münafereti mucib bazı kere muhasamayı dai ve her halde dine karşı müsaid temayülatı salibdir. +Hıristiyan misyonerleri müslümanlara karşı da bu usule müracaat edegeldiklerinden dolayı cidden müteessifim. +Alel-husus Hazret-i da’vet etmeye nasıl cür’et ettiklerini bir türlü anlamıyorum. +Din-i İslam’daki merhamet afv ve tesamüh hazm u safh Hazret-i İsa’nın ta’limatına muhtelif hıristiyan kiliselerinin dar fikirli telkınat ve düsturlarından daha çok karibdir. +Şu mahdudiyet-i fikriyyeye bir misal olmak üzere teslisten müşevveş bir surette bahseden “Akıde Atnasya” irae olunabilir. +Pek ziyade şayan-ı ehemmiyyet olan ve hıristiyan kilise dininin esasat-ı imaniyyelerinden birini kat’i bir surette mevzu’-ı bahs eden akıde-i mezkurede de evvela bu akıdenin iman-ı sahihi temsil ettiği ve inkarı mahv-ı ebediyi müstelzim olacağı suret-i sarihada beyan edildikten sonra eğer halas olmak ve edilir; ta’bir-i aharla şimdi rahim ve muktedir na’tlarıyla tavsif olunan Cenab-ı Bari’ye bir dakıka sonra en kanlı bir müstebidde isnad edilebilecek zulm ü bidad atfolunur. +Her şeyden kadim ve her şeyden ali olan Cenab-ı Perverdigar guya ki bir faninin teslis hakkındaki zehabıyla mukayyed olacakmış. +Pek muzlim ve anlaşılmaz olan ve hiçbir şeye yaramayan teslis mes’elesi hakkında it’ab-ı fikre esasen lüzum görmezdim fakat geçen gün hatırıma bir düşünce geldi biraz tefekkür ettim. +“Sen Atnas”ın düşünüp düşünüp de en akıl almaz bir akıdeyi ortaya koyması ve bunu düstur-ı ma’lumu ile ifade etmesi ruhbanın tefsirine müracaat etmeksizin efradın anlamak imkanını ref’ etmekten ileri gelmesini pek muhtemel buldum. +Merhametsizliğe bir diğer misal de geçen gün aldığım bir mektupta İslam’a olan meyl ü muhabbetim dolayısıyla muharriri eğer Hazret-i İsa’nın uluhiyetine inanmazsam halasım mümkün olamayacağını bildiriyordu. +Uluhiyet-i İsa mes’elesi nazarımda hiçbir vakit “Acaba Hazret-i İsa beşeriyete emr-i İlahiyi tebliğ etmiş midir?” mes’elesi kadar ehemmiyet ihraz etmemiştir. +Eğer şimdi bu ikinci mes’ele hakkında zerre kadar şübhem kalmış ola idi fikren çok muztarib olacaktım. +Fakat elhamdülillah hiç şübhem yoktur İsa’ya ve onun Cenab-ı Hak’tan mazhar-ı vahy olduğuna her bir müslüman ve hıristiyan kadar mutmainnim. +Evvelce defeatle söylediğim vechile İslamiyet hıdü’l-asl iki öz hemşiredir. +Asrımız insanları kendilerine tahammül-fersa ve indi mu’tekadat ilzam edilmek istenilince ilhada süluke mütemayil olup halbuki fikri ve hissiyatı okşayan din için ber-mukteza-yı fıtrat-ı beşer bir aşk ve incilab hükümrandır. +Fakat müslümanlardan ilhada sapanı kim işitmiştir? +Belki bazı emsal vardır. +Fakat vücudunda cidden şübhe ederim. +Kalben tahavvülattan ictinab arzusundan mütevellid bazı sevaik ve mülahazat ile izhar-ı iman edemeyen binlerce rical ü nisvan mevcud olduğunda şübhem yoktur. +Birçok dostlarım birçok akrabam bana hufre-i helake uçmuş bir ruh-ı dall nazarıyla baktıklarından haberdar olduğum halde hatve-i kat’iyyeyi attım. +Halbuki yirmi sene evvelki iman-ı hakıkım ile bugünkü hüsn-i nazarlarını gaib ettiren şey mücerred izhar-ı i’tikad etmiş olmaklığımdır. +Korku ve tereddüd bu dünyada en büyük sebeb-i felakettir. +Nas düşündüğünü daha serbest söyleyebile tekabilen hiss-i hürmet de temenni ederdi. +Din-i Muhammedi’yi kabul etmekte istinad ettiğim esbabdan bazısını muhtasaran zikrettikten ve kendimi müslüman olduğumdan dolayı ne vechile Hazret-i İsa’nın tebligatını eskisinden daha ledikten sonra artık diğerlerin de pek musib olduğuna imanım olan ve hakıkı İseviyet yolunda bir hatve-i ma’kuse değil rif’at ve i’tila teşkil ettiğini takdir ve teemmül edeceklere saadet-i sahiha va’d eden isr ü misalime ıktifa edeceklerini ümid etmeye kendimi pek salahiyettar bulurum.” BURMA EYALETI Burma’da yirmi bin on bin nüfusa malik ma’mur kasabalar çok ise de bunlara şehir ıtlak edemeyiz. +Elli bin nüfusu mütecaviz olan kasabalara örfen şehir tesmiye edildiğinden Burma’da üç şehir vardır. +Birincisi: +Rangoon Rangon Burma eyaletinin makarr-ı hükumetidir. +Rangon veyahud Hlaing nehri kenarında vakı’ olan şehr-i mezkurun muhitı yirmi bir mil-i murabba’dadır. +senesinde İngiltere tarafından işgal edilmiş ise de asayişi idameye muvaffak olduktan sonra tekrar kasabayı Burma hükümdarına iade ederek burayı kendilerine mıntıka-i nüfuz –İran Körfezi– addetmekle iktifa etmişlerdir. +Ahiren senesinde Burma’da husule gelen iğtişaş sebebiyle ellerine pek sağlam bir mümsek ve bahane verdiğinden derhal burayı işgal ve ilhak etmişlerdir. +Vaktiyle bu kasabanın nüfusu yirmi binden ziyade değildi kasaba dahi çamur ve kamıştan ma’mul evlerden ibaret olup kasabada mevcud olan imarat ve ebniye-i aliyyenin mikdarı otuz bini mütecavizdir. +Kasaba-i mezkurenin bugünkü hali eski haline asla benzemez. +Rangon ticaret-i nehriyye ve bahriyyenin büyük bir merkez-i menbaıdır. +rında ve iki mil ötesinde vakı’ olan kasaba-i mezkurenin sath-ı bahrden kadem mürtefi’dir. +Kasabanın muhiti şimalden cenuba altı ve şarktan garba üç mildir. +Yolları muntazam ve ağaçlarla müzeyyendir. +senesinde İngilizlerin yed-i işgallerine geçtiğini müteakıb kasabayı şehrin haricine naklederek eski şehri ala-halihi uzakta bırakmışlardır. +Üç sene zarfında bu plan ikmal edilmiştir. +Şehrin hal-i hazırdaki umranı altı bin dükkan ve mağaza yirmi dört bin mesken ve saireden ibaret olup nüfusu da iki yüz bin raddesindedir. +Bu kasaba anaları Burmalı babaları Hindli olan müslümanların adedi Rangon’dan ziyadedir. +Başkaca da Hindu Yahudi Çinli Japonyalı Hort’tan –Hind’den– gelen müslümanlarla da meskundur. +Üçüncüsü: +Moulmein şehridir. +Vaktiyle çirkin bir ormanla otluktan ibaret olan kasaba-i mezkure şimdiki zamanda memalik-i şarkıyyenin en güzel en ma’murlarından olmuştur. +senesinde burasını –sahil olduğu ecilden– İngiliz asker karargahı ittihaz etmişlerdi. +Nüfusu yetmiş bin raddesinde olup pirinç tarlalarıyla ormanlarının zengin ağaçları sayesinde günden güne servet ve umranı artmaktadır. +Ağaç kesmeye pirinç ayıklamaya mahsus motorla müteharrik müteaddid makineler şehirde aled-devam işlemekte ve sahibleri Bu hesabca Burma eyaletinin min-haysü’l-mecmu’ nüfusu sekiz milyona karibdir. +Burma’da üç türlü hava hüküm[fe]rmadır. +Kuru – soğuk –kış– sıcak–yaz– rutubetli–yağmur–havalara malik olan bu memlekette i’tidal ve letafet-i hava külliyen mefkuddur. +Memleketin ab u havası bir yabancı adamı derhal hasta edecek kabiliyete maliktir. +Kış zamanı Kanunisaniden Şubat ayına kadar devam eder. +Fakat asla pardesü palto giymeye insan muhtac olmadığı gibi ara sıra terlemekten de vareste olmaz. +Sıcak mevsimi Marttan Nisana kadar olup Mayıstan Kanunievvel ayına kadar yağmurlu zamanlardır. +Yağmurlu zamanlarda hararet tahammül-fersa bir hale gelir. +Gölgede derece-i hararet alelumum doksan ve doksan beştir. +Hararet memalik-i baride ve mu’tedilede yaşayanların beyinlerine te’sir eder. +Buralarda alkol isti’mali gayr-i mümkündür. +Bununla beraber İngilizler viski –piski–lerinden vazgeçmiyorlar. +Ara sıra şiddetli ruzgarlarla zelzeleler de burayı ziyaret etmekten çekinmiyorlar. +Şehirlerde doksan ve dağlarda iki yüz elli parmak her sene yağmur yağar. +Bu eyalet dahilinde gerek hayvanat-ı müfterise ve gerek hayvanat-ı ehliyye mebzulen bulunuyor. +Dağlarında ve ormanlarında arslan sırtlan kaplan pars ve ona mümasil yırtıcı hayvanlar pek çok ise de Afrika ve Avrupa hayvanat-ı vahşiyyesi kadar büyük olmazlar. +Kedi gibi küçük bir canavar Burma’ya mahsustur. +Son derece yırtıcı çevik olan bu hayvan ormanlarda ağaçlar üzerinde gezip kuşların yuvalarını garet ve yağma eder. +Burma filleri oldukça büyüktürler. +Bunlar dahi nafia ve inşaat ve nakliyat işlerinde isti’mal edilmektedirler. +Avcıların polis haiz olmaları meşrut olduğu gibi saydiye idaresinden de avcılığa me’zun olduğuna dair ruhsatnamesi bulunmak icab eder. +Burmalılar bir tüfenk satın almak için ilk önce bir defaya mahsus olmak üzere hükumete üç buçuk İngiliz lirası bir vergi vermek mecburiyetindedirler. +Tüfengin nerede ve ne gibi zamanlarda isti’mal edilmesi hakkında izinname arkasında birçok mevadd-ı kanuniyyeyi muhtevidir. +Hilafında hareket edilirse şedid mücazata duçar edilir. +Rangon şehrinde ancak yüz kişiye tüfenk isti’mali için me’zuniyet verilmiştir. +Ruhsatnameyi haiz olan kimse tüfengini haricde merasimlerde ictima’ yerlerinde taşıyamaz. +Fil avına çıkanlardan saydiye idaresi iki İngiliz lirası bir vergi alır. +Avcı bir fil vurmaya muktedir olursa şübhe yoktur ki dört beş yüz lira kadar para kazanır. +Aynı zamanda tüfengiyle nişan alıp kurşunu hedefine isal edemeyecek olursa filin hücumuna ma’ruz kalır ki neticesi her halde ölümdür. +Kanadlı iki ayaklı dört ayaklı zahif hayvanatın enva’ ve eşkali Burma’da mevcud olup ulum-ı tabiiyye ile iştigal edenler için iyi bir daru’t-tecrübe addedilebilir. +Beyaz karınca küçük beyaz fare hipopotam –deniz aygırı– daha bu gibi kıymetli müdhiş hayvanlar külliyetlidir. +Rangon denizinde balıklarla a’la havyar istiridye midye yengeç boldur. +Memalik-i harre baride mu’tedilede yetişen hububat ve nebatatın tekmili bu arazide yetişir. +Mesela en küçük ve körpe salatalık yetiştiği gibi Afrika ve memalik-i harreye mahsus olan –bir metredir– salatalıklarla ufak ve bir karış uzunluğunda bulunan bamyalar yetişmektedir. +Başka yerlerde bulunmayan ve Burma’ya mahsus olan birçok otlarla nebatat dahi yetişir. +Hele İravadi nehrinin kenarında elyaf kısmına –nev’ine– mensub türlü türlü nebatlara tesadüf olunur. +Elyaf-ı mezkure her şeyde isti’mal olunagelmektedir. +Elyaftan nefis perde ve hasır kumaş kilim şapka nalın ayakkabı süpürge sepet tobra çanta valiz adeta yarı ev mobilyası yapılıyor. +Yine nehirler kenarında öyle otlara rast gelinir ki bir tanesinin tulü on ve on iki kadem teşkil ediyor. +Rakid ve gayr-i rakid göllerde sabih ve çiçek veren birçok ot ve nebat vardır. +Saf ve berrak su yüzünde koyu yeşil renginde bulunan – koca tabak gibi– bu yapraklar arasında açılan benefşe mai sarı renkli irili çiçeklerin manzarası cidden ferah-bahşadır. +Mevadd-ı kimyeviyye lavanta ıtır istihrac ve taktirine mahsus kırlarda ormanlarda dağlarda mebzulen vücuda gelen Hudayi nabit çiçeklerin envaı bu memleketin sırf bedayi’-i tabiiyyesinden sayılır. +Çay ve tütün dahi bu memlekette layıkıyla yetiştirilir. +Tütünler yaprak sigarası i’maline elverişlidir. +Ancak yapılan sigaraların rengi simsiyah ve sert olduğundan Avrupa’da Amerika’da ve Hindistan’ın Trichinopoli kazasında yapılan nefis sigaralara benzemez. +Burma’da yarım metre uzunluğunda sigaralar i’mal ve pek ucuz bir fiyatla satılmaktadır. +Bu uzun sigaraları içmek hususunda Burma kadınları son derece tehalük gösteriyorlar. +Burma eyaletinin her tarafında miyah-ı tabiiyye-i ma’deniyye bulunur. +Şan arazisi dahilinde pek çok ma’den suları akmaktadır. +Suların bazısı soğuk bazısı on iki ve on derece kaynamış su kadar sıcaktır. +Bu kaynar sular alel-ekser Burma’daki nehirlerin yatağında avarız-ı tabiiyye neticesinde husule gelmiştir. +Mezkur menba’ suları be-gayet berrak saf ve laciverd rengi haizdirler. +Miyah-ı mezkurenin cümlesinde sulphur hydrogen maddesi mevcuddur. +Müshil işini gören ve birçok mevadd-ı kimyeviyyeyi muhtevi bulunan sair ma’den suları da eyalet-i mezkure dahilinde bulunmaktadır. +Miyah-ı ma’deniyyeden evvelce arz ettiğim vechile Burma’da altın –parça ve toz halinde– kömür petrol yakut yeşim kehriba teneke zuz demir kurşun bakır antimon mika mermer taşı ve güherçile ma’denleri çoktur. +Memleketin hemen her tarafında topraktan zahire çıkarılan ma’denler sarf ve istihlak edilmektedir. +Her yerde olduğu gibi Burma’da da bir çok anasır mevcuddur. +Anasır-ı mezkure diyaneten Buda’ya tabi’ iseler de an-asl Çin’den Tibet’ten Himalaya dağlarından Japonya’dan öteden beriden buraya min-kadimi’l-eyyam hicret eden kimselerdir. +Memleketin ab u havasına mizacına göre maişet ve meşreb ve huylarını te’lif eylemişlerdir. +Burma’daki nesl-i hazırın an-asl nereden gelip ne vakitten beri burada tavattun ettiklerine dair bir vesika-i sahiha-i tarihiyye mevcud değildir. +Ahalinin teşekkülat-ı vechiyyelerine bakılsa baladaki memalikten buraya vaktiyle muhaceret ettikleri anlaşılır. +Binaenaleyh anasır-ı mezkure ber-vech-i atidir: +Anasır-ı mezkure mürur-ı zamanla burada da müteaddid kollara ayrılmışlardır. +Mezkur kolların her birine ayrı bir isim verilmiştir ki ber-vech-i ati kaydolunur: +Rangon: +EBEVEYN MEŞVERET CEM’IYETLERI On on beş günden beri Japonya’nın cenubunda dolaşmakta köyleri kasabaları ma’den sularının menba’larını mektepleri demiryollarını tedkık ve memleketimizdeki ahval Seyahatim esnasında gördüğüm ahvali muhterem Sebilürreşad kari’lerine de ihbar etmeyi bir vecibe addettim. +Vasat-ı cenubi tesmiye olunan bu aksam Japonya’nın oldukça mütenevvir ve aynı zamanda gayet fakır ve sekenesinin kesretine mebni gayet dar ve dağlık yerlerdir. +Buradaki köylü ahalinin şiddet-i fakrı o derecededir ki pek çok senelerde vergisini verecek kadar bir şey bile boğazından arttıramamaktadırlar. +Bu sebebe mebni buralarda ziraattan maada dülgerlik oymacılık taşçılık ma’rifetlerinin ilerlemesine hükumet tarafından gayet büyük gayret sarf olunmakta vergiler dahi nakden alınamayıp köylülere civar dağları kesip tarlalar yollar tünel yaptırılmaktadır. +Bu vechile vücuda gelen gayet latif sahillerde güzel manzaralı dağ yamaçlarında adeta bizim Boğaziçi’ndeki köşkleri andırır güzel binalar kurulmakta ve hükumet tarafından ağniya-yı memlekete Buraları yavaş yavaş kuvve-i beşerin te’siri sayesinde adeta bir cennet köşesine benzetilmeye çalışılmaktadır. +Kasabalara gelince bunlar sekenesinin kesretine ve fakrına mebni baştan aşağı sanayi’-i mütenevvia tezgahları birine yapıştırılmasıyla vücuda getirilip gayet müzeyyen kutular Japonya menazırından levhalar gayet sert ağaçlardan oyulup yapılmış heykeller mücessem manzaralar i’maline mahsus pek çok tezgahlar ve bunları memalik-i ecnebiyyeye ve Japonya’nın büyük şehirlerine ihrac eden kooperatif şirketler her sokakta göze çarpmaktadır. +Şu dağlık arazide pek çok ma’den sularına da tesadüf olunmaktadır. +Ekseriyetle dağ tepelerinde fabrika bacalarından yahud vapurlardan çıkan dumanlar gibi fezaya