diff --git "a/Sebilürreşad_cilt_16.txt" "b/Sebilürreşad_cilt_16.txt" new file mode 100644--- /dev/null +++ "b/Sebilürreşad_cilt_16.txt" @@ -0,0 +1,7764 @@ +|\/| +_____ + + + 16 + cilt + Unknown + 153748 + 37940 + 7764 + +_____ + +Sebilürreşad Dini felsefi ilmi edebi haftalık mecmua-i İslamiyyedir Cilt Hamd Allah’a mahsustur. +O Allah ki bütün alemlerin Rabbidir. +Herkese ve has kullara başka başka iyilikleri vardır. +Hesab gününün sahibidir. +Ya Rab ancak sana kulluk ederiz ve senden yardım isteriz. +Bizi doğru yola ni’metlere nail ettiğin gazaba uğramamış kimselerin yoluna götür ve yollarını şaşırmışlardan etme. +Amin. +Cenab-ı Allah: +Kur’an okuduğun vakit Allah’a isti’aze et buyurmuş olduğundan evvela “e’uzübillah” ile başlanır. +Bu isti’aze müslümanın vazife hissiyle mütehassis olup vazifenin hüsn-i ifasına zarar getirebilecek her şeyden sakınmak lüzumunu hepsinden evvel bildiğini gösterir. +Çünkü def’-i mazarrat celb-i menfa’atten evla olduğundan bir kere vazifenin icrasına mani’ olabilecek sebep ve saiklerden kurtulmalı ki insan işinde bila-arıza devam edebilsin. +İşte şeytandan yani her nevi’ doğru yollara mani’ ve eğri yollara saik olan maddi ma’nevi şeylerden Allah’a sığınmak bunun içindir. +Şeytan ekseriya ayrı bir mahluk olarak bilindiği gibi Kur’an-ı Kerim’de şeyatin-i ins ü cin ta’biri mevcud olduğundan bunun ma’nasını şümullü olarak almak ercahtır. +“Racim” taşlanmış demektir. +Şeytanları semalardaki yıldızlar vasıtasıyla taşlanmakda remzi bir ma’na vardır. +Akl-ı ulvinin süfli fikirleri red ve recm ettiğine işarettir. +Bunun daha ziyade tafsilatını tabi’i Allahu te’ala bilir. +İşte bir kere eğri yollara sapmamak için tedbirler ittihaz edildikten sonra Doğru Yol’da ilerlemek lazımdır ki bunun için de “bi’smillah” devam doğru hareket etmek için tabi’i en salim tariktir. +Rahman ve rahim kelimelerinin ma’nalarında fark vardır. +Rahman am rahim hastır. +Mesela; bir padişahın bütün bendeganına am olan lütufları vardır. +O i’tibar ile rahman sıfatıyla muttasıftır. +Bir de has bendelerine mahsus ayrı daha yüksek ve daha kibarane lütufları olabilir ki o vakit rahim sıfatıyla muttasıf olur. +İşte Cenab-ı Hakk’ın da iyi kötü hayvan insan cahil alim münkir mü’min herkese şamil lütufları vardır ki bunlar maddi lütuflar ve dünya ni’metleridir. +Bu i’tibar ile Allah rahmandır. +Bir de iyi kullarına mahsus ni’metleri lütufları vardır ki o da muvaffakiyettir. +O i’tibar ile Cenab-ı Allah rahimdir. +Ve bu izahattan anlaşılacağı vech ile: +“Bi’smillah” dedikten sonra “er-rahmani’r-rahim” lafızlarının ilavesinde doğru yolda ilerlemekle maddi ma’nevi dünyevi uhrevi makasıd için çalışmak yani dünya için ahireti ve ahiret niyet dairesinde cem’ etmek lüzumunu beyan vardır. +Böyle her ciheti gözederek işe başlayan bir kimse tabi’i çalışmasından bir netice elde eder ki bu neticeden bazı Başmuharrir gittikçe hırs ve ihtirasını artırır. +Din-i İslam neticeye rıza emr eder. +Fakat daha iyiye daha ziyadeye muvaffak olmak demekle hem rıza hem tezyid-i ni’met ma’nası murad olunur. +Elhamdülillah’da rıza ma’nası zahirdir. +Bu rıza felsefi ahlak erbabınca da fazilet ve saadetin en birinci şartı bilinmiştir. +Tezyid-i ni’met ma’nası ise bir ni’mete hamd etmek o ni’metin kıymetini bilmek demektir. +Bir şeyin kıymeti bilinirse tabi’i hüsn-i muhafazasına ve artmasına çalışılır. +Ayet-i celilesi de hamd ve şükrün ziyade-i ni’mete hizmetini mübeyyindir. +Nail olunan ni’met için kuru kuruya dil ile hamd edilip de kıymeti bilinmez ve hüsn-i muhafazasına çalışılmazsa o hamdin ciddi olmayacağı zahirdir. +Ni’metlerinin kıymetini bilip hamd edenlere Allah’ın maddi ma’nevi yardım edeceği elbette şüphesizdir. +Binaenaleyh din-i İslam rızakar ve hakdan ve hakıkat-bin bir dindir. +Ne körü körüne nikbin ne de bedbin değildir ve ayet-i celileleri bu nükteleri beyan buyururlar. +Rabbülalemin buyurulması da hamd eden kimsenin: +Ya Rab ben senin doğru yoluna giderek çalıştım ve şu hale geldim halimden hoşnudum ancak senin yoluna gitmeyip eğri yollar tutan kimselerin de sıhhat ve servet sahibleri olduklarını görüyorum diyeceği geleceğinden buna cevap olarak Cenab-ı Allah’ın bütün alemin rabbi yetiştiricisi olduğunu beyan içindir. +Bundan sonra hatıra: +Öyle olunca aramızdaki fark nedir? +gibi bir sual gelebileceğinden ona karşı “er-rahmani’r-rahim” yani: +Allahu te’alanın herkese am rahmetleri ni’metleri lütufları olduğu gibi iyi kullarına mahsus ayrı daha ulvi ni’metleri de vardır. +Eğri yollara gidenlerin nail oldukları ni’metler herkese am olan kaba ni’metlerdir. +Doğru yolda gidenlerinki ise o ulvi ni’metlerdir. +Binaenaleyh daha şereflidir buyuruluyor. +Bunun üzerine de bu fark ve şeref herkes tarafından takdir edilmediği için eğri yollara gidenler belki de daha müreffeh yaşıyorlar. +Bunlar nasıl ve ne vakit belli olacak? +diye bir fikir hasıl olması tabi’i olduğundan Allah malik-i yevmü’d-din: +hesab gününün sahibidir diye cevab veriliyor. +Artık bunun üzerine her müşkil halledilip akla kanaat-i kamile geldiğinden kat’i surette rabt-ı kalb edilerek: +Ya Rab ancak sana kulluk ederiz her işimizde senin emrettiğin gibi oluruz demek farz oluyor. +Ve bu suretle her işte hakkın emri dairesinde harekete karar verip Allah’tan yardım nu gösterir. +Neye çalışacağız ve Allah’tan ne için yardım ayet-i celileleri gösteriyor. +Doğru sülukü yani ni’metlere nail olmuş gazaba uğramamış kimselerin sülukü olan doğru yolu bulmak ve yanlış yollara gitmişlerin yollarına düşmemek için çalışmamız ve yardım istememiz lüzumu ta’lim buyuruluyor. +şeyleri ancak akıl ve muhakemesiyle mizana vurduktan sonra kabul edecektir. +Ve kelimelerde cem’ sigası kullanılmasında yaşamak lüzumuna işaret vardır ve beş vakit namazlarımızda okuduğumuz Fatiha-i şerife muhtevi olduğu hikmetleri düşünerek okunacak olursa her türlü ahlakı murakabelerin salah-ı hallerin husulüne kifayet edeceği zahirdir. +Zeyl- Ulema-yı İslam Fatiha-i şerife için bütün makasıd-ı Kur’an iyyeyi müştemil ve ümmü’l- Kur’an ümmü’l-kitab el-esas el-kafiye el-vafiye gibi birçok isimler vermişlerdir. +Hakıkaten Fatiha-i şerife bütün makasıd-ı Kur’an iyyeyi icmalen muhtevidir. +Çünkü Kur’an -ı azimü’ş-şan ve bi’set-i nebeviyyeden gaye-i asliyye maddi ma’nevi her türlü mezaya ve mekarim-i ahlakiyyeyi mizden anlaşılmıştır. +Ve bu mühim keyfiyyet asr-ı hazır felsefe-i ahlakiyye ulemasının asarıyla da müberhendir. +Mesela Fransa’nın meşhur ilm-i ahval-ı ruh ve ilm-i ahlak mu’allim ve müelliflerinden Henri Marion ilm-i ahlakı: +Vazifelerin ilmidir vazife de insanın nefsinde duyduğu mükellefiyet hissidir diye ta’rif eder. +Bu ta’rif yani tini hissetmesi söylediğimiz vech ile bizim isti’azemizde mündericdir. +Henri Marion vazifenin veza’if-i ahlakiyyenin en nihayet hesab gününün sahibi adil ve rahman ve rahim bir Allah’ın mevcudiyetine inanmaya müntehi olacağını mu’tekid bulunduğundan bütün kitabı Fatiha-i şerife’nin muhtevi olduğu esasları vüs’ünün yettiği kadar yani ayat-ı Kur’an iyyeye nisbetle pek sönük bir surette Bir de Fransız ahlak müelliflerinden Trol Payo namında bir mu’allim daha vardır ki kendisi dini münkirdir vazife-i ahlakiyye muktezası insaniyyettir deyip kalır ve ta’kıb ettiği ahlak nakıs kalmış vazifeleri na-tamam kalmaktan kurtaramamış olduğundan aklı mutmain etmekten uzaktır. +Aklınca dinleri beğenmeyen bu müellif kitabının başında yazdığı ilm-i ahlak ta’rifinde Fatiha-i şerife’nin ayetlerinin mealini zikr etmekten başka bir şey yapmamıştır. +İşte onun ahlak ta’rifi: +“Nev’-i beni-beşer neşv ü nemasının muhtelif devirlerinde mütala’a edilerek terakkıyatının ta’kıb ettiği hatt-ı umumi tersim ve istikbalde alacağı istikamet irae edilebilir. +“Bundan başka en necib en mes’ud ve en insani en vüs’at-i hal ile ve en mükemmel ve bizim muhabbet ve takdirlerimize en müstahık olarak yaşamış kimseleri mütala’a ve onların hayatları esnasında müşkilat zamanlarında nasıl düşünüp nasıl his ve hareket ettiklerini tedkık edebiliriz. +İşte terakkiyat-ı beşeriyyenin şera’iti ile sından hayat-ı beşerin mümkün olduğu mertebe vasi’ ve mes’ud ve mükemmel olmasını müstelzim olan şera’it-i umumiyye istidlal olunabilir. +Ve bu iki umumi şartların mütala’ası ilm-i ahlakı teşkil eder.” Bir sürü kelimeler ki hulasa edilirse: +Nimetlere nail olmuş gazaba uğramamış yollarını şaşırmamış kimselerin gittikleri doğru yolu bulup ona göre hareket etmek demek istediği anlaşılır. +Demek ki Kur’an-ı Kerim bu ma’nayı din-i İslam hakkında bir takım su-i zanları kitabının birkaç yerindeki ta’arruzlarından anlaşılan ve kendisi en son asırda bütün ilimlerin terakkı ettiği bir zamanda yetişmiş olması sebebiyle peygamberleri cehalet zamanlarının cahil adamları diye tavsif eden Avrupalı müellif Jule Payo’dan kıyas kabul etmeyecek derecede ali bir surette eda buyurmuştur. +Jule Payo eğer bir kere din-i İslam’ı tedkık etmek zahmetini ihtiyar edebilse idi tabi’i söylediklerini söylemezdi. +Biz her halde bunun din-i İslam hakkında ma’lumat-ı sahihası olmadığına atfederiz. +Su-i niyyetine haml etmeyiz. +Çünkü dinimiz su-i zannı sevmez hüsn-i zan ile emreder. +– – Bize i’tikadı vacib olan şey din-i İslam’ın akayidde tevhid dini olduğunu ve onun kava’idi tefrike gayr-ı müsa’id bulunduğunu cezm ve hükm etmektir. +Bilinmelidir ki: +Akl-ı mevhub; ilm-i akaidin en kuvvetli yardımcısı nakl-i meşru’ da onun en muhkem rüknüdür. +Bunların haricinde tevehhüm olunan şeyler tesvilat-ı şeytaniyye ve şehevat-ı nefsaniyye mahsulüdür. +Hazret-i Kur’an akayid-i diniyyenin kaffesine hüccet-i bahiredir herkesin amelinde musib ve muhti olduğu suretlere hakimdir. +farz olduğunun müttefekun-aleyh bulunmasıdır. +Bu da Cenab-ı Bari’nin vacib olan sıfat-ı sübutiyyesine ve tavsifi gayr-ı caiz ve müstahil bulunan sıfatlardan tenzihine hadim surette kesb-i ma’rifetle ona te’yid-i i’tikad etmek ve gönderdiği resulleri vech-i yakın ile tasdik eylemek keyfiyetleridir. +Nefsin bu hususta kuvvet-i itmi’nan hasıl etmesi ve emr-i i’tikadda taklid girivesine düşülmemesi tı’a pek büyük istinadgahtır. +Zira cemi’-i mükevvenatta şa’şaapaş olan kudret-i rabbaniyye asarına ve onların tazammun ettikleri ulvi dekayıka nüfuz-ı nazarla isti’mal-i akıl ve mülahazaya saik olan evamir-i kanuniyyeye temessük edildiği halde vicdan dahi imanın mutmain olacağı netayic-i yakıniyyeye destres olmak emr-i muhakkaktır. +Babalarından tevarüs ettikleri akayid ve muhtera’at-ı faside ile karınlarını dolduran eski ümmetlerin hal ve mesleklerini taklid etmekten ve bu misilli mu’tekadatı yıkmak ve saliklerinin vücudunu akım bırakmak maksadıyla olsun vaz’ ettikleri kava’id ile uğraşmaktan bir faide değildir. +Çünkü taklid hakkın şekl-i aslisini batıla nafi’ olan bir şeyi muzır neticeye tahvile sebeb olmaktan hali kalamayacağı gibi hayatı ta’zib ve ıdlal edecek tecemmülat-ı olamaz. +Mütekellimin yani ilm-i kelam erbabı ma’dumede mevcudede seviyyen ıtlak olunan ma’lumun ahkamını üç kısma ayırırlar. +Bunlar da: +Mümkin bizzat vacib bizzat müstahil bizzat denilen şeylerden ibarettir. +Hadd-i zatında yok olması haysiyetiyle şey’-i ma’dumu vücudu müstahil diye ta’rif ederler. +Kat’an gayra muhtac olmayarak vücudu kendinden olana da vacib vücudu da ademi de kendinden hasıl olmayıp harici bir sebebin ta’allukuyla tekevvün eden şeye de mümkin ıtlak olunur. +Mümkünün vücuda gelmesi bir mucide muhtacdır. +Kıyam-ı vücuduna bir sebeb olmaz ise hal-i ma’dumiyyette kalır. +Bunun için mümkünün vücuduna gayr ile vücub ve istihale arız olur. +Yani bir mümkün kendine göre bir şekl-i imkanı ihraz etmesi hasebiyle mümkin bizzat sayılırsa da sebeb-i husulü irade-i ilahiyye olmak i’tibarıyla vacib li-gayrihi olur. +O mümkünün irade-i ilahiyyeden başka bir sebeble vücuda gelmemesi de müstahil li-gayrihi olur. +Ma’lumun hükmü hakıkatte bir emr-i mefruzun keyfiyet-i husulü mun bu ta’rifinden haric olan müstahile dahi teşmili bir nevi’ mecaz tarikiyledir Nitekim müstahilin ahkamı kariben fasl-ı mahsusunda zikr olunacaktır. +Ma’lum ta’birinin ol suretle müstahile de ıtlakından murad ona verilmesi mümkün olan ve aklen ihtira’ ve tecviz olunan hüküm demektir ki onun fehm ü ityanı çaresine o tarikle erişilebilir. +Müstahil bizzatın hükmü ona vücud tari olamamasıdır. +Zira adem yokluk demek olması haysiyeti[y]le müstahilin levazım-ı mahiyyetinden yani icabat-ı zaruriyyesindendir. +Eğer müstahile vücud tari olsa idi husul-i vücudu zaten mümteni’ bulunması i’tibarıyla onun mahiyeti selb edilmiş olurdu. +Halbuki müstahil kabil-i vücud değildir. +Bu cihetle kat’an mevcud olamaz. +Belki onun için bir mahiyet-i mevcude tasvir edilmesi imkan-ı akıldan hariçtir. +Binaenaleyh hiçbir suretle hatta zihnen bile mevcud değildir. +Mümkün olan şeylerin bazı ahkamındandır ki bir sebeb ta’alluk etmeyince vücud bulamaz. +Bir sebeb vaki’ olmaksızın ma’dum dahi olamaz. +Vücud ve adem vasfının hiçbiri onun levazım-ı zatiyyesinden değildir. +Binaenaleyh her ikisinin zat-ı mümkine nisbet ve ta’alluku aynı derecededir. +Yani vücud ve ademi sebebe istinaddan tecrid olunamaz. +Çünkü onun vücudunda veya ademinde sebebin intifası farz olunduğu takdirde iki müsavi şeylerden birinin bila-müreccih diğerine rüchanı bulunması lazım gelir ki bu da bil-bedahe batıldır. +Ta’bir-i diğerle mümkünün gerek vücud ve gerek in’idamı sebebe merbutiyetleri i’tibarıyla iki kısm-ı mütesavi demek olduklarından bunlardan birinin bila-sebeb isbatı ne rüchanını müstelzim olur. +Bu ise bedaheten muhaldir. +Yine mümkünün bazı ahkamındandır ki bir mümkün vücuda gelirse hadis olur. +Zira yukarıda beyan olunduğu vechile mümkünün vücudu her halde bir sebebe muhtaçtır. +Binaenaleyh her hadis olan şeyin bir muhdisi olduğu muhakkaktır. +Bu mümkünün vücudu selbin vücudundan evvel hasıl olduğu yahud onun vücuduyla sebebin vücudu bir anda vuku’a geldiği veyahud onun sebeb-i vücudundan sonra tekevvün ettiği farz olunduğu takdirde bu üç mefruzdan evvelkisi batıldır. +Çünkü muhtacın müftekır olduğu muhtacun-ileyhe tekaddüm etmesi lazım gelir. +Bu ise ma’na-yı ihtiyacı ibtaldir. +Halbuki sebeb-i vücudunun tekaddümü la-büd olduğuna göre bu mefruzun hilafını mü’eddi olan ihtimal-i mezkurun sübut-ı butlanı derkardır. +Zikr olunan üç mefruzdan ikincisi de batıldır. +Çünkü vücudun hem tekevvünü hem de bunun sebebi an-ı vahidde vuku’a gelmesi her ikisinin mertebe-i vücudda tesavi etmesini icab eyler. +Bu ise ikisinden birinin eser diğerinin müessir olduğu hükmünü tazammun eder ki tercih-i bila-müreccih olur. +Akıl ise birinin illeti diğerinin ma’luliyeti yani sebeb ve bila-müreccih rüchanı teşkil eyleyen bu faraziyyeyi kat’an tecviz etmez. +Şu halde o hükmün de butlanı bedihidir. +Zikr olunan üç mefruzdan üçüncüsünün sıhhati zahirdir. +Çünkü bir mümkünün vücuda gelmesi ona ta’alluk eden sebebin vücudundan sonra kabildir. +Binaenaleyh emr-i mümkün sebebin mertebe-i vücuduna karşı mesbuk bil-adem iken onun luhuk-ı te’siriyle tahaddüs eder. +Bu takdirce hadis olan bir şeyin vücudu evvelce adem mümkün hadis olur. +Mümkün ma’dumiyet halinde bir sebeb-i vücudiye muhtac değildir. +Zira adem selbdir. +Meslubiyet ise bir vücuda Mümkünün ma’dumiyet hali bir gune te’sire tabi’ olmamasına ve onun bekasını müstelzim bir sebebin bulunmamasına binaendir. +Ancak bir mümkünün vücuda gelmesi için her halde bir sebeb-i vücudiye bi’z-zarure ihtiyacı rütbe-i bedahettedir. +Çünkü yokluk vücudun mahall-i suduru olamaz. +Binaenaleyh bir mevcud hadis olduğu vakit onun hudusü her halde bir mevcudun icadının ta’allukuyla husule gelir. +İşte bu beyan olunanların cümlesi bedihidir. +Mümkün vücuda gelmesinde sebebe muhtac bulunduğu gibi bekasında da sebebe ihtiyacı vardır. +Evvelce beyan olunduğu gibi zat-ı mümkün kendiliğinden vücudu olamaz. +Fakat o mümkünün kisve-i vücuda gelmesi bir sebeb-i vücudi-i haricinin ta’allukuna merbuttur. +Bu suret mahiyet-i imkanın levazımından olup infikak kabul etmez. +Şu hale göre mümkünün kendiliğinden vücudu vücud etmesiyle o vücud-ı müktesebin bekası arasında bir fark olmaksızın her halde ademine vücudunu tercih edecek bir mürecciha ihtiyacı sabit olmuş olur. +Biraz evvel zikr olunduğu üzere sebebin ma’nası menşe’-i mucide illet-i faile fail-i hakıkı ve bunlar gibi halikiyet ma’nasını ifade eden sair ta’biratla tavsif edilir. +İşbu elfazda şeklen ihtilaf görülse bile müfid oldukları ma’nalar tebayün etmez. +Bazen şarta; yahud mu’idde de hazırlayıcıya sebeb ıtlak olunur ki mucidinden kabul-i icadı tehiyye eder. +Sebeb; bu i’tibara göre ibtida-i halinde kendisine ihtiyac görülür. +Beka hususunda ise ondan müstağni kalınır. +Bazen de böyle bir sebeb-i mu’iddin evvela vücuduna sonra da in’idamına lüzum görünür. +Nitekim bir hanenin inşasında dülgerin ustanın vücudu şarttır. +Fakat benna yani usta öldüğü vakit hane binasına halel gelmez. +Demek olur ki benna haneye nefh-i vücud etmeyip hanenin şekl-i mahsusunda vücuda getirilmesi onun arzusunun tarz-ı ta’allukuna ve vesait-i lazımenin kıfdır. +HUKUK-I AILE VE USUL-I MUHAKEMAT-I ŞER’IYYE “İkrah ile vuku’ bulan nikah fasiddir.” denilmiş. +Layihada mezheb-i Şafi’i’ye müstenid olduğu gösteriliyor. +Halbuki velisi tarafından ikrah olunan bikr-i baliğanın nikahı her mezhebde sahihdir. +İhtilaf ancak hakk-ı velayeti olmayan bir kimse tarafından ikrah vuku’undadır. +silatına girmeye mahal görülmedi. +Komisyon da bu cihetten bahsetmiyor. +Mezheb-i muhtarın delil ve me’hazı kuvvetli değildir demiyor. +Ancak ona karşı bazı mata’in ve i’tirazatı reva görüyor. +“Bir takım eşirraya cür’et vermiş nice muhadderatın kaçırılmasını ve aileleri onları kurtaramayıp felaketlerini intac eylemiştir.” deniyor. +Ve kavl-i aharın kabul olunduğu surette hep bu fenalıkların önü alınır mütala’asında bulunuyor. +Lakin bunlar hep yanlış ve mübalağalı. +Gerçi bu misilli fenalıklar hiç olmuyor değil. +Bazen vaki’ oluyor. +Lakin menşe’i –haşa– ahkam-ı diniyye ve mezhebiyyeden değildir. +Böyle zannetmek büyük hatadır. +Bu gibi zünun ancak vekayi’i uzaktan haber alan kahvehanelerde ve kıraathanelerde işitip hakayıkına vakıf olmayanların ezhanında caygir olmuştur. +İşin künhüne agah olan erbab-ı besa’ir böyle demezler ve böyle düşünmezler. +Eşirranın kaçırıp bil-farz ikrah ile nikah ettikleri kızları aileleri ve velileri niçin