diff --git "a/Sebilürreşad_cilt_12.txt" "b/Sebilürreşad_cilt_12.txt" new file mode 100644--- /dev/null +++ "b/Sebilürreşad_cilt_12.txt" @@ -0,0 +1,18423 @@ +|\/| +_____ + + + SEBİLÜRREŞAD Cild 12 + - + Unknown + 280927 + 63861 + 18423 + +_____ + +Sarılmadan en ufak bir işinde esbaba Muvaffakıyyete imkan bulur musun acaba? +Hamakatin aşıyor hadd-i i’tidali yeter! +Ekilmeden biçilen tarla nerde var? +Göster! +“Kader” senin dediğin yolda Şer’a bühtandır; Tevekkülün hele hüsran içinde hüsrandır. +Kader feraiz-i imana dahil... +Amenna... +Fakat yok onda senin sapmış olduğun ma’na. +Kader: +Şeraiti mevcud olup da meydanda Zuhura gelmesidir mümkinatın a’yanda. +Niçin nasıl geliyormuş... +O büsbütün mechul; Biz ihtiyarımızın suretindeniz mes’ul. +Kader nedir sana düşmez o sırrı istiknah; Senin vazifen ita’at ne emrederse İlah. +O sokmak istediğin şekle girmesiyle kader; Bütün evamiri Şer’in olur bir anda heder! +Neden ya Hazret-i Hakk’ın Resul-i Muhterem’i Bu bahsi men’ ediyor mü’minine boş yere mi? +Kader deyince ne anlardı dinle bak Ashab: +Ebu Ubeyde’ye imdada eylemişti şitab Maiyyetindeki askerle bir zaman Faruk. +Tarik-ı Şam’ı tutup doğru “Surg”a indi Ömer. +Ebu Ubeyde hemen koştu almasıyla haber. +Halife Hazret-i Serdar’a: +“Nerdedir ordu? +Ne yaptınız? +Yapacak şey nedir?” deyip sordu. +Ebu Ubeyde: +“Veba var!” deyince askerde; Tevabi’iyle Ömer durdu kalkacak yerde. +“Vebaya karşı gidilmek mi gitmemek mi iyi?” Muhacirin-i kiramın soruldu hep re’yi. +Bu zümreden kimi: +“Maksad mühim gidilmeli” der; “Hayır bu tehlikedir” der kalan Muhacirler. +Halife böyle muhalif görünce efkarı; Çağırdı: +Aynı tereddüdde buldu Ensar’ı. +Dağıttı hepsini lakin sıkıldı... +Artık ona Muhacirin-i Kureyş’in müsinn olanlarına Müraca’at yolu kalmıştı; sordu onlara da. +Bu fırka işte bila-kayd-ı ihtilaf arada: +“Vebaya karşı gidilmek hata olur” dediler; “Yarın dönün” diye Ashab’a emri verdi Ömer. +Ale’s-seher düzülürken cemaatiyle yola Ebu Ubeyde çıkıp: +“Ya Ömer uğurlar ola! +Firarınız kaderu’llahtan mıdır şimdi?” Demez mi Hazret-i Faruk döndü: +“Doğru dedi Şu var ki bir kaderu’llahtan kaçarken biz Koşup öbür kaderu’llaha doğru gitmedeyiz. +Zemini otlu da etrafı taşlı bir derenin Tutup da onları yalçın bayırda sektirsen Ya öyle yapmayarak otlu semte çektirsen Düşün: +Kaderle değildir şu yaptığın da nedir?” Ömer bu sözde iken İbni Avf olur zahir Hemen rivayete başlar hadis-i taunu. +Ebu Ubeyde tabi’i susar duyunca bunu. +Muhacirin-i Kureyş’in kibar-ı Ashab’ın Şeriat’in koca bir rüknü: +İbni Hattab’ın; Kader denince ne anlardı hepsi anladın a!... +Utanmadan yine kalkışma Hakk’a bühtana! +___________ hadis-i şerif. +[Buhari RIBE’L-FAZL VE RIBE’N-NESIE HAKKINDAKI MAKALE –mu’terizine cevaptan maba’d– Salisen – Usul-i fıkıhda beyan olunduğu üzere te’aruz kuvvette mütesavi olan delileyn arasında bulunur. +Biri kat’i diğeri zanni olan iki delil arasında te’aruz yoktur. +Delil-i zanni delil-i kat’iye müzahim olamaz. +E’azım-ı ulemadan Zerkeşi’nin beyanına göre Cenab-ı Ahkamü’l-hakimin kaffe-i ahkam-ı şer’iyye üzerine edille-i katı’a nasb etmemiştir. +Mükellefin hakkında tevsi’-i maslahatına mebni ahkam-ı şer’iyyenin edillesini zanni kılmıştır. +Ta ki mükellefin edille-i kat’iyyenin kaim olmasıyla mezheb-i vahide hasr-ı nefs etmeyeler. +Ahkam-ı şer’iyyede edille-i zanniyye mu’teber olunca zahirde hafa ve cela i’tibarıyla edille-i zanniyye müte’arız olur. +Şer’-i celil-i Ahmedi’de hakıkatte te’aruz yoktur. +Nasıl te’aruz bulunabilir ki Şari’-i A’zam her ikisini de kasd etmiş abesden münezzehtir. +Şu kadar ki müctehidin nazarında biri temanu’u zahir olur. +Kütüb-i usuliyyede mübeyyen olduğu vechile edillenin meratibi vardır. +Edille-i şer’iyye içinde evvel-emirde icma’a sonra Kitab ve sünnet-i mütevatireye ve re’y-i Hanefiyye üzere sünnet-i meşhureye daha sonra Kitab’ın umumat ve zevahirine daha sonra umumu muhassas olan ahbar-ı ahad ve akyiseye müracaat olunur. +Ribe’l-fazlı tecviz edenler dir belki nazm-ı celilinde ribe’l-fazl dahildir. +Eşya-i sitte hadisi ahaddır. +Beynlerinde te’aruz mutasavver değildir. +Hadis-i Üsame ile eşya-yı sitte hadisi arasındaki te’aruza gelince hadis-i Üsame ayet-i kerime ile mü’eyyed olmağla eşya-yı sitte hadisine müreccahtır. +böyle bir rücu’ nakl olunuyor. +Fakat e’imme-i ilmin bize öğrettiği cerh ve ta’dil ve nakd-i rical ilmi mucebince rücu’ keyfiyeti gayet za’if ribe’l-fazlı veya ta’bir-i ahar ile sarfı tecviz ciheti gayet kavi oluyor. +Şöyle ki: +Kastalani’den nakl eylediğiniz rücu’ mes’elesine dikkat edilince görülüyor ki bu rücu’u Hakim en-Nisaburi “Ebu Züheyr Hayyan ibni Abdullah el-Adevi an Ebi Meclez an İbn Abbas” tarikiyle beyan ediyor. +Nakd-i rical kitablarına müracaat edince Hayyan’da ihtilat ğunu anlarsınız. +Usul-i hadis mucebince kendisinde ihtilat bulunan adam metruktür. +Hayyan hakkında e’azım-ı muhaddisinden yan’ı tevsik edenler de vardır. +Hakim Muhammed bin Abdullah en-Nisaburi imam-ı saduk olmağla beraber nakkad-ı hadisten Hafız Zehebi’nin Mizanü’l-İ’tidal’inde tahkıkine göre Hakim Müstedrek’inde bir takım ehadis-i sakıtayı tashih ediyor hem de pek çok ehadis-i sakıtayı sahih kılıyor. +Hafız Zehebi bu hususta ne söyleyeceğini bilmiyor. +Bu hal Hakim’e nasıl hafi olur? +Çünkü bunu bilmez değildir hafızdır sahibü’t-tesanifdir. +Eğer bile bile yapıyor ise bu hal pek büyük hıyanettir diyor. +Hakim Şiidir Ebu İsmail Abdullah el-Ensari Hakim hakkında “habis” diyor. +Şarih-i Müslim Nevevi usul-i hadise dair yazmış olduğu Takrib nam kitabında Hakim hakkında “mütesahil” diyor. +Suyuti’nin Şerh-i Takrib’de beyanına göre Hafız Zehebi Hakim’in Müstedrek’ini telhis eylemiş pek çoğunu za’if ve münker bir kısmını da mevzu’ bulmuştur. +Bu hallere sebeb Hakim kitabını tesvid etmiş fakat tenkıha vakit bulamadan Esna’l-Metalib’de musarrah olduğuna göre ehl-i ilim indinde Hakim’in tashihine i’tibar yoktur. +Fil-vaki’ İbn Abbas’ın “Resulullah’tan işitmedim yalnız bana Üsame haber verdi” kavli sened ile Buhari’de Müslim ’de İbn Mace’de Nesai’de Tahavi’de mezkurdur. +Fakat rücu’una dair bir şey mezkur değildir. +Yalnız Nevevi “Bu kavil diyor. +Halbuki İbn Abbas’ın bu kavlinde rücu’una delalet eder bir sözü yoktur. +Ashab-ı güzin kendilerine bir hadis-i şerif baliğ olunca hemen onunla amel etmezler idi. +Usul-ı fıkıh kitablarında musarrah olduğu üzere sahabiyattan Fatma binti Kays’ın rivayet ettiği hadisini Hazret-i Ömer el-Faruk mahzar-ı ashabda: +“Biz bir kadının sözüyle kitabullah ve sünnet-i resulullahı terk edenlerden değiliz!” diye hadis-i mezkuru inkar eylemiş idi. +Fukaha-i dinin bir kısmı Hazret-i Ömer ile beraber olmuş diğer bir kısmı hadis ile amil olmuştur. +İmam-ı hümam Ebu Hanife Sevri İbn Ebi Leyla İbn Şübrüme ile Üstazü’l-imam Hammad ve lisan-ı Kufe İbrahim en-Neha’i sadat-ı tabi’inden Esved ile Şüreyh Hazret-i Ömer ile beraberdirler Ahmed bin Hanbel İshak bin Raheveyh Şa’bi Ata Hasan-ı Basri gibi bir cema’at Hazret-i Ömer’e muhalif Fatıma bint Kays’a muvafık kalmışlar idi. +Bir def’a da Ma’kıl bin Sinan el-Eşca’i’nin rivayet ettiği hadis Hazret-i Ali el-Murtaza’ya baliğ olunca diyerek hadisi reddeylemiş idi. +Hadis-i Ma’kıl Hazret-i Ali el-Murtaza’nın kıyasına muhalif olmağla kabul olunmamış idi. +Fakat hadis-i mezkur Hazret-i İbn Mes’ud’un kıyasına muvafık [ ] olmağla İbn Mes’ud tarafından kabul olunmuş idi. +İmam-ı hümam Ebu Hanife bu hususta İbn Mes’ud ile beraberdir. +amil değildir. +Umumat-ı Kur’an iyyeye muhalif olan hadisi terk etmiştir. +Nitekim hadis-i sahihini ayet-i kerimesinden istihrac olunan hükme ve şeklinde Buhari hadis-i şerifini nazm-ı celilinden istinbat olunan hükme muhalif bulduğundan bu iki hadis-i şerif ile amil olmamıştır. +Ebu Cafer et-Tahavi demekle rücu’u zikr ediyor ise de bu da bila-seneddir. +Bilirsiniz ki ehl-i ilim Eğer zat-ı alileri ilm-i nakd-i ricali tetebbu’ etmiş olsaydınız bu nakilde tevakkuf eder idiniz. +Cerh ve ta’dil ve nakd-i rical ilmini tetebbu’ eylemenizi tavsiye eylerim. +münteşir olduğu Mekke’de sarfın bir müddet devam etmesidir. +Şeyhü’l-İslam el-Harrani Ref’u’l-Melam ani’l-Eimmeti’l-A’lam nam kitabında şöyle beyan ediyor. +Yani ümmet-i Muhammediyye’nin ilmen ve amelen asfiyasından olan İbn Abbas ve ashabı Ebu’ş-Şa’sa’ Cabir bin Zeyd Ata Tavus Said bin Cübeyr İkrime ve sair a’yan-ı Mekke’nin ribe’l-fazlı tecviz ettiklerini tasrih ediyor rücu’u kabul etmiyor. +Bundan evvelki nüshada verdiğim cevapta beyan ettiğim vechile Mekke’de bu mezheb İmam Şafi’i zamanına kadar devam etmiş idi. +İmam-ı Kureşi Muhammed bin İdris eş-Şafi’i Kitabü’l-Ümm’de eşya-yı sitte hadisini ahz ediyor da diyen kimsenin kavlini terk ettik diyor. +Bir müddet hilaf sebk ettikten sonra artık hürmeti mücma’un-aleyh olan ribe’l-fazl hakkında haram diyen cema’at-i fukaha hadis-i Üsame ile eşya-yı sitte hadisi arasında te’aruz-ı suri buluyorlar. +Eşya-yı sitte hadisini Ebu Hüreyre ve Osman ve saireden –radıyallahu anhüm- de rivayet ediyorlar. +Bu takdirce te’aruz-ı nasseyndeki kava’id mucebince mes’eleyi halledelim: +Bab-ı te’aruz usul-i fıkhın en mühim mebahisindendir. +Bab-ı te’aruzda başlıca üç hüküm vardır: +Fesh tercih cem’. +Eğer nasseyn kuvvette mütesavi ise mütekaddim ma’lum ise nass-ı lahıkın nass-ı sabıkı neshi ile hükmolunur. +Eğer mütekaddim ma’lum değil ise vücuh-ı tercihden biriyle biri diğerine racih olur. +Şayed tercih mümkün olmaz ise beynleri cem’ olunur. +Eğer cem’ de mümkün olmaz ise her ikisi sakıt olur da bir mertebe ma-dunlarına intikal olunur. +Nitekim sureten mu’arız olan iki ayet ile istidlal terk olunur ise haber-i nebiye udul olunur. +Habereyn de sureten müte’arız olup ahkam-ı selase-i mezkureden biri cereyan etmezse bir re’ye göre kıyasa bir re’ye göre akval-i sahabeye üçüncü bir re’ye göre evvela kavl-i sahabiye sonra kıyasa udul olunur. +Müte’arızeynin dununda delil-i ahar bulunmazsa veyahud delil-i ahar bulunup da onun ile beraber bir mu’arız da bulunur ise asıl takarrur eder asıl ile amel vacib olur. +Delilin vürudundan evvel hüküm ne hal üzere ise yine o hal üzere kalır yani istishab ile amel olunur. +Nitekim su’r-ı himarda ahbar ve asar müte’arız olup ahkam-ı selase cari olmadığından su’r-ı himar ala halihi zahir olarak ibka olunmuştur. +Bu kaide-i fıkhiyyeye tatbikan hadis-i Üsame’ye ya eşya-i sitte hadisi ile mensuhdur diyeceğiz nitekim sebk-i hilaftan sonra vaki’ olan icma’ da buna delalet eder. +Fakat bu tevcih; vecih değildir. +Çünkü Kastalani’nin de beyanı vechile nesh kaddim olduğu da ma’lum mudur? +–Yahud hadis-i Üsame ecnas-ı muhtelifeye mahmuldür mücmeldir. +Eşya-yı sitte hadisi mübeyyendir mübeyyen mücmele racihdir. +Nitekim Veyahud hadis-i Üsame’deki riba hürmet-i galiza ve şedide e’imme böyle tevcih ediyor. +Artık cem’ tarikı ile olan cevap ribe’n-nesienin hürmet-i galiza ve şedide olması esasına müstenid olmuş oluyor. +Eğer hadiseyn müte’arız olarak kalmış ise kava’id-i usuliyye mucebince hüküm asıl üzere ibka olunur. +Eşyada asıl olan ibahadır. +hadis-i şerifi veraa mahmuldür. +Veraan terk olunur demektir. +Çünkü emirler nedbe ibahaya da haml olunur. +Görülüyor ki hadis-i Üsame ile eşya-yı sitte hadisi beynindeki te’aruz-ı suriyi iyice tahkık ve teftiş etmişim te’aruz-ı edille hakkındaki kava’id-i fıkhiyyeyi nazar-ı i’tibara almışım rücu’ hakkındaki asarı da görmüşüm fuhul-i e’imme-i kiramın akvalini tetebbu’ eylemişim. +El-hamdu li’llahi ala ni’meti’l-İslam. +Rabian – E’azım-ı fukaha’ ve muhaddisinden İbnü’l-Kayyım el-Cevziyye ribe’l-fazlı helal göstermiyor ancak aralarında fark bulunduğunu beyan ediyor. +Neresi dır? +Alem-i İslam’ın bi-hakkın iftihar ettiği İbnü’l-Kayyım’a nasıl söz söylüyorsun! +İbnü’l-Kayyım’ı bilir misin? +Hangi kitabını okudun? +Evvel-emirde İ’lamü’l-Muvakkı’in el-Cüyuşü’l-İslamiyye Kaside-i Nuniyye Risaletü Ruh et-Turuku’l-Hikemiyye fi’s-Siyaseti’ş-Şer’iyye kitablarını oku sonra söz söyle! +Hamisen – Ehadis-i lianı zikr etmekle ribe’l-fazlı tecviz edenleri mi kasd [ ] ediyorsun? +Eğer böyle ise hakıkaten gayr-ı kabil-i tasvir bir cür’ettir. +E’imme-i hüdanın bu babda akvalini arz edeyim de cür’etkarlığın derecesi tamamıyla zahir olsun. +E’azım-ı müctehidinden Şeyhü’l-İslam el-Harrani der ki: +Fil-vaki’ Kitab ve sünnet ile tahrim olunan bazı umurun delili hıyar-ı ümmetten olan bazı müctehidin indinde sabit olmadığından veya bu delil-i hürmet diğer bir delile mu’arız olup akıl ve ilimleri sebebiyle o delil tereccuh ettiğinden naşi zevat-ı müşarun-ileyhimin muharrematı istihlal etmeleri lazım gelir ise de tahrimin ahkamı olan ism zem ukubet fısk ve saire onlara terettüb etmez her ne kadar tahrim delil-i şer’i ile sabit ise de ona terettüb eden ahkamın şurutu bulunmamasına mebni tahrimin sukutu lazım gelir. +Amme-i selef ve fukahaya göre hükm-i ilahi birdir. +İctihad-ı sa’iğ mesağ-ı şer’i bulunan ile hükm-i ilahiye muhalefet eden zat muhtidir fakat müstahıkk-ı levm değildir ma’zurdur me’curdur. +hadis-i şerifi mucebince müctehid-i muhti’ delile nazaran me’cur ve mahmuddur. +Binaenaleyh müctehid-i müteevvilin hükm-i ilahiye muhalif olarak işlemiş olduğu fiili bi-aynihi haram ise de ona eser-i hürmet terettüb etmez. +Ehadis-i liana gelince ilmen ve amelen asfiya-i ümmetten olan a’yan-ı Mekke’ye nasıl olur da bu la’net tecviz edilir. +kabul edelim. +İbn Abbas’ı haric bırakalım. +Fakat Cabir bin Zeyd Ata Tavus Said bin Cübe[y]r İkrime ve sair a’yan-ı Mekke’ye nasıl la’neti tecviz edelim? +İşte ehl-i ilm ribe’l-fazlı tecviz eden a’yan-ı Mekke hakkında böyle i’tizarlarda bulunuyor. +Tarih-i fıkıh ile meşgul olanlara hafi olmadığı üzere ba’de’s-sahabe e’imme-i hüda olan fukaha-i tabi’inden en çok fetva verenler Ata ile Hasan-ı Basri’dir. +Ata: +İmam-ı a’zam Ebu Hanife’nin de üstazıdır İmam Şafi’i’nin üstazı Müslim bin Halid ez-Zenci Müslim bin Halid ez-Zenci’nin üstazı İbn Cüreyc; İbn Cüreyc’in üstazı Ata’dır. +Ata’nın alem-i İslam’da alem-i ilimde mevki’i böyle olunca hangi dil ona –velev ki zımnen olsun– la’net tecviz edebilir Ata’dan ma’adasının mevki’leri de pek yüksektir. +Acizlerinin maksadı: +Evvelce de söylediğim vechile ribe’l-fazlı ulemanın mezhebini fıkhın vüs’atini ehemmiyetini beyandır. +Sadisen – Bir kimse bir mes’ele-i ilmiyye hakkında mütala’atını tetebbu’atını bildirir ise kendine müctehid-i cedid süsü mü verir? +Ne garib i’tiyad! +Ne sakım mütala’a! +Ne yanlış anlayış! +Şerait-i ictihadın nelerden ibaret olduğunu bilirim. +Bab-ı ictihadın münsed olup olmaması mes’elesi mesail-i muhtelefün-fihadandır. +Fukaha-i Hanabile Üstaz Ebu İshak İsferaini Zübeyri tihad meftuhdur diyorlar hatta Üstaz Ebu İshak bu mezhebi fukahaya nisbet ediyor bu mezhebe göre bugün de şerait-i Hulasa ben ehl-i tetebbu’ ve mütala’ayım müctehid-i cedid değilim talib-i hakk u ma’rifetim hadim-i ilm ü hikmetim. +Rabbü zidni ilmen. +TARIH-I İSTIKBAL -CELAL NURI BEY Tarih-i İstikbal mü’ellifinin perişan sözlerinden anlaşıldığı üzere o ne dine ne de mesalik-i saire-i felsefiyyeye beş para verir takımdan değildir. +Onun dini imanı insanları behimiyet derekesinden daha aşağı bir dereke-i hızlan ve hüsrana kalbleri zulmet-abad-ı cahime döndürecek olan meslek-i maddiyyundan başka bir şey değildir. +Yegane emeli de fıtrat-ı habise ashabını “Buhner”in bayrağı altına cem’ edip beden bir sürü teşkil eylemektir. +İ’tikadınca insaniyet meslek-i maddiyyunun müradifidir. +O mesleğin revac bulmadığı yerde insaniyetten de eser yoktur. +Mü’ellif onu bilmiyor yahud bilmek istemiyor ki usul ve mebadiye aid tedkıkat-ı nazariyyeyi hiçe sayan bütün da’vaları müsadere ale’l-matlub Petition de principe nakısasıyla ma’yub olan meslek-i maddiyyun esasen tedkıka mütehammil bir meslek-i felsefi değildir. +Öyle bile olsa Doktor Buhner ile “mürid”lerinin kuvvet ve madde hakkında kat’iyyetine kail oldukları nazariyyelerin çoğu tecarib-i ahire bu ana gelinceye kadar herkesin la-yeteğayyer zannettiği en mühim düsturlar tamamıyla değişmiştir. +Mü’ellif bize [ ] Tehavülü ünvanlı eserini mütala’a edebilir. +Tarih-i İstikbal’ i yazmadan evvel o eseri mütala’a etmiş olsa idi Buhner’in o köhne makalesini mal bulmuş Mağribi gibi kitabına derc etmez o hüccet-i dalal ile halkı kendi dinine da’vet eylemez Maddiyyun mesleğine gelince bu meslek cihan-ı ademiyyeti tehdid eden afat-ı müdhişenin en dehşetlisidir. +Onun telkın ettiği esasları bi-hakkın temsil edenler bizim bildiğimiz gibi insan değil bambaşka mahluklardır. +Onların nazarında hayır ve şer hüsn ve kubh siyyandır. +Mahzuratın hiç birini irtikabda bir mahzur-ı akli görmezler duzahi fikirlerle meşhun olan kalbleri şiir musikı resim gibi en ulvi hissiyatın mümessili olan bedayi’a karşı sahara-i samma’ gibi camid ve la-kayd kalır. +İnsaniyetin ma-bihi’l-imtiyazı olan en necib en rakık hissiyat onlar için laf ü güzaftır. +Bir karpuz kesmekle bir adam boğazlamak beyninde zerre kadar fark görmezler. +Usul ve füru’a muhabbet beni-nev’lerine şefkat mezheblerinde ma’na getirir sözlerden değildir. +Ne mehasinden müte’essir olurlar ne de mesaviden müteneffir. +Fakat yine ahlaktan şefkatten fezailden salah-ı cem’iyetten bilmem neden bahsederler. +Halbuki bu fikirler mezheblerinin mahsul-i ictihadı değildir. +Beğenmedikleri edyan-ı semaviyye ile mesalik-i sahiha-i felsefiyyeden müste’ar şeylerdir. +Mezheblerinin eser-i telkıni olan efkarı bi-hakkın temsil ile kendilerini muhitin te’sirinden kurtarmış o fikirlerin mukteza-yı sahihi vechile hareket etmiş olsalar teşkil edecekleri cem’iyet te’sis eyleyecekleri usul-i mu’aşeret akıl ve idrakten nasibi olmayan hayvanat-ı vahşiyye sürülerinin bile nefretlerini celb eder idi. +Maddiyyunun mesalik-i saireden müste’ar efkar-ı saibe sanını calib olabilir. +Fakat mesalik-i sairenin malı olan efkar birer birer istirdad olunur mu’ameleleri sırf kendi ictihadlarının muktezasına bırakılır ise maddiyyun mesleğinin nasıl bir mahşer-i şena’at olduğu o zaman anlaşılır. +Hiç şübhe yok ki bugün maddiyyundan geçinenlerin çoğu o mezhebin eser-i telkıni olan efkarı bi-hakkın temsil edememişlerdir. +Çünkü onlar pek havsala-suz şeylerdir. +Bazı kimseler mezheb-i maddiyyunun medhinde ıttıra o mezhebden birçok dik ederiz. +Fakat onlar asırlardan beri “Etavizim” tarikıyla kendilerine intikal eden efkardan tamamıyla tecrid-i nefs edememişler dimağlarını aba vü ecdaddan tevarüs ettikleri hasa’is-ı ma’neviyyenin te’sirinden azade kılamamışlardır. +eylediği duzahi fikirlerin lehib-i hired-suzunu bir dereceye kadar ta’dil ediyor. +Yoksa sırf o mezhebin malı olan fikirler yenir yutulur şeyler değildir. +Petrol yahud vitryol ile sulanan bir ağaç birkaç gün zarfında kuruduğu gibi maddiyyunun efkarıyla tenmiye edilen bir dimağ da az zaman içinde kavrulur gider. +Maddiyyun mesleği müntesiblerinden çoğunun avakıb-ı muzlimesi bu müdde’amızı tenvire kafidir. +Ne ise biz yine bizi işgal eden düstur-ı dalale yani Tarih-i Buhner’in ma’hud makalesi mündericatını kabul ile ruhu külliyyen inkar ve Doktor cenablarının huzur-ı hikmetinde sinesinden kopan “amenna” kavliyle iman-ı ezelisini izhar eyledikten sonra kitabının “İspirtizm ve saire” ünvanlı faslında şu sözleri söylüyor: +“Fenn-i ruh-şinasi asrımızda bize yaman bir saha-i tefahhusat açtı. +Ruh dahilinde dehşetli tedkıkat ve keşfiyat yapılır. +Zannederim ki yirminci asır zarfında birçok mesail-i muğlaka halledilecek ruh büyük bir vuzuh ile tezahür edecektir. +Bununla beraber ruh esrar-alud bir şeydir!!...ilh.” Bu ibareden sonrada şöyle bir şaka yapıyor: +“İnsan insan olmakla beraber biraz da eşektir!” Merkebin savtı enker-i esvat olduğu gibi mü’ellifin kendine has olan bu latifesi de eskal-i letaiftir. +Şakası kendisinin olsun. +Onu bırakalım da ondan evvel söylediği sözleri tedkık edelim. +Ruh hakkında söylediği sözlerden anlaşılıyor ki: +Mü’ellif Buhner’in huzur-ı hikmetinde tecdid eylediği imanında sabit-kadem olamıyor. +Orada ruhu inkar eylediği halde burada tekrar ruhun vücudundan bahsediyor ve “Bununla beraber ruh esrar-alud bir şeydir” sözüyle tenakuzdan tenakuza düşüyor. +Çünkü ruhu inkar ettikten sonra tekrar esrar-alud bir şey olduğundan bahsetmek için mutlaka ya afyon yutmuş yahud esrar içmiş olmak lazımdır. +Hal-i tabi’isinde olan bir dimağ mantıktan bu kadar udul edemez. +Mü’ellif kitabının bir yerinde bizim bildiğimiz mantık için gayr-ı mantıki mantık demiş idi. +Fil-hakıka kendisinin bizim mantıklardan başka bir mantıkı olduğu mülahazatını kendisine has olan o mantık dairesinde yürüttüğü bu sözlerinden de anlaşılıyor. +Kitabının elli sekizinci sahifesindeki “Evet ruh bir kenz-i la-yefnadır ruh-şinasi rüşeym halinde bir fendir. +Daha ruhu ölçemiyoruz! +Tartamıyoruz! +Fakat bunun bir şey’-i tabi’i olduğunu kavanin-i tabi’iyyeye tabi’ bulunduğunu pekala biliyoruz.” Sözlerini okurken az kaldı biz de mantıkımızı gaib edecek idik. +Anlaşılan mü’ellif ruhun kabil-i vezn ve mesaha bir madde olduğuna kail! +Şu halde “Amerikalı bazı ruhculara nazaran ruhların sikleti veya ons imiş- sahife ” sözlerini ne hak ile makam-ı tehekkümde ityan ediyor? +Kendisinin fikriyle Amerikalı ruhcuların i’tikadları beyninde ne fark görüyor? +Mü’ellifin Kur’an-ı Kerim’deki bazı kıssalara “hurafat” demesi bahsine gelince; bu şeref ! +kendisine aid değildir. +Kur’an-ı Kerim’in mevazi’-i adidesinde görüldüğü vechile kefere-i Kureyş de o kıssaları işittikleri [ ] zaman tıbkı cenab-ı mü’ellif gibi dehen-güşa-yı hezeyan olmuşlar idi: +onda münderic olan kıssaların sıdkına kail olsunlar. +Onların nazarında Kur’an –haşa sümme haşa– zaman-ı cahiliyyette zuhur eden ümmi bir peygamberin derme çatma sözlerini havi bir mecmu’a-i hurafattır! +Bu mes’eleye dair bazı şeyler söylenebilir idi. +Fakat ben sükutu evla gördüm. +Celal Nuri Bey lazım gelen cevabı Mesnevi-i Şerif’ten alsın. +Bakınız miftahu’l-idrak olan o kitab-ı mübinin nazım-ı akdesi Kur’an’a ta’n edenlere karşı ne diyor: +Celal Bey ile o fasileden olan diğer mu’arızlar Cenab-ı Mevlana’nın bu tevbih-i hakimanesinden sonra yine susmayacak olurlarsa onları başka suretle iskat mümkün değildir. +Meğer ki dest-i kaza savt-ı müz’iclerine nihayet vermek için ağızlarına kuvvetli bir “ağızlık” taka! +Tarih-i İstikbal mü’ellifi kitabının’ncu sahifesinde “Yalnız vazı’-ı akaid olanlar insanda mevcud her sıfatı Halık’ta derece-i kemalde görmüşlerdir. +Fakat bundan başka Vacibü’l-vücud için sıfat görememişlerdir. +Çünkü onların safı geçemez” diyor. +Mü’ellifin “Kütüb-i galiza-i akaid” ünvan-ı şeni’iyle yad etmeye mütecasir olduğu akaid kitabları sıfat-ı ilahiyyeyi Kur’an-ı Kerim’den almışlardır. +Cenab-ı Hak Kur’an -ı Azim’de zat-ı ilahisini halik alim kelim hayy kadir mürid şa’i ve saire sıfatlarıyla tavsif ediyor. +Madem ki mü’ellif Kur’an’a mu’tekıd olduğunu iddia ediyor niçin akaid kitablarını “galiz” kelimesiyle tavsif ederek edeb ve insaf dairesinden çıkıyor? +Yoksa hiç eline Kelam-ı Kadim almamış mı? +Haydi Kur’an’ı da akaidi de bir tarafa bırakalım. +Yalnız mü’ellifin şu sözlerini nazar-ı tedkıkten geçirelim: +Celal Bey eserinin’nci sahifesinde birçok herzeler savurduktan sonra “Vacibü’l-vücud şu yazıları yazana benzemez. +Onun gibi bir şahsiyeti ha’iz değildir. +Onun gibi kendisini müdrik değildir. +Ben böyle bir Allah’a inanamam” diyor. +Kendisinden idraki nez’ ettiğin Cenab-ı Hak sendeki yoksa Cenab-ı Hak mıdır? +Burasının takdirini idrakin olaydı ona havale eder idik. +Lakin maa’t-teessüf… Yine o sahifede: +“Vacibü’l-vücud kainatı muhit bir sırr-ı umumi ve ulvi olduğu gibi koca metafizisyen! +bakalım daha ne cevherler yumurtlayacaksın kaffe-i mezayanın iyiliğin güzelliğin ceberutun azametin ve fikrimizin ihata edemeyeceği evsaf-ı mechulenin adalet-i mahzanın re’fet-i mutlakanın hakıkatin remz-i umumisidir. +Cenab-ı Hak remz-i ekmeliyettir. +Ekmeliyeti zihn-i kasır-ı beşer ancak zat-ı Bari şeklinde anlayabilir” Diyor. +İşte asıl “Phraseoalogie” Celal Bey’in bu mutantan sözleridir. +Bu sözleri “Machinalent” yani ma’nasını hakkıyla te’emmül etmeksizin gözden geçirenler: +“Koca allame! +Bakınız Cenab-ı Hakk’ı ne güzel anlamış anladığını da ne ali bir uslub ile anlatmış! +İnsaf edelim hazretin bizim köhne akaid kitablarına “kütüb-i galiza-i akaid” demeye hakkı yok mu?” derler. +Fakat biraz te’emmül edenler hükümde isti’cal etmezler. +Evvela Celal Bey bu ifadesiyle Cenab-ı Hakk’ı tasdik değil inkar ediyor. +Çünkü “remz-i umumi” ta’biri ya Celal Bey’in ta’dad ettiği evsaf-ı muhtelifenin şiraze-i ittihadı yahud ale’l-infirad o evsafın enmuzec-i kemalidir. +O ta’bir her iki surette de lafz-ı uluhiyetten murad olunan daha doğrusu murad olunması iktiza eden ma’nayı tazammun etmez. +Cenab-ı Hak hiçbir şeyin remzi “senbol”ü olmadığı gibi rümuzun hiç biri de Cenab-ı Hak olamaz. +Mü’ellifin asıl i’tikadı “Ekmeliyeti zihn-i kasır-ı beşer ancak zat-ı Bari şeklinde anlayabilir” cümlesinde görülüyor. +Bu cümlenin en vazıh ma’nası Allah yoktur demektir. +Mü’ellif zat-ı uluhiyyetin sıfat-ı sübutiyye ile ittisafına yukarıda “antropomorfizm” ma’nası vermiş bundan dolayı akaid kitablarını lisan-ı edebin şiddetle protesto edeceği bir ta’bir ile tavsif etmiş idi. +İfadesine nazaran sıfat-ı ilahiyye evsaf-ı beşeriyyenin mübalağasından başka bir şey değil imiş. +Öyle değil ya haydi öyle olsun. +Fakat sorarız: +Kendisinin başka bir şey midir? +Mü’ellif akaid kitablarını tahti’e ettiğine göre kendisi “bir fevka’l-ade”lik göstermiş beşeriyet dairesi haricine çıkmış olaydı bir şey demeye hakkımız olmaz idi. +Fakat kendisi de o dairenin içinde dolaşıp duruyor. +Yalnız “remz” ta’biriyle vücud-ı Bari’yi külliyyen inkar ediyor. +Bu onu mahz-ı tasdik zannederler. +“Antropomorfizm” ta’birine gelince; bu ta’bir öteden beri münkir-i uluhiyyet olanlarla “panteist”lerin hükema-yı mek Cenab-ı Hakk’ı sıfat-ı ilahiyyesinden külliyen tecrid ile bir remz-i mübhemiyyet şekline koymak için ileri sürdükleri bir ta’bir-i müzevverdir. +Bu hususta en ileri gidenlerden biri belki birincisi de Spinoza’dır. +Ehl-i edyana karşı bu sözü ileri sürenlerin maksadı hüsn-i niyyete müstenid olmadığı gibi insanların zat-ı Bari hakkında yanlış i’tikadata zahib olmalarına [ ] mani’ olmak da değildir. +Zat-ı uluhiyyeti nazikane aradan çıkarmaktır. +Sıfat-ı ilahiyyeden bahsedenlere: +Sus Allah’ı beşer derekesine Demek nasıl doğru olabilir? +İnsan böyle hiçbir sıfatla tavsif edememek ceza-yı ebedisine mahkum olduğu bir mühmel kuvvete vücuduyla ademi müsavi bir remz-i mübhemiyete nasıl iman edebilir? +Spirtualistler: +“Biz hakıkat-i ilahiyyeyi anlayamayız fakat hakıkat-i zatiyyemizden –velevki nakıs olsun hakıkat-i ilahiyyeye istidlal mümkün olduğuna i’tikad ederiz” derler ki pek doğrudur. +Biz de şimdi Kur’an’dan hadisden icma’dan falandan sarf-ı nazarla yalnız mukteza-yı akla mütaba’at edelim. +Görüyoruz ki bu alemin halkı idaresi idamesi hayta-i akl-ı beşerden haric bir ilmin bir kudretin bir iradenin vücuduna vabestedir. +Şu halde niçin sani’-i hakimi o sıfatlarla tavsifte bir mahzur görelim? +İslam’ın zat-ı uluhiyyeti bir takım kemal sıfatlarıyla tavsif etmesiyle bir sanem-perestin Cenab-ı Hakk’ı insan şeklinde tasavvur ve tasavvurunun timsal-i müşahhası karşısında ibadet eylemesi beyninde ne münasebet vardır ki müsliminin zat-ı uluhiyyet hakkındaki i’tikadına “antropomorfizm” denebilsin? +Alemde her eser mü’essirinde mevcud evsafın ayine-i in’ikasıdır. +Madem ki vücud-ı Bari’ye kainattan istidlal ediyoruz. +Kainatı da sıfat-ı ma’lume ile muttasıf bir mübdi’in vücuduna muhtac ve müftekır görmekliğimiz zaruridir. +Aklı olanlar doğru düşünebilenler zat-ı Bari’nin o sıfatlarla ittisafında asla şübhe edemezler. +Zat-ı uluhiyyetten sıfat-ı ilahiyyenin nez’ine kıyam etmek aklen ve naklen merduddur hezeyan-ı mahzdır. +Şirazesi kopmayan bir dimağdan o gibi herzeler sadır olmaz. +Öyle saçmalara mütecasir olanlara ya deli yahud cahil-i mürekkeb. +Hilaf-ı maksud bir ma’naya delalet etmemesi Mü’ellif eserinin’ncü sahifesinde “Sıfat-ı selbiyyeye gelince sani’ te’ala araz cisim cevher musavver mahdud ma’dud müteba’ız mütecezzi bazı cüz’lerden müterekkib mütenahi değildir. +Ma’iyetle keyfiyetle vasfolunmaz. +Hiçbir mekanda mütemekkin değildir. +Üzerine zaman cari olmaz… Sözlerini yazdıktan sonra “Bunları anladık. +Fakat evsaf-ı selbiyye hiçbir ma’na ifade etmez. +Selb ile bir şey ta’rif ve tasvir olunmaz. +Bilakis kabataslak ve mahza Mu’tezile’yi red du ma’azallah adeta inkara kadar gider. +Bektaşi’nin hikayesi bu i’tibar ile pek ma’nidardır.” Diyerek Cenab-ı Hakk’ın şan-ı rububiyyete münafi nakaısdan tenzihine ta’rif ve tasvir ma’nası verdiğini anlatıyor. +“Vahibü’l-idrak müzdad eylesin iz’anını.” Zat-ı Bari’nin o gibi nakayısdan tenzihi Sani’-i ezeli hakkında zihne vürudu melhuz olan efkar-ı fasidenin vüruduna meydan vermemek içindir. +Bu kadarcık bir şeyi anlamayıp da “Selb ile bir şey ta’rif ve tasvir olunmaz” demek cehlin gayeti idraksizliğin nihayetidir. +“Bektaşi’nin hikayesi bu i’tibar ile pek ma’nidardır” demesine nazaran mü’ellifin cevherden arazdan müteşekkil müteba’ız mütecezzi bir ilah-ı cismaninin vücuduna kail olduğu yahud kail olmak istediği anlaşılıyor. +Halbuki sıfat-ı sübutiyyeyi şan-ı uluhiyyete mugayir gören kendi ictihadı neticesinde Cenab-ı Hakk’a remz-i ekmeliyyet diyen mü’ellif nasıl oluyor da ümem-i salifenin taştan ağaçtan yapılmış sanemlerine şebih bir ilah-ı maddinin daha ziyade akla mülayim olduğunu işrab edecek surette idare-i lisan eyliyor? +Hulasa mü’ellifin fikri gibi ma’budu da her dakıka bir şekl-i diğerde tecelli ediyor ve’s-selam! +Mü’ellifin şiir ve edebiyat sanayi’-i nefise hakkındaki mütala’atına gelince; o mütala’at tamamıyla da’vasının butlanına hüccettir. +Zira insanları zevk-i mehasinden tecrid meyl-i me’aliden tebrid ile dereke-i behimiyyetten aşağı derekata tenzil eden meslek Celal Bey’in medhinde ıttıra ettiği meslek-i sakım-i maddiyyundur. +Böyle giderse insanlar o derekelerde de dikiş tutturamayacaklar gayya-yı hüsranın daha müdhiş daha muzlim derinliklerine doğru yuvarlanıp gidecekler. +Bizce temenni edilecek bir şey varsa o da gençlerimizin felsefeyi esaslı bir surette tahsil etmeleri perişan dimağlardan sadır olan türrehatı bila-muhakeme kabul ile cinnet veya intihara namzed olmamalarıdır. +TERBIYE-I NISVAN-I İSLAM HAKKINDA Müşarun-ileyh Sultan Cihan hazretleri bu mektubu Allahabad hitaben yazmışlardır ki ehemmiyetine binaen aynen terceme ediyoruz: +Sevgili Hanımefendi; Mektubunuzu ve evrak-ı melfufesini aldım. +Teşekkür ederim. +Merbut vesaikı kemal-i dikkatle mütala’a ettim. +Asyai hemşirelerinin terfi’-i kadri gayesine ma’tuf vesait ve tedabir uğrunda kemal-i tehalükle çalışan bütün ali-cenab ve mütefennin Avrupalı hanımlara azim bir deyn-i şükranımız olduğunda şübhe yoktur. +Samimane temenni ederim ki bütün şu mesa’i-i celile pek ziyade layık oldukları muvaffakiyet-i kamile ile tetevvüc eylesin. +Başımdan aşan mesalih-i hükumetin icab ettiği iştigalat geçen posta ile size uzun uzadiye mütala’atımı iblağa mani’ olduğuna müte’essifim. +Sizden aldığım vesaikın tefahhusundan mütevellid mülahazalarımı [ ] cem’iyetiniz a’zasının piş-i tedkıkine vaz’ etmek lütufkarlığında bulunacağınızdan ümidvar olarak beyana cür’et ediyorum. +Mevzu’-ı bahs olan mes’ele hakkında şerh-i zamir etmezden evvel gerek size gerek şark nisvanı için çalışan diğer hanımlara şurasını ihtara mecburiyet hissetmekteyim ki: +Miss Richardson’un İslam’da kadının hal ve mevki’i hakkındaki nakl ve nazarı dinimiz ve cema’atimiz hakkında hiç de esaslı ve sahih bir vukuf ve tetebbu’ mahsulü değildir. +Ona göre İslamiyet edyan-ı azimenin her birinden ziyade kadının ve bi’n-netice cem’iyetin tezlil-i kadri esasına müstenid imiş ve bundan dolayı birçok nisvan-ı İslam’ın mekkar müfsid hakır ve ahlaksız olduklarını müşahede etmek şayan-ı ta’accüb bir hal değilmiş!... +İslam kadınlığının şu suretle toptan bir nazariye olmak üzere kabul edemem. +Ben dinen müslümanım ve dinimin esasat ve makbulatına da oldukça vukuf sahibiyim. +Pek güzel bilirim ki İslamiyet cins-i latifin mevki’-i külfet vaz’ etmemiştir. +Bilakis din-i Muhammedi kadına min külli’l-vücuh müstahık olduğu adilane ve müstahsen bir mertebe-i ictima’iyye ta’yin eylemiştir. +Muhammediyet kadını İslam’a takaddüm eden duhur zarfında süründüğü a’mak-ı zillet ve hakaretten tutup yükseltivermekle iktifa etmemiş belki ona mu’ayyenü’l-hudud bir malikane-i kanuni de ifraz ederek hal-i hukukısini tebyin eylemiştir ki işte bu hususta edyan-ı alemden hiç biri İslam’a rekabet ve imtisal edememiştir. +Nisvana hilm ve rıfk ile mu’amele olunmasını emreden peygamber-i celilü’ş-şanımızın şeref-vürudundan evvel kadının tabi’ tutulageldiği zulüm ve şiddeti men’ eden muyuz ki: +Kadın erkeğin erkek de kadının zinetidir? +Hazret-i Peygamber’in ta’limatı zükur ve nisa arasında mu’amele-i mütesaviyye te’sis etmiş olduğu gibi hilafına hiçbir sarahat ve delalet zikr ve işhad edilemeyeceğinden emin olarak İslam’ın kadınının i’tila-yı fikri ve ictima’isi emrinde en güzel kava’id vaz’ ettiğini iddia edebilirim. +İslamiyet kadına karşı fevkalade hürmet ve ri’ayet emretmektedir. +Avrupalı kadınlar Arapça’ya aşina olup da Kur’an-ı Kerim’i aslından tedkık ve mütala’a edebilselerdi zehabat-ı sehifelerinden çoğu zail olurdu. +Muharririn-i İslamiyye ve Avrupalı bi-garaz müdakkıkın bu mes’eleyi pek vakıfane münakaşa etmişlerdir. +Bunların mü’ellefatını okuyanlar İslamiyet’in kadına karşı yaptığı şeyi hiçbir dinin yapamadığına agah olurlar. +Şurası bir hakıkat-ı kat’iyye olmak üzere dermiyan olunabilir ki: +Dinimiz hakkında vaki’ olan ithamat ve isnadat-ı gayr-ı sahiha cenab-ı mefhar-i mevcudat aleyhi’s-salavat hazretlerinin ta’lim buyurdukları hakaikı hiç bilmemekten neş’et etmektedir. +İslam’ın tarihi nisvan-ı Muhammediyye’nin mücerred dinlerinin verdiği şevk ve gayretle ne derecelerde ihraz-ı fazl ve kemal ettiklerini gösterir la-yuhsa misaller ile malidir. +Müslüman kadınları hukukta ilm-i ler. +Ahlafa ef’al-i saliha ve a’mal-i hamasetkaranelerinden o kadar necib yadlar bırakmışlardır ki bunun emsaline her hangi bir kavm-i diğerin tarihinde müsadif olamıyoruz. +İslam kadınları hitabe kürsülerinden kanları kaynatır nutuklar okurlardı. +Medaris salonlarında ilm-i ilahi hakkında dersler verirler makaleler irad ederlerdi. +Siyasiyyat-ı memlekette yüksek roller oynarlardı. +Bugün İngiltere’de “süfrajet”lerin hukuk-ı neseviyyenin mütehalik ve sitize-cu salikelerinin müracaat ettikleri vesaite iltifat etmeksizin memleketin idare ve siyaset-i umumiyyesini ma’kul re’y ve mütala’alarıyla güzel bir hale imale ederlerdi. +Arasat-ı cenk ü cidalde hastalara mecruhlara bakarlar milletlerinin şeref ve namusunu i’la birlikte muharebeye girişirlerdi. +nın[ma]mış olan zat-ı mukaddesin ba’sinden henüz pek çok zaman geçmemişti ki müslüman kadınlarında böyle evsaf-ı ulviyye inkişaf eylemişti. +Hakkımızda gösterdiğiniz takayyüd-i samimaneden dolayı sizlere karşı pek çok müteşekkir hatta mezhebimizin esasat-ı evveliyyesine muttali’ olmadığınız halde bugün meşhud olan inhitat ve sukuta bakarak bize son’un tavsif ettiği derece-i pestiye hübut etmiştir. +Fakat ekseriyete bakılmalıdır. +Ve bizi kurtaracak ancak din-i hakıkı-i yerlerde ta’kıb olunan şekil din değildir. +Muma-ileyhanın bazı müslüman kadınlarının iktisab ettiklerini iddia ettiği kavim zeval sath-ı maili üzerine gelmiştir. +Onun mehafil ve devairinde asar-ı infisad belirir ve dinin evamiri ihmale yüz tutar. +Fakat hakıkı müslümanlar için ilahi vesayayı sihramiz kuvveti bağrında taşıyan ancak hakıkı İslam Dini’dir. +Binaenaleyh benim için garblı hemşirelerime imanımızın nebe’angah-ı feyyazı olan Kur’an -ı Hakim’i ve kadınlık hakkında asar-ı halide bırakan ulema-yı İslam’ın mü’ellefatını okumalarını tavsiye etmekten güzel bir şey olmaz. +Şehamet ve nisvana hürmet hissi Avrupa’ya şarktan gittiğini kurun-ı vüsta tarihini yazanlar müttefikan kabul ettikleri halde bugün garblı hemşirelerimizin şark kadınlığını bu kadar tahkır-amiz bir şekil ve surette telakkı ettiklerini görmek tali’-i bi-kararın ne kadar meraret-alud bir istihzasıdır! +Artık size bu mektubu yazmaktaki hakıkı maksadıma irca’-ı kelam edeceğim: +Hindistan’da terbiye-i nisvan mes’elesi nazar-ı tedkıka alınacağı vakit evvel-emirde şimdiye kadar bu hususta masruf olan mesa’inin netayic-i hasılası tetebbu’a şayandır. +Unutmamalıyız ki bu memleketin hükumeti tarafından terakkı-i maarif vazifesi oldukça mü’essir bir surette ifa edilmiş mühim merakizde darulfünunlar açılmıştır. +Bundan bilhassa zükur müstefid olmuş [ ] kadınlar ise geride kalmıştır. +Hindistan İslamların zir-i hükumetinde iken yüksek ailelere mensub kızlar o ailelerin başlıca hanımlarının yed-i terbiyetine tevdi’ olunur ve o vakit için pek uygun olan bu usul güzel neticeler verirdi. +Zamanlar değişti. +Şimdi kızlar büyük kitleler halinde ta’lim ve terbiyete muhtacdır. +Terbiye-i niseviyye bugün pek ziyade iktisab-ı ehemmiyet etmiş ve Hindistan’da bu hususta esaslı teşkilat yapılabilmek mü’essesat-ı garbiyyenin olduğu gibi taklidi menafi’-i hakıkiyyemize mevsıl olamaz. +Şark memleketlerinde kadınların terbiyesi garbdaki usulden büsbütün farklı esaslara istinad ettirilmek zaruridir. +Çünkü kaide-i tesettür bazı tahdidatı Kızların terbiyesinde gayeye vusul için her şeyden evvel yapılacak şey güzel bir program tertib etmekle beraber Hind lisanlarında yazılmış kitablar ihzar etmekten ibarettir. +Merakizde mu’allime yetiştirecek mü’essesat-ı tedrisiyye küşad edilir ve teşvikkarane tertibata müracaat suretiyle şayan-ı ihtiram ailelere mensub kadınlar hocalık mesleğine imale olunur. +Benim fikrime göre Hindistan darulfünunlarında tatbik olunan imtihan usulü inas müte’allimler için pek mes’ud semereler vermez. +Bhopal’da te’sis ettiğim kız mektepleri pek güzel iş görüyor ve iyi ailelere mensub kızlar dersleri ta’kıbe rağbet göstermekte hiç müşkilata uğramıyorlar. +Aligar’da dahi bir kız mektebi pek şayan-ı memnuniyyet surette icra-yı tedrisat ettiği gibi Hindistan’da diğer birçok kız mektepleri daha vardır ki bunların hepsinde usul-i tesettürün icab ettiği teşkilata ihtimam olunmakta ve inasa elverişli bir terbiye verilmektedir. +En mühim mes’ele lazıme-i tesettürü nazar-ı mizin tehavün edemeyeceklerinden ümidvarım. +Sevgili hanımefendi inanınız ki Hindistan’da terakkı-i maarife meftuniyet hususunda hiç kimseden geri kalmam ve bu uğurda yapabileceğim her mu’avenet pek büyük zevk muvaffakiyetinizi temenni ederek samimiyete i’timad eylemenizi rica ederim. +Bundan sonra Resulullah hazretleri iki müfreze tertib etti. +Biri otuz kişilik idi ki kumandanlığına peygamberin amcası Hazret-i Hamza ta’yin kılınmıştı. +Öbürü: +Yetmiş seksen kişilik idi ki ona da yine peygamberin amcası oğlu Ubeyd bin el-Haris hazretleri kumandan olmuştu. +kervanlarını sıkıştırıp vurmak idi. +Birinci müfreze üç yüz kişilik bir kervana rast geldi ve kendi azlığına göre düşmanın çokluğuna bakmaksızın çarpışmak fikrinde bulundu. +Fakat araya başkaları girip iki tarafa da musalaha teklif ettiler dolayısıyla o koca kervanı zarara uğratmadan kaçırdılar. +hemen ok atmak suretiyle muharebeye başladı. +Kervandakiler bu müfrezeye dayanamadı. +Çoğu yaralı olduğu halde kaçıp canını malını kurtardı. +Aralarında bulunan Mekkeli oldu. +Hikayelere dikkat ettin değil mi? +Hemşehrim! +Otuz kişiden daha doğrusu bir avuç yiğitten ibaret bir çete kendisinden tamam on kat fazla bir düşman derneğine rast geliyor. +Onların kalabalığına kuvvetine bakmıyor. +Canını dişine ölümü gözüne alıp karşılarında sebat gösteriyor. +Döğüşmeye başlamak üzere bulunuyor. +Lakin “kalırsam gazi ölürsem şehid olacağım” i’tikadındaki bu otuz kahramanın sebatı karşı taraftaki derneği yıldırıyor. +Aman dilemeye musalaha yapmaya mecbur ediyor. +Öbür müfrezeye gelince; vakı’a mevcudu daha çok. +Rast geldiği düşman da beriki kadar fazla değil. +Böyle olmakla beraber kendisinden üç def’a ziyade. +O müfreze de bu üç misli düşmandan çekinmiyor görür görmez üzerine atılıp bir çoğunu yaraladıktan sonra topunu birden önüne katıyor ürkmüş sürüler gibi kaçırıyor. +Dindaşlarından iki tanesini de o din düşmanlarının elinden kurtarıp Peygamberinin huzuruna din kardeşlerinin arasına getiriyor. +Netice ne oluyor biliyor musun? +Medine’de yeni yerleşen Müslümanlığın büyüklüğü ve müslümanların Allah yolunda ölmekten din uğruna da düşmanla döğüşmekten çekinmediği her tarafça anlaşılıyor. +Evvelce Müslümanlığı ve müslümanları hor görenlerin gözleri yürekleri titremeye başlıyor. +Şübhesiz ki bu pek büyük bir kazanç. +Lakin nasıl kazanıldığını anladın ya. +Sebat ile ölümü göze almak düşman karşısında erkekçe durmakla. +Sana bir hikaye daha söyleyeyim: +Bilirsin ki düşmanın ne kadar olduğunu hangi mevki’de bulunduğunu öğrenmek için ordulardan keşif kolları çıkar. +Keşif kolları; [ ] dere tepe gezer düşmanı uzaktan görüp ne halde olduğunu sezer. +Sonra dönüp kumandanına ma’lumat getirir. +Bazen de keşif yaparken düşmanın bir kuvvetiyle çarpışmaya mecbur olur ve sebat gösterirse galebe çalar. +Anlattığım iki hikayeden farkına varmışsındır ki: +Peygamberimiz efendimizin ilk yolladığı müfrezeler müşriklerin kervanlarını vurup yüklerini zabt etmeye me’mur idi. +Fakat Mekke’den Şam’a Şam’dan Mekke’ye gidip gelen ve o vakit Müslümanlığın merkezi olan Medine şehri yakınlarından geçen bu kervanlar korkarak ve sakınarak geçtikleri için tutulup vurulamıyorlardı. +Resulullah hazretleri kervanlardan birini bulup haberini getirmek üzere sekiz on kişilik bir keşif kolu tertib etti. +Ve bu kolu demin adı geçen Hazret-i Hamza’nın kız kardeşi oğlu Abdullah bin Cahş’ın kumandası altına verdi. +Ma’lum ya: +Keşif kolları çok def’a süvariden tertib olunur. +Bu müfreze efradı da süvari idi. +Lakin hepsinin hayvanı yoktu. +İki neferin bir devesi vardı ki nöbetle binerek gidiyorlardı. +Yolda konak verdikleri bir yerde otlamaya salıverdikleri develerden biri açılıp gaib oldu. +Yeni süvarisi onu aramaya gitti. +Arkadaşları ise –bir an evvel vazifelerini ifa için deve aramaya çıkanları beklemediler. +Arkadan gelip yetişsinler diyerek ilerlediler. +Ve bir müddet sonra bir kervana rast geldiler. +Epeyce kalabalık olan bu kervan Taif kasabasından aldığı kuru üzümle kırmızı sahtiyanı satmak üzere Şam’a götürüyordu. +Müfreze kumandanı Peygamber hazretlerine bu kervanın haberini götürmektense yüklerini zabt edip ganimet götürmesini düşündü ve sekiz kişi kalmış olan arkadaşlarıyla kervan halkına ok atmaya başlayıp içlerinden iki tanesini öldürdü. +Uğradıkları baskından şaşıran müşrikler bu sekiz kişinin attıkları oklara dayanamadılar. +Mallarını meta’larını unutup bazıları develerine binerek bazılar da tabanlarına kuvvet vererek kaçıp kurtuldular. +Hatta yoldaşlarından iki tanesini de götüremeyip o fedayi kahramanların eline esir bıraktılar. +Fedakar kumandan ile yiğit arkadaşları üzümler ve sahtiyanlarla beraber esirleri alıp Medine’[ye] getirdiler ve Müslümanlığın takdim eylediler. +O da beşte birini beytülmal-i müslimin için ayırdıktan sonra üst tarafını gazilere pay etti. +Yiğit asker! +Sen de şu hikayeden bir hisse payı al: +On kişilik bir keşif kolu peygamberinin yani müslümanların en büyük ve en mukaddes kumandanı olan zatın emriyle yola çıkıyor. +Fakat ne halde? +Yiyeceği de bir avuç hurmadan ibaret. +Belki o kadar da yok. +Böyle yokluk içinde ve bir çok zorluk karşısında hizmet ifasına gidiyor. +Kervanı görüp mevcuduyla meta’ı anladıktan ve gideceği yolu kestirdikten sonra dönüp haber götürmekle vazifesini yapmış olacakken cesur kumandanının müslüman yüreğindeki din kuvveti ve erkeklik gayreti buna kanaat etmiyor. +O kervanı vurmak ve götürdüğü şeyleri almak için bir fedakarlık icrasına kalkıyor ve ma’iyyetine: +Vur! +Emrini veriyor. +Onlar da çekinmeye değil düşünmeye bile lüzum görmüyorlar. +Çünkü kumandanları emrediyor. +Çünkü amire itaatin farz olduğunu biliyorlar. +“Sağ dönersek Peygamber’in şehid olursak Allah’ın huzuruna gideceğiz” diye o kalabalık düşmanla çarpışmaya başlıyorlar. +O derneği dağıtmadan da mevki’lerinden bir adım geri çekilmiyorlar. +Hulasa: +Ölümden korkmadıkları düşmandan kaçmadıkları Amirin sözünü dinlemek düşmana karşı dinelmekten ibaret. +Bu yiğit askerlerin bu şehid kumandanların öbür dünyada nasıl mükafat göreceklerini ancak Allahu te’ala bilir. +Lakin hizmetlerine fedakarlıklarına mukabil bu dünyada da mükafatlarını görüyorlar. +Nasıl mükafat mı diyorsun. +Baksana! +Şehid olduklarından bin üç yüz bu kadar sene sonra yine müslümanlar tarafından hatırlanıyorlar ve “Allah kendilerinden razı olsun” du’asını alıyorlar. +Bir insan için bundan büyük mükafat olabilir mi? +Şundan anlaşılıyor ki din yolunda şehid olanlar millete fedakarane hizmette bulunanlar her vakit yaşıyorlar. +Zira senin benim ölülerimiz gibi unutulup gitmiyorlar. +Daima hayır ile hürmetle yad olunup duruyorlar. +TERBIYE VE TA’LIM DERS VEKALET-I CELILESI’NIN FAALIYETI Madde - İstanbul ve vilayat-ı şahane için mütehassıs müderrisin yetiştirmek için Daru’l-Hilafeti’l-aliyye’de Medresetü’l-mütehassısin namıyla müddet-i tahsiliyyesi dört sene olmak ve beş şu’beden mürekkeb bulunmak üzere bir Daru’l-ilim küşad olunacaktır. +Madde - Medresetü’l-mütehassısin bir müdürün nezaret ve idaresine tevdi’ olunacak ve her şu’be için muavinler ve mubassırları bulunacaktır. +Madde - Medresetü’l-mütehassısin’e kabul olunacak talebenin nüsah ile icazetname almış ve hüsn-i hal ashabından bulunmuş zevattan olması şarttır. +Madde - Medresetü’l-mütehassısin’e kabul olunacak talebe üçüncü maddedeki şera’iti ha’iz olmağla beraber tertib ve i’lan edilecek program mucebince duhul imtihanına tabi’ olacaktır. +Madde - Her sene için şimdilik onar kişiden ibaret olmak üzere beş şu’beye elli efendi kayıd ve kabul olunacak ve bu suretle dört senede talebe-i mevcudenin mikdarı iki yüze baliğ olarak medreseden senevi ellişer kişi neş’et eyleyecektir. +Madde - Şu’beler ber-vech-i ati sunufu havidir: +Sarf ve nahiv şu’besi Mantık ve ma’ani şu’besi Fıkıh ve usul-i fıkıh şu’besi Kelam ve hikmet şu’besi Tefsir ve hadis şu’besi Madde - Her şu’bede dört sene mütemadiyen o şu’beye aid ders okunacak ve programda gösterileceği vechile fünun-ı cedide ve cüz’iyyat gösterilecektir. +Madde -Atiyen medreseler de işbu derecat üzerine tefrik ve tasnif edilecek ve bir şu’beden neş’et ve usulen tedrise me’zun olan müderrisler o şu’be derslerini havi medaris talebesini tedris edebilecektir. +Medresetü’l-mütehassısin’in bir şu’besinden me’zun bir müderrisin diğer şu’be medarisinden tedrisine kat’iyyen müsa’ade edilmeyecektir. +Madde - Her şu’be talebesi Ders Vekaleti tarafından müntehab mümeyyizler vasıtasıyla her sene terfi’-i sınıf imtihanına tabi’ olacak ve son sene imtihanını ikmal ve isr-i eslafa beraber Medresetü’l-mütehassısin namına bir şehadetname verilecektir. +Madde - Bu suretle şehadetnameye nail olanlar ayrıca ruus imtihanına dahil olacak ve muvaffak olanlara mütehassıs müderris ünvanı verilecektir. +Madde - Haftada altı gün eyyam-ı tahsiliyye addolunarak üç gün münhasıran dürus-ı esasiyyeye iki gün fünun-ı cedideye ve bir gün de lügat iştikak edebiyat-ı Arabiyye usul-i hadis aruz vaz’ adab-ı münazara gibi teferru’ata tahsis olunacaktır. +Madde - Her şu’be talebesi dürus-ı esasiyyesini ayrı ayrı mütehassıs müderrislerden okuyacak yalnız fünun-ı cedide ve teferru’at dersleri bir dershanede müctemi’an okunacaktır. +Madde - Sekizinci maddede beyan olunduğu vechile Medresetü’l-mütehassısin teşkilatına müsavi olarak medrese dersleri de sarf ve nahiv mantık ve ma’ani fıkıh ve usul-i fıkıh kelam ve hikmet tefsir ve hadis sınıflarına taksim edilince şu’besinden me’zun bir müderrisin kürsi-i tedrisinde tahsil-i ulum eyleyecektir. +Madde - Medaris-i mevcudenin hal-i hazırı işbu tertibat ve teşkilata müsa’id olmadığından ihtiyaca kafi olacak medaris Fatih Süleymaniye Bayezid Sultanselim Sultanahmed ve emsali mevaki’de birleştirilecektir. +Madde - El-yevm İstanbul’da ve vilayatta mahallat arasında ve lüzumsuz mahallerde bulunan medarisin akara tahvili ve tahvil mümkün olmayanların nakde tebdili için Evkaf Nezareti me’zun olacak ve medreselerin tevhidi için mevaki’-i münasibede mebani-i lazıme-i ilmiyye inşa edilerek bu suretle gerek İstanbul ve gerek vilayatta medaris mümkün mertebe toplu bir halde bulundurulacaktır. +Madde - Medresetü’l-mütehassısin Ders Vekaleti’ne merbut bulunacak duhul imtihanları Ders Vekaleti vasıtasıyla ları da Vekalet-i mezkurenin intihab edeceği mümeyyizler ma’rifetiyle ifa edilecektir. +Madde - Medresetü’l-mütehassısin talebesinin her birine şehri yüz elli kuruş maaş senevi iki kat elbise verilecektir. +Madde - Medresetü’l-mütehassısin’den talebe yetişinceye kadar geçecek olan dört sene zarfında ruus imtihanı ve nahiv dersleri için müciz ders-i amlarından olmak üzere Ders Vekaleti tarafından mikdar-ı münasib zevat intihab ve ta’yin olunacaktır. +Madde - Ruus imtihanının icra olunmayacağı dört sene zarfında münhal kalacak müderrislik maaşları Medresetü’l-mütehassısin mu’allimlerine tahsis veya zam olunacaktır. +Madde - Müciz ders-i amlardan olup da Ders Vekaleti’nin emriyle şu suretle tedris eden efendiler ma-fevk sınıfında münhal vuku’ buldukça kendi sınıflarında bulunan ve ders okutmayanlara tercihan terfi’ edilecektir. +Madde - El-yevm mevcud olan bil-fi’il müderris ve müciz efendilerin maaşlarına halel gelmeyecek ancak Medresetü’l-mütehassısin’de müderrislik vazifesini ifa eden müderrisler bulundukları sınıfın hizmet ve ehliyetine göre tercihan bir derece veya daha ziyade terfi’ hakkını haiz olacaktır. +Madde - Medresetü’l-mütehassısin’de gerek dürus-ı esasiyyeye ve gerek fünun-ı cedide ve cüz’iyyata aid olmak üzere tedris olunacak kitablar memleketin ulema ve mütefekkirininden müntehab bir hey’et-i aliyye tarafından intihab edilerek Ders Vekaleti’nin nazar-ı tasvibine vaz’ edilecektir ve müfredat programıyla ta’limat-ı dahiliyyesi tanzim olunacaktır. +Madde - Medresetü’l-mütehassısin’in müdür ve müdür muavinleri ve müderrisleri Ders Vekaleti hey’etince intihab ve me’muriyetleri makam-ı mu’alla-yı Meşihat-penahi’den tasdik buyurulacaktır. +Madde - Müdürler memleketteki muktedir ve fazıl zevattan mu’allimler dahi İstanbul’da mevcud ulema-yı kiramın erbab-ı ihtisas ve faziletinden tefrik edilecektir. +Madde - Medresetü’l-mütehassısin’de münhal olacak müderrisliğe medrese-i mezkureden me’zun olup da bil-imtihan ta’yin olunacaklardır. +Madde - Şu’belerin mubassır ve hademesinin ta’yini müdürün riyaseti altında muavin ve müderrislerden müteşekkil encümen tarafından icra edilecektir. +Madde - Kürsü şeyhliği münhasıran Medresetü’l-va’izin me’zunlarından alınacak Medresetü’l-kudat Medresetü’lva’izin ve Darulfünun şu’abatına icazetsiz talebe kabul ettirilmeyecektir. +Madde - Medresetü’l-mütehassısin İstanbul müderrisliğine Alay müftülüğüne taşra müderrisliğine mahrec olacak ve Meşihat-ı ulya’ca taşraya müftü ta’yin ve i’zamı hakkında bu me’zunlar tercih edilecektir. +Madde - Fetvahane-i aliye münhasıran Medresetü’l-mütehassısin’in fıkıh ve usul-i fıkıh şu’besi me’zunları kabul edilecektir. +Madde - Medresetü’l-mütehassısin me’zuniyet şehadetnamesi dairesinde tasnif olununcaya kadar el-yevm cevami’-i şerife ve dershanede okunan derslere bir kat daha germi ve ehemmiyet verilecek teşkilat-ı atiyye için daha şimdiden bir dereceye kadar bu suretle istihzarat-ı ilmiyyede bulundurulacaktır. +Madde - İşbu nizamname tarih-i neşrinden i’tibaren peyderpey mevki’-i tatbika konulacaktır. +MEDRESELERIN AVAMIL-I INHITATINDAN: + +RAĞBETSIZLIK Dünyada sa’y-i beşerle husul-pezir olacak ne kadar hadisat var ise hepsi bir saika arz-ı ihtiyac eder; o hadisatın devamı ise daimi bir teşvike vabestedir. +Teşvik ve tergıbe makrun olmayan şeyler hiçbir zaman paydar olamaz. +Hele ulum ve fünunun sanayi’in terakkısi için rağbet son derece lazımdır. +Bunun aksi olan rağbetsizlik de ilmin fennin san’atın esbab-ı tedennisinden birini teşkil eder. +Mesela: +Avrupa emti’asına karşı ülkemizin bir meşher –sergi– haline gelmesine sebeb bizim mütehalikane rağbetimiz olduğu gibi zaten ileri derecede olmayan ma’mulat-ı dahiliyyemizin bütün bütün karin-i indiras olmasına sebeb de yine bizim rağbetsizliğimizdir. +Bu mukaddimecikten maksadım medarisin avamil-i inhitatından birisi de rağbetsizlik olduğunu isbat etmektir. +Bir kere medreselerin devr-i ikbaline atf-ı nazar edecek olursak dinimizin ilme hikmete verdiği teşvikata ilaveten bir de hemen rağbetin medreselerin tak-ı feyz-nisarında aram-saz olduğunu ve o zamanın uleması talibini bu hüma-yı rağbetin şehbal-i şefikı altında perverişyab-ı kemal olduğunu görürüz. +Rağbetin te’siriyle değil midir ki: +O zamanın talibin-i ilmi karvan ve kavafil-i ticariyye refakatinde kat’-ı merahil ederek nerede mü’ellefatıyla şöhret-i fevkaladesiyle mümtaz mütebahhir mütehassıs bir sima varsa ondan ahz-ı feyze şarka neşr ediyorlar. +Bu sebeble alem-i İslam baştanbaşa bir kitle-i irfan kesiliyordu… Yine rağbetin te’siriyle değil midir ki: +Bir mü’ellif eserini ikmal etmeden –matba’alar olmadığı halde– hemen forma forma istinsah olunarak bütün daru’t-tahsil olan şehirlerde sür’atle intişar ediyor… Müluk ve e’azım-ı devlet namına birçok eserler tanzim olunup ithaf olunuyor. +Bütün memalik-i İslamiyye kütübhanelerle medreselerle doluyor. +Medreselere ilmiyyeye olan rağbetin derecesini şuradan anlamalıdır ki el-Me’mun Harunü’r-Reşid gibi kalbleri hubb-i ilimle daraban eden hükümdarlar Fatih gibi Yavuz gibi nam-ı cihangiraneleri afakı tutan hakanlar daima boş vakitlerini sohbet-i ulema mübahasat-ı ilmiyye ile geçirirlerdi. +Hatta Endülüs’ün maarif-perver hükümdarlarından tübhaneye altı yüz bin cild kitab koydurmuştu. +Fakat bu hal çok devam edemedi. +Bir taraftan beyne’l-İslam serzede olan nifak ve şikakın sevkiyle gavail-i dahiliyye bir taraftan olan a’da-yı İslam’ın çıkardıkları gavail-i hariciyye sebebiyle memalik-i İslamiyyede epeyce zamandan beri pertev-efşan olan aftab-ı maarif sönmeye yüz tuttu. +Bit-tabi’ erbab-ı ilim de devr-i mes’udundaki rağbeti görmediğinden medreseler tedenniye doğru olan revişine sür’at verdi. +Bu sırada –devr-i re-i devlette büyük büyük mansıbları işgal ediyorlar ve mevki’lerini tahkim maksadıyla etrafını yine ehliyetsiz kimselerle dolduruyorlardı. +Beri taraftan medreseleri evvelki kürsi-i terakkısine ıs’ad etmesi kendilerinden me’mul olan efazıl-ı ulema ise nüfuzlarını ehliyetsizlere kapdırdıklarından kuşe-i mezellette inliyorlar ve medreselerin terakkısi hakkında bir şey düşünemiyorlardı. +Her zaman ecza-i vatandan bir parça ayrıldıkça bina-yı devlet sarsıldıkça ulemaya medreselere karşı rağbetsizlik artıyordu. +[ ] İşte bu haller devam ede ede mesleğimiz bir hale geldi ki bugün birçok mütefekkirinimizce bir meslek olduğu bile kabul olunmuyor. +Hatta mekteplerde okunan ma’lumat-ı medeniyye kitablarında mülkümüzün kuvayı medreselerin bu memleketin kuva-yı ilmiyyesinden olduğu adeta inkar ediliyor. +Evet medreseler safvet-i evveliyyesini gaib edip mütedenni bir halde olmasıyla yine bir kuvve-i mez ya!... +Evet biz şu kadarını i’tiraf ederiz ki medreseler bugün ma’aliyat ve fezail-i İslamiyye’yi kalbgah-ı ümmete şayan-ı mu’ahazedir. +Lakin mektepler de senelerce uğraştıkları nazariyatın cihet-i tatbikiyye ve kıymet-i ameliyyesini gösteremediklerinden mu’ahaze olunamaz mı?!... +Ne ise… Buraları bizim sadedimizden haric olup biz kendi derdlerimizi teşrih etmek emelinde idik. +Ey muhterem meslekdaşlarım! +Görüyorsunuz ya! +İlmiyenin bir meslek-i ilmi olduğu bile teslim olunmayan bir devirde yaşıyoruz. +Böyle bir zamanda terettüb edecek vazifeler pek ağırdır. +İçimizden bu ağır vazifelerin bar-ı sakılini iktiham edecek fedakar zevatlar zuhur etmedikçe şahsiyet-i ma’neviyyesini çoktan gaib eden mesleğimize inkıraz darbeleri vurulacaktır. +Allah o günleri göstermesin! +Durulacak zaman değildir. +Şimdi en birinci vazifemiz hiç vakit gaib etmeyerek mesleğimizi esaslı bir programın saye-i feyz-barına sokmak ulum-i selefe tevarüsle beraber fünun-ı asriyyeye aşina olmayı te’min etmektir. +Sonra yapacağımız umumi imtihanlarda bütün mesalik-i muhtelife erbabını da’vet ederek müktesebat-ı ilmiyyemizi tasdik ettirip onlar arasında ihraz-ı rağbet eylemeliyiz. +Saniyen- Sırf ilmiyyenin terakkısine hadim kulüpler açmalı. +Orada mu’ayyen zamanlarda ulum ve fünunun fezailine mesleğimizin parlak devirlerine dair hitabeler irad etmelidir. +Bu suretle talebe-i ulum arasında hiss-i mesleği uyandırıp gayeyi göstermelidir. +Salisen- Beyne’l-halk irşadat-ı ilmiyyede bulunarak alem-i İslam’ı vücudumuzdan müstefid kıldığımız gibi bil-cümle sunuf ve mesalikin beka ve terakkısinin medar-ı yeganesi olan rağbet-i umumiyyeyi kazanmalıdır. +Çünkü biz rağbet ve iltifat-ı umumiyye olmaksızın ne kadar çalışsak beyhudedir. +Yine paydar olamayız. +Nerede olsa asar-ı rağbet ayan Olur ol suya ma’rifet puyan Ma’rifet iltifata tabi’dir Müşterisiz meta’ zayi’dir. +BURMA EYALETI Şu son senelerde bir Japon şirket-i bahriyyesiyle Hindistan’ın bil-cümle sevahiline amed-şüd eden B. +G. +S. +N. +Kumpanyası’nın vapurları arasında dehşetli bir rekabet husule gelmiş ve İngiliz kumpanyası külliyetli zarar ve ziyanlara duçar olmuştur. +Nipon Kaish namında olan Japon vapur kumpanyası vapurları Rangon’dan Kalküta’ya güverte yolcularını üç rupiye ücret mukabilinde götürdükleri halde baladaki İngiliz kumpanyası on rupiyeden aşağı götürmüyor. +Ahiren eski halini muhafaza edememeye başlayan İngiliz kumpanyası ve geçen hafta zarfında İngiliz kumpanyası yolcuları bad-ı heva olarak taşımak istediği halde Japon şirketi bad-ı heva bilet üstüne birde yolculara meccanen Kalküta’ya kadar yiyecek vermeyi ta’ahhüd ederek müsabakayı kazanmıştır. +Mezkur kumpanyanın Yokohama’daki şirket rüesalarını kandırmak ve onları rekabetten vazgeçirmek için İngiliz kumpanyası tarafından bir hey’et gönderilmiş ise de Japonları Bir aralık Japon vapurlarının Kalküta ile Hindistan sevahil-i cenubiyyesi arasında seyr u seferlerini hükumet vasıtasıyla men’ ettirmeye rakıb kumpanya tarafından teşebbüs edilmiş ve adem-i muvaffakiyetle neticelenmiştir. +Japon hükumeti Japon sevahil-i dahiliyyesi arasında işlemek ve yolcu ve hamule nakl etmek için yalnız Japon vapurlarına müsa’ade etmekte olduğundan ve bu babda vaktiyle bir kanun-ı mahsus neşr eylediğinden dolayı İngilizlerle ecnebilerin her türlü rekabet ve entrikalarına kavi bir sed çekmiştir. +Japon kumpanyasının buradaki acentasıyla muarefe peyda ettikten sonra daha ziyade tafsilat ve ma’lumata malik oldum. +Japon kumpanyası buradaki acentalığını muvakkaten bir İngiliz’e tevdi’ etmiştir. +Vapurların bil-cümle amele ve mürettebatı Japon’dur. +Acentanın beyanatına göre hal-i hazırdaki rekabet yüzünden Japon şirketi mutazarrır olursa zarar ve ziyanın en mühim kısmı Japon hükumeti tarafından te’diye ve tesviye kılınacakmış. +Bu suretle Japon hükumeti seyr-i sefain ve ticaret-i bahriyye şirketlerini teşvik ve tergıb etmekte imiş. +Bu kadarla iktifa edilmeyerek el-yevm Japon ticareti Hindistan dahilinde kemal-i sür’atle terakkı etmektedir. +İngiliz emti’a-i ticariyyesine son derece rekabet eden Japon meta’ları her yerde pek ucuz bir fiyat mukabilinde satılmaktadır. +Japon ticareti birkaç sene evvel Hindistan’da yalnız kibritten kü Japonya’dan ipek keten kibrit yelpaze şişe ve kamış ma’mulatı ıtriyat ve ona benzer birçok mevadd-ı mütenevvi’a Hindistan’a sevk ve ihrac olunmaktadır. +Japon meta’ları gümrüğe tabi’ olup İngiliz emti’ası gümrük rüsumundan müstesna bulundukları halde Japon mallarına rekabet edememektedirler. +Son ticaret-i istatistikiye göre Hindistan’da senevi sarf edilen Japon mallarının fiyatı yedi milyon lira teşkil ediyormuş. +Japonyalılar İngilizlere yalnız mal ve meta’larıyla değil vücudlarıyla şahıslarıyla da rekabet etmekte müsamaha göstermiyorlar. +Hal-i hazırda Bengale ve Burma eyaletlerinde İngiliz san’atkarlarına karşı Japon ehl-i san’atı büyük bir müsabaka maş ticarethanesinde makasdarlık vazifesini gören bir İngiliz ayda kırk elli [ ] liradan aşağı aylık almamaya yetişirken Avrupa’nın Amerika’nın en güzel sanayi’ mekteplerinden me’zun olan Japonyalı bir makasdar ayda on beş yirmi lira sun mutlaka kazanır. +Perukarlık san’atı da bu iki Hindistan eyaletlerinde tamamıyla Japonların elindedir. +Afrika-yı Cenubi’de bulunup senelerden beri orada te’min-i hizmet san’at ve ticaret eden Hindlilere karşı Transvallılarla ediyorlar. +senesinde İngilizler Transval ile Oranj ve Fatal arazisine göz dikerek orada kendileri Afrika-yı Cenubi’de vaki’ hicret edip ticaret ve felahatle iştigal eden İngilizlere işlerini ziraatlerini görecek adam –daha doğrusu köle– lazım olduğundan bunun çaresini taharri etmeye yeltenerek Hindistan’daki amele ve çiftçileri Afrika’ya muhaceret ve sevk etmek esbabını istikmale muvaffak olmuşlardı. +Muhacirleri teşvik ve tergıb için İngiliz me’murlarıyla hükumetleri son derece ibraz-ı fa’aliyet ederek zavallı Hindlileri parlak ve müşa’şa’ sözleriyle aldatıp terk-i yar ve diyara mecbur ettiler. +Hindistan’da vaktiyle bu ümniyenin husulü için bir kumpanya teşekkül etmiş ve çiftçileri kontratla Afrika-yı Cenubi’ye nakl eylemişlerdi. +Daha doğrusu İngilizler bu kontrato suretiyle Hindistan’dan kendilerine lazım olacak adamları para mukabilinde satın alıp köleliğe almışlardır. +Bu plan esasen İngiltere rical-i siyasiyyesinden ve vaktiyle Hindistan nazırı bulunan Ford Morley cenabları tarafından tensib edilerek teshilat-ı lazıme resmiyye verilmişti. +Kontrato ile müddet-i mu’ayyene için satın alınan Hindli zürra’ köylerden birer birer seçme olarak intihab edilerek yelken gemileriyle Cenubi Afrika’ya sevk edilmişlerdi. +Denizin latif ve ruh-nüvaz nesimine günlerce ma’ruz kalan Hindliler Afrika’ya muvasalat edinceye kadar semirdikleri cihetle karaya ayak atar atmaz müşterileri olacak beyaz derililerin nazar-ı dikkat ve iştihalarını celb etmişlerdi. +Bu zavallıları esaret için götüren şirket daha doğrusu –el altından– hükumet onları birer birer arazi ve emlak sahibi olan beyazlara beş senelik bir kontratla satmıştır. +Köle alım-satımı aleyhinde bulunan medeni İngilizler ! +hacet messettiği zaman insaniyet medeniyet merhamet şefkat usullerini bir tekme ile alt üst ettikleri işbu mu’ameleleriyle sabittir. +Beş seneden sonra İngilizler için azim ticaret ve hizmet te’min eden Hind zürra’ları memleketlerine avdet ların elde ettikleri zürra’ ve ma’adinde amelecilik etmeye tendade-i kaza ve kader olarak eski iş güçlerine devam eylediler. +Diğer taraftan İngilizler Hindistan’dan adam taşımak ve onları iğfal ve tezvire düşürmekte devam ediyorlardı. +Ahiren Cenubi Afrika’ya iki yüz elli bin kişi nakl ettikten sonra adam alım-satışından vazgeçebilmişlerdir. +Zavallı Hindliler dişlerinden tırnaklarından arttırabildikleri mebaliğ ile –esaretten kurtulduktan sonra– müstakil bir surette ticaret ve felahata kisb ü kara başlayıp birçokları az müddet sonra servet ve samana malik olup Afrika’da yerleşmişlerdi. +Hindlilerin bu hali Transval Oranj ve Natal ahalisini teşkil eden Boerlere –vaktiyle Hollanda ve Avrupa’dan Afrika-yı Cenubi’ye hicret eden beyazlara– ağır gelerek Hindlilerin hürriyet-i şahsiyyeleriyle hukuklarını tahdide yeltenmişlerdi. +Transval’in bereketli mahsuldar arazisiyle elmasına ve kömür ma’adinine öteden beri göz diken [İngilizler] Transvallıların Hindliler hakkındaki tasavvurlarını pek iyi bir bahane ve fırsat bilerek hemen Boerler aleyhinde muharebe açtılar. +Kendi teba’ası olan [Hindlilerin] hukuk-ı sarihalarını himaye ve sıyanet etmek da’iyesiyle harb eden İngilizler harb esnasında Transval’a Hindlilerden birçok asker sevk edip zavallıları Boerlerin la-yuhti kurşunlarına dizdikten ma’ada muharebe sonunda da masarıf-ı harbiyyeyi de Hindistan bütçesine yükletmekte hicab etmediler. +Cenubi Afrika İngilizlerin müstemlekatı idadına girince Boerlere –otonomi– idare-i muhtare tarz-ı hükumeti bahşedildi. +Yeniden zir-i idarelerine geçen zengin kıt’a Londra tererek Afrika’da arazi ve akar ticaret ve servet te’minine başlayan İngilizler eskiden beri Afrika’da yerleşip te’min-i mevki’ ve servet eden Hindlileri Transvallılarla beraber çekememezliğe başladılar. +Günden güne Hindlilerin hukukunu gasb ve nez’a yeltenip yeni kanunlar neşriyle tazyikata devam eylediler. +Transval ve Natal’da bulunan Hindlilerin lideri Mister Kendi bu mu’ameleye karşı Transval hükumeti nezdinde tazallum ve şikayet ettiği gibi İngiltere müstemlekat nazırının da nazar-ı dikkatini celbe çalıştı. +Gerek İngiltere Müstemlekat Nezareti’nden gerekse Transval İdare-i Müstakillesi zimamdaran-ı umurunun ileride bu gibi mu’amelata teşebbüs etmeyeceklerine dair kavi va’adlerine almaya muvaffak oldu. +Fakat hırs ve tefevvuk azgınlığı Boerlerle İngilizlerin gözlerine perde çekmiş olduğundan mazlumin ve mağdurine verdikleri meva’idi ahiren kale almaksızın Hindlileri Transval’da ve Afrika-yı Cenubi’de yaşatamayacak ve onları terk-i dar ve diyara mecbur eyleyecek kavanin-i gayr-ı meşru’a neşriyle mu’amelat-ı cebriyyeye eskiden daha ziyade devam ettiler. +Kavanin-i mezkure Transval parlamentosunun tasdikine tine şikayet ve protestonamelerini takdim ettikleri misillü aynı zamanda duçar oldukları ahkam-ı karakuşiyi Hindistan ve Transval ve Cap matbuatıyla neşr ettiler. +Hürriyet zamir ve vicdanıyla şöhret-şi’ar olan Hind nasyonalistlerinden ve Bombay Eyaleti Meclis-i İdaresi a’zasından Mister Köhle Afrika’da vatandaşları başına getirilen felaketi yakından görmek ve ahval-i na-mülayeme-i mezkureyi tahkık ve tedkık etmek için iki sene evvel bilhasssa Hindistan’dan Afrika-yı Cenubi’ye azimet etti. +Afrika-yı Cenubi hükumetinin ser-karında bulunanlarla Mister Köhle görüşüp konuştu. +Yapacakları mu’amelenin tatbik etmek istedikleri kanunun vehametini birer birer anlattı. +Neticede kavanin ve tazyikat-ı mezkurenin ta’dil edileceğine dair söz alarak Hindistan’a avdet etti. +Bir müddet sonra Ceneral Bota Partisi mevki’den düştüğü gibi Hindlilerin tazyiki hakkında kaleme alınan kanun hiçbir i’tiraza uğramaksızın ekseriyetle Transval Parlamentosu’nda tasdik edildi. +Kavanin-i mezkure akıl ve mantığa o kadar muhalifdir ki ona kanun namını vermek abestir. +Mezkur kanunun bazı mevaddını buraya derc ediyorum: +“Madde- Bir karıdan ziyade diyaneti muktezasınca te’ehhül etmek salahiyetine malik olan anasır ve akvam bu kanunun neşri tarihinden sonra Afrika-yı Cenubi’ye muhacir suretiyle kabul edilmez.” Bu madde tamamıyla şark ahalisini Transval’a gitmekten men’ ediyor. +Zira akvam-ı şarkıyyenin cümlesi iki kadınla dinen te’ehhül etmek hakkına maliktirler. +Çin Japon Afgan Hind Tibet İran Arabistan bil-cümle memalik-i Osmaniyye ahalisi ile Hindular putperestlerin cümlesi iki ve daha ziyade kadınlarla te’ehhül edebilirler. +Bu hesabca açıktan açığa “Ey akvam-ı şarkıyye buraya gelip bizi rahatımızı bozmayınız. +Bizi bize bırakınız. +Transval’ın ma’denleri mahsuldar arazisi yalnız biz hıristiyanlara kalsın. +Bize rekabet etmeye yeltenmeyiniz.” demek istiyorlar. +Baladaki madde-i kanuniyye ile Afrika-yı Cenubi menabi’-i servetini kendileriyle din kardeşleri olan nasranilere hasr ve tahsis etmek istiyorlar. +[ ] Diğer madde- “Hal-i hazırda Transval’da bulunan Hindlilerin beherinden her sene üç lira kafa vergisi alınacaktır. +Bu vergi sinn-i büluğa dahil olmayanlardan alınmayacaktır. +Aynı zamanda sair vergilerle de münasebeti yoktur. +Bir Hindli sair vergileri verdikten sonra ayrıca da vergiyi de vermek mecburiyetindedir. +Vergiyi vermeyenler derhal memleketten tard ve ihrac olunurlar” diye muharrerdir. +Diğer bir maddede “Her yabancının cebinde hükumet-i mahalliyyeden alacağı hüviyet varakası bulunacaktır. +Tabi’i hıristiyanlardan başka olacaktır Hükumet me’murlarının en cüz’i emir ve işaretleriyle hüviyet varakası ibraz edilecek edilmediği takdirde serseri nazarıyla bakılıp vatan-ı aslisine sevk ve ihrac olunacaktır” kaydı mevcuddur. +Başka bir maddede “Bir şehirden diğer şehre bir yabancı bir muhacir gidemez. +Ancak hükumet-i mahalliyyeden me’zun bulunmalıdır. +Me’zuniyet almaksızın müsaferet etse her halde cezaya duçar edilecektir.” bu suretle kaleme alınmıştır. +Yine diğer bir maddede “Afrika’da bulunan akvam-ı şarkıyye ve Hindlilerden biri veyahud çocuğu ve zevcesi memleketleri canibine gidecek olurlarsa bir daha Afrika’ya avdete hakları yoktur. +Bu salahiyetleri müsaferet tarihinden lunmaktadır. +Kanun-ı mezkur ser-a-pa bu gibi maddelerle müzeyyen ve mutarraz olup hep zavallı Hindlilerle akvam-ı şarkıyyenin hukukunu ıskat edecek surette tanzim ve tertib edilmiştir. +Transval’daki yüz elli bin Hindli bu ahkama karşı protesto ve şikayet ettiler. +Bu mes’eleye dair Hindistan ve İngiltere gazetelerinin sütunlarında hemen her gün leh ve aleyh olarak birçok makalat ve havadise tesadüf ediliyor. +zarlarını ta’kıb ederek yapılan kanunu ! +müstemlekat nazırı cenabları İngiltere kralı hazretlerinin tasdikine iktiran ettirmiştir. +Afrika-yı Cenubi’de gürültü hemen hır gür eksik değildir. +Vesait-i silmiyyenin enva’ına muhacirler tevessül eylemişlerdir. +Bombay Kalküta Madras şehirlerinde mitingler yapılmış bu ahvale karşı ve ahval-i mezkureye karşı protestolar yağdırılmıştır. +Bombay mitinginde on bin kişiden ziyade ahali toplanıp Afrika-yı Cenubi’de cereyan eden mezalim ve te’addiyatın muhtasar tarihçesini bu mes’elede herkesten ziyade ma’lumata malik bulunan Mister Köhle’nin ağzından işitmişlerdir. +Mister Köhle Hind nasyonalistlerinin en fazıl alim vakur ve mu’tedil liderlerindendir. +Vukuf ve ma’lumatını ilim ve faziletini herkes takdir ediyor. +Muma-ileyh Afrika-yı Cenubi’deki evza’-ı na-mülayimanenin bütün sahayifini bilir. +Elinde birçok vesaik-i resmiyye ve tarihiyye vardı ki icabında onları silah gibi isti’mal edecektir. +Bombay’da vuku’ bulan ictima’da bazı vesaiki ibraz etmiş diğerlerini sonraya bıraktığını dermiyan eylemiştir. +Afrika-yı Cenubi’de Hind ve müslümanlara –Hindlilere– karşı oynanan rol çevrilen entrika ve mezalim hep bu kabil şeylerdir. +Mister Köhle Hind vali-i umumisinden müstemlekat nazırından mezalim-i mezkurenin ref’ ve ta’dilini taleb etmiştir. +Aynı zamanda Afrika’da ta’til-i eşgal eden Hindlilerin i’aşeleri Doğrudan doğruya Transvallıların ve dolayısıyla İngilizlerin zulüm ve cevrine uğrayan Hindliler –ister İslam ister putperest olsun– yek-vücud olarak mezkur ahkam-ı karakuşiye karşı mukavemet etmeye karar-ı kat’i vermişlerdir. +Hindli kadınlar bile kocalarıyla beraber hapis ve cezaya duçar olmaya razı olmuşlardır. +Hindistan’daki putperest matbuatı İngilizlerin idaresi aleyhinde pek müdhiş makaleler yazmakta devam etmektedirler. +Günden güne siyaseti za’afa duçar olmakta olan İngilizler bu işte ve siyasette de za’if düşecekleri muhakkaktır. +Bu halleri yakından gören kimseler İngiltere ricalinin müsalemetli bir politika ta’kıb etmemekte olduklarını tasdik ederler. +İngiltere rical-i hazırası kendi teba’aları bulunan Hindlilerin ahlak ve evza’larından düşündüklerinden hissiyatlarından asla haberleri yoktur. +Zira buralara ihtiyar-ı zahmet edip ahali ile temasda bulunmazlar. +Londra’daki avam kamarasında ve parlamentoda bulunan rical-i hükumet ve millet ma’lumatlarını hep menabi’-i resmiyyeden alıyorlar. +İngiltere kabinesi ise ma’lumatını Hindistan’daki me’murin-i resmiyyeden iktibas etmektedir ki tamamıyla ahalinin efkarıyla ma’lumat-ı mezkure beyninde külli mübayenet vardır. +Bu su’-i siyaset ve idare neticesidir ki günden güne Hindistan’da olmuş ve efkar-ı umumiyye tamamıyla İngilizlerin aleyhine çevrilmiştir. +vatan-füruş lakab budalası kimselerin elinde zan ve telakkı ederek onları enva’-ı elkab ve ünvan ile elde ettiğini zannediyor. +Halbuki bilakis efkar-ı umumiyye bu gibi aristokratların elinde olmayıp servet ve samana elkab ve ünvana malik bulunmayan birkaç vatanperver gence tabi’dir. +Mister Köhle Afrika-yı Cenubi’den Hindistan’a gönderilen kömürlerin ahali ve hükumet-i mahalliyye tarafından satın alınmamasını tavsiye ediyor. +Vesait-i silmiyyenin enva’ına Afrika’daki Hindliler tevessül etmişlerdir. +yacağını tahmin ve hesab ettiği cihetle şimdiden Afrika’da Seylan’da Burma’da ati için ihzaratta bulunmaktadır. +Burma Eyaleti’nde de yavaş yavaş Hindlileri tazyika başlamışlar ve Afrika’daki neşr edilen kavanin ve nizamat gibi bir takım kanunun neşri tasavvur altındadır. +Fakat biraz gecikmişlerdir. +Çünkü memalik-i şarkıyyede hıristiyanlar tarafından vuku’a getirilen mezalim şarklıları hab-ı giran-ı gafletten uyandırmaya sebeb olmuştur. +Ağır uykudan uyananlar ise bir daha uykuya dalmayacakları tabi’idir. +Bunun için Avrupa düvel-i Mesihiyye’sinin efkar-ı hainanelerini herkes anladığı cihetle kolay kolay onlara me’kel olmak istemiyorlar. +YOLDA: +DIYOBEND’DEN – – Aligar[h]’da iki gün ikametten sonra Hindistan’ın Ezheri sayılan Diyobend nam kasabadaki Medrese-i Arabiyye-i Diniyye’yi görmek üzere refikımla yola çıktık. +Kasaba-i mezkureye vusulümüzde medresenin ekabir-i ulema-yı İslamiyye’den olan müderris-i muhteremlerinden bazıları istikbalimize geldiler. +İstasyondan acizleriyle refikımı medreseye aldılar. +Medresenin en dil-nişin odası olup müsafirine tahsis edilen odaya götürdüler. +İstirahat tenavül-i ta’am ve edayı salattan sonra müdir-i medrese ile birlekte dershaneleri birer birer gezerek müderrisin-i kiramın derslerini istima’ ettim. +Doğrusunu söyleyeyim böyle alimane muhakkıkane takrirleri başka yerde işitmedim. +Burada okunan dersler sırf ulum-ı diniyyedir. +Medresenin reisü’l-müderrisini e’azım-ı [ ] ulema ve etkıyadan Mulay Mahmud Hasan Sahib nam ali-kadrdır. +Müdürü yine ekabir-i ulema ve sulahadan bani-i medrese Muhammed Kasım merhumun mahdumu Muhammed Ahmed Sahib’dir. +Her dersin müderrisi ayrı olup cümlesi alim fazıl ve müttakıdirler. +Medrese talebesi yedi yüz kişiden ibaret olup miyanelerinde Kazan’dan Kafkasya’dan Bağdad’dan Musul’dan olanları da vardır. +Ulum ve ahlak-ı İslamiyyeyi şübhesiz bir suret-i mükemmelede ta’allüm ve iktibasa kafi olacağı müderrisinin talebenin hal ve tavrından anlaşılan bu medrese bir cami’-i şerif müte’addid dershane müderrisine ve talebeye mahsus hücrelerden müteşekkildir. +Vüs’at i’tibarıyla Aligar Medresesi’ne nisbet kabul etmez. +Çünkü bu medrese esasen iki zatın himmetiyle kırk yedi sene evvel inşa edilmiş. +Şimdilik bazı cüz’i varidat-ı vakfiyye olunur. +sene-i Hicriyyesi varidatı İngiliz lirası raddesindedir. +Müderrislerin talebenin maaşları ve medresenin kaffe-i levazımı bu meblağdan tedarik olunuyor. +Medrese leylidir. +Ekabir-i etkıyadan dediğim Mulay Mahmud Hasan Sahib’in maaş-ı şehrisi yalnız elli rupiye yani üç İngiliz lirası ve beş rupiyedir. +Geçen sene tezyidini hey’et-i idare teklif etmiş kendisi razı olmamıştır. +Radıyallahu anh. +Medresenin kütübhanesi tefsir hadis fıkıh usul-i fıkıh saireye aid on bin kitab ihtiva ediyor. +Bu kitablar erbab-ı hayr tarafından vakf edilmiştir. +Talebenin elindeki kitablar hep medreseden verilmiştir. +Kütübhanede tarihinde Sahib Beyefendi merhum tarafından hediye buyurulmuş bir hadis-i şerif kitabı gördüm. +Muvasalat-ı da’iyanemin ikinci günü kable’z-zuhr müdir-i medrese bil-cümle müderrisin-i kiram ve talebeyi cem’ ile acizlerini mahall-i ictima’a da’vet buyurdu. +Oraya vardığımda müderrisinden Şebbir Ahmed namında bir zat beyan-ı hoş-amediyi havi manzum bir kaside-i Arabiyye okudu ve onu müteakib müderrisin-i fahriyyeden Enver Şah Sahib nam zat-ı bi-hemta bütün talakat ve belağatıyla medreselerinin maksad-ı teşkilini müderrislerinin derece-i iktidar ve ehliyetini esas-ı meslekleri asar-ı eslafa iktida ile rah-ı müstakımlerini ta’kıbden zerre kadar inhiraf etmediklerini ve ba’dehu usul-i i’tikada ve mezhebe dair izahat-ı kafiyyeyi Acizleri bu asırdaki ulema-yı dinin veza’ifi pek müşkil olduğundan her şeyden evvel kendilerinin ilimleriyle amil olmaları muktezi bulunduğundan mektepte okumuş gençlere karşı isti’mal-i şiddet etmeyip onlara kemal-i lütf ve mülayemetle mu’amele edip diyanete dair bir guna şek ve şübheleri var ise bunun mantıkı ve mülayim bir surette izalesi esbabının istikmaline gayret etmeleri lazım geldiğinden ve beyne’l-müslimin ihtilaf vuku’una meydan kalmamak üzere meva’iz-i mukteziyyenin gerek lisanen gerek tahriren ifasına bezl-i himmet eylemeleri lüzumundan ve saireden bahisle makama münasib birçok ayat-ı kerime ve ehadis-i şerife Ba’dehu müderrisler bir araya gelip Devlet-i Aliyye’nin ahval-i hazırası hükumet-i hazıra ricalinin ne gibi ahlakta bulundukları hakkında birçok sualler irad ettiler. +Acizleri Devlet-i Aliyye ve Hilafet-i Mu’azzama-i İslamiyye’ye karşı olan muhabbetlerini tezyid ve her vakit için mu’avenetlerini te’min edecek beyanat ve izahat-ı münasibe i’ta ile din ve memleketime karşı borçlu olduğum vazife-i vicdaniyyeyi elimden geldiği kadar ifaya bezl-i gayret ettim. +HICAZ DEMIRYOLU Memleketimizin en faideli en güzel bir müessese-i milliyyesi olan ve bütün alem-i İslamiyet’in teveccüh ettiği kıt’a-i Hicaziyye’ye doğru uzanarak rabıta-i ittihadın tahkimine ciddi hizmetler te’min eylemekte bulunan Hicaz Demiryolu’nun hergünkü terakkiyatı karşısında hiçbir müslümanın mübahi olmaması kabil değildir. +O eser-i medeniyyet kah eteklerinden uzanıp gittikçe onun azametli mutantan makine ve vagonları bir intizam-ı muttaridle aşıkları canan illerine doğru isale koştukça; şu latif ruhani manzaranın hiss-i mez. +Şu lezzet hiçbir şimendüferde duyulmaz. +Vaktiyle develer üzerinde gayr-ı muntazam bir sarsıntı içinde otuz otuz beş gün çöllerin meşakk u mezahimine mahallin vahşet ve yoksulluğuna tevdi’-i mevcudiyyet edenlerin şimdi Hicaz Demiryolu’nun mutantan vagonları içinde te’min edilen istirahatlarının değil elli elli beş saatte yine otuz otuz beş gün sürmesinde bile insan lezzet hisseder. +Evvelce deve ile yola çıkan kafilelerin her gün her saat geçirmekte oldukları bedevi korkusuna karşı şimdi istasyonlarda muntazam binalar dahilinde bizim gibi gelip geçen hüccacın züvvarın muhafaza-i hayatına vakfetmiş askerlerin parlak tüfenkleri beşuş çehreleri insana başka bir ferah başka bir emniyet veriyor. +Bunlar hep lahuti birer lezzet unutulmaz latif hatırattır. +Nur-ı dide-i alem Mefhar-i Beni-adem Efendimiz hazretlerinin kıraet-i mevlid-i şeriflerini Resul-i Kibriya’nın ravza-i mutahharaları kurbünde işitmek o alem-i feyza-feyzi görmek kadar hissiyat-ı muvahhidine te’sir edecek bir şey tasavvur etmek mümkün olamayacağı şübhesizdir. +Bunun içindir ki Hicaz Demiryolu İdaresi hissiyat-ı İslamiyye’nin tenşitine ta’alluk eden şu mes’elede üç senedir vazifesini ifa ediyor. +Bir taraftan müştak-ı nebiyyullah olanların arzu-yı dindaranelerinin husulene hizmet bir taraftan nısf ücret mukabilinde nakl ettiği bu züvvarın te’min etmekte olduğu menfa’atten idaresinin varidatı üzerine azim yekunlar ilavesine gayret ediyor. +Bu sene yine Mevlid-i Nebevi’de Hayfa’dan Şam’dan Medine-i Münevvere’ye azimet ve avdet ucuzluk trenlerinin hareket edeceği i’lan edildiği zaman şu [ ] ucuzluktan istifade tifaza edecek o bahtiyar zümreye ben de dahil olmak istedim. +Trene binmek üzere Şam-ı Şerif İstasyonu’na geldiğim zaman vaktiyle otuz günlük uzun ve müz’ic bir seyahati azimet ve avdet beraber olduğu halde dört Osmanlı lirası mukabilinde elli altı saatte ifa etmek isteyen birçok yolcuların se-i resmiyyelerinden me’mur oldukları anlaşılan bir takım genç kimselerin züvvarı vagonlara yerleştirmekle meşgul bulunduklarını gördüm. +İzdiham ziyade olmakla beraber gerek sevkiyata nezaret etmek üzere Hayfa’dan gönderilen me’mur-ı mahsusların gerek istasyon me’murin-i daimesinin yolculara karşı gösterdikleri nezaket ve hüsn-i mu’amele de hareket eylemiştir. +Bazı i’lanlar vardır ki bunlar sırf müşteri celb etmek maksadıyla yapılır ve ma’tufün-aleyhi daima iyi gösterilir. +Doğrusunu söylemek lazım gelirse Hicaz Demiryolu i’lanlarını beyannamelerini ben de bu kabil zannetmiş ve kendimi tahayyül ettiğim bir hal karşısında bulacağımı ümid eylemiş Osmaniyye’de işlemekte olan bütün şimendüfer vagonlarından daha muntazam vagonlara malik olduğu ve yolcuların her suretle esbab-ı istirahatlerinin te’min edildiği ve Der’a’da Ma’an’da muntazam büfe Tebük’de Medayin’de vasi’ bakkaliyeleriyle yolcuların esna-yı rahda yemek hususundaki seyr u hareket cedvelinin evkat-ı hamsede büyük bir mevkıfa tesadüf edecek surette tanzim olunması züvvar ve hüccac namaz kılacak kadar trenlerin oralarda beklettirilmesi Hicaz Demiryol İdaresi’nin sırf bir müessese-i diniyyeye yakışacak surette idare ve böyle bir program ta’kıb etmekte olduğunu göstermektedir. +Rebiülevvel’in on ikisine tesadüf eden Pazar günü Harem-i Şerif-i Hazret-i Nebevi’nin o vasi’ meydanında toplanan binlerce muvahhidinin derin bir huzu’la müstağrak oldukları ruhaniyetin lahuti füyuzu arasında yüksek bir mahfilde kıraet edilen mevlid-i sa’adet-i nebevi herkese bir hayat-i cedid bahşeylemiş ve bir id-i ekber addolunan şu yevm-i mübarekte herkes yek-diğerini tebrike başlamıştır. +Akşamı şu zümre-i mes’ude istasyonun geniş sahasında lüküs lambalarıyla tenvir edilen mahall-i mahsusa nakl edilmiş ve açıkta oturmak istemeyenlere de sahanın etrafına kırmızılı yeşilli bayraklarla tezyin edilen mevki’ vagonları tahsis olunmuş ve “Garik-i bahr-i isyanem dahilek Ya Resullah” levha-i garrasının altına vaz’ olunan kürsüye çıkan mevlidhan efendiler burada da mü’minini bir derya-yı ruhaniyete gark eylemişlerdir. +İstasyon me’murları her gelen züvvarı istasyon kapısından istikbal ile mevlid mahalline kadar bulunmuş ve şu gece herkes için emsali na-mesbuk bir surette şa’şaalı ve revnaklı geçmiştir. +Hin-i duhulde olduğu gibi hitam-ı kıraetten sonra da me’murin gelenleri kapılara kadar teşyi’ ve tevzi’ olunan mevlid şekerinden başka Medine-i Münevvere hatırası olmak üzere mahsus yapdırılmış altın varaklı kutular derununda hurma ikram etmişlerdir. +Hissiyat-ı diniyyemizi böyle tatlı şeylerle okşayan bir müessesenin gerek esna-yı rahda züvvara gösterdiği teshilat ve gerek Medine-i Münevvere’de mevlid-i nebevi tilavet ettirmek suretiyle nakl ettiği züvvarın hissiyat-ı kalbiyyelerine bir hiss-i ulviyyet bahşeylemesi cidden mucib-i memnuniyet ve me’murinine şuracıkta teşekkürü vazife-i insaniyet addeyledim. +Üç seneden beri ihdas edilmiş olan şu ucuzluk trenlerine her sene tezayüd eden rağbetin Hicaz Demiryolu İdaresi’nin züvvara karşı göstermekte olduğu teshilata atf etmek zaruridir. +senesinde mevlid-i şerif için bin iki yüz on dokuz kişi gittiği halde bu sene iki bin yedi yüz doksan yedi kişinin gittiği tahakkuk etmiş ve şu halde geçen seneye nazaran yüzde yüz otuz nisbetinde bin beş yüz yetmiş sekiz kişi fazla bulunmuştur. +Bu tezayüd-i nakliyat dolayısıyla varidat sırf mevlid-i şerif trenlerine münhasır kalmayıp mu’amelat-ı umumiyyesi hergün birer suretle tevessü’ etmekte ve her mu’amelatında gitgide bir intizam meşhud olmaktadır. +Mevlid-i nebevi’ye mahsus olarak yapılan şu ucuzluk trenleri aynı zamanda Mi’racü’n-nebevi’de de yapılarak şu suretle mikdar-ı mezkurdan ziyade bir kısım halkı da Medine-i Münevvere’ye getirip götürdüğü anlaşılmıştır. +Yine haccü’l-Haremeyn olmayı arzu ettikleri halde Mekke-i Mükerreme ile hacca niyet edenler Mekke-i Mükerreme’ye hareketten mukaddem ya Hayfa veya Şam’a çıkarak alacağı ucuz bir biletle Medine-i Münevvere’ye gidip gelmekte ve işbu ziyaretinden sonra Cidde tarikiyle Mekke-i Mükerreme’ye koşmaktadır ki bundaki fevaid-i maddiyye ve ma’neviyye de cidden pek büyük görülmüştür. +Hicaz Demiryolu’nun bin üç yüz yirmi sekiz senesi Kanunisanisi gayesine kadar hasılat-ı umumiyyesinin yolcudan . +nakliyat-ı ticariyyeden . +varidat-ı sairesiyle beraber sene-i mezkure yekun hasılatının . +liraya ve üç yüz yirmi dokuz senesi Kanunisanisi gayesine kadar hasılat-ı umumiyyesinin yolcudan . +nakliyat-ı ticariyyeden . +ve varidat-ı sairesiyle beraber sene-i mezkure yekun-ı hasılatının . +liraya baliğ olduğu anlaşılmış ve şu halde geçen seneye nazaran bu sene . +liralık bir fazla hasılat görülmüştür. +Hulasa: +Hicaz Demiryolu İdaresi kendi menfa’at-i maliyyesinin tezyidine gayret ve ihtimam etmekle beraber şu menfa’atini diğer müessesat gibi müşterilerinin mazarratında aramayıp menfa’atin müşterek olmasına gayret ettiği anlaşılıyor. +Bundan dolayı baştan aşağı yapılacak tedkıkatta bu müessese-i diniyyemizin cidden [ ] mucib-i şükran olduğu görülecektir. +Hattın idaresini deruhde etmiş olan müdürleri Mösyö Dikman’a alem-i İslamiyet namına teşekkür ederim. + +Ne güzel bir tesadüfdür ki şu günlerde Medine-i Münevvere’den avdet etmiş olan başmuharririmiz Mehmed Akif Beyefendi bize Hicaz Demiryolu’nun intizamından terakkiyatından ve bu terakkiyatın cidden şayan-ı hayret dereceye varmakta olduğundan bahsettiği bir sırada yukarıdaki mektubu aldık. +Akif Beyefendi mektubun mündericatını tamamıyla tasdik etti. +İleride kendi meşhudat ve mütala’atını yazacağını da söyledi. +Cenab-ı Hak bize bu hattın beyne’l-Haremeyn kısmını da görmek müyesser eylesin amin. +Atideki sualime lütfen cevap verilmesi rica olunur: +“ Kur’an-ı Kerim Tercüme ve Tefsiri ” ünvanıyla Kütübhane-i Askeri tarafından Kur’an-ı Kerim’in tercüme ve tefsiri neşr edilmekte olduğu ve posta ücretiyle beraber mecmu’-ı tefsirin abone bedeli bir mecidiye gibi semen-i rahis idiği gazetelerde görülüyor. +Pek hoş! +Hediyesi pek ucuz. +Buna diyecek yok. +Amma mütercimin müfessirin isminden bahsedilmiyor. +Bu cihet na-hoş. +İ’lanı okuyanları şübheye düşürüyorlar. +Çünkü “ Sevmek San’atı ” muharriri “Hayat-ı Hazret-i Muhammed aleyhisselamı yazacağını kim umardı? +Bu eserin hata-alud olduğunu kaç kari’ bilecekti? +Allah razı olsun Tahirü’l-Mevlevi Bey hazretleri çıktı tenkıdatı ile müslümanları tenvir etti. +Muharririn mahiyeti hangimizce ale’l-husus biz taşralılarca belli olacaktı? +Cenab-ı Hak daim etsin Sebilürreşad’ın neşriyatı bizi agah-ı hakıkat eyledi. +Bu tercüme ve tefsirin de mütercim ve müfessiri acaba kimdir? +Eğer Bereketzade İsmail Hakkı Beyefendi hazretleri yahud emsali ise hiç durmayıp kitabı almak ve eğer Celal Nuri veya Sevmek San’atı muharriri gibiler ise tevakkı edilmek üzere mütercim ve müfessirin namını bit-tahkık bil-cümle şu’un-ı reşad’ın bir köşesine derc ve suret-i münasibede beyan ve benim gibi birçok müsliminin tenvir-i kulubuna himmet buyurulmasını Fi Rebiülahir sene . + +Kütübhane-i Askeri tarafından mukaddema bir forması neşr olunup bilahare Meşihat-ı Celile’nin iş’arı üzerine Divan-ı Harbce toplattırılan ve intişarı ta’til edilen mezkur tercüme ve tefsirin mütercim ve müfessiri bizce de mechuldür. +Mezkur kütübhane sahibinden sual olunmuşsa da şimdilik söylenilemeyeceği eserin hitamında mütercim ve müfessirin FRANSIZLAR HACCA GIDEN MÜSLÜMANLARI MEN’ ETMEK İSTIYORLAR Filistin gazetesinde okunduğuna göre: +Mekke-i Mükerreme’den avdet ederken Tunus müslümanları arasında vuku’a gelen bir hadiseyi nakil ve teşrih ettiği sırada Tunus’da münteşir Journal de Tunis diyor ki: +“Fransa hükümeti cema’at-i kesire ile vuku’ bulan bu suret-i haccı men’ etmelidir. +Tunuslular hacca gidip de hacı lakabını alır almaz mutlaka Fransa’nın düşmanları sırasına girerler. +Görülüyor ki hac bizim aleyhimizde olarak düşmanlarımızın teksir-i adedine badi oluyor. +Emakin-i mukaddesenin kapıları bize karşı mesdud bulundukça bizim Haremeyn-i Muhteremeyn dahilinde bu hususta ne gibi tedbirlerin icra edilmekte olduğunu görmekliğimiz kabil olmadığı gibi buna karşı sakit durmak da doğru değildir. +Büsbütün da’i-i şübhe olmaktan ise buna karşı bir çare düşünmek eğer Tunusluları hacca gitmekten men’ etmek min külli’l-vücuh mümkün değil ise hacca gidecek olanlardan kendi şeyhleri vasıtasıyla haberdar olmak ve yalnız Fransız vapuruyla icra-yı seyr u sefer ettirmeye sa’y etmek hükumet üzerine teveccüh eden bir vazife-i vataniyyedir!” +Zavallı müslümanlar! +Bakalım daha ne gibi mu’amelelere ma’ruz kalacaklar? +Tazammun ettiği mahzur-ı siyasiden dolayı Fransa hükumeti bugün şera’it-i İslamiyyeden olan fariza-i haccı men’a kıyam ediyor. +İhtimal ki buna yakın bir mahzurdan dolayı yarın müsliminin cevami’-i şerifede cema’atle namaz kılmalarını daha ertesi gün de oruç tutmalarını men’ eder. +Tabi’i değil midir ya! +Bir millet bir kere milel-i hakime yahud mütehakkimenin elbette böyle pençe-i kahrında zebun elbette böyle hayatından mu’azzez bildiği mukaddesatına ta’arruz edildiğini görmekle dilhun olur. +Hürriyet-i diniyyenin ta’arruzdan masun olması lazım geleceği düsturunu her yerde ba-husus memalik-i Osmaniyye’de te’yidden geri kalmayan memalik-i Osmaniyye’de milel-i sairenin hürriyet-i diniyyelerine zerre kadar ta’arruz vuku’ bulmadığı halde himaye-i nasraniyet hakkında lüzumundan çok fazla gayret gösteren Avrupa acaba pişva-yı hürriyyet ve medeniyyet olan Fransa’nın bu mu’amelesini ne suretle telakkı edecek? +Bu tecavüzü üç yüz milyondan mürekkeb alem-i İslama karşı ne yolda te’vil eyleyecektir? +Ey müslümanlar! +Bunu biliniz ve iman ediniz ki siz emrinize sahib ve silah-ı ma’rifetle silahlanıp ma’nen ve maddeten düşmanlarınıza galib olmadıkça daima bu gibi ta’arruzata duçar olacaksınız ve böyle feci’ tecavüzatın karşısında öksüz çocuklar gibi ağlayacaksızın. +Fakat kimse gözünüzün yaşını silmeyecek ağladıkça sesinizi yükselttikçe başınızın üstünden darbe-i tenkil eksilmeyecektir. +Bu ahvali görün bu avakıbı düşünün de ona göre hareket edin!... +[ ] RABITA-I DINIYYEYI TAKVIYEDIR el-Belağ ceridesi “İttihad-ı İslam fikrini tamam buluyormusunuz beyne’l-müslimin cami’a-i İslamiyye te’sisi nasıl mümkün olur?” tarzında vuku’ bulan suale karşı ber-vech-i ati cevap veriyor: +“İttihad-ı İslam iki nev’dir: +Dini siyasi. +Dini olan ittihad-ı Çünkü bütün müslümanların ittihad etmeleri usul-i dindendir. +Bunu Kur’an-ı Kerim gibi nazm-ı celilleri ile bildirdiği gibi şari’-i a’zam sallallahu aleyhi ve sellem de gibi hadis-i şerifleriyle bunu teşvik buyurmuşlardır. +Lakin müslümanlar dinlerini ihmal ettikleri cihetle ittihadlarına da za’af tari olarak uhuvvetleri bozuldu cesed-i vahid olan vücud-ı İslamiyetin a’zaları miyanına iftirak sirayet eyledi. +manların ekabir ve e’azımından birçok kimseler çalışıyorlar. +Fakat ittihad-ı dini za’if oldukça bunların muvafak olacakları da pek za’if bir ihtimaldir. +Şu halde müslümanlar beynindeki her ittihadın esası ancak rabıta-i diniyyeyi ihya ve takviye etmekten ibarettir. +Bu rabıta ihya edilmedikçe müslümanlar arasında her ne suretle olursa olsun bir vahdet husule getirmek mümkün değildir. +Gerçi bu rabıtayı ihya etmek için pek çok kimseler durmayıp gece gündüz çalışıyorlar. +Lakin şimdiye kadar hatta bugün bile matluba muvafık surette bir muvaffakiyet elde edemedikleri görülüyor. +Bunun sebebi ise hedefe vasıl olmak gittikleri yol yahud ortaya koydukları fikir de da’iye-i necah olan esbabın biri olabilir. +Fakat onunla iktifa etmek yahud her birisi yalnız başına harekette bulunmak bu işi akamete mahkum eder. +Binaenaleyh biz de diyoruz ki ber-vech-i ati göstereceğimiz esbaba ri’ayet edilmedikçe asıl maksud olan essüs etmedikçe diğer ittihadın da husul-pezir olamayacağı şübhesizdir. +ye-i İslamiyye vücuda getirerek nesk-i vahid üzere ta’lim ve terbiyede bulunmalı. +tedris için lisan-ı umumi ittihaz etmeli. +olunarak orada muktedir ulema toplanmalı kütüb-i Arabiyye-i umrana tarihe felekiyata aid kütüb-i cedide te’lif edecek bir sınıf-ı münevver intihab olunmalı bu kitablar mebadi-i muhalif bulunmamalı si neşr olunarak gece gündüz durmayıp rabıta-i diniyyenin ve havas bütün müslümanlara meccanen tevzi’ olunmalı bir de bu kitaplar sade ve mü’essir bir lisan ile yazılmalı ki herkes onların mucebiyle amel etsin. +dan va’izler mürşidler gönderilmeli onlar da gittikleri memleketlerin mahall-i ictima’ olan yerlerinde büyük küçük insanlar arasında ahlakı dini ictima’i va’az ve nasihatlarda bulunmalı. +Bu suretle rabıta-i diniyyenin ihyasına cami’a-i sa o zamandan i’tibaren ittihad-ı dini tam manasıyla meydana gelir. +Bunu müteakib ittihad-ı siyasinin de husul-pezir olacağı şübhesizdir. +Bunları itmam eylemek güç yahud müstahil olan mesailden değildir. +Büyüklerin himmeti ancak bunun husulü için himmet bezl-i emval safvet-i kalb bu yolda nefsini feda etmek mesalih-i umumiyyeyi nazar-ı dikkate almak kafidir.” Dersaadet Merkez Kumandanlığı’ndan: +“Adab ve ahlak-ı umumiyyeye mugayir olarak tebligat-ı vakı’aya rağmen tesettürde şekl-i meşru’u ve kıyafette hadd-i ma’rufu tecavüz etmek ve ötede beride harekat-ı gayr-ı layıkaya tasaddi etmek suretiyle hissiyat-ı İslamiyyeye hürmetsizlikte bulunan elli kadın derdest edilerek İdare-i Örfiyye mıntıkası haricine tard ve teb’id edilmiştir.” Nihayet Arnavudluk’un kralı bu hafta Draç’a muvasalat ederek ecnebilerle Arnavud komitecileri tarafından alkışlandı. +Asırlarca Hilafet-i Celile-i şayan milyonlarca İslam Arnavudlar bugün üç beyinsiz kafanın derdine kurban oldular gittiler. +Neue Freie Presse gazetesinden naklen aşağıya derc ettiğimiz sözler Kral Prens Vid’in istikbal hazırlıkları sırasında Arnavud komitecilerinin sergerdelerinden olan Başkımcı Derviş Hima tarafından mezkur gazetenin Draç muhabirine söylenmiştir. +Derviş Hima’da vuku’atı görecek kadar olsun basiret olaydı Arnavutluk’un en büyük en mühim parçası ecanibin kahr u istilası [ ] altında inler dururken kalkıp böyle hürriyetten Derviş Hima demiş ki: +“Görüyor musunuz bundan üç sene mukaddem propagandacı olarak müstakil Arnavudluk için Kruya’ya geldiğim zaman şehri hocaların ve genç Türklerin tahrikatı ile zehirlenmiş bir halde bulmuş idim. +Ahali Arnavudluk’un istiklali hey’et Kruya’dandır. +Evvelce pek ziyade muta’assıb olan hocalar yeşil sarıkları üzerine kartal kuşuyla müzeyyen olan kırmızı siyah kurdelayı da bağlamışlardır. +Milliyet cereyanı hatta evvelce muhalif olanları dahi bir araya getirmiştir. +Fikr-i milliyyetin galib geldiğine Kruya hey’eti bir delil teşkil etmektedir.” Tercümesi: +Hele şu ortadaki toz duman bir kere sıyrılsın altındaki at mıdır yoksa eşek mi o zaman anlarsın! +Ecnebiler yalnız müslümanların toprağını servetini tarihini gasb etmiyorlar. +Belki müslümanların akaidini dinini ahlak ve adatını dahi mahv etmeye çalışıyorlar. +yeden ari bir kitle-i meyyite olmaları İslam diyarında ticaret ve neşr-i maarifden ziyade tervic-i çalışan ecnebilerin yegane arzusudur. +Avrupalılara müslümanları terakkıden te’aliden kendi müşahhasat-ı diniyyelerinden uzak düşürmek hasılı şu’ur-ı hayatiyyelerini ibtal etmek için yalnız top tüfenk isti’mal etmiyorlar. +Topun kargir olmadığı yerlerde mazarrat-ı ahlakıyyesi topun tahribat-ı maddiyyesinden daha ziyade müslümanları mahva sevk eden dini cem’iyetler desisekar da’iler vasıtasıyla makasıd-ı seyyielerinin tervicine çalışıyorlar. +Bugün Fransızların Beyrut’ta ve Suriye’nin birçok nikatında neşr-i maarif nikab-ı riyakaranesi altında İslamları hislerini enva’-ı desiseler ile hatalara şübhelere ilka eden dini cem’iyyetleri ve misyonerleri vardır. +Fransızların bu dini cem’iyyetlerin bu muta’assıb misyonerlerin zir-i idaresinde Beyrut’ta Şam’da Suriye’nin diğer nikatında Fransız dinini Fransız mübalatsızlığını Fransız dilini Fransız hissini Fransız nüfuzunu müslüman evladının ta küçüklüğünden zihnine tenkıh edecek mektepten ziyade fesad ve mübalatsızlık ocağı tesmiyesine şayan birçok müesseseleri vardır. +Bu mektepler bu cem’iyetler ve bunların İslam diyarında ettiği tahribat-ı ahlakıyye yalnız hükumetimizi değil ulemamızı dini pişvalarımızı düşündürecek bir derecededir. +Suriye matbuatında bu Hıristiyanlık da’ilerinin ifsadatı mu’tad bir hadise-i dahiliyye gibi ekseriya tesadüf edilen havadisdendir. +Efsus ki bugüne kadar ulemamızın fikrini en az işgal eden bir hadise varsa o da budur. +Yine Suriye gazetelerinde okunduğuna göre Beyrut’ta papazlardan misyonerlerden Fransız mektepleri müessislerinden mu’allimlerinden müteşekkil bir cem’iyet teşekkül etmiş. +Bu cem’iyet Fransız lisanını ahlakını maarifini Suriye’de neşr edecekmiş maarif neşrinden ziyade mefasid neşrine dil tervicinden ziyade din tervicine çalışan bu gibi dini cem’iyetlerin hususiyle Fransızların fevc fevc i’zam ettikleri misyonerlerin ifsadatı Suriye’de günden güne artıyor. +Suriye matbuatıyla beraber biz de hükumetin nazar-ı dikkatini celb eder ve bu gibi ihtilalat ve ifsadata bir nihayet verilmesini Mu’anidin-i İslam ne kadar iğfal ve ihtilale çalışırlarsa çalışsınlar din-i mübin-i İslam günden güne muhitini tevsi’ ediyor şa’şaasını bütün afaka aks ettiriyor. +İslamiyet’in da’isi mübeşşiri kendi hakkaniyeti kendi mezayasıdır. +İslamiyet’in neşr ü ta’mimi için ne dini cem’iyetler ne misyonerler ne hastahane kadınları ne mektep mu’allimleri… Bunlardan hiç biri çalışmıyorlar. +Belki din-i celil-i İslam kendi kendisini neşr etmiş ve ediyor. +Herkes bilir ki şimdiye kadar Müslümanlık’ta Hıristiyanlık’ta olduğu gibi neşr-i din maksadıyla dünyanın en uzak köşelerini dolaşan ve halkı Hıristiyanlığa teşvik ve tergıb müracaat eden ne dini da’iler ne muntazam cem’iyetler vardır. +Bu dini cem’iyetlerin bol paraları kuvvetli hamileri ettikleri hastahaneleri tebliğ-i din yolunda yorulmak bilmeyen seyyar papazları hasılı muntazam teşkilat-ı diniyyeleri sayesinde malik oldukları vesait-i neşriyyelerinden hiç birini tevhid-i ilahiyi takdise şitaban olanlar ekseriyetle şimdiye kadar ekanim-i selaseyi takdis edenler olduğu gibi İslamiyet’in mezaya-yı nazariyyesini tanıyanlar da bugüne kadar Hıristiyanlık ve mezahib-i saireyi en iyi bilip en çok tedkık edenler olmuştur. +Bu hususta erbab-ı fazl u irfandan olup son zamanlarda şeref-i İslamiyet’le müşerref olan zevat-ı nasraniyye hakkında Londra’da mukım fazıl-ı muhterem Kemaleddin Sahib hazretleri tarafından Hindistan’da intişar eden İngilizce Kamrid gazetesine yazılan mektubu tercüme ve nakl etmekle yerine Atide zikr edeceğim zevat Lord Headley’in ihtidası üzerine din-i celil-i İslam ile müşerref olduklarını kendileri tasrih eden zevat-ı muhteremenin isimleridir: +tan sonra Seyfürrahman Şeyh Rahmetullah Faruk tesmiye olunmuştur. +olup İslamiyet’i kabul ettikten sonra ismini Mevahibü’r-Rahman Şeyh Salahaddin Ahmed Bovatiber koymuştur. +sonra Abdurrahman tesmiye olunmuştur. +lüman olduktan sonra Ataurrahman Şeyh Celaleddin Muhammed namıyla tevsim olunmuştur. +meyen bir madam ihtidasından sonra Zeyneb namıyla yad olunuyor. +ye etmiştir. +Emetürrahman Caronisya tesmiye olunmuştur. +olunmuştur. +olmuş iken ne nam ile tesmiye olunduğunu henüz bilmiyorum. +Balada nam-ı muhteremleri zikr edilen bu zevatın on iki evladları dahi kendileriyle beraber din-i hanif-i İslam ile müşerref olmuşlardır.” Kamrid gazetesi bu mektubu neşr ettikten sonra fazıl-ı muhterem Kemaleddin Sahib’in gayret-i İslamiyyesini medh ederek bugüne kadar İngiltere’de bu zat-ı muhteremin delalet-i Huda-pesendanesiyle bu kadar eşhasın İslamiyet’le müşerref olmalarını bir lisan-ı sitayişle tezkar ediyor. +Tevekkülün hele ma’nası hiç de öyle değil. +Yazık ki: +Beyni örümcekli bir yığın cahil Nihayet oynayarak dine en rezil oyunu Getirdiler ne yapıp yaptılar bu hale onu! +Yazık ki: +Çehre-i memsuha döndü çehre-i din; Bugün kuşatmada İslam’ı bir nazar: +Nefrin. +Tevekkül inmek için ta bu şekl-i mübtezele Nasıl uyuttunuz efkarı bilsem ey hazele? +Nasıl durur aceb alnında Şer’-i ma’sumun Bu simsiyah izi hala o levs-i meş’umun? +Tevekkül öyle yaman bir şiar-ı imandı Ki kahraman-ı fezail denilse şayandı. +Yazık ki: +Ruhuna zerk ettiler de meskeneti; Cüzama döndü harab etti gitti memleketi! +Tevekkül olmasa kalmaz faziletin namı... +Getir hayaline bir kerre Sadr-ı İslam’ı: +O bi-nihaye füyuzun yarım asırlık bir Zaman içinde tecellisi hangi sayededir? +Bu müddetin ne ki akvama nisbeten hükmü Bir inkılaba yetişsin?... +Bu hiç görülmüş mü? +Zaman içinde zaman tayyolunmak imkanı Görülmedikçe tahayyür bırakmaz insanı! +Zalam-ı şirki yarıp fışkırınca din-i mübin Yayıldı sine-i Batha’ya bir hayat-i nevin. +Bu inkılabı henüz ruhu duymadan Garb’ın Kuşattı satveti dünyayı bir avuç Arab’ın! +Dayandı bir ucu ta Sedd-i Çin’e; diger ucu Aşıp bulut gibi binlerle yükselen burcu Uzandı ansızın İspanya’nın eteklerine. +Hicaz’ı Çin’i düşün nerde? +Nerdedir Pirene! +Nedir bu harikanın sırrı? +Hep tevekküldür: +Ki i’timad-ı zaferden gelen tahammüldür. +Tevekkül olmaya görsün yürekte azme refik; Durur mu şevkıne pervane olmadan tevfik? +Cenab-ı Hak ne diyor bak Resul-i Ekrem’ine: +“Bütün serairi kalbin ihata etse yine Danış sahabene dünyaya aid işler için; Rahim ol onlara... +Sen çünkü ruh-i rahmetsin. +Hata ederseler aldırma afvet ihsan et; Sonunda hepsi için iltimas-ı gufran et. +Verip kararı da azm eyledin mi... +Durmayarak Cenab-ı Hakk’a tevekkül edip yol almaya bak.” Demek ki: +Azme sarılmak gerek mebadide; Yanında bir de tevekkül o azmi te’yide. +Hülasa azm ile me’mur olursa Peygamber; Senin hesabına artık düşün de bul ne düşer! +Şeriat’in ikidir en muazzam erkanı; Kimin ki öyle müzebzeb değildir imanı; Ayırmaz onları bir addedip tevessül eder... +Açıkça söyleyelim: +Azm eder tevekkül eder. +Ne din kalır ne de dünya bu anlaşılmazsa... +Hem anlayın bunu artık hem anlatın nasa. +Bu anlaşılmalı... +Yahud uzat bacaklarını Pamuklu şilteyi buldun mu anma hiç yarını! +Ne olsa pufla yataktan açılma tek bir adım; Cenab-ı Hak ne yapar?” virdi yorgan altından? +Cenab-ı Hak ne yapar bilmiyor musun o zaman? +Araştırır “Bakalım bir kulum ne yaptı?” diye... +Kıvır da şilteyi öyleyse bak ilerlemeye! +_____________ [ ... +MEVARID-I ICMA’IN KAFFESINI BILMEK ŞART MIDIR? +Sebilürreşad’ın fi Kanunievvel sene tarihli nüshasının ’inci sahifesinde şera’it-i ictihaddan bulunan “mevarid-i icma’” hakkındaki sualin cevabı mütala’a olundu. +Sailin imzası Mehmed Zekeriya iken sehven Mehmed Fahreddin yazılmış ise de tashihi daire-i imkandadır. +Mücib-i fazıl icma’ın delil-i şer’i olup olmamasındaki ulema-i usuliyyunun ihtilafatından ve bazı ulemaya göre mücma’un-aleyh olan mesail diğerinin indinde mücme’un-aleyh olmadığından hulasa ictihada göre icma’da tahallüf edeceğinden bahisle haylice bast-ı makal buyurmuşlardır. +vabı mevarid-i icma’ın kaffesini bilmek şart olmayıp icma’ın hilafına ictihad caiz olamayacağından ancak verdiği fetvanın S: +Mevarid-i icma’ın kaffesine vukuf-ı tammı olmayan bir “müctehid-i mutlak” nasıl oluyor da verdiği fetvanın icma’a muhalif olmadığını biliyor? +Verdiği fetva ma’lumu olmayan bir icma’a muhalif olmadığı ne ile sabittir ki icma’a muhalefet etmediğine kanaat edebilsin? +Eğer buyurulduğu vechile icma’ hususunda ulemanın mezahibinden bir mezhebe muvafık olduğunu bilmek kifayet edecek ise o hususta müctehid o mezhebin kuyudatıyla mukayyed olmaz mı? +Dikkat buyurulsun ki bahsimiz “müctehid-i mutlak” hakkındadır ve halbuki mesail-i icma’iyyenin bize nakl ü isali sünnet-i seniyyeyin nakl ü isali gibi olduğundan aksam-ı haber nasıl muhtelifü’l-ahkam ise aksam-ı enva’ ve aksamıyla bilmelidir ki ona göre ictihad edebilsin. +Ebubekir el-Farisi’nin te’lif ettiği bil-cümle mesail-i icma’iyyeye pek çok ulemanın ekser mesailinde inkar ve muhalefet ettiği ve icma’ın hüccet-i kat’iyye olması da muhtelefün-fih bulunduğu İmam Gazzali’nin Faysalü’t-Tefrika Beyne’l-İslam ve’z-Zendaka nam risalesinde ve bu husustaki mezahib-i mütehalifenin yegan yegan mütala’atıyla beraber Bhopal Hakimi Nüvvabü’l-mülk Muhammed Sıddık Han’ın Husulü’l-Me’mul min İlmi’l-Usul nam kitabında beyan olunmuş ise de böyle kabilinden olan mütala’at-ı mütehalifeden ne çıkar. +Ve’l-hasıl müctehid-i mutlak turuk-ı ictihada layıkıyla muttali’ ve şera’itine tamamıyla vakıf olmazsa elbette derece-i matlubede ictihad edemez. +Ederse rabıta-i taklidden kurtulamaz. + +CEVAP Dağıstanlı Mehmed Zekeriya Efendi bu mektubunda evvelce vermiş olduğum cevabı hulasa ettikten sonra tekrar bir takım i’tirazat dermiyan ediyor. +Layıkı vechile anlaşılmak S: +- Mevarid-i icma’ın kaffesine vukuf-ı tammı olmayan bir müctehid-i mutlak nasıl oluyor da verdiği fetvanın Verdiği fetva ma’lumu olmayan bir icma’a muhalif olmadığı ne ile sabittir ki icma’a muhalefet etmediğine kanaat edebilsin? +Cevap- Bir insan mevarid-i icma’ı birer birer sayamaz. +Fakat bir mes’ele-i mu’ayyenenin icma’a muhalif olmadığını bilir. +Bu da iki vechile ma’lum olur: +Ya mes’ele bazı müctehidinin kavline muvafık olur yahud galebe-i zan ile bu mes’elenin o asırda tevellüd etmiş bir vakı’a olup ehl-i zan edille-i fıkhiyyedendir. +Biz bütün fukaha-i Irakiyyunu bütün müctehidin-i metbu’ini bilemeyiz. +Fakat İmam Malik’in Ebu’l-Hafs’ın Rebi’’in Sahnun’un Harbi’nin müctehidin-i metbuinden olmadığını pekala biliriz. +Bir def’a da söylenen “üç kere boşadım” lafzıyla üç talak vaki’ olduğunun nebiz-i temr ile tılanın nakı’-i zebibinharam olduğunun mücma’un-aleyh olmadığını bildiğimiz halde mevarid-i icma’ın kaffesini bilemiyoruz. +S: +- Eğer buyurulduğu vechile icma’ hususunda ulemanın mezahibinden bir mezhebe muvafık olduğunu bilmek kifayet edecek ise o hususta müctehid o mezhebin kuyudatıyla mukayyed olmaz mı? +C- Selef-i ümmetin kitapları tetebbu’ olunca görülür ki bir müctehid-i mutlakın re’yi nazarı ictihadı kendisinden evvel gelen diğer bir müctehid-i mutlakın re’yine nazarına olmaz belki onunla mütevafık olur ona nasır olur. +Hammad mezhebine üstazü’l-üstaz İbrahim Nehai mezhebine fakihu’s-sahabe İbn Mes’ud mezhebine muvafık olduğu gibi İmam Malik’in birçok mezhebi Salim bin Abdullah mezhebine Zühri mezhebine Said bin el-Müseyyeb ve İbn Ömer mezhebine muvafıktır. +E’imme-i müctehidin-i sairenin de böylece muvafakatları vardır. +Mesela zinadan pak olan kadınları fahişe-i zina ile şetm edip dört şahid getiremediği halde hadd-i kazfe mübtela olduktan sonra tevbekar olan [ ] kimsenin şehadeti hakkında mezhebleri kendilerinden evvel gelen Şüreyh ile Nehai’nin mezheblerine İmam Malik ve Şafii’nin mezhebleri kendilerinden evvel gelen Said bin el-Müseyyeb ve Ömer bin Abdülaziz’in mezheblerine muvafıktır. +Keza ikrah ile olan talak mes’elesinde İmam Malik ve Şafii’nin mezhebleri İbn Ömer ve Ata mezheblerine İmam-ı a’zam ve ashabı ve Sevri’nin mezhebleri Şa’bi ve Katade mezheblerine muvafıktır. +Keza sarhoşun talakı mes’elesinde İmam Malik’in mezhebi Zühri ve Salim bin Abdullah mezheblerine İmam Ebu Hanife’nin mezhebi İbn Abbas ve Ata mezheblerine muvafıktır. +Keza zevcinin vefatıyla hamil kalan kadının iddeti mes’elesinde Keza üç talak ile mutallaka olan kadına nafakanın ve süknanın lüzumu mes’elesinde İmam-ı a’zam Hammad Nehai Esved Ömer el-Faruk ve İbn Mes’ud radıyallahu anhüma mezheblerine muvafıktır. +Keza mehir ta’yin edilmediği halde zevci vefat eden kadın hakkında mehrin lüzum ve adem-i lüzumu mes’elesinde Basri’ye İmam Şafii Hazret-i Ali el-Murtaza’ya muvafıktır ve kıs aleyhi’l-bevakı. +Bunun gibi ashab-ı Ebi Hanife’den haylisi vasıl-ı mertebe-i Hanife’nin ictihadına tevafuk etmiş olmağla imam-ı müşarun-ileyhe delil intisab etmemişlerdir. +Mesela ashab-ı Ebi Hanife’den Ebu Yusuf Yakub el-Ensari Ebu’l-Hüzeyl Züfer el-Basri Esed bin Amr el-Beceli Afiye bin Yezid el-Evdi Ali bin Müshir Kasım bin Ma’an el-Mes’udi Yahya bin Zekeriya bin Zaidetü’l-Kufi Davud bin Nusayr et-Tai Hibban bin Ali el-Anezi Mindel bin Ali el-Anezi Muhammed bin Hasan eş-Şeybani Hammad bin el-İmam Ebi Hanife Yahya bin Said el-Kattan Ebu Muti’ el-Belhi Ebu İsmet Nuh bin Meryem el-Mervezi Hasan bin Ziyad el-Lü’lüi Yusuf bin Halid el-Basri gibi e’imme-i din müctehid-i mutlak olup siracü’l-ümmet Ebu Hanife’ye intisabı şeref bilmişlerdir. +Müctehid-i mutlak iki nev’dir: +Biri gayr-ı müntesib diğeri müntesibtir. +Müctehid-i mutlak-ı gayr-ı müntesib de iki nev’dir: +Biri metbu’ diğeri gayr-ı metbu’dur. +göre ictihad edebilsin.” C.- Müctehid icma’ı ahkamı i’tibarıyla aksam ve enva’ını ve hüccet-i şer’iyye olup olmaması hakkındaki ihtilafı bilir. +Ez-cümle mücma’un-aleyh olan mesail zaruriyat-ı dinden ise münkirinin ikfar olunacağını hilaf-ı sabık takarrur etmeksizin bit-tevatür menkul olan icma’ı inkar edenin bir taifeye göre ikfar olunduğunu diğer bir taife göre ikfar olunmadığını sahabenin nassan olan icma’ını inkar edenin esahh-ı mezahibe göre ikfar olunduğunu ba’de’l-ashab hilaf-ı sabık takarrur etmeksizin vaki’ olan icma’ı inkar edenin tadlil olunduğunu istikrar-ı hilaftan sonra vaki’ olan kı’l-ahad menkul olan icma’ın hüccet olmasında ulemanın ve bazı havaricin icma’ı külliyen inkar eylediklerini Zahiriyye’ye göre ancak icma’-ı ashabın mu’teber olduğunu icma’-ı sükutinin muhtelefün-fih olduğunu ehl-i Medine’nin veya ehl-i beytin veya şeyheynin veya hulefa-i erba’anın veya ehl-i Kufe ve Basra’nın ittifaklarıyla icma’ın in’ikadında yeye müracaat edelim: +Fahru’l-İslam Pezdevi Usul-i Pezdevi’de Sadru’ş-şeri’a Tavzih’de Ebu’l-Berekat en-Nesefi Menar’da Fenari Fusulü’l-bedayi’ ’de İbn Hümam et-Tahrir’de mevarid-i icma’ın kaffesini değil mevarid-i icma’ı bile ma’rifeti şart göstermiyorlar. +Sadeddin Taftazani Telvih’de evla olan ma’rifet-i icma’ı da zikr etmektir diyor. +Fenari Telvih Haşiyesi’nde Taftazani’nin sözüne şöyle cevap veriyor: +Fakıhin müctehid olması müctehidinden icma’a muhalefet vaki’ oldu da ictihadları reddolundu. +Görüyorsunuz ki usuliyyunun bu sözü sizin sözünüze tamamıyla muhaliftir. +Fil-vaki’ Molla Hüsrev Mir’at’ta Beyzavi Minhac’da Abdülaziz el-Buhari Keşf-i Pezdevi’de Gazzali Müstasfa’da İbn el-Hac et-Takrir ve’t-Tahbi r’de İbn Abdüşşekur Müslimü’s-sübut’ta ma’rifet-i icma’ı şart olarak zikr ediyorlar. +Fakat hiç biri bütün mevarid-i icma’ı bilmek şarttır demiyor. +Meslek-i mütekellimin üzere yazılan usul kitaplarının en mükemmeli olan kütüb-i erba’adan el-Müstasfa ’da şöyle deniyor: +nevi Şerh-i Minhac’da İbn el-Hac et-Takrir ve’t-Tahbir’de tamamıyla bu re’yi kabul ediyorlar. +Mir’at Haşiyesi’nde de böylece izah olunuyor. +Anlaşılıyor ki sizin sözünüz usuliyyunun bu sözüne de muhaliftir. +ma’a muhalefet vaki’ olmuştur. +Sahih-i Buhari’de beyan buyurulduğu üzere ashab-ı güzin hastalık ve susuzluktan dolayı teyemmümün cevazı hakkında icma’ etmişler idi. +İbn Mes’ud bu icma’a muhalefet etti. +tehidinin [ ] müfredat-ı mesaili vardır. +Müfredat-ı mesail Ma’lum olduğu üzere imamet-i kübra mes’elesinde Sa’d bin Ubade icma’-ı sahabiye muhalefet etmiş idi. +muttali’ ve şera’itine tamamıyla vakıf olmazsa elbette derece-i matlubede ictihad edemez. +Ederse rabıta-i taklidden kurtulamaz. +” C.- Sözünüz doğrudur. +Fakat müdde’anızı isbat edemez. +Mevarid-i icma’ın kaffesini bilmek turuk-ı ictihadda dahil değildir. +Ma’rifet-i icma’ usuliyyin-i Hanefiyye’den bir cema’at-i uzmaya göre müctehid olmanın bile şartı değildir. +Artık kabilinden olan şeyler ile meşgul olmayıp isimlerini ta’dad ettiğim kütüb-i usuliyyeye müracaat ediniz. +ASUMANI BIR ÖLÜM Asumani bir ölümdür yerle yoktur nisbeti Arşa vasıldır bu mevtin ateşin mahiyyeti. +Onlar ölmek ilminin dehşetli bir rehberleri Bak ne yüksek bir ölümdür bak: +Feza makberleri!.. +Gençler ölmek nedir? +Bir ilm-i ulvi! +Öğrenin. +Ceddin at üstünde ölmüş sen de bir tayyarenin Ahenin şehbalinin altında et terk-i hayat Zevki yok ma’nası yok bir ömre değmez kainat! +Gökte can vermek gurub-ı şemse benzer aynıdır; Gök de ademoğlunun artık cedel meydanıdır. +Yüksel artık yerde kalmaktan bunalsın havsalan: +Arş’a yahud encüm-i eflake çarpıp parçalan. +Hasta ölmek bir kadınlar bir sabiler hakkıdır; Bir de ancak mülke la-kayd ecnebiler hakkıdır. +Yoksa öz evladı mülkün mevt-i mev’ud istemez Olmamak lazım gelir bir zevki ölmekten elezz. +Ruh-ı insaniyi tezlil eyleyen bir zül mü var? +Merd olan insan için bir nevme muhtasdır yatak; Bir ölüm meydanıdır gökler ölüm meydanı bak. +Yer mi yok şanınla iclalinle terk-i ruh için? +Hakk’a gitmek haktır ancak sine-i mecruh için! +Dik-i sadr olmak verem olmak mı lazım hep aceb? +Mevt için dünyada vardır başka ulvi bin sebeb! +Ah ey Sadık’la Fethi ey sema kurbanları Ey ma’aliden ibaret i’tila kurbanları Terk-i ruh etmek mezellettir deyip de yerde siz Yerde kalmış milleti i’la için göklerde siz Arş’a yaslanmış ölürken-hem hazindir hem vakurDiz çöker Kur’an’ı Hak’tan indiren Kur’an okur! +Gök yatak ay meş’al-i matem bulut balin olur! +Ben eminim: +Böyle ölmek gün gelir bir din olur. +Şubat Yukarıda Uhud Muharebesi Bedir Muharebesi diye iki cenk adı geçti. +Bu muharebelerin nasıl ve neticelerinde ne faide ve ne mazarrat hasıl olduğunu her müslüman asker bilmelidir. +Bedir Muharebesi: +Müslümanlığın kazandığı ilk harbdir ki Bedir denilen mevki’de ve müslümanlarla Mekke müşrikleri arasında vaki’ olmuştu. +Müslüman ordusu kişiden ibaret idi ki bugünkü taburların yarısından az demektir. +Kumandanı da bi’z-zat Hazret-i Peygamber sallallahu aleyhi ve sellem efendimiz idi. +Müşriklerin kuvveti de bin nefere yakın idi ki müslüman ordusundan üç kat fazla bulunuyordu. +Kumandanları da Ebu Cehil denilen mel’un idi. +Levazım cihetine gelince: +Müslüman ordusunda yalnız üç at ve yetmiş deve vardı. +Müşriklerin ordusunda ise yüz at ve yedi yüz deve olduğu gibi efradının çoğu da zırhlı idi yani oktan kargıdan kılıçtan vücudlarını korumak için demirden elbise giymişlerdi. +Yiyinti hususu da buna göre idi yani müslüman ordusunda kuru [ ] ekmek bulunmuyor da bir iki hurma ile kanaat edilirken müşriklerin ordusunda develer kesiliyor kebablar külbasdılar pişirilip yeniliyordu. +Müşriklerin ordusunda türkü söyleyerek def çalarak efradı hem eğlendirmek hem de muharebe olurken gayretlendirmek ordusunda tek bir kadın bile yoktu. +Çünkü kadınlara muharebede bulunmak lazım gelmediği gibi müslümanların kadın sesiyle gayrete gelmelerine hacet de yoktu. +Onlar zaten şevk Bununla beraber ordu Medine’den çıkacağı sırada Nevfel kızı Ümmü Varaka isminde erkek yürekli bir kadın Peygamber efendimizin yanına geldi ve: +“Ya Resulallah! +İzin ver ben de geleyim. +Orduda yaralılara bakarım belki de Allah yolunda şehid olurum” dedi. +Bak şu ilk müslümanların büyüklüğüne ki erkeklerinden başka kadınları da şehid olmak arzusunda bulunuyorlar ve din uğrunda kadın erkek çalışıp icabında can veriyorlar da Müslümanlığı dünyanın her tarafına yaymaya muvaffak oluyorlar. +Resulullah hazretleri bu kadının orduda bulunmasına eder” buyurdu. +Fil-vaki’ o mübarek kadın Hazret-i Ömer’in halifeliği zamanında şehid olarak ahirete gitti ki kölesiyle halayığı birleşip hanımlarını boğmuşlar sonra da halifenin emriyle asılmışlardı. +Görünüşe göre müşriklerin her şeyi tamam olup müslümanlara nisbetle kuvvetli idiler. +Fakat müslümanların görünen yoklukluklarıyla azlıklarına mukabil ordularında bir şey vardı ki efradından her biri Allah yolunda ve Peygamber’i uğrunda şehid olmayı yaşamaktan ziyade arzu ediyordu. +Hiçbiri “Dostlar şehid biz gazi!” demiyor yahud “Dostlar cennete biz memlekete!” temennisinde bulunmuyordu. +Çünkü hepsi de göğsü imanlı ve dini bütün müslüman idiler. +şek bulunan tek bir nefer yoktu. +Hatta Hubeyb bin Yesaf isminde bir müşrik birlikte gelmek ve yurdu için müslümanlarla beraber harb etmek üzere Resulullaha üç def’a müracaat edip izin istediği halde Peygamberimiz efendimiz “Biz müşriklerden yardım dilemeyiz” buyurmuştu. +Bunun üzerine o adam müslüman olup ordu Müşriklerin ordusundaki efradın çoğu ise din gayretiyle yurdu kurtarmak emeliyle değil başkalarından utandığı için zorla yola çıkmıştı. +Bunlardan Ümeyye bin Halef isminde şişman bir herif vardı ki memleketinde oturup keyfine bakmak fikrinde idi. +Lakin Ebu Cehil ile Ukbe namındaki müşrikler bir sırma kutusu ile bir buhurdanlık alıp Ümeyye’nin evine geldiler. +“Madem ki muharebeye gitmek istemiyorsun otur da karılar gibi sırma çek ve tütsülen” diye eğlendiler o da bu hakarete katlanamadığı için orduya katıldı. +özdü. +Müşriklerin ordusu ise çokluktu lakin kuru bir kalabalık ve sade bir gürültü idi. +Nitekim öyle olduğu da sonradan meydana çıktı. +Hicret’in –ki Resulullah sallallahu aleyhi ve sellem efendimizin Mekke’den Medine’ye gitmesi demek olup o yılın Muharremi İslam’ın tarih başı sayılmıştır ve o zaman ile bu zaman arasında sene geçmiştir– ikinci yılı Ramazan-ı şerifi’nin’nci Cuma günü Bedir mevki’inde müslüman ve müşrik orduları karşılaştı. +Ve Abdullah bin Cahş müfrezesi tarafından öldürülen herifin kardeşi Amir bin Hadrami’nin attığı okla müsademe başladı. +O vakitler top tüfenk yoktu ki gülle ve kurşun atılabilsin. +Daha barut bile icad edilmemişti. +Onun için muharebeye oklarla başlanır iki taraf yaklaşınca –taş atıldığı da olmakla beraber– kargılar kullanılır ondan sonra da kılıçlar sallanır ve kalkanlar karşı tutulurdu. +Pek yakından ve adeta yüzyüze döğüşüldüğü cihetle o zamanki muharebeler şimdikilerinden fazla tehlikeli ve kanlı olurdu. +Askeri Müzesi’nde bu eski silahların hepsinden var. +Bir gün izin [ ] alıp git de onları seyret ve şimdiye kadar ne türlü silahlar kullanılmış olduğunu öğren. +Müşrik ordusundan atılan birinci ok İslam ordusunda duran ve Hazret-i Ömer’in kölesi bulunan Mihca’ hazretlerine rast gelip onu şehid etti. +Müslümanların ilk muharebe şehidi olan bu zat-ı şerifi unutma. +Daima hayır ile ve hürmetle hatırlayıp onun ve sair şehidlerin ruhlarına Fatiha-i şerife okuyuver ki sen geçmişlere hürmet edersen gelecekler de sana hürmet ederler. +Harise bin Saraka isminde bir genç müslümanların ikinci şehidi oldu. +Bu zat geride duruyor ve yapılan ok muharebesini seyr ediyordu. +Düşman tarafından gelen bir ok önündekilerin üzerinden aşıp bu gencin göğsüne saplandı ve onu şehid olarak yere serdi. +Müslümanlar bundan ibret aldılar eceli gelmeyen bir adamın ne derece tehlikeli bir mevki’de dursa ölmeyeceğini eceli yetmiş olanın da ne kadar geride bulunsa ölümden kurtulamayacağını anladılar. +Daha sağlam bir i’tikad ile düşman karşısında sebat ettiler. +Şu vak’a hakıkaten düşünülecek ve ibret alınacak bir şeydir. +Açıkta duranlar kurtuluyor da geride yani siper arkasında bulunan bir nefer ok isabetiyle şehid oluyor. +Neden acaba? +Çünkü bunun ömrü o kadarmış. +Öbürlerinin birisinin daha eceli gelmemiş. +Hazret-i Peygamber’in ashabından Halid bin el-Velid adlı bir zat-ı şerif vardı ki yiğitliğinden dolayı Resulullah hazretleri buna “Seyfullah” yani “Allah’ın kılıcı” lağabını lakab vermişti. +İşte bu Seyfullah hazretleri ölüm döşeğinde yatarken “Şimdiye kadar yüzden ziyade muharebeye girdim. +Vücudumda ok kargı kılıç dokunmayan bir karış yer kalmadı. +O derece tehlikeleri atlatmışken şehid olmadım da kadınlar gibi yatağımda ölüyorum” diye hayıflanmıştı. +Demek ki ölüm; tehlikeye düşmekle değil ömür bitmek ve ecel yetmekle insana geliyor. +Burasını unutmayalım da bahsimize gelelim: +Resulullah hazretleri saff-ı harb teşkil eden ordusunu düzeltti ve saftan biraz ileri çıkmış yahud bir parça gerilemiş olanları mübarek elindeki asa ile yavaşça dokunup hizaya getirdi. +Şu tesviye ile gerek hazarda gerek seferde ordu efradının ta’lim ve nizam üzerine hareketi lazım geldiğini anlatmış oldu. +Bir de “Ben emretmedikçe düşmana hücum eylemeyiniz” buyurdu. +Bu emirle de herkesin kendi keyfine harekette bulunmasını men’ etti. +Çünkü bir ordu bir insana benzedilirse kumandanı o insanın başı efradı da eli ayağı demek olur. +Bilirsin ki gövde başın düşüncesine göre hareket eder. +Baş yürümek istediği halde ayak durur yahud baş durmasını Hasta bir vücud ise daima kavgada mağlub olur. +Binaenaleyh sağlam bir gövde nasıl ki başın düşüncesine uyarsa bir ordu efradı da o suretle kumandanın emrine muti’ olmalıdır. +Yine bahse gelelim: +Eski muharebelerde bir adet vardı. +Ordular birbirine girişmezden evvel iki taraftan birer er çıkıp çarpışırlardı. +Bu yolda çarpışmaya “mübareze” ve çarpışanlara “mübariz” derlerdi. +Halbuki Bedir Muharebesi adetin aksine olarak ok atılma suretiyle başlamış ve ilk atışlarda birkaç kişinin kanı dökülmüştü. +Bir aralık müşriklerin eşrafından Utbe Şeybe Velid isminde üç kişi meydana çıkıp er diledi. +Bunlara karşı müslüman ordusundan Hamza Ubeyde Ali hazretleri çıktı. +Unutmadın ya? +Müslüman mübarizlerinden ikisi Resulullah’ın amcası ile amcası oğlu idi. +Üçüncüsü de yine Peygamber’in amcası oğlu ve sonra damadı olup “Esedullah” yani “Allah’ın Arslanı” lakabını almıştı. +Hamza yetişmiş bir yiğit Ali de henüz genç bir kahraman olduğundan ikisi de mübarizlerini birer kılıçta doğradılar. +Ubeyde hazretleri ise yetmişe yaklaşmış muhterem bir yor ve her biri titrek eliyle kılıç sallayıp mübarizini öldürmek Ubeyde düşmanı yaraladı o da vurduğu kılıçla hasmının ayağını uçurdu. +Hamza ile Ali koşup herifi bitirdiler ve Ubeyde’yi kaldırıp Peygamber’in huzuruna getirdiler. +Resulullah hazretleri Ubeyde’nin başını mübarek dizine aldı ve şehid olduğunu kendisine muştuladı. +Ubeyde hazretleri de muharebe dönüşünde yolda şehid olup ahiretteki mükafatını almaya gitti. +Radıyallahu anh. +Eşraftan üç kişinin böyle ölüp gitmesi müşriklerin gözünü [ ] yıldırdı. +Peygamber efendimiz ise “Her kim bugün düşmandan yüz çevirmez de sebat eder ve şehiden vefat eylerse Cenab-ı Hak onu mutlaka cennete koyacaktır” diye Müslümanlar yalın kılıç ileri atıldılar. +Hele Ömer bin Hammam ve Avf bin Afra’ gibi kahramanlar dönmemek fikriyle düşmana saldırdılar ve fedayicesine çarpışarak muradlarına yani şehadet mertebesine erdiler. +Sağ kalanlar da yapılamayacak derecede fedakarlık gösterdiler. +Ebubekir es-Sıddik hazretleri düşman tarafında bulunan oğlunun üstüne atılmak istedi. +Ebu Ubeyde hazretleri de müşrik olan babasını kendi eliyle öldürdü. +Allah cümlesinden razı olsun ve hepimizi şefaatlerine nail buyursun. +Böyle dönmekten fazla ilerlemeyi ve yaşamak yerine şehid olup da evine değil cennete gitmeyi arzu eyleyerek din gayretiyle oğlunu öldürmek isteyip babasını katl eden yiğitlerin karşısında kim durabilir? +Allah’ın yardımı ve müslümanların sebat ve gayreti sayesinde müşrik ordusu yetmiş maktul ve yetmiş esir verdikten sonra bozuldu. +Ancak kaçabilenler ölümden ve esaretten kurtuldu. +Kumandanları olan Ebu Cehil mel’ununun kafası kesilip Peygamber hazretlerinin önüne atıldı. +İslam ordusunun şühedası ise ancak on dört kişi idi. +Radıyallahu anhüm ve erzahüm. +Ölen müşriklerin gövdeleri bir kuyu içine dolduruldu. +Esirleri de Medine’ye götürülüp habs olundu. +Sonra bunların zenginleri bedel verip kurtuldu. +Züğürdleri de Medine’deki çocuklara okumak yazmak öğretmek ve öğrettikten sonra memleketlerine gönderilmek şartıyla alıkonuldu. +Hulasa: +Hem muzafferiyet hem de ganimet elde edildi. +Alıkonulan esirlerin ta’limiyle de Medine’deki İslam çocukları arasında okuyup yazan çoğaldı. +Acaba bunlar ne ile oldu? +Hiç şübhe etme ki sebat ile ölümden yılmamak ve düşmandan geri durmamakla. +ŞIME-I MEVEDDET MI? +ŞIME-I ADAVET MI? +olan daire-i intişarı bütün bütün darlaşmış olmalıdır ki içinde boğulup sönmek derecesine gelen mazik-i zalam-engizini tevsi’ ile biraz nefes alabilmek için istimdadda muztar kalmış. +Buna en mü’essir çare ise Sebilürreşad’ a musallat olmak..! +Onu tezyif ve istihfaf etmek…! +Güneş doğar.. +Nurundan müte’ezzi olan yarasalar çırpınarak ve güneşe tükürmeye çalışarak zulmetin en kesif tabakatı içine dalarlar. +Fakat güneş hiç aldırmaz. +Zerre kadar bile ehemmiyet vermez. +O burc-ı iclaline doğru muttasıl yükselir. +Kainata envarını yağdırır. +Zavallı yarasaların temenniyatı haybet ve hüsran ile tetevvüc eder! +Din-i hakkın bütün mevcudiyetiyle naçiz hadimi sadık perestişkarı olan Sebilürreşad üç yüz elli milyonluk koca bir alem-i İslam’ın ruh-ı muhabbetinde kalb-i meveddetinde yatıyor. +O lahuti ruh-ı tevhidden müteza’ifen ve mütezayiden aldığı füyuz-ı hayat ile yaşıyor. +Ya İctihad … O da öyle mi? +Keşke öyle olsa…! +Keşke bu mazlum millet-i İslamiyye’nin hayat-ı mukaddese-i diniyye Kur’an iyye ictima’iyye ve siyasiyyesine hakimane fedakarane hadimi olmakta Sebilürreşad ile meydan-ı müsabakada ha’iz-i kasabü’s-sebak bir yar-ı canı bir refik-i Garib değil midir ki İctihad bir taraftan “Esasen neşrine hadim olduğu mezhebin husumet değil muhabbet üzerine mü’esses olduğunu…” alenen ağız dolusu iddia edip dururken bir taraftan da da’vasını en çirkin en galiz bir lisan-ı husumetiyle en mütehevvir en çılgın bir hame-i adavetiyle yine alenen tekzib ediyor. +Humma-yı kin ve husumet içinde neler düşündüğünü neler söylediğini neler sayıkladığını neler yazdığını bilmiyor! +Kendi akl-ı masru’unca güya Sebilü’r-Reşad’ı cehl ve ta’assubla avam-firiblikle esatiri hurafat-ı akaid mecmu’ası olmakla ithama yelteniyor! +ve ancak şah-rah-ı hakka sed kesilmek alem-i İslam’ı Allah yolundan men’ ile kendi reh-i na-refte-i muhabbetine ihda ve irşad ! +etmek…! +Cenab-ı Hakk’ın hitab-ı tel’iniyle ebna-yı ademi iğva için sırat-ı müstakım üzerinde oturmaya me’zun olan şeytan bile ibad-ı muhlisini ıdlale muvaffak olamıyor. +Bütün mesa’i-i iblisanesi kahr u gadab-ı ilahiye olan liyakat ve istihkakını tezyidden başka bir netice vermiyor da İctihad’a mı verecek? +[ ] Hürriyet-i kelamın serbesti-i beyanın en basit en mazhariyet-i hüsran-aludunu gösteren İctihad’ın bir müctehid süsüyle bir mürebbi ünvanıyla ortaya atılması kadar bu ümmet için felaket tasavvur olunamaz! +dan Kozmidi ve emsalinden min vechin daha yüksektir denilebilir. +Evet! +Boşoların da bir vakit bu bedbaht vatan-ı mahiyetini söylemeye hacet var mı? +İşte o ictihadlardan Ama İctihad’da Boşo fikri bir Kozmidi dimağı yokmuş… Madem ki kalem yerine zehirli bir hançeri koca bir milletin kalb-i tevhid ve ittihadına sokuyor madem ki her harfi bir fitne bombası bir fesad dinamiti gibi ortada patlıyor madem ki neticesi felaketi gösteriyor şu halde Boşo’nun amelinden Kozmidi’nin emelinden ne farkı kalır? +na-mahdud bir salahiyet almış gibi nisvan-ı İslam’ın setre-i bu kadar nazik bu kadar mühim bir mes’eleyi kurcalamakla milyonlarca hakıkı müslümanların kalblerini sızlattı. +Halbuki tesettür gibi bir emr-i celil-i dini hakkında söz söylemek olmayan medeniyet-i garbiyye perestişkarı İctihad’ın haddi değildi. +İctihad gerçekten millet-i İslamiyye’ye nafi’ bir mecmu’a-i lünç –gülünç olmaktan ziyade şayan-ı nefret ve istikrah– bir harekette bulunmaz anasır-ı ictima’iyye-i İslamiyye arasına böyle bir ateş-i fitne ve fesad sokmazdı. +Milletin ruhu gibi sarıldığı hazret-i Kur’an -ı Hakim’in ayat-ı tesettür ve ihticabı üzerine birer hatt-ı butlan çekmeye çalışmazdı. +Tesettür –kendilerinin o edibane ! +ta’birleri o hakimane ! +tavsifleri vechile– kurun-ı ula çuvalları olsa bile bu derece tahkır ve terzil edilmezdi. +aynıyla deli bir tabibin hastasını şütum ve il’ab-ı tahkır ile tedavisini tanzir eder. +Hangi hasta tasavvur olunabilir ki tabibinin haksız tahkırlerine teşekkür etsin? +Yüzüne gözüne fırlattığı tükürüklerini ilac yerine kullansın? +Öyle çılgın ve hususiyle sahte yalancı bir tabibe tevdi’-i hayattan ise ölümün kucağına atılmak hasta için adeta bir ni’met olur! +Hürriyet-i lisan hürriyet-i beyan her vakit var. +Hem de tabaka-i bala-terin-i siyasete kadar var. +Millet-i İslamiyye ve irşada muhtac. +Hem de bir cismin ruha olan ihtiyacı kadar muhtac. +Fakat tulumbacıların ağzından hame-i bi-akl ü bi-şu’urundan değil..! +na çıkan merdan-ı dinin sada-yı itirazlarından şaşırarak dili dolaştı. +Güya tesettür mes’elesinin meydana çıkarılmasına tarafdar değilmiş gibi “Her şeyimiz bitti de şimdi kadınların çarşafları bahsi mi kaldı?” sual-i istinkarisini kaleminden kaçırdı. +Halbuki bu asıl bizim yüzüne fırlatacağımız bir sual ret-i Kur’an’a adeta mürteddane bir ta’arruz müşrikane bir tecavüz olduğu kadar alem-i İslam’ı dilhun edecek müslümanları birbirine katacak bir fitne ve fesad olacağını biz söylüyor adeta selamet-i mülkün namına rica bile ediyorduk. +Fakat mahza Kur’an -ı Hakim’in ne kadar ahkam evamir-i süngeriyle silmek maksad-ı yeganesiyle arayiş-i saha-i intişar olan İctihad lisan-ı din ve şer’in ebkemane ve hiç olmazsa la-kaydane sükutunu gördükçe refte refte cür’etini arttırarak nihayet işte İştihad’a tahvil ettiği yeni ünvanının mamıyla Hallolunmadıkça Bitmeyen Bir Mes’ele” sernamesiyle maskeyi yüzünden çekip attı. +Tesettür kaldırılmadıkça keyifleri şehvet-perestane tatmin hırs-ı hayvanileri teskin edilmedikçe bundan kat’iyyen vazgeçmeyeceklerini ve ihtimal ki günün birinde muhadderat-ı İslamiyye’ye hücum parça edeceklerini anlattı. +Zaten İctihad’ın tesettür aleyhinde henüz yapamadığı yalnız bir bu hücumu kaldı!! +Bunu da yapabilirse artık vazife-i medeniyyesini fi’ilen ifa etmiş olur! +Biz huzur-ı namus ve ismetimize hicab terleri dökmekte olduğumuz bu mazlum tesettür mes’elesinden artık bahsolunmayacak sanırdık. +Madem ki İctihad tesettür kaldırılıncaya kadar bahsinden zerre kadar vazgeçmeyeceğini va’ad ediyor biz de müdafa’a-i hakta kat’iyyen fütur getirmeyeceğimizi te’min ederiz. +Nüsah-ı atiyyedeki makalatımız bunu SEBILÜRREŞAD MECMU’A-I İSLAMIYYESI VASITASIYLA İKDAM’IN LONDRA MUHABIRI MEHMED SADI BEY’E münderic “Bizde ve Avrupada Ma’na-yı İzdivac” ünvanlı makale-i mahsusalarıyla evvelce gönderilen mektupların müfadına nazaran sizin de müfrit “ictihad”larda bulunduğunuz anlaşıldı. +Binaenaleyh bazı şeyler hakkındaki mütala’atınız savab görülmekte ise de “Bu fenalıkların çare-i tedavisini biz iki surette buluyoruz: +Birisi kadının iktisad alemlerine iştirak ettirilmesi diğeri izdivaclarda zevceye zevcini kendi intihab eylemek hakkının verilmesidir.” Şu cümle ile anlatmak lığımız” mes’elesidir ki muhalif-i şeri’at olan bu gibi efkarı hiçbir mü’min ve mü’mine kabul edemez. +Bi-hude yoruluyorsunuz. +Bu hususta ne Doktor Charles [ ] Lloyd’un ne de Profesör Arnold’un vesayasına ihtiyacımız yoktur. +Bizim mürebi-i hakıkımiz nasih-i müşfikimiz ancak şer’-i ekremdir. +Gelelim izdivac mes’elesine: +Bil-farz zevc intihabını kızlarımızın re’yine terk eylediğimiz halde daha iyi mi olacak zannediyorsunuz? +Burada söyleyecek pek çok sözlerim var ama izharı münasib değildir. +İzdivac gibi mühim ve meşru’ bir mes’elede ebeveynin rızası olmaksızın bir evladın hod be-hod zevc intihabına kalkışması hem muhalif-i edeb hem de mugayir-i hak ve şeri’attir. +Bununla beraber bir kızı haluk olmak şartıyla küfüvvüne vermeyip ruhen cismen sevmediği bir şahsa tezvic etmek de zulüm ve günahdır. +Ama sizin tavsiyeniz vechile de hareket etmek hatadır. +Müslümanların aile hayatında zuhura gelen hastalıklar imtizacsızlıklar hep cehil ve ahlaksızlıktan neş’et etmiyor mu? +Adab-ı mu’aşerete hukuk-ı zevciyyete kanun-ı insaniyyete vakıf ve ri’ayetkar olmayan şahseyn beyninde hüsn-i imtizac hasıl olur mu? +Aile teşkilatındaki noksanlarımızı ikmal etmek niyetinde daşlarınızı gücendirmiş olursunuz efendim. +MUHTEREM SEBILÜRREŞAD’A eden yılan nakışlı makalatından birine cevap olarak bazı şeyler yazmış idim. +Bu yolda ilk def’a yazı yazdığım ve cevap biraz uzunca olduğu için tereddüd eyliyor idim. +Fakat nisvan-ı İslam hemşirelerimizin tahkır edilmiş olmaları buna karşı müslüman muharrirlerimizin sükutları beni mecbur etti. +Üçte biri kadarını tebyiz ederek takdim ettim. +Muhterem Sebilürreşad sütunlarında yer tutmaya layık görülürse bakiyyesini kemal-i fahr u minnetle takdim eyleyeceğim bedihidir. +Şubat Kadıköyü’nden: +L. +V. +Hakkı imzasıyla münderic bir makalede; tesettür mes’elesine müte’allik “Muhterem ve fazıla bir muhibbe”nin bazı makla beraber bunu fi’ilen dahi tatbike cesaret etmiş olanlardan bulunduğunu söyleyen hemşiremiz ref’-i tesettürde bazı faideler bulduğunu bazılarının da husule geleceğini beyan ediyorlar. +Hüviyetleri mestur kalmış olan bu hemşiremizin şahıslarının muhteremiyetini ihlal etmemek şartıyla ifadat-ı menkule hakkında bazı mütala’at dermiyan edeceğim. +Buyuruyorlar ki: +“Tramvaylarda mesture refikalarıma karşı en kaba tahkırleri ibzalde beis görmeyen kondüktör efendi benim önümde ihtiramkarane rüku’ ediyor.” Burada bir galat-ı fikir olsa gerek. +Acaba kondüktör efendiyi bir ihtiram-ı raki’aneye mecbur eden keyfiyet adem-i mesturiyet midir? +Yoksa gayr-ı mesturiyetin icabat-ı zaruriyyesinden olan bir tuvaleti ha’iz ve elbette genç ve ihtimal ki pek güzel olan o hanımı kendilerinden zannetmesinden midir? +Fazilet ve kıymet-i nisaiyyeye tevdi’ ettikleri ismetlerinin ziya’ından tehaşi etmiyorlarmış. +Fazilet ve kıymet-i nisaiyye mekşufiyetle zahir mesturiyetle gaib olur bir keyfiyet midir ki gayr-ı mesture oldukları zaman terbiyesiz delikanlılarla uslanmayan ihtiyar çapkınların ta’arruzlarından masun kalmışlar? +Takılan sıfatlarda gösterir ki bu heriflerin ta’arruzu mestureliğe değil kadına ve kadınlığadır. +Öyle zannederim ki gayr-ı mekşufelere karşı ziyadece göz ta’arruzundan ileri gidemeyişleri de ekseriyetle lisan bilmemelerindendir. +Bu hemşiremiz kendileri de teslim buyururlar ki fazilet ve kıymet-i nisaiyye sahibinin muhafaza-i ismeti için her kıyafette en yenilmez ve hiç aldanmaz bir bekcidir. +Tesettüre ri’ayet edenlerden bazılarının seyyi’atından bahsolunuyor. +Eğer bu rezaletler mesturiyetin zaruri icabatından addolunuyorsa mesturelerin seyyi’atı da o gayr-ı mesturinin yine zaruri icabatından addetmeye ne mani’ kalır? +Her şeyin elbette iyilikleri ve fenalıkları olacaktır. +İyiliğe veya fenalığa hüküm bunları mukayese ile olur. +kısmı Mahmud Esad Efendi hazretlerine hitab olduğundan onları geçeceğim. +Çünkü müşarun-ileyh hazretleri lazım gelen cevabı elbet vereceklerdir. +Fakat bu kısım arasında tesettürün ref’i halinde husule gelecek şöylece hatıra gelebilen yedi kadar faide sayılıyor ki bunlar üzerinde durmak icab ediyor: +larımızın serbestane tahsil ve ikmal-i tahsil etmeleri olacak emsal-i sabıka irad edilmiştir ki ne yazılsa o sözlerin tekrarından başka bir şey olamaz. +Ve İslamiyet’in kadınların hem de tedris iktidarını ha’iz olabilecek bir derece-i tahsile yükselmelerine mani’ olmadığı hakıkatinin bir daha isbat edilmiş olmasından başka bir şey hasıl edemez. +Serbestane tahsilin bizim kısa aklımızın ermediği başka bir ma’nası varsa onu bilmem… vazife-i milliyyesini ifa ediyor imiş!” Evet yeni düşünüşler yeni kelimelere yeni terkiblere muhtacdır. +Bunda şübhe yok! +Sonra hayat-ı umumiyye yine geniş yaşayış vazife-i milliyye ne mukaddes iş! +Bu da şübhesiz. +Fakat bulamıyorum. +Hayat-ı umumiyyeye nasıl iştirak olunacak ve bu iştirak hangi vazife-i milliyyenin ifasına sebeb olacak! +Kadının ve erkeğin borcu olan vazife-i milliye o kadar çoktur ki… Burada hangisi düşünülüyor da buna da tesettür daha doğrusu bu kelime ile setr edilen İslamiyet mani’ görülüyor? +Elbette maskeli maskesiz balolar ve üryanlıktan daha müskir dekolte kıyafetler hayat-ı umumiyyedendir. +Müslüman kadınının buralarda iştiraki de vazife-i milliye midir? +[ ] - “Ref’-i tesettürün üçüncü faidesi: +Herkes intihab edeceği bir kadınla izdivac eder ma’na-yı tammıyla aile teşekkül eder herkes hanesini sever talak azalır imiş.” dır kocası kendini intihab etmişte mi almıştır? +Rica ederim suallerimden dolayı darılmasınlar! +Orta halli müslüman aileler arasında henüz muhafaza edilen usul üzere gelin olmuşlar sonra geçinememişler ayrılmak acısına veya hakaretine uğramışlar da mı talakın azalmasını zevcenin evvelce Burada biraz daha tevakkuf edeceğim. +Çünkü burada bir kadının gaye-i amali olan üç mühim mes’ele kamilen zevcenin intihab edilmesi esası üzerine bina ediliyor. +Fakat bir serab kadar muğfil ve onun kadar esassız. +Birincisi zevce intihab edilir ise tam manasıyla aile teşekkül eder imiş! +Bir kere tam ma’nasıyla aile ne demektir? +Zannederim ki bu keyfiyet dine memlekete ihtiyaca evvelce alışılmış olan terbiyeye telakkıye ve hatta şahsa göre değişebilir. +Mesela benim şimdi bir rüknü olduğum ailem benim için tam ma’nasıyla bir ailedir. +Zevcim beni görmüş ve intihab etmiş değildir. +Ma’işetimiz fevkalade vasi’ değil ise de refahiyetsiz dahi değildir. +Zevcim sabahleyin işine gider ben bir taraftan kendime aid işleri yapmakla beraber diğer taraftan da kendime aid olmayanları nezaretimle yaptırırım. +Ondan sonra zevcimin “Öğrenmediği bana kardır” felsefesiyle bi’z-zat tedris ettiği kızımın akşam babasına hazırlayacağı dersleri müzakere ederim. +Şu iki mukannen ve mühim vazife günün büyük bir kısmını ve bazen bütününü geçirebilir. +Çok vakit bütün günümü doldurmayan bu evim için nafi’ bir meşgale bulurum. +Tenezzüh için de zamanım kalır. +Gecenin bir kısmı da zevcimin pek alışkın bir lisan ile takrir ettiği kızımın dersleriyle geçer. +Tam ta’biriyle bir hayat-ı mes’udane imrar ederiz. +Acaba şu hal muhibbe-i fazılanın dedikleri gibi hakıkaten müstekreh vaz’iyetlerini bilmeyen mahlukat-ı safileye benzemek midir? +Bunu biraz aşağıda düşüneceğiz. +yazılmıştır. +Şübhesiz hususiyet kaide olamaz. +Fakat bugün İstanbul’da şu tasvir ettiğim halden az çok farklarla pek çok memnun ve tam ma’nasıyla mes’ud bir aile teşkil ettiklerine kani’ binlerce orta halli aileler vardır. +Düşünüyor ve bu ailelerin saf ve sade bazı safahat-ı hayatını bir sinema sür’at ve münevveriyetiyle gözümün önünden geçirmeye çalışıyor idim. +Sinema şeridinin iki levhası arasına arkasında kostüm tayyörü elinde manşotu başında kocaman şapkası ile mesela bir …. +hanım dikildi. +Piş-i hayalimdeki o iki müslüman ailesi levhasından birini manşotuyla diğerini de çantasıyla kapadı ve kararttı. +Ve bana da şöyle bağırdı: +“Ooh! +Zavallı sefil hayaller ki…. +Sen benim tam ma’nasıyla teşekkül eder dediğim aile hayatını yaşayamazsın. +Bizim sahamızın lütufkar yıldız nurları senin yorgun karanlıklı ölü hayatını ısıdamaz. +Senin mutfak ile çocuğunun beşiği arasına sıkışmış mutfak isi bulutlu düşünüşlerin tuvaletimi bile kirletiyor!” Burada da tam ma’nasıyla teşekkül edeceği söylenilen aileler beni tekdir eden bu hanımın pek yakışacağı ve tehaşi etmeyeceği hayatlar geçiren aileler ise hakıkaten benim gibi müslüman terbiyesi almış kadınlarımızın yetişemeyeceğimiz ve hiç yakışamayacağımız münevver ve yüksek ! +hayatlardır. +F. +LÜTFIYE HANIMEFENDI HAZRETLERINE Sebilürreşad ceride-i muhteremesinin numaralı nüshasında “Nisaiyat” kısmında tesettür-i nisvana aid makale-i fazılanelerinizi birkaç def’alar okudum. +Her okuyuşumda kalbimde büyük bir inşirah duydum. +Ayn-ı hakıkat olan fikrinizi tebcil tercüman-ı fikriniz olan kaleminizi takdis ederek kalbimden kopup gelen teşekkürat-ı mahsusamı takdim ile kesb-i fahr eyliyorum. +Bizi hufre-i izmihlalin ka’r-ı na-yabına sürükleyen hep o mukallidcilik değil midir? +Şe’air-i İslamiyyemizi hasais-i mübeccele-i milliyyemizi terk ile tarik-ı dalalet ve sefahete sapmakta bilmem ki ne zevk duyuyoruz!... +Acaba İslamiyet’ten İslamiyet’in vaz’ etmiş olduğu tesettür-i nisvan emr-i celilinden –tineti südü bozuk bir takım meyi tercihe Rusya’daki Tatarların hah na-hah mutlakiyetin bit-teba’iyye ihtiyar eyledikleri tarz-ı telebbüsü takdime bir hahiş göstersin!... +Acaba hangi İslamdır ki kendi müte’allikatından sarf-ı nazar la-ale’t-ta’yin bir müslüman kadınını tiyatronun sahne-i temaşa-yı sefilinde görsün de izzet-i nefsine haya-yı Meğer kalblerinden izzet-i nefsleri alınlarından müslümanlık hayaları silinsin de kendi ta’allukatını veya refik-ı hayatını tiyatrolarda aktris mevki’-i zilletinde görmeye katlanabilsin! +Ey İslam kadınlarının ma-bihi’l-iftiharı fazilet-perver hanım! +Tekrar [ ] ederim ki bütün muhadderat-ı İslamiyye mefturu bulunduğunuz seciye-i mübeccele-i İslamiyyenizin hayran ve takdir-hanıdır. +Bütün İslam kadınlarımız bu mücahede-i müteşekkirdirler. +Var olunuz muhterem hanım! +Haslet-i necibane ve hissiyat-ı dindaranenizle var olunuz!... +HADISININ RAVISINE CEVAP Peşin söyleyelim ki bu lafız ile böyle bir hadisin aslı yoktur. +Kadınlara ta’lim-i hat edilmesinin adem-i cevazına kail ulema yok değildir. +Hatta hatime-i ulema-i rasihin Aliyyü’l-Kari’yi dahi bu zümre içinde buluyoruz. +Mişkatü’l-Mesabih Şerhi’ nde Kitabü’t-Tıb ve’r-Rakı’nin fasl-ı sanisinde şöyle diyor: +Yani muhtemeldir ki eslaf-ı nisvana ta’lim-i kitabet caiz olmuş olsun şu kadar ki zamanemizin kadınlarına fesad-ı ahlaklarından naşi caiz değildir. +Halbuki ta’lil-i mezkur münakaşayı kabul etmez değildir. +Çünkü hiçbir fakıh kadınlara ta’lim-i kitabet eylemekten husule gelecek menafi’-i azimeyi bir mazarrat-ı kalile-i mevhumeye feda edemez. +Kadın kitabeti alet-i fesad ittihaz eylemesi bir mazarrat ise de bütün bütün cahil kalması hey’et-i ictima’iyyemizce ondan daha büyük bir mazarrattır. +İki fesadın te’aruzunda Bir kere bu taifenin delillerini gözden geçirelim bu babda yegane mu’temedleri İbn Hayyan’ın Zu’afa’da Hazret-i Aişe’den ihrac eylediği şu hadisidir. +Yani kadınları köşklerde odalarda iskan etmeyin ve onlara kitabet ta’lim etmeyin demektir. +Halbuki bu hadisin senedinde Muhammed İbrahim Şami vardır ki vazza’lardan olup münkerü’l-hadistir. +Zehebi Dare Kutni’den naklen bu kezzabdır demiştir. +İbn Adiy ise bu Şami’nin ehadisi gayr-ı mahfuzdur dediği gibi İbn Hayyan da bu Şami vaz’-ı ehadis ile meşhur olup hal-i i’tibarın gayrısı da ondan hadis rivayet eylemek helal değildir demiştir. +İbn Cevzi de bir ikinci senedi daha vardır ki Hakim Müstedrek’te Hazret-i Aişe’den rivayet eylemiştir. +Lakin bu senedin ravileri içinde Abdülvehhab ibni Dahhak var ki Zehebi Mizan’da bunun nun hakkında metruktür dediği gibi Dare Kutni de münkerü’l-hadistir demiştir. +merfu’an rivayet eylediği hadisidir. +Yani kadınlarınıza kitabet ta’lim etmeyiniz. +Halbuki bu hadisin senedinde Cafer ibni Nasr vardır ki Zehebi bunun hakşeklinde Beyhaki şeklinde Beyhaki kında müttehemü’l-kizb demiştir. +el-Kamil sahibi de sikattan birçok ehadis-ı batıla nakl eyledi demiştir. +de batıl olup hiçbir vechile ihticaca salih değildir. +Adem-i cevaz ise ahkam-ı şer’iyyeden olup bir hadis-i sahiha veya hasene istinad eylemesi lazımdır. +Binaenaleyh bu taifenin verdiği adem-i cevaz hükmü hiçbir vechile sahih değildir. +Bu hadisin iki üç tarik ile vürudu kendisini hasen li-gayrihi mertebesine ıs’ad edemez. +Çünkü teaddüd-i turuk ile hasen mertebesine irtika eden hadis-i za’if seyyi’ü’l-hıfz muhtelit mestur ve mürsel ve müdelles ravilerin hadisleridir. +Vazza’ların kezzabların metrukların hadisleri kesret-i turuk Cumhur-ı ulema ise kadınlara ta’lim-i kitabet edilmesinin cevazına min gayrı kerahetin zahib olmuşlardır. +Delilleri ise Sünen-i Ebi Davud’da Şifa bint Abdullah’tan rivayet olunan hadis-i şerifidir. +Yani bir gün ümmehat-ı mü’mininden Hazret-i Hafsa’nın yanında iken Cenab-ı Peygamber sallallahu aleyhi ve sellem içeriye teşrif buyurmuşlar ve bana hitaben: +Şuna kitabeti ta’lim eylediğin gibi karınca yuvası ta’bir olunan hastalığın efsununu da ta’lim etmez misin? +buyurmuşlardır. +Bu hadis-i şerifin rical-i Maamafih İbrahim ibni Mehdi sikattandır. +Ahmed ve Hakim Müsnedler’inde ihrac edip hadis sahihdir dedikleri gibi Nesai dahi Sünen-i Kübra’da Babü’t-tıb’da ihrac eylemiştir. +Hadis-i şerif bu suretle kesb-i sıhhat eylemesine binaen kitabetin cevazına delildir” demiştir. +Hitabı dahi kadınlara ta’lim-i kitabetin mekruh olmadığına bu hadis-i şerifte delalet vardır dediği gibi Zadu’l-Me’ad’da ve Mesabih şerhi Ezhar’da bu hadiste kadınlara ta’lim-i kitabet edilmesinin cevazına delil vardır demiştir. +Aliyyü’l-Kari mebhas-ı mezkurun biraz aşağısında ismini ki ta’lim-i kitabet Hazret-i Hafsa’ya hastır. +Çünkü ayet-i celilesi mucebince ümmehat-ı mü’mininin birçok hasaisi vardı. +hadisi ise havf-ı fitneye binaen amme-i nisaya mahmuldür demiştir. +Bundan anlaşılıyor ki hadis-i mezkuru muhtelefü’l-hadis kabilinden addeylemiş ve ikisinin beynini cem’ ve tevfik eylemek tarikını ihtiyar eylemiştir. +Halbuki tevfik-ı mezkur ancak ehadis-i sahiha ve hasene arasında te’aruz vuku’ buldukta mu’arız olması şöyle dursun mukabil hükmünü alabilecek te’siri bile yoktur. +Çünkü esasen [ ] ehadis-i za’ife ile amel olunmaz. +Evet! +Hadis-i sahih ve hasen bulunmadığı takdirde hadis-i za’if re’y ve kıyas üzerine takaddüm eder. +Lakin bu bahs-i ahardır. +Müeyyedat-ı cevazdan biri dahi Buhari’nin Edeb-i Müfred ’de babında şu mealde Aişe bint Talha’dan rivayet eylediği “Hazret-i Aişe’nin daire-i terbiyesinde Aişe ile olan münasebetimize binaen şüyuh-ı müslimin bizi ziyaret ve kasd ederler. +Gençler de bize kardeş mu’amelesini ederek bana birçok hedaya ve öteden beriden nameler gönderirlerdi. +Hazret-i Aişe’ye der idim ki: +“Hala! +Bu falanın namesi ve hediyesidir!” Hazret-i Aişe de der idi ki: +“Kızcağızım! +Ona cevap ver ve elinden gelen mükafatı diriğ etme. +Yanında bir şey bulunmazsa ben sana veririm” hadisidir. +Görülüyor ki bu muhterem kadınların rical ile mükemmel muhabereleri var ve asr-ı sahabede cereyan eder idi. +Bu babda cenab-ı peygamberden nev’ama memnuiyet bulunsaydı onlar böyle geniş bir muhabere kapısına meydan verirler miydi? +Veyahud sahabenin velev birisinden inkar vuku’ bulmaz mıydı? +Halbuki öyle bir şey asla ve kat’a rivayet edilmemiştir. +Kadınlara ta’lim-i kitabet edilmek gibi nafi’ ve müstahsen bir keyfiyeti men’ etmek isteyenler İslamiyet’in yetiştirdiği fazılat-ı nisayı tetebbu’ etseler eminim ki iftihar eylemekten kendilerini alamayacaklardır. +Hele İbn Hallikan’ın Vefeyatü’l-A’yan’da fahrü’n-nisa Şühde bint Ebi Nasr’ın tercümesinde bu muhterem kadının ulemadan olduğunu ve hüsn-i hatda yegane olmakla beraber birçok halk ondan olduğunu ve kezalik Allame Makrizi’nin Nefhu’t-Tıbb’ında Aişe bint Ahmed el-Kurtubiyye’nin tercümesinde bu mer’e-i fazılanın zamanında vahide-i dehr olduğunu ve ilmen ve edeben şiiren fesahaten harair-i Endülüs’ten kimse ona mu’adil olmadığını ve hüsn-i hat sahibesi olup bir çok mesahif-i şerife yazmış olduğunu görmüş olsalar bu gibi fazılatın huzurunda serfüru-bürde-i ta’zim ve iclal olacakları gibi mu’asırları da olsalar zanuzen-i rahle-i kitabet ve tedrisleri olmaya şitab ederlerdi. +Hasılı ictimaiyatımıza ta’alluk eden bu gibi mesail-i şer’iyyeyi tetebbu’ ve hakkıyla tedkık etmeden bir takım akval ve ehadis-i za’ifeye temessük ederek düşmek üzere bulunduğumuz korkunç uçurumu bir kat daha derinleştirmekten vazgeçmemizi halisane temenni ederiz. +ÇIN’DE İSLAMIYET Müslüman olmayan Çinliler dahi İslamiyet’in ancak Ming Hanedanı zamanında tevessü’ ettiğini söylerler Çin kitaplarında bu mes’eleye dair şu fıkralar görülür: +“Pekin’in sukutu üzerine firar eden son Mongol hükümdarının kütübhanesinde bulunan asar –Ming– imparatoru tarafından akademi a’zasından Ma-Şa-İhi ile Ma-Sa-Sa’ya tercüme ettirilmişti. +Ekseriyeti Müslümanlığa aid olan bu asar ki din-i mezkurun bir daha teb’idi kabil olmayacak bir mikyasta tevessü’üne sebeb olmuştur. +Şimdiki hanedanın bidayet-i cülusuna kadar yaşamış olan Çin ulemasından Şi-Kun bir eserinde vaktiyle Çin’e girmiş olan edyan-ı selaseden Hıristiyanlık Manheizm ve İslamiyet yalnız Müslümanlığın paydar olup ulema ve rical-i hükumet miyanında bile mensubini bulunduğunu zikr eder. +Asar-ı İslamiyye yalnız hükümdar için ale’l-ade bir surette tercüme edilse ve bahis oldukları din hakkında suver-i saire ile izahat-ı mufassala verilmese idi tabiidir ki Müslümanlık bu derece tarafdar kazanamaz idi. +Bu inkılab-ı dini için başka mühim avamil daha vardır. +Ming hükumeti kendi aleminde yaşamayı bit-tercih ne tevsi’-i memalik ne de komşuları ile te’sis-i münasebet etmemişti. +Mücavir bulunduğu hükumetler ile olan münasebatı pek dürüştane ve hasmane idi. +Teba’asının ahvali hakkında dahi müsamahakar ve la-kayd idi. +Memleketin muhtelif aksamında muhtelif kavimler vardı ki Mongollardan akdem Kitalya Corcien ve Tangun-ların maddi ve ma’nevi te’siratı dolayısıyla buralara gelmişlerdi. +Aynı esbabın te’siri ile beray-ı ticaret Çin’e gelen müslümanlar dahi Çin tabiiyetine girmişlerdi. +Ming hanedanının mü’essisi tarafından haricilerin yerliler tarafından duçar-ı gadr ve i’tisaf olmamaları hakkında ısdar olunan evamir Çinlilerin ecnebileri mahv ve na-bedid edecek bir kuvveti ha’iz olan buğz ve adavetlerini lerdi. +Bu yeni Çinliler Çin lisan ve tarz-ı hayatını kabul eylemekle beraber komitelerini ve bilhassa yerlilerin mechulü bulunan dinlerini unutamıyorlardı. +Asıl Çinliler tefevvuk-ı teshir-i kulubuna muvaffak olamamışlardı. +Bu gibi hissiyatın mesail-i diniyyeye dahi icra-yı te’sirden hali kalmayacağı tabiidir. +Müslümanlığın Çin’e suret-i duhulü hakkında üç rivayet vardır. +Bunlardan birincisi; on sekizinci asırda tertib olunan bir eser-i tarihiye [ ] göre Müslümanlık Çin’e en evvel Hamza nam zat tarafından - Sui Sülasesi zamanında dahil olduğu ikinci rivayete nazaran tarihinde Tang rayından şeytanı def’ ettiğini görür. +Müşarun-ileyh rüyası hakkında nüzzarı ile müzakere ve münakaşadan sonra Şebt An isminde bir alimi Honey imparatoruna gönderir. +Bu imparator Çin hükümdarının arzusunu memnuniyetle telakkı da üç murahhas gönderir. +Bu murahhaslardan ikisi esna-yı rahda terk-i hayat ettiklerinden içlerinden ancak Kazun Bogdo hanın sarayına vasıl olarak müşarun-ileyhi Müslümanlığın ulviyet fazilet ve ruhaniyetine iknaa muvaffak olmuştur. +Ahiren elimize geçen diğer bir eserde Müslümanlığın Çin’e suret-i duhulü ber-vech-i ati hikaye edilmektedir. +senesinde peygamber-i zi-şan Hazret-i Muhammed’in dayısı maiyyetinde üç bin Arab cengaveri bulunduğu ve Kur’an-ı Kerim’i hamil olduğu halde Çin’e dahil oldu. +Tang imparatoru Hazret-i Peygamber’in elçisinin idrak takdir ederek müslümanlar için bir cami’ inşasını emir ve elçinin bin niyaz ve rica ile Şangan’da payitaht ihtiyar-ı tezayüd ve tevessü’ü üzerine aynı hükümdar Tanir Veng biri Nankin diğeri Kanton’da olmak üzere iki cami’ daha bina ettirdi. +Çin müslümanlarının menşe-i hakıkılerini unuttuklarını ve şimdi bunu diledikleri tarzda iddia eylediklerini gösteriyor. +Biz biliyoruz ki müslümanlar Çin lisanı ile kendilerinden ancak saltanat-ı hazıra zamanında bahse imkan bulabilmişlerdir. +Ma’a haza bunlar akdemce böyle bir şeye teşebbüs edemezlerdi. +Evvelen Çin’de yerleşmek orasının adat ahval ve ahlakı ile ülfet ahalisi ile peyda-yı münasebet eylemek icab ederdi. +Burasını da söylemek lazım geliyor ki Çin müslümanları Uvaygurları asla tanımazlar. +Ve onların Çince Hui Hui Yukarıda Uvaygur Tangon hükumetinin her iki isminin Çin müslümanlarına nakl edildiğini söylemiştik. +Vaktiyle mezkur hükumete Çince Tahya denilir idi. +Arabların vürudu üzerine bunlara da aynı isim verildi. +İşte müslümanlar kendilerinin Uvaygur neslinden değil Arab neslinden olduklarını iddia edebilmek hususunda bu münasebet-i tarihiyyeden dahi istifade eylemektedirler. +Müslümanlığın hiçbir dini çekemeyen ta’assubu ile amal-i istila-cuyanesi ma’lumdur. +Son ihtilalde mezkur amalin mevki’-i fi’ile vaz’ı hususunda görülen şiddet ve asabiyet yeni bir şey değildir. +Ming Sülalesi’nin hengam-ı sukutunda Çin’de hasıl olan iğtişaş ve ihtilallerden müslümanlar yine dikleri gayret ve şiddet bir asır sonra çıkardıkları ihtilalde görülenlerden pek fazla idi. +Bundan bir asır sonra müslümanlar Çin sahne-i isyanını tekrar işgal eylediler. +Müslümanların muvaffakiyet olmak için en doğru ve en mü’essir vasıtayı keşf eylediklerini isbat ediyor. +NASIL YERLEŞTILER? +Bundan yüz sene evvel ticaret ve fabrika te’sis etmek bahanesiyle İngiltere’den Hindistan’a gelen İngiliz kumpanyası zahiren tacir bir fabrikatör vaz’iyetini takındığı halde Hindistan’ı yed-i iğtisablarına geçirmek için geldikleri herkesce ma’lumdur. +Bunda zerre kadar şübhe edecek tereddüde düşecek mahal kalmamıştır. +Vesaik-ı tarihiyye ile müsbettir. +Hindistan tarihini mütala’a edenler bilirler ki ahiren mezkur kumpanya mensubini Hindistan’ı idare etmek için ta’yin edildikten başka isimlerinin önüne Honourable kelimesinin zikr edilmesine dair dahi esbak İngiltere Kraliçesi Viktorya tarafından bir emirname-i umumi bile ısdar olunmuşidi. +Mezkur kumpanya bidayet-i emrde Hind imparatorları huzurlarıyla teşerrüf ettikleri zaman icra-yı ticaret için kemal-i huzu’ ve huşu’ ile yalvarıp ümniyelerine nail olmuşlardı. +Metalibleri ma’ruzatları amal ve arzuları daima Hind müsaadeye enva’-ı mu’avenet ve teshilata mazhar olarak Hindistan’ın bil-cümle sevahilinde her mevki’inde fabrika ve ticarethane açtılar. +Hindistan’da icra-yı saltanat ve ahkam eden İslam Moğol ve mu’avenette bulundular. +Az müddet zarfında temelluk ve riya sayesinde hürmet-meab kumpanya türlü türlü imtiyazat kapabilmişti. +Sırf bir eser-i lütf ve ihsan olarak kendilerine bahşolunan rak te’sis eyledikleri ticarethanelerin fabrikaların bil-cümle müesseselerinin çiftliklerinin etraf ve civarında kendi bekçi ve polislerini dikerek ceste ceste kimseye sezdirmeyerekten hükumet içinde hükumet te’sisine başladılar. +Şöhret ve nüfuzları günden güne arttı. +Hindistan’ın her köşe ve bucağına girip çıktılar. +Ateş-i fesad ve fitneyi her yerde alevlendirdiler. +Hindularla müslümanlar beyninde esasen mevcud olan ihtilafatı bir kat daha tezyid ve teşdid ler. +[ ] Pek az bir müddet sonra ekilen tohumlar saçılan mikroplar icra-yı faaliyet etmeye başlayarak selatin-i Moğoliyye restler nagehani bir surette ref’-i liva-yı isyan eyleyerek iklimi baştanbaşa yangın yerine çevirinceye kadar çalıştılar. +Hürmet-meab kumpanya saman altında bulunan yılan gibi zahirde bi-taraf kalmış ise de hakıkat-i halde ihtilalcilerle asilere akıl kahyalığı vazifesini ifa etmekten hali kalmamıştır. +Şu’lelenmeye başlayan harb-i dahili lehib-i harareti ale’l-acele sönmeyecek ve söndürülemeyecek bir halde alev-efruz olunca alttan alta kuvvetli olan partilere yardım etmek ve Avrupa’dan onlara lazım olan alat ve edevat-ı harbiyyeyi mübaya’a ve isal etmekte Hind İngilizi kumpanyası teşmir-i sa’id-i himmet eylemişti. +Tamamıyla Hindistan’da bir müluk-i tavaif devri açılıp anarşi oligarşi gereği gibi icra-yı ahkam ediyordu. +Harb ü darbe ihtilal ve isyana malik olmayan bir nokta-i vahide bile koca Hindistan’da kalmamış ümera ve nevvablar raca ve mihracalar birbirlerine düşerek memleketin emn ü asayişini ahalinin huzur ve rahatlarını ihlal emval ve akarlarını nehb ü garete sebebiyet vermişlerdi. +El altından asilere anarşistlere yardım eden muhterem kumpanya galib gelenlerle yeni muahede ve mu’akadelerde bulunup onlardan fazla imtiyazat arazi ve akar köyler kasabalar şehirler koparmaya muvaffak olmuştu. +Mıntıka-i nüfuzları evvel-emirde deniz kenarında bulunan kasabalarda mahdud iken ahiren mezkur kumpanya İngiltere’den olmuş ve tuhafı şu ki bunca mevahib ve ni’amı elde etmek Kumpanyanın entrika ve dolab neticesinde elde eyleyebildiği arazi köyler günden güne çoğaldı. +Ticaret da’iyesiyle Hindistan’a gelip Moğol imparatorlarının müsa’adat-ı fevkalade ve eltaf-ı mihman-nüvazanelerine nail olan kumpanya ticaret maskesi altından çıkarak idare adamı kesildiler. +Böylece nifak ve şikak ihtilafat-ı mezhebiyye ve diniyye neticesinde Hindistan’da teşekkül eden tavaif-i müluk birer birer resm-i geçid yaparcasına münkarız olarak arazileri Hind İngilizleri kumpanyasının eline düşüyordu. +Hindistan’da en ziyade nüfuz ve kuvvet sahibi olan Maratalılarla Hind imparatoru arasında buğz ve hased kin ve gayz tohumlarını saçmak suretiyle hükumet-i İslamiyyeye vergi ve harac veren Hindular beyninde ahiren söndürülmesi gayr-ı kabil diğer bir meydan-ı karzar açılmıştı. +Muharebe-i mezkure senelerce devam etmiş ve her iki tarafı maddi ve ma’nevi hasar ve zayi’ata duçar ettikten sonra son Hind imparatoru Bahadır Şah’ın Maratalılar –düşmanlarının–ın eline geçmesiyle nihayet bulmuştur. +Vekayi’ ve müsademat-ı mezkure esnasında daha ziyade kuvvet ve satvet peyda eden kumpanya Hindistan’ın birçok memleketi kendi müsta’meratına zamm ü ilhak etmiş ve bilahare Bahadır Şah’ı Maratalıların habsinden tahlis bahanesiyle birçok memalik-i İslamiyyeyi zamimeten elde ederek Bahadır Şah’ı düşmanlarının habs ve esaretinden de tahlisa muvaffak olmuştu. +Kumpanya Maratalıların elinden kurtardığı Hindistan me’mur etmişti. +Artık Hindistan tamamıyla değilse de kısm-ı a’zamı İngiliz kumpanyasının eline geçmiş bulunuyordu. +Kumpanya artık hükumet şekli alarak idare-i umur ve tesviye-i mehamma külliyyen mübaşeret etmiş ve bu halden de birkaç sene mürur eylemişti. +Yeni hükumetin ahali beyninde tevzi’-i adalet ve müsavat edeceğinden ümidvar olan halk yeni müstevlilerinin dehşetli guna-gun mezalim ve i’tisafatlarını görerek bi-zar ve bi-karar olmuşlardı. +Buna binaen senesinde tekrar naire-i fitne ve isyan serzede-i zuhur olmaya kesb-i isti’dad edince İngiltere me’murlarıyla kuvve-i askeriyyeleri aleyhinde bütün Hindistan’da birkaç hafta zarfında büyük bir isyan ve inkılab hasıl olmuştu. +İngilizlerden binlerce mülki ve askeri me’murlar ötede beride katl edildi. +Malları zabt ve yağma olundu. +İş bu raddeye geldi ki firara tasaddi eden İngilizler ancak ormanlarda ve dağ başlarında yerin altında kendilerini ölüm pençesinden tahlis edebildiler. +Dehli’de diri olduğunu bildiklerinden onu tekrar ser-i kara getirip tac ve tahtını ona vermek için ikametgahına hücum eylediler. +Feleğin türlü türlü zehirlerini tadan ve her lahza başında enva’-ı yeis ve alama duçar olmakla acı tecrübelere malik olan Bahadır Şah ahaliyi def’ ve teskin ile metaliblerinden feragat ettirmeye son derece çalıştı ise de bu ümniyesine muvaffak olamadıktan başka bilahare ahalinin zor ve kuvvetleriyle hanesinden çıkarılıp tahta ik’ad ve iclas edildi. +Diğer taraftan müstevliler –İngilizler– bunca zahmet ve fedakarlık neticesinde zabt ettikleri Hindistan’ı ellerinden bırakmamak lizler ahali-i mahalliyyeyi –asileri– tehdid ve teskine da’vet ederek eskiden ziyade satvet ve mehabetlerini zavallı silahsız yerlilere tanıttırdılar. +Bu halet-i ruhiyye az zaman içinde asilere sirayet ederek korku ve telaş içinde hüviyet ve mahiyet-i silahşöraneleri birden bire duçar-ı tezelzül oldu. +Dehli ile Hindistan’ın her tarafına müstevliler sür’atle koşarak sükun ve asayişi idameye asileri tecziye ve teskine sa’y ve gayret ettikten sonra dam-ı iğfal ve tezvire –cebren– uğrayan bi-çare Bahadır Şah bir daha İngilizlerin pençe-i dehhaşına düştü. +Dehli Kal’ası’na habs ve esir sıfatıyla kapattırılan bu felaketzede ihtiyar hükümdar me’yus mahkum bir halde bulunurken hayatından mevcudiyetinden dehşet-nak ve endiş-nak olan müstevliler iki küçük çocuğunu kendisinden ayırıp yalnız zevcesi bulunan İmparatoriçe Zinet Mahal Bigüm ile beraber yaşamasına badi-i emrde müsa’ade etmişlerken müşarun-ileyhin atisinden büsbütün emin olabilmek gece vakti bi-çare ihtiyarın gözlerini çıkarttırmaya teşebbüs edip ümniyelerine nail olduktan sonra ateş-i kin ve gadabları bir müddet için intifa-pezir olmuştur. +Kendi veli-ni’metinin ekmeğine ihsanına bil-cümle iyiliklerine hıyanet edip ağyarın iğvaat ve tesvilat-ı şeytaniyyelerine kapılıp alet-i şer olan Bahadır Şah’ın vezirine müstevliler tarafından birçok ünvan ve elkab verilmiş ve i’aşesi de taht-ı te’mine alınmışidi. +[ ] Mezkur hainin sülalesi el-yevm Hindistan’ın Dehli şehrinde hükumet-i mahalliyyenin her türlü i’zaz ve ikramına mazhar olmaktalar ise de diğer taraftan bil-cümle ahalinin ta’n ve teşni’lerine de ma’ruz bulunmaktadırlar. +O kadar ki halkın la’netlerini küfür ve şütumunu dinlememek miyorlar. +Zavallı Bahadır Şah böylelikle –alçaklık neticesinde– ni’met-i basardan mahrum olduktan sonra me’yusane ve mahzunane bir hayat geçirmekle meşgul iken nagehani bir surette müstevlilerin elinde –daha doğrusu taht-ı terbiyelerinde– bulunan iki küçük mahdumunun öldüklerini ve ta’bir-i esah ile ifna edildiklerini haber aldı. +Saltanattan tac ve tahtından her türlü izzet ve azametten düşen memleketini imparatorluğunu gaib edip müstevlilerin haps ve esaretine giriftar olan bir Moğol hükümdarı gece gündüz kan ağlıyordu. +Hükümdar-ı müşarun-ileyhin veliahdı olan büyük oğlu Hind ihtilali esnasında İngilizlerin elinden kurtulmuş ve vadi-i firarda puyan idi. +Birkaç sene sonra her şey kesb-i i’tidal ettikten sonra ana ve babasına iltihak etmiş ve onlarla beraber mahbusane bir halde evkat-güzar olmaya gerden-dade-i rıza olmuştu. +Seneler böyle geçip İngiltere idaresi Hindistan’da gereği gibi kökleştikten sonra müstevliler Hind imparatorunu zevce ve oğluyla beraber Hindistan’dan yeni istila ettikleri Burma Eyaleti’ne naklettiler. +Bu biçare musibetzede a’ma imparatora kendisini ancak –güçlükle– idare edecek kadar bir tahsisat veriyorlardı. +Gerek Bahadır Şah ve gerek zevcesi Zinet Mahal Bigüm kahırlarından felaketlerinden son derece müteessir ve mağmum yaşıyorlardı. +Çünkü eski haşmet ve debdebeyi tantana ve daratı gaib edip eliyle idare-i beytiyyeyi te’mine muztar olan bir kraliçe için bunca felaket gayr-ı kabil-i tahammül bir hal teşkil eyliyordu. +Hususuyla iki genç evladlarının öldürüldüklerini miş ve bir müddet sonra garib bi-kes bir halde Burma’nın Rangon kasabasında evvela Bahadır Şah onu müteakiben zevcesi bulunan imparatoriçe terk-i hayat eylemişlerdir. +Bu zavallı bedbaht hükümdara vefatından sonra bile bir mezar makber nasib olmamıştır. +Merhum-ı müşarun-ileyhin gömülü bulunduğu yer İngiliz askerlerinin aramgahları kurbünde bulunduğundan bir müddet mechul kalmış ve ahiren müslümanlar bin güçlükle mezarı buldurulup üzerinde bir kubbe bir bina inşa etmek memiştir. +Refikı namında bir müslüman mezarın ta’mir ve termimiyle yeniden imparatorun şan ve şerefiyle mütenasib bir kubbenin inşasını hükumet-i mahalliyyeden taleb edip bu babda birçok va’adler almış ise de ahiren cümlesi zaviye-i nisyana atılmıştır. +Mes’ele Hind vali-i umumisine Hind Meclis-i Umumisi azasından Nevvab Selimullah vasıtasıyla aksettirilmiş ve bin müşkilatla kabrin yerini ta’yin ile etrafında bir parmaklık vaz’ı için vali-i umumi tarafından Burma Eyaleti valisine evamir-i mahsusa verdirildiği halde yine imparatorun şanına muvafık bir eser vücuda getirilmemiştir. +Saltanatını mülkünü ma-melekini elinden aldıkları halde ölüsüne olsun geniş bir yer vermeyen İngilizlerin bu halini her müslüman değil her insan tenkıd edebilir. +Bu hal-i melal-engizi müşahede eden müslümanların te’essürü gayr-ı kabil-i tasavvurdur. +Hükumet-i mahalliyye her ne esbaba mebni ise ne kendisi mezarı layıkıyla i’mar ediyor ne de bu emr-i hayra iştirak etmek isteyen müslümanlara müsa’ade ediyor. +Hindulara aid olan gazetelerde bile– bu halet-i ruhiyyeye karşı –şetaretler tenkıdler ta’n ve takbihler neşredildiği halde hükumet-i mahalliyye hiç birisini kale almıyor. +Koca imparatorun nam ve nişanını ortadan kaldırıp onu unutturmaya çalışmak istemişler ise de ilcaat-ı tabi’iyye ile hükümdarın mezar yeri meydana çıkmıştır. +Mezkur mezar arazi-i emiriyyeye aid arazide vaki’ olup ahiren bir hıristiyana satılmış ve orada bir hane bina edilmiştir. +Mezar ağacın altında dört köşeli dar bir yerde bulunmaktadır. +Gayet basit ve üç lira masrafla etrafına çevrilen parmaklık alelade bir şeydir. +Mezar taşı musattah ve mürur-ı zamanla rengini gaib eden bir mermer parçası olup üzerinde atideki Bahadur Shah –Ex- King of Delhi. +Died at Rangon Novenbre th and was buried near this spot. +Türkçesi: +“Sabık Dehli Kralı Bahadır Şah November senesinde Rangon’da vefat ederek bu noktaya yakın bir mahalde defnedilmiştir.” Parmaklığın dışarısında ve mezkur hükümdarın mezarı yanında zevcesinin mezarı bulunmaktadır ki onun üzerinde: +“Zinath Mahal wife of Bahadur Shah who died on the th. +July is also buried naor this spot.” Bu ibare yazılıdır. +Tercümesi: +“Bahadır Şah’ın zevcesi Zinet Mahal Temmuz senesinde vefat ederek ve bu mahallin yakınında dahi defnolunmuştur.” Mezar taşları üzerine yazılan bu ibareler yağmurların te’sirinden silinmiş ve güçlükle okunabilir. +Mezarın yanında ağacın altında mezara gönüllü olarak bakan fakır bir Hindli evkatını mezarların tanzif ve termimlerine hasr ederek birçok saksılar derununda çiçek ve saire meydana getirebilmiştir. +Gece vakti de mezarların başları ucuna birkaç mum yakmakta kusur etmeyen bu gönüllü fakırin ma’işetiyle mumların parası mezarı ziyaret etmek için gelen geçenlerin ceyb-i hamiyyet ve ianetlerinden tedarik edilmektedir. +Mezarın parmaklığına kilidli eski bir teneke kutusu ta’lik edilip abirin tarafından içine birkaç para atılmaktadır. +ettiği halde el-yevm mezarına bakmak için bir adam ta’yinini bile istememiştir. +İşte bu haller insana lisan-ı hal ile pek Hal-i hayatında binlerce yüz binlerce altın dağıtan fukara ve mesakine bezl ve inayette bulunan bu imparatora öldükten sonra sadaka toplayacağını abirinin rahmet ve şefkatine muhtac olacağını söyleseydiler ihtimal ki inanamayacaktı. +Mezarın üzerine Urdu lisanıyla baladaki ibareleri hakkettirmemekte de galiba bir maksad takip edilmiş olmalıdır. +Bir de mezarın mevki’ini kat’i bir surette göstermeyerek Bu mahallin yakınında defnedilmiştir. +ibaresini yazdırmakta adeta bir tahkır mu’amelesi kasdedilmiştir. +Ölümünden sonra mezarının ta’mir ve termimini arzu etmeyen ve isteyen müslümanları bundan men’ eden İngilizlerin nokta-i nazarı iki türlü izah edilebilir: +Birincisi; imparatorun dirilip tac ve tahtını tekrar iddia etmekten korkmaları. +sar etmek istemeleridir. +Yoksa mu’amelat-ı mezkure bundan başka bir şeye ma’tuf olamaz! +Vaktiyle Sudan’daki mehdinin mezarını topa tutan mütemeddin! +çok teşekkür etmelidir!! +[ ] Bahadır Şah selatin-i Moğoliyye’den ve Hind imparatorlarının sonuncusu olup nihayet derecede adil halim selim mütevazı’ ve alim bir zat idi. +Bunca mezayaya ilaveten müşarun-ileyh fazl u edeb vadisinde de haiz-i kasabü’s-sebk olmuş ve meşahir ve şu’ara-yı Hind arasında kendisi için bir mevki’-i müstesna ayırmıştı. +Müşarun-ileyhin Urdu lisanıyla zında dolaşmakta ve üdebanın zebanzedi olmaktadır. +Merhum-ı müşarun-leyh vefatından sonra ölüsünün mezarının uğrayacağı halleri adeta esna-yı hayatında atideki beyitle tasavvur etmiştir. +Tercümesi: +“Ey Zafer! +Ölümünden sonra bile sana Fatiha güçlükle okunacaktır Zira mezarın üzerinde bulunacak eser ve alameti ağyar bir ayak darbesiyle mahv edeceklerdir!” Hükümdar-ı müşarun-ileyhin şiirdeki tahallusu Zafer’dir. +Bahadır Şah’ın vefatından sonra oğlu bir müddet yaşadıktan sonra valideynine iltihak ederek bir erkek ve bir kız evlad bırakmıştır. +Prenses Revnak Zamane ile kardeşi Prens Cemşidbaht el-an bu eyalet dahilinde idareten ve siyaseten menfi olarak yaşamaktadırlar. +Hükumet-i mahalliyye tarafından kendilerine bir ikametgah tahsis edildiği gibi her birine de ayda iki yüz rupiye –bin altı yüz kuruş eder– aylık ta’yin olunmuş ve firarlarına meydan vermemek için de daimi tarassud altına alınmışlardır. +Fakat verilen maaş masraflarına kifayet etmediğinden kemal-i sefaletle imrar-ı hayat eylemektedirler. +Maaş ve tahsisatlarının tezyidiyle terfihleri için hükumete bi’d-defa’at müracaat etmişler ve hiçbir semereye bile destres olamamışlardır. +Prens Cemşidbaht güzel ata biner izzet-i nefse malik bir gençtir. +İngilizce Urdu Burma lisanlarına da layıkıyla vakıftır. +Pederinden kendisine hiçbir şey kalmamıştır. +Ancak elbise ve pederine aid o gibi bazı şeyleri Prens-i muma-ileyh nezdinde muhafaza ediyor. +Hindistan taht ve tacı için bir varis-i hakıkı taharrisi lazım gelse her halde bu bedbaht Cemşidbaht’ı aramak icab eder. +Rangon’dan: +YOLDA BHOPAL’DAN Ağra’dan Bhopal’a geldim. +İstasyonda Şehzade Hamidullah Han tarafından istikbal ve Cihan Begüm hazretlerinin saray-ı alisine isal olundum. +Saraya vusulümü müteakib hakime-i müşarun-ileyha hemen huzur-ı alilerine acizi kabul buyurdular. +Esna-yı mülakatta ziyaret-i aciziden son derece mesrur ve mahzuz olduğundan bahis buyurdular. +Müteakiben başına el sürmek üzere küçük mahdumunu getirtti. +Acizleri de besmele-i şerif ile elimi başına sürdüm. +Şimdiye kadar gezdiğim yerlerde bu gibi tekliflere çok ma’ruz kalmıştım. +Şüphesizdir ki bu Hindistan ahalisinin memalik-i Osmaniyye ahali-i İslamiyyesi hakkında besledikleri hüsn-i zan asarındandır. +Huzurlarından hurucumu müteakib ikametim mabeyncileri haber verdi. +Ve mihmandarlığıma ta’yin edilen Dördüncü mektubumu pek muhtasar olarak Bhopal’dan takdim etmiştim. +Mahall-i mezkurda üç gün kaldım. +Üçüncü gün hakime-i Bhopal hazretleri acizlerini bir daha huzur-ı alisine kabul ve dört hil’at ihsanı suretiyle taltifime himmet buyurdu. +Makam-ı sami-i fetva-penahiden bil-umum ulema ve ehl-i İslama hitaben hamil olduğum ta’rifname-i celili teberrüken nezdinde alıkoydu. +Esna-yı mülakatta teyemmünen birkaç hadis-i şerif tilavet etmekliğimi emretti. +Buhari-i Şerif’den mahfuzum olan bazı ehadis-i şerifeyi tilavet ve ma’ani-i münifesini zeban-ı Farisi ile eda ettim. +Bunu müteakib hil’atin ilbasını mabeyncisine emretmekle ayağa kalkıp hil’ati aldım. +Ve teyemmünen sırtıma koyarak te’ali-i ehl-i İslam Halife-i keramet-nişan ve hakime-i muhtereme nin zat-ı sami-i fetva-penahiye ve bu vasıta-i mübeccele ile huzur-ı meymenet-mevfur-ı hazret-i Hilafet-penah-ı a’zamiye arz etmekliğimi tavsiye buyurdu. +Bhopal’da bulunduğum müddet zarfında bir hayli ulema ve a’yan ile vezir-i nuhustin-i memleket Hayat-efza köşküne gelip acizlerine beyan-ı hoş-amedi eylediler. +Ve vezir hazretleri acizlerini bir öğle ta’amına kadı efendi akşam ta’amına ve Medrese-i Diniyye-i Ahmediyye müdir-i muhteremi ekabir-i ulemadan diğer bir zat bir çay ziyafetine da’vet eylediler. +Bir de müfti-i belde gelip merbutiyet-i diniyye hasebiyle bütün Bhopal riyaseti ehl-i İslamının meşihat-i celile-i etmekle acizleri bu babdaki efkar-ı mahsusalarını Hakime hazretlerine arz etmeleri ve kendisi neyi tensib ederse ona göre hareket etmeleri lazım geleceğini ve işbu merci’iyetten maksad fetva sormak gibi bir şey ise kaffe-i bilad-ı İslamiyyeden bu babda bir hayli müracaat vuku’ bulmakta ve bunlara cevap yazılmakta olup Bhopal uleması tarafından dahi bu gibi istiftalar vuku’ bulursa şüphesiz i’ta-yı cevap olunacağını anlattım. +Vaktin adem-i müsa’adesine binaen fikrini mufassal bir mektup ile acizlerine ayrıca bildireceğini ahiren dermiyan eylemesi üzerine huzzarın yanında söyleyemeyeceği şeyler de olduğunu derk edip bu babdaki mükalemeye nihayet verdim. +Yevm-i azimetimde acizlerinden [ ] Filipin’deki ünvanımı istedi. +Ve mektubu oraya göndereceğini söyledi. +Ulema ile vuku’ bulan mülakatlarında Medrese-i Ahmediyye’ye gittiğimde müdür ve bazı tullabın okudukları medhiye-i cenab-ı hilafet-penahiden buradaki ahali-i İslamiyyenin kaffeten makam-ı Hilafet-i uzmaya merbut ve bunu her vesileden bil-istifade izhara hahişger olduklarını anladım. +Mahall-i diğerde müslümanlarda bu hissiyat var ise de arzu ettikleri gibi izhar edemiyorlar. +Bu fırsatlardan bil-istifade ulema-yı kirama Hükumet-i Celile-i vakt-i harbe tahsisi netice-i matlubeyi hasıl edemeyeceğini anlattım. +Gerek Diyobend’dekiler gerek Bhopal’dakiler bu babda bütün kuvvetlerini sarf edeceklerini söylediler. +Bhopal’den sonra Ağra’ya avdetle her sene bir kere ictima’ı mu’tad olan Mu’temer-i İlmi-i İslami’de –edilen da’vet üzerine– bulundum. +Mahall-i ictima’da ağyar dahi bulunduğunu anladığım için ilka-yı hitab hakkında vuku’ bulan teklife umum ehl-i İslamın salah-ı hali için bir dua-yı muhtasar Singapur’a müteveccihen vapura bineceğim. +Müşahedatım hakkında peyderpey ma’lumat vereceğim. +AVRUPA MEDENIYETININ IÇ YÜZÜ Memleketimizde Avrupa medeniyeti ve bu medeniyetin hükümetçe yapılmış ve yapılacak olan tensikat ve ıslahattan maada halkın zihniyetinde efkar ve i’tikadatında dininde bile bazı ıslahat icrası mutasavverdir. +Vatanımız hakkındaki tasavvuratın memleketimizin tarik-ı medeniyyette münkeşif olmasını arzu eden her vatanperver tarafından alkışlanmaya değeri vardır. +Lakin maa’t-teessüf bu erbab-ı tasavvur ve temenni arasında ıslahat tarafdarları miyanında Avrupa medeniyetini bila-ta’dilat memleketimize sokmak isteyen bir sınıf vardır ki maksadlarını müdafaa zımnında kalemen şifahen münakaşatta bulunuyorlar tahrikat Esas i’tibarıyla vatanımızın fikren irfanen temenni-i tealisinde bulunan vatanperveran bile bu münakaşalara iştirak ediyorlar. +Ama hüsn-i niyyet ashabından bulunmaları İslamiyet’e ezeli bir merbutiyetle merbut bulunmaları bu münakaşalara yalnız fikir beyanı haysiyetiyle girmiş bulunmaları hissiyat ve efkarları için sebeb-i mu’ahaze teşkil etmez. +Bizim burada söylemek istediğimiz şey Avrupa medeniyeti ve bunun memleketimizde ne dereceye kadar kabil-i tatbik niyetten olan hayr-hahan-ı mu’arızin-i ümmeti rencide etmekten kat’iyyen müctenib bulunacağız. +Fakat bir Avrupa görme ile milliyet ve dinini istihkara kadar cür’et eden bazılarına karşı heyecanımızı lisan-ı müdafaamızı susdurmayacağız. +Bu bizim için bir vazife-i mukaddesedir. +Sırası gelmişken efkarımıza mu’arız olanlardan şu son “bazılarına!” esbab-ı infi’alimizi söyleyelim. +Bunlar Avrupa’da bulundukları hal-i iğtirablarında bile dinimizi milliyetimizi rencide etmekten çekinmemişlerdir. +Halbuki işte bu zaman-ı iftirak pişgah-ı takdirlerine bir sahne-i tecrübe yaratıyordu: +Avrupa da İslamiyet’in fezailinin kıymetini takdir edebilirdi. +Bunu yapmadılar ve yapmıyorlar. +Hala bunların mürevvicini idadından olan bir kısım da Avrupa’da aynı “tecrübesizlik” zihniyet-i elimesi içinde saplanıp kalmışlardır. +Hürriyetsizliğimizden kadınlarımızın hal-i esaretinden ahlaksızlığımızdan ilh… mağlubiyet-i ahiremizden müteessir değil sanki başka bir kavmin başka bir milletin hal-i sefilini anlatırmış gibi ıztırabatımızla alakadar görünmezler. +İslamiyet’ten rastgeldikleri mahfilde söylerken bir fart-ı la-kaydi içinde bulunurlar. +Sözlerinin muhatablarında hasıl ettiği te’sir ve heyecan-ı amika dikkat etmezler bile. +Kadınlarımızın halinden ordumuzun halinden bahsederken Avrupa hava-yı baridiyle teberrüd etmiş –onlara nazaran vakurlanmış– nazarlarında İslam hissine tercüman bir şu’le görünmez. +Şarkın la-yu’ad silsile-i mehasini içinde kalp ve gözlere bahşettiği hüsn-i rakık-i şairiyyet bunlarda yoktur. +Bunlar Avrupa medeniyeti müdafiinidir. +Musahabeleri kadar şayan-ı nefret bir şey yoktur. +Kadınlarımızda melek-haslet kızlarımızda Avrupa’ya gitmek çarşafı atmak suretiyle medeniyetin ta’mimini mi birçok arkadaşlarım onlara burada bağırıyoruz: +“Geliniz saha-i münakaşa açıktır. +Fikirlerinizin doğruluğunu tecrübi surette isbata çalışınız. +İslamiyet’in vaz’ ettiği kava’id desatir ebediyyete bile hakimdir. +Hiçbir din onun kadar mütekemmil olmamıştır. +O müdafa’asız kalamaz. +İslam ali-cenabdır. +Hakir olamaz.” Şu dakıkada bir teessür-i amik ve bir memnuniyet-i azime içindeyim. +Avrupa medeniyetinin –birçok hakayıka rağmen– meddahlığını müdafi’liğini eden kimselerin daha henüz içimizde mevcud olduğundan müteessirim. +Memnunum. +Zira bu medeniyeti vatandaşlarıma Avrupa’da re’ye’l-ayn gördüğüm vekayi’-i cariyye ile anlatabileceğim. +Sözüme “Avrupa medeniyeti nedir?” sualiyle başlıyorum. +Avrupa medeniyeti nedir? +Avrupa medeniyeti denilince; nazarlarımızda şark nazarlarında birçok saadet ve terakkiyata masdar olmuş bir ülkenin pür-şa’şaa bir nikab-ı hayalisi teressüm eder. +Bunun altında şu ma’ani mündemicdir: +Avrupa mükemmel bir orduya müdhiş bir filoya büyük zengin şehirlere faal … el-hasıl vesait-i medeniyyenin kaffesine maliktir ve bu Avrupa medeniyetidir. +Gözlerimizin görmeden nazarlarımızın müstağrak kılar mezkur medeniyeti kendimizde de tatbika bir his duyarız yahud yakından onu görmek için fersah fersah mesafeler kat’ etmekte bir iştiyak hissederiz. +Bir defa vasıl olduk mu önümüzde hakıkaten mihaniki bir faaliyete sahne şehirler mevcud olduğunu görürüz: +Şimendüferler elektrikli tramvaylar temiz giyinmiş polisler büyük muntazam binalar vasi’ caddeler ahalinin mürur ve ubur-ı seri’i hep bunlar; bizde o ihtisası tevlid eder. +Lakin birkaç ay ikametten sonra şu hayat-ı medeniyyetin dahiline nüfuz edilince medeniyet nikabıyla mestur pislikler seyyiat meydana çıkar. +İşte o zaman önünüzde vasi’ bir saha-i tedkık ve mukayese küşadedir: +Şarkı İstanbul’u mehasin ve letaifini hatıra getirirsiniz buradaki hal-i medeniyyet ile bizim halimizi mukayese edersiniz. +Sizde derin bir intibah hasıl olur o latif diyarın sima-yı afif-i şairiyyetine meclub kalırsınız kalbiniz amaliniz hep onu görmektir. +Ona merbut ebediyyen merbut kalırsızın. +Merhamet ve şefkate hassasiyyetine nihayet bulunmayan camilerini kafesden tahtadan ma’mul evceğizlerimizi der-aguş edeceğiniz gelir. +Heyhat bu bir acı tecrübedir! +Vatandaşlar! +Mütenebbih olalım! +Şarkımıza Anadolumuza latif İstanbul’umuza dört el ile sarılın birbirinizi rencide etmeyiniz. +emr-i celiline ittiba’ ediniz. +Avrupa’ya bu medeniyet pislikleriyle mülevves yere gelmeyiniz. +Memleketimiz şiir hüsn merhamet taşlarından yapılmıştır. +Buranın barid demir ve ameli terakkısine kat’iyyen aldanmayınız. +Bu medeniyet maddi bir terakkıdir. +Hakim-i mukadderat olan terakkı-i maddi değildir. +Burada ma’nevi te’ali kat’iyyen yoktur. +İsmet kat’iyyen yoktur. +Kadınlarımızın mestur erkeklerimizin bazu-yı hamasetleri altındaki hal-i afifanelerini muhafaza edin. +Bu adet-i müstahseni bozmak leriyle mukabele edin. +Kızlarımızı afif bir zevce “dikkat edin yalnız bir zevce bir mader-i müşfik salon hanımı umumi bir kadın değil” olarak büyütün. +Terakkı te’ali istiyor musunuz? +Padişahlarımızın ecdadımızın hepsinden evvel en büyük vazı’-ı dinimizin nesayihine iktifa ediniz. +İffet ve din yolunda verdiğiniz la-yu’ad kurbanlara bunca fedakarlıklara daha ilave-i fedakari edin. +Kadınlarımız kızlarımız açık gezmeyeceklerdir. +Zira aksi iffetsizliktir. +Avrupa’ya gitmeyeceklerdir. +Zira aksi fena bir kadın olmaktır. +Yalnız terakkı-i maddi mi ordu bahriye terakkısi mi lazımdır? +Hayır kadınlarımız kema-kan afif birer zevce kalmalıdır. +Aksi İslamiyeti şirazeden çıkarır herc ü merc tevlid eder muzmahil ve perişan oluruz. +Bakınız memleketimiz daha şimdiden Avrupa’dan müstevli bir sürü tüccar mikropları içinde yüzüyor. +Bundan anlıyoruz ki bu açlar paramızı yurdumuzu elimizden almaya çalışıyorlar. +Bunların kadınlarına nasıl zevcelerimizi analarımızı benzetelim ki: +Avrupa’da olsun memleketimizde olsun bu ecnebilere İslam olduğumuzu söyleyince simalarında derhal bir hande-i istihfafın hutut-ı müstekrehesi belirir? +Bunlar bize düşmandır. +Dinen ırken bize düşmandır. +Onlara sevgili kızlarımızı birer peri hüsn ü yiz? +Onlar da açık saçık erkeklerle ihtilat ede ede yüzsüz hissiz iffetsiz mi kalsınlar? +Tarihimiz Avrupa akvamıyla bir silsile-i hunin-i muharebattır. +Kanlarımızı akıtan bu düşman akvamı her şeyde nümune-i hareket ittihaz etmeyelim. +Size münasebet gelmişken İsviçre hayat-ı medenisini ve kadınlarından bahsedeyim de ibret alınız. +Biz İsviçre’nin Jenev kasabasına tahsil için geldik. +Bulunduğumuz şehir küçük fakat Avrupa hayat-ı medenisine tamamıyla sahne-i cereyandır. +Ahalisi o kadar zengin değildir. +Fakır de değillerdir. +Kadın ve erkek hepsi sabahleyin denisinin sahne-i hariciyyedir ki yukarıda maddi terakkı namıyla tevsim etmiştik. +Dahilen vekayi’ şu tarzda caridir: +Kadın erkek birkaç çocuktan ibaret bir işçi tabakasından bir aileyi ele alalım. +Bu aile bir apartmanda isticar ettiği bir dairede yahud bu dairesinin bir odasında beytutet eder ki: +Şu tarz-ı maişeti ve teşekkülü havi aileler yani işçi sınıfı Jenev’de kesirdir. +Oldukça sahib-i servet sayfiye ve çiftliklere malik olan bir kısım da bir hayat-ı kibarane yaşarlar. +Bu iki sınıf arasında bir mütevassıt tabaka vardır ki mahiyye yevmiyye aldığı para ile apartmanın bir odasında bekar yalnız yaşar. +Bu kısım yabancı talebeyi talibatı ecnebi bazı meşguliyet ashabını kimsesiz kadın ve kızları ihtiva eder. +Üç tabakaya ayırdığımız Jenev ahalisinin hayat ve maişetlerinin tarzı i’tibarıyla ne gibi ma’nevi hassaları haiz olduğunu ayyüş ederler. +Bu vüs’at-i maişet hayat-ı kibarane imrarını müdavemeti müstevcibdir ki sukut iffetsizlik burada başlar. +Erkek madamına sahib olduğunu zanneder zevce de erkeğine ona hakim onu hüsn-i idare etmiş gibi bir rol oynar. +Her ikisi de birbirini aldatır. +Fakat biri diğerinin iğfalinden haberdar olmaz. +Bu salon safahat-ı mu’aşeretin en kesiru’l-vuku’ bir tarzıdır. +Diğer bir tarz daha vardır ki birbirlerinin münasebat-ı hafiyye-i na-meşru’alarına muttali’ olurlar. +Bu gerçi nadiru’l-vuku’ değildir. +Lakin evvelki kadar ehemmiyeti haiz olamaz: +Münasebatlarının tarafeyne mekşuf olmasıyla mukavele-i [ ] izdivac münfesih olmuştur. +Ma’nevi kıymet zail olmuştur. +Devre-i maddiye dahil olunmuştur. +Birinci tarz münasebatta ise alaka-i izdivac devam eder zevc ve zevce bulunulur cem’iyet bunun te’sirat-ı muharribesini yavaş yavaş ma’nevi bir surette hisseder. +Salon hayat-ı mu’aşeretine müdavim kibarlardan bazıları da daha münzeviyane yaşarlar ki bunların ailelerindeki hüsn-i muhafazakari-i iffet evvelkilerinden ziyadedir. +Bu sonrakiler fi’l-hakıka daha afifane yaşarlar. +İngiliz kibaran ailesi buna misal olabilirler. +Bir işçi ailesinde kadın ve erkeğin çalışmakta olduklarını söylemiştik. +Bunlar iştigallerinin tarzı i’tibarıyla birbirlerinden ya bir gün ya beş hafta beş sene el-hasıl bir zaman-ı muvakkat için ayrıdırlar. +Kadın ve erkek bir apartmanın bir dairesinin bir odasında ikamet etmekte olduklarına nazaran dairenin kirası kendi hesablarına işleyen ve kendileriyle nev’de amele takımının –ekseriyet-i ahalinin– kabul ettikleri bir nevi’ kanundur. +Bu halde geceleri kadın ve erkek diğer kimselerle isticar edilmiş odalara yakın yatıyorlar demektir. +Bu kiracılarda zeki pratik bir adam daima sahibe-i haneyi Beş gün daha uzun bir müddet zevcinden ayrı fikr-i ticaret ve kandırmak zihniyetiyle me’luf bu kadınların ihtimalat-ı sukutu bir kanun değilse bir emr-i muhakkaktır. +Bu tarz-ı teşekkülü havi fakat dul büsbütün zevcden mahrum kadınların münasebat-ı daimede bulundukları erkekler mebzuldür. +Şimdi bu işçi ailelerinden evlenmeye namzed amele kızların hayatını tedkık etmek kalıyor ki bu hallerini teşrih ettiğimiz kadınların hal-i ma-sebaklarıdır. +Kız ya çalıştığı yerde birine aşıktır yahud başka biriyle öteden beri aralarında te’ati edilen kelimat-ı nüvaziş-karane tatlı meva’id-i izdivac vardır. +Yahud bunlara malik değil de annesi tarafından verilmiş sokaklarda beğeneceği ahval-i maliyyesinin müsaid olduğuna vakıf olacağı bazı gençlerle te’sis-i revabıt etmede hürriyet-i mutlakaya maliktir. +Her iki halde genç kız bir aşıka hayat-ı izdivaca dahil olmadan memnuniyetle buseler mu’anakalar ibzal edegeldiği bir erkeğe maliktir. +Bu nim afifane! +hayat müstakbel ana ve zevcelerin tabayi’inde müdhiş te’sirat derin sukut temayülleri bırakır. +Bu gayr-ı kabil-i geçen şu hadise şu meyl-i ta’aşşuk ve tahazzuz bütün genç Jenev kızlarını istila etmiştir. +yaşından i’tibaren başlayan şu şuhluk iffetsizlik ihtimal devre-i şeyhuhette intiha buluyor. +Üçüncü sınıftan olan dul bekar kadın ve erkeklerin talebeler ve talebenin kendilerine münasib zevc veya metresi aramakla imrar-ı zaman ettiklerini söylemek bile zaiddir. +Kızlar erkeklerle beraber aynı sınıfta aynı sırada otururlar. +Aynı lokantada bir masada yemek yerler. +Geceleri karşı karşıya kiraladıkları odalarda yatarlar. +Bu halde insan bir ani sukutun ihtimal-i endişe-averi içinde bulunmaz mı? +Medeniyet ve bunun icabı kadınların açık gezdirilmesi ahlakıyyesini kafi derecede gösterdik. +Jenev’de ve bütün Avrupa’da hayat arz ettiğimiz gibi cereyan eder. +Avrupa’nın la-yu’ad rezail-i ahlakıyyesinden bu bir nebzedir. +nur. +Muhterem Sebilürreşad’a ihtiramatımın kabulünü rica ederek mektubumu neşretmesini bunu yazmama saik olan hiss-i diyanet ve vatanperverimi ihmal eylememesini istirham eylerim. +Gelecek mektubumda da burada garb hayat-ı medeniyyetinin bizim hal-i diyanet-perverimizle mukayesesinden çıkaracağım netayicden bahsedeceğim. +Ve mina’llahi’t-tevfik. +EDIB-I MUHTEREM AKIF BEY’E Mülkiye Baytar Mektebi üçüncü sınıf talebesinden Edirne Baytar Müfettiş-i sabıkı Hasan Efendi’nin mahdumu Cevdet Efendi’nin vuku’-ı irtihalinden dolayı pek ziyade müteessif oldum. +Merhumun fünun-ı baytariyye miyanında en ziyade sevip çalıştığı ilm-i hayvanatta az zaman zarfında gösterdiği hizmetler beklerken böyle henüz genç yaşında vefat etmesi fen ve gençlik için büyük bir ziya’dır. +Cenab-ı Hak merhumu garik-ı rahmet ve sizlere sabır ve afiyet ihsan eyleye. +Müntesibin-i tıptan Ahmed Cevdet imzasıyla ara sıra Sebilürreşad ’a fenni sıhhi makaleler yazan bu çocuğu muhterem kari’lerimiz elbette tahattur buyurmuşlardır. +Meslek-i yaşlarında iken hey’et-i tahririyyemiz arasına giren risalemize pek kıymetli hizmetlerde muavenetlerde bulunan zavallı Cevdet’i va-esefa ki pek çabuk elimizden kaçırdık! +O bize pek çok yazılar yazacaktı. +O çocuk alem-i İslam’a pek çok hizmetlerde bulunacaktı. +Ulum-ı sahihaya fünun-ı tabi’iyyeye karşı pek yabancı pek soğuk bir vaziyet gösteren garbın terakkiyat-ı fenniyyesine meddah olmakla kendisine vazifesini görmüş nazarıyla bakan gençlerimiz arasında Cevdet merhumun emsaline maa’l-esef tesadüf edilemez. +Babası dört sene evvel rahmet-i Hakk’a irtihal ederken oğlunu bana emanet etmişti. +Onun için bu çocuğun ne büyük bir sebat ile çalıştığını gözümle görüyor birkaç sene sonra nasıl yüksek bir ihataya malik olacağını da pek emin olarak tahmin ediyordum. +Heyhat. +Vakitsiz [ ] bir ölüm çocuğun o kadar emeklerini benim o kadar ümidlerimi tarumar etti gitti! +Şu ta’ziyetnameyi göndermek kadirşinaslığında bulunan memleketimizin yegane ilm-i hayvanat mütehassısıdır. +Cevdet’in kıymet-i ilmiyyesini öyle salahiyetdar öyle büyük bir ağızdan işittiğim için bu kadar hakıkı bir mateme karşı ne kadar müteselli olabilmek mümkün ise ben de o kadar teselli hissediyorum. +Cenab-ı Hak Ahmed Cevdet’e rahmetler mağfiretler İsmail Hakkı Beyefendi’ye de uzun ömürlü birçok Cevdet yetiştirmek için muvaffakiyetler versin amin. +MERCI’ININ NAZAR-I DIKKATINE! +Laleli Cami-i şerifi’nin ittisalinde kain aşçı dükkanında ahkam-ı diniyyemize mugayir olarak “Burada İzmir’in halis üzüm rakısı satılır” ibaresini havi levhanın dükkanın penceresine ta’lik olunmuş olduğunu kemal-i taaccüb ve esef bunca felaketlerin bunca musibetlerin sebeb-i yeganesi dinimize olan adem-i ihtimam ve mübalatsızlığımızdan ileri gelmiştir. +Çünkü adat-ı milliyye ve an’anat-ı diniyyesine hulus-ı kalble merbut olmayan akvamın mahkum-ı inkıraz ve zeval olacağı bedihiyat-ı umurdandır. +Zaten biz habl-i metin-i ilahiye sarıldığımız o avan-ı mes’aded ve ikbalimizde sırf ahkam-ı şer’iyyeye ittiba ettiğimizdendir ki hududlarımızı ta Pirene eteklerine kadar tevsi’ ettik. +Fakat vakta ki bu rabıta bizden kesildi duçar olmadığımız felaket uğramadığımız musibet kalmadı. +Binaenaleyh böyle bir cami’-i şerif kurbünde ve bir İslam ticaretgahında dinen ahlakan sıhhaten muzır olan bu gibi şeyler revac bulmamalıdır. +Bu ve emsalinin men’ini hükumetimizin muttasıf olduğu icraat-ı diyanetperverisinden bekleriz. +Nazar-ı im’anınıza arz etmiş olduğum şu hadise bir İslam dükkanında ve ba-husus bir cami’-i şerife aid vakıf dükkanda vuku’ buluyor!... +Bu hal-i esef-iştimale karşı ağlamamak kabil midir? +İslamlarda bu gibi kabih ve mezmum ahvalin görülmesi kendini bilenler için ne kadar badi-i teessüf olduğunu söylemeye ihtiyac yoktur. +Naçizane ifade edebildiğimiz şu iki satırlık bütün İslamları dil-hun eden halin ceride-i muhteremelerinin bir köşesine derc buyurulmasını temenni eyleriz. +POSTALARDA SU’-I ISTI’MALAT Bir müddetten beri mektuplar açılarak içindeki pullar aşırılmaktadır. +Bu yüzden biçare taşra ahalisi büyük zararlara duçar olarak postalarımıza karşı emniyetsizlik izhar ediyorlar. +Biz birçok defalar bu hususta Posta Nezareti’nin vesaikle nazar-ı dikkatini celb etmek istedik ise de muvaffak olamadık. +Halbuki böyle bir yolsuzluğun vukufuna kanaat hasıl eden Posta Nezareti için: +– Ne yapalım? +Yazınız kari’leriniz pul göndermesinler… Demek mi düşer? +Yoksa hemen icra-yı tahkıkat ile fa’il-i cürmü ceza-dide etmek mi icab eder? +Postahanenin daima beylik müdafaası: +“Mektupla pul göndermek memnu’dur.” Pekala madem ki memnu’dur neden posta şu’belerinin bu memnu’iyeti irtikabına müsamaha gösteriyor? +Posta Nezareti bu mes’eleyi kat’i olarak halletmelidir. +Ya pulu muhtevi hiçbir mektup kabul etmemelidir yahud kabul edince artık o mektubu tecavüzden masun bulundurmalıdır. +Ba-husus ki pulu muhtevi olan mektuplar hep taahhüdlüdür. +Böyle iken yine cür’etkarlar çaresini buluyor pulları aşırıyorlar. +Nezaret de buna vakıf oluyor. +Çünkü mesela üzerinde on gram diye yazılı bulunan bir mektubu şübhe ederek tartıyor. +Beş gram olduğu anlaşılıyor. +Sonra “Şübhe üzerine bu mektup tartıldı beş gram zuhur etti” diye üzerine bir de imza atıyor. +Getirip mektubu size teslim ediyor. +Buna ne denir? +Buna ihtimal ki bizim gibi Posta Nezareti de hayrettedir. +Postalarımızın günden güne intizam ve terakkıye girmekte olduğu bir sırada Posta Nezareti buna da ciddi ve kabil-i tatbik bir çare düşünse her halde büyük bir hayır Bu haftaki mektuplar miyanında içinden pulları aşırılan mektupların mahrecleriyle mürsillerini ber-vech-i ati kayd ediyoruz: +maralı taahhüdlü mektubu derunundaki kuruşluk pul aşırılmıştır. +Zarfın üzerinde mahrec postası gram diyor zuhur etti” diyor. +numaralı ve iadeli taahhüdlü mektubu derunundaki elli dört kuruşluk pul aşırılmıştır. +med Hakkı Efendi’nin numaralı taahhüdlü mektubu derunundaki on üç kuruşluk pul aşırılmıştır. +Mürsiller mektuplarını teslim ettikleri postahane müdürlerine de müracaat ederek mürtekiblerin meydana çıkmasını taleb ve rica ederlerse İstanbul Merkez Postahanesi’nin vazife-i tahkıkiyyesini teshil etmiş olurlar. +Senin şu halini Sa’di ne hoş hikaye eder... +Kalenderin biri köyden sabahleyin fırlar Arar nasibini; avdette kırda akşamlar. +Fakat güneş batarak ortalık karardıkça Görür ki: +Yerde yatılmaz hemen çıkar ağaca. +Herif ağaçta iken bir iniltidir işitir... +Bakar ki: +Bir kötürüm tilkinin yanık sesidir. +Zavallı pösteki olmuş bacak yok işleyecek; Boğazsa işlemek ister... +Ne yapsın... +İnleyecek! +Biraz geçince kavi pençesinde bir ceylan Yukarda çıkmaz olur şimdi yolcunun nefesi; Tabiatiyle durur hastanın da inlemesi! +Yiyip şikarını arslan dalınca ormanına; Sürüklenir yanaşır tilki sofranın yanına; Doyar efendisinin artığıyle sonra yatar. +Herif düşünmeye başlar eder de hale nazar: +“Cenab-ı Hak ne kadar merhametli görmeli ki: +Açım! +demekle amel-mande bir topal tilki Ayağına gönderiyor rızkın en mükemmelini... +O halde çekmeli insan çalışmadan elini. +Değer mi koşmaya akşam sabah yalan dünya? +Dolaşmayan dolaşandan akıllı... +Gördün ya: +Horul horul uyuyor kahbe tilki senden tok! +Tevekkül etmeli öyleyse şimdiden tezi yok. +Yazık bu ana kadar çektiğim sıkıntılara!...” Sabah olunca herif dağ başında bir mağara Tasarlayıp ebedi i’tikafa niyyet eder. +Birinci gün bakınır: +Yok ne bir gelir ne gider! +Üçüncü gün uyuşuk bir sinek olur büzülür. +Ölüm mü uyku mu her neyse akıbet uzanır; Fakat işittiği bir sesle silkinir uyanır: +“Dolaş da yırtıcı arslan kesil behey miskin! +Niçin yatıp kötürüm tilki olmak istersin? +Elin kolun tutuyorken çalış kazanmaya bak Ki artığınla geçinsin senin de bir yatalak.” Ömer tevekkülü elbet bilirdi bizden iyi... +Ne yaptı “Biz mütevekkilleriz” diyen kümeyi? +Dağıttı kamçıya kuvvet “Gidin ekin!” diyerek. +Demek: +Tevekkül eden önce mutlaka ekecek; Demek: +Tevekküle pek sığmıyormuş anladın a Sinek düşer gibi düşmek şunun bunun kabına. +Bakın ne hale getirmiş ki cehlimiz dini: +Hurafeler bürümüş en temiz menabi’ini. +Değil hakaikı Şer’in bugün bedihiyyat Bila-münakaşa ikrar olunmuyor... +Heyhat! +Kitab’ı Sünnet’i İcma’ı kaldırıp attık; Havassı maskara yaptık avamı aldattık. +Yıkıp Şeriat’i bambaşka bir bina kurduk; Nebi’ye atf ile binlerce herze uydurduk! +O hali buldu ki cür’et: +“Yecuzu fi’t-tergib...” Karar-ı erzeli fetva kesildi!... +Hem ne garib Hadisi vaz’ ediyorken sevab uman bile var! +Sevabı var mı imiş bir zaman gelir anlar! +Cihanı titretiyorken nida-yı “Men kezebe...” Lisan-ı pak-i Nebi’den yalanlar uyduruyor; Sıkılmadan da “sevab işledim” deyip duruyor! +____________ DIŞ DOLDURMAK MES’ELESI Sebilürreşad ceride-i İslamiyyesi hey’et-i tahririyye-i muhteremesine Fazilet-meab efendilerim! +Selef-i salihin bir mes’ele-i şer’iyyeyi ehlini bulup öğrenmek kete uzun müddet dolaşıp seyahat etmeye ve bu uğurda birçok paralar sarfına mecbur idiler. +Zamanımızda ise matbuat ve bilhassa ehass-ı amali yeryüzündeki ehl-i tevhidi yek-diğerine tanıtmak ve bildirmek için her türlü fedakarlığı hasbeten li’llah göze aldırmış olduğu asarıyla müsbet olan ceride-i ferideleri sayesinde hey’et-i fazılanelerini teşkil eden muhterem ve müstesna simaları benim gibi her mü’min pek yakından tanıdığı cihetle müşkillerin hallinde güçlük çekilmez oldu. +Bu babda müslümanlar Sebilürreşad’a ne kadar büyük teşekkürler etse azdır. +Tesadüf edip burada halline muvaffak olamadığım mes’ele-i müşkile-i şer’iyye şundan ibarettir: +Gördüğüm fıkıh kitaplarında bir diş kovuğuna su nüfuz edemeyecek derecede katı bir nesne girse cenabetten taharet bulamayacağı musarrahdır. +Ya ağzında birçok dişlerini kurt yemiş ve bu sebebden ekl ettiği taamı dişleriyle iyice çiğnemeyerek bütün bütün midesine sevk etmiş ve bu yüzden mide hastalığına duçar olmuş bir şahsı dişlerinin kurt yeyip kovuklanmış olan mahallini altın veya gümüş ile doldurtsa veyahud daha sağlam ve sıhhatini daha ziyade muhafaza için o kurt yemiş dişlerin her tarafını altın ile tamamen kaplatsa esna-yı iğtisalde altın ile kaplanmış olan dişlerin altına su isalesi mümkün olamayacağına mebni o adamın guslü sahih olur mu olmaz mı? +Dinimizde güçlük olmadığından dolayı şu mühim mes’elenin hallini rica ederim efendim. +Fazilet-meab efendim! +Diş doldurulması hakkında cevaz ve adem-i cevaz-ı şer’i var. +Sıhhata ta’alluk eden bu bahisde insan cevaza temas eden vesayayı ekalliyette bile kalsa kabul etmek istiyor. +Müfti-i belde ve daha bazıları bu babda adem-i cevaz tarafdarı memleketimizin ma’ruf ulemasından Çermeli Hoca nam zat ise bilmem hangi –kavl-i Ahmeri olacak galiba– kavle nazaran: +Dişin dolmasında hiç beis yoktur maksad ağıza su vermektir farz yerini bulur sünnet belki tamam olmazsa o kadar... +diyor. +Acaba Makam-ı Meşihat’ce bu hususta bir taraftan bir istizan vaki’ olmuş ve fetva verilmemiş midir? +Acaba dini şer’i hussusatta bütün millete bilatefrik rehber-i suhulet olan Sebilürreşad hey’etince bir karar müttehaz değil midir? +diye zihne bir sual varid olmamak mümkün olmuyor. +Bakı ihtiramatımı takdimle kesb-i şeref eylerim efendim. +Efendim Ceride-i feridelerinizde şer’i bazı sual edilen mes’elelere cevab verildiğini gazetenizde okuduğum için işbu mes’elenin dahi şer’isini izah edecek olursanız son derece memnun etmiş olacaksınız. +Ma’lum-ı alileridir ki bir insan Cenab-ı Hakk’a ibadet etmek meye muhtacdır. +Yemeği güzelce yemek için en lüzumlu olan dişleri çürük olacak olursa tabiidir ki hakkıyla yediği yemeği hazmedemeyecektir. +Bunu güzelce hazmetmek için ağzında bulunan çürük dişlerin içlerini doldurup üzeri altın ve sair madenle kaplanması şer’an caiz midir değil midir? +Yoksa çürükleri çıkarıp da takma olarak mı yapdırmalıdır? +Bunların her ikisi dahi yapılmasında şer’an bir mahzur olup olmadığının lütfen +Faziletli efendim hazretleri Ba’de’s-selam ve’l-ihtiram. +Zat-ı fazılanelerinden bir suale mecburiyet hasıl oldu. +Tasdi’ edeceğim afv edersiniz. +Dişlerimden birkaç tanesi çürümeye başladı. +Ekl cihetinden büyük zahmet çekmekte olduğum için yaptırmaya mecbur kaldım. +Bunlardan bazısını doldurtmak bazısına altından kuron geçirtmek lazım geliyor me’zun hocalardan bir ikisine sual ettim. +Kat’iyyen cevaz vermedikleri gibi diş arasında taamdan bir şey kalmış olsa da çıkarmadan gusl edilse guslü sahih değildir diye beyanatta bulundular. +Lütfen şu müşkilin halliyle caiz olup olmadığı hakkındaki mes’elenin ber-tafsil muhterem gazetenizle neşrini İslamiyet nokta-i nazarından acizane temenni ederim efendim. +Bu mes’ele hakkında daha birçok zevat tarafından müteaddid sualler varid olmuşsa da şu birkaç tanesinin derci ile Birçok yerlerden sual olunan diş mes’elesi güç bir mes’ele değildir. +İmam Muhammed diş mes’elesini tecviz ediyor. +Lisan-ı Kufe İbrahim Neha’i’den de cevaz mervi oluyor. +E’azım-ı Hanefiyye’den şemsü’l-eimme es-Serahsi Siyer-i Kebir Şerhi’ nde şöyle diyor: +Yani fürsan-ı Arab’dan ve ashabdan Arfece bin Es’ad bin Kerb bin Safvan et-Teymi’nin Yevm-i Külab’da burnu kesilmiş burunda rayiha-i kerihe hasıl oldu. +Resul-i Ekrem -sallallahu aleyhi ve sellem- efendimiz hazretleri ona altından bir burun edinmeyi emir buyurdular. +mezkura temessük edip altından burun ittihaz olunmasını caiz görüyor bunun gibi bir insanın dişi [ ] düştükte altından bir diş takmayı yahud altın ile dişlerin tazbib olunmasını yani bağlanmasını yapıştırılmasını ve kaplanmasını tecviz ediyor. +Bu mezheb İmam-ı A’zam’ın üstazının üstazı olan İbrahim Neha’i’den de me’surdur. +Şemsü’l-eimme es-Serahsi’nin beyanına göre İmam Ebi Hanife bu hususu mekruh addediyor ancak gümüşten yapma burnu tecviz ediyor isti’mal-i zehebe ruhsat vermiyor. +İmam-ı A’zam Ebu Hanife indinde hadis-i Arfece muhassasdır. +Resul-i Ekrem lerdir. +Diğerlerine ruhsat yoktur. +Fukaha-i Hanefiyye’den Alaeddin Ebubekr el-Kasani Bedayi’u’s-Sanayi’’de şöyle diyor: +Bu beyana göre yerinden oynayan dişi altın ile bağlamayı eimme-i Hanefiyye’den Kerhi caiz görüyor bir hilaf bile zikretmiyor. +Cami’-i Sagır’de Ebu Hanife indinde mekruh Muhammed indinde gayr-ı mekruh olduğu zikrolunuyor. +Bunun gibi bir adamın burnu kesilir ise altından bir burun takmak bil-ittifak caiz oluyor. +Çünkü burun gümüşten olursa fena kokuyor da altından burun takmakta bir zaruret bulunuyor. +Artık altının hürmetini i’tibar etmek sakıt oluyor. +Hadis-i Arfece ile İmam Muhammed dişin altın ile tazbibini yani kaplanmasını bağlanmasını tecviz ediyor. +Saniyen; gümüş ile bağlamak nasıl caiz olur ise altın ile bağlamak da öyle caizdir. +Çünkü mevzu’un-lehin gayrısında isti’mal olunmasının hürmeti altında da gümüşte de müsavidir. +Salisen; altın dişe tabi’dir tabi’in hükmü aslın hükmü gibidir. +Bu da asıl Ebu Hanife’ye muvafıktır. +mutlak addediyor muharreme mübaşerete ancak zaruretten naşi ruhsat verilir diyor zaruret edna ile mündefi’ olur edna da gümüştür altın asıl tahrim üzere bakı kalır. +disi’l-hidaye ”de tahkıkine göre hadis-i Arfece’yi ashab-ı sünnetten üçü “Ebu Davud Tirmizi Nesai olacak” ve Ahmed tahric etmişlerdir. +Taberani’nin tahricine göre Abdullah bin Amr: +Babasının bir ön dişi düşüp Resul-i Ekrem sallallahu aleyhi ve sellem hazretlerinin ona dişinin altın ile bağlamasını emrettiğini rivayet ediyor. +Enes bin Malik oğullarını dişlerini altın ile bağladıklarını gördüğü halde nehy etmemiş idi. +Hazret-i Osman radıyallahu anh da dişlerini altın ile yapıştırmış idi. +İbn Sa’d’ın İbni Cüreyc’den nakline göre İbn Şihab da bunda bir beis görmemiş idi. +Medine fukahasından ma’dud olan Abdülmelik bin Mervan da altın ile dişlerini bağlamış idi. +Abdullah bin Avf’ın bazı dişleri altın ile bağlı idi. +Musa bin Talha da dişlerini altın ile bağlamış idi. +Fetava-yı Hindiyy e’de beyan olunduğuna göre Hakim Münteka’da bir adamın dişi sallansa o adam dişinin düşeceğinden korksa da dişini altın veya gümüş ile bağlasa Ebu Hanife ve Ebu Yusuf’a göre bir beis yoktur. +Münteka’nın beyanına göre İmam-ı A’zam da tecviz etmiş oluyor. +Fakat kütüb-i fıkhiyyenin hemen hepsinde İmam-ı A’zam’ın tecviz ettiği gösterilmiyor yalnız İmam Muhammed’in tecvizi muhakkak olarak beyan olunuyor. +yor. +Bazıları İmam-ı A’zam ile bazıları İmam Muhammed ile beraber olduğunu beyan ediyorlar. +Nitekim Mülteka İmam Ebi Yusuf’un İmam Muhammed tasında beyan olunduğu vechile fukaha-yı Hanefiyye’den bazı eimmenin akval-ı mu’teberesi nasa erfak maslahat-ı asra evfak olmak hasebiyle ihtiyar olunmuştur. +Nitekim mütelahıku’l-vürud olan şeyin bey’i mes’elesinde hıyar-ı nakdde kavl-i Muhammed aleyhi rahmetü’s-samed ihtiyar olunmuştur. +Zaten İmam Muhammed’in mezhebi mezheb-i şaz olmayıp kendinden evvel gelen bir takım müctehidin o mezhebe zahib oldukları gibi kendinden sonra gelen bir takım eimme-i din o mezhebi kabul etmişlerdir. +Rivayet-i kaviyyeye göre İmam Ebu Yusuf da İmam Muhammed ile beraberdir. +E’azım-ı Hanefiyye’den Kerhi bu kavli ihtiyar ediyor bu kavlin nasa erfak maslahat-ı asra evfak olduğunda hiç şübhe yoktur. +Diş mes’elesinin cevaz ve adem-i cevazı guslün sahih veya gayr-ı sahih olması esasından münba’is değildir. +Belki altının mevzu’un-lehinin gayrıda isti’mali esasından münba’isdir. +yalnız gümüş ile bağlanmasını tecviz ediyor. +İmam Muhammed ve ala rivayetin İmam Ebi Yusuf: +Gümüş ile altını zaruret hususunda tefrik etmiyorlar. +Her iki tarafa göre de diş mes’elesi bir zarurettir. +Zarureti def’ lazımdır. +Diş mes’elesini bir de gusül mes’elesi cihetinden mütalaa edelim: +Kütüb-i fıkhiyyede musarrah olduğuna göre gusülde vacib olan cihet: +Bila-harec guslü mümkün olan mahalli yıkamaktır. +Yıkamak: +Suyu velevki bir katre olsun damlatmak suretiyle akıtmaktır. +Hatta İmam Ebi Yusuf’a [ ] göre yıkamaktır: +Su aksın akmasın ancak mahall-i guslü ıslatmak kafidir. +Bahr’de beyan olunduğuna göre isal müteazzir veya müteassir olan mahalle suyu isal şart değildir. +Buna mebni gözü yıkamak şart değildir. +Çünkü muzırdır. +Dürr-i Muhtar’da beyan olunduğuna göre kadına başını yıkamak zarar verir ise başını yıkamayı terk eder. +Bazılarına göre başını mesh eder. +Kaş bıyık sakal sıkı olur ise kılların diplerini yıkamak şart değildir. +Eimme-i Hanefiyye’den Ebubekir Muhammed bin Fazl el-Buhari’nin beyanına göre kadınların saçları örgülü olur mucibdir. +Hatta erkeklerden saçını örenler bulunur ise onlara da kadınlar gibi saçların aralarını yıkamak şart değildir diyenler de vardır. +el-hasıl zaruret ve harec olmadıkça suyu mahalline isal şarttır. +Fakat zaruret ve harec taazzür ve taassür bulunur ise mahalline suyu isal şart değildir. +Diş mes’elesinde zaruret ve harec vardır suyu altının veya gümüşün altına isal şart değildir. +Diş mes’elesinde zaruret bulunduğunu ve zaruret bulunan mahalde suyu isal şart olmadığını fukaha-i din bil-ittifak tasrih ediyorlar. +İhtilaf ancak altının isti’malindedir. +Mukallid bila-delil muhakkık an-delil akval-i müctehedün-fihadan birini kabul eder. +Artık maslahat-ı asra evfak nasa erfak olan Muhammed aleyhi rahmetü’s-samed hazretlerinin kavli mucebince dişi altın ile bağlamak kaplamak doldurmak altın diş takmak caizdir bil-ittifak dişin altına su Ruhiyyun veyahud “spiritualistes” namıyla ma’ruf olan taife-i felsefiyye felsefenin en eski ve en çok hem-fikirlere malik olan kısmını teşkil ederler. +Bu felsefenin diğer felsefeler arasındaki mevkiini anlamak için atideki izahatı veriyoruz: +Birincisi hall-i hayali ki ruhun mevcudiyetini isbat ve ondan maadasını inkar eder. +İkincisi; hall-i maddi ki ruhu inkar ve maddeyi isbat eder. +Mezheb-i ruhi bu iki mütenakız halleri mezc ederek bir netice-i vasatiyye istihrac ediyor. +Yani hem madde hem ruhun mevcudiyetlerini tasdik ediyor ve hiç birisinin yokluğunu iddia edecek kadar ileri gitmiyor. +Allah’ın mevcudiyetini ise bu iki mevcudiyetin fevkinde gösteriyor. +Sokrat felasife-i ruhiyyunun en eskilerindendir. +Felsefesi rehber ittihaz etmiştir. +Acaba böyle bir bahsin neticeleri ne olabilir? +Şübhesiz iki hal müşahede olunur: +Birincisi idrak ile mashub ikincisi idrakten vareste. +Birinci hal ruh denilen kuvvete ikincisi cisme azv olunur. +İşte felsefe-i ruhiyyenin hulasası budur. +Eflatun’un hayali yahud maddi olduğuna dair asarında hiç bir nass-ı sarih yoktur. +Bu asarından sarahaten anlaşılamıyor. +Bazı asarını mütalaa edenler onun hayali olduğuna kani’ olurlarsa da diğer asarını okuyanlar ruhiyyundan olduğuna hükmederler. +Aristo ise ruhiyyundan idi. +Onun sözlerinden “Bütün alem iki alemden yani bir alem-i ruhani ve bir alem-i maddiden” teşekkül ettiği kanaatinde bulunduğu görülüyor. +Aristo’nun ma-fevka’t-tabi’a ilmindeki efkarını şöylece telhis edebiliriz: +“Alem mevcuddur kezalik Allah mevcuddur; fakat herbirinin bir cevheri ve kendine has bir şahsiyeti var ki herbiri cevher ve şahsiyeti ile ikincisinden müteferrid olarak yaşayabilir. +Maa haza alem Allah ile mürtebittir. +Fakat bu dır; her şey nihayet ona rücu’ eder. +Allah kendi kuvvetiyle alemi tahrik ediyor. +Onu def’ etmiyor. +Bilakis cezb ediyor.” Felsefe-i cedidenin en büyük kahramanlarından Feylesof Dekart’ı ruhiyyunun en ileri gelenleri arasında saymamak kabil değildir. +Onun felsefesini evvelce zikrettiğimizden burada tekrara lüzum yoktur. +Kezalik Feylesof Linez’in yazıları kendisini bazen hayaliyyundan bazen de ruhiyyundan gösteriyor. +On sekizinci asırda felasife-i ruhiyyunun adedi pek azdır. +Bunlardan Locke ile tilmizi Kondiyak [Condillac] şayan-ı tezkardır. +Almanya’da ise on sekizinci asırda zuhur eden Kant ruhiyyundan sayılamaz. +Çünkü bu nev’ felsefede hususi bir mezheb sahibi değildir. +Bütün yazıları bu mezheb hakkında felsefi ve akli bir tenkıdden ibarettir. +Bu tenkıdlerinde Dekart felsefe-i ruhiyyenin esaslarını sarsıyor. +Kant’ın tilmizi feylesof Fichte ruhiyyundan pek uzaklaşıyor. +Bunun tilmizleri Şelbah [Schelling] ve Hegel ruhiyyuna daha müdhiş hamlelerde bulunuyorlar. +[ ] Feylesof Vis Larous muhit-i maarifinde ruh hakkında şöyle idare-i kelam ediyor: +“Eğer ruh kendi samimiyetinden onu maddenin derk-i esfelinden tahlis edecek ve hubb-i zattan uzaklaştıracak diğer bir ruh istinbat edebilirse; eğer kudsiyyede ervah-ı aliyye arasında yaşar. +Bu hale vasıl olamazsa hayvani bir surette imrar-ı hayat eder. +Ve ebediyete nail olamaz. +Bilakis onun hayatı hayvanat ve eşcarın hayatı gibi zeval bulur.” Allame Nizamüddin el-Haseni bin Muhammed el-Kummi en-Nisaburi Garaibü’l-Kur’an tefsirinde şöyle söylüyor: +“Hakıkat-i insan” bahsinde birçok ukala ihtilaf etmişlerdir. +etmekten aczi meydanda iken nefsinden daha gamız daha esrarengiz ve aklından daha uzak olan bir şeyi idrak edemeyerek daha büyük bir acz göstereceği bedihidir. +Bu ihtilafatı serd edeceğiz ve hakıkatin bunlar arasından parlamasını temenni ederiz. +Mesela; birisi “ben” dediği anda benliği ya bir cevher-i müfarık ya bir cisim veya o cisme dahil diğer bir cisim veya ondan haric olan bir cisim veya bir araza delalet eyler. +Kelamiyyunun en çokları insanı ta’rif ederken “İnsan işbu zahir olan heykel-i mahsüsdür” derler. +Bu kavli bedenin tağayyür ve tebeddül-i daimisi tezyif ediyor. +Ben kelimesiyle kendisine işaret eden hayatının ibtidasından müntehasına kadar daima odur. +İnsan ecza-yı bedenini bilmediği hallerde bile nefsinden gaflet etmiyor. +Kur’an-ı Kerim’de varid olan nusus-ı celile nefsin bedene mugayeretini isbat ediyor. +Mesela; Kur’an-ı Kerim’de ve ve ayetleri varid olmuştur. +Hadis-i şerifde diğer bir hadisde Kezalik mu’azzam peygamberimizin uzun bir hutbesinde varid olmuştur. +Bütün bu nusus-ı şerife nefsin bedene olan mugayeretini sadakalar vermeleri onlara hayırlı dualar etmeleri birçok uluların rüyada görünüp bazı bilinmeyen şeyleri ihbar etmeleri bu ihbaratın doğru olması insanın bir uzvu kesildiği halde kendisinin eskisi gibi olduğunu hissetmesi ehl-i kitabdan bir taifenin meshi yani tebdil-i suretlerinin sübutu Cibril aleyhi’s-selamın Dıhyetü’l-kelbi suretinde İblis’in Şeyh Necdi şeklinde görünmeleri hep bunlar bedenin hiç tiği halde zahrı üzerine celd olunuyor. +Bundan ise mütelezziz ve müte’ellim olanın o iki uzuvdan başka bir şey olduğu anlaşılıyor. +Bu edille kelamiyyunun da’valarını ibtal ediyor. +Eğer insan dahil-i bedende bir cisimdir diyecek olurlarsa hiç bir akıl: +İnsan bir takım a’za-yı kesifeden müteşekkil olan cisimdir dememiştir. +Bazıları insan hakkında ihtilat-ı erba’adan mai olanı “yani kan” galebe eden cisimdir demişlerdir. +Bazıları da ahlat-ı erba’adan havai ve narisi galebe eden yani kalb sandır diyorlar. +Bazıları da kalb ile dimağa hararet-i gariziyye denilen bazı ecza-yı nariyye ihtilat edip ondan insan çıktı diyorlar. +Bazıları da insan tekvin edildikten sonra cismine güneşin ziyası tabiatında na-kabil-i inhilal bazı ecram-ı latife-i nuraniyye ateşin kömüre yağın susama nüfuz ettiği gibi nüfuz etmiştir diyorlar. +Hak Te’ala’nın kavlini bu nüfuz-ı nuraniye delil ittihaz ediyorlar. +Sonra bedende bazı ahlat-ı kesife o envarın intişarını men’ ettiğinden onlar cisimden infisal ediyor ve o cevhere ölüm arız oluyor. +hakkında bir mezheb-i kavi ve şeriftir demiş. +Ben ise mütekellim Nizamüddin-i Nisaburi buna cevaben derim ki: +Cevher-i nuraninin cisme nüfuzu müsellemdir. +Fakat o envarın bir takım ecramdan inbiası vehleten kabul edilemez.” YA TESETTÜR KALKARMIŞ YAHUD?.. +Hürriyetten anlamayan hürriyeti na-mütenahi bir fezayı bi-şu’uri sanan cahil iman ve ahlak düşmanlarına hürriyet vermek aynıyla timarhane kapısını açıp mecnunları salıvermektir. +Artık siz olunuz da öyle zincirden boşanmış rast gelene saldıran ısıran deviren ezen parçalayan çılgınlara bütün şümul-i ma’nasıyla ahrarana cevelangah-ı hürriyyet olmuş bir memlekette sükun-ı cem’iyet huzur-ı emniyet umunuz! +Hürriyetin akli mantıkı edebi ahlakı ictimai hiçbir kayd ve şartı yok mudur? +Hürriyet-i lisan gözlerini yumarak kulaklarını tıkayarak ağzına geleni savurmak mıdır? +Hürriyet-i beyan milyonlarca insanların vicdanını kanatmak ruhunu ağlatmak hayatından bi-zar etmek midir? +[ ] Cihan-ı medeniyetin en hür memleketi sayılan Fransa’da bir gazete bir risale-i mevkute tasavvur olunabilir mi ki milletinin –hem de tabakat-ı aliyye-i ictima’iyye ve siyasiyyesinin hemen denilebilir ki hepsi hissiyat-ı mezhebiyyeden azade iken!– mukaddesat-ı diniyye ve an’anat-ı milliyyeleri aleyhinde bizdeki nev’i şahsına mahsus İslamiyet’in Pier Lermit’ten ziyade hasm-ı canı olan İctihad’ın hatta yüzde biri nisbetinde tecavüzat-ı kalemiyyede bulunsun vicdan-ı milliye –öyle zehirli hançer sokmak kıvrım kıvrım kıvrandırmak değil– bir toplu iğnesinin ucunu değdirsin de derhal hayat-ı intişarına hatime hem ebedi hatime çekilmesin? +Ne musibet ne musibet-i uzmadır ki bu bedbaht muhit-i Muhammedi’nin aleyhi’s-salatü ve’s-selam Daru’l-Hilafesinde İctihad kemal-i serbesti ile yaşıyor. +Bugün İctihad yarın Cehd öbür gün İştihad namlarıyla muttasıl ümmet-i tükürüyor! +Vicdan-ı tevhidine zehirli hançerler batırıp duruyor! +Sonra –adeta yalvarırcasına ihtarat-ı hayr-hahanede bulunanlara savurmakta olduğu fitne ve fesad kıvılcımlarını söndürmeye çalışanlara karşı köpürüyor küplere biniyor! +Etmediği hezeyanlar avuç avuç atmadığı çirkefler kalmıyor! +Hem yakarsın berk-i şemşir-i sitemle alemi Hem yine dersin ser-kuyumda feryad olmasın! +zerre kadar bile münasebeti yokmuş ona kim ne diyor? +Onun hürriyet-i vicdaniyyesine kim taarruz ediyor? +Fakat insaf olunsun insaf... +Koca bir hey’et-i ictima’iyye-i vicdaniyyesi mukaddesat-ı ruhiyyesi harim-i namus ve ismeti nasıl oluyor da İctihad’ın esir-i keyfi oyuncağı oluyor? +kadar vicdan-suz bir cinayet-i ictima’iyye ve medeniyyeye cür’et edebiliyor? +rargahı mıdır? +Papa Vatikanı mıdır? +Nedir?... +Muhadderat-ı kü İctihad cıların keyifleri böyle istiyormuş!? +İctihad göklere çıksın yerlere geçsin değil o kör şeytan kılıcıyla hatta ne kadar ervah-ı habise varsa hepsini toplasın ordular teşkil ile hücum etsin... +Bakalım ne yapabilir? +Elinden ne gelebilir? +Ne garib ne hayret-engiz tezaddır: +İtalya Trablusgarb’da Adalar’da Balkanlılar Rumeli’de muhadderat-ı İslamiyye’nin peçelerini çarşaflarını parçalıyor da çırıl çıplak sokaklarda çarşılarda teşhir ettikleri kiliselere götürüp cebren tanassur ettirdikleri hengam-ı felakette İstanbul matbuatının birkaçı yirminci asr-ı insaniyyetin bu vahşiyane ef’al-i medeniyyesini ateşin bir lisan-ı te’ellümle yazdılar: +“Vahşet! +Vahşet: +Dinimizi namusumuzu tahkır ediyorlar! +Kadınlarımızın hemşirelerimizin peçelerini çarşaflarını yırtıp parçalıyorlar zavallı muhadderat-ı İslamiyyeyi çırılçıplak sokaklarda çarşılarda gezdirdikten sonra kiliselere...!” diye bağırdılar feryad ettiler alevler ateşler püskürdüler. +Hatta sabahları intişar etmekte olan bir gazetenin üç dört gün evvel Midilli’den alıp derc ve neşr ettiği bir mektupta oradaki muhterem ! +Osmanlılığa bütün kalbleriyle bütün samim-i ruhlarıyla meftun ! +Rum vatandaşlarımızın nisvan-ı müsliminin peçelerine çarşaflarına ta’arruzat-ı mel’unanede bulunduklarından –yanıp yakılarak– bahs olunuyor. +Fakat bu gazeteler hiç düşünmüyorlar ki payitaht-ı Sırb Bulgar Yunan komitesi vaziyetiyle tesettürü kaldırmaya onlardan daha hararetli daha ateşli bir hırs ile çalışmakta olanları fena halde gücendiriyorlar hiddetlendiriyorlar! +Acaib?... +İnanmadınız mı? +Buna delil mi istiyorsunuz? +de işitmeye başladık. +Ahali ile avam ile mecmualardan ziyade alakadar olan gazetelerin tesettür mes’elesini mevzu’-ı bahs etmelerini henüz beklemiyorduk.” diye iki sefilenin yüzleri tamamıyla açık olduğu halde bindikleri otomobil ile köprü üzerinde kendilerine kemal-i hayretle bakan halka müstehzi nazarlar atfederek geçtiklerini bizzat görüp yazan bir de “Paris’in son modasına tatbikan giyinmiş yüzleri açık kadınlık haslet-i hicab ve hayasından tamamıyla mu’arra katlıyan Gazinosu’na girmek rezaletinde bulunduklarını haysiyet-i İslamiyyeyi...” derc-i sahife-i namus ve iffet eden sınmış? +Bu hanım kızları incitmek İctihad için afv olunmaz cinayetlerdenmiş? +Türk Kadınları” ve emsali makalelere gelince işte onlar yazılmalı hissediyormuş! +Ama bu tesettüre Kur’an -ı Hakim’e millet-i bir hakaret olurmuş sonra bu memleketin birkaç Otuz Bir Mart İhtilali’ne büyük bir isti’dad-ı ictima’isi varmış memleket kanlar içinde yüzer boğulurmuş... +Hiç bunlar İctihad’ın umurunda mı? +Zaten kendisi o meslek-i mürteddanesiyle Otuz bir Mart faci’a-i hun-aşamının en birinci müsebbiblerinden değil mi? +Onun ba-husus tarih-i İslamiyet namına tercüme ve neşrettiği hala da mübalağalı i’lan-nameleriyle ehl-i imana tavsiye etmekten hiç de sıkılmadığı [ ] hezeyan-namesi Boşo Kozmidi ve emsali büyük kafalı mütefekkirin-i Osmaniyye ! +ye ma’sum saf yürekli müslümanları kendi saadetleri aleyhine iğva ve ıdlal için az mı hizmet etti? +El-an da az mı su’-i te’sir yapıyor? +Az mı zehirler saçıyor? +Lakin biz felaket gelmedikçe vukuunu hatta imkanını bile inkar ederiz. +Gelmeli de öyle... +de inkar eder. +Fakat bu şeylerin hepsi yine vicdanında kalır. +Hayat-ı ictima’iyyesinde muhitinin dini milli siyasi mukaddesatına zahiren olsun riayetkar görünür. +Hiç olmazsa halkı kendisinden nefret ettirmekten sakınır. +Koca bir imparator vicdanında zerre kadar hiss-i diyanet olmadığı halde mücerred teba’asının hissiyat-ı mezhebiyyesini okşamak her halde muhtac olduğu muhabbetlerini celb etmek için en mutaassıb bir katolik vaz’ ve tavrıyla ellerine çifte mum alarak kiliseye gider. +Sonra evine de ondan daha büyük denizler şehinşahı ünvanını kazanmış bir imparator da milyonlarca elbisesini iktisa ile huzurlarına çıkmayı kendine bir tenezzül bir zül addetmez de buradaki yarım papuçlu kopuklar bu hakayık-ı siyasiyyeyi bildikleri halde yine merede-i şeyatin gibi koca millet-i İslamiyye’nin mukaddesat-ı diniyyesini çiğneyerek paçavraya çevirmek isterler. +A’damızla harb ettik sulh yaptık da birbirimizle musalaha değil muvakkat bir mütareke yapamadık. +Nasıl yapalım ki bu elem-efruz emel dini imanı Kur’an’ı fedaya mütevakkıf! +Ya tesettür kalkmalı yahud muhasama ile’l-ebed bakı..! +Sonra biz ittihad-ı milli hayat-ı iktisadi selamet-i hal sa’adet-i istikbal umalım!... +UHUD MUHAREBESI Şimdi de sana Uhud Muharebesi’ni anlatacağım. +Dikkatle dinle ki bu ötekinden ziyade ibret alınacak ve itaatsizliğin neticesi ne olduğunu anlatacak bir cenktir. +Bedir Muharebesi’nde öldürülen yetmiş tane müşrikin hısmı akrabası ölülerinin intikamını almak için Medine’ye kadar gitmek oradaki müslümanlarla harb edip onları bitirmek kışkırtıyorlardı. +Nihayet Mekke müşriklerince müslümanlarla muharebeye karar verildi. +Etrafdan da gönüllü toplanılıp üç bin kişilik bir kuvvet vücuda getirildi ki Ebu Süfyan’ın kumandasında bulunan bu üç bin neferin yedi yüzü zırhlı Yanlarında çalgı takımları şarap tulumları ve fahişe karıları olduğu gibi on beş kadar da kocalı kadın geliyordu ki bunlar türkü söyleyerek def çalarak kendi adamlarını gayrete getirecek ve muharebede ileri sürecek idiler. +Nitekim Bedir Muharebesi’nde de böyle yapmışlardı. +Hicret’in üçüncü senesi Şevval’inin’inci Çarşamba günü idi ki bu ordu Medine’nin bir saat kadar yakınında bulunan Uhud Dağı yanına gelip kondu ve Çarşamba Perşembe Cuma günleri orada oturdu. +Resulullah sallallahu te’ala aleyhi ve sellem efendimiz layıp “Ne yapalım nasıl davranalım?” diye onlara danıştı. +Hani bir söz vardır. +“Danışan dağı aşmış danışmayan yolunu şaşmış” demezler mi? +Bu söz pek doğrudur. +İnsan aklı erenlere ve sorulan şeyi bilenlere danışınca –lakin budala ve zırzop olanlara değil– dağ gibi müşkilleri aşar. +Çünkü aldığı öğüt mucebince hareket eder. +Fakat danışmaz da bildiği gibi davranırsa çok defa yaptığına yapacağına pişman olur. +Peygamber efendimiz dünya işlerinde ashabıyla oturup meşveret ederdi. +Zira öyle yapmasını Allah kendisine emretmişti. +Şimdi milletvekillerinin Meclis-i Meb’usan’da toplanıp devlet ve milletin işleri hakkında meşveretle karar vermeleri de bu emre ve bu sünnete binaendir. +Resulullah hazretleri Medine’de durmak ve düşman hücum ederse kasaba içinden müdafaada bulunmak fikrinde böyle yapılmasını muvafık görüyordu. +Lakin çokları “Çıkmazsak düşman korkaklığımıza verir de bütün bütün şımarır” diyerek dışarıya fırlayıp üzerine atılmak Bedir Muharebesi’nde gazi ve şehid olanların sırasına katılmak arzu ediyorlardı. +Hele Hazret-i Hamza gibi kabına sığmaz ölümden yılmaz bir kahraman: +“Medine dışarısında müşriklerle harb etmeyince yemek yemeyim” diye and içiyordu. +Yemin ediyordu. +Bakılırsa ikinci fikir erkekçe ve yiğitçe idi. +Lakin bir muharebede yiğitlikle beraber tedbirli bulunmak yani düşünceli davranmak daha [ ] açığı fenn-i harbe göre hareket etmek lazımdır. +Bu seferde Hazret-i Peygamber’in re’yi mucebince kasaba edecek olsa bile içerdekilerden ziyade telefat vermeye mecbur olurdu. +Zira onlar sipersiz hücum edeceklerdi içerdekiler ceklerdi. +Ashab-ı kiram için buralarını unutmamak kendilerine kumanda edecek olan Resulullah’ın tedbirine karşı durmamak lazımdı. +Fakat o fedakar kahramanların kanları kaynadı yiğitlik damarları oynadı da dışarı çıkmak meydan muharebesi yapmak istediler. +Bir askerin kumandanına karşı aksi fikir beyan etmesinin hata olacağını bazı kere de felaket getireceğini düşünemediler. +Efendimiz hazretleri ashabının yiğitlik şevkini kırmak istemedi. +Hicret’in üçüncü senesi Şevval’inin’inci Cuma günü ikindi namazını kıldırdıktan sonra zırhını giyip Medine’den çıktı ve düşman ordusuna yarım saatlik mesafesi olan Şeyheyn mevkiine gelip kondu. +Etrafdaki müslümanlar da orada toplanıp bin nefer kadar oldular. +Din kardeşim! +Müslümanlığın ne kadar çabuk ilerlediğine dikkat ediyor musun? +Bu muharebeden bir sene evvel vuku’ bulan Bedir cenginde müslüman ordusu kişi idi. +Bir yıl sonraki Uhud Muharebesi’ne bin kadar müslüman gelmişti. +Hicret’in’uncu yılındaki Tebük Gazvesi’ne ise tam . +müslüman hazır olmuştu. +Hele’uncu senedeki hacc-ı peygamberide Arafat mevkiinde . +ehl-i iman bulunmuştu. +Bu kadar az müddet içinde bu derece ilerlemiş hiçbir din yoktur. +Bu ilerlemek ne sayesinde oldu biliyor musun? +Müslümanlığın hakkaniyeti ve müslümanların sebat ve gayreti sayesinde. +Çok şükür sen de müslümansın. +Dininin doğruluğunu düşünüp o doğruluk mucebince harekete alış din ulusu olan eski müslümanların sebat ve gayretiyle çalış. +Resulullah hazretleri Şeyheyn mevkiinde iken din gayretiyle orduya katılıp gelen müslüman çocuklarını geri çevirdi. +Çünkü daha muharebe edecek bir yaşta değil idiler. +Beraber gelmek isteyen bir Yahudi kalabalığını da reddetti. +Zira İslamiyet’i kabul eylememiştiler. +Bedir cenginde de bir müşriki kabul eylememişti de sonra o adam müslüman olmuş ve orduda bulunmuştu. +masına mani’ olmak için karakollar devriyeler ta’yin kılındı. +Anlıyorsun ya? +Karakol vazifesi Peygamber ordusunda da vardı ve bir ordunun hayatı birkaç neferin uyanıklığıyla dikkatine emanet edilmişti. +Bu vazifeye dikkat et ki gayet mühimdir. +İnsan kendisine bırakılan para yahud eşya gibi bir emaneti dalgınlıkla dikkatsizlikle zayi’ ederse sahibine karşı mes’ul olur. +Ya acaba yüzlerce silah arkadaşının hayatını gözetmeye me’mur olan bir nöbetci karakol yerinde uyur yahud dikkatsiz bulunur da o emanetlerin ziya’ına sebeb olursa indallah ve inde’n-nas ne kadar mes’ul tutulması lazım gelir? +Elini göğsündeki iman tahtasının üstüne koy da bu mes’uliyetin derecesini sen ta’yin et. +Ertesi günü sabah namazı kılındıktan sonra Resulullah efendimiz orduya hareket emrini verdi. +Lakin demin söylediğim bir zamanda ordudan çekildiler ve muharebe etmeden alçakçasına kaçtılar. +Düşman karşısında bıraktıkları hemşehrilerinin tehlike önünde bulunduğuna onlar bozulursa kendilerinin de çocuklarının da karılarının ve yurdlarının yad ellere geçip yabancı ayaklar altında çiğneneceğine ehemmiyet veremediler. +Müslümanlıkta “ilk harb kaçağı!” olmak zilletini irtikab ettiler. +Saf yürekli bir müslüman bu bayağılığı hatta bu alçaklığı kabul etmez. +Bir müslüman askerinin gözü daima daima risini gösterir arkasından gelene de “Üzerime basıp ileriye git fakat dönüp de yaralı gövdemi düşmana çiğnetme” vasiyetini eder. +Geri dönmeye kalkışmak değil onu hatırına bile getirmez. +Maazallah! +Bir müslüman böyle bir hıyaneti irtikab ederse ne olur bilir misin? +derekesine düşer münafıklık; iki yüzlülük yüzü dost kalbi düşman olmak demektir. +lümanlığa inanmadıkları halde sureta müslüman görünürlerdi. +Dini bütün müslüman olmadıklarından muharebeden kaçmak alçaklığında bulundular ve kaçmalarıyla zaten mevcudu az olan bir orduyu za’if düşürdüler. +Lakin yaptıkları cinayetin cezasını [ ] bi-hakkın gördüler. +Kurşuna mı dizildiler? +Hayır... +Hayır... +Daha ağır bir cezaya uğradılar yani tarih sahifelerine “kaçak!” diye kayd olundular. +İşte bin üç yüz bu kadar yıl geçmişken bugün biz de onları “kaçak” diye tahkır ediyoruz. +Düşün bir kere bu az bir ceza mı? +Hem bu dünyada gördükleri ya ahirette görecekleri? +Artık orasını Allah bilir. +YUSUF-ZADE ABDULLAH HILMI EFENDI Amasya fudalasından Şeyhu’l-kurra Yusuf Efendi-zade Mehmed Efendi’nin sulbünden bin seksen beş tarihinde Amasya’da tevellüd eyledi. +İlm-i kıraette yegane-i devran olan sahib-i tercüme ulum ve fünun-ı sairede dahi vukuf-ı tam ashabından bir kenz-i fazl u irfan idi. +Vücuh-ı kıraeti pederinden ulum-ı Arabiyye’yi Musahib Paşa hocası Fazıl ahz ve tahsil etti. +Kırk sekiz tarihinde Çorlulu Ali Paşa’nın sadaretinde saray-ı hümayun hocalığına ta’yin olunup füyuzat-ı başlayarak ahlafa yadigar bıraktığı te’lifatı tedkıkat-ı ilmiyyesine daldir. +Buhari-i Şerif’e yirmi sekiz sene zarfında otuz cild üzere bir şerh-i mufassal yazmıştır. +Te’lif-i bihin-i mezkuru huzur-ı şehriyariye ihda eyleyerek pek ziyade takdir ve tahsin ve bin altın ve bir kat libas-ı fahir bir samur kürk ihsanıyla taltif ve tesrir buyurulmuştur. +Müşarun-ileyhin saray-ı hümayun kütübhanesinde tedris eyledikleri Buhari-i Şerif’i ikmal ile hitam duası için tertib olunan mecliste Zat-ı Şahane dahi hazır bulunarak tahkıkat-ı akliyye ve nakliyyesinden kesb-i inşirah buyurmuşlardır. +Buhari-i Şerif Şerhi Fatih Sultan Mehmed Han-ı Gazi Cami-i Şerifi’ndeki kitabhaneye vaz’ eylediği vakit sahib-i tercüme huzur-ı padişahiye da’vet olunarak bu defa dahi altı bin kuruş atiyyeye mazhar olmuştur. +Zikrolunan şerh-i latif şüruh-ı mütedavilenin mebahis ve tedkıkat-ı müfidesini ve birçok zevaid-i nevadiri muhtevi bir eser-i bihterdir. +Fazıl-ı müşarun-ileyh hacc-ı şerife niyyet ettiğinden fazl u kemalinden hisseyab-ı ta’allüm olmuş olan esbak Sadr-ı a’zam Yeğen Ahmed Paşa tehvin-i ihtiyacat-ı seferiyyeye medar olmak üzere bin altın ihda etmiştir. +Hicaz ve Şam uleması müşarun-ileyhin ihata ve kudret-i ilmiyyesine bilhassa ilm-i tefsir ve hadis ve kıraette olan ihtisas-ı azimine ve o nisbette dil-pezir takririne meftun ve birçoğu fırsatı ganimet bilerek mücaz ve me’zun olmuşlardır. +Yarım asır cevami’ ve medarisde neşr-i ulum ile iştigal eylediler. +Tarikat-i aliyye-i Halveti’de “orta kol” ta’bir olunan “Yiğitbaşı Ahmed Şemseddin Marmaravi” şu’besi meşayih-i kiramından Şeyh İlyas-ı Sakızi’den de ikmal-i süluk-ı tarikata muvaffak oldular. +Şiire de intisabları olmakla “Hilmi” mahlasıyla Arabi Farisi ve Türki manzumatı vardır. +Ez-cümle bir na’t-ı nebevisinden: +Feza-yı dergehin kan-ı atadır Ya Resulallah Cenab-ı melce’-i ehl-i recadır Ya Resulullah Seksen iki yaşlarında iken “Teveffa allametü’z-zaman” terkibinin delaleti olan bin yüz altmış yedi tarihinde irtihal ederek Topkapı haricinde Maltepe caddesindeki kabristanın sağ tarafı vasatına defnolundular. +Müellefat-ı fazılanelerinin bazıları ber-vech-i atidir: +re müretteb olup hatt-ı destiyle muharrer bir takımı Fatih Kütübhanesi’nde birer takımı da Hamidiye ile Veliyyüddin Efendi bir takımı da Siroz Kütübhanesi’ndedir. +re nısfa kadar bir şerh olup bir takımı Hamidiye Kütübhanesi’ndedir. +tir. +Bir nüshası Nur-ı Osmani Kütübhanesi’ndedir. +beti ilm-i kıraetten Ve sairedir. +Mecmu’-ı asarı parça olup’i de ulum-ı saireye dairdir. +Telamizinin en meşhuru Üsküdar’da medfun Müfti-zade Mehmed Sadık-ı Erzincani ile Bursa’da medfun Benderli Şeyhu’l-kurra Ebubekir efendilerdir. +Sebilürreşad’ın son nüshasında hey’et-i tahririyyenizden Cevdet Efendi’nin vefatını ve Muallim İsmail Hakkı Bey tarafından merhumun kıymet-i ilmiyyesi hakkında yazılan mektubu okudum. +Merhum ile laboratuarımda bir iki defa görüşmüş ve ihtisas kesb etmek arzusunda bulunduğu fendeki cin aramızdan birden bire ufulü bendenizi pek müteessir etti. +Cenab-ı Hak merhumu garik-i rahmet eylesin. +Henüz tahsil-i aliyi ikmal ile uğraşan çalışkan Cevdet Avrupa’dan geldiğimi bir refikımdan öğrenir öğrenmez laboratuarımı ziyaretle benimle görüşmek ve ilm-i hayvanat ve bilhassa parazitolojiye aid kolleksiyon ve kitaplarımı görmek gelmiş idi. +Bunu elbette tahattur buyurursunuz. +Haşerattan zü’l-cenaheyn sınıfına dair mebahise biraz derinleşince karşımdaki genci takdir etmeye başladım. +Avrupa’ya gitmeden oranın laboratuarlarında çalışmadan haşerattan bu kadar vakıfane bahsetmek muzır sineklerin bu fenle iştigal eden Avrupa alimleri ile münasebatta bulunmak nihayet oturduğu evin ufak havuzunda sivrisineklerin yüzde kaç nisbetindeki tuzlu suda neşv ü nemaya muktedir oldukları hakkında tecrübeler yapmak... +Doğrusu bunlar bende büyük bir hayret uyandırdı. +Mekteplerimizde ekseri efendiler muallimin verdiği notalarla kılabilmiş bir genç ile görüştüğümden dolayı pek memnun olmuştum. +Haşerat parazitoloji... +ilh. +gibi fünunda nazariyat ve ameliyat ile beraber resim yapmak en büyük bir haslettir. +Cevdet’in bana hediye ettiği üç cins Anopheles resmi bugün laboratuarımı tezyin eden resimlerdendir. +Beylerbeyi civarındaki Gulex ve Anopheles’lerin kaffesini kolleksiyonu yapmaya muvaffak olan bu genç Halkalı’daki muvakkat müsafereti esnasında da rahat oturmayarak mektebin havuzlarında bu haşeratın kurt ve yumurtalarını arayıp kolleksiyon yapmayı unutmadı. +Hiç unutmam: +Nebatat bahçesinde bir Tuya üzerinde tesadüfen yakaladığımız Asilus’un cinsini ta’yinde gösterdiği liyakat beni hayran etti. +Millet memleket böyle hudayi nabit yetişmekte olan bir genci gaib ettiğinden dolayı cidden bedbahttır. +Eğer böyle bir genç Avrupa’da merhumun gösterdiği liyakatin yarısını gösterse derhal hükümet kendisine maaş vererek tahsiline yardım eder. +Laboratuarlardaki muallimler de ellerinden gelen her türlü teshilatı göstermekten geri kalmazlardı... +Heyhat şurasını da maalesef zikr etmeliyim ki memleketimizin laboratuarları bazı vahi özürler serdiyle merhuma kapalı bulundurulmakta idi. +Hatta bu defa Avrupa’ya azimetimde kendi laboratuarımı pek istediğim halde çocuğa emanet etmeye muvaffak olamamıştım. +Mamafih bu gibi mevani’a rağmen Cevdet’in sa’yinde sarsılmaz bir salabetle devamı kendisini tanımak şerefine nail olanlar indinde rütbesini yükseltmektedir. +Pek vakitsiz ziya’ı ise hepimizi ta’rifi na-kabil bir derecede me’yus etmektedir. +Cenab-ı Hak aile-i keder-didesine ve arkadaşlarına sabr-ı cemil ihsan buyursun. +ÇIN’DE İSLAMIYET Yukarıda bir yerde Çin müelliflerinden birisinin sözlerinden Müslümanlığın Çin ulema ve rical-i devletinin dahi enzar-ı istihsanını celbe muvaffak olduğunu öğrenmiştik. +Bizce müslümanlar mevaki’-i aliyyeyi bile işgal ediyorlar akademi a’zalıkları ile mülki ve askeri menasıb-ı mümtazeye ta’yin olunuyorlar demek daha münasib olurdu. +Bununla beraber Müslümanlığın tabaka-i avam üzerinde daha ziyade nüfuzu vardır. +Bu da müslümanların ahali ile pek dostane münasebatta bulunmaları ve yerli kadınları ile izdivac eylemelerinden bakılacak olursa şimdiye kadar edyan-ı muhtelifeden hiçbirinin propagandasında İslamlık kadar muvaffak olamadığı görülür. +Bu da din-i mezkurun vazifesini enzar-ı ecnebiyyeyi üzerine celb etmeyecek surette ifaya çalışmasından mütevellidir. +Çin’de Müslümanlığı telkın ve telkıh edenler aslen Çinlidirler. +Binaenaleyh onlar göze batmazlar. +İfa-yı vazife edilecek mevki’ ve zamanı edyan-ı saire mensubininden daha iyi takdir ederler. +Vatandaşlarının ahval-i ruhiyyesine vakıf onların terbiyesine sahib aynı lisana maliktirler. +Hiçbir suretle Katolik misyonerleri gibi ma’ruz-ı istihza olmazlar. +Müslümanlık hiçbir zaman hükümete şu veya bu için müracaat etmemiştir. +O bilakis vakit vakit hükümet tarafından bile unutulmayı muvafık-ı menfa’at görür. +Her tarafta minareler mesakin-i hususiyyeden yüksek yapıldığı halde Çin’de bilakis evler arasında gaib olacak bir irtifa’dadır. +Buradaki müslümanlar kıyafet-i asliyye ve milliyelerini terk etmezler. +Yine saçları uzun başları serpuş-ı millileri ile mesturdur. +Çin müslümanlarının iddialarına inanmak caiz ise Müslümanlık dininin evamiri arasında büyük farklar yoktur. +Konfüçyüs mezhebinin insanların adatına sadık kalmaları hususundaki emirlerini müslümanlar bazı şurut ile tasdik ederler. +Bu şartlar da domuz eti yememek şarap ve sigara içmemek kumar oynamamak ve zina etmemektir ki cümlesinin ne derece muvafık-ı sıhhat ve ahlak olduğu aşikardır. +Bu suretle müslümanlar bilcümle bi-taraf Çin ulema ve etibbasının enzar-ı takdir ve muhabbetini kazanmışlardır. +Çin müslümanı memleketin bilcümle adat ve i’tikadatına sadıktır. +Konfüçyüs ibadathanelerini ziyaret eder. +Merasim-i milliyyenin kaffesine iştirak eder. +Bir hıristiyan için güce giden diz çökmek adatını terk etmez. +Müslümanlık maddi ve manevi nüfuzundan servet ve ticaretinden başka tabaka-i avammı celb edecek vesait-i saireye dahi maliktir. +Mesela; zekat vermek. +Her müslümanın servet-i şahsiyyesinden mu’ayyen bir mikdar paranın zekat namı ile fukaraya tevzi’ eylemesi hususundaki nizam-ı dini adedleri milyonları geçen Çin fukarası üzerinde hayret-efza te’sirler icra etmektedir. +Müslümanlığın tevessü’üne yardım eden esbabdan biri de Çin’de bir cemaat-i İslamiyyenin mevcud olmasıdır. +Elimizde bulunan bir beyannamede şu sözler görülüyor: +“...Cenab-ı Peygamber’in Çin’e gönderdiği me’mur; müslümanların vezaif-i diniyye ve hususat-ı zatiyyelerini tanzim ve idare eylemek üzere bir hey’et teşkil eylemiştir. +kavanin-i diniyyenin ahali-i İslamiyye tarafından tamami-i tatbikine nezaret kavanin-i mezkureyi din-i mübini yeni kabul edenlere ta’lim etmekle muvazzaftır. +Hilaf-ı kanun ve nizam harekata tasaddi eden müslümanlar hey’et-i mezkure tarafından mücazat edilir. +Şayed hey’et-i mezkure a’zasından biri yahud her üçü tarafından yolsuz ve haksız bir muamele sadır olursa o hey’et cemaat-i İslamiyye’nin en müsin efradı tarafından azl ve yerine diğer bir hey’et ikame olunur....” Aynı beyannamenin başka bir yerinde: +“Cem’iyetin ta’yin ettiği mücazatı adem-i ifa ve kabulde ta’annüd edenler mehakim-i nizamiyyeye tevdi’ olunur.” deniliyor. +Binaenaleyh bizce Müslümanlığa azm ve ciddiyeti ma’lum yukarıki madde-i nizamiyye ile hükümet tarafından mazhar-ı müzaheret olduğu sabit rical-i hükümet arasında pek çok müslüman bulunduğu aşikar iken mezkur dinin gaye-i emele vusul için her fırsattan istifade edeceğine inanmak Biz iddia ederiz ki asr-ı hazırda Çin müslümanlarında görülen atalet ve sükunet iltizami ve ince düşünülmüş bazı muhakemat-ı siyasiyyeye müsteniddir. +Çin’in cilvegah olduğu bir vak’a iddiamızı te’yid eder. +Daha yukarılarda zikri geçen son müslüman ihtilalinin Türkistan ile Sungaray’dan başladığını görmüştük. +Buralarını on sekizinci asrın ikinci kısmında zabt eden Çin hükümeti Sungaray ahalisini mahv ve perişan eyledikten sonra bir ihtilal-i cedidin zuhuruna mani’ olmak emeliyle mahall-i mezkura Mançu ve Tatarlardan mürekkeb kuva-yı askeriyye sevk eylemişti. +Maa haza hükümet-i merkeziyye her nedense bu kuvveti kafi görmeyerek havali-i garbiyyenin aksam-ı muhtelifesine yirmi bin kişilik bir kuvvet daha taksim eylemişti. +Çin müslümanları askerliğe karşı büyük bir muhabbet beslerler. +Hükümet de bunların şecaat ve metanetinden azim dahi birçok müslüman efrad ve zabit var idi. +Bunlar dindaşları aleyhine isti’mal-i silah eylemedikten maada isyanın intişarını teshil eylediler. +İhtilal-i mezkurda müslümanların pek vahşiyane harekatta bulunduklarına dair me’murin-i siyasiyye tarafından vaki’ olan ihbaratı hilaf-ı hakıkattir. +Bilakis müslümanlar köylü ve tüccaranın muhabbet ve i’timadını celb edecek yolda hareket ettiler. +Bunlar yalnız Mançulara karşı şiddetli davrandılar. +Sungaray’ın ahali-i sairesi Solon ve Si-Yu müslümanların kuvvet ve kudretlerini bit-takdir onların tabiiyetini kabul eylediler. +Maa haza müslümanlar bununla iktifa etmeyerek onlara Müslümanlığın kabulunü de teklif ettiler. +Her iki kavim hayatlarını kurtarmak için teklif-i cedidi de kabule mecbur kaldılar. +Acaba Müslümanlık Çin’de kendisi için bir mevki’-i metin ve nüfuz-ı siyasi te’min eyledikten sonra ahali-i saireye karşı aynı teklifat ile meydan okursa mukavemet görür mü görmez mi? +Bizce Çinliler için tebdil-i din ve mezheb etmek tebdil-i came eylemekten daha kolaydır. +Hakıkaten Çinliler hükümet-i hazıra tarafından kabulüne kanunen icbar edildikleri bir tarz-ı telebbüsü senelerden beri el-an kabul edemedikleri halde teklif olunan şey yeni bir din olsa idi şimdiye kadar bütün Çin tarafından mazhar-ı kabul olmuştu. +Garbın edyana karşı gösterdiği fikr-i ta’assub ve sadakati şarkta bulmak muhaldir. +Şarklı kalb ile yaşamıyor endişe-i hayat ile yaşıyor. +Ne Buda ne Konfüçyüs ne de Taoismus hiçbiri mensubini tarafından büyük bir samimiyet ve merbutiyet görmüyor. +Şimdilik tali’in en çok mazhar-ı himaye ve muaveneti olan yegane din din-i İslam’dır. +Din-i mezkur şimdiye kadar hiç bir vech ü suretle mevki’ ve ehemmiyetinden bir şey gaib etmemiştir. +Hatta gerek hükümet ve gerek edyan-ı saire vaiz ve mensubları tarafından Müslümanlık aleyhine icra edilen takibat ve propagandalar din-i mezkurun lehine te’sir icra etmiştir. +Hulasa; Müslümanlık Çin’de pek kuvvetlidir. +Ve o kuvveti kıracak parçalayacak başka bir kuvvet şimdilik mevcud değildir. +–h – Kalküta şehrine İngilizler “saraylar memleketi” ma’nasına olan “The city of Palaces” tesmiye etmişlerdir. +Altmış seneyi mütecavizdir ki bu şehir Hindistan makarr-ı hükümeti vazifesini görüyordu. +Buraya gelen vali-i umumiler lordlar kendi nam ve hatıralarını ihya için her biri yeni bir saray yeni bir abide yeni bir müessese ihdas ve te’sis ettikten sonra bırakıp gitmişlerdir. +Her vali-i umuminin Kalküta meydanında –şehir haricinde vesi’ büyük bir meydanlıktır– bir heykeli mevcuddur. +Kalküta’nın harici pek güzel ve nazar-rüba ise de içi dar pis ve tahammül-fersadır. +Fakat kasabanın içi ticaret merkezidir. +Dar sokaklarda küçük dükkanlarda hergün milyonlarca rupiye alış-veriş oluyor. +Her meta’ için Kalküta çarşıları açıktır. +Günden güne Alman ve Japon meta’ları rağbet-i umumiyyeye mazhar olmaktadır. +Harc-ı alem ve ucuz olduğu cihetle fukaralar tarafından satın alınır istihlak ediliyor. +Metanet noktasından Japon malları kumaşları daha matlubdur. +Japonya’dan Kalküta’ya her türlü meta’ sevk edilmektedir. +Ma’mulat-ı mezkure pek mütenevvi’dir. +Pamuk yün çuha masnuat külliyetli surette Japonya’dan Hindistan’a gönderilip sarf edilmektedir. +Eşya ve emti’a-i mezkureyi Japon vapurları naklediyor. +Japonya gittikçe ticaret yüzünden de fevkalade terakkı etmiştir. +Servet yevmen fe-yevmen Japonya’da tezayüd eylemektedir. +nezzül etmiştir. +Japon ve Alman mallarının ehveniyeti ile sanayi’ ve masnu’at-ı dahiliyyenin –Hindistan’ın– külle yevm çoğalması keyfiyeti Londra ve İngiltere’den Hindistan’a gönderilen meta’ları rağbet-i umumiden düşürmüştür. +Bu hal Kalküta ve Bengale’de –Hindistan’ın sair nikatına nazaran– pek mahsüsdür. +Buna bir de siyasi sebeb vardır ki o da: +Hinduların İngilizlere karşı olan buğz ve adavetleridir. +Bu adavet günden güne ziyadeleşmektedir. +Hindular İngiltere’de vermişlerdir. +Kendilerine en ziyade lazım olan melbusat ve mensucatı dahilde te’sis ettikleri fabrikalarda i’mal eyliyorlar. +Koperatif şirketleri çoğalmaktadır. +Zarafetsizliğiyle beraber dahilde yapılan mensucatı giymekte tehalük gösteriyorlar. +Bu hal gitgide müslümanlara da sirayet etmiştir. +Hele Trablusgarb ve Balkan Muharebesi’nden sonra daha ziyade şiddet kesb etmiştir. +İctima’ yerlerinde mesacidde İngiliz emti’ası aleyhinde söz söyleyip masnuat ve mensucat-ı dahiliyyenin isti’mali için müslümanları alenen teşvik eden bir Mevlevi –biz molla diyoruz–yi şu son günlerde hükümet-i mahalliyye habs ve tevkıf ettiği halde dili belasından kurtulamamışlardır. +Çünkü bu adam hapishanede İngilizler aleyhinde nutuk irad edip bilcümle mahbusları tenvire çalışmıştır. +Hindistan’ın her tarafında Osmanlı meta’ları için fevkalade bir rağbet vardır. +Fakat maa’t-teessüf bizim meta’lar o kadar az ve mahduddur ki kendimize yetişmiyor. +Nerede kaldı ki Hindistan’a gönderilsin. +Osmanlı meta’ları son derece pahalı olsa bile müslümanlar onu emti’a-i ecnebiyyeye tercihan satın alırlar. +Tek paraları müslüman kardeşlerinin kesesine girsin. +Bu halleri usul-i ticareti burada kesretle matlub olan Osmanlı meta’larını tedkık için Hindistan’a Osmanlı müslümanlarından mürekkeb bir hey’et-i ticariyye gelmelidir. +Hey’et içinde İngilizce ve Farisi lisanlarına aşina adamlar bulunmalıdır ki birbirlerinin maksadları anlaşılsın. +Fes ticareti fevkalade taammüm etmiştir. +Müslümanlar bunu bir serpuş-ı milli –İslami– olarak kabul eylemişlerdir. +Hereke ve Karamürsel fabrikaları Hindistan’ın bazı merkezlerinde birer şu’be küşad etseler her halde karlı çıkacaklarına eminim. +Hindistan’ın sair ma’mur ve mütemeddin şehirlerinde olduğu gibi Kalküta’da dahi elektrikli tramvay elektrik ziyası ve onlara mümasil vesail-i medeniyyet mebzulen mevcuddur. +Geniş caddeler büyük mağaza ve bankalar mekatib-i aliye şifahane ve hastahaneler mebani-i emiriyye mebani-i diniyye –tabii kiliselerle misyoner mektepleridir– at koşusu meydanı müzehane hayvanat bahçesi nebatat bahçesi umumi kitabhaneler kulüpler Kalküta şehrinin tezyinatından ma’dud olabilir. +Nebatat bahçesi Kalküta şehrinin haricinde ve deniz kenarında cesim bir muhit üzerinde kaindir. +Bahçenin içinde gayet geniş Avenue caddeler meydana getirilmiş ve caddelerin her iki tarafında ağaçlar gars edilmiştir. +Seylan Adası’nda gördüğüm nebatat bahçesi her ne kadar buradakinden ufak ise de nebatat ve çiçek noktasından gayet zengindir. +Mezkur bahçenin emsali Avrupa ve Amerika’da bile nadirdir. +Kalküta’nın hayvanat bahçesi ziyansızdır. +Müteaddid daire ve muhavvatalara taksim olunan mezkur bahçenin tuyur ile zevahif daireleri görülmeye şayandır. +Hindistan’da mevcud olan haşerat ve yılanların enva’ına kuş ve papağanların eşkal-i müte’addidesine buralarda tesadüf edilir. +Hayvanat-ı vahşiyye hayvanat-ı ehliyye Nil aygırı fil zürafa devekuşu yaban merkebi gayet zarif tavuskuşları ve birçok güzel hayvanlar mezkur bahçede mahsus mahallerde bulunuyorlar. +Mezkur hayvanların çoğu memleketin erbab-ı servet ve yesarı tarafından tedarik ve füruht edilerek beledi dairesine ihda edilmiştir. +emsali nadir bulunan bir müzehane varsa Kalküta Müzehanesi’dir. +Müzehane iki kat ve müteaddid salon ve dairelere taksim olunmuştur. +Eşya suret-i mahsusada mütehassıslar tarafından hüsn-i tabi’atla tanzim ve tertib edilmiştir. +Birinci daire Hindistan’da naht ve hak edilen heyakil meabid kapıları esnam ve putlar kitabeler nakışlardır. +Me’abid-i İslamiyye’de bulunan kitabeli taşlar görülmeye cidden layıktır. +Mezkur yazılar kufi ta’lik sülüs nesih divani hatt-ı şikeste hatt-ı şeceri ve hutut-ı saire-i İslamiyyedir. +Heyakil-i mevcude Hindu ve putperestlik edvarıyla tarz-ı hayat ve ma’işetlerini i’tikadat ve ibadatlarını medeniyetlerini ve o gibi şeyler hakkında beleğan ma-belağ nazırine bir fikr-i mahsus veriyor. +mevcud bulunan ma’adinin cümlesi mevcuddur. +Ma’adin-i mezkure gayr-ı ma’mul ham olarak nümuneleri camekanlı leriyle [ ] Hindistan’ın neresinde keşfedildiğini mübeyyin ta’rifnameler İngilizce olarak beyan olunmuştur. +Ma’adin-i mezkurenin yontulmuş kısımları mahlul ve toz nevi’leri de bu dairede mevcuddur. +Bir de ma’adin-i mezkureden bazılarının suret-i istihsalleriyle eydi-i istifadeye ne yolda vaz’ edildiklerine dair olan ameliyat-ı ibtidaiyye ve intihaiyyeyi mücessem ve musavver olan halat dahi mezkur dairede teşhir edilmiştir. +Ma’adinin izabe ve tahlilleriyle yüzde kaç madene malik bulunduklarına dair olan ameliyat dahi ayrıca ta’rif edilmiştir. +Ma’adin-i mezkure içinde nohud tanesinden tutarak büyük bir kaya parçasına varıncaya kadar irili ufaklı kütleler bir zevk-ı mahsus ile yerli yerine yerleştirilmiştir. +Mesela; altınların tozların demir ve kömürlerin enva’ı mücevheratın taşları mermer taşlarının aksamı mezkur dairede mevcuddur. +Hindistan’ın nerelerinde ma’adin-i mekşufe ve müsta’mele bulunduğuna dair büyük bir maden taşı üzerine renkli çizikli taksimatlı olarak gösterilmiştir. +Maden keşfiyatında ihracatında eşya dahi bu dairede birer birer mevcuddur. +İlm-i ma’adin tesadüf ederler. +Üçüncü daire hayvanat iskeletlerine mahsustur. +Hayvanat-ı berriyye ve bahriyyenin zevahifin tuyurun enva’ına burada tesadüf olunabilir. +İlm-i hayvanat mütahassıslarıyla talebe-i ulumu bu daireden güzel faideler iktibas eyleyebilirler. +Kelebek dairesi: +Hakıkaten cazib ve dil-rübadır. +Avrupa’da Amerika’da Avusturalya’da Afrika’da Hindistan’da Çin’de ve Japonya’da bulunan kelebeklerin enva’ı binlerce nakd ve zahmet mukabilinde tedarik edilip buraya getirilmiştir. +Diğer bir daire dahi Hindistan masnuat mensucat ve ma’mulat-ı kadimesine tahsis edilmiştir. +Bu dairede sırmalı kumaşlar şallar kadifeler eski sabit Hind basmaları fildişi Hind işi saksılar porselenler tuğlalar esliha-i katı’a ve ona mümasil enafis-i asar teşhir edilmiştir. +Burayı pek serseriyane bir surette gezdiğimiz halde iki saat sarf etmeye mecbur olduk. +Diğer küçük bir salonda Hindistan’ın hayat-ı kadimesini Moğol saltanatını tarz-ı ma’işet ve şehvet-perestliklerini gösteren el işi küçük murabba’ müstatil şeklinde tablo renkli resimler duvarlara i’tina-yı fevkalade ile ta’lik edilmişti. +Mezkur resimler cidden zarif ve nefis asardan ma’dud idi. +Mezkur müzehaneyi layıkıyla görebilmek için iki gün lazımdır. +Bu müddet zarfında teşhir edilen asar hakkında ancak bir fikir edinilebilir. +Müzehanede başlıca görülecek şeylerden biri de Burma hükümdar-ı sabıkının tahtıdır. +Mezkur tahtını Lord Curzon Hind Vali-i Umumisi bulunduğu sırada Burma Eyaleti’nden buraya naklettirmiştir. +Şehir içinde dikili bir abide rekz edilmiştir ki marrin ve abirinin nazar-ı dikkatlerini celb etmektedir. +Burada vaktiyle Bengale Hükümdarı Siracü’d-Devle’nin sarayı bulunuyordu. +Abide yerinde de İngilizlerin zu’m ve rivayetlerince dar karanlık ve küçük bir oda bulunuyordu. +İngilizler Kalküta’yı cü’d-Devle her nasılsa fırsatı ganimet telakkı ederek yeni müstevliler üzerine hücum etmiş ve eline gelen –rüesadan– yüz kırk altı İngilizi bu odaya –kara deliğe– İngilizler bu odaya bu ismi vermişlerdir– tıkamış ve açlıktan ölünceye kadar orada bırakmış imiş! +Lord Curzon bu hatırayı İngilizlerin hatır ve fikrine sağlamca ebediyyen hakkettirmek maksadıyla zaman-ı velayetinde mezkur abidenin rekzine teşebbüs etmiştir. +Abidenin dört kaidesi üzerine kara delik hikayesi Her türlü takayyüdat ve tazyikata rağmen İngiliz idaresizliği kendisini aşikar gösteriyor. +Polislerle hafiyelerin çokluğuna rağmen putperest Bengalelerin hafi cem’iyetleri komiteleri kemal-i faaliyetle iş görüyorlar. +Şu son günlerde bir bomba mahzeni ile bomba ve dinamit ameliyatına mahsus bir fabrika yeri İngilizler tarafından keşfedilip birkaç kişiyi de taht-ı tevkıfe almışlar ise de ifadelerinden bir şey anlayamamışlardır. +Fakat pek ziyade mektum tutulan polis hafiyelerinin raporlarına nazaran mezkur fabrikada tayyare biçiminde üçüncü bir bomba i’maline çalışılmakta imiş. +Çalışanların maksadı mezkur tayyareyi sayılı ve mühim bir rine vardırıp patlatmak imiş! +Aynı zamanda birçok mühlik dinamitler i’maline mahsus ve hatta külliyetli alat ve edevat meydana çıkarılmıştır. +Teşekkül eden gizli terör komitesi muhayyiru’l-ukul şeyler para almak istediklerini tehdid ve tahvif etmek arzu eyledikleri saatte bir adamı katl u itlaf etmek evini soymak çocuğunu karısını dağa kaldırıp fidye-i necat aldıktan sonra salıvermek bombalı mektuplarla polislerle komiserlerinin yüzlerini ellerini yakmak ve bu suretle onlarla şakalaşmak gibi şeyleri hemen hergün yapmaktadırlar. +Arasıra köylerdeki postahaneyi yağma etmek çete suretinde bomba ile müsellah ve mücehhez bir halde dolaşmak keyfiyetini ale’l-ade telakkı eyliyorlar. +Hele bir iki sene evvel hükümetin en sıkı ve daimi tarassud ve teftiş altında bulunan hapishanesinde kendi komiteleri aleyhinde ihbaratta bulunan kendi mensubinlerinden birini müstantık huzuruna çıkıp ifadesi alınmazdan evvel mahbes derununda komiteye mensub olup evvelce habs edilen bir şahıs vasıtasıyla itlaf edip ahz-ı sar ve intikama muvaffak oldukları gibi sırlarını da mektum bırakmaya çalışmışlar ve hükümet-i mahalliyye ile keyfiyetten haberdar olanları gark-ı hayret eylemişlerdi! +Yılbaşı münasebetiyle Kalküta’ya gelen Hind vali-i umumisini istasyondan hükümet konağına isal edinceye kadar me’murin-i inzibatiyye-i mahalliyyenin ne kadar endişe ve başına polis ve jandarma diktikten maada her ağacın her taşın altına da bir yerli asker durdurup güç hal ile lordu muhafaza edebilmişlerdi. +Bu kadarla iktifa edilse yine iyidir. +İngiltere emti’a-i ticariyyesine kemal-i sükun –nümayişsiz ve sadasız olarak– pazar-ı mu’amelata sokmak gibi işleri yapanlar hep İngiliz mekatib-i aliyyesinde doktora derece ve paye-i ilmiyyesini cedide-i asriyye ile muttasıf ve mümtaz bulunan gençlerdir. +SUKUTLARIMIZ SUUDLARIMIZ DEMEKTIR Muhterem Sebilürreşad’ımız; geçen mektubumun altına yazdığı satırlarla beni kaza-yı semaviden mütevellid havf u reca hislerimi sükutun sine-i belağatına defn ile iktifa etmekten vazgeçirmiş oldu. +Şübhesiz bu büyük ölümün huzurunda susmak ve çalışmaktan hayırlı ve beliğ bir hareket olamaz. +Bugün Nuri’nin de [ ] iltihakını işittiğimiz –bakınız bu ikinci hadiseden size ne kadar i’tidal ve sükun ile bahsi larına katılmaya hazırlandığı Fethiler Sadık...ların semavi mevkib-i ervahını ve bilhassa onlara hayat-ı ebediyye va’dini tebşir eden Evvel ve Ahir Zaman Peygamberi’nin ruh-ı mübarekini şad edecek fikir ve amel; ne düşünmekten ne de ölümle musaraadan yılmamaktır. +Zaten Müslümanlık’ta yeis ve matemin hurmeti kıymet-i ameliyyesini ancak bu zamanlarda araştırır ve hakıkı Müslümanlık muhitinde şübhesiz aradığı hakk-ı ri’ayeti bulmalıdır. +Dünyada her şeyin olduğu gibi ölümün de bir zevki bir cemal ve kemali olmak gerek. +Bana öyle geliyor ki beşeriyete mukadder olan en ulvi en kamil bilhassa en merd ölüm aguş-ı kazada sine-i esirde can vermektir. +Büyük ruhlar yükseklerden geri dönmek Hele müslümanca ölümün bu kadar şereflisi olamaz. +Hilal için yükselmek ve hilal için ölmek... +Osmanlılığın bu en beliğ ta’rifini bize öğretenler şehid tayyarecilerimiz oluyor. +Öldüler fakat milletimize de saf ve bi-perva bir lisan-ı semavi ile büyük bir ders verdiler. +Ben bu büyük ve ebedi ölülerin huzurunda dini hislerimi “Kitabullah’ı bu asrın Müslümanlık aleminde en iyi anlayan ve tefsir eden siz oldunuz. +Ulviyattan nüzul eden hakayık şübhesiz yükseklerde daha iyi anlaşılır. +Artık gidiniz kitap sahibinin va’d ettiği hayat-ı ebediyye içinde cemal-i hak ile rızıklanınız. +Biz sizin rum. +Acı haber hayır acı haberler; –bugün ikincisini işittik– Beyrut’un yüreğini yaktı kavurdu. +Bana o gece evinde yemek yenmediğinden ailece matemler edildiğinden bahsedenler oldu. +İstikbal alayından aşağı düşmeyen pür-izdiham bir kafilenin iştirakiyle tertib olunan “resm-i hüzün ve ta’ziyet” Beyrutluların derece-i teessürlerini ne kadar dilhun olduklarını bir eblağiyet-i hazine ile anlattı. +Hele matbuat günlerce hüzn-i umuminin ma’kesi oldu. +Mersiyeler birbirini vely etti hala da ediyor. +Bunların içinde o kadar zi-hayat olanlarına tesadüf ettim ki Arab tarih-i hissiyat ve efkarı tarih-i edebiyatı mutlaka onlara sine-küşa olacaktır. +Bilmem Burada manzum ve mensur birçok şeyler söylendi ve yazıldı. +Fakat bunların hepsini der-aguş edebilecek bir kuvve-i talakat ve icaza malik olan meşhur bir mısraı Beyrut’umuzun sevgili “re’yü’l-amm”ı tam yerinde tam sırasında kullanabildi. +Hazin fakat bi-ye’is bir başmakalesini hamasetiyle tetvic etti. +Sevgili Mısır... +Ben onu ve Kenan diyarında geçen hazin maceralarımızı düşündükçe “tarih-i mukaddes”in Yusuf ve Yakub’unu hatırlıyorum. +Ulü’l-azm peygamberin ümmeti elbet bir gün Yusuf amaline kavuşacaktır. +Hafız İbrahim çoşmuş. +Fethi’nin ruhuna ithaf ettiği bir kasidede: +– – Diyor. +Sonra şöyle bir teselli ve tahassürü var: +Sevgili şair şimdi sen Nuri’ye de Fethi gibi hitab etmelisin ona da cesed-i paki hail oldu. +Söyle ona da söyle; yalnız ruhunla yalnız onunla göklerde yüz ve Padişahlar Padişahı’na kadar yüksel kavuş Nuri! +Ben de ilave edeyim: +Fethi Sadık Nuri mübarek şehidlerimiz Mısır’a kavuşamadıysanız mahzun olmayın onun Allah’ına kavuştunuz. +Mısır Tunus Cezayir Hind... +Ben kalb-i İslam’dan kopan ve birer peyk gibi cezbedar-ı vuslat olan bu mübarek kıt’aları çok severim. +İstanbul’um Anadolu’m Irak’ım kadar severim ah onlar için ağlar onlar için çalışmayı severim. +Böyle vesileler düştükçe müşterek müslüman kalbinin daraban-ı yek-ahengi huzurunda arz-ı ta’zimat etmeyi candan aziz bilirim. +Fakat bunları ben ne hakla kendime izafe ederek söylüyorum? +Hayır ben öyle değilim Müslümanlık öyle ve beni her müslüman gibi böyle yapan odur Müslümanlık’tır! +Alem bilsin ki aziz Müslümanlık diriliyor Hakk’ın suver-i celal ve rahmeti müslümanlara ifaza-i hayat etmeye başladı. +Artık kımıldanıyoruz asırlardan beri kehf-i atalette yıpranan vücudlarımıza yavaş yavaş bir kudretin sereyan etmeye başladığını hissediyoruz. +Bu böyledir: +Size naçiz ve ibtidai bir nümune daha göstereyim: +Fethi’nin sukutu haberi gelince birçok gençler tayyarecilik tahsili için lazım gelen makama müracaata başladılar. +Bu emel mektep sıralarına kadar yükseldi. +Şimdi tayyar olmak kaygısına düşen gençler var. +Dün bir taraftan Nuri Bey’in haber-i şehadetini alıyorken diğer taraftan Cezayir’in son asırda en asil ailesine mensub bir genç mekteplinin asil bir emeline muhatab oluyordum. +Zeki ve hamiyetli genç eline talebname-i resmisini almış: +“İstanbul’a gideceğim tayyare mektebine gideceğim sizden vesatat-ı resmiyye isterim” diyordu. +demektir diyorum “Müslümanlık diriliyor!” diye var kuvvetimle bağırıyorum. +Yolda Bundan evvelki beş mektubumda Hindistan’da geçirdiğim yirmi dokuz gün zarfında müşahede etmiş olduğum ahvali kısmen arz etmişidim. +Hind müslümanlarının şayan-ı teessüf ve muhtac-ı ıslah bazı etvar-ı na-münasibesini bu mektubumda izah edeceğim. +Bir kere Hindistan’da fırak-ı İslamiyye’nin hemen yetmiş üçüne mensub cema’at vardır. +Bu ihtilaf-ı mezahib öteden beri beyne’l-müslimin cari ise de Hindistan’daki cereyan-ı müntesiblerini haric ez-din addedecek kadar ifrata varırlar kimini şirk kimini küfür ile itham ederler. +Tefsik ile iktifa eden hemen hiç yok gibidir. +Bu hal-i esef-iştimalin ba’is-i yeganesi her nasılsa ziyy-i ulemaya girmiş ve bazı kasaba ve karyelerde kesb-i i’tibar etmiş bazı alim taslaklarının ilkaat-ı hid ile feraiz-i hamseden başka birkaç da evliya ismini bilir. +Gayet sade-dil ve nezafete hiç riayet etmez kesandan ibarettir. +Bunlar i’tikad ve amelde alim taslaklarının baziçe-i keyfidir. +Bu taslakların bazı ictihadatını arz edeyim: +Mesela; Lucknow’da dört beş mübtedi’ çıkıyor zat-ı akdes-i Hazret-i Risalet-penahi için aynı Allah’dır diyor. +Ve bunu biçare ceheleye kabul ettiriyor. +O derecedeki bunu kabul etmeyenler kafir sayılıyor. +Diğer tarafta beş altı herif zuhur ediyor. +Beş vakit namaz çoktur bir vakit namaz kafidir diyor ve re’yini kabul edecek birçok ten-perveran buluyor. +Öbür yanda birisi daha çıkıyor: +Oruç hakkında türlü türlü safsatalar dermiyanıyla olmadığını iddia ediyor. +Kadiyan kasabasında biri çıkıyor: +Bu da mesih-i muntazar olduğunu iddia ediyor ayat-ı sariha ve muhkemeyi istedikleri gibi te’vile kalkışıyorlar. +Dervişanın reviş ve reftarı dahi ehl-i İslam’a kan ağlatacak haldedir. +Bunların birçoğu evliyaullahın neuzü bi’llah uluhiyyetine bazılarının da risaletine kail oluyor. +Mecalis-i zikrde fahişeleri bile bulunduruyor ve bunlara ilahi okutuyorlar. +Bunu Cidde’den Bombay’a kadar yoldaşım olan Coltan şehri reisi Nevvab Ahmed Yar Han kemal-i selamet-i kalb ile söyledi. +Ve kendisinin bu meclislerde defaatle isbat-ı vücud ettiğini anlattı. +Bunun şer’-i şerif-i Ahmedi’ye külliyyen mugayir olduğunu mahall-i mezkurun reisi kendisi olduğundan mes’uliyet-i ma’neviyyenin herkesten ziyade kendisine teveccüh edeceğini bu gibi ahval-i bi-edebanenin ervah-ı evliyaullahı muazzeb edeceğini fail ve mürevvicleri hakkında gadab-ı ilahiyi dai ve neuzü bi’llah su’-i hatimeye sebeb olacağını anlatarak bu adet-i seyyienin hemen izalesine himmet etmesini lisan-ı münasible kendisinden rica ettim. +Bu zat okur-yazar tarih-i İslamı iyice bilir oldukça ulum-ı diniyyeye dahi vukufu olmakla beraber bu amel-i na-meşruu mübah belki mucib-i sevab biliyordu. +Böyle tarik-ı haktan udul edenler buralarda pek mebzuldür. +Makam-ı celil-i Meşihat bunları nazar-ı dikkate almalı lazım gelen çarelere tevessül etmelidir. +Bir taraftan bunların anlayacakları lisanlarla kitaplar risaleler diğer taraftan yine şark lisanlarına vakıf fedakar mürşidler göndermelidir. +Makam-ı celil-i Meşihat için bu büyük bir fariza-i diniyyedir. +Ulema-yı Hind’den birçoklarıyla görüştüm bunların Diniyyesi müderrisin-i kiramıyla bu medrese me’zunlarını gördüm. +Bu medresede talebe mevcudunun efendiden miş bulunması i’tibarıyla me’zunları çok olmak lazım gelirse de bu kesret müslüman milyon nüfusu sayan ahali-i İslamiyye’nin adedine nisbetle az olduktan başka bazı erbab-ı bid’at tarafından cumud ve ataletle itham edildiklerinden birçok yerlerde haiz-i i’tibar olamıyorlar. +İşte bunların meslek-i sahih-i İslamilerini te’yid ve neşr için Makam-ı celil-i Meşihat her türlü müzaherette bulunmalı bu talebe ile te’sis-i münasebat etmelidir. +Esasen Hind müslümanlarının Makam-ı Hilafet-i uzmaya karşı olan merbutiyet-i ma’neviyyelerini takviyeye vesile olabilecek ancak böyle halis ehl-i sünnet olan ulema-yı kiramdır. +Bunların muhabbeti alimane ve dindaranedir. +Diğerlerin olduktan başka ekseriya garaza müsteniddir. +Nitekim harb-i ahirde birçok ianat cem’ine muvaffak olan bazı nev-hevesler bu ianatın mühim bir kısmını der-ceyb etmişlerdir. +Hind mu’teberanı arasında bir kısım daha vardır ki bunlar hemen İngilizleşmiş gitmiştir. +Avamm-ı nasın şiddet-i ta’assubları olmasa bunlardan kim bilir ne cevherler zuhur eder? +Sebilürreşad’ın makalat-ı ahiresinden biri işbu ma’ruzatımı te’yid etmektedir. +Bir de Hind müslümanları arasında siyaseten dahi ihtilaf mevcuddur. +Bir kısmı Hind putperestleriyle birleşip bir Hind milliyeti teşkili hevesine düşmüştür. +Kısm-ı diğeri ise putperestlerin aded-i nüfus i’tibarıyla ahali-i İslamiyye’nin dört misli olduğuna nazaran bunun zaten ilim ve servet i’tibarıyla da putperestlere nisbeten pek aşağı bir mertebede bulunan ahali-i İslamiyye için pek muzır olduğunu dermiyan ederek fikr-i mezkura muhalif bulunuyorlar. +Bu iki fırka yek-diğeri hakkında son derece ta’n ve teşni’ ediyorlar birbirlerini düşmanı telakkı ediyorlar. +La havle ve la kuvvete illa bi’llah. +Gelelim eimme ve hutabaya; bunların birçoğu bıda’a-i olup bazıları da Mekkeli Medineli ve Mısırlıdır. +Bunlardan birkaç tanesi İngilizlerin ahali-i İslamiyye üzerine casusluk hizmetini dahi ifa ediyorlar. +Kalküta’da Cuma Mescidi imamı bunların ser-efrazıdır. +Bu zat an-asıl Mısırlı olup şimdiye kadar birçok kesanın sebeb-i musibeti olmuştur. +Cehalete nin bazı nüfuzdaranı üzerinde su’-i te’sir icra etmiş olmalı ki bir aralık bunu koğmak istemişlerse de kendi gibi bazı ücretli casusların tavassutuyla yine ibka edilmiştir. +Bu zata halef olmak üzere Kalküta ahali-i İslamiyyesinin intihab etmek istedikleri Bombay’da kain Zekeriya Mescid nam cami-i şerifin Medineli imamı bu münasebetle Mısırlı imamın kendisine yazdığı bir mektubu acizlerine gösterdi. +Dünyada ne kadar rezil tahkırat ve şütum varsa bu adam en fenasını seçmiş mektubuna derc etmiştir. +Medineli zat da buna cevab olmak üzere daha fena bir şey karalamış. +Ben her iki tarafın halet-i ruhiyyelerini izah eden bu rezaletnameleri görünce Medineli efendiye bu hareketin adab-ı İslamiyyeye mugayir olduğunu Mısırlı’ya böyle bir cevab yazdığı takdirde kendisiyle hem-ayar olduğunu isbat etmiş olacağından ulema-yı müslimin böyle hareket ederlerse cühelanın edeb ve terbiyeyi nereden öğreneceklerini beyan ile cevabını irsalden men’ ettim. +İhvan-ı dinimi bu halde görmek teessürümü badi olduğundandır ki bunları birer birer arz ve izah ettim. +Ta ki zat-ı sami-i cenab-ı Meşihat-penahi beyne’l-müslimin tevsi’-i daire-i sirayet etmiş olan bu gibi umur-ı münkerenin sevab-ı ilahi olsun. +Harb-ı ahir esnasında verilen ianattan bir kısm-ı mühimminin Hindistan’da bulunan bazı erbab-ı nüfuza me’kel olduğunu anlayan birçok ahali vardır ki bilahare idame-i ta-i siyahı Bab-ı Ali Halil Halid Beyefendi’ye göndermekle mahvetti. +Müşarun-ileyh bir iki ay zarfında ahali-i İslamiyyenin her tarafta vüsuk ve hürmetini kazanmaya muvaffak olmuştur. +Allah emsalini kesir eylesin. +Vapurda yazdığım şu mektubumu iki gün sonra bi-avnihi te’ala vasıl olacağımız Pinyan’dan göndereceğim. +Oradan Singapur’a ilk vapur ile Filipin’e hareket edeceğim. +YENI HURUFUN EL YAZISINA AID BIRKAÇ SÖZ Yazımızın ve okumamızın güçlüğünü en ziyade hissedenler mekteb-i ibtidaiyye muallimleri ile milel-i saire yazılarından birini bilenlerdir. +Yazımız fevkaladedir. +Islah edilecek bir yeri yoktur diyenler de var. +Islah-ı hurufu ve yeni yazının ta’mimini bir an evvel arzu edenlerdenim. +Yeni yazı nümunelerini görüyorum ve takdir ediyorum. +Fakat el yazısı harfleri yani baş yoktur. +El yazısında her kelime ve sözün baş harflerini başka bir şekilde yazmak lazımdır. +Çünkü majüskül harflerinin faidesi her bir kelimeleri fark etmek ve yazılan kelime ve sözleri birbirine karıştırmamak içindir. +Bu da mümkündür. +El yazısında yazılan baş harfi nesih yazısının harfleri gibi yazmalı veyahud baş harfi başka bir şekle sokmalıdır. +Bu da mümkün olmazsa her kelimenin arasına birer nokta veyahud başka bir işaret icad edip koymalıdır. +Fakat matbaa için yeni yazımız mükemmeldir. +El yazısı için müşkilatın birincisi budur. +İkincisi ise: +Yeni yazı tab’ı huruf-ı münfasıla ile yazılacaktır. +Fakat el yazısında harfleri bitiştirmek hiç mümkün değildir. +Evet milel-i saire yazıları da huruf-ı münfasıla ile yazılıyor. +Fakat el yazısında bitişiyor. +Çünkü ecnebi hurufatının nihayetleri yani uç tarafları hep bir tarafa mail olduğundan el yazısında bitişmek mümkün oluyor. +Ve bitişiyor. +Binaenaleyh sür’atle yazılıyor. +Bizde ise hurufatın nihayetleri hep bir tarafa doğru mail değil. +Mesela ayın sad mim harflerinde harflerin nihayetleri kimisi sağa kimisi sol tarafa kimisi aşağı tarafa mail olduğundan el yazısında bitiştirmenin imkanı yoktur. +Matbaa için zaten bitişmeye hacet yok. +Eğer el yazısında harfleri bitiştirmek mümkün olsa yeni yazımız aliyyü’l-a’ladır. +Asıl noksaniyet ciheti de budur. +Yazar iken harfleri bitiştirmeden ayrı ayrı yazmakta tabii müşkilat var. +Ve sür’atle yazılmaz ve kelimeler karışacak. +Ecnebi yazıları bitiştiği ve ayrıca majüskül harfleri de bulunduğu için kelimeler karışmıyor. +Hulasa: +El yazısında harfleri mümkün mertebe bitiştirmek için bir çare düşünülmelidir. +İşte yeni yazımızın müşkilatı yalnız bundan Düşünmedin mi girerken Şeriat’in kanına? +Cinayetin kalacak zanneder misin yanına? +Sevab ümid ediyor ha! +Deyin ki namerde: +“Sevabı sen göreceksin huzur-i mahşerde! +Tepende gezdirecek ra’d-ı intikamını Hak Ki yıldırımları beyninde kaynayıp duracak. +Yakandan inmeyecek dest-i kahrı hüsranın... +Nasıl iner ki önünden kaçıp da niranın Civar-ı nur-ı nübüvvette mülteca bulsan; Bu türlü kurtuluş imkanı yok ya... +Kurtulsan; Şu izdihamın elinden -ki belki bir milyar Nüfus-ı hasiredir- kaçmak ihtimali mi var? +Bugün fesadına kurban olan zavallıların Vebali boynuna yüklenmesin mi yoksa yarın? +Kolay mı ümmeti ıdlal edip sefil etmek? +Kolay mı dini hurafat içinde inletmek? +Niçin Kitab-ı İlahi’yi payimal ettin? +Niçin Şeriat’i murdar elinle kirlettin? +Çıkıp tepinmeye yok muydu başka bir saha? +Nedir bu salladığın çifte Ka’betullah’a? +Herif! +Şu millet-i ma’sumeden ne isterdin Ki doğru yol diye tuttun dalali gösterdin!” Zavallı çırpınıyor boyladıkça hüsranı... +Kenara kaçmaya olsaydı bari dermanı. +Yazık ki çıkmak ümidiyle kalkarak ayağa Kımıldadıkça gömülmekte büsbütün batağa! +Zaman zaman bakıp etrafa diş gıcırdattı; Muhiti çünkü yürürken o muttasıl battı! +Fakat bugün acınır bir nazarla bakmakta: +Omuzda çünkü batak şimdi cansa gırtlakta. +Henüz gömülmedi biçarenin cılız boyunu; Koşup halas ediniz bari son deminde onu. +Fakat halası için en emin tarikı tutun; Şu pis bataklığı bir kerre mahvedin kurutun. +Kolay değil bu da lakin büyük vukuf ister; Düşünce yoksulu zıpçıktı müctehidler eğer Dalarsalar o rezil ictihada ber-mu’tad; Olur zavallının atisi büsbütün berbad! +Sakırgadan daha iğrenç öbek öbek türüdü Vücud-ı milleti son günler öyle bir bürüdü: +Ki davranıp o tufeylatı ansızın koğacak Olursa kurtulacak belki... +Yoksa bit boğacak! +Eğer vücudunu bir parçacık gözetseydin; Eğer teharet-i vicdana dikkat etseydin; Bu hale gelmeye kalmazdı orta yerde sebep. +Batak da bit de o murdar ataletinden hep! +Zavallı milletin idraki tarumar olalı: +Muhit-i ilme giren yok diyar-ı fen kapalı; Sanayi’in adı batmış ticaret öylesine Ziraat olsa da... +Adem nebi usulü yine! +Hülasa hepsi çalışmak yorulmak isteyecek. +Fakat çalışmak için önce şart olan: +İstek. +O yoksa hangi vesileyle biz ilerleyelim? +Sıkıntısız mütefennin üzüntüsüz alim Ne tatlı şey! +Buna bir çare yok mu? +Hah! +Bulduk: +Tokatlıyan’da yarın toplanır beş altı kopuk Birer kadeh biradan sonra davranır erken Omuzlayıp kırarız bab-ı ictihadı hemen! +___________ HER MES’ELE-I FIKHIYYE IÇIN BIR NAKIL LAZIM MIDIR? +Sual- Bir hadise hakkında hükm-i şer’iyi beyan etmek ten beyan olunması lazım mıdır? +Hükm-i şer’i sarahaten beyan olunmadığı halde kava’id-i fıkhiyye sayesinde hükm-i şer’iyi beyan edemez miyiz? +Hükm-i şer’iyi beyan edebilir isek müctehid olmaklığımız lazım gelmez mi? +Müctehidden başkası hükm-i şer’iyi beyan edebilir mi? + +CEVAP Her hadisenin ale’t-ta’yin kütüb-i fıkhiyyede zikri mümkün değildir. +Böyle bir şart da dermiyan olunmamıştır. +Fil-vaki “nususun ahkam-ı havadisi muhit olup olmaması” hususunda fukaha-i din ihtilaf ediyor. +Bazılarına göre nusus ahkam-ı havadisi muhit değildir kıyasa ihtiyac nususa ihtiyacdan daha ziyadedir. +Diğerlerine göre bilakis nusus ahkam-ı havadisi muhittir. +Delalet-i nas hafi olduğu müctehedatı anlayamadığı surette kıyasa müracaat etmek tabiidir. +Her ne kadar hadisat na-mütenahi mahkum olur. +Nusus-ı şer’iyyedeki kelime-i cami’a: +Kava’id-i umumiyye ve kazaya-yı külliyye envaın ahkamını beyan eder. +Mesela; – – - gibi kelimat-ı cami’a ahkam-ı havadisi muhit olur. +Ehadis-i şerife mucebince Kitabullah’da yani hükmullahda aslı bulunmayan her şart batıldır. +Müslümanın kanı malı Zarar ve mukabele bi’z-zarar yoktur. +Bazı muhakkıkın re’y-i saniyi tercih ediyorlar. +Binaberin her iki re’ye göre de nusus ale’t-ta’yin bütün hadisatın hükmünü muhit olamaz. +Bunun gibi kütüb-i fıkhiyyede ale’t-ta’yin her hadisenin hükm-i şer’isi beyan olunamaz. +Ehl-i ilimden hiçbiri böyle bir şart dermiyan etmemiştir. +Saniyen; nusus-ı şer’iyye bir mes’ele hakkında sarahaten bir hükm-i şer’i beyan etmediği halde kava’id-i celile-i şer’iyye sayesinde nasıl o mes’elenin hükm-i şer’isini beyan edebilir isek öylece kütüb-i fıkhiyyede sarahaten mezkur olmayan bir mes’elenin hükm-i şer’isini beyan edebiliriz. +nazm-ı celili mucebince mizan yani re’y ve kıyas kitab gibi münzeldir kitab ve mizan inzal hususunda ihvandır. +Nusus-ı şer’iyyede re’y-i evvele göre ale’l-ıtlak re’y-i saniye göre delalet-i nass hafi olduğu zaman kıyas ve re’ye müracaat ettiğimiz gibi kütüb-i fıkhiyyede sarahaten mezkur olmayan bir hadise hakkında kıyasa ve re’ye müracaat ederiz hücec-i şer’iyyeden biri ile hükm-i şer’iyi beyan edebiliriz. +Ehl-i ilimden hiçbiri bu tarikı seddetmemiştir. +Bu tarik tarik-ı ilim tarik-ı fıkıhdır. +Bu tarikı seddetmek nası cehle da’vet etmektir. +Şu kadar ki mesail-i şer’iyyenin delili delil-i şer’idir. +Nitekim mesail-i felsefiyyenin delili delil-i feslefi mesail-i riyaziyyenin delili bürhan mesail-i tabi’iyyenin delili tecrübe mesail-i tarihiyyenin delili rivayettir. +Fenn-i Menahic’de zikrolunduğu üzere bir ilimden kendine has olmayan delili istemek doğru değildir ulum-ı cismaniyye ve tabiiyyede isbata yarayan tecrübeyi müverrihden taleb etmek ma’kul değildir. +Bunun gibi mesail-i şer’iyyede delil-i riyazi ve felsefi ve tecrübi aranmaz. +Ancak delil-i şer’i aranır. +Delil-i şer’i vahiy ve re’y ta’bir-i ahar ile sem’ ve akıldır. +Binaen-ala-zalik kava’id-i şeri’atte cahil makasıd-ı şeri’atten gafil olanlar ilm-i şeri’at kadrosundan haricdirler. +Onların bahse salahiyetleri yoktur olamaz. +Salisen- Herkesce ma’lum olduğu üzere mukallid nusus-ı şer’iyyede mansus kütüb-i fıkhiyyede mezkur olmayan bir mes’ele hakkında bir hüküm beyan edemez. +Fakat müctehid mansus olmayan hadisat hakkında hükm-i şer’i beyan edebilir. +Ancak mukallid ile müctehid arasında bir mertebe daha vardır ki o da ehl-i nazar ve tahkık mertebesidir. +Ehl-i nazar ve tahkıkte nusus-ı şer’iyyede mansus kütüb-i fıkhiyyede mezkur olmayan bir hadise hakkında bir hüküm bir re’y dermiyan edebilir. +Kütüb-i usuliyyede beyan olunduğu üzere Cenab-ı Ahkemü’l-hakimin herbir şeyi ancak dünya ve ahirette mesalih-i şer’iyye mesalih-i ümmete raci’ bir takım evsaf ile mualleldir. +Hükm-i şer’inin illeti erkan-ı erba’a-i kıyasdandır. +Kıyas cari olmak için evvel-emirde makısün-aleyhe terettüb eden hükmün bir illeti olup aklen müdrik olmalı saniyen; bu illet mahall-i aharda bulunmalıdır. +Bu iki şart bulunmaz ise hükm-i sünen kıyasdan udul etmiş olur. +Artık mahalline has olur da başkasına tecavüz etmez. +Hulasa kıyas cari olmak bulunmak şart-ı aslidir. +ru’ kılmaya bais olan hikmet celbi veya tekmili matlub olan maslahat [ ] def’i veya taklili matlub olan mefsedettir. +Fakat bu hikmet bazen emr-i hafi bazen izafat ile muhtelif bir emr-i i’tibari olduğundan fukaha-i din hikmetin bulunmasına mazanne olan vasf-ı zahir ve munzabıta illet ıtlak etmişlerdir. +Mesela; mu’avadat li-hikmetin meşru’ kılınmıştır. +Buradaki hikmet def’-i mefsedet: +Def’-i ihtiyacdır. +Def’-i mülkün intikalinin illeti: +Mübadeleye rızadır. +Fakat rıza emr-i hafidir hükme: +Bedeleynde mülkün intikaline illet olmaya salih değildir husul-i rıza için bir vasf-ı zahir ve münzabıt lazımdır. +O da icab ve kabuldür. +Artık mu’avadatın illeti icab ve kabul olur. +Keza misafir için kasr-ı salat li-hikmetin meşru’ kılınmıştır. +Bu hikmet def’-i mefsedet: +Def’-i meşakkattir. +Fakat meşakkat olmaz. +Def’-i meşakkat hikmetinin bulunmasına mazanne olan sefer: +Vasf-ı zahir ve münzabıttır. +İllettir. +Burada da kasr-ı salatın illeti sefer oluyor. +el-Müstasfa ile Muvafakat’ ta musarrah olduğuna göre dür. +Yani illet öyle bir vasıfdır ki şer’-i şerif hükm-i şer’iyi ona muzaf kılıp bağlamış onu hükme alamet nasb eylemiştir. +Ahkam-ı şer’iyye vücuden ve ademen ilel ile deveran eder. +olunca hükm-i şer’inin bulunmaması lazım gelir. +hükmü tenkıh veya menat-ı hükmü tahric etmek için bezl-i makderet etmektir. +rettir. +Menat-ı hükm ya nakil ile veya icma’ ile ma’lum olur. +Onu istinbata hacet yoktur. +Mesela; nafaka-i akraba hususuna menat-ı hüküm kifayettir. +Bu da nas ile sabittir. +Fakat şu kadar kuruşun falan şahsa kifayet edip etmediği ictihad ve tahmin ile ma’lum olur. +İşte bu bir ictihaddır. +Burada menat-ı hüküm ma’lumdur. +Ancak mahallini ta’yin lazımdır. +Fakat tahkık-ı menat-ı hüküm her şeri’ate bi’z-zarure lazımdır. +Herkese lazım olan mikdar-ı kafiyi zikretmek muhaldir. +Şeri’at-i Ahmediyye her hadise-i cüz’iyye için ayrı ayrı hükmü sarahaten beyan etmemiştir. +Belki hadisat için a’dad-ı gayr-ı mahsureye şamil olacak vechile umur-ı külliyye ve ibarat-ı mutlaka kelimat-ı cami’a irad etmiştir. +Bu nevi’ ictihad ila yevmi’l-kıyam devam eder. +Asıl teklif münkatı’ olmayınca bu ictihadın inkıta’ı mümkün değildir. +Burada ehl-i ilim müttefiktir! +Kaza nazar ve ictihadsız olamaz. +Kadının bu ma’naya göre müctehid olması şarttır. +Hatta her mükellef bile ictihada tahkık-ı menat-ı hükme muhtacdır. +Nitekim ammı “amel-i yesir müfsid-i salat değildir amel-i kesir müfsid-i salattır” kaide-i fıkhiyyesini fukahadan işitir şayed namazda sehven bir amel işlese bu amelin yesir veya kesir olmasını ta’yin için herhalde ictihada muhtac olacak bu ikisinden biri ta’ayyün edince menat-ı hüküm tahakkuk edecektir. +Tahkık-ı menat-ı hüküm ma’nasına olan ictihad mürtefi’ olur ise husul-i teklif mümkün olmaz. +Teklif mürtefi’ olur. +makderettir. +Şöyle ki şari’ hükmü bir illete muzaf kılıp bağlıyor. +Fakat illete muzaf olmak hususunda asla medhali bulumayan bir takım evsaf da mukterin oluyor. +Hükm-i şer’i tevessü’ etmek için o evsaf-ı lahikayı derece-i i’tibardan atmak lazım oluyor. +Böyle olan ictihada tenkıh-i menat-ı hüküm derler. +Burada menat-ı hükm nas ile ma’lum oluyor. +Fakat illette medhali bulunmayan bir takım evsaf da illet ile beraber bulunuyor da onları derece-i i’tibardan iskat etmek lazım geliyor. +Mesela; asr-ı celil-i risalette a’rabi Ramazan’da zevcesiyle muvaka’ada bulunuyor da orucu bozuluyor. +Biz burada “teklif eşhasa amm ve şamildir” kaziye-i mücma’un-aleyhasına mebni bu a’rabiye a’rabi olmayanları da ilhak edeceğiz a’rabilik vasfını derece-i i’tibardan iskat edeceğiz. +Zira menat-ı hüküm vika’-ı mükellefdir yoksa vika’-ı a’rabi değildir. +Keza a’rabinin bu iftarına diğer bir Ramazan’daki iftarını o Ramazan’ın diğer günlerindeki iftarını da ilhak edeceğiz. +Çünkü menat-ı hükm hetk-i hürmet-i Ramazan’dır. +Yoksa o Ramazan’ın hürmetini veya o günkü hürmetini hetk değildir. +Keza bu a’rabinin iftarına zinayı cariyeyi vat’ı da evsaf hazf olunmak suretiyle menat-ı hükm tenkıh olunuyor: +A’rabi olması o Ramazan’a mahsus olması o Ramazan’ın o gününe mahsus olması menkuha olması gibi evsaf hazf olunuyor. +Menat-ı hükm vika’ veya ifsad olarak kalıyor. +Menat-ı hükm vika’ olur ise ekl ve şürb buna ilhak olunamaz. +Bilakis menat-ı hükm ifsad olursa ekl ve şürb de vika’a ilhak olunur. +Vika’ alet-i ifsad olmağla burada her iki ihtimal vardır. +Nitekim menat-ı hükmün vika’ veya ifsad-ı savm-ı muhterem olması eimme arasında muhtelefün-fihdir. +Fakat evsaf-ı sairenin menat-ı hükümde dahil olmaması müttefekun-aleyhdir. +hükmediyor. +Yalnız hüküm ve mahalli zikrediyor menat-ı hükme ta’arruz etmiyor. +İşte burada evvel-emirde menat-ı hükmü tahric etmek lazımdır. +Mesela; şari’ şürb-i hamrı tahrim ediyor. +Menat-ı hükmü beyan etmiyor biz re’y ve nazar diyoruz. +Tahkık-i menat-ı hüküm kıyas değildir. +Ancak hükmün mahallini ta’yin etmektir. +Tenkıh-i menat-ı hüküm de kıyas değildir. +Belki bir nev’ zavahiri te’vildir. +Tahric-i menat-ı hüküm: +İctihad-ı kıyasdır. +Ehl-i ilimden kıyası inkar edenler ictihadın nev’-i evvel ve sanisini inkar etmiyorlar. +Tahkık-i menat-ı hüküm için ulum-ı ictihadiyyenin bulunması asla lazım değildir. +[ ] Makasıd-ı şeri’ata vakıf olan ehl-i nazar ve tahkık menat-ı hükmü tahkık eder. +Hükmün mahallini ta’yin eder hükm-i şer’iyi beyan eder. +İşte nusus-ı şer’iyyede musarrah kütüb-i fıkhiyyede mezkur olmayan bir hadisenin hükm-i şer’isini beyan etmek için müctehid olmak şart değildir. +Şu kadar ki illetin ma’lum olması şarttır. +Bir hadisede illet mevcud olunca ona hükmü izafe etmek yapılagelmiştir. +Mesela; vasf-ı sekrden naşi hamr haram olur hamrdan vasf-ı sekr zail olunca hamr sirke olunca haram hükmü de zail oluyor. +Keza vasf-ı fısktan naşi şehadet ve rivayet reddolunuyor. +Fasıktan fısk zail olunca redd-i şehadet ve redd-i rivayet hükmü de zail oluyor. +Keza mecnun ve sagır mahcurdur. +Mecnundan vasf-ı cinnet sagırden vasf-ı sıgar zail olunca kendilerinden hacr da zail oluyor. +Keza akıle cinnet arız olsa ondan adem-i hacr hükmü zail olup ona hacr hükmü terettüb eder. +Tenkıh-i menat-ı hüküm ile tahric-i menat-ı hüküm için bezl-i makderet etmek ma’nalarına gelen ictihadın kable fenai’d-dünya münkatı’ olması mümkündür. +Tenkıh-i menat-ı hükümde de müctehid-i mutlak için lazım olan ulumu bilmek şart değildir. +Fakat bilhassa makasıd-ı şeri’ate muttali’ olmak şart-ı aslidir. +Tenkıh-i menat tahkık-i menattan daha güç daha mühimdir tahric-i menat-ı hükümde ulum-ı ictihadiyyeyi bilmek şarttır. +el-hasıl illeti beyan olunan ahkam hakkında illet ile beraber levahıkı mezkur olan ahkam hakkında ulum-ı ictihadiyyeyi bilmeyen fakat makasıd-ı şeri’ate muttali’ olan ehl-i nazar ve tahkık bir re’y bir hükm-i şer’i dermiyan edebilir. +FEYLESOF RIZA TEVFIK BEYEFENDI’YE Hayranı olduğum selaset-i beyanınız en gamız ve muğlak mesaili her türlü efkara takrib eden vuzuh-ı uslubunuz beni fırsat buldukça öteye beriye yazdığınız makalata cezbedip duruyor. +Ve onları okudukça sima-yı ma’rifet-penahınız gözümün önünde tecessüm ederek adeta sesiniz bile kulağımda mün’akis oluyor. +Bundan duyduğum lezzet-i azime haz değil daima beni cüst ü cu-yı asarınıza saiktir. +maralarındaki makalelerinizi okudum. +Her ikisinde de yenilik-perestişkarı olan mütefekkirinimizin en büyük mes’ele-i yevmiyye haline koydukları “Mes’ele-i Tesettür”ü mevzu’-ı bahs etmişsiniz. +Bu makalelerinizde aşağı yukarı: +“İslam’ın kadınlara bahşettiği bir takım hukuk vardır. +Onları biz ihmal etmişiz. +Bu hukuk-ı mühimmeye nisbetle çarşaflı çarşafsız gezmek hakkı ciddi bir da’vayı bir hakk-ı hayatı bırakıp da tuvalet takımı istemek kabilinden bir hoppalıktır. +Maksad bahtiyarlık ve terakkı ise mutlaka çarşafsızlık onu te’min etmez.” Diyorsunuz ki fikrinizin bu hoppalığı “tuvalet takımı istemek kabilinden” addetmeyi istilzam eden noktasından maadasına tamamıyla iştirak ederim. +Hele: +“Bizde eksik olan hak değil terbiyedir” Cümlesi bu da’va-yı azimin ta can evine basan mes’elenin etrafındaki yaygaraların ilel ve esbabını bütün uryanlığıyla meydana çıkaran nüfuz-ı nazar-ı hakimanenizi tamamıyla Lakin siz tedkıkatınızı din sahasına da naklediyorsunuz da bu mes’elenin dine hiç bir taalluku olmadığını iddia ediyorsunuz ki orada sizden bi’z-zarure ayrılıyorum. +Ve darılmayacağınızı bildiğim için o vadide vaki’ olan sehivlerinizi zühullerinizi söylemeyi hakıkat namına bir vazife addederim. +Tesettürün kalkmasına tarafdar olarak bunun kitapta yeri olmadığını en evvel öne süren Mısırlı Kasım Emin Bey’dir. +Adamcağız kendi memleketinde da’vayı kazanamadı bunun kitap ve sünnette pek geniş bir yeri olduğunu her taraftan bağıra bağıra isbat ettilerdi. +Mes’ele bize intikal ettiği vakitte bizdeki feministlerin bilmem ki bunlara şekl-i da’vaya göre bu namı vermek caiz mi? +imamı rehberi alemdarı Kasım Bey’in Tahrirü’l-Mer’e’si oldu. +Bizimkiler mes’eleyi yalnız veche-i ictima’iyye ve felsefiyyesinden tedkık ile iktifa edeydiler belki de biraz hoş görülebilirdi. +Zira herkesin kendine göre efkarı mütala’atı felsefesi olabilir. +Bunlar vicdaniyattır. +Hatta bunlar dinde beğenmedikleri zevk-i tefelsüflerine uyduramayacakları ahkam da bulabilirler. +Lakin böyle yapmadılar. +Saha-i tasavvurlarında kalmak lazım gelen bir mes’ele-i ictima’iyyenin hallini ta’cile çalışarak fiiliyat vadisine bir an evvel dökmek için dine müracaatı en kestirme bir yol addettiler. +Ve hazır ellerinde Kasım Bey’in kitabı varken din ve adat babında başka türlü tetebbu’ata girişmek zahmetini ihtiyar etmediler. +Halbuki Tahriru’l-Mer’e ile el-Mer’etü’l-Cedide’yi okuduktan sonra onlara karşı yazılmış asarı da araştırmak lisan-ı Kur’an’ın asıl sahibleri olan sadr-ı evvel ulema ve fukahası ile ilk ulema-yı lügatin gerek ayat-ı kerimeyi gerek ehadis-i nebeviyyeyi nasıl anladıklarını tahkık etmek vazifeleri idi. +Bunların en haksız oldukları cihet işte bu noksan tetebbu’ olmuştur. +Zira taleb ettikleri teceddüd için dinden isti’ane ettiler. +Teessüs ve temekkün etmiş bir adete karşı dini silah olarak isti’mal etmek istediler. +O halde kullandıkları [ ] alet-i harbin azm ve iradetlerine ne dereceye kadar ram olabileceğini tartmak iktiza ederdi. +Sizin makalelerinizi okumaya başladığım vakit –ne yalan söyleyeyim– en ziyade bu noktalara temas edeceğinizi tahmin ediyordum. +Fakat gördüm ki siz bu mes’eleyi sırf adata ta’alluk eder bir şey olarak telakkı ediyorsunuz. +Ve: +“Onu o zeminde tetebbu’ etmeli ve adatın her yerde muhkem olduğunu unutmamalı” diye bizi tenbih ediyorsunuz. +Vakı’a: +“Kadın mes’elesi hakkında kendi fikr-i mahsusumu henüz beyan etmedim. +Bu mes’ele her milletin kendi maneviyetine derece-i terbiyesine göre bir şekl-i hususide tecelli eder. +Kadın mes’elesi bir değil birçoktur. +Hepsini ayrı ayrı telakkı etmeli ve cümlesini hukuk-ı insaniyye zemin-i metininde tetebbu’ etmelidir.” Dediğiniz ben de da’vanızı daha na-tamam olarak dinlediğim diniyyesi hakkındaki fikrinizi izhar ettiğiniz cihetle din-i İslam beis görmem. +Lüzumsuz yere mes’eleyi karıştıranları pek büyük bir nüfuz-ı nazarla tevbih ve muahaze buyurduğunuz halde sizin de tesettürün din-i İslam ile alakadar olmadığına kail olduğunuza hükmedecekleri gibi bu bid’ati sırf kıskançlık veyahud müteğallib kıskançlara mümaşat saikasıyla çıkardılar diye eslaf ve ahlaf-ı ulemaya tahkırler yağdıran taşkınlara hak vereceklerdir. +Heva-yı nefse mütaba’attan başka düşüncesi olmayan bu gibi tecrübesizleri kalem-i üstadaneniz Allah vere de şımartmasa. +mektep talebesinden olan sail-i müsteftiye verdiğiniz cevabda: +“Ben o ayatı bilirdim hem çoktan beri!... +Lakin ‘Adam akıllı giyininiz! +Gözlerinizle şeytanet etmeyiniz gizli kalması lazım gelen tezyinat ve huliyyatınızı yabancıya göstermeyiniz. +Sokakta yürürken topuklarınızı yek-diğerine çarpıp da halhallarınızı şıkırdatmayınız. +Erkeklerle görüştüğünüz zaman kavl-i ma’ruf üzere söz söyleyiniz Yani ibhamlı ve çapkınca şeyler söyleyip de erkeklerin kalbinde gizli duran şeytan-ı şehveti uyandırmayınız. +Hulasa kurtizanlık aşüftelik etmeyiniz!’ demek bugünkü ma’nasıyla Osmanlı çarşafı giyiniz demek değildir.” Demekle bu mevzu’a ta’alluk eden ayat-ı kerimenin meallerini birbirine karıştırıyorsunuz. +Bununla beraber –son moda olan o eda-yı beyan ile– mevzu’un biraz ötesine geçerek bu hususta varid olan emir ve nehyin “bugünkü ma’nasıyla Osmanlı çarşafı giymeyi” istilzam etmediğini ifham etmek Dinimizin –ekseriyeti i’tibarıyla tezeyyün ve teberrüc maksadıyla istimal edilen– bugünkü Osmanlı çarşafını tavsiye ettiğini iddia edecek herhalde biz olmayacağız. +Güya dine ruh-ı şeri’ate istinad etmek isteyen zamane beylerinin arzusu eğer tesettürü hakıkaten asr-ı ashab ile tabi’indeki hale irca’ ve iade ise halkı sırf din dairesinde ikaz ve irşad güçlük yoktur. +Müteahhirin-i fukahadan hiç bir nakle istinad etmeksizin yalnız Kur’an ile hadis ve bunları telakkı eden akval-i ashab ile istişhad etmek kafidir. +Evvel be-evvel şunu arz edeyim ki “Tesettür mes’elesi” namıyla muharririn-i Osmaniyye piyasasında revac bulan mes’ele bir değil ikidir. +Biri asl-ı tesettüre yani giyinmeye örtünmeye ta’alluk eden mes’ele diğeri ise hicaba yani harem-selamlık ittihazına ecnebi yani meharimin maadasıyla mes’ele. +Bu mes’elelerden herbirinin müslümanca halli hakkındaki sözümüzü söylemeden evvel cumhur-ı müsliminin bil-ittifak istinad ettikleri kaide-i külliyyeyi bu babdaki ayat ve ehadisin kaffesine hakim ve cümlesini adeta müfessir olan mi’yar-ı İslamiyi araştıralım. +Bu mi’yarı elimize veren hadis-i şerifidir. +Bu hadis-i şerif İbni Mes’ud tarikiyle Hazret-i Peygamber sallallahu aleyhi ve sellem den merfu’an yani ravinin Hazret-i Resul’den işittim böyle söylüyordu gibi bir lafız ile rivayet etmesiyle rivayet edilmektedir. +Mahrecleri Sünen sahibi Tirmizi ile İbni Hibban ve Bezzar’dır. +Demek usul-i İslamiyyece bir kere kadının bütünü avret imiş. +Türkçe’de avret kelimesinin kadın ma’nasında şüyu’-ı isti’mali de bundan ileri gelmiştir. +Mekşuf olması tecviz olunan ecza-yı bedeninin avret olmaması ise teysir ve teshil içindir. +Ref’-i harec hikmetine müsteniddir. +Kitap ve sünnetin kadında yüz ile ellerin mekşuf olmasını arasıra evinden dışarıya çıkmasını tecviz etmesi çalışmasına ticaretine havaic-i zaruriyyesini tedarik etmesine mani’ olmamak tinde daha ziyade teysir vardır. +Çünkü çalışmak mecburiyet ve ihtiyacları daha ziyadedir. +Şer’in bu müsahelesi de gerek kadının gerek erkeğin edeb ve terbiyelerini fevkalade sıkı bir nezahet dairesinde takınmaları maraz-ı kalbe revac ve isare-i fitneye meydan vermemeleri edna mertebe celb-i teht etmemeleri şartıyla meşruttur. +Bu şartlara ri’ayet etmemek yalnız bir zevk-i bedi’i uğruna kadınlar erkeklerle ihtilat etmek zaruret ve ihtiyac messetmeksizin meharimin gayrıyla görüşmek meharimin gayrıyla ihtila[t] etmek yalnız kalmak hiç tanınmayan bir genç ile semalarda dolaşmak –hiç bir su’-i niyyete makrun olmasa dahi yine– şer’an haramdır. +Tesettür ve sitteye dahil olmaması yahud İslam’ın beş şartlarından birini teşkil etmemesi hürmetine mani’ değildir. +İmanın şartları buki mü’min deyince mü’min-i kamil de anlaşılır mü’min-i fasık da. +Müslim deyince de müslim-i salih de anlaşılır müslim-i talih de. +Görmüyor musunuz? +Şürb-i hamr ile kumar da muharremattandır. +Fakat bunları iman ve İslam’ın şartları miyanında sayan var mıdır? +[ ] Bir muharremi irtikab etmekle insan hemen daire-i iman ve İslam’dan harice çıkar mı? +Gelelim ayat-ı kerimeye: +Evvelen Sure-i Nur’u açalım. +Orada .. +ayet-i kerimelerini okuruz. +Bir kere meal-i şeriflerini söyleyelim: +“Mü’minlere söyle bakması kendilerine helal olmayan şeye bakmaktan edeb ederek gözlerini yere indirsinler ferclerini de kendilerine helal olmayan şeyden yani zinadan hıfz etsinler. +Bu iki şey kendileri için daha ziyade mucib-i salah ve taharettir. +Şüphesiz Allahu teala onların her yaptıklarına habirdir. +Mü’minata da söyle bakması kendilerine helal olmayan şeye bakmaktan edeb ederek gözlerini yere yani zinadan hıfz etsinler. +Zinetlerini de meydana çıkarmasınlar. +Meğer ki saklanamayıp zahirde kalan zinet ola. +Bir de hımarlarını yani baş örtülerini yaka mahalline kadar zevclerinden babalarından ...ilh. +başkalarına göstermesinler.” Bunlardan ikinci ayet-i kerimenin sonuna doğru da nazm-ı celili vardır ki ayaklarındaki halhal kabilinden zinetlerin vücudunu yabancıya bildirmek için ayaklarını yere vurmaktan ve bu zinetlerin şıkırtısını duyurmaktan kadınları nehy etmektedir. +Sıhahdan olan Sünen-i Ebi Davud’da İbni Abbas radıyallahu anhümadan rivayet olunduğuna göre tesettüre dair dikkat buyuruldu mu? +Evvela kadınlara izhar-ı zineti Hak teala suret-i mutlakada tahrim ediyor. +Sonra zinetin ihfası müte’assir olanını istisna ediyor. +Daha sonra zineti ihfa için hımarı nerelere kadar sarkıtmak icab edeceğini ve en nihayet zinetin kimlere ibda edilebileceğini beyan ediyor. +Yine bu ayet-i kerimeden anlaşılıyor ki zinet iki türlüdür: +Biri zinet-i hafiyye ki na-mahreme ecnebiye gösterilemez. +Diğeri zinet-i zahire ki yabancı da –havf-ı fitne olmadığı zaman– hin-i hacette görebilir. +Zinet lisan-ı şeri’atte evvelen göze çekilen sürme ve şeme düzgün allık kına gibi boyalara saniyen; yüzük bilezik halhal gerdanlık küpe tac gibi huliyyata salisen; elbiseye rabi’an; mehasin-i bedeniyyeye hasılı fıtri ve arızi her türlü zinete ıtlak olunur. +Bundan dolayıdır ki ashab ile tabi’in bu zineti ta’rif ederlerken lafızları tehalüf etmiştir. +Lakin cümlesi yüz ile avuçların içi izharı mübah olan zinet olduğunda yüzlerini göstermeye ahz u i’ta esnasında ellerini çıkarmaya muhtac olduklarından dolayıdır. +Hür olmayan kadınların esna-yı hizmette izharına muhtac oldukları ecza-yı bedenleri daha çok olduğu için onlar hakkında setr-i avret babında şeri’at daha ziyade tevessü’ etmiştir. +Ancak ayet-i kerimenin başında gadd-ı basar emrinin vücudundan da sarahaten istidlal ediliyor ki hiç bir garaz-ı sahih olmaksızın na-mahrem bir kadının yüzüne bakmak haramdır. +Şayed bir erkeğin gözü bağteten bir kadına ilişirse derhal gözünü indirmekle mükellefdir. +Hazret-i Resul-i ekrem sallallahu aleyhi ve sellem İmam Ali’ye kerremallahu vechehu “Ya Ali ilk nazradan sonra bir daha nazar etme. +Zira ilk bakıştan mes’ul değilsin. +İkincisinden ise mes’ulsun” buyuruyor. +Bu tenbih nazar-ı mufacee hakkındadır. +Gerek erkek ve gerek kadın için gadd-i basarın ne kadar sıkı emr olunduğu şundan belli ki bir gün a’ma olan İbni Ümmü Mektum hücre-i Risalet-penahi’ye giriyor. +Nezd-i sa’adetlerinde olan ümmehat-ı mü’mininden Ümmü Seleme ile Meymune radıyallahu anhümaya derhal ihticab etmek üzere emr ediyorlar. +Hazret-i Meymune: +“Kör değil midir?” diye i’tiraz eder gibi oluyor. +Derhal: +“Siz de kör müsünüz? +Onu siz görmüyor musunuz?” tarzında bir tevbih-i şedidde bulunuyorlar. +el-hasıl nazar-ı mufaceeden ve bey’ ü şira tahammül-i şehadet kasd-i nikah ...ilh gibi bir garaz-ı sahih-i meşru’dan başka bir sebeble bir kadına nazar-ı şehvetle bakmak ve bu saydığımız makasıd-ı meşru’anın husulünden sonra da mikdar-ı zarureti tecavüz ederek mehasinine gözünü dikmek kat’iyyen haramdır. +Binaenaleyh kulakları gerdanları göğüsleri kolları açık olarak gezmeleri ve meharimin gayrıyla tatlı tatlı müsahebata koyulmaları şer’an caiz değildir. +Bu da’vamızı müsbit nusus pek çoktur. +Hilafını isbat edecek şeyler ise nakl-i sahih ile bize vasıl olmuş değildir. +Keyfiyet-i tesettüre gelince bunun bu ayet-i kerimedeki “hımar” ile sure-i Ahzab’daki “cilbab”dan nasıl olacağını anlıyoruz. +Hımar kudema-yı ehl-i tefsir ile kudema-yı ulema-yı lügatın ta’rifine göre; bizim bugün başörtüsü namaz bezi dediğimiz şeydir. +Hımar’ı –buhnuk gıfare nasif miknaa mi’cer rida’ gibi muhtelif namlarla yad olunup farkları yalnız enlerinde boylarında olan [ ] diğer başörtüleri gibi– nisa-i cahiliyet zaten istimal edip dururlarmış. +Kadınlar bunları başlarına örterken uclarını arkaya doğru atıp saçlarını yüzlerini tamamen açık gösterirlermiş. +Bu kadınların “dir’”lerinin yani gömleklerinin de yaka yırtmacını pek büyük yaptıklarını düşünürsek nasıl açık saçık gezdiklerini tasavvur edebiliriz. +Tasavvura ne hacet. +Tıbkı bugün binlercesini gördüğümüz Osmanlı kadınları gibi. +Hak teala mü’minata işte bu hımarlarını öne doğru sarıp gerdanlarını göğüslerini de sımsıkı örtsünler diye emrediyor. +Elbise yine o elbise. +Yalnız nisvan-ı müslimatı –nisvan-ı cahiliyyet gibi– teberrücden yani açık saçık gezmekten süslerini yabancıya göstermekten nehy ediyor. +Yoksa zannettiğiniz gibi “o asırda elbise olmadığından İslamiyet te’siriyle kadınlara mahsus bir libas düşünülmüş” değildir. +O halde gadd-i basar hakkındaki ayet-i kerimeyi “En gizli yerlerini muhafaza etsinler” tarzında tercüme etmeniz yanlış olduğu kadar bu emri tevcih için “Bundan bin üç yüz bu kadar sene evvel o diyarın vahşi kavmini temdin için birinci derecede lazım ve vacib olan bu tenbih bugün bizlere müvecceh olamaz. +Çünkü bugün hiç kendini bilen bir kimse yoktur ki yamyamlar gibi bir karış bir deri parçasıyla setr-i avret etsin ve daima çömelip oturduğu zaman o vasıta-i tesettürün kifayetsizliğini çirkin bir vaz’iyetle meydana koysun! +O vakitler ma’lumdur ki elbise yoktu. +Yalnız bir büyücek bez parçasıyla sarınırlardı. +Hemen o sıralarda ve mahza İslamiyet’in te’siriyle kadınlar için uzunca bir gömlek düşünülebildi ki “cellabiye” dedikleri budur. +Çamaşır ve iç elbisesine gelince beş yüz senelik bir keşifdir.” Tarzındaki delil de ihticaca o kadar salih olmaz. +Zira o diyarın kavmi öyle zannettiğiniz gibi vahşi değil idi. +Yamyamlar gibi çırılçıplak gezmezlerdi. +İslam da hiç bir kisve ihdas etmiş değildir. +Her kavim kendi kisvesini muhafaza ederek daire-i İslam’a dahil oldu. +Arab’ın vakı’a bugünkü son modaya muvafık iç çamaşırı yok idiyse de her halde “şi’ar” ve “disar” gibi dışarıdan gözükmeyen iç elbiseleri var idi. +Hatta eş’ar-ı cahiliyyeyi tetebbu’ ederseniz peçeden başka olmayan “nikab” ile “burka’”ın kadınlar tarafından istimal edildiğini görürsünüz. +Gayeti o zamanın kadınları hiç bir teklife tabi’ olmadıkları için gah tesettür –gah ta’bir-i Kur’an i vech Salifü’z-zikr ayat-ı kerimenin hükmünü mütemmim olan ayet-i kerime sure-i Ahzab’daki ayet-i kerimesidir ki müslüman kadınların ev haricindeki kıyafetlerini mu’arrifdir. +Bunda kadınların cilbablarını yani çarşaflarını idna etmeleri yani çarşaflarına bürünüp şer’an izharı haram olan zineti meydanda bırakmamak için onu alınları üzerinden bağlamaları emrolunuyor. +Cilbab elbise üzerine giyilir ve bedenin şekl-i hakıkısini enzar-ı nasdan setr eder geniş bol bir libasdır. +Bu ayet-i kerimenin müfadından; kadının elbisesini anlaşılıyor. +Tabi’inden Sa’id bin Cübeyr bu ayetin tefsirinde: +“Cilbab hımar üzerindeki örtüdür. +Hımarın üstüne bir de örtü örtünmedikçe ve bu dış örtü ile başını ve boynunu bağlamadıkça bir müslimeye bir yabancının bakması helal olmaz” diyor. +Ashabdan Muhammed bin Ka’b el-Kurazi radıyallahu anh bu ayetin tefsirinde: +“Bir tek gözü açık kalmak üzere yüzünü örter” diyor. +Hibrü’l-ümme lakabıyla mazhar-ı bu makamda: +“Allahu azimü’ş-şan nisa-i mü’minata bir iş zımnında evlerinden çıktıkları zaman yüzlerini cilbablarıyla başlarının üstünden bağlayarak örtmeyi ve yalnız bir gözlerini göstermeyi emretti.” diyor. +Tabi’inden İbni Sirin de ashabdan Ubeyde radıyallahu anhüye bu ayetin manasını soruyor. +O da üzerinde duran bir milhafeyi yorgan çarşafını kaldırıp ona bürünüyor. +Ve başını ta iki kaşlarına kadar örttükten sonra yüzünü de örterek yüzünün sol tarafından ve gözün hizasından bir açıklık bırakarak sol gözünü meydanda bırakıyor. +Ma’lum-ı alileridir ki ayetler hadisler yek-diğerini müfessirdir. +Bir taraftaki icmali diğer taraf tafsil eder. +Bu ta’riflere göre ise asr-ı sa’adette muhacirin ile ensar kadınlarının örtündükleri cilbabın ne şekilde olduğu tebeyyün ediyor. +Anlıyoruz ki sokakta ibda-yı zinet yüz ile ellerin açık bulunması hakkındaki ruhsat mikdar-ı hacetin tecavüz edilmemesiyle meşruttur. +Binaenaleyh kadınlar sokağa çarşaflı yüzü örtülü olarak çıkmak ve ancak hacet zamanlarında yüzlerini yabancıya göstermek lazım gelir. +Yabancılara zinet-i hafiyyeyi tertib-i şarkısini müslümanlara vacib kılıyor. +Elde bulunan bu hüccetlerin kaffesi: +mealinde bir ayet-i celile vardır ki mühimdir. +Hem söylediklerimi isbat eder hem de Hazret-i Peygamber’in odasına girip kendisi ve haremi ile beraber oturup konuşmak o zamanlar bir adet-i cariyye idiğini isbat eder.” Ve: +“Şu keyfiyet-i mühimmeden eminiz ki ‘adab-ı mu’aşeret’ kaidelerine ri’ayet için evamir ve tenbihat-ı ekide varid olmuş ve mamafih yine herkes kadın erkek konuşurlar görüşürlermiş. +Bugünkü manasıyla bugünkü tarzda “kaç göç” yokmuş.” Da’vanızı ibtal eder. +Bir kere şu tercümesini rivayet ettiğiniz ayetin nerede ve kime nazil olduğunu bilemedim. +Siz galiba [ ] ayet-i kerimesini kasd ediyorsunuz. +Bunun meal-i şerifi şudur: +“Ey iman edenler Nebi’nin hücrelerine size izin verilmedikçe ta’am için girmeyiniz. +Lakin da’vet olunduğunuz vakitte giriniz. +Ta’amı edince de hemen dağılınız. +Oturup sohbet etmekle vakit geçirmeyiniz. +Zira bu Nebi’ye eza verir de yine sizden utanarak bir şey söylemez. +Allah ise hakkı beyan etmekten çekinmez. +Bir de zevcat-ı tahirattan bir şey bu mu’ameleniz gerek sizin kalbinizin gerek onların kalblerinin tahareti için daha yakışık alır.” Artık bilmem bundan anlatmak istediğiniz tarzda bir adetin cari olduğu ve kaç-göç olmadığı manası mı çıkar? +Yoksa hilafı mı sabit olur? +Vakit müsa’id olsa bu bahse ta’alluk eden diğer ayat-ı kerime hakkında da söz söylerdim. +Fakat sizi daha ziyade Asıl maksad tesettür mes’elesinin din-i İslam ile alakadar olduğunu göstermek ve –dinlerine hizmetten başka bir cürmleri olmayan– ulema-yı selef ve halefi bu noktada tebriye etmek idi. +Sizin rüfeka-yı tahririniz pek müfrit adamlardır. +Ulema sınıfına sebbetmekte bir zevk-i mahsus duyuyorlar. +Ulemamızın bize çok fenalık ettiğini biz de biliyoruz. +Fakat bizimle rüfekanız arasındaki fark-ı nazar bu’de’l-meşrıkayndır. +Biz ahkam-ı diniyyeyi hüsn-i muhafaza ettiremediklerinden emr bil-ma’ruf ile nehy ani’l-münkeri ihmal ettiklerinden dolayı kendilerini mu’ateb tutuyoruz. +Sizinkiler ise ahkam-ı diniyyeye temessük ettiklerini na-hoş görerek pek meyenlere ta’lim etmek bir cinayet midir? +Hürriyet-i vicdanı tavsiye edenler neden menfi olmak üzere bu kadar çirkin bir ta’assubla ma’lul oluyorlar? +Ulemanın rüfekanızca en nazikane ünvanı “kara kuvvet”tir. +Pek velud ve her dem tevlidinde bir fitne koparan bir muharririniz “cehele-i ulema” ve “hazele-i ulema !” ta’birlerini kullanıyor. +Ne kadar ayıp şey! +Hem de bu nezaketi yalnız mu’asırlar hakkında değil –nübüvvete kail olmak cürmünden dolayı– bütün eslaf ve ahlafa reva görüyor. +Bu hücumlar –benim anladığıma göre– suret-i zahirede dinin mümessili ve naşiri olan ulemaya ise de hakıkat-i halde dinin sahibine mübelliğ-i evveline dinin kendisine raci’ oluyor. +Eğer hakıkat-i maksadları bu ise “Biz din-i İslamı bid’atlerden kurtarmak istiyoruz. +Dinin safvet-i asliyyesini muhafaza edeceğiz. +Dine hizmetten başka bir garazımız yok” demeye müncer olan sözlerle halkı aldatmasınlar. +Yok eğer bu da’vaları samimi ise herşeyden evvel merak edip de ıslah etmek istedikleri şeyi yani dini öğrensinler. +Hiddetinden sağını solunu görmeye vakit bulamayan bu şövalyelerin –Don Kişot gibi– kendilerini değirmenlere kayalara çarptırarak ziyana uğramamaları için bir mürşide cidden siz olabilirsiniz. +Bunların biraz olsun yola yatmaları için her halde zat-ı alileri gibi felsefe-şinas bir zatın nasihat ederek mu’addil vazifesini görmesini elzem görüyorum. +Artık kelal-efzud olmay a başlayan bu satırlara hitam vermeden evvel yukarıda bil-münasibe zikrettiğim bir düsturunuzda da biraz ta’dilat icra etmekliğime müsaade etmenizi rica ederim. +Siz makalenizin bir yerinde: +“Adatın her yerde muhkem olduğunu unutmamalıdır.” Diğer bir yerinde de: +Lakin böyle anladığım için ehemmiyetsiz bir mes’ele gibi telakkı ediyorum demek değildir. +Bilakis nazarımda pek büyük bir ehemmiyeti haizdir. +Evvela el-an adat-ı muhkemenin taht-ı nüfuzunda bulunan bir şart-ı ma’işettir. +Bir anda tebdili mümkün değildir. +Azim münasebetsizliklere sebeb-i mahz olabilir.” Diyorsunuz. +Benim fikrimce dine istinad eden bu adetin tebdili şübhesiz mümkün değildir. +Tebdiline teşebbüs halinde de azim münasebetsizlikler olacağı muhakkaktır. +Adatın muhkem olduğunu da teslim ederim. +Zaten şeri’at da bu tahkimi tanımıştır. +Lakin bu da bir takım kuyud ve şüruta tabi’dir. +Geçenlerde diğer bir mecmu’ada “ Fıkıh ve İctimaiyat ” ünvanıyla bir makale okumuştum. +Ne söylediğini bilir ve emti’a-i ecnebiyye dellallığı ile iktifa etmez bir sahib-i fikr olan muharrir-i muhtereminin zımnen şöyle demek istediğini tahmin etmiştim: +“İmam Ebu Yusuf adete müstenid olan nususu terk ile tebeddül etmiş adata göre ictihad edilebilir diyor. +Hemen hemen bütün nusus da adete müsteniddir. +Binaenaleyh bugünkü adata göre nususu te’vil ve tahvil etmekte de beis yoktur.” Yine tekrar ederim ki muharrir-i muhterem bu kıyası böyle sarahaten tertib etmiyor. +Makalenin hey’et-i mecmu’asından benim isti[n]bat ettiğim ma’na budur. +Bu babda zühul ve hataya giriftar olmuş isem daha ziyade memnun olurum. +Zat-ı alilerinin balaya aldığım sözleri ise bu kıyasa daha ziyade takarrub ediyor. +Bu münasebetle şunu demek istiyorum ki adata müstenid nusus olduğu gibi adatı icad eden nusus da çoktur. +Hatta diyebilirim ki bilad-ı İslamiyye’de ekser adatı tevlid eden nususdur. +Bunun için emsile iradına hacet yok. +Biraz düşünürseniz benden fazlasını siz de bulabilirsiniz. +Binaenaleyh tesettürü de ihticabı da icab eden nusus-ı şer’iyyedir. +İşte burada da muhkem olan adet değil nastır. +Asren ba’de asrın bila-istisna bütün bilad-ı İslamiyye’de nassa istinaden şayi’ olan bir adeti değiştirmek dini değiştirmek kadar icra-yı te’sir eder. +O halde: +[ ] “Aileler arasında beraber oturmak görüşmek ve konuşmak bugün tamamen mümkün ve vaki’...” Olsa da “Bu tarz-ı mu’aşeret İstanbul’da pek çok aileler arasında vaki’ yani bu ma’na ile bir sınıf halkımızca kaç göç mes’elesi kendiliğinden hallolunup bitmiş…” Olsa da yine o korktuğunuz azim münasebetsizlikler mürtefi’ olmaz. +Hele ekalliyeti teşkil eden ve Müslümanlık’la derece-i alakaları mechulümüz olan bu sınıf halkı örnek ittihaz ederek diğerlerine de siz de böyle yapmalısınız demek rüfeka-yı tahririnizin pek ma’nasız bir tahakkümüdür. +Rusya’da milyonlarca müslüman ailelerin böyle yaşamakta oldukları da’vasına gelince bu da o kadar müsellem değildir. +An-asıl Rusyalı olan Abdürreşid Efendi biraderimiz bu ailelerin pek mahdud olduğunu ve bu ailelere müslümanlarca pek de hoşa gitmeyecek bir nazarla bakıldığını bir makalesinde söylemişti. +Rusya matbuatında bu hususa dair görülen münakaşat-ı şedideyi de bu hususta işhad edebilirim. +Mes’elenin mehd-i zuhuru olan Mısır’da da bu serbest usulün teessüs ettiğine ve hatta kariben edeceğine delalet eder bir şey yoktur. +Hulasa demek isterim ki böyle nususa istinad etmiş İslamiyet’in en bariz şi’arı olmuş bir adeti Müslümanlık dairesinde ref’ etmek mümkün değildir. +Ve buna çalışmak da abestir. +Arkadaşlarınızdan biri: +“Bu mes’ele tamamen hallolunmadıkça bitmez” diyordu. +Evet pek doğru söylüyor. +Fakat ben de şunu ilave ederim ki: +“Bu mes’ele din-i İslam yeryüzünden kaldırılmadıkça matlubları vech ile halledilmez.” HER KAVMIN KENDI BAŞINA HAREKETI Artık koca bir İslam aleminin mahv ü helaki için hazırlanan dolablar kurulan planlar son zamanlarda pek mahirane tedvir edilmeye başladı. +Bunun neticesidir ki her taraftan alem-i İslam üzerine baran-ı bela gibi fitne fesad ateşleri yağıyor yangınlar içinde kalan bu zavallı İslam memleketleri muttasıl yabancıların ellerine geçip duruyor. +Düşmanların kimisi din-i Mesihi’nin naşirlerini himaye etmek fikriyle kimisi neşr-i medeniyyet beşeriyete hizmet da’iyesiyle bir kısmı da mu’ahedat-ı mahsusadan istifade fikriyle hasılı İslam alemini bel’ etmek için her birisi birer vesile ile yavaş yavaş hulul ederek alem-i İslam’ın ta can noktasına kadar geldiler! +Eğer –ma’azallah– aralarında uyuşabilmeleri mümkün olsa alem-i İslam’ın kalbgahına da hançeri batırmaktan asla çekinmeyeceklerdir! +Acaba bunlara karşı şimdiye kadar müslümanlar ne yaptılar? +Başlarının üstünde dönen bu kadar felaketler kulaklarını dolduran bu kadar gürültüler cihanları sarsan bu kadar hadisat... +Acaba müslümanları ikaz edebildi mi? +Evet pek elim musibetlerden sonra başlarında dönen bu felaketleri memleketleriyle beraber dinlerinin bel’ edilmesi bir kısmı anladılar bu felaketlerin esbab-ı hakıkıyyesini taharriye koyuldular. +Bir kısmı ise hala bu kadar elim felaketleri bile görmüyorlar. +Mevcudiyetleri kaldırılmak için kopan kıyametler kendilerine ninni sadası gibi geliyor: +Bugün hala bir kısım müslümanlar vardır ki hurafe-perestlikle ataletle tenbellikle geminin yürüyebileceğini yalnız muavenet edeceği zu’munda bulunuyorlar. +Diğer taraftan muslih maskeli bir takım müfsidler de vardır ki çare-i necatımızı ulu orta dinsizlikte göstererek o yolda neşriyatta propagandalarda bulunuyorlar. +Yanlış yola sapanlar arasında son asrın modası hükmünde olan kavmiyetcilik cereyanları da dalgalanıp durmaktadır. +Bir tezebzüb bir perişanlıktır ki ümmeti günden güne hufre-i izmihlale doğru sürükleyip götürmektedir. +Bir kere düşünelim: +Acaba asabiyet-i kavmiyye fikrinin tenemmüv etmesi İslam alemini düşmüş olduğu giriveden tahlis edebilir mi? +Biz bundan evvel bu mevzu’da yazmış olduğumuz üç makalede alem-i İslam’ın esbab-ı inhitat ve çare-i salahına dair bir dereceye kadar umumi bir surette izahatta bulunmuş Ma’lumdur ki; Şari’-i A’zam sallallahu aleyhi ve sellem bir devreye girmiş bulunuyordu. +Bu din bir din-i umumi olduğu cihetle yegane maksadı bütün insanların nail-i sa’adet olması idi. +Bunun içindir ki getirmiş olduğu kanunlar kavanin-i umumiyye ve külliyye idi. +Ahkamı akla muvafık ve her mekanda her zaman kabil-i tatbik idi. +İslam en evvel bil-umum insanlar arasında bir uhuvvet-i umumiyye kendi müntesibleri beyninde de bir uhuvvet-i hususiyye te’sis ediyordu. +Müntesibini haricinde olanları muharib mu’ahid zimmi olmak üzere üç sınıfa ayırıp bunların herbirisi için de kat’iyyü’r-ri’aye bir takım ahkam vaz’ ettiği gibi kendi müntesiblerinin de bir baba ile bir anadan meydana gelen hakıkı bir kardeş gibi olmaları yek-diğerine karşı cesed-i vahidin uzvu vaz’iyetinde bulunmaları esas-ı maksadını teşkil ediyordu. +şekillerde ezhan-ı beşeri işgal etmekte bulunan fikr-i ilhadı fikr-i sa’ibeyi kökünden mahv ederek yerine hakıkı [ ] bir vahdet ikame ediyordu: +... +arasında uhuvvet-i umumiyye kendi müntesibleri beyninde de ayrıca bir vahdet-i hakıkıyye te’sis etmek olduğu için bütün ahkamını bu yolda vaz’ etmiş bunu muhil olan her şeyi kemal-i nefretle reddetmiş hatta bu gibileri müslümanlıktan tard etmiştir. +risi de asabiyet-i kavmiyye fikri olmuştur. +Esasen tevhide münafi olan bu fikri de pek şiddetli bir surette men’ etmiştir: +... +ne gelerek bir fikir bir nokta etrafında toplanıyorlardı. +İ’la-yı kelimetullah i’la-yı din... +Bu esas-ı metin üzerinde hareket eden müslümanlar az bir müddet zarfında dünyaları titretecek kadar kuvvet iktisab etmişlerdi. +Düşmanları hiçbir suretle karşılarına çıkamıyorlardı. +Fakat maa’t-teessüf sonraları akvam-ı İslamiyye arasındaki bu vahdet tefrikaya yüz tuttu. +Müslümanlar birbirine düştüler. +Aralarına münafıklar sokuldu. +Bin türlü mezhebler meydana çıkardılar. +Hele Cengiz’in Hülagu’nun Timurleng’in vahşetleri vahdet-i İslamiyye’yi bir daha iltiyam-pezir olmayacak surette parça parça etti. +Bu suretle parçalanan İslam alemi Avrupalılara lokma lokma oldu... +Bunları sayıp dökmekten maksadımız İslam’ın pür-şan ü şeref olan asr-ı evvelinin vahdet sayesinde olduğu gibi bu hale gelmesi de nifak ve tefrika yüzünden ileri geldiğini söylemektir. +Müslümanlık vahdetten ne kadar uzaklaşmış ise o nisbette zayıf düşerek düşmanlarının şikarı olmuştur. +Zaten kanun-ı tabi’atın muktezası da bu değil mi?.. +Kudret-i fatıra aralarında vahdeti muhafaza etmekle beraber emr-i ıslahları için çalışan milletleri hiç bir vakit helak etmemiş müşrik bile olsalar yine onları düşmanlarına karşı mağlub kılmamıştır. +Bugün Müslümanlık alemi halet-i ihtizarda bulunuyor. +Mütefekkirleri bunu tedaviye düşmüş olduğu bu giriveden tahlise şitab ediyorlar. +Fakat maraza mübtela olan bir ferdi o marazdan tahlis edebilmek için evvela; o marazı hakkıyla keşfedebilmek saniyen; o hastanın mizacına göre ilac tertib etmek lazımdır. +Ulu orta tertib edilen ilaclar zavallı hastanın halasını değil helakini tesri’ etmekten başka bir işe yaramaz. +Efrad böyle olduğu gibi hey’et-i ictima’iyye de böyledir. +Herhangi bir sebebin te’siriyle hayat-ı zindegisini gaib ederek duçar-ı za’af olmuş inkıraza doğru yüz tutmuş olan bir vücudu düşmüş olduğu giriveden tahlis edebilmek için ilel ve esbabını teşhis ederek onlardan sonra da suret-i tedavisini düşünmek lazımdır. +Çünkü evvela ilim sonra amel lazımdır. +Eğer illet keşfolunur da suret-i tedavisinde hata edilirse hasta yine kurtulamaz. +Belki çok vakit usul-i tedavide irtikab edilecek en ufak bir hata ma’azallah hastanın bütün bütüne mahvını intac eder. +Bilmeyiz ki inhilale yüz tutmuş olan bir vücud için daha ziyade hatta bütün bütüne inhilalini mucib olacak bir ilac mı verilir yoksa o vücudun a’zalarını bir araya toplayacak onlara kuvvet verecek bir deva mı tertib edilir? +Bize kalırsa “muslih”lerimizin ta’kıb ettikleri yollar pek tehlikelidir. +Ulu orta o yoldan gidecek olursak sahil-i selamete çıkmak şöyle dursun bilakis felaket uçurumlarına doğru daha ziyade yaklaşıyoruz! +Evvelce de söylediğimiz gibi bugün İslam aleminin kurtulması çeken bir takım hurafatı İslamları birbirinden ayıran kavmiyet fikirlerini kaldırarak bil-umum müslümanlar beyninde hakıkı bir vahdet müslümanlığın icabatından olan halis bir uhuvvet husule getirmektir. +Herhangi bir vesile ile olursa olsun müslümanlar arasında böyle bir vahdet vücuda gelirse o dakıkadan i’tibaren İslam alemi felaketten kurtulmuş kendisi biliriz. +Her halde şunu iyi bilmelidir ki ulu orta bir dinsizlik fikri bu memleket için ne kadar muzır ise kavmiyet fikri de o nisbette tehlikelidir... +Artık akvam-ı İslamiyye için bu hakıkatleri anlayarak henüz İslam büsbütün muzmahil olmadan sımsıkı Allah’ın kitabına yapışmak Peygamber-i zi-şanının gösterdiği tarik-ı vahdeti ta’kıb etmek zamanı gelmiştir. +Yoksa her kavim kendi başına harekete başlarsa ma’azallah izmihlal muhakkaktır. +Aksekili Ahmed Hamdi Kaçakların def’ olup gitmesiyle İslam ordusu yedi yüz kişi kaldı. +Bunun da ancak yüz neferi zırhlı ve ikisi atlı idi. +[ ] Resulullah hazretleri ordusunu ta’biye etti. +Sol tarafta ve iki dağ arasında bir gedik vardı ki oradan düşmanın gelmesi ve müslümanları muhasaraya alması mümkündü. +Peygamberimiz bu tehlikeyi gördü ve Abdullah bin Cübeyr’in ma’iyyetine elli nefer okçu verip o gediğin muhafazasına me’mur etti. +Gönderirken de “Ardımızı süvari hücumundan koruyunuz. +Düşman galib gelsin mağlub olsun benden emir almadıkça yerinizden ayrılmayınız” diye ta’limat verdi. +Okçular mevki’lerine gittiler. +Ordular da saf bağlayıp iki taraftan çıkan mübarizler çarpışmaya başladılar. +Müşriklerden zorlu bir herif deve üzerinde olduğu halde meydana çıkmıştı. +Buna karşı Resulullah’ın halası oğlu Zübeyr bin el-Avvam hazretleri piyade olarak fırladı ve devenin üstüne sıçrayıp herifin boğazına sarıldı. +Bir müddet boğuştuktan sonra herif aciz kalıp yere düştü. +Zübeyr hazretleri de üzerine çöküp kafasını kopardı. +Şu kahramanlık adama hayret veriyor değil mi? +Ta’accüb etme. +Din kuvveti müslümanlık gayreti insana çok şeyler yaptırır. +Böyle şaşılacak vak’alardan inşaallah epeycesini nakledeceğim. +Müşriklerin mübarizlerinden birçoğu yere serildi. +Hatta bayrakdarlarıyla beraber bayrakları devrildi. +Müslüman ordusu şiddetle ilerledi. +Müşrik ordusu bozulmaya arka tarafta def çalan karılar da tabana kuvvet kaçmaya başladı. +Şu hali gören gedik muhafızları “Düşman kaçıyor biz de gidelim yağma edelim” dediler ve kumandanlarının “Durun Peygamber’in emrini unutmayın” demesini dinlemeyip mevki’lerini terk ettiler. +Yiğit kumandan arkadaşlarından yedi fedakar ile oradan ayrılmadı ve avdet emrini alıncaya kadar vazifesini ifa etmek istedi. +Yukarıda ismi geçen Halid bin el-Velid daha o vakit müslüman olmamıştı. +Bu sırada düşmanın süvari kumandanı bulunuyor ve o gedikten içeriye atılmak için fırsat gözetiyordu. +Okçuların oradan çekildiğini görünce şiddetli bir hücum gösterdi ve mevki’lerini muhafaza eden sekiz fedaiyi çiğnedikten sonra İslam ordusunu arkadan kuşattı. +Halid’in ardından da İkrime bin Ebi Cehil –ki Bedir’de öldürülen Ebu Cehil’in oğlu idi. +Sonra müslüman oldu. +Ve Yermuk Gazvesi’nde şehid oldu– ma’iyyetiyle yetişti. +Müşrikler bunu anladıkları gibi geri döndüler. +Onlar önden Halid’in süvarileri ile İkrime’nin piyadeleri arkadan müslümanları iki kılıç arasına aldılar. +ya ve öldürmeye başladılar. +Parolanın ehemmiyetini anlıyorsun ya? +Bak onun unutulması ne kadar felakete sebeb oluyor. +Müslüman ordusu karmakarışık oldu. +Kimse kimseyi tanımaz hale geldi. +Fazla olarak “Muhammed katledildi” diye bir ses işitildi. +Bunu işiten ve düşman karşısında ölümle pençeleşen ashabın çoğu artık başı kaygısına düştü ve kimi etraftaki dağlara çekildi kimi de yurdunun muhafazası için Medine’ye kadar gitti. +Medine’deki müslüman kadınları hususiyle Resulullah’ın dadısı Ümmü Eymen hazretleri bu bozgun askeri taşla toprakla karşılayıp memlekete sokmadılar. +“Er meydanı önünüzde ya harb edin yahud silahlarınızı verin de biz harb edelim” diyerek onları ayıpladılar. +İçlerinden bazıları da düşman karşısında sebat eden fedakar gazilere yardım Bu dişi arslanlardan Peygamber’in huzurunda cenk edenler ve yaralananlar da oldu. +Resulullah hazretlerinin yanında ancak yirmi otuz kişi kalmıştı ki içlerinde yaralı olmayan yok gibi idi. +Peygamber Efendimiz ise düşmanın birçok hücumuna karşı sebat edip duruyordu. +Ön dişlerinden biri kırıldığı alt dudağı ile yanağının bir tarafı yaralandığı mübarek alnından kanlar aktığı halde bir adım geri çekilmiyordu. +Üstüne atılan taşların te’siriyle müşriklerden birinin evvelce kazmış olduğu çukura düştü. +Ashabından Talha hazretlerinin yardımıyla oradan çıktı. +[ ] O Talha ki: +Kendini Peygamber’e siper ederek birçok yerinden yaralanmış ve sağ elinin şehadet parmağıyla orta parmağı kesilmişti. +Hemen hepsi de böyle yaralı yirmi otuz kişi ile öyle açık bir yerde durmak uyamayacağından Resulullah Efendimiz geride bir müdafa’a hattı teşkil etmek istedi. +Fakat yaralarından akan kanlardan zayıf düşmüş olduğu cihetle yine Talha hazretleri Peygamber efendimizi sırtına alıp arkadaki dağa çıkardı. +Muharebe meydanı müslümanlardan hali kalınca müşrik ordusundaki defci karılar geldiler orada yatan yetmiş tane şehidin burunlarını kulaklarını kesip ipliğe dizdiler ve bilezikler gerdanlıklar yapıp takındılar. +Kendi maktulleri de otuzdan kırktan ziyade idi. +Müşrikler bu derece vahşilik ve hainlik yaptıktan ve guya Bedir’deki ölülerinin intikamını aldıktan sonra Mekke yolunu tutup gittiler. +Onların çekilmesiyle Peygamber hazretleri muharebe meydanına gelip şehidleri mu’ayene etti. +Hepsinin burnu kulağı kesilmiş bazısının parça parça edilmiş amcası Hamza hazretlerinin karnı ve göğsü yarılıp ciğerlerinin çıkarılmış olduğunu gördü. +Mübarek gözlerinden yaşlar dökülerek onları defnettirdi ve kendisi yaralı ashabı mecruh olduğu halde Medine’ye avdet eyledi. +Kıssaları daha ziyade uzatmayalım da lazım olan hisseyi alalım: +Şu muharebede bozgunluk bizim tarafta olmuş. +Lakin düşünelim ki neden böyle olmuş? +Vakı’a hayr da şer de Allah’tandır. +Takdire karşı gelinmez. +Her işte Hakk’ın dilediği olur. +Fakat insan için de tedbirde kusur etmemek lazımdır. +likten başka bir şey değildir. +Bu tedbirsizlik kumandanda mı idi? +Haşa ve kella. +Kumandanda değil kumandanı iyice dinlemeyen efradda idi. +Birincisi; Hazret-i Peygamber “tedafü’i” harb etmek tarafdarı “tecavüzi” davranmak ve meydan muharebesi yapmak istediler. +rini bırakıp yağmaya koyuldular ve bir ordunun bozulmasına sebeb oldular. +Üçüncüsü; “Muhammed katledildi” diye bir ses işitir manların ortasında bıraktılar ve saire ve saire. +Demek ki galebe çalmanın ruhu: +Amirin sözünü dinlemek ve düşman karşısında dinelmek olduğu gibi mağlub olmanın başlıca sebebi de itaatsizlik etmek ve tedbirsizlikte bulunmak imiş. +NAZIRA İBRAHIM EFENDI Zümre-i kuzattan ve ashab-ı ilm ü kalemden bir zat-ı det tedrisle meşgul olduktan sonra silk-i kazaya salik olarak mukteza-yı meslek bir hayli seyahat eyledi. +Bulunduğu mahallerde ber-nehc-i şer’-i şerif ifa-yı vezaif-i şer’iyye etmekle beraber isimleri atide muharrer muhtelif mevzu’larda çok asar-ı müfide te’lifine de bezl-i makderet etti. +Meslek-i kavim-i tasavvufa da müntesib olup ikmal-i sülukleri Hazret-i Sezai Gülşeni’dendir. +Fudala-yı kuzat ve meşahir-i şu’aradan Kami Mehmed Efendi’nin biraderzadesidir. +Tarih-i irtihali “Nazira-yı edeb” terkibinin delaleti olan senesidir. +Medfeni hakkındaki rivayat yek-diğerine mübayin olup meşhur Hadikatü’l-Cevami’ müellifi Hafız Hüseyin Ayvansarayi’nin Mecmu’a-i Vefeyat’ında Edirne’de irtihal ettiği muharrer olduğu gibi bazı zevat da Eskizağra’da intikal ettiğini rivayet ediyorlar. +Edirneli Hibri Abdurrahman Efendi’nin Enisü’l-Müsamerin üzere tezyil eden zamanımız erbab-ı danişinden Edirneli Badi Ahmed Efendi merhumun Riyaz-ı Belde-i Edirne namındaki eser-i mühimminde dahi sahib-i tercümenin medfeni hakkında zikredilen mevaki’ ta’dad edilmekle beraber Kesriye mülhakatından Horpeşte olmak ihtimali de mezkurdur. +Mütala’a-güzar-ı acizi olan hatt-ı dest-i fazılaneleriyle muharrer büyük bir mecmu’alarında resail-i atiyyeden’sı mündericdir: +Risale-i Ehadis-i Kudsiyye Risale-i Erba’in ala Kelimeteyn Risale-i Ehadis-i Erba’in-i selasiyye Kavsiyye ya Ehadis-i Şerife ve Edebiyat-ı Latife derTir-Endazi Münci’l-Melal ve Musılu’l-Kemal İbadat-ı bedeniyye ve işarat-ı ma’neviyye-i ibadattan bahistir Letaif-i İmam-ı A’zam – İmam-ı müşarun-ileyhten menkul mesail-i latifeyi mübeyyindir. +Risale-i Nu’ut-ı Şerife Türki ve Farisi’dir [ ] Mu’ammayat-ı Manzume : +Esma-i hüsna esma-i Muhammedi esma-i enbiya esma-i sahabe esma-i meşayihi cami’dir. +Tercümetü Kaside-i Münferice Manzumdur Tercüme-i Risale-i Etvar-ı Seb’a “Hüsn-i hatime” terkibinin natık olduğu senesidir. +Şerh-i Kıt’a-i ... +Şerh-i Gazel-i Mevlana Şerh-i Gazel-i Niyazi-i Mısri Ol ne kesrettir ki anın haddi yok payanı yok Manzume-i Ahlakıyye Beyan-ı Ruh ba-Akval-i Sahiha Behcetü’l-Ebrar ve Lem’atü’l-Esrar : +İlm-i muhadarata dair Türkçe bir eser olup hatt-ı destiyle muharrer nüshası taraf-ı acizanemden Edirne’de Veli Dede Dergah-ı şerifi Kütübhanesi’ne ihda kılınmıştır. +Tuhfe-i Gülşeniyye Tuhfetü’l-Letaif fi’n-Nevadir ve’l-Emsal ve’l-Garaib Cami’u’l-Mu’cizat Tuhfetü’l-Vüzera’ Bağdad kadılığında bulundukları zaman te’lif ettikleri manzum bir eserdir. +Risaletü’l-Furuk Furuk hakkı tarzındadır Muhtasar Tarih-i Osmani Muhtasar Tarih-i Edirne Enisü’l-Müsamerin’den ihtisar edilmiştir Tercüme-i Cami’u’l-Hikayat Divan Hatt-ı destiyle muharrer nüshası Bahçekapısı’nda Hamidiye Kütübhanesi’ndedir. +Mecmu’a-i Mükatebat : +Kısm-ı a’zamı Hazret-i Sezai Şerh-i Gazel-i Usuli Ey hakıkatten haberdarım diyen Mevla ne der? +Der-i lütfun bize daru’l-emandır Ya Resulallah Sa’adet re’fet anda rayegandır Ya Resulallah Terahhum eyle lütf ile nazir der[d]-mendindir Şefa’at iltimas eyler zamandır Ya Resulallah BUHARI-I ŞERIF ŞERHI HAKKINDA Geçen haftaki nüsha-i mergubede Bursalı Mehmed Tahir Beyefendi’nin Yusuf-zade Abdullah Hilmi Efendi hazretlerinin tercüme-i haline ve asar-ı aliyyelerine dair makale-i arifanelerini kemal-i dikkat ve lezzetle okudum. +Bu zat-ı muhteremin mülk-i Osmani’de yetişen e’azımdan olduğunu ve adeta gülistan-ı edeb ü ma’rifet ve hakıkatin bir bülbül-i hoş-gusu bulunduğunu asar-ı aliyyeleri esamisinden istidlal ettim. +Buhari-i Şerif’in yirmi sekiz senede yazdıkları otuz cild şerhinin ziya’a uğramayıp kısım kısım olsun kütübhanelerde kalmasına memnun ve müteşekkir oldum. +Fakat şimdiye kadar kimsenin nazar-ı dikkatini celb etmemiş olmasına ve saha-ara-yı alem-i matbuat olmamasına teessüf eyledim. +Gönül hiç olmazsa bunların bir araya toplanılarak kütübhane-i umumide hıfzını arzu eder. +Mısır’da asar-ı eslafı ma’lumdur. +Mesela; yüz cildden ibaret bir tefsir her türlü müşkilata rağmen tab’ olunuyor. +Bizde ise bu gibi e’azımın bu’la vücuda getirdikleri asar-ı muhallede gubar-ı nisyan altında kalıp gidiyor. +Bu hale müteessir olmamak elden gelmiyor. +Müşarun-ileyhin ulüvv-i kadr ü kemalini i’lana delalet eden muhterem fazıl-ı müdekkık Tahir Beyefendi hazretleriyle Sebilürreşad ’a erbab-ı irfan elbette müteşekkirdir. +Sa’yiniz meşkur olsun azizim. +SAHIBSIZ KÖPEKLER Topkapı ve Haseki caddelerinin birleştiği Yusufpaşa Çeşmesi’nin önünde haline göre bir meydancık vardır ki –Allah bir daha göstermesin– ma’hud harik-ı kebirden sonra Aksaray’dan yukarı mahallatın “Yeşil Tulumba”sı yerini tutmuştur. +Mart’ın’uncu Pazartesi günü buradan geçeceğim sırada gelip geçenlerden ve etraftaki kahvehanelerde oturanlardan birçoğunun yol ortasında birikip bir şeye baktıklarını gördüm. +Ben de o kalabalığa sokulup sebeb-i ictima’ı anlamak manın te’sirinden vicdan-suz evza’ ile kıvranıyor ve dil-hıraş hırıltılarla can vermeye çalışıyordu. +Çabalanıp didinmesini ta’bir-i mahsusuyla can çekişmesini mütehayyirane olmaktan ziyade müteessirane temaşa edenlere arasıra sönük nazarlarıyla bakıyordu ki bu müsterhimane bakışlar başucundaki ashab-ı merhametin cidden yüreğini yakıyordu. +Zavallı mahluk henüz sekeratını ikmal etmemiş ve hareket-i mesmumanesiyle hayat-ı sefilanesine nihayet vermemişti ki kalabalığın arasından iki tane kürekli peyda oldu. +[ ] Şimdiki ünvanları nedir? +İyi bilmiyorum. +Eski süprüntü arabacılarından olan bu adamlardan biri elindeki küreği keskinlemesine hayvanın boynuna bastırdı. +Arkadaşı da küreğini daha canlı bulunan köpekceğizin karnı altından daldırıp salkım saçak kaldırdı... +Üst tarafı ne oldu bakamadım. +Beytini söylenerek yürürken diğer bir manzara karşısında bulundum: +İki tane fino köpeği sokak ortasında müstekreh bir vaz’iyet almış duruyor kuyruğu kulağı düşük uyuz bir tazı da bacağını kaldırmış sebzeci dükkanının önündeki yapraklara siyiverdi. +Düşündüm ki hem-cinslerinden birinin birkaç gram striknin ile vücudu kaldırılırken bunların böyle salma bırakılmasındaki sebeb ne idi. +Sonra boyunlarındaki tasmalardan bunların sahibli olduğu için serbest gezdiklerini öbürünün de kimsesiz bulunduğu için zehirlendiğini anladım... +Hazin meşhudatım bu kadar. +Şimdi de muhık mahsüsatımı söyleyim: +Şehremaneti birkaç sene evvel damen-dermiyan olarak sokak köpeklerini bir hengame-i vala ile toplayıcıların kancasından kurtulan yahud arabalara yüklü kafeslerin aralığından fırlayan hulasası: +Bakiyyetü’l-eb’ad bulunanlarla nesl-i cedid olarak türeyenleri de böyle sokak ortasında zehirletip kaldırıyor. +gösterene de beş kuruş ikramiye veriyormuş! +Yine duyduğuma nazaran bu kuyruklar birer yağlı kuyruk halini bulmuş ve herbiri birkaç defa getirilip gösterilmeye başlamış da bunların fennen çare-i imhası olup olmadığı Emanet Kimyahanesi’nden sorulmuş! +Günahı söyleyenler boynuna. +Bizce karanlıktır! +Buraları lazım değil. +Elzem ve ehem olan bir şey varsa o da şu alenen tesmim-i kilab feci’asına hitam verilip serseri köpeklerin ortadan kaldırılmasına başka bir çare bulunmasıdır ki insaniyet de bunu iktiza eder sanırım. +Bir de sahibli yani tasmalı köpekler için bir ta’limatname yapılsa ve bunların: +Hem-nev’a karşı pür-cuş ü bi-huş Ser der-heva ve dünbale ber-duş olarak salma-gezmeleri ve gezdirilmeleri biraz takyid edilse. +Çünkü biraz yukarıda naklettiğim halat-ı keriheden fazla olarak kaldırım üzerinde giderken yahud otobüste tramvayda otururken bir küçük beyin yahud sivilize bir küçük hanımın şeref-i refakatini haiz bir köpeğin bacaklara süründüğü yahud mütebasbıs bir lisan ile elleri yaladığı oluyor. +Bunların ünsiyet neticesi olarak sahiblerinin elini ve burnunu yalamasına bir şey denemezse de temiz bir müslüman şer’an murdar olan bir salya ile elinin telvis edilmesine rıza gösteremez. +Keşkül ismindeki eser-i eşherin müellifi Şeyh Bahaeddin Amili İran Hükümdarı Şah Abbas’ın huzuruna çıkarılmış. +Şah’ın ortada dolaşan köpeği şeyhe sokulup yaltaklanmak istemiş. +Onun çekinip toplanması ise Şah’ın hiddetini ve: +– Şeyh Efendi! +Eteğiniz kirlenmesin diye mi çekiniyorsunuz? +Sualini mucib olmuş. +Şu nageh-zuhur suale irticalen Ruba’isini okuyup – Damen-i na-pakimden seg-i şehametiniz murdar olmasın fikriyle çekinmiştim! +Cevabını verip yakasını kurtarmış. +Tabiidir ki böyle bir temas-ı gayr-ı marziye duçar olanların hemen hepsi de Şeyh Bahaüddin gibi mütezelzil ve derya-dil bulunmaz. +Hatta onun cevabını vermeye değil mealini düşünmeye bile tenezzül etmez. +Binaenaleyh Şehremaneti tab’an titiz olanların iğbirarını mucib olmamak için sahibli köpeklerin etvar-ı azadegisini biraz ta’dil kalben şefik bulunanların inkisarını badi olmamak usulü tebdil etse pek ziyade isabet eylemiş olacaktır. +YENI YAZININ EL YAZISINDA DA BITIŞMEMESI BÜYÜK MEZIYETTIR Elmalılı Hasan Efendi-zade Arif imzasıyla muhterem Sebilürreşad’a yazılan makaleyi gördüm. +Yeni yazının iyiliği ve lüzumu tasdik ediliyor. +Yalnız el yazıları için majüskül ve Latin harflerinde olduğu gibi bitiştirmek ihdası isteniyor. +Majüskül yapmak kolaydır. +Mesela; harfleri büyücek yazmakla bile hasıl olur. +Fakat bizim için şimdiki halde öyle şeyler varıncaya kadar umumu bir an evvel okutup yazdırmak olduğundan mümkün olduğu kadar tekellüfden azade sade tarzlar ta’kıbi zaruretindeyiz. +O cihetle bir hayli seneler bu gibi şeylerden sakınmalıyız. +Gelelim el yazısında bitişmek ihdası mes’elesine; bu mes’eleye yanlış ehemmiyet atfedenler maa’t-teessüf pek çok görülmektedir. +Maksad Avrupalılarda ne varsa hepsini almak yapmak değil elzem ve efdal olanları almaktır. +Halbuki [ ] Latin harflerinde mevcud olan vasl umumiyet olduğumuz vuzuh ve suhulete bütün bütün münafidir. +Ve bunda kelime bitinceye kadar elin kalkmaması sür’at ve suhulet te’min eder görünürse de iyi tedkık edilirse bilakis sür’at ve suhulete mani’ olduğu anlaşılır. +Çünkü münfasıl yazıldığı vakit insan birkaç hareketle yazılacak ayrı harfleri yazmakla mükellefdir. +Zihin şaşırtıcı bir hal yoktur. +Muhtelif harfleri biri birine vasl etmekte ise nisbetle tekellüf vardır. +Bunun nazarisi böyle olduğu gibi ameli olarak isbatı da kolaydır. +Mesela; Yusuf kelimesi yeni yazı ile pekala muttasıl yazılabilir. +“Ye vav sin vav fe” harflerini hiç bozmaksızın biri birine rabt etmek kafidir. +İşte bu veya emsali bir kelimeyi önümüze bir saniyeli saat koyarak ve bu harfleri birbirine vasl ederek mesela iki dakıka yazmakta devam edelim. +Sonra kaç kelime yazdığımızı ve kaç kere şaşırdığımızı sayalım. +Sonra da aynı kelimeyi hurufu ayrı ayrı olarak aynı müddet yazıp yine sayalım. +Her halde münfasıl yazıldığı vakit vasl ile yazılandan daha çok yazıldığını ve daha az yanlış yapıldığını görürüz. +Diğer milletlerin yazılarıyla mukayese ve tecrübe ettiğimizde dahi bizim yeni yazının munfasıl halinde onların muttasıl el yazılarından daha seri’ yazıldığı defa’at ile bilfiil daha ziyade sür’at ve suhulet ve vuzuh ve tamamiyet vardır. +erbab-ı fen ve mütefekkirini ininde dahi müsellemdir. +Bahusus yazıdan maksud-ı asli olan vuzuhun muhafazası her şeyden akdemdir. +Bizim yazı ise vasldan ziyade fasla müsa’iddir. +Nitekim her vakit dediğimiz gibi bizler munfasıl yazmaya zaten alışkınız. +Mesela; “Dün Düzdere’den üç adam on dört ördek vurdu. +Uzunova’da av vardır. +Ordu’dan varid evrak idarededir. +Oradan al” ibaresi hep munfasıl harflerden mürekkebdir. +Bundan sonra hep böyle yazarız olur gider. +Kelime aralarını tefrik için biraz aralık bırakmak kafidir. +Mamafih belki ileride Avrupa yazılarında olduğu gibi vasl olarak intihab ettik. +Yani vaslın lehinde olmadığımızın bazılarının yanlış anladığı vech ile şekillerimizin vasla müsa’id olmadığından zannedilmemesini ilaveye lüzum görürüz. +Hulasa: +Yeni yazının bi-avnihi te’ala hiç eksiği yoktur. +Her cihet düşünülmüş ve bununla bütün akvam-ı İslamiyye lisanları yazıldığı gibi Arapça dahi lisan-ı Arabı halelden vikaye edecek surette yazılır. +Ve bu husus pek büyük ulema ve üdeba-yı Arab tarafından tasdik ve takdir edilmiştir. +Yeni yazı hakkında varid olan bilcümle sual ve itirazlara cevab verir bir risale mevcuddur ki “Yeni Yazı Öğretme Derneği” tarafından tertib edilmiştir. +Orada bu sualin cevabı dahi vardır. +Binaenaleyh bu yazı hakkında hatırlarına sual ve itiraz varid olan zevatın mezkur risaleyi dikkatle okumalarını rica ederiz. +Bu risaleden mikdar-ı kafi Kütübhane-i umumiye ve Sebilürreşad idarehanesine bırakılmıştır. +Meccanen verilir. +HINDISTAN’IN SABIK MAKARR-I HÜKUMETI Zavallılar el-an hab-ı giran-ı gaflet içinde yuvarlanmaktadırlar. +Putperestlere nisbeten son derece cahil ve izzet-i nefisden mahrum bir halde puyan bulunmakta ve hükümet-i mahalliyyenin eltaf ve elkabıyla mütena’im bulunan birkaç müteğallibenin nüfuzları altında zillete giriftar ve onların ağraz ve ehva-i şeytaniyyelerine alet olmuşlardır. +Trablus ve Balkan muharebatı esnasında biraz hamiyet ve gayrete gelen Bengale müslümanları oldukça bir eser-i hayat ibrazına muvaffak olmuşlar ve hatta bir aralık ahz-ı sar için Kalküta’daki İtalya Ceneral konsolosunu katle tasaddi etmişler ise de bu keyfiyetten haber alan sinyor derhal firarı karara tercih ederek ferre yefirru firaren sigasını çeke çeke Roma’ya mündefi’ olmuş gitmiştir. +İtalya emti’a-i ticariyyesi Bengale Eyaleti’nde emsali na-mesbuk bir halde revacdan düşmüş ve bu yüzden İtalya tüccarı külliyetli zarar ve hasarata duçar olmuşlardı. +Müslümanların avam ve fukara kısmında Osmanlılara karşı son derece halisane ve fedakarane bir meveddet ve muhabbet a’mak-ı kalblerinde mevcud ise de zenginlerinde hakıkı ve samimi hissiyat mahdud ve azdır. +Fakat günden güne İslamiyet’i İslamiyet’in menafi’ini elkab ve iltifata satan bu müteğallibe güruhunun nüfuzu kırılmakta ve azalmaktadır. +Servet ve ticaret Bengale Eyaleti’nde ale’l-ekser müslümanların elindedir. +Putperestler ise hep arazi ve emlak sahibleridir. +Hindular içinde münevveru’l-fikr kimseler yüzde altmış ve müslümanlar içinde yüzde altı raddesindedir. +Kalküta’da İngilizce olarak biri The Englishman diğeri de The Statesman namıyla naşirleri İngiliz bulunan gazeteler tamamıyla İngiltere siyasetinin mürevvic ve naşirleridir. +The Bengalee namında İngilizce olarak intişar eden yevmi bir gazete tamamıyla Bengale putperestlerinin lisan-ı halleri olup hükümet-i mahalliyyeyi icraatını tenkıd etmekte asla tereddüt etmediği gibi dakıka bile geçirmez. +Bu gazetenin sahib ve naşiri Hindu Banerci’dir ki kendi kavmini müdafa’a ve sahabet etmekle bütün hayatını geçirmiş ve el-yevm onlara muhterem bir lider olmuştur. +Hindularla müslümanların Bengale lisanıyla intişar eden birkaç gazeteleri var ise de o kadar ehemmiyeti haiz değildirler. +el-Hilal ceride-i İslamiyyesi: +Dökme hurufat ile haftada bir kere Urdu lisanıyla musavver olarak intişar eden bu ceridenin gerek Hind müslümanları üzerindeki nüfuzu ve gerekse hükümet-i mahalliyye indindeki ehemmiyeti pek ziyadedir. +Osmanlıların hukukunu da son derece müdafa’a eylemektedir. +Sahib-i fazılı Mevlana Ebi’l-Kelam Azad hazretleridir ki gençliğiyle beraber ulum-ı diniyye fıkhiyye ve mantıkiyye [ ] ile edebiyat ve tarih-i İslam’a bi-hakkın muttali’ ve alim bir zat olup merhum pederi Hindistan’ın en fazıl ulemasından ve yüz binlerce mürid ve peyrevana malik alikadr ve vücudu ender zevatlardandı. +el-Hilal ceridesinin kari’leri ale’l-ekser Hindistan’ın ulema ve fudala tabakalarıdır ki o gibi kimselere makale ve muhteviyat beğendirmek her muharririn harcı değildir. +Bunu Azad gibi fudala-yı İslamiyye’den olan ancak tahrir edebilir. +Kanpur Mescidi Vak’ası esnasında hükümet-i mahalliyye aleyhinde bilcümle müslümanları uyandıran ve en sonra hükümet tarafından yapılan hataları ta’mir ettirinceye kadar uğraşan el-Hilal ceridesinin nüfuz ve te’siri görülmüş ve kari’leri on bini tecavüz eylemiştir. +Memalik-i Osmaniyye içinde Sebilürreşad’ın ehemmiyeti ve mesleği her ne ise el-Hilal’in de aynıdır. +Ser-makaleyi Azad hazretleri bizzat kendi kalemiyle yazdığı gibi gazetenin tashih ve tanzimine de kendisi bakar. +Ser-makalede münasebetle irad ve istişhad edilen ebyat-ı Arabiyye ve Farisiyye vardır ve o kadar güzel ve mü’essirdir ki kari’leri teshir eyler desem mübalağada bulunmuş olmam. +Kalküta’da hergün bu zat-ı muhterem ile ale’l-ekser vaktimi geçiriyordum. +Bundan dolayı da kendimi son derece bahtiyar addeyliyordum. +Bilumum İslam ile Osmanlılar hakkında beslediği fikir pek ali ve şayan-ı kabul ve imtisaldir. +Dersaadet’e bir kere teşrif eylemelerini bilhassa kendilerinden çok istirham ettim. +Bunu bana va’ad ettiler. +Hindistan’daki ulema ve fudala içinde iki zata tesadüf ettim ki biri Mevlana Şibli Nu’mani hazretleri idi. +Diğeri de bu zat-ı muhteremdir. +Kalküta’da müslümanların birkaç encümenleri vardır. +Fakat içlerinde en iyisi “Encümen-i Müfidü’l-İslam”dır. +Bu encümen azalarının çoğu fukaradır. +Bir kitabhane bir ibtidai zükur ve inas mektebi açtıkları gibi İngiliz hastahanelerinde vefat eden fakır müslümanları kendi encümenlerinin masrafıyla tekfin ve techiz ve defneyliyorlar. +Ziyadesiyle fakıru’l-hal olan çocukları ta’lim ve terbiyeye çalışıyorlar. +Beni encümenlerine da’vet buyurdular. +Cümle a’za ile görüştüm. +Cidden riyasız ve kalblerini nur-ı mübin-i İslamiyet’le münevver gördüm. +Gazi Enver Paşa’nın resmini kulüpleri bunu zat-ı alilerinden istirham edeceğimi kendilerine va’ad ettim. +Bunların encümenin idare me’muru Mevlevi Hidayet Hüseyin namında ulema ve müderrisinden gayet salih ve mütedeyyin bir zattır. +Enver Bey’in ismini telaffuz ettiği zaman gözlerinden bila-ihtiyar inci taneleri gibi yaş akıyordu. +Bu mübarek zatın bu hali beni de ağlattı. +Dünyada bu kadar saf yürekli haluk doğru Osmanlıları seven bir zata müddet-i ömrümde daha tesadüf etmedim. +Benim kalbimi cidden teshir etmişti. +Yine Kalküta’da ulemadan olup alış-verişle iştigal eden Mevlevi Yar Muhammed namında bir zatı son derece Osmanlı muhibbi buldum. +Bu zat bana çok şeyler söyledi ki cidden şayan-ı kabul ve imtisal buldum. +Hind müslümanlarının makam-ı hilafet-i uzmadan ne beklemekte olduklarını ve bu rabıta-i kaviyyeyi kat kat te’kid ve takviye için zülf-i yara –İngiliz politikasına Hindistan’da– dokunmamak şartıyla ne gibi icraat ve teşebbüsatta bulunmaklığımızı edille ve berahin-i kaviyye ile ityan ve isbat ve beni ikna’a muvaffak oldu. +Mevlevi Hidayet Hüseyin’in de bana birçok nesayihi vardır ki ayrı bir makale ile söylediklerini izah edeceğim. +Vaktiyle Suriye’den Çin’e Şangay’a ve sonradan Kalküta’ya gelen bu zat-ı muhterem kendi mesai ve kedd-i yemini sayesinde bir sigara fabrikası açmaya muvaffak olmuş ve büyük bir şirket te’sis eylemiştir. +Kendisi Beyrut’un eşraf ve hanedanından ve Hazret-i Ömer el-Faruk radıyallahu te’ala anh hazretlerine intisab eyliyor. +Zannımca seyyid-i müşarun-ileyh ile merhum Mahmud Şevket Paşa ile merhum Sami Paşa aralarında karabet de vardır. +Bana karşı bezl-i insaniyet ve lütufta diriğ etmedi. +Hemşehrilik vatandaşlık hakkını Allah için ifa etti. +İki defa biri yemek diğeri çay ziyafetine çağırdı. +Fabrikayı da gezdirdi. +Güzel konağı ve muntazam mobilyaları görülecek şeylerdendir. +Zevk ve tabi’atı tamamıyla Osmanlı olarak kalmış ve bunu muhafaza etmeye son derece sa’y ve gayret eylemiştir. +Trablus Muharebesi esnasında birçok ianeler verdiği gibi Balkan Muharebesi esnasında da bin İngiliz lirasına kadar para göndermiştir. +Edirne’nin Selanik’in sukutu esnasında birkaç gün seyyid-i müşarun-ileyh ağzına bir lokma yemek bir yudum su bile koymamıştır. +Kalküta müslümanlarının kendisine fevkalade hürmetleri vardır. +Kalküta’da hemen her hükümetin bir mümessili vardır. +Hindistan’da ve bu limanda bir nefer teba’aya hiçbir suretle ticari ve siyasi menafi’a malik olmayan Guatamala Peru Pego hükümetlerinin bile birer fahri şehbenderleri olduğu halde Devlet-i Osmaniyye’nin Hindistan’da ve bilhassa Kalküta gibi sahilgah bir noktada hem teba’aya malik hem menafi’-i siyasiyye ve ticariyyesi bulunduğu halde ne muvazzaf ne de fahri bir mümessili vardır. +Buraya lisan-aşina ve mütedeyyin bir muvazzaf şehbender ta’yin edilirse her halde hükümetimiz karlı çıkacaktır. +Hayır bütçemiz müsa’id değil ise de Seyyid Muhammed el-Ömeri gibi –teba’a-i Osmaniyye’den ve Suriye eşrafındandır– zengin ve erbab-ı servetten bir zatı fahri şehbender ta’yin etmek nefsü’l-emre pek muvafıktır. +Bu gibi zevat yalnız resmi bir şerefi ihraz etmekle iktifa ederler. +Bu gibi fahri şehbenderlerin ma’iyyetine vazife-şinas Hariciye Nezareti’nin küçük me’murlarından bir efendi ta’yin edilse her halde daha güzel olur. +Bhopal: +SINGAPUR’A MUVASALAT Saferu’l-hayr’ın dokuzuncu günü Singapur’a geldim. +Filipin adalarına gidecek ilk vapurun vüruduna intizaren otele nazil oldum. +Buranın en büyük tüccar ve mu’teberan-ı İslamiyyesinden es-Seyyid Ömer es-Sekkaf Efendi’nin mahdumu es-Seyyid Muhammed es-Sekkaf Efendi otelde kalmam ahali-i İslamiyye üzerine su’-i te’sir icra edeceğini beyan ederek latif bir bağçe ortasında bulunan yalısına da’vet eyledi. +Da’vetine icabete mecbur oldum. +Elli bin nüfus-ı İslamiyyeyi havi bulunan Singapur şehri mu’teberan tüccaran ve uleması ziyaret-i aciziye geldiler. +Bilhassa devlet-i ebed-müddetimizin ahval-i hazırası hakkında gelmiş olan teessürlerini ta’dil ve Devletü’l-Hilafe’nin yakın bir müstakbelde haiz-i nisab-ı kuvvet ve tekemmül olacağı tatmin eyledim. +Burada birçok İslam cem’iyat-ı hayriyyesi var ise de şimdiye kadar bunların asar-ı fi’liyye-i hasenesi görülememiştir. +Bu cem’iyetler esasen bir cem’iyet-i vahide şeklinde Osmanlı sabık şehbenderi merhum Ahmed Ataullah Beyefendi’nin zamanında teşekkül etmiş ise de muma-ileyhin vefatından sonra inkısama uğramıştır. +İşittiğime göre el-yevm elli kadar cem’iyet-i İslamiyye vardır. +Bu cem’iyetlere mahsus binalarda a’za-yı cem’iyet birleşir. +Her biri şehri yarım dolar “takriben kuruş” verir. +Meblağı kulüplerinin masarıf-ı zaruriyyesine ve bazı muhtacinin ianesine sarfediyorlar. +Mektep medrese Gureba-yı Müslimin Hastahanesi namına hiçbir eserleri yoktur. +Ancak es-Seyyid Ömer es-Sakkaf Efendi’nin ibtidai derecesinde bir medresesi vardır. +Muma-ileyh işbu medreseye sunuf-ı taliye ilavesi ve Mısır’dan muktedir muallimler celbi suretiyle daire-i tedrisi tevsi’ etmek fikrinde bulunuyor. +İşbu medresenin devamı için muma-ileyh tarafından tahsis edilmiş akarat mevcud olup talebeden ücret-i tedrisiyye alınmamakta ve kütüb-i lazımeye tevzi’ edilmektedir. +Medrese-i mezkureyi ziyaret ettim. +Bu medresede Arap Cava İngiliz lisanları ta’lim edilmekte ve talebe üç sene zarfında hatm-i kelam edebilmektedir. +okutturulmakta ve himmet ta’lim-i Arabi ve Cavi’ye hat ve Balada arz ettiğim cem’iyetlerden başlıcaları “Hüddamü’l-Ka’be” “Daru’t-ta’allüm” “Cem’iyet-i İslamiyye” nam cem’iyetlerdir. +Bunlardan Hüddamü’l-Ka’be Cem’iyeti Hindistan’ın Dehli şehrinde müteşekkil cem’iyet-i asliyyenin bir şu’besi olup a’zası senevi birer rupiye sekiz kuruş i’ane i’tasıyla mükelleftir. +Cem’iyetin maksad-ı teşekkülü Haremeyn-i muhteremeyn ahalisinin ta’limi ve a’za-yı cem’iyyetten muhtac olanlarının terfihi için çalışmaktır. +Bu cem’iyet sülüs-i varidatını imamü’l-müslimin efendimiz hazretlerinin Hüddamü’l-Ka’be Cem’iyeti’nin buradaki şu’besi reisi Ticaret-i Bahriyye Komisyonculuğu’yla meşgul Madraslı Hacı Hüseyin Sahib’dir ki şimdiye kadar görüştüğüm müslümanların Devlet-i Aliyye hakkında en hayır-hahı en fedakar hadimi bu zat-ı muhteremdir diyebilirim. +Bu zat her gün vaktinin bir kısm-ı mühimmini müslümanlar mahafilinde maktan hali kalmamaları lüzumunu tavsiye etmekten ve bir çok defa hükumet-i mahalliyyeden gördüğü tazyikata zerre kadar ehemmiyet vermeyerek irşadatına devam etmektedir. +Bu zatın bu fedakarane harekatını kaffe-i müslimin bir lisan-ı takdir ile yad etmektedir. +Bundan sonra Hadramutlu bir alim gelir. +Bu zatın ismi Ali Haydar Efendi’dir. +Arap Cami’i hatibi olan Ali Haydar Efendi Cuma hutbelerinin mevzuunu evladı olmayan müslümanların bütün ma-melekini Devlet-i aliyye’ye vasiyyet etmesi ve evlad ve ensali olan erbab-ı iktidarın servetlerinden birer mikdarını terk eylemeleri lüzumuna hasr eylemekte Sakkaf-zadeleri de bu miyanda zikr etmek lazım gelir. +Harb-i ahirde bunca Arap tüccarı içinde en ziyade i’ane verenler onlar olmuştur. +Maamafih bura ahali-i İslamiyyesinden tamamıyla istifade edebilmek için burada izzet-i nefs sahibi muktedir bir mürşidin yahud ahval-i zamana vakıf ulemadan bir şehbenderin vücuduna ihtiyac-ı kat’i vardır. +Bütün görüştüğüm zevat Ahmed Ataullah Bey merhumdan kemal-i hürmetle bahsetmekte ve müslüman bir şehbenderin vücudu amme-i müslimin üzerinde daha büyük gayretler uyandıracağını dermiyan eylemektedirler. +Buradaki Osmanlı şehbender vekili bulunan Alman konsolosundan müslümanlar memnun iseler de zat-ı akdes-i hazret-i Hilafet-penahi’nin mümessili her halde müslüman alim hakim olmalıdırlar diyorlar. +Cem’iyat-ı İslamiyye şeref-i aciziye her gün ziyafetler tertib etmekte ve ba’de’t-ta’am samimi nutuklar te’ati edilmektedir. +Da’ileri ise siyasete dokunmamak kaydıyla meva’iz-i münasibe-i diniyye ilka etmekteyim. +Burası takayyüdat-ı hükumet i’tibarıyla Hindistan’dan ehvencedir. +Onun yorlar. +Cavalılar’ın dahi büyük asar-ı intibah göstermekte olduklarını da’nın zir-i esaretinde bulunan Cava müslümanları hukuk-ı medeniyyelerinin kaffesinin istihsaline gayret etmekte ve hiçbir Hollandalı’nın eskisi gibi ika’-ı zulm u i’tisaf etmesine meydan bırakmamakta imişler. +İki sene evvel Cava’da teşekkül eden Şirket-i İslam Cem’iyeti milyonlarca a’zaya malik olup cümlesi yek-dil ve yek-zeban olarak muhafaza-i hukuk-ı İslamiyana vakf-ı vücud eylemişlerdir. +EBU’L-HAMID EFENDI HAZRETLERI’NE Muhterem Sebilürreşad’ın numaralı nüshasında acizeniz hakkında ibraz buyurulan teveccühat-ı azimelerine karşı ma’a’l-hicab arz-ı şükraniyet eylerim. +Bendeniz sizin gibi muhibb-i din ve aile-perver bir pederin himaye-i şefkatinde büyüdüm. +Cenab-ı Hakk’ın inayetine hamd ü sena olsun. +el-yevm kırk iki yaşını mütecaviz ve iki evlada malik bulunuyorum. +Şimdiye kadar gerek pederim ve gerek zevcimden hakaret ve esaret mu’amelesi değil her zaman hürmet ve muhabbetlerini görmekle müftehir ve müteşekkirim. +Bu kıymetdar teveccühlere nailiyetim ancak şer’-i şerife mutavaatım semeresidir. +Bununla beraber el-hayaü mine’l-iman kavl-i şerifine hürmet eden her bir mü’min ve mü’minenin dareynde mes’ud olacağı şübhesizdir. +Ne çare ki tesettür ile hayanın tev’em olduğunu muarız mukallid efrenc beylere anlatamıyoruz. +Bereket versin ve Allah cümlesinden razı olsun Muhammed Ferid Vecdi ve Mehmed Fahreddin ve Ahmed Hamdi efendiler hazeratı gibi ulema ve fudala-yı kiram tesettür aleyhdaranının neşriyat-ı fasidanelerine karşı müdafaat-ı şedidede bulunuyorlar. +Bir takım gafile kızlarımız İctihad cıların batıl sözlerine yani yalancı elmaslarına meyl ve muhabbet göstererek nakdine-i hayadan mahrum kalıyorlar ki bu cihet pek şayan-ı te’essüfdür. +Cenab-ı Hak cümlemizi ikaz ile iman selametleri MESAVI-I AHLAK İBTILA-YI HUZUZAT Tanin refikımızın Paris muhabir-i mahsusu Yuşa’ Necati Bey Tanin’e göndermiş olduğu bir mektupta Fransa maliye nazırının karısı Madam Kayyu tarafından Figaro gazetesinin müdiri Gaston Kalmet’in katli vak’ası münasebetiyle bir Fransız dostunun kendisine söylediği bazı sözleri naklediyor. +Bu sözler bir Fransız tarafından söylenmesi i’tibarıyla şayan-ı ehemmiyet olduğundan ber-vech-i ati biz de aynen naklediyoruz: +“Görüyorsunuz ki rezalet tahammül olunacak dereceleri aştı. +Bir yanda hırs-ı cah saikasıyla iktidar su’-i isti’malatının kaffesine müracaat eden zi-nüfuz nazırlar; diğer tarafda “hasmını ram etmek için” istihsal-i müsa’adeye lüzum görmeksizin bir kadına hitaben yazılmış bir mektubun neşrini pek tabii bulan kar-azmude gazeteciler; sonra hey’et-i mütemeddine-i vekalet-i icra’iyyesini haiz mehakime verilmiş hakk-ı adaleti bila-perva benimseyen kibar kadınlar: +Bunlar bir milletin zeval işaretleri değil de nedir? +Daha maktulün cesedi soğumadan bir meb’us katileye yazdığı bir mektupta fi’l-i makduhu tebrike cür’et ediyor; yine bu meb’usun da’va vekili sıfatını haiz olan zevcesi Versay’da intişar eden bir cerideye gönderdiği bir makaleye: +“Guya zevcin efkar-ı siyasiyyesini tenkıd vesilesiyle en mukaddes hususat ve mesailde kadınlara zevcelere ve hatta validelere bile taarruza kalkışılırsa bizzat ahz-ı intikam hakkını nefsinde bulan ma’zureyi takbih etmek şöyle dursun hatta hemen “Aferin!” sözleriyle tahsin ve tebrik etmemek elden gelmiyor!” Sözleriyle hatime çekiyor; kanundan başka bedrakası vicdanından başka rehber ve mürşidi olmaması lazım gelen hükkam salahiyet-i idariyye da’iresini tecavüz eden bir hükumete karşı labis oldukları o mukaddes kisveyi yırtıp sırtlarından atmak suretiyle mukabele etmeleri iktiza ederken biri azl olmaktan korkarak diğeri la-yen’azil olmaktan cesaret alarak bir üçüncü daha bilmem ne gibi sevaik ve makasıda itaat eyleyerek o hükumetin evamirine inkıyad gösteriyor; nüzzar seyl-i bela gibi na-gehan başlarına çöken bu gayr-ı muntazar hadiseden dolayı ne yapacaklarını şaşırarak vakit kazanmaya bakıyor; meb’usan ve a’yan cumhuriyetin başlıca esaslarından biri olan tefrik-ı kuvanın meşru’iyetini bir hukuk mualliminin teklifi üzerine mecnunane denebilecek bir sür’atle kabule şitaban oluyor; ve bunların arasında zavallı halk bin türlü alam-ı ma’neviyye içinde şaşırmış her günün ferdasını dehşetle bekliyor… Bunlar böyle iken hala safiyet-i ahlaktan bahsetmek fazilet iffet vazife gibi eskimiş kelimeler isti’mal etmek mürailik olmaz mı? +En garib olan cihet de şudur ki bugün efkar-ı umumiyyede katilenin lehine halledilemez hissiyatın eseri olarak bir cereyan-ı muvafık ve mülayim var. +Ahlak bozukluğu o derece ki hükkam için bir cürmün saika-i aşk ve garam ile işlenmiş olması bir cinayetin ihtirasat-ı ibtiladan mütevellid bulunması o cürmün o cinayetin beraetine hüküm için sebeb-i kafi addediliyor. +Katilenin müstantık huzurunda taslağını yaptığı terane-i meftuniyyetin göreceksiniz ki aks-i sadası hey’et-i udulün kalplerinde vicdanlarında tanin-endaz olacak… … Sür’atle icabı icra edilmezse bu kavmi kemiren derdler –ki biri mesavi-i ahlak diğeri ibtila-yı huzuzattır– çabucak ruh-ı millete nüfuz edecek. +Sath-ı mail üzerindeyiz: +hatiatımız tekerrür ederse yuvarlanmamız muhakkaktır….” Burada Fransızın sözleri bitiyor; sonra Necati Bey ilave ediyor: +Katl ve itlaf vekayiinin taammüm ve teaddüd ettiğini halk arasında; mübarezat ve mücadelat-ı ruz-merrenin avaze-i tabiiyyesine tabanca ve tüfenk sadalarının pek kolaylıkla karışmada olduğunu ömr-i beşerin kudsiyeti imanının medeniyet ile servet ü samanın tekessürü ile seviye-i terakkısi icab ederken bunlarla ma’kusen mütenasib surette sefile kadar tabakat-ı aliyyenin şehir ahalisi kadar köy halkının nan na-mütenahi ümidlerle alkışlanan hayret-aver icadatın canileri daha müdhiş ve canhıraş vasıtalarla daha merhametsiz usullerle ihtimal ki daha kesir daha seri’ cinayatın tecelli ettiğini hasılı erkeklerle beraber mahza timsal-i hilm ve şefkat olması lazım gelen kadınların mülhim-i nezaket ve mülayemet olması iktiza eden çocukların da bu merdud tarik-ı seyyiata süluk ettiklerini i’tiraf etmemek güçtür. +Elinize geçen her hangi bir gazeteyi açarsanız: +İçinde en ehemmiyetsiz teferruatıyla enzar-ı kariine arz edilmiş bir hikaye-i faci’a görürsünüz. +Ve hiç şübhe yoktur ki bir tarafdan hey’et-i udulün müsaadekarane kararları diğer tarafdan harikulade derecelerde efkarda nema bulan hiss-i tecessüs saikasıyla nisbet-i cinayat korkunç bir surette tezayüd eylemektedir. +Macera-yı fecayii beşeriyet için bir şeyn addederek teşhirinden hicab eder gibi tafsilinden ihtiraz eden diğer Avrupa gazetelerine kıyasen Fransa ceraid-i yevmiyyesinde bu yolda öyle şayan-ı muaheze bir mebzuliyet ve belagat görülüyor ki bu hali kariinin arzularını okşamak meyline atf olunsa bile yine merak-aver olmaktan hali kalamaz. +Eğer bazılarının iddia ettiği vechile ahlakta bir gevşeklik var ise matbuat denilen azim kuvvetin reviş-i lakaydisi ve neşriyat-ı cinayetkaranesi neticesinde bu gevşekliğin tezayüd eylemekte bulunduğunu kabul etmemek mümkün değildir. +Zaten bir nevi’ cinnet-i cinayete duçar olmuş bedbaht bir mahlukun zebun-ı a’sab olan muhayyilesi hasta ve çok kere valih ve nasibe-i temyizden mahrum dimağı her hangi bir hailenin müstahıkk-ı tahsin bir şey imiş gibi sahayif-i matbuatta her gün gördüğümüz tafsilatına muttali’ olursa mazarrat-ı ahlakıyyesi derkar bulunan bu gibi mündericatın üzerlerinde bir nevi’ cazibe-i hususiyye icra ettiğine şübhe edilmemelidir. +Ve bu mütala’a-i gazete üzerinde görmek mahall-i cürmün mebzulen alınmış fotoğraflarını seyredebilmek ika’ edilen fiil-i makduhun o ana kadar misli görülmemiş bir tarzda olmak hayret ve dehşeti celb edecek surette siba’ane gaddarane cinayetin fail-i mucidi bulunmak merakı inhimaki hevesi çok kere mütehassısların nazar-ı basiretinde olanca kuvvetiyle tecelli etmiş dakayıktandır. + +Tanin refikımız Madam Kayyu’ya sütunlar tahsis etmekle böyle mütalaat-ı irşadkaraneye muhtac olmuşidi. +Teşekkür olunur ki bu sada-yı ikaz kendi muhabir-i mahsusu tarafından yükseldi. +Bittabi muhabirinin hüsn-i niyet ve samimiyyetine kari’lerinin efkarını böyle boş şeylerle işgal etmeyi muvafık bulmamıştır. +Bütün hayat-ı maziyyesi maceralarla ma-la-mal katil bir Fransız karısının haklı veya haksız olması bizce asla münakaşaya değer bir mes’ele değildir. +İster haklı olsun ister haksız; bu vak’anın şerefi de rezileti de Fransa’ya aiddir. +Eğer yevmi rüfeka-yı muhterememizin milletten fikir toplamaya sütunları müsaid ise başımızdan aşan kendi derdlerimize aid münakaşası bizim için faideyi mucib olacak bir mes’ele ortaya koyarak cevablarını neşr etseler her halde daha faideli bir iş görmüş olurlar kanaatindeyiz. +SENUSI HAZRETLERİNİN BEYANNAMESİ Senusi hazretleri İtalya musalahası hakkında fikrinin ne merkezde olduğunu i’lan ediyor– Her hangi bir hükumatın siyadet ve hakimiyetini reddederek ticaretlerini istikşafat Ma’lumdur ki iki seneden beri mücahedat-ı dindaranesiyle bütün İtalyanların kalbine vehn iras etmiş olan Şeyh Senusi hazretleriyle İtalyanlar arasında hayli zamandan beri musalaha için teati-i efkar edilmekte İtalyanlar tarafından müteaddid hey’etler gönderilmektedir. +Bugünlerde yine mükaleme-i sulhiyye hakkında teati-i efkar edildiği şu mükaleme-i sulhiyye beyne’l-kabail şayi’ olduğu cihetle Senusi hazretleri İtalyanların dermiyan ettiği mevadd-ı sulhiyye hakkındaki fikrini Araplara anlatmak istemiş ve bunun zi’ ettirmiştir. +Bir nüshasını ele geçirdiğimiz bu beyanname “el-hükumetü’s-Senusiyetü’l-celile” ünvanıyla mühürlenmiş rem’e tahmid ve tasliye olunuyor; sonra İtalyanların göndermiş oldukları mektuplar mevadd-ı sulhiyyeyi havi evrak n iyye ve ehadis-i Nebeviyye tezkar olunuyor; bundan sonra Seyyid Senusi diyor ki: +“Biz azamet-i ilahiyyeye yemin ederiz ki: +Allah’dan başka hiçbir kimseden korkmayız; bizim bir korktuğumuz varsa o da yalnız Cenab-ı Hak’dır. +Ümidvar olduğumuz da yalnız Cenab-ı Allah’dır. +Benim i’timadım Resul-i Ekrem sallallahu aleyhi ve sellem yedir Resul-i ekremin emrettiği şeyden kat’iyyen inhiraf edemem; şeriat ve evamir-i Muhammediyye’den beni çevirmeye çalışanların sözlerini de hiçbir vechile dinlemem. +Resul-i Ekrem’in emrettiğini alır nehy ettiğinden ictinab ederim: +o halde nasıl olur da ona temayül edilir?.. +Şeyh Seyyid Muhammed el-Mehdi hazretleri buyurdular ki: +“Bir kimse senden bir şey taleb ederse derhal Kitap ve Sünnet’ten bir delil merduddur; bir işde hükm-i ilahinin ne olduğunu bilmedikçe me indinde memnu’dur; çünkü eimme-i kiram düşman bilad-ı İslamiyye’de sulh için İslamlara talebde bulunur İslam memleketinde bulundukları halde sulh yapmak isterlerse hiçbir suretle sulhun caiz olmayacağına dair ittifak etmişlerdir; şu halde İtalyanların taleb ettikleri gayr-ı meşru’ olan bu sulhe nasıl razı oluruz?.. +Fahr-i Alem efendimizin Hudeybiye ve Hendek gazvelerindeki musalahalarıyla buna i’tiraz edilemez. +Çünkü Hudeybiye Musalahası Harem-i Şerif’i ta’zim maksadıyla orada kan dökülmemek idi; bir de Cenab-ı Peygamber esasen Medine’den çıkarken muharebe değil belki yalnız umre etmek maksadıyla çıkmış idi; bir de Cenab-ı Peygamber bu sulhu kendi memleketinde değil onların yani müşrikin-i Kureyş’in memleketlerinde yapıyordu. +İşte bu esbaba mebni müşrikin-i Kureyş tarafından dermiyan edilen şartları kabul ederek musalahaya razı olmuştu. +Hendek Musalahası’nda ise Resul-i Ekrem’in muradı düşmanın Medine’den bila-mukatele gitmesi idi; onun için onlarla bazı guna şartlar ile musalahaya girişmek azminde bulunmuş idi. +Fakat işi yine meşveret-i ashaba havale eylemişti; ashabdan yalnız Sa’deyn hazeratı sulha razı olmadılır; Resul-i Ekrem de bunların muharebe azminde bulunduklarından mesrur olup re’ylerini tasvib buyurmuş idi. +mış olduğu musalahalar hep dar-ı a’dada olup hem de onların cizye vermeleri muharebelerde müslümanlara yardım etmeleri … gibi bir çok şürut dahilinde olmuştur. +Bu suretle muahede edenlerin dini ırzı malı canı şeriat-i Muhammediyye nazarında müslümanlarınkiyle müsavidir. +Onların her şeyi mahfuzdur; işte şeriat-i İslamiyye meydanda! +Hakk’ın kuvveti Resulullah’ın nusreti bizimledir; düşmanımızın kesret-i efradı bize çokça savlet etmeleri kat’iyyen beni korkutamaz. +Nusret Cenab-ı Hak’tandır onu istediği kimseye verir. +Ben dünyayı taleb ve tama’ ettiğim için harp etmiyorum; belki i’la-yı kelimetullah için mücahede ediyorum. +Cenab-ı Hak tevfik ve nusret verip bizi zeyg vu dalalden fiten ve fesaddan muhafaza buyursun. +Ben şeyh-i muhteremimin benim için çizmiş olduğu hat dahilinde elimden geleni diriğ etmeyip sarf-ı makderet edeceğim; kudret-i ilahiye nusret-i peygamberiyye ile vatan-ı mukaddesimizden düşmanı tard edinceye kadar devam-ı cihad ile me’murum: +Biz hiçbir zaman ecnebi bir devletin zir-i siyadetinde bulunmayı kabul etmeyiz. +Hangi devletten olursa olsun üzerimizde icra-yı hakimiyyet eylememek şartıyla vatanımızda çalışmak hizmet etmek arzu ederse buna razı olur ve müsaadede bulunur ticaret ve emtialarını kabul ederiz. +Çünkü bu yolda hareket edenler rayet-i Muhammediyye altında ve Allah’ın zimmetindedirler. +Hıttamızda çalışmak şürut-ı mahsusasıyla istedikleri yerde maadin taharriyatında bulunmak kuyular kazmak gibi taleblerine müsaade eyler ve hiçbir vechile kendilerine tecavüzatta bulunulmayacağını te’min ederiz. +Muharebe başlamazdan evvel de sulh bu yolda idi. +Eğer me-i sulhiyyeye başlarız. +Buna razı olmazlarsa harbe hazır olsunlar! +Allah’a yemin ederim ki: +Cihad bizce pek büyük bir ganimettir; Cenab-ı Peygamber sallallahu aleyhi ve sellem buyurmuştur. +Mücahidin-i İslamiyye fazl-ı ilahiyi isteyerek Allah yolunda nefislerini satmışlardır. +Şübhe yok ki bizce en büyük ganimet Cenab-ı Hakk’ın bize fazl-ı ilahisi olarak bahş u ihsan eylediği şehadettir; biz gece ve gündüz Halikımızın derya-yı ihsanında yüzüyor o vahid-i Kahhar’ın himayesi altında şurada burada kendimizi muhafaza ediyoruz; her meşakkatli şeyi mutlaka bir kolaylık ta’kıb edecektir: +– Bütün alem bilsin ki bizim: +ayet-i kerimesine na-kabil-i tezelzül bir i’timadımız vardır: +buyuran Cenab-ı Vacibü’l-vücud hazretleridir; tevfik de yine ondandır. +Biz inşaallah Cenab-ı Peygamber’in: +hadis-i şerifine i’timad ederek bir gün olur da sahil-i selamete çıkarız: +el-Belağ Son zamanlarda misyonerlerin faaliyetine dair bu sütunlarda defaatla neşriyatta bulunduk; bunların nasıl çalıştıklarından açtıkları mekteplerde ta’kıb ettikleri usulü anlattık. +En son gelen Arapça gazetelerin beyanına göre artık misyonerler teler ile maksadları i’la-yı hak olduğunu yazıyorlar. +Açtıkları mekteplere devam eden çocukları tanassur ettiriyorlar. +Gerek Süveyş’de gerek Mısır’da olan mekteplerdeki kız çocuklarının birçoklarının tanassur ederek yeni bir din bulduklarından dolayı hamd ü sena etmekte olduklarını yazıyorlar. +okunmuştur: +“Kız çocuklarına din-i Mesihi ta’limde gayet güçlük çekiyoruk; çünkü onlar Mesih’in salbini i’tiraf etmiyorlar; İbnullah olduğunu inkar ediyorlar; lakin ciddi bir surette çalışmakla onların da kolayını bulduk; daha İslamiyet’ten haberleri yok iken evlerinden alıyoruz; mekteplerimize kabul ediyoruz; bu suretle onlara kendi kitabımızı Mesih hakkındaki Eş-Şa’b gazetesinde Ezher ulemasında bir zatın İslam Düşmanları ünvanıyla yazmış olduğu başmakalede şöyle hikaye olunuyor: +“Evimde otururken önlerinde bir hizmetçi Mesih’den efdal olduğunu kız da Mesih’in Hazret-i Muhammed’den hatta bütün mahlukattan efdal olduğunu çünkü mahlukatın günahının afvı için kendisini feda ettiğini söylüyordu. +Bunların ikisi de bir kardeş olup erkek olan İslam mektebine kız da misyoner mektebine gidiyordu… Kız çocuk söylediği şeyler kendisinin dersi olup o suretle ezberlemeye mecbur olduğunu söyledi…” eş-Şa’b’a bu makaleyi yazan zat burada hem zenginlere hem de ulemaya pek şiddetli tevbihde bulunuyor; bunlara karşı ulemanın kaleme sarılmalarını zenginlerin de bu mekteplere çocuklarını kat’iyyen göndermemelerini söylüyor… Misyonerlere karşı yazılan makaleler Yahudilerce – Onlardan da bir çok çocukları tansir ettikleri için– de gayet hoş görülerek Ezher ulemasından bulunan o zata karşı teşekkür yazılmıştır. +Misyonerlere mukabelede bulunmak üzere Suğr’da bu ünvan ile Ezher ulemasından eş-Şeyh Abdülmecid el-Lebban Efendi hazretlerinin riyaseti altında bir cem’iyet teşekkül ettiğini son gelen eşŞa’b gazetesinde okuduk. +Cem’iyet misyoner mekteplerinden kız çocuklarını almak için bir mektep açıyor. +Resm-i bir hutbe irad edilerek evvela Din-i İslam’ın ilme ne derece teşvik ettiği tahsil-i ilmin hem kadınlar hem de erkeklere derece-i lüzumu bir çok ayet-i kerime ve ehadis-i şerife ile ne hale geldiği daha sonra da ecnebilerin misyonerlerin açmış oldukları mekteplerden maksadları Din-i çocuklarını kabul ederek onların zihnine akıde-i Nasraniyye yerleştirildiği bu yüzden hem Din-i İslam’a hem de memlekete pek çok zararlar geldiği ve bu felaketin günden güne taammüm etmekte olduğu pek müessir bir surette misallerle Müşarun-ileyh hazretleri buyuruyorlar ki: +“Dostlarımdan birinin beş yaşlarında bir kız çocuğu var idi; her nasılsa bu bedbahtı misyoner mektebine gönderir bir gün öğle namazına durduğu vakit kızının da karşısına bir salib koyarak bir şeyler yaptığını görür namazdan fariğ olunca ne yaptığından sual eder; kızcağız da senin namaz kıldığın gibi ben de namaz kılıyorum cevabını verir!!. +Bu suretle namaz kılınmasını kim ta’rif ettiğini sorunca mektepteki “İvez” isminde olan ruhban ta’rif ettiğini söyler. +Bunun üzerine peder kızını mektepten çıkarmaya mecbur olur…” Müşarun-ileyh bu zeminde daha bir çok misal irad ettikten sonra üzerine terettüb eden vecibeyi ifa zımnında böyle bir cem’iyet-i diniyye teşkil ettiklerini ba’dema misyoner mekteplerine gidecek olanların kendi taraflarına gelmelerini herkesin de kendi üzerlerine terettüb eden vecibeyi ifada kusur etmemelerini az zaman sonra bütün camilere mescidlere va’z u nasihat için mürşidler göndereceklerini söylüyorlar. +Mısır’ın daha bir çok yerlerinde de misyonerlere nazari ve ameli bir surette mukavemet olunması için mütefekkirin ve ulema tarafından cem’iyetler teşkil olunduğunu görmekle mesrur oluyoruz… Kırılmadan açılır şey değil kilid müdhiş! +Gelin omuzlayalım... +Bir omuzlamaktadır iş. +Cesaretin medeni şekli işte böyle olur; Uzun düşünmeye gelmez kararımız bozulur. +Süveyş’i yardı herif... +Akdeniz’le Şab Denizi Bitişti. +Öyle ya bizler de kendi fikrimizi Çıkarmış olsak eğer şimdi kuvveden fi’le Kucaklaşır medeniyyetle din tamamıyle. +Süveyş’in ağzına heykel nasıl dikilmişse Beka-yı namını te’yid için “dö Lesseps”e; Senin de öylece hakkındır ictihadı yaran Kanal boyunca birer heykel istemek o zaman! +Bakın ne günlere kaldık: +Ya beş ya altı kopuk Yamaklarıyle beraber – ki hepsi kılkuyruk – Utanmadan çıkıyor ictihada kalkışıyor! +Bu hale karşı tahammül hakıkaten pek zor. +Harimi Şer’-i mübinin ahır değil... +Oradan Çekil de kendine bir saha bul behey nadan! +Kilitli bir kapı var orta yerde anlasan a: +Harem-seray-ı Şeri’at değil dalan dalana. +Nasıl ki her kapının ayrı bir anahtarı var Onun da var. +Bunu idrak eder birinci nazar. +Nedir mi? +Anlatayım: +Sizde olmayan irfan. +Biraz haya edin öyleyse şaklabanlıktan! +Kilitlidir kapı “ümmi duhat” için amma Kıyam-ı haşre kadar ictihad eder “ulema”. +Evet şeraiti mevcud olunca insanda; Ne kaldı men’ edecek ictihadı meydanda? +Şu var ki: +Çıkmalı ferda-yı nura zulmetten. +Kıyas-ı faside bir kerre eyleyin dikkat: +Süveyş’i açtı herif... +Doğru... +Neyle açtı fakat? +Omuzlamakla mı? +Heyhat! +Öyle bir fenle Ki bir ömür telef etmiş o fenni tahsile. +Düşünmüyor bu kopuklar ki: +Müctehid geçinen Zamanının olacak muktedası irfanen. +Kitab’ı Sünnet’i İcma’ı sağlam anlayacak; Hilaf’ı yoklayacak ihtiyacı kollayacak. +Ne ictihadı yapar yoksa bir alay –zimmi Kadar nasibe-i fıkhisi olmayan– ümmi? +Kuzum eşek nalı yapsan: +Bir usta çingenenin Yanında uğraşacaksın başında mengenenin. +Peki! +Liyakat-i fıtrisi ademin sade Kifayet eylemiyorken bu en hasis işde Ya ictihada nasıl kalkıyor bu sersemler? +O ictihada ki: +Dünya kadar ulum ister! +Sokarsa burnunu herkes düşünmeden her işe; Kalır selamet-i milliyyemiz öbür gelişe! +Neden vezaifi taksime hiç yanaşmıyoruz? +Olursa bir kişinin koltuğunda on karpuz Öbür gelişte de mümkün değil selametimiz! +Yazık yazık ki bu yüzden bütün felaketimiz. +Ne var ne yok bilelim hiç değilse bir kerre. +Sabahleyin mütefelsif ikindi üstü fakih; Sular karardı mı pek yosma bir edib-i nezih; Yarın müverrih; öbür gün siyasetin kurdu; Bakarsın: +Ertesi gün ictihada pey vurdu!... +Hülasa bukalemun fıtratında zübbelerin Elinde maskara olduk... +Deyin de hükmü verin! +___________ TESETTÜR MES’ELESININ TURUK-I HALLI Bugün bizi en ziyade meşgul eden bir mes’ele-i ilmiyye var ise o da tesettür mes’elesidir. +Tesettür mes’elesini hangi nokta-i nazardan mütala’a edeceğiz? +Evvel be-evvel ta’yin olunacak nokta işte budur. +Tesettür mes’elesi ya ulum-ı ictima’iyye ve felsefiyye veya ulum-ı şer’iyye nokta-i nazarına göre mütala’a olunur. +Herhangi ilim nokta-i nazarına göre mütala’a olunur ise orada ancak o ilmin kava’id ve zavabıtı usul ve menahici hakim olur. +Görüyorum ki tesettür mes’elesini iş güç edinen erbab-ı kalem mes’eleyi dinen şer’an halletmek istiyorlar. +Bu halde usul-i fıkhiyye olacaktır. +Fil-vaki’ bu zevat bazen ayat-ı kerime ve ehadis-i şerifeden bahsediyorlar bazen eimme-i dinden birinin kavlini beyan ediyorlar ise de ayet-i kerimeyi veya hadis-i şerifi okumak ile veyahud böyle bir ka’ide-i fıkhiyye vardır demekle Evvela– Bir ayet-i kerimeyi veya bir hadis-i şerifi görmekle hemen şer’an böyledir denemez. +Ehl-i ilim şer’in bir takım aksamını beyan ediyorlar. +E’azım-ı müctehidinden ve ekabir-i fukaha-i dinden Şeyhülislam el-Harrani’nin tahkıkine göre şer’ üç kısımdır: +Şer’-i münezzel şer’-i mü’evvel şer’-i mübeddel. +Şer’-i münezzel Kitap ve Sünnet şer’-i mü’evvel hükm-i hakim ve kavl-i müctehiddir; şer’-i münezzeli inkar eden vacib olur. +Şer’-i müevvveli inkar eden ikfar olunmaz. +Bilumum mü’mininin ale’t-ta’yin bir şer’-i mü’evvele ittiba’ı vacib olmaz. +Harb-i Sıffin’de Hazret-i Aliyyü’l-Murtaza -kerremallahu vechehu-nun asakirinden biri tarafından söylendiği rivayet olunan şu: +Beyiti şer’-i münezzel ile şer’-i mü’evveli ayırıyor. +Bu beyit mucebince harb-i Bedr şer’-i münezzel ile kavl-i Resul-ı mübin ile meşru’; harb-i Sıffin şer’-i mü’evvel Burada zikr olunan te’vil ma’nanın raci’ olduğu hakıkati Şer’-i mübeddel ehadis-i mevzu’aya mübteni olan şer’ veya maksad-ı şari’a muhalif olarak te’vil olunan nusus-ı şer’iyyedir. +Buradaki te’vil ma’nayı tebdil ve tahrif demektir. +Şer’-i mübeddel vacibü’l-inkardır şer’-i mübeddel ile amil olmak ya sıfat-ı şeri’ati bilmemek veya tarik-ı müslimini sinde istinadgahımız aslen şer’-i münezzel fer’an ve tafsilen şer’-i mü’evvel olacaktır. +Saika-i cehl ve ifsad ile tesettür mes’elesini şer’-i mübeddele müstenid kılmak hüsran ve dalalettir. +Tesettür mes’elesinde şer’-i münezzel ve mü’evvelin hükmünü bilelim de ona ittiba’ edelim bunlara muhalif olan şer’-i mübeddele ittiba’dan kaçınalım. +Saniyen– Nusus-ı şer’iyyeden ancak kava’id-i şer’iyye mucebince ahkam istinbat olunur. +Nusus-ı şer’iyyeden istinbat-ı ahkam için ayet-i kerime ve hadis-i şerifin gerek ifraden gerek terkiben ma’ani-i lügaviyyesini ma’ani-i şer’iyyesini bilmek usul-i fıkıhda beyan olunan aksamını bilmek hadis-i şerifin senedatını bilmek ilm-i rical-i hadise muttali’ olmak lazımdır. +Yoksa keyfi olarak hüküm çıkarmak nefsin meylettiği şeyi delil addetmek heva ve şehevata ittiba’an delil-i şer’iyi terk etmek Müslümanlık ile kabil-i tevfik değildir müslümanlar bunlardan beridirler. +Salisen– Bir ka’ide-i fıkhiyyeyi görmek ile hemen hadiseyi ona tatbik etmek lazım gelmez kava’id-i fıkhiyyeye hadisatı tatbik etmek için evvel be-evvel illet menat-ı hüküm ta’yin olunmalı menat-ı hüküm ta’yin olunmadan evvel hiçbir hadise ve mes’ele tatbik olunamaz. +Felsefe-i cedide kitaplarında tasrih olunduğu vechile istikra-i ve isbat olunduktan sonra vücud bulur. +Meşhur Ravesson: +Mebde’-i illiyyet istikranın gizli bir damarıdır diyor. +Hadisattan hadisatın raci’ olduğu illetlere sonra hadisatı müdebbir olan kanunlara intikal olunur illet bilinmekle hadisat bilinir ve vuku’undan evvel keşfolunur. +ları “mesalik-i illet” kanunlarını çok zaman evvel hükema-i fukaha usuliyyun mevki’-i tatbika koymuşlar idi. +Şu kadar ki Bacon ile Stuart Mill illet-i hadisatı keşf için mesalik-i illet kanunlarını tatbik ediyorlar usuliyyun ise ahkam-ı hadisatın Felsefe-i cedide mucebince hadisenin illeti ta’yin olunduktan sonra nasıl kanun ta’yin olunur ise ilm-i celil-i fıkıh mucebince de hadiseye ta’alluk eden hükm-i şer’inin illeti ta’yin olunduktan sonra kanun ta’yin olunur. +Eimme-i din kıyası icra etmek için evvel emirde illeti bulmaya çalışmışlardır. +İllet mansus olunca yani taraf-ı şari’den sarahaten bildirilince eimme-i din için yalnız tatbik ciheti menat-ı hükmü tahkık ciheti kalıyor. +İllet mansus olmayınca evvel emirde illet istihrac olunuyor menat-ı hüküm tahric olunuyor sonra diğer bir hadise hakkında hükm-i şer’i beyan ediliyor bazen menat-ı hükümde dahli bulunmayan evsafı tecrid etmek lazım geliyor menat-ı hüküm tenkıh olunuyor. +Binaenaleyh bir kanun-ı tabi’atı tatbik etmek için hadise-i [ ] tabi’iyyenin illetini nasıl bilmek lazım ise bir ka’ide-i fıkhiyyenin tatbiki için öylece menat-ı hükmü bilmek lazım gelir. +Menat-ı hüküm bilinmeden evvel tatbik beyan-ı re’y mümkün değildir. +O halde nasıl oluyor da illet-i hükmü bilmeden öğrenmeden ka’ide-i fıkhiyyeyi tatbika yelteniyorlar? +Menat-ı hükmü ta’yin etmeden evvel bir mes’eleyi halletmeyi şeri’at ilim felsefe asla kabul etmez. +Rabi’an– İlm-i fıkıh mezheb ve meslek i’tibarıyla evvela el-yevm bilad-ı İslamiyye’de ma’mulün-bih olan fıkıh şunlardır: +Fıkh-ı Hanefi fıkh-ı Maliki fıkh-ı Şafii fıkh-ı Hanbeli fıkh-ı Zahiri veya Davudi fıkh-ı İmami veya Ca’feri fıkh-ı Zeydi fıkh-ı İbazi. +Kava’id-i fıkhiyye ya mezahib ve mesalikçe bil-ittifak kabul olunur veyahud münaza’un-fih olur. +Mesela meşakkat teysiri celb eder kelamın i’mali ihmalinden evladır ka’ideleri müttefekun-aleyh; ala hilafi’l-kıyas sabit olan şey makısun-aleyh olmaz şart-ı vakıf nass-ı şari’ gibidir ka’ideleri münaza’un-fihdir. +Evet! +Bir hadise ya fıkh-ı İslami ile ya fıkh-ı sünni ile ya eimme-i erba’adan birinin fıkhı ile ya hilafet-i İslamiyye’nin cari olduğu fıkh-ı Hanefi ile ya Bab-ı Vala-yı Fetva’da merci’ olan kütüb-i fetavada mübeyyen olan kavil ile hallolunabilir. +Tarik-i evvel: +Hadiseyi eimme-i müsliminden her kim olur ise olsun onun mezhebi ile halletmek tarikıdır ki buraya fıkh-ı İmami fıkh-ı Zeydi fıkh-ı İbazi dahil olur. +Bu tarikte olsa olsa daire-i tesennün haricine çıkılmış olur. +Tarik-ı sani: +Hadiseyi eimme-i ehl-i sünnetten her kim olur ise olsun onun mezhebiyle halletmek tarikıdır ki buraya fıkh-ı Davudi fıkh-ı Evza’i fıkh-ı Sevri fıkh-ı Ceriri fıkh-ı Raheveyhi gibi eimme-i erba’a haricinde olan fıkh-ı sünni dahil olur. +Bu tarikte daire-i tesennün haricine çıkılmış olmaz. +Ancak eimme-i erba’anın mezahibi haricine çıkılmış olabilir. +Tarik-ı salis: +Hadiseyi eimme-i erba’adan birinin mezhebi haricine çıkılmış olabilir. +Tarik-ı rabi’: +Gerek Bab-ı Vala-yı Fetva’da merci’ olsun gerek merci’ olmasın sadat-ı Hanefiyye’nin kütüb-i mu’teberesine müracaatla nass-ı fukahadan ibare veya işare veya delale veya iktiza tarikleriyle hadiseyi halletmek tarikıdır. +Bu tarikte mezheb-i Hanefi haricine çıkılmış olmaz. +Tarik-ı hamis: +Bab-ı Vala-yı Fetva’da merci’ olan kütüb-i fetavaya müracaat etmek suretiyle hadiseyi halletmektir. +Keza bir mes’elenin halli hususunda ya delilin akvasına veya asra evfak olan akvale müracaat olunur. +Turuk-ı hamseden maada bizim için bir tarik bulunamaz. +Turuk-ı hamse derecat ile en vasi’ olan tarikten biri ile en dar olan tarika müntehi olur. +Bir hadise tarik-ı hamis ile hallolunur ise ne a’la! +Artık tarik-ı rabi’a hacet kalmaz. +Tarik-ı hamis ile hallolunamadığı surette tarik-ı rabi’a gidilir. +Bu tarik ile hallolunursa mes’ele fıkh-ı Hanefi ile halledilmiş olur. +Böylece en nihayet tarik-ı evvele kadar gidilir. +Orada da halli mümkün olmazsa artık Müslümanlık ile hallolunamayacağı zahir olur. +Bize beyan olunan ka’ide-i fıkhiyyenin evvel emirde derecatını bilmek mücma’un-aleyh veya müttefekun-aleyh veya muhtelefün-fih olduğunu ta’yin etmek elzem ve ehemdir. +Mes’eleyi herhangi tarik ile halledebilecek isek o tarikın kavaninine tevfik-ı hareket etmek lazımdır. +Ka’ide-i fıkhiyyeyi mücerred okumak kafi değildir. +Şurasını hiçbir vakit unutmayalım ki Müslümanlık’ta ahkamı meşru’ kılan illet ya bir maslahatı celb ya bir maslahatı tekmil ya bir mefsedeti def’ ya bir mefsedeti taklildir. +Kava’id-i celile-i fıkhiyye müslümanların saadetini baliğan ma-belağ kafil olduğundan Müslümanlık gibi Müslümanlık ile hallolunacak hiçbir mefsedet de yoktur. +Tesettür mes’elesinde maslahat var ise emin olalım ki şeri’atımız onu tecviz etmiştir. +Bilakis bir mefsedet var ise yine emin olalım şeri’atımız asla onu tecviz etmeyecektir. +Edille-i ahkam-ı şeri’at müslümanlara ta’alluku olan bir mes’eleyi leh veya aleyhte olmak üzere pek güzel halleder. +Siz müslümanlara ta’alluku olan bir mes’ele bulunuz ki o mes’ele: +Kitap sünnet icma’ kıyas istihsan istislah bil-ekal ahz bil-ehaf ahz bil-ahvat ahz bil-asl ahz bil-azher umum belva istikra’ telazüm taharri ve tevahhi kur’a amel bi’ş-şibheyn şehadet-i vicdan gibi edille-i ahkam-ı şeri’at ile hallolunmasın!.. +Kaffe-i hadisat-ı ictima’iyyeye ta’alluk eden ahkam-ı şer’iyyeyi kava’id-i fıkhiyye gayet hakimane gayet adilane olarak hall ü fasl eder. +Kava’id-i celile-i adilemizin bir kısmını beyan edelim: +– Eşyada asıl olan ibahadır. +– Mu’amelat-ı nası fesada vermekten ise mehma-emken sıhhate hamletmek evladır? +– Maza’ikten kurtulmak için tedbir-i umurda hazakat gösterilir. +– Batıla erişmek veya bade’s-sübut bir hakkı ibtal etmek – Kıyas terk olunup nasa evfak olan ahz olunur. +[ ] – Has ve ammın mübtela olduğu ahvale dair olan ahkamda sühulet taleb olunur. +– Zarar def’ cerh ref’ olunur. +– Yüsr için usr terk olunur. +– Maslahat-ı nasa mebni delilin hükmünden adete udul olunur. +– Ehaf akidin te’ekküdü ziyade olanın korusudur. +– Maslahat-ı racihaya musıl olan vesile-i haram haram değildir. +– Sedd-i zerayi’ için haram kılınan bir şey maslahat-ı racihaya mebni caiz olur. +– Ahkam-ı mükellefin mesalih-i mükellefin için mevzu’dur. +– Zaruretler memnu’ olan şeyleri mübah kılar. +– Zaruretler kendi mikdarlarınca takdir olunur. +– Hacet umumi olsun hususi olsun zaruret menzilesine tenzil olunur. +– Meşakkat teysiri celb eder – Bir işde meşakkat görülünce ruhsat ve vüs’at verilir – Ahkam illet ile beraber deveran eder. +– Def’-i mefasid celb-i menafi’den evladır. +– Ehven-i şerreyn ihtiyar olunur. +– Mani’ ile muktezi te’aruz ettikte mani’ ona takdim olunur. +– Iztırar gayrın hakkını ibtal etmez. +– Adet muhakkemdir. +– Ezmanın tağayyürü ile ahkamın tağayyürü inkar olunamaz. +– Adet ancak muttarid veya galib oldukta mu’teber olur. +– Örfen ma’ruf olan şart kılınmış gibidir. +– Adat-ı şer’iyye ebeden sabit adat-ı cariyye mütebeddildir. +Örf ile nas te’vil olunur! +Şeri’at-ı garra-yı Ahmediyye kadına muhtaç olduğu şeyi ihtiyacına göre zaruri olduğu şeyi zarureti mikdarınca müsa’ade ediyor. +Şeri’at-ı mutahhara-i Muhammediyye’ce makasıd-ı zaruriyye beştir: +Hıfz-ı din hıfz-ı nefs hıfz-ı akıl hıfz-ı mal hıfz-ı nesil. +Hıfz-ı din: +Adüvv-i muharib olana cihad bid’atleri da’vet eden du’ata ukubet etmekle hasıl olur. +Eimme-i Hanefiyye indinde gayrımüslimlere küfründen dolayı değil belki adüvv-i muharib olmalarından dolayı cihad edilir. +İllet-i cihad küfür değil harbiliktir. +Buna mebni ruhban katlolunmaz. +Zimmilerin müste’menin harb etmeyen sabinin kadınların katlolunmamaları hakkında icma’-ı ümmet vardır. +Hıfz-ı nefs: +Kısas ile hasıldır. +nazm-ı celili buna şahiddir. +Kısas zecr ve teşeffi için meşru’dur. +Hıfz-ı akıl: +Hadd-i müskir ile hasıldır. +Aklı muhafaza için müskir haram kılınmıştır. +Hıfz-ı mal: +Sarika gasıba muharibe ukubet etmek ile hasıldır. +Hıfz-ı nesil: +Hadd-i zina ile hasıldır. +Hıfz-ı nesil ve mala ukubat: +Beşini de hıfza raci’dir. +Hıfz-ı nesil: +Makasıd-ı zaruriyye-i şer’iyyedendir. +Zina nesli zayi’ kılar. +Zina mahiyeti zatı i’tibarıyla şer’an kabih değildir. +Zina mahiyetinden naşi memnu’ değildir. +Belki zina ile tazyi’-i neseb israf-ı ma-i tenasül hasıl olduğundan zina memnu’ olmuştur. +Yoksa mahiyet i’tibarıyla zina ile nikahın ne farkı vardır? +Nikahta neseb sabit oluyor ma-i tenasül israf olunmuyor da nikah şer’an tecviz olunuyor. +Zina ile ma-i tenasül israf olunuyor neseb zayi’ oluyor da zina şer’an tecviz olunmuyor. +Tazyi’-i neseb ve israf-ı ma-i tenasül zinadan infikak etmediğinden zina batıl oluyor zina ile hükm-i şer’i sabit olmuyor. +Zina hiçbir suretle tecviz olunamıyor. +Tesettür: +Zeri’a fesad-ı zinayı seddetmek için meşru’dur. +Zinanın deva’isi de zerayi’i vesaili de haramdır. +Bu da tabiidir. +Çünkü bir kimse askerini veya ra’iyyesini veya ehl-i beytini bir şeyden men’ etse sonra men’ ettiği şeye musıl olan turuk ve esbabı onlara nasıl mübah kılabilir? +Tabiatı ile turuk ve esbabı da men’ edecektir. +Keza etibba marazı men’ etmek istedikleri zaman sahibini maraza musıl olan turuk ve zerayi’den men’ ederler. +Yoksa ıslahını kasd ettikleri şey duçar-ı fesad olur. +Artık hikmet ve maslahatın ve kemalin derecat-ı ulyasında bulunan şeri’at-i kamilede böylece harama musıl olan tarikı zinanın deva’isini zerayi’ini men’ ediyor. +Hulasa insanlardan ne vakit fesad-ı zina havfı kalkar ise maz ne turuk-ı hamse ile ne edille-i ahkam-ı şeri’at ile ne kava’id-i celile-i fıkhiyye ile tesettür ve hicab kalkamaz. +Emr bil-ma’ruf ve nehy ani’l-münker men’ olunmadıkça ilm-i şeri’at erbabı bulundukça onlar sakit ani’l-hak olmadıkça kadınlar ile tatlı tatlı sohbet edilemez. +Eslaf ve ahlaf-ı fukahanın aleyhinde ne kadar söz söylenirse söylensin ona Müslümanlık aleminde hiçbir kıymet verilmez. +– – MEZAHIBIN TELFIKI “Öyle ise habibim sözü dinleyip de en güzeline ittiba’ eden kullarımı tebşir et. +Onlar Allah’ın hidayetine mazhar olan kimselerdir. +Ashab-ı ukul de ancak onlardır – Furkan-ı Hakim.” Ya Rabbi bizi doğru yola giden ve doğru yolu gösteren kullarından eyle! +Ya Rabbi bizi kendilerine in’am ve ihsan ettiğin eimme-i varisinden eyle! +Yollarını sapıtarak gadab-ı ret-i Muhammed’e al ve ashabına tabiine yevm-i kıyamete kadar onların tarikına süluk edenlere de selametler ihsan eyle Allahım! +Hikmeti celil kelimesi ali rahmeti her şeyi muhit olan Cenab-ı Hak insanları doğru yola sevk etmek emr-i ma’işetlerine müte’allik hususatta hal ve şanlarını ıslah eylemek kendilerini sa’adet-i uhreviyyeye hazırlamak için peygamberler gönderdi. +Kitaplar inzal buyurdu. +Beşeriyet hakkında cari olan kanun-ı ilahisi nev’-i insaninin de devr-i tufuliyyetten sinn-i temyiz ve rüşde bit-tedric terakkı eden efrad-ı insaniyye gibi tedricen irtikasını icab ettiğinden Fatır-ı hakim her devirde gelen peygamberlerin nanların isti’dadıyla mütenasib bir surette kıldı bir devirde onlara müdrekat-ı hisse münasib şeyler ile hitab etti. +Diğer devirde vicdan-ı nefse münasib şeylerle hitab etti. +Onları yen; ikna’ ile temsilat ile cezb eyledi. +Beşeriyet bu suretle seyrinde devam ederek o dereceye geldi ki takallüb-i ezman hakem kılmaya isti’dad gösterdi. +Bunun üzerine beşeriyete; esas-ı dini fikir ve istidlal üzerine müesses olan hatemü’n-nebiyyin ba’s buyuruldu. +İşte bu nebiyy-i zi-şan beyyinat-ı satı’a ile hidayet-i vasi’a ile taklidden heva ve hevesata ittiba’dan nehy eden bir kitap muhatab kıldı. +Bunun üzerine onun din-i sermedisi din-i bürhan din-i hüccet olmak evham ve zünuna ittiba’ edenlerin bir şey bilmediklerini doğru yolu görmediklerini yüzlerine çarpmakla hatta bu gibilerin hallerini tarzında tasvir etmekle edyan-ı saire üzerine kesb-i rüchan etti. +Bu Kitab-ı mübin akaidin sıhhatine enfüs ve afakta olan ayat ve beyyinat ile ihticac etti. +Da’vet eylediği ibadetin mekarim-i ahlakın fevaidini de bildirdi. +İnsanlar için meşru’ kıldığı sünnet ve ahkamda olan mesalih-i nasa işaret zahir ve batın-ı fevahiş ve münkerattan olup da üzerlerine tahrim ettiği şeylerin mefasidini gösterdi. +Binaenaleyh insanlar ancak bu Kitap ile evet bu Kitab’ın kendilerini dinde basiret ve beyyine üzere bulunmalarını da’vet etmesi dinde harec ve meşakkat olmadığını bildirmesi kudretleri dahilinde olan şeyleri taleb ile iktifa ederek kendilerine kolaylık göstermesi Cenab-ı Hak’ın ganiyyün ani’l-alemin olduğunu takrir buyurması Kur’an insanlara bu gibi ahkamı bildirmekle şunu ta’lim etmiş oluyordu: +İnsanlara layık belki vacib olan bütün muhatab oldukları şeylerin hikmetini anlamak bunları ityan etmenin kendileri için ne suretle maslahat vesile-i sa’adet terk etmenin de nasıl fesad ve şekavet olduğunu düşünmek körkörüne hareket etmemektir. +Sonra da kendisine ittiba’ edenleri: +kavl-i Samedanisiyle tavsif ediyor. +Bir din ki onun hal ve şanı böyledir o din heva ve hevesata sına selatin ve rüesaya alet olmalarına müsa’id olmaktan pek yüksektir. +Hiçbir vakit bu gibi ahvale müsa’ade gösteremez. +Bu öyle bir dindir ki: +Gecesi gündüzü kadar açıktır müsamahakardır. +Gizli ve kapaklı bir noktası yoktur. +Nasıl ki sahib-i din olan Zat-ı Risalet’ten böyle varid olmuştur: +getirilmiştir. +Gerek bu ayetler ve gerek bunlardan başka daha ne kadar ayet vardır ki cümlesi de ümmeti hilaf ve teferruktan şiddetle tenfir etmektedirler. +Pekala din böyle! +Ya bu dine intisab edenlerin hali ne oldu? +Onlar dinlerinde basiret üzere oldular mı? +Yoksa basireti terk edip de taklide körkörüne şunun bunun efkar ve arasına mı düştüler? +Acaba Allah’ın yolu olan sırat-ı müstakıme –şeytanın yolu olan– birçok yollara sapıp da sebil-i ilahiden ayrıldılar mı?.. +Uhuvvet-i diniyyeyi muhafaza etmek suretiyle bir millet halinde devam ettiler mi? +Yoksa dinin şiddetle men’ ettiği tefrikayı iltizam ederek –mezheplerin muhalefeti yeniden yeniye ihdas olunan turuk ve meşaribin mübayeneti dolayısıyla– yek-diğerinin düşman-ı bi-emanı olacak surette muhtelif fırkalara mı ayrıldılar?... +Madem ki hilaf beşeriyette tabi’i bir şeydir; ve kendine mahsus olan ilaç ile tedavi edilmediği surette ümem ve akvamın helakini tesri’ eden en büyük saiktir; o halde müslümanlar aralarında vuku’a gelen hilafın hepsinde Cenab-ı Hakk’ın göstermiş olduğu ilaca neden müracaat etmiyorlar? +Cenab-ı Hak ümmet arasında tahaddüs edecek olan hilaf ve ihtilafın hall ü faslını Kur’an ile hadise havale edin demiyor mu? +Siyasi niza’lar ile –ki dini niza’lar da buna tabi’ olmuştur– müslümanların cem’iyetleri parçalanarak fırka fırka oldular. +Her fırka bir mezhebe intisab ederek o mezhebi sair müslümanlara karşı kendisi için hüccet ittihaz ediyordu. +Evet bir mezheb erbabı diğerlerine karşı kendi mezhebini hüccet gösteriyordu. +Müslümanların bu suretle hareket etmeleri münaza’un-fih olan şeyleri Allah’a Resul’üne red ile kitab-ı kerimi sünnet-i nebeviyyeyi hakem yapmalarına mani’ oluyordu. +Çünkü bunlar kendi mezheplerini esas ittihaz ederek ayat-ı kerime ve ehadis-i şerifeyi –gerek te’vil ile gerek mensuh olduğunu iddia etmekle– mezheplerine irca’ ediyorlardı. +Bunu yapmaktan maksadları siyaseti din ile takviye etmek idiyse de neticede hem siyaseti hem de dini zayi’ ederek ümmet-i İslamiyye’yi de esfel-i safiline yuvarladılar. +Binaenaleyh hem dünyada hem de ahirette haib ve hasir oldular ki bundan ziyade felaket olamaz. +Müslümanların su’-i siyaset sebebiyle dünyada uğradıkları hüsranlar felaketler zayi’ ettikleri siyadet ve saltanatları herkesçe ma’lumdur. +Zira en büyük İslam kabileleri en güzel kalmıştır. +Ellerinde bulunan bakıyye-i memalikin de ta kalbgahına kadar ecnebi nüfuzu ecnebi hüküm ve saltanatları yerleşti. +müslümanların ta’kıb ettikleri fasid siyaset dolayısıyla memleketin kalbgahına kadar sokulan bu nüfuz bu saltanat-ı ecnebiyye –ma’azallah– bakıyye-i memalikin de ellerinden çıkmasıyla tehdid edip duruyor. +Müslümanlar ise hala bi-hareket la-kayd günden güne memleketin her tarafına sokulmaya çalışan mikroplardan tamamıyla bigane!! +Ahiretteki hüsran ve mahrumiyetlerine gelince: +Bu da ekser müslümanların dinde birçok bid’atler ihdas ederek asr-ı evvel müslümanlarının ittiba’ ettikleri yoldan inhiraf etmeleriyle sabittir. +Asr-�� evvel müslümanlarının ittiba’ ettikleri yol Cenab-ı Hak’ın nazm-ı celili Cenab-ı Hak tarafından basiret ve bürhan üzere olurlar Allah onların basar ve basiretlerini açar da dünya ve ahiretteki maslahat ve mazarratı anlarlar. +Evet mü’minin-i evvelinin gittikleri yol elimizde bulunan Kur’an’ın sevk ve hidayet eylediği tarik-ı necattan başka bir şey değildir. +O Kur’an ki ihtilaf içinde boğulup giden cumhur-ı müte’ahhırin üzerine muntabık olmayacak şeyler den selb eylediği şeyleri –taatleri sebebiyle– kendilerine vermiştir. +Tarihi aç da Ehl-i Sünnet Şi’a Havaric beyninde hatta mezheb-i ehl-i sünnete müntesib olanlar –mesela; Eşa’ire ile Hanabile Hanefiyye ile Şafi’iyye Şafi’iyye ile Hanbeliyye– arasında tahaddüs eden münaza’atı oku! +Eğer bunları okursan yukarıdan beri irad eylediğim suallerin cevabını bulursun. +Tarihte görülecek şeylerin en garibindendir ki Şafi’iyye ile Hanefiyye beynindeki adavet Tatarların müslümanlar üzerine hücum ederek İslam memleketlerini mahv ü helake garet ve yağmaya koyulmalarına sebeb olmuştur. +O hücum ki kuva-yı İslamiyye’nin esasını parça parça eden hem de ba’dema kat’iyyen iltiyam-pezir olmayacak surette parçalayan sadmelerin birincisi olmuştur. +Mamafih müslümanların ne kadar tefrika halinde bulunduklarını ve bu ihtilaf ve tefrika yüzünden uğradıkları elim felaketleri anlamak için tarih kitaplarını mezheb kitaplarını okumaya da lüzum yok! +el-yevm müslümanlar ile meskun olan memleketlere atf-ı nazar eder bu mezahibe mensub olanların ekserisinin nüfusunda dinin ne kadar zaif olduğu nazar-ı dikkatten geçirilirse aralarında şiddetli bir surette harb ve cidal ateşinin hükümran olduğu görülür. +Zahiren bir oldukları zannedilse de kalplerinin yek-diğerinden ayrı olduğu anlaşılır. +Nasıl ki Cenab-ı Hak kendilerinde iman olmayanları tavsif ederken de böyle buyuruyor: +Zaten tefrika halinde yaşayan efradın –hıfz-ı ilahide bulunanlar müstesna– imanı da yok ya! +Cenab-ı Hakk’ın hıfz‑ı emanında olan bu zevat-ı kiram ise dini neş’et-i ulasındaki hale ifrağ uhuvvet-i diniyyeyi iade hilafı izale tevhid-i kelime uğrunda bütün ezalara tahammül edecek olanlardır. +Evet zahiren bir gibi görülen müslümanlar batınen müteşettit müteferriktirler. +Hatta birçok memleketlerde Hanefilerin Şafi’iler ile birlikte namaz kılmadıkları görülüyor! +Bazılarının cemaatle namaz kılarken imamın arkasında “amin”i [ ] cehren söyleyip bazılarının hafiyyen söylemesi yahud hiç zikr etmemesi şehadet-i tevhidde inde’l-istisna bir kısmının parmağını kaldırıp diğerinin kaldırmaması bile hilafa adavete sebebiyet vermiştir. +Hatta bu gibi hilaf Hindistan’ın bazı yerlerinde hak ile batıl hidayet ile dalalet beynini tefrik eden şeylerden addedilmiştir. +Mamafih bundan taaccüb edecek bir şey de yoktur. +Çünkü bunlar –Selefiyye Eşa’ire gibi– diyen kimsenin küfründen bahseden “Zimmiye kıyasen Şafi’iyyeyi nikah caizdir” diyen kitaplar üzerine saplanıp kalmışlar. +Evvel geçen milletler gibi kendilerini yeryüzüne istihlaf edeceğini kendileri için razı olduğu hoş gördüğü dinlerini yine kendilerine temkin edeceğini korkularını emn ü rahata tebdil edeceğini kendi mazarratlarına kafirlere yol vermeyeceğini Cenab-ı Hak müslümanlara bildirmedi mi? +Evet bildirdi! +Cenab-ı Allah ise hiçbir vakit va’adinde hulf etmez. +Va’adinde hulf edenler yalnız müslümanların kendileridir. +Evet şu ümmet içinde daima hakkın zahiri olan bir kavim bulunduğu gibi ile’l-ebed de eksik olmayacaktır. +Nasıl ki hadis-i şerifte de bu yolda va’d-i nebevi varid olmuştur. +Lakin bunlar az oldukları cihetle –hadis-i aharda varid olduğu gibi– daima garib kaldılar. +Bundan daha garib hal tasavvur olunur mu ki bunlar daima küfür ile zındıklık ile tavsif olunuyorlardı. +Çünkü bunlar müslümanların Kitab-ı ilahiye sünnet-i nebeviye ittiba’ etmeleri onların gösterdiği tarik-ı hidayetten ayrılmamaları vacibdir diyorlardı. +Beni İsrail kitaplarından yüz çevirmek kitabı tahrif etmekle tavsif olundukları onlara memleketlerine uzak olmak vatanlarından mehcur kalmak zillet ve meskenet vadilerinde yuvarlanmak istiklallerini mahv etmek gibi azablar helal kılındığı zaman onların içinde de hakka zahir olan kendilerini tarik-ı hakka irşad eden bir fırka yok mu idi? +Evet var yordu. +Bunların emirleri muta’ olmuyor gösterdikleri tarik-ı hidayete ittiba’ edilmiyordu. +Binaenaleyh ümmet arasında bunların hiç te’siri görülmüyor adeta o milletten değil imişler gibi tanılıyorlardı. +Ümmet-i İslamiyye de öyle zamanlar geçirdi ki: +O asırda zuhur eden alimler ilmin etvar-ı kemaliyyesinde yahud amelin hatimesinde bulunuyordu. +Onlar daima ümmet-i İslamiyye’yi Kur’an’a ihtida selef-i salihinin siretine ittiba’ ile emrediyorlardı. +Bu hususta yalnız Hüccetü’l-İslam Ebu Hamid Muhammed el-Gazzali ile Şeyhü’l-İslam İbni Teymiye gibi iki imam-ı celil ve bunların ayarında olanları söylemek kafidir zannederim. +Lakin selatin ve ümera daima ehl-i taklidi ulema-yı rüsumu te’yid ediyorlar onlara kuvvet veriyorlardı. +Çünkü bunlar alet-i siyaset a’van-ı riyasettirler. +Onun içindir ki bunların arasında ümmetin ıslahı için çalışanların sesleri çıkmıyor yahud gayet boğuk çıkıyor. +Mevki’leri de pek korkunç bir halde bulunuyor idi. +Hatta bunların bir kitabı iştihar edecek olsa hemen yakılırdı. +Nasıl ki Gazzali’nin İhya’u Ulumi’d-Din kitabı yakılmıştır. +Yahud sesini biraz ziyade yükselterek hakkı söyleyecek olsa derhal zindanlara atılırdı. +Nasıl ki Şeyhülislam Takiyyüddin’i böyle yaptılar. +Asr-ı ahirde ise siyasetin ehl-i ilim ehl-i din üzerine olan bir surette hüküm-ferma olmaya başladı. +Bunun üzerinedir ki müslümanlardan ehl-i isti’dad olanlar üzerlerine çöken kabus-ı istibdadın te’siriyle gözlerini açarak ümmet-i İslamiyye’ye karşı fasid bir siyaset hazırlanmadan evvel her halde bir ıslaha şiddetle muhtac olduklarını anladılar. +Nefha-i hürriyeti taharriye kalkıştılar. +Aradıkları hürriyeti Mısır Hind gibi memleketlerde bulunca hemen ümmeti ıslaha da’vet etmeye başladılar. +Allah’dan öyle ümid ederiz ki buna muvaffak olacak olanlar da’veti ıslah-ı diniden başlayanlardır. +Çünkü bütün ıslahatın mevkufün-aleyhi necah ve felahın miftahı ancak dinde yapılacak olan ıslahtır. +Da’vetsiz ıslah olmayacağı gibi delilsiz hüccetsiz olan ça delil hüccet yoktur. +Taklidin bulunduğu yerde delile hüccete lüzum görülmez. +Madem ki taklid ediliyor biladelil kabul ediliyor demektir. +Bunun için taklidcilik devam ettikçe delil hüccet olamaz bunlar bulunmadıkça ıslah da kabil değildir. +[ ] Binaenaleyh körkörüne taklid kapısını kapayarak nazar ve istidlal kapısını açmak kaffe-i ıslahatın mebde’idir. +senesi nihayetlerine doğru Mısır’da çıkarmaya başladığım el-Menar mecellesinde taklidin butlanına dair birçok makalat yazmış idim. +Bu makalatın bir kısmını doğrudan doğruya kendim yazdığım gibi bir kısmını da İmamü’l-allame nakl etmiştim. +İşte el-Menar mecellesinin üçüncü dördüncü cildlerinde neşreylediğim Muhaveratü’l-Muslih ve’l-Mukallid makaleleri de bu cümledendir. +Bu makalelerde taklidin batıl olduğunu istidlal-i sahihin yollarını selef-i salihine ittiba’ ve dinde basiret vacib olduğunu; bir de gerek mesail-i diniyye gerek mesail-i siyasiyye ve kazaiyyede İslam’ı bir noktaya toplamanın ne suretle olabileceğini pek vazıh olarak göstermiş idim. +Bu makaleler fehm ü iz’an sahibi olan ehl-i basiretin nüfusunda pek güzel te’sir hasıl eylemişti. +Hatta esatize-i kiramın bazısı bu makaleleri –bir kere okumakla iktifa etmeyerek– altı def’a tekrar ettiklerini söylüyorlardı dine ilme muhabbeti olanlardan pek çok zevat bu muhavereleri müstakil bir kitap halinde tab’ ettirmemi musırran taleb ettiklerinden biz de bu zevatın matlubunu is’af ve daha ziyade faide mülahaza ederek bu mevzu’a dair Paris’den varid olan sualler ile el-Menar tarafından onlara verilen cevapları da muhaverenin nihayetine ilave eyledik. +Bunu müstaid olanlar için nafi’ bir hizmet rıza-yı ilahiyyesi ederim. +HURAFATTAN HAKIKATE hayatiyyesini gören enin-i vapesinini dinleyen mütehassis bir vicdan tasavvur edilemez ki bu feci’alara karşı la-kayd kalabilsin. +O eninlere ma’kes olan dimağında kopan tufanlarla mevcudiyetinin sarsıldığını hissetmesin! +Bir vakitler cihanın en hakim ve en müterakkı bir milleti halinde yaşamış olan müslümanlar bugün zelil ve sefil çamurlarda sürünüyor hakır ve esir tokatlar altında inliyorlar! +Bir zamanlar dünyaya şanlar yağdıran rayet-i İslam bugün ser-nigun olmuş asırlarca cihanları titreten müslümanlar bugün taht-ı esaret ve zillete sukut etmişler!… Mazide her biri bir ma’mure-i medeniyyet olan bilad-ı İslamiyye bugün kasvet-engiz birer harabe halini almış kuvayı tabi’iyyeye meydan okuyacak kadar şehamet gösteren müslümanların hafidleri en mülevves sefalet çamurlarına düşmüşler en korkunç atalet girdablarına yuvarlanmışlar! +Bir haldeki diyar-ı İslam vasi’ bir mezaristana müslümanlar da canlı ve miskin birer cenazeye dönmüş!... +Hiç şübhe yok ki umumi olan bu sukutun yine umumi ve mü’essir bir amili vardır. +Avrupa’da Asya’da Afrika’da Okyanusya’da hulasa arzın aktar-ı muhtelifesinde meskun olan müslümanların umumunu istila eden hastalığın a’razındaki müşabehet menşe’-i marazın müttehid olduğunda şübheye mahal bırakmıyor!... +Madem ki dünyanın her tarafından mahkum ve sefil inleyen efrad-ı insaniyye müslümanlardır. +O halde İslamları bu vazi’ derekelere sürükleyen amilin bütün müslümanlar arasında müşterek olması iktiza etmez mi? +Müslümanlar arasındaki rabıta-i müştereke ise dindir. +Fakat bir zamanlar aynı dine intisab eden insanlar cihanlara hakim iklimlerde ferman-ferma olmuşlardı. +Yine bu dinin rehberliğiyle asar-ı bakıyyesi bugün bile cihanı hayretlere düşüren mu’azzam bir medeniyet te’sis olunmuştu. +Bir vakitler i’laya hadim olan bir din bir zaman sonra ifnaya amil olamaz! +Demek oluyor ki a’sar-ı maziyyede tealiden tekamülü koşan müslümanların dini ile bugün inkırazdan varsa– hakıkatte büyük bir fark mevcuddur: +Evvelki müslümanlar hakıkatin perestişkarı idiler. +Şimdiki onlara sa’y ve irfan nurları isar ediyordu. +Şimdiki müslümanların akıdeleri ise kendilerini zulmet ve hüsran uçurumlarına doğru sürüklemektedir. +Hurafattan Hakıkate bu farkları göstermek o hurafelerin menşe’lerini araştırmak fikriyle yazılmış bir tecrübe-i kalemiyyedir. +İzmihlal-i kat’i çukurlarına yuvarlanan alem-i başka çare göremiyoruz. +Evvelki İslamları refah ve saadete şevket ve izzete yükselten din ihya edilmedikçe bugünkü İslamların cihandan nasibe-i bekaları olamayacağına kanaat etmelidir! +Çünkü hurafat yaşatmaz öldürür!... +arayan tufeylilerin hoşuna gitmeyecek belki de aforozlarına uğrayacaktır. +Fakat dinini tehlikede milletini uçurum başında görenler hakıkati haykırmakta felaketi göstermekte tereddüd ederlerse o gibi tufeylilerden daha menfur bir derekeye sukut etmiş olmazlar mı?... +Bir sene evvel neşredilen Zulmet’ten Nur’a ünvanlı eserimin mazhar olduğu hüsn-i kabul Hurafat’tan Hakıkat’e kitabımın te’lifi için bir vesile-i teşvik oldu. +Hürmetkar-ı irfanları olduğum efazılın bu yoldaki neşriyata devam hususundaki şifahi tergıbleriyle henüz tanımak şerefine mazhar olamadığım pek [ ] çok zevattan aldığım tahriri teşviklere karşı bir şükrane-i imtinan olan şu esercik Müdde’ayat ve mütala’atımız nusus-ı Kur’an iyye ve ehadis-i sahihaya müstenid olduğundan hurafe-perestlerin nur-ı hakıkati görmemek hususundaki ta’annüdlerini ta’dil edeceğini ümid ediyoruz. +Irad edilen ehadis-i sahiha Cami’u’s-Sagır’ den alınmış olduğundan tereddüd edenler oraya müracaat edebilirler! +Cihanda bir kanun-ı tabi’idir: +İdbara düşen milletler ikbalde olanların her halini güzel her fiilini ma’kul görürler. +Bugün Müslümanlık alemi idbarda Hıristiyanlık dünyası ikbalde! +Maşrık sukut ediyor garb yükseliyor!... +Garbın terakkısi karşısında gözleri kamaşan bir kısım müslümanlar şarkın sükutu sebebini İslamiyet’te buluyorlar. +Kitabımızın hata-alud olan bu gibi kanaatleri de ta’dil edeceğine ümidvarız! +Çünkü İslamiyet-i hakıkıyye mahiyet-i asliyyesiyle hiç bir zaman ve hiçbir suretle bir amil-i sukut olmamıştır ve olamaz da! +Müslümanların inkırazını mucib olan amil İslamiyet-i hakıkiyye değil akvam-ı maziyyenin hurafeleriyle asliyyetini gaib eden bugünkü dindir. +Asr-ı sa’adette hükümran olan din-i hakka ric’at edilirse hiç şübhe yok ki bugün can çekişen İslamlara bir hayat-ı nevin nefh edilmiş olacaktır. +Bu da ancak hurafattan hakıkate avdetle mümkün olabilir!... +Mecusilerin ayin ve akıdelerinden bir kısmının Zerdüşt’ten daha evvel şarkta ma’lum ve münteşir bulunan mezahibden alınmış olduğu itiraz kabul etmez bir hakıkattir. +Hatta bu akıdeler arasında edyan-ı semaviyye ile pek sıkı rabıtaları bulunanlar bile vardır. +Fi’l-hakıka Zerdüşt Zend Avesta’da Heomo veya Hom namında bir zatın vahiy ve ilhamlarından pek çok bahseylemektedir. +Zerdüşt’ün Hom ıtlak ettiği zatın Hazret-i İbrahim olduğunu zannedebiliriz. +Hom’a isnad edilen sözler de bu zannı te’yid edecek vesaiktendir. +Avrupa müsteşriklerinden Thomas-Heyd’in netice-i tedkıkatı bu zannı takviye edecek surette neticelenmiştir. +Mubedlerin hilkati altı devre tahsis etmeleri keyfiyeti de Çemşid’e isnad edilmektedir. +Çemşid’in esatiri kahramanlar devrine aid bir hükümdar olduğu mütevatirdir. +Şu halde akıde-i gebriyye cüzurunu pek derinlerde aramamız iktiza eder. +Firdevsi Çemşid’in Milad-ı Isa’dan sene evvel yaşamış olduğunu tasrih ediyor. +Bu tarihe bir kat’iyyet vermek doğru olamazsa da Çemşid’in pek eski devirlere aid bir hükümdar olduğunu kabul etmek için hiçbir mani’ yoktur Mazdeizm’in bariz seciyesi olan sena’iyyet akıdesi bile Zerdüşt’ün muhtera’atından değildir. +Çünkü iki prensibe mebde’e arasında da ta’ammüm etmişti. +Mamafih Zend Avesta’da mevki’-i münakaşaya konulan fikirlerin hey’et-i mecmu’asında kuvvetli bir asliyyet bulunduğunu mu’tekadat-ı evveliyyeden bazı şeyler almış olduğu muhakkaktır. +Fakat neşr ü te’sis ettiği mezhebde sırf şahsına aid olan esaslar da az değildir. +Zerdüşt’ün şahsi esasları Sabi’i mezhebiyle Brahma akıdesine hücumdan ibarettir. +Zerdüşt zuhur ettiği zaman İran kıt’ası garbdan Sabi’i ve şarktan Brahma mezheplerinin bi an’anelerden mümkün mertebe kurtararak onların ahval-i ruhiyyeleriyle mütenasib bir din vaz’ etmek teşebbüsünde bulunmuştur. +Zerdüşt’ün bizzat vaz’ ettiği prensipler Sabi’i ve Brahma mezheplerinin esasatını çürütecek bir tarzdadır. +Zerdüşt’ün tabi’attan mukaddem ve onun fevkinde bir alem-i ruhi bulunduğunu iddia etmesi nücum-perestliğe karşı bir hücum idi. +Zerdüşt diyordu ki: +“Yıldızların fevkinde bir zeka alemi vardır. +Semavi olan her şey vücudu o zekadan almış olduğu gibi onun kanunlarını ta’kıb etmeye de mecburdur.” Zerdüşt’ün şu sözleri Sabi’iilerin esasatına karşı fırlatılmış itirazlardan başka bir şey değildir. +Zerdüşt’ün Brahma mezhebine vurduğu darbeye gelince o daha şiddetli olmuştur. +Brahma mezhebi bütün mevcudatla vücud-ı vahidde fani olduğunu ve tabiatın la-yeteğayyer bir daire şı halıkla mahluku hayır ile şerri ruh ile cesedi kaderle Zerdüşt bir taraftan hukuk ve vezaifin müsavatını i’lan etmiş diğer taraftan da hayatı bir mücadele suretinde tasvir eylemiştir. +Zerdüşt’ün Brahma mezhebine karşı en müessir ve en yıkıcı hücumu bu noktada görülür. +Brahmanizim fikirleri uyuşturmak riyazetle kuvve-i adaliyyeyi yıprandırmak ve tahayyülat-ı dura-dur neticesinde hakka vasıl olmak tarikını küşad eylemişti. +Buna mukabil Zerdüşt hayatı bir mücadele halinde tasvir etmiş uyuşukluğa dura-dur tahayyüle karşı çarpışmayı didinmeyi sa’adet-i ebediyyenin bir müstahzırı gibi göstermiş atalet ve meskenete karşı bi-eman hücumlarda bulunmaktan çekinmemiştir. +Zerdüşt bütün gayretini vatandaşlarını Hind ve Keldani te’siratından kurtamaya sarf eylemiştir. +Çünkü bu iki kavmin akıdesi daha eski olan Spasyan [ ] fırkasının gayreti ve Mistisizm’in muğfil nikabı altında milli bir şekil almış ve İran’ı istila eylemişti. +Spasyan İran’da zuhur etmiş bir fırka-i diniyyedir. +Bunlar Zerdüşt’ün “ Desatir ” ile “ Abad ”ın ahkamından hiçbir şey tağyir etmemiş olduğunu iddia ediyorlardı. +Spasyalara göre Zerdüşt yeni bir din müessisi değildi. +Kendisi Desatir esaslarını durub-ı hikemiyye ve tasavvufi cümlelerle tezyin ederek avamma daha ziyade te’sir edecek bir şekle koymaktan başka bir şey yapmamıştır! +Spasya mezhebi İran’da intişar eden mesalik-i diniyyenin en eskilerinden olup tedkıke şayan birçok esasları muhtevidir. +Desatir ve Debistanü’l-Mezahib’den alınan ma’lumata nazaran Spasya mezhebinin hutut-ı esasiyyesi şu suretle hulasa edilebilir: +“Allah mevcud-ı mutlak ve cevher-i yeganedir. +Vahdet teşahhus ebediyyet Huda’nın; insanların anlayabilecekleri vasıflarını teşkil ederler. +Künh-i Bari’ye vukuf peyda etmek beşeriyet için muhaldir. +Vücud-ı fatır ile alakadar olan şeylerin kendisinden ayrılması mümkün değildir. +Binaenaleyh kainat için bir mebde’ ve bir münteha tasavvur olunamaz. +Kainat bir hilkatin neticesi değil belki hurşid-i zatın pertev-i ezelisidir. +Vücud-ı ilahiden ilk sadır olan şey “gevher-i hired”dir ki buna “Azad-ı Behmen” namını veriyorlar. +Azad-ı behmen akl-ı küllü temsil ediyor. +Mebde’-i ali ile mahlukat arasında vasıtalık vazifesi de Azad-ı Behmen’e aid bulunuyor. +Azad-ı Behmen’in makamı felek-i atlasdır. +Azad-ı behmen yalnız vasıta olmakla kalmıyor. +O da birçok süruşa melek birçok can ve birçok ruhlara hayat bahşediyor. +Bunlar da yıldızlara unsurlara arza ma’adine nebatat ve hayvanata ve insanlara hayat veriyor ve onları Görülüyor ki Spasyan tabiatın hey’et-i mecmu’asını tıbkı beden-i insaniyi teşkil eden uzuvlar gibi aksamı birbirlerine merbut olan ve yek-diğerleri üzerine icra-yı te’sir eden müdrik ve zi-hayat bir mevcud gibi telakkı eylemişlerdir. +Spasyan umumi ve ezeli addettikleri tabiatı edvar-ı nücumiyyeye göre taksim eylemişlerdir. +Bu taksime nazaran bir devir başlayınca kevakib-i sabiteden biri bin sene kadar bütün kainatın hudavendi olurmuş. +İlk devrin hudavendi olan kevkebe Nuhistin Şah namı veriliyor. +Nuhistin Şah’ın müddeti bitince hudavendlik sevabitten diğer bir sitareye intikal eder ve bu kevkeb hudavendlikte Nuhistin Şah’ın şeriki oluyormuş. +İkinci devrin sitaresine “Nuhistin-i Düstur” namı veriliyor. +Kevakib-i sabitenin kaffesini bu suretle biner senelik devirlerin hudavendi olduktan sonra nevbet-i saltanat “kamer”e gelirmiş. +Kamer’in hudavendik müddeti hitam bulunca birinci devr-i azim nihayet bularak ikinci devir başlarmış! +datın kaffesi aynı tarzda teselsül ve tevali ederlermiş. +Bu devirlerden her birine “ruz” ıtlak olunuyor. +Otuz ruz bir mahı on iki mah da bir seneyi teşkil ediyor. +Bir milyon seneye yek-ferd ve bin ferde yek-verd bin verde yek-merd bin merde de yek-cad ta’bir ediliyor. +Üç bin cad yek-vad ve Spasyaların on dört abadı Hindlilerin on dört manosunu hatırlattığı gibi zamanın tarz-ı taksim ve ta’dadı da Hindilerin sal-i ilahilerini andırmaktadır. +Harekat-ı nücumdan ahkam çıkarmak zamanı nahs ve sa’d olmak üzere bir takım kısımlara ayırmak gibi hurafeler İslam’a kısmen Spasyaların kısmen Sabi’ilerin yadigarıdır. +bulabileceğiz. +Bu menşe’ler o kadar derin o derece mahfidir ki pek çok satıh-binler menşe’leri ta’yin edemeyerek bu gibi hurafelerin İslami olduklarına kanaat etmek hatasına düşmüşlerdir!... +Avrupa mü’elliflerinden birçoğunun aynı giriveye sapmış olduklarını görüyoruz. +Şarkta ise maa’t-teessüf bu yolda tetebbuata girişmiş zevat pek nadirdir. +Spasyaların ruh-ı insani hakkındaki fikirleri umumi sistemleriyle mütenasibtir. +Ervahın taalluk edecekleri cesedlerin haline göre semanın menatık-ı muhtelifesinden geldiğine Güya ruhların bazılarının menşe’i şems bazılarının kevakib-i sabite bazılarının da seyyareler imiş!... +Spasyalar diyorlar ki: +“Bir insan dünyada iken ismet-amiz bir hayat geçirmiş ef’al-i haseneyi i’tiyad edinmiş akaid-i hakıkiyyeye cidden merbut kalmış ise öldükten sonra ruhu evvela yıldızlara irtika ve bilahare tedrici surette ervah-ı safiyyenin i’tilagahı olan küre-i esiriye kadar uruc ederek orada nur-ı alinin “minanivan mitonun” temaşa-yı cemaliyle sa’adet-i ebediyyeye mazhar olur. +Fakat bu adam hayatında menhiyata inhimakle bir takım cinayetler irtikab etmiş ise safiyet-i asliyyesini gaib eden ruhu bu mazhariyetten mahrum kalır. +Tenasühe uğramış suretiyle cezasını çeker. +Şöyle ki cezaya müstahık olan şahsın ba’de’l-vefat ruhu daha sefil bir tabakada bulunan [ ] bir insanın cesedine intikal eder. +O suretle bir müddet azab görür. +O adam öldükten sonra ruh sırasıyla hayvanata nebatata hatta ma’deniyata kadar tenezzül ederek sermedi azablara uğrar. +______________ : +Debistan Dünyada iken hasenat ve seyyiatları müsavi olan insanlara gelince bu halde bulunan kimseler vefat ettikleri zaman ruhları evvela tenasüh ve muhacerete uğrayarak tasfiye görür ve sonra ervah-ı mes’ude sırasına geçer ve zevk-ı ebediye mazhar olur!...” Spasyaların şu akıdesi kadim İranilerin pek çok riayet ettikleri bir kısım an’anelerin esbabını izah edebilir. +Eski İraniler insanlarla hayvanat-ı gayr-ı muzırraya karşı samimi bir meveddet-perverde ederlerdi. +Halbuki muzır hayvanların itlafı ibadetten ma’dud idi. +Çünkü bu i’tikada göre nafi’ hayvanların bedenleri ufak tefek kusurlarda bulunmuş olan kimselerin muzır hayvanların cesedleri de canilerin ruhlarına mahsus birer kalıbdan ibaret idiler. +Spasyaların kısmen nücum-peresti ve kısmen ma-fevka’t-tabi’i olan Panteizm akıdeleri usulsüz licamsız bir Mistisizm ile tetvic edilmiş olduğu anlaşılıyor. +Spasyaların yıldızlar şemsin önünde nasıl gaib olurlarsa ruh-ı beşer de şems-i hakıkı olan halıkda öylece fena-yab olur. +İddiaları Sabi’iye akıdesinin Panteizm ve Mistisizm rengine boyanmış bir levhasıdır. +Fakat bu mertebe-i kemale vasıl olmak için aklın dört dereceyi dört hali geçmiş olması meşruttur. +Spasyalar bu dört mertebeyi şu suretle ta’dad ediyorlar: +Allah’ın rüyada görülmesi Hal-i yakazada mazhar olmak Vecd ve istiğrak geçirmek Fena fi’llah olarak şahsiyet-i cismaniyyesini unutmak. +Bu akıdede İyoga yoganın mezheb-i Hindisi pek ziyade nazara çarpmaktadır. +Spasya mezhebinin son reisi olan Azer Keyvan miladın’nci senesinde İran’da Kum şehrinde tevellüd ve senesinde Hindistan’nın Patna şehrinde vefat eylemiştir. +Azer Keyvan hayatını zühd ve istiğrak ile geçirmiş riyazet hususunda hayret-bahş bir derecede ileri gitmişti. +Spasyalar Azer Keyvan’ı Mehabad hanedanının sonuncusu addederler. +KULAĞINDA KÜPE OLSUN UNUTMA! +Rumeli’nin dağı taşı ağlıyor Kan içinde her su başı ağlıyor Parçalanmış gövdelerin yanında Can çekişen arkadaşı ağlıyor! +Bak şu yurda tek bir ocak tütmüyor! +O sevimli ovaları kurd almış; Bir çobancık davarını gütmüyor! +Kara toprak kandan olmuş kırmızı Doğrandıkça Türk kadını Türk kızı! +Can evine canavarca saldırmış Sürü sürü ırz u namus hırsızı! +Mihrablara haç asılmış ezanlar Susturulmuş güm güm ötüyor çanlar! +Camilerin minberleri yıkılmış; Çizme ile çiğneniyor Kur’anlar! +Düşün bütün şu halleri hep ağla; Bıçağını gözyaşlarınla zağla. +Olanları hatırından çıkarma; Düşmanındır Bulgar ona kin bağla. +Ey müslüman! +Kendini hiç avutma; Yüreğini öç almadan soğutma; Kulağında küpe olsun unutma! +Bundan yedi sekiz ay evvel Rumeli Muhacirin-i İslamiyye Cem’iyeti’nin talebi üzerine yazdığım şu manzume cem’iyet-i mezkure tarafından “İntikam Levhası” ünvanıyla tab’ ve neşr edildi ve herkesin anlayabileceği bir lisan ile muharrer bulunduğu yani: +Düşünceler Frenkceden tercüme Sonra onu Tatarca bir söyleme Tarzında yazılmamış olduğu cihetle umumun rağbetini kazandı. +Maarif Nezareti’nin emriyle mekteplere ta’mim edildi. +“Süt”lü “dut”lu bir takım gevezelikleri okumakta muztar kalan çocuklara ezberletildi. +Zekaizade Hafız Ahmed Efendi hazretleri tarafından Türkane bir eda ile gayet müessir bir beste yapıldı. +İmzası çıkarılmak şartıyla kart [ ] postal şeklinde basıldı. +Hulasa değerinden ziyade hakkında teveccüh gösterildi. +Lakin esna-yı tab’ında nasılsa bir iki yeri yanlış basılmış hele bir mısra’ına sıkıştırılan “lar” ile vezinden çıkarılmış bulunduğu gibi sonradan ilave edilen bir bendi de noksan kalmış olduğundan bu defa yeniden neşrini münasib gördüm. +Kari’in-i kiramın temcid pilavı gibi ısıtılıp ısıtılıp ortaya sürüldüğüne zahib olmamalarını rica ile levha-ı matbu’anın buna göre tashih ve ilave edilmesini rica eylerim. +BEDIR MUHAREBESI’NDEKI ŞEHIDLER Müslümanların Bedir Muharebesi’nde on dört Uhud cenginde de yetmiş şehid verdiğini nakl etmiştim. +Bu defa da bu şehidlerin kimler olduğunu ve herbirinin din uğrunda nasıl fedakarlık göstermiş bulunduğunu anlatmak için birkaç söz söyleyeceğim. +Yad-ı e’azım diye bir ta’bir vardır ki: +Büyükleri hatırlamak demektir. +Bir millete her vakit büyüklerini hatırlamak ve onları dua-yı hayr ile anmak lazımdır. +Bu yapılmazsa nankörlük edilmiş olur. +Bir müslüman askeri de mesleğindeki büyükleri tanımalı ve onlara hürmetle beraber hareketlerini taklide çalışmalıdır. +manlığın ilk büyüklerinden ve İslam ordusunun ilk şehidlerindendir. +Fakat onları anlatmadan evvel şehidlik ne demektir? +Onu söyleyeyim. +İhtimal ki sen bu suali tuhaf bulursun ve “Bunu bilmeyecek ne var? +Şehidlik: +Muharebede bir gülle parçasının bir kurşun tanesinin rastgelmesiyle yahud bir kılıcın bir süngünün kesip delmesiyle insanın ölmesidir” dersin. +Hayır hemşehrim! +Şehidlik bildiğin gibi ölüp gitmek değil Allah’la bir alış-veriş etmek demektir. +Şehid öyle bir tüccardır ki onun dükkanı siper arkası mağazası istihkam içi pazar yeri de muharebe meydanıdır. +O tüccar buralarda ne satar bilir misin? +Pek de sürekli ve dayanıklı olmayan hayatını buna mukabil ne kazanır kestirebilir misin? +Baha yetişmeyen ve kolaylıkla elegeçirilemeyen Cennet’i bu alış-verişin cömerd müşterisini düşünebilir misin? +Bizzat Tanrı te’ala hazretleri. +İnanmamazlık etme ki bunu ben söylemiyorum. +İşin hakıkati böyle olduğunu Ayet-i kerimesiyle Rabbi te’ala bildiriyor ki: +Allahu a’lem “Cenab-ı Hak cenneti vermek suretiyle mü’minlerden ruhlarını ve mallarını satın aldı. +O mü’minler düşmanla çarpışıp öldürürler ve ölürler. +Buna mukabil kendilerine Cennet verilmesi hakkındaki va’ad doğru olup Tevrat’ta İncil’de Kur’an’da mezkurdur. +Yani Allah yolunda malını feda eden ve düşmanla çarpışıp öldürülen ve ölen mü’minlere Cennet verileceği üç kitapta da va’ad olunmuştur. +Acaba Allah’tan ziyade ahdine kavi ve sözüne sağlam kim vardır? +Ey mü’minler! +Onunla yaptığınız alım-satımdan dolayı size müjde olsun ki bu satış pek büyük bir kazanç bırakacaktır” demektir. +Belki işitmişsindir ki Kur’an-ı Kerim ayettir. +Lakin bunların hepsi birden yani bir kitap şeklinde gönderilmemiştir. +Yirmi üç sene içinde ve lüzumu görüldükçe Allah tarafından Peygamber Efendimiz’e ayet ayet yani parça parça olarak yollanılmış Resullullah hazretleri de onları okuyup ashabına yazdırmıştır ki böyle azar azar gönderilmesi hem ezberlemesinin hem de mucebince hareket edilmesinin kolay olması içindi. +yazıların bir duraktan bir durağa kadar olan parçasına ayet denilir. +Ve ne münasebetle nazil olmuşlarsa ona da sebeb-i nüzul ta’bir edilir. +Bunu anladın ya. +Şimdi şu ayet-i kerimenin sebeb-i nüzulünü de öğren. +Resulullah -sallallahu aleyhi ve sellem- Efendimiz daha Mekke’de bulunduğu sırada Medinelilerden bazıları Peygamber’imizi tasdik ile müslüman olmuş ve Efendimiz hazretlerini kendi memleketlerine da’vet eylemişlerdi. +Bu da’vet üzerine Efendimiz onlara bey’at teklif etti. +Yani sağlam söz vermelerini söyledi. +İçlerinden Abdullah bin Revaha de canınızı ve malınızı koruduğunuz gibi koruyacağınıza söz veriniz” buyurdu. +Abdullah bin Revaha “Ya Resulallah! +Bunu yaparsak bize ne var?” diye sordu. +Efendimiz “Cennet var” deyince Abdullah bin Revaha “Ne karlı alış-veriş” diyerek pazarlık esnasında hayırlaşır gibi Resulullah’ın mübarek elini tuttu. +Bu şartları kabul eylediğine dair söz verdi. +Onun üzerine bu ayet-i kerime nazil olup Allah’ı ve Peygamber’i uğrunda can ve mal feda eylemenin Cenab-ı Hak bulunduğu beyan buyuruldu. +[ ] Abdullah bin Revaha denilen o kahraman da verdiği sözü bi-hakkın tuttu. +Allah yolunda ettiği bir muharebede şehid olup hayatını Tanrı’sına sattı ve bedelini almak için Cennet-i A’la’ya can attı. +Gelelim bahsimize: +Resulullah hazretleri “Ya Ümmü Harise! +Cennet bir değil birkaç tanedir. +Harise ise cennetlerin en yücesi olan Firdevs-ı a’ladadır” buyurdu. +Şehid anası olan o mübarek kadın bu cevabı alınca sevindi ve “Ne mutlu sana ya Harise!” diyerek güldü. +Ubeyde bin el-Haris hazretlerinin mübareze ederken ayağı kesilip yolda şehid olduğunu nakl etmiştim. +Öbürlerine gelince: +Peygamberimiz efendimiz ashabını hücuma teşvik için bir nutuk irad etmiş ve “Bugün düşmandan yüz çevirmeyenleri ve sabır ve sebat gösterip öldürülenleri Cenab-ı Hak Cennet’e koyacaktır” buyurmuştu. +Umeyr bin el-Hammam Peygamber’in nutkunu dinliyordu. +Cennet müjdesini işitince hurmayı attı ve kılıcını sıyırıp düşman üzerine atıldı. +Nihayet Halid bin el-A’lem namındaki müşriğin eliyle şehid olup özlediği Cennet’e gitti. +Avf bin Afra’ denilen sahabi de Peygamber hazretlerine “Ya Resulallah! +Allah en ziyade ne ile razı olur?” diye sormuş ve efendimizden “Zırhsız olarak düşmana hücum etmekle” cevabını alınca arkasındaki zırhı başındaki tolgayı çıkarıp şehid oluncaya kadar düşmanla çarpışmıştı. +Kardeşi Mu’avviz hazretleri de böylece fedakarlıklar göstermiş ve Ebu Cehil mel’ununu yaraladıktan sonra şehid olmuştu. +Zü’ş-şimaleyn Umeyr bin Abdi Amr da iki elinde birer kılıç olduğu halde döğüşmüş ve sonunda hayatını feda ederek şehid düşmüştü. +Akıl bin el-Bükeyr Safvan bin Vehb Sa’d bin Hayseme Mübeşşir bin Abdülmünzir Rafi’ bin el-Mualla adlı yiğitler de döğüşe döğüşe yaralanıp şehid düşmüşlerdi. +Bunlardan birincisinin katili Malik bin Züheyr el-Cüşemi Cehil idi. +Hele Umeyr bin Ebi Vakkas ismindeki kahraman yaşında bir arslan yavrusu idi. +Bu yiğit çocuk İslam ordusunun hareketinde kendini göstermemeye çalışmış ve niçin gizlendiğini soran kardeşine “Küçüktür diye Resulullah’ın beni geri çevirmesinden korkuyorum. +Bense muharebeye gitmek ve şehid olmak istiyorum” cevabını vermişti. +Fil-vaki’ Peygamber efendimiz bu fedakar çocuğu döndürmek vermişti. +Sonunda o da aradığını buldu yani Allah yolunda ve hak din uğrunda şehidlik mertebesini kazandı. +Biraderi Sa’d bin Ebi Vakkas hazretleri bunu hikaye ederken “Kardeşim gayet küçüktü. +Hatta kılıcını hamail takmasını beceremedi de ben bağladım” diyor. +Bu muhterem şehidlerden on üçü muharebe mevki’inde yolda vefat eden Ubeyde hazretleri de Hamra’ ile Safra’ mevki’leri arasında defnolundu. +Radıyallahu anhüm ecma’in. +HINDISTAN’IN SABIK MAKARR-I HÜKUMETI Londra’daki Lordlar Kamarası azasından ve İngiltere’nin tarihi asilzadeganından olan Lord Headley’i rah-ı hidayet ve savaba irşad eden The İslamic Reviev bizim Sebilürreşad gibi ayda bir defa İngilizce lisanıyla Londra’da intişar eden bir mecmua-i diniyyedir. +Kur’an’ın ehadis-i nebeviyyenin tercümesini ma’aliyat-ı İslam’ı ve alem-i İslam havadis ve haberlerini muhtevi bulunuyor. +Bu risaleyi Hind ulema-yı mütebahhiresinden Hoca Kemaleddin hazretleri çıkarıp İngilizlere Mezkur risalenin intişarından beri İslamiyet hakkında İngiltere’de oldukça iyi bir cereyan ve fikir hasıl olmuştur. +Birçok leddin öyle ulemadandır ki İngilizce’yi bir İngilizden ziyade haizdir.– Sahib-i muhteremenin hidemat-ı İslamiyyesine karşı teşekkürle şeref-i İslamiyet’i ihraz eden Lord Headley’i de tebrik etmek maksadıyla Kalküta’nın resmi hitabet salonu demek olan Town Hall salonunda büyük bir ictima’ vuku’ bulmuştu. +İctima-ı mezkurun tertib ve tanzimiyle vücuda gelmesine sa’y eden el-Hilal ceride-i feride-i diniyyesinin sahib ve ser-muharrir-i alisi Mevlana Ebi’l-Kelam Azad hazretleri idi. +On bin kadar müslüman burada isbat-ı vücud ederek bu babda irad-ı makal edecekleri istima’a amade idiler. +Konferans ve hitabet hükumet-i mahalliyye mütekaidininden müslümanlar beyninde haiz-i hürmet bulunan Mevlevi Siracüddin Sahib’in riyaseti tahtında in’ikad etmişti. +Müşarun-ileyh ictima-ı mezkurun ne maksadla husule geldiğini kısa ve İngilizce bir nutuk ile huzzara tefhim ettikten sonra kürsi-i hitabete Mevlana Azad hazretlerini da’vet etti. +Mevlana hitabet masasına takarrub edince alkışlar birbirini vely etti. +İslamiyet’in mazisiyle halet-i hazırası beyninde edille-i tarihiyye ile bir mukayese yaptı. +Ulema-yı selefin diyanet-i mübeccele-i İslamiyyeyi neşr etmek için Afrika’ya Çin’e ve Maveraünnehir’e vaktiyle koşup binlerce mehalik ve ahtarı meşakk u mezahimi ihtiyar etmiş olduklarını beyan etti. +Bu sayede diyanet-i İslamiyye küre-i arzın her tarafında münteşir ve taban olduğunu ve ahiren ulema-yı halefin bu gayeyi elden bıraktıkları için günden güne İslamiyet neşv ü nemadan mahrum kalarak her türlü mehalike ma’ruz kaldığını dermiyan eyledi. +Nutkun sonunda vatan-ı me’lufunu –Hindistan’ı– terkle neşr u işa’a-i İslamiyet için Londra’ya giden bu vazife-i mübeccele ile iştigal eden Hoca Kemaleddin’in mezaya-yı ilmiyye ve diniyyesini de ber-averde-i zeban tebcil ederek müşarun-ileyhe hiç olmazsa maddi surette yardım ve muavenet etmek ve onu ta’kıb etmekte bulunduğu meslekte [ ] teşvik ve tergıb için kendisine Hind müslümanları tarafından para göndermek icab eylediğini ilave eyledi. +Müşarun-ileyhin nutku bir saatten fazla sürdü. +Bu aciz ise sırf bu istima’da müstemi’ sıfatıyla isbat-ı vücud etmişidim. +Fakat misafirliğime hürmeten bana mevki’-i hitabette –yüksekte– oturanların nezdinde bir mevki’ vermişlerdi. +Benim söz söylemekliğim için hiçbir hazırlık plan yapılmamıştı. +Fakat beni mevki’-i mezkurda gören müslümanlar benim de söz söyleyeceğimi tahmin ederek Azad hazretlerinden sonra söz söylemekliğim için huzzar tarafından şedid arzular vuku’ buldu. +Ben mazeret beyan ettikçe taleb teşeddüd etmeye başladı. +Cidden fena bir mevki’de bulunuyordum. +Söz söylemesem hem adem-i iktidarımı isbat hem de efkar-ı umumiyye-i İslamiyyeyi kendimden rencide etmiş olurdum. +Söz söyleyecek olsam ne söyleyeyim. +Zaten bunun için azıcık olsun kendimi hazırlamamıştım. +Hasılı halkın heyya huyuna hatime çekmek ve hakırane olan meta’ımı satmak için meydana mütevekkilen alallah atıldım. +Farisice olarak yarım saat kadar söz söyledim. +Misyonculuk müslümanların İslam alimlerinin vadi-i atalet ve tenbellikte puyan bulunduklarından bahsettim. +Misyonerlerin Hindistan’da Afrika’da Seylan ve Burma Ada ve eyaletlerindeki müesseselerinden mekatibinden neşriyatından birer birer söyledim. +Bizim de telafi-i ma-fat için bundan sonra bir büyük İslam misyonunu teşkil etmek için çalışmaklığımızın icab ettiğini huzzara tefhim ettim. +Lehü’l-hamd defa’atle alkışlara mazhar olmak suretiyle mevki’-i hitabetten çekilebildim. +Birkaç kişi daha mevki’-i hitabete geçerek evvelki hatiplerin sözlerini te’yid ettikten sonra bi’n-netice atideki mukarreratın ziyyeye teşebbüs etmek. +ve ma’nevi yardım ve muavenet taleb etmek. +Dağılacağımız sırada ahali benimle musafaha etmek için müsabaka ediyorlardı. +Ben ise Mevlana Azad hazretlerinin ellerini öpmeye onları teşvik etmekle yakamı kurtarıp arabaya güç hal ile kendimi atabildim. +Kalküta’da ve Hindistan’ın hemen her tarafında Muharrem’in simi enva’-ı suretle icra ediliyor. +Bazen putperestler dahi merasim-i mezkureye iştirak ettikleri görülüyor. +Kalküta’daki İraniler İstanbul’da yaptıkları gibi geceleri Ehl-i Beyt ile Hazret-i Hüseyin efendimizin menakıb ve suret-i şehadetini manzum ve mensur olarak ahund ve seyyidler vasıtasıyla minber üzerinde okutturup ağlarlar. +Bu ma’nevi istifadeden sonra artık maddi bir surette göğüslerini sırtlarını yumruklarla zincirlerle vururlar. +Fakat her ne dense bu maddi ameliyat kısmına kendini bilen haysiyet ve cah sahibi veyahud mu’teberan ve tüccardan hiçbir kimse ve tahdiş olunur. +Avamm-ı nas olan zavallılar sırtlarını göğüslerini parçaladıkları halde canları kıymetli olan ağalar yavaşçacık yumruklarını göğüslerine değdirerek trajedi perdesine bir de komedya ilave ederler ki bu hallere bid’atlere sanın elinde değildir. +Eğer zincirle göğsü çalmak kama ile kafa yarmak iyi sevab ecir ve muhassenatı mucib ise buna niçin yüksek tabaka iştirak etmiyor? +Fena ve bid’at ise zavallı avammü’n-nası bu halden niye men’ etmiyorlar? +Bu hallere Şii müctehidlerinin sükutları da pek tuhaf ve acayibtir! +Deste ta’bir ettikleri alay ve kümelerle beraber çıkan alat ve edevat o kadar çoktur ki listesi yapılsa başlıca bir kitap teşkil eder. +Ez-cümle ucu pençeli tokmaklı sivri –her şekilde bayraklar bayrakların kumaşı sırmalı ipekli ve sairedendir. +Kumaşlar üzerine ipek ve sırma ile işlenmiş ayat ve ehadis-i şerife– tabi’i hep Hazret-i Hüseyin’in şehadet-i alilerine dairdir nakş edilmiştir. +Bu alay geceden başka bir de öğleden sonra gündüz vakti de çıkarılır. +Hükumet-i mahalliyyenin polisleri asayiş ve emniyeti muhafaza için ne kadar müşkilata tesadüf ettiklerini ta’rif etmek zaiddir. +Bu kere merasimin geçeceği caddelerin her iki tarafına kalın ipler çekilir ve ipin içinden merasim ile merasimi icra edenler geçer. +Seyircilerle abirin ve marrin iplerin haricinden geçerler. +Bu merasime at davul zil boru ve daha türlü türlü Hind işi zurnalar da dahildir. +Kafes içinde kuş ve ona mümasil şeyler de az değildir. +Hindliler bu merasime “mendel” derler. +İstanbul’da bu merasim yalnız İranlı kardeşlerimize münhasır olduğu halde Hindistan’da Sünniler de iştirak ediyorlar. +Fakat matem keyfiyeti o kadar inhirafa uğramış ki matemlikten cidden çıkmış ve mahiyet-i asliyyesini çoktan gaib ederek büyük bir nümayiş halini almıştır. +Her sene bu nümayişler esnasında birkaç kişi ayak altında kalır ve telef olur. +Caddelerden birkaç saat için ne araba ne otomobil ve ne sair alat ve edevat-ı nakliyye geçemez. +Hele Bombay’daki nümayiş umumi bir hal almıştı ki bil-cümle Hind ve putperestler de mezkur nümayişe iştirak ediyorlardı. +Geçen sene her mahallenin külhanbeyleri birbirleriyle münaza’aya başlarlar. +İş sözden ağaca bambu sopalarına mudarabeden derken mücaraha ve mukateleye ve en sonra müsellah polislerin müdahalesiyle işe hatime verilebilir. +Bu merasimi men’ etmek için öteden beri fırsat ve bahane arayan İngilizler artık bu miyandaki merasime nihayet verirler! +Arz ettiğim gibi böyle mühim işleri bir takım ukala takımı yalın ayak baldırı çıplak heriflerin eline teslim edince sonu böyle olur. +“Akra” kasabasında da müslümanlarla putperestler arasında bu sene münaza’a koptu. +En sonra kal’adan İngiliz topçuları toplarıyla beraber sokaklarda arz-ı endam edince her iki taraf edebini takınmaya mecbur oldular. +Zannolunmasın ki Muharrem merasiminin icrası aleyhindeyim… Bilakis bu merasimi adab-ı diyanet-i mübeccele ve örf ve adat-ı İslamiyet’le kabil-i tevfik ve ma’kulane bir surette Aynı zamanda da barbarlıkla vahşetten hiçbir farkı olmayan kama vurmak zincir çalmak bid’atlerinin de şiddetle aleyhindeyim. +Bu babda ulema-yı Şi’iyye ile Irak’ta iken konuşmuştum. +Müşarun-ileyhim hazeratı da bunun aleyhinde olduklarını bana edille ve berahin-i kaviyye ile isbat ettiler. +Hatta birçokları bu hususta tahriri surette fetvalar da ısdar eylediği halde bu halleri adet-i saniyye ittihaz eden avam üzerine mezkur fetva te’sir etmemiştir. +Hindistan’da bir de ateşe girmek keyfiyeti vardır ki cidden görülüp ibret alınacak bir manzaradır. +İslamiyet’ten zerre kadar haberleri bile olmayan putperestler “Ya Hüseyin Ya Hüseyin” diyerek sokakta boyuna kızarıp uzattırılmış olan ateşler üzerinden adeta keçe ve kilim ve halı üzerinde raks edercesine koşa koşa bir taraftan diğer tarafa amedşüd ederler. +Bu hali görüp de Hazret-i Hüseyin efendimizin malik oldukları ulviyet-i ahlakıyye ve hürriyet-i diniyyelerine ağlamamak mümkün değildir. +Manzara-i mezkure en katı yüreklileri bile müteessir etmeye kafidir. +Ben ise bu manzarayı görmedim fakat işittim. +Hindistan sünnileri Muharrem’in onuncu gününe kadar dolu ağızla su içmedikleri gibi pek sade ve basit olarak tegaddi ederler. +[ ] Benim ziyaretime gelen bir zat müfarakatinde bana “Muharrem’in aşeresinde olmasaydık zat-ı alinizi da’vet edecektim. +Bu kusurumu afv buyurunuz” deyince ben de bil-mukabele “Estağfirullah efendim. +Teşekkür ederim. +Zaten taraf-ı alilerinden böyle bir da’vet vuku’ bulsaydı maa’t-teessüf kabulden i’tizar edecektim” cevabını verince son derece memnun olarak nezdimden ayrıldı. +Bu zat sünni olduğu halde bu hissiyat ile mütehassis idi ki cidden böyle muamelat neticesinde her iki unsur beyninde az çok ittihad ve ittifak mümkün olabilir. +el-Hilal ceridesi sahib-i muhteremi Sünnilik’le ve asabiyet-i mezhebiyye ile bil-cümle müslümanlar nezdinde ma’ruf ve müştehir bulundukları halde Aşura münasebetiyle başmakalesini şehadet-i Hazret-i Hüseyin -radıyallahu anh-a hasr etmişti. +Makaleyi görünce müşarun-ileyh hazretlerinin diklerini tahmin ve samim-i kalbden bu hareket-i alilerini alkışladım. +Muharebe esnasında birçok kimseler –tabii yerlilerden– zavallı ahaliden iane topladıkları halde ianat-ı mezkurenin bir kısmı ve bazıları da cümlesini der-ceyb eylemişlerdir. +Kalküta ağniyasından bir-iki kişi de biri iane cem’iyetine reis diğeri de sandıkdar oldukları halde birçok paralar verdiklerini halka gösterip sonra bir para vermemişlerdir. +Fakat halktan topladıkları mebaliği İstanbul’a göndermişlerdir. +İstanbul’daki vükela ise bu herifleri Hindlilerin büyük liderleri telakkı ediyorlar ki bunda hata eyliyorlar. +Bunların taltifinden bil-cümle ahali nefret edecektir. +Her yerde olduğu gibi Hindistan’da da böyle alçak namussuz herifler iri ve koca nam ve ünvanlar altında Allah’tan korkmayıp Peygamber Efendimiz’den utanmayıp hem ahali-i mahalliyyenin külahını kapmaktan hem de –aynı zamanda- hükumet-i Osmaniyye’ye kendilerini nüfuzlu ve büyük zevat gibi göstermekten zerre kadar haya ve hicab etmiyorlar. +Fakat bu alçakları gerek Kalküta’da ve gerek bütün Hindistan’da tanımayan kalmamıştır. +tıyla te’ali edip zirve-i a’laya yetişir inşaallah. +– – BEYRUT’TA OSMANLI MAARIFI “İrfanın milleti hükumeti olmaz” diyenlere inanırım. +Fakat Beyrut’ta bir Osmanlı maarifi aramaktan da vazgeçmem. +Mukteza-yı hal bana burada maarif için şöyle bir taksim Bizim maarifimiz burada birinci vasfı haizdir. +Kendi halinde kimseye dokunmaz kimsenin iyisinde kötüsünde olmayan derviş-nihad bir irfan-ı Osmanimiz var. +Allah için söylenmek lazım gelince: +Doğrusu ilim irfan da şübhesiz budur. +Hasbeten li’llah öğrenmeli ve öğretmeli. +İlim ilim içindir. +Nihayet biraz da yaşamak için olduğunu kabule tenezzül ediversek olur gider. +Eğer Beyrut’ta kendi başımıza kalsaydık tuttuğumuz yol; bizi mutlaka cennete götürürdü. +Fakat hal böyle değil bizim lazım maarifimizin karşısında bir de müteaddi maarif var. +Lazımdan mechul gelmediği için mi nedir bilmem bizim maarifin hali herkese ma’lum. +Ötekine gelince: +O kal’aları burc ve baruları içinde mechul işler görüp duruyor. +Ben ilk mektubumda söylediğim gibi vakı’at üzerinde yürüyeceğim. +Bizim ma’rifetlerimiz için ma’lum dedim. +Fakat ona dair söyleyeceklerim de ma’lumu Bizim maarifimizi asırlardan beri lazım vaz’iyetinde bırakan bir türlü kımıldatmayan burada da her yerde irtikab ettiğimiz hata yüzünden ileri gelmiş. +Bilgi ile harici ve vakı’ı takrib etmeye yanaşmamışız. +Beyrut nedir iklimi halkı muhiti ne ister bunları düşünmemişiz. +Fakat zaman ihtiyac bize kulak vermemiş. +Alabildiğini yürümüş. +Şimdi bir de bakıyoruz ki Beyrut’da bizim “lisan-ı din”imiz olan Aparça’yı bizim dindaşlarımız olan Araplar ecnebi mekteplerinde tahsil ediyorlar. +Bizim lisan-ı resmi-i hükümetimiz olan Osmanlıca’yı yine bizim din ve hükumet kardeşlerimiz olan Araplar okuyacak öğrenecek yer bulamıyorlar. +Askerlik olmasaydı çarşıda Türkçe anlar nefs-i mütekellim vahde bulunamazdı. +Halbuki burada Fransızca’nın kırk bin nefs-i mütekellim maa’l-gayrı olduğunu bana hazakat-ı vukuf erbabından biri söyledi ve kulaklarım tasdik etmeye başladı. +Muhitin kendi lisanı da Arapça da ağyar elinde. +Türkçe’nin yacağım söyleyeceğim Arabca müslüman havassının lisanı olmalı Osmanlı lisanını da Osmanlı hükumeti herkese öğretmeli. +Sadedden ayrılmayalım bu uğradığım mes’ele ayrıca yazmaya değer bahislerdendir. +Maarifimizin şimdiki lazım vaz’iyetini müte’addiye kalb edelim diyemem. +Dermanımız yok fakat hiç olmazsa tedafü’i bir vaz’iyet almaya hal ve kalimizin müsa’adesi vardır. +Hem bu bir haktır. +İstifade etmeyen mu’ateb olur. +Zavallı Beyrut; her taraftan uzatılan maidat-ı irfan karşısında adeta şaşırmış kalmış. +Maarifin İtalyanı İngilizi Fransızı her nev’i var. +Buralara meyl edenler niçin ediyorlar? +Bunun sebebini bizden başka herkes anlamış. +Yahud biz de anlamışız da yarışa çıkışamamışız. +Sebebi şu: +Çünkü oraya girenler; Beyrut hayatına hazırlanabiliyorlar. +Bir kere mütemeddin denilen milletlerden birinin lisanını her şeyden fazla bir rüsuhla öğreniyorlar. +Saniyen; hayatta işlek olmak için lazım gelen cihazları alabiliyorlar. +Salisen; yorgun düşmüyorlar güçlü kuvvetli çıkıyorlar. +Bizim irfan-ı Osmanimizde maa’t-teessüf bu hassalar yok. +Hayata hazırlayamıyoruz lisan öğretmiyoruz. +Gençliği lüzumundan fazla yorduğumuz halde buna mukabil en mübrem sermayeleri vermiyoruz. +Kestirme sözle ameli olamıyoruz. +Yoksa müşahede-i zatiyyem üzerine söylüyorum; – Burada Allah’a binlerce şükürler bu sene şeref-teessüs eden bir medrese-i aliyyemizin duhul imtihanlarında bulundum anladım– bizim bugünkü nakıs vasıtalı mekteplerimiz bile tedrisat-ı nazariyyece ecnebi mekatib-i taliyesine tefevvuk ediyor. +Biz pek iyi nazariyatcı olabiliyoruz. +Fakat işleyemiyoruz. +pekala işçi olabiliriz. +[ ] Fakat efna bir taklid fena ve fani bir anlayış bizi bu hale getirmiş. +Bundan kurtulamayacak mıyız? +Ben inşaallah pek yakında kurtulacağımıza emniyet veren müjdeler alıyorum. +Maarif alemimizin hutut-ı umumiyyesinde şöyle böyle bir kımıldanma var. +Bu tenebbüh buralarda eserini göstermeye başlarsa başkalarının senelerde kazandığını biz burada aylarda elegeçirebiliriz. +Çünkü kendi toprağımızdır. +Kendi dindaşlarımız kendi kardeşlerimiz Beyrut’ta Osmanlı maarifi mes’elesi bütün mesailin ruhudur. +Bugünkü Beyrut yarınki Beyrut hep ona mu’allaktır. +Öğrendiklerimi size yazacağım. +Öğrenecek pek çok şeyler var. +Zaten Osmanlı maarifinin ilk vazifesi buradaki irfan mücadelat ve mu’adatını ihata edebilmektir. +Bundan sonra adım atmaya sıra gelir. +Bu belli başlı mes’eleyi kavramadan gelişi güzel yürüyüşler faidesizliğinden vazgeçelim fakat ağleb-i ihtimal muzır olur. +Vatanımızı tanıyalım. +Bugünkü gibi kendimizi ağyardan öğrenmek vaz’iyet-i elimesinde kalmayalım. +Şark; yaşamak için ölmüştü. +Ben bugünkü şark neslinin cesedine “ruh”un ilk şu’leleriyle işrak etmeye başladığını görür gibi oluyorum. +Gibi diyorum; çünkü ben de o nesildenim. +– – SINGAPUR’DAN MÜFARAKAT Geçen hafta mektubumda beyan eylediğim üzere Saferu’l-hayr’ın yirmisine müsadif Cumartesi günü Singapur’dan hareket ettim. +Yevm-i hareketimde ahali-i İslamiyye’nin gösterdiği tezahürat-ı uhuvvetkarane edyan-ı saire erbabının bi-hakkın gıbtasını mucib olmuştu. +Meşhur fedakaran-ı ümmetten Osmanlılık muhibbi Madraslı Hacı Hüseyin Efendi hareketimden bir gün evvel Singapur valisine gider ahali-i giden caddeyi yarım saat kadar işgal edeceklerini beyan ile keleye geldiğimde bir kalabalık tekbir ve salavat ile beni karşıladı. +Otomobilden iner inmez bütün müslümanlar etrafıma toplandı. +Makam-ı akdes-i Hilafet’e olan merbutiyet-i halisalarını tebcilen fevkalade tezahüratta bulundular. +Her geçene şerbetler şekerler tevzi’ ediyorlar üzerlerine gül yasemin serpiyorlardı. +Diğer taraftan kimi elimi kimi eteğimi kimi basdığım yeri öpüyordu. +Vehle-i ulada elimi vermekten imtina’ etmek istedim huzzardan bazı zevat bu hareketin inkisar-ı kalplerini mucib olacağını kübera-yı İslamiyye hakkında bu surette izhar-ı ta’zim edegeldiklerini hilafını anlatmak pek güç olduğunu söyleyerek izhar-ı rıza eylemekliğimi tavsiye etti. +Aralarından ancak bir saat sonra kurtulabildim. +Hemen beyan-ı teşekkür ettim. +Sebk eden da’vetler üzere Singapur Cem’iyat-ı İslamiyyesi’nde ve Arab Cami-i Şerifi’nde irad edilip ahali-i İslamiyye üzerinde ve hatta bazı İngiliz mehafilinde hüsn-i te’sir müşgin ilave etmekliğimi Darutta’lim Cem’iyeti Reisi el-Hac Muhammed Hakim Efendi iltimas etmekle vaktin adem-i müsa’adesine mebni muhtasar üç nasihatte bulunabileceğimi söyledim. +Nesayih-i vakı’a şu noktalara münhasırdır: +Evamir-i ilahiyye ve sünnet-i seniyyeye ittiba’ dünya ve ahiret için çalışarak diğer milletlere ilmen ve iktisaden kesb-i tefevvuk etmeye gayret beyne’l-müslimin tefrika ika’ından mücanebet. +Bunu müteakib her taraftan “Yaşasın İslamiyet!” sesleri yükseldi azim alkışlar arasında baş ve kıç tarafları liva-yı pür-ihtişam-ı Osmani ile revnakdar olan istimbota indim. +Yanımda mu’teberan-ı İslamiyye’den yirmi beş zat vardı. +Arkamızdan diğer bir istimbot yetişti. +Bunda kırk-elli kişi bulunuyordu. +tenezzüh-i bahri icrasından sonra vapura yanaştık. +Burada dahi tekbir sadaları afakı tuttu. +Refiklerimle beraber vapura çıktık. +Vapurda Amerika gazete muhbirlerinden beş zat beni karşıladı. +Bazı şeyler sual edeceklerini söyleyerek müsaade taleb ettiler. +Bunun üzerine salona girip her birine ayrı ayrı cevaplar verdim. +Suallerin ekserisi May Corfirline’in bu babdaki müracaatının Dersaadet’te ne suretle telakkı edildiğine Amerika hükumetinin bu hareketi mucib-i memnuniyet olup olmadığına vazifem fikrim neden ibaret bulunduğuna ve daha diğer bazı mesail-i fer’iyyeye aid idi. +Müracaat-ı vakı’anın bir hiss-i teba’a-perveriden ileri geldiği kaviyyen ümid edildiğine onun için makam-ı akdes-i Hilafet’ce mazhar-ı is’af olup mehafil-i İslamiyye’de dahi mucib-i memnuniyyet olduğuna dair izahat-ı lazımede bulunduğum gibi vazifem ahali-i Filipin’de Amerika hükumetinin en iyi teba’asından olmalarına sebeb olacak terakkiyat-ı ilmiyye ve iktisadiyyeye bigane kalmamalarını lisan-ı şeri’atle tavsiye eylemekten ibaret bulunduğunu ve ifa-yı vazifede Filipin hükumeti tarafından tamamen mazhar-ı teshilat ve muavenet olduğum takdirde netice-i matlubeye vusul muhakkak olduğunu ifham edecek münasib cevaplar da verdim. +Muhabirler izhar-ı teşekkür ederek yanımdan ayrıldıktan sonra içlerinden biri geldi Filipin’e gideceğini haber alan müteheyyi’-i azimet bulunduklarını haber verdi. +Fi’l-hakıka yarım saat geçmeden vapura iki kadın geldi ki benimle beraber Zamboanga’ya gideceklerini esna-yı ta’amda anlatıyorlardı. +Bizde dahi cem’iyat-ı hayriyye te’sis edilip çar-aktar-ı alemde neşr-i din için ulema-yı kiramdan zevat-ı münasibe gönderilse nemiz eksilir acaba? +Memalik-i mahrusenin her tarafında bulunan maaşlı müderrislerimiz hıristiyanların bu raddeye varan kıskançlıklarını anlatarak ağniya-yı müslimini bu gibi cem’iyetler te’sisine teşvik etsinler. +Hükumet-i seniyye de bu babda uhdesine terettüb eden müzahereti yapsın. +Singapur’da mehafil-i muhtelifede irad ettiğim mev’izaları ve hatta Arab Camii’nde okuduğum hutbeyi mahalli gazeteleri derc-i sütun ettiler. +Birkaç İngilizce ve Malayoca gazetede bu münasebetle intibah-ı müslimine dair makaleler yazdılar. +Fakat bu maskaralıklar devam edip gitmez; “Adam benim neme lazım!” demekle iş bitmez. +Tecellüd eylemesinden yılıp da zındikın Ağırca alması bir fitnedir ki sıddikın: +Cenab-ı Hakk’a sığınmış o heybetiyle Ömer! +Emin olun bizi me’yus eden felaketler Vazife hissine biganelik belası bütün; Küçük büyük “ne vazifem!” desin de iş yürütün! +O hale geldi ki millet vazifesizlikten: +Vazife hissi de kafi değil bugün cidden. +Evet onun daha fevkınde ihtiyac artık... +O ihtiyac ise: +Milletçe bir fedakarlık. +Şu fıkrasıyle hakıkat Cenab-ı Mevlana Nigah-ı ibrete açmış cihan kadar ma’na: +“Delik deşik evinin bir zavallı hane-harab Görür de halini her gün eder şu yolda hitab: +“Yıkılma ha! +Beni evvelce etmeden agah; Çoluk çocuk biteriz sonra hep ma’azallah!” Bu hasbihal ile yıllar gelir geçer... +Derken Gelir bakar ki bir akşam: +O aşiyan-ı kühen Yıkılmış altına almış zavallı aileyi! +Görünce karşıdan ademceğiz bu haileyi Yığınla taş kesilen yurdunun harabesine Döner de der ki: +“Meğer aldanırmışım desene: +Ne oldu bunca niyazım ey aşina-yı kadim? +Çocuklarım olacakken ben oldum işte yetim! +Sakın yıkılma haber vermeden demez miydim? +Bu muydu senden a zalim bu muydu ümmidim? +Hukuku ahdi gözetmek nedir sakın bilme! +Yazık yazık sana sarf ettiğim emeklerime!...” ___________ O taş yığınları bir hatifi lisan olarak; Zavallı ademe der: +“Haksız infiali bırak! +Geçip de karşıma feryad eder misin şimdi? +Haber mi vermedim amma kulak veren kimdi! +Duvarlarımda yarık sandığın ağızlardan Birer zeban-ı tezallüm uzattım ey nadan! +Fakat çamurla kapardın da her gün ağzımı sen Ziyade söyleyemezdim susardım artık ben!...” Hikaye halimizin aynıdır değil mi? +Evet! +Şu farkı var yalınız: +Bizde yok değil kuvvet. +Yığın yığın sakatatıyle geçmiş edvarın Yıkılmış olsa da bir hayli kısmı divarın Bina-yı milleti i’la eden temel sağlam. +Demek ki kurtuluruz biz bugün olursak adam. +Onun da çaresi elbirliğiyle gayrettir. +Çalışmanın o kadar zevki var ki: +Hayrettir! +Hezimetin sonu ölmek değildir elbette. +Düşenler oldu zamanıyle aynı akıbete: +Fakat bugün yaşıyorlar hem eskisinden iyi: +Nasılsa gaib edip kamilen muharebeyi Esaret altına girmişti bir büyük millet. +Zevi’l-ukul arasından seçilme bir hey’et Düşündü: +Milleti i’laya çare hangisidir? +Döküldü ortaya ara-yı encümen bir bir: +Siyaseten kimi kurtarmak istemiş kalanı; Demiş ki digeri: +“Asker halas eder vatanı;” O der: +“Donanmaya vardır bugün eşedd-i lüzum;” Bu der: +“Hayır daha elzemdir iktisab-ı ulum;” Kiminde san’ate rağbet kiminde nakde heves; Hülasa her kafadan başka başka çıkmış ses. +Bir ihtiyar yalınız dinleyip bidayette “Mahalle mektebi lazım!” demiş nihayette. +Usul-i fıkha aid bazı mesail ve kavaidde müşkilata tesadüf ettim usul-i fıkha pek ziyade merakım vardır. +Şübhemi muhterem Sebilürreşad vasıtasıyla def’ etmek istiyorum. +Cevapları lütuf buyurulursa memnun ve müteşekkir kalacağım tabiidir. +Suallerim şunlardır: +etmez hüsn ü kubha müteallik a’mali tedkık eder.” deniyor. +Bu mes’ele muhterem Sebilürreşad’ ca nasıldır? +ye” diye iki mebhas-i müstakille ayırmak doğru mudur? +amel nas ile amel gibidir.” kaideleri ne demektir? +nasda ictihada cevaz vardır.” deniyor. +Bu ne demektir? +gelmiştir? +olduğu surette burada ne gibi kavaid hakim olacaktır? +Talebe-i ulumdan: +Cevap : +Bizim ilm-i fıkhımız nefs-i insaniye dünyevi ve uhrevi nef’ u zararı mucib olan umurun ahkamını bildirir insanların amellerini nef’ u zarar nokta-i nazarından tedkık eder. +Nitekim diye ta’rif ediyor. +Molla Husrev Mir’at’ ta İmam-ı A’zam’ın bu ta’rifini şöyle izah ediyor: +hid ile ilm-i ahlak ve tasavvuf da ilm-i fıkıhda dahil idi. +Çünkü ehl-i İslam indinde bidayette ulum-ı şer’iyye üç sim şu hadis-i şerifden me’huz idi: +nef’ u zararı üçe ayırıyor idi: +İ’tikaden amelen vicdanen. +Bundan dolayı ilm-i fıkıh üç şu’beye ayrılıyor idi: +Fıkh-ı Fıkh-ı i’tikadi: +Fıkh-ı ekber veya ilm-i tevhid veya ilm-i kelamdır. +Fıkh-ı ameli de fıkh-ı mustalahdır. +Fıkh-ı vicdaniye de ilm-i ahlak ve tasavvuf ıtlak olunur. +Bilahare ilm-i fıkıh namı yalnız fıkh-ı ameliye ıtlak olundu. +Nitekim Mirkat’da fıkıh şöyle ta’rif olunuyor: +yı da şöyle tefsir ediyor: +Demek oluyor ki; fıkhımız a’mal-i insaniyyeyi nef’ u zarar nokta-i nazarından tedkık ediyor nef’ u zarara müteallik olan a’mali fıkıhdan ayırmak İslam fıkhınca doğru değildir. +Cevap : +Fıkh-ı İslamı menasik-i İslamiyye ve hukuk-ı İslamiyye diye iki mebhas-i müstakılle ayırmak İslam fıkhınca doğru değildir. +Çünkü fukahamız hukuku şöyle taksim ediyorlar: +Hukuk dört kısımdır: +Mahza hukukullah mahza hukuk-ı olduğu hukuk hakkullah ile hakk-ı abd ictima’ edip hakk-ı abdin galib olduğu hukuk. +Hukukullah.– Hukukullah hukuk-ı amme hukuk-ı umumiyye demektir. +Hukuk-ı ammeye hukukullah demek şanına Hukukullah veya hukuk-ı amme sekiz nevi’dir: +Kendisinde meunet ta’b u şiddet bulunan ibadettir: +Sadaka-i fıtır gibi. +Kendisinde ibadet bulunan meunettir: +Öşür gibi. +Kendisinde ukubet bulunan meunettir: +Harac gibi. +Bi-nefsihi kaim olan haktır; yani bi-tarikı’t-taa mükellefe vacib olmayacak surette zimmet-i abde taalluk etmeksizin bizatihi sabit olan haktır: +Hums-ı ganaim hums-ı maadin gibi. +Ukubet-i kamiledir: +Hudud gibi. +Ukubet-i kasıradır: +Katlin mani’-i miras olması gibi. +Hukuk-ı İbad.– Hukuk-ı ibad bir maslahat-ı hassanın taalluk ettiği hukuktur: +Başkasının malının hürmeti; mebia müşterinin semene bayiin temellükü; mülk-i nikah ve talak gibi. +Hakkullahın galib olduğu hakk-ı abd.– Hadd-i kazf gibidir. +Hakk-ı abdin galib olduğu hakkullah.– Kısas gibidir. +Görülüyor ki menasik-i İslamiyye hukuk-ı İslamiyye’de dahildir ve hukuk-ı umumiyyedendir. +Fıkhı menasik-i İslamiyye ve hukuk-ı İslamiyye’ye ayırmak fıkh-ı İslami’ye mutabık değildir. +Fil-vakı’ a’mal ibadat muamelat diye ikiye ayrılabilir ise de her biri müstakil birer mebhas olamaz. +Çünkü ibadata ahkam-ı uhreviyye muamelata ahkam-ı dünyeviyye taalluk etmek asıldır. +Fakat ibadata sıhhat ve fesad gibi ahkam-ı dünyeviyye taalluk ettiği gibi muamelata vücub ve hürmet ve ibaha gibi ahkam-ı uhreviyye taalluk eder. +Mesela bu bey’ sahihdir veya fasiddir denebildiği gibi haramdır vacibdir mekruhdur mubahdır da denebilir. +barıyla ayrıdır. +Muamelattan olan kitabu’l-büyu’ başka kitabu’l-kefale yine başkadır. +Fakat yekdiğerlerinden müstakil değildir. +Eğer kitabu’l-büyu’ ile kitabu’l-kefaleye ayrı ayrı mebhas-i müstakildir denir ise artık niza’ mürtefi’ olur. +Cevap : +Usul-i fıkıhda beyan olunduğu üzere hüsün ve kubhun birkaç manası vardır: +Hüsün sıfat-ı kemal kubh sıfat-ı noksan olmaktır. +İlim hasen cehil kabihdir; fazilet hasen rezilet kabihdir gibi. +Hüsün garaza muvafık kubh garaza muhalif olmaktır. +Ammece meşhur olan hüsün ve kubh bu manaya gelenidir: +Askerlerimizin muzafferiyatı dostlarımızın ikbali hasen askerlerimizin inhizamı dostlarımızın idbarı kabihdir. +Hüsün tab’a mülayim kubh tab’a münafi olmaktır: +Lezzet hasen elem kabihdir gibi. +Bu üç manada kullanılan hüsün ve kubh aklidir. +Bu babda şer’-i celil varid olmasa bile akıl onların hasen veya kabih olduğuna hükmeder bu hususda şer’in dahli yoktur burası beyne’l-ulema’ müttefekun-aleyhdir. +Hüsün dünyada medhe ahirette sevaba müstahak olmak; kubh dünyada zemme ahirette ikaba müstahak olmak demektir: +Taat hasen ma’siyet kabihdir gibi. +manaya olandır. +Mu’tezile’ye göre hüsün ve kubhda akıl hakimdir. +Mu’tezile’nin bu mezhebi Ebu Ali Cübbai ile oğlu Ebu Haşim’den i’tibaren revac buldu. +Bunlar hüsün ve kubhu ma’rifet vücub-ı akli ile vacibdir demekle şeriat-i akliyye isbat ettiler. +Şeriat-i nebeviyyeyi aklın varamayacağı mukadderat-ı ahkam ve muvakkatat-ı taate reddettiler. +Eğer şeriat ilahi şeriat ictimai şeriat diye iki kısma taksim olunursa Cübbai ile Ebu Haşim’in mezhebine müşabih bir mezheb ihdas edilmiş olur. +Çünkü Cübbai ve Ebu Haşim: +Akli şeriat nebevi şeriat diyorlar. +Taksim aynı taksimdir fakat daire-i şümulleri ayrı olacaktır. +Hüsün ve kubhda akıl müdrik olmakla beraber şer’ hakimdir sözü bütün Ehl-i Sünnet Mezhebi değildir belki eimme-i Hanefiyyece muhtar olan mezhebdir. +Usul-i fıkıhda beyan olunduğu üzere hüsün ve kubhda Ehl-i Sünnet ber-vech-i ati ihtilaf ediyorlar: +Eş’ariye Mezhebi’dir – Bu mezhebe göre emr-i şari’ vürud etmeden evvel hasen nehy-i şari’ vürud etmeden evvel kabih yoktur; şari’ emr ettiğinden naşi bir şey hasen nehy ettiğinden naşi bir şey kabih olmuştur. +Hüsün ve kubhda hakim şer’dir akıl hüsnü kendiliğinden anlayamaz ancak nakılin sıdkını anlar şari’in hitabını anlar şari’ hüsnü haber verdikten sonra anlar. +Şafiilerin Malikilerin mezhebi budur. +Bazı Hanefiyye de bu mezhebdedir. +Ebu Mansur ve ekser meşayih-i Irak mezhebidir – Bu mezhebe göre ma’rifetullahın vücubu babında akıl hakimdir fakat şerayi’de akıl hakim değildir. +Akıl hitab-ı şari’ gibi hükm eder. +Sahib-i Mizan Mezhebi’dir – Bu mezhebe göre akıl aklen mahalde hüsnü kendiliğinden anlayamaz. +Mesela adl ve ekser ahkam-ı şer’iyye gibi aklen idrak olunmayan mahalde akıl alet-i fehm-i hitabdır. +rak olunan mahalde Mu’tezile Mezhebi’ne muvafıktır. +İkinci mezheb şerayi’de; üçüncü mezheb aklen idrak olunmayan mahalde Mu’tezile’den ayrılıyor. +Hanefiye’ce muhtar olan mezhebdir – Bu mezhebe göre hüsün ve kubhda akıl müdrik olmakla beraber şer’ hakimdir. +Bu mezheb eimme-i Hanefiyyeden Ebu Zeyd ed-Debbusi Sadruşşeria Fenari Molla Husrev İbni Kemal Paşa da bu re’yi ihtiyar ediyorlar. +Bu mezheb mucebince nafi’ hasendir muzır kabihdir. +Bu mezheb bir amelin nef’ ve zararını temyiz ediyor da hüsün ve kubhunu takdir ediyor; yalnız vacibdir haramdır diyerek hükümde bulunmuyor. +Cevap : +nassa i’tibar etmesi hakkında kendisinden iki rivayet vardır: +Rivayet-i meşhureye göre eşya-yı sitte-i ribeviyyede i’tibar örfe değil nassadır. +Fethu’l-Kadir’de beyan olunduğuna göre nas örfden akvadır. +Çünkü örf batıl üzerine de olabilir; leyali-i ma’dudede makabirde kandil yakmak gibi. +Nas sabit olduktan sonra batıl olmak ihtimali yoktur. +Örf mütearif ve mültezem bulunduğu kimseler indinde huccettir; nas umum indinde huccettir. +Nas doğrudan doğruya huccettir örf nas ile huccettir. +Örfün delili nasdır nassın kendisi delildir. +Keza nassı nas olması i’tibarıyla inkar küfürdür; örfü Ebu Hanife ile Muhammed’in mezhebleri mucebince de eşya-yı sitte-i ribeviyyede i’tibar nassadır örfe değildir. +Ebu Yusuf’un rivayet-i saniyyeye veya bazı ulemanın dediği vechile rivayet-i zaifesine göre eşya-yı sitte-i ribeviyyede sitte-i mansusada tesaviyi zabt etmektir yani mi’yar-ı şer’ide bedel ile mebi’ arasında müsavat bulunmalıdır. +Çünkü hadis-i şerifde buyurulmuştur. +Bedel ile mebi’ arasında keyl veya vezinde tesavi bulunmak ile hurmet kalkıyor. +Asr-ı saadet-ı hasr-ı risalette eşyanın bazısı mekil bazısı mevzun olduğundan bazısına keyl bazısına vezin tahsis etmek lazım gelmiş idi. +Çünkü o zaman tesaviyi zabt öyle oluyor idi. +Eğer örf tagayyür edip mekil mevzun mevzun mekil olsa yine bu hal mu’teberdir. +Çünkü hadis-i şerifden maksud olan şey hasıl olmuştur: +Bedel ile mebi’ arasında mi’yar-ı şer’i olan keylde veya vezinde tesavi zabt olunmuştur. +Artık bu iki mi’yardan hangisi olur ise olsun eşya-yı sittede tesavi bulunmuş olur. +[ Müslim zunda vezin üzerine idi o vakit adete bakıldı; bilahare adet tebeddül etti; hüküm adete muvafık olmak lazımdır diyor. +yor örf-i tariyi nususa muhalif bulmuyor. +Yine tamamıyla nas ile amel ediyor. +Çünkü nasdan maksad tekrar tekrar zikr olunduğu vechile eşya-yı sittede bedel müsavat bulunmaktır. +Asr-ı saadette de böyle daha sonra yine böyle zamanımızda da yine böyledir. +Şu kadar ki bilfarz hurmada asr-ı saadette keylde tesavi aranıyor idi şimdi ise vezinde tesavi aranacaktır. +Her iki surette de nassa muvafıktır. +asla amel etmemiştir. +Belki nassı örf ile te’vil etmiştir. +Ma’lumdur ki te’vil ma’nayı tahrif ve tebdil etmek değildir. +Belki ma’nanın raci’ olduğu hakıkati idrak etmektir. +saniyyesinde asla nassı ihmal etmek tebdil etmek tahrif etmek atıvermek ictimai olmayanlara hasr etmek dünyevi run-ileyh yine nas ile amel etmiştir şu kadar ki rivayet-i ulaya göre bila-te’vil rivayet-i saniyyeye göre bit-te’vil nas ile amildir. +Nas sünnet ile te’vil olunduğu gibi örf ile de te’vil olunur. +Yani nassın raci’ olduğu ma’na sünnet ile veya örf ile idrak olunur. +Maksadı da ber-vech-i muharrerdir. +Cevap : +Mevrid-i nasda ictihada mesağ yoktur demenin ma’nası: +Mecelle şerhlerinde beyan olunduğu vechile nass-ı şari’ bulunan bir mes’elede o nassın hılafına ictihad olunmaya cevaz-ı şer’i yoktur demektir. +Nassın varid olmadığı mevki’lerde örf ile amel nas ile amel gibidir kaidesinin hakıkatine gelince: +Bu madde Mecelle şerhlerinde beyan olunduğu vechile evvel zikr olunan maddelerde dahildir. +O maddeler de şunlardır: +Örfen ma’ruf olan şey şart kılınmış gibidir beyne’t-tüccar ma’ruf olan şey beynlerinde meşrut gibidir yani nas beyninde ma’ruf ve mu’tad olan şey nazar-ı şer’de sarahaten şart kılınmış gibidir beyne’t-tüccar ma’ruf ve müştehir olan şey beynlerinde sarahaten meşrut gibidir. +Bahsi sadedinde bulunulan kaide: +Nassan ve sarahaten ta’yin ne hüküm ifade eder ise örfen ta’yin ve tahsis de o hükmü ifade eder demektir. +Mesela iare-i mutlaka örf ve adet ile takayyüd eder. +Bir kimse beygirini mutlak olarak iare ettikte müsteir ona dilediği vakit biner dilediği mahalle gider fakat adet üzere mutlakanın örf ve adet ile takayyüdü hasebiyle muir müsteirin örf ve adetin hılafına bir harekette bulunmamasını tasrih eylemiş gibi olur. +Bu mes’eledeki hatanın menşe’ine gelince usul-i fıkıh kitaplarında beyan olunduğu üzere “nass” birkaç ma’naya gelir: +eden bir sebeble zahirden ziyade münkeşif olan kavildir. +Nasda ma’na-yı mesukun-leh bulunmak şarttır zahirde ma’na-yı mesukun-leh bulunmak şart değildir. +Bu kaidede zikr olunan nas üçüncü ma’nada iken elfaz-ı müşterekesinden gaflet olunarak birinci ma’na alınmıştır. +Nitekim Arapça olarak diye yazılmıştır. +Örf nas yani lafız gibidir. +Hatta “Sarahat mukabelesinde delalete i’tibar yoktur” kaidesinde Mecelle şerhlerinde sarahat delaletten akvadır dedikleri gibi sarahat örfe de racihdir diyorlar. +Örf hakkındaki galatların hataların birçoğunun menşe’i işte bu iştirak-i elfazdır! +Eğer bu kaide Mecelle’de görülmüş ise bu ma’nayadır. +Farz edelim ki nas birinci ma’naya gelsin yine maksada yaramaz. +Örf ile amel nas ile amel gibidir demek: +Nas nasıl delalet ederse nasıl ammı tahsis ederse örf de öyle delalet eder öyle ammı tahsis eder demektir. +Yoksa vücub-ı olunmada hiçbir vakit nas gibi olamaz. +Bunu şimdiye kadar bir fakıh iddia etmemiştir. +Bundan sonra da iddia edemez. +Cevap : +“Bazı fakıhlere Ebu Yusuf olacaktır göre nas ��rfden mütevellid ise mevrid-i nasda ictihada cevaz vardır.” sözü mutlak değildir. +Müctehid mevrid-i nasda ictihad edemez demek anifen beyan olunduğu vechile nassa muhalif ictihad edemez demektir. +Bazı fakıhler nassı te’vil ediyorlar nassı öyle anlıyorlar. +Yoksa nassa muhalefet etmiyorlar. +Müsellemü’s-Sübut şerhi Fevatihu’r-Rahamut’ da beyan olunduğuna göre zahiri hafiyi müşkili te’vil; mutlakı mukayyede haml; ammı hass ile tahsis de bir nevi’ ictihaddır. +Bu ma’naya göre bazı fakıhler ictihad ediyorlar. +Fakat nassa muhalif ictihadda bulunmuyorlar. +Binaen-aleyh nas gerek örfden mütevellid olsun gerek mütevellid olmasın mevrid-i nasda hiçbir vakit hiçbir suretle nassa muhalif ictihada mesağ-ı şer’i yoktur. +MES’ELE HALLOLUNMUŞ İMIŞ! +Sebilürreşad Gazetesi’ne Tesettür mes’elesinin turuk-ı halli hakkında bu haftaki Sebilürreşad’da yazdığınız makale pek saf-dilane yazılmış olmakla beraber calib-i dikkattir. +Tesettürün kadınların maişetlerini kazanmalarına ve ticarete muzır bulunduğunu ve dolayısıyla milel-i müslimenin fakr u sefaletine sebeb olduğunu siz de anlamaya başladınız. +Artık o cihet için söz söylemiyorsunuz. +Yalnız şimdi de kadınların erkekler ile tatlı tatlı sohbet etmesini çekemiyorsunuz. +A efendi onun için o kadar yorulmaya lüzum yok! +Tahsil görmüş kadın ve erkekler tatlı tatlı sohbet etmeye başladılar ve devam edeceklerdir. +Sizden re’y almaya ihtiyaçları yoktur. +Çünkü onlar Kur’an -ı Azimü’ş-şan’ı sizden a’la bilirler. +Sizin Arapça yazdığınız fıkaratı ulum ve fünunun derin tetebbuatı neticesi zannedecek ve siz ne der iseniz aynı keramet addeyleyecek kadar cahil olan ümmi avam-ı nasın erkek ve kadınları ile zaten tatlı tatlı sohbet etmek kabil değildir ki onun için cevaz-ı şer’i taharrisine lüzum görülsün. +Binaen-aleyh mes’ele halledildi demektir efendim. +Geçen haftaki nüshamızda muhakkıkın-i ulema-yı İslamiyyeden fazıl-ı şehir İzmirli İsmail Hakkı Beyefendi hazretlerinin “Tesettür Mes’elesinin Turuk-ı Halli” hakkındaki makale-i mühimme-i alimanelerine karşı tesettür muarızlarından cevap olmak üzere şu kartı aldık. +Zaten bizce ve bütün ehl-i iman ve tedkıkçe onların huzur-ı ilimdeki mevki’leri ma’lumdur! +Biz hak namına söylediğimiz sözlerin farz-ı muhal olarak kimse tarafından kabul olunmadığını görsek bile yine susmayacağız; yine sebil-i hakıkati ta’kıbden geri durmayacağız. +Kart sahibinin bizi beyhude bir yorgunluk ihtiyar etmek hamakatiyle itham etmesine gelince müskirat isti’malinin hemen havayic-i zaruriyye sırasına girmekte olduğu asr-ı hazırda gerek etibba gerek ahlakıyyun küul aleyhine yürümekten ayyaşlığın beşeriyete ika’ eylediği felaketleri sayıp dökmekten vazgeçmediği ve bu hususdaki mesaileri kendini bilenler tarafından hiçbir zaman hamakat şeklinde telakkı olunmadığı gibi bizim de memleketin milletin selameti namına rında asla öyle bir telakkı göremeyeceği şübhesizdir. +Hak yol aramak vacibedir akl-ı selime; Tevfikını isterse Huda rahber eyler. +UHUD MUHAREBESI’NDEKI ŞEHIDLER Uhud Muharebesi’nde ehl-i İslam’ın yetmiş tane şehid verdiğini ve bunların müşrikler tarafından burunları kulakları kesilip bazılarının parça parça edildiğini anlatmıştım. +Müşrik ordusunun çekilmesinden sonra Resulullah sallallahu aleyhi ve sellem Efendimiz muharebe meydanına geldi. +Ashabının yüzü gözü belirsiz olarak kanlar içinde ve kumlar üstünde yattığını gördü. +Allah yolunda ve kendi uğrunda can vermiş olan yiğitlerin şu hakarete uğramasından son derece müteessir oldu. +Yanındaki müslümanların da bu manzaraya karşı vücudlarındaki yaralardan ziyade “İkinci bir muharebede Allah bizi galib getirirse müşrikleri o suretle parçalayalım ki şimdiye kadar kimseler tarafından yapılmamış olsun.” dediler. +Peygamber Efendimiz de gerek ashabının gerek sevgili amcası Hamza hazretlerinin acıklı hallerinden mütevellid bir kederle; “Amca! +Allah beni onlara galib kılarsa senin yerine içlerinden yetmiş tanesinin burnunu kulağını kestireyim.” diye yemin etti. +Bunun üzerine Cenab-ı Hakk; . +ayetlerini gönderip Peygamberle ashabına ta’limat verdi ki bu ayetler Allahu a’lem: +“Eğer ikab edecek yani ceza yapacak olursanız size yaptıkları tarz ile yapın yani onların yaptıkları şeyden fazlasını yapmayın ve bir adam yerine birkaç adamı cezaya uğratmayın. +Şayet sabr edecek ve cezayı terk eyleyecek olursanız şu hal sabr edenler hakkında daha hayırlıdır. +Habibim sabr et ki senin sabrın ancak Allah’ın yardımıyladır. +Müşriklerin yaptıkları mekr ü hileden kalbin daralıp canın sıkılmasın. +Cenab-ı Hakk ziyade ceza yapmak ve fazla adamı cezaya uğratmaktan sakınanlar ve bu gibi mevki’lerde afv u ihsan eyleyenlerle beraberdir.” demektir. +Bunun üzerine Resulullah Efendimiz “Sabrederiz” buyurup ettiği yemin için keffaret verdi. +Anladın ya sen de muharebede bulacağın düşman ölülerine hakaret ve yaralıları ile esirlerine –onlar bizimkilere yaptılar diye– eziyet etmeye kalkışma. +Bilakis merhametli ve şefkatli davran ki hem Allah’ın emrini ifa etmiş hem de Müslümanlık’ın büyüklüğünü göstermiş olasın. +hikmetini daima hatırında tut ki: +Afv etmek galib gelmenin zekatını vermektir demektir. +Kemliğe kemlik etmekten ziyade kemliğe iyilik etmek mahcub bırakır. +Bunu iyice anlatmak için sana ayrıca bir hikaye söyleyim: +Alparslan adlı bir İslam hükümdarı vardı ki; bütün İran Kıt’ası’yla Anadolu’nun bir kısmı bunun emri altında idi. +Kostantıniyye –ki İstanbul feth olunmazdan evvel bu de alındı– imparatorlarından Kayser Romanos Alparslan’ın memleketlerini zabt etmek ve oralardan Müslümanlık’ı mahv eylemek için senesinde . +kişilik bir ordu ile Anadolu’ya geçti Ahlat civarındaki Malazgird yakınlarına kadar geldi. +Alparslan bunu haber aldığı vakit İran’daki Hoy şehrinde karşı çıkmak istedi. +Lakin orduları dağınık olduğu gibi bunları toplamaya da zaman kalmadığından yanındaki . +süvari ile yola çıktı ve durup dinlenmeksizin Ahlat’a yetişti. +Düşmanın . +kişiden ibaret olan ileri kuvvetiyle çarpışıp bitirdi. +Halbuki . +kişilik düşman ordusu ilerleyip geliyordu. +Alparslan; “Nasıl davranalım?” diye beraberinde bulunanlara danıştı. +Muhammed bin Abdülmelik isminde Buharalı bir hoca; “Cuma günü hatibler minberlerde müslüman askerine dua ederler. +O vakit ki dualar Allah’ın indinde kabul olunur. +Sen de Cuma günü düşmana hücum et. +İhtimal ki Cenab-ı Hak İslam ordusuna muzafferiyet verir.” dedi. +O zamanki hocalar askerle beraber harbe giderler Şeriat ve hakıkate muvafık surette gazilere va’z u nasihat ederlerdi. +Bunların orduya pek büyük te’siri olurdu. +Ve nasihatlerinin bereketiyle her askerin yüreğindeki din ve iman gayreti kuvvet bulurdu. +Alparslan hocaefendinin nasihatini dinledi. +Cuma günü askeriyle beraber namaz kıldıktan ve can u gönülden Allah’a dua ettikten sonra yanındakilere hitaben; “Burada ne sultan var ne de kul. +Ben de sizin gibi dini muhafaza için muharebeye gelmiş bir neferim. +İçinizde düşmandan çekinen ve ölümden korkan varsa geri dönsün Allah yolunda can feda etmek isteyen de benimle beraber gelsin!” dedi. +Arkasındaki sırmalı elbiseyi çıkarıp –ölürsem kefenim olsun diye– beyaz elbise giydi. +Kılıcı bir eline topuzunu bir eline alıp hayvanına atladı. +Ve dağları taşları kaplamış olan düşman kalabalığının üzerine atıldı. +Maiyetindeki askerler de kahraman hükümdarlarının arkasından at sürdüler. +Ve ekin biçer gibi düşman efradını doğraya gördüler. +Direk direk kalkan tozlardan göz gözü görmez kılıç kalkan çarpışmasından başka ses sada işitilmez oldu. +Bir müddet sonra o koca ordu bozuldu. +Efradından çoğu yere serilmekle beraber kaçanları kurtuldu kaçamayanları tutuldu. +Kayser Romanos ceneralleriyle esir edilip Alparslan’ın karşısına getirildi. +Galib hükümdar; “Sen beni esir etseydin ne yapardın?” diye sordu. +Kayser; “Ne yapardım? +Fena ederdim.” cevabını verdi. +Alparslan ise bu sözlere karşı; “Öyle ise ben de seni azad ediyorum.” dedi. +Ve ayrıca bir çadıra kondurup ikram ve ihtiram gösterdi elbise ve harçlık verip cenerallerini de azad etti. +Kayser şu hali görünce kendisine muharebede galib gelen Alparslan’ın ahlakan da galib bulunduğunu ve bu ise ancak Müslümanlık’ın öğrettiği edeb ve terbiye sayesinde olduğunu anladı. +Bunu kendi ağzıyla söylemekle beraber İslam halifesinin oturduğu Bağdad tarafına dönüp istavroz çıkardı. +Elli senelik bir muahedename yazılıp imzalandı. +Bundan sonra Alparslan bir mikdar muhafız askerle kayseri memleketi hududuna kadar gönderdi. +Böyle yapmasa da kayserle cenerallerinin kafalarını kestiriverse Sakın ha! +Esirler ölüp giderlerdi lakin düşmanın lütfunu görmek zilletine uğramazlardı. +Hikayenin bize lazım olan yeri bu kadar. +Fakat şu iki hükümdarın sonra ne olduklarını da söyleyeyim: +Kayserin esir olduğu payitahtında duyulunca yerine Mihail manos memleketine dönemedi. +Ermenilerin yanına gidip onlara hükümdar oldu. +Biraz sonra yeni kayserin üstüne gönderdiği ordularla harb ederek bozuldu ve canına kıyılmamak şartıyla teslim oldu. +Lakin Mihail tarafından gelen emir mucebince zavallının gözleri çıkarıldı ve o suretle helak olup gitti. +Alparslan’a gelince: +Onu da Yusuf namında biri senesi Rebiülahiri’nin’uncu Cuma günü hançerle böğründen yaralayıp şehadetine sebeb oldu. +Rahmetullahi aleyh. +Gelelim bahsimize: +Uhud şehidleri yetmiş kişidir. +Bunların dördü muhacir yani Mekkeli; altmış altısı da ensardan yani Medineli idi. +Bu zevat-ı şerifeden en meşhurlarının isimlerini ve nasıl şehid olduklarını söyleyeceğim: +Uhud’da ilk def’a şehid olanlar Ebu Cabir Abdullah bin Amr bin Haram ile hemşire-zadesi Amr bin el-Cümuh ve onun oğlu Hallad bin Amr bin el-Cümuh idi ki hücum esnasında vurulmuşlardı. +Amr bin el-Cümuh hazretlerinin bir ayağı ziyadece aksak bırakmak istemişlerdi. +O koca kahraman ise Peygamber Efendimiz’in huzuruna gelmiş; “Ya Resulallah! +İzin ver ben de geleyim. +Şehid olmak ve şu topal ayağımla Cennet’e varmak istiyorum.” demiş. +Yalvara yalvara Hazret-i Resulullah’dan müsaade almıştı. +Ebu Cabir Abdullah hazretlerinin oğlu Cabir babasının şehid olması üzerine hüngür hüngür ağlamış Resul-i Ekrem Efendimiz de; “Baban şehid olduysa ben senin babanım. +Aişe de anandır. +Buna razi olmaz mısın?” diyerek o şehid oğluna teselli vermişti. +Bursa valisi fehametli Prens Abbas Halim Paşa hazretlerinin harem-i ali ve muhteremleri hanımefendi hazretleri tarafından Bursa Hilal-i Ahmer Şu’besi İ’malathanesi’ne a’za-yı müessise hanımların med’uvv bulundukları Mart Cumartesi günü Seniyyetü’l-Mevleviyye Hanımefendi tarafından irad buyurulan hitabedir: +Millet-i İslamiyye’yi bütün milel-i mütemeddineden daha ali daha müterakkı bir halde görmek arzusunu a’mak-ı ruhunda zinde bir halde besleyen ve gayet fa’al bir hilkat-i mümtazeye malik bulunan Vali Paşa hazretlerinin harem-i diğim günden beri zat-ı alilerinin de hiçbir fedakarlıktan çekinmeyerek kendileriyle teşrik-i mesai ettiğinizi; gayret ve sebatınızdan pek ziyade ümid-var bulunduklarını dinlemekle müftehirim ve sizi bütün varlığım ve samimiyetimle tebrik ederim efendim. +Hanımefendiler! +Emin olunuz ki çalışan milletler az zamanda gaye-i tekamüle vasıl olurlar. +Dünyada herşey tekamül-i tedriciye tabi’ olduğundan vatan ve milletin tealisine hizmet eden cem’iyetler efradı da azdan hatta birden başlar. +Fakat vazifelerini tanıyan milletler çabucak yekdiğerleriyle teşrik-i mesai ediverince ortada büyük büyük müesseseler vücuda geliverir. +İşte misali: +Şu gözümüzün önünde duran müessese koca Hilal-i Ahmer Cem’iyeti yine ferdin teşebbüsü ve erbab-ı hamiyyetin daha doğrusu vazifelerini bilen dindaşlarımızdan birçok kişinin el birliğiyle çalışmasının ulvi mübeccel bir eseridir. +Hilal-i Ahmer Cem’iyeti’nin kudsiyet ve ulviyeti ve onun vücuduna olan ihtiyacımız hakkında ne kadar söz söylense azdır. +Hilal-i Ahmer bize sade harbi ihtar etmez. +Velev harbi ihtar etse bile harb yok iken biz bu cem’iyetin bakasına hizmet etmezsek harb zamanında ondan nasıl istifade edebiliriz? +Müzaheret görmeyen cem’iyetler ise yaşayamazlar. +Cem’iyetleri teşkil edenler bizler olduğumuz gibi onları yaşatacak veyahud öldürecek de yine bizleriz. +En tehlikeli günlerimizde bize pek büyük muavenetler muzaheretler edebilecek olan Hilal-i Ahmer en tehlikesiz zamanımızda açtığı şu müessese sayesinde fakır dindaşlarımızın nafakalarını tedariklerine vesatat ettiği için her birerlerimizin kalb ve vicdanlarımızda ne büyük teselliler meserretler tevlid ediyor. +Şimdi şu müesseseyi yevmiye birkaç bin arşın kumaş çıkarır fabrika halinde görürsek daha ne kadar sevinip mukaddem bütün dünyanın mürebbisi muallimi muhteri’i olan Alem-i İslam’ı bugünkü sefalet-i haliyle de kıyas etmeyi unutmamalıyız. +Gerek hukuk-ı beşer gerek tekamül-i medeniyyet noktasından bütün dünyayı tenvir ve saadetlere mazhar eden Alem-i İslam’ın inhitata temayülü ancak dinimizde milliyetimizde ettiğimiz mübalatsızlıktan ileri geldiğinde şübhe yoktur. +Din milletle kaimdir millet ise din ile baka bulabilir birinin inhitata temayülü diğerini de sürükler götürür. +Binaen-aleyh din hurafattan tamamıyla sakınmak şartıyla ahkam-ı mübeccelesinin harfiyyen ifasıyla vardır. +Bir kısmıyla amil olup diğer aksamı terk edilecek olursa din za’fa düşer. +Bunun netayic-i vahimesi milletler üzerinde acı hakıkatlerle tezahür eder. +İbtida-yı zuhur-ı İslam’da biz İslamiyet’in ahkamını harfiyyen icra ettiğimiz için az zamanda en eski en müterakkı milletlere tefevvuk etmiş ve onları huzurumuzda baş eğmeye mecbur eylemiş idik. +Vaktaki her ferd din ve millet uğrunda şahsındaki mes’uliyet ve vazifesinden gaflete düştü satvet-i İslamiyye de inhitata yüz tuttu! +Muhterem hanımefendiler! +İ’tiraf edelim ki hukuk-ı ammeyi sıyanet eden ve her ahkamında dünyevi ve uhrevi la-yuad menafiimiz bulunan dinimize karşı çok kusurlar işledik. +Çünkü dinimiz bize birbirimizi sevmemizi elimizden gelen her iyiliği yekdiğerimizden sakınma[ma]mızı din ve milletimizin tealisi için her ferdimizin vüs’umüz mikdarı çalışmamızı emir ve tenbih ettiği halde biz bütün bu feraiz ve vecaibden gaflet ettik ve neticede çok acılar çektik. +Tövbe ve istiğfar nezd-i ilahide makbuldür. +Fakat hatanın tekerrür etmemesi de şarttır. +Biz şimdiye kadar ettiğimiz günahlara tövbe edip bundan sonra rıza-yı ilahiye muvafık a’male temessük edecek olur isek mağfiret edileceğimizden emin olabiliriz. +Cenab-ı Hak kitab-ı keriminde bize muavenetle emr ettiği gibi kanun-ı tabiat[ı] da muavenet esasları üzerine halk buyurmuştur. +Yaşamaya mahkum insanların yekdiğerinin muavenetine muhtac ezeli ve la-yetegayyer bir kanuna tabi’ bulunduklarını gözümüzle görüyoruz. +Dikkat buyurunuz efendim hangi insan yek-başına bütün ihtiyacatını tehiyye edebiliyor? +Cümlemiz ekmekçiye sebzeciye attara kasaba eczacıya el-hasıl her türlü levazım-ı hayatiyyeyi ihzar edecek vatandaşların muavenetine muhtac olduğumuz gibi onları tehiyye edenler de bir başkalarının muavenetlerine muhtacdırlar ve milletler bu mütekabil hizmetler sayesinde zengin olurlar şevket ve satvetleri de o nisbette artar. +Biz şimdiye kadar bu muavenetlerin kaffesini ecnebilere hasr ettik. +Yiyeceğimizi giyeceğimizi hurc ve kurdelelerimizi döşeme ve sobalarımızı her türlü ihtiyacatımızı tedarik için ecnebi mallarına hemen her gün etek dolusu paralar vererek onları zengin ettik. +Şimdi ise aklımızı başımıza toplayıp ma’mulat-ı dahiliyyemizi isti’mal edecek olursak kendi kendimizi de zengin eder ve bütün milletlere faik bir hale geliriz. +Azim ve metanetin önüne duracak hiçbir kuvvet yoktur. +Henüz hal-i ibtidaide bulunan mensucat ve masnuat-ı dahiliyyemizin noksanlarına bakmayarak bunları isti’mal ve revacının artmasına hasr-ı mesai eden Bursa hanımları elhak şayan-ı tebriktirler. +Bu hamiyetli vatandaşlarım ile mülakı olduğum şu mes’ud dakıkaları ömrüm oldukça hurmetle yad edeceğimi hey’et-i muhteremelerine arz ile vatan ve milletin tealisi uğrunda nice büyük büyük hıdemata muvaffakıyetlerini Cenab-ı Hakk’tan niyaz eylerim. + +ATUFI Ekabir-i ulema-yı Osmaniyyeden ihata-i ilmiyye sahibi mütefennin bir zat olup Merzifonludur. +Şakayık-ı Nu’maniyye tercümesinde Kastamonulu olduğu gösterilmekte ise de hatt-ı destiyle muharrer asarının birkaçında Merzifonlu olduğunu tasrih etmiştir. +Usul-i ma’rufe dairesinde tahsilini hadis ve Amasyalı Mevlana Abdi’den ilm-i maani ve riyazi-i şehir Kadi-zade hafidi Kutbeddin Mehmed’den ulum-ı riyazıyye ve Bursalı Mevlana Hoca-zade’den ilm-i usul ve Mevlana Efdal-zade’den ilm-i fıkıh teallüm ederek zamanında müşar bil-benan ulema ıdadına dahil oldu. +Sit u iştiharına binaen Sultan Bayezid-i Sani tarafından saray-ı hümayun muallimliğine ta’yin edildi. +Bir müddet sonra bu hizmetten ferağatle cevami’-i şerifede tefsir-i şerif tedrisine ve daha sonraları büsbütün inziva alemini ihtiyar eyleyip muhtelif gerek te’lif alemlerinde taraf-ı sultaniden müstevfi mebaliğ tahsis kılınarak hakk-ı fazılanelerinde muamele-i kadr-dani ederek civar-ı Hazret-i Halid ra’da meşahir-i fuzaladan Hatib Kasımoğlu kurbüne defn edildi. +İstanbul kütübhanelerinde görülebilen asarı ber-vech-i atidir: +sı Üsküdar’da Selim Ağa Kütübhanesi’ndedir. +sı Ayasofya Kütübhanesi’ndedir. +kerimenin tefsirini mübeyyindir. +nebeviden bahisdir. +Sultan Bayezid-i Sani’ye ihda eylediği hatt-ı destiyle muharrer nüsha Enderun-ı Hümayun’daki Sultan Ahmed-i Salis Kütübhanesi’ndedir. +Bunlardan başka ilm-i kelamdan birkaç risalesi ve bazı asar-ı şi’riyyesi de vardır. +NE YAZMIŞIM NASIL ANLAŞILMIŞ? +Peyam’ın numaralı ilave-i edebiyyesinde ve Cidaller Hasbihaller sernamesi altında Süleyman Sa’di imzalı bir makale mündericdi ki; “Beş sene evvel uzun kuraklıklardan sonra a’sabı boşanan milletin hummalı matbuatı yad edenler bugün artık hissin heyecanlarından sonra fikrin heyecanları devresine girdiğimize kail olabilir.” fıkra-i acibesiyle başlıyordu; “Bugün fikirlerimizde takarrur eden akıdeleri beş sene evvel hep biliyorduk; lakin ne kadar seyyal bir halde. +Mesela Osmanlı Türk müslüman kelimeleri ne kadar muayyen şekiller aldılar. +O zaman bu kelimeler ne kadar mübhem görünürlerdi. +Bugün yalnız Türk kelimesinin etrafında toplanmış koca bir cumhur ve bu cumhurun mecmuaları mahfilleri şairleri vaizleri hikaye-nüvisleri seyyahları var. +Bir akıde-i siyasiyye olarak müslüman kelimesi de yine bir başka cumhurun rayeti oldu. +Bir taraftan da Reşid Paşa an’anesine sadık gençler herçi bad-abad Osmanlılığa tarafdar vatanın necatını Tanzimat’ın tekamülünden bekliyorlar.” Bu eda ve müedda ile başlayıp biten şu makaleyi sonuna kadar okudum. +Resail-i münteşireden bazılarına reklamcılık ve sahiblerine kaside-perdazlık yapılmakla beraber pes perdeden abd-i acize ta’riz edilmek fikriyle yazılmış olduğunu anladım. +Reklamcılığa ve kaside-perdazlığa dair olan cihetlerinde muvaffak olup olmadığını bilmem. +Fakat bana aid bulunan ta’riz-i isnad-amizinde şu satırlar yazılı idi: +“ Sebilürreşad ; müteşerri’-üslub müteşerri’-şime ile mütemeyyiz mecmuaların serfirazıdır. +Her satırı efkar-ı inkılabiyyeye karşı samimi bir i’tirazla dolu. +Mesela benam muharrirlerinden biri memleketimizde günden güne tevessü’ eden terbiye-i bedeniyye cereyanlarına karşı koyarak eda-yı salatın bu hizmeti ifa edeceğini bast ediyor. +Eda-yı salatı bedeni bir faide te’min etmeye vasıta değil müslüman sıfatıyla en mukaddes bir fariza bilen bizler bir taraftan idmanı emr eden ehadis-i nebeviyyeyi yad ediyor bir taraftan da huzur-ı ilahide haşa semeni gidermek gibi hasis bir fikir ki hissiyat-ı İslamiyye ile iliklerine kadar mütehassis böyle mu’teber bir mecmua madem ki İslam’ı asr-ı hazırda taraf taraf fakr za’af melal içinde görüyor va’d ettiği kadar inkılab-kar olsun.” Süleyman Sa’di Bey’in; benim hesabıma Sebilürreşad’a ve Sebilürreşad hesabına bana yahud başkaları nam ve hesabına bize fırlattığı şu i’tiraz ile şahid-i zur kabilinden olarak dizdiği sufuf-ı kelimat üzerine ben de birkaç söz söyleyerek tenvir-i mes’eleye çalışacağım. +Evvela: +Muharrir beyin Sebilürreşad hakkındaki hüsn-i teveccühüne –arasıra muavenet-i tahririyyesinde bulunmaklığım dolayısıyla– arz-ı teşekkür ederim sonra da Sebilürreşad ’ın millet ve memleket hakkında hayırlı olan efkar-ı Acaba “efkar-ı inkılabiyye” denilen şeyler beyefendinin kaleminden damlayan; “Bir devir sonra başka bir nesli biz yine bu mesirelerin yollarında kadınlığın yüksekten uzanan münci elini hürmetin en nefis hazzıyla öper göreceğiz.” gibi tahayyülat “Türk kızları pek mükemmel gençler sizi arıyorlar. +Neredesiniz?” gibi tecessüsat “Lüksemburg ağaçları altında bahsi geçen mechul muhıbbeyi burada Marmara’nın Anadolu kıyısında buldum. +Haftada iki def’a annesi babası yanında görüşüyoruz. +Ah! +Bahçede yalnız bıraksalar “Romeo Julietta”yı beraber okuyacağız. +Lakin burada nişanlılık devresinde şimdilik bu kadar hürriyet var. +Bir-iki ay sonra gençliğe elveda” gibi yaşayışlar “O nişanlılık oyununu sizin tasavvur ettiğiniz kadar güzel oynayacak gençleri de daha kafes arkasından göremedim. +Bu mahallede gençlikle ihtiyarlık arasında pek az fark var. +Sokağa çıktığım zaman gördüğüm erkekler sizin muhayyel nişanlılarınıza benzemiyorlar. +Beni ailem okuttu. +Servetsizim. +Bekar kalacağım ve pek müteselliyim. +Lakin bu memlekette baht hemşirelerim namına ben de diyeceğim ki: +“En nefis kızlarımız evlerde kapalı onları arayan birkaç güzide genç bulamıyor; lakin ey açık gezinen güzide Türk gençleri siz neredesiniz?” gibi düşünüp yazışlar demek midir? +Eğer inkılabi fikirler şu siyeh-renk yazıların meal-i meş’umu demekse Sebilürreşad risalesi onlara karşı avn-ı ilahi ile ta’riz ve i’tiraz etmekten geri durmayacaktır. +Bunlar değil de başka türlü mutalaat-ı nafia ve müfide iseler Sebilürreşad da samimi i’tirazat ile dolu bulunan satırlarıyla onları baltalamaya kal[k]ışmışsa bir tanecik nümune iraesiyle isbat-ı müddea buyurulsun. +“Benam muharrirlerinden biri…” diye başlayan cümleden aşağısına gelince: +Sebilürreşad’ın numaralı ve Teşrinievvel sene tarihli nüshasında münderic bulunan İ’dad-ı Kuvvet ünvanlı makale-i acizinin bir parçasına hatta bir parçasına değil de yazılmış. +Sebilürreşad’ın muhterem kari’leri İ’dad-ı Kuvvet’i derhatır buyurursa da okumamış olanlar da bulunacağı cihetle mealini şuraya telhis edeceğim: +Sultan Mahmud-ı Sani’nin kahvecibaşısı Mustafa Kani Efendi’nin okçuluğa dair Telhis-ı Resailü’r-Rumat kitabın mütalaası herkese ve bilhassa idmancılara elzem. +Müellifi olan zat Eyub İmamı Abdullah Efendi merhumun fezail-i remy ve rumata dair topladığı ehadis-i şerifeyi de teberrüken kitabına derc etmiş ki birincisi kelam-ı alisi. +Ben bu hadis-i şerifi; “Kuvvet atmaktan ibarettir.” yahud “Kuvvet mermiden ibarettir.” diye tercüme etmiş; “Birinci ma’naya göre: +Atmak ve atıp da vurmak için atmasını bilmek atmasını bilmek için de ta’limler temrinler cem’iyle; kavl-i nebevisini bilmiş olun ki: +Kuvvet usul-i endahtı bilmek ve icabında atmak için her türlü mermiyat ile onları atacak alat ve edevatı cem’ eylemektir diye tefsir ederiz.” suretinde tavzih eylemiştim. +Her iki ihtimali müeyyid olmak üzere bazı ehadis ile biraz ma’lumat-ı tarihiyye dercinden sonra Müdafaa-i Milliyye Cem’iyeti’nin taraf taraf ta’limhaneler açması ve muallimin-i mahsusa ta’yini ile halkı esliha-i hazıra isti’maline alıştırması müslüman Osmanlıların da bu ta’limhanelere gidip silah ta’liminde bulunması ve si’a-i hali olanların kendi silah ve mühimmatından başka fukara-yı müslimin için de silah ve mühimmat tedarikine çalışması lüzumu tavsiye ile maksadımı neticelendirmiş alt tarafına da şu satırları ilave eylemiştim: +“Bu böyle olmakla beraber ehadis-i mezkurenin ayrıca maani-i zahiresine de ittibaa yani esliha-i cedide ta’limhaneleriyle beraber esliha-i kadime meşkhaneleri küşadına da mani’ yoktur. +Zamanımızda takviye-i beden için “spor” yahud “idman”ın lüzumu vardır diye yurtlar ocaklar açıldı. +Avrupa’nın bilmem neresinden çıkan lastiklerle bol bol top oynuyor acibü’ş-şekil serpuşlar giyilip tavilü’l-kad bastonlar yakalanıp uzun uzun gezintiler yapılıyor. +Hatta ma’neviyatından sarf-ı nazar edildiği takdirde pek iyi bir idman harekatı olan namazlar Daruşşafakatü’l-İslamiyye gibi bazı mekatibde ihtiyari tutulduğu halde etek dolusu paralar sarfıyla spor elbisesi tedarikine ve jimnastik mahalli inşasına kalkışılıyor. +Neticeleri ise Allahu a’lem para sarfıyla yorgunluk kazancından ibaret kalıyor. +Bu ocaklardaki iştigalat-ı tıflane gündeliğe kullanılmasa da arada sırada –ecdadımızın takviye-i bedenine hizmet ettiği gibi hem hazarda hem seferde işlerine yarayan– cirit lobud kılıç-kalkan ok-yay ta’limleri yapılsa keçeye kılıç çalmak testiye kurşun atmak idmanları icra edilse idmancılarımız sade top atmasını değil hem atıcılığı hem vuruculuğu hem kesiciliği öğrenmiş; bununla beraber takviye-i bedene de hizmet etmiş olmazlar mı? +An’anat-ı eslafı muhafaza eylemek şerefi de caba! +Seyyah-ı şehir Abdürreşid İbrahim Efendi Japonya’nın her köyünde ok-yay ta’limhanesi bulunduğunu ve bunların önünden geçen her Japonun mutlaka bir ok atmakta olduğunu Alem-i İslam’ ında yazıyor. +Japon ordusu ok ve yayla mücehhez değilken koca millet ecdadının an’anesini terk etmek istemiyor. +Acaba bizim derece-i terakkımize vasıl olamadılar da onun için mi?” Ey kariin! +Nazar-ı insafınıza arz olunan sutur-ı muharrereden terbiye-i bedeniyye cereyanlarına karşı gelmek ve eda-yı salatın bu hizmeti ifa edeceğini iddia eylemek gibi bir ma’na çıkar mı? +“Huzur-ı ilahide haşa semeni gidermek gibi hasis bir fikir ile yatıp kalkmasını” tavsiye meali anlaşılır mı? +Ben ne yazmışım? +Süleyman Sa’di Bey ne anlamış? +İ’tiraz etmemek kabil olamıyor. +Muharrir beyin idrak ve telakkısine karşı; diyeceğim hatta; ayet-i kerimesini okayacağım geliyor. +Ben terbiye cereyanlarının muarızı değilim. +Hatta elimden geldiği kadar kalen ve kalemen teşvikatta bulunuyorum. +Maamafih yapılan idmanların biraz da ciddi ve nafi’ olması hususıyle biraz da milli ve an’anevi bulunması tarafdarıyım. +Fikrimi izah edeyim: +Bugün idman namına yapılan harekatın en ziyade intişar etmiş olanı top oynamaktır. +Hususi kulüplerden tutun da mekatib-i aliyyeden mekatib-i ibtidaiyye talebesine varıncaya kadar şübban-ı memleketin hemen hepsi bununla meşgul. +Oynanan topun lastiği tulumbası meşin mahfazası çivili potini kısa pantolonu rengarenk elbisesi için frenklere avuç dolusu paralar veriliyor. +Nafakalarımızdan kesip verdiğimiz bu paraları rubah-ane bir ihtiras ile der-ceyb eden Avrupalılar bizim kendi elimizle top atışımıza aleni bir surette gülüyorlar. +Pek de unutulmamış olsa gerektir ki: +Bizim memlekette de top oyunları vardı. +Lakin meşinden dikilip içine paçavra yapağı kıtık lif gibi şeyler doldurulan yerli toplarla oynanırdı. +Bu toplar saraç esnafı tarafından i’mal olunur ve muhtelif cesamette sade ve müzeyyen hey’ette bulunurdu ki en büyüğünün bahası nihayet beş kuruşu geçmezdi. +Ale’l-ekser oynanan top oyunu ali bir düşünceye binaen tanzim olunmuştu: +İkiye ayrılan oyunculardan bir kısmı kalede diğer kısmı karşı tarafta dururdu. +Karşıdakiler kaleden atılan topu tutmaya tutamadıkları surette atıp da kaleye vurmaya çalışırlardı. +Topun ayakla değil el ile atılmasından vücudun her tarafında idman hasıl olduğu gibi vurmak husule gelirdi. +Bi-hususi’l-husus kale zabtı gibi bir muvaffakıyet üzerine oyuncular bir belde teshirindeki neşve-i galibiyyeti adeta hissetmiş olurdu. +Hulasası on paraya alınan bir meşin topla sekiz-on oyuncu koca bir Cuma gününü eğlence ve idman ile geçirirdi hem o naçiz onluk yine memleket dahilinde ve efrad-ı milletten birinin cebinde kalırdı. +Harekat-ı umumiyye ile beden kuvvetlenir efkar-ı hamasetle zihin yine beslenirdi. +Oyun elbisesi yaptırmak ise kimsenin hatırına gelmezdi. +Belki en eski bir esvab ile oynanıp hem onun yırtılacağı düşünülmez hem yenisinin örselenip bozulmasına meydan verilmezdi. +Şu i’tiyad-ı iktisadiyi müeyyid olmak üzere Resulullah sallallahu aleyhi ve sellem Efendimiz hazretleri de; buyurmuştur ki; “Maad Kabilesi efradı gibi tekellüfsüz olun; kaba saba ve eski elbise iktisa edin ok ta’limi yapın ve yalın ayak yürüyün!” demektir. +Emr-i peygamberideki hikmet-i baliğaya dikkat buyuruluyor mu? +Ok ta’liminde bulunurken ta’bir-i hazırla idman harekatı yapılırken tekellüf edilmeyecek ve kıymetsiz elbise giyilecek hatta ayaklar toprağa ve taşa alışsın diye bürehne-pa yürünecek. +kazanılır. +Ama diyecekler bulunur ki: +– Hususi elbise ile oyun oynamakta bir intizam vardır. +Hususıyle frenkler de böyle giyinip kuşandıktan sonra oynuyorlar. +Buna cevap verilir ki: +Herşey tamam olduktan sonra leğen örtüsüne sıra gelir. +Biz bir kere ciddiyatımızdaki intizamı ikmal edelim de lehviyatımızdaki intizamı düşünmeye vakit bulalım. +Bugün evladını yarım kundura ve yamalı lastikle mektebe göndermekte muztar kalan bir peder oğlu için futbol potini kızı için de bir lastik top alamaz. +Bir def’alık alsa bile gerek vurulan topun gerek vuran potinin iki günde bir patlamasından dolayı Frenklerin böyle yapmasına gelince: +Her işte kıyamete kadar onların mukallidi olup kalacak mıyız hiçbir vakit; derekesinden sıçrayıp çıkamayacak mıyız? +Bari ciddiyatta mukallidleri olsak. +Biz ise onu yapamıyoruz da lu’biyatta muhakkıkları derecesine kadar tırmanmaya çabalıyoruz. +Onların cepleri dolu olmakla beraber tuzları kuru. +Ya bizim? +Acaba nemize güveniyoruz da Avrupa’nın her türlü şetaret-i lehviyyesine iştirake özeniyoruz? +Mesnevi-i Şerif’de bir hikaye vardır: +Safça bir yolcu bir kalenderhaneye misafir olmuş. +Kalenderler misafirin merkebini satıp parasıyla yemek ve helva pişirmişler. +Hep birden oturup afiyetle göçürmüşler. +Sonra da halka olup; kelimatıyla la-teşbih zikre başlamışlar. +Misafir efendi Farisi anlamadığı gibi hakıkati de bilmediği cihetle bu zemzemeden vecde gelmiş kalkıp sıçramaya müncezibane sayhalar atmaya başlamış! +Tıpkı bizim halimiz de böyle. +Yabancısı olduğumuz hengamelere girişmekten hatta hengame-kerandan fazla çırpınıp didişmekten kendimizi alamıyoruz. +Ne diyelim? +Gönül bu mebhasde devam edip müessir hasbihallerde bulunmak istiyor fakat; Uzatma mebhas-i zülfü; yılan hikayesidir! +Tenbihi de hatıra geliyor. +Binaenaleyh baş ağrıtmamak acıklı söylenmek için Allah Kerim. +KIRK İKI BIN KATOLIK MISYONER CEM’IYETI Nasraniyet’in muhtelif mezhebleri miyanında vahdaniyet-i varsa o da şübhesiz Katolik Mezhebi’dir. +Mezkur mezheb mensubininin i’tikadatı pek mahdud olup yalnız körkörüne kendi ruesa-yı ruhaniyyelerinin akvaline ser-füru etmekle mükelleftirler. +Katolik Mezhebi mensubini herşeyden ziyade kehnut betul sunuf-ı ruhbaniyyesine ehemmiyet verip misyon teşkilatına neşr-i edyan ile ötede beride iştigal eden sair mezahib-i Nasraniyyeden fazla uğraşmayı severler. +Yayılmış çekirge gibi kendi bildiklerini aleme tanıttırmak için Alem-i nerlerin teşkilatından gerek hocaefendiler ve gerek onlardan ders ve iktisab-ı füyuzat eden tullab-ı ulum büsbütün bi-haber bir halde bulunuyorlar. +Geçenlerde pek ziyade sevdiğim bir hocaefendiyle birlikte gezer iken önümüzden bir Rum papazı geçtiği sırada hocaefendiye; “Ulema-yı İslamiyye ile bu papazlar arasında bir münasebet te’sis olunarak bir münazara mübahase kapısı açılsa acaba iyi olmaz mı?” diye kendisinden sordum. +Hocaefendi ise mezkur papazın hangi millet ve mezhebe mensub olduğunu benden sordu. +Hocaefendinin her gün bulunan ruhbanı şimdiye kadar tefrik etmemiş olduğunu maa’l-istiğrab anladım. +Halbuki muhatabım bulunan zat senelerce medreselerde ikmal-i ulum-ı diniyye ettikten sonra Mekteb-i Nüvvab’dan da me’zuniyet hasıl etmiş ve Süleymaniye Cami’-i Şerifi’nde de uzun müddet neşr-i simat idi! +Kisve-i ruhaniyyelerinden Ermeni ve Rum papazlarını tefrik edemeyen ve onların teşkilatından bi-haber olan bu Gerek hocaefendiler hazaratı ve gerek onların rahle-i tedrislerinde iktitaf-ı feyz u ma’rifet eden genç talebe efendilerin beheme-hal sair yeryüzündeki edyan hakkında ma’lumat-ı mükemmeleye malik olmaları fi-yevmina haza be-gayet matlub iken bu tabaka-i muhteremenin mahdudiyet-i fikriyyelerine son derece müteessif olmamak gayr-i kabildir! +Zannımca müslümanların artık Hıristiyanlık’ın teşkilatına vakıf ve muttali’ olmaları zamanı gelmiş ve geçmiştir bile. +Ancak bu vukuf sayesinde kendi dinlerinin metanet ü salabetini öğrenerek iğvaat u ıdlalata karşı mukavemet edebilirler. +Hıristiyanlık kendi ruesa-yı ruhaniyyelerini sunuf-ı muhtelifeye ayırmış ve her birine de bir ünvan bahş eylemiştir ki bu suretle onları bir daire-i intizam içine almıştır. +Herhangi tabaka ve rütbeye mensub olan bir hıristiyan reis-i ruhanisini piskopos metrepolid patrik gibi ünvanlar hıristiyan ruesa-yı ruhaniyyesine mahsus ünvanlar olduğu gibi aynı zamanda Diyanet-i Mesihiyye muhtelif –biri birine benzemez– pekçok fırak ve mezahibe ayrılmıştır. +Bunlar taat ve ibadetlerinde de ayrı ayrı mesalik ü menahic ihtiyar eylemişlerdir. +Bu kada[r]la da kalmayarak kiliselerinin de teşkilatı muhteliftir. +Cizvitler Dominikiler Fransiskanler Redemptoristiler Pansiyonistiler Karmeliler Beyazbiraderler Karakardeşler dan ibarettir. +Bunların her birini idare eden yüzlerce cem’iyyat-ı hayriyye vardır. +Papalık makam-ı menii bunların amir ve yegane reisleridir. +Çin’de Japonya’da Hindistan’da Afrika’da Filipin Adaları’nda Memalik-i Osmaniyye’de İran’da hasılı dünyanın Alem-i İslamiyyet’in her tarafına pek müsalemet-karane bir surette sokulan bu cevval yorgunluk bilmez tavaif-i nasraniyye ile misyonerleri hemen her gün kendi ebna-yı mezheblerinin a’dadını artırmakta ve bizi bizden ayırmaktadırlar. +Memalik-i İslamiyye’deki Nasraniyet teşkilatı son derece mükemmeldir. +Her bulundukları yerde mükemmel mekteplere kiliselere kitaphanelere konferans ve mutalaa salonlarına hatta emlak ve akara malik bulunuyorlar. +Misyoner matbaalarından her sene milyonlarca İncil ile diyanet-i nasraniyyeye mahsus milyonlarca kitaplar basılıp parasız pulsuz olarak ötekine berikine tevzi’ edilmekte ve bu suretle vezaif-i mevdua-i diniyyelerini eda ve ifa eylemektedirler. +Bu cem’iyetlere hıristiyan ağniyası milyoner ve milyarderleri şimendüfer kumpanyaları da bu din alaylarına son derece teshilat irae etmekte kusur etmiyorlar. +Katolik Mezhebi’nce ruhbaniyet iki hey’ete ayrılır. +Bunlardan biri hey’et-i hakime ve idare diğeri hey’et-i tarikat ve diyanettir. +Birinci hey’et havariyyunun halefleri iddiasında bulunup piskopos namını taşıyanlarla onların ma-dununda bulunan “papaz” ve “diyakos”lardan ibarettir ki kilise umurunu temşiyet ve tedvirde ve “esrar-ı seb’a” ayinlerini cemaatle temas etmek hakkına maliktirler. +olup manastırlarda deyr ve savmaalarda ikamet eden taifedir. +Bunlar dahi müteaddid menasıb ve meratib-i ruhaniyyeyi mensubini dahi sıraları geldikçe piskoposluk ve metrepolidliği Mezkur menasıb-ı ruhaniyye sınıf-ı aliye mensub büyük piskoposlar tarafından icab edenlere “vaz’-ı yed” merasim ve usul-i mahsusasıyle tevdi’ kılınır. +Deyr ve manastırlarda sakin olan ruhban takımları mensub bulundukları mezheb ve tarikat ahkamı muktezasınca bil-cümle harekat ve ibadat-ı hususiyyelerinde müstakıldirler. +Muhtelif asırlarda hususi müessisler tarafından vücuda getirilmiş olan şu ruhani şirketler gittikçe tezayüd etmektedirler. +En son tarikat Yusufi Tarikati’dir ki müessisi de İngiliz rehabininden Kard. +Vaughan Kardinal Van idi. +Katolik unsuruna mensub olan ruhban kemal-i fa’aliyyetle çalışmakta ve vezaif-i diniyyelerini ifa etmek için çehar aktar-ı cihana yayılmışlardır. +Bunlar bulundukları mahalde pekçok müessesat-ı diniyye ve ta’limiyye te’sisine de muvaffak olmuşlardır. +Katolik Mezhebi’ni neşr için sa’y ü gayretten bir an hali kalmıyorlar. +sene-i mesihiyyesinin sonunda yapılan resmi istatistiklerden yalnız Katoliklere mahsus olmak üzere yeryüzünde kırk iki bin misyonerin mevcud bulunduğu anlaşılmıştır. +Mezkur misyonların cümlesi neşr ü ta’lim-i din diyanetleri muhitine idhal eyliyorlar. +Katolik misyonerlerinin senevi varidatları bir milyon İngiliz lirası olduğu halde diğer bir istatistiğe nazaran Protestan misyonerlerinin senevi varidatının yekunu beş milyon İngiliz lirasına baliğ olduğu tahakkuk etmiştir. +Katolik misyonerlerin maksadı nedir? +Bunların yegane emelleri bir taraftan Katolik Mezhebi’nden matrud yahud irtidad etmiş fırkaları tekrar katolik silkine nüfusun vaftiz usulüyle tanassur etmeleri” gayesine ma’tuftur. +Katolik misyonerleri miyanında Jezvitlerin teşkilatı en mükemmel ve mühim addolunur. +“Şirket-i Yesu’” Societas Jesu denilen mezkur fırkayı tarih-i miladisinde Paris Darulfünunu’nda Ignatius Layola te’sis ve senesinde de Üçüncü Papa Paul tarafından tasvib ve tasdik kılınmışidi. +Jezvitler ikiyüz sene zarfında küre-i arzı otuz yedi mıntıkaya ayırarak her mıntıkayı da bir reis-i superior ruhaninin taht-ı idaresine ve mezkur ruesanın cümlesini de jeneral general denilen bir müdir-i umuminin hakimiyet-i mutlakasına tevdi’ ve teslim eylemişlerdir. +Fırka-i mezkure az bir müddet zarfında o kadar tevessü’ ve kesb-i servet ü kuvvet ettiler ki yeryüzündeki krallarla a’yan-ı Mesihiyyet aciz ve bizar kalarak Jezvit papazlarına serfüru etmek mecburiyetinde kaldıklarından Papalık makamına şikayetler feryadlar yağdırmışlardı. +Şikayat çoğaldıkça çoğaldı. +Bir dereceye kadar vardı ki senesinde papa bu tarikati fesh ve ilga etmeye mecburiyet hisseyledi. +Mezkur vak’adan seksen sene sonra tarihinde Yedinci Papa Lepius Jezvit Tarikati’ni tekrar ihya ve ircaa muvafakat ve ru-yı rıza göstermiş ve ol tarihden i’tibaren Jezvitler yine dirilmeye başlamışlar ve eski faaliyetleriyle Katolikliğin el-yevm küre-i arzı yirmi yedi mıntıkaya taksim eden Katoliklerin dine mensub olan efradı . +kişiden müteşekkil bir hey’et-i azimedir. +Bu hey’et içinden . +rahib sırf misyonerlik vazifesiyle mükelleftirler. +senesine kadar yapılan istatistikten anlaşıldığına göre Memalik-i Osmaniyye’de icra-yı vazife eden Jezvit misyonerlerinin adedi’e baliğ idi bunlardan’ı Suriye’de ve’i Kürdistan’da ve mütebakısi diğer vilayatta Demek oluyor ki Jezvitlerin mikdar-ı umumisinin bir rub’u memalik-i ecnebiyyede misyonerlik vazifesiyle neşr-i diyanete hizmet etmekle meşgul bulunuyorlar. +Ötede beride Memalik-i İslamiyye’nin her tarafında Katolik rahiblerinin mikdarı iki yüz bine baliğdir ki rahibeler mezkur adedin haricinde kalıyorlar. +Katolik misyonerlerinin bunca mesai ve iğvaatına rağmen Diyanet-i Celile-i İslamiyye Afrika’da Hindistan’da Çin’de ve Japonya’da Filipin Adaları’nda kemal-i sür’atle yeleriyle bu diyanet-i hakkayı günden güne i’tinak eylemektedirler. +Bu hal ise alem-i Nasraniyyet’le ruhbanının gayz ve kinlerini celb edip durmakta ve hayretlerini bir türlü ketme muktedir olamamaktadırlar. +Ulema-yı İslam dahi muntazam bir surette teşkilat yapıp bu mübareze-i diniyyeye atılsalar ve bu emr-i hayr için ciddi teşebbüsde bulunsalar fena mı olur? +Artık bu işin zamanı hulul etmiş ve çoktan bile vakti geçmiştir. +HIND MÜSLÜMANLARININ Hind müslümanlarının iki büyük cem’iyetleri vardır. +Biri maarife aid “ilmi” diğeri umur-ı siyasiyyeye müteallik “siyasi”dir. +Birincisinin teşkili yirmi yedi seneden evvel eski sinin amil ve gayr-i amil fahri a’zaları vardır. +Hindistan’ın her büyük şehrinde livalarda bazen da kazalarda şu’beleri olduğu gibi teşkilatları için de vasi’ mikyasda nizamname program idarehane ve sair malzeme tedarik olunmuştur. +Birincisine Educational Conference All India Enohammedan –Umum Hind Müslümanlarının Maarif Konferansı– namı verildiği gibi ikincisine de All India Moslem League – Bilcümle Hind Müslümanlarının Kongreleri– ismi verilmiştir. +Her iki cem’iyetin mahiyet-i hakıkiyyesiyle esasını suret-i teşkilini teşkilinden maksad olan gayeyi tarihçesini tafsilatıyla yazmak lazım gelse iki büyük cild kitap yazmak icab eder. +Fakat Sebilürreşad kari’lerine bir fikir verebilmek için her ikisinin mahiyet-i teşkilatından muhtasar olarak bahs edeceğim. +Aynı zamanda alkışlanmaya tenkıde müstahak noktalar hakkında da nokta-i nazarımı dermiyan etmeye mecburum. +senesinde Hindistan’da ani olarak hasıl olan ihtilal ve isyan İngilizlere çoğa oturmuştu. +Yerliler birkaç gün içinde beyazları o kadar zaif ve korkunç bir hale duçar etmişlerdi ki İngilizlerin tarih-i istilalarına hatime çekmek üzere düfer kaplamamış ve yerlilerin elinden silah daha nez’ olunmamıştı. +Fakat yerliler arasındaki nifak ve adem-i ittifak yerlileri hızlan ve meskenete ilka ve müstevlileri bir daha onlara musallat eyledi. +Emniyet ve asayişin iadesinden sonra ihtilale sebebiyet verenlerle onda kıl ucu kadar zi-medhal hatta medhaldar olmayan zavallıları da İngilizler yok ettiler. +Akıbinde de nez’-ı silah ameliyatını silah ve süngü ucuyla icra eylediler. +Fi-yevmina haza bütün Hindistan’da yüz tane iri ekmek bıçağı bile bulunmaz. +Av peşinde koşanlar ise muayyen olan vergiyi verdikten sonra hükumetin ruhsatıyla bir tane av tüfengini elde edebilirler. +Mezkur ruhsatname ise o kadar mahdud ve o kadar hükumetin lehindedir ki malik ve sahibi istenildiği dakıkada tüfengini teslime mecburdur. +Arz olunan Hindistan’daki mevki’lerini tahkim ve tarsin için her türlü vesaile teşebbüs eylediler. +Aynı zamanda mezkur ihtilalden sonra Hindular da gözlerini açmaya mecbur oldular. +Herşeyden evvel cahil ve natüvan olduklarını anlayarak ulum u fünun peşine koştular. +Maarifin ta’mim ve neşrini hükumetten yalvara yalvara taleb ettiler. +Hükumetin te’sis eylediği mekatible kanaat etmeyip daha serbestane bir tarzda tahsil etmek için ianat cem’iyle Kalküta’da ve daha Hindularla meskun vilayatta usul-i cedid üzere güzel ve ali mektepler kolejler açtılar. +Müessesat-ı ra tahsil ve terbiye görmüş ve nur-ı ilm ü fen ile münevver genç bir nesil peyda ettiler. +Bunlar içinde en ziyade zeki ve müstaid olanları Avrupa’ya ve İngiltere’ye sevk ettiler. +Günler böylece geçti. +Putperestler hep tahsil ve tekmil-i ulum ile uğraşarak her türlü umur-ı siyasiyyeden politika işlerinden heyecan-amiz hareketlerden mücanebet ederek kendilerini hükumet-i mahalliyye nazarında sulh ve müsalemet terakkı ve tenevvür tarafdarı olarak gösterdiler. +Bu harekat-ı müsalemet-cuyane sayesinde hükumet-i metbualarından birçok meclislerine a’zalarını kabul ettirdiler. +İntihab-ı a’za hakkından evvelce mahrum bulundukları halde ona da malik oldular. +Hilye-i ulum ve fünun-ı şetta ile mücehhez olan gençler gitgide hükumet dairelerinde istihdam olunmaya başladılar. +Malik oldukları ilimden başka az zaman sonra muamelat-ı hükumete ve ameli tecrübeleri de elde etmeye muvaffak oldular. +Hükumetin her türlü iktisadi idari siyasi muamelatına sırlarına cereyan-ı umura vakıf olunca kendileriyçin siyasiyata müdahale etmeyi vazife bildiler. +Bu gibi siyasi malik idiler. +Esasen bunun vakt ü zamanı da gelmişti. +Çünkü hilye-i ilm ü ma’rifetle münevver olan bir kavim az müddet Bu ümniyenin husuliyçün evvela bir takım gazete ve ceride neşrine lüzum gördüler. +Hindistan’ın en mühim vilayetlerinde bilhassa Kalküta ve Bengale’de –hükumet-i mahalliyyenin makarr u merkezinde– evvelce ali mektepler te’sis eyledikleri misilli ahiren birkaç yevmi üsbui yerli ve İngilizce lisanlarıyla gazete te’sis ettiler. +Mezkur gazeteler vasıtasıyla hükumet-i mahalliyyenin hukuk-şikenane ve müsavatı muhill olan muamelatını kavanin-i hukuk aleyhinde olan hodserane harekatını icraatını mu’tedil ve terbiyeli bir lisan hayır-hah olarak gösteriyorlardı. +Bir müddet dahi bu suretle hukuk-ı mağsubelerinin bir kısmını te’mine nail oldular. +Hindular günden güne tenevvür edip maddi ve ma’nevi bir surette kesb-i vukuf eyliyorlardı. +Diğer taraftan maddi bir surette kuvvet bulmak için iktisadiyata giriştiler. +Bu sayede birçok fevaid ve arazi istimlak eylediler. +Hususi ve milli bankalar küşadına fabrikalar te’sisine himmet ettiler. +Siyasiyat ve politika işleriyle iktisadiyatta ziyadesiyle ileri gittikten sonra gençlerinin mezhebdaşlarının hissiyatlarını tahrike takvime yeltendiler. +Bunun için de şairleri romancıları hikaye-nüvisleri müverrihleri ileriye atılıp zimmelerine terettüb eden vezaife sarılarak birçok müellefat ve musannefat meydana koyarak halka okutturdular. +Kendi seleflerinin dini ahlakı ulvi meziyetlerini ahlafa müessir bir lisan ile tanıttırdılar. +Ahlak ve adat-ı milliyyelerine dört el ile sarılmak lüzumunu gençlere anlattılar. +Eslafa tebeiyet ve pey-revlik etmek sayesinde an’anat-ı asliyyelerinin elde edilebileceğini tasvir ve tefhim ettiler. +nin kıraet ve mütalaasından gençlerin hayatı müddet-i kalile zarfında değişti. +Zaman-ı mazi ve hal mukayese edilmeye başlandı. +Bir müddet daha geçince fasih beliğ hatibler natıklar türemeye başladı. +Hissiyat-ı ictimaiyye ve medeniyye ğil hayat ve adat-ı milliyyelerini muhafaza ve sıyanet etmek tarzında hasıl olmuştu. +Hindular Avrupa’nın yalnız ulum ve fünunundan ihtira’ ve icadatından insanı [e]kmeliyete sevk eden iyi şeylerinden iktibas eyleyerek Avrupa’nın kabil-i hiciv ve teneffür olan ahlakıyatından mücanebet eyliyorlardı. +Her iyi şey kabul ve her fena huy reddediliyordu. +Siyasiyat ile iştigal edenlerin adedi artıyordu. +Cereyan-ı mezkur bila-ihtiyar tevessü’ ediyordu. +Aynı zamanda da Hinduların bu göze çarpan terakkı ve tealileri İngilizleri de yavaş yavaş düşündürmeye bais oldu. +Fakat bir kere kendi rakıblerine vermiş oldukları ihtiyarat ve imtiyazatı geri almak ve onları tekrar eski cehalet ve mezellet derekelerine ve zaman değişmişti. +Hindular İngiliz erbab-ı ihtisasını sebkat etmek ve onları mağlub etmek için Hindistan’dan Londra’ya kadar koşarlardı. +Mesela riyazıyat ilmi için Londra’da açılan büyük bir müsabakaya Kalküta’dan iki mütehassıs Hindu iştirak ederek en sonra bunlardan biri bunca –yüzlerce edip büyük mükafatı alarak kemal-i muvaffakıyet ve muzafferiyetle vatanına dönüp gelmişti. +İngilizler rakıbleri olan Hindular nazarında maddeten ve ma’nen günden güne zaif ve küçük düşüyorlardı. +Hindistan’ın hududunda ve İngilizlerin taht-ı idaresinde bulunan Peşaver kazasında Afganlıların İngilizleri güpe gündüz tüfenkle bile değil çomakla öldürdüklerini gören Hindular indinde İngilizlerin muharib bir kavim olmadıklarına ve fakat siyaset ve ticaret desiseleriyle bu kadar arazi ve müstemlekata sahib olduklarına kanaat hasıl oldu. +Hususıyle Hindistan hududuna yakın yaşayan “Afridi” Kabilesi’nin senesinde İngilizlere karşı isyan edip onları her türlü isti’dad ve mühimmatlarına rağmen mağlub ederek külli telefat vermeleri keyfiyeti ile İngiliz mecruhlarının kesretle hududdan li-ecli’t-tedavi Hindistan’a gönderilmeleri Hinduların tab’an hasletlerinde merkuz olan korkaklık ve cebaneti beleğan ma-belağ ref’ u izaleye sebebiyet vermişti. +Çin İhtilali’nde Transval Muharebatı’nda iştirak edip galibiyetle Hindistan’a avdet eden Hindli asakirin hali Hinduların şecaat ve cesaretlerini kat kat tezyide hizmet etti. +kuvvetle te’yid etmek lüzumunu hissettiler. +Kendi menafi’-i milliyyelerine sed çeken mümanaat gösteren İngilizlerle Hindular beyninde buğz u adavet başgöstermişti. +Hindular rakıblerine güzelce –icabında– mukavemet edebilmek için isti’mal-i kuvvet mecburiyetini hissettiler. +Fakat silahın fıkdanı ve müslümanların İngilizlere olan sadakat ve müzaheretleri ve bilcümle vesait ve vesailin ve muntazam surette çalışmasını mucib oldu. +Avrupa’ya Amerika’ya bilhassa İsviçre’ye koşan genç Hindularla Avrupa anarşistleri beyninde bir tearuf ve rabıta hasıl olmuş ve onlardan Hindular herşeyi öğrenmişlerdi. +Kalküta’ya avdet eden Hindular bu kere herşeyden evvel gizli bir komite teşkil ettiler. +Komite için icab eden parayı tedarik etmekte de çok müşkilata tesadüf etmediler. +Para keyfiyeti bir zamana kadar Birincisi zenginlerden tehdid ile ikincisi köyleri soymak ve İngiliz banknotlarını taklid ile gizli eller istedikleri meblağı tedarik edebiliyorlardı. +Mezkur paralar Avrupa’da ve Amerika’da –hatta Hindistan’ın içinde– İngiliz idaresi aleyhinde neşriyata silah bomba ve dinamit ihzarıyçün Anarşistliğe Hindular güzelce başlamışlardı. +Hayret-engiz muhayyiru’l-ukul işler görüyorlardı. +Ahiren naçar olan hükumet-i mahalliyye Dehli şehrini Hindistan’a makar ittihaz etti. +İngiltere Kralı Beşinci George Hindistan’daki merasim-i tetviciyyesi akıbinde Dehli’nin merkez-i hükumet maksadlarına nail oldular. +Şu son günlerde –bir-iki ay evvel– Kalküta’da bomba dinamit mahzenleri keşf edildi. +Tevkıfler hapisler icra olundu. +Mahzen-i mezkuru keşf eden polis müfettişi bir hafta evvel güpe gündüz Kalküta’nın en tutulamadı. +Evet Hindular çalışıyorlar. +Şuun-ı milliyyelerini hukukıyyelerini müdafaa ve iktisab-ı kuvvet için var kuvveti bazuya vererek gece gündüz işliyorlar. +Hiçbir kuvvet kendilerini yollarından teşebbüslerinden alıkoyamaz. +Vicdanları sağlam ve meslekleri doğrudur. +Hain kimse içlerinde yaşayamaz. +Çünkü yaşattırmazlar. +İngilizlerin elkab ve ünvanlarına insan aldatıcı nişan ve imtiyazlarına müslümanlar kadar Hindular içinde gönül bağlayan yoktur. +O gibi ünvanlara lakablara malik olan bir Hindu kendi kavmi vatandaşları nezdinde muhakkar ve muhandır. +İhtimal ki Hasılı dirisine de ölüsüne de bir hürmet ve ta’zim nasib olamaz! +Gizli çalıştıkları gibi açıktan açığa da Hindular çalışıyorlar. +Her ne kadar gizlilerle açıklar arasında bir guna münasebet ve müşabehetin mevcud olmadığını hükumete karşı iddia ediyorlar ise de zannımca doğru bir söz olmasa gerektir. +Açıktan Hindu Kongresi her sene bir def’a ve Hindistan’ın bir tarafında –bit-tabi’ Hinduların çokça bulundukları yerlerde– teşekkül eder. +Kongrenin müsteşarları müşavirleri olup bilcümle muamelatı ta’yin ve tefrik ve herşeyi tab’ ettikten sonra a’zalara dağıtıyorlar. +İşbu kongrede hukuk-ı milliyyelerine taalluk eden bilcümle mesail-i siyasiyyeden bahs ediyorlar. +Kongreye riyaset eden zat nutk-ı iftitahiyi kıraet ettikten sonra söz isteyenler birer birer mevki’-i hitabete gelerek sözlerini nutuklarını irad ediyorlar. +Bu sene Hinduların kongresi Karaçi şehrinde in’ikad etmişti. +Müslümanlarla ittihad etmeye tarafdar olduklarını fiilen isbat etmek için kongrenin riyasetini Madras eşraf ve hanedanından Nevvab Seyyid Muhammed Han hazretlerine tevdi’ ve onu riyasete intihab edip müslümanlara hoş görünmek istediler. +Kongre Keraçi’de üç gün devam etti. +met-i mahalliyyeye karşı ne gibi bir vaz’iyet takınmak lazım geldiğini ta’yin ettiler. +Gerek Hinduların kongresinde ve gerek müslümanların “lig” siyasi ictima’larinde en ziyade calib-i nazar-ı dikkat olan mes’ele “selfgovernment hükumet-i idariyye” yani kendi kendilerine hakim olmak talebi idi. +Müslümanlarla Hindular bunda adeta ittifak etmişlerdir. +Yahud öyle göstermek Kongre yerinde hükumet tarafından muvakkat bir telgrafhane postahane telefon ta’yin edildi. +Karaçi’ye koşan kongrecilerin rahatlarını te’min için kongre müşavirleriyle hükumet maan çalışmıştı. +Hasılı kongre kemal-i intizam ve muvaffakıyetle bitti. +Bu sene Hindistan’ın en tarihi şehirlerinden olan Agra şehrinde müslümanların maarif konferanslarıyla siyasi kongreleri ictima’ ve teşekkül etmişti. +Kasabadaki “Metropol Hoteli” züvvara makam ittihaz edilmiş ve ona yakın vasi’ bir kilise arsasında da büyük bir çadır –canbaz çadırları gibi– derununda “amfiteatr” vaz’iyetinde her iki ictima’ vuku’ bulmuştu. +Maarif konferansı iki gün devam etti. +Maarif-i ferans mecalis müsteşarları tarafından gönderilip cümlesi mutalaa kılındı. +Aynı zamanda birçok eyalat ve vilayattan her iki ictima’ namına intihab edilip gönderilen murahhaslar birçok beyanatta bulunarak pek parlak mukarrerat ittihaz edildi. +Maarif konferansının müessisi merhum Sir Seyyid Ahmed Han hazretleridir ki Aligarh Koleji’nin de müessisi kendisidir. +Bu zat Hinduların umur-ı maarifde ileri gittiklerini görüp müslümanları hab-ı giran-ı gafletten uyandırmak için ilk hatveyi atmıştı. +Hindistan’da müslümanları maarife mekatib-i cedideye ulum ve fünun-ı cedide ile İngilizce’nin tahsiline teşvik eden ilk zat budur. +Dehli: +S sin . +M. +Tevfik ADALAR DENİZİ SAHİLİNDE: +AYVALIK KAZASI Ayvalık Anadolu’nun Adalar Denizi sahilinde İzmir’den sonra en mühim bir beldesi olduğu gibi; Etniki Eterya Cem’iyeti’nin de Memalik-i Osmaniyye’deki acente merkezidir. +Yunanistan gazetecileriyle Memalik-i Osmaniyye’de intişar eden Rum gazete muhabirleri için burası üssü’l-harekat noktasıdır. +Onların irşadat ve telkınatı için en münbit topraklar burada mebzuldür. +Bir Yunanistan şehri görmek arzu ederseniz ta Atina’ya kadar ihtiyar-ı zahmete hacet yoktur; Ayvalık kazası onun küçük bir modelidir burayı ziyaret ile bir Yunanistan kasabası görmüş olursunuz. +Kiliselerdeki nakuslar Atina’dan in’ikas eden sadalarla ufukları dalgalandırıyorlar. +Mekteplerdeki çocuklar Averof’un pervanesinden çıkan nagamat ile hem-ahenk olarak şarkı söylüyorlar. +Genç palikaryaların başlarındaki şapkalar Yunan zabitan ve askerlerinin giydikleri şapkaların aynıdır. +Küçük palikaryaların başındaki şapkanın ön tarafında çifte Yunan bayrakları arasında: +kelimeleri gözünüze girip durmaktadır. +Matbaaları cayır cayır Yunanlılık neşr edip durmaktadır. +Muntazam gazeteleri vardır ki haftada üç def’a intişar eder. +KırikisDellal ünvanlı bu gazetenin binlerce nüshası etrafa dağılmaktadır. +Otuz beş bin Rum için on cesim kilise vardır. +Bu cesim ma’bedlerin cesim çanları hep birden çalınmaya başladığı zaman yedi bin haneye sıkışan otuz beş bin Rumun kulubu da birlikte daraban eder. +Bu kiliseler kasabaya; sahile hakim bütün noktaları tutmuşlardır. +Bu kiliselerin altmış yetmiş bin lira kadar bir parası vardır ki civardaki müslümanların ellerinde bulunan zeytun mahsulatını ucuz ucuz yok bahasına toplamak için tahsis olunmuştur. +Bu para seneden seneye de artmaktadır. +Çünkü her Rum ölürken kiliseye bir mikdar para vasiyetini mi dokuzuna kadar büyük bir panayır kurulur; Adalar’dan Yunanistan’dan Makedonya’dan binlerce Rum gelir. +Büyük tiriyorlar birçok fikirler alıyorlar. +Paralar toplanıyor propagandalar yapılıyor. +Ortalık alt-üst oluyor; fakat kendilerinden başka hiç kimse sırlarına eremiyor. +Haricden gelenler zahirde kiliseleri hastahaneleri ziyaret için geldiklerini söylerler; fakat kiliselerde neler konuştukları neler müzakere ettikleri hiç kimsece ma’lum değildir. +Mükemmel bir hastahaneleri vardır ki kapıları Rumlar nın üzerine titrerler. +hatta ali mektepleri binlerce palikaryalara ders vermekte hayru’l-halef yetiştirmektedirler! +Öyle dehşetli metrepolidhaneleri vardır ki mevkie nisbetle cesamet ve debdebesi hayret-bahştır. +Bütün o binlerce halk metrepolidin bir işaretine tabi’dir. +Adalar Denizi’nden esen ruzgarlara göre dalgalanıp duruyor. +Yunanistan ile sulhu müteakıb Yunan konsolosunun Ayvalık’a muvasalatı pek firaklı olmuştur: +Konsolosun yevm-i vürud haberi alınınca bütün Rumlar sahile dökülerek konsolosu Sonra konsoloshane önünde büyük bir ictima’ yapılır. +Sevincinden herkes ağlar bilhassa metrepolid efendinin meserret yaşları herkesi coşturur. +Saatlerce cesim kilisede dualar yapılır. +Konsoloshane önündeki tezahürata karşı konsolos cenabları da bil-mukabele; – “Böyle çalışır metanet eder fedakarlıkta bulunur isek o büyük emelimize de muvaffak olacağımız şübhesizdir!..” der. +Ayvalık’a girer girmez bila-ihtiyar; “Acaba burası Osmanlı memleketi midir?” sualini kendi kendinize irad edersiniz. +Bir müslüman görür görmez; “komitato” diye arkasına düşerler. +“Niçin geldiniz? +Ne istiyorsunuz?” diye yakanıza yapışırlar. +Despot efendinin re’y ve muvafakati istihsal olunmadıkça oturacak ev isticar edecek hane bulamazsınız. +Geçenlerde hükumet kaza civarında bir mikdar Rumeli muhacirini yerleştirmeye teşebbüs eder. +Bunu haber alan Ayvalık Rumları birbirine girer. +Derhal metrepolid efendi tapu dairesine koşuyor. +Ne görüşürse görüşür. +Neticede Tapu Me’muru Sotiraki Efendi’nin kendisine havale olunan evrak üzerine; “Kabil-i iskan arazi yoktur!” derkenarıyla iş hallolunur. +Sonra iktisad alemindeki hayat-ı fa’alaneleri dehşetlidir. +Buharla müteharrik yirmi iki zeytin yağı fabrikaları vardır. +Bütün civardaki İslam köylerinin zeytinlerini inhisar altına almışlardır. +Memalik-i Osmaniyye’ye idhali memnu’ ne kadar Yunan gazeteleri var ise hepsi Midilli vasıtasıyla buraya getirilip elden ele dolaşmaktadır. +Yalnız gazete değil daha birçok eşya-yı memnua da kaçırılmaktadır. +Sonra bir Yorgi Kapdan çıkar Ali Efendi’yi dağa kaldırır bin beş yüz lira fidye-i necat alır bu paranın kısm-ı a’zamını Yunan donanmasına verir. +Sonra bir Rum gazinoda birini öldürür sahilde bağlı bulunan sandala biner karşıya Midilli’ye geçer. +bu kaza ile olan alakalarını da inşaallah gelecek mektubumda arz ederim. +HINDISTAN MATBUAT-I İSLAMIYYESI NE HALDEDIR? +rı yerlilere karşı şu son senelerde ellerinden geldiği kadar tazyikat icrasında kıl ucu kadar olsun kusur etmiyorlar. +Bu kadar şiddet ve hiddetin emsali İngiltere müstemlekatının hiçbir tarafında tatbik edilmediği halde Hindistan’da keyfi muamele hadd-i gayeye varmıştır Hind ve İslam matbuatının haklı tenkıdat ve irşadatına karşı İngiliz me’murin-i idaresi rical-i hall ü akd gayz ve kinle mukabele etmekten kendilerini bir türlü zabt edemiyorlar. +Cezaya ceza-yı nakdiye hapis ve tevkıfe ta’tile uğramayan bir yerli gazetesi mahalli matbaa kalmamıştır. +Müslümanları tenvire ve kendi hukuk-ı sarihalarını muhafazaya delalet eden matbuat-ı mahalliyye hükumet-i mahalliyyenin tazyikat-ı ruz-merresinden yakalarını tahlis edemiyorlar. +Yazdıkları neşr ettikleri makalat ve mündericatının cümlesine hükumet-i mahalliyye mu’terizdir. +Mezalim-i hükumeti hod-serane muamelatı tenkıd eden sahayif guna-gun alam ve azaba duçar olmaktadırlar. +Bir sene zarfında Hind hükumet-i mahalliyyesi birkaç gazeteyi sed ve ta’tile birkaçını da habs ve cezaya uğratmıştır. +Lahor şehrinde intişar eden yevmi ve siyasi Zemindar gazetesi bir defa ceza-yı nakdiye bir defa da matbaasının müsaderesine duçar olmuş ve ahiren İslam hamiyet-mendanının edip hükumete teslim ettikten sonra yine intişara başlamıştır. +Mezkur gazetenin mündericat-ı hak-guyanesinden memnun olan müslümanlar bir hey’et teşkil ederek Hindistan’ın meşhur şehirlerini dolaşıp iane cem’ine teşebbüs eylemişlerdi. +Zemindar gazetesi matbaasının müsaderesinden dolayı iki bin beş yüz lira kadar maddi bir ziyana uğramıştır. +Zi Komrid The Comrade – arkadaş manasınadır– ceride-i yazılan küçük bir risaleyi aynen nakil ve iktibas ettiğinden dolayı Matbuat Müdüriyeti tarafından aleyhine ikame-i da’va edilmiş ve en sonra İngiliz mahakiminde da’vayı ta’kıb na da kendisini müdafaa etmek için külliyetli para vermekle bin-netice güç-bela ile yakayı kurtarabilmişti. +Baladaki risale ise Balkan hükumetlerinin Rumeli’deki Osmanlılarla üsera-yı Osmaniyye hakkında icra ettikleri mezalimi muhtevi Düyun-ı Umumiyye İngiliz Dayinleri Vekili Sir Adam Block cenabları tarafından tahrir ve tevzi’ edilmiş bir risaledir ki muharrir-i muhteremi mecbul bulunduğu ulüvv-i fıtrat ve hasail-i ber-güzide saikasıyla hak-cuyane ve munsıfane bir surette hıristiyanların ehl-i İslam’a karşı irtikab ettikleri fecayi’ ve fazayıhı tasvir etmiştir. +Tuhafı şu ki bir kalem-i insaniyet-perverane ile yazılan bu eserin İngiliz olan sahibine İngiltere hükumeti ses çıkaramıyor da mezkur risaleyi iktibasen kendi gazetesine derc ve nakl eden bir Hindli müslümanın aleyhine Hind hükumeti The Comrade gazetesi sahibi mahkeme tarafından beraet kazandığı halde yine hükumet-i mahalliyye mezkur risalenin mündericatından bahis olan nüshaları idareten zabt ve müsadere etmekle teşfiye-i sadra ahiren muvaffak olmuştur! +Baladaki iki gazeteden başka Kalküta şehrinde dökme hurufatla bir tarz-ı nevin ile resimli olarak haftada bir defa intişar eden el-Hilal ceride-i diniyyesi de yazdığı müdafaa-karane ve alimane makalattan dolayı iki bin rupiye ceza-yı nakdiye duçar olmuş ve tekrar intişarı için sahib-i muhteremi Mevlana Ebulkelam Azad hazretlerinden birçok depozit akçesi Matbuat Müdüriyeti tarafından taleb edilmiş ve istenilen akçe tedarik olunduktan sonra Hind hazinesine yatırılmıştı. +Matbuat-ı mahalliyyeye karşı vuku’ bulan tazyikat günden güne artmakta olduğu cihetle Hindistan’daki Hind ve rına başlıca bir sebeb teşkil etmiş olmalıdır ki ahiren Hinduların senevi kongreleriyle İslam cem’iyyet-i siyasiyyesinde matbuat kanunu mevzu’-ı bahs olarak tatbik edilmekte olan tazyikattan müttefikan ref’-i avaze-i şikayet edilmiştir. +Diğer taraftan İngiltere me’murlarının keyfine göre hareket eden yerli matbuata muavenet namına her sene hükumet tarafından külli tahsisat verilmektedir. +Bu gibi gazeteler daima İngilizlerin keyfi muamelatını yerlilere haklı göstermeye çalışıp batılı hak suretiyle göstermeye yeltendiklerinden ahali nazarında pek menfur vaki’ olmuşlardır. +Sahaif-i mezkurenin başlıcalarından Lahor’da intişar eden biri yevmi Pise [Peace?] Ahbar diğeri de üsbui Vatan gazeteleridir. +Bu iki gazete hükumet-i Osmaniyyenin de aleyhinde fena neşriyatta bulunmayı –her nedense– bir vazife-i nazife ittihaz ederek millet-i necibemizle hükumetimizin en iyi mesai ve icraatını kendi kari’lerine ma’kusen yanlış olarak tasvir ve her işi i’zam etmektedir. +Bundan maada Memalik-i Osmaniyye ve İslamiyye’de neşriyat-ı hakıkat-perveranede bulunup İslamiyet’i uyandırmakla nü Hind hükumeti şediden men’ eylemiştir. +Ez-cümle Beyrut’ta haftada bir defa çıkan el-Belağ ceride-i diniyyesinin Hindistan’a girmesini İngiltere Tunus ve Cezayir’e duhulünü de Fransa hükumetleri men’ eylemişlerdir. +Hindistan’daki matbuat kanunu ruh-ı kanunu incitecek bir surette mevad ve fusulü tanzim edilmiş ve serbest yazı yazmaya alışan fuzala ve muharririnin icale-i kalem etmelerine kavi bir sed ve mania çekilmiştir. +Hindistan’da yevmi ve üsbui olarak binlerce İngilizce gazete cihetle hükumet-i mahalliyyeye müzaheret ediyorlar. +senesinden i’tibaren bütün cihan-ı İslamiyyet’te lem’a-paş olan asar-ı intibah mütefekkirleri kendi hukuk-ı mağsubelerini müdafaa ve istihsale sevk etmiş ve bunun üzerine Alem-i İslamiyyet’in her tarafında birçok yevmi gazeteler mevkut risaleler intişara başladığından Hindistan’da da o gibi suhuf ve resail çıkmış ve İngiliz matbuatıyla ricalinin muamelat ve neşriyatı tenkıd ve ta’kıb edilmeye başlanmıştır. +Hind hükumet-i mahalliyyesinin yerliler hakkında takındığı vaz’iyet-i elime mütefekkirinin çoğalmalarıyla daha mücahidane meydan-ı müdafaaya atılmalarına büyük bir amil halini almıştır. +Hind ceraid-i mahalliyyesi tarafından yapılan bir istatistike nazaran şu son dört sene zarfında hükumet-i mahalliyye tarafından kapatılan ve ta’tile uğratılan sahaifin adedi bin dört yüze baliğ oluyor. +Bunca teşeddüd ve cebre rağmen yine her gün Hindistan hürriyet-perverleri bütün mevcudiyetlerini ma-meleklerini muhataraya ilka etmekte ve mübarezeye atılmaktadırlar. +Londra’da ayda bir intişar eden İslamic Revieue – Mecmua-i Kanunu’nun hılaf-ı akl ü hikmet olan mevaddı hakkında pek şiddetli bir makale-i tenkıdiyye manzurumuz olmuştur ki makalenin muharrir-i muhteremi ahiren İngiltere asilzadeganından Lord Headley hazretlerinin şeref-i İslamiyet’le müşerref olmasına yardım eden Hind ulema-yı kiramından Mevlevi Hace Kemaleddin hazretleridir. +Bu zat-ı ali Hind Matbuat Kanunu hakkında Hindistan nazırına –Bu me’muriyet ayrı bir nezaret olup nazırı İngiltere kabinesinin a’zasındandır. +Münhasıran Hindistan işleri bu zatın nazar-ı tedkıkinden geçer.