doğru yükselen buharlara tesadüf olunuyor. +Uzaktan görüp bir fabrikaya veya tezgaha vusul için birkaç dakıka yürüdükten sonra ümidin hilafında olarak ka’r-ı arzda kaynamakta olan bir maden suyunun buharını harice def’ için mevzu’ ve çömlekten ma’mul baca görülmektedir. +Bu kaynayan maden suyu ekseriyetle pambuk ağacından ma’mul borular vasıtasıyla hiçbir damlası gaib edilmeyerek köylere kasabalara hanelere ve misafirhanelere tevzi’ olunmaktadır. +Bizim Bursa hamamcılarının nazar-ı dikkatlerini celb ederim. +Hutut-ı hadideden kenarda kalan bu kıt’a sair aksam-ı memleketten ekser yamaçları karlar ile mestur silsile-i cibal yollardan mahrum ve binaenaleyh envar-ı medeniyyetten de uzak kalmış idi. +Bu hali nazar-ı dikkate alan hükumet birkaç şose yolları inşasını düşünmüş ve dağları tepeleri aşarak buralarını merkeze rabtetmiştir. +Bununla iktifa etmek de istemeyen kasaba tüccarı gayet dar ve hafif hatlı bir demiryolu vücuda getirmeye karar verip bundan on beş sene akdem işe mübaşeret etmiştir. +Demiryolunu deniz sahilini ta’kıb eden sarı kayalıklar arasından cerretmek için şirket bütün sermayesini ve hatta işe şüru’ eden hissedaran kendileri bile kazma elde çalışmış ise de sermaye kifayet etmemiştir. +Birkaç defa hükumete müracaat edip muavenet talebinde dahi bulunulmuş ise de hükumetin iktisaden ağır bir halde bulunduğu bir zamana müsadif olan bu taleb de neticesiz kalarak akıbet yolda hareket edecek lokomotifler yerine kum taşımaya mahsus i’mal olunmuş küçük arabalar kullanılmaya başlanmıştır. +Bu tren pek tuhaf bir şey imiş yirmi beş amele “vagonları” çekerek koşarlar dağlara tırmanırlar ve dağ aşağı gitmek icab ettiği zamanlarda da arabaları arkadan tutarak tevkıfe uğraşırlarmış. +Bu ahval bundan on beş sene mukaddem cereyan etmiştir. +Şimdi ise şirket epey servet kesb etmiş yolunu ıslah etmiş vagonları da oldukça müzeyyen ve artık amele yerine küçük lokomotifler keyi merkezden taşıdığı envar-ı maarif ile tezyin ediyor. +Artık veliahdin kış sarayı da bu demiryolun müntehasına intikal etmiştir. +Bundan başka kübera ve ağniya kesretle buraları ziyaret ediyor ve şu Japonya “Riviera”sı günden güne para bir hale geliyor. +Buradaki köylerde şayan-ı dikkat daha bir şeye tesadüf ediyorum: +Her köyün bir mektebi bir sanayi’ meclisi bir de ebeveyne mahsus Meşveret Cem’iyeti vardır. +Her kasabada da bu müesseselelerden maada bir de rüşdi ve i’dadi mektebi ile mekatib-i mezkure talebesine mahsus meccani pansiyonlar vardır. +Bu müesseseler miyanında pansiyonlar ile Ebeveyn Meşveret Cem’iyetlerinin vezaifi şayan-ı dikkattir. +Pansiyonlarda bulunan talebe her hafta ta’til günleri tezgahlarda yahud tarlalarda hafif işlerde yarım gün çalıştırılmaktadır. +Tezgahlardan ve tarlalardan ahz olunan ücret de talebe-i mezkureye ceb harçlığı olarak i’ta olunmaktadır. +Gıda ve libas ve saire masarifi ise pansiyonların mevkufatından tedarik olmaktadır. +İdare-i muhtareler tarafından bu müesseseler için kafi mikdarda para ta’yin olunmaktadır. +Pansiyonlar gayet sade ve temiz olup talebeye her gün üç defa gayet temiz et’ıme verilmekte ve her gün akşamları hamam ihzar olunmaktadırlar. +Sabahları bütün talebe ta’lim salonunda mahsus mahallerde aylık [ılık!] su ile bedenini silmeye mecburdur. +Her sabah ve akşam icra olunan bu nevi’ sıhhi takayyüdat neticesi olarak talebe sıhhat-i vücudca gayet sağlam ve her nevi’ te’sirat-ı hevaiyyeden masundur. +Ebeveyn Meşveret Cem’iyetleri ise mekatibin ahval-i zaman ve mekana muvafık bir halde terakkısine hizmet içindir. +Bu cem’iyetlerin mekatibin dürus-i ilmiyyesiyle hiçbir alakaları yoktur. +Bunlar yalnız fünun-ı ziraat ve ahval-i mahalliyyeye mutabık yeni keşfiyatı talebeye ta’lim için beynlerinden bir hey’et-i ta’limiyye intihab ederek onun hüsn-i idaresini ta’kıb mekatibin ahval-i maliyyesini teftiş muallimlerin ahvalini ahlak ve terbiyesini tedkık etmekte umur-ı idarenin tekamülüne çalışmaktadır. +Şayan-ı dikkattir ki bir köy veya bir kasabanın ulum ve fünun noktasından terakkısi bu cem’iyet a’zalarının derece-i Ebeveyn Meşveret Cem’iyetleri a’zası eyyam-ı resmiyyede mektebin büyük salonunda imparatorun resmi altındaki en muhterem mevkii işgal ederek talebeye nutuklar söylemekte ve merasimi ifa etmektedirler. +Bir babanın söyleyeceği nutuk ile bir me’murun veya bir muallimin söyleyeceği nutuk beyninde büyük bir fark olduğu vareste-i iştibahtır. +Bir çocuk bir me’murdan işittiği söz ile babasından veya arkadaşının babasından veyahud her gün köy içinde rast gelmekte olduğu Ahmed veya Mehmed Ağa’dan işittiği sözü hiçbir vakit aynı derecede dikkat ile dinleyemez. +Tabiidir ki ahareynin sözleri onun ahval-i ruhiyyesine daha karib ve daha dokunaklı ve binaenaleyh daha müessirdir. +Ebeveyn Meşveret Cem’iyetlerinin vezaif-i mühimmesinden birisi de taht-ı idarelerindeki mekatibin talebesini yekdiğerine muhabbet-i samimiyye ile rabt için sarf-ı gayret etmektir. +Bu sebebe mebni daima bir kaç a’za mektebi haftada bir iki defa ziyaret ederek orada talebe miyanında birkaç saat geçirmektedirler. +Bu zat arkadaşı ile gavga eden çocukların arasına hemen girerek ıslah-ı beyne çalışmaktadır. +Bazı vakitlerde de etfal arasında zuhur eden bu ihtilafları kaydederek ebeveyn cem’iyetinin meclisine arz eder ve bu nevi’ ihtilafların adem-i tekerrürüne vasıtalar aranılmasını temenni eder yahud kendi fikrini bir rapor halinde takdim eder. +Etfalin bedenen ve sıhhatçe tekamülüne çalışarak ahval ve adat-ı mahalliyyeye göre mukarrerat ittihaz etmek de bu meclisin vezaifindendir. +Birkaç gün akdem bulunduğum misafirhane önünden birkaç Japon çocuğunun askeri yürüyüş ile geçmekte oldukları nazar-ı dikkatimi celb etti. +Arkalarına düşerek ta’kıb ettim. +Kasabanın ibtidai mekatibinden birinin önünde tevakkuf ederek gayet latif bir ses ile küçük bir efendinin nutuk birisinin ibtidai dördüncü sınıf talebesi namına vekaleten gelmiş ve karşısındaki mektebin’inci sene-i te’sisini tebrik ediyordu. +Mütevaliyen başkaları da tebrik nutukları irad ettiler. +Ta’kıb ettiğim bu efendiler cümlesi mütenevvi’ ibtidai mekteplerin talebesi tarafından gönderilmiş vekiller imiş. +Her birisi ebeveyn hey’etleriyle onların ifa ettiği vezaif ve mevaddı zikrederek iftihar ediyordu. +Ben de kenarda mahzun ve mağmum dinlemekte ve bu ahvali vatanım ile mukayese ederek gözümü kaldırıp bakmaya cesaret edemiyordum…… Çünkü farkımız pek büyük – Medine-i Münevvere’den eş-Şa’b gazetesine yazılıyor: +Küşadı mukarrer olan darülfünun-ı İslami intişar edecek maarif nurlarıyla Medinetü’r-Resul inşaallah yakında bir kat daha tenevvür edecek bütün aktar-ı İsamiyyeden gelecek talibin-i ilme feyizli bir çeşme-i irfan teşkil edecektir. +Devlet-i Aliyye tarafından Medine-i Münevvere ve civarında mevcud olan bütün mekteplerin Medine-i Münevvere’de açılacak darülfünuna tabi’ olması ve bu vasıta ile umur-ı ta’limiyyede bir intizam ve vahdetin husule gelmesi takarrür etmiştir. +El-haletü hazihi Medine civarında hükumetin mevcud olan mektepleri şunlardır: +Medine-i Münevvere’de bir i’dadi bir rüşdi beş ibtidai mektebi vardır ki bunlardaki talebenin mecmuu’tir. +Kuba’da yüz mevcudlu ibtidai inas mektebi ile zükura mahsus ayrıca bir ibtidai mektebi vardır. +Yenbuu’l-bahr’de iki Hayber kasabalarının her birinde dahi bir ibtidai mektebi açılmıştır. +Maarif İdaresi birkaç noktada dahi mektepler te’sisine çalışmaktadır. +Zikrolunan mekteplerin ekserisi yeni açılmış olduğu münasebetle şübhesiz umur-ı ta’limiyyedeki nevakıs henüz Medine-i Münevvere’de tedris olunan ulum-ı şer’iyye ve lugaviyye fünun ve belagat dersleri ise cidden ümid-bahş bir surettedir. +Fıkıh feraiz tefsir hadis tasavvuf sair ulum-ı diniyye ve hikemiyye derslerinde binlerce talebe Hind Hicaz Mısır ulemasının halka-i tedrisinde hazır bulunuyorlar. +Medine-i Münevvere’de ulum ve fünuna ihtiyac hususunda hasıl olan intibahın artmakta olduğu günden güne maarifin terakkı etmekte bulunduğu inkar olunamaz. +Medine-i Münevvere’deki talebe-i ulumun tahsillerini teshil eden vesaittan biri enva’-ı ulum ve fünunda binlerce kitapları muhtevi olan birçok kütüphanelerin mevcud olmasıdır. +Medine’deki kütüphanelerin mecmuu on dörde baliğ oluyor ki bunların en cami’ ve en mühimmi Sultan Mahmud Sultan Abdülhamid-i Evvel Şeyhülislam Arif Hikmet kütüphaneleridir… – Kahire’de münteşir eş-Şa’b refikımızın Bingazi’den aldığı haberlere göre: +Seyyid Ahmed-i Senusi hazretleri kendi amcazadesi Seyyid Muhammed İdris ile İtalyanlara karşı sevk edilecek kuva-yı harbiyyenin emr-i idaresi hususunda ve kuva-yı müdafianın takviyesi hakkında cereyan eden müzakerat neticesinde Cebel-i Ahdar’da mücahidin-i İslamiyye karargah-ı umumisinin Seyyid Senusi hazretlerinin bizzat zir-i idarelerinde bulunması tensib olunmuştur. +Derne’de olan müdafiin-i İslam karargah-ı umumisinin riyaseti dahi Seyyid Muhammed İdris hazretlerinde bulunmasına ve Bingazi’deki kuvanın Derne’ye tabi’ olmasına karar verilmiştir. +Bu haberleri Trablusgarb’daki İtalya kuva-yı harbiyyesinin bir müddetten beri yazdığımız vechile tevali eden züh-i askeri diye Trablusgarb’a vakı’ olan tecavüzünden bugüne kadar çektiği belalardan başka bundan sonra uğrayacağı felaketlerin ne derece azim olacağını anlamak müşkil değildir. +Bundan başka bu sene mevsim-i ziraatin Trablusgarb dahilinde pek iyi geçtiği ve Senusilerin müdafaalarına devam alınacak olursa İtalyanların bu son zamanlarda müteaddid mükerreren enva’-ı desayis ile Senusi hazretlerinden sulh dilemelerinin illeti tebeyyün eder. +Halbuki Senusi hazretlerinin azmi ve mücahidin-i İslamiyyenin metaneti karşısında yolundaki desiseler kat’iyyen müsmir olmayacaktır. +Cenab-ı Hak Afrikalı müslüman kardeşlerimizi hak yolundaki cihad ve galibiyetlerinde sabit ve daim eylesin amin. +Kazan İslamlarının mağazalarının yalnız eyyam-ı resmiyye-i diniyyede ta’tili mes’elesi epey bir zamandan beri birçok münakaşatı mucib olmakta idi. +Bu mes’ele Şehir Duması’nda halledilecek idi. +Fakat İslam tüccarları Duma’nın ictimaından evvel toplanarak müslümanların müslüman bayramlarında mağaza ve dükkanlarını kapamalarına karar verdiler. +Mes’elenin Şehir Duması’nda müzakeresine başlandı. +Müslümanlar Duma’ya ariza takdim ederek yalnız eyyam-ı resmiyye-i İslamiyyede dükkan ve mağazalarının ta’tiline müsaade verilmesini taleb eylediler. +Rus dükkan sahiblerinin mecalis-i hususiyyede müslümanlara “Burası İstanbul değil” diye hitab ettiklerine bakılırsa bu mes’elenin milli bir renk aldığı anlaşılıyor. +Kazan gazetelerinin verdiği ma’lumata nazaran Duma bu mes’eleyi kat’iyyen halledememiştir. +manlarının Hayriye Neşr-i Maarif Ticaret Saadet Safa namında beş cem’iyet-i hayriyyesi bulunduğundan ve binlerle cemaat için çalışanların böyle müteferrik bir surette çalışmalarından bir ruhsuzluk hissedildiğinden bahis ile bunları cem’iyet-i hayriyye ile teşrik-i mesaiye ve lüzumu takdirinde şu’belere tefrika teşvik ediyor. +MÜSLÜMANLIK ALEYHINDE YAZILAN “TÜRK KADINLIĞININ TEREDDISI” ÜNVANLI KITABIN MUHARRIRI SALAHADDIN CIMCOZ BEY MIDIR? +Bu hafta Türk Yurdu Kütüphanesi neşriyatı miyanında Türk Kadınlığının Tereddisi ünvanıyla ve Salahaddin Asım ve terbiye-i İslamiyyeye külliyen mugayir pek küstahane tecavüzat ile mali neşrolunan hezeyanname efkar-ı İslamiyyeyi pek ziyade rencide ettiği idarehanemize vuku’ bulan şifahi ve tahriri müracaattan anlaşılmaktadır. +İnşaallah Sebilürreşad bu tecavüzat-ı küstahaneye lazım gelen cevabı verecektir. +Muharrir-i mezkurun Asım Efendi’nin oğlu Cimcoz Salahaddin Bey olduğu söyleniyor. +İstanbul meb’us namzedleri miyanında bulunan Cimcoz Salahaddin Bey’in böyle Müslümanlık aleyhinde hezeyanda bulunacağına biz Tercümesi Hepiniz birden Allah’ın kitabına sımsıkı tutununuz; birbirinizden ayrılmayınız… Müslümanların dinlerine karşı öyle bir i’timadı iman-ı yakınleri hususunda öyle bir sebatı vardır ki sair milletlere onunla izhar-ı mübahat ederler. +Akıdeleri ise aralarında metin bir rabıta husule getirecek esbabın en sağlamını ihzar eder. +Kulub-ı müsliminde rüsuh bulan akaid-i esasiyyedendir ki Allah’a iman etmek Cenab-ı Peygamber’in tebliğ eylediği hakaikı teslim etmek saadet-i dareyni kafildir; imandan mahrum olan saadet-i faniyye ve bakıyyeyi gaib eder. +Müslümanlar huruc ani’d-dine mahkum olmuş bir adama mevte mahkum olmuş kadar acırlar. +Bu hal ulemada olduğu gibi ahad-ı nasda da vardır. +Bir derecede ki alim olsun cahil olsun bir adam dünyanın herhangi noktasında bulunan diğer bir adamın şeref-i İslamiyyet’ten tearri ettiğini haber alır almaz en büyük bir musibeti istihbar etmiş gibi lahavle-günan olmaya başlar. +Hatta değil kendi zamanında yüzlerce sene evvel geçmiş bir devirde buna benzer bir hadise zuhur etse de onu tarihte görse kalbi halecana gayret-i diniyyesi galeyana gelir. +Müslümanlar şeriatlarının pek sarih olan nususu muktezasınca havza-i hükumetlerine dahil olan büldanı muhafaza hususunda indallah mes’uldürler. +Bu mes’uliyet efrad-ı müsliminin kaffesine şamildir. +Yakın uzak; cinsiyette müttehid muhtelif ne kadar müslüman varsa bu vazife hepsinin üzerine farz-ı ayndır. +Akvam-ı İslamiyyeden biri havza-i vilayetini himaye etmezse o kavmi teşkil eden efradın her biri en büyük bir vebali irtikab etmiş olur. +Kezalik icabında ma-melekini hayatını feda etmek her türlü şedaidi ıktiham eylemek mu’zamat-ı umuru asan görmek gibi muhafaza-i memleketin istilzam edeceği fedakarlıkların kaffesi müslümanların üzerine farzdır. +Her müslim-i samim mevcudiyetinden bir sadanın yükseldiğini duyar ki ona dinen ve şer’an me’mur olduğu feraizi bir şey olmayan bu sada bir hatif-i Hak’tır. +Bununla beraber görüyoruz ki zamanımızdaki müslümanlar lakaydi-i mahz nin eleminden haberdar bile değil. +Belucistan sekenesi Afganilerin musibetinden Afganiler İran’dakilerin felaketinden hiç müteessir olmuyor. +Akayid-i diniyyelerine temessükleriyle beraber müslümanların şu hali mucib-i hayrettir. +Bunun neden ileri geldiğini mücmelen bildirelim: +Gerek efkar gerek akaid gerek ma’lumat ve ma’neviyat insanın bütün a’mal-i hariciyyesi üzerinde yegane müessir ise de onların kaffesini tesbit eden tabiat şekline meleke haline getiren kuvvet şübhesiz yine a’maldir. +Evet insanın insaniyeti fikriyle