onlardan kurtaramaz olsunlar? +Eşirra ehl-i salahın küfüvleri değillerdir. +Kefa’et yalnız mal ve hirfet gibi hususatta değil kavl-i muhtar üzere adalet diyanet cihetinde de mu’teberdir. +Kızı ikrah ederek değil eşirradan biri onu rızasıyla nikah etmiş olsa bile velileri i’tiraz ederek fesh ettirmek hakkını haizdir. +İmam Ahmed’in mezhebinde ise onların icazetleri lahık olmadıkça nikah nafiz değildir derler. +Şer’-i şerifin eşirraya cür’et vermediğini ve böyle musab olan ailelere felaket götürmediğini bilakis onlar için bir tabib-i müdavi deva-yı şafi mertebesinde nafi’ ve meded-res olup ba’is-i necat ve saadetleri olduğunu da bilirler. +Erbab-ı fazl u basiret için buralarını her ne zaman olsa takdir eylemekte düşvar olmayıp ancak vekayi’in suret-i cereyanını layıkıyla bilmeye ve etrafıyla öğrenmeye vabestedir. +Binaenaleyh tasvir ve beyan edeceğiz. +Bu misilli ahval ekseriya köylerde ve nadiren bazı kasabatta vuku’ bulur. +Ve iki türlü tekevvün eder Kızın rızasıyla olur. +Sevmiş olduğu delikanlı ile sözü bir edip kaçarlar. +Ailesinin şikayetleri üzerine tutulup hükumete getirildiklerinde “Çocuk beni kaçırmadı. +Ben onu kaçırdım ve ona vardım yahud varacağım” der. +Vuku’atın ekserisi de bu kabildendir. +Kızın rızası bulunmaksızın kaçırılmış olmasıdır ki nadiren vuku’ bulur. +Ve erkeğin hırs ve yeisi ile kudret ve kuvvet ve kemal-i tuğyan ve ihanet-i hassalarını cem’ etmiş olmasına tevakkuf eder ki bu surette kızı eline geçirdiği gibi saklamış ilişmemiş olması da pek vaki’ değildir. +Meğer ki ikrah ile nikahın mün’akid olacağını bilen takımdan olup da onunla iktifa eylemiş ve ona iğtirarla ziyadesini düğün vaktine ta’lik eylemiş olsun. +Halbuki tutulup getirildiği vakit veliler ber-vech-i meşruh nikahı fesh ettirebileceklerinden fasık o hevesine nail olamayacak. +Kız bekaretiyle elinden kurtulacak. +Ve ailece nail oldukları bu necat ve saadeti ikrahla nikahın fasid olduğuna değil şer’an mün’akid olduğuna medyun kalacaklardır. +Gelelim nikah vaki’ olsun olmasın takarrub vaki’ olmuş Erkek tarafı kızın velilerinin şikayet ve da’valarının neticesinden çocuğun giriftar olacağı cezanın şiddetinden lerzan kızın velileri ise uğradıkları belaya karşı dem-beste ve hayrandırlar. +Şikayetlerinde ısrardan ziyade batınen hem-fikir olurlar. +Değil nikah olmuş ise hakk-ı terler. +Ve bir aralık muslihin tavassut ederek iki aile gizlice birleşir akid yok ise icra ederler. +Lakin yar u ağyara karşı bunu olduğu gibi izhar edemezler. +Namuslarını bi-kadri’l-imkan tathir için “Nikah kızın kaçırıldığı zaman icra edilmiş imiş” derler. +Kızın rızasıyla olmuş denilmesi de muş lakin müftüye danıştık olur diyor. +Ne yapalım? +Biz de hükm-i şer’iye razı olduk.” diyerek beyan-ı ma’zerete çalışırlar ve mahkemeye karşı da iktizasına göre nikahın vuku’unu yahud kızın rızasını ileri sürüp işin içinden çıkarlar. +Vekayi’in hep bu yollarda cereyan etmekte olduğuna devair-i istintakiyye ve mehakim-i adliyyenin evrakı şahiddir. +Düşünelim ikrahla nikahın mün’akid olması eşirraya cür’et mi veriyor yoksa erbab-ı salah için namuslarını muhafazaya bir vesile mi oluyor? +Bu hükmün tağyir ve tebdilinden kızları kaçırılıp musab olan aileler için hiçbir maslahat ve menfa’at hasıl olmaz. +Bilakis bir kat daha müşkilata [ ] ma’ruz kalmalarını avdet etmesi me’mul ve muntazar olmadığından emr-i vakı’a karşı boyunlarını eğip mahkemede “Kızın rızasıyla nikah olmuşlar” demeye de onları mecbur edecek. +Bu misilli vekayi’in önünü almak için bu maddenin hiçbir te’siri “Evrak üzerinde hükm-i şer’i tağayyür etti mezheb tebdil olundu.” denilmekten başka hiçbir semeresi olmayacaktır. +Bu gibi fenalıkların bir dereceye kadar önünü almak ve mümkün oldukça tahfif ve taklil olunmak ancak mütecasirlerinin ve muavinlerinin mücazat edilmeleriyle olabilir. +Kız kaçırmak ve nikaha ikrah eylemek fiili ise mucib-i ta’zir olur. +Bundan dolayı nikahın in’ikadı üzerine terettüb eden mesalih ve menafi’i feda ederek fesadına gitmeye müberhen olan mezheb-i muhtarı terk etmeye yahud onlarla beraber her izinnamesiz nikah edenleri ve şahidlerini hapis ile cezalandırmaya sebeb yoktur. +’ncü maddede: +“Zevc zevcesiyle hüsn-i mu’aşerete zevce dahi umur-ı mübahada zevcine itaata mecburdur.” denilmiş. +Hüsn-i mu’aşerete diyecek yok. +Lakin zevcenin vazifesi zevcinin evamir-i meşru’asına itaat eylemektir. +Umur-ı mübahada her neyi emrederse yapmak değildir. +Umur-ı mübaha; Hak celle ve alanın kullarını kendi re’y ve maslahatlarına göre fiil ve terkine me’zun kıldığı şeyler demektir. +Bir fiilin mübah olmasından dolayı hiç kimsenin diğerine onunla emretmek yahud ondan nehy etmeye salahiyeti yoktur. +Emrin meşru’ ve muta’ olması da ehlinden sadır olmasıyla me’murun-bih olan emrin onun hukukundan yahud ikamesine me’mur olduğu hukuk-ı ilahiyyeden bulunmasıyla olur. +Erkek zevcesine tatahhur ve iğtisal etmesi namaz kılması zinetlenmesi ve firaşına gelmesi gibi hususları emreder. +İzni olmadıkça hanesinden çıkmaktan da nehy eder. +Lakin bir şeyi filana sat yahud şu fakire ver ve bila-mucib ayakta dur yahud mindere oturma yahud oğlunu evlendirme diyemez. +Diyecek olursa itaat etmeyebilir. +Umur-ı mübahada itaat meslek-i sufiyyede müridan için aranılır. +Müridan şeyhin ettiğini şeyhin icab ve tahrime salahiyetdar olduğundan salik kabul etmezse asim olacağından değil mürşidin olması melhuz ve mürid onu bilmese de imtisal eylemekte bir mahzur olmayıp kendisi için hayırlı olacağı me’mul olmasındandır mendubdur demektir. +Umur-ı mübahada Ceride-i feridenizde akd-i nikaha dair fudala-yı muhteremeden Sadreddin Efendi hazretlerinin makalat-ı hakimanelerini kemal-i iftihar ile okuyorum. +Pek doğrudur. +risi; doktorun mu’ayenesi diğeri de hakimin huzurunda akd-i nikah edilmesidir. +Bu iki şeyde harpten çıkan zayıf ve yorgun millet acizlik getiriyorlar. +Çünkü kazamıza altı yedi sa’at mesafede köyler vardır. +Hele bu kış mevsiminde soğukta yağmurda çamurda doktora mu’ayeneye gitmek için on on beş lira araba kirası verecek mu’ayene olduktan sonra on gün de i’lan vardır. +On gün sonra hakimin huzuruna gitmek için on on beş lira araba kirası lazım. +Tabii altı yedi sa’at mesafeden gidilip geri dönülmez ya. +Hanlarda kalması icab eder. +Şu pahalılıkta yemek fazla masarıf havaya gidiyor. +Zannedersem doktora hacet yok. +Çünkü illeti olan oğlan ölünceye kadar beraber yaşayacak ailesini bulaştırmaz. +Çünkü bulaştırırsa def’i için para sarf edecek. +Bunun rinin hüsn-i rızalarıyla iki şahid huzurunda akd-i nikah edegelmekte idi. +İlletli olduğu halde evlendiği yahud evli olup illeti başka yerden kapıp ailesine bulaştırdığı yoktur. +Hiç bilmem. +Buralarda vuku’u yoktur. +On gün i’landa da düşmanlık yapacak olsa yapabilir. +Çünkü insanın ahbabı varsa düşmanı da var. +Oğlanı kız tarafına kızı oğlan tarafına kötü bildirir. +Fitnelik sokar evlenmemelerine sebeb olur. +Oğlanın yahud kızın kötü namı çıkar. +Talibi çıkmaz. +Doktorun mu’ayenesi hakimin akd-i nikah için kazaya gitmek zahmetini ve otuz kırk lira sarfiyatı gören fukaralar geç evlenebilecekler. +Çünkü para kazanmak vaktini bekleyecek. +Ma’lum ya nüfusumuz azaldı. +Bir dakıka evvel evlenebilmeli. +Nüfus-ı millet çoğalmalı parası çok olan zenginlerimiz evlenebilir. +Fakat zenginlerin evlenmesiyle nüfusumuz çoğalmaz. +Hem de yollarımız köylünün güç ile tedarik eylediği para ve elbiseyi eli koynunda kaldığı olmuştur. +Bunun için doktor mu’amelesiyle hakimin akd-i nikahı mes’elesinin lağvını yine evvelki gibi sünnet-i şerif vech üzere akd-i nikah edilmesini temenni ederiz. +Zira iki buçuk kişi kalan yerli ahali ve muhacirlerin yorlar. +Muhacirlerin evlenmesi izinnamesiz mu’ayenesiz olduğu için hergün düğün yapıyorlar. +Yerli fukaralarımız ğün yapacak. +Bu sebeble çok geç kalıyor. +Doğrusu ya evvelki gibi sünnet-i şerif vech üzere olsa bendeniz de evlenebileceğim. +Benim karyemde kırk elli kişi fukara bulunur. +Hep evleneceğiz. +Amma otuz kırk lira kazanalım sonra evlenelim der isek geç kalırız. +Nüfus-ı milleti çoğaltmak için bir an evvel evlenmek yoluna gidilmeli. +sadım evliya-yı umurumuzun nazar-ı dikkatlerini celb etmektir. +Yok illa emrimiz yerine gelecektir denilirse hükumetten maaşı verilmek üzere seyyar bir doktor ile bir naib ta’yin edilsin. +Şimdi sizden bir sualimiz var: +Biz mu’ayene olmadan ve naib bulundurmadan nikah akd edersek günahkar olur muyuz? +Bizim köy halkı gibi daha pek çok köyler de cevabınızdan memnun kalacaklardır. +Bunun günahı var diyen zaten yok. +Günahı olmadığı layiha komisyonunun mazbatasında da zahirdir. +Ancak hükumet bunu men’ etmiş ve icra edecek olan akid ile şahidler için ağır cezalar ta’yin ederek Kanun-ı Ceza’ya zeyl olmak üzere karar-ı muvakkat ittihaz eylemiştir. +Henüz Meclis-i Meb’usan tarafından kabul edilmeyen bu kararnamenin maslahat-ı ümmete mugayir ve bazı maddelerinin ahkam-ı şeri’ata da muhalif bulunması hasebiyle kabulü muvafık olmadığına dair bahis bahis derc etmekte olduğumuz layiha-i intikadiyyede ma’lumat-ı kafiyye vardır. +İnşaallah yeni teşekkül edecek Meclis-i Meb’usan bu ahval-i tahammül-fersayı da nazar-ı dikkate alarak nikahların sünnet-i şerif vech üzere yapılmasına mümana’at etmez. +Geçenlerde Polis Müdürü Halil Bey tesettür mes’elesi hakkında rüfekamızdan birine bazı beyanatta bulunmuştu. +Bu mes’ele Halil Bey’in tesettür emr-i dinisinin son zamanlarda pek ziyade ihmal edilmesine mebni bir beyanname neşrine karar vermesi üzerine zuhur etmiştir. +Tesettür mes’elesinde hükumetin hakk-ı müdahalesi gayet tabi’i gayet meşru’ gayet lazımdır. +Tesettür bizde yalnız dini değil ahlakı mahiyeti de haizdir. +Dünyanın her yerinde hükumetlerin halkın üzerine velayet-i ammesi vardır. +Bu velayet-i amme halkın hukukunu muhafazada olduğu kadar ahlakını da muhafaza hususunda cari ve hakimdir. +Bu lüzum ve hikmete binaendir ki bütün memalik-i mütemeddinede bir zabıta-i ahlakiyye mevcuddur. +Bu zabıta bilhassa kadınların muhafaza-i ahlak ve iffeti mes’elesiyle iştigal eder. +Hatta bazı memleketlerde bu hususta daha ileri de gidilerek kadınların yoldan çıkmalarına mani’ olmak için hususi bir takım teşkilat yapılmıştır ki bu teşkilatın vazife ve salahiyeti ekseriyetle pek vasi’dir. +Kadınların ahlakı mes’elesine en ziyade ehemmiyet verilen garb memaliki içinde bilhassa kette kadın mes’elesinde mübalatsızlık Avrupa’nın sair memleketlerine nisbetle çok azdır. +Londra’yı ve bilhassa lar oralarda kadınların fezail-i ahlakiyyece ne kadar ileri gittiklerini bilhassa şekil ve kıyafetçe nasıl adab ve ahlaka ri’ayet ettiklerini ve hükumetin de bu hususa nasıl muta’assıbane denilebilecek bir teyakkuz ile atf-ı nazar-ı ehemmiyet eylediğini görmüşlerdir. +Amerika’da ise bu hususta daha ileri gidilmektedir. +Amerika’da zaten din mes’elesinin de büyük ehemmiyeti vardır. +Amerikalılar mu’tekid görünmeye pek ziyade meyyaldirler ve bu diyanetin de ahlak-ı umumiyye üzerinde te’sir-i azimi bulunduğuna kaildirler. +Din ve ahlakın umumi surette Amerika’da böyle ehemmiyetli bir telakkıye mazhar olduğundan dolayıdır ki Amerikalılar kadınların ahlakı kıyafeti hususunda da hükumetin velayet-i amme hakkını her yerden ziyade istimal ederler. +Bu babda pek çok misal gösterilebilir. +Ez-cümle bundan beş altı sene evvel bir aralık pek moda olan ma’hud kısa fistanlar yeni çıktığı zaman bu kıyafetin ahlak nokta-i nazarından çirkinliğini nazar-ı dikkate alan Amerika’nın Teksas Eyaleti Belediyesi kadınların giyecekleri fistanların yerden on beş santimden daha kısa olmamasına karar vermiş ve bu kararı bila-tereddüd tatbik ve infaz eylemiş idi. +Bizde hükumetin ahlak-ı umumiyye namına kadınlarımızın şekil ve kıyafetine her karışmak istemesi üzerine bila-lüzum avaze-i itirazi yükseltenlere Amerika’da kadınların kıyafetine karşı vaki’ olan şu müdahale pek müskit bir cevab teşkil edebilir. +Halbuki bizde yalnız ahlak nokta-i nazarından değil din nokta-i nazarından da bu gibi mesailde hükumetin hakk-ı müdahalesi daha doğrusu vazife-i müdahalesi vardır. +Hükumetimiz resmen bir hükumet-i İslamiyyedir. +Bu i’tibar ile dinimizin evamir ve nevahisine aid mesail Fakat tesettür mes’elesini yalnız bir ahlak mes’elesi olarak telakkı de etsek bu hususta hükumetin her an müteyakkız durmasını mucib bi-nihaye esbab vardır ki bunlar hatta münakaşa bile edilemeyecek derecelerde hükumet Kadınlarımızdan bazısının ahkam-ı diniyyeyi adat-ı milliyyeyi icabat-ı ahlakiyyeyi bazen tamamıyla ihmal ederek yalnız mütedeyyin olanları değil ale’l-umum erbab-ı namusu rencide edecek şekil ve kıyafette sokaklara çıkmasına karşı hükumet nasıl olur da müdahale etmez? +Bugün hiçbir Müslüman erkeği tasavvur olunabilir mi ki başına şapka giysin de İstanbul sokaklarında gezmeye çıksın? +Böyle bir şey yapan olursa hükumet derhal buna karışmaz ve bu cür’et ve tecavüzü irtikab edeni şiddetle tecziye eylemez mi? +Hatta bu kadar ileriye gitmeye de hacet yok şekil ve kıyafetçe ale’l-ade mübalatsızlık eden ve mesela hava sıcak bahanesiyle ceketini çıkarıp gömlekle sokaklarda gezmeye kalkışanları kuvve-i zabıta men’ eylemeye me’mur değil midir? +Tesettür mes’elesini en sade bir adab-ı umumiyye mes’elesi addetsek yine hükumetin hakk-ı müdahalesini ve pek bedihi ve pek meşru’ addetmemiz lazım gelir. +Görülüyor ki her hangi nokta-i nazardan muhakeme edilse hükumetin bu gibi mesailde velayet-i ammesine istinaden halka rah-ı müstakımi göstermek vazife ve mecburiyetini tasdik eylemek zaruridir. +Bu cihetle Polis Müdürü Halil Bey’in bilhassa bu günlerde pek çirkin bir şekil alan tesettür mes’elesi münasebetiyle bir beyanname neşrine tevessül eylemesi ve bu babda lede’l-icab zabıtayı müdahaleye me’mur etmek Çok şayan-ı ta’accübdür ki bizde hükumet ne vakit böyle ahlak mes’elesinde harekete gelmek istese derhal buna mu’teriz bir zümre zuhur eylemektedir. +Halbuki mes’ele Meşrutiyet’ten beri pek moda olan hukuk-ı nisvan lak mes’elesi gibi telakkı olunsa böyle na-be-ca itirazata mahal kalmayacağına şübhe yoktur. +Kadınlarımızı umumiyeti dan dolayı mu’ateb addeylemek tabi’i kimsenin aklından geçmez. +Fakat şurası muhakkaktır ki Meşrutiyet’ten beri başlayan ve son dört harb senesi zarfında büsbütün tezayüd eden serbesti-i harekata ittiba’ eyleyen bir kısım var ki bu kısım ister ahlak za’afından olsun ister sırf modaya inhimak hevesiyle olsun memlekette kadınlığımızı su-i zan altında bulunduracak etvar ve ahval iltizam ediyor. +Buna karşı bazı tedabir ittihazı lüzumu mesela mekteplerde çocukların ahlak ve terbiyesine ihtimam etmek lüzumu kadar gerek hükumetin gerek amme-i milletin pek tabi’i bir vazifesidir. +Bu vazifenin suret-i icrası hakkında belki müdavele-i efkar edilebilir. +Fakat esas hakkında ittihad edememeye bir türlü aklımız ermiyor. +Bizde yalnız kadınlarımız değil erkeklerimizin de münevver tabakası ahlak nokta-i nazarından maatteessüf muhtac-ı vesayet bir halde bulunuyor. +Hatta kadınlarımızın Avrupalılara benzemek iddiasıyla mezaya-yı asliyye-i terenler kısmen de bu suretle irfan ve iz’anları noksan olan erkeklerimizdir. +Hem o erkeklerin yanlış ictihadları hayat-ı milliyyemize aid en esaslı mes’elelerde be-hemehal hatalı düşünceleri neticesi olarak ahlakımızın hey’et-i umumiyyesiyle inhitat-ı tamma uğramak tehlikesi insanı cidden ye’s-i nevmidiye düşürecek ahvaldendir. +Halbuki biz bilhassa felaketli günlerde ahlakımızı muhafaza takviye ve i’laya muhtacız. +İçimize giren yabancı uzuvların siyasi ve idari tecavüzlerine karşı kendimizi kurtaracak son yegane silahımız kuva-yı ma’neviyyemiz yani ahlakımızdır. +Ahlakımızın muhafazası ise kendi beynimizde tefrika ve nifak çıkmasına mani’ olacak surette ahkam-ı diniyyemize adat-ı milliyyemize fakat zamanın ihtiyacat-ı temeddününü de ihmal etmemek şartıyla hürmet ve ri’ayete vabestedir. +Binaenaleyh tesettür mes’elesi ale’l-ade bir moda veya terakkı mes’elesi addedilmeyip de böyle bütün bir milletin ahlakına fezail-i asliyyesine aid bir mes’ele gibi telakkı olunursa o vakit bu babda takdir ve tervic eylemek en mukaddes menafi’-i milliyyemiz muktezasından olduğunu herkes takdir eder zannederiz. +Bu mütala’at-ı musibeye karşı Akşam gazetesinin diği cevabdan şu mühim fıkraları da nakl ediyoruz: +Bizim şu gaileli demlerde bir de böyle mes’ele ile derdlerimizi arttırmaktan ictinab etmemizi tavsiye maksadıyla bahseylediğimiz mütala’atımızın bazı arkadaşlarca yanlış telakkı edildiğini görüyoruz. +Tesettür mes’elesi bizde on seneden beri en ziyade muhtelefün-fih olan bir mes’eledir. +Meşrutiyet’in i’lanıyla damdan düşer gibi ortaya çıkarılan liberalizm mesleğinin tahribatı bilhassa kadınlığımıza tevcih edildi. +Biz erkekler kendi kendimizin memlekette kadın hayatını pek çok tahrib eyledik. +Bizim kadınlarımızın eskiden bir terbiye-i İslamiyyeleri bir nezahet-i asilaneleri var idi ki dinimizin fezail-i ulviyyesine milletimizin hasail-i fıtriyesine medyun olduğumuz bu terbiye ilmi ve fenni olmamakla beraber hiç şübhesiz kadınlarımızı dünyanın en mütemeddin ve müterekkı memleketlerinin kadınlarından daha yüksek bir mertebede bulundurmakta idi. +Biz erkekler işte cehaletimiz ile on seneden beri kadınlarımızın bilhassa bu mezaya-yı bi-bahalarına musallat olduk ve çe-sud ki bunda kısmen muvaffak da olduk. +Bu suretle bizde zavallı kadınlığımız eski faziletlerini kısmen gaib eder gibi oldu. +Buna mukabil bit-tabi’ İngiliz ve Alman kadınlarının uzun terbiye mahsulü olan secayasını da iktisab edemedi. +Bu halin pek elim zararlarını bilhassa böyle günlerde görmekle dilhun oluyoruz. +İşte bizim nazar-ı dikkati celb eylemek ekseriyeti için yürekler yakıcı bir tedenni suretinde telakkı ediliyor. +Ve o ekseriyet ensal-i müstakbele yetiştirecek olan kadınlığımızı su-i telkınatı ve yanlış ictihadatı ile böyle sakım yollara sevk eden ekalliyete karşı büyük bir hiss-i infi’al besliyor. +Bundan da arada azim bir münaferet ve ihtilaf çıkmış bulunuyor. +Şimdi bizim böyle günlerde çalışmamız iktiza eden cihet bu lüzumsuz münaferet ve ihtilafın teşeddüdüne mani’ olmakdır. +Bunun meydan vermemeliyiz. +Milletimizin en hassas noktalarından biri kadınlığımıza temas eden cihetlerdir. +Biz hatta bugünkü hallerinde bile yine bütün cihan kadınlarının fevkinde gördüğümüz nisvanımızı ağyarın kem nazarlarından bi-hakkın