– hitaben açık bir mektup neşr ederek pek muhık ve müskit sualler irad etmiş ve Hind hükumet-i mahalliyyesinin bil-cümle hataya ve seyyiatını birer birer sayıp ortaya dökmüş ve nazırın nazar-ı dikkatini celb eylemiştir. +Mezkur mektuptan anlaşıldığına göre yeniden Hindistan’ın Kadıyan ve Amritsar şehirlerinde intişar eden biri Badir diğeri Ehl-i Hadis resail-i diniyyeleri matbuat nazırı tarafından bila-müddet ta’tile uğratılıp sahiblerinden de üçer bin rupiye ceza-yı nakdi istihsal olunmuştur. +Bu açık mektuba bakılırsa mezkur iki ceride bu ana kadar asla siyasiyattan bahs etmeyerek yalnız ehadis-i şerife ve edebiyat-ı diniyyeden bahs etmekle iktifa ediyorlarmış. +Böylelikle yine Hind Matbuat Kanunu’nun havf-alud pençesinden bir türlü tahlis-ı giriban edemeyerek mevt-i ebedi –üstüne de üç bin rupiye ceza–ye mahkum olarak sönüp gitmişlerdir. +Mezkur ceridelerden birinin sebeb-i ta’tilini teşkil etmiş olan makalesi “Viladet-i Mesih” serlevhası altında muharrir-i fazılı tarafından yazılan bir makale imiş. +Bu makalede Hazret-i Isa’yı Hıristiyanlık’ın isnadat-ı batılasına karşı taharet ve ma’sumiyeti müdafaa edilmiş ve Hazret-i Meryem’in rahminde ne yolda teşekkül ettiğini ve doğduğunu edille-i diniyye akliyye hikemiyye ve felsefiyye ile beyan olunmuştur. +Makale muharririnin beyanat-ı hakkası İngilizlerle misyoner papazlarının hışım ve gazablarını uyandırdığından zabt-ı nefs edemedikleri cihetle ceffe’l-kalem bir surette mevte mahkum edilmiştir! +Hindular –putperestler–le müslümanlar arasında ittifak ve ittihadın husulünü hikmet-i ameliyye ile evvelce men’e muvaffak olan İngilizler ahiren hod-binane ve mağrurane muamelat-ı cebriyyeleriyle mezkur iki unsuru birbirine takribe sebeb olmuşlardır. +Hal böyle devam ederse bu cebr ve şiddet politikasının ta’kıbi neticesinde Hindistan’daki İngilizlerin yavaş yavaş mevki’lerini gaib edeceklerine hiç şübhe yoktur. +Çünkü candan bıkan keyfi muamelattan usanç getiren zavallı Hind yerlileri bir daha kendi memleketlerini enva’-ı hud’a ve desise ile istila eden müstevlilere karşı hissiyat-ı samimane ile mütehassis olamayacaklardır günün birinde nagehani bir surette naire-i ihtilal alevlenmeye başlar. +O zaman Hindistan’daki İngiliz kitle-i sagıresi bu ateşin önüne geçip söndüremeyeceklerdir. +Tarih bize Hindistan’ı daima böyle göstermiş ve gösterecektir. +S sin . +M. +Tevfik MÜSLÜMANLARI İTTİHADA DA’VET Vahdet-i İslamiyye fikrinin en hararetli mürevviclerinden olan el-Belağ ceride-i İslamiyyesi baladaki ünvan ile yazmış olduğu başmakalesinde müslümanların uyuşmuş olan kanlarını harekete getirmek için pek müessir kelamlar sarf ediyor; diyor ki: +“Artık müslümanları vifak ve ittihada yekdiğerleriyle kaynaşmaya da’vet eden feryadlar alam ve meşakkatin tedavisi O feryadlar aks-i sadadan başka bir şey yaptı mı? +O yazılar müslümanların derdine çare-saz olabildi mi? +Müslümanlar günden güne üzerlerine çöken kabus-ı belayı idrak ederek bu mesaib ve mehalikten kendilerini muhafaza edebiliyorlar mı?... +Ellerinden bu kadar memleketleri çıkmış istiklalleri izale olunmuş ecdadlarının feth etmiş olduğu yerleri mahv u harab edilmiş; cami’leri kabirleri delik deşik edilmiş cem’iyetleri parça parça edilerek kelimeleri tefrikaya uğramış lekedar edilen ar ve namuslarını kan ile yıkayacak bir surette mütenebbih oldular mı? +Müslümanların mütenebbih olduklarını ba’de-ma hayır ve saadetleri için müttefikan çalışacaklarını gösteren bir emare var mı? +Müslümanlara ne oluyor ki: +Felaket bu kadar tekarrub etmişken yine mütenebbih olmuyorlar?.. +Bunlar düşmandan rahmet yahud semadan sayhaya mı intizar ediyorlar?.. +Müslümanlar serir-i gaflette puyan oldukları halde ulüvv ü rahat izz ü şeref mi ümid ediyorlar?.. +Müslümanların saçlarını ağartan bunca havadis-i eyyamdan meserretlerini hüzün ve mateme tebdil eden bu kadar alam ve musibetten baran-ı bela gibi başlarından eksik olmayan bu kadar felaketten sonra hala ibret-bin olmayacaklar mı?.. +Ey Müslümanlık Alemi! +Siz uzun müddet durgunluk ve atalet içinde puyan olurken düşmanlarınız sizi ne suretle mahv edeceklerini düşünüyorlar sizin hilminizi zaafa sabrınızı havfa haml ederek üzerinize hücum ediyorlardı; siz bunları anladınız mı? +Yoksa kalblerinizin körlüğü buna mani’ mi oluyor? +Siz kendi memleketlerinizde dininizi muhafaza edemiyorsunuz muhalifleriniz ise kendi memleketinizde üzerinize rın faidesine çalışıyorsunuz!! +Acaba bundan büyük daha ne gibi zül tasavvur olunur? +Bu kadar sabırdan ise kabre girmek daha kolay değil mi?.. +Ey maaşir-i müslimin! +Sizi bu suretle intibaha da’vetten maksadımız sizi heyecana getirmek metbuunuz olan hükumat-ı ecnebiyyeye isyan ettirmek onların tabiiyetini silkip attırmaya teşvik etmek değildir; biz ancak sizi ittifak ve zaya teşvik etmektir. +Evet biz sizi ittifak ve ittihada izzet-i nefsinizi muhafazaya meşruanın gayri turuk-ı mevzua ile– hıfz etmek peşinde var kuvvetiniz ile sa’y etmeye da’vet ediyoruz. +İşte size söylemek gidecek olan bu kelam yarın demir çiviler ile gidecektir. + +ŞUUN Din-i Mübin-i İslam’ın hikmet-i mev’izaya tahsis eylediği mevki’-i bülend-i necatın ulviyet ve kudsiyetini bi-hakkın takdir eden ve fazail-i ilmiyye ve hasail-i ahlakıyye yı kiram va’z u nasihat vazife-i mühimmesini nasa din ve dünyaca mükellef ve muhtac olduğu hususatı ayat-ı Kur’an telkın ve tefhim ve edille-i nakliyyeyi herkesin anlayacağı surette edille-i akliyye ile tarsin ve tahkim ederek halkı tarik-ı fevz ü necata sevk u irşad etmekte ve tenzih-i vicdan ve tenvir-i efkar ile saadet-i beşeriyyeyi te’mine bezl-i mechud eylemekte oldukları halde maatteessüf ziyy-i ulemada bulunan bazı na-ehillerin pek mukaddes ve ali olan bu mesleği namına bir takım hurafat ve türrehat ile sade-dilan-ı ahaliyi lisan-ı tebcil ile yad edilmesini emr ettiği zevat-ı kirama karşı saika-i cehl ve daiye-i teferrüdle vecibe-i hürmet ve ta’zimde kusur edip hissiyat-ı ber-güzide-i diniyyeyi rencide eylemekte olmasıyla o kabil na-ehillerin tuttukları tarik-ı na-hemvarda puyan olabilmelerine meydan bırakmamak ve hikmet-i mev’ızanın münhasıran mahall-i suduru olmaya layık erbab-ı fazl ü kemal tarafından neşr ve ifazasını te’min eylemek üzere cevami’ ve mesacid-i şerifede vaaz ve nasihat edecek ulemanın Dersaadet’te Ders Vekaleti canibinden ve taşralarda mahalleri kadi ve müftileri tarafından me’zuniyeti havi birer vesika-i resmiyyeyi haiz olmaları ve bu yolda vesikayı ibraz edemeyenlerin men’ olunması ve vesika ahz etmiş olanlardan ahkam-ı esasiyye-i şer’iyyeye mugayir ve eimme-i din ve eazım-ı İslamiyye’yi müzeyyif ve beyne’l-müslimin nifak ve şikakı müeddi beyanatta bulunanları Dersaadet’te Ders Vekaleti’ne ve taşrada müfti efendilere derhal haber vermeye cevami’ ve mesacid-i şerife hademesinin mecbur bulunması ve hademe-i muma-ileyhimden bu babdaki vazifelerinde tekasül edenler hakkında vazifelerinin kat’ı suretiyle tertib-i mücazat edilmesi hususatını mutazammın Makam-ı Ali-i Meşihat-penahi’ce tanzim kılınan mevadd-ı nizamiyye layihası Meclis-i Vükela’ca tezekkür ve tasvib olunarak arz-ı atebe-i ulya kılınmıştır. +Ümmet-i İslamiyyenin genç ve fedakar zabitlerinden Fethi ile Sadık ve Nuri’nin şehadetleri üzerine teahhura uğrayan bu uzun ve müşkil seyahati Cenab-ı Hakk’ın avn ü sıyanetiyle ikmal etmek üzere yine o İslam zabitlerinin kardeşleri olan genç ve fedakar Salim ve Kemal Beyler Hidiviye Kumpanyası’nın Saidiye Vapuru’yla Beyrut’a müteveccihen hareket eylemişlerdir. +Fedakar tayyarecilerimiz şehrimizden mufarakat etmeden evvel Harbiye Nezareti’ne giderek Nazır-ı muhterem Enver Paşa hazretleri tarafından kabul buyurulmuşlardır. +Enver Paşa na-tamam kalan seyahatin mübeccelelerinde aminen ve salimen muvaffak olmalarını Cenab-ı Hakk’tan temenni eylemişlerdir. +Fedakar azimet eylemişlerdir. +İslam kardeşler arasındaki musafahat pek samimi olmuştur. +Hele İslam iktisadiyat aleminin büyük birer kahramanı olan Edremit Belediye Reisi Yazıcı-zade Hakkı Bey ile Karesi Meb’us-ı muhteremi Ferhad Beylerin tayyareci müslüman kardeşlere Edremitliler namına müzeyyen altın mahfaza derununda mahfuz ve altın kordonlara merbut küçük kıt’ada iki Kur’an-ı Kerim hediye etmeleri pek ulvi olmuş bütün İslam ruhlarını galeyana getirmiş herkes bu samimiyet-i kalbleriyle Cenab-ı Hakk’tan bu muhterem fedakaran-ı İslamiyye için selametler temenni eylemişlerdir. +lümanlarının samimi selamlarını Mısırlı İslam kardeşlerine tebliğe muvaffak olurlar. +el-Muktebes gazetesi Mekke-i Mükerreme’de merhum Şeyh Rahmetullah el-Hindi tarafından te’sis edilmiş olan Medrese-i bunların Mekkeli Afganlı Cavalı İranlı duğunu ve medresenin gittikçe terakkı ve tekamül eylemekte bulunduğunu yazıyor. +el-Muktebes gazetesi mevsuk bir menba’dan vaki’ olan istihbarına atfen yakında Şam ile Medine-i Münevvere arasında sür’at katarları işletileceğini ve yetmiş iki saatten ibaret olan aradaki mesafenin mezkur katarlarla kırk iki saat zarfında kat’ edileceğini ve bu babda icab eden vesaile şimdiden tevessül olunmaya başladığını yazıyor ve bunun şayan-ı takdir ve şükran bir eser-i himmet ve gayret olduğunu ilave eyliyor. +Geçenlerde Hicaz valisiyle Şerif-i Mekke arasında ihtilaf tekevvün ederek maatteessüf aşayirin ayaklanmasını mucib olacak derecelere kadar gelmişti. +Lehü’l-hamd son gelen matbuat-ı Arabiyyeye göre makam-ı celil-i vilayet ile Şerif hazretleri arasındaki bu ihtilaf zail olmuş yerinden oynayan aşayir ve kabail de yerli yerlerine avdet ederek sükun ve intizam iade ve te’min olunmuştur. +el-Adl gazetesinde okunduğuna göre Aden’den birkaç saat uzak bulunan Lahic Hakimi İbni Kıfl vefat ederek yerine merhumun amca-zadesi Ali ibni Ahmed makam-ı emaret ve hükumete geçmiştir. +Berka’dan eş-Şa’b’ a bildirildiğine göre Trablusgarb’da mücahidin ve guzat düşmanları bulunan İtalyanlara hücum etmekte devam ediyorlar. +Günden güne savlet ve kuvvetleri artmaya başlayan mücahidin-i İslam düşmanlara külli telefat vermekte ihraz-ı fevz ü nusret eylemektedir. +Mevsukan alınan haberlere göre İtalyanlar külli telefat ve hasarata uğramışlardır. +Sellum’da bulunan Senusi hazretlerinin vekili Seyyid eş-Şerif’in bir mektubuna nazaran Cebelü’l-Ahdar’da kain Urkub mevki’inde mücahidin ile İtalyanlar beyninde büyük bir müsademe vuku’ bularak neticede düşman kaçmış; külli esliha ve zehair terk eylemeye mecbur olmuştur. +Evvelce dan nefret edip tekrar onları terkle kendi mücahid kardeşlerine Yine bu yakınlarda Ümm-i Şahneb Zaviyesi’nden olan mücahidlerle İtalyanlar arasında vuku’ bulan müsademe neticesinde guzat-ı İslamiyye tarafından külli mikdarda eşya ve esliha iğtinam edilmiştir. +Ganaim-i mezkure yüz elli deve üzerine yükletilecek kadar çoktur. +Trablusgarb’dan ahiren el-Muktebes gazetesine varid olan haberlere nazaran mücahidin son günlerde büyük bir muvaffakıyete nail olmuşlardır. +Yirmi beş bin kişiden mürekkeb olup üç kola ayrılarak ileri hareketi yapmak isteyen büyük bir İtalyan kuvveti Seyyid Safiyyüddin namındaki kaidin taht-ı idaresinde bulunan mücahidin tarafından şiddetli bir hücuma ma’ruz kalarak büyük bir hezimete duçar olmuşlardır. +İtalyanlar beraber getirdikleri zehair ve mühimmattan maada birçok tüfenk ve iki batarya top terk ederek perişan bir halde firar ettiklerinden mücahidin derhal Abyar merkezini işgal eylemişlerdir. +Elli bin kişiden mürekkeb olan Urbanın ahiren Seyyid Safiyyüddin’in taht-ı idaresinde bulunan kabailin iltihakıyla maddi ve ma’nevi kuvvetleri tezayüd ettiğinden bugünlerde Bingazi’ye hücum etmek için hazırlanmakta oldukları da te’min olunmaktadır. +Bukbuk’dan eş-Şa’b gazetesine varid olan hususi bir telgrafa göre Züveytine sahilinde Ecdebiye İtalyanlar ile İslamlar arasında vuku’ bulan muharebe üzerine tamam iki gün mukatele devam etmiş; neticede mışlardır. +Buna mukabil İslamlar tarafından mücahid şehid olmuştur. +Bu muharebede müslümanlar İtalyanlardan dokuz top tüfenk deve yükü zahire ile birçok at ve saire almışlardır. +Sellum’da Seyyid Ömer el-Muhtar’ın idaresinde olarak İtalyanlar üzerine hücum eden müslümanlar da İtalyanların cem’iyetlerini parçalayarak duçar-ı hezimet etmişlerdir. +Bu miyanda top beş yüz tüfenk almışlardır… Biz öyle ümid ediyoruz ki: +Neşr-i medeniyyet! +daiyesiyle Trablus’a hücum eden İtalyanlar için orası inşaallah bir mezaristandan başka bir şey olmayacaktır. +Trablus müslümanları nusret-i ilahiyyeye bil-istinad düşmanlarına hücum ettikçe Cenab-ı Hak tarafından da mazhar-ı nusret olacaklardır: +Hindistan matbuatının beyanatına nazaran Hind vali-i umumisi resmi bir beyanname sini ta’kıb ediyor. +Lahor’da intişar eden Vatan gazetesinde okunduğuna nazaran bu def’a Hindistan müslümanlarının bir takım ileri gelenlerine İngiltere hükumeti tarafından müteaddid elkab ve nişan verilmiştir. +Bize kalırsa bu eltaf-ı mahsusa sırf müslümanları Hindularla muş bir tedbir-i siyasi olsa gerektir! +Bhopal Hakimesi Biya Begüm hazretleri Aligarh kasabasında İslam Maarif Kongresi’nin senevi ictimaına muhassas bir bina inşaşıyçün iki bin İngiliz lirası vermek suretiyle fiilen isbat ettiği gibi İslam kızlarına mahsus bir müessese-i vur buyurmuşlardır. +eşŞa’b gazetesinin Aden’den aldığı bir mektupta beyan olunduğuna göre ahiren Habeş hükumetine tabi’ Cibuti kasabasında hamiyet-mendan-ı İslamiyye tarafından Osmanlı donanmasıyçün dört yüz İngiliz lirası iane toplanmıştır. +Cibuti’de ticaretle iştigal eden Şeyh Hamudi Ahmed hazretleri müslüman kardeşleri için bir büyük cami’-i şerif veccüh ve dualarını kazanmıştır. +Afganistan Padişahı Siracü’l-mille ve’d-din Habibullah Han hazretleri bilcümle Afganistan ahalisiyle memalikinin terfih ve saadetlerine can u dilden çalışmakta olduklarından Kabil şehrini elektrik zıyasıyla tenvir etmek için Avrupa’dan birkaç mütehassıs celbine karar vermişlerdir. +Müşarun-ileyh han hazretleri Afganistan’da fi-yevmina haza tatbikı lazım gelen vesail-i medeniyyenin bir kısmını tatbika maarifin ta’mim ve intişarına kuva-yı askeriyye ile mühimmat-ı askeriyye ihzar eden fabrikaların tevsi’ ve tekemmülüne gece-gündüz i’tina buyuruyorlar. +Gerek Avrupa’dan gerek sair memalik-i mütemeddine-i İslamiyye’den tasavvurat-ı mezkureyi kuvveden fiile çıkarmak için müteaddid esatize ve mütehassıslar tedariki için bu kere Kabil’de bulunan hükumet mu’temedlerinden bir-iki zatı yola çıkarmışlardır. +Müşarun-ileyhima geçen mah-ı efrencinin bidayetinde Bombay’dan Londra’ya azimet ederek muavedetleri esnasında Dersaadet’e de uğramaları muhakkaktır. +Zavallının sözü pek anlaşılmamış ilkin; “Bunak!” diyen bile olmuş düşünmeden; lakin Herif bu söz ne demektir güzelce şerh etmiş; Deminki lafları pek vakıfane cerh etmiş. +Sonunda: +“Kuvvetimiz şüphesiz ilerlemeli... +Fakat düşünmeli her şeyde önceden temeli. +Teammüm etmesi lazım ma’arifin mutlak: +Okur yazarsa ahali ne var yapılmayacak? +Donanma ordu birer ihtiyac-ı mübremdir; O ihtiyacı fakat öğreten “muallim”dir!” Deyip kararını vermiş ki aynen icraya Konunca ortaya çıkmış bugünkü Almanya. +“Sedan”da orduyu teslim eden Fransızlar – Ki her zaman o vukuatı yad edip sızlar– Ne der bilir misiniz? +Hem de öyledir inanın: +“Muallem ordusudur harbeden Prusyalı’nın; Muallim ordusu lakin asıl muzaffer olan!” Bu sözden almalıdır hiç değil se ibret alan. +– Ne çare! +İbrete hala heveslidir çoğumuz; Yetişmemiş gibi dünyaya ibret olduğumuz!– Şu cehlimizle musibet mi kaldı uğramadık? +Mahalle mektebi lazım düşünmeyin artık! +Mahalle mektebi olsaydı bizde vaktiyle; Ya uğrasaydı kalanlar güzelce ta’dile; Yarım pabuçla gezen donsuz üç buçuk zibidi Bir Arnavudluk’u isyana kaldırır mı idi? +Bugün anasır-ı İslam’ı bir deni cereyan Sürüklüyor ki: +Bakın nerden eyliyor nebean. +Felaketin başı hiç şüphe yok cehaletimiz; Bu derde çare bulunmaz –ne olsa– mektepsiz. +___________ Ne Kürd elifbeyi sökmüş ne Türk okur ne Arab; Ne Çerkes’in ne Laz’ın var bakın elinde kitab! +Hülasa milletin efradı bilgiden mahrum. +Unutmayın şunu lakin: +“Zaman: +Zaman-ı ulum!” Zaman zaman-ı ulum olmasaydı böyle yine – Kemal-i şevk ile madem atılmışız dine– Okur yazar olacaktık sıyaneten dini: +Onun ma’arife vabeste çünkü te’mini. +Zavallının yüzü yok cehle anlaşılmadı mı? +Demek ki: +Atmalıyız ilme doğru ilk adımı. +Mahalle mektebidir işte en birinci adım; Fakat bu hatveyi ilkin tasarlamak lazım. +Muallim ordusu derken çekirge orduları Çıkarsa ortaya artık hesab edin zararı! +“Muallimim!” diyen olmak gerektir imanlı; Edebli sonra liyakatli sonra vicdanlı. +Bu dördü olmadan olmaz: +Vazife çünkü büyük. +Atıp da yazmayı bez bağlamakla dünkü hödük; Ya kalçın altına yüksek topuklu eğri burun Fotin çekip filiz olmakla her zamanki odun; Huda rızası için “ehliyim işin” demesin! +Demiş de olsa denilsin: +“Kuzum nenin nesisin?” Diyorsanız: +“Yine hala bu olmasın mektub!” Ne zırzop isteyin artık ne büsbütün meczub! +O: +Yükletir kocaman bir sığır bulur da yeri; Bu: +Arş’ı ferşi yıkar salladıkça çifteleri! +Bizim çocuklara gelmez ne öyle çifte giden; Ne böyle Arş’a kadar çifte sallayan yerden! +Musa Kazım Efendi hazretlerinin İslam Mecmuası’ nda “İslamiyet’in mühim esaslarından birisi de uhuvvettir… Din-i İslam mü’minler kardeştir ayet-i kerimesiyle beyne’l-müslimin uhuvvet esasını te’sis eylemiştir…. +“Din-i İslam bu mühim esası gayet metin bir surette vaz’ ettikten sonra bunu ilelebed muhafaza edecek esbabı da ihzar etmiştir. +Bu dinde zekatın teavün ve tenasurun farziyet ve meşruiyeti adavet ve husumetin gıybet ve bühtan ve yalanın nifak ve şikakın tefrika fitne ve fesadın iddia-yı kavmiyyet ve cinsiyyetin şediden memnuiyeti hep uhuvvet-i dir. +“Fil-vaki’… bir millet adavetten gıybetten bühtandan yalandan nifak ve şikaktan tefrika fitne ve fesaddan iddia-yı cinsiyyet ve kavmiyyetten şiddetle men’ edilmezse o millet arasında uhuvvetten eser bulunamaz. +Binaenaleyh öyle bir milletin yaşaması da kabil olmaz…” nuyorsunuz. +Ve mes’elenin kendinizce mübhem ve müşkil cihetlerini ber-vech-i ati soruyorsunuz: +“İddia-yı kavmiyyet ve cinsiyyetin şediden memnuiyeti hakkında izahat vermeyi memleket için pek nafi’ buluyoruz… gi sureti memnu’dur? +“Ben Arabım ve benden daha Arabı yoktur” diye bir hadis-i şerif vardır deniliyor. +Bu hadis-i şerifden eğer mevzu’ değilse maksud nedir? +“Türkçe yahud Çince konuşan bir müslüman Türküm Çinliyim demekle iddia-yı kavmiyyet etmiş olacak mı? +Yoksa maksad-ı asli diğer kavmiyet ve milliyetleri zelil görmemek midir? +“İslam Mecmuası milliyet fikirlerine münevver bir cereyan vermeyi şiar edindiği için bu yolda bizi tenvir etmesini rica ederiz. +Bu yolda izahata ihtiyac vardır.” bulunmak hakkınız idi. +Fakat İslam Mecmuası ihtiyar-ı sükut etti. +Görünüyor ki Musa Kazım Efendi hazretlerinin lisanıyla ettiği işaretle iktifa edecektir ki bunda biz onu ma’zur görüyoruz. +Zira “milliyet fikirlerine münevver bir cereyan” vermek vazifesini der-uhde etmekle beraber “ Türk Yurdu’ nun samimi bir yoldaşı” olmak üzere kendini matbuata prezante eden bir İslam Mecmuası din namına nakil buyurduğunuz sözlerden başkasını elbette söyleyemeyeceği gibi işi daha ziyade ta’mik etmesi de refikını gücendirmek tehlikesini ihzar edebilir. +Binaenaleyh oradaki rufeka-yı hizmeti müşkilattan azade kılarsam herhalde şayan-ı muahaze bir iş görmüş olmam i’tikadındayım. +Burada müslimin arasına kavmiyet ve cinsiyet da’vasının ta’bir-i diğerle asabiyet-i kavmiyye ve cinsiyyenin belirmesi onbeş yirmi senelik bir şey ise de en ziyade açığa vurulması memleketin hayat ve memat mesailinden biri haline getirilmesi Meşrutiyet’ten bed’ ediyor. +Bu da saika-i cehl ile Avrupa’dan istiare ettiğimiz muzır –ve fikr-i acizanemce– vücud-ı İslam’ın da’ü’s-sela denecek kadar mühlik bir bid’at-i ecnebiyyedir. +Zaten Avrupa’nın daima en fena şeylerini almak iyi şeylerini de bozmadıkça tatbik etmemek bizim en calib-i dikkat felaketlerimizden biridir. +Zahirde sahte bir zindelikle muvakkat bir fa’aliyetle tecelli eden bazı asabi hastalıklar gibi bu da yek-nazarda ve Avrupa gözlüğüyle tedkık edilirse mühim bir hatve-i terakkı ruh-efza bir maye-i hayat gibi görünüyorsa da bu da’ü’l-efrenc-i asabiyyet basar-ı basiret-i İslam ile tedkık edilirse ümmet-i merhumenin sebeb-i mevti olmak şanından olan tedavisi müşkil bir maraz-ı sari olduğu anlaşılır. +Binaenaleyh Musa Kazım Efendi hazretleri gibi salahiyetdar bir ağızdan İslam namını taşıyan bir mecmuadan balaya nakl ettiğimiz sözlerden başkasının suduruna zaten ihtimal yoktur. +Meşrutiyet’in daha ilk ayında da’va-yı unsuriyyet hakkındaki fikrimi İttifak gazetesiyle Arap olan ihvan-ı müslimine hıtaben yazdığım iki makale ile ızharda hakk-ı takaddümü çülere karşı açılan mücahede-i dindaraneye de iştirak ettiğim ederek bu da’vanın nafi’ ve muzır meşru’ ve gayr-i meşru’ cihetlerini Kitab ve Sünnet’e istinaden izah etmeyi cümle-i vezaifimden addederim. +Binaenaleyh bu bahsi sonuna kadar dinlemek için zat-ı alilerinin de kariin-i kiramın da sabır ve mekanetlerini diriğ etmemelerini bilhassa niyaz ederim. +Bizim da’vamız şudur: +Da’va-yı cinsiyyet –Musa Kazım Efendi hazretlerinin buyurdukları gibi– şer’an mezmum ve merduddur. +Ta’bir-i şer’isi vech ile bir da’va-yı cahiliyyettir. +detine en müdhiş darbedir. +Bahusus hemen hemen bütün diyar-ı İslam diyar-ı küfre inkılab etmişken buradaki bir avuç müslümanın ben Türküm ben Arabım ben Kürdüm ben Lazım ben Çerkesim gibi daiyelerle yekdiğere karşı zerre kadar ravabıt-ı muhabbeti gevşetmeleri –hele düşmanlarımızın pa-yı tecavüzü ta kalbgahımıza bastığı bir sırada– cinnettir. +Ve asabiyet-i kavmiyye bayrağını ellerinde tutanların aldığı ma’naca da vatan-perverliğe münafidir. +Din ve iman akıl ve iz’an sahasından tebaud edilse bile saadet-i kavmiyye serab-ı muğfili ardında koşan Arnavud kardeşlerimizin başına gelen musibet-i uzma bize müdhiş bir ders-i ibrettir. +Aynı esbab aynı netayici tevlid eder kaide-i tabiiyye ve ma’kulesine binaen bu meslekte devam ettiğimiz takdirde er-geç bizim de başımıza gelecek musibet budur. +Bu gidişle son ilticagah-ı İslam olan bu diyar maazallahi teala –Arnavudluk gibi– daru’l-küfre münkalib olacaktır. +Bazı Arap ihvanımızın da’va-yı cinsiyyetle ta’kıb ettikleri gayeyi bilemezsek de “Türkçü” namını şiar edinen Türk kardeşlerimizle temasımız ziyade olduğu için mezheb ve mesleklerini biliyoruz zannındayız. +Kürd ihvanımız ise – anladığıma göre– henüz bu hastalıkla musab olmamışlardır. +Ve fima-ba’d da musab olmamalarını Cenab-ı Hakk’tan niyaz ederim. +Türkçülerle vaki’ olan münazarat ve münakaşatımızdan –beş senelik mesaiye rağmen– hala kendilerine sağlam bir gaye ittihaz etmekte müttefik olmadıklarını anlıyoruz. +Nereye ve niçin gittiğini idrakten aciz ve bütün yaygaraları uydum kalabalığa demekten ibaret olan cemaatin ekseriyeti bir taraf edilirse Türkçülük züamasını eimmesini piş-valarını ulularını ikiye bölünmüş görüyoruz. +Bir takımı halis “Türkçü” diğer takımı ise “Türkçü-İslamcı”dır. +Halis Türkçüler büsbütün yeni bir “mefkure” gaye-i müştereke demek olacak ihdas etmek biraz kadim an’anat tirmek “yeni bir iman” ile “yeni bir kavim” “yeni bir millet” muhaverat esnasında en samimi ve en ma’kul olarak söyledikleri sözler aşağı yukarı şöyle hulasa edilebilir: +“Bizi kavmiyet gayesini ta’kıbe sevk eden şey Türklerin haricen ve dahilen ma’ruz olduğu mehaliktir. +Şimdiye kadar bu devletin bünyan-ı bakasını te’min için can ve mal vergisini en mebzul olarak ödeyen Türklerdir. +Bunca dağdağalar bunca gaileler neticesinde Türk unsuru za’if düşmüştür. +Maarifi ticareti san’atı ve hatta ziraati mahv olmuştur. +Bir vatanda yaşayan bunca akvam-ı müslime ve gayr-i müslimeden ya dil-şikenliğe ma’ruz kalmıştır. +Artık kendini toplayıp biraz da kendine bakması fedakarlıklarını diğer akvama karşı biraz kısarak kendine hasr etmesi zaruridir. +Buna ise yeni bir mefkure Türklük esasına müstenid bir mefkure lazımdır. +Herşeyden evvel buna ihtiyacımız var. +Rabıta-i İslamiyye ma’na-yı ameli var mıdır? +Biz dünyadaki saadetimizi te’min etmenin yolunu arayalım. +Din mefkuresi bizi mes’ud ettikçe biz arkasından koşabiliriz. +Biz ise görüyoruz ki din hissiyatı gevşemiştir. +İ’la-yı Kelimetullah etmeye de Avrupalının sillesi mani’dir. +Demek ki eski iman ile kurtulacağımız yok. +Kurtaracak bir şey olaydı zaten bu hale gelmezdik. +Bir de bu kavmiyet cereyanı Avrupa’dan kopup gelen bir seyl-i huruşandır. +Bunu durdurmak sirayetine mani’ olmak kabil değildir. +“Muasırlaşarak” terakkı edeceksek Avrupa cemaatinden ayrılamayız. +Avrupa’da din ehramlarıyla tahdid-i hudud modası çoktan geçmiştir. +Biz de böyle antika mefkurelerden vazgeçmezsek müzelerdeki antikalar gibi namımız yalnız tarih sahifelerinde okunur. +Binaenaleyh bu halk evvela Türk sonra müslüman olmalıdır. +Böyle olmakta başka bir faidemiz de vardır: +“Ma’lumdur ki Avrupalıların eline düşen İslam diyarını tevhide imkan yok. +Dahildeki anasır-ı İslamiyye de uhuvvet-i halde Türklük mefkuresiyle Boğaziçi’nden ta Bahr-i Muhit-ı Kebir’e kadar hem-ırk ve hem-zeban seksen milyon halkın bir rayet-i vahdet altında cem’i mümkün iken buna neden çalışmayalım?” Nasıl? +Mantık parlak hülya tatlı değil mi? +İ’tiraf ederiz ki kavim uluları içinde böyle düşünen mefkureciler ekseriyeti teşkil etmezler. +“Türkçü-İslamcı” olan diğer ulular ise ne serden ne yardan geçemiyorlar. +Mefkure-i İslamiyye ler. +Birincileriyle burada uzun uzadıya münakaşa etmeyi abes görüyoruz. +Telkıh etmek istedikleri şey açıkça dinsizlik mefkuresidir. +Halktan dini selb edip yerine ona muadil diğer bir şey ikame edilemeyeceğini; i’la-yı kelimetullah uğruna kılı deprenmeyen bir herifin ta Kamçatka yaylalarındaki deşimdir dediği bin yıldan beri hüzün ve süruruna iştirak ettiği uğrunda hayatını fedadan çekinmediği din kardeşini bırakan bir kimsenin Sibirya’nın bilmem hangi boz ovalarında nasrani mi şamani mi belli olmayan Yakut kardeşini sevemeyeceğini düşünemeyen Türklerin devr-i ikbali Din-i akıdenin inhıtatından i’tibaren bed’ ettiğini ketm eden zevat “Türkçü-İslamcı”larla dertleşebiliriz. +Zira bunlarla İslam dairesinde anlaşmak onlara hakıkati din namına kabul ettirmek daha kolaydır kıyasındayım. +“Türkçü-İslamcı” olan ulular ile ettiğimiz mübahesat diğer refiklerinden nisbet kabul etmeyecek derecede munsıf olduklarını isbat ediyor. +Bunlar vakıa Türk unsurunun za’fından yardıma muhtac olduğundan bahs ediyorlar. +Lakin camia-i İslamiyyeyi kırmak istemezler. +Bu camiayı hem anasır-ı saire-i İslamiyyenin ayrılmaması hem de Türklerin sühuletle terbiye ve taalisi için elzem addederler. +Yalnız bir noktada yanılıyorlar: +“Türklük camiası camia-i İslamiyyeyi takviye eder. +Da’va-yı asabiyyet Din-i İslam’a mugayir değildir. +ğeri itmam ve yekdiğerin husulünü teshil eder. +Maatteessüf hamiyet-i vataniyye ve kavmiyye namına İslam’a ısındırmaya çalışabiliriz.” diyorlar ve “iman-ı dini”nin yanı başında bir de “iman-ı kavmi” ikame ediyorlar. +Hatta içlerinde iman ve İslam ile temessükünde hiç şübhe etmediğim bazı zevata tesadüf ettim ki kavmiyetle tefahuru hiss-i İslamiye hiç zarar vermez bilakis bir insan velev müslüman olan diğer akvama karşı bir varlık hiss-i gururuyla müftehır olursa pek yüksek bir mertebe-i terakkıye vasıl olur diye cidden mu’tekıd. +rek vuzuh-ı hakıkate karşı bi-mecal kalınca makam-ı ma’zerette; “Ne yapalım? +Biz bu propagandamıza nihayet verirsek Türklük mahv olacak. +Arnavudlar Arablar bizden evvel bu da’vaya kalkıştılar. +Biz müdafaa-i nefs mevkiindeyiz. +Bu müdafaamızdan müslümanlara bir zarar terettüb ediyorsa kabahat bizde değil ilk başlayanlarda taarruz edenlerdedir. +” diyorlar. +Arab milliyetini güdenlere: +“Niçin böyle yapıyorsunuz?” diye sorsanız onlar da bin dereden su getirerek haklı olduklarını ve müdafaa mevkiinde bulunduklarını söylerler. +Ve aynıyla –Türk ihvanımız gibi– sözünü tekrar ederler. +Kim kime zulm etmiş bunu araştıracak değiliz. +Biz her emr-i münker görüyoruz. +Ve; “Kardeşine zalim olsun mazlum olsun yardım et!” hadis-i şerifine ittibaen cümleye yardım etmekle yani tarik-ı hak ve savaba da’vetle kendimizi mükellef görüyoruz. +Binaenaleyh “Türkçü-İslamcı” ihvanımıza deriz ki: +Türkün muhtac-ı muavenet ve sizlerin himmet-i irşadına cidden müftekır olduğu gayr-i münkerdir. +Türkü bundan sonra da zararına müeddi yorgunluklara salıp saadet-i dünya ve ahiretini düşünemeyecek hale getirmek reva-yı hak değildir. +Onun ahval-i ictimaiyyesini i’la etmek kuvve-i istihsaliyyesini çoğaltmak ma’neviyatını takviye etmek melekat-ı fazılasını tenmiye etmek melekat-ı rediesini izale etmek cidden şayan-ı takdir indallah ve indennas makbul ve müstahsen bir emr-i hayırdır. +Buna vusul için lisanına hizmet etmek edebiyatını cidden gıda-yı ruh olacak hale getirmek kavmin kuvve-i ilmiyye ve ameliyyesini artırmak pek mübarek bir vazifedir. +Hatta bu vazifede aslen Türk olmadığı halde Türk lisanıyla mütekellim olan sair ihvan-ı müsliminin de size muavenete şitab etmek bir vazife-i diniyyesidir. +Nitekim bizim yaptığımız başka bir şey değildir. +Lakin bu ictimai hizmetlerin ifası hiçbir vakitte sizleri hadd-i cevazın ötesine geçerek da’va-yı cahiliyyete ensab ile aba-i akdemin ile den ibarettir. +Bunu hüsn-i isti’mal ediniz de münkerata alet mun kaffesine anlayacağı basit veya ali bir lisan ile aşina ediniz. +Kütübhanesini dünyanın en zengin kütübhanesi haline koyunuz. +Fakat daima… Evet bundan gaflet etmeyiniz daima kendisine “Ey Türk!” diyecek yerde “Ey müslüman!” diye hitab ediniz. +Kendisine daima müslümanlığından bahs ediniz. +Türklüğünden bahs etmeyiniz. +Gayretini gıcıklamak gıcıklayınız. +Türkün tarihini İslam tarihinden ayırmayınız. +Biraz kendinize geliniz de insaf ederek düşünün. +Dörtbeş senedir bu da’va-yı hamın arkasına düştünüz. +Hesab ederek Türklere ettiğiniz hizmetlerin yekununu toplayınız. +Edebiyatına kavaid-i lisaniyyesine lugatine ilmine san’atine ticaretine ziraatine zammettiğiniz şey nedir? +Ona kuru bir da’va-yı enaiyyetten fazla olarak da biraz öteki kardeşleriyle bozuşmaktan başka ne kazandırdınız? +Bir kere gayenizi “halis Türkçüler”le tamamıyla birleştiremediğiniz kavim ne yapacağını bilemiyor. +Kendilerine: +“Sizin atalarınız Kara Han’dır Bozkurt Han’dır Oğuz Han’dır Cengiz Han’dır Hülagu Han’dır bilmem ne handır” dediniz. +Onlar da inandılar. +Bin yıldan beri akvam-ı saire kanıyla karışa karışa Türklüğe lisandan başka bir nisbetleri kalmadığını hatta birçoklarının Türklüğü –sonradan öğrenilmiş lisandan buyurulmuş. +dolayı– sırf arızi bir şey olduğunu akıllarına bile getirmeyerek kendilerini hakıkaten bu saydığınız müşriklerin öz evladı zannediyorlar. +Ve cünunun hadd-i gayesi olmak üzere Cengiz’in “mukaddes toprağına!” “mukaddes yasasına!” kasem ediyorlar. +Bu işin dailerinden kaç tanesinin üçüncü batna kadar halis muhlis Türk çıkacağı cidden merak edilecek bir şeydir. +Bununla beraber sizin bize tanıttığınız gayenizden mefkurenizden cidden tebaud eden etba’ınız tuhaflığı tebdil-i esmaya kadar vardırıyorlar. +İslami olan isimleri Gündüz beyler Uyanık beyler Gök beyler Konur beyler dimiz hazretleri vakıa tebliğ buyurdukları dine giren müslümanlara tebdil-i namı ilzam buyurmamışlar ise de sevdikleri bazı zevatın ismini kötü bir ma’nayı mutazammın cahiliyet “Zeydü’l-Hayr”a “Abdü’l-Uzza” ismini “Abdurrahman”a “Asi” ismini “Muti’”e “Asıyye” ismini “Cemile”ye tahvil buyurdular. +Bundan dolayı olacak ki bilahare Din-i İslam’a kulaklar duymadık tuhaf isimlere çeviriyorlar. +Müşrik olan sahte ecdada intisabın yeni bir dine girmişlerin vaftiz adını andıran isimlerin Türkün terakkı ve tealisiyle olan münasebetini –ayıp değil a– anlayamıyoruz. +Kavmiyet hesabına dalaletin bu kadarıyla iktifa edilse yine öper başımıza koruz. +Siz bir de “Ergenekon’dan Kurtuluş Bayramı” diye yeni bir bayramı ihya hatta ihdas ettiniz. +Kulüpleriniz gazetelerle birbirini hararetli hararetli kutladı. +Ve Türk ile gayr-i Türk müslim ile gayr-i müslim bu gayr-i muntazar emr-i vaki’ karşısında mebhut-ı hayret olup kaldı. +Siz eğer eski müşrik şamanilerin eski hatıratını ihyaen bu bayramı millete peşkeş ediyorsanız ef’al ve akvalinizde mühim bir tenakuza düşmekle ma’yub oluyorsunuz. +Zira “Terakkı için gözümüz müstakbelde olmalı” dediğiniz halde bugün hiçbir Türkün kalbindeki evtar-ı hassasiyyeti oynatamayacak olan bilmem kaç bin senelik hurafat-ı esatıriyyeyi beyhude canlandırmaya çalışıyorsunuz. +İ’tiraf ederim ki yine bu mevsime tesadüf eden paskalya yortuları beni ne kadar mütehassis etmiş ise “Ergenekon”dan da o kadar mütehassis oldum. +Hatta paskalya ismine kulağımız daha ziyade alışkındır bile. +Yok eğer bu bayramı hiç yoktan ihtira’ ve ibda’ ediyorsanız bu bid’atiniz her halde hoşa gidecek bir şey değildir. +La-ekall bin yıldan beri bayramlarına matemlerine iştirak eden; saadetlerinden musibetlerinden nasibedar olan Türk kardeşlerinin bugünden i’tibaren yalnız başlarına bir bayram yaparak ızhar-ı şad-manide münferid kalmaları hiç şübhe yok ki diğer ihvan-ı müslimine bir ayrılık hissi verir. +Kalblerini rencide eder. +Şikayetlerim bunlarla kalsa yine iyi. +Sizin açtığınız o kavmiyet bayrağının sayesine iltica edenler miyanında öyle çılgınlar vardır ki “en evvel vatan hissini kalblere aşılayan” edib-i şehirimiz Kemal Bey merhumu Celal piyesinde “Türklük gayesini İslamiyet’e feda ettiğinden dolayı” tahtıe ediyor ve –iddia-yı hamına nazaran– bu hata-yı azimini! +bunca hıdemat-ı vataniyyesi bile afv ettiremeyecek kadar ağır buluyor. +Bir diğeri de zavallı Türk Kavmi’nin bütün felaketlerini kendisine yabancı olan Din-i İslam’da bularak “şamani” mezhebine rucu’u tavsiye ediyor. +Ey Türkçü-İslamcı kardeşler işte görüyorsunuz ki ne kadar hüsn-i niyetle çalışsanız taraf-ı Hakk’tan nehy edilmiş yollardan nail-i maksud olmak mümkün değildir. +Bütün hüsn-i niyetleriniz korktuğunuz netayic-i ma’kusenin vücud-pezir olmasına mani’ olamaz. +Sizler halis Türkçüler gibi insafsız da değilsiniz. +O halde felaket büsbütün sarpa sarmadan geçmişi telafi etmeyi İslamiyet namına insaniyet namına hatta bu gidişle atisinden pek ziyade korktuğum Türklük namına sizden niyaz ederim istirham ederim halkı “çifte mefkure” sahibi etmeyiniz. +İçinizde üç vatan sahibi olmak tal kazık yere girmez” derler. +Siz bu çatal mefkureyi üç başlı vatan kaygısını kimin kalbine sokabilirsiniz? +Siz yine halis İslam gayesinden şaşmayınız. +İslam gayesi Türklüğü kurtarır. +Türklük gayesi ise daire-i İslam’ı hiçbir vakitte ihata edemez. +Çifte gaye ile de hiçbir iş görülmez. +İnsaf edin. +Sizin etba’ınız Türklüğü mü çok sevecek? +Yoksa İslamiyet’i mi? +Her ikisini aynı derecede sevsin derseniz olmaz. +Çünkü bir gaye gaye olabilmek için aşk derecesinde sevilmelidir. +Elbette tasdik edersiniz ki aşk inkısam ve tecezzi kabul etmez. +İki gaye ta’kıb eden kimse mutlaka birini daha ulvi bir gaye ittihaz ettikten sonra diğerini onun içinde eritecek kaynatacak ve nisbetinde sevecektir. +Yani birine olan muhabbeti diğerinin hatırı için olacak. +Öyle ise Allah rızası için Türklerin yüzünü Ka’be’den Turan’a çevirmekten vazgeçiniz. +Her iki tarafa bakmayı kimseye tavsiye etmeyiniz. +Zira cihetler yekdiğere zıddır. +An-ı vahidde her ikisi birden görülemez. +Türkler ya Ka’be’ye dönüp –bin yıldan beri olduğu gibi– Turan’ı arkada bırakacaklar ya Turan’a bakıp Ka’be’yi unutacaklar. +Gah birine gah diğerine bakanlar ise zümresine dahil olacaklar. +Bir müzebzib mefkureden ne hayır gelebileceğinin lüzum-ı teşrihini ise umarım ki bana bırakmazsınız. +Dinsiz olan gençliği imana getirmek onları din namına avlamak için kavmiyet oltasını kullanmaya hacet yok. +Hatta bu hareket zarar bile verir. +Zira kavmiyet zokası zehirlidir. +Onu yutanlar zaten dinsizlikle ma’lul hastalar ise bu zehir sonra felah bulamazlar. +Her halde şuna emin olmalısınız ki İslamiyet’i şediden nehy ettiği şeylerle barıştıramazsınız. +Asabiyet-i cinsiyyenin menhiyat-ı şer’iyyeden olması dünyada gaye-i kusva olan vahdet-i müslimini vücuda getirmek niz Türklük gayesine ne kadar haris iseniz sahib-i Şeriat de Müslümanlık gayesine sizin tasavvurunuzdan bin kat daha harisdir. +Şecere-i İslam’ın semerat-ı tayyibesini hamil olan ağsan u füru’un baltalanması için yine Şeriat’in müsaadesinden meded umanlar pek büyük gaflet gösterirler! +O halde cem’-i zıddeyn hayal-i hamından vazgeçiniz de her şeyden evvel şu çifte mefkureyi atınız. +Mantıkı bir hareket olmak üzere ya açıktan açığa m��frit arkadaşlarınız gibi halis “Türkçü” olunuz ki bunu size tavsiye etmek asla hatır ve hayalimden geçmez. +Yahud dobra dobra “İslamcı” olunuz. +Zira an-ı vahidde hem livaü’l-hamd-i İslam hem de liva-yı cahiliyyet altında bulunmak muhaldir. +İslamiyet’e ne kadar temessük etseniz müslümanlarla ne kadar muhabbetli kardeş olsanız “Türk” ünvanı altında temayüzü müş’ir bir gaye edinmeniz herhalde bir ayrılık fikri verir. +Bu ayrılık da git gide diğer müslümanlara karşı bir kaygısızlık bu da mürur-ı zaman ile husumet ve adavet tevlid eder. +Ne yapsanız bundan kaçınamazsınız. +“Bir insan kendi kavmini sevmekle diğer müslümanları niçin sevmesin?” demeyiniz. +Zira bu i’tirazınız çok su götürür. +Öteden beri kendilerini kardeş bilenler arasına velev cüz’i olsun bir ayrılık cefası girerse aradaki muhabbet adavete munkalib olmak ihtimali galibdir. +Ve hepimiz biliriz ki aile tatsızlıklarından mütevellid husumetler yabancılara adavetten çok daha şediddir. +Bilirsiniz ki dünyadaki bütün bu ihtilafat ve münazaatın menşe’i ya iki batılın ya hak ile batılın temayüzüdür. +İslam arasındaki meyiniz. +Binaenaleyh eslem olanı ihtiyar ile “Türk an’anatı” diye bünyan-ı İslam’ı yıkmaya çalışmış bir takım müşriklere teabbüdü men’ etmek vaftiz isimlerine benzeyen a’lam-ı acibeden vaz geçmek Ergenekonları bir daha tazelemeye tevbe-i nasuh ile tevbe etmek “Türk ve müslüman” yahud “müslüman ve Türk” ta’birleri gibi ma’na-yı tegayürü iham eden kabih atıflardan sarf-ı nazar eylemek hasılı ayrılık şemmesini bahş edecek her türlü etvar ve harekattan mücanebet etmek şartıyla Şer’-i Muhammedi’nin sallallahu aleyhi ve sellem çizdiği daire-i selamet ve saadet içinde Türkler ediniz. +Yalnız dikkat ediniz ki irşadatınız hizmetleriniz “Türklük” namına değil “Müslümanlık” namına olsun. +“Türkler!” hitabına bedel daima “Müslümanlar!” hitabını isti’mal ediniz. +Hulasa Türklüğe değil zaten müslüman olan Türklere hizmet ediniz. +Bu hizmetinizle indallah ve inde’n-nas me’cur olursunuz. +Cengiz’in yasasını bilmek İlhan’ın yurdunu tanımak Altınordu’yu anmak bize lazım değil. +Mazideki işrak ile tefahur edilmez. +Bize Şer’-i Muhammedi’yi İslam yurdunu mücahidin-i İslam’ı bilmek tanımak lazım. +Şeref-i İslam’a karşı şeref-i cinsiyyet kale bile alınmaz. +“Haktan sonra dalalden başka ne var?” Türkçü-İslamcı ihvanımıza halisane nasihatimiz budur. +Heva-yı asabiyyetle gözleri kararmış olan Arab ihvanımıza da söyleyeceğimiz budur. +Lakin bunların şu meziyet ve haklarını ötesine sıçratmadılar. +Ve ne Ebu Leheb ile ne Ebu Cehil ile ne de Seyf Ziyezen ile iftihar etmeyi henüz akıllarına getirmedikleri gibi a’yad-ı cahiliyyeden hiç birini tutmayı hatırlarına getirmiyorlar. +Asabiyet-i kavmiyye tarafdarlığını fikr-i İslami ile te’lif ediyoruz kıyasında bulunan ihvanımızla olan ihtilaf ve niza’ımızı tafsil ettim. +Asabiyet-i Türkiyye ile asabiyet-i İslamiyye Acaba dinimiz bu da’vayı açıktan açığa nehy etmiş midir? +Ma’lumdur ki biz müslüman kaldıkça başımız Şeriat’e bağlıdır. +Zira buyurulmuş. +O halde yine bu okuduğumuz ayetin bakıyyesinden olan “Bir mes’elede aranızda ihtilaf ve niza’ zuhur ederse o mes’eleyi Kitabullah’a ve sünnet-i Resulullah’a arz ediniz” emr-i ilahisine tebean biz de bu mes’eleye dair Kitab ve sünnette ne varid olmuş ise zikr edelim ki hükm-i adil odur. +Yine tekrar ederiz ki bizim hilafımız “Türkçü-İslamcı”larladır. +Yoksa gaye-i diniyyeyi Türklüğe feda edenlerle şimdilik hiçbir bahsimiz yok. +Beyne’l-müslimin ravabıt-ı ictimaiyye temelini atan kanun-ı esasi-i İslam “Bütün müslümanlar kardeşten başka bir şey değildir” kelam-ı ilahisidir. +Bu düstur-ı muazzama göre rayet-i tevhid altına giren Resul-i Kerim-i Ümmi’yi sallallahu aleyhi ve sellem tasdik eden bütün mü’minler kardeştir. +Bu uhuvvet-i diniyye Hazret-i Enes’in rivayet ettiği “Hiç biriniz din kardeşi için kendi nefsi için husulünü sevdiği şeyin husulünü istemedikçe iman etmiş olmaz” Buhari. +Ve Ebu Hüreyre’nin rivayet ettiği “Nefsimi yed-i kudretinde tutan Allah’a kasem ederim ki hiç biriniz ben ona pederinden de evladından da daha sevgili olmadıkça iman etmiş olmaz” gibi ehadis-i kesireye nazaran uhuvvet-i İslamiyye uhuvvet-i nesebiyyeden ve bi-tarikı’l-ula uhuvvet-i kavmiyyeden akvadır. +Bu gibi nusus-ı celile Arab Acem daire-i naciyye-i İslam’a dahil olan bilcümle efrad ü ümem arasında muhabbet-i şedide bir müsavat te’sis etmiştir. +Bir müslümanın en büyük derdi anası babası kan kardeşi değil din kardeşleri cemaat-i İslamiyye olmak gerektir. +Tirmizi’nin rivayet ettiği “Allahu Teala ümmetimi dalalet üzere cem’ etmez; yedullah cemaatin üzerindedir. +Her kim yalnız baş��na ayrılırsa cehenneme gitmek üzere ayrılır” hadis-i şerifi ile Abdullah bin Ahmed’in Zevaid’ inde mezkur olan “Cemaat rahmettir. +Ayrılık tefrika ise azabdır” ve Hakim’in Abdullah bin Ömer tarikıyle rivayet ettiği “Her kim cemaatten bir karış ayrılsa ribka-i İslam’ı boynundan atmış olur” ve Taberani’nin Ma’kıl bin Yesar tarikıyla rivayet ettiği “Her kim tefrik ederse yani tefrika çıkarırsa bizden değildir” hadis-i şerifleri müslümanların kelime-i vahide üzere kendilerine gösterilen gaye-i vahide üzerine ictima’larını yekdiğerden hiçbir vesile ve bahane ile ayrılmamalarını nasıl te’kid ediyorsa; İmam Hakim’in İbni Mes’ud’dan rivayeten Müstedrek’ ine derc ettiği “Her kimin tasası kaygısı Allah’ın gayrı olmuş olursa onun Allah ile nisbeti yoktur. +Kezalik her kim müslümanların hal ve şanını kendine kaygı tasa edinmez olursa onlardan değildir” hadis-i şerifi de müslümanların yekdiğere nasıl sımsıkı yapışmak lazım geleceğini öylece kesip atıyor. +Cumanın şartını müctecmi’ olan her mükellef üzerine farz evkat-i hamsede cemaate mülazemetin sünnet-i müekkede ve bazı mezahibe göre keza farz olması; mescid komşusunun mescidde cemaatle eda-yı salat ile mükellef tutulması; senede bir kere aktar-ı baidede müteferrik olan müslümanların Arafat’ta ictima’ı gibi ahkam-ı şer’iyyenin zımnındaki hüküm ve masalih o kadar ma’lum o kadar çok söylenmiştir ki tekrarı dinleyenlere usanç verir diye korkuyorum. +el-hasıl cemaat hep cemaat! +Din-i İslam’ın umde-i siyaset-i dünyeviyyesi vesile-i necat-ı uhrevisi hep cemaattir. +Tirmizi Abdullah bin Ömer’den rivayet eder ki bir gün pederi Hazret-i Faruk-ı A’zam Cabiye’de hutbeye çıkıp şu sözleri söylemiş: +“Eyyühe’n-nas Resulullah sallallahu aleyhi ve sellem bizim öylece hutbeye duruyorum. +Resulullah sallallahu aleyhi ve sellem şöyle buyurmuştu: +Ashabıma daha sonra onlardan sonra geleceklere ki tabiindir daha sonra da bunlardan sonra geleceklere ki tebe’-i tabiindir muhabbet ve riayeti ve eda-yı hukuku size tavsiye ederim. +Onların devrinden sonra yalan çoğalacak. +O derecede ki bir adama yemin verilmediği halde yemin edecek bir adam şahidliği taleb edilmediği halde şahidliğe kalkışacaktır. +İyice kulak verin. +Hiçbir erkek bir kadınla baş başa yalnız kalmasın ki üçüncüleri elbette şeytandır. +Cemaatten ayrılmayınız. +İftiraktan sakınınız. +Zira şeytan yalnız kalan ile beraberdir. +İki kişiden ise biraz daha uzak kalır. +Cennet’in ta orta yerini kazanmak isteyen cemaate mülazemet etsin. +Her kimi hasenesi sevindirir seyyiesi mahzun ederse işte biliniz ki o mü’mindir.” Sadr-ı İslam tarihini açalım; biri Mudari diğeri Kahtani olan muhacirin ile ensarın rıdvanullahi aleyhim ecmain emr-i celil-i risalet-penahi ile nasıl kardeş olduklarını görürüz. +Bu muahat kıssası okuyanların gözlerini yaşartmamak kabil değil. +Ensarın iki kabilesi iki kardeş evladı olan Evs ile Hazrec aralarında temadi eden –bir kavle göre– yüzyirmi senelik bir kıtalden sonra ve hatta hicret-i nebeviyyeden az evvel “Harb-i Buas”da döktükleri kanların kokuları henüz burunlarda tütüp dururken feyz-i İslam ile geçmiş maceraları kabr-i nisyana gömdüler ve her iki taraf Resulullah’a sallallahu aleyhi ve sellem nusretten başka bir emel ardında koşmaz oldular. +Bedir Muharebesi’nde müşrikin-i Kureyş ordusunun ruesasıyla muhacirinin ekseri uzak-yakın akraba Nevfel daha birçok akaribi düşman ordusunda idi. +Hazret-i Aliyyü’l-Murtaza biraderi Akıl’in ordugahına kılıç sallıyor; Hazret-i Ömer akrabasını Hazret-i Ebubekiri’s-Sıddik oğlu Abdurrahman’ı katl etmek üzere arıyorlardı. +Ve helümme cerran [bunun gibi]. +Asabiyet-i İslamiyye asabiyet-i kavmiyyeyi eritmese böyle şeyler nasıl yapılabilir? +Diğer bir ayet-i kerimede Hak Teala bize: +...“Allah’a ve Resulüne meyesiniz yani kalbinize korku düşmesin ve üzerinizden bad-ı nusret kesilmesin” buyuruyor. +Hiç şübhemiz yoktur ki ümmet arasından çıkan nida-yı niza’ u şikak bir nida-yı bum-ı şeamettir. +Bu nidanın en müessirlerinden cahillerin kulubunda en ziyade ca-yı kabul görenlerden biri de elbette asabiyet-i cinsiyye ve kavmiyye duatının avaz-ı tefrikasıdır. +Zira asabiyet din için olsun cins için olsun her halde tatlı bir şeydir. +Millet-i İslamiyye asabiyet-i kavmiyye şerbet-i zehr-aginini O halde caddeden çıkmaya sürüden cemaatten ayrılmaya gelmez. +Sürüden ayrılan koyunu kurt kapar. +Cadde Allah’ın Resulullah’ın bize gösterdiği nurani yoldur mahacce-i beyzadır. +Sürü cemaat de Kitabullah’ın sünnet-i Resulullah’ın muhabbet-i diniyye ile terbiye ettiği cemaat-i kübra-yı İslamiyyedir. +…“Allahu Teala hazretleri işte bu benim dosdoğru yolumdur diyor. +O halde O’na tebaiyyet ediniz. +Diğer dalalet bid’at ve şübhe yollarına sapıp ve O’nun yolundan çıkıp da ayrı ayrı yollarda sergerdan olmayınız. +İşte Allah size bunu tavsiye etmiştir. +Ta ki “mütabaat ederek Allah’dan sakınır” müttakı olasınız.” ayet-i kerimesi mantuk-ı münifince Allah’ın nur-i şeri’atle tenvir ettiği büyük caddeden ayrılmaya kat’iyyen mesağ yoktur. +Ayet-i kerimenin Türkçe mealinde işaret ettiğimiz dalalet tefsiri İbni Abbas’ın bid’at ve şübhe tefsiri tilmizi Mücahid’indir. +Katade bu ayet-i kerimenin tefsirinde yani “Biliniz ki yol bir tek yoldur ki bütün enva’-ı hidayetin ictima’-gahıdır. +Bu yolun varacağı yer de Cennet’tir. +İblis de birçok dağınık yollar açmıştır ki bütün enva’-ı dalaleti ihtiva eder. +Bu yolların varacağı yer Cehennem’dir.” diyor. +Ahmed bin Hanbel Abd bin Humeyd Nesai İbnü’l-Münzir İbni Ebi Hatim edildiğine göre bir gün Resulullah sallallahu aleyhi ve sellem Efendimiz mübarek elleriyle yere bir çizgi çizip “İşte bu Allah’ın dosdoğru yoludur” buyurduktan sonra o çizginin sağında solunda diğer birçok çizgiler daha çizmişler. +Sonra “Bunlar da öteki yollardır. +İçlerinden hiçbir yol yoktur ki üzerinde ona da’vet eder bir şeytan oturmasın” buyurmuş ve ayet-i kerimesini tilavet eylemiştir. +Bu hadis-i şerifi buna pek yakın elfaz ile balada zikri geçen muhaddislerin bazılarıyla İbni Mace Cabir bin Abdillah tarikıyla da rivayet ediyorlar. +Bizi teferruktan nehy eden ayat-ı kerimeden biri de ayet-i kerimesidir ki sebeb-i nüzulü mevzu’-ı bahsimiz için calib-i ibrettir. +Eyyam-ı Araba vakıf olanlar devr-i cahiliyyette Evs ile Hazrec beynindeki münafese ve muhasamanın derece-i şiddetini bilirler. +Bi’setten evvel bu iki kardeş evladı yine yekdiğere karşı silah teşhir etmiş ve “Buas” denilen yerde kanlı bir muharebeden sonra akd-i musalaha etmişlerdi. +Hatta Akabe-i Ula Bey’ati’nden sonra Fahr-i Kainat Efendimiz hazretleri Ensar ile beraber Medine’yi teşrif etmek arzusunu “Ya Resulallah kavmimiz henüz harb ü kıtal üzeredirler. +Bu hal ile teşrif buyurursanız korkarız ki arzu-yı şerifleri hasıl olmaz.” diyerek sene-i atiyyede buluşmaya söz vermişlerdi. +Ertesi sene Evs ile Hazrec’den yetmiş iki kişi ikinci def’a Akabe’de bey’at ettiler. +Ve Hakk’ın Resul-i muazzamını canlarıyla mallarıyla kendilerini ve evlad ü ıyallerini nasıl müdafaa ederlerse öylece müdafaa edeceklerini taahhüd ettiler. +O sene içinde hicret-i seniyye vukua geldi. +Evs ile Hazrec arasında artık düşmanlık kalmamış taraf-ı Bari’den cümlesine “Ensar” ünvan-ı mübecceli verilmişti. +Ensar muhacirin sini çekemeyen Medine Yahudileri yeni dost olan bu eski düşmanları birbirine düşürmek için vesile-cu idiler. +Küfr-i cahiliyyet içinde sakal ağartmış Şas bin Kays namında bir pir-i hasud bir gün ashab-ı Resulullah’dan Evs ile Hazrec’e mensub birkaç genci bir mecliste pek samimi ve muhabbet-feza bir sohbete koyulmuş görür. +Buna canı sıkılır. +Ebna-i Kayle’nin yani Evs ile Hazrec’in beynlerindeki adaveti terk ederek böyle yek-vücud olması elbette bizim burada bünyan-ı kararımızı tarmar eder diyerek yanında bulunan bir genç Yahudiye: +“Git aralarında bulun. +Buas Harbi’ni ondan evvelki muharebeleri hatırlarına getir. +Bu muharebelere dair şairlerinin yekdiğeri hakkında söylemiş oldukları şiirlerden de bir takım şeyler oku!” diye tenbih eder. +Bu genç Yahudi kar-azmude ihtiyarın tasavvur ettiği mel’aneti harfiyyen tatbik eder. +Bunun üzerine Ensar gençlerinin damarlarındaki hiss-i tefahur galeyan eder. +Tefahur tenazü’a müncer olur. +Tarafeynden her biri diğeri hakkında şairlerinin vaktiyle söylemiş olduğu şiirleri yad eder. +Irk hamiyetleri nebezan eder. +Derken söğüşme başlar. +Nihayet biri Evs’den diğeri Hazrec’den iki genç müşacerenin verdiği hiddetle dizüstü kalkarak birbirine ağır sözler söylerler. +Söz arasında biri ötekine: +“İsterseniz eskisi gibi harbi tazeleriz” der. +Öbür taraf da: +“Hay hay!” der. +Her iki fırka münazaanın verdiği ama-yı gazabla: +“Haydin silah başına! +Şehrin haricinde “Harra”da buluşalım.” derler. +Kavga meclis haricindekilere de sirayet ederek Evsiler bir tarafta Hazreciler bir tarafta olmak üzere vuruşmaya giderler. +Bereket versin ki hadiseyi Cenab-ı Risalet-meab Efendimiz vaktinde haber alıp imdada yetişirler. +Derhal nezd-i mukaddeslerindeki muhacirin cenk etmek üzere olan sufuf-ı mukatiline şöyle hıtab ederler: +“Ey ma’şer-i müslimin Allah’dan sakının Allah’dan sakının! +Ben henüz aranızda iken ba-husus Allahu Teala size tarik-ı İslam’ı gösterdikten sizi İslam ile tekrim ettikten İslam sayesinde sizdeki cahiliyet hallerine nihayet verdikten de aranızı bulduktan sonra da’va-yı cahiliyyetle eski haliniz olan küfre mi rücu’ ediyorsunuz?” Faslü’l-hıtab-ı nebevi her şeytani ve keyd-i a’da eseri olduğunu anlarlar. +Hemen silahlarını ellerinden atarlar. +Ve yaşlı gözlerle birbirinden niyaz-ı afv ederek sarmaşırlar. +Müteakıben şu ayat-ı kerime nazil olur: +Bu dört ayet-i kerimenin meal-i müniflerini ayrı ayrı söyleyelim: +Birincinin meali: +“Ey iman edenler sizden evvel kendilerine kitab nazil olanlardan bir takımının yani bu vak’a münasebetiyle Yahudilerin sözünü dinlerseniz sizi mü’min olduktan sonra yine kafir kılarlar.” Bu ayet-i kerimeden mevzu’umuza müteallik iki şey anlayabiliyoruz: +Biri ehl-i kitabın her dediğine itaat her nazariyelerini kabul caiz değildir. +Binaenaleyh Türkçülerin da’va-yı cinsiyyet Avrupa ictimaiyatına hakim olduğu gibi bizde de hakim olmalıdır demesi batıldır. +Diğeri şer’in reddettiği bir da’va bir mefkure uğrunda maazallahi teala birbirimize girinceye kadar işi ileri götürürsek daire-i küfre girmek korkusu vardır. +tilavet edilip dururken Resulullah içinizde durup dururken siz nasıl küfr edersiniz? +Her kim Allah’a iman ederek O’na sımsıkı yapışırsa O’na i’tisam ederse işte o kendisine doğru yol gösterilmiş kimse olmuş olur.” “Allah’a i’tisam” İbni Cüreyh’a göre “Allah’a iman etmek”tir. +Ebu’l-Aliyye’ye göre ise “Allah’a güvenmek”tir. +Katade radıyallahu anh bu ayet-i kerimenin tefsirinde diyor ki: +“İşte her taraftan görünür aşikar iki alem: +Biri Nebiyyullah diğeri Kitabullah. +Nebiyyullah aleyhi’s-salatü ve’s-selam geçti gitti. +Kitabullah’ı ise Allahu Teala hazretleri rahmet ve ni’met olmak üzere sizin elinizde bıraktı. +Helali haramı taati ma’sıyeti onda mezkurdur.” Buna ilaveten derim ki Katade’den sonra tabiin ile tebe’-i tabii hazeratı usanmak yılmak bilmez bir azm ü cihad sayesinde sünnet-i Resulullah’ı da zat-ı pak-i peygamberi demektir. +İslam’ın gizli kapalı hiçbir şeyi kalmamıştır. +Müslüman dini aşikardır. +Binaenaleyh her mes’ele-i hadiseyi kabul etmeden evvel bir kere Kitabullah’a sünnet-i Resulullah’a arz etmek müslümanların vazifesidir. +Kavmiyet da’vası da o mesail-i muhdeseden biridir. +Üçüncü ile dördüncünün mealleri: +“Ey iman edenler Allah’dan nasıl sakınmak yaraşırsa öylece hakkıyla sakınınız. +Ve bu ittika sayesinde ancak ve ancak müslim olarak ölünüz. +Kezalik toplu olarak hablullaha yapışıp birbirinizden ayrılmayınız. +Allahu Azimü’ş-şan’ın o büyük ni’metini hatırınızdan çıkarmayınız ki siz birbirini öldürür kavisi zaifini yer düşman iken saye-i İslam’da kalblerinizi barıştırdı da O’nun saye-i lutf u ni’metinde kardeş oluverdiniz. +Ateş çukurunun cehennemin ta kenarına kadar sürüklenip gelmişken sizi o ateşten O kurtardı. +İşte Allahu Teala size ayetlerini böyle apaçık gösteriyor ki doğru yolu bulasınız.” “Hablullah” İbni Mes’ud’un turuk-ı muhtelifeden ma’lum olan tefsirine göre “ Kur’an ” olduğu gibi Şa’bi tarikından sabit olduğuna göre “cemaat”tir. +İbni Mes’ud radıyallahu anh bir def’a: +“Bu yol başında şeytanlar duran bir yoldur. +Oradaki şeytanlar doğru yolu şaşırtmak için ey Allah’ın kulu! +Beri gel doğru yol burasıdır diye nida ederler. +Siz ise hablullah ile i’tisam edegörün. +Zira hablullah Kur’an’dır.” dediği gibi bir hutbesinde de: +“Ey nas taatten cemaatten ayrılmayınız. +Allah’ın yapışın dediği hablullah bunlardır.” demiştir. +Ebu’l-Aliyye hablullahı “ihlas” ile Katade “Allah’ın ahdi Allah’ın emri” ile İbni Zeyd “İslam” ile tefsir ediyor. +Biraz düşünsek hepsinin ma’nası bir yere varır. +Nitekim Ebu Said-i Hudri’den rivayet olunduğuna göre Resulullah sallallahu aleyhi ve sellem bunun tefsirinde “Semadan arza uzatılan habl yani vasıta-i necat Kitabullah’dır” buyurmuş oldukları gibi Ebu Şureyh-i Huzai tarikıyla da “Şübhe yoktur ki bu Kur’an bir ucu yedullahda diğer ucu sizin elinizde olan necat ve selamet halatıdır. +O halde ona temessük ediniz ki ondan sonra ebediyyen ne yolu şaşırasınız ne de kimsenin yolunu şaşırtasınız.” Zeyd bin Erkam tarikıyla da bir hutbede “Ben size Kitabullah’ı bırakıyorum ki hablullahdır. +Kim ona mütabeat ederse hidayet kim onu terk ederse dalalet üzere olur” buyurdukları rivayet edilmiştir. +Görüyorsunuz ki bize tavsiye edilen şey hep Kitabullah’a temessüktür. +Cemaatten ayrılmamaktır. +Rabıta-i İslam’ı takviyedir. +Görüyorsunuz ki rabıta-i cinsiyyet bina-yı dinin en kavi temel taşları olmak ni’metine mazhar olan ensar-ı kiramı ne hale getirmiş. +Artık asabiyet-i kavmiyyenin sağını solunu fark etmekten aciz din ve imandan bi-haber cahillerimizde ne gibi te’sirat-ı müdhişe bırakacağını teemmül ediniz. +Sadr-ı İslam’da cereyan etmiş bir vak’a daha nakl edeyim ki “Münafıkun” Sure-i Celilesi’nin sebeb-i nüzulü olmuştur: +Ehl-i siyerin rivayetine göre Cenab-ı Risalet-meab sefere çıktıkça ashab-ı kiramın ağniyası fukara-y�� ashabın emr-i tinde bulunurlarmış. +Bidayet-i İslam’da ise ma’lumdur ki bu ağniya ale’l-ekser ensardan idiler. +Gazevatın birinde galiba Beni’l-Mustalik Gazvesi ordu konduğu sırada kuyu başında muhacirinin adamlarından biri ile ensarın adamlarından biri beyninde deve suvarmak yüzünden niza’ çıkar. +Muhaciri ensariyi döver. +Ensari derhal –Arab adet-i kadimesi üzere– ! +yani “Neredesiniz ey Ensar?” Muhaciri de: +yani “Neredesiniz ey muhacirin!” diye istimdad ederler. +Resulullah sallallahu aleyhi ve sellem bu nidayı yani “Bu işittiğim cahiliyet da’vası ne oluyor?” diye sorarlar. +“Bir şey değil bir muhaciri çocuk ile bir ensari çocuk dövüşmüşler” cevabını alınca: +“Böyle sözü bırakınız. +Zira bu çirkin müteaffin bir şeydir” buyururlar. +Müslim’in rivayetinde Hazret-i Risalet-meab Efendimiz’in “Be’is yok insan kardeşine zalim iken de mazlum iken de yardım etmelidir. +Eğer zalim ise onu men’ etsin ki bu ona nusrettir. +Eğer mazlum ise yardım etsin.” ziyadesi de vardır. +Suret-i zahirede zümre-i ensardan görünen Abdullah bin Übey bin Ebi Selul mes’elenin saye-i feyz-i İslam’da böyle kolaycacık bastırıldığına adeta canı sıkılır. +Ve Zeyd bin Erkam da dahil olduğu halde ensardan birkaç zatın huzurunda: +“Bunlar bizim aleyhimize tedai mi ediyorlar? +Bunu da mı gördük? +Demek ki kavim ve kabilesi olmayan aciz kimseler benim kavim ve kabileme galebe ettiler. +Bu zillete neden katlanıyorsunuz? +Resulullah’ın etrafında olanlara infak etmeyiniz. +Onları aç bırakınız ki başından dağılsınlar. +Vallahi Medine’ye dönersek aziz ve kavi olanımız kim ise zelil ve zaif olanı oradan çıkaracaktır” gibi Zat-ı Risalet-penahi hakkında tehdidi tazammun eden sözlerle zikrinden biz-zarure sarf-ı nazar edeceğimiz bi-edebane diğer sözler söyler. +Zeyd bin Erkam Sa’d bin Ubade’ye amcasına işi haber verir. +Onlar da Resulullah sallallahu aleyhi ve sellem hazretlerini vak’adan agah ederler. +Abdullah bin Übey çağırılır. +Eyman-ı mugallaza ile Zeyd’i tekzib ederek mahcub eder. +Lakin sure-i şerifenin nüzulü işi tamamen meydana çıkarır. +Hazret-i Ömer bu münafığı öldürmek üzere silahlanır. +Ve taraf-ı Risalet’ten men’ edilir. +Bu men’i ensar ile muhacirin arasında bir kırgınlık husulüne meydan vermemek mülahazasına haml ederek Muaz’ı katline me’mur buyurmalarını niyaz eder. +Hatta bir rivayete göre Abdullah’ın oğlu Habbab –nam-ı diğeri yine Abdullah– huzura gelip bilahare kısas ve diyet da’vasına mahal kalmamak için babasını bizzat katl etmek üzere arz-ı hizmet eder. +Bunların cümlesine: +“Muhammed ashabını öldürüyor dedirtmem” buyurulur. +Çok geçmez Medine’ye avdet buyurulur. +Medine’ye bir konak mahalle varınca babasının Hazret-i Resulullah’a ettiği muamele-i na-sezayı bir türlü hazm edemeyen Abdullah bin Abdillah “Vallahi kendinin zelil Resulullah’ın aziz olduğunu ala-mele’i’n-nas bu ikrarı babasına cebren ettirir. +Bu vak’adan vücuh-ı istifademiz çoktur: +Evvela hamiyet-i cahiliyye ve asabiyet-i kavmiyye nüfus-ı beşeriyyede pek cüz’i pek ehemmiyetsiz vesail ile alevlenebilecek emraz-ı muzmerreden imiş. +Bu vak’anın bir başlangıcına bir de sonuna bakın iş nereden nereye varabilirmiş anlaşılır. +Binaenaleyh bu duyguyu uyuşturup eb’ad-i gayatı gözleyen hissiyat-ı ulviyye-i İslamiyyeyi onun yerine ikame etmek ruhun daha vasi’ bir saha-i kemal içinde pervaz etmesi lazımdır. +Saniyen bir münafık baba ile mü’min evlad arasındaki fark-ı gayeyi anlıyoruz. +Salisen habl-i ilahiye temessükün terbiye-i İslamiyyenin müslümanları Resulullah’a din-i Resulullah’a nusret babında ne gibi fedakarlıklara sevk edebildiği görülür. +Cinsiyet terbiyesi ise İslamiyet kadar mücerred bir gaye-i ulviyye gözetemeyeceği için maddiyat ve menafi’ ile mukayyeddir. +Kavminden bir menfaat-i acile göremeyenleri hıyanetten men’ edemez. +Rabian Resulullah sallallahu aleyhi ve sellem Efendimiz’in çocuklar lisanından sadır olan bu sözü diğer bir rivayete göre vasfıyla yad buyurdukları nazar-ı dikkatimizi celb eder. +Bu hadis münasebetiyle Şeyhulislam İbni Teymiyyetü’l-Harrani nidasından bahs ederken diyor ki: +“Bu muhacirin ve ensar isimleri Kitab ve Sünnet’te varid olmuş iki ism-i şer’idir. +Hakk Teala bize nasıl “müslimin” namını vermiş ise bu zevat-ı kirama da o isimleri vermiştir. +Bir kimsenin muhacirine ensara intisabı da kabail ü emsara bah kabilinden olmayıp Allah ile Resulü indinde mahmud ve müstahsen bir intisabdır. +Böyle iken gulam-ı ensari ile gulam-ı muhaciri bu mübarek isimleri istimdad ü intisara vesile ittihaz edince bunu Nebiyy-i Ekrem sallallahu aleyhi ve sellem na-hoş görerek “da’va-yı cahiliyyet” diye tesmiye etti. +O kadar na-hoş gördü iki bu nam ile çağırışanların iki çocuktan ibaret olduğunu ve cemaatin bunda hi��bir dahli olmadığını izaha lüzum görüldü. +Bunun üzerine taraf-ı ali-i Risalet-penahi’den zalimin de mazlumun ianesi emr olundu ki mahzurun ehl-i cahiliyyet adeti üzere bir kimsenin suret-i mutlakada kendi taifesi hakkında taassub göstermesinde olduğu anlaşılsın. +Yoksa kendi taifesine hak üzere nusret etmek müstahsendir. +Yerine göre vacib veya müstahabdır.” Buraya kadar verdiğimiz izahattan Kitabullah’a i’tisamın cemaat-i İslamiyyeye kavmiyyeye değil sımsıkı yapışmanın ve hiss-i kavmiyi hiss-i İslami içinde eritmenin vücubu ve sevad-ı a’zam-ı müsliminden –taassub-ı cahiliyyetle– velev edna bir vasıf ile iftirakı müş’ir hususatın adem-i cevazı kafi derecede sabit olmuştur zannederim. +Bundan sonra doğrudan doğruya asabiyet-i mezmume-i kavmiyyeye aba vü ecdad ile iftihara tealluk eden ayat ve ehadisi zikr edelim ki şübheye tereddüde zerrece mahal kalmasın. +Bunun için herşeyden evvel çocuklarımızın mahalle mektebinde iken ezberledikleri sure-i celilesini hatırlatmak isterim. +Hakk Teala hazretlerinin bize fermanı şudur: +Makabire varıncaya kadar haseb ü neseble tefahur sizi oyaladı durdu. +Ya! +Öyle mi? +Siz kabre girince bu tefahurun ne demek olduğunu anlarsınız. +Öyle mi? +Siz kabirlerinizden meydan-ı arasata çıkınca bunun ne demek olduğunu anlarsınız. +Bundan vazgeçin. +Siz eğer ilm-i yakın ile bilseniz anlarsınız ki her halde cahimi hakka’l-yakın göreceksiniz. +Yine tekrar ederim ki yevm-i kıyamette cahimi elbette ayne’l-yakın göreceksiniz. +Ondan sonra elbette o gün Allah’ın size ihsan ettiği ni’metlerden mes’ul olacaksınız. +Nasıl? +Vaid-i ilahi müdhiş değil mi? +Bu sure-i celile kabail-i Arabın ve ez-cümle Beni Abdi Menaf ile Beni Sehm’in yekdiğere karşı bizim şerefli aba vü ecdadımız daha çoktur malımız daha çoktur tarzında kurum satmaları üzerine nazil olmuştur. +Bu münasebetle bir de Hakim ile İbni Ebiddünya’nın Ebu Hureyre tarikıyla rivayet ettikleri şu hadis-i şerife bakalım: +“Benim ümmetim de bundan evvelki ümmetlerin hastalığına tutulacak. +Bu hastalıklar küfran-ı ni’met şımarıklık tekasür yani ensab u ahsab ediş yekdiğeri kıskanmadır. +Bunlar ola ola nihayet haddi tecavüz ederler.” –diğer rivayette ziyadesine nazaran– ondan sonra karma karışık bir kıtal olur.” Görülüyor ki bağy u tuğyanın daha sonra da bila-mucib-i şer’i kıtalin esbabından olmak üzere tekasür de ta’dad ediliyor. +Bu hastalıkların esas-ı binası da biliyoruz ki tefahur ve temayüz kurum satmak hissidir. +Bugünkü kavmiyet ve cinsiyet da’vası zımnında böyle kurum satmak yok ise hayye ale’s-sala! +Lakin bu kadarla kalmayalım. +Sahayif-i Kur’an-ı Kerim’i bir daha araştıralım: +Sure-i Mü’minun’da şu ayat-ı kerimeye tesadüf ederiz: +Meal-i şerifleri: +Sur’a nefh edildiği gün onların arasında ne ensab kalır ne de hiç biri neseb ve karabetle istiane ederek kimseden bir şey isteyebilir. +O zaman ne rahm para eder ne karabet. +O zaman kimlerin mizan-ı hasenatları ağır basarsa nail-i felah onlardır. +Kimlerin de mizan-ı hasenatı hafif olursa işte onlar kendilerini ziyan etmiş olacaklar. +Ve cehennemde halid kalacaklardır. +Ebu Hureyre’nin rivayet ettiği bir hadis-i şerifde: +“Kıyamet gününde Allahu Teala şöyle buyuracak: +Ey nas size Ben bir neseb tanıttım. +Siz kendiniz için başka bir neseb tanıdınız. +Ben nezd-i ilahide en keriminiz en takıniz olsun dedim. +Siz ise ‘filan oğlu filan’ ve ‘filan filandan ekremdir’ demekten vaz geçmediniz. +İşte bugün kendi nesebimi ref’ edip sizin nesebinizi alçaltacağım.” Diğer bir hadis-i şerifde de: +“Müslümanlar kardeştirler. +Hiçbirinin diğeri üzerine fazl u rüchanı yoktur. +Meğer ki takva ile ola.” Kezalik Hazret-i Aişe’nin rivayet ettiği diğer bir hadis-i şerifde de: +“Dünyaya dair hiçbirşey Resulullah sallallahu aleyhi ve sellemin hoşuna gitmiş değildir. +Kezalik takva sahibinden başka hiçbir kimse onun hoşuna gitmiş değildir.” Kezalik Müslim Ebu Davud Tirmizi Nesai İbni Mace İbni Hıbban Hakim gibi ecille-i rical-i hadisin tahric ettiği uzun bir hadisde de: +“ Şehrah-ı saadette her kimi ameli geri bırakırsa nesebi ileri götürmez” buyuruluyor. +Görülüyor ki nesebin nezd-i ilahide bir kıymet-i mu’teddün-bihası yoktur. +İnsan için müfid bir şey varsa o da mizan-ı hasenatını ağırlaştıracak takvadır a’mal-i salihadır. +Allah’ın sevdiği budur. +Ensaba ehemmiyet verildiğini sevmez. +Allah’ın sevdiğine muhabbet buğz ettiğine buğz etmek mukteza-yı Mü’minlerin ancak ve ancak kardeş olduğunu i’lan eden Sure-i Hucurat’taki ayet-i kerimesinin biraz ilerisinden okuyacağımız ayet-i celile ise Kur’an-ı Kerim’e has olan o belağat-i dil-rübasıyla da’vayı o kadar açık hallediyor ki bir müslümana başka türlü düşünmeye mecal bırakmıyor: +Meal-i şerifi: +“Ey nas Biz sizi bir erkek ile bir kadından yarattık. +Sizi ancak tanışasınız bilişesiniz diye şuub ve kabaile ayırdık. +Bu şuub ve kabailin ehemmiyeti var zannetmeyiniz. +Nezd-i ilahide en keriminiz en takınizdir. +Şübhesiz Allahu Teala Alim ve Habir’dir.” Kabailin ne demek olduğu ma’lum. +Şuub da neseb-i baide müntehi olan kabailin hey’et-i mecmuasıdır ki bu ma’naya bugünkü isti’malimizde “akvam” dediğimiz büyük cem’iyetler de dahil olur. +Ayet-i kerimeyi hakkıyle teemmül edelim: +Nidayı müteakıb Hak Tealla celle şanuhu bir anadan bir babadan geldiğimizi haber vermekle beyne’l-beşer müsavatı kimsenin kimse üzerine neseb i’tibarıyle rüchanı olamayacağını bildiriyor. +Herkes müsavi olunca o halde bunca insanların şuub ve kabail-i muhtelifeye ayrılmalarında ne faide var? +Her biri kendi kavmine intisab ederek nev’an-ma bir hususiyet iktisab etmeye kendi kavim ve kabilesiyle öğünerek varlığını gaib etmemeye hakkı yok mu? +Hayır. +Buna hakkı yok buyuruluyor. +Şuub ve kabaile ayrılmak yalnız tearuf içindir. +Herkesin adı insan olmakla tanışmak bilişmek mümkün olamayacağı gibi herkesin yalnız kendi adı ile alem-i hassı re müşterek olacağından– yine bilişmeye tanışmaya mani’dir. +O halde bilişmek tanışmak için kabail ve şuuba Hasan oğlu Ahmed Karaoğlu Oğuz Firuz oğlu Behram demekte beis yoktur. +Zira bu kadarı tearuf içindir. +Tefahur için değildir. +Ensabın sıla-i rahme akarib ü taallukatı tanımaya vesile ittihaz edilmesinde de beis yoktur. +Nitekim Tirmizi’nin Ebu Hureyre tarikıyle rivayet ettiği hadis-i şerifte “Ensabınıza dair sıla-i rahme yardım edecek kadar ilim edininiz. +Zira sıla-i rahm ehl ü ıyale muhabbete vesiledir. +Malın tezayüdüne vesiledir. +Ömrün bereketlenmesine sebebdir” buyurulmuş. +Bu gibi nisbetlerin tefahura alet ve vesile edilmesi ise memnuat-ı kat’iyye-i şer’iyyedendir. +Zira nezd-i ilahide makbul ve müstahsen bir şey varsa o da takvadır. +İnsanların en kerimi en müttakısidir. +İbni Ömer radıyallahu anhuma dan rivayet olunduğuna göre feth-i Mekke günü Resulullah sallallahu aleyhi ve sellem Efendimiz hazretleri deveden uzatma suretiyle istilam etmişler. +Mescid-i Haram’dan çıktıktan sonra deveden inip Allah’a hamd ü sena ve atideki hutbeyi irad buyurmuşlardır: +Meal-i şerifi: +“Hamd olsun o Allahu Azimü’ş-şana ki sizlerden cahiliyete mahsus olan fahr u nahveti aba vü ecdad nezd-i ilahide kerim olur. +Ya facir ü şakı ve nezd-i ilahide kıymetsiz olur. +İnsanların hepsi Adem’in oğullarıdır. +Adem’i de Allahu Teala topraktan yarattı. +Allahu Teala buyurdu. +Hutbeyi itmam buyurduktan sonra Bu sözümü böylece söyler Cenab-ı Allah’dan kendim için de sizin için de istiğfar ederim buyurmuşlar.” Cabir bin Abdillah’ın rivayetine göre eyyam-ı teşrikta Hutbe-i Veda’da irad buyurulan “Ey nas sizin Rabbiniz birdir. +Babanız da birdir. +Haberiniz olsun ki hiçbir Arabinin acemi üzerine hiçbir aceminin de Arabi üzerine hiçbir siyahın beyaz üzerine hiçbir beyazın siyah üzerine fazl u rüchanı yoktur. +Meğer ki takva ile ola. +Şübhesiz ki nezd-i mi? +‘Evet ya Resulallah tebliğ buyurdunuz’ cevabı üzerine de ‘öyle ise hazır olan gaib olana tebliğ etsin’ ” hadis-i şerifinde bu hususa verilen ehemmiyet bilhassa calib-i dikkattir. +Aba vü ecdad ile tefahur gibi asabiyet hakkında da varid olan ehadis-i nebeviyye pek çoktur: +“Asabiyet da’vasına kalkışan onu tervic eden bizden değildir. +Asabiyet üzerine kıtale girişen de bizden değildir. +Kezalik asabiyet da’vası üzere ölen de bizden değildir.” Hadis-i şerifin ravisi Cübeyr bin Mut’im’dir. +Muharrici Ebu Davud’dur. +“Her kim taat-i imamdan çıkarak ve cemaatten ayrılarak ölürse ölüşü cahiliyet üzere ölümdür. +Her kim bir tarafa asabiyet göstermekten naşi gazab ederek veya bir tarafa asabiyeti tervice kalkışarak veyahud bir tarafa asabiyet gösterenlere yardım ederek bir rayet-i amya altında kıtale girişir de katl olunursa maktuliyet-i cahiliyye ile maktul olur. +Kezalik her kim ümmetime karşı huruc ederek iyisine de kötüsüne de saldırır mü’mininden tehaşi etmez muahid olanın ahdine riayet eylemezse benden değildir.” Hadis-i şerifin ravisi Ebu Hureyre muharrici Müslim’dir. +Şeyhulislam Harrani fukahanın kıtal-i ehl-i kıble babında tasnif ettiği üç kısım mukatilini yani bağıleri adileri kutta’-ı tarik ehl-i asabiyyeti bu hadis-i şerifde münderic buluyor. +Birinci kısım –ki taat-i sultandan huruc edenlerdir– hiçbir fenalık etmeseler bile yalnız taatten huruc ve cemaatten mufarakatleri büyük bir ma’sıyettir. +Böyleleri ölürlerse ölümleri meyte-i cahiliyyettir diyor. +Zira cahiliyye-i Arabın –ma’lum olduğu üzere– yegane bir emir-i muta’ları yok idi. +assub ederek mukatele edenlerdir ki altına girdikleri rayet “rayet-i amya” yani “kör bayrak” tesmiye buyurulmuştur. +Arablar ��emr-i a’ma” derler ki “sonu nereye varacağı belli olmayan iş” demektir. +Kıtal-i asabiyyette de kıtalin cevazına meden harb edilir. +Hazret-i Resul-i Ekrem böyle bir hadisede katl olunan kimsenin maktuliyeti “katle-i cahiliyye”dir buyuruyorlar. +Nitekim Müslim tarikıyle Ebu Hureyre’nin rivayet ettiği . +“Bu halkın elbette öyle bir zamanları olacaktır ki katil ne üzerine adam öldürdüğünü bilmediği gibi maktul de neden dolayı katl olunduğunu bilmez “Nasıl olur?” denilince; “Evet olacak buna herc derler. +Katil de maktul de cehennemdedir.” Hadis-i şerif de bunu müeyyeddir. +Üçüncü kısım kutta’-ı tarik gibi garazları soygun olan yahud başkasının taht-ı hükmünde olan müslümanları kıtale tasaddi etmeseler de yine katl eden zaleme gibi garazları riyaset olan veyahud Haruriye gibi ehl-i kıblenin kanını helal addedip sünneti tanımayan havaric ve emsalidir. +“Nizar evladı yetişin ey Nizar evladı! +Yemenliler de: +Yetişin ey Kahtan evladı! +dedi mi hemen zarar nazil olur. +Nusret-i ilahiyye ref’ olunur. +Cümlesine de kılıç taslit olunur.” Bu hadis-i şerifi asabiyetten tenfir için son felaketlerden evvel Sebil’ e yazmış ve alt tarafına şu mutalaayı ilave etmiştim: +“En son nakl ettiğimiz hadis-i şerifin mısdakınca ne olduğumuzu ne olacağımızı şaşıracak kadar zarara uğradık. +Nasr u zafer kokusunu da artık almaz olduk. +Nasr tecelli etse bile faidesinden mahrum oluyoruz. +İnzarın son kısmı kalıyor ki o da mütehakkıktır. +Zira yekdiğerimizi boğazlamaktan çekinmiyoruz. +Cenab-ı Hak ceza-yı amelimiz olarak seyf-i kahrı üzerimize taslit etmiştir. +Aklı başında olanları düşündürecek yalnız bir nokta var: +Acaba kendi kılıçlarımız düşman kılıçlarının araya girmesine meydan bırakacak mı?...” Biz burada asabiyet için kavgalarımızı takbih ederek hasbihal ederken meğer düşmanlar tedarikat ile meşgul imiş. +Çok sürmeden Hazret-i Beşir-i Nezir’in inzarı daha şedid olarak tahakkuk etti. +Kavmiyyetçilerin mühim bir kısmı ikame-i hududullahı bir daha ru’yada bile göremeyecek kadar cemaat-i İslamiyyeye veda’ edip gitti. +Gafil olana bu ibret yetmez mi? +“Her kim kafir olan aba vü ecdadından dokuzuna filan oğlu filanım diye intisab ederse cehennemde onların onuncusudur.” Ravisi Ebu Reyhane muharrici Ahmed bin Hanbel’dir. +Zeyd İbni Cüd’an’dan Katade tarikıyle rivayet olunur ki Sa’d İbni Ebi Vakkas ile Selman-ı Farisi beyninde bir kırgınlık olmuş. +Bir meclisde beraber otururlarken Sa’d İbni Ebi Vakkas birkaç kişiye “Nesebini söyle” diye teklif edip neseblerini dinledikten sonra Hazret-i Selman’ı mahcub etmek için: +“Sen de nesebini söyle” demiş. +Selman: +“İslam’da neseb sahibi olduğumu bilmem. +Lakin Selman ibnü’l-İslam’dır.” cevabını vermiş. +Yine o meclisde hazır olup bu cevab-ı latifi Dedi ki: +“Bütün Kureyş bilir ki Hattab zaman-ı cahiliyyette Kureyş’in en azizi idi. +Böyle iken yine işte ben ibnü’l-İslam Selman’ın kardeşi ibnü’l-İslam Ömer’im. +Zaman-ı cahiliyyette yaşamış dokuz babaya intisab eden birinin onuncuları olarak cehennemlik olduğunu İslam’da yaşamış yalnız bir babaya intisab ederek üst tarafını saymayan diğer birinin de babasıyla beraber cennetlik olduğunu sen hiç duymadın mı?” Demek ki bu hadis-i şerifin meal ve ma’nası beyne’l-ashab hayli şayi’ imiş. +Talha bin Ubeydullah bin Küreyz’den mervidir ki Hazret-i Ömeru’l-Faruk serdarlara yazdığı bir tahrir-i umumide: +“Kabail adetleri vech ile kabile ismiyle yekdiğeri çağırırlarsa da’vet-i İslam’ı müslümanca çağrışmayı kabul edinceye kadar onları kılıçla te’dib ediniz.” diye yazmıştı ki Kabisatü’s-Sülemi’nin nakl ettiği şu vak’a da onun delilidir: +Hureybe denilen mevki’de Utbe bin Gazvan’ın ordusunda bulunuyordum. +Utbe orduyu toplamak için olacak: +“Ya ashabe Sureti’l-Bakara!” diye nida etti. +Öteden biri de: +“Ya Ale Şeyban!” diye bağırdı. +Bu bağırtıyı duyunca hemen üzerine yürüdüm. +O ise mızrağını bana doğrultup “Savul önümden!” dedi. +Elimdeki yay ile mızrağını kendimden uzaklaştırıp sakalına yapıştım. +Ve Utbe’nin huzuruna götürdüm. +Utbe o adam hakkında Ömer’e bir kağıd yazdı. +Cenab-ı Ömer cevabında: +“Böyle cahiliyet da’vası etmişken onu benim yanıma göndermiş olaydın cellad karşısına oturtup boynunu vururdum. +Zira buna layıktır. +Fakat madem ki habs ile iktifa etmişsin. +Artık öldürme de yanına çağır. +Ve yeniden ahd ü bey’at al da salıver.” diye yazdı. +“Bir kimsenin cahiliyet adeti üzere ‘Ya li-filan!’ diye kavim ve kabilesine intisab ederek istimdad ettiğini görürseniz ona: +‘Babanın bilmem nesini ısır’ deyiniz. +Ve bunu açık açık söyleyerek kinaye tarikına sapmayınız.” Hadis-i şerifin ravisi Übey bin Ka’b muharricleri İmam Ahmed bin Hanbel Tirmizi gibi zevattır. +Bu hadis-i şerifi vaktiyle nakl etmiştim de kavmiyetçilerin tahriren değilse de şifahen hayli itab ve muahazelerine ma’ruz kalmıştım. +“Böyle hadis olur mu?” diyorlardı. +Şer’-i Şerif’in asabiyeti aba ile tefahuru aba ile tekebbürü ne kadar çirkin gördüğünü tahmin edemedikleri bir kavim efradının cibilletinde merkuz olan bu kadar muzır bir hasleti izale için haya ve nezahette mürebbi-i alem olan o Nebiyy-i Kerim’in tahcil vasıtasına bile muracaati ehven bulduklarını bilmedikleri için ma’zurdurlar. +Halbuki bu bir hadis-i sahihdir. +Hemen her hadis kitabında vardır. +Hatta nahiv kitablarına misal olmak üzere bile geçmiştir. +Daha muhtasar daha mufassal olarak turuk-ı muhtelife ile tekrir edilmiştir. +İbni Ebi Şeybe’nin tahricine göre Hazreti Ömer’in de “Her kim kabail ile rivayet ediyor. +Kinayesiz olarak lafz-ı “i’zaz”ın taraf-ı Risalet-penahi’den kendini bilmez biri hakkında isti’mal edildiği mervidir. +Diğer bir hadis-i şerif daha nakl edeceğim ki bundan geri kalmıyor. +“Bir takım adamlar var ki cehennem kömüründen başka bir şey olmayan akvam ile iftihar ederler. +İşte bunlar ya bu fahrlerinden vazgeçerler ya nezd-i ilahide pisliği burunlarıyla karıştıran “cu’al”lerden daha değersiz olurlar.” Hadisin ravisi Ebu Hureyre ile Huzeyfe muharricleri İmam Ahmed bin Hanbel de rivayet ediyorlar. +Binaenaleyh bu emr-i ali-i nebeviye nazaran aba ile tefahur edenleri edille ile yola getirmek buna kulak asmazlarsa böyle galiz elfaz ile utandırmak her müslümanın diyaneten borcudur desek neden mubalağa olsun? +Nüzhet Bey kavmiyet hakkında Şer’-i Şerif’de neler varid olduğunu buraya gelinceye kadar artık tamamen anlamış olacaksınız. +Silsile-i ehadis-i şerifeyi daha çok uzatmak mümkündür. +Lakin bu kadarı da anlayana yeter artar bile. +Hele bir hulasa yapalım da kariin-i kiramı geçmiş sözleri tekrar okumak külfetinden kurtaralım: +Asabiyet-i kavmiyye şer’an memnu’dur mezmumdur. +Fakat hangi şekilde? +Bir insan kavmine mahza kavmi olduğu mine hak dairesinde ve hiçbir tarafa adavet ızhar etmeksizin nusret ederse bil-akis müstahsendir. +Bakınız asabiyeti Resulullah Efendimiz sallallahu aleyhi ve sellem bizzat “Mezmum olan asabiyet kavmine zulüm üzerine yardım etmekliğindir” diye ta’rif buyurdukları gibi diğer bir hadis-i şerifde de “En hayırlınız aşiretini müdafaa edendir. +Lakin hılaf-ı şer’ müdafaa edip de günaha girmemek şartıyla” buyurmuşlardır. +Ahmed bin Hanbel ile İbni Cerir-i Taberi’nin Ukbe bin Amir rivayetiyle tahric ettikleri “Sizin bu şerefli dediğiniz nesebleriniz kimseyi sövmeye veya ta’yir etmeye vesile olacak şey değildir. +Gayesi hepiniz Adem’in oğullarısınız. +Bir ölçek içindeki buğday taneleri gibi yekdiğere müsavisiniz. +Ve ölçeği doldurmazsınız. +Hiç kimsenin kimse üzerine fazl u rüchanı yoktur. +Meğer ki din ile yahud amel-i salih ile ola. +Bir kimsenin kötü olması için bedhuy bed-zeban bahil korkak olması yeter.” hadis-i şerifinde de neseb ve kavmiyet dolayısıyla ahara tecavüz men’ buyurulduğu gibi diğer bir hadis-i şerifde de: +“Her kim kavmine hakkın gayri üzere tarafdarlık ederse çukura düşmüş deve gibidir. +Kuyruğundan tutulup çekilir.” buyurulmuştur. +Hak hudud dahilinde kavmine nusret etmek tarafdarlık etmek yine Din-i İslam’ın emr ettiği şey olduğu için bu yolda hareket edenlerin elini öper başımızın üzerine koruz. +Türkçüler tefahur kasdı olmaksızın yalnız “Biz Türküz” demekle hiçbir günah işlemezler. +Türk lisanına edebiyatına san’atine ticaretine hizmet ederlerse aliyyü’l-a’la bir iş görmüş olurlar. +Hakayık-ı diniyyeyi –tıpkı bizim yaptığımız gibi– Türkçe olarak neşr etsinler. +“Biz hiçbir Resulü kavminin lisanından gayri bir lisan ile göndermedik. +Ta ki onlara hakıkati tebyin edebilsin” ayet-i kerimesinin işaretine bakarak bunu teşvik bile ederiz. +Yalnız Türklere tarafdarlık namına diğer akvam-ı İslamiyyeye zulm etmesinler. +Mesela bu son felaketlerimizde Hindistan’dan Fas’a kadar bütün müslümanlar müşterek oldukları halde yalnız Türklük namına matem tutarlarsa diğerlerine zulm etmiş olurlar. +Musibet-zede olan daru’l-İslam iken bunların “Türk yurdu mahv oldu.” demeleri muvafık mıdır? +Tarihi açın da bakın. +Türk yurdu denilen devletin binasında Türklerden ziyade Türk olmayanların hizmeti görülmemiş midir? +Sadr-ı a’zamlara kumandanlara bir resm-i geçit yaptırınız. +Kaç tanesi halis Türk çıkar? +Bunlar Türk namını vesile-i tefahur ve intisar etmesinler. +“Muhacirin” ve “ensar” gibi sıfat-ı medhi müş’ir olarak taraf-ı Hak’tan bahş edilen isimlerin bile bu tarzda isti’mal edilince iğrenç olacağını yukarıki ehadis-i şerifeden öğrendik. +Lisan-ı Şeriat’te rını fahr u mübahata vesile ittihaz etmek Hazret-i Ömer’in tahrirat-ı umumiyyesinde bahs ettiği da’va-yı kabaildir. +Bu gibi da’valarda bulunanlar da’vet-i İslamiyyeye irca’ olunur. +Camia-i İslamiyyeyi ne kadar az olursa olsun gevşetecek her fiil ve her hareket cinayettir. +İmam Malik’in Muvatta’’ ında rivayet olunuyor ki Kays bin Mutatıyye namında bir zat bir gün içinde Selman-ı Farisi ile Suheyb-i Rumi ve Bilal-i Habeşi bulunan bir ensar halka-i sohbetine dahil olmuş. +Ve: +“Evs ile Hazrec’i anlarım bu adamın yani Resulullah’ın nusretine kalkıştılar. +Ya bunlara yani a’cemi olan bu üç zata ne oluyor?” demiş. +İslam’ın verdiği terbiyeye bakın ki orada hazır olan Muaz bin Cebel başka kavimden olan bu üç zata karşı gurur-ı kavmiye kapılmamış da hemen yerinden sıçrayıp herifin yakasına yapışmış ve o hal ile huzur-ı Resulullah’a getirerek söylediği sözü haber vermiş. +Hazret-i Peygamber pür-gazab mescid-i şerife gelmiş. +Ashabı toplayarak hutbe irad etmiş. +Hutbesinde Allah’a hamd ü sena ettikten sonra “Ey nas Rabbiniz yalnız bir Rab’dır. +Babanız yalnız bir babadır. +Dininiz yalnız bir dindir. +Arabiyet sizin ne babanız ne ananızdır. +O lisandan ibarettir. +Her kim Arabi tekellüm ederse Arabidir buyurmuşlar. +Muaz eli hala Kays’ın yakasında olduğu halde: +“Ya Resulallah bu münafık için ne buyuracaksınız?” diye sormuş. +Cevaben: +“Bırak cehenneme kadar yolu var” buyurulmuş. +Bu herif sonradan irtidad etti. +Din-i İslam akvamı bir hamur etmek isti’dadını bir suret-i siyet asabiyetini dikmek sırf hevaya mütabeat eseridir. +Bu asabiyeti müşrikine ve ba-husus bina-yı İslam’ı ta kökünden baltalamaya tasaddi etmiş müşrikine intima ve tefahura kadar ileri götürmek zulmün en şeni’idir. +“Allah’ın gösterdiği tarik-ı hidayete salik olmaksızın kendi hevasına tebeiyet eden kimseden daha zalimi kimdir? +Şübhesiz ki Allah kavm-i zalimine hidayet etmez.” Sure-i Kasas Din-i İslam kavmiyet rabıtasını camia-i İslamiyye içinde eritmeye o kadar harisdir ki Selman-ı Farisi’nin Hazret-i Resulullah’a ve hatta kavm-i Araba cinsiyet i’tibarıyle hiçbir nisbeti yok iken hakkında: +“Selman bizdendir. +Ehl-i Beyt’tendir” buyurulmuş. +Hazret-i Bilal vaktiyle bir abd-i Habeşi iken Hazret-i Ömer imanına sabıkasına bakarak hakkında: +“Ebubekir efendimizdir. +Fazla olarak Bilal efendimizi de azad etmiştir” demiş. +Ensar’ın mevalisinden Ebu Ukbe –ki Hazret-i Selman gibi Farisi idi– Uhud Muharebesi’nde nişan alarak müşrikinden birini vurmuş. +Ok isabet edince adet-i Arab üzere “Al da benim gulam-ı Farisi olduğumu bil” demiş. +Hazret-i Peygamber sallallahu aleyhi ve sellem yanında duruyorlarmış. +Bu sözü işitince Sanki neden demedin de yabancılık gösterdin” diye tevbih buyurmuşlar. +vallı müslümanları “Ergenekon” bayramlarıyla saha-i işrake yaklaştıran teşebbüsler nerede? +Hazır sırası gelmişken bu bayram münasebetiyle Abdullah bin Ömer’in rivayet ettiği şu hadis-i şerifi de söyleyelim: +“Her kim arz-ı müşrikinde ikamet için bina yapar Nevruz ve Mihrigan yortularını tutar onlara kendini benzetir ve bu hale ölünceye kadar devam ederse ruz-ı kıyamette onlarla beraber haşr olunur.” Hazret-i Peygamber dar-ı şirkte Nevruz yortularını diyar-ı İslam’a getiriyorlar. +Hulasa Din-i İslam bit-tabi’ tefahura tekebbüre ve – daha ziyade kızışınca– iftiraka ve neuzü billah rayet-i amya altında kıtale müncer olan temayüzü hiç sevmez. +Temayüz-i cinsiden her kavim ve hatta kendilerini sevmek diyaneten her müslimin borcu olan kavm-i Arab bile şediden men’ edilmişler hem bu nehye müteallik hıtabat-ı şer’iyyenin muhatab ve mübellağ-ı evvelleri kendileri olmuşlardır. +Bu münasebetle şunu da söyleyelim ki Türkçüler Arabın medayihine dair muttali’ olabildikleri bazı ehadis-i şerifeden bir ma’na-yı kavmiyyet istihracına kalkışıyorlar. +Resul-i Ekrem sallallahu aleyhi ve sellem Efendimiz hazretlerinin herkese hakkını vermek hususunda gösterdikleri muhayyiyerine sehven yazılmıştır. +ru’l-ukul kemal ve hikmeti görmeyenler bu gibi ehadis-i şerifenin menşe’ini mevridini tahkık etmeden –Maşrıkı olduklarına göre ta’bir caiz ise– mal bulmuş Mağribiye dönüyorlar. +ehadis-i şerifenin kime söylendiği ca-yı sual olmaz mı? +Hazret-i Peygamber Efendimiz asr-ı saadetlerinde Din-i İslam’a nusret için canlarını mallarını hamiyet-i kavmiyyelerini asabiyetlerini feda eden ezen mahv eden o mübarek kavmi layık oldukları vech ile medh ettiği gibi ahirete teşriflerinden sonra daire-i İslam’a girecek eacimi de medh etmiştir. +Kezalik kavm-i Arab içinde Din-i İslam’a adavet gösteren kabaili zemmeylemişler onlara beddua da etmişlerdir. +Bunlar gösteriyor ki ne bu medayihın ne bu mezemmetlerin saikı hiss-i kavmiyyet değildir. +Aleme bu güzel şer’-i ilahiyi bunca fedakarlıklarla tebliğ eden Resul-i Kerim’in saha-i beridir. +Binaenaleyh biz müslümanlar Arabı sevdiğimiz gibi dine hizmette onlara peyrev olan diğer akvamı da severiz. +Akvam-ı İslamiyyenin kaffesini severiz. +Fakat Arab kavmini sabıka-i İslamiyyeleri Hazret-i Peygamber sallallahu aleyhi ve selleme karabetleri lisanları lisan-ı Kur’an olması ni’met-i İslam’ı neşr ederek bütün müslimine velini’metlik etmeleri dolayısıyla hepsinden hatta kendi kavmimizden ziyade severiz. +Buna dair numunelik birkaç hadis gösterelim: +“Kavm-i Arabı üç şeyden dolayı seviniz. +Ben Arabiyim. +Kur’an Arabidir. +Ehl-i cennetin lisanı da Arabidir.” Ravisi Ebu Hureyre muharrici Hakim Taberani Beyhakı’dir. +“Araba muhabbet Hakim’dir. +“Kimler ki Araba sebbederlerse işte onlar müşriklerdir.” Ravisi Ömer muharrici Beyhakı’dir. +“Kureyş’e muhabbet imandır. +Onlara buğz ise küfürdür. +Araba muhabbet imandır. +Buğz küfürdür. +Her kim Arabı severse beni sevmiş her kim Araba buğz ederse bana buğz etmiş olur. +Ravisi Enes muharrici Taberani’dir. +“Beni-Haşim “Arab zelil olursa İslam zelil olur.” Ravisi Cabir muharrici Ebu Ya’la el-Mavsıli’dir. +Yine tekrar ederiz ki bu ve emsali ehadis-i şerifede Araba muhabbetin vücubu nefs-i kavmiyyet dolayısıyla değil Nebiyy-i Ümmi-i Arabi’nin sallallahu aleyhi ve sellem onlar arasında neş’et ve zuhur etmesinden ve bütün akvam-ı ri gelir. +Onlara ve ba-husus Kureyş’e muhacirine ensara Beni-Haşim’e muhabbet teşyid-i İslam’daki hizmetlerinden dolayıdır ki bunu inkar eden kimse bulunmaz. +Nitekim bunu daha ziyade sarahatle gösterir hadisler de vardır: +…“Her kim Arabı severse bana muhabbet dolayısıyla sever. +Her kim Araba buğz ederse bana buğz etmek dolayısıyla buğz eder.” Ravisi İbni Ömer muharrici Beyhakı’dir. +– “Her kim Araba muhabbet ederse hakka ki benim sevgilimdir.” Ravisi İbni Abbas muharrici Ebu’ş-şeyh’dir. +Bir gün Hazret-i Resul-i Ekrem sallallahu aleyhi ve sellem Selman-ı Farisi’ye: +“Ey Selman bana buğz edip de dininden çıkmayasın” buyurmuşlar. +Hazret-i Selman telaş ile: +“Bu nasıl olur?” diye “Araba buğz edip de o yolda bana buğz etmekle” cevabını almış. +Arabın nefsü’l-emrdeki fazl u meziyeti böyle iken yine –ayat ve ehadis-i sabıka delaletiyle anlaşılacağı üzere– tekebbür ahsab ile tefahur ve akvam-ı saire üzerine tahmil-i minnet etmesine de hak verilmemiştir. +Bir kere huzur-ı Risalet-penahi’de eacimin yani Arab olmayan akvamın bahsi geçmiş. +buyurmuşlar ki ravinin terdidine nazaran iki türlü tercüme edeceğiz: +“Ben onlara size olan vüsuk ve i’timadımdan ziyade i’timad ederim” yahud “Ben onların bazılarına sizin bazılarınıza olan Hureyre’dir. +Muharrici Tirmizi’dir. +Ehl-i Fars’ın fazlına dair Hakim Tarih’inde yine Ebu Hureyre’den: +“Nas içinde İslam’dan nasibi en çok olan ehl-i Farsdır.” hadisini rivayet ediyor ki tarih-i İslam bunun şahididir. +Ale’l-umum eacimin ve bilhassa ehl-i Farsın iman ve ilim ile medayihini mutazammın olan diğer ehadis-i şerife de gösteriyor ki nazar-ı Şeriat’te akvama medar-ı medh u muhabbet olacak şey nefs-i kavmiyyetleri değil –aynıyle efrad gibi– ilimleri imanları camia-i İslamiyyeye hizmetleridir. +Sualin bir ciheti kalıyor ki o da “Ben Arabım ve benden daha Arabı yoktur” hadis-i şerifine tealluk edenidir. +Bu hadis sünen ve mu’cematta mevcuddur. +Ravisi Ebu Said-i Hudri muharrici Taberani’dir. +Yalnız bunu bugün ağızlarında dolaştıranlar başka bir maksada alet ittihaz etmek üzere eksik nakl ediyorlar. +Bi-namaza: +“Niçin namaz kılmıyorsun?” demişler. +“La-takrabu’s-salate ayetinde nehiy var” demiş. +“Ayetin alt tarafını niye okumuyorsun?” demişler. +“Ben Mekke hafızı değilim” cevabını vermiş. +Bu hadis-i şerif ğil. +Hadis-i şerif budur: +“Ben Arabın en fasihiyim. +Beni Kureyş doğurdu. +Benu Sa’d bin Bekr içinde de büyüdüm. +Artık bana lahn nereden gelecek?” A’rab burada fesahat demektir. +Lahn da lisan-ı Arabi’ye muğayir hata yapmaktır. +Ma’lumdur ki kabile-i Risalet-penahi olan Kureyş ile Murzıa-i Nebi Halimetü’s-Sa’diyye’nin kabilesi olan BenuSa’d bin Bekr Arabın en fasih kabileleri idi. +Binaenaleyh bu hadis-i şerifin müeddası kavim ve kabile ile temayüz ve tefahur değil lisan-ı sadakat-beyan-ı nebeviden şive-i lisana muğayir lahn sadır olamayacağını beyandan ibarettir. +Neseb ve haseble iftihar nerede Hazret-i Peygamber-i zi-şanın dünya ve ahiretteki makam-ı rif’ati nerede? +“Ben ruz-ı kıyamette Adem evladlarının seyyidiyim. +Lakin fahr edecek bir şey yok. +Livaü’l-hamd elimdedir. +Bunda da fahr edecek bir şey yok. +O gün Adem’den tutunuz da diğer peygamberlerin kaffesine gelinceye kadar hiçbir peygamber yoktur ki benim livaü’l-hamdim altına girmesin. +Ben ilk şefaatçiyim. +Ve şefaati kabul olunacak ilk kimseyim. +Bunda da fahr edecek bir şey yok” ve “Ben mürselinin serdarıyım. +Bunda fahr edecek bir şey yok. +Ben Hatemü’n-nebiyyinim. +Bunda da fahr edecek şey yok.” buyuran Hazret-i Hatemü’l-enbiyanın sırf tebyin-i hakıkat maksadıyle kendi zat-ı mübarekleri hakkında söylemiş oldukları bu gibi sözleri gaye-i gerektir. +ÖRFÜN NAZAR-I ŞER’DEKİ MEVKİİ Cevap: +Kütüb-i fıkhiyyede ekseriya örf ve adet beraber zikr olunuyor. +Örf ile adetin bir olduğu veya ayrı ayrı şeyler olduğu muhtelefün-fihdir: +Bazılarına göre örf hem kavilde hem amelde vaki’ olur. +Adat yalnız amelde vaki’ olur. +Bu halde örf iki kısma ayrılır: +Birine örf-i kavli diğerine örf-i ameli denir. +Örf-i kavli: +Nasın bir lafzı aralarında isti’mal eyledikleri ma’nada kullanmalarıdır ki her ne zaman bu lafız işitilir zını merkebde dirhem lafzını beldede galib olan nakidde Örf-i ameli: +Nasın müsemması amm olan bir şeyi bazı efradında isti’mal eylemeleridir. +Mesela ekmek lafzının müsemması amdır. +Darı ekmeğine mısır ekmeğine arpa ekmeğine şamildir lügaten bunlara sadıktır. +Fakat nas onu buğday ekmeğinde isti’mal ediyor. +İşte nasın bu isti’maline örf-i ameli denir. +Keza et lafzının müsemması amdır balık etine kuş etine tavuk etine deve etine şamildir. +Lügaten bunlara sadıktır. +Fakat nas onu koyun etinde isti’mal ediyor. +Bunun gibi ayak basmak terkibini de nas girmek ma’nasında isti’mal ediyor. +Örf-i ameliye adet de ıtlak olunur. +Bazıları örfü akvale adeti a’male hasr ediyorlar. +Diğerleri de örf ile adeti fark etmiyorlar. +Muhitta teamül ile taaruf yekdiğerine atf-ı tefsir olarak zikr olunmuştur. +Sa’deddin-i Taftazani Telvih’ de adet ile örfü tefrik ediyor şöyle ki: +Bir kimse “Baş yemem” diye yemin etse baş lafzı her ne kadar örfen her hayvanın başında isti’mal olunur ise de adeten fırında pişirilip püryan olarak satılmak üzere mütearif olan başı yemedikçe hanis olmaz. +Çünkü adeten her hayvanın başı kasd olunmaz adeten çekirge başı serçe başı başta dahil olmaz. +Artık zikr olunduğu vechile mütearif olan başa has olur. +zar-ı i’tibara alarak İmam-ı A’zam Ebu Hanife başı evvela deve dana koyun başlarına; saniyen dana koyun başlarına; daha sonra koyun başına has kılmıştır. +Sadruşşeria: +Tavzih’ de örf ile adeti fark etmiyor. +yor. +Her ikisine ayrı ayrı misal irad ediyor. +Örf mütearif olana adet mu’tad olana hass olur diyor. +Mecami’’ de de örf ve teamül ayrı gösteriliyor. +Örf ve adet hakkında fukaha-yı İslam’ın nazarları muhteliftir. +et-Takrir ve’t-Tahbir’ de beyan olunduğuna göre adet: +Alaka-i akliyye olmaksızın emr-i mütekerrire Maamafih adeti şöyle de ta’rif etmişlerdir: +Nüfusda müstakar ve tabayi’-i selime indinde makbul olan umur-ı mütekerriredir. +Örf: +Şehadat-ı ukul ile şöhret bulup tabayi’-i selimenin telakkı bil-kabul eylediği şeydir. +Örf-i ameli lafz-ı ammı tahsis eder. +Şafiiyye ve fukaha-yı saire örf-i amelinin muhassas olmasını kabul etmiyorlar. +Örf-i kavli bil-ittifak lafz-ı ammı tahsis eder. +Örf yeminde mu’teberdir. +Örf ve teamül nasın isti’mali Şer’a ve nass-ı fukahaya muhalif olmayan yerlerde hüccettir. +Tasrih mukabelesinde örfe asla i’tibar olunmaz. +Örf bir amel-i caridir şart-ı lazim gibidir diyor. +Bir mes’elede nassın getirdiğini örf asla bozamaz. +Evet adet muhkemdir. +Yani hakkında nas varid olmayan bir hükm-i şer’iyi isbat etmek için örf ve adet hakem kılınır inde’n-niza’ merci’ ittihaz olunur. +Herhangi hadise ki hakkında nass-ı şari’ olmaz ise o hadisenin hükmü bilinmek hadisenin hükm-i şer’isi öyledir denir. +Birçok mesailde örf ve adete muracaat olunur. +Adet bir asıldır buna mebni bir lafzın ma’na-yı hakıkısi adet ile terk olunur. +Müfti ile kadi zahir-i mezheb üzere hükm edip bundan dolayı örf ve adeti terk edemezler. +Çünkü birçok ahkam örfe ibtina eder. +Bundan dolayı adat-ı nası bilmek hakimin evsafındandır. +Şemsü’l-eimme es-Serahsi adetin hılafına sarahat bulunmadıkça adet muhkemdir diyor. +Örf-i amm nas olmaz ise icma’ menzilesindedir. +Çünkü örf-i amm: +Ahd-i sahabeden i’tibaren zamanımıza kadar olan teamüldür ki müctehidin o teamülü ikrar etmişler ve tearufa mebni onunla amel eylemişlerdir. +amm böyle olan örf-i ammdır. +Zaman-ı ictihadın gayrisinde bulunan örf-i amm da mezheb-i esahh üzere zaman-ı Örf-i hassın hüccet olup olmaması muhtelefün-fihdir. +Nasir bin Yahya Muhammed bin Seleme ve saire gibi meşayih-ı Belh’a göre hüccettir. +El-hasıl nasın örf ve adetleri bir hüccettir lede’l-hace ona muracaat olunur onunla amel vacib olur. +Fakat örf ve adetin Şer’-i Celil-i Enver’e nass-ı fukahaya muhalif olmaması şarttır. +Yoksa Şer’-i Mutahhar’a nass-ı fukahaya muhalif olan örf ve adet şer’an münkerdir fıkhen kıymetsizdir. +Ne fıkha ne Şer’’a asla bir te’siri görülemez. +Nitekim nas evvelden beri büyu’-ı faside ile bey’ ederler enva’-ı füsuku işlerler. +Büyu’-ı faside ise teamül vardır. +Hiçbir müslim “Büyu’-ı faside füsuk haram teamül ile helal olsun” diyemez. +Anifen zikr olunduğu üzere birçok ahkam örf ve adete bina kılınmış idi. +Böyle örf ve adete mübteni olan ahkam ancak örf ve adetin tagayyürüyle tagayyür eder. +Bu surette nassa mübteni olmayıp örfe mübteni olan ahkam-ı cüz’iyye tagayyür eder. +Yoksa ahkam-ı külliyye asla tagayyür etmez. +Tagayyür eden şey: +Ahkam-ı külliyyenin havadise emr-i tatbikıdır. +Örf hiçbir suretle nassa karşı gelemez. +Çünkü: +Örf batıl üzerine de mübteni olur. +Nas sabit olduktan sonra batıl olamaz. +Örf mütearif ve mültezem bulunduğu kimseler indinde hüccettir; zaman-ı ictihadda olan örf-i amm bil-ittifak zaman-ı ictihadın gayrisinde olan örf-i amm mezheb-i esah üzere hüccettir. +Örf-i hassın hüccet olması muhtelefün-fihdir. +Nass: +Umum indinde hüccettir. +Örfün hüccet olması ise bir esere müsteniddir. +Bu da eseridir. +Bu eser Fakıhu’s-sahabe İbni Mes’ud radıyallahu anhın kavlidir. +Garibdir ki birçok kitablarda eser-i mezkur hadis-i nebi olmak üzere zikr olunuyor. +Halbuki ehl-i hadisin beyanlarına göre eser-i mezkur hadis-i nebi değil belki kavl-i İbni Mes’ud-ı sahabidir. +Nas doğrudan doğruya hüccettir. +Örf ihmal inkar olunursa şer’an kadh u levm lazım gelmez bilakis nas ihmal olunursa şer’an kadh inkar olunur ise küfür lazım gelir. +Örfen mezmum olan bir şeyi irtikab mürueti ihlal eder. +Şer’an mezmum olan bir şeyi irtikab takvayı ihlal eder. +Şu kadar ki yeminlerde örf mu’teber olduğundan yeminlerde Mesela bir kimse firaş veya bisat üzerine oturmayacağım veya sirac ile zıyalanmayacağım diye yemin ettikten sonra arz üzerine otursa veya Şems ile zıyalansa her ne kadar lisan-ı Şer’’de arza bisat Şems’e sirac ıtlakı varid olmuş ağraza mübteni değildir. +Rükn-i Sani İmam Ebu Yusuf el-Ensari’nin örf hakkındaki mezhebi evvelki makalemizde yazıldığından burada tekrarına lüzum görülmemiştir. +Ebu’l-Abbas Ahmed bin İdris el-Karafi Tenkıhu’l-Fusul’ de adeti edille-i ahkam-ı Şeriat’ten gösteriyor ve şöyle ta’rif ediyor: +“Maaniden bir ma’nanın nas üzerine galebesidir. +Galebe bazen bütün bilada şamil olur galebe-i amme olur: +Gıda için hacet teneffüs için hava gibi. +Bazen bazı bilada mahsus olur: +Nükud uyub gibi. +Bazen bazı taifeye mahsus olur: +İslam için ezan nasara Müşarun-ileyh Furuk’ da şöyle diyor: +“Örf iki kısımdır: +Kavli ameli. +Örf-i kavli elfaza tercih olunur buna mebni hakayık-ı örfiyye hakayık-ı lügaviyyeye mukaddemdir denir. +Örf-i kavli: +Lafz-ı lügavide müessirdir lafzı tahsis eder takyid eder ibtal eder. +Örf-i ameli: +Lafz-ı lügavide müessir değildir lafzı tahsis etmez takyid etmez ibtal etmez. +Çünkü amel ve adem-i amel vaz’-ı lügate muarız olmaz.” Karafi akdin örfe tabi’ olduğu mahalli adetin hakim olduğu lafzı altı gösteriyor: +Lafz-ı şirket lafz-ı arz lafz-ı bina’ lafz-ı dar lafz-ı murabaha lafz-ı simar. +“Adat-ı müstemirre iki kısımdır: +Adat-ı şer’iyye adat-ı cariyye. +Adat-ı şer’iyye Şer’-i Enver’in icaben veya nedmen emr ettiği; yahud keraheten veya tahrimen nehy ettiği; yahud fiilen veya terken izin verdiği adattır; ta’bir-i ahar ile delil-i şer’inin ikrar veya nefy eylediği adattır. +Adat-ı cariyye: +Nefyi ve isbatı hakkında bir delil-i şer’i olmayıp beyne’l-halk cari olan adattır. +Adat-ı şer’iyye: +Sair umur-ı şer’iyye gibi ebeden sabittir: +Setr-i avrat izale-i necasat köleden ehliyet-i şehadetin selbi Beyt-i Mükerrem’i çıplak olarak tavaftan nehy gibi. +Adat-ı şer’iyye ahkam-ı Şer’’a dahil umurdan olduğundan bunlarda tebdil yoktur. +Adat-ı şer’iyyede hüsün kubha kubuh hüsne munkalib olmaz. +Nitekim “Keşf-i avret ayıb değildir kabih değildir öyle ise caiz olsun; kölenin şehadeti kabul olunsun” denemez. +Yoksa ahkam-ı müstekarra-i müstemirrenin mensuh olması lazım gelir. +Halbuki irtihal-i nebiden sonra nesh yoktur. +Binaenaleyh adat-ı şer’iyyenin ref’i batıldır. +Adat-ı cariyye böyle değildir. +Bazı kere mütebeddil olur. +Hasen iken kabiha kabih iken hasen olur. +Baş açık bulunmak gibi ki bilad-ı Şarkıyyede kabih iken bilad-ı Garbiyyede kabih değildir. +Bu babda hükm-i şer’i muhtelif olur. +Ehl-i meşrika göre baş açık bulunmak adalette kadhdır. +Ehl-i mağribe göre baş açık bulunmak adalette kadh değildir. +Adat-ı cariyye-i mütebeddilede bazen bi-hasebi’l-ıstılah cari olan budur. +Artık hüküm mu’tad üzere terettüb eder. +Adat-ı cariyye gerek delil-i şer’i ile emren ve nehyen ve şer’an mu’teberdir. +Adatta asıl olan maaniye iltifat ibadatta asıl olan teabbüddür. +Nitekim salat hey’et-i mahsusa üzere ef’al-i mahsusaya hasdır. +Eğer ef’al-i mahsusa icra olunmaz ise salat olmaz. +Keza hadesden taharet ma’-i tahura mahsustur. +Velevki ma’-i tahurun gayrisiyle nezafet mümkün ola. +Adat ibadat gibi değildir. +Çünkü şari’ mesalih-i ibadı kasd ettiğinden adata müteallik olan ahkam mesalih ile beraber deveran eder durur. +Aynı bir şey fıkdan-ı maslahata mebni memnu’ olur. +Eğer onda maslahat bulunur ise caiz olur. +Adatta bulduğumuz şu maslahatı ibadatta bulamıyoruz. +Maamafih adatta da bazen teabbüd vardır. +Zevcin vefatından dolayı iddetin dört ay on gün olması gibi ki burada maslahat aklen müdrek değildir. +Adata imtisalde niyete ihtiyac yoktur. +Adatın mücerred vaki’ olması kafidir. +Vediayı mal-ı mağsubu nafakayı vermek gibi. +Ebu İshak-ı Şirazi el-Lüma’da şöyle diyor: +“Örf ve adet ile umumu tahsis caiz olmaz. +Zira Şer’ adet üzerine vaz’ olunmamıştır. +Şer’ bazıları indinde maslahat üzerine diğerleri indinde Cenab-ı Hakk’ın irade ettiği şeye vaz’ olunmuştur. +Bu ise adete tevakkuf etmez.” Ebu Hamid Muhammed el-Gazzali el-Müstasfa’ da örf-i kavli ile lafzın muhassas olmasını kabul ediyor. +Fakat adat taam haramdır denirse taam lafzı yalnız mu’tad olan taama hass olmaz. +Belki mu’tad olana da olmayana da şamil olur. +Çünkü elfaz nasın muamelatında adet-i nasa mübteni değildir. +Adet-i nas şariin nasa olan hıtabını tağyirde müessir değildir. +Fakat elfazdan maksudun ne olduğunu bildirmeye müessirdir diyor. +Nasıruddin el-Beydavi Minhac’ da Şafiiyye’nin ancak örf-i kavli ile tahsisi kabul ettiğini beyan ediyor. +Tacüddin-i Sübki Cem’u’l-Cevami’ de Cemalüddin el-Esnevi Mahsul’ den naklen Şerh-i Minhac’ da: +“Fi’l-i nas yani örf-i ameli şer’de hüccet değildir.” diye tasrih ediyorlar. +Kadi Hüseyn örfe rucu’ fıkhın mübteni olduğu kavaid-i hamsin biridir diyor. +Kavaid-i hams şunlardır: +Şekk ile yakın zail olmaz. +– Zarar izale olunur. +– Meşakkat teysiri celb eder. +– Bir işten maksad ne ise hüküm ona göredir. +– Adet muhkemdir. +örfi şart-ı lafzi gibidir. +Yüz yerden ziyade örf nutk mecrasındadır.” diyor. +Mesela muamelatta beldenin nakdi misafire taam ikramı akd-i icare etmeksizin hamama dühul sebilhaneden su içmek kira hayvanı harun olur ise dövmek dühule me’zun olduğu hanede su içmek ve yastığına dayanmak ve saire gibi mahalde örf nutk yani üçüncü ma’naya nas mecrasındadır. +Müşarun-ileyh diğer bir mahalde: +“Yeminlerde nezirlerde ve adetin tagayyürü ile fetva da tagayyür eder.” diyor. +Buhari’nin beyan ettiği vechile Kadi Şureyh kendisine muracaat eden gazzallere mutaflara beyninizdeki adetiniz mu’teberdir demiş idi. +Buhari Bab-ı Büyu’ Bab-ı İcare Bab-ı Keyl ve Vezn’de ehl-i beldenin örfüne muracaat olunacağını beyan ediyor. +Buhari’nin tahric ettiği hadis-i şerif mucebince Fahr-i Alem sallallahu aleyhi ve sellem Efendimiz hazretlerinin örfe tir. +mucebince Nebiyy-i Zi-şan sallallahu aleyhi ve sellem Efendimiz hazretleri zevce ve evlad-ı sıgar nafakası hakkındaki mikdar-ı kifayeyi örfe bırakıyorlar. +Ve şöyle buyuruyorlar: +Hasan-ı Basri örfe i’timaden kiralamış olduğu bir merkebe kira şart etmediği halde kirasını vermiş idi. +Ebu’t-Tayyib el-Kannuci Safiyyü’l-Hindi’den şöyle bir söz nakl ediyor: +“Adet hüccet değildir. +Adet nasıl olur da lafz-ı şari’a muarız olabilir…” Ebu’t-Tayyib el-Kannuci: +“Adet ile tahsis ancak Hanefiye’nin mezhebidir fukaha-yı saireye göre adet ile tahsis yoktur” diyor. +Ve Safiyyü’l-Hindi’nin bu sözünü tenvir-i müddea makamında zikr ediyor. +Bu babda kendince hak olan mezhebi şöyle beyan ediyor: +“Adet zaman-ı pak-i Risalet’te müştehir ise yani lafız zikr olunduğu zaman murad o olduğu anlaşılır ise adet ammı tahsis eder. +Çünkü Resulullah sallallahu aleyhi ve sellem Efendimiz hazretleri nasa ancak anladıkları şey ile hitab ederler idi. +Onlar da beynlerinde mütearif olanı anlarlar idi. +Eğer adet böyle olmaz ise o adetin hükmü yoktur asla ona iltifat olunmaz. +Şari’in tekellüm ettiği asırda mütearif olmayıp sonradan hadis olan adet fahişdir. +Bizim sözümüz muhassasat-ı şer’iyyededir. +Fakat muhatabe ve muhaverede adet-i hadise ile tahsis caiz olur.” nasıl müzahim olabilir ki hayr-ı ümmet nasır-ı sünnet natık bil-kitab varis-i enbiya delil-i hüda olan fukaha-yı İslam bi-ecmaihim ittiba’-ı nususa mecbur oluyorlar da birçoğu örf-i ameliye teamüle hüccet bile demiyor. +Batıl üzerine olabilen bir örf nasıl olur da batıl olmaya hüccet olduğunu kabul edenler bile hüccet olmasını Şer’-i Enver’e nassa muhalif olmadığı surete hasr ediyorlar. +Örf Şer’a nassa muhalif olur ise reddi vacib olur. +Binaenaleyh: +“Şeriat nassa ne kadar ehemmiyet veriyor ise örfe de o kadar ehemmiyet veriyor. +Nas ile örf aynı kuvveti haizdir. +Nassan hurmeti sabit olan bir fiil ile örfe muhalefetten dolayı münker olan bir amel arasında fark yoktur.” Sözleri hata-yı azimdir. +şer’an vacibdir. +Şeriat-i Mutahhara-i Ahmediyye kat’-ı niza’ mebni beyyine hüccet addolunmuştur. +Örf ve adet ancak edille-i ahkam-ı Şeriat’ten biridir eser-i sahabiye raci’dir. +Fil-vaki’ nazm-ı celili hadis-i şerifi mucebince örfü nazar-ı i’tibara almayan bir fıkh-ı İslami yoktur. +Fakat örf mutlak olarak mu’teber değildir. +Belki şarta muallak olarak mu’teberdir. +Artık; “Şer’ amellerin hüsn ü kubhunu iki mi’yara müracaatle takdir eder: +Nas örf.” “Örf nassın yerini tutar.” deyip de örfden kuvvetli olan edille-i ahkam-ı saireyi ihmal etmek fıkh-ı İslamiye mutabık değildir. +dül etmez. +Tebeddül eden: +adat-ı cariyyedir ahkam-ı örf ve adete müstenid olan cüz’iyyedir. +Kavaid-i külliyyeyi hadiselere tatbik cihetidir. +Acaba “ictimai umde”lerden maksad bu mudur? +Eğer bu ise bunda niza’ yoktur. +“Biri için ma’rufattan olan kaide diğeri için münkerattan olur.” sözü ise ancak adat-ı cariyyede mu’teber olur. +Yoksa adat-ı şer’iyyede asla mu’teber olmaz. +Bu halde bu söz ale’l-ıtlak doğru değildir. +ma’ruf nehy ettiği münker örf-i ümmetin emir ve nehyi değildir. +Belki ma’ruf akıl ile bilinip Şer’’in tahsin ettiği münker de akıl ile bilinip Şer’’in takbih ettiğidir. +İşte bu ma’naya olarak emr-i bil-ma’ruf nehy-i ani’l-münker vacibdir. +Emr-i bil-ma’ruf nehy-i ani’l-münker usul-i Şeriat’ten bir asl-ı azimdir erkan-ı Şeriat’ten bir rükn-i rekindir. +Şer’-i Celil’in eazım-ı vacibatından biridir. +Bu takdirce makasıd-ı Şeriat’e muttali’ olmaksızın ma’ruf ve münkerin ma’nasını tahrif ve tebdil etmek Şer’’in tahsin ettiği ma’rufu takbih ettiği münkeri örf-i ümmete atf etmek örf-i ümmetin ma’ruf ve münkerini nassın vacib ve haramına kıyas etmek hata-yı azimdir. +emr-i bil-ma’rufda dahil olamaz. +Bu halde nasıl olur da fıkıh namına nassi kubuh örfi kubuh diye kubuh ikiye ayrılır? +Fıkh-ı İslam’da bir nev’ kubuh vardır. +O da kubh-ı şer’idir. +Kubh-ı örfi ancak mürueti ihlal eder. +Dinde tarikat-i mesluke değil ise ona levm bile terettüb etmez. +Menat-ı hüküm kubuhdur demenin ma’nası nedir? +Menat-ı hükmün asıl ile fer’de iştiraki lazımdır. +Yani farik ilga olunmalıdır. +Burada kubuh menat-ı hüküm olsa bile farik muhalif ictihadı şimdiye kadar hiçbir fakıh-i İslami tecviz etmemiştir. +Dünyevi işlere ictimai hayata taalluk eden nasların hemen kaffesi örfden mütevellid olsa bile yine nas ihmal olunmaz. +Geçenki makalede arz olunduğu vechile İmam Ebu Yusuf nassı ihmal etmemiş nassı tebdil etmemiş nassı tahrif etmemiş nassı atıvermemiş nassı ictimai olmayanlara hasr ederek sahasını darlaştırmamış nas örfden mütevelliddir diyerek örfün sahasını ulu orta genişletmemiştir. +Belki nas Evet örfün sahası geniştir. +Mansus olmayan mesailde: +Şer’’a ve nassa muhalif olmayan mahalde gayet vasi’dir. +Örf ne kadar genişler ise genişlesin yine hudud-ı nas ile mahduddur. +Nasdan kurtuluş yoktur. +Nassa mukabil ve muarız ne şeriat ne fıkıh ne usul-i fıkıh yoktur. +Örfü bu yolda nassa mukabil tutmak bir tasavvur bir fikir nihayet bir re’y olabilir. +Yoksa: +usul-i fıkıh füru’-ı fıkıh şeriat olamaz. +Müslim hadislerindendir. +Meal-i şerifi şudur: +Ebu Hureyre radıyallahu anhın şöyle dediği rivayet olunuyor: +Resulullah sallallahu aleyhi ve sellem buyurdu ki: +Birbirinizi kıskanmayınız. +Birbirinize fit vermeyiniz. +Birbirinize buğz etmeyiniz. +Birbirinizden yüz çevirmeyiniz. +Birbirinizin müşterisini ayartıp mal satmayınız. +Ey Allah’ın kulları kardeş olunuz. +Müslüman müslümanın kardeşidir. +Ona zulm etmez. +Ona yardımdan geri durmaz. +Ona yalan söylemez. +Ona hakaret etmez. +Mübarek göğüslerine işaret ederek üç kere Takva işte buradadır. +Bir kimse için müslüman kardeşine hakarette bulunmak kötülüğü yeter artar bile. +Müslümanın bütünü kanı malı ırzı müslümana haramdır. +Bu hadis-i şerifi Müslim Ebu Davud Tirmizi Nesai İbni Mace ve İbni Hıbban rivayet ettikleri gibi Hakim de Şeyhaynin şartları üzere sahihdir diyerek rivayet etmiştir. +Ebu Hureyre radıyallahu anhın şöyle dediği rivayet olunuyor: +Resulullah sallallahu aleyhi ve sellem buyurdu ki: +Her kim bir mü’minin dünya sıkıntılarından birini giderirse Cenab-ı Hak onun yevm-i kıyamet sıkıntılarından birini def’ eder. +Her kim bir müslümanın aybını örterse Allahu Teala hazretleri onun dünyada da ahirette de aybını örter. +Her kim dara düşmüş bir borçluya kolaylık yaparsa Allahu Teala hazretleri onun işini dünya ve ahirette asan eder. +Kul mü’min kardeşinin yardımcısı oldukça Allah da onun yardımcısıdır. +Her kim ilim araştırmak niyetiyle bir yola girerse Cenab-ı Hak ona o sayede cennet yollarından bir yol açar. +Hiçbir cemaat yoktur ki Allah’ın evlerinden birinde toplanıp Kur’an okusunlar birbirlerine ilim öğretsinler de melekler onları çepçevre sarmasın. +Üzerlerine sekinet nazil olmasın kendilerini rahmet kaplamasın ve Cenab-ı Hak onları nezd-i geri bırakırsa onu nesebi ileri götürmez. +Bu hadis-i şerifi İbni Mes’ud tarikıyle İmam Ahmed bin Hanbel Buhari Müslim Tirmizi Nesai ve İbni Mace; Sa’d Muğaffel ile Amr bin Nu’man bin Mukarrin tariklarıyle Taberani; Cabir bin Abdillah tarikıyle Darekutni tahric etmişlerdir. +Taberani’nin de İbni Mes’ud tarikıyle ettiği rivayette ziyadesi vardır. +Sahib ve Müdir-i Mes’ul: +H. +Eşref Edib Resulullah sallallahu aleyhi ve sellem buyurdu ki: +Müslüman malının hurmeti kanının hurmeti gibidir. +AMEL-I EHL-I MEDINE Sual: +– Amel-i ehl-i Medine nedir? +Cevap : +Amel-i ehl-i Medine İmam Malik’in kabul ettiği edille-i ahkam-ı Şeriat’ten biridir. +Usul-i fıkıh kitablarının pek çoğu amel-i ehl-i Medine’yi layıkıyle izah etmediğinden ne olduğu anlaşılamıyor ağızlarda türlü türlü sözler dolaşıyor. +Biz bu babda kıdvetü’l-muhakkıkın Şeyhulislam el-Harrani Pezdevi eazım-ı fukaha-yı Şafiiyyeden Ebu İshak-ı Şirazi eazım-ı usuliyyin-i Hanbeliyye’den İbnü’l-Kayyım el-Cevziyye eazım-ı usulin-i Malikiyyeden İbnülhacib ile Karafi meşahir-i usulyyin-i Şafiiyyeden Cemalüddin el-Esnevi ile Kadi Adud el-Ici meşahir-i usuliyyin-i Hanefiyyeden Keşf sahibi Abdülaziz el-Buhari ile et-Takrir ve’t-Tahbir sahibi Fenari muhaddisin-i Malikiyyeden Muvatta’-i Malik şarihi Muhammed ez-Zerkani gibi Mezahib-i Erbaa salikini arasında ma’ruf ve mu’temed olan ehl-i ilmin sözlerini daha açık bulduk. +Zikr olunan ulema-i İsna-Aşer’in sözlerini hulasaten beyan edelim: +Amel-i ehl-i Medine: +Medine-i Münevvere ahalisinin kabiran an-kabirin tevarüs edegeldikleri ameldir. +ye[de] seleflerine taklid ediyorlar bu suretle Fahru’l-Müslimin salavatullahi ve selamuhu aleyhim ecmain efendimiz hazretlerinin ef’al-i seniyyelerini müşahede ederek fi’l-i celil-i nebiye iktida etmiş olan sahabe-i güzine varıncaya kadar elbette halef selefe taklid edegelmiştir” diyerek belde-i tayyibe ahalisinin bir amelde ittifaklarını edille-i ahkam-ı Şeriat’ten addetmiştir. +Usul-i Pezdevi’ de el-Lüma’’ da Keşf-i Pezdevi’ de beyan olunduğuna göre İmam Malik icma’ı ancak ehl-i Medine’nin başka bir beldedeki icma’ı kabul etmiyor. +amel-i ehl-i Medine icma’ oluyor. +Fakat cumhur-ı ulemaya göre amel-i ehl-i Medine icma’ olmadığı gibi hüccet bile değildir. +heb-i Malik üzere bulunsunlar gerek mezahib-i saire salikini olsunlar asla bir noktada ittifak edemiyorlar. +sini türlü türlü tefsir ettiklerinden bu hususda akval-i adide hasıl olmuştur: +ashab-ı güzindir başkaları değildir. +Nitekim bazı Malikiyye buna kail olmuşlardır. +ashab-ı güzin ile tabiindir. +Kudema-i ehl-i Medine’nin kabul ettikleri şeyin hak olduğunda asla şekk etme. +Bu rivayete nazaran Medine’nin amel-i kadimi İmam Şafii bani’nin zahir-i mezhebine göre Hulefa-i Raşidin’in sünneti hüccettir ona ittiba’ vacibdir. +İmam-ı müşarun-ileyh bey’at-i Ebibekri’s-Sıddik bey’at-i Ömeru’l-Faruk bey’at-i Osman-ı Zi’n-nureyn bey’at-i Aliyyü’l-Murtaza hakkında “Medine’de olan bey’atlerin hepsi hılafet-i nübüvvettir.” diyor. +sar-ı Münteha’ da el-Mevle’l-Fenari Fusulü’l-Bedayi’’ de Cemalüddin el-Esnevi Şerh-i Minhac’ da ehl-i Medine’yi sahabe ve tabiine hasr ediyorlar. +etba’-ı tabiindir. +Ebu İshak-ı Şirazi bu mezhebi bazı Malikiyye’den nakl ediyor. +raccahdır yani ehl-i Medine’nin ictihad ve istidlali bilad-ı saire ahalisinin ictihad ve istidlaline muraccahdır. +Bazı Malikiyyenin mezhebi budur. +ve istidlali hüccettir. +Fakat hılafı haram değildir. +Malikiye-i Mağaribe Mağribiler nin çoğu belki hepsi buna zahib olmuşlardır. +çok tekerrür eden menkulata mahsusdur: +Ezan ikamet sa’ müd gibi. +Kadi Adud el-Ici ile İbni Emiru’l-Hacc’ın beyanlarına göre menkulat-ı müstemirra ancak bu dört şeye mahsusdur. +mezhebi olmak üzere beyan ediyorlar. +tevkıf olan yani ictihad ve istidlal ile bilinemeyen mahalde hüccettir” diyor. +Ebu İshak-ı Şirazi’nin beyanına göre Malikiyyeden Ebu- “Büyükten büyüğe mecd ü şerefe nail oldular” bekir el-Ebheri “Amel-i ehl-i Medine tarikı ihbar olan mahalde hüccettir” diyor. +Ecnas ve sa’ gibi. +Kavl-i sadis kavl-i hamisden daha şümullüdür. +olsun gerek menkulat-ı müstemirrenin maadasında olsun mutlaka hüccettir. +İbni Emiru’l-Hacc’ın beyanına göre ekser-i Mağaribenin Mağribilerin mezhebi budur İbnü’l-Hacib’in muhtarı budur. +bilad-ı saire ahalisinin rivayetlerine müraccah ve mukaddemdir.” aslına mahmuldür. +Ebu İshak-ı Şirazi ile İbnü’l-Hacib ve İbni Emiru’l-Hacc ve İbnü’l-Kayyim el-Cevziyye bu mezhebi bazı Malikiyyenin mezhebi olmak üzere beyan ediyorlar. +fii’nin mezheb-i kadiminde buna delalet eder akval var idi. +ahalisinin rivayetleri dört nev’e ayrılır: +Nev’-i evvel – Kavl-i Resul-i Kerim’i nakildir. +Bu ise ehl-i Medine’nin ehadisidir: +Malik bin Nafi’ an ibn Ömer – Malik an ibn Şehab an Sa’id bin el-Müseyyib an ebi Hüreyre – Malik an Hişam bin Urve an ebihi an Aişe – Malik an Yahya bin Sa’id an ebi Seleme an ebi Hüreyre – Malik an Musa bin Ukbe an Kerib an Esame bin Zeyd ve emsali gibi. +Nev’-i sani – Fi’l-i Resul-i Zi-şanı nakildir. +Peygamberimiz sallallahu aleyhi ve sellem Efendimiz hazretlerinin minberde mübarek arkaları kıbleye karşı vech-i melihleri da nasa müteveccih olduğu halde kaimen hutbe okumalarını; her Cumartesi günü maşiyen ve rakiben Kuba’yı ziyaret buyurmalarını; ashab-ı güzinin evlerine gitmelerini; hastalarını ziyaret etmelerini; cenazelerinde hazır bulunmalarını nakil gibi. +Nev’-ı salis – Takrir-i Resul-i Ekrem’i nakildir. +Ehl-i Medine’yi hurma ağacı telkıh etmelerinde; ticaret etmelerinde; terzilik rençberlik kuyumculuk gibi sanayi’-i muhtelife ile rinde; eyyam-ı cahiliyyeyi zikr etmelerinde; muharebe esnasında kendilerini mehib göstermelerinde; gayr-i müslimlerin dokuduğu elbiseyi giymelerinde; gayr-i müslimlerin darb ettikleri dirhem ile muamelelerinde nehy etmeyip takrir buyurmaları gibi. +Nev’-i rabi’ – Terk-i Resul-i efhamı nakildir. +Şüheda-yı Uhud’u gasl etmediklerini salat-ı idde ezan ve ikamet bulunmadığını nakil gibi. +Bazı muhaddisin zikr olunan enva’-ı erbaada ehl-i Medine’nin rivayeti bilad-ı saire ahalisinin rivayetine muarız olur ise ehl-i Medine’nin rivayetini bilad-ı saire ahalisinin rivayetine tercih ediyorlar. +Cumhur-ı fukaha bu asla muarızdır. +Ravinin Medineli olmasıyla mesela Basralı veya Mısırlı olması arasında fark yoktur. +Raviler arasında fazl u takdim ancak adl ü zabtı i’tibarıyledir. +ni ta’yine mahsusdur. +İbnü’l-Kayyim el-Cevziyye bu mezhebi de bazı Malikiyyenin mezhebi olmak üzere beyan ediyor. +Sa’ı müddü nakl minberin mevzı’ını ta’yin hücreyi ta’yin Mescid-i Kuba’yı ta’yin Musalla ve Bakı’’ı ta’yin gibi. +zamanen ba’de zamanin muttasıl olan ameli nakildir. +Vukufu müzaraayı mekan-ı mürtefi’de ezanı kable’l-fecr subh mı istikra’ olunur ise imam-ı müşarun-ileyhin ancak amel-i müstemirri nakli kasd ettiği zahir olur. +Zikr olunan akval-i aşereden bazılarının cem’i caizdir. +Ez-cümle İbnü’l-Hacib kavl-i sani ile beraber kavl-i samine kaildir. +ne ahalisinin ittifakı ile icma’ hasıl olamaz. +İmam Malik’in böyle bir mezhebi yoktur. +İbni Bükeyr Ebu Ya’kub er-Razi Ebu Bekir bin Meniyyat Tayalisi Kadi Ebu’l-Ferec Kadi Ebu Bekir el-Ebheri İmam Malik’in böyle bir mezhebi olduğunu göre bu zevat amel-i istidlali ve ictihadide ehl-i Medine’nin ameli icma’ değildir. +Ne İmam Malik’in ne de mu’temedin-i ashab-ı Malik’in böyle bir mezhebleri yoktur. +Ancak amel-i naklide icma’-ı ehl-i Medine hüccettir diyorlar. +ehl-i Medine’de dört mertebe buluyorlar. +Her birinin hükümlerini ayırıyorlar. +Mertebe-i ula – Fahru’l-mürselin Efendimiz hazretlerinden nakil mecrasına cari olan ameldir. +Mikdar-ı sa’ ve müddü nakilleri gibi. +Mertebe-i ula bil-ittifak hüccettir. +Mertebe-i saniye – Osman-ı Zi’n-nureyn radıyallahu anh hazretlerinin şehadetinden evvel Medine’deki amel-i kadimdir. +Bunun sebebi şudur: +Hazret-i Osman-ı Zi’n-nureyn’in şehadetinden sonra ümmet dağıldı bilad-ı sairede de Medine’de zuhur eden fukaha gibi fukaha zuhur etti. +Nitekim Akza’s-sahabe Hazret-i Aliyyü’l-Murtaza Irak’a gitti Talha ve Zübeyr hazaratı da Medine’den ayrıldılar. +Mertebe-i saniyye İmam Malik’in indinde hüccettir. +Yurakıda zikr olunduğu vechile Yunus bin Abdi’l-A’la’nın rivayetine göre İmam Şafii’nin de mezhebi böyledir. +İbnü’l-Hacib’in muhtarı bu olduğu gibi Fusulü’l-Bedayi’’ de Muhtasar-ı Münteha Şerhi’ nde Minhac Şerhi’ nde amel-i ehl-i Medine sahabe ve tabiine hasr olunmuş idi. +Mertebe-i salise – Hadiseyn kıyaseyn gibi delileyn-i mütearızeynden birine muvafık olan ameldir. +Mertebe-i salise İmam Malik ve Şafii’ye göre müraccahdır hanabile indinde iki kavil vardır: +Bir kavle göre muraccah değildir Ebu Ya’la ve İbni Ukayl’in mezhebleri budur; kavl-i ahara göre müraccahdır Ebu’l-Hattab’ın mezhebi budur. +Bu mes’ele İmam Ahmed’den de mansus üçüncü ma’naya göredur. +Mertebe-i rabi’a – Medine’deki nakl-i müteahhirdir. +Nakl-i müteahhir cumhura ve Eimme-i Selase’ye göre ashab-ı Malik’in muhakıkınine göre de hüccet değildir. +Nitekim Kadi Abdülvahhab el-Irakı böylece zikr etmiştir. +Şeyhulislam el-Harrani ayrıca şöyle beyan ediyor: +mes’elesi kurun-ı mufaddalaya mahsus idi. +A’sar-ı mufaddaladaki hüccet idi cumhur-ı ulemaya göre hüccet değil idi. +Kurun-ı mufaddaladan sonra bütün ulema müttefikan ehl-i Medine’nin net-i Resulullah’a; yahud Ömeru’l-Faruk’un kazayasına raci’dir. +Ma’lumdur ki İmam Malik’in üstazı Rabia; Rabia’nın üstazı Said bin el-Müseyyeb idi. +Said bin el-Müseyyeb Hazret-i Ömer’in radıyallahu anh kazasını en ziyade bilenlerden Malik ehl-i Medine ile bilad-ı saire ahalisi arasında münazaun-fih olan mes’ele hakkında der idi. +lardır. +Amel-i ehl-i Medine’nin icma’ olduğuna kail olan Malikiyye ber-vech-i ati edille irad ediyorlar: +“Ancak Medine körük gibidir murdarını giderir pak olanını alıkor.” Ahrecehu’l-Buhari Cevap: +Eazım-ı usuliyyin-i Malikiyyeden İbnü’l-Hacib bu hadis-i şerif ile istidlali kabul etmiyor bu hadis-i şerif Medine’nin ancak fazlına delalet eder yoksa ehl-i Medine’nin Fil-vaki’ hata-yı ictihadi nasıl hubs olur? +Müctehid-i muhti’ ecre müstahak olmaz mı? +Ehl-i Medine hatadan ma’sum mu? +saireye makıs değildir. +Cevap: +Fil-vaki’ Medine mecma’-ı ashab ve mehbit-ı vahiy nazm-ı celili mucebince münafıkın ve a’da-yı dinin mecma’ı da Medine’dir. +Medine camia-i ashab değildir. +Çünkü kaffe-i ulema Medine’de toplanmamışlardır belki esfar ve gazevat münasebetiyle bilad-ı baideye dağılmışlardır. +Artık ehl-i Medine’nin ameli ile ehl-i Mekke’nin ehl-i Irak’ın ehl-i Şam’ın ehl-i Mısır’ın ehl-i Yemen’in arasında ne fark vardır? +Hiç şübhe yok ki sünnet-i seniyye hangi beldede bulunur ise o beldenin ameli amel-i mütteba’ olur. +Bir mahalde ulema ve müslimin ihtilaf edince bazısının ameli bazısına hüccet olmaz. +Hüccet ancak sünnete ittiba’dır. +Sünnet ayar-ı ameldir: +Amelin ayarı sünnet ile bilinir yoksa amel ayar-ı sünnet değildir: +Sünnetin ayarı amel ile mütteba’ bilinmez. +Meskenlerin duvarların buk’aların tercih-i akvalde ne te’siri olabilir? +Tercih-i akvalde ancak ehlinin sekenesinin te’siri olabilir. +Evet ashab-ı Resulullah tenzili müşahede ettiler te’vili bildiler sonrakilerin öğrenemeyeceğini öğrendiler. +Ashab-ı Resulullah fazl ve dinde nasıl mukaddem iseler ilimde de öylece mukaddemdirler amelleri de amel-i mütteba’dır ona muhalefet olunmaz. +Fakat kesret-i fütuh münasebetiyle bir çoğu Medine’den ayrıldılar. +Ekser-i uleması Irak’a Şam’a Mısır’a gitti. +Akza’s-sahabe Hazret-i Aliyyü’l-Murtaza Müctehid-i A’zam İbni Mes’ud Fakıh Ebu Musa el-Eş’ari Huzeyfe bin el-Yeman Ammar bin Yasir Imran bin Husayn Selman el-Farisi ve emsali Irak’a; Muaz bin Cebel Ebu’l-Verda’ Ubade bin es-Samit Bilal bin Rebah ve emsali Şam’a gitmişler Kufe ve Basra’da üçyüz şu kadar Şam ve Mısır’da hemen o kadar sahabe var idi. +Nasıl olur ki ashab-ı güzin Medine’de bulundukları müddetçe amelleri mu’teber olsun başkalarının muhalefeti nazar-ı mu’teber ol[ma]sun? +Niçin Medine’nin duvarlarından ayrılmayanların amelleri mu’teber oluyor da duvarlarından ayrılanların ameli mu’teber olmuyor? +Kitab ve Sünnet kalmıştır. +Her kimde sünnet-i seniyye bulunur Erbabına ma’lum olduğu üzere cumhur-ı sahabenin mufarakatinden sonra ehl-i Medine’ye sünen-i Resulullah’dan bazısı hafi kalmış idi. +Nitekim Hazret-i Aliyyü’l-Murtaza ve İbni Mes’ud ve Muaz bin Cebel ve Ebu Musa ve saireden rıdvanullahu teala aleyhim ecmain rivayet olunan ehadisin birçoğunu ehl-i Medine rivayet etmemiştir. +Nasıl olur da kendilerine sünnet hafi kalan kimsenin ameli ile sünnet terk olunur? +Nasıl olur da sünnet-i ma’sume amel-i gayr-i ma’sum için terk olunabilir? +Amel hiçbir vakit nass-ı celile mukabil olamaz kendisi gibi bir amele mukabil olur. +Başka bir beldede nass-ı celil birinci ma’naya göre bulunur ise nass-ı celil bila-muarız kalır da nass-ı celil ile amel olunur. +Bizzat İmam Malik bile bu hale razi olmuyor. +Nitekim Harun er-Reşid buna azm etmiş iken hazret-i imam bunu men’ etmiş “Ashab-ı Resulullah etrafa dağılmıştır her taifede diğerlerinde olmayan ilim vardır” demiş idi. +İmam Malik ancak amel-i ehl-i Medine’yi kendisi için ihtiyar etmiştir. +Ne Muvatta’’ ında ne başka bir yerde “Amel-i ehl-i Medine’nin gayrisiyle caiz değildir” dememiş belki “Bu amel-i ehl-i Medine’dir” demiş idi. +Nev’-i evvel – Bilad-ı saire ahalisinin ehl-i Medine’ye muhalif oldukları ma’lum olmayan mesaildir. +Nev’-i sani – Bilad-ı saire ahalisinin ehl-i Medine’ye muhalif bulunduğu mesaildir. +Nev’-i salis – Ehl-i Medine arasında da ihtilaf bulunan mesaildir. +etmiş ise şübhe yok ki hüccettir. +Bilakis nev’-i sani ile nev’-i salisi kasd etmiş ise delili yoktur bila-delildir. +Amel-i ehl-i Medine ya nassa muarız olur; ya diğer beldenin ameline muarız olur; yahud bu üçüne de muarız olmaz. +Eğer Malikiyye bu amelleri tefrik etmezler ise nas ve aklın tefrik ettiği umur-ı muhtelifeyi müsavi tutmuş olurlar şayed bu amelleri tefrik ederler ise amel-i mu’teber ile amel-i gayr-i mu’teberi ayırıcı bir delil lazımdır. +Halbuki böyle bir delil de zikr olunmuyor. +maatin ancak delil-i racihe mebni icma’ ettiklerine hükm olunur. +Bu delil İbnü’l-Hacib tarafından irad olunmuştur. +Buna şöyle cevap veriliyor: +Adet ictihada ehak olan ulemadan bir cemaatin ancak delil-i racihe mebni ittifak ettiklerine hükm etmez. +Çünkü o cemaat de ümmetin bir kısmıdır ümmetin diğer bir kısmı olan cemaatin temessük ettikleri şey daha racih olabilir. +Ne kadar racih olan şeyler vardır ki ona kesb-i ıttıla’ olunmaz. +Tafsilat-ı ma’ruzadan müsteban olacağı vechile amel-i ehl-i Medine’yi kabul edenler indinde kadr-i müşterek ameli sünnete irca’dır sünneti ayar-ı amel tutuyorlar; ameli kazaya-yı Ömer’e irca’ ediyorlar kazaya-yı Ömer el-Faruk’u ayar-ı amel tutuyorlar; ameli fukahanın ittifakına irca’ ediyorlar. +şayia zannettiklerinden naşi kabul ediyorlar. +Amel sünnetten veya icma’-ı ümmetten veya kazaya-yı Faruk’dan mütevellid oluyor. +Yoksa ehl-i Medine’nin doğrudan doğruya işledikleri amele sünnet demiyor amel asıl olmuyor amel ayar-ı sünnet olmuyor. +Binaenaleyh “İmam Malik hazretleri Medine ahalisinin şekli diyerek ma-bihi’t-tatbik addediyor idi; İmam Malik Medine ahalisinin ictimai an’anesini sünnet-i şayia olarak kabul ediyor; İmam Malik hazretlerinin sünnet-i şayiası da dini amillerin taht-ı te’sirinde vücuda gelen ve aynı zamanda dini bir şekil alan örfden başka bir şey değildir” gibi sözlerden maksad: +Amel asıldır; amel sünnetten mütevellid değildir amele sünnet ıtlak olunmuştur.” demek ise hata-yı azimdir. +Bunu ne İmam Malik ne ashab-ı Malik ne kendini bilen bir maliki söylememiştir. +Eğer maksad: +Amel sünnetten mütevelliddir; amel asıl değil belki sünnet asıldır; sünnet-i şayiaya amel ıtlak olunmuş demek ise doğrudur. +Fakat kelamın siyak ve sibakı ihtimal-i saniye müsaid görünmüyor belki ihtimal-i evvele daha müsaid görünüyor. +Çünkü örfe haddinden ziyade ehemmiyet verilen örf nass-ı celile muadil tutulan bir makamda amel-i ehl-i Medine tenvir-i müddea için serd olunur. +İhtimal-i sani asla müddeayı tenvir etmez. +Belki ibtal eder ihtimal-i sani maksada hadim değil maksadı hadimdir. +Çünkü ihtimal-i sani başka beldenin ne örfüne ne icma’ına ne sünnetine i’tibar etmiyor; kendi beldesinin örfüne de örf-i ümmet demiyor. +Fakat örf-i belde sünnet-i Resulullah’a icma’-ı fukaha-i dine kaza-i Faruk’a raci’dir diyor. +Sünneti örfden çıkarmayıp örfü sünnetten çıkarıyor. +Maksada yarayan örfe sünnet demek örfü nas telakkı etmektir. +Halbuki böyle diyen bir Maliki yoktur. +Artık hüküm maksada göre olacağından bu ma’naya terettüb eden hüküm: +Gaflet hata hatie butlandır. +Bunlardan sonra Useyrim denilen zat şehid oldu. +Bu adam evvelce imana gelmediği gibi kavim ve kabilesine de müslüman oldukları için söylenirdi. +Bir aralık Medine’den bir yere gitmiş ve dönüşünde kabilesinden bazılarının Resulullah ile beraber muharebeye gitmiş olduklarını haber almıştı. +Bunun üzerine kalbinde İslam muhabbeti uyandı. +Silahlanıp atına binerek cenk meydanına koştu ve ağır surette yaralanıp düşünceye kadar müşriklerle kahramancasına dövüştü. +Kendisini son nefesinde iken buldular ve kabilesine yardım dular. +“Allah ve Resulüne iman eyleyerek geldim ve Allah rızası için muharebe ettim” dedi ondan sonra da can verdi. +Peygamber Efendimiz’e bundan bahs ettiler. +Resulullah hazretleri “O ehl-i cennettir” buyurdu. +Ashabdan Ebu Hureyre hazretleri “Namaz kılmadan cennete girecek biri varsa o da Useyrim’dir” derdi. +Daha sonra Hanzale bin Ebi Amir hazretleri şehid oldu. +Bu zat-ı şerifin babası mürted yani dininden dönmüş kaynatası yahud kayınbiraderi olan İbni Selul da münafıkların başı olduğu halde kendisi dini bütün bir müslüman idi. +Bir gecelik güveyi iken gelin odasından çıkıp savaş meydanına koşmuş ve düşman kumandanı olan Ebu Süfyan’ın yanına kadar ilerleyip onu attan düşürmüş hatta başını kesmesine az bir şey kalmıştı. +Lakin Şeddad adlı bir müşriğin arkadan vurmasıyla şehid oldu. +Babası Ebu Amir düşman ordusunda bulunduğu cihetle müşrik karıları yalnız bu zatın burnunu kulağını kesmediler. +Daha sonra şehid olanlar da gedik muhafızı bulunup ganimet almak için koşmayan ve arkadaşlarına uymayıp Peygamber’in emri mucebince yerini boşlamayan Abdullah bin Cübeyr ile fedakar refikleri idi. +Bu vazife kurbanlarını Halid bin el-Velid süvarileri çiğneyip geçti ve o geçiş İslam ordusunun arkadan kuşatılıp muharebeyi kayb etmelerine sebeb oldu. +Bak vazife mahallini bırakan okçular hakkında Cenab-ı Hak ne buyurdu: +Allahu a’lem meali: +“Hani izn-i ilahi ile müşrikleri öldürüyordunuz işte o vakit Allah size olan galibiyet va’dinde sadık idi. +Lakin istediğiniz muzafferiyeti size gösterdikten sonra siz korkaklığa ve bulunduğunuz gedi��i muhafaza edip etmemek hususunda münazaaya kalkıştınız Peygamber’in vermiş olduğu emre de isyan ile mevki’inizi terk eylediniz içinizden bazısı dünyayı bazısı da ahireti istiyordu yani bazınız ganimet almak züne alıp yerinden ayrılmıyordu. +Sonra sizi imtihan için düşmandan geri çevirdi yani galib gelmişken sizi mağlub eyledi. +Bununla beraber sizi afv etti ki Cenab-ı Hak mü’minlere karşı fazl u kerem sahibidir.” Vazifeleri başından çekildikleri için okçuların uğradığı şu tekdire dikkat ettin mi? +Cenab-ı Hak onları afv ettiğini haber vermekle beraber ordunun bozulmasına ancak kendilerinin sebeb olduğunu yüzlerine karşı söylüyor. +Halbuki: +Bunlar ilk müslümanlardan ve Allah yolunda malını canını esirgemeyen insanlardandır. +Böyle muhterem kimseler yaptıkları bir kusur üzerine Allah’ın itabına uğrarlarsa bizim gibi adamların vazife başından sıvışmasında ne kadar itaba hatta itaba değil de azaba duçar olacaklarını düşünmeli. +şaşkınlık arız oldu. +Öndekiler dönüp arkadan gelenleri çevirmek müslümanları düşman sandılar. +Bu kargaşalıkta Huzeyfe hazretlerinin pederi Yeman ismindeki sahabi yanlışlıkla şehid oldu. +Oğlu Huzeyfe “Aman dokunmayın. +Babamdır.” diye bağırdıysa da işittiremedi. +Hazret-i Yeman ihtiyar bir müslüman idi. +Kendi gibi yaşını almış ve artık muharebeden kalmış olan Sabit bin Vakş rafından söylendiği halde bu yaşlı arslanlar şehid olmak için birlikte gelmeleri için izin istemişler ve kargaşalığı müteakıb muradlarına ermişlerdir. +Müslümanların dönmesi ve müşriklerin iki taraftan hücum etmesi esnasında Resulullah’ın amcası Hamza bin Abdilmuttalib hazretleri kükremiş arslan gibi etrafa atılıyor ve her saldırışıyla müşriklerden biri ölüler zümresine katılıyordu. +O gün bu kahramanın öldürdüğü müşrikler otuzdan fazla idi diyorlar. +En son öldürdüğü Siba’ bin Abdi’l-Uzza isminde bir herif Vahşi adlı biri de elindeki kısa saplı kargıyı fırlatıp o fedakar mücahidi vurdu. +Kargı Hazret-i Hamza’nın göbeği altına saplanıp ucu arkasından çıktı. +O yaralı arslan son bir gayret gösterip davranmak dan çıkıp geldi. +Kancıkçasına vurduğu Hamza hazretlerinin karnından göğsüne kadar yardı ve ciğerini çıkarıp Ebu Süfyan’ın karısı Hind’e götürdü: +Bu kadın Bedir Muharebesi’nde ilk mübareze edenlerden Utbe’nin kızı Velid’in de kızkardeşi idi. +O mübarezede Hamza hazretlerinin öldürdüğü Şeybe de amcası bulunuyordu. +Onların intikamını almak için Vahşi’nin elindeki ciğeri kaptı ve canavarlar gibi dişiyle bir parçasını koparıp çiğnedi lakin yutamadı. +Sonra Vahşi de Hind de müslüman oldular ve Peygamber Efendimiz’in afvından istifade edip kurtuldular. +Hamza hazretlerinin kızkardeşi oğlu Abdullah bin Cahş da şehid oldu. +Abdullah bin Cahş’ın vurduğu darbelerden elindeki kılıç kırılmıştı. +ECNEBI MÜTEHASSISLARI Sebilürreşad’ ın evvelki haftaki nüshasında Afganistan Emir-i hazırı Habibullah Han hazretlerinin Kabil şehrini elektrik ziyasıyla tenvir etmek için Avrupa’dan birkaç mütehassıs celbine karar vermiş olduğu mündericti. +Ben de şu karar dolayısıyla emir hazretlerinin pederi olan Emir Abdurrahman Han merhumun bu hususda ne fikirde bulunduğunu kariin-i kirama bildirmek istedim ve kendi eserinden tercüme ettiğim sutur-ı atiyyeyi enzar-ı mütalaaya vaz’ eyledim. +“Hallak-ı Alem hazretleri; bir başı bedene keza bir bedeni bir başa hulasa bütün a’za-yı vücudu birbirine müftekır yaratmakla insanların yekdiğerine muhtac olduğunu bize bildirmiştir. +Selatin-i izam şu nükteden anlamalıdır ki en ziyade şevket ve satvet sahibi olanları bile esbab-ı istirahatlerinin te’mini için aşçı kunduracı terzi gibi bir takım hizmetkaran ve san’atkaranın vücuduna muhtac olmaktan hali kalamazlar. +“Kütüb-i semaviyyenin ihbarına göre Perverdigar-ı Alem şu mükevvenatı bir hafta içinde ketm-i ademden arsa-i vücuda getirmiş ve bu teenni ile iradat ve makasıdımızda müteemmil davranmak lazım geldiğini bize zımnen göstermiştir. +“Bir devletin kuvvet ve iktidarı esas-ı teşekkülüne göredir. +Hangi hükumette alim ve sahib-i tecrübe kimseler çoksa o hükumetin terakkıyatı sairlerinden fazla olur. +Buna binaen her devlet erbab-ı kifayetin vücudunu ganimet sayar ve onların istihdamıyla terakkı ve tealisini artırmak ister. +“Padişahlar zıllullah-ı fi’l-alemdir. +Tebealarının saadet ve felaketi ya doğrudan doğruya yahud tavassut-ı vüzera Hakk’ın sultanü’s-selatin olup kendileri O’nun kaimmakamı bulunduklarını düşünerek cümle mahlukata adl ü re’fetle muamele etmeleri ve siyah beyaz kırmızı gibi renk farkını ve Müslümanlık Isevilik Yahudilik yahud dinsizlik misilli meşreb ve mezheb tefavütünü nazar-ı dikkate almaksızın haklarında müsavaten adalet göstermeleri lazımdır. +“Şayan-ı taaccübdür ki: +Biz başkalarının kusurunu ve kendimizin muhassenatını görür de sairlerinin mehasinini ve kendimizin maayibini müşahede edemeyiz. +“Bugünkü memalik ile hükumat-ı mevcudeye bakılsa medeniyet ve adaletten dem vuran devletlerin lazime-i renk ve din farkı düşünülmeksizin efrad-ı insaniyyeden her birine verip vermedikleri pek kolay anlaşılır. +“İftihar ederim ki hükumetimde müstahdem olan yabancılar akarib-i kavmime nisbetle daha ziyade ilerlemişler tahsilat maliyat tababet-i hususiyye gibi ali derecata kadar irtika eylemişlerdir. +Çünkü: +Benim nazarımda kabiliyet ve kifayet dostluk ve karabetten değerlidir. +İnşaallah evlad ü ahfadım da bana peyrevlik ederek zühd-i huşke kapılmaz ve hangi kavim ve milletten olursa olsun iktidar sahiblerini istihdam etmekten geri durmaz da memleket ve millet terakkıyat ve saadat içinde parladıkça parlar. +Lakin akarib ü mensubinin de terğıbinden gaflet edilmemeli onları da teşvik eyleyerek çalıştırıp yetiştirmelidir. +“Ben milel-i muhtelifeden birçok mütehassıslar celb ettim ve memleketimde fünun ve sanayi’in intişarına çalıştım. +Milletim onlardan müstefid oldu ve hayliden hayliye ma’lumat edindi. +Hala bu usulü muhafaza ediyorum benden sonrakiler de devam eylemelidirler. +“Hizmetimde bulunan erbab-ı ihtisasın tamamıyle isimlerini şu kitaba derc etmek mümkün değildir. +Fevkalade hizmeti görülen ve memleketimde yadigar-ı payidarı kalan bazılarını zikr eyleyeceğim ki bunlar ya büsbütün yeni bir yac bırakmayacak derecede milletime fünun ve sanayi’ öğretmişlerdir. +“Hizmetime giren ecnebilerden bazıları isti’fa edip çekilmiş bazıları da müddetlerinin bitmesi üzerine kalkıp gitmiştir. +Bazıları henüz müstahdem bazıları da vazifelerinden muhracdır. +“Adem-i ehliyetleri ilcasıyle çıkarılan bu adamları teşhir etmeyeceğim. +Çünkü: +Başka bir yere muracaatlerinde merdud ve müsteskal olmalarını istemem. +Lakin ben yazmadığım halde bilinir ve tanınır iseler ona da karışmam. +“Bazıları mütehassıslar getirtip de memleketim gençlerini tahsil için frengistana göndermeyişime taaccüb ediyorlar. +Buna cevap vereyim: +“Evvelen – Harice talebe yollamak için epeyce bir masraf lazımdır. +Halbuki: +Millet içinden bu masrafı ihtiyar edecek yahud sarfına rıza gösterecek kimse yok gibidir. +Afganistan Devleti ise bütçesine böyle bir karşılık koyacak kadar zengin değildir. +“Saniyen – Memleketteki etibba ile san’atkarana: +–Çocuklarınızı getirin Avrupa’ya göndereyim. +Tababet ve mühendislik öğrensinler diye mükerreren söyledim. +Hepsi de sükut ile mukabele ettiler. +“Salisen – Benim tebeam ecnebi lisanı bilmez. +Bundan dolayı memalik-i ecnebiyyeye gidecek olsalar ameli san’atleri öğrenmeleri lazım gelir. +Zira: +Fünun-ı aliyye tahsili için evvela onların muharrer bulunduğu lisanı ta’lim etmeleri muktezidir. +“Bu sebeble katibim Sultan Muhammed Han’ın taht-ı riyasetinde bir idare teşkil ettim. +Kabil’deki fabrikalarda bulunan ma’ruzatta bulunmalarını tenbih eyledim. +“Riyazi kimya fizik ve sair kütüb-i ilmiyye ve fenniyyenin Lisan-ı Farisi’ye tercüme edilmesi bu idarenin vezaifi cümlesindendir. +Hala birkaç kitab da tercüme ve neşr olunmuştur. +“Rabian – Meşhudatıma göre tahsil-i ulum için Avrupa’ya giden şarklılar Avrupalıların fazail ve kabiliyatını iktisab edeceğine müskirat kullanmak kumar oynamak ve saire gibi adat ve rezaili öğrenip memleketlerine getiriyorlar. +Çokları da meşreb ve mezheblerini unutup dinsiz imansız olarak geri dönüyorlar. +Binaenaleyh memleketimin gençlerini yine memleketimde ve taht-ı nezaretimde olarak ta’lim ve terbiye etmek en doğru bir harekettir. +“Hamisen– Bir memlekette o memleket lisanıyla tedris edilmeyen ulum ve fünunun esası çürük kalır. +“Sadisen– Burada memleketim ahalisini çabuk ve iyi öğrenmek için teşvik ediyorum ecnebi muallimlere de şakirdlerini mümkün olduğu kadar çabuk ta’lim eyledikten sonra ne vakit isterlerse memleketlerine dönmelerini ve bu hususda benden korkmalarını söylüyorum. +Çünkü: +Gerek mukavelenamelerde şakirdlerin muallimden istiğnası hasıl oluncaya kadar mütehassısların memleketlerine dönemeyeceğine dair bir şart derc ettiriyorum. +Bu şartın hüsn-i te’siri görülüyor. +Ve bir mütehassıs sür’at ve emniyetle vatanına avdet için talebesini dikkat ve ehemmiyetle ta’lim ve terbiyeye mecbur oluyor. +“Kemal-i şevk ve iftihar ile beyan ederim ki: +Memleketim ahalisi bu tedbirden fevkalade müstefid olmuş ve evvelce mütehassısin-i ecnebiyye aralarında bulunan bazı makamat bugün milletim efradının yed-i iktidarına geçmiştir.” HİND MÜSLÜMANLARININ İLMI VE SİYASI CEM’İYETLERİ Seyyid Ahmed Han kendi parasını servetini meydana koyarak Aligarh Koleji’ni açtı. +Sonra iane toplayarak kolej etti. +Hükumet-i mahalliyyenin muavenetine de –müslümanları umur-ı siyasiyyeden alıkoymak menfaati mukabilinde– nail oldu. +Müslümanları kendi çocuklarını koleje göndermek leler yazdı. +Her ne yaptıysa en sonra koleji istediği gibi te’sise muvaffak oldu. +Kolejden her sene birkaç yüz kişi tahsil-i ali şehadetnamesini haiz olarak çıkıyorlar. +Ulum ve fünun-ı ği misilli Farisi ve Arabi lisanlarını gereği gibi öğretmek için Avrupa müsteşrikıninden iki fazıl zat intihab edilmiştir. +Maiyyetlerinde de muhavere için ayrı ayrı ehl-i lisandan muallimler vardır. +İngilizce ile ulum ve fünun-ı cedidenin tedrisatı da pek mükemmeldir. +Buradan çıkan talebe da’va vekaletinde hükumet işlerinde ihtisas peyda eder. +Yahud serbest kalmayı isterse ticaret ve ziraatle vaktini geçirir. +Seyyid Ahmed Han bütün ömrünü maarife hasr etmiş ve en sonra te’sis ettiği müessese-i ilmiyyede vefat edip orada gömülmüştür. +dikleri gibi kendisine fevkalade ihtiram ediyorlardı. +Aligarh müessese-i İslamiyyesinden bu ana kadar ba-şehadetname neş’et eden müslümanların adedi beş bine baliğdir. +Bu talebelerin arasında son derece ittihad ve ittifak caridir. +Birbirlerine her türlü yardım ve muavenette bulunurlar. +Birbirlerinin hukukunu müdafaa eylerler. +Hal-i hazırda bu kolejde iki bin talebe vardır. +Müessesenin güzel bir cami’i kitabhanesi hitabet salonu alat ve edevat-ı fenniyye laboratuarı mevcuddur. +Varidatı hep talebelerin ücuratına ve Hindistan’daki müstakıl hükümdarların tahsis eyledikleri maaşata münhasırdır. +Afganistan emir-i hazırı vaktiyle Hindistan’ı ziyaret ettiği esnada bu müesseseye uğramış bir de maaş tahsis etmişidi ki bu ana kadar verilmektedir. +Hind eşraf ve ağniya zadeganından birçok genç burada tahsil ediyorlar. +Bhopal hakimesinin küçük oğlu Hamidullah Han dahi burada öğreniyor. +Mektebin fahri sekreterliğini merhum Sir Seyyid Ahmed Han’dan sonra Nevvab Mehdi Ali Han ve onun vefatından sonra Nevvab Vakaru’l-mülk hazretleri der-uhde eylemişti. +Vakaru’l-mülk ile Mehdi Ali Han mektebe büyük faideler te’min ettiler. +Sonradan Vakaru’l-mülk hazretleri felç illetine mübtela oldukları cihetle iş göremeyecek bir hale geldiklerinden bu vazifeden isti’fa ederek kendi yerlerine Nevvab Hacı İshak Han’ın intihabını tavsiye ettiler. +Müşarun-ileyhin bu tavsiyesi kabul edildi ve el-an İshak Han mektebin müşavirlik vazifesini ifa etmektedir. +Fakat bu zat ile gençlerin arası zat-ı şahane tarafından mektebe bahş olunan seccade üzerine açılmıştır. +Müşavir ise seccadenin hükumet-i mahalliyyenin ruhsatıyle mektebin cami’ine tefriş olunmasına tarafdardır. +Gençler ise bu hareketi dalkavukluk ve hükumet-i mahalliyyeden bir lakab koparmak için ihtiyar edildiğini söylüyorlar. +Genç Aligarh talebelerinin mürevvic-i efkarı olan Hemderd gazetesinde “Tecahül-i Amiyane” ser-levhası tahtında haftada muntazaman iki makale Nevvab İshak Han’ın aleyhinde neşr edilmektedir. +Fakat nevvabın mevki’i el-an her nedense muhkemdir. +Onu isti’faya mecbur ettilerse dayanmış kalmıştır. +Bana kalırsa Nevvab’ın sağlam bir ayakkabı olmadığı ve mürai bir herif olduğu sabittir. +Kendisiyle Agra’da Mevlana Azad vasıtasıyle görüştüm. +Pek mürai bir adamdır. +Hak gençlerin elindedir. +Fakat onlar da pek müfrit ve tecrübe görmemiş adamlardır. +Hükumet-i mahalliyyeyi büsbütün kendi aleyhlerine çevirmişlerdir. +Hükumet bunları müheyyic ve müşevvik-ı ihtilal olarak tanıyor. +Şu son günlerde en birinci yevmi gazetelerinden olan Zemindar gazetesini ta’til ve matbaasını da hükumet zabt eylemiştir. +Maarif Kongresi’nin hıtamından sonra bir gün aralık verildi. +Bugün zarfında da işaat-i İslam ile bir İslam misyoneri Ebulkelam Azad tarafından bir nutuk verildi. +Bu ictima’da da –Kalküta’da olduğu gibi– ben muhtasar bir nutuk irad ederek Osmanlıların da bu gibi bir fikirde olduklarını ve bunun huzzara söyledim. +Hilafet noktasından Osmanlılar bu işe sair müslümanlardan daha ehak olduklarını da dermiyan eyledim. +Bu babda –yevm-i mezkurda– güzel kararlar ittihaz olundu. +Maarif Konferansı esasen Aligarh müessesesini daha ileriye götürmek için teşkil edilmiştir. +Yoksa umum Hindistan müslümanlarının umur-ı maarifine layıkıyle şümul ve taalluku yoktur. +Aligarh Koleji’ni darulfünuna kalb için dört seneden evvel Hind müslümanlarından yetmiş bin lira iane toplanmış ve ianatın cem’ine en ziyade çalışan Aka Han hazretleri idi. +Bu sayede Hind müslümanlarına kendisini sevdirmeye muvaffak olmuş ve cem’iyet-i siyasiyyelerine de bu vesile ile reis intihab olunmuştu. +Ahiren müslümanların darulfünun programını beğenmeyen hükumet-i mahalliyye kendilerini bu teşebbüsden men’ etmiştir. +Daha doğrusu te’sisi mutasavver olan darulfünunu resmi bir müessese-i ilmiyye sıfatıyle tanıyamayacağını hükumet beyan eylemiştir. +Aka [Ağa] Han hazretlerinin kim olduklarını bid-defeat beyan etmişimdir. +Ona dair Sebilürreşad’ ın geçmiş nüshalarına muracaat edilse kariin-i kiram müşarun-ileyhi güzelce tanıyacaklardır. +Müşarun-ileyh pek genç ve güzel bir çehreye malik olduğu gibi sesi ve sözü de hoştur. +Senenin yarısını Hindistan’da anası akrabası ve müridleri arasında diğer yarısını da Paris’de geçiriyor. +Son derece umur-ı siyasiyyede behre-verdir. +Hindistan’daki cereyanlara çok vakıfdır. +Hatta politika işlerindeki mahareti vasıtasıyle bu cereyanların çoğunu gerek hükumet nazarında cilveli tutmuştur. +Diyebilirim ki Sir Edward Grey müslüman olsa ancak Aka Han yahud Aka Han İngiliz olsa Sir Edward Grey olur! +An-ı vahidde maharet-i siyasiyyesiyle parasıyla cömertliğiyle dünyayı aldatabilir. +Aka’nın Hind müslümanlarına olan hizmeti gayr-i kabil-i inkardır. +Aka metin bir re’ye dehhaş bir fikre mütehavvil bir siyasete maliktir. +Aka’nın bir günü bir saati diğerine uymaz benzemez. +Aka yüz ip üzerine oynayan bir canbazdır. +Balkan Muharebesi esnasında Aka’nın yanlış bir sözü galat bir ifadesi –bir makalesi– Hindistan müslümanları nezdindeki parlak mevki’ini gaib ettirmiş ve onu umum indinde menfur eylemişti. +Hatta Hind meşahir-i ulemasından dehşetli müverrihinden Mevlana Şibli-i Nu’mani hazretleri Aka’nın mezkur beyanatı hakkında atideki beyitleri söylemiştir: +Aka Han harb esnasında Osmanlıların Avrupa’dan çıkıp Asya’ya göçmelerini ve orayı i’mar ile iştigal eylemelerini bir makalesiyle tensib etmişti. +Böylelikle mevki’ini gaib edince ta’miri için Hilal-i Ahmer Cem’iyeti’ne altı bin İngiliz lirası vermeyi va’d eylemişti. +Ca’fer Beyefendi’nin beyanatına bakılırsa meblağ-ı mezkur te’diye edilmemiş. +Evet müşarun-ileyh Hind müslümanlarının maarif ve siyaset işlerinde daima zi-medhal bulunmuştur. +Hizmetleri de az değildir. +Aka gibi Dehli eşraf-zadelerinden Aftab Ahmed Han’ın da hizmetleri şayan-ı tezkardır. +Bu genç zat cidden Aligarh için para toplamak hususunda fevkalade dur. +Maarif Konferansı’nın nizamnamesi usul-i müttehazeleri çoktur. +Fakat sırf Aligarh’a münhasırdır. +Sair eyalat ve vilayat için bir faidesi yoktur. +Zannımca buna “Aligarh Maarif Konferansı” namı verilse ve “Umum Hind Müslümanları” kelimesi tayyedilse daha münasib olur. +Bu seneki siyasi ictima’ için reis ekseriyet-i ara’ ile ictima’dan evvel Bombay ağniyasından Sir Rahmetullah Bahali’yi intihab eylemişti. +Kongrenin ictima’ından bir gün evvel Aka Han Reis Raca Mahmud-abad Mister Mazharu’l-Hak Bakı Puri daha birçok liderler hep Metropol Hoteli’ne gelmişlerdi. +Birbirleriyle görüşmek teati-i efkar etmek Ertesi günü kongre reisi büyük bir landon arabasına bindirilerek zavallı fukara-yı kasaba tarafından ictima’ yerine kadar çekildi. +Güzergahında ellerinde renkli bayraklar tutan ibtidai mektep talebeleri tarafından milli neşideler Urdu Lisanı’yla okunuyordu. +Reisin mahall-i ictima’a muvasaleti üzerine alkışlar devam etti. +Eller avuçlar yoruldu. +Reisin nutk-ı iftitahisi Urdu ve İngilizce lisanlarıyla matbu’ olarak huzzara dağıtıldı. +Sonra reis ayağa kalkarak nutkunu İngilizce lisanıyla basılan risale yüzünden okumaya başladı. +Durduğu zaman alkışlanıyordu. +Hind istiklal-i idari bahsinde emsali na-mesbuk bir surette alkışlandı. +Balkan Muharebesi’nden de reis bahs ederek “Lillahi’l-hamd sevgili Edirne üzerinde el-an Osmanlı ve İslam bayrağının temevvüc-nüma olmasını görmekle gözlerimiz aydındır” dedi. +Reisin nutku bir saatten fazla sürdü. +Müteakıben hatibler birer birer mevki’-i hitabete gelerek meta’larını satıyorlardı. +Bu gürültü iki gün devam etti. +Fakat gürültüsüz olarak netice-pezir oldu. +Londra’daki Muslim Lig[League]’in Hind Kongresi’ne şu’be olmasına karar verildi. +Aynı zamanda Londra’da Muslim Lig Reis Seyyid Emir Ali’nin yalnız tasanif ve te’lif-i kesiresiyle İslamlara birçok hizmet ettiğini bahs etmekle iktifa olundu. +Seyyid Emir Ali’nin bil-cümle umur-ı siyasiyyede müslümanlara olan hidematından hususiyle Trablus ve Balkan muharebatı esnasındaki teşebbüsatı meskutün-anh kaldı. +En sonra Aka Han hazretlerini reis vekili ta’yin ettiler. +Müşarun-ileyh bizzat ictima’ın sonuna kadar iki gün Agra’da bulunuyordu. +Müridleri tarafından kendisine on bin rupiye kadar da “nezirane” hediye takdim edilmişti. +Müslümanlar el-an umur-ı siyasiyyede Hindular kadar tecrübe ve maharet kesb edememişlerdir. +Bu vadilerde elan yaya bulunuyorlar. +Hindular gibi menafi’-i şahsiyyesini menafi’-i umumiyye için ayak altına alan liderleri de yoktur. +Esasen lider millet reisi olarak bir adam bile yoktur. +Yüzünde son derece hurmet ettikleri bir liderin arkasında güldüklerini gözümle gördüm. +Bundan başka müslümanların siyasi kadar kuvveden fiile çıkmamış ve ��ıkarılmamıştır. +Çünkü bunu kuvveden fiile çıkaracak kuvvete malik bulunmuyorlar. +Hindularınki böyle değildir. +Ortalığa birkaç genç daha atılmıştır ki mevki’-i siyaseti müslümanların mevki’ini ziyadesiyle darlaştırmaya sebeb olmuşlardır. +İngilizler bunlara pek fena nazarla baktıkları halde müslümanlar tarafından da hiçbir guna hurmete malik bulunmuyorlar. +Bunlar Balkan Muharebesi’nde Hilal-i Ahmer için de birçok iane toplamışlardır. +Fakat ahaliden aldıkları paraların hesabatını vermedikleri cihetle el-yevm müttehem bulunmaktadırlar. +Binaenaleyh halk nazarında evvelce malik oldukları hurmeti gaib etmişlerdir. +Sonra bu gibi yeni türemiş tecrübesiz gençlere a’yan eşraf ve eski hanedanlar baş eğmiyorlar para vermiyorlar. +Parasız olarak siyasi iş yürütmek Hindistan gibi bir yerde pek çetindir. +Daha bize taalluk edecek başka şeyler de vardır ki burada zikri caiz değildir. +Evet kongrenin bir fahri müşaviri dahi Seyyid Vezir Hasan namında birisi vardır ki evvelce bu ve The Comrade gazetesinin naşiri Mister Muhammed Ali beraberce Londra’ya giderek Kanpur Cami’i mes’elesini İngiltere evliya-yı umuruna anlatmayı yeltenmişlerdi. +Kendilerini Hind müslümanlarının murahhası olarak tanıtmışlardı. +Gerek Aka Han ve gerek Mister Emir Ali tarafından bunlara verilmesi lazım gelen zıyafet verilmedi. +İngiliz evliya-yı umuruna bu ra’nın Muslim Lig Riyaseti’nden isti’fa etti. +İngiliz ricali de bu har oldular. +Hind müslümanlarının mümessilleri olsaydılar protestolar birbirini vely edecekti. +Maatteessüf bu halden sonra Hind müslümanlarının sükutu bu iki zatın mümessil sıfatını haiz olmadıklarını bir kat daha İngiliz ricalinin nazarında Hind müslümanları “demokrasi” mesleğini hiçbir vakit kabul etmezler. +Daima liderlerini “aristokrat”lar içinde görmeye alışmışlardır. +Burada para ünvan lakab daha çok zamanlar için iş görüyor. +Müslümanlarla Hindular beyninde henüz esaslı ittihad ve ittifak teessüs edememiştir. +Bu mevcud olmayınca hükumet-i mahalliyyenin hukukuna halel gelmez. +Dinen ahlaken meşreben adeten Hindularla müslümanlar beyninde büyük bir tenafür ve burudet hüküm-fermadır. +Hinduların aliheleri makamında olan inek ve öküzleri her sene kurban bayramında müslümanlar tarafından itlaf edildiklerini gören bir putperest hiçbir vakit müslümanla uyuşmaz. +Diğer taraftan yaşlı müslümanlar öyle zannediyorlar ki eğer Hindularla Hinduların adedi müslümanlara kat kat faik bulunduğundan müslümanları ileride katl-i am edeceklerdir. +Binaenaleyh dinen yabancı olan İngilizlerin hükümranlıkları tercih edilmektedir. +Daha buna benzer hafi ve celi birçok avamil ve müessirat vardır ki Hindularla İslamlar arasındaki ittihad ve ittifak-ı tammın husulüne mani’ olmaktadır. +Sözün kısası İngilizler bu münaferetten bil-istifade daha çok zaman için –bu gidişle– Hindistan’ı taht-ı idarelerinde bulunduracaklardır. +vet henüz teessüs edememiştir. +Bizim için Hindistan’da pek açık ve tehlikesiz bir siyaset ta’kıb etmek lazımdır. +Hükumet-i mahalliyyenin aleyhinde bulunmakla ma’ruf ve müştehir olanlarla her türlü revabıt ve münasebat-ı resmiyyeyi kat’ etmek ve fakat onlara karşı pek bi-gane bulunmamak suretiyle her müslüman gibi muamele etmek Hindistan’daki nüfuz-daran ile –ki İngilizlerle bunlar arasında esasen öteden beri dostluk mevcuddur– hoş geçinmek ve icabında onların muavenet-i maddiyyelerinden müstefid olmak bizimle münasebette bulunmak tanımak ve resmi muamelelerde bulunmak. +Münasebet-i ticariyye ve vidadiyyeyi artırmak için doğrudan doğruya açıktan açığa teşebbüsatta bulunmaktan bizi İngilizler men’ edemezler. +Yeter ki bu teşebbüsatın altında bir zamir-i müstetir olmasından emin olsunlar. +Bundan başka ahlak ciheti henüz Hindistan’da tekemmül etmemiş ve etmediği için Hind yerlileriyle –müstesnalardan başka– derin surette münasebat peyda etmek zamanı hulul etmemiştir. +Hindlileri Makam-ı Hılafet’e rabt için elimizde vesileler vardır ki isti’mali hadd-i zatında kolay olduğu gibi İngilizlerin de takdirini celbe kafidir. +Dehli: +S sin . +M. +Tevfik +MAARİF Geçen mektubumda bu taraflarda “müteaddi” ve “lazim” ma sözüm epey müddet bu mevzu’ üzerinde yürüyecektir. +Anlamak ve anlatmak istediğim; bu iki nurlu irfandan her birinin tuttuğu yollardır. +“Lazim maarif”den maksadım; maarif-i İslamiyye ve Osmaniyyemiz olduğu anlaşılmıştı. +Geriye kalanı da müteaddi ve çalaktir! +Her yerde olduğu gibi burada da mekteb büyük işler görmüş ve görüyor. +Neler yapmış neler… Halkın elinden lisanını adatını an’anatını aklını nihayet kalbini almış; hem kimseye sezdirmeksizin kimseye yan bakmaksızın karıncalar gibi çalışmış ruh gibi sereyan etmiş. +Şimdi bizim gibi aklı başına sonundan gelenler; hayran hayran bakıyoruz. +Ta ilk mektubumda da söyledimdi bu işlerin nasıl başa çıkarıldığını öğrenmek; bize teveccüh eden ilk vazifedir. +Bütün bed-binliklere rağmen hiç de vakit geçmiştir diyemem; ve “Allah bizimle beraberdir” yolundaki kanaatimizin en beliğ ma’nası budur. +Allah bize daima çok zaman veriyor; çok fırsat veriyor. +Ondan istifade etmeye bakmazsak tabii bizimle beraber olamaz. +Hayrallah K. +T. +Khairallah isminde bir hıristiyan efendi; La Syrie Suriye ünvanıyle bu tarafın arzı menşe’-i kavmi ve siyasisi tekamülü hayat-ı ictimaiyye edebiyye ve siyasiyyesi hakkında sahifelik Fransızca bir kitab neşr etmiş. +Bakınız bu kitab; “Tekamül” faslının başında neler söylüyor: +“Eski Suriye ile bugünkü Suriye asla birbirine benzemez. +Eşhas ve her şeyi istihaleye uğramıştır. +Bu tekamül asla hemen tesadüfat-ı hayat mahsulünden ibaret bir şey değildir. +Asırlardan beri başlamış ve fakat uzun müddet seyri bati olmuştur. +Lakin bir gün gelip de an be-an hazırlanan bu kıt’ada şerait-i müsaideye tesadüf edince birden bire ilerledi. +Ve ani bir inkişafa mazhar oldu. +Bu yeni tahavvülün rülen kuvvet “mekteb” olmuştur. +“Bu illet-i faile mekteb; evvel-emirde Roma rahiblerinin taht-ı vesayetinde Suriye’ye intikal ediyor ve orada ilk inbiası renaissance meydana getiriyor. +Bundan sonra mektep hayatı silk-i diniden silk-i ictimai ve zihniye geçiyor. +“Daha sonra ecnebi mektebini iş başında görürüz. +O da mekatib ve matbuatıyle henüz uykuda bulunan Şark Alemi’nde Garb medeniyetinin ayat-ı ikbalini neşr etmek için uğraşıp durmuştur. +“İşte bir taraftan bu ana toprakta günden güne kuvvetleşen temas-ı bi-perva ve la-kayd diğer taraftan Suriyelinin Finikelilere kadar dayanan an’anatını istishab ederek garb sahillerinde serbest serbest gezip dolaşması yüzünden müstakıl Suriye’nin simasını şimdiden tersime başlayan mücahedat ve makasıd ile ta’kıb olunan bir takım efkar ve tasavvurat-ı cedide doğmuştur!” Bu sözler; bizi pek çok düşündürmeli ve irşad etmelidir. +Bugünün topu tüfengi hakıkat-i halde mektebdir. +“Medeniyet naşirliği” denilen yaldızlı bir vesile ile açılan bu fabrikalarda daima hayırlı bir meta’ olamaz. +Ba-husus en emin ve müsmir bilgiler; ayağa getirilenler değil yorula yorula aranılan arkasından koşulanlardır yoksa ma’rifetin de fettanı vardır ve ilim hayat ve menfaat ile karışınca insanların elinde bi-taraflığını gaib ediverir. +İşte bunun için burada birbirleriyle düello edip duran bir sürü ecnebi mekteplerinin sırf ilim ve medeniyet için Allah rızası için çalıştıklarını zannetmek bu asrın asla afv edemeyeceği bir saf-dillik olur. +Hayrullah Efendi kitabında diyor ki: +“Pek şayan-ı dikkat bir hadise daha ecnebilerin mektebcilik hususundaki failiyetleridir. +Suriye’nin merkez-i irfanı olan Beyrut; bu yüzden adeta bir muharebe meydanına dönmüştür. +Bu hemen Avrupa Düvel-i Muazzaması’nın ve onlardan başka Amerika Hükumat-ı Müttehidesi’nin “mekteb vasıtasıyle istila-yı selimi” conquêt pacifique usulünde bir tecrübe-i hulul icra etmek üzere ileriye atılmalarından başka bir şey değildir. +Fransa Amerika İtalya Rusya İngiltere Almanya; bu işin müteşebbisi bulunuyorlar.” Bu hakıkatin karşısında bize sözden ziyade gözümüzü dört açmak düşer. +Acaba şimdiye kadar açabilmiş miyiz böyle her taraftan ağlal-i irfan ile kuşatılan biz müslümanlar ne yapabilmişiz? +Merak edilecek budur: +Bütün bütün durmamışız. +Bu cereyan bizi de kımıldatmış. +Müteaddi maarifin haşmet debdebe ve daratı hamd olsun bizi ye’se düşürmemiş. +Himmet ve hamiyet erbabı; akıllarını başlarına almış ne kadar naçiz olursa olsun kendilerini korumak için birer mevzi’ tutmuşlar. +İşte size bu mektubumda Beyrut’da bu niyyetü’l-İslamiyye”den bahs edeceğim. +Yine bu nevi’den olan “Daru’l-ulum”u diğer bir mektuba bırakıyorum. +el-Külliyyetü’l-İslamiyyetü’l-Osmaniyye’yi ziyaretle müşerref oldum. +Nazik ve gayur müdiri Doktor Beşir Kassar Efendi’nin lutf-ı delaletiyle bazı derslerinde bulundum dershanelerini gördüm diğer müştemilatını dolaştım. +Mevki’i dil-rüba. +Binası sade ve vakur. +Her halde çalışkanlar muhitı olduğunu gösteren measir ile tırazide. +Ziyaretimde beni bilhassa en ziyade memnun eden şeylerden biri de bu müesseseyi bugünkü haline getirinceye kadar pek büyük himmetler sarf etmiş olmakla ma’ruf bulunan külliye ve hey’et reisi elÜstaz eş-Şeyh Ahmed Abbas el-Ezheri Efendi hazretleriyle teşerrüf etmek oldu. +Bu günlerde müslümanlar; birbirleriyle görüşünce camia-i İslamiyye mutlaka mevzu’-ı bahs oluyor. +Bu hal bizim muhaveremizde de görüldü; efendi hazretlerinin rabıta-i İslamiyyeyi pek alimane anladıklarını gösteren ve “asabiyet-i kavmiyye” denilip zaman-ı cahiliyyetten kalma ve ibtidai temayüllerden olan hissin Müslümanlık’ın geniş ve feyyaz sine-i şefkat ve muhabbetinde yer bulamayacağına kail olduklarını anlatan kıymetdar sözlerine muhatab oldum ve kendilerine ümid ve hurmet ile veda’ ettim. +Mekteb idaresinin hediye ettiği beyanname-i seneviden “Medrese-i Osmaniyye; Sene-i Hicriyyesi’nde küşad edilmiştir. +O sırada küçük bir müessese-i ilmiyye halinde devam edenlere münhasır bulunuyor idi. +Aradan birkaç sene geçer geçmez birden bire daire-i mesaisi büyüyüverdi ve ehl-i İslam arasında hüsn-i sıyt kazanarak muallimlerini talebesini çoğaltabildi. +İşte bu andan i’tibaren tekamül-i tedrici kanununa tabi’ olarak bugünkü derece-i terakkıye erişti ki aradan on dokuz sene geçmiştir. +Artık şimdi müterakkı bir külliyedir. +Dört yüz şakirdi kırka yakın esatize muallimin ve müstahdemini vardır. +Şimdiye kadar yetiştirmiş olup bugün Suriye’nin ma-bihi’l-iftiharı olan ve muslihlerin taliadarı bulunan gençler bu hesabdan haric… Medrese altıncı sene-i te’sisine kadar nehari idi; senesinde leyli kısmını açtı. +Evvela küçük mikyasda işe başlamıştı. +Gittikçe işi ilerletti. +Bugün leyli talebenin adedi yüz elliyi aşmıştır ki bunların içinde çoğu Suriye havalisine Hicaz’a Yemen’e Anadolu’ya Bağdad’a Tunus’a Marakeş’e Maskat’a Basra’ya ve Memalik-i Osmaniyye’nin diğer merakiz-i mühimmesine mensubdurlar. +Hak Teala Osmanlı ümmetine ni’met-i Meşrutiyet’i ihsan buyurup da iş görmek yolları açılınca bazı efazıl mektep için bir hey’et umde teşkil etmeyi düşündüler. +Vazifesi müdire “şura”lık yapmak akıl danışacağı zaman merci’ olmak yine onunla beraber mektebin esbab-ı terakkısini göz önünde bulundurmak ve asrın muktezi olduğu ıslahat ve tehzibata yaklaşmak için çalışmak olacak idi. +Öyle oldu ve bu hey’et hazırlıkların tamamlandığını mektebin kavlen ve fi’len daha ziyade terakkıye müstaid bir hale geldiğini görünce ona “el-Külliyyetü’l-Osmaniyyetü’l-İslamiyye” ünvanını vermeyi ve bu adımın ümmete cemaat-i İslamiyyeye ve devlete büyük mikyasda arz-ı hizmete müteveccih amalin bir fecr-i sadıkı olmasını kararlaştırdı. +“Külliye-i Osmaniyye-i İslamiyye” deyince anlamak istediğimiz şey; müterakkı bir medrese-i ilmiyyedir. +Öyle ki burada okunan ulum ve fünun gençlere bakalorya şehadetnamesini kazandırsın ve onları ilim ve edeb nokta-i nazarından kelimenin bütün ma’nasıyla adam etsin; bu memleketin muhtac bulunduğu evsaf ile zevki tadılmış bir ilim güzel ahlak vatanperverlik hasılı ilim ve ma’rifet silahı ile mücehhez yetişsin. +İşte gaye budur. +Mektebde icra edilen ıslahat ise şunlardır: +dan tefrikıyla iki seneye hasrı. +Sonra bu kısmın derslerinde müşahede ve hiss usullerinin tatbikı ile çocuğun müfekkiresini takviye etmek ve zihnini istintaca alıştırmak. +Lisan-ı ta’limin ağlebiyet i’tibarıyle Arabca olması. +biye ve ta’lim usullerine mütabeat etmelidirler. +Umde reis-i üstazı Mısır’a giderek hükumete ve halka aid ibtidai tali ali derecesinde birçok mektepleri ziyaret etmiş usul-i ta’limlerini görmüş mektep kitablarını araştırmış avdette ihtiyacı söndürmeye elverişli birçok asarı beraberinde getirmiştir. +Ulumun Arabca tedrisine ciddiyet ve ihtimamla çalışmak. +Bu emeli tahkık için mevcud kitablardan istifade ediliyor. +Henüz Arabca tahrir ve te’lif edilmeyen mevzu’lara gelince: +Mekteb bu işi üzerine alacak ve muallimlerin muhazara konferans dedikleri usulüyle verecekleri dersler; jelatin ile tab’ olunacaktır. +Ders saatleri yevmiye beşi tecavüz etmeyecek; riyazat-ı bedeniyyeye bilhassa i’tina olunacaktır. +Kısm-ı ibtidaide bulunan küçük çocukları kollamak temizliklerini te’min etmek üzere bir mürebbiye ta’yin olunacaktır. +biyye tarih-i edebiyat-ı Arabiyye tefsir felsefe-i lügaviyye ma’lumat-ı medeniyye iktisad-ı siyasi mebadi-i hukuk hendese-i mücesseme intikad tarihi müsellesat kozmoğrafya felsefe-i akliyye hıfzu’s-sıhha resim usul-i ticaret ve coğrafya-yı ticari. +Kimya ve tabiiyyat derslerinde ameliyat zamanlarının tevsi’iyle alat-ı lazimenin celbi. +Gerek muallimin ve gerek talebe fasih Arabca ile ders verecek ve konuşacaklardır. +Nebatat ve ziraat tecrübeleri için münasib bir yer tahsisi. +Hey’etin vesail-i lazimeyi idrak edince bir de kısm-ı dini açmak niyetinde bulunduğu anlaşılıyor. +Birer hukuk ve ticaret şu’besi açmak da cümle-i tasavvuratındandır. +“Beyanname-i senevi”nin bir tarafında deniliyor ki: +“Şevk ve himmeti kuvvetlendiren şeylerden biri de hükumetimizin medresenin vatan-ı Osmani ve rabıta-i Osmaniyye yolundaki hıdematını takdir buyurması ve ona nazar-ı avn ü is’af ile bakmasıdır. +Hükumet Külliye-i Osmaniyye-i şehadetnamesinin mekatib-i resmiyye şehadetnamesine muadil olduğunu tasdik ediyor. +Bunun içindir ki: +Külliye üstazları hizmet-i askeriyyeden ma’fuvv olduğu gibi kısm-ı celeden i’tibar olunur.” Beyannamenin “Lugatü’l-Külliyye ve Ulumuha” faslında Türkçe’ye aid şu sözler var: +“Külliye-i Osmaniyye; Osmanlı çocuğunun hükumetinin resmi lisanını güzelce öğrenmesi Türkçe’nin matlub vechile tahsili kıraet kitabet mükalemat müfredat sarf ve nahiv belağat inşa edebiyat ve tercüme gibi usul ve füru’un ihatası için lazım gelen vakit tahsis olunmuştur.” Fakat bilmem bir yanlışlık mı var ibtidai kısmının müfredat programında Türkçe’yi bulamadım. +Fransızca ise bu kısmın her iki senesinde de var. +“Külliye-i Osmaniyye-i İslamiyye” hakkında biraz da La Syrie Suriye muharririni dinleyelim: +“Her ne kadar diğerlerine nisbetle yeni ise de asri moderne harekette ahz-i mevki’ etmek için ciddi müfid ve İslami mesai ibraz etmekte ve müslüman cem’iyeti üzerinde müessir adamlar yetiştirmekte olduğu için bu kolejden de bahs etmeliyiz. +’de el-Ezher Darulfünunu’nun sabık şakirdi Şeyh Ahmed Abbas tarafından te’sis olunan bu mekteb; eski an’aneler ile açıktan açığa alakasını keserek kapılarını asri zamana uygun fikirlere açtı. +Fransızca Beyrut’un hıristiyan mektepleri nümune ittihaz edilerek bir lisan-ı mecburi gibi mektebe idhal edildi ve tedrisat-ı fenniyye de esas oldu: +Müslüman an’ane-perverliğinin traditionnalisme kuvvetini takdir edenlere göre bu; bir pervasızlık büyük bir teceddüd ve aynı zamanda bir uzlaşmadır. +İşte bu zamandan i’tibarendir ki biz muharrirlik hitabet gazetecilik eden bir takım genç müslümanları ictimai ve hürriyet-perverane nazariyatın da’vetkarları apotre görüyoruz. +Evvelce müslüman kitlenin arkasında mütecerridane gizlenip durduğu bir hail vardı. +Şeyh Abbas ihtimal la-yüş’ırane farkına varmadan kilata tatsızlıklara hedef olduysa da işi ba’de-ma emin ve nazariyat-ı müsaade-karane ve hürriyet-perveranesi muzafferdir: +Onun en muhlis rufeka-yı mesaisinden biri de aba-yı yesuiyye tarafından taht-ı inhısara alınan mektep kitablarıyla pek ziyade kesb-i ma’rufiyyet eden Yusuf Harkuş olmuştur. +Bu adam kendinden sonra gittikçe büyüyecek olan bir nam kazanmaya namzed mütevazı’ bir amildir. +Şakir-i avn ve parlak mesaisi ortasında birden bire oluveren necib Huyeyka’da sıra sıra Külliye-i Osmaniyye’ye takdim-i refakat ettiler. +Şeyh Abbas tarafından ibraz olunan hıdematın nişane-i takdir ve şükranı olmak üzere müslümanlar mektebini “Darulfünun”a université kalb etmek tasavvurunda bulunuyorlar. +Ahiren kemal-i haz ile haber aldığımız bu niyet; tarik-ı terakkıde büyük bir adım olacaktır.” Görülüyor ki tekrar edip durduğum gibi bir kımıldanma gerinme var. +Şübhesiz Beyrut’un afakına kara bulutlar gibi çöken o korkunç müteaddi maarifin karşısında bizim bir değil göz doyurmaz. +Fakat buna da şükür. +Mektebci olduğum için bu bahislerden dünyalar kadar zevk duyarım. +Size böyle her cins maarifden haber veren mektuplar yazıp duracağım. +Hemen Allah tevfik buyura ve cümlemizi birer birer ve bir an evvel ıslah eyleye. +Diyelim ve çalışalım çünkü pek geç kalmışız ve bir dakıka gaib edecek vaktimiz yok arkadaşlar… DIN İLE SİYASET YEKDİĞERİNDEN AYRILMALI MIDIR? +Din ile siyasetin yekdiğerinin lazim-i gayr-i mufarıkı olduğunu anlamak için artık şahid ve delillere günden güne Son Balkan Muharebesi din ve siyasetin ne kadar birbirine merbut bulunduğunu göstermek için pek güzel misallerden biridir: +Biz müterakkı milletler idadına girmek maksadıyle dinimizi ikinci derecede tutarak yeni bir siyaset-i “medeniyye” te’sis etmiştik. +Mağlub olduk; Balkanlar Muharebesi’nin nasrani alayları kumandanı dini bir harb i’lan ettiği galebe maddeten ma’nen onlarda kaldı. +Bu satırları her ne kadar ben yazıyorsam da bu fikir an-asıl benim değildir; bu fikri bana telkın eden Çin İhtilal-i Sanisi’nde büyük yararlıkları fedakarlıkları aklın kabul etmekte tereddüd göstereceği derecede iktidar ve faaliyetleri pençe-i zulmünden canını kurtarmak için Japonya’ya iltica eden mücahid Tan Ten Kiyo nam Asyalı bir kardeşimizdir. +Müşarun-ileyh diyor ki: +“Biz Çin İhtilali’nde bütün muvaffakıyetlerimize din ile siyaseti beraber kullanmakla nail olduk hiçbir millet yoktur ki onun takdis ettiği bir din olmasın. +Din ihtilal erbabı kumandanlar ve rical-i devlet tarafından siyasette de kullanılırsa ve onu kullanmakta maharet gösterirlerse emin olunuz ki hiçbir ferd-i vatan olmaz ki onların evamirine itaat etmesin. +kanlılar efradda vatana merbutiyeti takviye için din namına hitaba başladılar İslamların taht-ı esaretinde bulunan dindaşlarını kurtarmak için i’lan-ı harb ettiler milletdaşları ise nan Sırbistan ve Bulgaristan ittifakı pek açık bir delildir. +Aynı zamanda siz gençler Türkiye’nin umur-ı idaresini elinize aldığınız andan i’tibaren bilmem ne maksadla Avrupa’ya yaranmak ümidiyle mi nedir dininizden tebaüd ettikçe ettiniz. +Balkan Muharebesi’nde birkaç ay mukaddem olacak zannederim Çinli İslam arkadaşlarımdan biri İstanbul’da münteşir İkdam Gazetesi’nden tercüme olunmuş bir mışlar bak biz de Avrupa’da yaşamak istiyorsak Avrupalılar gibi olmalıyız diyorlar. +Ben Avrupa’da pek çok Türklere rast geldim. +Onlar vechen ve libasen bir Avrupalıdan zaten farksızdırlar ahlaken da onları taklide çalışanlarına pek çok rast geldim. +Muharrir bu sözleriyle ne demek istiyor bilmem ama galiba bunlar dinlerini de Avrupalıların hoşuna gidecek bir tavra ifrağ etmek fikrindedirler.” diyerek teessüflerle acı acı gülüyordu. +O zaman o kadar ma’nasını anlayamadığım acı gülüşleri şimdi düşündükçe onun şöyle diğer sözleri de hatırıma geliyor: +“Hongkong’da bulunan İhtilal Komitesi’nin merkez-i idaresinde bir vakitler yalnız ikimiz kalmıştık. +Herkes her tarafa mütenevvi’ vazifelerle gönderilmişlerdi. +Biz onlardan havadisi telfik ve tevhid edip başkumandanımız Sun Yat-sen’e rapor suretinde takdime me’mur idik. +Bir gün derin derin hayallerle uğraşarak uzun müddet yüzüme bakıp durduktan sonra: +“Bunlar hep hayal ama içinde öyle hakıkat nurları parlayanları da var ki insan onların husulünü düşündükçe azametleri karşısında hayrette kalıyor. +Mesela kurduğumuz şu hayali planlardan pek cüz’i bir kısmı bile vücuda çıkarsa Osmanlı ile Çin’in Asya’da ne büyük roller oynayacağını tahayyül bile beni çıldırtıyor kalbimin göğsüme sığamadığını hissediyorum. +Eğer Çin Cemahir-i Müttefikası dahilinde bulunan bulunursan emin ol ki yanılırsın. +Hiçbir Çinli İslam yoktur ki onun kalbinde Osmanlı padişahı o büyük halifeye bir mevki’-i daha doğrusunu istersen o his ki takdiri için kelime bulunamaz öyle bir kuvvettir ki kırk milyon Çinli İslam’ı bir anda tevhid eder. +Buna ne cehalet haildir ne de milliyet. +el-hasıl şu kuvvet-i azime Çin Cemahir-i Müttefikası’nın hükumet-i Osmaniyye ile ittihadını arzu eder ki bunda şübhe yoktur. +Kaç yüz milyon da İslam’ın muhabbetini celb edecektir. +Bundan doğan satvet kudret her nasıl istersen öyle tesmiye et –öyle bir şeydir ki karşısında mütefennin müsellah Avrupa bir üfürme ile yok olur. +Böyle şeyler işte o hayal farz ettiğimiz laklakıyyatın birer neticesi olacaklarına eminim çünkü vatanımın işte şu uzun saçlı kısa akıllı ahmaklar vatanı diye Avrupalıların tahkır ettiği Çin’in biz çalışırsak halasa erişeceğine eminim” diyordu. +“Merhum sonra Çin İhtilali’nde gayret ve ictihadı semeresi olarak gayet cesur küçük bir İslam gönüllü fırkası vücuda getirmişti bu kuvvetiyle hürriyet yolunda kamilen mahv oldu.” setin nerelerde nasıl kullanılabileceğini azıcık da hıristiyan komşularınızdan öğrenmelisiniz. +Onlar Balkan Muharebesi’nde Balkan ordularına muavenette bulunmak için yalnız yarım milyon raddesinde bulunan Çinli hıristiyanlardan da velev cüz’i olsun maddeten muavenette bulunmaya da’vet ettiler verilen esmanın hiç olmazsa Ayasofya’ya haç rekz etmek emeliyle çalışan ordulara birkaç kurşun tedarik edeceğini söylediler. +Saf-derun ve muhlis Asyalı hıristiyanlar da hakıkaten a’mal-i hasenede bulunmak emeliyle ceplerini boşlattılar. +Bi-çarelere o kadar sizin barbarlığınızdan bahs olunmuştur ki onlar mecusilere bile sizden ziyade hurmet ederler. +Yarım milyon nüfusa malik Çinli hıristiyan alemi böylelikle olmuş; İngiliz gazeteleri paşalarının korkaklığından hırsızlığından bahs ediyorlar onun için olacak; yoksa Osman Paşa’nın askerleri ile şimdiki askerler arasında bir fark yoktur her ikisi İslamdır… gibi laklakıyyattan ileri gidemediler. +Cüz’i bir hareket tevellüd ettiyse de mesela Grek tama’-karlığı sayesinde cem’ olunan paraların nısf-ı a’zamı yine Çin’de kaldığından şanlarına layık derecede olmadı. +Siz ise şimdi her nevi’ muavenet-i nakdiyyeye muhtac bir anda bulunuyorsunuz. +Alem sizin yeni dretnotlar için Alem-i İslam’dan para cem’ etmekte olduğunuzdan bahs ediyor. +Velev alemi yalancı çıkarmamak için tedbirli ma’lumatlı bir alim daha nesi için komiteler teşkil ettirirseniz ve bu komitelerin evrakını gayet resmi ve mukayyed bir hale vaz’ ettirirseniz küçük bir torpidoya da Çin İslamlarının ihtiramla yad ettikleri tarihi bir isim koyarsanız bilmiş olunuz ki Çin İslamları cüz’i bir müddet zarfında bir dretnot daha inşa ettirirler. +sizin de dininize temessükünüzle dini siyasi bir surette de kullanmanızla bu hususda pek cüz’i bir gayretle hasıl olur. +Destgahlar eğer Avrupa’da size kapalı da olsa Nagazaki ve Kobe’deki Japon destgahları her vakit açılabilir. +Ve istediğiniz cesamette dretnotları da kolaylıkla der-uhde ederler. +Kobe destgahlarında inşa olunan son sefain-i harbiyyenin ekserisi Avrupa’da inşa olunanlardan sür’atçe pek ileri oldukları tecrübelerle görülmektedir cesametçe de onlardan aşağı kalmamaktadırlar. +Hususan Japonların inşa etmekte olduğu torpido muhribleri elverişlilikleriyle son Rus–Japon muharebesinin en mühim sahifesini yazdırmışlardır.” Mücahid Tay Ten Kiyo nam Çinli kardeşimizin Çin’de ğuna dair söylediği ve sevincimden göz yaşlarımı akıttığım sohbetleri de şayan-ı kayd idiyse de; şimdilik bu kadarla zamanının vürud ettiğini vatandaşlarıma arz ederim. +HINDISTAN MÜSLÜMANLARI VE BESLEDIKLERI EMELLER African Times gazetesinin en son nüshasında neşr ettiği bir makalede diyor ki: +Osmanlı–İtalya Muharebesi’nden evvel Hind müslümanları kendi yaralarının tedavisi ile meşgul ve yalnız bir fikir peşinde koşuyorlardı ki o da Aligarh’da bir camia-i noktada durmayarak mecrasını değiştirdi. +Hind müslümanları bütün nazarlarını evvela Trablus sonra da Edirne’ye çevirdiler. +Birbirini müteakıb Osmanlıların böyle nagehani ti artık kendi dahili işlerini vakt-i ahara bırakarak haricde bulunan müslüman kardeşlerine atf-ı nazar etmeye mecbur oldular. +İşte Hind müslümanlarının bu suretle hareketi gösteriyor ki: +Zannedildiği gibi onlar yalnız kendi işleri üzerine kasr-ı ihtimam etmiş değillerdir. +Son Balkan Muharebesi’nde siyaset-i mesihıyyenin kurbanı olan şüheda-yı müsliminin eramil ü eytamına Hindistan müslümanları tarafından gönderilen ianat ittihad-ı rabt eden kuvvetin ne kadar metin olduğunu pek vazıh bir surette gösteriyor. +Mütevali bir surette Osmanlılar üzerine i’lan edilen muharebeler Hind müslümanlarıyla Osmanlı müslümanları arasında şimdiye kadar misli na-mesbuk bir hiss-i uhuvvet uyandırdı ki: +Bugün bütün müslümanlar arasında uhuvvet ve vahdet-i İslamiyye fikrini bir emr-i vaki’ olarak görüyoruz. +Artık bir kere uhuvvet-i İslamiyye esasının vaz’ı itmam edilince bu esas üzerine azim bir bina yapmak dört yüz milyon müslümanı birbirleriyle kaynaştırmak için müslümanların çabucak harekete gelecekleri şübhesizdir. +ler felaketler hiç şübhe bırakmadı ki: +Değil yalnız müslümanlar belki bizzat Müslümanlık da pek müdhiş bir surette tehdid edilmektedir. +Müslümanlık’ı bu muhataradan tahlis edebilmek için yegane çare reh-güzar-ı İslam’a vaz’ olunan akabelerin hepsine mani’ olacak bir mukavemet-i müştereke meydana getirmektir. +Bizden beklenilen şey büyük hıristiyan dostların elleriyle Alem-i İslam’a isabet eden bütün fenalıkları hep birden tahammül etmek için hazırlanmamızdır. +Zaten camia-i İslamiyyenin bundan başka ma’nası yoktur. +Camia-i İslamiyyeyi başka şekilde mütalaa etmek doğru değildir. +Bize isabet eden azim musibetler herşeyi bırakarak yalnız İlah-ı vahide Nebiyy-i vahide Ka’be-i vahide i’tikad[ı] etrafına toplanmamıza sebeb olmuştur. +Bir Allah’a bir Peygamber’e inanan bir Kıble’ye teveccüh eden müslümanlar ba’de-ma fikren de bir nokta etrafında toplanacaklardır. +felaket zamanlarının en müdhişidir. +Binaenaleyh üzerimize vacib olan fırsatı fevt etmeden gayb ettiğimiz şeylerin telafisine koşmaktır. +Camia-i İslamiyye yahud küre-i arz üzerinde bulunan müslümanları daire-i uhuvvete da’vet etmek Hind müslümanlarının cümlesinin kalbini işgal eden mesail-i hayatiyyenin en mühimmidir. +Bizi muhit olan bu kadar suubetten kurtulmak için zikr etmiş olduğumuz şey her halde ta’lim ve terbiye görmemize muhtacdır. +Bugün müslümanların ileri gelenleri bir tarafdan bu fikirde olanları istihkar ve istihfaf ile beraber diğer taraftan hükumetin gösterdiği cemilelere pek muarızdırlar. +Müslümanların hakıkaten istedikleri şey yalnız bir cemile değil. +Belki vezaif-i hükumette kendilerinin tam ma’nasıyle mümessilleri olmaktır ki bu suretle kemmiyet-i mühmele muamelesine ma’ruz olmasınlar. +Birinci ümniye gibi bu da Hind müslümanları için pek zaruri bir şeydir. +Müslümanlar tam ma’nasıyle müslüman kaldıkça bunu da hükumetten beklemeyerek yalnız kendi mukadderat ve kuvvetlerine i’timad etmeleri lazımdır. +Üçüncü bir şey daha vardır ki o da: +Bu memlekette yaşayan müslümanlar ile Hindular arasında bir ittifak te’sis olunmaktır. +Çünkü bugün her iki millet de anlıyorlar ki: +Memleketlerinin selameti müştereken çalışmalarına vatan-ı mübareklerini tahlis için hepsi birden şitab etmeye mütevakkıftır. +Maa’ş-şükran görüyoruz ki: +Bu iki millet beyninde Afrika-yı Cenubi ve Kanpur Mes’eleleri her iki millet üzerinde müştereken bir te’sir bıraktığını görüyoruz. +Binaenaleyh Hindistan’ın müstakbelinden kat’-ı ümid etmek bizim için hala müstahildir. +Diyebiliriz ki bugün müslümanlar ile Hindular vatanlarına muhasım olan şeylerde ne suretle ittihad edeceklerini öğrenmişlerdir. +larına borç olan iş budur. +Lakin bu gayeye erişebilmek için her halde asrın muhtac olduğu ta’lim ve terbiyeyi görmek lazımdır. +Bunun içindir ki: +En evvel Aligarh Camiası’nı itmam etmek lazımdır. +Aligarh’da teessüs edecek olan camia Hindistan müslümanlarının tarih mihveri olacaktır. +Bir de bu memleket ahalisinin en ziyade muhtac olduğu şey ta’lim-i nazarinin tecrübe-i ameliyyeye mukarin olmasıdır.” ALEM-İ İSLAM HIRISTIYANLAŞIYORMUŞ! +Bir müddetten beri Londra’da misyoner cem’iyetlerine mensub bir hey’et tarafından Alem-i İslam The Muslim World ünvanlı bir mecmua intişar etmektedir. +Bu mecmuada protestan misyonerleri İslam aleyhinde şiddetli makalat neşr ediyorlar. +Senede dört def’a intişar eden bu mecmuanın dördüncü cildinin ikinci adedinde Müdir-i Ceride Samuel M. +Zwemer namında ilahiyat şu’besinden diplomalı bir protestan papazı “Asr-ı hazırda Alem-i İslam’ı Hıristiyanlaştırmak” ünvanıyle bir başmakale yazıyor. +Mezkur makalenin fıkarat-ı mühimmesini ber-vech-i ati tercüme ve nakl ile enzar-ı “Garb’ın medeniyeti edebiyatı ticareti ve hükumatı münevveru’l-fikr müslümanlar üzerine büyük te’sirat icra ederek onları Kur’an’daki i’tikadlarının ya tashihına yahud terkine mecbur etmiştir. +“Yeni İslamiyet”in kahraman gayret-keşanı gerek Memalik-i Osmaniyye’de gerek İran’da Hindistan’da Mısır’da… ahlak ve ictimaiyyattaki amal ve mesailerinde Hıristiyanlık’a kat’iyyen düşman değildirler. +Belki onun müttefikıdırlar. +Biz kemal-i hulusla onların bu vadide ibraz ettikleri mesai-i teceddüd-karaneyi alkışlarız. +Onlar ile el birlikte çalışacağız. +“Tesettür” ile “teaddüd-i zevcat” dahi “esaret” gibi na-bedid olmaya mahkumdur. +Hemen her yerde kütüb-i mukaddese Bible ile Nasraniyet’e karşı bir hüsn-i teveccüh müşahede edilmektedir. +Kibir ve taassub yerinde tahkık ve tefahhusa ciddi bir ruyı rıza irae edilmektedir. +Bazı merakiz-i İslamiyyede el-yevm İncil en iyi satılan kitabdır. +Mukaddema pek tehlikeli olan vaftizler şimdi alenen Mecmuamız şimdiye kadar emsali görülmemiş gayet müsaid fırsatları Hıristiyanlık’a doğru meşhud harekat ve temayülatı mübeyyin birçok delaili havidir. +Hakıkaten tam vakittir; Allah’dan büyük şeylerin tecellisini beklemekte O’na büyük işler yapmakta bulunuyoruz. +Tam vazifenin karşısına geldik. +Bütün ihtiyacatı da takdir ediyoruz. +Şimdiye kadar önümüzde mıhlanıp duran mesdud kapıların çoğu açılmış mütebakısi de açılmak üzeredir. +Biz de Doktor Mot gibi “Acaba niçin Cenab-ı Hak yalnız şimdi Alem-i İslam’ı tanıttırdı ve Hıristiyanlık’a yaklaştırdı?” diye sual edebiliriz. +Evet niçin acaba Allah bu kadar vasi’ ve muntazam misyoner hey’etlerini hem dahilde hem arazi-i ecnebiyyede ihzar ve tertib buyurmuştur? +Acaba nedendir ki Allah bilhassa zaman-ı hazırda bu kadar hadsiz hesabsız menabi’ ve vesaiti kilisenin yed-i ihtiyarına tevdi’ etmiştir? +Suale ne hacet! +Allah’ın iradesi arzusu bütün alemi hıristiyanlaştırmaktan ibarettir. +Zira dünyanın bugünkü vaz’iyeti ve Allah’ın mesleği de bunu irae ediyor. +Meşakkat her ne kadar büyük olursa olsun Rabbimiz Yesu’u’l-Mesih’in tevfikıyle ve O’nun tebeası sayesinde hepsini zim misyonerliğimizin programı bizim kelime-i işaretimiz olması lazım gelmez mi?” MOSKOF TEHLİKESİ Londra’da ayda bir çıkan The Anglo-Russian namındaki cerideden tercüme olunmuştur: +“Siyasiyat-ı beynelmileliyyeyi mütalaa edenlerce ma’lumdur ki: +Rusya yine dehşetli bir oyun oynamak istiyor. +Vaktiyle Büyük Britanya’nın o an’anevi siyaseti Rusya’nın hududdan dışarı çıkmasına bilhassa Devlet-i Osmaniyye’ye karşı tecavüz etmesine mümanaat etmekten ibaret olduğu halde muahharan o siyasette nagehani bir tahavvül vuku’a gelerek Rusya ile i’tilaf ediverdi. +İşte bu sayede şimdi Rusya Devleti alemi Avrupa’yı herc ü merc etmek emelinde bulunuyor. +Rusya bil-fi’l Tahran da dahil olduğu halde bütün Şimali çöllerindeki “mıntıka-i nüfuzuyle” kanaat etmektedir. +Rusya’nın müdhiş tahşidat-ı askeriyye ile cesim inşaat-ı bahriyyesi ahiren Avusturya’da tevkıf olunan birçok casuslarının muhakematı ve sair hükumetin istihzaratı gösteriyor ki: +Bu dev-i şimali tekrar cenk yolunu tutup Avrupa’yı ve bütün cihanı bir cidal-i umumiye sokmak istiyor. +Böyle bir harb-i umuminin vuku’u takdirinde Rusya’nın iki başlı kartalı daha kolayca elde edebileceğini tahmin ediyor. +Evet Avrupa biribirine girerse Rusya da derhal iki cihete yürüyecektir. +Bunu bilmeyen kim var? +Rusya’nın hedef-i şikarı “İsveç” ile “Osmanlı” olduğu bütün alemce ma’lumdur. +Geçenlerde İsveç kralı meclis-i meb’usanda irad ettiği nutk-ı iftitahide bu tehlike-i muhtemeleden bahs etmesi ve bu münasebetle husule gelen heyecan hatırlarda olmalıdır. +Hükumet-i seniyye dahi bu tehlikeden tamamıyle haberdar olarak pek müteyakkızane davranıyor. +Hakıkaten şu Moskof tehlikesi o kadar seri’ ve yakındır ki bütün kabineler ile Avrupa siyasiyyunu “Acaba hangi dakıkada Rusya darbesini vuracaktır?” diye sorup durmaktadırlar. +Bazı mahafilde zan ve tahmin olunduğuna göre Rusya hükumeti inşaat-ı bahriyyesini ikmal ve harb için lazım olan parayı kasasına doldurduktan sonra derhal arz ettiğimiz iki cihete yürüyecektir. +varid-i hatır olur: +“Acaba İngiltere hükumeti Rusya ile mevcud olan yeni tir?” Rusya’nın diplomasi ve ordu sayesinde tevsi’-i nüfuz ederek ferman-ferma bulunmasından acaba Avrupa’nın terakkı ve medeniyeti şöyle dursun İngiltere ne kazanacaktır? +Teşekkür olunur ki şimdi bu mes’ele bütün vehametiyle ye bu sakım politikanın aleyhine çevirilmektedir. +Şimdiye kadar Britanya ahalisi körükörüne hariciye nazırına i’timad etmekte idi. +Bizler hariciye nazırımız fevka’t-tabia bir adam imiş de taraf-ı gaybdan mülhem olarak mehamm-ı umur-ı hariciyyemizi metanet ve kiyaset-i fevkalade ile tedvir edermiş gibi siyasetinde la-yuhti imiş gibi telakkı olunurdu. +Halbuki şimdi bunun aksini görüyoruz…” Tesettür aleyhinde bir zamandan beri devam eden neşriyat her nedense son günlerde kesb-i şiddet etmişidi. +Netice i’tibarıyle gerek Şer’-i Şerif’e gerek Kanun-ı Esasi’ye mugayir olan bu halin devamı bit-tabi’ muvafık değildi. +Haris-i Şer’-i Mübin olan hükumet-i celilemizce ba-husus büyük bir müslüman kalbine malik olan merkez kumandan-ı muhteremince bu uygunsuzluk nazar-ı dikkat ve ehemmiyete alınarak ba’de-ma tesettür mes’elesinden asla bahs olunmamasına dair bil-umum gazetelere Matbuat Müdiriyyet-i Umumiyyesi vasıtasıyle şifahen tebliğat-ı musibe ve müessirede bulunulmuştur. +Bu mes’eleye karşı öteden beri zaten müdafaa mevki’ini muhafaza ederek hakka hakıkate muzaheretten geri durmayan Sebilürreşad tedbir-i vakı’ı kemal-i şükran ile telakkı eder. +yekun Müsevvis Zaviyesi’ne hücum ederler; mücahidin-i zaviyeyi tahliye ederler; İtalyanlar süvari ve piyade birçok asker zaviyeye gelince orada kimseyi bulamazlar; bunun üzerine iki fırka olarak zaviyeyi terk ederler. +Fakat bu iki fırkadan biri ilerlemek istediği bir sırada hiç farkına varmadıkları bir yerden üzerlerine mücahidinin hücum etmesiyle şaşırırlar birçok silah ve zahire bırakarak münhezimen firar ederler. +Diğer fırkaya da Hase ve Derese Kabileleri mukabele ederek bir kısmını öldürdükleri gibi geriye kalanlarını da fena bir surette perişan ederler. +ketin aynına Vadi’l-Bab Zaviyesi’nde de uğramışlardır. +Burada da mücahidin İtalyanlara mühim zayiat verdirmişlerdir. +Dört yüz nefer ile on dört İtalyan zabiti öldürdükten sonra birçok ganimet elde etmişlerdir. +ları felaketler bu kadarla da kalmıyor; Tobruk’da da aynı felakete ma’ruz kalmışlardır. +Şimdiye kadar düşmana pek mühim zayiat verdirmekte şöhret bulan Avakır Kabilesi Tobruk’da düşman istihkamatı üzerine hücum ederek İtalyanlara mühim zayiat verdirmişlerdir. +Evet ulumunu asrın şebaba öğretelim; Mukaddesata fakat çokça ihtiram edelim. +Eğer hayatını kasdeyliyorsanız vatanın: +Bakın anasır-ı İslam’ı hangi rabıtanın Devamı bağlayabilmiş bu müşterek vatana? +Kapılmayın onu ihmal edip salah umana. +O rabıtayla bu millet bulur bulursa felah; O bir çözüldü mü her şey biter ma’azallah! +Eğer hayatına kasdeyliyorsanız... +Başka! +Fakat bu mes’ele bilmem ki kaldırır mı şaka? +Hayır hayat-ı vatandır umum için gaye; “Vatan!” deyip giriyor her giren mücahedeye. +Bu “her giren”le tabii tutunca it damarı Mukaddesata kadar saldıran beş on çomarı Hesaba katmayı hiçbir zaman düşünmüyorum: +O tasmasızlara insan demekte ma’zurum. +Vatan muhabbeti; millet yolunda bezl-i hayat; Hülasa aile hissiyle cümle hissiyyat; Mukaddesatı için çırpınan yürekte olur. +Vatan felakete düşmüş... +Onun hamiyyeti cuş Eder mi zannediyorsun? +Herif: +Vatan-ber-duş! +Bulunca kendine bir yer doyunca kör boğazı; Kapandı gitti bakarsın ki nekbetin ağzı! +Fakat sen öyle değilsin: +Senin yanar ciğerin; “Vatan!” deyip öleceksin semada olsa yerin. +Nasıl tahammül eder hür olan esaretine? +Kör olsun ağlamayan ey vatan felaketine! +Cema’at elverir artık bu uykudan uyanın; Huda rızası için dünkü hadisatı anın! +___________ Kımıldamaz yine gelmezsek intibaha bugün Ölüm kolay... +Diyebilsek sonunda: +“Kurtulduk!” Bu intihar öteden üç yüz elli milyonluk Zavallı Alem-i İslam için elim olacak! +Biz olmasak bu kadar hanüman yetim olacak! +Gıcırdamakla beraber serir-i şevketimiz Bu dini kurtaran ancak bizim hükumetimiz. +Tunus’ta Fas’ta Cezayir’de Çin’de Iran’da Cava’yla hıtta-i Hindi’de belki Afgan’da Sibirya Hive Buhara Kırım muhitinde Yaşarken Ehl-i Salib’in nüfuzu altında; Zavallı Alem-i İslam eğer Salib’e henüz Sarılmıyorsa kolundan çeken: +Hilafet’iniz. +Hilafet olmasa: +Dünya tanassur eyleyecek... +O halde şimdi bizim hakk��mız değil ölmek. +Yetişmiyor mu ki dünya evinde çektiğimiz Yarın da yüklenelim alemin günahını biz? +Hem intihara özenmek ne sermedi hüsran! +Bucak bucak savuşun müslümansanız bundan. +Hayata karşı nedir söyleyin bu yılgınlık? +Reis-i ailenin intiharı: +Çılgınlık! +Hilafet’in o henüz payidar olan arşın Sukutu müdhiş olur... +Düşmesin aman yapışın! +Nedir bu tefrika yahu! +Utanmıyor musunuz? +Geçen fecayi’e hala inanmıyor musunuz? +Gömülmek istemeyenler boyunca hüsrana: +Nifakı gömmeli artık mezar-ı nisyana. +Unuttunuz mu ne korkunç edebsiz olduğunu? +Eşip de geçmişi hortlatmayın şu mel’unu! +HADIS-İ ŞERIF Bendeniz tarihe ve tarihin İslam ve Osmanlılara aid olan kısımlarını okumaya pek hahişgerim. +Ve okuduğum İslamlara aid kuyudatta İslam kadınlarının da erkekler kadar ilim tahsil ve taallümünde behre-dar ve kudret-yab olduklarını okudum. +Şu hakıkat-i tarihiyye karşısında bazı muannidlerimiz kadınlara ilmin ne lüzumu var demelerine karşı “Müslim ve müslimeye ilim farzdır” hadis-i şerifini irad eder ve bu hadis-i şerifdeki ilmin yalnız feraiz-ı diniyyeye masruf ve ma’tuf olacağı cevabını alırdım. +Şu usul karşısında mütehayyir iken geçenlerde Bosna’dan hadis-i ma’ruzun iradıyle kadınlara tahsil-i ilm ü fennin lüzum ve vücubu hakkındaki mutalaanız sorulmuş ve verdiğiniz cevabda diğerleri hatırımda değil yalnız hadis-i şerifin müslime kaydına dest-res olamadığınızı bildirmiş idiniz. +Halbuki muharrirlerinizden eserlerini seve seve okuduğum Şemseddin Bey’in son eserinde mezkur hadis “Müslim ve müslimeye ilim farzdır” diye tamam olarak mukayyed olduğuna göre ihtilaf-ı mezkurun neden neş’et eylediği ve ilimden maksud yalnız feraiz-ı diniyyesini bilecek kadar demek mi olacağı tasrih buyurulursa bendeniz gibi öğrenmeye müştak olanları memnun edeceğinden emin olunuz muharrir beyefendi. +Sebilürreşad’ a yazı yazan muharrirler yalnız altına imza attıkları yazılardan mes’ul olabilirler. +–Mevzu’-ı bahs olan hadis-i şerif hakkında hayli güft ü gu olduğu halde’nci nüshada beyan ettiğimiz vech ile– Süyuti turuk-ı muhtelife disin en sağlamlarından olan Kütüb-i Sitte miyanında sayılıyor. +lafzıyle zabt etmiştir ki “Taleb-i ilim her müslime farzdır. +İlmi ehli olmayana ta’lim eden kimse de hınzırlara cevahirden inciden altından gerdanlık takan kimseye benzer” demektir. +Görüyorsunuz ki “müslime” lafzı yok. +İmam Sehavi el-Makasıd nam kitabında: +“Bazı musannifler bu hadisin sonuna sözünü de ilave ediyorlarsa da turuk-ı rivayetin hiç birinde zikr edilmemiştir” diyor. +Maamafih bundan kadınlara taallüm-i ilmin haram olduğu ma’nası çıkmaz. +“Müslim” mükellef demektir zaten hemen bütün hıtabat-ı şer’iyye tağlib tarikıyle erkekleredir. +Erkeklere olan hıtabda –hılafına sarahat veyahud karain-i mania bulunmadıkça– kadınlar da dahildir. +Kadınların tahsil-i madıktan sonra neden telaş ediyorsunuz anlayamıyorum. +Tahsil-i ilmi emr eden ehadis-i şerife buna münhasır mıdır ki ona bu kadar sımsıkı yapışmaya lüzum görelim? +İlmin fazileti vücub-ı teallümü alimin ulüvv-i kadr u menzileti hakkındaki hadisler o kadar çoktur ki böyle za’fı iddia edilmiş ehadis ile temessükten bizi müstağni kılar. +Bunca ehadis-i sahiha içinde de kadını tahsil-i ilimden men’ ve nehy eder bir şey yoktur. +Sualinizin son kısmına gelince onda da kadının erkekten farkı yoktur. +Feraiz-ı diniyyeyi öğrenmek erkeklere de kadınlara da aynı suretle farzdır. +Feraizdan olmayan şeyler de mendub müstehab mubah mekruh haram kısımlarından hangisine taalluk ediyorsa öğrenilmesi hakkındaki hüküm de ona göredir. +A elif . +N. +S. +– İcma’ ve kıyas ve istihsanın esasları nedir? +Kıyas hükmü nassa mı irca’ etmektir? +duğu asırda bir hükm-i şer’i üzerine ittifak etmelerine ıtlak olunur. +Cumhur-ı ehl-i ilme göre avamın ne vifakları ne hilafları haiz-i i’tibar değildir. +Çünkü avam şer’iyyatta ehl-i nazar değildir hücceti anlamazlar burhanı idrak etmezler. +Bazılarına göre avam da ümmet-i Muhammediyyeden olmakla onların kavli mu’teberdir; bu kavli İbni Sabbağ ile kavli ihtiyar ediyor. +İbnü’s-Sem’ani ile Safiyyü’l-Hindi bu kavli Kadi Ebubekir el-Bakıllani’den hikaye ediyorlar. +Bir asrın müctehidden hali olabilmesini tecviz eden ehl-i olmakla yine muhtelefün-fihdir: +Müctehidinin vücudu ile beraber avamın icma’ını nazar-ı i’tibara almayanlara göre beraber avamın icma’ını nazar-ı i’tibara alanlara göre icma’-ı avam hüccettir. +Bir asrın müctehidden hali olamayacağına kail olan ehl-i Karafi Şevkani Ebu’t-Tayyib el-Kannuci icma’ı fünun-ı ilme teşmil ediyorlar icma’ın ta’rifindeki “hükm-i şer’i” ta’biri yerine “bir emir” ta’birini kullanıyorlar. +Böylece el-Kannuci’nin ilavelerine göre lügaviyyata şamil oluyor. +Bu beyana binaen fünun-ı ilimde mu’teber olan icma’ fen ehlinin fukahanın mes’ele-i usuliyyede cemi’-i usuliyyinin mes’ele-i nahviyyede cemi’-i nahviyyinin mes’ele-i tıbbiyyede cemi’-i etibbanın ittifakı ile icma’ hasıl olur. +Ehl-i fenden olmayana avam ıtlak olunur. +Ümem-i salifenin ittifakları hüccet değildir ancak Ebu da ihtilaf vardır: +cet değildir. +hüccet-i zanniyyedir. +Zeyd ed-Debbusi Şemsü’l-eimme es-Serahsi Ebubekir es-Sayrafi İbni Burhan’a göre icma’ hüccet-i kat’iyyedir. +kaddemdir ona asla bir delil muarız olamaz” diyorlar “icma’ı etmek ediyorlar. +ma’-ı sükuti gibi muhtelefün-fih olan icma’ hüccet-i zanniyyedir. +Bu da bazı ehl-i ilmin mezhebidir. +sonra hılaf sebk etmeksizin olan icma’dır; bu nev’ icma’ haber-i meşhur gibidir münkiri tadlil olunur. +Üçüncüsü sahabeden sonra istikrar-ı hılafdan sonra olan icma’dır. +Bu nev’ icma’ haber-i vahıd gibi zannı müfiddir. +Münkiri tadlil olunmaz. +Fahru’l-İslam Pezdevi’nin Hanefiyye’den bir cemaatin mezhebleri budur. +Ebu İshak-ı Şirazi’nin el-Lüma’’ da el-Mevla el-Fenari’nin Fusulü’l-Bedayi’’ da beyanlarına göre icma’ ahkam-ı Şer’de hüccettir. +Masalih-ı dünyada mesela techiz-i cüyuş tedbir-i hurub Nitekim kavl-i Resul-i Kerim ahkam-ı Şer’de hüccettir yoksa mesalih-ı dünyada huccet değildir. +Mesalih-ı dünya hakkında buyurmuşlardır. +Bazı ehl-i ilme göre icma’ masalih-ı dünyada da hüccettir ahval tegayyür etmedikçe asr-ı sanide ona muhalefet etmek caiz değildir. +Fakat ahval tegayyür eder ise icma’a muhalefet caiz olur. +Çünkü mesalih-ı dünya mesalih-ı acileye mübtenidir. +Bir kere icma’ hasıl olduktan sonra diğer bir ehl-i icma’ın ona muhalif olarak icma’da bulunmaları cumhur-ı ehl-i ilme göre caiz olmaz icma’-ı evvele ittiba’ olunur. +Ebu Abdullah el-Basri’ye göre ikinci ehl-i icma’ icma’-ı evvele muhalefet edebilirler. +Razi bu kavli evla görüyor Safiyyü’l-Hindi: +“Ebu Abdullah el-Basri’nin mezhebi kavidir” diyor. +olan bir şey nas birinci ma’naya göre ile sabit gibidir ahkam-ı şer’i isbat eden nass-ı celil ile icma’dır. +Kıyas meskutün-anh olan füru’un ahkamını illet-i müşterekeye binaen usul-i mansusadan istinbat etmektir ta’bir-i ahar ile makısün-aleyh ile asıl makıs fer’ arasında müşterek olan bir illete cihet-i cami’a mebni makısün-aleyhde sabit olan bir hükm-i şer’iyi makısde ızhar etmektir. +Kıyas ahkam-ı şer’i isbat etmez belki makısde bir hükm-i şer’iyi hin delilidir. +Eimme-i Hanefiyyeye göre makısün-aleyhin hükmü Kitab ile sünnet ile icma’ ile sabit olduğu gibi kıyas-ı hafi Edviye ağdiye ve saire gibi umur-ı dünyeviyyede kıyas bil-ittifak hüccettir Fahru’l-mürselin salavatullahi ve selamuhu aleyhim ecmain efendimiz hazretlerinin kıyasları da bil-ittifak hüccettir. +Ancak kıyas-ı şer’i muhtelefün-fihdir. +Cumhura göre kıyas usul-i Şeri’atten bir asıldır. +Kıyas esas[ı] re’ydir. +İcma’: +Bir hadisenin hükm-i şer’isini beyan etmek hususunda fukahanın re’ylerinin bir noktada iştirakidir. +Kıyas: +Bir hadisenin hükm-i şer’isini beyan etmek hususunda bir fakıhin re’y-i mahsusudur. +reler mütearız olan ve ukul muhtelif bulunan emr-i ma’kulde vech-i savabı bilmek için fikir ve teemmül ve talebden sonra kalbin gördüğü şeydir. +Dekayık-ı hesab ve emsali gibi fikir ve teemmüle muhtac olsa bile ukul muhtelif emarat mütearız olmayan emr-i ma’kulde re’y sarf olunmaz. +sahihdır. +Re’y-i sahih olan ile selef-i ümmet amel ettiler ifta ettiler. +Re’y-i sahih: +Makasıd-ı Resul’ü anlayan ashab-ı güzinin re’yi; nusus-ı celileyi tefsir eden; vech-i delaletini beyan eden mehasinini izah eden nususdan tarik-ı istinbatı teshil eden re’y; ümmetin ittifak edip halefen an-selefin telakkı bil-kabul eylediği re’y; Kitabullah’a sünnet-i Resulullaha kazaya-yı ashaba nazar etmek tarikı ile olan re’ydir. +Nass-ı celile muhalif olan re’y; nususu bilmek ve anlamak nususdan ahkam istinbat eylemek hususunda tefrit ve taksir ile zan ve tahmin ile olan re’y; bir takım kıyasat-ı batıla istidlalat-ı faside ile olan re’y; sünnet-i seniyye-i Hüda’yı tağyiri ve bid’at-i redi’e-i hevayı ihdası mucib olan re’y; ahkam-ı şerai’da zunun ile olan re’y re’y-i mezmum ve batıldır. +Nusus-ı celileye muhalefeti mutazammın olan ve nusus-ı celilenin kabul ettiğine dair şahidi bulunmayan re’y mum olamaz. +eder. +Kıyasdaki makısün-aleyhin hükmü de ya Kitab ya sünnet ya icma’dan veya kıyas-ı hafiden istihsan ahz olunur. +Demek oluyor ki icma’ın esası: +Ara-i adide; menşe’i: +Kitab ve sünnet veya bir kıyas; kıyasın esası: +Re’y; hükmü: +Kitab ve sünnetten veya icma’dan veya kıyas-ı hafiden mütevelliddir. +Kıyas hükmü nassa irca’ etmek değil belki nas ile veya terekeye mebni bir hadise hakkında ızhar etmektir. +Şu kadar ki “Nusus havadis-ı ahkamı muhittir.” kaidesi kabul edilince “Kıyas hükmü nassa irca’ etmektir.” kazıyyesi doğru olabilir. +Bu kazıyyeyi kabul etmek “Nusus havadis-i ahkamı muhittir.” kaidesini kabul etmeye tevakkuf eder. +Artık “Kıyas hükmü nassa irca’ etmektir.” diyen kail kaide-i mezkureyi kabul etmiş olacaktır. +Halbuki kaide kabul olununca örfün ehemmiyeti kalmaz. +Hem örfe haddinden ziyade ehemmiyet vermek hem “Kıyas hükmü nassa irca’ etmektir.” demek sureten tenakuzu mucib oluyor… Eazım-ı eşaireden ve ekabir-i usuliyyin-i Şafiiyyeden İbni Fevr’in Kitab ve sünnet ve icma’a asıl; kıyasa delil-i hıtaba fahva-yı hıtaba lahn-ı hıtaba ma’kul-i asıl diyor. +olan: +İmam-ı Hümam Ebu Hanife’dir. +İbnü’l-Hacib’in beyanına göre Hanabile de istihsanı kabul etmişlerdir. +akval-i adide vardır: +tir yani kıyas-ı racih ile amel etmektir. +yani delil-i racihe mebni kıyası terk etmektir. +mes’elede nazairindeki hüküm gibi hükm etmeyip ondan o hükmün hılafına udul etmektir; yani delil-i racih ile amel etmektir. +Bu ma’naya göre umumdan tahsise mensuhdan nasihe udul etmeye de istihsan denmek lazım gelecektir. +Halbuki Hanefiyye’ye göre bunlara istihsan denmez. +dan naşi delil-i hassın hükmünden mukabiline rucu’ etmektir. +ci’nin Şerh-i Muhtasar-ı Münteha’ da beyanlarına göre bu dört ma’naya olan istihsanda beyne’l-fukaha niza’ yoktur. +adete uduldür” diyorlar: +Dökülen suyun mikdarını ücretini ne kadar müddet kalınacağını ta’yin etmeksizin hamama duhul suyun mikdarını ve bedelini ta’yin etmeksizin suculardan su içmek gibi… ki bu hal delile kıyasa muhalifdir ala-hılafi’l-kıyas sabit olmuştur. +ancak müctehid ona ta’bir bulmadan aciz olmuştur” diyorlar. +terk etmektir diyor. +Kolaylık için güçlüğü terk etmek nazm-ı celili hadis-i şerifi ile sabittir. +Buhari’nin Kitabu’l-Mağazi da tahric ettiği vechile Fahr-i Kainat aleyhi ekmelü’t-tahıyyat Efendimiz hazretleri tarafından asr-ı saadetlerindeki müftilerden Ebu Musa el-Eş’ari ile Muaz bin Cebel’i Yemen’e ba’s ve irsal buyurdukları zaman onlara: +“Kolaylaştırın zorlaştırmayın müjdeleyin nefret vermeyin” buyurmuşlar idi. +el-Mebsut’ ta ta’rifi muhtelif ibareler ile beyan olunmuştur. +Mesela: +Kıyası terk edip nasa evfak olanı ahz etmek; hass u ammın mübtela olduğu ahval hakkındaki ahkamda sühulet taleb etmek; siayı genişlik ahz edip diayı huzur ve rahat taleb etmek; semahati ahz edip rahat olan şeyi taleb etmek gibi ma’nalar tamamıyle “kolaylık için güçlüğü terk etmek” ma’nasına raci’dir. +mukabil olan delil dörtten hali olmaz: +Evvela bir eser olur: +Selem ve icarede olduğu gibi ki selem ile icarede ma’kudün-aleyh ma’dumdur akd ancak mevcud üzerine varid olacağından selem ile icarenin kıyasen caiz olmaması lazım gelir ise de bu babda selem ile hadis-i şerifi selem hakkında da nazm-ı celili icare hakkında varid olmuştur. +Saniyen icma’ olur: +Muhayee kısmet-i menafi’de istısna’ ehl-i san’at ile akd-i mukavelede olduğu gibi ki muhayeede menfaat istisna’da ma’kudün-aleyh ma’dum olduğundan bunlar kıyasen caiz olmamak lazım gelir ise de teamül-i nasa mebni icma’ ile caiz olmuştur. +Hamama duhul mes’elesi bu kabildendir. +Maamafih İmam Muhammed muhayeeyi nazm-ı celili Salisen – Bir zaruret olur: +Kuyuların ve havuzların taharetinde olduğu gibi ki kuyular ile havuzlar müteneccis olduğu zaman kıyasen asla tahir olmaması lazım gelir ise de zarurete binaen suların ihracıyle tahir olması kabul olunmuştur. +Keza mütelahıku’l-vürud olanların toptan satılması mal-ı yetim mal-ı vakıfda menafi’-ı mağsubenin tazmin olunması da bu kabildendir. +Rabian – Kıyas-ı hafi olur: +Kıyas-ı hafi öyle bir kıyasdır ki onda hükmün taalluk ettiği ma’na açık olmaz kapalı olur. +Bundan başka istihsan yalnız kıyas-ı hafiye de ıtlak olunur. +ret ile olan istihsanı inkar edemiyorlar ancak kıyas-ı hafi ile olan istihsanı inkar ediyorlar. +Eimme-i Hanefiyyeye göre istihsan ayrı bir delil değildir belki kıyasa muarız bir delildir. +Kıyasa muarız olan delil nas makıse meskutün-anha tecavüz etmez. +Bilakis kıyasa muarız olan delil kendi gibi bir kıyas olur ise yani kıyas-ı hafi Çünkü nas icma’ zaruret sünen-i kıyasdan udul etmiş olmakla hüküm makıse sirayet etmez. +Mesela bayi’ ile müşteri mikdar-ı semende ihtilaf etseler kıyasen müşteriye yemin teveccüh eder zira müşteri ziyade-i semeni inkar ediyor fakat istihsanen akıdeynin her ba’de’l-kabz hadis-i Nebi ile tehalüf her ikisine yemin sabit olur. +Çünkü bayi’ müşterinin semeni ikrar etmesiyle mebi’i teslim etmenin vacib olmasını inkar ediyor min-vechin münkir oluyor. +Müşteri de ziyade-i semenin vacib olmasını yemin teveccüh ediyor. +Burada tehalüf kıyas-ı hafi ile sabit olmuştur. +Mebi’ı kabzdan sonra olan tehalüfe gelince o da hadis-i şerifi ile sabittir. +Mütebayian semende ihtilaf ettikleri surette kable’l-kabz olan tehalüf mütebayianın mevtlerinden sonra veresesine tikal etmez. +Birinci surette mütebayianın veresesine yemin teveccüh ettiği halde ikinci surette veresesine yemin teveccüh etmez. +Artık istihsanın fukaha-yı Hanefiyyece ma’nası takarrur ettikten sonra istihsan ile bazen ma’na-yı umumisi bazen ma’na-yı hususisi kasd olunuyor. +İstihsanın ma’na-yı umumisi kıyas-ı celiye muarız olan delildir; ma’na-yı hususisi kıyas-ı hafiye muarız olan kıyas-ı hafidir. +Kıyas-ı celiye sadece kıyas tesmiye olunur. +harec değildir. +Belki bunlara şamil olmakla beraber dikkat-i nazardır. +Abdullah el-Basri’ye göre yine ehl-i icma’ olan fukaha icma’a muhalefet edebilir. +İcma’a ehil olmayanlar ne ferden ne ictima’an muhalefet edemezler. +İcma’a istinad eden hüküm nass-ı celile istinad eden hüküm gibi ila-yevmi’l-kıyam bakıdir. +Eğer nassa istinad eden ahkam tegayyür eder denir ise o vakit icma’a istinad eden ahkam da tegayyür eder denir. +Yoksa “Nususa istinad eden esasat kıyamete kadar bakıdir fakıhlerin icma’a müstenid olan ictima’ı tatbikatı her asrın fıkıh reddediyor. +Bu hususda nas ile icma’ arasında fark yoktur. +Şu kadar ki mesalih-ı dünyadaki icma’ bit-tabi’ böyle değildir. +Sözümüz ahkam-ı şer’ hakkındaki icma’dadır. +retleri örfün müstakıl bir esas olarak nazara alınması lüzumunu hissederek nasın ihtiyacına evfak olan ciheti kıyasa tercih etmekten ibaret olan istihsan kaidesini vaz’ etti demek dığı kat’iyyen ma’lum olmadığı halde bila-tetebbu’ imam-ı müşarun-ileyhe zikr olunan ma’nayı isnad edivermek istikra’-i nakıs ile hükm etmektir istikra’-i nakısın bir kıymet-i mantıkıyyesi yoktur istikra’-i nakıs felasife-i cedidenin “ta’dad-ı nakıs” dedikleri nakısadır; artık istihsanı örfe hasr etmek asla doğru olamaz. +sünnet ve hadis vahiydir nasdır Kitab gibi isbat-ı ahkamda müstakıldir. +Geçen haftaki makalemizde beyan olunduğu vechile amel-i ehl-i Medine sünnete veya icma’a veya kaza-yı Ömer’e raci’dir; anifen beyan olunduğu vechile icma’ Kitab gibi isbat-ı ahkamda müstakıldir; kıyasın hükmü nasdan veya icma’dan veya kıyas-ı hafiden mütevelliddir. +İstihsan yegane örfün tecellisi demek değildir; ilk makalelerde beyan olunduğu vechile Ebu Yusuf örfü nassa tercih etmiyor; ancak nassın ne olduğunu örf ile anlıyor. +Hal böyle iken “sadr-ı İslam’da sünnet ve hadise müracaat etmek mecburiyeti İmam Malik’in Medine ahalisinin mekteb-i fıkhilerce icma’-ı ümmet ve kıyas esaslarının kabul edilmesi; İmam-ı A’zam Ebu Hanife’nin doğrudan doğruya örfün tecellisi demek olan “istihsan” kaidesini vaz’ etmesi; addeylemesi… hep mütehavvil ve mütekamil tezahüratından ba-husus sünnetten ve icma’dan ayırmak Kitab’dan maadasını kaffeten örfe raci’ kılmak sünnet-i seniyye-i hüdayı ümmet-i vasat olan ümmet-i kamilenin ara-i saibesini delil-i hüda olan varis-i nebinin re’yini örfe idhal eylemek eser-i gaflettir hata-yı azimdir. +nazm-ı celili mantuk-ı münifince usuliyyunun müttefikan beyanları mucebince sünnet vahiy olduğu halde “Filhakıka sünnet ve hadis nususdan ma’dud olup kıyas da hükmü nassa irca’ın gizli bir şekli demek ise de asıl vahy-i metlüvv durup dururken asıl vücuh-ı nazm mevcudken re’ye muracaat elbette örfün bi-nihaye anatından bazısına ma-bihi’t-tatbik aramak gayr-i metlüvv olan sünnet-i seniyyeyi vahiy sınıfından ihrac ve re’y sınıfına idhal eylemek; hadis-i şerif-i Nebi’yi kavl-i fakıh ile bir sınıfda bulundurmak; hadis ve sünnete nas deyip vahiy dememek ne büyük eser-i gaflet ne büyük hatiedir! +Diğer suallerin cevapları da inşaallah gelecek hafta. +SAVM VE FITIRDA TELEFON VE TELGRAF İLE AMEL Bu mes’ele bina-yı İslam olan savma müteallik bir mes’ele-i mühimme olduğu halde bugüne kadar Fetvahane tarafından –maatteessüf– halledilmemiştir; bunun içindir ki: +Her sene birçok memleket ahalisi nefsü’l-emrde Ramazan olduğu muhakkak olup o gün ekl ü şürb gibi şeylerden şer’an memnu’ iken bol bol yiyip içtikleri gibi bir kısım halk da oruç tutmak haram olan bayram günlerinde akşama kadar ağızları kapalı duruyorlar. +Bu suretle bir vilayet dahilinde bulunan memleket ahalisinin bir kısmı yirmi dokuz gün oruç tutuyor diğer bir kısmı da otuz hatta otuz bir gün tutuyorlar. +Halbuki alat-ı muhaberenin son derece terakkı etmiş olmasından dolayı bir saat zarfında dünyanın her tarafıyla muhabere etmek daire-i imkanda olan böyle bir asırda hala bu gibi ihtilaflara bir nihayet verilmediğine insan cidden hayret ediyor. +Bilhassa en mühim mesail-i diniyyemize taalluk eden bu gibi mes’eleleri Bab-ı Fetva’nın nazar-ı dikkate almaması birçok kimseleri din hakkında şübheye bile düşürüyor. +Gerçi bu mes’eleye dair şimdiye kadar birçok müftiler tarafından cevap verilmiştir; hatta Sırat-ı Müstakım de bidayet-i mes’ele diğer mes’eleler gibi değildir; her halde Fetvahane’nin kararı üzerine bütün hakimlere tebliğ-ı keyfiyyet olunmak lazımdır ki hakimler de ona göre amel etsinler. +Biz Ramazan-ı şerifin takarrubu dolayısıyla bu mes’eleyi tekrar mevzu’-ı bahs ederek gerek ulema-yı zevi’l-ihtiramın gerek Bab-ı Fetva’nın nazar-ı dikkatini celb etmek istiyoruz. +Bunun için bahsin tazelenmesine mukaddime olmak üzere Mısır’da intişar eden el-Menar mecellesinde bu bahse aid görmüş olduğumuz sual ve cevap ile diğer bir zatın mütalaatını nakl ederek bu babdaki mübahasatı ulema-yı kirama terk edeceğiz. +el-Menar mecellesinin Fetava kısmında Tunus’dan varid olan bir mektupta şöyle deniyor: +“… senenin Ramazan’ında hilal-i fıtır dolayısıyla aramızda tenakuz meydana geldi; çünkü Tunus memleketinin bir kısmı yevmü’l-hamisde iftar ettikleri halde bir kısmı da hal-i hazırdaki kadi tarafından sakk-i ru’yetin vüruduna kadar –ki yevm-i hamisden sonra vürud etmiştir– iftar etmediler. +Çünkü Tunus ahalisi için fıtırı bayram günü akşama kadar oruç tutmuş oldular. +Zira Tunus ulemasının amel ettikleri kavaid-i şer’iyye kavaid-i fıkhiyye bu beldede bulunan müslümanların telgraf telefon vasıtasıyla savm veyahud fıtır için hilalin müşahede olunduğuna dair kendilerine baliğ olan habere i’timad etmelerini tecviz etmiyor. +Çünkü telgraf gayr-i müsliminin yediyle imiş; telefona gelince: +O da “Savt savta benzer” diye reddolunuyor. +Yazı yazıya benzediği gibi. +amel üzerine müsaid olan sureti bize göstermelerini ulemamızdan taleb ediyoruz. +Ale’l-husus tebliğde vuku’u melhuz olan şübheyi def’ etmek için ru’yeti iş’ar eden telgrafın resmi olması yani hükumet-i mahalliyye tarafından varid olması telgraf ile muhatab olan me’murun müslüman olması kafidir… Bu mes’ele-i mühimmeyi nazar-ı teemmüle alarak halline dair bir makale neşr etmenizi temenni ederiz.” Bu suali yazdıktan sonra el-Menar diyor ki: +“Eğer müslümanlar Kitab ve sünnetle aslü’l-İslam olduğu mansus olan yüsrü sühuleti sevmiş olsalardı bu mes’ele hakkında idare-i kelam etmek bizim için pek kolay idi; fakat görüyoruz ki: +Müslümanlar dinde yüsrü sühuleti pek de sevmiyorlar. +Hilalin sübutu üzerine delalet eden alamat ve ahbarda şer’an umde olan kendileriyle tasdik ve itmi’nan hasıl olan şeydir; telgraf ve telefon tariklarından her birisi de tasdik ve hasıl olur. +Biz bunu el-Menar’ da defeat ile bildirdik. +Bugünlerde de ulema-yı Malikiyyenin en büyüklerinden ve Mısır’dakilerin de en meşhurlarından olan Ezher şeyhinin bu mes’eleye aid bir fetvasına muttali’ olduğumuzdan o fetvayı aynıyle nakl ediyoruz…” el-Menar böyle dedikten ve bu mes’eleye dair Ezher şeyhine varid olan suali uzun uzadıya yazdıktan sonra “Şeyhu’l-Ezher” tarafından verilen cevabı da ber-vech-i ati neşr ediyor. +Şeyh; salat ve selamdan sonra diyor ki: +“Fukaha gerek savm nakl olunan her kimse üzerine oruç vacib olduğu gibi sübut-i hilalde adat-ı memleket cari olduğu vechile minarelerde kandil ta’lik etmek top atmak gibi sübut-i işhadda adet olan emarat ile iktifa etmek de kafi olduğunu tasrih etmektedirler. +hilal-i Şevval’in ru’yetini bildirmek de bu kabildendir. +Belki de zamanımızda bunun delaleti herşeyden ziyade ve kuvvetlidir; tebliğ-ı ahkamda muhataba ve mükalemede müluk ve hukkamın i’timad ettikleri şey de ancak budur. +Ulema da bu hususda bunun kifayeti ile fetva vermişlerdir; bu ise zamanımızda ancak her tarafda hükmü iştihar eden hakim-i şer’inin izniyle irsal olunmaktadır; binaenaleyh hakimin telgraf ile vermiş olduğu haber hükmünü tebliğ için gönderdiği Ramazan kendisine baliğ olan her ferdin oruç tutması vacib olduğu gibi kendisine sübut-i ru’yet-i hilal-i Şevval baliğ olanın da iftar etmesi vacibdir. +Bu haber kendisine baliğ olduktan sonra oruç tutmamak yahud iftar etmemek suretiyle muhalefet edenler ancak Hakk’a ulemanın kendisiyle fetva verdikleri savaba muhalefet etmiş olurlar. +Endülüs’den Horasan gibi cidden ba’id olmadıkça ihtilaf-ı mutalaada i’tibar yoktur. +Fakat bu kadar uzak olan yerlerde her kavim kendince sabit olan şey ile amel ederek diğerinin hükmü ile amil olmaz; nasıl ki İbni Abdi’l-Berr de bunun üzerine bir ittifak hikaye ediyor….” Fetva daha çok uzun ise de biz mevzu’a taalluk eden kısmını nakl ile iktifa ediyoruz. +Çünkü maksadımız bu babda uzun uzadıya tedkıkata girişmek değil; belki bu mes’elenin cevazına dair söylenen şeylerden bir-iki nümune göstererek ulema-yı kiramın bilhassa Fetvahane-i Celile’nin nazar-ı dikkatini celb etmektir. +Gerek el-Menar’ ın mutalaat-ı muhıkkası gerek ulema-yı Malikiyyenin en meşhurlarından olan Selim el-Büşra hazretlerinin bu fetva-yı mühimmi şübhe yok ki telgraf ve telefon ile amel olunmasının cevazını gösteriyor. +Bir de vaktiyle bu mes’ele hakkında Sıratımüstakım’ e “Bolvadin Kazası Müftisi Mehmed Efendi” tarafından yazılan şeylere bakalım! +Müşarun-ileyh hazretleri diyor ki: +“… Gelelim telgraf telefon telsiz telgraf mes’elesine: +Müctehid-i gayr-i müntesib her ne kadar zamanımızda tecviz olunmaz ise de müctehid-i müntesib mevcuddur. +Devir hiçbir zaman müctehidden hali değildir. +Fukahanın kavaid-i fıkhiyyeleri meydanda oldukça bu babda büyük tereddüde mahal göremem. +Zira fukahamız bir mısırda bir kasabada Ramazan veya Şevval sabit olduğunda sair nasa lazım gelir diyorlar. +Ve zahir-i mezhebde ehl-i Mağrib’in hilali ru’yetiyle ehl-i maşrıka lazım gelir diyorlar. +Şu halde mesela kazamıza nisbeten dokuz saat mesafede Karahisar ile Akşehir ve yedi saat mesafede Aziziye ve daha uzak bir mahalde ru’yet-i hilal sübut bularak mebde’-i Ramazan veya Şevval ru’yet-i hilal sabit olan mahallerden birinden resmen telgraf ğunda bizde iki hal meydana gelir: +Ramazan sabit olmadığından o gün oruç tutmamak helal. +olmaz. +O gün Ramazan’dır; orucu tutmamak haram. +Hurmet canibini tercih ile telgraf ile amel edip ol gün Ramazan orucunu tutmak Ramazan’ı i’lan etmek vacibdir. +Şevval ayı i’tibar olunduğunda yine böyledir; Şevval ayının gurresi telgraf ile haber verildiğinde yine memleketimizce sabit olmadığından oruç tutmak helal ve lazım yakınen bayram olduğunu bildiğimizden oruç tutmak haramdır. +Şu halde bayram yapmak vacibdir. +Telefon ve telsiz telgraf da böyle. +Şahid bir şeyin sıhhatini anlamak için meşru’dur. +Şu vesait ise bir şeyin hakıkat ve sıhhatini haber verir öyle ise bunlar ile amel caizdir….” Müfti efendinin buraya kadar olan fıkrasıyla balaya nakl etmiş olduğumuz mütalaat ve fetva ittihad etmiş olduğu cihetle mes’ele daha ziyade kesb-i kuvvet ediyor. +Devletin bütün resmi muamelelerinde i’lan-ı harb veyahud akd-i sulh gibi en mühim mes’elelerde bile telgraf ve telefon ile amel olunduğu halde bu mes’elede niçin amel olunmadığını amel etmekte ne gibi bir mahzur-ı şer’i bulunduğunu ümid ederiz ki Fetvahane-i Ali izah ederek ümmet-i Maamafih balaya nakl etmiş olduğumuz mütalaat nazar-ı dikkate alınınca bu mes’ele hakkında telgraf ve telefon ile amel etmekte değil bilakis amel etmemekte pek büyük bir mahzur-ı dini olduğu anlaşılıyor. +İnşaallah Ramazan’a kadar bu mes’ele hallolunur da ba’dema Ramazan’da oruç yemek bayramda oruçlu bulunmak gibi haller vuku’ bulmaz. +Hazret-i Risalet-penah sallallahu aleyhi ve sellemin ammisi Ebu Talib bin Abdi’l-Muttalib’in dört evlad-ı zükuru olup isimleri Talib Akıl Ca’fer Ali olduğu berahin-i katıa Ali radıyallahu teala anhüm hazaratının şeref-i din ile müşerref olup Din-i Ahmedi’ye büyük büyük hizmetler ibraz ederek nam-ı celil ve şeref iktisab ettikleri beyne’l-enam müsellemdir. +Yalnız müşarun-ileyhim hazaratının birader-i ekberleri Talib bin Ebi Talib’in bi’set-i Ahmediyye’ye yetiştiği mevsuk ise de kendisinin daire-i İslam’a dahil olduğu mutalaa ettiğim tevarih-ı muhtelifede manzur-ı acizi olmadığından muma-ileyh Talib hakkında ber-tafsil ma’lumat i’tasıyle bendenizi büyük bir müşkilden halas etmeniz… Talib bin Ebi Talib hakkında abd-i aciz de ma’lumat-ı mufassalayı haiz değilim. +Siyer-nüvisler İslam olmayan yahud zaman-ı bi’sete yetişmeyen kimselere dair uzun uzadıya ma’lumat vermiyorlar. +Resulullah sallallahu aleyhi ve sellem Efendimiz hazretlerinin –amm-i mükerremleri Hamza ve Abbas radıyallahu anhüma ile amme-i muhteremeleri cenab-ı Safiyye radıyallahu anhadan başka– amcaları ve halalarının ahvali de pek mücmel olarak mazbuttur ki kendilerinin meb’as-i risaleti idrak etmemiş olmalarından inbias eylese gerektir. +Yahud mufassal ve mükemmel ma’lumat verilmiştir de benim gözüme suyla icaletü’l-vakt olarak bulduğum kuyudatı ber-vech-i ati yazıyorum: +Kitabu’l-Maarif . +es-Siretü’l-Halebiyye Ma’lum-ı alinizdir ki bu ibarelerden birincisi “Ebu Talib’in Ali Ca’fer Akıl Talib namında dört oğlu ile Ümm-i Hani Fahıte ve Cümane isminde iki kızı olmuştu. +Anaları da Haşim bin Abd-i Menaf’ın oğlu Esed’in kerimesi Fatıma idi. +Akıl; Ca’fer’den on yaş Ca’fer de Ali’den on yaş büyüktü. +Talib’den maada evlad-ı Ebi Talib’in hepsi de çoluk çocuk sahibi oldular.” İkincisi de “Ali radıyallahu anh kardeşlerinin en küçüğü idi. +Biraderi Ca’fer’le aralarında on sene vardı. +Ca’fer de kardeşi Akıl’den Akıl de biraderi Talib’den onar yaş küçük idiler. +Yani en büyükleri Talib ortancaları Akıl küçükleri Ca’fer en küçükleri Ali olmak üzere birbirinden onar yaş farklı bulunuyorlardı. +Talib müstesna olmak üzere hepsi daire-i İslam’a dahil oldular.” demektir. +Halebi’nin bu rivayetini es-Siretü’n-Nebeviyye sahibi Seyyid Zeyni Dahlan da aynen nakl ediyor. +Şimdi bu rivayetlerden bir netice çıkarmaya çalışalım: +Hazret-i Ali kerremallahu vechehu Efendimiz veladet-i seniyyenin otuzuncu senesi Recebi’nin’üncü Cuma günü Mekke’de ve Ka’be-i Mükerreme dahilinde doğmuştu. +Bu hesabca tarih-i tevellüdü sal-i miladisidir. +Talib’in tarihinde doğmuş yani Resulullah hazretleriyle yaşıt bulunmuş olması lazım geliyor. +Bir de şu ibareyi okuyalım: +Es-Siretü’n-Nebeviyye “Cenab-ı Ali Resulullah sallallahu aleyhi ve sellem Efendimiz’in hacr-i himayesinde bulunup Risalet-penah hazretleri onun emr-i iaşesini der-uhde buyurmuştu. +Çünkü: +Mekke’de bir kıtlık zuhuruyle ahali şiddetli bir sıkıntıya uğramıştı. +Ebu Talib ise fakıru’l-hal ve kesiru’l-iyal idi. +Eşfaku’n-nas Efendimiz amcası Abbas’a “Kardeşin Ebu Talib’in ailesi kesir. +Ahalinin de ne halde olduğunu görüyorsun. +Hadi gidelim de biraderinin üzerindeki yükü hafifletelim. +Oğullarından birini sen yanına al birini de ben alayım” diye teşvik etti. +Beraber gidip Ebu Talib’e “Nasın sıkıntısı zail oluncaya kadar ailenden ikisini almak suretiyle bar-ı maişetini tahfif etmek istiyoruz” dediler. +Ebu Talib “Akıl ile Talib’i bana bırakırsanız dilediğinizi yapınız” cevabını verdi. +Bunun üzerine Resulullah hazretleri Ali’yi alıp ailesi miyanına ilhak etti Abbas da Ca’fer’i alıp ailesi arasına idhal eyledi. +Akıl ile Talib’i Ebu Talib’e bıraktılar.” Seyyid Zeyni Dahlan’ın şu rivayetine göre Talib’in bi’set-i nebeviyyeden birkaç sene evvel hayatta bulunduğu anlaşılıyor. +Lakin Siretü’l-Halebiyye sahibinin aynı vak’ayı nakl eylerken Talib ismini zikr etmemesinden de müşarun-ileyhin o vakit mevcud olmadığı istidlal ediliyor. +Üsdü’l-Ğabe’ den ’nci sahifesinde de Talib’in kable’l-İslam vefat eylemiş olduğu gösteriliyor ki en doğrusu da belki bu olmak lazım gelir. +Çünkü: +Bi’set-i Peygamberide ber-hayat bulunsaydı ya pederi Ebu Talib gibi Resulullah’a muhabbet ve hizmeti yahud amcası Ebu Leheb gibi adavet ve husumetiyle iştihar eyleyeceğinden tarih kitablarında kable’l-hicre olan vekayi’ sırasında bu münasebat ile elbette ismi zikr edilirdi. +Peygamber’in amca-zadesi hakkında zuhur-ı İslam’a yetişti de müslüman olmadı demekten bi’set-i nebeviyyeden mukaddem irtihal eylediğini zannetmek “ümmetlik” edebine daha muvafık olur sanırım. +Talib’in netice-i hali ma’lum değil. +Kendisini cin çarptığına yahud kaptığına dair hurafi bir rivayet var. +İhtimal ki Mekke haricinde bulunurken bir yerde düşüp kaldı. +Cesedi de hayvanat tarafından parçalandı. +Avdet etmeyişi ve aranıp bulunamayışı üzerine de cinler kaptı! +diye bir şayia çıktı. +dan ibaret. +Erbab-ı maarifden biri çıkar da daha fazla ma’lumat verirse siz de müstefid olursunuz ben de istifaza ederim. + +VE ONU YAZDIRAN FECAYİ’ tün cihan-ı hilkatin muhibbi olduğunu: +beytiyle i’lan eyleyen Sa’di-i Şirazi’nin külliyat-ı celilesi arasında hazin olduğu kadar ibret-agin bir mersiyesi vardır ki Bağdad’daki Abbasi halifesinin tarihinde vahşiyane katl olunması ve Hilafet-i Mukaddese-i İslamiyye’nin mahv u muzmahıl edilmesi üzerine yazılmıştır. +Çok def’a nazar-ı teessürden geçirdiğim bu figan-nameyi ahiren yine müteessirane okuduğum cihetle yapabildiğim kadar mealen tercüme etmesine sonra da esbab-ı tahriri hakkında bir parça izahat vermesine çalıştım. +Mütalaası şu sıralarda nim-ma’budlar! +derecesine çıkarılan ve Türkler arasında hiç başka kimse yokmuş gibi Türklük’ün timsal-i müşahhası gösterilmeye çalışılan Cengizlerle Hülagular hakkında belki bir fikir verebilir: +‌ ‌ ‌ ‌ ‌ ‌ Meali: +“Emiru’l-mü’minin Mu’tasım Billah’ın zeval-i mülk ü hilafetinden dolayı gökler kan ağlayacak olsa layıktır. +Ya Resulallah! +Hak-i merkadinden sabah-ı kıyamette kalkacak isen mübarek başını kaldır da halk arasındaki bu kıyameti gör. +Nazeninan-ı Hicaz’ın akıtılan kanları kapıların eşiğini aştı. +Bizim yüreğimizden coşup gözlerimizden dökülen yaşlar da kollarımızdan yenlerimizden taştı. +Devr-i gerduna ve böyle bir felaket ve izmihlale mübeddel olacağını kim umardı? +Ey Beytü’l-Haram’ın şevketini gören kayserlerle hakanların başlarını Bab-ı Hilafet’in eşiğinde müşahede eden! +Gözünü aç da bundan akdem vefat eden ki selatin-i cihanın vaz’-ı cebin ettiği zemin üzerine Peygamber amca-zadelerinin mağduran kanları döküldü. +Artık dünyadan emn ü asayiş beklenilmemelidir. +Çünkü: +Bir yüzük halkasının kaşı gidecek olursa yerinde kara sakızdan başka bir şey kalmaz. +Dicle Nehri bundan sonra kan deryası olarak akacak ve cenuba doğru cereyan eyleyecek olursa Hicaz hurmalıklarının toprağını kanlı çamur haline koyacaktır. +Bu korkunç hadiseden denizler bile muztarib olmuştur baksana: +Sathındaki telatum-nüma dalgalar kederli bir yüzdeki dökmek ve onunla te’ellümat-ı kalbi teskine çalışmak; bir atın kalçasındaki dağı yıkamakla izaleye uğraşmak gibidir. +Şehidlerin hak-i mezarına kapanıp da ağlamak layık değildir. +Zira: +Onların edna mükafatı cennet-i a’la olacaktır. +Lakin nisbet-i İslamiyye ve merhamet-i insaniyye nokta-i nazarından bakılınca o yar-ı Nebilerin gaybubet-i ebediyyesine karşı şefkatli bir kalbin sükun-i ıztırabı kabil olamıyor. +Sabr et hele kıyamet gelsin o yevm-i adalette bu şehidler hun-feşan çehreleriyle kabirlerinden kalksın. +O vakit bastıkları toprağın uyun-ı a’yana sürme ve döktükleri kanın huri yanaklarına ğaze olacağını görürsün.Yaralı bir gövdenin kanlar içinde topraklar üstünde debelenmesinin ne ehemmiyeti var? +O şikeste kafesden kurtulan ruh Allah’ın civar-ı merhametine pervaz edecektir. +Şu mütehavvil dünyaya istinad ile rabt-ı kalb etmek doğru bir iş değildir. +Felek bazen muhabbet irae eder bazen da husumet gösterir. +Fil-mesel sema ile zemin iki değirmen taşı gibidir ki gece gündüz insanların kalbini kırıp öğütürler. +Şecaat ecele karşı zur-ı bazusunu gösteremez belki bileği bükülür. +Kaza-yı ilahiye karşı en doğru fikirlerin tedbir ve te’siri olamaz. +Ölüm pusuya girmiş bulunursa arslan kadar cesur bir yiğit muharebe meydanında kılıcını çıkarmaya vakit bulamaz. +Dünya için uğraşanlar bir laşe başında boğuşan akbabalara benzerler. +Birader! +Akıllı bir adamsan “simurg” kuşu gibi –münzevi ve müstağni yaşa. +Dünya mülkünün ne kıymeti vardır? +Bizim Allah’dan dilediğimiz şey ancak iman ve yakınimizi şeytanın hücum ve galebesinden muhafaza buyurmasıdır.” Şeyh Sa’di bu hazin ve ateşin neva ile senesindeki hazan-ı hilafette nevha-saz olmuştu. +Çünkü: +O mevsim-i elimde – Rebiülahiri’nin’ünden Muharremi’nin ’una kadar devam eyleyen – Hılafet-i Abbasiyye sukut etmiş ve birkaç asırlık medeniyet-i İslamiyyenin ma’raz-ı umranı bulunan Daru’s-selam-ı Bağdad: +Gönül ma’muresi artık harab-abada dönmüştür Yanıp sonra yıkılmış bir hazin bünyada dönmüştür hal-i harabisine düşmüştü. +Bir parça tafsilat vereyim. +Fakat sözlerimin bazı ifrat-perveranca hüsn-i telakkı görmeyeceğine eminim. +Çünkü: +Me’hazim ve muktebesim asar-ı şarkıyyedir. +Dediğim ifrat-perverler ise onları beğenmiyorlar hatta garaz-karlıkla eyledikleri Cengiz’in mezaliminden bahs olunmasını çekemiyorlar. +Moğol vahşeti sırasında yahud ona yakın zamanlarda yazılmış tarihlere i’timad göstermiyorlar. +Bunlara mukabil Léon Cahun isminde bir Musevinin eseriyle müslüman düşmanı bazı Avrupalıların tahrir ettikleri kitablara tamamıyle inanıyorlar. +Arabca ve Acemce tarihlerin Cengiz aleyhindeki yazıları gayret-i İslamiyye ile biraz mubalağalı yazılmış olsun diyelim ya frenkçe tarihlerin Cengiz lehindeki yazılarının da gayret-i Hıristiyaniyye ve husumet-i İslamiyye ile yazılmamış olduğuna nasıl iman edelim? +Hülagu’nun helakinden yıl sonra irtihal eyleyip o fecayi’ devirlerine yetişenlerle görüşmüş olan Ebu’l-Fida’nın tarih-i meşhurundan şu satırları nakl eyliyorum. +Müverrih-i müşarun-ileyh senesi vekayi’ini yazarken “Zikru Zuhuru’t-Tatar” ünvanlı bir bahis açıyor da diyor ki: +“Bu sene Moğol taifesi zuhur edip birçok bilad-ı İslamiyyeyi zabt eyledi ve ahalisini öldürüp çoluğu çocuğu esir aldı ki Müslümanlık’ın zuhurundan beri ehl-i İslama bu derece müdhiş bir felaket arız olmamıştı. +Bu sene içinde idi ki: +Alaeddin Muhammed Harzemşah bin Tekeş’in istila-yı memaliki için huruc ederek Seyhun Nehri’ni geçtiler. +Yanlarında hükümdarları olan Cengiz Han da bulunduğu halde Zilhicce’nin dördüncü günü Buhara’yı girdiler. +Kale teslim olmadığı cihetle taht-ı muhasaraya aldılar. +Sonra zabt edip içindekileri öldürdüler daha sonra da ahali-i beldeyi katl eylediler. +Sütur-ı atiyyeyi Celaleddin Harzemşah’ın Katib-i İnşası Muhammed bin Ahmed bin Ali en-Nesevi’nin Tarihu Zuhuri’t-Tatar ünvanlı kitabından aldım: +Çin hıttası vasi’ bir memleket olup etrafı altı-yedi ayda dolaşılır. +Bu hıtta-i vasia kadimden beri altı kısma ayrılmış ve her kısmı –kendi dillerince melik demek olan– bir “han”ın zunda bulunmuştur. +Harzemşah Muhammed bin Tekeş’in muasırı bulunan Kaan-ı Ekber Altun Han isminde idi ki kaanlığı tevarüs etmişti. +Bunun nüfuzu altında bulunup kıtaat-ı sitteden birinin hükümdarı olan Döşi Han meşhur Cengiz’in halasıyla tezevvüc eylemişti. +Cengiz’in kabilesi de “Demirci” ünvanıyle ma’ruf olup yazın göçebe halinde bulunur kışın da “Argun” denilen mevki’de otururdu. +Bu kabile Moğollar arasında da şerr u gadr ile meşhur olduğu cihetle kıtaat-ı sitte hükümdarları bunun efradına pek göz açtırmazlardı. +Günlerden bir gün Döşi Han vefat etti. +Cengiz Han da halasını ta’ziyet için ziyaretine gitti. +Hala hanım civardaki hükümdarlardan Güçlü Han ile diğer bir hana haber gönderip birader-zadesinin zevci makamına geçirilmesine tavassut eylemelerini rica etti. +Çünkü: +Döşi Han bila-veled irtihal eylediği cihetle memleketi hükümdarsız kalmıştı. +Hanlar kadının teklifini bil-kabul Cengiz’i eniştesinin yerine geçirdiler. +Kaan-ı Ekber olan Altun Han Cengiz’in hükumetini kabul etmediği gibi ona muavenette bulunan hanlara da hiddetlendi. +Bunun üzerine üçü birden kaan-ı ekbere isyan ile üstüne yürüyüp kendisini firara mecbur ettiler. +Nihayet Altun Han musalaha talebinde bulundu kabul eylediler ve bir zaman müttefikane vakit geçirdiler. +Bilahare hanlardan biri muahharan da diğeri vefat edince ortada Cengiz Han ile Güçlü Han’ın oğlu kaldı ve bu da babası gibi “Güçlü Han” lakabını aldı. +Cengiz Han İkinci Güçlü Han’ın çocukluğundan ve za’fından bil-istifade babasıyla olan muahedeyi ihlal ederek fet gösterince aralarında muharebe açıldı. +Cengiz Han oğlu Döşi Han’ı bir ordu ile yolladı. +Döşi Han Güçlü Han’ın askerini bozdu ve kendisini öldürüp başını babasına getirdi. +Cengiz Han tamamıyle kesb-i istiklal edince Harzemşah’dan muhadenet talebinde bulundu. +Matlubu hasıl olmayınca asker çekip mukateleye girişti. +Harzemşah’ın ordusu münhezim kendisi firara mecbur oldu. +Cengiz Han Bilad-ı Maveraünnehr’i istila eylediği gibi Harzemşah’ı ta’kıb ettirdi. +O ise Taberistan Gölü’ndeki adaya iltica ve orada irtihal eyledi.” MÜSLÜMANLIK ALEMI’NDE HAREKET-I UMUMIYYE el-Belağ gazetesi hareket-i İslamiyyeye dair tahsis etmiş olduğu bir başmakalede her tarafta bulunan akvam-ı İslamiyyede hareket-i İslamiyye başladığı ve bunun her halde müslümanlar için hayırlı olacağı kaviyyen me’mul bulunduğunu söyledikten sonra diyor ki: +Memalik-i Osmaniyye’de görülen intibah-ı umuminin gayeti: +Din adat ahlak i’tibarıyle asr-ı evvele asr-ı mecd ü hamiyet asr-ı siyaset ü kiyaset asr-ı ilm ü amel asr-ı istiklal ü terakkı olan Hulefa-yı Raşidin’e rücu’ etmektir. +Bilad-ı Fars’a gelince onlar da mecd-i sabıklarını iade Afganistan’da da milel-i müterakkıyenin suud ettiği dereceye vusul için daimi bir hareket müşahede olunmaktadır. +Hind Kafkasya Çin Cava gibi memalik-i İslamiyyeye gelince: +Buralarda mühim mühim cem’iyyat-ı diniyye teşekkül ederek İslam’ın hal-i hazırını düşünmekte olduklarını görüyoruz. +Mısır Afrika Ceziretü’l-Arab’da ise intibah-ı İslam her taraftan ziyadedir.” “İSLAM İRŞAD CEM’IYETI” TE’SISI ZAMANI GELDI Avrupa’da Hindistan’da Çin ve Japonya’da Afrika’da Filipin Adaları’nda kemal-i fa’aliyyetle Iseviyet’i Nasraniyet’i neşr ü tervice çalışan misyonerler İslamiyet’in sevk-ı tabiatle kendi kendiliğinden ilerlemekte olduğunu görünce kuduruyorlar. +İslamiyet’i temeddüne mani’ tehzib-i ahlaka hail telakkı eyliyorlar. +Bu fikirlerini artık apaçık meydana koymaktan çekinmiyorlar. +Müslümanları her nerede olursa olsunlar tazyikı enva’-ı müşkilata duçar etmeyi Hıristiyanlık’ın teali ve terakkısi uğrunda bir vazife-i mukaddese biliyorlar. +karı lisan-ı hali olan The Muslim World mecmuasında bir calib-i nazar-ı dikkattir. +Hıristiyanların –hususıyle ruhani sınıfına mensub olan kısmının– ne kadar mutaassıb olduklarını anlamak ve görmek ri’lerimize hıristiyanlarla papazların uzun makalesini kısmen aynıyle nakil ve tercüme etmeyi vazife bildik: +“Hıristiyan zenginlerinin teberru’ ettikleri paralar sayesinde Alem-i Nasraniyyet’e her sene binlerce yüzbinlerce gayr-i mesihi dahil olup hak yolunu buluyorlar. +Misyonumuzun mucib-i iftiharı evvela papazlar rahibeler Şark’ın her tarafına sokulmakta ve her türlü eza vü cefaya katlanmaktadırlar. +Rahiblerimiz dünyanın her türlü rahatını safa ve lezzetini terk ederek ab u havasıyla imtizac edemedikleri lisanlarını bilmedikleri vahşi nim-vahşi bedevi iklimlere diyarlara neşr-i Iseviyyet maksadıyle koşuyorlar. +Bu zavallıların çoğu sıcaktan hararetten rutubetten az müddet zarfında müteessir ve bi-tab olarak kimsesiz terk-i can etmek mecburiyetinde kalıyorlar. +Çok def’alar bulundukları köylerde dağlarda yaylalarda yiyeceksiz susuz kalmaktan ölüyorlar. +O gibi diyar-ı baidede kendilerine bakacak alam u ıztırablarına iştirak edecek kısmen olsun onlara teselli verecek bir dindaşa bile tesadüf etmiyorlar. +Bununla beraber kalblerinde müfekkirelerinde ye’s ü nevmididen zerre kadar eser kalmaz onların yegane medar-ı tesellileri ümidleri gayr-i nasrani olan bir-iki din cahilini putperesti rah-ı savab u haktan inhıraf eden! +bir müslümanı Hıristiyanlık’a da’vet etmek bildiklerini onlara telkın eylemekten ibarettir. +“Bu din mücahidleri bu Rabb’in askerleri bazen Hindistan’ın ormanlarındaki müdhiş yılanların zehirli dişlerine Afrika hayvanat-ı vahşiyyesinin ta’kıbatına giriftar olurlar. +Hayatları derhal memata münkalib oluyor. +“Zavallı rahiblerimiz herşeylerini bütün mevcudiyetlerini hatta insanlarca en aziz en mukaddes olan hürriyetleriyle na-kamlığa katlanarak ifa-yı vazifede bulunurlar. +Onların mükafatları rah-ı hidayete bin müşkilatla ihda eyledikleri mühtedilerdir. +“Rahibelerimiz de öylece Avrupa’nın İngiltere Fransa Almanya ve sair memalik-i mütemeddinesini terk edip Şark’ın en kesif en fena ab u havaya malik kıtaatına gidip oradaki gayr-i mesihilerin harimlerine bin suubetle hulul bin meşakkatle nüfuz ederek senelerce tehlike içinde ölüm ve azab korkusuyla bir erkeği yahud bir dişiyi Nasraniyet’e “Bu bi-çare mücahideler dişlerinden tırnaklarından artırdıkları az parayı Hıristiyanlık’a delaletleriyle pey-rev olanlara taksim ederek onları tatyibe terfihe çalışırlar. +Bazen bulundukları akvam-ı gayr-i mütemeddinenin nazar-ı dikkatlerini celb etmemek için o memleketin o muhitın örf ve adatıyle ülfet ve tahalluk etmek üzere yerlilerin giydikleri aynı elbiseyi giymeye muztar kalırlar. +“Evet böylelikle bin zahmet ve meşakkatle misyonerlerimiz yiyecek içecekleri giyecekleri mesken ücretleri hep ağniyamızın ceyb-i himmet ve inayetinden çıkan teberruattan “Diğer taraftan bunları –rahib ve rahibeleri– misyonerciliğe layık olmak üzere misyonerlerin yürek kanıyla te’sis ettikleri dini mekatibde yetiştirmek ve onları hıtabet ve cidale alıştıracak ulum u fünunu öğretmek için her nevi’ mezahime meşakka göğüs gerilir. +Hıristiyanlık’ı neşr ü tevsi’ için muntazaman mükemmelen çalışıldığı ve bu uğurda her sene maddi ve ma’nevi fedakarlıklarda bulunulduğu halde yine görüyoruz ki şarlatan dessas birkaç İslam serserilerinin dam-ı rakabet ve tezviratından kurtulmak nasib olmuyor! +“Bu dessasların hiçbir cem’iyete muntazam bir teşkilata mensub olmadıkları halde sırf şunu bunu kandırmak ve onun sırtından geçinmek için arasıra kuyruklu serseri yıldızlar gibi ötede beride görünüp her istediklerini dilediklerini yapmaya muvaffak oluyorlar. +Parasız pulsuz fedakarlıksız olarak Afrika’da Cava Sumatra Adaları’nda Seylan Burma eyaletlerinde birçok gayr-i müslimleri safsata ile hile ile kandırıp İslam yapıyorlar. +“Bu kadarla da iktifa etmezler; ta can evimize kadar hulul ederler; lordlarımızı konteslerimizi kadınlarımızı iğfale de muvaffak olurlar. +Bu dessaslık kahramanlarından Hindistan’da te’min-i ma’işetten aciz Hindli Hace Kemaleddin-i Kadıyani namında biri birkaç seneden beri Londra’da türemeye başlamış ve beş-on yapraktan ibaret olan İslam Mecmuası nı çıkarmakla iştigal eden serseri! +şu son senelerde Londra’nın yüzlerce eşraf ve a’yanını müslüman etmiş o zavallı akıl fukaralarını! +aldatabilmiştir. +“Biz memalik-i Şarkıyyedeki putperestleri hıristiyan etmeye çalışırken İslam dessasları Avrupa’daki sağlam hıristiyan a’yanını bil-mukabele müslüman yapıyorlar. +“İngiltere rical-i siyasiyye ve diniyyesinin bu hallere karşı mikropları her tarafa sirayet ederlerse sonra köklerini kazımak Avrupa’yı onlardan tathir eylemek gayr-i kabildir. +“Zaten İslamiyet’le ona mensub olan tavaif ve akvam büsbütün za’fa mevte mahkum olmadıkça Hıristiyanlık ve medeniyet-i hakıkıyye yeryüzünde gereği gibi intişar edemeyecektir. +Bunları bir an evvel istisal etmek her hıristiyan üzerine farzdır.” dan kaleminden çıkıyor. +Fakat biz bu lakırdılardan me’yus olmayarak çalışmalıyız. +Biz de hıristiyanlar gibi misyoner teşkilatına başlamalıyız hükumat-ı İslamiyye ile ağniyamız bize bu yolda ciddi ve maddi muavenet etmekle dinen mükelleftirler. +O gibi bir kuvvete malik olursak biz de sunuf-ı milli medreseler açar onları din mücahidleri Hak askerleri olmak üzere yetiştirir İslamiyet’i neşr için dünyanın her tarafına i’zam eyleriz. +Bu sayede az müddet zarfında Hindistan’da Cava’da Çin’de Japonya’da Afrika’da her sene tabiatiyle kendi arzu ve hevesleriyle İslamiyet’i kabul eden yüzbinlerce dalalette kalan putperesti şu asr-ı münevverde kalbleri zalam-ı küfr içinde puyan olan Avrupa hıristiyanlarını Din-i Mübin-i İslam’a idhal edebiliriz. +Bu şerefle müşerref olanlar bilahare İslamiyet’in teali ve terakkısi için her türlü fedakarlıkta bulunacakları şübhesizdir. +Bu emr-i hayra akvam-ı leri; bütün İslam ulemasının bütün İslam zenginlerinin her fedakarlıkta bulunacakları şübhesizdir. +Hocalarımız ulemamız dindarlarımız buna evet buna hasr-ı mesai eylemeli. +Yoksa ruz-ı mahşerde indallah ve inde’r-Resul mes’ul tutulacaklardır. +Böyle bir teşebbüsden bu gibi bir emr-i hayra gitmekten ne hükumet-i metbuamız ne de Avrupa bizi men’ edemez. +Yeter ki teşebbüs olunan işe dini bir surette sarılalım. +Niyetimiz maksadımız gayemiz tervic-i diyanet-i İslamiyye olsun. +Bize kalırsa Londra’da neşr-i İslamiyyet’le uğraşan ve birçok lordları İngiltere ekabirini İslamiyet’le teşerrüfe muvaffak olan Hace Kemaleddin Efendi hazretlerini gerek Osmanlılar gerek Makam-ı Meşihat biraz maddeten ve ma’nen taltif etmelidirler. +Çünkü bu büyük zat bizim yapmadığımızı yapamadığımızı İngiltere muhitinde –bin türlü mahrumiyetlere katlanmak suretiyle– yapmaktadır. +Cidden şayan-ı teessüftür ki dünyanın her tarafından Hace Kemaleddin Efendi’ye türlü türlü takdirat ve tebrikat maddi muavenetler bezl olunduğu halde merkez-i Hilafet muhitinden bu İslam hadimine bu ana kadar hiçbir şey yapılmadı! +Biz Müslümanlık’a karşı bu kadar la-kayd kalırsak acaba Cenab-ı Hak bize hiç yardım eder mi? +Biz Hakk’a yardım edersek Hak da bize yardım eder. +O halde Hakk’a hakıkate yardım etmekten niçin kaçıyoruz? +Bizim evliya-yı umurumuz ağniyamız üzerine bu gibi hayırlı ve İslamiyet işlerine yardım etmek farzdır. +Memalik-i Şarkıyyedeki hıristiyan misyoner cem’iyetlerine hükumetleri tarafından her guna muavenet bezl edilmektedir. +Misyonerlerin mükemmel mektepleri kiliseleri kütübhaneleri matbaaları hatta hıristiyan gençlerine mahsus apartmanları ve külli irad getiren emlak ve arazileri bile vardır. +Bu muavenetlere mazhar olan misyonerler şübhesiz faaliyetle hususi teşebbüsler her ne kadar faideden hali değil ise de; cem’iyetçe milletçe edilecek olan teşebbüs elbette daha azim menafi’ te’min eyleyecektir. +Yoksa elhamdülillah hususi surette fi-sebilillah neşr-i İslam Geçen seneler Necef ulemasından Şehristani-zade Seyyid Hibetullah hazretleri Necef’deki bütün varını yoğunu sattıktan sonra neşr-i İslam için Çin’e Japonya’ya gitmiş yüzlerce gayr-i müslimi İslam etmiştir. +Londra’daki Hace Kemaleddin Efendi de böylece fi-sebilillah gönüllü olarak meydana atılmıştır. +Bunların ikisinden başka daha birçok kimseleri tanıyoruz ki el-yevm bu uğurda çalışıyorlar. +Fakat bir-iki müslümanın çalışmasıyla ötekilerin bizim sair müslümanların la-kayd kalmaları icab etmez. +Afganistan’da Farisi lisanıyla münteşir Siracu’l-Ahbar gazetesinde okuduğumuza nazaran bir ay evvel Hindistan’ın Ahmednagar kasabasında kahttan müteessir bulunan me’kulat tedarik etmeleri üzerine papazların bu cömertliklerini merhametlerini gören aç Hindular derhal rikkate gelerek hıristiyan olmuşlardır. +Acaba bu eser-i insaniyyeti Hindular müslümanlardan görmüş olsaydılar müslüman olmayacaklar mı idi? +Hıristiyanlık’a yeni dahil olanlar hiçbir hüsn-i ahlakla mütehallık olamadıkları meydandadır. +Çünkü putperestler kendi eski diyanetlerini terk etmekle tevhid yoluna girmiyorlar. +Bilakis yeni ve medeni bir putperestliğe –teslise– duçar oluyorlar. +Bundan başka müskirat isti’malinden menahiden alıkonulmuyorlar. +Halbuki müslüman olsalar her türlü fenalıktan tahlis-ı giriban edecekleri gibi vahdet-i ilahiyyeyi anlayacaklar; ahiretleri de ma’mur ve mes’ud olacaktır. +Merkez-i Hilafet’te böyle büyük dini bir teşebbüs icra edilirse bil-cümle yeryüzünde bulunan müslümanların bize karşı olan rabıta-i maddiyye ve ma’neviyyeleri artar; bizim her türlü muavenette bulunurlar. +Hak yolunda yapılan bir fedakarlık akım kalmaz Cenab-ı Hakk onu neticelendirir. +Binaenaleyh hiç gecikmeyelim derhal maziyi telafiye çalışalım. +Londra’da protestan misyonerleri tarafından neşr olunan atideki makaleyi de kari’lerimizin ve bütün müslümanların ederiz. +Ta ki Nasraniyet Alemi’nin bu müdhiş faaliyetlerine entrikalarına karşı acz ü meskenetle vakit geçirmenin ne büyük cinayet olduğunu takdir buyursunlar. +El-yevm “American Board” denilen o zengin ve kuvvetli misyoner cem’iyetine mensub iki Amerikalı ile iki yerli va’iz Arnavudluk’ta bulunmaktadır. +Makalenin muharriri ahiren Arnavudluk’ta icra-yı seyahat eden Mister Erickson namında müdhiş bir misyonerdir. +Hıristiyanlık Alemi’ni galeyana getirmek için bakınız ne iftiralarda ne hezeyanlarda bulunuyor: +“Dört yüz elli sene zarfında Osmanlı kahr u zulmü altında ezilmiş olan Arnavud Kavmi bugün büyük bir fakr u perişani içinde bulunuyor. +Asırlarca Osmanlı Devleti’nin taht-ı istilasında kalan bu memleket sükkanının hemen hemen nısfı imha edilmiştir. +“Bu mahv u itlaf suver-i muhtelifede vuku’ bulmuştur: +Muharebelerde yüzbinlerce Arnavud mahv olmuş; Asya-yı Osmani’nin muhtelif aksamına sevk olunan yiğitlerden ancak yüzde biri avdet edebilmiştir. +Sultanlardan başlayarak ta edna neferlere varıncaya kadar bütün Türklerin haremhaneleri Arnavud kızları ile mal-a-mal olduğunu da hatıra getirmelidir! +“Altı yüz bin şu kadar Arnavud Osmanlıların mezalimi sebebiyle ecnebi diyarına hicret etmişlerdir. +“Vaktiyle cebren İslam edilmiş olan Arnavudların bugünkü yekunu ancak bir buçuk milyon kalabilmiştir. +“Şimdi bu mülk bu millet Osmanlının taht-ı esaretinden kurtuldu. +Fakat terakkı ve tealiye pek müstaid olan bu kavmi min ortodoks ile katolik kiliselerine mensub devletler tarafından yutulması müsteb’ad değildir. +Bir taraftan Avusturya dikmişlerdir; dinlerini kavmiyetlerini imhaya büyük gayretler gösteriyorlar. +Bu asil ve şeci’ millet tam zamanında vakit geçmeden kurtarılmazsa çok sürmez yeryüzünden Arnavud nam ve şanı kalkacaktır. +“Şimdi emin olmalıdır ki Arnavudluk’un tamamiyet-i kavmiyyesini te’min terakkı ve terfih-i halini kafil olacak yegane çare-i hayat Protestanlaştırmaktan başka bir şey olamaz. +Zaten Arnavudlar da bu çare-i necat-bahşayı hissetmişlerdir. +Buna delil olarak diyebilirim ki Londra süfera konferansında Arnavud hey’et-i resmiyyesinin bir Protestan prensi taleb etmesi kafidir. +“Şimdiye kadar “sultan” hazretleri bunların padişah ve halifeleri idi. +Halbuki Osmanlı idaresi zulümden başka bir şey değil idi. +Sonraları zimam-ı hükumeti ellerine alan “Genç Türkler”in amali ise alenen ve kat’iyyen dindarane bir meslek ta’kıb ederek bütün imparatorluğu Osmanlılaştırmak olduğundan bunu gören Arnavudlar kıyam ve isyan ettiler. +Çünkü milletin ruesası diyorlar ki: +“Bu politikaya mutavaat etseydik intihar-ı milliyi kendi elimizle icra etmiş olurduk.” Osmanlı idaresinin bir beladan başka şey olmadığını Arnavudlar müttehiden beyan etmektedirler. +Binaenaleyh Arnavudlar kemal-i cesaretle diyorlar ki: +“Muhammedilik memleketimizde kaldıkça biz felah bulamayız.” “Yüzlerce ruesa hocalar hodjas ve esnaf yekdiğerine ve bana diyorlar ki: +“Bizim ecdadımızın dini Hıristiyanlık idi. +O vakit milletimiz müterakkı ve bahtiyar idi halbuki bugün açlıktan ölüyoruz. +Binaenaleyh eski dinimize dönersek ne be’is var? +İslamiyet’i Asyalı Osmanlılar cebren bizim –Avrupalı olduğumuz halde– aramıza soktular. +Bu din hiçbir vakit bizim içimizde esaslı bir surette takarrur etmedi ahlak ve adab-ı milliyyemiz ile asla tevafuk etmedi! +Bilakis bu din bize felah ve necat vermedikten başka üzerimize ağır bir yük oldu. +Haydi bu dini de Osmanlının boyunduruğu gibi üzerimizden atıp def’ edelim!” diyorlar. +“Bu adamlar hakıkı Hıristiyanlık’ın timsali olan Protestanlık’ı takdir ve der-aguş etmeye amade bulunduklarını müttehiden beyan ediyorlar. +Katolik ile Ortodoks Mezhebi’nden; bu ihtiyarlamış kiliselerin merasim-i diniyyelerinden boş ayinlerinden nefret ediyorlar. +Arnavudlar dahi protestanlar gibi putlara resimlere tapmak haçları öpmek kabilinden adat-ı putperestaneye karşı isyan ediyorlar. +Bunlar dahi bizim gibi Allah’a takarrub etmek için şefi’lere eizzeye muracaat etmezler. +Bir de bu eski kiliseleri sevme[me]lerinin sebebini bunların mucib-i terakkı ve teali olmamalarıyla beraber Hıristiyanlık’ın bütün ruh ve hakkaniyetiyle hareket etmemelerinde buluyorlar. +Çünkü son Balkan muharebatında Sırblardan Yunanilerden ve Karadağlılardan pek çok vahşetler zulümler gördüler. +Bütün o vahşetler haç namına “Bunun içindir ki bu zavallı millet gözünü o büyük İngiliz ve Amerikan protestan milletine dikip onlardan yardım beklemektedir. +Bu iki muazzam kavmin adalet ve hürriyet-perverliğini maddi ve ma’nevi terakkıyatlarını ulviyet-i efkarını hakkıyle takdir ve tebcil ediyorlar. +“Bizim misyonumuza daima teveccüh ve iltifat göstermişlerdir. +Bizim gizli namazımıza gelen Arnavudlardan birçoğunu Osmanlı me’murları dövüp habs ederlerdi. +Bugün artık o tazyikat mevcud değildir!.. +“Şimdi İngilizler ile Amerikalıların uhdelerine düşen vazifenin neden ibaret olduğunu söylemeye hacet var mı? +“Bu bi-çareler bize diyorlar ki: +“Aman Protestanlık ne güzel bir dindir! +Veriniz bize şu dini! +Milletimize mürşide valideler yetiştirmek için kızlarımızı alıp mekteplerinizde terbiye ediniz!.. +İstikbal-i kavmimizin te’minine hadim olabilecek rehberler yetiştirmek üzere etfalimizi cenah-ı re’fetinize dest-i terbiyyenize tevdi’ ediyoruz! +Bize muallimler ve vaizler veriniz! +Mekteplerimize bir daha müslüman hocası dahil olamaz! +Ey büyük İngiliz ve Amerikan protestanları her kapı size açıktır!” “Arnavudlar; bu arzularını bu ma’ruzatını İngilizlerle Amerikalıların enzar-ı şefkatine arz ve takdime beni resmen me’mur etmişlerdir. +Bu kavmi protestanlaştırmak için tabii bizim vesaitımız mefkuddur. +İkisi yerli ikisi ecnebi olarak yalnız dört kişiden ibaret bir misyoner hey’eti ile bu emr-i hayr-ı azimin kuvveden fi’le çıkarılmasında aciz kalacağımız derkardır. +Binaenaleyh İngiltere ile Amerika’dan mikdar-ı kafi muallim ve vaizlerin celb ederek derhal işe başlamak seneviyye için de on beş bin doların müsta’celen tedarik edilmesi taht-ı vücubdadır. +“Emin olmalıdır ki bu sayede yirmi beş sene zarfında bütün Arnavudlar protestan olacaktır. +Böyle zeki ve sair akvam-ı müslime gibi sefahetle bozulmamış olan bu kavim Alem-i İslam’ın tanassuru için mükemmel bir anahtar olacaktır. +Bunlar İslamiyet’in za’if ve kuvvetli cihetlerini iyi bildiklerinden dolayı mükemmel misyoner olabileceklerdir. +Arnavudlar Osmanlı idare-i hükumetinde mümtaz ve muktedir pek çok me’murlar yetiştirmişlerdir. +“Bunlar fukaralığa meşakkate alışmış oldukları gibi ölümden de kat’iyyen korkmazlar. +“Kendi hayatını sevmeyen ve Mesih’in ruhu ile bir kere takdis olunmuş olan bu kavim öyle kuvvetli bir silah olacak ki şeytanın bütün kıla’ ve istihkamatı onun önüne dayanamayacaktır. +“İmdi Hazret-i Isa el-Mesih Rabbimiz’i hakıkaten seven ti onun ayaklarına getirmek hususunda lazım gelen ianat-ı nakdiyyenin ihzarını diriğ buyurmamalarını temenni ederim. +Kütüb-i Mukaddese’nin buyurduğu vechile “Padişahın üzere kadim kiliseler dehşetli kuvvet göstermekte bulundukları sırada teahhur bais-i felakettir. +“Binaenaleyh hemen işe başlamalıyız. +Luka diyor ki: +“Pavlus ru’yayı görüp da’veti işitir işitmez derhal azimet eyledik.” Şimdi bu da’vet ile ru’yanın muallimi Mesih intizar ediyor.” HAKIKI TARIHI HINDISTAN Hindistan’ın kadim ve tarihi asarını lisanlarının nezahet ve nezaketini sağlam ve asıl Hind ekabir ve a’yanının adat ve hayatını görmek isteyen kimse mutlaka Leknehor Dehli Agra Fetihpur Lahor vilayat ve eyalatını görmelidir. +Göreceği an’aneler işiteceği güzel gına ve lisanı ne Bombay’da ve Madaras’de ne Seylan’da Burma’da ne de Bengale ve sair Hindistan vilayetlerinde hasılı hiçbir tarafta tesadüf edemez. +Buralarda yaşayan Hindu ve müslüman hep eski adetlerini ahlaklarını yemekte içmekte tarz-ı telebbüsde tuvalette herşeyde muhafaza etmişlerdir. +Böylece Hindistan’ın eski kalelerini cami’ ve hisarlarını hamamlarını çeşme ve suyollarını tünellerini evlerini usul ve tarz-ı mi’marilerini baladaki birkaç şehirde insan kolaylıkla görebilir. +Bu saydığım birkaç nokta ile putperestlerin vaktiyle icra-yı ahkam ettikleri şehirlerde Hindistan medeniyet-i kadimesi kemal-i vuzuh ile insanın gözlerine çarpar. +Haccarlık heykel-tıraşlık heykelcilik oymacılık ressamlık hıref ve sanayi’ işlemecilik kuyumculuk mücevhercilik ve sair her fende eski Hindlilerde maharet-i fevkalade var kanlarında medeniyet-i mezkurenin asar-ı bakıyyesi zahir ve nümayandır. +İngiltere’nin istilasından sonra sanayi’-i nefise ve hıref-i mezkurenin çoğu mahv olup gitmiştir. +Çünkü İngiltere’de fabrikalar vasıtasıyle yapılan i’mal olunan emtia eşya mensucat Hindistan’ın eski el ile nesc ve i’mal edilen meta’lara kat kat rekabet etmiş ve hıref-i mezkure ile vaktiyle bol bol para kazanan ev bark yapan aile geçindirenler gitgide işsizlikten sefalet ve felakete duçar olagelmişler ve böylece tedrici surette hem kendileri hem de san’atleri mahv u munkarız olmuştur. +Nefis ali dayanıklı ve metin eşya yerine iki günde yok olan cicibiciler kaim olmuş ve ahalinin servetini Londra’ya nakl eylemiştir. +Bununla beraber el-an Hindistan’da el ile yapılan sanayi’ ve hıref eksik değildir. +Diyebilirim ki hemen herşey yapılmaktadır. +Adi çamurdan güzel çanak çömlekler güzel heykeller tuğlalar yapılıyor. +En adi bez ve savak bezinden dokuma nefis keten ve ipekli ve sırmalı kumaşlara varıncaya kadar dokunmaktadır. +Lahor’un Keşmir’in nefis şalları Benares şehrinin nefis ipekli mensucatı dünyanın hiçbir tarafında yapılamaz. +Dehli’de Agra’da Leknahor’da güzel yünlü ve ipekli seccadeler latif kilimler i’mal olunmaktadır. +Leknahor’un “kalemkar” dedikleri basmaları cidden uzaktan Keşmir şalları gibi görünüyor. +Mermerden beyaz alçıdan Hindistan’ın asar-ı makabir-i tarihiyyesi olan binaların küçük modelleri ile Hindistan’ın tabakat-ı halkının suret-i hayat ve maişetlerini irae eden heykellerin çeşitleri envaı Agra’da el-an yapılıyor. +Faraza bir sakka bir satıcı bir uşak bir nevvab bir askerin heykelini gören kimse derhal onlara dair bir fikir edinebilir. +Moğol imparatorları içinde adil ve taassubsuz olarak Ekber Şah kadar Hindistan’da icra-yı adalet eden bir hükümdar tarih sahifelerinde insanın gözüne ilişmez. +Bu koca müslüman bila-tefrik bütün tebeasına hizmet daima adl ü müsavata riayet eylemiştir. +Putperestler imparator-ı müşarun-ileyhi kendi alihelerinden ziyade sevip ona tapınıyorlardı. +Ekber Şah-ı mağfur ihtimal ki kendisini Hindistan’da yabancı gördüğü cihetle bu siyasetin ta’kıbini nefsü’l-emre hal ve maslahata daha muvafık görmüştür. +Aslı faslı hüviyeti şahsiyeti yabancı ve müstevli olan bir hükümdara bu halden başka bir hal esasen yakışmaz. +Zannımca Ekber Şah tamamıyle Sultan Mehmed Han-ı Fatih hazretlerine benzer. +Aynı siyaset ve adaleti ta’kıb etmiştir. +Gerçi bu siyaset Hindistan’da ve Hind ahalisi üzerinde büyük ve nafi’ bir te’sir bırakmış ise de maatteessüf Fatih’in vaktiyle gayr-i müslimlere yaptığı iyiliklere benzemez. +Fatih’in bu halleri ahiren birçok hataya-yı siyasiyye tevlid eylemiştir. +Fatih’e başka muamele yaraşırdı. +Çünkü Bizanslılarla Hindliler arasında büyük bir fark ve mübayenet mevcuddur. +Ekber Şah kendi Hindu ve putperest tebeasının gönüllerini yapmak veyahud yapmış olmak için menkuhaları idadına “Cudabay” namında hüsn ü anda bi-naz[i]r bir raca kızını idhal etmişti. +Hatta bu Hindu zevcesine kendi örf ve adeti vechile köşkler havuzlar çaya gidip yıkanabilmek için tahte’l-arz yollar ve ona mümasil her türlü vesait-ı hayatiyyeyi tehiyye ve ihzar eylemişti. +Ekber’in bir de Türk karısı var idi. +Onu cümlesinden ziyade sever imiş. +Onun için de latif ve Türk tarz-ı mi’marisinde köşkler ve sair malzemeyi tedarik eylemiştir. +Ekber Şah Türk karısına pek ziyade i’timad ederek ona sırlarını mücevherlerini saltanata mahsus mührünü bile teslim etmişidi. +Hatta daima onunla zeban-ı Tüzeki –ki Türki’nin galatı olsa gerektir– konuştuğunu bazı müverrihin-i Hind kayd eylemiştir. +Bu Türk kızı gayet cilveli cünbüşlü nazlı edalı imiş! +Ekber Şah en ziyade mahzun ve mağmum olduğu zamanlar bunun yanına gidip derhal teselli buluyormuş. +Ekber Şah’ın Türk kızına ya karısına olan fart-ı muhabbet ve meveddetinden fazla i’timadından dolayı haremsara-yı şahide olan bil-cümle nisvan zavallı “Türk” haremine hased ve adavet ızhar eyliyorlardı. +Fakat Sa’di’nin beytince şahın mezid-i meveddetine karşı müşarun-ileyhanın rakıblerinin elinden hiçbir fenalık gelmezdi. +Zavallı Ekber Şah’ın uzun zamana kadar erkek evladı olmuyormuş. +En sonra evliya ve meşayihdan Şeyh Selim Çeşti hazretlerinin enfası bereketiyle Ekber Şah’a Cenab-ı Hakk Hindu karısının batnında bir erkek çocuk bahş ve ihsan etmiştir ki ismi Cihangir konulmuştur. +Ekber’in Hindu karısı Codiyor racasının kerimesi idi. +Ekber Şah’ın müteaddid Hindu vezirleri hazinedarları yaverleri nedimleri de var idi. +Bunlara kendi ikamet ettiği saray civarında ayrıca haneler inşa etmiş ve sarayıyla onların Umur-ı memleket ve tebea hakkında daima bunlarla teati-i efkar eder ve ona göre icra-yı ahkam eyliyordu. +Bu Hindular Ekber’in harimine kadın ve kızlarının bulundukları dairelere kadar sellemehü’s-selam girer çıkarlarmış. +Hatta kızının bir muallimi kendi vüzerasından bir Hindu imiş. +Bu putperest istediği dakıkada kızın nezdine girip çıkıyormuş. +Ekber Şah’ın hayat-ı siyasiyye ve hususiyyesi acibdir. +Diyebilirim ki bu babda merhum Yavuz Sultan Selim’e çok benzer. +Siyaset ve adalette pek şiddetli davranan bu hükümdarın hayat-ı hususiyyesi evet yaşayışı büsbütün başkadır. +Kendi evinde bu hükümdar o kadar leyyinü’t-tab’ mu’tedil halim-selim imiş ki tasavvurun fevkınde idi. +Kendi sarayında bulunan dişileri mermerle tefriş edilmiş ve “divan-ı has” tesmiye ettiği bir geniş avluya toplattırarak kraliçeyi ortada ayrı bir mermer taşının üzerinde oturtarak şatranç oynuyormuş. +Şatrancın her taşı yerine bir insan dikiyormuş. +Böylece saatlerce şatranç oyunundan hazz alıyormuş. +Dehli: +S sin . +M. +Tevfik “ THE NEID ERA IN ASIA ” ya’yı garbından şarka şimalinden cenubuna kadar birkaç def’a dolaşıp tedkık eden Amerikalı George Sherwood Eddy nam zat tarafından kaleme alınmış gayet mühim bir eser intişar etmiştir. +Muma-ileyh Eddy dünyanın her kısmında büyük bir fa’aliyet ve muvaffakıyet ile kesb-i kuvvet etmekte olan “Genç Hıristiyanlar Cem’iyeti” nam misyonerler hey’eti idaresindeki müessesenin en nüfuzlu a’zasından ve el-yevm Asya Umuru Şu’besi’nin katib-i umumisidir. +Muma-ileyh geçen sene Doktor Con Movant namında meşhur bir hatible mezkur cem’iyetin şuabatı bulunan mahalleri ziyaret ve orada konferanslar vererek bütün Asya’yı yine bir def’a gözden geçirmiştir. +İşte şu son seyahatinden avdet eder etmez mezkur eseri yazmaya mübaşeret etmiştir. +Bu eserin Alem-i İslam hakkındaki bazı mülahazatından dahi istifade olunabileceği gibi Alem-i Nasraniyyet hakkındaki aksamı da gayet ibret-amizdir. +Mukaddimesinde deniyor ki: +“Son asırda Asya’nın her gün az az ileriye doğru harekete başladığı görülmekte idiyse de bu harekat ekseriyetle bazı milletlere veya gayet mahdud tabakalara aid idi; lakin son sene zarfında nümayan olan terakkıyat umumi ve esaslı olup her noktada şayan-ı hayret bir kuvvet ile yol almaktadır. +“Bu son sene zarfında Çin cumhuriyete nail oldu; Japonya re mazhar oldu; Kore’de yeni usul-i idare teessüs etti; vasi’ Hindistan yeni bir devre-i siyasiyyeye dahil oldu; Türkiye Balkan Muharebesi neticesinde haritasında vuku’ bulan tebeddülattan müteessiren büyük bir halecan ve heyecan ile bir devre-i milliye dahil olmaya başladı. +Devr-i hazırın bu tebeddülatı Asya’da yeni bir teceddüd asrının başladığına kafi delildir. +Bu teceddüd devrini ahlakı ve dini teceddüdat ta’kıb edecektir. +Bu tezahürat cem’ ve tevhid olunarak tahlil olunursa bunların hep hıristiyan kilisesi hilafına harekat-ı taarruziyye icrası için birer mukaddime olduğu görülür. +Elyevm Asya bir ıslahat ve ta’mirat devresi geçirmektedir bu devrenin sonunda kesb edeceği şekil onun istikbalini ta’yin edecektir. +Avrupa’da reformasyon ve teceddüd asrı başladığı zaman kimse onun neticesini evvelden ta’yin edememiş siyasi hakkında şimdiden bir fikir beyan etmek de iktidarımızın fevkındedir; lakin onbeşinci asır evailinde Avrupa’da başlayan teceddüd ve ıslahat devresinin mahsulleri şimdiki Asya teceddüdatıyle mukayese olunursa Avrupa’nın teceddüdat-ı mezkuresi pek küçük kalıyor.” Eser-i mezkurun mukaddimesinden şu satırları iktibas ettikten sonra biraz da mündericat-ı sairesinden bahs etmek “Asya’nın vasi’ memaliki ve hesaba sığmaz sekenesi bir asr-ı teceddüdün mukaddimesinde bulunuyor. +Bu siyasi iktisadi dükçe akıllar hayrete müstağrak olmaktadır. +Şark-ı Karib’den Şark-ı Baid’e kadar Asya’nın her noktasında herkesin ve her cemaatin ileriye hayata doğru hücumu hissolunuyor.” Yedi ay devam eden seyahat-i ahiresi esnasında Japonya Çin Kore Hindistan ve sair mahallerde gördüğü tezahürattan bahs ederken muharrir diyor ki: +“Her bir belde veya kasabaya gelip de bundan birkaç sene akdem gördüğüm ahval-i ictimaiyye ve siyasiyye ve iktisadiyyeyi şimdiki hal ile mukayese eylediğim zaman tarihin bize gösterdiği Avrupa’nın bundan beş asır akdem cereyan eden vekayi’ini burada aynen seyr ediyorum. +Aynı zamanda bu teceddüdat o kadar vasi’ ve o kadar metin adımlarla gidiyor ki buna “Asya’da Büyük Islahat ve Teceddüdat Devri” namı verilmelidir. +Bu yeni teceddüd devri Avrupa’nın teceddüd devrine nisbeten daha alidir; çünkü Avrupa’da yalnız ondokuzuncu asırda kemale vasıl olabilen terakkıyat-ı felsefiyye ve fenniyye ve sınaıyye Asya’da terakkıyat-ı saire ve kavi netayic bahş edeceğinde de şübhe yoktur. +Bundan beş asır akdem Avrupa teceddüd asrına dahil olduğu zaman yalnız yüz milyon raddesinde bir sekeneye malik idi. +Halbuki şimdi dahil olduğu teceddüdat devresine Asya ülkesi milyon raddesinde bir kalabalık ile ve oldukça daha mücerreb bir tarihe istinaden dahil olacaktır. +Hususan Hind’in Japonya’nın ve Çin’in yetiştirdiği o büyük dahilerin asarı Avrupa’dan alınmış tevarih-i hazıra ve Avrupa gibi bir misal Asyalıları pek çabuk ilerletecek; belki de Avrupa’nın bir asırda tahsil ettiğini Asya yarım asırda belki daha çabuk tahsil ve tatbik edecektir.” “Asya’nın intibah-ı hazırında en göze çarpan şey onun siyasi intibahıdır. +Asya’da milliyet-perverlik vatan-perverlik meşrutiyet-perverlik ve ulum-ı harbiyye o kadar çabuk kıyatın hiç birisine vasıl olamamıştır. +“El-yevm Tokyo’dan Kalküta’ya kadar; Şangay’dan İstanbul’a kadar ve Seul’den Bombay’a kadar her bir yerde ve her mektebde aynı derecede talebenin amik bir vatan-perverlik ve milliyet-perverlik ile meşhun olduğunu seyr edersiniz. +El-yevm Asya’da talebe alemi mesail-i şahsiyye himme halinde kenara atılmaktadır; lakin mesail-i vataniyye ve milliyyeden pek adileri bile onları galeyana getirmekte Tokyo’da Pekin’de Bombay’da ve İstanbul’da binlerle talebe tezahürat-ı mezkurede önayak olmaktadır. +Şimdi Hindistan’da “vehvask” asarını mutalaa etmek ile yahud eski Yunan mantığı Hind felsefesiyle uğraşan talebe bulunamaz; her yerde Mill’in Mazzini’nin hürriyet hakkındaki asarı mutalaa olunmakta her tarafta Fransa İnkılabı tarihi mutalaa olunmakta Amerika ve İngiltere’nin tarih-i siyasileri tedkık ve kıraet olunmaktadır.” “Terakkıyat-ı fikriyyede de Asya büyük adımlarla ilerliyor. +Avrupa’nın teceddüd devrinde o zamanın genç mütefekkirleri Latin Arab ve Yunan edebiyatıyle nasıl iştigal etmişse el-yevm Asya mütefekkirini de Avrupa kütüb ve resaili ile iştigal etmekte ve binlerce cild asarı muhtevi kütübhanelerde daimi bir izdiham görülmektedir. +Bunlar hep terakkıyat-ı fikriyye heves-karanı hep hürriyet-teşneleri felsefe-hah gençlerdir. +millet haline geldiler. +el-yevm sinn-i tahsilde bulunan çocukların yüze’si mekteplere devam etmektedirler. +Japonya Maarif Nezareti son senelerde Amerika ve İngiltere’de bile neşr olunamamış yeni asar-ı ta’limiyye neşrine muvaffak oldu. +Hatta altı senelik ta’limi mecburi bir hale vaz’ etti ki bunlar işte o intibah-ı fikrinin neticelerindendir.” “Çin intibahı Japonya’nınkinden daha müdhiş ve daha hayrete layıktır. +“Pek çok şehirlerde mektepler menafi’ine ma’bedler bile feda olunarak çalışılmaktadır. +Pek çok ibadethaneler mektep haline ifrağ olunmuş veyahud mektep menafi’i için hacz olunmuştur. +Eski zamanın klasik usulündeki imtihan salonları hedm olunarak yerlerine mektepler kütübhaneler parlamentolar yan talebenin hesabı üç yüzden on yedi bine kadar tezayüd etmiştir. +Ve Pekin civarındaki mekatibin talebesi iki binden benin mikdarı o kadar tezayüd etmiştir ki yüz bin sekeneli bir beldede bin bin talebe olduğunu işitmek de artık hayreti mucib olmaz olmuş.” “Hindistan’da maarife heves o derece ilerlemektedir ki pek çok gençler gündüz ameleliği ve gece talebeliği adeta fahr ile üstlerine almaktadırlar. +El-yevm Hindistan’ın mekatib-i aliyyesinde otuz bin talebe okumakta ve mekatib-i El-yevm Hindistan’ın ruesa-yı siyasiyyesi ta’lim-i milli ve mecburinin tatbik olunmasını taleb ve arzu etmekte olması ve bu yoldaki teşebbüsatı sayesinde a’dad-ı mezkurenin birkaç milyon daha tezayüd edeceğinde şübhe edilemez.” “Asya’da matbuatın terakkısini hayretlerle seyr etmemek mümkün değildir. +El-yevm Tokyo’da yalnız resail-i mevkute ve ceraidin adedi beş yüze baliğ olmaktadır. +Pekin’de iki yüz kadar gazete neşr olunmakta olduğu gibi Hindistan’da üç bin beş yüz gazete ve resail-i mevkute neşr olunmakta ve iki bin beş yüz raddesinde matbaa bulunmaktadır. +Alem-i İslam’ın en merkezinde bulunan Beyrut Misyoner Cem’iyeti ibtida-yı teessüsünden bugüne kadar bir milyar raddesinde eserler neşr etmiştir.” “Asya’nın intibah-ı iktisadisi de dikkate şayan bir noktadır. +“İstanbul’un sakin ve sakit dumansız fezasında el-yevm birkaç uzun bacalara rast gelinebileceği gibi bütün Osmanlı pazarları el-yevm sanayi’-i mahalliyyeye meşher olmaya yüz tutmuştur. +Ondokuzuncu asrın son nısfında Hindistan ticareti dört def’a tezayüd etmiştir. +Aynı müddet zarfında Japonya’nın ticareti altı def’a tezayüd etmiştir. +Sonra yirmi sene zarfında Japonya’nın ticareti yedi def’a tezayüd etmiştir. +Yirminci asırda ise bu terakkıyatın daha büyük misalleri görüleceğinden şübhe yoktur.