akaidiyle kaimdir; ancak miraya-yı akliyyesine in’ikas eden meşhudat-ı nazariyye ve müdrekat-ı hissiyyesi kendisini pek şiddetli bir surette müteessir eder. +Her müşahede bir fikir her fikir bir meyil her meyil bir amel husule getirir. +Ervah ile ecsadın münasebeti daim oldukça efkar ile a’mal arasındaki irtibat zail olmaz. +Gerek uhuvvetin gerek sair karabet-i nesebiyyenin zihinde bir suret-i ma’neviyyesi vardır ki nesebdaşlar arasında menfaat ve def’-i mazarrat için bunlar el ele vermedikçe o suret-i ma’neviyyenin hiçbir te’sir-i zahirisi olamaz. +Lakin böyle bir ittihad olur ve devam ederse o zaman karabet-i nesebiyye denilen kuvvet kalbde bir mevki’ bir nüfuz-i mutlak kazanır. +Artık karabeti olanlara muavenet ruhun bir zevkı olur; onlara isabet edecek felaketten nasibedar-ı teessür olmak açlık susuzluk gibi ihtisasat-i tabiiyye sırasına geçer. +Fakat karabet-i nesebiyye sabit olduktan sonra onu suret-i maddiyyede teşyid edecek hiçbir sebeb-i hayati zuhur etSahib ve Müdir-i Mes’ul: +H. +Eşref Edib mez yahud nesebdaşlar biganeler arasında kendilerine muzahir bulacak olursa o vakit karabet-i nesebiyyenin zihindeki sureti mahfuzat-ı adiyye gibi bir şeyden ibaret kalarak zahirde hiçbir eser-i maddisi olamaz. +Ravabıt-ı beyne’l-beşerin en metini olan rabıta-i nesebiyye hakkında kabil-i tatbik olan şu misal hey’et-i ictimaiyye üzerinde te’siri olan bütün i’tikadat hakkında caridir. +Evet bir akıde-i fikriyye eseri a’za-yı hariciyyede suret-i daimede tekerrür eden bir amele saik olmaz ve o amelin eseri tekrar tekrar fikre in’ikas ederek adeta ruhun bir hey’eti bir şekli derecesine gelmezse öyle bir akıde-i fikriyyenin hiçbir te’sir-i zahirisi olmayarak ancak düşünüldüğü zamanlar tahattur edilebilen suver-i ma’lumat kabilinden telakkı edilebilir. +Pek vazıh olan şu esaslar nazar-ı hikmetle teemmül olunursa müslümanların dinlerine olan temessükleri ile beraber bugünkü meskenetleri ihvan-ı dinlerine dest-i muavenet uzatmak gibi vezaiften gafletleri neden ileri geldiği meydana çıkar. +Müslümanlar akıdelerinde en sabit bir millet olmakla beraber ehl-i İslam arasında akıde-i diniyyeden lakin a’male tabi’ olmayan sırf bir akıde-i diniyyeden maada cihet-i camia kalmamıştır. +Beynlerinde muarefe munkatı’ olmuş birbirinden hicr-i gayr-i cemil ile mehcur olmuşlardır. +Akaidi muhafaza edecek halka sebil-i reşadı gösterecek olan ulema arasında ne muvasale ne de mürasele kat’iyyen yok; Türk alimi uzaktakiler şöyle dursun Hicaz’daki alimin bile halinden haberdar değil. +Hindistan uleması Afganistan muhitındaki şuuna karşı gaflet-i mahz içinde. +Hatta bir memleketteki ulema arasında bile ahad-ı nası cem’ eden esbab-ı hususiyyeden maada rabıta mefkud. +Hey’et-i umumiyyelerine gelince aralarında ne vahdet ne de bir nisbet mevcud değil. +Her biri yalnız kendisine bakıyor. +Başlı başına bir kainat imiş gibi nefsiyle iktifa ederek yanı başındakini nazar-ı iltifata almıyor. +Ulema-yı din arasındaki bu vahşet bu mübaadet müluk-i İslam arasında da cari. +Saltanat-ı Osmaniyye’nin Merakeş’te Merakeş’in Osmanlılar nezdinde bir sefiri olmaması garib değil mi? +Devlet-i Aliyye’nin Afganlılarla ��arktaki diğer tavaif-i müslimin ile münasebat-ı samimiyyesi bulunmaması tuhaf olmuyor mu? +Bu tefrikalar bu bigane tavırlar bütün müslümanlara sirayet etti. +Bir halde ki bir kavmin diğeriyle bir beldenin öbürüyle olanca alakası aynı dinde aynı akıdede bulunduklarını hayal meyal bilmekten ibarettir denebilir. +Hatta bulundukları mevki’leri bile mevsim-i hacda bit-tesadüf yekdiğerinden öğreniyorlar. +Va esefa ki zavallıların birbirleri hakkında sevk-ı tesadüfle hasıl ettikleri ma’lumat kendilerine pek acı bir takım hakıkatler öğretiyor! +Millet kaviyyü’l-bünye sahihu’l-mizac bir vücud-ı azim ahengi haleldar etti. +O bünyan-ı muazzam inhilale yüz tuttu. +Her cüz’ istiklale yani izmihlale uğraşıyor. +Ravabıt-ı İslamiyyenin bu za’fı; bu inhilali rütbe-i ilmin mertebe-i Hilafet’ten infisali ile başlamıştır. +Evet hulefa-yı Abbasiyye hulefa-yı Raşidinin meslek-i celilini ta’kıb ederek usul ve füru’-ı dinde ictihad derecesinde bir ilim edinmeksizin yalnız Hilafet’in ismiyle iktifa ettiler. +Bundan dolayı mezheb çoğaldı karn-ı salis-i hicretten i’tibaren hilaf o dereceyi buldu ki hiçbir dinde emsali sebk etmemiştir. +Sonra vahdet-i Hilafet haleldar olarak birkaç kısma ayrıldı. +Abbasiler Bağdad’da Fatımiler Mısır’da Mağrib’de; Emeviler Endülüs’te Hilafet teşkil ettiler. +Artık cemaat-i müslimin tefrikaya giriftar oldu. +Rütbe-i Hilafet vazife-i mülk derecesine indi. +Nazarlardaki heybet-i sabıkası kalmadı. +Saltanat talebinde bulunanlar yalnız vesail-i şevket ve kuvveti cem’ etmek cihetini Hele Cengiz Han ile evladının Timurlenk ile ahfadının meydana çıkarak taraf taraf bilad-o müslimini kan içinde bırakmaları millet arasındaki ihtilafı artırdı ravabıtı büsbütün mahvetti müluk ile ulema arasında urve-i ittihaddan eser kalmadı. +Her biri kendi başına iş görmeye başladı. +Meydan alan na-mütenahi fırkalar ya bir saltanat teşkiline yahud bir mezheb te’sisine uğraştı. +Vahdete sevk eden ittihad ile emreden akaid gevşedi o akıdelerin ukuldeki eşkali yukarıda söylediğimiz bi-sud ve bi-amel birer suretten ibaret kaldı. +Bir halde ki bugün bir cemaat-i İslamiyyeye isabet eden felaket diğer bir cemaat üzerinde ölüye acımak kabilinden olarak bir teessür husule getiriyor da o musibetin def’i için hiçbir eser-i hayat uyandırmıyor. +Veraset-i enbiya ile müşerref olduklarını lisan-ı şari’den duyan ulema için hakk-ı veraseti ifa etmek vacibdir ki bu vecibe rabıta-i diniyyeyi yeniden tahkim eylemek dinin amir olduğu aheng-i ittihadı kuvvetleştirerek ortadaki vahşet ve ihtilafı kaldırmakla eda edilebilir. +Bu maksad-ı hayrın husulü için camilerde medreselerde toplanmalı; her cami her medrese ruh-ı ittihadın hübutgahı olmalı her biri aynı silsileyi teşkil eden halkalar mesabesinde bulunmalı. +Bütün aktar-ı alemdeki alimler hatibler nun müzakeresi için müracaatgah olmak üzere arzın muhtelif noktalarında merkezler vücuda getirmeli. +Avamın elinden tutarak Kitabullah’ın ehadis-i sahihanın göstermekte olduğu saadet-i hakıkıyye ve medeniyet-i fazılaya doğru sevketmeli. +Bu cedelgah-ı hayatta müslümanları sair milletlerden bu derecelerde geri bırakan esbabı iyice tedkık ederek bir an evvel izalesi çarelerine bakmalı. +Ulum ve fünunu ta’mim eylemeli. +Şeriat-ı beyzayı muhat olduğu bid’atlerden kurtarmalı. +Eski bid’atleri birer birer mahveyledikten başka yeniden zuhur isti’dadını gösterenlerin de şüyuuna kat’iyyen meydan vermemeli. +Cidden teessüf olunur ki bir hizb-i kalil istisna edildiği surette ulema-yı ümmet bu kadar asan olan bir vesileye tevessül etmiyorlar. +Müluk-i müsliminden hamiyet-perveran-ı ulemadan ümid ederiz ki o hizb-i kalili müzaheretleriyle nusretleriyle te’yid ederler de artık bu perişanlığa bir hatime verirler. +Asırlardan beri tattığımız acı tecrübeler bizim Yakındakilere dest-i muvahatı doğrudan doğruya uzatarak uzaktakileri de bil-vasıta muhit-ı uhuvvete alarak dine millete müfid olacak esbabı elbirliğiyle izale etmek bilakis zarar verecek hadisatı yine elbirliğiyle men’ eylemek pek güç bir şey değildir. +İşte böyle ali bir teşebbüste bulunanlar en büyük farizayı eda etmiş olurlar. +Ye’sin ma’nası yoktur. +Hayat-ı ümmetten henüz ramak bakıdir; ümidler ise daha munkatı’ olmamıştır. +Şeyh Muhammed Abduh Sebilürreşad gazetesinin fi Kanunievvel sene tarih ve adedli ve ’inci sahifesinde vakı’ ribe’l-fazlın tecvizi hakkında E[elif]. +H[ha]. +imzasıyla verilen fetvaya reddiyedir: +Mumaileyh ribe’l-fazlın caiz olmasına getirmiş olduğu edilleyi bila-tahkık sathi bir nazardan imrar eylediği bütün kütüb-i tefsir ve hadis ve fıkhiyyenin mantuk ve mefhumlarından anlaşılmıştır. +Şöyle ki kütüb-i tefsiriyyeden Celaleyn Haşiyesi’nde Fütuhat-ı İlahiyye sahibi Şeyh Süleyman Cemel hazretleri ayet-i celilesinde ve Tefsir-i Hatib’de aynı mes’eleden başka tefsirinde ve kütüb-i fıkhiyyeden Tenvirü’l-Ebsar ribayı ta’rifte “fazl” demesiyle şarihi Dürrü’l-Muhtar buyurmuş ve asl-ı taharrüm: +Riba fi’z-ziyadede olup riba fi’n-nesie ona tabi’ tutulmuştur. +Dürrü’l-Muhtar Haşiyesi Reddü’l-Muhtar ve mezahib-i erbaada mu’teber ve mu’temedün-aleyh İbni Hacer-i Mekki hazretleri Zevacir kitabında buyurmuş ve nice kütüb-i İslamiyye bu ta’mimde bulunarak ve ribe’z-ziyadeyi zikirde takdim ve asl-ı taharrüm i’tibar etmişlerdir. +Ve ribe’l-fazlın hürmetine dair azan-ı samiini dolduracak kadar Buhari ve Müslim-i Şeriflerin getirmiş oldukları ehadis-i sahihadan maada mumaileyh E[elif]. +H[ha]. +Efendi’nin gazetede kütüb-i hamse-i sahihanın ihrac eyledikleri Buhari’nin ve Tahavi’nin leyledikten sonra ribe’l-fazlın hürmeti kat’i değildir demesi tuhaftır. +Zira hükm-i celilince bunca ehadis-i şerife ile hürmeti sabit olan bir mes’ele nasıl kat’i olmaz? +Galiba zu’munca kat’i olmadığını Buhari’nin ihrac eylediği ve Müslim’in hadis-i şeriflerinden anlamıştır. +Bu iki hadis-i şerif kasr-ı kalb veya kasr-ı efradi olduğu hasebiyle zahiren ribanın yalnız nesiede haram olduğunu müş’ir ise de mumaileyh evvelemirde riba fi’z-ziyadenin hürmeti hakkındaki ehadis-i şerife ile bu şeklinde Cessas le-i mütearıza ile sabit olur mu? +Saniyen bu iki hadis-i şerifin zahiriyle amel caiz olup olmadığını iyice tahkık ve teftiş etmeden nasıl neşre cesaret etti. +Zira Efendi-i mumaileyh ve hadis-i şeriflerinin ravisi yalnız Üsame hazretleri olup İbni Abbas hazretleri ondan ahz etmiştir ve bir zaman İbni Abbas o hadisin zahiriyle fetva vermiş Abbas hazretlerinden: +Ya İbni Abbas sen riba fi’z-ziyadeye fetva verir imişsin bunu Hazret-i Peygamber’den işittin veya Kitabullah’ta gördün mü? +diye sualinde cevaben: +Haşa ne Peygamber’den işittim ne de Kitabullah’ta gördüm. +Yalnız bana Üsame hazretleri Peygamber sallallahu aleyhi ve sellemin buyurduğunu işittiğini söylemekle müşarunileyh Eba Said-i Hudri hazretleri: +Ben Hazret-i Peygamber’den hadis-i şerifini işittim dedikte Hazret-i ba’d riba fi’z-ziyadeyi şediden nehiy buyurmuş olduğunu ve mezkur hadislerinin zahiriyle icmaan caiz olmadığını ve hadiseyn-i mezkureyn yalnız ecnas-i muhtelife hakkında varid olduğunu Buhari-i Şerif şerhi Kastallani ve Kadi Zekeriyya ve Müslim şerhi Nevevi hazretleri tasrih buyurduklarını ve mezahib-i erbaadan bütün fuhul-i eimme-i kiramın nusus-ı katıa ile mutlak ribanın hürmetine müttefik olduklarını tahkık ve teftiş etmeyerek Efendi-i mumaileyh kendine bir müctehid-i cedid süsünü verir gibi kendi mezhebinin hilafı Hanbeli Mezhebi’nden zaif kavliyle ekber-i kebairden olan ve millet-i İslamiyyeyi tahrib eden ribanın bir kısm-ı mühimminin ibahasına hükmederek memalik-i müslimine gazeteler vasıtasıyla neşr u ta’mim ve kabulüne sa’y etmesi gayr-i kabil-i tasvir azim bir cür’et eseri olduğu med bin es-Sabah ve Züheyr bin Harb ve Osman bin Şeybe ve Cabir hazretlerinden ihrac buyurduğu : +ve Hatib Şerbini hazretlerinin rivayet eylediği hadis-i şerifleri dahi ma’lumdur. +Ve asr-ı hazır uleması vaktiyle müctehidin-i kiram ve fukaha-yı an mütedavile olan kütüb-i fıkhiyye ile ancak amel etmeye me’mur olup ayat ve ehadis-i şerifeden yeniden ahkam-ı şer’iyyeyi istinbatına salahiyetleri yoktur. +hadis-i şerifine imtisal etmeliyiz ve müddeamı ca ma’lum olduğundan kavliyle şeklinde İbn Mace şer’-i Nebiyyü’l-enam olduğu mesleğiyle müberhen olan ceride-i feridelerinin bir tarafına dercini rica eylerim. + +CEVAP Şu reddiye sahibi acizlerinin guya ribe’l-fazlın caiz olması hakkında irad eylediğim edilleyi bila-tahkık ve sathi bir nazar buluyor! +Bunu isbat makamında Celaleyn muhaşşisi Süleyman Cemel’den ve saireden ribe’l-fazlın hürmetini naklediyor; ribe’l-fazl hakkındaki beyan ettiğim ehadis-i şerifeyi beyandan sonra ribe’l-fazlın hürmetine kat’i değildir demekliğimi tuhaf buluyor; hükm-i celilince bunca ehadis-i şerife ile hürmeti sabit olan bir mes’ele nasıl kat’i olmaz galiba zu’munca kat’i olmadığı Buhari’nin ihrac ettiği ve Müslim’in hadis-i şeriflerinden anlamıştır.” diyor. +Sonra; “Bir mes’ele edille-i mütearıza ile sabit olur mu bu iki hadis-i şerifin zahiriyle amel caiz olup olmadığını iyice tahkık ve teftiş etmeden nasıl neşre ictisar etti?” sözünü ilave ediyor; hadis-i şerifi hakkında Kastallani ve Kadi Zekeriyya ve Nevevi’den tevcihler naklediyor. +Daha sonra kendime müctehid-i cedid süsü verdiğimi ve kendi mezhebimin hilafına olarak Hanbeli mezhebinden olan zaif kavliyle ekber-i kebairden olan ve millet-i İslamiyyeyi tahrib eden ribanın bir kısm-ı mühimminin ibahasına hükmederek memalik-i müslimine gazeteler vasıtasıyla neşr ü ta’mim ve kabule sa’y ettiğimi beyan ediyor; bu halin gayr-i kabil-i tasvir azim bir cür’et olduğunu söylüyor. +Delil makamında hadis-i şerifini En nihayet “Asr-ı hazır uleması vaktiyle müctehidin-i kiram ve fukaha-yı ızam taraflarından ictihad ve tedvin olunan ve el-an mütedavil olan kütüb-i fıkhiyye ile ancak amel etmeye me’mur olup ayat ve ehadis-i şerifeden yeniden ahkam-ı şer’iyye istinbata salahiyetleri yoktur; hadis-i şerifine ittiba’ etmeliyiz müddeamı ma’lum olduğundan kavliyle iktifa eylerim.” diyor. +Evvela –. +Reddiye sahibinin şu sözü acizlerini duçar-ı hayret etti. +Sözümün nasıl yanlış anladığını gördüm. +Sebilürreşad mucebince nazrat-i ula ile değil nazar-ı dakık ile bakılsın. +Görülür ki bir zat ribe’l-fazl ile ribe’n-nesie hakkında bir sual irad ediyor. +Acizleri bu iki riba arasında bir fark bulunduğunu şer’-i şerifte asıl tahrim buyurulan ribe’n-nesie olduğunu ribe’n-nesie mahz-ı zarar olmakla kasden haram olduğunu ribe’l-fazl harama vesile olduğundan naşi haram kılındığını riba’-i hafi olduğunu ribe’l-fazlı bazı eimmenin tecviz ettiğini ribe’l-fazlın hürmeti kat’i olmayan riba olduğunu beyan ettim. +Maksadım ribe’l-fazlı tecviz değil belki aralarında bir fark bulunduğunu irae idi muhakkık-ı şehir İbnü’l-Kayyım’dan aralarındaki farkı da naklettim. +Nasıl oluyor da ben ribe’l-fazlı tecviz etmiş oluyorum. +Neresi sathi nazardır? +Neresi bila-tahkık yazılmıştır? +Reddiye sahibi yanlış anlıyor. +Anlayışına göre Süleyman Cemel’den Tenvirü’l-Ebsar’ dan ve saireden beyhude yere nakillerde bulunuyor. +Saniyen. +– Ehadis-i şerifeyi beyan ettikten sonra