esirgeriz ve bununla iftihar ederiz. +Binaenaleyh pek tabi’idir ki kadınlarımızın bu kem nazarları bilerek bilmeyerek üzerlerine da’vet edecek etvar ve ahvalden pek ziyade müteessir oluruz. +Bu tabi’atıyla o kadar tervic ve iltizam eylediğimiz teşkil etmektedir. +İşte bu kadınlarımızdan velev ki kalil bir kısmın olsun kıyafetleri için hükumetin velayet-i ammesinden kısa mütala’alarla ifasına çalışmak istediğimiz maksadın hulus-ı isabetini ise arkadaşlarımızın takdir ve tasdik etmemesine cidden aklımız ermez. +Muhterem beyler hanımlar! +Daha ilk nüshanızda tesettüre karşı açıktan açığa hücum ile Müslüman kadınlarını tezyif etmek cesaret-i medeniyyesini ibraz ettiğinizden dolayı – Tasvir-i Efkar ’dan başka– umum matbu’at-ı yevmiyyenin takdirat ve tebrikat-ı samimesine mazhar oldunuz. +İkinci nüshanızda mahiyet-i mezhebiyyenizi de bu üryan ve samimiyetle de sizi takdir ve tebrik etmiş olalım. +O hususta cesaret gösterdikten sonra bu hususta ibraz-ı cebanet ile nifakı Size karşı böyle bir teklifte bulunduğumuzdan dolayı afvınızı rica ederiz. +Eğer din-i İslam’ı karıştırıp da umum dınız sizi bu istizah ile tasdi’ etmezdik. +Fakat siz böyle yapmadınız. +Tesettürün İslam dini ile alakası olmadığını bunun Rumlardan bize geçmiş olduğu ilmin katı’ şehadetiyle sabit bulunduğunu söylediniz. +Ve bir takım M��slüman kadınlarının tarz-ı tesettürünü çuvallara teşbih ile tezyif ettikten sonra başları şapkavari bir şekle konulmuş saçları yüzlerine dökülmüş gerdanları göğüsleri memelerine kadar açılmış fistanları dizlerinin yarısına kadar kısaltılmış kadınları da İslam kadınları arasına idhal ettiniz. +Ve bu suretle sizinle münakaşa etmek isteyen müslümanları mahiyet-i mezhebiyyenizi ta’yin hususunda tereddüde düşürdünüz. +Ma’lum-ı alileri olmak lazımdır ki İslam’a nisbet iddiasında bulunan bazı taifeler cema’atler vardır ki akaid ve şe’air hususunda cumhur-ı müsliminden büsbütün farklı mezheplere salik bulunuyorlar. +Bunlar zahiren İslam hey’et-i ictima’iyyesi içinde bulunmakla beraber kendilerini nusus-ı Kur’an iyye ve hadisiyye ile mukayyed addetmezler. +Bu kabil hususi İslam taifeleri cema’atleri Anadolu’nun ve sair memalik-i İslamiyyenin muhtelif mahallerinde bulunduğu gibi Rumeli’nin Selanik taraflarında da vardır. +Mesela bu taifelerin bazıları namaz kılmayı bilmedikleri gibi sure-i Fatiha’yı olsun okuyamazlar. +Kelime-i şehadeti ömürlerinde bir def’a olsun getirmemişlerdir. +Gizli din taşıyan bu taifelerin ayrıca hususi lerinden başka kimse vakıf olamaz. +Kendi kıblelerinden olan erkek ve kadınlar arasında kaçar göçer olmadığı gibi taifeleri haricindekilerle münasebat-ı izdivaciyyede de bulunmazlar. +sizinle bu hususta –tesettürün İslam dini ile alakası olup olmadığı mes’elesinde– mübahaseye girişmezden evvel akaid-i İslamiyye hakkında mücmelen nokta-i nazarınızı istizah etmek mecburiyetinde kaldık. +Çünkü getireceğimiz deliller Kitap ve Sünnet’ten olacağından tesettür ve hicabın İslam dini ile alakası olup olmadığını hall için evvel-emirde bunları hak olarak kabul edip etmediğinizi anlamak iktiza eder. +Buna cevab vermek cesaret-i medeniyyesini gösterdiğiniz takdirde tesettür ve hicabın İslam dini ile alakası olup olmadığını adab-ı münazara dairesinde mevzu’-ı bahs ederiz. +Aks-i takdirde sizin Müslüman kadınlarını efkar-ı umumiyyesi muvacehesinde tezahür etmiş olacaktır. +Dinimiz bütün milliyetleri hususi menfa’atleri müteferrik siyasetleri imha ederek hey’et-i ictima’iyye-i İslamiyyeyi bir kanun-ı külliye muti’ ve münkad eylemiş ve bu kanun-ı küllinin makam-ı icrası olarak bir Hilafet te’sis eylemiştir. +Selim-i Evvel devrinden beri Hilafet-i İslamiyye –kaffe-i ehl-i İslam’ın icma’ıyla– Al-i Osman’ın yed-i iktidarında bulunuyor. +Vakı’a bu müddet zarfında düvel-i müsta’mire alem-i İslam’ı mütevali tecavüzlerle bizar eylemiş fakat Müslümanlığın Makam-ı Hilafet etrafında topladığı vahdet-i ictima’iyyeyi kat’iyyen müteessir edememiştir. +Bu rabıta-i vicdaniyyeyi kıracak dağıtacak bir kuvvet yoktur. +Müslümanların bugüne kadar her türlü felakete hezimete ve mahkumiyete rağmen mevcudiyet-i milliyyelerini tabi’iyyet-i vicdaniyyelerini ve merbutiyet-i ictima’iyyelerini tamamıyla [ ] muhafaza etmeleri bu rabıtanın kudsiyet-i bi-payanını ve zindeliğini tecelli ettiren canlı bir bürhandır. +Alem-i İslam’ın ümid-i atisi bu rabıta-i vicdaniyyenin kemal-i inkişafına vabeste bulunuyor. +Vekayi’in dest-i bi-emanı ehl-i İslam’ı ne kadar eziyorsa bu mu’azzam siyet-i İslamiyye mütevali hüsranların sümum-ı ye’siyle duçar-ı izmihlal olacağına bu hüsranlardan sabır ve kuvvet alıyor ve gittikçe ümid-i necatını na-kabil-i tedmir bir kudretle techiz ediyor. +Alem-i İslam’ın bugünkü vaz’iyeti ne kadar elim olursa olsun aynı vaz’iyet bu ma’nayı ifade etmektedir. +Ve bu ma’na-yı celili layık olduğu ehemmiyetle takdir etmek evvel be-evvel Makam-ı Hilafet’e ve Makam-ı Hilafet’in etrafında doğrudan doğruya müctemi’ olan kitle-i muvahhidine aiddir. +Çünkü Makam-ı Hilafet müslümanların kalben ve vicdanen merbut oldukları merkezdir. +Hilafet dardır. +Müslümanların bünyan-ı uhuvveti bu makam-ı celil ile kaimdir. +Onların arzularını ihtiyaclarını duyan ve bütün kuvvetlerini kendinde toplayan bu makam-ı mu’azzamdır. +Rabıta-i vicdaniyye-i İslamiyyenin bahş ettiği bütün kuvvetle mücehhez olan şahsiyet-i İslamiyyenin mümessili Emiru’l-Mü’minin’dir. +Binaenaleyh her hangi hadiseden musibetten müteessir ve me’yus olmak değil daha kavi bir müzaheretten emin olarak daha fazla tecellüd ve ikdam ibraz etmek mevki’indeyiz!... +Mevki’mizin ehemmiyetini ne derece takdir edersek o derece muvaffak ve o derece müstahıkk-ı hayat oluruz. +Fakat unutmayalım ki mevki’mizin ruh-ı istinadı Müslümanlık’tır. +Bu istinadgaha güvenebilmek için kendimizi kemal-i sıdk ve samimiyetle ıslah etmek lazımdır. +Yoksa bu halimizle o istinadgahın kıymetini takdir etmekten pek uzağız. +Rezail-i ahlakiyyemiz dillere destan oldu. +Müslümanlığın bize telkın ettiği ahlak-ı hamideden Müslümanlığın te’sis ettiği hey’et-i ictima’iyyeden bizde bir eser görülmediğine dair bend bend yazılar sahaif-i ecnebiyyeyi dolduruyor. +Bir esir-i harb dindaşımızın rivayet-i mevsukasına nazaran hükumet-i sabıkanın rezaili hakkında Mısır sahaif-i matbu’atında intişar eden havadis-i sahihaya –hakıkatin bir öşrü nisbetinde olduğu halde– inanan bulunmamış ve bunları isnadat-ı garazgiraneden ibaret addetmişler!... +Ahali-i İslamiyyenin hakkımızdaki hüsn-i zannı hakkımızdaki bir latme-i tekzib ile zir u zeber etmemiz ne feci’ bir şey! +Görülüyor ki alem-i İslam bize karşı vaz’iyetini ne kadar müdrik ise biz vaz’iyetimizin ehemmiyetine karşı o derece la-kaydız!... +Alem-i İslam bizimle olan rabıta-i vicdaniyyesini Makam-ı Hilafet’e karşı tabi’iyet-i diniyyesini en samimi tezahürat ile i’lan ediyorken bile biz zerre kadar eser-i salah göstermiyoruz. +Zavallı müslümanların enzar-ı dikkat ve rikkati üzerimizde titriyor onların kalb-i saf ve samimisi bize en hayırlı temenniyat ve muvaffakiyatı özlüyor onların cümlesi bize bütün kuvvetiyle müzaheret ediyor. +Fakat biz hala tereddüdler ve gafletler içinde vakitler geçiriyoruz. +Halbuki yegane ümid-i hayatımız yegane ihtimal-i necatımız dinimizde mündemicdir. +Ve biz ne vakit bunu takdir edersek ancak o vakit kurtulmaya başlayacağız o vakit vaz’iyetimizin vehametini mevki’imizin nezaketini den selamet-i ümmet namına a’zami istifadeler te’min edeceğiz. +ahali-i İslamiyye bu derece bülend bir sesle Makam-ı Hilafet’in bu zaman-ı buhranda yalnız olmadığını bütün dünyanın aleyhimize döndüğü tarihimize ve hayatımıza bir hatime çekmeyi düşünecek derecede za’f-ı hazırımızı tahkır ve tehzil ettiği hiçbirimizin mukadderatımız ve istikbalimiz hakkında vazıh ve sabit bir fikre bir kanaate malik olmadığı bu müdhiş dakıkalarda Hilafet’e zahir olduklarını i’lan etmekle mevki’imizin ehemmiyetini ihtar ile bizi ikaz etmiş bulunuyor. +Artık bizim tezebzübler ve teseyyübler içinde daha müdhiş felaketlere doğru şitaban olmamız pek feci’ ve pek zelil bir intihardan başka bir şey değildir. +Milletimizi böyle bir intihar-ı kafiraneden kurtarmak en büyük en hayati bir vazifedir. +Ve bu vazife-i mu’azzamayı ulema-yı ümmettir. +Makam-ı Hilafet’in mevkiini layıkıyla takdir ettiğinden eminiz. +Fakat bu şuriş-i umumi bu fesad-ı ahlak bu azim iftirak içinde milletin bütün menabi’-i intibahını bu Makam-i mu’azzamın etrafında isale eyleyecek olanlar matbuat ve ulema-yı ümmettir. +Matbuatımızın en az meşgul olduğu hemen hemen ihmal ettiği en hayati mes’ele budur. +Hatta bir ikisi bu mes’eleye yed-i tahribini kıyamet-i i’tiraz kopmuyor. +Böylece matbuatımız milletin en samimi hissiyatına bigane kalıyor. +Ulemamızın asar-ı himmetinden ise ancak bir ceride-i ilmiyyede mütala’a olunan makalat-ı müfideden başka bir şey görmedik. +Milletin hayatı bu derece ihmal olunuyorken mukadderatımız ne olacak? +Ve bunları kim düşünecek? +Böyle bir hal-i atalet ve iftirak içinde vaz’iyetimizi mevkiimizi asla takdir edemeyeceğimiz aşikardır. +Binaenaleyh bunlardan bir an evvel silkinmek ve kurtulmak lazımdır. +Bu intibahın amilleri yukarıda ta’dad ettiğimiz vechile olabilir. +Bunlar bu millete vaz’iyet-i hakıkiyyesini öğretir ve Makam-ı Hilafet’i bir intibah-ı umumi ile ta’ziz ederse o vakit alem-i İslam’da mevkiimiz kuvvetlenir ve bu mu’azzam kuvve-i müeyyede sayesinde garbın muvacehe-i husumetinde te’min-i hayat ederiz. +derece nazik. +Bunu takdir edince hayat-ı milliyyemiz namına refi namına da kazanacağımız budur. +Demek bu devr-i atalet ve tezebzüb artık devam etmemelidir. +Devam ederse hakkımızda hayırlı olmaz. +Hep korktuklarımız başımıza gelir. +Ve bi’n-netice nadim oluruz ki son nedametin para etmediğini hepimiz biliriz. +Tarih bir tekerrürden ibarettir derler. +Daima hadisat-ı tarihiyye başka şekilde kalıbda kılıkta fakat aynı mahiyette kendilerini gösterir ve canlı bir ibret ve nasihat olmak üzere insanlara karşı arz-ı endam eder. +Ma’ruzatımızın te’yidine medar olmak için Kostantıniyye fatih-i zi-şanı Ebu’l-feth ve’l-megazi Sultan Mehmed Han-ı Gazi hazretlerinin İstanbul’u muhasara buyurduğu esnada bu şehirdeki halet-i ruhiyye ile ahali beyninde hüküm-ferma olan münaza’at ve mücadelatı vuku’ bulmakda olduğunu gösterebiliriz. +O zamanlarda İstanbul halkı arasındaki münakaşat ve mücadelat o memleketin zimam-ı idaresini atalet ve rehavete duçar etmiş zabt u rabtı kökünden yıkmıştı. +Halkı beynindeki fesad-ı ahlak –bugünkü güne benzememekle beraber– hadd-i gayesini bulmuş idi. +Zulüm tahakküm istibdad yağma ve garet –ihtimal ki ihtikar da– ahlak bozukluğu ahkamını icra ederdi. +Her şey çığırından çıkmış herkeste ihtiras nifak hisleri derece-i nihayeye varmıştı. +İslam padişahının ve İslam askerinin fedakarlıkları sayesinde bu memleket kolaylıkla açıldı ve müslümanların istilasından sonra yerlilerin kıl ü kaline hatime verildi. +Müttefik müttehid yek-vücud azim ve gayret-i İslamiyye sahibi olan bir kitlenin hain zalim ve gaddar haris ve zevk-perest bulunan o zamanki teslis kavmine Yed-i gaybi dest-i fatır tabi’at-i eşya ahkam-ı kat’iyye ve adilesini cebabire aleyhinde daima böyle tatbik edegelmiştir. +O zamanki hadisat ile ona mümasil olan birçok vekayi’-i tarihiyyeden bütün millet-i Osmaniyye’nin –tabi’idir ki müslümanları kasd ediyoruz– bu an-ı felakette behre-mend olmaları ve ibret-bin bir gözle o gibi anat-ı tarihiyyeyi tetebbu’ ve tedkık etmeleri lazım gelirken bed-bahtlık eseri olmak üzere bütün menafi’-i vataniyye ve İslamiyyeyi ihmalkarane bir surette ayaklar altına alıp yalnız fırka münaza’atıyla iştigal etmekte bulunan müslümanları gören hamiyetliler cidden dağdar ve dilhun olmaktadırlar. +Her gün mevcudiyetimizin hüviyetimizin izzet-i nefsimizin birer mikdar daha –tedrici surette– zayi’ edildiği fiilen ve ayanen görüldüğü halde el-an bu bed-baht bu tali’siz mülk ü milletimizin ah ü eninlerine feryadlarına zerre kadar ehemmiyet vermeyerek ihtirasata mağlub olarak şahsiyat ile uğraşmakta kıymetli zamanlarını zaman zaman zuhur eden fırsatları kaçırmaktayız. +kelam-ı kibarı tamamıyla sanki bize göre söylenmiştir. +Gözlerimiz kör kulaklarımız sağır hissimiz uyuşuk asam ve ebkem a’ma bir halde etrafımızı sarıp her an varlığımızı istikbal ve istiklalimizi tehdid etmekte olan hadisatı görmez işitmez duymaz bir hale gelmişiz. +Azıcık humar-ı hırsdan hab-ı giran-ı gafletten uyanıp kendimize gelsek müdhiş mahuf derin bir uçurumun kenarında bulunduğumuzu göreceğiz gayr-ı müslim unsurların ahvalinden olsun ibret almıyoruz. +Cümlesi birleşmişler muttasıl çalışıyorlar. +Hem de nasıl? +Cem’iyetleriyle gazeteleriyle propagandalarıyla kiliseleriyle borsalarıyla bankalarıyla milyonlara baliğ olan paralarıyla hamileriyle hasılı bütün mevcudiyetleriyle çalışıyorlar. +Biz ise hala miskin münafık ve duygusuz bir surette uyumakta çukurumuzu kendi tırnağımızla kazmaktayız. +Ey sersem bed-baht zebun miskin Müslüman! +Çok oluyorsun bi-günah ma’sum mağdur perişan ve felaket-zede olduğun halde bugün müttehem mevkiindesin! +Bunca mağduriyetlere mahrumiyetlere mazlumiyetlere rağmen düşmanların seni yok etmek [ ] için el birliğiyle çalışıyorlar. +Sen hala bir türlü aklını başına devşirmek istemiyorsun uyanmıyorsun! +Varlığını toprağını –o toprak ki herbir karış için babaların ataların kanlarını feda etmişlerdir– namus ve haysiyetini vikaye etmek için el birlik edip çalışamıyor musun? +Senin içinde cani katil mücrim varsa bunlar her kimse cezasını görsün. +Allah da müstahık olanların cezasını bir an evvel versin. +Daha doğrusu cihanın bütün cinayat ve fezayihini sana yükletmekle seni yuvarlatmak istiyorlar. +Gözünü açıp da nifak ve şahsiyatı bir müddet geride bırakmakla te’min-i menfaat ve mevcudiyet Her şeyin fevkinde olan en mukaddes sayılan menafi’-i vataniyye sıyanet-i istiklal uğrunda azıcık olsun fedakarlıkta bulunamaz mısın? +Sözün kısası: +Bugün gözünü açıp aklını başına getirmeyecek olursan Hakk’ın dinin Peygamber’in sana etmiş olduğu telkınata havale-i sem’-i i’tibar etmezsen nifak ve şikakı terk eylemezsen halin yamandır vahimdir. +Her zaman söylerim; ferdin hayat-i ictima’iyyedeki muvaffakiyatının en mühim amili şeh-rah-ı mesa’ideki sebat ve teferrüddedir. +Bu hakıkate binaendir ki efrad-ı beşer arasında küçük bir zerre-i haya ve namus sahibi olan kimseler kendilerini bu mertlik zincirinden asla haric tutamazlar. +Bizde her siyasi mağlubiyeti maatteessüf ictima’i düşkünlükler ta’kıb etmiş ve her düşkünlüğümüz bilhassa mahiyat-ı redi’e izhar eylemiştir. +Balkan Muharebesi’nden evvel yanlış fikirler ma’bedinin propagandacılığını yapanlar silah patlayınca derhal dağılmışlar ellerindeki allı yeşilli bayraklarla kanlı hendeklere sürükledikleri zavallı askerciklerimizin gerilerine geçerek hayatlarını kurtarmak çarelerinin taharrisine koyulmuşlar idi. +Benim gibi herkes de görmüştür ki o kafile siyasi sukutumuzun elim safhalarını görerek ürkmüşler ve kırılan ma’neviyetlerinin asarını başlarına birden bire geçirdikleri silindir şapkalarla isbat eylemişler idi. +Herkeste bir elem herkeste bir nedamet var idi. +Ne nazarlarda bir tayf-i sürur ne dudaklarda bir kelime-i fahr u gurur! +Hepimiz haif ve hasir çekiniyor Türk ve müslüman olduğumuzu cinayetlerin faili –biz olmadığımız halde– olmayı kabul ediyor kendimizi suratımıza havale edilen tükrüklere layık görüyorduk. +Devletin atisinden kat’-ı ümid eyleyenler mahallere uzaklaşmayı tavsiye ediyor yağan yağmurlar altında fışkıran çamurlar içinde vatanlarının alam-ı ziya’ıyla inleyenler ise ma’sum bir sabr-ı mütevekkilane karışmak ıztırabını hissediyorlardı. +O derecede ki: +Dinin mahiyet-i bülendi bu zavallı na-ümidleri almış ve tatlı bir dalale-i nur u teselli ile uyutmuştu. +Alem-i matbu’at muhtelif cereyanlar içinde çalkanıyor. +Dünkü meddahlar bugün heccav dünkü heccavlar bugün meddah kesiliyordu. +Her gazete ve hemen herkes harbin mes’ullerini araştırıyor. +Mücrimler afv ma’sumlar salb ediliyor. +Kaçanlar mevki’-i ikbale çıkıyor çarpışanlar ca-yi id[b]ara düşüyordu. +nüshalarını aynı milletin destan-ı hamasetiyle tezyin ve tevşih eyliyorlar Dağıstan’dan gelen Türkmenler İslam hiçbir ferde uğramamış meşrebsizlik ve mesleksizlik hemen herkesin boğazını sıkmıştı….! +Bugün o yedi sene evvelki vaz’-ı elimden farklı değiliz sanırım. +Ve hiç şübhe etmem ki bugün de aynı mağlubiyet-i siyasiyye karşısındayız. +Ma’a haza ne olursa olsun mesleklerin birden bire mihverinden çıkması ve birden bire terk-i mahrek eylemiş olması hayretimi mucib oldu. +Gerçi ben de bilir ve i’tiraf ederim ki hayat-ı siyasiyyede her şeyden evvel menfa’at düsturu hakimdir. +Fakat hayat-ı ictima’iyyede bu neden böyle olsun ve neden biz yedi sene evvelki düşkünlüğümüzü bu vesile ile bir def’a daha izhar etmiş olalım? +–yalan veya sahih– tarih tekerrürdür diyorlar. +Peki! +Fakat neden o elim tecrübelerden sonra biz o küçüklükleri bir def’a daha göstermiş olalım? +Neden o zaman Bulgar ihtirasatı altında titreyen bakire kızlarımızın kanlı hayalleri karşısında lal olasıca dilimizle apışıp kaldığımız gibi bugünün de cinayat-ı siyasiyye ve ictima’iyyesini fi sebili’llah biz yüklenelim? +İlk Balkan Mütarekesi anında kızıl kanlarla mülevves gördüğümüz uzun tırnaklı elleri bilmem ki neden o mütareke ferdasında derin iştiyaklarla öpdük ve kutladık! +Bugün gıyablarındaki yaygaralarımızla bütün cihanı cihan-ı beşeriyeti bizar kıldığımız kimselerin bilmiyorum neden dün hepimiz en samimi meddahı kesilmiş idik? +Hiç şübhe etmem ki bütün bu küçüklükleri bize ancak mesleksizliğimiz irtikab ettirdi ve biz bu derd ile ma’lul bulunduğumuz için: +Sabit-kadem ol merkez-i me’mun-ı rızada Vareste olup daire-i havf ü recadan! +Hakıkatini haykıran ikinci bir kahraman yetiştiremedik.. +Yetiştiremediğimiz için de hepimiz alçaldık ve herbirerlerimiz yüksek şahikalardan [ ] yuvarlana yuvarlana düşen cevher-i ismet ve iffetimizin sukut-ı feci’i karşısında baktık baktık hala da bakıyoruz… –Ebuzziya-zade Velid Beyefendi’ye– Hükumetin tesettür mes’elesine karışması meşru’ olduğuna dair yazdığınız başmakaleleri ve ba-husus dünkü makalenizi lezzet ve şükran ile okudum. +Fakat dediğiniz gibi “Bizde hükumet ne vakit böyle ahlak mes’elesinde harekete gelmek istese derhal buna