“El-yevm orman gibi uzanmış Osaka Tokyo Kobe Kalküta fabrikalarının bacaları Birmingham etrafındaki manazırı andırmaktadır. +Seyahatimizi Japon şirketlerinden birine aid gayet müzeyyen ve yolcunun sefinede icra ettik. +Bu şirketler hepsi büyük karlar te’min ettiği halde pek çok Amerika şirketleri masarifatı da güçlükle tedarik edebilmektedir. +“Çin’in taş ma’deni ocakları el-yevm dünyanın en vasi’ ocak ma’denlerinden biridir. +Sansha vilayetindeki ma’den kömürleri daha bin seneye kifayet edecek mikdardadır. +elyevm Amerika demir madenleri Çin’in demir ihracatı ile Şark’ta rakabet edemeyecek bir hale gelmiştir. +Wuchang civarındaki Haniying demir ve çelik i’malat tezgahlarında ecza-yı alat hep Çin mühendislerinin gayret ve sa’ylerinin semeresidir. +“Bu tezgahlarda el-yevm dört beş bin amele ve kırk bin de at kuvvetinde makineler kullanılmaktadır.” “Aynı zamanda ictimai intibah da pek büyüktür. +El-yevm Japonya’da Hindistan’da ve Çin’de hayat-ı ictimai o kadar terakkı etmiştir ki belediyelerin cem’iyetlerin ailelerin girmeye başladıkları intizam ve tekamül devresi metin adımlarla tevessü’ etmekte ve her yerde terakkıyat-ı ictimaiyye büyük bir arzu ve hahiş ile umumun rağbetini celb etmektedir.” Yukarıda zikr ettiğimiz terakkıyat ve ıslahata bir de dini terakkıyat ilave olunmalıdır. +el-yevm Asya Kıt’ası Avrupa’nın bundan beş asır akdem geçirdiği dini terakkıyat asrını yaşamaktadır. +Her yerde dine dahil olmuş adat ve su’-i uyanmıştır. +Daha şayan-ı dikkat bir mes’ele de Avrupa’nın kıyye hahiş-geranı Asya’da da cidden mütedeyyindirler.” diyor. +Muharrir müşahedatını yukarıda yazdığım vech üzere kayd ettikten sonra harekatın nasıl meydana geldiğini ve muharrikinin nasıl bir kuvvet olduğunu tasvir etmek arzusuyla şu vech ile idare-i kelam ediyor: +“Bu harekat Asya’ya hıristiyan misyonerlerinin teşvik ve tergıbi sayesinde dahil olmuştur Avrupa medeniyeti Asya’ya gayur ve mütedeyyin Avrupalı tacirler muallimler konsoloslar ve sair siyasi me’murin vasıtasıyle nakl olunmuştur” !?.... +diyor. +Bu fikrin ne kadar mukarin-i hakıkat olduğunu her Asyalının pek kolaylıkla anlayabileceğinde şübheye mahal bile yoktur. +Evvela: +Misyonerlerin Asya’ya dühullerinden maksadları her yerde aşikardır. +Bunlar medeniyet ve maarif neşri maksadıyle değil belki mensub oldukları memleketler için nüfuz-ı siyasi daireleri ihzar etmek maksad-ı hainanesiyle dahil olmaktadırlar. +Böyle bir maksadla dahil olan bir hainin insaniyete ne kadar hizmet edeceği maarifin terakkısine ne kadar muavenet edeceği terakkıyat-ı fikriyye ve iktisadiyyede ne kadar müfid bir a’za olacağı pek az bir muhakeme ile sabit olur. +Saniyen: +Misyoner mekteplerinin vermiş olduğu semereler de Asya’daki harekat-ı hazıraya ne kadar muavenet ettiklerini pek açık gösterebilir. +Mesela Kazan’da mevcud misyoner mektebinde tahsil edip dünyaya çıkan bu kadar yüzlerce şübban-ı Nasraniyyet Darulfünun veya mekatib-i taliyyeden çıkan birkaç deste İslam talebesi kadar milletlerine hizmet edemedikten maada bilakis dahil oldukları cemaatleri her nev’ rezalet ve mezellete sevk etmişlerdir. +Moğolistan’ın en saf cemaatlerinden alınıp tanassur ettirildikten sonra yine tahsil ettirilmiş olan gençler memleketlerine avdetlerinde vatandaşlarını hiçbir maarif nuruyla tenvir etmedikleri gibi o safiyet-i ırkıyyelerini de gaib ettirmişler ve el-yevm ahlakan gayet sefil ve servet-i mazıyyelerini gaib etmiş bir millet haline gelmişlerdir. +Japonya’da Kore’de ve Çin’de misyoner daireleri ile ihtilat eden gençler de hep aynı neticeye duçar olmakta ve nefislerini kurtaracak kadar olsun bir muvaffakıyet gösterememektedirler. +El-yevm Japonya ve Çin’de misyonerlerden o kadar istikrah olunmakta ve onlarla alakadar gençlerden o kadar kaçılmaktadır ki hiçbir namuslu aile onlarla münasebetdar değildir. +Hususan Japonların bu daire efradından tebaüdleri pek mücerreb esaslara müsteniddir. +Japonlar misyonerler muhabbet hissini gaib etmekte ve hissiyat-ı insaniyyeyi hissiyat-ı nasraniyyeye tebdil etmekte olduklarını söylüyorlar. +Salisen: +Asya’nın herhangi köşesinde bir misyonerlik şu’besi küşad olunduysa etrafına topladığı eşhas hep ayak takımı aşağı tabaka efraddır. +Hep onları para ile ezvak-ı hayvaniyye ile ıtma’ etmişlerdir. +Rusya’da tanassur eden gençlerin hepsi denecek derecede ahlaksız bir kızın veya birkaç yüz ruble paranın kurbanıdırlar. +Japonya’da dahi ekseriyetle fukara tenbeller veya rah-ı müstakımi gösterecek ebeveynden mahrum yetimler misyoner dairelerinin züvvarıdır. +Fikrimce Asya’yı bu hab-ı gafletten uyandıran fil-vaki’ Avrupa olmuştur; şu kadar ki bu intibahın amil-i müessiri Avrupa’nın muaveneti değil zulüm ve istibdadıdır. +Bugün kapalı bir kazan gibi kaynamakta ve buhar kuvvetiyle pek yakında o menhus kapağı bir tarafa fırlatacak olan Hindistan Şarkı Rusya hep o zulmün alevleri ile kaynamakta hep o misyoner tuzağının kurduğu ocağı söndürmek Çin’deki son cumhuriyet cereyanı dahi Çin ehl-i basiretinin misyoner belasından kurtulmak ve istikbalde o menhus tuzağa ecza-yı vatanlarını düşürmemek için musib buldukları harekat-ı vatan-perveranedir. +Suriye’deki muhabiri şu havadisi veriyor: +“Hindistan prenslerinden Emir Abdülkerim Gaznug Han hazretleri Mekke-i Mükerreme’den Hayfa’ya muvasalet etmişlerdi. +Hayfa kaymakamı ile orada mukım İngiliz konsolosu emir-i müşarun-ileyh hazretlerinin Hindistan Şura-yı İmparatorisi’ni teşkil eden beş büyük prenslerin birisidir. +Yirmi dört milyonu nu beyan ediyorlar. +Bu zat-ı ali beray-ı hacc-ı şerif Mekke ve Medine’ye gelen vatandaşlarının ahvalini tedkıka Hind hükumeti tarafından me’mur kılınmıştır. +Fahametli emir hazretleri Hindce İngilizce Almanca İtalyanca ve Farisice lisanlarıyla mütekellimdir. +On üç sene kadar İngiliz kolejlerinde darulfünunlarında tahsil ile vakit geçirmiş; birkaç def’a da devr-i cihan seyahatlerinde bulunmuştur. +Emir hazretleri şimendüfer hattının Medine-i Münevvere’den Mekke-i Muazzama’ya kadar temdidini rica ediyor. +Bu hattın inşası için lazım gelen otuz milyon frankın yirmi beş milyonunu bizzat kendisi i’ta edeceğini ameliyata başlar başlamaz derhal taahhüdünü Londra’da işini bitirdikten sonra Dersaadet’i de ziyaret buyuracaklardır.” Protestan misyonerlerinin Hindistan’a gelerek neşr-i Nasraniyyet etmeleri Hind müslümanlarına ağır geldiği cihetle Din-i İslam’ın hakayık-ı aliyyesini izah etmek için Hind’in içerilerinden Şeyh Kemaleddin namında bir zat-ı muhterem Londra’ya kadar ihtiyar-ı sefer etmiş ve meşhur Lord Headley onun irşadatıyle şeref-yab-ı İslam olmuş idi. +Bu netice-i hayriyye Hind müslümanlarına varid olunca ulemadan Enis Ahmed ve Muhammed Ali Paşa namında iki zatı da her türlü masraflarını der-uhde ederek Londra’ya kadar göndermeye karar verdikleri gibi ulum-ı diniyyeyi ve İngilizce’yi mükemmelen ta’lim etmek ve bu suretle İngiliz lisanında muktedir vaizler yetiştirmek için de Dehli’de muntazam bir mektep te’sis etmişlerdir. +Kalküta’daki Hinduların hafi komitelerine mensub olup bu ana kadar birçok müdhiş işlerde bulunan ve son zamanlarda yakayı ele veren Sultan Şad’ın muhakemesine herkes sabırsızlıkla Avrupa misyoner devairinin ve siyasi me’murlarının genç Asya anasırını ahlakan alçaltmak ve fikren terakkı etmekten men’ maksadıyle ve büyük meblağlar sarfıyle vücuda getirmekte oldukları cem’iyetlerin milel-i Şarkıyye üzerinde icra ettiği ve edeceği te’siratı nazar-ı i’tibara alarak Japon ulemasından birkaç zatın taht-ı hımayesinde Tokyo mekatib-i aliyyesi talebesi miyanında “Asyalı Terakkı-perver Talebe Cem’iyeti” namıyle bir daire te’sisi mukarrer idi. +Son aldığımız haberlere göre mezkur cem’iyet teessüs etmiş ve riyasetine Osmanlı talebesinden Japonya muhabir-i mahsusumuz Ahmed Münir kitabetine de Japonyalı Haruo Kubota Efendiler ta’yin olunmuştur. +Cem’iyetin teessüsünden esas maksad Asyalı talebenin ahlakan fikren bedenen El-yevm cem’iyetin a’zaları miyanında Osmanlı Çinli Japonyalı Hindli Koreli ve Siyamlı efendiler bulunmaktadır. +Asya’nın her tarafında bu cem’iyetin şu’beleri küşad olunmak için teşebbüsata başlanmıştır. +Muracaat etmek arzusunda bulunan talebe için adres ber-vech-i zirdir: +Japan Tokyo Waseda University The Secretary of Asiatic Students Progressive Society Mr Haruo Kubota Political Depart Afganistan mekatib-i ibtidaiyyesine muallim yetiştirmek üzere Kabil şehrinde merhum Emir Abdurrahman Han tarafından inşa ettirilmiş olan “Medrese-i Şahi” dahilinde bir “Daru’l-Muallimin-i muallimleriyle muavinlerinden ve sair heveskaran-ı ta’limden lamıştır. +Bu havadisi veren Siracu’l-Ahbar-ı Afganiyye gazetesi mezkur mektebde yevmi iki saat ders okutulduğunu ve derslerin ulum-ı diniyye Farisi hesab coğrafya ve hüsn-i hattan rüşdi ve ali kısımlarının açılacağını haber veriyor. +Siracu’l-Ahbar diyor ki: +“Guya Afganistan hududundaki kıla’ ve istihkamatın harita ve planlarını çıkarıp hükumetlerine takdim eylemiş olan iki Afgan casusunun Rusya’da tutulmuş olduğunu Rus gazetelerinden naklen Tuhaf Bir Rivayet ser-levhasıyle yazmıştık. +“Moskof ceraidi ahiren bu havadisi tazeleyerek tutulan casusların askeri ceza kanunu mucebince muhakeme ve mücazat olunacaklarını yazıyorlar. +Biz bu havadisin aslı olmadığını söylemekle beraber şayed böyle bir casus tevkıfi ve ceza kanununun tatbikı teeyyüd ederse elbette Rus casuslarından biri yahud birkaçı da Afganistan’da yakalanır o vakit haklarında aynı muamele tatbik olunur deriz.” Zengibar’da “Meclis-i Himaye-i Zengibar” namı altında yeni bir meclis açılmıştır. +Burada hükumet için yeni kavanin ve nizamat vaz’ edilecektir. +Zengibar emiri meclisi merasim-i mahsusa ile küşad etmiş ve o gece yeni meclisle a’zalarının şerefine büyük bir ziyafet vermiştir. +rafından Zengibar hakimine “Saint George” ve “Saint Michel” nişanlarıyla “sir” lakabı verilmiştir. +ASAR-I ATIKADAN: +KONYA’DA KARATAY MEDRESESI Paris’te münteşir Figaro gazetesinden mütercemdir: +“Tedkıkat-ı fenniyye ve sanaiyye icrası maksadıyle Anadolu’ya azimet etmiş olan Mösyö Ernest Hébrard ile biraderi Mösyö Jean Hébrard sanayi’-i nefise nokta-i nazarından gayet şayan-ı dikkat netayic-i müsmire ile avdet etmişlerdir. +“Bu iki biraderin birincisi yani Mösyö Ernest Fransa Maarif Nezareti tarafından Konya’da kain ve Türkler tarafından ve taharrisine me’mur kılınmış idi. +Biraderi Mösyö Jean ise kendi hesabına olarak Ernest’e refakat etmişti. +“Mufassalen tedkık etmiş oldukları mebani-i atikadan birincisi Sultan Keykavus-ı Sani’nin eazım-ı ricalinden bir zat tarafından tarih-i miladisinde inşa edilmiş olan “Karatay” Medresesi’dir. +Bu bina-yı muhteşemin gayet zarif ve san’at-karane bir tarzda bulunan “mozayik ile ince çin ve kaşani” işlemeleri vaktiyle İspanya’da Endülüslülerin o zinet-dar mebanisine müşabihdir. +“Mösyö Ernest Hébrard bu bina-yı muhteşem ile o nefasette bulunan diğer üç kıt’a asar-ı atikanın resimlerini “Enstitü” Müzesi hey’etine takdim etmiştir.” LISAN-I OSMANI Bir zamanlar A[ayın]. +Nadir nam-ı müstearıyle bazı resail-i mevkuteye o vakte kadar emsali görülmemiş şiirler yazan Kemal-zade Ali Ekrem Beyefendi hazretleri şu son günlerde millete Lisan-ı Osmani ünvanıyle bir eser-i manzum daha kazandırdı. +Bu eser lisan-ı Osmani’nin mazisinden geçirdiği edvarından hangi hedef-i tekamüle doğru yürümek isti’dadını haiz olduğundan hiç haberi olmayan hatta lisanın hukuk-ı umumiyyeden olduğunu hatırlarına getirmeyerek şivemizde bildiği gibi tasarrufata kıyam eden bir takım ifratçılara karşı yazılmıştır. +Vakıa biz öteden beri sadelik tarafdarıyız. +Lakin bu hususda hiçbir zaman ifrata varmak istemeyiz. +Hele isti’mali zaruri olan bazı terkibleri asla lisandan kaldırmak fikrinde değiliz. +Onun için Ali Ekrem Beyefendi’yi mütalaalarında pek musib görüyoruz. +Milletin edebiyatına Vasıyet gibi Feryad gibi; sonra her biri bir cihan-ı ma’na olan Elvah-ı Tabiat gibi muhalled şiirler dolayı arz-ı şükran eder ve mütalaasını umum kari’lerimize tavsiye etmeyi kendimiz için bir vazife biliriz. +Bedeli bir kuruştur. + +EL-MUHTASARAT Efahım-i ulema-yı İslamiyyeden Hacı Zihni Efendi merhumun eser-i vapesini olmak üzere bu nam ile bir eser-i nafi’ tab’ ve neşr edilmiştir. +Ni’met-i İslam Külliyatı’ nın muhtasarı bulunan bu eser-i aliyi mütalaa-i ciddiyye meraklılarına tavsiye ve mahiyet-i müfidesini kariin-i kirama anlatmak için mukaddimesini ber-vech-i zir derc ediyoruz: +EL-MUHTASARAT’IN MUKADDİMESİ datını ve adl ü nasafet üzere muamelatını ve ahlak-ı fazıla üzere muaşeratını ta’lim etmekte olduğundan Din-i İslam’dan büyük ni’met olmaz. +Ni’met-i İslam namında küçük bir ilm-i hal risalesi var idi ki o risalecik ahiren fıkhın ibadat ve münakehat aksamını havi büyücek bir kitaba mebde’ ve Kısm-ı Evvel olmuştu. +mesailini cami’ müstakıl birer kitab olarak Ni’met-i İslam’ a Kısm-ı Sani kılınmış ve zebaih ve udhıye ve akıka mesaili de Kitabu’l-Hacc’ a zeyl edilmişti. +İşte o beş kitabdan ibaret olan Kısm-ı Sani-i Ni’met-i İslam bu def’a ihtisar olunarak kitabların isimleri evveline birer “muhtasar” kelimesi geçirildi. +Ve cümlesine birden “el-Muhtasarat Fi-Mesaili’t-Tahareti ve’l-İbadat” namı verildi. +Kitab-ı Zekat ile Kitab-ı Hacc’ın muhtasarlarının asıllarında olmayan bazı mesail ziyade edildi. +Muharrem sene Demin huşua varan bir kıyam-ı haşyetle Huzur-ı Halik’a durmuştunuz cema’atle. +Yarınca kubbeyi “Allahu ekber!” ikrarı; Boşandı yerlere Hakk’ın sema-yı esrarı. +Önümde cuşa gelen safların telatumunu Görünce andım o deryaların tezahumunu: +Ki dalgalar gibi umman-ı sermediyyette Birer sücud ile güm-nam olur nihayette! +Sufuf ayakta iken dalgalar ayakta idi; Huruş edince hatibin nida-yı tahmidi: +Serildi yerlere “yekpare” bir cihan-ı hamuş Ki imtidad-ı mekabirdi öyle duşa-duş! +O mevce mevce uzanmış duran hazairden Duyuldu vurduğu binlerce sinenin birden! +Mezarların bu yürekler dayanmaz ahengi; Yüreklerin de hazin inkisar-ı yek-rengi; Getirdi cuşişe umman-ı sermediyyeti de; Hitama erdi nihayet o sermedi secde: +Zemine ra’şe veren bir derin sada geldi; Deminki dalgaların şimdi hepsi yükseldi! +Bu herc ü merc-i ubudiyyetin tevalisi; Sukutu cebhelerin sonradan tealisi; Namazda hem beni göz yaşlarıyle ağlattı; Hem öyle ağlanacak bir hakıkat anlattı; Ki dinlemezseniz elbette mahvolur millet: +Sizin felaketiniz: +Tarumar olan “vahdet”. +Eğer yürekleriniz aynı hisle çarparsa; Eğer o his gibi tek bir de gayeniz varsa; Düşer düşer yine kalkarsınız emin olunuz... +Demek ki birliği te’min edince kurtuluruz. +O halde vahdete hail ne varsa çiğneyiniz... +Bu ayrılık da neden? +Bir değil mi her şeyiniz? +Ne fırka herzesi lazım ne derd-i kavmiyyet; Bizim diyanete sığmaz sekiz dokuz millet! +Bütün bu tefrikalar etsenizdi istiknah Görürdünüz nereden geldi... +Ya ibadallah! +Huzur-i Hak’ta nasıl toplu durdunuzdu demin? +Günahtır etmeyin artık; ayıptır eylemeyin! +Şu ihtirasa uyup az mı verdiniz kurban? +Şikak için mi eder sade kalbiniz daraban? +Neden uhuvvetiniz böyle münhasır namaza? +Çıkınca avluya herkes niçin boğaz boğaza? +Ne Müslümanlığıdır anlamam ki yaptığınız? +Çıkar yol olmayacak korkarım bu saptığınız! +Görünce fesli atılmak tasarlayıp bıçağı; Görünce şapkalı sinmek değiştirip sokağı; Gönüller ayrı oluş sineler bir olsa bile... +Nifak alameti bunlar kuzum tamamıyle: +Nifaka buğz ediniz halisen li-vechillah; Halas eder sizi ihlasınızla belki İlah. +Münafığın sonu gelmez söner sefil ocağı... +Bugün tüterse: +Henüz gelmemiş demek ki çağı! +Nedir ki verdiği yangınla memleket de biter Saçak tutuşmadan evvel basılmamışsa eğer. +Yanında yaş da yanar çaresiz yanan kurunun... +Diyor Kitab-ı İlahi: +“O fitneden korunun Ki sade sizdeki erbab-ı zulmu istila Eder de suçsuz olan kurtulur değil asla!...” Hesab edin ne kadar bi-günahın aktı kanı... +Beş on vatansız için nara yakmayın vatanı! +_____________ [ Enfal /] FIKH-I ZAHIRI Davud-ı Zahiri Mezhebi hayat-ı ictimaiyyeye karşı mı gelmiştir? +Davud bin Ali el-Isfahani vefatı: +icma’da ve kıyasda fukaha-i saireden ayrılıyor. +Davud ancak icma’-ı ashabı huccet olarak kabul ediyor fakat bu hususda yalnız kalmıyor: +İmam Ahmed’in mezheb-i meşhuruna İbni Hıbban’ın re’yine göre ancak icma’-ı ashab hüccettir. +Davud kıyası inkar ediyor bu hususda da yalnız kalmıyor: +Fukaha-i Malikiyyeden İbni Abdi’l-Berr’in Cami’u’l-İlm’ de nakline göre Ebu’l-Kasım-ı Bağdadi “İbrahim en-Nazzam’dan evvel kıyası inkar edeni bilmiyorum” diyor. +lef-i ümmeti ta’n eden reis-i ehl-i i’tizal İbrahim Nazzam’dır. +Nazzam’dan sonra Ca’fer bin Harb Ca’fer bin Habşe Muhammed bin Abdillah el-İskafi gibi Mu’tezile’den bir fırka Nazzam’a tabi’ olmuşlar ise de selef-i ümmeti ta’n etmemişler belki selef hakkında ber-vech-i ati beyanatta bulunmuşlardır: +Ashab arasında ahval kıyas ile ihticac tarikı üzere cereyan etmemiş ancak tavassut ve sulh tarikı üzere cereyan etmiştir. +Bundan sonra Davud-ı Isfahani kıyas ile ameli ibtal ediyor. +Bazı zahiriyyenin “tabiinden İbni Sirin ile Mesruk ve Katade’nin kıyası inkar ettiklerini nakl etmeleri” ehl-i ilmin tahkıkına göre doğru değildir. +Ebu’t-Tayyib et-Taberi Kasani’den Nehrevani’den Mağribi’den “kıyasın haram olduğunu” nakl ediyor. +Abdü’l-Aziz el-Buhari’nin Keşfu’l-Esrar’ da beyanına göre Necedat Şu’besi’nden maada havaric de kıyası inkar ediyorlar. +Bağdad Zahiriyye İmamiyye cumhur-ı tavaif-i Havaric Kasani Nehrevani Mağribi kaffeten kıyası inkar etmiş oluyorlar. +Münkirin-i kıyas elfazdan ma’na-yı muradı anlamak hususunda taksir ve tefrita düşüyorlar kıyası Kitab ve sünnetten haric zannediyorlar bir hadisenin hükmünü nasda bulamazlar ise istishab ile amel ediyorlar. +Burasını izah edelim: +Evvela– Münkirin-i kıyas elfazdan ma’na-yı maksudu anlamak hususunda tefrit ve taksire duçar oluyorlar. +Şöyle ki erbab-ı ilme hafi olmadığı üzere elfaz maksudun bi’z-zat değildir. +Elfaz ancak mütekellimin muradını bildiren maani Mütekellimin muradı bazı kere umum-ı lafızdan anlaşılır. +Bazı kere kasd ettiği umum-ı ma’nadan anlaşılır bazen lafız kavi olur bazen ma’nadan anlamak daha kuvvetli olur bazı kere ise lafız ile ma’na mütekarib olur. +Mesela bir kılavuz bir başkasına “Bu yoldan gitme zira burada katı’-ı tarik vardır –yahud– yol korkunçtur susuzdur” dese yolcu ve diğer samiin anlarlar ki kılavuzun maksadı “bu yol” lafzından eammdır. +Böyle katı’-ı tarik bulunan korkunç olan susuz bulunan yoldan her nevi’ yoldan nehiydir. +Şayed yolcu böyle başka bir yoldan gitse müstehıkk-ı levm olur onun böyle bir yoldan gitmesi ma’sıyet ve muhalefet addolunur. +İşte buna mebni nazm-ı celilinden ümmet lebs gibi rukub gibi mesken ve saire gibi cemi’ vücuh-ı intifa’ı anlayarak intifa’ı yalnız ekle hasr etmemiştir. +Keza nazm-ı celilinden kavl ile fi’l ile cemi’ enva’-ı ezayı anlamıştır: +Bir kimse validesinin yüzüne tükürse veya ayakkabı ile vursa da; “Ben valideme “üf” demedim” dese nas onu mücerred menhiyyün-anh olan te’fif üf demek ile şu fi’li fark etmediğinden naşi gayet ahmak gayet cahil gayet sahif addeder. +Bunu men’ etmek akla fehme fıtrata karşı bir mükaberedir. +Bir kimse edilleden biri ile mütekellimin muradını bilir ise muradına ittiba vacib olur. +Elfaz maksudün bi’z-zat olmayıp ancak kendisiyle mütekellimin muradına istidlal olunan bir takım deliller olduğundan sami’ mütekellimin muradı zahir ve hangi tarik ile olur ise olsun vazıh olur ise muktezasıyle amel eder; fesadı ma’lum olan şeyi irade etmek maslahati müteyakkın olan şeyi irade etmeyi terk etmek mümteni’ olur. +Görmüyor musunuz ki bir kimse diğer bir kimsenin mezhebine kavline i’tina-yı tam ile i’tina etse tasarrufundan muradını ve mezahibini anlar “Böyle ifta eder. +Böyle söyler böyle söylemez.” der; sözünde sarahaten bulamadığı bir şey hakkında “Buna kail olmaz” der? +Bunda şübhe yoktur bunu def’ mümkün değildir. +Lafz-ı has bazen irade ile ma’na-yı umuma lafz-ı am da bazen irade ile ma’na-yı hususa nakl olunur. +Mesela bir kimse taama da’vet olunsa da’vet olunan kimse “Vallahi taam etmeyeceğim” dese veyahud o kimseye “Uyu” deseler o da “Vallahi uyumayacağım” dese bu cümledeki elfaz kaffeten am olduğu halde mütekellimin taam etmeyeceğim veyahud uyumayacağım demek değildir. +Sami’ bunun böyle olmadığını pek a’la anlar. +İşte mütekellimin kelamdan maksadını anlamaya lugaten “fıkıh” derler. +Cenab-ı Hak Nebiyy-i Zi-şan’ın kelamından maksadını anlamayanları zemmediyor da buyuruyor. +Ashab-ı kiram zaman-ı vahiyde izin ve ibahaya ikrar ve adem-i inkar ile istidlal ederler idi. +Bu istidlal bi-gayr-i lafzin murada istidlaldir. +Çünkü batıl üzerine ikrar olunmaz idi her halde tebyin olunur idi. +Ümmü’l-mü’minin Hadicetü’l-Kübra radıyallahu anha hükm-i ilahiyi kemal-i esma’ ve sıfat-ı ilahiyye ve rahmet-i Sübhaniyyeyi bildiğinden naşi Cenab-ı Hakk’ın Habib-i Ekremi’ni yalnız bırakmayacağını evvelce anlamış idi. +Mütekellimin maksadı bazen lafzın umumundan bazen erbab-ı maani ve fehm için ikincisi daha vazıh olur. +Hafız-ı muhakkık İbnü’l-Kayyim el-Cevziyye’nin beyanına göre bazı kere her iki fırka mütekellimin muradını bilmek hususunda ifrat veya tefrite duçar olur. +Mütekellimin muradını anlamak için hem lafzın hem ma’nanın hakkını vermek lazımdır Kur’an -ı Mübin ehl-i ğildir belki ilel ve maaniyi eşbah ve nezairi ve makasıd-ı mütekellimi anlamaktır. +Binaenaleyh münkirin-i kıyas lafzın tamamıyle hakkını vermiyorlar tefrita duçar oluyorlar. +Saniyen– Münkirin-i kıyas “Kıyas Kitab ve sünnetten haricdir.” diyorlar ber-vech-i ati edille serd ediyorlar: +nazm-ı celili mucebince me’murun-bih olan cihet Allah ve Resul’e reddir. +Allah’a red Kitab’a red; Resul’e red huzur-ı hayatında Nebiyy-i Zi-şan Efendimiz’e red hal-i gaybetinde ve ba’de’l-irtihal sünnete red demektir. +Bu da mücma’un-aleyhdir. +Kıyas ne budur ne odur. +nazm-ı celili mucebince Allah ve Resulü’nün demediğini demek asla caiz değildir. +Ehl-i kıyasın meskutün-anh hakkındaki tahrim ve buyuruyor kıyas a’zam-ı zandır. +bırakmamıştır belki Resul-i Ekrem’e bırakmıştır. +Resul-i Ekrem Efendimiz hazretlerinin beyan ettiği vacibü’l-ittiba’dır beyan etmediği dinden değildir. +beyne’l-ümmet hakim kılmamıştır. +nazm-ı celili mucebince Kur’an -ı Mübin münhasıran vahye ittiba’ı emr ediyor. +hadis-i şerifleri mucebince şari’in icab ve tahriminden sükut ettiği şey afv olunmuştur ta’bir-i ahar ile meskutün-anh ma’fuvvün-anhdır mubahdır. +Nasıl olur da şari’ın haram veya vacib kıldığına kıyasen beynlerinde bir vasf-ı cami’a binaen meskutün-anhın tahrimi veya icabı caiz olur? +Çünkü vasf-ı cami’a binaen kıyas bu kısmı meskutün-anh kısmı ref’ ediyor: +Meskutün-anhın her halde ya vacib ile veya haram ile her halde beynlerinde bir şübhe bir vasf-ı cami’ bulunabilir. +Eğer ilhakı tecviz eder isek artık ma’fuvvün-anh bir kısım bulunamaz meskutün-anh ma’fuvvün-anh olamaz. +Belki ya haram olur veya vacib olur. +Meskutün-anhı tahrim kılmak hükm-i ilahiyi tebdil değil midir? +Artık şari’ın terk ettiğini gerek hal-i hayatında ve gerek mematından sonra terk ile me’muruz meskutün-anh olan bir hükmü bir kimse mücerred sormasıyla tahrimine sebeb olup da onun cürmü azim olur ise kıyasıyle re’yiyle meskutün-anhı haram kılan ehl-i kıyasın hali neye varır? +Meskutün-anhdan bahs etmemek ve hükmünden sual etmemek vacib olmuyor mu? +Bize farz olan bi-hasebi’l-istitaa emr-i şari’e imtisal nehy-i şari’den ictinab meskutün-anhden terk-i bahs ü teftiştir. +Bu terk-i bahs ü teftiş hükmü bilmemek veya techil etmek değildir. +Belki hükm-i afvı isbat etmektir: +İbaha-i amme ref’-i harec. +Hadis-i şerif aksam-ı dinin hepsini istiab ediyor çünkü aksam-ı din ya vacib veya haram veya mubahdır. +Mekruh ve müstehab bu üçün fer’idir mubahdan haric değildir. +demekle beyanını Cenab-ı Hakk’a tevdi’ ediyor yoksa kıyasa tevdi’ etmiyor. +diyor bu nazm-ı celilde hüküm iki kısma ayrılıyor: +Me’zunün-fih ki haktır; Müftera-aleyh ki me’zunün-fih değildir. +Bizim darıyı arpaya palamutu hurmaya hardalı buğdaya kıyas etmekliğimizi nereden izin verdi? +Eğer bunu Allah ve Resulullah bize tavsiye edeydi sem’an ve taaten der idik. +Cenab-ı Hak bize münazaun-fih olan mes’elede Allah ve Resulullah’a muracaat ediniz diyor. +Artık bizim için re’y ve kıyasa müracaat imama taklid keşif menam ve ilham hadis-i kalb istihsan ma’kul şeriatü’d-divan siyasetü’l-müluk şerai’-i müslimin üzere olmayan adat-ı nas asla mubah olmaz. +nazm-ı celili kıyası haram kılıyor emsal ve mansus olmayan temsildir. +Şübhe yok ki her ismin lügatte bir müsemması vardır; buğday hardala hurma palamuta mütenavil olmaz. +Nisab-ı sirkati takdire mehri takdir dahil olmaz. +Ekl-i meyteyi tahrim hayyen ve meyyiten indallah tayyib olan mü’minin vefatıyle necis ve habis olmasına delalet etmez. +Artık bunlar dinden olamaz. +Nusus lisan-ı Arab üzerine variddir ehl-i lisan nususu nasıl anlar ise nusus yalnız ona delalet eder. +Artık tezyid kıyas tenkıs tahsis batıldır dinden değildir. +Kıyas da dinden değildir. +Tahsis de dinden değildir. +Kıyas ziyade fi’d-dindir tahsis naks fi’d-dindir. +Nususa vakıf olmayan bazen nasda olmayanı tezyid eder de bu kıyasdır der bazen nassın iktiza ettiği şeyi hükmünden bazen nassı büsbütün terk eder de ma’mulün-bih değildir hılaf-ı münasibdir hilaf-ı usuldür der. +Münkirin-i kıyasın bundan başka da delilleri vardır. +Edille-i mezkure mucebince kıyas zahiriyye ve sair münkirin Ehl-i kıyas kıyası dinden Kitab ve sünnetten haric addetmezler nazm-ı celili mucebince mizan yani re’y ve kıyas Kitab gibi münzeldir. +Ehl-i kıyas nazm-ı celilleri ile; ettikleri hadis-i Muaz ile icma’-ı ashab ile kıyasın usul-i Şeriat’ten olduğunu edille-i ahkam-ı Şeriat’ten biri idiğini Maamafih münkirin-i kıyas asla ictihadı inkar etmezler da bezl-i makderettir. +İctihad Kitab ve sünnetten delil istihracı temessük ile ihtiyata temessük ile de olur. +Münkirin-i kıyasın ictihada ehemmiyet verdiğinin en bariz şahidi el-yevm hemen on beş milyona karib olan İmamiyyenin kıyası inkar ettikleri halde ictihada i’tina-i tam ile cek makalemizde izah olunacaktır. +Artık Zahiriyyeyi ictihadı Bundan maada kıyasın illeti mansus olur ise yani hükmün merbut olduğu illet nassan ma’lum ise kıyas-ı maktu’ mak ta’bir-i ahar ile menat-ı hükm olan illet tenkıh olunmak suretiyle olmuş ise kıyas-ı fahva ise yani mantukun ve melfuzun siyakı ile; maksudu ile re’ye tevakkuf etmeksizin mücerred lugati bilmekle gayr-i mantuk anlaşılır ise bu nevi’ kıyaslar münkirin-i kıyas indinde hüccettir. +Demek oluyor ki münkirin-i kıyas kıyasın her nev’ıni inkar etmiyorlar. +Kıyas-ı mansusu kıyas-ı maktu’u kıyas-ı fahvayı kabul ediyorlar. +Kıyas-ı mansusda illet-i hüküm gibi elfaz ile veya gibi huruf ile sarahaten zikr olunur. +Münkirin-i kıyasa göre kıyas-ı mansus nas kıyasdır. +Kıyas-ı maktu’da “asıl ile fer’ makısün-aleyh ile makıs arasında hiçbir fark yoktur ancak şöyle bir fark vardır. +O farkın hükmünde asla dahli yoktur. +Hükmü mucib olan cihet-i cami’ada iştirak ettiklerinden naşi hükmünde de iştirakleri lazım olur.” denmek suretiyle fer’ asla ilhak olunur. +Gazzali bunu kıyasa irca’ etmiyor fakat Safiyyü’l-Hindi kıyasa irca’ ediyor. +Bunun misali Sebilürreşad’ ın . +adedinde zikr olunmuştur. +Bu üç nevi’ kıyas münkirin-i kıyasa göre asılda mündericdir asıl bunlara şamildir asıl bunlara delalet eder bunlar asıldan haric değildir. +Salisen– Ebu Mansur-ı Bağdadi’nin nakli vechile Davud: +“Hiçbir hadise yoktur ki onun hakkında Kitab’da veya sünnette bir nas bulunmasın. +O hadisenin hükmü mansus olmasın yahud fahva-yı nas ile delil-i nas ile mülevvem olmasın. +Bu ise kıyasa ihtiyac bırakmaz” diyor. +Bu beyanına göre Davud kıyas-ı fahvayı ta’bir-i ahar ile delalet-i nas veya mefhumü’l-muvafakati kabul ettiği gibi delil-i hıtabı da kabul ediyor. +Delil-i hıtab: +Hanefiyye’nin mefhum-ı muhalefet dediği mantukun-bihe muhalif olmaktır. +Mesela nazm-ı celilinden adil olan kimseye adem-i tebeyyün lazım geleceği istidlal olunur. +Münkirin-i kıyasdan Kasani ile Nehrevani kıyas-ı mansusu kabul eyledikleri halde Davud-ı Zahiri kıyas-ı mansusu kabul etmiyor. +hıtabı kabul ediyorlar. +Lahn-ı hıtab: +Öyle bir muzmerdir ki kelam ancak onunla tam olur. +Mesela nazm-ı celili gibi ki demektir. +Zahiriyye ve bil-umum münkirin-i kıyas nassın ibaresinden karamazlar ise beraet-i asliyye ve istishab ile amel ederler meskutün-anh ma’fuvdur derler. +Nitekim edillenin beyanından anlaşılmıştır. +dur. +Bu kısım Müzeni Sayrafi İbni Süreyc Gazzali ve saire gibi ekabir-i Şafiiyyeye Ebu Mansur-ı Matüridi ile ona tabi’ olan meşayih-ı Hanefiyye-i Semerkand’e sahib-i Mizan’ a ashab-ı Malik ve Ahmed’den çoğuna göre huccet-i sahihadır. +Ekser-i Hanefiyyeye bazı Şafiiyyeye Ebu’l-Huseyn el-Basri’ye mütekelliminden bir cemaate göre asla huccet değildir. +Ekser-i müteahhırin-i Hanefiyyeye Kadi Ebu Zeyd ed-Debbusi’ye Şemsü’l-eimme es-Serahsi’ye Fahru’l-İslam el-Pezdevi’ye Ebu’l-Yüsr el-Pezdevi’ye göre huccet-i dafiadır huccet-i müsbite değildir. +oluncaya kadar istishabdır. +Bu kısımda niza’ yoktur. +Baka-i nikah baka-i taharet baka-i mülk gibi ki hılafı sabit oluncaya nikah taharet mülk bakıdir. +evvelce icma’ ile biliniyor sonra hükümde niza’ olunuyor. +Bu kısm istishab muhtelefün-fihdir. +Müzeni Sayrafi İbni Hamid’e göre huccettir. +Ebu İshak-ı Şirazi Ebu Hamid Ebu’t-Tayyib et-Taberi Kadi Ebu Ya’la Ebu’l-Hattab’a göre huccet değildir. +Zahiriyye ve bil-umum münkirin-i kıyasın Nususu anlamada kusur; Kıyas-ı sahihi red; İstishabı Davud-ı Zahiri’nin mezhebi pek çok devam etmiş zamanımızda bile tarafdarları müntesibleri bulunmuştur. +Mezheb-i Davudi’de diğer mezahibde olduğu gibi eazım zuhur etmiştir. +Bazılarını zikr edelim: +Zehebi Tezkiretü’l-Huffaz’ da onun hakkında “Huffaz-ı hadis ve fıkıhdandır” diyor. +el-Bağdadi vefatı: +Zehebi Tezkiretü’l-Huffaz’ da onun hakkında: +Sahibü’t-tasanif Zehebi Tezkiretü’l-Huffaz’ da Fakıhu’z-Zahiriyyeti’l-allame diyor. +Ve Saymeri’nin “Ondan ve Ebu Hamid’den daha ehl-i nazar bir fakıh görmedim” sözünü nakl ediyor. +Zehebi Tezkiretü’l-Huffaz’ da onun hakkında: +el-İmamü’l-allametü’l-hafızü’l-fakıhü’l-müctehid sahibü’t-tasanif diyor. +vefatı: +Zehebi Tezkiretü’l-Huffaz’ da onun hakkında: +el-Hafızü’l-kebirü’l-müksirü’l-cevval diyor. +Zehebi Tezkiretü’l-Huffaz’ da onun hakkında: +el-hafızü’l-allame diyor. +Zehebi Tezkiretü’l-Huffaz’ da onun hakkında: +el-Hafızü’n-nakıd diyor. +Zehebi Tezkiretü’l-Huffaz’ da onun hakkında: +el-İmamü’l-hafızü’l-allametü’l-hatib diyor. +Zehebi Tezkiretü’l-Huffaz’ da onun hakkında: +el-Hafızü sebtü’l-kıdve diyor. +Zehebi Tezkiretü’l-Huffaz’ da İbni Seyyidü’n-nas’ı yazdığı sırada Ebu’l-Abbas hakkında “Vera’ ve fazl-ı tam ile müştehir dülüsi vefatı: +Şeyh-i müşarun-ileyh Alem-i İslam’da a’raf ve eşherdir. +Müşarun-ileyh şeyhu’z-Zahiriyye idi. +Bunlardan başka da Zahiri müntesibleri tarafdarları pek çoktur. +Ez-cümle Şevkani ile Sıddik Han Mezheb-i Zahiri’ye tarafdar idiler. +Şevkani: +“Kitab ve sünnetin am olanları mutlak olanları has olanları her hadisenin hükmünü ifa eder her nazilenin ahvalini beyan eder bunu bilen bilir bilmeyen bilmez” diyor. +Ve ehl-i kıyasın irad ettiği edilleyi taz’if ediyor. +Sıddik Han “Zahiriyye’nin ayıbları Kitab’ın sünnetin kıyas-ı makbulün delalet etmediği ara-yı faside ile amel etmemeleridir evet bazı mesailde taassub göstermişlerdir ki bunu terk evla idi. +Fakat bu husus mezahib-i sairede bulunan “bila-delil amel” mes’elesine nisbetle pek azdır.” diyor. +Zamanımızda bu babda tamamıyle Zahiri Mezhebi’ne muvafık olmak üzere iki mezahib vardır: +İmamiyye sünnet icma’ akıl istishab. +Kitab sünnet icma’ istishab ma’lumdur. +Akıl iki kısımdır: +Biri hükme delalette hıtaba nassa tevakkuf eder diğeri hükme delalette müstakil olur. +Kısm-ı evvel üç kısımdır: +Lahn-ı hıtab fahva-yı hıtab delil-i hıtab. +Kısm-ı sani ya vücub olur: +Redd-i vedia gibi; ya kubh olur: +Zulüm ve kizb gibi; ya hüsn olur: +İnsaf ve sıdk gibi. +Bunların her biri zaruri olduğu gibi kesbi de olur. +Kıyasa gelince onun hakkında meşhur el-Mu’teber nam kitabda şöyle yazılıyor: +ettiğimiz bu nassa üçüncü ma’naya göre binaen kıyas mu’temedün-aleyh değildir kıyas ile amel menhiyyün-anh olan zan ile ameldir kıyas ile amel hakkında sahabenin icma’ı da sabit değildir. +dir. +riku Envari’l-Ukul nam kitabda şöyle deniyor: +Şerhu Meşarik’ da şöyle deniyor: +Diğer bir mahalde de şöyle deniyor: +Bu beyana göre bütün ahkam-ı i’tikadiyye ve ahlakıyye ve fer’ıyye usul-i selase olan Kitab sünnet icma’dan müstenbat oluyor kıyas asıl olmuyor. +Mezheb-i İbadiyye Zengibar’da Maskat’ta Sukutra Adası’nda şayi’dır; Zengibar hükumetinin mezheb-i resmisidir. +Afrika’da Beşinci Mezheb denilen Mezheb-i İbadi’dir. +İçlerinde “Mezheb-i Sıfri” de vardır ki bu da havaric şu’besindendir kıyası münkirdir. +Mezheb-i İbadiyye salikini de beş milyona karibdir. +etmekle ictihadı inkar etmiş olmuyor. +Nassın ibaresiyle işaresiyle fahva denilen delalet-i nas ile ictihad ediyor delil-i hıtab ile Nitekim İmamiyye de kıyası inkar ettikleri halde ictihadı mizde “Bab-ı ictihad meftuhdur” mes’elesi Ehl-i Sünnet arasında muhtelefün-fih bir mes’ele olduğu halde halkın cehline bakınız ki İmamiyye Mezhebi olmak üzere şayi’dir. +Davud-ı Zahiri örfe de i’tibar ediyor. +Ancak şerayi’-i müslimin üzere olmayan adat-ı nası kabul etmiyor. +Hatta nassın sükut ettiği mahalde ibaha ile afv ile hükm ediyor. +Bu hususda Hanefileri Malikileri Şafiileri Hanbelileri de fersah fersah geçiyor. +Eimme-i Erbaa’nın müttefikan haram dediği birçok şeyi mubah görüyor. +Daha nasıl örfe ictihada riayet etsin? +Davud nasdan başka icma’ı beraet-i asliyyeyi istishabı kabul ediyor. +Binaenaleyh “Örfe ve ictihada i’tibar etmeyen nassın zahiri ma’nasına tevfik-ı hareketlerinden başka bir esas kabul etmeyen Davud’dur.” demek noksan-ı tetebbu’ gaflet hatadır; usul-i fıkıh ile kabil-i tevfik değildir. +gelmiştir. +Çünkü onüçüncü asr-ı hicride vefat eden bakıyyetü’l-müdekkıkın meşhur Şevkani ile Ondördüncü Asr-ı Hicri’nin başında vefat eden meşhur Sıddik Han Zahiri tarafdarı Zahiri şayi’dır. +Mezheb-i Sevri Mezheb-i Evzai Mezheb-i Ceriri Mezheb-i Rahaveyhi Mezheb-i Huzeymi’den gibi mezahib-i fıkhiyye kaffeten kıyası kabul ettikleri halde devam edemedi; fakat Mezheb-i Zahiri Mezheb-i İmami Mezheb-i İbadi kıyası inkar ettikleri halde el-yevm devam ediyor. +Artık Davud-ı Zahiri Mezhebi şimdiye kadar devam ettiği halde “Hiçbir zaman yaşayamadı” demek; binlerce huffaz-ı hadis fukaha ulema müverrihin yetiştirdiği ve el-yevm Hind’de bu kadar müntesibini bulunduğu halde “Hiçbir iz bırakamadı” demek… tarihe ilme fıkha külliyyen mugayirdir. +Davud-ı Zahiri Mezhebi hayat-ı ictimaiyyeye karşı gelmemiş; belki hayat-ı ictimaiyyeyi karşılamıştır. +dır.” sözünün kıymet-i ilmiyyesi yoktur. +Her mezhebde olduğu gibi Mezheb-i Zahiri’de de bir takım eazım zuhur etmiş mezhebini tervice kıyam eylemişlerdir. +Eğer bu söz teslim olunur ise mezahib-i sairede zuhur eden eazım-ı fukahaya da şöhret-cu demek lazım gelecektir. +Artık bila-tetebbu’ bila-mucib bila-ilm fukaha-yı Davudiyyeye ba-husus yukarıda şübhe yok ki ta’bir-i ammidir. +met vermeyen hayat tarafından kabul olunmuyor hatta bir hiri’yi ber-taraf bugün on beş milyon İmamiyye salikininin beş milyon İbadiyye salikininin yeryüzünde kalmaması lazım gelecektir. +Çünkü İmamiyye ile İbadıyye tıbkı Zahiriyye gibi ictihadda bulunuyorlar ve ma-fiha bizi tekzib etmiş olur. +Az çok coğrafya bilen mektep şakirdanının istihzalarına tutulmamak için çaresiz “İmamiyye bir iz bıraktı” diyeceğiz. +İmamiyye ile İbadiyye hayat tarafından kabul olunmuş ise Zahiriyye de hayat tarafından kabul olunmuş olacaktır. +Zira illet müşterektir sebeb vahiddir aynı esbab aynı netayic tevlid eder. +Binaenaleyh Mezheb-i Zahiri hayat tarafından kabul olunmuş bir iz bırakmış hatta el-yevm bilad-ı Hind’de berhayat bulunmuştur. +Artık “Davud Mezhebi hayat tarafından kabul olunmadı; hiçbir zaman yaşayamadı hiçbir iz bırakmadı!” sözüne karşı: +“Bu söz asla ilim fıkıh tarih-ı ulum tarafından kabul olunmadı ve hiçbir zaman da kabul olunamayacak; hiçbir zaman alem-i ilmde alem-i fıkıhda yaşayamadı ve hiçbir zaman da yaşayamayacak; ehl-i ilim indinde hiçbir iz bırakmadı ve hiçbir zaman da bir iz bırakamayacaktır.” deyip hatm-i kelam ediyorum. +MÜSLÜMANLIĞI DIRILTECEK MÜESSESELER Huzur-ı Celil-i Meşihat-penahi’ye: +Son asırların hadisat-ı felaketini tedkık ederek milletimizin siyasi ve idari mes’uliyetin fevkınde daha umumi ve amik bir mes’uliyetin taht-ı tehdidinde zebun olduğunu görür ve buna bir şekl-i mahsus vermeye uğraşırken Balkan Harb-i meş’umunun safahat-ı gun-a-gununu her gün bize ihbar eden ajans telgraflarının satırları arasına sıkışan mühmel birkaç kelimede bütün esbab-ı idbarımızı okudum. +Kanaatim teeyyüd etti. +Zaten umumi bir gaye-i mukaddese uğrunda aziz canını bile feda edebilecek bir terbiye-i müttehıdeden mahrum olan bir milletten başka ne beklenebilirdi? +dedim. +İnhizam… sukut… Bir taraftan Alman İngiliz Fransız gibi ecanibin makasıd-ı hafiyyelerini tervic eden mekatibden diğer taraftan dahili tefrikaları ihdas ve bugün asr-dide hatayanın şevahid-i zi-hayatı makamında gözümüzün önünde her biri memleketin vahdet-i idari ve ictimaisi hilafına ve yekdiğerine zıd cereyanat peşinde koşan ve hiç birinin maksadı diğerine tevafuk edemeyen Osmanlı Rum Ermeni ilh… anasır-ı hristiyaniyyenin mektebli medreseli gibi devletin özünü de ikiye ayıran tarz-ı sakım-i ta’limin vücuda getirdiği kitle başka ne yapabilirdi? +Ekseri cahil kısm-ı cüz’isi de mukaddes bir emelin cenah-ı münevveri altında tevhid edilememiş yarım alimlerden ketin görülememesi tabii ve zaruri idi. +Binaenaleyh bütün esbab-ı felaketimizin cehaletimizde olduğunu bendeniz de herkes gibi görerek bu umumi ve mühlik marazın tarz-ı tedavisinde tatbikini müfid zannettiğim bazı düşüncelerimi arz ediyorum. +Bu maraz-ı müzmin çoktan görülmüş ve tedavi çareleri olarak pek çok usuller gösterilmiş ise de hiç birisinin milletimizin daha ve pek acı surette denedik. +Evet umum felaketlerimizin sebebi herşeyin fevkınde umumi ve adeta muamma bir marazın maraz-ı cehaletin eseri olduğu musaddak ise de izalesi hususunda tutulan yolların da sekameti artık anlaşılmak lazımdır. +Bir kere ecnebilerin ve yerli hıristiyanların gun-a-gun emeller etrafında te’sis ettikleri mektepleri bir tarafa bırakalım asıl ve yalnız bu devletin esasını teşkil eden anasır-ı İslam’ı şimdiye kadar mektep ve medrese gibi ismen değil yalnız aynı zamanda ma’nen de iki kutb-ı mütezad ardında koşturan maksadsız ta’limin bir de fennen olarak tatbikidir ki bizi hala nazar-ı cihanda medeni bir kavim olmak liyakatinden mahrum bırakıyor. +Bir tarafda binlerce medrese var ki hükumetin nazar-ı teftiş ü hımayesinden uzun müddet mehcur olmak yüzünden bugün füyuz-ı sabıkasını gösteremez olmuştur. +Diğer tarafta mektepler de yanlış olarak halk nazarında hadim-i akaid gibi görülmüş ve bundan başka vahdet ve müşareket-i efkar nokta-i nazarından da ahenkdar bir vaz’ıyet ahz edememişlerdir. +Bu neden? +Çünkü ta’mim-i maarifde tuttuğumuz yol yanlıştır. +Muhit ve mizaca tevafuk edemiyor. +Daru’l-Hılafe’yi bir tarafa bırakalım medar-ı hayatımız olan Anadolu’muzun halini bir kere göz önüne getirince bu yanlışlık derhal tezahür eder: +Köyler küçük nüfus müteferrik sonra ahali aç sefil. +Biz beri tarafta nehari mekatib-i ibtidaiyye ile neşr-i ma’rifete çalışıyoruz. +Halbuki bugün bir köylü evladını iaşe edebilmek için daha hemen ayağa kalkar kalkmaz azçok bir vasıta-i iktisadiyye gibi kullanmaya mecbur oluyor. +Hiç olmazsa ona hayvanatını ra’y ettiriyor. +Bu derece düşkün bir halk kadr-i ma’rifeti nasıl takdir eder de mecburiyet-i tedris tatbik edilebilir? +Anadolu ve bilhassa Irak Arabistan ve Kürdistan köylerinin ekseri otuz haneyi tecavüz edemeyen ve her biri diğerinden beş-on dakıka bu’d-ı mesafede mebna ve yolları çocuklara göre tehlikeli ve gayr-i muntazam bulunan obalardan hayatı icabı olarak ahali daima seyyar bir halde bulunduğundan evladlarının muntazam bir mektep dersi görmesine miyye Nezareti’nin ta’mim-i maarif için esas edindiği nehari mekatib-i ibtidaiyye ile bu taraflarda hiçbir iş görülmesine Esasen böyle bir mani’ olmasa bile yine sabittir ki nehari mekatib talebe hayatında ne intizam-ı tedris ne de vahdet-i efkar u amal hususunda leyli mekatib derecesinde bir amil olamıyor. +Ecanibin mülkümüzün her tarafında küşad ettikleri müesseselerin ekseriyetle leyli olması ve mesela Suriye Kıt’ası’nda topu on adede baliğ olamayan ecnebi mekatibin teşkilatlarının intizamı ve leyli olmaları sebebiyle oradaki birçok mekatib-i resmiyyenin yapamadığı büyük bir te’siri Mecburiyet-i tahsil tatbik edilerek faraza evlad-ı ahali nehari mekatibe sevk edilebilse bile mektebden haric bulundukları ekser zamanlarda cahil mutaassıb nezafetten bi-haber hüsn-i tabiatten nasibsiz ve ekseriyetle irsi ve müdhiş bir onlara benzer bir şekil olmaktan kurtulamayacaklardır. +Bu telakkıyat-ı ictimaiyyesine göre münevver tammü’s-sıhha metinü’t-tab’ ve rasinü’l-irade bir kitle-i mütecanise halinde görmek istersek yine onları ailelerinden uzak muhitin tarz-ı hayatı fevkınde bir muhit-i ma’rifette tutabilmek icab eder ki bu da ancak leyli mekteplerle mümkündür. +Hulasa maddi ve ma’nevi sefalet-i ictimaiyyemiz ta’mim-i maarif hususunda daru’t-tedrislerimizin leyli olmasını icab ettirir. +Ecdadımız bunu pek a’la takdir ettiklerindendir ki mülkün her tarafında pek vasi’ fedakarlıklarla te’sis ettikleri medaris-i İslamiyyede zamanlarına göre talebenin her türlü bu münevver sakfların saye-i feyz-darında tutmaya çalışmışlardır. +Halbuki bugün bu medreseler atıl ve mühmel ahlafın himmetsizliğine birer nişane-i hıcab gibi duruyorlar. +Kulub-i ümmette an’anevi bir ihtirama mazhar olmaktan el-an hali kalmayan bu daru’l-irfanlarımız zamanın ihtiyacat-ı mütekamilesine göre tecdid ve ihya olundukları halde neşr-i maarif hususunda mekatibden ziyade inkişafata mazhar olacakları bedihidir. +Mekteplere mekteblilere ve bin-netice ulum ve fünun-ı cedideye karşı nazar-ı avamda hasıl olan i’timadsızlıkları medreselerimizin tarihi hayatları zamanın tekamülüyle tevfik edilince kendiliğinden zail olacak ve mektebli medreseli gibi şimdiye kadar memleketimizde yekdiğerine zıd iki cereyan hasıl eden senaiyet-i tedris de ortadan kalkacaktır. +ne bir mani’ olan nehari usulden başka daha bazı sebebler de vardır. +Ez-cümle lisan-ı tedrisin karışık ve müşkilü’t-tahsil olması memlekette ulum ve fünuna intisab hevesinin tenmiyesine mani’ oluyor. +Lisanımızın bugünkü hali hususiyle maarif-i ibtidaiyye için bir mania-i mühimme olduğu bedihi bulunduğundan hurufat-ı müsta’meleden lisanın kavaid-i sarf u nahvine kadar ilh… bir çok ıslahatı muktezidir. +Bunun teşebbüsat görülmekte olup an-karib Türkçe’nin de vasi’ bir lisan-ı ma’rifet haline inkılabı tabiidir. +Fakat o zamana geldiği kadar şimdilik mevcud ve ma’lum usullerle Türkçe’yi umum medarisde sade ve basit bir tarzda tedrise sarf-ı gayretle beraber gerek Kur’an-ı Kerim ve ehadis-i nebeviyye ve birçok kütüb-i diniyyenin Arabca münzel ve muharrer bulunması i’tibarıyle dekayık-ı ulum-ı diniyyenin istiknahı ve gerek beyne’l-müslimin tearuf u teavün husulüne bir vasıta-i sehile olması sebebiyle Arabca’nın da mükemmelen tahsil ve ta’limi lazımdır. +Bu hususda ameli bir usul olmak üzere medaris-i İslamiyye de bulundukları mevakı’ın lisan-ı umumisine nazaran mesela Arabistan’da medreselerin lisan-ı dahilisi Türkçe kezalik Konya’daki medresenin lisan-ı dahilisi Arabca olmak üzere kabulü şayan-ı tavsiyedir ki bu suretle bir Türk evladı lisan-ı dini mükemmelen tekellüme bir Arab da lisan-ı resmiyi bila-müşkilat teallüme muvaffak olur. +Ulum-ı diniyye ve ilahiyat dersleri de keza Arabca fünun-ı cedideye müteallık dersler de Türkçe okutulmak sureti bu gayeyi te’min eden esbabdandır. +Diğer bir mania daha vardır ki bu da programların suret-i tertibine aiddir. +Çok ders göstermekle talebenin kıymet-i ilmiyyesi yükselecek zannının verdiği bir itmi’nan-ı kazible dershaneleri tahammül fevkınde bir hal-i işba’a getiren usulün sekameti meydandadır. +Bu hususda da ameli bir tarzda hareket etmek lazımdır. +Talebenin dimağını birbirini ta’kıb eden birçok derslerle günde altı yedi saat dershaneler içinde sıkmayarak ma’lumatın tatbikat-ı hariciyye ile dimağda kendi kendine tevazzu’una çalışmak ve yalnız hafızayı değil etmek lazımdır. +Ders programlarında tatbikat-ı fenniyye mümaresat-ı bedeniyye ve münakaşat-ı ilmiyyeye de vasi’ mevki’ler vermelidir. +Programlara taalluk eden diğer bir nokta daha vardır ki o da bir gaye gözetilmemesidir. +Bunun neticesi olarak çıkan talebe ya me’muriyet-i devlet peşinde koşmaya yahud medarisde olduğu gibi köy imametiyle iktifaya mecbur oluyor. +Bu mahzuru def’ için talebe-i medarise devlet me’muriyetleri beraber ziraat san’at ve ticaret sahasında da isti’dad-ı şahsilerini getirmek talebeyi buna göre hazırlayacak programlar tertib etmek lazımdır. +ŞEYH SA’DI’NIN ACIKLI BIR MERSIYESI – – Bir de Kamusü’l-A’lam’ ın şu satırlarını okuyalım: +“Cengiz Han: +Dünyanın en büyük cihangirlerinden ve en meşhur zalim ve hun-rizlerinden olup Moğol taifesine mensubdur. +Asıl ismi “Temuçin”dir. +Zuhuru Alem-i İslam risinde Moğolistan’da doğup ibtida-yı halinde bir küçük kabilenin reisi iken sair ruesa-yı kabailin bazısıyle ittifak ve bazısına karşı hareket ederek cenkteki tali’inin yardımıyla daha bir takım yerler zabt ve gittikçe daire-i hükumetini tevsi’ edip tarih-ı hicrisinde bütün Moğolistan ve Tataristan hanlarından “hakan” ünvanıyle padişah tanılarak Karakurum’da tahta cülus etmiştir. +Bu vechile bütün Moğolistan’ın metbu’u olduktan sonra bu akvam-ı bedeviyyeden külliyetli bir asker ve daha doğrusu bir yağma-geran ordusu teşkil ederek cihan-girliğe mübaşeret etmiş ve ibtida el-yevm Türkistan-ı Şarkı namıyle ma’ruf olan hıtayı ba’dehu Çin’in cihet-i şimaliyyesini ve Pekin şehrini ve müteakıben Korya memleketini zabt eylemiş ve bu vechile kuvvet ve miknetini bir kat daha artırdıktan sonra’da Sultan Muhammed Harzemşah’a i’lan-ı harble Maveraünnehr Harezm Horasan Kandehar ve Miltan cihetlerini tahrib ahalisini katl-i am ve Buhara ile Semerkand Belh Herat gibi büyük şehirleri hak ile yeksan ettiği gibi medeniyet-i İslamiyyenin asarından olan nice ma’mureleri dahi bir daha kesb-i umran edemeyecek surette viranelere çevirmiştir. +Şimal-i Garbiye doğru dahi tevsi’-ı fütuhat edip Deşt-i Kıpçak’ı ve Kafkas biladıyle Rusya’nın kısm-ı cenubisini zabt ve askerinin bir fırkası Rum’a yani Anadolu’ya duhul ile ülkesini Bahr-ı Çin’den Bahr-ı Siyah’a kadar tevsi’ eylemişti.’de Karakurum’a ric’at edip tarihinde vefat etmiştir. +Gayetle hun-riz ve zalim bir adam olup en ziyade telezzüz ettiği şey bi-günah adamların ve etfal ve nisanın dahi kanını dökmek kendisi zabt ettiği yerlerin ekserinde umum ahaliyi kılıçtan geçirmek emrini verirdi. +Altı yüz sene zarfında nice emeklerle vücuda gelmiş ve hatta kable’l-İslam’ki akvam ve ümemden dahi kalmış olan nice asar-ı umranı nice kütübhaneleri medreseleri rasadhaneleri imha eylemiştir. +Ulema ve hukema-yı İslamın ekser asar-ı müfidelerinin el-yevm mefkud ve na-yab olması başlıca Cengiz ile evlad ve ahfadının ve bunların taht-ı emrinde olan Moğol taife-i vahşiyyenin memalik-i İslamiyyede ika’ ettikleri tahribat-ı can-suzun neticesidir. +El-hasıl Cengiz Han’ın hurucu Alem-i İslam için büyük bir akabe-i musibet olup her ne kadar çok geçmeden yine kuvvet ve saltanat eyadi-i İslama avdet etmiş ise de medeniyet-i İslamiyye bir daha baş kaldıramamıştır. +Vakıa Cengiz’in hurucu esnalarında beyne’l-İslam fesad-ı ahlak ve nifak ve fitne pek ziyade çoğalmış ve böyle bir izmihlale dahi kesb-i isti’dad eylemişti hatta Al-i Cengiz’in hizmetinde bulunmuş olan bazı müverrihin-i İslam bu afetin zuhurunu müslümanlar için min-tarafillah bir taziyane-i terbiyye addederek böyle bir hun-harın mezalim-i müdhişesini rıza-yı mekten utanmamışlardır. +Cengiz gibi bil-umum Türkleri birleştirip bir hükumet-i muazzama-i cihan-girane te’sis eylemek emel-i alisinde bulunduğu ve bilhassa cihan-ı İslamiyyet’e ve bi-hususi’l-husus Türk memleketlerinin başına bir dahiye-i dehya olarak Asya Kıt’ası’nın semalarında alevler zeminlerinde kanlar akıttığına remadistan haline getirdiği –ta’bir-i cedid vechile– müslüman ve Türk ma’murelerinin hunin harabeleri üstünde bum-ı şeamet misilli kahkahalar salıverdiğine ihtimal ki lev ki Kamusü’l-A’lam’ın ekser-i mündericatı gibi ansiklopedi tercümesi olsun– Osmanlıca yazılmış bulunduğu cihetle asar-ı Şarkıyyedendir. +Şarklılarsa yürek yangınlığı dolayısıyla daima Cengiz’i haksız ve tepelediği kesanı haklı çıkarırlar! +Lakin pek de öyle değil. +Cengiz’i haklı çıkaranı görmedim ama onun çiğnediği Harzem Kıt’ası’nın bedbaht hükümdarı Muhammed bin Tekeş’e haklı olarak haksız diyenleri biliyorum. +İşte bir nümune ki İmam Süyuti Tarihu’l-Hulefası’ nda yazıyor: +“Moğollar Türklere nisbetle enli yüzlü geniş göğüslü eli ayağı ufak kalçaları zaif esmerü’l-levn seri’u’l-hareke bir kavimdir. +“Kendileri ahval-i akvamdan haberdar oldukları halde hiçbir kavim onlardan ma’lumat alamaz. +Çünkü: +Adem-i müşabehet dolayısıyla bir casus gidip de aralarında barınamaz. +Bir tarafa gidecek olurlarsa işi gizli tutarlar ve birden bire hareket ederler ki ancak bir beldeye girdikleri ve bir orduya giriştikleri sırada geldikleri anlaşılır. +Kadınları da erkekler gibi dövüşürler. +En müessir silahları oktur ve öldürmelerinde çocuk ayırt etmezler. +Maksadları mülk ve mal değil nev’-i beni-Adem’in ifnası ve ma’mure-i alemin tahribidir.” Cengiz Han’ın hükümdarlığa geçmesi yazıldıktan sonra!… “Cengiz Han mülkünde müstakar kaldı. +Moğolların hepsi taht-ı itaatine girdiler hatta kendisinde uluhiyet vehmiyle kulu kölesi oldular. +“Türk ve Fergana cihetlerine tecavüzü tarihinde başladı. +Horasan Hükümdarı ve Harzem Şahı Sultan Muhammed bin Tekeş –ki birçok mülukü mahv etmiş ve birçok memalik zabt eylemiş olup bir de halife üzerine yürümeye hazırlanmıştı – Bunlara karşı duramayacağını anladığı cihetle Fergana Şaş Kaşan beldelerinin ahalisini Semerkand’a ve bilad-ı saireye nakl ettirdikten sonra o ma’mur şehirleri tahrib ettirdi ve şu tedbir ile Moğolların tecavüzüne sed çektim zannında bulundu. +Fakat onlar bati adımlarla gelip “oğlum” hitabıyle selam getirdiğini ve iki memleket tüccarının serbestçe gidip gelmeleri hakkında kaan-ı a’zamın müsaade istediğini Harzemşah’a tebliğ etti. +O da buna cevab-ı muvafakat verdiği cihetle erbab-ı ticaret gelip gitmeye başladı. +“Harzemşah’ın dayısı olan İnalcık Maveraünnehr valisi bulunuyordu maiyetinde yirmi bin süvari vardı. +“Bir gün kıymetdar eşyayı hamil olmak üzere bir Moğol kervanı Harzem Kıt’ası’nın serhaddi bulunan Otrar beldesine geldi. +Ve bu eşya vali ve uçbeyi bulunan İnalcık’ın hırs ve tama’ını celb etti. +Hemen “Bir kervan geldi fakat tüccar kıyafetine girmiş casuslardan müteşekkildir sanıyorum” mealinde bir ariza yazıp merkez-i hükumete yolladı. +Ve ihtiyatlı davranması hakkında emir aldı. +“Bunun üzerine kervan halkını ortadan kaldırıp emval ve eşyayı zabt etti. +Lakin Cengiz Han’ın da elçisi gelip “Tüccarımıza eman verdiğin halde gadr ettin. +Gadr kabih olmakla beraber sultan-ı İslam tarafından vuku’ bulursa akbah sayılır. +Eğer bu işi senden emir almaksızın dayın yaptıysa onu bize teslim et yoksa göreceğini kendin bilirsin” ültimatomunu Harzemşah’a tebliğ eyledi. +“Sultan Muhammed bu dehşetli haberden korkup titrediyse de tecellüd göstermek isteyerek elçiyi öldürttü. +Sağlıkla şu harekette bulunmasaydı da müslüman kanının her tarafta nehirler gibi akmasına sebeb olmasaydı.” Cevdet Paşa merhum da bu husus hakkında şöyle diyor: +“Harzemşah vükelasıyle tedabir-i harbiyye müzakeresinde nim adamlarımı katl edersiniz mallarını alırsınız. +Artık cenge hazır olunuz ki takat getiremeyeceğiniz cem’iyet ile üzerinize geliyorum” diye Harzemşah’ı tehdid eyliyordu. +Harzemşah bundan hiddetlendi ve hiddet ona yine çirkin bir iş yaptırdı. +Şöyle ki: +Cengiz’in elçisini öldürdü. +Ve maiyeti me’murlarının lihyelerini tıraş ettirip geri çevirdi. +Zira elçi öldürmek hukuk-ı milelin hilafı “Elçiye zeval olmaz” kaidesine münafidir. +Binaenaleyh Cengiz Han yedi yüz bin süvari ile Tataristan’dan huruc ile canib-i garba hareket eyledi.” Gerek metin gerek haşiye olarak gösterdiğim üç nümuneden anlaşılmıştır ki İslam müverrihleri pek de hissiyata kapılarak söz söylemiyorlar. +Müşrik bulunan Cengiz’e karşı müslim bulunan Muhammed Harzemşah’ı hatta Halife-i İslam Nasır li-Dinillah’ı tahtie ediyorlar. +Evet. +Harzemşah muhti idi. +Çünkü: +Metbu’-ı dinisi olan halife-i müslimine isyan etmiş ve daru’l-hilafeyi teshir için Bağdad’a gitmeye kalkışmıştı. +Nasır li-Dinillah da muhti idi. +Zira o da Harzemşah’a olan iğbirarı dolayısıyla Cengiz gibi bir hun-rizi Alem-i İslam’ın başına musallat etmişti. +Harzemşah ikinci ve üçüncü bir hatada bulundu. +Cengiz’in tacirleriyle elçisini öldürttü şu hareketiyle fitne uyandırmış ve uyuyan yılanın kuyruğuna basmış oldu. +] Cengiz Han hasmını te’dib için üstüne yürüdü ve oğlu Cüci Han kumandasında bulunan mukaddimetü’l-ceyşi Harzem ordusuyla üç gün üç gece kanlı bir muharebe ederek galebe çaldı. +Harzemşah inhizam-ı vaki’ üzerine Buhara’ya gelip oraya muhafız ikame ve Semerkand’a müdafi’ sevk eyledikten sonra yeniden asker toplamak fikriyle Horasan’a gitti. +Moğollar Buhara önünde de muharebe ve galebe ederek şehri muhasaraya aldılar ve ahalinin istimanını bil-kabul açılan kapılardan içeriye girdiler. +Harzem askerinin bir kısmı kaleye kapanmıştı. +Kaleyi istila ve askeri imha eylediler. +Artık iş bitmiş demekti. +Çünkü: +Buhara’nın da hükümdarı olan Harzemşah’ın ordusu bozulmuş kendisi firara mecbur olmuş Buharalılar da eman dileyip ölümden kurtulmuştu. +Bundan sonra –ittihad-ı Etrak emelini besleyen– ulu hakanın bu zavallı Türkleri de zir-i cenahına alması ve şu suretle Türk kuvvet ve adedinin çoğalması lazım geliyordu. +Acaba böyle mi oldu? +Heyhat! +Yukarıda da nakl edildiği vechile ahali yurdundan dışarıya çıkarıldı. +İçerde kalmış olanlar bila-istisna katl edildi. +Ne var ne yok çapula uğradıktan sonra o şehr-i ma’mura ateş verildi. +Zemini kan ile sıvandığı gibi seması da hanüman-suz alevlerle boyandı. +Dışarıya çıkarılanlar da verilen emana rağmen köle cariye diye Moğol efradına taksim olundu. +Hayat hürriyet hatta iffet hiçe sayıldı… Nihayet Cengiz Han’ın o büyük fikirli hakanın muzaffer! +ordusu küller ve kanlar üzerinde yürüyerek Semerkand’a gitti. +Moğol atlarının arkasından yayan koşmaya mecbur olan üseranın yürüye[me]yecek derecede zaif düşenleri de merhameten! +sağlıktan kurtarıldı. +Semerkand ve Otrar beldeleri aynı mezalimi gördü. +Bilad-ı saire-i ma’mure de aynı vahşetin saha-i icraatı oldu. +Müdafaada bulunan Gürgenç ��ehri beş ay muhasaradan sonra sedleri yıkılıp Ceyhun sularının altında bırakıldı binaları münhedim oldu aceze ve nisvan ve sıbyanı boğuldu. +Sudan kurtulabilenler de kılıçtan geçirildi. +Hele Merv ile Herat’ta öldürdükleri nüfus akılları çileden çıkaracak derecede idi. +Birincisinde . +ikincisinde . +kişi telef oldu diyorlar. +Bunun yarısı mubalağa olsa da yarı yarıya tenzil olunsa yine bir milyondan fazla eder. +Daha ziyade musibet dellallığı etmemek için Bamyan Kalesi’ndeki hayvanat bile doğranmak şartıyla zi-ruh bırakmadıklarını ve Sind Nehri kenarında bulundukları sırada taun zuhur etmesine binaen ne kadar müslüman esir varsa hepsini öldürdüklerini söyleyerek fıkarat-ı atiyye ile Cengiz mezalimi bahsine hatime çekeceğim: +“Horasan gibi ma’mur bir iklim bu fitneler esnasında öyle harab olmuştu ki: +Bir adam Ceyhun sahiliyle Esterabad’a kadar gitse insan meytesinden başka yiyecek şey bulamazdı. +Irak-ı Acem dahi o vechile harab olmuştu. +el-hasıl o zaman bed’-i İslam’dan beri millet-i İslamiyyenin başına gelmeyen felaketler gelmişti ki aksa-yı garb ve şimalden huruc eden Ehl-i Salib Berru’ş-Şam’ın mühim beldelerini zabt eyledikten sonra Dimyat’ı istila ile Mısır’ı tazyik ederken aksa-yı şarktan huruc eden Moğol ve Tatarlar dahi müddet-i kalile zarfında bilad-ı Maveraünnehr ile Horasan ve Irak-ı Acem ve Azerbaycan’ı darb u nehb ve nüfus-ı mevcudelerinin sülüsanından ziyadesini i’dam ile bunca bilad-ı ma’mureyi tahrib eylediler ve nisvan ve sıbyanı öldürmek ve gebe kadınların karnını yarıp karınlarındaki ceninlerini telef etmek gibi insanı dil-hun edecek ve tüyleri ürpertecek facialar işlediler.” “Tufan-ı Kebir tufan-ı ma’ ise zuhur-ı Tatara tufan-ı ateş veyahud tufan-ı hun denilse şayandır. +Çünkü bir fırkası bir şehre hücum etse beheme-hal yerinde kemik yığınından bina hakisterinden başka bir şey kalmazdı. +Bir ordusu bir sahraya uğrasa elbette atları diz kapaklarına kadar kan ile yoğrulmuş çamura batmadan geçmezdi. +Akvam-ı İslam’ın umumuna bir derece yılgınlık gelmişti ki Moğol Merv’i zabt ettiği zaman her Tatarın i’dam eylediği adam dört yüze baliğ olmuş idi. +Meraga’da bir Tatar karısı bir saray halkını ale’lumum katl etmiş ve hiç birinde mukavemet değil tahlis-ı can için bir hareket-i mezbuhane bile görmemişti.” “Fitne-i Tatarın zir ü zeber eylediği yerlerden firar ile yakayı kurtaran tavaifden biri de Osmanlıların cedd-i a’lası olan Kayı Han Aşireti idi. +Tarihlerimizin rivayetine nazaran aşiret-i mezbure Al-i Selçuk refakatiyle Maveraünnehr’den zemin-i Iran’a intikal eden Türk kabailinden olup Merv muzafatından Mahan nevahisinde ihtiyar-ı tavattun etmiş garbiyyeye doğru firara mecbur olmuş ve ibtida Ahlat’a ve ondan Azerbaycan’a hicret ve nihayet Haleb ma’murelerine doğru azimetinde Ca’ber Kalesi pişgahında reisi Süleymanşah ibni Kaya Alp kazaen Fırat Nehri’ne düşerek “Cengiz Han ve halefleri artık Buhara Semerkand Nişabur ve Isfahan taraflarını kamilen zabt etmişlerdi. +Tuğrul Bey ile Melikşah’ın idaresinde bulunan yerlerin kaffesi Moğolların hakimiyeti altına geçmişti. +O sırada bu havaliye yerleşen Türklerden bir kısmı Moğol hakimiyetini kabul etmek virde Anadolu’da bir çok Türk kabileleri bulunuyor. +Kaffesi de milli hanedanlarını muhafaza eyliyordu. +Bu muhacerete sinden Kaya Alp’in oğlu Süleymanşah’ın maiyetinde ve elli bin kişi kuvvetinde idi. +İşte Osmanlı Hanedanı’nın müessesi Osman Gazi’nin ceddi bu Kaya Alp idi. +Cengiz Han Harzem havalisi ile Celaleddin’in bütün memalikini işgal eylediği sırada Süleymanşah Harzem’de Mahan şehrinden çıkmış kabilesi ile beraber Ermenistan taraflarına gelerek Erzincan ve Ahlat civarında yerleşmişti . +Birkaç sene sonra Cengiz Han’ın vefatı haberini alınca buradan kalkmış kabilesini toplamış Fırat sahillerini ta’kıb ederek latif iklimi ve tabii servetleriyle gönlünü cezb eden vatan-ı aslisine dönmek istemişti. +Fakat Ca’ber Kalesi civarından nehri geçer iken gark olmuş . +Vefatı kabilesi arasında cesaretsizlik ve ihtilaf husule getirmişti. +Tarih-ı Osmani Encümeni a’zasından Ahmed Refik emel-i alisinde bulunan; halbuki Osmanlıların ecdadı olan Kayı hanlıları da vatanlarından dur edip muhacerete mecbur bırakan dahi-i ekberin! +fıtrat-ı vahşiyye ve meziyet-i hakıkıyyesi anlaşılmıştır sanırım. +Artık cihanlar yıkıp geçen ve canlar yakıp bilhassa kendi ırkından olanlarının kanını namına nefrin okunmak mı lazım geldiği düşünülsün. +Hülagu Han’dan da inşaallah gelecek hafta bahs edeceğiz. +OSMANLI FUKARA-PERVER CEM’IYET-I HAYRIYYESI Topkapı Şu’besi’nin senesine aid muamelat-ı hayriyye ve icraat-ı insaniyyet-karanesiyle bir senelik muamelat-ı hesabiyyesine dair beyannamedir ki risalemize derc olunmak üzere mezkur şu’be tarafından gönderilmiştir: +Müessese-i hayriyye bir sene zarfında muayenehanesine muracaat eden hastanın muayenesini meccanen icra ettirmiştir. +ka dahilinde umumun i’timad ve muhabbetini celb eyleyen ve müessese-i hayriyyeye fahriyyen ifa-yı hizmet eyleyen bir tabib tarafından ifa edilmiştir. +olmayan yüz altmış bir hastaya mualeceleri meccanen i’ta olunmuştur. +Muayenehaneye kadar gelmeye ve tabib ücreti vermeye kudreti olmayan on bir hastanın hastalığının icabı derecesinde hanesine tabib i’zam edilmiş ve fevkalade fakır olanlarına süt ve yoğurt patates Hanelerinde tedavileri imkansız görülen on iki fakır hastanın masarıf-ı rahiyyeleri i’ta kılınarak muhtelif hastahanelere Guraba-i Müslimin Haseki Nisa Cerrahpaşa Şişli Etfal sevk edilmişlerdir. +Elli fakır ve muhacire çiçek aşısı yapılmıştır. +Müessesemizin ifa-yı muamele eylediği mıntıka dahilinde anasız babasız etfal ile babaları olmayan veyahud kudretleri evladlarını tahsil ve terbiyeye sevk edemeyecek bir derecede acz ü fakrı müsbet olan fakır evladlarından kırk dokuzu erkek dokuzu kız olmak üzere elli sekiz çocuk taht-ı himayeye alınıp bunların kaffesi Şehremini’nde kain “Eser-i Uhuvvet Ana” Mektebi’yle “Topkapı Merkez Rüşdiyesi”ne ve mahalleleri “mekatib-i kada taht-ı himayeye alınanlar ile kaffesinin levazim-i tahsiliyye: +Kitab kağıt tebeşir defter taş tahta lastik kalem resim takımı ilh… ve levazim-i sıhhıyye: +Traş istihmam misvak diş tozu muayene-i tıbbiyye ve ailelerinin derece-i fakr u ihtiyaclarına göre bir takımının da levazim-i ilbasiyye: +Fes püskül çorap ayakkabı yazlık ve kışlık elbise terlik edilmektedir. +Etfal-i mahmiyyeden iki anasız ve babasız çocukla babasız validesi muhtac iki misafir çocuğu ki cem’an dört çocuğun ücretleri bit-te’tiye mekatib-i leyliyyeye kayd ettirilmişlerdtir. +Velilerinin acz veya gaybubet-i ebediyyeleri hasebiyle muhtac-ı muavenet kalan ve mekatib-i aliyyeye müdavim üç efendiye yardım edilmek suretiyle itmam-ı tahsillerine bezl-i makderet edilmektedir. +Bunlardan biri ikmal-i tahsil ederek diploma ahz ve müessese-i hayriyye bu babda ilk semere-i mesaisini iktitaf eylemiştir. +Zükur ve inas etfal-i mahmiyye ile muhacir yavrularına bir sene zarfında yaz ve kış için yüz kat elbise doksan dört çift ayakkabı i’mal ettirilmiştir. +Sahib-i hayır bir aile tarafından i’ta olunan erkek ve kız çocuk çamaşır ve elbiseleri dahi muhtacine tevzi’ edilmiştir. +Etfal-i mahmiyye müessese-i hayriyyemizin nezaretinde bulunarak ayrıca terbiye-i diniyye ve milliyyelerinin tenmiyesine devam ve bir mürebbinin nezaretinde bulunarak beher Cuma günleri müessesemizde bir öğle kahvaltısı dahi verilerek terbiye-i Etfal-i mahmiyyenin ve ani duçar-ı mesaib olan bazı ailelerin maişetlerine medar olmak üzere bir sene zarfında dört bin yedi yüz otuz sekiz kıyye ekmek ve birkaçına Muinleri mevakı’-ı harbiyyede bulunması hasebiyle velilerinin avdetine değin on iki fakır aileye yardım edilmiştir. +Müessesemiz mıntıkası dahilinde müteferrik surette ikamet edip hiç bir taraftan mazhar-ı muavenet olmayan ve cidden acınacak bir halde bulunan muhacirinin müracaat-ı mütevaliyyeleri üzerine ifa-yı muavenete hasbe’l-vazife mecbur kalan müessesemizin sia-i maliyyesi bulunmasına mebni bu babda ibzal-i mesai-i hayr-perveride bulunan Hilal-i Ahmer Cem’iyet-i muhteremesi tarafından vakı’ olan muavenet-i nakdiyye üzerine iki yaşına kadar olan çocuklar dahil olmamak üzere ailede nüfusun ekmek kıyye yağ kıyye pirinç kıyye patates kıyye fasulye kıyye tuz kıyye soğan kıyye sabun ve kuruş gaz ve kömür parası tevzi’ edilmiş ve bu müddetin hitamında ve muhacirinin avdetinden sonra ma’zeretleri hasebiyle mecburen avdet edememiş olanlara suver-i muhtelifede muavenette bulunulmuştur. +Bu ailelerden beşinin reis-i ailesine sermayeler verilmiştir. +Gerek muhacirinden ve gerek fukaradan otuz fakıre iş bulmak hususunda delalette bulunulmuş ve iş bulmak hususunda müessesemiz müşkilat-ı daimeye ma’ruz kalmıştır. +Ramazan-ı Şerif münasebetiyle mıntıkamız dahilinde fakır aileye yağ zeytin pirinç i’ta edilmiştir. +Devair-i belediyyeden gönderilen kıyye ekmek fukara ve acezeye tevzi’ edilmiştir. +Mahiye muavenet-i nakdiyyede bulunan a’za-yı tabiiyye-i muhtereme ile kutularımıza para atarak on para olsun muavenette bulunan bil-cümle vatandaşlarımız icraat-ı hayriyye ve muamelat-ı hesabiyyemizi tedkık edebilirler. +Topkapı civarında Tatlıkuyu’da Yenibahçe Caddesi’ndeki müessesemiz Cuma günleri öğleden sonra umuma küşadedir. +Muamelat-ı hesabiyye ber-vech-i atidir: +Telgraf Nezareti idare me’mur-ı sabıkı Raşid Bey merhum hal-i hayatında birer liralık dört Hazine tahvili terk ve teberru’ eylemiştir. +Rahmetullahi aleyh rahmeten vasi’aten. +İsminin zikr edilmesini arzu etmeyen bir aile tarafından erkek ve kız çocukları için muhtelif elbise ve çamaşırlar teberru’ edilmiştir. +Kasada mevcud para: +Bir aded Mısır tahviliyle bir aded Rumeli Şimendüfer tahvili mübayaa olunarak Emniyet Sandığı’na tevdi’i takarrur eylemiştir. +Kendi kendine tartar bir kantarın hasılatı müessesemize aid olmak üzere Gülhane Bahçesi’ne konulması için Şehremanet-i Celilesi’nden müsaade istihsal edilmiş olduğundan buna aid masarif karşılığı ve ihtiyat akçesidir. +Emniyet Sandığı’na mevdu’ para ise bi-mennihi’l-Kerim te’sisi mutasavver olan müessese-i hayriyyenin masarif-i te’sisiyyesine medar olmak üzere hıfz edilmektedir.. +_______________ Etfal için levazim-i kırtasiyye elbise çamaşır şu’be sandığı için para eşya kömür kurban tebcil-i ervah için teberruatta bulunanlar görülmektedir ki şu hal muhit-ı ictimaimizdeki seciye-i fukara-perveri ve hissiyat-ı muavenet-perveriyi pek vazıh gösterir bir delil-i mübahat ve iftihardır. +Reis-i ailenin gaybubet-i ebediyyesinden dolayı namuslu bir validenin taht-ı vesayet-i fakıranesinde bulunan ve muhitine nisbetle evsaf ve fazail-i nisvaniyyeyi haiz ve teehhüle ehliyet-i sıhhıyyesi musaddak hanımların aile teşkiliyle te’min-i saadetlerine dahi hizmet edilmek arzusunda bulunulduğundan gerek taleb ve gerek muavenet arzusunda bulunan hamiyet-perveran ve şefkat-güsteranın tahriren müessese-i hayriyyemize muracaatleri temenni olunur. +EKBER ŞAH Ekber Şah kendi sevgili cariye ve karılarıyla pek güzel zen “ummaca” oyunu oynayarak mütelezziz oluyormuş. +Mehtabın geniş beyaz mermerli havluya aks etmesinden safa-yab olan Ekber Şah bilhassa bu manzarayı doya doya seyr etmek için harem dairesinin mahrecinde pek yüksek bir şahnişin inşa ettirmiştir ki aynıyle bu ana kadar bakıdir. +Ekber’in harem dairesindeki taksimat ve ebniye tamamıyle dehrin tahribatından masun kalmıştır. +Bu ise binanın üstadane mahirane ve metin bir keresteden i’mal olunmasından münbaisdir. +Ancak maatteessüf İngilizlerin istilasından sonra bu dairede vaktiyle süs ve tezyinat vazifesini gören mücevherler –ki alçıya oturtulmuştu– altın ve gümüşler kamilen yerlerinden çıkarılıp bazısının yerine renkli hazef-pareler konulmuş bazılarının da yeri el-an açık ve çıplak bırakılmıştır. +Mevsuku’l-kelim bir zatın beyanatına nazaran bu kıymetdar taşlar hep İngiliz askerlerinin ellerine geçmiş ahiren Londra’daki Imperial Museum hazine-i kıraliye nakil ve vaz’ edilmiştir. +Bu şekavet ve hırsızlığı bir müslüman yapsa İngilizlerle hıristiyanların kalemlerinin ta’n u teşni’inden kurtulamaz. +Kendilerine gelince hiçbir şey teşkil etmez! +Ekber’in bu sarayı Fetihpur kasabasındadır ki evvelce Hindular burada icra-yı ahkam ettikleri zaman kasabaya Sigeri namı verilmişti. +Fetihpur ismini Ekber koymuştur. +Ekber Şah merhum Deken eyalet-i azimesini feth u teshir ettikten sonra orayı kendi bendegan ve vüzerasından olan Feth-i Cenk’e tevdi’ ederek Gucerat cihetine koşup orayı da elde ettikten sonra buraya gelmiş ve kasabayı zabt eylemiştir. +Nitekim kasrın bir tarafında mermer taş üzerine mahkuk ve menkuş olan beytinden de baladaki hakıkat anlaşılıyor. +Mezkur saray içinde divan-ı am ki kabul divanı salonu divan-ı has hamam darbhane hazine yeri kusur-ı nisvan kızlara mahsus olan mektep gibi daireler vardır. +En tuhaf bir oda gözüme ilişti ki odanın ortasında mermer bir direk rekz edilmiş ve mezkur direğin üstünden dört köprü ayrılmıştır. +Köprünün merkezinde Ekber Şah bizzat oturup dört köprünün müntehasında edyan-ı saire-i erbaa musevi isevi mecusi putperest ruesa-yı ruhaniyyelerini iclas ederek haftada bir gün bu odada onlarla dini münazarada bulunuyormuş. +Bu hikaye bana biraz hadd-i zatında tuhaf ve acib göründüğü gibi binanın mevzu’u da garabetten hali değildi. +Bu saray tamamıyle yıldız kadar büyüktür. +Etrafı dairen ma-dar kale ve müteaddid hisar duvarlarıyla çevrilmiştir. +Bu saray dahilinde de arasıra Ekber Şah fil ile arslanı güreştirerek uzaktan seyr ediyormuş. +Kalenin haricinde de su –nehir– akıyormuş. +Kale ve sarayın muhasara altında bulunmak edebilmek için kalenin içinden haricdeki suya kadar bir gizli tünel kazılmıştır. +Kale ve hisarın tarz-ı inşasına bakılırsa usul-i askeri ve harb dairesinde yapıldığı anlaşılıyor. +Ekber Şah burada senelerce ikamet etmiş ve kendi pir ve mürşidi olan Şeyh Selim Çeşti’nin vefatından sonra onu suret-i mahsusada inşa ettiği müzeyyen ve ali pür-ihtişam mezar derununa koyduktan sonra bu kasabayı terk edip Agra’ya –ki otuz kilometre buradan uzaktır– gitmiştir. +Kalenin derununda güzel bir cami’ dahi te’sis edilmiştir ki kadınların serbestçe namaz kılabilmeleri için de ayrıca merdivenden cami’a girip erkeklerden ayrı olan revaklarda eda-yı fariza eyliyorlardı. +Cami’ pek yeni gibi görünüyor. +Mescid-i mezkurun Ekber’in şeyhulislamı olan zat tarafından beyti de delil olarak gösteriyorlar: +Hakıkaten bu ibare ta’lik harfleriyle cami’ın en göze çarpacak bir eyvanında hakkedilmiştir. +Namaz kılınan kısmın –revakın– tulü yüz kırk iki arzı da otuz dokuz İngiliz kademidir. +Filipin Adası’nın müslümanlarına Makam-ı Hilafet ve Bab-ı Meşihat tarafından Filipin valisinin iltiması üzerine şeyhulislam vekili ta’yin olunan Vecih Efendi ile beraber burayı ölçtük. +Tesadüf eseri olarak kendilerine Agra’da tesadüf etmiştim. +Burayı görmek için de beraberce gelmiştik. +Fetihpur Kalesi’nin müteaddid kapıları vardır ki biri de “Babu’n-Nasr”dır. +Bu kapı Gucerat’ın fethınden sonra inşa edilmiştir. +Yüksekliği yüz otuz İngiliz kademidir. +Kapının etrafında güzel yazı ile laciverd hurufat ile ayat-ı şerife yazılmıştır. +Cami’in içindeki duvarlardan biri üzerinde de birçok ayat ve ehadis-i şerife ile kelam-ı kibar yazıldığı gibi tarih olarak atideki ibare menkuştur. +Bu güzel yazıyı yazan zat . +- - - Şiir Kelam-ı Kibar hicride mezkur yazılar yazılmıştır. +Ekber Şah’ın Fetihpur’daki sarayında da atideki beyitlerin her biri bir duvar üzerine güzel ta’lik yazısıyla hakkedilmiştir: +Ebyat-ı Mezkure Şeyh Selim Çeşti’nin Mezarı: +Ekber Şah bu zata son derece i’tikad ve iradet ettiğinden bu zatın keramatına kail idi. +Vefatından sonra ona gayet musanna’ bir merkad ve sanduka yapmış ve mebaliğ-ı külliyye bu uğurda sarf etmiştir. +Gerek buraya gerek cami’e müslümanlar girdikleri zaman ayakkabılarını çıkardıkları halde İngilizler ehemmiyet vermeyerek kirli tozlu kundura ve potinleriyle giriyorlar. +Müslümanlar ise insanın hiddetini celb eden bu harekatı görüp ses çıkaramıyorlar. +Agra Kalesi de görülecek asardandır. +Şimdilik İngilizler kendi askerlerini kale içinde yerleştirmişlerdir. +Kale Agra’nın kenarından akıp giden Hacata Nehri’nin kenarında vaki’dir. +Uzaktan metanet ve güzelliği züvvarı da’vet eder. +Mezkur kale tamamıyle o asrın ulum ve fünun-ı harbiyye ve askeriyyesi usulüyle inşa olunduğu vareste-i izahdır. +Kalenin haricinde yüksek metin bir hisar bulunuyor. +Etrafında yüksek burçlar çıkıklar pürüzlü duvarlar bina edilmiştir. +Duvarların cümlesinde suret-i mahsusada delikler açtırılmıştır ki içeriden düşman üzerine ok ve tüfenk atıp sıkmak için kolay olsun. +İçeride de başka müteaddid duvarlar daha vardır. +Bu kaleden Fetihpur kasabasına kadar gizli bir tünel açılmıştır. +amed-şüd ederlerdi. +Böylece suya gitmek için de gizli bir yol yer altında yapılmıştır. +Kale ovaya nehre nazır ve önünde şahane bir manzara arz-ı endam ediyor. +Diğer taraftan kalenin karşısındaki birkaç mil mesafede inşa olunan Tac-Mahal Mescidi veyahud Makberesi muhteşem nazar-rüba cazib bir minare teşkil etmektedir. +İnsan bu menazırı seyr ede ede doymaz. +Bu menazır eski bir ihtişamı geçmiş bir debdebe ve daratı İslam ulviyetini Müslümanlık’ın tantanalı hatıratını nazırine göstermektedir. +Bu halleri seyr eden bir mütefekkir bir derin nazarlı kimsenin kalbinde acı bir keder keduretli bir hatıra ve his mutlaka uyanır. +Daha hassas ise herhalde ağlar sızlar! +Muhterem seleflerimiz dünyanın her ucunda bucağında kürenin her tarafında bize yerler yollar memleketler barınacak ocaklar tedarik etmişlerdi. +Bu memaliki kendi kanlarının canlarının bahasıyla elde ettikleri halde biz na-halef mat’un merdud evladlar bu memaliki sefahet ve hamakat neticesinde kadrini bizden daha iyi bilen ve takdir edenlere verdik. +İspanya’da İtalya’da Yunanistan’da Avusturya’da Macaristan’da Rusya’da Çin’de Tibet’te Hindistan’ın her tarafında asar-ı İslamiyye mebzul bulunmaktadır. +Müslümanlar din ve ittifak sayesinde buraları elde etmişlerdi. +Her yerde bir canlı müebbed hatıra bırakmışlardı. +Şimdilik bu hatıratın çoğu mahv u münhedim olmuştur. +Kalenin içinde mermerden ma’mul küçük ve fakat musanna’ bir cami’ dahi mevcuddur. +Ancak fi-yevmina haza metruk kalarak içinde namaz kılmaya İngilizler kimseye müsaade etmiyorlar. +Kalenin içinde yine Moğol imparatorlarının kasırları imaretleri kemal-i san’at ve letafetle el-an mahfuz ve masun bir halde kalmıştır. +Ekber’le Cihangir Şah buralarda senelerce kalıp ferman-fermalıkta bulunmuşlardır. +Gayet müzeyyen ve tavanı ufak ayna parçalarıyla donatılı bir hamam kalenin başkaca muhteviyatındandır. +Her köşkün önündeki geniş bahçe ve mermer sofalar koridorlar balkonlar ayrıca Hind tarz-ı mi’marisinin letafet ve inceliğini gösteriyor. +Ekber’in zevcelerine mahsus olan dairenin geniş ve yüksek eyvanlarında ta’lik yazısıyla atideki ebyat kazılmıştır: +Kalenin yolları yokuşlu inişli ve kapıları iri çelik ve demir parçalarıyla tahtadan ma’muldür. +Kalenin kapısından girince bir yokuştan geçiyor. +İlerideki caddeler topraktan ibarettir. +Kalenin etrafı helezoni ve zigzag bir surettedir. +İçinde pek çok gizli mahzenler serdabeler vardır. +Gece vakti tabii bir surette aydınlık veren birçok taşlar vardır ki imaretlerin binaların tabii taşlarındandırlar. +Mezkur taşlar gayet şeffaf taşlardandırlar. +Tac-Mahal binası dünyanın en a’la ve meşhur ebniyelerinden biridir. +Bu binayı görmek için küre-i arzın her tarafından –mebaliğ-ı külliyye sarfıyla– seyyahin Agra kasabasına geliyorlar. +Hindistan’ın Moğol padişahlarından Şah Cihan kendi zevce-i menkuhası bulunan Tac Mahal Begüm’ü ziyadesiyle seviyormuş. +Dünyadaki medar-ı tesellisi bu kadın imiş. +Vefatından sonra bu binayı ona makbere olmak üzere yaptırmıştır. +Bina vasi’ bir bahçe derununda murabba’ olarak kurulmuştur. +Murabba’ın her köşesinde bir minare dikilmiştir. +Mezkur binanın ortasındaki büyük kubbe son derece san’at-karane yerleştirilmiş ve etrafına da dört küçük kubbe Bu binaya hep beyaz mermer taşı kullanılmıştır. +Mezarın lı nakışlar vücuda getirilmiştir. +Nukuş-ı mezkure güzel gül çiçek dallarıdır ki tabiisinden asla farkı yoktur. +Burada iki mezar vardır. +Biri Tac-Mahal Begüm’ün diğeri kocası Şah Cihan’ındır. +Tac-Mahal Begüm an-asıl Türk sülalesinden olup Hindistan’da doğmuş ve güzellikte zamanesinin nadirelerinden tab’-ı şi’re malik idi. +Bir gülüşüyle insanı mest ve medhuş etmeye muktedir olan bu afet-i zaman Şah Cihan’ı teshir eylemişti. +Her istediğini dilediğini ona yaptırırdı. +Aynı zamanda kendisi kocasını son derece seviyormuş. +Güzel yeşil bahçenin siyah gölgeleri içinde bu beyaz mermer abide cidden güzel ve her zarafete malik bir periye benziyor. +Tac Mahal Begüm gibi bir dünya güzeline hakıkaten böyle güzel bir mezar yakışır. +Böyle bir mezar her kimin eline geçse mematı hayata tercih edeceğine şübhe yoktur. +Hal-i hazırda bir askeri karargahtır. +Aynı zamanda misyoner papazlarının merkezidir. +Kasaba ahalisinin yüzde sekseni Ca’feriyyü’l-mezheb mütebakısi ehl-i sünnet ve cemaatle Hindulardan ibarettir. +Umran ve medeniyet-i hazıra noktasından hiçbir şeye malik değildir. +Maarif namına bir-iki ibtidai mektebden başka bir şey yoktur. +Burada –bu sene– in’ıkad eden Maarif Konferansı tarafından da kasabanın maarifine maarifinin sin ki Bhopal hakimesi bir İslam mekteb-i ibtidaisine ayda elli rupiye maaş tahsis etmekle az çok iyilikte bulundu. +Kasabayı baştan başa toz ve toprak kaplamıştır. +Ne yayan ne de araba ve otomobil ile gezmek kabildir. +Günde la-ekal yüz dirhem toz insanın boğazına gidecektir. +Ahalisinin kısm-ı a’zamında boğaz hastalığı vardır. +Leknehor: +S sin . +M. +Tevfik ASYA BÜTÜN AZAMETİYLE UYANIYOR! +Balkan Muharebesi Cenubi Afrika’da amele isyanı Amerika’dan renkli insanların tard olunması Çin’de Avrupalıların tazyikatı ve re’s-i idareye Napolyonluk etmek hevesine düşen müstebid Yuan Shikai geçirmeleri… Asya’nın her tarafında birer intibah davulu gibi te’sirler bıraktı. +Balkan Muharebesi’nden intibaha gelen Alem-i İslam şimal kısmını haric tutarsak adeta figana ve son darbeye karşı herçi bad-a-bad müdafaaya hazırlanmaya başladığı gibi Afrika’daki amele isyanı neticesinde Hindularla da tin tecelligahı olduğu iddia olunan Şimali Amerika’ya para kazanmak ümidiyle toplanan milyonlarca Avrupalı Asyalı Afrikalı ve Avustralyalı akvamdan mülevven olanlar yani siyahlar ve sarılar cehalet ve fakr u mihnete olan i’tiyadları sayesinde amelelikle cüz’i bir meblağ iddihar ettiklerinden hemen tama’kar Avrupalıların gözüne bir heyula-yı müdhiş gibi göründüler; müstakbelde bütün Avrupa sermayesinin bu mülevvenler eline geçeceğinden korktular; Memalik-i Osmaniyye’de yalnız ecnebiler para kazandığı halde bunu da hepimiz bilirken sükut ettiriliyoruz. +ilaveten mülevvenlerin beyazlar ile imtizaclarının gayr-i kabil olduğundan binaenaleyh milel-i mezkurenin daima yabancı kalacağından Afrikalı bir vatanperver olamayacağından bahs etmeye başladılar. +Nihayet Kaliforniya’da Japonların tardına dair meclis-i meb’usanlarına bir layiha da verdiler. +Bu layiha da bazı saf-derun erbab-ı ilimden utandıklarından bir vakt-i muayyen için te’hir olundu ise de Japonlar miyanında o kadar amik bir te’sir bıraktı ki şimdi her Japonun ağzında bu beliyyeye karşı yalnız Asya’nın ittihadı ile mukabele edilebileceğinden ona sarılmanın lüzumuna dair sözler işitiliyor. +Çinliler ile de sohbet ederseniz artık Avrupa desaisinin kemiklerine dayandığından vatanlarının velev zahiri istiklalinin de tehdid altında bulunduğunu söylerler. +Bugün hemen her Çinli Asya’da tevhid-i mesai olunmadıkça Avrupa’nın pek yakın vakitte bütün Asya’yı esir pazarı haline Memalik-i Osmaniyye’deki cereyan-ı ahiri nazar-ı dikkate alacak olursak herkesin her bir cem’iyetin neşr-i ilim uğrunda bir şeyler düşünmek bazı hareketlere teşebbüs şeklinde yazılmıştır. +etmekte olduğunu görürüz. +Hindistan ve Cezair’in kısm-ı mühimmi dahi bu yolda çırpınıyor. +Çin’de dahi maarife ihtiyac hisleri ve maarifi ıslah arzuları her gün tezahüratıyle açıkça görünmeye başlıyor. +Natal’da tazyik olunan Hindli amelenin feryadları Hindistan’ın büyük şehirlerinde in’ikas ederek İngiliz adavetini günden güne büyütüyor hatta ta Kanada’ya kadar erişip orada bulunan birkaç bin Pencablı ameleyi de bir habl-i metin ile yekdiğerine rabt ediyor. +Bunların re’s-i karında bulunan Pencab mu’teberanından ve Sih Mezhebi ulemasından Sin Kanada vali-i umumisi bulunan Kanada’dan ihrac olunuyor. +Bu emir bütün Sih Mezhebi mensubinini daha sağlam bir ittihada sevk ediyor. +Bugün müzeyyen Hind mensucatı ile üstü mestur o koca Britanya milyonluk Hindistan’ın Hind Müttehid İmparatorluğu’nu Aynı zamanda bu tezelzülatı gören Avrupa dehşetler vasi’ Asya’yı ribka-i esaretine almak için tuzaklar kuruyor. +Memalik-i Osmaniyye’de Çin’de ve Japonya’da tazyikat başlıyor. +Her yerde müttehid notalar müttehid kararlar veriyor. +Ondokuzuncu asırda galib mevkı’inde bulunan Avrupa bugün gayr-i mer’i bir kuvvetin takarrubunu lerzelerle hissederek ona mukabeleye nefsini müdafaaya hazırlanıyor. +Çok olsa rub’ asır sonra haritalarda Şark’tan Garb’a doğru bir seylabe-i müdhiş başlayacağını açıktan görüyor; istikbalin parlak günlerini kendi eliyle işaret ederek genç Asya unsuruna gösteriyor. +karı olacaktır Şark’tan doğan tali’u’l-hayrın şa’şaalarını görerek ziyadan muazzeb olan huffaşan gibi titreyen Avrupa’yı adalet ve müsavata da’vet edecek ve onlara mevki’lerini gösterecektir… Bosna Mektupları: +BOSNA REISÜ’L-ULEMASI Birbirinden cüda düşen İslam cemaatlerini yekdiğerine tanıştırmaya vasıta olan muhterem Sebilürreşad’a bendeniz de Bosna müslümanlarının hayatı hakkında bazı ma’lumat vermek istiyorum. +İlk mektubum Bosna müslümanlarının mes’ud bir safha-i hayatını tasvire musadif olması inşaallah bir beraat-i istihlaldir. +Meşihat-i ulya’ya Hayri Efendi hazretleri gibi bir zat-ı fazilet-simatın gelmesi alem-i İslam için bir fal-i hayr addedildiği gibi Cemaleddin Efendi’nin Bosna Riyaset-i Ulemalığı’nı Bugün resm-i ik’adı icra edilmiş ve pek mutantan surette top tarrakaları arasında amme-i müsliminin alkışlarına müstağrak olarak menşuriyyesini almış olan bu zat-ı ali-kadrin tercüme-i hali hakkında muhtasaran birkaç söz söyleyerek muma-ileyhi bütün cihan-ı İslam’a tanıttırmak istiyorum. +Bosna Reisü’l-ulemalığı’na ta’yin edilmiş olan Çavuşeviç Hacı Cemaleddin Efendi sene-i hicriyyesinde Ferdiye kazasında Ali Efendi nam zat-ı muhteremin sulbünden kadem-nihade-i alem-i şühud olmuştur. +Tahsil-i ibtidaiyi peder-i muhtereminden görmüş ba’dehu Bihke sancağındaki medreseye bi’d-duhul müderris bulunan Ahmed Sabit Efendi’den ders almıştır. +sene-i hicriyyesinde İstanbul’a gelerek senesine kadar devam eden müddet zarfında Tokatlı merhum Salih Efendi’den ders almış merhumun irtihalini müteakib fazıl-ı şehir Oflu Hasan Tahsin Efendi’nin rahle-i tedrisinde bulunarak ve senesinde tekmil-i nüsah ederek icazetname ahzına muvaffak olmuştur. +İkindi derslerini lahık Ders Vekili Nevşehirli Hacı Ali Efendi’den dinlemiştir. +Hususi surette aldığı derslerden hadis-i şerifi merhum Manastırlı İsmail Hakkı Efendi’den edebiyat-ı Arabiyyeyi merhum Halis Efendi’den Farisi lisanını da Mevlevi şeyhi merhum Mehmed Es’ad Dede’den okumuştur. +senesinde Mekteb-i Hukuk’a kayd ve kabul olunarak sene-i Rumiyesinde aliyyü’l-a’la derecede ikmal etmiş’de me’zuniyyet-i ruusu ihraz ile vatanı olan Bosna’ya azimet etmiştir. +Ramazan münasebetiyle Gazi Hüsrev Bey Cami’-i şerifi’nde de verdiği mev’izalarla ammenin mazhar-ı takdiri olarak celb-i kuluba muvaffak olmuş pederinin vefatı üzerine Bosna’da kalmıştır. +sene-i efrenciyesinde Saray-Bosna’daki i’dadi mektebinde Arabi Muallimliği’ne’de Meclis-i Ulemayı Vilayet A’zalığı’na’da terfian Medresetü’l-kudat Muallimliği’ne ta’yin olunarak’ye kadar ifa-yı vazife eylemiştir. +Bu birkaç sene zarfında hidemat-ı mezkurede gösterdiği liyakat fedakarlıktan dolayı ahali-i İslamiyye’nin ve bütün ulemamızın hüsn-i teveccühüne mahzar olmuştur. +yet-i ara ile makam-ı riyaseti ihrazına vesile olmuştur. +Ahali ve Cem’iyet-i İlmiyye-i İslamiyye’nin bu muvaffakiyeti şayan-ı takdir ve teşekkürdür. +Çünkü reis-i cedidimiz gibi bir zatı makam-ı riyasete is’ad ile Bosna İslamları istikballerini te’min etmiş oluyorlar. +Muhterem reis efendinin bir çok hasais-ı cemileleri vardır. +Ez-cümle ammeye karşı mültefittir. +Vaazlarından herkes müteneffi’ olur. +Mev’izaları zamana mutabık hadis-i şerifine muvafıktır. +Viyana’dan avdet ettikleri hengamda Saray-Bosna ahali-i İslamiyyesinden yüz elli kişiye karib bir kalabalık hususi tren ile Zeniça’ya gitmiş orada pek mutantan surette reislerini istikbal etmişlerdir. +Saray-Bosna’ya avdetinde yeşil bayraklarla donatılmış mevki’ salonlarını müştemil tren ile gidiyorduk. +Herkes pür-şevk herkes şadan idi. +Yolda muhtelif köylü idi– gören reis efendi treni durduruyor çıkıyor herkese münasib surette iltifat ediyordu. +Meşihat-i İslamiyye canib-i ulyasından tevcih edilmiş olan Haremeyn-i Muhteremeyn paye-i celilinin elbise-i resmiyyesini labis olduğu halde gelen reis efendiyi gören halk eline ayağına yapışıyor hatta bazıları meserretinden ağlıyordu. +Bu sevinç yaşları Halife-i İslam’dan gelen bir elbisenin te’siri iledir. +Makam-ı mu’alla-yı Hilafet’e karşı Bosna müslümanlarının kalpleri bi-payan hürmet ve muhabbetlerle doludur. +Bi-hamdillahi teala bugün Bosna İslamları şadandır. +Çünkü hem dünya ve ahireti gösterecek bir rahbere malik hem de inşaallahurrahman istikbalini kafil olacak ulum ve fünunu neşre hadim bir mürebbiyi bulmuşlardır. +Bugün bizim telakkı edilse sezadır. +Hemen Cenab-ı Hak cümle İslamlara H ha . +M. +Fatin AÇIK SAÇIKLIKTA İFRAT Daru’l-Hilafe’nin yegane yevmi ceride-i İslamiyyesi Tasvir-i Efkar refik-ı muhterememizden: +“Son zamanlarda bazı muhadderatın adab-ı İslamiyye ve adat-ı milliye ile kat’an tevafuk eylemeyecek şekil ve kıyafetlerde sokaklara çıkmakta pek ileriye gittiklerini nazar-ı dikkate alan Merkez Kumandanı Halil Bey geçenlerde şedid ve fakat pek musib bir beyanname neşrederek yalnız memalik-i Osmaniyye’ye değil bütün bilad-ı İslamiyye’ye numune-i imtisal olması iktiza eden merkez-i Hilafet’te kat’an caiz olamayacağını ve bu mübalatsızlıklarda devam edenlerin teşhir ve sair suretlerle te’dib olunacaklarını i’lan eylemişlerdi. +Bidayet-i neşrinde bu beyanname bit-tabi’ icra-yı te’sirden hali kalmamış ve inkılab-ı ictimai namı altında ashab-ı vicdan ve iz’anı cidden muazzeb edecek kıyafetlerle sokaklara uğramayı adet edinenlerde bir hayli ihtiraz asarı meşhud olmuş ise de i’lan-ı Meşrutiyet’ten beri bir kısım halkımızın şiar edindiği her türlü alaik-ı milliyyeden tecerrüd ve son günlerde maatteessüf bazı muhadderat yine açık saçıklığı ahkam-ı İslamiyye ve adat-ı milliyyeyi istihkarı ifrata vardırmaya başlamışlardır. +Son uğradığımız musibetlerin asar-ı meş’umesini mümkün mertebe az bir zamanda izale ile mehma-emken telafi-i ma-fata muvaffak olmak ve memleket hakıkı bir devre-i huzur ve terakkıye girebilmek için her şeyden evvel efrad-ı milletin ittifak ve ittihad-ı tam dairesinde çalışması farz iken anlayamıyoruz ki bir ekseriyet-i azimenin hissiyatını i’tikadatını bi-muhaba rencide edecek binaenaleyh daimi surette su’-i tefsirata ve haklı infialata sebebiyet verecek halata cür’et etmekte ne faide ümid olunuyor? +Acaba hanımlarımızdan –hamdolsun– bir ekall-i kalilin yalnız açık saçıklık ile değil hatta daha ağır elfaz ile tavsife bi-hakkın layık olacak kıyafetlerle sokaklara uğramasından memlekette ne gibi bir inkılab-ı ictimai vukua geleceğine sevaik ile asırlardan beri teessüs etmiş adatı öyle Avrupa modasına ittiba’ fikr-i sahifine kapılmış üç beş küçük beyin keyif ve arzusuyla ve o keyif ve arzuya isti’cal-karene ittiba’ eden beş altı kadının mübalatsızlıklarıyla tebdil edilebilir mi edilebilmesinin imkanı var mıdır?” MISIR’DA İTALYA PROPAGANDASI Trablus ve Bingazi mücahidleriyle bu ana kadar uğraşan ve bu yüzden mütemadi zayiata duçar olan İtalya hükumeti yeni ele geçirdiği arazide müsalemet-karane bir politika ta’kıbine karar vermiş olduğundan Senusilerle öteden beri anlaşmak ve onları harb ve darbdan vazgeçirmek için her türlü vesail ve vesaite müracaattan hali kalmamıştır. +İtalyanlar evvela Senusi’yi kandırmaya fiilen teşebbüs ettiler ise de buna muvaffak olamadılar. +Çünkü müşarun-ileyh yarım asırdan ziyade Afrika’nın bir kısmında kendini tarikatini tanıttırmış ve yüz binlerce mürid ve peyrev kazanarak her tarafta zaviye tekke te’sis etmek suretiyle adeta bir hükumet-i ruhaniyye bir saltanat-ı ma’neviyye te’minine muvaffak olduğu cihetle İtalyanlarla te’min-i münasebat-ı vidadiyyede bulunmayı kendi menfaatine muhalif görür. +Senusi’nin ecdadı Afrika’da diyanet ve tarikat namına pek büyük hizmetler ifa etmişler hal-i vahşette gezmeye alışan akvam ve kabail-i vahşiyyeyi dini bir surette temdine hasr-ı mesai eylemişlerdir. +Senusi’nin daire-i nüfuzu yalnız Trablus’da değil Fransızların ve İngilizlerin işgal ettikleri Afrika müstemlekatında da gereği gibi kökleşmiştir. +Trablus ve Bingazi’den başlayan bu mıntıka-i siyadet ve nüfuz Vaday Sudan Mısır’a kadar uzanmıştır. +Hatta Hicaz’a kadar tevessü’ eylemiştir. +Senusiler kendi peyrevlerine diyanet-i İslamiyyeyi pek sade bir tarzda kabul ettirmiş ahlaklarının tashihine cidden sa’y ü gayret eylemiş maaliyatı o çöl adamlarına layıkıyla tanıttırmışlardır. +Senusi zaviyelerinde kuşe-nişin-i inziva olan mürşidler tabiin ve ashab her guna vaaz ve irşadatta bulunmakta devam ettikleri gibi onlara müsalemet dairesinde yaşamayı da öğretirler. +Bu zamana –İtalya muharebesine– değin Senusiler hiçbir hıristiyan hükumet aleyhinde maddeten ma’nen siyaseten fiilen olsun Afrikalılar nezdinde ne propaganda; ne de teşvikat ve tergıbatta bulunmuşlardı. +Fakat üç dört seneden beri gerek İtalya’nın gerek Fransa’nın Trablus ve Vaday arazisindeki tecavüzat-ı tama’karane ve iktisadiyyelerine karşı artık ses çıkarmamak keyfiyeti Senusiler için bir emr-i muhal teşkil eyliyordu. +Çöllerde sıcak ve susuz yerlerde bile zavallı Afrika müslümanlarına rahat yüzünü göstermeyen daha doğrusu göstermek mün bükmün– ihtiyar-ı sükut eylemek gayr-ı kabildir. +Binaenaleyh Senusilerin sabır ve tahammülleri tükenmek derecesine geldi. +Herçi-bad abad bu yer yurd düşmanları bulunan müstevlilere hadlerini tanıttırmak zamanının hululü üzerine silahlarına sarılıp meydan-ı cihada merdane bir surette atıldılar. +dıklarını bir çok muharebat ve musademat neticesinde gözleriyle gören Senusiler kendi rızalarıyla hasımlarına baş eymeyi zül ve hakaret hatta namussuzluk ve meskenet telakkı ettiklerinden ila-nihaye vaz’iyet-i harb-cuyane ve müdafaa-karanede bulunmayı tercih eylediler. +Trablus ile Bingazi ve tevabiinin yalnız sahil cihetlerini kendi kuva-yı bahriyyeleriyle zabta muktedir olan İtalyanlar pek acı tecrübelerden sonra içerlere doğru hücum ve istila edemeyeceklerini şart koşmaya bil-mecburiyye tenezzül eylediler. +Bu suretle tevsi’-i daire-i nüfuz edinceye kadar Senusilerle bir müddet hoş geçinmeye karar vermişlerdi. +Fakat evdeki pazarlık çarşıya uymadı ve Senusi’den cevab-ı red alınca hakıkı bir felakete ma’ruz kaldıklarını idrak ederek siyasi hud’a ve hilelere teşebbüs etmeyi nefsü’l-emre daha muvafık buldular. +Bu suretle Senusilerle daima temasda bulunan kendi ebna-yı cinslerini onlara musallat etmeyi maslahatlarına muvafık bularak oralarda oldukça nüfuz-ı kelimeye malik bulunan bir çok kimseleri para kuvvetiyle Mısır’a celb ettikten sonra Mısır’daki ceneral konsolosları vasıtasıyla iğfal ettiler. +Para kuvvetiyle vicdanları imanları satın alınmış olan bu dun meşreb sefiller İtalyanlara ciddi bir hizmette bulunup daha ziyade te’min-i nakd ve menfaat eylemek için var kuvvetlerini bazuya vererek Senusi peyrevleri arasına dağıldılar İtalya gibi muazzam ve her türlü kuvaya malik bir devlete karşı ebediyyen hasmane bir vaz’iyette bulunmanın neticesiz bir iş olduğunu anlatarak zavallı mücahidleri olamadıkları gibi en sonra foyaları meydana çıktı ve her yerden koğuldular. +Bu teşebbüsten de bir faide iktitaf edemeyen sinyörler bir müddet için Senusilerle harb ve darb etmekten vazgeçmeye karar vermişler ise de müdafi’ ve mücahidler İtalyanların bu desiselerini de haber aldıkları cihetle İtalyanları kendi mıntıkalarında rahatsız etmeye başladılar. +rupa akvamı matbuatı onları hedef-i istihza ittihaz etmeye başlayınca buna karşı muvakkat bir çare bulmak için İtalyan mütefekkirleri siyasiyyunu çalıştılar. +En iyi bir çare olmak üzere Trablus’da cereyan eden musademat ve vukuatı tahrif etmek Avrupa’yı Avrupa efkar-ı umumiyyesini muvakkaten bu suretle iğfal ve ıdlal için kuvvetli bir alet elde ettiler: +Royter Hafas İstefani telgraf ajanslarıyla Mısır’da yevmi olarak intişar etmekte ve ecnebi propagandasıyla muvazzaf bulunan el-Mukattam ve el-Ehram gazetelerini!... +Frenk ajanslarının tahrif-i hakıkat etmelerine hayret ve taaccüb etmeyiz. +Zira İslamiyet’le müslümanlara karşı Hıristiyanlık’ın daima müttehid ve yek-vücud bir kütle teşkil eyledikleri herkesin ma’lumudur. +Fakat daha dünkü gün Araplıkla Arapların hukukunu müdafaaya kalkışan ve Ceziretü’l-arab’ı bir yangın yerine çevirmek isteyen el-Mukattam ve el-Ehram’ın Trablusgarb’daki mücahidin-i urban aleyhinde bulunması ve İtalyanların aşikar olan hezimet ve mağlubiyetlerini ört bas edip onları galib göstermeye kalkışması ne kadar gülünç bir şeydir!... +Suriye’de Fityan-ı Kahtan Paris’de Ebna-i Adnan komitelerinin teşkil ve te’sisine –hükumet-i Osmaniyye ile bütün Osmanlılara karşı– çalışan baladaki gazetelere ne olmuştur ki bu kadar çabuk mesleklerini değiştirmeye lüzum görüyorlar?... +Fitne ve fesad dellallığıyla geçinen bu iki gazete –Arapları kendi hukuk-ı mağsubelerini müdafaa ve istihsale tergıb ettikleri halde– neden Trablus ve Bingazi Araplarıyla çöldeki Senusi Araplarının hukukunu müdafaa etmeyi unutuyorlar?... +Demek ki bu evvelki iddiaları sırf hükumet-i Osmaniyye’yi müşkilata düşürmek ve Arabistan’da nifak ve ayrılık tohumlarını saçmak içindi. +Yoksa Araplarla Frenkler beyninde tahaddüs eden münazaat ve ihtilafata karşı mes’elenin şekil ve rengi asıl mahiyeti değişir! +el-Mukattam ve el-Ehram gazeteleri Suriye hıristiyanlarındandırlar. +Uzun müddetten beri Mısır’da gazetelerini te’sis etmiş ve biri Fransız diğeri İngiliz tarafdarlığıyla havas ve avam nezdinde şöhret bulmuş kimselerdir. +Nasyonalistlik cereyanının müessisi ve el-Liva’gazetesinin ilk naşiri merhum Mustafa Kamil Paşa daima Mısır’daki Suriyeliler aleyhinde yazdığı makalelerde bu müfsidleri ed-duhala’ –araya sokulan fodullar– kelimesiyle yad ediyordu ki cidden bu heriflerin İslam ve İslamiyet düşmanı oldukları bil-cümle İslam mütefekkirlerince sabittir. +el-an bir takım sade diller bu gibi varak-parelerin neşriyatına inanmaktadırlar ki şayan-ı teessüf ve teessürdür. +Senusi’nin İtalyanlara cevaben yazdığı son mektubundaki bir fıkrayı nakl ve tercüme etmeyi faideden hali görmüyoruz. +“ Tercümesi: +Gökleri direksiz tutan Cenab-ı Hakk’ın izzet ve celaletine yemin ederim ki sizinle barışmam; sizinle muharebe ve mukatele etmekten çekinmem. +Sizin çokluğunuza da ehemmiyet vermem sizden korkmam. +Bu İslam diyarından zelil ve hakır olarak def’ olup gidinceye kadar sizinle uğraşacağım” Senusi’nin bu yeminini Mısır’daki felaket dellalları acaba daha muvafık buldular da buna ses çıkarmaz mı oldular?.. +Hükumet-i meşruta-i Osmaniyye ile meşrutiyetperver Osmanlı liderlerine gençlerine karşı el-Mukattam daima yalan yanlış neşriyatta bulunmaktan asla haya ve hicab etmiyor! +En ufak bir habbeyi icabında kubbe gösteren bu gazetelere Arap şuara ve ümera-yı cahiliyyesinden olup vefa ve izzet-i nefsiyle tarih-i Arab’da bir şöhret te’min etmiş olan Samoel bin Adiyan’ın şu beytini istişhad etmekle iktifa etmeyi münasib görüyoruz: +- - Paris’de intişar eden Eclair gazetesinin istihbarat-ı mevsukasına nazaran Trablus’daki mücahidler üç bin kişiden ibaret oldukları halde mitralyöz toplarıyla beraber birkaç küçük müfrezeye ayrılarak Zeytun’e ve sair mühim mevakıe doğru gitmişlerdi. +Ahiren mezkur müfrezeler İtalyan kuma[nda]nlarından General Kantur ile Miralay Kabyali’nin kumandaları altında bulunan asakire rast gelerek musademata başlamışlardır. +Musademat-ı mezkure neticesinde İtalyanlar firara mecbur olmuşlardır. +Mücahidler ise İtalyan askerlerinin çadırlarının bir kısmını iğtinam diğer kısmını ihrak su yollarını da tahrib eylemişlerdir. +Fakat İtalya gazeteleriyle ajansları daima mağlubiyetlerini galibiyet suretinde göstermeye çalışmaktadırlar. +Maskat: +Hintistan’da intişar eden İngiliz gazetelerinin beyanatına nazaran Maskat ve Umman dağlarında bulunan kabail kendi emirleri bulunan Maskat Emiri Seyyid Teymur’a karşı isyan edip ihtilal çıkarmaya yeltenmişlerdir. +da isyanın söndürülmesi İngilizler için bir emr-i müşkil teşkil eylediğinden ihtilalin önünü almak için Maskat hakimine muavenet etmeye karar vererek umur-ı dahiliyyesinde kendisini serbest bırakmayı vaad eylemişlerdir. +el-Müeyyed gazetesinin Çin muhabirinden aldığı mektupta müslümanlarla Çin gençleri arasında büyük bir ihtilaf hasıl olmakta olduğu beyan edilmiştir. +Çin inkılabı esnasında genç kılabcılara en ziyade yardım eden bir unsur varsa o da Çin’deki müslümanlar idi. +Çin’in en mühim kuva-yı askeriyyesini teşkil eden İslamlarla gençlerle tevhid-i mesai etmiş olmasaydılar Çin Cumhuriyet-i Cedidesi bir türlü teşekkül edemeyecekti. +İnkılabı husule getiren Yuan Shikai –ki son Çin Cumhuriyeti Riyaseti’ne intihab edilmiştir– Çin müslüman askerlerinin hidemat-ı ciddiyye ve ber-güzidelerini akıb-i miyet vermemeye başlamış bütün büyük me’muriyetleri sırf putperest Çinlilere hasr etmiş olduğundan müslümanların teveccühünü büsbütün bu haksızlığıyla gaib eylemiştir. +Halbuki inkılabdan evvel Yuan Shikai ile Çin müslümanları arasında bir takım muahedename ve i’tilafname teati edilmiş ise de ahiren muahedat ve mevaidin ihmal edildiğini gören müslümanlar inkılab reisinin bu hareketinden müteessir olarak inkılabcılardan fenalık gören sabık Çin derebeyleriyle tevhid-i efkar etmeye başlamışlardır. +Binaenaleyh Çin’de yeniden büyük tebeddülat husule geleceğine Beyrut’da münteşir el-İkbal gazetesinde okunduğuna göre Hindistan ulemasından bir zat memalik-i Osmaniyye’de ciddi bir ıslahat-ı diniyye husulü için mufassal bir layiha kaleme almış ve mezkur layihayı sadrıa’zam paşa hazretlerine takdim etmek fikrinde imiş. +Hindistan’ın Leknehor şehrinde Nedvetü’l-ulema namıyla büyük bir meclis vardır ki reisi Hind ulemasından ve mümtaz müverrihinden Mevlana Şibli Nu’mani hazretleridir. +Bu meclisin a’zaları hep büyük ulemalardır. +Diniyyat ile İslamiyet’in maarif-i diniyyesine taalluk eden mesail-i mühimme burada müzakere ve hall u fasl olunur. +Meclisin ehemmiyetini takdir eden İngiltere hükumeti bu meclise ahiren ayda elli İngiliz lirası bir tahsisat vermiştir. +Fakat her nedense bu meclis biraz intizamsızlığa uğramıştı şimdi ise Hindistan mütenevvirlerinin himmetiyle tekrar ihya ve esaslı bir surette te’sisine çalışılmaktadır. +Nedvetü’l-ulema’nın esaslı bir meclis olmasına en ziyade gayret eden zat Kalküta’daki el-Hilal ceride-i feride-i diniyyesinin sahib-i fazılı Mevlana Ebu’l-Kelam Azad hazretleridir ki bir taid başmakaleler yazmış ve Hind müslümanlarıyla ileri gelenlerini Bu kere el-Hilal’de mütalaa-güzarımız olduğuna nazaran Delhi şehrinde eşraf-ı mahalliyeden Hakim Hazinülmülk hazretlerinin konağında bir çok ulema fudala ağniya toplanarak akd-i müşavere ve müzakereye başlayarak Nedvetü’l-ulema Meclisi’nin yeniden nizamat ve usullerini tedkık ve ta’dile teşebbüs eylemişlerdir. +Hindistan’ın Allahabad şehrinde bulunan müslümanlar muntazaman cemaat namazını kılmaya karar vermişlerdir. +Evkat-ı hamsede camiler musallilerle dolmaktadır. +Namaz kılmayanlara karşı huşunet ve i’tinasızlık gesterildiği cihetle onlar da namaz kılmaya ve cemaate uymaya mecbur olmuşlardır. +Her namaz akıbinde zamana göre mev’ıza ve yır dualar edilmektedir. +Bilse Ahbar gazetesinde okunduğuna göre Hind müslümanlarından birisi maddi ve ma’nevi bir surette taunun ilacını keşfetmiştir. +Bu ilac edviye-i kimyeviyyeden mürekkebdir. +Aynı zamanda ilacı kullanan kimseye bir de kuumine veriliyor ki dinen de yardımı olsun. +Vatan gazetesinde okunduğuna nazaran Lahor’da defin-i hak-i ıtırnak olan Sultan Kutbüddin Gavri hazretlerinin mezarı fersudeleşmiş olduğundan yerli müslümanlar tarafından ta’miri için hükumet-i mahalliyeden ruhsat taleb edilmiştir. +İngilizler müslümanların gönlünü bu suretle de yapmak için mezkur mezarın hükumet tarafından güzelce ta’mir ve termimine mübaşeret edileceğini beyan ile müslümanların memnun edilmelerine çalışmışlardır. +Allahabad’da Hind ve putperestler için büyük milli bir darü’l-fünun inşası biri bütün servetini terk ve teberru’ eylemiştir. +Muma-ileyhin teberru’ ettiği emlak ve akar senevi iki yüz yetmiş bin İngiliz lirası kadar bir varidat te’min ediyormuş. +Kendi ebna-yı cinsinin saadetini bu himmetiyle ihya eden zatın heykeli som altından olarak mezkur darü’l-fünunda rekz edilmeye milletdaşları tarafından karar verilmiştir. +Lahor müslümanları münhasıran kendilerine mahsus olmak üzere büyük bir hitabet salonuyla bir kıraathane bir kulüp inşasına karar verip ianat cem’ine başlamışlardır. +Hind-i Şimali’de bulunan müslümanlar günden güne terakkı ve teali eylemektedirler. +Hindistan müslümanlarının büyük liderlerinden Sir Aka Han hazretlerinin Afrika-yı Cenubi’deki müslümanların ahval-i siyasiyye ve iktisadiyyelerini yakından tedkık etmek için önümüzdeki sonbaharda oraya gidecektir. +Müşarun-ileyh hal-i hazırda Monte Carlo’da bulunduğunu Dehli’de çıkan Zikomrid yazıyor. +Hinduların büyük bir kongresi vardır ki tamamıyla siyasiyyatla iştigal eder. +Ve Hinduların menafi’-i maddiyye ve siyasiyyesini muhafaza ve müdafaa etmek için de senede bir kere Hindistan’ın meşhur şehirlerinden birinde in’ıkad eder. +Bu kongreye Hindistan’ın atiyen müstakıllen idare olunmasını arzu eden müslümanlar da a’za olarak intisab eylemişlerdir. +Nitekim bu sene kongre bir müslümanın riyaseti tahtında şaz olarak mün’akid olmuştu. +den beri ta’kıb ve tatbik etmekte oldukları cebr ve şiddet politikasının ta’dili için mezkur kongre a’zasından birkaç Hindu ile Patna Eyaleti nüfuz-daranından ve Hind müslümanlarının büyük liderlerinden Avukat Mister Mazharulhak hazretleri bir hey’et-i mahsusa olarak Hindular tarafından resmen İngiltere’ye i’zam edilmişlerdir. +Ve hey’et miyanında Bombay müslümanlarından Mister Habina dahi bulunuyor. +Hey’et-i mezkure İngiliz vükela ve ricaliyle görüşüp bir i’tilaf akdine çalışacaklarmış. +Hey’etin müslüman a’zaları vazifelerini Londra’da ikmal ettikten sonra Dersaadet’e geleceklerdir. +Huda rızası için kaldırın nifakı... +Günah! +Alev saçaklara sarsın mı ya ibadallah? +Sararsa hanginizin hanümanı kurtulacak? +O bir tutuşmaya görsün ne od kalır ne ocak! +Neden beş altı vatansız beş altı kundakçı Alay alay buluyor arkasında yardakçı? +Niçin hakır oluyor sonra durmayıp öteden “Koşun! +diyen bu cehennem henüz kıvılcım iken.” Ne intibaha çalışmak ne i’tilaya emek; Cihan yıkılsa bizim halk uyanmadan gidecek! +Onun kıyamı için Sur’u beklemek lazım! +Bu duygusuzluğa bir çare yok mu Allah’ım? +Zavallı köylüye ilkin epeyce sövmüşler; Birer davul kadar olmuş da budlarındaki şiş “Davul çalınmada zannım aşağıki evde!” demiş. +“Davul bizim eve gelmiş!” demiş sonunda hani? +Bizim de halimiz aynıyle köylünün hali! +Harim-i Şer’-i Mübin’in zemin-i İslam’ın Birer birer yıkılırken husun-i iclali; Yerinden oynadı yerler de bizler eyyamın Tekallübatına biganeyiz hayal ettik Kımıldamaksızın imanı küfre çiğnettik! +Kımıldamak yine yok bizde cebr-i mafata; Kim uğramıştı unuttuk geçen beliyyata! +Bizim muhiti bizim halkı seyredince nazar; Görür ki: +Beyni bozulmuş yığın yığın kafa var. +Düşünceler mütehaliftir istikamette; Şu var ki hepsi nihayet bulur sakamette! +Birinci zümreyi teşkil eden zavallı avam Bıraksalar edecek tatlı uykusunda devam. +Bugün nasibini yerleştirince kursağına; “Yarın” nedir? +Onu bilmez yatar dönüp sağına. +Yıkılsa arş-ı Hilafet tıkılsa kabre vatan Vazifesinde değil: +Çünkü “hepsi Allah’tan!” Ne hükmü vardır esasen yalancı dünyanın? +Ölürse: +Yan gelecek Cennet’inde Mevla’nın. +Fena kuruntu değil! +Ben derim sorulsa bana: +“Kabul ederse Cehennem ne mutlu amca sana!” Hayata küskün olandır ki: +Saplanıp ye’se “Selametin yolu yoktur... +Ne yapsalar boşuna!” Demiş de hırkayı çekmiş bütün bütün başına. +Bu türlü bir hareket mahz-ı küfr olur; zira: +Taleble amir olurken bir ayetinde Huda Buyurdu “Kesmeyiniz ruh-ı rahmetimden ümid; Ki müşrikin olur ancak o nefhadan nevmid.” Bu bir; ikincisi: +Ye’sin ne olsa esbabı Onun atalet-i külliyyedir ki icabı Teressübatını etmiştik önceden tahlil. +Üçüncü zümreyi kimlerdir eyleyen teşkil? +Evet şebab-ı münevver denen şu nesl-i sefih. +Bu zübbeler acaba hangi cinsin efradı? +Kadın desen geliyor arkasından erkek adı; Hayır kadın değil erkek desen nedir o kılık? +Demet demetken o saçlar ne muhtasar o bıyık? +Sadası baykuşa benzer hıramı saksağana; Hülasa zübbe demiştim ya artık anlasan a! +_____________ FIKIH VE FETAVA S: +İctihad örfe intibak ihtiyacından mı mütevelliddir? +En ziyade dilimizde dolaştırdığımız “İctihad” kelimesinin ma’na-yı fıkhisi layıkıyla anlaşılmamıştır: +Kimi ictihad ile kıyası bir addediyor kimi “İctihad örfe intibak ihtiyacından mütevelliddir” diyor. +Müctehid ve müctehide terettüb eden ahkam sadedden haric olduğundan ve evvelki makalemizde örfün ne olduğu bildirildiğinden onlardan sarf-ı nazar edeceğiz yalnız sadede ta’alluk eden ictihadı ve ona terettüb eden kava’idi mesail-i fıkhiyyede tatbikini beyan edeceğiz. +Evvela Kütüb-i usuliyyede tasrih edildiği vechile ictihad lügatte meşakkatli olan bir şeyi ele geçirmek hususunda takati sarf etmekdir ki bezl-i makdur ile tercüme olunuyor. +hususunda fakıhin takatini bezl etmesidir. +Hükm-i şer’i kaydıyla hükm-i akli hükm-i hissi hükm-i örfi ve saire haric kaldığı gibi zanni kaydıyla vücub-ı zekat ve hürmet-i zina gibi hükm-i şer’i-i kat’iler zaruriyat-ı diniyye de haric kalır. +Filvaki’ ahkam-ı akliyye ve hissiyye ve örfiyyedeki bezl-i makderet de bir ictihad ise de bunlara ictihad-ı fıkhi denmez ram da olur. +Müctehid amele muhtac olur kendi hakkında farz-ı ayn olur çünkü müctehidin ne kendi hakkında ne başkası hakkında birine taklid etmesi caiz değildir. +Bir hadise hudus eder sail o hadise hakkındaki hükm-i şer’iyi başkasına sormaya kadir olamaz. +Artık hadisenin fevtinden korkarak ale’l-fevr ictihad vacib olur. +Bir hadise hudus eder hadisenin fevtinden korkulmaz; sail hadise hakkındaki hükm-i şer’iyi başka bir müctehide de sual edebilir müctehidlerden biri cevap verirse farz sakıt olur. +Müctehidler cevap zahir iken imsak ederler ise günahkar olurlar bilakis cevap zahir değil ise imsaklerinden naşi ma’zur olurlar. +Fakat müctehidlerden taleb sakıt olmaz savabın zuhuruna kadar cevabın farz olması bakı kalır. +Hükme nazar hususunda müşterek olan iki kadi-i müctehid beyninde hüküm deveran eder ictihad her ikisine de farz olur her hangisi teferrüd ederse farz sakıt olur. +Müctehid hadisenin hudusünden evvel hükmünü bilmek . +Sail hadisenin hudusünden evvel hadise hakkında hükm-i şer’iyi sual eder müctehid ba’de’s-sual ictihad eder. +Haram olan ictihad nas ve icma’ gibi delil-i katı’ var iken mes’ele mansusün aleyha mücma’un-aleyha iken yapılan ğına binaen maksemde dahil olamayacağından Keşf-i Pezdevi’de zikr olunmamıştır; fakat et-Tahrur’da Müsellemü’s-sübut ’da tarden li’l-bab zikr olunmuştur. +Nebiyy-i zişan sallallahu aleyhi ve sellem efendimiz hazretlerinin mesalih-i dünya ve tedbir-i huruba ve emsaline ta’alluk eden umurda ictihadı caizdir. +Bu husus hakkında usuliyyin icma’ etmişlerdir. +Fakat ahkam-ı şer’iyye ve umur-ı diniyyede mansus olmayan mesailde ictihad-ı nebinin cevazı hakkında mezahib-i muhtelife vardır: +Mezheb-i evvel: +İctihad-ı Nebi mutlak olarak yani vahye ve amme-i ehl-i hadisin mezhebleri de budur. +Mezheb-i sani: +İctihadını vahye intizar etmek şartıyla caizdir; İmam-ı A’zam Ebu Hanife’nin ve Muhammed’in mezhebleri budur; fukaha-i Hanefiyyece muhtar olan bu mezhebdir. +Nebiyy-i zişan efendimiz hazretleri bir hadise zuhurunda evvel emirde vahye muntazır olur hadisenin fevtinden havf ederse ve bu babda kendisine vahy gelmemiş ise ictihad eder. +Nebiyy-i zişan efendimiz hazretleri ictihad eder ve ictihadı üzerine karar kılar ise bu karar sıhhat-i ictihadın delil-i katı’ı olur çünkü Nebi aleyhissalatü vesselam hatada karar kılmaz bundan naşi müctehidin-i sairenin ictihadına muhalefet caiz olduğu halde Nebi aleyhissalatü vesselam efendimizin ictihadına muhalefet caiz değildir; bu ictihada vahy-i batın derler. +Mezheb-i salis: +İctihad-ı Nebi caiz değildir ekser-i Mu’tezile ve Eşa’ire’nin mezhebleri budur. +Mezheb-i rabi’: +Ancak huruba müte’allik olan mesailde mahkidir. +Mezheb-i hamis: +Tevekkufdur hiçbir şeyi kat’ etmemektir; Kadı Ebu Bekir el-Bakıllani ile Ebu Hamid el-Gazzali’nin mezhebleri budur. +Ancak hata karar kılmaz ona tenbih olunur İctihad-ı Nebi’de hatanın caiz olacağı ayet-i kerimesi ile hadis-i şerifi ile; hata üzerinde karar kılmayacağı icma’-ı ümmet ile sabittir. +Asr-ı sa’adette müctehid sahabinin ictihadı caiz ve vaki’ olup olmamasında ihtilaf olunmuştur: +Bir taifeye göre asr-ı sa’adette ictihad-ı sahabi caizdir. +caizdir. +Ekser ulema indinde muhtar olan budur. +Bu kavl Razi’nin Amidi’nin muhtarları da budur. +let’in haricinde caizdir. +Asr-ı risalette ictihad-ı sahabiyi tecviz edenler ayrıca ictihadın vukuunda ihtilaf ediyorlar: +vaki’dir. +Amidi ile İbnü’l-Hacib’in muhtarları budur. +kat huzurdan haricde vaki’dir. +Kadi’nin Gazzali’nin İbnü’s-Sabbağ’ın muhtarları budur Ebu’l-Me’ali de bu mezhebe meyyaldir. +Ekser fukaha ve mütekelliminden menkul olan bu mezhebdir. +Kavl-i evvel mezheb muhtar ve racihdir. +Nitekim Buhari’nin tahrici üzere Nebiyy-i zişan sallallahu aleyhi ve sellem efendimiz hazretleri Beni Kureyza hakkında Sa’d bin Muaz’ı hakem kılmış Sa’d bin Muaz “mukatilini katl çocuklarını seby ile” hüküm eylemiş Fahr-i Alem efendimiz hazretleri buyurmuştur. +Keza Buhari’nin tahrici üzere Gazve-i Huneyn’de huzur-ı Risalet’te Ebubekir es-Sıddik radıyallahu anh ictihad etmiş Hakimü’l-enbiya efendimiz hazretleri Hazret-i Sıddik-ı a’zamın ictihadını tasvib buyurmuştur. +Keza Ebu Davud ve Nesai’nin tahricleri üzere Hazret-i Ali kerremallahü vechehu Yemen’de iken bir veled hakkında ictihad etmiş bu ictihad Nebiyy-i efham efendimiz hazretlerine baliğ olmuş İmam Ahmed’in tahrici üzere Fahr-i Alem efendimiz hazretleri “ ” buyurmuştur. +İctihad diğer bir ictihad ile menkuz olmaz. +Nakz da bir da müteselsilen ictihadat menkuz olmuş olur. +Bu ise nasb-ı hakim maslahatını fevt etmiş olur. +Çünkü nasb-ı hakimden maksad fasl-ı husumattır. +Artık ahkama vüsuk kalmaz. +Buna mebni bil-icma’ kazada ictihad ictihad ile nakz olunmaz denilmiştir. +Saniyen: +Evvelki makalemizde beyan ettiğimiz vechile kıyas başka ictihad başkadır. +Kıyası inkar edenler ictihadı ma’naya göre– getirelim. +Buhari’nin Keşf-i Pezdevi’de beyanına göre cumhur-ı ulemaya göre ictihad kıyasdan e’amdır. +Kıyas ictihadsız olmaz fakat ictihad kıyassız olur. +İctihad kıyas ile olsun kıyas Mutlakı mukayyede haml ammı has ile tahsis ve emsali bab-ı ictihadda dahil bab-ı kıyasdan haricdir. +Yalnız İbni Ebi Hureyre ictihad ile kıyası bir addediyor. +Nizameddin el-Ensari’nin Fevatihü’r-Rahmut’da beyanına göre re’y ile ictihad kitabda ve sünnette bulunur aksam-ı vuzuhdan zahiri aksam-ı hafadan müşkili te’vil ve saire ictihaddır fakat kıyas değildir. +el-Lüma’’da “İctihad kıyasdan e’amdır” diyor. +zali el-Müstesfa’da ve e’azım-ı usuliyyin-i Malikiyye’den tahkık-i menat-ı hükmükıyasdan ayırıyorlar. +Geçen haftaki makalelerimizde beyan ettiğimiz vechile Zahiriyye İmamiyye İbaziyye kıyası inkar ettikleri halde ictihada kail oluyorlar. +Salisen: +Zerkeşi’nin tahkıki vechile Cenab-ı Ahkemü’l-hakimin kaffe-i ahkam-ı şer’iyye üzerine edille-i katı’a nasb etmemiş mükellefin hakkında tevsi’-i maslahatına mebni edille-i ahkamı zanni kılmıştır. +Bütün ahkam-ı şer’iyyede edille-i katı’a kaim olmuş olsaydı mükellefin mezheb-i vahide hasr-ı nefs edecekler idi. +Bu ise tevsi’a yüsr ve suhulete münafi idi. +Din yüsr ve suhulet şeri’at gayet vasi’ bir rahmettir. +Buna mebni ahkam-ı şer’iyyede edille-i zanniyye mu’teber olmuştur. +Delil-i kat’isi bulunmayan hükm-i şer’i-i ameli müctehedün-fih olur. +Mes’ele-i ictihadiyye delil-i katı’ı bulunmayan mes’ele-i fıkhiye demektir. +Bir mes’ele-i fıkhiyye hakkında delil-i katı’ nasb olunmamış ise o mes’ele mes’ele-i beyan olunur. +Artık ictihad ancak delil-i katı’ı bulunmayan bir mes’ele-i şer’iyye hakkında hükm-i şer’isini beyan etmek bir te’siri görülmüyor. +Delil-i katı’ı bulunan mesailde ictihad bulunamayacağından ihtilaf da zuhur etmez delil-i katı’ı bulunmayan mesailin hükmü bil-ictihad ma’lum olacağından ve her müctehidin re’y ve nazar ve ictihadı diğer müctehidin re’y ve nazar ve ictihadına muhalif olabileceğinden ve dalaleti mucib değildir muhdes değildir. +Belki Gazve-i Bedir Sefer-i Beni Kureyza Musalaha-i Hudeybiye’de vuku’ bulan ihtilafdan anlaşılacağı üzere asr-ı celil-i Risalet’te bile mından i’tibaren cereyan edegelmiştir. +Asr-ı Sıddik-ı a’zamda bir hükm-i dinide ihtilaf karar bulmamıştır; asr-ı Faruk-ı ekberde hükm-i dinide ihtilaf karar bulmuş ise de ihtilaf-ı aradan naşi levm ve zem vaki’ olmamıştır. +Asr-ı Zinnureyn’de hükm-i dinide ihtilaf-ı aradan naşi zem ve levm vaki’ olmuş Asr-ı Haydar-ı kerrarda ihtilaf-ı ara’ seyfe müncer olmuştur. +Asr-ı celil-i Risalet’te cümleye alenen beyan olunan umur-ı mühimme ve feraiz-i kat’iyye ve ukud ve ahkam-ı şer’iyye nusus-ı vazıha ve icma’-i kat’i gibi edille-i katı’aya müstenid olduğundan bunlar mahall-i ictihad değildir bunlarda da edille-i katı’a nasb olunmadığından füru’ ve tefasil mahall-i Mesela taharet-i salatın su ile sahih olması müttefekun-aleyh sair mayi’at ile cevazı muhtelefün-fihdir. +Keza hamrin hürmeti mücme’un-aleyh necaseti muhtelefün-fihdir. +Keza mesh-i re’sin erkan-ı vuzu’dan olduğu mücma’ün-aleyh mikdar-ı mesh muhtelifün fihdir. +Keza salat-ı Cuma’nın farziyyeti müttefekün-aleyh izn-i sultana tevekkuf etmesi muhtelefün-fihdir. +Keza salat-ı idin meşru’iyyeti müttefekün-aleyh vücubu muhtelefün-fihdir. +Keza ribanın hürmeti mücme’un-aleyh riba-i fazlın hürmeti mühtelefün-fihdir. +Keza tahir olan bir aynın bey’i bil-icma’ sahihdir fakat kelb hamr fışkı gibi nefsinde necis olan bir aynın bey’i muhtelefün-fihdir. +Keza nikahın meşru’iyyeti mücme’un aleyh hin-i akidde şahidlerin bulunması muhtelefün-fihdir. +Keza hür olan insanın şehadeti bil-ittifak makbul kölenin şehadetinin makbul olması muhtelefün-fihdir. +Ve kıs ala zalik. +Rabi’an: +Mesail-i fıkhiyye hakkında ictihadın nasıl cereyan ettiği ma’lum olmak üzere birkaç numuneler irae edelim: +Mes’ele : +nazm-ı celili mesh hakkında kat’i olduğu halde mikdar-ı mefruz hakkında kat’i değildir. +Hanife: +“Kitap mücmeldirnasiyeyi mesh hakkında varid olan hadis-i şerif mücmeli beyan ediyor bu halde mikdar-ı mefruz nasiyeyi bazı re’si meshdir” diyerek ictihad ediyorlar Hanife’ye göre rub’-ı re’s veya üç parmak mikdarı mesh farzdır. +Şafi’iyye: +“Kitap mutlakdır ba’ teb’iz içindir bundan dolayı mikdar-ı mefruz re’s ismi verilen şeyin ednasını meshdir” diye ictihad ediyorlar. +Şafi’iyye’ye göre tahdid olunmaksızın bazı re’si mesh farzdır. +Malik: +“Ba’ sıladır başın hepsini mesh farzdır bu babda hadis-i şerif de vardır” diye ictihad ediyor. +Malikiyyeye göre kaplayu mesh farzdır. +Malikiyye bu babda ihtilaf ediyorlar. +Bir kısmına göre sülüsanı diğer bir kısmına göre bir sülüsü kafidir. +Ahmed’de Azher -i Rivayat’ta Malik gibi ictihad ediyor kaplayu mesh farzdır” diyor. +Hasan-ı Basri: +“Ekser-i re’si mesh farzdır zira ekser için hükm-i külli vardır” suretinde ictihad ediyor. +Mes’ele : +Sabi ile mecnuna zekatın vacib olması hakkında Hanefiyye şöyle ictihad ediyor: +“Zekat ibadettir bir teklifdir bu ise ancak medar-ı teklif olan ihtiyar-ı kamil ile hasıl olur mecnun ve sabi mükellef değildir.” Hanefiyye’nin bu ictihadı fukaha-i seb’a ashabından Hazret-i Ali kerremallahü vechehu ile İbni Abbas radıyallahu anhın ictihadlarına muvafıktır. +liyyedendir her vacib-i mali onlar üzerine vacib olduğundan zekat da üzerlerine vacibdir velisi onlar tarafından eda eder.” vafıkdır. +Mes’ele : +Ma’kıl bin Sinan’ın Buru’ binti Vaşık hakkında rivayet ettiği hadis-i şerif Hazret-i Aliyyü’l-Murtaza radıyallahu anhe baliğ olmuş ise de Hazret-i İmam bu rivayeti kabul etmemiş İbni Mes’ud radıyallahu anh hadis-i şerife muvafık olarak ictihad etmiş idi. +Hadis-i şerif mucebince mehir ta’yin edilmediği halde zevci vefat eden kadın hakkında mehir ile hüküm olunacak idi. +Bu babda İmam-ı A’zam ile İmam-ı Şafi’i muhtelif ictihadda bulunuyorlar: +det vacib olduğundan mevt duhul gibidir. +Mehir nefs-i akd te’ekküd eder. +Çünkü mevt ile nikah nihayet bulduğundan güya ma’kudün aleyh teslim olunmuş hükmünde oluyor da tinde ictihad ediyor ve hadis-i şerif ile amil oluyor mehir ile hükm ediyor. +dini nazar-ı i’tibara alıyor. +Hadis-i şerif ile amil olmuyor. +Bu babda Aliyyü’l-Murtaza radıyallahu anh gibi adem-i mehir Mes’ele : +Bey’ bi’ş-şartta fukaha muhtelif surette ictihad ediyorlar: +Neha’i İbni Ebi Leyla Hasan-ı Basri Şa’bi İbni Cerir Ebu Sevr gibi e’azım-ı fukaha hadis-i Büreyre ile amil oluyor: +Hadis-i şerif mucebince bey’ caiz şart batıl oluyor. +Üstaz el-İmam Hammad İbni Şibrime hadis-i Cabir caiz oluyor. +hadis-i şerifi ile amil oluyor şöyle ki: +Hadis-i Büreyre’de ibaha vardır ka’ide-i usuliyyesine mebni hadis-i nehy hadis-i ibahaya müreccahdır hadis-i Cabir’deki şart-ı salb akidde vaki’ değildir hadis-i nehy bazı büyu’ ve şuruta masrufdur. +Çünkü bazı rivayatta Revahu’t-Tahavi varid olmuştur. +Bu ise bey’de ahad-ı akıdeyne nef’i bulunan şart ile olan bey’in bir ferdidir; hadis-i nehy hadis-i şerifi ile hadis-i hıyarat ile muhassasdır bu halde hadis-i nehy ahad-ı akıdeyne nef’i olan her bir şart ile olan bey’in fesadına delalet eder. +Mes’ele : +Ebu Hüreyre’den turuk-ı muhtelife ile rivayet olunan hadis-i Musarrat İmam Ebu Hanife ve Muhammed Eşheb ve ehl-i Irak’dan bir taifeye ve rivayet-i meşhureye nazaran Ebu Yusuf’a göre şayan-ı ihticac değildir. +[Buhari – . +[Hadis metni sehven - ... +- şeklinde yazılmıştır. +[Buhari şeklinde Binaenaleyh Musarrat yani memesi şişirilmiş bir hayvan müşteri hıyar-ı aybdan dolayı Musarratı red edemez. +Yalnız noksan-ı ayb ile bayi’e rücu’ eder. +Bu cema’ate taraftar olanlar şöyle ictihad ediyorlar. +Evvela: +Hadis-i Musarrat şartsız ayıbsız bila-fevat-ı vasf bey’i reddi icab ediyor çünkü tasriye ayıb değildir. +Bu babda müşteri muğterdir aldanmıştır fakat mağrur aldatılmış değildir. +Saniyen: +hadis-i şerifi mucebince harac yani ayn-ı bey’in gallesi geliri daman mukabilindedir galleye daman sebebiyle istihkak hasıl olur binaenaleyh müşterinin yedinde iken hadis olan leben mazmun değildir; Hadis-i Musarrat ise südü mazmun kılıyor. +Salisen: +Süd misliyyattandır misliyyatın misli ile tazmin olunması lazım gelir bir şey misli ile tazmin olunmaz ise kıymetiyle tazmin olunur bir aynın fevatı zamanında daman-ı üdvanın misil veya kıymet ile takdiri icma’ ile sabittir. +Hadis-i Musarrat aynı sütü mislinin gayriyle hurma ile tazmin etmeyi tecviz ediyor. +Rabi’an: +Mal-ı mazmun ancak kıllet ve kesrette mikdar Hadis-i Musarrat’da süd az olsun çok olsun bir sa’ mikdarı ile daman vaki’ oluyor. +münafi olmakla te’vili vacib olur: +Musarrat hakkında bayi’ ile müşteri arasında bir niza’ zuhur ediyor Nebiyy-i zişan sallallahu aleyhi ve sellem efendimiz hazretleri hükmen değil belki sulhen bayi’i istirdada da’vet ediyor. +Fakat bayi’ müşterinin intifa’ ettiği üç günlük sütten dolayı da’vete icabetten imtina’ ediyor bu imtina’ına mebni Akza’l-enbiya efendimiz hazretleri bir sa’ hurma tezyid ediyor bayi’ hayvanı da hurmayı da hükmen değil sulhen kabul ediyor semeni müşteriye veriyor. +Ravi-i hadis bu hali sulhen zan etmiyor da hükmen zan ediyor nakl-i ehadisde nakl bil-ma’na caiz olduğundan zannı üzerine ibare tertib ederek hadisi nakl ediyor. +Hadis-i Musarrat ile amil olmayanlar daha başka bir surette de ictihad ediyorlar hadis-i Musarrata mensuh diyorlar. +Diğer tarafdan Züfer Leys Şafi’i Ahmed İshak Ebu Ubeyde ve bir rivayette Malik ve İbni Ebi Leyla’ya göre hadis-i Musarrat mucebince müşteri için hakk-ı hıyar sabit olur dilerse hayvanı i’ade eder şu kadar ki az olsun çok olsun sağdığı süte bedel ya bir sa’ hurma veya bir sa’ hurmanın kıymetini veya örf-i beldeye göre bir sa’ azık verir. +Bu cema’ate tarafdar olanlar ise şöyle ictihad ediyorlar. +Evvela: +Hadis-i Musarrat usul-i şeri’ate muvafıktır çünkü Musarratta hıyar-ı tağrir vardır tağrir müşteriye hakk-ı rücu’ miş olsaydı parasını verir miydi? +Bayi’in tağrir fi’li ile bey’i Saniyen: +Tasriye ayıbdır müşteri hayvanı sağdıktan sonra tasavvur ettiğine muhalif bulduğundan kendisi hazretleri pazara kadar gidip narhı anlamaksızın mal satanlar Salisen: +Hadis-i Musarrat hadis-i damandan esahdır nasıl olur da hadis-i daman hadis-i Musarrat’a mu’arız olabilir? +Maamafih aralarında te’aruz da yoktur zira harac gallenin Rabi’an: +Lebeni cinsinin gayriyle tazmin etmek tamamıyla adldir çünkü misli ile tazmin mümkün değildir: +Memedeki leben mahfuzdur fesada ma’ruz değildir fakat süt sağıldıktan sonra humz ve fesada ma’ruz olur. +Memedeki sütü kaba sağılan süt ile tazmin zulümdür. +Şer’-i celil ondan müberradır. +Sütün kıymetini takdir ciheti kabul olunur ise beyne’l-akıdeyn niza’ zuhur eder. +Şari’-i a’zam niza’ı fasl için lebene en yakın olan şey ile lebeni takdir etmiştir. +Leben nasıl ehl-i Medine’nin azığı ise hurma da öylece azığıdır her ikisi mat’umdur mekildir bila-ilac vela san’at azık olabilir. +Nebiyy-i zişan efendimiz hazretleri fasl-ı niza’da sebeb-i niza’ı men’e pek ziyadesiyle arzukeş idi. +Bey’-i Musarrat badiyelerde karyelerde öyle mahallatta vaki’ olur ki orada onun kıymetini bilen bulunmaz leben telef olur. +Azlığında çokluğunda niza’ vaki’ olur. +İşte bu niza’ı fasl için şer’-i şerif bir zabıta vaz’ ediyor: +Bir sa’ hurma. +Bu mezhebe göre hurmanın her beldede azık olabilmesi de bir mes’ele-i ictihadiyyedir mevarid-i ictihaddandır mesail-i niza’dandır. +Bazı ehl-i ilme göre her yerde hurma verilir. +Ekser-i Şafi’iyye ve Hanabile’nin mezhebi budur. +Bazı ehl-i ilme göre her beldenin azığından bir sa’ mikdarı verilir. +Ruyani ile bazı ashab-ı Ahmed bazı rivayette İmam Malik bunu ihtiyar etmişlerdir. +İbnü’l-Kayyım: +Sahih olan bu re’ydir diyor. +Hadis-i Musarratta ferikayn daha pek çok ictihadatta bulunmuşlar Mes’ele : +hadis-i şerifi Ebu Hanife ashab-ı Ebi Hanife Şafi’i ashab-ı Şafi’iye göre usul-i şeri’ate muhalifdir. +Fukaha-i müşarun-ileyhim şöyle ictihad ediyorlar: +Yed: +Mülk gibi hakk-ı maksuddur. +Ona ancak hüccet ile ne müdde’inin da’vası imza olunamaz her halde müdde’iye beyyine lazımdır; hadis-i meşhuru müdde’iye beyyinenin lüzumunu tansis ediyor. +Hadis-i lukata artık hadis-i meşhur ile amel etmek ve usul-i şeri’ati muhafaza etmek için hadis-i lukatadaki emr-i peygamberiyi ibahaya haml etmekten başka çare yoktur. +Bu ise te’vildir. +Yoksa emr-i peygamberi vücuba haml olunur ise te’vile gidilmez Diğer tarafdan Malik ashab-ı Malik Ahmed Davud Buhari Leys hadis-i lukata ile amel ediyorlar şöyle ictihadatta bulunuyorlar: +Hadis-i şerif mucebince lukatayı mücerred vasıfına vermek kıyas ve usul-i şeri’at iktizasıdır. +Zira vasıfın vasfından müstefad olan zann-ı mücerred nükulden veya şahidinden müstefad olan zandan daha galibdir vasıfın vasfı ba-husus bir mu’arız bulunmaz ise sıhhat-i da’va için bir beyyine-i zahiredir kendinden daha kuvvetli bir mu’arız olmadığı surette onu lağv etmek caiz olmaz. +İşte bu ilga hilaf-ı usuldür. +Mes’ele : +nazm-ı celilinde zinadan pak olan kadınları fahişe-i zina ile şetm edip dört şahid getirmeyenler hakkında üç hüküm beyan olunuyor: +Celd redd-i şehadet fısk. +Bu üç hükümden sonra tevbe edenler hükm-i sabıktan ma’-ı müslimin ile sabittir ki hadd-ı kazf tevbe ile kazifden sakıt olmaz hadde inkıyad etmek ve makzufdan istihlal-i hukuk eylemek tetimme-i tevbedendir. +Fakat hükm-i sani ile hükm-i salise raci’ olabilir yani tevbe bileceği gibi kazifden fısk vasfı da zail olup kazif adil olabilir. +Bu babda iki nevi’ ictihad vardır: +olmuştur. +Bu lafz-ı şerif ayet-i kerimenin muhkem olmasını müeyyiddir. +Muhkemata istisna ta’alluk etmez; adem-i kabul-i şehadet tetimme-i haddendir zira cezaya salihdir. +Redd-i şehadeti beyan eden cümle-i saniyyede had olması hususunda celdi beyan eden cümle-i ulaya müşariktir fakat fıskı beyan eden cümle-i salise böyle değildir. +Zira eimmeye hitab olunmamıştır belki kazifeyn ile kaim olan bir sıfatı fıskı olamaz ma-kabli eimmeye hitab olunduğundan birer cümle-i Cümle-i salise cümle-i ihbariyedir ma-kablinden tamamıyla ayrılmıştır müstakildir. +Kelam-i Cümle-i ula ile cümle-i saniyyeden biri diğerine atf olunabilir her ikisi de cümle-i inşaiyyedir eimmeye hitab olunmuştur. +Binaenaleyh kazif tevbe eder ise ondan hükm-i fısk mürtefi’ olur ona fasık denmez fakat ebediyyen şehadeti kabul olunmaz. +Kadı Şureyh Neha’i Mekhul Abdurrahman bin Zeyd Ebu Hanife Süfyan-ı Sevri’nin Irakiyyun’un ictihadları böyledir. +ğildir ebeden muhkemiyeti göstermez; belki kazifeyn olarak bakı kaldıkça ma’nasını müfid olur istisna kelam-ı sabıkın kaffesine raci’ olur ancak cümle-i ulaya raci’ olmasında mani’-i şer’i vardır cümle-i saniye ile cümle-i salise nesak-ı vahiddedir her ikisine istisnanın raci’ olması caizdir; bunda mani’-i şer’i yoktur; istisna mahallen mecrurdur cümlesinden bedeldir. +Aynı hadise hakkında bir tek mütekellimden sadır olan bir tek kelamda vaki’ cümlelerden birini takyid edip diğerini takyid etmemek yani kazf hakkında şari’ te’alanın bir tek kelamındaki cümlelerinden cümle-i ahireyi istisna ile takyid edip cümle-i sabıkayı istisna ile takyid etmemek lugat-i Arab’ın mukteziyatına muhalifdir; şu kadar ki cümle-i ahireyi istisna ile takyid daha zahirdir daha layıktır. +Buna mebni cümle-i ahireyi takyid etmek mücme’un-aleyhdir; redd-i şehadet tetimme-i hadden değildir. +Katl kazfe nisbetle a’zam-ı cinayet olduğu halde katlden tevbe edenlerin şehadeti bil-ittifak kabul olunur ise kazfden tevbe edenlerin şehadeti evleviyetle kabul olunur. +Binaberin kazif tevbekar olur ise hem kendisinden fısk mürtefi’ olur hem kendisi makbulü’ş-şehade olur. +Hicaziyyun’un Ömer bin Abdülaziz’in Tavus’un Katade’nin Sa’d bin el-Müseyyeb’in Zühri’nin Ata’nın ictihadları böyledir; Hazret-i Ömerü’l-faruk’un mezhebi de budur. +Ve kıs ala zalik. +şer’iyye hakkında edille-i ahkam-ı şeri’atten biri ile hükm-i şer’isini beyan etmek ihtiyacından tevellüd etmiştir ictihad ebvab-ı fıkhın her birinde caridir: +Menasik dedikleri ibadat kısmında cari olduğu gibi hukuk dedikleri mu’amelat kısmında da caridir. +Binaen-ala zalik “İctihad örfe intibak ihtiyacından mütevelliddir” sözü bir ta’bir-i ammidir te’emmül olunmaksızın ağızdan fırlamış bir sözdür bu sözde bir ilim rayihası yoktur ehl-i ilim bu söze bir kıymet veremez. +MÜSLÜMANLIĞI DIRILTECEK MÜESSESELER Huzur-ı celil-i Meşihatpenahi’ye mahsus olarak her nahiye merkezine kadar tevsi’ ve ta’mim edilmek üzere şimdilik yalnız medresesi bulunan her mevki’de medaris-i mevcude kaza merkezlerine nakl ve tevhid edilmelidir. +Medaris-i mevcudenin bu suretle kaza merkezlerinde tevhidiyle ihtiyac-ı zamaneye göre inşası hususat-ı atiyyeye binaen zaruridir: +Medarisin müteferrik olması her birine muktedir mu’allim ve tahsisat-ı lazıme bulmak için bir mani’dir. +Tedrisat ve terbiye hususlarında vahdetin te’mini müşkildir. +ne hamam terbiye-i bedeniyye daireleri gibi medarise rabt edilecek müessesatın idaresine imkan kalmaz. +Mesela: +Daire-i intihabiyem dahilinde hemen her köyde küçük mikyasda birer medrese mevcud olup bunları bulundukları yerde terakkıyat-ı hazıra dairesinde ihya etmek icab ederse esbab-ı ma’ruzaya binaen masarıf-ı cesimeye ihtiyac hasıl olacağı gibi farz-ı muhal olarak bu te’min edilse bile mu’allim ve doktor gibi vesait-i lazımeyi bulmak imkansızdır. +Binaenaleyh medaris-i mevcude bulundukları daire dahilinde kazalara nakil ve tevhid edilerek hıfzıssıhha ve fenn-i mi’marice terakkıyat-ı hazıraya muvafık bir surette inas ve zükura mahsus ve ayrı ayrı yeni ve büyük medreseler te’sis ve küşad etmek ta’mim-i ma’arif ve kesr-i ihtilafat-ı dahiliyye Maarif Nezareti ta’mim-i maarif için istediği tarz-ı tedrisi taklid etmekte muhayyerdir. +Fakat şurası da kat’i ve muhakkaktır ki medaris-i İslamiyye ber-vech-i ma’ruz ıslah ve tecdid edildiği halde Maarif Nezareti’nden evvel vahdet ve te’ali sahalarında medaris-i mezkure iktıtaf-ı semerat edecektir. +Zira: +Bir kere ne olursa olsun bugün kulub-ı ümmette medarise karşı büyük bir ihtiram ve meveddet asarı bakıdir. +Yanlış olarak mektepleri hadim -i akaid ve menba’-ı mefsedet gibi telakkıye alışmış olan halkımız tarz-ı ma’ruz üzere küşad edilecek medreselere evladını seve seve göndereceklerdir. +Bundan başka idarelerinin leyli ve meccani olması talebenin oralarda istenilen şekle ifrağı için büyük bir suhulet bahş ederek halk telakkiyat-ı cahilanelerine tevafuk edemeyecek teşkilat-ı tedrisiyyeyi de bir mes’ele-i iktisadiyyenin bar-ı tazyiki altında kemal-i arzu ile hazm edebileceklerdir. +Saniyen: +Medaris-i İslamiyye sırf müslümanların evkafıyla ve yalnız Bab-ı Meşihat’in idaresine tabi’ bulunmak i’tibariyle anasır-ı hristiyaniyenin tedrisat proğramları nokta-i nazarından haklı haksız taleblerine ma’ruz bulunamayacağı gibi bir aile efradı arasında suhuletle icra edilebilecek olan telkınat ile de milli ve dini hayat daha heyecanlı bir nemaya mazhar olacaktır. +Salisen: +Medaris-i İslamiyye mühim varidata maliktir. +Ez-cümle elli sene evvel bir ama-yı siyasi neticesi olarak zabt ve tahmis bedeline rabt edilmiş bulunan kura-yı mevkufenin şimdiki bedelatı her türlü ihtiyacat-ı irfaniyyemizi baliğan ma-belağ te’min edebilecek bir mikyasdadır. +Ol vakit bin kuruşa ihale olunan bir köy a’şarı şimdi on bin kuruşa satılıyor. +Bir ati-i karibde yirmi bin kuruşa satılacağı da muhtemeldir. +Hazine ise ma’atteessüf hala elli sene evvelki bedel-i tahmisi veriyor ki evkaf-ı İslamiyyeye bundan ağır bir darbe-i hükumet olamaz. +İdare-i Osmaniyye’ye tabi’ bulunan anasır-ı hristiyaniyyeden hiç birisinin müessesat-ı diniyyesi hakkında yapılamayan böyle bir gadrin yalnız unsur-ı aslimiz hakkında reva görülmesinden alem-i İslam’ın ne derecelerde müteessir olduğu ve bundan başka istila-yı ecanibe uğrayan kıta’attaki müessesat-ı diniyyemizin de hal-i yedinden eyadi-i ecanibe geçmiş bulunması idiği müstağni-i arz ve tekrardır. +İhtimaldir ki mahalli cema’at-i İslamiyyeleri yedinde bulunmuş olsaydılar müstevliler “ibka-i ma-kan ala ma-kan” düsturundan bir zamana kadar ayrılmayı siyasetlerine muvafık bulmazlar idi. +Bu gibi inkılabatı da nazar-ı sini canlandıracak tedabire tevessül etmek lazıme-i dur-bini ve ihtiyattır zannındayım. +Müessesat-ı diniyye ve ilmiyye ve sair evkaf-ı İslamiyye’nin teşkilat-ı cedide icrasıyla idarelerinin mesela: +Mahalli müderris müftü ve hakimü’ş-şer’den lecek zevattan mürekkeb cem’iyyat-ı İslamiyye’ye tevdi’i hem beyne’l-İslam mesail-i ictima’iyyede bir faaliyet ve melekeyi mucib olur hem de her mahallin ahval-i hususiyyesi daha iyi tedkık edilebilerek ez-cümle müessesat-ı mezkureye te’min-i varidat için daha vasi’ icraat yapılabilir. +Hazine zabt ettiği evkafı kamilen ma-vudi’a-lehine i’ade ettiği halde bütçemizin sarsılacağı tabii ise de böyle bir vesile açığını yalnız unsur-ı aslimizin hayatının bağlı olduğu müessesat-ı diniyyesine tahmil etmek de kat’a doğru olamaz. +Binaenaleyh bütçe açığı umum milletin vergilerine zam suretiyle kapatılmak üzere İslamların hakk-ı evkafını bir an evvel hazineden arayıp almak Evkaf İdaresi’nin bir vazifesi bunları ma-vudi’a-lehine iade etmek de Maliye Nezareti’nin adl ve insafı iktizasındandır. +Adalet ve hikmet bunu böyle görür ve böyle emr eder. +Hükumet yeter ki zabt ettiği evkaf-ı İslamiyye’yi iade ile beraber medaris-i İslamiyye’ye ber-vech-i ma’ruz teşkilat-ı vasi’a ile bir hayat vermiş olsun; masarifin noksanını ikmal ve tazmin etmeye millet-i İslamiyye’nin hamiyet-i diniyyesinden büyük daman olamaz. +Ekseri Şafiiyyü’l-mezheb olan havalimiz ahalisi medreselerimiz şu suretle ihya edilecek olursa zekatlarının kısm-ı a’zamını medarise vermekle beraber her hane kendi vasi’ olan mülkü dahilinde beşer yüz kök enva’-ı eşcar-ı müsmire dikip yetiştirerek hasılatını da medreselere vakf edeceklerini ve medaris-i mezkurenin çekinmeyeceklerini biddefa’at ta’ahhüd etmişlerdir ki az bir himmet ve gayretle şu sureti her tarafa ta’mim ettirmekten kolay bir şey olamaz. +Daire-i intihabiyem olan Genç sancağının rüesa ve eşrafın mühürleriyle yedimde mevcud olan ta’ahhüdnamelerle bu müsbettir. +Bunlardan başka daha bir çok suretlerle medaris-i İslamiyye’ye varidat te’min edilebilir. +Ez-cümle id-i adhada zebh edilen kurbanlar şer’an vacib olan iraka-i dem olduğu mülahazasıyla bedelinin aynen edası kabil olmasa bile luhumu medarise terk edilmek üzere ahali teşvik ve tergıb olunsa bu cihetten de büyük bir varidat te’min edileceği aşikardır. +Bilhassa her sene la-ekall üç yüz bin müslim tarafından ziyaret edilen kıta’at-ı mübarekede zebh edilen kurbanlardan la-ekall on milyon kıyye lahm kumlara defn edilmektedir ki makamat-ı aliyye ile de vuku’ bulacak müzakerat üzerine tekarrür edecek suret vechile mesela: +Bir konserve fabrikası ta arzından tahminen yalnız zaman-ı hacda Mekke’de elli milyon kuruşluk bir varidat elde edilmiş olur payitaht İzmir ve Konya gibi büyük şehirlerle beraber kura ve kasabatta mezbuh kurbanlar bunlara zam olununca mikdar-ı varidat medaris-i İslamiyye masarıfına tekabülden sonra ihtiyacat-ı milliyenin donanma ve müdafa’a-i milliye gibi sair şuabatına da külli faideler te’min edebilecek bir kuvvet hasıl eder. +Esasat-ı ma’ruza mazhar-ı kabul buyurulduğu takdirde hususat-ı atiyyenin dahi nazar-ı dikkat ve i’tinaya alınması lazımdır. +Ma’lum-ı fazılaneleri buyurulduğu üzere ihtilaf-ı binaen mazhar-ı tahsin olan esası muahharan ağraz-ı siyasiyyenin tevessüüyle menafi’-i şahsiyyeye alet olmaya başladıktan sonra türeyen ekser mezahib-i dalle ile beraber turuk-ı aliyye ve mezahib-i sünniye dahi salikininin cehl ü yüzlerce şu’abata inkısam sonra da mezahibe karşı bir çok tarikatle de iktiran ve her fırka yalnız kendi mesleğini mahz-ı ma’rifet addederek muhalifinini tekfir derecesine varan guna gun isnadatla tenfir ve teb’id etmesi yüzünden alem-i azim-i İslam bidayeten ictima’en fesada bi’n-netice siyasi araya gelip mesalih-i ictima’iyyelerini kema hiye hakkuha rü’yetten iktidarları münselib olacak derecede sukut-ı ahlakıye duçar olmuşlardır. +İşte bu ihtilaf-ı tefekkürün neticeten tevlid ettiği iftirakın ahlaksızlığın hod-bininin def’iyle beyne’l-müslimin bir uhuvvet-i samimiyye te’sisi mezahib ve turuk-ı muhtelifenin esasat-ı diniyye dairesinde telfik ve tevhidiyle beraber usul-i diniyyesinin muahharan guna gun kabildir. +Bidayet-i İslam’da zuhur eden bir vak’a-i tarihiyye bugün de artık Ali ile Mehmed’i yekdiğerine düşman edecek bir amil-i esasi gibi icra-yı te’sir edememelidir. +Müslümanlar kendilerini tehdid eden tehlike-i kebir-i hariciyye karşısında artık her türlü inad ve ısrar-ı cahilaneyi bırakarak ve yekvücud-ı ittifak olarak liva-yı tevhid altında birleşmelidirler. +Bu mesail-i mu’dılenin hall ü faslı bir hey’et-i ilmiyyenin tima’ Daire-i Meşihat-i ulya olacak olursa düşmanlar atide bunu da her zaman olduğu gibi şeriate bir darbe gibi göstererek mutaassıb ve cahil halk nezdinde kendi ifsadatlarına bir alet gibi kullanmak isteyeceklerinden memalik-i İslamiyye’nin kaffesinden evsaf-ı lazımeyi haiz olarak mesela: +Fas’dan Tunus’dan Yemen’den Hindistan’dan Cava’dan Kürdistan’dan Suriye’den Mısır’dan Türkistan’dan ilh. +memalik-i İslamiyye’nin her birinden intihab ve celb ettirilecek ulemaya taraf-ı Meşihat-penahiden de terfik edilecek dört fazıl zattan teşkil edilecek bir meclis-i kebir-i dini Mekke-i mükerreme veya Medine-i münevverede Halife-i ruy-ı zemin efendimizin riyaset-i asliyyesi ve mesela şürefa-yı kiramdan bir zatın riyaset-i fi’liyyesi tahtında toplanarak mesail-i diniyyede esasatı hurafattan tathire ve ihtiyacat-ı hazıra dairesinde İslamiyet’in muhtac olduğu mesailin tedkıkına memur edilmelidir. +Meclis-i mezkur esasat-ı diniyyeyi ayat-ı kerime ve ehadis-i sahiha-i nebeviyye ile meydan-ı vazahate koyarak bu esasat-ı aliyyeye muahharan karışan hurafatın ne zaman kimler tarafından ne maksatla karıştırılmış ve bunlar İslamiyet zararına neler yapmış ve daha ne gibi hasarat icra edebilir ise bütün delail ve ananatıyla enzar-ı umumiyeye vaz’ edecek düsturlar vücuda getirmeye çalışmalıdırlar. +Tabiidir ki cihan-ı İslamiyet’in Ka’betullah’da toplanmış olan ulemasının oradaki netayic-i müzakeratına müte’allik hata ve savab mu’atebe ve hücumlarına Halife-i müslimin ve hükumet-i seniyye hedef olamayarak bundan başka mesail-i mezkure daha esaslı ve daha vasi’ bir saha dahilinde tedkık edilmiş ve mukarrerat-ı müttehazenin umum memalik-i İslamiyye dahilinde suhuletle istikbaline imkan bahş edilmiş olur. +Esas-ı din bu suretle hurafat ve galatattan ayrıldıktan sonra salifü’l-arz medarisde tedrisat her vechile vahdet-i kamile dairesinde icra edilebileceğinden buralardan yetişecek yüz binlerce münevveran-ı İslamiyye içerisinden asalet ahlak zıme ile tefrik edilecek güzidegana memalik-i İslamiyye’nin her tarafından aynı evsaf-ı fazılayı haiz talebenin refakatiyle Harameyn muhitinde açılacak medrese-i külliyyeye siyasi bir şu’be ilavesiyle burada talebe-i mezkureye İslamiyet’in ve bilhassa Devlet-i Aliyye’nin ictima’i siyasi vaz’iyyet ve mesleği ta’lim ve telkın edilmelidir. +Mesela: +Bugün küre-i arzda ne kadar müslüman vardır? +Bunların ne mikdarı nerelerde ve hangi idareler altına bulunuyorlar? +Haklarında ne mu’amele yapılıyor? +Alem-i haricide gördükleri tecavüzattan salim kalmak fünun ve ma’rifeti ticareti san’atı ziraati nin yükselmesi neye mütevakkıfdır? +Komşu büyük küçük Hıristiyan hükumetlerin hangileri mülkümüzün hangi bir noktasında ne gibi bir emel-i siyasi besliyor? +Bilhassa anasır-ı muhtelife-i Osmaniyye’nin hangileri ne gibi cereyanlara kapılmıştır. +Bunların her birisine karşı İslamiyet devlet müctemi’an ve münferiden ne yapmakla kendisini tehlikeden kurtarabilir? +Bizim hangi memleketlerde ne gibi bir emel-i siyasimiz mevcuddur? +Yahud vücud bulması muhtemeldir? +Maamafih halen ve istikbalen hangi bir hükumetin hangi bir hükumetle ne derecelerde ve ne vakit ihtilaf ve ittifakından bizim için nasıl bir prensip ta’kıbi halinde maddi ve ma’nevi ne gibi bir menfaat husulü kabildir?. +İşte buralarını bütün etraf ve dekayıkıyla telkın ve ta’limle icazet alan talebe umur-ı diniyye-i hariciyye ve dahiliyede istihdam olundukları takdirde az zamanda yetişecek olan bu binlerce yek-his yek-emel yek-vücud kitle-i münevvere-i İslamiyet’in ebedi ve mazhar-ı te’yid-i ilahi olan hayatını maddeten de te’min etmiş olacaklardır. +Hulasa: +Milletimizi sukut-ı ahlakıden ihtilafat ve ihtilalden devletimizi tehlike-i ınkırazdan kurtaracak alem-i azim-i İslamiyet’i yek-vücud bir kitle-i metine haline getirecek hakıkı bir ittihad-ı milli aile teşkilatına esas olan münevver valideler müterakkı bir batn-ı cedid bir kahraman ordusu vücuda getirecek nüfusumuzu ilel ve emraz-ı sariyye ve adiyye tahribatından kurtaracak hakimiyet-i iktisadiyyemizin ecnebi Hıristiyanlar eline geçen miftahlarını hakkıyla ve yoluyla istirdad edebilecek en kat’i bir tedbir varsa o da darü’l-irfanlarımızın tevhid ve tensikıne medar ve mukaddime-i hayr olmak üzere medreselerimizin layiha-i ma’ruza vechile ıslahından ibarettir. +Böyle bir darü’l-irfana rabt edilecek umumi bir mev’ıza mahalli ve bir meydan ile her zaman evladlarını görmeye gelecek veya gelmeye teşvik edilecek olan ebeveynin de ulum ve fünun ve ba-husus İslamlar için tahsili fariza-i diniyyeden olan silah ve at oyunları gibi fevaidden behremend olmaları te’min edilerek hayat-ı irfan ve mücadelenin bu suretle haricde beyne’l-efrad teşebbüsat-ı hususiyye ile tenmiyesine de bir yol açılmış olur. +Keza medaris-i İslamiyye civarında me’murin-i mahsusa tarafından icra edilecek teşvikat ile mahalli ahalisi tarafından teşkil edilecek mesela milli bir anonim şirketin te’sis edeceği mağazalardan evliya-yı etfal gelip gittikçe havayic-i zaruriyyelerini tedarik etmekte suhulet bulacakları gibi ahalide hayat-ı iktisadiyyeye karşı bir meyelan husulünü mucib ve cümlenin merkez-i irfanın nüfuz-ı i’tila-karisi etrafında toplanmasına ayrıca bir sebeb teşkil eder. +Suver-i ma’ruza nezd-i fetva-penahilerinde karin-i tasvib buyurulduğu ve faideli görüldüğü takdirde ileride diğer mahallere de ale’t-tedric teşmil kılınmak ve hazinece mazbut kura-yı mevkufe bedelatına ve evkaf-ı münderise varidat-ı mazbutasına aid mesail-i mühimmede nazar-ı dikkate alınmak üzere şimdilik öteden beri böyle bir tensika arz-ı teşnegi eden Genç Sancağı merkezinde birer nümune vücuda getirilmesine delalet ve inayet buyurulduğu takdirde gerek binası ve gerek masarif-i daimesi için hamiyyet-mendan-ı ahalinin ve ashab-ı hayratın mühim mikyasda i’anat ve teberru’atta bulunacaklarını arz ve te’min eylerim. +ŞEYH SA’DI’NIN ACIKLI BIR MERSIYESI +VE ONU YAZDIRAN FECAYI’ – – Biraz da Hülagu dostumuzdan ve fütuhat-ı şerifesinden bahs edelim: +Cengiz-i hun-rizin evlad-ı sairesinden başka Cuci Han Çağatay Han Ogeta Kaan Tolu Han isimli dört oğlu vardı. +Arab tarihlerinde Düşü Han namıyla mukayyed bulunan Cuci Han Kapçak ve Cenubi Rusya’da Çağatay Han da Maveraünnehir’de hakimdi. +Cuci Han babasının sağlığında vefat edip yerine oğlu Baydu Han ta’yin olundu ve Kırım’daki Tatar hanları bunun neslinden zuhura geldi. +Çağatay Han gerek pederinin gerek biraderi Ogeta Kaan’ın zamanında bit-tebaiyye Türkistan hükumetinde bulunmuş ise de evlad ve ahfadı kesb-i yidar olmuştur. +Tolu Han pederinin pek sevgilisi ve musahib-i daimisi olduğu cihetle yanından ayrılmamış ve Cengiz’in ölmesinden biraz sonra yani yine o sene içinde babasının gittiği yere gitmiştir. +Ogeta Kaan pederinin ca-nişini olmuş vefatında karısı Turakya Tolu taht-ı hükumete geçmiş ondan sonra oğlu Kiyok Han daha sonra da Tolu Han’ın oğlu ve Kiyok Han’ın amcazadesi Mengü Kaan Moğol serir-i hükümdarisine oturmuştur. +Mengü Kaan hükümdar olduktan sonra biraderi Koblay’ı askerle şark tarafına diğer biraderi Hülagu’yu da –İlhan yani il ve aşiret hanı ünvanını verip– askerle garb tarafına yolladı ma’iyyetine bin tane neft-endaz ile bin tane mancınık-saz verdi. +Bu orduların vazifesi kumandanlarının büyük babalarından arta kalan yerleri yakıp yıkmak ve oralardaki ahaliyi kesip biçmek idi. +Kublay Han şarka gitti ve Çin iklimini istila edip Pekin taht-ı hükümdarisine oturdu nihayet’de vefat edip makamını torunu Timur Han’a bıraktı. +Hülagu ise tarihinde Batıniyye hükumetini istisal ederek hükümdarları olan Hand Rukneddin Hür Şah’ı tutup kardeşine gönderdi. +Hand Rukneddin Maveraünnehr’e getirildiği sırada Mengü Kaan’dan gelen emir üzerine kafası kesildi ve Batıniyye silsile-i habisesine şu suretle hatime çekildi. +Hülagu’nun seyyiat-ı la-tuhsasına mukabil gösterebilecek yegane hasene varsa o da Batıniyye hükumetini istisal etmesidir. +Bundan sonra İran’ı ve Azarbeycan’ı istila eyleyerek Kostantınıyye üzerine gitmek fikrinde iken bir İslam vezirinin teşvik ve teshiline binaen Darü’l-Hilafe-i Bağdad’a yürümüştür. +Bu İslam alimi Muhakkık Tusi denilen Nasirüddin idi ki Batınilerin payitahtı olan Alamut Kalesi’nde oturup Hand Rükneddin tarafından sefaretle Hülagu’ya yollanılmış ve gördüğü ikram üzerine İlhan nezdinde kalıp ona akıl hocalığı etmeye başlamıştı. +Öbürü ise Bağdad’daki halife-i Abbasi Müsta’sımbillah’ın Veziri İbni Alkami idi ki: +Şiiyyü’l-mezheb bulunduğu cihetle makam-ı hilafette sünni bir zat olmasını çekemiyor Abbasiye hanedanını mahv ederek Alevi bir hilafet te’sis eylemek yeretinden başka halife-i Abbasi’ye şahsi münaferetleri de vardı ki: +Nasirüddin Musta’sımbillah’ın vasfında bir kaside yazmış fakat –İbni Alkami’nin arz etmeyişinden dolayı– umduğu caizeyi alamamıştı. +İbni Alkami’nin garaz ve münaferetine gelince Bağdad’da Sünnilerle Şiiler arasında eksik olmayan mezheb kavgalarından biri azışmış ve halifezade Ebubekir’in emriyle asker müdahale ederek Şiilerin ikametgahı olan Kerh mahallesi yakılmıştı. +Bağdad üzerine yürümeye teşvik ediyordu. +Diğeri canlı da’vetname gönderdi. +Mustansır zamanında tertib edilmiş olan süvari askerinin mikdarını yüz binden yirmi bine indiriyor onların maaş ve tahsisatını da ahali üzerine yükletiyordu. +Halife Musta’sım ise İbni Alkami’ye tevdi’-i umur eylemiş olduğundan bunlarca hiç birinden haber alamıyordu. +Çünkü: +Halim ve selim bir adam olmakla beraber makam-ı hilafeti aldanıyor ve silm ve sükun içinde yaşadığına inanıyordu. +Nihayet günün birinde Hülagu’nun bir ültimatomu geldi ki “Dostumuz olduğundan bahs ediyorsun da yardım için asker istediğimiz vakit göndermiyorsun. +Dost musun düşman mısın? +Halin kaline uymuyor!” diye yazılmıştı. +yazdı. +Nasirüddin-i Tusi ise cevabı Hülagu’nun hiddetini tahrik edecek surette tercüme ve tefsir eyledi. +Binaenaleyh Moğol ordusu tarihinde Bağdad’a yaklaştı. +Halifenin ümerasından bulunan Rüknüddin yirmi bine çıkmayan süvari askeriyle karşı çıkıp Bağdad’a iki konaklık mesafede çarpıştıysa da Moğol’un attığı oklara karşı duramadı. +Askerinin bir kısmı Suriye taraflarına savuştu. +Bir kısmı da kendisiyle beraber Bağdad’a doğru koştu. +Hülagu ordusu yürüyüp Bağdad’ı muhasara etti ve neft ateşleriyle mancınık taşları atmaya başladı. +Kırk elli gün süren muhasara esnasında Bağdad şehr-i ma’muru yanıp yıkılıyordu. +feden izin alıp muhasara ordusuna gitti. +Orada diyeceğini dedikten sonra dönüp geldi ve “Hülagu sizi makamınızda dadınızın Deylimilere ve Selçukilere ınkıyad ettikleri gibi siz de bunlara mutavaat gösterirseniz müslümanların malını ve canını kurtarmış olursunuz. +Biraz vakit geçince de dilediğinizi yaparsınız” dedi. +Zavallı halife bu yaldızlı sözlere aldanıp oğulları a’yan-ı devleti ve sadat-ı beni Abbas ile Hülagu ordusuna gitti. +Ehemmiyetsiz bir surette karşılanıp bir obaya konduruldu. +Sonra İbni Alkami “Hülagü kızını halife-zadeye verecek. +Nikah cem’iyyetinde bulununuz” diye Bağdad ulemasıyla fukahasını da’vet etti. +Takım takım geldiler. +Ondan sonra vahşi bir celladlık başladı. +Bağdad’dan gelenleri Musta’sım’ın gözü önünde birer birer öldürdüler. +Kendisini de keçeye sarıp Moğol usulünce tekmelerle hurdehaş ederek şehid eylediler. +Ba’dehu Bağdad’a girip katliama başladılar. +Kırk gün süren bu vahşet esnasında sayılmaz yahud sayısına inanılmaz derecede nüfus katl olundu kıymet-i maddiyesi bulunan emval ve eşya yağma edildi. +Kıymet-i ma’neviyyelerine baha yetişmeyen kütüb-i nefise ile bazı emanat-ı müteberrike Dicle Nehri’ne atıldı. +Hulasa: +Ta’bir-i ma’ruf vechile taş üstünde taş gövde üstünde baş bırakılmadı. +Ancak kargaşalıkta savuşabilenler yahud kuyulara ve su yollarıyla izbe mahallere gizlenenler kurtuldu. +Musta’sım’ın karargaha giderken hırka-i Peygamberiyi labis ve asa-yı nebeviyi hamil bulunduğu ve katlinden sonra Hülagu’nun emriyle bunların yakılmış olduğu merviyat-ı tarihiyyedendir. +Musta’sımbillah’ın şehadetiyle yıllık Hanedan-ı Abbasiyye hilafet ve saltanatı münkarız oldu ve alem-i İslam üç buçuk sene kadar halifesiz kaldı. +Nihayet tarihinde Mısır’da ve Meliküzzahir Baybars zamanında bir hilafet-i Bağdad katliammı sırasında çöle kaçmak suretiyle kurtulan Ahmed Ebulkasım el-Abbasi’ye Mustansırbillah lakabıyla bey’at olundu. +Receb sene . +Namına sikke basıldı. +Fakat hilafetin bu def’aki hali evvelkine makıs olacak derecede değildi saltanat Mısır kölemenlerinin elinde bulunduğu cihetle halifenin vazifesi tekke şeyhliğine dönmüş ve makam-ı hükumete geçen selatine “veliyyünna ke’s-saltanatihi” diyerek kılıç kuşatıp menşur vermekten lim’in emirü’l-mü’minin ve halife-i seyyidü’l-mürselin olmasına kadar sürmüştü. +detine hizmet ettikten sonra Alevi bir halife ikamesini Hülagu’den rica eylediyse de mesulü is’af olunmadı. +Ve şahsına ehemmiyet veren kimse bulunmadı. +Kemal-i zillet ve hakaret Nasirüddin-i Tusi de tarihinde Bağdad’da vefat ederek şerifesi civarına defn olundu. +Nedim gibi dünyada zevk ve safadan başka bir şeye sarf-ı zihn etmemiş olan la-kayd bir şairi: +Tahammül mülkünü yıktın Hülagu Han mısın kafir! +Bütün dünyayı yaktın ateş-i suzan mısın kafir! +Dedirtecek kadar can-suz ve cihan-füruz olan Hülagu’nün kanlı fütuhatından işte bir numune! +Büyük babasının büyük fikirle! +yaptığı tahribatı da hulasatü’l-hulasa olarak yukarıda yazmıştım. +Timurleng’e gelince: +Vekayi’-i vahşiyanesi tarih-i Osmanimizde mufassalan yazılı bulunduğundan burada ondan bahse lüzum görmüyorum. +Acaba bu kanlı heriflerin bu insaniyet düşmanlarının bu medeniyet muhriblerinin hangi faziletleri görülüyor da kendilerine pek büyük payeler verilmek ve Türklüğün numune-i ulviyeti olarak gösterilmek isteniliyor? +Ne söyleyeyim? +Cenab-ı Hak cümlemize perdesiz göz garazsız yürek ihtilalsiz şuur ihsan buyursun. +Mengü Kaan’de vefat etti. +Hülagu onun yerine geçmek birinin Şam’da fena halde bozulmasıüzerine İran’da kaldı ve Meraga’yı payitaht ittihaz ile i’lan-ı istiklal etti. +senesinde de ceza-yı cinayatını görmek üzere öbür dünyaya gitti. +Teşkil eylediği hükumete Devlet-i İlhaniye ve o devletin hükümdarlarına İlhaniyan ta’bir olunur. +“Moğol hadisesi umumen beşeriyete ve hususen İslamiyet’e arız olmuş bir musibet-i kübradır ki zamanlar mislini böyle bir belaya uğramamıştır” dese doğru söylemiş olur. +Çünkü: +Tarihlerde bu hailenin bir eşi görülmemiştir. +Kütüb-i tevarihde a’zam-ı mezalim olmak üzere Buhtünnasr’ın Beytü’l-makdis ile Beni İsrail’e yaptığı gösterilir. +Halbuki: +Beytü’l-makdis bunların tahrib ettikleri beldeler yanında hiç Beni İsrail ise katliam yaptıkları nüfusa nisbetle hiç ender hiçtir. +Bu bir musibet-i müdhişe idi ki: +Rüzgar önüne düşmüş bulutlar gibi koşuyor ve yakıp yıkmak için alevler yıldırımlar taşıyordu. +Zira Çin tarafından zuhur ederek Kaşgar ve Balasağun gibi Türkistan beldeleri üzerine yürüdüler. +Oradan Buhara’ya ve Semarkand’a gelip onları almakla beraber ahalisini tamamıyla öldürdüler. +Sonra içlerinden bir kısmı Horasan’a geçip tahrib ve katl suretiyle ilerleyerek Rey ve Hemedan şehirlerini çiğnediler hatta Irak hududuna dayandılar. +Daha sonra Azerbaycan’a teveccüh ederek aynı şena’ati oralarda da yaptılar ki hepsi bir sene içinde vuku’ buldu. +Azerbaycan’dan Derbend-i Şirvan ile Lan ve Lekiz taraflarına kadar kesip biçerek uzandılar ba’dehu Kıpçak’a doğrulup bulduklarını öldürdüler mütebakısini de terk-i diyara mecbur ettiler. +Yine içlerinden bir kısmı Gazne taraflarına gidip Sicistan ve Mekran’da aynı vahşeti belki daha fazla denaeti yaptılar. +bile bu derece sür’atle teshir-i bilad edememişti. +Çünkü: +Zabt eylediği memaliki on sene zarfında almıştı. +Bir de kendine Bunlar ise bir sene içinde dünyanın en güzel ve en ma’mur yerlerini almışlar ve gidemedikleri yerlerdeki ahaliye de fevkalade bir korku salmışlardı.. +–Bağdad’a gelmelerini ve orada vahşetlerini söyledikten sonra– Halife tekmelerle öldürüldü. +İmam Zehebi’nin zannına göre de defn olunmayıp cesedi meydanda bırakıldı” Romalılar arasında Neron gibi bir zalimin zuhuru Romalılara şeref vermediği gibi Cengiz denilen azlemin de Moğolistan’dan huruc ile İslam ve bilhassa Türk alemlerini herc ü merc etmesi Türkler için medar-ı iftihar olamaz. +Ben dinen müslüman olduğum gibi örfen de Türküm. +Fakat dindaş ve ırkdaşlarımdan bir çoğunu kesmiş hatta ecdadımı terk-i diyara mecbur etmiş olan Cengiz’in kendisiyle de oğulları ve torunları ile de iftihar eylemek şöyle dursun Avrupalılar Türklerle Moğolları birleştiriyorlar bu münasebetle beni de Cengiz’e mensub biliyorlar diye ar ederim. +Bugün Neron namını işiten bir hıristiyan Isevilere yaptığı gıcırdatır. +Cengiz adını duyan bir müslüman da dindaşlarına karşı icra eylediği vahşetler dolayısıyla o beşeriyet düşmanı beslemesini müslüman şehidlerinin ceza-yı intikamı sayar. +Buna binaendir ki Cengiz ile peyrevan-ı vahşetinin esamisi altı yedi asırdan beri alem-i İslam’da kemal-i nefret ve istikrah verandan başka bilumum mu’asırin-i müslimince de bu hal devam eylemekte bulunmuştur. +ganistan Devleti’nin payitahtında intişar eylemektedir– Cumadelula tarihli ve numaralı nüshasında Bulgarların Rumeli’de icra eyledikleri mezalime dair kalem yürütülürken: +deniliyor. +Bu Cengiz mezalimi Bulgar mezalimine müşabih olmak üzere gösteriliyor. +Teşbihde müşebbehün-bih olmak üzere gösteriliyor. +Teşbihde müşebbehün-bihin müşebbehden akva olması da edebiyatın en ziyade bilinir ve en çok tatbik edilir bir ka’idesidir. +Demek ki alem-i İslam müşrik bir Moğol’un büyüklüğünü tanımak şöyle dursun onun fecayi’ ve fezayihini unutamıyor. +Bu elim hatırayı idame etmesinde de hakkı var. +Bizim Bulgarlardan gördüğümüz haydudluğu unutmamız ve bir Bulgar’ın elini tutup da “Gospodin! +Siz yurdumuzu çiğnediniz; genç ihtiyar çoluk çocuk demediniz kestiniz doğradınız yaktınız yıktınız. +Ama bunlar iki kardeşin kavgası gibidir. +Bir şeydir oldu. +Biz onları unuttuk. +Geçmişe mazi yenmişe kuzu derler!” diyebilmemiz mümkünse müslümanlık aleminin de Moğol mezalimini unutup onun sergerdesi bulunan Cengiz’i sevmesi kabildir! +Bu hunrizin adını ortaya sürüp de daima ona dair söyleşmek küllenmiş bir ateşi eşmek ve kabuk bağlamış bir yarayı deşmek gibidir. +Resulullah sallallahu aleyhi ve sellem efendimiz buyuruyorlar ki “Ölüler dolayısıyla dirileri Diyor ki: +“Bir şakınin medh olunmasıyla arş-ı ilahi titrer” ma’nasınadır. +Tevarih-i mevcude ortadan kaldırılmadıkça Cengiz’in şekaveti te’vil olunamayacağından onun medhiyle göklerde arş-ı Huda’nın yerlerde kulub-ı ehl-i imanın titreyeceğini ve senesinde dar-ı mücazata gitmiş olan bir müşrikin yüzünden bugünkü müslümanların rencide-hatır olacağını düşünmeli. +Türklük ve Müslümanlığa hizmet edilmek isteniliyorsa Müslümanlığa hizmet etmiş Türklerden bahsolunmalı ki elhamdülillah rical-i etrak pek çoktur. +Mesela şöyle bir düşününce hatıra Ebülceyş Humarveyh gelir. +Bu adam Mısır’daki Beni Tolon hükumeti müessisi Ahmed bin Tolon’un oğlu idi. +Taht-ı hükumete cülusunda Halife-i Abbasi Mu’tezıdbillah ile harb ederek ordusunu bozdu askerinden bir çoğunu esir aldı. +Üseranın hepsini i’dam etseydi tabii kimse bir şey diyemeyecekti. +Fakat öyle yapmadı. +Onları kendi etba’ına misafir verdi ve “Bunlar sizin din kardeşinizdir. +Evinize götürün kendilerine ikram edin istirahatlerine çalışın” emrini verdi. +Sonradan esirler için “İsteyen memleketine gitsin dileyen yanımızda kalsın” müsa’adesinde bulundu. +İşte bu da Türkiyyü’l-asl ve müslüman bir hükümdar idi. +Üseraya ettiği şu mücamele ile kendisinden iki buçuk üç asır sonra gelen Moğol ve Müşrik Cengiz’in esirlere yaptığı mu’amele mukayese olunsun. +Samaniye hükumetini izale ile Buhara’yı teshir eylemiş ve mülkünü Çin hududundan Bahr-i Hazer’e kadar tevsi’ etmiş olan Buğra Harun Han Peygamber’e köle olmakla hu aleyhi ve sellem yazdırırdı. +Bunun birader-zadesi Musa bin Karahan ise etrafdaki ulemayı meşayihi erbab-ı fazileti toplayıp mektepler medreseler dergahlar inşa ettirmişti ki dördüncü asır-ı hicri içinde idi. +Fakat bunlardan bir iki yüz sene sonra zuhur eden Cengiz ise adeta uluhiyyet da’vasında bulunuyor ve yapılmış olan müessesat-ı irfanı yakıp yıkıp geçiyordu. +Selçukilerden Tuğrul Bey mahbesden çıkarıp mesned-i hilafete iclas eylediği Kaim Bi-Emrillah el-Abbasi’nin ellerini öpüp yüzüne gözüne sürerken Cengiz’in torunu Hülagu yine makam-ı mu’alla-yı hilafette bulunan Musta’sımbillah el-Abbasi’yi keçeye sardırıp Moğollara çiğnetmek suretiyle öldürtüyordu. +Alp Arslan’ın Bizans İmparatoru Romanos’u esir aldıktan sonra gösterdiği büyüklüğü de İslam askerine ünvanlı makalat-ı müteselsileden birinde yazmıştım. +Türklere mefahir-i milliyye öğretmek isteyenler bu gibi zevatın ef’al ve ahvalinden bahs etmelidirler ki hem sözleri ayn-ı hakıkat hem de her yerde ve herkes indinde nail-i rağbet olsun. +Mutlaka Moğollardan bahis lazım gelirse tarihinde kendi müslüman olduğu gibi hanedanıyla beraber . +Moğol’un İslamına ve dolayısıyla Deşt ve Hata cihetlerinin zikr edilsin. +Bakı: +Tahirü’l-Mevlevi ÜMMET-I İSLAMIYYE NASIL SALAH BULABILIR? +Birkaç gün mukaddem bu serlevha ile Şam ulemasından henüz şahsını tanımadığımız bir zat-ı muhterem tarafından acizlerine hitaben aldığım bir mektubun bazı parçalarını hulasaten tercüme ediyorum; gelecek haftada bu hususda kendi mütala’a-i acizanemi ilave edeceğim. +“Azizim; pek çok zamandan beri müslümanlar arasında şüyu’ bulan ıslahat fikrinin bu günlerde daha ziyade intişar ettiğini görüyoruz. +Her eli kalem tutan zat İslam’ın esaslı bir sairede dahi bu fikrin tenemmüv ettiği müşahede olunuyor; fakat bana kalırsa bu gidişle İslam’ın ıslahı kabil değildir; hatta ıslah derken –maazallah– daha ziyade ifsad etmek bile melhuzdur. +Çünkü her şeyin bir yolu vardır; oradan gidilmedikçe maksuda erişmek biraz güç olur bazen mümkün bile olmaz. +Şimdiye kadar bu vadide yazılan şeyleri tamamıyla ta’kıb etmekteyim; görüyorum ki: +Efkar bir nokta etrafında toplanamıyor; bu vadide icale-i kalem edenlerin fikri ikisi bir yere gelmeyecek nisbette muhtelifdir; bununla beraber hemen birden bire maksuda erişmek isteniyor; arada olan mevani’i izale etmek maksuda vasıl oluncaya kadar atlanması lazım olan akabelerden kemal-i maharetle geçmek hatıra bile getirilmiyor; halbuki havadis-i kevniyyenin içine dalanlar tekallübat-ı havadisin seyrini etvarının tenevvü’ünü tetebbu’ edenler görürler ki: +Hadisat daima müstakım bir cadde üzerine seyr eder; hadisatın seyr ü hareketinde tafra atlama yoktur; daima birinci kademeden ikinciye Halbuki şimdiye kadar bu vadide yazı yazan söz söyleyen zevat-ı kiramın ümmet-i İslamiyye’nin ıslahı için ortaya koydukları şeylere atf-ı nazar edecek olursak bunların hepsinin tafra nev’inden olduğunu görüyoruz bu ise zamanın seyr ü hareketinde ahvalin tekallübatında muhal olan bir şeydir; daha doğrusu na-be-mevsimdir. +Çünkü ıslahata başlamazdan evvel ıslahatı güçleştiren her türlü ıslahata mani’ engel olan akbeseleri nazar-ı dikkate almak onları ne suretle atlamak lazım olduğunu düşünmek elzemdir; eğer onlar ortadan kalkarsa o zaman istenilen ıslahata kolaycacık erişilebilir. +Fakat bu mevani’-i azime tarik-ı ıslahda hail olup kaldıkça bu mevani’in de avam ve havas üzerinde nüfuz ve hakimiyeti bakı oldukça matluba vusul –Avrupalıların evvelce süluk ettikleri tarika yahud Japonların terakkı yolunda ta’kıb ettikleri mesleğe süluk etmedikçe– muhaldir. +Birinci surette efrad-ı milletin mazarrat ve menfa’atini anlayacak derecede ilim ve irfana malik olması ikinci surette de müluk-i İslamiyye’nin bu husus için yardım etmesi daha doğrusu ıslahata asıl onların başlaması lazımdır. +Yukarıda demiştim ki: +Islahatın önünde engel olan mevani’i mahv etmek akabeleri atlamak lazımdır. +Şimdi onların ne gibi şeyler olduğunu anlatmak istiyorum. +Bu akabelerin: +her hangi bir milletin efradı arasında menfa’at-i zatiyye fikri tenemmüv eder menfa’at-i zatiyye menfa’at-i umumiyyeye galebe çalarsa o milletin ıslahı mutasavver değildir; bu öyle bir marazdır ki; bir kere sirayet edince kolay kolay çıkmaz; maatteessüf ben öyle görüyorum ki: +Bizde bu maraz-ı müzmin pek ziyade caya kadar düşündüğümüz bir şey varsa o da menfa’at-i zatiyyedir; menfa’at-i umumiyye ikinci derecede kalıyor; menfa’at-i zatiyyemiz için –icab ederse– her fenalığı yapmaktan çekinmiyoruz; ama arada vatan gidecek din mahv olacakmış buna ehemmiyet bile vermiyoruz. +Hatta ben öyle görüyorum ki: +Kendilerini milletin münevver kısmından sayan bir çok kimseler bile menfa’at-i zatiyyeleri peşinde koşuyorlar; hangi cereyan daha ziyade menfa’at te’min ediyorsa onun başına geçerek kendi menfa’atleri için onu tervice çalışıyorlar. +Hulasa bu habis fikir efrad-ı milletten tamamen çıkmadıkça salah-ı ümmet me’mul değildir; binaenaleyh en evvel menfa’at-i umumiyye için menfa’at-i zatiyyenin feda edileceği fikrini milletin zihnine yerleştirmek lazımdır. +Millet-i İslamiye arasına sokulan asabiyet-i kavmiyye fikrinin tevlid ettiği ve bundan sonra debileceğinden tamamıyla ümidini kesiyor bütün ümidler ye’se münkalib oluyor. +Çünkü insan bir kere İslam’ın ıslah-ı zat-ı beyn hakkındaki ahkam-ı aliyyesini düşünür bir de ifsad-ı zat-ı beyn için ne suretle çalışıldığını işitir hatta kendi gözleriyle görürse artık: +“Bu milletin salahı mümkün değil” hükmünü vermeye mecbur oluyor. +İslam iki kişi arasındaki münafereti kaldırmayı en büyük ibadet sayıyor; yalan söylemek haram olduğu halde bu hususda yalan söylemeyi tecviz ediyor; halbuki bugünkü münevver zatlar akvam-ı yapmıyorlar. +Şüphe yok ki ümmet-i İslamiyye mugayerat-ı cinsiyyeyi kaldırıp atmakla müteferrik olan a’zayı yekdiğerine zam etmişler; kelimelerini tevhid etmişlerdi. +İslam bir vücud olduğu cihetle o vücuda intisab edenlerin sözleri gayeleri veche-i azimetleri de bir olmak lazımdır. +Bir kere bu rabıta kulüpler açarsa millet-i İslamiye’nin mahvı –la semahallah– muhakkaktır. +Çünkü vücud paralandığı gibi kuvvet inkısam eder saltanat ve hakimiyet de tezelzüle uğrar. +Bir çok eczadan mürekkeb olan ipek eczaları inhilal edince kuvvet ve metaneti zayi’ olarak siklete tahammül edemediği gibi İslam da unsurlara ayrılınca bit-tabi’ evvelki kuvvet kalmaz; kuvvet kalmayınca İslam’ın hasm-ı bi-emanı olan ecanib ümmet-i tiği şu hadis-i şerif ne kadar ma’nidardır: +Şüphe yok ki –koyun kurdu gibi– şeytan da insan kurdudur. +Sürüden ayrılanı yer; ey ümmetim siz yekdiğerinizden ayrılmadan müteferrik bir surette yaşamadan sakının daima müctemi’an yaşamaya bakınız; sonra etrafınızda olan kurdlar sizi kaparlar...” lamların hal-i esef-iştimalini nazar-ı tedkıkten geçirirse: +Din-i mesinde uhuvvet-i diniyyeyi takviye ile emr etmesinde ne gibi hikmetler mündemic olduğunu anlamakta güçlük çekmiyor. +Din-i İslam’ın bundan maksadı başka değil millet-i olan asabiyet-i kavmiyye fikrinin temekkün etmesini men’ etmek idi; maatteessüf Frenkler bu fikrin de yerleşmesine muvaffak oldular. +Müslümanlık’tan başka bir şey tanımayan efrad-ı İslamiyeye: +“Ey Arab kahramanı Ey Türk bahadırı...” dedirmeye muvaffak oldular. +Hulasa vahdet-i İslamiyeyi zir ü zeber eden bu akabe atlanmadıkça bu fikir ortadan kalkarak İslam’ın bir vücud olduğu bütün kalblerde temerküz edip efkar-ı İslamiye tevhid edilmedikçe alem-i Sakın bunu ehemmiyetsiz bir şey zannetmeyiniz; bence bu da en mühim bir mes’eledir; hatta ümmet-i İslamiyeyi yekdiğerinden uzaklaştıran onları birbirinin hasm-ı bi-emanı kılan esbabdan birisi belki de birincisi turuk ve mezahibin mübayenet ref’ olunmadıkça istenilen ıslahat mümkün değil gibi görüyorum. +Bugün görüyoruz ki bir çok vesileler millet-i İslamiyye arasında gitgide ahlaksızlık alabildiğine te’ammüm ediyor; ahlak-ı milliyye adab-ı İslamiye mahv edilmeye çalışılıyor; binaenaleyh bu gibi şeyler de tamamıyla ortadan kalkarak bu vadide icale-i kalem edenler tecziye edilmedikçe millet-i İslamiyye’nin salahı me’mul değildir. +Birçok zamandan beridir ki; bu tarika süluk edildiğini görüyoruz. +Her vesileden bil-istifade ulema-yı din levm ve tahkır ediliyor ümmeti müsebbibleri kendileri oldukları söyleniyor da ulemanın bu sukutuna sebeb ne olduğu söylenmiyor. +Bi-hakkın düşünülecek olursa ulema-yı dinin her cihetce pek ma’zur oldukları görülür. +Lakin bu fikir de Avrupa’dan geldiği cihetle öyle uzun uzadıya düşünülmek istenmiyor; Avrupa’da milletin terakkısine sed çeken sınıf-ı ruhani olduğu rüesa-yı ruhaniyyenin nüfuz ve hakimiyeti kalkmadıkça Avrupalılar nail-i terakkı olmadıkları cihetle bizim efkar-ı münevvereden olanlar da böyle yapmak istiyorlar. +Düşünemiyorlar ki ulema-yı din hiçbir vakit terakkıye engel olmak –Avrupa’da rical-i dinin yaptığı gibi– istememişlerdir; müellefat-ı İslamiyye tedkık edilirse hepsinin asra evfak nasa erfak olan ahkam ile hürriyet-i efkar ile mali olduğu tezahür eder; fakat maksad hakıkati anlamak değil ulema-yı dini nazar-ı ümmette fena göstermektir ki: +Bunun neticesindeki vehamet ma’lumdur. +maharetle atlayarak bu vadideki mevani’i tamamen mahv etmedikçe –fikrime göre– millet-i İslamiyye’nin kesb-i salah etmesi daire-i imkan haricindedir….” Müfti’s-sakaleyn allame İbni Kemal merhumun halka-i tedrisinde perverişyab-ı kemal olan fuzeladan olup Saruhanlıdır. +emir ve tensiblerine ittiba’en meslek-i kazaya salik olarak hasbe’l-vazife bir hayli seyahat ve bu vechile ifa-yı vezaif-i şeri’at eyledi. +Ahir-i me’muriyyeti olan Amasya Kadılığı’nda venede ve ba-husus fıkıh feraiz edebiyatta behre-i külli sahibi olduğuna asar-ı fazılane ve edibaneleri şahid-i adildir. +Asar-ı mebhusa gayr-i matbu’ olup görülebilenleri ber-vech-i atidir: +Mecma’ü’l-Mesaili’ş-Şer’iyye fi Ulumi’d-Diniyye İsmi müsemmasına mutabık bir eser-i dini olup bir nüshası Manisa mülhakatından Akhisar Kütübhanesi’nde vardır Esmaü’n-Nebi Bir nüshası Halis Efendi Kütübhanesi’nde vardır Emsile Şerhi Bir nüshası Halis Efendi Kütübhanesi’nde vardır Tercüme-i Kaside-i Bür’e Manzumdur Tuhfetü’l-Havas fi Tercemeti Dürreti’l-Gavas Edib-i Arabi İmam Hariri’nin nahiv ve galatat-ı lugatten bahis eser-i meşhurunun tercümesidir Dekayıkü’l-Mizan fi Mekadiri’l-Evzan Aruzdan bir eser-i edebidir Tercüme-i Kaside-i Ta’iyye İbni Fariz hazretlerinin meşhur-ı afak olan kaside-i arifanelerinin tercümesidir Mecma’ü’l-Kava’id ve Menba’ü’l-Fevaid Kava’id-i Farisiyye’ye dairdir Kavanin-i Sarf-ı Farisi mışlardır. +Elsine-i selasede inşad-ı nazma muktedir idiler. +Tahallüsleri Lali’dir. +HINDISTAN’DA TIBB-I KADIM-I YUNANI Buraya –yani Leknehor’a– Hazıkülmelik hazretleriyle beraber geldim. +Muma-ileyh tıbb-ı Yunaniyi ihya etmek için Dehli’de büyük bir kolej ile bir kadın hastahanesi te’sis etmek dar i’ane toplamış ve i’anat-ı mezkureyi yüz bin liraya iblağ edecektir. +Tıbb-ı kadim-i Yunani’de en ziyade Hindistan’da mahir olan Tabib Hazıkülmelik’dir. +Bu zatın büyük ceddi Semerkand’dan Hind imparatorlarının ma’iyyetinde bin asker kumandanı olarak Hindistan’a vaktiyle gelmiştir. +Sonradan bu aile hizmet-i hükumetten çekilerek inzivayı tercih ve dervişliği Hazıkülmelik’in büyük pederi tababette azim bir şöhret müzmine ve mühlikeyi de tedaviye muvaffak olmuştur. +Yüz seneden beri bu aile tababetle iştigal ediyor. +Evlerine gelen hastalara bedava baktıktan sonra meccanen ilac dahi onlara veriyorlar. +Harice kasaba haricine –yani başka şehirlere– çağrılacak olurlarsa o zaman para alırlar. +Hal-i hazırdaki Hekim Muhammed Ecmel Han vizite olarak günde bin beş yüz rupiye para alıyor. +Nabız ile karuradan marizin bilcümle halatını elemlerini şikayetlerini anlıyorlar. +Kullandıkları ilac ise ot ve akakır ve nebatat aksamına aid bulunuyor. +Tıbb-ı kadime aid bir çok kitablar el-yevm Hindistan’da eyadi-i tedavülde mevcuddur. +Istılahat-ı tıbbiyye hep Arabi ve Farisi olarak isti’mal ediliyor. +Tedavi biraz fazla sürüyor Sersam seher ra’şe sar’a-i ümmü’s-sıbyan sekte malihulya falic hader deveran-ı ser nüzulü’l-ma’ hunak zatü’lcenb diku’n-nefes su‘al nefesü’d-dem sill-i dık –verem demektir– takrih ve takviyet-i kalb hafakan merak ihtilac kabız verem-i mi’de kulunç piçiş za’f-gerde ziyabitiş selsel-i bevl harkat-i bevl asrü’l-bevl za’f-ı bah keçi ve lagari kazib ihtinak-ı rahm ihtibas-ı tams veca’ü’l-mafasıl arakü’n-nisa’ baras cüzzam cereb-i hariş ta’un veba ateşek –frengi hastalığı demektir– suzak -bel soğukluğudur–.. +Hasılı buna mümasil ıstılahat pek çoktur ki bir kaçı ile iktifa ediyorum. +Edviye-i Yunaniyye ise birkaç kısma münkasemdir. +Mahlul gayr-i mahlul ma’cun mürekkeb müfred. +Sıra ile onları da derc ediyorum. +Bunları öğrenmek ve tetebbu’ etmek için çok zahmet çektim: +Elif Itırbifül . +Be Baslikon . +Te Tiryak Tutiya . +Cim Cüvarişat . +Ha Hubub Helva . +HI Hamire . +Dal Deva’ Mesela devaü’l-misk devaü’l-kürküm gibi Bir de Diyakoza . +Re Rubb: +Rubb-i enar Rabb-i meye Rabb-i engür gibi Revgan: +Revgan-ı babuna benefşe yelsan gibi Ruh: +Ruh-ı badyan ruh-ı şahtere gibi . +Sin Sütun: +Toz ilaçlarıdır. +Süfuf keza. +Sirke sikencübin. +Şın Şerbet. +Dad Dımad. +Tı Tıla. +Ayn Arak. +Kaf Kurs kayruti . +Kef Kühl –sürme demektir– küştecat Mesela küşte-i haceri’l-Yehud küşte-i zümrüd küşte-i talk küşte-i polad küşte-i karni’l-ibil gibi. +Bir de: +Gül-i kand. +Lam Lübub: +Lübubü’l-esrar lübub-ı barid gibi. +Lu’uk: +Lu’uk-ı kettan lu’uk-ı ab-ı neyşeker gibi. +Mim Mürebba: +Mürebba-yı zencebil mürebba-yı helile gibi. +Ma’cun: +Ma’cun-ı calinos ma’cun-ı azaraki gibi. +Müferrihat: +Müferrih-i şeyhü’r-reis müferrih-i dilküşa gibi. +Merhem: +Merhem-i risl merhem-i cedvar gibi . +Nun Nemek –tuz demektir– Hazikülmelik hazretlerinin hanesine her gün yüzlerce hasta gelir. +Bütün vaktini onlara hasr eder. +Bundan başka kendisine Hindistan’ın hemen her tarafından günde yüzlerce mektup gelir. +Mektup ve telgraflara cevap yazmak için akrabaları da fenn-i tababetle iştigal ederler. +Biraderzadesi Gulam Kibriya Han genç olmakla beraber lisan-ı Arabiye bi-hakkın vakıf ve mahir bir tabibdir. +Hazıkülmelik baras cüzzam hastalıklarıyla tedavisi müşkil olan bir çok emrazı usul-i tıbb-ı kadim-i Yunani üzerine mu’alece ve tedavi eylemiştir. +Birçok İngilizler de bu zata müraca’at ediyorlar. +Dehli’de güzel ve usul-i cedid tertib ve miştir. +Bunu ziyaret ettim. +Cidden nazif muntazamdır. +İlacların fiyatı da Avrupa ilaclarına nisbetle son derece ucuzdur. +Hazıkülmelik Hindistan’ın bilcümle eşraf ve a’yanı raca ve nevvabları nezdinde şöhret-şi’ardır. +Hasta oldukları zaman kendisini tedavi için çağırırlar. +Rampo nevvabı hazretleri müşarun-ileyhin ilacından başka bir şey isti’mal etmez. +Kendisine aylık bile tahsis etmiştir. +Hazıkülmelik hazretlerinin elkabından biri de reis-i a’zam-ı Dehli’dir. +Zarf ve kağıt üzerinde kullandığı ibare – hususi marka ve monogramdır– hadis-i şerifidir. +Müşarun-ileyh Arabi ve Farisi Urdu lisanlarına vakıf olduğu gibi sarf ve nahiv mantık fıkıh hadis tefsir Aynı zamanda hafız-ı Kur’an -ı şerif dahi bulunuyor. +Müşarun-ileyh hem mütedeyyin hem de mütemeddindir. +Hulk ve mu’aşeret noktasında son derece halim ve mu’tedil bir zattır. +Hasılı cidden bilcümle sıfat-ı haseneye malik olan bu zatın nüfuzu Hindistan’ın her tarafına sirayet etmiştir. +Devlet ve millet-i Osmaniyye’nin de büyük muhibbidir. +Geçenlerde bilhassa sabık Bombay Başşehbender-i alisi Halil Halid Beyefendiyle görüşebilmek için suret-i mahsusada Bombay’a gitmiştir. +Te’sis eylediği medrese-i tıbbiyenin i’la ve ikmali için icab eden müzakeratta bulunmak için Leknehor’da in’ikad eden Tıb Konferansı’na Hindistan vilayat-ı mütemeddinesi Valisi Sir James Meston riyaset etmişidi. +Raca ve nevvablardan birçok kimse isbat-ı vücud eylediklerinden ma’ada gelemeyenler tarafından da mektup ve telgrafla beyan-ı ma’zeret edilmişti. +Bir çok nutuklar te’ati ve irad olundu. +Valinin nutku pek güzel idi. +Hazıkülmelik’i çok sitayiş ve teşebbüsünü tebrik eyledi. +Konferansın hitamında da huzzarın fotoğrafları alındı. +Hazıkülmelik hazretlerinin nutku pek alimane ve fazılane idi. +Bir iki meşhur şair tarafından beliğ manzumeler kıraat olundu. +Konferans pek parlak bir surette ikmal edildi. +Hükumet-i mahalliyye tarafından mezkur mekteb-i tıbbiyyeye mu’avenet edileceğini ve resm-i iftitahını Hind vali-i umumisi bizzat icra edeceğini va’d eylemiştir. +Hazıkülmelik Londra’daki merasim-i tetevvüciyyesinde bulunmak üzere hükumet tarafından da’vet olunmuş ve mu’avedetinde İstanbul’a uğradığı esnasında acizleriyle mu’arefe peyda etmişti. +umura o sırada takdim ederek memleketimizin umur-ı idaresi hakkında birçok tetebbu’atta bulunmuştu. +Müşarun-ileyh İstanbul’da iken bilcümle kütübhaneleri gezmiş ve tıbb-ı Yunani’ye aid el yazısıyla yazılı pek istifadeli eski bir kitaba tesadüf eylemiş ve onu istinsah ettirmişti. +Bu zata devletimiz tarafından bir nişan veya büyük bir madalya verilse herhalde faideden hali olmadığı gibi bilcümle Hind müslümanlarının memnuniyetlerini de mucib olacaktır. +Leknehor’dan S sin . +M. +Tevfik Müessesat-ı fenniye ve iktisadiyye-i milliyyenin en mühimlerinden birisi olan ve seneden seneye mütezayid hasılatıyla ve maddeten husule gelen terakkı ve tevessü’üyle teessüs eden hey’et-i milliyyeye iftiharlar bahşedecek bir mahiyet alan Hicaz Demiryolu matbu’atımızın sitayişlerine ve bu sitayişlerle alem-i İslam’ın enzar-ı rağbetinde layık olduğu mertebeye vusule bir ihtiyac-ı mübremle muhtac iken ne devair-i müte’allikasının ne de matbuatla münasebetdar olan millet-perveran-ı vatanın bu babda evrak-ı havadise bu müessese-i milliyye ve diniyye hakkında ma’lumat-ı istatistikiyye ve iktisadiyye i’ta etmediği görülüyor. +Alem-i iktisadiyatta i’lan teşebbüsatının ne büyük mevki’i olduğu ve müessesat-ı ecnebiyyenin i’lan için ne mühim fedakarlıklarda bulunduğu ve bu sayede tarik-ı istifadede ne kadar ileri gittiği düşünülürse… Mali ve umumi bir fedakarlığın mülkümüzde ilk ve mu’tena bir numunesi olmak vazife-i diniyyede ifa eylediği suhuletle de bir mahiyet-i mübecceleye malik bulunmak i’tibarlarıyla başta matbuat-ı vataniyye olduğu halde her ferd-i Osmaniye nasıl bir vazife terettüb eylediği tasdik olunur. +Der’a-Busra Eski Şam hattı ile Havran ve Cebel-i Düruz ticaretine vasıta-i yegane teşkil eylemiş ve kırk kilometrelik bir kısmı inşa edilmiş olan Hayfa-Kudüs hattı ile de Filistin hıttasının mıntıka-i dahiliyyesi ticaretine bir mecra-yı mu’tena halini almaya başlamış ve el-yevm küsur kilometre tule beş kol aksam-ı memdudeye malik olan bu hat hüccac nakliyatında kazanacağı maddi ma’nevi menafi’ Cenubi Suriye ile Filistin kıt’aları ticaretinde ihraz eyleyeceği mevki’-i iktisadisi ile Osmanlı ülkesinde demir yollarının tulen de ehemmiyeten de malen de en birincisi olacaktır. +Bu ehemmiyetini birkaç hafta evvel askerlik nokta-i nazarından tedkıkat icra eden hey’et-i askeriyyenin takdirlerle tasdik eylediği de mevsukan haber alındı. +On sene evvel bahriye zabitanından ve Mühendishane-i Berri-i Hümayun’un yetiştirdiği asker ve sivillerden maada me’murin-i mütehassısaya ve bir takım ecanib ile maharet hususunda onlardan geri kalmayan yerli birkaç san’atkardan maada vesait-i icraiyyeye malik olmayan bu müessesenin bugün yüzlerce san’atkar yüzlerce me’murin-i fenniyye yüzlerce müstahdemin-i mütehassısa yetiştirdiği ve fen çoğunu san’ata fenne alıştırarak bir unsur-ı faal bir zümre-i mihaniki meydana getirdiği yad ve tezkar edildikçe her merd-i vatanperverin iftiharla hazz-ı vicdani ile mütehassis olmaması kabil değildir. +hangi bir köşesinde şimendüfer denilince hatırına ecnebi sermayesi ecnebi lisanı ecnebi yazısı… şamil bir teveccühle ecnebi mevcudiyeti gelen her Osmanlının yine o vatanın bir köşesinde kendi sermayesi kendi lisanı kendi yazısı bulunan ve hasılatı yine kendi hazine-i millisine girecek olan bir şimendüferi hem de vefret-i tuliyle intizam-ı mu’amelatıyla kesret-i menafi’iyle mu’tena bir şimendüferi bulunduğunu düşünmesi ve bu düşüncesini kendi mahsul-i fedakarisi kendi himmet-i ali-cenabanesi ile meydana gelen bu hat hakkında hasıl eyleyeceği ma’lumat ile tezyin ederek müstağrak-ı huzuz olması az bir mazhariyet değildir. +Hicaz Demiryolu menabi’-i varidatından en mühimmi hüccac ve devair nakliyatı olup hattın gittikçe tekemmül eden vesait ve edevat-ı nakliyyesine ve seyr ü seferde gözetilen sür’at ve intizama göre pek ziyade yükselmesi iktiza eden varidat-ı mezkure İtalya Muharebesi’nin mebdeinden Balkan muharebatının sonuna kadar mürur eden iki sene tam irae edememiş ise de Demiryolu İdaresi’nin ittihaz ettiği tedabir ve icra ettiği teshilat ve teşebbüsat-ı ciddiyye sayesinde tezayüdden mahrum da kalmamıştır. +senesinde hüccac nakliyatı hasılatını takriben liraya ve senesinde de hal-i harbin devamından dolayı hüccac adedi tezayüd etmemekle beraber lira fazlasıyla liraya baliğ olmuştur. +Rebiülevvel Receb Şaban ve Ramazan ayları içinde fevkalade tenzilatla Hayfa ve Şam’dan Medine-i münevvere’ye azimet ve avdet biletleri tertib ve furuht edilmesi bu iki sene içinde seviye-i hasılatı haylice yükseltmiş ve senesinde bu biletlerden lira hasıl olmuş iken senesinde lira fazlasıyla lira husule gelmiştir. +Seneden seneye mikdarı tezayüd eden ve kısm-ı küllisi Amerika ve İngiltere’den gelen seyyahin-i ecnebiyye nakliyatından da senesinde lira ve senesinde lira fazlasıyla lira varidat elde edilmiştir. +Min haysü’l-mecmu’ senesi yolcu varidat-ı umumiyyesinin baliğ olduğu liraya nisbeten senesinde lira fazlasıyla lira yolcu hasılatı vuku’ bulmuştur. +Hicaz Demiryolu eda-yı fariza-i hac için senevi aktar-ı alemden hıtta-i mübareke-i Hicaziye’ye gelen bin raddesindeki hüccacdan ancak kişisinden müstefid olmakta ve Mekke-Medine ve Mekke-Cidde arası hutut-ı hadidiyesinin henüz gayr-i memdud olması hasebiyle pek büyük bir kemiyette istifade edememektedir. +Elhaletü hazihi on üç gün berren seyahati icab ettiren Mekke-Medine arasını deve ile kat’ eden ve binaenaleyh bir çok mezahime duçar olan hüccacın Medine-i münevvere ziyaretini kable’l-hac Hicaz Demiryolu’yla bil-azime eda edebilmesi için Demiryolu İdaresi hayli fedakarlıklar semerat-ı nafi’a-i külliyye iktitaf edememiştir. +Buna da şimal ciheti hüccacının ecnebi vapur kumpanyalarının gayr-i meşru’ entrikalarına mütaba’attan kurtulamayarak istirahat ve menfa’atlerini istihsale muvaffak olamamaları ve elli bini mütecaviz cenub hüccacının Hind-Cava hüccacı bu miyandadır da ücret-i nakliyyeye kanal masrafının inzimamıyla masraf yekununda dört yüz kuruş raddesinde bir fark hasıl olması sebeb-i müstakil teşkil ediyor. +münakalat-ı askeriyye dahil-i hesab olmamak üzere senesinde liraya baliğ olan bu varidat senesinde liraya reside olarak lira fazla te’min etmiştir. +Kariben Medine-i Münevvere’nin Hindistan’dan Yenbu’ ve Rabiğ iskelelerine bahren ve bu iskelelerden de develerle berren celb ve istihlak eylediği ve sarfiyat-ı mahalliyyenin kısm-ı a’zamını teşkil eyleyen pirinç ile emti’anın doğru Hayfa iskelesine ve Hayfa’dan da Medine-i Münevvere’ye demiryoluyla celbi için ücurat-ı nakliyyece bazı tenzilat ve tebdilat icrası halinde zaten Cebel-i Düruz ve Nablus hatlarının yüd ru-nüma olan hatt-ı alinin maye-i istifadesinde hayli bir tereffu’ hasıl olacaktır. +Umumi bir nazarla varidat-ı gayr-i safiyye-i seneviyyesi liraya baliğ olan hatt-ı ali evrak-ı nakdiyye bedelatından hasıl olup hazine-i maliyyeden bu hat hesabına kayd u sarf olunan lira ile gerek işletme ve gerek ke-Medine Mekke-Cidde hatlarının inşasından sonra inşaat ve temdidat-ı mütetabi’aya devama ve hazine-i millete haylice bir fazla-i varidat idhaline muvaffak olacaktır. +Hutut-ı mütasavverinin ikmal-i inşaatına değin bu hattın hal-i hazırına göre tezyid-i varidatı mültezem olduğuna göre bu nokta-i nazardan ber-vech-i zir bast-ı mütala’aya lüzum gördük. +Hey’et-i umumiyyesi ecnebilerin yed-i tegallübünde kalan ticaret-i bahriyyemize mevsim-i hüccacda Karadeniz ve Anadolu sevahilinden hıtta-i Hicaziyye’ye hacı nakli vapur acentaları entrikasıyla hüccacın kısm-ı a’zamını nakilden mahrum olan Hicaz Demiryolu Osmanlı vapurlarının sevahil-i Osmaniyye’den toplayacağı hüccacı evvela Hayfa’ya nakil ve orada intizar ile hüccacın Medine-i münevvere ziyaretini ifa ve avdetlerinde Hayfa’dan Cidde’ye ve eda-yı haccı müte’akib Cidde’den alıp vatanlarına iade ve isal etmesi gibi bir proğram dahilinde hareketi halinde kemaliyle te’min-i istifadeye muvaffak olduktan başka hüccacı da deve seyahatinden ve bu seyahatin on üç günlük mezahim-i mala-yutakından kurtarmakla da ayrıca ba’is-i hayr u mesubat olacaktır. +Hüccac-ı İslamiyyeyi İslam ve Osmanlı vapurlarının nakil etmesi ne kadar mantıkı ve ma’kul ise bu vapurların ta’kıb edeceği hatt-ı hareketten Hicaz demiryolunun te’min-i istifadeye azm etmesi de o kadar meşru’ ve muhıktır. +şimal cihetlerinden berren Şam’a ve oradan Hicaz demiryoluyla Medine-i münevvere’ye azimet ve ifa-yı ziyaret edecek hüccacı dahi bahren gelecek hüccac misillü tekrar Hayfa’ya nakil ve oradan bahren Cidde’ye isal için de kafi Osmanlı vapurları seyr ü sefer ettirildiği takdirde şimal hüccac-ı kiramının hemen ekserisi deve sırtında kat’ edeceği mesafeyi kemal-i rahatla kısmen şimendüfer ve kısmen vapurla kat’ etmiş olacağı aşikardır. +Cenub hüccacına gelince bunların da tarik-ı berriden tahlisi için Hicaz Demiryolu’nun azimet ve avdet biletlerinde te’min ve teşvik eylemek matbuat-ı İslamiyye’ye düşen bir vazifedir. +Bir taraftan Hicaz Demiryolu müessese-i diniyyesinin uzak yerlerden gelen dindaşlarımızın hatar ve meşakkatten ari bir surette Ravza-i Mutahhara-i Nebevi’yi ziyaretlerindeki rüchanı tasrih ile onların selamet-i hayatiyye ve istirahat-ı maddiyyelerine hadim olan bu vazifenin kudsiyeti ise izahdan müstağnidir. +Esasen Hind hacılarından beherinin Bombay’dan Cidde’ye ve Cidde’den Mekke’ye Mekke’den Medine’ye azimet ve bu tarikle Cidde’ye avdet ücreti olarak kuruş masraf te’diye etmekte olmalarına göre Bombay’dan Hayfa’ya ve Hayfa’dan Medine’ye azimet ve Medine’den Hayfa’ya ve Hayfa’dan Cidde’ye avdet ve Cidde’den Mekke’ye azimet ve ba’de’l-hac avdet masarıf-ı umumiyesi kuruş yani yalnız kuruş kadar fazladır ki Hicaz Demiryolu ücret-i nakliyyeden bir mikdar daha tenzilat icra ettiği ve Hind ve Cava hüccacı da fark-ı mütebakıyi selamet ve hüccac-ı kiramının da Hicaz Demiryolu’ndan imrarı ve hüccac-ı kiramın da aminen ve salimen vezaif-i ziyareti ifa etmeleri taht-ı imkana ve binnetice binlerce liralık İslam parası bil-istihkak hazine-i millete girmiş olur. +Hatt-ı mezkur rüesasıyla me’murin ve müstahdeminin te’min-i terakkıyat ve tezyid-i varidat için mesbuk hizmetleri ve meşhud faaliyet ve reviyyetleri sezavar-ı takdir olduğunu hatime-i kelam olmak üzere beyan ve hüsn-i niyyet ve faaliyyetle devam-ı hizmetleri temenniyatını izhar eylerim. +The Comrade’ de okunduğuna göre Enver Paşa hazretlerinin bilcümle Osmanlı asakirine terbiye-i diniyye ve İslamiyye hususundaki tebligat-ı alileri Hindistan müslüman kardeşlerimizce fevkalade bir hüsn-i te’sir hasıl etmiştir. +Bilcümle Hindistan matbuatı harbiye nazırımızın medh ü sitayişine dua ve senasına hasr-ı makal eylemişlerdir. +Paşa hazretlerinin umur-ı diyanet hakkındaki ihtimam ve dikkatlerinden hükumetimizin nüfuz-ı ma’nevisi Hindistan’da kat kat artmaya başlamıştır. +Hindistan Hilal-i Ahmer Hey’eti miyanında harb esnasında Dersaadet’e gelen Aliger talebesinden biri bizzat Enver Paşa hazretlerinden arizasına cevaben aldıkları bir kartı matbuat vasıtasıyla neşr ederek daha ziyade müslümanların dua ve senalarını paşa hakkında isticlaba muvaffak olmuştur. +The Comrade gazetesinde okunduğuna göre Lahor’da makalattan dolayı –ki müslümanların hukukunu hükümet-i mahalliyyeye karşı muhafaza içindi– ta’til ve matbaası zabt edilmiş bir kere de kendisinden üç yüz lira ceza-yı nakdi alınmıştı. +Mezkur gazete Hindistan müslümanlarının hukukunu müdafa’a ve Devlet-i Aliyye’nin lehinde daima icale-i kalem ettiği cihetle her ta’tile uğradığında ahali-i İslamiyye tarafından i’anat derc edilmiş ve tekrar intişarına mu’avenet edilmişti. +Bu kere “ Hindistan’da İngiliz Tarz-ı Hükumeti” ünvanı altında yazdığı bir makale üzerine Lahor müdde’i-i umumiliği tarafından yine kema fi’s-sabık kendisine bir ihtarname gönderilmiştir. +Mezkur ihtara gazete sahibi tarafından ma’kulat ve kanun dairesinde icab eden cevaplar verilmiştir. +Afganistan’da kain Hac�� Müttekil ve Katada kabailinin şu son zamanlarda emarete karşı i’lan-ı isyan etmeleri üzerine emir hazretleri tarafından te’diblerine mübaşeret edilmiş ve ahiren daire-i ita’ata girmişlerdi. +Bu kere emir hazretleri bir ferman ısdar buyurarak mezkur kabail rüesalarının bir kaçını Kabil’e celb ederek hükumetle aralarında daimi bir sulh ahidnamesinin imzasını teklif eylemişlerdir. +Musalahanameyi ne teslimini ve avdetlerinde geri almalarını lazım gelenlere tebliğ etmişlerdir. +Mezkur kabail efradına tevzi’ etmek üzere evvelce emaret tarafından hudud valilerinden birine gönderilen mebaliğin verilmediğini istihbar eden emir-i müşarun-ileyh hazretleri mezkur valinin azliyle tahte’l-hıfz olarak Kabil’e i’zamını da emr eylemişlerdir. +mes’adettir. +İcazetname cem’iyyeti bir talebenin eyyam-ı hayatında görebileceği bütün cem’iyyetlerin bütün mes’ud günlerin fevkinde bir te’sir-i füsunkara maliktir. +Çünkü o gün alam ve mihnetle geçen bir ömr-i medidin ruz-ı mükafatı yevm-i azadıdır. +Bu zamana erişebilmek için o zavallı talib-i bugün on üç on dört senenin hamule-i meşakkı ru-nümadır. +Şimdi Fatih’in muhrik seslerle temevvüc eden yüksek kubbeleri altında asrın nur-ı irfan saçan fazıl uleması huzurunda pür-samt ü sükun bükülen başların sema-yı tahayyülünde medid bir ömr-i güzeştenin bütün anat ve safahatı canlanıyor nazar-ı hayali önünden birer sinema sür’atiyle geçiyor: +Derse başladığı çocukluk zamanları henüz derse çıkan hocasının hararetli takrirleri medresede bir hücreye sahib olabilmek için geçirdiği intizar devreleri daha sonra derd-i ma’işetle dolaştığı memleketler duçar olduğu istiskaller; ziyadan mahrum ratıb kubbeler taş yuvalar içinde pişirdiği yemekler; “Adalı”nın indeki vech-i te’emmülü bulmak yelerine kıyaslarına sarf ettiği ömürler iğne ile kuyu kazarcasına Tenbihü’l-Gafilin’den istihraca va’za çıkmaya başladığı zamanlar zaman zaman kömürsüz kaldığı peynir ekmekle geçirmeye mahkum olduğu geceler karlı buzlu günlerde dersde soğuk hasırlar üstünde diz çürüttüğü zamanlar… Hasılı hep mihnetle meşakkatle mahrumiyetle geçen bir ömr-i perişan… Fakat bunlar zaruridir. +Böyle sıkıntılar çekilmeden tahsil-i ilm mümkün olur mu? +Şimdi karşıda yüksek minderlerde kurulup oturan her biri birer mevki’ birer mesned sahibi olan üstadlar hep bu sıkıntıları bu mihnetleri geçirmediler mi? +Madem ki bu fedakarlıklar hep din uğurundadır; o halde ne be’is var?... +Vakı’a henüz layıkıyla hizmet edebilecek bir halde değildirler. +Fakat hocaları da icazet alır almaz allame olmadıydı ya. +Elbet onlar da derse çıkacak ta’allüm ettiği ilimleri talebelerine ta’lim edecek o sırada onlar da birer alim-i kamil olacaklardır… Zavallı talebe kendini tesliye için fikrini zihninin ne sabur ne kana’atkar mecralara sevk ediyor. +Külfet nisbetinde ni’mete nail olamayan bu fedakar gençler bu derece ihmal edilmese mekteblilere ibzal olunan milyonlarca lutf u atıfetlerin cüz’i bir kısmı da bunlardan diriğ olunmasa elbet bu çalışkan bu gayur fi sebilillah vakf-ı hayat eden bu fedakar ordunun techizatı teslihatı başka türlü olur… Bir mektebli diploma alırken ta’yin olunacağı me’muriyeti düşünüyor; bir talebe ise icazetname alırken dine ne suretle hizmet edebileceğini tasavvur ediyor. +Arada ne kadar fark var!.. +Bunların takdir olunduğu zaman din için ne mes’ud gündür!.. +bu merasim mutantan bir surette icra olunurken üç dört seneden beri her nedense terk olunmuştu. +Bu sene yine ihya olundu. +üzere bulunduğu Cumadelahir’de icra olunur. +İcazet verilecek gün Darü’l-Hilafe’nin bütün talebelik aleminde bir yevm-i mahsus teşkil eder. +O gün her talebe sarığını düzeltir temiz cübbesini giyer daha erkenden merasimin icra olunacağı cami’e gelir. +Mi’ad-ı mu’ayyeni hulul edince med’uvvin-i kiram da birer ikişer teşrife başlarlar; teşrifatçılar tarafından oturacakları yerler gösterilir. +Darü’l-Hilafe’nin en büyük uleması en benam fuzelası o gün med’uvdür. +Cami’in ortasında birer arşın yüksekliğindeki ders şilteleri sedefli müzeyyen rahlelerle bir daire teşkil edilir. +Şiltelerin üzerine nefis seccadeler örtülür. +Altmış yetmiş kadar ulema-yı kiram şiltelere diğer müderrisler de bunların etrafına otururlar. +Talebe-i ulum ise rahleler önüne serpilirler. +Dairenin tam ortasında top kandilinin altında icazet alacak talebe efendiler binişlere büründükleri halde sıralanırlar. +Arkalarında yine biniş giymiş üç dört teşrifatçı talebe merasim nihayetine kadar ayak üstü dururlar. +İcazet verecek hoca efendi sıra hayatta ise sağ tarafına geçirir. +Hoca efendinin de önünde müzeyyen rahle üzerinde yaldız kablı icazetnameler durur. +Evvela güzel sesli hafızlar kurra efendiler aşirler okumaya başlarlar. +Merasimin en latif en ruhani zamanı bu andır. +Aşirler bitince köşede ayrıca hazırlanan yüksek bir şilte üzerinde oturan bir hoca efendi la ale’t-ta’yin talebe efendilerden birinin icazetnamesini yüksek sesle okur. +İcazetnamede Fahr-i Kainat sallallahu aleyhi ve sellem efendimize kadar üstad-ı kiram hazeratının silsilesi mündericdir. +İcazetname kıraati yarım saat kadar devam eder. +Müte’akiben karşısındaki hoca efendi uzun bir dua eder. +Ba’dehu talebeler teşrifatçılar delaletiyle birer birer evvela hocasının hocasının elini saniyen asıl hocasının elini öper icazetnamesini alır cebine kor. +Ba’dehu sıra ile şiltelerde oturan bütün ulema-yı kiramın ellerini öperler sonra yine sıra ile yerlerine otururlar. +Merasim-i takbil hitam bulduktan sonra mücaz efendiler ayağa kalkarlar iki sıra teşkil ederler hocaları ve diğeri ulema-yı kiram aralarından selam vererek geçer giderler. +Bu suretle merasim miskiyyü’l-hitam olur. +Bu sene yirmi kadar icazet cem’iyyeti icra olunmuştur. +Bilhassa Meclis-i Mesalih-i Talebe a’zasından faziletli Bayındırlı Mehmed Şükrü Efendi Sirozi faziletli Hacı Ahmed Efendi ve Amasya Meb’usu fazıl-ı muhterem Fazıl Arif Efendi hazeratının icazetname i’tası cem’iyyetleri pek parlak olmuştur. +Muma-ileyh Mehmed Şükrü Efendi hazretlerinden atidir: +Ahmed Hamdi Efendi Akseki Yusuf Razi Efendi Burgaz Tevfik Efendi Tekfurdağı Mustafa Niyazi Efendi Babaeski Hüseyin Efendi Akşehir Adem Vasfi Efendi Arac Ahmed Hamdi Efendi Mihaliç Mehmed Fahreddin Efendi şaban Hasan Efendi Atina Hasan Efendi Karamürsel Süleyman Sırrı Efendi Hayrabolu Ali Efendi Akseki Ali Efendi Ödemiş Osman Efendi Kalkandelen Ali Vehbi Efendi Karaağaç Mustafa Lutfi Efendi Akseki Hüseyin Efendi Geyvehisar Abdullah Efendi Aydın Haşim Efendi Bandırma Efendi İzmir Ömer Lütfi Efendi Meğri Mustafa Efendi Çankırı Efendi Garbi Karaağaç Nuri Efendi Balya Mehmed Efendi Karaağaç Hasan Hüsnü Efendi Akseki Ömer Necmeddin Efendi Garbi Karaağaç Sadık Efendi Hayrabolu Ali Fehmi Efendi Demirci Mehmed Efendi Söğüt Yusuf Efendi Çal Mehmed Efendi Prevadi Ahmed Efendi İzmit Mustafa Şevket Efendi İzmit İzzet Efendi Arabsun Halil Efendi Silistre Mehmed Kudretullah Efendi Selanik Ali Rıza Efendi Sinop Ahmed Efendi Marmara Mustafa Efendi Çerkeş Mehmed Efendi Garbi Karaağaç Hüseyin Efendi Nif Hüseyin Efendi Salihli Muharrem Efendi Manisa Ahmed Cevdet Efendi İstanbul Cafer Efendi Köstence Muhammed Me’mun Efendi Medine İbrahim Efendi Tekfurdağı Davud Efendi Batum Hafız Osman Efendi Batum. +Diğer efendilerin esamisi de inşaallah gelecek hafta derc olunacaktır. +MADDIYYUN MESLEK-I FELSEFISININ EDYANA HÜCUMU Te’alisi uğrunda fazıl muharrirleri tarafından sarf edilmekte olan büyük büyük mesa’i sayesinde Sebilürreşad mecelle-i İslamiyyesi hiç şüphe yoktur ki ümmet-i Osmaniyye’nin miştir. +Binaenaleyh ben de bugün için tedkıki zaruri olan bir takım mebahisi ortaya koymak suretiyle Mecelle’nin mu’azzez mesleğine hizmet etmekten geri durmayacağım. +Ümit ederim ki ona mu’avenet şerefini elde edebilirsem bu millet-i mu’azzamaya hizmet etmiş olurum. +Karşıma çıkan mesail-i hazıra içinde “Maddiyyun meslek-i felsefisinin edyana hücumu” kadar büyük onun kadar ehemmiyetli hiç bir mevzu göremiyorum. +Zira bugün ulema-yı garbı gece gündüz işgal eden yegane mes’ele ondan ibarettir ki ruhiyyun meslek-i felsefisiyle aralarında devam etmekte olan harbin tarafeynden birinin galebesiyle neticeleneceği devre-i sükun mütehalif telakkıleri mütezad hiç şüphe yoktur ki son muzafferiyet din-i hakkın olacaktır. +cak; zihinlerde bugün kalbleri müte’ellim eden şüphe şek mücadelelerinden ebediyyen kurtulacaktır. +bulunan her şey i’tikada ahlaka meyl eder. +Lakin maddiyyun felsefesinin ortaya saldığı şüpheler zavallı beşeri ruhunun o kadar istediği akaide sahib olabilmekten men’ ediyor. +Onun için ahlak müdafi’lerine esrar-ı din hamillerine terettüb eden bir vazife varsa o da bu şüpheleri ancak ulum-ı sahiha ve felsefe-i hakıkıyye silahıyla mahv etmektir; yoksa ruh-ı ilmden nasibi olmayan bir takım gürültülerle istihzalı tezyiflerle değil. +Zira bu ikinci suret dine bütün bütün muzırdır: +Onun vekarını küçülteceği gibi rical-i dini ilmi hüccetlere karşı aynı cinsden hüccetlerle mukabele edemeyen acizlerin mevki’inde gösterir. +Bunun ise milletin salahı namına hiç bir hayrı olmaz. +Maddiyyun meslek-i felsefisinin asrımızdaki tecellisi o bizim muhterem üstadlarımızın zamanlarında olduğundan büsbütün başkadır. +Evet bugün o meslek artık eski Yunan feylesoflarından Aristoların mantığına Epikürlerin usulüne Pironların la edrisine istinad etmiyor. +Hayır! +Maddiyyun felsefesi kendi esaslarını te’yid hususunda bugün ma’kulat-ı nazariyyeye değil belki ulum-ı tabi’iyyeye tecarib-i tabi’iyyeye istinad ediyor. +Bu haysiyetle o bir felsefe-i ameliyyedir ki erbabının haiz olduğu fünunun kaffesini elde etmeyenler için çürütmeye kalkışmak doğru olamaz. +Kim hatırına getirebilirdi ki: +Teşrih gibi vezaifü’l-a’za gibi hayvanat gibi nebatat gibi tabakatü’l-arz gibi hikmet kimya gibi kainatın her zerresinde tecelli eden ibda’-ı feyza-feyzi nazar-ı ibrete sermesi hilkatin muhayyirü’l-ukul esrarını kemal-i vuzuh ile göstermesi itibariyle bir zamanlar akaide hadim olan ulum bir gün gelecek de Lamarck Huxley Lil Kibil[?] Büchner hususiyle Darwin gibi dehrilerin ta’lilatı neticesi olarak edyanın esasatına hücum eden ulumun ilk saffında bulunacaktı? +İşte bu felsefe-i maddiyye silahlarını şu saydığımız ilimlerden aldı da Allah’ın varlığına ruhun mevcudiyetine bekaya usul-i ahlaka iman akıdelerine karşı en şedidü’ş-şekime bir düşman kesildi. +Edyan silahsız kaldı. +] Felsefe-i maddiye garbda öyle şiddetli bir satvet gösterdi ki: +Devirmedik yıkmadık bir şey bırakmadı. +Eğer Cenab-ı Hak bu felsefenin karşısına yine onun gibi mahsüsat üzerine müesses olan; ve sebil-i Hak’da levm-i laimden perva etmeyecek e’azım-ı rical-i fennin mücahedatıyla müeyyed bulunan ruhiyyun meslek-i felsefisini çıkarmış olmasa ğini ümit edecek kimse kalmazdı. +Sahib ve Müdir-i Mes’ul: +H. +Eşref Edib Hem felsefe-i maddiyenin garbdaki hücumu yalnız bir fırkaya karşı olmayıp kimi farkına vararak kimi varmaksızın herkes o beliyyeden nasibini aldı. +Oradan da şarka gelerek efkarı öyle bir istila etti ki –kendilerinin hala müslüman olduklarını tevehhüm etmelerine rağmen– ekseriyet veche gaye itibariyle dehri kesildi. +Dini müdafa’a vazifesiyle muvazzaf olanlara gelince bunlar fünunun ortaya saçtığı şüpheleri red etmekten acz göstere göstere umumun akıdesine gizli bir za’f müstevli oldu. +Artık dinin her dimağdaki hüviyeti sahibinin amaline ef’aline hiç tesiri olmayan mevhum birer hayalden ibaret kaldı. +Tabi’idir ki hisse şuhuda makrun olan bu hal için kari’lerime delail irad edecek değilim. +Ben şu fikri taşıyanlardanım ki: +Din –tam ve e’am olan manasıyla beraber kasd olunduğu surette– ruh-ı insaninin felsefisi tamamıyla zaferyab olursa: +Beşeriyetin vücudu kurumuş bir çiçeğin yaprakları gibi dökülür. +Artık hayat çekilmez bir yük kesilir; ye’s denilen musibet nüfus-ı natıkanın yegane hemdemi olur. +“Ulum-ı tabi’iyye bu hayat-ı faniyyede insanın payına en büyük bir hisse-i sa’adet ayırır; alamını ekdarını alabildiğine azaltır nazar-ı im’anına karşı açacağı avalim-i irfan ise onu dinden de dinin o tatlı va’adlerinden de vareste kılar” gibi sözlere gelince: +Bunlar duvar kovuklarına tıkılmak icab eden haşviyattan başka bir şey değildir. +Zira insan mahsüsatın şu pek sefil olan seviyesinden yükselerek avalim-i kudse hazair-i lahuta doğru pervaz etmek iştiyakındadır ki maddiyatın zahiri mehasini hiç bir zaman onu ruhunun bu gaye-i emanisinden müstağni edemez. +Halbuki yalnız ulum-ı tabi’iyyenin sırtına basarak bu gayeye yetişmenin imkanı yoktur. +Bekaya incizab ademden nefret sonra şu hissiz maddenin tahakkümünden kurtulmak için mücahede ile meftur olan insan maddiyyun felsefesinin te’sir-i telkınatı altında kaldıkça kendisini behaimden ayıran mevahib-i ruhiyyesi kabil değil inkişaf edemez. +Bilakis tabi’ati hayvaniyetten daha safil bir derekeye sukut eder. +Artık cihan-ı vücudda hisden mahrum maddeden başka bir şey görmeyen; kendi içinde bulunduğu avalimi ise kavanin-i tabi’iyyenin hiç bir kasda makrun olmaksızın tekvin ettiğine zahib olan; birkaç yıl geçtikten sonra olanca varlığının toprağa inkılab ederek ayaklar altında çiğneneceğini bütün amalinin bütün mezaya-yı hulkiyyesinin bütün mevahib-i akliyyesinin elhasıl bütün evsaf-ı celile ve makasıd-ı ulviyyesinin cismaniyetiyle beraber çürüyüp gideceğini düşünen bir insandan ne beklersin? +Şüphe yoktur ki bu kabilden olan kana’atler bir kere vicdana musallat olursa artık insandan en büyük sıfat-ı insaniyyesini selb eder de biçarenin bütün hissiyat-ı aliyyesi üzerinde öyle bir te’sir icra eyler ki mevki’i yeryüzündeki mahlukatın en sefili derekesine kadar iner. +Mamafih ben hiç bir zaman demem ki: +Ruhiyyun meslek-i felsefisinin telkınatı velev bila-delil olsun kabul ve müdafa’a edilecek akaid-i zaruriyyeden addolunmak lazımdır. +Benim bu hususda söyleceğim: +O telkınat asr-ı hazırdaki tetebbu’at ve taharriyat ile müeyyed bir takım hakaiktir ki: +Tevfik-i ilahi o hakıkatleri meydana çıkarmak için uğraşanların enzar-ı ıttıla’ını mahsüs bir çok hüccetlere zaferyab etmiştir. +Lakin garbda ta’kıb edilmekte olan bu mebahis maalesef şark müslümanlarınca asla nazar-ı iltifata alınmadığından el-Muktetaf mecellesiyle Doktor Şibli Şümeyl’in kırk seneden beri gerek tercüme gerek telif olarak yazdığı yazılar kabilinden bir çok vasıtalarla maddiyyun meslek-i felsefisi şark-ı İslami’de pek geniş bir meydan buldu. +Mamafih biz ne bu mesleği ta’mim için uğraşanların mesa’ilerini fikrimize muhalif olduğu için tezyif edeceğiz; ne de o adamları su-i niyyetle ithama kalkışacağız. +Biz o vadideki neşriyata o neşriyatın istinad ettiği ilim seviyesinde yahud daha yüksek bir irfan ile mukabele taraflarına yanaşmayıp da akıl ve hikmetin iba edeceği şütum-amiz hücumlara müraca’at ıztırarında kaldığımızdan dolayı ancak nefsimize levm edeceğiz. +Maddiyyun meslek-i felsefisi şarklılar hususiyle rical-i din nazarında tedkıke tenkıde tahammülü olmayan evham yığını suretinde telakkı ediliyor. +İçlerinden biri bu mesleği çürütmek olunan şüpheleri ileriye sürmek sonra içi boş ibarelerle gürültülü ta’birlerle onları yıkmak suretiyle işin içinden çıkmak bugün ulum-ı tabi’iyyenin netaic-i tabi’iyyesi sırasına geçmiştir. +Binaenaleyh mütekelliminin kullandığı silah bu yeni hasmın karşısında artık işe yaramaz bu muharebeyi başa çıkarabilmek için ulum-ı hazıraya tamamıyla vukuf şarttır. +Felsefe-i maddiye bizim de havassımızın efkarını çelmeye bizim de mekteplerimize sokulmaya başladı. +Bu ise öyle bir afettir ki yalnız müslümanların akıdesini tehlikeye sokmaz; belki mevcudiyetlerini mahv eder. +Zira bizim rabıta-i hangi sebeble olursa olsun dine isabet edecek bir za’f mutlaka o rabıtanın rahnedar olmasını intac eder ki bu da asr-ı hazırdaki ümem-i İslamiyye’nin inhilali ve bu inhilalin bütün anasır-ı müslimine sirayeti için en büyük amildir. +] İşte şu mülahazalara binaendir ki: +Felsefe-i maddiyenin ta’kıb ettiği gayelerle onun gerek za’if gerek kuvvetli olduğu cihetleri göstermek; sonra da ileri sürülen şüpheleri ulum-ı sahihaya istinaden izale etmek için bir silsile-i mebahis yürütmeye uğraşacağız; o mebahisi de Sebilürreşad Mecelle-i muhteremesiyle neşr edeceğiz. +Me’muldür ki bu suretle umumen şarkın ve bilhassa ümmet-i Osmaniyye’nin hayat-ı ictima’iyyesine ait hem en esaslı noktasına ait bir hizmette bulunmuş oluruz. +Vallahü’l-muvaffıku li’s-savab. +Sual : +İctima’i usul-i fıkha ihtiyac var mıdır? +Bilfarz ve’t-takdir ihtiyac hasıl olduğu surette burada ne gibi kava’id hakim olacaktır? +Cevap: +“ İctima’i usul-i fıkha ihtiyac vardır” kaziyyesi bir kaziyye-i taliyedir. +Bir neticedir. +Bir takım mukaddimata mütevakkıfdır. +Evvel emirde o mukaddimatın müsellemü’s-sübut olması saniyen mukaddimat ile netice arasında bir ta’alluk-ı mantıkı bulunması şart-ı a’zamdır. +takım mukaddimat serd ediyorlar ki o mukaddimatın hiç biri neticeyi müstelzim değildir. +Serd olunan mukaddimat kabil-i tevfik olmayan bir nazariyeyi bir reyi rey-i makduhu müstelzim oluyor. +İctima’i usul-i fıkhın mütevakkıf olduğu mukaddimata atf-ı nazar edelim: +etmez hüsn ve kubha müte’allik olan a’mali tedkık eder.” Bu mukaddime fıkh-ı İslamiye asla mutabık değildir Doğru değildir bu babdaki tafsilat için Sebilürreşad’ın . +nüshasına müraca’at oluna. +namlarıyla iki mebhas-i müstekılli müştemildir.” İslam Mecmu’ası Bu mukaddime de İslam fıkhınca doğru değildir. +Sebilürreşad ’ın . +nüshasına müraca’at oluna. +zarardan başka bir şey değildir. +Nef’ ve zararı temyiz etmekle hüsn ve kubhu takdir etmek ayrı ayrı şeylerdir.” İslam Mecmu’ası . +Bu da’vayı ortaya koyan muharrir-i muhterem hüsn ve kubh mes’elesinde mezheb-i muhtar-ı Hanefiyyeyi tercih ediyor bu hususda kendisiyle beraber oluruz. +Fakat bu mezhebin “Nafi’a hasen muzırra kabih” dediğinden gafil görünüyor; hüsn ve kubhun isti’mal olunduğu dört ma’nadan üçünü akıl doğrudan doğruya takdir eder. +Yalnız dördüncü ma’nada kullanılan hüsn ve kubhun aklen veya şer’an takdir olunması hususunda usuliyyin ihtilaf ediyorlar. +Muharrir-i muhterem bu cihetten de gafil bulunuyor. +Tafsilat için Sebilürreşad’ın . +nüshasına müraca’at oluna. +ca’atla takdir eder: +Nas örf. +Nas: +Kitab ve sünnetteki delil; Örf: +Cema’atin ameli siret ve ma’işetinde tecelli eden ictima’i vicdanıdır.” İslam Mecmu’ası . +Bu mukaddimede edille-i ahkam-ı şeri’at ikiye ayrılıyor: +Nas örf. +Fakat icma’ kıyas istihsan istishab beraet-i asliyye amel-i ehl-i Medine istıslah şer’u min kablina kavl-i sahabi kavl-i tabi’i nefy-i medarik sedd-i zerayi’ ahz bil-ekall ahz bil-ekser ahz bil-ehaff ahz bil-eşakk ahz bil-ahvat ahz bil-asl ahz bi’z-zahir veya ahz bil-azher umum-ı belva istikra’ telazüm iktiran ismet ilham şehadet-i vicdan taharri ve tevahhi . +Nebi’yi menamda rü’yet kur’a amel bi’ş-şibheyn te’aruz-ı eşbah kava’id-i külliyye gibi beyne’l-usuliyyin müttefakun-aleyh veya muhtelefün-fih olan edille-i ahkam-ı şeri’at tamamıyla ictima’i vicdandan örfden addolunuyor. +Halbuki nazar-ı şeri’atte nazar-ı fukahada örf edille-i ahkam-ı şeri’atten biridir icma’ kıyas.. +değildir . +Kasimi mukassim kılmak ne mantiken ne fıkhen doğru değildir. +Fil-vaki’ örf ma’ruf ma’nasına alınırsa zikr olunan edille-i ahkamın kaffesine Kitab ve Sünnet de dahil olduğu halde örf denebilir. +Örfü ictima’i vicdan ma’nasına aldıktan sonra icma’ ve kıyas… ilh gibi edille-i ahkamı örfün aksamı kılmak İslam fıkhınca kat’iyyen merduddur. +Edille-i ahkam-ı şeri’at edille-i asliyyeye irca’ olunabilir: +Kitab sünnet icma’ kıyas veyahud: +Nas icma’ kıyas veyahud: +Vahy rey. +Yoksa edille-i ahkam-ı şeri’at nas ve örfe o kadar ehemmiyet veriyor.” İslam Mecmu’ası . +Bu mukaddime mukaddime-i fasidedir. +Nas: +Asl-ı şeri’attir örfe müraca’at kur’aya müraca’at gibi niza’ı kat’ içindir. +Örf nasıl nassa müzahim olabilir? +Tafsilat için Sebilürreşad ’ın . +nüshalarına müraca’at oluna. +emir takbih ettiği münkeri nehy etmekle mükellefdir.” İslam Mecmu’ası . +] Bu mukaddime de bir kaziyye-i kazibedir. +E’azım-ı vacibattan biri olan emr-i bil-ma’ruf nehy-i ani’l-münkerde şer’-i celilin tahsin ve takbihi şarttır. +Yoksa ictima’i vicdan kafi değildir. +Tafsilat için Sebilürreşad’ın . +nüshasına müraca’at oluna. +Bu söz muğalatadır; fıkıh namına şeri’at namına nassi kubh örfi kubh denemez. +Usul-i fıkıhda kabih iki kısımdır: +Kabih li-aynihi kabih li-gayrihi. +Kabih li-aynihi: +Öyle bir kabihdir ki orada nehy olunan fi’lin aynı kabih olup kubhu haricden gelmez Kabih li-gayrihi: +Öyle bir kabihdir ki orada nehy olunan fiilin aynı kabih olmayıp kubhu başkasından gelir. +Kabih li-aynihi de iki kısımdır: +Vaz’an kabih li-aynihi şer’an kabih li-aynihidir. +Vaz’an kubh li-aynihi öyle bir kabihdir ki vazı’ bir lafzı şer’-i şerif vurud etmeden evvel kubhu mücerred akıl ile ma’lum olan bir fiile vaz’ etmiştir: +Zulm kizb küfran-ı ni’met gibi. +Vaz’an kabih li-aynihi olanlar da şer’an kabihdir. +Şu kadar ki hakkında nehy-i şer’i varid olmasa bile yine bunlar kabihdir. +Çünkü bu elfazı vaz’ eden zat şer’-i şerifin ne hüküm edeceğini nazar-ı i’tibare almaksızın bu elfazı kubhu mücerred akıl ile bilinen bir ma’naya ya’ni haksızlığa yalancılığa nankörlüğe vaz’ etmiştir bunların müeddaları kabihdir kabih oldukları daha evvel emirde lafzın vaz’ından istidlal olunuyor. +Şer’an kabih li-aynihi öyle kabihdir ki orada şer’in vaz’ ettiği bir takım şeraitin mefkud olmasından naşi şer’-i şerif onu kabih addetmiştir. +Bi-gayri taharetin salat buyu’-ı batıla şer’ varid olmasaydı akıl bunların kubhunu idrak etmez idi. +Kabih li-gayrihi iki kısma ayrılır: +Vasfen kabih li-gayrihi mücaviren kabih li-gayrihi. +Vasfen kabih li-gayrihi öyle bir kabihdir ki orada fi’li kabih kılan vasıta fi’ilden infikak etmez: +Zina büyu’-ı faside gibi. +Mücaviren kabih li-gayrihi öyle bir kabihdir ki orada fi’li kabih kılan vasıta fi’ilden infikak eder: +Kat’-ı tarik için sefer bey’-i münaceşe gibi. +Örfün takbih ettiği şey ancak mürueti ihlal eder. +Tafsilat hadis-i şerifi “örf ile amel nas ile ameldir” ka’ide-i fıkhiyyesidir.” İslam Mecmu’ası . +Bu kavilden maksad “Örf nas gibi edille-i ahkam-ı şeri’atten biridir. +Fakat nassa müzahim değildir” demek ise kavl-i sahih olur. +Şu kadar ki bu husus örfe has değildir. +Bu hususu örfe has kılmak hatadır. +takribi tam değildir. +Tafsilat için Sebilürreşad’ ın . +nüshalarına müraca’at oluna. +müsteniddir binaenaleyh İslam şeri’ati hem ilahi hem ictima’idir.” Bu mukaddime de mukaddime-i fasidedir: +Fıkıh bir tarafdan vahye diğer tarafdan ictima’iyyete müstenid değildir; belki bir tarafdan vahye diğer tarafdan re’ye re’y-i memduha müsteniddir. +Tafsilat için Sebilürreşad’ Şeri’at Cenab-ı Bari’nin kullarına vaz’ ve ta’yin ettiği din ve ayindir. +Din bir vaz’-ı ilahidir ki erbab-ı ukulü ihtiyar-ı memduhlarıyla bizzat hayırlı olan şeylere sevk eder. +kaddime-i mezkureye muhalif olarak yedinci sayısında “şari’den başka hiçbir zatın şeri’at namına ahkam vaz’ etmeye hak ve salahiyeti yoktur. +Dinde şeri’atte vekalet cari olmaz. +Bu bedihidir. +Bunda hiçbir sahib-i akl u irfan tereddüd etmez.” deniyor. +Mecmu’a-i mezkurenin yedinci sayısı ikinci sayısını zımnen red ediyor; artık bizim için başka bir söz söylemeye hacet yoktur. +dukları cema’atlerin tahallüfüyle de değişmesi lazım gelir.” Bu mukaddime de hükm-i fasidi mutazammındır: +Ahkam-ı külliyye adat-ı şer’iyye asla tebeddül etmez. +Tebeddül eden ancak adat-ı cariyyedir. +Örf ve adete müstenid olan ahkam-ı cüz’iyyedir. +Kava’id-i külliyyeyi hadisata tatbik cihetidir. +Tafsilat için Sebilürreşad’ ın . +nüshasına müraca’at oluna. +Mecmu’ası: +Bu mukaddime “nusus ahkam-ı havadisi muhittir” ka- [ Buhari ziyyesini kabul etmeye mütevakkıfdır. +Halbuki bu kaziyye kabul olunur ise örfün ehemmiyyeti kalmaz. +Mukaddime-i mezkure ne gibi netayici müntic olacağı ne gibi mukaddimata tevakkuf edeceği düşünülmeksizin ortaya atılmıştır. +Bu mukaddime aleyhdedir yoksa lehde değildir. +Tafsilat için Sebilürreşad’ ın . +nüshasına müraca’at olunsun. +rid-i nasda da ictihada cevaz vardır.” İslam Mecmu’ası: +Bu mukaddime de usul-i fıkh ile kabil-i tatbik değildir. +Koca imama rükn-i sani Ebu Yusuf Yakub el-Ensari’ye kadi’l-kuzata mes’elesinde nassı örf ile te’vil eylemiş idi. +Tafsilat için Sebilürreşad’ sünnet-i şayi’a olarak kabul etmiştir.” İslam Mecmu’ası: +Medine’yi kabul edenler Medine ahalisinin ictima’i ananesini sünnete irca’ ediyorlar. +Sünneti ] ayar-ı amel tutuyorlar ne anlamışlar. +Tafsilat için Sebilürreşad’ ın . +nüshalarına müraca’at olunsun. +alınması lüzumunu hiss ederek nasın ihtiyacına evfak olan ciheti kıyasa tercihden ibaret olan istihsan ka’idesini vaz’ etmiştir.” Bu söz bila-tetebbu’ söylenmiştir. +İlmi bir söz değildir. +Fil-vaki’ İmam-ı A’zam istihsana kaildir. +Fakat hangi ma’nada kullandığı şimdiye kadar kat’i olarak malum olmamıştır. +Şurası muhakkaktır ki istihsan örfün bir tecellisi değildir. +Tafsilat met vermedi hayat tarafından kabul edilmedi.” İslam Mecmu’ası: +sahife . +Teessüf olunur ki yalnız ismi işitilen Davud-ı Zahiri’nin salik olduğu mezheb bilinmediğinden naşi yanlış fikirler ortaya konmuş pek büyük hatalara düşülmüştür. +Tafsilat için Sebilürreşad’ ın . +nüshasına müraca’at olunsun. +Mecmu’ası: +sahife. +Bu söz coğrafyaya tarih-i ilme fıkıha taban tabana zıttır. +Tafsilat için Sebilürreşad’ ın . +nüshasına müraca’at oluna. +Mecmu’ası: +Bu sözün huzur-ı ilm ve fıkıhda hiçbir kıymeti yoktur. +Tafsilat fakıhlere kendisini başka tarikler ile kabul ettirmeye muvaffak olmuştur.” İslam Mecmu’ası: +sahife: +Bu söz ne kadar yanlıştır! +Örf bidayette ne ise sonra da öyle olmuştur. +Örfe asr-ı celil-i risalette ne kadar ehemmiyet verilmiş ise asr-ı tabi’inde asr-ı etba’-ı tabi’inde kurun-ı ictihadda da o kadar ehemmiyet verilmiştir. +Tarih-i fıkh usul-i fıkh bu sözü şiddetle red eder. +Tafsilat için Sebilürreşad’ ın . +nüshasına müraca’at olunsun. +mu’ası: +sahife . +Bu söz de fıkh-ı İslamiye mutabık değildir icma’ın esası: +Ara-i adide-i fukaha; menşei: +Kitab veya Sünnet veya kıyasdır. +İcma’ örfün tecellisi değildir. +Belki örf-i am icma’ demektir. +Asıl olan icma’dır. +Yoksa örf değildir. +Tafsilat için Sebilürreşad’ ın . +nüshasına müraca’at oluna. +teferru’ ettiğini gösteren usul-ı fıkh namıyla bir ilim tekevvün etmiştir. +Acaba örf hakkında da böyle ihtimamkarane tedkıkler yapılamaz mıydı?” İslam Mecmu’ası: +sahife . +Bu mukaddime hakkında kütüb-i ilmiyeye müraca’at edelim: +Usul-i fıkh millet-i İslamiye’de muhdes olan ulumdandır; asr-ı evvel-i hicride ve asr-ı sani-i hicrinin nısf-ı evvelinde usul-ı fıkh yok idi. +Selef bu ilimden müstağni idi. +Şöyle ki: +Aslü’l-usul olan Kur’an -ı mübin lisan-ı letafet-beyan-ı Arap ile nazil oldu. +Asl-ı sani olan sünnet-i seniyye ahkam-ı Kur’an’ı lisan-ı Arap ile tebyin etti. +Selefin elfazdan me’aniyi istinbat hususunda meleke-i lisaniyyeleri var idi. +Selef lafz-ı Kur’an veya lafz-ı sünneti muhaverelerinin tefahümlerinin medarı olan luğat-ı Arab vesaite muhtac olmuyorlar idi. +Ahkam-ı şer’iyyeyi nasseyn-i celileynden istifade hususunda muhtacün-ileyh olan kavanin selefden me’huz idi selef kavanini selika ile bilirler idi. +Çünkü bu kavanin onların tekellüm ettikleri lügatlerinin kavanini idi. +Onlar bu kavanini herkesden ziyade bilirler idi. +Selefden sonra eimme işte bu kavaninde ihtilaf ettiler. +Buna binaen füru’da ihtilaf hasıl oldu. +Lisan-ı Arab’daki iştirak-i elfaz hakıkat ve mecaz efrad ve terkib umum ve husus gibi hasais-i lisaniyyeden naşi elfaz-ı Arabiyyenin me’ani-i maksudeyi ifade ve iktiza etmesi hususunda ihtilaf vuku’ bulacağı tabi’idir. +Nasseyn-i celileynde bunlar ile beraber lügate nisbetle başka bir ma’nayı ifade eden elfaz-ı şer’iyye var idi. +sunda bittabi’ ihtilaf zuhura gelmiştir. +Me’ani-i müte’addide beyninde müşterek olan elfazı bazı fukaha bir ma’nada diğer fukaha öbür ma’nada isti’mal ediyorlar idi. +Mesela “kar’” lafzı elfaz-ı müşterekeden olduğundan fukaha-i Irakiyyun onu hayzda fukaha-i Hicaziyyun hakkında Irakıyyun ile Hicaziyyun arasında ihtilaf zuhur etmiştir. +Keza bazı fukaha bir lafzı ma’na-yı hakıkısinde diğer fukaha ma’na-yı mecazisinde isti’mal ediyorlar idi. +Nitekim hamrı Irakiyyun ma’na-yı hakıkısinde Hicaziyyun ma’na-yı mecazisinde isti’mal etmişler idi. +Bundan naşi müselles inebi arasında ihtilaf zuhur etmiştir. +Keza nusus-ı şer’iyyenin bazısı bi-temamihi maksadı ifade ettiği halde bazısı bi-temamihi maksadı ifade edemiyor herhalde bir beyana muhtac oluyor idi. +Böyle olan nusus nass-ı celili maksadı tamamıyla ifade ettiği halde riba hakkında varid olan nass-ı celil tamamıyla maksadı Maksada gelelim: +Selef elfazdan me’aniyi istinbat hususunda hem meleke-i lisaniyeyi haiz idi hem kavanine muhtac değiller idi. +Bununla beraber ahd-i celil-i risaletin karib olması sebebiyle esanid-i hadis hususunda nazara da muhtac değiller idi. +Ahval-i rüvatı layıkı ile bilirler idi. +] Bir hadise zuhurunda hükmünü bilmek için Kitabullah’a burada bulamazlar ise sünnet-i sahihaya müraca’at ederler idi. +Burada da bulamazlar ise ictihad ederler Makasıd-ı şeri’ate vakıf olduklarından naşi şeri’atin ri’ayet ettiği sabit olan mesalihe ri’ayet ederek eşbahı eşbaha emsali emsale ilhak ederler idi. +Ahkam-ı şer’iyye mesalih-i ümmete raci’ bir takım evsaf veyahud bu illet bil-ictihad istinbat olunduğu ve bu illetin mansus olmayan meskutün-anh olan hadisede bulunduğu sabit olunca mansus olmayan meskutün-anh olan mansus olana mantukun-bihe ilhak olunur idi. +Çünkü illet menat-ı hükm idi. +Böylece üçüncü bir asıl teferru’ etti: +Kıyas. +Sonra Kitab’dan veya sünnetten veya kıyasdan müstefad olan bir hükümde ümmet-i kamile olan müctehidin Vakta ki selef çekildi sadr-ı evvel geçti kavm-i Arab’a ümem-i dahile Arab olmayan karıştı ulum meleke iken sına’at oldu. +Lügat selika iken ilim oldu. +Hadisat çoğaldı vekayi’ arttı. +Selefin fetavası her hadise ve vakı’a için kafi görülmez oldu. +Artık edille-i erba’a-i asliyye olan kitap sünnet icma’ kıyasdan ahkam-ı şer’iyyeyi istinbat etmek için başlı başına bir fenne ihtiyac hasıl oldu. +Böylelikle usul-i fıkh namıyla bir fen zuhur etti. +En evvel mezheb-i Ebi Hanife üzere usul-ı fıkıh vaz’ eden el-Kürderi ile Muvaffaküddin Ahmed el-Harezmi böylece zikr ve tasrih ediyorlar. +Şu kadar ki en evvel usul-ı fıkha dair kitab yazan İmam Kureşi Muhammed bin İdris eş-Şafi’i vefatı: +dir. +İmam-ı müşarun-ileyhin yazmış olduğu er-Risale si matbu’dur. +İlk tasnif olunan bu risalede emir ve nehy has ve am haber nasih ve mensuhdan ve icma’ ve kıyas ve istihsanın hükmünden bahs olunmuştur. +er-Risale yi Ebubekir Es-Sayrafi vefatı: +şerh etmiştir. +Sonra ulema-i emsar kava’idini tahkık mesailini bast ve tavzihe koyuldular. +Ta ki eimme-i Hanefiyye’den Kadı Ebu Zeyd ed-Debusi vefatı: +geldi müşarun-ileyh kıyas bahsini herkesden ziyade yazdı. +Kıyasda muhtacün-ileyh olan şürutu ikmal etti. +Ebu Zeyd ed-Debusi sayesinde usul-i fıkh kemal buldu mesaili mühezzeb kava’idi mümehhed oldu. +Usul-ı fıkhı usul-ı fıkh yapan Kadı Ebu Zeyd ed-Debusi’dir. +Takvimü’l-Edille el-Esrar el-Emedü’l-Aksa nam kitabları meşhurdur istinbat olunan bir hükmü muhalifinin hedminden muhafaza olunması için edille-i şer’iyyenin ahvalinden bahseden mezheb-i muhtardan şek ve şüpheyi def’ bilakis mezheb-i muhalife şek ve şüphe ilka eden nakz ve ibramda meleke hasıl kılan; mesail-i müstenbatayı muhafaza eden ve Hilaf namını alan ilm-i celili de vaz’ eden kadi-i müşarun-ileyhdir. +Bu babda yazmış olduğu Te’sisü’n-Nazar ’ı matbu’dur. +Usul-ı fıkıhda iki meslek veya te’lifde iki ıstılah hasıl oldu: +Meslek-i fukaha meslek-i mütekellimin. +Meslek-i fukaha meslek-i mütekelliminden ziyade füru’a elyak fıkha emesdir. +Çünkü fukaha mesaili nüket-i fıkhiyye üzerine bina kılmışlar emsile ve şevahidi çoğaltmışlar tatbikata i’tina etmişlerdir. +Mütekellimin: +Mesailin suretlerini fıkıhdan tecrid ederek mümkün mertebe istidlal-i akliye meyl etmiş usul ve kava’idini tahkık hususunda me’haz-i lügaviyyeyi bırakıp kazaya-yı ukule rağbet eylemişlerdir. +Asıl usul-i fıkh usul-i fukahadır. +Ma’amafih meslek-i mütekellimin daha rayic daha meşhur oldu. +Meslek-i fukaha fukaha-i Hanefiyye mesleği meslek-i mütekellimin fukaha-i Şafi’iyye ve Mu’tezile mesleğidir. +Meslek-i fukaha usul-i Hanefiyye meslek-i mütekellimin usul-i Şafi’iyye ve Mu’teziledir. +Malikiyye mütekellimin mesleğine süluk etmişlerdir. +Meslek-i mütekellimin üzere yazılan kitabların en iyisi erkan-ı erba’a addolunan dört kitabdır: +el-Umde el-Mu’temed el-Burhan el-Müstesfa’dır. +el-Umde Kadı Abdülcabbar el-Mu’tezili vefatı nin el-Mu’temed el-Umde Şerhi olup Ebu’l-Hüseyin el-Basri el-Mu’tezili vefatı: +nin el-Burhan Ebu’l-Me’ali eş-Şafi’i vefatı: +nin el-Müstesfa Ebu Hamid el-Gazzali eş-Şafi’i vefatı: +nin eserleridir. +Bu kütüb-i erba’ayı Fahreddin er-Razi eş-Şafi’i vefatı: +ler. +Razi kitabına el-Mahsul Amidi kitabına el-İhkam tesmiye etti. +Razi edille-i akliyyeyi çoğaltmış Amidi ise mezahibi tahkık ve mesaili takri’ etmiş idi. +Ebuttena Kadı Siraceddin Mahmud bin Ebibekir el-Urmevi eş-Şafi’i vefatı: +el-Mahsul’ ü et-Tahsil namı altında el-Mahsul’den ahz ederek el-Hasıl nam kitabı Nasırüddin el-Beyzavi eş-Şafi’i vefatı: +de Hasıl’dan ahz ederek Minhacü’l-Vusul nam kitabı te’lif etti. +Fakat ziyadesiyle ihtisar ettiğinden elgaza yaklaşmış oldu. +Minhacü’l-Vusul’ün en güzel şerhi Cemaleddin el-Esnevi eş-Şafi’i vefatı: +nin yazdığı şerhdir. +Beri tarafdan İhkam-ı Amidi’ yi İbnü’l-Hacib el-Maliki vefatı: +ihtisar ederek ona Münteha’l-Vusul ve’l-Emel fi ederek Muhtasarü’l-Münteha namını verdi. +Muhtasar-ı Münteha şerhlerinin en iyisi Kadı Adudüddin el-İci eş-Şafi’i vefatı: +şerhidir. +Şemseddin el-Isfehani eş-Şafi’i el-Mahsul’ ü ve Müntehe’l-Vusul ve’l-Emel’ i şerh etmiştir. +] Meslek-i Hanefiyye üzere yazılan usul-ı fıkh kitablarının ahseni erkan-ı erba’a addolunan kütüb-i erba’adır: +Usul-i Ebubekir er-Razi el-Cassas vefatı: +Usul-i Kadi Ebi Zeyd ed-Debbusi vefatı: +Usul-i Fahri’l-islam el-Pezdevi vefatı: +Usul-i Şemsü’l-eimme es-Serahsi vefatı: +E’azım-ı Hanefiyye’den Kadı Ebu Zeyd ed-Debbusi usul-i fıkhı ikmal eyledikten ve usul-ı fıkh kemal bulduktan sonra şeyhayn fahrü’l-islam el-Pezdevi vefatı: +ile şemsü’l-eimme es-Serahsi vefatı: +telifat-ı bedi’ada bulundular. +Usul-i Pezdevi gayet güzel bir kitabdır. +Abdülaziz el-Buhari el-Hanefi vefatı: +nin yazmış olduğu Keşfü’l-Esrar Usul-i Pezdevi’ nin gayet güzel bir şerhidir. +Müteehhirinden Ebu’l-Berekat en-Nesefi el-Hanefi vefatı: +el-Menaz’ı yazmış idi. +İbni Melik vefatı: +güzel bir şerh yazmıştır. +Fakat müteehhirin-i Hanefiyye’den bir kısmı aslını ya’ni fukaha Nitekim Muzafferüddin Ahmed bin Ali es-Sa’ati el-Hanefi vefatı: +Usul-i Pezdevi ile İhkam-ı Amidi’ yi cem’ ederek vefatı: +Usul-i Pezdevi ile Mahsul-i Razi ve Muhtasar-ı onu şerh ederek et-Tavzih’i telif etti. +yazmış idi. +Usul-i Hazari de beyan olunduğu üzere kütüb-i müteehhirinin edakkı Muhibbullah bin Abdişşekur el-Hanefi vefatı: +nin Müsellemü’s-Sübut nam kitabıdır. +Bir aralık usul-i fıkh münderis olmaya başlamış iken şemsü’l-eimme el-Kerderi el-Hanefi vefatı: +usul-ı fıkhı yeni baştan ihya etmiş idi. +Görülüyor ki ulema usul-ı fıkha i’tina-i tam ile i’tina etmişlerdir. +Usul-ı fıkhın mahall-i tatbiki olan füru’-ı fıkha da ihtimam edip hadisat-ı vakı’a ile iktifa etmeyip hadisat-ı mütevakkı’ayı dikkate alarak birer kıssa-i iftiraziyye halinde olarak bunların da ahkamını kava’id-i asliye üzerine tefri’ ettiler. +Füru’-ı fıkhın mevzu’u ef’al-i mükellefindir akıl ve baliğ olan her bir fi’il furu’-ı fıkhın mevzu’unda dahildir. +Bil-umum hadisat-ı ictima’iyye fıkıhda dahil olmakla ona terettüb eden ahkamı beyan etmek ilm-i fıkhın vazife-i zatiyyesidir. +Ulum-ı İslamiyye’nin ser-firazı müslümanların ma-bihi’l-iftiharı olan usul-ı fıkh sayesinde bütün hadisat-ı ictima’iyye hallolunur. +Sebilürreşad’ın numaralı nüshasında ber tafsil beyan olunduğu vechile edille-i ahkam-ı şeri’at müslümanlara ta’alluku olan her hadise-i ictima’iyeyi halleder. +Acaba Hanefiyye’nin istihsanı Malikiyye’nin istıslahı cumhur-ı Şafi’iyye’nin istishabı Zahiriyye’nin ibaha-i ammesi ile ref’-i harec umum-ı belva sedd-i zerayi’ gibi edille-i ahkam hangi mes’eleyi halletmez? +Kava’id-i celile-i fıkhıyye hangi mes’eleye tatbik olunmaz? +Usul-ı fıkıh ve füru’-ı fıkıh hakkında fevkalade himmet eden ulema-i ümmet örfü tefahhus etmişler örf hakkında dairesinde örfe ehemmiyet vermişler örfün sahasını tevsi’ etmişlerdir. +Nasıl tasavvur olunur ki: +Delil-i hüda varis-i enbiya hayr-ı ümmet nasır-ı sünnet olan fukaha-i din örfü şer’in ihtimam ettiği derecenin fevkıne is’ad etsinler? +Eimme-i hüda ve olamaz. +lenin hiç biri medlulü müstelzim değildir hepsi fıkıh usul-i fıkh namına merduddur. +Kava’id-i usul ve zevabıt-ı fıkh hadisat-ı edecek olan hadisat-ı ictima’iyeyi ilm-i celil-i fıkha tatbik etmek Ahkam-ı şer’iyye hikmet ve maslahat ile mu’alleldir. +Bu hikmet celbi veya tekmili matlub olan maslahat def’i veya taklili matlub olan mefsedettir. +Şu kadar ki hikmet her vakit zahir ve munzabıt olmaz da ona bir vasf-ı zahir munzabıt mazınna kılınır. +Mesela mu’avezatta husul-i rıza için icab ve kabul kasr-ı salatta meşakkati def’ için sefer mazınna kılınmıştır. +vermiş fakat bila-zaruret bila-hacet bila-maslahat bilalüzum olan bir şeyi ehemmiyetten iskat etmiş mala-yani kılmıştır. +lahat ne lüzum yoktur. +Binaenaleyh ehemmiyetten sakıttır mala-ya’nidir. +Şurasını unutmayalım ki yeni bir usul-i fıkha ihtiyacımız derkardır. +Fakat burada edille-i ahkam-ı şeri’at ve kava’id-i usul tamamıyla aynıyla mahfuz kalacak örf ve adet hakkında fukaha-i dinin dediğinden fazla bir şey denmeyecek yalnız tatbikat ciheti üç kısma ayrılacaktır: +Şevahid emsile nezair kitab ve sünnetten nass-ı fukahadan icma’dan şevahid getirilecek emsile ibadat kısmına hasr edilmeyecek daha ziyade mu’amelat kısmından hadisat-ı ictima’iye-i vakı’adan misaller kavanin-i adliye ve mülkiye ve askeriyeden nezair irad olunacaktır. +Artık kanunlar usul-i fıkh kava’idiyle usul-i fıkha da öylece zaruri kılınmalıdır. +Buna ister iseniz ictima’i usul-i fıkh diyebilirsiniz. +İctima’i usul-ı fıkh yazılır ise böyle yazılar usul-ı fıkhdan başka bir şey olan usul-ı fıkh ile münasebet-i asliyeleri bulunmayan bir re’y-i mahsusdan ibaret olan makasıd-ı şeri’ate muhalif olan ictima’i usul-i fıkh velud vedud ruhlu olamaz. +Belki akım kerih bi-ruh olur. +Artık bu gibi çıkmaz yollardan vazgeçip çıkar yollarda at oynatmak hayırlı olacaktır. +TEADDÜD-I ZEVCAT Mansurizade Sa’id Beyefendi’ye Din-i İslam’da teaddüd-i zevcatın bir kanun ile men’i ! +mümkün ve caiz olabileceğine dair olan makalenizi İslam Mecmu’ası’nın sekizinci sayısında okudum. +Dine şeri’ate husema tarafından irad edilen i’tirazat gözünüzü pek yıldırmış olmalı ki din babındaki gayretkeşliğiniz sizi böyle bir ruluyorsunuz. +Te’yid-i müdde’a için de ayet-i kerimesi ile bazı kava’id-i usuliyyeden Fakat makalenizin mütala’asından vehleten anlaşılıyor ki mes’eleyi henüz layıkıyla tedkık etmemişsiniz. +İctihadınız ma’atteessüf –ta’bir ma’zur görülsün– henüz hamdır. +Olgun denecek dereceye gelmemiş. +İfadatınızda da hakk-ı ta’bire adem-i ri’ayet noksanı vardır. +O derecede ki size su-i zan etmek isteyen kimse dini müdafa’a için serd ettiğiniz mukaddematın şan-ı şeri’ati tenkıs için ityan edildiğini –velev haksız olsun– iddi’aya kadar varabilir. +Herhalde görüyorum ki pek çetin bir bahse çatmış kendinizi büyük derde sokmuşsunuz. +İlm-i usul ıstılahatıyla biraz aşinalığınız varsa da ilm-i Kitab ve sünnet ile o kadar tur. +Şurut-ı ictihadı usul kitablarından elbette nazari olarak öğrenmiş olacaksınız. +Lakin tatbikat ve ameliyatta herhalde müsaheleyi vasi’ mikyasda tecviz ediyor gibi görünüyorsunuz. +Ma’lum-ı alileridir ki ictihad –lafzının delaletinden de münfehim olacağı üzere– kolay bir şey değildir. +Bir müctehid Kitab ve sünnete delalet-i nususa iktiza-yı ahval ve zurufa müslümanların hal ve şanına ve isti’dad ve kabiliyetine sizin “vicdan-ı umumi-i millet” dediğiniz şey ihtimal ki bu olacak bakarak bezl-i mechud etmek her türlü ihtimalatı nazar-ı i’tibara almak zahmetine katlanması icab ettiği gibi başka müctehidler tarafından haklarında hüküm verilmiş mesailde de onların re’ylerini gösterdikleri ilel-i şer’iyyeyi taharri etmekle mükellefdir. +Zat-ı alileri ise –bu makalenizin delaletinden anlıyorum ki– böyle bir zahmete katlanmak şöyle dursun bahsettiğiniz nazm-ı celilin tefsir ve te’villerine onlara teferru’ eden sünen-i merviyeye ictihadat-ı fukahaya ve hatta ayet-i kerimenin ma-kabli ve ma-ba’dine bakmak gibi tedabir-i ibtidaiyyeye müraca’at külfetini bile ihtiyar etmemiş gibi davranıyorsunuz. +Ve en acibi Kitab ve sünnet ve sunuz. +Kitab ve sünnet ile on üç buçuk asırdan beri hark edilmemiş bir icma’ ile asr-ı risaletten şimdiye kadar daimi bir nakl-i mütevatir ile sabit olmuş bir mes’elede ictihad meşakkatini hiçbir müslim ihtimal veremez. +Bilirsiniz ki icma’ı hark etmek hiçbir müctehidin karı değildir. +Buradaki icma’ ise icma’-ı re’y değil icma’-ı nakldir. +Bu icma’ hükm-i mansusu mütevatiren nakl eylemek olduğu için öteki icma’dan elbette akvadır. +Bunu harka kalkışmak Kitab ve sünneti redde varır. +Sarahat-i nusus ile ma’lum ve hilaf ile gayr-i mesbuk olan on üç buçuk asırlık bir icma’a muhalefete davranmak suyu dövmek kabilinden beyhude bir zahmettir. +Her ne hal ise madem ki bir zahmete katlanmışsınız her nasılsa düşmüş. +Halbuki emr-i amme-i ehl-i İslam’ca– kabul olunmayan cihetlerini söyleyeyim. +Bahis ilmi olduğu için mukaddematınızı tevhin edecek sözlere karşı darılmaya ilme muhabbetiniz mani’ olsa gerektir. +Zaten ilmi münazaratta hasma gücenmemek müctehidlerin en mümtaz fezailinden biridir. +İmam Şafi’i rahmetullahi aleyhin: +“Hiçbir münazaraya girişmedim ki hasmımın bana galib geldiğini hasmımın haklı çıktığını arzu etmeyeyim.” demiş olduğu rivayet ediliyor. +Sizi bu büyük imamın mertebesinde tutmak ve hatta ona benzetmek elimden gelmez ise de herhalde o haslet-i aliyyesinden hissemend olduğunuzu görmek isterim. +Her şeyden evvel mukaddemenizin pek az muvaffakiyetle ve hatta büsbütün muvaffakiyetsizlikle bast edildiğini her mü’min kalbi rencide edebileceğini arz edeyim. +Bakınız söze nasıl başlıyorsunuz? +“Teaddüd-i zevcat şeri’at-i İslamiyyede tecviz olunduğu edemez. +İslamiyet’de teaddüd-i zevcatı kabul etmek zarureti vardır. +Teaddüd-i zevcat edyan ve milel-i sairede memnu’dur. +Fakat İslamiyet’de men’i kabil değildir. +Din-i İslam’ın teaddüd-i zevcat mes’elesinde edyan-ı saireden farkı vardır gibi yanlış bir zan ve zehab neticesi olarak Avrupalılar ve bilcümle akvam-ı mütemeddine tarafından şeri’at-i İslamiyeye pek çok duçar-ı ta’n ve i’tiraz olunuyor. +Alem-i İslam da şeri’atleri ] muktezasından olmak üzere hala kurun-ı vusta vahşeti ! +hüküm fermadır zan ve i’tikadında bulunuyorlar. +Bu tufan-ı seyl-i i’tirazata karşı alem-i İslam’ın müdafa’a ve cevapları da şeri’at-i İslamiyyeye nisbet olunan o bühtan ve iftirayı ! +o zan ve zehab-ı batılı ! +te’yid etmekten başka bir şey ifade etmiyor:” Siyak-ı ifadenizin zahirinden ayet-i kerimesi gibi şimdiye kadar hiçbir alim ve fakıh-i İslami tarafından teaddüd-i zevcatın ibahasına delaleti inkar edilmeyen ve fi’l-i Resul ile fi’l-i ashab ve tabi’in ve eimme-i din tarafından karnen ba’de karnin ittiba’ edilen bir ayet-i celile mazmununa kurun-ı vusta vahşeti ! +denildiği anlaşılıyor ki bunu bir din-i İslam düşmanı söylese bile bir müslüman söylemez. +Kezalik teaddüd-i zevcatın şeri’at-i İslamiye’ye nisbeti bühtan ve iftira ! +şeri’at-i İslamiyye’de teaddüd-i zevcat vardır zan ve zehabı batıl ! +olduğu anlatılmak dan bir müslüman mecmu’asına intikal eden bu sözleri biz zahirleri üzere i’mal etmekte ma’zuruz. +Ehl-i İslam’a hüsn-i zannımız galib olduğu için bunu söz söylemeyi bilmemeye yanlış yoldan müdafa’a-i dine haml etmek isteriz: +Anlıyorum ki Frenklerin her hal ve kalini isti’zam ede ede kalbinize bir ürkeklik gelmiş. +Nerede bir i’tiraz duysanız hemen dini yıkar zan ediyorsunuz. +Avrupalı’nın her sözünde bir diritnot metaneti bir Armstrong topu dehşeti tahayyül ediyorsunuz. +Bu dehşetin te’siriyle mermi-i muhayyelin isabetinden sıyanet ettiğiniz bina-yı muhkemi kendi elinizle yok etmeyi en kestirme bir tarik-ı selamet addediyorsunuz. +Bir kere düşününüz. +Şeri’at-i İslamiyye teaddüd-i zevcatı ibaha etmemiş men’ edecek kanunu neden teklif ediyorsunuz? +Yok olan bir şey men’ edilir mi? +Bu tenakuzunuzun farkında değil iseniz işte size söylüyorum ki teaddüd-i zevcat kurun-ı vüstadan değil kurun-ı uladan kalma bir adettir. +Onu şeri’at-i mutahhara-i İslamiyye dörde kadar kasr ve tahdid etmiş ve zevcin zevceler beyninde kasm ve nafaka hususunda adalet üzere bulunmasını emr etmiştir. +Bu adalete de muktedir olamayanlar zevce-i vahideye iktisar ederler. +Bundaki hüküm ve fevaid çok yazılmış olduğu ve mevzu’-i bahsimiz teaddüd-i zevcatı müdafa’a bulunmadığı için bu hüküm ve fevaidin burada zikrine hacet görmüyorum. +Yalnız medeniyet-i hakıkiyyenin alemde müessisi olan şer’-i mübinin vahşeti ne terhis ne ibaha edemeyeceğini ve binaenaleyh şeriat ruhsatlarına dahil olan bu emr-i meşru’un vahşet olamayacağını ve bunun şer’a isnadı bühtan ve iftira olmadığını söylemekle ahkam-ı şer’iyye idadında saymaları vakı’a mutabıktır. +O halde: +“Müdafi’lerden hiç biri şeri’at-i İslamiyyede teaddüd-i zevcat hakkında iltizam olunmuş bir hüküm yoktur. +Ulü’l-emrin emr ü men’ine tabi’ bir mes’eledir. +İslamiyet teaddüd-i zevcatın men’ olunmasına kat’iyyen mani’ değildir. +Teaddüd-i zevcat mes’elesi şeri’at-i İslamiye noktasından işkal edilecek mevzu’-i bahs ve makal olacak bir mahiyette değildir diye beyan-ı hakıkat edemediklerinden beyhude münakaşat devam edip gidiyor.” Tarzındaki sözleriniz nefs-i da’vayı unutmuş mübtedi bir da’va vekilinin sözünden başka bir şey değildir. +Zira teaddüd-i zevcatın emr-i veliyyü’l-emr ile men’ine İslamiyet –göreceksizin ki– mani’dir. +Lakin haydi –dediğinizi gibi– mani’ olsun. +Bize ne kazandırıyorsunuz? +Asıl meşru’iyet bakı mi değil mi? +Veliyyü’l-emr Kur’an -ı Kerim’in o ayetini kaldırabilecek mi? +Hadis kitablarını yok edebilecek mi? +Tarih-i kaldıktan sonra mu’terizin i’tirazı bakı demektir. +Bir veliyyü’l-emrin men’i diğer bir veliyyü’l-emrin ibahasına da mani’ olamaz. +İsti’zam ettiğiniz asıl mahzur izale edilemedikten her şey yerli yerinde kaldıktan sonra bu yeni keşfinizin sahhü’l-bakı hiçbir faide-i ameliyyesi kalmaz. +Nasreddin Hoca’ya: +“Bir şey icat ettin mi?” diye sormuşlar. +“Ekmek demiş. +Zat-ı alinizin de atideki izahatı okuduktan sonra bir kında diyeceğiniz budur. +Sizi bu çıkmaz yola sevk eden şey –ap aşikar görünüyor ki– Frenklerin i’tirazı korkusudur. +“Frenkler teaddüd-i zevcatın kurun-ı vüstadan kalma bir vahşet müstehasesi addediyorlar. +Şer’-i Muhammedi de bunu kabul etmiş. +Ne yapalım? +Bu i’tirazlarına hücumlarına karşı nasıl tahaffuz edelim? +Kendimizi onlara nasıl beğendirelim? +Bize vahşi demelerinden nasıl kurtulalım?” diye kal ve kaleme gelmez bir haşyete giriftar olmuşsunuz. +Acaba nasıl ola ki saili def’ edeyim? +Derken: +“Bundan kolay ne var? +Frenkin vahşet bekayası dediğine bizde öyle diyelim. +Müslüman gayr-i müslüman bütün alemin bildiği bir hakıkati ulu orta inkar edelim” diyorsunuz. +Bu tıbkı mini mini çocukların saklambaç oyununda ekarib ve hişanlarının gözü önünde durup dururken yalnız gözlerini yummakla kendilerini saklanmış kıyas etmelerine benzer bir şey. +Sizi istediğiniz kadar tatmin edeyim ki bu kadar korkuya telaşa mahal yoktur. +Frenkler içinde dinimizi beğenmeyenler ekseriyeti teşkil ediyorsa da hakkı teslim eden bir zümre-i munsıfa da vardır. +Dörde kadar helalinden tezevvücü kerih görüp de adedi gayr-i mahsur kadınlarla zinayı hoş gören gayretsiz heriflerin dinimizin ahkam-ı ulviyyesine i’tirazı ise güneşi balçıkla sıvamaktan daha abesdir. +Bizim ahkam-ı şer’iyyemize tutunmak için kimseden pervamız yoktur. +Ehl-i hak yalnız hakkı tanır hakkı teslim etmeyenlerin huy ve hevesine mağlubiyet şaşkınlığına giriftar olmaz. +Hem de anlamıyorum neden kendimizi Frenklere beğendirmek mecburiyetini hissediyoruz? +Neden hakka tabi’ olmayalım da Frenklerin her dakıka her iklimde bir renge giren hevayı bukalemununa tabi’ olalım? +Yarın Frenkin biri kalkıp da sizin sizin akıdeniz kurun-ı vüstadan kalma bir … dir. +Dilim velev farazi olsun söylemeye varmıyor yirminci asr-ı medeniyyette böyle akıde yaşayamaz.” diye ta’n etse: +] “Evet hakkınız var. +Zaten böyle bir i’tikadda olduğumuzu kim söylemiş?” tarzında mı kendimizi müdafa’a edeceğiz? +Sebilürreşad’ın rakamlı nüshasında mevzu’-i bahs ettiğim: +hadis-i şerifinin mısdak-ı şerifi bu raddeye kadar tahakkuk ettiğini –ne yalan söyleyeyim– tahmin edememiştim. +Emr-i dinde tasavvur ettiğiniz tebdil-i ahkamın saik ve fıkha temas eden istidlalatınızın hata ve savab cihetlerini de söyleyeyim ki gerek zat-ı alileri gerek makalenizi mütala’a edenlerin bilmeyen takımı aldanmasınlar. +Deliliniz Sure-i Nisa’daki ayet-i kerimesidir. +Her şeyden evvel müsa’adenizle ya taraf-ı alilerinden ya mürettib tarafından vaki’ olmuş bir zühulü tashih edeyim. +Ayet-i kerimede emri mükerrerdir. +Ve bu tekrarın pek mühim bir nüktesi vardır. +Allahu azimü’ş-şan bil-asale muta’dır. +Vasıta-i Resul ile emr-i ilahi olduğu sabit olan her emir ve nehiy bila-i’tiraz muta’ ve mütteba’dır. +İkinci Resulün emir ve nehyi beyyindir. +emrinin tekerrüründen ve siga-i emrin ulü’l-emr için tekerrür etmeyişinden anlıyoruz ki Resul’ün emir ve nehyi emir ve nehy-i ilahi gibi bil-asale muta’ ve mütteba’dır. +Zira ayet-i kerimesi emir ve nehy-i Resul’ün hakkani ve rahmani olduğuna berat-ı te’yid olduğu gibi ayet-i kerimesi şan-ı risaletlerini tahakküm ve tasalluttan tenzih etmekte ve ayet-i kerimesi Resul’ün kendiliğinden hiçbir hüküm ısdar etmediğini evamir ve nevahisinin evamir ve nevahi-i ilahiyye olduğunu beyan eylemekte ve nass-ı celili de Resule bila-kayd ü şart ita’atin vücubuna delalet etmektedir. +Hasılı emir ve nehy-i Resul aynıyla Allahu azimüş’ş-şanın emir ve nehyi gibidir. +Resulün her fiil ve kavlinde kendisine ittiba’ olunur. +Ulü’l-emr ise böyle değildir. +Onlara ita’at Resulullaha emr ederlerse ita’at ediniz:” demektir. +Bu ufacık tashihden sonra asıl maksada girelim: +Bu ayetteki ulü’l-emr lafzıyla murad kimlerdir? +Buna dair izahat vermiyor iseniz de makalenizin bir yerinde söz arasında ulü’l-emr i “hükumet” ile tefsir ediyorsunuz. +Bu babda sizi tahtie etmem. +Yalnız eimme-i dinin bu hususda ittifak etmemiş olduklarını söylemek isterim. +Ulü’l-emrden murad bir kavle göre Hulefa-i Raşidin’dir. +Nitekim Müfessir-i şehir İkrime bu ayet-i kerimeyi tefsir ederken: +“Ulü’l-emr Ebu Bekir ile Ömer’dir.” Müfessir Kelbi hulefa-yı erba’a hazeratına İbni Mes’udu katarak ulü’l-emr bunlardır diyor. +göre ordu kumandanlarıdır. +Buna kail olanlar ayet-i kerimenin Abdullah bin Hüzafe veyahud Halid bin el-Velid seriyyelerini müte’akib nazil olduğu hakkındaki rivayete istinad ediyorlar. +Üçüncü kavle göre ulü’l-emr ashab-ı Resulullah sallallahu aleyhi ve sellemdir. +Bu Mücahid ile Dahhak’ın tefsiridir. +Mücahid ehl-i fıkh ve din olan Dahhak ise du’at ve rüvat-ı ümmet olan ashab-ı Resulullah’dır diyorlar. +Dördüncü kavle göre ulü’l-emr ehl-i ilimdir. +Buna İbni Abbas Mücahid Ata Cabir bin Abdillah Ebu’l-aliye gibi e’azım-ı müfessirin kaildir. +Bunlara göre ulü’l-emr ulema ve fukahadır. +Ya’ni müctehidindir. +İbni Abbas: +“Ehli-i fıkıh ve dindir. +Allah’a muti’ olup halka dinlerinin me’anisini ta’lim eden ma’ruf ile emir münkerden nehy eden kimselerdir.”; Ebu’l-aliye ise: +“Ehl-i ilimdir. +Görmez misin ki diğer ayette buyurulmuş” diyor. +Dördüncü kavle kail olanlar üçüncü kavle kail olanlarla –lafızlar muhtelif olsa da– müttefiktirler. +Beşinci kavle göre ise ale’l-ıtlak ümera-yı İslam’dır. +Buna Ebu Hüreyre Makhul Übey gibi zevat kail olmuşlardır. +Sizin de re’yiniz bu son kavle muvafık düşmüştür. +Buna kail olanların delili bu ayet-i kerimenin ma-kabli olan ayet-i kerimesi ile ita’at-i umera hakkındaki ehadis-i şerifedir. +Şi’a’nın kendilerine göre bir tefsiri vardır. +Onlar ulü’lemr eimme-i ma’sumindir diyorlar. +Bizce Hazret-i Resul’den başka imam-ı ma’sum olmadığı ve onların kavli taraf-ı alilerinden gelir. +Surette olan bu ihtilafatı cem’ etmek için ayet-i kerimede buyurulmayıp da buyurulduğuna dikkat etmek kafidir. +Nazm-ı kerimdeki “Emrin ehli” demektir. +Bu emir nedir? +Başta lam-ı ahd olduğu tarz ifadeye göre nede ita’at olunmak lazım geleceğini zikre de hacet kalmaz. +Ma’hud olan emir sarahaten anlaşılacağı üzere taraf-ı ali-i Risalet’ten tebliğ edilen emirden ibarettir ki gerek “evamir”in ve gerek “umur”un müfredi olması beyninde fark yoktur. +Ve her halde “umur veya evamir-i şer’iyyenin ehline ita’at ediniz!” demek olur. +Her iki takdire göre “uli” kelimesinin “emr”e izafeti taraf-ı Risalet’ten tebliğ edilen umur veya evamiri bilip istinbata kadir veya icra ile mükellef olanlara ita’ati müfid olmuş olur. +Ve başka türlü ma’naya haml edilemez. +Ancak ] şurası da vazıhan anlaşılıyor ki emr-i Resulullahı emr-i şeri’atı ulema-yı müctehidin olan vülat-ı emr tebliğe nasıl me’mur iseler ümera denilen vülat-ı emr de öylece icraya me’murdurlar. +Ve bu ahkam-ı şeri’at vazifesiyle mükellef olan ümeraya olsun demektir. +Yoksa gerek ulema gerek ümera ünvanı altındaki zevat-ı mu’ayyeneye her şeyde mutava’at ma’nası ayetten anlaşılmaz. +Araştırmadığınız yahud araştırmaya lüzum görmediğiniz bu ihtilafata şöyle hafifce işaret ettikten sonra ikinci mes’eleye geçiyorum. +Ulü’l-emr ümera olduğuna göre onlara yorsunuz. +İta’atin memnu’at-ı şer’iyyeye kadar uzanamayacağını yalnız delalet-i akıl ile isbat ediyorsunuz. +Sizce takyid eden yalnız akıldır. +Nassı takyid edecek başka hiçbir delil yok diyorsunuz. +Halbuki ayetin lügat ma’nasını tahkık edeydiniz bununla kana’at etmezdiniz. +Yahud üşenmeyip de ayeti Mushaf’da aramış olaydınız yine o ayet-i kerimenin mütemmimi olmak üzere nazm-ı celilini bulurdunuz. +Bu nazm-ı celil balaya muhtasaran aldığımız akvalin kaffesine göre ya’ni herhangi ma’naya olursa olsun ulü’l-emrin keyf ve arzusuna –Kitab ve sünnetten udul eder etmez– demirden bukağılar örüyor. +gibi birçok ehadis-i şerifenin sübutu da ayrıca ma’lumdur. +Bir de siz bu ayet-i kerimeye mutlak dediğiniz halde ıtlakından çıkarıp ona am hükmünü veriyorsunuz. +Ve ondan sonra onu delalet-i akliyye ile tahsis ediyorsunuz. +Halbuki siz yine delalet-i akliyye ile sabit diğer bir şeyi unutuyorsunuz. +“Ulü’l-emre ita’at ediniz.” demek: +“Her şeyde ita’at ediniz.” demek değildir ki emri dediğiniz gibi “Vacibat ve muharrematın ma’adası” ile tahsise hacet kalsın. +“Ulü’l-emre ita’at ediniz” demek “Ulü’l-emr ikame ve nasbından maksud olan hususlarda ulü’l-emr için velayet-i emr noktasından matlub olmak lazım gelen şeylerin kaffesinde ita’at ediniz.” demektir. +Akıl örf lugat bu emrin ma’nası böyle olduğuna şehadet eder. +Binaenaleyh öyle yeni baştan tahsise zaten hacet yok Mamafih şu hakkınızı inkar etmem ki siz de –velev yalnız takyid-i akliye kail olasınız– ümeranın hilaf-ı şer’-i şerif sadır olacak emir ve nehiylerine ita’at vacib değildir diyorsunuz. +Yalnız çıkardığınız neticede sizden ayrılıyorum. +Siz: +“Hulasa akıl ve naklin delalet-i kat’iyyesiyle sabittir ki ulü’l-emr şeri’atin emir ve nehyine mu’arız ve münakız olmamak şartıyla her neyi emredecek olursa olsun kaffesine delalet-i nakl ikincisi de delalet-i akl ile sabittir. +Her ikisi de arzettiğim vechile hilaf ve ihtilafdan masun ahkam-ı kat’iyyedendir.” Derken bab-ı ictihadı söğelerinden çıkartıp sırt üstü yere yatırıyorsunuz. +Eimmeye hukuklarından olan caizatta ita’at vacib olduğuna şüphe yok ise de caizat-ı şer’iyyeyi eimmenin nehy veya nesh edebilmek salahiyetleri çok su götürür bir bahisdir. +Akıl ve naklin delaleti da’vanızın hilafına olduğu masun ahkam-ı kat’iyyedendir. +Bizim bildiğimize göre eimmenin emir ve nehyine şer’an ita’at ahkam-ı şer’iyyeyi tatbiklerinde ve kendi haklarına raci’ olan hususlardadır. +Emr bil-ma’ruf nehy ani’l-münkerdir. +Haramı helal helali haram etmek istedikleri zaman ita’at yoktur. +Caiz veya mübah olduğu nass-ı şer’i ile sabit olan hususatı eimmenin men’ etmek hakkını sizden başka iddi’a eden olmadığı gibi ümerayı olmamıştır. +Sizin zihninizi tağşiş eden şey helal ve haramı Kitab ve sünnet beyan ettikten Allah’a ve Resulullah’a cubunu müstelzim olabilecek ne kalır? +gibi bir tevehhümden “Eğer ulü’l-emrin caiz olan şeylerde de salahiyeti inkar edilirse arz ve beyan ettiğim vechile esasen vacib olan şeyi men’ etmeye veya memnu’ olan bir fiili emr etmeye salahiyeti olmadığından artık şer’an ulü’l-emrin hiçbir şeyde emir ve nehy etmeye salahiyeti olmaz. +Ve ayet-i celile-i mezkurenin hüküm ve ma’nası kalmazdı.” Sözleriyle izhar ediyorsunuz ki bu kadar kısa düşünce ile mes’ele ictihadına kalkışmanıza hayretten kendimi alamıyorum. +Bir hükumete tahrim-i halale salahiyet vermeyecek olduktan sonra vücub-ı ita’atin hüküm ve ma’nası kalmaz zan ediyorsunuz. +Böyle düşünmek hükumetin ne demek olduğunu bilmemek demektir. +Halbuki mes’ele basittir. +Hıll ü hürmet gibi ahkamın müte’allekatı olan ef’al ve akval-i mükellefini Kitab ve sünnet bize beyan ediyor. +Her birimiz ale’l-infirad bunlara ita’at ve ınkiyad ederek muceblerince amel ederiz. +Ancak ahkam-ı şer’iyye yalnız namaz oruç gibi ibatada münhasır değildir. +Mu’amelata ve onun fer’i olan siyasiyata da ahkam-ı şer’iyye ta’alluk eder. +Bunlarda da ferden ferda hükm-i Kitab ve sünnete ita’at ve inkıyad bakasını kafil olan hükumetin makasıd-ı şer’iyyeyi eda için vaki’ olacak evamir ve nevahisine de ita’at ve ınkiyad etmekle mükellefiz. +Madem ki bir cema’at-i İslamiyye teşkil ediyoruz; bizim başımızda hudud-ı ilahiyyeyi ikame edecek husumatı fasl edecek emn ü asayişi te’min edecek za’ifi kaviye mazlumu zalime karşı sıyanet edecek i’la-yı kelimetullah edecek ] suğur-ı müslimini yani hudud boylarını hıfz edecek bir emire o emirin evamir ve nevahisini bil-vekale infaz edecek vükela ve ümenaya ihtiyacımız vardır. +mettir makasıd-ı şer’iyyeyi hayyiz-i husule getirmeleri için ve sünnete bit-teba’ ita’attir. +Ayet-i kerimede emrinin “ulü’l-emr” in evveline getirilmeyerek ulu’l-emre ita’atin met-i İslamiye için tahrim-i halalden başka mahall-i ita’at olabilecek bir şey bulamıyorsunuz. +Biz ise ümeraya ita’atin pek çok hususatta cari olduğunu biliyoruz. +Müdafa’a-i din ve vatan için emirlerini dinleyerek münasib gördükleri vakit malımızla canımızla cihad eylemek talep ettikleri zekat öşür harac-ı arazi gibi tekalif-i şer’iyyeyi –ta’birimiz vechile– hükumetçe müretteb vergileri eda etmek ümera tarafından mansub hükkamın ahkam-ı meşru’alarına inkıyad eylemek hıfz-ı bilad ve te’min-i rahat-ı ibad için tensib ettikleri tedabir-i mülkiyye ve idariyyeye ser-füru etmek gibi birçok hususatta ita’at etmeyi vacib-i şer’i tanıyoruz. +Zaten ita’at-i ümera ile emr olunmaktan da bundan başka bir şey anlaşılmaz. +Ve Cenab-ı Hakk’ın kıyamete kadar payidar olmak üzere teşri’ eylediği ahkamı istedikleri vakit nesh ve tebdil etmeye helali haram haramı helal etmeye ümeraya salahiyet verilmiş olduğunu hiç kimse tevehhüm eylemez. +Değil Ehl-i Sünnet eimme-i ma’sume isbat eden Şi’a fırkası bile eimmenin böyle bir hakk-ı neshe malik olduklarını iddi’a etmemişlerdir. +İşte görüyorsunuz ki hükumete ita’at edecek maddeler tasavvurunuzun fevkinden çoktur. +Ve her hangi bir hükumet bunlarla meşgul olursa meşgalesi başından aşar. +Binaenaleyh: +“Şeri’at ulü’l-emre o derece salahiyet bahşediyor ki onların emir ve nehyini kendi emir ve nehiyleri mesabesinde addediyor. +Ulü’l-emr herhangi bir şeyi emredecek olurlarsa evamir-i şer’iyye gibi emirleri vücub-ı şer’iyi müfid oluyor. +Kezalik nehy edecek olursa memnu’iyyet-i şer’iyyeyi icab ediyor. +Men’ ettikleri şeyi de şer’an memnu’ olur diye hüküm eyliyor. +Çünkü şeri’at ulü’l-emre ita’at vacibdir diye hüküm ediyor.” Demeniz cüret alallahdır. +Size açıkça söyleyeyim mi? +Sizin müctehidliğinizi tanıyamayacağım gibi yukarılarda beyan ettiğim hüsn-i zannımı da geri alıyorum. +Sizden adeta şüphe etmeye başladım. +Hangi hukumet-i İslamiyye gelmiş ki ma’azallah kendi emir ve nehiylerini evamir ve nevahi-i ilahiyye mesabesinde addetsin. +Dünyanın hangi şeri’ati bunu tanır? +Aklı başında olan hangi hükumet böyle bir da’va-yı hama kendini kaptırabilir? +Hükumat-ı İslamiyye’nin şeref ve meziyyeti bizim bildiğimize ve herkesin anladığına göre evamir ve nevahi-i ilahiyyeyi infazdaki muvaffakiyatı ile mütenasibdir. +Kendi evamir ve nevahisini şer’-i ilahi olarak tanıtacak hükumet-i İslamiyye ne gelmiş ne gelecektir. +Haydi muvakkaten da’vanızı teslim edeyim de umur-ı mübaha ve caizenin kaffesinde ümeraya ita’at emr-i dini gibi vacib olur diye kabul edeyim. +Nitekim siz bu hükmünüzü nikah ve talaka da teşmil ederek onlarda da beğenmediğiniz ahkam-ı şer’iyyeyi nesh edecek kanun tertibini tavsiye ediyorsunuz. +Buna da muvakkaten peki diyeyim. +Bakalım hal nereye varacak? +Hükumet ale’l-ıtlak müslimini tezevvücden men’ etse ehl-i İslam’a nikah haram mı olacak? +Hükumet sebze-horlar gibi et yemeyiniz dese koyun eti yemek memnu’at-ı şer’iyyeden mi olacak? +Ümera yalnız sayd Evlerde oturmayın da çadırlarda oturun deseler müslümanlar göçebeliği bir emr-i şer’i diye kabul edecek mi? +Emir-i belde bir kimseye zevceni tatlik et dese şer’an tatlik etmek mi lazım gelecek? +Sizin ictihadınızı kabul etmek işte bu gibi neticelere varıyor. +Buna ise acaba ehl-i İslam içinde kail olmuş bir ferd var mıdır. +Şurasını da unutmayalım ki teaddüd-i zevcat hakkındaki emr-i şer’i sizin zannettiğiniz gibi yalnız nedb ve ibaha için değildir. +Gerek fıkh-ı Hanefi ve gerek sair mezahib-i İslamiyye kitablarında musarrah olduğu üzere nikahın hükmü mendub olduğu gibi bazen da vacib ve bazen sünnet olur. +Bu da ma’lum olunca artık sizin ictihadınızın mahall-i ta’alluku neresi olduğunu ta’yin etmek herhalde bize düşmez. +Yukarıdan beri kurduğunuz bina-yı istidlalat çürük olunca artık çıkardığınız: +“Hulasa şeri’at-i İslamiyye’de şurası muhakkaktır ve her türlü şek ve tereddüdden ve ihtilafdan masundur ki ale’lumum caiz olan şeylerde ulü’l-emrin emir ve nehy etmeye salahiyet-i vasi’ası vardır. +Hiçbir şekl-i istisnası yoktur. +Hiçbir suretle kabil-i takyid ve tahdid değildir. +Nass-ı kat’i-i şer’iye müsteniddir.” Neticesi de kendiliğinden çürür gider. +İnanmazsanız bundan evvelki istidlalatıma kani’ olmazsanız ictihad-ı hamınızın müstelzim olduğu diğer bir takım fesadları daha göstereyim size şu suallerime cevap vermenizi rica ederim: +diye bir nass-ı katı’ vardır. +Oradaki zamir-i hitabıyla ulü’l-emr de muhatab mıdır değil midir? +Değildir diyemezsiniz. +Taraf-ı Hak’dan mübelliğ olan ve “ruhsatlar ziyafet-i ilahiyyedir. +Kabul ediniz.” buyuran Resul-i kerimin caiz ve mübah dediği şeye ona ita’atle mükellef olan ulü’lemr: +“Değildir.” diyebilir mi? +buyuruyor: +hitabıyla ulü’l-emr muhatab mıdır? +Değil midir? +Değildir diyemezsiniz. +O halde ayet-i kerimesiyle tecviz buyurulan teaddüd-i zevcat Hak te’alanın kıyamete kadar ümmete ibaha ettiği tayyibattan iken ulü’l-emr onu bir kanun ile men’ –lisan-ı şeri’atle konuşalım– tahrim ve bu hükm-i ilahiyi nesh edebilir mi? +] tamamıyla ri’ayetkar vücudu zinde servet ü saman sahibi bir müslüman Allah’ın bu ruhsatından istifade ederek iki üç dört kadın tezevvüc etse bu tasavvur ettiğiniz kanun-ı muhayyelin vücudu takdirinde– maazallahu te’ala zani mi olur? +Ve Şer’an müstehıkk-ı had mi olur? +dından doğan çocukları –maazallahi te’ala– evlad-ı zina mı olur? +mayacak mı? +Babalarının mirasından mahrum edecek mi? +Muhakkaktır ki sizin ictihadınıza uyup da böyle bir reh-i na-refteye gidecek bir hükumet ne gelmiş ne gelecektir. +Hem de bugün teaddüd-i zevcat ruhsatından istifade eden müslümanlar memleketimizde ilca-yı hal ve zaman ile ender iken tevehhüm ettiğiniz büyük mazarrat nedir ki böyle bir ictihada onu men’ edecek hükm-i ilahiyi –sizin hülyanıza göre– nesh edecek bir kanuna ihtiyac hissediyorsunuz? +Bu ukde-i işkali hal için makalenizi mükerreren okudum. +Fakat ma’atteessüf “Onu kurun-ı vüstadan arta kalmış bir vahşet” tevehhüm etmenizden başka bir illet bulamadım. +Bu tevehhümünüz eğer hakıkaten mevcud ise dinine iman-ı kavi ile bağlanmış bir mü’min sıfatıyla izale etmeniz lazım gelir. +Yok eğer Avrupalının dedikodularına ehemmiyet vermekten sözüne bakıp da şeri’atimizi değiştiremeyiz. +Söz uzadı. +Nikah ve talak hakkındaki ifadatınıza ta’arruz etmeyi artık zaid görüyorum. +Maksad ictihadınızın keşf-i bab-ı ictihad etmenin hatar-nak olduğunu anlatmak idi. +Derdimi anlatabildim ise bahtiyarım. +ÜMMET-I İSLAMIYYE NASIL SALAH BULABILIR? +Bu ünvan ile Şam ulemasından bir zat-ı muhterem tarafından almış olduğum mektubun bazı parçalarını geçen hafta tercüme ve enzar-ı kariine arz ederek bu hafta da kendi mütala’a-i acizanemi yazacağımı söylemiş idim binaenaleyh va’dimde hulf etmiş olmamak için birkaç söz söylemek istiyorum. +Her şeyden evvel şurasını arz edeyim ki: +Bize hitaben yazılan o mektuptan nakl etmiş olduğum parçalar; pek muhtasar olmakla beraber şimdiye kadar bu mevzu’a dair uzun uzadıya yazılan makalelerin sarf edilen sözlerin ihtiva edemediği hakayıkı muhtevidir; bir milletin kesb-i salah edebilmesi için lazım gelen şeyler pek veciz bir surette irae olunmuştur; hakıkaten dermiyan edilen şeyler nazar-ı dikkate alınmadıkça bir milletin ıslahı kabil değildir. +Çünkü bir milleti teşkil eden efrad arasında vahdet-i gaye bulunmaz menfa’at-i umumiyye menfa’at-i şahsiyyeye takdim olunmaz. +Milleti teşkil eden anasır-ı muhtelife hepsinin menfa’ati içinde mündemic olan bir fikir bir gaye uğurunda kendi fikr-i asabiyyet ve kavmiyyetlerinden vazgeçmezler. +Bir vücud gibi olacakları yerde fırak-ı muhtelifeye inkısam ederler daha sonra da mukaddesat ayak altına alınır buna da ses çıkarılmazsa o millet arasında kolay kolay ıslahat olamaz. +Bu o kadar bedihidir ki: +Adeta kazaya-yı riyaziyye gibi diyeceğim geliyor. +İşte bu nokta-i nazardan dermiyan etmiş olduğunuz efkarı ayn-ı hakıkat olmak üzere telakkı ediyorum. +Bununla beraber bazı noktalarını da muhtac-ı izah gördüğümden afv-ı alilerine mağruren birkaç söz söylemek Zat-ı alileri tarik-ı ıslahda engel olan mevani’i nazar-ı dikkate almakla beraber ümmet-i İslamiye’nin ıslah-ı hali için ri meslek diğeri de Avrupa’nın süluk ettiği tarik olduğunu söylüyorsunuz; sonra da Japonların terakkı ettikleri gibi terakkı etmek ıslahat yapmak için müluk-i İslamiyye’nin bu husus hakkında yardım etmesini daha doğrusu ıslahata bizzat onların tarafından başlanmasını millet için lazım olan olduğu gibi efrad-ı milletin mazarrat ve menfa’atini anlayacak derecede ilim ve ma’rifete malik olması lazım olduğunu söylüyorsunuz. +Bununla demek istiyorsunuz ki: +Millet-i İslamiyye’nin “Mikado”nun yaptığı gibi doğrudan doğruya müluk-ı İslamiyye’nin teşebbüsü ile olmalı yahud Avrupadaki ıslahatın aynı olmalıdır… Siz de biliyorsunuz ki: +Birinci suret bizde maatteessüf mümkün değildir; ikinciye gelince: +Islahatın o türlüsü de bizde ale’l-ıtlak mümkün olamaz. +Çünkü Avrupa’da tatbik edilen ıslahatı intac eden esbab lehü’l-hamd bizde mevcud olmadığı cihetle biz öyle bir ıslahata kat’iyyen muhtac değiliz. +Ma’lumdur ki: +Avrupa’da gerek rical-i din gerek rical-i hükumet her ikisi de ulum ve fünunun hürriyetin adaletin müsavatın adeta düşman-ı bi-emanı idiler. +Daha doğrusu kendilerine ubudiyetten nasın kulubunu men’ edecek nası mukavemet etmekte her iki sınıf müttehid bulunuyorlardı. +Rical-i din akıl ve ilme ve bunlardan husule gelen netayice din namına mukabele ediyorlar kilise tarihlerindeki şeylere muntabık olmayan ilim ve amelin hepsine küfür ve ilhad nazarıyla bakıyorlar onları ta’lim ve te’allüm edenlerin malı canı mübah olduğunu telkın ediyorlardı. +Rical-i hükumet de onlara tabi’ oluyor onların iradesinden sadır olan şeyleri tenfiz etmeye çalışıyordu; çünkü her iki sınıfın menfa’atleri müşterek idi; her ikisinin maksadı körkörüne milleti kendilerine ] ita’at ettirmek idi işte bunun içindir ki papazların ya taraflarında ilim ve felsefenin intişarından korktukları için sırf ulum ve felsefeye mukavemet etmek maksadıyla Rahib Twerkmada’nın talebi üzerine bir mahkeme-i teftiş sansür te’sis edilmiş idi mahkeme-i teftiş on sekiz sene ya’ni ’den’a kadar bi-hakkın vazifesini ifa etmiş bu müddet zarfında on bin iki yüz yirmi kişiyi diri diri ateşte yakmış altı bin sekiz yüz altmış kişiyi de boyunlarına ip takarak sokaklarda teşhir ettikten sonra i’dam etmiş doksan yedi bin yirmi kişiyi de ukubat-ı muhtelife ile ceza-dide eylemiş sonra da İbranice ile olan Tevrat’ın hepsini yakmış idi. +Din namına teşekkül eden mukaddes mahkeme indinde acaba vesail-i tahkık ne idi? +Bir insanı ne suretle tahkık ederek ceza verirlerdi?.. +Bunlar için uzun uzadıya isbat ve şahid ile tahkıkat yapmak da yok idi; müttehem olan kimseyi haps ederek kendisine nisbet olunan şeyi söylemesi için türlü işkenceler ile mütenevvi’ alat-ı ta’zib ile azab ederek o şeyi söyletir hemen orada hüküm sudur eder akıbinde de tenfiz olunur idi. +Bu cümleden olmak üzere Lateran Meclisi de’de olunmasını taht-ı karara almış idi. +“Dominikenler de İbni Rüşd’e onun kelamına nazar edenlere la’net ediyorlardı. +Din namına ulum ve felsefeye mukavemet için teşekkül eden mahkeme-i teftiş işi o derece ileri götürmüştü ki: +Biraz tefekkür ettiği anlaşılan ulum ve felsefenin lehinde bulunduğu haber alınan rahibleri savma’alarından kıssisleri kiliselerinden eşrafı saraylarından tüccar ve san’atkarları mahallerinden avammı evlerinden alarak doğruca mahkeme-i teftişin huzuruna getirirler orada isticvab ederlerdi. +Hatta Lateran Meclisi’nin verdiği bir karara göre: +Katolik mezhebince kilisede papazın önünde –taleb-i mağfiret için– edası vacib olan i’tiraf-ı zünub mes’elesi de nasın efkarına muttali’ olmak için vesailden sayılıyordu. +Taleb-i gufran için kiliseye gelerek papazın önünde i’tiraf-ı zünub eden bir kız bir zevce bir kardeş babasının yahud kocasının yahud kardeşinin ne akıdede bulunduğunu lisanından ne gibi şeyler sudur ettiğini din namına papaza söylemek mecburiyetinde bulunuyordu; şayed onun ağzından şüpheyi iras eden bir şey anlaşılırsa onlar hemen yakalanarak o anda mahkeme-i teftişin huzuruna çıkarılır lazım gelen ceza bila-terahi verilirdi. +Bu mahkemenin din namına icra ettiği mezalim-i vahşiyane Avrupa’yı adeta dehşetlere ilka etmiş idi; çünkü aklın hükmünü ta’til ediyor ulum ve fünunu ortadan kaldırıyor düşünmeyi men’ ediyordu. +Hakimü’l-İslam Şeyh Muhammed Abduh merhumun beyanına göre bu mahkeme hin-i teşekkülünden i’tibaren üç yüz kırk bin kişi hakkında hüküm ısdar etmiş bunların seyyiesi ise tefekkürden ulum ve fünuna temayül göstermekten başka hiçbir şey değildir. +Yine İbni Rüşd’den Avrupa’ya doğru intişar eden ilimden hürriyetten son derece havf ettikleri içindir ki: +İbni Rüşd’den te’allüm eden Yehudiler ile müslümanların İspanya’dan tard olunmaları için Mayıs sene kilise tarafından bir emir sudur etmiş idi; hem de ne dehşetli emir idi: +Kiliseye karşı ubudiyeti kabul etmeyenler için bir an zarfında ya’ni o senenin Temmuz’undan evvel İspanya’yı terk ederek bir daha avdet etmemeleri şayet gelecek olurlarsa katl olunacakları söyleniyor zavallıların mal ve emlakleri yok bahasına ellerinden alınıyor idi. +İbni Rüşd’den te’allüm eden birçok Yahudi’nin sebebine bütün Yahudiler İspanya’yı terke mecbur oldukları gibi esasen kendisi bir hakim-i İslami olan tün İslamların da terk-i diyar etmesi için kiliseler tarafından evamir sudur ediyordu; şu kadar var ki: +İslamlar hakkında daha ağır şartlar dermiyan ediliyor. +Bilad-ı İslamiyye’ye müeddi olan tarikten gitmemeleri de ayrıca şart ediliyordu. +Hulasa: +Ulum ve fünuna mukavemet için din namına mukaddes kilise namına her türlü cinayet irtikab olunuyor; Ksimenes’in Gırnata’da yakmış olduğu kitabların adedini sekiz bin olmak üzere kaydediyorlar. +zuhura geldi; bu suretle din namına icra edilen bir çok rezaletler vahşetler bir dereceye kadar ortadan kalktı; evvelce kütüb-i mukaddeseyi herkesin okuması memnu’ iken şimdi bütün ehl-i din için mübah kılındı. +Maamafih Avrupa’da reisü’l-muslihin sayılan Luter bizim Frenk akıllıların ağzından düşmediği halde onun yaptığı rezalet de evvelkilerinkinden az değildir; o da kendi fikrine muhalif gelenleri ihrak bi’nnar etmekten çekinmemiştir; bu muslih-i kebir ! +Aristo’nun felsefesine nazar edenleri şiddetle men’ ederek Aristo gibi bir feylesofu hınzır ile Dens-i Kezzab ile telkıb ediyordu; ulema-yı müslimin ise Aristo’ya mu’allim-i evvel lakabını veriyorlardı. +Ki aradaki fark kabil-i kıyas değildir. +Ma’amafih daha Endülüs ve ehl-i salib muharebelerinden i’tibaren Avrupa’da ulum ve fünunun kıymeti takdir olunmaya başlamış olduğundan evvelce gerek rical-i din gerek rical-i hükumet ulum ve fünunun düşman-ı bi-emanı iken bilahare ulum ve fünunun hayattaki mevki’ini anladılar; o andan i’tibaren ilmin a’van ve ensarı oldular; evvelce ilim dine münafidir fini ibka eylemek ancak ilim sayesinde olabileceğini teyakkun ettiler; evvelki i’tikadlarından vazgeçtiler. +Bunun içindir ki: +Avrupa mekteplerinin çoklarının müdürleri ] ekser mu’allimleri ruhban ve papaz sınıfına mensubdurlar hatta diyebiliriz ki: +Bugün garbın en büyük mektepleri cem’iyyat-ı diniyyeye mensub olanlardır. +düğümüz neticeyi vermiştir. +Fakat bizde böyle bir ıslahat kat’iyyen lazım değildir. +Hamdolsun Kitab-ı ilahi ölmemiştir; her türlü tahrifden azade olarak elimizde bulunuyor; bizim ne suretle ıslah olacağımız ne yolda terakkı edebileceğimiz o kitab-ı celilü’ş-şanda mezkurdur; bir de Avrupa’da her ulum ve fünunu mahv etmek için mukaddes mahkemeler teşkil olunmasına rağmen bizde öyle değildir bizde –buyurduğunuz vechile– ulema-yı kiram her zaman melik-i cabire sultan-ı zalime karşı mücahede etmişler ve hakkı söylemekten çekinmemişlerdir; nasıl çekinirlerdi ki: +Din bu suretle emrediyor sultan-ı zalime karşı hakkı söylemek en büyük cihaddır diyor; Çin’de bile olsa tahsil-i ulum ve fünun ile emrediyordu bunun içindir ki Avrupa’da okunması değil feslefiye ulema-yı İslam tarafından te’lif olunmuştur. +Ulemayı ları asarın içinde mani’-i terakkı bir hükme tesadüf etmek mümkün bile değildir. +Avrupa’da olduğu gibi bizde hiçbir vakit din namına vahşetler tazyikler icra olunmamıştır; bizde ara sıra ilim üzerine reva görülen tazyiklerin esbabı hep siyasidir; gerçi: +Bir çok zamandan beri müluk ve selatinin ilim üzerine tazyikatı ziyadeleştiği hatta son zamanlarda müellefat üzerine sansür bile vaz’ olunmuştur. +Fakat yine tekrar ediyoruz ki: +Bunların hiç birisi de din namına icra edilmiş değildir. +Belki selatinin kendi mevki’lerini muhafaza etmeleri içindir hatta bu tazyikattan çok zarar gören de ulema-yı din olmuştur. +Evvelce her şey ulemanın elinde olduğu halde bilahare –medarisde ulum-ı Arabiyye’den başka bir şey okunmadığı cihetle– ellerinde bir şey kalmamış bunun neticesi olarak mukadderat-ı millet de bir takım ahlaksız Frenk tabi’atlı kimselere geçmişti. +Bu suretle ulemanın kadr ü haysiyeti tenezzül ettiği gibi dine karşı mübalatsızlık da çoğalmıştır. +Binaenaleyh bizdeki ıslahat Avrupa’dakinin aynı olamaz. +Bizde ümmet-i İslamiyye’nin ıslah ve terakkısi için yegane bir çare var ise o da: +Ulemanın intibahı makasıd-ı dini bi-hakkın anlamalarıdır. +Bugün ulemada öyle bir kana’at gelmelidir ki: +“Ulum-ı riyaziyye ve tabi’iyye… servetin kuvvet ve izzetin mihveridir; din ile beraber bunları da öğrenmek sonra evlad-ı vatana da öğretmek başkalarından ziyade kendilerine vacib olan bir şeydir.” Çünkü evlad-ı vatanın dininden bi-haber olan muallimlerden yahud esasen dini hedm etmek için açılmış olan ecnebi mekteplerinden bu ulum ve fünunu tahsil etmeleri pek fena neticeler tevlid etmektedir. +Bu yolda tahsil görmüş olanların yüzde doksanında menafi’-i aliyye-i memleket namına hayr ve salah bile me’mul değildir. +Dininden bi-haber olan bir mu’allimden ulum-ı tabi’iyye ve felsefe okuyan bir efendinin kat’iyyen ne dine hayrı olur ne millete! +O gibi kimselerin yapacağı bir şey var ise o da her vesile ile İslamiyet’in Hazret-i Kur’an’ın kadrini millet nazarından düşürmeye çalışmaktır. +Çünkü onun nazarında “İslamiyet kurun-ı vüsta vahşetinden başka bir şey değildir. +Fikr-i uluhiyyet ise akvam-ı ibtidaiyyeye mahsus bir akıdedir” binaenaleyh ulema-yı İslamiyye bu noktayı takdir ederek ulum-ı diniyye ile beraber bütün ulum-ı riyaziyye ve tabi’iyyeyi de tahsil edip mektepleri ellerine almalılar. +Hatta daha ileriye giderek diyeceğim ki: +Ulema bu suretle ulum ve fünunu elde ettikten sonra kendileri bir cem’iyyet teşkil ederek memalik-i İslamiyye’nin her tarafında mektepler açarak o vasıta ile millet-i İslamiyye arasında din fikrini esaslı bir surette yerleştirmeye çalışmalıdırlar. +Zannederim ki ulemada böyle bir azim görülürse kendisinde din kaygısı Müslümanlık hissi olan zenginlerimiz de mu’avenetten geri durmazlar. +Hem bu vazifeyi ifa etmek ulemanın üzerine vacibdir. +Çünkü ümmetin salahı ancak buradadır. +Ve illa mektep ve medreselerimiz bu halde kaldıkça ümmetin salahı kat’iyyen mutasavver değildir… Sonra beşinci akabeyi beyan ederken: +“Bir takım kimseler tarafından ulemaya doğru tevcih olunmak istenilen siham-ı i’tirazın muvafık-ı hakıkat olmadığını şimdiye kadar sükut etmelerinden ulemanın ma’zur olduklarını” söylüyorsunuz. +Afv-ı alilerine mağruren burada da sizden biraz ayrılacağım: +Gerçi bir çok esbab mülahazasıyla şimdiye kadar ulemanın sükut etmelerini ma’zur görebiliriz; fakat madem ki ulema verese-i enbiyadır bittabi’ vazife uğurunda bir çok mevani’a tesadüf edecekler bunda şüphe yoktur; asıl fedakarlık o mevani’i iktiham etmektedir. +Papazların misyonerlerin nasıl çalıştıkları gözümüzün önündedir. +Maamafih şimdiye kadar ma’zur olduklarını teslim etsek bile bundan sonra kat’iyyen ma’zur değillerdir; zat-ı alilerinin de i’tirafı vechile bugün milletin arasına müdhiş bir mikrop girmiş alabildiğine ahlak-ı İslamiyyeyi zir ü zeber etmeye ahlak-ı fazıla-i lar. +Pek a’la şimdi bunlara ma’zurdurlar diyebilecek miyiz?.. +Sel gibi alabildiğine giden bu cereyan-ı mefsedetin vesait-i lazıme ile önüne geçmek ulema-yı dinin vazifesi değil mi?. +Şüphe yok ki vazifesidir; ve bu vazifeyi bi-hakkın ifa etmedikçe dünyada insanlar tarafından daima levm ve itab olunacakları gibi ahirette de mesul olacaklardır. +Ma’amafih en büyük mes’uliyet ulemadan ziyade ulemanın merci’i olan makam-ı Meşihat’e aittir. +Çünkü oradan ne sudur etse ulemanın kabul etmemesi mümkün değildir. +Ey rayet-i nusret sana bilsem neler oldu? +En sonra makamın neye meyhaneler oldu? +Barular iken maskat-ı re’sin beşiğin burc; Olsun mu nasibin –bunu görmek ne kadar güç!