kat’i değildir denemez imiş. +Yahu! +Kat’inin ma’nasından gaflet buyuruyorsunuz. +“Kat’i” münkiri ikfar olunmaz demektir ribe’l-fazlın hürmetini inkar eden ikfar olunur mu? +Ribe’l-fazlı tecviz eden bir cemaat-i fukaha vardır. +Nitekim tabiinden Ata Tavus Cabir bin Zeyd Said bin Cübeyr İkrime ribe’l-fazlı tecviz ediyorlar. +Ribe’l-fazlı tecviz edenler şöyle değildir belki nazm-ı celili mucebince ancak kavim beyninde mütearif olan ve riba denilen akd-i mahsus haramdır. +Bu ise ancak ribe’n-nesiedir. +ribe’n-nesieye mahsustur. +nazm-ı celilinde ribe’l-fazl dahildir. +nazm-ı celili ona şamil değildir. +Artık ribe’l-fazlı asıl üzerine ibka etmek vacibdir. +Eşya-yı sitte hadisi haber-i vahiddir haber-i vahid zahir-i Kur’an’ı tahsis edemez. +Görülüyor ki bu delil evvela Kur’an’ın haber-i vahid ile tahsis olunup olunmayacağına saniyen emvalde asıl olan hedün-fihadandır. +Emvalde asıl olan ibahadır kazıyyesinde şübhe yoktur. +hadis-i şerifi bu delili te’yid ediyor. +Ribe’l-fazlın cevazı vaktiyle adeta fukaha-yı Mekke mezhebi olmuş idi. +Fi’l-vakı’ bu mezheb mezheb-i şazdır eimme-i erbaa bunu kabul etmemişlerdir. +bir fakıh görülmüyor. +Ribe’l-fazlın hürmeti bilahare mücmeun-aleyh olmuştur. +İcma’ sonradan müstekardır. +Bu Eazım-ı Hanefiyye’den Fahrü’l-İslam Pezdevi der ki: +İcma’-ı sahabe mütevatir gibidir münkiri ikfar olunur. +Fakat bila-sebk-i hilaf ise meşhur gibidir münkiri tadlil olunur! +İstikrar-ı hilaftan sonra olan icmaın münkiri tadlil olunmaz zannı müfid olur ahad ile menkul gibi olur. +Ribe’l-fazlda sahabenin icmaı yoktur. +Eğer sahabenin icmaı vakı’ olsaydı sahabi olmayan müctehidinin ittibaı vacib olur idi. +Halbuki yukarıda isimleri geçen a’yan-ı Mekke’den müctehidin-i tabiinden bir cemaat ribe’l-fazlı tecviz etmişlerdir. +Bu hilaf bir müddet devam ettikten sonra icma’ vakı’ olmuştur. +Fukaha’-i Mekke’nin ribe’l-fazlı tecviz etmesi Evzai zamanına kadar devam etmiş olacak ki kendisinden şu kavil menkuldür: +Ehl-i Mekke’nin kavlinden müt’a ve sarf ehl-i Medine’nin kavlinden sima’ ve ityan-ı muhaş ehl-i Şam’ın kavlinden harb ve taat ehl-i Kufe’nin kavlinden nebiz terk olunmalıdır. +Evzai akval-i mezkureyi zelel-i ulemadan addeder görünüyor. +Bilahare icma’ vakı’ olmuş ise bu icma’ bila-sebk-i hilaf olmadığından zannı müfid olur. +Münkiri ikfar da tadlil de olunmaz. +Ehadis-i şerifeye gelinci eşya-i sitte hadisinin medarı Muaviye radiyallahu anhumdur. +Bi-tarikı’l-ahad sabit olmuştur. +Hadis-i Üsame ile eşya-i sitte hadisi arasını cem’ için her nasıl denir ise densin yine şek mündefi’ olmaz. +Edille-i şer’iyyenin hepsi kat’i midir? +Zanni olanları yok mudur? +Bir hadis-i şerif müctehid tarafından me’huz olmayabilir. +Kitap ve Sünnet; Kitap ve Sünnet olmak haysiyetiyle her vakit me’huzdür asla merdud değildir. +Ancak a’zar-ı selaseden naşi müctehid Kitap ve Sünnet’i ahz etmez: +beyan için inzal ettiği ayet-i kerime ile veya Resul-i Rabbi’l-alemin’in hükm-i şer’iyi beyan ettiği hadis-i şerif ile böyle bir mes’eleyi kasd ve irade buyurduklarına i’tikad etmez. +efendimiz hazretlerinden böyle bir hadis-i şerifin sadır olduğuna eder. +Bu a’zar-ı selase şer’an makbuldür. +Müctehidden ayat-ı kerime veya ehadis-i şerifeye muhalif bir kavil sadır olur ise o müctehidin ayat-ı kerime veya ehadis-i şerife ile amel etmemesinde her halde bir hücceti bir özrü vardır. +Çünkü medarik-i ilim gayet vasi’dir. +Eimmenin cemi’ makasıdına kesb-i ıttıla’ mümkün değildir. +Müctehid bazen hüccetini izhar eder bazen hüccetini izhar etmez. +Hücceti izhar ettiği surette bu hüccet bazen bize baliğ olur bazen bize baliğ olmaz. +Bize baliğ olan hüccetin mevzi’-i ihticacını bazen biliriz bazen bilmeyiz. +Artık deliline vakıf olamadığımızdan dolayı kabul-i ammeye mazhar olan müctehidi tadlil veya tazyik asla caiz değildir. +Artık a’yan-ı Mekke’nin müctehidin-i Mekke’nin fukaha’-i dinden bir cemaatin hayr-ı ümmet ve nasır-ı sünnet natık bil-kitab varis-i enbiya olan eimme-i hüdadan bir fırkanın tecviz ettiği ribe’l-fazlın hürmetine nasıl kat’i diyebiliriz? +Ribe’l-fazlın vesileten haram kılındığına sedd-i zerayi’ için muharrem olduğuna şübhe var mı? +Nitekim ribe’l-fazl hadislerinin birinde buyurulmuştur. +Fethu’l-Beyan’ da musarrah olduğuna göre bila-şek ve bil-icma’ haram olan riba ribe’l-cahiliyyedir ki ribe’n-nesiedir. +Ahmed bin Hanbel şekk olunmayan riba ribe’n-nesiedir diyor. +el-Müseyyeb Hazret-i Ömer’den şu sözü naklediyor: +En sonra nazil olan ayet-i kerime ayet-i ribadır. +Resul-i Ekrem sallallahu aleyhi ve sellem efendimiz hazretleri ribayı bize tefsir etmeden evvel irtihal-i dar-ı naim buyurmuşlardır. +Artık ribayı da ribeyi şübheyi de terkedin. +ehl-i Mekke ribe’l-fazlı tecviz ettiklerinden ribe’l-fazlın hürmetine kat’i demedim. +Yoksa zu’munuz gibi değildir. +Usul-i fıkıh hilaf kitaplarını mütalaa etmenizi tavsiye ederim. +ZAT-I HAZRET-I MUHAMMED Beyefendi Hürriyet-i Fikriyye mecmuasının ikinci nüshasındaki “Muarızlara Cevabım” makalenizi bu akşam okudum. +Fakat bu hitabımda da yine İctihad’daki o ma’lum makalenize azıcık ric’at ediyorum. +O makaleye ki siz bu cevabınızda onun esaslı teferruatına dair serd ettiğim i’tirazlara karşılıklı bir cevap vermediniz; ve yine o makalenize aid ikinci hitabımdan bahsetmediniz. +Yalnız vicdanınızın yüksekliğinden ve şetmiyyat dediğiniz şeylerin ona varamayacağından hülasa dininizden imanınızdan söz getirdiniz. +Umumi ve mübhem bir tarzda müdafaa-i nefsi kafi gördünüz. +Emin olunuz Beyefendi size karşı yazdığım o ilk hitabın esna-yı tahririnde büyük acılar hissederek dilhun saatler geçirdim. +Sebebi sizi böyle bir mevzu’da muhatab ittihaz ettiğimin bence hiç arzu olunmayacak hiç muvafık görülmeyecek bir tesadüf-i bedbaht olduğu idi. +Çünkü o anda bir müslüman kardeşten esas-ı din mebhasinde uzaklaşıyordum. +Bu hal elbette elim ve ıztırab-averdir. +Fakat ne yapayım ki ben Resulullah sallallahu aleyhi ve sellemi diye sever ve takdis ederim. +Onun nezd-i celiliyyetinde bütün varlığım nabud ve kaffe-i ma’neviyyatım yek-vücuddur. +Nebiyy-i zi-şanın zeka ve dehası eğer ekabir-i kavme bir te’sir-i inkıyad icra ettirse idi bu hal kırk yaşından evvel görülürdü müşarunileyh hazretlerinin en müdhiş kuvveti taraf-ı Samuel Smis dememiş mi ki dünyada hısalden başka hiçbir şeye malik olmayanlar vardır bununla beraber onlar bir hükümdar-ı tacdar kadar ihraz-i mevki’ ederler. +Fakat hakk-ı celil-i Nebevide bu kafi olmadığı gibi deha da badi-i teferrüd olamıyordu. +Hazret-i Nebiyy-i Zi-şan’ı mebadide ve her şeyde muvaffak eden kuvvet ve azamet ancak Halık-ı Azimü’ş-şana aid ve raci’ olan Kitabullah idi. +Kur’an nazil olmasa Kur’an Allah kelamı değil idiyse Hazret-i Muhammed de müslümanların peygamberi olamazdı. +Esasın hep Kur’an -ı Mecid olmasına nazaran Cenab-ı Resul-i Ekrem’i daima ve her şeyde Kelamullah’a izafeten mütalaa edeceğiz. +Belagat-i Kur’an iyyenin imdada yetiştiğini söyleyeceğiz Hazret-i Muhammed’i Kur’an’ın büyüttüğünü dinin müstakıllen dehası fail ve müessir ve nazım ve müessisi olmadığına dikkat edeceğiz. +Böyle olmazsa Kur’an Kelamullah olmaktan çıkarak ortadan kalkar. +O vakit ne nübüvvet kalır ne din … garbın hakk-ı Peygamberideki mütalaat ve tenkıdatı diğeri sizin müdafaatınız. +Birinci kısma epeyce mikdardaki mütefekkirin-i cedidenin meyli ziyadedir. +O meşahir-i garb bunların nazarında birer “otorite”dirler. +Hususan kimi tabib kimi beyanat-ı fenniyyeleri zihin bulandırır his kamaştırır. +Halbuki müdafaatınız onlara nisbetle parlak ta’birlere gömülmüş akval-i mücerrede-i hissiyyedir. +“İddiama göre …” “Elbette …” diye delail-i akliyye ve nakliyyeden beri sözlerdir. +Mu’tekadatı biraz zaif olan her fikr-i şebab sizinkini bırakır Lombrozo veya Renan’ın mütalaasını alır gider. +İşte böyle mühlik ve hatar-nak noktalarda sizin garib bir benliğiniz ve nefsinize bir i’timad-ı tıflaneniz var. +O vakit bu yolda ortaya çıkmanızdan mazarrat mı yoksa menfaat mi hasıl olacak hiç düşünmüyor düşünemiyorsunuz. +Nebiyy-i Zi-şan’ın asabiyyü’l-mizac olduklarını kadınlara inhimaklerinin sebebi bu olduğunu söylerken müşarunileyh hazretlerinin gençliklerinde kable’z-zivac ne türlü hareket buyurdukları sualini kendi kendine irad ile ismet-i Nebeviyye hakkında ne gibi fikirler besleyeceklerini teemmül edemiyorsunuz. +Halbuki şerait-ı nübüvvetten biri “ismet”tir. +Bazı erbab-ı hikmet ve ahlak efkarın ezdad ile terbiyesi aleyhindedirler. +Mesela bir gence ahlak dersi verirken beşeriyetin meylettiği kabayıhın velev zem suretiyle olsun zikr ü tavsifi hissiyatta bir iz bırakacağı ve samiini meraka düşüreceği cihetle muzır görürler. +Mesela: +İnsan genç kızlarla bulunmak ve eğlenmekten hoşlanır bu vakıa bir hal-i fıtri muvafık addederler. +İşte bu da öyledir. +Hususan sizin müdafaatınızla hiç işe gelmez. +Nübüvvet çok büyüktür. +Dehanın on yüz kat fevkındedir. +Hazret-i Muhammedü’l-Emin’in kable’n-nübüvve sözleri zabtedilmedi. +Bir hikmet-i baliğa-i ahlakıyye olarak kimsenin mahfuzu olmadı. +Risalet-penah-ı zi-şanın te’sir-i belağat ve azamet ve ulviyetleri nübüvvetle beraber zahir oldu. +Kable’l-İslam kavimlerinde şiir ve belağate olan fart-ı adeta naziri işitilmemiş sözler idi. +Bir şairin zuhuruyla koca bir kabile düğünler yapar tefahurunu diğerlerine birçok merasimle ulaştırırdı; mufaharatın hadd ü gayeti yoktu. +İşte bunlar hep Kur’an-ı Kerim’in fesahat ve belagati huzurunda şaşırakaldılar sükut ettiler çünkü Kur’an ne secia ne mevzun ve kafiyedar şiire benzemiyordu. +O derece beliğ ve üslubu o kadar yüksek idi ki o ana kadar hiçbir şair veya hatibin sözlerinde buna yakın bir şey işitilmemiş idi. +İşte Kur’an’ın bu hali onları cezb ve celb etti. +onu aşıkane bir meclubiyetle kıraat ve tedkıka başladılar. +Binaenaleyh Frenklerin deha’ nazariyatı –velev sizin dediğiniz gibi tam ve emrazdan beri olsun– burada kat’iyyen varid olamaz. +Bu; başka bir alem başka bir cihandır. +Burada müslüman zevkı müslüman imanı hükümrandır … Gelelim Hürriyet-i Fikriyye mecmuasının ilk nüshasındaki “Hatemü’l-Enbiya” makalenize: +Burada müdhiş ve serbazane mukayesat-ı batılaya girişmekten kendinizi yine alamıyorsunuz. +Hazret-i Nebiyy-i Zi-şan’ı Kur’an-ı Kerim’den ayırarak tedkık etmek ne kadar batıl ise onu çirkin heykeller şeklinde putları olan bir mezhebin mucidi “Sakyamuni Buda” ile mukayeseye kalkışmak da ondan daha ziyade gayr-i ma’kul ve pek büyük bir günahtır. +Böyle bir gidiş bu asırların mütenevvir bir müslümanına yakışmaz. +Fahr-i Kainat aleyhissalat efendimiz bir Mecusi bir putperest ile mukayese edilemez. +Buda putperest olmayıp da edyan-ı kadime-i mefsuhadan birinin Kur’an-ı Kerim’de ismi mezkur olmayan enbiyasından biri olsa idi bu kıyas yine hatıra gelmezdi. +Böyle şeylerde esas-ı kıyas daima vahdaniyet ve bir kitab-ı münzeldir. +Martin Luter ancak papasların cenneti mal-i peder gibi satmalarından dilgir olarak sevdiği dininin ma’neviyetini kurtarmak isteyen ve iktidarı ancak oraya kadar giden bir gayur idi. +Teslise ve binaenaleyh esasa ilişemeyerek onu evvelemirde göze pek çarpan garabet-i zahiriyyeden kurtardı. +Resimleri saçları paraları reddetti fakat yine Hıristiyanlığın Pavlos meczubiyetini saklayamayarak sırasına göre ma’nasız sözler söylemekte kusur etmedi. +Koştu haykırdı kesildi eizze sırasına geçti. +Ben bunlara dair bu sözleri yazarken Cenab-ı Hatemü’l-enbiya’dan Huda bilir utanıyorum. +Din-i İslam’ı kendi cihan-ı a’lasında görüp göstermek Hazret-i Fahrü’r-Rusül’ü olduğu gibi görerek mekarim-i nübüvvet ve maali-i risaleti kendi aleminde ta’zim ile ümmet-i naciyyesine anlatmak yolu varken kıyaslara ihtiyac nedendir bilmem. +Nübüvvet kendi büyüklüğüyle bir gayr-i mütenahiyyet arz eder. +Onun diğeriyle ölçülmeye ihtiyacı yoktur. +Kendi kendine tedkık edilmelidir. +Siz galiba Hippolyte Taine’in mütalaasından korktunuz: +“Madem ki insanlar ne dini inkar ne de felsefeyi terketmeyi derecede bir muhabbetle bağlanıyor din köhne müddeayatından vazgeçse felsefe de bi-perva münkirliğini bıraksa ve her ikisi de müttehid ve mahbub bir tarzda birleşseler; her iki nazariyeler de birbirine yaklaşarak ve her biri insanın bir elinden tutarak onu iki hayırlı deha gibi hakıkat-i mev’udeye doğru sevk etseler ne olur …” Dediğine büsbütün hak verdiniz. +Fakat bizde din-i İslam ler. +Yalnız İslamiyet’in batını son derecede zengin ve ma’neviyatı pek derin olduğu için kaffe-i mesailini fünun-ı maddiyyeye tatbik ile halle kalkışmak doğru değildir. +Bu muvaffakıyet ağleb-i ihtimal birkaç asır sonra husul-pezir olacaktır. +Dinin maddi ma’nevi akli hissi teşrii ahlakı tarihi hikemi hülasa kaffe-i aksamını ayrı ayrı düşünerek onların hey’et-i mecmuasında uluhiyet ve nübüvveti görmelidir. +Bu noktada garb fel[a]sife-i müteahhirininden ekseriyetle ayrı olacağımız için din-i İslam’ı da onların usulüyle mütalaa ve bilhassa Hazret-i Nebiyy-i Zi-şan’ı bazı müceddidlerle mukayese batıldır. +Bizim dinimizde asla eskilik yoktur. +Hurafatı bir kenara ayırdığınız gibi asil ve necib ve kendine tamamen sahib olduğu kadar başkalarına benzemez zengin ve medeniyet-perver bir din bulursunuz. +Burada artık güneşten ateşten ruzgardan toplanmış bir putperestlik içinde fakır kirli medeniyete pek güç alışır olan dilenci papaslarıyla bakınan bir Hindli mezhebi kat’iyyen ayakta duramaz. +Böyle şeyleri size büyük gösteren galiba yüzlerce milyon salikininin korkutucu kemiyetidir… Bunlar tıbkı kable’l-İslam Hicaz’daki müşrikini andırır. +O halde Fahrü’l-Mürselin efendimizi Ebu Leheb ile –haşa– nasıl mukayese edersiniz? +Bu haller beni dağdar ediyor. +Hülasa şah ile geda mukayese edilir fakat Hatemü’l-enbiya mübin-i İslam’ın batınına tecavüz vardır. +Bundan sizi vicdanınızla men’ ederim. +Munsıfane düşününüz hak verirsiniz. +Bilmem ifade edebiliyor muyum? +Zat-ı Nebiyy-i Zişan’dan bahsetmek için şerait-ı lazimeyi haiz olmanız yani yalnız hukukı siyasi bir muharrir olmak değil dinen bir ma’neviyet-i alimane izhar ve isbat etmeniz zaruri idi. +Dinimizde ammenin selamet-i efkarı için böyle bir kayd-ı hüviyyete lüzum-ı mahsus vardır. +Ez-cümle bizde ilmen cahil olmaktan ziyade irfanen ve zevkan gafil bulunmak daha fena ve zahir-perestlikle mahdudiyete dall bir nakısadır. +O halde bir “alim-i zevkı” bir “arif-i billah” olmak böyle bahislerde şart-ı a’zamdır. +Bendenize: +Sen öyle misin? +derseniz hiç bir vakit evet diyemem fakat nübüvveti Frenkçe mütalaa etmem. +Ona mes’ele-i riyaziyyedir demem… Siz galiba din denince bu kelimenin medlulü ne varsa hepsini bir makale ve bir kıyasa sığdırıyorsunuz. +Bendeniz de o vakit şübheye düşerek: +Din-i İslam’ı acaba din-i Musa ve İsa’nın Hazret-i Muhammed efendimiz canibinden ta’dil olunarak çıkarılmış bir din-i cedid gibi mi tasavvur ediyorlar yahud ediyorsunuz? +diyorum. +Sonra bu su’-i zannı hatırımdan hemen tard ederek: +Belki iki dinin i’tikad ve ahkam cihetlerini mukayese etmek ve sonra münkirlere karşı din-i İslam’ın vahdaniyet-i müstakılle-i gayr-i müteessiresini ukud ve ahkam yerine zatların mukayesesine sapılmış ve bunda da Cenab-ı Fahrü’l-Mürselin ile İsa aleyhisselam gibi Pavlos’lar ve Hıristiyanlığın bir fer’-i mütemmimine mensub bulunan “Luter”ler de karıştırılmak gibi bir mes’ele-i riyaziyyenin bile kabul edemeyeceği hal kabul olunmuştur demekten kendimi alamıyorum. +Cenab-ı Hak Kur’an-ı Kerim’inde Hazret-i Peygamber’e vakıa “Ben de sizin gibi beşerim” dedirtmiştir fakat bunun sebebi cühelanın Nebiyy-i celil-i müşarunileyhden fevka’l-beşer bazı çocukça mutalebat-ı fevkaladede bulunmaları; nübüvvet mu’cizat ile teeyyüd eder sanmaları çarşıya pazara gitmek gibi bazı ef’al-i zaruriyyeyi enbiya yapmazmış gibi bir fikr-i hama zahib olmaları Hafız’ın: +Hakıkat-i aşıkanesini vicdanlarında hissetmemelerinden münbaistir. +Enbiya-yı izamın hasbe’r-risale haiz bulunmaları muktezi sıfat-ı asliyye ki: +İsmet emanet sıdk fetanet ve tebliğdir; bu kelimelere iyice dikkat olunursa fikirlerde kat’i bir netice-i mantıkıyye teayyün edebilir. +Çünkü bu evsaf insanlar için kemaline malikiyet en güç olan mezaya-yı fevkaladedirler. +da-nüvis” ta’bir-i galizınızın yazıldığı yerden ebediyen silinmesine Evsaf-ı nübüvvet sizin zannetttiğiniz gibi olsa idi bu beş san’attan [sıfattan!] bazıları hazf olunarak mesela fetanet yerine ma’lumat-ı müktesebe ve tebliğ yerine cerbeze veya hitabet demek daha muvafık düşecekti. +Buna bir de deha’-i felsefi ilave edilecekti. +Halbuki Cenab-ı Vacibü’l-Vücud gösteriyor ve Nebiyy-i muhteremini mezaya-yı cibilliyye-i ahlakıyye ile Kur’an’ı tevdi’ ederek gönderiyor. +Fetanet: +İdrak-i cibilli cevdet-i isti’dad. +Ne büyük ma’na! +ve hissiyat ve akvalde haddü’l-gayesi. +Büyüklüğü görüyor musunuz? +“Sıdk” adl ü i’tidalin ve sırasına göre yine o hadd ü ma’na dahilinde şiddet ve şehametin medlulüdür. +Şimdi geliniz nübüvveti sizin ince ve çok ma’lumatlı dimağınızla kafa demiyorum tedkık ederek bir mes’ele-i riyazıyye gibi halle uğraşalım ve mu’cize ile keramete hep yeni yeni ta’rifler bulalım. +Şurasını hiç unutmayınız ki Cenab-ı Seyyidü’l-enam’ın isbat-ı nübüvvetleri izhar-ı mu’cize-i zatiyye üzerine müesses değildir. +Esas-ı nübüvvet mu’cizeye bağlanmamıştır. +Mu’cize-i Muhammediyye esasen mu’cize-i İlahiyyedir ki o da zat-ı Nebiyy-i Zi-şan’a tevdi’ buyurulmuş olan Kur’an -ı Mecid’dir. +Onda ne varsa biz onun mü’min ve musaddıkıyız. +İnsaniyet üzerine mebni kulub-ı ademiyanı tevhid eden Kur’an-ı Kerim’den büyük mu’cize olamaz. +Hazret-i Ali’nin sofra başında uzak yerlerden gelerek şeref-i İslam ile müşerref olmuş birkaç garibü’d-diyar ile yemek yediği esnada kimbilir nereden gelip müşarunileyh hazretlerine din-i cedid-i İslam’ın havarıkından ne gibi bir şey göstereceğini sual eden bir badiye-neverde camia-i İslamiyyeyi tefhimen sofrada oturanları gösterdiğini rivayet ederler. +Siz Kur’an’ın bu te’sir ve azametini makale-i ahire-i cevabiyyenizde mukır bulunduğunuz halde diğer taraftan nübüvveti bir şekl-i riyaziye mu’cizatı ta’rifat-ı cedideye ifrağ ve idhal için neden yırtınıyorsunuz? +Bunları iyi bilip iyi anlatsanız a. +Siz yine o Hürriyet-i Fikriyye mecmuasının birinci nüshasında Hazret-i Peygamber için “Öyle akılane tatbik olunmuş bir müessese-i muazzama vücuda getirdi ki…” derken Kur’an-ı Kerim’i olduğu yerden alıyorsunuz. +Yine o makalenizde: +“… Siyer-nüvislerimize teessüf ederim Peygamber bugün bile cihanın mühim bir kısmına hakim bir din Kur’an gibi bir düstur-ı metin bırakmış! +iken bunların haricinde havarık aramak cidden pusulayı şaşırmaktır.” diyorsunuz. +Bendeniz o siyer-nüvisleri müdafaa etmedim ve etmem fakat siz de onlardan daha ziyade şaşırmış değil misiniz?.. +Kur’an gibi bir düstur-ı metin bırakmış ne demek? +Kur’an kimin ve onu bırakmak ne ma’naya?.. +Getirmiş deseniz yanlış mı olur? +Evvelki parçadaki “Bir müessese-i muazzama vücuda getirdi” ta’birini ne ise geçelim fakat Nebiyy-i zi-şanın bıraktığı ta’biriyle vasfettiğiniz din için Kur’an-ı Mecid ’de “Allah’ın indindeki din din-i İslam’dır.” ma’nasına bir ayet-i kerime var. +Sonra Hazret-i Peygamber Kur’an gibi bir düstur-ı metin bıraktı ifadesiyle Hazret-i Nebiyy-i- Zi-şan’ı Kur’an-ı Kerim’in müellif ve mürettibi mi tanıyorsunuz? +Eğer öyledir derseniz sonra siz ne olursunuz Celal Bey?.. +sıkılıyorum. +Allah ve O’nun kelamı o kadar büyüktür ki Hazret-i Nebiyy-i Zi-şan’ın büyüklüğü o Kelamullah’ı tebliğ ve telkın etmek ve onun evamir ve ahkamını bütün kalb ve vicdanıyla hıfz ve icrada her türlü fevkaladeliği gösterip uğraşmak onu idare etmek Kelamullah ile taltifat-ı İlahiyyeye mazhar olmak Cenab-ı Cibril’den nutk-ı İlahiyi ahz etmek gibi hiç kimsenin erişemeyeceği bir mertebe-i aksa-yı ferdiyyete çıkarılmak sonra Kur’an-ı Kerim’in kaffe-i hakayık ve mekarim ve dakayık ve maharimine vakıf bir zevk-ı lahuti-i hikmetle perverişyab-ı maali olmaktadır. +Yani sözün kısası: +Allah’ın lisanından kullarına tercüman olmak ve bu me’muriyeti ifada büyük bir nur-ı vicdan ile Allah’ın yarattığı Evvelce de dediğim gibi Nebiyy-i Zi-şan efendimizin kavim ve kabilesi ve onların kable’l-İslam olan hal ve efkar an’ane ve hissiyatı adat ve etvarı nesebe yaşa şehamet ve belagate olan i’tinaları ma’lumunuz olmak lazım gelir. +Hele o bir takım esbab ve ravabıt-ı muhayyele-i tefahur ve tekasürün aralarında kestiği işler de sizce ma’lumdur. +Teannüdleri tefahurları şarabları kan içmeleri aşkları gibi nahvet ve yekdiğere karşı azm ü hiddetleri hiss-i intikam ve adavetleri meşhurdur. +Bu adamlar sanemlerini ta’ziz ile aleme meydan okuyup dururken Nebiyy-i Zi-şan efendimiz eğer Kelamullah’ın sihr-i belagatiyle üzerlerinde tam bir te’sir icra etmese nübüvvetten işitmese idiler acaba kaç kişi iman ederdi? +Yine söylüyorum: +Bu kelam bu vazife-i ahz u tebliğ o kadar büyük o kadar şerefli o kadar mühim o derece ulvi bir gelmiş ve gelecek insanların en necib ve ali ve en bülend ve muhteremi olmaması mümkün değil… Siz bunu zihin ve kalbinizde böyle takarrür ettiremediğinizden bir satırda cenab-ı Hatemü’l-Enbiya’yı büyülteyim derken diğerinde Pavlos ve Bismark’ı karıştırıyorsunuz. +Siyerciler hata edebilirler ve fil-hakıka onların birçok sözleri sizinkiler de anlayışıma göre pek şübheli ve tehlikeli fikirler Bu hal “Muarızlara Cevab”ınızda pek bariz surette manzur oluyor. +Ta’biriniz vechile evvela o “mev’iza”nızın bir yerinde diyorsunuz ki: +“Mes’ele-i nübüvvete gelince: +Eskisi gibi kalın bir kafa az ve köhne ma’lumat ile nübüvvete i’tikad bu asırda kabil olamaz. +Fünunun tarihin ruhiyatın mazhar olduğu terakkıyat tefsir mümkündür. +Mu’cizenin kerametin ila-ahirihi hep yeni ta’rifatı vardır. +Biz bir tarz-ı nevin siyer fıkıh akaid yazmakla şan-ı İslamiyyet’e hizmet ediyoruz fikrindeyiz. +Şurasını da iddia ediyoruz ki tefsirin de yenileştirilmesi şarttır.” Muarızlarınıza bir taş olan bu sözler ne bi-karar fikirlerin mahsulüdür. +Fakat bence kalın kafa ta’biri kadar bi-ma’na bir söz olamaz. +Az ve köhne ma’lumat ile nübüvvete i’tikadı da anlamam. +Bu sözlerden dolayı sizi bütün mütefekkir müslümanlar afvetseler bile Allahü Azim��’ş-şan afveylemez. +Ma’lumunuz ki edyanın hepsinde havas ve avam vardır. +Bizde mü’min ve müslim ta’birleri mevcuddur. +Her dinin ekseriyeti hasbe’l-cehl mukalliddirler. +Müslümanlar da böyledir yani dinin köhne ve [künh ü!] gavamızına tahsil ve terbiye ve muhit ve maişet gibi te’sirat ile muttali’ olamamışlardır. +Bunlarınki saf ve sade bir i’tikad ile nihayet bulur. +Diğer bir kısmı da babası veya ebeveyni müslüman olduğu ye olunmuşlardır. +Bu derecata dikkat ederseniz havas kısmını ayrı bulursunuz. +Şimdi o kısm-ı ekall ü mühimme kalın kafa az ve köhne ma’lumat ta’biriyle tecavüzünüz elbette bir had-na-şinaslıktır. +Nübüvvet o sizin anlayamadığınız nübüvvet-i muazzama bugün istinadgahınız olan asır kelimesinin değil ma’nasının hakimidir. +Ruhiyat nübüvveti bizim anladığımız gibi anlar; o ruhiyat ki esas-ı ma’neviyyat ve butun-ı İslam ve Nübüvveti riyazi bir şekilde ta’rif ve tefsir sizin fena çirkin kuruntunuzdur. +Hissiyat kalb vicdan ma’neviyat zevk-ı ruh hesaba hendeseye sığmaz bunun aksini Frenk efkar ve mütalaatına müracaat etmeksizin isbat ediniz. +Türkçe mükemmel bir tefsir yok. +Mu’terifim fakat bununla mes’ele-i nübüvvet beyninde ne gibi bir münasebet var bari izah buyursanız! +Bunu “hadis” için de tekrar edebilirmişsiniz. +“Hadis”i iyi ve anlayarak okursanız tefsiri Arabca bilerek mütalaa ederseniz bu fikirlerden vazgeçersiniz. +Maahaza her tedvin edilmelidir. +Fakat bu bahiste bunların zikri esasa tealluk etmez. +Makalenizin buradan ötesi kelime sürüsüdür. +Hatta bir aralık hutbelerimiz vaazlarımız da mevzu’-ı bahistir. +Teyemmünen başladığınız “emr-i teceddüd” ise sırf bir benlik ve garib bir teveccüh-i şahsidir. +Hele mugalatalar olur şey değildir. +“Hiç Hazret-i Peygamber’in dehası olur mu imiş” isnadınıza karşı ta’bir bulmak ve bunu tavsif etmek muhaldir. +Yine tekrar ederim nübüvvetin ne demek olduğunu bilse idiniz bu satırı kabil değil yazmazdınız. +Hele ve hele “Muahizlerimiz bilsinler ki maksadımız İslamiyet’i hedm değil ihyadır” sözü kadar “megalomai”yi ifşa eder bir … ne diyeyim … bir ifade-i na-beca … tasavvur edemem. +Bu din-i mübinin hedm veya ihyası sizin elinizde ise vay onun ve bizim halimize … Makalenin sahife “Fikrimizi izah edelim:” parçası garib bir tezadd-ı elim ile dil-hundur. +“Esasat-ı celile-i Muhammediyyeye rücu’ mecburiyeti vardır” derken onun nasıl ve nereden olacağını bilememek felaketi yine mevcuddur. +Bunlardan sonra muarızlara hitabınız geliyor. +Bunda hiçbir şahsi da’vanız olmadığı mezkurdur. +Zaten sizinle kimin şahsi da’vası var ki sizin onunla olsun? +Bendeniz kendi hesabıma –sizce velev hiç ehemmiyeti olmasın– size yakın vakte kadar en hürmetkar bir vaz’iyet-i hissiyyede bulunuyordum. +Fakat görüyorum ki “Muarızlara Cevab”ınızın bir yerinde: +“Haşa kendimi ulü’l-azm müceddidlerle kıyas etmiyorum.” derken diğer tarafta “teyemmünen başladığımız emr-i teceddüd …” i’tirafıyla yalnız ulü’l-azm olmadığınızı kaydediyor tevazu’ buyuruyorsunuz. +Demek herhalde bir müceddidlik var. +Dahası: +Eski tarzda müdafii olduğumuz İslamiyet’i ok ile kalkan ile mancınık ile sıyanet ettiğimiz şeriat-ı Ahmediyyeyi siz mavzer manliher krup ve dretnot ile müdafaa ediyormuşsunuz. +Silahlar beyninde bu derecede fark varsa yorgunluğunuza şaşar ve böyle sözlerin avam-firibane maksadlarla dizilmiş pek bayağı ta’birler olduğunu söylemeden geçemem. +Demek ki nübüvvetin dehaya tekaddümü eski nebinin yalnız dahi olması yenidir. +Bir de Hürriyet-i Fikriyye’ nin ilk nüshasında fazıl-ı muhterem Mahmud Es’ad Efendi hazretlerine hitaben yazdığınız “Hatemü’l-Enbiya” makalesinin mukaddimesindeki haşve ne buyurursunuz?! +Esatire aid o kısım hakkında tuhaf bir fikre zahib oldum. +Mitolojinin pek az vakıfini olan memleketimizde ezhan-ı kariin üzerine bir te’sir icra etmek derin gözükmek için kabul edilmiş dedim. +Fazıl-ı müşarunileyh hazretlerine hitabınız “Celal Nuri Bey kendini mesail-i diniyyede bu suretle tezkiyede evvel davranarak efkar-ı ammeyi ikna’ ve ona büyük ve sağlam gözükmekte böyle bir istinadgah arıyor…” demekten kendimi alamadım. +Bendenize bundan otuz üç sene evvel ilmihal okutarak “Amentü billah” dedirten üstad-ı maalinin ve müşarunileyhin ilm ü kemali sizin “Hazret-i Peygamber’e psikolog dedim dahi dedim yine makbule geçmedim” feryadınıza cevap vermez sanırım. +Çünkü sizin bu çığırınızdan hakıkaten korkulur. +Yarın öbür gün Kur’an-ı Kerim’e de el atarak cennet ve cehennemi ölçmeye melaikeyi yeni tarzda ta’rife şarab-ı Kevser’in evsafını kimya ile ta’yine kalkışmayacağınızı kim te’min edebilir?! +Çünkü bir defa müceddidlik vadisine –velev ulü’l-azm olmasın– girildikten sonra bu bahislerin birbirini ta’kıb etmesi bir cereyan-ı tabii kabilinden olacaktır! +Ne ise sizi daha çok üzmeyeyim Fakat bugün yegane mesned-i selametimiz olan din mes’elesinde sizin fikir ve vicdanıma uymayan yeniliğinizi görmekten son derecede müteessir oldum. +Dinin müdafii olmak için ise bugün ictihada ve esas-ı ahkamı tağyire lüzum yoktur ki nokta-i nazarım yanlış olsa da takdirinize kesb-i liyakat etsin. +Fakat siz bilmeyerek tam düşünmeyerek dine aid bu mebhasde çok kişileri rencide ettiniz. +Onlar velev kalın kafalı az ve köhne ma’lumatlı olsalar bile onlarla kadr-i ukulünce tekellüm edeceksiniz. +İslamiyet’in eski tarzda müdafi’leri onu yalnız ibadet-i bedeniyyeye hadesden necasetten taharete hasr eden boş kafalardır. +Ben onlardan olmadığım ve olamayacağım için bu sözü size red ve makalenizin başındaki Bulgar Torkum mukaddimesiyle beraber mahall-i aidine iade ederim. +“Cibilletimize dahil olan istibdad-ı fikri”nin en bariz şekilleri bütün derecat ve safahatıyla sizin iddialarınızda görülürken bunu mukabiline yükletmek umumiyyeden bu suretle istimdada lüzum yok. +Salah-ı hale teyakkuza ve intibaha ve da’vet ettikleriniz size en hayırhah nesayıhı ifa etmiş olmak için Hatemü’l-Enbiya aleyhissalat bahsinde be-gayet muvazeneli mu’tedil edib mantıkı vicdani ruhani kamil vakıf bir tarz-ı kadim ve nevinde yani bu evsafın eskisi yenisi olmayıp ancak onu ilim ve irfan kelimelerinin her ikisinin vereceği his ile duyarak o suretle yazmanızı rica ve bazı nikat-ı esasiyyede i’tikadınızı fevka’l-had gözetmenizi niyaz etmeyi unutmaz. +Bunları size yazanın hiçbir garazı yoktur ki sizin onun küçüldüğü hakkındaki zannınızdan müteessir olsun. +Fakat Celal Bey yazılarınıza hakk-ı Nebiyy-i Zi-şan’daki beyanatınıza –yine o Nebiyy-i Mukaddes