mu’teriz bir zümre zuhur eylemektedir.” Nitekim dün elime geçen Akşam gazetesi de o zümreye iltihak ederek beyanat-ı muhikkanızı çürütmek arzusuna düşmüş. +Müsa’adenizle biraz ondan bahsedeceğim. +Refikinizle aranızda gayet esaslı iki noktada ihtilaf vardır. +Siz “Tesettür yalnız bizde dini değil ahlakı mahiyeti de haizdir” diyorsunuz. +Refikiniz ise “Tesettür olsa olsa dini bir mes’eledir ahlak ile alakası yoktur” diyor. +Kezalik siz hükumet ahlaksızlığa karşı tedabir-i mani’a biye mes’elesidir hükumet ahlaksızlığa karışmaz diyor. +Ta’bir-i diğerle bugünkü mebadi-i idariyyeye göre milleti terbiye ile mükellef olan hükumet bir edebsizin terbiyesini vermek hakkını haiz değildir demek istiyor. +Mes’elenin şıkk-ı evvelinde kanaatime göre; hak ve savaba yaklaşan zat-ı alileridir. +Çünkü din ile ahlak mes’elelerini biribirinden ayırmak mümkün değildir. +“Vasıl olduğumuz asırda din ile ahlakı birbirine karıştıramayız. +Daha ibtidai cem’iyetlerde bütün müesseseler dine merbut idi. +O zamanlar ahlak hukuk dinden ayrılmazdı. +Halbuki şimdi ahlak ile dinin hukukun ayrı ayrı sahaları ayrı ayrı müeyyideleri vardır.” diyenler pek fahiş bir galat-ı hisse mübtela olanlar yahud hakıkate ceb­heden nazar etmeye tahammülü olmayanlardır. +Yeni sosyologlarımızın bu üç sahayı bu üç nevi’ müeyyideyi nasıl olup da tefrik ve temyiz edebildiklerine hayretten kendimi alamıyorum. +Dinin mübah gördüğü ahlaksızlık yahud dinin emretmediği bir fazilet varsa göstersinler. +Kezalik son istinadgahı ahlak ve o vasıta ile din olmayan hukuk hangileridir? +Gasb-ı emval sirkat ihtikar bi-gayrı hakkın katl-i nüfus mu’amelatta hile ve hud’a tağşiş-i erzak… gibi insanı mehakimin pençesine düşürebilecek ef’al-i memnu’anın hangisi ahlaka muvafıktır? +Hangisini din emretmiştir? +Bizim düşüncemiz büsbütün başkadır. +Bizim anlayışımıza göre bunların sahaları ayrı değildir. +Hukuk saha-i ahlak ile ahlak da saha-i din ile muhat olmak üzere üç daire-i mütedahile vardır. +Hatta din ile ahlak sahaları o kadar mütekaribdir ki ikisini bir addetmekte de mahzur yoktur. +Ve dinsizlik Halik’ın zatına ve evamir ve nevahisine karşı hürmetsizlik ahlaksızlıktır derim. +Daire-i hukukun daha dar olması o sahada vicdan ile i’tikad müeyyidelerine müdahale-i hükumet müeyyidesinin inzimamından neş’et eder. +Hakimler ceraim-i ahlakiyyenin kaffesine el uzatabilseler saha-i ahlak ile saha-i hukuk da birleşmiş olurdu. +Son asır zihn-i maddisinin doğurduğu “moral indepandant” yani mebadi-i dinden müstağni ahlak nazariyyesi mürdezad bir galat-ı tabi’attır. +Bu nazariye tarafdaranına göre ahlak müstakil dinden müstağni olabilirmiş. +Fakat mebadisi nerede? +Bunların rivayetine nazaran sosyoloji terakkı edecek beşerin evvelin ve ahirinine aid vesaik-i ma’işet vekayi’-i ictima’iyye ve ferdiyye toplanacak ted­ kık ve tetebbu’ edilecek tasnif edilecek onlardan da liyye mebadi-i ahlakiyye ve ameliyye keşf olunacak da ondan sonra ilmi bir lisan ile fazilet ile reziletin ma’naları sarahaten anlaşılıp telkın edilebilecek. +Çünkü ahlak da bir şe’n-i ictima’idir. +Şu’un-ı ictima’iyye de şu’un-ı tabi’iyye kabilinden bir realite bir hakıkat oldukları için kanunları kavanin-i tabi’iyye seyrini ta’kıb etmek lazım geliyor. +Bu da’valar bu vaadler ise “ölme eşeğim ölme bahar gelir yonca biter…” kıssa-i meşhuresini hatıra getirmemek mümkün değildir. +Amma bu vaadler tahakkuk edinceye kadar dünya harab olacak beşeriyetten eser kalmayacakmış insanlar behayim derekesine inecekmiş bu gibi itirazlar mesmu’ olamaz. +Çünkü ilmi değilmiş çünkü yeni ictima’iyatcıların henüz ilim ünvanını ihraz edemeyecek kadar ibtidai olan nazariyatına muvafık değilmiş. +Biz ise çok uzaklara kadar it’ab-ı nazara hacet görmeksizin din üzerine müesses olmayan ahlakın insanlara neler yaptırabileceğini Rusya’daki Bolşevizm ile on seneden beridir diyarımızda yapılan propagandaların nev’-i beşeri nasıl behimi-meşreb bir mahluk-ı acib haline koyduğuna dikkat edilmesini tavsiye ile iktifa eyleriz. +Zabitanın emr-i tesettüre müdahalesi bahsine gelince: +Tesettür herşeyden evvel bir emr-i dinidir. +Hem de de muarızınıza sorarım: +Bu memlekette ahlaksızlığa karşı la-kayd olmasını arzu ettiği hükumetin dine karşı da la-kayd olmasını da mı tavsiye ediyor? +Yoksa Kanun-ı Esasi’nin “Devletin dini din-i İslam” olduğuna dair olan mevaddını icradan hükumeti men’ etmek mi istiyor? +Zabıtanın umur-ı ahlakiyyeye müdahale edebileceğine dair Avrupa ve Amerika’dan getirdiğiniz misaller pek mukni’ idi. +Hem de o kadar mukni’ idi ki muarızınız bile tesettürü şahsi ahlak mes’elesi addederek hükumet buna da –din gibi– karışamayacağını söyledikten sonra “Avrupa’da Amerika’da vaki’ olan müdahaleler ahlak-ı umumiyyeye pek çirkin görünen hadiseler içindir. +Bizde de ahlak-ı umumiyyeye bu kadar [ ] çirkin görünecek şeyleri zabıta men’ edebilir demekte muztar kalarak kendi düsturunu kaidesini nakz u cerh etmiştir. +Demek ki hükumet ahlak-ı umumiyye nazarında pek çirkin görünen şeyleri men’a salahiyetdar imiş. +Öyle ise hanımların açık saçık sokağa çıkmaları onun gözüne pek şirin görünüyorsa kendisine haber verelim ki diyar-ı İslam kafasına göre bu gibi etvar-ı laubaliyane –su-i zannın haklı veya haksız olması bir taraf– sahibinin iffetinden şübhe ettirecek kadar çirkindir. +Bir de çirkin ta’birine ma-sadak olan ahlakın mi’yarını hududunu lütfen ta’yin etselerdi bizi pek ziyade minnetdar ederlerdi. +Mesela üryan olarak fotoğraflarını çıkartan kadınlardan biri yine o vaz’ ve kıyafetle sokağa fırlasa da birçok kimselere çirkin görünmese bu vaz’ ve tavır ile arz-ı endam etmeyi mehasin-i ahlaktan addedebilecekler midir? +Muarızınızın eski zamanlarda kadınlar daima erkeklerin ta’arruzuna uğrarken şimdiki kadınların her yerde hürmet görerek çirkin bir nazara bile uğramadan erkekler vaki’-i hale mutabık değildir. +Vakı’a dediği gibi kadınları yükseltmek için erkeklere kadınlara daha fazla hürmet etmeyi öğretmek lazımdır. +Fakat her halde bazı matbuatımızın yaptığı gibi onlara “yükseliniz ve hürriyetinizi reftarı tavsiye etmek hürmet değil mel’abe-i şehevat olmalarına hizmettir. +Kadına hürmet –adı üstünde– “harem” namıyla vaz’ edilen kayd-ı diniyi idame ile onu kem nazarlardan saklamaktır. +Kadına hürmet ona iyi bakmak ve hiçbir din ve kanunda emsali henüz takarrür etmeyen hukuk-ı şer’iyyesinden kendisini mahrum etmemektir. +Sahib-i makalenin gayet güzel bir sözü var: +“Din ve ahlakımızı kadınlara en nihayet polisler öğretecekse her işimiz bitti de polis müdürü mecburi kadın modaları tanzim edecekse vay halimize!” diyor. +Evet iş bu derekeye ve ahlaka ri’ayetsizlik onların müdahalesine yol açacak raddeyi bulduysa bilmem ki ayıb kime raci’dir? +Fesad-ı ahlakı hazm etmek istemeyen Müslümanlarla hükumete mi? +Yoksa adaba ri’ayet etmeyen hanımlarla velilerine mi? +Daha açıkçası propagandalarıyla bazı hanımları sürur-ı hava eden mütefekkirine mi? +Bizce hükumet bu işe karışmaya cidden karar vermiş kıyafetle evza’ ve etvara kat’iyyen meydan vermemek hükumet de polislerin bazı taşkınlıklarını men’ edecek tedabiri Wilson’un düsturlarıyla nazariyatı nazar-ruba bir mahiyette bütün cihana lemhatü’l-basarda nüfuz eyledi. +Her zümre her kavim ve unsur bu desatiri alkışladı. +Garaz ve nefsaniyetten ari sırf bir hiss-i adilane ve munsifane ile düşünülüp ortaya konulduğu zannolunan mezkur on dört madde yeryüzündeki insanların maddi ve ma’nevi ihtiyaclarını hem te’min hem de münafeset münaferet ve ihtirasatı men’ ederek ileride cihaniyan beyninde sulh ve müsalemeti idame edecek metin derin bir esas teşkil edecek mahiyeti haiz görünüyordu. +Bunun edilmez her tarafta her yerde pek çok tarafdar kazandı. +Muma-ileyhin Amerika’dan infikak ile Avrupa’yı ziyaret ettikten sonra bütün mecami’ bütün mehafil-i resmiyye ve hususiyyede irad etmiş olduğu nutuklar hep vaz’ ettiği on dört maddelik desatirin esasına aid idi. +Hususuyla İngiltere’de İngiliz Kralı’nın nutkuna mukabeleten hürriyet ve adaletin tatbikine cihanın muntazır olduğuna dair sarf ettiği sözler bu büyük mütefekkirin ne derece azim ve metanet sahibi olduğunu etrafıyla cihana Wilson nereye gittiyse kiminle görüşüp temasta bulunduysa cümlesinin üzerinde efkar-ı saibe ve niyyat-ı hasenesiyle büyük bir te’sir icra etmiş ve kendisinin hak ve hakıkat tarafdar ve müdafi’i olduğunu göstermiştir. +Alem-i nasraniyetin fi zamanina haza ruhani ve faziletkar bir uknumu telakkı edilen Papa cenablarının bile sözlerine bakılırsa Mister Wilson bu asrın bu zamanın en büyük adamıdır. +Papa daha ilerilere giden Wilson’u bir “saint” –aziz– derecesine çıkarmış ve bu asra Wilson Asrı denilmeye seza olduğunu da ilave eylemiştir ki bu kadar yüksek bir nasraniyet makamının bu ana kadar hiçbir zamanda ve hiçbir kimse hakkında bu derece aşikar ve riyadan mu’arra bir hüsn-i şehadeti –daha doğrusu– sena ve sitayişi işitilmemişti. +Wilson hakkındaki bu sena ve sitayişler yalnız Papa’nın ağzından çıkmamış belki şu son zamanlarda Fransa’yı kurtarmakla Fransızlar arasında büyük bir dahi ve Fransa’nın dirayet ve tecrübe noktasından en büyük genci diye nam kazanan Fransa Başvekili ihtiyar Mösyö Klemanso dahi ahiren Fransa parlamentosunda yet uyandırdığını bahsetmekten men’-i nefs edememiştir. +Mösyö Klemanso Wilson ile görüştüğü esnada ihtiyar-ı sükut etmeyi tercih etmiş ve evvela onu dinlemeye karar vermişti. +Wilson müstakbeldeki sulh ve müsalemet den bahsederek muhatabını ikna’a çalışmış ise de Mösyö Klemanso’nun beyanatına bakılırsa müşarun-ileyh mayarak “İbtida ben sizi kandırmaya çalışırken ihtimal ki şimdi siz beni kandıracaksınız” demiştir. +[ ] Mösyö Klemanso Wilson’a vermiş olduğu cevablar hakkında Fransa parlamentosuna bir şey söylemeyerek ve bunu vakt-i merhununa ta’lik eder. +“İhtimal ki umduğumuz menafi’in cümlesine ileride nail olmaz çalışmalıyız. +Bunun için efkar ve makasıdımı şimdiden size söylememeye karar verdim” demiştir. +Gerek Mösyö Klemanso’nun bu beyanatı gerekse şu son zamanlarda Paris Konferansı’nda Almanya ve sabık müttefikleri hakkında yavaş yavaş meydan-ı aleniyyete konulan tasavvurat bize birçok hakayıkı öğretmekte ve nikat-ı nazarımızı bir dereceye kadar tenvir etmektedir. +Siyasiyyatta bile zavahir ve ahlakiyatı arayan ve mütecessisane bir nazarla bu gibi işlere bakan Asyalılar bir kısım devletler donanmasının ala halihi bakı kalıp diğer bazı devletler donanmasının da imha ve istimlakini görenler sulh neticesinde tahdid-i teslihata muvaffakiyet elvermeyeceğini zannedebilirler. +Hal-i hazırda işlerin bu vechile devamı birçok bi-taraflara tahdid-i teslihatla denizlerin serbestisi ve ticaretin seyyanen serbest bir halde eyler. +Nazarlara geliyor ki tahdid-i teslihat sırf mağlub hükumetlere karşı ittihaz olunan tedabir-i mani’a kabilindendir. +Daha acibi şudur ki Wilson’un cihana karşı i’lan eylediği on dört maddelik nazariyelerinde bile müstakbeldeki terk ve tahdid-i teslihat hakkında vazıh ve sarih bir kayd varken Amerika hükumeti şu son zamanda yeniden ve ale’l-acele on dretnot ile birçok son sistem kruvazörlerin Wilson kendi nazariyesini unutmuş yahud diğerlerine bir nazire yapmak istiyor! +Geçenlerde Paris’teki resmi ictima’ların birinde İngiliz zimamdarları İngiliz donanmasının bu harb-i cihanşümul esnasında oynamış olduğu büyük rolleri mevzu’-ı bahs ittihaz ederek demiştir ki: +“Böyle bir donanma olmasaydı muhakkak Almanya zafer-i kat’i ve nihaiyi ihraz edecekti ve Fransa bugünkü mevki’de bulunamayacaktı” akıbinde de Fransa e’azım-ı siyasiyyesinden Klemanso dahi İngiltere donanmasının harb-i hazır esnasında ricalinin beyanını tasdik etmiştir. +Demek ki İngiltere donanmasının selamet-i cihan için ifası hal-i elzemiyette olup tahdid-i teslihat kaziyesinin encam ve akibetinden masun kalması icab eder. +Amerika da donanmasını ordularını tezyid edecek olursa bit-tabi’ ona da bir şey denilemeyecek o halde “Tahdid-i teslihat” ile “Serbesti-i ticaret ve ebhar” maddeleri de baladaki maddeye maddeten ma’nen merbut bulunduklarından onların da meskutün-anh kalmaları muktezidir. +Cem’iyet-i Akvam’ın teşkili mes’elesine gelince o da bunlar gibi pek mahdud bir şey olacağına ve Avrupa’dan ma’ada milletlerin seyyanen istifade etmeyeceklerine dair konferansta cereyan eden şimdiki nakarattan istidlal olunabilir. +Acaba Mister Wilson sulh ve müsalemet-i cihanı bu suretle mi idame etmek istiyordu. +Yoksa Avrupa’ya vuku’ bulan seyahatinde müttefikleri tarafından nazariyesinin gayr-ı kabil-i tatbik bir takım mevaddı haiz bulunduğu kendisine ifham ve ikna’ mı edildi? +Her halde Mister Wilson kendi nazariyesinin tatbiki hakkında ciddiyetle sebat ve ısrar edeceği hatırlara tevarüd eder. +Çünkü bu harb esnasında büyük bir nam ve şöhret kazanan müşarun-ileyhin sulh u selamet-i cihan uğrunda vaz’ u i’lan eylediği mevad Hatta öyle zannolunur ki sulh konferansında beyne’l-milel mesail hakkında adilane ve bi-tarafane hükümler verip hükumetler ve milletlere ta’alluk eden menafi’ hakimane ve ma’kulane bir suret-i halle iktiran etmeyecek olursa bu konferansın mukarreratı müstakbelen akvam-ı cihan arasında sulh ve müsalemet-i hakıkiyyeyi te’min edecek yerde bilakis efrad-ı beşer beyninde daha fena ve müessir bazı adavetler ilka edecek bir mahiyet şeklini alır bunun için konferanstaki düvel-i mu’azzama murahhasları cihanın ta’yin-i mukadderatı esnasında her nevi’ hissiyat-ı şahsiyye ve kin ve intikam duygularından tecerrüd ederek adil ve mu’tedil hakimler gibi mesail-i mühimme ve mu’dılayı hall ü tesviye etmeye borçludurlar. +Rusya’da bir müddetten beri hasıl olan anarşiyi [ ] söndürmek için Paris’teki konferansın vereceği ahkam-ı adilane en büyük bir ilacdır. +Cihan arasında beşeriyet beyninde sulh ve müsalemeti iade ve te’min için verilecek kararlar şüphesizdir ki Rusya halkı üzerinde büyük bir te’sir icra eyleyecek ve mes’eleyi kökünden halledecektir. +Konferansın adilane mukarreratını fiilen gören Rusya her halde Avrupa’nın adaletine gönül bağlayabilir. +Aksi takdirde Baladaki mütalaatı şu son zamanlarda Papa cenabları da kendi beyanatıyla te’yid etmiştir. +Müşarun-ileyh demiştir ki: +“Sulh Konferansı akvam-ı cihan arasında atiyen daha fena bir hiss-i kin ve intikam uyandırmamaya çalışmalı ve bu noktaya pek ziyade dikkat ve ehemmiyet vermelidir.” İşte bu cümle büyük bir ma’nayı mutazammın olup Papa’nın pek tecrübe-dide dur-bin muhibb-i kil eder. +Her ne hal ise ümid edelim ki konferansta makasıd-ı aliyye ve hayr-ha[ ]hane ile toplanan siyasiyyun-ı cihan balada arz ettiğimiz gavamızın halli esnasında fedakarane ve insaniyet-perverane bir hissiyatla son sözlerini söyleyip beşeriyet ve tarih nazarında muhterem ve mübeccel kimseler olduklarını isbat etsinler. +S sin . +M. +T te . +Bugün “fen devri” denilmeye seza olan bu asr-ı medeniyyet terakkıyatını ve bunca ihtiraatı kendisine hazırlayan daha evvelki asırlara medyundur. +Her medeni millet eslafının asar-ı metrukelerini zıya’dan vikaye ve efradını tetebbu’a alıştırarak derece-i irfanını yükseltmek maksadıyla birçok umumi kütübhaneler te’sisine çalıştığı gibi bütçesinden ifraz ettiği mühim bir meblağı da bu gibi müfid müessesatın ıslah ve i’marına ve birçok fenni asar-ı ecnebiyye ile de tezyinine hasr eylemiştir. +Memleketimizde bunu bizden iyi takdir eden ali-kadr bazı padişah ve sahib-i hayr ricalimiz inşa ettikleri cevami’ ve emakin-i mukaddeseye birer de kütübhane ilave etmeyi unutmamışlar. +Maatteessüf senelerin ve asırların müruruyla ulum ve fünuna karşı la-kaydilikten dedelerimizden bize yadigar kalan birçok kıymetdar asar-ı atika ve nefisemiz toz bulutları altında mahfuz! +bulunuyor. +Kütübhane kapılarının örümcek ağlarıyla mestur kalmasından efrad ve ahaliye değil hatta müdekkik ve muharrirlerimize bile duhul kısmet olamamıştır. +Yurdumuzda belli başlı Bayezid’de “Kütübhane-i Umumi” namı altında cennet-mekan Sultan Abdülhamid Han-ı Sani tarafından bina ettirilen ve kırk seneye yakın bir zamandan beri umuma küşade bulunan yalnız bir kütübhanemiz olduğu halde İstanbul’un yüzde doksanı bundan bi-haberdir. +İçerisinde pek mühim asar-ı nefise bulunan bu zavallı binaya umumi bir kütübhane demek lunuyor. +Evvela fihrist namıyla kitapların ismi yazılı ufak bir mektep defterinin muhtelif nüshaları mevcud olmadığından bir kitap intihabı için sa’atlerce nevbet beklemek mecburiyetinde kalınıyor. +Mesela bir tarih kitabı bulmak çirmek lazım geliyor. +Kütübhane-i mezkurun senesinde tab’ ettirilen umumi fihristini karıştıracak olursanız birçok asara müsadif olacaksınız. +Bunlardan birini taleb etmenize mukabil hafız-ı kütüb efendilerden istediğiniz kitabın cildsiz bulunduğu için matabi’ine verilemediği cevabını alacaksınız. +Bu kadar senedir teclid edilemeyen kitapların mevcudu haber aldığımıza göre Süleyman Paşa-zade Sami Bey merhumun altı yedi yüz cild kadar kütüb-i mütenevvi’ası vakfedilmiş bunlar da teclid edilmemiş olduğundan kütübhanenin arka tarafında kir ve toz içerisinde farelerin tu’me-i dendanı olmakta bulunuyorlar. +Bunlardan müstefid olmak kabil değil mi? +Tabii hayır! +Çünkü cildsiz kitaplar birkaç kişinin elinde okuna okuna parçalanacak şayet cildlenmesi beklenecek olursa nihayet otuz kırk sene sonra… Belki veyahud da diğer kitaplar gibi bunlar da bir köşede sürüklenecek.. +Yazık değil mi? +Bugün Fransa ve İngiltere’de hatta terakkıyata yeni hatveler atan Bulgaristan’da gayet muntazam ve zengin kütübhaneler var. +Memlekette intişar eden gazete ve mecmu’alardan ma’ada ecnebi memleketlerde intişar etmekde bulunan fenni edebi risaleler bile buralarda muntazaman mevcud bulunuyor. +Her müellif te’lif ettiği kitaptan bir tanesini bulunduğu şehrin umumi kütübhanesine göndermekle mükellef bulunuyor. +Bizde ise maatteessüf ne yevmi bir gazete ne de mevkute bir mecmu’ayı kütüb­ hane-i umumimizde bulup okumak kabil değil. +Çünkü hiçbir gazete ve mecmu’a idaresi bu müesseseye bir nüsha göndermiyor. +Eğer kendilerine Matbuat Müdüriyeti tarafından bu gibi bir teklif vaki’ olsa derhal ve kemal-i memnuniyetle icabet edecekleri şüpheden varestedir. +Evvelce iki üç hoca efendiye münhasır kalan bu kütübhane şimdi boş ve ta’til sa’atlerini sokak kaldırımları üzerinde kahvehanelerde geçirmeyerek “vaktin nakid olduğunu” lehü’l-hamd takdir eden birçok