– Meyhanelerin bab-ı harabında temevvüc? +Göklerdi bulutlardı güzergahın olan yer.. +Yüksel yine ey yerde kalan fecr-i mükedder! +Tarih –ki iclalini eyler durur ihtar– Millet –ki seferber kocaman bir cebel-i sar– Dağ başları ummanların emvac-ı vakarı A’daya kalan kal’aların gamlı cidarı Bir duş-ı huruşan gibi kalkar seni bekler.. +Çık yatma şu meyhanede ey rayet-i muğber! +Millette bir el yok mu ki? +Ey çarpık omuz ey A’sabı çamur pençesi levs abide-i mey! +Bir bayrağı –hem öyle nezih öyle semavi Bir bayrağı– yerden alıp ey duş-ı mesavi. +Kerhen ediyorsun iki arşın kadar ıs’ad! +Feryad senin tuhfen olan rif’ate feryad! +Göğsünde duran rayeti ey kahbe-i gammaz At.. +Kalb-i vatan sadr-ı sefilinde yakışmaz! +Sen at o sema-pare-i makhur u muhakkar Pür-zelzele-i gayz kımıldar yine kalkar: +HINDISTAN’DA İSLAM MOĞOLLARIN ASARI Hindistan’da tul müddet ferman-revalıkta bulunan Moğol da nümayandır. +Kemal-i adl ü dad ile oralarda saltanat süren Moğol aile-i saltanatı senesinde İngilizlerin istilasından sonra kopan ihtilal neticesinde munkarız olmuş ve mezkur hükümdarların sonuncusu olan Bahadır Şah ahali tarafından tekrar taht u taca isal edilmişken İngilizler ihtilali –eşraf beyninde saçmaya muvaffak oldukları nifak tohumları sayesinde– söndürmeye muvaffak olmuşlar ve zavallı Bahadır Şah’ın gözlerini kendi ni’met-perverdeleri bulunan hainlerin eliyle çıkartıp ni’met-i basardan mahrum ve iki küçük oğlunun da hayatına hatime verdirdikten sonra müşarun-ileyhi yeni zabt ettikleri Burma Eyaleti’nin merkezi olan Rangon kasabasına nakl ederek orada nefy ve ikametini hazırlayarak bu suretle Hindistan’da öteden beri kendilerini hükumetlerini tehdid eden dağdağalardan kurtulmuşlardır. +Hindistan gerek tarih ve lisan gerekse menafi’-i edebiyye ve iktisadiyye noktasından umum müslüman Osmanlılar hükumet eden Moğol padişahları vaktiyle seha ve semahatleriyle hüsn-i ahlak ve meşrebleriyle kendi örf ve adetleriyle adat-ı müstahsene-i İslamiyyeyi ahali arasında kolaylıkla ta’mime hizmet ettikleri gibi Türkçe lisanından da Urdu lisanına birçok kelimat ve durub-ı emsal idhal eylemişlerdir. +El-yevm Dehli Bakipor Agra Liknehor Rampor Lahor Nebaresi kütüphanelerinde vaktiyle gerek Hindistan’ın Moğol hükümdarları gerekse ma’iyyetlerinde istihdam eyledikleri şu’ara üdeba hukema etibbanın vücuda getirdikleri pek nafi’ kitablar mevcud bulunmaktadır. +Hindistan’ın sevahil-i şarkiyeden cihet-i cenubiyyesi –ki tisab etmiştir– müstesna tutulduğu halde Hindistan’ın bilcümle eyalat ve vilayatında az çok Moğol padişahlarının müteneffizlerinin eserlerine tesadüf edilir. +Asar-ı mezkure cevami’ ve mesacidden kıla’ ve bika’dan emakin ve mesakinden hakkında beleğan ma-belağ güzel fikir bahş edebilir. +Bundan ma’ada el-yevm Dehli’deki Moğol imparatorlarının müzesi de seyyahine o zamanki tarz-ı mu’aşeret ve telebbüs ile usul-i hükumet ve idare-i memleket hakkında vazıh ve diri şahidler gösteriyor. +Dehli kasabasından bahs eden bir İngiliz müverrihi mezkur kasabanın ahval-i tarihiyyesini The ruined mogl impire: +Tahribe Uğrayan Moğol İmparatorluğu namı altında kayd ve tahrir eylemiştir. +Fil-vaki’ Dehli müte’addid def’alar buyük vuku’ata azim muharebata zemin olmuş ve mütemadi bir surette umran ve haraba ma’ruz kalmış bir şehirdir. +Bugünkü Dehli kasabasının harici ve etrafı bir İstanbul kadar vasi’ bir yer teşkil ettiği halde külliyen harabe-zar bir halde olup içinde dökülmüş yıkılmış makabir ve mesakin duvarlarından başka bir eser müşahede olunmaz. +Bu dökülen mahv ü perişaniye uğrayan asarın dili nutku olsa kim bilir bize ne tarihi ve hazin sergüzeştleri nakl ü hikaye edecektir?! +Makabir-i mezkurenin a’makına gömülen İslam hadimleri canlarını İslamiyet uğurunda feda eden bir yiğittir ki insan mezarlarının önünden geçerken a’mak-ı kalbinde bir hiss-i haşyet ve hürmet ile mecburi surette mütehassis olur. +Dehli’nin iki sa’at uzaklığında vaki’ olan asar-ı Tuğlukiyye Tuğluk Şah ile ashab ve etba’ının mezarlarıdır bunlar mücahedatta bulunduktan sonra şehid edilmişler ve Tuğlukabad’da defin-i hak-i ıtırnak olmuş arslanlardır. +] Yine kasabanın Panipet mevki’i Dehli’de vaktiyle riyle Babür Şah ve Şah Cihan beyninde vuku’ bulan muharebelere bir zemin teşkil etmiş ve toprağı binlerce İslam yiğidinin kanıyla yoğurulmuştur. +Dehli’yi zabt ettikten sonra İslam hükümdarları harab olan kasabayı bir tarz-ı nevin üzerine yeniden i’mar ve ihya ederek kasabanın etrafına duvarları kalın bir sur çevirmişler ve şehre dört büyük kapı olmak üzere Lahor Kapısı Dehli Kapısı Hayber Kapısı Keşmir Kapısı medhal açmışlardır. +Bu kapıların herbirinden tesmiye edildikleri memlekete kadar da geniş ve mükemmel birer şose açmışlardır ki mezkur yolların o zamanlarda harb esnasında sevkiyat-ı askeriyye Kasabanın dahilinde de Jumna nehrinin ta’kıb ettiği nokta kenarında şehir haricinde bulunmak üzere kendilerine Mezkur kalede hükümdar ile ailesi yalnız ikamet etmeyerek kendi vüzera ve vükelalarını kumandanlarını kurena ve nüdemalarını teşrifat memurları kitabet ve umur-ı maliyyede müstahdem olan büyük memurları ve hadem ü haşemleriyle ma’iyyet askerlerini de birlikte bulunduruyorlardı. +Kalenin dahilinde suret-i mükemmele ve mahsusada kaleye muvazi bir noktada da Cuma namazını kılmak için bir de Cuma Mescid namıyla diğer büyük bir cami’ inşa eylemişlerdir ki hükümdarın ikametgahı bulunan kaleden bu cami’e kadar da taşla mefruş bir parke yolu açılmıştı. +Cuma günü hükümdar bir alay-ı vala ile ikametgahından –kaleden– camie Cuma namazını eda için gelirdi. +Bu alay emsali na-mesbuk şeylerdendi. +Müverrihin-i İslam’ın beyanatına bakılırsa Moğol imparatorları Cuma namazını eda için yine kaleden çıkarken büyük bir filin sırtına binerlerdi. +Fil üzerinde taht-ı revana benzer bir tahtın içi ve dışı nefis Hind kumaşlarıyla döşeli idi. +Tahtın dört direğini teşkil eden her bir kaimenin üzerinde altın tokmaklar bulunuyordu. +Filin sırtına da değerli ve kırmızı bir Keşmir şalı örterlerdi. +Filin başlığı da murassa’ bir başlıktı. +Padişah fil üzerindeki tahtına geçtikten sonra yine filin üzerinde ve padişahın oturduğu mahallin arkasında kurenadan biri ayak üzerinde durup elinde sırmalı ve murassa’ bir şemsiye tutarak padişahı güneşten muhafaza ederdi. +Filin etrafında yaya olarak vükela vüzera ümera ve kumandanlar kurena ve nedimler giderlerdi. +Asakir-i hassa kaleden camiye kadar olan mesafenin ve üstü kırmızı çuha ile mefruş olan caddenin iki tarafında dizilirdi fil gayet yavaş adımlarla sekine ve vakar ile yürümeye başlardı. +Filin önünde iki hadim-i mahsus birinin elinde sapı altından ma’mul uzun ve tavus tüylerinden olan bir yelpazeyi sallar durur diğeri de elinde dört köşeli değirmi ve işlemeli bir bohça tutardı. +Padişah filin üstünde rakib olduğu bir vaz’iyyette muttasıl kup para çıkarır ve bohçaya dökerdi. +Bohçacı mezkur paraları hassa askerlerinin arkasında bir saff-ı ihtiram teşkil eden fukaraya atardı. +Fakırler ahali bu paraları yerlerden toplayıp alırlar ve yüksek ses ile padişahın devam-ı ömrüne hayır du’alar ederlerdi. +Filin on adım ötesinde ve önünde giden murassa’ çomaklı bir yasavulcu dahi yüksek sada ile “adab be-calav” –edep ve ihtiramı yerine getiriniz demek olan– ibaresini tekrar ederdi. +Bunun üzerine padişahın rehgüzarında bulunan asker ve ahali resm-i selamı ifa etmek suretiyle padişaha karşı ubudiyetlerini izhar ederlerdi. +Bu gidişle alay-ı vala cami’in merdivenlerine yetiştikten sonra fil dururdu. +Padişahın filin üstünden inmesine mahsus olan altın bir merdiven filin sırt kemiklerine bitiştirilir ve padişah aheste aheste inmeye başlardı. +Cami’ merdivenleri üzerinde evkaf memurları ulema-yı kiram kadı ve müftü ve nakıbü’l-eşraf ile cami’in hatibi kari’leri müezzinleri de ayrıca bir saf teşkil ederek padişaha arz-ı ihtiram ederlerdi. +Sonra padişahın iki tarafına birer vezir geçer ve bu vaz’iyetle hükümdarı cami’in hususi mahfiline çıkarırlardı. +Hutbe ve namazın hitamını müte’akib padişah iner ve tekrar ma’iyyetindeki sandıkdarlar padişahın önünde yürüyerek kudum-ı şahaneye nisar olunmak üzere ahaliye para saçıyorlardı. +Tekrar alayla kasra avdet-i şahane vuku’ buluyordu. +Her Cuma gidişinde ahali ve fukaraya beş bin Hind altını tevzi’ ediliyordu. +Şehirde fakırler artık kimseden isti’taf etmezlerdi. +Padişahın Cuma ve bayram ve eyyam-ı mahsusadaki Cuma namazından sonra bazı vakit ava çıkılıyordu. +Av mevkibi de görülecek tarihi ve emsali na-mesbuk şeylerdendi. +Ava fillerle tazılar borucular vazifesini gören boynuzcular avcı kuşlar da iştirak ederlerdi. +Ava çıkmazdan evvel alat ve esbab-ı istirahati teşkil eden mefruşat me’kulat mobilya çadırlar av mahalline bir iki gün evvel gönderilir aşçılar hademeler enva’-ı me’kulat ve meşrubatı hazırladıktan sonra hükümdar ava gidiyordu. +Av iki kısma tefrik olunurdu. +Biri hayvanat-ı vahşiyye diğeri de hayvanat-ı ehliyyeyi teşkil eden tuyur idi. +Bu alaylı şikar ameliyatı ale’l-ekser ta’til günlerinde vuku’ buluyordu. +Av işinde müstahdem olan memurlarla avcılar o esnada padişah hazretlerinden liyakat ve kifayetlerine göre enva’-ı bezl ü bahşişlere nail olurlardı. +Çok kere terbiye görmüş fillerin yardım ve mukavemetleri sayesinde diri arslan kaplanlarla sair yırtıcı hayvanlar tutulup kafese koyulur ve saraya getirilirdi. +Vurulan kuşlar ceylanlar altın tepsiler içinde muntazam bir şekilde dizilir ve av mevkibinin avdetinde padişahın önünde getirilirdi. +Avdet-i şahane akıbinde vurulan avlar aledderecat şehzadelere vükela ve vüzeraya ulema ve fukahaya üdeba ve şu’araya derbar-ı hümayun etibbalarına taltif makamında tevzi’ olunurdu. +Padişahın müte’addid ahırları vardı. +At kısrak ahırları ayrı olduğu gibi fillere mahsus olmak üzere de diğer bir ıstabl vardı. +Fillerin her birine mu’ayyen bir ta’yin verilirdi. +Filhanede daima dört yüz fil bulunuyordu. +Bu fillerin bir kısmı harb için tahsis olunmuşlardı. +Kendilerine askeri meşy ü ta’lim öğretilirdi. +Uzun ve kalın hortumlarına iki tarafı keskin kılıçlar bağlanır harb esnasında kılıç sallamak fenni ta’lim olunurdu. +Fil gayet zeki olduğundan mu’allimlerinin sözleriyle işaret ve harekatını az zamanda öğrenir ve harb rin beheri beş yüz ve bin Hind altını değerdi. +Hükümdarın rükubuna mahsus olan fil gayet cesim ve iri bir şey olup filcinin lakırdısını anlardı. +Hatta bu hayvan o kadar zeki idi ki sırtına rakib olan zatın hükümdar olduğunu bilerek nüzul ve rükub esnasında veliyy-i ni’meti olan padişahı ta’zim için hortumunu kaldırır ve resm-i selamı ifa eylerdi. +Dehli: +S sin] .M.Tevfik olan Journal de Geneve’de İslamiyet’le İştirakiyyun mesleği beyninde büyük bir münasebet mevcud olduğundan bahsedilmektedir ki bazı fıkralarını tercüme etmeyi faideden hali görmüyoruz. +Diyanet-i mübeccele-i İslamiye’nin havi olduğu me’aliyatı kolaylığı hiç bir din haiz değildir. +Bu hakıkat yavaş yavaş Avrupa’da da inkişaf ediyor. +Diyanet-i Mesihiyye aslını hakıkatini mahiyetini esasını tahrife uğraya uğraya gaib ettiğinden Avrupa’dakilerin ihtiyacat-ı asriyyelerini te’min etmemektedir. +İncil’in ahkamını vesayasını papazlar taife-i ruhban İncil ile o kadar oynamışlar onu evirip çevirmişlerdir ki içinde hikaye ve masallardan başka ahkam namına bir şey kalmamıştır. +Zaten İncil pek eski bir kitab-ı dini olup vakit ve zamana göre nazil olmuş ve tabi’atiyle Hazret-i Kur’an’ın nüzulünden sonra mensuh ve mefsuh olmuştur. +Avrupalılar nakıs görmeye başlamışlardır. +Avrupadaki tarz-ı mu’aşeret ve usul-i medeniyyet o kadar ilerlemiştir ki onlara vasi’ ve her suhulete malik yeni bir din lazımdır. +Sosyalistlik ve onun gibi pek yeni ve seri’ü’l-cereyan cem’iyyetler için Hıristiyanlık ile İncil kavi bir mani’ teşkil ediyor. +Teaddüd-i zevcat talak sıhhat ve nezafet fakır-perverlik müsavat adalete dair Furkan-ı azimü’ş-şan’da varid olan ayat ve ahkam-ı ilahiyye tamamıyla bugünkü Avrupa’nın pa bilmeyerekten İslamiyet’in ahkam-ı ulviyyesini kendi örf ve adetlerine hayat ve ma’işetlerine kattıkları halde kendilerini el-an Hıristiyan telakkı eyliyorlar. +Bununla beraber İncil’de tabi’ate fıtrata karşı bazı şeyler vardır ki şimdiki Hıristiyan mütefekkirleri onu bir türlü kabule tenezzül etmiyorlar. +Mesela İncil’deki “Birisi sağ tarafına bir şamar atarsa sol tarafını ona havale et” gibi bir emr-i kat’iye en sağlam en muta’assıb bir hıristiyan mu’terizdir. +Çünkü bu hüküm ile tabi’at beyninde azim bir mübayenet bir mugayeret mevcuddur. +Madrub daribe karşı hiçbir vakitte meskenet gösteremez; göstermemekte de ma’zurdur. +Diyanet-i İslamiyye tamamıyla tabi’atin kabul ettiği ahkam ve evamiri muhtevidir. +Baladaki emr-i İncil’e karşı Kur’an’da “ Kim size tecavüz ederse siz de ona o tecavüzün misliyle tecavüz ediniz” bir cevaz vardır ki bin üç yüz sene evvel nazil olduğu halde tamamıyla bu asrın miyet’in tabi’at ve fıtrat dini olduğundan bahisle atideki beyanatta bulunmuştur: +“İslam diyanetiyle Sosyalistlik beyninde tamamıyla bir münasebet bir müşabehet mevcuddur. +Kur’an’ın muhteviyatı biz hıristiyanlarca mechul bulunduğu cihetle ondan bu ana kadar bir türlü istifade edememişiz. +İslamiyet’in künhü hakayıkı bir kere bize münkeşif olsa onu din namına olmasa bile meslek namına her halde kabule –munsıfane ve bi-tarafane bir surette– ahlaken mecburuz. +tan başa tedkık ve tetebbu’ edersek daima halka amele güruhuna zu’afa ve biçarelere merhametsizlikle cebr ile hedm-i hukuk ile mu’amele edenlere karşı şiddetli tevbihler serzenişler tehdidler irad eylediğini göreceğiz. +Müslümanlar üzerinde bin üç yüz seneden beri büyük bir nüfuz ve te’sir bırakan diyanet-i İslamiyye’nin başlıca muhassenatı müslümanları müsavat ve re’fete adl ve nasafete birbirlerine mu’avenet ve müzaherete da’vet eylemesi keyfiyetidir. +Halkın malıyla canıyla hukukuyla geçinen ve onlara zulüm edenler hakkında Kur’an’da türlü türlü ta’n ve la’nler mevcuddur ki tam Sosyalistlerin istediğidir. +Tarih-i İslam’ı derinden mütala’a edecek olursak görürüz ki Hulefa-yı Raşidin kendi ebna-yı cinslerine o kadar müsavatta bulunmuşlardır ki hiçbir Avrupa hükümdarı öyle yapmamıştır. +Tebe’ayı fukarayı memnun etmek için sırtında un çuvalını taşıyan bir halifeye insan canını feda etmez de ne yapar? +Hazret-i Ömer kırbacını eline alarak gece gündüz bir köy bekçisi gibi Medine sokaklarını dolaşıyordu. +Güzelliğinden dolayı Medine kadınlarının nazar-ı dikkatlerini celb eden bir gencin evvela saçlarını tıraş ettirdi. +Güzelliğine bir halel tari olmadığını görünce o genci li-maslahatin Basra’ya kadar muvakkat bir zaman için gönderdi. +Hulefa-yı raşidin hulefa-yı Benu Emeviyye hulefa-yı Benu Abbas huzuruna en fakır bir adam çıkıp derdini anlatabiliyordu. +Hakkını gasb eden zat derhal huzur-ı halifeye da’vet edilir ve ihkak-ı hak olunurdu. +Misafirperverlik uhuvvet müsavat ka’ideleri dinen müslümanlara sereyan etmiş hasail-i güzidedendir. +Bir fakır kız namusunu satmaya mecbur olamaz. +Avrupa’da da acaba böyle midir?! +Doğrusu bu ana kadar biz İslamiyet’i Kur’an’ı tarih-i bi-tarafane ta’mik etmediğimizden dolayı pişmanız. +Sosyalistlerle Sosyalistlik için dünyada en iyi bir din en iyi bir meslek olsa olsa Müslümanlık’tır. +Rahiblerimizin riyakarane dessasane fiilleri sözlerine uymaz soğuk cansız sözlerinden Vaaz namına söyledikleri sözler hep masaldan başka bir şey değildir. +Fakat İslamiyet öyle değildir Kur’an’ın her neresini açsak herhangi cümlesini nazar-ı im’ana alsak hep hikemiyat felsefiyat tabi’iyyat ve akliyyat ile malidir. +Evet İslam Peygamberi’nin tercüme-i haliyle birinci Sosyalist için bunların bilinmesi herhalde elzemdir. +Bir adi bedevi Peygamber’in huzuruna çıkıp “Bize anlat ya Muhammed” der Peygamber de onun izzet-i nefsini kırmadan gönlünü incitmeden suallerine cevap verdi bedevinin karnı aç ise bir de kendisine yemek yedirirdi. +Kur’an’da vardır. +Fukaralara hiç olmazsa senede bir def’a olsun et yedirmek muhtacine tevzi’ edilir. +Ramazan nihayetlerinde fukaraya dinen fıtra namında para elbise üzüm buğday ve zahire tevzi’ olunur. +Ramazan akşamları yesirü’l-hal olanların kapıları fukaraya açıktır. +Hele diyar-ı Osmaniyye’de fakıre yemek yedirdikten ] sonra kendisine bir de bahşiş vermek adet-i müstahsenesi vardır ki İslamiyet’de semahat ve bezlin derecesini göstermektedir. +Avrupa’da medeni Avrupalılarda bu hasail külliyen mefkuddur. +Binlerce yüz binlerce adam açlıktan sefaletten kırılıyorlar. +Yiyecek yatacak yer bulamazlar karınlarını doyurmak sırtlarını örtmek için bazen enva’-ı cinayatı irtikaba mecbur olurlar. +Avrupa’nın hakıkı ve ahlakı ahvaline vakıf olan bir müdekkık bu medeni kıyafette gezen yırtıcı canavarlardan bizar olur! +Hazret-i Muhammed aleyhisselam kendi tabi’in ve ashabına nasafet ve müsavatı o kadar güzel öğretmişti ki; vefatından sonra Peygamber’i istihlaf edecek zatı munsıfane bir usul ile intihab edip Peygamber’in akrabasına bu şerefi hasr etmeyi hilaf-ı adalet bildiler. +Din-i İslam; kendi peyrevlerine demokrasi iştirak meşrutiyet muahatı öğretiyor. +Dinen bu güzel esas ve kava’ide her müslüman ri’ayetkar olmak mecburiyetindedir. +tek bir ferd bile yoktur. +Muhacirine misafirlere karşı müslümanlar daima mükrimdirler. +Yedirmek içirmekten bezl ü bahşişten haz alıyorlar zevk duyuyorlar. +Bunun için hiçbir müesseseleri yoğiken yine tasadduktan geri durmuyorlar. +Zaten bir İslam için öyle bir müesseseye ihtiyac da yoktur. +Avrupa’da bunca şefkat-aver müesseselere rağmen insanlar felaket yüzünden mahv ü nabud olurlar intihar ederler. +Bu merhamet ve insaniyet üzerine İslamiyet’e dahil olanlar derhal eski kavmiyetlerini ananelerini unuturlar. +Bir müslümana “Sen hangi millete mensubsun?” sorduğun zaman “Ben müslümanım” cevabında bulunur. +Bundan başka bir cevap ağzından işitemezsin! +Marakeş’de bulunan bir Fransız bize nakl ü hikaye ediyordu ki: +Müslümanlar yemeklerini orada daima birlikte yerler. +Hiçbir müslüman yalnız yemek yemez. +Avrupa’da ise o gibi haller fevkalade şeylerdir. +Külfet neticesinde ziyafet esnasında vuku’ bulur. +Cuma namazına giden zengin bir müslüman camiden çıktıktan sonra fukaraya hayrat dağıtır ölülerini ta’kıb eden fukaraya yemek helva ekmek para verir. +Çıplak bir adam görseler hemen her biri bir şey verip mükemmel bir surette onu iksa ederler. +Ölülerinin ruhunu hayrat ile şad eylerler. +Bir zengin veya nüfuzlu bir adam tarafından bir fakıre cevr ü te’addi edilirse sair müslümanlar o fakıre enva’-ı sahabet ve mu’avenet etmekten çekinmezler. +Vatanlarını muhafaza için can vermeyi büyük bir şeref addeden müslüman düşman tarafından öldürülürse şehid düşmanı öldürürse gazi olur ve halk nazarında azim bir şeref ve mevki’ ihraz eder. +Her şeyden ziyade medeni insanların nazar-ı dikkatini celb eden mes’ele Kur’an’daki Lhonanite formeune nation “İnsaniyet bir milleti teşkil eder” cümlesidir. +Bu o kadar ma’nalı ve biçimli sözdür ki her ferd-i beşer onu kabulde tereddüd edemeyecektir. +Hıristiyanlık’ta İncil’de bu ahkam bu esasat bu kava’id-i mazbuta nerede? +Müslümanlar kölelerini cariyelerini bile kendi efrad-ı ailelerinden sayarlar. +Onlara kendileri gibi bakarlar. +Bu hallerini en vahşi ve hücra yerlerde bile Avrupalılar görmüşler Müslüman olduktan sonra her kim olursa olsun İslamlar pa’da yaşayan müslümanların ictima’gahlarına sokulan Avrupalılar müslümanların yek-vücud kardeş gibi yaşadıklarını görmüşlerdir. +Cema’atlerine dahil olan bir Arap Acem Türk Hindli Afrikalı Çinli her kim olursa olsun ruy-ı kabul görür. +Her türlü mu’avenet ve müzaherete nail olur. +[ Hucurat /] yahud [ Nisa /] ayet-i kerimesine Binaenaleyh tahkıkat neticesinde İslamiyet gereği gibi sosyal –iştiraki– bir dindir. +Sosyalistler için bundan daha ali daha metin ve kava’idi mazbut bir din bulunamaz. +Biz şu makalemizin esasını tedkıkatımızın şükranını İslamiyet’in kava’id-i esasiyyesiyle iştiraki bir din olduğuna dair İngiliz lisanıyla nefis bir eser meydana getiren Hindistan fudalasından Müşir Hüseyin Kıdvay biraderimize medyunuz. +Bu zat-ı muhterem bize bu ana kadar İslamiyet hakkında bilmediğimiz pek mühim ve hakıkı şeyler öğretmiştir. +Mezkur eserin okunmasını her Sosyaliste hulus-ı vicdan Görülüyor ki bir fazılın hakayık-ı İslamiyyeden bahsetmesi ne izler ne eserler bırakıyor. +Bizim ulemamız eğer lisan tahsili peşine düşüp İslamiyet’i Avrupalıların bildikleri lisanlarla ta’rif ve tavsife çalışmış olsaydılar bu güne kadar İslamiyet layıkıyla Avrupa’ya sirayet etmiş olurdu. +Lakin maatteessüf biz henüz kendimiz muhtac-ı himmet bir halde bulunuyoruz. +Diyanet-i mübeccele-i İslamiyye daimi surette kafil-i sa’adet-i beşeriyye olması kava’id-i mükemmele ve mazbutaya malik bulunması hasebiyle munsıf Avrupalılar indinde büyük bir kıymeti haizdir. +Eğer bizim de Hıristiyan rahibleri gibi mükemmel muntazam teşkilatımız olsaydı az müddet zarfında yüz binlerce milyonlarca gayr-i müslimi dinimize çin böyle ciddi bir teşebbüsde bulunmuyoruz? +Yoksa zamanı daha gelmemiş midir? +Ruz-ı haşrde acaba Cenab-ı Hak bu ihmalimizi –ulemamızın bu ihmal ve terahilerini kusurlarını– sormayacak mıdır? +Avrupalıların bu beyanat-ı hak-guyanesini insan okuduğu zaman o biçarelerin İslam olmaya ziyadesiyle müste’id olduklarını anlar. +Kendi yarım yamalak tetebbu’ları neticesi olarak İslamiyet’in büyüklüğünü anladıkları ve anlamak istedikleri halde bizim tarafımızdan onları hakkıyla tenvir için hiçbir adım atılmamıştır. +Artık duracak zaman değildir. +Her tarafda İslamiyet’e karşı büyük bir teveccüh ve isti’dad vardır. +İ’la-yı kelimetullah durmamalıdır. +Hükumet-i askeriyyenin tebligat-ı mükerreresine ve marzi-i dindaranesine rağmen yine bu günlerde Darü’l-Hilafe’de İslam’ın mukaddesatı neşriyat tufanıdır başladı. +Sıyanet Risalesi “Türk kadınına hicab ] zincirini” kırdırıyor ve milletin ta harim-i ismetine kadar sokularak müslüman kadınlarının açık saçık kıyafetlerini yabancılara teşhir ediyor. +Mihran Efendi’nin Cihan Kütübhanesi’nden etraf-ı aleme dağılan Kadınlık Gazetesi’ nin başında yine müslüman adlı ve kimin nesi olduğu belirsiz açık saçık bir kadın resmi –hempaları gibi– Darü’l-Hilafe kütübhanelerinin camekanlarında sallanıyor. +Kadınlar Dünyası “Serbest aşkın izdivac zincirlerini parçaladığını izdivacın üstü kapalı bir fuhuştan ibaret olduğunu” söyleyerek nizam-ı cem’iyyeti tarmar edecek zehirler saçıyor. +Merkez-i Osmanlı Kütübhanesi olan Serbest Fikir ise zeban-ı tecavüzünü Kur’an -ı azimü’ş-şana kadar uzatıyor. +Hasılı İslam’ın bütün mukaddesatına her taraftan saldırılıyor… Bir tarafdan bunları gören diğer tarafdan hükumetlerine yorlar. +Hele Sıyanet tarafından kadınları Darü’l-Hilafe sokaklarında teşhir edilen Kürt müslüman kardeşlerimizin bize müte’addid mektuplarıyla bildirdikleri infi’alleri hayli dereceyi bulmuştur. +Her tarafdan Sebilürreşad’ın bunlara karşı niçin sustuğu niçin cevap vermediği muahezekarane sual olunuyor. +bu hususdaki sükutu geçenlerde hükumet-i askeriyyenin bilumum gazetelere vuku’ bulan tebliğat-ı musibesini hüsn-i telakkı eylemesinden mütevelliddir. +Çünkü hükumet-i seniyyenin menafi’-i meşru’asına zahir olan Sebilürreşad öyle heyecan-ı efkarı mucib münakaşaların temadisini asla arzu etmiyor. +Maamafih hükumetimizin er geç bütün bu mütecavizlere hadlerini bildireceğine çanlarına ot tıkayacağına bütün müslüman kardeşlerimiz emin olmalıdırlar. +Rical-i hükumetimiz ba-husus merkez kumandan-ı muhteremi Halil Beyefendi cidden büyük bir müslüman kalbine maliktirler. +Bu münasebetsizliklerden elbette kendileri de son derece de müte’essir bulunuyorlar müslüman kardeşlerimiz asla sabır ve sekinetten ayrılmayarak hükumetin icraat-ı adilesine intizar etmelidirler. +Ulema arasında Büyük vasfıyla yad olunan Hoca Hamdi Efendi Salı gecesi rahmet-i hakka vasıl oldu. +Fazıl-ı müşarun-ileyh ulum-ı şettada sahib-i rusuh olduğu gibi ilm-i celil-i fıkhda hakıkaten asrın feridi idi. +Kendisinden daha pek çok zamanlar istifaza edeceğimizi ümid etmekte kendimizi pek haklı gördüğümüz bu fakıh-i muhteremin na-behengam gaybubeti cidden telafi olunmaz bir zıya’dır. +Rahmetullahi aleyh. +eş-Şa’b gazetesinde okunduğuna göre Cidabiye mevki’inde mücahidin-i dad eden azim bir harb neticesinde İtalyanlardan maktul düşmüş ve mücahidlerin eline tüfenk ile elli ester yüklü zahire geçmiştir. +Bu muharebe neticesinde firar eden tarafdan ihata ve cümlesini esir eylemişlerdir. +Bu müsademata Senusi hazretleri bizzat iştirak buyurdukları gibi birader-i alileri Allame-i Şehir Seyyid Safiyyüddin hazretleri de kendilerine refakat etmişlerdir. +Yine geçen ay zarfında mücahidler İtalyanların bir casusunu elde edip i’dam eylemişlerdir. +Geçen ayın on sekizinde İtalyanlar iki bin süvari iki bin piyadeden ibaret oldukları halde mücahidlerin açtıkları ateşe dayanamayarak kaçmışlardır. +Evvelce para kuvvetiyle İtalyanların dam-ı tezviratına kapılan beş yüz kişi ahiren peşiman olarak mücahidlere iltihak eylemişler ve irtikab eyledikleri hatiattan tevbe ve istiğfar etmişlerdir. +Mücahidler Gazi Seyyid Hasan Eş-Şerif el-Hüseyni hazretlerinin kumandaları altında muharebata iştirak eylemektedirler. +Hablü’l-Metin’ de okunduğuna göre Haydarabad Deken Hakimi Nizamülmelik Asaf-Cah Mir Osman Ali Han hazretleri Londra’da Mister Emir Ali hazretlerinin taht-ı riyasetinde vaktiyle teşekkül eden Osmanlı Hilal-i Ahmer Şu’besi’ne bu kere iki bin İngiliz lirası i’ane vermek suretiyle hissiyat-ı İslamiye ve hayr-hahanelerini lab-ı sena ve sitayişlerine nail olmuşlardır. +Hind vali-i umumisinin beş senelik müddet-i memuriyeti munkazi olduğundan yerine İngiltere kralı hanedanından Prens Okanik namzed gösterilmiştir. +Hindistan gittikçe İngilizler nazarlarında kesb-i nezaket ve ehemmiyet peyda ettiğinden Hind’e aile-i kraliden bir vali ta’yinini İngiliz ricali tensib eylemişlerdir. +Hablü’l-Metin’de okunduğuna göre Afgan emiri hazretlerinin amcaları olup uzun müddetten beri Hindistan’da İngilizler tarafından ikamete memur edilen ve kendisine İngilizler tarafından ma’aş verilen Serdar Eyüb Han hazretleri vefat etmişlerdir. +Müşarun-ileyhin vefatı hal-i hazırdaki emire aks edince bilcümle devair-i hükumetin kapattırılmasıyla Afganistan’da üç gün matem tutulması hakkında lazım gelenlere evamir-i ekide ısdar ve merhum-ı müşarun-ileyhin evlad ve ahfadına kendi taraflarından tesliyet-amiz telgraf keşide buyurmak suretiyle tatyib-i hatırlarına çalışmışlardır. +Fakat bu kukla herif bir büyük seciyye taşır Ki haddim olmayarak “aferin!” desem yaraşır. +Nedir mi? +Anlatayım: +Öyle bir metaneti var Ki en savulmayacak ye’si tek birayla savar. +Sinirlerinde te’essür denen fenalık yok Tabiatinde utanmakla aşinalık yok. +Bilirsiniz hani insanda bir damar varmış Ki yüzsüz olmak için mutlaka o çatlarmış; Nasılsa “Rabbim utandırmasın!” duası alan Bu arsızın o damar zaten eksik alnından! +Cebinde gördü mü üç tane çil kuruş nazlım Tokatlıyan’da satar mutlaka gider de çalım; Eğer dolandırabilmişse istenen parayı: +Görür mahalleli ta karnavalda maskarayı! +Beyoğlu’nun o mülevves muhit-i fahişine Dalar gider takılıp bir sefilenin peşine. +“Haya edeb gibi sözler rüsum-i fasidedir Vatanla aile hatta kuyud-i zaidedir.” Diyor da hepsine birden kuduzca saldırıyor... +“Ayıp değil mi?” demişsin... +Aceb kim aldırıyor! +Namaz oruç gibi şeylerle yok alış verişi; Mukaddesat ile eğlenmek en birinci işi. +Duyarsanız “kara kuvvet” bilin ki: +Imandır; “Kitab-ı köhne” de –haşa– Kitab-ı Yezdan’dır. +Üşenmeden ona Kur’an’ı anlatırsan eğer Şu ezberindeki esmayı muttasıl geveler: +“Kurun-i maziyeden kalma cansız evradı Çekerse doğru mu yirminci asrın evladı?” Nedir alakası yirminci asr-ı irfanla Bu şaklaban herifin? +Anlamam ayıp değil a! +Meta’-ı fazlı mı varmış elinde gösterecek? +Nedir meziyyeti görsek de bari öğrensek. +Hayır! +Mehasin-i Garb’ın birinde yok hevesi Rezail oldu mu lakin şiarıdır hepsi! +Bütün kebaire tiryaki bir kopuk tanırım... +–Ne oldu bilmiyorum şimdi sağ değil sanırım– Kumar şena’atin aksamı irtikab içki... +Hülasa defter-i a’mali öyle kapkara ki: +Yanında leyl-i cehennem sabah-ı cennettir! +“Utanmıyor musun? +Ettiklerin rezalettir!” Denirse kendine milletlerin ekabirini Sayardı göstererek hepsinin kebairini: +“Filan içerdi... +Filan fuhşa münhemikti...” diye Mülevvesatını bir bir rical-i maziye “Peki! +Fezaili yok muydu söylediklerinin?” Diyen çıkarsa “Müverrihlik etmedim!” derdi. +Şu zübbeler de bugün aynı ruhu gösterdi. +Fransız’ın nesi var? +Fuhşu bir de ilhadı; Kapıştı bunları “yirminci asrın evladı!” Ya Alman’ın nesi var zevki okşayan? +Birası; Unuttu ayranı ma’tuha döndü kahrolası! +Heriflerin hani dünya kadar bedayi’i var: +Ulumu var edebiyyatı var sanayi’i var. +Giden birer avuç olsun getirse memlekete: +Döner muhitimiz elbet muhit-i ma’rifete. +Kucak kucak taşıyor olmadık mesaviyi; Beğenmedik “medeniyyet!” diyor; inandık iyi! +“Ne var biraz da ma’arif getirmiş olsa...” desek; Emin olun size “Hammallık etmedim!” diyecek. +Muhterem efendim! +Sebilürreşad hey’et-i tahririyesinden muhterem İzmirli zihn-i avamma saplanıp gelmekte olan hurafatı silmeye sa’y eden ve forma forma neşr edilmekte bulunan Siyer-i Celile-i Nebeviyye nam eserlerinin yüz dokuzuncu sahifesinde “siyer-i enbiyaya müte’allik olanlar” kısmının yirmi sekizinci maddesinde Hazret-i Davud aleyhisselama isnad edilerek söylenilen mebhusün-anha maddedeki kıssayı tekzib hininde Cenab Hakk’ın Kur’an -ı azimü’ş-şanda ve Sure-i Sad’ın ye ettiği kıssa bu kıssa olmayacak mıdır? +Ayet-i kerimenin natık olduğu kıssa bu olduğu surette muharrir-i muhteremin kıt’a-i mezkureyi kizb ve iftiraya nisbeti na-bemahal olmaz mı? +Ve tevfik-i beyn kabil midir? +Sure-i Sad’da zikr olunan ayet-i kerime başka tekzib olunan kıssa yine başkadır. +Ayet-i celile şudur: +Ayet-i celilenin meal-i münifi budur: +“İki hasm mihraba mescid veya çardak tırmanıp çıkıyor. +Davud’un aleyhissalatü vesselam huzuruna dahil oluyor. +Davud aleyhisselam onlardan korkuyor. +Çünkü kapı kapalı iken füc’eten yahud gece gelmişler idi. +Hasımlar: +Korkma! +Biz iki hasım bulunuyoruz. +Birimiz diğerine tecavüz etmiştir bizim hakkımızda adl ile hükmet haksızlık etme bize doğru yolu göster! +diyorlar. +Sonra da’vayı tasvir ediyorlar Bu: +Benim kardeşimdir onun doksan dokuz dişi koyunu benim bir tek dişi koyunum vardır. +Bana o bir koyunu da ver dedi bana hitabda galebe etti. +Öbür hasım bundan kuvvetli idi de kelamda buna galebe etti bittabi’ bu hasım öbür hasma muhalefet edemedi. +Davud aleyhissalatü vesselam: +O hasım bir tek koyunun kendi koyunlarına ilavesini istemekle sana zulm etmiştir. +Şürekadan bir çok kimseler yekdiğerine tecavüz ederler. +Meğer ki iman ve amel-i salih sahibi olalar. +Fakat onlar da pek azdır dedi. +Davud aleyhisselam bunu bizim imtihanımız zannetti. +Hak te’alaya istiğfar eyledi. +Secdeye kapandı. +Tevbe ile Allah’a rücu’ eyledi. +Biz de onu mağfiret ettik.” Siyer-i Celile-i Nebeviyye’de tekzib ettiğimiz kıssa şöyle muş Urya’yı katl olununcaya kadar mukatiline emir nasb etmiş sonra zevcesini tezevvüc etmiş bunun üzerine iki hasım suretinde melaike nazil olmuş Hazret-i Davud aleyhisselam duçar-ı itab olmuş. +Görülüyor ki kıssa-i mekzube tamamıyla başkadır. +Urya kıssasının mekzub olduğunu ben söylemiyorum. +Belki mevzu’at kitablarından nakl ediyorum. +Bu kere ayet-i celilenin kıssa-i mekzubeden başka olduğunu ye ile isbat edelim: +Akaid’de Sadeddin Taftazani enbiya-i kiramın amden kebairi göre enbiya-i kiramdan kizbi veya ma’siyyeti iş’ar eden birşey menkul olur ise bi-tarikı’l-ahad menkul olanlar merdud bi-tarikı’t-tevatür menkul olanlar mümkün ise müevvel olur zahirinden udul olunur. +Yoksa terk-i evlaya veyahud kable’l-bi’se olmuş olduğuna haml olunur. +Şerh-i Akaid Haşiyesi’nde Ramazan Efendi bi-tarikı’lahad menkul olana kıssa-i Urya’yı misal getiriyor: +Davud aleyhisselamın Urya’nın karısına tama’ ettiği ölmesi için harbe isal eylediği Haşviyye’nin iftirasıdır. +Hazret-i Ali kerremallahü vechehu kıssa-i Urya’yı söyleyen kimseye kazf vacib olur demişlerdir; bu babda sabit olan Hazret-i Davud’un Urya’nın talib olduğu kadına talib olmuş yahud Urya’dan tatlikını talep etmiş olmasıdır ki bu cihet o vakitler bir adet bih için melek irsal olundu diyor. +Şerh-i Akaid okunur iken tabi’i bu bahisler münakaşa olunmuştur. +rinden olan Mevakıf’da “Kıssa-i Urya Haşviyye’nin müfterasıdır. +Nasıl olur ki medayih arasına zem sokulur? +deniyor.” Seyyid Şerif el-Cürcani Mevakıf Şerhi’nde “Cenab-ı Hak kıssa-ı na’ceden evvel Hazret-i Davud’u evsaf-ı kemaliyye Dinde kuvvet: +Eda-i vacibata terk-i münkerata azm-i şedid men’e kadir olamayan bir zat böyle evsaf-ı kemaliyye ile vasf olunabilir? +Keza evvab ya’ni zikr-i ilahiye gayetle rücu’ eden bir zattır diyor. +Nasıl olur da evvab olan bir zat-ı a’zam kebairi kasda muvazıb olur? +diyor. +Daha sonra Mevakıf’da “Bir kavim Hazret-i Davud’a su-i kast maksadıyla mihraba tırmanıp çıkıyor. +Nebiyy-i müşarun-ileyhi uyanık görünce içlerinden biri husumeti Kur’an -ı mübin’de zikr olunduğu üzere ihtira’ ediyor nususa kizb nisbet etmek melaikeye kizb nisbet etmekten evladır” deniyor. +Şarih de: +Artık melaikeye kizb isnadına ni’acı nisvana hamle mezemmet-i beliğayı evsaf-ı kemal ile halta ihtiyac kalmaz” diyor. +zi olan Şerh-i Makasıd’ da da Hazret-i Davud’un Haşeviyye’nin yor. +Şu kadar ki müellif Ramazan Efendi’nin zikr ettiği zelleyi kabul ediyor. +Anlaşılıyor ki Ramazan Efendi bu babda Şerh-i Makasıd sahibi Sadeddin Taftezani’ye tabi’ olmuştur. +Gerek Mevakıf sahibi Kadı Adudiddin el-Ici gerek şarih Seyyid Şerif el-Cürcani Sadeddin Taftezani’nin Şerh-i Makasıd’da kabul etmiş olduğu zelleyi bile kabul etmiyorlar. +Hazret-i Davud’un Urya’yı katl olununcaya kadar defe’atle cihada gönderdiği zevcesini tezevvüc ettiği iftiradır buna mebni Hazret-i Ali kerremallahü vechehu kıssa-i Davud’u Kassas’ın rivayet ettiği gibi söyleyene yüz altmış celde kamçı vururum demiş idi.” diyor. +mübteda’ mekr-i muhtera’”dır. +Kıssa-i Urya o kadar kötüdür ki tabi’at ondan müteneffir olur kulak onu dinleyemez “Bu kıssayı uydurup ortalığa yayan kimse gebersin” diyor. +sa-i Urya batıldır. +Kıssanın hasılı iki esasa raci’ olur: +Bi-gayri hakkın bir racül-i müslimi katl zevcesine tama’ bunların her ikisi de emr-i münker-i azimdir. +Nebiyy-i zişan onlardan beridir ayet-i celilenin yukarısında Cenab-ı Hak Hazret-i Davud’un bir takım sıfat-ı celile ile muttasıf olduğunu haber veriyor. +Nasıl olur da bu gibi evsaf-ı aliyye ile muttasıf olan bir zatın elinden bir müslimin hayatı zevcesi kurtulamaz? +Nasıl olur ki ayet-i kerimenin üstü medh altı zem olur? +Nasıl olur ki Allah kelamında tenakuz bulunur? +Bu cihet adeta bu adam ta’at-i Bari’de yüksek bir mertebeyi haizdir zanidir katildir sarıktır demek gibi olmaz mı? +nazm-ı celili mucebince halifetullah olan Davud aleyhisselam nasıl olur da bir adamın menkuhasını almak için onunla ölünceye kadar uğraşır? +Böyle halife mi olur? +Aşk sa’yü fi’l-katl e’azım-ı uyubdan değil mi? +Kıssa haber-i vahid ile sabit olsa bile yine delil-i katı’a müraca’at etmek haber-i vahidi terk etmek lazımdır. +Zira delil-i zanni delil-i katı’a mu’arız olamaz. +Bunun gibi delil-i tahrim ile delil-i tahlil te’aruz etse canib-i tahrim evla görülür beraet-i zimmet asıl değil mi? +Bil-farz ve’t-takdir kıssa sahih olmuş olsa acaba bu kıssayı teşhire çalışmadığımızdan dolayı şer’an bize azab ve ikab mı terettüb eder? +Bilakis kıssa sahih olmadığı halde teşhişeklinde yare çalışmak şer’an azab ve ikab-ı azimi mucib olmaz mı? +Bu cihet bir nebiyy-i zişana iftira etmek değil mi? +İşte buna mebni enbiya-i kirama olan iftiranın haddi yüz altmış celde olmakla Hazret-i Ali kerremallahü vechehu onunla hüküm etmiştir. +Bu kıssayı ekser-i müfessirin tekzib etmişlerdir artık ayet-i kerimeyi öyle bir vechile anlamalıdır ki üst tarafdaki medh ü senaya muvafık ola. +Nitekim şöyle rivayet olunuyor: +A’dadan bir cema’at Hazret-i Davud’u öldürmeye kıyam ediyorlar. +Hazret-i Davud bir tek gün yalnız kalır ta’at ile meşgul olur idi a’da bu fırsatı ganimet bildiler mihraba tırmanıp çıktılar içeriye girdiler Hazret-i Davud’un yanında fi’l-i katli men’ edecek bir takım kimselerin bulunduğunu görünce korktular hemen bir yalan uydurdular. +Beri tarafdan Kur’an -ı mübinde ancak elfaz-ı erba’a ile Hazret-i Davud’a zenb isnad olunabilir: +- - Elfaz-ı erba’anın hiç biri zenbi isbat edemez. +Şöyle ki a’danın bera-yı katl duvardan girmeleri Davud aleyhisselamı duçar-ı gazab etti. +Nebiyy-i müşarun-ileyh onlardan intikam almak hevesinde bulundu. +Şu kadar ki taleben li-merzatillah onları afv etti. +ettiğinden naşi tevbe ve istiğfar etti. +Allah’a rücu’ eyledi Allahü te’ala da tevbesini kabul etti mağfiret eyledi. +Yahud Davud aleyhisselam a’danın bera-yı katl geldiğini galebe-i zan ile zan etmiş idi. +Fakat buna nadim oldu; çünkü buna dair elde bir emare yok idi. +Veyahud Hazret-i Davud aleyhisselamdan bir zelle sadır olmuş idi. +Şu kadar ki bu zelle kıssa-i Urya zellesi değil idi belki başka bir zelle idi: +Davud aleyhisselam hasm-ı saninin sözünü dinlemeden bila-beyyine aleyhine hüküm etti. +Buna mebni tevbe ve istiğfar eyledi. +Şu kadar ki bu husus terk-i evla terk-i efdal kılındı; Hazret-i Fahr-i Razi halife ıtlakını akva-yı delail buluyor. +el-Murteza ve İbni Mes’ud ve İbni Abbas radıyallahu anhüm hazeratı ile sair muhakkıkın bu yoldaki kıssayı inkar ediyorlar. +zikr ettiği kıssanın pek çoğu İsrailiyattan me’huzdür. +Hiç biri nebiyy-i ma’sumdan sabit değildir yalnız İbni Ebi Hatim bir hadis rivayet ediyor onun da senedi sahih değildir. +Zira senedinde Yezid er-Rakkaşi an Enes vardır. +Yezid zayıfdır evla olan o kıssayı mücerred tilavet ile iktifa etmeli ve’l-ilmü indallah demelidir” diyor. +el-Yahsubi’den şöyle bir kavl nakl ediyor: +Davud ve Urya kıssası hakkında hiçbir haber sabit değildir. +şayan-ı ihticac değildir çünkü senedinde İbni Lühey’a ile Yezid er-Rakkaşi vardır. +Nakıd-ı muhakkık İbni Kaymaz Şemseddin ez-Zehebi Mizanü’l-İ’tidal fi Nakdi’r-Rical’de bu ikisi hakkında şöyle diyor: +Abdullah bin Lühey’a bin Ukbe el-Hadrami Mısır kadısıdır. +Yahya ve Nesai onun hakkında zayıf diyorlar. +İbni Adiyy onun hakkında “müfrit fi’t-teşeyyü’” diyor. +Yezid bin Eban er-Rakkaşi el-Basri abid ve zahiddir Nesai ve bir cema’at onun hakkında “metruk” Dare Kutni ve bir cema’at de onun hakkında “za’if” demişlerdir. +Ahmed onun hakkında “münkerü’l-hadis” demiştir. +Sa’id Yezid er-Rakkaşi hakkında pek çok söylenir idi. +Hulasa Fahrüddin er-Razi Nasırüddin el-Beyzavi Kadı Adudiddin el-Ici Sadeddin Taftezani Seyyid Şerif el-Cürcani gibi muhakkıkın-i ulema-i ma’kulün İbni Kesir Ed-Dımeşkı Kadı İyaz Ebu’t-Tayyib el-Kannuci gibi muhakkıkın-ı ulema-yı menkulün Esne’l-Metalib ve Tahziri’l-Müslimin sahibleri gibi müte’ahhirin-i muhaddisinin vesair muhakkıkın-i ulemanın ittifaklarıyla siyer-i celile-i nebeviyyede zikr olunan kıssa-i Davud ve Urya mekzubdur. +Ayet-i celilenin ona delaleti yoktur. +Enbiya-i kirama amden kebairi tecviz eden Haşeviyye’nin müfterasıdır. +Ayet-i celilenin mazmun-ı münifi hak ve sadıktır. +Kıssa-i Urya kazib ve batıldır. +MÜSLÜMANLIK ALEMINDEKI FA’ALIYET-I DINIYYE Paris’de intişar eden Le Mèmoral Diplomatique gazetesi Afrika’daki Fransa ve İngiltere müstemlekatında İslamiyet’in sür’at-i nüfuz ve intişarı hakkında atideki makaleyi yazmıştır ki bir çok hakayıktan bahis olduğu cihetle aynen tercümesini münasib gördük: +“Fransa’nın Afrika’daki müste’meratında İslamiyet’in sür’at-i intişarı ile almakta olduğu şekil ve mahiyet hakkında gazetemizin kari’lerine evvelce bir fikir vermiştik. +Afrika’ya surette Afrika’nın garbına doğru hatve-endaz olmaya başlamış ve ibtida-yı intişarından i’tibaren orada hasmane bir vaz’iyet almıştır. +Vakitten vakite kütleler halinde bulunan Afrika’yı alem-i Nasraniyet’e mu’arız ve hasm-ı can olmak üzere Afrikalılara –bir fi’l-i mechulün te’siri gibi– Hıristiyanlara karşı ahlakı ve sari bir husumet öğretmiştir ki bu halin Avrupa nüfuzu altında bulunan müstemlekatta ve nümayan olması calib-i dikkat bir keyfiyettir. +Afrika’yı serteser iri ve seri’ adımlarıyla kaplayan ve en hücra köşe ve bucağına sirayet etmek isti’dadına malik olan nesine bir had ve hatt-ı fasıl ta’yinine Avrupa düvel-i kahiresi şimdiden –bu sari hastalık kökleşmezden dal budak atmazdan evvel– bir çare taharri etmeyecek olurlarsa ileride bu halin önüne geçilmeyeceği gibi ilac taharrisi de güçleşir. +Hatırlarda olsa gerektir ki bir mehdi-i –üfürükçü– Sudani’nin Hartum’da ve Sudan’da otuz kırk sene evvel türemesiyle Mısır’ı ve Sudan’ı temdin ve ıslaha uğraşan İngilizlere karşı Afrika’da ne büyük felaketler maddi ve ictima’i ahlakı ve idari ne mani’alar icad etmişti. +İngilizlerin en benam rical-i idariye ve askeriyyesi için uzun zamana kadar Sudan ve sevahili bir mezar hakıkı bir cehennem kesilmişti. +Mehdi veyahud mütemehdi-i Sudani’nin ve onu istihlaf edenin etrafına pek kısa bir müddet içinde milyonlarca siyahiler toplanmıştı. +Bu deccalin avenesi İngilizleri her yerde mağlub ve onları duçar-ı hezimet ve felaket eylerlerdi. +Sevakin taraflarında mehdinin müridlerinden Osman Dakna yüzlerce İngiliz zabitleriyle binlerce askerlerini öldürtmüştü. +General Gordon Baker paşalar gibi İngiltere’nin asil ailelerinden olan zevatı Hartum’da mehdi-i Sudani katl ve tin Paşa ile dindaşları olan bilcümle Hıristiyanları cebren müslüman ederek kendi ikametgahı kapısında oturtup ellerine bin bir taneli tesbih vererek ma’nasız ezkar ve evrad Sudanilere defe’at ile tezvic ettirmiş ve cümlelerine murka’a ta’bir ettikleri birer hırka pare giydirmişti. +Tütün içmelerine mümana’at eylediği gibi kendilerine adam akıllı yemek de vermiyordu. +Bu zavallılar yirmi sene kadar tahtadan ma’mul ve Sudanilerin kas’a dedikleri dibi çukur yuvarlak bir çanak içinde tirit denilen hamuru yemeye alışmış idiler ki Sudan’ın İngilizlerle Kiçinır tarafından açıldıktan sonra hürriyetlerini hayatlarını kazanmışlardı. +Serbest olduktan sonra bu felaketzedeler uzun zamana kadar Avrupalılara mahsus yemekleri yiyemezlerdi. +Çünkü mideleri hamura alışmış ve tedrici surette ondan vazgeçmek mecburiyetinde kalmışlardı. +Sudani Mehdinin levs ve habasetinden tathir ! +edinceye kadar İngilizler ne büyük fedakarlıklar yapmak mecburiyetinde bulundular. +Bu uğurda yüzlerce fedakar vakıf idi. +Nüfuz ve satvetini kendi gözüyle vaktiyle görmüş olduğu cihetle vefatından sonra zavallı siyahiler üzerinde hiç olmazsa fersude mezarı olsun diğer bir felaket tevlidine ba’is olmamak için lahdini top güllesiyle mahv ü perişan etmek ıstırarında bulundu. +Bu halinden teşebbüsünden dolayı koca fatihi İngiltere’nin tecrübesiz lordları tenkıd eylediler. +Bereket versin lordun esbab-ı mucibe serd etmesiyle mes’ele kapandı. +Sudan ülkesinin hal-i hazırı hiç eskisine benzemez. +O cehalet meskenet yurdunda şimdi Gordon Darü’l-fünunu ali ve nazar-rüba hotellerle mebani-i emiriyye kaimdir. +Sudanlılar silk-i askeriye idhal edilerek her biri mütemeddin mühezzeb birer asker olmuşlardır. +bere’ye ticaret için amed-şüd eden Arablardır. +Bunlar beyinsiz Afrikalıları cennetin iri üzüm ve narlarıyla aldatıyorlar. +Lisan-ı Arabiye bir dereceye kadar vakıf olan siyahiler çarçabuk o felaket dellallerinin uydurma olan sözlerine i’tikad ve iman edip İslam olurlar. +O kadar kolaylık ve suhuletle propaganda yapılıyor ki günde yüzlerce Afrikalı müslüman oluyor. +Bu propaganda Afrika’nın garbına garb cihetlerine Afrika-yı vüstaya kemal-i sür’atle sirayet etmiş ve oralarda derin bir iz bırakmıştır. +Afrika’da oldukça vasi’ müstemlekata malik olan Portekiz Almanya İtalya İslamiyet’in ileride ne mani’ler teşkil edeceğinden layıkıyla haberleri yoktur. +Bunu bir türlü düşünemiyorlar. +Bir kere bu hükumetler Afrika’da sırf iktisadi bir politika ta’kıb ediyorlar. +Ahalinin adat ve tabayi’ine vakıf değildirler. +Avrupa’daki medeniyeti usul-i medeniyyeti Afrika’da kopya ve ta’mim etmekle uğraşıyorlar. +Halbuki bu gibi beyhude fikirlerin Afrika’da kolaylıkla tatbik ve ta’kıb edilemeyeceğini bilmeyerekten nafile yere uğraşmaktadırlar. +Portekiz hükumeti esasen kendi müstemlekatında dini –Mesihi– bir politika ta’kıb etmiyor. +Buna da muktedir değildir. +Hususiyle yeni idare usul-i meşrutiyete ri’ayetkar olduğundan tebe’anın hissiyat-ı diniyyelerini rencide etmek Almanya ise sırf devekuşu tüyü zamk ve o gibi Afrika mahsulat-ı zira’iyye ve ticariyyesini Almanya’ya nakl ile onları nakde kalb etmekle uğraşıyor. +Afrika’ya gönderilen Alman valileri umur-ı siyasetten ziyade ticarete dikkat ve i’tina eyliyorlar. +Bu yüzden tedabir-i idariyye akım ve metruk bir halde kalmıştır. +Bu biçareler bilmiyorlar ki bir kere Afrika dini bir heyecan ve o gibi şeyler istihsal edilemeyecektir. +ele geçirdiği Trablusgarb müstemlekelerinde müslümanları kendisine ısındırmakla meşguldür. +Bu haliyle İtalya metbu’ olmaktan ziyade tabi’ vaz’iyetinde bulunuyor. +Lafla yalvarmakla le Avrupalıların gaflet ve tereddüdünden istifadeye çalışan ve Müslümanlığı Afrika’nın susuz vadi ve çöllerinde ta’mim eden birinci büyük Senusi’ye karşı ihtiyar-ı sükut etmeleri binnetice fi yevmina haza İtalyanların hüsran ve zararını badi olmuştur. +Vaktinde tıkanmayan ufak bir delik önüne sed çekilmeyen bir akıntı sonradan biri büyük kuyu diğeri de cesim bir kanal teşkil edeceği bedihidir. +Tabi’atin ahkam ve kanunları da bu cereyana tabi’dir. +Fransa hükumetine gelince Avrupa’da tatbik ettiği Cumhuriyet politikasını Afrika’daki müstemlekatında da aynıyla ta’kıb ettiğinden ve Emperyalizm mesleğini büsbütün ihmal eylediğinden dolayı o da günden güne Afrika’daki nüfuz ve ehemmiyyetini tedrici bir surette gaib etmektedir. +Fransa müstemlekatında tamamıyla hasmane bir mahiyet teşkil etmekte bulunan İslamiyet’in sür’at-i intişarına karşı bu ana kadar ciddi hiçbir tedbir ittihaz olunmadığı herkesin malumudur. +Fransa müstemlekatında vakitlerini yerlilerle mizah ve latife ile geçiren ve onlara yalnız absent –Fransa’da en ziyade kullanılan milli bir içkidir– içirmekle iştigal eden misyonerler lerdir? +Bu din adamları da mensub oldukları hükumet gibi Garbi Afrika’da manzara büsbütün başkalaşmış ve oralarda mektedir. +Buraları tecrübe ve tetebbu’ için pek ehemmiyetli bir zemin teşkil ediyor. +yalnız dini bir mahiyetle değil aynı zamanda siyasi bir surette almıştır ki başlıca müslümanların intibahıyla hasıl olmuştur denilebilir. +Afrika’nın garbında yaşayan ve oraları yer yurt telakkı eden müslümanların bu ani tenevvür ve intibahlarına yegane sebeb olan hal ise Fransa ve İngiltere’nin kendi müstemlekelerinde şiddetle ta’kıb eylemekte oldukları menafi’-i maddiye ve iktisadiyedir. +Siyaset-i isti’mariyye ta’kıbinde münhemik ve kendilerini sair Avrupa devletlerine üstad zanneden İngiltere ve Fransa devletleri için siyah cildli müslümanların halet-i ruhiyyelerini ziyadesiyle yakından tedkık ve tetebbu’ etmek elzem bir keyfiyettir. +Tedkıkat ve tetebbu’at-ı mezkure yalnız siyasi bir surette değil dini ve siyasi bir halde icra edilmelidir ki netice pek açık ta’ayyün edebilsin. +Esaslı bir surette düşünülürse İslamiyet sırf Araplığa mahsus bir mal ve meta’ şeklinde intişar etmeyerek ictima’i ve sa’adeti kafil bir din ve meslek olmak üzere Afrika’da ruhiye kabul olunur. +Kur’an kendine ittiba’ edenlerin iman getirenlerin yek-ahenk olmalarını te’min eylediği cihetle kanatları altına muhtelif milel ve nihalden milyonlarca halkı almaya sebeb olmuştur. +İslamiyet kadar Kur’an kadar kendi müntesiblerine ahenkdarane yaşamak yollarını öğreten hiçbir kitap ve diyanet yeryüzünde yoktur. +İstediği kadar ecnebi dilediği kadar milliyet fikrini ta’kıb edenlere İslamiyet ve Kur’an ani bir surette kendi milliyetini –İslamiyet kava’idini– telkın ediyor. +Anasır-ı muhtelifeye mensub olanları kendi unsuru içine aldıktan sonra onların eski fikirlerini menahicini seviyelerini sünger kağıdı gibi yutup diğer bir mefkure bir çığır bahş eylemek suretiyle İslamiyet fevkattabi’a bir mahiyet icadına kudret-yab olmuştur. +Mesela “Allah’ınız birdir” “Muhammed de sizin gibi bir racüldür” gibi muhteviyat-ı Kur’aniyye’ye karşı her kim olursa olsun –ister emir ister fakır olsun– ser-füru etmekte muztar kalıyor. +Kendi tebe’asına bu kadar meşrutiyet-perverane müsavat-küsterane bir hukuk bahş eden bir metodu kim kabul etmez? +Çöllerde gezen bir siyahi ile saraylarda naz ve ni’met bahş eyleyen bu dine Afrikalılar şüphesiz hürmet ederler. +Bu öyle bir prensibdir ki hiçbir tezelzüle ma’ruz değildir. +Sonra gayr-i müslim olanlara karşı tamamıyla yabancı gereği gibi laübali ve kat’i bir husumet hissini ilka eden İslamiyet Afrika müslümanlarını zir-i tabi’iyet ve rıbkalarında bulundukları düvel-i Mesihiyyeye karşı kindarane ve husumetkarane bir mahiyeti esas olarak kabul ettiriyor. +Daha doğrusunu söylemek lazım gelse İslamiyet kendi müntesiblerine fi’li cereyani nüfuzu mestur ve zahirde mahiyeti keşf edilmeyecek bir komitacılığı tedris eylemektedir ki bu kadar temeli sağlam kurulmuş ve nizamnamesi derin bir surette tertib edilmiş bir komita –dini olarak– tasavvur edilemez. +Kava’idi mazbut ve en iri hututu bu kadar incelikle çizilmiş ve mu’akkıblarına kardeş ve yek-vücud olarak yaşamayı ta’lim eden bir diyanete karşı mahdudü’l-fikr İslamiyet’den bi-haber usul-i siyasetinden bigane birkaç zavallı misyoner Afrika’da çare-saz olabilir mi?! +Teoloji ve Psikoloji bir tarzda tedkıkat-ı amika icra edilse tebeyyün eder. +Afrika’nın sevahil-i şimaliyyesini Bahr-i Sefid havzasını Nijer Eyaleti’nin her tarafını sür’atli bir seyr ile ihata eden ve yerlilerini zir-i cenahına alan İslamiyet’e karşı milel-i Mesihiyye ciddi bir çare ve tedbir düşünmezlerse ileride Afrika kıt’asında Avrupalılar için kara bela siyah bir cehennem bir mevt-i hakıkı teşkil eyleyecektir. +Siyahilerin halet-i ruhiyyelerini okşayan İslamiyet Afrika’da üç büyük te’sir husule getirmiştir ki Birincisi: +Asabiyet-i diniyye İkincisi: +Tesavi-i hukuk Üçüncüsü: +Sosyal Demokrat fikirlerinin kabulü sayesinde uhuvvet-i müteselsiledir. +Mütefekkir bir adam bu ahval-i ruhiyyeye Afrika’da tesadüf eder. +Asıl İslamiyet’in en ziyade intişar etmesine de baladaki kava’id ve esasat-ı mezkure yardım etmiştir. +Hıristiyanlık Afrikalılar nazarında maddeperest tabi’atperest ve dinsizliği ta’mim ve peyrevanını küfr ve zendakaya alıştıran bir din olarak kabul edilmiştir ki Avrupalıların cümlesi Afrika müslümanları indinde zındık ve kafir olarak telakkı edilmektedirler. +Hususiyle Avrupalıların alenen meşrubat kullandıklarını birbirlerinin karısıyla mahrem ve dost olarak yaşadıklarını oyun ve raks şarab ve kumar ve bu [ Kehf /] [ Fussilet /] gibi zahirde pek fena görünen hallerini gören Afrikalıların kalbinde onlara karşı derin bir husumet tevlid eyliyor. +Müslümanlara cema’atle namaz kılmayı oruç tutmayı bezl ve infakta bulunmayı emr-i bil-ma’ruf ve nehy-i ani’l-münker kanunlarını öğretmeyi muahat ve müsavatı şefkat ve müvasatı ta’lim ve ta’mim eylemeyi emr eden İslamiyet Hıristiyanlık ile hıristiyanlar için bir ümit yeri bırakmamıştır. +Kava’id-i mezkureyi en basit ve esaslı olarak Afrika müslümanlarına kabul ettiren İslamiyet onları başka yol aramaktan diğer bir meslek taharrisinden müstağni etmiştir. +eden bir Afrikalı medeniyeti tabi’iyyetle kabul etmiş oluyor. +Çünkü müslüman olduktan sonra bittabi’ adam öldürmez nehb ü garet ile uğraşmaz felahat ve zira’ate ehemmiyet verir. +İktisab-ı ma’işete hars ve ra’ya çalışır. +Aklını imanını salb edecek ve kendisini kıyamette zalim ve münkir mülhid ve kafir gösterecek her bir şeyden tevakkı eder. +Abid zahid kani’ kasib olmaya çalışır muntazaman ta’at ve ibadet eyler. +Şeri’at dairesinde tezevvüc ederek bir aile sahibi olur. +Kur’an’ı ezberler. +Ehadis-i nebeviyyeyi ezberlemese bile dinlemeye hasr-ı vücud etmekten çekinmez. +Bir tarikata intisab etmekle bir çok ezkar ve evrad öğrenir hasılı temiz saf doğru bir adam olur. +Böylece Afrika müslümanları medeniyyeti kava’idini az zamanda pratik bir tarzda öğrenirler. +Büyük darülfünunlara girmeye fünun-ı şetta ve ulum-ı mütenevvi’ayı öğrenmeye yeltenmezler. +Her şeyi her ilim ve fenni –dünyevi ve uhrevi olsun– Kur’an’da bulurlar. +Bu hale geldikten sonra papazların telkınatı onlara hiç gelir. +Hususiyle onu kafir bildikleri Her siyahi hıristiyanların üç ilahı olduğunu bilir. +Bu bidayet-i emirde kendilerine gösterilir. +Bu söz Hıristiyanlığı kökünden yıkmak için pek mühim bir darbedir. +Hususiyle kafirlerin –hıristiyanların– ancak bu dünyada debdebe ve darata malik ve ruz-ı ahirette cümlesinin cehenneme gireceklerine dair Afrikalılarda temelli bir fikir hasıl olmuştur ki akıde olarak bu fikri değiştirmek gayr-i mümkündür. +Kur’an her türlü evamir ve nevahiyi ahkam ve usulleri durub-ı emsali fesahat ve belağati vekayi’-i diniyye ve tarihiyyeyi cami’ bir kitap olduğundan müslümanlar için en kıymetli bir eser-i ilahi teşkil ve onları sair şeylerden müstağni kılmıştır. +Herşeyden ziyade Kur’an ve İslamiyet müntesiblerine ulü’l-emre –tabi’i müslüman ulü’l-emre– ita’at etmeyi amirdir. +Bunun için yeryüzünde ne kadar müslüman varsa cümlesi halife-i zamanın emrine imtisal ve fi’line iktida etmeyi farz bilirler. +Düvel-i Mesihiyye her ne kadar müslümanlarla kendi halifeleri beyninde hail olmaya bir dereceye kadar çalışmışlar eden Osmanlılara felaket ve ıztırab zamanında alem-i İslamiyet’in her tarafından maddi ve ma’nevi mu’avenetler vuku’ buluyor Avrupalılar müslümanları bu hissiyatlarından men’ edemezler. +sıyla beraber hasıl olmuş bir şeydir. +Kur’an’da buna dair yüzlerce te’alim ve evamir varid olmuştur ki müslümanlar buna ser-füru etmek mecburiyetindedirler. +Hele şu son senelerde Avrupa’nın şarka ve İslam hükumetlerine karşı ittihaz ettiği vaz’iyet-i şedide ittihad-ı İslam fikirlerinin müslümanlar beyninde daha ziyade teşeddüd ve temerküz etmesine badi olmuştur. +Mezheben ırkan ayrı olan müslümanlar Avrupa’nın bu vaz’iyeti karşısında kendilerini –müttehiden– muhafaza etmek lüzumunu hissetmişlerdir. +Bu his tabi’i bir surette vücud-pezir olmuştur. +Madem ki ihtiyac yaratıcıdır ittihad fikrini eskisinden daha ziyade takviye eylemiştir. +Fas’ın İran’ın Maskat’ın Trablus’un Rumeli’nin sukutu Oranj ve Transval ve Natal’dan Hindli müslümanların nefy ve teb’idi Balkan Şibh-i Ceziresi’ndeki hıristiyanların müslümanlara karşı mezalim ve te’addiyatı müslümanlara pek derin ve kuvvetli bir ders-i intibah vermiştir. +Mısır’daki Nasyonalistlerin teşekkülü Tunus ve Cezairdeki dularla birleşmesi Afganistan’ın pek müteyakkızane ve tetik davranması Şi’i ve Sünnilerin ekavil ve ihtilafat-ı mezhebiyyeyi bertaraf etmeleri hep Avrupa’nın takındığı vaz’iyet-i hasmaneden münba’is olmuştur. +El-yevm İran’da pek münevver bir demokrat fırkası teşekkül etmiştir. +Bu teşkilatın başlangıcı Rusların Tebriz’de ve Meşhed’de icra ettikleri mezaliminden ileri gelmiştir. +Demokratların her tarafda hafi bir surette çalıştıkları inkar olunmaz. +Avrupa’da memalik-i Osmaniyye’de Amerika’da İsviçre’de müte’addid teşkilatları vardır. +Mükemmel bir ikinci ları esasen eskiden beri demokrat müteşebbis bir kavim oldukları cihetle müttehiden aristokratlara karşı tevhid-i mesa’i etmekte ve müstakbelde İran’ı demokrasi ve ictima’i bir usul ile idare etmeye azm eylediklerinden er geç bu ümniyelerine muvafffak olacakları şüphesizdir. +Mısır’daki Nasyonalistler de aynı fikri ta’kıb eylemekte ve yine eskisi gibi –mecalis-i teşri’iyyenin küşadıyla– iktisab-ı kuvvet ve satvet eylemektedirler. +Mısır kabinesinin sukutuyla sabık Reis-i Nuzzar Muhammed Sa’id Paşa’nın enzar-ı ammeden düşmesi ve hidivin de nazırın aleyhinde bulunması tekrar Nasyonalistlere bir ümid yolu açmıştır. +Cava’da başlayan şirekat-ı ticariyye ve mezkur şirketler tarafından tesis olunmakta olan mekatib ve medaris hep müslümanların artık ağır bir uykudan uyanmış olduklarına birer delildir. +Hindistan’daki tenevvür ise büsbütün başka bir şekil ve mahiyettedir. +Oradaki İslamiyet cereyanı hiç de başka yerlere benzemez. +Kuvvet ve nüfuzları da adedleri kadar çok ve münbesıttır. +Ma’arif ve tenevvür sayesinde siyasiyata karışan Hind müslümanları son derece sür’atle maksada vusul eden müslümanların bu seneki ictima’ları İngilizlerin fevkalade nazar-ı dikkatlerini celb etmiştir. +Bu sene Hindistan’ın tarihi bir şehri addedilen Agra’da ettiler. +Bu ictima’da Hind müslümanlarının bilcümle liderleri ları bulunuyordu. +Umur-ı siyasiyyede ihtisas ve tecrübe sahibi olan ve Bombay müslümanlarının ağniyasından bulunan meşhur Sir İbrahim Rahmetullah bu siyasi kongreye reis intihab edilmiştir. +Müşarun-ileyhin rakib bulunduğu arabayı hotelden kongre mahalline kadar el ile çektiler. +Her iki tarafta yet’in atisine dair hamasetli manzumeler okuyorlardı. +Reis-i müşarun-ileyhin nutku İngilizce ve pek ma’nidar canlı noktalarını zire kari’inin tevsi’-i malumatı için derc ediyoruz: +“Bu mukaddes toprak bir gün yine Hindlilerin olacaktır. +Hind müslümanları “Hindistan Hindlilerindir.” siyasetini ta’kıb ediyorlar. +İngiltere her ne kadar idari ve adil bir devlet olsa bile tul müddet bize hükümran olamayacaktır. +“Bizi tenvir ve ta’lim eden İngiltere birgün hukukumuzu elimize verecek ve şuun-ı idaremizi bize tesviye ettirmek mecburiyetinde bulunacaktır. +Zira uyanan bir kavim uzun zaman mahkumiyet ve tabi’iyet vaz’iyetinde kalamaz. +Bize evvela istiklal-i idari bahş etmeye ve sonra da hukuk-ı hükümranisini kendi rızasıyla terk etmeye İngiltere mecburdur öyle yapmazsa Amerika’daki hale ma’ruz kalacaktır.” Reisin bu sözlerine sathi nazarla bakılmamalıdır. +Her cümlesi mezamin ve me’ani-i mühimmeyi haizdir. +Tuhafı şu ki bu nakarat –istiklal-i idariye dair olan sözler– yine bu sene Karaçi kasabasında teşekkül eden Hinduların aynı kongresinde tekerrür etmiştir. +Demek oluyor ki: +Müslümanlarla Hindular beyninde Hindistan’ın atisi için müşterek bir fikir mevcuddur. +Bu ittihad-ı fikre yabancı olan İngiltere daha ziyade mukavemet edemeyecek ve yerlilere mümaşat etmeye mecbur kalacaktır. +Esasen Hindular kuvvetlerini iktidarlarını bombalarıyla fedakarlıklarıyla hükumet-i mahalliyyeye tanıttırmışlardır. +Artık İngiltere ara yerde ihtilaf politikasını saçmakla Hindistan’ı kale alacak ve haklarını teslim eyleyecektir. +Memalik-i İslamiyyeyi bir zincir gibi bağlayan vaz’iyet-i coğrafya cümlesinin yek-vücud ve hem-fikir olarak yaşamalarını taht-ı te’mine almıştır. +Avrupa Şark’daki politikasının tarzını tebdile ta’dile muhtacdır. +Eski usul-i siyaset bundan ziyade –müslümanların mez. +Binaenaleyh Avrupa devletleri ciddi ve sahih bir tarz-ı siyaset ihdasına mecburdurlar. +Zira menafi’-i iktisadiyye ve ticariyyeleri ancak bu sayede taht-ı te’mine alınabilir. +Sulhperver olan müslümanların gönülleri de bu suretle yapılmış olur. +Bu sayede hurub ve müsadematın insaniyete ikide birde mes’ud olarak yaşarlar. +Avrupa’nın vaz’iyet-i hazırasıyla Sosyalistlerin amali de bu merkezdedir. +Zaten iştirak fikri demokrasi usulü müslümanlarca da mergub bir şey teşkil ettiğinden ihtimal ki Avrupa İştirakiyyunuyla müslümanlar beyninde bu sayede bir ittihad hasıl olmakla kan deryalarının akmasına kavi bir mani’ olur. +Hasılı şu ki Avrupalıların gerek Afrika’da ve gerek Asya’da sonu ma’lum bir politika bir tarz-ı siyaset ta’kıb etmeleri elzem olup neticesi mübhem ve vahim olan usullerden feragat eylemeleri zamanı gelmiştir. +Yoksa bu gidişle tazyikat-ı siyasiyye devam ettikçe alem-i İslam Hıristiyanlığa karşı büyük bir tehdid korkunç ve azim bir tehlike teşkil eder.” AFRIKA’DA İSLAMIYET ALABILDIĞINE İLERLIYOR: +“Şarkı ve Garbi Sudan’da İslamiyet’in öldürücü sıklet-i müdhişesi” sernamesiyle William C. +W. +Rum namında bir Protestan İrlanda’nın Belfast şehrinden Londra’da İngiliz lisanıyla münteşir The Muslim World Alem-i İslam mecmu’asına uzun bir makale gönderiyor. +Pek şayan-ı dikkat olan bu makalenin aksam-ı mühimmesini aynen tercüme ediyoruz: +tarih-i miladisinde o büyük keşşaf o büyük misyoner David Langston Sudan-ı Şarki hakkında şu satırları yazmıştı: +“Şayet Baker’in seferi vadi-i Nil’i Mısır kıt’asına ilhak ile neticelenecek olursa acaba o vakit zavallı yerlilerin hali ne olacaktır diye bir sual varid-i hatır oluyor. +“Yerlilerin çoluk çocukları Nil-i ebyazın etrafını ihata eden o köle tüccarlarının ellerine düşerek her türlü mezalime düçar olurlarsa halleri daha beter olmaz mı? +Ellerindeki topraklar çiftlikler husule getirmek varidatlarını tezyid etmek için alınacak karıları evladları taht-ı esarete girecek bu suretle o güzel memleketler sükkanının hürriyyeti mukaddesatı o öldürücü İslamiyet’in müdhiş sıkleti altında feda olunacaktır!.” Langston’un hiç de intizar etmediği iki vasi’ tekamül az müddet zarfında husul-pezir oldu: +Afrika’nın cihet-i şimalisinde kain Sudan kıt’a-i vasi’ası üzerinde İslamiyet’in berki bir sür’atle terakkısi. +Aynı zamanda –ya’ni on dokuzuncu asr-ı miladinin son on senesi zarfında– hıtta-i mezkurun İngiltere Fransa ve Almanya tarafından istila ve işgali. +Çad Gölü’nün eyalat ve memalik-i şarkiyyesini ve bütün Nijerya vadisinde yedi büyük eyaleti havi bulunan Sukuto kıt’ası İngiltere’nin; Bahr-i Muhit-i Atlasi’den Timbuktu’ya oradan Çad Gölü’ne kadar imtidad eden arazi Fransa’nın ve Gine Körfezi’nden Çad Gölü’ne kadar imtidad eden Kamerun ve Adamava ülkeleri de Almanya’nın yed-i istilalarına düşeceğini Langston düşünmemişti. +mili bu üç devlet-i mu’azzamanın istila-cuyane fa’aliyetinde aramalıdır. +Hilal’in gayretkeşleri asırlardan beri Cenubi Sudan’da sakin bulunan bedevi kabaili muharebelerle kılıç kuvvetiyle müslümanlaştırmaya her ne kadar çalışmışlar ise de bir türlü muvaffak olamamışlardı. +Adem-i muvaffakiyetin sırrı da kabail-i mezkurenin sarp ve mürtefi’ mevki’lere malik bulunmaları idi. +Sahra-nişin müslümanlar yalçın kayalarla kuşanmış yüksek dağlarda yüksek yaylalarda mütemekkin cengaver bedeviler ile icra ettikleri muharebelerde muvaffak olamayacakları tabi’atin icabatındandır. +İşte bu sebebden dolayı İslamiyet şimalden cenuba doğru nüfuz edemiyordu… Nijer ile Nil nehirleri üzerinde kain arazinin istilasıyla beraber ma’atteessüf Hıristiyan dininin zararına ba’is ve din-i putperestler içine bir türlü duhule muvaffak olamayan müslümanlar Avrupalıların kontrolü sayesinde buna kemal-i suhuletle muvaffak olabildiler. +Britanya’nın sulh ve müsalemet-i ammesi sayesinde müslümanlar ticaret ve memuriyet kisvesine girerek bedeviler içine sokulur onları İslamlaştırmaya muvaffak oluyorlar. +Hazret-i Muhammed sallallahu aleyhi ve sellemin elçileri propagandacıları bu sayede ve putperest kabileleri dolaşıp onlara din-i İslam’ı neşr ediyorlar. +Fransız ve Alman müstemlekatında da aynı suretle din-i müsalemeti i’ade eder etmez müslümanlar derhal oralara girip dinlerini neşr etmeye başladılar. +Bir asırdan beri Hıristiyan misyonerleri Afrika’nın yalnız garb sahillerinde dolaşarak dahil-i memlekete girmeye muvaffak olamadıkları halde bugün müslümanlar ta Lagos Sukuto ve bütün Nijerya kıt’alarının altından girip üstünden çıkıyorlar. +Hatta Senegambiya’da Hıristiyanlık suret-i elimede mütedenni oralardaki Katolik misyonerleri müzmahil bir halde bulunurken Muhammedilik sür’atle tevessü’ ettiğini her yerden işitiyoruz. +Bu hususda bir misyoner şöyle yazıyor: +“Müslüman olan bedevilerden birinin tanassuruna mukabil elli hıristiyanın din-i İslam’la müşerref olduklarını kemal-i iftiharla Muhammediler söylüyorlar.” Senegambiya sahiline yakın Gori namında bir cezire vardır ki Fransızlarca mühim bir ticaret mevki’idir. +Vaktiyle bu cezire Katoliklerin kale-i dinisi addolunuyordu. +Zira ahalisinin kısm-ı a’zamı Katolik mezhebine dahil olmuştu. +Halbuki bugün şehrin dükkanlarıyla ticaretin kısm-ı küllisi müslümanlar elinde bulunuyor. +Bu adaya İslamiyet’in suret-i duhulü mucib-i hayrettir. +Adeta romantik bir hadise-i tarihiyyedir. +Bu adaya muvasalat eden ilk müslüman misyoneri bir müddet dinini ketm ederek ondan kimseye bahs etmiyor. +Sonra bir yerli kadın ile izdivac ediyor. +Kadın da Hıristiyanlığı terk edip din-i İslam ile müşerref oluyor. +Bu suretle zevceyn din-i İslam’ı mezkur adada neşr etmeye başlıyor ve muvaffak oluyorlar. +Bugün oradaki İslamlar o kadar çoğalmıştır ki ben kütüb-i mukaddesenin bir çok Arapça nüshalarını onlara sattım. +Senegambiya’nın payitahtı olan Saint Louis’de Protestanların bir misyoner hey’eti varsa da bu misyonerlerin saha-i fa’aliyyeti ancak o şehir ile mülhakatına münhasır kalmıştır. +Zaten bir iş de göremiyorlar. +Bu memlekette vaktiyle Katolikler çok iken bugün İslam’ın seyr-i muzafferi önünde tedricen zeval bulmaktadırlar. +Doğrusu Senegambiya ahalisi Katolik mezhebinden Katolikler’den nefret istikrah ediyorlar. +Bana bir Katolik misyoneri İslamlar hakkında şu tarz-ı Güya onları tahkır ediyordu! +Müslümanlar Hıristiyanlığa şayan mahluklar değiller imiş! +Hıristiyanlar İslamları tanassur ettirmek teşebbüsünde bulunmadıkları halde berikiler hıristiyanları ihtida ettiriyorlar. +Senegambiya ile Sudan’ın bir kısmında’ü mütecaviz kütüb-i mukaddese nüshaları müslümanlara satmışım. +Senegambiya’da Medine namında bir şehr-i mukaddes vardır ki tamamıyla müslümanlar ile meskundur!... +Yüz seneden beri İslamiyet Sierra Leone memleketinde kemal-i şiddetle tevessü’ etmektedir. +Bundan elli sene mukaddem orada ancak üç bin müslüman bulunuyordu. +Halbuki el-yevm yalnız Freetown şehrinde on bin müslim mevcuddur. +Bir tahrir-i nüfusa göre Sierra Leone kıt’asında bulunan “kiryolu” nun –yani kölelikten azad edilmiş olan Afrikalıların– gittikçe adedleri tenezzül etmektedir. +Bunlar miyanında Hıristiyanlığın hiçbir tesiri görülmediği halde İslamiyet şiddetle alabildiğine intişar ediyor. +Liberya kıt’asında da aynı şayan-ı esef haller müşahede olunuyor. +Burada bir çok muhtelif misyonerlerin bulunduğuna rağmen Hıristiyanlık hiçbir terakkıye mazhar olamıyor. +Halbuki İslamiyet memleketin ta içerilerine kadar tedricen nüfuz ediyor. +Hemen bütün şehirleri bütün kasabaları istila ediyor. +Altın Sahili denilen Gold coast diyarında mine’l-kadim Hıristiyan misyonerleri uğraşarak az çok oralarda mevki’lerini tahkim etmiş gibi görünüyor ise de İslamiyet’in seyl-i huruşanı oraları da daire-i istilasına almaya başlamıştır. +Zira müslüman tüccarı memleketin her tarafında dolaşıp emti’alarıyla beraber dinlerini dahi neşr ediyorlar. +Ciddi tedabire tevessül edilmezse az zaman zarfında Liberyalıların müslüman olacaklarına hayret etmemelidir. +Fransa’nın Fildişi müstemlekesinde İslamiyet’in rakıbi yoktur. +Eğer vaktiyle oraya misyonerler gönderilmezse pek az bir zaman zarfında putperestlerden eser kalmayacaktır. +Asırlardan beri İslamiyet Nijer Nehri’nin şimali arazisinde ve Sahra-yı Kebir’in münbit cihat-ı cenubiyyesinde hüküm-ferma bulunmaktadır. +Cenubi Nijerya hıttasındaki kasabat miyanında bir mevki’-i mümtazı haiz olan Abadan şehrinde bir “Genç Müslümanlar Cem’iyeti” teşekkül etmiştir ki bu cem’iyetin işi gücü putperestleri İslamlaştırmaktan ibarettir. +Bu kıt’anın hemen her köyünde İslam tüccarı bulunuyor. +Cibu diyarında Hıristiyanlığın intişarı zamanında orada ferd-i vahid müslüman bulunmadığı halde el-yevm adedleri binlerce nüfusa baliğ olmuştur. +Fakat müslüman olduktan sonra yine bazı adat ve merasim-i bedeviyyelerini muhafaza ederler. +Bundan iki sene mukaddem Lagos şehrine gitmiştim. +Buradaki terakkiyat-ı İslamiyye şayan-ı hayrettir. +Lagos’da gayet mükemmel bir cami’-i şerif inşa olunmuştur. +Bu azim ma’bede bu mühim merkez-i diniye on iki bin İngiliz lirası sarf olunmuştur. +Cami’-i mezkurun resm-i küşadında hükumet tarafından te’sis olunan İslam mektebinin mu’allim-i evveli gayet mühim bir nutuk irad etti. +Esna-yı nutukta mu’allim efendi Lagos diyarında İslamiyet’in bidayet-i giliz hükumetine nakl-i kelam ile atideki beyanatta bulundu: +“On Sekizinci asrın evahirinde İslamların hali bilhassa hükümdar Oşilogon zamanında pek fena pek vahim idi. +Lagos havalisinde İslamiyet tohumunu eken vaktiyle buralara Havza’dan sevk edilen İslam üserası idi. +O zaman müslümanlar alenen namazlarını kılamazlardı. +Her yerde düçar-ı zulm ve te’addi olurlardı. +Fakat İngiliz hükumeti sema-yı İslam’da bir sitare-i dırahşan gibi parlayıp müslümanları kahr ve i’tisafattan halas eyledi. +İngiliz hükumetinin bahş ettiği hürriyet sayesinde can ve malımız ırz ve namusumuz himaye edildi sulh ve selamet hüküm sürdü her tarafda ticaret ve sanayi’ neşv ü nema buldu. +İşte bu sayede İslamlar bir sür’at-i harika ile tekessüre başladı. +Lagos şehrinin merkezindeki cami’-i şerif kifayet etmedi daha mükemmel ve cesim bir binaya lüzum görüldü. +Eski cami’ tarihinde çamurdan inşa edilmişti. +“Böyle pek na-müsa’id ahvale zulüm ve hakaretlere düçar olan müslümanlar ne evkafa ne de muntazam misyoner hey’etlerine malik olmadıkları halde yine günden güne terakkı ve tevessü’e muvaffak oldular. +Lehü’l-hamd bugün ’unu müslümanlar teşkil ediyor. +Buradaki hıristiyanlar ancak yüzde yirmi putperestler de yüzde raddesindedir. +Bu dini olduğuna bir delili teşkil etmez mi?” tahrir-i nüfus cetvelini göstermek kafidir. +Şehr-i mezkur ile mülhakatındaki sekenenin yekununu ve on sene zarfında müslim ve gayr-i müslimlerin adedini gösteren atideki erkam nazar-ı dikkate alınınca İslamiyet’in seyr-i seri’i pek vazıh anlaşılır: +Ahalinin bu teksirinin esbabını muhacirinde aramalıdır. +Yuruba eyaletinde iki milyon nüfus miyanında ancak hıristiyan mevcuddur. +Burada dahi İslamlar pek fa’alane çalışıyorlar. +Archiedicken Baş Papaz Melol diyor ki: +“Bu diyarda meşhud olan fa’aliyet ve gayret-i Muhammediyye’ye bakılırsa on nihayet yirmi sene zarfında burası tam bir İslam ülkesi olacaktır. +Elhasıl putperestlik zevale mahkumdur. +Bu zaman zarfında yerliler ya Salib’e yahud Hilal’e tabi’ olacaklardır. +Binaenaleyh hıristiyanlar gayret edip misyonerlere maddeten ve nakden mu’avenet etmelidirler. +Nijer nehrinin şark cihetlerinde kain Kalabar diyarında bu taraflarda ferd-i vahid İslam yok iken şimdi birçok kura ve kasabatta çamurdan inşa olunmuş mesacid vardır. +Bu memlekette sükunet ve asayiş takarrur eder etmez İslamların seylab-ı cuş u huruşu da başladı. +Müslümanlık mukaddema eski kervan yolu ile şimdi ise Lagos’dan Kano’ya imtidad eden demiryolu vasıtasıyla Bahr-i Muhit-i Atlasi sevahiline yürümeye meyl göstermektedir. +Hele Port Harcourt’dan Kano’ya edeceklerine şüphe yoktur. +Şimali Nijerya kıt’ası mil-i murabba’dan ibarettir. +On üç vilayete taksim olunan şu memleketin kısm-ı şimalisi asırlardan beri İslamlar ile meskundur. +Kısm-ı cenubisi temasda bulunuyorlar. +İngiltere hükumetinin adalet ve ümran-perverane siyaseti esasen İslamlara hizmet ediyor. +Her tarafda yollar ve köprüler inşa emniyet ve asayiş te’min edilmiş bir memlekete müslüman esnaf ve tacirleri emti’a-i ticariyye ile beraber Kur’an’ larını da getiriyorlar. +Putperestler ile görüşüyor onlara eşyasından satıyor aynı zamanda putperestin ruhuna İslamiyet tohumunu da ekiyor ne yapar yapar bu sade-dilan adamcağızları kandırıyor orada ağaçtan samandan her neden olursa olsun hemen bir mescid yapmaya müsa’ade alarak onu yapıveriyor sonra az bir zaman geçer geçmez görürsünüz ki o köyde yahud kasabada İslamiyet hüküm sürmeye başlamıştır. +Bu kıt’anın cenubi semtlerinde mütemekkin dağlık putperestler müslümanları asla sevmezler. +Çünkü mine’l-kadim onlar ile hal-i harbde bulunmuşlardır fakat şimdi harb yoktur. +Ancak İngiliz’in adaleti mevcuddur ki bu da müslümanların tam işine gelecek bir idaredir. +Bu memleketin vüs’atini nasıl tarif edeyim? +Arz ettiğim on üç vilayetin bazısını Avrupa’daki memleketlere mukayese edeyim. +Sokoto vilayeti İskoçya ile Wales Scotland and Wales kadar büyüktür; Borno İrlanda mesafesindedir. +Kano hemen İskoçya kadardır. +Kantagoran Borgo bir parça Yunanistan’dan büyüktür. +Fakat Bauchi ve Mori eyaletleri Yunanistan mesafesindedir. +Nijer eyaleti Nijerya değil Sırbistan mesafesindedir. +Yula Danimarka kadardır Nasarawa ise İsviçre’den büyüktür. +Bu ülkelerin kısm-ı a’zamı gayr-i müslim olan putperestler Halbuki Şimal-i Nijerya’dan ma’ada bir de Cenubi Nijerya hıttası vardır. +Ondan da gelecek makalede bahs ederiz. +HABEŞİSTAN - HARAR Harar’da başşehbenderliğinin Adisababa’ya naklinden mütevellid teessürat – Harar’a bir şehbender vekilinin lüzum-ı i’zamı – Başşehbender beyin son icraat-ı hasenesi – Hey’et-i daime-i hakemiyye teşkili – Hilal-i Ahmer şu’besi tesisi – Mekatib-i mahalliyye-i İslamiyye’nin ıslahı teşebbüsatı. +Harar’daki Cema’at-i Osmaniye ve ahali-i İslamiye: +Bir seneden beri huzuruyla bu şehire başka bir hayat ve hayat-ı ehl-i beldeye başka bir revnak vermiş olan Devlet-i Aliyye Başşehbenderi atufetli Mazhar Beyefendi hazretlerinin Adisababa’ya nakl-i me’muriyeti hasebiyle kariben müfarakat edeceği haberinden pek ziyade müteessir bulunuyorlar; adeta babalarından ayrılacak bir aile evladına benziyorlar; filhakıka buraya vusulünden beri mir-i müşarun-ileyh mütemadi nesayih ve irşadat-ı hakimanesi ile Harar ehl-i İslam’ında bi-keremihi te’ala atide büyük ve feyizli mahsuller vermesi me’mul olan pek derin bir teyakkuz ve ye’nin mine’l-kadim mühmel kalmış hukuk ve menafi’ini de azm-i ahenini ve ifna-yı vücud ederce sarf ettiği gayret-i mütemadiyyesi hiç birine müyesser olmamış bir mertebede hüsn-i müdafa’a ve muhafazaya muvaffak olmuş adeta kendisini vatandaşlarına siper etmiş idi. +Hatta sevk-i menfa’atle mukaddema müslime bu hali görerek Devlet-i Ebed-müddet Osmaniye şehbenderliğinin daire-i himayesine dahil olmak için pek tehalük göstermekte ve biz Osmanlılara gıbta etmekte idiler. +Bu civar ahali-i İslamiyyesi esasen Devlet-i Aliyye’ye karşı bütün his ve kalbleriyle şedid bir muhabbet perverde ettikleri halde Mazhar Beyefendi’nin me’muriyetinden beri bu muhabbet birkaç kat teza’üf etmiş ve müşarun-ileyh hükumet-i seniyyeyi bi-hakkın temsil etmekte bulunmuş idi. +A’yad-ı mübareke vesilesiyle hakkında gösterilen asar-ı ihtiramat ve tekrimat ve bilhassa geçen kurban bayramında gerek mevki’-i salattan şehbenderhaneye kadar binlerce ahali-i İslamiye ve eşraf-ı belde tarafından teşyi’i sırasında ahali-i İslamiye-i belde ve efrad-ı kabail tarafından merasim-i tebrikiyye münasebetiyle izhar kılınan hissiyat bunun delil-i fi’ilisidir. +Bu hal buradaki bütün Osmanlıları Devlet-i Aliyye’ye bir kat daha rabt ve bend eylemiştir. +Binaenaleyh şimdi Harar’daki teb’a-i Devlet-i Aliyye bir yandan hükumet-i metbu’alarının böyle şerefli bir me’murunu diğer tarafdan kendilerini en müşfik bir baba kalbiyle her lahza her türlü zarardan vikaye eden ve hakimiyet-i pederanesiyle buradaki cema’at-i Osmaniyyeyi yek-vücud bir aile halinde bulundurmaya çalışan bir eb-i ma’neviyi gözleri önünden kaybedecekleri endişesiyle pek muztarib ve müteessifdirler. +Başşehbender Mazhar Beyefendi hazretleri Harar’daki şerefli ikametinin son devresini de bu te’essüratı hayli teskin edecek üç icraat-ı hayriyyesiyle tetvic eylemiştir: +Bunlardan birincisi cema’at-i Osmaniyye efradı beynindeki ihtilafatı sulhen veya tahkimen hüsn-i tesviye için daimi bir hey’et-i hakemiyyenin teşkili ikincisi Harar ve Cencia hamiyyetkaran-ı ehl-i İslamından mürekkeb bir Hilal-i Ahmer Şu’besi tesisi üçüncüsü de Harar evlad-ı müslimesinin usul-i cedide Bu babda Sebilürreşad kariin-i muhteremesi hazeratına bazı tafsilat-ı sarre i’ta etmekliğime müsa’ade edileceği ümidiyle ma’lumat-ı atiyyeyi ilave ediyorum: +Kariben Adisababa’ya azimeti münasebetiyle buradaki kesretli teba’a-i Osmaniyye’nin aralarındaki ihtilafat ve münaza’atın faslında müşkilata uğrayacaklarını düşünen başşehbenderimiz zaten öteden beri tasavvur etmekte olduğunu söylediği bir fikr-i hayra imtisalen Harar’daki bilcümle teba’a-i Osmaniyyeyi şehbenderhaneye celb ve da’vet ederek kendilerine müessir bir lisan ile Adisababa’ya azimeti münasebetiyle müfarakat-ı karibesinden mütevellid te’essürat-ı kalbiyyesini tebliğ ile bir çok nesayih-i pederanede bulunduktan sonra milletlerin başlıca sebeb-i terakkı ve bahtiyarisi tevhid-i ara ve efkar ile aralarında te’min-i hüsn-i imtizac ve vifak olduğunu; millet-i Osmaniyye ve İslamiyye’nin düçar olduğu mesaib-i mütevaliyyenin başlıca sebeblerinden biri de bu vadide cem’-i kuvvet ve himmet etmemekten teşkilat-ı lazıme-i ictima’iyye ile kendi işlerini bizzat kendileri görmeye çalışmamaktan her şeyi hükumet ve mahkemeye tahmil etmekten ibaret bulunduğunu; bilhassa vatan-ı asliden uzak böyle memleketlerde yaşayan bilcümle Osmanlılar bir aile hükmünde olmalarıyla yekdiğerine kardeş baba ve evlad mu’amelesi etmeleri aralarında tahaddüs edecek siz sadasız halleylemeleri bu meclis ma’rifetiyle aralarında zuhur edecek erbab-ı ihtiyac ve ıztırabın da mu’avenetine yetişmeleri lazım geleceğini… Türkçe ve Arapça birer nutuk miyye teşkil etmek üzere muhtelif anasırdan dokuz kişi intihab etmelerini teklif eylemiş ve re’y-i hafi ile Harar Cema’at-i Osmaniyyesi mütemeyyizanından Seyyid Abdurrahman Hacı Yusuf İbrahim Haddad Seyyid Davud Kemaleddin Minasyan Harar’da bulunmadığından vuruduna kadar vekaleten Tarakcıyan İskarpidis Salih Muradi Ohannes Efendiler hey’et-i hakemiyye azalığına intihab olunmuşlardır. +Bu hey’et cülus-ı hümayun-ı hazret-i padişahi yevm-i mes’uduna musadif Nisan o[n] dördüncü günü şehbenderhaneye gelerek cema’at-i Osmaniyye namına başşehbender beye arz-ı tebrikat eyledikten sonra teberrüken ilk ekseriyet-i ara ile üç ay için reis intihab etmişlerdir. +İctima’-ı mezkurda şehbender beyin teklifiyle hey’et-i daime-i hakemiyye tarafından kararlaştırılan ve evvelce esasatı teba’a-i Osmaniyye canibinden de kabul edilmiş olan nizamname mucebince Harar ve civarında mukım teba’a-i şahaneden her biri ayda bu hey’ete üç kuruş-ı Habeşi verecek ve bununla katib ve hademe ücreti tesviye edileceği gibi artacak para ile de pek zarurette kalan teba’a-i Osmaniyye’ye ikraz mu’avenet olunacaktır. +Bu son nokta burada gayet mühimdir. +Teba’a-i Osmaniyye’den ikisi arasında bir ihtilaf zuhurunda bu dokuz hakemden üçünü veya beşini ya kendileri rek onlara arz-ı ihtilaf edeceklerdir. +Şayed tarafeyn hey’et-i hakemiyeye müraca’atta i’tilaf edemezlerse Devlet-i Aliyye başşehbenderliğine müraca’atta muhtardırlar. +Ma’ahaza bir taraf arzu edip diğeri imtina’ eylerse arzu eden taraf hey’et-i hakemiyyeye müraca’atla şikayetini bildirecek ve onlar tarafından yapılacak tahkıkat şehbenderliğe iş’ar olunarak bu suretle şehbenderin fasl-ı da’va emrindeki vazifesi teshil olunacaktır. +Başşehbenderimizin bu tedbiri buradaki teba’anın kulub-ı mahzune ve müte’essiresine biraz su serpmiş olup cidden şayan-ı tebrik ve diğer memleketlerdeki vatandaşlarımız Adisababa’nın bu’d-ı mesafesi hasebiyle hükumet-i Habeşiyye’ye düşecek işler için hukuk-ı teba’ayı himaye etmek üzere bir şehbender vekilinin acilen i’zamı elzem olduğundan bu babda cema’at-i Osmaniyyece bir arz-ı mahzar tanzimine teşebbüs olunmuş ve başşehbenderimiz beyden bu istirhamlarının hükumet-i seniyyeye arzına delaleti rica edilmiş ve müşarun-ileyh tarafından verilen te’minat üzerine teba’a-i Osmaniyye’nin endişeleri birat sükunet bulmuştur. +Bu emr-i hayr da başşehbenderimizin teşvikat ve delaletiyle geçen Pazar günü yine şehbenderhanede vaki’ olan bir ictima’da husul-pezir olmuştur. +Bu ictima’da hazır idim. +Şehbender beyin Arapça irad ettiği nutk-ı hakimane ne kadar sini yazıyorum: +“Ey ihvan-ı kiramım! +Sizi sırf bir maksad-ı hayr bir maksad-ı insaniyetkarane üzerine rahatsız ettim. +Cümleniz bilirsiniz ki her din hayır ve ihsanı amir olduğu gibi din-i mübin-i İslam dahi bize hayrat ve hasenatta müsara’at ve müsabakatı emr etmiştir. +Bu babda bazı ayat-ı kerime ve ehadis-i şerife zikr etmişlerdir. +Halbuki maatteessüf bir çok evamir-i ilahiyye gibi bu emr-i halaskar-ı Sübhaniyi de asırlarca unuttuk ve uyuduk. +Bu derin ve asır-dide uykudan bizi uyandıran mesaibi kerem-i Huda bir daha göstermesin. +Biz uyurken milel-i ecnebiye her şeyde olduğu üzere bu vadi-i hayr u hasenatta dahi azim merhaleler kat’ ettiler. +Salib-i Ahmer teşkilatı bu meşy-i terakkınin semerat-ı hasenesinden biridir. +Milletler tevhid-i kuvvet ve azm ü himmetle cidal-i bekada te’min-i zafer edebilirler. +Tek bir ferdin kuvveti kasırdır. +Fakat bir milletin bütün efradı hangi emr-i mu’azzam hail müşkil bulunur. +Ahmer Cem’iyeti’nin” bu müddet-i kalile zarfında yarım milyon liraya karib i’ane cem’ine ve teşkilatını pek esaslı ve şümullü bir surette icraya muvaffak olması şu sözümün fi’li bir delilidir. +Muvaffakiyet-i vakı’a bu teşebbüs-i hayrın takdir ve tevfik-i ilahiye tevafuk ve iktiranı hususuna da bir nişanedir. +Sizi Harar’da dahi bir Hilal-i Ahmer Şu’besi teşkiline da’vet ediyorum. +Bu hususda istinad ettiğim başlıca nokta her birinizde mevcudiyetini kemal-i fahr ile gördüğüm hiss-i gayret ve hamiyyettir. +O kadar zaman gaib ve o kadar fırsatlar zayi’ ettik ki artık fevt edecek dakıkamız bütün Osmanlılar ve müslümanlar kendilerini yaşatmak ve müsabaka-i hayat ve terakkıde fersahlarca ileriye geçmiş milel-i galibenin tahakkümü altında ezilip mahv olmamak şa tevessül etmelidirler. +Hilal-i Ahmer teşkilatı bu esbab-ı hayat ve halasdan biridir. +Sureta bir hizmet-i kasira ve yesire fakat netayici ne mühim ne şerefli ne feyizlidir. +Buna şebih teşkilat sayesindedir ki bugün bir Alman köylüsü afat-ı semaviyye ve araziyyeye adeta meydan okur himmet-i beşeriyyeyi bu mesaibden kavi ve azm-i insaniyi her afetten üstün görür tevekkül-i hakıkı ile emin ve müsterih çalışır ve yaşar. +Bir harbde bile yaralanırsa yollarda sürünmeyeceğini hastalanırsa en büyük ihtimamla bakılacağını bilir. +Böyle bir kalb ile harbe gitmek ne büyük kuvvettir. +Ölüm harbin şerefi şanıdır. +İnsanı düşündüren hastalığın yaralılığın yoksulluğun yalnız harbe de mahsus değildir. +Bütün mesaib-i insaniyyeye karşı tertib edilmiş şefkat ve mu’avenet teşkilatıdır….” Başşehbender bey Hilal-i Ahmer Cem’iyeti hakkında daha bir çok izahat ve tafsilat verdi. +Suret-i teşkilatını ve a’zanın enva’ını anlattı. +Ve nihayet med’uvvin bu ifadat ile cidden teheyyüc ederek bu babda her türlü hizmet ve mu’avenete hazır olduklarını beyan ettiler. +Bir başlangıç olarak üzere Harar vilayeti merkezinde bir Hilal-i Ahmer Şu’besi teşkil olundu. +Hitam-ı ictima’da a’zadan Şeyh Salim bin Ceyyud Efendi tarafından Halifetü’l-İslam’ın ömür ve şevketi ve cem’iyetin muvaffakiyeti hakkında bir du’a-yı beliğ kıraat edildikten sonra a’za-yı müntehabenin grup halinde resmi alındı. +Reis Muşlu Hacı Yusuf Efendi A’za veznedar Lenceli Hacı Ferec Yusuf Efendi A’za katib Mısırlı Muhammed Kamil el-Münavi Efendi A’za Hararlı Hacı Abdülkadir Yavezir Efendi A’za Yemenli Seyyid Abdurrahman Efendi A’za Yemenli Seyyid Davud Efendi A’za Hadramutlu Şeyh Salim Efendi A’za Hindli Cuma Bahay Danci Efendi A’za Hindli Hacı Sultan Mehmed Efendi A’za Konyalı Hacı Haydar Efendi A’za Şamlı İbrahim Haddad Efendi A’za Hindli Hacı Seyfullah Efendi A’za-yı amileden Yemenli Salih Muradi Efendi A’za-yı amileden Yemenli Hacı Ali Efendi Bundan ma’ada Harar’a iki günlük mesafedeki Cencia şehri mu’teberan-ı tüccarından Hacı Ubeyd Hacı Salim ve Hacı Redman nam zatlar dahi kemal-i şevk ile Hilal-i Ahmer Cem’iyeti a’za-yı amilesi miyanına kayd olundukları gibi şehr-i mezkurda bir küçük şu’be tesisi ve teşkili esbabına da tevessül etmişlerdir. +Şehbender beyin Harar mekatibinin usul-i cedide üzere tanzimi hakkındaki teşebbüsat-ı mühimmesine dair inşaallah gelecek mektubumda tafsilat veririm. +Hemen Cenab-ı Hak bu gibi gayret ve hamiyet-i sahiha sahibi memurin-i güzidemizin a’dadını tevfir eylesin. +Kendisini de din ve devletimize daha pek çok hidemat-ı hayriyeye muvaffak etsin amin. +Bu vesile ile Hilal-i Ahmer Hey’eti’nin şehbender beye arz edilen bir mütala’a ve temennisine dahi tercüman olayım. +Hey’et a’zası diyorlar ki “Kısm-ı a’zamımız Türkçe bilmiyoruz.. +Buradaki ehli-i İslam da bilmezler. +Fakat hemen hepimiz Arapça bilir ve anlarız şu halde Hilal-i Ahmer Cem’iyeti’nin tertib ettiği salname ki bir nüshasını şehbender bey hey’etimize hediye ettiğinden gördük Arapça’ya Farisice’ye Urdu lisanına velhasıl başlıca elsine-i İslamiyye’ye tercüme ettirilse de her memleket-i İslamiyye’ye göre ora lisanıyla muharrer mikdar-ı kafi nüshalar gönderilip tevzi’ ettirilse herkes bu cem’iyet-i muhtereme ve maksad ve mesa’isi hakkında daha etraflı bir fikir alır. +Ve emin olmalıdır ki edilecek masrafla kabil-i kıyas olmayacak pek büyük semerat ve menafi’ elde edilir.” Şehbender bey esasen bu mütala’a kendisi tarafından da iltizam olunmakta olduğunu beyan ile hey’et-i merkeziyyenin bu babda nazar-ı dikkatini celb edeceğini va’d buyurdukları gibi ben de Sebilürreşad’ımızın bu babda delalet ve himmet-i mahsusasını rica ederim. +DARÜ’L-HILAFE’DE TIYATRO MEKTEBI! +Müslümanların yegane yevmi gazeteleri olan Tasfir-i Efkar refik-ı muhteremimizden aynen: +“Meş’um bir harbin akıllara durgunluk verecek hasarat ve zararları el-an milleti kasıp savurmakta bulunduğu İstanbul sokaklarında el-an ihtiyac ve zaruret içinde bir çok biçaregan-ı ümmet nalan ve perişan süründüğü memleketin esaslı ve celi hiçbir teşebbüsde bulunduğu henüz görülmediği ve hele her şeyden evvel ve ziyade muhtac bulunduğumuz mekatib-i ibtidaiyye namına bile pay-ı tahtta el-an mevcudiyetiyle bi-hakkın müteselli olunacak bir müessese bile vücuda getirilmediği halde bir çok masarıf ihtiyarıyla tiyatro mektebi açmaya kalkmak hele böyle bir mektebin teşkilatı için Odeon Tiyatrosu müdir-i sabıkı Antuvan gibi tiyatroculuk san’atındaki maharet ve tecrübesi nisbetinde pek na-be-mevsim görünüyor. +İnsan Ayastefanos Makriköy şimendüfer güzergahında her gün gidip gelirken bir çok müslümanların hala köpek yuvaları gibi teneke kulübeler yaşadıklarını gördükçe diğer tarafdan tiyatro mektebi masarıf-ı te’sisiyyesi namıyla binlerce lira sarf olunmasını kolay kolay havsalasına sığdıramaz.” KAVMIYET CEREYANLARININ ARABISTAN’DAKI TE’SIRATI Beyrut’da münteşir Fete’l-Arab refikımızden: +“Rivayete bakılırsa Yusuf Akçura’nın ta’kıb ettiği Türklük rabıta-i Osmaniyye’nin yerine kaim olacak bir şekl-i siyasiden ibaret imiş çünkü Türkler kendi başlarına müstakil bir unsur-ı esas teşkil ediyorlarmış. +Biz buna inanmıyoruz. +Ma’amafih şayed böyle bir maksad-ı hafi varsa bundan pek çok tenafür hasıl olacağını idrak etmek güç değildir. +Bunun zararı yine bu gençlere aittir. +Memleketin vaz’iyet-i siyasiyyesini idrak eden hiçbir Osmanlı tasavvur edemeyiz ki Türklerin yahud Arabların yalnız başına bir satvet ve hükumet teşkil edebileceğine kani’ olsun hususiyle madde-i devletin za’fı rekabet ve ihtiraz-ı düvelinin artması artık bu ülke için kalben hissen fikren birleşmekten başka hiçbir çare-i selamet olmadığını ihtar ediyor.” BIR MILLETIN AN’ANATI ÜSTÜNDE ÇIZME İLE YÜRÜNÜLMEZ! +Tanin refik-i muhteremimizin numaralı nüshasının başmakalesinden: +“Hükumetlerin teşkilat-ı siyasiyyeleri milletlerin ihtiyacat-ı hakıkiyyeleriyle mütenasib olmadıkça en fenni şekl-i hükumet bile bir iskambil kağıdından fazla mukavemet gösteremez. +Bir memleketteki her şeyi elinde tutan bir ekseriyet ufacık bir rabıtanın inhilaliyle acze ve tehlikeye mahkum edilir; o ekseriyetten ita’at-ı mütevekkilane beklemek hatadır. +Acaba bir milletin an’anat-ı asr-didesi üstünde çizme ile yürümek o kadar kolay bir şey midir?” HINDISTAN MÜSLÜMANLARI VE HALIL HALID BEY Dehli’de neşr olunan Comrade gazetesinden menkuldür: +“Devlet-i Osmaniyyeyi Hindistan’da temsil eden Halil Halid Bey’e lazıme-i hoş-amediyi henüz ifa eylediğimiz sırada müfarakat eyledi: +Bizim gibi kendisini evvelce tanıyıp da Hindistan’da ahiren mülakı olan binlerce müslümanların onun sür’at-i müfarakatinden dolayı olan hissiyatını ta’rif müşkildir. +Refikımız Hemderd gazetesi müşarun-ileyhin isti’fasını en evvel istihbar edip de neşr eylediği zaman bura müslümanları pek büyük te’essüfler his eylemişlerdir. +Haber-i müfarakatin intişarı üzerine her tarafdan bir çok mektuplar aldık ki bunlarda Halil Bey’in cevami’e halılar ma’ada müslümanlarla sakin olan diğer biladı dahi ziyaret etmesi rica olunuyor idi. +Bu babdaki arzu-yı samiminin ekseriyet üzere bu İslam vatanperverinin şahsına olan ri’ayetten dolayı olduğunda şüphe yoktur. +Hindistan’da evvelden beri ma’ruf olan bu müslüman müellifi devr-i mutlakınin man İslam’a nafi’ pek çok neşriyatta bulunmuş idi. +Ümit ederiz ki hükumet-i seniyye Hind müslümanlarının hissiyatını biraz nazar-ı dikkate alarak ba’dema Halil Halid Bey ayarında memurlar gönderir. +Çünkü müşarun-ileyh o kısa müddet-i me’muriyyeti zarfında büyük ve mümtaz bir müslüman milletini elhak hüsn-i temsil etmiş ve el-yevm memalik-i Osmaniyyeyi idare eden büyük zatların evsafı hakkında bir fikir ihdas eylemiştir. +Halil Halid Bey evvelce Hindistan-ı Şimali’de vuku’ bulan seyahati esnasında mu’arefe peyda eylediği zevat ile ba’de’l-isti’fa vuku’a gelen seyahat-ı ahiresi sırasında tecdid-i muhadenet eylemiş ve Rampur ve Dehli’yi Darü’l-Hilafe’ye avdetinden evvel ziyaret etmiştir. +Ziyareti sırasında fehamet-meab Bhopal hakimesi ve Rampur nevvabından tutunuz en fakır tabakatta bulunan müslümanlara kadar celb-i kulub-ı ümmete muvaffak olmuştur. +Ahiren Dehli’de iken idarehanemize geldi ve sıcak bir günün sa’at-i tavilesini birçok mu’teberan-ı müslime ile mülakat ve musahabetle geçirdi ve salat-ı Cuma’yı binlerce halk ile Cuma Mescid’de edadan sonra herkes ile musafaha ile veda’laştı. +Halil Halid Bey için alem-i İslam’a ve memalik-i Osmaniyye’ye hidemat-ı mu’teberede bulunacak bir meslek-i mes’ud temenni eder velev ki ziyaret-i şahsiyye suretiyle olsun kendisini bir kere daha aramızda görmeyi ümit eyleriz.” Birkaç aydan beri Aden civarında sakin olan Somali kabaili ile İngilizler beyninde tekevvün eden musademata nihayet verilmişti. +Geçen münaza’atta İngilizler maddi ve ma’nevi bir surette mütezarrır olmuşlar ve en değerli zabitlerini kaybetmişlerdi. +Bu kere tekrar Somalilerle İngilizler beyninde ateş-i harb alevlenmeye başlamıştır. +Somalilerin bulundukları mevaki’e İngiliz Protestan misyonerlerinin girmeleri misyonerlerin Somalilerin genç kadın ve erkeklerine Iseviyyeti kabul için enva’-ı hud’a ve desiselere müraca’at eylemeleri o zavallıları aldatmak ve Mesihiyyet’e idhal etmek hevesiyle onlara boncuklar kırmızı renkli çuhalar nikelden ma’mul bilezik ve kordonlar ve daha buna mümasil bir takım cici biciler tevzi’ine teşebbüs etmeleri harbin tekrar işti’aline bir sebep teşkil etmiştir. +Misyonerlerin mekrine vukuf-peyda eden Somali kabailinin reis-i ruhanileri bulunan Molla bilcümle misyoner rahib ve rahibelerinin katl ü itlaflarını kabail-i mezkureye emr eylemiş ve cümlesinin vücudunu izaleye fi’len kıyam olunmuştur. +Somalilerin bu hareketlerini çok gören İngilizler tekrar Somalilerle harbe mübaşeret etmişlerdir. +Fakat sabıkı vechile bu def’a da İngilizlerin mağlub olacaklarına şüphe yoktur. +Çünkü Molla hazretleri kafirlere karşı cihad olunmasına dair bilcümle Somalilerle İngilizlere hücum eylemeyi kasd etmiştir. +Gayet sert doğru ve İslamiyet’e mütemessik olan Somalilere karşı İngiliz misyonerlerinin desisekarane mu’ameleleri onları herçi bad abad kıyama mecbur eylemiştir. +Hindistan’da intişar eden matbuat-ı İslamiyye beyninde Hilal-i Ahmer i’anatı hakkında büyük bir münakaşa zemini açılmıştır. +Balkan Muharebesi esnasında Lahor’da ve Dehli’de intişar eden bazı matbuat-ı İslamiyye müdürleri tarafından Hilal-i Ahmer namına i’ane defterleri açılmış ve müslümanlar tarafından mezkur gazete müdürlerine İstanbul’a gönderilmek üzere külli mebaliğ i’ane namına gönderilmiştir. +Bu kere olunan bir kitabda bilcümle memalik-i İslamiyye ile müslümanlar tarafından gönderilen i’anat mikdarıyla gönderenlerin verenlerin isimleri mezkur kitabda mevcud olmadığı cihetle leyh birbirlerine muhalif olan matbuat-ı İslamiyye beyninde bunun üzerine bir münakaşa zemini açılmış ve i’ane toplayan ceraid ashabından i’anatın hesabı taleb edilmektedir. +Mezkur gazetelerin beyanatına bakılırsa Hilal-i Ahmer namına toplanan i’anattan büyük ihtilasat vuku’ bulduğu anlaşılmaktadır. +Hindistan’da bu kere İmam-ı Gazzali hazretlerinin el yazısıyla yazılmış pek azim fevaid ve hakayıkı muhtevi mühim bir eseri meydana çıkmıştır ki mezkur eserin tab’ ve tashihi için Hindistan’da bir komite teşekkül etmiştir. +Geçen ayın sonunda akşama doğru Kalküta’da hava kızarmaya ve sert şiddetli bir rüzgar esmeye başlamıştır. +Gittikçe kesb-i iştidad eden fırtına ve yağmur yollarda otomobilleri arabaları devirmiş ve bir çok eski evleri yıkmış nüfusca da külli telefata sebebiyet vermiştir. +Limandaki vapurların da demirleri kırılarak birbirlerine çarpmışlar ve bu yüzden azim zararlar hasıl olmuştur. +Liyoti Madrid’den Tanca’ya ve oradan da Darülbeyza ve Kazablanka’ya gitmiştir. +Generali Fransız memurları ve ecnebiler sabık Fas Hakimi Mevla Hafiz ile görüşmüştür. +Yeni hükumet teşkiline teşebbüs eden Şerif Hibetullah ile rüesa-yı kabail arasında ihtilaf hasıl olmuş ve şerifin etrafından çekilmişlerdir. +Beni Dareyn kabaili Seyyidi Saade namında bulunan bir Seyyidi Marakeş hükümdarlığına namzet göstermek istemişlerdir. +Çin hükumet-i cumhuriyyesi tarafından yeni bir matbuat kanunu neşr edilerek basılmazdan evvel her gazete müsveddelerini sansüre göstermeye ve tasdika iktiran olunduktan sonra basılmaya mecbur tutulmuştur. +Her gazete ve mecmu’adan da hükumet bir kefalet-i nakdiyye talep etmekte imiş. +Harbin’deki müslümanlar tarafından tesis olunan kıraathanelere bu sene zarfında devam eden müslüman son derece istifade etmişlerdir. +Mezkur kıraathanelerde mevcud olan kitablar adet olup’ü Türkçe Arapça Tatarca Farisi lisanlarıyla muharrerdir. +Geçen Şubat ayında Harbin müslümanları ictima’ etmişler; oradaki dindaşlarının karar verip bu suretle hamiyet-i İslamiyyelerini isbat eylemişlerdir. +Mısır’a mülhak Prenka Debaba kasabalarının Kıbti unsuruna mensub a’yan ve eşrafından olup biri Vehiyye Efendi diğeri leriyle İslamiyet’i kabul etmişlerdir. +Ale’l-usul kendilerine nesayihde bulunmak üzere Kıbti papaz yanlarına gelmiş ise de merkumun masallarına kulak asmayarak İslamiyet’de sebat göstermeleri üzerine kasabanın müslümanları birleşerek şerefine ziyafetler tertib edip şehrayin yapmışlardır. +Cenab-ı Hakk’a çok şükürler olsun ki Müslümanlık mübeşşirsiz misyonsuz intişar etmektedir. +Hristiyanlığın bunca teşebbüsat ve fa’aliyetine rağmen İslamiyet hemen hergün her sene milyonlarca gayr-i müslim diyanet-i İslamiyye ile teşerrüf ederdi. +Her ne ise biz bu yeni din kardeşlerimizi samim-i kalbden tebrik eder sa’adet-i ebediyyelerini temenni eyleriz. +Diyanet-i te olduğunu gören Rusya reis-i ruhanisi ahiren İslamiyet’in sirayet ve intişarına bir mani’ teşkil etmek üzere Viladi Kafkas Eyaleti’ne tabi’ Ordon kasabasıyla Kafkasya hududunda bulunan Sevanoy kasabasında ve Hırson vilayetine tabi’ Dizkof şehrinde birer dini mektep tesisine karar vermiştir. +Dini Hıristiyan mekatibine devam eden talebeye Ortadoksluğa ait şeyler öğretileceği gibi müslüman gençlerini fenn-i münazara da tedris edilecekmiş! +ASAR-I MÜNTEŞİRE Meşihat-i Celile-i İslamiyye’nin resmi bir ceridesi olmak üzere yukarıdaki ünvan ile bir ceride neşr edilmeye başlamıştır. +Daire-i Meşihat ile mehakim-i şer’iyye ve medaris-i İslamiyye ve diğer bilumum müessesat-ı diniyyeye ait şuun-ı resmiyyenin ba-husus Fetvahane-i Ali’den sadır olup herkesin muttali’ olması lazım gelen fetavanın böyle bir risale-i mevkute ile umumun nazar-ı ıttıla’ına vaz’ı hakıkaten büyük bir ihtiyac idi. +Ceridenin leyle-i mübareke-i Regaib’e müsadif olan birinci nüshası mütala’a edilince bu ihtiyacın tatmin edileceği anlaşılıyor. +Kırk sekiz sahifeden ibaret olmak üzere ayda bir kere intişar edecek olan bu eser-i nafi’i tavsiye etmeyi vecaibden addederiz. +Nüshası iki kuruş abone bedeli posta ücretiyle beraber otuz kuruştur. +TA’RIBÜ MEKTUBATI’L-İMAMI’R-RABBANI Abd-i aciz İmam-ı Rabbani müceddid-i elf-i sani -kuddise sırruhu- hazretlerinin Mektubat-ı şerifelerini bi-avnihi te’ala ta’rib ederek bundan birkaç sene mukaddem Mekke-i Mükerreme’de tab’ ve neşr etmiş idim. +Çar aktar-ı arzda olan tarikat mündericatından müstefid ve müstefiz olmuşlardı. +Bu kıymetdar eser bütün cihan-ı İslam’da büyük bir rağbete mazhar olduğu cihetle az zamanda matbu’ nüshaları tükendi. +Tekrar tab’ı için her tarafdan müte’addid müraca’atlar tevali etmeye başladı. +İhvan-ı dinin zülal-i ma’rifete olan bu teşnesini nazar-ı dikkate alarak bu def’a Darü’l-Hilafe’de Matba’a-i Osmaniyye’de işbu eser-i alinin ikinci tab’ına mübaşeret olunmuştur. +İnşaallahu te’ala Şevval nihayetine kadar tab’ı hitam bulacaktır. +Bu müddet zarfında abone olacak zevat-ı kiram için fiyat-ı aslisinden tenzilat-ı mahsusa Topdan la-ekall yirmi nüshanın bedelini tediye edenler için ayrıca yüzde yirmi daha ya’ni beher kitabı yirmi beş olmak üzere tenzilat icra edilir. +Kitablar ecza halinde gayr-i mücelled olarak teslim olunur. +Bu tenzilat tab’ müddeti zarfına mahsusdur. +Ba’de’t-tab’ fiyatlar tezyid olunacaktır. +Talib olanlar Sepetçi Han’ında Ali Rıza Efendi hazretlerine müraca’at buyurmalıdırlar. +Telfiku’l-Ahbar ünvanlı Arabiyyü’l-ibare iki cildden ibaret tarih-i acizinin merkez-i tevzi’i de: +Abud Efendi Han’ında meşhur Kürkçübaşı Salihzade Mehmed Ali ve Fahreddin Beylerdir. +_________________________________________________ +TEŞEKKÜR Sebilürreşad ın daire-i intişarını tevsi’ için kariin-i muhterememiz tarafından ibraz buyurulmakta olan umumi himmet şayan-ı teşekkürdür. +Sebilürreşad’ın dört beş sene sonra yüz bin karie malik olabilmesi için her kariin senede bir abone kaydına delalet ve himmet buyurması esasını müş’ir teklifimize karşı aldığımız cevaplar bizi pek mütehassis ve minnetdar etmiştir. +Bir çok ihvan-ı dinimiz birerle kana’at etmeyerek daha da bulunmuşlardır. +Bu gidişle Sebilürreşad’ın dünyanın en büyük risaleleri kadar tevessü’ü için dört beş seneye de hacet kalmayacaktır. +Ve ma tevfikı illa billah. +HULLENIN SUKUTU SURETLERI Bir kimse hal-i sekrinde oğluna darılıp tehevvür neticesinde olsun bundan sonra oğlum da yok zevcem de yok demiş. +’ den kurtulmak için mezahib-i Ehl-i Sünnet’te bir çare var mıdır? +Lütfen muhterem cevabınızı rica ederim. +Zevc-i sani olan muhallil ile zevc-i evvel olan muhallelün-lehin la’netden kurtulmaları için fukaha-i izam bir takım çareler muhallisler bulmuşlardır. +Çare veya muhallis: +Tedbir-i umurda hazakat göstermekten maksuda vasıl oluncaya kadar taklib-i fikr etmekten ibarettir. +Çare veya muhallisi kabul etmeyen bir mezheb-i fıkhi yoktur. +Her mezheb-i fıkhi tedbir-i şer’iye muhallis-i şer’iye müraca’at eder. +Mezahib-i fıkhiyye arasındaki ihtilaf tatbikatta misallerdedir. +Zevci la’netullahdan la’net-i Resulullah’dan halas eden çare e’azım-ı Hanbeliyye’den Muhakkık-ı meşhur İbnü’l-Kayyım el-Cevziyye’nin fikir ve mütala’asınca şari’ tarafından matlub olan “beka-i nikah” maslahatını celbi şari’in pek ziyade men’ ve def’ ettiği ve ashabına la’net eylediği “tahlil” mefsedetini def’i mutazammındır. +matlub olan mefsedeti def’ için yapılan çareler asla memnu’ olmaz; fesadı mutazammın olan tedbirler çareler şer’an memnu’dur. +Mefsedeti def’ eden çareleri tedbirleri şari’ asla men’ etmez. +Şari’in haram kıldığı çare mefsedet-i halisayı veya mefsedet-i racihayı mutazammın olan çaredir; maslahat-ı halise veya maslahat-ı racihayı mutazammın olan çareleri şari’ asla haram kılmaz. +Cenab-ı Hakk’ın haram kıldığı şeyi helal kılmayı helal kıldığı şeyi de haram kılmayı vacib kıldığı şeyi iskat etmeyi mutazammın olan çareler batıl ve haramdır. +Ez-cümle fesh-i nikah için veya varisi mahrum bırakmak için riddet tarikı ile olan çareler riddet ile ifta küfürdür; fesh-i nikah için kayın validesine zina tariki ile olan çare zevcenin zevcin oğluna vat’a temkini kadir kılmayı tarikı ile olan çare mecruhun vefatından korkarak kısasdan kurtulmak için mecruha deva-i mesmum vererek katl etmek suretiyle olan çare hadd-i zinadan kurtulmak için kadını ev süpürme için isticar tariki ile olan çare ma’siyet-i kebiredir. +Üzerimizdeki ağırlıktan la’netullahdan sıkıntıdan bizi kurtaran çareyi ma’a’l-memnuniyye karşılarız. +Maksad emr-i ilahi ve emr-i peygamberiyi bi-hasebi’l-imkan tenfizdir. +La’n-i Resulullahdan kurtulmak için hangi kavil olur ise olsun ind-i ilahide ind-i peygamberide daha ziyade özre layıktır. +İbnü’l-Kayyım bu vechile tahkık ve tedkıkte bulunduktan sonra bir takım muhallisler beyan ediyor. +Burada zikr olunacak olan muhallislere çarelere İbnü’l-Kayyım’ın dediği gibi Kitab ve sünnet ya Kitab ve sünnetten biri ya muhalifi ma’lum olmayan feteva-yı sahabe ya bazı ashabın fetevası ya cumhur-ı ümmetin kavli ya bazı ümmetin kavli ya eimme-i erba’adan birinin kavli ya etba’-ı eimmenin… hulasa fukaha-i dinin akvali delalet eder. +İbnü’l-Kayyım’ın irae ettiği çarelerin hasılı: +Talakın adem-i vuku’una racih oluyor diğer bir mezhebe göre talak vaki’ olmaz ise hulle sakıt oluyor. +Ma’amafih diğer türlü çareler de bulunuyor. +Buna mebni mezheb-i Ehl-i Sünnet’te la’netten kurtulmak için müte’addid çareler vardır. +Şurası kat’iyyen ma’lum olsun ki hullenin lüzumu herhalde nikah-ı evvelin sıhhatine müteferri’dir. +Eğer nikah-ı evvel sahih olmaz ise hulle lazım gelmez. +Nitekim nikah-ı evvel fasid ise veya mevkuf ise hulleye hacet kalmaz. +Birinci çare – Zevc cünun ile iğma’ ile bayılmak vesvese aleyhdir. +etmiş olmaktır. +Çünkü muhakkikın-i Hanabile indinde gazab halinde talak vaki’ değildir. +Üçüncü çare – Zevc zevcesini cebr ve ikrah ile tatlik etmiş olmaktır; çünkü fukaha-yı ashabdan Hazret-i Aliyyü’l-Mürteza Hazret-i İbni Abbas Hazret-i İbni Ömer Hazret-i İbnü’z-Zübeyr Tavus Cabir bin Zeyd; eimme-i dinden Evza’i Malik Şafi’i Hasan bin Hay Ahmed indlerinde ikrah ile talak vaki’ olmaz. +Dördüncü çare – Talak istisna ile vaki’ olmaktır istisna Çünkü İmam-ı A’zam Ebu Hanife ile İmam-ı Şafi’i’ye ve ala rivayetin İmam Ahmed’e göre talakta istisna akıb-i kelamda zikr olunmak şartıyla talakın hükmünü ibtal eder: +Beşinci çare – Zevc zuhul ile ya nisyan ile ya bilmeyerek ya mükreh olarak ya müte’evvil olarak ya adem-i hıns ya aklına mağlub olarak ya zevcesini mutallaka zan ederek mahlufun-aleyhi yemin edilen şey işlemiş olmaktır. +Çünkü muhakkkın-i Hanabile indinde bu mezkuratın hiç birinde zevc hanis olmaz yemini bozulmaz. +Bu çareyi izah edelim: +Zahil: +Kendisine zuhul ve gaflet galebe ederek mahlufün-aleyhi mahlufün-aleyhi tehattur eden Muhti: +Ef’al-i mu’tadesinden birini işlememeye yemin ettikten sonra hataen işleyen Cahil: +Mahlufun-aleyhi mahlufün-aleyh zan etmeyerek mahlufün-aleyhi işleyen; Müte’evvil: +Mesela Zeyd ile görüşmemeyi yemin ettiği halde “mükatebe tekellüm değildir diyerek mükatebe eden veya hamr içmemeye yemin ettiği halde “nebiz” içen adem-i hıns i’tikad eden: +Mesela zevc-i haremine “Evimden çıkar isen boş ol” deyip sonra müftüye bil-müraca’a müftüden bazı ashab-ı Şafi’i ile bazı Zahiriyye’nin kavline binaen talak-ı mu’allak lağv olmasıyla fetva alarak bu fetva mucebince mahlufün-aleyhi işleyen; aklına mağlub: +Mesela mahlufün-aleyhi hal-i sekrinde ya hal-i cünununda ya gazab-ı şedid halinde ya deva veya hamr Altıncı çare – Zevc hükm-i talakı iltizam etmek. +Mesela “Şunu işler isem veya işlemez isem talak bana lazım olur ya lazımdır ya üzerime talak vacib olur” demektir; çünkü bir cema’ate Kaffal’e göre zevc ile böyle dedikten sonra hanis olsa talak vaki’ olmaz. +Yedinci çare – Zevc talakı bir şeye ta’lik etmekle zevcesi bilhassa talak vaki’ olmak kasdıyla o şeyi işlemektir. +Çünkü efkah-ı ashab-ı Malik olan Eşheb indinde bir adam zevcesine mesela “Eğer filan ile görüşür isen benden talak vaki’ olmak için o kimse ile görüşse yahud izinsiz evden çıksa zevceye rağmen talak vaki’ olmaz. +Sekizinci çare – Zevc talak ile yemin etmektir; çünkü Hazret-i Aliyyü’l-Mürteza Kadı Şerih Tavus’un selef ve halefden bir cema’atin mezheblerine göre talak ile yemin eden kimse yemininde hanis olsa ne talak ne kefaret lazım olmaz. +Dokuzuncu çare – Zevc talakı şarta ta’lik etmiş olmaktır. +Çünkü ecille-i ashab-ı Şafi’i’den Ebu Abdurrahman Ahmed bin Yahya bin Abdülaziz’e İbni Hazm’a ve ehl-i ilimden bir cema’ate göre ta’lik ile nikah sahih olmadığı gibi talak da sahih olmaz. +Onuncu çare – Zevc li-sebebin işlemeyecek olan bir şey üzerine yemin edip sebeb zail olduktan sonra onu işlemektir. +Çünkü İmam Malik ve Ahmed yeminlerde niyeti yeminin sebebini yemini tehyic eden şeyi nazar-ı i’tibara alarak yemini ona haml ederler. +Zevc sebeb zail olduktan sonra mahlufün-aleyhi işlese hanis olmaz. +Buna “zeval-i sebeb” muhallisi derler; hüküm vücuden ve ademen sebebi ile illeti Buraya kadar zikr olunan on çareyi İbnü’l-Kayyım el-Cevziyye tasrih etmiştir. +On birinci çare – Kütüb-i Hanefiyye’den Dürr-i Muhtar’ın Fetava-yı Bezzaziyye’den nakline nazaran eğer nikah mukaddema bila-vely ya’ni kadının ibaresi ile vaki’ olmuş eder. +Hakim-i Şafi’i mezhebi mucebince nikah-ı kaimde ve nikah-ı atide nikahın butlanıyla hareket eder. +Artık zevcin talakı nikah-ı sahih ile menkuha olan zevce hakkında vaki’ olmamış olur zevc hülleye muhtac olmaz. +Şu kadar ki Hakim-i Şafi’i nikah-ı münkazide butlan olmaz. +Çünkü kaza-i lahık delil-i nesh gibidir: +Ma-kablinin hükmüne nihayet verir. +Fakat ma-kablindeki hükmü bozamaz. +Binaenaleyh geçmiş olan nikah bir mezheb-i sahihe taklid idiğinden dolayı helal olmak i’tikadına mebni olduğundan hakim-i Şafi’inin hükmü ile ancak ba’de’l-hükm ya’ni nikah-ı kaim ve atide amel olunur. +Nikah-ı münkazide amel olunmaz. +Bunun gibi bir Hanefi niyet etmeksizin abdest alsa da salat-ı zuhru eda etse vakt-i asrın duhulünden sonra Şafi’i olsa salat-ı zuhru i’ade lazım gelmez; fakat abdesti niyet ederek i’ade etmek lazım olur. +On ikinci çare – Fukaha-i Şafi’iyye’den Zekeriyya elEnsari’nin Şerh-i Minhec’de tasrih ettiğine göre zevceyn mehr-i müsemma ile mehr-i mü’eccelde ihtilaf edip nikahın fesadına beyyine ikame olunur ise mehr-i misil sabit olur buna tebe’an hulle sakıt olur. +Şu kadar ki fukaha-i Şafi’iyye’den İbni Hacer-i Haytemi bu hususda ihtiyat ediyor da hullenin sukutu ile hüküm etmiyor. +On üçüncü çare – Talak mevsusdan ya’ni kendi kendine söylenen kimseden vaki’ olmaktır. +Çünkü Hazret-i Ukbe bin Amir Ata İbni Sirin Hasan-ı Basri Sa’id bin Cübeyr Şa’bi Cabir bin Zeyd Ebu Hanife ashab-ı Ebi Hanife Sevri Şafi’i Ahmed İshak’a göre mevsusun talakı vaki’ olmaz. +Her ne kadar bu çareyi İbnü’l-Kayyım tasrih etmiyor ise de zikr ettiği çarelerin illeti bu çarede bulunuyor. +Bu da bir çare oluyor. +Zira illet menat-ı hükümdür hüküm vücuden ve ademen sebeb ve illeti ile beraber deveran eder bir hükmün Henüz mevzu’-ı bahsimiz olan mes’eleye cevap vermeden evvel biraz da hullenin delili ile la’netin ma’nasını beyan edelim: +Kur’an -ı mübinde hulle hakkında buyuruluyor; nikah lafzı lisan-ı Arab’da akd-i mahsusda vat’da müsta’meldir. +Bazı fukahaya göre nikah ve vat’ ma’nasınadır. +Nikahın kadına isnadı vat’a temkin muktedir kılmak i’tibariyledir mecaz-ı aklidir kabilindendir. +Nitekim zina da vat’ ma’nasından ibaret olduğu halde vat’a temkin i’tibariyle kadına zaniye denilmiştir. +kelimesi de akdin şart kılındığına delalet eder. +Gerek akid gerek vat’ ayet-i kerime ile sabittir. +Diğer fukahaya göre nikah akid ma’nasınadır; çünkü her ne vakit kadına nikah isnad olunsa nikahdan akid ma’nası kasd olunur; ayet-i kerime vat’a delalet etmez. +Vat’ sünnet-i meşhure ile sabittir. +Cumhur-ı müte’ehhirinin kavli budur. +Her iki kavle göre üç talak ile mutallaka olan kadın zevc-i ahara varır beynlerinde zevciyet kaim olur. +Zevc-i sani kadını tatlik ederse veya vefat eylerse kadın iddetini bekler sonra zevc-i evvele varabilir. +Cumhur-ı selef ve halef akd ile vat’da ihtilaf etmiyorlar. +Şu kadar ki: +Esna-yı nikahda tezvicden maksud olan devam-ı mu’aşereti kasd etmek kadına rağbet etmek zevc-i saniye lazım olur. +Yoksa hin-i akidde zevc-i sani maksudunu yani zevc-i evvele red için olduğunu tasrih etse Evza’i Malik Ebu Ubeyd Ebu Sevr ve saire gibi ekser-i fukahaya göre nikah batıl olur. +mekruhdur. +Zevc-i sani mürahık mecnun hasiy hayaları çıkarılmış olan olabilir; zevciyet-i saniye nikah-ı mevkuf ile nikah-ı fasid ile sabit olmaz halvet-i sahiha da kafi değildir. +Fukaha-i Medeniyye’nin reisi Sa’id bin el-Müseyyeb ile fukaha-yı Zahiriyye’nin reisi Davud bin Ali el-Isfahani’ye ve onlara tabi’ olanlara göre ayet-i kerime mucebince zevc-i evvele helal kılmaktan maksad-ı ilahi mücerred zevc-i saniye akd-i nikah etmekle hasıl olur tahlil için akid kafidir vat’a hacet yoktur. +Bu ihtilafat-ı fıkhiyyeden müstenbat olduğuna göre hulle oluyor. +Ayet-i kerime ile sabit olmuyor. +Çünkü ayet-i kerime hem vat’ hem akid ma’nalarına müsa’iddir; ayet-i kerime ile istidlal istidlal-i tam olmaz: +La Sa’id bin el-Müseyyeb ile Davud-ı Zahiri gibi eimme-i ehl-i sünnetin mezhebleri sünnet-i meşhureye muhalif olduğundan kadı bununla amel ederse mezheb-i Hanefi’ye göre kazası nafiz olmaz. +Sa’id bin el-Müseyyeb’in bu kavilden rücu’u da hikaye olunuyor. +la’net olunmaz hiçbir müslim mel’un olmaz fakat la’net derece-i ibrardan iskat ma’nasına alınırsa müslime de la’net olunabilir. +Hadis-i şerifdeki la’net ne rahmet-i Bari’den ne menazil-i ibrardan tard ma’nasına haml olunamaz: +Zira erham-ı beni Adem aleyhissalatü vesselam efendimiz hazretleri “li’an” olmak için bahs olunmamıştır; buradaki la’net zevc-i evvel ve saniyi zem onlara hasaset izhar etmektir. +Muhallil yani zevc-i sani nikah ile meşru’ olan rağbet devam-ı mu’aşeret tenasül ve beka’-i nev’ gibi bir emr-i meşru’u kasd etmiyor; muhallelün-leh yani zevc-i evvel tab’-ı insaninin en ziyade istikrah ve nefret ettiği bir şeyi kabul ediyor. +Artık bu misillü eşhasın hasasetinde şüphe kalır mı? +Sizin mes’eleye gelince: +Hal-i sekrde talakın vaki’ olup olmayacağı eimme-i Hanefiyyece muhtelefün-fihdir. +İmam-ı Züfer’e Muhammed bin Seleme’ye; Tahavi’ye Kerhi’ye Sahib-i Nihaye’ nin nakline nazaran ��mam Ebu Yusuf’a göre sarhoşun talakı vaki’ olmaz. +Eimme-i Hanefiyye’den Fahrü’l-İslam el-Pezdevi’ye göre sekr-i mubah ile yani def’-i atş mekle sarhoş olan kimsenin talakı vaki’ olmaz. +Fukaha-yı ashabdan Osman-ı Zinnureyn ile İbni Abbas radıyallahu anhüma ile Kasım bin Muhammed İkrime Cabir bin Zeyd Ömer bin Abdilaziz Ata Tavus Rebi’a gibi eslaf-ı ümmete; eimme-i Şafi’iyye’den Ebu Sevr Müzeni birer kavillerine Leys ve İshak’a göre de hal-i sekrde talak vaki’ olmaz. +Osman-ı Zinnureyn ile Abbas radıyallahu anhüma hazeratının fetvaları bu hususda ashab-ı güzinden bir ferdin muhalefeti ma’lum olmaması bu mezhebi te’yid ediyor. +Binaenaleyh zikr olunan eimme-i ehl-i sünnetin fukaha-i dinin fukaha-i Hanefiyye’nin akvaline tevfikan talak vaki’ değildir. +Talak vaki’ olmayınca hulleye de hacet kalmaz. +La’netullahdan la’net-i Resulullah’dan halas olunur. +Zevc tab’-ı insaninin pek ziyade istikrah ettiği bir şeyi kabul etmemiş olur deniyyü’t-tab’ olmaz. +TEADDÜD-I ZEVCAT Din-i İslam’da teaddüd-i zevcatın men’ olunabileceğine dair taraf-ı alilerinden yazılan mütala’ata cevap olmak üzere karaladığım satırlara karşı cevabü’l-cevabınızı okudum. +Ve bu def’a imzanızı tevşih eden İzmir Meb’usu kaydından millet vekaleti sıfatını da haiz olduğunuzu öğrendim. +Bir millet vekilinde daima daha puhte mutala’at ve ahkam-ı şer’iyyeden bahsederken daha ziyade ağırbaşlılık ümidinde olduğum ziyade müte’essir etti. +“Bedihiyyata karşı mugalatalar safsatalarla mukabele” edildiği için hakayık-ı ilmiyyenin mahv ü zail olduğundan şikayet ediyorsunuz. +Ve bu mugalatalarla safsataların tarafımızdan bize düşer. +Çünkü bedihiyyatı müdafa’a eden biz olduk. +Apaşikar olan ve teaddüd-i zevatı kıyamete kadar helal eden din-i Muhammedi’de teaddüd-i zevcat hakkında “iltizam edilmiş bir hüküm olmadığını” söyleyen teaddüd-i zevcat hakkındaki cevaz-ı şer’iyi müdafa’a edenleri tahtie edecek kadar mükabere eden biz değil idik. +Zat-ı alileri idi. +Hatta “haşyetü’l-efrenc” illetine ibtila saikasıyla bu cevaz-ı şer’i hakkında –hala hatır-nişan-ı alileri olsa gerek– “kurun-ı vusta vahşeti !” ta’bir-i na-sezasını isti’mal ediyordunuz. +Hakayık-ı ilmiyyenin mahv ü zail olmasından ise benim hiçbir endişem yoktur. +Hakıkat ba-husus hakıkat-i İslamiyye pek açıktır. +Onu yalnız son derece cahil veya ahmak olanlar şerif-i risalet-penahiye inzal eden Allahü zülcelaldir. +Binaenaleyh hakayık-ı şer’iyyeyi ne sizin dediğiniz gibibenim cehl ü ta’assubum ! +ne –benim anladığım gibi– sizin mükabirane tasallufunuz– mahv edemez. +Tarz-ı müdafa’amızda gözettiğimiz maksad “hükm-i kat’i-i şeri’ate muhalefet etmiş olduğunuzu halka anlatmak”dan halka karşı küçük düşürmekteki fayda veya garazım nedir? +Ben zat-ı alinizi hala tanımıyorum. +Leh ve aleyhinizde de bir şey işitmedim. +Yalnız ilk makaleniz münasebetiyle isminizi rendim. +Hakkınızdaki malumatım bundan ibarettir. +Benim duğum– re’y-i batılınızadır. +Şer’-i şerif ahkamına karşı müslümanların vicdanen mükellef oldukları hürmete münafi bir tarzda isti’mal ettiğiniz bazı elfaz ve ta’biratadır. +derler. +Sizin de eğer biraz insafınız varsa bir kendi yazdıklarınızı bir de ona karşı yazılan mukabeleyi bir daha okur benim size iftira etmediğimi sizin de hükm-i kat’i-i şeri’ate muhalefet etmekte hala ısrar etmekte olduğunuzu görürsünüz. +Siz caizatta ulü’l-emrin emir ve nehyini Allah’ın emir ve nehyi mesabesinde addettiniz. +Ve bu fikrinize hiçbir muhalif olmadığını beyan ederek bu hususda icma’-ı müsliminin mukarrer olduğunu anlatmak istediniz. +Ümeranın helali men’ yani bir madde-i mahsusada hıl hükmünü hürmete kalb edebileceklerini –ta’bir-i diğerle– kendilerine bir dereceye kadar nesh-i şeri’at salahiyeti min tarafillah verilmiş olduğunu iddi’a ettiniz. +Hala da güya bunu isbat ile uğraşıyorsunuz. +Ve bu da’valarınızı nakz maksadıyla sizden nakil ve rivayet ettiğim için beni garazkarlıkla iftira ile olduğuna cidden aklınız mı ermiyor? +Yoksa her türlü tecavüzatınıza karşı lisan-ı şeri’at –ta’biriniz vechile– “sakit ve ebkem” mi kalır zan ediyorsunuz? +Eğer böyle ise kat’iyyen biliniz ki lisan-ı şeri’at kıyamete kadar natıkdır. +Kendisine ne tarafdan bir tecavüz vaki’ olursa bir lisan ile değil binlerce elsine-i natıka ile mukabele eder. +Nur-ı ilahinin muntafi olmayacağını yine Kur’an-ı Kerim’in lisan-ı natıkı bize haber veriyor. +Hatta şeri’at-i İslamiyyeyi müdafa’a vazifesinde müslümanlar tehavün etse onu müslüman olmayanlar müdafa’a eder. +Ve lisan-ı şeri’at hiçbir asırda sakit ve ebkem kalmaz. +okunmamış cerh edilmemiş gibi– yine ısıtıp kari’lerinize arz ediyorsunuz. +Yazılan cevabı hiç de mi okumad��nız? +Biz size ulü’l-emre vücub ita’atin ne demek olduğunu ayetin delalet-i lafziyye ve örfiyye ve akliyyesini hayli mürekkeb sarf ederek anlattık. +Kıyasınızın kübrası memnu’ ve hilafı sabit olduğunu müdellelen söyledik. +Ulü’l-emre nesh-i helal salahiyeti verilmesinin ne kadar muhalatı müstelzim olacağını ta’dad ettik. +Teaddüd-i zevcatı bir kanun ile men’ etmekteki mefasidi birer birer gösterdik. +Birden ziyade tezevvücün her zaman mübah olmakla kalmayıp bazen sünnet ve hatta vacib olduğunu tasrih ettik. +Siz hala bunlara dair harf-i vahid söylenmemiş gibi cümlesini birden meskutün-anh geçip yine lisan-ı şeri’ati ebkem farz ediyorsunuz. +Çürümüş kıyasatınızı yine bize karşı hüccet olarak isti’mal etmek zahmet-i bi-hasılını da usul-i münazara dairesinde mübahase teklifinde bulunuyorsunuz. +Sizin bu haliniz İstanbul’da cereyan etmiş bir vak’ayı hatırıma getiriyor. +Birkaç ahbab bir akşam Boğaziçi’nde bir zatın hanesinde toplanmışlar. +Fatih Türbesi’nin dış kapısında zincir var mı yok mu? +diye bir bahis geçmiş. +Pek de hatırda kalır bir şey olmadığı için mes’ele zümre-i yaranı tefrikaya düşürmüş. +Hane sahibi: +“Zincir yok” demiş. +Diğerleri: +“Var” demişler. +İhtilaf uzamış. +Hallolunamamış. +Nihayet Fatih’de kılarız. +Bu vesile ile türbe kapısında zincir var mı yok mu? +Gözümüzle görür anlarız.” Re’y-i musibinde bulunmuş. +Bu karar-ı ma’kul üzerine ertesi gün eşler dostlar Fatih’e doğru yollanmışlar. +Yolda mevzu’-ı bahs tabi’i yine zincirin varlığından yokluğundan ibaret her iki taraf yine re’yinde musır. +Nihayet cami’-i şerife yaklaşırlar. +Türbe kapısı görünür. +Zincir de beraber. +Lakin bu şuhud-ı mahsüs Mübarek zat türbe kapısının içinde elini uzatıp zinciri bütün kuvvetiyle sallar. +Ve: +“İşte görüyorsunuz ya zincir yok zincir yok.” der geçer. +Eliyle zincirin temasını hissedip dururken yine bütün kuvvet-i kalbiyle vücudunu inkar eden mu’annid ukalaya karşı da’va kazanmaktaki müşkilatı takdir ettiğim için mübahese teklifinizi kabulde te’enni etmeyi muhlisiniz muvafık-ı hikmet buluyorum. +A efendim siz ayet-i kerimeye şimdiye kadar kimsenin vermediği bir ma’nayı veriyorsunuz. +Bila-beyyine ayetten kimsenin aklına gelmeyen indi ahkam çıkarıyorsunuz. +Sonra bu ahkam için “Her türlü şek ve tereddüdden hali nassın müfad-ı kat’i ve mukteza-yı sarihidir” diyorsunuz. +Şekk ve tereddüd etmeyen kim imiş? +Orası mechul. +Sözünüz cerh ediliyor. +Siz yine kıyas-ı menkuzunuzla ter ü taze bir şey imiş gibi ihticac ediyorsunuz. +Bu mes’eledeki mütevatiren nakl” ma’nasına olduğu için– meşhur olan metin ne demek olduğuna vakıf değilsiniz.” Mukabelesinde bulunuyorsunuz. +Teaddüd-i zevcat gibi hılli mansus olan bir şeyin men’ ve tahrimine delalet edecek delil-i şer’i bilmediğimiz hiyeti yoktur” diyoruz. +Siz güya mu’araza kasdıyla: +“Hayır siz neshi bilmiyorsunuz. +Nesh bir hükm-i şer’iyi sonradan varid olan bir delil-i şer’i ile tebdildir” diyerek bizim size söyleyeceğimiz sözü siz bize söyleyerek bizi techil ediyorsunuz. +Esas-ı mes’eleye o kadar ta’alluku olmadığı halde –istitradi bir işaret olmak üzere– ulü’l-emri ulema ile tefsir eden pek çok ashab ve tabi’in isimleri saydık. +Siz yine ceffe’l-kalem hiçbir tahkık ve tedkıke lüzum görmeksizin ve: +“Ben buyurdum. +Binaenaleyh doğrudur.” Ma’nasını işrab edecek vechile: +“Ulü’l-emrin ma’nasından da gaflet ediyorsunuz. +Ulü’l-emr ta’biri ma’na-yı lugavi ve hakıkısi i’tibariyle ulema-yı şeri’ate ıtlak olunamaz.” Cevabını veriyorsunuz. +Lisan-ı Kur’an’ı anlar ulema-i müctehidinden ve eimme-i metbu’inin eslafından olan İbni Abbas Mücahid Ata Dahhak ümmeti farz edelim ki tanımadınız selefin rivayet tefsirlerine bakmadınız. +Nüsah-ı matbu’ası hemen herkesin elinde tedavül eden Razi Keşşaf Beyzavi Ebussuud tefsirlerine de mi muttali’ olmadınız? +Artık benim yerimde siz olunuz da söyleyiniz. +Bu kadar mükaberane –madem ki darılıyorsunuz– ictihad demeyeyim re’y-i indiye müstenid tahakkümane karşı her hangi hasmınızın sizinle münazarası müz’ic bir mübareze rengini almaz mı? +Yalnız şu hakkınızı inkar etmeyeyim ki cevabü’l-cevabınızda yeni bir delil ile karşımıza çıkmak istiyorsunuz. +Ümeranın vacibat ile muharrematın ma’adasındaki emir ve nehiyleri emir ve nehy-i ilahi mesabesinde olduklarını nassına karşı ! +sayd-ı berri ve bahri hakkında bir takım kuyud-ı nizamiyye vaz’ etmiş olmalarıyla isbat edecek oluyorsunuz. +Halbuki bizim da’vamız nerede? +Sizin cevelangah-ı efkarınız olan vadi-i istidlal nerede? +Hükumetin tezyid-i varidat-ı rusumiyye için vaz’ ettiği kuyud-ı mani’anın hıll ü hürmete cihet-i ta’alluku nedir? +Hükumetin bazı mevasimde haps veya ceza-yı nakdi tehdidi altında saydı men’ etmesi emr-i celilinin mutazammın olduğu hıll ü ibahayı takyid veya tahsis eder mi? +Hükumetin bu men’i ile luhum-ı saydın haram ve hatta mekruh olabileceğini tasavvur veya tahayyül edecek bir müslüman var mıdır? +Herhalde kıyasınız kıyas ma’alfarıktır. +Hazineye varidat bulmak için düşünülmüş bir tedbir-i nizami ile müsliminin nikah ve talak gibi muhafaza-i ahkamını küffar eline geçen biladda bile mu’ahedat ile hükumetçe iltizam edilen şer’i hıll ü hürmet mesaili beyninde vech-i şibh yoktur. +Herhalde nass-ı Kur’anisine karşı kayd-ı nizami kale alınmaz gibi bu nizamı emr-i ilahiye karşı vaz’ olunmuş diye telakkı edelim. +Ve bu ihticacınızı ma’kul bulalım. +Mamafih –bir mebus-ı muhteremle münazaradaki şeref gayr-i münker olmakla beraber– bu çürük delilinizi irad ederken kullandığınız lisan da sizinle münazaradan beni – maatteessüf– men’ ediyor. +Zira siz bu vesile ile de emrine karşı ! +ulü’l-emr kanun vaz’ ettiği halde buna karşı lisan-ı şeri’atin sakit ve ebkem kaldığını söylüyorsunuz ki – evvelki makalenizde yaptığınız gibi– burada da nususa evamir-i beis görmüyorsunuz. +Size cevap versem mukabele ederken kim bilir daha ne gibi na-şinide ta’birat ile bizi dilhun edeceksiniz? +Herhalde yazı yazarken bahsettiğiniz mevzu’at-ı mukaddeseye karşı sizi daha hürmetkar görünceye kadar sizinle mübahase etmekte ma’zurum. +FELSEFE-I MADDIYYUN İLE FELSEFE-I RUHIYYUN ÇARPIŞMASI “Maddiyyun felsefesinin edyana hücumu” ünvanı altında yazmış olduğumuz makaleye kariin-i kiramın pek ziyade mektuplarda “Maddiyyun” felsefesiyle “Ruhiyyun” felsefesi arasındaki münaza’aya ait olan mebahisin içine dalarak onları tetebbu’ etmemiz taleb olunuyor; hem de bunun hayat-ı ictima’iyyemiz üzerine pek büyük te’siri olacağı da te’kid olunuyor. +Biz bu işi her ne kadar –başladığımız– Dairetü’l-Ma’arif’ bulamadık; binaenaleyh külfetini nazar-ı ehemmiyyete almayarak ümmetin da’vetine icabeti ihtiyar eyledik; ümid ederiz ki: +Bununla üzerimize terettüb eden hukukun bazısını Fakat bu meydan-ı mübahaseyye kendimi atmazdan mukaddem şu iki felsefe arasındaki hatırı sayılan muharebenin vücuh-ı tafsili hakkında ihtiyar edeceğim mesleği –kariini müteyakkız bulundurmak maksadıyla– beyan etmek istiyorum. +Bunun için de evvela tabi’at madde hayat nizam-ı kainat insan ictima’ üzerine olan mezahib-i cedideyi telhis yi –onların savurdukları i’tirazlardan ortaya koydukları şüphelerden hiçbir şeyi tahfif etmeyerek– bast u temhid etmeyi muvafık görüyorum. +Hem de onların ara ve efkarını onları te’yid hususunda pek ileri gidenlerin de razı olacağı üzere suret-i hakıkıyyesiyle tasvir etmek için vüs’ümü son dereceye kadar bezl edeceğim ki: +Onlar tarafından atılan mermileri şüpheleri münakaşa ettiğimiz zaman kariin-i kiram onların zaif kavi cihetlerini savab ve hata olan noktalarını iyice görsün; bir de yürüteceğimiz silsile-i mübahaseden çıkacak netice üzerine kariin-i kiramın vereceği hüküm iki hasmın uzun uzadıya irad ettikleri en beliğ hücec ve delaili işittikten sonra verilen ahkam-ı adile sıfatını haiz olsun. +Felsefe-i maddiyye pek kadimdir; bu felsefenin ilk vazı’ları felasife-i kadime-i Yunaniyyedir. +Felasife-i Yunaniyye’nin asarını tetebbu’ edenler: +En evvel ruhu inkar ederek her şeyin aslı su olduğu zu’munda bulunan feylesofun milad-ı İsa’dan sene mukaddem tevellüd eden Thales olduğuna zahib olmuşlardır. +Bunu rub’ asır mikdarı bir zaman geçtikten sonra Anaksimander ta’kıb ediyor. +O da her şeyin aslı heyula olup bunun gayr-i mütenahi olduğunu hareket-i zatiyyesi bulunduğunu zu’m ediyordu. +Daha sonra Ksenofanes Parmenid Heraklit Embizokles bu mesleği ta’kıb ediyorlardı; bunlar da alem ezelidir mahluk değildir yani alem maddesiyle kadimdir; bi-nefsihi müteharriktir; nevamisiyle kaimdir… zu’munda bulunuyorlardı. +Bundan başka Empedocles alem-i hayyın uzviyatın tedricen tekevvün ederek vücud bugün bulunduğu dereceye gelinceye kadar nakısdan kamilin neşet edip geldiğine kail olmuştu. +Bundan sonra Lusibib [Leukippos] zuhur ediyor. +Bu feylesof da maddenin gayr-i kabil-i inkısam hacimleri mütesavi olan ufak zerrelerden mütekevvin olup ezelden beri feza-yı na-mütenahi olan boşlukta bi-zatiha müteharrik olduğuna ecsam-ı muhtelifenin bundan ictima’ ve terekküb ettiğine gayr-i kabil-i zeval olduğuna kail oluyordu. +Zimikrat [Demokritos] da bu mezhebi ta’kıb ederek bu mezhebi ilim ile takviye eyledi; bu mezhebi şerhe kuvvet verip felsefesini dilediği kadar tevsi’ ederek kendisi de oraya nisbet olundu. +Bunun felsefesinin havi olduğu mana şu idi: +“Kaffe-i cemadat ve hayvanatın aslı cevahir-i ferdedir; cevahir-i ferde gayet dakık ve araları mesafe boşluk ile ayrılmış olan bir takım zerrelerdir; avalim için bir nihayet yoktur; avalim kuva-yı tabi’atle tevellüd ederek sonra zail oluyor onun mahalline başkası hulul ediyor; ruh gayet ince olan cevahir-i ferdeden ibaret olup muhalled değildir.” Bundan sonra Sofistaiyye felsefesi neş’et ederek nası akaid ve mahsüsatın her ikisinde şekke düşürüyor; Allah’ı ruhu adl-i mutlakı inkar ediyordu. +Sonra Sokrat Eflatun Aristo ve tabi’leri zamanında bilad-ı Yunaniyye’de Ruhiyyun felsefesi yükseliyordu; lakin her asırda bunlara muhalif bazı efrad bulunuyordu; Aristo’nun tilmizlerinden olan Savferastis [Theophrastus] de bunlardandır; asıl bunların en büyükleri Epikür idi. +Epikür kable’l-milad’de tevellüd etmiş idi; kitabından ilahiyyat kısmını kaldırarak cevahir-i ferde mezhebini te’yid ediyordu. +Epikür öyle zu’m ediyordu ki: +Cevahir-i ferde feza-yı na-mütenahide bi-nefsihi hareket-i daime ile müteharriktir; bunların bazısı diğeriyle tesadüm edince zevbe’in hareketi gibi bir hareket hudus ederek ittifak ve tesadüfle –kasd ile lifeye müeddi olmuştur; yani ecza-i ferdenin ittifakı olarak yekdiğeriyle temas etmelerinden suret ile terkib vücuda gelmiştir. +Bilahare Epiküriyye’den sonra bilad-ı Yunaniyye’de zuhur eden bazı hadisat ve din-i Mesihi’nin de gelmesiyle maddiyyun felsefesine bir durgunluk bir uyuşukluk arız olmakla Aristo ve Eflatun felsefesi ihraz-ı siyadet ederek evc-i a’laya su’ud ediyordu. +Lakin Mesih’den sonra on altıncı asrın bidayetlerinde bir kitap neşr etti; Bombatiyos o kitabında ruhu inkar ediyor; bedensiz ruhun kaim olması müstahil olduğuna zahib oluyordu. +On altıncı asrın nihayetlerine doğru Fransız feylesoflarından Casandi Bombatiyos’u ta’kıb ediyor; maddiyyun felsefesini tecdid ederek Bombatiyos’un zu’munu te’yid ve onun üzerine daha ziyade ediyordu. +Sonra on yedinci asırda İngiliz feylesoflarından John Locke zuhur etti. +Bu feylesof da nefis için ma’arif-i gariziyye olduğunu inkar ediyor; akl-ı insaniyi üzerine mahsüsat-ı hariciye matbu’ olan levh-i mücellaya teşbih ediyordu. +John Locke’nin nazariyesine göre “Akılda tevellüd eden her şey tarik-ı havas ile varid oluyor tarik-ı havasdan varid olmayan şeyler akılda tevellüd edemiyordu.” On sekizinci asırda ise Fransa’da Patris Bill[?] zuhur ediyordu. +Bunun mukarreratına göre: +“İlhad i’tikadat-ı hurafiyyeden efdal idi; huluda ve Cenab-ı Hakk’a i’tikad etmeksizin de ümmetin kavam ve bekası olur idi” yine bu asırda Feylesof De La Mettrie bir kitap neşr eder ki masadır-ı ilmin yalnız havas olduğunu madde ile ruhun her ikisi de bir şeyden olmadığını söylüyordu. +Alman feylesoflarından Holbach da bunun tarikına süluk etmişti; Holbach diyordu ki: +Her şey tabi’atte mahsurdur; ma-vera-yı tabi’atte hayalin tevlid eylediği şeylerden başka hiçbir mevcud yoktur. +Holbach esbab-ı gaiyyeyi yani kainat ve ecza-i kainatın gayat-ı mukarrere makasıd-ı mu’ayyene için halk olunduklarını da inkar ediyordu. +Mesela: +Bunlara göre gözü –öyle diğerlerinin kail oldukları gibi– kendisiyle görülmek nuruyla nail-i hidayet olunmak maksadıyla fevkattabi’a bir kuvvet göz bulunduğundan dolayı hayvanat da onunla görmeye Vaktaki Dairetü’l-Ma’arif müelliflerinden olan Didon [Diderot!] Fransa’da zuhur etti. +O zaman maddiyyun mezhebi şayi’ olmaya başladı. +Didon diyordu ki: +Maddeden başka mevcud yoktur; bakınız hararet vasıtasıyla yumurtadan bir zi-hayat vücuda getirmek cından ibarettir. +Yalnız bu nazariye ile İlahiyyunun bütün nazariyatının batıl olacağı i’tikadında bulunuyordu. +Didon’a göre vücud maddede olan bir tebadül daimi bir ihtimar idi. +sene-i miladiyyesinde tevellüd eden Fransız feylesoflarından Condillac da Didon’a iltihak ediyordu. +Çünkü bu feylesofa göre nefis ile aklın her ikisi de harekat-ı asabiyyeden başka bir şey değildi. +“İnsanın her tarafı a’sabdır” mesel-i meşhuru da buradan mütevelliddir. +çünkü bu da ruhu huludu inkar ediyor vahyi tekzib ediyor bütün edyana ta’n u teşni’ ediyordu. +ta maddiyyun felsefesinin zuhuru ancak ikinci asr-ı hicriye tesadüf ediyordu. +Çünkü o zamanlar bazı kütüb-i evail tercüme olunmuş idi; lakin onların mezhebleri neşv ü nema bulmadığı cihetle ıdlal ettiği kimseler pek mahdud idi. +Bu felsefenin ezhan üzerine adem-i satvetinin esbabından birisi de: +Ümranın terakkısi hareket-i ilmin tenşitı ruh-ı hürriyyet ve selameti neşr etmesi her mezhebde mübahaseyi mübah kılması hususunda İslam’ın yapmış olduğu te’sir idi. +Bu nur-ı medeni-i müstefiz nüfusu muhasama-i dinde tarafgirlikten men’ ediyordu. +Lakin şarka doğru akıp gelen hadisat-ı mü’lime dolayısıyla şarkta olan her hareket hatta hareket-i ilhad da tevekkuf etmiş idi. +On dokuzuncu asırdan i’tibaren ise müessesat-ı felsefesinin nazariyatını iktibas etmeye başladılar. +Bu suretle o zamana kadar durgun olan maddiyyun felsefesi yine canlanıyordu: +Doktor Yakub Sarruf ile Faris Temr el-Muktetaf Mecellesi ile bu felsefeyi Suriye ve Mısır taraflarında neşre kıyam ettiler. +Şu kadar var ki mecellenin kari’lerini –ki en büyükleri ehl-i i’tikaddandır– iğzab etmek korkusuyla bunlar sırf maddi olan fikirlerini cehren ortaya koymaya pek de kadir olamıyorlardı. +Doktor Şibli Şümeyl ise kalben bunlardan daha cüretkar şekimette bunlardan daha şiddetli olduğu cihetle mebadi-i maddiyesini bütün sarahatiyle alenen ortaya koydu; halık te’alayı ruhu huludu inkar eyledi; kırk seneden beri yazmış olduğu şeylerin hepsinde maddiyyun mesleğini pek müfrit bir surette müdafa’a ettiği gibi el-yevm de şeci’ bir müdafi’ gibi meslek-i maddiyyunu müdafa’a etmektedir. +Binaenaleyh şarkta maddiyyunun reisi Doktor Şümeyl Şibli dersek ta’accüb olunmamalıdır. +Şibli Şümeyl allame Buhner’in Darwin mezhebi üzerine olan şerhini Arapça’ya tercüme ettiği gibi onun felsefesini te’yid hususunda hayli risaleler de yazmıştır; bu suretle nüfusda epeyce bir iz bırakmıştır; binaenaleyh bu memlekette maddiyyunun istinad ettiği usulleri nakz ederek felsefe-i ruhiyyunu takviye etmekteki garaz ve maksadımız da onun felsefesiyle yazılarını ibtal etmek olacaktır. +lesoflar mezheb-i maddiyyunun imamlarıdır ki: +Milad-ı bulunarak gayr-ı munkatı’ silsileler te’lif ettiler. +Lakin bunlar hiçbir asırda on dokuzuncu asrın ahirindeki kadar kaviyyü’ş-şekime şedidü’l-mümarese olmamışlardır; çünkü bu asırda pek çok mebahis zuhur ediyordu: +Mesela tabakatü’l-arz mebahisinde Lil nebatatta Noden hayvanatta Cibel ehafirde Agasin asl-ı hayat ve tevellüd-i zati tevellüd bi-nefsihi de Hegel Cicer maddenin aslı mes’elesinde Vilyam Tomson gibi feylesoflar zuhur ediyorlardı. +hebinin binası bunlar ile tamam oldu. +Sonra Şarl Darwin gelerek felsefeyi tahavvül yahud neşv ü irtika felsefesiyle bu bina-yı aliyi tetvic etti; bu suretle maddiyyun felsefesi gaye-i kusvaya baliğ oluyor buna mukabil de ruhiyyun felsefesinin ma’alimi indirasa yüz tutuyordu. +Eğer maddiyyundan hatta fizyoloji kebir Russel Wallace tabakatü’l-arz ulemasından Oliver Lodge üstazü’l-kimyavi William Crookes İngiliz Cem’iyyet-i ilmiyesinin rüesasından allame ve feleki-i şehir Almanyalı Zolter ile Fransalı Camille Flammarion ve hadd-i hesaba gelmeyen daha bir çok zevat gibi bizzat felsefe-i maddiye müessislerinden olan e’azım-ı ricalin mebahis-i nefsiyye-i tecrübiyye ile diğerlerine karşı çıkmaları olmasaydı felsefe-i ruhiyyun bir daha belini doğrultamayacak nisbette zevale mahkum idi. +Fakat bir kısmını şimdi ta’dad ettiğimiz diğerlerini de tafsilen bahislerini serd edeceğimiz yerde zikr edeceğimiz bu zevat ile felsefe-i ruhiyyun düştüğü yerden yine kalkıyor ve kava’id-i hissiyye-i tabi’iyye üzerine yun felsefesi beynine öyle bir muharebe çarpışma girdi ki: +Safahat-ı tarih mislini bile kayd etmemiştir. +Sonra kendisine mu’avenet gösterildikçe felsefe-i ruhiyyun daha ziyade parladığından maddiyyun felsefesi buna karşı mebahis-i ruhiyyeye muttali’ olmayan yahud li-sebebin mine’l-esbab muttali’ olmak istemeyen rüesadan başka melce bulamıyordu; Biz maddiyyun mezhebinin esası olan usul-i tabi’iyye ve furuz-ı ilmiyyenin künhünü beyan etmeden evvel bu ma’reke-i vetlerinin mecmu’u hakkında kariin bir ilim edinebilsinler! +Binaenaleyh evvela asl-ı madde hakkında maddiyyun mezhebinin ne olduğunu sonra vahdet-i tabi’at sonra hayat hakkındaki fikirlerini daha sonra Darwin mezhebini hudus-ı halkı fi’l-i nevamisi ile ta’lil etmelerini bunun üzerine bina ettikleri nefy-i halk ve nefy-i ruh mes’elelerini izah edeceğiz. +Bunların hepsinden sonra da bu ilmi mes’elelerin hepsinde bizzat kendi üslubları üzere münakaşa ederek sonra ruhiyyun felsefesini bast u temhid ve bu felsefe-i cedidenin Allah ruh beka akıdesine ne suretle yardım ettiğini bu felsefenin gerek şimdiye kadar ihdas ettiği gerek bundan sonra alemde meydana getireceği inkılabat-ı makbuleye NASRANIYET’IN HAKSIZLIKLARI Cenova Darülfünunu elsine-i şarkiye Profesörü Edward Monte mezkur müessesede ahiren verdiği bir konferansda retten bahsetmiş ve müslümanlarda başlayan asar-ı teali ve teceddüdü huzzara tarihi ve mahsüs bir surette tefhime çalışmıştır. +Müşarun-ileyhin beyanatı diyanet-i mübeccele-i İslamiyye’nin maaliyat ve hakayıkı hakkında bir şahid-i adil olmakla beraber İslamiyet’i hakkıyla tedkık ve ta’mik etmek arzusunda bulunan munsıf Avrupalılara büyük bir taziyane-i teşvik makamında kaim olmuştur. +Denilebilir ki şu son zamanda Avrupa muhitinde İslamiyet’in ma’aliyatı hakkında hüsn-i şehadet edenler içinde Profesör Edward Monte kadar serbestane ve bi-tarafane Profesör İslamiyet’i yalnız tarihi bir noktadan değil ahlakiyat ve ictima’iyat noktalarından da dur u dıraz tahlil etmiş ve bu ana kadar Avrupalılarla Hıristiyanlarca mechul ve gamız kalan hakayık-ı İslamiyye’yi derin bir tetebbu’-ı alimane neticesinde keşf ederek meydana çıkardığı hak ve hakıkatleri medeni vatandaşlarının nazar-ı dikkatleri önüne vaz’ etmekle o biçare gafil adamları ağır bir uykudan giran bir kabusdan uyandırmaya sa’y ü cehd eylemiştir. +Cenova gibi Avrupa’nın en müterakkı ve hür bir muhitinden ve oradaki darülfünunun hitabet salonundan yükselip de Hıristiyanlığın en kesif ve muzlim vadilerinde velvele-endaz olan bu sada-yı hakıkat nefir-i hürriyyet Avrupa Sosyalistleri üzerinde fevkalade bir te’sir husule getirmiştir. +Biz kuvvet-i kalb ile iddi’a edebiliriz ki Cenab-ı Hak imanı şikar insanlara göstermek lutf-ı celilinde bulunmuştur. +Hıristiyanların Hıristiyan mütefekkirlerinin İslamiyet hakkındaki hüsn-i şehadetleri medh ü senaları Avrupa’da Müslümanlık lehinde azim bir cereyan hasıl ettirmiştir. +Lozan’da intişar etmekte olan La Bloche gazetesi muhterem profesörün nutkundan beyanatından haber verdiği sırada M le professeur Moontet de Yenève qrend chaudement la dèfense be l’Islam. +Diyor ki Cenova Darülfünunu profesörü Profesör Mösyö Monte İslamiyet’i pek samimi ve hararetli bir surette müdafa’a etmiştir. +Profesör cenabları hitabet esnasında demiştir ki “Din-i net-i feride olmaya herhalde layık ve seza-vardır. +Çünkü peyrevlerine sair dinlerden ziyade rehberliği haizdir.” Sevgili hatibin beyanatından kendisinin uzun bir müddet diniyye ve ilmiyyede bulunduğu ve bildiğini ebna-yı cinsine li-ecli’l-istifade öteden beri çalışmakta olduğu kolaylıkla anlaşılıyor. +Hatibin en mühim beyanatını teşkil eden atideki cümleleri kavs içine alıp muhterem kari’lerimizin tevsi’-i malumatlarına medar olmak üzere aynen tercüme ediyoruz. +“İslamiyet cidden mazlum ve mağdur bir diyanettir. +Din namına cümle ebna-yı beşere taraf-ı ilahiden halk nezdinde sefir ve mebusü bulunan Hazret-i Muhammed sallallahu aleyhi ve sellem vasıtasıyla inzal ve irsal olunduğu halde gayr-i müslimler onu tetebbu’ ve tedkık etmek istemeyerek daima cahilane amiyane bir surette yalnız aleyhinde bulunmakla bulunmakla te’min eden ruhban taifesinin la-ya’kılane ve mantıksız sözleri Hıristiyanları işbu yeni diyanetin mahiyetini öğrenmekten mani’ olmuştur. +Din ve dindaşlık noktasında yeni gelen bir dinin tedkıki vacib ve zaruri iken ruhban taifesi hıristiyanları telkanat neticesinde bu keyfiyetten uzaklaştırmışlardır. +Munsıfane düşünülürse her müdde’iyi bir kere dinlemek hüküm verilebilir. +Her söz söyleyen adamın yalancı olması lazım gelmeyeceği gibi sözünü dinlemekten de tehaşi etmek lazım gelmez. +Bizi yeni bir çığıra pek cedid bir ayine da’vet eden İslamiyet’in gulguleli sadalarına karşı kulaklarımızı kapamak ve asıl ve esasından künh ve mahiyetinden bir şey anlamaksızın revlerine –papazların sırf tavsiye-i menfa’at-perestanelerine tebe’iyyet etmiş bulunmak için– küfür ve şütum savurmak ve her müslümanı fena hain gaddar vahşi hunhar tanımak doğru bir şey midir? +Bu münevver asırda parlak devirde bu gibi mu’amelat-ı muta’assıbane hiçbir vechile kabil-i afv olamaz. +Kur’an’ı sathi bir surette okuyanlar Hazret-i İsa hakkında pek nazikane ve hürmetkarane beyanata tesadüf ederler. +peygamber için bu kadar sitayişkarane şehadatta bulunması cidden büyüklüğünü gösterir. +Arabların İslamiyet’den evvel halleri malumdur. +Ahlak namına bir şeyleri kalmamıştı. +Dinleri yolları hep hurafat ve esatirden ibaretti. +Aralarında kuru bir kibir ve azamet fesad ve nifak sefk ve kıtal hüküm-ferma Putlara hedaya ve nüzur takdim etmek hayır ve şer ile tefe’ül ve teşe’üm-i hisal zemimesi gereği gibi münteşir idi. +Birbirlerini öldürmek maktulün malına karısına atına sahib olmak gibi mezmum adetler fevkalade bir an’ane şeklini almıştı. +Kabail ve tavaif beyninde müşacere ve niza’ harb ve kavga hiç eksik değildi. +Her şeyden ziyade yaşamak hak ve salahiyetine malik olan kız çocukları ma’sum ve her şeyden bi-haber oldukları halde sırf anane-i heva-perestane saikasıyla o biçareleri diri diri mezarın a’makına gömmek adeti o kadar haksız ve insaniyyete mugayir bir mu’amele teşkil ediyordu ki: +İslamiyet –her bir mezayasından sarf-ı nazar– yalnız bu zemimeyi men’ ettiği için cidden şayan-ı tebcil bir meslek telakkı edilebilir. +Fakat İslamiyet yalnız bu kadarla iktifa etmemiş ve gitgide yete mahsus bilcümle adat-ı kabiha ve ef’al-i mezmumeyi tebdil etmiş ve onlar yerine hasenat-ı ahlak yerleştirmiştir. +Tamamıyla İslamiyet’den evvel bedevi ve anarşi bir halde yaşayan Arabları daire-i kanun ve medeniyyete idhal eden bu yeni din peyrevlerine ebedi bir hayat safi ve zülal bir hulk bahşeylemiştir. +Az zamanda seyyiatı hasenata tebdil ve zulm ü buğatı adl ü insaniyete çeviren diyanet-i mezkure kadar seri’ü’tte’sir kaviyyü’l-avamil hiçbir din ve meslek tasavvur olunamaz. +Kaht u fıkdan azab-ı vicdan ve mahrumiyet içinde yaşayan kavm-i Arab’a selsebil-i feyz ü fütuhatı açan müslümanlık fehm ü idrakin fevkinde fikir ve tasavvurun üstünde peyrevlerine sa’adet yollarını gayelerini bi-hakkın te’min ederek mev’ud olan uhrevi sa’adete kavuşmaktan evvel füyuzat-ı dünyeviyyeyi onlara ihsan etmek suretiyle bütün meva’idini ifa ve ikmal eylemiştir. +dı derin düşünülmüş ve zemin ve zamanın ihtiyacat-ı ruzmerresine göre tanzim ve tertib edilmiştir. +Diyanet-i İslamiyye’nin yegane düstur-ı mütteba’ı bulunan Furkan tabi’lerine hem hayat-ı hususiyyeyi hem de umumi surette yaşamayı öğreten bir dindir. +İçinde mu’amelat-ı şahsiyye beytiyye aileviyye selam ve mu’aşeret adab u erkanı alış-veriş mu’amelat-ı dünyeviyye muhakemat şehadet red ve nakz-ı da’va nakz ve ibram-ı miras ve ona mümasil hayatın her hatvesinde muhtacün-ileyh olan bilcümle mesail ve keyfiyat tayy ve tahdid edilmiş ve ma’na-yı sahihiyle şer’i ve kanuni bir din teşkil etmiştir. +Aynı zamanda gayr-i müslimlerin müslimlere karşı olan hukukunu iltizam ve teslim eyleyen diyanet-i İslamiyye İslam diyarında imrar-ı hayat ve evkat eden gayr-i müslimlerin her hakkını tasrih ve ufacık bir vergi mukabilinde vayedar-ı feyz ü hürriyyet etmiştir. +Müstevli ve hakim bir şahsiyetin mahkum üzerinde te’min etmek istediği bu kadar az bir hakkı yalnız İslamiyet kabul ediyor. +Halbuki el-yevm alem-i Nasraniyyet ve hükumet-i Mesihiyye nüfuz ve muhiti içinde yaşayan İslamlar’a diyanet ve hükumat-ı Nasraniyye İslamiyet’in hıristiyanlara bahşettiği yüzde bir raddesindeki hakkı te’min etmemiştir. +Buna en yakın ve kestirme şahid olarak müslümanların Fransa ve halet-i ruhiyye ve hukukıyyelerini göstermek kafidir. +Memalik-i Osmani’de İran’da Mısır’da yaşayan mes’udü’l-hal Hıristiyanlar kadar o diyar-ı İslamiyye’de hiçbir müslüman tasavvur olunmaz. +İktisadiyat ve imtiyazat noktasından oradaki hıristiyanlar adeta birer unsur-ı hakim halini almışlardır. +Kendi ülkelerinde hakim oldukları halde müslümanlar tamamıyla garib ve fakır bir halde yaşamakta ve kana’atkarane bir hayat geçirmektedirler. +Ciddi ve medid tetebbu’um neticesinde İslamiyet’in umumi ve iştiraki bir din isti’dadını haiz olduğunu anladım. +Herkes bu diyaneti Kur’an’ın bir ayeti bu iddi’amı kolaylıkla isbat eder. +O da ayetidir ki hakk-ı mülkiyyeti yalnız Halik’a Cenab-ı Hakk’a hasr ediyor. +İslamiyet’in hukuk-ı fıkhiyye ve şer’iyyesi tedkık olundukta hakk-ı mülkiyet cidden sade ve basit bir şey teşkil eder. +Bundan maksad mütegallibe ve müteneffizenin teğallüb ve nüfuzunu yok etmekten ibarettir ki halk arasında tabi’i bir müsavat-ı hukukiye icad eylemek fikridir. +Din-i Mesih ile onlara peyrev olan hükumat-ı Nasraniyye’nin düstur-ı meşy ve hareketleri taban tabana İslamiyet’e muhalif olup el-yevm Avrupa’da teğallüb sayesinde pek ali elkabı haiz nice müteğallib ve müteneffizler vardır ki her biri muhteşem saraylara vasi’ malikanelere malik bulunmakta ve zavallı fukarayı kendi tanzim ettikleri kanun-ı Hiçbir din fukaranın ağniyaya karşı hukukunu İslamiyet kadar te’min etmemiştir. +Ruhbanın telkınat-ı bedhahaneleri neticesi olarak bu ana kadar Müslümanlık Hıristiyanlık nazarında pek fena tanıttırılmıştır. +Bu hale teessüf etmemek elden gelmez İslamiyet’in me’aliyyatı hıristiyanların nazarında mestur ve mechul kalmış ve buna en ziyade yardım edenler ise mürai rahibler olmuşlardır. +Rahibler İslamiyet hakkında bir takım iftira ve isnadatta bulunuyorlar ki cümlesi vahi iftiralardan ibarettir. +Hıristiyanlığın bütün nevakısı Kur’an’la ikmal ve peyrevlerine pek çok yeni ve müfid şeyleri öğreten İslamiyet Mesihiyyet’e karşı pek yeni ve müceddid bir din şeklini almış ve Mesihiyyet’in mükemmil ve mütemmimidir denilebilir. +Kur’an’ın bilcümle evamir ve nevahisi akıl ve tabi’atin kabul edeceği şeylerdir. +Asr-ı hazıra göre iştiraki bir din olduğu ayatından ve peyrevanının harekat ve sekenatından anlaşılır ki umumi bir diyanet olmak mahiyetini haizdir. +Çünkü umumun hakkını ahkamıyla muhafaza ve tahdid etmiştir. +cibenin neşv ü nemasını kafildir. +Bu babda Kur’an’daki binlerce ayat müfterilerin iftiralarını pek güzel isbat eyler. +tenakuh ve tenasülü yalan söylememeyi doğru şehadette bulunmayı temelluk etmeyi aldatmamayı ta’at ve leti hürriyeti ve her türlü ahlak-ı fazılayı iktisaba amirdir. +Hangi diyanet bir padişahı hal’ edebilir? +Hangi din büyükle küçüğün adalet nazarında mütesavi’l-hukuk olduğunu emreder? +Hangi din İslamiyet kadar infak ve hayratı emreder? +terilsin. +Peygamber’in hulefanın tercüme-i halleri okunsun. +O zaman Müslümanlık’la müslümanlar kadar muhterem bir din ve ümmet olmadığı derhal tasdik edilir. +Binaenaleyh İslamiyet sera-ser ahlakıyyatla mali ve meşhundur. +bilcümle esasatını ahlakıyat teşkil ediyor. +Denilebilir ki İslamiyet ahlakıyattan ibarettir. +Kur’an’daki ayeti Peygamber-i İslam’ın takdir ve tebcili hakkında nazil olmuştur ki bütün Tevrat ve İncil’de Musa ve İsa için böyle bir takdirname yoktur. +Vicdan üzerinde İslamiyet kadar eser bırakan ve hassas olan bir din bulunmaz. +... +Gibi ayat-ı Kur’aniyye İslamiyet’in ahlak ve vicdan üzerinde pek büyük müessir ve amil olduğunu göstermektedir. +rettir ki bunun aksini iddi’a edenler hakıkati örtmek istiyorlar. +Tarih-i İslam Peygamber’in gazvelerdeki muharebatını Muhacirin ve Ensar beynindeki te’lif-i kulubu kabail ve tavaif arasındaki harb ve kavganın ne suretle ibtal edildiğini usul-i meşveretle halifenin intihab ve ta’yinini şuranın bir emr-i mütteba’ bulunduğunu birinci ve ikinci halifenin adalet ve siyasetteki tecrübe ve ilimleriyle zamanlarındaki fütuhatı İran’ın Suriye ve Beytü’l-makdis’in Mısır’ın Irak’ın ne yolda İslam eline geçtiğini Muaviye’nin Amr İbnü’l-as’ın dehalarını hulefa-yı Beni Abbas’ın ilim ve fazilete olan ri’ayetlerini daha milyonlarca fezail-i İslamiyyeyi hakidir pek az hıristiyan bu hakayıka vakıfdır. +net olmasaydı Fransa ve İngiltere’nin müsta’meratını teşkil eden Sudan Çad Gölü Kadey ve sair Afrika’da bu kadar sür’atle intişar ile misyonerlerin mesa’ilerini ibtal etmezdi. +Hıristiyanlık’da İslamiyet kadar mezaya bulunsaydı hiç olmazsa o da İslamiyet kadar intişar ederdi. +Hıristiyanlığın intişarı uğurunda bu ana kadar sarf edilen mesa’i nakid teşebbüsat İslamiyet için olsaydı zannederim ki yeryüzünde bir tek gayr-i müslim kalmazdı. +Tecrübe neticesinde Hıristiyanlık’da olmayan şeyler İslamiyet’de mevcuddur ki cereyan ve sirayetine hiçbir şey mani’ olamaz. +bu kadar mal ve nefis ile icabında diyanetine karşı fedakarlıkta bulunmak keyfiyeti İslamiyet’in pek metin bir din olduğunu te’yid ve isbat eylemiştir. +Ta’addüd-i zevcat nehy-i menahi ve münker nehyü’l-kü’ul hukuk-ı zevc ve zevce talak neşr-i ulum ve fünuna dair evamir-i Kur’an i öyle sabit ve la-yetezelzel bir programdır ki misyonerlerle ruhbanın her safsatasını ibtale kafidir. +Bütün ma’nasıyla İslamiyet necah ve felahı mülzim bir dindir. +Müslümanlarda aynı zamanda Hıristiyanlar kadar asabiyet yoktur. +Avrupa’nın iyi şeylerini alıp memleketlerinde tatbik ediyorlar. +Hindistan’da Cava’da memalik-i Osmaniyye’de Mısır’da Afrika’da bulunan müslümanlar Avrupa tarzında gayet güzel mekatib hastahaneler darussına’alar ve onun gibi nafi’ ulum ve fünunu sanayi’i intihab ve ta’kıb eyliyorlar. +Avrupa’nın Hıristiyanlığın iyi şeylerini medh ü sena etmektedirler. +En son bir söz olmak üzere ayetini enzara arz etmekle iktifa ediyorum. +Hangi diyanette bu kadar uhuvvet esasatı vardır? +Hıristiyanlık peyrevanına tamamıyla ayrılık gayrılık öğretmekten başka bir şey yapmamıştır. +Milyonlarca fakır ölse can çekiştirse Avrupa ağniyasının nazar-ı re’fet ve merhametini celb etmez. +Bu kadar hassas olan bir diyanete artık ta’n ü teşni’ etmekten ahlak namına hıristiyanlarla ruhbanlarını men’ ederim. +Binnetice diyebilirim ki alem-i Nasraniyyet bu ana kadar ve bir türlü künhüne nüfuz-ı nazar etmemiştir. +İslamiyet’i Kur’an’dan tarih-i İslam’dan siyer-i nebeviyyeden öğrenmeliyiz de ondan sonra bir diyeceğimiz kalırsa demeliyiz. +Yoksa sellemehü’s-selam dört yüz milyon teba’aya malik azim ve muhterem bir diyanete karşı lafla hürmetsizlikte bulunmak hakperest ve hür meşreb ve munsıf milletlere yakışmaz…” Muhterem Profesör Monte’yi beyanat-ı hak-guyanesinden dolayı samim-i kalbimizden tebrik ve bu makaleyi hoca efendilerimize bir iki kere okumayı halisane tavsiye ederiz. +Allah cümleyi ıslah etsin demekten başka bize bir şey düşmez. +TOKYO’DA UMUMI SERGI Efrenci Mart’ın yirmisinde küşad olunan Devr-i Hazır Tapişo Sergisi birkaç vakitten beri bütün vüsta Japonya alemini Tokyo’ya cezb etmektedir. +Her gün binlerle yolcular hususi seyyah trenleriyle Tokyo’ya şitab etmekte ve vatanlarının terakkiyat-ı hazırasıyla ayne’l-yakın kesb-i ülfet etmek için Avanova Parkı’nda birkaç mil murabba’ı arazi işgal eden ve Avrupa merkezlerinde birkaç seneler çalışarak vücuda getirilen büyük sergilere bile rekabet edecek derecede mükemmel surette tesis olunan sergiyi görmeye koşmaktadırlar. +Japonya milletinde daima göze çarpmakta olan teceddüde ve terakkıye doğru olan daimi heves bu sergi züvvarını nazar-ı tedkıkten geçirir isek pek açık zahir olmaktadır. +Hususen zira’at ve felahat şu’besini ziyaret eden sade-dil ve saf simalı köylüde ciddiyet her bir ufak şeylere kadar verdikleri ehemmiyet şüphesiz her bir ecnebinin hususen bir Osmanlı’nın nazar-ı dikkatini celb edeceğinden eminim. +Nisan’ın ikinci günü sabahdan akşama kadar sergiyi seyre hasr-ı vakit ettim. +Fünun-ı sına’iyyeden hiç birisinin mütehassısı olmadığımdan ekseriyetle nazar-ı dikkatimi züvvarın sima ve harekatı celb etmekte idi. +Hususen felahat şu’besini ziyaret ettiğim zaman bir ilm-i ruh müdekkıkı gibi züvvarın ahval-i ruhiyyesine dikkat ediyorum. +Serginin felahat şu’besi pavyonunun kapısı ağzındaki pirinç mahsulatı kısmında toplanan köylülerin adeselere müraca’at ederek pirinç mahsulatını fasulye tohumlarını buğday ot ve samanları tedkık edişleri sonra koyunlarından çıkardıkları kirli defterciklere kayıdda bulunmaları; bazılarının mevadd-ı müştehireye ait ne nakl edişleri bir başak karşısında sa’atlerce tevakkuf etmeleri bir kimyevi gübreyi ve o sayede hasıl olan enva’-ı mahsulleri imrene imrene seyr edişleri arkadaşları ile müdavele-i efkarda bulunmaları beni o kadar derin bir düşünceye daldırmıştı ki hemen defterimi alıp hatıratımı anında kayd etmeye şitab ettim. +Bu şu’beden çıkıp da müstemlekat şu’besine gittiğim zaman kendimi memurin ve darülfünun talebesi miyanında buldum. +Hususen Formoza Ceziresi kısmında tütün mahsulatını tedkık etmekte olan ticaret mektebi talebesi şeker mahsulatını tedkık etmekte olan kimyagerler mektebi talebesi mu’allimleri ile beraber her bir küçük numune karşısında tevakkuf ederek her numunenin hal-i hazırı mazisi ve istikbalde me ʼ mul terakkiyatı hakkında uzun malumat götürüp tahlil bile ettirmekte idiler. +Pedagoji şu’besine gittiğim zaman orada da yüzlerce darulmuallimin talebesine genç mu’allimler kafilesine tesadüf ediyordum. +Bunlar da kendi ihtisaslarına ait teşhir olunmuş eşyayı bütün ciddiyetleriyle tedkık etmekte sair binlerce züvvar ile hiç alakadar değilmiş gibi dinlemekte okumakta düşünmekte müdavele-i efkar etmekte idiler. +Bütün bu halleri hayret ve gıbta ile seyr ediyordum. +Kendimi vatanımı düşünüyordum. +Bizdeki laübaliliği vurdum duymazlığı istifade kelimesinin ma’nasından bi-haberliğimizi gözüm önünde tecessüm ettirdikçe tüylerim ürperiyor Sanayi’ şu’besine geldiğim zaman büsbütün hayretler basık yuvarlak yüzlü sarı renkli müstakbelin general “Nugı”si Prens “İto”su olmaya ihzar olunan bu mini mini Japonlar kimi su değirmenini kimi daha bilmem neyi tedkık dinlemekte idiler. +“Bir milletin istikbalini iktisadi isti’dadı vücuda getirir” derler. +Bu söz serginin vasatında ve gayet vasi’ göl sahiline geldiğim zaman hatırıma geldi. +Göl o kadar tezyin olunmuş o kadar tasni’ olunmuş idi ki bundan - ay akdem gölü gören adam şimdi onı tanıyamaz idi. +Hususen güneşin grubuyla gölün etrafındaki muhteşem sergi pavyonları elektrik lambaları arasında alevlenmeye başlayınca göl üzerinde nasıl bir aydın yoldan gitmeye hazırlandığını göstermekte rup “Biz ne için bunları yapamıyoruz.” Bize kim hail oluyor?” ne gibi mevani’ bizi böyle terakkiyattan men’ ediyor! +diye düşünüyordum. +Hatırıma devr-i sabıkın tarihi kapitülasyonlar Avrupa’nın rekabeti gibi mütenevvi’ sebebler geldi. +Her birini bir bir tedkık ettim hiç birisinin esaslı bir mani’ olabileceğine hüküm edemedim. +Demek ki yalnız bir sebeb kalıyordu. +O da bizdeki vatanperverlik kelimesinin anlaşılamamış olması idi… Çünkü Japonya bu sergiyi vatanperverlik hissiyatının te’siri ile o hissin teşviki ile o yüce duygu aşkına yapıyordu onu her vesile ile takviye ve tarsin etmek arzusuyla çırpınıyordu. +Sergide teşhir olunan eşyayı ebniye-i muhteşemeyi de kariin-i kirama ta’rif etmek hususunda da malumat vermek bulmaktaki aczimi his ederek onu vücuda getiren duhat-ı san’atın iktidarına hayretimi ketm edemeyerek yalnız en vasi’ surette teşhir olunan şu’abatı ta’dad etmekle kifayet edeceğim. +Şu’be: +Ta’lim ve Terbiye Şu’besi – Ta’lim-i umumi ta’lim-i ibtidai tali ta’lim tali fünun-ı mütenevvi’a mekatibi hıfz-ı sıhhat terbiye-i bedeniyye mektep binaları levazım kitablar haritalar modeller kütübhaneler etfale mahsus matbuat ve saire aksamına tefrik olunmuş ve gayet vasi’ iki binayı işgal etmekte idi. +Şu’be: +Sanayi’-i Nefise Şu’besi – Japon usul-i tersimi hüsn-i hat heykeltraşlık mi’marlık ma’den ve ağaçtan ma’mul kabartma ve mozaik eşya-yı nefise Avrupa usul-i tersimi levazım-ı tersim aksamına tefrik olunmuştu. +Şu’be: +Zira’at ve Felahat Şu’besi – Sebze meyve ot saman samandan ma’mul eşya tütün mahsulatı ve ma’mulatı konservecilik yağcılık şekercilik mevadd-ı gıdaiyye çuluk ıslah-ı ecnas-ı hayvanat zira’at ve felahate mahsus alat mezra’aların böceklerden hastalıklardan ve havadan vikayesi için isti’mali makbul alat ve mevad gübre enva’ı hıfz-ı sıhhat-ı hayvanat ve istatistik aksamından ibaret idi. +Şu’be: +Ormancılık Şu’besi.– Orman idaresi usul-i idare taksimat ormancılar cem’iyetinin istatistiki ma’lumat listeleri numuneleri orman idaresinin müzesi ormanların tarz-ı himaye ve tathiri orman kesmek için müsta’mel usul ve alat; nakliyat; ma’mulat; mahsulat; renkli ağaçların menafi’i mevadd-ı mi’mariyye; pamuk ağacı en mükemmel bir şu’bedir; avcılık avcılık için isti’mal olunan alat gıda tarz-ı himaye ve hayvanat aksamından mürekkeb olup serginin en mükemmel ve en vasi’ şu’abatından biridir. +Şu’be: +Balıkçılık Şu’besidir – Balık avcılığı alat-ı sefain gıda deniz mahsulatı mahsulat-ı bahriyye i’malathaneleri balık tuzlamak konserve yağ ihracı celatin istihsali inci mercan vesaire ma’mulatı tuczuluk balıkçılık hakkında resail ve malumat-ı istatistikiyye ve balıkcılık hakkında konferans salonu aksamına tefrik olunmuştur. +Şu’be: +Me’kulat ve Meşrubat Şu’besi – Kahve çay müskirat maden suları sirke ve enva’ı çiçekler ve müstahsalatı ekmek ve buğday ve sair unlar şeker patates şekeri şekerlemecilik ve tatlılar et yağ vesaire; hayvanat mutfak ve edevatı yemeklerin hüsn-i muhafazası ve levazımı aksamına ayrılmıştır. +Şu’be: +Ma’den Şu’besidir – Ma’denin usul-i istihsali Japonya’da mevcud me’adin demir ve kalay i’malatı taş kömürü neft ve gaz mahsulatı grafit sülfür fosfat ve asfalt ma’mulatı me’adin-i mütenevvi’a i’malatı madenciliğe ait alat-ı istatistik ve mücessem ma’nazır bu kısımda mevcud eşya-yı nadire hususen şayan-ı dikkattir. +Şu’be: +Kimya Şu’besidir – Kimya-yı umumi kalay asit vesaire; kibrit kükürt gazların enva’-ı usul-i istihsal ve isti’mali kafur ve kafur yağı ve usul-i i’mal ve istihsali teneke ve enva’ı ve usul-i i’mali enva’ yağlar ve boyalar ve usul-i sama tefrik olunmuştur. +Şu’be: +Boyacılık ve Nesc Şu’besidir – İpek mensucatı ve usul-i nesc ve alat. +Pamuk nesci ipek ve pamuk fabrikaları ağaç –pamuk– ipek mahlutu mensucat; keten ve mahlut mensucat boyanmış mensucat ve boyaların enva’ ve usul-i lemecilik yazmacılık elbise terzilik çamaşırcılık çorapçılık kolalı ma’mulat yatak ütücülük ve tarz-ı isti’mal; lekecilik aksamına tefrik ve taksim olunmuştur. +Şu’be: +Sanayi’ Şu’besidir – Demircilik bıçakçılık kağıtçılık ve kağıt; deri kösele ve taklidleri; taş ağaç pamuk cam kemik ve sair müzeyyenat-ı sına’iyye Japon lak boyası ve usul-i istihsali kuyumculuk kağıttan şemsiyecilik fenercilik levhacılık oyuncakcılık aksamından ibarettir. +Şu’be: +Mi’mari Mefruşat Şu’besidir – Binaların haritaları modelleri ve aksamı yangın ve hareket-i arzdan gayr-i müte’essir binalar ve onların inşasında müsta’mel mevad; usul-i tefriş ve mevadd-ı müsta’mele; parke mozaik cam ve saire; taş kiremit sun’i taş kireçin enva’ı ve i’mali kağıt levazım tavan ve usul-i binası; dam; tenvirat; hıfz-ı sıhhate muvafık ebniye ve levazım-ı bahçe ve havlu tezyinatı ve arsa taksimatı ahır vesaire. +Merasim ve idlerde kullanılan tezyinat ve numuneleri cenaze merasimi ve numuneleri aksamına münkasemdir. +Şu’be: +Alat ve Edevat Şu’besidir – Buhar ve suret-i telsiz ve saire. +Şu’be: +Münakalat ve Su İsalesi Umuruna Ait Şu’bedir – Burada beldelerin su lağım sokak tenvirat tramvay otomobil araba posta telgraf telefon hastahane tanzifat ve sairesine ait numuneler haritalar istatistik ve saire cem’ olunmuştur. +Şu’be: +İktisad-ı İctimaiye Ait Cem’iyetler ve onların usul-ı idaresi – Kooperatif şirketler usul-i idareleri netayici; amele hayatı amelehanesi küçük numuneleri iktisad sandıkları kadınlar ve hane hayatı ekseriyetle numuneler ve Serginin daha bir çok şu’be ve aksamı mevcud ise de kayd olunabileni bu kadardır. +El-yevm serginin hademe ve bekçi elektrik lambası kullanılmakta; yevmiye ila bin raddesinde zair gelmektedir. +Tatil günleri bine kadar tezayüd etmektedir. +Coğrafi kısmının Malayulu ve Formozlu ahali için birer küçük köy bina olunmuş ve Malayu’nun bir köşesinden yahud Formoza’nın bir dağından hiçbir farksız derecede i’mal olunmuş mahall-i mahsusa vardır ve orada tarz-ı ma’işetleri pek güzel gösterilmektedir. +Kezalik telsiz telefon ile serginin devairi beyninde konuşmak da mümkündür. +Evvela geçen mektubumda Külliye-i Osmaniyye-i İslamiyye hakkında söylediklerime bir zeyl-i zibende ve mes’ud olmak üzere ilave edeyim: +Elhamdülillah artık işini pek iyi bilmeye başlayan sevgili hükumet; Beyrut vaha-i irfanında bu müesseseye senevi bin iki yüz lira tahsis etmiş. +Seyf ü kalem-i Osmani’nin hami-i samisi Enver Paşa hazretleri de dört yüz lira teberru’ buyurmuşlar. +Külliyenin gayur reisi EşŞeyh Ahmed Abbas el-Ezheri hazretlerinin Darü’l-Hilafe’de mahalli matbuat imtinan ile verdi. +Bu muvaffakiyet filvaki’ Beyrut Maarif-i Osmaniyye-i İslamiyyesi için divane değilse bile müstakımane ve alimane bir adımdır. +Benim anladığıma göre Külliye-i Osmaniyye-i İslamiyye hükumetin mürakabe ve himaye gözlerine muhtac bir müessesedir. +Bu iki nazarı barıştırdığı gibi onlara bir de nevzad-ı birr u hayr kazandıracak olan vesile ise işte şimdi hükumetin pek a’la kavrayabildiği vaz’-ı übüvvet pek a’la gösterebildiği ruy-ı atıfettir. +Çünkü yine herkesle beraber benim de anladığıma göre devlet ve satvet; feth-i kulub sedd ü bend-i uyub biraz da afv-ı zünub demektir. +Ba-husus ba-husus.. +İlim; onun en emin ve namuskar zir-destanındandır. +Öyle ki metbu’ olmak zaruretini his etmişlerdir. +Külliye-i Osmaniyye İslamiyye’nin bu tatlı bahsi bana şunu da söyletmek istiyor. +Son çaresi doğruyu söylemekte kalmış olan bir milletiz hakıkatlerle sarmaş dolaş olalım. +Korkmayalım. +Külliye-i Osmaniyye İslamiyye son günlerde hatıra-i tesisi ihya emeliyle bir ihtifal yaptı bir tarafdan mektep musikası terennüm edecek diğer tarafdan talebe kazanan takımlara mükafat tevzi’ edilecekti. +Ben de med’uv bulunuyordum. +Muvaffakiyet ve şetaratle tatbik edilmekte olan proğram; bir tarafdan gönlümü nurlandırırken öbür tarafdan bütün bu işlerin başı olan muhterem Şeyh Abbas’ın büyük sarığını onun altındaki başını büyük sabrını büyük vekarını süzüyordum. +Tam bir ziyy-i alimane vakur ve geniş hutut-ı azm ve fetanet ile süslü bir sima-yı behic yüksek bir cebhe müstakım bir tavr ve bütün bu zevahir-i pakizenin altında senelerin teksif ettiği hatırat-ı cidd ü himmetin rehberi-i münevveri ile pek mevzun ve müstakım daraban ettiğine şüphe etmek caiz olmayan bir kalb-i tahir… İşte bu alemi heyecan-ı istiğrak ile temaşa bana kelimelerle tartılamayacak bir haz kazandırdı. +Sonra bir düşünce bir tehassüs bir tezekkür… Hemen hergün önünden geçtiğim bu müessese nazar-ı dikkati üzerine celb etmek için benden çok zaman istemedi bir müddet onunla böyle yalnız havassin vesatatını kafi görerek meşgul oldum. +Her geçtikçe gah gözümü gah kulağımı onunla oyalamak bana pek tatlı geliyor yorgunluğumu ta’dil ediyordu. +Nihayet harici tefahhusat hadd-i kifayeyi bulmuştu; havassimden bir ikisini doldurup taşıran bu mesa’ihane-i irfanı yakından görmek saikleriyle tanışmak zamanı gelmişti. +Bir gün artık başımla mu’arefesi pek de az olmayan darululum kapısından içeri giriverdim. +Esasen orada göreceğim bir iki şahsiyet-i amile bence az çok tanınmış Hayri Muhammed Abdüssettar Hayri Efendiler idi. +Bu iki meratib-i ilmiyeyi ifade eden M A; B A; F A derecelerinin üçüncüsüdür. +Siması; mübeşşir-i sa’y ü zeka olan Muhammed Abdülcebbar Hayri Efendi ile uzun uzadıya görüştük. +Bana ihtisar değil icaz tarikiyle anlattığını anladığım tercüme-i hali o kadar tatlı ve meraklı menkıbeler ile muttarız ki insan onları dinlerken vaktini pek müfid bir meşgalenin dam-ı teshirine kaptırdığını derhal anlayıveriyor. +Muhterem müdür efendi bana Hindistan’dan çıkmalarından tutarak Beyrut Amerikan Külliyesi’nde ikmal-i tahsil etmelerine kadar silsile-i hayatını teşkil eden halakat-ı neşat ve ıztırabı birer birer fekketti; beni pek hoşlandırdı. +Bütün bunları burada tekrar etmeye [ne] lüzum vardır ne de zaman. +Biz hale gelelim: +Abdülcebbar Efendi; lutf etti birer birer dershaneleri dolaştırdı dersleri dinletti: +Ulum-ı diniyye kıraet-i Arabiyye Tarih-i Osmani…. +okunuyordu. +Tarih-i Osmani’de biraz tevakkuf edelim: +Mu’allim efendi Arapça sualler iradına başladı. +Talebe; dilinin döndüğü ilminin erdiği kadar cevaplar veriyordu. +Osmanlı tarihinin ve galiba diğer fenlerin lisan-ı tedrisine gelince: +İngilizce’dir. +Filvaki’ mekteb muştur. +Arapça dururken İngilizce Osmanlı –tarihi– fünun ne ise– okutmanın ma’nasını daha istediğim gibi ben de anlayamadım. +Daru’l-ulum müdür efendiden anladığıma göre şimdilik on bir on iki senelik takriben i’dadi derecesinde bir mekteb. +Gayesi ise cami’a darülfünun mertebesine erişmektir. +Nasıl ki bu sene Darü’l-Mübeşşirin-i İslamiyye ve Darü’l-muallimin namıyla iki şu’be küşadına yeltenilmiştir. +Resm-i iftitah cülus-ı hümayun yevm-i mebrurunda icra olundu. +Kavilden fi’ile geçmenin pek fazla uzamaması temenni olunur. +Abdülcebbar Efendi bu iki şu’be hakkında bana epeyce şeyler anlattı. +Maksadı gayeyi proğramları usul-i mesa’iyi birer birer söyledi. +Yazdırdı pek güzel. +Hemen Allah tevfik ihsan buyura. +Mektebin hal-i hazırında Arapça birinci seneden Türkçe üçüncü seneden İngilizce altıncı seneden başlıyormuş. +İngilizce Tarih-i Osmani takrirlerini dinleyen ve anlayan efendilerin Türkçe anlamamaları Arapçayı da –ber-mu’tad– dürüst söyleyememeleri gayretin bila-tefrik-i cins ü mahiyet ne kadar meftun ve hayran-kar olursam olayım beni yine şaşırttı. +Mütemeddin lisanlar bizim bugün su ekmek kabilinden havayic-i zaruriyemiz sırasına geçmiş ise de kendi lisanlarımızı ihmal etmenin de bir zaruret haline geldiğini! +iddi’a edecek derecede kendimizden geçtiğimizi havsalam almıyor. +Beyanname-i senevisinin maksad kısmında: +diyen bir müesseseden müslüman gönülleri başka şeyler bekler. +Yine senevi beyannameye göre da[ru]lulumun hami-i mu’azzamı; daimi ve ebedi emirü’l-müminin halife-i celalet-penah efendimiz hazretleridir. +Şeyhülislam efendi hazretleri de mu’avinidir. +Vali beyefendi reis-i fahrisi; isimleri birer birer sayılan bazı zevat-ı mühimme ve erkan da fahri azasıdırlar. +Gazetelerde okuduğuma ve mektep müdir-i gayurunun da te’yid ettiğine göre hükumetçe senevi altı yüz liralık kıymetdar bir mu’avenet deruhde edilmiş bununla pek çok şeyler yapılabilir. +Her şeyden evvel ni’met külfet mukabilinde olduğundan medresenin hakıkı maksad ve gayesi ta’ayyün eder. +Saniyen cami’aya darülfünun doğru yürünmeye başlanır bu sene resm-i küşad-ı kavlisi yapılan şu’beler tahakkuk eder. +Yukarıda Külliye-i Osmaniyye-i İslamiyye’den bahs ederken söylediğim gibi böyle fi sebili’l-ilm ve’t-te’arüf sarf edilen paralar ve himmetler; pek meşkurdur. +Hükumet hikmet ile müşterek yürüdüğünü bu suretle ammeye let olanlara daima insanı açık alınla hesab vermeye amade eden bir verziş-i pak ü hasen ile çalışmak mün’imlere de verdiğinin semerelerinden zevk alabilmek vazifesi teveccüh eder ki gerek hükumet ve gerek darülulum için buna muvaffakiyet pek ziyade şayan-ı temennidir. +Muhammed Abdülcebbar Hayri ve Muhammed Abdüssettar Hayri Efendiler; Beyrut’da “keşşaf”lıkın hadimlerinden olmak üzere de tanınmışlardır. +Mektebde bu hayata fi’l-Osmani Osmanlı Keşşafına Muhtıra ünvanlı bir risalecik de hediye ettiler ki şuracıkta bu münasebetle diğer lutuflarını da zam ederek kendilerine beyan-ı şükran etmek isterim. +Burada “Keşşaflık– izcilik” hayatı Darulmuallimin sayesinde uyanabilecek. +Geçende Osmanlığın yüzünü ağartmak keşşaflık hayatındaki semerat-ı muvaffakiyatından biri olmak üzere Trablusşam’a kadar bir yürüyüş yaptı; hepimizin yüzünü güldürdü. +Allah mülk-i Osman’ı darülmuallimin ve mu’allimler ile abadan etsin. +Darü’l-ulum müessisine geçenlerde Beyrut’un hemen hemen en safvet-şi’ar bir müslüman ceride-i yevmiyesi diyebileceğim Re’yü’l-am’da mektebin ahval-i idariyye ve maliyyesine dair bazı mühim sualler tevcih ediliyordu. +Beyannameyi meşguliyetten ziyaretlerimden pek ziyade şevk ve ümid kazandığım bu dar-ı irfanın matluba muvafık cevaplar vermiş olmasını pek ziyade temenni ederim. +şeklinde yazılmıştır. +Kitabından herhalde bir şey öğrendiğime kail bulunduğum La syrie Muharriri K.T. Khairallah Hayrullah Efendi; mektepler bahsinde darü’l-ulum için de şöyle bir iki satır tahsis ediyor: +“Müslümanların Beyrut’da epeyce faydalı ve ibtidai derecesinde bir mektepleri daha vardır: +Darülfünun. +Darülulum demek isteyecek Hindistan’da müslümanların Aligarh Koleji’nde okuduktan sonra ikmal-i tahsil etmek üzere biraderi Abdüssettar ile beraber Beyrut Amerikan Külliyesi’ne gelen Muhammed Hindli Muhammed Abdülcebbar Hayri tarafından tarihine doğru bu tarihde bir yanlışlık olmalı tesis edilmiştir. +Bu zatlar Anglo-Saxonne usulüne taraftardırlar ve bu müessese bu nevi’ dahilinde yegane yerli mektebdir.” Sözü kesmeden evvel darü’l-ulum için en doğru bir yol en feyizli bir sa’y en sadık bir sabah-ı istikbal ve müslümanlık aleminde bunlar sayesinde ebedi bir nam ve şükran temenni etmek isterim. +Ümmet-i Muhammed’in yegane destgiri mahrum yaşayan bir cema’atin İslamiyet’i şüpheye düşmüş olacağından din namına neşr-i ilim ve hüda edenlerin iman ve İslam esaslarını müslüman cema’atlerinin hayatlarında bir an evvel hakim etmek için var kuvvetle çalışmaları; laimin levmine cahilin alimlik da’vasında bulunanların nevmine bakmayarak hemen ka’be-i irfana doğru ilerlemeleri; bugün teklifat-ı diniyyenin birinci farz-ı aynıdır. +EY MÜSLÜMANLAR! +DININIZE SAHIB OLUNUZ! +el-Bellağ refik-i muhteremimizin başmakalesinden hulasa: +Ey müslümanlar! +Allah size o kadar ibret-amiz şeyler gösterdi ki: +Onların dehşetinden yırtılmadık yaka parçalanmadık kalb kalmadı; size karşı ben ne söyleyebileceğim ki sizin yanınızda en sadık hadis önünüzde fasl-ı hitab vardır. +Evet önünüzde Kitab-ı İlahi aranızda hadis-i Resulullah duruyor; onlar size her doğru yolu izah bütün perdeleri keşf ettiler onlar sizin siz gaflet uykusuna dalmış serir-i gaflette puyan olup gidiyorsunuz; Cenab-ı Allah’dan Kitab-ı İlahi’den sonra siz hangi kelama iman ediyorsunuz?... +Ey müslümanlar! +Cenab-ı Hak bütün perdeleri kaldırdı ta’kıb edilecek yolun en güzelini keşf ü izah etti; ben kuru laf ile sizi tasdi’ etmek istemiyorum; belki Cenab-ı Allah’ın Hazret-i Resulullah’ın size karşı olan emirlerini hatırlatmak ne ita’at edenler muhakkak surette en büyük fevz ü necata mazhar olurlar: +Ben size hatırlatmak istiyorum ve Cenab-ı Hak da şehadet ediyor ki: +Ben sizin için emin bir nasıhım. +Ey müslümanlar! +Siz Cenab-ı Hakk’ın kitab-ı kadimindeki: +“ Hep birden habl-i ilahiye yapışın birbirinizden ayrılmayın…” Kavl-i celilinden niçin gaflet ediyorsunuz? +Siz o kavl-i celilden neden bu kadar uzak bulunuyorsunuz? +Allah aşkına söyleyin: +Siz hangi bayrağın altında nuz?.. +Halbuki bu hitab ile muhatab olan siz evet yalnız sizin nefsinizdir. +Siz Cenab-ı vacibü’l-vücud hazretlerinin: +nazm-ı celilinden haberdar değil misiniz? +Allah aşkına söyleyin: +Siz hayrata müsara’at mı ediyorsunuz? +Yoksa ondan men’ etmeye mi çalışıyorsunuz? +Siz hangi bir ma’ruf ile mü’temersiniz? +Amir demiyorum; Sonra siz hangi münkerden nehy ediyor intiha ediyor demiyorum sunuz? +Siz azizün züntikam olan Vacibü’l-vücudun nazm-ı celilinden neden uzak duruyorsunuz?... +Söyleyiniz! +Zillet ve meskenetin fevkinde bir zulm görüyor musunuz? +Allah aşkına söyleyiniz! +Bütün bazular aleyhinize ictima’ etmiş bütün akvam mevcudiyetinizi kaldırmak üzere çalışır iken sizin aranızdaki bu fırkalar nedir? +Bu teşettüt ne oluyor?. +Sonra bir kere de asdakü’l-kailin olan Cenab-ı Hakk’ın: +kavl-i celilini tezekkür edin! +Taraf-ı linizin esbabı ne olduğu pek güzel anlaşılır! +Ey müslümanlar! +Siz; hikmeti her şeyi muhit olan Cenab-ı Ahkemü’l-hakimin hazretlerinin “Müminler ancak kardeştir…” “Müminler küffara karşı şiddetli kendi aralarında gayet rahim olurlar…” “Ey Müminler münaza’a etmeyiniz ki parçalanarak kuvvetiniz zayi’ olmasın” nazm-ı celilinden neden gaflet ediyorsunuz?.. +Söyleyiniz! +Siz yekdiğerinizin alam ve ekdarına müşareket ediyor musunuz; bela ve mihnet zamanlarında yekdiğerinizin eline yapışıyor musunuz? +İhvan-ı sadıkanızın hal ve hatırını soruyor onlara dest-i mu’aveneti uzatıyor musunuz; yekdiğere husumet etmeyerek mezahir-i hayat üzere ona şerik oluyor musunuz?. +Yoksa heva-yı nefsaniniz sizi faydasız lu’biyat nev’inden olan şeylere daldırdı niza’ ve şikak sizi birbirinizden ayırdı da eller yekdiğerinden iftirak ile korkaklık libasını giyerek kuvvetiniz zayi’ olup haib ü hasirinden mi oldunuz?.. +Ey müslümanlar! +İşte umumun salah ve selametine dair Cenab-ı Hakk’ın emr-i ilahisini gördünüz sizin salah ve selametiniz için getirilen bu ayetler adeta denizden bir katre gibidir; evet denize nisbetle bir katre su ne ise Kitab-ı Kerim’de sizin salah ve selametinize dair mevcud olan ahkam-ı celileye nisbetle bu ayetler de bir katre menzilindedir. +Şimdi bir de Nebiyy-i keriminizin bu hususda neler söylediğine kulak veriniz me’mul ki rüşd ü savaba erersiniz. +Bakınız! +Bütün kainat nazarında en büyük dahi en a’zam muslih tanınılan Peygamberiniz ne buyuruyor: +“ Yed-i ilahiyye cema’atle beraberdir.” Pek a’la siz müctemi’an yaşamaya çalıştınız mı ki: +Yed-i ilahiyye size mu’in olsun yed-i ilahiyye sizin fevkinizde olsun da siz de o sayede hizb-i ilahiden evet daima mansur ve muzaffer olan hizb-i ilahiden olasınız?! +Peygamberiniz “ Cema’at rahmet fırka fırka olup dağılmak azabdır” buyuruyor. +Acaba siz tefrika yüzünden düçar olduğunuz bu kadar vicdan-suz felaketleri cehennemi azabları his edebildiniz mi? +Ne gezer! +Siz hala haziz-ı gaflette yatıyorsunuz! +Peygamberiniz: +“Müslümanlar yekdiğerine nisbetle muhkem bir bina gibidir bazısı bazısını tutar” buyuruyor. +Pekala! +Siz hangi bünyanı vifak ve ittihad esası üzere teşdid ettiniz? +Evet izzet ve şevketinizin rükn-i a’zamı olan bu esas inhidama yüz tuttu; siz ise hala bunu nazar-ı ehemmiyete almıyor bunu takvime çalışmıyorsunuz? +Peygamberiniz “ Müslümanların misli bir cesedin misli gibidir: +Cesedin bir uzvu iştika edip elem-nak olduğu vakit sairleri de ona iştirak ederler” buyuruyor. +Nasıl! +Aranızda böyle bir rabıta his ediyor musunuz? +Yekdiğerinizin düçar olduğu alam ve ekdara karşı nefsinizde bir şey duyuyor musunuz? +Siz aranızda ne zaman böyle bir rabıta tesis edeceksiniz? +Damarlarınız ne zaman birbiriyle kaynaşacak? +Yazık ki sizler yerine şeklinde Buhari yerine ile Ahmed İbn Hanbel bir birinize mürtebıt değil belki tefrika ipleriyle ayrılmışsınız!!! +Peygamberiniz: +“Mü’min zilleti kabul etmez nefsini tezlil ve tahkır ettirmek mümine helal değildir” buyurmuyor mu? +O halde size ne oluyor ki: +Her nevi’ zillet ve meskenet müdhiş fırtınalarla üzerinize yağıyor da siz hiç de aldır mıyorsunuz? +Ey mü’minler biliniz ki: +Siz [başka dinden] değil Muhammedisiniz! +Muhammed’in ümmeti olan bir kimse nasıl olur da bu kadar zillet ve meskenete tahammül eder? +Ey mü’minler! +Peygamberiniz: +“Meskeneti kabul etmeyerek nefsini zelil etmeyerek yerlere eğilmeyerek tevazu’ edenlere müjdeler olsun!��� diyor. +Acaba şeref-i insaniyyete mehasin-i ahlaka mahsus olan bu şemail-i samiyyeden nefsinizde bir şey buluyor musunuz? +Yoksa tevazu’unuz ezlaliniz nefsinizi zillet ve hakarete ilka etti de oyunculara eğlence ekeleye lokma mı oldunuz? +Ey müslümanlar! +Peygamberiniz “ Dünya için hiç ölmeyecekmiş gibi çalış ahiret Allah’ın dostudur…”; “Allah tenbel kimselere buğz eder…” “Kadının elinde evinin hal ve şanını ıslah eden bir iğne fi sebilillah mücahede için erkeğin elindeki kılınç gibidir” gibi ümmeti hakıkaten terakkınin evc-i balasına çıkaracak bir çok şeyler öğretiyor. +Acaba sizler Nebiyy-i ekreminizin bu gibi vesayası ile amil oldunuz mu?... +Ey müslümanlar! +Evamir-i ilahiyyeyi istima’ sünen-i peygamberiye ittiba’ etmek istemediğimiz onlardan yüz çevirdiğimiz yen sabır ve tahammül edemeyeceği bu kadar felaketler bu kadar musibetler başımıza geldi. +Evet evamir-i diniyyeye ri’ayet etmekteki kusurumuzladır ki: +Maddeten ma’nen siyaseten ictima’an pek geride kalarak herkesin tama’ını kendimize çevirttik alem nazarında hem kendimizi hem dinimizin kadrini tenkıs ettik….” Meal-i şerifi: +Ebu Mes’ud Ukbe bin Amr el-Ensari el-Bedri radıyallahu anh’ın şöyle dediği rivayet olunuyor. +Resulullah sallallahu aleyhi ve sellem buyurdu ki: +Evvelki enbiyadan halka vasıl olmuş sözlerden biri de şu: +“Utanmayacak olduktan sonra istediğini yap” sözüdür. +Hadisin ravisi Buhari’dir. +Ebu Amr ve bir kavle göre: +Ebu Urvetü Süfyan bin Abdillah radıyallahu anh’ın şöyle dediği rivayet olunuyor: +Resulullah sallallahu aleyhi ve selleme: +“Ya Resulallah! +Bana İslam’a dair öyle cami’ bir söz söyle ki artık başka kimseye yahud senden sonra ona dair bir şey sormaya muhtac olmayayım” dedim. +“Bir kere Allah’a iman ettim de de ondan sonra istikamet üzere bulun.” Cevabını verdiler. +Hadisin ravisi Müslim’dir. +yerine [ . +Metinde senedi farklı yazılmıştır. +Meal-i şerifi: +Ebu Abdullah Nu’man bin Beşir radıyallahu anh’in şöyle dediği rivayet olunuyor: +Resulullah sallallahu aleyhi ve sellemin şöyle buyurduğunu Şübhesiz ki helal apaçıktır. +Haram da apaçıktır. +İkisinin arasında da çok kimselerin bilmediği bir takım müştebihat –yani helal mı haram mı herkese açıkça ma’lum olmayan şeyler– vardır. +Artık her kim şübheli şeylerden sakınırsa dinini ve ırzını tamamen kurtarmış olur. +Her kim de şübheli şeylerin içine düşerse haramın içine düşmüş olur. +Bunu yapan kimse davarlarını beylik korunun etrafında otlatan çobana benzer ki neredeyse korunun içine düşecek gibi olur. +Haberiniz olsun ki her padişahın kendine mahsus korusu vardır. +Unutmayınız ki Allahu tealanın korusu da haram ettiği şeylerdir. +Bir de agah olunuz ki cesedin içinde bir et parçası var. +İşte o et parçası sağlam olduğu zaman bütün cesed sağlam olur. +Bozuk olduğu zaman bütün cesed bozuk olur. +İşte biliniz ki o et parçası kalptir. +Bu hadis-i şerifi Buhari ile Müslim rivayet etmiştir. +Meal-i şerifi: +Ümmü’l-mü’minin Ümmü Abdullah Ayişe radıyallahu anhanın şöyle dediği rivayet olunuyor: +Resulullah sallallahu aleyhi ve sellem buyurdu ki her kim bizim şu işimize –yani dinimize– ondan olmayan bir şeyi kendiliğinden karıştırıp ihdas ederse yaptığı iş –yahud o işi yapan kimse– merduddur. +Bu hadis-i şerifi Buhari ile Müslim rivayet etmişlerdir. +Müslim’in diğer rivayetine nazaran da: +“ Her kim bizim işimizin –yani şer’imizin– hilafına olan bir ameli işlerse merduddur” buyurulmuştur. +Her Müslümanın Sarık Sarması Vacib midir? +Fahr-i kainat aleyhi ekmelü’t-tahiyyat efendimiz hazretleri müslümanlardan her ferde sarığın lüzumundan bahs ve sarık İslamlarla hıristiyanlar arasında bir alamet-i farika olmasını beyan ederek buyurur: +Yani “Biz maaşir-i müslimin ile müşrikler beynindeki fark kalansüveler üzerine sarık sarmaktır.” Diğer hadis-i şerifde: +Yani “Sarıkla kılınan bir namaz sarıksız eda olunan yirmi beş namaza muadil ve mukabil olur. +Ve sarıkla eda olunan bir Cuma sarıksız kılınan yetmiş Cuma’ya mukabil olur.” Diğer hadis-i şerifde: +Yani “Sarıklar Arap kavminin taclarıdır. +Yani Arab’ın izzet ve saadetlerinin devamı sarık sarmakladır. +Her ne zaman ki sarık sarmak sünnetine riayet etmezlerse izzet ve rahatlarını bırakmış olurlar ve zillete mahkum olurlar.” Diğer hadis-i şerifde: +Yani “Kalansüve üzerine sarık sarmak müşriklerle bizim beynimizde farktır. +Ve yevm-i kıyamette sarıkların her dolaması için Cenab-ı Allah sarık saranlara nurlar ihsan buyuracaktır.” Evvelki hadis-i şerif de sarahaten delalet ediyor ki sarık ulemaya mahsus bir kisve-i ilmiyye değil umum müslümanlara lazım bir kisve-i İslamiyye’dir. +İnsaf etmeli ki müslümanlar sair müslümanlar kisve-i müşrikinde bulunsunlar. +Bu haslet buhlün nihayet mertebesi ve kıskançlığın yukarı derecesidir. +Ulema bu sıfatı kabul etmezler. +hikmet-i ilahi cinsleri olan sair hayvanattan kesb-i kemalat rü’yet-i Rabbü’l-alemin ve dereke-i behaimde kalanlar hufre-i nar-ı cahime ilka olunmaları maslahat-ı Samedaniyyesi’ne mübteni olup hayır ve şerrin de zerre kadarı zayi’ olmayarak herkes ettiğini bulacağına dair Kur’an-ı Kerim’de nass-ı katı’ olmakla her müslüman meratib-i cennetin kusvasına nail olmak için esbab-ı adiyyenin her cüz’ünü fevt et[me]mesi lazımdır. +Hadis-i mezkurda ise sarıkla kılınan bir namaz sarıksız kılınan yirmi beş ve yetmiş namaza muadil olduğunu anlaşıldıktan sonra her namazın da yirmi beş ve yetmiş namazlık sevabdan mahrum kalmamasını ihtiyar eder hiçbir müslüman tasavvur edemeyiz. +Ve ahad-ı nasdan temeyyüz edelim diyerek sair müslümanların bu kadar sevabdan mahrumiyetlerini arzu edip sarık yalnız ulemaya mahsus bir kisvedir diyecek bir alim bulamayız. +Üçüncü hadis-i şerif ihbar ani’l-gayb babından olup Araplar izzet ve refahlarına hadim olan sarığı bırakıp ve sair feraiz ve süneni terk ve şer’-i şerife i’tisamla beşeriyete yoluyla hizmet edemediklerinden hakimler iken mahkum ve azizler iken zelil oldular. +Rahimahümullah. +Osmanlılar mucib-i izzet olan feraiz ve sünene devam ve bilhassa sarık sarmak sünnet-i nebeviyyesine i’tina ederek büyük büyük kavuklar telebbüs ile hakim-i cihan ve aziz-i zaman olmuşlardı. +Sonraları adat-ı İslamiyye ve adab-ı diniyyeyi unuta unuta hakimiyet mahkumiyete izzet zillete inkılab ede ede gördüğümüz hale geldi. +İşte bu hadis-i şerifden anlaşıldı ki sarık sarmak müslümanlardan her ferde lazım olduğu gibi refah ve saadete hadim imiş. +Dördüncü hadis-i şerif: +Umum müslümanların sair insanlardan fark ve temyizin sarıkla olmasını ifade ettikten sonra sarığın her dolamasına yevm-i ahirette bir nur i’ta olunacağını beyan buyuruyor ki müslümanlarda her ferd sarık sarsınlar fakat kısa ve küçük sarmasınlar zira sarığı uzun ve büyük olan müslümanın yevm-i kıyamette nuru da çok ve vasi’ olur ma’nasını ifade ediyor. +Bu ehadis-i nebeviyye ve kelam-ı Mustafaviyye’den müsteban oldu ki ulemanın mü’minin-i saireden temeyyüzleri sarıkla değil imiş ve her müslümanın sarık sarması icab edermiş. +Haki-zade Abdürrezzak Efendi her müslümanın sarık sarması icab eder da’vasında bulunuyor da’vasını ehadis Usul-i Hadis’e vakıf olmaksızın bir hadis-i şerifden ma’na çıkarmaya kalkışmak şübhe yok ki alimane olamaz. +Her kim ki ulum-ı şer’iyyenin erkan-ı mühimmesinden olan “Usul-i Hadis” fennine vakıf olmazsa hadis-i şerifden ma’na çıkaramaz çıkarmak isterse hataya dalale duçar olur. +Zamanımızda “Usul-i Hadis” bilmeyenlerin hadis-i şerifden ma’na çıkarmaya yeltenmeleri adeta moda hükmüne girdi. +Bunun için ne kadar teessüf olunsa yeri vardır. +Bu misilli kesan ehadis-i şerifeyi keyiflerine uydurmak muazzama vakıf olmaksızın ehl-i ilmin intikadatına kulak asmaksızın her nerede bir hadis görürler ise ondan maani müfrit ve mütecaviz diğer kısmı müfrit ve mütekasırdır. +Burasını iyice bilmek gerektir ki: +Fıkıh namına söz söyleyebilmek usul-i fıkıh bilmek şart-ı aslidir. +Fil-vaki’ usul-i hadis ve usul-i fıkıh bilmeyenlerin sözleri ehl-i ilm indinde asla mesmu’ olmaz fakat ekseriyeti teşkil eden avam için bir iz bırakacağından bu gibilerini “huzur-ı de Abdürrezzak Efendi müstahricdir fakat usul-i hadise vakıf değildir. +Eğer usul-i hadise vakıf olaydı zikrettiği hadislerin şayan-ı ihticac olmayacağını bilir idi. +Muma-ileyhin zikrettiği ehadis-i erba’a asla şayan-ı ihticac değildir. +Evvelen – hadisinin senedinde “Muhammed bin Rükane an Ebihi” zikr olunuyor. +hakkında: +“İsnadı mechuldür” diyor. +Nakıd-ı muhakkık Zehebi: +“Bu sened sahih değildir” dedikten sonra hadis-i mezkuru beyan ediyor. +Nakıd-ı şehir Sehavi hadis-i mezkura: +“Vahidir” diyor. +Nasıl olur da böyle zaif olan hadis ile ahkam çıkarılmaya kalkışılır? +Saniyen – hadisi nakıd-ı şehir Sehavi’nin tahkıkı vechile sabit değildir. +Nakıd-ı şehir İbni Deyba’ eş-Şeybani hadis-i mezkura “Mevzu’dur” diyor. +Mevzuat kitaplarının mu’teberlerinden olan Esne’l-Metalib : +Bu hadis sabit değildir diyor. +Meşahir-i muhaddisinden Kari Mevzuat’ında Menufi’den naklen “Bu hadis batıldır” diyor. +Böyle sabit olmayan mevzu’ olan batıl olan hadis ile ahkam çıkarmaya yeltenmek adeta ilm-i şeriat ile usul-i hadis Salisen – hadisinin bütün tarikleri nakıd-ı şehir Sehavi’nin Deyba’ eş-Şeybani’in ve Esne’l-Metalib sahibinin tahkıkleri vechile zaifdir; muhaddisin-i müşarun-ileyhimin beyanlarına göre hadis-i mezkuru Beyhakı Zühri’nin kelamından olmak üzere tahric etmiştir. +Zühri’nin kelamını hadis göstermek büyük gaflet değil mi? +Rabian – hadisini nakıd-ı şehir Sehavi lafzı ile zikrettikten ve bu yolda bir takım ehadis beyan eyledikten sonra hadislerin hepsine “biri birinden daha vahidir” diyor. +Nakıd-ı muhakkık Zehebi sarığın dolaması hakkında zikr olunan hadisi hakkında “Bunun senedinde İbrahim bin Abdillah bin Hümam vardır Darekutni İbrahim bin Abdillah bin Hümam hakkında kezzab demiştir” diyor. +vardır. +Mesela: +gibi ehadis nakıdin-i hadisin tahkıkı vechile ehl-i ilimce asla şayan-ı ihticac olamaz: +Birincisi Esne’l-Metalib’de beyan olunduğuna göre sabit değildir. +rec vardır. +–İbnü’l-Medini Ahves hakkında diyor. +–Zehebi Muhammed bin el-Ferec tercümesinde bu hadise “haber-i münkerdir” diyor. +Üçüncü hadisin senedinde Eyüb bin Müdrik vardır; İbni Main onun hakkında dediği gibi bir kere de “kezzab” demiştir. +Nesai ile Ebu Hatim onun hakkında “metruk” diyorlar. +İbni Hıbban “Eyüb bin Müdrik Mekhul’den bir nüsha-i mevzu’a rivayet etmiştir” diyor. +Dördüncü ve beşinci hadisler Sehavi’nin tahkıkı vechile zaif altıncı hadis nakıd-ı müşarun-ileyhimin tahkıkı vechile vahidir. +Evet sarık pek güzel bir kisvedir. +Fakat Müslümanlık kisve sünnet usul-i fıkıhda beyan olunduğu üzere adata tealluk ettiğinden naşi sünen-i zevaiddendir. +Yoksa sünen-i hüdadan değildir sünen-i zevaidi terk şer’an levm ve itabı mucib değildir. +Her sünnet sünnet-i hüda değildir. +Sünnet-i hüdayı terk levm ve itabı mucib olur. +Haki-zade Abdürrezzak Efendi’ye usul-i hadis usul-i fıkıh öğrendikten sonra ehadis-i şerifeden maani ve ahkam hiyyeye müracaat edip fukaha-yı dinin sözlerini anlamaya çalışmasını halisane tavsiye ederim. +hazretleri zırh giydiği vakit Resulullah efendimizi andırırdı. +Müşrikler ise peygamberimizi öldürüp Müslümanlığı kökünden bitirmek istediklerinden her biri Resulullah’ı arıyordu. +zannıyla vurup şehid etti. +Resulullah hazretleri de ordusunun sancağını amcası oğlu Ali bin Ebi Talib’e verdi. +“Muhammed katledildi” diye ortaya bir söz çıkması üzerine müslümanlar üç kısım oldu. +Bir kısmı Medine’ye kadar koşup başı kaygısına düştü. +Bir kısmı ortada kalıp ne yapacağını bilemez bir hale geldi. +Bir kısmı da Resulullah efendimiz hazretleriyle bulunup fedakarane döğüştü. +Birinci kısım Medine’ye doğru giderken Enes bin Nadr hazretleri “Ey Müslümanlar! +Muhammed öldüyse Allah bakıdir. +Siz de şehid olup peygamberinize kavuşmak istemez misiniz?” diyerek şehid oluncaya kadar sebat etti. +Müşrikler bu kahramana o derece saldırmışlardı ki muharebeden sonra vücudunda seksen bu kadar yara görülmüş ve burnu kulağı kesilip yüzü belirsiz bir hale getirilmiş olduğundan ancak parmaklarının uzunluğundan tanınmıştı. +Müslümanları sebata teşvik edenlerden biri de Sabit bin ed-Dahdah hazretleri idi ki başına toplanan birkaç fedai ile Halid bin el-Velid’in fırkası üzerine hücum etmiş ve Halid’in sapladığı mızrakla şehid olarak gitmiş fedai arkadaşları da onun gibi Allah yolunda can vermişti. +Müşrikler takım takım olup Resulullah hazretlerinin üzerine hücum ediyorlardı. +Umare bin Ziyad el-Seken hazretleri on dört arkadaşıyla üç defa bunlara karşı çıkıp düşünceye kadar döğüştü. +Sonra Peygamber’imizin yanına getirilip başı Resulullah’ın dizinde olduğu halde ruhunu teslim etti. +Ebu Said el-Hudri’nin pederi Malik bin Sinan hazretleri de bu sırada şehid oldu. +Bu öyle bir zat idi ki Resulullah efendimiz onun hakkında “Cennetlik birini görmek isteyen buna baksın” buyurmuştu. +Vehb bin Kabus hazretleri de iki defa Resulullah’ın üzerine gelen müşrikleri çevirdikten sonra üçüncü hücumda şehiden yere serildi. +Efendimiz onun başucuna gidip dua etti ve “Ya Vehb! +Senden hoşnudum” buyurdu. +Şehidlerden biri de Sa’d bin er-Rebi’ hazretleri idi ki: +Müsademe esnasında on iki kargı ile üzerine hücum edildiğini Peygamber efendimiz görmüştü. +Sonra onu arayıp bulmak selam yolladı. +Hazret-i Übey Sa’d bin er-Rebi’’i şehidlerin gövdeleri arasında buldu ve Resulullah hazretlerinin selamını söyledi. +Sa’d hazretleri Resulullah’a selam ve ihtiram yollamakla beraber cennet kokularını duyduğunu bildirdi ashab-ı kirama da Peygamber’e son derecede tabi’ olmaları lüzumunu vasiyyet etti. +Ondan sonra can verip cennete gitti. +Bir de Muhayrik hazretleri vardır ki: +Yahudi hahamlarından na vakf ettikten sonra Uhud Muharebesi’nde şehiden vefat eylemiştir. +Bir de Harice bin Zeyd hazretleri vardır ki: +Sa’d bin er-Rebi’’in amcası oğlu olup bunun da üzerine kargılarla hücum edilerek düşürülmüştü. +Yaralı olarak yerde yatarken Safvan bin Ümeyye gelip şehid etti. +Bu muhterem şehidlerden bir çoğu; ikisi üçü bir mezara konulmak üzere Uhud Dağı civarına gömüldüler. +Bazıları da götürülüp başka yerlerde defn olundular. +Resulullah hazretleri Uhud şehidlerinin mübarek gövdeleri arasında durmuş ve: +Bismillahirrahmanirrahim ayet-i kerimesini okuduktan sonra “Ya Rabbi! +Kulun ve peygamberin şehadet eder ki bunlar senin yolunda şehid oldular” buyurmuştu. +Allahu a’lem ayet-i kerimenin meali: +“Mü’minlerden bir takım merd adamlar vardır ki Allah bi-hakkın tuttular. +İçlerinden bazıları şehid oldu bazıları da şehid yahud gazi olmaya muntazır bulunuyor. +Her iki kısım da ahidlerini tebdil etmediler yani sözlerini değiştirmediler” bundan sonra da: +Ayet-i kerimesi vardır ki Allahu a’lem meali şöyledir: +“Çünkü Cenab-ı Hak sadık olanlara sadakatlerinden dolayı mükafat verecek ve dilerse münafıklara azab edecek yahud onlara tevbe ettirip tevbelerini kabul eyleyecektir. +Zira Allahu teala hazretleri tevbe edenlere karşı gafur ve rahimdir.” Peygamber efendimiz hayatta bulunduğu müddetçe Uhud şehidlerini ziyarete gelir ve diyerek onların ruhlarına selam verir. +Ve “Bunlar şühedadır. +Ziyaretlerine gelenleri bilirler. +Ve selam verenlere Sevgili kızı Fatımatü’z-Zehra radıyallahu anha hazretleri de iki üç günde bir mutlaka Uhud Dağı’na gider ve pederinin amcası olan Hamza hazretlerini ziyaret eylerdi. +Mezarının etrafını süpürür toprağının bozulmuş yerlerini düzeltirdi. +Bundan anlaşılıyor ki: +Şehidleri ziyaret etmek ve kabirlerini tanzim ve tezyin eyleyerek hürmette bulunmak lazım. +Binaenaleyh sen de bir şehid mezarı gördüğün vakit ona riayet et. +Bir Fatiha okuyup sahibinin ruhuna hediye eyle ki zattır. +Bu gibilere ölü! +Demek caiz olmadığına dair Allah’ın gönderdiği ayeti de sana nakletmiştim. +O ayetin ma’nasını unutma ve onlara karşı dirilerden ziyade riayet icab ettiğini hatırından çıkarma. +Muharebe bittikten sonra Resulullah hazretleri yanında bulunan yaralı ashabını topladı. +Ve kıbleye karşı dönüp Allah’a dua etti. +Ondan sonra da yola çıkıp Medine’ye geldi. +Uhud Muharebesi’nde yetmiş şehid verilmesi ve bir çoğunun yaralı olarak dönmesi müslümanları müteessir bırakmıştı. +Cenab-ı Hak onlara teselli olmak üzere şu ayet-i kerimeyi gönderdi: +“Bismillahirrahmanirrahim Allahu a’lem meali: +“Zaaf göstermeyiniz ve kederlenmeyiniz. +Eğer hakıkaten Allah’ın va’dine inanıyorsanız siz üstün geleceksiniz” ki Cenab-ı Hak yani bizim askerimiz elbette galib gelecektir buyurmuştur. +Allahu a’lem meali: +“Eğer sizin Uhud’da canınız yandıysa müşriklerin de o suretle yandı. +Cenab-ı Hakk’ın ehl-i imanı mütehayyiz kılması ve kimin sebat edip kimin etmediğine sizden şahid göstermesi için galibiyet ve mağlubiyet günlerini insanlar arasında dolaştırır yani bazen sizi bazen de düşmanlarınızı galib getiririz. +Yoksa Allahu teala zalimleri sevmez. +Keza galibiyetin gah bir tarafda gah öbür tarafda olması Allah’ın mü’minleri günahdan temizlemesi ve kafirleri helak etmesi içindir. +Yani siz şehid olursanız günahdan kurtulursunuz kafirleri öldürürseniz onları azaltır ve siz gazi olursunuz” Allahu a’lem meali: +“Sizden muharebe edenleri ve harp esnasında sabır ve sebat gösterenleri Allah bilip görmedikçe cennete gireriz mi sanıyorsunuz?” Allahu a’lem meali: +“Ölümle karşılaşmadan evvel ölmeyi yani şehid olmayı Allahu a’lem meali: +“Hazret-i Muhammed peygamberden başka bir şey değildir. +Ondan evvel de bir çok peygamberler gelip geçmiştir. +Eğer o ölseydi yahud öldürülseydi muharebeden kaçacak ve mürted olacak mıydınız? +Her kim muharebeden kaçar ve dininden dönerse Allah’a hiçbir zararı dokunmaz. +Cenab-ı Allah ise şükredenlerin ve sabır ve sebat gösterenlerin mükafatını verecektir.” Allahu a’lem meali: +“Allah’ın emriyle eceli gelmeyince hiçbir kimse ölmez. +Her kim dünya mükafatını isterse onu ona veririz. +Her kim de ahiret mükafatını isterse onu da ona veririz ve galibiyet [ve] mağlubiyet halinde şükredenlere yakında mükafat ihsan eyleriz.” Uhud cenginin mağlubiyetle neticelenmesi üzerine Medine’de bulunan ve müslümanların kılıcı korkusundan evvelce sükuta mecbur olan münafıkların şom ağızları açıldı. +Şehidlerden bahsederken “Bizimle beraber kalsalardı nafile yere ölmezlerdi” demeye başladılar. +Bunun üzerine Cenab-ı Hak: +Bismillahirrahmanirrahim. +Ayetlerini gönderdi ki Allahu a’lem: +“Ey mü’minler! +Seferde ölen yahud cengde şehid olan kardeşleri için yanımızda kalsalardı ölmezler ve katledilmezlerdi” diyen kafirler gibi olmayın ki Cenab-ı Hak sizin benzememenizi onlara dağ-ı derun kılacaktır. +Allah kimini seferde ve muharebe meydanında diri bırakır kiminin de hazarda ve oturduğu yerde canını alır. +Her halde Tanrı teala hazretleri sizin yaptıklarınızı görür ve bilir. +“Ey mü’minler! +Siz Allah yolunda şehid olsanız da ölseniz de Allah’ın hakkınızdaki mağfiret ve rahmeti elbet onların topladıkları dünya ni’metlerinden hayırlıdır. +“Siz ölseniz de öldürülseniz de mutlak ve mutlak ahirette Allah’ın huzurunda toplanacaksınız” demektir. +Şu ayetlerden mevt ve hayatın Allah’ın yed-i kudretinde olduğunu yani Cenab-ı Hakk’ın dilediğini yaşatıp dilediğinin ruhunu kabz eylediğini anlayan müslümanlar müşriklerin sözlerine kulak asmadılar. +Ve gerek ticaret için sefere gerek Allah rızası için muharebeye çıkmaktan geri durmadılar. +Hatta Uhud Muharebesi’nin ertesi günü yaralı oldukları halde müşriklerin arkasına düştüler. +Ve o galib düşmanı korkutup kaçırdılar. +ALLAH ALLAH EYYÜHE’L-MÜSLIMUN Esteizü billah: +dan lemean ederek gözleri kamaştıracak bir sür’at ile birden bire bütün dünyayı kaplamış idi. +Hicaz’ın kumlu sahralarından zuhur eden bir avuç müslümanlar birden bire şark ve garba yürüyerek en büyük mecd ü şerefi ihraz ettiler dünyanın zimam-ı idaresini ellerine geçirerek cihana hakim oldular. +Müslüman halifelerinin ağız ucuyla söylemiş oldukları bir sözü bir kuvve-i gaibe esir-i küre-i arzın her köşesine ve ümera ser-füru ediyor bütün cebabire secde edercesine yerlere kapanıyordu. +bir kere emir sudur edince artık şiddetlerinden kaplarına sığamayan her birisi birer arslan kesilen halk onun altında toplanır onun önünde ölümle boğuşurcasına muharebe eder nihayet ya onu al kanlara boyarlar; yahud fevz ü nusretle yurdlarına dönerlerdi. +dalgalar arasında düşman gemilerine doğru teveccüh edince onun satvetinden bütün milletler havf u hirase düşer hepsinin kalbine dehşetler ilka ederdi. +Müslümanlar için öyle ilimler öyle medreseler vardı ki: +O ve edeb hacıları için birer ka’be fen ve hakıkat talibleri için birer melce’ olmuştu. +Evet İslam’ın hal ve şanı müslümanların mazileri böyle dan tulu’ eden bir mecd ü şeref zalimleri yerlere ser-nigun ettiren bir nüfuz-ı kahir her şeye galib bir izz ü şevket ziyasıyla dünyaları dolduran bir ilim aktar-ı alemi taht-ı temlikine alan bir siyaset kalpleri neşat şuub ve kabaili itmi’nan uluları müslümanların siyasileri ne halde bulunuyor? +Kendilerini bu uykuya yatıran şeyler nedir?.. +Aman ya Rabbi! +Müslümanlar o dünyaları hayretlere unvan-ı celilini aldıktan sonra bugün bu kadar küçülmeye nasıl razi oluyorlar?... +O şan ve şerefden o rif’at ve azametten sonra bu kadar zillet ve meskenete nasıl tahammül ediyorlar!? +Ey müslümanlar! +Başınızdaki yangınlar felaketler haddini tecavüz etti; siz ise hala ne yapacağınızı nereye doğru gittiğinizi bilmiyor bir mübhemiyet içinde devam edip gidiyorsunuz. +Ne hayır ve menfaatinize aid şeylere teveccüh gösteriyor ne de aleyhinize çıkacak felaketinizi intac edecek şeyleri def’ etmeye çalışıyorsunuz!! +Ey müslümanlar! +Dehşetler garabetler ile memlu olan mecd-i sabıkınızı harikalar mu’cizeler vücuda getiren eslaf-ı tiniz için çalışmaya badi olur: +Ey müslümanlar! +Acaib ve garaib ile memlu olan tarihinize müracaat edin; din-i celilinizin ayatının işaret ettiği şeyler üzerinde biraz inceden inceye düşünün o zaman göreceksiniz ki: +Müslümanlık’la mecd ü şeref kuvvet ve satvet Müslümanlık’la şevket ve azamet kardeştir; bunlar Müslümanlık’tan kat’iyyen infikak etmezler. +Ey müslümanlar! +Şurasını muhakkak ve kat’i olarak biliniz ki: +İslam zaif olmak için gelmemiştir; müslümanlar zelil ve hakır olmak için yaratılmamıştır; Din-i İslam müntesiblerinin garbın müstebid ve zalim milletlerinin ahkam-ı müstebiddane ve zalimanelerine karşı boyun eğmeleri onların tahakkümleri önünde zelil ve hakır olmaları için gelmemiştir; belki müntesiblerinden her ferdin hür kavi re’yinde müstakil ratan Allah’ından başkasına boyun eğmemek Kur’an’dan başkasıyla amel etmemek için gelmiştir. +duğu her türlü şan ve şerefden mahrum bulundukları bir zamanda kendi müntesiblerini mecd ü şerefin evc-i balasına çıkaran Müslümanlığın mebadisi budur; ve her zamanda her mekanda bulunan müslümanların üzerine vacib olan da ancak öyle olmaktır. +Ey müslümanlar! +Allah’dan korkunuz sakın sizin bugün nefsinizde gördüğünüz zaaf ve fütur sizi aldatmasın; çünkü bu geçici bir şeydir; her ümmet bir kere duçar-ı za’f olduktan sonra kesb-i kuvvet eder. +Her millet düşer. +Fakat düştüğü yerden yine kalkar. +Binaenaleyh kalbinizi Allah’a iman mü’minlere va’d-i ilahi bu yoldadır Cenab-ı Hak ise va’dinde hulf etmez: +Ey müslümanlar! +Mecd-i sabıkınızı pür-şan ü şeref mazinizi nı da amelinizi görsün! +Kitab-ı keriminize din-i mübininize rücu’ ediniz ki: +Mes’ud bir hayat geçiresiniz! +Şu i’tikaddan ayrılmayınız ki: +Müslümanlar şeriate temessükte evamir-i Cenab-ı Hak da hiçbir vakit Müslümanlığın hedef-i tahkır olmasına müslümanların zillet ve meskenet içinde bulunmalarına başkaları tarafından ihanet olunmalarına müsaade etmeyecektir. +Ey müslümanlar! +Rahmet-i ilahiyyeden me’yus olmamanız atiden ümid kesmemeniz vacibdir. +Çünkü nesl-i atiye şevket ve azamet i’tibarıyla bugünkü müslümanlar seleflerine müsavi bir dereceye irtika ederler. +ki: +Müteessir olurlar da pek yükseklere çıktığı halde ataletleri sebebiyle yerlere inen mecd-i sabıklarını yeniden ihya etmek göklere erişmeye pek az kalmış iken yekdiğerlerinden ayrılmalarıyla hedmine sebebiyet verdikleri kuvvet ve satvetlerini yeniden iade etmek için kıyam ederler. +Erbab-ı basiret için bu da’vet kafidir. +Fatin tezkiresinin nakline göre hacegan-ı Divan-ı Hümayun’dan Şeyhülislam Arif Hikmet Bey kavline göre baltacı zümresinden ilim ve kalem sahibi bir zat-ı irfan-simattır. +Me’muriyet-i resmiyyeden feragatten sonra ihtiyar-ı uzlet eylemişti. +Bir aralık kendisine cezbe tari olduysa da az zamanda alem-i sahve gelerek hak-i pak-i Hicaz’a azimet ve basından bulunan Şair Pertev Efendi’nin söylediği: +“Hüzün rihinin delaleti olan senesinde azim-i dar-ı Adn oldu. +Müstakım-zade meclis-i ilminden müstefid olanlar miyanındadır. +Maatteessüf medfeni ta’yin edilemedi. +Asarının cümlesi gayr-ı matbu’ olup ber-vech-i atidir. +Tefsir-i Ayet-i İnnessalate tenha ani’l-fahşa Şerh-i Hadis-i Erbain bi-Lafzateyn Hediyetü’l-İhvan Şerh-i Hadis-i Ümmü Ze r’ Tefsir-i Seb’a Suver-i bi-Nukat Duha İnşirah Tin Kadr Asr Kevser İhlas Şerh-i Esmaü’n-Nebi Esma Ed-Dürretü’l-Asma’ fi Beyanı Ebhe’l-Esma’’dır. +Tahric-i Ehadis-i Şir’atü’l-İslam Tercüme-i Sadrü’ş-Şeria Tercüme-i İfazatü’l-Mennan Levami’ü’l-İlham Menhecü’l-Edib fi Şerhi Enmucezi’l-Habib el-A’dad fi İ’dadi’z-Zadi lil-Mead Esami-i Ashab-ı Bedir La’l-i Musaffa fi Ziyareti’l-Mustafa Fudala-yı Arap’tan Zeynüddin Muhammed el-Abbas’ın Neticetü’l-Fiker fi Haberi Medineti Seyyidi’l-Beşer ismindeki beş bab ve bir hatime üzere müretteb Medine-i Münevvere Tarihi’nin tercümesidir. +Müstakım-zade hattıyla muharrer bir nüshası Es’ad Efendi Kütüphanesi’nde mevcuddur. +Risaletü’n-Nasih ve’l-Mensuh Menazilü’l-Haremeyn Divan Bir nüshası Hamidiye Kütüphanesi’nde vardır Şerh-i Tufan-ı Ma’rifet Metn-i eser Hoca Neş’et’indir Risalet-i Kadem-i Şerif fi Eyyubi Ensari Şerh-i Hasaisi’s-Suğra li’s-Suyuti Durub-ı Emsal-i Türkiye bir mecmua Tire Kütüphanesi’nde manzur-ı acizi olmuştur. +Aşıkane bir gazeli: +Terk-i can eyler visal-i bezm-i canan isteyen Bülbül-asa zar olur perverd-i handan isteyen Bir gülün bin harı bir yarın nice ağyarı var Alem-i lahuta baksın özge seyran isteyen Aşk için saf eyle gel sufi derun-ı kalbi kim Zeyn eder kaşanesin elbette mihman isteyen Su’-i hal ü zarını ketm eyleme mürşidlere Saklamaz derd-i derunun ta ki derman isteyen Rehber et ser-menzil-i aşka çerağ-ı ahını Ey Hanif-asa visal-i kuy-ı irfan isteyen. +Bazı erbab-ı nehy Şeyh Galib merhumun na’t-ı meşhurundaki: +“Sen Ahmed-i Mahmud u Muhammedsin efendim Hak’tan bize ihsan-ı müeyyedsin efendim” beytini bu zata nisbet ederler.’da vefat eden şarih-i Şifa-i Şerif İbrahim Hanif Bey’in tercüme-i hali ayrıca yazılacaktır. +AFRIKA’DA İSLAMIYET ALABILDIĞINE İLERLIYOR Londra’da İngiliz lisanıyla münteşir Alem-i İslam mecmuasına gönderilen bu makalenin üst tarafı’uncu nüshamıza derc olunmuştu. +Makale uzun olduğu cihetle son kısmını da bu hafta derc ederek müslümanların enzar-ı ibret ve intibahına vaz’ ediyoruz: +“Şimali Nijerya’nın nüfus-ı umumisi sekiz ile dokuz milyon raddelerindedir. +Bunun yedi milyonu İslam’dır. +Lakin Cenubi Nijerya’da sekiz milyon nüfusdan ancak iki milyonu müslümandır. +Burada İslam tüccarı ile müslüman me’murin-i hükumeti İslamiyet’i her tarafda neşr için elden geldiği kadar gayret göstermektedirler.” Mister Rom makalesine devam ederek diyor ki: +“Aşikar bir şey var ise o da Afrika kıt’asının düvel-i muazzama-i selase yani Fransa İngiltere ve Almanya tarafından Hele Almanya’nın tasavvuru kuvveden fiile çıkacak olursa Almanya Fransa ile Belçika ve Portugal’ın ziyanına olarak hatt-ı istivada azim bir imparatorluk vücuda getirse o takdirde bu hükumetler İslamiyet’e karşı ne gibi tedabir-i ihtiyatkarane düşünmelidirler. +İslam mes’elesini büyük Avrupa milletleri bugün halletmelidirler. +Onların Afrika’daki menafii ihtiyat hazırlamaktan ve onu ilerlemeye teşci’den başka bir şey yaptıkları yoktur. +Eğer vaktiyle İslam’ın kudretini nüfuzunu bi-hakkın takdir ve idrak edemezlerse yakın bir zamanda büyük bir felaket karşısında me’yus ve nadim kalacaklarını Şarkı Sudan’ın o karanlık günlerinin! +Afrika’nın diğer cihetlerinde dahi neşr-i zulmet! +edeceğini göreceklerine emin olsunlar! +Almanya hükumeti Afrika müstemlekatındaki İslam tehlikesini idrak etmiş gibi görünüyor. +Zira senesinin Teşrinievvel’inde bu İslam mes’elesine dair bir müsta’mere konferansı akd-i ictima’ ederek müzakeratta bulunmuştu. +Konferansda hıristiyan misyonerler lehinde İslamiyet’in tevessüü endişesine aid bir çok evrak okunmuş nutuklar “Müstemlekatımızın inkişaf ve isti’marı İslamiyet’in tevessüünden tahaddüs edebilecek tehdidkar ve muhakkak bir tehlike karşısında bulunacaklarını nazar-ı dikkate alan müsta’mire bu hareketin hakkıyla tetebbu’ ve ciddi tedabire tevessül edilmesini tavsiye eder. +Her ne kadar serbesti-i edyan esası aleyhinde bir şey denilemezse de; her halde konferansın fikrince müstemlekatın inşikafıyla iştigal eden zevat İslamiyet’in tevessüüne hadim olan kaffe-i esbab ve vesaitin men’ine hıristiyan misyonerlerin muvaffakiyetini tas’ib eden bütün mevaniin izalesine bezl-i himmet ve gayret etmelidir. +Bilhassa sıhhiye maarif ve medeniyet umuru hususunda müstemlekat hükumeti tarafından misyonerlere muavenet-i nakdiyyede bulunulmasını an-samimi’l-kalb tavsiye eder. +İslamiyet’in tehlikesini gören bu konferans bütün Alman hıristiyanlarına müracaat ederek henüz İslamiyet’in kamilen tevessü’ ve istila etmediği müstemlekatın bazı cihetlerini derhal işgal hususunda lazım gelen tedabire tevessül icab eden misyonerlerin i’zamına gayret etmelerini hassaten tavsiye eder.” Maamafih Şimali Tuğulend’in Yendi şehrinde Bal Basel namıyla bir misyonerlik ocağı te’sis edilmiştir. +Fakat ticarete küşad olunan kaffe-i biladda olduğu gibi buralarını dahi İslamiyet istila etmektedir. +Vakıa bu misyoner ocağı te’sisi tam zamanında husul-pezir oldu. +Çünkü Tuğulend’in şark ciheti Katolik misyonerlerine açıldığı gibi garb ciheti de münhasıran Bal Protestan misyonerlerine terk edilmiştir. +Cenubi Tuğulend’den kesirü’n-nüfus on havza kabail-i bedeviyyesi miyanında yalnız bir Protestan misyoneri bulunuyor. +Şimali Kamerun kıt’asında hala Almanya hükumeti misyonerlere ruhsat vermekte tereddüd ediyor. +Cenubi Kamerun’da ocağı mevcuddur. +Fransa’nın politikası büsbütün başka merkezde bulunuyor. +Senegal’de İslamiyet şiddetle tevessü’ ediyor. +Hükumet her yerde mektepler açmıştır. +Bu mekteplerde Kur’an okunuyor. +Fransa hükumetinin hal-i hazırdaki siyaseti İslamiyet’i teşci’ ve ona her kapıyı açık bırakmaktan hıristiyan misyonerlere de kapatmaktan ibaret olduğu tebeyyün ediyor. +Fransa Hıristiyanlık aleyhinde bu kadar ileri gitmesinin cezasını bir gün gelecek elbette görecektir. +“Şari’-i Çad” müstemlekesinde kabail-i bedeviyye henüz bu da çok zaman devam edemez. +Beş milyonu mütecaviz nüfusu bulunduğu halde ferd-i vahid hıristiyan misyoneri henüz orada göründüğü yoktur. +Büyük Britanya hükumeti ise bu babda henüz kat’i bir siyaset ve muayyen bir hatt-ı hareket çizmemiş gibi görünüyorsa da her halde alem-i İslam’ın kudret-i mehibesinin havfıyla bir idare-i maslahat politikası ta’kıb etmektedir. +Bu idare-i maslahat mesleği de hükumetin kanaat-i diniyyesinin tezebzübünü veya fıkdanını isbata medar olacak bir harekettir ki mütedeyyin Muhammedilerin hemen gözleri önünde red ve izale edilmelidir. +Bu hareket hıristiyan bir kavim için bedbahtlıktır. +Ma’lum olduğu üzere Ümmü Derman Muharebesi’nin akıbinde arz-ı teslimiyet eden rüesa-yı urban ile Lord Kitchener beyninde bir muahede akd olunmuştu. +Bu muahedename mucebince İngiltere hükumeti tarafından hatt-ı yonerlerin duhulü men’ edileceğini Lord Kitchener taahhüd etmişti. +Bilahare bu taahhüd o vakitki müstemlekat nazırı Joseph Chamberlain ile Lord Cromer taraflarından da tasdik olunmuştur. +Halbuki böyle bir kayd ve ahde hiç lüzum yok idi. +Hatta Mısır hükumeti de bu gibi şürut ve kuyudu taleb etmemişti. +İşte o zamanda idi ki İngiliz hükumetinin Şimdi bu politikanın ruhuyla tedvir-i umur eden me’murin-i hükumet Garbi Sudan’da dahi her ne kadar edyana karşı bi-taraf gibi davranıyorlar ise de; intıbaat-ı umumiyyeden hasıl olan his ve fikir hükumetin teveccühünü kazanmak için hıristiyan olmaktan ise müslüman olmak daha müreccah olacağından ibarettir. +İngiliz hükumeti İslam mıntıkalarına bir misyonerin duhulünü kat’iyyen men’ ettiği halde putperest bedevilerin sakin bulundukları ülkelere ve misyonerlerin menatıkına müslümanların duhul ve nüfuzunu asla men’ etmiyor. +Şimali Nijerya valisine oralarda birkaç misyoner ocağının küşadı hakkında: +“Bil-farz küşad olunan misyoner ocaklarının bulunduğu havali akın akın müslümanlar girerse hükumet de o havaliyi müslüman mıntıkasıdır diye telakkı edecek olursa o takdirde misyoner ocaklarımızı kapayıp oradan çıkıp gitmekliğimiz mi icab eder?..” Yolunda irad ettiğim suale karşı muma-ileyh vali hazretleri ne cevap verdi bilir misiniz? +Dedi ki: +– Şübhe mi var? +Elbette en ma’kul ve fıtri din hangisi ise o galebe çalacaktır. +Hakayık-ı İseviyye’yi görebilecek kadar basiret-i ruhaniyeden mahrum olan böyle eşhasdan bu gibi sualler sorulacak olursa tabii değil midir ki İslamiyet onlara daha hoş görünecektir? +Demek oluyor ki kudret-i İslamiyye’nin ilka ettiği vehm ve korku bu idare-i maslahatın amil-i yeganesidir. +Bu mütalaanın ne kadar doğru olduğu seyyar bir misyoner olan Doktor E. +P . +Stiret’in raporundan da müsteban olur; raporun sureti ber-vech-i atidir: +zaman küçük bir kasabaya dahil oldum. +Burada tevakkuf ettiğim az zaman zarfında sirayet etmiş olan i’tiyadat-ı İslamiyye’yi hayretle müşahede ettim. +Bilahare bunun esbabını anladım. +Buradan büyük bir İslam merkezine gittim. +Şehri dolaştıktan sonra burada bir misyoner ocağı küşad etmek maksadıyla İngiliz me’muruyla icra-yı mülakat ettim. +Bu zatın cevapları pek sarih ve kat’i idi. +O şehirde bir misyonerin vücudunu kat’iyyen arzu etmediğini fakat nevahi-i hücrasında böyle bir ocağın küşadında bir beis göremeyeceğini alenen bana söyledi. +Hatta şehr-i mezkurdaki nüfuzu İslamları daha iyi Muhammedi yapmaktan ibaret olduğunu da Hıristiyanlığın zuhuru asayişi ihlal ve kanunun infazını işkal edeceğinden korkuyorum. +Burada böyle bir müessese-i hıristiyaniyye gayr-ı matlub ve binaenaleyh caiz değildir. +Şimdi madem ki kura ve kasabat şehirlere merbuttur ve bu merkezler dahi İslamiyet’in istila-yı nüfuzuna müsaid bir zemindir tabii mülhakat üzerinde de İslamiyet’in te’siri hüküm-ferma olacaktır. +Bir de ma’lum olduğu vechile her müslüman başındaki sarığı ile tanılır. +Bu onun alamet-i diniyyesidir. +Şimdi kabail-i bedeviyyenin adet-i kadimeleri mucebince bir reisin hükümdar sandalyesine ik’adı merasiminde başına bir sarık sarmakla resm-i tetvic hitam buluyor. +Her ne kadar putperest ise de tacına sarık sarmaya mecburdur. +İşte bu hükümdarın sarıklı bulunması da ahali-i bedeviyye nazarında İslamiyet’in şerefini artırıyor demektir. +Binaenaleyh ahali-i bedeviyye dahi İngiliz me’murin-i hükumetinin müslüman olduklarına dair zahib olmazlar mı? +Fil-hakıka ben bizzat bir müslüman ağzından da işittim ki: +“Her kim hıristiyan olmaya cür’et ederse hükumet onu te’dib edecektir.” Misyonerlere karşı İngiliz me’murin-i hükumetinin ittihaz ettikleri şu vaz’iyyet-i garibenin diğer bir misalini de British ve ecnebi Bible Şirketi’nin misyoneri tarafından yazılan rapordan gösterebiliriz. +Mister Menard Fransız müstemlekatından reva görülen muameleyi şu iki satırla hülasa ediyor: +“Hakıkaten acınacak bir haldir ki bir Latin müstemlekesi bana her türlü teshilat gösterdiği halde İngiliz müstemlekesine girer girmez hemen bir nezaket-i kazibe ile kolumdan tutup beni dışarıya attılar!” yonerlerine suhulet gösteriliyor; bu büyük misyonun orada olacağı Fransız me’murin-i hükumeti tarafından takdir olunuyorken bir İngiliz vaizi kendi müstemlekesine yani İngiliz Afrika-yı Garbi’sine muvasalat eder etmez İngiliz me’murları guya bir cani-i siyasi imiş gibi onu tutup hudud haricine fırlatıyorlar! +Şimali Nijerya’dan da tard olunan Mister Menard Fransız müstemlekesi olan Dahumi’ye giderek orada Fransızların misafirperverliğine iltica etmeye mecbur kalmıştı. +Vaktiyle Hindistan’ın ekabir-i rical-i hükumetinden olan Sir John Lawrence tarihinde şu sözleri söylemiş idi: +“Eğer hıristiyan işleri hıristiyan usulüyle yapılacak olur like ve zararlar yalnız o zaman zuhur eder ki: +Hıristiyanlığa aid olmayan işler Hıristiyanlık namıyla Hıristiyanlığa müteallık Hindistan’ın o büyük kıyam ve ihtilal-i askerisinin evvelinde de sonunda da daima iddia olunurdu ki: +Eğer İngiliz hükumeti resmen Nasraniyet’i iltizam ederse hem Hinduları tır. +Halbuki bu da’vanın aksi zuhur etti. +Cenubi Hindistan’da uzun müddetten beri müteaddid misyoner ocakları bulunduğu halde orada isyan zuhur etmedi. +Bu babda diğer bir misyoner şu vechile yazıyor: +“Pencab kıt’asının nısf-ı sükkanı müteassıb Muhammedilerden müteşekkil ve henüz İngiliz taht-ı idaresine yeni geçmiş bulunduğu halde orada adem-i hoşnudiden bir eser bile meşhud olmadı. +Bunun sebebini de İngiliz zabitanı ile me’murininin mütedeyyin hıristiyan olmalarından ibaret idi. +Bunun için idi ki zabitan taht-ı idarelerinde bulunan İslam efradından kat’iyyen emin olarak Dehli’nin tahlisine ordularını yürüttüler. +İşte o zamanki mütedeyyin hıristiyan zabitanı sayesinde idi ki isyan bastırıldı ve Büyük Britanya’nın i’tilayı satveti taht-ı te’mine alınabildi.” Aşikar bir şey var ise o da: +Korkak bir siyaset ta’kıb olunan ve misyoner ocakları te’sis olunmayan yerlerde ihtilal zuhur etmiş olmasıdır. +Doktor Julius Richter Hind Misyon Tarihi’inde: +Uz[?] müstesna olarak Hind isyanı münhasıran sipahi ordusu tarafından vücuda getirilmişti. +Halbuki o vakitteki Şarkı Hind Kumpanyası hükumeti bu orduyu misyonerlerin her türlü te’sir ve temasından uzak tutardı” diyor. +Şübhesizdir ki hakıkı ve cesurane bir suretle Hıristiyanlık gösterilecek olursa Hinduların hüsn-i teveccühünü kazanacaktır. +Vaktiyle Pencab valisi Sir Donald McLeod hakkında bir Hindli: +“Eğer Sir McLeod gibi bir çok hıristiyanlar mevcud olsaydı burada ferd-i vahid Hindi ve müslüman kalmaz EN BÜYÜK GAYE İSLAMIYET’TIR Birader-i muhteremim Sebilürreşad’ın Nisan sene tarihli nüshasında “İslam’da Da’va-yı Kavmiyyet” unvanlı pek mühim makalenizi okudum. +Çok noktaları ve bilhassa ma’tuf olduğu gaye-i olan şeylerdir ve bazılarımızın hiç şübhesiz bilmeyerek “İyi bir şey yapıyoruz; ve hayra hizmet ediyoruz” zanneyleyerek attıkları hutuvat-ı sakımeye karşı pek hakimane bir ders-i irşaddır. +Sizi tebrik ve himmetinizin meşkur ve müsmir olmasına dua ederim. +Esas-ı mes’eleye gelince müsaade ederseniz size acizlerinin dahi bu hususdaki nokta-i nazarını mücmelen arz edeyim: +Bence bu bahs sırf bir mes’ele-i ahlakıyye şeklinde de tedkık edilebilir. +Çünkü ilm-i ahlakın –hem efkara hem hissiyata hem a’male şamil– bir kaide-i külliyesine irtibat-ı kamili vardır. +O kaide şudur: +Vezaif-i insaniyye nısf-ı kutrları gittikçe genişleyen müttehidü’l-merkez daireler şeklindedir. +Şahs-ı mükellef merkezi rak her ferdin nefsine ailesine mahallesine beldesine vatanına kavmine milletine insaniyete karşı maddi ma’nevi bir çok vezaifi vardır ve bu vezaifin kaffesini ifa ile mükelleftir. +Yalnız tearuz-ı vezaif halinde nısf-ı kutru daha geniş dairenin temsil ettiği vazife-i umumiyye daha dar dairenin mukteza-yı hassı olan vazifeye tercih ve takdim edilir. +Nazar-ı İslam’da bütün akvam-ı İslamiyye “millet-i vahide” teşkil ettiği ve saadet-i insaniyye gaye-i İslamiyye’de mündemic bulunduğu cihetle efrad-ı müslime için en geniş daire İslamiyet’e karşı olan vezaif-i umumiyyemiz dairesidir ve vezaif-i milliyye vezaif-i İslamiyye’den başka bir şey değildir. +Şu halde bu devair-i vezaif bizce “Nefis-aile-mahalle-belde-vatan-kavim-İslamiyet” şeklinde hülasa edilebilir. +En muazzam vazifemiz “İslamiyet” vazife-i umumiyyesidir. +O gaye bütün gayat-ı saireyi muhittir. +Binaenaleyh her ferd-i müslim –tearuz tasavvuru halinde– sırasıyla menafi’-i menafi’-i vataniyyeyi vatanı için beldesini beldesi için mahallesini mahallesi için ailesini ve ailesi için nefsini ihmal etmekle mükelleftir. +“Zarar-ı am için zarar-ı has ihtiyar olunur” kaide-i fıkhiyyesi de bu kaide-i ahlakın sahaif-i şeriate mün’akis şekl-i tatbikısinden başka bir şey değildir. +buliyyet veya mez[mu]miyyeti budur. +Nefsimizi severiz. +Fakat ailemizin hukuk ve menafi’-i meşrua-i umumiyyesini ihlal etmeyecek derecede… Bu muhabbet fikren hissen veya amelen muhit-i aileyi rahnedar edecek bir tecelli gösterince hüsnünü zail eder. +Evimizi severiz. +Fakat mahallemizin intizam ve huzuruna dokunmamak şartıyla… Ve illa o irtibatımız bizim için bir hasene değil bir seyyie teşkil eyler…. +Kavmimizi severiz. +Milliyet-i İslamiyye’yi rencide ve zarar-dide etmemek üzere… Yoksa bu muhabbet-i kavmiyye bizim için çirkin bir leke ve bünye-i İslam’da bir karha vücuda getirir. +Unutmamalı ki bahsettiğim tearuz hep “has ile am” arasındaki tearuzdur. +Yoksa hassın hassa tearuzu bu kaide-i ahlakıyyenin mahall-i tatbiki değildir. +Şu halde hangi temayülümüz ki kendine has daire-i “lazıme” ve “caize”yi tecavüzle bir mahiyet-i “müteaddiye” alır ve o daireyi muhit daha amm bir dairenin hukuk ve menafi’-i umumiyyesini rahnedar eder nazar-ı ahlakta mezmum ve binaenaleyh neticesi –bila-şek vela şübhe– hem menafi’-i hassa hem menafi’-i amme için meş’umdur. +“Da’va-yı kavmiyyet” bahsi şu mizana vurulduğu takdirde hudud-ı makbule ve merdudesi pek kolay teayyün eder Makale-i hakimanenizde verdiğiniz izahatın büyük bir kısmı tezahürat-ı kavmiyyeyi böyle bir vezn ile tartmakta ayar-ı İslami ve ictimailerini göstermektedir. +Her kavm-i müslim ibtida İslamiyet’i sonra kendini düşündüğü sevdiği ve her hareketinde her temayülünde bu düsturu rehber edinerek kavmiyyeti için en büyük şeref ve mefkureyi cami’a-i İslamiyye’ye merbutiyet ve hizmetteki gayret ve tefevvukunda aradığı halde ne “Türkçülere” ne “Arapçılara”… ilh hiçbir diyeceğim yoktur. +Hemen Cenab-ı Hak millet-i İslam’ın her uzuv ve unsuruna sebil-i reşadı ve tarik-ı ittihadı ilham buyursun. +Bu vesile ile ihtiramat ve tahassürat-ı tabiiyyemin kabul-i te’minatını rica ederim birader-i fazıl ve mükerremim efendim. +MOĞOL İMPARATORLARININ ASAR-I BER-GÜZIDELERI Hindistan’ın Dehli kasabası defaatla tahribe uğramış yine i’mar edilmiştir. +Moğol imparatorları Hindistan’ı istila ettikten sonra mezkur kasabanın ab u hevasını beğendiklerinden tekrar ta’mirine himmet eylemişler ve orayı makarr-ı hükumet ittihaz etmişlerdi. +Moğol imparatorlarının asarı el-yevm bakıdir. +Züvvar ve seyyahinin ziyaretgahlarını teşkil ediyor. +Moğol imparatorları kal’a dahilinde ikamet ederek orada ali ve muhteşem saraylar binalar vücuda getirmişlerdir. +Ebniye-i mezkure müteaddid kısımlara taksim edilerek her kısmına bir ism-i mahsus verilmiştir. +Hükümdarların ikametgahları başlıca iki kısımdan ibaret olup biri diğerinden bir duvar ile tefrik edilmiştir. +Aksam-ı mezkurenin biri hayat-ı resmiyye diğeri de hayat-ı hususiyyelerine tahsis olunmuştur. +Birinci kısım Divan-ı amm ikinciye de Divan-ı has deniliyor. +Divan-ı amm tulen on ve arzen sekiz direk üzerine inşa edilmiştir. +Direklerin ortasındaki fasıla da dokuzar hatvedir. +Beyaz mermerden ma’mul olan bu direkler tamamıyla Türk tarz-ı mi’marisini gösteriyor ki İstanbul’daki Topkapı Sarayı’nda da emsaline tesadüf edilir. +Divan-ı amm vaktiyle Moğol imparatorlarının resm-i kabul ve muayede salonları idi. +Bu salon sath-ı arzdan bir metre kadar mürtefi’dir. +Etrafı da açıktır. +Ortasında balkon gibi bir yer vardır ki Moğol imparatorlarının harem dairesine muttasıldır. +Mezkur balkon gayet müzeyyen ve tavanı laciverd ve altın yaldızlı nakışlarla menkuş idi. +İngilizlerin o kadar tahrib edilmiştir ki sağlam hiçbir yeri kalmamıştır. +Ancak mezkur tavanda eski nakışlardan bir parça yer tahribden kazara salim kalmıştır ki Fransa’nın meşhur feylesoflarından Doktor Gustave Le Bon Hindistan’ı seyahat ettiğinde bu noktaya tesadüf ederek Hindistan Tarih-i Medeniyeti unvanıyla neşreylediği kitapta atideki beyanatta bulunmuştur: +“Moğol imparatorlarının muayede ve eyyam-ı mahsusa esnasında taht üzerinde oturup a’yan ve eşraf-ı memleketle rical-i devleti huzurlarına kabul ettikleri balkon cidden sanayi’-i nefiseden addedilmeye sezadardır. +Mezkur balkonun tavanındaki nukuş kamilen İngiliz askerleri tarafından mahvedilmiş ve yalnız ufak bir yer tahribden her nasılsa azade kalmıştır. +Bu ufak yerdeki nukuş altın ve laciverd ile menkuş olan yerlerdendir ki eski Türk zevk-i mi’marisinin letafetine büyük bir delil addedilebilir. +Şarklıları bilhassa müslümanları vahşi telakkı edip memleketlerini enva’-ı desayis ma’neviyyeyi o kadar fena bir surette tahrib etmişlerdir ki cidden kendilerinin gayr-ı mütemeddin ve mutaassıb olduklarını göstermişlerdir. +Bu kadar latif ve fahir bir eserin tahribinden bilmem ki İngilizler ne zevk almışlardır?!” Bu balkonda kurulan murassa’ bir taht üzerine padişah eyyam-ı mahsusada kuud eder ve huzzarın hissiyat-ı sadakatkaranesini kabul eylerdi. +Balkonun altında birkaç basamaktan ibaret bir de mermer bir merdiven vardır ki padişaha arz-ı sadakat edenler mezkur basamaklara çıkıp padişaha takdim ederlerdi. +Buna nezirane ta’bir edilirdi ki padişaha sadakat akçesi olarak verilirdi. +Mezkur para padişah tarafından kemal-i beşaşetle alınır ve yanındaki masa üzerine konulurdu. +Para herkesten alınmazdı. +Ulema ve fukaha ile şuara ve şehzadeler bu usulden müstesna tutulurdu. +Neziranesi –takdimesi– kabul olunmayanlar pek nadir onun sadakatinden emin olmadığına bir delil teşkil eylerdi. +Takdim olunan paralar on bir dokuz yedi beş üç bir altından eden zatın rütbe ve derecesine göre tertib edilmiş bir merasimden sonra fukaraya tevzi’ eylerdi. +Bu gibi merasime bilcümle vücuh ve a’yan vülat nüzzar rüesa-yı devair maiyyet me’murlarıyla imparatorluğun zir-i idaresinde bulunan raca ve nevvablar iştirak eylerlerdi. +yer ve elbise üzerinde de değerli bir kemer bağlardı. +Kemersiz olarak padişahın huzuruna çıkılmazdı ayıp ve hürmetsizlik sayılırdı. +Herkesin kemeri kendi derecesine göre kıymetdar idi. +Bazen racaların giydikleri kemerlerin kıymeti yüz bin altına kadar çıkardı. +Mezkur kemerlerin cümlesi altın ve murassa’ idi. +Moğol padişahlarının der-bar-ı amlarına –muayede ve kabul– salonlarına muttasıl bir nevbethane bulunuyordu. +Burada zurna davul çalınıp resm-i selam ifa edilirdi. +O zaman muzika alatı daha icad edilmemiş olduğundan zurna el-an Hindistan’ın bazı müstakil İslam ve Hind eyaletlerinde hüküm-fermadır. +Raca ve nevvablar bu nevbet usulünü fi zamanina haza yalnız tantana ve an’ane namına ibka ediyorlar. +Moğol hükümdarlarının bulundukları saray ve kal’alarda emakin-i resmiyyede günde beş defa nevbet çalınıyordu. +Zannımca bu usul İran’dan dahi pek eski bir hatıra-i tarihiyye olarak Hindistan’a geçmiştir. +Mesela mısraındaki nevbet kelimesi mezkur usulün pek kadim olduğunu bize hatırlatıyor. +Diğeri de padişahın harem dairesindeki salondur ki ona Der-bar-ı has tesmiye ederlerdi. +Bu salon merasim için değil hemen her gün kullanılırdı. +Padişah kendi haremlerini kızlarını harem dairesinde her biri mühim bir vazife-i beytiyye ve dahiliyye ile meşgul olan muhadderatı burada kabul eder ve onlarla musahabe ve mülatafette bulunurdu. +Bazen burada saatlerce padişah hatunlardan biriyle şatranç ve peçis dedikleri Hind oyunlarını oynar ve böylece vaktini feragatla geçirirdi. +Dehli’deki der-bar-ı has tamamıyla beyaz mermer taşlarından yapılmış ve duvarlarıyla tavanında pek enfes nakışlar vücuda getirilmiştir. +Bu mahallin duvarlarını tezyin eden yedi renkli hakıkı mücevherler yine İngiltere’nin adi taşlar oturtulmuştur. +Der-bar-ı hassın bir tarafında ta’lik yazısıyla atideki – ki tercümesi: +“Yeryüzünde firdevs var ise işte budur”– beyt ile mezkur mahallin otuz lak rupiye ile vaktiyle vücuda getirildiği hakk ü sebt edilmiştir. +Bir lak rupiye yedi bin İngiliz lirası eder ki bu hesabca mezkur daireye o vakitlerde– ki amele ücreti bugünkü kadar bir şey teşkil etmezdi– Der-bar-ı hassın her iki tarafında küçük maksure odalar şahnişinlerde sarayın en muhterem kadınları haremleriyle yaşıyormuş. +Yine harem dairesinde Mevti Mescid namında küçük bir cami’ vardır. +Mezkur cami’ yekpare taştan yapılmış gibi görünüyor ise de; hakıkat-i halde öyle olmayıp o vaktin mahir mütefennin mi’marları beyaz mermer taşlarını o kadar san’atkarane birbirine rabt etmişlerdir ki yekpare olarak gözüküyor. +Mevti kelimesi Urdu lisanında uzaktan beyaz bir inci gibi kendisini göstermektedir. +Saraydaki hamam da pek şayan-ı dikkat şeylerdendir. +Mezkur hamam ile Topkapı Sarayı’ndaki hamam arasında büyük bir münasebet ve müşabehet vardır. +Adeta her ikisini bir el vücuda getirmiş gibidir. +Fakat ara yerdeki fark Dehli hamamında yerde pek ince ve dar yapılan ve içinde her tarafa su tevzi’ olunan cetvellerden mayıp bir adamın uzanabileceği kadar murabba’-ı müstatil şeklinde mermerden yapılmıştır. +Bu taş üzerinde padişah uzanır ve delk edilirdi. +Sarayın her tarafına su ince oluklar vasıtasıyla isale edilirdi. +Bazı yerlerde de küçük ve umku pek az olan havuzlar yapılmıştır. +Buralarda harem halkı pek güzel ve şairane vakitler geçirirlermiş. +Sarayın bahçesi cidden emsali nadir şeylerdendir. +Gül fidanları için ayrı ayrı yerler suret-i mahsusada kazılmış ve etrafına da beyaz mermer taşları vaz’ olunmuştur. +Bahçede müteaddid havuzlar fıskiye ve şadırvanlar bulunuyor. +Havuzlar vaktiyle su yerine gül suyu ile doldurulur ve etrafındaki yüksek mermer taşlar üzerine padişah ve saray halkı ahz-ı mevki’ eyleyerek zevk ü safaya dalarlarmış. +Mehtablı gecelerde saraylılar bahçede türlü türlü oyunlar cünbüşler yapıp Moğol imparatorlarının gönüllerini eğlendiriyorlardı. +Bu saraylarda kadınlardan mürekkeb Amazon askerleri sunuf ve rüteb-i muhtelife ile sarayın zabt u rabtına bakıyorlarmış. +Tetebbuat-ı amikane-i acizanemle elyevm Topkapı Sarayı’nın Hazine-i Hümayun Dairesi’nde bulunan murassa’ tahtın vaktiyle Hindistan’daki Moğol imparatorlarına aid olduğunu istihrac ettim ki taht-ı mezkur da Osmanlıların eline geçmiştir. +Bu tahttan başka Moğol vardı. +Birisi “Derya-yı nur” olup Nadir Şah’ın Hind’i istilası üzerine eline geçip İran’a nakledilmiştir ki el-yevm İran şahının tacını tezyin eylemektedir. +Diğeri de “Kuh-ı nur” isminde bir yakuttur ki İngilizler onu İngiltere kraliçesine takdim etmişler ve müşarun-ileyhanın giydiği taca konulmuştur. +kur taşın bin İngiliz lirası ettiğini beyan ederek ayrıca da resmini derc eylemiştir. +Böylece Hindistan’ın İngilizlerin eline düşmesi üzerine bilcümle Moğol padişahlarının kıymetli mücevherleriyle silahları kitapları ve sair nefis muhteviyat-ı beytiyyeleri Londra’ya nakledilmiş ve el-yevm İngiliz hükümdarlarına mahsus olan İmperial museum Müzehane-i Krali ile British museum gilizlerce değeri olmayan sair eşya ve malzeme mezkur Dehli Kal’ası dahilindeki Moğol imparatorlarının müzehanesinde Mezkur müzehaneyi ziyaret ettim. +İçindeki muhteviyatı pek değerli şeyler olmadığı halde yine her biri birer kıymet-i tarihiyyeyi haiz bulunduğundan cümlesini kayd ve zabt ettim. +Gelecek mektubumda hepsini müfredatıyla arz edeceğim. +Hindistan’a suret-i mahsusada göndermiş olduğumuz muhabirimiz Tevfik Bey avdet eylemiştir. +Maamafih Hindistan ahvaline müteallık mektupları henüz kamilen derc edilmemiş olduğundan pey-der-pey neşrine devam olunacaktır. +ALTI TEB’A BIR SEFARETHANE Tokyo’da düvel-i muazzamadan cümlesinin sefarethaneleri bulunduğu gibi Amerika-yı Cenubi’deki Şili; Arjantin Meksika ve sair cumhuriyetlerin de ayrı ayrı sefarethaneleri mevcuddur. +Bundan birkaç gün akdem ehibbamdan Baron Kanda cenabları beni Şili Cumhuriyeti’nin Tokyo Sefarethanesi Serkatibi Arthur Kabrera namında asil ve necib simalı Şilili genç bir diplomata hanesinde in’ikad eden bir ictima’ esnasında takdim etmişti. +Ömrümde birinci defa olmak üzere rast geldiğim bu Şilili benim nazar-ı dikkatimi birkaç cihetten celb etti. +İctimaın hitamında baron cenablarının hanesinden beraber çıkıp yavaş yavaş hanelerimize doğru yürürken Şili’nin tarihinden hal-i hazırından orada da Osmanlıların bulunup bulunmadığından sual irad ederek mübahase ediyordum. +Nihayet Japonya’da ne kadar Şilili bulunduğunu sordum. +Dördü sefarethane erkanı olmak şartıyla mecmuu altı Şilili bulunduğunu söyledi! +Bu kadar tebaaya koca bir sefaret… Hayretler içinde kaldım! +“Hayrete hakkınız var dedi; lakin on sene evveline kadar buraya yalnız bir Şilili seyyahdan başka kimse gelmemişti. +laşmaya vesile olmuştur. +Bu zatın himmet ve gayreti neticesi olarak el-yevm buraya idhalatımız senevi otuz bin tonilatoya erişmiştir. +Japonya’ya idhalatımızın yekun-i nakdisi milyon raddesinde ihracatımız da beş milyondan biraz daha fazla mikdardadır. +Bu adedlerin seneden seneye arttığını da meserretle görüyoruz. +Hususan son Japon-Amerika yüz tutmuştur. +Şili’de de Japonlar pek azdır. +Mecmuu raddesindedirler. +Bunların kısm-ı a’zamı muhacir ve amele Japonlar olup orada yerleşmişlerdir. +Şili’de en muhterem muhacirler Osmanlı ve Japonyalılardır. +Bu iki millet en sakit en işgüzar ve çalıştığını helak etmez muktesid milletlerdendir. +Şili’de vatandaşlarınız daha çoktur. +Şehirlerin en mu’teber sekenesinden ma’dud oldukları gibi köylerde de kendilerine mektepler bina edecek kadar ciddi bir hayat-ı ictimaiye maliktirler.” Yalnız beş milyon liralık bir ticaret için bir sefaret te’sisinden ve binlerle para sarfetmekten iki tebaa için dört siyasi me’muru istihdam etmekten nasıl bir fayda hasıl olabilir? +Diye sorduğum diğer suale de şiddetle cevap verdi: +–Sefaret ve onlar için sarf olunan paraların kıymeti ve derece-i istihkakı o me’muriyette bulunan zevatın isti’dadına göre tebeddül eder. +Sefaret vazifesini ifa etmekte olan racül-i hazırın Tokyo’ya ibtida-yı vürudunda Şilili olarak kendisinden maada burada kimse bulunmadığı halde vatanımızın ticaretini buraya kadar getirmiştir. +Her ne kadar şimdiki masarıfımız pek büyük fevaidimiz pek cüz’i ise de pek yakında bunun fazlasıyla kapanacağını ümid ediyoruz. +Te’sisine gayret etmekte olduğumuz milleteyn beynindeki münasebat-ı samime-i siyasiyye de yanımıza kar kalacaktır. +el-yevm Amerika-yı Şimali Cemahir-i Müttefikası’nın herakatı bütün Cenubi Amerika cumhuriyetlerini korkuya düşürmüştür. +Bu korku ve ihtiraz bizi Japonlar ile yaklaşmaya mecbur ediyor. +Yakında Cenubi cumhuriyetlerle Japonya arasında bir i’tilafın teessüsünü de ümid edebiliriz. +Çünkü düşmanımız birdir. +Latin Amerika tesmiye olunan Cenubi Amerika’nın hayat-ı müstakbeli Japonya ile i’tilaf veya ittifaka merbuttur. +Şimdiki iktisadi münasebetler işte şu mukarenete vesile olmak için yegane vasıta hükmündedir. +Haneme avdet ettiğim zaman kendi kendime Kabrer cenablarının “İktisadi münasebetler siyasi mukarenetlere vesiledir” dediği son sözünü kendi kendime tekrar ediyordum. +Biraz düşündükten sonra: +Demek ticaret-i hariciyyeye heves eden tüccar vatanlarının en büyük ve fedakar hamileridir diyordum. +Birkaç senelerden beri Devlet-i Aliyye ile Japonya İmparatorluğu beyninde bir ticaret mukavelesi müzakere olunmakta olduğundan bir aralık inkıtaından sonra da tekrar müzakereye mübaşeret olunduğundan bahsolundu. +Hatta Said Paşa merhumun “hatıratına” nazaran bu rub’ asırlık maziye malik bir mes’eledir. +Hükumet-i seniyye bu yolda bir harp gemisini “Ertuğrul”u feda ettiği gibi Osman Paşa namında bir racül-i muktedirini birkaç yüz de neferini feda etmiştir. +Fakat bu kadar mesaiye fedakarlığa rağmen bir adım olsun ileri gidilememiştir. +Sebebi? +Bu müzakerat rical-i siyasiyyenin dediğine göre her iki milletin münasebat-ı iktisadiyye ve siyasiyyesinde nikat-ı müştereke bulunmamasından ileri gelmektedir. +Lakin işittiğime göre bu müzakereler bugüne kadar hiçbir vakit doğrudan doğruya devleteyn ricali beyninde müzakere olunmayıp devlet-i salise –bazen Rusya! +bazen İngiltere bazen de Almanya–nın vesatatı ile ortaya konmuştur. +Neticede simsarların arzusuna muvafık reviş de şu hale müncer olmuştur. +Ciddiyet ve mevkiin vazıh surette idrak olunması ise şimdiki Şili –Japonya veya Meksika– Japonya münasebatını tevlid ettiği halde teseyyüb ve adem-i mülahaza bugünkü Osmanlı Japonya müzakeratının müncer olduğu netice-i hazırayı tevlid etmekte ve üstüne de sefineler devletin nan u ni’metini vatanına müfid olmak arzusuyla yemiş binlerle adamlar feda ettirmektedir. +Bu kadar felaketlere hep yoldaşsızlık samimi arkadaşların yokluğu sayesinde duçar olduktan yalnızlığın ahını bir asra yakın zamandan beri çektikten sonra artık ibretlere şayan tecrübeleri fazlasıyla geçirdik zannederim. +Bir Şililinin seyahat ederken gördüğü idrak edebildiği bu kadar menafi’-i azimeyi artık rub’ asırdan beri az çok münasebatta bulunduğumuz Japonya’da bulup bulamayacağımıza dair kafi mikdarda edille ve emsile sahibiyiz zannederim. +Bu bir asırlık yalnızlık devremizde kimlerin bize ne kadar dost olabileceğini de anlamışızdır. +Dün teessüs eden o küçük cumhuriyetler bugün koca ittihadlar vücuda getirerek şarkta bir kuvvet-i uzma sahibi olmak alemi kendi arzularına tabi’-i emr etmek istedikleri halde Balkan hükumetleri aman Avrupalıyı ürkütmeyelim aman düvel-i muazzamayı kuşkulandırmayalım!... +Siyasetine döküldükten sonra azardan korkmak felaketi hatta menafi’-i mübrememizi te’minden mesleği kim bilir bizi daha nerelere sürükleyecektir. +Hala bir kitleye iltihaktan yahud kendimize müfid bir kitle ihzarından ictinab ediyorsak ’ u okutmuş olmaz mıyız? +Artık vakit gelmiştir zannederim. +Hükumet-i hazıramızın bu mesail hakkında ne fikirde olduğundan haberdar değilim. +Ma’lumum olan bir şey varsa o da vatanlarını memalik-i saire-i şarkıyye ve garbiyyede tanıtmaya heves eden İslam ve namuskar tüccarın isimlerine rast gelemeyişimdir. +Vatanperver ve müteşebbis hükumet-i hazıramızın “Büyük kabine…”lere ibret-bahş faaliyet ve isabetle sarf-ı kuvvet ve kiyaset ettiğini ne kadar görmek istediğimizi anlamak +Muhterem Sebilürreşad’ımızın Nisan sene tarihli nüshasında eş-Şa’b gazetesinin Aden’den aldığı bir mektupta beyan olunduğuna göre ahiren Habeş hükumetine tabi’ Cibuti kasabasında hamiyyet-mendan-ı İslamiyye tarafından Osmanlı donanması için dört yüz İngiliz lirası iane toplanmıştır.” Mealinde bir fıkra manzurum oldu. +Cibuti esasen Habeşistan dahilinde olmamakla beraber Harar’da mukım Habeşistan Başehbenderimiz Mazhar Beyefendi Cibuti’de mukım ihvan-ı muhterememizin de donanma-yı Osmani ianesine ez-dil ü can iştirak edeceklerinde şübhe etmediğinden şehbenderhanece mu’temed iki zatı beray-ı teşvik şehr-i mezkura göndermiş idi. +Bunun üzerine Cibuti ağniya’-i İslamiyyesi’nden muvakkat bir iane encümeni teşkil edilerek o ma’rifetle frank santim iane cem’ ve şehbenderhaneye irsal olunmuş ve bu sırada Cibuti tüccarından Yemenli Abdülvasi’ Efendi kırk ve Ali Kubeyş yirmi İngiliz lirası iane i’tasını vaad ve taahhüdle iane defterine kayd ettirmişlerse de şimdiye kadar şehbenderhaneye ber-muceb-i taahhüd iane akçesini göndermemişlerdir. +Cibuti’de Mısırlı Mustafa Efendi Beyyumi on İngiliz lirası ve Yemenli Şeyh Hamudi Efendi de iki yüz riyal takriben yirmi ret-i mahsusa göstermişlerdir. +Habeşistan’ın Harar civarına müsadif şehirlerinde bu ana değin şehbenderlik ma’rifetiyle cem’ ve Hariciye Nezareti vasıtasıyla Donanma Cem’iyyeti’ne bilürreşad’ın muhterem kari’lerine bildirmek üzere aşağıya yazıyorum. +İanat devam etmektedir. +Başşehbenderimiz beyin bu defa Adis Ababa’ya mukarrer olan azimeti halinde o cihetlerden hayli iane cem’ olunacağı kaviyyen me’muldür. +mektuptan muktebesdir: +Pazartesi günü idi muvahhidin-i İslamiyye “Fagsten Hol” denilen umumi salonda bir ictima’ akd eyliyorlardı. +tan’da Çin’de Japonya’da lisan ve kalemiyle neşr-i İslam’a çalışan Serfiraz Hüseyin Han tarafından bir konferans verilecekti. +mına müşavir-i hassı bulunan Seyyid Emir Ali hazretleri de mevki’-i riyaseti işgal ediyordu. +Saat dört buçukta Seyyid Emir Ali tarafından huzzara takdim olunan Hatib Hüseyin Han hazretleri sözüne şöyle başladı: +“Evvela hey’et-i muhteremeye şunu arzetmek isterim ki din mütalaası coğrafya hesab ve saire gibi fünun tahsiline benzemez. +Bir zevk ile bir sevk-i vicdani ile ta’kıb edilebilir. +İslamiyet’in en büyük kuvveti yalnız bir Allah’ı hakim halık tanıtması; efkarı zünun-ı batıladan tecrid etmesi ve nev’-i beni beşerden olan Hazret-i Muhammed’i emr-i ilahiyi tebliğe me’mur bir peygamber-i zi-şan olarak takdim eylemesidir. +“İslamiyet” bütün aleme sulh ve salah neşreden bir nurdur. +başka bir kuvvet koymadığından “şahsiyet” halk eden münasebette bulunurlar. +İslamiyet’te ruhbaniyet olmaması nev’-i beşere bahş olunan en büyük imtiyaz-ı dinidir…. +Mükellef ve akıl olan bir mü’min irşada muhtac olmaksızın vasıtasız halıkına ibadat edebilir. +İslamiyet bu esas ile iki şeyi esaslıca yerleştirmiş oluyor… Biri şahsiyet diğeri sulh ve vazifedir. +“Tenbel bir insan ne kadar hürmetkar olursa olsun bir mü’min-i kamil olamaz. +Hazret-i Peygamber zaman-ı saadetlerinde sokaktan geçerken her rast geldikleri mü’mini selamlarlarmış… Bir gün hilaf-ı mu’tad bir şahsa selam vermeden geçmişler lakin avdet-i nübüvvet-penahilerinde o şahsı selamlarıyla taltif buyurmuşlar. +Hane-i saadetlerine muvasalatlarında ashab-ı kiram merak ve tecessüsle Hazret-i Fahr-i Kainat’tan evvelce selam verilmemiş iken avdette o şahsın selama nail edilmesi esbabını sormuşlar. +Hazret-i Muhammed cevaben “Giderken o şahs�� gördüm… Hiçbir şeyle meşgul değildi… Avdetimde ise elinde bir değnekle toprağı karıştırıyordu… Bunu hayat ve harekete bir mukaddime addeyleyerek selama müstahak buldum” demişler. +“İşte ey müslimin bizim ulü’l-azm peygamberimiz hayatta hareket faaliyet kudret ve gayret sarf edersek bizi sevecek… Her teklife razi olarak miskinlikle yaşayanlar Hazret-i Muhammed’in sav hiçbir vakit selam ve hidayetine nail olamayacaklardır. +İslamiyet dünyada insanlara faaliyet cesaret-i medeniyye bahşeden bir dindir. +Bu suretle her mü’min vazifesini ifa ile mükelleftir. +Eğer müslümanlar vazife hissini onun mukaddesiyetini anlasaydılar kıtaat-ı Sonra İslamiyet dünyaya karşı sulh emreder. +Dünyada hürriyet-i mezhebiyye esasını İslamiyet yerleştirmiştir. +Nasıl ki meclisimize mevcudiyetleriyle şeref-bahş eden Profesör Arnold hazretleri de bu esası Mev’ıza-i İslamiyye nam eserlerinde pek vakıfane bir surette tafsil etmişlerdir… “İslamiyet esatir ve hurafattan münezzehdir. +“Ma’kul olmayan meşru’ değildir” daha bundan feyyaz bir din olabilir mi? +Her şeyi akıl ve mantık ile tev’em kılıyor… ve bu tarz ile emrediyor…” Bundan sonra hatib-i muhterem bir çok ayat ve ehadis-i şerife ile isbat-ı müddeaya çalıştı. +Ve hutbesini bitirdikten sonra İngiltere’nin en ma’ruf ailelerinden “Mis FrayzerMiss Fryers”in hidayete eriştiğini hey’ete haber verdi. +Büyük alkış sadaları arasında bu muhterem nurani simayı tebrik eden hey’et-i muvahhidine karşı Mis Frayzer isminin ba’dema “Nur-ı Cihan” olduğunu söyleyerek yüksek sesle kelime-i tevhid getirdi: +Bütün müslümanlar koşuştular ve bu hakıkı “Nur-ı Cihan”ı samimiyetle tebrik eylediler. +Salon bir gulgule-i sürur ile çınlıyordu… Bundan sonra mevki’-i hitabeti Seyyid Emir Ali hazretleri bir vaz’iyet almasının muvafık olmadığını izah ettikten sonra misyonerlere nakl-i kelam ile şöyle buyurdular: +“Hıristiyan misyonerlere şaşıyorum. +Kendi memleketleri ma’lul oldukları halde Afrika’ya kadar giderek müslümanlar arasında propagandaya çalışıyorlar. +Londra sokakları erkekler şöyle dursun… Sarhoş kadınlarla müstekreh bir çehre arz ederken Sosyalistlik Anarşistlik gibi emraz-ı ictimaiyye ahlak-ı milleti mahvederken kendilerine aid esaslı meşguliyetleri bırakarak Muhammedilerin boynuna Salib takmaya çalışmak doğrusu akıl ve mantık ile anlaşılabilir şeylerden değildir… Ben hıristiyan rahiblere böyle fuzuli işlerle meşgul olmaktan ziyade kendi dindaşlarının derece-i ahlakısini yükseltmeyi tavsiye ederim. +Pek şiddetli alkışlar Evet bizim de mühim işimiz var… Hindiya’daki milyon ve bütün dünyadaki milyon müslüman kalkınmak renmek istiyor. +el-hasıl ulema-yı İslam’a da irşad ve ihya Bundan sonra Seyyid Emir Ali hazretleri Nur-ı Cihan Hanım’a en samimi tebrikatını takdim ve kendisine bu hayat zünü İslamiyet’in kadınlar hakkındaki muamelesine intikal ettirerek İslamiyet’in kadınlara bahşettiği imtiyazat hürriyet ve hukuktan bahsettikten sonra meclis hitama ermişti. +Mis Nur-ı Cihan’ın yanına giderek kendisini tebrik ettim ve şu sözleri söyledim: +– Alem-i İslam ve alel-husus İslam hanımlar alemi içlerine sizin gibi nezih bir ruh ve simanın dahil olmasından dolayı emin olunuz ki pek çok sevineceklerdir. +Mis Frayzer cevaben dedi ki: +– İslam kardeşlerime İslam’ı kabul ettikten sonra hissettiğim ferah ve neşat hakkında rica ederim ma’lumat veriniz… Artık üzerimde ruhban ve kilise kaygısı yok… Bir takım hurafat ile zihnimi yormayacağım… Boynumda Salib değil kalbimde iman taşıyacağım… Edyanın bir çoğunu mütalaa ettim… İslamiyet kadar saf ve sade bir din bulamadım. +Allahu tealadan temenni ederim ki insaniyet bu nur-ı hakıkıyi keşfetmekte gecikmesin. +Yalnız Mis Frayzer değil Hoca Kemaleddin’in mev’ıza-i beliğası dolayısıyla bir çok İngiliz misleri hidayete erişiyorlar. +Seyyid Emir Ali hazretleriyle bu hususda hıdematı mesbuk olanlara bi-hulusi’l-kalb takdim-i teşekkürat eyleriz ve bu yeni ufkun lem’alarla feyizlerle muvaffakiyetlere nail olmasını temenni ederiz. +ŞEHZADEBAŞI’NDA CEREYAN EDEN REZALETLER Tanin refik-ı muhterememizden aynen: +“… Bizdeki kantoları ve kantocuları kari’lerimin nezahetini rencide etmekten korktuğum için tasvir edecek değilim. +Bunların ahlaka terbiyeye zevke iras ettikleri tahribatı söylemeye lüzum yoktur. +Bu kantolarla Şehzadebaşı’nda cereyan eden rezalet Galata’da mecami’-i esafilde cereyan edemiyor. +Bunların öyle çirkin ve mübtezel buseleri öyle utanmazlar.. +Bu rezalet yalnız kantolara münhasır değildir. +En cahil ve en sefil şahıslardan müteşekkil tuluat kumpanyaları bu kantolardan sonra oyun oynarlar. +Bu oyunlar piyese tabi’ değildir. +Burada bütün mukaddesat-ı hayatiyye gülünç ve muhakkar bir tarzda irae edilir. +Komik denilen bir şahıs burada kendini tuhaf bularak küfürlerle tecavüzlerle güldürmeye çalışır; en müstehcen sözleri en memnu’ harekatı bir vasıta-i muvaffakiyet addeder. +O kanto karıların bile bazen yüzünü kızartan şakalar bunları seyre giden ma’sum çocukların gafil aile kadınlarının önünde tekrar edilir durur. +Bu tuluat kumpanyalarının ne kadar muzır olduklarını zabıta me’murları muharrirler gazeteciler aile reisleri herkes mu’terif oldukları halde bu memleket için büyük bir ayıbdır ki men’ edilmez. +Kantoları tiyatrolardan ayırmak; –bütün bütün men’ kabil değil ise– daha kenarlara mesela münhasıran Galata’ya sürmek tiyatrocuları halkın karşısına mutlaka bir piyesle ve edeb ve nezahet dairesinde çıkmaya mecbur etmek ahlak-ı umumiyyenin sıyaneti vazifesini de hamil bulunan zabıtanın vazifesidir. +Bu kantoların bu kantolu oyun mahallerinin tevlid ettiği mülevves neticeler zabıta sicillatınca elbet mahfuzdur. +Kuvvetli ve cevap selecek şikayetlerden korkmamalı. +Çünkü bunlar hırsızların katillerin ırz muhacimlerinin şikayetleri kadar haksızdır. +Bu komikler o kantocu karılar o hırsızlardan o katillerden daha mı az mücrim sayılıyor?