ve mübarekin hatır-ı hümayunu için– pek çok dikkat ediniz. +DERS VEKALET-I CELILESI’NIN MÜHIM BIR TEŞEBBÜSÜ: +Ders Vekaleti’nce ıslah-ı medarise esas olmak üzere Medresetü’l-Mütehassısin namıyla bir daru’l-ulum küşad olunacağını ma’a’l-memnuniyye istihbar ettik. +Ders Vekaleti tarafından tanzim ve makam-ı mualla-yı Meşihat-penahi’ye takdim olunan esbab-ı mucibe layihasıyla nizamnameden birincisini bu nüshamızda derc ediyoruz. +Nizamnameyi kesret-i mündericat hasebiyle gelecek nüshaya te’hir ettik. +Ahiren icra ettiğimiz tahkıkat-ı mevsukaya nazaran nizamname makam-ı Meşihat-ı ulyaca kabul buyurularak Evkaf Nezareti’ne havale edilmiş oradan da makam-ı Sadaret’e– Şura-yı Devlet’e takdim olunmuştur. +Bunun bu seneden ramın tanzim ve kitapların intihabı ve hususat-ı ibtidaiyye-i sairesi için memleketin erbab-ı fazl u kemalden mürekkeb bir encümenin teşekkülü derdesttir. +Cenab-ı Hak muvaffak bil-hayr buyursun. +“Muhat-ı ilm-i ali-i fetva-penahileridir ki asırlardan beri eazım-ı ümmete mahrec olan medaris-i İslamiyyemiz yavaş yavaş eski ihtişam ve miknetini gaib ederek asran ba’de-asrin hıtat ve inkırazın başlıca esbabı: +Medaris-i mezkurenin her asrın ihtiyacatına göre ta’dil ve ıslahı ihmal edilerek bu suretle ezmanın ihtilafıyla ahkamın da tebeddül edeceği hikmet-i şer’iyyesini aleme telkın eden ulema-yı dinin her nasılsa medaris-i İslamiyye hakkında bu hikmetten tegafül eylemeleri medaristeki emr-i tahsilin teceddüd ve terakkısine bir mani’-i azim teşkil ettiği gibi asr-ı Hazret-i Ebi’l-feth’de makla beraber yine o asr-ı feyz-hasrda lüzum ve ehemmiyeti bit-takdir tahsil ve tedrisi kabul olunan fünun ve kütüb-i müfide ihrac olunarak yerine hiç de faide-bahş olmayan ve sırf ibare tasarrufatından başka bir şeye yaramayan şüruh ve havaşi kabul edilip taassubat-ı baride saikasıyla cebir ve riyaziyat ve emsali fünun-ı müfidenin medaristen kapı dışarı edilmesi gibi sakım mesleklerin ta’kıbi yüzünden bugünkü hal tabiatıyla meydan almıştır. +alan ve bi-hakkın telaşa düşen mütefekkirin ıslah-ı medarisin lüzumundan bahisle uzun uzun makaleler layihalar programlar tertib ederek bu maksad-ı ıslahın saha-ara-yı husul olmasını teemmül ve temenni etmektedirler. +Bu emr-i mühim bir vakitten beri meclis-i daiyanemizce de nazar-ı dikkate alınarak hayli zaman müdavele-i efkar edilmiş ve evvelce bu maksadla dershaneler küşad ve medarise fünun-ı cedide idhal ile bir esas-ı teceddüd ve teali gösterilmiş ise de bugün bu dahi kafi görülmeyerek ati için daha vasi’ ve daha esaslı teşebbüsat ve teşkilata lüzum görülmüştür. +Binaenaleyh bu babda tatbikı müşkil projeler ihzarıyla tazyi’-ı evkat etmek ve neticede yine fevaid-i matlubeyi te’min etmemekten ve kafil bulunmak ve bila-ifate-i vakt tatbikatına mübaşeret olunmak üzere ıslah-ı medaris hakkında mevadd-ı mahsusayı havi bir layiha tertibiyle nazargah-ı fetva-penahilerine arz ve takdimine mücaseret olundu. +Talebenin bir ders veya fenden hakkıyla istifadelerini te’min için her şeyden evvel okutacağı ilim ve fende yed-i tula sahibi muktedir mütehassıs müderris ve muallimlerin vücuduna ihtiyac tabii olmağla atiyen matlub olan intizam ve tekemmülü istihsal ve istikmal maksadıyla işe yukarıdan başlamak ve binaenaleyh ta bidayet-i tedrisden icazete kadar birçok ulum ve fünunun hepsinde mütehassıs olması kabil olmayan bir müderris ile ta’limden kurtararak yalnız olmak üzere müddet-i tahsiliyyesi dört seneden ibaret ve beş şu’beden mürekkeb ve lede’l-icab kabil-i tezyid olmak üzere Medresetü’l-Mütehassısin namı altında bir müessese-i ve gerek taşra medaris-i mevcudesinde tahsil ile icazet alan ve ruus imtihanına hazırlanan talebe-i ulumdan bil-imtihan min-haysü’l-mecmu’ elli efendi alınmak suretiyle darü’l-ilmin mevcudu dört senede iki yüze baliğ ve bu vechile mikdar-ı kafi mütehassıs zevat yetişmek mümkün ve buradan adam yetiştikçe medarisin o suretle tasnifi müfid ve müsmir olur. +Mezkur şu’be şu suretle taksim ve tasnif edilmek muvafık görülür: +fıkıh - Kelam ve hikmet - Tefsir ve hadis şu’beleri. +Her şu’bede o şu’benin Arabi dersleri ve programda gösterilecek cüz’iyyat ve fünun-ı cedide gösterilerek bir şu’beden me’zun olup bil-imtihan müderrislik ünvanını ihraz eden bir efendi yalnız neş’et ettiği şu’bede kesb-i ihtisas ettiği dersleri ve fünun-ı cedideden bir dereceye kadar mütehassıs olduğu fenni tedris ile mükellef olacak ve bi’n-netice bir şu’beden neş’et edenler diğer şu’bede okunan dersleri tedris edemeyecektir. +Esasen Medresetü’l-Mütehassısin’e alınacak olan efendiler medaris-i hazırada tahsil görmüş liyyet etmiş müterakkı kimseler olduğu cihetle bunlar dört sene zarfında göreceği derslerden hakkıyla tekemmül ve te’min-i ihtisas eylemeleri için en esaslı kütüb-i mu’tebere suretle tecelli edecektir. +Medresetü’l-Mütehassısin talebesi her sene terfi’-i sınıf her derslerin müderrisleri tarafından icazetnamelerini aldıktan ve bir de umumi şehadetnameyi haiz olduktan sonra ruus imtihanına girmek hakkına malik olacaklar ve imtihanda muvaffak olanları mütehassıs bulundukları derslere müderris ta’yin edileceklerdir. +Medresetü’l-Mütehassısin’den müderrisler yetişinceye kadar dört sene ruus imtihanı icra olunmayıp bu dört sene leri icazet vermiş ders-i amlardan tedarik olunarak bu suretle her sene lüzumu derecede müciz müderrislerden Ders Vekaleti’nce ta’yin olunacak zevat tarafından okutturulacaktır. +Medresetü’l-Mütehassısin’de esas dersler için el-yevm nından muktedir tanınmış zevat intihab olunacaktır. +El-yevm İstanbul’da mevcud müderrisin efendilerin hukuk-ı müktesebe ve kanuniyyelerine bir vechile halel getirilmemek esası muhafaza olunmakla beraber Medresetü’l-Mütehassısin’de tedris ile meşgul bulunan müderrislerin terfii diğerlerine müreccah tutulacaktır. +Medresetü’l-Mütehassısin’den şehadetname ahzine muvaffak olan efendiler için İstanbul Müderrisliği Alay Müftiliği Taşra Müderrisliği mahrec olacak ve bunlardan talib var cihet için bu medrese me’zunlarından müteaddid talib var Fetvahane-i Ali’ye alınacak zevat münhasıran Medresetü’l-Mütehassısin’in fıkıh ve usul-i fıkıh şu’besi me’zunları miyanından olacak. +Makam-ı ali-i Meşihatça taşraya müfti ta’yin ve i’zamı lazım geldiği hakkında yine bu me’zunlar miyanından intihab olunacaktır. +Kürsi Şeyhliği Medresetü’l-Vaizin me’zunlarına münhasırdır. +Herhangi medrese talebesinden olursa olsun bil-imtihan Medresetü’l-Mütehassısin’e kayıd ve kabul olunan talebe Medresetü’l-Mütehassısin’e tahsis olunan medresede ruş maaş verilecek veyahud yemek ve elbiseleri hükumetçe tedarik olunarak masarif-i zaruriyye için her birine şehri bir mecidiye i’ta olunacaktır. +Haftada altı gün eyyam-ı tahsiliyyeden addolunarak münhasıran üç günü esas derslere iki günü fünun-ı cedideye bir günü de lugat iştikak edebiyat-ı Arabiyyeden Nehcü’l-Belaga Divan-ı İbni Farız usul-i hadis aruz vaz’ adab ve münazara gibi cüz’iyyata tahsis olunacaktır. +Her şu’be talebesi esas derslerini ayrı ayrı mütehassıs müderrisinden okuyacak yalnız fünun-ı cedide ve cüz’iyyat derslerinde bir dershanede müctemian bulunacaktır. +İşbu esas dairesinde Medresetü’l-Mütehassısin: +Ulema ve fuzala yetiştirdikçe medreselerimiz dahi bu vechile sarf ve nahiv mantık ve maani fıkıh ve usul-i fıkıh kelam ve hikmet tefsir ve hadis sınıflarına taksim edilecek ve her sınıf talebesi Medresetü’l-Mütehassısin’den yetişmiş zevatın kürsi-i tedrisinde Medarisin hal-i hazırdaki vaz’iyeti işbu tertib ve taksim-i derecata müsaid bulunmadığı cihetle lazım ve ihtiyaca kafi olacak medaris Fatih Süleymaniye Bayezid Sultan Selim Sultan Ahmed ve emsali mevazı’da yerleştirilecek ve elyevm bulunan medarisin akara tahvili mümkün olanlarının tahviline mümkün olmayanların da füruhtuyla nakde tebdiline Evkaf Nezareti me’zun olacaktır ve bunlara bedel medarisi tevhid için mebani-i lazıme inşa olunacaktır. +Taşra medarisi hakkında dahi ber-vech-i meşruh esasata göre hareket olunacaktır. +Hülasa ma’ruzat-ı mebsuta dairesinde bir medrese-i kitapları bir hey’et-i aliyye-i ilmiyye tarafından bir ta’limat dir ve muavin ve müderrislerin duş-ı fazilet ve gayretlerine tevdi’ buyurulduğu surette bugün saçılacak olan bu ilim ve fazilet tohumlarının dört sene sonra esmar-ı hayat-bahşası arz-ı vücud edecek ve medreselerin de bu derecat-ı hams üzerine tasnifiyle talebe-i ulum bir hayat-ı feyza-feyz içinde bulunarak şahid-i ziba-yı terakkı ve teali tecelli-saz-ı avn-i Esasen ma’lumat-ı lazımeyi istihsal ve bir dereceye kadar bu dershane-i fazilette o efendiler dahil oldukları şu’bede yabancı olmadıkları ve belki de bir dereceye kadar mahir ve vakıf bulundukları bir fenni tamam dört sene en güzide müderrislerden en müntehab ve camialı kitaplardan okuyacağı ve her suretle mütehassıs olacağı cihetle böyle mütehassıs zevatın yetiştireceği talebenin de ihtiyacat-ı asra göre hakayık-ı diniyye ve İslamiyyeye kesb-i vukuf edeceği ve müderrislikle müftilikle ve suver-i saire ile memalik-i mahruse-i ulum ve efkara hizmet suretiyle esasen mehd-i ilm ü fazl olan memleketimiz ilm ü kemal nokta-i mu’tena-bihasından şevket-i sabıkasını iade ve hatta onu da geçerek reşk-aver-i memalik ü bilad olacaktır.” Müslüman askerine tedris edilmek üzere bazı asarın te’lifi kaya da’vet olunduğunu beğenilen asarın müelliflerine de mükafat i’tası mukarrer bulunduğunu geçen günkü gazeteler yazıyordu. +Şu da’vete icabetin orduya ve bi’n-netice din ile millet ve memlekete pek büyük bir hizmet olacağını anladığım cihetle ben de tarihi bazı şeyler yazmak fikrinde bulundum. +Fakat acz-i müsellemim erbab-ı kalemle müsabakaya girişmek cür’etinden beni men’ ettiği gibi ordu efradının okuması için yazılacak kitaplardan menfaat-i maddiyye beklemek de hesabıma elvermedi. +Binaenaleyh sırf hasbi ve li-vechillah bir hizmet olmak üzere şu satırları karalamaya başladım. +Mümkün mertebe açık ve ümmi bir asker tarafından anlaşılacak derecede sade olmalarına çalıştığım naçiz yazılarım esna-yı hazarda bir koğuş dahilinde ve hengam-ı seferde bir çadır altında okunur da saf yürekli müslüman askerlerinden birkaçına –velev ki pek cüz’i olsun– faydası dokunursa abd-i aciz için en büyük mükafat yerine geçer belki de zuhr-i [ ] ahiretim ve sebeb-i mağfiretim olur. +Asker! +Abdestli olduğun halde kıbleye dönerek okuduğun ve sevabını ölmüşlerinin ruhuna gönderdiğin “ Kur’an-ı Kerim ” yok mu? +İşte onun bir parçası olan şu ayet-i kerimeyi de oku hem de ezberine alıp ma’nasını öğrenerek her vakit oku. +Oku ve düşün ki Müslümanlık’ta askerliğin nasıl olduğunu ve muharebe esnasında bir askerin ne yapması lazım geldiğini anlayasın. +Bak o ayetle cenab-ı Hak ne emrediyor: +“Ey müslümanlar! +Bir düşman kalabalığına rast geldiğiniz zaman sebat ediniz yani ondan kaçmaya kalkışmayınız ve Cenab-ı- Hakk’ı çok çok hatırlayınız ki felah bulasınız yani düşmana galebe çalasınız.” Dikkat ettin mi hemşehri! +Şu emre göre dünyada ne kadar müslüman yani asker başıbozuk kaç milyon ehl-i iman varsa icabında hepsinin de düşmana karşı durması lazım. +Fakat bu kadar halkın hep birden muharebeye gitmesine ve cümlesinin düşmanla döğüşmesine lüzum olmadığından her vakit içlerinden asker namıyla bir kısım; hem kendinin hem sair müslümanların dinini yurdunu ırzını namusunu korumaya me’mur edilmiş böyle olunca bugün yukarıki emir ibtida asker sınıfına ondan sonra sair müslümanlara aiddir. +Madem ki sen de askerlik mesleğinde bulunuyorsun o şanlı ocağın ekmeğini yiyor elbisesini giyiyorsun dindaşlarının dinine söz söyletmemeyi yurdlarını yabancı ayaklara çiğnetmemeyi ırzlarına namuslarına taarruz ettirmemeyi boynuna almış demeksin. +Bunun için tüfengini omuzuna asmış süngünü yahud kılıcını beline takmışsın. +Bilmiş ol ki: +Bir düşmana rast geldin mi? +Benden kuvvetli yahud bizden kalabalık! +diye mevkiini bırakıp savuşmayacaksın. +Kurşunun bitinceye kadar süngün kırılıp kılıcın eğrilinceye kadar onunla döğüşeceksin. +Savaşırken de Allah’ı hatırından çıkarmayacaksın. +Seni ona galib getirmesini ulu Tanrı’ndan dileyeceksin. +İşte o vakit Hak teala hazretleri de sana felah verecek yani seni karşındakine galib getirecek. +Sen düşmanı yakacak dinini yurdunu kurtaracak ve gazi ünvanını kazanacaksın ne mutlu sana! +Biliyor musun ki ahirette peygamberlikten sonra şehidlikten yüce bir rütbe yok. +Öbür dünyada peygamberlerden sonra gelmesini istemez misin! +O büyük şeref şu birkaç yıllık ömre değmez mi? +Sen; din yolunda vatan uğurunda şehid düşecek olursan yerine silah arkadaşlarından biri geçecek. +O da senin gibi düşman karşısında sebat etmek düşüncesinde bulunduğundan dönmeyecek kaçmayacak savuşmayacak şayed o da şehid olursa bir başka dindaşın gelecek mutlaka düşmanı tepeleyip dini memleketi kurtaracak senin de intikamını alacak. +Çünkü: +Düşmandan yüz çevirmeyip karşı duranların felah bulacağını Allah söylüyor Peygamberi de haber veriyor. +Biliriz inanırız ki: +Ne Allah yalan söyler ne de Peygamberi yanlış anlatır. +Zaten bunu tarih de bildiriyor. +Sen; evinden köyünden çıkıp bulunduğun kışlaya gelinceye kadar bir çok müslüman memleketlerinden geçtin birçok din kardeşlerini gördün. +Daha geçmediğin müslüman yurdları daha görmediğin müslüman kardeşlerin var. +Bu memleketler nasıl alınmış; bu müslümanlar ne suretle çoğalmış farkına varıyor musun? +Hep sebat sayesinde hep düşmana karşı durmak neticesinde bunu tarih de bildiriyor dedim. +Tarih nedir biliyor musun? +Kısacası “masal kitabı” demektir. +Lakin içinde öyle masallar vardır ki ninenin sana söylediği gibi aslı faslı olmayan şeyleri değil; olmuş vak’aları gelmiş geçmiş adamları anlatır. +Yani sahici masalları doğru hikayeleri yazar. +ki dinledikçe şu Müslümanlığın hep sebat sayesinde ilerlediği şu müslüman memleketlerinin yine sebat sayesinde elde edildiğini öğreneceksin. +Fakat peşin şunu söyleyim ki “kıssadan hisse” sözünü unutma ve işiteceğin hikayeleri masal gibi dinleyip de kendini avutma. +Maksad ne olduğunu düşün ve o kıssalardan anladığın kadar hisse al. +Bilirsin ya! +Masal söyleyenler bir varmış bir yokmuş diye başlarlar. +Bu başlama yabana atılacak bir saçma değil düşünülecek ma’nası anlaşılacak bir sözdür. +Evet bizim de bir zamanlar birçok şeylerimiz vardı. +Dünyanın hemen dörtte biri bizimdi