Darülfünun ve mekatib-i aliyye müdavimleri ile dolu bir halde bulunuyor. +Lakin kitap tevzi’ eden me’murlar aldıkları maaşın pek cüz’i olmasından vazifelerini hakkıyla ifa etmek şöyle dursun la-kaydilikten kütübhaneyi zevali’da küşad akşam üçte pek erken kapıyorlar. +Eyyam-ı ta’tiliyyede bu gibi müessesatın açık bulundurulması lazım bil-istifade birkaç şey okumak için kütübhaneye gelen evlad-ı vatan kapıyı kapalı buluyor. +Bu hususta Maarif nazırı paşa hazretlerinin nazar-ı dikkatlerini celb ederiz. +Meal-i Kerimi Ey insanlar! +Sizi ve sizden evvelkileri yaratan Rabbinize biniz ki yeri sizin için döşeme göğü tavan hey’etinde yaratmış yukarıdan yağmur indirerek o vasıta ile dane ve meyvelerden size rızk meydana getirmiştir. +Bu ni’metlere karşı bile bile bir takım mahlukat ve masnu’atı şerik koşmayın. +Bu ayet-i kerime asar-ı zahire ve ni’am-ı ber-güzidesiyle vücud-ı sani’a istidlali tazammun etmektedir. +Ayet hatta o müşrik ve mu’anidlerle babalarını atalarını doğrudan doğruya ni’met-i vücuda mazhar eden gökten rını guna-gun fakihelerle lezaiz-i hayattan istifadelerini te’min eyleyen ancak zat-ı Kirdgar olduğunu bir lisan-ı azamet ve imtinan ile bütün insanlara tezkir ve ihtar ediyor. +Ve bütün bu şeylerden sonra sani’i inkar etmek delail-i vücud ve vahdaniyete karşı göz yummak imkanı münselib olduğunu bildiriyor. +Ehl-i kelam vücud-ı Bari’yi isbat sadedinde muhtelif tariklerle istidlallerde bulunmuşlarsa da yazdıkları yazıların serd ettikleri delail ve efkarın kesret ve mebzuliyetine rağmen gaye-i matlubeye kestirme bir surette isal edecek nehc-i istidlali bulamamışlardır. +Efazıl-ı müteahhirinden biri bu babda meslek-i mütekaddimini taklide yanaşmayarak başka bir tarik ta’kıb etmek lüzum ve ihtiyacını takdir ile büyük bir eser-i zeka ve dirayet göstermiş olmakla beraber o da muhakemat-ı müdafa’atta bulunmak isteyen yeni yetişmelerle onların rehber-i efkarı olan ve Avrupa medreselerinden neş’et ederek zendakayı hiçbir din ile mukayyed olmamayı medar-ı mübahat bilen safsatakarlar arasında günden güne daire-i sirayetini tevsi’ eden maraz-ı ilhad ile mücadeleye girişmek azim ve gayretinde bulunan bir kimse le girişeceği bahis ve münazaralarda bütün da’valarını muhakemelerini ibret-amiz kudret nümunelerine ayat-ı beyyineye bina etmekten ibarettir. +Çünkü yerlerin göklerin daima enzar-ı ibtisara arz ettikleri elvah-ı kudreti insanların bir fikr-i im’an ve tedebbürle düşünmek bir mübdi’-i kainatın delail-i vücud ve kudretini arayıp bulmak ihtiyacını hissetmemelerinin bir saiki varsa hiç şübhesiz o da kainatın ne gibi mehasini hilkatin ruhunu teşkil eden hüküm ve fevaide infaz edememeleridir. +Bunun içindir ki biz istidlal-i sani’ bahsinde evvela Cenab-ı Hakk’ın asar-ı kudret ve hikmetinden bir nebze bahs ile erbab-ı insafın fikir ve basiretlerini tenvire çalıştıktan sonra salim bir i’tikadın şaibeden azade bir yakınin neden ibaret olduğunu izah ve beyana kendimizi mecbur görüyoruz. +Başmuharrir mukareneti hengamında ifraz ettiği nutfe mikroskopla taht-ı müşahedeye alınırsa içinde “huveynat-ı meneviyye” denilen bazı ecsam görülüyor ki bunlar ecza-i muhtelifeden mürekkeb başka başka havassı cami’ olmamakla beraber sabih ve kesiru’l-hareke birer vücuddan Lisan-ı tıpta halaya “hüceyrat” namı verilmiş olan bu huveynat dahil-i rahimde karargir olunca teşa’ub ve kısımda aralarında müşabehet-i maddiyye bulunmayan bir takım havas ve mezaya peyda olur. +Mesela bir kısım huveynat et diğer bir kısım kemik ve saire mahiyetini kalıbına girer. +Bedayi’-i fıtratın bir ayinesi mesabesinde olan sima-yı insanı içindeki nuha’ şevki [ ] ile amud-ı fekari ilim ve idrakin menba’ı hayatın şart ve medarı vücud-pezir olduğu gibi tarz-ı terkib ve te’lifi veleh-res-i ukul olan cevarih-i sairenin de asıl ve mayasını… onlar teşkil ederler. +Hilkat-ı insaniyyenin serairine daha ziyade nüfuz etmek isteyenler nazar-ı im’anlarını cevf-i insaninin bir saha-i i’tibar açıldığını göreceklerdir. +Pekala bu muhtelif ve mütenevvi’ cüz’ler aralarında bir gune mücaneset bulunmayan bir maksad ve hikmete müstenid olmaksızın tesadüfi bir tarzda hadis oluverdiklerini la nereden neş’et ediyor? +Bütün bu etvar-ı muhtelife hilkatte icra-yı te’sir eden huveynat ise böyle eli ayağı kalbi cevarih-i sairesi olmayan tabayi’ ve isti’dad-ı mütegayireyi haiz bulunmayan bir madde-i basita bütün bu evsaf ve eşkal-i mütenevvi’aya nasıl menşe’ olabiliyor? +Amil-i tekevvün derununda vücud-ı insaninin hilkat-pezir olduğu rahimdir denildiğini farz edelim. +Rahim derununda nutfenin bir takım meratib-i hilkatten geçtiği basit bir zarftan başka bir şey olmadığı için tabi’idir ki buna vücudun hilkat ve teşekkülü hususunda haricindedir. +Evet rahim nutfenin alaka alakanın muzga muzganın len bir uzuv olup bu istihalat-ı mürettebede onun hiçbir te’sir-i maddisi yoktur Sonra bir de hasse-i sem’i nazra-i im’ana al. +Onun nasıl esvatı toplayacak bir hayvana toplanan esvatın dahilinden nüfuz ile kema hiye idrak edecek olan a’saba vusulünü te’min eden “kanat”a kanatın gerisinde herbiri mu’ayyen bir gaye ve vazife için yar olmuş olan ecza-yı saireye malik olduğunu teemmül et. +Saha-i tedkık ve te’emmülünü bu iki noktaya hasr etmeyerek bir de gözün serair-i sun’una teşmil et. +Bak gör ki küre-i ayn onun tabakat-ı müterakibesi doğrudan doğruya rü’yet vazifesini ifa eden hadekası muhtelif renklerdeki sailleri ağşiye-i karniyyesi dumu’un medar-ı tekevvünü olan guddeleri nasıl vücud bulmuştur. +Dumu’un kısmen dahil-i enfe yol bulup gitmesi için burun cihetinden nasıl bir takım mecari ihdas edilmiştir. +Dikkat et ki havada bulunup iras-ı zarar etmesi muhtemel olan zerrattan aynı zamanda hararet rutubet bürudet gibi te’sirat-ı cevviyyeden masun bulundurulması ecfan göz kapakları derununa vaz’ ve tevdi’ edilmiştir. +Hayretlerle telakkıye şayestedir ki ecfanın uçlarında biten ehdab kirpiklerin levnleri iklimlerin ahval-i cevviyyenin tabi’at ve mukteziyatına göre değişmektedir. +Güneşin kuvvetli bir ziya ve hararet neşr ettiği yerlerde kirpikler ekseriyetle siyah oluyor ki hikmeti siyah rengin harareti mas ziyanın göze olan te’sirini tahfif etmesidir. +Bunun bir hakıkat olduğunu fiilen isbat etmek istersen açık sarı bir adamın haline dikkat et ki fazlaca ziya ve hararet-i şemse ma’ruz olan bir yerde gözlerini açabiliyor mu? +daha ziyade icale-i fikr ve nazar arzu olunursa esnanın dişlerin de keyfiyet-i tenebbüt ve tenevvü’üne atf-ı nazar-ı dikkat edilmelidir. +Kavatı’ nevaciz enyab kavazım kısımlarına ayrılan esnanın bu tarz-ı tenevvü’ü şübhe yoktur ki kendilerine bir takım hayata hadim menfa’atler hususi vazifeler mevdu’ olmasından ileri gelmektedir. +ğu binaenaleyh çiğnemek öğütmek ihtiyacından vareste bulunduğu için doğarken dişsiz doğuyor. +Biraz kuvvetlendiği vücudu serpmeye başlayarak bedenin neması zaman yavaş yavaş ihtiyac ile mütenasib bir surette dişler baş gösteriyor. +Birkaç sene sonra bunlar değişerek yerlerine daha sert vazife-i matlubeyi ifaya daha elverişli diğerleri kaim oluyor. +Vücud hey’etiyle saha-i hayatta bir müddet kat’-ı merahil ettikten sonra ser-hadd-i fena karşıdan gözükmeye başlıyor. +Ve işte o çağdan sonra kuvayı hayatiyyenin [ ] tekamülü yerine inhitat ve tedenni vücudun nümüv ve inbisatı yerine hüzal ve izmihlal devresi kaim oluyor. +Ve bu inhitat-ı kavi devresini birer birer esnanın sükutu ta’kıb ediyor ve bu hadise insana artık midesinin eski faaliyet-i hazmiyyesini gaib etmiş bedeninde bildiği tab ü tüvan kalmamış olduğunu bildiriyor bi-çare insan bir müddet de mecal ve takatten mahrum bir halde devre-i heremin alamını çektikten sonra uful edip gidiyor. +Hulasa; insan denilen mu’azzam alemin hikem ve serairine daha ziyade nüfuz etmek isteyenler tıb ve teşrih kitaplarına müracaat ederlerse orada o nüsha-i kübranın akl-ı beşeri mebhut ve mütehayyir bırakacak daha nice nice ayat-ı kudret ve hikmetle musavver ve mücehhez olduğunu anlayacakları şüpheden varestedir. +Hulasa mümkünün bir şeye tevakkuf etmesiyle bir şeyden vücud-ı istifade eylemesi arasında fark vardır. +Şöyle ki: +Mümkünün bir şeye tevakkufu bazan o şeyin vücuduna sonra ademine olur. +Hatve-i saniyyenin hatve-i ulaya tevakkufunda olduğu gibi. +Zira hatve-i ula hatve-i saniyyeye vücud bahşetmez. +Edecek olsa idi her ikisinin an-ı vahidde bulunması lazım gelirdi. +Bununla beraber birinci hatve na-bud olmayınca şeyden istifade-i vücud etmesi ise kendisinden istifade-i vücud edecek bir müstefid-i kabile vücud bahşeden bir malik ve sahib-i vücudun o mümküne sabıkıyetini ve müstefidin vücudunun –vücud vahibsiz kıyam ve tahakkuk edemez bir surette– vahibin vücudundan daima müstefid ve müstefiz olmasını iktiza eder ki hiçbir halde vücudun vahibsiz kendi kendine istiklali olamaz. +Bu alemde bazı eşyanın mevcud değil iken vücuda geldiği ve bazılarının da vücuda geldikten sonra mün’adim olmadığı görülmektedir. +Eşhas-ı nebatat hayvanat gibi. +Hey’et-i kainat hakkında ta’mik-i fikr olunursa usul-i Bunlar da eşya-i mahsusenin ya müstahil ya vacib veya mümkün olmalarıdır. +Bunlardan birincisinin vücuduna akıl için istidlal yolu olamaz. +İkincisi de böyledir. +Çünkü Vacib te’alanın vücudu kendindendir. +Ona ademin lahık veya sabık olması muhtemel değildir. +Nitekim yakında ahkam-ı vacib faslında bahs ü ityan olunacaktır. +Artık üçüncü şık olan mümkünlük tahakkuk eder. +Mümkün ise kat’an mevcuddur. +Vücud-ı mümkün bi’z-zarure vücud-ı vacibi müstelzimdir. +Mümkinat-ı mevcudenin cümlesi bedaheten mümkündür. +Her mümkün kendisine vücud veren bir sebebe muhtac bulunduğundan ecza-yı mümkinattan kaffesinin bir mucid-i müstakille ihtiyacı meydandadır. +Mucid eğer mümkünün aynı olursa nefsi üzerine bir şeyin tekaddüm etmiş olmasını istilzam eyler. +Bu ise muhaldir. +Mucid eğer mümkünden bir cüz’ olur ise ya ilk cüz’dür. +Bu halde bir şeyin kendi kendisine müsebbib olması lazım gelir. +Bu ise zahiru’l-butlandır. +Veya cüz’-i evvelden müte’ahhir bir cüz’dür. +O halde bir şeyin hem kendisine ve hem de kendisinden daha evvel vücud bulmuş bir cüz’e sebeb olması lazım gelir ki bu da batıldır. +Şu hale göre kaffe-i mümkinat için kendi mahiyet-i cubu tahakkuk etmiş olur. +Mümkün olmayan bir vücud ise ancak Vacib te’aladır. +Çünkü silsile-i mümkinat haricinde iki şey kalır: +Biri müstahil diğeri vacib. +Müstahil bizzat olan bir şeyin bulunamayacağı emr-i tabi’idir. +Vacibe gelince: +Kaffe-i mükevvenatın mucid-i mutlakı olduğu delail-i meşruha ile sabit olur. +Bunun gibi mümkinat-ı mevcude ister mütenahi olsun mütenahi olsun bir vücud ile kaim olmaları zaruridir. +Bu vücudun masdarı nefs-i imkan ve mahiyat-ı mümkine olması ihtimali batıldır. +Nitekim ahkam-ı mümkün faslında gösterilmişti. +Binaenaleyh kaffe-i mümkinatın vücudunun masdarı kendi mahiyetleri dahilinde aranmayıp onlardan gayrı olduğu ve bu da bil-bedahe Vacibü’l-vücud hazretleri idiği tahakkuk eder. +Kadim ve ezeli olmak Vacib’in ahkamındandır. +Zira’ vacib kadim ve ezeli olmasaydı hadis olurdu hadis ise vücuduna adem sebk edendir. +Ademin sebk ettiği her hadis şey kendine vücud veren bir sebebe muhtac olur. +Böyle sebepten tecrid edilirse vücud-ı hadisin bila-sebeb ademe rüchanı lazım gelir. +Bu ise muhaldir. +Vacib kadim olmasaydı vücudu gayrı bir mucide muhtac olurdu. +Vücudu kendinden olan vacibe başka bir mucid tasavvuru ise vacibin vacib addolunmamasını müstelzim olur. +Bu ise muhal olan tenakuza badidir. +Vücuduna adem tari olmamak da vacibin ahkamındandır. +Bu hükmün tecviz-i intifası zat-ı Bari’nin vücub-ı vücudunu salibdir. +Böyle bir selb ise bir şeyin zatından selbine varır ki bil-bedahe muhaldir. +Vücud-ı Bari’nin eczadan mürekkeb olmaması da ahkam-ı vücubundandır. +Zira o [ ] suretle mürekkeb olması farz olunsa onu terkib eden eczanın herbiri o eczanın hey’et-i mecmu’ası olan zatına tekaddüm etmesi icab eder. +Eczanın her cüz’ü ise bi’z-zarure zatın hey’et-i mecmu’asının gayrıdır. +Binaenaleyh cümlesinin vücudu gayrın vücuduna muhtac olur. +Halbuki vacibin vücudu kendinden olup şey’-i aharın tecviz-i terkib olursa husul-i vücudu ecza-yı sairenin inzimamına mevkuf bulunduğu hükmü tazammun eder. +Ancak vacibin vücudu kendinden olması şan-ı uluhiyyetleri cümle-i kemalinden bulunduğuna göre o vücuda olmak lazım gelir. +Bu ise tercih bila-müreccih kabilinden olur. +Vacib mürekkeb olmadığı gibi tul arz umk kabul eder ecsam misilli kabil-i inkısam değildir. +Zira bu gibi avarızdan münezzeh bulunması sıfat-ı kemal-i şanından olan vücud-ı Bari kısmet kabul etse idi evvelki vücudunun gayrısına intikal ederdi. +Yani uluhiyyet müte’addid vücutlara münkasem olmak lazım gelirdi. +Bu inkısam te’siriyle meydana gelen vücudların hey’et-i hasılası mahsul-i kısmet olurdu. +Bu ise vücud-ı Bari’nin adem veya terkib kabul etmemesi faraziyyelerini tevlid eder. +Bu halde o faraziyat muhaldir. +Vücudun ma’nası her ne kadar akıl nezdinde bedihi Vücudun kemal ve kudreti şu zikr olunan vücud ma’nasının kemalini bedahetini gösteren asar ile hasıl olur. +Vücud mürettebelerinden herbiri Cenab-ı Bari’in ma’na-yı kemali bahs olunan sıfat-ı vücudiyyesi envarından bil-bedahe istitba’-ı hayat eder. +Bundan tecrid farz olunursa vücud mertebece tabi’ olduğu nizam-ı hayat haricinde kalır. +Binaenaleyh nefsde tecelli eden vücud suretinin mevcudiyeti münhasıran kendi mahiyeti her hangi mertebede bulunursa bulunsun ekmeliyetine misal bir kanun-ı intizam-bahşaya makrun ve halel ve teşvişten masun olmasıdır. +Vücud-ı mükevvenatta cari olan şu nizam ve intizam bir vücud-ı müstemirre tabi’ olduğuna delalet etmekte bulunması haysiyetiyle anifen ityan olunan ma’na-yı vücudun vech-i kemalinin mahall-i ıtlakı evzah bir suretle teyakkun edilir. +Eğer nefisde vücud mertebelerinden bir mertebenin bütün eşya-i mükevveneye masdar-ı vücud olduğu fikri tecelli ederse bu vücudun asar-ı bedi’ası meratib-i vücud miyanında dereceten ziyade kamil pek büyük pek kuvvetli pek yüksek ünvanlarına ma-sadak olur. +Beyan olunduğu üzere her vücud-ı mümkinin masdarı vacibü’l-vücud idiği bürhan-ı katı’ ile zahir oldu. +Şu hüküm i’tibarıyla vücud-ı Bari vücudların akva ve a’lasıdır ki sıfat-ı vücudiyyeden bu ali mertebeye mülayim olan vücud da aklen tasavvur olunabilen ve ıtlakı meşru’ olan ve nev-zuhur sebat ve istikrar ma’nalarını muhtevi her kemali haiz ve müstelzimdir. +Elvah-ı kainatta münceli olan asar-ı müberhenesine göre masdar-ı nizam-ı alem olduğu ve kaffe-i ıztırabat-ı mütehayyileden beri kalmak suretiyle tasrif-i a’male kadir bulunduğu cihetle ekmeliyeti sabittir. +Binaenaleyh sıfat-ı vacibin zahir olan mertebe-i kemaline nazaran bu kemalin vahib olduğu asar bütün masivayı tenvir eder. +Şu hale göre Cenab-ı Hakk’ın sıfat-ı hayatının vücubu bedaheten sabittir. +Sıfat-ı hayat ilim ve irade sıfatlarını da istilzam eder. +Zira hayatın vücudda kemali o suretle mu’teber olur. +Hayat sıfat-ı zaruriyyesi nizam-ı alemin ve hikmet-i cihanın masdarı olunca her hangi mertebede olur ise olsun mahsus bulunan asar-ı zuhur ve istikrarı o san’atların [sıfatların!! +kemaline bürhandır. +Bu kemal ile vücud-i vacibin kemali haiz bulunan vücud-ı Bari için hayat sıfatı kat’iyyü’s-sübut olur. +Hayat-ı ilahiyye zevalden masun bulunduğu için ona nisbetle bir hayat-ı izafiyye ve faniyye ile alakadar bulunan hayat-ı mümkinata elbette tebayün eder. +Hayat sıfatı kemal-i vücudu muktezi olduğuna göre zat-ı Bari’nin bütün avalimi muhit olan ilim ve irade sıfatlarıyla da muttasıf olduğu emr-i bahirdir. +Eğer vücud-ı Bari’de hayat sıfatı sabit olmasa idi malik-i hayat görünen mümkinat ondan ekmel olmak lazım gelirdi. +Mevhub-ı hayat olan bir şeyi ona vahib bulunan bir şeye tercih olunmak şaibesine da’i olacağı ve bu ise aklın daire-i kabulü haricinde bulunduğu cihetle mezkur faraziyenin butlanı muhakkaktır. +Biraz evvel izah olunduğu üzere Vacibü’l-vücud hazretlerinden hayat sıfatı nasıl selb olunabilir? +Devlet-i İslamiyye Kur’an -ı mübinin telkın ettiği bir devlettir. +Kitab-ı mübinin siyasetine kitab-ı mübini tafsil ve izah eden sünnet-i seniyyenin [ ] siyasetine merbuttur. +Devlet-i İslamiyye’nin üzerine kurulmuş olduğu temel taşları siyaset-i adile velayet-i salihadır. +ta’kıbeder. +İslamiyet Sadr-ı İslam’da bir devlet-i mütemeddine ve müstakılle için lazım olan kaffe-i esasat-ı külliyye ve kavanin-i umumiyyeyi vaz’ etmiştir. +Bu esaslar bu kanunlar her asır için her kavim için bir düsturdur. +Bütün bu düsturlar bu kanunlar desatir-i muhkeme kavanin-i müebbededir. +Hiçbir vechile kanun-ı ukule muarız olmaz hiçbir kanun-ı ictima’i ve medeni ile hedm olunamaz. +Ancak icabat-ı asriyyeye göre tatbik olunur. +Tatbik başka kanun yine başkadır. +Devlet-i İslamiyye asr-ı hazırda hak olmak üzere kabul olunan şekl-i hükumetin mehasinini tamamıyla almış yalnız ona bir ad takmamış şekle değil esasa ihtimam eylemiştir. +Bizi her vakit elfaz zavahir eşkal aldatır adeta bize birer tuzak olur. +Adalet namı altında zulüm meşrutiyet ve meşveret namı altında istibdad ve mutlakıyet hamiyet namı altında menafi’-i hasise müsavat namı altında müsavasızlık hak namı altında haksızlık her asırda görülmüş ve görülmekte bulunmuştur. +Bir devletin mebde’leri hakkında el-yevm dermiyan olunan nazariyat-ı cedide Kur’an -ı mübin’in irae ettiği nazariyatan fazla bir şeyi ifade etmez. +Bu noktayı izah için Kitab-ı mübin’in felsefe-i cedidenin esas-ı devlet hakkındaki nazariyelerini beyan edelim. +Makalemizin balasını tevşih ettiğimiz ayet-i kerime feth-i Mekke esnasında Beni Şeybe’den tesellüm olunan Ka’be anahtarlarının yine Beni Şeybe’ye iade olunması hakkında –vülat-ı müslimine veyahud umum nasa hitaben– şeref-nazil olmuştur. +Sebebin has olması hükmün umumuna münafi olmadığından ayet-i celile Hazret-i Aliyyü’l-Murtaza ve Zeyd bin Eslem’e göre vülat-ı müslimine Hazret-i İbni Mes’ud ve İbni Abbas ve Ebi bin Ka’b’a göre bütün nasa hitabdır. +Ayet-i kerime kavl-i racih üzere vülat-ı umur hakkında şeref-nazil olmakla vülat-ı umura me’murin-i hükumete emanatı ehil olanların eline bırakmalarını beyne’n-nas emrediyor. +İşte bu iki mebde’ siyaset-i adile ve velayet-i salihanın aslıdır menşe’idir toplanıp biriktiği şeydir. +Artık eda-i emanat ve adl ile hüküm devlet-i İslamiyye’nin Kur’an -ı mübin’in telkın