…” ve Receb sene tarihiyle İskenderiye’den yazılıyor: +Eyyam-ı ahirede Trablus ve Bingazi cihetlerinde nusret ve muzafferiyet-i tammesiyle neticelenmiştir. +Bunlardan birincisi Trablus’un Sirte cihetlerinde Mukatta’ nam mahallin garbında kain Nufliye’de vaki’ olup oralara da inmek ve dahile kol uzatmak isteyen İtalyanlar bağteten mücahidinin hücum-ı gazanferanesine uğrayarak beraberlerindeki erzak ve mühimmatı terk ile sahile firar etmişlerdir. +İkincisi Bingazi cihetinde Brega arazisindeki Selnata’nın garbında üç gün bütün şiddetiyle devam edip İtalyanlar burada dahi münhezim olmuşlar ve iki cebel topuyla at deve sığır ester olarak yedi yüz re’s hayvan ve denilebilir ki mücahidinin bir senelik idarelerine kafi mikdarda cebehane terk eylemişlerdir. +Vekayi’-i mezkure bizzat Şeyh Ahmed eş-Şerif Efendi hazretleri tarafından Mısır’da mühim ve ma’ruf bir zat-ı muhtereme mektup ile bildirilmiş ve oradan bize tebşiratta bulunulmuştur. +Ahiren Sellum’dan gelen Abdullah Buşuveykır’in ifadesine göre karaya oturup mücahidin tarafından ba’de’l-iğtinam tia-i ticariyyeden maada süvari elbisesi ve biri ufak diğeri büyük olmak üzere iki top dahi bulunarak mücahidin tarafından karaya çıkarılmıştır. +Şehr-i halin dördüncü günü yani on beş gün evvel “Tobruk”da bir muharebe daha vuku’ bulmuştur. +Şöyle ki: +İtalyanlar on bin kişilik bir kuvvet ile huruc hareketi yaparak vaktiyle haberdar edilen mücahidin mühim bir kuvvet ile karşılayıp pek kanlı neticesi mücahidin için şanlı bir muharebe vukua gelmiş ve ber-mu’tad İtalyanlar mevki’lerini terk ile geri dönerek bu esnada mücahidin tarafından top cebehane ve erzak iğtinam edilmiştir. +İtalyanların yalnız bu vak’ada telefatları iki bin raddesinde tahmin olunmaktadır. +Bu havadis telgrafla verildiğinden tafsilat-ı lazıme vürudunda ayrıca bildirilecektir. +Seyyid Muhammed el-Mehdi es-Senusi hazretlerinin mehadiminden Seyyid İdris hazretleri ahiren İskenderiye’ye gelerek bir suret-i mutantanada istikbal ve hidiv hazretlerinin Re’sü’t-tin sarayına misafir edilmiş ve hamiyet ve vatanperverliğiyle ma’ruf Prens Ömer Tosun Paşa hazretleri dahi bir çok zevat ile müşarun-ileyh Seyyid İdris’i ziyaret ve ziyafet keşidesiyle hakkında lazıme-i hürmet ve mihman-nüvaziyi Makedonya’da kalan müslümanlara karşı mezalim bütün şiddetiyle devam ediyor. +Vuku’ bulan şikayetleri Yunan hükumeti kat’iyyen nazar-ı ehemmiyete almıyor. +Müslümanlar düvel-i muazzamanın Selanik konsoloslarına bu hususda bir muhtıra takdim etmişlerdir. +Muhtıra baştan başa bir silsile-i mezalimdir. +Muhtıranın mütalaasından anlaşıldığına göre zulüm ve şenaat namına ne varsa Yunanlılar hiçbirini diriğ etmiyorlar. +Müslümanları kuyulara atıyorlar nehirlerde boğuyorlar. +Dayaklarla süngülerle işkencelerle her gün yüzlerce müslüman öldürüyorlar. +Ne gündüz ne gece demeyip İslam hanelerine cebren giriyorlar; müslümanların elindekini avucundakini gasb ediyorlar. +Kadınların ırzlarına tecavüz ediyorlar İslam namuslarını ayaklar altında çiğniyorlar; müslüman kadınlarının kızlarının çarşaflarını parçalıyorlar sokak sokak dolaştırıyorlar. +“Pürsıçan karyesinden yüz dört köylü tevkıf olunarak Kavala’ya sevk edilmiştir. +Bunlardan elli üçü yolda şehid edilmiştir. +Drama havalisinde üç gün zarfında seksen erkek otuz kadın katledilmiştir. +“Jandarma çavuşu Haralambo ile jandarma efradından Yanko ve Saltikli mevki’-i askerisi kumandanı Atnaş Polos Drama köylerinde İslam kadınlarının fima-ba’d çarşaf giymeyeceklerini hususda emirler vermişlerdir. +Bunlar hükumetten aldıkları emir mucebince bu yolda hareket eylediklerini söylüyorlar. +Jandarmalar aldıkları evamir-i mahsusaya tebean İslam köylülerinin hanelerine girerek İslam kadınlarını terk-i tesettüre rubat-ı küuliyyenin bizzat müslüman kadınları tarafından gidip Yunanlılardan satın almak mecburiyetinde kalıyorlar. +Çünkü eğer içki tedarik edemeyecek olurlarsa muhakkak dayak yiyeceklerinden emindirler. +Muhtıra’dan” Hasılı Makedonya’da Müslümanlığın kökünü kazımak yorlar. +Ehl-i salibin bu şenaat bu mezalimi ile Makedonya bir harabe haline geldi. +Milyonlarca müslüman aileleri perişan oldu. +Hanümanlar söndü. +Irzlar namuslar paymal oldu. +Köyler kasabalar ma’mureler hak ile yeksan oldu. +Rumeli’nin bu mübarek İslam diyarının zümrüd ufukları şimdi her tarafdaki yangınlarla kıpkızıl olmuş zulmetlere dahil oluyor. +Vaktiyle dağlardan çiçek kokuları getiren ovalara feyiz ve bereket taşıyan nehirler şimdi mazlum kanlarını bülbüllerin terennüm-saz olduğu hıyabanlar şimdi baykuş sesleriyle çınlıyor. +Mezru’ tarlalar birer kabristan kesildi. +Kubbeleri gulgule-i tevhid ile ihtizara gelen cami’ler şimdi Ehl-i Salib süvarilerine ahır oldu. +Kelime-i tevhidi semalara “Tevsi’-i Tıbaat” Matbaası Meal-i şerifi: +Resulullah sallallahu aleyhi ve sellemin sıbt-ı mübareki ve reyhane-i safa-bahşı Ebu Muhammed Hasan bin Ali bin Ebi Talib radıyallahu anhüma hazretlerinin şöyle buyurduğu rivayet olunuyor: +Resulullah sallallahu aleyhi ve sellemden şu sözü belledim: +Sana şübhe veren şeyi bırakıp şübhe vermeyen şeye bak. +Hadis-i şerifi Tirmizi ile Nesai rivayet etmişlerdir. +Tirmizi bu hadis için hasendir ve sahihdir diyor. +Meal-i şerifi: +Ebu Hureyre radıyallahu anhın şöyle dediği rivayet olunuyor: +Resulullah sallallahu aleyhi ve sellem buyurdu ki: +İnsanın kendisince ehemmiyetsiz olan –ta’bir-i diğerle üstüne elzem olmayan– şey ile meşgul olmaması iyi müslüman olduğunun alametlerindendir. +Hasen olan bu hadis-i şerifi Tirmizi rivayet etmiştir. +Meal-i şerifi: +Ebu Said-i Hudri radıyallahu anhın şöyle dediği rivayet olunuyor: +Resulullah sallallahu aleyhi ve sellemden işittim. +Buyuruyordu ki: +İçinizden her kim bir münkeri –yani şer’-i şerife muhalif bir şeyi– görürse onu eliyle tağyir etsin. +Buna eli varmazsa diliyle buna da gücü yetmezse kalbiyle tağyir etsin. +Yani beğenmesin. +Bu sonuncusu ise imanın en zaifidir. +Hadis-i şerifi Müslim rivayet etmiştir. +[ Meal-i şerifi: +Ebu Hureyre radıyallahu anhın şöyle dediği rivayet olunuyor: +Resulullah sallallahu aleyhi ve sellem buyurdu ki: +Şübhesiz Allahu teala tayyib yani cemi’ sıfat-ı kemal ile muttasıf dır. +Bundan dolayı amellerin tayyib yani halis olanlarından ma’adasını kabul etmez. +Bir de Allah azze ve celle hazretleri mürseline neyi emretmişse mü’minlere de onu emretmiştir. +Hak teala mürseline: +Ey enbiya’-i mürselin İhsan ettiğim tayyibattan yani helal şeylerden yiyiniz de salih amellerde bulunun” buyurdu. +Mü’minlere de Hak teala: +Ey iman edenler sizi merzuk ettiğim tayyibattan yani helal şeylerden yiyiniz” buyurdu. +Resulullah sallallahu aleyhi ve sellem bunlardan sonra buyurdu ki Bakarsınız bir adam zahmetler çekerek uzun seferlerde yollarda kalır saçları perişan yüzü gözü toz toprak içinde “Ya Rab! +Ya Rab” diye ellerini semaya kaldırır. +Halbuki yediği haram içtiği haram giydiği haram. +Vücudu haram Hadis-i şerifi rivayet eden Müslim’dir. +Meal-i şerifi: +Ebu Muhammed Abdullah bin Amr bin el-As radıyallahu anhümanın şöyle dediği rivayet olunuyor: +Resulullah sallallahu aleyhi ve sellem buyurdu ki: +Hiç biriniz hevası yani meyl-i kalbisi benim getirdiğim şer’-i mübine tabi’ olmadıkça iman etmiş olmaz. +Bu hadis Hafız Isfahani’nin Kitabü’l-Hüccetü fi Etba’i’l-Mahacceti ’den naklen bize isnad-ı sahih ile rivayet olunan bir hadis-i sahihdir. +…“Rabbine kasem olsun ki iş öyle değil. +Bunlar seni aralarında çıkan ihtilaflarda hakem yapmadıkça ondan sonra da senin verdiğin hükümden dolayı nefislerinde harec ve sıkıntı duymaktan büsbütün kurtulup ve sana tamamen teslim-i nefs ü kalb edip inkıyad etmedikçe ayet-i kerimenin tefsirinden a’dad-ı atiyyenin birinde inşaallah bahsetmek fırsatı elverir. +YINE DIŞ DOLDURMAK MES’ELESI Sebilürreşad’ın numaralı nüshasında diş doldurmak caiz olduğuna dair yazdığım makaleye Bolvadin’den Müderris Yunus-zade Ahmed Vehbi Efendi i’tiraz ediyor. +Ahmed Vehbi Efendi’nin kaleme aldığı i’tirazname iki esasa raci’ oluyor: +- Altın veya gümüş ile dişin kovuğunu doldurup cenabetten gusl eden kimsenin guslü bil-ittifak tam değildir. +- Hicret-i nebeviyyeden dört yüz sene kurun-ı hayriyyeden sonra bab-ı kıyas ve ictihad mesduddur. +Kebir Şerhi idi. +Bu hususda kitab-ı mezbura müracaat etmek lazım gelir iken ona atf-ı nazar-ı ehemmiyet etmiyor diş doldurmanın caiz olmayacağına dair diğer mu’teberat-ı fıkhiyyede bir tasrih bulunmadığı halde guya ibarat-ı fıkhiyyeden delalet tarikı ile caiz olmadığını anlıyor. +Ne garib anlayış! +Nasıl oluyor da Siyer-i Kebir Şerhi gibi pek makbul olan bir kitabın nakli nazar-ı i’tibara alınmıyor? +Nasıl oluyor da Bu hususda evvela eimme-i Hanefiyye’ce Kütüb-i Sitteden biri olan Siyer-i Kebir’e ve şerhine müracaat etmelerini saniyen Sungurlu kazası müftisinden gelen mektup ile fetvayı okumalarını rica ediyorum. +Sungurlu Kazası Müftisi Osman Efendi’den aldığmız mektubun sureti: +Sebilürreşad’ın numaralı nüshasındaki diş doldurmak mes’elesi hakkında makale ve akval-i fukaha müsadif-i nazar-ı acizi olarak mütalaa olundu. +Husus-ı mezkur melfufen takdim kılınan varakada muharrer fetava-yı şerife ile hallolunmuş mesail-i fıkhiyyeden ibaret olduğundan bunların dahi ceride-i aliyyelerinin bir köşesine derciyle vaz’-ı enzar-ı kariin buyurulmasını… Üzerine gusül farz olan Zeyd’in mücevvef olan dişleri altın veya gümüş ile doldurulmuş olup dişlerinin cevfine yapışmakla altın veya gümüşü ihraçta harec ve meşakkat olduğu mütehakkık olmakla gusül ederken ol dişlerin cevfine su vasıl olmayıp bu vechile zaruret olsa suyu ol dişlerin cevfine isal etmek vacib olmayıp zahirini gusül kifayet etmekle tahir olur mu? +el-cevab: +Olur. +Netaciyü’n-Nazar ale’d-Dürer Zeyd müteharrik olan dişini altın tel ile şeddetmek el-cevab: +Olur. +mesdud dememişlerdir. +lakı mukayyede haml ammı has ile tahsis menat-ı hükmü tahkık menat-ı hükmü tenkıh menat-ı hükmü tahric hülasa kendisinden hüküm taleb olunan cemi’-i vücuh kıyas -ı dülaziz el-Buhari Keşf-i Pezdevi’de Ebu İshak Şirazi el-Lüma’ ’da Abdülali Muhammed bin Nizameddin el-Ensari Müsellemü’s-Sübut şerhi Fevatihü’r-Rahamut’ da tasrih ediyorlar. +Bir lafz-ı mutlakı mukayyede haml etmek ma’nasına olan ictihad nasıl mesdud olur? +Müvekkil vekile “Bana bir at satın al bir Macar atı satın alma!” dese vekil burada mutlakı mukayyede haml etmeyecek mi? +Ammı has ile tahsis etmek ma’nasına olan ictihad nasıl mesdud olur? +Ben “Erbab-ı kalemi severim şahsiyat ile uğraşanları sevmem” demiş olsam erbab-ı kalemi tahsis kılmıyor muyum? +Menat-ı hükmü tahkık ma’nasına olan ictihad hakkında edecek olan ictihad: +Tahkık-ı menata aid olan ictihaddır ki bu hususda beyne’l-ümmet ihtilaf yoktur” diyor. +Hakim her şahid hakkında vasf-ı adaletin tahakkuku için takatini sarf etmiyor mu? +Bu hal ictihad değil mi? +Şeriat-i Celile-i Ahmediyye her hadise-i cüz’iyye için ayrı ayrı hükmü sarahaten bildirmiş midir? +Her hadisenin kütüb-i fıkhiyyede zikri mümkün müdür? +Kaza nazar ve ictihadsız olamaz. +Hatta her mükellef ictihada Tahkık-ı menat-ı hükme muhtacdır. +Makasıd-ı şeriata vakıf olan bir alim menat-ı hükmü tenkıh edemez mi? +Makıs ile makısün-aleyh arasındaki farıkı nefy ve ilga edemez mi? +Kıyas maa’l-farıkı fark edemez mi? +Bu hususda Sebilürreşad’ın numaralı nüshasında tafsilat-ı lazıme verilmiş idi oraya müracaat buyurula. +Zat-ı alileri “Kaldı ki altın veya gümüş ile dişin kovuğunu doldurup cenabetten gusül eden kimsenin guslü bil-ittifak tamam olmadığı ber-vech-i bala tahrir olunan ibarat-ı fıkhiyyeden delalet tarikı ile tecelli eder” diyorsunuz. +Bu sözünüzle menat-ı hükmü diş doldurmakta da tahakkuk ettiriyorsunuz. +Burada menat-ı hükmü doğru bulamamakla hata ediyorsunuz; yoksa menat-ı hükm doğru olmuş olaydı bu re’yiniz de doğru olacak idi. +Yine bir yerde “Mes’ele-i mebhusün-anhayı mesail-i mezkureye kıyas kıyas maa’l-farıktır” diyorsunuz. +Bununla “Menat-ı hükmü tenkıh edemediniz” demek istiyorsunuz. +Demek oluyor ki menat-ı hükmün nasıl tenkıh olacağını bilirim da’vasında bulunuyorsunuz. +Yoksa kıyas maa’l-farıkın ne demek olduğunu bilmemeniz lazım gelir. +Bir kimse diğer kimseye “Bu kıyas kıyas maa’l-farıkdır” dese o kimsenin ya tenkıh-i menat-ı hükmü bilmesi veya kıyas maa’l-farıkın ne olduğunu fark etmemesi lazım gelir. +Bu ikisinin arasında başka bir vasıta yoktur. +Bana öyle geliyor ki ekser-i nas kıyas maa’l-farıkın ma’nasından gafil bulunuyor. +Zat-ı alileri kıyas maa’l-farıkın ma’nasını pekala bilirsiniz. +Bu halde tahkık-ı menat-ı hükm ma’nasına gelen ictihadı tervic ediyorsunuz. +Tenkıh-i menat-ı hükm ma’nasına gelen değilsiniz! +Tahric-i menat-ı hükme gelince işte münazaun-fih olan diyyeyi bilmek şarttır. +“Bab-ı ictihad mesduddur veya münseddir veya meftuhdur” denilen sözün mahall-i cereyanı burasıdır. +Fukaha-yı din arasında münaza’un-fih olan mes’ele bab-ı ictihadın münsed veya meftuh olmasıdır. +Kendini bilen bir fakıh bab-ı ictihad mesduddur dememiştir. +Ma’lum-ı alileridir ki sed ile insidad arasında bir fark vardır. +Bab-ı ictihadı hiçbir kimse kapamamıştır ve kapayamaz. +Binaenaleyh bab-ı ictihad mesdud olamaz. +Bab-ı Ancak ictihad münkatı’ olabilir erbabı zuhur etmeyince bab-ı ictihad kendi kendisine kapanır. +“Bab-ı ictihad münseddir veya meftuhdur” kaziyyesinin mebnası “Bir asır müctehidden hali olabilir veya olamaz” kaziyyesidir. +Bir asır müctehidden hali olur diyenler bab-ı ictihad münseddir diyorlar. +Bilakis bir asır müctehidden hali olamaz diyenler bab-ı ictihad meftuhdur diyorlar. +Ekser-i ulemaya göre bir asırda müctehidin bulunmaması caizdir. +Gazzali Razi Rafii bu mezhebdedir. +Fukaha-yı Hanbeliyyeye üstaz Ebu İshak İsferaini’ye eimme-i Şafiiyye’den Zübiyri’ye İbni Dakık el-Id’e göre hiçbir asır müctehidden hali olmaz. +Hatta üstaz Ebu İshak İsferaini bu mezhebi fukahaya nisbet ediyor da diyor ki: +Eğer Cenab-ı Hak zamanı kaim bil-hücceden hali kılarsa teklif kalkar zira teklif hüccet-i zahire Üstazın nakline göre bab-ı ictihadın meftuh olması fukahanın mezhebidir. +Hazret-i üstaz Ebu İshak İsferaini ise “Mezheb-i fukahaya göre bir asrın müctehidden hali olması caiz değildir” diyor. +Zat-ı alileri ise “Dört yüz sene kurun-ı hayriyyeden sonra bab-ı kıyas ve ictihadın mesdud olduğuna müteallık fukaha-i dinin tasrihi vardır” diyorsunuz. +Zerkeşi Rafii’nin “Halk bugün müctehidin bulunmamasında müttefik gibidir” sözüne karşı “mes’ele bizim ile Hanabile beyninde muhtelefün-fih olduğu halde Rafii’nin Hanabile’ye müsaiddir” diyor. +dir; hiçbir ferd için Kitabullah’dan Sünnet-i Resulullah’dan ahkam ahz etmek helal değildir bu ahkam ile kaza edemez. +kavline arz eder. +Eğer onun kavline muvafık ise ne a’la! +Yoksa onu reddeder. +Eazım-ı müctehidin-i Hanabile’den olup tarihinde irtihal-i dar-ı naim eden meşhur İbnülkayyim el-Cevziyye’nin tahkıki vechile bab-ı ictihad kapanmıştır diyenlerin sözü “Nasda şerait-i ictihadı ihraz edecek kimse kalmamıştır. +Atiyen de husul me’mul değildir” demek olacaktır. +Bu sözün mebnası: +“Ukulün daima inhitatta tedennide kalması ta’zim-i eslafda gulüv mertebesine çıkılması nasa su’-i zanda bulunulması” netayici: +“Aklı mühmel bırakmak tarik-ı ilmi kat’ etmek istiklal-i fikrden mahrum olmak”dır. +Artık kim aklı mühmel bırakmaya razi olur? +Kim tarik-ı HAMRAÜ’L-ESED VAK’ASI Uhud meydan muharebesini kazanan müşrikler o sevinçle yola çıkmışlar ve müslümanları şöyle kesip böyle biçtiklerine dair şıkırdım sohbete koyulmuşlardı. +Bu atıp tutanlara karşı Ebucehil’in oğlu İkrime “Sanki bir şey mi yaptık? +Muharebeyi kazanmışken neticesine varmadık” dedikten sonra “Gelin dönüp Medine’ye gidelim Muhammedileri bir tane kalmayıncaya kadar mahvedelim” teklifinde bulundu. +Safvan bin Ümeyye denilen biri bu teklifi beğenmedi “Hazır galib gelmişken yüzümüzün akı ve ağzımızın tadıyla memleketimize gidelim. +Medineliler hiddetlenir de kan da’vasıyla hep birden üzerimize gelirse bittiğimiz gündür” dedi. +Kumandanları bulunan Ebu Süfyan bu iki sözden hangisinin doğru olduğunu kestiremediği cihetle müşrikler Ravha’ namındaki konak yerine kadar geldiler. +Orada da uzun uzadıya konuşup Medine üstüne gitmeye karar verdiler. +Aralarında bulunup şu kararı işiten Abdullah bin Amr el-Müzeni adlı biri çabucak Medine’ye gelip Resulullah hazretlerine ma’lumat verdi. +Peygamberimiz efendimiz de “Dünkü muharebede bulunanlar silahlanıp gelsinler. +Düşman üzerine gidilecektir” diye dellal çağırttı. +Uhud gazileri gelip mescidin önünde toplandılar. +Çoğu yaralı ve yaraları sarılı idi ki içlerinde Usayd bin Hudayr ve Ukbe bin Amir gibi yerinde Hıraş bin es-Sımma gibi yerinde Ka’b bin Malik gibi’den fazla yerinde Abdurrahman bin Avf gibi’den ziyade yerinde Talha bin Ubeydullah gibi bu kadar yerinde yarası olanlar vardı. +Hazret-i Talha’nın yaralarından yedi tanesi göğsünde bulunduğu ve sağ elinin iki parmağı kesilmiş ve kılıç tutamayacak bir hale gelmiş olduğu halde kendisine ehemmiyet vermiyor Resulullah hazretlerinin yaralarını düşünüyordu. +Zira peygamber efendimizin de alnı yanakları dudağı diz kapakları yaralı ve omuzbaşı ile ekser a’zası bereli olup mübarek dişlerinden biri de kırılmıştı. +Kumandanıyla beraber efradından pek çoğu böyle yaralı bereli olan ve mevcudu altı yüz bu kadar kişiden ibaret bulunan bu kuvvet hareket etti. +Bu kuvvetin hareketinden evvel de ashabdan iki kişi gönderildi ki bunların vazifesi: +Müşriklerin nerede ve ne yapmak fikrinde olduklarına dair keşif yaparak Resulullah hazretlerine haber getirmekti. +Bu iki zat Hamraü’l-esed mevkiinde müşrik ordusuna yetiştilerse de müşrikler kendilerini tanıyıp öldürdüler sonra müslümanlar bunların gövdelerini bulup ikisini bir mezara gömdüler. +Radıyallahu anhüma. +Dünkü muharebede bulunamayanlardan Cabir hazretlerinin birlikte gelmesine Resulullah tarafından izin verildi. +Çünkü: +Hazret-i Cabir hemşirelerine bakmak üzere Medine’de kalmış ve babası Ebu Cabir hazretleri Uhud cengine gidip şehid olmuştu. +Kaçakların sergerdesi ve münafıkların reisi olan ma’hud medi. +Zira: +Herifin yine dönmesi ve dönmesiyle orduyu zaif düşürmesi hatıra geliyordu. +Müslüman ordusu Medine’ye sekiz on mil uzak bulunan Hamraü’l-esed mevkiine gelip kondu. +Abbad bin Bişr hazretleri de bazı kimselerle ordunun etrafında devriye gezmeye ta’yin olundu. +Gece vakti devriye nöbetçileri iki kişi yakaladılar ve bunların Uhud gazilerinden Abdullah bin Süheyl ile Rafi’ bin Sühe[y]l olduğunu anladılar. +Bu iki kardeş dünkü muharebede ağırca yaralanmış hele Rafi’ hazretleri yürüyemeyecek derecede kan zayi’ etmiş birbirine dayana dayana ordugaha kadar gelebilmişti. +Abdullah hazretlerinin yürüyemeyen biraderini bazı kere arkasına aldığı da olmuştu. +Bunları huzur-ı Peygamber’e götürdüler. +Resulullah hazretleri gösterdikleri fedakarlıktan dolayı memnun oldu ve iki kardeş hakkında hayır duada bulundu. +kaldı. +Geceleri taraf taraf ateşler yakılıp orasının ordugah olduğu ve mahvoldu zannedilen müslümanların orada bulunduğu anlaşılmak için müşriklere karşı nümayiş yapıldı ve kemal-i cesaretle düşmana meydan okundu. +Halbuki: +Medine’yi basmak isteyen müşriklerin hücumuna dair eser görünmedi bilakis Mekke’ye doğru savuşup gittiklerinin haberi geldi. +Çünkü: +Ma’bed el-Huza’i isminde birisi İslam ordugahına gelip Resulullah hazretleriyle görüşmüş ve Uhud vak’asından dolayı “Başın sağ olsun” dedikten sonra kalkıp gitmişti. +Bu adam müşrik ordusuna da yetişip Ebu Süfyan’ın yanına gitmiş ve “Ne var ne yok?” diye sorulması üzerine “Ne olacak? +Muhammed’le ashabı sizi arayıp duruyorlar. +Uhud’da öldürülen hemşehrilerinin intikamını almak için tekmil Medine ahalisiyle etrafındakiler hep birlikte üzerinize geliyorlar. +İhtimal ki daha burada iken bir baskına uğrayacaksınız” demişti. +Bu havadisi işiten Ebu Süfyan telaş etmiş Saffan bin Ümeyye de “Bakın benim dediğim çıktı. +Biran evvel savuşalım da bir belaya uğramayalım” demeye başlamış olduğundan müşrikler hemen yola çıkmış Mekke’ye doğru hareketleri de Ma’bed el-Huza’i tarafından Peygamber efendimize bildirilmişti. +döndü. +Düşman ordusu efradından iki tanesini de yolda yakalayıp öldürdü. +Bu heriflerden biri Ebu Azze’l-Cümehi nanımda bir şair ke’ye gittikten sonra rahat durmamış söylediği beyitlerle Arap kabilelerini kışkırtıp Uhud muharebesine gelen müşrik ordusunun çoğalmasına sebeb olmuştu. +Öbürü de Muaviye bin el-Mugıre bin Ebi el-As isminde bir casus idi ki: +Uhud dönüşünde müslümanların eline geçmişken Resulullah’ın damadı Osman bin Affan hazretlerinin şefaatiyle ölümden kurtulmuş fakat üç gün içinde Medine’den savuşup gitmezse katl edileceği kendisine söylenilmişti. +Halbuki: +Herif Medine’de kalmak ve müşriklere yetiştirmek çekilip gitmedi. +Dördüncü günü ordunun avdetinde yakalanıp öldürüldü. +Resulullah hazretleri Medine’ye geldikten sonra Kuba köyüne gidip ora ahalisinden Mücezzer bin Ziyad denilen kimsenin boynunu vurdurmak suretiyle kısas icra etti. +Çünkü: +Bu adam Uhud cenginde Haris bin Süveyd isminde bir müslümanı bile bile öldürmüştü. +Zira: +Haris’in babası olan Süveyd vaktiyle Mücezzer’in pederi bulunan Ziyad’ı katletmiş olduğu için o da kargaşalıkta fırsat düşürüp katilin oğlunu öldürmek suretiyle sanki babasının intikamını almıştı. +Vakıa Müslümanlığın zuhurundan evvel bu adet vardı. +Öldürülen bir adamın oğlu yahud hısmı akrabası ya katili yahud onun akrabasından birini tutup öldürürler yani şimdi de bir takım cahil kavimlerin yaptıkları gibi kan da’vası güderlerdi. +Lakin şeriat-i Muhammediyye bu fena adeti men’ etti ve kısas icrasını bir hakimin vereceği hükme ta’lik eyledi. +Mücezzer; müslüman olduğu ve şeriatin bu men’ine vakıf bulunduğu halde suçu olmayan bir müslümanı –cahiliyet adetine uyup– öldürdüğü için katil-i müteammid oldu kısasan da şeriat kılıcıyla kafası kesilip cezasını buldu. +Kıssayı anladın değil mi? +Hemşehrim! +Şimdi de bundan bazı hisseler çıkaralım. +Müşrik ordusunun dönüp Medine’yi basmak teşebbüsünde bulunması üzerine İslam yurdu tehlikeye düşüyor Müslümanlık bile korkulu bir mevki’de kalıyor. +Çünkü: +Müslüman ordusu bir gün evvelki muharebede bozulmuş. +Efradından yetmiş kahraman şehid olduğu gibi gazilerinin hemen hepsi de birkaç yerinden yaralanmış müşriklerin hem kalabalık hem de galib ordusuna mukavemet edemeyecek bir hale uğramış. +Bu hal ile beraber ümidsizliğe düşüp müdafaadan geri durulsa bütün bütün mahv olmak mukarrer iken gayreti elden bırakmamak ve ölümü göze alıp düşmana karşı durmakta kurtulmak ümidi var. +Binaenaleyh Resul-i Ekrem efendimiz de öyle yapıyor. +Çabucak yaralı gazilerden bir kuvvet teşkil ederek düşmanın üstüne yürüyor ve şu hareketle hem İslam vatanını tehlikeden kurtarıyor hem de ümidsizliğe düşmemeleri ve müdafaadan geri durmamaları hakkında sonradan gelecek müslümanlara büyük bir ibret dersi veriyor. +Efendim: +Muhterem Sebilürreşad’a mevzuunu aylardan beri buradaki kütüb-i atikadan taharri ve tetebbu’ ile meşgul olduğum bir makaleyi zat-ı alinize takdim ediyorum kat’iyyen ümidvarım ki mesleğinize muvafık olduğunu tahmin ettiğim bu makale-i acizanemi kuşe-i nisyanda bırakmayacaksınız. +Teşmil-i fevaidi zımnında makalenin sonuna metindeki müsaid oldukça muhterem Sebilürreşad’a yazı yazmak ve bugün puşide-i nisyan irfan-ı İslam’ı tanıtmak emel-i yeganemdir. +Sorbon Darülfünunu Felsefe Şu’besi müdavimlerinden HAMID-I BAĞDADI’YE GÖRE “MA-FEVK” Tercüme-i hal tarzında yazılmış birkaç Türkçe eserde başka bir şeye tesadüf edememek bende hakıkı bir teessür uyandırmıştı; en ziyade şayan-ı teessüf ciheti şurasıdır ki: +Bütün ulema-yı İslam’a bezl edilen sahaif-i tetebbu’ bila-mübalağa iki yüz sahifeyi tecavüz etmez bu da tercüme-i halden ibarettir ekseriya efkar ve mütalaat-ı tasavvufkarane kat’iyyen ihmal edilmiştir. +Halbuki: +Basit tercüme-i hallerin ehemmiyeti olsa bile hiçbir vakit hayat-ı fikriyye ve ilmiyyenin hutut-ı umumiyye ve müsmiresini çizemez. +Buradaki hıristiyan müesseselerini görseniz cidden bizdeki sukuta karşı teessürat-ı bi-nihaye hissedersiniz. +Onların burada hususi darülfünunları var hususi bir hey’et-i tedrisiyye Felsefe risalesi çıkarıyor orada ilimde fende dinin Hıristiyanlığın nokta-i nazarı müdafaa ediliyor Saint Augustine Sen Tomadagen Malebranche Rooney ilh…gibi dine ehemmiyet vermiş feylesofların efkar ve mütalaat-ı amikaları tedkık ve tefsir edilerek Hıristiyanlığa metin bir esas-ı hıdemat-ı ber-güzide ifasına muvaffak olan Sıratımüstakım ve Sebilürreşad bizde bu hayatı açtı. +Ve cihad-ı ilmisine bir reftar-ı rasin verdi. +Bu i’tibar ile diyebilirim ki: +Bu risale hayat-ı İslam’da bir ehemmiyet ve kıymet-i azimeyi haizdir çünkü: +İslamiyyeti bugünkü gibi değil fakat asr-ı saadet ve ondan sonraki edvar-ı pür-kemal tarzında bir tarzda Manastırlı merhum İsmail Hakkı Efendi hazretlerinin müdafaanamesini o neşretti. +Demek oluyordu ki: +İslam senelerden beri mağruk-ı sükut bıraktığı hadd-i münazarayı bu risalenin vesatatıyla izhara başlıyordu. +Bu bir nokta-i azimet idi ki şayan-ı kayddır. +Bizde henüz pek yakın bir zamanda birkaç sahib-i ilm ve irfanın idrak ettiği bu hakıkati garb maatteessüf bizden pek çok evvel idrar etmişti. +Kat’iyyen i’tiraf ederim ki: +İmam Muhyiddin’e göre “mafevk” fikrinin neden ibaret olduğunu çizmek ehemmiyetli ve müşkil bir mes’eledir. +Fakat bu yazılan satırlar neden daha mükemmel yazılacak yazılara naçiz bir mukaddime olmasın. +Garbın bugünkü i’tilasına mazi olan devir ne kadar muzlim ve dehşet-fezadır. +Orada İslamiyet’in cebin-i pak ve nezihine sürülmek istenilen şaibe-i inad ve taassub bütün cuşişiyle hakimdir. +Orada –İslam’da olduğu gibi– ilme karşı küçük bir hürmet bile yoktur. +Orada “Dünyanın yuvarlaklığını söylediği palığın hapishane-i zulm ü azabında en büyük eserini yazan “Şarl DemetriyusCharles Demetrius” değil midir? +Hatta garibi şurasıdır ki: +Bu girdab-ı taassubun kudret-i hunin ve siyahını te’min edenler arasında “DekartDes carte” gibi büyük hendese-şinaslar da var. +Şarpanite ismindeki müellif Dekart’ın engizisyon cem’iyetine muaveneti Galile’ye karşı rakıb bulunmasına atf ediyor. +Her ne olursa olsun ilmin böyle bir rekabet-i gayr-ı meşruaya alet olmayacağı edna mülahaza ile anlaşılır. +O vakit garbın bu tude-i zalam ve vahşetine mukabil şarkta bir sahife-i nurani bir hayat-ı şu’le-feşan var. +O hayatı te’sis eden şer’-i mübinin büyük alimleri o vakit muhalledat-ı mantıkıyye ve ilmiyye yazıyorlar hayat-ı ma’rifet yükseliyor. +O vakit İslam mes’ud ve bahtiyar. +Seyf-i satveti en baid afak-ı muzlim üstünde şu’le-saz.. +O vakit minareler daha vakur ve bülend semalara yükseliyor sada-yı nakus aciz zemin-i pestiye seherlerin nurundan mütevahhiş zulümat-ı leyliyye gibi çöküyor gulgule-i cihad aktar-ı baidenin sema-yı rakid ve naiminde mevc-zen oluyor. +Liva-yı vakur ve reha-kar en bedi’ temevvüc-i rengin ve ihtişamıyla zafer ve kudretin lika-yı mağruruna saye-i huzur serpiyor. +Kimya Cabir el-Kufi’nin karnisinde felsefe-i hakıkıyye ehl-i sünnet ve’l-cemaat pişvalarının sık sık akd ettikleri mecalis-i aliyyede hukuk fukaha-yı kiramın münakaşat ve ictihadat-ı metinelerinde nümayandı. +parlayan büyük İslam mütefekkiri İmam Muhyiddin Ebi Hamid Abdullah-ı Bağdadi hazretlerinin ufk-ı irfan-ı ��mmette kalade şayan-ı istifade menakıb ile dolu ise de bu cihetin tetebbuu nisbeten daha sehil ve nezd-i kariinde mucib-i fayda olması asıl bugünkü lisanla “felsefe”si olduğundan doğrudan doğruya felsefesine medd-i nazar etmeyi tercih ettim. +duş-ı tahammülüne atf etmek evvela mümkün değildir; saniyen bir imkan-ı baid olsa bile nazar-ı kariinde peyda-yı vuzuh etmesi bir emr-i düşvardır. +Bunun için bu makalede yalnız imama göre ma-fevk fikri nedir onu tedkık edeceğiz. +“Ma-fevk” ne demektir? +İmam Muhyiddin hazretlerinin buradaki kütüphanelerde bulduğum mütercem eserlerinden müşarun-ileyh hakkında birkaç nafi’ eser yazan müsteşrık-ı meşhur Anton Remuza Antoin Remusat Rahib Jan Berul Gean Berule gibi müelliflerin fikrinden mülhem olarak ta’rife çalışacağız. +Burada bize en ziyade imamın eserleri medar olacaktır. +Bu hususda imamın “Tasavvuf” hakkındaki nikat-ı nazarını Bağdadi’ye göre ma-aref connaissance ferdin temas ve münasebette bulunduğu hüviyetlere göre değişir ma-arefin mahiyeti her yerde bir değildir. +Binaenaleyh eşya ve hadisattan sereyan eden bizim “aynideuligue” olamaz. +Buradan şöyle bir netice-i mantıkiyye çıkarabiliriz: +“Biribirine “ayn” olan sebebler “ayn” neticeler ve mütekabilen biribirine “ayn” olan neticeler “ayn” olan sebeblerin taht-ı te’sirinde tekevvün eder “ bu hudud-ı mantıkiyyenin aksi de doğrudur. +O halde madem ki ma-arefler mahiyeten biribirine “ayn” olamıyorlar demek oluyor ki ma-arefleri ilad eden sebebler muhteliftir sebeblerin “künhDubstance”leri de ayrı ayrı olmak icab eder. +O halde bu künhler nedir? +Ve nasıldır? +İmam-ı müşarun-ileyh şöyle bir tasnif yapıyor: +Burası “kainat” denilen bu muazzam eser-i hilkatin “hayat” vaz’ıyla ittisaf ettirmediği ve yalnız kanunlarını ta’yin ettiği kısımdır taş ma’deniyat.. +gibi. +Burada kanunları tanzim eden Hakim-i ezeli her bir şeyin sebebini halk etmiştir. +Her şey sebebini uluhiyetten almış bir “manzume-i sebeb ve vücudentelechie”dir. +Mesela: +Ateş denilen cevher; yakmak “illiyet”ini kendinde daima muhafaza eder; madde-i hatabiyyenin ateşten teessürü mutlak ve vaki’dir. +Şibh-i hayat ile muttasıf ecsamdır nebatat ezhar gibi. +Bu hadde imam iki şık buluyor: +Şıkk-ı sabit şıkk-ı gayr-ı sabit. +Şıkk-ı sabit – Mevkiini muhafaza eder nebatat ağaç gibi. +Şıkk-ı gayr-ı sabit – Mevkiini muhafaza etmeyip tezerrür eden yerde sürünen tesellük eden nebatattır. +Bu taksim bugünkü nebatatta caridir. +Burada “hayat” kaydı tecelli eder; fakat bu had dahilindeki “esmak” ve “tuyur” gibi mevcudat-ı muhtelife “ma-fevk” hasletinden nasibedar değildir. +Kendi hüviyetlerinden tecerrüd ederek yüksek bir hüviyete şitaban olamazlar onlar için “ma-fevka’l-mahluk” olmak mümkün değildir. +Dest-i kudretin çizdiği hudud-ı cismiyyet ve ma’neviyyet içinde kalır. +Mesela: +Hiçbir kuş diğer hem-cinsine tekaddüm edemez. +Burada “kemal” vasfıyla muttasıf ve mütemeyyiz zümre-i insan vardır ki: +Bu manzume-i havadis ve hilkatin fevkindedir hepsinin üstünde yükselir. +Zihin ve akıl denilen iki mevhibe-i ilahiyyenin şu’le-i ma’neviyyesi altında yürür. +Ve kendisi için mertebe-i kemal mev’uddur. +Bu mertebe-i kemal akıl ve şuurun hüsn-i isti’maliyle meşrut ve mukayyeddir. +Burasını biraz tavzih edelim: +Acaba hadd-i muhtelit ma-ba’de’t-tab’iyyenin en canlı yerine gelelim: +Hadd-i süfla ve hadd-i talide sebebler “muayyen”dir; hadd-i muhtelitte sebebler cismin “hecme-i gıdaiyyeélan appétitif”sine göre tanzim edilmiştir; her şeyi bu hecme-i gıdaiyye altında görür ona göre hayat bir hecme-i gıdaiyyeden Yiyecek ot içecek su bulamazsa onda hecme-i gıdaiyye amil olur gider arar bulmaya çalışır. +Hecme-i gıdaiyye hasıl producteure bir netice vermez ve bütün neticeler biribiriyle gayr-ı müterafık olur bunun birinden diğerine intikal eden mes’ud neticelerle iddihar edilen mesai-i azime ile tekevvün eder. +İnsanda böyle bir hecme-i gıdaiyyeden maada bir de hecme-i ma’neviyye élan moral maaliyata doğru bir hamle bir tuğyan vardır. +Öyle zannediyorum ki: +Muhalledat-ı mantıkıyyede ulema-yı muhtelifenin insanı bir “hayvan-ı natık hayvan-ı dahık” gibi kayıdlarla ta’rifleri sırf hadd-i alideki ecsamı; hadd-i muhtelitin mümtazını teşkil eden “hecme-i gıdaiyye” ile iltibas ettirmiş olmalarındandır; çünkü: +İnsanda da bir hecme-i gıdaiyye var. +İmam-ı müşarun-ileyh haddeyn beynindeki hecme-i gıdaiyye arasında gayet dakık bir fark buluyor: +Hadd-i muhtelitte sebebler “sevk-i tabii” ile tanzim ve tertib edildiği halde hadd-i alide sebebleri “akıl” tanzim eder mesela: +Hayvan yalnız ot arar yer; insan gıdasını pişirir gıda tedariki hususunda ittihaz-ı tedbir eder mızrak kalkan yapar. +Sebebleri “ekmel” bir tarzda tanzim eder. +Hayvan bundan tamamıyla mahrumdur. +Ta’bir-i diğerle insanda “gaye” – – hakkındaki efkar-ı fazılanelerini icmal ve telhis ettikten sonra “ma-fevk”in ta’rifine gelelim: +Ma-fevk nedir? +Nasıl tecelli eder ne ile anlaşılır. +Tecrübe dahiline girer mi? +“Ma-fevk” hadd-i alinin seviye-i mu’tade mieau normalsini aşmak için cevherin hissettiği “i’tila-yı batıni”dir. +Bu öyle bir i’tiladır ki: +Cevherin “batıniyet”inden tesaudüdür. +Bütün insanlık budur; insan mefhumu “ma-fevk”le teayyün ve tasarruf eder. +Ma-fevkin muayyen bir sahası yoktur; la-yetenahiyet içinde çalkanır; insanda öyle bir iktidar-ı fevkalade vardır ki “şevket-i ruhiyyesini bu hududsuz “ma-fevk sahası”nın istediği noktasına kadar isal edebilir.” Bizim ma-areflerimiz işte şevket-i ruhiyyemizin vasıl olabildiği yerlerin mikdarıyla mütenasib surette vazıh olur ma-arefler bu suretle tenevvu’ ettiği gibi balada mezkur hudud-ı erbaaya göre de tenevvu’ eder. +Bütün ma-arefler bizde mefhum tarzında münkeşif olur; esas-ı i’tibar ya bir gaye i’tibarıyla ayrı diğer bir ma-aref fevkalade vardır ki: +Ona “tefahhus” derler. +Her ikisi arasındaki farkı anlamak için evvela “mefhum”u ta’rif edelim. +İmam Muhyiddin mehfum kelimesinden neyi murad ediyor: +“Mefhum aklın hudud-ı erbaaya müracaatından sonra kazandığı halet-i zihniyyedir.” Her mefhumun maddi bir mevzua objetsı vardır. +Maddi mevzu’suz mefhum gayr-ı kabil-i tefehhümdür. +Mesela: +Ağaç olmazsa taşı görmezsen onların mefhumları hakkında mevzuu yoktur; mevzu’suz intikal edilir: +Kadir azim rahim celil ilh.. +sıfat-ı Sübhaniyyesi gibi madem ki: +Ma-areflerimiz mefhumdan inşiab ediyor o halde iki büyük şu’beye ayrılıyor demektir: +“Ma-fevk” meyelanı hadd-i alinin seviye-i mu’tadesini aşmak hususundaki mihanikiyyeti “ma-aref bit-tefahhus”a dahildir. +Ma-aref bil-mefhum tecrübeye dahil olduğu halde ma-aref bit-tefahhus tecrübeyi taşar yani tecrübeye sığmaz o ma-kable’t-tecrübe transceudantaldir kema-hiye apriori anlaşılır; yani ma-aref bit-tefahhusda mefhum-ı fevkalade “akıl”a sereyan eder bir halde münkeşif ve mütecelli olur; bu hakıkı bir tecellidir. +Aralarında şu fark vardır: +Ma-aref bil-mefhum bir ma-aref-i nisbi relatif olduğu halde tefahhus-ı mutlak absolu sahasına müracaat eder. +Tefahhusun ifşa ettiği kıymetler mutlaktır. +Ma-fevk; netice i’tibarıyla “nisbiyet”in mutlakiyete karşı meyelanı ve devamı demektir. +Ma-fevk hadd-i alinin secie-i mümtazesidir. +Ma-aref bit-tefahhus mutlakiyyete mukterin olur demiştik. +Nasıl acaba? +Cevher-i asli ile “hem-zaman” olarak… Cevher-i asli ile hem-zaman olmak ne demektir? +Ma-aref bil-mehfumda biz yalnız mevzu’ları sathi bir surette temaşa ederiz. +Mefhumiyetin ihata edemediği anasır hariçte kalır; şu i’tibarla ma-aref bil-mefhum bize her vakit yanlış neticeler verir bizi aldatır. +Ma-aref bit-tefahhus bizi tevazzu’-ı maddi objectivie formellenin altında tuğyan ve feyezan eden cevher-i asliye isal eder; mefhumiyetin dar ve muzlim hududundan çıkarır bize şe’n-i hakıkıyi gösterir. +vakit şe’n-i hakıkı ile karşı karşıya gelirse o vakit mutlak de münşaibdir: +İlham: +Vahiy gibi… İlham ve vahiy; aklın “mutlak” ile hem-dem olduğu zamanlardır; fakat “hem-dem olmak” “mutlak olmak” demek değildir. +Ma-fevkin bu i’tibar şeklinde yazılmıştır. +“Akl ı n mutlak ile hem-dem olmak hususundaki Demek olur. +Bu meyelan nasıl tecelli eder ve vasıta nedir? +Madem ki: +Mefhum bize yalnız “nisbi ma-arefler”in hutut-ı hariciyyesini çiziyor madem ki: +Ma-aref bil-mefhum “nisbiyet” dahilinden çıkamıyor o halde “nisbiyet”in “mutlakiyet”i lü ihtivası kabilinden bir şeydir. +Bu yeni nokta-i nazara göre “mutlak”ı ihata ve ihtiva edecek “zihniyet”i aramak mecburiyetindeyiz. +Mefhum bize “havass”imiz vasıtasıyla münkeşif olur; bu takdirde hissi Senciblenin ma-fevka’l-hissi Supra-Sencibleyi ruhun “teyakkuz ve intibah-ı fevkaladesiyle” münfehim ve ayan olur. +Yani: +O vakit hayal susar; his cuşiş-i dahilisini terk eder; “ene” o vakit bir inşial ve tenevvür-i ma’neviden vakit hayalin hissin bu sükut-ı amik ve muvakkati arasında aklın o mevhibe-i Sübhaniyye’nin sereyan-ı lahutisi başlar. +“Ene” tehalüf Hétérogéneden tecanüs Homogénee derk etmek vasfıyla mevsufdur. +“Ma-fevk”; ruha verilen böyle bir terbiye ile tahsil edilir; yani “ma-fevk”in mevzuu “mütecanis” bir ruhiyettir; “nisbiyet” ki: +“Tehalüf” ifade eder ona bil-bedahe mevzu’ olamaz. +“Mutlak”da “gaye” yoktur. +Çünkü “mutlak” “aksa” ifade eder o bir “kusva”dır. +Gaye ancak nisbiyet içindir; “mutlak”da “ma-veraau-delà” olamaz; çünkü: +Mutlak; ma-veranın “kamiliyetTotalité”idir. +Mutlak; bir “ihata-i tammeconcu global”dir. +Bu ihatanın secie-i mümeyyizesi yalnız “a’zamiyet”dir; kat’iyyen “asgar” olamaz. +Bu a’zamiyet neden dolayı tahassul ediyor? +Bizim bütün telakkıyat-ı hissiyyemiz alem-i haricinin nüfuz ve te’siri altında teşekkül eder. +Bu nüfuz ve te’sirler bizi sevindirir güldürür ağlatır. +Bununla biz dünyevi varlığımızı ye”mizin mevzuu vuzuh-peyda eder. +Aklın hariçle olan bu münasebet-i mütemadiyye ve mütevaliyyesini kaldırınız; “irfan”ın en ehemmiyetli istinadgahını lağv etmiş olursunuz. +Eflatun pek haklı olarak Th é etèt e’e şu sözleri söyletiyor: +“İlim hisden başka bir şey değildir; “olan” ve bize “tezahür eden” şeydir” Ya şe’niyet bu tezahürün ma-verasında teşekkül edecek? +İşte mes’elenin en mühim ciheti burası.. +Tezahür Aggaraitre; her vakit ma’na-yı vücud étreu ifade etmez. +Bu i’tibar ile her “tezahür” bizce “ekall” bir ma’nayı haiz olur ve bunun için “asgar”dır. +hatle müdafaa ediyor diyor ki: +“Cismiyetimizin temas ettiği her şey acaba bir şe’n-i tam réalité totol mıdır? +Elbette değildir. +Çünkü şe’nin tammiyeti cismiyetin ifade-i hissiyyesiyle münkeşif olmaz.” Burada “ma-fevk” yeni bir ma’na mek oluyor. +Şimdi baladaki mülahazatı şu suretle telhis edebiliriz: +mıdır. +alinin a’zamiyetle hem-dem olmak hususundaki “vüsubudynamigue” yalnız “ma-fevk”in tarz-ı tecellisi i’tibarıyla aldığı ma’nadan Bağdadi’nin ma-fevka’t-tabiası “ma-fevk” fikri üzerine müessesdir yani: +Ma-ba’de’t-tabia nisbi kıymetlerle değil mutlak kıymetlerle iştigal eder ve bu kıymetler yalnız muhdesat-ı ma-ba’de’t-tabiaya inhisar etmeyerek bütün silsile-i münfehimenin arasında bir rabıta-i ahlakıyye vücuda getirir. +Bu Ma-ba’de’t-tabia ilm-i ahlak ile memzucdur. +“Mafevk” mutlakiyetin bir ifadesi olmasına göre ilm-i ahlak bir “düstur-ı kayyim-i mutlakadoctrine des valeurs absolues” den ibarettir demektir ve bi’n-netice ma-ba’de’t-tabianın en büyük mevzuu hadd-i ulvinin seviye-i mu’tadesini aşmak hususundaki isti’dadı olur. +Bakınız imam-ı müşarun-ileyhin şu satırları ne kadar şairane ne kadar hakimanedir: +“Ey insan! +Sen muzlim bir mefhumsun. +Muzlim olduğun kadar da münevversin! +Sen “haziz” iken erişilmez bir “evc”in var. +Küçük bir karıncayı idare eden kanunu keşf edemediğin halde yıldızlara kadar ref’ tefekkür edersin; fakat sen bir varlıksın ki nurun bir “menba’-ı la-yezal”den gelir. +Senin “evc”iyyetin oradadır. +Senin yalnız enzar-ı maddiyyen değil ma’neviyyetin de rü’yet hassasıyla muttasıftır. +Sen öyle bir “kevneyn”-i hususisin ki: +Her neyi ararsan kendinde bulursun. +Çalış ki: +Dide-i batın ile afak-ı bi-intiha-yı ledünnü temaşa edesin. +Bu öyle bir temaşadır ki: +Bir sükun-ı muazzam te’sirinden masun iken sen yalnız kendini duyarsın. +Sen yalnız kendini duy. +İşte her şey ilh.. +ilh…” vasf-ı mümtaz ile tavassuf eder; “Nefsini bilen Rabbini bilir.” san denilen bu his ile mevsuf hüviyet bir nevi’ “sırat-ı dünyevi”dir. +En büyük “berzah” budur; “İnsan-ı dünyevi” bütün cehdini bu “sırat”ı geçmek için sarf eder. +Behemehal ileri gitmeye mecburdur. +Geri dönülmez alt tarafı hatar-nakdir. +Yalnız ön ciheti açıktır. +Oraya doğru yürümelidir. +Orası bir alem-i ziyadardır. +Ferd orada; bu berzahı aşarken duyduğu havf ve haşyeti unutur; bütün halecan ve ta’bı kesb-i sükun eder orası o açılan yol “ma-fevk yolu”; o alem “alem-i ma-fevk”dır. +PEKIN’DE İ SLAMIYET’IN VAZ’IYET-I HAZ I RAS I Amerikan Kıssisiyyun Fırkası’na mensub olup Çin İmparatorluğu’nun payitahtı olan Pekin şehrinde ikamet eden Mister Çarls L. +Oculvi TH. +L. +Ögilvrie Londra’da Protestanlar tarafından neşr olunan Alem-i İ slam mecmuasında Pekin şehrindeki müslümanların nüfusu ile cevami’-i şerifenin mikdarı hakkında bir makale neşr ediyorlar ki bizce mechul bir çok ma’lumatı muhtevi olması hasebiyle ber-vech-i zir tercüme ve nakl ediyoruz. +Maamafih kemal-i bi-tarafi “Benim bildiğime göre Pekin’de sakin müslümanların ne mikdar-ı nüfusu ne de cami’leri şimdiye kadar layıkıyla ma’lum olamamıştı. +Maabid-i İslamiyye’nin mikdarına dair ye mahal yoktur. +Fakat maatteessüf Pekin’deki nüfus-ı İslam’ın mikdar-ı hakıkısini ta’yin etmek cami’ler gibi kolay bir şey değildir; binaenaleyh tahrir-i nüfus edilinceye kadar bu hususda kat’i bir şey söylemek mümkün değildir. +Yalnız oldukça sıhhate karib olmak üzere bir tahmin yapabiliriz. +Ahiren Pekin şehrinin dahilinde ve haricinde bulunan bütün cami’leri ziyaret etmek bahtiyarlığına nail oldum. +Cami’leri ziyaret vesilesiyle gerek Ahundlar gerek ahali müslümanların tarz-ı ibadetlerini gözümle görerek bir çok mesail hakkında onlardan ma’lumat almaya da muvaffak oldum. +Pekin şehrinin “Çin’i” denilen kısm-ı şimalisinde ve “Tatar” denilen kısm-ı cenubisinde surların dahilinde ve haricinde kain bütün cami’lerin yekunu otuz ikiden ibarettir. +Biri müstesna olarak cami’lerin kaffesinde birer Ahund yani birer molla vardır. +Bu Ahundların Kur’an’ı okuyabilecek kadar Arap lisanında mahdud bir vukufları vardır. +İstisna ettiğim mescid ise “Çin Tsusiyang” mahallesinde kain en küçük cami’dir ki bunun ahundu da hakıkaten bir kapıcıdan ibarettir! +Her yerde icra ettiğim tahkıkata göre Pekin şehrinde . +İslam ailesi mevcud olduğunu öğrendim. +Aşağıda tafsilen yazılmış olan rakamların irae ettikleri vechile bu adedin hakıkate mukarin olması galibdir. +Çinlilerin eski i’tibarlarına göre sekiz ağız bir aileyi teşkil eder imiş. +Fakat Çince “Müslimini” tesmiye olunan müslümanlar hakkında bu aded bir hadd-i vüsta olarak kabul olunamaz. +İslam ailelerini biribiri üstüne beşer nüfus i’tibar edecek olursak hakıkate daha ziyade takarrub etmiş oluruz. +Teaddüd-i zevcatı tecviz eden bir din müntesiblerinin aile efradı böyle az olması şayan-ı taaccübdür. +Bunun sebebini araştıracak olursak fakırlikte buluruz. +İslamlar dahi Çinliler gibi fukaradır. +İçlerinde bir kadından fazla zevcat ile müteehhil bulunan müslümanlar pek nadirdir. +Vakıa bazı müslüman ailelerinde on sekiz kadar çocuk bulunduğu görülmüştür. +Fakat bu pek müstesna bir haldir. +Alel-ekser aileler iki üç çocuktan ibarettir. +Binaenaleyh umumi bir tahmine göre beher aile beş kişi i’tibar olunabilir. +Şu halde Pekin şehrindeki İslamların adedi otuz bini tecavüz edemez. +Williams’ın Mülk-i Vüsta namındaki eserine göre on üç sene devam eden Kansuh ihtilali zamanında Pekin’de hal Çin’de İ slam nam eserinde senesinde Pekin’de cami’ ile yirmi bin İslam hanesi mevcud olduğunu söylüyor. +Şimdi anlaşılmayan bir şey varsa o da tarihinden beri cami’lerin adedi’den’ye tezayüdü ailelerin mikdarı da yirmi binden altı bu kadar bine indiğidir! +Benim tahkıkatımın sıhhatini gösterir mufassal erkamı ber-vech-i zir derc ediyorum: +Niyer-Şun-Çiyemen Şimali şehre nazır olan kapı Cenubi şehirde İslam aileleri: +Niyuçiye’de . +– Çiev Tzo hotgonk’da . +– Tyevçu Hotgonk – diğer iki mahallede Şimali şehirde olan İslam aileleri: +Niyuçu Hotgonk Şupi Hotgonk ve diğer bir mahallede – Fen Tzo Hotgonk ‘da – Hoy Tzo Hotgonk’de – Ping Tzumen şehrin haricinde Çiyeyey’de – Sazlı Hu’da – Ping Tzomen şehir dahilinde Çin Şiyefen Çih – Şiye tavpiye’de – Neh Kuyen şehrin haricinde hane – Takvam şehrin dahilinde – Matyen şehrin dahilinde – Enting Nen Kevan haricinde – Ermetyev Hunig şehrin dahilinde – Ereli Hevenig şehrin haricinde – Nin Hesyev Çih dahilinde – Çung Çih haricinde Vehsiyepğu haricinde – Palyi Çevanig “ - / İngiliz mil mesafede” – Nuyatsay Hotung şehrin haricinde – Lumyi tesanig Hutuniğ haricinde – Suçu Hutuniğ dahilinde – Çin Tesuhsiniğ – Tuliğ Sasupmaylu – Teng Tezuçih – Tenhey Yen Cami’lerin içerisi güzel bir halde bulunmakla beraber – bir iki müstesnasıyla– hariçleri pek calib-i ihtiram bir vaz’iyyettedir. +Bütün bu cami’lerin avlusunda gayet temiz ve mükemmel şadırvanlar vardır. +Ahund günde beş vakit cemaatle eda-yı namaz eder. +Namazdan evvel müslümanlar “Hesye ve Çeyniğ” yani küçük banyoabdest alırlar. +Büyük haftalık ibadetlerini Cuma gününde zevali saat vel herkes “Taçeyniğ”büyük banyo –gusül– alır ve yeni esvab iktisa eder. +Otuz iki cami’de Cuma namazında bulunanların adedi vasati olarak kişiden ibarettir. +Eyyam-ı sairede bazı cami’lerde birkaç musalli bulunur ise de bazılarında ahunddan başka kimse bulunmaz. +Bunun sebebi olduğu için işlemekle maişetlerini te’min ederler. +Ahund olmak isteyen bir genç talebe on sene Arapça ve ulum-ı diniyye tahsiline mecburdur. +İmtihanını geçirdikten sonra münhal olacak ahundluğa ta’yin olunur. +Ahund cemaat tarafından ta’yin kılınır. +Bir gün ihtiyar bir ahund gelip benden muavenet rica etti. +İşittiğime göre bu adam kavgacı olduğu için hiçbir cemaat kendisini istihdam etmiyormuş! +Ahundlar cami’lere merbut olan vakıf hanelerinde meccanen aylık verir. +Büyük cemaat ahun[d]larından maada diğerlerinin mikdar-ı maaşları ayda beş “Tayel” yani seksen bu kadar kuruş raddelerindedir. +Ahundlar ekseriya yabancı ve gureba bulundukları için bekardırlar. +Bu Ahun[d]lar kısm-ı a’zamı lisan-ı Arabi’yi pek az bilirler. +Bu da ancak Kur’an’ı okumaktan ibarettir. +Lakin bazı ahundlar bu lisanı pek iyi bilirler. +Pekin uleması miyanında en meşhurları Vang Hao Can diğeri ise Çeya Utzu Hutuniğ mahallelerinde ikamet ederler. +Bu zevat-ı muhteremenin her ikisi Mekke-i Muazzama’yı ziyaret etmişlerdir Çang Çeing Yun iki kere eda-yı hacc-ı şerif etmiştir. +Bu zat Dersaadet ile Kudüs-i Şerif’i Moskova ve Petersburg şehirleriyle beraber diğer merakiz-i mühimmeyi de ziyaret etmiştir. +Can Efendi hazretleri Pekin’deki Çinliler nezdinde pek ma’ruf ve muhteremdir. +Benim bildiğime göre münhasıran Muhammedi olarak Pekin’de Ali Rıza Efendi idaresinde yegane bir medrese vardır ki o da Vang Hao Can Ahund’un cami’-i şerifine merbuttur. +Bunun muavini de yakında zükura küşad olunmuştur. +Tahsil Arapça ve Çince icra olunmaktadır. +Müslüman çocukları ekseriya Çinlilerin mekatibine devam ederler. +Pekin’deki nisvan-ı Muhammediyye peçe isti’mal etmezler. +Fakat cami’de namaz kılmaları memnu’dur. +Cami’lerde parmaklık ve kafes bulunmadığı için İslam kadınları mabedin haricinden hutbe ve tilavet-i Kur’an iyye’yi dinlerler. +Maamafih evde istedikleri kadar namaz kılabilirler. +Ahund ara sıra Çince vaaz eder. +Benim istihsal ettiğim ma’lumata binaen mev’ıza babında kat’i bir kaideleri yoktur. +Bir rapora göre senede iki defa resmi mev’ızalar Çin lisanıyla icra olunuyormuş. +Bu mevaizde ahund hazretleri ahaliye ahlak-ı haseneyi tavsiye eder ahkam-ı Kur’an iyye’yi anlatır velhasıl onlara iyi nesayihde bulunur. +Diğer bir rapora göre haftada bir defa kısa bir vaaz vardır. +Geçenlerde Çin hıristiyanlarından bir muhibbim müslümanlar hakkında bana şu beyanatta bulundu: +“Hıristiyan olmazdan evvel bir dostumla birlikte cami’e giderdim. +Müslümanların ve mevaizin samimiyeti bana o kadar te’sir ederdi ki eğer o zamanda Hıristiyanlığın nüfuzu bana rast gelmeseydi her halde müslüman olacağım muhakkak idi.” Çin müslümanları diğer memleketlerdeki kardeşleri gibi ezanı minarede okumazlar. +Çünkü cami’lerin minaresi yoktur. +Sonra ahali-i İslamiyye’nin haneleri ekseriya mescidden uzak bir mahalde bulunuyor. +Bunun için ahund vezaif-i sairesine müezzinliği ilave etmek külfetinde bulunmuyor. +Bunun diğer bir sebebi de şübhesiz Çinlilerin taarruz ve istihzalarına meydan vermemekten ibarettir. +Tekmil ahalisi müslim olan mahallelerde bit-tabi’ ezan okunur. +Mesela şehrin garb kapısının haricinde kain Sanli Hu küçük İslam karyesinde ezan okunur. +Cami’ler miyanında beşinin zikri bilhassa şayan-ı dikkattir. +Çünkü bunlar imparatorlar tarafından ya inşa yahud ta’mir edilmişlerdir. +En eski cami’-i şerif olan Niv Çih zamanında inşa olunmuştu. +O sülalenin ibtida-yı saltanatlarında lamışlar idi. +Ming sülalesi zamanında - imparatorlardan biri bu cami’i kendi tarafından ta’mir ve tezyin ederek onu Li Pay Sesu Li PiaSsu Saray-ı ibadet diye tesmiye etmişti. +Her cami’in “secdegah” unvanına malik olması tabii ise de bu unvan Niv Çih Cami’i’nin ism-i hassıdır. +mahallesindeki cami’i ya inşa yahud ta’mir edip onu “Çing Çen Sesu” yani “pak ve hakıkı ma’bed” unvanıyla telkıb etmişti. +Bu isim umumiyetle cami’lerin kapıları üzerine de yazılmıştır. +Taayau Hu Teung” mahallesinde kain mescidi ya inşa yahud ta’mir ederek onu Faming Sesu yani “ma’bed-i şeriat ve nur” unvanı mübecceli ile tesmiye etmişti. +Bu hükümdar “Çin Şin Feng Çih” de dahi bir cami’ inşa ederek onu da Pauşu Sesu yani “ma’bed-i terakkı ve cavidani” namıyla ıtlak etti. +“Huy-huy”lar bu dört mescidi “Büyük cami’” diye yad ederler ise de bunlardan ancak birincisi hakıkaten cesim bir binadır. +Beşincisi “Huy Tzoying” namındaki cami’dir ki onu da teşem üzerinde bir de kule yaptırmıştı. +Bu kule müşarun-ileyha cariyeyi kubbeleri seyrederken saraydan kendi evini tahattur edip müteselli bulundurmak maksadıyla inşa ettirilmişti. +Hanım-ı müşarun-ileyhanın ismi el-Mina idi. +Çinlilerin bu “esir hatun” hakkındaki hissiyatları pek de o kadar teveccühkarane görünmüyor. +Çünkü müşarun-ileyhanın cumhuriye işgal etmiştir. +El-Mina zamanında bu cami’in etrafındaki mahalle tamamıyla Tatar ahali-i müslimesiyle meskun iken bugün ancak elli altmış haneden ibarettir. +olmak üzere aleyhlerinde hiçbir şey yoktur. +Çinliler onları hırsızlıkla itham ederlerse de her halde kendileri daha hırsızdır. +Müslümanlar gayet müşfik insanlardır. +Pekin’deki müslümanlar Çince mütekellim bulundukları cihetle bunlara nüfuz için lisan-ı Arabi’nin bir kelimesini bile öğrenmeye hacet kalmıyor. +Müslümanlar bazı i’tiyadat-ı hususiyyeleri münasebetiyle komşuları bulunan Çinliler ile pek az ihtilat ederler. +Bunlar komşularından daha temizdirler. +Müslümanlar hınzır etini yemedikleri cihetle Çinliler için onlar ile ihtilat ve müsaferet son derecede müşkildir. +Pekin’de büyük mağazalar ile sarrafiyecilik eden bazı zengin müslümanlar bulunmakla beraber kısm-ı küllisi muhallebicilik kasaplık nakliyatcılık gibi san’atlar ile iştigal ederler. +Benim müstahberatıma göre Pekin’de bütün Çin müslümanlarını temsil eden gayet muntazam teşkilata malik bir Cem’iyyet-i İslamiyye mevcuddur. +Bu cem’iyyetin ismi “Çing Çing Huy Çayau”dur. +Cem’iyyet-i mezkurenin reisi evveli “Maçeng Wu” namında bir zattır. +Bunun reis-i sanisi muavininin beyanatına göre geçen sene Pekin’de akd-i ictima’ eden cem’iyet-i mezkurenin umumi kongresinde bütün Çin vilayatından gönderilen yüz meb’us isbat-ı vücud etmişlerdi. +Bu ilk konferans olmak hasebiyle İslamların intibah ve mevki’leri hakkında şayan-ı dikkat bir hareket teşkil eder. +Din nokta-i nazarından İslamlar komşularına nisbetle na-mütenahi derecede yüksektirler. +Bunun için kendi dinlerinden daha iyisini görmedikleri vechile tabii ondan memnundurlar. +Diğer memalik-i İslamiyye’de mevcud bazı fenalıklar burada bulunmuyor. +Beynlerinde nifak ve adem-i hoşnudiyi intac edecek hiçbir şey yoktur. +Binaenaleyh bu müslümanlar daha iyisini bulmadıkça malik bulundukları şey ile kanaat ve iktifa edecekleri tabiidir. +Şimdi bu kavim üzerine icra-yı te’sir etmek üzere Mesih’in tebaasına kapı açıktır.! +Bu da gayet dostane bir surette taalim-i İseviyye’yi propaganda etmekle mümkün olur. +Bunun icrası da onlarla muaşeret ve ihtilatı tezyid etmekle kabil olabilir. +Peygamber savin ümmeti olan bu halkın “Hıristiyanlık meliyiz. +Şimdiye kadar bu hususda hiçbir teşebbüs vuku’ bulmamıştır.” MOĞOL İMPARATORUNUN ASAR-I BER-GÜZIDELERI Bahadır Şah’ın haremine mahsus zemini fes renkli bir metre ve arzı üç çeyrek metredir. +Çiçekli ipekli ve kenarları sırmalı olan son Moğol padişahı Bahadır Şah’ın entarisi. +Uzaktan şal gibi görünüyor. +Benekli ve halis sırmadan ma’mul Bahadır Şah’ın şalvarı. +Uçkuru sırmalı olup iki püskülü de vardır. +Moğol imparatoriçelerinden hüsn ü anıyla meşhur Zinet Mahal’in halis ipekten ma’mul kırmızı renkli bir başörtüsü. +Buna Hindiler Urdu lisanıyla “sari” diyorlar. +Müşarun-ileyhanın turunç renginde ipekli bir dış donu. +Yine müşarun-ileyhin fıstıkiçi renginde bulunan sırmalı diğer bir donu. +Kutub Minar ile bahçesini irae eden ve mozaik taşlardan ma’mul bir tablo. +Gayet kıymetdardır. +Dehli şehrinin ceylan derisi üzerine tersim edilen eski bir haritası. +Bir eski saat. +Kabı Hindistan ağaçlarının keresteleriyle fildişinden ma’muldür. +Sırmalı ve ipekli bir sofra örtüsü. +Rengi kaçmıştır. +ma’mul geniş bir donu. +Bunu iş esnasında giyermiş. +Sırmalı bir bohça. +Moğollar tarafından tanzim olunan mezkur kal’anın fenni ve hendesi bir planı. +Kırmızı ipekli ve sırmalı nefis bir seccade. +Mai zemin üzerinde benekli ve sırmalı işlenmiş bir don. +Sırmalı diğer bir don. +Saçakları halis sırmadan ma’mul yeşil renkli bir çarşaf. +Moğol padişahlarına mahsus ok uçları baltaya benzer bir satır bir yay altın işlemeli bir balta dikenli ve gayet zarif çelpek bir çomak. +Pirinçten ma’mul bir balık üzerinde bir avuç. +Bununla Moğol padişahları Hind Denizi üzerindeki hakimiyetlerini göstermek istemişlerdir. +Altın yaldızla ta’lik hurufatıyla yazılmış bir levha-i manzume ki nazımı ismi altında şöyle yazmıştır. +Beyitler ise şunlardır: +Kadınlara mahsus altın ve firuze taşlardan ma’mul bir gerdanlık. +Eğer kıymetli olsaydı Çelebiler bunu terk etmezlerdi. +Ve bugün Londra Müzehanesi’nde bulunacaktı. +Çini büyük bir küp. +Büyük çini derin bir tabak. +Siyah ve beyaz mermer taşları üzerine olan imparatoriçenin ayak ve pençe izi. +Her ikisi de zarif ve gayet küçüktür. +Yeşim dedikleri taş üzerinde mahkuk bir takım Arapça ve Urduca yazılar. +eski bir tabanca. +Avrupa’da ma’mul bir saat. +Fildişinden ma’mul bir sandıkça. +Bir takım çanak çömlek Bir hevdec bir tahtırevan. +Hind imparatoru bulunan Ekber Şah’ın hizmetine alınmış bir İngilize ihsan olunan lakab fermanı. +Son derece nefis bir kağıd üzerinde altın yaldızla ve güzel ta’lik yazısıyla yazılmış olan Farisiyyü’l-ibare bu fermanın sonuna imparator-ı müşarun-ileyh imza ve mührünü basmıştır. +Mühür Muhammed Ekber Şah padişah-ı gazi Ebu’n-Nasr Mualliddin kelimelerinden ibarettir ki mezkur mührün yekpare bir zümrüdden ibaret olduğunu İngiliz müverrihleri beyan etmişlerdir. +Fermanın uzunluğu bir metre kadardır. +Aynı tarzda gayet müzeyyen bir nikahname. +Üç tane eski koltuk sandalyesi. +Bir şehadetname birkaç mührü muhtevi olup mühürlerin cümlesi murabba’ ve müsemmen ve badem şeklindedir. +Laciverd ve altından menkuş ve müzehheb büyük diğer bir ferman. +Hindistan racalarından Perti Rac’ın hatt-ı desti. +Bin beş yüz sene evvel Sanskritçe olarak yazılmıştır. +Uzun bir tomar üzerinde ince sülüs yazılarıyla yazılmış gayet zarif bir Kur’an- ı Şerif. +Eski akık mühürler. +Tabii saray hademelerine mahsusdur. +Gayet nefis ve dayanıklı kitap kapları. +Dehli kasabasının pek eski bir planı. +Kumaştan ma’muldür. +Hind ihtilalinde İngilizler aleyhinde kullanılan bir havan topu. +Kutb-i Minar mevkiinin eski bir resmi. +Eski bir muharebeyi gösterir bir tablo. +Resimler Dairesi Hind imparatorlarından Şah Cihan’ın el ile yapılmış bir resmi. +Cihangir Padişah’ın bir resmi. +Müşarun-ileyhin mahdumu Prens Şehriyar’ın resmi. +Gayet güzel bir simaya maliktir. +Müşarun-ileyhin genç kerimesi Gevher Ara Begüm’ün resmi. +Cidden güzeldir. +Şah Cihan’ın at üzerindeki resmi. +toru’nun bir resmi. +Cihangir Şah’ın bindiği Alem-i Güman[?] namındaki Vüzeradan Şeyh Ebu’l-fazl Hakan’ın resmi. +Gayet vakur bir çehreye maliktir. +Şah Cihan’ın sermühendisi Ali Murad Han’ın resmi. +Şah Cihan’ın büyük oğlu Prens Dara Şükuh. +Son Hind İmparatoru Bahadır Şah. +Vüzeradan Ruşenüddevle. +Ahmed Şah Ludi’nin veziri Serdar Cenk. +Bu padişah ile veziri Afgan kavmine mensub olup Babür Şah’dan evvel Dehli’de icra-yı hükumet etmekteler Moğol padişahlarından Ferruh Siyer. +Ferruh Siyer’in zevcesi Dilruba Begüm. +Nadir’le harp edip mağlub olan Muhammed Şah. +Nadir Şah’ın resmi. +Yeşil entari ve kırmızı bir hırka giymiştir. +Evrengzib’in kerimesi Zibünnisa Begüm. +Müşarun-ileyha zamanının en büyük şair ve edibelerinden ma’duddur. +Fazl u irfanının zikri bilcümle Hind tarihlerini tezyin etmektedir. +Gayet beliğ ve hesna idi. +Gülgun’da kasaba ve kal’asının Evrengzib tarafından muhasara edildiğini gösteren kıymetdar bir tablo. +Ferruh Siyer’in büyük bir resmi. +Ekber Şah’ın oğlu Prens Mirza Selim. +Bahadır Şah’ın en sevgili evladı Prens Mirza Civanbaht. +Vüzeradan putperestliği terkle İslam olan Raca Şıharam. +metdar ve muhteşem bir tablo. +Şah Ekber-i Sani ve Cihangir’in bir aradaki resimleri. +Hind ihtilal-i ahirini idare eden Bahadır Şah’ın ikinci oğlu Prens Moğol Mirza. +Bahadır Şah’ın diğer bir oğlu Prens Mirza Fahr. +Ekber Şah’ın hususi rakkaselerinin resimleri. +Raks halinde alınmıştır. +Tablonun altında şu “Celse-i raks melagir tavaif-i makbule-i Ekber Şah-ı Sani” ibare yazılmıştır ki “melagir” ve “tavaif” kelimeleri rakkaselere ıtlak olunurmuş. +Rakkaselerin isimleri de şunlardır: +–Dilcan Ceyderbahş Ruşena Nayke –Hindu bir kızdır rakkaselerin muallimi “Ata” Nakıb-i Tavayifan rakkaselerin müdiresi Çehuti. +Ekber Şah-ı Sani dört oğluyla beraber. +Ferruh Siyer’in kardeşi Refiudderecat. +Vaktiyle Moğol padişahları tarafından kendisine mükafaten bir hükumet-i müstakılle bahş olunan Tung nevvabı Emir Han’ın resmi. +Kabil emir-i esbakı Dost Muhammed Han. +Nevvab Şemsüddin Han’ın resmi. +Bu zat Hind ihtilalinde büyük bir rol oynamış ve İngiliz cenerallerinden Ceneral Krayzer’i kendi eliyle öldürdüğünden dolayı ihtilalin teskininden sonra biçareyi İngilizler asmışlardır. +Ümera-yı Moğoliyye’den Refiuddevle. +Raca Alatsenik. +At üzerinde Mirza Civanbaht’ın resmi. +Hindistan’ı ticaret hilesiyle zabt eden İngiliz kumpanyası a’zalarının resimleri. +Grup halindedir. +Moğol cenerallerinden putperest Ranikur. +Ahmed Şah Ludi. +Yine bir raks tablosu. +Hindliler raks ve sema’ meclislerine “tac” derler. +Ümeradan Ebu’l-Hasen Tane Şah Tarikat meşayihinden Piranpir Şarkın yetiştirdiği hükemadan Ebu Ali Sina’nın resmi. +Gayet değerlidir. +Fahr-i Alem efendimizin hayali bir resm-i risalet-penahileri. +Moğol padişahlarının bir alay resmi. +Bir fil güreşi tablosu. +Alemgir’in büyük bir resmi. +Şah-Alem’in büyük bir resmi. +Eyvan-ı has tablosu. +Divan-ı has tablosu. +Felek Mahal namında bir kasrın resmi. +Dehli Kal’ası’nın dıştan alınan bir resmi. +Kal’anın kenarından akan Cemna nehrinin muhteşem bir manzarası. +Muzikahane demek olan nevbethanenin resmi. +Dış tarafdan görünen Divan-ı amm’ın resmi. +Evrenk Mahal’in resmi. +Selimger Köprüsü. +Şah Burc namında eski bir burcun resmi. +Taflak Şah’ın mezarı. +Lahor Kapısı. +Divan-ı amm’ın iç tarafı. +Kumsala Kapısı ihtilalden sonra İngilizler bu kapıyı her nedense yıkmışlardır. +Has Pazar kal’a dahilindeki saray içinde kurulan bir panayırın resmi. +Dehli kasabasındaki Cuma Mescid’in resmi. +Altın yaldızlı cami’ demek olan Suneri Mescid’in resmi. +Nadir Şah Dehli’ye geldiğinde burada yatıp kalkmış ve katliam emrini buradan vermiştir. +Rasadhane demek olan Cantar mantar. +Safder Cenk’in mezarı. +Ümeradandır. +Kal’a Mescid. +Hümayun Şah’ın mezarı. +Dehli Kapısı. +Eski Kal’a demek olan Purane Kal’a’nın resmi. +Bu kal’a evvelce Dehli’deki hükümdarlar tarafından yapılmıştır. +El-yevm enkazı bakıdir. +Bahadır Şah’ın büyük bir resmi. +Nadir Şah’ın üniformalı bir resmi. +Prens Babur’un at üzerindeki resmi. +Müşarun-ileyhin konağı. +Şuara-yı deryadan Mirza Galib Dara Şükuh askeriyle beraber geçerken yapılan bir tablosu. +Musanna’ bir şatranç takımı. +Kıymetdardır. +Eski İran işi bir yazı hokkası. +Eski İran işi bir makas. +Kağıd kesmeye mahsusdur. +Eski bir nargile. +Sadefden ma’mul zarif bir sandıkça. +Üç parça eski porselen. +Bir gülsuyu kabı. +Bahadır Şah’ın hatt-ı desti olan bir beyt. +Ekber’in bir heykeli. +ettikleri bir iş-i sefahet meclisinin resmi. +El-Yevm Dehli kasabasında bir çok yaşlı adamlar vardır ki son Moğol imparatorlarının tarz-ı hayat ve maişetlerini gördükleri gibi İngilizlerin istila ve ihtilal esnasında icra eyledikşeklinde yazılmıştır. +leri mezalimi de re’ye’l-ayn müşahede etmişlerdir. +Bu asarı yakından görmek istemeyen bir çok hamiyetli müslümanlar asar-ı mezkurenin uzağından geçtiklerinde ağlıyorlar. +nı giymek için Dehli’ye geldiğinde işbu kal’ada tamamıyla eski Moğol hükümdarları gibi bir resm-i kabul icra etmiş ve onlar gibi yemiş içmiş hatta onların yıkandıkları hamamda da yıkanmıştır. +Bu kadarla iktifa etmeyerek mezkur imparatorlar gibi başına bir de sırmalı sarık sarmış ve onları taklid etmiştir. +Fakat eski bir ihtişamı ihya etmek isteyen müşarun-ileyh Moğol imparatorlarını yemek içmekte taklid edeceğine halk ve tebaa hakkında ta’kıb ettikleri re’fet ve şefkati taklid etseydi daha büyük bir iş görmüş olurdu. +Zavallı Hindlilerin bugün ev-barkları yoktur. +Binlerce halk sokaklarda yaşayıp imrar-ı hayat eder. +Bu biçareler sokakta doğdukları gibi sokaklarda ölmeye mahkum bulunuyorlar. +Moğol asarını gördüğümde şair-i şehir Hakani’nin şu beyti hatırımdan geçti. +yıkık duvarları içinde ağladım. +Topraklarına göz yaşlarımı dökmekle iyi bir hatıra bıraktım. +Bilmem ki müslümanlar ne zaman akıllarını başlarına devşirerek ağır uykudan uyanacaklardır; Dehli HARICI TICARET VESILE-I SAADET-I ÜMEMDIR. +Bundan birkaç gün evvel devam etmekte olduğum Waside Darülfünunu’nun Ticaret Şu’besi muallimlerinden Amanu cenablarıyla görüşüyordum. +Harici ticaretten bahs açıldı. +Hayli mübahase ve münakaşadan sonra: +“Harici ticaret milletlerin vesile-i saadetidir bir millet harici ticarete ne kadar büyük hevesle sarılır ise o nisbette mes’ud ve ma’mur bir hayat geçirir. +Bugünkü rasin İngiltere’yi ahenin Amerika’yı hep bu heves cihanın iktisadına hakim kılmıştır. +Hususan Almanların ve Japonların pek kısa bir müddet zarfında budur” diye durdu. +Muallimin bu sözlerinden sonra ben de vatanımı onun harici ticaretinin kimlerin ellerinde sürüklendiğini düşünerek bir hüzün içine dalmıştım. +Eğer düşünülürse ne kadar acınacak halimiz var… Bu kadar mühim bir mevki’-i coğrafi işgal ettiğimiz halde bu derece aşağı bir mevki’de bulunuşumuz cidden acınacak cidden hüzün ve kedere değer bir haldir zannındayım. +Mevki’-i coğrafimizi bir yana bırakalım; el-yevm Japonya Hindistan Malayu Borneo Sumatra ve sair memalik-i eden Yunanlı yankesiciler kendilerine Ahmed Mehmed Veli ve Ali gibi isimler vererek milyonlarca lira para kazanıyorlar. +Almanlar ve İngilizlerin himayesi tahtında Avrupa mallarını Osmanlı malı diye satıp o sade-dil biçare din kardeşlerimizi kandırıyorlar yalnız bir ismimiz onlara bitmez tükenmez servet kazandırıyor da biz kendimiz hala İstanbul’da attarlıktan bakkallıktan ileri gidemiyoruz; yahud ileri gitmek istemiyoruz. +Harice çıkmaktan korkuyoruz. +Bugün alemin ticaretini parmaklarımıza saracak derecede vasi’ pazarlarımız varken yani bütün Cenubi Asya sahili Osmanlı malını İslam ma’mulatını yüklenmiş al-i Osmanlı bayrağını hamil sefain-i ticariyyemize dört gözle intizar ederken; alemin tütün ticareti memleketimizin namını taşımakla para kazandırırken biz o mukaddes toprakta hala kaçakçılık derecesinden ileri terakkı edemiyoruz. +Dahili ticarette de ne kadar terakkı etsek mevkiimiz mahduddur. +Çünkü hiçbir mal çıktığı yerde büyük kar ile satılamaz. +El-yevm Hindistan’ın cenub sahilinde Cezair’de Malayu’da bütün Çin’de Japonya’da kübera Osmanlı ma’mulatı diyerek Sisamlı “Kara Teodor” şirketinin tütününü bazı Yunan ma’mulatından ve üzerine kırmızı fesli bir suret çekilmiş pek pahalı tütünleri her sene milyonlarla sarf etmektedir. +Eğer İslam tütüncülerimiz yalnız memleketimizde tütün toplayıp onu Avrupalılara satmakla iktifa etmeyip de gayet müzeyyen kutulara koyarak ve sıgaralarını da pazarına muvafık tezyin ederek kendi mallarını kendileri meydana koyarlarsa ve kendi elleriyle ta Hintistan Çin ve Japonya pazarlarına kadar getirirlerse yahud senede bir iki seyyah komisyoncu gönderirlerse emin olmalılardır ki dört beş ecnebi şirketinin kazandığını ceplerinde bulacaklardır. +Hele Hindistan ve Malayu civarına mahsus ihracatı bir derece ma’lum Türkçe kelimeler de vaz’ ederlerse istihlakatın kendi mallarına inhisar edeceğine emin olmalılardır. +Bu yolları an-asıl Ticaret ve Ziraat Nezareti’nin ve konsolosların raporlar ve mecmualarla göstermek vazifeleri ise de maalesef nezaret-i mezkure ricalinin sükut ve teseyyübü konsoloslarımızın vazifelerinden bi-haberliği Ticaret Mektebi’nden me’zun ve ilm-i iktisada aşina konsoloslarımızın vücudundan şübhe edilse yeri vardır yalnız pasaport me’muru imiş gibi oralarda oturan vatandaşlarımız üzerinde cellad-ı İran serbazı gibi hareketleri ticaret-i hariciyyemizin bundan rub’ asır evveline kadar işgal ettiği mevkii bile gaib ettirmiştir. +Ve bu acı haller göze battıkça benim gibi acizleri de kaleme sarılmaya feryada cesaret-yab olmaktadır. +Elyevm Japonya’nın yalnız Çin’e senevi ihracatı milyon yendir. +Bir yen kuruştur. +Japon ticaret alemi bu adedin son senelerde terakkı edemediğinden şikayet ve hükumetin nazar-ı dikkatini şiddetle bu hale celb etmektedir. +Elyevm Çin’de gümrük ta’rifelerinin tebeddülü ihtimalinden bahs olunduğundan endişeye düşen Japon alem-i ticarisi Çin’e ikinci bir harbin i’lan edilmesini talebe kadar varmaktadırlar. +Kezalik Amerika Cemahir-i Müttefikası yalnız bir gaz ma’deni imtiyazı hatırı için Çin’e büyük biraderlik edecek kadar sahabete yüz tutuyor da biz “Aman malınızı getiriniz görelim alalım daimi müşteriniz olalım” diye bizim o metruk tezgahlarımızdan harab tarlalarımızdan çıkabilecek emvali iştiyak ile bekleyen dindaşlarımıza siyaseten en tabii dostlarımıza karşı sükut ediyoruz ve sonra da bu sükutumuzu “Biz çalışmak istemiyoruz biz bu dünyada öbür dünya Hiç ağlamayan çocuğa süd verildiğini gördüğünüz var mı? +Çalışmayan milletlerin saadetini aramayanın bulduğunu Saadet ve refah-ı millimiz harici ticaretimizin terakkısine ma’tufdur. +Ticaret ev içinde olmaz. +Çıkalım görelim tedkık edelim belki daha vasi’ tarlalar buluruz. + +VE GAYRET NUMUNELERI Birkaç sene evvel Londra’da bir cami’-i şerif inşası için uğraşıldığını ve bu miyanda Seyyid Emir Ali hazretleriyle muhterem Halil Halid Beyefendi’nin gösterdikleri gayretleri muhterem kari’leri bilirler. +Maatteessüf verilen ianenin azlığı arzu edilen yekunu dolduramamakta iken zuhur eden Trablus ve Balkan muharebelerinde Hilal-i Ahmer Cem’iyetleri göndermek suretiyle Osmanlı dindaşlarına muavenet-i karar vermesi üzerine bu hususda cem’ olunan cami’-i şerif öteden beri burada sakin müslümanlar arasında mevzu’-ı bahs olan mescid-i İslam mes’elesine hiç olmaz ise biraz müddet fasıla verildi. +Bu sırada idi ki Hindistan’da ilim ve Londra’ya gelerek son zamanlarda İslam’a karşı gösterilen haksız tenkıdlere cevaplar vererek Din-i Mübin-i İslam’ın büyüklüğüyle layık olduğu hürmet ve ta’zimi İngiliz muhitine tasdik ettirmek maksadıyla lüzumu olan mücahedata başlamak eyaleti dahilinde ve Londra’ya kırk mil mesafede kain latif küçük bir şehirdir. +Yirmi sene akdem Muallim Doktor Leitner Hindistan’da Pencab şehrindeki müslümanlardan topladığı namıyla bir medrese ile beraber mescid-i şerif inşa ettirmişti. +Hoca Kemaleddin’in ilk işi Mecelle-i İ slamiyye “Islamic Revievv”yi neşretmek oldu: +Pek az bir zaman zarfında kendisinin haiz olduğu dirayet ve ilmini bütün İngiliz matbuatına ve muntazaman İngilizlere vaazlar vererek neşr-i İslam’a gayret etti. +Bu miyanda kendisinin nutuklarını dinlemek üzere bir çok meşhur İngiliz ruhanileri mescid-i şerifi ziyaret ederek takdiratlarını Hoca Kemaleddin hazretlerine beyan etmektedirler. +Bunlar miyanında bulunan bazı İngilizler Hoca Kemaleddin’e: +Şimdiye kadar bizim bildiğimiz anladığımız Müslümanlık büsbütün başka idi halbuki sizin vaazlarınız ile tefsir ettiğiniz İslamiyet ise büsbütün başka imiş. +Hoca Kemaleddin hazretleri ise İngilizlerin bu zamana kadar İslamiyet’i İngiliz papazlarından öğrendiklerini İslamiyet aleyhindeki fikir elbette hakıkat-i Din-i Mübin-i İslam nuyorlar. +Woking şehrindeki kiliseler Pazar günleri icra-yı ayin için ta’yin ettikleri saati değiştirmek mecburiyetinde bulundular. +Çünkü bütün şehir halkı birbirlerine rekabet edercesine mescid-i şerife devama başladılar. +Kiliseler büsbütün hali kalmaya yüz tuttu. +Hoca Kemaleddin hazretleri gayet natuk olduğu gibi İngilizce’ye de bütün gavamızıyla aşinadırlar. +Londra Cem’iyyet-i İslamiyyesi’nin taht-ı himayesinde ve a’zalarının sa’y ü gayretleri sayesinde Londra’da LindSaij hall Lindzi hol’de muntazaman her Cuma günleri Hoca Kemaleddin hazretlerinin imametiyle birçok müslümanlar bir çok İngilizler Din-i Mübin-i İslam’la teşerrüf ediyorlar. +Namazdan sonra ihtida eden Lord Headley hazretleri ile Hilafet-i muazzama-i İslamiyye’yi temsil eden Sefaret imamı Hayreddin Efendi’nin dualarıyla namaza hitam verilmektedir. +Kahire’deki mevkii Tasfir-i Efkar’ın buradaki mevkiinin aynı bulunan e ş - Ş a’b refik-ı muhteremimizin muktedir muharrirlerinden Ömer Rıza Beyefendi kardeşimiz İstanbul’u teşrif etmişlerdir. +Darü’l-Hilafe’de bu müsaferetten memnun olmalarını an-samimi’l-kalb temenni ederiz. +Şeyhülislam efendi hazretleri tarafından Ahkam-ı Aliyye-i Kur’an iyye ve Sünnet-i Seniyye-i Nebeviyye Daire-i Münciyyesi’nde mekarim-i ahlakıyye ve Din-i Mübin-i İslam’ın terakkıyat-ı medeniyyeye hadim ahkam-ı celilesini ve mevaiz-i hasene-i ictima’iyyesini neşr ü ta’mim edecek erbab-ı irşad ve duat yetiştirmek maksadıyla Evkaf-ı Hümayun Nezareti Müessesat-ı İlmiyye Müdiriyeti’ne merbut olmak üzere Konya’da bir Medresetü’l-vaizin te’sis edileceği haberi Konya mahafil-i ilmiyyesinin memnuniyet-i azimesini mucib olmuştur. +Dershane-i vaizin atiyen leyliye kalb olunabilmek üzere şimdilik nehari olup müddet-i tahsiliyyesi dört sene olacak ve her sene müsabaka imtihanıyla a’zami kırk talebe kabul olunabilecektir. +Dershane-i vaizin talebesi tahsil müddetince sair mekatib-i aliyye talebesinin mazhar oldukları hukuk ve müsaadattan müstefid olacak ve tedris imtihan ve ruus-ı saire harcı alınmayacaktır. +Medrese nehari bulundukça talebe Hazine-i Evkaf’dan şehri yüz elli kuruş ve eyyam-ı dersiyye-i Petersburg’dan bildirildiğine göre orduda meşrubat-ı küuliyye nizamname yapılmıştır. +Bu nizamnameye göre hidmet-i askeriyyelerini ifa eylemekte bulunan efrad-ı muvazzafa ve redife için meşrubat-ı küuliyye isti’mali memnu’dur. +Bu memnuiyet ta’lim için toplanan askere de şamildir. +Efrad-ı askeriyyenin meşrubat-ı küuliyye satın almaya gönderilmesi memnu’dur. +Meşrubat-ı küuliyye isti’mali münasebetiyle ceza gören efrad-ı askeriyye küçük zabit ta’yin olunamayacaktır. +Küçük zabit olup aynı suretle tecziye edilmiş olanların rütbesi tenzil olunacaktır. +İstibdal olunan askere hüsn-i hal şehadetnamesi edilmemiş olması şart kılınmıştır. +_________________________________________________ fassal mektup yazan zat ile teşerrüf etmek arzusunda bulunduğundan bu zatın Salı günü ba’de’z-zuhr Sebilürreşad rica olunur. +TEFSIR-İ ŞERIF Bismillahirrahmanirrahim Meal-i kerimi: +Şübhesiz Allahu teala bir kavme ihsan ettiği ni’met-i selameti o kavim kendilerindeki şükür ve taat halini tağyir etmedikçe tağyir etmez. +Meal-i kerimi: +Bu yani küffar ile usatın günahlarıyla muahaze olunmaları şundan ileri gelir ki Allahu teala bir kavme in’am ettiği bir ni’meti o kavim kendilerindeki şükür ve taat halini tağyir etmedikçe tağyir etmek de’b-i hikmeti değildir. +Bunlar Kur’an- ı Mübin’in o ayat-ı hikmetindendir ki insanları hakka tarik-ı müstakıme sevkeder; böyle olduğunda Pekala acaba Allah va’d-i kereminde vaid-i kahrında hulf mu etti? +Halbuki Cenab-ı Hak va’dinde en sadık vaidini hızlanda mı bıraktı halkın ezhanını çeldi de onları tarik-ı dalale mi sevketti? +Neuzü billah! +Acaba beyyinat-ı ayatını hikmetten mahrum abes olarak mı inzal eyledi? +Acaba Allah kullarına anlayamayacakları bir takım rumuz ile idrak edemeyecekleri bir takım işarat ile mi hitabda bulundu? +Estağfirullah! +Kur’an gayet vazıh her türlü i’vicacdan nezih bir lisan-ı mübin ile inzal olunarak o metn-i metinde bütün umur bütün hakayık tafsil olunmadı mı? +Cenab-ı kibriyanın sıfat-ı Sübhaniyyesi kudsi zat-ı ilahisi zalimlerin isnada cür’et-yab olduğu bütün nakayısdan münezzehdir. +Vaadinde vaidinde sadık olan Zü’l-celal hiçbir zaman müfteri bir peygamber göndermemiş hiçbir abes şey yaratmamış bizi hiçbir vakit sebil-i-reşaddan başkasına sevk eylememiştir. +Ayat-ı satıası ebediyyen tebeddülden masundur. +Zemin ü asuman mahv olur da batıla karşı bir hısn-ı hasin olan Kitab-ı semavisinin hiçbir hükmü sakıt olmaz. +Halik-ı Hakim buyuruyor. +Bu ayat-ı muhkemenin tazammun eylediği va’d-i haktan i’raz ederek girive-i tahrife sapan bir takım erbab-ı dalaldir. +Cenab-ı Hakk’ın bu ümmet-i merhumeye karşı ahd-i ezelisi bu yoldadır. +Müslümanları nusret ve izzetle ulüvv-i makam ve menziletle tekrim edeceği suretteki va’d-i Sübhanisi hiçbir zaman halk ile nakısedar olamaz. +Milletin mecd ü şerefi için bir gayet izzeti için bir nihayet tahdid buyurmamıştır. +Tarik-ı hidayeti kıyamete kadar mesdud olmayacaktır. +Bu ümmet öyle bir ümmettir ki Cenab-ı Hak onu bir hizb-i kalil iken tevfikine mazhar ederek şan ü şerefini pek yükseklere i’la etmiştir. +Bir zamanlar o ümmetin ikdam-ı himmeti şevahik-ı azamette sebat etmiş en bülend meratib onun huzur-ı iclalinde ser-füru eylemiş pişgah-ı mehabetinde cür’etler cesaretler şecaatler asla mukavemet gösterememiştir. +Bu ümmetin zuhur-ı müdhişi bütün ukule hayret vermiş de bu harikanın esbabını taharri eden erbab-ı rı için Allah da onlarla beraber oluyor; kelimetullahı i’laya Sahib ve Müdir-i Mes’ul: +H. +Eşref Edib çalıştıkları sebil-i hakta bulundukları için nusret-i Huda’ya mazhar oluyor” demişti. +Bu ümmetin bidayet-i neş’etinde mühimmatı mefkud silahı levazım-ı harbiyyesi gayet mahdud iken sebil-i terakkısine sed çekmek isteyen sufuf-ı akvamı devirip yürüdüler. +Memleketlerini teshir ettiler. +Ne Mecusilerin kazdıkları hendekler yükselttikleri burclar azmine hail oldu; ne de Romalıların kal’aları istihkamları onu geri çevirdi. +Tebeddül-i edemedi. +Tesadüf ettiği mülukun azameti kıdem-i hanedanı önüne çıkan akvamın sanayii fünunu onu ürkütemedi. +el-hasıl hiçbir kanun hiçbir nizam hiçbir siyaset seyrini tevkıf edemedi. +Diyarına girdiği kavim evvela onu hakır görür böyle şirzime-i kalilenin bu kadar büyük bir devleti sarsacağını levh-i mecd ü şereften ünvan-ı mevcudiyetini sileceğini asla hatırına getirmezdi. +Lakin akla gelmeyen şeyler tamamıyla vukua geldi. +Bu ümmet-i merhume de o zaafı ile beraber hiçbir ümmetin nail olamadığı mefahiri ihraz etti. +Allah’a karşı akd eylediği ahd ü misak üzerinde sabit kalarak bu sebatın dünyada mecd ü izzet ukbada sermedi bir saadet suretinde mükafatına mazhar olan bir kavim ne büyük bir kavimdir! +Bu ümmetin efradı bugün üç yüz milyonu aşıyor. +Arazisi ediyor ki serapa münbit topraklar mahsuldar vadilerden müteşekkildir. +Bununla beraber görüyoruz ki memleketleri yağma ediliyor. +Mamelekleri ellerinden alınıyor ecnebiler ümmetin inkısam eylediği tavaife birer birer tegallüb ediyor. +Arazisini kıt’a kıt’a taksim ile yed-i gasbına geçiriyor. +Ümmetin ne sözü mesmu’ ne de emri muta’. +Hatta bakıyye-i müluku her sabah bir hadisenin her akşam bir musibetin karşısında bulunuyor. +Bir zamanlar düvel-i muazzamayı cizye-güzar eden ümmet-i merhume bugün beka-yı mevcudiyetini o devletlere tekarrübde görüyor. +Bu ne musibettir bu ne felakettir! +Bu hübutun sebebi bu inhitatın illeti nedir? +Uhud-ı ilahiyye hakkındaki zannımızı değiştirecek miyiz? +Neuzü billah! +Rahmet-i ilahiyyeden na-ümid olarak aldanmışız diyecek miyiz? +Maazallah! +O kadar te’kide rağmen va’d-i nusrette şübheye düşecek miyiz? +Haşa! +Bunların hiç biri ne olmuş ne de olacaktır. +Bize düşen nefsimizi muhasebe altına almaktır. +Çünkü bizim edeceğimiz levm muahaze ancak ona raci’ olabilir. +Cenab-ı Hak rahmet-i Sübhaniyyesi eseri olarak ümmetlerin seyri için bir takım kavanin-i sabite vaz’ etmiş sonra da bunlar kat’iyyen değişmez buyurmuştur. +Ayat-ı muhkeme-i Kur’an iyye bize göstermektedir ki ümmetlerin arş-ı mecd ü izzetten sükut ederek isimlerinin sahife-i mevcudiyyetten silinmesi ancak bir hikmet-i baliğa üzerine mevzu’ olan o kavanin-i ilahiyyenin çizdiği sebil-i fıtrattan nükul etmelerini müteakib zuhura gelmiştir. +Allahu Zü’l-celal hiçbir kavmin saltanat ve şevketini servet ve saadetini emn ü rahatını kat’iyyen haleldar etmez meğer ki o kavim ziya-yı aklı hidayet-i fikri irşad-ı basireti bıraksın; akvam-ı sabıka hakkında cari olan ef’al-i ilahiyyeden ibret almasın; sırat-ı müstakım-i Sübhani’den udul edip de mahv olanların ahvalini teemmül etmesin. +Evet! +O akvam re’yde yeye karşı iffeti hakka nusreti bir tarafa bıraktıkları i’la-yı kelimeye bezl-i mechud etmeyerek hevesat-ı batılaları peşinde puyan oldukları şehevat-ı faniyyelerine inhimak ile en büyük münkeratı irtikab eyledikleri için mahv oldular. +Azimlerine müdhiş bir zaaf gelerek artık i’tidali istirdad için feda-yı can edemediler. +Butlan içinde yaşamayı hakka zahir olarak ölmeye tercih ettiler. +Bilahare ikab-ı ilahiye çarparak tarih-i alemde erbab-ı i’tibara ibret oldular. +da saydığımız fezail ile tehallisine helak ve izmihlali ise o hasisalardan taarrisine vabestedir ki şu kanun-ı ilahi ne akvamın ne de insanın değişmesiyle kat’iyyen tahallüf etmez; Halik’ın halk ve icad ve takdir-i erzak hususundaki kavanin-i sairesi gibi la-yetegayyerdir. +Şimdi bakalım kalplerimize müracaat edelim havas ve meşairimizi imtihana çekelim; ahlakımızı yoklayalım. +Ta’kıb etmekte olduğumuz mesalik-i seyri mülahaza edelim anlayalım ki acaba bizden evvelki erbab-ı imanın siretince selef-i salihin mesleğince gidiyor muyuz? +Acaba biz kendimiz bozulmadan Cenab-ı Hak bizim hakkımızdaki hükmünü tağyir kanun-ı fıtratını tebdil etdi mi? +Haşa ve kella. +Belki o va’d-i sabık-ı ilahisinde sadıktır: +İşte biz şehamet ve himmeti bırakarak cebanet ve meskenete daldığımız tefrikalara düştüğümüz evamir-i ilahiyyesine isyan ettiğimiz kesretimize güvendiğimiz için izzetimizi zillete şevketimizi inhitata servetimizi sefalete siyadetimizi ubudiyyete kalb eyledi. +Güvendiğimiz kesretin hiçbir faydası olmadı. +Evamir-i ilahiyyeyi kuşe-i nisyana attığımız dine nusretten kaçındığımız için bizi su’-i a’malimiz ile ceza-dide eyledi. +Artık ne necata tarik ne de Huda’ya ilticaya vesile kalmadı. +Ya biz nasıl nefsimizi levm etmeyelim ki ecanibin her gün memleketlerimizi gasb ettiklerini bizi zillet ve sefalete mahkum eylediklerini görüp duruyoruz da hiç birimizde buna karşı bir hareket görmüyoruz. +Bu sevad-ı a’zam bu kütle-i cesime-i millet vatanlarını nefislerini müdafaa için mameleklerinin fazlasından olsun bir şey feda etmiyorlar. +Fani bir hayat-ı sefileyi mes’ud bir hayat-ı sermediye müreccah tutuyorlar. +Gıdaları zillet libasları meskenet meskenleri hakaret bile olsa her biri bin sene yaşamak istiyor. +Şarkta garbda tefrikaya düştük kendi aramızda bile vahdetten eser yok kardeş kardeşin musibetinden nasibedar-ı teessür olmuyor. +Komşu komşunun felaketine aldırmıyor. +Hiçbirimiz diğerinin hakkına ahdine himaye için dinen me’mur olduğumuz bezl-i can ü male kimse yanaşmıyor. +Libas-ı mü’minine bürünenler zannederler mi ki Cenab-ı Hak onların hiç kalplerine dokunmaksızın yalnız ağızlarından çıkan sözlerle kani’ olacaktır? +Zannederler mi ki Cenab-ı Hak amali teftiş etmeyecek kulubu yoklamayacak da yalnız zahire bakacaktır? +Bilmezler mi ki habis ile tayyib salih ile fasid ayrılmadıkça Cenab-ı Hak mü’minleri bulundukları halde bırakmayacaktır? +Unuttular mı ki Cenab-ı Hak Din-i Mübin’ini i’la etmeleri için mallarını canlarını bezl edeceklerine dair mü’minlerden ahd almıştır? +Böyle olduktan sonra ne malı ile ne canı ile sebil-i imanda bir adım atmayan bir mü’minin kendini mü’min zannetmesi doğru olur mu? +Asıl mü’minler o civanmerdlerdirler ki “Husama etrafınızı sarmış korkunuz” dedikleri zaman bu söz imanlarını sebatlarını bir kat daha müzdad eder de hasbünallah ve ni’me’lvekil diyerek ileri doğru atılırlar. +Fi sebilillah maktul olanların meyyit değil hayat-ı ebediyyeye mazhar olduğunu nezd-i kibriyada sermedi bir saadet içinde bulunduğunu bilen bir mü’min nasıl olur da ölümden korkar? +Cenab-ı Hak diyorken bir mü’min nasıl olur da Allah’dan başkasından hazer eder? +Her birimiz kendine gelsin vicdanını dinlesin telkınat-ı şeytaniyyeye kapılmasın. +Yevm-i nedm vürud etmeden evvel aklını başına toplasın Cenab-ı Hakk’ın ebrar-ı ümmeti tavsif ettiği sıfat-ı güzin ile kendi evsafını tatbike çalışsın. +Hasais-i imanı arasın. +Eğer her birimiz böyle yapacak olursak o zaman adl-i ilahinin zuhurunu görür tarik-ı hidayeti buluruz. +Sübhanallah! +Ümmet ümmet-i vahide ve o ümmeti a’daya karşı sıyanet feraiz-i diniyyenin en mühimmi bin bilad-ı İslamiyye’ye savletlerini görüyoruz da buna karşı müdafaa esbabını ihzar etmeyi aklımıza bile getirmiyoruz. +Ey ehl-i Kur’an ! +Siz selef-i salihinizin isrine tebaiyyetle Kur’an’daki evamir ve nevahiyi yerine getirmedikçe o Kitab-ı mübini bütün amalinizde mukteda ittihaz eylemedikçe Kur’an ile hiç münasebetiniz yok demektir; bakınız kitabınız ne diyor: +Bilmez misiniz bu ayet kimin hakkında nazil oldu? +İmanı olmayanların vasfında nazil oldu. +Pekala böyle bir vaz’iyete mazhar olmayı hangi mü’min mennuniyetle kabul edebilir? +Bi-perva söylerim ki iman bir adamın kalbine nüfuz edince o adamın ilk işi iman uğrunda malını canını takdim etmektir. +Bu hususda ne özür ne illet makbul olamaz. +Çünkü din-i Huda’ya nusretten geri durmak hususunda serd edilecek bütün i’tizarlar birer alamet-i nifaktır. +Bununla beraber Cenab-ı Peygamber’in haber verdiği gibi deriz ki ümmet-i merhumeden kıyamete kadar hayır münkatı’ değildir. +Bugünkü hal ise zail olacak bir arazdır. +Eğer etkıya-yı ulema kalkar da Allah’a Peygamber’e müslümanlara karşı taahhüd ettikleri vezaifi ifa eder ruh-ı Kur’an’ı ihya ile mü’minlere maani-i şerifesini ihtarda bulunurlar nazar-ı milleti hulfden beri olan ahd-i ilahiye doğru çevirirlerse görürsün ki hak yine ali olur batıl zebun düşer gözleri kamaştıran bir nur-ı mübin parlar efkara hayret veren bir takım a’mal-i güzin yeniden meydan alır. +Son zamanlarda bir çok taraflardaki müslümanların gösterdikleri hareket bize büyük büyük ümidler büyük büyük beşaretler vermektedir. +Ümid ederiz ki yakın zamanda ümmeti tefrikaya düşüren esbab ortadan kalkar da vahdet-i sabıka avdet eder ulemanın bu emr-i hayra müsaraatı lazımdır. +Çünkü bütün hayr bunun içinde mündemicdir. +Bütün fazl ise işe başlayana raci’dir. +Şeyh Muhammed Abduh Meal-i şerifi: +Ebu Hureyre radıyallahu anh Resulullah sallallahu aleyhi ve selleminin şöyle buyurduğunu rivayet etmiştir: +Her kimin Allah’a ve ahiret gününe imanı varsa hayır söylesin yoksa sussun. +Her kimin Allah’a ve ahiret gününe lah’a ve ahiret gününe imanı varsa misafirine ikram etsin. +Bu hadis-i şerifi Buhari ile Müslim rivayet etmişlerdir. +Meal-i şerifi: +Ebu Zer Cündeb bin Cünade ile Ebu Abdurrahman Muaz bin Cebel radıyallahu anhüma Resulullah sallallahu aleyhi ve sellemin şöyle buyurduğunu rivayet etmişlerdir: +Her hangi zamanda her nerede olursan ol Allah’dan sakın ittika üzere bulun. +Seyyieden sonra hemen bir hasene Bu hadis-i şerifi Tirmizi rivayet etmiştir. +Ve hadis hasendir. +–Bazı nüshalara göre hadis hasen-i sahihdir.– demiştir. +_ . +Meal-i şerifi: +Ebu Zer radıyallahu anh Nebiyy-i Ekrem sallallahu aleyhi ve sellemin Allahu azimü’ş-şan celle celaluhu hazretlerinden rivayet buyurdukları ehadis-i kudsiyye miyanında şu hadis-i kudsiyi rivayet buyurduklarını nakletmiştir: +Allah azze ve celle hazretleri şöyle buyurur: +Ey benim kullarım ben zulmü kendime haram ettim sizin aranızda da haram ettim. +Öyle ise birbirinize zulmetmeyiniz. +Ey benim kullarım hepiniz dalalettesiniz. +Yalnız benim hidayet ettiklerim değil. +Öyle ise benden hidayet dileyiniz ki size doğru yolu göstereyim. +Ey benim kullarım hepiniz açsınız. +Yalnız benim doyurduklarım değil. +Öyle ise taamınızı benden isteyiniz ki sizi it’am edeyim. +Ey benim kullarım hepiniz çıplaksınız. +Yalnız benim giydirdiklerim değil. +Öyle ise benden ruba isteyiniz ki sizi giydireyim. +Ey benim kullarım şübhesiz ki siz gece gündüz hata eder durursunuz. +Bütün günahları afv ü mağfiret eden de benim. +Öyle ise benden mağfiret dileyiniz ki size mağfiret edeyim. +Ey benim kullarım sizin zararınız bana varamaz ki bana zarar eriştirebilesiniz. +Sizin nef’iniz bana eremez ki beni faide-mend edebilesiniz. +Ey benim kullarım eğer sizin evveliniz ahiriniz geçmişiniz geleceğiniz tek insanın kalbi kadar müttekı kalpli olsa bundan benim mülkümde zerrece artıklık olmaz. +Ey benim kullarım eğer sizin evveliniz ahiriniz geçmişiniz geleceğiniz insiniz cinniniz cümleten en facir bir tek insanın kalbi kadar facir kalpli olsa bundan da benim mülkümde zerrece eksiklik olmaz. +Ey benim kullarım eğer sizin evveliniz ahiriniz geçmişiniz geleceğiniz insiniz cinniniz hep birden bir yerde durup benden hacetlerini istemeye kalksalar; ondan sonra da ben her bir insana ayrı ayrı dileğini ihsan etsem bundan benim nezdimdeki hazain-i rahmetten –iğnenin denize girdiği vakit denizden eksilttiği su kadar bile– eksiltmez. +Ey benim kullarım bunlar hep sizin amellerinizdir ki cümlesini birer birer eksiksiz kayd u hıfz ederim. +Ondan sonra da karşılığını yine eksiksiz olarak size iade ederim. +Artık kendisinde hayırlı bir amel gören varsa Allah’a hamd etsin. +Başka türlü bir şey gören varsa nefsinden başkasına sakın levm etmesin. +Bu hadis-i şerifi Müslim rivayet etmiştir. +CEVAZIN AHKAM-I ŞERIATTEN OLUP OLMAMASI HAKKINDAKI NIZA’ NIZA’-I LAFZIDIR. +Aydın Meb’usu Mansuri-zade Said Beyefendi iki hafta evvel İ slam Mecmuas ı’nda cevazın ahkam-ı şer’iyyeden olmadığını mübeyyin bir makale yazmış idi. +’ dan sonra Makale-i mezbure tetebbu’ eseri olmakla beraber bir çok cihetten şerh ve tafsile muhtac olmakla layıkı vechile tevazzuh etmesi için muhtac-ı izah olan noktaları birer birer şerh ve tafsil etmeyi münasib gördüm. +Mansuri-zade Said Beyefendi’nin münakaşa-i ilmiyyeden pek ziyade mahzuz olduğunu ba-husus iki İzmirli arasında bir hocadan ders okuyan iki şerik arasında kanun-ı münazara adab-ı mübahase dairesinde bir münakaşa-i cağını bildiğimden bu haftadan i’tibaren birkaç makale yazacağım. +Müşarun-ileyhin sözlerini aynen naklettikten sonra tedkıkat ve tetebbuatımı ayrıca beyan edeceğim. +Said Bey diyor ki: +“Fukaha-yı Hanefiyye ve Şafiiyye’den bazıları cevazın ahkam-ı şeriatten olmadığına kail olmuşlar…” Evvela – Burada bir noktayı izah edeceğim ki o nokta pek çok kimselere hafi kalıyor; fukaha-yı Hanefiyye ve Şafiiyye denilince her halde Sünni fukaha zannolunuyor. +Halbuki fukaha-yı Hanefiyye ve Şafiiyye’nin kaffesi ehl-i sünnetten değildir içlerinde ehl-i bid’at ve dalalet de vardır. +Tabakat-ı fukahaya dair yazılan asara ve tarih-i fıkha bakılınca görülür ki fukaha-yı Hanefiyye miyanında Bişr bin Gıyaz el-Merisi Ebu Abdullah Hüseyin el-Basri Mahmud ez-Zemahşeri Muhtar ez-Zahidi gibi Mu’teziler bulunduğu gibi fukaha-i Şafiiyye miyanında Ebu’l-Hüseyin el-Basri Kadi Abdülcabbar Ebu Yusuf Abdüsselam el-Kazvini Ebu’l-Hasen Ali el-Maverdi gibi Mu’tezililer vardır. +Mürcie Kerramiyye de Hanefi’dir İbni Sina bile fukaha-i Hanefiyye miyanında gösteriliyor. +Ebu Ca’fer es-Semnani Eş’ari olduğu halde Hanefi’dir. +“Hanefiler kaffeten ehl-i Sünnet’tir veyahud Matüridi’dir” sözü alel-ıtlak doğru değildir. +Şafiiler miyanında Cebriye Şia eksik değildir. +“Şafiiler kaffeten Eş’ari veya ehl-i Sünnet’tir” sözü de alel-ıtlak doğru değildir. +Hanefilik ve Şafiilik mes’elesi fürua Cebrilik Şiilik Mürciilik Mu’tezilik Kerramilik Eş’arilik Matüridilik usul-i dine tealluk ettiğinden Hanefilik ile Mürciilik Mu’tezililik Kerramilik Şafiilik ile Mu’tezililik Cebrilik Şiilik cem’ olunabiliyor. +Maamafih mezahib-i erba’a fukahası arasında ehl-i bid’at ve dalalet pek az olduğundan kaide-i fıkhiyyesince mezahib-i erba’a salikinine alel-ıtlak ehl-i sünnet denilmiştir. +Fukaha-yı Basriyyun miyanında Mezheb-i Kaderiyye pek ziyade şayi’ idi. +Mezahib-i erba’a fukahası miyanında hususan fukaha-i Şafiiyye miyanında mezheb-i felasifeye intisar edenler de vardır. +İşte evvel be-evvel buraları bilinmek iktiza eder. +Muharrir-i muhteremin bazı fukaha-yı Hanefiyye ve Şafiiyye diye gösterdiği zevat mu’teberat-ı usuliyyede tasrih olunduğu vechile bazı Mu’teziledir: +Usulü’l-Hadari’de şöyle deniyor: +Yani mübah üç kısımdır: +mayıp ancak şariin kendisinden hareci nefy ettiği fiildir. +ye üzere kalan fiildir. +Bu kısımların hepsi bila-şek mevcuddur. +Şu kadar ki bazı Mu’tezile ibahaya cevaz hükm-i şer’i tesmiyesinde münazaa ediyor da diyor ki: +İbaha cevaz fiil ve terkden harci muahaze ve mücazatı nefy üzere şariin takrir etmesidir. +el-Münteha ile Muhtasarü’l-Münteha’da şöyle deniyor: +yani ibaha cevaz hükm-i şer’idir bazı Mu’tezile buna muhaliftir. +Ş erh-i Muhtasar da şöyle deniyor: +Bazı Mu’tezile: +“Mübah caiz fiil ve terkinden harec nefy olunmaktan muahaze ve mücazat olunmamaktan ibarettir. +Bu ise kable’ş-şer’ ve ba’de’ş-şer’ sabittir.” diyorlar. +Biz böyle olan mübahın ibaha-i şer’iyye olduğunu inkar ederiz de deriz ki: +İbaha cevaz şariin bunu nefy-i hareci hitab etmesidir. +Müsellemü’s-Sübut’ta da bazı Mu’tezile’nin ibahaya cevaz hükm-i şer’i dedikleri tasrih olunuyor. +el-Mustasfa’da şöyle deniyor: +Yani mübah caiz şer’dendir bazı Mu’tezile ibaha cevaz ahkam-ı şeriatten değildir diyorlar. +Çünkü mübahın caizin ma’nası bir şeyin fiil ve terki üzerinden harec muahaze ve mücazat kalkmasıdır. +Bu ise kable’s-sem’ şeriatin vürudundan evvel sabittir. +Muharrir-i muhterem aynen böyle söylüyor. +Yalnız bazı Mu’tezile yerine bazı fukaha-i Hanefiyye ve Şafiiyye sem’ yerine şeriat ibaha yerine cevaz harec yerine muahaze ve mücazat diyor. +Nitekim İ slam Mecmuas ı’nın . +sahifesinde şu ibareler masturdur: +“Vakıa fukaha-i Hanefiyye ve Şafiiyye’den bazıları arz ettiğim vechile cevaz ahkam-ı şeriatten değildir. +Çünkü şeriatin vürudundan evvel sabit olmuş bir hükümdür. +Zira cevaz bir şeyin fiil ve terki üzerine muahaze ve mücazat olunmamaktan ibarettir.” Görülüyor ki cevaz hükm-i şer’i değildir diyen bazı Mu’tezile’dir. +İhtimal ki bazılarının nazarında bazı fukaha-i Hanefiyye ve Şafiiyye ta’birleri ile bazı Mu’tezile ta’biri arasında bir fark görülmeyecektir fakat amme-i kariin indinde büyük bir fark görüleceğinden bir guna galata düşmemeleri Muharrir-i muhteremin bazı Mu’tezile’ye bedel bazı fukaha-i Hanefiyye ve Şafiiyye dediğinin vechini bir türlü anlayamadım. +Bu ciheti izah etseler bizi de müstefid ederler. +Saniyen – İbahanın muharririn ta’birince cevazın ahkam-ı şer’iyyeden olup olmaması hakkındaki niza’ niza’-ı lafzidir: +Bu da mu’teberat-ı usuliyyede tasrih olunmuştur: +Yani caizin mübahın hükm-i şer’i olup olmaması hakkındaki niza’ niza’-ı lafzidir. +Asla bir faydayı müntic değildir. +Çünkü cumhur hükmü taleben veya tahyiren fiil-i abde müteallık olan hitabdır diye ta’rif ediyorlar; “ Diler mücazat yoktur” sözleri şübhe yok ki bir hitabdır. +Bu da şari’ tarafından bir hükümdür. +Şariin sükut ettiği şeye gelince şariin sükutuOnu mübah caiz kıldım” kuvvesindedir. +Binaenaleyh bu ıstılah üzere mübahın bütün aksamı ahkam-ı şer’iyyedendir. +Mu’tezile hükmü kendinde taleb bulunana tahsis ediyorlar. +niza’lar nazar-ı ukalada hiçtir. +Yani mübahın caizin ahkam-ı şeriatten olup olmadığı tefsirden neş’et etmiştir. +Mübahı nefy-i harec muahaze ve mücazat olunmamak nefy-i harec kable vürudi’ş-şer’ sabittir nefy-i hareci Çünkü nefy-i hareci i’lam ancak şer’in vürudundan sonra olur. +Tenk ı hu’l-Fusul’de daha sonra şöyle deniyor: +kaddeminin ıstılahatındandır ki vücuba da mekruha da şamildir. +Her iki tarafı siyyan olmak ile tesfir etmek müteahhirinin selb olunan hükm-i şer’i hükm-i teklifidir. +İbahayı hükm-i teklifden saymaları tağlib tarikı iledir; nitekim Mir’at’ta ve sair kitapta böylece tasrih olunmuştur. +Hükm-i teklifi: +Farziyyet vücub nedb ibaha kerahet hürmet nefaz adem-i nefaz adem-i lüzum sıhhat fesad butlan in’ikad gibi hükümlerdir. +Seyfüddin-i Amedi gibi bazı Usuliyyin sıhhat ve butlan ve fesadı hükm-i vaz’i kılıyorlar. +Hükm-i teklifi: +Kendisinde teklif ve tahyir bulunan; yahud kendisinde teklif bulunan yahud fiil-i mükellefine tealluk eden bir hükümdür diye ta’rif olunabilir. +Cevaz ibaha birinci ve ikinci ta’riflere göre hükm-i şer’ide dahildir; ikinci ta’rife göre hükm-i şer’ide dahil değildir. +Birinci ta’rife nazaran cevazın ibahanın hükm-i şer’ide dahil olacağında hiç şübhe yoktur. +Zira cevazda tahyir vardır. +Zaten tahyir kaydı ibahayı idhal için vaz’ olunmuştur. +Üçüncü ta’rife nazaran cevazın hükm-i şer’ide dahil olacağında da hiç şübhe yoktur. +Çünkü işlenen bir fiilin ya müsavidir ef’ale her halde bu üç hükümden biri terettüb eder. +Ancak ibahada teklif kendisinde külfet bulunan bir fiili denmez. +İbahaya hükm-i teklifi demek bi-tarikı’t-tağlib olur. +Hatta cumhura göre nedb kerahet-i tenzihde de teklif bulunmadığından onlara da hükm-i teklifi denmez. +Yalnız üstaz Ebu İshak İsferaini ile Kadi Aduddin el-İbhi’ye göre nedb ile kerahet-i tenzihe hükm-i teklifi denir. +İşte bu niza’ da niza’-ı lafzidir. +Mübah diğer bir i’tibar ile de hükm-i teklifi olur: +Mübah olan bir fiilin mübah olduğunu i’tikad etmek. +Mendub olan bir fiilin mendub olduğunu i’tikad etmek vacibdir. +Teklifden maksad mübah olduğunu i’tikad etmeyi icab tilaf-ı lafzidir. +Niza’-ı lafziye kalırsa “vücub ve hürmete” de hükm-i şer’i değildir denebilir. +Şöyle ki: +Hüküm iki kısma ayrılır: +Hükm-i teklifi hükm-i vaz’i. +Hükm-i teklifi anifen zikr olunmuştur. +Hükm-i vaz’i: +Rükniyet şartiyet illiyet sebebiyet maniiyet gibi ef’al-i mükellefine tealluk etmeyen hükümlerdir. +Mesela kıyamın salat-ı mektubede rükn olması nikah[da] şuhudun huzuru şart olması bey’in milke illet olması vaktin salata sebeb olması vücud-ı necasetin salata mani’ olması bütün hükm-i şer’idir. +Fakat bu hükm-i şer’iler ef’al-i mükellifine tealluk etmemiştir. +Vücub ile hürmet burada dahil olmadığından bu ma’naca hükm-i şer’i olamaz. +Mübah hakkında türlü türlü denebilir: +yoktur. +Şari’ mübahı teklif eylememiştir bi-hususihi fiili veya bi-hususihi terki taleb etmemiştir. +beb şart rükn değildir. +eder mükellefinin bazı ef’ali mübah olur. +olduğunu i’tikad etmek vacibdir. +Bütün bu i’tibarat ve ihtilafat ıstılahat ve ibarattan naşidir. +Niza’-ı lafzi bulunan bir mahalde niza’ etmek asla haiz-i ehemmiyyet değildir. +Muharrir-i muhteremin gösterdiği semerat aşağıda münakaşa olunacaktır. +Salisen – Mübah caiz bir takım ma’nalar beyninde müşterektir: +fiil veya terkinden dolayı bir muahaze yoktur hitab-ı şariin kendisine tealluku zahir olmamıştır. +na ıtlak olunur. +Mübahı terk etmek veya işlemek taat olmaz taat ancak taleb ile olur. +Taleb olmayan yerde taat bulunmaz. +Mübahın matlubü’l-fi’l olmaması mübah olması i’tibarıyladır. +Mübahda kayd-ı haysiyyet mu’teberdir mübahda mübah olmak i’tibarıyla şariin ne fiilinde ne terkinde bir kasdı yoktur. +Şariin kasdı ancak mükellefi muhayyer kılmaktır. +Şariin bi-hususihi fiilinde veya bi-hususihi terkinde bir kasdı yoktur. +Ancak mükelleften fiil veya terkten hangisi sadır olur müteallakı olur. +İbaha-i akliyyenin müteallakı olan mübah aklın maslahat ve mefsedeti müştemil olmadığını idrak eylediği ef’al-i ihtiyariyyedir ki akıl onun fiil ve terkinde adem-i harec muahaze ve mücazat ile hükmettiği için ona hitab tealluk etmiyor. +Şer’in vürudundan evvel ef’al-i ihtiyariyyede ta’bir-i ahar Minhacü’l-Vüsul et-Takrir ve’t-Tahbir’de beyan olunduğuna göre üç re’y vardır: +Re’y-i evvel – Ef’al-i ihtiyariyye mübahdır. +Ekser-i Hanefiyye’nin ba-husus Irakiyyunun Ebu’l-Abbas bin Süreyc Ebu İshak el-Mervezi Ebu’l-Hasen et-Temimi Ebu’l-Hattab gibi ekser-i Şafiiyye ve Hanbeliyye’nin Mu’tezile-i Basriyyunun mezhebleri budur. +Re’y-i sani – Ef’al-i ihtiyariyye haramdır. +İbni Ebi Hureyre’nin el-Halvai’nin bazı Hanefiyye’nin Mu’tezile-i Bağdadiyyun’un Re’y-i salis – Ef’al-i ihtiyariyyede tevakkuf olunur. +Ebu’l-Hasen el-Cezeri’nin Ebubekir es-Sayrafi’nin Ebu’l-Vefa bin Ukayl’in Ebu Ali et-Taberi’nin Eş’ariyye’nin sahib-i Hidaye’nin mezhebleri budur. +Maamafih kable vürudi’ş-şer’ ibaha veya hürmet ile hüküm aklın hüsn ve kubhu idrak etmesine mütevakkıfdır. +Akıl hüsn ve kubhu idrak edemez diyenler bu hususda tevakkufa kail oluyorlar. +Mübah caizin müradifidir. +Maamafih caiz de bir takım maani beyninde müşterektir: +gelen caiz vacibe mekruha menduba mübaha şamil olur. +mümkün-i am demek olmakla vacibe raciha mütesavi’t-tarafeyne mercuha şamil olur. +ma’naya gelen caiz mübahın müradifidir. +Muharrir-i muhterem de bu ma’nayı kasd ediyor. +Nitekim yukarıda zikr olunmuştur. +ne müsavi olandır. +Bu ma’naya gelen caiz mümkün-i hasdır. +Muharrir-i muhterem İ slam Mecmuas ı’nın’inci sahifesinde bu ma’nayı kullanmıştır. +makla meşkukün-fih olandır. +Bir mes’ele hakkında iki delil-i mütearız bulunur biri diğerine tercih olunamaz. +Müctehid ala-sebili’l-bedel hükmeyn beyninde muhayyer olur onun hakkında: +“Hüküm ya böyledir ya şöyledir” der. +Nasıruddin el-Beyzavi’nin Minhac’da beyanına göre ba’de vürudi’ş-şer’ menafi’de asıl olan ibaha mazarratta asıl olan tahrimdir. +Ke ş f-i Pezdevi’de beyan olunduğuna göre nikahda asıl olan tahrimdir ancak zarurete binaen nikah mübah kılınmıştır. +Hülasa muharrir-i muhteremin bazı fukaha-yı Hanefiyye ve Şafiiyye dediği: +“Bazı Mu’tezile”; cevaz dediği: +“Adem-i hürmette fiil ve terki müsavi olmaktan ibaret olan ibaha” hükm-i şeriat dediği de: +“Kendisinde teklif bulunan hükm-i şer’i”dir. +Rabian – Mübah caiz müedda-ileyh i’tibarıyla vacib veya haram olabilir. +Mübah mübah olmak i’tibarıyla ne matlubü’l-fi’l ne matlubü’t-terk değildir. +Fakat mübahı terk emr-i ahara zeria olur ise mübah müedda-ileyhin hükmünü alır. +Mübahı işlemek menhiyyün-anha müedda olur ise bu cihetten mübah matlubü’t-terk olur haram olur. +Bilakis mübahı işlemek me’murun-bihe zeria olur ise mübah bu cihetten matlubü’l-fi’l olur. +Erbabının ma’lumu olacağı vechile edille-i şer’iyyeden biri sedd-i zerayi’dir. +Sedd-i zerayi’in aslı mücmaun-aleyhdir. +giden Malikiyye’dir. +Sedd-i zerayi’: +Bir fesadı def’ için fesadın vesailini men’ etmektir yani tohm-ı fesadı kaldırmaktır. +Bir fiil mübah caiz olduğu halde mefsedete kat’i surette musıl olur ise o fi’l-i mübah memnu’ olur. +Mesela tarik-ı müsliminde kuyu hafr etmek mübah ise de müsliminin ihlakine sebeb olacağından memnu’ ve haramdır. +Burada fiil mübah caiz olduğu halde müedda-ileyhi i’tibarıyla memnu’ olmuştur. +Fakat hamr korkusundan naşi üzüm ziraati zıman korkusundan naşi bir çatı altında şirket Tenk ı hu’l-Fusul’de beyan olunduğuna göre bil-ictima’ memnu’ değildir. +Zira bu fi’l-i mübah bu zeria mefsedete kat’i surette musıl değildir. +Keza asnama sebb etmek caiz mübah olduğu halde Cenab-ı Hakk’a sebb edeceğini bildiği bir kimsenin yanında sebb-i asnam bil-ictima’ memnu’dur. +Keza sa’y mübah caiz olduğu halde müedda-ileyh i’tibarıyla yani salat-ı Cuma’ya hacca zeria olmakla vacib olur. +Keza kadi ve valinin hediye kabulleri caiz mübah olduğu halde iğmaz-ı ayna zeria olacağı cihetle men’ olunmuştur. +Keza sefer caiz ise de kat’-ı tarik için caiz değildir. +Keza iki kişinin gizli görüşmeleri caiz mübah olduğu halde üç kişiden ikisinin gizli görüşmeleri üçüncü şahsın kalbini kesre hazenine su’-i zannına zeria olacağı cihetle men’ olunmuştur. +Keza kavaid-i külliyyemizden biri “Ef’al-i mübaha hiçbir kimseye eza etmemek şartıyla caiz olur” kaide-i fıkhiyyesidir. +Alel-ıtlak fi’l-i mübahı işlemek caiz değildir. +Belki mübahın fesad ve haramı mutazammın olmaması şarttır. +Fi’l-i mübah bi-şarti’s-selame caiz olur fesad ve haramı mutazammın olan fi’l-i mübah haram olur. +Çünkü haramı mutazammın olan yine haramdır. +Nitekim sayd mübahdır sayda ne sevab ne ikab terettüb etmez. +Fakat izayı mutazammın olur ise sayd haram olur. +Ez-cümle hayvanı ürkütmek insanı korkutmak insanı iz’ac etmek için yapılan sayd haramdır. +Hükumetin muvakkat surette saydı men’ etmesi her halde fesad ve haramı def’ için olacaktır. +Görülüyor ki mübah caiz ahkam-ı şeriatten yani ahkam-ı teklifiyyeden olmasa bile yine fıkhın ilmü’l-helal ve’l-haramın hayta-i tasarrufundadır. +Mübah caiz alel-ıtlak yapılamaz. +Müedda-ileyh i’tibarıyla menhiyyün-anh haram olabilir. +Mübah haram olunca ahkam-ı teklifiyyeden olur mübahlıktan çıkar. +Mübah sellemehü’s-selam keyfe tabi’ olarak menhiyyün-anh olamaz. +Mutlaka usul-i şeriatten bir asıl tarafından cezb olunmak şarttır: +Mesela: +Fesad zarar hürmet gibi. +Beyanat-ı sabıkadan münfehim olacağı vechile harama kat’i surette musıl olan mübah haramdır terki matlubdur vacibe kat’i surette musıl olan mübah vacibdir fiili matlubdur. +Mübah ancak mübah olması i’tibarıyla ne terki ne fiili Mecami’u’l-Hakayık. +matlub değildir. +Mübah bi-şarti’s-selame caizdir. +Mübahda keyfi olarak tasarruf asla caiz değildir. +Müşarun-ileyh diyor ki: +“Vücub ve hürmeti ile saha-i mahdudeye münhasır olan şeriati..” Şeriat-i celilemiz vücub ve hürmete münhasır değildir. +Vücub ve hürmete münhasır gösterilen şeriat şeriatin ahkam-ı teklifiyyesidir. +Vücub-ı şeriat hem ahkam-ı teklifiyyeye hem ahkam-ı vaz’iyyeye şamildir. +Şeriat buyurulduğu gibi vücub ve hürmete münhasır olur ise ahkam-ı vaz’iyyeye ne diyeceğiz? +Esbab-ı şer’iyye şerait-i şer’iyye mevani’-i şer’iyye erkan-ı şer’iyye ilel-i şer’iyye alamat-ı şer’iyye şübhe yok ki ahkam-ı şer’iyyedendir fakat ahkam-ı teklifiyyeden değildir. +Vücub ve hürmet ahkam-ı şeriatin birer cüz’üdür. +Anlaşılıyor ki muharrir-i muhteremin şeriatten maksadları ahkam-ı teklifiyye olacaktır: +Ammı zikr hassı irade etmiştir. +Eğer şeriat için bir saha-i mahdude aranıyorsa şöyle denilmek ye münhasırdır. +Tarih-i fıkha vakıf olanlara hafi olmayacağı üzere ilm-i şeriate ilmü’l-helal ve’l-haram derler. +yoktur: +Medar-�� İslam olan ehadis-i erba’anın birinin meali şöyledir: +Helal apaçıktır hıllinde hiç şübhe yoktur haram apaçıktır hürmetinde hiç şübhe yoktur. +Haram ile helal beyninde bir takım umur vardır ki bunların hıll ve hürmeti apaçık değildir. +Ondan dolayı iştibah hasıl oluyor. +Birinci kısım: +Ekmek yemek su içmek meyve yemek yürümek sevilmek ve saire gibi. +Üçüncü kısım: +Çok kimselere hafi kalır. +Bunu ancak ehl-i şey helal ile haram arasında mütereddid olup hakkında nas veya icma’ bulunmazsa müctehid onda ictihad eder. +Delil-i şer’i onu ya harama veya helale ilhak eder onu helale veya harama ilhak edince artık o şey haram veya helal olur. +Ancak münkirin-i kıyasa ba-husus fukaha-yı Zahiriyye’ye göre mansus olmayanlar meskutün-anh olanlar ibaha-i amme ye’nin ibaha-i ammesini kabul ediyor. +Nitekim . +sahifede: +“Bir şey hakkında cevazına münafi bir hüküm beyan edilmemiş ise cevazı sabit olur. +İşte bu adem-i beyan cevaza delil ve beyandır” diyor. +Zahiriyye’de “Şariin terk ettiğini terk ile me’muruz. +Meskutün-anhi terk ederiz. +İbaha-i amme ile mübah kılarız” diyorlar. +Bu bahis aşağıda daha ziyade izah olunacaktır. +Müctehid için hiçbir şey zahir olmaz ise edille mütearız olur ise işte o şey müştebih olur onun hıll ve hürmeti meşkuk olur. +Hıll ve hürmeti meşkuk olan hususda ber-vech-i ati mezahib vardır: +ğildir. +Hadis-i şerifi mucebince helal kılan Allah haram kılan Allah; helal ve haramı afv eden yine Allah’dır. +İşte şeriatin saha-i mahdudesi hıll ve hürmet olabilir. +Yoksa vücub ve hürmet şeriatin saha-i mahdudesi olamaz. +HAMRAÜ’L-ESED VAK’ASI Hamraü’l-esed mevkiine kadar gidip ordusunu ta’biye ve karakollar ta’yiniyle muhafazayı te’min ettikten sonra bir bir ateşler yaktırıp düşmana meydan okuyor ve bu ateşlerden çıkan alevlerle müşriklerin gözlerini kamaştırıp başlarını beyinlerini döndürüyor. +Üç gün orada düşmanı bekledikten ve ordusunu teşkil eden yaralı vücudların içinde Allah muhabbeti ve din gayreti ile dolu sağlam bir erkek yüreği bulunduğunu her tarafa gösterdikten gönderdiği keşif me’murlarının müşrikler tarafından öldürülmesine mukabil onlardan tutulan iki herifi de öldürttükten sonra dönüyor. +Uhud bozgunluğu üzerine bazılarının gözünden düşen Müslümanlık şerefini yeniden yükselterek belde-i mübarekesine geliyor. +Demek ki; ordusu bozulmuş bir kumandanın me’yus olması yani büsbütün ipin ucunu salıverip eli böğründe kalması değil gayret ve ikdam ile tecdid-i kuvvet ederek düşmana karşı durması icab ediyor. +Ordudaki yaralı arslanlara gelince: +Onlar da Peygamber’in da’vetini işitir işitmez “Biz dün harp ettik yaralanıp nöbetimizi savdık” diye bahane bulmaya kalkışmıyorlar yaralarının acısına ehemmiyet vermeyerek silahlarını kapıp mescidin önünde toplanıyorlar ve peygamberin kumandasına Yürümekten aciz olanları bile birbirine dayanarak bazen de biri diğerini arkasına alarak düşmanla bir daha çarpışmak üzere ordugaha kadar geliyorlar. +Hülasa: +Şu fedakarane hareketleriyle hem Müslümanlığı yükseltiyorlar hem de sonraki müslüman ordularına askerliğin nasıl olacağını göstermek istiyorlar. +[ Buhari [ Tirmizi [ Buhari [ Buhari Bundan da anlaşılıyor ki: +Bir müslüman asker “silah altına” da’vetini işitir işitmez hazırlanıp koşacak muharebe mevkiinde de öyle ufak tefek yaralara ehemmiyet vermeyip silah tutabilecek bir halde bulundukça düşmanla çarpışacak. +Sonunda ne olacak mı? +Diyorsun. +Uhud gazilerinin aldığı maddi ve ma’nevi mükafatını alacak. +yiğitlik muhabbeti medenilerden ziyade bedevilerde vardır. +Uhud gazilerinin Hamraü’l-esed’e kadar gidip meydan okuması ve Kureyş müşriklerinin onlardan çekindikleri cihetle Mekke’ye doğru savuşması üzerine Hicaz bedevileri arasında müslümanların şan ve şerefi arttı müşriklerin kazandıkları muharebenin de hemen adı battı. +Gazilerin vücudundaki yaralardan her biri iftihar nişanı ve imtiyaz madalyası telakkı olundu. +Henüz müslüman olmayan kabileler arasında bile kendilerine muhabbet besleyenler bulundu. +olan ciheti. +Kendilerini taltifen Cenab-ı Hak da: +Bismillahirrahmanirrahim. +ayetlerini gönderdi ki Allahu a’lem: +“Uhud’da yaralandıktan sonra Allah’ın emri ve Resulünün da’veti üzerine koşup gelenlerden Peygamber’e fazla rette büyük mükafat vardır. +O mü’minler ki: +Münafıklardan yahud müşriklerin tarafdarlarından bazıları: +“Düşman ordusu üzerinize gelmek üzere toplanmıştır. +Onlardan korkunuz” dedikleri vakit bu söz kendilerinin imanını artırdı da “hasbünallahü ve ni’me’l-vekil yani Allah bize kafidir ne güzel bir vekildir” cevabını verdiler. +Allah’ın ni’met ve ihsanıyla da bir zarara uğramadan dönüp geldiler ve Allah’ın emrine ve rızasına tebaiyyet göstermiş oldular. +Cenab-ı Hak ise onlar hakkında fazl-ı azim sahibidir yani böyle mü’minler için nan ciheti. +Bir de Resulullah hazretleri yaralı altı yüz bu kadar kişilik az bir kuvvetle düşmana karşı çıktığı halde ordugahında bir çok ateşler yaktırıp maiyyetini hem çok hem de kuvvetli göstermek istiyor yani şu hareketle müşriklere bir gözdağı veriyor. +Kendilerinden korkup çekinmediğini anlatıyor onları çekinip korkmaya hatta bırakıp savuşmaya mecbur ediyor. +yürekli ve gösterişli görünmeye çalışmalıdır. +Böyle yaparsa en zorlu bir düşmanı kedi gibi sindirir ve tilki gibi düşündürür bilakis ufak bir ödleklikte bulunursa en miskin bir düşmanı üzerine atılmak için kükremiş arslana döndürür. +müslümanın din kuvvetiyle gösterdiği cesarete dayanamadı Medine’yi basmak isterken soluğu Mekke’de aldı. +Bunlar eski müslümanlardı. +Yaptıkları işler akıllara hayret verir. +Bugün misal olarak gösterilemez denilirse: +Bozula bozula Çatalca’ya kadar gelen Osmanlı ordusu da gösterdiği bir gayret sayesinde Allah’ın mazhar-ı tevfikı oldu. +Ve Bulgarların eline geçmiş olan Edirne şehrini geri aldı. +Derim ki pek yeni ve pek yakın bir vak’adır. +Gelelim bahsimize: +– Hamraü’l-esed mevkiinden dönülür dönülmez Peygamber hazretleri ashabından birini i’dam etmiş. +Çünkü: +O adam da haksız yere birini öldürmüş hem de muharebe esnasında düşmana saldıracağı yerde nefsine uyup din kardeşlerinden birini garazına kurban eylemiş maktulün başkalarına da ibret dersi vermek üzere Resulullah hazretleri şeriat kılıcıyla onun boynunu vurduruyor. +Amma katil ilk müslümanlardan ve peygamberin ashabından imiş. +Faydası ne? +Kim olursa olsun katil hakkında kısas icra edilir yani öldürdüğü adamın yerine öldürülür. +Zira hukukta müsavat vardır. +Hak hususunda bir padişahla adi bir dilencinin farkı yoktur. +AFRIKA’NIN ŞIMAL SAHILLERINDE CIHAD-I İSLAM VE SENUSI HAZRETLERININ CEVAB-I ŞEHAMETI Trablus cihetinden biraz ilerlemeye muvaffak olabilen çırpınıp duruyorlar; ancak birkaç kilometre kadar sahilleri tutabilmişler ileriye doğru bir adım atmanın imkanını bulamıyorlar. +Hududu bir parça tecavüz eder etmez mücahidin-i dularını perişan mühimmatlarını iğtinam ediyorlar. +İki üç seneden beri mahv olan İtalyan askerleri yüz binlere baliğ oldu; sarf olunan paralar milyarları aştı. +Canca malca olan bu kadar fedakarlığa karşı mahrumiyetten izmihlalden başka bir şey kazanamayacaklarını anlayan İtalyanlar son zamanlarda başka tariklere mekr ve hud’a yollarına saptılar. +Zorlukla taht-ı esarete alamadıkları mücahidin-i İslamiyye’yi hulul-i muslihane ile zillet ve sefalete düşürmeyi kurdular. +Dinini imanını satmış birkaç münafık tedarik ederek İslam mücahidlerinin kahraman reisi Senusi hazretlerinin nezdine şiddetle reddederek İtalyanların İslam memleketlerinden def’ olup gidinceye kadar cihad yolundan hiçbir zaman ayrılmayacağını bildirdiler. +O güzel memleketlerden ayrılmaya bir türlü razi olamayan İtalyanlar bugünlerde tekrar birkaç münafık tedarik ederek yine mücahidin-i İslamiyye’nin kapısını çaldılar. +Fakat bu defa içeriden öyle müdhiş bir sada-yı şehamet yükseldi ki aks-i mehibi bütün cihan-ı İslam’da tanin-endaz oldu. +Artık İtalyanlar için bütün ümid-i i’tilaf kapıları kapanmıştır. +Hasir ü haif mezar-ı izmihlalini kazıp durmakla meşgul olmaktan veya def’ olup gitmekten başka çare yoktur. +Seyyid Senusi hazretlerinin sulh teklifi maksadıyla bu cevab-ı hamaset-karaneyi tercüme ederek ihvan-ı dinin enzar-ı ibret ve iftiharına vaz’ ediyoruz: +Hidayet-i ilahiyyeye ittiba’ tarik-ı şeytaneti terk edenlere meyl etmemiz için evvelce göndermiş olduğunuz nasihat yollu mektubunuz bize geldi; mektubunuzda bize İtalyanlar tarafından mal vaad ediyorsunuz; onların mallarıyla bizi hırs ve tamaa düşürmek onların kuvvetiyle tahvif etmek onların yanında izzet ve şerefe nail etmek istiyorsunuz! +İzzet ve şeref hepsi Cenab-ı Hakk’a aiddir.” Bu gibi şeyler ile bizi müslümanları aldatabileceğinizi vaad etmekle –İtalyanlar bilmedikleri için– onlar size ve emsalinize paralar tevzi’ ettiler; zannediyordunuz ki: +Bizi müslümanları hile ve hud’a ile aldatmak sizin için kolay bir şeydir! +Cenab-ı Hakk’ın kudret ve kuvvet-i Samedaniyyesi’ne yemin ederim ki: +–Ben sağ oldukça belki Senusi ismi mevcud oldukça ne İtalya ne de siz bu vatanda ferah yüzü göremeyecek mesrur olamayacaksınız bu vatanın ahalisini para ve saire ile aldatamayacaksınız size gelerek sizden ve İtalya’dan mal ve saire gibi şeyler kabul edenler ancak iki yüzlü olan ehl-i tama’ kimselerdir; onlardan ne nusret me’muldür ne de menfaat. +Bunu siz de bilir inkar edemezsiniz. +“Onlar iman edenlerle birleştikleri vakit biz iman ettik biz de mü’miniz dediler; şeytanlarıyla rüesa-yı küffar ile tenha kaldıkları zamanda ise biz de sizinle beraberiz biz mü’min görünmekle ancak onlara istihza ediyoruz; dediler. +Bilsinler ki Allah onlarla istihza eder; ve tuğyanlarında hayretler içinde puyan olup giderler. +Onlar o kimselerdir ki hidayete bedel dalaleti satın aldılar da ticaretleri fayda vermedi kendileri de tarik-ı selameti bulamadılar” mealinde olan: +gibi ayat-ı kerime nazil olmuşlar ki kainatın ilah-ı vahidi olup kendinden başka ma’bud bil-hak olmayan zat-ı ecell ü a’laya kasem ederim ki: +Bana dünyalar dolusu altın verilse yine ben onları kabul etmem; açlıktan toprak yiyecek raddeye gelsem yine dünya olsun ki: +Hem beni hem de maiyyetimi idare edecek şeye malik bulunmaktayım. +Bana bütün dünya verilse Cenab-ı Hak ve Resulünü tevhid eden müslimin bir kılını bile teslim etmem. +Her hangi bir mahluk olursa olsun hiç kimseden korkum yoktur kudret ve kuvvet Allah’a mahsusdur. +Korkum ancak Allah’dandır. +Nasıl ki Cenab-ı Hak da buyurmuştur: +Yine Hak celle ve ala hazretleri buyuruyor ki: +Aziz-i Mısır’dan bir hey’et gelerek İtalyanlar ile musalaha olmamızı taleb ettiler biz evvela imtina’ ettik. +Lakin birkaç defa gelip gittiklerinden matlublarına cevap verdik. +Biz bunu elçinin hatırını tatyib için yapmış idik. +Bir de zannediyorduk ki: +İtalya hükumeti –velevki ecnebi bile olsa– iyiyi kötüden temyize kadir kendilerine nisbet olunan hıyanete razi olmayacak rüesaya malik bir devlettir. +Bilhassa kalpleri kendilerine meyl hususunu da istiyorlardı. +Lakin fena amelleri onları tezyin ettiğinden şu işte vasıta kıldıkları kimselere lahık olacak ar ve ayıbı bile nazar-ı dikkate almadılar şübhe yok ki bu da onların gabavetinden ve su’-i hatalarındandır. +Yaptıkları hıyanetler yetmiyormuş gibi bir de sahib-i Resulullah sallallahu aleyhi ve sellemin kubbesine gelerek onu toplar ile hedm ve tahrib ettiler. +Pekala! +Musahib-i Resulullah sallallahu aleyhi ve sellemin kubbesini hedm ve tahrib ettikten sonra biz onlara emin olabilirmiyiz? +Asla! +Allah’a yemin ederim ki: +Onların bu halleri bizi kendilerinden ziyadesiyle tenfir ve teb’id etmek Cenab-ı Hakk’a karşı olan imanımızı ziyadeleştirmekten başka bir şey yapmıyor. +Kalbinde iman olan her ferdin hamiyyet ve gayreti Cenab-ı Resulullah sallallahu aleyhi ve selleme olan imanı ziyadeleştiği gibi üstazı hakkındaki akıdesi de ziyadeleşiyor. +Çünkü üstazımız radıyallahu anh şu işlerin hepsinin vukuunu kubbe-i beyzayı hedm ederler ondan sonra da hayvanlarını cami’lere bağlarlar” dediğini siz de biliyorsunuz. +Üstaz radıyallahu anhden varid olan şu haberleri kaffe-i ehl-i vatan biliyor bunu inkar edecek bir ferd yoktur. +Yine üstazımızın ihbarı cümlesindendir ki: +Bu vatanda politan her halde ayak basacak fakat o toprakta duramayacak çünkü kendilerini buradan çıkaracak kimseler zuhur edecektir. +Bunların hepsi meşhur Şeyh Muhammed Belu ed-Dernavi’nin risalesinde mezkurdur. +Şurası da muhakkaktır ki: +Şeyh ve üstazımız her neyi haber vermiş ise müslümanlar onları aynen müşahede etmişlerdir; bundan dolayı imanları müslümanlıkları izdiyad etmiştir. +Nasıl ki Cenab-ı Hak: +besini türbesini tekrar bina etmekle bizi aldatabileceklerini zannediyorlarmış. +Yok yok! +Allah’a kasem ederim ki: +Altın bina yapsalar yine yaptıkları fenalıkları unutturamazlar bizi kendilerine meyl ettiremezler; çünkü olan oldu. +Bundan evvel Hidiviyet’in hey’eti dönmüş biz de onlar Şehane denilen mevkie vasıl olunca İtalyanların büyükleri onları hapsettiler. +olabilir mi ki: +Cenab-ı Hak onlardan şu suretle haber vermektedir: +Onların bu vatanda kasd ettikleri şey memleketlerini tevsi’ etmek idi. +Bununla beraber onları bu vatana sevk eden şey başka değil ancak memleketlerinin inhitatı olmuştur; eğer bu muharebede zayi’ ettikleri malları gaib ettikleri nüfusu hesab etseler yakınen bilirler ki: +Bu muharebe onların Kudret ve kuvvet-i ilahiyye ile pek yakın bir atide onların devleti en ufak bir devlete tenezzül edecektir; biz ise Cenab-ı Hakk’ın kuvvet ve nusretiyle onları zelil ve hakır bir suretle vatanımızdan çıkarıncaya kadar müdafaada devam edeceğiz. +Bizim indimizde ölmekle yaşamak müsavidir; biz ne dünya istiyoruz ne mülk istiyoruz. +Biz dinimizi şeriatimizi müdafaa edeceğiz; müslümanlar harbin on sene yirmi sene uzadığını bilirler. +Müslümanlar nefislerini Allah’a feda etmişlerdir: +Bizim ne dünyaya ne de başka bir şeye tamaımız yoktur; çünkü Cenab-ı Peygamber sallallahu aleyhi ve sellem: +... +buyurmuştur. +Cenab-ı Hak da: +buyurmuştur. +Siz diyorsunuz ki: +İtalya adl ü merhamet sahibi bir devlettir. +Hakka ki İtalya adil bir devlettir! +hetk-i haremat ediyor evlerimize girerek kadınlarımıza çocuklarımıza her şeyi yapıyor. +Azamet-i ilahiyyeye kasem ederim ki: +İtalya’nın hiçbir devlette işitmedik. +Diyorsunuz ki: +İtalya devleti zevayaya ihtiram olunmasını tavsiye ediyor. +Ne kadar doğru! +mescidleri hayvanlara ahır yapmak suretiyle fevkalade bir ihtiram gösteriyor. +Maamafih biz ne zevaya isteriz ne de ihtiram bizim bunların hiçbirine ihtiyacımız yoktur. +Siz hakıkat-i hali bize tavzih ettiğinizi söylemiştiniz. +Hayır hayır; yalan söylüyorsunuz: +Hakıkat bu değildir; bunların hepsinden sonra siz yarın huzur-ı Rabbü’l-aleminde vuku’ bulacak suale cevap hazırlayınız! +Çünkü siz dininizi dünyaya değiştiniz. +Siz diyordunuz ki: +Onlar bizden ayrılıp da yanlarına varan ihvana ikram ettiler. +Fakat şurasını biliniz ki ikram olunan kimseler yok mu? +Onlar ihvan değil huvvandır hainlerdir. +Onlar hain-i din hain-i vatandırlar; onlar dünyaya tama’kar kimselerdir. +Her kim bu sıfatta olursa o kimse zelil ve tama’kardır. +Zelil ve tama’kar olan kimseden ise kat’iyyen hayır me’mul değildir. +Onlardan ne İslam ne de başkasının maslahatı namına nusret me’mul değildir. +Küçük yaşından beri içinde terbiye olunduğu dine hıyanetlik eden kimseden maslahat me’mul olur mu? +Halbuki siz hem dininize hem de senelerden beri emvalini yediğiniz devlete hıyanetlik ettiniz! +O halde nasıl olur da başka bir devlet için nasihat ediyorsunuz?! +Kendi dinine kendi devletine karşı hain olan kimsenin başka devlet için nasıh olması mümkün mü? +Ne hacet ilm-i ilahi-i ezelide ibadını bir çok şeyler ile imtahan ve ibtila edeceği sebk etmiştir: +bu ayet-i kerimelerden müsteban oluyor ki hakıkı bir müslüman olabilmek için din uğurunda tesadüf edilen her türlü mihen ve meşakkete göğüs germek lazımdır. +Cenab-ı Hakk’ın kullarını bu suretle imtihan ve tecrübe etmesi pek kadim ve bütün ümem ve akvamda cari olan bir sünnet-i ilahiyyedir. +Nasıl ki Cenab-ı Hak buna şu ayet-i kerime ile işaret etmiştir: +Ne fikirde olduğumuzu size beyan etmemizi taleb ettiniz! +Muhakkak olarak biliniz ki biz ancak sizinle ve İtalyanlar ile mukatele etmekten başka bir şey düşünmüyoruz. +Siz kendinizi müslüman Allah ve Resulüne iman eden bir mü’min zu’m ediyorsunuz. +Yok.. +Allah’a kasem ederim ki: +Siz ne müslümansınız ne mü’minsiniz; siz bunların hiçbirinden değilsiniz! +Bize karşı söylediğiniz şu nasihat eğer size nazil olmuş yeni bir şeriat ise ondan bizi de haberdar ediniz! +Bizim şeriat-i mutahharamıza gelince: +Allah’a kasem ederim ki onda sizin zikrettiğiniz şeyi tecviz edecek bir şey yoktur. +Şeyh ve üstazımız radıyallahu anh buyurdu ki: +“Bir hususda sana münkir yahud mücadil olarak bir kimse gelirse ondan kitap ve sünnetten bir delil iste; eğer da’vasını müsbit kitap ve sünnetten bir delil getiremez ise onun sözü kendine reddolunur. +“Evladcığım; görür işitir insan suretinde nice hayvanlar var ki: +Malına isabet eden musibetin hepsini anlar da dinine Şeriat-i mutahhara sizin bu gibi sözlerinizi sefahet telakkı eder; el-Venşerisi diyor ki: +Küffarın kuvvetli muharib adedleri kesir olduğu zaman şeriatlerinde olan ahdi vefa etmeleri üzerine i’timad edip de bunların dediklerine kanmak olur mu? +Biz onların bize nisbetle olan şehadetlerini bile kabul etmiyoruz; o halde nasıl olur da onların ahde vefaya olan zuumlarına i’timad ederiz. +Ahdin meratibi şehadettir; onların yekdiğerlerine karşı olan şehadetlerini kabul etmezsek nasıl olur da müslümanlar aleyhine olan şehadetlerini kabul ederiz onların zu’muna vaadlerine i’timad ederiz?! +Şübhe yok ki bu icmaı kitabı sünneti tanımamaktır. +Cenab-ı Hak küffarın mü’minine karşı olan düşmanlığının devam edeceğini ve hiçbir vakit bundan vazgeçmeyeceklerini şu ayet-i kerime ile haber vermektedir: +“Onlar ellerinden gelse sizi dininizden döndürünceye kadar sizinle harb ve cidalde devam edeceklerdir.” Din düşmanı arz-ı İslam’a girer yahud oraya girmek kasdıyla hududa yakın bir mevkie konarsa o memleketin genç ihtiyar hür köle zengin fakır bütün ahalisi ve padişahı üzerine cihad farz-ı ayndır; hatta muktedir olurlar ise kadınlara bile!.. +Artık iş bu dereceye gelirse bunlar ile muharebe etmek için padişah ile meşveret ve ondan istizana bile lüzum kalmaz hususiyle padişah o memlekete uzak olursa! +Hatta kendileri için imam olmasa bile hemen bir imam ta’yin ederek müdafaaya başlamaları vacibdir. +Eğer o memleket ahalisi imamları ile beraber düşmana karşı mukavemete kadir olamazlar ise onlara en yakın olan eimmenin raiyyesiyle beraber muavenette bulunması farzdır. +Eğer onlar da kafi gelmez mukavemete kadir olamazlar ise artık şark ve garbda bulunan bütün müslümanların onlara gerek asker göndermek ve gerek suver-i saire ile muavenette bulunmaları vacib olur. +Bir belde ahalisi muavenetten istinkaf ederse diğer belde ahalisinin muavenette bulunmaları farzdır. +dolayı farz olur: +Birincisi imamın emriyle olur; imam kimi ta’yin ederse onun cihada çıkması vacibdir. +İkincisi de düşmanın bilad-ı müslimine füc’eten hücum etmesiyledir: +Eğer düşman füc’eten bilad-ı müslimine hücum ederse orada olan müslümanlar üzerine onu def’ etmek vacibdir eğer buna imtisal etmezler ise onlara yakın olanlara lazım gelir eğer hepsi de imtisal etmezler ise o zaman düşman def’ olup gidinceye kadar cihad etmek bütün müslümanlar üzerine vacib olur. +siyle muharebe etmek üzere dar-ı İslam’a hulul ederse genç çıkmak vacibdir; gerek bil-fiil mukateleye gerek cemaat-i müslimini fazla göstermeye kudreti olanlardan onlara karşı çıkmaya kudreti olanların hepsi de gider. +Hiçbir ferd muhalefet etmez; eğer o memleket ahalisi düşmanlarına karşı durmaktan aciz olurlarsa oraya lüzumu kadar çıkıp muavenette bulunmak civar memleket ahalisi üzerine vacibdir. +Kezalik düşman karşısında bulunan müslümanların zaafına vakıf olup onlara yardım etmek kendisi için daire-i imkanda olan kimsenin de düşmana karşı çıkması lazımdır. +Hülasa: +Müslümanların hepsi kendilerinden gayrisi üzerine kıyam etmek hususunda yed-i vahid gibidir bir el gibidir. +Eğer düşman dar-İslam’a yaklaşıp da içeriye girmese yine düşmana karşı çıkmak müslümanlara lazımdır. +miyye’den birine gelir o müslümanlarda düşmanı müdafaa edecek bir kuvvet olursa o müslümanlar üzerine müdafaa vacib olur; eğer onlar aciz olurlarsa kendilerine yakın olanların yardım etmesi vacibdir; musalahaya gelince: +Bu kat’iyyen caiz değildir. +Mi’yar’da diyor ki: +Düşman memlekette etmek vacibdir; çünkü düşman memleket-i İslam’a iner yahud inmesi yaklaşırsa onlar ile cihad etmek teayyün etmiş demektir; müteayyin olan cihadı terk etmek ise mümteni’dir binaenaleyh sulh-ı mezkur mümteni’dir. +Çünkü sulh-ı mezkurun maslahatı düşman –Allah mahv ü helak eylesin– mefsedeti de müslimin üzerine avdettir. +Binaenaleyh sulh-ı mezkur düşman için maslahat müslümanlar üzerine mefsedet olunca o sulh için nefsü’l-emrde hüküm yoktur; onu nakz vacibdir. +Çünkü bu sulh; muktezası şer’-i muhkem değildir. +Ahval-i şeriati tahkık edenlere göre bu sulhun hükmü lazım değildir. +Müslüman memleketine tecavüz ederek onları taleb eden düşman ile musalahaya girişmek nasıl sahih olur ki Cenab-ı Hak: +buyuruyor. +Buradaki istifham inkar ve istib’ad ma’nasına bir istifhamdır. +Onlar için ahd yoktur ki onu nakz etsinler! +Maamafih kalpleri hıkd ile galeyandadır. +Sonra Cenab-ı Hak buyuruyor ki: +ahde vefa etmezler; onlar için ahd ü misak hiçtir. +Yukarıdan beri vermiş olduğumuz izahat kendilerinde iz’an olanlara kafidir. +Maksadımız anlaşılmıştır. +Biz Nebiyy-i Ekrem’inin lisanıyla Cenab-ı Hak tarafından me’mur olduğumuz şeye muti’ ve münkad olan sabirindeniz gece ve gündüz fazl-ı ve muhafaza etmek gibi bize hoş görmüş olduğu bir hizmete raziyız. +İstediğimiz bir şey var ise o da nebiyy-i muhtarı Hazret-i Muhammed sallallahu aleyhi ve sellem vasıtasıyla bize vaad etmiş olduğu nusret ve rahmet-i ilahiyyesidir. +ELVAH-I İNTİBAH MÜSLÜMANLIĞIN MEVKII Bi-tarafane bir şehadet Müsteşrikınden Mösyö Clozel üç sene mütemadiyen – sahari müstesna olduğu halde– Afrika’yı dolaşmış ve bütün hususatı kemal-i dikkatle yakından ta’kıb ettikten sonra meşhudatını tetebbuatını ahiren Paris’de intişar eden l’Afrique Francaise mecmua-i ilmiyyesine uzun ve mufassal bir makale ile neşretmiştir ki ma’lumat-ı vasiayı cami’ olduğundan ber-vech-i ati aynen tercüme ediyoruz: +“İnsan yeni ve görmediği ülkeleri ekalimi gezince İslamiyet’le müslümanlar hakkında nokta-i nazarı değişir; evvelce mesail-i İslamiyye hususunda kazandığı ma’lumatının pek kısa mübhem ve noksan olduğunu öğrenir. +Biz hıristiyanların tiğimiz tetebbuat hep hayali şeylerden ibarettir; İslamiyet’in hakayıkına künhüne bir türlü nüfuz-ı nazar edememişiz. +Bunun sebebi sırf muhayyilemizde küçüklükten beri his ve telkınat neticesi olarak taşıdığımız vahi ve hilaf-ı hakıkat fikirdir ki o duygular daima bizi hakıkatten hakıkati görmekten uzaklaştırmıştır. +Şunu demek isterim ki alem-i Mesihiyet İslamiyet’i her an ve zamanda kendi nokta-i nazarından muhakeme ettiği cihetle yanılmış ve hatadan hataya; giriveden giriveye düşmüştür. +ğu halde bu ana kadar bil-cümle hıristiyan müellifler onu pek küçük ve her mezayadan ari bir din olmak üzere tanıttırmaya gayret ederek hem kendi vicdanlarını ayak altına almışlar hem de milyonlarca kari’lerini rah-ı na-savaba sevk eylemişlerdir ki bundan büyük fenalık tasavvur etmiyorum. +diye kadar tesadüf etmedim desem revadır. +Çünkü Müslümanlık hakkında binlerce eser okuyup müellif ve müessirlerine karşı daima a’mak-ı kalbimde ta’rif kabul etmez derecede hiss-i hürmet ve ta’zim beslediğim halde Afrika’da meşhudat ve tetebbuatım ahiren bil-cümle hissiyat-ı sabıkamı muharrirlerinin İslamiyet’e dair neşreylemiş oldukları asara karşı bana bedbinane bir fikir bahşeylemi��tir. +Mütemadiyen muaşeret ve meşhudatım neticesinde İslamiyet’e dair bir çok asar-ı nadire ve muhallede vücuda getiren Avrupalı musanniflerin hep kendi heva ve heveslerine tabi’ olarak tarafgirane yazı yazdıklarını ve hüviyet-i asliyyeleriyle şahsiyet-i ma’neviyyelerinden yazı yazarken bir türlü tecerrüd edemediklerini öğrendim. +Bu babda o gibi muharrirleri tabiatiyle ma’zur görürüm. +Çünkü eyyam-ı sabavetten beri her rastgeldikleri kimseden ana ve babalarından bildiklerinden –zannederim ki– müslümanlarla Müslümanlık hakkında iyi bir söz bi-tarafane bir sitayiş –velev ki az olsun– işitmedikleri duymadıkları cihetle hissiyatları bedbinane bir surette perverişyab olduktan sonra İslamiyet’in ulviyet ve hakayıkını her nasılsa görmemişler ve yahud görmek istememişlerdir ki meydana koydukları asarın hiçbirinden hakıkat kokusu duyulmuyor. +Baladaki mütalaatımı dindaş ve meslekdaşlarım olan mütetebbi’ ve muharrirler hakkında böylece kaydettikten sonra o halde nasıl olmuş da yalnız ben bu hakk u hakıkati ma’lumeye sevk ve ta’kıb için mezkur sualin cevabına şöylece mübaderet eylerim: +“Ben daima İslamiyet’i müdhiş bir kuvvet tasavvur ederek peyveranını hıristiyanlara düşman-ı can ve mal telakkı eder dururdum. +Fakat bu diyanetin batıl ve na-hak bir din olduğunu tasavvur etmekten çekinirdim. +Bu çekinmenin illeti lamiyye’ye tabi’ olmaları keyfiyeti idi ki İslamiyet’in kavim bir minhac olduğunu bilmeyenler bit-tabi’ ona ittiba’ etmezlerdi kaziyyesini müfekkiremde gezdirirdim. +Bilerek bir kişi yüz kişi bin kişi –o da bir müddet-i muayyene ve mahdude edebileceklerini ve fakat bin üç yüz senelik medid ve asırları muhtevi bir zaman için milyonlarca halkın vahi ve atıl bir din ve meslek peşine koşamayacaklarını bu ise imkan haricinde olduğunu kendi kendime kıyas ederdim. +tetebbua sevketti. +Bu mukayese ve tasavvur hassası İslamiyet hakkında yazılan asarı bana okuttu. +Müfekkirem daima arızalı ve şübheli bir vaz’iyette bulunduğundan müslümanlara dair hiçbir hıristiyanın ağzından ve kaleminden bir şey okumamaya işitmemeye kadar beni mecbur etmişti. +Bir diyanetin mahiyet-i hakıkiyyesini öğrenmek için de aynı diyanete mensub olanların ağzından medayih ve esniye işitmek ona göre ibtina-yı ma’lumat etmek dahi bi-tarafane bir şey teşkil etmeyeceğini bildiğim için bir müddet leh ve aleyh yazılan asarı kendi kendime mütalaa ettim. +Mütalaatımın şayan-ı dikkat olan noktalarını not olarak bir tarafa kaydederdim. +Beni şübhe ve tereddüde ilka eden şeyleri daha etraflı muhakeme ve mütalaa eder ve vakit ve zarureti de düşünürdüm. +En sonra kütüb ve müellefatı tetebbu’ tireceğine ve tetebbua hakıkı ve ahlakı fikirler bahşedeceğine kesb-i yakın ve iman ederek seyahate çıktım. +İslamiyet’i medeniyet mehdinde görmek istemediğim için hal-i asli ve tabiisini tasavvur ederek onu daha medeniyetin girmemiş ve hatve atmamış olduğu yerlerde görmeyi tercih eylediğim cihetle Afrika’yı tetebbuatım için pek iyi bir zemin vahid-i kıyasi farz ettim. +Ve böyle yaptım. +İ’tiraf ederim ki bu sahada Avrupa’ya mümasil pek çok memalik gördüm. +Fakat oralarda gördüğüm etvar ve adat-ı İslamiyye beni dil-sir ve reyyan etmediğinden ahval-i ruhiyyem üzerine hiçbir te’sir hasıl etmemiştir. +Ben daima İslamiyet’i basit bir vadide sade bir mehdde görmek istiyordum. +Hatta benim için mümkün olsaydı kendimi İslamiyet’in an-ı zuhuru olan bin bu kadar sene evveline irca’ eder ve o anda tetebbuatımı görürdüm. +Zira medeniyetin ilcaatından olarak mütemeddin müslümanların tebdil-i meslek ve adet edebileceklerini tahattur ettiğimden hücra köşelerde yaşayan akvam ve kabail-i bedeviyyeyi avamil ve müessirat-ı medeniyyenin te’sirinden azade ve sade olarak yaşadıklarını anladığım Binaenaleyh Afrika’nın en mehcur ve bu ana kadar Avrupa seyyahlarının adım atmalarından salim kalan cihetleri ta’kıbe koyularak günlerce susuzluğa tahammül ettim. +Tetebbuatımın zeminini teşkil eden noktalar ise Evalata Fema Bonazer Kausa Nera Neyma Sahra Bulkelas Ceygi Kaibafa Fogombo Sokolo mevki’leridir. +Usul-i tetebbu’ ve tedkıkatım da buralarda hal-i bedavette bulunan siyahi müslümanların her şeyden evvel akıdelerini İslamiyet’ten ne beklediklerini niçin İslamiyet’i tercih eylediklerini halet-i ruhiyyelerini usul-i maişetlerini ahval-i iktisadiyyelerini aileleriyle olan hareket ve muamelatını oradaki kadınların mevkiini ve daha pek mühim ahval ve ahlaklarını öğrenmekten Afrika’nın bu noktalarında İslamiyet’i ahali-i mahalliyyeye takdim ve telkın eden kimselerin Şeyh Talib el-Muhtar ve Şeyh Muhammed el-Fazl olduklarını anladım. +Meşayih-i mezkurenin evlad ve ahfadlarıyla akrabaları olan Maü’l-ayneyn Şeyh Turad Şeyh Sa’d atalarının yollarını ta’kıb ederek Afrika siyahilerini şeref-i İslamiyet’le teşerrüf ettirip onları medeniyet-i İslamiyye ile temdidine çalışmışlar ve bu uğurda hasr-ı evkat eylemişlerdir. +Bu İslam misyoner sülalesi vaktiyle Marakeş ve Fas’dan Sudan’a ve buralara hicret ederek sessiz sadasız bir surette siyahilere Din-i İslam’ı telkın eylemişler ve git gide Gombo Suhulu Evalata vadi ve çöllerine yayılmışlardır. +Mürur-ı zaman ile sülaleten dal ve budak peyda eden bu aile Afrika’nın vasi’ çöllerinde İslamiyet’e cidden hidemat-ı mebrurede bulunmuşlardır. +Evalata kasabası senesine kadar Fransızlarca büsbütün mechul idi. +O ana kadar hiçbir seyyah buraya adım atmamıştır. +senesinin Janvie ayında buraya ilk Avrupalı Fransalı Kolonel Rule’dir ki burayı Fransa hükumeti namına işgal etmiş ise de istifadeli bir mahal olmadığını ahiren tasavvur ederek savuşmuştur. +Şimdi ise Fransa müstemlekatına gönderilen vali burayı da idare etmek me’muriyetiyle me’murdur. +Mir-alay Rule burayı müsalemetkarane bir surette taht-ı işgale almış ise de yanında asker ve o gibi şeyler bulunmadığından yerlilerin mukavemetinden masun kalmıştır. +sene-i Mesihiyyesinde buraya ilk adım atanlar kendileriyle beraber ikamet etmeye da’vet eylemişlerdir. +senesinde de seyyah-ı şehir İbni Batuta seyahati esnasında bu kasabaya uğramış ve yine Araplardan biri on altıncı asırda buradan geçmiş gitmiştir. +ya uğrayıp Tumbukto’ya doğru gitmiştir. +Yakın zamanlarda Fransa mülazımlarından olup Senegal’de gelmemiştir. +Fransızlar ise buralarla etrafını vaktiyle kendi müstemlekelerinde bulunan Mehamid ve Meşduf kabailinin muavenetleriyle taht-ı istilaya almaya muvaffak olmuşlardır. +Fransızlar yerlilerden asker jandarma ve tahsildar ta’yin etmek suretiyle ahaliye mülayimane ve mu’tedilane bir surette tatbik-i ahkam ederek tatbikatlarında da ahali üzerine ziyadesiyle nüfuza malik olan meşayihle müzakere ve müşavere edip ona göre iş görmeye ve ceste ceste tanıttırmaya muvaffak olabilmişlerdir. +Afrika’nın bu kısmında yaşayanlar danda olarak geziyorlardı. +İslamiyet’le müşerref olduktan sonra evvela setr-i avrete ve yavaş yavaş elbise giymeye başladıklarını kendileri söylediler. +Bir çoklarıyla muarefe ve muaşeret neticesinde bunların pek halim selim ve cidden tabii bir medeniyete malik olduklarını gördüm. +Maksadıma nail olmak için evvela siyahiler üzerinde fevkalade bir nüfuz-ı diniye malik olan Şeyh Muhammed elGali hazretleriyle görüşüp buralara ne için geldiğimi doğru bir eda ve lisan ile anlattıktan sonra bir gün ikindi namazından sonra namazgahda ve ahalinin hal-i ictima’da bulundukları bir sırada nezdine uğramaklığımı emretti. +ğı musallaya gittim. +Binlerce halkın yek-ahenk ve muntazam harekat ve sekenat ile müşarun-ileyh şeyhin arkasında kemal-i huzu’ ve huşu’ ile eda-yı taat etmekte olduklarını gördüm. +Namazın hitamında beni gören şeyh nezdine da’vet ederek oturttu. +Biraz sonra halka maksadımı beyan edip bana nezaket ve hürmetle muamele etmelerini ve sorduklarıma bildikleri cevabı vermelerini beyan buyurması üzerine artık benim için oralarda hiçbir müşkilat kalmamış ve şeyhin tavsiyesi sayesinde bil-cümle ahaliyle istediğim vakitte temas etmek kefiyyeti müyesser olmuşidi. +Siyahiler beni her nerede görseler etrafıma toplanıp nereden geldiğimi ve memleketimin ahvalini benden soruyorlardı. +Ben de onlardan ahz-ı ma’lumat etmekte kusur etmezdim. +Bunların akıde ve imanları: +Cenab-ı Allah’ın gayr-ı mer’i ve ahad olduğuna şerik ve nazire malik bulunmadığına her yerde hazır ve nazır bulunduğuna bir çok enbiyanın –Hazret-i Musa ve İsa’nın– min tarafillah halkı irşad ve doğru yola sevk etmek için gönderildiklerine mübtenidir. +Şurb-ı hamrın zina ve livatanın katl ve sirkatin hetk-i nüfus ve evamir ve nevahisine itaat etmeyenlerin cehenneme ilka ubudiyet edenlerin cennete idhal edileceklerini dermiyan eylediler. +Hıristiyanlığın neden ibaret olduğunu ve onu bilmediklerini kendilerinden sorunca: +İslamiyet’in tanıdığı Mesihiyeti bana ta’rif edip “Hıristiyanlığın Hazret-i İsa’yı ibnullah tanıyarak teslise kail ve şirkete dahil olduklarını ve bunun için en yeni ve sonuncu diyanet-i hakka olan İslamiyet’i sair edyana tercih eylediklerini” de söylediler. +Anladım ki bunlar sathi ve nazari surette Müslümanlığı kabul etmeyerek Hıristiyanlık hakkında da tedkıkat icra etmişlerdir. +Bunların çoğu ümmi oldukları halde içlerinde Kur’an ı ezber okuyan da vardır. +Bu siyahilerin cümlesi faal ve alış verişle te’min-i maişet eylemekte ve Cenab-ı Hakk’ı rezzak-ı alem tanımaktadırlar. +Müslüman olduktan sonra bunlar medeniyet-i basita-i İslamiyye’yi öğrenip muktezasınca amel eyliyorlar. +Maişetlerine gelince gayet sade ve fakat her şeyleri temizdir. +Giydikleri gömleklerin üstünde bir siyah leke veya adem-i nezafet eseri görülmez sık sık kendilerini sabun vazifesini gören bir nevi’ esmer toprakla yıkarlar. +Yer üzerinde yatmayıp ağaç dallarından ma’mul sedirler üzerinde uyuyorlar. +Namaz ve oruçlarını muntazaman kıldıkları gibi ifa-yı hac için Mekke ve Medine’ye gidiyorlar. +Hacıların beyne’l-ahali azim hürmet ve i’tibara malik oldukları aşikardır. +Osmanlı padişahını sultan namıyla yad ettikleri gibi müşarun-ileyhin Peygamber’in seccadesi üzerinde oturduğuna ve bugün cihandaki müslümanların metbu’ ve veliyyü’l-emri olduğuna iman-ı tamları vardır. +Fransızların vaz’iyetine gelince onları hakim-i din tanımadıklarını ve ahalinin örf ve adetlerine mümaşat ettikçe kendilerine bir diyecekleri olmadığını ve eğer diyanet-i mukaddese-i İslamiyye’ye muhalif bir hal ve hareketleri görülse ve ona göre tedvir-i idareye başlayacaklarını hissetseler derhal Fransızları ya tard yahud bu mahalden cümleten terk-i dar u diyar edeceklerini beyan ettiler. +Her siyahinin bir zevce-i meşruası olup dört kadın ile tezevvüc etmeyi yalnız zengin olması tabii bulunan padişahlarla prenslerin hukuku cümlesinden biliyorlar. +Buradaki Fransızlar ise diyanet-i İslamiyye ile meşayih-i kiramın şeriat dairesinde hall ü fasl-ı ahkam ve müdafaat etmeleri sayesinde hiçbir mahkeme teşkiline lüzum görmeyerek asayiş ve sükun dahilinde memleketi idare ediyorlar. +Esasen vergi olarak ahaliden bey’ u şira öşrü tahsil edilmektedir ki ahali bunu vermekten tehaşi etmiyorlar. +Siyahilerin zevce ve ailelerine karşı olan muamelatı son derece iyidir. +Zevc ve zevce beraberce çalışıp hayatlarını tedarik eyliyorlar. +Kadınların buralarda oldukça mevki’leri vardır. +Tarz-ı telebbüsleri de süsden zinetten hali değildir. +Fakat erkeklerinki ise pek basit ve sadedir. +Erkeğin kazanç ve serveti tamamıyla karısının elindedir. +Ve onu hüsn-i suretle idare ve sarfetmeyi kadınlar pekala bilir. +Davarlar mevaşi ve o gibi servet ve nakdin cümlesi kadının yed-i tasarrufundadır. +Bunların medar-ı taayyüşleri av etiyle balık ve nebatattan ibarettir. +Yemekleri de yenmeyecek gibi değildir. +Çanak çömlekleri ağaç ve tahtadan ibaret ise de son derece temizdir. +Yemeklerine sinek ve haşerat asla kondurmazlar öyle yemekleri hayvanlara yedirirler. +Kadınların yüzü açık ise de esasen kadına karşı hiçbir türlü taarruz vuku’ bulmaz. +Zaten öyle fesadı kökünden temizlerler. +Fuhuş ve fücur denilen şey bunların arasında bilinmez şeylerdendir. +Yalan söylemek yemin etmek çok söylemek adeti de mefkud gibidir. +İctima’larında Kur’an- ı şerif’i mevlud-i nebeviyi okutturup dinlerler. +Menakıb-ı sahabe ve ehl-i beyti dinlemekten son derece mütelezziz olurlar. +Gazavat-ı peygamberiyi hemen her Arap bilir. +Bunun cümlesini şeyhlerinin ağızlarından işitip ezberlemişlerdir. +Cin ve periye de i’tikad ediyorlar. +Ervah-ı habise ve latifenin mevcudiyetine inanırlar. +Hayır ve şerri yazan melaikenin vücuduna ve sevab ve günahın onlar tarafından kaydedilmekte bulunduğuna kaviyyen emindirler. +Yevm-i ahirette herkesin günahının tartılacağını ve muhasebe neticesinde cennet ve cehenneme gönderileceğini söylüyorlar. +Gıybet ve nemimeden çekindikleri gibi iki günden ziyade birbirleriyle dargın kalmayı sevmezler. +derhal şahs-ı salis mes’eleyi bir “salli ale’n-Nebi” cümlesiyle fasl eder ve iki tarafın dargınlıklarına nihayet verir. +Hınzırın fena bir hayvan etinin gayet pis ve haram olduğunu bilerek mezkur hayvanı aralarında asla yaşatmazlar. +Gayr-i müslimlerin alayiş-i dünyeviyyeye giriftar müslümlerin mu’tekıd bulunuyorlar. +Gönül incitmek adam öldürmek Avrupa’da olan dönen entrikaların birini bile bilmiyorlar. +Hülasa safvet sadelik hakıkı bir istirahat-i vicdan içinde yaşamakta olan bu siyahilerin bütün bu niam-ı la-tuhsayı diyanet-i İslamiyye sayesinde elde ettiklerini anladım. +Muamelat-ı dünyeviyye bey’ u şira nikah ve o gibi bil-cümle umur-ı ruz-merre hep şeriat-i İslamiyye dairesinde –aralarında– Görülüyor ki İslamiyet insanları daima iyiliye sevk etmektedir. +Her türlü tasfiye-i ahlak ve tehzib-i tabayi’i havidir. +Çöllerde bu kadar sulh ve müsalemet te’min eden bir diyanet elbette mukaddes ve muhteremdir. +Diğer tarafdan İslamiyet’in mükemmel an’anata tarihe fütuhata edebiyata ulum ve fünuna sanayi’ ve hirefe malik olduğunu ve cidden bir diyanet-i mütemeddine bulunduğunu gören Avrupalılar her halde bu diyanete bunun erbabına karşı insaniyet ve nasafetle muamele etmeye ahlakan medyundurlar. +Hususi tedkıkatımda anladım ki: +İslamiyet kendi etbaına türlü hazırlığı amirdir. +Diyanet-i mezkure umumi bir ittihada tabii ittifaka müslümanları da’vet ediyor ki yeryüzündeki diyanetlerin hiçbirinde böyle bir da’vet yoktur. +Aynı zamanda her iyiliği Allah için ve hak uğurunda yapmalarını müslümanlara öğretiyor ki hakıkı fedakarlık budur. +Kimsenin kimseye bir minneti yoktur diye Kur’an’da mezkurdur. +Bu ana kadar Afrika’nın bu noktalarında bunca muamelat-ı kirama karşı her insan medyun-ı şükrandır. +Bu zevat-ı şerife halka mukabilsiz ta’lim ve irşad etmektedirler. +Şeyh Talib el-Fazl’ın sülalesinden olup halkı irşadatla uzun müddetten beri iştigal eden meşayih-i kiramın isimleri ber-vech-i atidir: +Şeyh Seydi Ali Seydi Abdurrahman Seydi el-Emin Şeyh Seydi el-Hayr Abdülkadir Amedüddin Seydi Ahmed Talib Bubakır Seydi el-Ma’sur Misbahüddin Muhammed Ma’lu Muhammed Mesle Muhammed el-İman Ebu’l-Muhtar Muhammed ez-Zihn Muhammed er-Reis Muhammed Abdülvehhab Muhammed el-Kutb Şeyh Maü’l-ayneyn Muhammed el-Hibe Muhammed el-Aktaf Muhammed elGali Muhammed el-Abbas Şeyh el-Edrami Muhammed Tariyyullah Muhammed el-Hasen Şeyh es-Sadati Seydi Yevmiye Muhammed Taridullah Muhammed el-Fazıl. +Bunlar hep İslamiyet mübeşşirleri gibi buralarda daima gezmekte ve İslamiyet’in ulviyetini halka edille ve berahin rada artık ekmek kalmamış gibidir.” Üdeba-yı Osmaniyyeden Faik Reşad Bey hulul-i ecel-i mev’uduyla irtihal-i dar-ı beka etmiştir. +Meslek-i tahririn en kıdemli müntesiblerinden olan mir-i müşarun-ileyh üstad-ı edeb ünvanıyla yad edilmeye şayan bir vücud-ı muhterem idi. +Reşad Bey kırk seneyi mütecaviz bir zamandan beri gazetelere yazı yazmak suretiyle milletin tenvir-i efkarına hizmet etmiş ve evlad-ı vatanın olmuştur. +Merhumun vefatı Osmanlı alem-i ma’rifeti için büyük bir zıya’dır. +Cenab-ı Hak merhumu mazhar-ı gufran ailesi erkanına sabr-ı cemil ihsan buyursun. +Mübarek Leyle-i Berat’ın bilumum ihvan-ı din hakkında badi-i saadet ve felah olmasını temenni ederiz. +Yine Mansuri-zade Said Beyefendi’ye Baladaki Arabi ibareyi sername ittihaz ettiğimden dolayı afvınızı temenni ederim. +Bu ibare İ slam Mecmuas ı’nın geçen hafta çıkan nüshasında –hücum mu diyeyim müevvelen kar-ı umumiyye”ye taraf-ı alilerinden tevcih edilen makalenin son fıkrası idi. +Şimdiye kadar dörde baliğ olan silsile-i makalatınızın içinde bu doğrulukta –ayat-ı kerime müstesna– hiçbir cümleye rast gelemediğim için onu pek ziyade sevdim. +Hakıkaten bu pek doğru bir sözdür. +Doğru sözü etmek mukteza-yı hak-perestidir. +Hele hatime-i makalenizin bana miftah-ı beyan olabilmesi nadiren tesadüf eder bahtiyarlıklardandır. +Acizleri daima zat-ı alilerine hitab ettiğim halde zat-ı alileri bendenizi –fart-ı hiddetten olmalı– hiç de muhatab edinmek istemiyorsunuz. +Bunda beis yok. +Maamafih son makalenizi okuduktan sonra sizinle azıcık olsun –barışır demeyeyim çünkü şahsınıza zaten dargınlığım yoktu– yaklaşır gibi oldum. +Zira bu makalede “mugalata cehl taassub” isnadatı gibi sırf şahsıma tealluk eden cihetlerden beni tesfih ve tahmik suretiyle –muhatabınız olan– “efkar-ı umumiyye”ye kendinizi beğendirmeye çalışmanızdan hemen serapa denilecek surette bizim da’vamızı yani –mutabaata kendimizi borçlu bildiğimiz– hakıkati müsbit mukaddematı serd ettikten sonra cümlesinden bi-muhaba hilafı neticeler çıkarmanızdan sarf-ı nazar edilecek olursa açıkça söyleseniz de söylemeseniz de aşağı yukarı hakka rücu’ etmişe benziyorsunuz ki aciziniz bununla –her tarafdan bi-rahmane bir surette hırpalanan– İslamiyet hesabına cidden tefe’ül ettim. +Batıl hemişe batıl ü bi-hudedir veli Müşkil odur ki suret-i haktan zuhur ede Kaziyye-i meşhuresi ma’lumum olduğu için suret-i haktan görünen batılın –velev bir müddet için– sabit kalabileceğinden korkup dururken hakkın himmet-i alileriyle zımn-ı batılda saklanamayacak kadar aşikar görünmesi yine hakkın –kulub-ı mü’minini cidden sevindirecek– bir muzafferiyet-i bahiresidir. +Görüyorum ki siz evvelki dediklerinizin çoğundan rücu’ ediyor ve fukaha-yı İslam’ın dediklerine yaklaşıyorsunuz. +Bir hamle daha bize bir hücum daha ederseniz belki de: +“Tebbet ve race’at” diyeceksiniz. +Her ne hal ise –velev şahıs ve haysiyyetim siper ittihaz edilsin– sizin hakka takarrubunuz benim hoşuma gitti. +Ve “Açık hezimet” ta’biriyle münazaradan firar diye “efkar-ı umumiyye”ye tanıtmak Evvelki makalemin sonunda: +“Her halde yazı yazarken bahsettiğiniz mevzuat-ı mukaddeseye karşı sizi daha hürmetkar görünceye kadar sizinle mübahase etmekte ma’zurum” Demiş olduğuma mukabil: +“Muarızımız en nihayet hürmetkar Kime karşı hürmetkar? +Burasını meskutün-anh geçiyorsunuz lisan isti’mal etmediğim bahanesiyle saha-i cidalden çekilmek mecburiyet-i elimesinde kalıyor. +O ne müdhiş savlet idi bu ne açık hezimet! +Buyuruyorsunuz. +Benim sözlerimi mükabirane bir acze hamletmişsiniz. +Lehü’l-hamd henüz o derekeye düşmediğimi bu cevabım size isbat eder. +Maamafih Allah vere de sizin kaleminizden haklı bir da’va sadır olsun. +Ona serfüru etmek hasım mevkiinde isem ikrar-ı acz etmek benim Sahib ve Müdir-i Mes’ul: +H. +Eşref Edib borcumdur. +Bu abd-i aciz hakkın azamet-i kahiresine karşı münhezim ve muzmahil olmayı cana minnet bir şeref bilir. +Hele bu hezimet –bu seferki gibi– batılı hakka takrib eden hezimetlerden ise… Nesim-i safa-bahş-ı hakıkat her nereden ve her ne mikdarda eserse onu –aynıyla saz gibi– bir inhina-yı ta’zim ile karşılamak lazımdır. +Sizde ise maatteessüf bunun tamamen hilafını görüyorum. +Hilaf-ı zannınız olan hakıkati öyle kolay kolay teslim etmiyorsunuz. +Etseniz bile etmemiş gibi görünmeyi iltizam ediyorsunuz. +Tervic-i maksad için hakıkatleri bi-perva tağyir ve tahrif ve mevzuatı kalb etmeyi caiz görüyorsunuz. +Netayici mukaddematına küskün kıyasatı mübah sayıyorsunuz. +Hasmınıza tecavüz ediyorsunuz da sonra tecavüze uğruyorum diye “efkar-ı umumiyye”ye karşı feryad ediyorsunuz. +Bu tıbkı gavga ettiği adama gizli gizli muştalar vurduğu sırada yine avazı çıktığı kadar: +“Ya ibadallah! +Görüyorsunuz ya beni döğüyorlar” diye yaygara etmeye benzer ki bunu sizin ne “İşte bizde böyle bedihiyyata karşı mugalatalar safsatalarla mukabele edilir de orta yerde hakayık-ı ilmiyye mahv ü zail olur gider.” Diye şikayet ediyorsunuz da sonra yine mugalataların safsataların a’lasını müselsel muttasıl bir surette yapmaktan çekinmiyorsunuz. +Maksadınız “ilm-i safsata”da izhar-ı hüner nahtır. +Çünkü mes’ele bir mes’ele-i şer’iyyedir. +Bir mes’ele-i diniyyedir. +Siz bana cahil mutaassıb diyorsunuz. +Ve: +“Ayet-i celilenin yani – – ayet-i kerimesinin saha-i şümulünde re’y ve ictihad hilaf ve ihtilaf-ı ilmi yoktur. +Teaddüd-i zevcatın men’ olunabilmesine müeddi oluyor havf ve dehşetiyle cehl ve taassubun velvele-i inad ve mükaberesi vardır.” Diye pek de nazikane olmayan bir takri’ ve teşni’de bulunuyorsunuz. +Buradaki taarruzunuz– şahsıma ettiğiniz taarruzat-ı sagibi– ananızın sütü gibi helal olsun hoş olsun. +Lakin bu satırları yazarken –hak ve hakıkat din ve şeriat bir tarafa– son müracaatgahınız olan efkar-ı umumiyye mahkemesinin sizi ta’yib edeceğinden hiç de mi korkmadınız diye hayretler ve ictihad hilaf ve ihtilaf-ı ilmi” olmadığını söylüyorsunuz. +Haydi böyle olsun. +Fakat her halde bütün kari’lerimizin anladığı tarafınızdan da bu kere gah müevvelen gah sarahaten “ülü’l-emrin emir ve nehyini emir ve nehy-i ilahi mesabesine çıkaracak” derece-i vüs’ati haiz olmayıp –ulema-yı İslam’ın dediği gibi– bir takım kuyud-ı şer’iyye ile mukayyeddir. +Ve tahrim-i helal ile tahlil-i harama kadar uzanamaz. +Mes’elenin bu kadarı sabit olduktan sonra bana isnad ettiğiniz cehl ü taassub hakıkaten mevcud olsa bile her halde mahall-i zikr u iradı bu fıkra olmayacaktı. +Ben cehlimi mukır ve mu’terif bir kimseyim. +Alimim diye ortaya çıkmış değilim. +Ulema ve fudalanın huşe-çin-i irfanı olmak bana yeter artar bile. +ayet-i kerimesinin. +[Nisa /.] Taassuba gelince eğer ahkam-ı şer’iyyeden birinin tahrif olunmasından korkmak dinine fazlaca muhabbet etmek ma’nasına ise beni en koyu bir taassubla itham etmenizi rica ederim. +Bugünkü zihniyetlere ! +ruhiyetlere ! +mefkurelere ! +münafi olsa bile bana hoş gelir. +Ne yapayım? +Allahımı Peygamber’imi şer’-i enver-i Muhammedi’yi sav severim. +Ve bu muhabbetten dolayı levm-i laimden pervam yoktur. +Sünnet-i Resul’e sav gubar-ı i’tirazın konduğunu istemem. +Evet benim şer’a muhabbetim ictihadınızın madem ki hoşlanmıyorsunuz re’yinizin diyeyim teaddüd-i zevcat hakkındaki sünnet-i Nebeviyye’yi ref’ ve men’e müeddi olmasından korkmaya saik oluyor. +Sizin kavlinizce cahilane ve mutaassıbane olan bu haşyetim elbette sizin izhar etmiş olduğunuz “haşyetü’l-efrenc” vehm-i na-becasından indallah ve inde’l-müslimin bin kat efdaldir. +Şikayetname rengini alan makalenizde –ekseriyet-i uzması teaddüd-i zevcatın men’ini en büyük bir cürm-i dini telakkı ettiği herkesin ma’lumu olan– efkar-ı umumiyyeyi: +“Şeriat-i İslamiyye ulü’l-emrin emirlerini kendi emirleri mesabesinde addediyor dediğim için tahtie ediyor da şeriat hakkında hürmetkar bulunmuyorsun diyor.” medim. +Fakat size adem-i hürmet isnad edişim bundan dolayı değildi. +Teaddüd-i zevcatı: +“Hala size hüküm-ferma olan kurun-ı vüsta vahşeti” diye tavsif etmenizden lisan-ı şeriati “sakit ve ebkem” addetmenizden dolayı idi. +Ma’lum-ı alileridir ki nakilde emanet şarttır. +Daha dün bilad-ı İslamiyye’nin her tarafına intişar eden ve hayatta olduğum için tarafımdan derhal tashihe imkan bulunan sözlerimi bizzat bana karşı tanınmayacak bir hale koyarsanız ulemadan fülan veya fülan böyle demiş diye edeceğiniz nakillere nasıl i’timad edilir? +Ez-cümle bundan evvelki makalenizde de cevazı Garib! +Siz hem mugalataların safsataların ihtilaf-ı ta’birden neş’et ettiğini söyleyerek haksız yere bizden şikayet ediyorsunuz. +Hem de “ibaha” yerine daha bir çok ma’nalara gelen “cevaz” ta’birini isti’mal ediyorsunuz. +Bu da usul-i fıkhın cahili olmadığınız addetmeyen ulema-yı fazıl hemşehriniz İsmail Hakkı Bey biraderimizin Usul-i Hazeri’ den el-Münteha’dan Muhtasar el-Münteha’dan Müsellemü’s-Sübut’dan el-Mustasfa’dan nakl-i sarih ile isbat ettiği üzere Mu’tezile taifesi iken zat-ı alileri bunu açıkça söylersem da’vamı yürütemem korkusuyla bunları fukaha-yı Hanefiyye ve Şafiiyye’den bazıları diye gösteriyorsunuz. +Ve bunların Mu’tezili olduğunu söylemiyorsunuz. +Halbuki münazarada kime ne isnad edilirse açık ve sarih olarak belli olmalı. +Hele nakledilen tağyir edilmemeli. +Ve kimseye söylemediği sözü söyletmemeli. +Zat-ı aliniz ilk makalenizde Kitap ve Sünnet ile sabit ve asran ba’de asrın icmai bir nakl-i mütevatir ile bize kadar vasıl olan mübah ve hatta yerine göre sünnet veya vacib bir fi’l-i meşru’un men’ edilebileceğine dair ictihada kalkıştınız. +Size nusus-ı Kitab ve Sünnet ile ma’lum ve icmai bir nakl-i mütevatir ile menkul olan bir mes’elede ictihad olmaz dediğimiz “Mazhar-ı cevabınız olan makalemde daima beyan ettiğim mütalaatı “mevrid-i nasdır fukaha burada re’y ve ictihadlarını terk ederek nass-ı celilin hükmüne ittiba’ etmişler. +Bu mes’elede ictihada mesağ yoktur kimse re’y ve ictihadda bulunamaz” diye uğraşıp durduğum ve böyle re’y ve ictihada tabi’ olmamaktan başka bir nokta-i istinadım olmadığı halde yine tekrar alet-tekrar bana bu mes’elede isnad-ı Gibi sözlerle müctehidliği kendinizden selb ve nefy ediyorsunuz. +Halbuki bu nefy ve selbdeki isabetiniz müsellem olduğu kadar bu gibi sözlerinizin tamamen hilafı olarak nass-ı celilinin hükmünü men’ edecek bir ictihad-ı gayr-ı makbul ve gayr-ı mesmu’a kalkıştığınız da makalenizi okuyanların cümlesince ma’lumdur. +Çünkü siz ülü’l-emrin vacibat ile muharrematın maadasında emir ve nehiyleri –her ne olursa olsun– emir ve nehy-i şer’i olduğunu iddia ettiniz. +Ve bu da’vanızı her türlü hilaf ve ihtilafdan beri olarak bütün fukaha ve ulema-yı müslimine ne haram olmayan teaddüd-i zevcatın men’i hakkında bir kanun yapılabilir” dediniz ki nass-ı Kitab ve fi’l-i Resul ile sabit olan bu sünnet-i seniyyenin kanun ile men’i halinde bu men’ bir men’-i şer’iye yani hürmete müeddi olur demek Nizamnamesi’yle istişhad bile ettiniz. +Biz Sebilürre ş ad’ın ’inci nüshasında ulü’l-emre verdiğiniz ma’nanın bilakis muhtelefün-fih olduğunu ve maamafih lisan-ı Kur’an’ı anlamaktaki kemalleri her halde sizlerle bizlerle kabil-i kıyas olmayan fukaha-yı sahabe ve tabiinin ulema-yı müctehidin ve eimme-i metbuinin ihtilafı suri olup cümlesinin de anlayışları sizin nasdan çıkardığınız ma’naya tamamen muhalif bulunduğunu ve ümeranın mutaiyyeti ahkam-ı şer’iyyeyi bir emr-i mübah ise de bazen sünnet ve hatta vacib derecesine çıkabileceğini dur ü diraz isbat ve beyan ettiğimiz için kari’lerinize karşı guya bir özür olmak üzere “Haşa ben ictihada kalkışmadım. +Bana iftira ediyorlar…” demeye başladınız. +Hem kaçmak hem davul çalmak kabilinden olan bu nevi’ ictihada müsaadenizle “ictihad-ı müstahfi” namını vereceğim. +Vakıa bu ıstılahın lügatname-i ilmde yeri olmadığı gibi medlulünün de hariçte vücudu yoktur. +Lakin ne beis var? +Sizin na-beca bir ictihadınıza na-şinide bir isim vermekle kıyamet kopmaz. +Anlamıyorum nassa karşı ictihaddan bu kadar mütevahhiş oluyorsanız bu takat-şiken kar-ı azimi üzerinize almayı size kim teklif etti? +Ba-husus müctehidlikten teberri ettiğiniz halde: +“Şu kadar ki uzun ve mütemadi zamanlar cehl ve taassubun sütre-i muzliminde kalan ve bununla beraber bir çok mübahasat ve münazarata sebebiyet verip de bir neticeye miyye’nin çehre-i hakıkatini göstermesi zamanı çoktan hulul etmişti. +İşte Teaddüd-i Zevcat makalesi şimdiye kadar gerek an-cehlin ve gerek li-gafletin zühul olunan bir hakıkat-i şer’iyyeyi esasat-ı fıkhiyye ve ilmiyye dairesinde meydana çıkarmak maksadıyla yazılmıştı.” Gibi tafra-füruşane ve azamet-perverane sözlerle bu sünnet-i seniyyeye mütemessik olan havas ve avam-ı müslimine “cehl taassub gaflet” isnad etmek salahiyetini nereden aldınız? +Ve adeta bir müceddid-i din tavrını neden takındınız? +Hele ilm-i usul-i fıkhın mucidi olup medarik-i beyanı istihraca medar olan kavaidi harikulade bir zeka ve dirayetle vaz’ eden bütün eimme-i dini bir şey anlamaz halde gösterip: +“İşte bu derece akıl ve mantıktan hariç bir hata-yı azim lamiyye’yi alude etmeyi muvafık görmediğimden beyan-ı hakıkat etmeyi vecibe-i diniyye addeyledim.” Gibi semadan ehl-i arza hitab tavrıyla şeriat-i İslamiyye’yi bilmem ne gibi şeylerden tathir etmeyi neden der’uhde ettiniz? +Bu gibi da’valarla müctehidlerin makamını istihfaf edecek bir makam-ı aliden dem vurup dururken: +“Aman bana müctehid demeyiniz” diye bu sözden ödünüzün koptuğunu göstermek hakıkaten acibdir. +Lakin hakku’l-insaf diyelim ki bu havf ve teberriniz büsbütün na-beca değildir. +Zira ictihad kapısı vakıa açıktır. +Fakat tahrim-i helale müncer olan bu gibi mesaile ila-yevmi’l-kıyam mesduddur. +O bab-ı rahmetten girebilecek mesailin hamilleri de her halde o kapıdan sığacak veya sığamayacak mesaili fark edecek ricalden olmalıdır. +“Senin bozuk ve çürük kıyasın” ta’birini kullandığım için beni muahaze ediyorsunuz. +Vakıa kıyasınızın bozuk olduğunu tim. +Bu izahatı verdikten sonra kıyasatınızı elbette alkışlayamazdım. +Ayn-ı savab ve hikmettir diyemezdim. +Ba-husus –evvelce söylediğim gibi– fıkıh ve şeriate karşı hürmette taksiriniz meşhudum oldukça size hakıkati bi-perva söylemekten çekineceğimi ümid etmeniz abesdir. +Kezalik: +“Bir de muarızımız bize bazı sualler de tevcih ediyor! +Ve “Cevap ver” diyor. +Bilmeleri iktiza eder ki henüz i’tiraz şekil ve mahiyetini iktisab etmemiş suallere cevap vermek usul-i münazara dairesinden hariçtir. +Kendi vazifeleri men’ nakz veya muarazadan ibarettir.” Buyuruluyor ki hafızanızın bu kadar zaafına taaccüb ederim. +Biz mukaddematınıza i’tiraz ettik. +Delilinizi nakz ettik. +ve’inci sahifeleri tekrar okuyunuz. +Biz sizin def’inize muntazır iken bizim delillerimizi mevzu’-ı bahs ve evvelce söylediklerinizi def’e delalet eder hiçbir şey ilave etmeksizin yine eski bildiğinizi tekrar ettiniz. +O derecede ki size koca bir zencir kıssası okumaya mecbur olduk. +Nihayet geçen hafta –şimdiye kadar hiçbir münazarada rast gelinmemiş– bir hal-i agreb arz ettiniz. +Bize salih deliller ikame ederek onlardan kendinize uygun medlulat istintacına asmadan diken aramızda ihtilaf kalmamış ve yalnız: +“Ben yanlış kapı çalmışım sizin hakkınız varmış” demek zahmetini ihtiyar etmeniz kalmıştır. +Maamafih zat-ı alilerine bu külfeti tahmil etmek insafsızlığında bulunmayacağımdan emin olabilirsiniz. +Benim nazarımda mes’elenin doğrulması lazım. +Yoksa behemehal sizin “Doğrudur” demeniz değil. +Sebilürre ş ad’ın’inci ve ’inci sahifelerindeki suallere gelince bunlara başlamadan evvel bir kere: +“Haydi muvakkaten da’vanızı teslim edeyim de umur-ı mübaha ve caizenin kaffesinde ümeraya itaat emr-i dini gibi vacib olur diye kabul edeyim. +Nitekim siz bu hükmünüzü nikah ve talaka da teşmil ederek onlarda da beğenmediğiniz ahkam-ı şer’iyyeyi nesh edecek kanun tertibini tavsiye ediyorsunuz. +Buna da muvakkaten peki diyeyim. +Bakalım hal nereye varacak…?” Ve biraz sonra da istidlalatınızın hülasası olarak çıkardığınız: +“Hülasa şeriat-i İslamiyye’de şurası muhakkaktır ve her türlü şek ve tereddüdden ve ihtilafdan masundur ki alel-umum caiz olan şeylerde ülü’l-emrin emir ve nehy etmeye salahiyet–i vasi’ası vardır. +Hiçbir şekl-i istisnası yoktur. +Hiçbir suretle kabil-i takyid ve tahdid değildir. +Nass-ı kat’i-i şer’iye müsteniddir.” Neticesini çürüttükten sonra: +“İnanmazsanız bundan evvelki istidlalatıma kani’ olmazsanız takım fesadları daha göstereyim size. +Şu suallerime cevap vermenizi rica ederim.” Mukaddimeleriyle sual irad etmiştim. +Delilin fesadını müsbit olan bu tarzdaki sualler delil-i men’ değil de nedir? +Zat-ı alileri tavilü’z-zeyl dört makale karalayacağına delil hükmünde olan bu suallerin ve alel-husus son beş sualin gayr-ı varid ve menkuz olduğunu iki satırla izah edeydiniz kendi hesabınıza elbette daha nafi’ bir iş görmüş olurdunuz. +“Ülü’l-emre tahrim-i helale salahiyet” vermekle sizi muahaze ettiğimden dolayı bana itab ediyorsunuz. +Bu itabda haksız olduğunuz tarz-ı müdafaanızla da sabittir. +“Ülü’l-emrin caiz olan şeylerde emir ve nehiy etmeye salahiyeti inkar edilirse –arz ve beyan ettiğim vechile– esasen vacib olan şeyi men’ ve zecr veya memnu’ bir fiili emretmeye salahiyeti olmadığından hiçbir şeye emir ve nehy etmeye salahiyeti olmaz ve ayet-i celile-i mezkurenin hüküm ve ma’nası kalmazdı.” Fıkranıza karşı: +“Bir hükumete tahrim-i helale salahiyet vermeyecek olduktan sonra vücub-ı itaatin hüküm ve ma’nası kalmaz zannediyorsunuz.” Cevab-ı men’iyle mukabele edişim canınızı hayli sıkmış olacak ki: +“Evvel emirde şurasını arz edeyim ki; “tahrim-i helale salahiyet” ta’birini isti’mal etmedim. +Caiz olan şeylerde emir ve nehy etmeye salahiyeti demiştim.” Gibi müdafaat ile kelime üzerinde oynamayı medar-ı necat ve selamet farz ediyorsunuz. +“Caiz olan şeyler” nedir? +Sünnet-i nebeviyye ile mukarrer bir emr-i mübah ve helal olan teaddüd-i zevcat da buna dahil değil mi? +Caiz olan şeyi –ıstılahda aldanmayalım da ıstılah-ı şeriatce helal ve mübah olan şeyi diyelim– ülü’l-emr nehy edince sizin kavlinize göre hürmete müncer olmuş olmaz mı? +Sualden ürktüğünüzü bilmesem silsilesini daha epeyce uzatmak mümkün olan işte bir çok sualler ki “Tahrim-i helale salahiyet” ta’birini bunun farkına varıyorsunuz da: +“Her iki ta’bir müsavi ve müradif olsa bile cevazın ne demek olduğunu idrak edemeyen bit-tabi’ hıll ü hürmetin de mahiyetine nüfuz edemez. +Şu i’tibar ile esas dururken cevazdan başka bir de hıll ü hürmetin beyanına girişmek Mugalatasını yapıyor ve: +“Mugalata ve safsataların en mühimminin böyle ihtilaf-ı ta’birden neş’et ettiği görülüyor.” Beyanıyla mugalata ve safsata hakkında bize pek alimane bir ders verdikten sonra: +“Artık bize tealluku olmayan tahrim-i helal ta’birini bir tarafa bırakarak…” Siperiyle hamleyi savuşturmaya çalışıyorsunuz. +Biz ise hakıkatin velev böyle müevvel bir şekilde zahir olmasına kani’ olabiliriz. +Siz demek ki –aynıyla bizim da’vamıza muvafık olarak– hiçbir kimsenin tahrim-i helal salahiyeti olmadığını tasdik ediyorsunuz. +Helal olan yerine göre sünnet ve hatta vacib olan teaddüd-i zevcatı ila-yevmi’l-kıyam nehy ve tahrim etmek salahiyetini haiz kimse sizin ictihadınıza göre de yok demektir. +Böyle bir salahiyet müntefi olunca tasavvur buyurulan kanunun cevaz-ı teklifi de müntefi olmuş demektir ki bize bu kadarı kafidir. +Bu bir. +Diğer cihetten de biz: +“Ulü’l-emr fukaha-yı müctehidine de ümeraya da ıtlak olunur” demiştik. +“Ümera” ma’nasına alındığı taktirde de: +“Ulü’l-emre itaat ediniz demek ulü’l-emr ikame ve nasbından maksud olan hususlarda ulü’l-emr için velayet-i emr noktasından matlub olmak lazım gelen şeylerin kaffesinde le olduğuna şehadet eder.” Demiştik. +Zat-ı aliniz ise bu sözümüzü naklettikten sonra: +“Bu hiç de farkında olmadığı halde raiyye üzerinde tasarruf-ı ten başka bir şey değildir. +Ve sırf o esasa aiddir. +Bu esas ise bir hükm-i akli ve zaruridir.” Buyurarak işin farkına akıbet –amma pek geç– varmaya başlıyorsunuz. +Evvelce bu tasarrufun “Hiçbir şekl-i istisnası yoktur.” dediğiniz halde şimdi bu kadarcık insaf etmeniz her halde büyük bir şeydir. +Evet bizim maksadımız “Raiyye üzerinde tasarruf-ı imam maslahata menuttur” kaide-i fıkhiyyesini ayet-i kerimenin delalet-i akliyye örfiyye ve lügaviyyesinden hatta “zaruri” olduğunu söylüyorsunuz. +Maamafih yine aramızda bir iki noktada niza’ kalıyor. +Siz ayet-i kerime için akıldan başka bir mukayyid ve muhassıs tanımadınız. +Hala da tanımıyorsunuz. +Biz ise def’lerinizde hala mevzu’-ı bahs bile etmediğiniz –Kitap’tan Sünnet’ten örf [ve] lügatten müstenbat– mukayyidler muhassıslar bulmuştuk. +Siz her nedense hilaf-ı sabıkınızla kat’-ı alaka etmeyi sevmiyorsunuz da takyid ve tahsis-i şer’iyi hiçe sayıyorsunuz. +Ve bazen sünnet bazen vacib olan teaddüd-i zevcatı tasarruf-ı imamın haytası dahiline idhal ettikten ve: +“Bizim maksadımız caiz olan şeyler hakkında menfaat ve maslahat-ı amme bulunduğu halde kanun vaz’ etmek şer’an ulü’l-emrin salahiyeti dahilindedir demekten ibarettir.” Cümle-i temhidiyyesini müteakib: +“Şurası da şayan-ı arzdır ki “Tasarruf-ı imam maslahata menuttur” kaide-i esasiyye ve akliyyesi ulü’l-emrin emir ve nehiydeki olan salahiyet-i vasi’asını bir dereceye kadar takyid ve tahsis ediyorsa da…” her emir ve nehyini şariin emir ve nehyi mesabesinde” addetmek üzere gerek evvelce ve gerek son makalenizin bazı yerlerinde serdettiğiniz da’va-yı müfritten inhiraf eyledikten sonra yine: +“Şübhe yoktur ki bu tahsis de makale-i esasiyyede arz ettiğim tahsis kabilindendir ki akıl ile tahsisdir re’y ve ictihad Buyuruyorsunuz ki bu söz zat-ı alilerinde eski da’-i mükaberenin yine nüks ettiğine işarettir. +Burada re’y ve ictihadı –tahminime göre– “nakl sem’ şer’” gibi bir ma’nada kullanmış olacaksınız. +Tarik-ı nakl ve şer’ ile bir şeyin sübutunu taassub gösteriyorsunuz. +Siz galiba hıll ü hürmet için yalnız delalet-i akl ile iktifa etmek istiyorsunuz. +Aklın istihsan ve tasvib edeceği şeylerin delillerini Kitap ve Sünnet’te bulmak bilmem ki sizi neden bu kadar huylandırıyor? +Neden delil-i şer’iyi unuttturmak için bu kadar tekellüflere lüzum görüyorsunuz? +Şer’ ile aklı yekdiğeri müeyyid görmekte ne mahzur var? +Şer’a müstahak olduğu payeyi vermekle akla ne ziyan gelir? +Yoksa maksadınız akıl ve hevaya uyarak ve ahkam-ı şer’iyyeyi yalnız vacibat ile muharrematın bazılarına kasr ederek ahkam-ı sairede hakk-ı teşrii asıl şari’den alıp kendinize devretmek midir? +Bu gibi beyanatınızla her halde şer’i olan maslahatı “maslahat-ı keyfiyye ve hevaiyye” ile tefsir etmek istediğiniz anlaşılıyor ki bunu da hiçbir fırka-i Evet biz de sizinle beraber tekrar ederiz ki tasarruf-ı imam maslahata menuttur. +Şunu da ilave ederiz ki teaddüd-i zevcatı men’ etmekte hiçbir maslahat ve faide-i şer’iyye ve hatta akliyye yoktur. +Nikah ile teaddüd-i zevcat sünnet-i enbiya ve mürselindir. +Zükur ve inasın afafı muvahhidinin çoğalması gibi fevaid-i azimesi vardır. +Men’i ise aded-i müsliminin tenakusu muharremat irtikabı gibi mefasidi da’vet eder. +Tasavvur ettiğiniz kanunu vaz’ etmek haramı teshile zeria olacağı için haramdır bile. +Siz bile böyle bir kanunun vaz’ı “Hala hüküm-ferma olan kurun-ı vüsta vahşeti” diye telakkı edilmesinden başka bir sebeb bulabildiniz mi? +Düşününüz ki kurun-ı vüstanın yegane dini Din-i İslam’dır. +Frenklerin beğenmediği teaddüd-i zevcat değil Zira bil-fiil ve fakat zina-yı mahrem şeklinde hem de gayr-ı mahdud bir surette tatbikinden bir an fariğ değildirler Din-i İslam zevcatı ref’ etseniz yarın nikah ile talakı beğenmemeye kalkışırlar. +Buna da muvafakat edip de ensal-i atiyye-i müslimini kat’ ederseniz orucu haccı hamakat; namazı bi-lüzum bir taassub şeklinde gösterecekler. +Bunda da muvafakat hasıl olursa yine yakamızı bırakmazlar. +“Hıristiyan olmadıkça elimizden kurtuluş yok” diyeceklerdir. +Hasılı frenge yaranmak maslahat-ı şer’iyye olamaz. +Aklımızı başımıza devşirip mesalih ve menafiimizi Şari’-i a’zam’ın çizdiği daire dahilinde arayalım. +Düşmanımızın re’y-i na-savabıyla kendimizi hüsran-ı dünyevi ve uhreviye giriftar etmek kar-ı akl değildir. +Bahsimiz burada hitam bulmak lazım geliyordu. +Görüyorum ki makalenizin son sahifelerinde tasarruf-ı imam hakkındaki hükm-i akli ve zaruriyi yine unutup sözü eski vadiye iade ediyorsunuz. +Ve: +“Şübhe yoktur ki emir ve nehiy ef’ale tealluk eder. +Emir Mukaddimesiyle elif-badan ders vermeye başlıyorsunuz. +Ders-i alilerine muhatab olmayı minnetle kabul ederim. +Fakat artık ürkmeyiniz de muhatab sıfatıyla olsun size birkaç sual sormaya müsaade buyurunuz. +Hülasanızda eski dersleri tekrar ederken: +“Ayet-i celileden maksad caiz olan ef’alde emr-i ulü’l-emre Şer’-i mücmel demek olan örfe muvafık olmak şartıyla itaat ediniz demek olur.” Kezalik: +“Ayet-i celileden maksad caiz olan ef’alde ulü’l-emrin men’ine itaat ediniz demek olur.” Buyuruluyor. +Acaba “örf” müradifi olarak isti’mal buyurduğunuz “şer’-i mücmel” maslahat-ı şer’iyye ma’nasına mıdır? +Eğer o ma’naya ise zaten bildiğim bir şey olduğu için taraf-ı alilerinden icazete kesb-i istihkak etmiş olurum. +Yok başka bir şey demek ise tahminim üzere keyf ve heva maslahatı değilse lütfen izah buyurulsun. +Bir de emr-i ulü’l-emrde “Örfe şer’-i mücmele” muvafakat şartı irad buyurulmuş iken nehy-i ülü’l-emrde itaatte bu şartın adem-i zikrini de ayrıca istişkal ediyorum. +Yoksa tahrim-i helalı sarahaten tecvize dal olacağı için buna cür’et mi edilmedi? +Kezalik ilk cevabımda muaraza kasdıyla emr-i ulü’l-emrin tealluk edemeyeceği bir çok mübahatı ta’dad etmiştim. +Sebilürre ş ad s. +Şimdi ise sail-i müteallim sıfatıyla: +“Bunları men’i kabil olan caizat miyanına mı idhal ediyorsunuz? +Yoksa bunlar da maslahat kaydıyla mukayyed midir? +Ve bu mukayyid maslahat-ı şer’iyye midir?” diye soruyorum. +Eğer dediğim gibi takyid ederseniz yine icazete kesb-i istihkak ederim. +Takyid etmezseniz bugünkü dersinizde tenakuz hasıl olacağından bit-tabi’ yine zihnim şaşırır. +Kezalik –muaraza mevkiinde iken– teaddüd-i zevcatın men’i halinde zuhura gelebilecek bazı mefasidi ta’dad etmiştim. +Şimdi bunları yine bir müteallim-i müsteşkil sıfatıyla tekrar ediyorum: +“ - Kitab-ı Hakim’de diye bir nass-ı katı’ vardır. +Oradaki zamir-i hitabıyla ülü’l-emr de muhatab mıdır? +Değil midir? +Değildir diyemezsiniz. +Taraf-ı Hak’tan mübellağ olan ve: +“Ruhsatlar ziyafet-i ilahiyyedir. +Kabul ediniz” buyuran Resul-i Ekrem’in caiz ve mübah gördüğü şeye –ona itaatle mükellef olan– ulü’l-emr: +“Değildir” diyebilir mi?” Tabii bu sualimiz teaddüd-i zevcat mahz-ı ruhsat olduğuna göredir. +Bazıları hakkında sünnet ve vacib olduğuna göre etmek ne demek olduğunun lütfen izahı matlubdur. +buyuruyor. +hitabıyla ulü’l-emr muhatab mıdır? +Değil midir? +Değildir diyemezsiniz. +O halde ayet-i kerimesiyle tecviz buyurulan teaddüd-i zevcat Hak tealanın kıyamete kadar ümmete ibaha ettiği tayyibattan iken ulü’l-emr onu bir kanun ile men’ –lisan-ı şeriatle konuşalım– tahrim ve bu hükm-i ilahiyi nesh edebilir mi?” Vakıa İ slam Mecmuas ı’nın’uncu nüshasında “Nesh” ’inci nüshasında da– bu makalede mevzu’-ı bahs olduğu üzere– “tahrim-i helal” ta’birini isti’mal ettiğimden dolayı bendenizi müstahakk-ı guş-mal addettiniz. +Lakin elden ne gelir? +Gördünüz ki sözü ne tarafa çevirseniz ma’na yine oraya varıyor. +Binaenaleyh sualim yine – hall-i müşkil edilinceye kadar– dipdiri yerindedir. +“ - Şer’-i şerifin emrettiği kasm ve nafakada adalet şartına tamamıyla riayetkar vücudu zinde servet ve saman sahibi bir müslüman Allah’ın bu ruhsatından istifade ederek “Allah’ın size ihsan ettiği ruhsata mülazemet “Her kim Allah azze ve celle hazretlerinin ruhsatını “Allah tebarek ve teala hazretleri kendisine karşı ma’siyetin terk emr olunan demek daha doğru olacaktı. +muhayyelin vücudu takdirinde –maazallahi teala– zani mi olur? +Ve şer’an müstahakk-ı had mi olur?” Hatta adalet zindelik servet şartlarını da şimdi hazf ederek alel-ıtlak birden ziyade tezevvüc eden kimse zani mi olur? +diye soruyorum. +Bizim öğrendiğimize göre böyle bir kimseye ikame-i haddi tecviz eder hiçbir fakıh-i İslami gelmemiştir. +Acaba –bu kanunun vücudu takdirinde– sizin fıkhınızda bunun hükmü nasıldır? +“ - Böyle bir müslümanın ikinci üçüncü dördüncü kadından doğan çocukları –maazallahi teala– evlad-ı zina mı olur?” Bu sualin de cevabı biz müslümanlarca pek mühimdir. +“ - Sizin tahayyül ettiğiniz kanun bu evladın nesebini tanımayacak mı? +Babalarının mirasından mahrum edecek mi?” Bu nokta da muhtac-ı izahdır. +Bu sualleri müedda-ileyh i’tibarıyla mukaddematınızın fesadını tasvir için irad etmiştim. +Maksadım setr-i batıl değil üstadan eliyle elbette çoktan beri mahv ü perişan olmuş olacaktı. +Çünkü – buyurduğunuz gibi– kaziyyesi pek doğrudur. +Bir def’-i alimane ile suallerin semtine bile uğranmaması cahil mutaassıb dediğiniz muarızın hakka zahir olduğunu göstermez mi? +Ahmed Naim CEVAZIN AHKAM-I ŞERIATTEN OLUP OLMADIĞI – – Muharrir-i müşarun-ileyh diyor ki: +“Saha-i mahdudeye münhasır olan şeriati kaffe-i ef’al ve harekata teşmil ettiğinden bit-tabi’ şeriat bütün ahkamını tafsilatıyla ihata edemiyor da bir çok şeylerin cevazı hakkında sarahat bulamıyor.” Muharrir-i muhterem şeriati bazı Mu’tezile’nin kabulü gibi kendinde taleb ve teklif bulunan hükme tahsis vücub ve hürmet ile takyid ettikten sonra cevaza hükm-i şer’i diyen kaffe-i ulema hakkında böylece mütalaa beyan ediyor. +Burada üç noktayı izah edeceğiz: +münhasırdır? +Evvela: +– Geçen haftaki şerhimde beyan ettiğim vechile şeriat-i celilemiz ilmü’l-helal ve’l-haram olmakla kaffe-i ef’al ve harekata şamil olur. +Çünkü her fiil ve hareket ya helaldir ya haramdır. +Bu suret-i taksim nefy ve isbat arasında merdud bir taksim-i akli olduğundan bit-tabi’ üçüncü bir kısım tasavvur olunamaz. +şeklinde Buhari Muharrir-i muhteremin beyan ettiği suret-i taksimde vücub hürmetin zıddıdır: +Vücub ile hürmet arasında tezad nisbeti vardır. +İlm-i mantıkta beyan olunduğu vechile iki zıddın hadd-i salis vardır. +Fil-vaki’ bir fiil hem vacib hem haram olmaz aynı fiilde vücub ile hürmetin ictimaı caiz olmaz ise de; bir fiil hem vacib hem haram olmayabilir mesela mübah caiz olur. +Acizlerinin beyan ettiği suret-i taksimde hıll hürmetin zıddı değil nakızıdır: +Hıll ile hürmet arasında tenakuz nisbeti vardır. +timaı ne irtifaı caiz değildir; nakızayn arasında bir hadd-i salis yoktur. +Fil-vaki’ bir fiil hem helal hem haram olmadığı gibi; helal veya haram olmaması da mümkün değildir. +Artık ilmü’l-helal ve’l-haram olan şeriat-i celilemiz her fiile şamil olur. +Taksimde hürmetin nakızı olan hılli i’tibar etmeyip zıddı olan vücubu i’tibar etmek şeriati bu ikisine hasrederek hadd-i salis olan ibaha cevazyı hariç addetmek emr-i i’tibaridir emr-i ıstılahidir. +Çünkü hürmetin zıddı olan vücubu nazar-ı i’tibara almayıp nakızı olan hılli i’tibar etmek hem mümkün hem vaki’dir. +Saniyen: +– Şübhe yok ki şeriat-i celilemiz hadisatın bütün ahkamını tafsilatıyla ihata edemez. +Sebilürre ş ad’ın’ıncı nüshasında ber-tafsil beyan olduğu vechile bazı eimmeye göre nusus-ı celile kelime-i camia yani kazaya-yı külliyye ve kavaid-i umumiyye ityan etmek suretiyle hadisatın ahkamını Salisen: +– Bir çok şeylerin cevazı hakkında sarahat bulunamadığı gibi vücub ve hürmeti hakkında da sarahat bulunmuyor. +Nitekim demiri demir ile bey’de eimme-i Hanefiyye’ye yumurtayı yumurta ile bey’de eimme-i Şafiiyye’ye darıyı darı ile bey’de eimme-i Malikiyye’ye her caridir. +Bunlarda ribe’l-fazlın hürmeti sarahaten beyan olunmamıştır. +Keza zinadan pak olan kadınları fahişe-i zina ile şetm edip dört şahid getiremeyenler hakkında hükm-i şer’i yani celde vurmakla emr şehadeti kabulden nehy fısk ile hükm sarahaten beyan olunmuş olunduğu halde zinadan pak olan erkekleri fahişe-i zina ile şetm edip dört şahid [ Nur /.] getiremeyenler hakkındaki hükm-i şer’i sarahaten beyan olunmamıştır. +Bu hüküm de bi-tarikı’l-kıyas istihrac olunmuştur. +Burada hem emr-i şer’i hem nehy-i şer’i sarahaten beyan olunmamıştır. +Binaenaleyh şeriat yani ilmü’l-helal ve’l-haram her fiil ve harekete şamildir; bütün hadisatın alet-tafsil ve’t-ta’yin ahkamını muhit değildir. +Cevaz tasrih olunmadığı gibi emir ve nehiy vücub ve hürmet de tasrih olunmayabilir. +Müşarun-ileyh diyor ki: +“Böyle sarahat bulunmadığı için şeriat nazarında cevazı tahakkuk ve tebeyyün etmemiş diye fiil ve icrasında mümanaat olunuyor menfaatler fevt olup gidiyor mazarratlar tevellüd edip duruyor.” Bir şey hakkında sarahat bulunmadığı zaman şeriat nazarında cevazı tahakkuk ve tebeyyün etmemiştir diye fiil ve muhterem bununla mantukunca fıkıh bilirim da’vasında bulunan ceheleyi mi kasd ediyor? +Eminim ki mantuk-ı münifince ceheleyi kasd etmeyeceklerdir. +Siyak ve sibak-ı ibareden cevaza hükm-i şer’i diyen amme-i ulemayı yani bazı Mu’tezile’den maada olan kaffe-i eimmeyi kasd ettikleri anlaşılıyor. +Halbuki ulema-yı müşarun-ileyhim sarahaten beyan olunmayan –ta’bir-i mahsusu vechile– mansus olmayan mantukun-bih olmayan bir şey hakkında cevazı tahakkuk etmemiş diye mümanaatta bulunmazlar. +Ma’lum-ı fazılaneleridir ki sarahaten beyan olunmayan hadisat ve ef’al hakkında cevaza hükm-i şer’i diyen fukaha arasında iki re’y caridir: +Re’y-i evvel – Münkirin-i kıyasın re’yidir. +Münkirin-i kıyas Sebilürre ş ad’ın’ıncı nüshasında ber-tafsil beyan olunduğu üzere bir hadisenin hükmünü nasda bulamazlar ise yani muharrir-i muhteremin ta’biri vechile bir hadise hakkında sarahat bulunamaz ise istishab namayan ef’al ve harekatın hepsine caiz mübah ma’füvvün-anh derler. +Görülüyor ki münkirin-i kıyas cevaza hükm-i şer’i dedikleri halde sarahat bulunmayanlar hakkında asla fiil ve icrasına mümanaat etmiyorlar asla menfaatler fevt olmuyor mazarratlar tevellüd etmiyor. +Cevaza hükm-i şer’i demekten dolayı muharrir-i muhteremin ta’dad ettiği mahzurların hiçbiri hasıl olmuyor. +Meskutün-anh olan gayr-ı mansus olan sarahaten beyan olunmayan ef’al ve harekat hadisat ibaha-i amme ile muharrir-i muhteremin ta’birleri vechile cevaz-ı umumi ile ta’bir-i ahar ile istishab ve beraet-i asliyye denilen delil-i şer’i Öyle zannediyorum ki bu hususda içlerinde pek çok ehl-i sünnet bulunan münkirin-i kıyasa iftira edilmiş oluyor. +Cevaza hükm-i şer’i demekle beraber ibaha-i ammeyi kabul eden fukahadan hangileri sarahat bulunmadığı için bir fiilin icrasına mümanaat gösteriyorsa ve böyle bir iddia aklen bilinemeyip naklen bilineceğinden hangi kitapta görülmüş ederim. +Re’y-i sani – Müsbitin-i kıyasın re’yidir. +Müsbitin-i kıyas emsali ile eşbahı eşbah ile mukayese ederler tanzir tarikı ile Ebu’l-Hasen el-Eş’ari ve etbaından maadasının re’yince ahkam-ı şer’iyye mesalih-i ümmete raci’ bir takım evsaf hükme alamet nasb eylemiştir. +Ahkam vücuden ve ademen menat-ı hükmü tahkık için bezl-i mechud eder. +“ el-Mustasfa ”da beyan olunduğu üzere menat-ı hükmü tahkık her şeriate bi’z-zarure lazımdır. +Zira her şahsa lazım olan ahkamı tansis sarahaten beyan etmek muhaldir. +let olmaya asla medhali olmayan bir takım evsaf mukarin olmuş ise fakıh ancak hükmü tevsi’ etmek için illet olmaya medhali olmayan evsafı atar menat-ı hükmü tenkıh için bezl-i mechud eder. +Kıyas maa’l-farık olmamak için farıkı nefy ve ilga eder. +Bu iki kısımda illet sarahat[en] beyan olunmakla ayrıca bir illet beyanına kalkışmak şariin sarahaten beyan ettiği illeti beğenmeyip de şarie muaraza etmek müzahim olmak demektir. +Böyle diyen bir kimsenin şeriat ile alakası kalmamış olur. +etmiyorsa fakıh evvel emirde illeti bulur menat-ı hükmü tahric ca artık meskutün-anh olan gayr-ı mansus olan sarahaten beyan olunmayan mantukun-bih olana mansus olana sarahaten beyan olunana ilhak olunur. +Çünkü ümmetin fıkhen ve ilmen en amikı tekellüfen en kalili kasden en sahihi zihnen en safı olan; tenzili müşahede eden; te’vili bilen; makasıd-ı Resulullah’ı anlayan; Resul-i Ekrem sallallahu aleyhi ve sellem efendimiz hazretlerinden intikal edip şehadet ettikleri hususda nücum-ı hüda olan; ahkam-ı şer’iyyeyi bizzat mişkat-ı nübüvvetten ahz eden ashab-ı güzin “Nazir-i hakkın hak olduğuna nazir-i batılın batıl olduğuna” karar vermişler idi. +Artık meskutün-anh mantukun-bihin sarahaten beyan olunamayan sarahaten beyan olunanın hükmünü alıyor. +Meskutün-anh mantukun-bihe ilhak olunamaz ise ibaha ile hükm olunur. +Sarahaten beyan olunamayan bir şey hakkında Re’y-i evvele göre meskutün-anh sarahaten beyan olunmayan daima mübah caiz; re’y-i saniye göre meskutün-anh bazen mübah bazen vacib bazen haram oluyor. +Re’y-i evvele göre sarahat bulunmadığı için hiçbir fiilin icrasına mümanaat gösterilmediği gibi; re’y-i saniye göre sarahat bulunmadığı için her fiilin icrasına mümanaat gösterilmiyor bil-ictihad cevap veriliyor. +Mu’teberat-ı usuliyyede musarrah olduğu vechile bir hadisenin fevtinden korkulur ise alel-fevr ictihad vacib olur. +Hadise hudus eder de fevtinden korkulmayıp hadise hakkında başka bir fakıhe sorulabilir ise ictihad farz-ı kifaye olur. +Minhacü’l-Fusul ile İ r ş adü’l-Fühul’de tasrih olunduğu vechile şer’in vürudundan sonra menafi’de asıl olan ta’lili kabul eden müsbitin-i kıyas: +“Kıyasda illet: +Teşri’-i hükme bais olan hikmettir. +Bu hikmet celbi veya tekmili matlub olan maslahat def’i veya taklili matlub olan mefsedettir” diyorlar. +Artık cevaza hükm-i şer’i diyen müsbitin-i kıyasdan bir cemaat menafi’de asıl olan ibaha cevaz mazarratta asıl olan hürmet diye bağırdıkları halde nasıl olur da menfaatler fevt olur? +Mazarratlar tevellüd eder? +Fukaha-yı din “Zarar ve mukabele bi’z-zarar yoktur” dedikleri halde nasıl olur da mazarrat tevellüd eder menafi’ fevt olur? +Çünkü menafiin fevti de bir zarardır. +Maslahat ve menfaatin celbi veya tekmili mefsedet ve mazarratın def’i veya taklili hükm-i şer’iye illet kılındığı halde nasıl olur da menafi’ ve mesalih ifate olunur mazarrat ve mefasid tevellüd eder? +Fukaha-yı din: +“Şeriat: +Adldir rahmettir maslahattır hikmettir. +Adlden cevre rahmetten nikmete maslahattan mefsedete hikmetten abese müncer olan her mes’ele te’vil halde nasıl olur da menafi’ ifate olunur mazarrat tevellüd eder? +Fukaha-yı din: +“Her hayır şeriatten müstefaddır şeriat nasıl olur da menafi’ ifate olunur mazarrat tevellüd eder? +Hülasa cevaza hükm-i şer’i denmekle asla menafi’ ve mesalih ifate olunmuyor mazarrat ve mefasid tevellüd etmiyor. +Sarahat bulunmayan her şey hakkında mümanaat olunmuyor. +Yalnız tasrih olunmayanlar re’y-i evvel mucebince bi-tamamihi caiz oluyor. +Re’y-i saniye göre bazısı caiz bazısı vacib bazısı haram oluyor. +Fiil ve icrasında mümanaat olunan ancak haram olan kısmıdır. +Yoksa kaffesi değildir. +Haram olan kısmı da mazarrat ve mefsedeti müştemil olan fiildir. +Muharrir-i muhteremin burada muhatabı “Cevaz hükm-i şer’idir” diyen fukaha olamaz. +Belki henüz taharetini bilmediği halde fıkıhdan dem uran cahilin olabilir. +Artık böylece ulu orta beyan etmek taaddi veya taksir olmakla muharrir-i muhteremin ya da’va-yı mücerredini isbat etmesi veya zehabını tashih eylemesi lazım gelir. +Müşarun-ileyh diyor ki: +“Her teceddüde karşı evvel emirde şeriat red ve inkar ile mukabele ediyor. +Çünkü cevazı bit-tabi’ tasrih olunmamış bulunuyor.” Şeriat-i celilemiz her teceddüd-i nafii hürmetle karşılar. +nazm-ı celillerini teemmül eden ulema-yı şer’ teceddüd-i nafia karşı red ve inkar ile mukabele etmezler. +İbni Haldun’un dediği gibi fıkh-ı medeniyyet olan fıkh-ı Irakı istihsanı kabul eden fıkh-ı Hanefi eden fıkh-ı Şafii ibaha-i ammeyi kabul eden fıkh-i Davudi ve İmami ve İbazi her teceddüde karşı evvel emirde red ve seye karşı hemen ibaha-i amme ile ifta ederler. +Fukaha-yı saire teceddüdü usul-i şeriatten bir asla irca’ ederek eğer bir maslahat ve menfaat-i halisa var ise veya bir maslahat-ı raciha bulunur ise cevaz ile hükm ederler. +Celb-i maslahat veya def’-i mefsedet mütesavi olur ise ya bil-ihtiyar veya kur’a ile biri tercih olunur veyahud doğrudan doğruya def’-i mefsedet celb-i maslahata tercih olunur. +Böyle olmadığı surette bit-tabi’ reddolunur. +Menafi’de asıl olan ibaha mazarratta asıl olan hürmet olmakla teceddüd nafi’ ise her halde mübah caiz muzır caiz olsun” diyen bir gafil bir hakim tasavvur olunur mu? +Cevaz hükm-i şer’idir diyen fakıh de: +Muzır olan teceddüd memnu’ nafi’ olan teceddüd caiz olur diyor. +Buna nasıl Yukarıda söylediğimiz vechile şeriat-i celilemiz menfaat ve maslahatı mutazammın olan teceddüdü hürmetle karşılar mazarrat ve mefsedeti müştemil olan teceddüdü kemal-i şiddetle red ve inkar eder. +Teceddüd lafzı lafz-ı müşekkek eguivogue olmakla mugalataya bir yol açabiliyor. +Şöyle ki: +Felsefe-i cedidede beyan olunduğu vechile lafz-ı müşekkek Ma’naları karıştırılır. +Nitekim “inkılab” lafzı teşkilat-ı ictimaiyyede bir tebeddül-i şedid ma’nasınadır. +Bu tebeddül ya daha iyi veya daha fena bir hale müncer olabilir. +İnkılab hadd-i zatında ne iyi ne fenadır. +Belki müncer olduğu ahvale göre iyi veya fenadır. +İnkılaba alel-ıtlak iyi demek mugalatadır. +Biz de teceddüd hakkında ma-bihi’l-iştirak ressemblance sebebiyle şöyle deriz: +Teceddüd ya iyi ya fena bir hale müncer olur. +Teceddüd hadd-i zatında ne iyi ne fenadır. +Belki müncer olduğu ahvale göre iyi ve fena olabilir. +Teceddüde alel-ıtlak iyidir demek mugalatadır. +İyi olan ve kabul olunacak olan teceddüd şübhe yok ki nafi’ olan teceddüddür. +Fena olan ve red ve inkar edilecek olan teceddüd şübhe yok ki muzır olan teceddüddür. +Aklen ve felsefeten böyle olduğu gibi şer’an ve hikmeten de böyledir. +Nasıl ki felsefe teceddüd hakkında evvel emirde müedda-ileyhe nazar ediyor müedda-ileyh iyi ise teceddüde iyi müedda-ileyh fena ise teceddüde fena diyor ise; şer’ de teceddüd hakkında evvel emirde müedda-ileyhe bakıyor. +Eğer teceddüd mazarrat ve mefsedeti müştemil ise teceddüde haram menfaat ve maslahatı müştemil ise teceddüde caiz diyor. +Binaenaleyh alel-ıtlak her teceddüde karşı şeriat red ve dır. +Geçenlerde mütefekkirlerimizden bir zat-ı ali de “nas”da duçar-ı galat olmuş idi. +Elsine-i ammede deveran eden sözleri felsefeye arz ediniz görürsünüz ki pek çoğu felsefe tarafından merdud olur. +Akıl ve felsefe ile şer’ ve hikmetin tevafuk ettiği bir asılda şübhe yok ki münakaşa olunamaz. +Teceddüd hakkında felsefe ne diyor ise hikmet-i şer’iyye de onu diyor. +Akıl nasıl hükmediyorsa şer’ de öyle hükmediyor. +Artık burada niza’ mükabere olur. +Müşarun-ileyh diyor ki: +“Yavaş yavaş hüküm ve te’siri azalıyor da bir acz ve zaaf Evet şeriat-i garra-yı Ahmediyyemiz ilm-i fıkh bilmeyen makasıd-ı şeriati anlamayan kimseler elinde acz ve zaaf içinde ric’at eder yoksa “Cevaz hükm-i şer’idir” diyen fukaha-yı din elinde şeriat-i celilemiz tam bir kuvvet ile istikamete devam eder. +Her mazarratı yıkar her menfaati kucaklar. +Şeriat-i celilemiz nefsi hıfz için nesli hıfz için aklı hıfz tevakkı’ me’mul olsun bütün ihtilali def’ eder mesalih-i din ve dünyanın merci’i olan usul-i hamse-i mezkureyi hıfz eder. +Usul-i hamseyi hıfz etmeyi mutazammın olan her şey maslahattır. +Usul-i hamseyi fevt eden her şey mefsedettir onu def’ maslahattır. +Usul-i hamse münkatı’ olur ise dar-ı teklif mürtefi’ olur. +Dar-ı teklif mürtefi’ olunca emr-i ahiret de kaim olmaz mal mün’adim olur ise bir ayn kalmaz. +Nesil mün’adim olur ise adet-i ilahiyye üzere beka kalmaz. +Akıl mün’adim olur ise tedeyyün kalmaz. +Din mün’adim olur ise saadet-i ahiret hasıl olmaz. +Hayat mün’adim olur ise hiçbir şey yapılamaz. +Şeriat-i celilemiz ahkam-ı şer’de zaruriyat-ı hamseyi hıfza riayet etmiştir. +Şeriat-i celilemiz fesad-ı tam derecesine varmasa bile mükellefin harec ve meşakkate duçar olmamak meşakkati ref’ ve tevsi’a eder. +Şeriat-i celilemiz mürüvveti iltizam eder mekarim-i ahlakı muhafaza eder. +Gerek zaruri zaruretin iktiza ettiği gerek haci hacetin iktiza ettiği olan makasıdı a’mal-i mükellefinin ahsen ve a’del-i menahic üzere cereyan etmesi için mükellefinin saadet ile müteneffi’ olmaları için bir takım mükemmelatı Muharrir-i muhterem yine burada cehele-i ilm-i şeriate hitab etmiş oluyor. +Yoksa makasıd-ı şeriati bilip de cevaza hükm-i şer’i diyen fukaha-yı dine hitab etmiyor. +Hitab da edemez. +Çünkü gösterdiği mahzuratın hiçbiri yoktur ve olamaz. +Müşarun-ileyh diyor ki: +“Cevaz muhtac-ı istifta ve ifta oluyor. +Hakkında nukul-i sarihaya müstenid fetvalar sudur ediyor.” Farz edelim ki ibaha cevaz hükm-i şer’i olmasın yine muhtac-ı istifta ve iftadır çünkü mübahda caizde kayd-ı haysiyyet mu’teberdir. +Mübah caiz mübah olmak i’tibarıyla vücud ve terki müsavidir. +Mübah müedda-ileyh i’tibarıyla bazen haram bazen vacib olur. +Binaenaleyh hiçbir fiil alel-ıtlak caiz olamaz. +Her cevaz kayd-ı haysiyyet ile mukayyeddir. +Ve muharrir-i muhteremin kabul ettiği bir hükm-i şer’iye vücub ve hürmete müeddi olabilir. +Tasrih olunmayan bir şey caiz olur ise yine vücub ve hürmete müeddi olup olmayacağı istifsar olunur. +Demek oluyor ki cevaz hükm-i şer’i olmasa bile müedda-ileyh caiz hakkında hürmete müeddi olan hududu bilmek ta’bir-i ahar ile muharrir-i muhteremin kabul ettiği hükm-i şer’inin hududunu bilmek için mutlaka istifta etmek lazım olacak cevazın hududu bil-ifta ta’yin olunacaktır. +Eğer caizatta kayd-ı haysiyyet mu’teber olmamış olsaydı müedda-ileyhe nazar olunmamış olsaydı hükm-i şer’i olmayan cevaz ifta ve ya nazar olunuyor kayd-ı haysiyyet mu’teber oluyor; artık hududu ta’yin etmek hudud-ı ilahiyyeyi tecavüz etmemek tulamaz. +Müşarun-ileyh diyor ki: +“Sarahat bulunamaz ise hükm-i şer’i addettikleri cevaz bilinemiyor da şeriat gayr-ı kabil-i tatbik bir hale geliyor.” Anifen beyan olunduğu vechile sarahat bulunamayan yerde re’y-i evvele göre cevaz ile hükm olunur re’y-i saniye göre bil-ictihad ya cevaz ile ya vücub ile veya hürmet ile hükm olunur. +Şeriat her iki re’ye göre bir hadiseyi hall ü fasl ediyor asla aciz kalmıyor. +Şeriat hiçbir menfaati reddetmez hiçbir mazarratı kabul etmez. +Bu halde nasıl olur da “Şeriat gayr-ı kabil-i tatbik bir hale gelmiştir” denir? +Şeriat keyfe hevaya hevese mi tabi’ olsun? +Mükellefinin saadetini ‘acil ve acilde dünya ve ahirette ibadın maslahatını gaye-i mahmude edinen şeriat-i garramız bugün benim keyfime yarın senin keyfine öbür gün daha başkasının keyfine göre mi hareket etsin? +Bugün bana hoş gelip başkalarına hoş gelmeyen şeyi mi tervic etsin? +Teşehhi nefsin meyli ahkam-ı şeriatte merci’ mi olsun? +Buna şeriat denmez belki kanun-ı keyfi denir ki şeriat-i celilemiz ondan müberra ve münezzehdir. +Şeyhülislam-ı esbak Musa Kazım Efendi hazretlerinin A’yan kürsisinde pek doğru olarak söylediği vechile: +Şeriat muta’dır muti’ değildir. +Şeriat-i celilemiz ile kabil-i tatbik olmayan bir maslahat olmadığı gibi kabil-i tatbik olacak bir mefsedet de yoktur ve olamaz. +Şeriat-i celilemizin saadet ve maslahat-ı ibaddan başka bir gayesi yoktur ve olamaz. +“Şeriat gayr-ı kabil-i tatbik bir hale geliyor.” Sözü teemmül neticesi olarak söylenmiş bir söz değildir. +Muharrir-i muhterem hükümde isti’cal ediyor. +Felsefe-i cedidede beyan olunduğu üzere hükümde isti’cal kıyas-ı faside müncer olur. +Hükümde isti’cal buyurulmayıp da bir çok me’hazlara müracaat olunsa her halde hakıkate yaklaşılmış olur. +Bu hafta da bu kadarla iktifa ediyorum. +Müslüman Asker! +Unutmadın ya? +Bedir denilen mevki’de bir muharebe vuku’ bulduğunu anlatmıştım. +O mevki’de ikinci bir vak’a daha olmuştur ki buna “Bedru’l-ahire” derler “Bedru’l-mev’id” ta’bir ederler. +Sebebine gelince: +Uhud cenginde müşriklerin kumandanı olan Ebu Süfyan muharebeyi kazandığı için müslümanlara karşı kafa tutmuş “Gelecek sene Bedir’de buluşalım orada tekrar kozumuzu paylaşalım” demişti. +Resulullah sallallahu aleyhi ve sellem efendimizin emri üzerine Ömer bin el-Hattab hazretleri de “İnşaallah buluşuruz” cevabını vermişti. +Hicret’in dördüncü senesi Şevval’i içinde onu süvari olmak üzere bin beş yüz kişilik bir müslüman ordusu Resulullah hazretlerinin kumandası altında olarak Medine’den çıktı ve Bedir mevkiine gidip düşman derneğinin gelmesini beklemeye başladı. +Bir hafta on gün orada oturduğu halde düşman gelip gözükmedi. +Bizim Anadolu’da olduğu gibi Bedir’de de her sene bir panayır kurulurdu her tarafdan satıcılar ve alıcılar toplanıp büyük bir alış-veriş olurdu. +Bu sene de adet üzere o panayır kuruldu. +Müslüman askerleri muharebeye gelirken yanlarına memleketlerinin mahsulünden de almışlardı. +Düşman gelmeyince o mahsulleri pazara çıkardılar. +Muharebe yerine ticaret ederek hem para hem de şan kazandıktan sonra İslam yurdu olan Medine’ye döndüler. +Acaba düşman neden gelmedi? +Evvela kısacasını söyleyim ki: +Korkusundan. +Sonra da nasıl olup da gelmediğini anlatayım: +Ebu Süfyan “Gelecek sene Bedir’de buluşalım” diye meydan okumuştu ya. +Buluşmak zamanı yaklaşınca kendisini bir düşünce daha doğrusu bir korkudur aldı. +Hele müslümanların yola çıkmak üzere hazırlandığını işitince yüreği oynadı. +Naim bin Mes’ud el-Eşca’i isminde birini çağırıp: +– Aman Medine’ye git. +Ebu Süfyan gayet kuvvetli bir ordu ile Bedir’e gidecek. +Siz sakın çıkayım demeyiniz bittiğiniz gündür! +gibi sözlerle Muhammed’in ashabını korkut ki Medine’den hareket edemesinler. +Bunu yapabilirsen sana yirmi tane deve veririm. +Dedi. +Peşin olarak da develerden birini getirdi Naim’i bindirip Medine’ye doğru yola çıkardı. +Haberci Medine’ye geldi “Mekkeliler gayet kalabalık bir halde çıktılar. +Karşı gidecek olursanız vay halinize!” yollu ağızlar kullandı. +Bunu duyan münafıklar sevindiler “Muhammed bu sefer kurtulamayacak!” hezeyanını ettiler. +Müslümanlardan bazıları da “Çokluğa darı saçılmaz!” gibi düşüncelere daldılar. +Fakat Ebubekir ve Ömer hazretleri efendimizin huzuruna gittiler: +– Ya Resulallah! +Düşman ne kadar çok olursa olsun Allah peygamberine yardım eder ve dinini yükseltir. +Biz verdiğimiz söz üzerine Bedir’e gitmek isteriz. +Gitmeyip de kendimize korkak dedirtemeyiz dediler. +Bu söz peygamber efendimizin hoşuna gitti: +– Allah hakkı için kimse gitmemiş olsaydı ben yalnız başıma gidecektim. +Buyurdu ve hemen sancağı amcası oğlu Ali hazretlerinin omuzuna verip yola çıktı. +Ebu Süfyan ise Naim’i Medine’ye gönderdikten sonra müşriklerin eşrafıyla görüşmüş – Biz de toplanıp yola çıkalım. +Eğer Muhammed hareketimizi onlar tutmadı! +deriz. +Yok çıkacak olursa bu sene kıtlık var hayvanlarımız yiyecek ot bulamadı diye geri döneriz. +Demiş. +sunun hareketini haber aldıktan sonra da dediğini yapmış yani ordusuyla dönüp Mekke’ye gitmişti. +Şimdi şu kıssadan biraz hisse çıkaralım: +Uhud muharebesi gibi müslümanların bozulmasıyla bitmiş bir cengde galib gelen ordunun kumandanı koltuklarını kabarta kabarta gelecek sene yine buluşup çarpışalım diye atıp tutuyor. +Buna karşı Resulullah efendimiz de zerre kadar korku hatta ufacık bir çekinme duymadan peki buluşalım diyor. +Zamanı gelince de hem sözünü tutmuş hem de Müslümanlığın –sönüp gitmiş değil– bir sene içinde eskisinden fazla parlamış olduğunu din düşmanlarına göstermek için hareket emrini veriyor. +Uhud cengine yedi yüz kişi olarak giden İslam ordusu; bir yıl sonra bin beş yüz kişilik fedakar bir kuvvetle yürüyor. +Hazırlanmaya başlamasıyla müşrik kumandanını düşünmeye ve bazı entrikalar çevirmeye mecbur ettiği gibi hareketiyle de müşrik ordusunu korkutup geri döndürüyor. +Demek ki: +Düşmana karşı zaaf ve tereddüd göstermek değil kuvvetli görünmek ve kuvveti ileri hareketle isbat etmek lazım imiş. +Böyle yapmak da daima galib gelmeyi ve düşmanı mağlub eylemeyi intac edermiş. +Güneşli bir gün yahud mehtablı bir gecede yürüdüğün vakit gölgene dikkat ettin mi? +Üzerine doğru gidecek olursan senden kaçar. +Yüzünü çevirecek olursan arkandan koşar adeta seni kovalar. +İşte düşman da böyledir: +Üzerine atılırsan önünden sıvışır fakat maazallah korkup da kaçmaya kalkışırsan gölgen gibi seni ta’kıbe girişir Öyle ise şu sözü daima aklında tut: +Kovalayan kaçırır kaçan ise kovalanır! +Bir de hikayedeki ticaret mes’elesini düşün. +İslam ordusu harp etmeye gittiği halde çarpışacağı yerin panayır civarı olduğunu bildiği için oraya memleket mahsulünden götürmeyi de unutmuyor. +Beklediği düşmanı bulamayınca getirdiği mahsulatı pazara çıkarıyor kazançlı bir alış-veriş yapıyor. +–Biraz evvel söylediğim gibi– hem para hem şan kazanmış olduğu halde Medine’ye dönüyor. +Ticaret pek büyük ve pek mühim bir şeydir. +Resulullah efendimiz birkaç defa kervanla gidip ticaret etmişti. +Peygamberin kayın atası ve müslümanların ilk halifesi olan Ebubekir es-Sıddik hazretleri Medine çarşısında alış-veriş yapardı. +Efendimizin damadı olan ve müslümanların da halifesi bulunan Osman bin Affan hazretleri altın dirhem yani kuruş miras bırakmıştı. +Ayrıca malı ve mülkü de vardı ki altından ziyade tutuyordu. +Cennete gireceklerini Peygamber’in haber verdiği Talha Zübeyr. +Abdurrahman bin Avf hazretleri de gayet zengin olmuşlardı ki zenginlikleri hep ticaret yüzünden Müslümanlığın zuhurundan evvel Arap müşrikleri haccetmek hem ticaret” diye yanlarında mal meta’ getirirlerdi. +Mekkeliler getirmesini günah sayarlardı. +Halbuki: +Müslümanlığın zuhurundan sonra bunun günah değil sevab ve savab olduğuna dair ayet-i kerimesi nüzul etti ki Allahu a’lem “Hac esnasında Rabbinizden rızık ve nasib taleb etmenizde yani beraberinizde mal getirip o sırada ticaret yapmanızda sizin için günah yoktur” demektir. +re alıp memleketine gidince hemen ticaret etmeye başla ki hem Allah’ın emrine itaat hem de Peygamber’le ashabının hareketine tebeiyyet etmiş olursun. +Bizim köylülerin bazısında tuhaf bir tabiat var. +Çoluğunu çocuğunu bir sene besleyecek kadar tohum atıyor da bu tenbelliği kanaat sayıyor. +Sen böyle yapma. +Elinden geldiği kadar fazla çalışıp çok kazanmaya bak. +Kazancın lüzumundan ziyade olursa artanını hayır ve hasenata sarf et. +MÜSLÜMANLIĞI YERYÜZÜNDEN KALDIRMAK Müslümanların dinleriyle ahval-i ictimaiyyeleri ve istikballeri hakkında Hollandalı Doktor Hurgronje’in Amerika’da vermiş olduğu bir konferansı Newyork’da intişar eden el-Hüda ceridesi Arapça’ya tercüme ederek mukaddime olmak üzere hülasaten doktorun ahvalinden de bahsetmiş oradan da el-Menar Mecellesi iktibas eylemiştir. +Biz de müslümanlar için ibretlerle mali olan bu konferansı elMenar ’dan tercüme ile vaz’-ı enzar-ı kariin ediyoruz. +Konferans uzun olduğu cihetle bu hafta ancak nısfı derc olunabilmiştir. +Mütebakısi de inşaallah gelecek haftaki nüshamıza derc olunduktan sonra bu konferans hakkında biz de birkaç söz söyleyeceğiz. +“İslam’ın terakkıyat-ı müstakbelesi bir derece müşabehetle Din-i Yehud’un tarih-i cedidini iade edecektir. +Daima bütün edyanın Nasraniyet’e inzimam edeceğini ümid eden tealluk eden batıl rü’yaları İslamiyet hakkında kat’iyyen tahakkuk etmez; çünkü Din-i İslam yakın bir atide kuvvetli parlak bir din olur Din-i Yahudi’nin naziri olarak daima tegayyür etmekte olan ihtiyacat-ı asra kendisini tatbik eder. +lam’ın şeriat ve felsefesini tedkık ile imrar eden Hollandalı “Doktor Christian Snouck Hurgronje”ın re’yi budur. +Söylendiğine göre bu doktor hayalperest olmadığı gibi garazkar bir muhbir de değildir. +Çünkü Hurgronje tarih-i İslam’ı şeriat-i İslamiyye’yi felsefe-i ki ömrünün rub’ asrı mikdarını sair müessesat-ı diniyye ve siyasiyyeye olan alakası i’tibarıyla İslam’ı tedkık etmekle geçirmiştir. +Hollanda’da bulunan Leiden Cami’ası İslam’ı tedkıkinden elde ettiği netayic hakkında külliyelerde dört konferans vermesi için Hurgronje’i birinci defa olarak vilayat-ı müttehideye gönderdi. +Hurgronje bu konferanslarında Mekke-i Mükerreme’yi İslam’ın mukaddes şehrini suret-i ziyareti hakkında tafsilat vermektedir. +Doktor Hurgronje Mekke-i Mükerreme’de müslüman bir zatın dostu sıfatıyla sekiz ay kalarak günde iki yüz bin hüccac tarafından eda olunan feraiz-i diniyyeyi ikame ve oradaki cami’lerde hazır bulunup evvelce müslümanlardan başkasının dinlemesi mümkün olmayan muhazaratı vaaz ve nesayihi de dinlemiş Yollarını şaşırarak kendilerini tehlikeye ilka eden İslam’ın mukaddes bir beldesi olan Mekke-i Mükerreme’ye duhule cür’et etmekle müttehem olduklarından dolayı Mekke’de katledilen hıristiyan ve Yahudilere aid ne kadar kıssalar rivayet olunmaktadır. +Şu haberlerin adem-i sıdkı farz olunsa bile muhakkak surette sabit olmuştur ki: +Müslüman olmadıkları anlaşılınca bir çok gayr-ı müslimler Mekke’den tard olunmuşlardır. +Doktor Hurgronje yalnız lisan-ı Arabi’yi öğrenmekle iktifa etmiş değildir.. +Belki İslam’ın mukaddes kasabası olan Mekke-i Mükerreme’ye gitmezden mukaddem ömrünün bir çok senelerini de tarih-i İslam’ı tedris ve tedkık ile geçirmiştir. +geçirmiş olduğu sekiz ay zarfında şahsını tanıtmamaya muvaffak olmuştur. +Kendisinden işitildiğine göre Mekke’de müslim ile gayr-ı müslimi tefrik eden kelbleri de aldatmaya muvaffak olmuş bu suretle işi meydana çıkmamıştır. +Doktor Hurgronje Mekke’de ikametinden sonra Mekke ve Mekke’nin tarihi hayat-ı umumiyye ve hususiyyesi hakkında bir fasl-ı mahsus yazmıştır. +Hurgronje’in İslam’a vermiş olduğu ihtimam yalnız bir talib-i ilmin ihtimamı gibi değildir. +Çünkü Hind-i Şarkı’nin yerli ahalisinin idaresine müteallık mesailde Hollanda hükumetinin müsteşarı olarak on yedi sene Hollanda’nın Hind-i Şarkı cihetinde vakit geçirmiş İslam’ı vasi’ ve amik bir surette tedkık ettiği cihetle otuz beş milyon raddesinde ümmet-i Muhammed’i muhtevi bulunan müsta’merat-ı İslamiyye’nin müsta’merat-ı İslamiyye’yi o mihver etrafında çevirmeye muvaffak olmuştur. +Hind-i Şarkı’de yedi sene durduktan sonra Lieden cami’asında Arabi ve Selafiyye lisanlarına muallim olmak için Hollanda’ya geldi; mesail-i İslamiyye’de hükumetin müsteşar-ı umumisi olarak kalmak şartıyla bu vazifeyi de kabul etti… Bundan başka doktor; memalik-i İslamiyye’nin ekserisinde seyahat etmiş olduğu için rub’ asır mikdarı geçen zamanında alem-i İslam’ın her tarafında siyasi dini tağyirat husule getiren avamil ve harekatı da murakabe ediyordu. +Bunun içindir ki: +Doktor Hurgronje tarafından İslam’ın hal-i hazırını musavvir olan suret İslam’ın müstakbeldeki neşv ü nemasına aid olan tetebbuatında salik olduğu meslek İslam’ı barbar vahşi bir din olup şarka mahsus olan şeklinde mahsur-ı i’tibar etmekle me’luf olanlardan hariç iki şeydir. +Hatta doktorun fikrine göre şark ile garb arasında yekdiğerinin pek yakın senelerde her iki millet birbiriyle seri’ bir surette Doktorun Colombiya’daki cami’ada İslam hakkında vermiş olduğu bir konferansı ber-vech-i ati tercüme ediyoruz: +Hurgronje “Medeniyet-i İslamiyye geçen bin sene zarfında derece-i müntehaya yükselmiş idi. +Bin sene geçeliden beri müslümanlar öyle i’tikad ediyorlar ki: +Ahval-i diniyyeleri tamamıyla mes’eledir. +Müslümanlardan ekseriyet-i azime Din-i İslam’ın kail olup İslam’ın hakıkat-i zahiresini şek ve şübheden azade olarak –Nasara’nın Katolik kilisesinin ismeti hakkında icma’ ettikleri gibi– kabul ediyorlar. +umumi ferdi ictimai bütün etvarında hayata tealluk ediyordu. +Alel-husus Müslümanlığın bütün ahkamı müslümanların kendi daire-i hususiyyelerinde hür ve müstakillü’l-fikr olup bütün dünyayı kendilerine malikane yapmışlardı. +Kendi havza-i mülklerine girmiş olan yerleri de fethederek memleketlerine zammetmek üzerlerine vacib idi. +Geçen asır zarfında ise Avrupa devletlerinin tedrici bir surette yavaş yavaş İslam üzerine tecavüz etmeleriyle İslam lini gaib etti. +Bunun neticesi olarak İslam arasını a’malini ta’dil etmeye mecbur oldu. +Ümem-i sairenin yaptığı şeyleri hesab ederek onun üzerine tahsil etmek kendilerine vacib olduğu müslümanlar için teekküd eyledi. +Şimdi şu halden iki mes’ele zuhur ediyor: +ma-bihi’l-kıyamı olan istiklal-i siyasisini gaib ettiği zaman şu tağyire; kendisini ihtiyacat-ı asra tatbike; tahammül edebilecek mi? +Ahkam-ı İslamiyye’yi tedkık edenler istintac ediyorlar ki: +Din-i İslam’da ahkam-ı ruhiyye ahkam-ı maddiyyeye tamamıyla muttasıldır. +O kadar ki istiklal-i siyasinin sukutu nefs-i fakat etmiyorum. +dir. +İslam şu tağyiri tahammüle kadir olunca –nasıl ki kadir olduğu i’tikad olunuyor– tabi’leri yani müslümanlar irtika ve medeniyet aleminde saff-ı evveli teşkil etmeye muktedir olabilecek bir suretle nefsini hayat-ı hazıra-i cedideye tatbike de kadir olacak mı? +Yani İslam medeniyet aleminde müslümanların saff-ı evveli teşkil etmelerini te’min eden bir tağyire tahammül edebilecek mi? +mes’ele ile bunların teferruatından olan ahkam-ı sairedir. +Bundan me’mul ettiğimiz şey de garblıları şark aleminde cari olan inkılab-ı azim ve şu inkılabın suret-i cereyanına vakıf kılmaktır. +Bu hususda işin esası İslam’ın istikbali mes’elesine teveccüh edecek olan nazarlardır. +İslam’ın istikbali mes’elesine misyonerlerin nazarıyla bakacak olursanız hiç şübhe yok ki şey me’mul olmadığını istintac edersiniz. +Çünkü misyonerlerin nazarında İslam’ın terakkı edebilmesi için evvela Nasraniyet’i kabul etmesi lazımdır. +Lakin bu i’timad olunan re’yin en fenasıdır. +Ben bunun umumi bir re’y olmadığını söylemekle mesrur oluyorum. +Müslümanlar tanassur etmek kasdetmiyorlar; müslüman memleketlerinde vazife-i tenviriyye ile meşgul olan nasara misyonerlerinin Din-i Mesihi propagandacılarının bir ihtiyat gösteriyorlar. +Kendilerini böyle bir akıntıya kaptırmaktan son derece muhafazaya çalışıyorlar. +Hollanda’nın Hind-i Şarkı cihetinde –ki müessesat-ı İslamiyye’ye tamamıyla yakın olarak on yedi sene vakit geçirdim– hıristiyan propagandacılarının hiç kimseyi Nasraniyyet’e yor. +Evet med’uvvin miyanında bir çok İslam da bulunuyor. +Bilhassa hiçbir dinin sit ve şöhretini işitmeyen memleketin sekene-i dahiliyyesini fıtri olan halet-i veseniyyelerinden bir adım uzaklaştırabilmişlerdir ki onları tansir etmek güç bir şey de değildir. +Evvelce diyanet-i Hindiyye’nin intişar ettiği Cava’nın bazı cihetlerinde ise başlı başına bir kabileyi tanassur ettirmekte misyonerler o kadar güçlük çekmiyorlar. +Lakin ahalisi sırf İslam olan memleketlerdeki hıristiyan propagandacıları müslümanları tanassur ettirmek hususunda pek büyük suubete duçar oldukları cihetle doğrudan doğruya Mesih ile tebşirden Din-i Mesih’e da’vetten vazgeçerek maksada vusul için başka yollar tuttular; muavenet ta’lim ve tehzib gibi tariklere süluk ettiler; tuttukları işi başa çıkarmak fık buldular. +Şübhe yok ki bu meslekte devam edildikçe kendilerine takdim edecekleri her şeyi müslümanlar kabule müstaiddirler; medeniyet namı altında her ne telkın edilse müslümanlar onu kabul ederler. +Mesela: +İstanbul’daki Amerikan külliyesi Robert Kolej etfal-i müslimine her neyi takdim ediyorsa müslümanlar onu kabul ediyor. +Müslümanların münteha-yı terakkı i’tibar ettikleri turuk ve ma’rifeti neşretmek hususunda mezkur mektebin pek büyük fazl ü rüchanı vardır. +Maamafih hiçbir müslimi henüz esas-ı i’tikadından çevirememiştir. +Bir çok seneler Cezair’de vakit geçiren bir Fransız dostumla musahabe esnasında kendisine –Şimali Afrika’da olan müslümanların taassubunu bildiğim cihetle– Katolik Mezhebi’ne mensub olan müteaddid cem’iyyat-ı diniyye tarafından idare edilen propaganda işlerinden sordum; cevaben dedi ki: +“İş pek muzafferiyetli gidiyor lakin orada dinden hiç bahis yoktur.” hükmediyor lakin hiçbir vakit onların nail-i hidayet olması onların tanassur etmesi hususunu düşünmüyor. +Bizim idrak ettiğimiz şeylerin hepsi şu noktada hülasa edilebilir: +“İşleri bize tevkil olunan bu kimseleri ta’lim etmeye ihtiyacımız vardır. +Biz anlıyoruz ki: +Müslümanların nüfusuna karşı en efdal şey din-i has ve müessesat-ı hassalarını asr-ı hazırın hacatına tatbik etmektir.” Ben kat’iyyen i’tikad etmem ki: +Din-i İslam Nasraniyyet’in önünde sukut etsin! +Çünkü müslüman Nasraniyyet’in nüfuzuna mukavemet için son derece ihtiyat üzere bulunuyor. +O kendisince yeni bir şey olmayan Nasraniyyet’i me’luf olmayarak biliyor. +O Nasraniyyet’in aslını ve tarik-ı tevessüünü bildiği cihetle Din-i Nasraniyyet’i tedricen fesada yüz tutmuş bilahare de hatemü’l-enbiya olan Muhammed Sallallahu aleyhi ve sellem vahyi ile nesh edilmiş bir din i’tibar ediyor. +Saniyen Nasraniyet’i geçmiş zamana aid bir din telakkı ettiği cihetle onunla tedeyyünü maziye doğru bir hatve atmak asırda İslam üzerinde görülen tağyirin hiçbirisi de Nasraniyyet’e tedeyyünü şamil olan bir tağyir değildir. +Evet geçen asır zarfında İslam’da bir çok tegayyürat meydana gelmiş şümulü yoktur. +Çünkü İslam’da olan zaruret şu suretle olacak bir ıslaha da’vet etmiyor” KUR’AN VE İNCIL Londra’da intişar eden Mecmua-i İ slam sahib ve naşiri muhterem kardeşimiz Hoca Kemaleddin hazretlerinin himmet ve delaletiyle İslamiyet’i kabul eden İngiltere eşrafından Lord Headley bir müddetten beri İslamiyet’e dair nafi’ ve müfid makaleler neşrederek İngiltere ve Avrupa’daki müdekkıkınin nazar-ı dikkatlerini celbe muvaffak olmuştur. +Müşarun-ileyh mecmua-i mezkurede şu son günlerde mühim bir makale neşrederek taalim ve mevaiz-i Kur’an iyye Headley İslam olduktan sonra Protestan kiliselerini dolaşıp rahiblerin sade-dil halka telkın ettikleri mevaizi nakıd sıfatıyla dinlemekte ve tenkıd eylemektedir. +Lord dini makalesinde şu suretle söze başlayıp mütalaatını kaydetmiştir: +“Hıristiyanlık bir din olmaktan ziyade bu asırdaki hıristiyanlar mevaizi mahdud olan bu diyanet zamanın tahavvülatıyla türlü tebeddülata uğramış ve din mahiyetini gaib etmiştir. +Kiliselere ibadet için devam eden hıristiyanlar orada icra-yı taat değil; piyanonun güzel tuvaletli madamların har ve şehvet-engiz havalarıyla melahat ve zarafetini görmeye devam ettiklerini i’tiraf ediyorlar dolgun maaş mukabilinde medid rahat ve asayiş içinde yaşayan rahibler ise ara sıra gayr-ı mantıkı birkaç cümleyi sarfetmekle zavallı sade-dil halka icra-yı mevaiz etmekten hali kalmıyorlar. +Rahiblerin söyledikleri sözleri dinleyen ahali ma’nalarından gafil rahibin ne demek istediğinden bi-haber oldukları halde rahibi bir fonoğraf makinesi zanneder ve sözlerini uyku getirecek bir ninni gibi dinler. +Ruhbanın mevaizini teşkil eden sözlerle mevaiz arasında azim bir fark vardır. +Edilen mev’ızalarda gerek ahkam ve vesaya-yı diniyye gerek emri bil-ma’ruf ve nehyi ani’l-münker külliyyen mefkuddur. +el-iyazü billah uluhiyetle karabet ve münasebet iddiasında bulunan matem kisveli siyeh-puş papazlar müstemi’lere hurafat ve esatirden başka bir şey söylememektedirler. +Bu gibi mevaizden müstemiin hiçbir lezzet duymadıklarını söylüyorlar. +Çünkü insanların hissiyatı üzerine hiçbir eser husule getirmiyor. +Bu hissizliğe her hıristiyan epey zamandan beri ma’ruz ve mahkum olduğu cihetle kalplerinde ve sevk-i tabiatle alem-i Mesihiyyeti vasi’ bir dinsizlik la-übalilik kaplamıştır. +Papazların mevaizi o derce aşağı ruhsuz bir meta’dır ki onların sözüne hurafatına binbir gece hikayeleri kat kat tercih edilir. +Bu noksan ikiye taksim olunabilir. +Birincisi İncil’in içindeki ahkam ve evamirin papazlar eliyle tahrif ve imhaya uğraması; ikincisi de İncil’in asr-ı hazır kitab-ı dinisi olmasından mahrum bulunmasıdır. +O halde İncil’de –yahud enacilde– ne vardır? +Ne kalmıştır? +Sualine “hiç!”ten başka bir kelime-i cevabiyye bulunmaz! +Zaten asr-ı hazırdaki İncil içinde durub-ı emsal ve esatire benzer bir takım hikayat ve nukulden başka bir şey nazara çarpıyor mu? +Kat’iyyeti haki olan bir emir ve nehiyden mahrum olan mensuh etmiştir. +Emir ve nehy-i hazırla başlayan veyahud intiha bulan hiçbir cümle İncil’de mevcud değildir. +Bundan başka “şu mahrum bir kitab-ı semavi mu’tekıdları üzerinde ne gibi bir te’sir icra edebilir? +gibi nehiy ayatıyla gibi siga-i emriyye ile başlayan ayata mümasil cümlelerin namına şöyle dursun mev’ıza için de İncil’in iyi bir me’haz teşkil edemeyeceği meydandadır. +Binaenaleyh fizik ve psikoloji nokta-i nazarından tedkıkat-ı amika icra edilince; Hıristiyanlığın hassasiyet ve faaliyetinin çoktan sönmüş olduğuna hükmetmeye mecburuz. +Dimağa kalbe müfid sözlerle İslamiyet’in ilka ettiği eser-i feyz ve intibah İncil’de ruhban ve hıristiyanlar beyninde mevcud olmayan bir ni’mettir ki her müslüman bu lütf-i Lisan-ı azbü’l-beyan-ı Arab’a aşina olmayan kimseler bile Kur’an’ın tilavetinden hisse-mend oldukları ve işittikleri nagamatın ne kadar selis ve ahengli mütecanis –ne şiire ne de nesre benzer ve fakat her ikisinin eser-i mahiyetini haiz– bir kelam-ı semavi olduğunu teslim ettikleri çok defalar vaki’ olduğu halde; hıristiyanların lisan-ı mader-zadlarıyla tercüme olunan açık ibareli İncil’den kıl ucu kadar lezzet-yab olmamaları tuhaf bir şey değil mi?! +Cidden mucib-i hayrettir ki el-an hidayet yolundan fersah fersah uzaklaşan Avrupalılar İncil’i bir kelam-ı ilahi bir kitab-ı asumani telakkı ediyorlar! +Defaatle değiştiğini değiştirildiğini bilen mutaassıb nasara el-an alet-i ruhban olan İncil zu’m olunan bu kitabı körkörüne tanımaktadırlar. +Hazret-i Mesih bizzat gelse ve “Bu İncil benim size getirdiğim kitab-ı semavi değildir” dese zannetmem ki bu gafillerin intibahlarına yardımı dokunabilsin! +Cenab-ı Hak İncil’i öldürüp mahvettiği halde el-an hıristiyanlar Allah’ın azamet ve kudretini görmemek istiyorlar! +Tahrif ve tebdile uğrayan asr-ı hazır İncil’i ile enacil-i sabıka beyninde yerden göğe kadar mahsüs bir fark vardır. +Hatta kırk sene yirmi sene evvel Avrupa’da basılan İncillerle bugünkü İncil beyninde pek az müşabehet kalmıştır. +hiy kitabetine malik bir hadim-i emine malik olmadığı ve binlerce hafızlar tarafından ezberlenmediği cihetle mürur-ı zamanla heva ve heveslerine tabi’ ruhban eline düştüğünyerine yazılmıştır. +den ister istemez tebeddülata uğramaya mahkum olmuş ve Fahr-i Kainat efendimizin bi’setleriyle İslamiyet’in yeni bir din olmak üzere Cenab-ı Hak tarafından kullarına irsal ve din olmak derekesine indirmiştir. +Bir mu’cize-i ilahiyye kabilindendir ki bu ana kadar İncil her hangi lisan ile yazıldıysa; o lisanı Cenab-ı Hak yeryüzünde mahv ü na-bud eylemiştir. +Nitekim İbrani Süryani Latince lisanları fi zamanina haza elsine-i hayye mahiyetinde bulunmaktan büsbütün mahrum olmuşlardır. +Zaten ilk önce bu lisanlarla arz-ı vücud etmiş olan İncil gitgide elsine-i mezkure taarüf ve tedavülden düşünce o da aynı giriveye düşmüştür. +Hatta İngiliz lisanıyla yazılıp dünyanın her tarafında münteşir olan bugünkü İncil de mevte mahkum olacağı tabiidir. +Çünkü İngilizce lisanı günden güne tegayyür ve tebeddüle mahkum bulunmakta ve en sonra büsbütün yeni ve diğer bir lisan şekline gireceğine Aynı zamanda Kur’an’ı ezberleyen hafızlar gibi bir İncil hafızına bilcümle Mesihiyyet aleminde tesadüf edilemez. +Esasen ezberlenecek dimağda mahfuz kalacak bir mahiyeti de haiz değildir. +diyelerine bile– gidilse muhakkak birkaç hafızü’l- Kur’an’a rast gelinir ki. +Kur’an’ın İslamiyet’in diyanet-i hakka olmasına büyük bir delil teşkil eder. +Buna ne hacet! +Cenab-ı Hak buyurmuştur hazret-i Kur’an’ın ile’l-ebed tahrife uğratılmayacağına vaad ve kefalette bulunmuştur. +Sonra lisan-ı Arabi’nin bu ana kadar elsine-i hayye idadında kalmasıyla günden güne taravet ve unfüvan kesb etmesine ve Kur’an- ı Şerif’in bu lisan ile Peygamber’e nazil olduğuna bakılırsa va’d-i ilahinin pek doğru olduğuna herkes iman getirebilir. +Binaenaleyh el-yevm Hıristiyanlığın en ziyade istinad ettiği İncil kitabında –ki bir felsefe ve fen kitabı kadar bir ehemmiyet ve faydayı te’min etmez– bir ruh bir mahiyet bir hakıkat kalmamıştır denilebilir! +Bir kitab-ı semavi peyrevanı için daima bir düstur bir minhac olmalıdır ki ona müracaatta bilcümle tereddüdler hata ve şübheler teayyün edebilsin. +Kur’an bugün bu sıfatı haiz ve müslümanlar arasında günde la-ekal yüz defa mahall-i müracaat olduğu halde İncil’in bu fezailden mahrum olmasına taaccüb edilmesin mi? +Bu gibi mezayadan mahrum olan kara cildli kalın kitap içinde kısas ve hikayeden başka bir şeye tesadüf olunur mu? +Böyle bir kitap binlerce sene evvel eski bir diyanetin düsturu olmak üzere getirildikte bu müterakkı asırda yaşayan insanların havaicini te’min Bilmem ki bir sürü suallere hıristiyanlarla rüesa-yı ruhaniyyeleri ne yolda cevap verebilirler?! +Diyanet-i Mesihiyye taalim-i ahlakıyyeden de mahrumdur. +Biz Kur’an’ın ahlak üzerindeki te’siratından bahsetmekle papazları ilzamdan sarf-ı nazar ederiz. +Fakat kendilerine ellerindeki Kitab-ı Mukaddes’in etvar ve mişvar üzerine bir Konfisyüs kitabı kadar türlü mübahesat-ı mantıkiyyeye girişmeye de hazırız. +Hamd olsun bizim burada ityan eylediğimiz hakayıkı munsıf ve bi-taraf olan Avrupalılar tasdik ederek şeref-i İslamiyet’le müşerref oldular. +İnşaallah ileride İncil mevaiz-i Mesihiyye ve ruhbaniyye hakkında diğer bir makale neşretmekle karanlıklar içinde alel-amya puyan olan hıristiyanlara hikemi ve mantıkı bir surette hatalarını gösterip İslamiyet’in ne kadar ali ve saadet-i beşeriyyeyi kafil bir diyanet-i mübeccele olduğunu edille-i kaviyye ile isbata çalışacağız.” Muhterem Lord Headley kardeşimizin balada naklettiğimiz beyanat-ı hakıkat-ayatı altınla yazılmaya şayestedir. +Müşarun-ileyhi hak intak ediyor desek hata etmemiş oluruz. +Bu ana kadar İncil’in mensuhiyyetini bu kadar metin ve ma’kul edille ile isbat eden olmamıştır. +Lordu samim-i kalbimizden tebrik ile muvaffakiyat-ı mütemadiyyesini Hak’tan dileriz. +MILLI VE DINI TERBIYE ! +“Evvelki hafta Cuma günü Darulmuallimin Tatbikat Mektebi’nde İstanbul İnas-ı Sultanisi ana sınıfının tevzi’-i mükafatı yapılıyordu. +Ben de bu merasimde bir zair sıfatıyla bulundum. +Milli ve dini terbiye… İ’tirafa mecburum ki; tevzi’-i mükafat merasimi devam ettiği müddetçe bu mühim akıdenin noksanı bütün vuzuhuyla göze çarpıyordu. +Şübhesiz bunun sebebini uzakta araştırmaya lüzum yok. +Yalnız çocukların şive ve tavırlarını tedkık etmek bu hususda en iyi fikri almaya kafidir. +Mesela; öyle zannederim sahnede ibraz-ı hüner edenlerin hangi milliyete mensub olduğunu bilmeyen bir yabancı o sırada içeri girseydi hiç şübhesiz kendisinin bir ecnebi mektebinde bulunduğunu iddia edecekti.!! +“Ne tali’siz” sözü: +“Ne taliksiz” şekline girmiş “sürur” kelimesi “surur” diye okunuyor “bahar” diye telaffuz ettiğimiz “behar” kelimesi ise “beher” “şatır” kelimesi de “şetir” suretinde samiayı tahriş ediyor… Küçük bir hanım “çiçekçi kızı” rolünü yapmak üzere meydana çıkıyor hazin sadasıyla herkesi ağlatıyor tam bu sırada garib bir ses kulaklarda çınlıyor: +“Semada var pederimiz!!....” ………………………………………………. +Sonra bu sözleri söyleyen küçük İslam hanım diz çöküyor tıbkı bir ecnebi ma’bedinde yapılan ayini tasvir ve taklid ediyor… Merasimin sonuna yakın da: +Madam Sıvacıyan’ın yegane şakirdi Abdurrahman Efendi mektebine veda’ ederken; orada duran Türk ve İslam muallimesini hiç de kale almayarak: +“Gel madamım öp beni…” diyor ve madamın takbilini müteakib tevzi’-i mükafatın son perdesi de kapanıyor: +Münasebet düşmüş iken geçende bir arkadaşımdan aldığım şu mektubu –bazı cihetlerini tayyederek– buracığa sıkıştırayım: +senden ayrıldıktan sonra Florya’ya kadar bir tenezzüh yapmak istedim. +Zaten tren de hazırdı hemen atladım… bizim … de beraberdi sana orada tesadüf ettiğimiz bir fecia-i ahlakıyyeyi anlatacağım: +Bahçeye girdiğimiz zaman bilahare Kumkapı Fransız Mektebi talebeleri olduğunu anladığımız bir hayli matmazellere tesadüf etmiştik. +Bunların içinde beş altı tane de İslam! +kızları vardı. +Aradan birkaç dakıka geçince bizim hanımlar çarşafları fayrab ettiler tabii oradaki Kirya garsonlarla papazların ehemmiyeti yoktu!!.. +Biz bu sukut-ı ahlak karşısında titreşirken daha elim bir hadiseye ma’ruz kaldık. +Bir Türk hanımı refikalarından birinin elinde bulunan Fransız bayrağını aldı. +Açık ve sarı saçlarının üzerinde duran şapkasına sardıktan sonra şuhane bir de kahkaha salıverdi… Ben; bu rınki “sahibetü’l-beyt”lerimizin bugünkü hallerini düşünerek köye koştum… “Tevsi’-i Tıbaat” Matbaası : +Meal-i Şerifi Ebu Malik Haris bin Asım Eş ʼ ari radıyallahu anhdan Resulullah sallallahu aleyhi ve sellemin şöyle buyurduğu rivayet olunuyor: +Paklik imanın bir bölüğüdür. +“Elhamdülillah” ın sevabı da mizanı doldurur. +“Sübhanallah ve’l-hamdülillah” ın sevabı ise o kadar büyüktür ki sema ile arzın arasını doldurur. +Namaz nurdur. +Sadaka ve zekat burhan-ı iman dır. +Belayaya ve ibadat ile terk-i maasiye sabır ziya -yı hidayettir. +Kur’an ise ya lehine ya aleyhine hüccettir. +Herkes sabah kalkıp işine gücüne gider. +Ve kendi nefsini satın alır. +Ondan sonra ise artık kendini ya azad ya helak eder şeylerle meşgul olur. +Bu hadis-i şerifi Müslim rivayet etmiştir. +Meal-i Şerifi Hadim-i Resulullah sallahu aleyhi ve sellem Ebu Hamza Enes bin Malik radıyallahu anh tarafından Nebiyy-i Ekrem sallahu aleyhi ve sellemin şöyle buyurduğu rivayet olunuyor: +“Hiç biriniz kendi nefsi için husulünü arzu ettiği her şeyin mü’min kardeşi için de husulünü arzu etmedikçe iman etmiş olmaz.” Bu hadis-i şerifi Buhari ile Müslim rivayet etmişlerdir. +Meal-i Şerifi Ebu Hüreyre radıyallahu anhdan rivayet olunur ki bir kimse Nebiyy-i Ekrem sallallahu aleyhi ve sellem efendimize: +“Bana vasıyet yani nasihat buyurunuz.” demiş. +Cevaben: +“Gazap etme.” buyurmuşlar. +Bu niyazı o zat birkaç defa tekrar etmiş. +Her defasında yine: +“ Gazap etme.” buyurmuşlar. +Bu hadis-i şerifi Buhari rivayet etmiştir. +CEVAZIN AHKAM-I ŞERIATTEN OLUP OLMADIĞI Mansuri-zade Said Beyefendi diyor ki: +“İşte bu derece akıl ve mantıktan hariç bir hata-yı azim den ...” Elsine-i ammede birçok elfaz-ı müştereke deveran eder ki söyleyen ne dediğini anlamaz hangi ma’nayı kasd ettiğini bilmez. +Amme lisanında mütedavil olan bu gibi elfaz bazen elsine-i ulemada da mütedavil olur. +İşte “akıl mantık” lafızları bu kabilden olarak muharrir-i muhterem tarafından Sahib ve Müdir-i Mes’ul: +H. +Eşref Edib Akıl ile mantık bir takım maani beyninde müşterektir: +Evvela – Telvih’de ve sair kitapta musarrah olduğuna göre hukema ve saire aklı maani-i kesirede isti’mal ediyorlar ki başlıcaları bunlardır: +red olan yani cisim ve cismani olmayan bir cevherdir. +mebde-i idrak mebde-i fiil. +Mebde-i idrake akl-ı nazari mebde-i fiile akl-ı ameli de denir. +Kuvve-i nazariyyenin akl-ı nazarinin iktisab-ı kemalat mertebesi vardır: +Akl-ı heyulani akıl bil-meleke akıl bil-fiil akl-ı müstefad. +Akl-ı heyulani – Nefs-i insaniyye mebde-i fıtratta ulumdan halidir. +Fakat uluma müstaiddir. +Nefsin bu mertebesine akl-ı heyulani denir: +Çocuğun yazı yazmaya olan isti’dadı gibi. +Akıl bil-meleke – Nefs-i insaniyye zaruriyyatı idrak eder nefisde meleke-i intikal hasıl olur nazariyat husulüne müstaid olur: +Ümmi bir adamın yazı yazmaya olan isti’dadı gibi. +Akıl bil-fiil – Nefs-i insaniyye nazariyatı idrak eder dilediği zaman kesb-i cedide muhtaç olmaksızın onu istihzara kadir olur: +Yazı yazmak bilenin yazmaya olan isti’dadı gibi ki dilediği anda yazı yazar. +Akl-ı müstefad – Nazariyyat nefis indinde daima hazır ve müşahed olur: +Bil-fiil yazı yazanın hali gibi. +Akl-ı müstefad nefis için yakıniyyatın huzuru suver-i ma’kulatın husulü demektir. +Mertebe-i ula isti’mal-i havasdan idrak-i zaruriyyattan evvel olur. +Mertebe-i saniye bunlardan sonra olur. +Menat-ı teklif olan mertebe-i saniyedir. +ve muhtaç olmaksızın zaruriyyata ilim lazım olur. +sını caiz olanların caiz olmasını müstahil olanın müstahil olmasını bilmek gibi. +mesalih istinbat olunur avakıb-ı umura vukuf bununla hasıl olur. +olan bir hey’ettir. +Zikr olunan sekiz ma’nadan muharrir-i muhterem tarafından yor. +Yani: +“Bazı Mu’tezile’den maada olan amme-i fukaha bütün eimme-i din umur-ı kabihadan olan “Cevaz hükm-i şer’idir” kazıyyesini umur-ı haseneden olan “Cevaz hükm-i şer’i değildir” kazıyyesinden tefrik edememişler bilakis bazı Mu’tezile zikr olunan umur-ı haseneyi umur-ı kabihadan pekala tefrik etmişlerdir; yahud “Cevaz hükm-i şer’idir” kazıyyesi hakıkat olmayıp hayal olmakla hakayıkı idrake muktedir olan kuvve-i nefsiyye tarafından idrak olunmamıştır bazı Mu’tezile hakıkati idrak etmişler bu hakıkati idrak eden kuvve-i nefsiyyedir fakat amme-i fukaha bütün eimme-i din hakıkatten pek uzaktırlar ...” demek olacaktır. +Said Beyefendi bundan tahminen üç sene evvel acizlerine de İ slam Mecmuas ı’ndaki da’vasına münakız olarak “cevaza hükm-i şer’i” diyor. +Tatbik a t- ı Mecelle’ de bütün eimme-i din ve amme-i fukahaya tabi’ oluyor. +Bizzat Said Beyefendi de ta’birleri vechile “senelerce bu derece akıl ve mantıktan hariç bir hata-yı azim ile şeriat-i miş “abes iş” işlemiş “bila-tedkık ceffe’l-kalem cevaza hükm-i şer’i” demiştir. +Şimdi ise bazı Mu ʼ tezile’nin mezhebine süluk ederek guya hakıkati bulmuş oluyor! +Said Beyefendi’nin müddet-i medide açık bir hakıkatten gaflet etmesine bu derece akıl ve mantıktan hariç bir hatayı azimde bulunmasına bu derece bedihi olan hataya duçar olmasına hayret ediyorum. +“Usul-i Fıkıh” gibi bir ilm-i celili öğrendiği esatizesine karşı bu derece istihfaf bilmem ki teceddüt eseri midir? +Saniyen– Felsefe-i cedidede beyan olunduğu vechile mantık iki türlü olur: +Mantık-ı umumi mantık-ı hususi veya menahicmethodologie mantıkın bir de ma’na-yı lügavisi vardır. +kanun-ı aliye raci’dir. +Mantık-ı umumi ancak adem-i tenakuz taharri eder anasır-ı tasavvuratı tahlil ederek fikri tenakuzdan tahlis eder. +Bir tasavvurda tenakuz bulunmazsa o fikir mantık-ı umumi kanununa muvafık olmuş olur. +Tenakuzu muhtevi olan her tasavvur biz-zarure kazib olur. +Mantık-ı umumi ancak imkan-ı zatiye nazar eder. +“Cevaz hükm-i şer’idir” kazıyyesi bir tenakuzu muhtevi olmamakla mantık-ı umumiden hariç olmamış olur. +Tenakuzu muhtevi olmayan bir kazıyyeye mantıktan hariç demek mantıksızlık olur. +keşf ma’lum olup henüz yakıni olmayan hakayıkı delail ile olunacak olan turuk-ı tavassulden bahistir. +Mantık-ı hususi kanunu mucebince her ilim her delili ulumda mu’teber değildir. +“Cevaz hükm-i şer’idir” kazıyyesi hangi menhecden hariçtir? +Ta’lilden mi deduction istikradan mı tahlilden mi terkibden mi? +Temsilden mi analogie olunmuyor. +Bu halde bila-delil mantık-ı hususiden hariç demek tahakkümdür tahakküm hayta-i ilimden hariçtir. +nutuktan-raison müştaktır. +Tekellüme nutk-ı zahiri idrak-i külliyyata nutk-ı batıni derler. +İlm-i mantık tekellüme kuvvet olunmuştur. +Muharrir-i muhteremin maksadı nutk-ı batıni demek olan idrak-i külliyyat ma’nasını da mündemiç olan mantıktan hariç demek olacaktır; ki isabet olunmamış demektir. +Eğer doğrudan doğruya “Bu mes’elede isabet olunmamış hakıkate varılmamış” denmiş olsaydı daha ilmi olur Çünkü böyle ulu orta “Bu kadar akıl ve mantıktan hariç bir hata-yı azim” demek taglit-i ezhanı mucib olur nas mugalataya duçar olur. +Çünkü ta’dad-ı nakıs mugalatası pek ziyade şayi’dir. +Mesela bir alim bir mes’eleyi bilmiyor ondan diğer mesaili de bilmediği istintac olunuyor. +Bir zümreye mensub olan bir kimse bir kabahat işliyor ondan bütün zümrenin kabahat işlediği istintac olunuyor. +Bunun gibi cehele-i şeriat de “Eimme-i din ‘cevaz hükm-i şer’idir’ mes’elesinde bu kadar akıl ve mantıktan hariç söz söylüyorlar. +Bu halde mesail-i sairede de akıl ve mantıktan hariç söz söylerler eimme-i dinin sözlerinin ne kıymeti vardır bu kadar bedihi olan bir şeyde hata ederler ise mesail-i dakıkada hataları daha ziyade olur” gibi bir mugalataya duçar olacaklardır. +Felasife-i cedide ta’dad-ı nakıs safsatasına düşmemeyi daima ihtar ettikleri halde ilimden felsefeden bi-behre olan avamm-ı nas bu safsatadan başkaldıramıyor. +Zat-ı alileri gibi ilim ile tanınmış olan zevatın nası mugalataya düşürmemeleri taglit-i ezhan etmemeleri ne nisbette elzem ise üstadlarına istihfaf nazarıyla bakmamaları tahakkümde bulunmamaları da o nisbette elzemdir zannediyorum. +Müşarun-ileyh diyor ki: +“Cevaz bir hükm-i şer’i değildir. +Çünkü şeriat muhafaza-i nizam ve intizam maksadıyla vaz’ ve te’sis olunmuş bir kanundan ibarettir. +Kanun ef’al ve harekatı takyid etmek ve hürmet gibi hükümlerdir. +Sıhhat ve fesad gibi hükümler de emir ve nehy-i şer’inin neticesi olduklarından vücub ve hürmet ma’nalarını tazammun eder. +Binaenaleyh onlar da takyide hizmet eder. +Cevaz ise serbesti-i fiil ve hareketten ten olamaz.” Muharrir-i muhterem burada cevazın hükm-i şeriatten olmadığını olunur ise şu iki asla raci’ olur: +- Şeriat muhafaza-i nizam ve intizam maksadıyla vaz’ ve te’sis olunmuş bir kanundur. +Bu iki aslı münakaşa edelim: +Evvela– Şeriat-i celilemiz yalnız muhafaza-i nizam ve intizam maksadıyla vaz’ ve te’sis olunmuş bir kanun değildir. +Belki böyle bir kanun şeriat-i celilemizin bir rüknüdür. +Şeriat-i celilemiz ma’na-yı lügavisinin de delaleti vechile öyle zahir vazıh bir yoldur ki o yol böyle bir kanunu da müştemildir. +Şeriat-i celilemiz ancak dünya ve ahirete aid mesalih-i ayet-i vuzu’da salat hakkında ; savm hakkında ; hac hakkında ; kısas hakkında buyurulmuştur. +Fil-vaki’ her mükellef cemi’ harekatında akvalinde ve tabi’dir. +Eğer böyle bir kanuna tabi’ olmasa salıverilmiş bir behime gibi olur. +Licam-ı şer’-i mübin mükellefi asla behime gibi bırakmaz. +Mevarid-i ahkam-ı şeriat iki kısımdır. +Makasıd vesail. +Makasıd nefsinde mesalih ve mefasidi mutazammın olandır. +Vesail makasıda musıl olan tariklerdir. +Vesailin hükmü musıl olduğu makasıdın hükmü gibi tahrim ve tahlildir. +Şu kadar ki vesail rütbeten makasıddan dundur. +Vaz’-ı şeriatteki maksad-ı şer’i mükellefi heva ve heves daiyesinden kurtarıp Cenab-ı Hakk’a teveccüh ettirmektir. +Nitekim nazm-ı celilleri bu hakıkati za hevaya ittiba’ şer’an merdud olan tenazua hatta tekatüle müncer olur. +Bu ise mesalih-i din ve dünyaya tamamiyle zıttır. +Vaz’-ı şeriat ya abes olur ya mukteza-yı hikmet olur. +Vaz’-ı şeriatin abes olması batıldır. +gibi nazm-ı celiller vaz’-ı şeriatin abes olmadığını gösteriyor. +Saniyen şari’-i hakimden nasıl bahs [abes] sadır olur? +Vaz’-ı şeriat mukteza-yı hikmet ve maslahat olunca bu hikmet ve maslahat ya Cenab-ı Hakk’a veya ibada raci’ olur. +Hikem ve mesalih nef’-i ilahiye raci’ olamaz. +Zira zat-ı ecell ü a’la masivadan müstagnidir ganiyyün ani’l-alemindir. +Her halde hikem ve mesalih mükellefinin nef’ ve kemaline raci’ olur. +Biz mesalihin pek çoklarını idrak ediyoruz. +Ancak taabbüdatta evkat-ı salatta olduğu gibi pek azını idrak edemiyoruz. +Anladığımız hususatta evamirde mesalih nevahide mefasid görüyoruz. +Vaz’-ı şeriat şariin tahdid ettiği hudud dairesinde mesalih-i muktezası üzere mesalih-i ibada raci’ olamaz. +İşte bundan dolayı tekalif-i şer’iyye nüfusa güç geliyor. +Teklif-i şeriat bütün mükellefinde tarik-ı a’del üzere cari olur. +Tabib nasıl hastanın halini adetini marazın kuvvet ve zaafını nazar-ı i’tibara alarak hastayı sıhhat ve salahı bulunan bir şeye bir tarika sevk eder maraz ve fesada musıl olan turuk ve vesailden men’ ederse şeriat-i ilahiyye de insanları böyle salahlarına musıl olan bir tarika sevk eder maraz ve fesatlarına musıl olan turuk ve vesailden men’ eder. +Nitekim nazm-ı celili mükellefinin menafi’ ve mesalihine aid olan in’am-ı ilahiyi beyan ediyor. +Şeriat zaruriyat haciyat tahsiniyattan ibaret olan meratib-i selaseyi muhafaza etmeyi kasd eder. +Zaruriyat – Mesalih-i din ve dünyanın kıyamı için zaruri olan makasıddır. +Bu makasıd milel-i salifenin hiç birinde heder olunmayıp ona riayet olunmuştur. +Bu makasıd fevt olunursa mesalih-i din ve dünya bir istikamet üzere cari olmaz. +Hayat fevt olursa ahirette de fevz ü necat bulunmaz. +Zaruriyat geçen haftaki makalemde arz ettiğim vechile usul-i hamsedir. +Haciyat – Matlub olan şeyin fevtiyle galib-i evkatta lahık olacak olan harec ve meşakkati ref’ ve tevsi’adan dolayı muhtacün-ileyh olan makasıddır: +Maraz ve sefer sebebiyle lahık olan ruhsatlar ibaha-i sayd tayyibat ile temettu’ icareler şirketler sagır ve sagırenin tezvicinde veliyi taslit ve emsali makasıd-ı haciyyedendir. +Tahsiniyat – Ahsen-i menahice riayetten dolayı muhtac-ı rub adab-ı ekl adab-ı şürb israf ve tebzirden tevakkı esna-yı harbde nisa’ sıbyan ve rehabini katilden men’ ve emsali makasıd-ı tahsiniyye ve kemaliyyedendir. +Tahsiniyatın kuvveti haciyat ve zaruriyatı ihlal etmez. +Fakat zaruriyyat ve haciyat ahsen-i menahic üzere icra olunmaz. +Meratib-i selasenin mükemmilatı vardır. +Mesela men’-i riba kalil-i hamr-i şürb şeair-i dini salat-ı Cum’a ve cemaat gibi izhar sagırde küfüv ve mehr-i misl-i i’tibar namahreme nazar mendubat-ı taharat ve saire ... +mükemmilattır. +Mükemmilatı işlememekle maksud fevt olmaz. +Mükemmilat tetmim ve tekmil içindir mükemmilat hikmet-i asliyyeyi ihlal etmez. +Fakat hüsnünü artırır. +Meratib-i selasenin her biri daha kavi olana nisbetle mükemmil i’tibar olunur. +Haciyat zaruriyyatın kemaliyyat haciyatın mükemmilidir. +Zaruriyyatı muhafaza için haciyatı muhafaza haciyatı muhafaza için tahsinatı muhafaza lazım gelir çünkü her mertebe ma-fevkine hadimdir. +Ma-dun muhtel olur ise ma-fevk de min-cihetin muhtel olur. +Ma-dunu Ma-dun ma-fevkin korusudur. +Buna mebni ma-dunu terke müsaade olunmuyor. +Tekalif-i şeriat hakkında meşru’un-lehinin gayrisini kasd eden kimse şeriati nakz etmiş olur: +Mükellefin a’mal ile mükellef olması ancak emr ve nehiydeki şariin kasdı cihetindendir. +Şari’ ya mükellefe bir fiili emr eder ya mükellefi bir fiilden nehy eder. +Veya mükellefi bir fiilde muhayyer kılar. +Şariin emirde nehiyde tahyir ve ta’bir-i ahar ile cevazda bir kasdı vardır. +Şari’ bir şey emr etmekle bir maslahatın hıfz olunmasını talep eder: +Mesela iman salat savm zekat hac gibi usul-i ibadatı emr etmekle hıfz-ı din maslahatını; muamelatı emr etmekle hıfz-ı nesil hıfz-ı mal hıfz-ı nefs hıfz-ı akıl maslahatlarını talep eder. +Şari’ bir şeyi nehy etmekle bir mefsedetin ref’ini bu miyanda yine bir maslahatın celbini talep eder. +Mesela zinayı nehy etmekle tazyi’-i neseb ve israf-ı ma’ mefsedetlerinin ref’ini ve bu miyanda hıfz-ı neseb maslahatını; katli nehy etmekle hıfz-ı nefs maslahatını; sirkat ve gasbı nehy etmekle hıfz-ı mal maslahatını .. +talep eder. +hadis-i şerifi mucebince şeriat-i celilemiz zarar ve mefsedeti nefy edince maslahattan ibaret olan nef’i isbat etmiş oluyor. +Mefsedet maslahatın nakizidir. +Muharrir-i muhterem emir ve nehiyde şariin bir maksadı olduğunu ve emir ve nehyin mucebi olan vücub ve hürmetin ahkam-ı şeriatten olduğunu kaffe-i ulema-i İslam ile beraber kabul ettiği cihetle burada emir ve nehiydeki maslahat tavtie için zikr olunmuştur. +Tahyirdeki ve eseri olan mübah caizdeki maksada gelince; mübah ile bir maksat vardır. +Mübah ile matluba takavvi kast olunur. +Şeriatte matlub ya evamir veya nevahidir. +Evamirin fiili nevahinin terki matlubdur. +Mübah matlub değildir. +Fakat matluba takavvi kast olunur. +Evvelki makalemde beyan ettiğim vechile mübah mübah olması haysiyetten matlub değildir. +Mübah vesile olması i’tibariyle bazen terki matlub bazen fiili matlub olur. +Mübah hiçbir şeye vesile olmaz ise matlub olmaz. +Mübahın mukaddematı şurutu ve levahıkı vardır. +Mesela ekl mübahtır. +Bunun mukaddimat ve şurut ve levahıkı vardır. +Bunlara riayet elzemdir. +Riayet olunur ise ekl mübah olur. +Yoksa ekl mübah olmaz. +Mübahı ahkam-ı saire cezb eder. +Vakıa ibaha vücub ve hürmet gibi alet-ta’yin haricde mevcud değildir bi-hususihi ne fiili ne terki maksud değildir. +Ancak hısal kefaret gibi hangisi işlerse işte o kasd-ı şari’dir. +Mübah zaruriyata haciyata tahsiniyata hadim olmakla matlub olur. +Mesela me’kulat meşrubat melbusat ve saire nefsinde mübahtır. +Fakat asl-ı zaruriye yani ikame-i hayata hadimdir ve hayata hadim olmak i’tibariyle matlubdur. +Burada mübahtan maksat ikame-i hayat denilen asıl matlubu takviyedir. +Keza caiz olan talak şikak hudud-ı ilahiyyeyi adem-i [Ahmed İbn Hanbel Keza caiz olan teaddüd-i zevcat tezayüd-i nesil gibi bir asl-ı matluba hadimdir. +Keza tayyibat ile temettu’ ve sayd mübah olduğu halde makasıd-ı haciyyeyi takviye ediyor. +Keza lehv ü lu’b ve atalette bir mahzur bulunmaz veya onlardan bir mahzur lazım gelmezse lehv lu’b atalet caiz olur. +Şu kadar ki yine mezmumdur mekruhtur. +Zira kendisine faide-i dünyeviyye ve uhreviyye terettüp etmediği halde vakit geçirilmiş olur. +lunmaz ise bir fiil caiz olsa bile yine abes olur mezmum olur. +Şu kadar ki zevcesiyle lu’b mübahtır asl-ı zaruri olan hıfz-ı nesle hadimdir. +Ok ile lu’b at ile lu’b caizdir asl-ı matlub olan cihada hadimdir. +Keza bahçelerde tenezzüh ve emsali mübahtır. +Fakat işini gücünü bırakarak daima böyle harekatta bulunan bir kimse kıllet-i akla nisbet olunur. +Fiili mekruh olur. +Görülüyor ki emir ve nehiy vücub ve hürmet zaruri haci tahsini olan makasıdı hıfz ediyor. +İbaha cevaz bu makasıdı takviye ediyor makasıda hadim oluyor. +Artık şeriat-i celile ancak mesalih-i ibad için Cenab-ı Hak tarafından vaz’ olunmuştur. +Vücubda hürmette cevazda maslahat vardır. +Şeriat-i celile Cenab-ı Hak tarafından mesalih-i ibada musıl olmak üzere vaz’ olunmuş zahir ve vazıh bir yoldur. +Yoksa yalnız “Muhafaza-i nizam ve intizam maksadıyla vaz’ ve te’sis olunmuş bir kanun” değildir. +Şurasını da arz edeyim ki muharrir-i muhterem vazı ʼ -ı şeriati zikr etmeksizin “Vaz’ ve te’sis olunmuş” diyor da kariini şüpheye duçar ediyor: +Vazı ʼ -ı şeriat kimdir? +Allah mı? +Ehl-i edyana göre vazı ʼ -ı şeriat Allahu zü’l-celaldir enbiya şeriati tebliğ ile me’murdurlar. +Şüphe yok ki muharrir-i muhteremin de maksadı böyledir. +Ancak maksadı icaz olsa gerektir. +Bu babda ki mütalaatımız daha devam edecektir. +USUL-I TERBIYEDE ARAMALIDIR. +Ulum-ı ictimaiyye esas prensiplerini usul-i terbiyyeden alır. +Milletlerin tecelliyat-ı ictimaiyyeleri tarz-ı terbiyelerinin bir neticesidir. +Mücadele-i hayatta muvaffak olan kavimlerin tefevvuk sebeplerini araştırırken; bu hakıkati derpiş ederek; ta’lim ve terbiyede ta’kıb ettikleri usulleri nazar-ı i’tibara almak Her millet; ta’kıb edilen usul-i terbiyyeye nazaran; ya teali eder veya inhitata düşer. +Garplıların yükselmesi bizim sukut etmemiz o mes’ud diyarlarda ta’kıb edilen usul-i terbiyye ile şarkta tatbik olunan tarz arasındaki farktan ileri geldiğini inkar etmek mümkün müdür? +Bu iki tarz-ı terbiyenin netayicini anlamak için derin ve medid tetebbua ihtiyaç yoktur. +Tahsil-i taliyi ikmal eden bir ceklerine dair irad edilecek tek bir sual bu farkın anlaşılmasına pek iyi bir vesile olabilir. +olan mesalik-i hürreyi birer birer sayarken İslam gencinin ağzından vesayet altında yaşanacak mesleklerin isimleri hayatın her türlü sadematına göğüs germek suretiyle ve sırf kendi gayret ve azmiyle iktisab-ı servet etmek planlarını düşünürken bir mektebe kabul ettirecek hami aramakla meşgul olur. +Çünkü İngiliz aile ve mekteplerinde tatbik edilen usul şahsına i’timat eder sademat-ı hayatla pençeleşmeden yılmaz belki de zevk alır azimkar ve metin insanlar yetiştirdiği halde bizde ta’kib edilen tarz başkalarının muavenetine müftekır korkak azim ve teşebbüsten mahrum vesayet altında yaşamaya mail ferdler yetiştirir! +Mektep işleriyle yakından temasım olduğu cihetle her sene tahsil-i taliyi ikmal eden gençlere hangi mesleğe intisab edeceklerini sormak mu’tadımdır. +Şimdiye kadar bu gençlerden mesalik-i hürreden birini tercih eden tek bir ferd görmek nasib olmadı. +Hepsinin yegane emeli bir me’muriyete girebilmekten ibaret! +En zeki ve müstaid gençlerinin devair-i devletten birine kapılanmayı veya me’mur yetiştiren mekatib-i aliyyeden birine girmeyi gaye-i emel ittihaz etmeleri bir memleketin hayat-ı iktisadisi için ne müdhiş bir darbedir!. +Bizde san’at ve ticarete intisab edenler her sene sınıftan dönen ve nihayet mektepten ihraç edilen tenbel noksan zekalı gençler ile me’mur yetiştiren mekteplerden hiç birine girmeye muvaffak olamayan acizler miyanında görülmektedir. +me’muriyete namzet olduklarını düşünerek kendilerini dünyanın en bahtiyarı addediyor mesalik-i hürreden birine intisabı en büyük bir zül sayıyorlar. +Bunlar için me’muriyet namzetliğinden mahrumiyet gaye-i emelin inhidamı demektir... +Çünkü mesalik-i hürreden birine intisabla te’min-i maişet edebilmek kendilerince bir emr-i muhaldir. +Aile ve mekteplerde verilen terbiye ile bu bedbaht gençlerde serbest mesleklerde muvaffakiyeti te’min eden teşebbüs-i şahsi azim ve sebat i’timad-ı nefs gibi meziyetler tevlid edilememiştir. +ne giremeyeceğine kani’ olduğu gün mahv olmuş demektir. +Çünkü sa’y-i şahsisi ile te’min-i maişet edebileceğine; mümkün değil; ihtimal veremez!... +Pek çok köylü çocukları biliyorum ki; mektepten çıktıktan sonra; aldıkları terbiyenin neticesi olarak pederlerinin köyüne tarlasına hatta şahsına nazar-ı nefretle bakmaktan kendilerini alamıyorlar. +Ali tahsili şöyle dursun i’dadi veya rüşdi mekteplerini kendisi için büyük bir tenezzül sayıyor iki yüz kuruş maaşla bir kaleme girebilmek sevdasıyla ötede beride sürünmekten binlerce el etek öpmekten zevk alıyor! +Çünkü mektepte gördükleri tahsil aldıkları terbiye onları çiftçilik hayatından nefret ettirmiştir!... +Müterakkı garp ile mütedenni şark arasındaki derin boşluk her iki kıt’adaki teşekkülat-ı ictimaiyyenin bir neticesidir. +Garpta her ferd başlı başına bir “insan”dır. +Herkes kendi mukadderatına hakim olduğu kanaatiyle büyümüştür. +Ailesinden dostlarından hükumetinden mensub olduğu hey’et-i ictimaiyyeden bir muavenet beklemez. +Her hususta yalnız şahsına güvenir. +Her şeyde ancak teşebbüs ve sa’y-i zatisi ile te’min-i muvaffakiyyet eder. +Hayatın müşkilatı karşısında ve usanmaz pratik bir adam yapmıştır. +Halbuki bir şarklı hiçbir vakit teşebbüs ve sa’y-i zatisine tır. +Ailesinin dostlarının hükumetinin muavenet ve himayeleri olmadıkça yaşayabileceğine te’min-i muvaffakiyyet edeceğine ihtimal veremez. +Yirmi yaşına kadar ailesinin muavenetine müftekır olan genç ondan sonra da hükumet me’muriyetine göz diker. +Ufak ve ehemmiyetsiz bir me’muriyet elde edebilmek maksadıyla nezaret nezaret dolaşır. +Bir teveccüh-name almak için yüz sürülmedik etek çalınmadık kapı kalmaz!. +Bir şarklı müddet-i hayatınca; her vakit vesayet ve himayete arz-ı iftikar eder. +Hükumet ve hey’et-i akıl erdiremez! +Şark ile garp arasındaki boşluğu doldurmak ta’bir-i diğerle milletimize bir şah-rah-ı teali açmak için şimdiye kadar ta’kıb ve tatbik edilen usul-i terbiyyeyi değiştirmekten başka çare yoktur. +Fakat usul-i terbiyyeyi değiştirmek bir inkilab-ı üssü’l-esas aile teşkilatıdır! +Aile teşkilatı o suretle olmalıdır ki efradından her biri yalnız kendi nefsinde arasın!.. +Muhit-i millimizde hüküm süren ye’s ve kederin menşei de acaba aile ve muhit-i ictimainin tarz-ı teşekkülü ile alakadar değil midir? +Şark hakıkı ye’s ve kederin feciadar bir meşheridir. +Şiirlerimizde musikımizde hatta eğlencelerimizde gizli ve paslı bir ye’sin izlerini hissetmemek mümkün değildir. +Edebiyatımız dura-dur bir matemin hüzn-engiz sanihalarıyla dolmuştur. +Şairlerimiz hayatın acılığından hazin hazin ne kadar şikayet etmişlerse musikı-şinaslarımız da bestelerine o nisbette gam-agin bir ahenk vermişlerdir. +Muhit-i ictimaimizi tasvir Bizim diyarda her şey güler iken ağlar Mısraı hakıkate ne kadar mutabıktır!... +Dünyadan nefret hayattan şikayet etmek için hayatın müdhiş sadmelerine uğramak icab eder. +Halbuki zamanın bi-eman sadmeleri ancak sa’y teşebbüs ve azm ü sebattan mahrum olan ferdleri sarsar. +Tevekkül-i mutlak –ki hakim olduğu vücudları derin bir uyuşukluğa sürükler– insanı hayattan usandıracak en büyük bir sebeptir. +Biz eğer yaşamak istiyorsak başka bir aleme girmeye mecburuz. +Yeni bir aleme girmek için de tarz-ı terbiyyemizi şu çürük ve atıl teşkilat-ı ictimaiyyemizi esasından değiştirmekten başka çare yoktur. +Hayat ve istikbalini ailesinden hükumetten bekleyen teşebbüs-i şahsi ve azim ve iradeden mahrum bir nesil ile istikbal kurtarılamaz. +Hayatını yalnız kendi sa’y ü gayretinden bekleyecek atiye ümidli ve ferli nazarlarla bakacak dinç ve azimkar bir nesle muhtacız. +Nesl-i müstakbele vereceğimiz terbiyede yalnız ferd düşünülür onda; her türlü ahval ve ihtimalata nazaran; muvaffakiyeti te’min edecek meleke ve kabiliyetler tenmiye edilirse böyle bir nesil yetiştirilmiş olur. +Şimali Amerikan ve İngiltere’de ta’kıb edilen terbiye usullerinin tedkıki bizim için ne kadar faydalıdır! +Bizde yirmi yaşına giren bir genç hala çocuk addolunur. +Ebeveyni kendisine çocuk nazarıyla bakar. +Muhit-i ictimaide de aynı nazarlarla istikbal olunur. +Hakıkat-i halde de bu genç vesayete muhtaçtır. +Kendilerini on üç yaşındaki bir İngiliz çocuğu kadar hüsn-i idareye muvaffak olamayan yirmilik gençlerimizin az olduklarını iddia edersek fazla nikbinlik etmiş oluruz. +muamelesi eder onları; ana ve babanın muavenetleri olmaksızın; mücadele-i hayatla ülfet ettirirler. +Çocukları istikbal için yetiştirmek istikbalin gayr-ı melhuz sadematına karşı mukavemet edebilecek surette fikren bedenen zinde gençler hazırlamak İngilizlerin en birinci düsturudur. +Ana kucağından i’tibaren bu şerait dahilinde büyüyen bir İngiliz genci te’min-i istikbal için hiçbir zaman ailesinin muavenetine arz-ı iftikar etmez. +Avrupa’nın garb-ı şimalisinden kalkarak; yalnız başına; Asya’nın öbür ucuna Afrika’nın cenubuna Avusturya ve Amerika’nın uzak mıntıkalarına koşan İngiliz gençlerinin saik ve sırr-ı muvaffakiyetlerini kendilerine verilen ruh-ı terbiyyede aramalıdır. +MÜREYSI’ VAK’ASI: +Mekke ile Medine arasında ve Kudeyd denilen köyün yakınlarında Müreysi’ isminde bir su vardı. +Bu suyun başında Beni’l-Mustalik isminde bir Arap kabilesi oturur ve Haris bin Dırar adlı bir şeyhin emri altında bulunurdu. +Haris bin Dırar Müslümanlığın ilerlemesini ve müslümanların kuvvet bulmasını çekemiyordu. +Öteden beriden adam toplamak ve kabilesini çoğalttıktan sonra Medine üzerine saldırmak istiyordu. +Resulullah sallallahu aleyhi ve sellem Efendimiz Haris’in muharebe fikrinde bulunduğunu haber alınca tahkıkat yapmak ve doğru ma’lumat getirmek üzere ashabından Büreyde bin el-Husayb hazretlerini me’mur etti. +Büreyde tahkıkatını kolayca yapmak ve ma’lumat alıncaya kadar heriflerin elinden canını kurtarmak için te’villi söz söylemeye müsaade istedi. +Peygamberimiz Efendimiz de bu hususta ona izin verdi. +Peygamber yalan söylemeye izin verir mi? +diye taaccüb etme de hikayeyi dinle! +Büreyde Müreysi’ suyuna gidip bir kalabalık toplanmış olduğunu gördü. +Sonra kabile şeyhi ile görüşüp: +– Sizin Muhammed’le ashabı üzerine yürüyeceğinizi işittim. +Duyduğum doğru ise ben de adamlarımı alıp geleyim de birlikte gidelim ve müslümanları tamamıyla mahv edelim dedi. +Haris beklemediği taraftan bir yardımcı çıktığını görünce sevindi. +– Evet. +Müslümanları mahv etmek için