müslümanlarındı. +Yazık ki o varlıklar; bugün yokluk haline girdi yani varmış yokmuş oldu. +Bunu anla ve için için ağla da halince çalış çabala ki bugünkü yokluklar yine varlıklara tebeddül etsin. +Gelelim hikayemize: +Müslümanlık yani bizim ulu dinimiz; Arabistan’da Hicaz’da Mekke’de Ka’be’nin bulunduğu memlekette zuhur etti. +Zira Peygamberimiz Hazret-i Muhammedü’l-Mustafa sallallahu te’ala aleyhi ve sellem efendimiz orada doğmuş orada büyümüş kırk yaşında iken orada Peygamber olmuştu. +Bundan sene evvel bütün Arabistan halkı gibi Mekke ahalisi de Allah’ın birliğini unutmuşlardı. +Elleriyle taştan ağaçtan yaptıkları bir takım biçimsiz putlara taparlar ve bunları haşa Allah’ın ortağı sanırlardı. +Kime ve nasıl ibadet edilmek lazım geldiğini bilmezlerdi. +Nasıl ve ne suretle yaşanacağından da haberleri yoktu. +Hem o kadar yoktu ki: +Büyük ve mukaddes tanıdıkları Ka’be-i şerifeyi çırçıplak tavaf ederek hürmetsizlikte bulunurlardı. +Büyürlerse besleyemeyiz yahud düşman gelirse esir olurlar! +diye öz kız çocuklarını diri diri toprağa gömerlerdi. +Hülasa kendilerinde ne Allah korkusu vardı ne de insanlık duygusu mevcuddu. +Bunlar böyle olduğu gibi komşuları bulunan ve nisbeten daha kör gözlü olmaları lazım gelen iki millet vardı ki biri yaktığı ateşe tapınan İranlılar öbürü de “Hazret-i İsa Allah’tır.” “Yok Allah değil Allah’ın oğludur.” diye birbirleriyle gavga eden Rumlar idi. +Her ikisi de ahlaksızlıkta ve adaletsizlikte Arabları pek ziyade ileri geçmişti. +Allah’ın birliğini bildirmek ve insanlara insanca yaşamayı öğretmek için Peygamber oldu. +İbtida kendi hemşehrileri olan Mekkelileri “La ilahe illallah” yani “Allah’tan başka Allah yoktur.” demeye da’vet etti. +tane puta tapan Mekkelilere Allah’ın birliğine inanmak güç geldi. +İnsanlığa dair gösterilen yolları da akılları almadı. +Peygamber’i dinlemediler. +Dinlememekle beraber münasebetsizliğe de kalkıştılar. +Dilleriyle elleriyle tecavüzde bulundular. +Üzerine işkenbe yemeğine süprüntü attılar. +Kendisini taşa tutup mübarek ayaklarını kanattılar. +Resulullah hazretleri ise yalnız başına bunlara karşı sebat ediyordu. +Allah’ın emrini yerine getirmekten geri durmuyordu. +Bu sebat sayesinde Mekkelilerden birazı müslüman oldu bunlar da türlü türlü hakarete uğradılar. +Lakin sabrettiler sebat gösterdiler dinlerinden dönmediler. +On üç sene kadar bu halde geçti. +Nihayet Medinelilerden yetmiş seksen kişi imana geldi. +Da’vetleri üzerine Hazret-i Peygamber de gizlice Mekke’den kalkıp Medine’ye gitti. +Mekke müslümanları da aldıkları izin mucebince Peygamber’den evvel oraya gitmişler ve Medine müslümanlarından pek ziyade yardım ve ikram görmüşlerdi. +Mekke’de müslüman olup da Medine’ye gidenlere “muhacirin” muhacirine yardım edenlere “ensar” ve cümlesine birden “ashab-ı Resulullah” denilir. +Allah cümlesinden razı olsun ki onların sebatı ve çalışması ile Müslümanlık her tarafa yayıldı ve bugün ehl-i imanın sayısı hemen hemen milyonu buldu. +Resullullah sallallahu aleyhi ve sellem efendimiz Mekke’de bulunduğu sırada kendisine tabi’ olan müslümanlar müşriklerin yani putlara tapanların pek ziyade tecavüzüne uğradıkları cihetle: +– Ya Resulallah! +Bize izin ver. +Şu din düşmanlarıyla çarpışalım. +Ya onlara galebe çalalım yahud din yolunda şehid olalım derlerdi. +Peygamber efendimiz ise daha muharebeye pek azlıktı henüz düşmanlarla uğraşacak derecede değildi. +Fakat Medine’ye geldikleri gibi iş değişti. +Orada müslümanlar ziyadeleşti ve Müslümanlık oldukça kuvvet buldu. +Bunun üzerine müşriklerle muharebe edilmesi için Allah tarafından Peygamber’e emir geldi. +O da kendi kumandan olarak yahud müslümanlardan birini kumandan ta’yin ederek muharebelere başladı. +Resulullah hazretlerinin ilk harbe çıkışı Medine’ye gelişinin altındaki kuvvet de altmış süvariden ibaret bulunuyordu. +Bugünkü teşkilata göre bir bölük mevcudundan daha az olan bu kuvvet ne yaptı biliyor musun? +Harb etmek değil yalnız bir görünmekle Beni Damra Halbuki; o kabile halkı üzerine gelen kuvvetten yirmi otuz kat fazla idi. +Lakin kendilerinde o altmış süvarinin düşüncesi yoktu. +Zira o süvariler kaçmayı değil düşmana karşı durmayı din yolunda şehid olmayı zihinlerine koymuşlardı. +Acaba böyle bir askere kim mağlub olmazdı? +Nitekim Beni Damra kabilesi mağlub olacağını anladı da çarçabuk müsalaha yapalım teklifinde bulundu. +ŞARK-I KARIB GAZETESI fından haftalık neşrolunmakta olan “ Şark-ı Karib ” gazetesi şeklinde yazılmıştır. +daima devlet ve millet-i Osmaniyyenin en fena ve zaif taraflarını Hind müslümanlarına göstermek ve memalik-i Osmaniyye’de asar-ı ihtilal ve isyanın temelli bir surette mevcud olduğunu kendi muhbirlerinin uydurma yalan mektuplarıyla bildirerek müslümanları na-ümid etmek ve onlara Osmanlılar hakkında bedbinane fikirler ilka etmek için bil-iltizam neşredilmektedir. +Mezkur gazeteye muavenet-i nakdiyye namına Hind hükumeti tarafından külliyetli bir meblağ verilmektedir. +Mezkur gazeteden binlerce nüsha abone olan Hind hükumeti bu cerideyi her yerde polis müdirleri vasıtasıyla resmen nüfuzlu müslümanlara tevzi’ eylediklerini kendi gözümle Hindistan’da gördüm. +Bu açıktan açığa ihtiyar edilen adavetten ne İngiltere ne de Şark-ı Karib gazetesi bir şey kazanmayacaklardır! +Onlar her ne yazsalar Hind müslümanlarına bizim hakkımızda fena bir fikir ilka edemeyeceklerdir! +Çünkü Hind müslümanları Şark-ı Karib gazetesini bir düşman gazetesi ve İslam adüvvü tanıdıklarını bana birçok defa söyledikten sonra “Bu varakpareyi hükumet bize bedava gönderdiği halde biz bir kere açıp da yüzüne bakmayız. +Çünkü ne gibi safsatalarla dolu olduğunu esasen biliriz.” sözlerini de ilave eylediler. +Biz dahi Londra’da bir İngilizce gazete –hiç olmazsa üsbui olsun– neşrine çalışmalıyız ki bu su’-i tefehhümler yerine kendi doğru siyaset ve havadisimizi müslümanlara ve hatta İngilizlere anlatabilelim. +Bu uğurda ne kadar masraf ihtiyar edilse yeri vardır. +Evvela İngiliz efkar-ı umumiyyesini kazanmak ve onları tenvir etmek saniyen müslümanlara devlet ve milletimiz hakkında nafi’ fikir ve haberler verebilmekle siyasetimizi tahkime muvaffak oluruz. +Londra’da tahsil ile iştigal eden Hindli Arab Türk İranlı birçok talebe-i ulum vardır ki böyle bir iş için can atarlar. +Hele makale mukabilinde az çok para kendilerine verildikten sonra bu işi layıkıyla çevirmek kabildir. +bir Urdu gazetesi te’sis edilse bunun da her halde fevaid ve muhassenatı şübhesizdir. +Bu vesail-i sahiha ile Hind müslümanlarını su’-i zan ve zehaba düşmekten vikaye etmek kolaydır. +Bizim Avrupalılara hıristiyanlara ziyade i’timad etmemekliğimizi buradaki din kardeşlerimiz taleb ediyor. +Gerek Trablusgarb ve gerek Balkan muharebesi esnasındaki felaket ve mesaibimizin cümlesini buna haml ediyorlar. +Bu sözleri hemen her ağızdan işittiğim için Osmanlı efkar-ı umumiyyesine bildirmeyi vazife biliyorum: +Gayrimüslimlerden asker almamak ve onlardan evvelkisi gibi bedel-i askeri almak aksi takdirde kabul olunmadığı halde gayrimüslim askerleri meydan-ı harbe göndermemek muharebeye iştirak ettirmemeye çalışmak. +ayet-i kerimesini delil olarak gösteriyorlar. +Badiye ve sahra-nişin olan Arabları askerlik usulüne alıştırıp onları düşmana karşı sevkedebilmek için kendilerine icab-ı halde meşk ve ta’limi öğrettikten sonra cümlesini silahlandırmak. +Şeyhlerine bir rütbe-i askeriyye ve onun maaşını tahsis etmek. +Osmanlı tabiiyetini haiz olan anasır-ı müslimeyi bazı müfsid ve garazkarlar kendi menafi’-i şahsiyyeleri met tarafından bu gibi anasır nezdine duat gönderip rah-ı savaba celb etmek için teşebbüsat-ı muktezıyeye tevessül olunmadığına Hind müslümanları izhar-ı hayret ediyorlar. +Memalik-i Osmaniyyede sırf sanayii mensucat ve ma’mulat-ı dahiliyyenin takdir ve tezyidine dair efrad-ı milleti teşvik edecek vesailin hükumet tarafından maniyye’yi askerlikle ticaret noktasından evc-i a’laya çıkarmak. +Bu suretle ecnebi ticareti günden güne azalacak ve dolayısıyla imtiyazat-ı ecnebiyyenin tabiatıyla hükmü zail olacaktır. +Japonya’daki terakkıyatı görmek ve Japonlardan birçok ameli ve tecrübeli şeyler öğrenmek için Japonya’ya birkaç adam ve talebe göndermek. +Hindistan ile mehma-emken –az olsa bile– bir rabıta-i ticariyye kaim etmek ve bunu tedrici surette ileri götürüp büyütmek. +Sermayesi Osmanlılardan –bilhassa müslümanlardan– mürekkeb olmak üzere birkaç banka ve şirketler alıştırmak hem de memalik-i Osmaniyye’deki gayrimüslim muhtekir ve mütegallibelerden müslümanları kurtarmak. +Memalik-i Osmaniyyede yapılan eşya ve emtiayı –nefis olmasa kaba olsa bile– ecnebi meta’larına tercihan ahaliye isti’malini milli bir surette tavsiye etmek ve böylece Osmanlı parasını Avrupa’ya ve hıristiyanların cebine sokmamak için vesail-i ciddiyyeye tevessül eylemek. +Asar-ı atika taharrisi imtiyazını Avrupalılara vermemek için mehma-emken şedid kanunlar vaz’ ve Avrupa’da ve sair icab eden nikat-ı mühimmede Osmanlı menafiini gözetip ona göre hafi raporlar vermek için gözler ta’yin etmek. +İstanbul’da ve memalik-i Osmaniyyenin en mühim vilayetlerinde ecnebilerle onların tabiiyetinde bulunan müslümanları girip çıktıklarında taht-ı tarassuda aldırmak. +Hindistan’ın birçok mühim şehirlerinde yeni konsülatolar ihdas eylemek. +Memalik-i İslamiyyeden İstanbul’a gelen talebe-i ulumu Osmanlı mekteplerine kayıd ve kabul etmek. +Hicaz’a hac için giden müslümanlardan bir dini vergi almak ve bu para ile donanma ihzar etmek. +Devletin mühim ve sır işlerini gayrimüslim me’murlara tevdi’ etmemek. +Müslümanları alenen müskirat ve fevahiş dine ittiba’ etmeye mecbur kılmak. +Mesela bu gibi halleri meşhud olanların hakk-ı intihabdan veyahud o gibi mühim hukuk-ı İslamiyyeden ıskatı suretiyle kendilerini daire-i dine Ya zat-ı Hilafet-penahi veyahud veliahd-i saltanat hazretlerinin bir defa olsun memalik-i saire-i İslamiyyeyi ziyaret ve seyahat buyurmaları lüzumu. +Mekatib-i aliyyede darülfünundaki efendilere elsine-i İslamiyyeyi tahsile bir dereceye kadar icbar ve teşvik etmek hatta Urdu lisanını kendilerine bir müddet için Hicaz’a ve Atebat’a giden huccac ve züvvar-ı İslamiyyeyi min-külli’l-vücuh tatyib edip kendilerine her türlü teshilat irae etmek ve hükumet-i mahalliyyeyi onlara muntazam ve kuvvetli gösterebilmek esbabının istikmaline himmet etmek. +Hindistan’a Cava’ya Burma’ya sair bilad-i İslamiyyeye her nevi’ vesile ile olursa olsun bir Osmanlı harb vapurunu gönderip mevcudiyet-i bahriyye-i Osmaniyyeyi müslümanlara göstermek. +Misyonerlerin yaptıkları gibi Osmanlılar da din-i mübin-i İslamiyyet’i neşr ve işaa için bir misyoner cem’iyeti te’sisine teşebbüs etmek ve mezkur cem’iyete Bab-ı Meşihat’la Evkaf Nezareti ve hükumet tarafından külliyetli surette müzaheret-i ma’neviyye ve muavenet-i maddiyye Buna benzer birçok mevad daha vardır ki en mühimlerini zikrettim. +Bana kalırsa Hind müslümanlarının bu metaliblerinin cümlesi değilse hemen kısm-ı a’zamı doğrudur. +Ve eğer alem-i İslamiyyet’in gönlünü yapıp onları kendi tarafımıza celb etmek istersek her halde bu nesayıh-ı hayırhahanelerini kabul etmeliyiz. +Bir de kendimizi onlara müslüman oğlu müslüman olduğumuzu göstermeye dikkat eylemeliyiz. +Aksi takdirde teveccühlerini gaib edeceğiz. +Bahupal: +MEVLID-I NEBEVI İHTIFAL-I MUAZZAMI TAYYARECILERIMIZIN İSTIKBAL-I MUHTEŞEMI Beyrut’umuz son günlerde iki büyük hareket-i milliyyeye tecelligah oldu: +Mevlid-i Nebevi ihtifal-i muazzamı; merkez-i Hilafet’ten selam getiren kahraman tayyarecilerimizin Mevlid-i Peygamberi ihtifalini tertib eden “Mevlidü’n-Nebiyyi’l-enver” Cem’iyetinin gazetelerde intişar eden beyannamesini tercüme edeceğimi geçen mektubumda yazmıştım: +“Ahval-i ümem ve etvar-ı akvam ile tarih-i şerayi’ ve edyana muttali’ olanlar arasında müttefekun-aleyhdir ki Seyyid-i veled-i Adnan ve mefhar-i Beni Ya’rub ve Kahtan daha doğrusu Seyyid-i naşirin-i şerayi’ ve edyan hazretlerinin tevellüd buyurduğu asırda Arab ümmeti; müteferrik ve müteşettit idi. +Aralarında hiçbir rabıta yoktu asabiyat ve kavmiyat namına birbirleriyle didişip duruyorlardı. +den dinini neşretti ve bunların yerine “Cinsiyet-i İslamiyye ve asabiyet-i diniyye”yi ikame eyleyerek bu sayede şarktan garba şimalden cenuba doğru küre-i arzın sülüsünü istila eden bir Müslümanlık rabıta-i kaviyyesi meydana geldi. +İşte bu mukaddes rabıta; diğer kuvvetlerin sekiz asırda yapabildikleri fütuhatı seksen sene içinde başa çıkardı ve Arab’ı Türk’ü İranlı’yı Habeş’i Kürd’ü Deylemi’yi Hindli’yi Çinli’yi Cavalı’y�� Çerkes’i Arnavud’u … hasılı müslim ıtlak edilen bütün akvamı etrafına topladı. +Dünyanın her tarafına yayılan ümmet-i İslamiyye on üç asırdan beri varlığını ancak rabıta-i diniyye sayesinde muhafaza edebildi hasais ve mümeyyizat-ı hayatiyyesini ancak o suretle koruyabildi bundan sonra tevali edecek asırlarda da mevcudiyetine göz diken parça parça ettikten sonra diğer milliyetlere mezc etmek isteyen ve bu suretle Müslümanlık kuvvetini ortadan yok etmeyi kuran akvam ve ümem arasında hakk-ı hayatını havas ve meziyyat-ı milliyyesini yine ancak o sayede vikaye edebilecektir. +Bugünün müslümanları ve ba-husus Arablar ancak başlarında en koyu Arab yani sallallahu aleyhi ve sellem efendimiz bulunan ilk müslümanların vasıta-i intibah ve tealisi olan “rabıta-i diniyye” kuvveti sayesinde kendilerini toplayabileceklerdir. +Bu rabıtanın en büyük alametlerinden biri de dünyanın her tarafında bulunan bütün müslümanların bu mübeccel rabıta-i diniyyenin müessisi olan Seyyidü’l-Ümem sallallahu aleyhi ve sellem’in yevm-i viladetini ihtifaller tekrim ve ta’zizler ile garib muharebeler ettiğimiz bu esnada size hatırlatmak için cem’iyetimiz; Mevlid-i Nebevi-i Şerif Bayramı günü her türlü tekrimat ve ta’zizatı icra etmenizi; dükkanlarınızı mağazalarınızı kapamanızı sadakaları hayırlı işleri çoğaltmanızı efendimiz göz bebeğimiz Muhammed Resulullah sallallahu aleyhi ve ala alihi ve sahbihi ve selleme bol bol salat ü selam getirmenizi tavsiye eyler.” Bu beyannameyi kalb gözüyle okuyanlar; rabıta-i diniyyeyi müslümanların bugünlerde daha acil daha zaruri bir Fi’l-vakı’ artık imanları bir Allahları bir Peygamberleri bir olan muvahhidinin bugün derdleri de bir olduğunu takdir ederek başbaşa