eylediği hükumet-i İslamiyye’nin Emanat iki nevi’dir: +Velayat emval. +Sünnet-i seniyyenin delaleti vechile velayet edası vacib olan bir emanettir. +Emaret hakkında Müslim’in tahric ettiği hadis-i şerifi mucebince emaret dünyada emanet yevm-i kıyamette fezahat ve nedamettir. +Meğer ki emaneti alan bi-hakkın almış eda etmiş ola. +Keza Buhari’nin tahric ettiği : +hadis-i şerifi muktezasınca umuru ehline tefviz etmek emanatı te’diye bilakis umuru ehlinin gayrıya bırakmak emanatı eder. +Menafi’-i amme muhtel olur. +Artık ber-muceb-i emr-i Kur’an i veliyy-i emre a’mal-i müsliminden her hangi bir ameli işleyebilecek olanların aslahına tevliye etmek vacib olur. +hadis-i şerifi mucebince işi o işe en ziyade salih olan zata yani ehline vermeyen kimse Allah’a da Resulullah’a da hıyanet etmiş oluyor. +Diğer bir rivayete göre bir cema’at içinde hoşnudi-i umumiye daha evfakı var Allah’a Resulü’ne mü’minine hıyanet etmiş olur. +Hadis-i şerif tevliyet-i umur hakkında umur-ı hükumet hakkında iltiması şiddetle men’ ediyor. +Faruk-ı a’zam bunu te’yiden “Umur-ı müsliminden bir emri beyn­ lerindeki muhabbet veya karabetten dolayı bir adama tevliye eden kimse Allah’a ve Resulullah’a müslimine hıyanet etmiştir” diyor. +Devlet-i İslamiyye ne mensub ne muhib tanımıyor hiçbir hatıra gönüle bakmıyor. +Ehliyetten başka bir şey aramıyor. +Tevliye-i umur hakkında ehli aramayan amiri akrabasını ehibbasını hemşehrisini hem-mezhebini gözeten fırka gayreti güden beynlerindeki buğz u ada’vetten naşi ehil ve ehak olan zata –her ne sebeble olur ise olsun– ehil ve ehak olmayan zatı tercih eden veliyy-i emri kavl-i münifi muktezasınca hain addediyor. +Devlet-i İslamiyye eda-i emanat mesalih-i ibad mesalih-i devlet ta’bir-i umumi ile a’mal-i müslimin hakkında kaidesine ri’ayet ediyor. +Yoksa mücerred kaidesine te bakmıyor. +Fırka ocak tanımıyor. +Arab Türk Acem Kürd aramıyor. +Mevcud içinde o işe salih bir zat bulunmazsa bit-tabi’ kaidesine bakıyor. +Müslümanlar arasında ehil aramak keyfiyyeti o kadar caygir olmuştur ki cümlesi darb-ı mesel olmak üzere irad olunur. +Bir kavmin darb-ı meselleri o kavmin hikmet-i avammıdır. +[ ] Velayetin nazm-ı celilleri mucebince iki rüknü vardır. +Kuvvet emanet. +Her velayet de kuvvet-i velayete göre muhtelif olur. +Mesela emaret-i harbde kuvvet şecaat-i kalbe enva’-ı kıtale kudrete tedabir-i harbiyyede tecrübeye beyne’n-nas icra-yı hükm etmek hususunda kuvvet-i ilme tenfiz-i ahkama kudrete raci’ olur. +Fakat emanet nazm-ı celili mucebince haşyetullaha haşyetü’n-nası terke ayat-ı ilahiyyeyi semen-i kalil ile adem-i iştiraya raci’ olur. +Emin olan veliyy-i emr vazife-i mevdu’asında Allah’tan başka hiçbir zattan korkmaz vicdanına tabi’ olur. +Nastan müteneffizandan asla çekinmez: +Ahkam-ı şer’iyyeyi huzuz-ı dünya mukabilinde ihmal eylemez. +Fil-vaki’ kuvvet ve emanetin ikisi birden pek az kimselerde te göre aslah aramak vacib olur. +Bir velayet hakkında emaneti a’zam olan zat bulunsa o velayete enfa’ olan zararı ekal olan zat takdim olunur. +Mesela emaret-i harbde –facir olsa da– kaviyy-i şeci’ olan zat –emin olsa da– za’if-i aciz olan zata takdim olunur. +Nitekim Ahmed bin Hanbel’e biri kaviyy-i facir diğeri za’if-i salih olan sual olunmuş. +Hazret-i İmam “Facir-i kavinin kuvveti müslümanlara fücuru nefsine salih-i za’ifin zaafı ise müslümanlara salahı da nefsine aid olur. +Kaviyy-i facir ma’iyyetinde gazaya gidilir” demiş idi. +Bir hadis-i şerifte buyurulduğu gibi diğer rivayette varid olmuştur. +Hazret-i Peygamber aleyhi’s-salatü ve’s-selam Hazret-i Halid bin el-Velid’i –bazen kendisinden sadır olan bazı ameli hoş görmediği halde– şeref-i İslam ile müşerref olduğu günden beri emir-i harb ta’yin eylemişler Hazret-i Halid’den emanet ve sıdkta aslah olan Hazret-i Ebu Zer el-Gıffari’yi emaret ve velayetten nehiy buyurmuşlar idi. +Çünkü Ebu Zer za’if Halid kavi idi radıyallahu anhüma. +El-hasıl; devlet-i İslamiyye ya maslahat-ı halisaya hiçbir guna fesad ve şer bulunmayan maslahata yahud maslahat-ı racihaya fesad ve şerri az olan maslahata binaen umuru tevliye eder. +Velayet kuvvete muhtac ise kavi olanı emanete muhtac ise emin olanı takdim eder. +Ez-cümle emvali hıfz ve emsalinde emin emvali istihrac ve emsalinde kavi olan zat takdim olunur. +Ancak zarurete binaen ehil olmayan kimse aslah mevcud ise buna tevliye-i umur caiz olur. +Bununla beraber aslah-ı ahvale sa’y etmek de vacib olur. +Ta ki nasa elzem olan umur-ı velayat ve emarat ve saire kemal bulsun. +Nitekim züğürt olan kimsenin borcunu ifaya sa’y etmesi vacib olduğu gibi aczden dolayı cihadın sukutu zamanında da kuva-yı harbiyye tedarik ederek cihada isti’dad vacib olur. +Zira vacib ancak vacib ile tamam olur. +Velayet emanet olduğu gibi düyun hakkında şeref-nazil olan nazm-ı celili mucebince emval de emanettir. +Bu hükümde a’yan ve düyun hassa ve amme dahildir. +Hıfz-ı emval şeri’at-i garra-yı Ahmediyye’nin ahkam-ı ameliyye hakkında ta’kıb eylediği makasıd-ı hamsenin biridir. +Buna mebni gasb sirkat ve hıyanet ve emsali gibi mezalimi sahib-i meşru’larına hadis-i şerifi mucebince Cenab-ı Hak hakkı sahibine veriyor hadis-i şerifin hükm-i alisi hem vülata hem ra’iyyeye şamil olmakla herbiri üzerine diğerine edası vacib olan şeyi eda etmek vacib olur. +Ra’iyye müstahık olmadıkları emvali vülattan isteyemezler. +Yoksa nazm-ı celilinin hükmünde dahil olur. +Bunun gibi vülat-ı emval de kısmet-i emval hususunda kendi mal ve mülkü gibi hevasına tabi’ olamaz emvali istediği gibi sarf edemez. +Çünkü vülat-i emval maliye nazırları ümenadır nüvvabdır vükeladır. +Yoksa malik ve mutasarrıf değillerdir. +Nitekim Resul-i ekrem efendimiz buyurmuşlardır. +Kısmet-i emval iradeye Maliye nazırının keyfine tabi’ olamaz. +Devlet-i İslamiyye adli ale’s-seviyye emrediyor nazm-ı celili buğz ve adavet ettiğimiz bir kavim hakkında bile adalet ifa etmemekle bizi vebalden tahzir ediyor. +Adaleti mensublara muhiblere hemşehrilere fırkaya girenlere ocaktan yetişenlere hasretmiyor. +Bütün nasa teşmil ediyor. +Adalet mebnasıdır. +Adaleti tamamıyla kafil olan devlet devlet-i hükumet hükumet-i İslamiyye değildir. +Sadr-ı İslam’daki fütuhat-ı celilenin mebnası adalettir. +Hükumeti paydar eden adalettir. +nazm-ı celili eser-i münifi mucebince Cenab-ı Hak devlet-i adileye nusret eder devlet-i zalimeyi nusret-i ilahiyyesinden mahrum bırakır. +Devlet adaletle paydar olur. +Yoksa kuru bir iman devleti paydar etmez. +Süyuti’nin Cami’-i Sagır’de nakl ettiği hadis-i şerifi mucebince ehl-i zimmete teba’a-i gayr-ı müslimeye veya bu hükümde olan mu’ahid ve müste’mene zulüm eden devlet devlet-i adudür. +[ ] Devlet-i adüvvün müddeti pek az devam eder. +Ya zulüm kalkar veya zulüm devleti de milleti de kahr eder. +Bütün memleketi harab eder. +Adil mansur zalim makhurdur. +İmam Ahmed’in Müs­ ned’inde de tahric ettiği hadis-i şerifi mantukunca ind-i Bari’de en sevgili kimse sultan-ı adil en mebguz olan kimse de sultan-ı zalimdir. +Bir eserde rivayet olunduğu vechile sultan-ı adilin bir günü altmış sene ibadetten efdaldir. +Zaleme a’van-ı zaleme yevm-i ukbada gayet şedid cezaya çarpılacaktır. +Zalime kalem açan divitine lif koyan da a’van-ı zalemedendir. +nazm-ı kerimi vechile adl u hakkaniyeti emreden kimse doğru yolda bulunur. +Sadr-ı İslam’da tarih-i alemde bir daha misli görülmeyen müslim ve gayr-ı müslime ni’met-i adaleti ta’mim eden bir devlet-i İslamiyye kurulmuş idi. +Bir valinin haksızlığına karşı peygamberimizin hafidi Hazret-i Hüseyin “Vallahi’l-azim eğer adalette bulunmaz isen elimde kılınc olduğu halde mescid-i Resulullah’ta kıyam ederim” sözünü sarf etmiş idi. +İhkak-ı hak yolunda birinci halife Hazret-i Sıddik-ı A’zam’ın hafidi Hazret-i Abdullah ibni ez-Zübeyr nefsini feda ederek “Ya insaf ya ölüm” nidasında bulunmuş idi. +Zulmen ahz olunan emvali sahib-i meşru’larına red ve iade babında “Divanü’l-mezalim” teşekkül etmişti. +Divanü’l-mezalim valilerden kadılardan me’murlardan şehzadelerden emirzadelerden müteneffizan-ı beldeden hulasa büyük ve küçük her kimden olur ise olsun tazallum-ı hal eden bi-çareganın merci’i idi. +Divan-ı mezalimde halife-i sabıkın gasb ettiği arazi sahib-i meşru’una tazminat ile beraber iade olunmuş kadar himmet gösteren bir devlet şimdiye kadar görülmemiştir. +yerine yazılmıştır. +Fransız felsefe müelliflerinden Emil Buvarak kitabında şu sözleri sarf ediyor: +Devlet efradın hukukunu umumun menafi’ini himaye maksadıyla teşekkül etmiş bir cem’iyettir… Devlet adaleti temsil etmekle ahalinin herbirine kaffe-i hukukuna emin bir surette mazhariyetlerini te’min eder. +Menfa’at-i ammeyi temsil etmekle de yollar kanallar postalar gibi vesait ile ihtilatı teshil etmek maarifi inkişaf ettirmek i’anat-ı umumiyye ve saire gibi menafi’-i ammeyi tehyi’e eyler. +Görülüyor ki Dizon Akademisi direktörü ve felsefe müderrisi olan bir zat on dört asır sonra devlet için yine mübin de iki esas beyan ediyor: +İşi ehline tevdi’ adalet. +Bu iki esastan biri Kur’an -ı mübin’in telkın ettiği esasa tevafuk ediyor. +Ancak Kur’an -ı mübin adaleti bütün beşere teşmil ediyor. +Yalnız efrada hasr etmiyor. +Hiçbir hatıra gönüle bakmıyor medeniyet-i cedidenin kemal-i hararetle müdafa’a ettiği adaleti çok geride bırakıyor. +eylediği esasa ismen tevafuk etmiyor ise de bu esas; işi ehline tefviz esasından fazla hiçbir şeyi ifade etmiyor. +Onun kadar cami’ de değildir. +Umur ehline tevdi’ olundu mu beyne’n-nas ihtilat kolaylaşır maarif inkişaf eder. +hepsi tehyi’e olunur. +Emanatı iza’a eden kaffe-i menafi’-i ammeyi ihlal eder. +Artık devlet kalmaz bir herc ü merc hasıl olur da hadis-i şerif mucebince kıyamete intizar olunur. +Menfa’at-i ammenin temel taşı işi ehline tevdi’ etmektir. +Esasen şeri’at-i mutahhara maslahat-ı ibad esasına bina kılınmıştır. +Kaffe-i hukuku hak sahibine kaffe-i mezalimi sahib-i meşru’una i’ta ve iade eden kısmet-i emvalde asla irade ve ihtiyara –hatta Nebiyy-i zi-şanın bile ihtiyarına– göre hareketi emretmeyip ancak ber-muceb-i emr-i ilahi hareketi emreden tevliye-i umurda kaidesini umde edinen bir esas her halde menfa’at-i amme esasından daha şamil daha cami’ daha nafi’dir. +Hangi hakim olursa olsun “işi ehline tefviz” esasından daha iyi bir esas söyleyemeyecektir. +Devletin esaslarını irae eden ayet-i celilenin akabinde –evamir ve nevahi-i saire akabinde zikr olunmayan– nazm-ı celili irad olunuyor. +Evet insan bütün ihtiyacatını ancak cem’iyet ile te’min eder. +Cem’iyetsiz ferden ve nev’an idame-i hayat edemez. +Efradın hukukunu umumun menafi’ini himaye maksadıyla teşekkül eden bir cem’iyete her an muhtacdır. +Böyle bir cem’iyetin binasını gösteren bir mev’iza el-hak insan için en güzel bir mev’izadır. +Hakim-i müte’al daha sonra “Adl ile hükümlerinizi olan nazm-ı celil ile bu iki esasın her an murakabe-i ilahiyyede de bulunduğunu haber veriyor. +Demek oluyor ki devlet-i İslamiyyenin iki esası her an Rabbü’l-alemin tarafından taht-ı murakabede bulunuyor. +İşte devlet-i İslamiyyenin binası. +salnake illa rahmeten li’l-alemin. +AĞAÇ DIKMENIN DINI FEVAIDI “ Eşcar hayvan nebatattan susuz kalmışlara su içirmek sadakanın efdalidir.” “ Merhamet etmeyen merhamet göremez” Halbuki insan kusur ve hatanın mahall-i zuhuru olduğundan her an afv ü merhamet-i ilahiyyeye muhtacdır. +Demek ki beni-nev’ine ve hayvanat eşcar ve nebatata ve vatanına rahm etmek veza’if-i insaniyyemizin a’zamındandır. +Bunda kusur edersek zararı kendimizedir. +“ Rahmet-i ilahiyye şakı olanlardan başkasından nez’ olunmaz.” Allah’ın rahmet etmediği adamlara şakı ıtlak olunur. +“Nasa acımayana Cenab-ı Hak acımaz.” “Kim rahmet-i Hak’tan ba’id olursa işte o şakıdir.” “ Fukaraya ve zu’afaya merhamet edenlere Cenab-ı Hak da merhamet eder.” Kış yaz kömürsüz odunsuz kalan zu’afaya belki fakır-i memlekete acıması sebebiyle ağaç dikmeye el birliğiyle çalışılıyorsa Cenab-ı Hak da o millete merhamet eder. +“ Nasa merhamet etmeyenlere Cenab-ı Hak merhamet buyurmaz.” Zahiren ne kadar esbab-ı ihtişam gösterse günün birinde burnunu yere sürter. +Nasın ırz ve mal ve canı ve nafakasıyla oynayanların halini tarihler göstermekte oldukları gibi bizler de canlı tarih olarak gözümüzle görmekteyiz. +“ Hiçbir sadaka yoktur ki su içirmek gibi bir ecr-i azimi müstelzim olsun.” Bu hadis-i şerifde kuyu cedvel kanal vesatatıyla insanı hayvanı kurak araziyi ihyaya tergıb vardır. +Susuz “ Susuz kalan bir şahsı veya bir arzı su ile doyuran kimse için cennet kapısı küşad olunur.” “ Susuz kalan bir mü’mine su veren kimseye Cenab-ı Allah cennet şarabından ihsan eder.” “ Bir kimsenin dikmiş olduğu ağacın meyvesinden gerek insan gerek diğer mahlukat-ı ilahiyyeden hiç biri yemez ki dikmiş olan kimse için sadaka hesabına geçmesin.” “ Bir senelik ta’ayyüşe medar olacak elma armut fındık kestane ceviz ve sair erzak tedariki diyanetine ne güzel bir mu’indir.” “ Cenab-ı Hakk’ın ziyade sevdiği ameli daimi surette edilen bir ameldir. +Velevki az olsun.” Binaenaleyh hayırlı bir işe başlayanlar onun arkasını bırakmamalıdır. +“ Öldükten sonra mü’minlere vasıl olan ecr ü mesubat neşr-i ilm u fen ve san’at-ı nafi’as��ndan veled-i salihinden miras bıraktığı Mushaf-ı şerifden yaptırmış olduğu cami’den yollarda yaptırmış olduğu müsafirhanelerden malından vermiş olduğu sadakadan ibarettir.” “ İstediğiniz kadar ilmi tahsil ediniz. +Allah hakkıyçün le me’cur olamazsınız.” “ Dünyada hasenatı olmayan kimse için kıyamette ecr ü sevab yoktur.” “ Herbiriniz nar-ı cehenneme giriftar olmaktan kendinizi velevki yarım hurma tasaddukta bulunmakla koruyunuz.” Yarım hurmayı hor görmeyin. +Zira sevabı azimdir. +Hususuyla muhtac çocuklar nasıl sevinir. +Yetimlere fukaraya zu’afaya imdad eden Hilal-i Ahmer Müdafa’a-i Milliyye gibi müesseseler paydar olsun. +“ Kim din kardeşine doyuruncaya kadar ekmek yedirir ve kandırıncaya kadar su içirirse Allahu te’ala hazretleri onu nar-ı cehennemden yedi hendek uzaklaştırır ki her hendek arası yedi yüz senedir.” “ Her kim bir mü’mini doyurursa Cenab-ı Hak onu açları doyuranlara mahsus olan kapısından cennete idhal buyurur.” “ Beş şeyi arkasından gelen diğer beş şeyden evvel iğtinam için fırsatı fevt etmeyiniz: +Mevt gelmezden evvel hayatın hastalıktan evvel sıhhatin meşguliyetten evvel boş [ ] vaktin ve servetin kadrini bilerek sonra nedamete düşmeyiniz.” “ Bir müslim yokdur ki enva’-i hububat eksin veyahud ağaç diksin de onun hasılatından tuyur ve hayvanat ve beni-nev’i yedikçe defter-i a’maline sadaka yazılmasın.” Yani ekiniz biçiniz; ağaç dikiniz bolluk olsun. +Semere-i sa’yinizle değil beni-nev’iniz hatta hayvanat ve tuyur bile geçinsin. +Vücudunuzdan kaffe-i mahlukat istifade etsin. +“ Ekiniz biçiniz ziraatle meşgul olunuz. +Zira ekip biçmek pek mübarek bir iştir. +Emr-i ziraatin muhafazası vuhuş ve tuyurun tasallutunun men’i için bostan korkulukları çokça yapınız.” Hazret-i Fahr-i kainat efendimiz ümmetini ziraate teşvik mesi için lazım gelen turuk ve esbab-ı ma’kule ve meşru’aya tevessül olunmasını irade buyuruyorlar. +Asrımızın orak ve harman makinelerine ve bunlara mu’adil her türlü vesait-i terakkıye tevessül olunması lüzumu bu hadis-i şeriften sarahaten anlaşılmıyor mu? +Çünkü korkulukları niçin ihdas ediyoruz? +Feyz ve bereketi muhafaza ile istifade için değil mi? +Öyle ise ziraatimizi ticaretimizi tezyid eden her şeyin kabul ve ihtiyarına adeta me’muruz. +“ Rızkı toprağın gizli yerlerinde taleb ediniz.” Alaimini gördüğünüz yerlerde arzı hafr ederek maadin çıkarınız. +Yahud arzı derince belleyerek ve toprağın altını üstüne getirerek kuvve-i inbatiyyesini artırınız. +“ Ekmeği muhterem tutunuz.” Ekmeğe ikram ediniz. +Ayak altında bırakmayınız. +Ekmeği hor görmeyiniz. +Hatta sofranızda yalnız yemeğe maksad idame-i kuvvet için karın doyurmaktan ibarettir. +Ekmeği yediğinizde o ekmeğin hukukuna ri’ayet edin. +Nankörlükten sakınınız. +Ekmek yediğiniz mahalde hüsn-i hizmet edin. +Ekmeğinizi yetiştiren vatana ihanet etmeyin. +“ Her kim birine bir zarar iras ederse o zararı sebebiyle Cenab-ı Hak da onu ızrar eder. +Her kim birini güçlüğe koşarsa Hazret-i Adil-i mutlak da onu güçlüklere sokar.” “ Bir arzdan hakkı olmayarak bir kıt’ayı bir kimse kat’ ederse Cenab-ı Hakk’ı kendisine dargın olarak bulur. +Çünkü gasb ve nehb ile bunun bir farkı yoktur.” Tarla bağçe orman mer’a gibi yerlerde komşular arasında mütemadiyen birbirinin hududuna tecavüz etmek birbirinden yer çalmak adeti maatteessüf el-an caridir. +Efendimiz sallallahu aleyhi ve sellem ümmet ve ashabını böyle şeylerden men’ buyuruyor. +Her müslim hakkına her türlü ta’arruzdan salim olduğu halde emniyet-i kamile ve kemal-i rahatla sahib olmalıdır buyuruyorlar. +“ Sahrada halkın gölgelendiği ve vücudundan istifade eylediği ağacı kat’ eden kimseyi Cenab-ı Hak tepesi aşağı cehenneme idhal eder.” Menafi’-i ammeye hizmet edecek vesaitin muhafazası bunun mültezem olduğu bu hadis-i şeriften bedaheten sabittir. +Şoseler kenarında ağaç yaşatmayan cehelemizin gözü önüne konacak bir eser-i seniyyedir. +“ Koyun besleyiniz koyunculuk ediniz zira pek bereketli ve faideli iştir.” Muttariden doğuracak südünden yününden ve etinden olanlar için ticaret-i tayyibedir. +“ At deve manda öküz inek ve koyun gibi vanatın yedirilmesi içirilmesi yatırıp kaldırılması timar edilmesi gibi her türlü levazımının istikmaline ri’ayetle Allah’tan korkarak bu hayvanatı ta’b ve meşakkat-i zaideye sokmayınız. +Öyle ki binilmeye kullanılmaya yenilmeye salih olsun.” Himaye-i hayvanat cem’iyetlerini Cenab-ı Hak bizlere de nasib kılsın. +“ Cenab-ı Hak ancak kullarının ashab-ı rahm u şefkatine rahm eder.” Yani dünyada rahim olanlar mazhar-ı rahmet olurlar. +Ahmed Nazmi Türkiye’nin istikbali hakkında İngiltere Devleti’nin nazar-ı dikkatini şimdiden –daha vakit varken– celb etmek maddeyi muhtevi olmak üzere pek mühim bir muhtıra takdim edilmiştir. +Bu muhtırada Türkiye’nin menafi’-i haliye ve müstakbelesinden bilhassa İstanbul payitahtının Türkler ve Müslümanların elinde kalması lüzumu mufassal ve müdekkikane bir surette mevzu’-ı bahs edilmiştir. +Fevkalade bir belağat ve vukuf ile tahrir olunan mezkur muhtıra her halde İngiliz Kralı hazretlerinin müşaviri Hindli Seyyid Emir Ali hazretlerinin mu’ciz-rakam-ı kaleminden sadır olduğu anlaşılmaktadır. +[ ] Seyyid-i