toplandık. +Sen de beraber gelirsen daha iyi olur. +Fakat çabuk davranmalısın ki bir ayak evvel yürüyelim.. +Cevabını verdi Büreyde: +– Peki. +Gideyim kabilemi alıp getireyim. +Diyerek oradan çekildi ve Medine’ye gelip gördüklerini işittiklerini Resulullah hazretlerine anlattı: +Te’villi sözün ne olduğunu anladın değil mi? +Yalan söylemek pek fena bir şeydir. +Lakin ucunda din söylenilmesinde beis yoktur. +Mesela bir muharebe esnasında düşmanın kuvvetini anlamak nıp ma’lumat alabilmek maksadıyla: +– Ben de sizdenim diyebilir. +Bunu demesinden dolayı da günaha girmiş değil sevab kazanmış olur. +Vakıa bir müslümanın ben de Bulgar’ım ben de Rum’um! +demesi yalandır. +Fakat onların fikrine ve niyetine vakıf olup dindaşlarına hizmet edeceği cihetle faydalı bir yalandır. +Bu gibi sözlere “düruğ-ı maslahat-amiz” yani iş bitiren yalan derler ki “rast-ı fitne-engiz” yani fitne çıkaran doğrudan iyidir. +Nitekim Büreyde hazretleri de böyle yapmış ve kendisini müşrik gibi gösterip öğreneceğini öğrendikten sonra dönüp Peygamber’e ma’lumat getirmişti. +Büreyde bin el-Husayb ismi bellenecek ve hürmetle yad edilecek kimselerdendir. +Çünkü: +Bugün selamladığın İslam bayrağını ilk taşıyan yani Müslümanlığın ilk sancakdarı olan zat-ı şerifdir. +Peygamber Efendimiz Mekke’den Medine’ye hicret ederken kendisini tutup Mekke müşriklerine teslim eylemek fikriyle birçokları yola çıkmışlardı. +Onlardan biri de Büreyde bin el-Husayb idi ki Resulullah’ı tutup bağlamak ve Mekke’ye götürüp müşriklere satmak istiyordu. +Başında da epeyce bir kalabalık vardı. +Müreysi’ muharebesinden dört sene kadar evvel yine Müreysi’ suyu civarında Resulullah Hazretleri’ne rast geldi. +Fakat tutup bağlamak istediği Peygember’in güzel yüzüyle tatlı sözüne kendisi bağlandı. +Can u gönülden müslüman olduğu gibi başından sarığını çözdü elindeki mızrağın ucuna bağlayıp bir sancak yaptı. +Resulullahın maiyyetinde yürüyüp Kuba köyüne kadar sancakdarlık vazifesini ifa etti. +Sonra yurduna gidip Uhud muharebesini müteakib Medine’ye geldi artık Peygamber’in yanından ayrılmadı. +Bütün muharebelerde beraber bulundu. +Yazı yazmasını da bildiği cihetle Müslümanlığa hem kılıcıyla hem kalemiyle hizmet etti. +Sonra gaza için Horasan’a gidip sene-i hicriyyesinde Merv beldesinde vefat eyledi. +Radıyallahu anh. +Büreyde’nin getirdiği haber üzerine Resulullah Efendimiz cihad i’lan etti. +Müslümanlardan silahını kapanlar koşup geldiler. +Hicretin beşinci senesi Şaban’ının ikinci günü olan bu orduda birçok da münafık bulunuyordu. +Bunlar dini bütün müslüman olmadıklarından Allah rızası için değil çapul etmek için muharebeye gidiyorlardı. +Yolda bir herif yakalandı ki Haris bin Dırar tarafından gönderilmiş casus idi. +Bundan düşmana dair ma’lumat almak kabul etmedi. +Binaenaleyh Hazret-i Ömer’in kılıcıyla kellesi uçuruldu canı cehenneme yollandı. +Bugünkü ordularda da casusun göreceği ceza bundan başka bir şey değildi. +Yalnız şu kadar fark var ki: +Beni’l-Mustalik’in casusu müslüman olsa ve müslümanlar arasına girseydi ölümden kurtulacaktı. +Halbuki bugün Avrupa ordularında yakalanan bir casus o hükumetin dinini değil tabiiyyetini bile kabul etse yine i’damdan halas olamaz. +Casusun öldürüldüğünü Beni’l-Mustalik işitince içlerine korku düştü. +Derinti olarak etraftan gelip toplananlar birer birer savuştu. +Kabile halkı da ne yapacağız? +diye düşünmeye başladı. +Müreysi’ suyundan hayvan suladıkları bir sırada müslüman ordusu karşılarına çıkıverdi. +Resulullah Efendimiz “La hazret-i Ömer’e nida ettirdi. +Müşrikler Allah’ın birliğini kabul eylemedikleri gibi Peygamber’in ordusuna ve müslümanların üzerine ok atmaya kalkıştılar. +Resulullah Hazretleri ashabına: +Hücum! +emrini verdi. +Düşman bu kahramanca hücuma dayanamadı. +İçlerinden on tanesi yere serilince üst tarafı bozuldu yedi yüz kadarı esir oldu hayvanlarından beş bin koyun ile on bin deve de ganimet olarak alındı. +Gitmek harb etmek ve oturup dinlendikten sonra dönmek müddetleri dahil olduğu halde yirmi sekiz gün süren bu harb esnasında bazı acaib haller zuhur etmişti. +Hatta bundan dolayı Müreysi’ muharebesine Gazvetü’l-Eacib derler. +Bu acaib hallerin birisi hatta en ehemmiyetlisi ashabın muhaciri ve ensarisi yani müslümanların Mekkelisi ile Medinelisi arasında kavga çıkması ve bu kavganın da kavmiyet mes’elesi rengini alması idi. +Sebilürre ş ad’ a “Müslümanlık Mani’-i Tefrikadır” unvanıyla yazdığım o mes’eleyi inşaallah gelecek hafta tekrarlayacağım ve daha açık söylemeye çalışacağım. +MERHUM FAIK REŞAD BEY Zevi’l-hayat için aramın ihtimali mi var? +Bu kainat nedir? +İzdihamlı bir ma’ber. +Bu ma’berin üzerinden peyapey akmadadır Kenare-i adem-abada doğru seyl-i beşer Misafirin-i hayatı çekip çekip alıyor; Nedir bu cazibesinden kaçılmayan makber! +Cihan cihan olalı iltikam edip duruyor Cihaniyan-ı vücudu o doymayan ejder. +[silik] lokması ehl-i maarif olmadadır; O cümleden biri işte Reşad-ı fazıl-ter. +Müverrih-i edebiyyat münşi-i nihrir; Edib-i muktedir ü şair-i sühan-perver. +Haluk ehl-i dil ü pür-kemal-i mahviyyet Natuk nükte-sera cami’-i laal-i iber. +Vatanda ma’rifete en kıdemli bir hadim Makali millet için bir mürebbi-i ekber Yazık ki eyledi azm-i tarik-ı dar-ı diğer Makam-ı fazlını hakka ki boş koyup gitti: +Yerinde kaldı onun bir huluvv-i gam-perver! +Huzur-ı mağfiretinde Huda-yı rahmanın Şefi’-i ekremi olsun Cenab-ı Peygamber. +Çehar-yar-ı güzin himmetiyle tarihi: +Behişte kıldı bu yıl bak Reşad Bey de sefer. +Fudala ve müverrihin-i Osmaniyyeden camiu’l-kemalat bir zat-ı maarif-simat olup sahib-i tefsir Şeyh Hüsameddin Ali-i Bitlisi hazretlerinin mahdum-ı fazail-mevsumudur. +Tahsilini peder-i alileriyle zamanı efazılından ikmalden sonra kiraren olunan daavata icabetle bir müddet İran’da hükümran olan Uzun Hasan ahlafının hizmet-i divaniyyelerinde bulundu. +Ba’dehu zuhur eden Devlet-i Safeviyye’nin bidayetlerinde hanedan-ı Al-i Osman hizmetini bit-tercih İstanbul’a gelerek Sultan Bayezid-i Sani’nin in’am ve iltifat-ı kadr-danilerine mazhar olduğu gibi sultan-ı müşarun-ileyhin re tarih-i Osmaniyi te’lif eyleyip bit-takdim mazhar-ı takdir ve tekrim oldu ve tebeddül-i saltanattan sonra halife-i ehl-i takdir ve tevkıre nail olup Kürdistan ve havalisinin fütuhatı esnasında re’y ve kaleminden istifade olunmak dolayısıyla da kendilerinden siyaseten çok istifadeler olundu ve İstanbul’a avdetinden sonra ekser zamanını te’lif-i asara hasr eyledi. +tarihinde irtihal ederek Eyüb Sultan’da elyevm nam-ı fazılanelerine muzaf olan İdris Köşkü ve Çeşmesi denilen mahalde zevcesi Zeyneb Hatun’un bina-kerdesi bulunan mescid-i şerif haziresine defn edildi. +Peder-i ali-kadri Şeyh Hüsameddin hazretleriyle fazıl ibni fazıl olduğunu asar-ı adidesiyle isbat eyleyen mahdum-ı vala-güheri Defterdar Ebulfazl Muhammed Efendi’nin tercüme-i halleriyle asar-ı ilmiyyeleri ayrıca yazılacaktır. +Mevlana İdris-i Bitlisi’nin asar-ı fazılaneleri: +kerimeye dairdir. +Şisteri’nin Hakku’l-Yak ı n risalesinin şerhi olup bir nüshası Üsküdar’da Selimiye Kütüphanesi’nde vardır. +olunmuş ahlak ve siyasetten bahis Farisiyyü’l-ibare bir eser-i hakimane olup hatt-ı destiyle muharrer ve san’atkarane bir surette mücelled nüsha-i yeganesi Nur-ı Osmani Kütüphanesi’ndedir. +dim olunmuş Mir’atü’l-Cemal tarzında Farisiyyü’l-ibare bir eser-i siyasidir. +Bunun da bir nüshası Gekbuze Gebze’de Gazi Mustafa Paşa Kütüphanesi’nde mevcuttur. +nüshası Şehid Ali Paşa Kütüphanesi’nde olduğu gibi Sultan Mahmud-ı Evvel zamanı ulemasından Bitlisli Muhammed Salih Efendi tarafından tercüme olunan nüshası da Es’ad Efendi Kütüphanesi’ndedir. +sekizinci padişah olan Sultan Bayezid-i Sani nihayetine kadar sekiz padişahın ahval-i tarihiyyesinden bahis Farisiyyü’l-ibare bir tarih-i mu’teber olup tarihinde hatt-ı destiyle muharrer bulunan nüsha-i asliyye ile mahdumu Ebülfazl Muhammed Efendi tarafından yazılan zeyli Es’ad Efendi Kütüphanesi’nde mevcud olduğu gibi senesinde Vanlı Abdülbakı Sa’di Efendi tarafından yapılan tercümesi de Bahçekapısı’nda Hamidiye Kütüphanesi’ndedir. +Sa’di Efendi şuaradan ve me’murin-i Maliyye’den bir zat olup Hotin’de Şıkk-ı Sani Defterdarı olmuş idi. +Ebyatından: +Rub’-ı meskunda olan dude-i cem’-i isyan Bir yere gelse ruh-ı rahmete bir hal olmaz Biraderi Dürri Ahmed Efendi de sahib-i divan şuaradan ve me’murin-i Maliyye’den idi. +tarihinde vefat ederek Şeyh Vefa mezaristanına defn edildi. +Bir aralık sefaret tarikıyle nüshası Enderun-ı Hümayun’da Revan Odası Kütüphanesi’nde vardır. +muktedir olduğuna görülmekte olan asar-ı şi’riyyesi şahiddir yanak; : +yanaktaki ben. +ki Koca Mustafa Paşa Cami’-i Şerifi’nin başkapı tarih-i manzumu bu cümledendir. +Sanayi’-i Nefise-i İslamiyye’nin bir şu’be-i mühimmesi olan san’at-ı hatta da vakıf olup sülüs nesih ta’likde mahir Tercüme-i Hayatü’l-Hayavan Yavuz Sultan Selim Han’ın emriyle lisan-ı Farisi’ye nakl olunan tercümesidir ki hatt-ı destiyle muharrer olan nüsha Revan Odası Kütüphanesi’ndedir. +harrer olup bir nüshası Revan Odası Kütüphanesi’nde mevcuddur. +sal bir icazetname olup üslub-ı ali üzere muharrerdir. +Revan Odası’nda vardır. +him bir eser-i edebi ve siyasidir. +Hatt-ı destiyle muharrer nüshası Halis Efendi Kütüphanesi’ndedir. +Mehmed Tahir mel bir hey’et-i ilmiyye mevcuddur. +Bu hey’et-i muhtereme neşr-i din-i mübin hususunda göstermekte bulunduğu ciddiyet ve intizam ile İngilizlerin nazar-ı dikkatlerini celbe muvaffak olmuştur. +hammediyye hakkında uzun uzadıya beyan-ı mütalaat etmeye başladılar. +Times’den tutunuz en küçük gazetelere risalelere varıncaya kadar hemen hepsinde Müslümanlık hakkında makaleler görülüyor. +Bundan başka mühim mühim eserler risaleler de intişar ediyor. +Hatta kiliselerde konferans salonlarında kulüplerde bile Kur’an -ı Celil mevzu’-ı bahs olmaya başladı. +Bu İslam için öyle saadet-mend bir hadise-i uzmadır ki bütün alem-i İslam’ı meserretlere gark edecek şa’şaa-i İslam’ı bütün cihana aks ettirecektir. +Londra afakında tulu’ etmeye başlayan nur-ı İslam’ın Britanya adalarına saçmakta olduğu lemeat-ı feyz-bahşa hakkında Devletü’l-Hilafet-i İslam kardeşlerime tebşiratta bulunmayı en mukaddes bir vazife addederim. +İnşaallah bu hususta müteaddid makalat neşr etmeyi va’d ediyorum. +Din-i İslam’ın riyyenin mesaisi Britanya adalarındaki bu harekat-ı diniyyenin üzerindeki te’siratı makalatımın mevzuunu teşkil edecektir. +Ma’lum olduğu üzere iki asırdan beri İngilizler çar-aktar-ı cihana bilhassa İslam memleketlerine misyonerler irsal etmekte tahtlarında muntazam bir İslam hey’et-i neşriyyesini müşahede ediyorlar. +Vakıa İngiltere’de nur-ı İslamiyyet’in lemeatı yeni bir şey değildir. +Yirmi otuz seneden beri başlayan bir harekettir. +Fakat her nedense bir zamanlar duçar-ı küsuf olan bu nur-ı mübin bugün bütün şa’şaasıyla nümayan oldu ve alabildiğine neşr-i füyuzat edip durmaktadır. +Bundan yirmi beş otuz sene mukaddem hukukıyyundan ve ilm-i hey’et ile tabakatü’l-arz mütehassısininden Mister William Henry Quilliam namında bir İngiliz şeref-i İslam ile müşerref olmuş idi. +Bu zat-ı muhteremin din-i Hakka etmiş olduğu hidemat vücuda getirmiş olduğu asar-ı müteaddide kendisinin derece-i gayret-i İslamiyyesini irae eder. +Hemen Büyük Britanya’nın taht-ı idaresinde bulunan bütün memalik-i lerini ra’ye’l-ayn tetebbu’ etmiştir. +Abdullah Quilliam Efendi hiçbir vakit İslamların hukukunu müdafaadan onlara reva görülen haksızlıkları protesto etmekten hali kalmadı. +İngiliz hükumeti indinde parlamento vasıtasıyla daima İslamların hukukunu iltizam ederdi. +Bu zat-ı fazilet-mend Liverpool şehrinde bir de cami’-i şerif inşa etmiş ve birçok İngilizlerin Şimdi maa’l-mesar görüyoruz ki bugün Din-i İslam Londra’da şayan-ı hayret bir surette intişar ve tevessü’ etmektedir. +Şehr-i mezkurun gayet güzel ve nişimengah-ı ağniya bulunan Woking cihetinde elektrik ile tenvir ve kıymetdar halılarla tefriş edilmiş muhteşem bir cami’-i şerif bir de daire-i mahsusa inşa edilmiştir. +Her gün burada beş vakitte ezan-ı Muhammedi okunuyor müslümanlar namaz kılıyor. +Hind ulema-yı benamından Hoca Kemaleddin Efendi hazretlerinin taht-ı riyasetlerinde muntazam bir hey’et-i muktedire canibinden din-i İslam neşr olunuyor. +Bu hey’et-i muhteremenin a’zası hıristiyan misyoner hey’etlerine asla müşabih bulunmadığı cihetle munsıf İngilizlerin hüsn-i teveccühünü kazanmaya muvaffak olmuştur. +Bu hey’et-i İslamiyyeyi teşkil eden zevat-ı muhtereme birer gönüllü fedakar İslam mübeşşiridir. +Ortada maaş ve menfaat yoktur. +Bunları bu teşebbüs-i aliye sevk eden amil-i yegane ruh-ı Peygamber’i şad eden gayret-i diniyye aşk-ı tevhide nur-ı iman ile tenevvüre el-hasıl hak dine da’vet ve lardan beri İslam aleyhinde caygir olan su’-i tefehhümleri ve mugalatalı neşriyatı redd ve izale; diğer taraftan da Hıristiyanlığın hakıkaten pek zayıf ve binaenaleyh umumi bir din olamayacağını isbat ve irae etmekte büyük azim ve metanet gösteriyorlar. +İşte böyle huda-pesendane bir hizmetin ifasında cehd ü ikdam eden bu zat-ı muhtereme İngiltere’nin merakiz-i mühimmesinde konferanslarla nutuklarla din-i İslamın hakayıkını birer birer İngilizlere anlatıyorlar. +Bununla da iktifa etmeyerek bir de İngilizce elli altmış sahifelik şehri bir mecmua-i İslamiyye neşr ediyorlar. +Bu risale-i mevkute güzel İngiliz şivesiyle yazılıyor. +İslamiyet hakkında gayet vakıfane makalat neşr olunuyor. +Müslümanlığa aid birçok mesail hallediliyor. +Edyan-ı sairenin mensuh oldukları Cenab-ı Hakk’ın vahdeti berahin-i katıa muhtelefün-fih mesail dahi ahkam-ı Kur’aniyye üzere hallediliyor. +Bu hey’et-i muhtereme hıristiyanların öteden beri din-i celil-i İslam aleyhinde serd etmekte bulundukları i’tirazatı da ayrıca konferanslar vasıtasıyla reddediyor. +Mesela: +Kemaleddin Efendi hazretleri Cambridge Darülfünun’unda verdiği bir konferansta teaddüd-i zevcat mes’elesini mevzu’-ı bahs etmiştir. +Bu konferans adeta bir münazara şeklini almıştır. +Konferansta birçok profesörler ile erbab-ı Kemaleddin Efendi hazretleri Lise Kulübü’nde irad buyurdukları diğer bir konferansta Museviyet’te Nasraniyet’te ve İslamiyet’te kadının mevkiini mevzu’-ı bahs etmiş ve edyan-ı salifeye nisbetle din-i İslam ez-her cihet kadının mevki’-i ictimaisini daha sağlam esasata rabt ettiğini iffet-i nisvaniyyenin muhafazasını emniyet-i aileyi daha esaslı kuyud ile te’min ettiğini isbat etmiştir. +Kezalik Hoca Kemaleddin hazretleri teosofların merkez-i idarelerinde irad buyurduğu diğer bir konferansta Avrupa medeniyeti Hıristiyanlığın semeresi olmadığına belki onun bir aksü’l-ameli bulunduğuna dair beyanat-ı mühimmede bulunarak birçok Temmuz’da Paris’te in’ikad eden Beynelmilel Edyan Kongresi’ne suret-i mahsusada da’vet olunmuştu. +Müşarun-ileyhin mezkur kongrede kıraat ettiği nutuk o kadar mühim ve alimane idi ki kongre reisi ile Profesör Monite ve huzzardan birçokları din-i celil-i İslam’ı tahsinlerle alkışlamışlardır. +Bu esnada Profesör Monite İ slamlara Dair Vazifemi z sernamesiyle gayet i’tilafcu ve sitayişkarane bir nutuk kıraat etmiş tercüme olunarak bütün Hint müslümanlarına dağıtılmıştır. +Bu münasebetle müellif-i muhterem ihvan-ı müslimine diyor ki: +“Hıristiyanlığın iddia ettiği fevkattabia sıfatı gaib ve zail olmaya başlamıştır. +Akıl ve tabiata muvafık umum nev’-i beşere elverişli ameli bir din var ise o da ancak din-i da müslümanların yegane vazifeleri bu dinin hakayıkını dünyaya ve bilhassa İngiliz kavmine irae ve tebliğ etmekten fena ve kaba oldukları için büyük su’-i tefehhümlere sebebiyet vermiştir. +İmdi kelam-ı kadimi İngilizceye tercüme ve tefsir etmeliyiz.” Bu hey’et-i neşriyye a’zası hep sahib-i ilim ve fazilet zevat-ı kiramdan müteşekkildir. +Sir Seyyid Emir Ali Lord Headley Mister Parkinson Ali Hikmet Zahid Bey ve sair rical-i devlet ve siyasiyyun bu hey’ete bütün kuvvetleriyle müzaheret ediyorlar. +Hindistan Cem’iyet-i Umumiyye-i İslamiyyesi dahi Kemaleddin Efendi hazretlerinin taht-ı riyasetindeki hey’et-i neşriyyeye muavenet etmektedir. +Britanya adalarında nur-ı İslamı şa’aalandıran bu zat-ı muhterem Lahor İslamlarındandır. +Evvela Lahor’da Formen Kristçin Kollec’de The Forman Christian Gollege devam etmiş oradan dahi diploma ahz etmeye muvaffak olmuştur. +Lahor şehrinde adliye erkanından idi. +Bundan iki sene mukaddem İngiltere’ye geliyor. +Bir taraftan iman ve akıdece dalalette puyan olduklarını gördüğü İngilizleri din-i hakka da’vet ve irşada başlıyor; diğer taraftan din-i mübin-i ulum ve felsefe-i hazıranın bütün kavaid ve desatir-i müsbitesiyle tashih ve reddetmeye büyük bir azm-i dindarane ile gayret ediyor ve o vakitten beri Allah’ın tevfikıyle bu gayur zat yılmayarak fütur getirmeyerek büyük bir sebat ile fi sebilillah mücahedesinde devam ediyor. +Şimdi bu hey’et-i naşirenin mesaisi ne gibi semerat-ı müfideyi intac etmekte olduğu noktasına gelelim. +Bunu hakkıyla anlamak için İngilizlerin ahval-i ruhiyye ve vaz’iyet-i diniyyelerini iyi bilmek lazımdır. +Bu zeki ve ciddi kavmin Avrupa akvamı miyanında başlıca sıfat-ı mümeyyizesi hürriyet-i fikriyyeye temami-i riayet kanun ve nizama şiddetli mutavaattır. +Hürriyet-i fikriyye i’tikadı bu kavmi yekdiğerini nakz ve tekfir eden beş yüzü mütecaviz dini fırkalara ayırmıştır. +Bu fırkaların her biri yalnız kendisinin hakıkı Hıristiyanlık olup diğer fırkaların kaffesi dalalette bulunduğunu ahlakıyyun fırkaları vardır ki üç dört milyon nüfusu havidir. +Bunlar Hıristiyanlığı tamamen terk edip kendi kendilerine birer mezheb teşkil etmişlerdir. +Bir millet bu kadar fırak-ı diniyyeye taksim olunursa elbette izmihlale harabiyyete mahkumdur. +Fakat İngilizler fıtraten terbiyeten kanuna riayetkar bulundukları için bu kadar ihtilafat-ı diniyyeye rağmen yine müttehid yaşıyorlar. +vicdanı hür olan bu iklim ahalisine din-i hakkın neşri nur-ı edeceği netayic-i hasene ve meşkure aşikardır. +Bugün iki milyon bu kadar İngiliz muvahhidlerinin bin bu kadar kilise ve ibadethanelerin kapıları kürsüleri her müslim vaize küşade ve amadedir. +Herhangi İslam alimi vaizi isterse gitsin kürsi-i hitabete çıksın; dinini kitabını şeriatini anlatsın. +Herkes onu dinler vaazını muhabbetle karşılar. +Geçenlerde Londra’da muvahhidlerin pek müdebdeb olan o Begston Hal salonunda Lord Headley Mis Frayz Seyyid Emir Ali Hoca Kemaleddin Ali Hikmet Nahid Bey ve birçok eşraf-ı İslamiyye ile İngilizler bir ictima’ akd ederek binlerce müstemiin-i kiram nutuklar irad ediyorlardı. +Bu iki sene zarfında yüzden ziyade İngiliz hidayet-i Rabbaniyyeye mazhar olarak şeref-i İslam ile müşerref olmuştur. +Bundan ne kadar müteşekkir oluyorsak bu müddet zarfında binlerce ettikçe de o kadar mahzuz oluyoruz. +Demek oluyor ki İngiliz muvahhidleri er geç aguş-ı İslam’a dahil olmak şerefine nail olacakları muhakkak gibi görünüyor. +Ahlakıyyun The Ethical Society fırka-i mezhebiyyesine gelince bunlar eldeki Tevrat ile İncil kitaplarının birçok noktada ahlaka muzır ta’limatı havi bulundukları için bunları asla okumuyorlar. +Yalnız tenkıd ve red için ara sıra göz gezdirirler. +Sonra hıristiyanların Avrupalıların ahlak-ı umumiyyesini müşahede ettikçe Hıristiyanlıktan nefret ediyorlar. +Fuhşiyat müskirat kumarbazlık gibi seyyiatın Avrupa milletlerini harap ve perişan edeceği i’tikadında bulunuyorlar. +İşte bu gibi ahlakıyyun ile temasta bulunan dindar bir hey’et-i fazılanın bir cem’iyet-i İslamiyyenin ne büyük te’sirler hasıl edeceğini tasavvur etmeli! +Tabiidir ki bunlar ahlak-ı hamide-i Muhammediyyeyi görüp anladıkça din-i celil-i İslam’a dahil olmalarına hiçbir mani’ kalmaz. +Sonra İngilizlerin bir de akliyyun rationalists fırka-i diniyyesi vardır. +Bunlarca akıl Allah’ın insana bahş etmiş olduğu atayanın en büyüğüdür. +Din dahi Allah’ın bahş ettiği bir rahmet ve atıyyedir. +Binaenaleyh akıl dini tedkık edip onu muhakeme etmek salahiyetini haiz bulunması lazım gelir. +Din dahi aklı tenvir ve teşci’ etmekle beraber onu tamamıyla muhakemesinde serbest bırakmalıdır. +Halbuki kütüb-i mukaddese aklı tazyik ve tahkır ediyor. +Hıristiyanlık binlerce akıle kadınları büyücü diye katil hukemayı mülhid heretic diye i’dam etmiştir. +Bunlar Hıristiyanlığı en ziyade kan dökmek ve aklı esir etmekle itham ederler. +İşte hace-i fazıl bunlarla dahi temasta bulunuyor. +Neşr ettiği mecmua-i verdiğini isbat ediyor. +dayanamayacak elbet günün birinde nur-ı iman bunların kalplerini ziyadar edecektir. +Hasılı bugün Britanya adalarında büyük bir hareket-i diniyye ru-nümadır. +Bu harekat-ı İslamiyye gittikçe te’sirat-ı azime göstermektedir. +Bana öyle geliyor ki Cenab-ı Hak artık ümmet-i merhume-i Muhammediyyeyi mezalim ve tazyikattan kurtarmak kereminde bulunuyor. +İngiltere gibi bir devlet-i azime ve mütemeddine miyanında ayat ve mu’cizatı gösteriyor. +Halbuki İngiliz protestan misyonerleri bunun böyle olacağını pekala biliyorlar. +Hatta herkesten ziyade biliyorlar. +Bunun için azim telaşa düşmüşlerdir. +Hey’et-i naşire-i müslimenin onlara ilka ettiği dehşetler hakkında da inşaallah ayrıca bir makale yazacağım. +MÜSLÜMANLIĞI YERYÜZÜNDEN KALDIRMAK Doktor Hurgronje’in geçen nüshada münderiç konferansının ma-ba’didir Memalik-i İslamiyyede yaşayanlar pekala bilirler ki: +Geçen asrın nısf-ı ahirinde azim bir tağyir husule geldi. +Garp muhacimlerinin şarka dühulünü ta’kıb eden hayat-ı cedideye ların ihtiyacı kesb-i şiddet eyledi. +el-yevm mütenevvir müslümanlar terbiye-i İslamiyye-i kadime ile iktifa etmiyorlar; onlar yeni etibba yeni kimya istiyorlar. +lerinde içtimai dersler yeni lisanlar yeni fenler istemeye başladılar. +Bunları kendilerine takdim eden kimseye –din ile telvin edilerek takdim olunmadığı zaman– mübalat göstermiyorlar. +Öyle zamanlar geçti ki: +O devirlerde bir müslimin diğer müslim kardeşini tanıyabilmesi için binlerce muhtelif tarikler vardı. +Mesela: +Bir müslim diğerini ahlakından tarz-ı maişetinden tarz-ı telebbüsünden yiyip içmesinden fark edebilirdi; bunların hepsi de bir müslimi gayr-ı müslimden temyiz Lakin ta’lim ve terbiye-i efrenciyye ile bu mümeyyizatın hepsi yavaş yavaş zail olmaya başladı hatta akıde-i diniyyeden ma’ruf olan bakıyye ile bir müslimin din kardeşini ma’rifete kadir olabileceği yegane mümeyyiz-i vahidi de tehzib ve ta ʼ lim-i efrenciyye sayesinde pek yakın bir atide Evet ta’lim ve terbiye-i efrenciyye ile İslam’ın adat-ı kadimesinden pek çoğu zail olup gittiği gibi birçokları da hal-i hazırda zevale yüz tutmuştur; bakınız: +Garptan şarka girip de şarkta şüyu’ bulan kıyafet tarz-ı telebbüs günde beş defa edası vacib olan beş vakit namazın edasını müstahil bir hale getiriyor; binaenaleyh garbın tarz-ı telebbüsünü kabul eden bir şarklı müslüman sabahtan akşama kadar beş defa namaz kılmaya muktedir olamıyor. +O günde sekiz saat çalışmak mecburiyetindedir. +Belki yavaş yavaş hem sanaat-ı munzammadaki hal ve mevkiini muhafaza hem de Ramazan ayında gündüzleri oruç tutmaya da muktedir olamayacak bir raddeye gelecektir. +halde vacib olan bir takım şerayi’ ve ahkam idi. +Şimdi ise Mekke hacıları ile eimme-i mutasavvıfinden başka kimselerin kesb-i mümarese edemedikleri bir takım eşya idadına geçmiştir. +Yalnız bu hususta değil belki her şeyde bir durgunluk husule gelmiştir. +Bir vakitler İslam pek yüksek bir mevki’ tutarak onun ulüvv ve siyadeti ticareti de daire-i şümulüne almış idi. +Lakin yavaş yavaş onu bir takım müşkilat kumar sayılıyor; lakin malı tenmiye etmek de mukavele-i asliyyeden bir kısım olması i’tibariyle riba mümkün oluyor. +Memalik-i İslamiyye’nin her cihetine Avrupa efkarı pek gulguleli bir surette girdi lakin memalik-i İslamiyye’de Avrupa efkarı kendisi için bir merkez bulamadı. +İşte bunun ve terbiye-i efrenciyyeden ne kadar şey alsalar yine dinleri üzerinde sabit-kadem olurlar diye hüküm vermeye cesaret ediyorum. +Avrupa’daki büyük mekteplerin hepsinde müslüman talebesinden birçok kimseler görülüyor. +Bunlar o zümre-i mütenevvirandandır ki: +İslam’da tahaddüs eden en evvelki tagyirat bunlar vasıtasıyla olmuştur. +Bu gençler ehl-i ilimdirler ulum-ı garbiyyeyi bizim garp talebesine iyi bir nazire olacak kadar füruuyla beraber bellemişlerdir. +Bunlar hakıkı bir müslümandan matlub olan bütün feraizi ityan ve ikame etmiyorlar çünkü gerek tarz-ı telebbüsde gerek yaşamak yemek ve içmek hususunda onlar da bizim gibidir. +Lakin mecra-yı akılları daima İslam’dır. +Talebelerim arasında müslüman talebeleri var idi; yazmış oldukları mübaheselere muttali’ olduğum zaman daima görüyordum ki: +Onların mübaheselerinde diğer talebelerin yazdıklarından külliyen ayrı bir şekilde fikr-i İslamiye müzaheret var. +Belki de çok defalar müslüman talebesini mübaheselerinden anlardım. +Sonra görürsünüz ki: +Tenevvür etmiş olan müslümanların şeriat ve akıde-i kadimelerine karşı vaz’iyetleri asr-ı hazırda İsrailiyyin arasındaki mütenevvirlerin vaz’iyetinden başka bir şey değildir. +Müslümanlar arasında ne kadar yaşasanız tarih-i cedidinde süluk ettiği tarik üzere cari olacağı i’tikadı o derece ziyadeleşir. +Evet din-i İsrail üzerine vakı’ olan şiddetli tazyikler İslam’a karşı vuku ʼ bulmadı; din-i İsrail üzerine vakı’ olan şiddetli tazyikler dolayısıyla İsrailiyyun küre-i arzda bulunan ümmetler arasına dağıldıkları cihetle hayatlarını da kendi şeriatlerinden başka şerayi’ üzerine tatbik etmeye muztar kalmışlar idi. +Bunun gibi işte müslümanlar da; fetih ile içine girdikleri arazinin tevsiini arzu etmek sebebiyle; ferdin hayat-ı yevmiyyesi üzerine hakim olan bir kısm-ı mühimmi mucebiyle amele muztar oldukları hudut ve ahkam-ı müteaddideyi şeriatlerinden tenkıh etmeye muztar kalmışlardır. +Din-i İslam ile din-i Yehud arasında amik bir müşabehet vardır ki; bu her iki ümmetin tenevvür etmiş olanlarının Hak vazı ʼ -ı şeriatten başka bir şey değildir. +Hayat-ı insaniyyenin her kısmı şeriate muhtaçtır. +Bunun içindir ki şeriat dersi her iki dinde pek mühim bir amil oluyor. +Lakin mezkur dinlerde olan gaye-i hayali pek azim bir surette inhitata uğradı; bu suretle din mektep ve medrese duvarları arasında bulunanlara iktisar ederek din için ihtiyacat-ı fi’liyyeye bir alaka-i kaviyye kalmamaya başladı. +Din-i İsrail’de şeriati tefsir etmek hakkı yalnız hahamlara menut idi. +Harici olan bazı merasim-i diniyyenin maadasında ekser mütenevvirin-i Yehud’un dinlerinden olmak üzere yalnız akaid-i evveliyyeyi hıfz ile iktifa ettikleri görülüyor. +Amme-i ahaliye gelince: +Onlar dine akaid-i evveliyyeye birçok hurafat-ı kadime de izafe ediyorlar. +Aynıyla İslam’ın da din-i İsraili gibi olduğunu görürsünüz: +Mesela Kur’an’ı alıp da İslam’ın hin-i teessüsünden bu zamana kadar geçen on üç asır zarfında meydana gelen tagayyürü nazar-ı im’ana alınırsa bu hakıkat teslim edilir. +Tevellüd anlayabilmek için uzun müddet ta’lime muhtaç oluyor. +Şurası da hafi olmasın ki: +Müslümanların ekserisi Kur’an’ı muğlak bir kitap i’tibar ediyorlar. +Bir vakitler Kur’an alemde bir kuvve-i ıslahiyye idi onu her mü’min okuyabilirdi; bugün bür etmeyerek tecvid ile kıraat ediyorlar. +Hatta tecvid üzere okudukları kelimeler her gün esna-i tecvidde tasni’ etmeye çalıştıkları şeyler hakkında kendi aleyhlerine hüccet oluyor. +Yakın bir istikbalde şerayi’ ve müessesat-ı İslamiyye de tagayyürata uğrayacaktır. +Taklid-i mukaddesin: +“Amelsiz rine tedkık kaim olacaktır. +Dahası var: +Hal-i hazırda yetişen İslam gençleri şeriat-i –ayat-ı Kur’aniyye’nin tecvidiyle ciğerlerini it’ab ettikleri gibi– istemiyorlar. +Binaenaleyh yakın bir zaman sonra bu da müslümanlardan bir hizb-i kalil arasında iktisar edecektir. +Nasıl ki vakt-i hazırda Yahudilerin hali de bu merkezde idi. +Lakin adet-i kadimeyi terk şeriat-i kadimenin asr-ı hazırın liyyunun dinlerini terk ettikleri anlaşılmamalıdır; bu böyle olduğu gibi İslam’ın da –aynı sebeplerden dolayı– bir vakit sonra inhitat edeceği de anlaşılmaz. +Evet tenevvür etmiş olan müslümanlar arasında el-yevm müslümanlığa karşı pek az bir taassub görülüyor; lakin aba’ ve ecdadlarının dinine temessük ve onu ihtiyacat-ı asra tatbik etmek için kalplerinde pek kuvvetli bir temayül vardır. +Evet bugün tenevvür etmiş olan müslümanlar cihadı hatırlarına getirmiyorlar; lakin onlar nazarlarını sulh ve müsalemetin tezayüdüne alem-i İslam’ın her tarafında başlayan sada-yı ma’rifeti tevsi’ etmeye çevirmişlerdir. +Burada bir şey daha vardır: +İsrailiyyunun tabaka-i münevveresi gibi müslümanların tabaka-i münevveresi de kendisini din kardeşine rabt eden rabıta-i ruhiyyeyi fark ediyor da bu rabıtayı kat’ etmek istemiyor. +Evet müslümanlardan bir ekseriyet-i azime –bilhassa Avrupa nüfuzunun hafif bir surette devam ettiği yerlerde– beş yüz sene evvel ne halde da da bir hizb-i kalil vardır ki: +Onların daima mümarese ettikleri asr-ı hazır hayatı ile tesadüm etmemiş olan şeriattir. +Taklid-i mukaddesi daima tagayyür etmekte? +olan ihtiyacat-ı muhite tatbik etmek din-i İsrail’de pek açık bir surette görülmektedir. +Lakin her iki dinin neşv ü nemasındaki müşabehet insanı din-i İsrail’de vukua gelen şeylerin bizzat İslam’da da vuku ʼ bulacağına haml ediyor. +dir; çünkü böyle bir inhitatı men’ edecek bir takım avamil-i hariciyye vardır. +İslam kavidir zayıf düşmez. +Bilhassa münazaat-ı dahiliyyenin az olduğu zamanlarda! +Bir de İslamiyet vesenilerden Nasraniyet’ten ziyade tabi’ler buluyor; veseniler İslamiyet’e Nasraniyet’ten daha ziyade ısındıkları için İslam onlardan pek çok efrad kazanıyor. +Zira müslüman olmak için fazla şeylere ihtiyaç görülmüyor. +Dini takdislere uzun uzun ta’limlere lüzum yoktur. +Müslüman olabilmek için talep edilen şey: +Bütün kuvvetin sahibi bir Allah’ı i’tiraf etmekten ibarettir. +Bir kere bu suretle müslüman olduktan sonra feraiz-i İslamiyye-i diniyyesini tedricen öğrenebilir. +Müslüman olunca hal ve mevkı ʼ -i ictimaisi tagayyür eder; lakin tanassur ettiği vakit misyonerlerin önünde yalnız başına kalır. +Lakin şurası da bilinmelidir ki: +İslam’ın şu suretini İslam aleminde deveran eden şu hadisatı size izhar etmekle alem-i demek istemiyorum. +Ben Mekke’de geçirmiş olduğum sekiz ay zarfında kendimi on ikinci yahud on üçüncü asırda yani sekiz asır evvelinde bir şehirde oturuyorum zannediyordum. +Orada bulunduğum sekiz ay zarfında şeriat-i İslamiyye’yi bütün füruatı İslam’ı kaffe-i esrarı ile beraber tederrüs edip öğrendim. +Bu sekiz ay zarfında Mekke-i Mükerreme adedleri Mekke-i Mükerreme’de hacıları soymaktan başka ticaret namına bir şey yoktur. +Çünkü Mekke’nin yerli ahalisi bey’-i mağbun ile hacıları soyup paralarını alıyorlar. +Bedavet-i kadimeye Mekke’den daha iyi delil olamaz; çünkü Mekke-i Mükerreme İslam’ın asr-ı evvelinini temsil ediyor orada oteller yoktur. +Zıya hararet su gibi şeylerdeki vesail kurun-ı muzlimede nasıl ise bugün Mekke’de de o haldedir. +Lakin Mekke’ye gitmeyen orada bulunan beyt-i bir kimse İslam’ı anlamaya muktedir olamaz; yahud bilad-ı bir suubete duçar olur. +Zaman zaman Mekke hakkında birçok haber deveran etti zorla bütün aleme meftuh olacağı söylendi. +Lakin ben Mekke’nin herkese açık olması için en evvel İngiltere’nin davranacağına delalet eder bir şey göremiyorum. +Çünkü düşmanlığını celb edecek orada pek çok ihtilal ve kargaşalık zuhura gelecektir. +İşte bunun içindir ki Mekke-i Mükerreme daha birkaç seneler taklid-i İslami’ye merkez olacaktır. +Velhasıl ben diyorum ki: +Hal-i hazırda İslam’ın tevessüü neşv ü neması dehşet verecek bir şey değildir. +Belki bu istikbalde seleften mevrus olan ahkam-ı diniyyeye ihtiram zail olmaksızın ümem ve edyanı yekdiğerine takrib eden hareket-i umumiyyenin aynı bir hal olur. +İslam’ın garp alemine yapacaktır. +Lakin İslam’ın azim noksanı Avrupa efkar ve mebadisini prensiplerini alabilmek için şiddetle muhtaç olduğu bir nokta var ki o da kadınlara karşı olan vaz’iyetidir. +Maamafih kadınlar tarafından tedrici bir surette ona karşı bati bir surette bir tesahül başladı. +Binaenaleyh İslam hakıkı bir surette terakkı edebilmek için hakıkı terakkınin ruhu olan asr-ı hazırın ruhuna hiç de muntabık olmayan takalid-i kadime yani din-i İslam zencirleri ile bağlı olan kadınlarına hürriyet vermesi onları serbest bırakması lazımdır. +Ve illa hakıkı bir surette terakkı edebilmesi mümkün değildir.” hakkında vermiş olduğu konferans burada hitam buldu. +Konferans hakkındaki fikrimiz inşaallah diğer bir makale ile SELAMET ORDUSU Yazdıklarımız ta’kib olunursa görülür anlaşılır ki biz bir gaye ta’kib ediyoruz... +ve bu sebeple bir mes’ele-i mühimmeyi her fırsat ve vesile ile Osmanlı kari’lerinin enzar-ı dakıka-binanesine arz etmek istiyoruz. +Avrupa’yı tutan kollektif kuvvetler nelerden müteşekkildir? +İslam halitasında gözüken gayr-ı mütecanis ahvalin müvellidi sebebi ve saiki nedir? +Din yalnız ma’neviyata müteallik bir kuvvet midir? +Ondan tenvir ve intizam-ı alem namına ne faydalar beklenilebilir? +Bir siyaset-i diniyye de lazım mıdır ve bu nasıl tedvir olunur? +Nasıl havsalalar nasıl dimağlar ve ne cins ma’lumatlar bunu idare edebilir? +Biz bu suallere lazım gelen cevapları vermeden evvel selamet ordusu ta’bir olunan büyük bir misyoner hey’etinin kongresini telhisan enzar-ı umumiyyeye vaz’ edeceğiz: +Pazartesi günü idi. +Salvation Army denilen selamet ordusunun Kristal Palas’ta senevi kongresinin akdini haber almış ve şimendüferle bu mevkiye bir sabah ziyareti yapmayı kararlaştırmıştım. +Yirmi millik bir seyahat-i kasirden sonra tevakkuf eden tren beni Kristal Palas’ın hemen kapısına kadar isal eyledi. +Trende yolcu pek çoktu. +Bunların ekseri kongreye geliyorlardı. +Bu Selamet Ordusu hakkında fırsat düşürerek mukaddema Osmanlı kari’lerine bazı ma’lumat vermiştim. +Bu misyoner hey’eti Ceneral Bos tarafından teşkil edilmişti. +Maksat Hıristiyanlığın tevsiine çalışmak dinsizliği tevkıf için tedbirler ittihaz etmek müskirat tahribatının önünü alabilmek işsizlere iş bulmak ve alelhusus Asya ve Amerika gibi müsta’meratta başka bir kuvve-i ma’neviyye başka bir iman taşıyan şarklı efrad arasına nüfuz ile müsta’meratı da hıristiyanlaştırmak ve bu suretle esaslı bir siyaset-i diniyyeye çalışmaktı. +Selamet Ordusu Hıristiyanlık aleminin fedakarlığıyla büyük bir yekun servet hasıl ettikten sonra maksadını istihsal za Pazar günleri sokak başlarında vaaz ve nasihat ettireceği vaizlerin yanına üniformalı ve musikalı bir hey’et de katmıştı. +Bu hey’et kilise havaları çalarak meyhane sükkanını da celb ve cezb ediyor ve bunların kalbinde tarab-nak bir vaaz du. +Bu tarz ile galeyana gelen halk onar yirmişer para atarak bu misyoner hey’etinin asıl aradığı şeyi de bezl etmekten çekinmiyorlardı.... +Bu musikalı sailler yahud vaizler yalnız İngiltere adalarında değil bütün aksam-ı alemde hayat ve hareket gösteriyorlar paralar topluyorlar... +Hususiyle en mühim meşgalelerini müsta’merata yollanan misyoner hey’etlerine hasr eyliyorlar. +halka hesabını veriyor ... +Muvaffakıyyatını yad ediyor... +Yekun-ı varidat ile masarifatı gösteriyor... +Ba-husus müsta’meratta çalışan Salibiyyun’un muvaffakiyetlerini büyük mübalağalarla efkar-ı ammeye tebliğ ederek kulub-i nasarayı tatmine çalışıyordu... +Selamet Ordusu a’zasından birinin bir kısım hutbesini bazı mülahazalara mebni şu suretle nakilde fayda buluyorum: +Muma-ileyh diyor ki: +“Ey muhterem muhataplar emin olunuz ki kilise ordusu selamet gibi kuvvetler yalnız Nasraniyeti tevsia çalışarak ma’nevi füyuzat ihraz etmekten ibaret değildir. +Belki muazzam kraliyetimizi müsta’meratta da refah ve sükunetle yaşatabilmek için bir siyasete müsteniddir. +Din tehalüfü dolayısıyla kalpleri başka merkezlere müteveccih olan tebaa her zaman için bu şahane imparatorluğa bir tehlike teşkil edebilirler... +Onun için biz en büyük kuvvetlerimizi Afrika kıt’asında kullanıyoruz. +Bu hıttada parlak muvaffakiyetlere nail olduğumuzu cem’iyetinize tebşir ederim. +Birçok bedeviler a’rabiler müteaddid vasıtalarla yola getiriliyor. +Lakin hep bunlar için ma’nevi olduğu kadar maddi fedakarlıklara da ihtiyaç vardır. +Buradaki hıristiyan kalpleri Selamet Ordusu’nun bu muvaffakiyetlerine yalnız bir zevk-ı vicdani ile değil kuvve-i maliyye ile de yardımcı kesilmelidirler. +Bütün müsta’merata yolladığımız vaizler yalnız dini değil siyasi medeni bütün kuvvetlerle mücehhezdir... +Bu gibi zevat-ı muktedire ve vesait-i nafizenin daha fasih bir tarzda tedariki Düşününüz ki semeredar olan mesaimiz hududunu tevsi’ ettikçe hem beşeriyete ve hem de ikbal-i milli ve siyasimize hizmet etmiş olacağız” Bundan sonra Hindulardan Budistlerden Musevilerden tanassur eden kimselerin ismi okundu. +Ve her isim okundukça alkışlandı. +Bu hutbe üzerine yine Selamet Ordusu galeyana gelmiş olan hıristiyanların atıfetlerine nail oldu. +Bu hutbeden siyaset-i diniyyeye dair olan sözleri nazar-ı da son İslam malikanesi Trablus ile Bingazi’nin de idare-i Salib’e intikal ettirilmesi böyle bir siyaset-i diniyye icabı etmesine rıza göstermişti. +Çünkü Afrika’da bulunan bu iki vilayetin makam-ı Hilafet’e merbut bir halde kalmasını tehlikeli görmüşlerdi. +Bunun için şehid olan Urbanın akan kanlarına Avrupa sükunetle bakmıştı. +Avrupa Afrika kıt’asını bütün ma’nasıyla maddeten Salib’in taht-ı idaresine aldıktan sonra her hükumet buralara akın akın misyoner hey’etleri yollamayı da unutmamıştı. +Avrupa bunu ne için yapıyordu? +Çünkü bu bir siyaset-i diniyye idi. +Öyle bir siyaset-i diniyye ki biz şimdiye kadar ondan uzak olarak yaşadık. +Düşünemedik ki biz alem-i hariciye karşı hal-i harbde idik. +Peygamber-i zişanımızın söylediği üzere harbde hile ve hud’anın meşruiyyetini ise lardı!... +Bir Avrupalı sosyetesinde müslümanım demekten çekiniyorlardı! +Sonra din ile iştigal pek eski usuller ta’kıb edilmek şartıyla taşralı ulemanın himmetine bırakılmıştı. +Onlarda ise siyasi ictimai görgüler maatteessüf mefkud olduğundan ruh-ı İslam’ın nezahetinden pek uzak bulunuyordu. +Bu sebeple müslümanlar naşir-i medeniyyet olan esaslara malik oldukları halde ondan istifade yolunu bilemediler. +Zahiriyyat ile bağlanan bazı müslümanlar dahi bu tarz ile haricin tehlikesini görerek hazırlanamadılar. +Papazlar ise halk üzerinde nüfuz ve salahiyete sahip olmak dini mebahisden başka içtimai siyasi mebhaslerde de muvaffak olabilmek rülfünun şu’belerinde hazırlanıyorlardı. +Maalesef alem-i İslam’da bu esaslı yollar nazar-ı im’ana alınmadı. +Selamet Ordusu’nun diğer bir hatibi vaizlerden bahs ederken diyordu ki: +“Elsine-i şarkıyyeye dair tedrisatımız pek mükemmeldir. +Şimdi binlerce vaizlerimiz vardır ki elsine-i şarkıyyede pek beliğ hutbeler irad edebilirler...” Ben müslümanlara daha doğrusu İstanbul ulema-yı İslamına soruyorum elsine-i efrenciyyeden de vazgeçerek soruyorum: +Fasih Arapça ile veya Farisi lisanıyla vaaz ve nasihate kadir kaç alimimiz vardır? +Düşmanlarımız dindaşlarımızı müteaddid vesait-i maddiyye ile iğfale çalışırlarsa kabahat onların mıdır? +Bu halet-i ataletkarane ile biz nasıl ruh-ı hatemü’l-enbiyayı şad edebiliriz? +Bunlar ihmal edilecek teseyyüb gösterilecek hususat değildir. +vazifeler terettüb eden bir devrede bulunuyoruz. +Hazret-i Peygamber: +“Bildiğini harice de öğret.” Buyuruyorlar. +Kime öğretiyoruz? +Kendimiz bile öğrenmiyoruz. +Yine tekrar ediyoruz. +Müslüman alemi de menafi’-i umumiyyesini nazar-ı mülahazaya alarak bir siyaset-i diniyye ta’kıbine başlamalıdır. +Ulemasını fuzalasını bu ihtiyaç dairesinde hazırlamalıdır. +“Genç Adamın Hıristiyan Sosyetesi” namıyla Londra’da bir nevi’ müessese te’sis edilmiştir ki bunun Londra’da müteaddid şu’beleri ve büyük bir yor. +Bunların umumi kıraat salonları müteaddid müzakere odaları ictima’ mevki’leri vardır. +İştanbul’da taşradan ve memalik-i saire-i İslamiyyeden gelen müslümanlar için neden böyle bir sosyete teşkil edilmiyor? +Faraza burada bir takım Hindli Mısırlı gençlere rast geldik. +Türkiye’de tıp tahsil etmek istiyorlar. +Böyle bir müessese teşkil edilse bundan az mı fayda hasıl olur.? +Kezalik Şeyhülislam efendi hazretlerinin nazar-ı dakıka-binanelerine kemal-i ehemmiyetle arz ederiz ki elsine-i ecnebiyyeye ve alelhusus Arapça ve İngilizce’ye vakıf olmak üzere Bab-ı Meşahat-penahi’de bir “Müsafirin-i İslamiyye Teşrifatçılığı” küşadını taht-ı karara almalıdırlar. +Bazen Hilal-i Ahmer tertibatıyla uğraşarak bizim için binlerce liralar toplayan bir Hindli kardeşimiz İstanbul’a geliyor da bir han bir otel köşesinde mensi ve muattal bırakılıyor. +Kardeşi olan Türklerin arasında uğradığı bu hal bir inkisar-ı hayali mucib oluyor. +Bunlar ihmal edilecek mes’ele değildir. +Kezalik me’murin-i hariciyyemiz Müslümanlardan müracaat eden dindaşlarımıza karşı gösterdikleri o la-ubaliyane siyaseti biraz tebdil etmelidirler. +Kemal-i teessürle söylerim ki Fatih Diridnotu’nun tezgaha vaz’ı merasiminde bulunmak üzere Londra Cemaat-i İslamiyyesi’ne bir da’vetname bile yollanmadı!! +Bizim için maddi ve ma’nevi her türlü fedakarlıklarda bulunan ve bizi perestişkarane bir samimiyetle seven bu müslümanlar bu gibi muamelelerden pek dilgir oluyorlar. +Onun için İstanbul’daki evliya-yı umurumuzun bu hususlar üzerine kemal-i ehemmiyetle nazar-ı dikkatlerini celb eder ve bu mülahazalarla bu gün Osmanlı muhitine akıl ve mantıkla tedvir olunur bir “Siyaset-i Diniyye” tavsiyesinde bulunuyorum. +DONANMA MECMUASI Donanma-yı İslam Fariza-i Diniyye ve Milliyye Cem’iyet-i muhteremesinin ferda-yı teessüs ve ictimaından beri kuvve-i bahriyye-i İslamiyyeyi düştüğü düşürüldüğü gayya-yı ademden çekip saha-i vücuda çıkarmak bir zamanlar Barbaroslarımızın Piyalelerimizin Turgut ve Seyidlerimizin riyaset ettikleri hilal-i İslamiyi hurşidlere gark olmuş bir levha-i semavi gibi Hindistan sahillerine kadar götürmüş olan –donanmamız derecesine i’lası için nasıl muzaaf bir şevk ve gayretle nasıl fütur-na-pezir bir faaliyet bir faaliyet-i iman-ı vicdan ile çalışmakta olduğunu– içimizde ki nim-muhtefi ve belki gayr-ı mahfi düşmanlarımızdan başka inkar edebilecek hiçbir Muhammedi yoktur. +Sevgili milletinin mukaddes vatanın hayatını hayat-ı namus ve istiklalini teessür giryeleriyle kucaklamış bu pek muhterem cem’iyet İslam donanmassına Mecmua nefis ve kıymetdar makalat ile intişara başladı. +Lakin haiz olduğu kıymet ve meziyetiyle mütenasib rağbet göremedi. +Cem’iyet-i muhteremenin bütün mesaisine rağmen mecmua layık olduğu makam-ı bala-terinine çıkarılmadı. +Zavallı mecmua! +Boynunu bükmüş bir garib vaz’iyetiyle İslam yurdunun selameti namına olsun iltifat bekledi. +Rağbet umdu durdu. +Düne kadar şob dediğimiz Bulgarların gerçekten okumak yazmak bilmez şob takımları kendi gazetelerine okur-yazanları mütefekkirleri kadar rağbet müştakane mütehalikane rağbet gösteriyorlar. +Bunlardan biri “Sen okumak bilmezsin gazete almaktan ne anlarsın?” tarzında ma’ruz kaldığı suale bakınız –Ey müslümanlar!– Ne cevap veriyor: +“Ben okumak bilmezsem mektebe giden evladım da bilmez değil ya. +Gazeteyi okuyacak kimse bulamazsam yırtar atarım. +Hiç olmazsa gazetenin tevsi’-i daire-i intişarına hizmet şerefiyle mübahi olurum. +Çünkü gazete Bulgar milletinin terakkı ve tealisine çalışıyor. +Ben de o milletin bir ferdiyim. +O çalışırken ben nasıl dururum?” Bu ulvi his asıl müslümanların malı olmak lazım gelirken eyvah!.. +Donanma Mecmuas ı’nın hiçbir kıymet-i ilmiyye ve fenniyyesi olmasa bile vatanın te’min-i selameti gibi mukaddes bir fikrin mahsulü o kadar rağbet bulmalıydı ki cem’iyet-i muhtereme yüz binlerce nüshanın lüzum-ı tab’ı karşısında şaşırmalıydı. +Evet öyle bir bahtiyarlığı görmeli idi. +Bu faraziyyeyi yalnız İstanbul te’min edebilirdi. +O zaman geçti. +Efsus ki kan ve ateş tufanları içinde boğulup tarih-i inkılabın birinci sahifesi içine gömüldü gitti. +Şimdi Donanma Mecmuas ı şeklini büyülttü. +Aylıktan haftalığa nakl-i vazife ederek intişara başladı. +Fiyatını da – ümid-i rağbet ve iltifat ile!– üç kuruştan kırk paraya indirdi. +Tekrar ederim: +Bunun hiçbir kıymeti olmasa bile kurtaramadığı bedbaht Rumeli’ne bedel Anadolumuzu o anayurdumuzu o İzmir sevahilinden kangrene tutulmak tehlikesinde bulunan anayurdumuzu muhafaza etmek gibi bir büyük bir mukaddes vazife içinde çırpınıyor. +Ey müslümanlar! +Bulgarın yukarıya nakl ettiğim sözlerini piş-i nazar-ı ibrete alalım. +Okumak yazmak bilmeyen bir Bulgar milletini vatanını nasıl düşünüyor! +Onun gösterdiği rağbet adi bir cerideyedir. +Bir müslüman kırk para vermekle kesesinde hiçbir hafiflik hiçbir boşluk hissetmez. +Fakat yüz bin müslüman hayır bu kadara gönül razı olmaz belki üç yüz bin müslüman birer kuruşlarıyla donanmamıza haftada üç bin lira te’min eder. +Ayda senede lira...! +En mükemmel bir torpido veya -pek ziyade muhtaç olduğumuz– bir tahtelbahr. +Haydi –Ey Dindaşlar!– Hilafet-i mukaddese-i İslamiyye’nin kendi öz hayat-ı dini ve millimizin selameti namına! +_________________________________________________ BALKAN DASTAN-I FECAYII Başmuharririmiz Mehmed Akif Bey’in Balkan mezalimini olanca dehşetiyle tasvir eden pek hazin bir şiiri inşaallah gelecek nüshamıza derc olunacaktır ki bu dastan-ı fecayi’ Sebilürre ş ad’ ın üç dört sahifesini işgal edecektir. +Ne kaldı arkaya? +Dördüncü kısmın efradı. +Bu zümrenin de sefahet hayat-ı mu’tadı. +Hem i’tiyadını hiçbir zaman değiştiremez; O nazlı sineye zira acıklı şey giremez! +Geçen kıyamet için “fırtınaydı geçti” diyor Diyor da zevkine vur patlasın devam ediyor! +– Bugün Florya mı? +A’la! +Yarın ne var? +– Konser... +“Sular” da pek ömür amma açık değil dediler. +– Açılmamış diye evlerde kalmak olmaz ya! +– Hakıkat öyle! +Ne yapsak? +Gider misin Mama’ya? +– Ne var ki? +– Orta oyun var. +Gelir misin? +Haydi! +– Kavuklu Hamdi mi? +Gerçek... +O sağ değil... +– Abdi. +– Hayır hayır! +Bana lazım değil ne Abdi ne şey!.. +– Nedense pek asabisin bugün Feridun Bey! +– Değil bu tatsız oyunlar çekilmiyor: +Monoton! +– Peki! +Ne yapmalı? +Sen bari söyle... +Bak: +Saat on. +– Evet ne yapmalı? +Dur dur! +Ne Üsküdar ne Mama; Tiyatro olmalı yahud güzelce bir sinema. +Demek tiyatro severmiş benim sevimli beyim... +O halde ben ona tam altı sahne arzedeyim: +Ki her birinde değişsin bütün bütün ahenk; Zemini yeknesak olsun edası renga-renk! +Edirne kal’asıdır gördüğün hisar-ı mehib; O zirvesinde biten simsiyah ağaç da: +Salib! +Bizim midir sanıyorsun şu yükselen bayrak? +Çeken: +Savof... +Lala Şahin değil kuzum iyi bak! +Edirne... +İşte o İslam’ın ahenin suru; Edirne... +İşte o Şark’ın cebin-i mağruru; Birinci mevki’-i feyyazı belki dünyanın; Edirne... +İşte o Darü’l-hilafe’nin kilidi; Sefil ayakları altında Bulgar’ın şimdi! +Muzaffer ordusu hakkıyle intikam alıyor: +Çoluk çocuk kadın erkek ne bulsa parçalıyor. +Bu katl-i ama da raziyim ihtiram olsa Harim-i dini de geçtik harim-i namusa! +Şu dört minareli cami’ ki yoktu hiçbir eşi; Ki parlıyordu hilalinde san’atin güneşi; Salibi sineye çekmiş de bekliyor... +Nevmid! +Ezan sadası değil duyduğun tanin-i medid! +O şanlı ma’bedi Sultan Selim-i mağfurun; Ki ihtişamına benzerdi subh-i mahmurun; Nasıl gurub edivermiş ki: +Bir ziya bir nur O kanlı bezlerin altından olmuyor manzur! +Ne sinesinde Huda var ne hatırında Nebi... +Zalam-ı küfre gömülmüş boyunca laşe gibi! +Birer mezar-ı müebbed kesilmiş evlere bak: +Beş ayda kırk bini sönmüş ki yanmıyor tek ocak! +Sokak sokak dolaşan sayha: +Vapesin feryad; Derin derin duyulan ses: +Enin-i istimdad. +Dışarda kendisi mahkum içerde namusu... +Esiri öldürüyor bak ki zulmün en koyusu! +Meriç’le Tunca’nın üstünde gördüğün kümeler Nedir bilir misin? +Enkaz-ı tarmar-ı beşer! +Sarayiçi’ndeki biçareler ki hepsi kadın... +Kenara vurmuş olan kısmıdır bu ecsadın! +Nazarlarında sönen gözlerin sönük nazarı; Kulaklarında civarın enin-i muhtazarı; Sahib ve Müdir-i Mes’ul: +H. +Eşref Edib Kucaklarında birer na’ş-ı pare pare defin... +Ecelle uğraşıyor bir yığın kemik... +Ne hazin! +Yalın ayak baş açık bir paçavra sırtında; Bu tamtakır adanın tamtakır muhitinde; Acından ölmeye mahkum olan zavallıları Sular bıraksa da Bulgar bırakmıyor dışarı! +Ne kurtulur ne ölür... +Derde bak felakete bak: +Hayat? +O hakkı değildir. +Ölüm? +Ölüm de yasak! +– Nedir şu karşıki vadiyi bir alev bürüyor; Fakat yılan gibi yerlerde kıvranıp yürüyor? +– Nedir mi? +Kükremesinden de bellidir: +Arda... +– Ya imtidad-ı mehibince yükselen her ada? +– Mezar-ı sabihi binlerce gövdenin kafanın! +– Bu kıpkızıl derenin reng-i ateşini sakın Şafak bulutlarının zılli olmasın? +– Heyhat! +Sevahilinde onun söndürüldü öyle hayat: +Ki aktı sel gibi aylarca hun-i mazlumu! +– Bu kanlı perde nedir? +– Hangi kanlı perde şu mu? +Gümülcine’yle havalisidir ki bir canavar Bu mel’anetleri yapmaz -meğer ki Bulgarlar!Ne Beş altı günde otuz bin adam boğazlanıyor! +Pomakların deşilip süngülerle vicdanı; Alınmak isteniyor ta içinden imanı! +Birer birer oluyor ırzı mali yurdu heder... +Gidince hepsi elinden: +“Ya Bulgar ol ya geber!” Şu göğsü baltaların en körüyle parçalanan Şu beyni taşların altında uğrayıp kafadan Karın çamurların üstünde inleyen canlar; Şu bir yığın kömür olmuş kül olmuş insanlar Ki gazlı bezle o olmazsa yağlı katranla Yakıldı Bulgar’a şayeste bir soğuk kanla; “Salib’e secdeye varmak Huda’ya isyandır.” Deyip Huda’sına kurban olan şehidandır. +“Ya Bulgar ol ya geber!” sade hainin dediği... +Tanassur etmeye koyvermiyor ahaliyi Bahanesiyle imam görmüyor mu çıldırarak Kuduzca saldırıyor intikam için ite bak! +Sarıklarından asılmışların hesabı mı var? +Yetişmiyor gibi yer bir de gökyüzünde mezar! +Siz ey başındaki destarı etmeyip de feda Onunla alem-i lahuta yükselen şüheda! +Ne mutlu sizlere: +Dünyada çok ölüm gördüm; Tahattur etmiyorum böyle kahraman bir ölüm. +Cihanda Habl-i İlahi’ye i’tisama sizin Şu kahramanlığınızdır yegane levh-i güzin! +Siz ey vücuduna elvermeyip de hak-i mezar Nesim-i safa gömülmüş rical-i berhurdar! +Biz almasak bile a’dadan intikamınızı; Huda ki defter-i ebrara yazdı namınızı Günün birinde şu dağlardan indirir elbet O intikamı alan kanlı canlı bir millet! +– Nedir uzakta nümayan olan şu ıssız ova Ki pek hazin duruyor? +– Bilmiyor musun? +Kosova! +Nasıl bilirdin! +Evet bilmesen de hakkın var: +Bırakmamış ki taş üstünde taş kuduz canavar! +Yol uğratıp da bu sahradan önce geçmişsen; Görür müsün bakalım bir nişane geçmişten? +Ne olmuş onca mefahir? +Ne olmuş onca diyar? +Nasıl da bitmiş o saymakla bitmeyen asar! +O Yıldırım gibi sahib-kıranların ebedi Sada-yı kahrı fezasında çınlayan vadi Bir inkılab ile ya Rab nasıl harab olmuş? +Ki çırpınıp duruyor her taşında bin baykuş! +Murad-ı Evvel’i koynunda saklayan toprak Kimin ayakları altında inliyor hele bak! +Kimin elinde bıraktık... +Kimin emanetini! +O Padişah-ı Şehid’in huzur-ı heybetini Sonunda çiğneyecek miydi Sırb’ın orduları Sen ey Şehid-i muazzam ki ruh-ı feyyazın Duyar neler çekiyor yerde kalmış enkazın! +O ruhtan bize bir nefha olsun indiriver... +Ki başka türlü uyanmaz bu gördüğün ölüler!.. +– Nedir şu karşıda birçok karaltılar yürüyor? +– Muzaffer ordu ahaliyi şimdi öldürüyor. +Nüfus-ı müslime çokmuş da gayr-ı müslimeden Demek tevazün içindir bu müslüman kesmek; O hasıl oldu mu artık adam kesilmeyecek! +Tevazün olmadı besbelli: +Her taraf yanıyor; Odun kıyar gibi binlerce sine doğranıyor! +Ne reng-i muzlime girmiş o yemyeşil Kosova! +Şimale doğru bütün Pirzerin İpek Yakova Feza-yı mahşere dönmüş gıriv-i matemden... +Hem öyle arsa-i mahşer ki: +Yok şefa’at eden! +Ne bir yaşındaki ma’sum için beşikte hayat; Ne seksenindeki mazlum için eşikte necat; O baltalarla kesiktir; bu süngülerle delik... +Öbek öbek duruyor pıhtı pıhtı kanla kemik! +Bütün yıkılmış ocak başka şey değil görünen; Yüz elli bin bu kadar hanümanı buldu sönen! +Siz ey bu yangını ihzar eden beş altı sefil Ki ettiniz bizi Hırvat’la Sırb’a karşı rezil! +Neden Halife’ye Kur’an’la bağlı Arnavud’u Ayırdınız da harab ettiniz bütün yurdu? +Nasılmış anlayınız iddia-yı kavmiyyet? +Ne yolda mahvoluyormuş bakın ki bir millet! +Siz ey bu zehri en evvel kusan beyinsizler! +Kaçıp da kurtuluruz sandınız... +Fakat ne gezer! +Bugün belanızı bulmuş değilseniz mutlak Yarınki saikalar beyninizde patlayacak! +Şişip şişip gidiyorsun değil mi ey Vardar? +Ya boğduğun kadının erkeğin hesabı mı var! +Mezarı olmuş iken bunca na’ş-ı mevvacın Cenaze yutmaya hala mı doymaz emvacın? +Ne oldu yadına her gün hutur eden o nukuş? +Nedir bu göğsüne çökmüş sevad-ı cuşacuş? +Neden kısıldı muhitinde çağlayan nagamat? +Bir aşina sesi duysaydım ölmeden... +Heyhat! +O kanlı canlı yiğitler ki: +Zıll-i bidarı Koşar gezerdi senin duş-i imtinanında; O anlı şanlı gelinler ki: +Nur-i didarı Uyurdu naz ile aguş-i mihribanında; O kahraman babalar anneler ki: +Sahilini Dönerdi her biri evladının tutup elini... +O gölgelerle beraber birer hayal-i tebah Birer hayal-i defin oldu şimdi... +Öyle mi? +Ah! +Selanik’in Siroz’un bak o namdar ovası Kimin elinde bugün hangi haydudun yuvası? +Zemini öyle boyanmış ki hun-i İslam’a: +Kızıl kesafeti çökmüş cebin-i eyyama! +Kızıl ufukların altında kıpkızıl her yer... +Kızardı baksan a dağlar kızardı vadiler; Kızardı çehre-i dünya; kızardı ruy-i sema; Fakat şu mavili bayrak kızarmıyor hala! +Onun salındığı yerlerde bir kızıl tufan Ne can bıraktı ne iman ne boğmadık vicdan! +Minareler serilip hake sustu ma’bedler; Yıkıldı medreseler; dümdüz oldu merkadler. +Mesacidin çoğu meydanda yok kalanlar ise Ya gördüğün gibi meyhanedir ya bir kilise. +Şehirde evlere baskın; kazada katl-i nüfus; Kurada kalmadı telvis olunmadık namus! +Yapan da kim? +Adı Osmanlı ruhu Yunanlı Bu işde en mütehassıs bölük bölük kanlı! +“Mukaddes ordu”yu te’yid eden bu azgınlar Saçıp savurdular etrafa öyle yangınlar: +Ki uğradıkları yerlerde tütmüyor bir ocak... +Kıyam-ı haşre kadar belki tütmeyip duracak! +Adım başında şekavet adım başında kıtal; Şena’atin ne kadar kanlı şekli varsa: +Helal! +Şu haç kazılmak için alnı parça parça olan; Şu vaftiz etmek için buzlu gölde dondurulan Zavallılar; şu soğuklarda titreşen eytam; Şu süngülerle aranmış delik deşik erham; Şu na’şı kanlı çarıklarla çiğnenen kızlar; Şu hanedanı sönenler; şu hanümansızlar; Şu ümmehat-ı perişan; şu derbeder evlad; Şu saç yolan ninecikler; şu inleyen ecdad; Şu bombalarla çöken kubbeler derunundan Kemik sütunları halinde fışkıran ecsad; Şu kül yığınları altında saklı gövdeleri Tavaf eden o yürekler dayanmayan feryad; Tiyatrolarda görülmez değil mi nazlı beyim? +Sıkıldın öyle mi? +Dur başka sahne göstereyim: +Bilir misin duyulan hangi yurdun inlemesi Evet... +İkindi... +Gelin bari bir dua edelim... +Kabul eder diyelim... +Hakk’a iltica edelim: +Ya Rab bizi öldürme bu hicran ile... +– Amin! +Ta çıkmayalım karşına hüsran ile.. +– Amin! +Yetmez mi celalinle göründüklerin artık? +Kurban olayım biz bu tecelliden usandık! +Bir fecr-i ümid etmeli ferdleri te’min... +Göster bize ya Rab o güzel günleri... +– Amin! +Ferdalara kaldıksa eğer... +Nerde o ferda? +Hala mı bu İslam’ı ezen matem-i yelda? +Hala mı bu afaka çöken perde-i hunin? +Narın yetişir... +Bekliyoruz nurunu... +– Amin! +Müstakbel için sine-i millette emel yok! +Bir ukde var ancak o da: +“Tevfik-i ezel yok!” Sensin edecek “var!” diye vicdanları tatmin: +Çok görme İlahi bize bir nefhanı... +– Amin! +Kur’an ayak altında sürünsün mü İlahi? +Ayatının üstünde yürünsün mü İlahi? +Haç Ka’be’nin alnında görünsün mü İlahi? +Çöksün mü nihayet yıkılıp koskoca bir din? +Çektirme İlahi bu kadar zilleti... +– Amin! +Ve’l-hamdu li’l-lahi Rabbi’l-alemin : +Selman-ı Farisi radıyallahu anhın şöyle dediği rivayet olunuyor: +Resulullah salla’llahu aleyhi ve sellem Efendimiz bir kere Şaban’ın sonuncu gününde bize bir hutbe irad ettiler. +Buyurdular ki: +“Ey nas büyük mübarek bir ay yaklaştı; gölgesi başınıza değdi. +Öyle bir ay ki bin aydan daha hayırlı olan büyük gece ondadır. +Öyle bir ay ki Allah azze ve celle hazretleri orucunu farz gece namazını nafile tatavvu’ kılmıştır. +Bu ayda her kim Cenab-ı Hakk’a bir haslet cemile ile takarrub ederse başka bir ayda bir farz eda etmiş gibi olur. +Bu ayda her kim bir fariza eda etse başka bir ayda yetmiş fariza eda etmiş gibi olur. +Bu ay sabır ayıdır. +Sabrın ise sevabı cennettir. +Bu ay mu’asat yardım ayıdır. +Bu ay mü’minin rızkı artırılacak aydır. +Bu ayda her kim bir saime iftar edecek şey verirse bu yaptığı iş günahlarına vesile-i mağfiret ateşten azad olmasına sebep olduğu gibi –o saimin ecrinden hiçbir şey eksilmeksizin– onun ecri kadar ecre nail olur.” Ashabdan bazıları: +“Ya Resulallah hepimiz saime iftar edecek şeyi bulup verebilecek halde değildir.” dediler. +Bunun üzerine Resulullah sallallahu aleyhi ve sellem buyurdular ki: +“Allah Teala bu sevabı bir tek hurma ile bir içim su ile bir yudum süt ile bir saime iftar ettirene verir. +Bu öyle bir aydır ki evveli rahmet ortası mağfiret sonu ateş-i cehennemden azadlıktır. +Bu ayda her kim memlukünün işini tahfif ederse Cenab-ı Hak onu mağfur ve ateşten azad eder. +Öyle ise bu ayda şu söyleyeceğim dört hasleti ziyadece bulundurmaya çalışınız. +O dört haslet ki ikisi ile Rabbinizi razı kılarsınız. +Diğer ikisinden ise hiçbir vakitte mütağni olamazsınız. +Rabbinizi ırzaya sebep olan hasletlerin biri La-ilahe illallah şehadetidir. +Diğeri Allah’tan mağfiret dilemektir. +Müstağni olamayacağınız iki hasletin ise biri Allah Teala’dan cenneti dilemek diğeri ateşten Allah Teala’ya sığınmaktır. +Kezalik her kim bir saime bir içim su verirse Allah Teala ona benim havzımdan öyle bir su içirecektir ki cennete girinceye kadar bir daha susuzluk nedir bilmeyecektir. +Bu hadis-i şerifi İbni Huzeyme Sahih’inde rivayet etmiş ve.. +“Bu haber sahihtir” diye sıhhatini beyan etmiştir. +CEVAZIN HÜKM-I ŞER I OLUP OLMADIĞI Saniyen – Muharrir-i muhteremin “Cevaz hükm-i şer’i değildir” da’vasını isbat sadedinde irad ettiği delilin asl-ı sanisi “Kanun ef’al ve harekatı takyid etmek için vaz’ olunur” kazıyyesi idi. +Filvaki’ kütüb-i hukukıyyede beyan olunduğuna göre kanun bütün efradın mükellef olduğu kavaidin hey’et-i mecmuasıdır. +Kanun hukuk-ı mektubeye müradif ve hukuk-ı mevzuanın bir kısmıdır. +Asl-ı sani hakkında münakaşada bulunmak pek uzun olacağı cihetle muharrir-i muhterem ile beraber asl-ı saniyi kabul edeceğiz. +Fakat asl-ı evveli yani “Şeriat muhafaza-i nizam ve intizam maksadıyla vaz’ ve te’sis olunmuştur” kazıyyesini ilmi olarak kabul edemeyeceğiz. +Çünkü felsefe-i cedidede beyan olunduğu vechile bir kazıyye delile makrun olmadıkça ilmi olamaz. +Delil bedihi olmayan kazayanın kazaya-yı ilmiyye olması için şart-ı zaruridir. +Bedihi olmayan da’va bila-delil zikr olunursa tahakküm olur. +Muharrir-i muhterem nazari olan “Cevaz hükm-i şer’i değildir” da’vasını delile makrun kılmış ise de delilin sugrası bulunan asl-ı evvel nazari muhtac-ı isbat olmakla ilmen mantıken bi’d-delil isbat olunmak lazım iken asl-ı evveli isbat etmiyor da da’va-yı mücerredde bulunuyor. +Bu cihet guya müsellem müsbet imiş gibi asla isbat olunmuyor. +Binaenaleyh delilin sugrası ilmi değildir. +Muaraza tarikı ile irad eylediğimiz delil ilmidir. +Çünkü da’vamız şöyle idi: +Şeriat-i celilemiz ancak dünya ve ahirete aid mesalih-i ibad için Cenab-ı Hak tarafından vaz’ olunmuş vazıh ve zahir bir yoldur. +Da’vamızı en kuvvetli bir kıyas olan kıyas-ı mukassem ile isbat ediyoruz. +Şöyle ki: +Vaz’-ı şeriat ya abes veya mukteza-yı hikmet olur. +Vaz’-ı şeriat abes olamaz. +Çünkü Şari’-i Hakim’den abes sadır olmaz. +Saniyen Cenab-ı Hak Kur ʼ an-ı mübinde buyurmuştur. +Vaz ʼ -ı şeriat abes olmayınca bittabi ʼ mukteza-yı hikmet olur. +Bu hikmet ya Cenab-ı Hakk’a veya ibada aid olur. +Hikmet nef’-i ilahiye aid olamaz. +Çünkü Cenab-ı Hak kamildir müstekmel değildir; ganiyyün ani’l-alemindir ma-sivadan müstağnidir. +Bu halde hikmet nef’-i ibada aid olur. +nazm-ı celili mucebince şeriat-i celilemiz bir minhac bir tarik-ı vazıh olmakla artık şeriat-i celilemizin mesalih-i ibad için Allah tarafından vaz’ ve te’sis olunmuş vazıh zahir bir yol olduğunda şüphe kalmaz. +Hakim-i Müteal olan şari’ vacib ve haram olan ef’al ve harekatta nasıl bir maslahat-ı ibad ta’kıb etmiş ise caiz olan ef’al ve harekatta da öylece bir maslahat-ı ibad ta’kıb etmiştir. +Caizat vacib ve haram olanlar gibi mesalih-i ibada hadimdir. +Bu hususta bir fark yoktur. +Vacib veya haram olan ef’al ve harekatta bir maksad-ı ilahi gözetip de caizatta bir maksad-ı ilahi gözetmez isek caizat abes olmaz mı? +Talep ve takyid kasd-ı şari’ olur da tahyir kasd-ı şari’ olmaz mı? +tur. +Hakim bir hadise hakkında üç vaz’iyette bulunur üç türlü hükm eder: +Mahkumun-aleyhden ya fiili talep eder ya terki talep eder yahud mahkumun-aleyhi serbest bırakır muhayyer kılar. +Serbest olmak muhayyer olmak filvaki’ bir hüküm değildir. +Fakat bir hükmün eseridir. +Serbest olmak serbest bırakmanın eseridir serbest bırakmak bir hükümdür. +Bir fiili takyid eden Şari’-i Hakim olduğu gibi; bir fiili serbest kılan ve serbest bırakan da Şari’-i Hakim’dir. +Bu beyana göre cevazın hükm-i şer’i olduğunda şüphe kalmıyor. +Evet bir ibaha-i asliyye vardır ki fiil ve terkinden dolayı muaheze yoktur. +Cevaza hükm-i şer’i değildir diyenler Nitekim muharrir-i muhterem sahifede bir yerde “Hal-i aslisi ne ise yine odur” diğer bir yerde ise: +“Ahkam-ı asliyyeden olan cevaz ve ibaha” diyor. +Şüphe yok ki ibaha-i asliyye hükm-i şer’i değildir. +Fakat ki zikr olunan nefy-i muahezeyi şer’in bildirmesidir. +İşte bu diğer bir zat tarafından yazılan makaleyi de ayrıca intikad edeceğimiz zaman bu hükm-i şer’inin hükm-i takriri veya hükm-i te’sisi olup olmadığını beyan edeceğiz. +Katara karışan bu zat-ı mütefakkıh el-Müstasfa’dan naklen “İbaha hükm-i takriridir” diyor. +İbahanın bir hükm-i şer’i olduğunu kabul ediyor. +İşte bu söz bizim sözümüze doğru bilmeyerek bir hatvedir. +Said Beyefendi diyor ki: +“Yoksa cevaz ve ibahayı şer’-i şerifin daire-i şümulüne ayet-i celilesi ile sabittir demek kadar abes bir şey tasavvur olunamaz.” Evvelki makalelerimde beyan ettiğim vechile ilmü’l-helal ve’l-haram olan şer’-i şerif makasıdı muhtevi olan şer’-i şerif cevaz ve ibahayı da daire-i şümulüne almıştır. +Cevaza hükm-i şer’i diyen fukaha-i dinden bir cemaat-i azime “ekl ü şürb gibi a’yan-ı müntefe’un biha şer’ vürud etmeden evvel mübah idi.” diyorlar. +Nazm-ı celile hasr etmiyorlar. +nazm-ı celili ile maksad-ı ilahiyi anlamak Sonra “sebebin has olması hükmün umumuna münafi değildir” kaide-i usuliyyesine binaen hüküm tevsi’ olunur. +Bir ayetin esbab-ı nüzulü şüphe yok ki akıl ile bilinemez. +Burada her halde nakil hakim olur. +Binaenaleyh İbrahim en-Nehai Mücahid Ata Said bin Cübeyr Katade’nin ve bir çok eimme-i selefin beyanlarına göre ayet-i kerime Beyt-i Mükerrem’i çıplak tavaf eden müşrikini red için inzal olunmuştur. +Ayet-i kerimenin üst tarafı nazm-ı celili olup setr-i avreti amirdir. +Müfessir-i muhakkık tavaf eden müşrikin bazı me’kulat ve meşrubatı kendi nefislerine haram kılmışlar idi. +İşte ayet-i kerime ile onların ekl ü şürblerine müsaade olunuyor. +Filvaki’ ekl şürb mübah ise de onun için bir had ta’yin etmek lazım geleceğinden nazm-ı celili ile ekl ve şürbe bir had ta’yin olunuyor. +Ayet-i celile yemeyi içmeyi terk etmenin zühd olmadığını da beyan ediyor. +Şer’in delil ile tahsis ettiği mat’umat ve meşrubattan maada kaffe-i mat’umat ve meşrubatın helal olduğuna da delalet ediyor. +Çünkü cemi’-i eşyada asıl olan haram olur. +Demek oluyor ki ayet-i celileden maksat muharrir-i muhteremin dediği gibi “israfın men’ ve hürmeti” değil imiş belki maksad-ı asli “bir adet-i mekruheyi bir örf-i cahiliyi men’” muştur. +Bununla beraber ayet-i celile hem israfın men’ ve hürmetine hem delil-i şer’i ile tahsis olunan mat’umat ve meşrubattan maada kaffe-i mat’umat ve meşrubatın helal olduğuna delalet ediyor. +nazm-ı celili nazar-ı celiline bir mukaddime değildir belki nazm-ı celili nazm-ı celilinin hududunu beyan ediyor. +Men’-i israf bir maksad-ı asli değil belki bir maksad-ı talidir. +ayet-i kerimesine gelince; ayet-i celile ni’meti beyan ediyor eimme-i Hanefiyye’den Kerhi ile Ebu Bekir er-Razi ve cumhur-ı Mu’tezile ayet-i celile Bu halde ayet-i celile müşarun-ileyhime göre eşyada ibahanın asıl olduğuna bir delil oluyor. +Nasıruddin el-Beyzavi de ayet-i celile ile “menafi’de asıl olan ibahadır” kaidesini istidlal ediyor. +Ayet-i celile ni’meti beyan etmekle beraber böyle bir kaideyi maksat imtinan olsun. +Fakat ayet-i celilesi maksad-ı tali olarak men’-i israfa delalet ettiği gibi ayet-i kerimesi de böyle bir kaideye delalet etmez mi? +Bütün usul-i fıkıh kitaplarında musarrah olduğuna göre ma’na-yı mesukun-lehe maksad-ı asliye delalet eden lafza “dall bil-ibare” mesuk olmayan bir ma’naya delalet eden lafza “dall bil-işare” dendiği gibi her nas birinci ma’nası hitabın vuku ʼ bulduğu siga i’tibarıyla zahir ma’na-yı mesukun-lehine delalet eden karine i’tibarıyla nas ikinci ma’nası olur. +Her iki ayet-i celilede Said Beyefendi’nin beyan ettiği ma’nalar dal bil-ibare nas olması i’tibarıyladır. +Mesela birinci ayet israfın men’ ve hürmetine ikinci ayet oluyor. +Bundan başka dal bil-işare zahir olması i’tibarıyla birinci ayet ekl ü şürbün cevazına ikinci ayet bilumum ef’alin hatta meşy ü hareketin cevazına delalet eder. +Keza nazm-ı celilinden iki ma’na anlaşılır: +Biri bey’in helal ribanın haram olması; diğeri bey’ Ayet-i celile ikinci ma’na için sevk olunmuş olmakla ribanın hürmetine bil-işare bey’ ile riba beyninde fark bulunduğuna bil-ibare delalet eder. +Elfaz bu iki ma’nada pek ziyade şayi’dir. +Acaba Said Beyefendi nususun zahir kısmı ile dall bil-işare kısmını inkar mı ediyor? +Maksad-ı asli ile maksad-ı taliyi karıştırıyor mu? +Muharrir-i muhterem diyor ki: +“Ahkam-ı asliyyeden olan cevaz ve ibahanın hiçbir delil-i şer’iye ihtiyacı yoktur.” Muharrir-i muhterem ahkam-ı asliyye demekle ibaha-i asliyyeyi kast ediyor. +Anifen zikr olunduğu üzere ibaha-i asliyye hitaba taalluk etmez. +Fakat şer’an da böyle olduğunu nereden bileceğiz? +Said Beyefendi’ye intisar için bir makale yazan zat-ı mütefakkıh: +“Şer’in bir şeyi ibahası onu vürud-ı semi’den evvelki hali üzere terk ve takriridir” diyor. +Bunu kabul edelim. +Şer’in evvelki hali üzere terk ve takririni şüphe yok ki ya şer’in sükutundan veya nutkundan öğreneceğiz. +Şer’in sükutu da nutku da bir delil-i şer’idir. +Çünkü şer’in sükutu beraet-i asliyye istishab; nutku da nas demektir. +Siz ister münkirin-i kıyasa peyrev olmuş olursunuz. +ederek ona göre bir hüküm verebilirsiniz. +Bu babda da müsbitin-i kıyasa iktida etmiş olursunuz. +Şer’in ne sükutundan ne nutkundan kurtuluş yoktur. +Şer’-i enverin sükutu da nutku da hikmet ve maslahatı cami’dir. +Şer’den kurtulmak için onu inkar etmekten başka bir çare yoktur. +Şer’-i enverin ahkam-ı asliyye hakkında ne dediğini ancak delil-i şer’i ile öğreniriz. +Delil-i şer’i bazılarının zu’mu vechile yalnız delil-i nakli değildir. +Delil-i akli de delil-i şer’idir. +Demek oluyor ki ahkam-ı asliyyenin de delil-i şer’iye ihtiyacı vardır. +Hilaf kitaplarında edille-i meşruiyyet-i ahkam otuzdan ziyade zikr olunuyor. +Müşarun-ileyh diyor ki: +“Teaddüd-i zevcatın cevazını beyan eden ayet-i celilesinden maksat dörtten ziyadeyi tahrimdir. +Yoksa teaddüd-i zevcatın cevazını beyan değildir.” Ayet-i mezkureden maksat ne olduğunu anlatmak için evvel emirde esbab-ı nüzulü bilmek lazımdır. +Ayet-i celile üst tarafta bulunan nazm-ı celilinin cevabıdır. +Eimme-i hadisin tahricleri vechile bir kimsenin taht-ı hacrinde bir yetime var idi. +Yetimenin malı ve cemali velisinin hoşuna gitmiş yetime velisini malında şerik kılmış idi. +Böyle olduğu halde velisi onun hakkında adalet icra etmeksizin başkasının verdiği mehri vermeksizin tezevvüç etmek istiyor idi. +Ayet-i kerime bu hali nehy ediyor da “yetimeler hakkında adalet edemeyiz diye korkar iseniz onları almayın onlardan maadasını alın” diye emr ediyor. +Yoksa dörtten ziyadeyi tahrim değildir. +Şu kadar ki bazı selef “Ayet-i celile zaman-ı cahiliyye ile bidayet-i İslam’da cari olan la-aletta’yin teaddüd-i zevcatı dörde kasr ile nesh etmiştir.” diyor. +Teaddüd-i zevcatın cevazını beyan eden ayet-i celileden maksat dörtten ziyadeyi tahrim olmadığının bir delili de firak-ı kasırda ihtilaf ediyorlar. +Ayet-i celileyi ta’kıb eden nazm-ı celili müfessir-i şehir Vahidi’nin tahkıkı vechile nazm-ı celili gibi “Kadınlar hakkında adalet edemeyiz diye korkar iseniz teaddüdden vazgeçin; bire kasr edin” diye emr ediyor. +Teaddüd-i zevcata mesağ-ı şer’i var beynlerinde adalet icra etmek şartıyla meşruttur. +Bu şart bulunmazsa teaddüd-i zevcata mesağ-ı şer’i yoktur. +Teaddüd-i zevcat tabiata muvafıktır. +Hiçbir kimse şüphe etmez ki erkekler için izdivac nasıl tabii ve cibilli ise tenevvüe meyl de öylece cibillidir. +Teaddüd-i zevcata teaddüd-i firaşa gun gelmiyor. +Mu’terizlerin fiilen kabul ettiği teaddüd-i firaş ehl-i İslamca bir daire-i meşruiyyette kabul olunmuştur. +Nesil zayi’ değildir. +Doğan çocuk veledü’r-rişdedir veledü’z-zinye değildir.” bilakis mu’terizlerin teaddüd-i firaşiyle nesil zayi’ olur doğan çocuk veledü’z-zinye olur veledü’r-rişde olmaz. +Tabib ilacı maraza göre tertib edeceği; amel iktizaya mebni olacağı cihetle ihtiyac-ı sahih ile muhtac olduğu bir şeye me’zun olmak her halde memnu’ olmaktan daha a’la değil mi? +Erkeklerin birçoğu muharebede esbab-ı maişet uğurunda zayi’ oluyor kadınlar tabiatıyla erkeklerden çok bulunuyor. +Lede’l-hace bir erkek birden ziyade kadın alabilmelidir ki kadınlar evlerde kapanıp kalmasınlar. +Ba-husus kadınların hayız nifas habel cebel vezninde viladet irza’ iyas hayızdan kesilme gibi ahval-i tabiiyyeleri onların kuvvetlerini zayıf kılıyor. +Zevcesi hayızdan kesilen veya kısır olan erkek zürriyete merak edeceği insan da hayvanat-ı saire gibi nev’inin bakasını isteyeceği cihetle ikinci bir kadın almaya Görülüyor ki teaddüd-i zevcat mukteza-yı tabiattir. +Bab-ı teaddüdü bütün bütün kapamak hem tabiata karşı gelmek hem şer’a muhalefet etmektir. +meksur veya meftuh olur. +meksur olur. +Kur’an -ı mübin teaddüd-i zevcatın ne vakit memnu’ olacağını sarahaten beyan ediyor: +Fıkdan-ı adl. +Bir mazarrat ve mefsedete müncer olan caizatın memnu’ olacağı fıkh-ı celilimizin muktezası olmakla caizat fıkdan-ı adlden maada diğer bir mazarrat ve mefsedete musıl olur heva ve heves ve sair bu gibi teşehhiler ile tagayyür edemez. +Caizatı ta’bir-i aliniz vechile ahkam-ı asliyyeyi şer’-i şerif tagayyür etmezse teşehhi nasıl tağyir eder? +Şer’-i celilimiz ancak dünya ve ahirete müteallik mesalih-i tahdid ettiği hudud dairesinde bulunmakla ancak bir maslahata mebni ahkam-ı asliyye tagayyür eder. +Taadddüd-i zevcat memnu’ olabildiği gibi nikah da memnu’ olur. +Ma’lum-ı fazılaneleridir ki nikah alelıtlak caiz değildir. +Nikah hal-i tevekanda şiddet-i arzu halinde vacib belki farz hal-i i ʼ tidalde sünnet havf-ı cevr halinde mekruh tayakkun-ı cevr halinde haram olur. +Müteaddid zevce edinen erkek kadınlar beyninde kasm adalet etmekle mükelleftir. +Kadınlar beyninde adalet vacibdir. +Lede’l-mürafaa kadi onu erkeğe emr eder hükm-i kadiden sonra adalet icra etmeyen erkek cair olmakla ta’zir olunur. +Talak da nazm-ı celili mucebince hacet olmadıkça memnudur. +Su’-i ahlak dik-ı ma’işet su’-i zan gibi halattan naşi beyne’z-zevceyn adem-i tiyyenin devamı mümkün olamaz ise iftiraktan başka çare bulunamaz. +Buna mebni bab-ı talakı bütün bütün kapamak muvafık-ı maslahat değildir. +Muharrir-i muhterem diyor ki: +“Örf ve ıstılah-ı usuliyyunda ma’na-i maksuda delaleti i’tibarıyla nazm-ı Kur’an’a nas sahih olmaz.” Şu ta’rif pek doğrudur fakat nassın diğer iki ma’nası daha vardır: +- Kur’an hadis - Alelıtlak lafız. +Bir i’tibar ile nazm-ı Kur’an’a nas ıtlak olunduğu halde diğer bir i’tibar ile nazm-ı Kur’an’ın bazısına nas ıtlak olunmaz. +Muharrir-i muhteremin dediği gibi ma’na-i maksuda delaleti i’tibarıyla nazm-ı Kur’an’a nas ıtlak olunur maksud olmayan ma’naya nazaran nas ıtlak olunmaz. +Fakat “zahir” Muharrir-i muhterem dall bil-işareyi zahiri münasebet geldiği halde her nedense zikr etmiyor da nassın ma’nalarını fark edemeyenleri galata duçar ediyor. +Kariinin bir guna galata düşmemeleri için şu kadarcık izaha lüzum hissettim. +Muharrir-i muhterem diyor ki: +“Cevaz hükm-i şer’i değildir. +Çünkü eser-i hitab olmaya salahiyeti yoktur.” Evet cevaz-ı asli ibaha-i asliyye eser-i hitab değildir. +Fakat cevaz ibaha-i şer’iyye eser-i hitabdır. +Çünkü cevaz-ı şer’i cevaz-ı asliyi i’lamdır. +İ ʼ lam her halde kıbel-i şer’den olur. +Burada da bir taglit vardır. +Muharrir-i muhterem diyor ki: +kaide-i fıkhıyyesince “Cevazın mefhum ve mahiyeti bir şeyin fiil ve terkinin adem-i rüchanından ibaret bir emr-i selbi ve ademidir. +Cevaz vücub ve hürmetin ademinden başka bir şey değildir.” Cevazın emr-i selbi olması i’tibaridir. +dır: +Mahiyet-i hakıkıyye mahiyet-i i’tibariyye. +Mahiyet-i hakıkiyye: +Haricde mevcud olan mahiyettir ki bizim i’tibarımızın onda dahli yoktur; insan at ağaç ve sair maddiyatın mahiyeti gibi. +Mahiyet-i i’tibariyye: +Haricde mevcud olmayıp bizim i’tibarımızda mevcud olan mahiyettir; müselles cevaz vücub ve sair mücerredatın mahiyeti gibi. +Ta’rif-i ismiler mahiyet-i i’tibariyyeyi müş ʼ irdir. +Cevaz muharrir-i muhteremin ta’rifi gibi ta’rif olunduğu halde istiva’-i tarafeyn ile tahyir ile de ta’rif olunur ve bu ta’rife göre emr-i selbi olmaz belki emr-i icabi olur. +Vücub ile hürmet de şöyle ta’rif olunur: +Vücub.– Fiilinde muahezenin ademinden ibarettir Hürmet.– Terkinde muahezenin ademinden ibarettir. +Bu halde vücub ile hürmet de emr-i i’tibari oluyor. +Artık bunlarda da mı delil aramayacağız? +Muharrir-i muhterem “Cevazın mahiyeti: +Vücub ve hürmetin Bu beyan kabul olununca vücub ve hürmet hakkında da böyle denilecektir: +Vücubun mahiyeti: +Cevaz ve hürmetin Böylece her üçünün mahiyeti emr-i selbi olduğu gibi emr-i icabi ve vücudi olabilir: +Vücubun mahiyeti: +Taleb-i fiil hürmetin mahiyeti: +Taleb-i terk cevazın mahiyeti: +Tahyir olur. +Bu halde her üçü de delile muhtaç olur. +Umur-ı i’tibariyyeye nasıl hüküm bina olunur? +Umur-ı dan muharrir-i muhteremin hükmü de emr-i i’tibaridir. +Emr-i hakıkı değildir. +Muharrir-i muhterem diyor ki: +“Usuliyyun ve fukaha-yı mezahib bir hata-yı ictihad ve daha doğrusu açık bir hakıkatten gaflet neticesi olarak cevaz vücub ve hürmet gibi eser-i hitabdır; Şari’in hitab ve beyanına muhtaçtır diye hüküm ettiklerinden ...” Farz edelim ki tahyir emr-i ademi olsun bir illete muhtaç olmasın bir hadise hakkında vücub ve hürmet; eser-i hitab bulunmazsa tahyir sabit olsun. +Fakat ibaha-i asliyyeyi i’lam ye i’lam ve takrire muhtaç değil midir? +vücudi olduğunda şüphe mi var? +İ ʼ lam ve takrir bir illete muhtaç olmaz mı? +İ ʼ lam ve takrir hükm-i asliden sonra olacağından emr-i hadistir. +Her halde bir illete muhtaçtır. +İ ʼ lam ve takririn illeti şer’den başka olabilir mi? +İ ʼ lam ve takrir eser-i hitab olmazsa nenin eseri olur? +Biz ibaha-i şer’iyyeyi “i’lam bi-nefyi’l-harec” ile ta’rif ediyoruz. +Zat-ı mütefakkıh ise “takrir li’l-hükmi’s-sabık” ile ta’rif ediyor. +Bunlara ne diyebilirsiniz? +Cevaz i’lam ve takrirdir. +Binaenaleyh bir hükümdür ve eser-i hitabdır. +Usuliyyun ve fukaha-i mezahib asla açık bir hakıkatten gaflet etmemişler belki onların sözünü maksadını anlamayanlar açık bir hakıkatten gaflet etmişlerdir. +Muharrir-i muhterem diyor ki: +“Bir daire-i mahdudeye ... +memnuiyetine bile hüküm olunuyor.” Evet şeriat bütün ef’al ve harekatımıza şamildir. +Ef’al ve harekatımızın ya fiili ya terki matlubdur veyahud fiil ve terki mütesavidir. +Gerek talep olsun gerek istiva-yı tarafeyn olsun mutlaka şari’ tarafından i’lam olunmak lazımdır. +Ef’al ve harekatımız ya helal veya haram olur. +Ma’fuv olanlar helal demektir. +Ef’al ve harekatımızın helal veya haram olduğunu şer’in bildirmesi lazımdır. +Böylece şeriatimizin dairesi bizi muhit olur. +Müsbitin-i kıyas bir şeyin yalnız cevazı hakkında değil belki vücub ve hürmete de şamil olabilmek taharri ederler. +Ef’al ve harekatımız hakkında hükm-i asliye müracaat ederek eşyada asıl olan ibahadır derler. +Sonra o aslı tağyir eden edille-i şer’iyyeye müracaat ederler edille-i şer’iyyede meratib gözetilerek eğer deliller mütearız olup dununda başka bir delil bulunmazsa yahud dununda delil-i ahar bulunur da onunla beraber diğer bir muarız bulunursa asıl takarrür eder. +Asılın takarrürü de bir delil-i şer’i ile yani münhasır değildir. +Hazrın ibahaya tercihi delil-i ibaha ile delil-i hazr mütearız olduğu surettedir. +Çünkü şer’in menhiyyata ihtimamı evamire ihtimamından daha ziyadedir. +Burada edille bütün bütün yok değildir. +Belki iki delil vardır fakat mütearızdır. +Taaruzdan kurtulmak için birini tercih lazım geleceğinden ve racih olan delilde ber-vech-i tercih bulunacağından hazrda vech-i tercih bulunduğundan hazr ibahaya tercih olunmuştur. +Eğer iştibah vakı’ olur da hıll ü hürmeti meşkuk olur bulunduğu gibi vera’an metrukdür mekruhdur haramdır mevkufdur diyenler de vardır. +Cevaza hükm-i şer’i diyen fukaha ef’al ve harekatımız hakkında böylece beyan-ı re’y ettikleri halde bu hususta tetebbu’ zahmetine katlanmayarak bazen illetini menat-ı hükmünü beyan etmeksizin söz söylemek bazen akval-i adideden kavl-i mercuhu ortaya koymak ehl-i ilme layık değildir. +Bu gibi gafletten hazer olunmalıdır. +Muharrir-i muhterem diyor ki: +“Telgraflar telefonlar ne bir fetva-yı şer’inin tebliğine ne bir hükm-i şeriatin isbatına vasıta olamıyor çünkü cevazına sarahat yoktur. +Cevaz da vücub hürmet gibi beyana muhtaçtır.” Cevaza hükm-i şer’i diyenler cevazına sarahat bulamadıkları hadisatta evvelki makalelerimin birinde beyan edildiği vechile iki re’y dermiyan ederler. +Münkirin-i kıyas olan fukaha-i Davudiyye ve İmamiyye ve İbaziyye ibaha ile müsbitin-i kıyas olan fukaha-yı saire ictihadları mucebince ya ibaha ile veya vücub ile veya hürmet ile hüküm ederler. +Evvel ve ahir beyan edildiği vechile caizatı diğer hükümler cezb edeceğinden buralarını talep ve taharri elzemdir. +Telgraf ve telefon hakkında evvel emirde tebliğin menat-ı hükmü aranmak lazım olacaktır. +Tebliğin bir illeti vardır. +Hükmün illetini menat-ı hükmünü bulduktan sonra o illetin telefonda telgrafta tahakkuk edip etmediğini araştırmak lazım gelir. +Menat-ı hüküm telgrafta telefonda da bulunursa pek a’la tebliğ caiz olur. +Eğer menat-ı hüküm bulunmazsa nasıl tebliğ caiz olur? +O halde o şer’ olmaz belki bir kanun-ı keyfi olur. +Bunun cevazı hakkında Sebilürre ş ad’ ın . +nüshasında bir makale yazılmış idi. +Muharrir-i muhteremin bu yolda söylemesi yine ilm-i fıkıh bilmeyenleri duçar-ı galat eder. +Muharrir-i muhterem diyor ki: +“Bir şey hakkında cevazına münafi bir hüküm beyan edilmemiş ise cevazı sabit olur.” Bu söz adeta “Eşyada asıl olan ibahadır. +Ona münafi bir delil lahık olmazsa asıl üzere kalır.” demektir. +Cevaza hükm-i şer’i diyenlerden bir cemaat-i azime de böyle diyorlar. +Muharrir-i muhterem daha sonra “Adem beyan-ı cevaza delil ve beyandır” diyor. +Al sana koca bir Zahiriyye mezhebi! +Ne acibdir ki İ slam Mecmuas ı’ında Zahiriyye mezhebi bazen “hayata karşı duruyor hayat tarafından cezası verilmiştir hayatta bir iz bırakmamıştır.” gibi sözler ile red ve inkar olunuyor. +Bazen “adem-i beyan cevaza delil ve beyandır” gibi sözler ile hayatı hürmetle karşıladığı hayatta pek büyük bir iz bıraktığı i’tiraf olunuyor! +Hakayıkı çeşm-i akl u basiretle idrak etmek isteyenler bundan ibret alsınlar! +Muharrir-i muhterem diyor ki: +“İşte böyle imkan ve cevaz müstağni-i delil ve beyandır” Muharrir-i muhterem hükemadan nakl ile imkan delile muhtaç değildir demek istiyor. +Bu ciheti felsefe-i cedideye arz edelim. +İmkan iki kısımdır: +İmkan-ı tabii imkan-ı mantıkı zati. +İmkan-ı tabii öyle bir imkandır ki ilel-i mütehakkıkanın vücuduna taalluk eder de bu ilel-i mütehakkıka bir şeyi mümkün kılar. +Mesela bir illet-i müteharrikenin vücudu bir hareketin imkan-ı tabiisine illet olur. +Muharrir-i muhteremin maksadı imkan-ı tabii olamaz. +Çünkü imkan-ı tabii illetsiz bulunmaz bir şey alem-i tabiatte mümkün olmak için her halde bir delile muhtaçtır. +İmkan-ı mantıkı öyle bir imkandır ki bir şeyin zatında mahiyetinde hatta tasavvurunda tenakuzun fıkdanına taalluk eder imkan-ı mantıkınin şart-ı tammı tenakuz bulunmamaktır. +vuratı tahlil ederek tenakuzun bulunmadığını isbat etmek lazımdır vadi-i tenakuza düşmemek için yegane çare anasırı tahlil etmek tasavvuratı vazıh ve mütemayiz kılmaktır. +Ekser-i nas anasırı tahlil edemediğinden her unsuru düşünemiyor. +Anasır içinde mübhem bir nokta kalıyor. +Fikirde mübhem kalan bu kısma tenakuz fürceyab-ı dühul oluyor. +Fikri öldüren mantığı mahv eden tenakuzdur. +Ne vakit tenakuz bulunmazsa imkan-ı mantıkı meydan bulur. +Fransız feylesofu Dekart’dan i’tibaren tasavvuratın vuzuh ve temayüzü yakınin mısdakı-Criteriun gibi olmuş idi. +Bir şey mantıken mümkün olmak için her halde tenakuzun bulunmadığına dair bir delile ihtiyaç vardır. +İmkan hiçbir surete göre delilden vareste olamıyor. +Binaenaleyh Muharrir-i muhteremin bundan sonra yazdığı şeyler evvelki yazdıklarını tekrardan ibarettir ki hepsi yukarıda şerh ve tafsil olunmakla burada ayrıca şerh ve tafsile lüzum yoktur. +Yalnız makalelerinin nihayetlerine doğru bir sözleri vardır ki tafsile muhtaçtır. +O da şudur: +“Caiz olan şeylerde hükumet vicdan-ı millete ve asra muvafık surette ahkam ve kavanin vaz’ ve te’sis edebilir.” Muharrir-i muhteremin hükm-i asli dediği cevaz demek ki tagayyür edebiliyor. +Hükumet ta’biriniz vechile hükm-i asli olan ve arkadaşınızın ta’biri vechile şer’ tarafından takrir olunan bir hükmü tağyir ediyor. +Akıl ve şer’in aslen ve takriren olan hükmünü tağyir etmek vechile emr-i icabi olan ahkam ve kanun bila-delil bulunur Heves mi? +Şüphe yok ki bunlardan hiçbirisi olamaz. +Bu halde asli olan bir hükmü tağyir etmek için herhalde delil-i şer’iye ihtiyaç zaruridir. +Eğer delil-i şer’i olmazsa o zaman şeriatten fıkıhtan çıkılmış olur. +Fıkhen şer’an mükellefiyet mecburiyet kalmaz. +Delil-i şer’i var ise veliyyü’l-emrin iradesine hükumetin vaz’ ve te’sisine ne hacet vardır? +Hükumet delil-i şer’i ile sabit olan bir hükmü icra ve tenfiz ile me’murdur. +Bila-delil-i şer’i ne veliyyü’l-emr ne hükumet bir hüküm vaz’ ve te’sis edemez. +Delil-i şer’i ile caizat memnu’ olabildiği gibi vacib de olur. +Ahkamda hakim ancak edille-i şer’iyyedir. +Başka hakim yoktur. +Binaenaleyh hiçbir semere-i ihtilafı müfid olmayan “Cevaz hükm-i şer’i değildir” kazıyyesini ortaya koyup pek uzak mesafelere gitmek adeta İskolastik bataklığı gibi niza’-ı lafzi gürültülerine tutulmak beyhude yorgunluktur. +Cevaz hükm-i şer’i olsun olmasın müedda-ileyh i’tibarıyla vacib olduğu gibi haram da olur. +Eğer asra muvafık vicdan-ı millete muvafık sözlerinden maksat ilm-i şeriatte müsta’mel olan maslahat ma’nası ise ne a’la! +Maslahat edille-i şer’iyyedendir. +Fakat hududu şeraiti vardır. +Onlara riayet lazımdır. +Şu kadar ki asra vicdan-ı millete muvafık olduğunu neden bileceğiz? +Vicdan-ı milleti kim temsil edecek? +Bunları nasıl ta’yin edeceğiz? +Bu cihetler de pek mücmel kalmıştır. +Usul-i fıkıh kaidesi mucebince icmal eden zat tarafından bir beyan lazım olmakla Said Beyefendi buralarını da izah etmelidir. +Elhasıl hükumeti vicdan-ı milleti şari’ mertebesine çıkarmayarak ahkam-ı eşyada delil-i şer’iye temessük edenler ile her vakit beraberiz. +Yine Mansuri-zade Said Beyefendi’ye Efkar-ı Umumiyyeye aleyhime tevcih ettiğiniz ikinci hitabınızı okurken bi-ihtiyar bu ser-nameyi tefevvüh ettim. +Sübhanallah! +Sizde aşk-ı ilim ne kadar az imiş ki mes’eleyi daima bir tarafa bırakıp beni halka cahil göstermeye çalışıyorsunuz. +Ben alimim müctehidim demedim; fukaha ve müctehidin-i selef ve halefe isnad-ı cehl etmedim ki böyle bir zahmete katlanasınız. +İşte ben cahilim. +Başka bir diyeceğiniz var mı? +Lakin sizinle esna-yı mükalemede bazı müşkillere giriftar oldum. +Onları size sordum. +Hala cevap vermediniz. +Vermeye niyetiniz de yok gibi görünüyor. +“Sen cahilsin sana mes’ele ta’lim edilmez” demek reva-yı hak değildir. +Efkar-ı umumiyye dediğiniz halk içinde elbette benim sorduğum şeyleri istişkal edenler olduğu gibi cevaplarınızı anlayabilecek daha yüksecek akıllı ilm-i şeriat teşneganı da var. +Bari bunlara merhamet ediniz de ilminizden ki buhl fena bir şeydir. +Lakin en şeni’i ilimde buhl olduğuna dair hadis-i Nebevi de vardır. +Sözlerinizin zahirine bakanlar beni bu hasbıhalde ma’zur görürler. +Fakat işin iç yüzüne bakınca sizin ilminizi isbat etmeniz benim cehlimi ikrar edişimden daha güç olduğu anlaşılır. +Allahu a’lem bu mes’eledeki ilminiz pek sığ. +Mevcud olan miktarının zuhuruna da tereddüdünüz mani’ oluyor. +Bir gün dediğinizi ertesi gün inkar ediyorsunuz. +Bundan evvelki cevabımda hiç olmazsa “Raiyye üzerinde tasarruf-ı niz diye sevinmiş ve bir hamle daha bize bir hücum daha ederseniz her halde diyerek hakkı tamamen kabul edeceğinizi ümid etmiştim. +Halbuki zat-ı alileri –velev kendi ağzınızdan çıksın– doğru söze o kadar hasım imişsiniz ki sizi hakka yaklaştıracak diye tevehhüm ettiğiniz her hangi bir kelamdan rücu’ etmeyi caiz ve mübah ve hatta vacib addediyormuşsunuz. +Azizim! +Sizin kadar hakıkatten ürker bir insana daha rast gelmedim dersem inanınız. +Kırk yılda bir doğruya benzer bir söz söylediniz. +Biz ona doğrudur derdemez hemen –tahmin ettiğim gibi– dediniz. +Lakin şurası garip ki bu rücuunuz bu tevbe ve istiğfarınız batıl ve hatadan değil hak ve savabdan olmuş oldu. +Bilemem eyleyecek hande midir? +Girye midir? +Da’vanızın bidayetinde –Ah hafızanız o kadar zayıf olmayaydı ne olurdu!– Siz ulü’l-emre ıtlak-ı itaatte hiçbir mukayyid ve muhassıs-ı nakli tanımamakla beraber hiç olmazsa bir mukayyid ve muhassıs-ı akli tanımıştınız. +Sonradan da “Tasarruf-ı imam maslahata menuttur” kaide-i fıkhıyyesinin “bir esas-ı akli ve zaruri” olduğunu teslim etmiştiniz. +Halbuki hakkın –i’tirafınızla sabit olan– bu delailini şimdi kabul-i hakka müeddi olur korkusuyla inkar ediyorsunuz. +Ve sırtınızda yumurta küfesi olmadığı için dönüp da’vanızın bir kısmı ile beraber delilinizi de çeviriyorsunuz. +Artık bu kadar da olur mu ya? +Böyle yanar döner ifadatınızı okuyan efkar-ı umumiyyenin söz anlayanları sonra size ne der? +Onların ne diyeceğini bilmem. +Fakat bendeniz her halde ferah ferah bir yaşıma daha girmiş oluyorum. +Bilmem farkında mısınız? +Siz bu sefer nağmeyi değiştirdiniz? +Başka makamdan dem vurmaya başladınız. +Şimdi de ... +ayet-i kerimesinin ümeraya alelıtlak itaati emr ettiğinden bahisle: +“Neyi emir ve nehiy ederse etsin her şeyde ulü’l-emre ğından fenn-i mahsusunda ah o fenn-i mahsusu yeniden öğrenmeye ne kadar ihtiyacınız varmış! +beyan olunduğu üzere hükmünde ta’mim-i ifade etmiş olur ....” demiş ve “böyle delili ile ma’na-yı şümulü isbat etmiş idik.” Biraz daha sonra da: +“Ve ’ da her emir ve nehy ettiği şeyde ülü’l-emre itaat ediniz demektir.” En sonunda da: +“İşte bunun gibi ulü’l-emrde ki lam ahid ma’nasına olsa da –değil ya– yine her şeyde ulü’l-emre itaat ediniz demektir.” Buyuruyorsunuz ve şu nakl ettiğimiz ikinci ibarenizi müteakib da’vayı kaybetmiş bir sahib-i da’vanın hakimi beyhude yere ithamı kabilinden olmak üzere: +“Hal böyle iken delil duruyor ona hiç tecavüz olunmuyor medlul de bittabi’ delilden la-yenfek bir haldedir. +Artık buna karşı da medlulü inkar etmek kendilerinin nakl etmiş olduğu zincir hikayesindeki sahib-i iddiayı andırmaz mı? +Zincir elinde veya gözünün önünde olduğu halde “Yok!..?” demek kabilinden olmaz mı?” Hasbıhalinde bulunuyorsunuz. +A gözümün nuru siz farkına varmadınızsa bütün alem anladı ki da’vanızı ibtal için ne lazımsa söylenmiştir. +Biz –velev ki zat-ı alilerine karşı hürmetsizlik olsun– delilinizi didik didik ettik. +Mukaddematınızı linde vakı’ olduysa da kusura bakmayın– birer birer ta’dad ettik. +Tahrim-i helale nesh-i şeriate tasaddi hakkının kimseye verilmediğini isbat ettik. +Hasılı da’vanızın söker da’va olmadığını bütün aleme anlattık. +Yalnız siz anlamamazlıktan geldiniz. +Şayet unutmuşsunuz diyerek Sebilürre ş ad sahifelerini tecavüz edilmedi!” diye şikayet ediyorsunuz. +“Delile tecavüz”den maksadınız her halde redd-i ilmi olsa gerektir ki o oldu. +Bitti. +Tekrarından da usanç geldi. +Hiç ummam ki sopa olarak buna imkan olsa dahi benim elimden gelmez. +Latife bir taraf sizinle münazara etmek biri asumandan bahsederken diğeri rismandan dem vuran sağırların mükalemesini pek andırıyor. +Böyle bir muhavere samiine bir lahzacık hoş gelse bile temadisi tatsızdır. +Hele da’vanızı ciddiye alıp da delile benzer sözlerinizi intikada kalkışan biçare muarızlarınızın hali cidden perişandır. +Zat-ı alileri ictihad hususunda yanlış kapı çaldığınız gibi muhlisiniz de zat-ı ulyanızı ciddi söylenen sözleri tartar sorulan mühim sualleri varid zanneder hasmın i’tirazatını unutmaz hatırına getirildiği zaman mevzu’-ı bahs eder bir zat i’tikadıyla mukabele edişimde pek yanılmışım. +Bu husus için sarf ettiğim mürekkebe o kadar acıyorum ki ...... +Bakınız bu son cevabınızda da netayicin fesadını izhar eden edille mesabesindeki müteaddid suallerimizin velev birine cevap verecek yerde dünyaya ahirete hatta kendinize yaramaz münasebetsiz birkaç şeyle daha efkar-ı umumiyyeyi taglit ediyorsunuz. +İki ay düşünüp taşındıktan sonra ][ eli hadis-i şerifleriyle fukahanın yine lafz-ı sünnetten me’huz olan sözüyle ihticac ediyorsunuz. +Ve: +“Şüphe yoktur ki “vahdet-i zevce” bir ma’sıyet teşkil etmez. +Hadis-i şerifin muktezasınca halife böyle ma’sıyet olmayan şeylerde emrederse itaat vacip olur. +Binaenaleyh ülü’l-emr vahdet-i zevceye iktisarı bir kanun veya suver-i saire ile emrettiği takdirde ona itaat kat’iyyen vacip olur. +Ve teaddüd-i zevcat da men’ edilmiş olur.” Diyorsunuz. +Her şeyden evvel –istihfafa cür’et ettiğiniz– fukaha sözüyle ihticac etmek size düşmez. +Bu fukaha külünk-i ictihadınızla! +meydana çıkardım dediğiniz hakıkati! +on üç asırdan beri –sizin kavlinize göre– “an-cehlin veya li-gafletin” setr eden o “mutaassıb” fukaha değil mi? +Cevaza hükm-i şer’idir diyen fukaha değil mi? +Bu kadar istihfaf ettiğiniz kimselerin sözlerini nasıl oluyor da senet ittihaz ediyorsunuz? +Fukahanın –balada nakl olunan ehadis-i şerife ve emsali diğer asar ve sünene müstenid olan– bu sözü olsa olsa biz mutaassıblara hüccettir. +“Zevce-i vahideye men’ eder” demek ne demektir? +Bu nasıl lakırdı? +Zevce-i vahideye iktisarın cevazı teaddüd-i zevcatın sünniyyetini ref’ edebilir mi? +Bir sünneti nehy etmek helali haram kılmak ma’sıyet değil midir? +Bakınız yine bi-ihtiyar işi suale boğduk. +Maamafih kusura bakmayınız. +Şunu demek istiyordum ki irad etteğiniz hadislerle kavl-i fukaha bize hüccettir. +Sizin tahayyül ettiğiniz kanun tahrim-i helale müeddi bir ma’sıyet olacağı için şer’an muta’ olmaz. +Bundan sonra size inşallah mukabele ve muaraza mevkiinde bulunmam. +Fakat müstakbelde sizinle muaraza edecek zevata nasihatim olsun sizin sözlerinizi çürütmek üzere yeniden delil aramak için zihinlerini uzun uzadıya yormasınlar. +Yalnız sizin delillerinize baksınlar. +Onlar muhakkak kendi da’valarının delilleridir. +Hasmınıza kavga ederken silah bağışlamakta maşaallah o kadar hüneriniz var ki dünyaya naziriniz belki de bir daha gelmez. +Himmet-i aliyyeleriyle bilmediğimiz bir mes’eleye daha muttali’ oluyoruz. +Meğer biz kitap icma’ ne demek olduğunu da bilmiyor muşuz. +“Bir de muarızımız “icma’”ı icma’-ı re’y icma’-ı nakl gibi bir surette ikiye ayırıyor. +İcma’-ı nakle de hükm-i mansusu mütevatiren nakl eylemek diyor. +İşte bu taksim-i garib ile değil yalnız icma’ı “Kitap” da ne demek olduğunu bilmediğini göstermiş oluyor. +Çünkü kitabı; ulema-yı usul diye ta’rif ediyorlar. +Hele şükür bu ta’rife i’tirazınız yok. +Ve tevatüren menkul olmayan kitap değildir diyorlar. +Görülüyor ki “Kitap”ın mefhum ve mahiyetinde tevatüren nakl dahildir. +Tevatüren nakl “Kitap”ın cüz’-i mahiyyetidir. +Binaenaleyh bir mes’ele hakkında kitap ile sabittir dedikten sonra bir de tevatüren nakil ma’nasında olan “icma’-ı nakl ile de sabittir” demek kitap ne demek olduğunu bilmemekten başka bir şey değildir.” Buyuruyorsunuz. +Ya hu! +Batıl aşkına bu derekeye tenezzül etmenizi cidden havsalam almıyor. +Fıkıh ile –benim gibi– adem-i ülfetinizi daha ilk makalenizle istidlal ettiğim halde –doğrusu ya– zat-ı alinizi usul ile epey mütevaggil zannediyordum. +Şimdi ise dehşetli bir sukut-ı hayale uğradım. +Bu ne hal? +Bizim Dürr-i Yekta talebesi bile salat zekat savm hac gibi mesailin kitap ile sünnet ile icma’ ile sabit olduğunu kitaplarında okur dururlar. +Bütün fukahanın örf ve ıstılahı böyledir. +Onlar da demek ki kitap nedir? +İcma’ nedir? +Bilmezlermiş. +Nazm-ı Kur’an -ı hakim mütevatir olmakla başka tevatür olmamak veyahud her mütevatir Kur’an olmak lazım gelir mi? +Siz fıkhı alt-üst ettiğiniz gibi usulü de mantıkı da alt üst ediyorsunuz. +Nazm-ı Kur’an-ı Kerim’in tevatüren menkuliyeti başka şeylerin de tevatüren ma’lum olmasına mani’ olur mu? +Bizim: +“Teaddüd-i zevcat icma’-ı nakl ile sabittir” demekten maksadımız ümmetin karnen ba’de karnin nass-ı celilin tefsir ve ma’nasını ve teaddüd-i zevcatın ebeden helal olduğunu nakilde icma’ ve ittifak eylemiş olduklarını anlatmak ğunu bilmemek mi demektir? +Nazm-ı mütevatirle bir hükmün sübutuyla beraber bu türlü sübutuna da ne mani’ var? +Maksadımızın bu olduğuna ve sözümüzün tasvir ettiğiniz derecede fasid bir ma’naya delalet etmediğine kani’ olduğunuza şüphe etmiyorum. +Bu kadar basit bir şeyi anlamaz değilsiniz. +Yoksa –dünkü tilmiz-i müsteftinizin– sorduklarımızın hiçbirine hoş cevap da almadık ya! +Bugün bu kadar basit şeyleri size izaha çalışması pek elimdir. +Lakin ne çare batılın kendi müdafiine yardımı bundan ziyade olamaz. +Bir de: +“Muarızımız; ayet-i celilenin ma’nasını –teaddüd-i zevcatın men’ olunabilmesine müeddi olmasın kasdıyla– o derece tağyire cür’et ediyor ve “Allah’a ve Resulüne itaati emr ederlerse itaat ediniz” demektir diyor. +Ayet-i celileyi bu derece abes ve bi-faide ve hiçbir hükmü şamil olmayan bir ma’na-yı acibe haml etmek nasıl kabil olur? +Allah’ın ve Resulüllah’ın emir ve nehyi vücub ve hürmette kifayet etmiyormuş gibi bir de ulü’l-emr de onları emr ederse itaat ediniz demekte ne fayda ne ma’na var? +Bu adeta bir efendinin uşağına filan saatte Erenköyü’nde istasyonda beni bekle Hasan Efendi de bu verdiğim emre itaat et diye emr ederse ona da itaat et de yine aynı saatte beni orada bekle demektir ki bundan daha saçma bir şey tasavvur olunamaz. +Tek teaddüd-i zevcat men’ olunamasın diye ayet-i celile bu derece baziçe edilir mi?” Sözleriyle –afvınıza mağruren söylüyorum– pek kaba bir hüner gösteriyorsunuz. +Buna yakın bir sözü evvelki makalenizin birinde de söylemiştiniz. +Bendeniz onu “Laf kıtlığında asmalar budayım” kabilinden addettiğim için kariin-i kiramı belki de ziyadece bizar etmeye başlayan o uzun cevaplarımda mevzu’-ı bahs bile etmek istememiştim. +Fakat görüyorum ki elinizde en mühim silah-ı müdafaa olarak bu kalıyor. +O halde peki buna da –faydasız olduğunu bile bile– muhtasaran cevap vereyim: +Ayet-i celilenin ma’nasını tağyir eden –maazallah– böyle gülünç bir hale koyan muarızınız değil sizsiniz. +Muarızınız verdiği ma’nada bütün fukaha ve ulema-yı İslama taklid etmiştir. +Benim verdiğimiz ma’naya göre bil-asale Allah ile Resulullah ve bitteba’ ülü’l-emr muta’ oluyor. +Ulülemre mi’yar-ı itaat evamir ve nevahi-i ilahiyye ile tebligat-ı Nebeviyyedir. +Yani bütün ehl-i iman ile beraber bizim anladığımıza göre başımız –semavi olan– bir tek şeriate bağlıdır. +Sizin verdiğiniz ma’naya göre ise vacip ile haramın maadasında ve “herşeyde” ser-i karda bulunan ümeranın bir hakk-ı teşrii vardır. +Bunlar Allah’ın helal ettiğini tahrime ibaha-i şer’iyyeyi neshe kalkışsalar yine muta’dırlar. +Size kalsa müslümanlar kime ümmet olacaklarını şaşıracaklar. +Ayet-i kerimenin müeddası hakkında bize isnad ettiğiniz münasebetsiz ma’na sizden sadır olduğu gibi yine sizde kalsın. +O gibi ma’nasız şeyler bizim dimağımızda yer bulabilir şeylerden değildir. +Ümmetin ulü’l-emre itaati –sizin kolayca anlayacağınız– askerin kumandana itaatine teşbih edilebilir. +Asker de kumandan da kavanin ve nizamat-ı askeriyyeye itaatle mükellef oldukları gibi bilhassa asker ayrıca kumandana da tabi’dir. +Asker kavanin ve nizamat-ı mevzua haricine çıkamayacağı gibi kumandanın emrinden de harice çıkamaz. +Kumandan da asker üzerine emri nafiz olmakla beraber kavanin ve nizamat haricinde kumanda edemez. +Ederse mes’uldür. +Askere “Kumandanınıza itaat ediniz” demek elbette uşak-ı bendenizin sizi Erenköy istasyonunda beklemek üzere aldığı emri Hasan Efendi’den de telakkısine müsaade etmenize benzemez. +Gayet ters bir düşünce mahsulü olarak bize isnad ettiğiniz tarzdaki emir pek münasebetsiz pek ma’nasızdır. +Umumun –efkar-ı umumiyyenin desem acaba darılır mısınız?– anladığı bu temsile çesban olan emir ise bilakis pek ma’nidardır. +Azizim siz mügalata aleminde hakıkaten pek mahirsiniz. +Benim sözlerimi anlayamayacağım bir hale koymakta pek acib bir melekeniz vardır? +Siz da’vanızda haklı iseniz bu yollara sapmamalı açıktan açığa muaraza etmeli ve böyle dolaşık tariklerden çevirme hareketi yapmaya tenezzül etmemelisiniz. +Fakat emin olunuz ne yapsanız faydasızdır. +Ne açık hücumunuz ne çevirme hareketleriniz hakıkatin rasanetine halel getiremez. +“Kabil-i ta’dad olmayan” hatiatımdan bir kısm-ı kalilini daha irae ve izah etmek külfetini ihtiyar ettiğinizi beyan ederek: +“Ve zannederim makalelerinin hiçbir mahiyet-i ilmiyyesi olmadığını kari’lerimize göstermiş olduk” sözüyle makaleniz miskiyyü’l-hitam oluyor. +Bu kadar şamataya hacet yok. +Bu çocukça meserretinize karşı: +“Oğlum sevin de kimseye söyleme” diyecek sıra geliyorsa da yine size uymamak her halde daha hayırlıdır. +A efendim benim hatiatım kabil-i ta’dad değildir. +Buna şüphe yok. +Fakat bulup meydana çıkarmak sizin harcınız değil imiş. +Keşke hatiatımı değil bir tek hatiemi bulup ıslah edeydiniz. +Sizin elinizi öperdim. +Fakat re’s-i hatiat olmak üzere zihin ve kalbiniz her nasılsa bir kere batıl çamuruna saplanmış oldu. +Oradan kendinizi kurtarmak için kımıldandıkça daha derine battınız. +Sizin için yegane çare-i selamet bir dest-i rehakara yapışıp o bataklıktan çıkmak ve bir daha onun semtine uğramaya tevbe etmektir. +Şimdi ben de size son def’a olmak üzere kat’i bir hasbıhalde bulunacağım. +Bunu layık olduğu ciddiyetle telakkı etmenizi rica ederim. +Cahil imişim mutaassıb imişim hatiatım çokmuş az imiş buralarını bırakınız da asıl mes’eleyi gaib etmeyelim: +Siz ayet-i kerimede Allah ve Resulullah ile beraber ulülemre de vacibat ile muharrematın maadasında alelıtlak ve her şeyde itaatle emr olunduğumuzu söylüyorsunuz. +Ulü’l-emr behemehal ümeradır fukaha ve müctehidin olamaz diyorsunuz. +Hulefa-yı Raşidin tefsirini kabul etmiyorsunuz. +Ulü’l-emr’deki lam’ın lam-ı ahd olup da maksad-ı emr-i ilahiyi ve emr-i Resulü salla’llahu aleyhi ve sellem muhafaza ve icra ile mükellef olanlar olduğunu kabul etmiyorsunuz. +Maksat yalnız ümeradır diyorsunuz. +Haydi bunu teslim edelim. +Başka muta’ yok farzedelim. +Fakat siz maksadı ta’yin etmiyorsunuz. +İddia ettiğiniz ıtlak ile acaba her ser-i karda bulunanlar her ne emr ederlerse itaatin vücubunu mu kasd ediyorsunuz? +Tahrim-i helale nesh-i sünnete varıncaya kadar her arzularına itaat vacib olur dediğiniz ümera içinde ümmete nefes aldırmak istemeyen müstebid zalim hükümdarlar da dahil mi? +Kendilerine itaat vacib olan vülat-ı emr silsilesi hükümdarlardan sonra onların valilerine mutasarrıflarına kaymakamlarına nahiye müdürlerine kadar imtidad edecek mi? +Ve bu takdirce rüesa-yı kabail ile taraf-ı hükumetten mansub olan köy muhtarları da tahrim-i helal ve nesh-i sünnet hakkına malik olacaklar mı? +Umur-ı caizede alelıtlak ümeraya itaat edilmezse ümeraya itaat ediniz diye nazil olan emr-i ilahiye mahal kalmaz diye garib bir iddiada bulunuyorsunuz. +Ve bu sözünüzü hüccet makamında tekrar ederek istediğiniz gibi tefsir olunmadığı halde –haşa– Kur’an -ı hakim ma’nasız kalır demeye cür’et ediyorsunuz. +Siz galiba Hak tealanın emir ve nehiy ettiği umurun kaffesini turuk ve vesailiyle beraber mahdud ve muayyen zannediyorsunuz. +Halbuki bir çok evamir-i şer’iyye mutlak olarak varid olup turuk ve vesailinin ta’yini ulü’l-emrin re’y ve tensibine terk edilmiştir. +Evvelce söylediklerimizi yine tekrar edelim. +Ümmetin mesalihine nazaran evamir-i ilahiyyeyi muhafaza ve ifa için ümeranın ta’yin edecekleri yollarda ve infaz-ı evamir-i ilahiyye için verecekleri emirlerde onlara vücub-ı taat-ı ümera işte bu gibi hususlardadır. +Görmüyor musunuz? +Bazı eşhası vilayet-i amme ashabı olan ümera değil peder ve akraba bile –bir maslahat-ı şer’iyyeye– binaen tekrar evlenmekten hatta etıbbanın gösterecekleri lüzum-ı sıhhi üzerine –ki yine bir maslahat-ı şer’iyyedir– büsbütün tezevvücten men’ edebilirler. +Bir peder iktizasına göre ve –meşveret tarikıyle– oğlunun zevcesini tatlik etmesini bile emr edebilir. +Ve icab-ı hale göre me’mur olan şahsın da bu emirleri nehiyleri hüsn-i telakkı ederek itaat etmesi vacib veyahud mendub olur. +Ulü’l-emrdir diyerek velayet-i amme ashabı olmayan bu gibi kimseler için de bütün caizatta suret-i mutlakada tahrim-i helal ve nesh-i sünen salahiyetini verir misiniz? +Elbette vermezsiniz. +Halbuki bir az düşünseniz bunlar da ulü’l-emrdir. +Ve kendilerine itaat –yerine göre– vacib veya mendubdur. +Her halde ıyanen zahirdir ki bu gibi evamir ve nevahi bazen maslahat-i şer’iyye zımnında ve eşhas-ı muayyene hakkında nafiz olabilir. +Yoksa –bi-hamdillah bu kere sizin de lisanınızdan sadır olduğu üzere– teaddüd-i zevcatın li-zatihi cevazı şer’-i münzelde sarih iken onu li-zatihi memnu’ kılmak onu bir kanun ile suret-i umumiyyede esasından kaldırmak mümkün olur mu? +Buna hiçbir mü’min kail olabilir mi? +Ba-husus frenkler bu hükm-i şer’iye böyle bir kanuna taraftarlık etmek şer’in tahsin ettiğini takbih etmek demek değil midir? +Asıl ilmi münazara işte bu sahadadır. +Edilen i’tirazlara cevap vermeli. +Ve gayr-ı varid olduklarını isbat etmeli. +Yoksa sorduğumuz suallere hiç iltifat etmeyip de yalnız beni techil Uzaya uzaya artık kabak tadı vermeye başlayan bu münazaraya müsaadenizle burada hitam vermek istiyorum. +Artık firar deyiniz hezimet deyiniz ne derseniz deyiniz. +Birinci ve üçüncü makalem ile bu son cevabımda zat-ı alilerine teveccüh eden es’ileyi halledinceye kadar bir daha şeref-i muhatabanızla zevk-yab olmaktan feragat eylediğimi arz eylerim. +Londra’da Din-i mübin-i İslam’ı neşr ile iştigal eden hey’et-i muhtereme-i İslamiyye Hıristiyan misyonerlik alemini azim dehşetlere ilka etmiştir. +Salus-perestan-ı kadimi teşkil eden ahbar ve rehabin Hazret-i Muhammed sallallahu aleyhi ve sellem efendimizin kim olduğunu pek a’la bilirlerdi kendi evlatlarını tanıdıkları kadar o hazretin Resulü’l-hak olduğun da biliyorlardı. +Bununla beraber onun risaletini tasdik etmediler. +Bugün alem-i Hıristiyaniyyet’te Din-i şüphesiz ki misyonerlerdir. +Fakat eski dik kafalı ahbar gibi rinin dindaşlarının ahval-i ruhiyyesini hakkıyla bildikleri cihetle onların arasında fedakar ve hak-gu bir hey’et-i mütehallika-i lar. +Ulum ve fünun terakkı ettikçe alem-i Iseviyyet tedenni ediyor. +Bi-nihaye fırkalara ayrılıp yekdiğerini tekfir ediyor. +Mütefekkirini ise hemen yarı yarıya Hıristiyanlığa veda’ eylemişlerdir. +Bunların sordukları suallere cevap verebilecek hiçbir reis-i ruhani hiçbir papaz yoktur. +Bunlar aradıkları hakayıkı kiliseciler indinde asla bulamıyorlar. +Fakat ulemayı muvafık cevap verebileceklerini misyonerler pek a’la biliyorlar. +Akliyyundan M. +M. +Magdaseryan namında bir zat Şikago şehrinde intişar eden Ceride-i AkliyyeThe Rationalist’ de hıristiyan papazlarına hitaben dehşetli bir bend neşr etmiştir. +Muma-ileyh diyor ki: +“Hürriyet-i fikriyye ve kelamiyyeyi herkese –gerek ehl-i bana söyleyebilir misiniz? +Hatta muvahhidin-i Hıristiyaniyyenin bile İvdor Parker’den dest-i uhuvveti diriğ ettikleri Yemerson Tamas’ı kürsüden indirip tard eyledikleri doğru değil midir? +Siving i’tizal ile itham olunarak mahkemeye sürüklenmedi mi? +Methodist mezhebine mensub bulunan Tamas kiliseden tard ve ihrac olunmadı mı? +İ ʼ tizal ve irtidad mahkemeleri henüz bertaraf edildi mi? +Benim da’vama karşı gösterebileceğiniz en kavi delil la-yuad protestan mezahibinden ancak birinin serbesti-i edyanı bahşettiği yahud etmekte bulunduğunu göstermekten ibaret olacaktır. +Hele beni daha kolayca mağlub etmek isterseniz aleyhime daha kuvvetli bir delil getirmenizi size tavsiye edeyim ki o hürriyet-i vicdaniyyeyi natık! +olmak üzere kütüb-i mukaddesenizin ayetlerindendir: +“İnanmayan mahkum olacaktır.” Böyle hükmü havi bir din acaba hürriyet-i şahsiyyeye hürmet edebilir mi? +Böyle bir din hatta ahlak-perver de olabilir mi? +Acaba vicdan üzerinde cebr ü tazyik icra eden bir dinde ahlak bulunabilir mi? +Siz ihtimal ki bu ayet ilavat-ı kazibedendir; diyeceksiniz. +O halde bu sahte ayet “Mukaddes Kitabınız”da ne için duruyor? +İşte sen sen diyorum ey mister vaiz-i hürriyyet bu cümleyi kilisenin kürsüsünde bulunan “Mukaddes Kitabınız”dan silip tayy ettiniz mi? +Sizin bu “mukaddes” kitabınızın hepsi “mukaddes” olmadığını bilemeyen avamm-ı nasın hali ne olacaktır? +Sizin “mukaddes” ta’bir ettiğiniz kitabın birçok “gayr-ı mukaddes” cümleleri de havi bulunduğu cihetle onun “mukaddesliği” sırf sizin zin “Allah’ın Kelamı” ta’bir ettiğiniz kitap sizin ictihadınıza müstenid bir tasavvurdan başka bir şey olabilir mi? +Yoksa sizin “Allah’ın Kelamı” diye ta’bir ettiğiniz ayat-ı İnciliyye ve Tevratiyye yalnız sizin fikrinizce mukaddes addedilen kısımlardan mı ibarettir? +İmdi siz kendi fikrinizi “Allah’ın Kelamı” yapmıyor musunuz? +Acaba “Sema altında olacak başka bir isim bulunmadığını” iddia eden bu ayet de “Kitab-ı Mukaddes”in gayr-ı mukaddes aksamından mıdır? +Acaba Isa’nın “Benden evvel gelenlerin kaffesi eşkıya ve hırsız idiler” sözü de kitabınızın o mukaddes ayetleri içinde ahz-ı mevki’ etmiş gayr-ı mukaddes inzimamat-ı kazibeden midir? +Şunu da cemaatlerinize lütfen beyan ve şerh eder misiniz: +tenakuzu tecviz edebilir? +Lütfen bu noktayı açıkça tavzih ediniz. +Bu lütfu tenezzülen bi-diriğ buyurduğunuz takdirde şunu da unutmamanızı rica ederim: +Hayat-ı ahlakıyyenin mutlaka hürriyet-i fikriyyeyye müstenid bulunduğunu o “mukaddes” kitabınızın “mukaddes” ayetlerinden birini gösteriniz. +Hem de iğfal veya tehdid ile dininizin hürriyet-i vicdaniyyeye riayetkar olabileceğine dair fikr-i hususinizin ne merkezde bulunduğunu lütfen izah eder misiniz? +Acaba hürriyet-i vicdaniyye mefkud olur ise ahlakın mevcudiyeti kabil midir? +Ben; ma’sum kadınları büyücü bahanesiyle asan hükemayı caniler gibi ihrak eden bütün müessesat ve hükumattan ziyade kan dökmüş olan bir dine değirmenine nişan atıyor demiş idi! +Söz mü bu? +Maamafih dininizin işlemiş olduğu bütün bu cinayetleri afv ve nisyan edebilirim. +Ancak hürriyet-i akliyyeyi men’ ve ahlakı taht-ı esarette bulundurmanızı afv edemem.” Mister Mangaseryan’ın papazlara rüesa-yı Hıristiyaniyyeye hitaben şu derin sualleri bittabi’ cevapsız kalacaktır. +Hoca Kemaleddin hazretleri ise akıl ve tabiate külliyen zıd olan kilisenin Hıristiyanlık’tan bizar olarak avare kalan akliyyunun ediyor. +Akıl ile din her ikisi Allah’ın atayasındandır. +Bu iki atıyye-i ilahiyye müttehiden insanın teali-i ahlakısini te’min ve tatmin ederler. +Din ile akl-ı selim arasında tezat ve tenakuz yoktur. +Taakkulü men’ yahud aklı taht-ı esarete alan bir din elbette esrar ve esatir temelleri üzerine bina olunmuştur. +Akıl ve muhakemeden tehaşi eden bir din nasıl insanların muallimi mürebbisi olabilir. +Hoca Kemaleddin hazretleri rasyonalistlere yani akliyyuna diyor ki: +“Siz tamamıyla haklısınız. +Bu kadar edyan ve mezahib-i muhtelifenin hepsinin hak olmayacağı derkar iken doğru din ne ile ve nasıl bulunabilir? +Başka din vasıtasıyla mı? +Hayır onunla da olmaz. +Hiçbir din kendisinin cebir ve tazyik ancak akıl vasıtasıyla mümkün olabilir. +Akıl ise tamamıyla serbest bırakılmazsa hakıkati asla bulamaz ahlak-ı haseneyi teşhis ve temyiz edemez. +İnsan düşünüp muhakeme etmezse aklı ile hüsün ve kubhu araştırıp tedkık etmezse aklı batıldan hüsnü kubhdan ne ile tefrik edebilir? +Aklını fehmini basiretini işletip isti’mal etmeyen adam Allah’a karşı nankördür. +Kur’an-ı Kerim yüz elli bu kadar ayatı ile akıl ve hikmeti emr ediyor. +veda’ edip avare kalan akliyyun ile sair erbab-ı tefekkürü vazifesini ifa ediyor. +Hıristiyanlık hakıkaten içinden çıkılmaz bir yola sapmıştır. +Bunların esas-ı dinleri hep “zünub-ı asliyye” dedikleri bir fikr-i batıldan ibarettir. +Bunlarca insan günah ile yaratılmış günah ile tevellüd etmiştir. +Her ne yaparsa cehenneme mahkum imiş! +Fıtratında cibilletindeki günah lekesini ancak beri ve ma’sum kan tathir edebilirmiş! +Bu kan dahi Salib üzerinde Yesu’un yaralarından akan kan damlalarından nemde yanacak imiş! +Halbuki Din-i İslam kat’iyyen bu akıdeye muhaliftir. +İnsan beri ve ma’sum olarak dünyaya geliyor. +Aklını hakkıyla kullanırsa hem mu’tekıd olur hem de haluk. +Velhasıl din-i Huda akıl ve hikmet ile birlikte nev’-i beşeri hayvaniyet ve vahşetten kurtarıp onu ulviyet-i ahlaka mazhar ediyor. +Hey’et-i naşire-i İslamiyye diğer taraftan İngiliz ve Amerikan muvahhidlerini de irşada gayret etmektedir. +Bunlar her ne kadar teslise Isa’nın üluhiyyetine inanmazlarsa da yine bir takım i’tiyadat-ı Iseviyyeden i’tikadat-ı batıladan fariğ olamamışlardır. +Hala Mesih’in server-i kainat ve hatem-i enbiya olduğunu zannetmektedirler. +Sonra kütüb-i mukaddesenin bazı aksamına da inanırlar. +Yalnız İngiltere’de iki milyonu mütecaviz muvahhidin-i Hıristiyaniyye mevcuttur. +Bunlar gayet münevver ve haluk adamlar oldukları cihetle oralarda hakayık-ı İslamiyye’nin neşir ve tecellisi bunların akıdeleri üzerinde pek mühim tebeddülat ika ʼ edeceğine şüphem yoktur. +Britanya adalarında din-i mübin-i İslam’ı fi-sebilillah neşre çalışan bu muhterem hey’et-i İslamiyye’nin şu dindarane ve huda-pesendane hizmetlerinden bütün Müslümanlık alemi minnetdar ve müftehirdir. +Mücahidinin muvaffakıyyatını bütün müslüman kardeşlerimle beraber Cenab-ı Hak’dan tazzarru’ ve niyaz ederim. +_________________________________________________ Hem Ramazan-ı Şerifi Hem Id-i Milliyi : +Meal-i Şerifi Ebu Hüreyre radıyallahu anh Resulullah sallallahu aleyhi ve sellemin şöyle buyurduğunu rivayet ediyor: +Allah azze ve celle hazretleri “Ademoğlunun her ameli kendine aiddir. +Yalnız oruç böyle değildir ki o benimdir. +Ve onun mükafatını ben veririm.” buyurmuştur. +Oruç kötü fiillere azab-ı ilahiye karşı kalkandır. +Herhangi birinizin oruç günü olursa kötü söz söylemesin. +Yaygara gürültü etmesin. +Şayet biri kendisiyle söğüşmeye veya döğüşmeye kalkarsa karşı gelmesin de ben oruçlu bir kimseyim desin. +Muhammed’in sallallahu aleyhi ve sellem nefsini yed-i kudretinde tutan zat-ı ecell ü a’laya kasem ederim ki saimin nefes kokusu kıyamet gününde indellah misk kokusundan daha hoştur. +Bir de oruçlunun duyacağı iki sevinç vardır: +İftar ettiği zaman iftarına sevinir Rabbine mülakı olduğu zaman da oruç tutmuş olduğuna sevinir. +Bu hadis-i şerifi Buhari ile Müslim rivayet etmişlerdir. +Lafız Müslim’indir. +Sehl bin Sa’d radıyallahu anh Nebiyy-i Ekrem sallallahu aleyhi ve sellem efendimizin şöyle buyurduklarını rivayet ediyor: +Cennette Reyyan denilen bir kapı vardır ki kıyamet gününde oradan saimler girer. +Ve kendileriyle birlikte saimlerden başka kimse girmez. +“Saimler nerede?” denilecek. +Ve onun üzerine saimler girecek. +Saimlerin sonuncusu girdikten sonra kapı kapanacak ve ondan sonra oradan kimse girmeyecek. +Bu hadis-i şerifi Müslim Buhari Nesai Tirmizi İ bni Huzeyme rivayet etmişlerdir. +Bu lafız Müslim’indir. +Ebu Hüreyre radıyallahu anh Nebiyy-i Ekrem sallallahu aleyhi ve sellem efendimizin şöyle buyurduklarını rivayet ediyor: +Her kim inana inana ve seve seve Allah rızası için Kadir gecesinde namaza durursa geçmiş günahı mağfiret olunur. +Her kim de inana inana ve seve ve seve Allah rızası için Ramazan ayını tutarsa yine geçmiş günahları mağfiret olunur. +Bu hadis-i şerifi Buhari Müslim Ebu Davud Nesai ve – . +Sahib ve Müdir-i Mes’ul: +H. +Eşref Edib Ebu Hüreyre radıyallahu anh Resulullah sallallahu aleyhi ve sellemin şöyle buyurduğunu rivayet ediyor: +Beş vakitteki namazlar Cum’a’dan Cum’a’ya namaz Ramazan’dan Ramazan’a oruç –insan kebairden sakınmış Hadis-i şerifin ravisi Müslim’dir. +CEVAZ TA BIR-I AHARLA MÜBAH! +ne dair bir makale okuduk. +Sahib-i makale “Şeriat-i İslamiyye maatteessüf bir takım mütefakkıhe elinde elfaz dairesine alınmış olduğundan bu gibi mebahisin yazılmasına lüzum-ı kat’i hissolunduğundan! +naşi tahaddiye kıyam ile adeta hakem tavrını takınıyor cevazın hükm-i şer’i olmadığına dair bir makale yazmaya mecbur oluyor da sername edindiğimiz kelimat ile başlıyor. +Böylece makalesinin kıymet-i ilmiyyesine beraat-i istihlal gösteriyor. +Sahib-i makale başlıca el-Mustasfa’ nın iki muhtelif mebahisinden tercüme ederek buna kendi efkar-ı saibe!lerini de ilave ediyor. +Müteallik ism-i fail sigasıyla müteallak ism-i mef’ul sigasıyla arasında ne kadar fark var ise ibaha ile mübah arasında da o kadar fark bulunduğu halde sahib-i makalenin mübah ile ibaha arasındaki farktan gaflet etmesi silah-ı ilm-i şeriat olan Usul-i Fıkıh ile henüz teveggul ettiğine delalet eyliyor. +Sahib-i makale da’vasını yürütmek için hemen ma’ruf! +aksamına dahil olacak olan ve nakıdin-i ulema tarafından müttefikan kadh olunan “tedlis” cihetini de bırakmıyor: +Bazı Mu’tezile’nin kail olduğu “Cevaz hükm-i şer’i değildir” da’vasını mutlak olarak meydan-ı ilme vaz’ ediyor. +Makale birçok hata ile alude ise de nümune olmak üzere bir kaçını zikr ile iktifa edeceğim. +Zikr edeceğim bahisler de kariin-i kirama makalenin kıymet-i ilmiyyesi hakkında bir fikir verir zannındayım. +nü alt tarafındaki sözü ile nakz ediyor. +İki sözü arasında bir tenakuz bulunuyor. +Şöyle ki: +“Eğer na-mütenahi olan umur-ı mübahayı ahkam-ı şer’iyye dairesine almak ister isek ibahayı ifade eden muhtelif eşkaliyle daima nususun tevarüd etmesi icab eder yoksa hayatın en hür harekatını insiyakat-ı tabiiyyeyi bile sem’a rabt etmek ihtiyacıyla şer’in kabul etmeyeceği hilelere gitmek müsbet olmayan kıyaslar ile şer’i adeta oyuncak yapmak zarureti karşısında kalırız. +Böyle yapmayacak olursak haşin bir muhafazakarlık gösterip hakkında sem’ vürud etmemiş olan caizata şer’i mani’ olarak ileri sürmekten başka çaremiz kalmaz ki daima tekemmülat-ı beşeriyyeyi te’min Diyor. +Sahib-i makale bu yarım sahife ile na-mütenahi olan umur-ı mübahanın ahkam-ı şer’iyye dairesine alınamayacağını Bu babda irad ettiği delili tahlil olunur ise: +“Ya nususun daima tevarüd etmesi yahud şer’in kabul etmeyeceği hilelere gidilmesi müsbet olmayan kıyaslar ile şer’in oyuncak kılınması veyahud haşin bir muhafazakarlık göstermesi lazım geliyor. +Şer’in kabul etmeyeceği hilelere gidilip müsbet olmayan hileler ile şer’i oyuncak kılmak veyahud haşin bir muhafazakarlık göstermek gibi iki badireden şer’ münezzeh olmakla bizzarure nususun daima tevarüd etmesi lazım gelecektir. +Halbuki irtihal-i Nebi ile nususun tevarüd etmek ihtimali kalmadığından artık na-mütenahi olan umur-ı mübaha ahkam-ı şer’iyye dairesine alınamaz” dediği zahir oluyor. +Sahib-i makalenin bu tedkıkatından! +na-mütenahi olan umur-ı mübaha ahkam-ı şer’iyye dairesine alınamayacağı zahir oluyor. +Aynı sahifenin nihayetinde: +“Fiil ve terkinde mücazat olmayan mübah fiilleri icrada mükellef muhayyerdir delil-i sem’isiyle ef’al-i na-mütenahiyye-i binaenaleyh mübah fiiller ahkam-ı şer’iyye dairesine girmiş denilecek olur ise bu hükmün takrir mahiyyetinden başka bir mahiyete malik olmadığı ve takrir ile tecdid-i hüküm edilemeyeceği müstağni-i beyandır” diyor. +Sahib-i makalenin bu sözünü de tahlil edelim: +“Fiil ve terkinde mücazat olmayan mübah fiilleri icrada mükellef muhayyerdir” delil-i sem’isi ile na-mütenahi olan ef’al-i insaniyye hükm-i şer’i altına alınıyor mübah ahkam-ı şer’iyye dairesine giriyor şu kadar ki bu hükm-i şer’i hükm-i takriri oluyor bu hükm-i şer’ide tecdid-i hüküm bulunmuyor. +Demek oluyor ki na-mütenahi olan ef’al-i insaniyye hükm-i şer’i altına alınıyor imiş! +A gözüm! +Aynı sahifenin başında “Na-mütenahi olan umur-ı mübaha ahkam-ı şer’iyye dairesine alınamaz” deyip nihayette na-mütenahi olan umur-ı mübaha ahkam-ı şer’iyye dairesine alınır! +demek akıl ve mantık ile nasıl kabil-i tevfik olur? +Geçen hafta beyan eylediğim vechile vadi-i tenakuza düşmemek için yegane çare anasır-ı tasavvuratı tahlil etmek tasavvuratı vazıh ve mütemayiz kılmaktır. +Siz bu çareye müracaat ederseniz fikri mahv eden makalede kıymet-i ilmiyye bırakmayan böyle bir tenakuza düşmezsiniz. +Tenakuz kaidesi mucebince kazıyyelerden biri sadık diğeri kazib olacağından burada birinci kazıyye “Na-mütenahi olan umur-ı mübaha ahkam-ı şer’iyye dairesine alınamaz” kazib ikinci kazıyye “Na-mütenahi olan umur-ı mübaha ahkam-ı şer’iyye dairesine alınır” sadıktır. +Birinci kazıyye kazibdir. +Çünkü sahib-i makalenin zade-i fikridir; fıkıh bilen bir kimse böyle bir söz söyleyemez. +mütercemdir ehl-i ilim sözüdür. +delil ile medlulü de fark etmiyor yekdiğerine karıştırıyor. +Şöyle ki: +el-Mustasfa’da yazılan ve terkinde talep varid olmayan mübah fiilleri icrada mükellefin muhayyer olduğuna delalet ediyor. +Delil: +Sem’ medlul: +“Fiil ve terkinde talep varid olmayan mübah fiilleri Sahib-i makale burasını şöyle tercüme ediyor: +“Fiil ve terkinde mücazat olmayan mübah fiilleri icrada mükellef muhayyerdir delil-i sem’isiyle ...” Burada bu kazıyye medlul iken delil oluyor. +A birader! +İbaha ile mübahı delil ile medlulü fark etmeden neye katara karıştınız? +Darılmayınız! +Vakıa usul-i fıkıh ile teveggul etmediğiniz mehalik-i tenakuzu bilmediğinizi ma’zur görüyorum; fakat yanlış tercümenizi delil ile medlulü karıştırmanızı asla ma’zur göremiyorum. +“Fiil ve terkinde mücazat olmayan mübah fiilleri icrada mükellef muhayyerdir” kazıyyesi delil-i sem’i mi olur? +Kardeşim! +Delil-i sem’i ya kitap veya sünnettir. +Kur’an -ı mübini tercüme esnasında böyle bir ayete mi tesadüf ettiniz? +Yoksa bu mealde bir hadis-i şerif mi tahric ettiniz? +Yoksa delil-i sem’inin ne olduğunu bilmiyor musunuz? +Yoksa lisan-ı Arab’da “delle” kelimesinden sonra “ala” harf-i cerri yor musunuz? +Hayret-ender hayret! +Caizat hükm-i takriri olsa da olmasa da yine muhtac-ı mete doğru ve müncezib olduğunu caizatı tagyir etmek ancak delil-i şer’iye mütevakkıf bulunduğunu muhterem hemşehrime karşı yazdığım makalelerimde beyan eylediğimden sahib-i makaleye karşı ayrıca tekrara hacet görmüyorum. +Sahib-i makale birçok tahakkümde da’va bila-delilde bulunuyor. +Şimdilik onlara da atf-ı nazar etmeyeceğim hükm-i takriri ve te’sisi bahislerini atiye bırakacağım yalnız “Nafi Sahib-i makale “Nefy ve nafi için delile lüzum yoktur” diyor. +Filvaki bu babda ihtilaf vardır: +Bir taifeye göre nafiye delil lazım değildir. +Diğer bir taifeye göre nafiye her halde bir delil lazımdır. +Diğer bir mezhebe göre akliyyatta delil lazım şer’iyyatta delil lazım değildir. +el-Mustasfa’ da beyan olunduğu üzere bu babda muhtar olan re’y: +“Zaruri olmayan hususta delil lazım olmak”tır. +Çünkü nafi nefyini iddia ettiği şeyin müntefi olduğunu ya biliyor ya onda şekk ediyor. +Nafi şekk ederse ondan delil mütalebe olunmaz. +Çünkü cehlini adem-i ma’rifetini müntefi olduğunu yakınen biliyorsa bu nafinin bu ma’rifeti ya an-zaruretin veya an-delilin olmak lazım gelir. +Bu halde an-zaruretin olmayan nefiyde delil lazım olmuş olur. +Eğer an-zaruretin zaruri olan nefiyde nafiden delil iskat olunsa iki fesad lazım gelir: +sani’-i alemi nefy eden nübüvvet-i Muhammed sallallahu aleyhi ve sellemi nefy eden neş ʼ e-i uhrayı nefy eden tahrime-i hamrı nefy eden tahrim-i zinayı nefy eden kimselere delil vacib olmayacak bir münkir size karşı Allah Teala ve tekaddes yoktur Muhammed aleyhi’s-salatu ve’s-selam Nebi değildir yevm-i ahiret yoktur hamr haram değildir zina haram değildir dese ondan delil istemeye hakkınız olmayacaktır. +Ne büyük mefsedet! +kazaya-yı mucibe de delilden müstağni olacaktır. +Mesela “Sani’-i alem kadirdir” kazıyyesine bedel “Sani’-i alem aciz değildir” deneceği gibi “Sani’-i alem alimdir” kazıyyesine bedel “Sani’-i alem cahil değildir” denecektir. +el-Mustasfa’ da nafiye delil lazım gelmez diyenlerin şübühatı red ve def’ olunmuş olmakla zat-ı alileri oralardan sükut ediyorsunuz fakat re’y-i mercuhu “Nafiye delil lazım değildir” da’vasını kabul ediyorsunuz. +Demek oluyor ki zat-ı alileri: +Arz müteharrik değildir – feza na-mütenahi değildir– gibi kazıyyeleri bila delil kabul edeceksiniz nafiden delil talep etmeyeceksiniz. +Mezhebiniz yani “Nafi ikame-i delile muhtaç değildir” kazıyyesi mucebince ber-vech-i ati kazaya-yı selbiyyeyi de bila delil kabule mecbursunuz: +onlara peyrev olanlar musib değillerdir. +Azizim! +Ya bu kazıyyeler için delil istememeli bila delil bu kazıyyeleri kabul etmeli; ya bu mezhebi terk etmeli hakkı kabul eylemeli. +MÜREYSI VAK ASI: +lullah hazretlerinin meşinden çadırı da münasib bir yere kurulmuştu. +yor bazıları da öteden beri işlerle meşgul oluyordu. +Ömer el-Faruk hazretlerinin hizmetinde bulunan Cehcah-ı Gıfari isminde bir adam su getirmek için kuyu başına gitmiş orada: +– Ben evvel çekeceğim sen sonra çekeceksin! +gibi ehemmiyetsiz bir sebepten Sinan bin Ferve namında biriyle atışmaya başlamış hatta suratına bir tokat atıp burnundan kan boşandırmıştı. +Cehcah bu işte haksızdı. +Çünkü: +Nöbet; Sinan’ın ise kendisinin beklemesi lazımdı. +Acele işi varsa berikinden ruhsat alıp da kabını doldurması icab ederdi. +Yoksa zorbalığa kalkıp din kardeşini döğmek salahiyetini haiz değildi. +Sinan’a gelince o da haksızlıkta öbüründen geri kalmadı. +Zira tokadı yer yemez: +– Ya li’l-Hazrec ya ma’şere’l-Ensar! +diye bağırdı ve kavim ve kabilesini yardıma çağırdı. +Halbuki öyle yapmayacaktı doğruca Resulullah’ın huzuruna gidip ona şikayet edecek ve onun hükmüne razı olacaktı. +Acaba bi-çarelerin imdadına koşmak için Peygamberden daha şefkatli kim olabilirdi? +Zaten bugünkü askerlikte de böye değil mi? +Mesela insanlık hali. +İki silah arkadaşı bir kavga çıkarıverir olmaması a’la ya biri diğerine haksız bir tecavüzde bulunur berikinin gördüğü tecavüze mukabele etmesi değil gidip zabitine şikayet eylemesi ve kendine karşı haksızlık edene nizamen ceza çektirmesi lazımdır. +Böyle yapmaz da yediği bir tokat yerine iki tokat vurmaya yahud hemşehrilerini yardım için çağırmaya kalkışırsa o da haksızlık etmiş ve öteki kadar cezaya hak kazanmış olur. +Ensarilerin Sinan’a yardım için koşup geldiklerini gören Cehcah da: +– Ya li-Kinane ya ma’şera’l-mühacirin! +diye feryad etti. +Sesini işiten muhacirlerden bazıları da ondan tarafa koştu. +Belki işitmişsindir: +Sultan Mahmud Yeniçeri ocağını kaldırmak için “Müslüman olan sancağ-ı şerif altına gelsin” diye dellal çağırtmış. +Berikiler de buna mukabil “Yeniçeri olan kazgan-ı şerif dibine toplansın” diye na’ralar atmış. +İstanbul’daki müslümanlar dibine birikmiş. +Ondan sonra bu iki takım birbirine saldırıp arada birçok müslüman kanı dökülmüş. +öyle bir hal oluyordu. +Çünkü: +Muhacirler Cehcah tarafına Ensariler de Sinan tarafına geçmişler ve birbirlerinin din kardeşi olduklarını unutup hemşehrilik gayretiyle yekdiğeri üzerine atılacak dereceye gelmişlerdi. +O sırada Resulullah Efendimiz yetişti ve: +– Yine mi cahiliyet da’vasına kalkıştınız? +diye oradakilere çıkıştı. +– Muhacirlerden biri bir Ensariyi döğmüş o da ya li’l-Hazrec diye kavim ve kabilesini imdada çağırmış dediler. +Peygamber Hazretleri: +– Bırakın şu murdar kelimeyi. +Bu kelime ile bağıranlar yani da’va-yı cahiliyetle kavim ve kabilesini imdada çağıranlar cehennemi dolduracaklardır buyurdu. +Ashabdan bazılarının: +– Ya Resulallah! +O adam müslümansa namaz kılıp oruç tutuyorsa? +diye sormalarına karşı da: +– Müslümansa da namaz kılıp oruç tutuyorsa da yine cehenneme girecektir cevabını verdi. +Koşup gelenler nadim olup döndüler. +Din kuvveti ve kardeşlik muhabbeti kavim ve kabile gayretine galebe çaldı. +Sinan bin Ferve Cehcah-ı Gıfari’ye hakkını helal etti ve fitne basılıp o dehşetli kavga bitti. +Bundan evvel de yine böyle bir kavga çıkmıştı. +Fakat bu kavga Muhacirler ile Ensar arasında değil Ensarın iki şu’besi Medinelilerin iki kabilesi arasında vuku’ bulmuştu. +Biliyorsun ya? +Medine müslümanları Evsiler ve Hazreciler diye iki kabileden ibaret idi ki vaktiyle uzun müddet birbirleriyle çarpışmışlar ancak Müslümanlık’tan sonra yekdiğeriyle barışıp görüşmüşlerdi. +Bunların birleşmeleri ve birleşmek neticesinde kuvvetleşmeleri Medine’deki Yahudilerle münafıkların işine gelmiyordu. +Yine aralarını açmak ve na-hak yere kanlarını saçmakla Müslümanlığı zayıf düşürmek istiyorlardı. +Bir gün Evsilerle Hazrecilerden bazıları oturup kardeş gibi konuşurken müfsid bir Yahudi çıkageldi. +Her iki tarafın dargınlığı zamanından söylenilen beyitlerden okuyup ortaya fesad bıraktı. +Nasılsa Ensarilerde kavmiyet gayreti kabardı. +İki taraf da ölmüş ve kemikleri bile çürümüş olanlarla öğünmeye kadar vardı. +Tatlı tatlı konuşurken acı acı söylenmeye başladılar. +Hatta silahlanıp ve etraftan yardımcı alıp iki saf olarak yeniden döğüşmeye davrandılar. +Bereket versin ki Resulullah Efendimiz hazretleri hemen geldi; o safların arasına girip yani “Ey müslümanlar! +Allah’tan korkun Allah’tan korkun! +Daha ben aranızda iken hususiyle Allah sizi Müslümanlığa hidayet ve İslam ile mükerrem kıldıktan din sayesinde sizi cahiliyet adetlerinden kurtardıktan feyz-i İslam ile küfürden halas edip Müslümanlık sevkiyle aranızı bulduktan sonra cahiliyet da’vasıyla eski küfr halinize mi dönüyorsunuz!” buyurdu da Ensarın akılları başlarına geldi. +Silahlarını atıp ağlaştılar sonra da birbirlerine atılıp kucaklaştılar. +Şu iki vak’ada Resulullah hazretleri yetişip de men’ etmemiş olsaydı ne olacaktı biliyor musun? +Müreysi’ suyunun başında Muhacirler ile Ensariler çarpışacak müslüman kanı dökülüp Müslümanlık zayıflayacaktı. +Çünkü hangi taraf mağlub olursa olsun Din-i İslam tek kanatlı bir kuş gibi kalacak; belki de bütün bütün ortadan kalkacaktı. +Medine’deki kavgada ise Evsilerle Hazreciler döğüşecek ve bu döğüşte yine müslüman kanı dökülüp müslüman kuvveti azalacak; sonunda da maazallah Medine Yahudileriyle münafıkları; müslümanlara galebe çalacaktı. +Kavmiyet mes’elesinin; yani kavim ve kabile gayreti gütmek da’vasının ne kadar tehlikeli bir şey olduğunu ve Resulullah Hazretleri tarafından ne yolda men’ edilmiş bulunduğunu anladın sanırım. +Bu mes’elenin bugünkü tehlikesi; eskisiyle nisbet kabul etmeyecek derecede fazladır. +Çünkü: +Evsiler; Hazreciler olsun; Muhacirler Ensariler olsun hepsi de bir kavme mensup tan’da yaşardı. +Sonraları Müslümanlık etrafa yayıldı. +Arap olmayan kavimler de müslüman olup tevhid milliyetine girdiler. +Bugün Çin’den muhit-i Atlasi’ye ve Sibirya’dan Afrika-yı Cenubi’ye kadar olan memleketlerde müslümanlar var ki hepsi ayrı ayrı kavmiyete mensup fakat cümlesi La ların hangisinde olursa olsun kavmiyet gayretinin güdülmesi Müslümanlığın zayıf düşürülmesi demektir. +Öyle değil mi ya? +İnsan kalınca bir kuyu ipini ne kadar zorlarsa koparamaz. +Fakat o ip çözülür de iplikleri birbirinden ayrılırsa birer birer koparılır. +İşte Müslümanlık da böyledir. +Müslüman olan kuvvetler din gayretiyle hareket ederlerse hiçbir tecavüze uğramazlar. +Lakin Müslümanlığı bir tarafa bırakıp da Türklük Araplık Acemlik Kürtlük Lazlık Çerkeslik Arnavutluk ve saire düşüncesiyle ayırılacak olurlarsa şısında kırılmaya mahkum olurlar. +Hele bu mes’ele asker ocağına hiç girmemeli ki bunun mikrobu maazallah ordu hummasından daha mühliktir tahribatı ise öbüründen pek ziyade müdhiştir. +Osmanlı padişahı müslümanların halifesidir. +Hükumet-i Osmaniyyenin din-i resmisi Müslümanlık’tır. +Ordusu hemen de kamilen muvahhid efraddan yani muhtelif akvam-ı İslamiyye evladından müteşekkildir. +Bir taburda hem Türk hem Arap mevcut olduğu gibi bir bölükte hem Laz hem Çerkes hem Kürt bulunabilir. +İşte bu muhtelif kavimlerden ve muhtelif memleketlerden yetişip gelen mücahidler La ilahe illallah yazılı sancağın altında birleşirler ve din gayreti kardeşlik muhabbeti ile el ele verip canlarıyla başlarıyla İslam yurdunu Osmanlı ülkesini düşmanın tecavüzünden muhafazaya çalışırlar. +Bu vatan arslanları din gayretini bıraksalar da hemşehrilik fikrine yahud ben Türk’üm sen Arap’sın öbürü Kürt’tür gibi kavmiyet d��şüncesine sapsalar maazallah o bölüğün o taburun hatta o ordunun intizamı bozulmuş olur. +Çünkü herkes bir tarafa çekilir şimdiki intizam pek güç husule gelir. +Din düşmanlarının Çatalca’dan beriye kadar gelip de payitahta girmeye çalışmaları geçen sene içinde idi. +Bunların attıkları topların korkunç sadaları daha kulağımızda çınlıyor yaktıkları canlarla döktükleri kanların unutulmaz acısı hala yüreğimizde sızlıyor. +O vakit o müdhiş toplara göğüs gerip de son İslam yurdu olan şu memleketi kurtaran kimlerdi? +Hepimiz biliyor ve hürmetle yad ediyoruz ki senin gibi birçok müslüman askerleri idi. +Bunlar din düşmanına karşı koymak İslam halifesinin payitahtına Bulgar ayağını bastırmamak Ayasofya Cami’-i Şerifi minarelerinde çan çaldırmamak gazi yahud şehid olmak şevkiyle harbe atılmışlardı. +Rumeli muharebesinde bulundun. +Eğer hemşehrilik gayretiyle memleket nerde? +diye yerinden bile kımıldanmazdın. +Keza o muharebede Arap’tan Kürt’ten Laz’dan Çerkes’ten ve sair kavimlerden birçok müslüman kahramanı da bulunmuştu. +Eğer kavmiyet gayretiyle hareket icab etseydi bunlar da “Türkler Balkanlılarla muharebeye tutuşmuşlar. +Bize ne?” diye oturup keyiflerine bakarlardı. +Halbuki ne sen öyle yaptın ne de onlar. +Çünkü: +Müslümanların birbirine kardeş olduğunu Kur’an haber veriyor. +Mü’minlerin yekdiğerine yardım eylemesini Allah emrediyor. +O kardeşlik gayreti ve o yardım emrinin sevkiyle Anadolu’dan Arabistan’dan Kürdistan’dan Lazistan’dan birçok müslüman koşup geldi. +Rumeli’nin karlı Balkanlarında ve çamurlu ovalarında din düşmanlarına karşı koydu. +Böyle olması da pek tabii bir şeydi. +Müslümanlar birbirinin din kardeşi değil mi? +Bir adam kardeşinin tehlike karşısında bulunduğunu görür de imdadına koşmak ve onu kurtarmak istemez mi? +Gelelim hikayemize: +Çapul etmek için bu muharebeye birçok münafık da çıktığını söylemiştim. +İçi müşrik dışı müslüman olan bu iki yüzlü heriflerin İbni Selul isminde bir başları vardı ki kuyu başında Cehcah’dan dayak yiyen Sinan bin Ferve bunun hizmetinde bulunuyordu. +nin döğülmesini bir türlü azametine yediremedi. +Hele tokadı atanın bir Mekkeli olması herifi bütün bütün kızdırdı ve olanca asabiyet gayretini uyandırdı. +– Şimdiye kadar bu derece hakarete uğradığımızı görmemiştim. +Şu bir avuç Muhacirler geldiler aramıza sığındılar. +Sonra sığıntı olduklarını unuttular bize hakaret etmeye kalkıştılar. +Tevekkeli “Besle köpeği seni yesin” dememişler. +Siz onları yurdunuza aldınız mallarınızın yarısını kendilerine verdiniz. +Hatırları için muharebelere gidip çocuklarınızı yetim bıraktınız. +Nihayet onlar çoğaldı siz azaldınız. +Bari bundan sonra sizden yüz bulamasınlar da Muhammed’in başından dağılıp gitsinler bir de Medine’ye gittiğimiz gibi aziz olanlar yani eşraf zelil bulunanları yani fukara ve ayak takımını tutup kasabadan dışarıya atsınlar! +Diye kendi gibi münafıkları azdırıyor dolayısıyla da bütün Ensarileri Muhacirler üzerine kışkırtmak istiyordu. +Bereket versin ki maksadı hasıl olamadı. +Biraz evvel Peygamber Hazretlerinin nasihatini işitenler İbni Selul’ün hezeyanlarına kulak asmadılar. +Hatta Zeyd bin Erkam isminde bir genç Cenab-ı Peygamber yeni bir fitne çıkmaması için Zeyd’e: +– Sakın yanlış işitmiş olmayasın? +buyurdu. +Zeyd: +– Ya Resulallah! +Vallahilazim böyle söyledi diye hakıkat-i hali te’kid etti. +Sonra İbni Selul huzur-ı Nebevi’ye geldi. +– Allah hakkı için ben bu hezeyanı etmedim. +Zeyd yalancıdır. +Bana iftirada bulunuyor dedi. +Herifteki münafıklığa bak ki söylediği bir sözü tekrarlamaya cesaret edemiyor da kendi yalancılığını başkasına isnad eyliyor. +Maamafih telaşından ve ma’lum olan münafıklığından o sözü söylemiş olduğu anlaşıldı. +Resulullah Efendimiz tarafından tevbe etmesi emir buyuruldu. +Hazret-i Ömer İbni Selul’ün bu terbiyesizliğine karşı dayanamadı. +Hiddetle yerinden fırladı Ya Resulallah! +İzin ver. +Şu münafığın boynunu vurayım dediyse de Resulullah Efendimiz müsaade etmedi. +Fakat ordugahta da dedi-kodu olmaya başladı. +Peygamber hazretleri yeni bir mes’ele çıkmaması için hareket emrini verdi. +Hemen devesine binip ertesi günün sabahına kadar sürdü. +Medine eşrafından dini bütün müslümanlardan Üseyd bin Hudayr hazretleri yolda Cenab-ı Peygamber’e: +– Niçin bu sıcakta yola çıktınız? +diye sordu. +Resulullah efendimiz: +– İbni Selul’ün söylediklerini işitmedin mi? +buyurdu. +Üseyd bin Hudayr: +– Vallahilazim ya Resulallah! +Sen ne vakit istersen İbni Selul’ü Medine’den çıkarırsın. +İnsanların en azizi sensin mahlukatın en zelili de odur dedi. +Konak yerinde de Peygamberiye geldi. +– Ya Resulallah! +Babam bir terbiyesizlikte bulunmuş emr et kafasını kesip getireyim diye izin istedi. +Peygamber Efendimiz Hubab’ı taltif ile beraber pederine asi olmamasını tenbih etti. +Sonra İbni Selul müslümanlar arasında bulundukça onlardan ancak iyilik göreceğini söyledi. +Resulullah Hazretleri bu konak yerinde bir de koşu tertip etti. +İbtida deve yarışı oldu. +Bunda Bilal-i Habeşi’nin bindiği deve birinci geldi. +Sonra at yarışı yapıldı. +Bunda da Ebu Said es-Sa’idi’nin bindiği at birinciliği kazandı. +Şu suretle hem idman yapılmış hem de dedi-kodunun uzamasına meydan verilmemiş oldu. +Ordu Medine civarındaki Akık mevkiine yaklaştığı sırada – Peygamberin aziz olduğunu kendinin de zelil ve alçak bulunduğunu i’tiraf edeceksin sonra Resulüllah izin vermeyince Medine’ye giremeyeceksin dedi. +– İ’tiraf etmezsem ne olacak? +diye sordu. +Oğlu da: +– Hemen kafanı koparacağım cevabını verdi. +İbni Selul oğlundaki ciddiyeti görünce: +– Evet aziz olan Allah ile Peygamberi ve mü’minlerdir demeye mecbur oldu da oğlunun elinden kurtuldu. +Sonra Resulullah Efendimiz: +– Allah senden razi olsun. +Fakat babanı bırak diye Hubab hazretlerine buyurdu. +Peygamber’le ashabını Medine’den çıkarmak isteyen reisü’l-münafikın de ancak Resulüllah hazretlerinin müsaadesiyle kasabaya girebildi. +Müslüman ordusunun Medine’ye avdeti Ramazan-ı şerifin ibtidasına tesadüf etmiş ve mücahidlerin muharebeye gidip gelmeleri yirmi sekiz gün kadar sürmüştü. +Kavmiyet mes’elesinin ve hemşehrilik da’vasının ne kadar tehlikeli bir şey olduğunu anladın gafletle çıkmış olan bir kavganın bir münafık tarafından körüklenmesiyle ne derece ateşleneceğini de idrak eyledin değil mi? +Bereket versin ki Allah’ın muhafazası Peygamber’in hüsn-i idaresi ashabın salabet-i diniyyesi mani’ oldu da şu mes’ele bütün bütün alevlenmeden örtülüp bastırıldı. +Cenab-ı Hak da İbni Selul ile onun gibi münafıklar hakkında bu sure-i şerifeyi gönderdi: +Bismillahirrahmanirrahim şeklinde yazılmıştır. +Allahu a’lem meali: +“Habibim münafıklar senin yanına gelince şehadet ederiz ki sen Allah’ın peygamberisin derler. +Allah bilir ki sen Resulullah’sın. +Yine Allah’a şehadet ederiz ki münafıklar yalancıdırlar. +Onlar yeminlerini kendilerine siper ittihaz eyleyerek Allah’ın yolundan i’raz ederler ki yaptıkları hakıkaten fena bir şeydir. +Böyle yapmaları sureta müslüman olmaları ve hakıkatte müşrik kalmaları dolayısıyla kalplerinin küfür ile mühürlenmesinden Habibim! +Onları gördüğün vakit iri yarı ve mütenasibü’l-a’za olmaları hoşuna gider konuştukları zaman da sözlerini durup dinlersin. +Halbuki: +Onlar anlamamazlık hususunda dayalı ağaçlara benzerler. +Ve müttehem olduklarından Münafıklar senin ve mü’minlerin düşmanıdır. +Onlardan sakın. +Allah canlarını alsın. +Çünkü: +Hak ve hakıkatten i’raz eyliyorlar. +Onlara gelin özür dileyin de Resulullah sizin için Allah’tan mağfiret dilesin denilince başlarını döndürürler ve bakarsın ki kibir ve azamet sevkiyle senin nezdine gelmekten yüz çevirirler. +Onlar için istiğfar etsen de etmesen de müsavidir. +Cenab-ı Hak kendilerini ebediyyen yarlığamayacaktır. +Zira Allah fasık olanlara hidayet ihsan etmez. +Münafıklar öyle bir güruhtur ki: +Resulullah’ın yanındaki fukara-yı Muhacirine nafaka vermeyin de dağılıp gitsinler derler. +Sema ve zemin hazinelerinin hepsi Allah’ındır. +Lakin münafıklar Cenab-ı Hakk’ın rezzak-ı alem olduğunu bilmezler. +Medine’ye dönersen aziz olan zelil bulunanı oradan çıkarsın derler. +İzzet; Allah’ındır Peygamber’indir mü’minlerindir. +Lakin münafıklar izzetin kime mahsus olduğunu idrak etmezler. +BHOPAL HAKIME-I ZI-ŞANI ŞAH CIHAN +HAZRETLERININ Bhopal Hakimesi Şah Cihan Begüm hazretleri işbu asrın harikalarından sayılır. +Müşarun-ileyha pek ali ahlak ile mütehallik bulunduğu gibi ilim ve fazilette de emsalsizdir. +Bu ana kadar umur-ı hayriyye ve maarif uğurunda sarf ettiği mebaliğ-i azime külli bir yekun teşkil ediyor. +Müşarun-ileyhanın yıp Afrika’ya Mısır’a İstanbul’a İran’a ve bil-cümle memalik-i Hindistan’da kendisinin lütuf ve atıfetine uğramayan bir şehir ve kasaba kalmamıştır. +Her nereye gidilse Hindistan’da mutlaka bu sahibe-i himmetin bir eserine bir izine tesadüf edilir. +Cemaat-i İslamiyye tarafından te’sis edilen mekteplere hastahanelere müesseselere daima iane verip asar-ı mezkurenin ihyasına çalışmıştır. +İstanbul’a beray-ı seyahat teşrif ettiklerinde o esnada yangına uğrayan Aksaray mahallesinin harik-zedeganına altı bin İngiliz lirası ihsan etmiş ve sanniflere ulemaya züvvara fakırü’l-hal olanlara her an ve zamanda yardımı dokunmaktadır. +Hindistan müslümanlarının en büyük mekatibinden olan Aliger Koleji’nin esna-yı te’sisinde büyük bir meblağ verdiği gibi ayrıca da senevi bir tahsisat bağlamış ve küçük oğlu bulunan Hamidullah Han’ı da beray-ı tahsil oraya göndermiştir. +Aliger kasabasındaki talebe-i ulumun rahat ve asayişlerini te’min için onlara birkaç yatakhaneyi muhtevi bir daire ile top oyunuyla spor için müteaddid meydanlar kulüpler inşa etmiştir. +Bhopal’de birçok erkek ve kız mektepleri te’sis ettikten maada kadınlara mahsus bir de kulüp yaptırmıştır ki bizzat kulübün riyasetini deruhde ve kabul buyurmuştur. +Kadınlar için birçok gazetelerle resail-i mevkute neşr ederek seviye-i ilmiyyelerini tezyide muvaffak olmuştur. +Müşarun-ileyha Farisi Arabi Urdu ve İngilizce lisanlarıyla tekellüm ve cümlesinde de icale-i kalem etmekte muktedirdir. +Kendi ülkesinde te’lifat-ı nafiada bulunmak üzere bir takım ulema-yı mahalliyyeyi bir araya toplamış ve onlara güzel eserler yazdırmıştır. +Fahr-i Kainat efendimizin tercüme-i halini edille-i tarihiyye ile yazan Hint ulemasından meşahir-i müellifinden Mevlana Şibli Nu’mani hazretlerine maaş bağlamış ve şu son günlerde yazdığı parçaları tedkık etmek için kendisini Bhopal’e makarr-ı hükumetine celb eylemiştir. +Bu hafta zarfında Hindistan’dan aldığımız gazeteler bu muhsinenin diğer bir teşebbüs-i hayır-hahananesini bize tebşir ediyorlar. +Müşarun-ileyha Hindistan kadınlarının cehalet ve maarifsizliğine bakarak mezkur illetin çaresini düşünüp evvelce Aliger kasabasında müslüman kızlar için gayet vasi’ bir bina inşa etmesiyle orasını mektep haline ifrağını lazım gelenlere emr etmiştir. +Mezkur bina reside-i hitam olduğundan mektebe lazım olan bil-cümle alat ve edevat ile programını sabaya teşrif ile mektebin resm-i iftitahını icra buyurmuştur. +Merasim-i iftitahiyyede bulunmak üzere Hindistan’ın her tarafından gelen a’yan ve eşraf huzurunda hakime hazretleri maarifin fevaid ve muhassenat-ı adidesine dair mühim bir nutuk irad edip cümle huzzarın sena ve alkışlarına mazhar olmuştur. +Nutk-ı mezkuru aynen derc eden gazetelerden ber-vech-i ati iktibas ediyoruz: +“Muhterem huzzar sevgili kızlar. +Size karşı işbu hizmet-i naçizanede bulunan –Bhopal Hakimesini– hanımı bir gün gelecektir ki rahmetlerle mağfiretlerle yad eder ve kurmuş olduğu esasa tebaiyyet edeceksiniz. +İlim ve ma’rifet meziyet ve fazilet yalnız erkeklere mahsus olmayıp kadınların –taife-i nisanın– da ondan müstefid olmasına büyük bir ihtiyaç vardır. +İlim ve irfan analık vazifesini gören ve dünyaya nafi’ hey’et-i ictimaiyye bahş eden kadınlar buna daha ziyade muhtaç bulunuyorlar. +Kadınları müterakkı olan milletler cihanda nam bırakarak arş-ı a’laya suud etmişlerdir. +Taleb-i bize farz eden diyanet-i mübecelle-i İslamiyye kendi şuunat-ı diniyyesi dairesinde nisvandan azim hizmetler bekliyor. +Alem-i İslamiyyet’te te’min-i şan u şeref edip ilimleriyle faziletleriyle meziyetleriyle şecaat ve terbiyeleriyle tarih-i İslamiyyet’e nisvan-ı İslamiyye bize güzel bir çığır açıp o yolda hareket etmeyi fiilleriyle bize göstermişlerdir. +İlim ve fazilet zevce ve ulü’l-emre itaat kadınlığın en büyük muhassenatından olduğu halde Hindistan’ımızdaki kadınlarda bu güzel meziyetlerden eser kalmamıştır. +Bil-cümle Hindistan’da kalemiyle ahlakıyla işleriyle ebna-yı cinsine hizmet eden bir kadın yoktur. +Taife-i nisa içinde okuyup yazanlar o kadar azdır ki binde bir raddesinde bile değildir bu cehalet ve meskenetin sonu tabii iflas ve inkırazdır! +Öyle bir iflas ki telafisi pek çetindir. +Ma’nevi bir inkırazın çaresi güçtür. +Zamanımızdaki kadınlar –erkeklerden kat kat ziyade– mefkure iflasına uğramışlardır. +Bu halin devamı; tabii erkeklerinin de hoşuna gitmez. +Çünkü hayat-ı aileyi teşkil etmek ve ondan behre-dar olmak cehaletle değil ilim ile hasıl olabilir. +Cehalet kadınla zevci arasında tabii bir husumet ve münaferet icad eder. +Birinin seviyesi ali olup da diğerinin süfli olan olamayacağı gibi bilgili bir erkekle bilgisiz bir zevce arasında da ülfet caygir olmaz. +Bunun ref’ine çalışmak için hep el birliğiyle uğraşmalıyız. +Kızlarımızı güzel bir ana haline ifrağ etmek için kız mektepleri te’sis etmeliyiz. +Ancak bu mukaddes müesseselerde bil-cümle adat ve adab-ı İslamiyye’ye – ki müslümanların felah ve saadetlerini kafildir– son derece riayet edip ağır başlılığın sekine ve vakarın kabul etmediği şeylerden sakınmalıyız. +Ağır başlı tecrübeli fazıl kadın yetiştirmek etmişlerdir. +Lakin maaettessüf aldıkları terbiye ve ta’limin da işitiyorum ki bunun neticesinde laubalilik hercailik hafif-meşreplik gereği gibi orada hüküm-ferma olmuş ve şiar-ı onların hatiatından gafletlerinden hisse alıp kendimizi o gibi mülevves girdaplara çirkablara gark olmaktan vikaye eylemeliyiz. +Meziyetsiz bir iffet işe yaramadığı gibi iffetsiz bir meziyetten de bir şey çıkmaz. +O halde iffet ve meziyet seyyanen hükmünü icra etmelidir. +yeye be-gayet i’tina edilmesini bu mektepte arzu ederim. +Sık sık sizi nazar-ı teftişimden geçireceğim. +Bozukluk asarına tesadüf ettiğim dakıka bu müessesenin kapısını kapayıp gideceğim. +Çünkü burayı adam ve adam evladı yetiştirmek müdir efendi ve gerek muallimin ve muallimat efendiler bu tenbihatımı unutmamak lütfunda bulunacaklar ve vesaya-yı hayır-hahanemi harfiyyen icraya çalışacaklardır. +Aynı zamanda bu merasim-i iftitahiyyede bulunmak üzere acizlerini kendilerine karşı medyun-ı şükran eden memleketimizin a’yan ve eşrafından bu gibi kız müesseselerinin memleketlerinde te’sis ve ihya buyurmalarını kemal-i hudu’ vanın terakkısiyle kaim olduğunu unutmamalıyız. +Tarih-i riyor ki bunların birine bile bu müterakkı asrımızda tesadüf etmiyoruz. +İngiltere Almanya devletlerinin kusuru terakkıye varmaları sırf kadınlarının ilim ve meziyetle mütehalli olup hey’et-i ictimaiyyeye ettikleri hidemat sayesindedir. +Nisvana süs ve zarafet de lazımdır. +Yalnız bana kalırsa ilim ve meziyet öğrenmek bütün süsleri zinetleri te’min eder. +Adi ve suri zinet her daim fenaya ma’ruz ise de zinet-i ilim ü fazilete hiçbir zaman halel tari olmaz. +Her müslüman kadının Kelamullah’ı ahkam ve evamir-i yeye her şeyden ziyade ehemmiyet verilmesini rica ederim. +Ümid ederim ki bu mektepten neş ʼ et eden hanımlar kendi kızlarını da ileride o yolda terbiye etmeye çalışıp hey’et-i tirirler.” Hind gazeteleri şu yolda beyanatta bulunmuşlardır: +Hakime hazretleri nutkunu yazdığı kağıt üzerinden bizzat okumuş ve yüzünü bir peçe ile örtmüş bulunduğu gibi eldivenlerini giymiş bulunuyordu. +Sesindeki halavet edasındaki zarafetle nutkunun fasih ve beliğ cümleleri huzzarı adeta teshir ediyordu. +Müşarun-ileyhanın nutku huzzara o kadar te’sir etmiştir ki birçok zevat Hindistan’ın sair şehirlerinde de bu gibi müessesat ihyasını deruhde eylemeyi vaad eylemişlerdir. +Bu müslüman hakimeye Hindistan’daki cevelanım esnasında yine Aliger kasabasında tesadüf ederek diğer bir nutkunu işitmiştim. +İslamiyet’e son derece hayırhah ve nazik alicenab bir dişi arslan olduğunu görmüştüm. +Bu gibi muhadderat ve fazılat ile iftihar ederiz. +Cenab-ı Hak müşarun-ileyhayı bil-cümle amal ve niyyat-ı hayır-hahane ve İslamiyet-perveranesinde muvaffak buyursun. +Müşarun-ileyhanın bu himmetini samim-i kalbden tebrik eder ve emsal-i kesiresiyle müşerref olmamızı temenni ederiz. +BIRAZ DA İSTATISTIK El-yevm Tokyo sekenesi raddesindedir. +senesi nihayetinden senesi nihayetine kadar senesinden senesine kadar on sene zarfında nüfus tezayüd etmiştir. +On sene zarfında erkeklerin tezayüdü senevi vasati olarak dür. +Aynı müddet zarfında kadınların tezayüdü vasati hesabla dür. +Halbuki şehrin işgal ettiği mevkiin vüs’atçe terakkısi buna nisbeten pek yavaştır. +El-yevm Tokyo’da vasati olarak metre murabbaı arazi fiatı kuruş raddesindedir. +Bu cümleden en pahalı olan mahallerde metre murabbaı kuruş ve en ucuz mahallerde metre murabbaı on kuruş sekiz para raddesindedir. +senesi ibtidasında Japonya’da mütedavil esman vasati hesap ile yen altın para; yen gümüş bakır nikel ve bronz para; yen banknot kağıt paradan ibaret olup cem’an yen tahmin olunmaktadır. +senesi ibtidasında Japonya’da mütenevvi’ banka ve banka şu’besi mevcut idi. +Bu bankaların senevi saf varidatı yendir. +Bundan on sene akdem bankaların hesabı her ne kadar şimdikine nisbeten daha fazla idiyse de varidat-ı safiyyesi şimdikinin nısfına muadil idi. +senesinde bankaların varidatı raddesinde hesap olunmuştur. +Hakeza sermaye pek büyük miktarda terakkı etmiştir. +Bundan on sene akdem bankaların borsa muamelatı senevi milyar milyon yen raddesinde iken el-yevm milyar ve milyon tahmin olunmaktadır. +El-yevm Tokyo’nun iktisad sandıklarının sermayesi milyon bin yen’dir. +İktisad sandıklarından istifade edenlerin miktarı bin raddesinde ta’dad olunmaktadır. +Bundan maada posta iktisad sandıkları da mevcut olup bu hazinelerde yen para mevcuttur. +Posta iktisad sandıklarından istifade edenlerin adedi bin neferdir. +Mecmu’-ı Japonya’da iktisad sandıklarının envaından mecmuu yen teslim edilmiştir. +El-yevm Japonya’da sigorta şirketi mevcut olup sermaye-i mecmuaları yen’dir. +Bu milli şirketlerle münasebatta bulunan müşterinin adedi dir. +senesi nihayetinde Japonya’da buhar kuvveti ile Su kuvveti ile işleyen makinelerin kuvveti bargir kuvvetindedir. +Mecmu’-ı fabrikaların adedi dir. +Japonya fabrikalarında çalışan amelenin miktarı mezkur sene nihayetinde neferdir. +Bunun neferi erkek neferi kadındır. +senesinde Japonya’da hükumetin mil şimendüfer hattı mevcut olup istasyon; lokomotif; yolcu vagonu; yük vagonu isti’mal olunmuştur. +Bir sene zarfında bilet satılmış tonilato yük nakil olunmuş yen varidat-ı umumiyye ve yen masarif-i umumiyye icra olunmuştur. +Bundan maada birkaç da hususi şirketlere aid demiryollar mevcuttur ki bu şirketlerin mecmu’-ı sermayesi yen’dir. +Malik oldukları yolun tulü mildir. +yük vagonu isti’mal etmektedirler. +Senevi bilet satılmakta; tonilato yük taşımakta ve varidat-ı safiye olarak yen istihsal etmektedirler. +Memalik-i Osmaniyye’den Japonya’ya senesinde yenlik mal idhal olunmuş ve Japonya da Memalik-i Osmaniyye’ye yenlik mal idhal olunmuştur. +Japonya ve Osmanlı beyninde icra olunan on senelik Lakin bu kadar ihracat ve idhalatın ne kadarı İslamlar tarafından icra olunuyor acaba? +Muhterem İslam tüccarımızın nazar-ı ibretini celb ederim. +Japonya Turuk ve Meabir Nezareti’nin senesi Mayıs nihayetinde icra ettiği hesaba göre el-yevm Japon bayrağı tahtında icra-yı sefer eden sefainin aded ve sikleti ber-vech-i atidir: +JAPONYA’DA İSLAMIYET MUAVENET BEKLIYOR Japonya’nın makarr-ı hükumetinde İngilizce olarak intişar eden Mecmua-i İ slamiyye’nin sonuncu nüshası “Japonya’da yı benamından Muhammed Berekatullah Efendi’nin bir makalesi vardır. +Mezkur makalenin muharrir-i fazılı İslamiyet’in Japonya dahilindeki seyrini ve bundan sonra ittihaz edilmesi lazım gelen tedabiri izah ederek şöylece söze başlamıştır: +“Bu aciz Amerika’dan Japonya’nın payitahtına senesinde muvasalat ettiğim zaman Tokyo’da iki din kardeşime tesadüf etmiştim ki biri Mısırlı mütekaid bir zabit diğeri de ilim ve tecrübe sahibi muhterem bir Rusyalı idi. +Japonya’da geçirdiğim ilk ay esnasında birçok mitinglerde diyanet-i İslamiyye hakkındaki mev’ıza ve telkınatını işittim. +Bunlar Müslümanlığın ahkamını fazailini İngilizce –ve az Japonca– lisanlarıyla Japonlara tefhim ediyorlardı. +Mısırlı zat bir müddetten sonra memleketi canibine azimet edip Rusyalı arkadaşının yükünü ağırlaştırmıştı. +İkinci zat ise vazife-i esasiyyesini ihmal etmeksizin devam etti. +Az sonra diyanet-i muntazam bir konferans meclisi teşkil ederek mevaizin devamını te’min etmişlerdi. +Rabıta-i diyanet saikasıyla Rusyalı müslümanla aramızda muhabbet ve ülfet hasıl olduğundan muma-ileyh beni Japonyalı zevata –bildiklerine– takdim ettikten bir müddet sonra muma ileyh Tokyo’dan mufarakat edip Hicaz tarikıyla İstanbul’a gitmiş ve kendi vazifesiyle Mısırlı arkadaşının vazifesini bana yükletmişti. +Japonya’da terakkı asarı görülmeye başlayalıdan beri –ki otuz senelik bir müddet teşkil eder– Japonya imparator-ı sabıkı bir emirname-i mahsus ile evvelce devam etmekte olan ta’lim ve terbiye-i diniyyeyi şiddetle men’ etmiş ve onun yerine bütün Japon mekteplerinde ahlakı tezyid edecek ahlakıyyat derslerinin tedrisini emr eylemişti. +Birkaç sene sonra mezkur usulün me’mul olunduğu vechile muhafazakarlığı meslek ihtiyar edip dini bir surette gençlerin perverişyab olmalarını Maarif Nezareti’nden şiddetle talep etmişlerdi. +Binaenaleyh Japonlarca ma’ruf olan Buza Konfüsyüs diyanetinin usul-i ta’limi mekteplerde ahlak dersi yerine kaim olmuştu. +Japon gençleri evvelkilerinden bıkmış oldukları cihetle yeni bir diyanetin kavaidini öğrenmeye yeltenip Hıristiyanlığı terakkıye saik bir diyanet telakkı ederek onunla uğraştılar. +Tam bu esnada idi ki Sibirya ulemasından Seyyah İbrahim Abdürreşid Efendi Japonya’da arz-ı vücud ederek dini konferanslar vermeye başlamak suretiyle halkın nazar-ı dikkatlerini İslamiyet’e karşı celbe muvaffak olduktan sonra o da bırakıp gitmiş ve evvelki arkadaşlarımız gibi bütün yükü bu acize tahmil eylemişti. +O sırada İslamiyet’i öğrenmek isteyen Japon mütefekkirleri etrafıma toplanmışlar ve diyanet-i İslamiyye’nin ahkamını öğrenmezden mukaddem tarihini mütalaa ve tedkıke koyulmuşlardı. +Bu yolda bu acize türlü türlü ma’nevi yardımlar edip Japon ekabir ve eşrafını mevaiz-i İslamiyye’yi dinlemek için bir araya toplamaya gayret ettiler. +memleketine giden Mısırlı arkadaşım avdet edince daha muntazam bir surette çalışabilmek ve İslamiyet’i Japonlar’ın fikrine sokmak için İngilizce olarak Uhuvvet-i İ slamiyy e namıyla bir mecmua-i diniyyenin neşrini tensib ile senesinde yet’in neşrine çalışıyorduk. +Mezkur mecmuayı muntazaman çıkarmak hususunda maddeten yardım eden Mısırlı arkadaşım altı ay sonra masraftan kurtulmak üzere işten çekilmiş bu kere de evvelkinden daha ziyade beni yap-yalnız ağır bir vazife-i vicdaniyye ce yarı yolda bırakmak mecburiyeti hissolundu. +Halbuki mecmuanın intişarıyla epeyce iş görülmüş ve semere iktitafı zamanına yaklaşılmıştı. +O tarihlerde İtalya Trablus’a hücum etmiş olduğundan hariçten gelen gazete ve mecmualar ise hakıkat-i hali layıkıyla Japonlara anlatmadığından daima Osmanlılarla müslümanları zayıf ve mağlub göstermeyi vazife edinen o gibi matbuata karşı mukavemetle doğru haberleri Japonlara okutmak keyfiyeti zaruret halini aldığından tekrar bin türlü fedakarlıkla evvelce çıkarmakta olduğumuz dini mecmuayı bu defa siyasi bir tarzda neşr etmeye başlayarak müslümanların hukukunu muhafazaya teşebbüs ettik. +Böyle yapmakla hem makam-ı Hilafet’i ve Osmanlıları Japonlar nazarında muhterem tutmak hem de evvelce İslamiyet için ekmiş olduğumuz nafi’ tohumların semeresiz kalmasına meydan vermemeye gayret ettik. +Cenab-ı Hakk’a arz-ı şükran ederiz ki bu babdaki mesaimiz hebaya gitmeksizin me’mulün fevkinde bir te’sir göstermiş ve müslümanların siyasetine karşı koymakla şöhret-şiar olan İngilizlerle Royter Ajans cenabları bizim bu teşebbüsümüzü kendi propagandalarına mani’ telakkı ederek mecmuamızı enva’-ı iftiralarla her tarafa –cihan-ı medeniyete!– teşhir edip İngiltere’nin Avam Kamarası’ndaki a’zalara aleyhimize söz söyleterek Kamil Paşa kabinesini bu suretle senesinde tahvife muvaffak olmuştur! +Yine o esnada Osmanlı Balkan muharebesi başlamış ve buradaki ma’dud olan müslümanların ciğerlerini parça parça etmişti. +Binaenaleyh bu vak’a bizi evvelkinden daha ziyade çalışmak ve çabalamak keyfiyetine ma’ruz bıraktığından İ slam namıyla diğer İngilizce bir gazete çıkarmak mecburiyetinde bulunduk. +ve seneleri gerek bizim ve gerekse sair müslümanlar miyetle siyasetini tervicden geri kalmayarak işimize devam eyledik. +senesi hulul edince işbu acizin pek mühim bir işi için Japonya’dan Amerika’ya azimet tervicinde bulunup da muvaffakıyet raddesine getirdiğim vazife-i diniyye kim icab etti. +ve ahlaken bir zata aleddevam yükletecek bir iş olmadığı cihetle münavebeten icrası behemehal muvafık olduğuna binaen şimdiden acizleri yerine şerait-i matlubeyi haiz diğer bir zatın buraya i’zamı sırası gelmişti. +Öyle yapılmadığı takdirde şu son beş sene zarfında İslamiyet için ekilen terakkı ve teali tohumlarının tabiatıyla mahv ü fenaya uğrayacağı mühim bir keyfiyettir. +Aynı zamanda bu vazifeyi icra için gönderilecek olan zata mallarıyla da yardım edip onu fikren ve vicdanen müsterih etmek müslümanlara düşen bir vazifedir. +Dinin esasını teşkil eden namaz ve oruç emrinde intizam ve mükemmeliyet aradığı gibi zekat emrinde de intizam aramak hem dini hem de iktisadi bir vazife olduğuna binaen Japonya’ya neşr-i din için gelen zata müslümanlar muntazam bir surette zekatlarını verip muavenet ederlerse bu emr-i hayr kuvveden fiile çıkarılır ve pek büyük faydalar elde edilmiş olur. +Japonya’ya gelecek olan zata icra-yı mevaiz ettirmek için geniş bir konferans yeri elzem olup mezkur masrafın te’mini lazım gelir ki icra-yı vazife hususunda müşkilata tesadüf edilmesin. +Buna ilaveten eğer küçük bir mektep te’sis edilip de Japonların fakırü’l-hal küçük oğlanlarıyla kızlarına sabavetten sa her halde atiyen bu teşebbüsten büyük faydalar iktitaf edileceğine ve müessisinin namı bilcümle İslam tarihlerinde tebcil ile yad olunacağına şüphe yoktur. +Etraflı ve mükemmel bir surette iş görmek matlub ise burada İngilizce ve Japonca iki ceridenin neşri de elzem bir mes’eledir ki teberru’ ve muavenetle te’mini kolaydır.” Muhammed Berekatullah Efendi’nin baladaki ifadesini Tokyo’da intişar eden Mecmua-i İ slamiyye te’yid etmiş ve hidematına karşı ızhar-ı teşekkür eylemiştir. +Biz de muhterem refikımız gibi Sebilürre ş ad sahifelerinde efendi-i muma-ileyhin hidematına teşekkür ve muvaffakiyet temenni ettikten sonra beyanatını din kardeşlerimizin enzar-ı diyanet-perveranelerine arz ederek çaresine bakılmayı kendilerinden rica ederiz. +Bunca zahmetler neticesinşeklinde yazılmıştır. +şeklinde yazılmıştır. +de Japonya’da temel atan İslamiyet’in sahipsizlik ve muinsizlik yüzünden mahvına elbette hiçbir doğru müslümanın kail olmayacağı bedihidir. +Binaenaleyh devletü’l-Hilafe müslümanları bu işi düşünmeli ve çaresine bakmalıdır. +Herkesten ziyade bu hayırlı hat-penahi’den istirham ederiz. +Bu suretle İslamiyet ve Osmanlılık Japonya’da inkişaf edecek ve bu teşebbüs birçok din kardeşlerin meydana getirilmesine sebep olacaktır ki Memleketlerinin geçirmekte olduğu felaketleri kalpleri sızlatan feciaları o zavallı esaret-zedelerin feryad ü figanlarını Avrupa’ya tanıtmak duyurmak İngiliz mehafil-i siyasiyyesiyle temas ve müzakerede bulunmak üzere bundan iki ay mukaddem Marakeş’in Rif meşayihinden iki zatın Londra’ya muvasalat eylediklerini gazetelerde okumuş ve şimdiye kadar orada yapabildikleri işlerin tafsilatına ittıla’ kesb eyleyememiş sında Mulay Abdülaziz’in evahir-i saltanatlarından bu ana kadar cereyan eden vekayi’-i müessifenin meşayih-i muma “Erbab-ı hamiyyeti kan ağlatan kalpleri ateş-i hüsran bünyan-ı mevcudiyetimizi bu hal-i vehamete duçar eden bütün cihan bilsin ki biz Faslılarız. +Tahammülü vüs’-i beşer haricinde olan bu musibetlerden terettüb edecek mes’uliyet kimseye değil ancak biz Faslılara teveccüh eder. +Çünkü maslahat-ı ammeden yüz çevirerek vakitlerimizi ataletle meskenetle geçirdik. +Yurdumuzu istila için ecanibe fırsatı biz verdik musibetlerin vürudunu ta’cil ettirecek ef’ali biz Ey Faslı! +Gözlerinden yaş yerine kan aksın huşu’la tazarru’la Fas’tan gufran dile. +Kimseyi değil nefsini levm et. +Yakın bir zamana kadar Mağrib-i Aksa kuva-yı İslamiyye merkezlerinden biri bulunuyordu. +İsraftan şuun-ı hükumetine atf-ı nazara vakti kalmayan Mulay Abdülaziz’in zaman-ı saltanatlarında Cenab-ı Hak Afrika sevahiline çokluk merhameti hatırına getirmez akvamı musallat etti. +Her taraf İspanya ve Fransa casuslarıyla doldu. +Çok geçmeden Abdülaziz’in saltanatına hatime verildi tacı başından alındı. +Rabat şehrinin ve ahiren Tanca kasabasının esiri edildi. +Abdülaziz halim mahbubü’l-kulub idi. +Hal’ olunduğu gün kadınlar onun için ağlamıştı. +Kendisinin nihayet bulmayan sefahetinden artık vazgeçerek vatanın ani bir felakete ma’ruz bulundurmaması için müteyakkız davranması temenniyatında da bulunduk. +Avrupalılar el-Cezire Kongresini akd etti. +Bunda Fas murahhası el-Hac Muhammed et-Tursi idi. +Mağrib-i Aksa’ya dair ma’lum olan ittifak husule geldi. +Umur-ı zabıtanın Fransa ve İspanyalılar tarafından tanzimi mes’elesine muma-ileyh şiddetle i’tiraz ettiyse de efendisi Mulay Abdülaziz’den aldığı emir üzerine muvafakat eyledi. +Murahhas-ı muma-ileyhin telakkı ettiği emirde: +“Ne i’tiraz eyliyorsun? +Fas’ın istiklali zevalde. +Buna çare imkan haricindedir!...” deniliyordu. +Kongrenin hitamını müteakib İspanya Tanca zabıtasını Fransa da dahili ıslahatını tanzime başladı. +İspanya’ya sevahilin Fransa’ya da dahilin ıslahı tevdi’ edilmişti. +İspanya’ya düşen arazi Melilla’nın şarkında kain Fransızların kendilerine hudud ittihaz eyledikleri mahallin civarında Tetvan kasabasından Fransızlara ise Darülbeyza’dan dahile doğru kendilerine üssülharekat ittihaz ile civardaki kabaile i’lan-ı harb eylediler. +Bununla da iktifa etmeyerek senesinde akd edilen el-Cezire Kongresi’nde “Murahhas-ı mezkura Mulay Abdülaziz tarafından gönderilen ma’hud emri tenfiz eyliyoruz.” diye Marakeş’i de harben feth eylediler. +Bunun üzerine er-Ravgi fitnesi başgösterdi; er-Ravgi Mulay Abdülaziz’e i’lan-ı harb eyledi Abdülaziz ve taraftarlarına karşı hareket eden er-Ravgi etrafındaki bütün kabaili cem’ edip ayaklandırmıştı. +Keyfiyetten haber alan Abdülaziz dahi kuvvet cem’ ediyor idi. +Nihayet Taze mevkiinde karşılaştılar. +Harb başladı. +Çok geçmeden Abdülaziz’in kuvveti mağlub ve perişan edildi. +er-Ravgi’nin bu muzafferiyeti kendisine azim bir şöhret te’min etti. +Düşmanları bile kendisinden korkmaya başladıklarından derhal daire-i itaatine girdiler. +Ba’dehu er-Rif üzerine yürüyerek Selvan’ı kendisine merkez ittihaz eyledi ve mıntıka-i nüfuzu da Tetvan’dan Fizan hududuna kadar imtidad etti. +Mağlub olan Mulay Abdülaziz yeniden kuvvet tedarik edip tekrar er-Ravgi’nin üzerine sevk etti. +Bu defa er-Ravgi mağlub oldu. +Kuvvetini teşkil eden kabail dağıldığından parlayan necm-i ikbali hemen söndü. +İsmi bile anılmaz oldu. +Bu esnada ise bir taraftan Fransızlar pek müdhiş bir surette Darülbeyza’yı bombarduman ediyorlar ihraç ettikleri kuvvetle etrafı işgal-i askeri altına alıyorlar; diğer taraftan Mulay Hafiz biraderini hal’ ile Fas hükumetinin bedbaht tahtına cülus için hazırlıkta bulunuyor idi. +Taraftarları evvela Fransızların aleyhine i’lan-ı harb ederek kuvvetlerini tezyid ve efkar-ı umumiyyeyi kendilerine tevcih ettirdiler. +Fransızlarla harb için Mulay Hafiz’in açmış olduğu bayrak altına toplanan bu kuvvet başında Mulay Hafiz olduğu halde Darülbeyza’ya yürümüşken birdenbire kardeşinin aleyhine döndü. +Kendisini sultan i’lan ettirerek muhalefet etmeye ve karşı duranları ezmeye başladı. +Mulay Hafiz başına toplanmış olan kuvvetin kendisine sadık ve muti’ kalacağından emin idi. +Fiilen tecrübe ettiğinden şek ve şüphesi kalmamıştı. +Kendisi ve taraftarları şimdi kendileriyle harb eylemek istedikleri Fransızları unutmuşlardı. +Onlar Mulay Abdülaziz’i hal’a gidiyorlardı. +Vekayi’-i mütevaliyeden halk Abdülaziz’den nefret ediyordu. +Herkes onu “Fransızları Fas’a getirten” diye itham etmiş kumandasına tabi’ kabailde dahi Abdülaziz’e karşı şiddetli bir cereyan başlamıştı. +Bütün kabail-i halk Mulay Hafiz’e karşı mütemayil idi. +Her tarafta tezahürat başlamıştı. +Büyük bir kuvvetle üzerine doğru yürümekte olan kardeşine karşı mevkiini pek zayıf gören Mulay Abdülaziz hemen terk-i saltanat ederek Rabat’a iltica eylemiş ve burada da kalmaya cesaret edemeyerek Tanca’ya kaçmış idi. +Artık Mulay Hafiz tertib eylediği planda muvaffak olmuş kendisine beyat edilmiş her tarafta sultanlığını resmen i’lan kılınmış hey’etlerin tebrikatını kabul ediyor kendilerini birer vaad galeyan artmıştı. +Mulay Hafiz Fransızları Fas’tan çıkaracağına memleketi kurtaracağına dair metin bir i’tikad hasıl olmuştu. +Her tarafta harb şarkıları okunuyor Mulay Hafiz’in mezayasından bahs ediliyordu. +Bütün bu tezahüratla beraber Mulay Hafiz büsbütün rakipsiz değildi. +Vakıa en büyük rakıbi olan kardeşini ma’nen ve maddeten mahv etmişti. +Ondan emindi. +Fakat muarızlar da hiç yok değildi. +er-Ravgi lakabını takınan Muhammed bin el-Hasan ez-Zerhuni muarızların en müdhiş ve en nüfuzlusu idi. +er-Ravgi kendisinin necm-i ikbalini söndüren mağlub ve perişan eden Mulay Abdülaziz’in idbarına terk-i saltanatına sebep olan Mulay Hafiz’den memnun olması ona taraftar çıkması lazım gelirken kat’iyyen bu cihetlere yanaşmayarak kardeşi gibi Mulay Hafiz’e de kendini hasım daha bunun kendini toplayarak iade-i nüfuz eyleyeceğini hatırına bile getirmemiş olmasından birdenbire hatırı sayılır oldukça kuvvetli bir muarız karşısında kalmıştır. +Kabail-i halk yine taraf taraf olmuş düşmanı unutmuşlardı kimi Mulay Hafiz ve kimi er-Ravgi cihetine iltihak ediyor; bazıları da bi-taraf kalıyorlardı. +Her iki cihet hazırlandıktan sonra muharebeye başladılar. +Tarafeynden binlerce kişi telef olduktan sonra neticede er-Ravgi esir düşmekle muzafferiyet! +Mulay Hafiz’de kaldı. +er-Ravgi de hayli müddet esarette kaldıktan sonra vefat etti. +Bu muzafferiyetten sonra Mulay Hafiz’in bir kat daha satvet ve nüfuzu meydan buldu. +Artık ona bütün Fas kıt’asında muarız kalmamıştı. +O bütün Fas kıt’asında hakim-i mutlak kesilmişti. +Memleket baştanbaşa emrine inkıyad eylemiş sabırsızlıkla vaad ve taahhüdünün infazını beklemekte idi. +O bütün memlekete karşı Fransızları Fas’tan tard eyleyeceğini vaad ve taahhüd eylemiş değil mi idi? +Şimdi artık bu vaad ve taahhüdü icraya hiçbir mani’ kalmamış iken bir türlü Mulay Hafiz bu cihete yanaşmıyor halkı halecanlara düşürüyordu. +Nihayet intizardan sabrı tükenmiş olanlar vaad ve taahhüdünü kendine andırmaya karar verdiler. +Bu vazifeyi en mühim ricalden olan Seyyid el-Kettani’ye tevdi’ eylemişlerdi. +Bu zat bizzat Mulay Hafiz’e keyfiyeti açmış ise de kendisinden bir cevap alamamıştı. +Mulay Hafiz’in cevap vermeyerek sükutundan müteessir olan Seyyid el-Kettani derhal Mulay Hafiz’den uzaklaşmıştır. +Kulağı kirişte olan halk arasında vak’a hemen şayi’ olmuş kıl ü kaller çoğalmaya başlamıştı. +Bu defa Mulay Hafiz mes’eleyi unutturmak ve halkı teskin ettirmek fikriyle şiddet isti’maline karar vermiş ve derhal Seyyid el-Kettani’yi huzuruna celb ettirip i’dam ettirmiştir. +Halkı teskin ettirecek iken hilaf-ı me’mul bir kat daha iğzab eyleyen bu mes’ele Mulay Hafiz’e karşı umumi bir isyana sebep olmuş Mulay Hafiz’i Fransızların kucağına attırmıştı. +Seyyid el-Kettani Berber kabailinin reisi idi. +Reislerinin keyfiyet-i silaha sarıldılar ve gayet az bir zamanda ekser kabaili ayaklandırarak Marakeş’i muhasara ettiler. +Muhasara müddeti epeyce uzadı. +Muhasara uzadıkça Mulay Hafiz’in nüfuzu sıfıra inmiş gerek mahsur olan taraftarı ve gerek muhasırin hülasa bütün ahali ona hasm-ı bi-eman olmuştu. +Marakeş’te de mahsurin tarafından isyan emareleri başgösterdiğinden Mulay Hafiz selameti Fransızlara iltica etmekte görmüş ve hemen resmen müracaat eylemiştir. +Çok geçmeden muhasırin Fransız ordusuyla karşı karşıya geldiler. +Gayet hunrizane muharebeler vuku’ buldu. +Zavallı muhasırin son nefese son kurşuna kadar harb ettiler. +Çok defalar Fransız ordusunu cidden pek müşkil mevki’de bıraktılar. +Toplara mitralyözlere o cehennemi ateşlere saldırdılar. +Şanla şerefle öldüler. +Bir tek kalıncaya kadar kırıldılar. +Yalnız dindaş ve vatandaşları değil düşmanları olan Fransızları bile cesetleri önünde zanu ber-zemin-i ihtiram bıraktılar. +Eden bulur kavl-i meşhurunca Mulay Hafiz’in de yaptığı yanına kalmadı. +Marakeş’e Fransız ordusu girdikten sonra o da terk-i saltanata mecbur edildi. +Bu suretle Al-i Şerif’in hükmü de nihayete erdirildi. +Mulay Hafiz saltanatı biraderi Yusuf’a terk eyledikten sonra Tanca’ya kaçtı. +Şimdi de Fransızları vatanımızda görmekten mütevellid hüznümüzü beyana başlıyoruz. +Bir sükunet-i mutlaka içinde olan Mağrib-i Aksa’ya İspanya ve Fransa’nın bast-ı nüfuz ve satvetleri ameliyatından olup şiddeti vasfedilemeyen musibetin başgöstermesiyle beraber saltanatına hatime çekilen Mulay Hafiz dört sene müddet icra-yı saltanat edebilmişti. +Kendisinin yüklendiği mes’uliyeti bilmeyen her sultandan beklenilen ancak bu gibi musibetlerdir. +Her şahıs idaresini deruhde eylediğinden mes’uldür. +Acaba bunu Mulay Hafiz anladı mı? +Hayır anlamadı. +Anlamadığından kardeşinin başına gelen kendisinin dahi başına geldi. +Zavallı Fas’ın mukadderatını eline almış olan Mulay Yusuf’un dahi Faslıların boğaz boğaza gelinceye kadar bir türlü sönmek bilmeyen ihtiraslarından istifade eden ve o şerare-i bir müddetcik olsun vatanı o mübarek Fas’ı müdafaadan; kendisini hayatını fedadan çekinmeyecek evladını yaktırarak mülhakatını işgal eyleyen Fransa ile İspanya tarafından bütün hukuk-ı hükümranisi selb edilmiş idi. +Mulay Yusuf sureta Faslıların tabi’-i muazzamı idi; fakat hakıkatte o da ahalisi gibi tebaa idi. +Biz bu musibeti kendimiz başımıza getirdiğimizden Fransa ve İspanya’yı kat’iyyen levm etmeyiz. +Çünkü levm edilecek onlar değil bizim kendi hükkam ve ricalimizdir. +Melile kasabası civarında İspanyollarla kabail arasındaki muharebat müsademat üç sene kadar devam etmiş ve bu müddet zarfında zavallı ahaliye yapılmadık hiçbir şey kalmamıştır. +bütün bu müddet zarfında kabailden yalnız bir kabileyi iskat edebilmiş itaatini te’min eder gibi olmuştu. +Bunda da çok geçmeden bu kabilenin eşraf ve rüesası nakz-ı ahd ve tarak er-Rif’e firar ile yine isyan bayrağını açtılar. +Bu firariler miyanında ölünceye kadar İspanyollarla muharebe eyleyeceğine and içen Muhammed Efriyam hakıkaten yemininde sebat ederek ölünceye kadar İspanyollarla muharebe etmiştir. +Bu zat ikinci defa olarak açtığı isyan bayrağının altında vakt-i muayyenin hululüyle beraber yine birçok kabail müdafaa-i vatan kasdıyla toplanmış olduğundan İspanya askerinin karargahının karşısında kain el-Karit vadisini kendisine karargah ittihaz eylemiş idi. +İspanyollarla aralarında birçok müsademat vukua gelmiş bir gün bir gece devam eden sağ cenah muharebesi pek hunrizane olmuştu. +Bu müsadematta zabitan bulunuyor idi. +Faslılar dahi oldukça mühim zayiata duçar olmuşlardı. +Şeyh Ömer bin el-Medeni ve Edille kabilesinden Seydi Muhammed Sıddik gibi benam kumandanlarını zayi’ etmişlerdi. +İspanyollar daha pek çok telefat vererek yorulacaklarını bildiklerinden musalaha teklifinde bulundular. +Fakat bu teklif bir fayda vermemiş ve Muhammed Efriyam İspanyollar Melile ve Kaliya’dan askerlerini çekmeyince musalaha etmem diyerek taleb-i vakii reddeylemiştir. +Bunun üzerine İspanyollar tekrar taarruz etmişler ve bu defa eskisinden daha hunrizane muharebelere sebebiyet vermişlerdir. +Muhaberat ve mükalemat-ı sulhiyyenin devam ettiği müddetçe her iki taraf hazırlık görüyordu. +Faslılar beş bin kişi ile Kaliya üzerine hücumu tasmim eylemişler bu babda tertibat bile almışlardı. +Gecenin zulmetinden bilistifade hareket eden bu kuvvet gün doğmadan birçok tepeleri işgal etmiş bulunuyordu. +Ale’s-sabah şiddetli bir muharebe başlamış hemen bila-fasıla üç gün devam etmiş muharibler tedricen sahilde duran gemilerin top menziline kadar yaklaşmış ve birdenbire her taraftan ateşe ma’ruz kalmış olmalarından neticede İspanyollar harbi kazanmışlar ve mücahidler pek fena bir surette mağlub ve perişan edilmişlerdi. +Bu vak’adan sonra mücahidler muhacim iken müdafi’ mevkiinde kalmışlar ve karargahlarına avdet ettiklerinde müdafaa hatlarını kamilen düşman eline sukut etmiş bulmuşlardı. +Şimdi mücahidlere ya ölmek veyahud düşmana teslim olmak düşüyordu. +Çünkü dairen madar düşman onları sarmıştı. +lıncaya muharebe etmişler fakat düşmana da hatırı sayılır zayiat verdirmişlerdi. +Bu vak’a Faslıların ne kadar adil ve halim olursa olsun diğer bir devlete teslim ve münkad olmak zilletini kabule fıtraten ahval-i ruhiyyelerinin mani’ bulunduğuna canlı kanlı bir şahid olmuştur. +Faslılar için pek acıklı olan bu vak’a hutut-ı müdafaası sukut etmekle karargahtan çekilen mücahidin ordusunun kuvve-i ma’neviyyesini kırmıştı. +Ye’s ve hüzünden o toplu olan kuvvet dağılmak üzere idi. +Fakat birdenbire kesb-i kuvvet ve zindegi eyledi. +Ye’s ve fütur azim ve ümide tahavvül eyledi. +Her taraftan intizar edilmekte olan kabail sökün etmişti. +Artık erzak cephane muharib çoğalmış alındı emirler verildi. +Muzafferiyetle sermest olan düşmanın sol cenahına büyük bir kuvvetle sabaha karşı şiddetli bir hücum yapıldı. +Saatlerce devam eden bu baskının neticesi olarak İspanyollar meydan-ı harbde üç yüz maktul bırakarak kaçmaya başladılar. +Muhacimler dahi ona bir miktarda şehid vererek o gün mevki’lerini tahkim etmekle geçirdiler. +Bu vak’ada mücahidler bir binbaşı ile on zabit esir etmiş olduklarından düşman eline esir düşenler ile mübadele edilmesi hakkında İspanya ordusu kumandanına müracaat ettiler. +Taleb-i vaki’ kabul edilerek esirler mübadele edildi. +Gayr-ı muayyen zamanlarda gece ve gündüz baskın vermekle İspanyollara hayli telefat verdirmek en eslem bir tarik olduğunu anlayan mücahidler sık sık baskınlar yaparak düşmanı sındırmaya başlamış ve düşmanı pek bizar eylemiş olduklarından artık İspanyolların istihkam ve metrislerden d��şarı çıkmaya cesaretleri kalmamış idi. +Bundan tekrar mücahidlerin kumandanı Kaliya’yı işgale cesaret almış ve tertib ettiği kollarla düşmana müteaddid noktalardan hücum etmiş ve fiilen Cuma akşamı Kaliya’yı işgal eylemiş idi. +Fakat bu defa da tali’-i harb yine mücahidlerden yüzünü çevirmiştir. +tekrar hücum ederek mevki’-i mezkuru istirdad eylediler. +Bu vak’ada mücahidler kumandanı elinde kılınç olarak icra ettirdiği müdafaa esnasında bir top mermisiyle şehid edilmiş olduğundan yerine amca-zadesi kumandanlığı deruhde eylemiş ve bugüne kadar da er-Rif’i müdafaaya muvaffak olan kendisi olmuştur. +ne karar verdiler. +Bu siyasetin dahi cibal ahalisinin itaatini te’min ederek muhariblere bunlardan gelen muaveneti kat’ etmek için tatbiki düşünülmüş ise de ahiren bir fayda vermediği tahakkuk eylemiş olduğundan yine İspanyollar telaşa düştüler. +Evet İspanyollar bu siyasetlerinde aldanmışlardı. +Onlar cebel ahalisini kuvvetsiz hemen aldanır kolayca elde edilir zan eylemişlerdi. +Halbuki bu zan batıl idi. +Nitekim Tetvan vak’ası bunu pek güzel isbat etti. +Cebel ahalisi İspanyolların zan ettiklerinden pek uzaktırlar pek alidirler. +Bilakis onlar daha hamiyetli daha metin daha cesur daha sabur; adeden dahi azim olmakla beraber ekserisi de müslimdir. +Bu gün Fas’ta hal hiç değişmemiştir. +İspanyollar ne Cibal ve ne de er-Rif ahalisini elde edebilmişlerdir. +Vatanı müdafaa etmek ruh ve hissi her tarafta tezahüratını göstermeye başladı. +Felaket gözlerimizi dört açtı. +İntibah umumidir. +Binaenaleyh işte biz dahi vatanımızı muhafaza ve müdafaaya ve bu uğurda ölmeye ahd ü misak edildiğini beyan eder ve alem-i vücudda her şeyin mahkum-ı zeval bulunduğunu bu vesile ile hatırlatırız.” na rağmen Senusiler el-an mukavemet göstermekte ve her gün İtalyanları yeni hezimetlere uğratmaktadırlar. +Suriye’de leri sonbaharda elli bin kişilik bir kuvvetle Bingazi ve Trablus lıkta bulunmaktadır. +Senusi hazretlerini kendi lehlerine meyl ettirmek üzere sarf-ı mesai edip de muvaffak olamamaktan me’yus olan şe düşerek buna mukabil yeniden harbe hazırlanmaya başlamışlardır. +Hindistan sevahil-i şarkıyyesinden olan Karaçi şehrinde bir İngiliz sinamatografcısı şu son zamanlarda Fahr-i Alem sav Efendimizin hayat-ı hususiyyesine dair tasaviri halka göstermeye yeltenmiştir. +Peygamber Efendimiz’i kendi zevcat-ı aliyyesiyle ne yolda muamele –muaşaka– ettiğini gösteren tasvirler orada hazır bulunan müslümanların heyecanına sebebiyet vermiştir. +Müslümanlar bu gibi hilaf-ı hakıkat sırf uydurma sümme’t-tedarik olan manazırı göstermekten sarf-ı nazar etmesini naşirine tebliğ etmişler ise de ihtarat-ı hayır-hahanelerini sem’-i i’tibara almayarak işine devam etmiştir. +Sinema sahibinin taannüdü müslümanların daha ziyade galeyanını mucib olmuş ve müteakıben alete doğru hücum ile onu hurduhaş ettikleri gibi orada mevcud olar sair şeyleri de kırmışlardır. +ziyana uğrayan herif muhakemeye müracaat edip rezaletini aleniyyete dökmüştür. +Bu haberin Hindistan vilayetine aksetmesi üzerine her tarafta mitingler akd edilip protestolar yağdırılmıştır. +Bu keyfiyet hal-i hazırda bir mes’ele şeklini alarak bilcümle matbuat-ı İslamiyye’yi işgal ediyor. +ʼ İngiliz kralının sene-i devriyye-i kuudiyyesine tesadüf eden günün şerefine Hindistan vali-i umumisinin inhası üzerine bir çok kimselere muhtelif derecelerde rütbe nişan ve lakab i’ta edilmiştir. +Bu miyanda Hindistan’ın müteneffizan-ı İslamiyye’sinden yüz yetmiş kişinin taltif edildikleri Hindistan matbuatında okunmuştur. +Öteden beri Hindistan’da hüküm-ferma olan kahtlık el-an devam ediyor. +Binlerce halk bu halden müteessir bulunmaktadır. +Bir taraftan taun diğer taraftan kıtlık ahali-i mahalliyyenin nüfusunu azaltmaktadır. +Galaya duçar olanları ikdar için hükumet-i mahalliyye şu son günlerde muvakkat bir çare taharrisine mecbur olmuş ve Hindistan’da bundan sonra yapılacak şoseleri kaht-zedelere yaptırıp o suretle onları iaşe ve ikdara karar vermiştir ki bu tedbir sayesinde hem şose yollarıyla nafia işleri görülmüş hem de fakır ahalinin istifadesi te’min edilmiş olacaktır. +Ahiren Japonya’da husule gelen zelzeleden müteessir ve mutazarrır olan Japonlara bir muavenet-i mahsusa olarak Afganistan emir-i alisi bin İngiliz lirası ihsan etmiş ve bu suretle hissiyat-ı Afganistan’ın gerek payitahtında gerek mülhakatında yeni usul üzerine şu son zamanlarda birçok mektepler açılıp müslümanların terakkısine maddeten ve ma’nen çalışılmaktadır. +Mezkur mekteplerin nizamatın tatbikına dair emir hazretleri tarafından bir irade-i mahsusa sadır olup Maarif nazırı –veliahd-i memleket– Muinüssaltana hazretlerine tebliğ edilmiş ve müşarun-ileyh hazretleri emirin evamirini harfiyyen tatbik eylemiştir. +Azerbaycan eyaleti valisi – Rusperest– Şücauddevle Hacı Samed Han sakalını Rusların eline teslim ederek Azerbaycan’ı İran hükumet-i merkeziyyesinden ayırmak için teşebbüsat-ı irticaiyyede bulunmaktadır. +Ezcümle Azerbaycan’dan meb’us intihab ettirmemek tahsil olunan vergileri Tahran’a göndermemek vergileri konsoloshaneler vasıtasıyla toplamak şahın tac-güzarlığına resmen iştirak edecek olan bir hey’etin i’zamından sarf-ı nazar eylemekle bilcümle İranileri bilhassa Tebrizlileri gücendirmiş ve İran matbuatının hücumlarına sebebiyet vermiştir. +ve İran’ın cenub kısmında şu son senelerde meydana çıkan petrol menabiinin kamilen İngilizlere hasrı lüzumu dermiyan edilmiştir. +Halbuki İran’ın Muhammere kasabasına mülhak Abadan karyesinde evvelce meydana çıkan zengin bir petrol menbaını İngilizler cüz’i bir şeraitle elde ettikleri halde tadırlar. +Cümlece ma’lum olduğu üzere İran-Rusya ve İngiliz mıntıka-i nüfuzları namına – senesi i’tilafnamesi mucebince üç mıntıkaya– biri şimalde Rusya’nın diğeri de cenubda İngiliz’in üçüncüsü vasatta kalan ve bi-taraf tesmiye olunan İran mıntıkasına– taksim edilmişti ki manatık-ı mezkureye alakadar olan Rusya ve İngiltere oralarda dilediklerini tatbik etmeye kalkışmışlardır. +Şimdi ise İran’ın öz bi-taraf mıntıkasına göz dikmekte olup mezkur yerleri de beynlerinde taksim arzusundadırlar. +Bu babda – Taymis’in bir makalesine nazaran– yeniden diğer bir mukavelenamenin alakadar hükumetler beyninde yakında akdine intizar edilmektedir. +Matbaa-i Amedi H. +Eşref Edib – : +Meal-i Şerifi Muaz bin Cebel radıyallahu anhın şöyle dediği rivayet olunuyor: +Bir seferde Nebiyy-i Ekrem sallallahu aleyhi ve sellem ile beraber idim. +Günün birinde yolda giderken zat-ı mukaddes-i risalet-penahilerine yakın bulundum da: +“Ya Resulallah bana öyle bir amel-i salihten haber ver ki beni cennete soksun ve cehennemden uzak tutsun” dedim. +Buyurdular ki: +“Sen pek büyük bir şey sordun. +Böyle iken yine senin bu dediğin şeyi Allah Teala kime müyesser eder ise ona kolay gelir: +Allah’a ibadet eder ona hiçbir şeyi şerik edinmezsin. +Namazı ikame edersin. +Zekatı verirsin. +Ramazan’ı tutarsın. +Beytullah’ı ziyaret etmeyi kast edersin.” Ondan sonra: +“Yahu hayrın kapılarını sana göstereyim mi?” diye sordular. +Cevaben: +“Evet ya Resulallah” deyince: +“Oruç kalkandır. +Sadaka günahı su ateşi nasıl söndürürse söndürür. +dular. +Sonra: +Ayatımıza iman edenler öyle kimselerdir ki zabından korktukları ve rahmetini umdukları için ona dua ve kendilerine ihsan ettiğimiz rızıktan infak ederler. +Bunlar için kurretü’l-ayn sürur olacak hatır ve hayale gelmez şeyleri bilen hiçbir kimse yok. +İşte bu büyük ni’metler işledikleri amellerin mükafatıdır.” Ayet-i kerimelerini tilavet buyurduktan sonra: +“Bana bak sana şu sorduğun şeyin başı direği en yüksek tarafı ne olduğunu da haber vereyim mi?” Diye sordular. +“Evet ya Resulallah” deyince: +“Bu işin başı İslam’dır. +Direği namazdır. +En yüksek tarafı da cihaddır.” Buyurdular. +Ondan sonra: +“Bu dediğim şeylerin kaffesinin ne ya Resulallah” deyince mübarek dillerine işaret buyurarak: +“Bunu tut” buyurdular. +“Ya Nebiyyallah söylediğimiz sözlerle de muaheze olunacak mıyız?” demem üzerine: +“Anan sana ağlasın! +Halkı cehennemde yüzü koyu yahud –ravinin rivayetine göre– burunları üzerine yatıracak dillerinin mahsulleri değildir de nedir?” buyurdular. +Bu hadis-i şerifi Ahmed bin Hanbel Tirmizi Nesai re– rivayet etmişlerdir. +Tirmizi bu hadis içün: +“Hadis hasen-i sahih” diyor. +Hayru’l-Kelam ceridesinin’ıncı nüshasında acizlerine Sahib ve Müdir-i Mes’ul: +H. +Eşref Edib hitaben yazmış olduğunuz makaleyi ve nihayetindeki ilaveyi dikkatlice okudum. +Gerek zat-ı alinizin gerek ceridenin mütalaaları yanlış değil fakat ta’kıb ettiğimiz maksada muvafık değildir. +Dermiyan olunan mütalaalar Mültek a Dürer Dürr-i Muhtar gibi kütüb-i fıkhıyye; Behce Feyziyye Abdürrahim Ali Efendi gibi kütüb-i fetava arasında deveran ediyor. +Silsile-i makalatımız gözden geçirilmiş ise anlaşılır ki maksadımız saadet-i maddiyye ve ma’neviyyeyi kafil olan fıkh-ı celil-i İslaminin gayet vasi’ olduğunu ihvan-ı dinimize beyan etmektir. +Biz müfta-bih olan mezheb-i Hanefi’den değil belki ondan pek çok vasi’ olan fıkh-ı İslamiden bahs eyliyoruz. +Eimme-i mezahibin kaffesini varis-i enbiya delil-i hüda hayr-ı ümmet nasır-ı sünnet i’tikad ediyoruz. +Bab-ı Vala-yı Fetva’dan sudur eden fetvaların kütüb-i muayyeneye hasr mezheb-i Hanefi’ye kasr olunmasına tarafdar değiliz. +Kütüb-i muayyeneye saplanıp kalmak istemiyoruz. +Cenab-ı Feyyaz’ın ahkam-ı şer’iyyede halkın mesalihine mahza kerem ve fazlına binaen riayet buyurduklarını nazar-ı ki zaman-ı eslafta müstefti olanlar müfti-i vahidi iltizam etmezler Fil-vaki’ mukallid bir mezheb-i muayyeni ezcümle mezheb-i Hanefi’yi iltizam ediyorsa iltizam ettiği mezhepde istimrar etmek lazım gelir ise de bazı mes’elede istimrarı etTakrir ve’t-Tahbir’de tahkık olunduğu vechile lazım değildir. +Çünkü vacib olan: +Ancak Allah Teala ve Resul-i Kibriya’nın vacib kıldığı şeydir. +Cenab-ı Hak ve Resul-i zi-şan hiçbir ferde ümmetten birinin mezhebiyle temezhüb edip dinde her hususta onu taklid ederek diğerini terk etmeyi vacib kılmamıştır. +taklid edip ancak onun kavliyle hüküm ve fetva vermek helal değildir bu da mücmaun-aleyhdir. +Bir kimse mukallid olduğu imamının mezhebine muhalif bir amel işleyebilir. +Biri diğerine taalluk etmeyen iki hadisede taklid-i amel ettiği şeyi ibtal etmemiş olur. +Çünkü imza-yı fiil mes’ele-i muayyenede Şafii veya Maliki … olabilir. +Hatta hadisenin hudusundan sonra diğer bir mezhebi kabulde ediyorlar. +Kütüb-i Hanefiyye’den Kunye’de beyan olunduğu vechile rükn-i sani İmam Ebu Yusuf Yakub el-Ensari bir gün nas ile salat-ı cum’ayı eda eder nas dağıldıktan sonra ölü farenin bulunduğu haber verilir imam-ı müşarun-ileyh biz de ehl-i Medine’den olan ihvanımızın kavlini ahz ederiz derler. +Maamafih Ebu Bekir er-Razi ile Ebu Mansur Bağdadi’nin nakilleri vechile Ebu Yusuf indinde alel-ıtlak diğer müctehide taklid memnu’dur. +Bu nakil ile Kunye’nin beyanını cem’ biraz müşkil oluyor. +Eazım-ı Şafiiyye’den İbni Ebi Hüreyre’ye göre her mezhebin ehven ve ehaffını ihtiyar etmek caiz olur. +Şurası unutulmasın ki telfik ile hiçbir vakit telaub bi’d-din kasd olunmamak labüd ve lazımdır. +Zaruret edna ile mündefi’ olacağına mebni biz bir hadisenin halli hususunda şöyle bir tertibe riayet ediyoruz: +Derece-i ula: +el-yevm müfta-bih olan mezheb-i Hanefi. +Derece-i saniye: +Eimme-i Hanefiyye’den birinin zahib olduğu mezheb-i Hanefi. +Derece-i salise: +Eimme-i erbaadan birine müntesib olan fukahadan birinin mezhebi. +Derece-i rabia: +Eimme-i ehl-i sünnetten birine müntesib olan fukahadan birinin mezhebi. +Derece-i hamise: +Eimme-i müsliminden birine müntesib olan fukahadan birinin mezhebi. +Zat-ı alinizin ve ceridenizin mütalaaları bütün derece-i ula mesailine aiddir. +Ta’kib ettiğimiz maksat dermiyan ettiğimiz mütalaat derece-i uladan derece-i hamiseye kadar cevelan eden mesaile mütealliktir. +Bu gibi inceliklere dikkat buyurulmadığından naşi bir takım Birader! +Fıkh-ı Hanefi Dürer : +Mültek a Dürr-i Muhtar’a buumuzun sahasını tevsi’ edelim nefsimizi kütüb-i muayyeneye kasr etmeyelim. +Onların me’hazlarına müracaat edelim meşayih-i Hanefiyye’nin kitaplarına eimme-i mezahibin kitaplarına kütüphanelerde çürümekte olan kıymetli fıkıh kitaplarına müracaat eyleyelim. +Taki dekayık-ı mezhebe gavamız-ı fıkha vakıf olalım. +Maksat beyan olunduktan sonra bize tevcih olunan i’tiraza cevap verelim. +sun lafzıyla talakın vukuu şart olsun lafzı boş olsun demek ma’nasına mütearif olan belde ahalisine mahsustur. +Zikr eylediği çareler arasında zevc-i mezkur böyle bir belde ahalisinden değil ise talak vaki’ olmaz demeli idi. +Belki bu daha mühim idi. +Cevap: +- Irad ettiğiniz birinci i’tiraz makalemin yanlış değil nakıs yazıldığını beyan ediyor: +On üç çare yazıldığı halde daha mühim bir çare var iken yazılmamış denmek Filvaki Behcet’ de pek doğru olarak böyle bir fetva beyan olunuyor. +Fakat sorulan sual şartın talak olduğu ma’ruf olan bir beldede vaki’ olduğundan o ciheti beyana hacet görmedim. +Ona bedel pek mühim olan ve diyarımızda ma’ruf olmayan diğer çareleri yazdım. +Gazab-ı şedid halinde cebr ve ikrah halinde sekr halinde zühul ve nisyan ve hata halinde ta’lik suretinde talakın vakı’ olmadığını maksadımıza tevfikan beyan ettim eimme-i dinden hangisine dair talak vakı’ olmamış ise onun ismini tasrih ettim. +Behce’de Ali Efendi’de Abdurrahim Efendi’de olanları da zat-ı alinize bıraktım zat-ı alileri de ilminize göre pek güzel beyan ettiniz. +- Dürr-i Muhtar’ın Fetava-y ı Bezzaziyye’den getirdiği nakle istinaden hakim-i Şafii’ye müracaatla nikahın butlanıyla hükmünü tavsiye ediyor. +Halbuki bir nikahı sahih addeden bir mezheb mukallidinin kendisinden talak-ı selasenin vukuunda o nikahı batıl sayan diğer bir mezhebi taklid etmesi telfik sayılmasa bile tahlilin sakıt olamayacağını ve onu işiten hakimin tefrika me’mur olduğunu ve bu cihetle hakim-i Şafii’ye müracaatın faydası olmayacağını muhaşşiler yazıyor. +Cevap - Fil-vaki’ muhaşşi İbni Abidin öyle bir şeyler söylüyor. +Anifen beyan ettiğimiz vechile derece-i saniyede eimme-i Hanefiyye’den birinin zahib olduğu mezhebe müracaat etmek ta’kib ettiğimiz maksat cümlesinden olmakla müfti Ebussuud Efendi’nin hakkında “Sahib-i Bezzaziye’nin kitabı var iken fetva toplamadan haya ederim” dediği İmam Hafızuddin Muhtar sahibinin beyan ettiği ve İbni Abidin’den a’lem ve efkah olan muhaşşi Tahtavi’nin kabul ettiği çareyi beyan ettim. +Maksat fukaha-i dinden birinin gösterdiği çareyi beyandır; çarelerin münakaşası sadedden hariçtir. +Çarelerin münakaşasına gelince mücmaun-aleyh olmayan çarelerin hepsi de münakaşa olunur. +Bunda şüphe yoktur. +Makalenin yukarısında Hafız İbnülkayyım’dan naklen beyan ettiğim vechile la’n-ı Resulullahtan kurtulmak için hangi kavil olur layık olur. +muhtelefün fih ise de müfta-bih olan kavil talakın vukuudur. +Mültek a diyor ki: +Dürr-i Muhtar yazıyor ki: +teksir-i nükule hacet yok. +Gerek fetava gerek mütun umumiyetle sekranın talakının vukuunu Mecnunun tasarrufu caiz olmadığına sarhoş da mecnun hükmünde olduğuna bakılırsa talakının vukuu akla tebadür eder. +Fakat sekran şer’an haram olan şey ile aklını izale eylediği Mecnunun kazf ve katli mucib-i had ve kısas değil iken ehl-i iffete sekran kazf eylese kısas edilir. +Murisini katl eden da murisi ber-hayat farz edildiği gibi sekranın aklı ma’dum dahi olsa zecr hükmünden dolayı mevcut farz edilip talakının vukuuyla ifta daha evla görülmüştür. +Taraf-ı Meşihat’ten bunun hilafına fetva var ise beyan etmeli ve yoksa o çarenin müfta-bih olmadığını zikr eylemeli idi. +Cevap - Burada yine kavl-i müfta-bih ile mukayyed olursunuz. +Derece-i ula ile mukayyed olmadığımızdan dolayı böyle bir i’tiraz bize varid olamaz bilirsiniz ki bir vakitler talakın adem-i vukuu da müfta-bih olmuş idi. +Evet bugün bu cihet müfta-bih değildir fakat yarın Züfer Muhammed bin Seleme Tahavi Kerhi gibi müctehidin-i Hanifeyye’nin kavliyle fetva verilmeyeceğini te’min edemezsiniz. +Müftabih olan ahvalin hepsi İmam-ı A’zam Ebu Hanife’nin kavli değildir zat-ı alileri Said bin el-Müseyyeb Meymun Hasan-ı Basri Nehai Şa’bi Zühri Salim Süleyman bin Yesar kavl-i esah üzere Şafii bir rivayete Ahmed’in mezheplerine Muhlisiniz başta Hazret-i Osman-ı Zinnureyn ile İbni Abbas radıyallahu anha olduğu halde Kasım bin Muhammed bia gibi eslaf-ı ümmetin kıyasü’l-ümmet Züfer’in Muhammed bin Seleme Tahavi Kerhi gibi eimme-i Hanefiyye’nin sahib-i Nihaye’nin nakline göre Ebu Yusuf’un bir rivayete göre Ahmed’in Leys İshak gibi müctehidinin Ebu Sevr Müzeni İbni Süreyc Cüveyni gibi eimme-i Şafiiyyenin mezheplerine intisar ediyorum. +Sizin mezhebinizde la’netten kurtulmak yoktur. +Bizim mezhebimizde la’netten kurtulmak vardır. +Delil makamında “zecren ve ukubeten sarhoşun tasarrufu hikmet ve maslahata evfaktır” diyorsunuz. +Bu deliliniz şöylece cerh olunabilir: +Şari’ sarhoşa müstahak olduğu ukubeti verdiği halde mücerred re’yimiz ile ukubeti tecavüz etmek ukubeten talak vaki’ olur demek layık değildir. +Azizim! +Biraz ileri giderek akval-i muhalifenin delillerine maslahata evfak olup olmadığına baksanız daha iyi olur zannediyorum. +Cevap: +- Dördüncü i’tiraz ceride sahibi tarafından ilave olunmuştur bu i’tirazdan hiçbir şey anlayamadım. +Ceride sahibi “Mükrehin talakı hiçbir mezhebe göre vaki’ değildir” demek mi istiyor? +Yoksa “Kavl-i müfta-bihe göre mükrehin talakı vaki’dir” demek mi istiyor? +Üçüncü çareyi beyan ettiğim sırada fukaha-yı ashabdan Hazret-i Ali el-Murteza Hazret-i İbni Abbas Hazret-i ibni Ömer Hazret-i ibni ez-Zübeyr’e; fukaha-yı tabiinden Ata Hasan Dahhak Tavus Cabir bin Zeyd’e; eimme-i müctehidinden Evzai Malik Şafii Hasan bin Hay Ahmed’e göre ikrah ile talak vaki’ olmaz demiş idim cerideniz bunu mu inkar ediyor? +Kılabe Said bin el-Müseyyeb Zühri Katade İmam Ebu Hanife ve ashabı Sevri gibi eimme-i dindir Hazret-i Ömer’den muhtelif rivayetler vardır. +Şa’bi’ye göre sultanın olmaz. +Cerideniz mezheb-i Hanefide ikrah ile talak vakı’ olmaz demek istiyorsa sözü doğrudur. +Fakat bize bu yolda bir i’tiraz varid olamaz. +Makalenin baş tarafında maksadımızı sarahaten bildirdiğimiz halde oraya atf-ı nazar etmeyip mükrehin talakı vakı’dir demek doğru olur mu? +Mukaddemata i’tiraz etmeyip onun levazımına i’tiraz etmek mantıkı olur mu? +Mukaddemata bir diyeceğiniz var ise onu beyan edin. +Artık bilinmeli ki Mültek a Dürr-i Muhtar İ bni Abidin ile gayet vasi’ olan meydan-ı fıkha girilemeyecektir. +YINE TEADDÜD-I ZEVCATA DAIR Geçen makalemin sonunda zat-ı alilerine teveccüh eden es’ileyi halledinceye kadar bir daha şeref-i muhatabanızla zevk-yab olmaktan feragat eyleyeceğimi arz ile sözüme hitam vermiştim. +Başlayalıdan beri şöyle böyle üç ay süren bu mübahesede en sona kalan bu talebi bidayet-i emirde müş’ir böyle bir ültimatomun akıbetü’l-emr suduruna lüzum göstermekte bilmem ki ne zevk vardı? +Hele şükür mes’elenin içine bu sefer girer gibi oluyorsunuz. +Ve –kemal-i lütf u kereminizden– benim muhtaç olduğum delaili hamil olarak karşıma çıkıyorsunuz. +Lakin evvelki makalenizde olduğu gibi –bunda da bazı noktalarda bendenizi haklı bulmakla beraber yine– hakka takarrübden fevkalade bir ürkeklik göstererek: +“Kendi zu’munca ben eski inad ve mükaberemden rücu’ etmeye başlamış imişim göstermiş oldukları hakıkatlere yavaş yavaş takarrüb ediyormuşum … mealinde bazı sözler irad ediyor. +Doğrusu buna taaccüb ve hayret etmekten kendimi alamadım.” Mukaddematıyla inad ve mükabereden rücu’ ve hakıkate takarrüb ettiğinize kendiniz de taaccüb ve hayret ediyorsunuz. +Biz ise lisanınızla ikrar ettiğiniz bu hayret ve taaccübü –bunu da inkar edersiniz korkusuyla– sened ittihaz etmekle beraber mübahasenin bazı anlarında inad ve mükabereden bizzarure rücu’ etmenize bazı hakıkatlere kasri olarak yaklaşmanıza o kadar taaccüb etmeyiz. +Hakıkatin savleti kudret-i hasr ve tazyiki o kadar şediddir ki batıldan dönmemeye hakıkatten tebaüde ne kadar kavi bir azim sahibi olsanız her halde sizi –farkında olmasanız da yine– kendi daire-i necatına çeker kendinizi en uzak zannettiğiniz bir anda sizi kendi hisar-ı üstüvarının ta ortasına düşürür. +Sizinle bahse başladığım zaman sizi “ehl-i kerr ü ferr” bir kahraman-ı ilm ü cedel sanıyordum. +Fakat artık tamamen anlaşıldı ki siz yalnız “ehl-i ferr” imişsiniz. +Kahramanlık müddeisine: +“Yiğitlik kaç türlüdür? +diye sormuşlar. +“On türlüdür: +Dokuzu kaçmak biri hiç görünmemek” demiş. +Görüyorum ki zat-ı aliniz ilim kahramanlarının bu fasilesindesiniz. +Sizi hiçbir noktada durdurup hesaplaşmak mümkün olmuyor. +Daima firar hem de daima arsa-i vegaya müdhiş silahlar terk ederek firar ediyorsunuz. +Yalnız gayr-ı kabil-i inkar bir hüneriniz vardır: +Esna-yı firarda tozu dumana katıyor reh-i rastınızda ne bulursanız yıkıp geçiyorsunuz. +Halbuki yıktıklarınız maalim-i din mebadi-i İslam’dır. +Hem sizi bir yerde durdurabilmek hem yıktıklarınızı ikame etmek için çektiğim zahmeti bir Allah bilir. +Fakat çare yok. +Bu işe bir kere tutulmuş bulunduk. +Sizi hisar-ı hakıkatin en metin en yıkılmaz köşesinde kıstırıncaya kadar uğraşacağız. +Son makalenizde suallerimizin yine kaffesine cevap vermiyorsunuz da yalnız bir kısmı hakkında mütalaatınızı beyan ediyorsunuz. +Ve o mütalaatınızı serd edinceye kadar –mu’tadınız vechile– beni techil etmek zevk-ı cihanhasını bir türlü feda edemiyorsunuz. +Perestide-i ruhunuz olan bu techil huyundan vazgeçseniz olmaz mı? +Ben cehlimi ikrar ettim. +Bari bu noktada olsun sizinle ittifak edebilsek! +Fakat siz benimle beraber gitmemeyi mutlaka benim siyah dediğime beyaz beyaz dediğime siyah demeyi; hatta ez-kaza kaleminizden çıkan bir hakıkati ben hakıkattir deyince hemen cefakarınızı şad edecek bu gibi i’tirafatımı da nazar-ı i’tibara almıyorsunuz. +Galiba benim ağzımdan kelime-i tevhidi duysanız mahza bana muhalefet olsun diye inkar edeceksiniz. +Ne olur? +Artık böyle bu’l-fuzulane yorgunluklardan kendinizi azad etseniz! +Eğer beni techil etmekle sizin ilminiz efkar-ı umumiyye nazarında sabit olur zannında iseniz boş hülya! +Zira herkes anlayacağını anlamıştır. +Yok eğer bu tarik bu da sa’y-i bi-hasıl. +Zira böyle bir şey için zat-ı fazılanelerinden –lehülhamd– beyyine talep edecek humakadan değilim. +Gelelim ma-nahnü fihe: +Siz makalenizin başında inad ve mükabereden vazgeçmediğinizi söylüyorsunuz. +Orası karışacağım şey değil. +Sizin huyunuz böyle ise biz ne diyelim? +Fakat siz bazı sözlerinizden şimdiye kadar birkaç kere rücu’ ettiğiniz gibi “Hakka yaklaşıyorsunuz” denilince rücuunuzdan da rücu’ ettiniz. +Bahsimize taalluk eden bazı nümuneler göstermek borcumuzdur: +Siz ayet-i kerimesine verdiğiniz indi ma’nada ibtida-yı emirde “Her emir sahibinin caiz olan her şeyde emrine itaat vacib” olduğunu söylediniz. +Biz ise: +“Muarref bil-lam olan emirden maksat emr-i İlahi ve emr-i Resuldür. +Yani şer’-i şerifdir. +Binaenaleyh ulü’l-emre itaatin ma’nası ulü’l-emr ikame ve nasbından maksud olan hususlarda ulü’l-emr için velayet-i emr noktasından matlub olmak lazım gelen şeylerin kaffesinde tasarruf imam-ı maslahata manuttur.” kazıyyesini suret-i diğerde ta bunun “bir esas-ı akli ve zaruri” olduğunu beyan ile te’kid ve –garibi şu ki– bu te’yid ve te’kidinizi bir lisan-ı müzeyyifle mi olduğunu fark etmediniz. +Biz: +“Evet bizim maksadımız da budur.” der demez siz yine maslahat-ı şer’iyye kaydını ihmal ederek “her şeyde” “Ancak sütunlarla yazmış olduğu şeylerde hiçbir kıymet ve mahiyet-i ilmiyye olmadığı halde yalnız işitmiş ve belki görmüş olduğu bir hakıkat-i ma’lume vardı ki o da “ulü’l-emre itaat ediniz demek ulü’l-emr ikame ve nasbından … ilh” diye ayet-i celile hakkında nakl etmiş olduğu ma’na idi.” Diyorsunuz ki yine bu sözünüzden rücu’ edeceğinizden korkmasam –ilk defa olarak müsadif olduğum bu hakşinaslığınıza karşı kendimi teşekküre borçlu addederim. +Ve bu bahis vesilesiyle bize adab-ı münazarayı öğretmek gibi bir hakk-ı ta’limi geçmiş ulema-yı mantıktan olan zat-ı üstadanelerine teeddüb etmesem bu gibi tenakuzlar acaba ilm-i mantığın hangi babında bu gibi sarih ve tatsız döneklikler rarım. +Maamafih işitilmiş veya görülmüş –elbette ya birinden uyarak ve burnumun dikine giderek ser-der-i feza-yı ictihad olacak değilim ya! +Hasılı işitilmiş veya görülmüş– “bir hakıkat-i ma’lume” diye tavsif ettiğiniz tarz-ı tefsirimizi bu suretle kabul edişiniz hakka yaklaşmak değil onu doğrudan doğruya teslim etmektir. +Binaealeyh hall-i da’vanın miftahı mesabesinde olan bu tefsiri teslim etmekteki hakşinaslığınızı da ikinci madde olarak imza-yı alileriyle müveşşah bir senet Lakin –Ah!– İmzanız senediniz para ediyor mu? +Hakka takarrübden bile o kadar mütevahhiş olan zat-ı fazilet-penahileri hakkı teslim etmenin devam-ı mükabereye münafi olduğunu hisseder etmez lisanını değiştiriyor. +Ve balada menkul ibarenin son kelimesi olan “ma’na idi” kelimelerini müteakib hemen: +“Bunun muarızımızın maksadının halline dair hiçbir şeyi müfid olmadığını zikr ettikten sonra ayet-i celileyi takyid ve tahsis eder bir istisna’-i akli olduğunu beyan etmiştim. +İstisna’-i akli demek esasen bedahet-i akıl ile ma’lum olup izah ve beyana muhtaç olmayan bir takım istisnalardır.” Dedikten sonra istisna-yı akliyi misal ile izah ediyor. +Bilmem ki “Evet doğru söylüyorsunuz. +Fakat faydasızdır.” gibi sözler sizin maksadınıza hadim olur mu? +İçine düştüğünüz tenakuz bataklıklarından sizi tahlis eder mi? +Bu teslim ettiğiniz şey ulü’l-emre itaatin tefsir ve ma’nasıdır ki teaddüd-i zevcatın imkan-ı men’ine serd ettiğiniz edillenin en mühimmidir. +Daha doğrusu yegane delildir. +Bizim muaraza tarikıyle verdiğimiz ma’nayı teslim ettikten sonra “fayda vermez” demenin ma’nası hangi kara kaplı kitapta yazılı olduğunu acaba söyleyebilir misiniz? +Zaten bu sözün kaleminizin ucundan daha damlarken sizi nasıl bir vartaya düşürdüğünü zat-ı aliniz de müsteş’ir oluyorsunuz da hemen tahsis ve muhassıs-ı nakliyi kabul etmeyeceğinizi işmam ederek vacib caizata bizim ta’birimizce mübahata kasrı için muhassıs-ı akliden istisnadan bedahetten bahsediyorsunuz. +Hem bizim ulü’l-emrin hudud-ı şeriat haricinde eli bağlı olduğuna dair olan tefsirimizi kabul ediyorsunuz. +Hem de müteakıben ve bila-fasıla ulü’l-emrin mutlaku’l-inan olduklarını guya bedahet-i akliyyeye istinaden beyan ediyorsunuz. +Eğer bunda da kendi tenakuzunuza kail olmazsanız sizin mantığınızda tenakuzun vücudu mefhumu mürtefi’ olmuş demektir. +Hem de efendim; siz artık mantıkçılığı pek ziyade su’-i het-i akl ile ma’lum olduğunu söylüyorsunuz. +Bunun bedahet neresinde? +Siz ayet-i kerimedeki “emr”in emr-i şer’iye has olduğunu teslim etmiyorsunuz da her amirin –biraz düşününce vehleten anlaşılır ki sizin kavlinize göre nefs-i emmarelerine ümmeti zebun etmek isteyen bütün zaleme ve müstebiddinin emirleri de buna dahildir– emridir diyorsunuz. +Muhassıs-ı nakli de kabul etmiyorsunuz. +O halde yine kendi mesleğinize göre muhassıs-ı akli iddiası da yürüyemez. +Zira siz yine insaflısınız da aklınızla ümeraya yalnız tahrim-i helal salahiyetini vermekle iktifa ediyorsunuz da tahlil-i haram etmelerine müsaade etmiyorsunuz. +Yarın diğer söz anlamaz herif daha çıkıp tahlil-i haramı –yine kendi aklına uyarak– tecviz etmesine yahud: +“Madem ki Said Beyefendi’nin delil-i aklisine göre ulü’l-emr tahrim-i helal derecesinde şeriatte tasarruf hakkını haizdirler. +Tahlil-i harama neden kadir olamasınlar? +Madem ki aklen işi hallediyoruz. +Aynı mes’elenin yarısında akla uyup da diğer yarısında uymamak akla muvafık değildir.” demesine ne mani’ kalır? +O halde istisna’-i aklideki bedahet nerede kalır? +Bizim teaddüd-i zevcata sünnet deyişimiz pek ziyade istiğrabınızı celb etmiş. +Maatteessüf sizin hadis fıkıh mantık mediği gibi usul-i fıkıh hakkındaki tetebbuatınız da ulemadan hiçbirinin ma’lumu olmayan sahalarda vakı’ oluyor. +Vacib sünnet mübah mekruh haram denilen ahkam-ı hamseyi zıtlarına nisbet ve izafetle ta’rife kalkışıyorsunuz. +Ve bunların izafi ve nisbi keyfiyetler olduğunu izah eyledikten sonra: +“İşte bütün ahkam-ı şer’iyye bu minval üzeredir. +Mesela nikah etmek sünnettir demek nakızi olan terk-i nikah etmek yani mücerred bir halde bulunmak sünnet değildir. +Nikahın terk-i nikah üzere fiil ve rüçhanı vardır demektir. +Şüphe yoktur ki teaddüd-i zevcatın nakızi adem-i teaddüd-i zevcattır ki “vahdet-i zevce” demektir. +Binaenaleyh teaddüd-i zevcat sünnettir demek vahdet-i zevce mesnun değildir teaddüd-ı zevcatın vahdet-i zevce üzerine fazl ve rüchanı var demek olur. +“Muarızımızın şeriat-i İslamiyye��ye bu derece bühtan ve Teaddüd-i zevcata sünnettir demeleri fasl-ı Resul’e mukarin olduğu için olsa gerektir. +Evet fazl-ı Resulün teaddüd-ı zevcata mukarin olduğu ma’lumdur. +Fakat nakızi olan vahdet-i zevcenin de fi’l-i peygamberiye mukarin olduğu meydandadır… Her ikisi sünnettir denilemez. +Çünkü bir fiil nakızi ile beraber sünnet olamaz… Binaenaleyh yalnız teaddüd-i zevcata veya nakızi olan vahdet-i zevceye sünnet demek iktiza ederse de böyle biri sünnet diğeri sünnet değildir demek de doğru olamaz. +Zira her iki hal de fi’l-i Resulullah’a mukarindir. +Şu i’tibar ile ne teaddüd-i zevcata ne de vahdet-i zevceye sünnet ıtlak olunamaz.” Diyerek tereddütlerle rücu’larla hatalarla hakayık-ı şer’iyyeye karşı müsademelerle malamal bir ders veriyorsunuz. +Bu takririnizin sonunu buluncaya kadar sabretmek muarızınızın fart-ı metanetini müsbit olan delail-i bahiredendir. +Ne söylüyorsunuz? +İnsan bu kadar ma’nasız sözleri bir araya nasıl getirebiliyor diye cidden hayret ediyorum. +Bu ders-i gayr-ı müfidi vermekten maksadınız –Allahu a’lem– sizin teklif ettiğiniz kanun nesh-i şeriate tahrim-i helale men’-i sünnete müeddi olur diye ettiğim i’tirazı def’ içün olsa gerek. +Siz ağır bir i’tirazdan kurtulmak için teaddüd-i zevcatın sünniyyetini inkar etmek istiyorsunuz. +Nitekim vaktiyle de dinimizi –daha doğrusu kendinizi– frenklere beğendirmek zem bir şey değildir din ile alakası olmayan bir mes’eledir demek istedinizdi. +Halbuki elbette hatırınızdadır ki siz Mayıs tarihli makale-i esasinizde: +“Binaenaleyh ulü’l-emr yani hükumet bilkülliyye teaddüd-i zevcatı men’ etmeye veyahud bazı kuyud ve şurut ile takyid etmeye bir salahiyet-i tammesi vardır. +Şeriat-i İslamiyyede bu hususda hiçbir mani’ yoktur.” Dedikten sonra “Haklarında emir ve nehy-i şer’i varid olmamış” diye “Nikah ve talak da böyledir” buyurmuştunuz. +Yani nikah ve talakı da hükümet bilkülliyye men’ veya bazı kuyud ve şurut ile ta’yin edebilir. +Ve bu hususda hiçbir mani’-i şer’i yoktur demek istediniz. +Şimdi ise lehülhamd ve’l-minne nikahın sünnet olduğunu i’tiraf ediyorsunuz ki bu onu ahkam-ı şer’iyyeden sünnete misal olarak irad etmenizle sabittir. +Sizce kabil-i men’ caizattan olan nikahın sünniyyeti makbul olduktan sonra yine sizce kabil-i men’ caizattan olan teaddüd-i zevcatın sünniyyetini inkarda ki faydayı havsala-i idrakimiz alamıyor. +Maamafih asıl havsala-suz olan cihet nikahı sünnete misal olarak irad ettikten sonra her akılın harcı olmayan safsatalarla teaddüd-i zevcatın da zevce-i vahideye iktisarın da sünnet olduğunu Resul olduğunu beyan etmenizden sonra vakı’ oluyor. +Zehi Evet dostum teaddüd-i zevcat da zevce-i vahideye iktisar da fi’l-i Resul’e iktiran ettikleri için sünnettir. +Bunların eşhas-ı muayyene üzerinde ki hükümleri vakıa tahallüf edebilir; lakin ekseriyet-i ahvalde sünnettir. +Zaten biz gerek nikahın ve gerek teaddüd-i zevcatın alelıtlak sünnet olduğunu da söylemedik. +Ve yalnız fi’l-i Nebevi ile de sünniyyetine ihticac etmedik. +Teaddüd-i zevcat –suret-i umumiyye ve külliyyede değil– bazı eşhas ve ahvale göre bazen sünnet veya vacib olabileceğini zahmet edip de kütüb-i fıkhıyyeye müracaat edersiniz hülyasıyla beyan etmiştik. +Şimdi de kudreti olmayan kimsenin birden ziyade evlenmesi gayr-ı caiz olduğunu de daima ve herkes hakkında böyledir demek istemediğimiz siyak ve sibak-ı kelamımızdan ma’lum idi. +Nitekim nikah da –zannettiğiniz gibi– daima ve herkes hakkında sünnet değildir. +Birçok kimseler hakkında ve ekser-i ahvalde sünnet ve bazen vacib olduğu gibi bazen da –evvelce işaret ettiğimiz vechile– gayr-ı caiz derecesine varır. +Tıbben tezevvüç kendileri Binaenaleyh nikah veyahud yerine göre teaddüd-i zevcat her kime her ne zaman sünnet olursa elbette onu terk etmek terk-i sünnet olur. +Bir adam zengin muktedir olur da yine teehhül etmezse sünnet-i müekkedeyi terk etmiş olur. +Kezalik her vechile iktidarı bulunup adl ü kasmı ihlal etmeyeceğine nefsinden emin olduğu halde vacib olacak derecede ihtiyacı olmasa da bu iktidarıyla beraber teaddüd-i zevacı terk etse elbette bir emr-i mesnun ve müstehabdan udul etmiş olur. +İbni Abbas radıyallahu anhumanın Said bin Cübeyr’e evlenmek istemediği içün: +“Evlen. +Zira bu ümmetin en hayırlısı zevceleri en çok olanıdır.” buyurduklarını Buhari rivayet ediyor. +Hazret-i Osman radıyallahu anhın Hazret-i ibni Mes’ud’u -radıyallahu anh- kendi zevcesi üzerine Mina’da evlendirmeye çalıştığı da Buhari’de mezkurdur. +Kezalik Enes bin Malik radıyallahu anhdan Buhari’de mervi hadis-i şerifde bütün geceleri namaza hasr etmeye bütün yıl oruç tutmaya hiç evlenmemeye niyet eden üç zata –ki Ali bin Ebi Talib ile Abdullah bin Amr bin el-As ve Osman bin Maz’un’dur– taraf-ı ali-i risalet-penahiden: +“Allah’a kasem ederim ki sizin hepinizden ziyade Allah’tan haşyetim var. +Sizin hepinizden ziyade Allah’tan ittika ederim. +Lakin hem oruç tutar hem iftar ederim. +Hem namaz kılar hem uyurum. +Kadınları da tezevvüc ederim. +Artık benim sünnetimden ru-gerdan olan benden değildir” buyurumuştur ki bu hadis-i şeriften –tabii yekdiğere nakız addettiğiniz– hem oruç tutmak hem yemek; hem gece namazı kılmak hem yatıp uyumak fiillerinin sünnet olduğu sarahaten anlaşıldığı gibi ’ nın ifade ettiği teaddüd-i zevcatın da sünnet olduğu taayyün ediyor. +Hem de öyle bir sünnet ki tehdid-i dil-şikafıyla te’kid edilmiştir. +Vakıa bu tehdidden insan mücerred nisa’-i müteaddide tezevvüc etmemek yahud hiç evlenmemekle Resulullah Efendimiz hazretleri kendinden beri olup defter-i ümmetten ekked olsun sünneti ve hatta vacibi bile terk etmek böyle bir terkın-i kayd muamelesini istilzam etmez. +Buradaki tehdid sünnet-i Nebeviyyeyi tarikat-ı mesluke-i Mustafaviyye’yi beğenmemeye mahmuldür. +“İşte ben böyle yapıyorum. +Siz de elinizden geldiği kadar böyle yapmaya çalışınız. +Her kim benim bu fiillerimi beğenmiyorsa benden değildir. +Ben ondan beriyim” demektir. +Sünnet-i Nebeviyyeyi kendi nam ve hesabına beğenmeyenler Resulullah’tan beri oluyor. +Artık maazallah kendi aklını da müfte satıp frenkler beğenmiyor diye sünnet-i Nebeviyyenin icrasına bilkülliyye mani’ olanlar nasıl olur bilmem? +ayet-i kerimesiyle ulü’l-emrin her hususda ve hatta –sizin ta’birinizce– caizatta bile başı şeriate bağlı olduğuna ihticacı mutazammın idi. +Şöyle cevap veriyorsunuz: +“Evet ulü’l-emr de ‘burada ki küm’ hitabıyla muhataptır. +Fakat ’ da hükm-i cevaz dahil değildir. +Yalnız evamir ve tekalif-i şer’iyyeye maksurdur. +Binaenaleyh ayet-i celilenin mebhase taalluku yoktur. +’ dan maksat evamir-i şer’iyyeden ibaret olduğunu cümle-i celilesi pek vazıh göstermiyor mu? +Ve bir emr-i vücubi değil mi? +Cevaz ’ da dahil olabilir mi? +Cevazda vücub nasıl tasavvur olunur?” ’ daki’da hükm-i cevaz dahil değildi’nın şümulü yalnız vacibe maksurdur demeniz bir da’va-yı mücerrededir. +’ nın umum ifade ettiğini daha dün bize siz öğretiyordunuz. +Şimdi saha-i şümul ve umumunu neden kasr ve tahdide lüzum görüyorsunuz? +Siz bu tahdidi “Menhinin mukabili yalnız vacibdir” kazıyye-i gayr-ı sadıkasına değildir. +Menhinin de mukabilinde vacib ile beraber mübah da yer tutar. +Ve cümlesi de ma’nasına gelen ’ de dahildir.’e gelince o da hissi olur ma’nevi olur ameli olur i’tikadi olur. +Ve ayet-i kerimenin bütün bu maaniyi kasda tahammülü vardır. +Binaenaleyh size irha-yı inan ederek’nın yalnız vacibata kasrını kabul etsek bile yine bu ayet-i kerime ile istidlalimiz doğru olur. +Çünkü teaddüd-i zevcatın kıyamete kadar hıllini kabul ve tasdik ve ikrar eylemek vacibat-ı diniyyeden ve hükm-i hılli bilenler için zarurat-ı imaniyyedendir. +...’deki ’ nin ma’nası yalnız kitaplar nazil olmuştur diye iman ederim demek değildir. +Kütübün muhteviyatını bilenler Geçenki cevaplarınızın birinde teaddüd-i zevcatın men’ olunabileceğini söylemekle zarurat-ı diniyyeden bir şeyi inkar etmemiş olduğunuzu iddia ediyordunuz. +Sizin da’vanızın bu i’tibar ile ve ba’de’l-ilm buna müeddi olacağını bilmeniz lazımdır.” ayet-i kerimesindeki hitapta ulü’l-emr de dahil midir? +Diye irad etmiş olduğumuz suale de: +“Bu sualin iradıyla muarızımız ayet-i celilenin ma’nasını anlamadığını göstermiş oluyor. +Çünkü kavaid-i nahviyye-i Arabiyye’dendir ki bunun nahve cihet-i taalluku?! +cem’ cem’e mukabil olursa ahad ahada münkasım olur. +Binaeneleyh ayet-i müşarun-ileyhanın ma’nası: +Ey Zeyd! +Sana helal olan şeyi nefsine haram kılma; ey Amr! +Sen de sana helal olan şeyi kendine haram etme ve ey Bekir!... +ilh. +gibi hitabat-ı gayr-ı mütenahiyyenin bir muhassalası bir icmalinden helal caiz olan şeyleri li-maslahatin men’ ve tahrim etmesi ayet-i celilenin hüküm ve müfadından pek uzaktır.” Cevabını veriyorsunuz. +Bizim bahsimiz ayet-i celilenin hüküm ve müfadından neden uzak oluyor? +Bir türlü anlayamadım. +Biz sizin teklif ettiğiniz tahrim-i helal mahzurunu görmüş ve bu ayet-i kerime ile adem-i imkanına ihticac etmiştik. +Siz ise –farkına varmaksızın– ayet-i celilenin bahsimize taallukunu tasdik ve ikrar ve ayet-i müşarun-ileyhanın ma’nası hitabat-ı hassa-i gayr-ı mütenahiyyenin bir muhassalası bir icmali olduğunu beyan ediyorsunuz. +Yalnız mu’tadınız olan tahakküme binaen ulü’l-emrin umuma aid olarak bazı helali tahrim edebildiklerini istisna ediyorsunuz. +Ulü’l-emrin hitabında dahil olduğunu elbette lerine tahlil ettiğini kendilerine haram edebilirler mi? +Böyle bir salahiyet bilmiyorsanız öğreniniz ki değil –içlerinde her çeşidi bulunabilen– rical-i hükumete Hazret-i Peygambere bile verilmemiştir. +Sure-i Tahrim’in başında ki ayet-i kerimesi durup duruyor. +Yoksa bu da sizin zu’munuzca ulü’l-emr ayetiyle mensuh mudur? +Kitab-ı kerim Hazret-i Fahr-i Kainat efendimize hitaben buyurduktan sonra başkalarına saytara hakkı nasıl verir? +Sure-i Mümtehine’deki bey’at-i nisa ayetinde buyuruluyor. +Ma’ruftan başka bir şeyi emr etmeyeceği muhakkak olan emri şeriat olan Peygamber-i zi-şana itaatin böyle bir kayd ile takyid buyurulması ulü’l-emr denilen ricalin şeriat-i tahireye inkıyadlarının ne mertebede olmak lazım geleceğini göstermez mi? +Her halde ulü’l-emr kendilerine helal olan şeyi –ayet-i celile mucebince– kendilerine haram edemezler. +Hal böyle ümmete kanun ile tahrim edebiliyorlar buna bir türlü aklım ermedi. +Sözünüzden rücu’ ettiğinizin bir delilini daha bu münasebetle zikr etmeden geçemeyeceğim. +Siz “Ulü’l-emrde tahrim-i helal salahiyeti var demedim” diye evvelce üzerime fena hücum etmiştiniz. +Şimdi ise umuma aid olarak bazı helal caiz olan şeyleri li-maslahatin men’ ve tahrim edebilir diyorsunuz. +Müsaadenizle bu sözünüzü de üçüncü madde olarak senet ittihaz edeceğim. +Siz yalnız imzanıza sahip olunuz. +İnkar vadisine sapmayın. +Bi-iznillah mes’eleyi pek kolay halledebiliriz. +Tasavvur ettiğiniz kanun-ı muhayyelin vücudu takdirinde olacak çocukların evlad-ı zina olup olmayacakları hakkındaki üçüncü dördüncü ve beşinci suallerime verdiğiniz cevap da epeyce cür’etkarane olmakla beraber ahkam-ı şer’iyyeden –istediğiniz vakitte– lisan-ı hürmetle bahsedebilecek kadar meleke sahibi olduğunuzu gösteriyor. +“Vaz’-ı kanun ile bir şeriat-i cedide mi ihdas olunuyor ki şöyle olursa zani veya evlad-ı zina mı olur diye bir ictihad-ı şer’ide bulunuluyor zannı hasıl olsun. +Yapılacak şey kanundur –haşa– şeriat değildir.” Diyorsunuz. +Şer’-i şerife karşı ilk defa olarak takındığınızı gördüğüm bu tavr-ı edebe teşekkür ederim. +Şimdiye kadar ulü’l-emrin tahrim-i helal salahiyetini birkaç defa iddia ve inkar ettikten sonra ikinci sualimizin cevabında buna yine “li-maslahatin” kaydını ilave ederek kail oldunuz. +Son makalenizin yine o sahifesine tesadüf eden bu ibarenizde yine “haşa”larla teberrilerle karışık bir inkarınıza daha müsadif oluyoruz. +Bunu da dördüncü madde olarak senet daha bu sözünüzden dönmeyin. +Bunu müteakib sözünüze devam ederek böyle bir kanunun vücudu halinde zevce-i vahideye iktisar edenlerin zani olmayacaklarını ve şu kadar ki ulü’l-emre adem-i itaat cihetinden asim olacaklarını ve böyle bir kanun teaddüd-i zevcatı li-zatihi haram etmeyip hadd-ı zatında helal olan mal-ı mağsub gibi li-gayrihi haram edeceğini söylüyorsunuz. +Bir sahifeden ziyade tutan bu izahatınızı aynen nakl edemediğimden dolayı müteessifim fakat hülasada size hıyanet etmedim zan ve i’tikadındayım. +Bakalım ne dereceye kadar haklısınız? +Evvela kanun-ı cedidinizin şer’-i cedid olmadığını ve “birden fazla kadınla tezevvüc eden kimse hakkında zina etmiş diye ne kanun bahseder ve ne de şeri’at hükm eder.” Dediğinizi unutuyorsunuz da teaddüd-i zevcatın li-gayrihi haram olduğunu iddia ediyorsunuz. +Bu tenakuz değil midir? +Nikahın –velev li-gayrihi olsun– haramı zina ve sifah değil midir? +Bu rücuunuzu hem de aynı cevabınızda ve yarım sahife içindeki bu rücuunuzu da beşinci madde olarak senet Saniyen bu tenakuzu da hoş görerek keen lem-yekün tutalım. +“Teaddüd-i zevcat men’ olunduğu takdirde hasıl olan hürmet-i şer’iyye nefs-i teaddüd-i zevcattan değil ulü’l-emrin onu men’ etmesinden ve ulü’l-emre adem-i itaat noktasından neş ʼ et eder.” demeniz altı makale yazmak için döktüğünüz göz nurlarını ulü’l-emri derece-i saniyede şari’ yapacağım diye sarf ettiğiniz nefesleri emekleri büsbütün heder etmiyor mu? +Siz a’da-yı dinin İslam’a teaddüd-i zevcatı tahlil ettiğinden dolayı –ta’n ettiğini söyleyerek “teaddüd-i zevcat hakkında bir hüküm iltizam” edilmemiş olduğunu ilk makalenizin addüd-i zevcatın İslam’da hılli mültezem olup din-i İslam’ın bundan infikak edemeyeceğini bize izah ediyorsunuz. +Pek güzel der-hatır edersiniz ki siz bu da’vayı guya Din-i İslam’ı ta’n-ı taından vikaye için öne sürmüştünüz. +Teaddüd-i zevcat –sizin de bu seferki fakıhane ikrarınız vechile– li-zatihi helal olarak kaldıktan sonra artık men’inde tasavvur ettiğiniz fayda ve maslahat ne olabilir? +Bu kanunu teklifinizden şeriati mesalih-i ibadı te’minden kasır ona muhalefet edecek ulü’l-emrin mesalih-i nası daha ziyade müdrik olduğunu ta ilk cevabımızda size açıkça söylemiştik. +Mükabere ettiniz. +Şimdi akıbet bizim dediğimize geldiniz. +Bu da rücuunuza dair elimize düşen altıncı senet. +Salisen teaddüd-i zevcat kanun ile men’ olunsa birden ziyade zevceyi cem’ eden kimse hakkında nikah ve zivac olur dedikten sonra: +“Bununla beraber teaddüd-i zevcat kanun ile men’ olunduğu takdirde hürmet-i şer’iyye nokta-i nazarından zina derecesinde addolunabilir. +Çünkü hıfz-ı neseb ve israf-ı ma’dan vikaye etmek gibi bir gayeden ulü’l-emre itaat suretiyle muhafaza-i nizam ve intizam gayesi daha dundur diye hükm olunamaz.” Gibi henüz kulaklar duymadık bir hüküm ve kıyasta bulunuyorsunuz. +Vakıa muhafaza-i nizam ve intizam gayesi pek büyüktür. +Ve –dediğiniz gibi– “Cürüm ve günah ancak zinaya münhasır değildir. +Ulü’l-emre adem-i itaat de nazar-ı şer’de en büyük cürüm ve günahtır.” Fakat hangi nizam ve ketm yahud burasından gaflet ederek pek mühim bir mügalata yapıyorsunuz. +Bakınız Abdullah bin ez-Zübeyr hazretleri hutbesinde: +“Biz işte şu gördüğünüz şeyle yani emaretle mübtela olduk. +Her ne zaman Allah’a taati mutazammın olan bir işi size emr edersek o işte sizin bize karşı dinlemek itaat etmek borcunuzdur. +Bilakis her ne zaman Allah’a taati mutazammın olmayan bir işi size emr edersek o işte ne itaat ne de hoşlanmak vacib değildir.” diyor. +Bu dinin hamilleri sizin bu sakım ictihadınız meydana çıkıncaya kadar ümeraya itaati işte böyle anlıyorlardı. +Evet maslahat-ı şer’iyye için ümeraya itaat vaciptir. +Onun haricinde kerhen ve fiilen itaat vakı’ olsa bile bu itaat itaat-i şer’iyye değildir. +Sizin daima ulü’l-emrin ma’nasından tegafül etmeniz böyle ağır hefevat ile musab olmanıza badi oluyor. +Eğer bu makalede sizden istihsal ettiğimiz senedin müeddasından hala feragat etmemiş iseniz mes’ele sizce de hallolunmuş demektir. +Şunu bilmelisiniz ki ulü’l-emre itaatle muhafaza-i nizam ve intizam gayesi şer’an ne kadar mühim addediliyorsa şer’in ilel vürudundan beri olan ahkamına riayet de; helaline helal haramını haram tanımak da; helalini men’ etmemek haramını emr etmemek gayeleri de ondan daha mühimdir. +Her halde teaddüd-i zevcatı men’ eden “teaddüd-i zevcat bizim hilafına sadır olan emrimizden dolayı haramdır” diyecek ulü’l-emr Kur’an-ı Kerim’de mezkur olan ulü’l-emr değildir. +Şeriat-i mutahhara-i Ahmediyye kendi hıll ü hürmetini tanımayan ulü’l-emri ulü’l-emr olarak tanımaz. +Bir de siz asim olmak ne demektir biliyor musunuz? +Allah Teala hazretlerinin hiçbir fiil ve hükmünü biz hikmetten hali bilmiyoruz. +Ahkam-ı şer’iyyenin de gah cevaz ve ibaha gah sünniyyet veya kerahet gah vücub ve gah hürmet olması hep o hikmet-i ilahiyyenin icabat ve muktezayatındandır. +Emrullah ile emr-i Resulullahı muhafaza ve icra sadedinde gerek fukaha ve müctehidinin ve gerek ümera-yı müsliminin ta’yin edecekleri turuk ve vesaile müteferri’ evamir ve tenbihatları da derecesine göre mütefavit ve icab-ı maslahata göre gah vacib gah mendub... +ilh. +olur. +Yoksa her hangi bir amir veya fakıh mücerred bana itaat lazım gelir diye her ne emr ederse ona muhalefet edeni asim tanımak azamet ve hikmet-i ilahiyyeye yakışır mı? +Cenab-ı ahkemü’l-hakimin sevab ve ikabını kendi emr ve nehiylerine itaat veya muhalefet cezası olarak ta’yin buyurmuştur. +Yoksa kendi şer’ine muhalif evamir ısdar eden fukaha ile ümeranın subaşısı polisi jardarması olmaktan münezzeh ve mütealidir. +Cevaplarınızın def’i burada bitti fakat bizim sizinle işimiz bir türlü bitmiyor ki... +Siz makale-i esasinizde teaddüd-i zevcatta “Adalet gayr-ı kabil-i icradır diye teaddüd-i zevcatı men’ ve o yolda kanun vaz’ etmek iktiza eder demek bir şeyi müfid olamaz. +Çünkü mani’ ile muktezi tearuz ederse mani’ takdim olunur...... +Binaenaleyh evvel-emirde şeriat-i olduğunu izah etmek iktiza eder. +Adalet mes’elesi ikinci derecede kalır. +Vaz’ olunacak kanunun esbab-ı mucibesinden olur.” Diyordunuz. +Bendeniz de bu noktayı mevzu’-ı bahs etmiyorsunuz diye sükut etmiştim. +Şimdi ise tuttuğunuz reh-i na-refteyi daralmış görünce rücu’ ederek bu rücuunuzu da yedinci madde olarak senet ittihaz etsem haklı değil miyim? +Başkalarının tuttuğu yola –fakat rehzenlik içün– avdet ediyor ve teaddüd-i zevcatın sünniyyetini inkar içün: +“Fi’l-i Resule mukarenet noktasından teaddüd-i zevcatın hasıl denebilir? +Ayet-i celile: +“Adalet icra edemezseniz bir zevce ile iktifa ediniz adalet etmeye muktedir olamazsınız” buyurmakla hiç olmazsa bu suretle olsun vahdet-i zevceyi teaddüd-i zevcata tercih etmiyor mu?” Diyorsunuz herşeyden evvel Türkçe yazdığınız bu ayetin nerede nazil olduğunu öğrensen hoş olur. +Maamafih anlıyorum siz sure-i Nisa’nın üçüncü ayeti olan ayet-i kerimesindeki adalet ayet-i kerimesindeki adaletten bahsetmek istiyorsunuz. +Düşününüz. +“Eğer adalet sizin anladığınız ve tetebbuuna lüzum görmediğiniz ayet-i kerimeden istihrac ettim zannettiğiniz ma’na-yı mutlakta olmuş olsaydı ahirü’l-emr teaddüd-i zevcat üzerine takarrür eden ve kudreti olan için teaddüd-i zevcatın şer’an mültezem olduğunu gösteren fi’l-i Resulün –maazallahi teala– sarahat-i nassa müsadim olması lazım gelirdi. +Bu ayetlerin mensuh olmadığı ise hin-i irtihal-i Nebevide ümmehat-ı mü’mininin dokuz olmasıyla sabittir. +berbad ediyorsunuz. +Ehl-i ilmin beyanına göre ’ daki adalet kasm ve nafakaya da ki adalet ettiği adalet bu ikincisidir ki bu hakıkaten elde olmadığı için mümkün değildir. +Nitekim Hazret-i Aişe radıyallahu anhadan mervi olan gibi ehadis-i şerife ulemanın bu tevcihindeki isabeti isbat eder. +Birinci nevi’ adalet ise her zaman mümkündür. +İkinci nevi’ adaletin kabil olmayacağına Hak Teala bizzat Kitab-ı keriminde beyan ve tasrih etmiş iken yine taaddüd-i zevcatı helal kılmasında zaten başka ma’na aramak pek açık bir ma’nasızlıktır. +Hem de bilmem neden daima bir söz söylerken diğer sözlerinizi unutuyorsunuz? +İkinci sualimizin cevabını verdiğiniz sırada bize “Cem’ cem’e mukabil olduğu vakit ahad ahada münkasım olur” diye bir kaide öğretmiştiniz. +ayet-i kerimesine tatbik etmek istediğiniz bu tevezzü’ kaidesini buraya niçin tatbik ederek hitabını; “Ey Zeyd sen adaletsizlikten korkarsan... +Ey Amr sen adaletsizlikten korkarsan... +Halbuki kaidenizden bu makamda istifade etseydiniz elbette daha münasip olurdu. +Zira havf ve haşyet umur-ı batınıyye ve kalbiyyedendir. +Bunlar efrad ve ahadın hususiyetlerine müteallik ve mükellefinin re’yine mufavvaz olan şeylerdendir. +Velayet-i amme ashabının müdahale edeceği umur-ı zahireden değildir. +Eğer bir kimse kendisinin adalet etmeyeceğinden korkarsa ona layık olan bir zevceye veyahud memlukesine iktisar eylemektir. +Kendine emniyeti olduğu takdirde ise iki ve üç ve dört kadın cem’ etmek hakkıdır. +Mevzu’-ı bahs olan kaideyi kavaid-i nahviyyeden olarak gösterdiniz. +Mesail-i nahviyye ile usuliyyeyi yekdiğere karıştırmanıza bir şey diyemeyiz. +Ama elbette ilm-i maaniye de aşina olmanız lazım gelir. +Eğer o ilim ile iştigaliniz varsa anlarsınız ki ayetindeki harf-i şart nedrete dall olan hurufdandır. +Türkçeye tercüme edersek “her vakit olmaz ya şayed korkacağınız tutarsa” gibi bir ma’na maksud olur. +İşte edat-ı şartın olmayıp da olması adaletsizlik korkusunun her şahıs hakkında ve her halde yahud ekser-i eşhas hakkında ve ekser-i ahvalde vakı’ olmayıp nadiren tesadüf ettiğini iş ʼ ar eder. +Artık bilmem “Teaddüd-i zevcat şer’an mültezem değildir suret-i mutlakada adalet mümkün değildir.” demenin hükmü kalır mı? +Bir mes’ele daha: +Zat-ı alileri ayet-i kerimesinin delil-i nakli ile muhassas ve mukayyed olduğunu teslim etmiyorsunuz da yalnız istisna-yı akliyi kabul ediyorsunuz. +hadis-i şerifini ulema sözü diye yazdıktan sonra sonraki makalatınızın birinde de bize delil olabilecek iki hadis-i şerif bulup da’vanızı “Ulema-yı şeriat ise şeriatin emir ve nehiylerine muarız olan ulü’l-emrin emir ve nehiylerini diye bir esas vaz’ ederek istisna ve tahsis ediyorlar. +ehadis-i şerifenin müeddası olmak üzere ma’lum değildir. +Esasen ehadis-i şerifenin müeddası olsa da haber-i ahad ile nass-ı Kitab’ı tahsis etmek caiz olamaz.” Diyorsunuz. +Evvela ulema-yı şeriat böyle bir esas vaz’ etmişler demeniz merduddur. +Ulema-yı şeriat kendi başlarına Kitap ve Sünnet’e raci’ olmayan hiçbir esas vaz’ edemez. +Eimme-i din hakkında böyle bir i’tikadda bulunuyorsanız cidden teessüf olunur. +Zira ne dini ne ulema-yı dini tanımıyorsunuz demektir. +Saniyen mevzu’-ı bahs olan ayet-i kerime olup nazm-ı celili’dan i’tibaren ma-kablindeki “ulü’l-emr”i mahsus ve mukayyed olduğunu kiraren kerimenin sebeb-i nüzulü ve gerek hadis-i şerifinin sebeb-i vürudu olan vak’a Abdullah bin Huzafe vak’ası olduğu rivayet ediliyor. +Demek ki gerek Kitap’taki ve gerek Sünnet’teki muhassıs-ı nakli bizim bildirdiğimiz ma’naya imiş. +Lakin siz hala aldırış etmiyorsunuz da “Bu esas ne bir ayet-i celilenin mazmunu ve ne de ehadis-i şerifenin müeddası olduğu ma’lum değildir” diyorsunuz. +Sünnetten de kabul etmediğiniz tahsis-i nakliyi isbat edecek yirmi otuz kadar hadis-i şerif elan elimizdedir. +Bahusus ulema-yı şeriatin vaz’ından imiş gibi gösterdiğiniz hadis-i şerifi mütekaribü’l-lafz ve müttefiku’l-ma’na olmak üzere devvavin-i sünnette Ali bin Ebi Talib Abdullah bin Huzafe İmran bin Husayn Hakem bin Ömer el-Gıfari Abdullah bin Ömer Ebu Berzete’l-Eslemi Abdullah bin Abbas Ebu Hüreyre Enes bin Malik Ümmülhusayn el-Ahmesiyye Mikdam bin Ma’dikerb radıyallahu anhüm gibi ecille-i ashabdan mahfuz ve me’sur olup ma’nen ve hükmen mertebe-i tevatürdedir. +Sizin her hadisi ahaddan zannetmeniz acaibdir. +Eğer vaktiyle kendinizi akıl ve hevanıza kaptırmayıp da biraz insaf ve bizim evvelden beri ulema-yı din ve ecille-i müfessirine tebean ayet-i kerimenin beyan etmiş olduğumuz ma’nasını kabul edeydiniz biraz da muhassasat-ı nakliyye hakkında söylediklerimizi dinleyeydiniz bu gülünç inkara düşmez ve herkesin ma’lumu olan bir hakıkat için “Ma’lum değildir” demek vartasına giriftar olmazdınız. +İşte bu hakıkat ulema-yı dince ve onlardan istifadeye nasb-ı nefs edenlerce ma’lumdur. +Ummam ki mükabereyi bunu da inkara kadar vardırasınız yok bu mechuliyet yalnız zat-ı alilerine aid ise sizin emr-i dinde cehliniz nasa hüccet olamaz. +Bilakis bilenlerin ilmi size karşı hüccet olur. +Hem de ben anlamıyorum. +Size göre Kur’an-ı Kerim’deki edille şayan-ı iltifat değil hadis işe yaramaz. +Ashab-ı Ashab-ı icma’ böyle çürüyünce tabii kıyas-ı fukahanın i’rabdan mahalli kalmaz. +O halde edille-i şeriat namına bilmem ki elde ne kalıyor? +Edille-i şeriat yalnız sizin kıyas-ı batılınızdan mı ibarettir? +Sizin de benim de başımız ağrıdı. +Ama karıştırdığınız bir mes’ele hakkında da son bir sözümü söylemeye müsaade ediniz. +Makalenizin bir yerinde: +“Muarızımız ikide birde makale-i esasiyyede teaddüd-i zevcat hakkında “Kurun-ı vusta vahşeti” ta’birini kullandığımı ortaya sürerek beni efkar-ı umumiyyeye karşı guya o ta’birin kaili ben imişim göstermek küçüklüğünde bulunmakla aleyhimde bir silah olarak isti’mal etmek istiyor. +O ta’biri benim lisanımdan değil şeriat-i garranın künh ve mahiyetini anlamayan Avrupalıların lisanından lisan-ı isnad ve taarruzundan nakl ettiğimi –Ahmed Naim Bey’den başka– her okuyan anlamıştır. +Çünkü ben orada “... +hala kurun-ı vusta vahşeti hüküm-fermadır zan ve i’tikadında bulunuyorlar” demiştim. +Bundan maksadım Avrupalılar bize bu hususta “vahşet” isnad ediyorlar. +Biz de onlara karşı bunun “muvafık-ı akıl ve hikmet” olduğunu makam-ı müdafaada beyan ediyoruz. +Halbuki “vahşet”le “muvafık-ı akıl ve hikmet” arasında bu’d u mesafeyi göstererek Avrupalıların olduğunu ve o yolda müdafaalarımızın müfid olmadığını ğinde şüphe olmayan “Lisan-ı şeriat ebkem kalıyor” ta’birini caiz olan şeylerde tasarruf-ı imamı an-cehlin inkar edecek surette müdafi’-i şeriat! +görünenlerin lisanı demek olduğu Diyorsunuz. +Bundan fazla nezaketi sizden zaten beklemiyorum. +“Lisan-ı şeriat ebkemdir” diye savurduğunuz hakaretin bu suretle te’vili ilm-i beyanın hangi faslına uygun düşeceğini bilemezsem de her halde i’tikadınızca müdafi’-i şeriat görünen cehelenin lisanını lisan-ı şeriat addetmeniz şeriata karşı irtikab edilmiş ikinci bir hakarettir. +Öteki cür’etinize karşı feryad edişim küçüklük mü imiş değil mi imiş anlaşılmak için ilk makalenizin baş satırlarını üşenmeden buraya nakl ediyorum. +Şimdiki yazdığınızla yan yana getirelim de kendi ibaratınıza varıncaya kadar tahrife ne kadar meyyal olduğunuzu bütün alem anlasın. +Söze böyle başlıyordunuz: +“{Teaddüd-i zevcat şeriat-i İslamiyye’de tecviz olunduğu edemez. +İslamiyet’te teaddüd-i zevcatı kabul etmek zarureti vardır. +Teaddüd-i zevcat edyan ve milel-i sairede memnu’dur fakat İslamiyet’te men’i kabil değildir. +Din-i İslam’ın teaddüd-i zevcat mes’elesinde edyan-ı saireden farkı vardır} gibi yanlış bir zan ve zehab neticesi olarak Avrupalılar ve bil-cümle akvam-ı mütemeddine tarafından şeriat-i İslamiyye pek çok duçar-ı ta’n ve i’tiraz oluyor. +Alem-i İslam’da şeriatleri muktezasından olmak üzere hala kurun-ı vusta vahşeti hüküm-fermadır zan ve i’tikadında bulunuyorlar. +Bu tufan-ı seyl-i i’tirazata karşı alem-i İslam’ın müdafaa ve cevapları da şeriat-i İslamiyyeye nisbet olunan o bühtan ve cat hakkında bir hüküm iltizam edilmiştir zannıyla tevcih-i ta’n ve i’tiraz ediyorlar. +Müdafi’ler de o hükmü muhafaza edeceğim diye teaddüd-i zevcatın fevaid ve muhassenatından muvafık-ı akıl ve hikmet olduğundan bahsedip duruyorlar. +Müdafi’lerden hiçbiri {Şeriat-i İslamiyyede teaddüd-i zevcat hakkında iltizam olunmuş bir hüküm yoktur ulü’l-emrin emir ve men’ine tabi’ bir mes’eledir. +İslamiyet teaddüd-i zevcatın men’ olunmasına kat’iyyen mani’ değildir. +Teaddüd-i zevcat mes’elesi şeriat-i İslamiyye noktasından işkal doğrusu istişkal olacak edilecek mevzu’-ı bahs ve makal olacak mahiyette değildir} diye beyan-ı hakıkat edemediklerinden beyhude yere münakaşat devam edip gidiyor.” Sözünüzü tahlil edelim. +Herşeyden evvel {} işareti arasına aldığım ibareleriniz üzerine nazar-ı dikkatinizi celb ederim. +Siz evvela “Avrupalıları ve bil-cümle akvam-ı mütemeddineyi” yanlış yere şeriat-i İslamiyyeye ta’n ettiklerinden dolayı muaheze ediyorsunuz. +Niçin? +Birinci {} işareti arasına aldığımız sözlerden dolayı değil mi? +İşte Avrupalıların o beğenmedikleri şeyler gelmiş geçmiş bütün ulemayı kabul ettiği şeylerdir. +Sonra “Hala kurun-ı vusta vahşeti hüküm-fermadır zan ve i’tikadında bulundukları” için frenkleri muahezede devam ediyorsunuz. +Niçin? +Müslümanların kabul ettiği bu şeyleri var zan ettikleri için değil mi? +“Hala” deyişinizden de evvelce mevcud iken himmetinizle şimdi zail olduğu ma’nası çıkmaz mı? +O halde bunları var farz edersek kurun-ı vusta vahşeti olduğunu bu ibarelerinizle teslim etmiş olmuyor musunuz? +Siz vakıa bu ta’bir-i şenii frenklerin ağzına veriyorsunuz. +Fakat bunların vahşet olmadığını söylemiyorsunuz da dini bu ta’yib edilen şeylerin vücudunu inkar ederek tebriye ediyorsunuz. +Ve alem-i İslam’ın doğrudan doğruya müdafaa ve cevaplarının o zan [ve] zehabı yani teaddüd-i zevcatın vahşet olduğu zan ve zehabını te’yid ettiğini makam-ı muahezede söylüyorsunuz. +Siz Avrupalıların vahşet dedikleri şeylere vahşet değildir demiyorsunuz. +Bu vahşet denilen şeyler yoktur diye ala-meleinnas fık-ı akıl ve hikmettir” diye müdafaa ettim da’vasına gelince o müdafaa: +“Bahs edip duruyorlar” ibaresinin sarahatinden de anlaşılıyor ki sizin tarafınızdan değil ulema-yı İslam tarafından vakı’ olmuştur. +Siz ise bu zavallı müdafi’lerin müdafaatını cibe ile ve “beyhude yere münakaşat devam edip duruyor” bunun ‘muvafık-ı akıl ve hikmet’ olduğunu makam-ı müdafaada beyan ediyoruz” demeniz ikinci kizb-i sarihtir. +Siz frenklerin i’tirazatını def’ etmek şöyle dursun yerleştirmiş te’kid etmiş oldunuz. +Ve son makalenizin baş taraflarında teaddüd-i zevcatın men’ edilemeyeceği hakkındaki delailin maksadımızı “halle dair hiçbir şeyi müfid olmadığını” tekrar ederek frenk gayretkeşliğinde sebat ettiniz. +Biz makale-i esasiyyenize cevap verirken hüsn-i zan ile me’mur olduğumuzdan dine karşı ettiğiniz bu ağır hakaretleri söz söylemeyi bilmediğinize haml etmek istedik nezaketin size karşı bizce hadd-i gayesi olan bu tevcihimize kanaat edip daha fazlasına çanak tutmasanız hakkınızda daha hayırlı olur. +Sizin sözünüzde sebatınız yok. +Hasmınızı tahkır ve techil edersiniz. +Kitap ve sünnet delailini nazar-ı i’tibara almazsınız. +Ulema-yı dini istihfaf edersiniz. +Hariçten olsun hasmınızdan olsun hatta kendi ibarenizden olsun ettiğiniz nakilleri tahrif edersiniz. +Sözümü te’vil edeyim derken yalandan tehaşi etmezsiniz. +Biz yine hakıkat meydana çıksın diye tahammül ediyoruz. +Lakin iş yalancılığın bu kadar açığına müncer olunca sizde samimiyetin fıkdanı nazarımda tamamıyla kat’ileşiyor. +Binaenaleyh teşrih-i mahiyetiniz için şimdiye kadar sarf ettiğim emekle iktifa ederek kulub-ı ehl-i larınızın fima-ba’d hiçbirine mukabele etmemeye azmettim. +Bundan sonra size cevabım sükuttur. +“Ey Mü’minler! +Sizi mallarınız ve çocuklarınız zikrullahdan oyalandırmasın. +Bunu yapacak yani emval ve evladıyla oyalanacak olanlar ziyan göreceklerdir. +“İçinizden biri halet-i ihtizara gelip de ya Rabbi beni biraz yaşatsaydın da sadaka verseydim ve salih bir adam olsaydım demesinden evvel sizi merzuk eylediğimiz ni’metlerden muhtaç olanlara nafaka verin ki Allah eceli gelmiş bir kimsenin ölümünü asla te’hir etmez. +Ve yaptığınız şeylerin hepsini bilir.” Bu sure-i celile nazil olunca Zeyd bin Erkam hazretlerinin söylediği sözün doğru olduğu meydana çıktı. +İbni Selul’ün o hezeyanı etmiş bulunduğu bütün müslümanlarca anlaşıldı. +Evvelce taraftarı olanlar bile kendisinden yüz çevirdi. +Ettiği habasetin dünyadaki cezasını ölünceye kadar gördüğü hakaretle çekti. +Öldükten sonra da namazını kılmaktan ve gömülürken mezarı yanında bulunmaktan Allah Peygamberini men’ eyledi. +Çünkü: +Herif hem ikiyüzlü bir münafıktı hem de asabiyet mes’elesini körükleyip müslümanları ikiye ayırmak hainliğine kalkışmıştı. +Yiğit Asker! +Sana bir de acınacak lakin hisse alınacak bir kıssa nakl edeceğim: +Resulullah [sallallahu] aleyhi ve sellem efendimizin Medine’ye gelişinden üç sene sonra müşrik kabilelerinden biri “Biz müslüman olacağız. +Kur’an okumasını abdest alıp namaz kılmasını öğretmek için yurdumuza birkaç kişi yolla” diye hazret-i Peygamber’e haber gönderdiler. +Resulullah Efendimiz ashabından Asım bin Sabit Mersed bin ibni Ebi Mersed Hubeyb bin Adiy Zeyd bin ed-Desine Abdullah bin Tarık Halid bin el-Bukeyr isminde altı kişiyi bu kabileye din öğretmek ve hocalık etmek üzere ta’yin eyleyip yola çıkardı. +Bunlar gündüz saklanıp gece yürüyorlardı. +Çünkü: +Müslümanlık daha etrafa yayılmamış olduğu gibi Uhud Muharebesi biteli çok zaman geçmemişti. +Bunun için ortalık müslümanlara tehlikeli idi. +Bir gece sabaha karşı Reci’ suyunun başında oturup bir parça hurma yediler sonra da kalkıp yakındaki dağın tepesine çıktılar orada saklandılar. +Sabahleyin bir müşrik karısı önüne kattığı koyunları otlatmak kirdekleri gördü. +Cinsinden Medine mahsulü olduğunu ve buralarda mutlaka Medineliler bulunduğunu anladı. +Hemen dönüp kabilesine gitti ve gördüğünü anlattı. +Müşrikler iki yüz kadar oldukları halde koşup geldiler ve dağın deresini tepesini arayıp Medine’den gelenlerin saklandıkları yeri gördüler. +Saklananlar baskına uğradıklarını anlayınca silaha davrandılar. +Müşrikler ise “Yanımıza geliniz. +Ahd olsun ki eminsiniz. +Yani sizi öldürecek değiliz.” diye bağırıştılar. +Halbuki: +Bunları tutmak ve götürüp Mekke müşriklerine satmak ölenleri yerine öldüreceklerini biliyorlardı. +Verilen söz ve eman üzerine Hubeyb ile Zeyd ve Abdullah bin Tarık tepeden inip müşriklerin yanına gittiler. +Lakin Asım ile Mersed ve Halid bin el-Bukeyr “Biz müşriklerin emanını kabul etmeyiz” diyerek inmediler. +Müşriklerin hücumuna karşı ibtida oklarıyla sonra kargılarıyla daha Kıt sonra da kılıçlarıyla döğüştüler ve nihayet şehid olarak yere düştüler. +Ne mutlu o kahramanlara ki: +Erkekçesine döğüşerek öldürdüler. +Ve öldüler de canlı olarak kendilerini düşmanlarına teslim etmediler. +İşittikleri vaade inanıp müşriklerin yanına gidenler de tutulup esir edildiler elleri yay kirişiyle bağlanıp Mekke müşriklerine satılmak üzere yola çıkarıldılar. +Araplarda yalan söylemek hele eman vermişken bir adama kıymak pek büyük ayıp sayılır bunu yapanlara da gaddar denilirdi. +Hubeyb ile arkadaşlarının tepeden inip müşriklerin yanına gelmeleri onların yalan söylemeyeceğini ve gaddarlık yapmayacağını zannetmelerinden ileri gelmişti. +Fakat umdukları gibi çıkmadı. +Herifler verdikleri sözü tutmadılar. +Bundan ibret almalı da dinine imanına namusuna vicdanına güvenilmeyen kimselerin sözüne aldanmamalıdır. +Tuttukları üç sahabiyi satmak üzere götüren müşrikler Mekke’ye yaklaştıkları sırada Abdullah bin Tarık bağını gevşetip ellerini kurtardı arkadaşlarını halas etmek için Resulullah Hazretlerine haber vermek fikriyle Medine’ye doğru koşmaya başladı. +Lakin arkasından attıkları oklarla zavallıyı vurup şehid ettiler Hubeyb ile Zeyd’i de Mekke’ye götürüp iki esir mukabilinde verdiler yahud ellişer deve bedel Reci’deki dağda müşriklerle döğüşerek şehid olan Asım bin Sabit hazretleri Bedir ve Uhud muharebelerinde birçok müşrik öldürmüştü. +Onlardan ikisinin anası her kim Asım’ın başını keser de getirirse yüz deve vereceğini vaad etmiş sonra o başın içine şarap doldurup içeceğini nezr eylemişti. +Bu nezri herkes bildiği cihetle Asım’ı öldürmek ve başını kesip de o kadına götürmek isteyenler pek çoktu. +Kahraman Asım bu sefer şehid olunca gaddar ve tama’kar müşriklerden bazıları başını gövdesinden ayırmak sı olmaktan muhafaza buyurdu hadsiz hesapsız arı Asım’ın cesedi etrafında dolaşıyor ve sokulan müşriklerin ellerini yüzlerini sokuyordu. +Bir türlü yaklaşamadılar ve “Gece olsun arılar dağılsın da öyle keselim” dediler. +Akşamdan sonra alıp götürdü. +Hatta onu tutmak isteyen müşriklerden birkaç tanesini de boğdu. +Hubeyb’i Haris bin Amir’in oğulları satın aldı. +Çünkü: +Babalarını Bedir Muharebesi’nde bu kahraman öldürmüştü. +Zeyd’i de Safvan bin Ümeyye aldı. +Zira: +Babası Bedir cenginde öldürülmüş olduğu cihetle onun yerine Zeyd’i öldürüp Esirlerin getirilip satılması Zilkade ayına rast gelmişti. +Araplar ise Eşhür-i hurum yani Muharrem ve mübarek aylar dedikleri Muharrem Receb Zilkade Zilhicce aylarına hürmet gösterirlerdi. +O aylar içinde muharebe etmezler adam öldürmezlerdi. +Binaenaleyh esirleri ayrı ayrı ve zincire bağlı olarak üç ay hapis ettiler. +Muharrem çıkıp Safer girince de birini hariçte asdıktan diğerini de kasabadan dışarıya çıkardıktan sonra kargı ile şehid eylediler. +Hubeyb hazretleri zindancısından üç şey istemişti: +Biri kendisine tatlı su içirmesi ikincisi: +Müşriklerin putlarına kestikleri kurbanlardan yemek getirmemesi üçüncüsü de öldürüleceği zamanı haber vermesi idi. +Bir gün zindancı “Falan gün seni öldürecekler” diye Hubeyb’e haber getirdi. +O da kendisini öldürmek için satın alan ve kesilecek koyun gibi besleyen familyadan bir küçük çocuğa rica ederek bir ustura istedi. +Çocuk usturayı getirdi. +Hubeyb de ustarayı almakla beraber çocuğu dizine oturtup sevmeye başladı. +Çocuğun anası evladını arıyordu. +Mahpushaneye gelip de Hubeyb’in ustura elinde ve çocuk dizinde olduğunu görünce öldürecek! +zannıyla bir çığlık kopardı. +Halbuki kahraman Hubeyb; kadını korkutmamak için usturayı fırlattı ve çocuğu sevmek için dizine aldığını söyledi. +Sonra da kemal-i şefkatle anasının yanına yolladı. +Evladını sağ salim elde eden kadın “Vallahilazim Hubeyb gibi hayırlı bir esir görmedim” diyerek dışarıya çıktı. +Arapça bir söz vardır derler ki “Fazilet yani iyilik ve büyüklük düşmanların da şehadet ettiği şeydir” ma’nasınadır. +İşte Hubeyb’in iyiliğine düşmanları da şehadet ediyor ve o büyük zatın hakıkaten büyük olduğunu onlar da biliyordu. +Ne ise Hubeyb ustura ile tırnaklarını kesip icab eden yerlerini temizlemek suretiyle ölüme hazırlandı ve i’dam zamanı gelince mahbus olduğu yerden çıkarılıp Mekke dışarısına götürüldü. +Siyaset yerine geldiği gibi namaz kılmak için müsaade istedi. +İzin verdiler ve ellerinin bağını çözdüler. +Fedakar Hubeyb Allah rızası için iki rek’at namaz kıldı hatta “Ölümden korkuyor da uzatıyor” demesinler diye namazını çabucak bitirdi. +Müslümanlardan i’dama mahkum olanların öldürülecekleri vakit iki rek’at namaz kılmaları da bundan kaldı. +Müşrikler yere bir direk diktiler ve Hubeyb’in yine ellerini bağlayıp o direğe çektiler ki maksatları ma’nen yüksek bulunan o muhterem zatı sureta da yükseltip nasıl öldürüleceğini seyre gelmiş olan kadınlarla çocuklara göstermek idi. +Hubeyb direğe çekildikten sonra müşriklerin bir teklifine uğradı. +“Müslümanlıktan vazgeç seni azad edelim!” dediler. +Hubeyb ise: +“Ölmek benim için dinimden dönmekten çok hayırlıdır” cevabını verdikten sonra da “Ya Rabbi! +Benden Resulullaha selam götürecek kimse yok. +Selam ve ihtiramımı Habib-i zişanına sen tebliğ et” duasında bulundu. +Cenab-ı Hak da bu duayı kabul eyledi ve Hubeyb’in selamını Peygamber Efendimize vahiy suretiyle bildirdi. +Resulullah Hazretleri Medine’de otururken birden bire “Ve aleyhisselam ve rahmetüllahi ve berekatuh” buyurup Hubeyb’in şehid olduğunu haber verdi. +Müşrikler Bedir ve Uhud muharebelerinde öldürülenlerin oğullarıyla hasımlarından otuz kırk kişinin ellerine kargılar verip “Vurun saplayın!” dediler. +ve kıbleye döndü. +O mübarek şehid can acısından şikayet ederek aman of! +diyeceği yerde “Elhamdülillah ki yüzüm kıbleye teveccüh eyledi” diye Allah’ına hamd ü sena etti ve gövdesinin her tarafına saplanan kargıların te’siriyle de şehid olarak huzur-ı ilahiye gitti Son kargıyı vuran Ukbe isminde bir çocuk idi ki Bedir’de Hubeyb’in öldürdüğü Haris bin Amir’in küçük oğlu idi. +Ebu Meyseretü’l-Abderi isminde biri bu çocuğun eline bir kargı vermiş sonra onun eliyle kargıyı tutup Hubeyb’in göğsüne saplamıştı. +Sonra Ukbe müslüman oldu. +Zeyd bin ed-Deseni’ye gelince: +Kendisini satın almış olan Safvan bin Ümeyye mahbus olduğu yerden çıkarıp Mekke dışarısına götürdü. +Yanında kölesi Nastas olduğu gibi bir takım seyirciler de katılıp gelmişlerdi. +Bu seyirciler içinde Uhud Muharebesi’ndeki müşrik kumandanı olan Ebu Süfyan’da vardı. +Zeyd’i öldürecekleri yere getirdiklerinde Ebu Süfyan seslendi ve “Ya Zeyd! +Allah aşkına doğru söyle. +Senin yerine Muhammed’in öldürülmesi kendinin de evine gidip rahatça oturmasını istermi idin?” diye sordu. +Zeyd hazretleri ise “Allah hakkı için ben Resulullahın burada öldürülmesini değil Medine’de ayağına diken batmasını bile istemem” cevabını verdi. +Dininden dönmesini teklif ettiler onu da kabul eylemedi. +Nihayet Safvan’ın kölesi Nastas elindeki kargı ile kolları bağlı olan o fedakar müslümanın göğsünü deldi ve Allah yoluna şehid ederek yere serdi. +Meal-i ebyatta “Her taraftan birçok halk ve çoluk çocuk başına Müşrikler kahraman Hubeyb’in gövdesini asılı olarak bırakmışlar ve etrafına nöbetçiler koymuşlardı ki fikirleri: +Resulüllahın ashabından birini tutup elleri bağlı olarak şehid ettikleri için Arap kabilelerine karşı gösteriş yapmaktı. +Peygamber Efendimiz ise “Kim Mekke’ye gider de Hubeyb’i asılı bulunduğu ağaçtan indirirse cennete girecektir” buyurdu. +Bu müjde üzerine ashabın yiğitlerinden olan ve Resulullahın halası oğlu bulunan Zübeyr bin el-Avvam hazretleri ayağa kalktı “Arkadaşım Mikdad’ı alıp ben giderim ya Resulallah!” dedi. +Efendimiz hazretleri de izin verdiği cihetle re darağacının yanına geldiler ve nöbetçilerin sarhoşluktan sızmış olduklarını gördüler. +Yavaşça sokulup Hubeyb’in cesedini Nöbetçiler uyanıp cesedin kaldırıldığını görünce işi anladılar ve atlarına sıçrayıp Medine yoluna doğru sürmeye başladılar. +Zübeyr nöbetçilerin dörtnala gelmekte olduklarını görünce at üstünde bulunan cesedi indirip yere bıraktı ve gelenlere dönüp “Ben Avvam oğlu Zübeyr’im. +Arkadaşım da Esved oğlu Mikdad’dır. +Biraz daha ilerlerseniz yavrusunu müdafaa eden arslanlar gibi döğüşeceğiz. +Ya def’ olun gidin yahud ok atışmakla kargı ve kılıçla çarpışmaktan birini Arslanların gömürdenmesini andıran bu sözlere karşı müşrikler bir adım atamadılar ve ilerlemek şöyle dursun yerlerinde bile duramadılar kaçmak sayesinde canlarını kurtarabildiler. +Heriflerin kaçmasından sonra Zübeyr ile Mikdad Hubeyb hazretlerinin cesedini kaldırmak istedilerse de gömülmüş olduğunu gördüler ve Medine’ye gelip hal ve keyfiyeti Resulullah Efendimize anlattılar. +Cenab-ı Hak bu kahramanların fedakarlıkları üzerine: +Ayet-i kerimesini gönderdi ki Allahu a’lem “İnsanlar için öylesi vardır ki Allah’ın rızası uğrunda nefsini feda etmekten çekinmez Allah da kullar hakkında raufdur yani merhametlidir” mealindedir. +Asker! +Allah yolunda ve Müslümanlık uğurunda yapılan fedakarlıkların türlü türlüsünü anlatan şu kıssaya dikkat ettin değil mi? +Evvela Resulullah sallallahu aleyhi ve sellem efendimiz hazretleri fedakarlıkta bulunuyor. +Bir kabile halkının Müslümanlığı öğrenmesi için sevgili ashabından birkaç kişiyi yola çıkarıyor. +Onlar da geçecekleri yolun ve gidecekleri yerin tehlikeli olmasına ehemmiyet vermiyorlar. +Allah’ın ve peygamberin rızasını tahsil eylemek ve Müslümanlığı bilmeyenlere öğretmek emeliyle fedakarlıktan çekinmeyip yola çıkıyorlar. +Sonra baskına uğruyorlar ve “Gelin teslim olun” teklifine ma’ruz kalıyorlar. +Üç tanesi esir olarak yaşamaktansa hür olarak ölmek evladır deyip müşriklere teslim olmaya tenezzül etmiyorlar. +Kanlı bir surette çarpışıp şanlı bir hey’ette şehid oluyorlar. +Üç tanesi de yaşarsak dindaşlarımıza hizmetimiz olur ve faydamız dokunur fikriyle teslim oluyorlar. +İçlerinden biri gördükleri kahpelikten dolayı teslim olduğuna canı sıkılıyor ve ellerini bağdan kurtarıp Medine’ye doğru koşarken arkasından atılan okların saplanmasıyla şehid düşüyor. +Öbürleri öldürülmek için dışarıya çıkarılıyorlar ve “Dininizden dönerseniz kurtulacaksınız” vaadini işitiyorlar. +Ölüm gözlerinin önünde olduğu halde ondan yılgınlık göstermiyorlar ve yalancıktan döndük! +deseler kurtulacaklarını bildikleri halde demiyorlar. +“Bizim için ölmek dinimizden dönmekten hayırlıdır” diyerek erkekçesine canlarını feda ediyorlar. +Daha sonra iki kahraman yola çıkıyor ve kırk bu kadar nöbetçinin arasına girip darağacında asılı duran cesedi indiriyor arkasından gelenlere de kükremiş arslanlar gibi meydan okuyor. +Hülasa: +Hepsi kahramanlık üstüne kahramanlık fedakarlık üstüne fedakarlık gösteriyor. +Fakat emekleri de boşa gitmiyor. +Hizmetlerine karşı hem insanların daimi hürmetini kazanıyorlar hem de Allah’tan ebedi mükafat vaadini alıyorlar. +Demek ki: +Fedakarlık ne insanlar yanında unutuluyor ne de Cenab-ı Hak indinde zayi’ oluyor. +Öyle ise bunu unutmayalım ve icabında canımızla başımızla fedakarlık göstermekten geri durmayalım. +ALI HIKMET NAHID BEY Müslümanlığın şekl-i sahihini meydana çıkarıp müdafaada bulunmak; o din-i mübinin hakıkaten hatemü’l-edyan olduğunu bütün cihan-ı medeniyyete göstermek gibi muazzez mübeccel bir gaye ile Londra’da teessüs eden Cem’iyet-i kendilerine hak yolunda hakıkat yolunda geceli gündüzlü uğraşmaktan geri durmayan bu cemaat-i muhteremenin reis-i sanisi Ali Hikmet Nahid Bey’i tanıtmak istiyoruz. +Müşarun-ileyh kırk elli günden beri Darü’l-Hilafe’de bulunuyorlar; elleri değdikçe Sebilürre ş ad idarehanesine yol uğratarak hey’et-i acizanemizi hem mahzuz hem müstefid buyuruyorlar. +Ali Hikmet Nahid Beyefendi henüz yirmi beş yaşlarındadır. +Tahsil-i ibtidaiyi Bayezid Merkez Rüşdiye’sinde; tahsil-i rüşdiyi de Ravza-i Maarif Mekteb-i hususisinde bitirdikten sonra Fransız mekteplerinden birine girmişler. +Orada Fransızca’yı gereği gibi öğrenerek müteakıben İskenderiye’deki rek buradaki İngiliz kolejlerinden birini ikmal etmişler. +Oradan da çıkınca Londra’da kain Siti Of London Ticaret Mektebi’ne dahil olmuşlar. +Kendileri o mekteb-i aliden me’zundurlar. +Bugün de Londra Darülfünun’unun İktisad ve Banka Muamelatı Şu’besi’ne müdavim bulunuyorlar. +Ali Hikmet Nahid Bey Arapça’yı bir Arap İngilizce’yi bir Şurası da bilhassa tezkara şayandır ki İngiltere’deki tahsillerine maişetlerini kendi emekleriyle te’min etmek suretiyle devam etmişlerdir. +Böyle genç bir vatandaşımızın bir taraftan ma’lumatını tevsia çalışırken diğer taraftan Londra gibi bir muhitte Müslümanlığı müslümanları müdafaaya çalışması doğrusu bizi son derecede mütehassis ediyor daha bu milletten hayrın büsbütün munkatı ʼ olmadığını bize gösteriyor. +duğu böyle bir devre-i nekbetinde İslam’a zahir olanları tebcil etmemek kadar duygusuzluk tasavvur edemeyiz; onun rem rüfeka-yı mücahedelerinin mesailerini an-samimi’l-kalb tebrik ederiz. +Keşke Avrupa’da .. +Hatta Asya’da böyle bir çok Nahid’lerimiz olsa! +Bu temennimizin günün birinde tahakkuku mecd-i sabıkımızın olanca şa’şaasıyla avdeti demektir. +Biz o mes’ud günlere pek mütehassir olduğumuz için gençlerimizi bu fıtratta bu kabiliyette bu ruhta görmek istiyoruz. +Gençlerimiz Avrupa’ya gitsinler oradan bize muhtaç olduğumuz levazım-ı medeniyyeti getirsinler; yoksa milliyet gibi din gibi ahlak gibi ma-meleklerini de orada bırakarak vatanlarına büsbütün uryan gelmesinler! +Hikmet irfan bizim mal-ı mesrukumuzdur. +Onu bulduğumuz yerde almak hakkına malikiz. +Hem bu hakkı isti’mal etmeye diyaneten mecburuz. +hadis-i şerifini bilmeyen bir müslüman yoktur. +Maalesef biz o mal-ı gaibi aramaya giderken çok def’alar kendimizi de gaib ediyoruz çaldırdığımızı elde edelim derken bir daha soyulup geliyoruz! +En hayırlı neticeler vereceğini ümid ettiğimiz teşebbüslerimiz bile bizi Eyvah! +Bu baziçede bizler yine yandık; Zira ki ziyan ortada... +bilmem ne kazandık! +Levha-i nedametini tekrar ıztırarında bırakıyor! +Lakin şimdiye kadar uğradığımız nedametler artık intibahımız ma’nası olmadığı; fedakarane cansiperane çalışmaktan başka selamet yolu olamayacağı zihinlerimize yerleşmelidir. +muz şu Cem’iyet-i İslamiyye bizim için ne güzel bir nümune-i yoktur ki biz de onlar gibi muvaffak oluruz. +Dünya denilen bu mezraada filizlenmeyecek hiçbir tohum yoktur. + +ŞUUN Genç ediblerimizden Sami-zade Süreyya Beyefendi Hindistan tarikı ile gün kadar uzun bir seyahat icrasından sonra Temmuz-ı efrencinin’sinde Tokyo’ya vasıl olmuştur. +Muma-ileyh bura mekatib-i aliyyesinden birine dühul ile tahsil-i ulum etmek arzusundadır. +Vatanın böyle münevver gençlerinin bizim için pek mühim ve şayan-ı istifade olan memleketlere koşup gelmesi vatanı i’la için her nevi’ fedakarlıkları göze aldırması bütün Osmanlıları mesrur edecek ahvaldendir. +Yakın vakitte Süreyya Bey kardeşimizin matbuatımızı güzel makaleleri ile tezyin edeceğini ümid ederiz. +Bazı mehafilde rivayet olunduğuna göre Elsine-i Ecnebiyye Mektebi İdaresi gelecek sene sonbahardan i’tibaren bir de Türkçe şu’besi açmak fikrindedir. +Bu şu’benin Osmanlı ve Japonya beynindeki münasebat-ı ticariyyenin terakkı ve tevessüüne pek büyük muavenet edeceği ümid olunmaktadır. +Mezkur mektebin şuabat-ı müteaddidesinden el-yevm mevcut Malayu lisanı şu’besi buna pek güzel bir misaldir. +Geçen hafta intişar edecek olan numaralı nüshamız sefer[ber]lik hasebiyle matbaaca yetiştirilemediğinden bugün intişar ediyor. +Eğer ahval müsaid gider muhterem kari’lerimiz de ehemmiyetsiz olan borçlarını te’diye lütfunda bulunacak olurlarsa on beş günde bir olsun Sebilürre ş ad’ ın neşrine gayret olunacaktır. +Matbaa-i Amedi H. +Eşref Edib Meal-i Celili ___________ Sahib ve Müdür SEVIŞELIM VE ÇALIŞALIM Muhterem Tanin bir nüshasının ilk sütunlarını “Sevişelim ve Çalışalım” unvanlı bir başmakaleye tahsis etmiş. +Hayat-ı bahseden bu kıymetdar makale her türlü takdir ve sitayişin fevkındedir. +Evet! +Sevişelim ve çalışalım! +Hakıkaten beşeriyetin en büyük ve en müdhiş felaketi karşısındayız. +Yirminci asr-ı medeniyyet çıldırmış bütün terakkı ve tekamülüyle çıkmış ateşler alevler püskürüyor eceller ölümler kusuyor. +Seyyalat-ı kahr u demari cenuba doğru akıp geliyor. +Bu ateşin seyl-i felaketi durdurabilmek için büyük bir kuvvet büyük bir sa’y ve gayret ister. +Gayb edecek bir anımız bile yok. +Çabuk olalım: +Sevişelim. +Mevcudiyetimizi memleketimizi bu hevl-engiz tufan-ı felakete kaptırmamaya belki düsturundan müstefid olmaya çalışalım. +Bu hail bir harik-ı umumidir hanemize sahib olalım sukutu melhuz olan kıvılcımlardan muhafazasına çalışalım. +Bir harik vukuunda herkes nasıl hanesine koşuyor ailece müttehiden nasıl tedabir-i tehaffuzıyyeye bütün sür’at ve kuvvetiyle bütün sür’at ve gayretiyle tevessül ediyorsa bu da her millet için aynıyla böyledir. +Biz müslümanların hanemiz vatanımızdır; daha dün büyük bir kısmını harik-ı felakete kaptırdığımız bedbaht vatanımızdır. +Muhterem Tanin : +“Bir millet için fevkaladeliklerle muhat olan böyle bir zamanda müdafaa-i vatan işine koşmak pek büyük bir vazifedir. +Fakat vazife sade silah taşımaktan düşmanla çarpışmaya müheyya bulunmaktan ibaret değildir. +Maddi ve ma’nevi bütün kuva-yı hayatiyyeyi bir araya toplamak bütün efrad-ı milleti şahs-ı vahid halinde bir araya cem’ etmek bir nefes bir kuvvet bir hayat velhasıl bütün ma’nasıyla bir millet olmasını da bilmek lazımdır.” diyor. +İşte mes’elenin ruhu! +Bütün mütefekkir dimağları bütün hassas vicdanları bir cazibe-i elektrikı ile kendisine çeken ruh… Evet insanların yalnız cismen bir yere toplanmalarına zahiren yığınlar kitleler sürüler vücuda getirmelerine ictima’; yalnız sıralar saflar kıt’alar teşkiline intizam denmez. +emelllerin yekdiğerini der-aguş etmeleri ziya-yı