verecekleri zaman çoktan gelmiş hatta geçmek üzere bulunmuştur! +Hamdler şükürler edelim ki Müslümanlık aleminde bir kımıldanma bir gerinme başlamıştır. +Beyrut’ta Peygamber’imizin doğduğu gün pek ulvi bir yet-i muhtereme tarafından tertib olunan program; Mekteb-i Hukuk’un merasim salonunda kemal-i muvaffakıyyet kemal-i izz ü şerefle tatbik olundu. +Gurubi saat dörtten altıya kadar devam eden bu resm-i bihinde Vali Beyefendi erkan-ı hükumet beldenin bütün müslüman a’yan ve eşrafı; binlerce zevat hazır bulunuyordu. +Mekteb-i Hukuk binası müctemiini istiab edemiyor dolup taşıyordu. +İhtifal-i mukaddese tilavet-i Kur’an ile başlandı. +Müteakıben müteaddid kasideler nutuklar okundu ve Devlet-i Aliyye’mizin te’yidini mütemenni bir duayı müteakıb mevkib-i ziyarat tertib olundu. +Nutuklar kasideler arasında muhtelif mekteplerin musikaları terennüm ediyordu. +Talebe-i Osmaniyye Müdiri Beşir Efendi el-Kassar’ın “rabıta-i diniyye” hakkında yarım saat kadar nutk-ı mufassalı; pek beliğ; pek şayan-ı ibret ve dikkat idi. +Bu id-i kudsi ile şadan olan Beyrut müslümanları; müteakıben Müslümanlığın fevz ü necahını göklerden tebliğ eden bir beşir-i semaviyi istikbal ile de ümidlendiler müteselli oldular. +Beyrut müslümanlarının bağrı yanıktır. +Bir iki ay evvel Fransız tayyarı geldiği zaman hepimizin başı aşağı alınmıştı; bir türlü semaya doğru bakamıyorduk. +Osmanlılığı yerde arayan gözler gökte bulmak istiyordu. +Nihayet merkez-i Hilafet’in akl-ı ameli ashabı; Beyrut’un sema-yı zucretine bir kevser-i semavi sundular. +O günü Fethi Bey’in Beyrut’a hayır Beyrutluların sinesine –çünkü Beyrut müslümanları Fethi’yi ve arkadaşını tayyareden elleri üzerinde başları üzerinde çıkardılar– konduğu günü görmeliydiniz! +On beş yirmi bin muvahhid; re’s-i Beyrut’ta sevgili Hilal’i der-aguş ederek merkez-i Hilafet’ten yükselen selam-ı uhuvveti istikbale şitab etmişlerdi. +Sevgili tayyaremiz kemal-i muvaffakıyyetle yere konar konmaz binlerce halk muhterem tayyarın etrafını sardılar. +Herkes Fethi ve Sadık beyler ile musafahayı onların beşuş ve mütevazı’ simalarını görmeyi şeref biliyordu. +Nihayet söylediğim gibi muhterem tayyarlar eyadi-i ihtiram üzerinde Vali Bey’in çadırına getirildiler. +Halk cuşacuş idi. +Herkes birbirini tes’id ediyor elhamdülillah böyle bir gün gördük diyordu. +Tayyaremizin burada gördüğü heyecan-ı hürmet ve şükranı; Beyrut matbuatı tesbit etti. +Teferruat ve tafsilatı öğrenmek rif-i Osmaniyyesi’nin gösterdiği eser-i cemil-i kadr-şinasiyi uzvu bulunduğunu isbat etmek için tertib ettiği ihtifal-i saf u samimiyi mevzu’-ı bahs etmeden geçemeyeceğim: +Mekteb-i Hukuk tedrisatı Arabca icra edilmek üzere küşad olunan yeni sultani ve daru’l-muallimin bil-iştirak Vali ve Kumandan beyefendiler ile sevgili tayyarecilerimiz ve Beyrut Maarif-i İslamiyyesi erkanından mürekkeb bir hey’ete bir çay ziyafeti tertib ettiler. +Bu münasebetle her mektepten iki şakird Arabca ve Türkçe nutuklar ile kahramanları Hilal-i Osmaniyi selamladılar. +Suriye şübbanı namına gayet hararetli bir hutbe irad eden Osmanlı genci; bütün kalblerde heyecan-ı ümid ve selamet uyandırdı. +Nihayet Kumandan Beyefendi tam bir asker tavır ve lisan-ı merdanesiyle gençliğe açık ve metin tavsiyelerde bulundular: +“Gençler her şeyden evvel nefislerine hakim olmalıdırlar. +Her şey isbat ediyor ki bu hassa sayesinde elimizden gelmeyen şey bulunmayacaktır. +Peygamber’den tutunuz da birçok eazım-ı ulemaya kadar büyük adamlar yetiştiren bu millet niçin bugün mahrum-ı kabiliyyet olsun. +Nefsinize galebe ediniz vazifenizi tanıyınız bakınız ne çabuk ilerlemeye başlarız.” diyorlardı. +Ben de vatanın mürebbi-i irfan ve fazileti olan kahraman askerlerimizin mühim bir sima-yı idrak ve hamiyyeti bulunan muhterem Kumandanın asil fikirleriyle sözümü bitirmek +Şu pek sevimli mektubu ne tecellidir ki sürur ile hüznün okuduk. +Beyrut’un o şevketli ihtifal-i dini ve millisi önünde ruhumuz diz çökmüş fakat solgun bir sima-yı hüzün içinde dökülen göz yaşlarıyla arz-ı takdisat ediyordu. +Evet çünkü birkaç dakıka evvel kalbimize sukut eden ani bir saika-i felaketle ruhumuzun sızladığını acı acı hissediyorduk: +Livaü’l-hamd-i zin hıred-suz bir cilve-i takdir ile sükut ederek Yüzbaşı Fethi ve Mülazım Sadık Bey kardeşlerimizin şehadetleri haber-i haili karşısında mebhut bulunuyorduk. +Artık bu mukaddes mektubu nasıl matem-engiz girye-bar bir halet-i ruhiyye içinde okuduğumuz tasavvur buyurulsun. +Zavallı Haris’imiz! +O ma’sum o nezih kalb için teellümlerin payanı mı var? +Fakat bu payansızlık hiçbir vakit girdab-ı ye’s ile temas edemez. +Evet bu faci’ bir kaza-yı takdir olmakla beraber yine miz zemine değil kalb-i İslam’a sukut etti. +Ordu-yı İslam’ın piş-i ibretine yuvarlandı. +Vazife uğruna terk-i canın ne kadar muazzam ne kadar ulvi ne kadar lahuti bir gaye olduğunu lisan-ı hal ile söyledi. +Vazife uğruna düşman karşısında bir kurşun ile yere serilmekle semadan sukut beyninde hiçbir fark olmadığını gerçekten kahramanane anlattı. +Ordunun şevketli Halife-i İslam ordusunun bu ufak hadiseden zerre kadar za’fa düşmesi tasavvur bile olunamaz. +O asuman-ı şehadette haiz-i kasabu’s-sebak olan Fethi ve Sadık namlarını ruhunda saklar muhterem namları –yeni tayyarelerle– semalarda gezdirir; mübarek ruhlarını cüstücuya çalışır. +Biz semavi surluğunu yapacak tayyare fırkaları bekleriz ve inşaallah bu ni’met-i terakkı ve tealiyi pek yakın bir atide görmekle karirü’l-ayn olacağımızda mutmainniz. +Vücudun kim hamir-i mayesi hak-i vatandandır; Ne gam rah-ı vatanda çak olursa cevr-i mihnetten! +Amerikalıların da’veti üzerine Filipin adalarındaki müslümanlara Müslümanlıklarını ta’lim etmek üzere makam-ı celil-i Meşihatca intihab buyurulup i’zam olunan genç ve münevver ulema-yı muhteremeden Muhammed Vecih Efendi hazretleri tarafından gönderilen mektuplardır: +Geçen Cuma günü Bombay’a vasıl oldum. +“Cum’a Mescid” Cami’-i şerifinde tilavet-i hutbe kabil olamadı. +Çünkü “Zekeriya Mescid” Cami’-i şerif imamı diğer İmam Efendi’ye galebe edip bendenizi Zekeriya Mescidi’ne götürdü. +Hutbeyi orada okudum. +Mevzu’-ı hutbe uhuvvet-i İslamiyyeden ve vezaif-i müsliminden ibaret idi. +Ba’de’s-salat ahaliden gördüğüm asar-ı hürmet beni alkışlattı Zat-ı eşref-i Hazret-i Hilafet-penahi’ye ettiğim duaya cümlesi ağlayarak amin-han oluyorlardı. +Ertesi günü şimendüfer ile altı saat mesafede kain “Surat” şehrine oradan “Rander Beryad” kasabalarına gittim. +Buralarda gerek mesacidde gerek İslam kulüplerinde mev’izalar şakavet-i ezeliyye bi’set-i kainattan İslamiyet’in iki rükn-i azimi ilim ve fazilet olduğundan ehl-i İslam’ın dünyanın neresinde olursa olsun yekdiğere karşı ifasıyla mükellef oldukları vezaiften İslamiyete her nasılsa giren bazı hurafat-ı Bazı yerde Arabi bazı yerde Farisi ibare ile dilim döndüğü kadar ifade-i meram ediyordum. +Ancak “Rand” kasabasının Encümen-i İslam nam kulübünde verdiğim mev’iza Fransız lisanıyla idi. +Fransızcaya vukufu olan bir zat Urducaya nakil ve tercüme ediyordu. +Her yerde müslümanlar acize gül demetleri gerdanlıkları takdim ettiler. +Huzzara şekerler şerbetler tevzii suretiyle ikramda bulundular. +Bunları haber alan Bombay Şehbenderi Halil Beyefendi bittabi’ Hariciye Nezareti’ne yazmıştır. +Dün gece Bombay’a avdet ettim. +Halil Halid Bey’le görüştüm. +Daha ziyade vakit geçirmeyerek hemen Kalküta’ya azimetim takarrur etti. +İnşaallah bu akşam Delhi Bahupal Agra tarikıyle Kalküta’ya gideceğim. +Fi Muharrem Dehli etibba-yı İslamiyyesi meşahirinden Doktor Muhtar Ahmed Ensari –ki vaktiyle Hind Hilal-i Ahmer hey’etiyle Dersaadet’e gelmişti– birader-i muhteremi Hakim Muhammed Ahsen Sahib’i acizlerine terfik ederek Aligarh’da bulunan medrese-i İslamiyyenin ziyaretine gönderdi. +“Aligarh” kasabası Dehli’den seri’ şimendüfer ile iki buçuk saat mesafede kaindir. +Bu kasabadaki medrese-i İslamiyye cami dershane halde beş altı mil-i muhitında bir daire içindedir. +Mescidine yalnız bin rupiye –bir rupiye sekiz guruştur– cami’-i şerifi cebhesine menkuş sure-i Ve’l-fecr’in yalnız nakşına altı yüz bin rupiye sarf olunmuş. +Medrese-i mezkure ibtidai rüşdi ve ali kısımlarını havi olmak üzere başlıca on muazzam binadan mürekkebdir. +Bu binalardan kısm-ı ali dershaneleriyle bazı talebe hücrelerini muhtevidir. +Üç yüz kadem tulünde ve hemen o kadar kadem arzındadır. +İrtifaı da - metreden eksik değildir. +Talebenin mikdarı .’dür. +Bunların . +neferi şehirlidir ki rupiye ücret i’ta ediyorlar; iki yüz kadarı da meccanen kabul edilmiştir. +Medreseleri leylidir. +Ta’til zamanları Pazar gününün tamamı ile Cuma gününün yalnız salat vaktidir. +Pazar ta’tilinin sebebi fünun-ı asriyye muallimleriyle müdir-i umuminin İngiliz olmalarıdır. +Medresenin müdir-i sanisi ve muavini katib ve vekil-i umuru altı kadar muallimi de müslümandır. +Bu medresede ulum-ı diniyye fünun-ı cedide okunmaktadır. +Calib-i dikkat olarak edebiyat-ı Arabiyyeyi bir Alman Yahudi okutmaktadır. +Bu zatın ahali-i İslamiyyeye muhabbeti herkesin taht-ı i’tiraf ve tasdikındadır. +Arabcayı pek fasih söyler. +Bir de medresenin müsafirin-i İslamiyyeyi kabule mahsus bir büyük salon dört yatak odası iki küçük salon ve levazım-ı saireyi havi misafirhanesi vardır. +lümün ikinci günü ba’de’z-zuhr saat üçte Medrese Müdir-i Sanisi Doktor Ziyaeddin Sahib’in da’veti üzerine bilcümle muallimin-i İslamiyye ve talebenin huzuruyla konferans salonuna girdik. +Talebeye zuhur-ı İslamiyyet ilim ve fazilet erkan-ı İslam menafi’-i maddiyye ve ma’neviyyesi İslamların sebeb-i za’fiyyet ve inhıtatı vezaif-i müslimin hakkında bir mev’iza irad ettim. +Mev’izayı ulemadan Süleyman Eşref Efendi Urducaya nakil ve tercüme etti. +İbtida ve intihada mev’izanın hin-i iradında bir kısmı Arabca bilen talebe tarafından müteaddid defalar vuku’ bulan alkışlar salonda hüküm-ferma olan samt u sükuneti ihlal ediyordu. +Alman Yahudi muallim dahi hazır idi. +Konferansın tamamından sonra bilhassa elimi sıkıp beyan-ı teşekkür etti. +Bunları mektebin gazetesi tafsilen yazacaktır bir nüshasını elde edersem gönderirim. +Aligarh Muharrem MEHMED AKIF BEY Başmuharririmiz Mehmed Akif Beyefendi hazretleri Mısır ve Medine-i Münevvere’den sıhhat ve selametle avdet buyurdular. +İnşaallah gelecek haftadan i’tibaren “Fatih Kürsisinden” ümmet-i İslamiyyeye hitabelerine devam buyuracaklardır. +UMUM ABONELERIMIZIN ENZAR-I DIKKATINE Avn-i Hak’la Sebilürreşad ın on birinci cildi de hitam buldu. +İnşaallah gelecek nüshadan i’tibaren on ikinci cilde başlayacağız. +Bu cild nihayetinde abone müddetleri hitam bulan kariin-i kiramımızın aboneleri kat’ olunmayıp bir ay daha irsalatta devam edilecektir; bu müddet zarfında ya yeni abone bedelinin gönderilmesi yahud ba’dema devam edilmeyecekse lutfen bir kart ile bildirilmesi bilhassa rica olunur. +Abone bedelatının tesviyesi hususunda bazı kari’lerimizin gösterdikleri terahi ve ihmal ceridenin emr-i idaresini hayli tas’ib ediyor. +Risalemizin muntazaman devam-ı intişar ve terakkısini arzu eden muhterem kari’lerimiz inşaallah ba’dema bizi duçar-ı müşkilat etmez vakt ü zamanıyla abone bedellerini irsal buyururlar. +ve senelerinden borçları teraküm edip de hususi mektupla mikdar-ı deynleri bildirildiği ve tesviyesine himmet buyurulması rica olunduğu halde henüz te’diye etmeyen kari’lerimiz de bu nüshadan sonra maatteessüf irsalatta bulunamayacağımızdan dolayı bizi ma’zur görürler ümidindeyiz. +Biz kariin-i kiramımıza diğer gazete idarelerinin asla göstermediği teshilat ve i’timadı ibraz etmiş olduğumuzdan bir müddet risalemize devam buyuran bu müslüman kardeşlerimizin de ne vakit olsa borçlarını göndermek lutfunda bulunacaklarına i’timad-ı tammımız vardır. +Lazkiye: +A[Ayın]. +Fahreddin Necib: +A[Ayın]. +Mısır: +A[Elif]. +H[Ha].: +A[Elif]. +N.: +A’yan-zade Namık Ekrem: +Abdüllatif Nevzad: +Abdürreşid İbrahim: +Ahmed Agayef: +Ahmed Hamdi Aksekili: +Ahmed Münir Abdürreşid İbrahim oğlu Tokyo: +Ahmed Naim Baban-zade Meclis-i Maarif Azasından: +Ahmed Sun’ullah Müntesibin-i İlmiyyeden Tire: +Aişe Makbule Kari’elerden Sultanahmed: +Aişe Meliha Karielerden İzmir: +Ali Ekrem: +Ali Selahaddin: +Ali Suad Kızıltoprak: +Aliçe-zade Harun Gedikpaşa: +Anadolu İzmir: +Babalık Konya: +el-Belağ : +Bulgaristan’dan Firar Eden Bir Müslüman Romanya: +Bursalı Mehmed Tahir: +DobriçliDeliorman’da hasbe’l-hamiyye seyahat eden: +Ebu Said el-Arabi el-Hindi: +es-Seyyid eş-Şerif Muhammed Ukayl: +. +Latife Karielerden: +Fatma Zehra Karielerden Anadoluhisarı: +Ferid Hariciye Tercüme Şubesi Mümeyyizi: +Gran Von Foniksberg: +H. +Feyzi Talebeden Ödemişli: +H. +Osman Niyazi Talebe-i Ulumdan: +H[Ha].: +H[Ha]. +S[Se].: +Hacı Murad: +Hafız İbrahim Beşiktaş: +Halim Sabit: +Halis Tal’at: +Haris İbni Hümam Beyrut: +Hasan Tahsin Şehzadebaşı: +el-İkbal : +Osmaniyye’den: +Kampana : +Kuyaş : +Lord Hedley: +Lütfullah Ahmed: +M. +A[Elif].: +M. +Es’ad Müfti-zade: +M. +Fahreddin: +bkz. +Mehmed Fahreddin M. +Salih Vecdi Talebe-i Ulumdan Birgili: +M. +Şemseddin: +M. +V .: +Mahmud Es’ad Gedikpaşa: +Mahmud Tarzi Siracü’l-Ahbar-ı Afganiyye’nin müdür ve muharriri: +Mecdüddin: +Mehmed Akif: +Mehmed Ali Karacabey Kazası Feyziye Mekteb-i Mehmed Fahreddin: +Mehmed Haşim Bir Kari: +Mehmed İsmet Cemali-zade Haleb Sultani Talebesinden: +Mehmed Necmeddin Erciş: +Mehmed Reşid Talebe-i Osmaniyyeden Londra.: +Mehmed Şükrü: +Mehmed Tahir Bursa mebusu: +bkz. +Bursalı Mehmed Tahir Mehmed Vecih: +Mehmed Haçin: +Meliha Nigar Kari’elerden: +Misbah Bosna-Saray: +el-Menar : +Muhammed Ferid Vecdi: +Muhsine Bursa: +Mübahat: +Novye Vremya : +Observer : +Osman Niyazi Talebe-i Ulum Arkadaşlar Namına: +Ömer Avni Habeşistan - Harar: +Ömer Fuad Anadolu Muharrir-i Mahsusu: +Ömer Rıza el-Kahire: +Reşid Rıza: +S[Sin]. +M. +Tevfik Hindistan Muhabir-i Mahsusu: +Sa’dullah Talebe-i Ulumdan: +Sada-yı Hak Bakü: +Saliha Karielerden: +Sebilürreşad: +Siracü’l-Ahbar: +Sireti Balıkesir: +eş-Şa’b : +Şelale Bakü: +Şerefüddin Bayezid Cami’-i Şerifi Dersiamlarından: +Şeyh Muhammed Abduh: +Tahirü’l-Mevlevi: +Tanin: +Tarsus: +Tasvir-i Efkar: +Ufa Uleması ve Halktan Kimseler: +Umum Çeteler Kumandanı: +Vasilyef: +Zakircan Alhan Şura Mecmuası Orenburg: +Ziya Behlul Ünye: +ez-Zühur Bağdad: + +|/\| \ No newline at end of file