müşarun-ileyh Hindistan’ın en be-nam nihrir-i ulemasındandır. +Fıkıh ve hukuk-ı İslamiyye mesailinde yed-i tula sahibidir. +Vaktiyle Kalküta şehrinde en büyük hükkam ve kuzat miyanına idhal olunmuştu. +En sonra da fazl u kemaline binaen Meclis-i Müşavere-i Krali a’zalığına Meşahir-i İslamiyyeden olan müşarun-ileyh gerek Trablusgarb gerek Balkan muharebeleri esnasında maddeten ve ma’nen Türkiye müslümanlarına büyük büyük mu’avenette bulunduktan başka kalemiyle de pek kıymetdar müdafa’alarda bulunmuştu. +Türkiye’ye karşı açılan harblerin gayr-ı meşru’iyetiyle Bulgarlar tarafından Rumeli ahali-i İslamiyyesi hakkında icra edilen gaddarakelimesi olmaksızın Ebu Davud ne vahşiyane ve hunharane mezalim hakkında makalelerle müte’addid risale ve kitaplarla alem-i medeniyet ve Türkiye müslümanlarının mağduriyetlerini rikkat-engiz ve acı bir lisanla tasvir eylemişti. +Bu muhterem zat bu kadarla iktifa etmeyerek Hind Müslümanlarına hitaben birçok beyannameler gönderip Hilal-i Ahmer’e maddi yardımlarda bulunmak için i’anat cem’i hususunda teşvik ve tergıb eylediği gibi Londra’daki müslümanlar tarafından tabib cerrah ve birkaç hastabakıcıyı bütün edviye ve malzemeleriyle techiz ettirerek Dersaadet’e göndermeye hasr-ı mesa’i etmiş ve bu suretle fiilen hayat-ı İslamiyye ve uhuvvetkaranesini Mezkur muhtıraya vaz’-ı imza eden zevat-ı muhtereme lerinden fehametlü Prens Aka Han ile Mister Muhammed Hüseyin-i Isfahani ve İngiltere’de İslam mecmu’asını –İngilizce lisanıyla– neşreden Hoca Kemaleddin hazeratının aslen İranlı olup Hindistan’da eben an-ceddin tavattun ederek Hindistan’daki İsmailiye fırka-i İslamiyyesinin reis-i ruhanisidir. +Birkaç milyon müride malik müteneffiz muktedir servet sahibi olup umum İngilizler nezdinde de muhterem bir şahsiyet teşkil eder. +Hoca Kemaledin hazretlerinin fazilet ve vukuf-ı ilmisine en büyük bir şahid olmak üzere Harb-i Umumi’den bir sene evvel Lordlar Kamarası a’zasından olan Lord Headley cenablarının şeref-i İslamiyet’le müşerref olması yoluna irşad etmeye muvaffak olması keyfiyetidir. +Harb-i Umumi’den evvel büyük fedakarlık neticesinde Hindistan’a muhabir-i mahsus sıfatıyla hey’et-i tahririyyemiz erkanından i’zam ettiğimiz zat oradaki ihvan-ı dinin tarz-ı hayatları ahval-i iktisadiyye ve ictima’iyyeleri hakkında kari’lerimize pek mufassal ve kıymetli ma’lumat vermiş oralarda bu zevat ile fiilen temasta bulunmuş ve şöhret ve nüfuzları hakkında da uzun uzadiye karıştıracak olurlarsa bu muhtıraya vaz’-ı imza eden zevatı layıkıyla öğreneceklerdir. +Biz buna eminiz ki bu muhtırayı imza eden Londra’daki müteneffizan-ı İslamiyye her halde Britanya Devlet-i fahimesinin en hayr-hah ve sadık teba’aları bulunduklarından müstakbelesine karşı celb eylemeyi pek büyük bir vazife-i sadıkane telakkı etmişler ve ona göre ittihaz-ı hareket eylemişlerdir. +Çünkü bu zevat Hindistan’da yaşayan yetmiş milyona yakın ahali-i İslamiyyenin Türkiye Müslümanları hakkında ne kadar meveddetkarane ne derece uhuvvetkarane bir hissiyatta bulunduklarına iyiden iyiye vakıf bulunuyorlar. +Siyaseti daima kendi teba’asının amal ve efkar-ı sadıkasına sına– her türlü hürriyet-i diniyye ve fikriyyeyi bahş eden baliğ olan İslam teba’asını elbette ve elbette gücendirmemeye sarf ve gayret edeceği umur-ı müsellemeden bulunduğuna nazaran kaça mal olursa olsun Paris Sulh Meclisi’nde Türkiye’nin müstakbelen haiz olması lazım gelen hukukunu muhafaza ve sıyanet etmeyi bir vecibe-i ma’delet olmak üzere telakkı eyleyeceğini ümid etmek Hissiyat ve ihtirasat-ı şahsiyye üzerine teessüs etmeyen pek dur-binane ve hakimane bir surette nazar-ı teemmüle alacağı ve bu vesile ile ali-cenablığını bir de Türkiye müslümanlarıyla bil-umum alem-i İslam hakkında göstereceği me’muldür. +Londra müslümanları bu muhtıralarıyla siyasi ve nazikane bir lisanla devlet-i metbu’alarına bu hakayıkı tefhim etmeye çalışmışlar ve bit-tabi’ Hindistan müslümanlarının efkarına tercümanlık vazifesini ki menafi’-i aliyyesini siyanet etmekte olan Hindistan müslümanlarının bu rica ve niyazını her hal ve kabalde fetanet ve dirayeti kendisine düstur ittihaz eden İngiltere Devlet-i fahimesi reddetmemeye ve onların amal ve arzularını elden geldiği kadar is’af eylemeye çalışacağı şübhesizdir. +Din kardeşlerimizin bu muhtırasını bir vesika-i tarihiyye ve siyasiyye olmak üzere aynen kaydediyoruz. +Muhtırada en ziyade enzar-ı dikkati celb eder şu “Türkiye hakkında [ ] başka yolda bir tarz-ı hareket ihtiyar edilecek olursa Müslümanlar arasında şu mucib-i teessüf fikir hasıl olacaktır ki cihan-ı İslam’ın büyük bir kısmının müttefiklere iltihakını ve onunla teşrik-i mesa’isini da’i olan amal-i aliyye ve büyük prensipler sırf müslüman olduğu için Türkiye hakkında ca-yi tatbik bulmamıştır.” Fıkrası pek çok ma’nidardır. +En çok İslam teba’asına malik olan İngiltere Devleti alem-i İslam’ı böyle bir zehaba sevk etmeyeceği ve Türkiye hakkında munsifane ve adilane bir surette ittihaz-ı mukarreratta bulunmayı kendi müttefiklerine tefhim eyleyeceği şüphesizdir. +Yine mezkur muhtırada ziyadesiyle mühim olan “Biz Türk milleti için yeni bir vaz’iyet taleb etmiyoruz. +Bizim talebimiz Türk milletinin sahib ve sakin bulunduğu araziye eskisi gibi hakim kalmasından ibarettir.” Fıkrası da Londra’daki Müslüman kardeşlerimizin fevkalade ve hak-guyane bir mantıkla Türkiye müslümanlarının hukukunu müdafa’a ve taleb eylediklerini ifhama kafidir. +Hele atideki son satırların ne kadar hakimane ve bi-tarafane bir kalemle yazıldığı pek aşikar görülmektedir: +“Şarkı Avrupa’da cereyan eden ahval isbat etmiştir ki az bir derecede müterakkı cema’atler içinde zuhur eden ihtilafat-ı ırkiyye her iki taraftan barbarlıklar icra edilmesini mucib olmaktadır. +Dili daha çabuk olan taraf ortaya atılarak ma’sumiyetini iddia eder ve diğer tarafın bila-tahrik mezalim icra ettiğini söyler. +Ermeni mes’elesi halledilirken mikdarca pek çok olan ahali-i İslamiyyeye aid hukukun da gayr-ı müslimlerin hukuku derecesinde ehemmiyetle telakkı olunacağına i’timadımız vardır.” Baladaki beyanat ile muhterem kardeşlerimiz Ermenilerin de Türkiye’de başgösteren vekayi’-i ahire esnasında pek de iddia ve tevehhüm ettikleri kadar bi-günah ve ma’sum olmadıklarını [ ] iham tarikiyle dermiyan eylemişler ve bu canlı ma’nalı sözlerle muhtıralarına hatime vermişlerdir. +Bu muhtırayı tertib ve tanzim ve imzalarıyla tezyin eden Londra’daki Müslüman kardeşlerimize karşı azim azim teşekkürler eder ve teşebbüsatlarında muvaffak bilhayr olmalarını tazarru’ eyleriz. +Dindaşlarımızın bu hissiyat-ı necibane ve asilanelerine ne kadar arz-ı şükran etsek yine azdır. +Şu son senelerde Türkiye’deki müslümanların hissiyat-ı diniyyelerini rencide edecek ve onları her gune te’avün ve tesanüdden uzaklaştırıp ma’nasız ve vahi Turancılık propagandasıyla müslümanlar beyninde nifak ve şikak tohumlarını var kuvvetleriyle saçmaya teşebbüs eden beyinsiz idraksiz tecrübesiz çoluk çocukların gözüne şu muhtırayı sokarak hayal-i batıl arkasında koşmuş olduklarını makam-ı serzenişte söylemek isteriz. +Bu kadar metin bir din ve imana malik olup aralarında pek biraderane ve samimane münasebat-ı diniyye hüküm-ferma olan müslümanları birbirlerine evvelkinden ziyade yaklaştırmak icab ettiği halde Turancılık sayesinde az kalmıştı ki Türklerin diyanet-i mübeccele-i rında isbat edeceklerdi. +Şunu da kemal-i teessüfle söyleyebiliriz ki bizden binlerce kilometre uzak mesafelerde yaşayan Müslüman kardeşlerimiz bizi sıyanet ve himaye etmek için bu yolda gayurane ve ali-cenabane teşebbüsatta bulunmaktalar gal ediyoruz. +Sırf ihtirasat ve hevesatımızı okşamak için kendi beynimizde bir türlü ittifak edemiyoruz menafi’-i aliyyemizin ileride daha ziyade paymal olacağını asla nazar-ı dikkate almıyoruz. +Bize yardım etmek isteyenlere hiç olmazsa muvakkat bir zaman için olsun nifakı terk ederek onlara yardım edersek ihtimal ki bu korkunç ve mühlik vaz’iyetten ehven bir surette tahlis-i giriban edebiliriz. +Aksi takdirde değil Hindliler bütün cihan bize mu’in ve zahir olsa nifaktan el çekmezsek bir an için kafamızı beyinlerimizi kat’iyyen şübhe etmemelidir. +Daily Telgraph gazetesinin Kanunisani tarihli nüshasından harfiyyen tercüme olunmuştur: +Kral hazretlerinin Avrupa’da sakin bulunan teba’a-i müslimesi Türkiye’nin istikbaline dair Hariciye nazırına bir muhtıra vermişler ve bunun bir nüshasını da başvekile Mainsing Palace’de üç numarada sakin Mister M. +H. +Isfahani’ye başvekilin katibinden muhtıranın geldiğini ve mes’elenin nazar-ı dikkate alındığını müş’ir bir mektup gelmiştir. +Hariciye Nezareti şu cevabı vermiştir: +Efendim Ahalisi ekseriyet i’tibarıyla Türk olan havalinin idare-i müstakbelesine aid bir muhtırayı mübelliğ Kanunisani tarihli mektubunuzun alındığını ve mevzu’-ı bahs ettiğiniz mes’elelerin yalnız Sulh Konferansı tarafından halledilebileceğini ve bu konferansta bil-cümle ırklara aid hukuk ve amalin tamamıyla nazar-ı dikkate alınacağını Kont Curzon’dan telakkı ettiğim emre imtisalen beyan ederim. +Mister Isfahani muhtırayı beray-ı neşr gazetelere teb­ liğ ederken matbuat m��messillerine demiştir ki: +“Kral hazretlerinin teba’a-i müslimesi Türkiye mes’elesinde son derecede alakadardırlar. +Avrupa’nın cenub-ı şarkısinde sakin bazı milletlerin İngiltere ile diğer müttefik memleketler efkar-ı umumiyyesinin temayülat ve mukarreratına te’min maksadıyla [ ] bil-vasıta sarf ettikleri mesa’iyi büyük bir hayret ve teessürle ta’kıb eylemektedirler.” Muhtıranın metni şudur: +Hariciye nazırının huzur-ı alisine Efendim ba’a-i müslimesi olan bizler gazetelerin son zamanlarda filden neşrettikleri fikirleri büyük bir alaka ve endişe ile okuduk. +Bu fikirler İstanbul’da Türklerin en ziyade haiz-i faikiyet bir unsur olmasına rağmen İstanbul’u sahib-i hazırlarından alıp bir Hıristiyan millet veya devletine vermek veya beyne’l-milel kontrol altına vaz’ etmek gayesini beyanını vazife addederiz ki böyle bir tarz-ı hareket müttefik devletlere aid harb gayelerinin birincisi olan milliyet mes’ele-i esasiyyesine doğrudan doğruya münafi olmakla beraber yalnız Hindistan müslümanları arasında değil bütün cihan müslümanları beyninde büyük bir adem-i hoşnudi tevlid edecektir. +ve bugün her cihetle bir müslüman şehridir. +Her tarafı müslüman müesseseleriyle ve din-i İslam’a aid abidatla doludur. +Ahalinin ekseriyeti ırk i’tibarıyla Türk ve din Kamarası’nda pek açık bir lisanla i’tiraf edilmişti. +meskun arazideki hakimiyetine zerre kadar halel gelmeyeceği ve İstanbul’un Türk payitahtı kalacağı hakkında pek az vakit evvel suret-i kat’iyyede söylediği sözler Hindistan’da ve diğer taraflarda bulunan müslümanlar üzerinde pek itmi’man-bahş bir te’sir hasıl etmişti. +Biz şurasına eminiz ki bu unutulmayan beyanatın esasından zerre kadar inhiraf edilmesi pek vahim bir adem-i hoşnudi tevlid edecektir. +rindeki vesait ile mu’avenette bulunan müslümanlar istiklal ve vahdet-i milliyye esasının diğer Avrupa milletleri hakkında olduğu gibi Türkiye hakkında da tatbikine intizar etmeye salahiyetdar görürler. +Başka yolda bir tarz-ı hareket ihtiyar edilecek olursa müslümanlar arasında şu mucib-i teessüf fikir hasıl olacaktır ki cihan-ı İslam’ın büyük bir kısmının müttefiklere iltihakını ve onlarla teşrik-i mesa’isini da’i olan amal-i aliyye ve büyük prensipler sırf Müslüman olduğu için Türkiye hakkında ca-yı tatbik bulmamıştır. +Ma’amafih biz şurasına kani’iz ki batıl bir husumet-i diniyye ve ırkiyye yüzünden milel-i müslimenin nı sarsmasına meydan bırkılmayacak ve bütün mühim cihan mes’eleleri hakkaniyet müsavat düsturuna ve hallolunacaktır. +lar Denizi’ne Karadeniz’e ve Azerbaycan’a kadar varan arazide mevcud on dokuz ila yirmi milyon müslüman bazı mıntıkalarda kamilen ve bazı mıntıkalarda ekseriyet da aynı şera’it mevcuddur. +Buradaki ahali de ekseriyet tanbul şehriyle beraber başvekilin beyanatı mucebince Türklerin elinde bırakılmasını kemal-i hürmetle istirham ederiz. +Şurasını da istirham ederiz ki her milletin kendi kendini idare etmesi ve kendi mukadderatına hakim olması hakkında müttefik devletler tarafından musırrane bir surette i’lan edilen ve milliyete istinad eden hıristiyanlarla müslümanlar hakkında suret-i mütesaviyyede ca-yi tatbik bulsun. +Biz Türk milleti için yeni bir vaz’iyet taleb etmiyoruz. +Bizim talebimiz Türk milletinin sahib ve sakin bulunduğu araziye eskisi gibi hakim kalmasından bir fikir izhar etmek arzusunda değiliz. +Yalnız şurasını bu cihetlerde sakin ahali-i müslimenin hukuku nazar-ı Şarkı Avrupa’da cereyan eden ahval isbat etmiştir ki az bir derecede müterakkı cema’atler içinde zuhur eden mesini mucib olmaktadır. +Dili daha çabuk olan taraf ortaya atılarak ma’sumiyetini iddia eder ve diğer tarafın bila-tahrik mezalim icra ettiğini söyler. +Ermeni mes’elesi halledilirken mikdarca pek çok olan ahali-i İslamiyyeye aid hukukun da gayr-ı Müslimlerin hukuku derecesinde ehemmiyetle telakkı olunacağına i’timadımız vardır. +diğer imza. +Bu hafta matbu’at-ı yevmiyyemizin hemen ekserisi Hindistanlı dindaşlarımızın memleketimizin istikbaliyle ne kadar alakadar ve bizim mevki’imizi tarsin etmek emeliyle ne derece meşbu’ olduklarını beyan eyleyen bir vesika-i mühimmeyi neşretti. +Uhuvvet-i İslamiyyenin bu samimi tezahürü karşısında ehl-i İslam’ın duyduğu teselli-i fevkaladeyi nasıl tasvir edebiliriz? +Zaaf ve aczimizin tevlid ettiği musibetlerden nasib-i zilletini istifa ede ede şeref-i tarihisini vakar-ı merdanesini fedaya başlayan zavallı ümidimiz bu nefha-i teselli ile dirildi. +Eyyam-ı aczinde bi-kes kalan bir ümmetin ye’s-i garibanesi kahr-ı mazlumanesi gönüllerimizde haşr u neşr olarak yetim ve perişan iniltilerle uful ediyor afak-ı sukutumuzda ne bir ziya-yı [ ] emel ne de bir sada-yı teselli! +Ancak bu virane-i za’fın üzerinde bir sürü baykuşlar bir takım elhan-ı musibeti inşad ederek hem i’lan-ı şadmani ediyor hem de aczimizi tehzil ederek ceriha-i milliyemize zehirler döküyordu!.. +larımızın sada-yı müzaheretini işiterek [ ] yalnız ve kimsesiz olmadığımızı bir kere daha öğrenmiş olduk. +Sukutumuzdan sevinenler ve teyenler var!.. +Ehl-i İslam’ın bugün en büyük arzusu en muazzam gayesi budur ve bu muazzam gayenin yegane amil-i tahkıki ehl-i İslam’ı bize rabt eden uhuvvet-i İslamiyyedir. +Makam-ı Hilafet’in etrafında bir sur-ı ahenin teşkil ederek harici ve dahili tecavüzlere karşı mevcudiyet-i pençe-i ihtirasından kurtararak bize iade eyleyecek istiklalimizi ve bi’n-netice istiklal-i İslam’a [ ] koruyacak yegane kuvvet hiç şübhesiz bu uhuvvet-i İslamiyye kuvvetidir. +Zaaf ve aczimizin bu mübtezel dakıkalarında imdadımıza yetişen yegane meded-res bu kuvvet-i hariku’l-adedir. +Vatanımızın içinde muhakkar haricinde menfur kaldığımız bu hengame-i buhranda bizim için medar-ı manda imdadımıza yetişir idi de ondan da istifade ederdik. +Bazı refiklerimizin son bir kademe-i medeniyet atarak dini bir tarafa bırakarak tamamıyla Avrupalılaşmayı tervic etmeleri ve bundan selamet ve necat ummaları ne garib bir şey!.. +Bizim illet-i sukutumuz dinimiz ve medeniyyetimiz olsaydı böyle bir inkılaba tarafdar olmak gerekti. +Fakat işte dinimizin esasları ve işte bizim halimizle mazimiz meydanda!.. +Su-i idaremiz su-i ahlakımız ayrılıklarımız teseyyüblerimiz el-hasıl Müslümanlığın en büyük aleyhdarları bizim yar-ı canımız bulunuyor da biz yine selameti dinimizi büsbütün bırakmakta devletimizi dinimizden ayırmakta görüyoruz. +Sanki bizi bu dereke-i za’f u acze düşüren bizi atalete sefahete sefalete sevk eden dinimizmiş!... +Bu kadar koyu dalalete sapan bir zümre-i mütefekkire irşad ettiği milleti ancak bugünkü merhale-i helake isal edebilir. +Eğer milletin bu reftar-ı izmihlalini durduramaz ve onu geriye çevirmezsek zavallı millet bu dalalet-i müdhişenin kurbanı olacak. +Milleti bu zümre-i mütefekkirenin te’sirinden tahlis etmek onu İslamlaştırmak ulema-yı ümmetin en mühim ve en müsta’cel vazifesidir. +Milletin hayatı bu vazifenin hüsn-i ifasına merbut olduğu gibi daha müd­ hiş hüsranlara düşmesi bunun ihmaline vabestedir. +Efkar-ı umumiyyemizin sefalet-i hazıradan bunalan ruh-ı perişanı böyle bir harekete muntazırdır. +Çünkü iftirak-ı hazırı izale edecek yegane kuvvetin dinimizde mündemic bulunduğuna herkes mu’tekiddir. +Tabii bu kuvveti kemal-i salahiyetle hüsn-i idare edecek olanlar da ulema-yı İslamiyye ve matbu’at-ı İslamiyyedir. +Vakı’a memleketimizde her gün yeni fırka isimleri yeni fırka faaliyetleri hakkında birçok şeyler işitiyoruz. +Fakat bu velveleler hiçbir vakit milleti kurtaracak bir mahiyette değildir. +Bunun sahteliğini bizden fazla Avrupalılar anlamışlar da bu hay huya rağmen gazetelerinde milletimizin “hissiz” olduğunu musırran iddia ediyorlar. +Bize kalırsa hakıkaten millet bu fırka velvelelerine karşı hissizdir. +Çünkü bu zamanda memleketi fırkanın kurtaramayacağına kani’dir. +Bu memleketi bu millet kurtarabilir ve bu millet ancak Müslümanlık rayeti altında toplanır. +Uhuvvet-i İslamiyye memleketin dahilde bütün kuva-yı milliyyeyi bu gayenin etrafında toplayacağı gibi bütün ehl-i İslam’ın müzaheretine nail olmamızı ve bu müzaheretten selamet-i milliyye namına a’zami istifadeler te’min etmemizi teshil edecektir. +Hindistan ahali-i İslamiyyesinin gösterdiği bu mühim müzaheret bütün alem-i İslam’ın hakkımızda perverde ettiği hissiyatı bizim bu vaz’iyet-i mühlikeden kurtulmamız bize pek büyük bir ders-i intibah veriyor ve bu yolda çalışmamızın bu ihtar-ı dindaranelerini vekayi’-i hazıra da tekrar edip duruyorken artık vahamet-i hali takdir ederek bu yolda mücahede etmemiz farz-ı ayndır. +İhtimal bazı müvesvislerimiz bu zamanda liva-yı din altında yapılacak bir faaliyet-i milliyenin hakkımızda hayırlı olmayacağını ecnebilerin bize isnad-ı ta’assub ile maksadımızı akım bırakacaklarını ve böylece selamet-i ümmet namına tevessül edeceğimiz bu hareketin mucib-i zarar olacağını ileri sürerler. +Fakat böyle bir i’tiraz kat’iyyen doğru değildir. +Dinin kuvvet-i cami’asından istifade etmek vilayette her şehirde her köyde her hıristiyanın daha mükemmel bir İngiltere vücuda getirmek için Hıristiyanlığın esasatı dahilinde çalışmasının lüzumunu idrak ederek meydan-ı faaliyete atılıyor. +Ve milletin sunuf-ı da hasıl olan ihtilafatı hallederek