hurşid gibi gayr-i kabil-i tecezzi ve inhilal bir vücud-ı ma’nevi ve hakıkı olmalarıdır. +İşte ma’nen ve ruhen fikren ve emelen böyle bir vücud olan hey’et-i insaniyyeye canlı bir cem’iyet hakıkı ve yaşamaya gerçekten layık bir millet ıtlak olunur. +Efradı ictimai ve milli hayatta ferdiyetin yokluğunu ancak cem’iyetin varlığını ferdler şahıslar hayatlarını cem’iyetten milliyetten aldıklarını ve binaenaleyh varlıklarını bütün servet ü samanlarıyla bütün saadetleriyle cem’iyete medyun olduklarını bilen şefkat ve muhabbette teavün ve tenasurda yekdiğeriyle rekabet eden zuafasını marzasını aceze ve mesakinini eytam ve eramilini aguş-ı himayesinde yaşatan millet… Hangi akıl “Yaşamak istemiyor musunuz?” diye sorarsınız da “Hayır…!” cevabını alırsınız? +Deliler bile muhit-ı cem’iyyetten harice çıkamazlar. +Onlar da cem’iyetin sine-i himayesine sığınırlar. +Evet! +Sevişelim ve çalışalım; fakat nasıl sevişelim. +Bizi hangi kuvvet seviştirecek? +Muhterem Tanin işte bu kuvvetten bahsetmiyor. +Sevmek sevişmek ef’al-i vicdaniyye ve ruhiyyedendir. +Vicdanları ruhları yekdiğerine rabt edecek kuvvete muhtacız. +İşte o kuvvet mukaddes dinimiz muazzam İslamiyet’imizdir. +Amil-i cem’iyetimiz nazım-ı milliyyetimiz sultan-ı medeniyyetimiz ancak odur. +Müslümanlar için bundan başka amil-i cem’iyyet nazım-ı milliyyet tasavvuru evhen min-beyti’l-ankebuttur. +Biz birleşmek ve sevişmek istiyoruz değil mi? +İşte cenab-ı Kur’an- ı Hakim! +Bir kalıbın ruh kadar muhtac olduğu bu nazm-ı celiliyle emrediyor. +Teavün ve tenasuru ayet-i kerimesiyle ferman buyuruyorlar. +Cenab-ı Mübelliğ-ı risalet ve nübüvvet veliyyü’n-ni’met-i insaniyyet ve İslamiyyet aleyhi’s-salatü ve’s-selam efendimiz hazretleri hakıkı mü’minleri “Sen mü’minleri yekdiğerine rahm u şefkatte meveddet ü muhabbette teatuf ve teavünde bir cesed gibi görürsün. +A’za-yı cesedden biri elemnak olup da uykusuzlukla hararetle nasıl o uzv-ı mariz ile hem-aheng-i teellüm olurlarsa onun derdine musibetine iştirak ederler.” Bir hadis-i şerif daha: +“Mü’minler şahs-ı vahid gibidir. +Bir adamın gözü ağrıyınca bütün a’zası ağrır. +Başı ağrırsa vücudunun her uzvu ağrır.” Bir daha: +“Dul kadınlara fakırlere yardım ve onların te’min-i maişetlerine çalışan Allah yolundaki mücahid ve muharib gibidir.” Bir daha: +“Ben ve yetimin –ister kendi torunu veya akrabasından biri ister müteveffa herhangi bir mü’min kardeşinin çocuğu olsun– kafil ve hamisi cennette birbirimize yakınlığımız işte şöyledir. +buyurdular ve şehadetle orta parmaklarını göstererek ikisinin arasını pek cüz’i açtılar. +Bu iki ayet-i celile ile birkaç hadis-i sahihi nümune olarak te’sisi mü’minleri yekdiğerine kalben ve ruhen rabt eden usul ve kavaid-i diniyye ve desatir-i kudsiyye-i şer’iyye cildler dolduracak derecede çoktur. +bizi birbirimize sevdirecek birleştirecek öpüştürecek çalıştıracak bir müessir bir füsunkar amil! +Biz gerçekten sevişmek öpüşmek birleşmek bir vücud gibi hayat-ı ictimai ve millimizin bütün aheng-i intizam ve faaliyetiyle çalışmak istiyor isek kavmiyet ve unsuriyet namına yalnız bi-sud olmakla kalmayan fazla olarak nifak u şikak tohumlarını eken da’valardan hülyalardan vazgeçelim. +Vatanımızı nam-ı akdesi tetvic etsin. +Yoksa ne sevişmek ne de birleşip çalışmak mümkün olamaz. +Bütün rekabet ve adavet izlerini kaldıracak bizi birleştirecek ancak sultan-ı zi-şan-ı İslamiyet’tir. +Makam-ı akdes-i Hilafet etrafında müslümanca din kardeşçesine toplanmak bir vücud bir ruh bir fikir bir emel olmaktır. +HENDEK MUHAREBESI Asker! +Bilirsin ki tarla gibi bağ bahçe gibi yerlerin etrafına – bozmasın diye– uzun uzun çukurlar açarlar ve bu çukurlara hendek ta’bir ederler. +dekler sonraları kal’a duvarlarının kenarına ve memleketlerin çevresine kazılmaya başladı adeta siperler istihkamlar gibi isti’mal olundu. +Çünkü: +Bir memlekete hücum edip de onu muhasaraya alan düşman ordusundan kal’anın bedenlerine merdiven dayamak yahud burclarına ip atıp tırmanmak üzere çıkanlar oradan da aşağıya inip kapıları açanlar ve kasabayı zabt edenler oluyordu. +İnşaallah ileride göreceksin ki müslüman mücahidlerinden bu gibi fedakarlıkta bulunanlar pek çoktur. +Dışarıdan geleceklere karşı içeridekiler de kal’a duvarlarının dibine hem geniş hem enli hendekler kazdılar hatta yı kapıdaki büyük ve asma köprü kaldırılınca kal’anın dışarı olurdu. +Fakat bu hendek kazmak usulü Arabistan’ın Hicaz kısmında bilinmez idi. +İlk defa olarak –nakledeceğim– bu muharebede tatbik edildi. +O münasebetle muharebe de Hendek Gazvesi namını aldı. +Medine etrafındaki Yahudilerden Beni Nadir Beni Kurayza adlı iki kabile vardı. +Bunlar müslümanlarla yekdiğerine tecavüz ve taarruzda bulunmamak icabında da birbirine yardımda kusur etmemek üzere bir muahede yapmışlardı. +Hicretin dördüncü senesi içinde idi ki Resulullah sallallahu aleyhi ve sellem efendimiz ashabından birkaç kişi ile Beni Nadir’in yurdunu teşrif ettiler bir evin önünde oturup oradaki Yahudilerle konuştular. +Peygamber efendimiz oturup görüşürken Yahudilerden birkaçının hainlik damarı tuttu. +Dama çıkıp Resulullah’ın üstüne taş atmak istediler. +Peygamber efendimiz derhal kalktı ve Medine’ye gelip cihada hazır olmalarını müslümanlara emretti. +Zira Beni Nadir Yahudileri muahedeyi bozmuşlar Resulullah’a kasdeylemek gibi bir hiyanette bulunmuşlardı. +Sancağı Hazret-i Ali’nin omuzunda dalgalanan müslüman ordusu bu hainlerin yurdunu muhasaraya aldı. +Yahudiler müdafaa etmek istedilerse de aciz kaldıklarını görünce aman dilediler. +Mal ve meta’larından altı yüz deve yükü eşya alıp Resulullah’ın müsaadesiyle çekildiler gittiler. +Hıyanetlerinin cezasına uğrayan bu heriflerden bir takımı Şam taraflarına doğru uzadı bir takımı da Medine civarında bulunan Hayber’e gidip orada yerleşti. +Hayber’e çekilenler yurtlarını unutamıyorlar kendilerini oradan çıkaran müslümanlardan intikam almak istiyorlar fakat bir kere tecrübe etmiş olduklarından yalnız başına İslam mücahidleriyle uğraşmaya kıyışamıyorlardı. +Düşündüler taşındılar müslümanların en sağlam düşmanı olan Mekkelileri kışkırtmaya karar verdiler. +Kalbur üstüne gelenlerinden Selam bin Mişkem Kinane bin Ebi’l-hukayk Huyey bin Ahtab gibiler kalkıp yetmiş kişi oldukları halde Mekke’ye gittiler ve Kureyş müşriklerine: +– Birleşelim de Muhammed’le ashabını ortadan kaldıralım dediler. +Mekkeliler bunlara: +– Siz ehl-i kitabsınız ve ma’lumatlı adamlarsınız. +Doğru söyleyiniz. +Bizim dinimiz mi haktır Muhammed’in dini mi? +diye sordular. +Bunlar da: +– Şübhesiz sizinki doğrudur cevabını verince: +– Öyle ise putlarımıza secde ediniz teklifine uğradılar. +Yahudilerin Musa aleyhi’s-selam isminde büyük bir peygamberi ve Tevrat namında Allah’tan gönderilmiş bir kitapları vardı. +O kitap mucebince Allah’ın bir bulunduğunu ve ondan başkasına tapınmanın müşriklik olduğunu bilirlerdi. +Lakin İslam düşmanlığı bu heriflerin gözünü bürüdüğü cihetle Mekke müşriklerini ittifaklarına almak için onlara sizin dininiz doğrudur! +demekten çekinmediler. +Taştan ağaçtan yapılmış bir takım biçimsiz putlara da haşa Allah! +diye secde etmekten geri durmadılar. +Bu rüşvet mukabilinde Kureyş müşriklerinin ittifakını kazandılar lakin Allah’ın da la’netine siper oldular. +Çünkü: +Cenab-ı Hak Peygamberine şu ayetleri gönderip onların hakıkaten mel’un olduklarını beyan buyurdu: +Allahu a’lem meali: +“Kendilerine Tevrat kitabından nasib verilen yani Tevrat’ı okuyup Allah’ın birliğini öğrenmiş olan şu güruha bakmaz mısın ki ma’bud-ı hakıkıden başka putlara iman ediyorlar da müşrikin-i Kureyş için bunların yolu müslümanlarınkinden daha doğrudur diyorlar. +Bunlar öyle bir güruhtur ki cenab-ı Hak kendilerine la’net etmiştir. +Allah’ın la’net ettiğine de artık yardımcı bulamazsın.” Bu müfsidler Kureyş müşriklerini kandırdıktan sonra sair kabaili de ayaklandırmak için dolaştılar. +Necid’de oturan Gatafan kabilesini Hayber’in bir senelik hurma mahsulünü vermek şartıyla kendilerine uydurdular. +Mekke müşrikleri Ebu Süfyan’ın Gatafaniler de Uyeyne bin Hısn’ın kumandası altında hareket etti. +Etraftaki bedevi kabaili de bunların arasına katıldı. +Çığ gibi ilerledikçe büyüyen müşrikin ordusu on bin neferden fazla olduğu halde Medine üzerine yürüyüp geliyordu. +Resulullah efendimiz düşman ordusunun gelmekte olduğunu haber alınca ashabını toplayıp nasıl müdafaada bulunalım? +diye sordu. +Selman-ı Farisi denilen zat-ı şerif: +–Ya Resulallah! +İran’da bir adet vardır. +Hücuma uğramak ve muhasaraya düşmek tehlikesinde kalan bir memleket ahalisi kasabalarının etrafına hendek kazarlar. +Biz de öyle yapalım. +re’yinde bulundu ve Peygamber efendimiz tarafından kabul olundu. +Selman-ı Farisi hazretleri ismi bellenecek ve daima hürmetle yad edilecek kimselerdendir. +Bu zat Acemistan ahalisinden bir kişi-zade idi. +Bütün hemşehrileri gibi o da evvelce ateşe tapardı. +Sonra insanın kendi eliyle yaktığı odundan çıkan aleve tapınmanın ahmaklık olduğunu anladı doğru bir din bulup tabi’ olmak oldu papazların hizmetinde bulundu. +Nihayet ahir zaman Peygamberini haber alıp onu görmek ve dinine girmek için Medine’ye gitmek istedi. +Yol arkadaşları kendisine hıyanet ettiler ve köledir! +diye Medine Yahudilerinden birine sattılar. +Yahudi Selman’ı Medine’ye getirdi. +Biraz sonra Resulullah efendimiz de orasını teşrif buyurdu. +Selman Peygamberimizi görüp iman etti ve saye-i Muhammedide esirlikten kurtulup hakıkı ma’nasıyla hür oldu. +Resulullah hazretleri Cenab-ı Selman’ı gayet severdi ve “Allah bana dört kişiyi sevdirdi ki biri Ali’dir öbürleri de Ebu Zer’dir Mikdad’dır Selman’dır.” derdi. +Bir defa da “Cennet üç kişiyi iştiyak ile bekler ki biri Ali’dir diğeri Ammar’dır öteki Selman’dır.” demiş ve yine bir defa “Selman bizdendir Ehl-i Beyt’imizdendir.” buyurmuştu. +Cenab-ı Selman sonraları Medain Valisi olmuştu. +Lakin öyle süslü giyinmez ve atla uşakla gezmezdi. +Hicretin’nci senesi Medain’de vefat eyleyerek oraya defnedildi. +Radıyallahu anh. +Acaba Cenab-ı Selman böyle kendini Peygamber’e sevdirecek ve Resulullah’ın haremi hazret-i Aişe’ye “Selman geceleri Hazret-i Peygamber’le gizlice sohbet; hatta bizden ziyade ülfet ederdi.” dedirtecek kadar ne yapmıştı? +Merak ettinse söyleyim: +Takva üzerine hareket eylemişti. +Yani: +Allah’tan korkmuştu. +Peygamber’inin dediğini tutmuştu Müslümanlığı anasından babasından ziyade sevmişti: +Cenab-ı Hak yani: +Ey insanlar! +Sizin Allah indinde en makbul olanınız en ziyade müttakı olanınızdır buyurmuyor mu? +İşte Selman da müttakıcesine hareket ettiği için ind-i ilahide kerim ve makbul olmuştu. +“Müslümanlığı anasından babasından ziyade sevmişti.” dedim. +Bunu biraz izah edeyim. +Unutmadın ya! +Hazret-i Selman İranlı idi. +Yani Acem’di. +Arab değildi. +Halbuki: +Acemliği o kadar unutmuştu Arablığa o derece ehemmiyet vermemişti ki “Sen kimin oğlusun?” diye soranlara “Ben İslam-zadeyim yani: +Dinin evladıyım.” demiş bütün müslümanları kendisinin din kardeşi bilmişti. +Bundan dolayı da Peygamber efendimiz tarafından “Selman bizdendir Ehl-i Beyt’imizdendir.” iltifatına nail olmuştu. +Eğer böyle yapmasaydı da “Ben de memleketimde bir kişi-zade idim. +Babam mecusi idi amma büyük bir adamdı.” diye asabiyet gayretini gütse ve bir ateşperest ile öğünse idi bu iltifatı görür müydü? +Asla ve kat’a. +Öyle ise şunu unutmayalım ki: +Müslümanlar hangi kavimden olursa olsun hangi dil ile konuşursa konuşsun kimin evladı bulunursa bulunsun birbirlerinin din kardeşidir. +Yekdiğerine üstün olmaları Arab yahud Türk bulunmalarında değil ilim ve din hususundaki derecelerine göredir. +Arabca söylenmiş olan şu iki beyit ne kadar güzeldir: +Ma’nası: +Yemin ederim ki: +İnsanlar dinlerinin evladıdır. +Binaenaleyh soyuna sopuna güvenip de takvayı bırakma. +Müslümanlık Selman gibi bir İranlıyı Peygamberin Ehl-i Beyt’inden olmak derecesine yükseltti. +Müşriklik ise Ebu Leheb misilli bir asil-zadeyi cehennemin son tabakasına kadar sürükleyip alçalttı. +Gelelim bahsimize: +Medine-i Münevvere’nin üç tarafı oldukça muhafazalı da buradan hücum edeceği şübhesizdi. +Binaenaleyh Resulullah hazretleri mübarek eliyle hendek hattını çizdi. +Kazılacak hendeğin eni ve derinliği beşer zira’ yani iki buçuk metre kadar olacaktı. +Kasaba dahilindeki kazma ve kürek gibi şeyler toplandı. +Müslümanların müttefiki olan Beni Kureyza Yahudilerinden de iğreti olarak alındı. +Ashab-ı kiram onar kişilik birer mangaya ayrılıp on arşınlık yer kazmaya me’mur oldu. +Dikkat ediyorsun ya hemşehrim! +Siper kazmak ve istihkam yapmak da sünnet imiş. +Çünkü: +Resulullah efendimizle ashab-ı kiramı İslam yurdunun muhafazası için çalışmış çabalamış kazma kürek sallamış taş toprak taşımış da koca bir hendek yani istihkam vücuda getirmiş evet Peygamber efendimiz bizzat çalışıyor mübarek vücudu toz toprak içinde kaldığı halde uğraşıyordu. +Dini bütün müslümanlar da çalışmak hususunda kusur etmiyorlar yalnız münafıklar istemeyerek geldikleri için ağır davranıyorlar şevk ve gayret göstermiyorlardı. +Anlıyorsun ya? +Vazifeye ciddi çalışmak Müslümanlık alameti ti oluyor. +Hendeğin kazılıp bitmesi epeyce sürdü. +Fakat bu müddet öyle kolay kolay geçmedi. +Bir defa havalar soğuktu. +İkincisi kasabada erzak ve zahire yoktu. +Gayretli müslümanlar o soğuk havada aç açına çalışıyordu. +Peygamber efendimiz üç gün ağzına lokma komamış hatta mübarek karnına taş bağlamıştı. +Böyle olduğu halde hendekte çıkan büyük bir kayayı üç vuruşta parçalamıştı. +Bu kaya çakmak taşı nev’inden sert bir şeydi. +Ashab-ı kiram onu kırmaktan aciz kaldıkları efendimiz de –söylediğim gibi– üç kazmada onu un ufak etmişti. +Kazmanın beher isabetinde taştan kıvılcımlar çıkmış Resullullah hazretleri de “Allahu ekber. +Bana Şam’ın görüyordum.” buyurmuştu. +Fil-vaki’ birkaç sene sonra oraları fethedildi ve müslüman memleketleri sırasına girdi. +Hendeğin bittiği daha doğrusu bir tarafı bitmemiş kaldığı bir sırada düşman ordusu gözüktü. +Mekke müşrikleri Medine’nin batı cihetine Necid bedevileri de gündoğdu tarafına kondu ki hepsinin yekunu on bin nefer vardı. +Bunlar ehl-i Fakat boylu boyuna karşılarına çıkan hendeğin önünde şaşırıp kaldılar. +Aşağı yukarı dolaştılar sağa sola gidip geldiler. +Geçilecek yer bulamayınca müslüman ordusu üzerine taş atmaya ok yağdırmaya mecbur oldular. +Lakin taşlarıyla oklarının hendeğin ötesinde ve siper arkasında bulunan müslümanlara dokunmadığını görünce hendeğin haricini sarıp oturdular. +Memleketimizde öteden beri İngilizler hakkında iman derecesinde le anasır– İngilizlerin her şeyini ali büyük fevkalade görmeye alışmışlardı. +İngiliz kavmiyeti mefkuresi siyaseti metaı kuvve-i bahriyyesi hürriyet ve adaleti biz zavallılarca bir düstur-ı hikmet ve darbülmesel halini almışidi. +Akıb-i Meşrutiyyet’te bütün düvel ü milele karşı bir soğukluk hissi peyda olmuş ve Almanya gibi kadim ve samimi bir dostumuza karşı da aynı hissi tatbik etmek istedik. +Ser-i kara gelen kabineler milletin hissiyatına göre tevfik-ı muamele etmekte kusur etmedikleri halde bir türlü İngilizlerin dostluğunu teveccühünü kazanamadılar. +Osmanlılar son derece hak-şinas ve vefakar bir millet-i necibe olduklarından bir zaman İngiltere’nin kendi menfaati için bizimle beraber Rusya’ya karşı harb ettiklerinden dolayı İngilizlere karşı bir hiss-i imtinan ve şükran bütün kalblerde hasıl olmuşidi. +O zamanlarda İngiltere bize iyilik etmek için değil kendi menafi’-i siyasiyye ve girişmişidi. +Fakat işin siyasi cihetine ehemmiyet vermeyerek daima ahlakı cihetini göz önünde tuttuğumuzdan İngilizleri adil ve hür-meşreb bilhassa İslam dostu her nasılsa yanlışlıkla tanımışidik. +Bundan başka İngiltere idaresini ellerinde tutan otuz kırk sene evvelki rical ve asil-zadegan mecbul oldukları asalet ve ulviyet noktasından daima İngiltere siyasetini Hal-i hazırda –birkaç seneden beri– ise İngiltere’nin siyaseti bil-cümle usul-i idaresi değişmiş ve zimam-ı idare Sir Edvar Grey hazretleri gibi zevatın elinde bulunduğundan ahval ve hissiyat-ı sabıka büsbütün değişmiştir. +İngiltere’nin siyaset-i haliyyesi sırf isti’mari bir siyasetten başka değildir. +Bu siyasetin esasatı hükumat-ı İslamiyye için pek zararlıdır. +kiyyesini tezelzüle uğratmak için senesinde İngiltere ve Rusya beyninde mün’akıd mukavelename ile Fransızların Fas’taki menafiini teshil ve orayı Fransızlara bahş etmek hususundaki Sir Edvar Grey’in müsaadatı baladaki ifademizin sıhhat ve kat’iyyetine büyük bir delil teşkil eder. +ki vaz’iyetiyle İslam ve Hindular hakkında şu son senelerde tatbik ettiği tarz-ı siyaset de İngilizlerin yanlış bir siyaset ta’kıb etmekte olduklarını gösterir. +Bugün herkes bilir ki en ziyade İslam tebaaya malik olan yeryüzünde üç devlet vardır. +Bunlar da İngiltere Fransa Rusya’dır. +Milyonlarca İslam tebaaya malik bu üç devletin –İ’tilaf-ı Müselles– tarz-ı siyasetleri tamamıyla İslamiyet’in müslümanların aleyhindedir. +Hindistan’da seksen milyon kendi amaline azim bir rakıb bir hail telakkı edegelmiştir. +Hilafet’in nüfuzunu mahvetmek temelinden yıkmak için bu ana kadar elinden geldiği kadar çalışmıştır. +Yemen’de İran körfezinde Irak’ta Ceziretü’l-arab’da hemen her gün gavail ve fesad icad etmek hususunda bezl-i mesai etmekten geri kalmamıştır. +Nim-vahşi bir halde yaşayan kabaili teslih eden ve onları silahlandıran İngiltere değil midir? +Yirmi sene evvel Ceziretü’l-arab’da bir hilafet-i Arabiyye te’sisi için Mısır’da icra-yı teşebbüsat edip Yemen’e İbnürreşid’e öteye beriye hey’etler ve hediyeler gönderen yine diyanet düşmanı olan bazı müslümanlar kör bir alet gibi mesai-i diyanet-perverisi hainlerin faaliyetini bertaraf etmişidi. +daki vaz’iyetiyle Sir Edvar Grey’in termometreye benzeyen mütelevvin beyanatı İngiltere’nin müslümanlar hakkındaki niyyatını isbat etmiş ve bu yüzden Hind müslümanlarının teveccühünü gaib eylemiştir. +Balkan muharebatı esnasında Hind müslümanlarını heyecana getiren bu siyaset Hind Vali-i Umumisi’nin nazar-ı dikkatini celb ederek ahiren Sir Edvar Grey’e ve Londra’daki Hindistan nazırına: +“Hind müslümanları Osmanlılar aleyhinde İngiltere’nin takınmakta olduğu vaz’iyet-i hasmaneden son derece müteheyyic bulunuyorlar. +İhtimaldir ki gitgide aleyhimizde bulunan putperestlerle tevhid-i mesai edeceklerdir. +Binaenaleyh ileride bu siyaset-i sakıme yüzünden büyük kargaşalıklar tevellüd eder. +Böyle bir vak’anın mes’uliyeti bana değil İngiltere siyasetini bu sırada idare eden zevata terettüb eder.” kılıklı telgrafnameyi keşide eylemesi üzerine Edirne’nin istirdadından sonra İngiliz ricali mahza Hind müslümanlarının heyecanını ta’dil için fodulluktan bir dereceye kadar sarf-ı nazar etmek mecburiyetini hissettiler. +Hilafet’in hükumet-i müstakılle-i Osmaniyyenin bekasını kendi menfaatlerine –zu’m-ı batıllarına göre– bir engel telakkı eden İngiltere ve mü’telifleri hiç şübhe yoktur ki Osmanlıların lehine olarak munsıfane bir siyaset ta’kıb etmemişlerdir. +Fransa ve Rusya da aynı fikri ta’kıb etmişlerdir. +Fransa hükumeti güç bela ile ıtfa ve imha eyleyebildi. +İ’tilaf-ı Müselles devletlerinin zir-i idaresinde bulunan müslümanlar ara sıra çıkardıkları bir gürültü sırf haklarında na-reva muamelatın tatbıkından ileri gelip Osmanlıların hükumet-i Osmaniyyenin bu kargaşalıklarda asla dahli yoktur. +Çünkü bizim muhitımız o kadar uzak olmakla beraber oradaki müslümanlarla da temasımız mahduddur. +türlü taltiflerle aleyhimize çevirmek istedikleri de meydandadır. +Bereket versin ki bu iki zat İslamiyet noktasından elan Devlet-i Aliyye’nin hayırhahlığında sebat edip telkınat-ı bedhahaneye kapılmamışlardır. +Mukaddema Dersaadet’teki maiyyetine yüzlerce hadem ü haşem alıp Kürdistan’ı Anadolu vilayat-ı şarkıyyesini bütün Ceziretü’l-arab’ı boydan boya ölçen Mister Sayks hemen her yerde aleyhimizde kusur etmemişti.” Siyasetimizi ricalimizi cem’iyetlerimizi usul-i idaremizi yeryüzündeki müslümanlarla İngilizce lisanına vakıf olanların kaffesine fena tanıttırmak hususunda sarf-ı mesai eden İngiltere her sene bu uğurda binlerce lira sarf etmektedir. +Bu maksadına yegane alet olan Ş ark- ı Karib The Neareast gazetesidir. +Mezkur gazeteyi kendi polis me’murlarıyla Hind müteneffizanına meccani bir surette tevzi’ ediyor. +Hindistan’da Ceziretü’l-arab’da ve Mısır’da Urdu Arabi lisanlarıyla intişar eden birçok gazetelere aleyhimizde propaganda yapmak için külli tahsisat verdiği muhakkaktır. +Bu ana kadar aleyhimize icad edilen bil-cümle gavailde Reşadiye ve Sultan Osman dridnotladımızla sair harb gemilerimizin bu nazik zamanlarda “örf ve adet” bahanesiyle zabt edilip parasını da harb neticesine kadar tevkıf olunması ve bizi müdafaa aletinden mahrum bırakılması sırf İngiltere’nin aleyhimizde çevirmekte olduğu entrikaların asarındandır. +Bu hakayıka vakıf olan Osmanlılar artık bundan sonra gözlerini açıp hakıkı dostlarını tanımışlardır. +Vaktiyle Hindistan’da ve Afganistan’da İngilizler aleyhinde uyanan ve müdhiş bir hal kesb eden ihtilalleri bastırmak nesayıh-ı hayırhahanesini tebliğ etmekle İngiltere’yi büyük bir felaketten tahlis ettiğimiz halde İngilizler bütün bu iyiliklerimizi unuttular. +Biz hiç şübhe etmeyiz ki İngiltere bu yanlış hareketinden dolayı bilahare nedamet edecektir. +İngiltere’nin alem-i İslam geçinmesi yine kendi menafii iktizasındandır. +İngiltere’nin bizim hakkımızda fazlaca vehme kapılmasıdır ki kendisine bir çok hatalar irtikab ettirmiştir. +Bizim en ziyade muhabbetimize muhtac olduğu bir zamanda dridnotlarımızı zabt etmesi bu sebeple bütün alem-i İslam’ı aleyhine çevirmesi pek şaşılacak bir siyasettir. +Rusya gibi cihangirliği gaye-i emel ittihaz eden bir hükumete İngiltere gibi medeni bir milletin muzahir olması İngiltere için zarardan başka hiçbir şeyi Fransız orduları perişan oluyor Moskof orduları bataklıklara saplanıyor. +Yarın İngiltere’nin bir komşusu Almanya olursa diğer komşusu da Osmanlılar olacaktır. +Şu halde bize karşı böyle garib bir vaz’iyet takınmasına yine kendi menfaati namına cidden teessüf olunur. +Fransa’ya gelince o zavallılar büsbütün şaşırdılar. +Bütün matbuatında Osmanlılar aleyhinde bir neşriyat tufanı başladı. +Taht-ı esaretlerinde bulundurdukları milyonlarca İslamın kesb-i istiklal edeceği Makam-ı Celil-i Hilafet’in kuvvet ve azamet ihraz edeceği korkusuyla aleyhimizde söylemedik söz bırakmadılar. +Payitahtları muhasara olunmaya başladığı halde el-an İslam husumetini kalblerinden çıkaramıyorlar. +Beri tarafdan koca Moskof’un hududlardaki mağlubiyetleri perişanlıkları memleket dahilinde ihtilal ve isyan emareleri Rusları pek tedhiş etmiştir. +na ehemmiyet vermesi ve İran notasını müteakıb Rusya’nın orada tul müddetten beri bulundurmakta olduğu on iki bin askerini geri aldırması Rusya’nın İran’daki nüfuzunun mahvolduğunu aleyhinde bir çete muharebesi başladığını da hususi mektuplardan öğrenmekteyiz ki bil-cümle bu haller hep Rusya’nın aleyhinde tatbik ettiği su’-i siyasetin netayicidir. +Bu dakıkaya kadar kuvveti hakka tercih etmekle siyasetlerini bu mihver dahilinde çevirmek isteyen hükumetlere karşı cenab-ı Ahkemü’l-hakimin elbette ahz-i intikam edecektir. +ÇIN’DE HAREKET-I İSLAMIYYE Tarih-i beşer öyle garaibi ihtiva ediyor ki insan nazra-i ulada onlara inanacağı bile gelmiyor. +Birçok şeyler insana adeta hayal gibi görünüyor. +Bir vakitler şan ve şerefleriyle kelimenin bütün ma’nasınca satvet ve azametleriyle tarih-i beşeriyyetin en parlak sahifelerini işgal eden milletlerin yine bir vakit geliyor ki o sahifelerde nam u nişanını göremiyoruz; onların yerini başkalarının işgal ettiğini onlara aid sahaif-i tarihiyyenin başka kimselerin mefahiriyle dolduğunu görüyoruz. +Demek oluyor ki: +Beşeriyet daimi bir suud ve hübut bir kıyam ve kuud karşısında bulunuyor. +Tac-ı zafer bir yerde istikrar etmeyerek daima dolaşıyor. +Nerede bir isti’dad görürse oraya konuyor. +Sünnet-i ��lahiyye bu yolda cari olmuş ve böylece devam edip gidecektir. +] kam ediyordu: +Fars hükumeti Roma İmparatorluğu. +Fakat çok geçmeden bu hükumetler büsbütün munkarız olmuş o eski satvet ve azametleri harita-i alemden silinip gitmiş boş kalan yerlerini de hükumat-ı İslamiyye işgal eylemişti. +Bu suretle müslümanlar dünyanın her tarafında rayet-i İslamiyyeyi temevvüc ettirmişler çoktan beri zulm ü istibdad altında ezilen ümmetlere ruh-ı adalet nesim-i hürriyyet nefh etmekle onlara taze bir hayat bahş etmişler dünyayı baştan başa feyz-ı İslam ile nurlandırmışlardı. +Fakat bilahare ümmetlerin tealisi ümmetlerin inhitatı hakkında cari olan kavanin-i İlahiyyeye adem-i mütabaat yüzünden İslamlar da pek çok mesaibe duçar olarak evvelki mecd ü şereflerini zayi’ etmişler peygamberlerine inanmayan kitaplarını tahkır eden yabancıların mahkum-ı esareti olup kalmışlar; a’sar-ı ahirede ise İslamların bu mahkumiyeti bütün ma’nasıyla kesb-i şiddet ederek dünyanın her tarafında bulunan müslümanların istiklalleri Avrupalılar tarafından lar derece-i insaniyyetten bile ıskat olunmuş dünyanın en medeni sayılan milletleri elinde mahkum olan müslümanlar bile insanca muamele yapılmaktan mahrum bırakılmıştı. +Müslümanların bu derece zillet ve esaret içinde bulunmaları birçok kimseleri ye’se düşürmüş müslümanları bu derekeden tahlis için çalışmanın bi-sud olduğu kanaatini vermişti. +Fakat bütün bu ahvale rağmen biz yine Müslümanlığın atisinden ümid kesmiyor bir gün gelip Müslümanlık’la beraber müslümanların da her tarafı istila edecekleri ki: +Kur’an hak kitaptır; yine yakınen biliyorduk ki: +Kur’an- ı Mübin ye’s ile küfrü bir saymış rahmet-i İlahiyyeden ümid kesmek erbab-ı dalalin evsafından olduğunu tasrih eylemiştir. +Bize bu satırları yazdıran şey son gelen Arabca gazetelerde Çin müslümanlarının Çin hükumetine takdim ettikleri müzekkire ile Medine-i Münevvere’den o rahmeten li’l-alemin olan Hazret-i Muhammed sallallahu aleyhi ve sellem efendimiz hazretlerinin ravza-i pak-i akdeslerini ihtiva eden belde-i tahireden bütün alem-i İslama karşı yazılan her tarafta zencir-i esaretle bağlanmış olan müslümanları fırsattan ettiğini haber veren bir mektuptur. +Biz şu sırada gerek Çin müslümanlarının müzekkiresini gerek Medine-i Münevvere’den alem-i İslam’ın fırsattan istifadeye da’vet olunmasını Müslümanlığın inkişaf-ı atisi için bir fal-i hayr addettiğimizden evvela Çin müslümanlarının müzekkiresini saniyen Medine-i Münevvere mektubunun bazı parçalarını müslümanların enzar-ı intibahına ber-vech-i ati arz ediyoruz. +Bugün ma’mure-i arzın her tarafında bulunan müslüman kardeşlerimize Çin’de bulunan din kardeşlerinin istikballerine aid tebşiratta bulunmaya muvaffak oluyoruz. +Ma’lumdur ki: +Çin’de olan müslümanların ekserisi Çin hükumetince ma’mulün-bih olan nizam-ı atikın kendilerine yeni bir hayat te’min edemeyeceğini bu nizam insanların meftur oldukları fıtrat-ı selimeye münafi muhkemat-ı Kur’an iyye ile mansusun-aleyh olan şeye münafi olduğunu anlamışlar hükumet-i semaviyye Çin hükumet-i mutlakası mahv olup gitmek hükumet-i semaviyyenin emrini icra etmekte olan hakimlerin idaresi tahtında bakı kaldıkça ümmet arasında kalacaklarını teyakkun etmişlerdi. +Evet bunu idrak etmişler ve vatandaşları olan Mançurlar Tibetler Moğolların ekserisi gibi müslümanlar da hükumetçe ma’mulün-bih olan kavanin-i atikadan inkisar-ı hayale uğramışlar bu kanunun bekası kendilerini yutmak için fırsat arayanların tama’larını izdiyada badi olan za’fı ihbar eylediğini teyakkun etmişlerdi. +İşte bunun içindir ki: +Hükumet-i semaviyyeyi cumhuriyete kalb eden o inkılabı meydana getirmek fikan çalışmaktan imtina’ etmemişlerdi. +Müslümanlar da istemiş oldukları bu maksadın husulü cumhuriyet tarafdarlarının tahammül ettikleri mihen ü meşakkate lazım gelen fedakarlığa muavenete müslümanların çokları da tahammül ettiler; kendileri için bu inkılabdan terettüb edecek semereyi nazar-ı i’tibara alarak sabır ve metanet gösterdiler. +O zaman gazetelerin vasf ettikleri vechile bu inkılab tamam oldu; pek uzun zamanlar mechuliyet esaret cehalet pek büyük emeller düşünmeye başlıyordu. +O uzak memlekette olan müslüman kardeşlerimizin ahvalinden anlayabilmiş olduğumuz şeyler; kendilerini esbab-ı terakkı ve saadeti elde etmek için müşevvık olan sa’y ü himmetlerin pek azim olduğunu gösteriyor. +yet teşkil etmişlerdi; bu cem’iyette bulunan her ferd bir vilayet müslümanlarını temsil ediyordu. +Bu cem’iyet Çin müslümanlarının yeni hükumetten taleb edecekleri metalibi müslümanlar namına hükumete takdim edecek idi. +Hakıkaten cem’iyet vazifesini ifa etti; mevadd-ı atiyyeyi muhtevi bir müzekkire bir takrir hazırlayarak onu hükumete arz eyledi; hükumet de bu takriri hüsn-i kabul ile telakkı ederek bu metalibin kaffesini tenfize şüru’ etti. +Çin müslümanlarının hükumet-i cumhuriyyeden istedikleri şeyler ber-vech-i atidir. +ne bakmak ihtiyacat-ı şer’iyyelerini görmek için makarr-ı hükumette bir meşihat-i İslamiyye te’sis etmesi Çin hükumeti üzerine terettüb eden bir vecibedir. +Şeyhülislamın riyaseti altında müslümanlara mahsus bir meclis-i şer’i bir evkaf-ı İslamiyye idaresi dürus-i diniyye Çin’deki memalik-i İslamiyyenin her tarafında bulunan kadilerin müftilerin mescidlerde olan meşayihin mualliminin evkaf-ı İslamiyye müdirlerinin azl ü nasbı şeyhülislama mahsustur; şeyhülislamın intihabı da Çin müslümanları arasında umumi bir kur’a vasıtasıyladır. +Çin’deki İslam merkez-i vilayetlerinin hepsinde bir hakim-i şer’i bulunacaktır. +sıyla bir hürriyet-i diniyye bahş olunmak şuun-ı diniyyelerini malik olmaları lazımdır. +re-i şer’iyyede muvazzaf olanların hizmet-i askeriyyeden ma’füv olmaları lazımdır. +mekatib dini müesseseler darülacezeler te’sis etmek hakkına malik olmaları lazımdır. +meleri; medaris müessesat-ı diniyye mescidler vücuda getirmelerine müsaade edilmesi lazımdır. +muamele etmemesi belki mecusilerin ma’bedlerine mahsus olan evkaf gibi evkaf-ı İslamiyyenin de vergi tarhından ma’füv bulunması bunlardan hasıl olacak semere ve bunları galleyi şart-ı vakıfın istediği yere sarf etmek ve bunların hepsi de şeyhülislamın taht-ı idaresinde Pekin’de teessüs edecek olan Evkaf İdaresi vasıtasıyla olmak lazımdır. +tiyazatın kaffesini eazım-ı müslimine de i’ta etmesi rüesa-yı mecusiyyeye yapmış olduğu muamele-i cemileyi aynıyla müslümanlarınkine de yapması Çin hükumetine lazımdır. +Binaenaleyh edyan-ı mecusiyye rüesasına mürettebat-ı şehriyye takdirine başladığı zaman ulema-yı İslam kezalik mehakim-i şer’iyye muvazzafları için de aynı mürettebatı takdir etmek Çin hükumetine vacibdir. +diline müte’allik çıkacak olan evamir ile amel etmekten Çin müslümanlarını afvetmek vacibdir. +seyahat etmelerini men’ etmemesi belki de seyahat yahud eda’-i fariza-i hac maksadıyla sefer kasd edenlere yolda sühulet göstermesi Çin’in büyük kasabalarında hatta Hicaz’da –huccacın seyyahın rahatını te’min ve muhafaza etmek için– Çin hükumetine aid konsoloslar bulunmak lazımdır. +Nasıl ki hükumet-i Osmaniyye ile hususi bir ittifak akd etmek ve bunun muktezası olarak her iki hükumetin memleketlerinde konsolos ve sefaret te’sisi hakkına malik olması müddet-i seferin cevazını altı aydan bir seneye kadar uzatması da lazımdır. +vükela meb’usan intihabında Çinlilerin malik olduğu hukukun kaffesinden müslümanların intifa’ etmesi lazımdır. +vatandaşları beyninde müsavat bulunmak lazımdır. +ler resail-i mevkute neşr etmek hususunda müslümanların hürriyet-i tammeye nail olmaları lazımdır. +teki vezaiften bir vazife ile muvazzaf olmak hakkına malik olmaları lazımdır. +ve medaris-i İslamiyyeye de ianatta bulunması lazımdır. +kabul etmesi ve o mekteplerden çıkanları tevsi’-i ma’lumat ve tekemmülleri için kendi parasıyla Amerika mekteplerine göndermesi lazımdır. +sine hürmet ve riayet etmesi feraiz-ı diniyyelerini hakkıyla bir vecibedir. +terakkı hususunda vatandaşlarının malik olduğu imtiyazata müslüman zabitlerinin de nail olmaları lazımdır. +si vacibdir. +bunları taleb etmişler hükumet de taleblerini is’af ile cevab vermiştir. +Şübhe yok ki: +Müslümanlardan bir ümmet tarafından meydana gelen şu hareket-i cedide müslümanların inşad ettikleri şu hayat-ı aliyye bütün kulub-i İslamiyyeyi meserretlere gark edecek son zamanlarda alem-i İslama yağan musibetlerin te’siriyle azab içinde çırpınan sadrlara inşirah verecektir. +Nasıl mesrur olmayız ki: +Yaşamasını takdir etmiş terakkı yoluna bütün kuvvetiyle atılmış kuvvetli ve ulüvv-i şan sahibi bir millet olmak için lazım gelen bütün vesaili istihzar ile uğraşan bir ümmet görüyoruz. +Şurası da hatırdan çıkmamak lazımdır ki: +Çin müslümanları bu gibi mutalebatta bulunmak hakkına nail olabilmek ni tenmiye edecek kuvvetlerini yükseltecek olan mesail-i evvel pek çok şirket ve müessesat-ı saire vücuda getirmişlerdi. +Çin müslümanlarının şimdiki hareketi ise sırf hürriyetten rabt etmektir. +Muhakkak olarak bilinmelidir ki: +Çin müslümanları göstermiş oldukları cihad sebat ittihad sayesinde pek yakın bir atide ümem-i İslamiyyenin en azizi bu asırdaki müslümanların en yükseği olacaklardır…” Şimdi de Medine-i Münevvere mektubunu görelim: +MEDINE-I MÜNEVVERE’DEN ALEM-I İSLAM’A HITAB MÜSLÜMANLAR UYANIN! +FIRSAT BU FIRSATTIR! +Ravza-i Mutahhara-i Cenab-ı Peygamberi tarafından baladaki ünvan ile bütün alem-i İslam’a tevcih olunan hitabede: +Evvela fırsat zamanı geldiği ve bu fırsatın kaçırılmaması haber veriliyor. +Sonra uzun uzadıya alem-i İslam���ın başında dönen felaketlerin esbabı teşrih olunuyor: +Müslümanları uyutmak birbiriyle boğuşturmak bu suretle bulanık suda balık avlamak için gerek Meşrutiyet’ten evvel gerek sonra düşmanların ne gibi desiselere müracaat ettikleri Meşrutiyet’ten sonra Bosna Hersek vak’ası Trablusgarb mes’elesi Balkanlar muharebesi ne gibi esbab dahilinde meydana geldiği izah olunuyor; müslümanların başında kendilerini idare edecek kimseler bulunduğu takdirde müslümanların pek mühim harikalar meydana getireceği zikrolunduktan sonra deniyor ki: +“Ey maaşir-i müslimin! +Bizim için İslam’dan başka emir yoktur; o İslam ki: +Dinden ictima’dan maksud olan ma’naya münafi da’vaların hepsini ibtal etmiştir; binaenaleyh bizim cinsiyetimiz bizim rabıtamız bizim camiamız ancak ve ancak İslamdır. +Bu uğurda Türk Arab kardeştir; Türkün Araba Arabın Türke karşı tefahur etmesi caiz değildir… Binaenaleyh üzerimize vacib olan kelime-i müslimini tevhid ile düşündüğümüz gayeye vusulü taht-ı imkana almak uğurunda bütün varlığımız ile çalışmaktır. +Böyle olmadıkça bizim için beka yoktur… Ey müslümanlar! +Artık şimdiye kadar puyan olduğunuz derin uykudan uyanmanız lazımdır. +Dehrin korkunç sadalarını sayahat-ı müdhişesini işitip dururken hala ne zamana kadar bu uykuda devam edeceksiniz? +Ey alem-i İslam! +Fırsat geldi sakın bu fırsatı elden kaçırmayasınız! +Sonra mes’ul olursunuz! +Kelimenin bütün ma’nasıyla müslüman olunuz yoksa mücerred din-i İslam’a meksizin kuru kuruya Müslümanlık da’vasında bulunmak hiçbir fayda te’min etmez; belki bu fiilinizle çok defa İslamiyet’i lekelemiş olursunuz ki buna ne aklınız razi olur ne vicdanınız… Ey alem-i İslam! +Selefiniz gibi olun; halinizi onların haliyle mutabık kılmaya çalışın; fırsat düşmüş iken insaniyete layık olmayan bu zillet ve meskenetten sıyrılıp çıkın; şurasını mamayı Müslümanlık üzerimize vacib kılmış süfli bir surette değil belki pür-şan ü şeref ali bir hayat yaşamamızı kat’i olarak bize emretmiştir. +Acaba biz bugün o emrin muktezasıyla amil miyiz? +Ey alem-i İslam! +Artık uyanın gözünüzü açın uyku zamanı çoktan geçti. +Şimdi geçenleri düşünerek ma-fatı tedarik etmek zamanı geldi. +Ben zannetmem ki: +–eğer sizde hayattan eser kalmış ise– mevcudiyetinizi muhafaza etmek için üzerinize terettüb eden vecibeyi anlamış olmayasınız!...” olduğumuz ma’lumat ile Ravza-i pak-i hazret-i Nebevinin bulunduğu belde-i tahireden bütün alem-i İslam’a karşı vuku’ bulan hitabe-i intibahı balaya hülasaten derc ettik. +Zaten bizim o derece kanaatimiz var ki: +Alem-i İslam muhakkak surette her tarafta kendisini demir çenberlerle ihata eden zulüm ve istibdadı devirecek zillet ve esaret boyunduruğunu atacaktır. +İslam zelil ve hakır olmak zillet ve meskenet yakışan bir şan ü şerefle yaşamak ve Müslümanlığın ulviyetini her tarafa eriştirmek için halk olunduğunu anlamışlar; ve bunu da bil-fiil cihana isbat edeceklerdir. +Zaten bir müslüman nasıl olur da zillete meskenete munkad olur? +Nasıl olur da peygamberlerine inanmayan kitaplarına ihtiram etmeyen milletlerin elinde mahkum olarak yaşamaya razı olur ki Kur’an : +buyuruyor! +Müslümanlar için böyle bir hayata razı olmaktan ise müslümana yakışır bir surette terk-i hayat etmek bin kat hayırlıdır. +Öyle ya yevm-i ahirete imanı olan bir müslüman kitabını tahkır eden bir milletin esareti altında zillet ve meskenetle yaşamayı nasıl olur da ölüme tercih edebilir? +Bir müslüman için bu kabil midir? +Meğer ki onun hissi ölmüş kalbinde Müslümanlık eseri kalmamış; behaim Binaenaleyh şimdi biz de hatime-i makal olarak Şeyh Muhammed Abduh merhum ile beraber diyeceğiz ki: +Rahmet-i ten başka bir şey lazım değil; ruh-ı İlahi başlarında vezan olup duruyor o nefha-i inayeti tenessüm etmekten başka bir harekete ihtiyac yok; fırsatlar birbirini vely ederek onlara dest-i imdad uzatıyor; bu meskenetten kurtulmalarını bu derin uykudan uyanmalarını ihtar ediyor; mecd-i kadimlerini ele geçirmek evvelki mertebelerine yükselmek için yapacakları iş ise rabıta-i ittihadı tahkim ederek milleti i’ladan ettikten sonra en kolay iştir. +Artık ellerindeki Furkan-ı Mübin: +“Yeis erbab-ı dalalin evsafındandır.” dedikten sonra me’yus olmaya Hak’tan ümidi kesmeye bir sebeb tasavvur olunabilir mi? +Rüşd ile gayy arasında bir münasebet bulunabilir mi? +Haktan sonra dalalden başka ne vardır? +Müslümanlar arasındaki erbab-ı ye’s ve kunutun artık şayan-ı kabul bir ma’zereti olabilir mi? +O hakimiyet-i sabıkadan o siyadet-i ulyadan sonra ecanibe karşı bu ubudiyet-i safileye razı olup duracaklar mı? +Zillet gunagun hakaretleri içinde geçtikten sonra bu hayattan ne bekliyorlar? +Sa’y ü himmeti bırakmışlar kemal-i sekinet ile oturuyorlar öyle mi? +Halbuki muhitleri ecnebi hakimlerden felaketlerine sevinen düşmanlardan hareketlerini takbih eden sersemlerden her hasletlerini teşni’ eyleyen denilerden müteşekkil. +Bunlar durmayıp müslümanları akılsızlıkla kabiliyetsizlikle itham ediyorlar ümem-i saire sınıfına girebilmeleri muhalattan olduğuna hükmeyliyorlar. +bu kadar zillete bu kadar hakarete nasıl katlanabilir? +Unutuyorlar mı ki: +Bir zamanlar akvamın kurretü’l-uyunu idiler. +Hususiyle aradan o kadar uzun müddet geçmedi tarihler ortadan kalkmadı asar büsbütün münderis olmadı şevket-i müslimin ise tamamıyla ruy-ı zeminden silinmedi. +O halde hala bu zillet ve meskenete katlanıp durmak neden ileri geliyor? +Otuz üç seneden beri İngilizin pençe-i istibdadında kabza-i teshirinde inleyen biz Mısırlılar nihayet İngiltere’nin – bir gaflet-i siyasiyye neticesi olarak– kendisini haviye-i izmihlale doğru sürüklediğini görmeye muvaffak olduk ki … Bu bizim alevlenen kalblerimiz üzerine serpilen bir zülal-i rahmettir. +Çünkü biz bu otuz üç sene zarfında İngiltere’nin tahammül-fersa mezalimini çektik insafsızcasına bi-nihaye vahşetlerine uğradık. +Onların te’sir-i canhıraşıyla bütün ömrümüz matemler içinde geçti. +Şimdi bunları serd ettiğimiz anda Avrupa’nın o gözleri kamaştıran medeniyetinin hakıkatini ve iç yüzünü görüyor; onun ne kadar sezavar-ı tel’in ve nefrin olduğunu anlamış oluyoruz. +Ma’lumdur ki ebna-yı Nil arazi-i Mısriyyenin o feyyaz ve la-yetenahi hazain-i servetiyle yaşayan bir millettir. +Bu milletin ekseriyet-i mutlakası İslam’dır ve dinine pek sıkı bir surette mürtebıt an’anat ve adat-ı milliyyesine pek sadıktır. +bir türedinin hamakat ve mel’anetine duçar olarak o hain-i vatanın kazdığı hufre-i sefalet ve esarete düştü. +Urabi Mısırlıların safvet ve samimiyetlerinden istifade ederek kendisini bir halaskar olarak tanıttırmaya muvaffak olmuş bir alçaktır ki onu Mısır ve İslam tarihi ilelebed la’net ile yad edecektir. +Çünkü bu adam memleketin dahilinde bir kargaşalık icad ederek ve İngilizlerin Mısır’ı işgal-i askerilerine almak için her türlü esbab ve vesaitı hazırlamış idi. +Zaten İngiliz emperyalizm siyasetinin esası: +Evvela tefrika fitne ve fesad hazırlamak ba’dehu peyderpey oraya vaz’-ı yed etmektir. +İşte İngilizler bu fırsatı zayi’ etmediler Urabi’nin kıyamını müteakıb İskenderiye’yi bombardıman ve askerlerini karaya çıkararak Kahire’ye doğru ilerlediler. +Tellü’l-kebir’de Urabi’nin askerlerine mülakı oldular ise de her türlü esbab-ı müdafaadan mahrum olan bu zavallılar hemen firara koyuldu ve ekserisi İngilizlerin kurşunuyla şehid oldular. +Bunun üzerine İngilizler Kahire’ye dahil oldular. +Artık Mısır’ın istiklali paymal edilmişti. +Ümmü’d-dünya’nın hukuk ve haysiyeti çiğnenmişti fellahın rahatı münselib Mısır’ın muhrık güneşi altında terleyerek yanarak kazandığı altunlar İngiltere’nin refah ve saadeti için gitmeye mahkum olmuştu. +Elhasıl bir İslam memleketinin şanlı sahaif-i müşa’şaa-i tarihiyyesine siyah ve kanlı sahifeler ilave edilmiş Mısır’ın mevcudiyet-i hayatiyyesi tekfin olunmuştu. +Bu tarih-i meş’umun başladığı günden beridir ki İngilizler o zavallı fellahı siyaset-i fütuhatkaranelerine bir alet Muhammed Ahmed el-Mehdi’nin liva-yı istiklali altında toplanan o zavallı Sudanlılar memleketlerinden muhteris ecnebileri tard etmek uğrunda mahv u nabud oldular hem de dindaşları Mısırlıların eliyle …. +Mısır’ın feyyaz hazain-i serveti İngilizlerin dest-i teaddi ve tecavüzüne geçti biçare fellahlar aç ve biilaç kaldılar. +Bundan maada sanki Mısır’ı tedhiş eden Urabi hadisesi kafi değilmiş gibi bir de Denşvay hadisesini icad ettiler. +Bu sefer mü’minlerin secdegahı İngilizlerin çamurlu kunduralarıyla çiğnendi. +Harim-i Beytullah mü’minler için bir zindan yapıldı. +On on beş ma’sum evladlarının zevcelerinin önünde salben i’dam edildiler. +Elli altmış müslümanın bazısı kırbaçların altında vücudlarından kanlar fışkırarak teslim-i ruh ettiler. +Bunların hepsi bir İngilizin hatırı içindi. +Evet güvercin saydına çıkan serhoş bir İngiliz Denşvay etrafında güvercin sayd edeceğine bir müslüman kadınını hedef-i dane-i taarruz ederek Denşvay’ın harmanlarını yakarak icra-yı keyf etmesine daha doğrusu vahşi istibdadına dayanamayıp onu men’ etmeye kalkan ahalinin karşısında firar ederken müdhiş bir darbe-i şemse ma’ruz kalarak helak olmasından ve korku ile karşılanacağına bilakis derin bir eser-i intibah uyandırdı. +Kahraman vatanperver Mustafa Kamil Paşa ile etrafında toplanan ketibe-i vataniyye artık var kuvvetiyle çalışmaya başladı. +Bu hamiyetli kitlenin mesaisi pek az bir zaman zarfında Mısır’da umumi bir intibah cereyanı tevlid etmiş idi. +Bunun üzerine İngilizler o müebbeden mahbusiyete mahkum olanları tahliyeye mecbur oldular ve pek büyük bir telaşa düştüler. +Çünkü bu umumi intibah onların mevcudiyetleri için pek tehlikeli idi. +Bu sebebden dolayı olduğu derece Mısırlıları köreltmek idi. +Hemen fırka-i ahrarı ezdiler ve maarifi öldürdüler. +Ticaret ve sanayi’-i milliyyeyi kökünden süpürdüler. +Müslümanlardaki fezail-i ahlakıyyeyi mahvetmek için ne lazımsa yaptılar. +Zannederim ki Mısırlıların İngiltere’ye karşı ne şekilde mütehassis oldukları izahat-ı sabıkamdan müstebandır. +Bu sebebden dolayı i’lan-ı harb etmelerini müteakıb büyük bir telaşa düştüler. +Mukaddema Mısır’ın bitaraflığı i’lan edilmiştir ki o vakte değin İngilizler harb-i umumiye iştirak etmemişlerdi. +Fakat sır’a vuku’ bulacak her tecavüzü def’ etmek için İngiltere’ye muavenet yani ordusunun müruruna müsaade ile donanmasından taht-ı karara aldı. +Bunun üzerine hıtta-i Mısriyyede bulunan Alman ve Avusturya sefain-i ticariyyesinin saat zarfında İngiliz kuva-yı bahriyyesi kumandanlarına taahhüdat-ı lazımeyi verdikten sonra derhal Mısır limanlarını terketmelerini iş’ar etti. +Hükumet-i Mısriyye “İngiltere Avusturya ve Almanya etmekten hiç çekinmemiştir. +Yani Mısır hükumeti Avusturya Macaristan ve Almanya hükumetleri ile hal-i harbdedir. +Bu ise Mısır’ın vaz’iyetine külliyyen muhaliftir. +Mısır istiklal-i dahilisine malik bir vilayet-i Osmaniyyedir. +İngilizlerin re’nin düstur-ı siyasisi “Zaifi boğmak ve kaviden kaçmaktır.” Ba-husus ki karşısına hiç kuvvetli bir muarız çıkmadığından o Mısır’da fevka’l-kanun fail-i ma-yeşa’ oldu. +Bedihidir ki hukuk-ı düvelin birer ürcufe mukavelat-ı siyasetin birer ül’ube olduğu bu zamanda İngiltere’den meşru’ bir dairede hareket etmeyi beklemek abestir. +Zaten İngilizler İskenderiye’de ve mevakı’-ı sairede istihkam inşasına hendekler hafrına toplar yerleştirmeye İskenderiye’yi çoluk çocuktan ve kadınlardan tahliye etmeye başlamışlardır. +Hindistan’dan kırk bin asker getirileceği tahakkuk etmiştir ve bir takım derbeder Yunanlılar atıl İtalyanlar muhafaza-i asayiş için polis ta’yin ediliyorlar. +Bunların Mısırlılardan olmadığı ca-yı dikkattir. +Fakat ma’lum ya İngilizler Mısırlılardan emin değillerdir ve olamazlar. +Bu da pek tabii bir mes’eledir. +Fakat bütün bu tedabir hangi düşman ile pençeleşmek hall bir muammadır. +Çünkü Mısırlılara karşı olan emniyetsizlik ve korku bu kadar istihzarata bais olamaz. +Evet millet-i Mısriyye ne kadar müteheyyic ne kadar İngiliz aleyhdarı olursa olsun o zavallının kanatları kırılmış ve kendi kendine bir iş göremeyecek bir hale gelmiştir. +Onun serveti ve kuvveti o muhteris müstebidlerin yed-i teaddisindedir. +Vakıa bu gibi ahvalde “mu’cizeler”in vukua gelmesi muhtemeldir. +Fakat bu oldukça müsteb’addir. +Eğer bu istihzarat Almanya ve Avusturya ile muharebe etmek için yapılıyorsa bu da gayr-i variddir. +Çünkü gerek Mısır askeri gerek Hindistan askerleri her türlü kıymet-i harbiyyeden mahrumdur. +Acaba …………………………………………………. +Gelelim ahval-i hazıra-i dahiliyyeye: +kalar ashab-ı müracaata karşı kapılarını kapadı. +Bunun üzerine mevadd-ı gıdaiyyenin harice irsali men’ olundu. +Hacat-ı zaruriyyeye bir fiyat-ı kanuniyye vaz’ etmek men fiyatların irtifaından herkes müştekidir. +Fukara ve mütevassıt tabaka pek müdhiş muzayaka çekmektedir. +Trenlerin ekseri durdurulmuş ve bazı mevaki’de taklil olunmuştur. +Posta telgraf ve telefon müdhiş bir sansürün taht-ı murakabesindedir. +Hükumet-i Mısriyyenin kararı mucebince idare-i örfiyyenin ral Culyan’ın yedinde oldu. +Hülasa: +Bütün Mısırlılar İngiltere aleyhindedirler. +Bu hissi son hadise-i iğtisab daha doğrusu İngiltere’nin son korsanlığı takviye ve teşdid etmiştir. +Herkes bir meded-rese büyük mu’cizeler yapan bir münciye bir halaskara intizar ediyorlar. +Bütün emeller buna ma’tuftur vesselam. +Viyana’da çıkan Neues Wiener Tagblatt gazetesinden: +“Fransızların Ruslardan muavenet görecekleri hakkındaki ümidleri Rusların ric’ati ile yıkılmıştır. +Yine bu derece-i ehemmiyyette bir vak’a da İngilizlerin Osmanlı drednotlarını zabt eylemesidir ki İngiltere’nin ne derece korktuğunu gösterir. +Bu drednotlar Türklerin ve umumiyetle İslamların adeta mihrab-ı mukaddesi olmuştu. +Keyfiyet-i musadere Hindistan’a varıncaya kadar su’-i te’sir hasıl eyledi.” Tasvir-i Efkar refikımızın başmakalesinden: +“Avrupa’nın altını üstüne getirmekte olan umumi harbin te’siri yalnız Avrupa’ya münhasır değildir. +Bu harb pek uzun senelerden beri çenberler içinde sıkışıp kalan İslam nazarında nim de mevcudiyetim ve binaenaleyh benim de mevkiim vardır.” diyeceği sıralar geldi. +Dünyayı biri birine katan bu hercümercin büyük neticelerinden birini de hiç şübhe yok ki bu yolda zuhur ederek yavaş yavaş gözleri kamaştıracak kadar yükselecek olan tecelliler teşkil edecektir.” FRANSA MEDENIYETI MÜDAFI’LERININ +MAHCUBIYETI Taht-ı esaretlerinde inleyen milyonlarca müslümanın yegane istinadgahı olan makam-ı Hilafet-i uzmanın muhafaza-i haysiyyet ve te’min-i istiklal uğurundaki fedakarlıklarına teşebbüsatına karşı pür-gazab feveran eden mücahidin-i muhterememize ağıza alınmayacak sözler söylemekten çekinmeyen Fransızların bu münasebetsiz hareketlerinden münfail olan “ Tanin ” refikımız diyar-ı İslamiyyede Fransız medeniyetini neşr ve müdafaa edenlerin kalblerine tercüman olarak diyor ki: +Düşmanlarına karşı bile kullanmadığı müstehcenatı bizim hakkımıza hiç de esirgemeyerek ibzal etmesi emin olsun ki bu memlekette Fransız medeniyetini her şeye karşı müdafaa etmek isteyenleri büyük mahcubiyetlere uğratan bir hadise ve bidayet-i harbden beri Fransızlara karşı teveccühten başka bir şey göstermemiş olan Türk matbuatı için de acı bir derstir.” ALEM-I İSLAM İÇIN FELAKETTIR Budapeşte’den Neue Freie Presse gazetesine iş’ar ediliyor: +Kont Andraşi Macar Hirlap gazetesinde hükumet-i Osmaniyyenin vaz’iyeti hakkında neşr eylediği bir makalede diyor ki: +“Hükumet-i Osmaniyyenin mevkii bizim tarafımızdadır. +Hükumet-i müşarunileyha ile Avrupa-yı Vusta hükumetleri arasında bir iştirak-i menafi’ mevcuddur. +Bu iştirak-i menafi’ mezkur hükumetlerin müştereken hareket etmelerini Osmaniyye için tehlikeli olamaz. +Biz muzaffer olursak hükumet-i Osmaniyye ile hem-hudud olmayan iki hükumetin kuvvetleri tezayüd etmiş olacaktır. +Rusya İslamların daimi bir düşmanıdır. +İngiltere evvelce hükumet-i Osmaniyyeyi himaye ediyordu. +Fakat Kral Edward’ın mevki’-i iktidara geçtiği zamandan beri İngiltere’nin hükumet-i Osmaniyyeye karşı olan bu vaz’iyeti değişti. +Mısır ve Hindistan’ın hakimi olan İngiltere bu iki kıt’ayı Arabistan ile birleştirmek emelindedir. +alem-i İslam için pek vahim olur. +Şu halde Kap arazisinden Mısır’a ve Kahire’den Hindistan’a kadar imtidad eden memleketler İngiltere’nin yed-i hakimiyyetine geçmiş bulunacaktır. +Hükumet-i Osmaniyye ise şimdiye kadar bu tehlikeden yalnız iki hey’et-i düveliyye arasında mevcud rekabet esasına müstenid bir politikanın bekası kabil olamaz. +Ancak vasati Avrupa hükumetlerinin Rusya ve İngiltere üzerine galibiyetleri hükumet-i Osmaniyyenin hakıkı istiklalini te’min edebilir. +Bizim menafiimiz hükumet-i Osmaniyyenin hakıkı surette kesb-i kuvvet etmesini istilzam eylemektedir. +Rusya’nın kendisinden mürur-ı zaman ile zabt ettiği araziyi Avrupa-yı Vusta muvazenesinin teessüsüne hadim olacaktır. +Hükumet-i Osmaniyye İ’tilaf-ı Müsellese dahil olacak olursa mevki’ ve vaz’iyetini muhafaza ve müdafaa edemez. +Fakat Almanya ve Avusturya’nın muzafferiyeti hükumet-i Osmaniyyeye Bahr-i Siyah’tan Kafkasya ve Bahr-i Ahmer’e kadar hükmettirebilecektir. +Hükumet-i Osmaniyye Romanya ve Bulgaristan ile ittifak edebildiği takdirde İstanbul için şimdiye kadar hiçbir zaman vücuda getirilmemiş olan metin bir kal’aya malik olacaktır. +Balada verilen izahat hükumet-i Osmaniyye’nin menfaati Avusturya ve Macaristan tarafında olduğunu vazıhan irae etmektedir.” Harbiye Nezareti’nin Müslümanlığın Şan ve Şevketini Yükseltecek Teşebbüsatı – İslamiyet’in teali-i şan ve şevketi ve Osmanlılığın te’min-i selamet ve satveti ümniyesine ma’tufen Harbiye Nezareti’nden tanzim olunup sureti zirde muharrer bulunan mevadda dair halka teşvikat ve tergıbat-ı lazımede bulunulması hususu ta’mimen makam-ı Meşihatçe icab edenlere tebliğ kılınmıştır: +“Halkın terbiye-i bedeniyyeye ehemmiyet vererek çevik kavi her türlü müşkilat ve mezahimi maddeten ve ma’nen Ata binmenin at beslemenin fevaid-i diniyye maddiyye ve ma’neviyyesini izah etmek eski Osmanlıların at meraklarını tafsil eylemek. +ya ehemmiyet vermek. +Baladaki havas ve mezaya-yı merdaneyi iktisab ve tenmiye nan Osmanlı Gücü derneklerine intisab edilmesi ve yeniden pek çok dernekler teşkil olunması hususuna teşvik etmek. +Seferberlik i’lan olunduğu zaman mükellefiyet-i askeriyye dahilinde bulunan her ferdin da’vet olunsun olunmasın ve emir alsın almasın behemehal sür’at-i mümkine ile en yakın veya mensub olduğu daire-i askeriyyeye müracaat ederek vazife-i diniyye ve vataniyyesini ifaya şitab eylemesi lüzumunu izah etmek seferberlikte herkes ne kadar çabuk müracaat eder ve vazifesi başında bulunursa harbe o nisbette erken hazır olunur harbe geç hazırlananın başına gelen Balkan harbinde görülmüştür. +Herkesin evde oturup yim demesi felaket tevlidinden başka bir şey intac etmez. +Harb herkesin mal ve can nokta-i nazarından fedakarlık etmesini müstelzimdir. +Vakt-i hazarda ve bidayet-i harbde muzaffer olmak için çalışmayan ve fedakarlıktan çekinen milletler mağlub ve perişan olurlar ve nihayet evvelki fedakarlıkların beş on mislini icraya mecbur kaldıkları halde hiçbir şey kazanmamış ve şeref ve namus-ı milli ve diniyi gaib etmiş olurlar. +Harb ibtidasında seferberlikte bir atını ve bir öküzünü bir arabasını veya bir çuval zahiresini kavanin-i devlete tevfikan harb için cihet-i askeriyyeye sened mukabilinde vermeyen bilahare düşmanın kahhar süngüleri altında tekmil ma-melekini gaib eder ve aynı zamanda namus ve hatta canını da zayi’ eyler.” Bombay’da Kalküta’da ve Hindistan’ın sair şehirlerinde yedi banka iflas etmiştir. +Bir banka müdiri intihar etmiştir. +İşbu buhran Avrupa’daki harb-i umumiden neş’et eylemiştir. +Buhran-ı hazır münasebetiyle Hindistan’da altın meskukat ortadan çekilmiş ve yerine yalnız banknotlar kaim olmuş ise de banknotların da revac ve rağbetten düştüğü Hindistan matbuatı tarafından beyan olunmaktadır. +Hindistan ve Aden ve sair İngiltere’nin aksa-yı şarktaki müstemlekat ve sevahilinde kain fenerler söndürülmüştür. +kalmıştır İngiltere’den de Hindistan’a vapurlar seyr ü sefer etmemektedirler. +Bu yüzden Hindistan ticaretine fena bir durgunluk arız olmuş ve birçok müessesat-ı ticariyyenin kapanmasına sebebiyet verilmiştir. +Hindistan’dan Mısır’a on bin Hindli asker sevkedilmiştir. +Bunlar Mısır hududunda vazife-i askeriyyelerini ifa edeceklerdir. +rupa’da me’zunen bulunan bil-cümle zabitan-ı berriyye ve bahriyye ahval-i hazıra üzerine geri çağırılmışlardır. +Hindistan’daki kıla’ ve rın sokulması şiddetle taht-ı memnuiyyete alınmıştır. +Hükumet müesseselerinden başka sair Hindistan müessesatında mevcud olan telsiz telgraf cihazları Hind hükumeti tarafından zabt ve müsadere olunmuştur. +Hindistan’daki İslam ve putperest rüesa-yı ruhaniyyelerine bir mücamele olmak üzere kendilerine İngiltere hükumeti tarafından birçok lakablar i’ta olunduğu gibi fakıru’l-hal olanlarına senevi seksen bin rupiyelik bir tahsisat da bağlanılmıştır. +Öteden beri bütün mevcudiyetiyle hinde gazetesiyle nutuklarıyla idare-i kelam eden Hindistan putperestlerinin Nasyonalist rüesasından olup müebbed küreğe mahkum edildikten sonra Burma eyaletine nefy edilen Mister Tilek afvedilmiştir. +Hind Nasyonalistleri tarafından emanet suretiyle Bombay’a gönderilen bir paket içinde bulunan bomba Postahane içinde iştial ederek külli hasarat-ı maddiyye ve ma’neviyyeye sebebiyet vermiştir. +Kalküta şehrine tabi’ Daga kasabasında Hind putperestleri tarafından bir ihtilal hazırlanıp kasabanın postahanesine hücum ile oradaki nukud ve kıymetli emanat gasbolunduktan sonra sekiz polis itlaf edilmiştir. +Bu hal hükumet-i mahalliyyeyi telaşa düşürdüğü cihetle Kalküta Bombay’da yağan şiddetli yağmurların te’siratından külliyetli hasarat-ı maddiyye vuku’ bulmuştur. +buatıyla telgraf ajansları Hindlilere Belçika ve Fransa muzafferiyetlerini yalan yere neşrettikleri gibi Alman ve Avusturya donanmalarının da İngiliz donanması tarafından mahvedildiğini beyan ile bu suretle ahaliyi aldatmaktadırlar. +Hindistan’daki matbuat-ı mahalliyye vaz’ edilmiştir. +Hindistan’ın eyalat-ı şimaliyyesinde kaht u gala gittikçe kesb-i vüs’at etmektedir. +Me’kulatla erzakın fiyatı fahiş derecede yükseldiğinden Hindistan fukarası şimdiden müteessir olmaya başlamışlardır. +Hind hududundan umumiye iştirak etmesi üzerine Belucistan’da ve Tibet’te İngiliz Hindistan Vali-i Umumisi Lord Harding’in siyasiyyattaki gevşekliği üzerine yerine diğer bir zatın ta’yini İngilterece tahakkuk edip müşarunileyhin Paris sefaretine namzedliği vaz’ edilmiştir. +Hind müslümanlarının vaz’iyet-i hazıraları İngiltere rical-i siyasiyyesi tarafından vali-i umumiden muştur. +Afganistan sabık Harbiye nazırının ihtiyarlığından dolayı tekaüdlüğünün icrasıyla yerine genç ve fa’al bir zatın ta’yinine emir hazretleri tarafından evamir-i mukteziyye i’ta olunmuştur. +Siracü’l-ahbar gazetesi ta’yin-i vakıı medh u sena ediyor. +Avrupa’da hüküm-ferma olan ahval-i hazıra üzerine Emir hazretleri kuva-yı askeriyyesinin techiz ve ihzarıyla manevralar icrasını lazım gelenlere emreylemiştir. +Berlin’den varid olan haberlere göre Karadeniz Rus filosundan bazı zırhlı kruvazörler mürettebatı tişaşçılarla efrad bil-ittifak sokaklarda kanlı müsademeler lerini öldürmüşlerdir. +İğtişaşçılar Odesa Hükumet Dairesi’ni taht-ı işgallerine almışlardır. +demokrasi fırkasına mensub ve İranlıların mümkün addolunabilecek bir yeni kabinenin teşkilini “Müstevfi’l-memalik”e şah hazretleri tarafından havale edilmesi üzerine yeni kabine teşekkül etmiştir. +halatına nihayet vermek üzere Türkmençay –eskiden beri Rusya ve İran beyninde mün’akıd olan bir muahedenamedir ki senesinde Rusya mezkur ahidnameyi ayak altına alarak İngiltere ile yeni bir mukavelename akdedip umurunu karıştırmaya başlamışlardır.– Muahedesi’ni tatbik dirmiştir. +Rusya hükumeti ise İran’dan asakirini çektiği cihetle vermek istememiştir. +Tebriz Valisi Şücauddevle’nin ef’al ve harekat-ı na-becasıyla Ruslara ettiği dalkavukluktan müteneffir olan Azerbaycan ahrarı merkumun azliyle yerine tecrübeli bir vatanperverin ta’yinini yeni tahta geçen şah hazretlerinden taleb eylemeleri üzerine mes’ulleri is’af olunmuş ve Tebriz’e muktedir bir valinin ta’yini derdest bulunmuştur. +Ahiren Fransa hükumeti tarafından Tunus ve Cezair’de etmiş idi. +Hükumet yüzde doksan nisbetinde ahalinin seferberliğe adem-i iştirakini Avrupalılar derecesinde hukuk-ı medeniyyete malik olmamalarına atf ettiğinden ahiren Cezair vali-i umumisi vasıtasıyla bir beyanname neşrettirerek yerli ahaliye Fransızlar nisbetinde hukuk-ı medeniyye verildiğini i’lan eylemiştir. +– Sabık İngiliz Nazırı Mösyö Brons şehr-i carinin’inde Londra’da “Alber Hal”de bir nutuk irad ederek demiştir ki: +“– Harb-i hazır İngiliz tefevvukunu şarkta ve bilhassa müstemlekatta pek ziyade tehdid eylemektedir. +O müstemlekatta ki Halife’nin Sancak-ı Şerif’i çıkaracağı ve bütün müslümanları Cihad-ı Mukaddes’e da’vet eyleyeceği zaman milyonlarca müslümanlar müdhiş ve hatarnak bir kasırga gibi ihtilal ve isyan edeceklerdir. +İşte bunun içindir ki bütün müslümanlar Almanya’nın muvaffakıyet ve muzafferiyatına duahandırlar. +Çünkü Almanlardır ki müslümanları habs ve ihata eden zencirleri paralayacak ve müslümanları esaretten tahlis eyleyecektir.” Mösyö Brons bilhassa Hindistan’da ihtilal zuhurundan pek ziyade korkmaktadır. +Alman Matbuat İdaresi’nden: +Hindistan ahvaline ziyadesiyle vakıf bulunan bir muhabir İngiliz hezimeti hakkında atideki ma’lumatı veriyor: +“İngilizlerin Şimali Fransa’daki hezimetleri İngiltere Royter’in yalan yanlış haberlerine rağmen bu hezimet haberi pek yakında Hind İmparatorluğu’nun her tarafına şayi’ olacaktır. +Hindistan’da İngiltere aleyhine mevcud cereyanın bu son seneler zarfında bir kat daha tevessü’ eylediği ma’lumdur. +Hind Vali-i Umumisi de dahil olduğu halde İngiliz ekabir-i me’murininden birçoğu su’-i kasdlara ma’ruz kalmışlardır. +Bu hal sulhperver ve sakin Hindulara varıncaya kadar bütün ahalinin müstebid İngilizler hakkında nasıl bir kin ve nefret beslediklerine delalet eyler. +İngiltere’nin Avrupa’da hezimeti zamanı hulul ediyor. +milyon Hindu senesi ihtilalinden daha müdhiş bir ihtilal çıkarmak teşebbüsünde bulunacakları şübhesizdir. +Bu defaki ihtilalin deki politikasından fevkalade muğber olan yetmiş milyon Hind ahali-i İslamiyyesi bu defaki mücadeleye bütün gayret-i diniyyeleriyle atılacaklardır. +Hindistan’daki yetmiş bin Son posta ile gelen Novye Fraye Prese gazetesi Avusturya – Macaristan ile Sırbistan orduları arasındaki muharebelerden bahsettiği sırada Bosna-Hersek müslüman askerlerinin bu muharebelerde pek büyük cesaret ve kahramanlık göstermekte olduklarını lisan-ı takdir ve minnettari ile kaydettikten sonra Avusturyalılar tarafından birçok muharebelerin kazanılması bilhassa müslüman askerler sayesinde olduğunu ilave eyliyor. +PEK AZIM BIR ZIYA’ Son zamanlarda pek kıymetli birçok evladını gaib eden alem-i İslam beş on gün evvel Emrullah Efendi hazretleri gibi dünyalar değer bir vücud-ı muazzezden daha mahrum oldu. +Merhum-ı müşarun-ileyhin pek erken pek vakitsiz irtihali yalnız vatan-ı Osmani için değil bütün cihan-ı İslam yet kalemindeki kuvvet ahlakındaki metanet vicdanındaki safiyet Emrullah’ı pek çoğumuzun hatta sevk-ı hayal edemeyeceği kadar yükseklere çıkarmıştı. +Kendisini yakından tanıyanlar meclis-i fezailinden müstefiz olanlar yazılarını okumuş olanlar onun nasıl bir nadire-i zaman olduğunu teslim etmek için delaile berahine muhtac olmazlar. +Emrullah’ın pek muhık olan iştihar-ı ebedisi on beş sene kadar evvel neşretmiş olduğu lisan makaleleriyle başlar ki o kuvvette bir yazıyı o zaman değil bugün bile matbuat-ı Osmaniyye muhiti maalesef göremiyor. +Meşrutiyeti müteakıb da millet bir hayli mesai-i tahriranesinden müstefid oldu. +Ancak bir müddet siyasiyyat ile meşgul olması kendisinin asıl ilm ü irfan sahasında göstereceği faaliyeti bittabi’ tenkıs etti. +Emrullah’tan bu vatan asıl bundan sonra hizmet görecek; asıl bundan sonra gereği gibi miş idi; artık neşriyat-ı ilmiyyeye hasr-ı vücud etmek kararını vermiş idi. +Va-esefa ki ecel o vücud-ı muazzezi bize çok gördü. +İnna lillahi ve inna ileyhi raciun. +_________________________________________________ +SEYAHATLERIM Efazıl-ı ümmetten Ali Suad Beyefendi hazretleri Necid’e Basra’ya Bağdad’a Kerbela’ya Medine’ye Vadi-i Musa’ya aid olan pek kıymetli hatıralarını “ Seyahatlerim ” unvanını vermiş oldukları bir kitab-ı muhalled ile neşir buyurdular. +Muharrir-i muhteremin irfanı ihatası nüfuz-ı nazarı selamet-i fikri safa-yı vicdanı müsellem olduktan başka bu hatıralar en ziyade ma’lumumuz olmak icab ederken – kemal-i hicab ile söylüyoruz– en ziyade mechulümüz olan zavallı şarkımızın elvah-ı rengarenk-i ilhamı olduğu için mütalaasına şitab ettik. +Her parçasını defeat ile okuduk. +yalnız bir şi’r-i mensur değildir. +İctimai siyasi idari ahlakı dini birçok mebahis-i mühimmeyi ihtiva etmesi i’tibarıyla hem edebi hem ilmi bir eser-i giran-kıymettir. +Sebilürre ş ad’ın muhterem kari’leri Ali Suad Beyefendi’yi şübhesiz tahattur buyuracaklardır. +Lakin fazıl-ı müşarunileyhi daha yakından tanımak onun pek ulvi olan ruhuna biraz daha mahrem olmak için bu eseri mutlaka okumalıdırlar. +Seyahatlerim kitabı hiç şübhe yoktur ki inkılabı müteakıb yazılan asarın en parlakları hey’et-i ictimaiyyemiz için en müfid olanları arasında pek müstesna bir mevki’ ihraz edecektir. +Milletin kütübhane-i irfanına böyle muhalled bir eser teşekkürler eder; tab’ edileceğini va’d buyurdukları diğer kitaplarını da bir an evvel basılmış görmek isteriz. +Halık-ı levh u kalem sa’yini meşkur etsin. +Sebilürre ş ad’ın inşaallah şimdilik on beş günde bir neşrine devam olunacaktır. +Abone bedelatından dolayı olan ehemmiyetsiz borçlarını mümkün olduğu surette bu günlerde tesviyeye himmet etmek lazım geleceğini takdir buyurmalarını kariin-i kiramdan rica ederiz. +Hikmet Matbaası H. +Eşref Edib Şehamet dini gayret dini ancak Müslümanlık’tır; Hakıkı Müslümanlık en büyük bir kahramanlıktır. +Cebanet meskenet dünyada sığmaz ruh-i İslam’a... +Kitabullah’ı işhad eyledim -gördün ya- da’vama. +Görürsün hissedersin varsa vicdanınla imanın: +Ne müdhiş bir hamaset çarpıyor sadrında Kur’an’ın! +O vicdan nerdedir lakin? +O iman kimde var? +Heyhat! +Ne olmuş ben de bilmem pek karanlık şimdi hissiyyat! +O imandan velev pek az nasib olsaydı millette; Şu üç yüz elli milyon halkı görmezdin bu zillette! +O iman ittihad isterdi bizden vahdet isterdi... +Nasıl “bünyan-ı mersus” olmamız lazımsa gösterdi. +Peki! +Bizler ne yaptık? +Kol kol olduk tarumar olduk... +Nihayet bir deni sadmeyle düştük hak-sar olduk! +O iman kuvvet ihzarıyle emretmişti... +Lakin biz “Tevekkelna!” deyip yattık da kaldık böyle en aciz! +O iman farz-ı kat’idir diyor tahsili irfanın... +Ne cahil kavmiyiz biz müslümanlar şimdi dünyanın! +___________ O iman hüsn-i hulkun en büyük hamisi olmuşken... +Nemiz vardır fezailden? +Nemiz eksik rezailden? +Demek: +İslam’ın ancak namı kalmış müslümanlarda; Bu yüzdenmiş demek hüsran-ı milli son zamanlarda; Eğer çiğnenmemek isterseler seylab-ı eyyama; Rücu’ etsinler artık müslümanlar Sadr-ı İslam’a. +O devrin yad-ı nuranuru bi-payan şehamettir; Mefahir onların tarihidir; ümmet o ümmettir. +Ki bir yandan celadetler saçıp dünyayı titretmiş; Öbür yandan da insanlık nedir dünyaya öğretmiş. +Değilmiş böyle mahkumiyyetin timsal-i pamali! +Şevahikten tenezzül eylemezmiş arş-ı iclali. +“Tevekkül” vasfı ancak onların hakkında ma’nidar: +Ki etmiş hepsi dünyalar kadar alamı istihkar. +Çekinmezmiş şedaid yağsa asla iktihamından; Zeminlerden ölüm fışkırsa dönmezmiş meramından. +“Hakıkı Müslümanlık en büyük bir kahramanlıktır.” Demiştim... +İşte da’vam onların hakkında sadıktır. +Sahib ve Müdür Hülagu’nun şemşir-i vahşetiyle Abbasilerin ellerinden düşürdükleri livaü’l-hamd-i Hilafet-i İslamiyyeyi zemin-i sukut ve inkisarından kaldırıp burc-ı mualla-yı saltanatlarına rekz eden ve Mütevekkil-i Salis’in aleni bey’at-i meşruasıyla bütün alem-i İslam’ın metbu’-ı hilafet ve muta’-ı diyanet ve şeriati olan Gazi Ertuğrul-zadeler iklimler kişverler fethinde Tarık ve İbni Nusayr gibi Arab şir-i nerlerine rekabet ettikleri o şevketli devr-i istila-yı cihangiranelerinde “İnsaniyetin yegane melcei medeniyetin azametli hamisi!” hitab-ı tezellülkaranesiyle piş-i azamet ve iclallerinde zanu[ze]de-i ubudiyyet ve ibtihal olan Avrupalılara ulüvv-i kerem ü semahatlerini o kadar ifrat-perestane ibzal ettiler ki buna idrak ve tabiatin maverasında denilse yeri vardır. +Bu ifrat keremlere bu ma-fevka’l-idrak semahatlere o azametli devr-i cihangiride Les permissions genereuses müsaadat-ı ali-cenabane !? +namını veren ni’met-dideler maksad-ı desisekaranelerini ... +ihsas etmeden harim-i istiklal-i Osmaninin –yılan gibi– zemin-i tezellül ve tabasbusunda sürünüyor etekler ayaklar öperek her fırsat düşürdükçe yeni bir berat-ı ihsan almak için bütün kuvvetleriyle çalışıyorlardı. +M. +H. +tarihinde Pavi Pavis melhame-i kübrasında Almanya imparatoru Şarlken’in pençe-i esaretine düşen Fransız Kralı Birinci Fransuva’nın Hazret-i Süleyman-ı Kanuni’den nail olduğu keremlerin semahatlerin ihsanların himayetlerin vesaik-ı tahmid ve şükranı hususi bir mecmua-i şevahid teşkil eder. +Vakta ki o arş-ı mualla-yı cihangiraneden tedricen meyl-i sukut yüz gösterdi işte o zaman bu “müsaadat-ı ali-cenabane” mağlubiyet mevki’lerinde birer zencir-i esaret şekline sokularak gerden-i istiklalimize asılmaya musalaha ve muahedenamelerde birer sahife-i tahakküm işgal etmeye başladı. +Artık bunlar bütün ma’na-yı şeamet-engiziyle birer “capitulations uhud-i teslimiyyet ve esaret” oldu. +En adilerinden birinin fuzuli bir şımarıklığı derhal bir teamül namını alarak uhud-i meş’ume miyanına sokuluyordu. +suretle birer yılan dişi sokularak tesmim ediliyordu. +Üç asırdan beri biz yalnız istiklalimizden bahsetmekten memnu’ değildik. +Girid mes’elesinde “Hukuk-ı aliyye!!” istihzaları o memnuiyetin pek de uzak bir istikbalde olmadığını gösteriyordu. +Bugün şevketli Halife-i İslam efendimiz hazretlerinin yed-i yemin-i saltanatları ve kanun-ı tekrim-i meşveretin nazım-ı sanisi olan ittihadperver hükumetimiz o esaret-i medeniyye! +zincirlerini zor-ı bazu-yı hamiyyetiyle kırarak efrad-ı mümtazesinden olmakla müftehir ve mübahi bulunduğu millet-i İslamiyye ve ümmet-i Osmaniyyeye hürriyet-i hakıkıyye ve istiklal-i milli ve siyasisini bütün ma’na-yı ulviyyetiyle te’min ediyor ve bu kadar büyük bir tevfik-ı İlahiye mazhariyetiyle bu kadar balaterin bir şan ve şeref-i ebediye nailiyetiyle gerçekten mahsud-i eslaf ve mağbut-ı ahlaf oluyor. +Bu himmetin büyüklüğünü bu hizmetin kudsiyetini anlamak takdir ve ihatadan aciz olanlar –ki ama-yı basirete mahkum demektir– hiç olmazsa hurşid-i bedahetin sima-yı vicdanına biçare bedbaht Rumeli’de yüz binlerce müslümanın kan ve ateş tufanları içinde aileleriyle ciğerpareleriyle çırpına çırpına boğulduğunu çayır çayır yanıp hakistere döndüğünü de görmedi mi? +Mücahidin-i ecdadımızın her zerre-i hakini muazzez kanlarıyla beş yüz elli senelik İslam yurdundan o bedbaht vatan-ı mağsubumuzdan can ve namuslarını canavarların pençe-i vahşet ve iftirasından kurtarabilmek için hanelerini tarlalarını camilerini dedelerinin mezarlarını bırakarak çırılçıplak kaçtıklarını ve el-an kaçmakta olduklarını da mı görmüyor? +Öyle ise bilmiş olsun ki o yok demektir. +Onun yokluğu varlığından bin kat hayırlıdır. +Ferd için hıfz-ı hayat hıfz-ı din hıfz-ı namus hakk-ı tasarruf nasıl mümkün olabilir? +O hayat cem’iyete; fakat hakimiyetine hayat-ı namus ve istiklaline istiklal-i milli ve siyasisine malik olan cem’iyete aiddir. +hakimiyetimize o istiklal-i milli ve siyasimize malik değildik. +O istiklalimizden müstefid olan biz değil boynumuza uhud-i esaret zencirlerini takanlar idi; kendi diyarlarında zerresini bulamadıkları medeniyetsiz kanunsuz tekellüfsüz vergisiz masrafsız ta’kıbsiz cezasız ezmine-i kable’t-tarihiyyeye aid bir hayata bizim yurdumuzda nail oluyorlardı. +Sonra… Evet sonra yine biz vahşi! +Biz barbar! +Biz her devir tahkıre şayeste! +Hatta yaşamaya bile gayr-ı layık! +semahatin mukabele-i şükran ve mahmideti!! +Hilafet-i mukaddese-i İslamiyyenin bu hakim bu muhterem hükumetine yalnız biz değil bütün alem-i İslam medyun-ı şükrandır. +Zira livaü’l-hamd-i Hilafet-i İslamiyyenin yegane merkez-i istiklali istiklal-i dini ve Kur’an isi Osmanlıların bugün tecdiden tahkim olunan burc-ı mualla-yı şevketi yeryüzündeki bütün müslümanların mataf-ı ruhu kıblegah-ı vicdan ve imanı üzerinde kelime-i tevhidin mevce-endaz olmakta bulunduğu işte o tak-ı refiü’ş-şan-ı saltanatıdır. +Bu ni’met-i uzma-yı İlahiye mazhariyetinden dolayı muhterem hükumetimize ne kadar teşekkür etsek azdır. +Fakat iyi bilmeliyiz ki ma’nasız söz ruhsuz kalıp gibidir. +Teşekkür evet fakat kuru bir iskelet değil. +Bu teşekkürün ma’nası umum milletin bütün kuvvetiyle hükumete zahir olması bu hürriyet-i hakıkıyye-i diniyye ve milliyyeyi bu ruh-ı istiklali muhafaza edecek kudret ve kuvvet iktisabına taksim-i a’mal kanununa tevfikan çalışmasıdır. +Temmuz ve pek nakıs bir ittihad sayesinde değil miydi ki kabus-i istibdadı üzerimizden attık! +Bizim On Temmuz’daki muvaffakıyetimiz hürriyet-i ictimaiyyemizi hürriyet-i kelamımızı serbesti-i sa’y ü amelimizi istirdaddan ibaretti. +Hürriyet-i hakıkıyye-i milliyyemiz istiklal-i siyasimiz uhud-i esaretle bağlı Biz ittihadımıza bir kat daha germi ve faaliyet bir kat daha vüs’at verip de el birliğiyle çalışacak yerde bir kısmımız ya ihaneten veyahud hamakaten vahdetten ayrılan dostu bırakıp –Buşo ve Kozmidi gibi!– en bi-eman düşmanlarımızın kucağına atılan bir güruh-ı müfsidinin ardına takıldı. +Ortaya müdhiş bir nifak u şikak ateşi düştü. +Zavallı Rumeli işte bu cani adüvv-i ittihadın kurbanı oldu. +Bu o kadar hain o kadar müdhiş ve katil-i İslamiyyet bir maceradır ki ahlafımız bunu tarihte okuyunca Buşo ve Kozmidi ile el ele vererek bi-perva vahdet-i İslam’a hücum edenlere yumruklarını sıkarak la’net-han olacaktır. +Biz Rumeli’ni kurtaralım derken az kaldı –zaten temel taşlarına konulmuş olan imtiyazdan ma’mul bombalara ateş verip– burc-ı istiklalimizi kendi elimizle berhava edecek ve Darü’l-Hilafeti’l-İslam ile beraber Anadolu’yu a’damıza hediye! +edecektik. +Aman ya Rabbi! +Düşman ordularını Çatalca’ya getirdiğimiz o ne müdhiş günler idi.? +Anadolu’yu kurtarmak için yalnız Edirne’yi değil hatta koca bir alem-i İslam’ın payitaht-ı Hilafetini bile feda …..!? +ya çalışan Buşo ve Kozmidilerin gaye-i hayalleri…! +Sadedimize gelelim: +Biz bugün elhamdülillah imtiyazat-ı ecnebiyye denilen esaret zencirlerinden kurtulduk. +Hürriyet-i hakıkıyye-i milliyyemize istiklal-i siyasimize kavuştuk. +Kanun-ı tabiat diyor ki: +“Bir milletin istiklal-i milli ve siyasisini muhafaza edebilmesi kuvvetli ve şevketli olmasına mütevakkıftır.” Binaenaleyh biz de avn-i Huda ile kazandığımız bu istiklal-i hakıkıyi muhafaza edebilmek için kuvvetli ve şevketli olmaya; kuvvetli ve şevketli olmak için de aramızdan bütün tefrika ve nifakları kaldırarak bütün ma’nasıyla müttehid ve yekvücud olmaya çalışalım. +Bu vahdetle bu kuvvetle vücud-ı milliyyetimizin her uzviyetini tav’an ve kerhen harekete getirmeli büyük ve ahenkdar bir gayret ve faaliyetle çalışmalıyız. +Bugünler bizim için bir daha ele geçmez bir fırsattır. +Mehmed Fahreddin . +“Hepiniz birden Allah’ın kitabına sımsıkı tutunuz; birbirinizden ayrılmayınız…” Geçen Muharremü’l-haram’ın evvelinden i’tibaren Necef-i Eşref’de avn-i Hak’la te’sisine muvaffak olduğum müessesat yani ulema’ ve tullab-ı uluma emr-i mütalaanın teshili için bin dört yüz kitabı müştemil meccani kitaphane ahalinin intibahı için Farisi Arabi Türki lisanlarıyla muharrer ceraid ve mecellat-ı İslamiyyeyi havi meccani kıraathane evlad-ı müslimin ve fukara ve Hazret-i Fahrü’l-mürselin zürriyatının terbiye ve ta’limi için te’sis ettiğim mekteb-i murtazavi üçüncü senesini hitama erdirip hüsn-i idare ile dördüncü senesine dahil olmuştur. +Hazret-i Hakk’a çok şükür ederim ki bende-i acizi yalnız bu bar-ı giranın tahammülüne ahsen-i turuk ve ekmel vechile muvaffak buyurdu. +Fakat Necef’teki müessesatıma birinci senesinde . +ikinci senesinde . +üçüncü senesinde . +kuruşa yakın cebimden sarf ederek bunlardan maada bir çok mekatib-i milliyyeye de senevi iane ta’yin ettim ve yerli mensucatın tervici için Necef Kerbela Samera ulema ve müctehidanına meccanen yerli kumaşlardan elbiseler verdim. +Samera kazasında Nahiye-i Mukaddese namında bir mektep te’sisine muvaffak oldum. +Bir seneye yakın devam eden bu mektep bilahare münhal olmuş ise de yeniden ruhsat-ı resmiyye Mısır Suriye İstanbul tarikıyla Kafkasya seferi fikrindeyim. +Müessesatımı muhterem hey’etler taht-ı idaresine tevdi’ mikdar-ı kafi mebaliğı da mu’temed zevata tevdi’ ederek gidiyorum. +Bu müessesatımın gerek te’sis gerek ibka ve idaresinde takat-fersa zahmetlere uğradım. +Her türlü ta’n-ı rakıb ve şematet-i a’daya duçar oldum. +Emval ve nukud-ı kesireyi bugüne kadar cebimden sarf ettim. +Tedrisimden belki peder ve maderimin ziyaretinden kaç senelerden beri mahrum oldum. +Canımdan malımdan vazgeçtim. +Fakat bütün bu meşakka tahammül ederek maksad-ı şerifimden asla i’raz etmedim. +Eytam-ı müslimin ve fukara ve Hazret-i Fahrü’l-mürselin efendimizin zürriyyatına ettiğim hizmeti bazı ulema ve fukaha arkadaşlarım gibi şuunatıma muhalif görmemekle beraber kendimi bahtiyar ve karin-i şeref de addettim. +Zira hizmet ettiğim zevat her ne kadar bugün çocuk ise de yarın memleket-i İslamiyyenin fedakar evlad-ı hakıkısi olacaklarından ümidvarım. +Binaenaleyh bunların bu hal-i hazırlarına bakmayarak enzar-ı ümidim istikballerine ma’tufdur ki her biri büyük aileler teşkil ederek alem-i Zaman-ı sabavette terbiye-i fikriyyeye nail olmayanların te’min edecek bir mevki’e malik olmamaları emr-i tabiidir. +Bence büyüklere hizmet etmekten ise çocukları terbiye daha efdaldir. +Çünkü çocuğun nefs-i natıkası ayine-i zamiri saf olduğundan herşey orada tamamıyla mer’i ve mün’akis olduğu gibi; ilm-i ahlakı da –ki nefs-i natıkanın ilm-i hıfzı’s-sıhhası demektir– çabucak teallüm ederek kabul eder. +Bazı ulema-yı ahlakın dediği gibi çocuk kitab-ı ahlakın bir beyaz sahifesidir. +O sahifeye her ne istenilir ise yazılabilir. +Eğer fena şey yazılırsa çizip yerine iyi şey yazmamak beyaz sahifenin lekedar olmasına sebebiyet veriyor. +Ulema’-i a’lamımız eğer mekatib te’sisinde bezl-i mesai ve evlad-ı müsliminin terbiye ve tehzib-i ahlakına himmet buyursa idiler bugün müslümanların su’-i ahlak ve ahvalinden bu kadar feryad etmezdiler minberlere çıkıp da beyhude bağırmazdılar. +Gözümüz önünde ahkam-ı şer’iyyenin tebliğinde kusur etmemekle beraber yüzde beş belki bir ahlakı bozuk kişinin ıslahına da muvaffak olamıyorlar. +Çünkü bağbanın ağacı henüz fidan iken öteye beriye temayülden muhafaza etmesi iktiza eder. +Eğer bakılmayarak eğri büğrü büyürse sonradan düzeltmek müşkil olmakla beraber başka ağaçlara da zarar verir. +Kur’an- ı Kerim’de müfsid insanlar hakkında katl salb nefy hükümleri nazil olduğu gibi ağacı dibinden kesmekten başka çare de yoktur. +Fukahamız eğer mekatib-i mevcudeyi beğenmez şer’-i şerife muvafık görmezlerse evlad-ı müsliminin ta’lim ve terbiyesi fariza-i zimmetleri olduğu için beğendikleri tarzda mektepler açmak yahud açmaya halkı teşvik etmek mecburiyetindedirler. +Her halde evladımızın hayatına sebeb olduğumuz gibi hadis-i şerifi mucebince onların saadet-i maddiyye ve ma’neviyyelerinin te’mini için ta’lim ve terbiyelerine de mecburuz. +Evladımız olmaz ise dindaşlarımızın evladlarının hakkında niyyat-ı hasene besleyip onların teali ve terakkısine irşad ve terbiyesine çalışıp menfaatlerini te’min etmek üzerimize farzdır. +Zira küre-i arz üzerinde olan müslümanlar “La ilahe ke-i Muazzama’ya çevirenler Kur’an- ı azimüşşanı hazret-i Fahr-i kainat efendimizin mu’cizesini bilenler her hangi cins ve kavme mensub olur ise olsun Kur’an- ı mecidlerinde ayet-i kerimesi mucebince birbirinin birader-i ma’nevisi oldukları gibi yekdiğerleri hakkında muavenet ve niyyelerindendir. +Din-i İslam haseb ü neseb ile iftihar etmek şime-i na-marzıyyesini aradan kaldırdığı gibi kavmiyet ve cinsiyetin muhkem duvarlarını istihkamat-ı metinesini de yıkmış dağıtmış; bunun yerine bir esas-ı kavim-i uhuvvet vaz’ ederek dünya yüzünde olan müslümanları liva’-i ittihad ve şeriat-ı Muhammediyye altında cem’ etmiştir ta’bir-i aharla Atlantik Denizi’nin sahil-i garbisinden Çin duvarına kadar yani bin sekiz yüz saatlik habl-i metin-i ittihad uzatmış ve bilumum müslimin ve mü’minlere ayet-i kerimesi hükmünce bu ipe iki eliyle yapışmayı emir buyurmuştur. +Bu surette mesela Merakeşli bir Arab Hazret-i Fahr-i kainat efendimizin el-ıyazü billah ruh-ı şerifini muazzeb edip mübarek gönlünü kırıp mesela Cava Borneo Sumatra Solomon adaları müslümanları ile muhalefet edemez şikak u nifaka meydan veremez. +Zira cinsiyetten büyük camiaları kelime-i tevhiddir. +Eğer Huda ne-kerde aralarında bir aralık muhalefet zuhur eder ise de hasmın hücumunda yekvücud olarak düşmanın istifadesine fırsat vermemelidirler. +Belki arka arkaya verip mazmun-ı münifince biribirinin muhafazasına çalışacaklar füruatta olan ihtilafata nazar-ı ehemmiyyetle bakmayacaklar. +Ağacın ne kadar dalı budağı çok olur ise olsun madem ki aslı birdir zararı yoktur ağaç birdir. +Bir vakit siyaset nokta-i nazarından ulemamızın eliyle aramızdaki ihtilaf-ı can-suz ve nifak-ı takat-fersa diyanet libasında cilveger olduğu gibi yine onların himmet-i aliyye ve mesai-i cemileleriyle aradan kalkacağına ümidvarız. +Cehaletin bünye-i İslamiyyete aşıladığı ictimai hastalıkların zararlarını çok gördük. +Artık amal ve ihtirasat-ı nifak-cuyaneye nihayet vermek iktiza eder. +Artık yeter. +Şan ü şevketimiz i’tibar ve servetimiz gitti. +Düşmanların ayakları altında paymal olduk. +Kuvvetli Düvel-i Muazzama’yı bir tarafa bırakalım. +Avrupa’nın en ufak devleti olan Felemenk elinde altı yüz günlük mesafeden Okyanusya’nın otuz milyonu mütecaviz müslümanları esir oldular. +İslamların Asya’dan Afrika’ya kadar uzanan ellerini kırdılar. +Avrupa’nın bir dar köşesinde sıkıştırdılar. +Avrupalıların tüfenklerinden toplarından çıkan dud-ı siyah şems-i münir-i İslamiyyet’i zulmetler içinde bıraktığı gibi ateşnak gülleler ile de Asya’daki ufk-ı siyasetimizi şafak-misal kana boyadılar. +Biçare dülüs mesacidi cevamii gibi Rumeli’deki camilerimizden Hilal’imizi indirip Salib taktılar. +Minarelerimize çan astılar. +Dört yüz milyon müslümanın gözü önünde dünkü Balkan kölelerimiz koca bir İslam devletinin toprağını taksim ederek vahşet ve barbarlık devirlerini iade ettiler. +İslam kardeşlerimizin ruhsar-ı gülgununu lekedar kıldılar. +Gayretli müslümanlar bu elvah-ı feciaya baksınlar da Balkanlarda ma’sum çocuklarımızın iffetli analarımızın haklarında düşmanlarımızın yaptıkları muamelelerden ibret alsınlar. +Aba’ u ecdadlarından kalan toprağı nasıl ecanibe teslim ettiklerini görsünler! +Büyük büyük kıt’alar ma’mur ve abadan diyarlar. +İslam bayrağı altından çıkıp düşman bayrağı altına giriyorlar. +Fransa’nın vasatına kadar hücum eden bir millet dokuz yüz senelere kadar Avrupa’da hükümran olan Arab taife-i necibesi niçin bugün kendilerini evc-i izzetten haziz-ı zillete salıyorlar? +Türkler şanlı babalarını ne için hatıra getirmiyorlar? +Tarihlerini mütalaa etmiyorlar? +Ulu babaları Pamir Yaylası’ndan ellerinde yalın kılıç sel gibi indiler yıldırım gibi Ural dağlarından geçerek Avrupa’yı titrettiler. +Atlarının tırnaklarıyla Avrupa’nın toprağını göğe kaldırdılar. +mazmununu enzar-ı ağyarda isbat ettiler. +Macaristan’ı çiğnediler. +Viyana’yı muhasara eylediler Lehistan’a girdiler. +Polonya Devleti’nden cizye harac aldılar. +Bu kadarla da iktifa etmeyerek Merakeş’e kadar yürüdüler. +Dünyanın en büyük devletlerinden oldular. +İmparatorlar krallar gayet zelilane asitanelerine yüz sürdüler. +Şimdi ise babalarının hüküm sürdüğü o memleketler nerede? +O güzel sevimli el-Cezair Tunus Trablusgarb Mısır Sudan Macaristan Hırvatistan Bosna Hersek Besarabya Batum Kars Karadağ Bulgar Yunan Makedonya Kıbrıs Cezair-i Bahr-i Sefid Aden ve sair memalik-i İslamiyyemiz kimlerin pençe-i tahakkümleri altına geçti? +O babaların evladına ne oldu? +Rusya ve İngiltere her ne kadar mü’telif iseler de zabt-ı memalik hususunda beynlerinde siyaseten rekabet-i şedide hükümrandır. +Nitekim Kafkasya Rusların eline geçer geçmez İngilizler de Hindistan’a hakim oldular. +Rusya Hive ve Buhara’yı himayesi altına alınca İngilizler de Belucistan ve Afganistan’da siyaset-i temdinkaranelerini tatbika başladılar. +Siyaset-i hariciyyelerine mü’telifen kuvvet veren bu iki hükumet muahedesiyle İran’ın taksimi ile Afgan ve Tibet mes’elelerini meydana çıkarttılar. +Müslümanlara sözün açığını söyleyelim perdeyi aradan kaldıralım: +Avrupalılar sair düvel-i İslamiyyeyi munkarız ettiği gibi sevgili şevketli aziz saltanat-ı Osmaniyyemizi de Huda ne-kerde Anadolu’da bir emaret şeklinde bırakmak fikrinde rimizi istila ettiler: +El-Cezire’yi Tunus’u Mısır’ı taht-ı tahakkümlerine Kıbrıs’ı yed-i emanete! +aldılar Lübnan’a Sisam’a istiklal-i idare verdiler. +Elimizden çıkan kıt’alarda müteaddid devletler teşekkül etti: +Romanya Bulgarya Sırbiya Karadağ Yunan hükumetleri arazisi hep diyar-ı İslam idi. +Oradaki hıristiyanlar hep halifenin tebaası idi. +Evvela onları bizden ayırdılar. +Her birine istiklal-i idare verdiler. +Sonra da hepsini birleştirerek üzerimize saldırdılar. +Koca Rumeli’yi hak ile yeksan ettiler. +Binlerce İslam memleketleri Salib’in taht-ı idaresine geçti. +Bunlar elvermiyormuş gibi Akdeniz’deki adalarımızı da gasbettiler. +Sakız’ı Midilli’yi Yunan’a vermek istediler Anadolu’yu da ikinci Makedonya yapmak fikrine düştüler. +Müslümanlar için bunlar ne acı levhalardır! +Ne feci’ ne kanlı sahifelerdir! +Asırlarca semalarına tevhidler yükselen memleketler zeminlerine envar-ı rahmet dökülen kıt’alar bugün çanlarla inlesin zulmetler içinde kalsın … İslam için bu ne bedbaht bir maceradır! +Müslümanlar için bu ne hicab-alud bir safhadır! +Ey müslümanlar! +Artık bu derin uyku yetişir. +Başınızı kaldırınız bakınız Ehl-i Salib tahakkümü altına düşen şu İslam devletlerine!. +Bunların her biri vaktiyle birer sultanlık idi; Tunus Cezair Fas Wadai Sukuto Borneo Bagirmi Cava Mısır Zengibar Lahic Maskat Kuveyt İran Buhara Hive Afgan Belucistan Hindistan Malaka Sumatra ve sair Okyanusya adaları Trablusgarb Bingazi Rumeli Cezair-i Bahr-i Sefid’den daha nice nice kıt’alar diyarlar sultanlıklar denizler … Allah Allah … İnna lillahi ve inna ileyhi raciun .. +La havle ve la kuvvete illa billahi’l-Aliyyi’l-azim. +Allahu ekberu kebiran … Sübhanallahi bukreten ve asila. +Lailahe Yazık İslam baştan ayağa cerihadar. +İslam’ın nasır ve muini yok mu? +Bu kadar Avrupa devletleri var ki çoğu düşman. +Bu kadar düşmana karşı bir devlet ne yapsın? +Devlet-i Osmaniyye gibi muharib mücahid devlet hangi tarihte görülmüştür? +Altı yüz seneyi mütecavizdir fi-sebilillah cihad ediyor. +Daima hal-i harbde taht-ı idaresinde bulunan memleketleri harb ile teshir ettiği gibi şerefinin muhafazası için yine harb etmeden memleketlerini teslim etmiyor. +Yine tekrar ediyorum ki müslümanlar uykudadır gaflettedir. +Acaba temeddün ve terakkı asrında da inkıraz oluyor mu? +Bu karn-ı nuranide istiklali olmayanlar kendilerine istiklal alıyorlar. +Biz ne için saltanatımızın muhafazası fikrinde değiliz? +Ne için devletlerimize yardım etmiyoruz? +İaneler vermiyoruz? +Ne için tayyareler yapmıyoruz? +Ne için sevahillerin muhafazası için zırhlılar almıyoruz? +Bizden başkaları derin deryaların sularını yarıyor havada kuşlar gibi tayeran ediyorlar. +Biz ise henüz hayvanlara binmekle iftihar ediyoruz. +Bu vilayetten o vilayete bir ayda postalarımız gidebiliyor da bundan memnun oluyoruz. +Kur’an- ı Şerif’in bir köşede tercümesiz tefsirsiz düşüp kalmış olan ayat-ı münzelesinden ayet-i kerimesi kaç yüz senelerden beridir ki ulemamız tarafından ahaliye tercüme olunmuyor? +Dindaşlarım ne vakte kadar ellerini birbiri üzerine koyup her işlerini kaza ve kadere havale edecekler? +Kaza ve kaderi takdir buyuran Allah azze ve celle kendini Müsebbibü’l-esbab buyurmuş. +Her şey sebeble yapılıyor. +Esbab ve vesailden el çekerek her işlerimizin asumanda yapılıp Cebrail-i Emin eliyle bize gelmesine i’tikad etmek ahmakane bir fikirdir. +Peygamber-i ekrem Fahr-i kainat efendimiz vesait ve vesaile teşebbüs eder idi. +Halkı kendi haline bırakmazdı. +Gidip din-i İslama da’vet buyurur idi. +Adem-i kabul suretinde yalın kılınçla kabul ettirir idi. +Bu suretle memalik-i vakitte galebe ederdi. +Fakat bazen askerinde asar-ı za’f da zahir oluyor idi. +Maslahat-ı vakti mülahaza eder idi. +Allahu teala hakkımızda ne yapsın? +Cebrail’i göndersin Fransa’yı Merakeş el-cezair Tunus’tan; İngiltere’yi Mısır Zengibar Aden Hindistan Belucistan’dan; Felemenk’i Cava Borneo Sumatra’dan; Balkan düvel-i sagıresini Rumelimizden; düvel-i saireyi başka memalik-i İslamiyyemizden çıkartsın mı? +Acaba Allahu teala yalnız Rabbu’l-müslimin mi? +Hayır yalnız Rabbu’l-müslimin değil Rabbu’l-alemindir. +Allahu tealanın lutf u merhametinden Yehud ve Nasara mahlukları da merzuktur. +bu aklımız ile Allahu teala bizde akıl ve irade yaratmış tarik-ı hakkı bize irae etmiş. +Kur’an- ı azimüşşanında buyurmuş. +Sa’y ü gayrete mücahedeye muhafaza-i memleket uğurunda mal ve candan geçmeye kadar emir buyurmuştur. +Peygamber-i ekremimiz yani buyurmuştur. +Deve sahibsiz kalsa hırsız çalar. +Allahu tealaya tevekkülden evvel deveyi bağlamak gerek. +Memleket sahibsiz sahiller donanmasız hududlar askersiz kalır ise düşmanlar sevgili yurdumuza el uzatırlar. +Avrupalılarda kusur yok. +Onlar menfaat arıyorlar toprak mahveder. +İnsan mücevheratını hıfz etmelidir. +Mücevheratı açıkta müdafaasız bir halde bırakıp hırsız çaldıktan sonra arkasından: +“Hilaf iş yaptın bu hareketin asr-ı nuraniye münasib değildi.” demek ma’nasız bir sözdür. +Bu esaretten kurtulmak için yegane çaremiz ittifaktır. +Başımıza gelen felaketler hep nifaktandır. +Nifakımız da cehaletin semeratındandır. +Ah ah yekdiğerimizi tekfir ve tel’in etmeyelim. +Hepimiz hazret-i Hakk’ın vahdaniyetine Fahr-i Kainat efendimizin nübüvvetine kailiz. +Mekke-i Muazzama’ya teveccüh edip namaz kılıyoruz. +Kıyamet ve Kur’an- ı azimüşşanı tasdik ediyoruz. +Madem ki böyledir madem ki hepimiz müslümanız Muhammed ümmetindeniz; dört yüz milyon müslümanlar gerek sünnisi gerek şiisi birbirine sarılmalı birbirine birader gibi muhabbet etmeli. +Büyük bir azm-i milliye istinad ederek o ufacık Bulgar çeteleri neler yapmadı ne harikalar göstermedi? +Zaman-ı saadetten sonra çıkan ihtilafatı aradan kaldıralım. +Zaman-ı saadet müslümanları gibi basit ve sade olan din-i İslam’a rücu’ edelim. +Hakayıkla dolu olan ulum ve fünun-ı hazıraya karşı adi bir eser-i taassub bile kendisinde mevcud olmayan salikini bir safiyet ve samimiyetle her zaman kucaklayan dinimizi din-i mübinimizi o hurafattan kurtaralım. +Of ne kadar acınacak bir hal! +Şu asr-ı terakkıde beşeriyet fezalara semalara doğru yükselirken İslamiyetin sine-i temeddün ve irfanını neşterleyen arzın küreviyetine akıl erdiremeyip de öküz öküzün de balık üzerinde bulunduğuna bütün kuvvetiyle inanan ne ham kafalar bulunduğunu sahibi olanlar pek mahduddur. +Bağdad vilayetinin vali-i muhteremi Balkan harbinde düşman karşısında ez-dil ü can vatan-ı İslam uğurunda mücahede eden ordu kumandanı Cavid Paşa hazretleri gibi birkaç vücud-ı fedakar Irak’ta bulsa şöyle zulmetdar olmazdı. +Ben isterim ki ihtilafat-ı diniyye ve mezhebiyye unutulsun. +Mazinin hale ve istikbale te’sir eden ve edecek olan münazaaları güftüguları derya-yı nisyana atılsın da asırlardan beri İslamiyeti hırpalayan terakkı ve teceddüdden her an ve zaman geri bırakan bu efsanelerden milyonlarca müslimin kurtulsun. +Madem ki İslamlar asılda esasda müttehiddir cümlesi bir noktaya merbuttur; o halde teferruata tealluk eden mesailde yekdiğerimize düşman gözüyle bakmak muvafık-ı mantık ve hikmet olur mu? +Artık maziye bakmak ecdadımızın bize miras bıraktığı gavgaları da’vaları karıştırmak bize münasib mi? +Haydi uğraşalım ne olacak? +Ne kazanacağız? +Hiç! +Fakat bunlardan kazanacak var ise o da her zaman bize ihtiraskar ve kindar nazarlarıyla bakan toplarıyla measir-i medeniyyesiyle gelerek bizi bir kara kartal gibi korkunç kanatları altına alan ve almak isteyen Avrupa’dır. +Eğer biz “mada ma mada” demezsek müdhiş pek müdhiş bir Avrupa tehlikesinin meydana çıkmasından şübhe etmeyelim. +Nifakımızdan hasımlar istifade etti. +Biz ise büyük zararlara duçar olduk. +Artık kafidir. +Gafleti bırakalım. +Nizaı aradan kaldıralım. +Biribirimizi red için ehadis-i mevzuaya teşebbüs ekabir-i dinimize dil uzatmaya cesaret etmeyelim. +Madem ki usul-i diniyye ve akayid-i şer’iyyede biriz; mesail-i fer’iyyede olan hilafata ehemmiyet vermeyelim. +Mazide babalarımız ne yapmışlarsa yapmışlar iyi kötü kendi uhdelerinde kalsın. +Şimdi zamanın iadesi muhaldir. +Madem ki rüesa’-i dinimiz biribiriyle müsalemetkarane sulhperverane hareket etmişler biz de şöyle olalım. +Bu ihtilafatımız İslam’ın belini büküyor. +Belki kırıyor düvel-i İslamiyyenin istiklalini tehdid ediyor. +Hükumat-ı İslamiyye usul-i İslamiyyede bir oldukları halde büyük maarifperverin dediği gibi İslam iki şehadet kelimesinden eden gayr-i müslimdir. +Bakı sözler ve ihtilafat ahbar-ı ahada ve vekai’-ı tarihiyyeye müsteniddir. +Ahbar-ı ahad ve vekayi’-ı tarihiyyeye usul-i İslam karşısında nazar-ı i’tibar ile bakılmaz. +Fırsatı kaçırmayalım. +Ne yapacaksak icrasına teşebbüs edelim. +Yalnız bu mesaili kavrayacak kafalara ihtiyac vardır. +Elhamdülillah böyle mücahidlerimiz de eksik değildir. +“es-Selamü ala meni’t-teba’al-hüda” +BAŞLANGIÇ Mısır mes’elesi nedir? +Bir sahife-i siyasiyye ve bir facia-i uful eden ve hunhar ecnebilerin pençe-i bi-emanına düşen memalik-i İslamiyyenin sukutu faciaları karşısında müteessir ve dilhundur. +Aynı zamanda bedihidir ki sukut ve uful eden memalik-i İslamiyyenin hayat-ı İslam’a en alakadarı mevcudiyet-i mi Mısır’dır. +O Mısır ki ümmü’d-dünya ve miftahu’l-Haremeyn’dir. +Evet o Mısır ki bütün vadi-i Nil’in hakimesi bütün Afrika’nın tac-ı dırahşanıdır. +O Mısır ki bütün ahalisinin kalbi ancak bir emel ile pür-darabandır ki o da: +Halife’nin selameti Hilafet’in masuniyet ve bekasıdır. +Müslümanlar yazacağım sahifelerden Hıristiyanlık namına Avrupa’nın ne oyunlar oynadığını memalik-i İslamiyyeyi kabza-i teshir ve dest-i teaddisine nasıl geçirdiğini görecekler ve kan ağlayacaklardır. +Demek ki bizim de urvetü’l-vüska-yı etmeli ve ona göre hatt-ı hareketini çizmelidir. +rih eden bir safha-i tarihini yazıyorum. +Ümid ederim ki bir ders-i intibah teşkil edebilsin. +Ve mine’llahi’t-tevfik. +TEFRIKA BAIS-I İZMIHLALDIR ______ Mısır’ın bütün mesaib ve felaketlerine yegane sebeb Hidiv-i Mısır İsmail Paşa’nın istikraz ettiği borçlardır. +Ecnebilerin ba-husus İngiltere’nin Mısır şuununa müdahalesini te’min eden işte bu illettir. +Ma’lumdur ki müdahale-i ecnebiyye siyasetinin esası ve milletlerin zebun ve esir olmasının bais-i yeganesi tefrikadır. +Müttehid bir millet arasında tefrika ve nifak başladı mı o milletin izmihlali ve düşmanlarının pençesine sukutu tabiidir. +Garblılar bu hakıkati pek iyi takdir etmişlerdir. +Avrupalılar Afrika ve Asya hükümdarlarına bol bol para Avrupalı bir memlekete gözünü dikti mi hemen oranın emirine Avrupa’nın medeniyet ve şa’şaasını gözleri kamaştıracak akıl ve idareyi selb edecek bir surette tasvir edecek bir simsarı musallat kılar. +O emir idaresiz aklı hafif şehvetine esir ise hemen o dam-ı iğfale düşer. +Avrupa medeniyet-i müzeyyefesi uğurunda milletinin omuzunu ağır istikrazlarla çatırdatmaya başlar ki… Bunun neticesi müdahale-i ecnebiyye ve der-akab esaret ve izmihlaldir. +aldandı müdhiş meblağlar istikraz etti Mısır’ın kapılarını ecnebilere açtı; böylece Mısır’ın başına en büyük mesaibi en müdhiş beliyyeleri celb etti. +Nihayet onu aldatanlar ve o paraları pek büyük bir mev’ıza-i tarihiyyedir ki bütün şark emirlerine pek müdhiş bir ders-i beliğ teşkil eder. +Çünkü bir memleketin kuvveti orada yaşayan milletin kuvvetine vabestedir. +Bir milletin saadet ve refahı ise zahiri parlaklıkta değil o milletin gösterdiği ciddiyet ve faaliyetindedir. +Bir millet ne kadar az borçlu olursa hayatı o nisbette mes’ud istiklali o nisbette rasin vaz’iyeti o derece metin olur. +Bilakis borçları çok olduğu takdirde felaketleri çoğalır; ecnebi müdahalesine ma’ruz kalır; istiklali mütezelzil hayatı muztarib olur. +Mısır’ın şuunu ve Mısır’a karşı Avrupa siyaseti senesinden sebebi İngiltere’nin Hidiv-i Mısır İsmail Paşa’dan Süveyş Kanalı’nda olan eshamını satın almasıdır. +Fransa’ya karşı Mısır’da bir rekabet göstermesi bu tarihten başlamıştır. +İngiltere nüfuzunun vadi-i Nil’de izdiyadına İsmail Paşa’nın idare-i Mısriyye ve Sudaniyyeye birçok İngilizlerin ta’yini delalet eyler. +Bu İngilizlerin yegane meşgalesi yegane vazifesi tefrika ve nifak tohumlarını ekmek idi. +Bundan maada’de İngiltere hükumet-i Mısriyye ile bir muahede akdetmeye muvaffak olmuştur ki bu muahedenin altıncı maddesi mucebince “İngiliz sefain-i harbiyyesi Bahr-i Ahmer’de cevelan etmekte serbest bulunmaya; fima-ba’d esir ticaretini nakleden sefain-i Mısriyyeyi teftiş ve derdest ederek hükumet-i Mısriyyeye teslime; keza esirlerin hürriyetlerini salahiyetdar oldu. +Bunun daha doğrusu Mısır’ın yapabileceği bir işe müdahale ve kendi tarafından hall ü fasl olunması demek daha evladır. +etmek için lazım gelen tedabirin en mühimmini ittihaz etmiş bulunuyordu. +Diğer cihetten Fransa ile ittifak ederek Mısır maliyesini senai bir murakabe altına almış ve Hidiv-i Mısır etmiş ve Tevfik Paşa’nın Hidiviyete ta’yin olunduğunda simsarını her yakaya yayarak Ahrar ile Hidiv ve diğer Mısırlıları birbirinden tefrik etmeye muvaffak olmuş ve daha sonra Mısır’ı işgal-i askerisine almak ile Mısır’ı Devlet-i Aliyye’yi alem-i İslamı aldatmaya muvaffak olmuştur. +Mısır’ın su’-i taliindendir ki İngiliz simsarları Mısırlıları tefrik etmeye muvaffak olmuşlardı. +Tefrika evvela orduda başlayarak Çerkesler ile Mısırlılar arasında muhasamat başlamış Mısırlıdır. +Çünkü onlar Mısır’da doğmuş büyümüş Mısır’ın nan u ni’metiyle perverde olmuşlar idi. +Eğer Çerkesler bunu takdir etmiş Mısırlılar ile aralarındaki su’-i tefehhümü izaleye muvaffak olmuş Mısır’ı istilaya müheyya bir düşmanın hazır olduğunu bilmiş olsalardı Mısır da İngilizlerden kurtulmuş ve hürriyetiyle mütemenni’ olarak kalmış olurdu. +Ne çare ki Çerkesler ile Mısırlılar arasındaki su’-i tefehhüm husumete ve daha sonra adavete münkalib oldu ve böylece Mısır sukut etti. +Bu da tefrika ve inşikakın bir netice-i tabiiyyesidir. +URABI PAŞA’NIN İLK KIYAMI Urabi’nin kıyamı birkaç Mısırlı zabitin ittifak ederek Hidiv-i sabık Tevfik Paşa’ya bir ariza takdim etmek ve bu zabitlerin o vakitki Harbiye Nazırı Osman Rıfkı Paşa’yı Mısırlıların aleyhdarı ve Çerkeslerin tarafdarı olduğundan dolayı azledilmek talebini dermiyan etmeleri ve mezkur arizayı Hidiv’e takdim etmek için Ahmed Urabi ve Ali Fehmi ve Abdülal Hilmi beyleri intihab etmeleriyle başlar. +Bu ariza Hidiv’e takdim edilir edilmez Mısır’ı bel’ etmek siyasetini ta’kıb eden ecnebiler bu fırsatı kaçırmayarak tefrika ve ihtilafı alevlendirmeye çalışırlar ve Urabi ile arkadaşlarının azillerini ve te’dib edilmelerini zimamdaran-ı umura telkın ederler. +Bunun üzerine Osman Rıfkı Paşa bu zabitleri çağırtarak bir meclisin muvacehesinde azledildiklerini ve yerlerine üç Çerkes’in ta’yin edildiğini tebliğ ve hapsedilmelerini emreder. +Bu kadarla da iktifa etmeyerek Urabi’ye meyleden zabitlerin cümlesini kal’a zindanında tevkıf eder. +Ordunun zabit ve askerleri reislerinin duçar oldukları bu hali görünce zindana ve kal’aya hücum ederler ve onları kurtarırlar. +Bunun üzerine ecnebi entrikacılarının istedikleri hasıl olur. +Yani dahili şuriş ve ıztırablar başlar. +Urabi kurtulur kurtulmaz hemen süfera-yı ecnebiyyeye hadisenin tafsilatını bildirir ve nazar-ı dikkatlerini celb ve Hidiv ile mülakat ederek kendisine ve arkadaşlarına berat-ı afv istihsal eder. +Aynı zamanda Osman Rıfkı Paşa azledilir ve yerine meşhur Mahmud Sami el-Barudi Paşa Harbiye Nezareti’ne ta’yin edilir. +Nisan Bu sırada İngiltere’nin Kahire sefiri olan Sir Male Urabi’ye kendisinin tavassutu üzerine afvedildiğini Harbiye Nazırı’nın nu anlatmaya muvaffak olur. +Bedihidir ki İngiltere Sefiri bu vesile ile Urabi’yi ve arkadaşlarını istimale etmek istiyordu. +Aynı senenin Nisan’ında Hidiv Tevfik Paşa Urabi ile Ali Fehmi’ye İngiltere ve Fransa sefirlerine gidip Mısır’da asayiş-i umumi ve istirahat-i umumiyyeyi Avrupalıların canlarını ve mallarını muhafaza edeceklerini beyan etmelerini teklif etti ve teklifi icra olundu. +Mes’ele bu derecede durmuş olaydı her şey bitmiş ve Mısır da kema-kan kalmış olurdu. +Fakat ecnebi entrikacıları muttasıl çalışıyorlardı ve bu sefer Hidiv’in maiyyet-i mahsusasını alet ittihaz ederek askerleri zabitleri aleyhinde ayaklandırmak ve zabitleri öldürmeleri için teşvik etmek gibi teşebbüslerde bulundular. +Maatteessüf bu sefelenin telkınat-ı mel’unaneleri bazı alçaklarca kabul olundu ve “Ferec ez-Zeyni” namında bir leim Mısır alaylarından birine giderek askerleri zabitleri aleyhinde kıyama da’vet ettiyse de askerler onun hıyanetini idrak ederek kendisini derdest ettiler. +İkinci gün tahkıkat icra edilerek neticede maiyyet-i Hidiviyyenin Berlin’den aldığı ta’limat üzerine bu işe başladığı anlaşıldı. +Fazla olarak Urabi bu hadise hakkında yazdığı raporda o maiyyete mensub adamın da mezkur ta’limatı efendisinden aldığını söylüyor. +Bu gibi hadiseleri icada çalışanların cümlesi Sudan’a nefy ve teb’id edildi. +Fakat mezkur menfiler saray mensubini ile alakadar olduklarından bunlar nüfuzlarını azletmesi için ıkna’ ettiler. +Sami Paşa’dan isti’fa etmesi taleb olundu ve vuku’-ı isti’fasına mebni yerine Damad-ı Hidiv Davud Paşa ta’yin edildi. +Davud Paşa ta’yin edilir edilmez zabitlerin ictima’ etmemelerini emretti. +Urabi’nin raporuna nazaran bir de birkaç Rumi kendisini ve Abdülal Hilmi Bey’i öldürmek için isticar etmiş. +Bütün bu ahval Mısır zabitanını şiddetle müteessir etmiş ve bir kıyam tertib edilmeye başlanılmış idi. +Bu kıyamın maksadı memleketin idare-i dahiliyyesini tağyir ve Riyaz Paşa kabinesini ıskat edildi. +Eylül’de ba’de’z-zuhr saat üçte Mısır askerleri Urabi’nin kumandası altında Abidin Saray-ı Hidivisi etrafında toplanarak ve Riyaz Paşa kabinesinin ıskatını Mısır’da bir meclis-i meb’usanın teşkilini ordunun askere iblağını taleb eylediler. +Bu sırada Fransa sefiri ile Fransız murakıb-ı malisi; İngiltere Sefiri Sir Male’nin Vekili Mister Kukson ile İngiltere murakıb-ı malisi Mister Kokfil Mısır’da bulunuyorlardı. +Bunlar ise Hidiv’e Urabi’nin taleblerini is’af etmesini söylediler. +Paşa ıskat ve Şerif Paşa yeni kabineyi teşkile me’mur edildi. +Muharririn-i Mısriyyeden HENDEK MUHA[RE]BESI Bu sırada Beni Kureyza Yahudilerinin müslümanlarla olan ahdi bozmuş oldukları işitildi ve soruşturulup işitilen sözün doğru bulunduğu anlaşıldı. +Çünkü: +Beni Nadir Yahudilerinden ve muharebenin müşevviklerinden olan Huyey bin Ahtab Beni Kureyza Reisi Ka’b bin Esed’le görüşmüş dil dökmek ve çene çalmak sayesinde ahdini bozmak için herifi kandırmıştı müslümanlar hendek muhafazasıyla meşgul karar verdirmiştir. +Şu halde ehl-i İslam iki düşman arasında kalıyordu. +Binaenaleyh Resulullah efendimiz bir kuvvetle de Zeyd bin Harise’yi Medine dahilinde devriye gezmeye ve karakol beklemeye me’mur etti. +Karakol beklemenin ne kadar mühim bir hizmet ve indallah ne büyük bir ibadet olduğunu söylemiştim. +Burada da sana bir hadis nakledeceğim: +Meali: +Peygamber’in amcası oğlu İbni Abbas hazretleri der ki: +Resulullah sallallahu aleyhi ve sellemden işittim. +“İki göze yani iki kimsenin gözlerine cehennem ateşi dokunmayacaktır ki biri Allah korkusundan ağlayan öbürü Allah yolunda gece vakti karakol bekleyendir.” buyurdu. +Peygamber efendimiz karakol beklemenin büyüklüğünü bu ve bunun gibi hadislerle bildirdiği gibi kendisi de karakol bekler ve devriye gezerdi. +Hatta hendeğin iyi kazılamayan noktasını bizzat kendisi muhafaza ederdi. +Müşrik ordusunun kalabalık olarak gelmesi Beni Kureyza Yahudilerinin birden bire ahdini bozması ve muhasara müddetinin uzaması üzerine müslümanların arasındaki münafıkların çenesi açıldı. +“Muhammed bize Şam’ı çıkamıyoruz daha doğrusu yerimizden kımıldanamıyoruz.” demeye başladılar. +Bazıları da “Evlerimiz muhafazalı değil. +Çoluğumuz çocuğumuz tehlikeye ma’ruz gidelim de onları korumaya bakalım.” diye sıvışmaya kalkıştılar. +Bunlar hakkında Allah tarafından gelen ayetlerle tercümelerini biraz sonra okuyacak ve nasıl bir itaba uğramış olduklarını anlayacağız. +Resulullah hazretleri bir taraftan müslümanlara teselli veriyor bir taraftan da müşriklerin arasındaki ittifakı bozmak teşebbüsünde bulunuyordu. +Necid müşriklerinin kumandanları olan Uyeyne bin el-Hısn ile Haris bin Avf’ı gizlice da’vet etti. +Size “Medine hurmalarının üçte birini verelim de çekilin gidin bizi Kureyş ve Beni Nadir ile yalnız bırakın.” dedi. +Kumandanlar hurma mahsulatının yarısını istediler. +Bunun üzerine efendimiz öyle ise eşraf-ı Medine ile görüşeyim buyurdu. +Sa’d bin Muaz ile Sa’d bin Ubade’yi çağırtıp Sa’dler: +– Ya Resulallah! +Böyle yapılmasını Allah mı emretti yoksa re’yen mi yapıyorsun? +dediler. +Efendimiz: +– Vahyen değil sizi her tarafınızdan saran müşriklerin arasını açmak için yapmak istedim. +cevabını verdi. +Onlar da: +– Ya Resulallah! +Müşrik bulunduğumuz sıralarda bu bedeviler gelirler bize ya misafir olmak yahud satın almak suretiyle hurmamızdan yiyebilirlerdi. +Şimdi müslüman olduk saye-i şeriatında hidayeti bulduk. +Müşrikliğimizde vermediğimiz bir şeyi müslümanlığımızda mı verelim? +Bırak şunları. +Aramızda ancak kılınç hakim olsun. +mütalaasında bulundular ve yazılmış olan muahedenameyi – Resulullah’tan izin aldıktan sonra– kalkıp parça parça ettiler. +Bedevi kumandanları ordugahlarına döndüler. +Müşriklerden birkaç kişi de hendek kenarına geldiler ve atlarını zorlatıp beri tarafa sıçrattılar. +Bunlar Kureyş’in en zorlu pehlivanlarından Amr bin Abdud bin Abdillah Dırar bin el-Hattab Mirdas bin Muharib denilen kimselerdi. +Hele Amr bin Abdud; gün görmüş feleğin çenberinden geçmiş binlerce belalardan arta kalmış korkunç yüzlü ve kanlı gözlü bir herif idi. +Bu eski kurd ilerleyip müslümanlara karşı durdu ve döğüşmek üzere ehl-i İslamdan mübariz istedi. +Hazret-i Ali Peygamber efendimizden müsaade alıp piyade olarak Amr’ın karşısına çıktı. +Elinde Resulullah’ın kılıcı arkasında da yine Resulullah’ın zırhı vardı. +Yüzü örtülü bulunduğu cihetle kim olduğu tanınmıyordu. +Sırası gelmişken şunu da söyleyim ki: +Zırh parçalarından olup başa giyilen ve Arabca miğfer Türkçe tolga denilen baş mahfazaları iki türlü yapılırdı. +Bir nev’inin yüze tesadüf eden kısmı ufak zencir halkalarla kafes şeklinde örülürdü bir nev’i de kafessiz olup alnının üstüne iki üç parmak eninde ufkı olarak bir siper konurdu. +Gerek kafes gerek siper kılıç darbesinden yüzü muhafaza etmek içindi. +Bir de bu tolgalar muharebeye mahsus olup vakt-i hazarda giyilmezdi. +Resulullah efendimizle ashab-ı kiramının giydiği miğferler; siperli değil kafesli ve halkalı nev’inden idi ki Uhud muharebesinde bunlardan ikisi hazret-i Peygamber’in mübarek yüzüne batmıştı. +Ebu Ubeyde bin el-Cerrah hazretlerinin de bu halkaları çıkarırken ön dişleri düşmüştü. +Hazret-i Ali Amr bin Abdud’un karşısına geldi ve: +Ya Amr! +Sen istenilen üç şeyden mutlaka birini reddetmezmişsin. +O halde evvela: +İslam’a gelmeni saniyen: +Buradan çekilip gitmeni taleb ederim. +Kabul eylemediğin halde de benimle çarpışmanı isterim dedi. +Amr: +–Birinciden vazgeç. +İkincisi de olmayacak bir şey. +Çünkü: +Ben Bedir muharebesinde yaralanmış iyi olduğum gibi Muhammed’i öldürmeye yemin etmiştim. +Şimdi buraya kadar gelmişken döner gidersem hem yeminimi yerine getirmemiş olurum. +Hem de Kureyş kadınlarının ağzına düşüp eğlenmelerinden kurtulamam. +Üçüncü talebine gelince: +Olabilir. +Fakat ibtida söyle bakayım ki sen kimsin? +sualinde bulundu. +Hazret-i Ali: +– Ebu Talib’in oğlu Ali’yim deyince Amr: +– Hadi yavrum! +Sen git de başka birisi gelsin. +Ben Ebu Talib’le kardeş gibi görüşürüm. +Onun oğlunu öldürmek istemem. +diye attı tuttu. +Hazret-i Ali ise: +– Ben de seni pek öldürmeyi istiyorum. +Lakin atından aşağı in de yaya olarak çarpışalım. +dedi. +Bunun üzerine Amr atından indi ve kılıcını çekip hazret-i Ali’nin üstüne atıldı. +Dehşetli bir mübareze başladı. +Amr şimdiye kadar karşısına çıkanı sağ göndermemiş azılı bir herifti. +Hazret-i Ali ise daha genç olmakla beraber vurduğunu de mübareze san’atında üstad olan bu iki cengaverin çarpışması pek müdhiş oluyordu. +Ayaklarının altından kalkan kumlar fırtına bulutları gibi etrafı kaplıyor kılıçlarının kalkanlarına çarpmasından hasıl olan kıvılcımlar o bulutlar arasından şimşek ziyası gibi çakıyordu. +Nihayet Amr’ın şiddetle indirdiği kılıç hazret-i Ali’nin kalkanını iki[ye] biçti tolgasını parçalayıp başını bir mikdar yaraladı. +Ali hazretleri ise zülfikarı Amr’ın omuz başına yapıştırıp herifi yıldırımla vurulmuş gibi yere yuvarladı. +Zorlu düşmanının helaki üzerine: +şeklinde yazılmıştır. +Allahu ekber Allahu ekber diye tekbir getirdi. +Ali’nin sesini işiten ve mübarezenin neticesini merakla bekleyen müslümanlar sevinçlerinden sada-yı tekbire iştirak ettiler. +Etraftaki dağlar çın çın öttü müşriklerin de kuvve-i ma’neviyyeleri hemen hemen bitti. +Müşrikler sonra haber gönderdiler size on bin dirhem verelim de Amr’ın cenazesini yollayın dediler. +Resulullah efendimiz ise o laşe sizin olsun. +Biz ölü parası yemeyiz cevabını verdi. +Es-selamü aleyküm; Mübrem bir maslahat beni Trablusgarb’a sürükledi götürdü. +Bir zaman ecza-yı memalik-i şahaneden iken otuz seneden mütecaviz askerlik etmiş olduğum bu zavallı memlekete yanaştıkça kalbimdeki sızı ziyadeleşiyor ve bütün vücudumu ulvi bir ateş kaplıyordu. +Ben öyle zannediyordum ki Trablus’ta senelerce birlikte yiyip içtiğimiz ve gezip tozduğumuz candan ahibbalar beni tanımayacaklar ve yüzüme bakmayacaklar. +Nihayetü’l-emr Trablusgarb sahili göründü. +Biraz daha… Artık bütün bütün yanaştık. +Trablus’un üzerinde o bir vakitler dalgalanan al bayrağımız yerine salibli bir den kaynar katranlar döküldü. +Bütün vücudum zelzeleye tutulmuş bir kal’a burcu gibi zangır zangır titremeye başladı. +Gözlerime hücum eden kaynar yaşları mümkün değil zabtedemiyordum. +İri nohut taneleri gibi yanaklarımın üzerinde yuvarlanıyordu. +Trablus Salib’in altında başı sinesi üzerine düşmüş ve beli bükülmüş olduğu görülüyordu. +Vapurdan nasıl çıktığımı İtalya süngüsü altında inlemekte olan o İslam toprağına nasıl bastığımı bilemiyordum. +Hiddet ve hicabımdan başımı kaldırıp da etrafıma bakamıyordum. +karanlık bir zindana girdim. +Tanımayacak ve yüzüme bakmayacaklarını zannettiğim o kadim ahibbalarımdan biri koşarak boynuma sarılmaz mı? +Derken bir daha bir daha .. +Hıçkırıklı buseler. +Başlarını omuzlarıma dayatıp yağmur gibi gözyaşları dökmekler.. +Öyle matem-engiz bir hal ki taşları bile ağlatır. +İki ay kadar devam eden müsaferetim esnasında hallerini mümkün olsa da anlatabilsem.. +Yüz dirhem üzüm almak istiyorum bir kıyye.. +mendil doluyor. +Esmanını kabul ettirmek muhal..! +Zavallı dindaşlarının ayasıyla göz yaşlarını silmeye çalışarak mümkün değil alamayacağını söylüyor. +Bir kasaba gidiyorum. +Yarım okka et istiyorum yerine bir buçuk … Parasını vermek memnu’ Kabulü cinayet. +Sübhanallah! +Muvasalatımdan biraz sonra Ramazan-ı şerif geldi. +İtalya hükumeti müslümanlara hitaben bir beyanname neşretti. +Bunda nakz-ı sıyam edenlerin üç sene hapse konulacağını kat’i bir lisan ile anlattı. +Kendi tebaasına da: +Her kim müslümanlara cüz’i bir tecavüzde bulunacak olursa şiddetle cezalandırılacağını bildirdi. +Müslümanlar kemal-i hürriyyet ve serbesti ile feraiz-i diniyyelerini sonra id-i fıtrda üç gün evkat-ı hamsede muntazaman toplar atıldı. +Şimdilik yerleşinceye kadar kulub-ı İslam’ı celb ve imale etmek için öyle bir idare ki hiçbir mümkün diriğ olunmuyor. +altına gark ediyor. +Dinini imanını namusunu birkaç ma’den paraya satacak kadar deni-fıtrat olan bazılarını kendine celbe ve bu sayede Fizan’a kadar sokulmaya muvaffak olmuş Bingazi cihetinde ise öyle münafıkları bulamadığı için sahile yapışıp kalmış. +Yüzlerce milyon müslümanları Salib boyunduruğuna sokan yine içlerindeki böyle satılık iman taşıyan hainler değil mi? +Sonra ne garib iştir ki yine bunlar kendilerini müslüman ve ashab-ı iman addedip dururlar! +münafıkın-ı A’rabı Bingazi’ye gönderirken gördüm. +Trablus’un ekseriyet-i azimesini teşkil eden ve hususiyle harb-i umuminin i’lanından sonra asilerine karşı besledikleri şiddet-i husumetlerini endişesiz göstermeye başlayan müslümanlardan korkusundan kendi din kardeşlerine kurşun atacak bu alçakların yirmi kuruş yevmiye ile amele tuttuklarını Şeyh Senusi hazretleri pek vasi’ bir mikyasda tedarikat-ı cihadiyye ile meşgul. +Her gün yeni yeni mücahidler fevc fevc İslam ordusuna akıp geliyor. +İtalya’nın kahr u mahvı pek uzak değildir. +Vakt-i merhunu bekleniyor. +ali binalar geniş caddeler. +Trablusgarb’ı iki senede o kadar değişmiş buldum ki hayretten kendimi alamadım. +Şimendüfer Garyan’a kadar gitmiş. +Kollar salmış. +Mütemadiyen ilerliyor ve çoğalıyor. +Bizim zamanımızda pek uzakta demir atmaya mecbur olan vapurlar şimdi karnı karnına rıhtıma yanaşıyor. +Yolcular uzatılan uzunca bir tahta üzerinde vapurdan çıkıyor. +Çalışan düşman ten-perver dosttan daha mes’ud. +Biz niçin çalışmıyoruz? +Çalışmamanın bakınız cezasını ne kadar ağır çekiyoruz. +Memleketlerimiz badıhava gasbolunuyor. +Parça parça salibin esaretine düşüyoruz a yine uyanıp da aklımızı başımıza toplamıyoruz. +Vapurumuz Sirakuza’ya uğradı. +Keşke taşraya çıkmaz olaydım. +Fakat ne çare. +Çıkmak zaruri. +İtalya esna-yı harbde babaları anaları şehid düşmüş sekiz on on iki yaşlarında bir hayli müslüman kızlarını kuzu sürüsü gibi vapura doldurup Sirakuza’ya getirmiş. +Kendi mekteplerine sokmuş. +Bir mektep muallimi vefat etmiş. +Vapurdan çıkar çıkmaz bunun cenaze alayı önüme çıktı. +O bedbaht kızlar baş örtüsüyle ellerinde uzun birer salib cenaze alayının ilk saflarını teşkil ediyorlar. +Beni görünce mahzun mahzun baktılar. +Birbirlerine başımı çevirdim. +Felaket! +Felaket diye. +Hüngür hüngür ağladım. +Hemen bu mektubu yazarak alem-i İslamdaki mü’min kardeşlerimin enzar-ı ibretine vaz’ etmek üzere muhterem Sebilürre ş ad’a gönderdim. +Allah ümmet-i Muhammed’e intibah versin. +KAPITÜLASYONLARIN İLGASI Kapitülasyonların ref’ ve ilgası hakkında hükumat-ı ecnebiyyeye tebliğ edilen notanın suretidir: +“Hükumet-i Osmaniyye Avrupalılara karşı beslediği mihman-nüvazlık ve dostluk hislerinin sevkiyle ticaret için Şark’a gelecek ecnebilerin tabi’ olacağı ahkamı vaktiyle suret-i mahsusada ta’yin ve devletlere tebliğ eylemişti. +Babıali’nin sırf kendi ihtiyarıyla kabul ettiği bu ahkam bilahare bir imtiyaz şeklinde tefsir ve bir takım teamülat ile de te’yid ve tevsi’ olunarak uhud-i atika namıyla zamanımıza kadar devam edegeldi. +Halbuki asr-ı ahirin desatir-i hukukıyyesine ve hakimiyet-i milliyye esasına tamamen mugayir bulunan bu imtiyazat bir taraftan hükumet-i seniyyenin terakkı ve inkişafına mani’ olduğu gibi diğer taraftan da düvel-i ecnebiyye etmek i’tibarıyla münasebat-ı mezkurenin matlub derecede kesb-i salah ve samimiyyet etmesine bir hail teşkil etmekte hil olduğu tarik-ı teceddüd ve ıslahatta her maniayı iktiham ederek yürümekte devam etmiş ve Avrupa aile-i medeniyyesinde hakkı olan mevkii ihraz için esasat-ı ahire-i hukukıyyeyi kabul ile bina-yı devleti bunlara istinad ettirmek programından ayrılmamıştır. +Meşrutiyet-i idarenin te’sisi hükumet-i Osmaniyyenin tarik-ı teceddüde sarf ettiği mesainin bir muvaffakıyet-i mes’ude ile tetevvüc ettiğini gösterir. +Maamafih hakimiyet-i devletin en mühim bir rüknü olan hakk-ı kazaya uhud-i atika icabatından olarak ecanibin iştiraki ve bir çok kanunların ecnebilere tatbik olunamayacağı yişini ihlal eden bir cürm faili hakkında mücerred ecnebi olmasından ta’kıbat icra edilememesi veya bir takım kuyud ve şuruta riayet mecburiyetiyle hukuk-ı umumiyyenin zıyaa uğraması ve aynı akitten mütevellid bir nizaın suret ve merci’-i hallinin tabiiyet-i akıdeyne göre teaddüd ve tenevvu’ etmesi gibi kuyud-ı istisnaiyye memlekette terakkı-i adli namına vuku’ bulan teşebbüslerin kaffesine karşı kırılmaz bir sed teşkil ediyor. +Yine uhud-i atika icabatından olarak ecanibin memalik-i Osmaniyye dahilinde tekalif-i maliyyeden azade bulunmaları Babıali’yi değil yalnız ıslahat için lazım gelen menabii tedarikten hatta ihtiyacat-ı adiyyesini bile istikraza müracaat etmeksizin tesviyeden aciz bırakıyor. +Bil-vasıta tekalifin tezyidindeki adem-i imkan bila-vasıta vergilerin artırılmasını ve mükellefin-i Osmaniyyenin ezilmesini intac ediyor. +Memalik-i Osmaniyye dahilinde her türlü masuniyet ve imtiyazattan müstefid olarak serbestçe ticaret eden ecnebilerin Osmanlılardan daha az mükellef olmaları ise gayr-i kabil-i tecviz bir haksızlık teşkil ettiği kadar istiklal ve haysiyet-i hükumeti de muhıl bir haldir. +Hükumet-i seniyye bütün bu mevani’ ile mesai-i ıslahat-perveranesine devam etmek azminde iken zuhur eden harb-i umumi memlekette mevcud olan müşkilat-ı maliyyeyi bütün bütün teşdid ederek şimdiye kadar başlanmış ve başlanması kararlaştırılmış olan kaffe-i teceddüdatı akım bırakmak tehlikesini husule getirdi. +Babıali emindir ki hükumet-i Osmaniyye için yegane çare-i necat ıslahat ve teceddüdatını bir an evvel saha-i fi’le isal etmektedir. +Kezalik Babıali emindir ki bu yolda atacağı azim-perverane adımlar da devletler tarafından teşvik ve teşci’ edilecektir. +rakkıden men’ için bir ayak bağı olmuş olan uhud-i atikayı ve onlara mütekaddim veya onlardan mütevellid bil-cümle müsaadat ve hukuk Teşrinievvel tarihinden i’tibaren ye-i düvel esasatını kabul etmeye karar vermiştir. +Hükumet-i Osmaniyye için yeni bir devre-i mes’ude küşad edecek ve binaenaleyh zat-ı asilanelerince de bila-şübhe badi-i mahzuzıyyet olacak olan karar-ı vakıı tebliğ ile kesb-i fahr ettiğim sırada şurasını ilaveyi vecibeden addederim ki Babıali uhud-i atikayı hükümden ıskat etmekle düvel-i ecnebiyyeden hiçbirine karşı gayr-i dostane bir fikir perverde etmekte olmayıp vatan-ı Osmaninin menafi’-i aliyyesi namına hareket etmektedir ve hukuk-ı düvel esasatına tevfikan ticaret muahedenameleri akdine amadedir.” SERVET-I FÜNUN’UN Haftalık Servet-i Fünun refikımızın numaralı nüshasından aynen: +“Mısır’ın Hindistan’ın Fas Cezair Tunus’un kanından gıdasını alan İngilizler ve Fransızlar İslamiyet’i ta kalbgahından vurmak için şimdiye kadar hiçbir fırsatı kaçırmamışlardır ve bu katil kuvvete karşı İslamların yegane çaresi biribirine teavün ve muzaheret meşhur ta’biriyle “ittihad-ı İslam” olabilir.” Servet-i Fünun refikımızı da ittihad-ı İslam’a tarafdar görmekle memnunuz. +Tasfir-i Efkar refikımızdan: +“Milletleri yaşatan yükselten muzaffer ve bahtiyar eyleyen kuvvetli bir akıde ve imandır. +Esasen İlahi bir keyfiyet olan bu akıde ve iman bugün aynı zamanda ictimai bir zaruret de olmuştur. +İnsan nasıl mevcudiyetinin sırrını anlamak ihtiyacıyla mecbul ise millet de öylece varlığının ma’na ve mesnedini bilmek ıztırarında bulunuyor. +Başka türlü yaşamak ihtimali yoktur. +Teşekkür olunur ki hayatımız feyz ile tecelli etmekte bulunduğuna şahidiz: +İslam ümmeti asrın ma’rifetleri ile silahlanarak yine kalkınacak ve kainatın gözüne yeni harikalar gösterecektir.!” BIR MILLETI YALNIZ MADDI KUVVETLER TUTAMAZ Tasfir-i Efkar refikımızın numaralı nüshasının başmakalesinden: +“Bir milleti yalnız maddi kuvvetler tutamaz. +Çünkü maddiyet pek mütehavvildir. +Seriu’t-teessürdür. +Yalnız maddi kuvvete istinad eden kuvvetli bir ma’neviyetten imandan mahrum olan mevcudiyet-i ictimaiyyeler bu evan-ı tahavvülde acz içinde kalır –bizim için Balkan muharebesinde olduğu gibi– mağlubiyetten mağlubiyete inhizamdan inhizama sürüklenerek gider durur. +Halbuki ancak mefkurenin bahşayişi olan la-yetezelzel bir iman kuva-yı maddiyyenin zayiatını telafi eder. +Sarsıntıların zararsızca atlatılabilmesini te’min eder.” Asırlardan beri istiklal-i İslam ve Osmaniyi taht-ı tahakkümünde ezen; hayat-ı İslam’ın teceddüd ve tealisine dehşetli manialar teşkil eden; medeniyet ve insaniyyetle asla kabil-i tevfik olmayan kapitülasyon belası Cenab-ı Hakk’ın inayeti erkan-ı hükumetimizin himmet-i mücahidanesi ümmetin azm-i celadeti sayesinde ref’ ve ilga olundu. +Bu müslümanlar bir muharebeyi kazanmak kadar muzafferiyettir. +Kıt’alar fethetmek kadar muvaffakıyettir. +Bu saadete mazhariyetinden dolayı bütün millet üç gün üç gece bayram yaptı şenlikler icra etti. +Elhamdülillah. +emr-i Sübhanisine yekpare bir kitle-i ahenin halinde seve seve hududlara koşan ümmet-i İslamiyye inşaallah ma-fatı telafi ederek bunun gibi daha pek çok mes’ud günler idrak eder pek çok şerefli ve sevinçli bayramlar icra eder. +Jöntürk’den: +Bingazi’den alınan ma’lumata nazaran İtalyan işgali aleyhinde bulunan kabail Bingazi civarında müsellahan tahaşşüd eylemişlerdir. +Yakında büyük muharebeler vukuuna intizar olunuyor. +Mısır’da Açlık ve Sefalet – Mısır’dan gelen şayan-ı Kahire’de hüküm-ferma olan açlıktan dolayı ahali tecemmu’ etmiş ve bu suretle hasıl olan on bin kişiden fazla bir kitlenin İngiltere aleyhinde nümayişlerde bulunması üzerine hükumet-i Mısriyye var kuvvetiyle ahalinin üzerine yüklenerek kuvvet-i müsellaha ile onları dağıtmaya muvaffak olmuştur. +Aç kalan bu binlerce ahali[ye] para ve ekmek tevzi’ etmek için ahali tarafından bir komisyon-ı mahsus teşkil olunmuştur. +Mısır gazetelerinde okunduğuna göre İskenderiye’de işsiz kalan amele ve sairenin iştiraki ile büyük nümayişler yapılmış ve zabıta bu nümayişlere müdahale etmek mecburiyetini hisseylemiştir. +Mısır’daki Avrupalılar arasında bu münasebetle endişe hüküm sürmektedir. +Bors Ejipsiyen gazetesi endişeye mahal olmadığından bahisle Avrupalıları tatmin etmeye çalışmaktadır. +Berlin Eylül: +Kahire’de beyne’l-ahali büyük bir heyecan hüküm-ferma olduğu Roma’dan bildiriliyor. +Ahali bahalıya erzak satan dükkancıların mağazalarını yağma etmişlerdir. +Pamuk mahsulü tehlikede görünüyor. +mış olan bir Alman kaptanı ber-vech-i ati beyan-ı mütalaa ediyor: +“Memlekette büyük bir heyecan hüküm-fermadır. +Bugün İngilizlere karşı bir ihtilalin zuhuruna intizar olunuyor. +Harb hakkında pek az ma’lumat neşrolunuyor. +İngiltere me’murları telgrafları tevkıf ettiklerinden Arablar Almanya’ya karşı büyük bir teveccüh besliyorlar. +Zengin Arablar kendi hesablarına Almanya’ya sevk edilmek üzere Alman konsolosuna müracaat etmişlerdir. +Onların yegane arzusu Almanlarla aynı safta harb etmektir.” Berlin’den Novye Fraye Prese gazetesine iş’ar ediliyor: +Mısır’dan varid olan haberler kıt’a-i mezkurede vekayi’-i mühimme hazırlanmakta olduğunu göstermektedir. +Ahali-i İslamiyye Almanların her halde galib geleceklerinden mutmain bulunuyorlar. +İngiliz me’murları Arabların heyecanı mucib olacak neşriyatta bulunmalarına suret-i kat’iyyede mümanaat ettikleri gibi kendilerinden şübhe ettikleri büyük rütbede Arab me’murlarını dahi hapsetmişlerdir. +Mısır’dan gelen mevsuku’l-kelim bir zatın ifadesine nazaran İngilizler Mısır ahalisine karşı son günlerde büyük bir emniyetsizlik ve rak Mısır askeri de silahlarından tecrid edilmiştir. +Bu esliha kısmen depolara vaz’ olunmakta kısmen de vapurlarla Mısır’dan çıkarılmaktadır. +Esliha ve muhimmat depoları da fevkalade bir ihtimam ve takayyüdle muhafaza edilmektedir. +– Fremedenblat gazetesi yazıyor: +“Mısır’daki İngiliz me’murin-i askeriyyesinin Avusturya-Macaristan ve Almanya konsoloslarını kariben Mısır’dan mufarakate da’vet eyledikleri teeyyüd ediyor. +Her iki diplomat da hukuk-ı beynelmilele muhalif olan bu kararı protesto etmişlerdir. +Zira evvela Mısır suret-i sarihada i’lan-ı bitarafi etmiştir. +Saniyen bu gibi tedabir ancak hükumet-i Osmaniyyeye vergi veren Hidiv-i Mısır tarafından ittihaz olunabilir. +Diğer cihetten şayan-ı dikkattir ki İngiltere’nin tazyikıyla riyyesi tarafından hukuk-ı beynelmilele muhalif olarak ihlal edilmektedir. +Kendisine muahedat-ı beynelmileliyyenin muhafızı süsünü veren ve guya Almanya’nın uhud-i beynelmileli eden İngiltere muharebenin bidayetinden beri hukuk-ı beynelmilele vaki’ olan her türlü tecavüze iştirak etmektedir.” Hindistan’dan asker nakli için Hindistan’a hareket emri almış olan Hidiviye vapurlarında bulunan yüz elli kadar Osmanlı İslam mürettebatı kumpanya hizmetinden isti’fa ederek Sa’diye vapuruyla Dersaadet’e vasıl olmuşlardır. +Hindistan’dan Mısır’a celb edilen kuvve-i askeriyye Mısır’a çıkarılacağı yerde İngiltere’ye sevkolunmuştur. +Viyana Eylül: +Suda Slavche Correspondance gazetesine Bosna Saray’dan iş’ar olunuyor: +Müctemian Bosna’ya iltica eden Yenipazar İslam ailelerini Bosna-Hersek me’murini iskan ve iaşe etmiştir. +Muhacirin-i tikab ettikleri mezalim-i vahşiyaneyi izah etmektedirler. +İslamlar Avusturya-Macaristan’a karşı harb etmekten umumiyetle ve cefaya duçar etmişlerdir. +Sırplar İslam hanelerini yağma ve ihrak ve İslam kadınlarıyla çocuklarını katl ü itlaf eylemişlerdir. +Muhacirin-i İslamiyyeye tevzi’ olunmak üzere Bosna-Hersek’te derc-i ianeye başlanmıştır. +En evvel ianeye yö Eyzvald olmuştur. +Mumaileyh mühim bir meblağ i’ta ettikten maada Bosna valisine atideki tezkireyi göndermiştir: +“Duçar-ı zulüm ve tazyik olan bedbaht İslam dostlarımız Bosna arazisinde emin bir melce’ bulabilmişlerdir.” Mister Asquith parlementoda irad ettiği bir nutukta muharebe-i hazıraya iştirakinin sebebini izah ederek mes’uliyeti Almanya’ya atf ettikten sonra: +“Madem ki böylece musaraaya girişildi. +Yalnız İngiltere değil bütün Britanya İmparatorluğu harbi netice-i haseneye isal edinceye kadar bütün menabi’-i kuvvetini isti’mal eyleyecektir.” demiş ve sözünü göndermekte bulunduğunu ve mavera-yı ebharda bulunan maksadla para ve asker gibi menabi’-i kuvayı bila-tahdid vereceklerini derhal bildirdiklerini zikretmiştir. +Başvekilin bu beyanatı üzerine Alman hey’et-i mahsusa-i tebliğ etmiştir: +“Berlin – İngiltere Başvekili Asquith Avam kamarasında Hindistan prenslerinin Hindistan vali-i umumisine İngiltere’ye yardım için hizmet-i askeriyyelerini ve nakden dahi her türlü fedakalıklarını arz etmiş olduklarını söylemiştir. +Bir prenslerinin İngiltere’ye dridnot ile kruvazör hediye edecekleri ve bu hususta lazım gelen mebaliği verecekleri gemi bile inşa edilmemiştir. +Şimdi de hal böyledir. +Hindliler Hindistan efkar-ı umumiyyesinin İngilizlere müsaid olmadığı ma’lumdur. +Delhi’de Hindistan vali-i umumisinin su’-i kasda hedef olup ağırca mecruh olmuş olduğu hatırlardadır.” him bir me’muriyeti haiz olan Hind ricalinden Ali Asgar Han i’lan-ı harbden mukaddem Hindistan’a giderek halkın müşarun-ileyhin İngiltere’de bulunan arazisini taht-ı hacze almıştır. +Bal’dan çekilen bir telgrafta Jurnal dö Jenev’in istihbaratına atfen İngiliz zabitanının taht-ı kumandasında bulunan Hind askerinin Marsilya-Lyon hattından geçtiği; Londra’dan çekilen diğer bir telgrafta da altmış bin Hind askerinin Avrupa’ya müteveccihen hareket eylediği bildirilmektedir. +Noye Fraye Presse gazetesi Kafkasya ahvali hakkında şu ma’lumatı veriyor: +“Kafkasya’da Rusya’ya karşı kin ve iğbirar gittikçe artmaktadır. +Hükumet bu cereyanı tevkıften aciz kalıyor. +Kafkasya’daki kuva-yı askeriyye muharebe dolayısıyla hududlara sevkedildiği cihetle hükumet iğtişaş ve kıyamı tevkıf için kuva-yı lazımeden mahrumdur. +Çar tarafından salahiyet-i vasia ile gönderilen bir me’mur Tiflis’te Kafkasya Vali-i Umumisi Kont Vaşnikof valin tahmin olunduğundan daha ziyade vahim olduğu bu müzakerat neticesinde tebeyyün eylemesiyle vali yeniden ta’limat-ı lazıme almak üzere muavinini Petersburg’a göndermiştir. +Kafkasya’da senelerden beri mevcud olan çeteler bu kere tevsi’-i fa’aliyyet eylemiştir. +İran Şahsevenleri de mezkur çetelere iltihak etmek üzere hududu geçerek Kafkasya’ya girmişlerdir. +Hududdaki Rus müfrezeleri bunların men’-i duhulüne çalışmış ise de kafi kuvvette olmadığı için muvaffak olamamıştır. +“ Berlin’den varid olan bir telgrafa göre Namur muharebesinde yaralanan Cezair ve Tunus müslüman efradı Fransızların müslümanları en mühlik ateş mıntıkasına yerleştirdiklerini ve orada kendilerini mahvettirdiklerini nakletmişlerdir. +Almanlar son muharebat esnasında esir ettikleri Fransız askerleri arasında birçok Tunus ve Cezair müslümanları bulunduğunu görmüşler ve cebren harbe sevk edilmiş olan bu müslümanları Almanya’nın kendilerine hiçbir fenalık perverde etmediğini te’min eyledikten sonra serbest bırakmaya karar vermişlerdir. +Bu suretle serbest bırakılacak üsera-yı müslimenin memleketten çıkarak Darü’l-Hilafe’ye kadar gidebilmeleri esbabını da te’min eylemişlerdir. +Almanya hükumeti ahiren Alman ordularının aldıkları Fransız esirleri miyanında bulunan Tunus ve Cezayirli “İslamlar Almanya hükumeti sizi hasım olarak tanımıyor. +Bilakis siz sahne-i harbe cebren sevk ve isal olundunuz. +Almanya bu zaruret-i halinizi tamamıyla takdir eylediği içindir ki size bu dakıkadan i’tibaren hürriyet-i kamile bahşeyledikten maada sizi muhit-ı İslam’a Darü’l-Hilafeti’l-ulya’ya sevk ve iadeye karar vermiştir. +Padişah-ı a’zamınız ve Halife-i mübecceliniz İmparator hazretlerinin samimi muhibbidir. +Binaenaleyh sizi o Padişah-ı ali-tebarın emri tahtına vaz’ makarr-ı Hilafet-i uzmaya sevk ve bu suretle de merbut olduğunuz makam-ı aliye iadeye karar vermiştir.” Alman ordularının Rus ordularını mağlub ettikleri son muharebatta Rusya’dan alınan binlerce üsera arasında Kafkasyalı Türkmenlere Tatar ve Çerkeslere mensub bir hayli esnasında yine Ruslardan aldığı üsera miyanında bir hayli efrad-ı İslamiyye mevcuddur. +Avusturya hükumeti tarafından bu dindaşlarımız da aynı suretle makam-ı Hilafet’e sevk ve isal olunacaklardır. +Almanya ve Avusturya ordularının eline düşen müslüman esirlerinin serbest bırakılarak merkez-i Hilafet-i İslamiyye’ye ettikleri karar buradaki müslümanları büyük meserretlere gark etmiştir. +Almanya bu kararı ittihaz etmekle pek büyük bir siyaset göstermiş bütün alem-i İslam’ın muhabbetini kazanmıştır. +Almanların müslümanlara bu gibi cemilelerine karşı İ’tilaf-ı Müselles devletleri müslümanları müteessir ve münfail edecek hiçbir hareketten geri kalmıyorlar. +Bu halde alem-i İslam’dan nasıl muhabbet bekliyor sadakat umuyorlar? +Bugün ta mağrib-i aksadan maşrık-ı aksaya kadar bütün İslam alemine bir hareket gelmiş her taraf için Hilafet’in küçük bir işareti bu büyük alemi velvelelerle yerinden oynatacağına şübhe edilmemelidir. +Zira müslümanları habl-i İlahiye i’tisama İslam’ın düşmanları ile bütün mallarıyla canlarıyla cihada da’vet eden Kur’an- ı Celil her mü’minin kalbine hükümrandır. +Bütün Avrupa devletlerinin bu hakıkati kemal-i ehemmiyyetle nazar-ı dikkate almaları bu hayat memat günlerinde makam-ı mualla-yı Hilafet’e karşı ona göre hayırhahane davranmakta rekabet etmeleri Menabi’-i aidesine varid olan ma’lumat-ı mevsukadan müsteban olduğuna göre İngilizler son günlerde Hindistan’daki ahali-i İslamiyyeye karşı zulüm ve i’tisaflarını teşdid eyledikleri gibi hükumet-i Osmaniyyenin muhafaza-i bi-tarafi eylemesi zımnında Dersaadet’e telgraflar keşide eylemeleri için de ahali-i İslamiyyeyi tazyik eylemektedir. +Bundan maada İngilizler darü’l-fünunu küşad ettirmedikleri gibi son zamanlarda yirmi beş İslam matbaasını musadere ve birçok müslüman gazetelerini ta’til eylemişlerdir. +Hindistan eşraf-ı İslamiyyesinden olup da ahiren şehrimize gelen bazı zevat İngiltere’nin Hind ahali-i İslamiyyesi üzerinde haiz-i nüfuz olan müteaddid ulema ve hutabayı tevkıf ve habs ve kısmen de nefy eylediğini beyan eylemektedirler. +rinde derin te’sirat tevlid etmekte ve müslümanların İngiltere aleyhdarlığını pek ziyade had bir dereceye isal eylemektedir. +Sebilürre ş ad’ın inşaallah şimdilik on beş günde bir neşrine devam olunacaktır. +Abone bedelatından dolayı olan ehemmiyetsiz borçlarını mümkün olduğu surette bugünlerde tesviyeye himmet etmek lazım geleceğini takdir buyurmalarını kariin-i kiramdan rica ederiz. +Meal-i Celili Onlara karşı gücünüz yettiği kadar kuvvet hazırlayınız. +Bir memleketin bir milletin umuruna mütevelli olan adam nazar-ı im’anını açacak olursa görür ki müdafaasını üzerine aldığı bilad suret-i daimede bir takım erbab-ı tamaın hedef-i hücumudur; tabayi’-i beşerdeki hırs da komşusu bulunan akvamı her zaman memleketine yürüyerek elinden almaya milletini esarete sokmaya arazisinin mahsulünü kendi efradının aguş-ı istifadesine atmaya tahrik ediyor. +O halde gerek o veliyyü’l-emr için gerek idare-i memlekette kendisine müşarik olanlarla eyalattaki hükkam ve ümera hariçten gelmesi melhuz olan bilcümle asar-ı adaveti bilcümle muhacemat-ı ecnebiyyeyi def’e hazır bulunmak farz-ı ayn olur. +Eğer bu saydığımız adamlar esbab-ı müdafaayı hazırlamakta kusur ederler yahud ecanibin coşkun bir dere gibi memleketlerini basmak isti’dadını gösteren tama’larına bir sed çekmek hususunda gevşek davranırlar yahud her ne suretle olursa olsun kuvvetlerini şevketlerini te’yid edecek esbaba tevessülden geri dururlarsa hem memleketlerini hem kendilerini helake sevk etmiş olurlar. +Bu o kadar zahir bir hakıkattir ki ahmak da anlar hakim de; cahil de farkına varır alim de. +kelam-ı ilahisindeki izah ve ibhamın hikmeti işte budur. +Cenab-ı Hak bir taraftan kuvvet hazırlamak ile emrediyor; diğer taraftan o hazırlanacak kuvvetin derecesini takatın müsaadesine zamanın iktizasına hücumundan korkulan düşmanların haline bırakıyor. +Bu bir emr-i kat’i-i ilahidir ki gafilleri bi-dar eder. +Girive-i hataya sapanları yola getirir. +Her hak sahibine hakkını vermek her şeyi ma-vudıa-lehine sarf etmek umur-ı memleketi erbab-ı iktidara tevdi’ eylemek şübhesiz mülkü sıyanet edecek kuvvet-i saltanatı nüfuz-i hükumeti te’yid eyleyecek asayiş-i memleketi halelden efrad-ı milleti emraz-ı ictimaiyyeden masun bulunduracak tedabirdir ki akıl buna bedaheten hükmeder. +Kimin düşünür kafası görür gözü muhakeme eder aklı olur da hadisat-i alemi tetebbu’ eder milletlerin inkılabatını düşünür mazideki kavafil-i beşerin tarihine dalar Cenab-ı Hakk’ın Kitab-ı Mübin’inde bize beyan buyurduğu vekayi’den kate hükmeder: +Hiçbir millete hiçbir musibet hiçbir bela gelmemiştir ki o millet hudud-ı ilahiyyeyi tecavüz etmek evamir-i adile-i ilahiyyeyi bir tarafa bırakarak şeriatin gösterdiği doğru yoldan sapmak ahkamını tahrifde bulunmak kelimat-ı Huda’yı hevesatına göre te’vil eylemek suretiyle kendi kendine zulmetmiş olmasın. +Cenab-ı Hak masalih-ı ammede ittifakı menafi’-i külliyyede mes’udane geçirmeye ukbada da bir hayr-ı ebediye nail olmaya sebeb kılmış; bilakis muhasamatı münazaatı zaif düşmeye her türlü menfaat-i dünyeviyyeyi her türlü saadet-i uhreviyyeyi istihsalden aciz kalmaya nihayet akvam-ı sairenin pençe-i esaretinde inlemeye illet eylemiştir. +Her ferdin mensub olduğu milletin efradı arasındaki mevkiine göre ifası üzerine farz olan bir vazife vardır ki bu dünyada mes’ud bir hayat sürmek ahirette de kendisine iyi bir yer hazırlamak için o vecibeyi ifa etmesi elzemdir. +Halbuki o bir kalbe malik tek bir insandır; eğer himmetinin kısm-ı a’zamını bir şeye sarf edecek olursa diğer şeyleri fevt etmiş Sahib ve Müdür olur. +Eğer ezvak-ı nefsaniyyesiyle uğraşır naz ü naim içine dalar Allah’ın verdiği ni’metlerle kendini gaib ederse vezaifinden gaflet etmiş nefsine iras-ı mazarrat eylemiş olduktan başka en büyük bir vebal altında kalır; hem dünyada hem ahirette nasibi hüsran olur. +Hatta zararı nefsine münhasır kalmaz da a’mal-i seyyiesinin te’siratından civarındakiler de müteessir olurlar. +Onun tarik-ı haktan inhirafı hemşehrilerinin de vatandaşlarının da başını ateşe yakar. +Arzı dolaşanlar tevarih-i ümemi tetebbu’ edenler biraz basirete malik iseler görürler ki bir mülkün tarumar olması bir serir-i saltanatın devrilmesi ancak şikak veya ihtilafın zuhurundan yahud zimam-ı umurun hiçbir vechile şayan-ı leketi müdafaa harice karşı kuvvet ihzar eylemek hususunda müsamaha irtikabından yahud masalihin na-ehillere tesliminden ileri gelir ki bunların kaffesi adlin hılafıdır cevrdir bunların kaffesi kavanin-i ilahiyyeye karşı isyandır. +Ahkemü’l-hakimin olan Allah tabiidir ki bu isyanı cezasız bırakmaz. +Ayat-ı Kur’an iyyeyi teemmül edecek bilad-ı İslamiyyenin başına gelen hadisatı nazar-ı ibrete alacak olursak görürüz ki içlerinde evamir-i İlahiyyeden inhiraf edenler Cenab-ı Hakk’ın müslümanlara gösterdiği müslümanları irşad eylediği sırat-ı müstakımden udul eyleyenler aralarında hevesat-ı nefsaniyyesine ilkaat-ı şeytaniyyeye uyanlar var. +O halde ümmetin ruhu millet-i Muhammediyye’nin pişvası olan ulema-yı rasihine mütehattim bir vazife düşüyor: +Etrafa dağılarak erbab-ı gaflete vezaifini ihtar etmeli; kulub-ı naimeyi dinin feraizinden haberdar eylemeli; cahillere hakıkati anlatmalı; aba-yı salifelerinin mazhar olduğu niam-ı İlahiyyeyi bütün efrad-ı millete sayıp dökmeli; tarik-ı ne i’dad edeceği saadeti bildirmeli; şayed Hazret-i Peygamber’in ve ashabının sünnet ve siretine rücu’ etmeyecek olurlarsa uğrayacakları su’-i akıbeti onlara göstermeli; nusus-ı Kur’an iyyeye muhalif gelen her bid’atten her fena adattan mücanebette bulunmalarını söylemeli; akvam-ı salifenin ahvalini şerai’-i İlahiyyeden udul ettikleri için başlarına gelen mesaibi hikaye etmeli. +Halkın bugün düşmüş olduğu ye’si izale etmek de ulemanın zimmetinde bir vazifedir. +Bunun için onlara daima va’d-i ilahiyi ihtarda bulunmalı. +ki onlar da min-tarafi’llah mevdu’ oldukları böyle kudsi bir vazifeyi eda hususunda tekasül göstersinler. +Zira kendileri dinin emanetgahı şer’in penahıdırlar. +HENDEK MUHAREBESI Amr’la hendeği atlayan birkaç kişi daha vardı ya. +Onlardan Nevfel denilen herifin üstüne Peygamber’in halası oğlu Zübeyr hazretleri atıldı ve tepesine indirdiği kılıçla onu da Hübeyre bin Vehb’in üzerine saldırdı. +Bu adam Hazret-i Ali’nin eniştesi idi. +Fakat Zübeyr’e karşı duramadı kaçarken atının üstündeki zırhı yere düştü. +Ömerü’l-faruk hazretleri de kardeşi Dırar bin el-Hattab’a doğru koştu. +O da can havliyle kendini hendeğin öbür tarafına attı. +Atlayanlardan bir de İkrime vardı ki ma’hud Ebu Cehil’in oğlu idi. +Arkadaşlarının uğradığı hali görünce o da selametin kaçmakta olduğunu anladı ve atlarken mızrakını muhafaza edemeyip hendeğe düşürdü. +Müşrikler hendeğin beri tarafında döğüşmek kabil olamayacağını anladıkları cihetle uzaktan ok atmaya başladılar. +Bunlardan biri Medine eşrafından ve Ensar’ın ulularından Sa’d bin Muaz hazretlerini kolundan yaraladı ve ekhel denilen damarı kopardı. +Yarayı bağlayıp kanı dindirmeye çalıştılar. +Ok muharebesi pek şiddetlendi ve birkaç gün sürdü. +Resulullah efendimiz bir taraftan Cenab-ı Hakk’a dua ediyor bir taraftan da cennetin kılıç gölgeleri altında bulunduğunu yani kılıç cennete girmek için vesile olduğunu söyleyip ashabını gayrete getiriyordu. +Maamafih müslümanlar pek ziyade bunalmışlar ve her tarafdan sarılıp daralmışlardı. +Cenab-ı Hak bunların kurtulması için sebeb yarattı: +Bir gece akşamla yatsı arasında müşrik ordusundan Nuaym bin Mes’ud isminde birinin geldiği Efendimiz’e haber verildi ve alınan müsaade üzerine o adam Peygamberimizin huzuruna getirildi. +Resulullah hazretleri niçin geldiğini sordu. +O da müslüman olduğunu ve dindaşlarına hizmet etmek emelinde bulunduğunu söyledi. +Efendimiz: +– Öyle ise şu müşrikler arasına bir tefrika sokmaya çalış. +buyurdu. +Nuaym Resulullah’ın yanından ayrılınca Beni Kureyza yurduna gitti ve: +– Sizi ne kadar sevdiğimi bilirsiniz. +O muhabbet sevkiyle ne kadar tehlike içinde bulunduğunuzu haber vermeye geldim. +Siz Kureyş ile Gatafan’a güvenip Muhammed’le olan ahdinizi bozdunuz. +Halbuki onlar bugün yarın kalkıp gidecekler. +Siz ise Muhammed’le karşı karşıya kalacaksınız. +Binaenaleyh Kureşilerle Gatafanilerden rehin almayınca kendileriyle birlikte harb etmeyiniz. +Tavsiyesinde bulundu. +Yahudiler: +– Doğru söylüyorsun. +dediler ve müşriklerden rehin olarak yetmiş kişi istemeye karar verdiler. +Nuaym oradan ayrılıp müşrik ordusuna geldi. +Ebu Süfyan – Beni Kureyza Muhammed’le olan ahdini bozduğuna peşiman olmuş. +Sizden rehin diye birkaç kişi alıp Muhammed’e gönderecek bu vesile ile de yeniden muahede yapacakmış. +Böyle bir teklifte bulunurlarsa sakın adamlarınızı yollamayın. +Biçarelere yazık olur. +dedi. +Müşrikler bu haber üzerine hiddetlendiler ve: +– Yarın umumi bir hücum yapacağız. +Hep birlikte olalım. +diye Beni Kureyza’ya adam gönderdiler. +Kureyzalılar ise: +– Bir defa yarın Cumartesidir biz hiçbir şey yapamayız. +göndermelisiniz. +Cevabını verdiler. +Şu suretle müşrikler ve Yahudiler arasında bozgunluk peyda oldu. +Yahudiler kendi hisarlarına kapanıp müşrikleri yalnız bıraktılar. +Nihayet bir gün ikindi vakti şiddetle bir bora çıktı Kureyş ordugahının altını üstüne getirdi. +Müşriklerin çadırları yıkıldı tencereleri devrildi ocakları söndü. +Soğuktan çeneleri birbirine vurmaya korkudan da yürekleri tir tir titremeye başladı. +Kureyş kumandanı olan Ebu Süfyan daha ziyade dayanamadı. +Hareket emrini vermekle beraber devesine binip Mekke yolunu tuttu. +Gatafaniler de Kureşilere ittibaan hareket ettiler ve bozuk düzen bir halde yurtlarına gittiler. +mış üst tarafı soğuk ve kıtlık dolayısıyla bırakıp savuşmuştu. +Müşriklerin hezimeti üzerine müslümanlar hendekten çıktılar ve düşmanın götüremeyip bıraktığı erzak ve zahireyi hem de Medine-i Münevvere kıtlıktan ve zaruretten kurtuldu. +Resulullah hazretleri hane-i saadetine gelip silahlarını çıkarır çıkarmaz tekrar silahlandı ve Beni Kureyza üzerine gidip o hain düşmanların cezasını verdi. +Hendek muharebesinde müşriklerden dört kişi telef mü’minlerden de Enes bin Evs Abdullah bin Sehl Tufeyl bin en-Nu’man Sa’lebe bin Ganeme Ka’b bin Zeyd Kays bin Zeyd bin Amir Abdullah bin Ebi Halid ve Ensar’ın ulusu olan Sa’d bin Muaz denilen zatlar şehid oldu. +Sa’d bin Muaz hazretleri muharebede yaralanmış ve o sırada yarası bağlanmıştı. +Beni Kureyza Yahudilerinin cezalandırılmasından sonra açılıp kanı akarak cennete gitti. +Radıyallahu anhum ecmain. +Sa’d bin Muaz hazretleri Müslümanlık alemince unutulmayacak kimselerdendir. +Medineli ve Evs Kabilesi reisi olan bu zat-ı şerif Peygamber’imizin Medine’ye gönderdiği Mus’ab bin Umeyr’in önünde müslüman olmuş İslam’ı üzerine de bütün kavmini imana getirmiştir. +Büyük muharebelerin hepsinde bulunmuş Hendek gazvesinde kolundan yaralanıp Beni Kureyza’nın te’dibinden sonra şehiden vefat eylemiştir. +Beni Kureyza’nın hıyanetine binaen i’dam olunmaları hakkındaki hükmü Hazret-i Sa’d vermiş ve o suretle muamele edilmiştir. +Yaralı olduğu cihetle hükmü vermek için merkeb üzerinde getirilmişti. +Karargaha yaklaşınca Resulullah efendimiz “Seyyidinize ayağa kalkınız.” emriyle Sa’d hazretlerine hem yardım hem hürmet edilmesini tenbih buyurmuştur. +Vefatında Resulullah hazretleri de tabutuna girmiş ve mezara kadar cenazesinin önünde yürüyüp defnine kadar kabrinin başucunda durmuştur. +Sa’d Müslümanlığın yayılmasına çalışmış ve müslüman muhacirlerinin rahatı için sa’y ü gayrettten geri durmamıştı. +Bir ay kadar süren Hendek muharebesi bir çok hiziblerden yani muhtelif fırkalardan müteşekkil müşriklerle vuku’ bulduğu için Gazvetü’l-Ahzab namını almıştır. +Hatta Kur’an- ı Kerim’de bu unvan ile bir sure-i celile de vardır ki o sure-i mübarekenin bazı ayetlerini şuraya naklediyorum: +Allahu a’lem meali: +“Allah’ın hakkınızdaki ni’metini hatırlayınız ki üstünüze düşman askeri geldiği vakit biz onların üzerine bora ve sizin görmediğiniz bir asker gönderdik. +Cenab-ı Hak da sizin yaptıklarınızı görüp biliyordu. +Hatırlayınız o günü ki düşman askeri altınızdan üstünüzden sizi kuşatmış ve şiddet-i muhataradan gözleriniz bulanıp canlarınız ağızlarınıza gelmiş olduğu halde her biriniz bir türlü zanna düşmüştü. +Yani mü’min olanlarınız Allah’ın nusret edeceğini umuyordu münafık bulunanlarınız da mücahidin-i İslam’ı bu kalabalık orduya karşı mağlub olacak sanıyordu. +İşte o sırada mü’minler tecrübeye çekilmişler ve şiddetli surette tezelzüle uğramışlardı.” Allahu a’lem meali: +“Hatırlayınız ki: +Münafıklarla kalbinde şekk ü şübhe hastalığı bulunanlar ‘Allah ile Peygamberi bizi aldatmaktan başka bir şey yapmadı.’ demiş onlardan bir güruh da ‘Ey Medineliler! +Sizin burada yeriniz yok yani ordugahta ne işiniz var? +Evlerinize gidiniz.’ ifsadatında bulunmuştu. +Yine marizu’l-kalb olanlardan bazıları ‘Evlerimiz muhafazalı ve müstahkem değildir.’ diye izin istemişlerdi. +Fakat evleri mahfuz ve müstahkem olduğu halde onlar bırakıp savuşmak için müsaade istiyorlardı. +“Bunlar öyle adamlardır ki düşman gelip de evlerine girse ve kendilerini mürted olmaya yahud müslümanlarla harb eylemeye çağırsa mutlaka ve derhal icabet ederlerdi. +“Halbuki: +Bu güruh muharebeden yüz çevirmeyeceklerine dair Allah ile ahd etmişlerdi. +Ahd-i ilahi ise kıyamet gününde sorulup sual olunacaktır.” Allahu a’lem meali: +“Habibim! +Söyle ki: +Ölmekten ve öldürülmekten kaçsanız firarınız size bir menfaat vermez ve firarınızla pek az bir müddetten ziyade müstefid olamazsınız. +“Habibim! +Söyle ki: +Allah size felaket ve hezimet verecek olsa hıfz edecek ve nusret ve zafer gösterecek bulunsa men’ eyleyecek kimdir? +İnsanlar kendileri için Allah’tan başka dost ve yardımcı bulamazlar.” Allahu a’lem meali: +“Cenab-ı Hak sizden Peygamber’e yardım hususunda ağır davrananları ve kardeşlerine hitaben ‘Harbe gitmeyiniz bizim yanımıza geliniz.’ ihtarında bulunanları biliyor. +Bu münafıklar pek az mikdarda muharebeye iştirak ediyorlar ve size karşı yardım ve nafaka hususunda hasislik gösteriyorlar. +Düşman korkusu geldi mi bakarsın ki bunlar sekeratü’l-mevte düşmüş gibi gözlerini çevire çevire sana nazar ederler. +O korku gitti mi ganimet hırsından demir dilleri yani acı sözleriyle sizi incitirler. +“Bunlar mü’min değillerdir. +Binaenaleyh Cenab-ı Hak onların amellerini batıl kılmıştır. +Şu ibtal-i amel keyfiyeti de Allahu teala için kolay bir şeydir.” Allahu a’lem meali: +“Münafıklar askerlerini gitmedi sanırlar ve bu askerler bir daha gelecek olsalar berikiler şehirden çıkıp bedeviler arasına gitmek; gelenden geçenden sizinle müşrikler arasında cereyan eden vekayii sorup öğrenmek isterler. +Şayed aranızda bulunacak olsalar bile muharebeye azıcık ediniz ki şu tebaiyet Allah’ı ve kıyamet gününü ümid eden ve Cenab-ı Hakk’ı çok çok zikreyleyen kimselerin hasletidir.” Allahu a’lem meali: +“Mü’minler düşman askerlerini görünce ‘Allah ile Peygamberi’nin bize va’d ettiği bunlardır. +Allah’ın ve Peygamberi’nin doğruluğu meydana çıktı.’ derler. +Düşman askerinin gelmesi ve görünmesi onların ancak imanlarını kuvvetlendirir ve teslimiyetlerini artırır. +Mü’minlerden bazıları vardır ki Allah ile olan ahdlerine sadık kalmışlardır. +Onlardan bazıları şehid olmuş bazıları da nail-i şehadet olmaya muntazır bulunmuştur ki hepsi de ahdlerini bozmamışlardır. +Cenab-ı Hak bu sadık kimselere sadakatlerinden dolayı mükafat verecek münafıkları da dilerse azab edecek isterse tevbelerini kabul eyleyecektir ki Allahu teala hakıkaten gafur ve rahimdir.” Allahu a’lem meali: +“Cenab-ı Hak müşrikleri nusret ve ganimetine nail olmaksızın hiddet ve gazablarıyla geri çevirdi ve mü’minlere mukatele hususunda kifayet gösterdi ki Allahu Zülcelal her şeyin icrasına kadir ve bütün mükevvenat üzerine galibdir. +“Halık teala hazretleri Ehl-i Kitab’dan olup da müşriklere yardım eden Beni Kureyza’yı hisarlarından indirdi ve kalblerine havf u haşyet verdi. +Bir fırkasını öldürdünüz bir fırkasını da esir ettiniz. +Cenab-ı Hak onların topraklarını yurtlarını mallarını ve ayak basmadığınız yerleri size ihsan eyledi.” Müslüman ordusu Beni Kureyza hisarını muhasaraya alınca içindeki Yahudiler bunalmışlar ve görüşüp konuşmak üzere –malı ve evlad ü ıyali yanlarında bulunan– Ebu Lübabe el-Ensari hazretlerini istemişlerdi. +Ebu Lübabe Peygamberimizin müsaadesiyle gidip hisara girdi. +Kadın erkek çoluk çocuk başına üşüp ne yapalım hisardan dışarıya çıkalım mı çıkmayalım mı? +diye sordular ve çıkarsak ne olacağız? +İstifsarında bulundular. +Heriflerin perişanlığı Ebu Lübabe’nin rikkatine dokundu. +Hendek muharebesindeki hıyanetlerini unuttuğu gibi harekat-ı askeriyyeye dair düşmana ma’lumat vermenin de hainlik olduğunu düşünemedi. +Diliyle: +– Çıkınız! +demekle beraber elini de boğazına sürüp i’dam edileceklerini kendilerine anlattı. +Vakıa yaptığı işaretin fenalık olduğunu derhal anladı ve: +– Allah ile Peygamberi’ne hıyanet ettim. +diye ağladı ise de iş işten geçmiş ve Beni Kureyza’nın hisardan çıkması gecikmiş oldu. +Bunun üzerine Resulullah Efendimiz hazretlerinin yüzüne bakmaya utandığı cihetle huzur-ı Peygamberiye çıkamadı. +Doğruca Medine’ye gidip Mescid-i şerife girdi kalın bir zencir ile kendini direklerden birine bağladı ve Allah tarafından afvolununcaya kadar bozmamak şartıyla oruç tutmaya ahd etti. +Resulullah efendimiz Ebu Lübabe’nin gecikmesi üzerine ne olduğunu nerede kaldığını sordurup mes’eleyi haber alınca: +– Bana gelseydi hakkında istifsar ederdim. +Madem ki kendiliğinden gidip bağlanmış Allah afveyleyinceye kadar çözmem buyurdu. +Bir de Ebu Lübabe ile onun gibi boşboğazlık edecek olanlar hakkında min-tarafi’llah şu ayetler gönderildi. +Allahu a’lem meali: +“Ey mü’minler! +Allah’a ve Resulü’ne hainlik etmeyiniz ve emini bulunduğunuz şeyler hakkında da bilerek hıyanet göstermeyiniz. +Bilmiş olunuz ki: +Mallarınız ve çocuklarınız hakıkaten sizin için birer imtihandır. +Mal ve evlad ü ıyal dolayısıyla emanete hıyanet etmeyenler hakkında da ind-i Ebu Lübabe bir hafta kadar gündüz güneşin altında gece gök kubbenin altında durmak üzere aç susuz kaldı. +Bu müddet içinde namaz vakitleri olunca haremi yahud kızı gelip zencirini çözüyor ve namazdan sonra yine götürüp direğe bağlıyordu. +Vakit geçtikçe Ebu Lübabe’nin tahammül edecek hali kalmadı. +Hatta bir defa namaz kılmak için çözüldüğü sırada kendini gayb edip yüzükoyun kapandı. +Nihayet bir sabah namazı vakti Peygamber efendimiz mescid-i şerife geldi ve tevbesinin makbul olduğunu Ebu Lübabe’ye müjde verip bağlarını mübarek elleriyle çözdü. +Ebu Lübabe’nin mescid direğine bağlanıp çözülmesinin Tebuk gazvesinden geri kalması üzerine vaki’ olduğu da mervidir. +Fakat ben birinci rivayete bina-yı mütalaat ettim. +Asker! +Şu hikayenin bilhassa bu parçasına dikkat ettin mi? +Ashab-ı kiramdan bir zat-ı şerif Allah’ın itabına uğruyor Peygamber tarafından terk olunuyor da bir hafta on gün kadar cami direğine bağlanıp aç susuz kalarak ve can ü gönülden gözyaşları dökerek tevbe ve istiğfar ediyor merhamet-i makbul olduğu kendisine haber verilip bağları çözülüyor ve maddi ma’nevi olan o hal-i ızdırabdan kurtarılıyor. +Acaba bunlar neden oluyor Ebu Lübabe gibi ashabın da günlerce mihnetler meşakkatler çekiyor? +Harekat-ı askeriyye hakkında yaptığı ufak bir işaretin cezası olmak üzere değil mi? +O Ebu Lübabe ki Ashab-ı Akabe’den ve onların nukabasından kendisine Akabe mevkiinde iman eden Medinelilerin reislerinden lerinden bir zat-ı şerif idi. +Resulullah’ın Bedir ve Kaynuka’ muharebelerine azimetinde Medine-i Münevvere Kaimmakamlığı etmiş ve ashab-ı Bedir derecesinde tutulmuştu. +Böyle kıdemli ve mu’teber bir zatın askerlik hakkında düşmana ufacık bir işarette bulunması kendisinin bu suretle ceza çekmesini icab ederse ordunun ahvaline dair düşman kulağına gidecek derecede boşboğazlık edenlerin gerek indallah gerek inde’n-nas nasıl muateb olacaklarını ve nasıl mücazat göreceklerini artık sen düşün de ona göre harekette bulun. +Urabi hadisesinin ibtidasından nihayetine kadar İngiltere pek mahirane yahud ta’bir-i siyasisiyle dahiyane bir siyaset ta’kıb ediyordu. +Çünkü bir cihetten Çerkesler ile Mısırlılar arasında tefrika ve ihtilafı alevlendiriyor; diğer cihetten Hidiv Abdülhamid’in onu hal’ ile aile-i Hidiviyyenin hukukunu paymal etmek istediğini söyleyip duruyor; aynı zamanda hükumet-i Osmaniyye erkanına da Hidiv Tevfik Paşa’nın Suriye kıt’ası hakkında Mehmed Ali’nin siyasetini ta’kıb etmek Aliyye hem Hidiv-i Mısr hem Mısır Ahrarı nezdinde sahib-i nüfuz oluyor idi ki neticede bütün ahvali kendi keyfine kendi menfaat ve siyasetine göre cereyan ettiriyordu. +Urabi senesinin Eylül’ünde –yukarıda izah ettiğimiz– nümayiş-i askerisini yapınca İngiliz diplomatları Babıali’yi Tevfik Paşa’dan intikam! +almak için teşvik ile Mısır’da hakimiyet-i fi’liyyesini paydar etmek için bu fırsatı kaçırmamasını Dersaadet sefirleri vasıtasıyla anlattılar. +İngilizler Babıali’yi teşvik ve tahrik ile de iktifa etmeyerek Times ve refiklerine telkınatta bulundular. +Bunlar da Mısır’da başlayan şuriş ve heyecanların teskin edilebilmesi Devlet-i Aliyye’nin müdahalesi ve Mısır’ın Osmanlı askerleri vasıtasıyla gösterdiler. +Babıali ise İngiltere diplomatlarının bu desisesine aldanarak bu müşkili halletmek hususunda onların re’yine mını taht-ı karara aldı ve Ali Nizami Paşa Ahmed Es’ad ve Kadri efendilerden müteşekkil bir komisyonu Mısır’a i’zam etti. +Bu komisyon-ı mahsus Mısır’a vasıl olmadan iki gün mukaddem Urabi’nin kumandası altındaki alayın Tellü’l-kebir’e Abdülal Bey’in kumandasındaki alayın da Dimyat’a gitmesi için emirler sadır oldu. +Bu vesile ile Urabi ve Abdülal’i komisyonun a’zası ile mülakattan men’ edilmek isteniliyor sefer etmediler ve komisyon a’zası ile mülakat ettiler. +Hidiv Tevfik Paşa komisyon-ı mahsus a’zası ile görüştüğünde Urabi ile müttefik ve ordusundan razi olduğunu beyan etti. +Fransa ile İngiltere Babıali’nin Mısır’a bir komisyon-ı mahsus i’zam ettiğine vakıf olur olmaz onlar da İskenderiye Limanı’na filolarını gönderdiler. +Teşrinievvel’de mezkur komisyon Mısır’ı terk ederek Dersaadet’e avdet edince mezkur filolar da İskenderiye’den hareket ettiler. +Bu sırada şöyle bir şayia intişar etmiş idi: +Guya “Dersaadet’ten Urabi’yi zat-ı şahanenin vekil-i hakıkısi ve Hilafet’in müdafi’-i hukuku olarak tanımaya başladı. +Mısır Parlamentosu a’zasının intihabatı Teşrinisani ’de başladı ve ilk defa olarak Mısır Parlamentosu Şubat’de akd-i ictima’ etti. +Artık Urabi ve arkadaşları bir fırka-i ahrar sayılıyorlardı. +Bu fırkanın reisi Urabi idi ki Mart’de Times gazetesi bu fırkanın programını neşr etmiş idi. +Bu program altı maddeden sini ve Mısır’a i’ta edilen imtiyazatın tasdikı. +kaldıkça milletin de ona karşı muti’ ve sadık kalmak mecburiyeti. +lenin ve senai murakabe-i maliyyenin menafi’-i memlekete muvafık bulunduğunun tasdikı. +canlarının muhafazası. +lıların kanun nazarında müsavi tutulması ve bir hükumet-i meşruta te’sisi. +Times fırka-i Ahrarın programını neşr ettikten sonra pek muvafık olduğunu fakat her halde Fransa’nın bir müdahale-i askeriyyesinden korkulduğunu söyledi. +Bu müdahalenin zararlarını ta’dad etti. +Fakat maalesef aynı gazete İngiltere’nin müdahale-i askeriyyesi esnasında bu sözlerini tamamıyla unuttu ve Mısır’ı işgal eden İngiliz askerlerini kemal-i hararetle selamladı alkışladı. +Urabi meydana çıktığı günden beri bütün millet ona müzahir idi. +Milletin Urabi’ye olan bu müzahereti Hidiv Tevfik Paşa’ya karşı bir buğz ve nefretten ileri gelmiyordu. +Bilakis milletin hürriyet ve saadetini istihsale mail olduğundan ve birçok dahili şurişlerden usandığından münbais idi. +Hidiv İsmail Paşa’nın devre-i hükumeti Mısırlılarda istibdad aleyhinde pek müdhiş bir cereyan icad etmiş ve herkeste şekl-i hükumet ve idareyi tağyir etmek için şiddetli bir arzu uyanmıştı. +Urabi ile arkadaşları meydana çıkınca herkes ona inzimam ettiler. +Mısır ordusu ise Urabi’nin elinde namını tebcil ederlerdi ve bütün saadeti refahı hürriyeti bu Mısırlı’dan beklerlerdi. +Fil-vaki’ Urabi Mısır’ı cidden mes’ud ve müstakıl edebilir rikalarına bir alet olması Mısır’ı en derin hufre-i sefalete en çıkılmaz girivelere attı. +Urabi senesinin Mart’ında Harbiye Nezareti Vekaleti’ne ta’yin edildi. +Böylece nüfuzu arttı ve ahali arasındaki mevkii kuvvvetlendi. +Bu sırada pek çok şayialar neşr olunuyordu ki Devlet-i Aliyye’nin Urabi’yi teşvik ettiği bunların birincisi idi. +Bundan maada hükumet-i Osmaniyyenin aile-i Hidiviyyenin hukukunu paymal etmek istediği bazı Avrupa devletleriyle bu uğurda ittifak etmeye çalıştığı Mısır’ı Suriye ve Trablus gibi bir vilayet-i Osmaniyye yapmak istediği halkın zihnine sokuluyordu ve bu şayiaların sıhhatine Ali Nizami Paşa ile Reşid Bey’in finaya seferleri delil ittihaz olunuyordu. +Bedihidir ki hep bu şayiaları neşr eden mel’unların gayesi Hidiv ile zat-ı şahanenin arasını açmak ve Hidiv’i ellerinde bir alet ittihaz etmek idi. +Fransa Mısır’da fırka-i ahrarın mevkiini tahkim ettiğini her şeyin ordunun ve daha doğrusu Urabi’nin elinde olduğunu görünce Hidiv’in vaz’iyetinden endişe etmeye başladı ve İngiliz ile bil-ittifak Kahire’deki vekillerine bir nota irsal ederek İngiltere ve Fransa’nın Tevfik Paşa’ya her müşkile karşı her türlü muavenete amade bulunduklarını Mısır’ın selameti Avrupa’nın menafii onun makam-ı Hidiviyyette kalmasına vabeste olduğunu tebliğ etmelerini taleb ettiler. +Bu notadan maksad bütün aleme İngiltere ile Fransa’nın Mısır hakkında müştereken hareket ettiklerini i’lan etmek Mısır İngiltere’nin keskin dişlerinden kurtulurdu. +Fakat böyle olmadı. +Çünkü ilk evvel İngiliz gazeteleri İngiltere hükumeti aleyhine Fransa ile ittifak ve iştirak ettiğinden dolayı yaygarayı kopardılar ve hükumetten münferiden iş görmesini musırrane taleb ettiler. +Babıali ise İngiltere ve Fransa’nın müşterek notalarını irsal etmelerini na-be-ca bir hareket addederek bunu sefirleri vasıtasıyla protesto etti. +Mart’de Babıali bu protestosunda şuun-ı Mısriyyeye ancak kendisinin müdahaleye malik olduğu Mısır’da ise Fransa ile İngiltere’nin müdahalesini Bu sıralarda Fransa’da meşhur Gambeta Kabinesi sukut etti ve yerine Freycinet Kabinesi Cumhuriyet’in idaresini ele aldı. +Bu Kabine’nin Mısır hakkında ta’kıb edeceği siyaset pek vuzuhlu yani İngiltere ile müştereken hareket etmek ve onu hiç yalnız bırakmamak idi. +Yukarıda söylediğimiz üzere Mısır Parlamentosu ictima’ etmiş idi. +Parlamento ilk devre-i ictimaiyyesinde bazı kanunlar vaz’ etmeye muvaffak olmuş idi. +Fakat vakta ki bütçeyi müzakereye başladı Kabine ile hey’et-i teşriiyye arasında Şerif Paşa’nın fikrince hey’et-i teşriiyyenin bütçeyi bütün teferruatı ve hatta düyun-ı umumiyyeyi bile müzakere ve münakaşa etmesi Fransa ve İngiltere’yi iğzab eder imiş. +Çünkü bu iki devlet Mısır maliyesini murakabe etmek için bütçeyi bütün teferruatıyla müzakere etmeyi ilk vazifesi olarak addediyordu. +Neticede Şerif Paşa isti’fa etmeye muztar kaldı. +Nisan . +Der-akab Şair-i ateş-zeban Mahmud Sami el-Barudi Paşa nuzzar riyasetine ve Urabi Harbiye Nezareti’ne ta’yin edildi. +Sami Paşa bütçenin nuzzar ile onların adedine müsavi bir encümen-i meb’usan tarafından müzakere edilmesini kararların ekseriyet ile kabulünü ve bir ihtilaf vukuunda meclise müracaat edilmesini mübeyyin re’yini meclise arz etti ve re’yi kabul edildi. +Fakat Şerif Paşa’nın sukutu bütün dayinleri iğzab ettiği gibi Fransa ile be-i senaiyye hukukuna veyahud Mısır’daki menafi’lerine bir teaddi saydılar. +Bunun üzerine İngiliz ve Fransız murakıb-ı malileri isti’fa ettiler. +Bedihidir ki Fırka-i Ahrar bu pek nazik devirde biraz reviyyet göstermeli meb’usan ise bütçenin düyun kısmını terk etmeye muvafakat etmeli idiler. +Maalesef Ahrar ile meb’usanın ısrarı bütün istifadeleri zayi’ ve Mısır’ı bir uçuruma sevk etti. +Fırka-i Ahrar hürriyet adalet müsavatın bir millette birden bire bir günde teessüs edemeyeceğini takdir edemedi ve pek müfrit mutalebatta bulundu. +Neticede Avrupalılar korkmaya başladı ve asıl Avrupalıları en ziyade korkutan Urabi’nin Harbiye Nazırı olması idi. +Çünkü onlar Urabi’yi hey’et-i teşriiyyeyi bütçeyi bütün teferruatıyla müzakere ve münakaşa etmeye teşvik eden Şerif Paşa’yı ıskat eden Avrupalıların Mısır’daki menafiini ızrara uğraşan yegane adam olarak tanıyorlardı. +Bunun üzerine Fransız Meclis-i Meb’usanı a’zasından Mösyö De Lakos Nisan’de kabine reisinden Fransa’nın Mısır’da kabinenin tebeddülü üzerinde nasıl bir hatt-ı hareket ta’kıb edeceğini sual etti ve cevaben Fransa ve İngiltere’nin bütün Avrupa devletleri ile muhabere ettiğini ve bütün devletlerin bil-iştirak bu müşkili halle çalışacağını söyledi. +Mısır’da ise entrikacılar var kuvvetleriyle ahali arasında çalışıyordu ve Çerkesler’i iğva ederek Urabi’yi öldürmelerini tavsiye ediyorlardı. +Fakat Çerkeslerden birisi iğvaata aldanmayarak bu desiseyi Taleb Paşa’ya haber verdi. +Bu da hadisenin tafsilatını Hidiv’e Harbiye Nazırı’na ve Reis-i Nuzzara arz etti. +Çerkeslerin muhakemesi kararlaştırıldı ve bil-muhakeme Sudan’a teb’id edilmeleri ile tecziye olundular. +Tevfik Paşa mahkemenin hükmünü işitince mes’eleyi zat-ı şahaneye arz ve ne yapılmasının iktiza ettiğini istifsar etti. +Zat-ı şahanenin cevabı vürud etmeden İngiltere ve Fransa sefirleri müdahale ederek sadır olan hükmün ta’dilini taleb ve mahkumların Sudan’a teb’id edileceklerine Şam’a olundu. +Bu hadiseden dolayı Hidiv ile kabinesi arasında bir bürudet hadis oldu. +Der-akab İngiltere ve Fransa sefirleri düvel-i metbualarına Mahmud Sami Paşa’nın Hidiv ve Avrupalıların hayatını bizzat Hidiv’in karşısında tehdid ettiğini yazdılar. +Bunun üzerine hemen Fransa ile İngiltere filolarını Fas Cezayir ve Tunus’ta müslüman askerlerine dağıtılan ve bir nüshası da oradan idarehanemize gönderilen Arabca hutbenin tercümesidir: +Allahu Zülcelal hazretlerine hamd ü senadan Mürşid-i A’zam Resul-i muhterem efendimizle al ü ashabına ve o Nebiyy-i muazzamı sevenlere salat ü selamdan sonra: +Ey müslüman askerleri ki Allah’ın düşmanı Resulullah’ın düşmanı ve doğrudan doğruya kendinizin düşmanı olanların elinde bulunarak onlarla beraber muharebeye gidiyorsunuz. +Bilmiş olunuz ki sizin şu Allah düşmanlarıyla birlikte harb etmeniz Cenab-ı Hakk’ın gazab-ı İlahisini kahr-ı ebedisini icab edecek bir küfr-i sarihtir. +Böyle olduğu gibi onlarla birlikte harb edip onların bulunduğu meydan-ı muharebede ölen her müslüman onlar gibi müebbeden cehennemde kalacak erbab-ı dalale iltihak edecektir. +Zira onların bayrakları altında onların muzaffer olmaları için muharebe etmiş oluyor. +Halbuki onların bayrakları küfür bayrağı zındıkların bayrağıdır. +Zira bu millet bütün dinlerini paymal etmiş Allah’a Resulullah’a kütüb-i semaviyyeye i’lan-ı harb eylemiştir. +Onun batıl uğurunda harb etmiş canını bu yolda heder etmiş olur. +Bu ise küfürden başka bir şey değildir. +Zira mü’min olan Allah yolunda muharebe eder. +Şeytan uğurunda muharebe eden ise kafirdir. +Allahu Zülcelal Kur’an- ı Hakiminde “Iman etmiş olan kimseler Allah yolunda ceng ederler. +Kafir olanlar ise şeytan uğurunda muharebede bulunurlar.” buyuruyor. +O halde şimdi bize vacib olan gerek onları mahvetmek gerek alem-i İslam’ı ellerinden kurtarmak için doğrudan doğruya onlara hücum etmek onlarla muharebe etmektir. +“Şeytanın dostlarıyla ceng ediniz. +Şeytanın hilesi şübhe yoktur ki zaiftir.” Yoksa onlarla birlikte harbe gitmek değildir. +Sakın basiret gözü kapanmış bir takım cahillerin sözüne kulak asıp da “Biz bunlarla muharebeye kalkışırsak bizi öldürürler.” demeyiniz. +Zira onlarla birlikte muharebeye gidecek olursanız o zaman sizi diğerleri öldürecekler. +Ba-husus berikilerin kılıcı daha keskin daha kuvvetli. +Demek oluyor ki ölüm hüsran her halde mevcud. +Şu fark ile ki onlarla birlikte harb etmek hem küfür hem rezalet hem ebedi bir hüsran. +Lakin onlarla muharebe etmekte hem rıza-yı İlahiyi tahsil hem fi-sebili’llah cihad hem de saadet-i dareyn var. +Biz müslüman düşmanı olan yukarıki milletleri pek çok gördük: +Kuvvet buldukça alem-i İslam’ı tazyik etmek istediler. +alabildiğine uğraştılar. +O halde müslümanlardan bunlara yardım edenler gerek kendi eliyle gerek Allah’ın düşmanları eliyle hem kendisinin hem bilumum ümmet-i İslamiyyenin mahvına çalışmış olur. +Bu ise öyle bir fenalıktır ki ona mürüvvet ve şehamet-i İslamiyye şöyle dursun insaniyyet bile razı olmaz. +Bilmiş olunuz ki bu herifler bizim memleketlerimize geldiler. +Üzerlerimize çullandılar. +Her türlü fenalığı yaptılar. +Vatanlarımızda bizi tepelediler. +Mülklerimizi ellerimizden alarak üzerine oturdular. +Ne kadar menabi’-i servetimiz var ise hepsini gasbettiler. +Bizi fakr u sefalet içinde perişan bıraktılar. +Müslümanları hayvan gibi işletip kendileri refah içinde yaşıyorlar. +Nerede kaldı o zenginleriniz ki bir yere gideceği zaman maiyyetinde yüzlerce köleler altın gümüş yüklü yüzlerce sandıklar beraber giderdi.? +Nerede kaldı o hanedanlarınız ki konakları yüzlerce misafirle fukara ile malamal idi? +İşte bunların hepsi Allah düşmanı olan bu milletlerin eliyle mahvoldu malları gitti. +Bu milletle bizim dinimize de taarruz ederek onun yerine dinsizliği ikame ettiler. +Çocuklarımızın gençlerimizin cahil halkımızın kadınlarımızın ahlakını mülevves etmeye çalıştılar. +Kur’an’ı elimizden almak için son dereceye kadar uğraştılar. +Camilerimizin bir kısmını yıktılar. +Bir kısmını kiliseye çevirdiler. +Tekkelerimizi kapattılar. +Evkaf-ı müslimini zabtederek varidatını yağma eylediler. +Müslümanların ahkam-ı şer’iyyesini fesh u ibtal ederek yerine haktan hakıkatten uzak bir takım kanunlar koydular. +Arayınız bakalım: +Nerede şimdi o tarik-ı hidayeti gösteren ulemanız ki vaktiyle binlerce sayılıyordu? +Nerede o müderrisleriniz o müellifleriniz o talebeleriniz o medreseleriniz o camileriniz ki içi arı kovanları gibi yüz binlerce mü’minle dolu idi? +Nerede o hafızlar o Kur’an- ı azimü’ş-şan yazan hattatlar ki her köyde her yurtta mebzulen bulunuyordu? +Evet Tunus’la mülhakatında Cezair’de yüzde doksan beş hafız-ı Kur’an var iken bugün yüzde sekiz kalmadı. +Hatta birçok yerlerde büsbütün bitti de o hale geldi ki sure-i Fatiha’yı adamakıllı bilen bir mes’ele-i diniyye sorulunca cevap verebilecek olan hemen hemen kalmadı. +İşte bu musibetlerin hepsi hep o günahkar o zalim ellerle Allah’ın düşmanı Resulullah’ın düşmanı dinimizin düşmanı insaniyyetin düşmanı olan o gaddar ellerle yapıldı. +Irzlarımızı namuslarımızı baziçe ettiler. +Bizi istibdad altında ezdiler. +Müslümandan başka bütün milletler için rayegan olan hukuk-ı medeniyyenin kaffesinden bizi mahrum bıraktılar. +Yahudilerden bedter olduk. +Onlar bizden daha hür hukuklarına bizden daha sahib. +Siz kendi vatanınızda olduğunuz halde vatanınızdaki ecnebilerden daha berbad bir halde yaşıyorsunuz. +Hiçbir hakka malik değilsiniz. +Bütün haysiyetimizi ayaklar altında çiğnediler. +O derece ki besledikleri köpeklerine bizden ziyade hürmet ediyorlar. +Bir köpeği azarlayacakları zaman bizim ismimizle azarlıyorlar. +Ma’neviyatımızı o derece bitirdiler ki mesela bir adamımız en mübtezel bir fahişenin önünde kendi kendisini tahkır ediyor. +Şahsına hiç bir kıymet vermiyor. +Ey müslüman! +Bu heriflerin her biri senin memleketinde zalim cebbar bir sultan kesilmiş. +Hiç kimseden pervası yok. +Efrad-ı hükumetten her biri ona tarafdar. +Arayınız bakalım: +Şimdi nerede o eşrafınız ki meydan-ı ma’rekede yüzlerce binlerce mezahime mukavemet ederdi? +Nerede kaldı o büyükleriniz nerede kaldı o dahileriniz ki bir işaretleriyle ortalık yerinden oynardı; mehabetleri yüreklere dehşet ilka ederdi. +Vatanı ebna-yı vatanı himaye eder ümmet-i İslamiyyeyi zulmetten tecavüzden müdafaada bulunurlardı; zir-i himayelerindeki en pest-paye bir ferdin hakkını müdafaa yolunda feda-yı can etmeyi kendilerine bir şeref bilirlerdi? +İşte bu kahraman müslümanlar dinlerini vatanlarını namuslarını zürriyetlerini himaye için kanlara bulandılar. +İzzet şehamet mürüvvet kefenine bürünerek dünyadan öyle gittiler. +Ulvi nezih mutahher olan ruhlarını hakim ve adil olan Allahu Zülcelale teslim etmedikçe ellerindeki kılınçlarını düşmanlarına vermediler. +Bunların hepsi Allah düşmanları olan bu gasıb bu mütecaviz bu ehl-i tuğyan heriflerin eliyle vukua geldi. +Ey müslüman askerleri! +Bu herifler bizi öldürdükten memleketlerimizi elimizden aldıktan dinimizi malımızı namusumuzu hayatımızı bitirdikten sonra biz hala duracak mıyız? +Niçin memleketlerimizi mallarımızı dinimizi şerefimizi şevketimizi istirdad için onlarla muharebe etmeyelim? +Bu hususta mani’ nedir? +Acaba ölüm korkusu mu? +Halbuki onların kendi ölüleri cehennemde bizim ölümüz cennette olduğu halde onlar ölümlerden korkmadılar. +Dinleyiniz Cenab-ı Hak ne buyuruyor: +“Siz o müşrikleri ele geçirmek hususunda gevşek davranmayınız. +Eğer siz acı duyuyorsanız onlar da sizin gibi acı duyuyorlar. +Halbuki siz Cenab-ı Hak’tan onların ummadıkları bir saadeti de ümid ediyorsunuz.” Bundan başka onların bir kısmını saydığımız bu fenalıkları ölümden daha şedid değil midir? +Bu kadar sefaletle geçen böyle bir hayattan ne fayda me’muldür? +Cenab-ı Hak “Sizinle muharebede bulunanları fi-sebili’llah siz de öldürünüz. +Haddi tecavüz etmeyiniz. +Zira Allah haddi tecavüz edenleri sevmez. +Onları nerede bulur iseniz öldürünüz…” O halde ey müslüman askerleri! +Sizin üzerinize vacib olan şudur ki içinizden kendi vatanında bulunanlar gidip de Allah’ın düşmanına teslim-i nefs etmesinler. +Artık birbirinizi tamamıyla sevmeli hubb-i riyaset meyl-i menfaat gibi tefrikayı mucib şeylerden külliyyen sakınmalısınız. +Bütün azminiz hareketiniz fi-sebili’llah cihada ma’tuf olmalıdır. +Hepiniz birleşerek bir el bir vücud gibi hareket eylemelisiniz. +Sizin bir olup muharebe etmeniz emr-i İlahiye imtisaldir. +Zira onlar bizimle din muharebesi yapmadılar. +Bizi memleketimizden çıkarmadılar. +Halbuki ötekiler bunların hepsini yaptılar. +Cenab-ı Hak “. +Cenab-ı Hak sizinle din muharebesi etmeyenlere sizi yurtlarınızdan çıkarmayanlara karşı iyilikle adl ile muamele etmekten sizi nehy etmez. +Cenab-ı Hak adl ile hareket edenleri sever. +Allah sizi ancak o kimselere karşı dostluk göstermekten nehy eder ki sizinle din muharebesi etmiş sizi memleketlerinizden çıkarmış ve çıkarılmanıza yardımda bulunmuştur. +Böylelerine dostluk gösterenler yok mu işte onlar zalimdirler.” buyuruyorlar. +Ey müslüman askerleri! +İşte bu zaman şerefinizin şehametinizin dininizin vatanınızın hakkını vermek için gayrete geleceğiniz zamanınızdır. +Cenab-ı Hak muininiz ve nasırınızdır. + +AFGANISTAN Garblılar kanlar içinde yekdiğeriyle boğuşurlarken şarklılar ve ba-husus alem-i İslam bu hercümerce karşı lakayd mı kalacaklardır? +nuyor ve bu hususata dair ceraid-i muhtelife sütunlarında tesadüf ettikleri havadisi kemal-i hahiş ile okuyorlar.. +Bu ve buna mümasil bir takım sebebler dolayısıyla şarkta alem-i disine aid bazı ma’lumat i’tasını münasib görüyoruz: +Afganistan’ın garb ve şarkında büyük nüfuza malik iki büyük ve kuvvetli hükumet arasında bulunmak hasebiyle mevkii mühim ve naziktir. +Mazisinde bütün Hindistan’a hakim olan büyük Afganistan o zamanlarda mevcud adem-i intizam cehalet atalet ve ahlaksızlık sebebiyle küçülerek nihayet bugünkü haline gelmiş yani nefs-i Afganistan ve Türkistan-ı Afgani’den mürekkeb olarak kalmıştır. +Afganistan dünkü devrelerinde nahoş bir hayat yaşıyordu. +Fakat bu hal ancak Afganlıların büyük emiri Abdurrahman Han ziyaü’l-milleti ve’d-din hazretlerinin ahd-i saltanatlarına kadar devam edebildi. +O gayur hükümdar memleketi İngiliz istilasından tahlis ettikten sonra Afganistan’ın ciddi ve mükemmel bir ıslahata metlerinin semeratını ıktitafa muvaffak oldu.. +Bugün onun büyük namı şarkta meşhur olduğu kadar garbda da meşhurdur. +Avrupalılar da onu güzelce tanımışlar ve ona Şark’ın Bismark’ı demişlerdir. +Abdurrahman Han Afganistan’dan feodalite cereyanını kaldırmaya gayret etti ve muvaffak oldu. +Onun en büyük gayesi bütün ihtiyacatını kendi mülkünde kendi yaptıracağı fabrikalarda ihzar etmek esliha ve mühimmat orada ihzar olundu. +Emir-i müşarunileyh dahilde i’mal edilen her şeyi hariçtekine nisbetle daha bahalı bile olsa yine para memleket dahilinde kaldığından memnun oluyordu. +İşte bu suretle Afganistan terakkıye başladı. +O hükümdar-ı ali-kadr oğlu Habibullah Han’ı da kendisi gibi yetiştirmeye çalıştı tahsil-i ilmine terbiye-i askeriyyesine rü’l-halef bir emir bıraktı. +Habibullah Han hazretleri de pederinin çizdiği terakkı krokisi üzerinde tamamıyla yürüdü yürüyor ve yürüyecektir. +edilmiş buluyor. +Afganistan’da mevcud müteaddid fabrikalar fenk top mitralyöz barut dumansız barut yapacak fabrikalara maliktir. +Bu fabrikalarında yapacağı esliha ve mühimmat ordusunu teslih edebileceği gibi hin-i hacette bir milyon kadar yazılacak gönüllü ahaliyi de techiz edebilir. +Gönüllü yazılacak olan bu ahali cesaret ve kahramanlıklarından başka nişancılıkta da belki muallem askere rüchanları vardır. +Bu hesabdan anlaşıldığına göre Afganistan lüzumu zamanında . +asker çıkarabilir. +Afganistan’ın nüfusu son tahrir-i nüfusa nazaran on milyondur. +Ahiren yevmi gazetelerde Afganistan hakkında bir takım haberler neşredildi. +Bunlardan biri: +Afgan-Rus hududunda Rusların tünel hafr ettikleri ve bunu haber alan Herat valisinin bir baskın icra ederek ameleyi itlaf ve tüneli tahrib ettikleri rivayetidir ki bunu doğru olarak kabul etmeliyiz. +Çünkü Rusların altına tünel inşasına teşebbüs ettikleri dağ Herat ile Balamargab arasında bulunan ve Kuh-i Baba ismini alan dağdır ki: +Rusya’dan Herat’a duhul için bu dağda mevcud üç sa’bu’l-mürur geçitten geçmek icab eder başka yol yoktur. +Halbuki: +Bugün mezkur üç geçit büyük istihkam toplarıyla mücehhez yeraltı istihkamlarıyla tahkim olunmuştur. +Afganistan’ın Herat’ı ve mezkur üç geçidi Devlet-i Aliyye-i Osmaniyye’nin Çanakkale’si kadar mühim olduğundan Afganistan daima fırsat buldukça orayı tahkim ve takviyeye çalışmıştır. +Tabii bu hal Rus erkan-ı harbiyyesinin de ma’lumu olmuş ve müstakbel Rus-Afgan harbinde Herat’a asker dökmek lehü’l-hamd akım kalmıştır. +Çünkü Rus hükumeti mezkur binini gaib edeceğini pek a’la bilirdi. +Rus ve İngiliz hududlarına sevk edilen asakir-i Afganiyyenin mikdarına dair neşr edilen haberler yalnız zan ve tahminattan ibarettir. +Çünkü Afganistan’la bugün beynimizde tarik-ı muhabere mevcud olmadığı gibi böyle mühim bir haber-i askeri dahi Afganistan’dan harice tereşşuh edemez. +Hülasa-i kelam Afganistan ahvalinin muhtasar bir icmalini yapabilmek için şu mütalaatı beyan edebiliriz: +Her ne kadar bir haber varid olmamışsa da Afganistan hükumeti el-haletü hazihi seferberliğini i’lan etmiş ve ordusunu hazırlamıştır. +Gerçi henüz Afganistan’da şimendüfer yok ise de Afgan hükumeti icabında kullanmak üzere yüzlerce otomobile ve yüz altmışı mütecaviz file maliktir. +Bununla beraber yolların da muntazam ve düzgün olduğunu söylersek lüzumu anında nakliyat-ı askeriyyenin sühuletle icra edilebileceği anlaşılır. +Afganistan henüz ne Rus ve ne de İngiltere’ye i’lan-ı harb etmemiştir. +Emir hazretleri mevki’ ve vaz’iyeti idrak etmişler ve ona göre tedabir ittihaz eylemişlerdir. +Buna kat’iyyen eminiz. +HARB-I HAZIRDAN ALINAN DERSLER Bütün dünyada maddi ve ma’nevi pek azim inkılablara badi olacak harb-i hazırdan ferdler cem’iyetler milletler hasılı bütün cihan bugün büyük büyük dersler alıyor. +Bu dersler miyanında bizce en mühimmi bu kadar kudret ve kuvvetle beraber Alman imparatorunun Alman kumandanlarının cenab-ı Hakk’ı dillerinden düşürmemeleri muzafferiyetlerinin şerefini Cenab-ı Hakk’a bırakmalarıdır. +Şimdiye kadar Alman imparatorunun hiçbir nutku yoktur ki muzafferiyeti Cenab-ı Hakk’ın lütuf ve muavenetine tefviz etmemiş olsun. +Ceneral Hi[n]denburg gibi cihangir bir kumandan Rusların beş yüz bin kişilik ordularını perişan ettikten yüz binlerce esir aldıktan sonra şeci’ askerine bir beyanname neşr ediyor; alelade bir vazifesini ifa etmiş gibi hiç gurur getirmeyerek kemal-i tevazu’la askerini taltif ediyor ve sonunda da “Bu muzafferiyetin şerefini Cenab-ı Hakk’a bırakarak vazifemizi ikmale çalışalım.” teslimiyetiyle beyannamesine nihayet veriyor. +İşte bu Müslümanlığın telkın ettiği ahkama riayetten başka bir şey değildir: +Top tüfek zırhlı tayyare hasılı karalarda denizlerde havalarda kuvvet namına ne varsa gücünün yettiği kadar çalışarak bir an atalete düşmeksizin gece gündüz uğraşarak hepsini i’dad ve ihzar ettikten sonra kendini dört taraftan saran ordulara mütevekkilen ala’llah hücum ediyor ve muzaffer oluyor. +len ve vasıta-i Resul-i zişan ile müslümanlara tebliğ buyurulan bu kavanin-i İlahiyye hılkat ve tabiatin kanunları kadar kat’i ve la-yetegayyerdir. +Müslümanlar bu gibi evamir-i nümune-i imtisal olacak iken ne garibdir ki bugün başkalarından Kitabullah ellerinde olduğu halde saika-i gafletle hakayık-ı diniyyeden zühul eden müslümanların bu hali güneşi görmek için doğrudan doğruya ona teveccüh etmeyip de şemsin suya aks eden hayaline bakan yani gökteki güneşi yerde arayan biçarenin haline benzer. + +MATBUAT HASIRE’D-DÜNYA VE’L-AHIRE ____ Fransızlar tarafından pek insafsız bir surette daima ilk saff-ı harbe ve en tehlikeli noktalara sevk edilerek kırdırılan müdhiş top ateşlerine karşı canlı siper ittihaz edilen Cezayirli ve Sudanlı dindaşlarımızın ne dünyada ne ukbada hüsrandan başka hiçbir fayda bahş etmeyecek hücumlarını musavvir bir manzara karşısında Tasfir-i Efkar refikımızın can ü gönülden akıttığı gözyaşları: +“Bu resim her müslümanı derin derin düşündürecek feci’ manzaralardandır. +Zavallı Afrika akvam-ı İslamiyyesi! +Hiçbir taraftan teşvikat-ı temeddüniyye görmedikleri halde mücerred İslamiyet’in bahş ettiği kuvve-i sahirane sayesinde yerli akvamın en mümtaz ve müstaid zümresini teşkil eden müslümanlar kendi kendilerini hüsn-i idare edecek devletler halinde teşekkül edebilirken bir taraftan içlerinde kuva-yı müteferrikalarını cem’ ve tevhid edecek zimamdarlar zuhur etmemesi diğer taraftan garbın acize karşı pek gaddarane mukabele edememek yüzünden nihayet bir bir gerdandade-i tabiiyyet ve esaret olmuşlar ve şimdi de böyle hiç dahl ve menfaatleri olmayan bir harbe sevk edilerek mahv u perişan edilmekte bulunmuşlardır. +Maamafih her İslam badi-i teselli bir nokta vardır ki o da dindaşlarımızın Almanların o pek müdhiş addedilen ateşleri karşısında gösterdikleri cesaret ve şecaattir. +Bu değerli şeci’ ve fedakar askerler kendilerinin kıymetini bi-hakkın takdir eden ellerin zir-i idaresinde olsaydı acaba onlarla ne cihangirane muvaffakıyetler kazanılmazdı…” MILYON MÜSLÜMANLIK ALEMI HALIFENIN EMRINE MUNTAZIRDIR Kampana gazetesinin bir makalesinden: +“Osmanlı hükumetinin padişahı Akdeniz’den ta Hindistan ve Afrika sevahiline kadar olan memalikte sakin milyon müslümanın halifesidir. +İslamlar dinen ona merbutturlar. +Kafkasya’da İslamlar Rusya’nın Hindistan’da İngiltere’nin Afrika’da Fransa’nın taht-ı idaresindedirler. +Eğer hükumet-i Osmaniyye Rusya ile muharebe edecek olursa bu harb umumi bir muharebe şeklini ahz edecektir. +İran Rusya aleyhine muharebeye iştirak edeceği gibi Hindistan ve Afrika’daki müslümanlar da silah-ı ihtilale sarılacaklardır. +Zira oralardaki müslümanlar hiçbir vakit halifelerinin evamiri hilafına hareket edemezler. +Bundan maada hükumet-i Osmaniyyenin mevkii de gayet mühimdir. +Avrupa Asya ve Afrika’nın nokta-i iltisakında bulunmaktadır. +Bugün karadan Osmanlı hükumeti Kafkasya’yı işgal edebilir. +Daha büyük bir kuvvetle de Mısır üzerine hücum ile İngiltere’ye büyük bir darbe vurur. +Mısır ise Hindistan’ın kapısıdır. +Hindistan Süveyş Kanalı’nın zabtı İngiltere’nin Hindistan yolunu büsbütün sektedar eder. +Osmanlılar bu buhranlı zamanda istifade etmenin tarikını pek a’la keşf etmişlerdir. +Bunun için de gece gündüz çalışıyorlar…” Hindistan’da Kalküta şehrinde Farisi lisanıyla münteşir Hablü’l-metin gazetesinden: +Devlet-i Aliyye-i Osmaniyye’nin harb-i umumi akıbinde kuva-yı berriyyesini seferberliğe vaz’ etmek suretiyle silah altına aldığı yüzbinlerce askerini cidale müheyya bir halde hududlara sevk ve tahşid etmesi keyfiyeti bu sırada ziyadesiyle calib-i nazar-ı dikkattir. +Almanya hükumetinin Devlet-i Aliyye’ye şu buhranlı zamanlarda en güzel harb gemilerinden ma’dud olan iki büyük sefine satmasını nazar-ı teemmüle alacak olursak Almanya’nın –harb-i umumi esnasında– yalnız Osmanlıları değil yeryüzünde mevcud bilumum müslümanları kendisine celb ü cezb etmek fikrinde bulunduğu vazıhan anlaşılır. +Alem-i İslam üzerinde payansız bir nüfuza malik bulunan Saltanat-ı Osmaniyye şübhesiz ki Almanların hareketini unutmayacak ve maddi olmasa bile ma’nen kendilerine yardım etmekten çekinmeyecektir. +kan muharebeleri esnasında oynadığı rollerle çevirdiği fena ve müdhiş entrikalarla Osmanlıları İngilizlerden soğutmaya sebeb oldu. +Osmanlılarla İngilizler beyninde an’ane halini alan münasebeti alt üst ederek kendi hükumetinin menafi’-i hakıkıyyesini i’rabdan mahalli olmayan Karadağ Yunan kraliyetlerine kurban etti. +Edvar Grey’in böyle ters düşünceleri yanlış hesabları İngiltere’ye öteden beri hiss-i sadakatle merbut olan bütün müslümanları me’yus eyledi. +Hindliler lizleri kendilerine menfaatlerine düşman telakkı ediyorlar. +Hükumat-ı İslamiyyenin hiçbiri hiçbir zamanda İngilizlerden –hususiyle Sir Edvar Grey re’s-i kara geçeliden beri– bir iyilik ve müzaherete nail olamadılar. +Hatta diyebiliriz ki eden Edvar Grey olmuştur. +Müşarun-ileyhin tertibatıyla alem-i İslam’a indirilen darbeler ister istemez müslümanları ağır bir uykudan uyandırmış ve kabustan kurtarmıştır. +Hem öyle uyandırış ki bir daha uyumayacaklarına artık kabusa tutulmayacaklarına şübhe yoktur. +Fas’ı Fransa’ya Trablusgarb’ı rika’yı kendisine pay olarak alıkoyan Edvar Grey’le onun çürük ipiyle kuyuya inen ters fikirli İngilizlerden hangi müslüman razı ve memnun olabilir! +raf İngiltere’nin müteaddid ziyanlarına darbelerine uğramış ve artık ihtilafat-ı mezhebiyyeyi bertaraf edip birbiriyle kardeş olarak kalmaya karar vermişlerdir. +Osmanlı ve İran hükumetlerini birbirinden ayıracak bir kuvvet –la-siyyema bu zamanda– dünyada tasavvur olunamaz. +Her iki milletin menfaati mefkuresi hareketi birdir. +Felaket ve intibah bu Sünniler de Devlet-i Aliyye’ye tebaiyet etmek mecburiyetindedir. +Menfaatlerini iyi düşünen müslümanlar bit-tabi’ bu sırada ittihada sarılacaklardır. +Buna ittihad-ı İslam diyemeyeceğiz. +Bilakis takdir-i menfaat ve ta’yin-i hareket demeyi daha muvafık görmekteyiz. +Böyle olunca bu daire-i mukaddeseye Mısırlı Hindli Çinli Afrikalı her nereli olursa olsun her müslüman iltihak edecektir. +Böyle olduğu takdirde Fransa ve İngiltere müstemlekatında yaşayan müslümanlar devlet-i metbualarına izhar-ı sadakat edemeyeceklerdir. +Etmemekte de ma’zurdurlar. +Çünkü bunları menfaat ta’kıbine sevk eden İngiltere ile bilhassa Edvar Grey’dir! +Biz yine İngiltere hükumetine ve İngilizlere son nasihatimizi vermekten ve doğru söylemekten çekinmeyerek onlara müslümanlarla birleşmelerini ve pek sakım olan siyaset-i hazıralarından izhar-ı nedamet etmelerini teklif ediyoruz. +Kafkasyalılar da öyle. +Türkistan ve Mavera-i Kafkas müslümanları da hakeza! +İran’ın askeri olmamakla beraber kabailiyle köylüleriyle Rusya’nın başına oldukça bir bela kesileceğine şübhe etmemelidir. +Tedrici surette Afganistan Hindistan Mısır Fas Tunus ve Cezayir müslümanları kıyam ederek Osmanlı ve İran hükumat-ı İslamiyyesiyle tevhid-i mesai ederlerse Almanya ve Avusturya’ya karşı güçlükle harb edebilecek vaz’iyette bulunan İ’tilaf-ı Müselles’in hali tüvanı kalır mı?! +Müslümanlar İngilizleri Rusya’ya kurban etmek istemezler. +Fakat zamanın ilcaatına tabi’ olurlarsa ma’zur görülürler. +Binaenaleyh şimdiden –ateş bacayı sarmazdan evvel– eski hataları ta’mir ve telafi etmek zamanı gelmiştir. +Rusya’ya arkasını çevirmekle İngiltere derhal muradına nail olur. +O dakıkadan i’tibaren Osmanlı ve İran hükumetlerini kendisine zahir görecektir. +kacaktır. +Gecikirse tereddüde uğrarsa Edvar Grey’in ters tavsiyelerine kulak verecek olursa her halde İngiltere harb-i umumi neticesinde zararlı çıkacaktır. +Almanları pek iyi düşündüklerinden dolayı takdir etmemek mümkün değildir. +Zira bunlarda nahvet azamet sair Avrupa milletlerine nisbetle pek azdır.” HILAFET-I UZMANIN SATVET-I MA’NEVIYYE VE MADDIYESI Efrenci Ağustos’un’üncü günü Londra’da Albert Hall’de vuku’ bulan bir ictima’da John Burns tarafından Sir Edward Grey’in siyasetini protesto etmek üzere irad ve telgraflarla evvelce haber verilip risalemize de derc olunan şayan-ı dikkat nutkun ahiren aynına destres olduğumuz cihetle son fıkrasını ber-vech-i zir nakl eyliyoruz: +“Şunu da unutmayalım: +İmparator Gilyom Tanca’ya muvasalatında müslümanların dostu sıfatıyla geldiğini söylemiş müslüman bu dostluğa inandılar. +paratorun müttefikinin menfaati namına men’ etmemesi bu i’tikad üzerinde icra-yı te’sir etti. +Fakat vaz’iyet-i hazıra Osmanlıları Almanya tarafında bulunmaya mecbur kılıyor. +Şarkta az çok bir nüfuzumuz var idiyse bu nüfuz şimdi tamamen mahvolmuştur ve bu zıya’ milyonlarca İslam üzerindeki hakimiyetimize de şamildir. +Zira zat-ı şahane sancak-ı şerifi çıkarır ve bilumum ehl-i İslam’ı din muharebesine çağırırsa bütün bu İslamlar bir fırtına gibi ayaklanacaktır. +Muhammed’in tahtgahıdır. +İki yüz elli milyon İslamın kalbi Alman muzafferiyeti için titriyor alem-i İslam –Almanya oyuncağı gibi atmaya hazır bulunuyor. +İngiliz memalikinde yüz milyondan fazla İslam sakindir. +Eğer Hindistan’da naire-i bulunacaktır. +Ka’be puşide-i mukaddesi nakl olunacak ve eğer ikinci bir Mehdi zuhur ederek İngiliz askerinin ecsadı üzerinden akvam-ı İslamiyyenin intibahı fikrini Hartum’a getirecek olursa bu puşideyi başta bulunduracaktır. +İngiltere mevcudiyeti ile oynuyor. +Netayic-i muhtemele üzerine dikkati celb etmeyerek bu oyunu müsterihane seyr etmek İngiliz milletine ihanet etmek demektir.” Memalik-i İslamiyyeden peyderpey kulağımıza isal edilen resmi gayr-i resmi haberler bize alem-i İslam’ın müteyakkızane bir halde harb-i hazırın neticesine sabırsızlıkla intizar etmekte olduklarını gösteriyor. +Müslümanların ağır bir pustan medid bir uykudan uyanmalarına sebebiyet veren yegane amil şu son senelerde İ’tilaf-ı Müselles hükumetleri tarafından duçar oldukları tehdid ve tazyiktan başka bir şey değildir. +Yeryüzünde hiçbir İslam yurdu yoktur ki az çok bu gibi felaketlere sadmelere ma’ruz kalmış olmasın. +Diyebiliriz ki intibah-ı İslam’ı da’vet ve onun husulüne en ziyade hizmet eden şey İ’tilaf’ın harekat-ı siyasiyyesi olmuştur. +Evet müslümanlar teşeffi ve intikam için sıra zaman bekliyorlardı. +Düşman telakkı ettikleri kimselerden öç alacak her kim olursa olsun onu takdir ve tahsin edecekleri bedihi idi. +Almanya ve Avusturya devletlerinin İ’tilaf’a karşı çıkıp yedisiyle sekiziyle bi-perva harbe tutuşmaları ve Fransa Rusya Sırbistan’ı –ki üçü de müslümanların buğz u nefretlerini vesail-i şetta ile bu ana kadar celb etmekten geri kalmamışlardır– az bir müddet içinde zaif düşürmeleri ile ki şimal cihetinde yaşayan kabail ve aşair vaktiyle Rusya’dan çektikleri fenalıkların intikamını bu sırada onlardan almaya karar vermişlerdir. +Ruslara karşı her türlü müşkilat Ruslara baskın vererek yüzlerce esir ve mühimmat aldıktan maada birçoklarını da itlaf etmişlerdir. +Şübhe yoktur ki Tebriz Kazvin Meşhed ahalisi Ruslardan son derece muğber bulunuyorlar. +Ruslar buralarda etmedik zulüm yapmadık fenalık bırakmadılar. +Ulemayı ahrarı mücahidleri astılar biçtiler. +Müslümanlar indinde muhterem olan bir “imam”ın merkad-i şerifini topa tuttular. +Ahalinin servetine malına namuslarına tecavüz etmeyi bir şeyn telakkı etmeyerek istediklerini yaptılar. +Şu sıralarda bile meydan-ı harbde esir ve yaralı düşen askerleri için Tebriz ahalisinden cebren iane topluyorlar. +Tahran’a bu babda pek çok şikayetler vuku’ bulmuştur. +Ali ve etbaını İran’a musallat eden mütefekkirlerini sokak ortasında öldürten hazinesini soyan terakkı ve tealisine sed çeken memleketlerini İngilizlerle beraber taksim eyleyen Rusya devleti hangi yüzle İranlılardan iyilik bekliyor? +Hicab sonra yine hasmından muavenet beklesin! +Fakat zaman değişti. +Artık İran’da Rusların dostu tarafdarı kalmamıştır. +Memleketin sahibi zimam-ı idareyi ele almış millete hizmet edecek hür faal bir kabine teşkil ettirmiştir. +yüz tutmuş her tarafta bu faaliyet kendisini göstermiştir. +Rusya’ya bu ana kadar İran hükumeti tarafından verilen notalardan müsteban oluyor ki Şah ile İran ricali Rusya’ya tarafdar olmayıp onu memleketlerinden çıkarmak istiyorlar. +Türkmençay Muahedesi’ne riayetle İran’ın tamamiyet-i mülkiyyesini tasdik etmesini Rusya’dan şiddetli bir lisanla taleb edilmiştir. +Tebriz’deki Rus konsolosunun Almanya konsolosuyla tebaasına karşı fuzulane bir surette ihtiyar ettiği vaz’iyet-i tehdidkaranesi İran Şahı’nın hiddet ve iğbirarını son derece celb etmiştir. +Kendisine sefiri vasıtasıyla tebliğ edilen tevbihnamede bir daha bu gibi muamelat-ı dürüştanede bulunmaması ve İran şuun-ı dahilisine aid umura burnunu sokmaması tavsiye edilmiştir. +Azerbaycan İran’ın eyalatından biri olup Sasanof ve Edvar Grey’in safsatalarıyla kuruntularıyla mıntıka-i nüfuz olamaz. +Bu hakıkati İran hükumeti cem’ ve tahşidlerine emir verdiği müsellah atlılarıyla kabailiyle Ruslara tefhim edecektir. +Kafkasya’nın Bakü Tiflis Acara Çürüksu Batum ve Rusya’nın zir-i idaresinde bulunup İslam ile meskun memleketlerden buraya aks olunan haberin oradaki müslümanların da Ruslardan memnun olmadıklarını ve kıyam ve ihtilale teşebbüs edip kendi arzularıyla silah altına girmekten mektedir. +Bakü şehri muhafızı da asayişi iade etmekle meşgul olduğu bir sırada müslümanlar tarafından katledilmiştir. +dıman ettikleri halde bir türlü ihtilalin önünü alamamışlardır. +Kıyamın Türkistan’a sirayetini men’ etmek kasdıyla Rusya hükumeti Aşkabad Köşk cihetlerinde kuva-yı askeriyye kabilelerinin Aras Köprüsü tarikıyla Kafkasya’ya hücumlarını lede’l-hace men’ için mezkur köprüyü berhava edip turuk-ı muvasalayı da kesmişlerdir. +Zir-i idaresinde bulunan müslümanlara Rusya hükumeti daima fenalık etmekten çekinmemiştir. +Bu sebebden bu sıkı zamanda onların dostluklarını bir türlü te’min edemiyor. +Mekteplerini medreselerini camilerini kulüp ve müessesat-ı ictimaiyyelerini kapattıran evkafını zabt mahsuldar tarla ve çiftliklerini gasb ile onları Ruslara teslim ve kendi hevesatlarına sarf ettiren Rusya müslümanlardan sadakat bekleyebilir mi?! +Buhara Kırım Hive Kırgız Tatar müslümanları da Rusların mezaliminden inlemektedirler. +Rusya hükumeti oralarda müslümanların yalnız umur-ı siyasiyye ve ictimaiyyelerine müdahale etmekle iktifa etmemiş dinlerini serbestçe icra etmekten de onları men’ eylemiştir. +Kadınların baş örtülerini kaldırıp müteaddid umumhaneler açtırmıştır. +Kur’an- ı azimü’ş-şanın ancak Rus lisanıyla kısmen tedrisine müsaade etmiştir. +Ak sakallılarıyla istihza ederek camilerine diyanete mugayir resimler astırdığı halde bu na-şayeste hareketlerine mukabil her sene etekler dolusu da vergi alıyor. +Rusların Herat hududuna bir tünel çekmekle –on seneden beri onunla iştigal ediyorlardı– Afganistan’a karşı su’-i niyyette bulunduklarını isbat ettiler. +Bu entrikalarına iki bin kişiyi kurban etmek suretiyle facianın son perdesini oynadılar. +Rusya’nın mezalim ve su’-i niyyatını alem-i İslam hakkında muhtasaran kaydettikten sonra biraz da yüzümüzü Mısır’a Hindistan’a Afrika’ya çevirip İngiltere ve Fransa’nın neler yapmakta olduklarını görmek istiyoruz. +Bu ana kadar İngilizlerin Mısır’da yaptıkları fenalıklardan bahsetmeyeceğiz. +Fakat bu sıralarda yapmakla meşgul oldukları şeyleri görmemek gayr-i kabildir. +Belçika’yı muhafaza bahanesiyle hukuk ve muahedat-ı düveliyyeyi siper ittihaz edip Almanya’ya i’lan-ı harb eden İngiltere aynı şeyi Mısır hakkında tatbik etmek istemeyerek Mısır’ın bi-taraflığını ihlal ettiler. +Hidiv hazretlerini Mısır’a sokmadılar. +Asakir-i mahalliyyeyi silahtan tecrid ile zabitlerini Sudan’a nefy eylediler. +Almanlarla Avusturyalıları konsoloslarıyla beraber bi-taraf bir memleketten çıkarttılar. +Süveyş Kanalı beyne’l-milel bir müessese olduğu halde Alman ve Avusturya gemilerini oradan geçmeye müsaade etmediler. +Hindistan’dan asker celb etmekle Mısırlı askerleri tahkır etmekten çekinmediler. +Ahkam-ı örfiyyeyi ortada buna sebeb olacak hiçbir şey yoğiken keyfi bir surette i’lan ile vatanperveranı hapishanelere doldurdular. +Mısır’ın ticaret ve ziraatine ta’miri gayr-i kabil bir darbe vurup binlerce iş güç sahiblerini işsiz bıraktılar. +Bu yüzden yüzlerce büyük müessesat-ı ticariyye ile sair ticarethanelerin kapanmasına sahiblerinin iflas etmelerine sebebiyet verdiler. +Gelen giden yolcuları muhaberat ve matbuatı sıkı sansüre tabi’ tutup hürriyet-i şahsiyyeyi ayak altına aldılar. +Almanya ve Avusturya ordularının galibiyet ve muvaffakıyetlerini tahrif ile kendi tefevvuklarını cebren Mısır matbuatıyla neşr eylediler. +En sonra Hidiv hazretlerine azlederek bil-cümle zimam-ı idareyi İngiliz zabitlerine teslim dir. +Bugün bil-cümle Avrupa devletlerinin tasdikıyla hıtta-i Mısriyyenin bir Osmanlı ülkesi olduğu meydanda ve Hidiv hazretleri de ba-ferman-ı padişahi Mısır ferman-revası ta’yin edilmişken İngilizlerin bütün bu hukuka tecavüzleri –evvelce de harb gemilerimizi parasıyla beraber zabt etmeleri– hangi kanun ve hukuk-ı düvel kitabında muharrerdir?! +Orada da dakıka başında entrika çevirmekten hali kalmıyorlar. +Bizi Almanlara tarafdar ve müttefik göstererek müslümanları ele almak istiyorlar. +Ulemaya ileri gelenlere lakab ve nişan tevzi’ ediyorlar. +Mekatib-i İslamiyyeye tahsisat bağlamakla müslümanların gönüllerini yapmak istiyorlar. +Kendi adamlarının tahrikatıyla her tarafta mitingler akdettirerek ahaliye sadakat yemini verdiriyorlar. +İngiliz ordusuyla yaralılar Hindistan’ı her türlü ihtilattan men’ etmişlerdir. +Almanlarla Avusturyalıları rahiblerine varıncaya kadar Hindistan’dan tard ettiler. +Ticarethanelerini kapattılar. +Bir taraftan gönüllü toplamaya başladılar diğer taraftan bahriyeye mensub askerleri sahillerde biriktirdiler. +Açıktan açığa matbuata istediklerini yazdırıyorlar. +İstanbul’da çıkan bil-cümle matbuatı Hindistan’a girmekten men’ eylediler. +Japonya’dan Hindistan’a beray-ı muavenet asker celb etmek üzere iken ahiren Hindlilerin inkisarını adem-i memnuniyyetlerini görerek ondan sarf-ı nazar ettiler. +Çünkü Japonlar Hind’e sokulduktan sonra bir daha onları oradan çıkarmak güç bir iş olacaktı. +Hasılı bütün bu teşebbüsata –hakimiyet-i bahriyyelerine! +rağmen– yine görüyoruz ki Almanlar Hind sevahilini topa tutup oralarda seyrüsefer eden İngiliz gemilerini el-an batırmaktadırlar. +İngilizler korkularından İran Körfezi’nde amed-şüd eden vapurları seferden alıkoydular. +Diğer taraftan Afganistan’ın Peşaver hududunda asker tahşid etmiş olduğu haberini de işitmekteyiz ki –doğru ise– hadd-i zatında pek ehemmiyetlidir. +Hasılı Rusya ve İngiltere’nin zir-i idaresinde bulunan müslümanların ayakta olup vakt-i merhuna intizar etmekte olduklarını herkes görmekte ve anlamaktadır. +Bunu inkara mahal kalmamıştır. +Fransızlara karşı Fas’ta isyan ve Cezair Tunus’ta ihtilal ve adem-i hoşnudi asarı mevcud olduğu da calib-i nazar-ı dikkattir. +Cezair askerini hud’a ile meydan-ı harbe sokup halife hazretleriyle Osmanlıları Almanlara karşı düşman ve hasım göstermekle zavallı müslümanları top ateşine siper ittihaz ediyor. +Bu kadar haksız ve insafsızlıkla davranan Fransızların mağlub olacakları muhakkaktır. +Fas’taki kargaşalık günden güne artmaktadır. +Avrupa’da son derece meşgul olan Fransızlar Fas’ta hiçbir şey yapamayacaklardır. +Anvers şehrinin –sahilinin– sukutuyla İngiltere ve Fransa büsbütün mağlub olup daha ziyade düşüneceklerdir. +Hususiyle Alman zeplinleri Londra üzerinde perran olarak bir kere bombaları yağdırmaya başlarlarsa o zaman İngilizlerin halini görmelidir. +Almanların şarkta Ruslar üzerindeki galibiyetleri yeniden Balkan evzaını tebdil etmiş ve “Bokston”ların ifsadatına son ye’s ü nevmidi bir darbe vurmuştur. +Bulgaristan Romanya –hatta Yunanistan– vaz’iyetlerini değiştirdiler. +Hükumet kendi başının çaresine bakmakta ve İ’tilaf-ı Müselles’in ta’vizat namıyla bol keseden gösterdikleri serablara ehemmiyet bile verilmiyor. +MÜSLÜMANLARIN AHI Alem-i İslam’a vesile düştükçe fenalıklar etmekten çekinmeyen hükumetlerden Cenab-ı Müntakım-ı Hakıkı intikam almaktadır. +Yüzbinlerce mazlumun ahı felaket-zedelerin gözyaşları en sonra te’sirini icra etti. +Buna top tüfenk harb gemisi çare edemez. +Sille darbe-i İlahinin sesi çıkmaz. +Vurulduktan sonra eseri ilelebed bakı kalır. +HAVER GAZETESI Şehrimizde bir aydan beri Farisi lisanıyla intişar etmekte olan Haver gazetesinin ser-makalesiyle havadisleri cidden Farisi lisanına aşina olanlar için şayan-ı istifadedir. +Hele alem-i İslam’a dair olan haberleri en doğru menabi’ ve me’hazdan ıktibas edilmiştir ki sıhhatine diyecek yoktur. +Refikımızın mesleği siyaseti İslami bir siyaset olup bil-cümle müslümanların şuunatından bahsettiği gibi milel ve düvel-i gayret etmektedir. +Biz refikımızın hidemat-ı ber-güzidesini tebrik ile samim-i kalbden muvaffakıyet ve devam-ı intişarını arzu ederiz. +İşbu gazetenin mütalaasını Farisi tahsiliyle vecibeden addeyleriz. +Sebilürre ş ad’ın inşaallah şimdilik on beş günde bir neşrine devam olunacaktır. +Abone bedelatından dolayı olan ehemmiyetsiz borçlarını mümkün olduğu surette bugünlerde tesviyeye himmet etmek lazım geleceğini takdir buyurmalarını kariin-i kiramdan rica ederiz. +Meal-i Celili “Kimin bu dünyada gözü kapalı ise ahirette de kapalıdır hatta şaşkınlığı daha ziyade.” Nihayet neyse idrak ettiğin şey ömr-i faniden; Onun bir aynıdır mutlak nasibin ömr-i saniden. +Hatadır ahiretten beklemek dünyada her hayrı: +Öbür dünya bu dünyadan değil hem hiç değil ayrı. +Sen ey sersem ki “üç günlük hayatın hükmü yok...” der de Sanırsın umduğun amadedir ferda-yı mahşerde; Ne ekmiştin ki mahsul istiyorsun bir de ferdadan? +Senin meşru’ olan hakkın: +Bugün hüsran yarın hüsran! +Eğer maksudu ancak ahiret olsaydı Yezdan’ın; Ne hikmet vardı ibdaında hiç yoktan bu dünyanın? +“Ezel”den ayrılan ruhun nişimen-gah-ı bakısi “Ebed”ken yolda eşbahın niçin olsun mülakısi? +“Elest”in arkasından gelmesin Cennet Cehennem de Neden ervaha tekrar imtihan olsun bu alemde? +Demek: +Dünya değil pek öyle istihfafa şayeste; Demek: +Bir feyz-i bakı var bu fani ömre vabeste; Diyorlar: +“Kainatın aslı yoktur çünkü fanidir.” Evet fanidir amma bir nazardan cavidanidir. +Süreksizmiş hayat... +Olsun! +Müebbed zevki hüsranı; Onun bir sermediyyettir bu haysiyyetle her anı. +___________ “Cihanın aslı yoktur çünkü fanidir.” diyen sersem Ne der “Öyleyse hilkat pek abes bir şey çıkar.” dersem? +Nedir dünyaya gelmekten garaz gitmek midir ancak? +Velev bir anlamak hırsıyle olsun yok mu uğraşmak? +Ganimettir hayatın iğtinam et durma erkenden Yarın milyonla feryad olmasın enfas-ı ma’duden! +Bu alem imtihan meydanıdır ervah için madam Demek: +İnsan değilsin eylemezsen durmayıp ikdam. +Neden geçsin sefaletlerle haybetlerle ezmanın? +Neden azmin süreksiz? +Yok mudur Allah’a imanın? +Çalış dünyada insan ol elindeyken henüz dünya; Öbür dünyada insanlık değilmiş yağma gördün ya! +Dilinden ahiret hiç düşmüyor ey müslüman lakin Onun hakkında atıl bir heves mahsulü idrakin! +Bu mecnunane vehminden şifayab olmadan şayed Gidersen böyle sıfru’l-yed kalırsın sonra sıfru’l-yed! +Hayalat arkasından koştuğun yetmez mi hey şaşkın? +Senin hala hakıkatten nedir iğmaz için hakkın? +Bu alem şöyle bir rü’ya imiş yahud muvakkatmiş... +Evet ukbada anlarsın ne müdhiş bir hakıkatmiş! +Sahib ve Müdür FRANSIZLAR IMANA GELIYOR! +Roma gazetelerinin Paris muhabirleri sabık Fransa payitahtında kalan ahalinin ahval ve efkarı hakkında atideki şayan-ı dikkat ma’lumatı vermektedirler: +“Şehirde artık zevk u safa namına hiçbir şey kalmamıştır. +Parislilerin en ziyade eğlendikleri mahaller tanınmayacak derecede tebeddül etmiştir. +Mulen-Ruj’da hiçbir şey kalmamıştır. +Maksim Salib-i Ahmer İdaresi tarafından hastahaneye tahvil edilmiştir. +Bi-hadd ü hesab varyete tiyatrolarında aktristler yalnız vatanperverane şarkılar terennüm etmektedirler. +Velhasıl Paris birden bire ahlaksızlığı terk etmiş edeb dairesinde harekete başlamıştır. +Hiçbir kimse muharebe bahsini ağzına almamaktadır. +Bu acıklı mubahaseden herkes mümkün olduğu kadar ictinab eylemektedir. +Yalnız ye’s Almanlara karşı şiddetli bir kin ve nefret uyandırmaktadır. +Bu aralık Fransızların bütün amali yeniden uyanmaya başlamıştır. +Paris ahalisi şimdiye kadar nadiren ayak bastığı Notrdam Kilisesi’ne koşuşmaya başlamıştır. +Böylece Fransa’nın en ahlaksız şehri tehlike karşısında birden bire kendisine gelmiş ve ancak vatanını ve onun tarih nazarındaki azametini düşünmektedir.” Hukuku’llaha tecavüzün bir haddi vardır. +O haddi geçince bela muhakkaktır. +“Cenab-ı Hak ihmal etmez imhal eder.” derler ki pek doğru bir sözdür. +Ferd olsun cem’iyet olsun mutlaka ektiğini biçer fiilinin cezasını görür. +Zaten ceza fiilden ayrı bir şey değildir onun netice-i zaruriyyesi lazım-ı gayr-ı mufarıkıdır. +Kütüb-i Mukaddese azgınlık yüzünden ümem-i salifenin uğradığı belaları gösteriyor. +Cenab-ı Hak her kavmi ika’ ettiği cürmün derecesine göre cezalandırmıştır. +Kur’an- ı Kerim’de buyuruluyor. +Cenab-ı Hak ef’al-i beşer hakkında vaz’ ettiği bu düsturun hükmünü behemehal icra eder. +Fakat insanlar uğradıkları belanın menşeini daima esbab-ı adiyye ve tabiiyyesinde görürler. +O esbabın ötesindeki esbab-ı ledünniyyeyi görmezler. +Daha doğrusu görmek istemezler. +sefer kanlarıyla temizliyor. +Medeniyetin tekemmülünden münbais olan tuğyanlarını o tekemmülün vücuda getirdiği vesaitle cezalandırıyor. +Ebrehe ordusunun başına ebabil kuşları vasıtasıyla taş yağdırmış idi. +O kavmin o zamanın cezası bu idi. +Bu ceza onlara kafi idi. +Çünkü o zaman zeplin balonları filan yok idi. +Şimdi İngiliz Fransız ordularının başlarına da tayyareler zeplinler vasıtasıyla ateş yağdırıyor! +Bunlar bir takım esbab-ı adiyyedir. +Fakat arkasında ledünni sebebler vardır. +Bela taziyane-i intibahtır. +O taziyane Fransızların da vesile-i intibahı olmuş olmalı ki şimdi kiliselere koşuyorlar haşa “veled-i tabii” diye teşhir ettikleri hazret-i duaları makbul olur! +Hakıkaten ilhadın din-i resmi olduğu günden beri Fransa’da görülen sukut-ı ahlak rezail zihinlere dehşet verecek bir dereceye vasıl olmuştur. +Onlarda ne fikr-i uluhiyyetten ne hiss-i diyanetten eser kalmamıştır. +İş bu dereceyi bulduktan sonra tabii insanda ne kalb kalır ne de ahlak. +Yalnız akıl kisvesine bürünmüş bir cinnet kalır. +Onun muktezası da tuğyandan meyl-i rezailden başka bir şey değildir. +Fransızlar bidayet-i harbden şimdiye kadar bir kere Cenab-ı Hakk’ın ismini ağızlarına almaya tenezzül etmemişlerdir. +Almanlar ise bilakis her muvaffakıyeti Cenab-ı Hak’tan bilerek edeb insaf dairesinden çıkmamışlardır. +İşte iki millet arasındaki fark! +en fecii en felaket-averi Halik-ı kainatı inkar etmesidir. +İnsaniyet kelimesinin tazammun ettiği ma’na devr-i hilkatten beri Ademoğullarına ta’lim-i hakayık eden edyan-ı semaviyyenin zübde-i telkınatıdır. +Hayır ve şerrin gerek usul gerek füru’ i’tibariyle temyizi aklın ictihadı değil kalbin imanı gösterebilir. +Her şeyde onun hükmüne ittiba’ caiz değildir. +Silsile-i fezaile dahil birçok ef’al vardır ki akıl onların nakızını Vicdana gelince o da ef’alimiz için bir mısdak-ı tam olamaz. +Çünkü o bir levh-ı sadedir. +Üzerine güzel bir şey yazılabildiği gibi çirkin bir şey de nakş olunabilir. +Vicdana ipliği muhitten alınmak suretiyle nesc edilmiş bir kumaştır demek daha muvafık olur. +İpliğin rengi ne ise kumaşın rengi de o olmak zaruridir. +Her türlü sureti kabule müstaid bir heyulanın suretten mücerred olan tahakkuk-ı aklanisine bir mahiyet-i sabite ve müstekarre isbat olunamaz. +Hal böyle iken vicdanın tahsin ve nefrinini mi’yar-ı ef’al olmak üzere kabul etmek nasıl doğru olabilir? +Mehasine aid olan hissiyatımıza gelince o da terbiye-i diniyye eseridir. +En rakık en ulvi hislerimizi tahlil ettiğimiz zaman son unsurlarının dine müntehi olduğunu görürüz. +Mesela ruhu mele’-i a’la-yı tefekküre irtika ettiren iki cenah-ı semavi –ki şiir ile musikıdir– ma’bedlerden çıkmış aşk-ı fikr-i mehasinden eser bırakmaz. +Nitekim Avrupa’da o eski nezahet o eski duygu kalmamıştır. +Gittiğimiz muzlim yollardaki mehaliki ancak iman denilen meş’al-i Rabbani ile görebiliriz. +O meş’ali elimizden bıraktığımız dakıkada gayya-yı hüsrana yuvarlanırız. +Mevzuat-ı beşeriyyenin hiçbiri dinin yerini tutamaz. +Dinsiz bir adam içi çürümüş çınar ağacına benzer. +Hülasa insaniyet-i hazıranın menşei dindir. +İnsaniyet bütün mezayasını dinden iktibas etmiştir. +Fakat birçok kimseler kerameti kendilerinden biliyorlar; dini zaid hatta muzır addediyorlar. +Ne büyük küfran! +Ne şeni’ tuğyan! +Bunun en açık misali Fransızlardır. +Onlar ilhadı din olmak üzere kabul ettikleri halde acaba şimdi nasıl oluyor da Cenab-ı Hakk’a rücu’ ediyorlar?.. +bespiyer fikr-i uluhiyyeti büsbütün zihinden çıkaramamış olmalı ki Avusturyalı Leopold’ün vefatını müteakıb ihtilal ordularının bazı muvaffakıyata nail olmaları üzerine birgün Jakobenlerin mahfilinde bir nutuk okumuş idi. +Bu nutkun birkaç yerinde de Cenab-ı Hakk’ın ismi zikredilmiş idi. +Jakobenlerden Gade’nin canı sıkılmış olmalı ki münfailane bir tavır ile meclise şu sözü söylemiştir: +“Bu nutkun birçok yerinde Allah’ın kudretinden bilmem neden bahsolunuyor. +Bizi istibdadın pençe-i kahrından kurtarmak adamın yani Robespiyer’in tekrar ribka-i ebatilin pençe-i tahakkümüne teslim etmek isteyeceğini hatırıma getirmezdim.” Fakat şimdi yavaş yavaş rücua yelteniyorlar. +Ancak hava açılınca herşeyin yine hal-i aslisine rücu’ edeceğine şübhe yoktur. +TERBİYE VE TA’LIM MAKAM-I MEŞIHAT’IN MÜHIM BIR TEŞEBBÜSÜ VE DARÜ’L-HILAFE MEDRESESI Cihan-ı medeniyyete asırlarca irfan nurları saçan müessesat-ı her biri birer dar-ı kemal olan medarisin sengin sakfları altında birkaç yüz seneden beri ilim nurları yerine cehl kabusları yüzmeye başlamıştı. +Bir vakitler o medreselerden yetişen parlak dimağlar kalemrev-i vazifesini ifa ederken mel’un sebebler te’siratıyla aynı binalar bir müddet sonra cehl ü zulmet heyulalarına makar olmuş bu suretle kişver-i İslam baştan başa mestur-ı zalam bir diyar-ı tarumar haline inkılab eylemişti. +Bu heyula senelerce bahında kesif tabakalar halinde kalmıştı. +Devr-i meşrutiyyet medaris-i İslamiyyeyi işte böyle bir hal-i perişanide buldu. +Meşrutiyetin tabii olan sermestisi zail olur olmaz memleketin mütefekkir dimağları İslam’ı kurtaracak müslümanları i’la edecek menabiin ayıklanmasını medreselerin asrın icabatına muvafık bir şekl-i nevine ifrağını düşünmeye başladılar. +Medreselerin; uzak bir mazide olduğu gibi; irfan nurları neşreden birer dar-ı ulum haline gelmesini istemeyen kimse yoktu. +Bir zamanlar ilm ü irfan menbaı olan muazzam abidelerin muzlim ve perişan hallerini gören imanlı her ferdin yüreği sızlıyor kalbi kan ağlıyordu. +Sebilürre ş ad bu sütunlarda daima o acılara tercüman olmuş ıslah-ı medaris mes’elesini her vesile ile alakadaranın enzar-ı himmetine arz eylemişti. +Medreseleri harabiye sürükleyen meş’um devrin yıkılmasını müteakıb ıslah-ı medaris yolunda muhtelif teşebbüsler mütenevvi’ fikirler ortaya atıldı. +Fakat bu fikirlerden o teşebbüslerden hiçbiri payidar bir iz bırakamadı. +Çünkü teşebbüs esaslı müteşebbisler azimkar ve lazım gelen evsaf ile pirayedar değildiler. +Bugün makam-ı Meşihat-i İslamiyye esaslı olduğu iddia edilen yeni ve parlak bir teşebbüsünü enzar-ı ammeye arz ediyor. +Şeyhülislam Efendi hazretleri medreselerin ıslahı yolundaki teşebbüsleriyle me’yus kalblere bir ümid vermiş senelerden beri istenilen gayeye teveccüh etmiş oluyorlar. +Meşihat-i daha feyyaz bir esas kurmak istediği anlaşılıyor. +Fakat acaba yapmak yıkmak kadar kolay bir şey midir? +Hamule-i sakıli bugünkü neslin omuzlarını yıprandıran Tanzimatçılık yapmanın yıkmak kadar kolay olmadığına elim fakat canlı bir misal değil midir?.. +Eskisi yıkılıp yenisi kurulamayan birçok müessesatın temaşager-i harabisi olanlar ihtimal ki bu yeni teşebbüsü de tereddüdler hatta heyecanlarla karşılayacaklardır. +Teşebbüsün başında gayr-i kabil-i ıslah olduğu salahiyetdar bir ağızla Meclis-i Milli huzurunda i’tiraf edilen bir nezaretin bütün bataklıklarını tathire muvaffak olarak mükemmel bir mütereddidlere hak verilebilirdi!.... +Maamafih i’tiraf ederiz ki sağlam ve feyyaz bir dimağ metin ve dinç uzuvlardan mahrum olursa düşündüğünü mevki’-i icraya koyamaz. +Kurulacak teşkilatın ihtiyacat-ı asra muvafık canlı ve makbul an’anelere mutabık olması hülasa esaslı ve payidar olabilmek damgasını haiz bulunabilmesi ancak buna mütevakkıftır. +Acaba bu te’min edilebildi mi?.. +Pek ziyade haiz-i ehemmiyyet olan bu teşebbüs hakkında kat’i sözümüzü teşkilat kadrosunun neşri ve yeni binayı kuracak bazuların teayyünü zamanına terk ediyoruz. +Şimdilik makam-ı Meşihat’in millet-i İslamiyyenin yegane vasıta-i tealisi olan medreseleri birer menba’-ı irfan haline hayr olmalarını temenni etmekle iktifa etmeyi daha münasib görüyoruz. +HUDEYBIYE MÜSALAHASI __________ Yiğit asker! +Şimdiye kadar sana birkaç muharebe anlattım ve dolayısıyla bazı nasihatlerde bulundum. +Bu sefer de Resulullah sallallahu aleyhi ve sellem efendimizin Mekke müşrikleriyle yaptığı bir musalahayı nakl edeceğim. +Dikkatli dinle de müslümanların aleyhine gibi gözüken bu musalahanın ehl-i met etmiş olduğunu anla. +Cenab-ı Hak Yani “Sizin fena gördüğünüz bir şeyin hakkınızda hayırlı olmak ihtimali vardır.” buyuruyor. +bir misalidir. +Hendek muharebesi dönüşünde Peygamber hazretleri ashabına hitaben: +– Bu seneden sonra Kureyş müşrikleri bizim üzerimize gelemeyecektir. +Bilakis biz onların üstüne yürüyeceğiz buyurmuştu. +Bir de ashab-ı kiramıyla birlikte Mekke’ye gidip Ka’be-i Mükerreme’yi ziyaret ve tavaf eylemiş olduğuna dair bir rü’ya gördüğünü haber vermişti. +Artık müşriklerin üzerine yürümek zamanı geldiğini fiilen de isbat için hicretin altıncı senesinde ve –Şeker bayramı ile Kurban bayramı arasında bulunmasından dolayı kadınlarca aralık ayı denilen– şehr-i Zilka’denin ibtidasında Mekke’ye gitmek emeliyle yola çıktı. +Fakat bu seferden maksad muharebe etmek değil Mekke’ye gidip Ka’be-i Şerife’yi ziyaret eylemekti ki ziyaret esnasında Kureyş müşrikleriyle de görüşüleceğinden onlardan bir çoğunun müslümanlığa meyil göstermesi ve şu suretle müslümanların kuvvetlenmesi muhtemeldi. +Bu sefere ashab-ı kiram bilhassa Mekkeli olan muhacirler pek sevindiler. +Çünkü: +Resulullah’ın rü’yasını hemen bu sene çıkacak sanmışlar ve Mekke’ye varır varmaz Beyt-i Şerif’i ziyaret ve tavaf edeceğiz zannına düşmüşlerdi. +Peygamber efendimiz sırf ziyaret için gelmekte olduğunu anlatmak için –hacıların girdiği gibi– ihrama girdi ve Mekke’de kurban edilmek üzere birçok deveye alamet taktırdı beraberinde bulunan . +kadar ashab-ı kirama da yolcu silahı olmak üzere yalnız birer kılıç almalarını tenbih etti. +Her türlü ihtimale karşı kalabalıkça bulunmak fikriyle de Medine civarındaki bedevi kabailine: +– Ben Ka’be ziyaretine gidiyorum. +Siz de geliniz birlikte bulunalım diye haber gönderdi. +Lakin bedeviler: +– Peygamber düşmanlarının arasına gidiyor. +Mutlaka muharebeye mecbur olacak ve neticede gaybedecektir. +Biz bu tehlikeli sefere karışmayalım da oturup rahatımıza bakalım diyerek Resulullah’ın da’vetine icabet göstermediler. +Peygamber hazretleri yanındaki ashabı ile Zülhuleyfe denilen yerde ihramlandı ve Kureyşilerin ahvaline dair ma’lumat getirmek üzere Bişr bin Süfyan namında bir sahabiyi gizlice Mekke’ye gönderdi. +Halbuki Mekkeliler Resulullah’ın yola çıktığını duymuşlar ve nasıl olursa olsun müslümanların ziyaretine mani’ olmayı zihinlerine koymuşlar bu fikir ile de epeyce bir kalabalık oldukları halde memleket haricine çıkıp muharebeye hazırlanmışlar hatta Halid bin el-Velid’i iki yüz atlı ile pişdar olarak Gumeym mevkiine yollamışlardı. +Peygamber efendimiz Mekke’ye iki konak mesafesi olan Gadir-i Eştat yahud Usfan mevkiinde bulunduğu sırada Bişr bin Süfyan gelip Kureyş’in hazırlığını haber verdi. +Bunun üzerine Peygamber hazretleri ne yapalım? +diye ashabına danıştı. +Ebubekr es-Sıddik hazretleri: +– Ya Resulallah! +Sen muharebe için değil sırf ziyaret için yola çıktın. +Binaenaleyh yürüyelim ve yolumuzu kesmeye kalkışanlar olursa onlarla harb edelim dedi. +Efendimiz de: +– Öyle ise bismillah arş! +emrini verdi. +Gerek Sıddik-ı Ekber’in teklifine gerek hazret-i Peygamber’in onu kabul ve emrine dikkat ediyor musun? +Mevcudu .’ü doldurmayan ve yanlarında birer kılıçtan başka silahı bulunmayan bir cemaatle bir memleket üzerine yürümekten çekinmiyorlar. +Hem öyle bir memleket ki ahalisi mükemmel silahlanmış ve muharebeye hazırlanmış olduğu halde kasaba haricinde bekleyip duruyor. +diye Arabca bir söz vardır ki “Yiğitlerin himmeti yani bir şeyi zihinlerine koyup da icraya başlamaları dağları yerinden söker” demektir. +dan bulunan bu yiğit cemaatinin önünde de Kureyş derneğinin ehemmiyeti görünmüyordu. +Kalabalıkları dolayısıyla dağ gibi olsalar bile onları söküp atmak müslüman kahramanlarınca pek kolay telakkı ediliyordu. +Biraz ilerleyince Resul-i Ekrem Efendimiz: +– Sağ tarafa sapalım da Halid’in süvarilerini şaşırtalım. +buyurdu. +Hamza bin Amr el-Eslemi namında biri de kılavuzluk ederek Peygamber hazretleriyle maiyyetini Hudeybiye mevkiine çıkan Seniyyetü’l-mirar ismindeki yokuşun başlangıcına getirdi. +Bu yokuşun arka ciheti yani tepenin aşağı tarafı Kureyş ordugahı idi. +Halid müslümanların başka yoldan gittiğini anlayınca dönüp orduya geldi ve müslümanlara karşı yapılan tedbirin faidesi görülmediğini haber verdi. +Resulullah hazretleri Kusva’ adlı yürük bir deveye binmişti. +Yokuşun ibtidasında bi-hikmeti’llah bu deve çöktü ve çekilip dürtülmesine rağmen boynunu uzatıp durdu. +Peygamber efendimiz: +– Fil’i Mekke’ye girmekten men’ eden Allah Kusva’yı da deveyi kendisi yürüterek Hudeybiye’nin sonundaki bir kuyu başına indi. +Burada başka bir hikayecik söyleyip yine bahse geleceğim. +Dikkat et de sözün altını üstünü unutmayasın: +Yemen’de Beni Himyer namıyla bir sülale hükumet ediyordu. +zaif düşmüş hatta Afrika’dan geçen Habeşlilerin hücumuyla muzmahil olmuştu. +Habeş kumandanı olan Ebrehe Yemen Prensliği’ne ta’yin edildi. +Herif düşünceli bir adamdı. +Arabları kendine celb etmek ve bu sayede bütün Arabistan’ı benimsemek için San’a’da süslü bir kilise yaptırdı. +Herkes gelsin ziyaret etsin diye i’lan ettirdi. +Arablar buna ehemmiyet vermediler. +Çünkü Mekke’de ber tarafından yapılan Ka’be-i Mükerreme durup duruyordu. +Vakıa bu mübarek bina taştan yapılmıştı. +Ebrehe’nin kilisesi gibi süslü ve yaldızlı değildi. +Lakin Allah’ın emriyle ve iki peygamberin eliyle inşa edilmişti. +Ka’be mevcud oldukça kilisenin rağbet göremeyeceğini anlayan Ebrehe bir ordu tertib ederek Hicaz’a doğru yürüdü ki maksadı Mekke’ye gidip Ka’be-i Muazzama’yı temelinden yıkmaktı. +Yola çıktı. +Fakat Beldetu’llah’a yaklaşınca ordusunun önünde yürüyen büyük bir fil yere çöktü. +Dövdüler sövdüler kalkıp bir adım atmadı. +Sonra Allah tarafından gelen bir azab ile o koca ordu helak oldu bütün ağırlıkları çöl ortasında kaldı… Mekkeliler çıkıp bunları topladılar ve kendilerini hem muhafaza eden hem de düşman eşyasından ganimet dimiz bu vak’adan iki ay kadar bir müddet sonra dünyayı teşrif buyurmuştu. +Seniyyetü’l-mirar mevkiinde “Fil’i Mekke’ye girmekten men’ eden Allah Kusva’yı da ileri gitmekten men’ eyledi.” demesiyle de bu vak’aya işaret eylemişti. +Acaba niçin ileri gidilmedi de orada tevakkuf edildi? +fesiyle tercümesini yazacağım. +Orada göreceksin ki Mekke dahilinde bir takım ehl-i iman vardı. +Bunlar dini bütün müslüman oldukları halde mecburiyetleri dolayısıyla çıkıp Medine’ye gidemiyorlardı. +Şayed Resulullah hazretleriyle ashabı yürümeye devam etseler ve belde-i mübarekeye muharebe daha sinn-i mükellefiyyete gelmemiş ma’sum çocukların ayak altında kalmaları korkusu vardı. +Bir de o gün Peygamberimiz’e karşı duran müşriklerin arasında sonradan müslüman olacak ve Müslümanlığa cidden hizmette bulunacak kimseler mevcuddu. +Bu muharebe olduğu takdirde bunların da kılıçtan geçmesi alelhusus ashab-ı kiramdan birçoğunun şehadet şerbetini içmesi tabii bir şeydi. +Vakıa bu fedakar müslümanlar indinde şehidlik en büyük ve en sevgili bir mertebe idi. +Fakat daha o sıralarda bunların ölmesi değil düşmanları öldürmesi ve yaşayıp da Müslümanlığın yayılmasına hizmet etmesi lazım geliyordu. +Nitekim bugün de böyledir hal-i hazırda da bir müslüman askerinin hayatı pek kıymetlidir. +Bazı hamiyetperverlerimiz teşvike dair sözleri ve yazılarıyla halka boyuna ölmeyi tavsiye ediyorlar. +Bense o fikirde değilim niçin bila-kayd ü şart ölmeli? +derim. +Düşmandan kaçalım mı ölüme atılmayalım mı? +diye yürüyenleri öldürdükten sonra şehadet şerbetini kana kana çelim. +Osmanlı şairlerinden Naci Efendi merhumun şu kıt’ası ne beliğdir: +Zinet-i hak-i şehadet olmasın bir tiğ-zen Şan-ı Osmaniyi dil-hah üzre i’la etmeden Pençe-i a’dada ceng etmekteyim canımla ben Ardır mecruh düşmek hizmet isterken vatan. + +MUKADDEMATI Mayıs’de İngiltere ve Fransa İskenderiye’ye filolarını göndermek için ittifak ettiklerini ve hükumet-i Osmaniyye filosunun onlara iştirak etmemesini mutazammın bir notayı Babıali’ye gönderdiler. +Babıali cevaben kendisinden maada Mısır şuununa müdahale etmeye kimsenin hakkı olmadığını Zat-ı Şahane’nin Mısır’da yegane hakimiyet sahibi olduğunu bildirdi ve Mısır kabinesine bir telgraf çekerek Hidiv’in emrine itaat etmelerini tavsiye etti. +göndererek Mısır Parlamentosu Reisi Sultan Paşa’nın Mısır kabinesi Reisi Mahmud Sami Paşa’ya Mısır’ın selameti namına atideki ma’ruzatı takdim etmek istediğini yazdılar: +“Evvelen – Rütbe-i askeriyyesini ve maaşını ibkaen Urabi Paşa’nın muvakkaten Mısır’dan teb’idi. +Saniyen – Ali Fehmi Paşa ve Abdülal Hilmi Paşaların Mısır dahiline nefy ve teb’idi. +Salisen – Mahmud Sami Paşa’nın isti’fası.” Paşa’nın re’ylerine muvafakat ettiklerini ve derhal icra olunmaları Hidiv’e bu mektubun gönderilmesi hizb-i askeri ile Parlamento a’zasının bir kısmı beyninde ihtilaf bulunduğunu gösterdi. +Hidiv Tevfik Paşa bu mektubu vüzerasının re’yine muhalefet ederek kabul etti. +Bunun üzerine Meclis-i Nuzzar den dolayı isti’fa etmeyi kararlaştırdı. +Sanki kabine a’zası dahiliyyesine müdahale ettiklerini bilmiyorlardı. +Bedihidir ki vatan hissi ile yüreği çarpan Urabi hadisesinden müteellim olan her Mısırlı Urabi’nin Sultan Paşa’nın re’yine tebaiyet ederek Mısır’dan mufarakat etmesini can ü gönülden isterdi. +Çünkü bu vesile ile müdahale-i ecnebiyye esbabı kökünden sarsılmış ve mahvedilmiş olacaktı. +Ne çare ki Urabi Mısır’dan muvakkaten mufarakat etmeyi şahsi bir hezimet-i ma’neviyye tanıyarak Mısır’dan çıkmadı. +Halbuki o Fırka-i Ahrar başında memleketinin hürriyet ve bir maziye irca’-ı nazar ederek İngiltere’nin Mısır’ı kabza-i teshirine geçirmek için oynadığı rolleri memleketin dahilinde ve Mısır’ın menafi’-i aliyyesi için Mısır’dan çıkmak idi. +Fakat öyle yapmadı ve seyyiat-ı sabıkasına yeni ve daha müdhiş bir seyyie zammetti. +Urabi’den Mısır’dan çıkması istenildiği vakit bunu reddetti. +Kendisinin mufarakati İngiltere ve Fransa’nın emirlerini cağını bu iki devletin müdahalesine bir zemin teşkil edeceğini devlet İsmail Paşa devrinde Mısır’a müdahale etmiş keza sonra onun azline sebeb olmuşlar idi. +Urabi’nin kanaatine göre de İngiltere Sefiri Sir Malet’in müdahalesi üzerine Riyaz kabinesi ıskat ve ordunun talebleri kabul edilmiş idi. +Ahrarın tehlikede kalması ise gayr-i varid idi. +Çünkü Fırka’da memleketleri uğurunda her türlü fedakarlığı göze alan hamiyet ve gayretleriyle meşhur adamlar çok idi. +Elhasıl Urabi Sultan Paşa’nın re’yine tebaiyet etmiş olaydı entrikalara karşı ahenin bir sed çekilmiş ecnebilerin desiseleri akım ve namı muhterem kalmış ve bugün vatan ve tarih karşısında yüklendiği mes’uliyet-i uzmayı yüklenmemiş ve onun bar-ı sakıli altında ezilmemiş olurdu. +Sami Paşa kabinesi isti’fa etmeden mukaddem Parlamento’yu toplamak istedi ise de Hidiv’in adem-i muvafakatinden dolayı muvaffak olamadı. +Sami Paşa’nın isti’fası kabul olundu ve yeni teşkil olunan kabinede yine Urabi Harbiye Nezareti’nde kaldı. +Çünkü bütün ordu onun yed-i satvetinde idi. +Bunun üzerine Fransa bütün devletlere müracaat ederek Urabi ile arkadaşlarının İstanbul’a da’vet edilmelerini ve Zat-ı Şahane ile mülakat ederek emirlerini telakkı etmelerini taleb etti. +Fakat İngiltere Babıali’den Avrupa devletlerinin bu talebini kabul etmemesini ve Mısır’a fevkalade bir komiser siyaset ta’kıb ettiğinden Mayıs tarihiyle Fransa ile müştereken Hidiv-i Mısır’a irsal ettiği notayı geriye aldı ve Mısır Fırka-i Ahrarı’nı ırza etti. +İngiltere’nin bu hareketi Fransa ile müştereken hareket etmekten ayrıldığına delalet ediyordu. +Buna karşı Fransa Dersaadet’te bütün Avupa devletleri delegelerinden müteşekkil bir komisyon akdedilmesini ve bu komisyonun Mısır hakkında müdavele-i efkar etmesini taleb etti ve talebi kabul olundu. +Bütün devletler Mısır hakkındaki taahhüdat-ı düveliyyeye ve ile’da sadır olan fermanlara riayet hususunda ittifak ettiler. +Bunu müteakıb Haziran’de Fransız Parlamentosu’nda mes’ele-i Mısriyye hakkında münakaşalar cereyan etti. +Fransız efkar-ı umumiyyesi Urabi ve fırkasına mütemayil göründü ve Fransa’nın Mısır şuununa müdahale-i askeriyyesini reddetti. +Meb’usandan Mösyö Delakos Mısır mes’elesinde Fransa’nın tuttuğu hatt-ı hareket hakkında askeriyyede bulunmayacağını ve Devlet-i Aliyye’nin Mısır’a asker göndermesine müsaade olunmayacağını söyledi. +Devlet-i Aliyye’nin Mısır’a asker sevk etmesinin sebebi de hükumet-i Osmaniyyenin alem-i İslam’da bu vesile ile sahib-i nüfuz olması ve bi’n-netice Tunus ve Cezayir ahalisinin kıyam etmesi endişesi imiş! +Fakat Mösyö Delakos bu izahatı şiddetle tenkıd ederek Fransa’nın menfaati Devlet-i Aliyye ile ittifak ve onu takviye etmekte olduğunu ve Mısır buhranının ancak Devlet-i Aliyye’nin müdahalesi ile izale edilebileceğini beyan etti. +Müteakıben Mösyö Gambeta söz alarak uzun bir nutuk irad ve Fransa’nın İngiltere’yi yalnız terk etmemesini ve Mısır mes’elesinde bi-taraf kalmamasını tavsiye etti. +Fil-vaki’ Freycinet kabinesinin Mısır hakkındaki hatt-ı hareketi pek karışık ve ızdırab-aver idi. +Çünkü İngiltere ile müştereken müdahale-i askeriyyede bulunmadığı gibi Devlet-i Aliyye’nin müdahalesine karşı da bir sed gibi duruyordu. +Neticede İngiltere yalnızca müdahale etti ve Mısır’ı pençe-i esaretine aldı. +Fransız Meclis-i Meb’usanı’nda Mısır hakkında münakaşalar cereyan ediyorken aynı hal İngiliz Meclis-i Meb’usanı’nda da cereyan ediyordu. +İngiltere Kabinesi Reisi Mister Gladston bir nutkunda Urabi’nin Hidiv Tevfik Paşa’yı azl Avrupa devletlerinin Tevfik Paşa’ya müzaheret ettiğini İngiltere’nin Mısır’ı işgal-i askeri altına almak istemiyorsa buna ancak ahalideki taassub-ı dininin feveranından korkulduğu ve bu suretle Hidiv’in hayatını tehlikeye koymaktan ihtiraz edildiği için tasaddi etmediğini beyan etti. +Bedihidir ki bu derece garib beyanat ile Hidiv Tevfik Paşa istimale edilmek isteniliyordu. +mez meydanın kendilerine boş kaldığını anladılar ve Mısır’ı verdiler. +Artık İngiltere tarafından Mısır’ı işgal etmek takarrur etmiş yorlardı ve bunu te’min etmek için Tevfik Paşa’ya Devlet-i Aliyye’den fevkalade bir komiser istemesini tavsiye ve bu taleblerini Dersaadet sefirleri vasıtasıyla te’yid ettiler. +Devlet-i Aliyye buna muvafakat ederek Mısır’a Derviş Paşa’yı maksadı var idi: +Birincisi–İngilizlerin Devlet-i Aliyye’nin Mısır şuununa müdahale etmesini istediklerini devlete anlatmak. +teşvik ve takviye ettirmek. +Aynı zamanda İngilizlerin simsarları Mısır’da bir şuriş Bir tarafdan Sir Malet Mısır’da mukım İngilizlere yakında müdhiş bir hadise vuku’ bulacağından tahlis-ı nefs için Avrupa’ya sefer etmelerini tavsiye ediyor diğer tarafdan Mister Kukson kendi eliyle İngiliz filosundan aldığı eslihayı ecnebilere dağıtıyor idi. +Yukarıda dediğimiz gibi Mister Kukson bir cihetten ecnebilere silah dağıtıyor diğer cihetten Avrupalıların selameti bu planı mucebince üç dört bin ecnebiyi teslih etmek iktiza ediyordu. +Mister Kukson Haziran’de bu planı Avrupa sefirlerine bildirdi. +Fakat süferanın cümlesi şübhesiz İngiliz sefirinden maada Avrupalıların teslihinden memlekette büyük bir şuriş ve kargaşalık vücuda geleceğini tahmin ederek İskenderiye’deki şehbenderlerine bu gibi işlere kat’iyyen karışmamalarını tavsiye ettiler. +Fakat Mister Kukson süferanın kararına lakayd kalarak İskenderiye’deki Yunan derbederlerini ve Avrupa türedilerini teslih ve böylece İngiltere’nin tek başına İskenderiye katliammını tertib ettiğini isbat etti. +ta ceziresi ahalisinden bir alçak arasında gavga ile başladı ve der-akab pencerelerden Mısırlıların üzerine ateş edildi ve katliam tam saat devam etti Haziran . +Katliam esnasında ne İngiltere ne de Fransa askerlerini karaya çıkarmadı. +Çünkü İngiltere böyle bir harekette bulunursa Fransa’nın da ona peyrev olacağından korkuyordu. +muharrirleri kıyameti kopararak bunun ancak müslümanlardaki taassub-ı diniden ileri geldiğini söylediler! +Fakat hakıkat-i hal gün gibi aşikardı. +Katliammı tertib ve ihdas eden Fransa Meclis-i A’yanı’nda bunu tasdik ve şöyle idare-i kelam etti: +“Malta ahalisi hadiseden birkaç gün evvel silahlandılar. +Katliammı asabiyet-i diniyyeye isnad etmek hatadır.” Hükumet-i Mısriyye ise hadisenin vukuunu müteakıb İskenderiye’ye Ya’kub Sami Paşa’nın kumandası altında iki alay piyade iki batarya ve iki süvari alayı irsal ile asayişi a’zası da Mısırlılardan olan bir komisyon vasıtasıyla katliammın esbabı tahkık edilmesini süferaya teklif etti. +Fakat bu teklif İngiltere tarafından kat’iyyen reddedildi. +Mısırlı Abdülgani Said AYASOFYA’YA SALIB DIKMEYE YELTENEN RUSLARIN BAŞINDA KOPACAK KIYAMETLER Rus prenslerinden Lazaref ahiren saha-i matbuata vaz’ ettiği bir kitapta Şark Mes’elesini ber-vech-i ati hallediyor: +“Rusya Boğaziçi’nin kısm-ı şimalisine malik olursa Şark Mes’elesi ehemmiyetini gaib eder. +Bu takdirde müstahkem olan İstanbul bi-taraf bir memleket halini alır ve Ayasofya’nın üzerine salib dikilir. +Çanakkale’yi müdafaa eden istihkamat tabii hedm edilir.” Prens’e nazaran vilayat-ı şarkıyye mes’elesini halletmek için: +“Van Erzurum Trabzon vilayetlerinde Cebel-i Lübnan tarzında bir idare te’sisi kifayet eder. +Bununla beraber vilayat-ı şarkıyyenin Rusya tarafından zabtını müteakıb Fransa ile İngiltere Anadolu’dan ta’vizat ister ve ehemmiyeti gaib eden mukaddemat-ı mukaddeseyi taht-ı himayesine almaya tenezzül etmez.” Ruslar Müslümanlığı böyle parçalamaya savaşırken va’d-i celil-i Sübhanisiyle Kur’an- ı azimü’ş-şanı din-i celil-i İslam’ı yed-i hıfz u kudretinde bulunduran Cenab-ı Kahhar-ı Zülcelal hazretleri öteden bir milleti bunun üzerine musallat eder; bütün cihangirane emellerini bütün tasavvurat-ı meş’umesini zir ü zeber ettirdikten başka sarsılmaz zannedilen koca taht-ı saltanatı etrafında da yangınlar fırtınalar icad eder. +Bakalım Kadir-i Zülcelal daha neler halk edecek! +Berlin ulema-yı meşhuresinden Profesör Doktor Yasterov Berliner Tageblat’da neşr ettiği bir makalede diyor ki: +“Tarihi unutmak lazımdır. +Muharebe-i hazıra Rusya Devleti’nin mevcudiyetine bir nihayet vermekten başka bir netice verecek olur ise deryalar gibi dökülen ve dökülecek kanlar heder olacaktır. +Bu muharebenin sonunda Rusya’dan yalnız Finlandiya ile Lehistan’ın terki taleb olunacak olur ise Rusya kendisi için tehlikeli olan anasırdan tahlis olunmuş ve kendisi daha müdhiş ve daha mühlik bir kuvvet haline ifrağ edilmiş olacaktır. +Rusya Devleti hükumat-ı müteaddideye taksim edilmedikçe Romanof’ların hakimiyetine nihayet verilmedikçe Şarki Avrupa’da devam-ı sulh te’sis edilemeyecektir. +Diğer türlü çareler Rusya’nın siyaset-i inbisatıyyesini ve tekamül-i cihangiranesini ilerletmekten başka bir şeye yaramayacaktır. +Almanya’nın Şark Ordusu bundan sonra dahi galibiyetlere devam eylese bile Rusya’ya karşı askeri değil siyasi harb ile netice-i kat’iyye istihsal olunabilecektir. +Harb-i siyasi Rusya’da Rus idaresine muhalif olan anasır vasıtasıyla yapılabilir. +Rusya’da isyan ve ihtilal zuhur eylediğine dair bidayet-i harbde intişar eden şayiatın aslı çıkmaması üzerine herkeste Rusya’da ihtilal olmayacağı i’tikadı hasıl olmuştur. +Bu i’tikad doğru değildir. +Yalnız Lehistan ve Finlandiya’da değil Ukranya’da ve Cenubi Rusya’da da anasır ve teşkilat-ı ihtilaliyye mevcud olup bunlar Alman ordularının kat’iyye hasıl eylemesi Rusya’daki anasır-ı ihtilaliyyenin silahında kaldığı vakitte Rusya’daki muavinlerini Rusya’nın eline teslim edemez. +Binaenaleyh muharebe ancak Rusya Devlet-i cihangiranesi yerine müteaddid hükumat-ı müstakılle te’essüsü ile bir nihayet-i kat’iyye bulabilir.” MÜSLÜMANLIK ALEMI HARBE BAŞLADIĞI ZAMAN... +Sofya’da münteşir Kampana gazetesinin başmakalesinden: +“Hükumet-i Osmaniyye Avusturya ve Almanya tarafını caklardır. +O halde sahne-i harb gayet vasi’ olacak ve Fransa ta arayacaklar. +Burasını bildiği için Osmanlı hükumeti de her türlü ihtimalatı nazar-ı dikkate alarak hazırlanıyor. +Osmanlıların denizden ve karadan hazırlanmalarından ve alem-i İslam’da görülen teyakkuz ve intibah asarından anlaşıldığına göre muharebe pek büyük olacak ve adeta yerine Arabistan Hindistan İran Afganistan ve Afrika İslamları muharebeye iştirak edeceklerdir. +İşte bu muharebe tarihte emsali görülmemiş bir din muharebesi olacak ve ortaya Sancak-ı Şerif çıkacaktır. +Vakıa Türklerle Arablar tedarikat ve mühimmat-ı harbiyyeye Avrupalılar derecesinde değilseler de mevki’-i coğrafileri nüfuslarının kesreti hasebiyle her halde kendilerine fevkalade ehemmiyet verilmesi icab eder. +İslamlar Avrupa Asya ve Afrika’ya yayılmış olup kısm-ı a’zamı İ’tilaf-ı Müselles hükumetlerinin de taht-ı idarelerinde bulunmaktadırlar. +Karadeniz’deki Rus filosu Osmanlı filosuna faik olmadığı gibi Fransa ve İngiltere filoları da ahali-i İslamiyyenin meskun olduğu araziye o kadar zarar ve ziyan iras edemez. +Hele Fransız ve İngiliz filolarının asker ihrac ederek Osmanlı sevahilinde iş görebilmelerine ihtimal verilemez. +Zira mevaki’-i coğrafi onlara müsaid değildir. +Bu izahattan anlaşılıyor ki Osmanlı hükumeti İ’tilaf-ı Müselles hükumetleriyle muharebe ederse zemin ve mevki’den pek ziyade istifade edecektir. +İstanbul’un Trakya cihetinden hücuma ma’ruz kalması ihtimali ise bugün mefkuddur. +Zira Bulgaristan o cihetten hiçbir vechile harekat-ı askeriyyeye teşebbüs etmeyecektir. +Bunun için İran ve Osmanlı asakiri pek kolaylıkla ve bütün kuvvetleriyle Kafkas cihetinden Rusya’ya hücum edeceklerdir. +Bu ise Rus için gayet vehametlidir. +Zira Osmanlılara karşı durmak için Avusturya ve Almanya’ya karşı sevk ettiği asakirin büyük bir kısmını Kafkasya cihetine nakletmeye mecbur olacaktır. +Hükumet-i Osmaniyye boğazlarla İzmir Beyrut-İskenderun ve Yafa’yı muhafaza büyük bir kısmıyla Mısır üzerine yürüyecektir. +Bu muharebe olursa Osmanlılar bittab’ yalnız Mısır’ı zabtetmekle iktifa etmeyecekler Süveyş Kanalı’nı da zabtederek İngiltere’nin Hind yolunu keseceklerdir. +O zaman İngiltere Hindistan’la münasebatta bulunmak için koca Afrika kıt’asını dolaşarak gayet tehlikeli olan Ümid Burnu’ndan geçmeye mecbur kalacaktır. +Osmanlılar Mısır ile Süveyş Kanalı’nı pek kolaylıkla zabtederek İngilizleri müşkilat içinde bırakabilirler; Mısır’ın Osmanlılar tarafından zabtı güç değildir. +Zira Mısır’ın mutaassıb Arabları Halife-i İslam’a kuvvetle merbutturlar. +Bu sebebden naşi Mısır Hidivi bile İstanbul’da ikamet ederek Mısır’a gitmiyor. +Süveyş Kanalı Akdeniz ile Bahr-i Ahmer arasında ve yüz kilometre uzunluğundadır. +Onu geçmek isteyen bir orduya karşı duracak müdafaa noktalarına malik değildir. +Kanal’ın genişliği ise iki büyük vapur geçecek kadardır. +Kanal’ın bir kam yoktur. +Kanal’ın zabtına bir iki Arab kabilesinin hücumu bile kafidir. +Zira Kanal bir iki mahallinden tahrib olunursa tathir ve ta’miri bir hayli vakte muhtacdır. +kar-ı münevvere ashabından oldukları gibi fellahların da kaffesi okuyup yazma bilirler. +Bunların hepsi Halife için ölmeye hazırdırlar. +Mısır ahalisi arasında İngilizlere sadık kalan yalnız eski Mısır Arablarının bir kısmıdır ki onların da pek az oldukları için kat’iyyen ehemmiyetleri yoktur.” ALEM-I İSLAM’IN GALEYAN VE HEYECANI Üç haftadan beri alem-i İslam’da emsali na-mesbuk bir uyanıklık hasıl olmuştur. +Her gün mütevali haberler alınıyor. +da azim na-hoşnudi asarı hüküm-fermadır. +Mitingler protestolar şikayetler ah u eninler müsademeler mukatele ve mücahedeler hazırlıklar birbirini ta’kıb ediyor. +Müslümanların nagehani intibahından galeyanından hissiyatından caklarını bilemiyorlar. +Her türlü tekzibe rağmen İ’tilaf-ı Müselles devletlerine karşı alem-i İslam’da inkılablar ihtilaller kıyamlar isyanlar tertib ve ika’ edilmektedir. +Düşmanı dosttan tefrik ve ta’yin etmeye muvaffak olan müslümanlar artık silah-ı intikama sarılarak mücahedatta bulunmaktadırlar. +Bugün Mısır Hindistan Afganistan İran Afrika Avrupa Şark Aksa-yı Şark müslümanları fırsattan istifadeye karar vererek bazıları ihzarat ve tedarikatla bazısı da fiilen silahlarını kuşanarak İngiltere ve Rusya’nın başına ateş afet bela kesilmişlerdir. +Asılmaktan kesilmekten topa tutulmaktan artık müslümanların pervaları korkuları endişeleri hemen hemen kalmamıştır. +Alem-i İslam ister münferiden kararlarını vererek kemal-i azm ü metanetle meydan-ı mücahedeye atılmışlardır. +u na-bud edilecekleri zannı tahakkuk etmiştir. +Fransa Rusya u zehabını tasdik ve te’yid etmiyor mu? +İ’tilaf’a karşı çarpışmakta olan Almanya ve Avusturya hükumetlerinin muzafferiyet ve galibiyetlerini her müslüman a’mak-ı kalbinden arzu ve temenni ederek bu ümniyenin husulüne ser be-zemin-i secde ve niyaz oluyor. +Müslümanların bu temennileri bu arzuları pek tabiidir. +İslam diyarını na-hak ve na-reva gasb u istila eden İ’tilaf-ı Müselles’ten hiçbir müslüman iyilik görmedi. +Bu devletlerin uhudunu sözlerini özlerini siyasilerinin vesaikını hiç sayan müslümanlar bunca acı tecrübelerden sonra bir daha artık aldanırlar mı? +Bugün sinema ve panorama gibi gözümüzün önünden geçen vekayii birer birer hülasa etmek pek müşkil ve nihayet derecede müteassir olduğundan vekayi’-i mezkureyi mücmelen zikretmeyi ve o gibi vukuatı müddeayat-ı hakkamıza şahid makamında ikame ve irad etmeyi daha münasib görüyoruz. +Binaenaleyh sıra ile hükumat ve milel-i İslamiyyenin teşebbüsatını buraya derc etmekle emellerini gayelerini kari’lerimize arz etmekle iktifa ederiz. +Başta şah hazretleri bulunduğu halde bütün İranlılar Rusların aleydarıdır. +Notalar muhtıralar verilmiş Azerbaycan Zencan İran hazinedarlığı gibi mesail-i hayatiyye-i memleket kardeşi İran’ın veliahdi Şehzade Muhammed Hasan Mirza hazretleri ta’yin edilmiş ve Rusların İran dahilindeki müdahalatına hatime çekilmiştir. +Rusya Azerbaycan’dan İran’ın sair nikatından kuva-yı askeriyyeleri geri alınmıştır. +Tahran’daki Rusya sefirinin boş mevaidine hükumet-i İraniyye zerre kadar ehemmiyet vermemektedir. +İran hududunda yaşayan kabailin umumu Ruslara karşı sell-i seyf-i intikam ederek meydan-ı karzara atılmışlardır. +Ruslardan hergün birkaç Kazak öldürüp esir etmektedirler. +İran ahrarı kabaile kumandanlık vazifesini görüyorlar. +Meşhed’de Ruslar vahşetten geri kalmayarak zavallı din kardeşlerimizin canına malına namuslarına vahşiyane bir surette tecavüzde bulunmuşlardır. +sül etmiştir. +Kendi sefiri vasıtasıyla Petersburg hükumetine müracaatla Rusların mezalimine nihayet verilmesini şiddetli bir lisanla taleb eylemiştir. +Şehrimizde misafir bulunan İran sefir-i sabıkı ilm ü faziletiyle Osmanlılara olan hayırhahlığıyla müştehir bulunan edib ve fazıl-ı yegane Prens Sulh Erfau’d-devle Mirza Rıza Daniş Han hazretlerinin İran hakkındaki müjdeleri İran’ın parlak ve müstakil bir atiye malik olacağını göstermektedir. +Müşarunileyhin beyanatına nazaran İran şahıyla Müstevfi’l-memalik kabinesi kemal-i faaliyetle İran’ın selametini te’min ve ihzar edecek surette geceli gündüzlü çalışıyorlar. +ye dahiliyesi düzelmektedir. +Asayiş ve emniyet her tarafta hüküm-fermadır. +Yollar kavafil ve emtia-i ticariyye için emin ve salim bir haldedir. +Müşarunileyh hazretleri İran şahının tacgüzarlığını resmen Avrupa hükümdarlarına tebliğe me’murdur. +Bu vazifesini muharebeden sonra ifa edecektir. +Huzur-ı cenab-ı Hilafet-penahi ile de teşerrüf etmiş ve Farisi lisanıyla konuşmuştur. +İran Meclis-i Millisi de hemen in’ikad ve teşekkül etmek üzeredir. +İnşaallah bundan sonra İran bulunacaktır. +Öteden beri kardeş gibi geçinen Osmanlılarla tihad kaim olacaktır. +İhtilafat ayrılık ve gayrılık yerine ittifak ve meveddet yerleşecektir. +Rusya’nın idare-i müstebiddesi altında bunca zamandan beri inlemekte olan müslümanlar Ruslara karşı gereği gibi mukavemet ederek silah altına girmekten imtina’ etmişlerdir. +Rusların türlü türlü tazyikatına hedef olmuşlardır. +Mektupları açılıyor paraları zahireleri değirmenleri cebren ellerinden alınıyor. +Meskenlerine Rus yaralıları yerleştiriliyor. +Bir tarafa çıkmaya kimse ile görüşmeye kendilerine me’zuniyet verilmiyor. +Bugün Rusya’da binlerce ticarethane kapanmış zengin müslümanlar İran’a sair memalike hicret etmektedirler. +Bakü’de Çürüksu’da Tiflis’te Kiev’de hergün ihtilaller yangınlar hüküm-fermadır. +Rus Kazakları İslam mahallelerinde müsellah bir halde geziyorlar. +İslamların bil-cümle müessesat-ı diniyye milliyye ve mezhebiyyeleri kapattırılmıştır. +Silahları ellerinden alınmıştır. +Almanya lehinde bil-cümle Rusya müslümanları arasında bir temayül ve meveddet hasıl olmuştur. +Ruslar geceleyin yaralılarını Kiev’e getirip hastahanelere yatırmaktadırlar. +Ahaliyi her şeyden bi-haber bırakmaktadırlar. +Türkistan müslümanlarını aldatmak ve kendisini muzaffer ve galib göstermek hususunda gülünç ve akla sığmaz derecede Sada-y ı Türkistan gazetesiyle Rusya kendi lehinde propaganda yaptırmaktadır. +Bununla beraber mağlubiyetini hüsranını müslümanlar bilmişler ve bu gibi propagandalara blöflere kulak asmamaktadırlar. +gitmekten men’ ettiler. +Hatta İstanbul’da kalmasını bile arzu etmediklerinden İsviçre veyahud İtalya’ya gitmesini kendisine teklif ettiler. +Mısır zabitlerini –iki yüz zabiti– Sudan’a nefy ettiler. +Bu zavallıların yegane kabahatleri vuku’ bulan bir istizaha karşı ileride İngilizlerle Osmanlılar arasında bir harb vuku’ bulursa din kardeşlerine karşı silah isti’mal etmeyeceklerini dermiyan eylemelerinden ibarettir. +Aynı zamanda Hindistan’dan Mısır’a getirilen otuz Hindliyi de rinde boş tüfenklerin kalmasına yalnız müsaade etmişlerdir. +Hilal-i Ahmer Cem’iyeti Mısır me’murlarını zabitanı İngiliz Salib-i Ahmer’ine iane vermeye mecbur ettiler. +Camiü’l-Ezher’i fesad ocağı göstermek suretiyle kapattırmak istedilerse de muvaffak olamadılar. +Gelen gidenleri yokluyorlar fazla paralarını alıp kendilerine gündelik veriyorlar. +Yanlarında Almanca ve Türkçe gazete bulunanları hapsediyorlar. +İskenderiye ve Mısır’da binlerce hafiye ta’yin ederek halkın esrarını anlamaya gayret ediyorlar. +Her sene Mısır’dan Hicaz’a gönderilen mahmil-i şerifin i’zamına Mısır hüccacının Hicaz’a gitmelerine yollarda asayiş mefkuddur diye mümanaatta bulundular. +Bununla beraber az kurban kesmek için Mısır ulemasından sahte fetva aldılar. +Daha doğrusu şer’i fetvaları tahrif etmekten çekinmediler. +Mısır’daki Almanya ve Avusturya tebaalarına istedikleri fenalıkları yaptılar. +Yeni istikraz akdine Hazine eshamı çıkartmaya hükumet-i Mısriyyeyi teşvik edip Babıali’nin hukuk-ı mukaddese-i Osmaniyyenin ayak altına alınmasından endişe etmediler. +Süveyş Kanalı boyunca istihkamat inşa ederek Kanal’ın ortasına tarassud için bir harb gemisi ta’yin ettiler. +Kanal’ı Alman ve Avusturya gemilerine karşı kapattılar. +Vekil-i siyasileri kendi isim gününde ziyarete gelen müslümanları tehdid etmekten çekinmemiştir. +Bugün binlerce halk işsiz güçsüz kalmıştır. +Zavallı işsizlere serseri muamelesini tatbik ile onları Mısır’dan harice teb’id etmiştir. +Tramvaylar şimendüferler bankalar ta’til olunmuştur. +Her sene kış mevsiminde Mısır’a binlerce seyyah gelirken bu sene kimse gelmemiş ve memleket buhran-ı iktisadiye duçar olmuştur. +Kaht u gala bir taraftan işsizlik diğer taraftan –İngilizlerin mezalimi şöyle dursun– ahaliyi bitirmiştir. +Her gün yağmalar ihtilaller eksik değildir. +Mısır’da müstahdem bulunup meydan-ı harbe gönüllü gitmek isteyen İngilizlere üçer ay me’zuniyet istihsal edildiği gibi aylıklarını da ber-vech-i peşin verdirmiştir. +Ahkam-ı örfiyye ile hükumet-i askeriyyeyi i’lan ederek Mısır kabinesinin elinden işleri almış kendi zabitlerine zimam-ı Mısır sularına torpiller vaz’ ederek harb gemilerini de Bahr-i Ahmer’de tarassuda me’mur etmiştir. +Bunca tedabire rağmen kabail-i Urban Mısır hududunda kendiliklerinden tahaşşüd edip İngilizleri titretmektedirler. +Hindistan’ın Bombay Dehli Madaras Kalküta şehirlerindeki müslümanlar da heyecandadırlar. +Osmanlı harb gemilerinin zabtından dolayı oradaki müslümanlar küsmüşlerdir. +Kalküta’daki putperestler kıyam ederek İngilizleri İngiliz me’murlarını öldürmüşlerdir. +Racputana Ceypur kabaili Bhopal hakimesinin kardeşi Muhammed Hafiz Han’ın İngilizler tarafından tevkıf edilmesinden dolayı isyan etmişlerdir. +Propaganda yapmak için Ticaret büsbütün durgundur. +Hind postası Almanya’nın Emden Kruvazörü korkusundan ta’tile uğramıştır. +Birmanya postası da öyle. +Ahkam-ı örfiyye i’lan edilmiştir. +Müslümanlarla Hindular İngilizler aleyhinde ittifak eylediler. +Hatta bu sene Kurban bayramında mahza Hinduları memnun etmek Almanların galibiyet ve muzafferiyetlerini İngilizler el-an gizliyorlar. +Hala Liyej ve Namur istihkamatının mukavemet ettiklerinden bahs eden Royter Ajansı Hindlileri aldatmaya çalışıyor. +Hindistan’a ne bir ecnebi ne mektup ne de gazete –hususiyle İstanbul’dan gönderilen matbuat– girmiyor. +Şiddetli sansür vaz’ edilmiştir. +Kaht u gala taun ve veba gereği gibi hüküm-fermadır. +Alman kruvazörü Hindistan’ı hergün tehdid edip duruyor. +İngiliz gemilerini batırıyor. +Bu yüzden şiddetli surette hücum ediyorlar. +Somal ahalisi Berbere’ye hücum ile oradaki İngilizleri doğradıktan sonra istiklallerini i’lan ederek Molla Abdullah ve Molla Muhammed’i kendilerine reis ittihaz etmişlerdir. +bu hakayıkı tekzib etsinler. +Bütün Somal ahalisi hal-i kıyamdadır. +Almanya’dan satın aldığı topları Fransızlar Cibuti’de zabta kalkıştıkları cihetle Habeş Hükümdarı gücenip bil-cümle Fransızları tard ile mağazalarını yağma ettirdikten sonra mezkur topları istirdad etmiştir. +İngiltere ve Fransa devletleri yanlış iş gördüklerinden dolayı nedamet etmişlerdir. +Osmanlı harb gemilerinin zabtından dolayı nahoşnud olan Amerika müslümanları New York şehrinde bir miting tertib edip İngilizlerin kanun-şikenane ve cebbarane olan bu muamelesini şiddetle protesto ederek şikayat-ı vakıalarını telgrafla Avrupa siyasi mecmualarıyla bi-taraf devletlere ve alem-i İslam’a göndermişlerdir. +Balkan hükumatını Devlet-i Aliyye aleyhinde ayaklandırmak haiz olan Bakston biraderleri Bükreş’te bir gayur müslüman yaralamıştır. +Bu iki İslam haini İslam düşmanı kardeşler elyevm firaş-ı ıztırab içinde yuvarlanmaktadırlar. +Bunlara pek san Tahsin namında bir kahramandır. +Bu genç sırf hissiyat-ı söylemekten çekinmeyerek hamiyetli bir müslüman olduğunu cihana isbat etmiştir. +Yunan hükumeti Girid’deki müslümanların silahlarıyla paralarını zabt ettikten sonra ancak hicretlerine müsaade ediyor. +Oradaki Rumların ise müteaddid silahları bulunduğu halde yalnız birisini ellerinden almıştır. +Harbin sonuna kadar altın para Girid adasında kalmalıdır diye müslümanlara beş liradan ziyade yanlarında bulundurmaya –tabii mufarakat ederken– müsaade etmiyor. +Bu zavallıların çoğu Afganistan hazırdır. +Askerlerini Türkistan ve Hindistan hududlarına tahşid etmiştir. +Kumandanlarını hududa göndermiştir. +Mühimmat her tarafa sevk edilmekte ve yaralılara etmiştir. +Afganistan hududundaki kıla’ ve istihkamat tahkim edildiği gibi yeniden tabyalar vücuda getirilmektedir. +Emir gan kabailini kamilen Emir hazretleri teslih etmiştir. +Afgan gazetelerinin iş’aratına nazaran Afganistan’ın her tarafında ve ba-husus payitaht-ı memleket olan Kabil’de fevkalade faaliyet-i askeriyye hüküm-fermadır. +Afganistan’ın her tarafı bir ordugah şeklini almıştır. +Avrupa muharebe-i umumiyyesi münasebetiyle Afganistan Devleti fevkalade tedabir-i askeriyyeye müracaata mecbur olmuştur. +Umum Afganistan kuva-yı askeriyyesi Başkumandanlığına Afganistan’ın en muktedir ve meşhur ümera-yı askeriyyesinden Muhammed Nadir Han ta’yin edilmiştir. +Son derece fa’al olan bu zat Başkumandanlığı deruhde eylediği günden başlamıştır. +Seferber hale vaz’ olunan bil-cümle kıtaat geceli gündüzlü ta’limlere ve manevralara başlamıştır. +Başkumandan Muhammed Nadir Han her gün bir kıt’a-i askeriyyeyi teftiş edip manevra yaptırmaktadır. +Kabil şehri ve civarı gayet mehib bir ordugah halini almıştır. +Gündüzleri bütün şehir Afgan alayları bandolarının terennümatından ihtizaz eylemekte ve ta’lim için atılan top ve tüfenk seslerinin arkası kesilmemektedir. +Deyli Telgraf gazetesinin muhabiri tarafından verilen ma’lumata göre bütün Belucistan kabaili husumet-i sabıkalarını unutarak silahlarıyla birlikte Afgan ordusuna iltihak etmişlerdir. +İran’dan Kabil’e gelen birkaç müctehid Ruslar tarafından i’dam edilen mücahidlerin beraberlerinde getirdikleri kanlı gömleklerini yüksek mahallere asarak halka pek müheyyic nutuklar irad etmişlerdir. +Afgan Emiri Habibullah Han hazretleri bu feci’ ahvalden pek müteessir olarak ordunun tikamlarını alacağını bizzat beyan eylemiştir. +Vaizler hatibler her tarafta ahaliyi ittihad-ı İslam’a da’vet ediyorlar. +Afganistan’daki bu galeyan ve heyecan Rusları fevkalade tedhiş etmiştir. +Bu sebeble Rusya hükumeti Afgan hududunda tedabir-i askeriyyeye müracaat mecburiyetinde kalmıştır. +Her sene Türkistan-ı Rusi’ye gelmekte olan Afgan tacirlerini tevkıf etmiş hududun öte tarafına göndermiştir. +Hudud civarında Ruslar azim mikdarda beygir deve ve sair hayvan tedarik etmektedirler. +Moğolistan’ı Çin’den ayırıp kendi taht-ı himayesine alan Rusya’ya karşı Çin’de de büyük bir hareket görülmektedir. +Muharebe-i umumiyye Çin’in nazar-ı intibahını açmış ve fırsattan bil-istifade Moğolistan’daki hukukunu istirdad teşebbüsüne sevk eylemiştir. +Pekin’den Rus gazetelerine iş’ar olunduğuna göre Çin hükumeti Moğolistan Meclis-i Millisi’ne Moğol hükumetinin miştir. +Bu layiha mucebince Moğolistan hükumeti merkez-i de-i mahsusa istihsal etmeksizin düvel-i ecnebiyyeden hiçbiriyle muahedat ve mukavelat akdedemeyecek fima-ba’d “Moğolistan hükumeti” ve “Moğolistan vükelası” gibi ta’birler asla isti’mal edilmeyecek Moğolistan askerlerini teslih eden Rus zabitanı ihrac olunup yerlerine münhasıran Çin zabitanı istihdam edilecek ve Moğolistan’da lüzumu halinde Çin kuva-yı askeriyye ve işgaliyyesi bulunacaktır. +Moğol Meclis-i Millisi’nin Çin hükumetinin layihasını hah nahah kabul edeceği şübhesizdir. +Bu suretle Çin hükumeti Rusya’ya karşı alenen meydan okuyor. +Tunus ahvali de günden güne kesb-i vahamet etmektedir. +Ahali büyük bir sefalet ve heyecan içinde çırpınıyor. +Fransızlar daha muharebenin bidayetinde bütün memleketin gençlerini topladılar muharebeye sevk ettiler. +Almanların müdhiş topları altında mahvolup gitmekte olan bu zavallı koyun sürülerinin ebeveynleri derin bir hiddet ve gazab tini gören Fransızlar tedabir-i inzıbatıyyeyi günden güne tezyid ta’kıbat-ı zabıtayı teşdid ediyorlar. +Bu hal de ayrıca hiddet ve gazabı mucib oluyor. +Hatta bu yüzden Bizerte’de bir isyan zuhur etti. +Bizerte’de toplanan müslüman askerleri Fransa’ya gitmekten imtina’ etmişler zabitleri aleyhine kıyam eylemişler hatta zabitlerine iyice bir dayak da atmışlardır. +Fransızlar şimdiye kadar nefs-i Tunus şehrinden asker almazken oradan da asker almaya teşebbüs ederler. +Ahali galeyana gelir. +Eşraf-ı memleket şiddetli i’tiraz eder. +Ötede beride isyanlar da zuhur etmeye başlayınca hükumet bundan vazgeçmeye mecbur olur. +Böylece Tunus da pür-heyecan u galeyan fırsata intizar etmektedir. +Hülasa bugün alem-i İslam pek müteheyyic bir halde bulunmaktadır. +Mezalime enva’-ı felaketlere öteden beri duçar olan ehl-i iman artık tahlis-ı giriban etmek için var kuvvetlerini bazuya vererek zalimlerle hürriyet ve namusları uğurunda pençeleşmekte uğraşmaktadırlar. +Müntekım-ı hakıkı olan Cenab-ı Rabbü’l-alemin inşaallah müslümanları parlak bir istikbale mazhar edecektir. +Hep uyanalım sevişelim öpüşelim. +İğbirarları ihtilafatı ayrılıkları bir tarafa atıp kucaklaşalım birbirimizi afvedelim. +Ta ki Rabb-i Gafur Kadir-i Müteal bizi tarik-ı saadet ü nusrete sevk etsin amalimize müyesser eylesin. +Bundan başka çaremiz kalmamıştır. +Çünkü ayrılmak felakettir. +Ayrılanı düşman paralar. +MERHUM ŞEHBENDER-ZADE HILMI BEY Osmanlı mütefekkirlerinin güzidelerinden olduğunu asar-ı kalemiyyesiyle isbat etmiş olan Şehbender-zade Ahmed Hilmi Bey kitab-ı hayatının son kelimesini yazmıştır. +Cenab-ı Hak mazhar-ı gufran buyursun. +Müşarunileyh meşrutiyetin i’lanını müteakıb menfasından mış müteakıben Hikmet namıyla bir gazete imtiyazı alıp bununla mühim mucib-i istifade birçok makalat-ı siyasiyye ve ilmiyye neşreylediği gibi metin bir kalem ve halis bir yürekle de İslamiyet’i hukuk-ı İslamiyyeyi müdafaa eylemiştir. +Merhumun kendine mahsus bir üslub-ı latifi muhakemat-ı Hilmi Bey bir aralık Darulfünun’da felsefe dersi de vermiş derviş-meşreb bir feylesof idi. +Henüz genç denecek bir sinde lir. +Cenab-ı Hak kendisine rahmet akarib ü hişanına sabr-ı cemil ihsan buyursun. +HAVER GAZETESI Farisi lisanıyla intişar etmekte olan Haver gazetesinin yedinci nüshası intişar etti. +Başmakalesiyle havadisleri cidden Farisi lisanına aşina olanlar için şayan-ı istifadedir. +Hele alem-i İslam’a dair olan haberleri en doğru menabi’ ve me’hazden iktibas edilmiştir ki sıhhatine diyecek yoktur. +Refikımızın mesleği siyaseti İslami bir siyaset olup bil-cümle müslümanların şuunatından bahsettiği gibi milel ve düvel-i gayret etmektedir. +Bu mühim müslüman gazetesinin mütalaasını Farisi tahsiliyle meyi vecibeden addeyleriz. +Sebilürre ş ad ın şimdilik on beş günde bir neşrine devam olunmaktadır. +Abone bedelatından dolayı olan ehemmiyetsiz borçlarını mümkün olduğu surette bugünlerde tesviyeye himmet etmek lazım geleceğini takdir buyurmalarını kariin-i kiramdan rica ederiz. +••• Bosna: +A[ayın]. +A[ayın]. +Harar: +A[ayın]. +K[kef]. +Iraklı Talebe-i Ulumdan: +A[ayın]. +S[sin].: +A[elif]. +N.: +bkz. +Ahmed Naim Abdülehad Davud: +Abdülgani Said Muharririn-i Mısriyyeden: +Afgani-zade: +African Times : +Ahmed Cemal Medine-i Münevvere: +Ahmed Faik Yunanistan’da Üsera-yı Osmaniyye’den Mülazım-ı Evvel: +Ahmed Halid Bey Muallim: +Ahmed Hamdi Aksekili: +Ahmed Münir Abdürreşid İbrahim oğlu Tokyo: +Ahmed Naim Meclis-i Kebir-i Maarif A’zasından: +Ahmed Naim Lüleburgazlı Talebeden: +Ali Hikmet Nahid Londra Cem’iyet-i İslamiyyesi Reis-i Sanisi Londra: +Arif Hikmet Mehmed Ali Bey-zade Mecidözü: +Arif Elmalılı Hasan Efendi-zade: +Asaf Celal Paris: +Asaf Celal Sorbon Darülfünunu Felsefe Şu’besi müdavimlerinden: +el-Belağ : +Bursalı Mehmed Tahir: +el-Cezire : +Clozel Müsteşrik Paris: +Ebu’l-Hamid Midyat: +Ericeson C. +Telford Alem-i İslam Londra: +. +Latife Karielerden: +. +Lütfiye: +Ferid Darülfünun Muallimlerinden: +Fete’l-Arab Beyrut: +Figaro Paris: +H[ha]. +M. +Fatin Darülfünun me’zunlarından Kolenoviç Saray-Bosna: +H[hı]. +L. +Muallim: +Hablü’l-Metin Kalküta: +el-Hac Mehmed Semiz-zade Saraybosnalı İnegöl: +Hacı Mirza Muhammed Rahim Kafkasya’nın Bakü Tevabiinden Belbeleli[?] Bağdad: +Hafız Ahmed Erzurum kari’lerinizden: +Haki-zade Abdürrezzak Mersin: +Haris bin Hümam Beyrut: +Hayreddin Hami Onuncu Kolordu ketebesinden: +Hurgronje Doktor: +Hüseyin Vassaf: +Muallimi: +Muallimlerinden: +John Burns Londra’dan: +Journal de Geneve : +Journal de Tunis Tunus: +Kampana Sofya: +L.V . +Kadıköy: +l’Afrique Francaise Paris: +Le Mèmoral Diplomatique Paris: +M. +M.: +M. +Salih Vecdi Talebe-i Ulumdan Birgili: +M. +Şemseddin: +Mehmed Akif: +Mehmed Emin Genç Meb’usu: +Mehmed Fahreddin: +Mehmed Faik Adana Kozan Sancağı Muhasebe Başkatibi: +Mehmed Süreyya Halkalı Ziraat Mekteb-i Alisi Fenn-i Haşerat Muallimi: +Mehmed Tevfik Da’va Vekili: +Mehmed Vecih el-Geylani Filipin’de Ta’lim-i Dine Me’mur Yinyan: +Mehmed Zekeriya Dağıstanlı Hayrabolu’da Tabur Mehmed Zihni: +Mehmed İpçilerden: +Midhat Cemal: +Muhammed Berekatullah Efendi Japonya: +Muhammed Ferid Vecdi Mısırlı: +Muhammed Murad Remzi Kazanlı Mekke-i Mükerreme’de Mukım: +Muhammed Reşid Rıza el-Hüseyni: +Mulay Abdülaziz: +Mustafa Rakım İsviçre’de İslam Hukuk Talebesinden Lozan: +Mübahat: +Neue Freie Presse Budapeşte: +Neues Wiener Tagblatt Viyana: +Nisaiyyundan Biri Galata - Karaköy: +Osmanlı Fukara-Perver Cem’iyeti Topkapı Şu’besi: +Ömer Fuad Ayvalık: +Ömer Rıza Kahire: +S[Sin]. +M. +Tevfik Hindistan Muhabir-i Mahsusu: +Sebilünnecat : +Sebilürreşad : +Selim el-Büşra Şeyhu’l-Cami’i’l-Ezher: +Seniyyetü’l-Mevleviyye Hanımefendi Abbas Halim Paşa’nın Zevcesi: +Servet-i Fünun : +es-Seyyid Ahmed Eş-Şerif Es-Senusi: +Sultan Cihan: +Şeyh Muhammed Abduh: +Şeyh Senusi: +Tahirü’l-Mevlevi: +Tanin : +Tasfir-i Efkar: +Tasvir-i Efkar : +bkz. +Tasfir-i Efkar The Anglo-Russian : +The Comrade Delhi: +The Muslim World Londra: +Toygar Üsküdar: +William C. +W.: + +|/\| \ No newline at end of file