vahdet-i milliyyeyi her tehlikeden masun bir halde muhafaza etmek için her türlü teşebbüste bulunuyor ameleyi fakr u sefaletten korumak onların haysiyetlerini sıhhatlerini ailelerini sıyanet etmek için vafi ücretler almalarını kuva-yı maddiyye ve ma’neviyyelerinin te’min-i inkişafı için istirahat zamanlarının tezyidini amelenin iş göremeyeceği bir sinne vasıl veyahud bir hastalığa duçar olunca hayatının te’min edilmesi lazım geldiğini çocukların istihsal-i servet için kullanılarak tahsil ve terbiyeden mahrum kalmamalarını ameleden müntehab bir hey’etin sermayedaran ile sade ücret mesailinde değil sanayi’e aid her mes’ele hakkında müzakere etmesini ve arada bir ihtilaf hasıl olunca sanayi’ parlamentosu tarafından [ ] halledilmesini tervic ediyor. +El-hasıl kilise İngiltere’nin bütün ihtilalat ve şurişlerden salim yaşaması için İngiliz vahdet-i milliyyesini tarsin için her türlü teşebbüste bulunuyor. +Ve bulunmasında hiçbir mahzur olmadığı derkardır. +Hal böyle liyyemizi te’min ve tarsin için çalışmamızın aleyhimizde bir takım isnadatı doğuracağını tahmin etmek abestir. +Bu gibi vehimler felaket-i milliyyeyi tezyid etmekten başka bir şeye yaramaz. +Evham ile oyalanmaktansa hayatımızı bu müdhiş vartadan kurtarmak için vahdet-i milliyyemizin tarsinine memleketimizde uhuvvet-i İslamiyyenin bütün kuvvetiyle tezahür ederek acz-i hazırımızın zeval bulmasına çalışalım ki bu vahdet sayesinde ve bu vahdetin alem-i İslam’dan nail olacağı müzaheretle meydana gelecek bünyan-ı mersusun kuvveti sayesinde milletin bu musibet-i kübradan reha-yab olmasını te’min edelim!... +mesini tervic etmeye ve bu işe nüfuz-ı hükumeti de karıştırmaya başlayınca memlekette hakıkı [ ] ve bu da bilhassa milletin yegane ve en mühim kuvvetini teşkil eden vahdet-i i’tikadinin duçar-ı za’f olmasını intac eyledi. +Bu i’tibar ile biz on senedir uğradığımız felaketlerin menşe’ini bütün bu yanlış ictihad ve o ictihadın büsbütün sakım tatbikatı teşkil eylediği kanaat-i kaviyyesindeyiz. +Diyanet ve i’tikad milletimizin hakıkaten yegane kuvveti yegane istinadgah-ı ma’nevisi idi. +Biz bu kuvvetin kıymet ve ehemmiyetini bi-hakkın takdir edebilseydik olmasını iltizam değil bilakis o efkarın bütün ulviyetiyle bütün kudsiyetiyle ve zamanın ihtiyacatına göre yerleşmesini kuvvedleşmesini tervic ede idik hiç şübhe yok ki bugün şahidi bulunduğumuz mesa’ib-i feci’anın hiç birine uğramazdık. +Bir kere düşünemedik ki İslamiyet temeddün ve terakkı temeddin milletlerin ilim ve fen mahsulü addettikleri avamili terakkıden daha fazla daha yüksek ve hususiyle daha nafiz ve müessir surette cami’dir. +Sonra dinin en büyük kıymeti bu desatir ve ahkamın bir kuvve-i müeyyideyi haiz bulunmasından dolayı onları kitle-i ümmete kabul ettirmek onun fezail-i reha-bahşasından naşi vatanın teessüsünden beri gösterdikleri havarık-ı celadet ve besaleti yalnız Türk’e has olan mezaya-yı fıtriyyeleri sayesinde değil bilhassa salik oldukları din-i mübinin füyuz-ı ma’neviyyesine te’sirat-ı vahdet-fermasına medyundurlar. +Biz vatanımızı te’sis eder etmez barıka-i şems gibi etrafımıza intişar edebildiysek pek az zaman içinde medeni gayr-ı medeni cesur ve cür’etkar birçok milletleri kabza-i idaremiz altına alabildiysek bu harika-i istila ve intişarı hep İslamiyet’e medyunuz. +Biz İslamiyet’le teessüs ettik. +Onunla büyüdük. +Bugün de kurtulabilirsek yalnız dört el ile ona sarılmak sayesindedir ki selamet ve necata nail olabileceğiz. +Mütarekeden bu ana kadar geçen günler tedkık edilecek olursa –dahilen ve haricen– müsbet bir iş ve siyaset görüldüğüne dair hiçbir eser kaydına imkan yoktur. +Bu beta’et ve siyasetsizliğimizden anasır-ı gayr-ı müslime gerek vilayatta gerek payitahtta bi-hakkın istifade etmekte oldukları gibi Harb-i Umumi esnasında icra olunan bil-cümle fezayihin bar-ı mes’uliyetini müslümanlara tahmil eylemek hususunda büyük bir cür’et göstermektedirler. +Ermeni ve Rum matbuatı bu hususta her gün yeni yeni propagandalarla meşgul oluyorlar. +İlave olarak birçok sani’aların icadında da maharet göstermekte kusur etmiyorlar. +Taktil ve tehcir işlerinde zi-medhal olanların bir an evvel tecziye edilmeleri hükumetçe iltizam ediliyor. +Birçok kimseler de müttehem olmak üzere taht-ı tevkife alınıp divan-ı harb-i mahsus hey’etince muhakemelerinde devam ediliyor. +Fakat ikinci muhakemede müdde’i-i şahıs olan Ermeni avukatlarından birinin müdde’i-i umumiye ve hey’ete karşı pek baridane bir mu’amelede bulunmuş olmasına bakılırsa bu cinayattan her şeyden ve herkesten evvel medhaldar olan Ermeniler kendi kabahatlerini cinayetlerini unutturmak istiyorlar. +Tehcir ve taktil vuku’atının ilel ve esbabı hakkında ma’lum olduğu üzere şimdiye kadar pek çok rivayetler deveran etmiş ve leh ve aleyhde hüküm ve kuvvetçe mu’ayyen derecede pek mühim iddialar dermiyan edilmiştir. +Vuku’atın esbab-ı asliyyesi tedkık edilecek olursa bunda İslam unsurunun memleketin ve binaenaleyh hükumet-i sabıkanın mes’uliyeti olmadığını ileri sürenler vardır. +Hatta bu babda pek mevsuk görünen delail ve vesaik dahi ibraz ediliyor. +Bu vesaika nazaran hükumet-i sabıka tehcire ancak zaruret-i harbiyyeden dolayı ve gördüğü pek kat’i hıyanet vuku’atından sonra karar vermiştir. +bu vuku’atın şahidi olan hükumet-i sabıka nihayet hem ordunun gerilerini muhafaza hem de Van’da cereyan eden faci’alara mukabele bil-misl olmak üzere tehciri icraya mecbur olmuştur. +Buna mukabil Ermeni unsurunun bu tehcire sebebiyet verdiğini külliyyen inkar edenler ve bu unsurun tamamıyla ma’sum olarak ortada hiçbir sebeb olmadığı halde hükumet-i sabıkanın zalim siyasetine kurban gittiğini ve Ermenilerle beraber kendilerine [ ] mu’in ve zahir olanlar ileri sürüyorlar ve maatteessüf bunlara iştirak eden bazı Türkler de görülüyor. +Mahmud Hayret Paşa’nın taht-ı riyasetinde teşekkül eden Divan-ı Harb-i Mahsus hey’et-i muhteremesinin Ermeni vuku’atında hakıkatin zahire ihracını ve bu taktil ve tehcir işlerindeki avamil ve müessiratı layıkıyla meydana çıkarıp bi-tarafane ve adilane bir surette her iki taraf hakkında lazım gelen mukarreratı ittihaz edeceğini ümid etmek istiyoruz. +Bu hususta Divan-ı Harb-i Mahsus hey’eti müdde’i-i umumisinin bi-tarafane mütala’atı pek şayan-ı dikkattir. +Mir-i muma-ileyh da’vanın teşrihi esnasında demişlerdir ki: +“Asırlardan beri Saltanat-ı Osmaniyye’nin himayesi altında refah ve saadetle yaşamakta olan bazı anasır-ı gayr-ı müslimenin zuhuruna sebebiyet verdiği hadisatın umur-ı hükumetteki hatiattan ziyade tazyikat-ı hariciyyeden mütevellid olduğunu tarih isbat etmiş bulunuyor. +“Bu suretle memlekette tahassul eden amal-i mütezaddeden dolayı idare-i hükumette ufak bir gaflet pek vahim netayic verir. +Burada müsa’adat-ı diniyye ve mezhebiyyeye malikiyetle beraber müsavat-ı hukuk iddiası da nazara çarpıyor. +Reviş-i ahvalden dahildeki adem-i memnuniyyetin te’sirini harice de aks ettirerek yabancı ellerin dahildeki emn ü huzuru selb ettiği de anlaşılıyor. +tir. +İdare-i mutlaka-i sabıkada bir şekl-i had alan bu hal Meşrutiyet’in birden bire zuhuru üzerine yatışacak yerde bir mahiyet-i iftirak-cuyane almıştır. +Ef’al-i cürmiyyeye aid olan evrak dosyalarıyla mütala’a ettiğim ecnebi matbuatından aldığım kanaatlere göre Ermeniler fevkalade teşkilat-ı mahsusa ile vilayat-ı Osmaniyyenin en mühim ve hudud i’tibarıyla en tehlikeli menatıkında bazı harekat ve tertibat-ı mühimmede bulunmuşlardır. +Bunun üzerine hükumet senesi Mayıs’ında yanlış bir düşünce ile tehcire tevessül etmiş ve bunu kadınlara ve çocuklara kadar teşmil etmiştir. +İşte bu tedbirsizlik yüzünden bazı kuteh-binan menfa’at-i şahsiyyelerinin te’mini maksadıyla karşısında bulunduğumuz vekayi’ ve fecayi’i husule getirmişler ve buna küçük büyük bazı me’murlar da larımızın içinde bu emri kabul etmeyerek vazifeden çekilenler bil-fiil fecayi’a mani’ olanlar da mevcuddur.” Evet vilayat-ı şarkiyyede hususiyle Ruslar çekilmeye başladıktan sonra Ermeniler tarafından ahali-i İslamiyyeye karşı ika’ edilen fecayi’ ve fezayih-i a’mal nevi’ ve mahiyetçe Ermenilerin duçar oldukları cinayetlerden zerre kadar geri kalmadığı halde bunları kale alan bile yoktur. +Ümid olunurdu ki Ermeni vekayi’ine dair yazılan uzun kitap risale ve binlerce makalelerin sonunda hiç olmazsa bir tek cümle ile şu hakıkat ifade edilsin. +Gerek Ermeni ve Rum matbuatı ile mütefekkirleri gerek Avrupalılar tarafından vekayi’-i ahire hakkında yazılan asarda maatteessüf müslümanların da uğratıldıkları felaket katl-i am ve tecavüz için harf-i vahid görmedik. +Bilakis her fenalık bütün fecayi’ ve cinayat zavallı müslümanlara tahmil olunmaktadır. +Ruslar yalnız bu hususta ali-cenablığı hak-perestliği elden bırakmayarak ceneralleri zabitleri tarafından re’yü’l-ayn müşahede olunan mezalim ve cinayatın Ermeniler tarafından ne kadar vahşiyane hunharane gaddarane – [ ] – bir surette müslümanlara karşı ika’ edildiğini bi-tarafane ve adilane bir hiss-i insani Hakıkaten Ruslar tarafından kaleme alınan resmi ve gayr-ı resmi raporlar ve sair türlü türlü vesaik ile sabittir ki Ermeniler tarafından da ahali-i İslamiyyeye karşı gayr-ı insani tecavüzlerde bulunulmuştur. +Binaenaleyh bu gibi ceraim hakkında da tahkıkat icrası ve failleri vicdan-ı beyne’l-milel huzurunda tecziye olunmalıdır. +Hiçbir taraftan bu tarzda bir ifadeye tesadüf etmediğimiz gibi pek çokları bir Türk’ün bir hakıkat-i tarihiyye mahiyetinde olan ve kolayca isbat edilebilen bu fecayi’den bahsetmesini bile çok görüyorlar. +Her şeyden ziyade nazar-ı dikkatimizi celb eden Türk gazetesi diye neşrolunan sahifelerde de Ermeni avukatlığına rast geliyoruz. +Gerek memleketimizde ve gerekse haricde hakkaniyet ve adalet fikrinin umumi ve mutlak bir surette yerleşmesine sebeb olabileceği halde bir tarafın diğer taraftan samimiyet beklemesi ve buna mukabil kendinin aynı mahiyetteki cinayetleri örtbas etmeye çalışması kin ve nifaktan başka bir şeye hamledilemez. +Hasılı bize kalırsa her iki taraftan irtikab olunan ceraim ve cinayat sahibleri efkar-ı umumiyye-i cihanı te’min edecek surette cezalandırılmalı ve müslümanlara karşı yapılan haksızlıklar cezasız kalmamalıdır. +Bazılarınca Ermeniler müslümanlardan kat kat bu işlerde zi-medhal bulunuyorlar. +Çünkü bu fitneyi müslümanlardan evvel Ermeniler kendi silah ve bombalarıyla komite teşkilatlarıyla vatanımıza millet ve devletimize etmiş oldukları ihanet ve ihanetlerleriyle [yok etme] uyandırmışlar ve bile bile kuva-yı askeriyyemizi pamal ettirmek istemişlerdir. +Bizim memleketimizde değil bu hal eğer Londa ve Paris gibi medeniyetin mehdi olan yerlerde vaki’ olsaydı acaba İngiltere ve Fransa bu teşebbüsata karşı ne gibi mu’amelelerde bulunurlardı? +O halde adaletin seyyanen telakkı ve tatbiki elzemdir. +Gönül arzu ediyor ki Avrupa ve Amerika efkar-ı umumiyyesi bu mesaili layıkıyla hadde-i tedkıkten geçirip adl ü nasafete ibtina edecek bir surette işi zahire ba’de’l-ihrac ma’sum olan bi-çare ve bi-kes müslümanların namus ve haysiyetlerini vikaye etmiş olsunlar. +Fakat bu babda pek bedbiniz ve bunda da hakkımız vardır. +Sebebini serd edecek olursak bu hakkımız teslim olunur. +Vaktiyle Rumeli’de Bulgarların İslamlara karşı ika’ ettikleri cinayat Karnacı hey’et-i tahkıkiyyesinin raporları neticesinde tahakkuk eylediği halde cihan-ı medeniyyet mezkur cinayatın faillerinin tecziyesini taleb etmek şöyle dursun bu hususta hiç kimsenin nazar-ı [ ] dikkatini celb etmemiş ve o cinayata karşı samimi bir protesto bile yapmamıştır. +[ ] olmayıp Bulgarlara karşı müslümanlar ufacık bir şeyde bulunmuş olsaydılar tabi’i o zaman yine Türklerin müslümanların barbarlıkları uzun uzadiye mevzu’-ı bahs ve münakaşa olacaktı. +İşte biz zavallı bed-baht ve hamisiz müslümanlar daima hakkımızda bu yolda mağsub olur ve alem nazarında haysiyetimiz de pamal olur. +O halde biz bi-çareler hakıkı imdadı Allah’tan istemeliyiz. +Bu haftanın en mühim en cihan-şümul hadise-i siyasiyyesi Paris’teki Sulh Konferansı’nın Cem’iyet-i Akvam hakkındaki projesidir. +İ’tilaf düvel-i mu’azzaması tarafından kabul olunan bu projenin havi olduğu esaslar hukuk-ı düvel ahkamına ve muahedata ri’ayeti te’min etmek suretiyle cihan sulh ve müsalemetinin bekasını teslihatın tenkısini mühimmat i’malatının kuyuda tabi’ tutulmasını cem’iyete dahil olan milletlerin tamamiyet-i mülkiyye ve istiklal-i siyasilerinin musaddak bulunmasını Cem’iyet-i Akvam’dan ziyade bir ittifak-ı mu’azzam mahiyetini haiz olan bu ittihadın bugünkü erkanı Amerika küçük devletler de bu ittihada dahil olacaklardır. +Bu ittihadı vücuda getiren rical-i siyasiyye ile mensub oldukları matbuatın mütalaat ve zanniyatına göre yeryüzünde teessüs etmiş oluyor. +Bu kuvvet sulh ve müsalemet-i cihanı te’sis ve takrir edecek devletler arasındaki rekabet ve ihtirasların infilakına meydan vermeyecek kıta’at ve milel-i cihanın vaz’iyet-i hazırasını ila maşaallah idameyi kafil olacaktır. +Bu gayenin te’mini için icab eden kuva-yı mü’eyyide hakkındaki ahkam da düşünülmüş muahedeye derc edilmiştir. +Düvel-i akıdenin idareleri altında bulunan müstemlekat ahalisinin vaz’iyet-i sabıkalarını muhafaza etmekle beraber saadet ve inkişafları mensub oldukları devletler tarafından nazar-ı dikkate alınacağı ve bu işle daimi surette projenin cümle-i muhteviyatındandır. +Şimdilik bu projenin tertibinden müsteban olduğuna göre hal-i hazırda hasımlarına karşı ihraz-ı galebe ve zafer eden hükumet ve milletlerin vaz’iyat-ı siyasiyye ahval-i dülat hasıl olmayacak kendileri tahdid-i teslihat emrine tabi’ ve münkad bulunmayacak kuvvetlerini muhafaza etmeye hakları olacaktır. +Sonradan bu cem’iyete intisab etmeleri tasvib olunan akvam ve milel uzviyete malik olsalar bile cem’iyet içinde hakimlik şerefini evvelce intisab edenler kadar vasi’ bir surette haiz olamayacaklardır. +Harb-i Umumi’de ittifak eden hükumetlerin bu cem’iyette ekseriyeti teşkil etmek istediklerine nazaran ileride vaz’iyetinde kalacakları bedihidir. +Halbuki Wilson’un on dört maddelik prensiplerinden bütün akvam-ı cihan hürriyet ve inkişaflarını arzu ve ümid ediyorlardı. +Zannolunurdu ki bundan sonra bila-tefrik yeryüzünde bulunan bütün akvam hürriyet ve istiklallerine malik olacaklar ve haris devletlerin ribka-i esaret ve tahakkümünden tahlis-i giriban edeceklerdir. +Halbuki projeye bakılırsa bu harb neticesinde hürriyet ve istiklale kesb-i istihkak eden milletler bile kendi ihtiyaclarını kendileri tatmin edinceye kadar idare hususunda Avrupa devletlerinin müzaheretine mazhar olacaklardır ki bunun açıkçası henüz daha bir müddet için büsbütün serbest kalmayıp emr-i idarelerini tedvire muktedir oluncaya ve bu hususta mükemmel bir Avrupa devletlerinin vesayetleri altında kalmaya mecbur addedileceklerdir. +Cem’iyet-i Akvam projesine vaz’-ı imza eden murahhaslar bir milyar iki yüz milyon nüfus temsil ediyorlarmış. +Fakat denilip işitiliyor ki bu projeye henüz dahil olmayan nüfusların mikdarı dahil olanlara nisbeten defa’atle ziyadedir. +Bu projeye nazaran henüz Çin Islav Cerman ve sair Müslüman ırklar proje haricinde kalmaktadırlar. +Yeryüzündeki kitlelerin bir kısmı bir tarafa çekilip ve ittifak neticesinde diğer akvam ve kitlelere hakimiyet etmek isteyince tabi’atıyla ötekilerin de diğer bir kısım teşkil etmeleri bir zaruret halini kesb etmez mi? +Böyle olunca rekabet ve nefsaniyet da’va ve cidal kolaylıkla yeryüzünden hususiyle a’mak-ı kulubdan kalkamayacak ve her halde –eskisi kadar olmasa bile– az çok ahkamını icra eyleyecektir. +Hasılı öyle zannolunur ki hal-i hazırda kolaylıkla ihzar olunup İ’tilafiyyun rical ve matbuatının takriz ve tasvibine ta-i nazarından tertib ve tanzim olunmuştur. +Bize kalırsa ümid etmek isteriz ki bunca telefat hasarat ve zayi’at-ı maddiyye ve ma’neviyyeden sonra azim tecrübeler kazanan pek acı hakıkatlere tesadüf eden devletlerle Amerika reisicumhuru muhterem Mister Wilson bu işi daha derin adilane bi-tarafane nazar-ı teemmüle alıp adl ü nasafetin mukteziyatına göre ve ileride cihan-şümul ve kabilü’t-tatbik olmak üzere bir proje ihzar ederek ciddi ve mantıkı bir surette kainatın müsalemet ve saadet-i ebediyyesini ihzar etmekle müstakbel tarih-i ümemin ilk sahifelerinde namlarını hürmet ve tebcil ile andırmaya muvaffak olmuş olsunlar. +Yine ümid etmek istiyoruz ki bu proje artık felaket-i beşeriyyeye bundan sonra hatime çekip adedleri milyonlara baliğ olan insanları ve alem-i insaniyyeti bu medid ve cihan-şümul sefaletten tahlise medar olsun. +kate alalım. +Bu garibü’ş-şekl hayvan çöllerde yaşamaya badiye-nişin olanların ahmal ve eskalini bir yerden bir yere nakl etmeye mahkum olduğu için çöllerin ahvaline havass-ı tabi’iyyesine tevafuk edecek bir tarzda yaratılmıştır. +Yek-diğerinden hayli uzak mesafede nebe’an eden sular geşt ü güzar edenin nadiren yeşilliğe tesadüf edebildiği topraklar huzemat-ı şu’aiyyesi uzanmış birer kor parçası halinde güneş kızdığı vakit bisat-ı nar halini alan kumlar… tini teshil edecek bir şekil ve tarzda yaratılmıştır. +Cevfinde yiyeceğini içeceğini depo etmeye mahsus iki kesesi vardır ki hayvan uzun boylu seferlerde aç susuz kaldığı zaman azar azar sarf ve istihlak ederek hayatını muhafaza eder. +Sırtının üzerinde künbed şeklinde taşıdığı bir mikdar şahm vardır ki cevfinde iddihar etmiş olduğu yiyecek yolda tükenip de ekl edecek bir şey bulamadığı zaman tedrici surette eriyerek hayvanın hayatını muhafaza hususunda nebat makamına kaim olur. +Deve otururken yükletilebilecek bir hey’ette yaratılmış ve bundan dolayı yed-i kudret onun boynu ile başına kantarın koluyla topunu andırır bir şekil vermiştir. +Binaenaleyh sırtına yük yükletilip de kalkmak istediği zaman hayvan boynunu uzatır ve bu hareket neticesinde arka taraflarından yükün ağırlığı kesb-i hiffet etmiş olduğundan hayvan ard ayaklarıyla kalkar. +Ön ayaklarıyla kalkmak isteyince de boynunu biraz kırar bu sefer yük arkaya yaslanarak ön taraflarındaki sıklet tahaffüf etmesiyle hayvan ön ayaklarıyla dikilip kalkar. +Badiyede devenin başlıca yiyeceği dikenden ibaret olduğu için her ağızda münasib mikdar koparabilmesi Tabanının yumuşak ve müdevver olması göğsündeki mühresi ne gibi maksadlara istinad ettiği meydandadır. +Bilmem hey’et-i mecmu’asıyla bir aheng-i garib arz eden bu eşkal-i fıtrat yegan yegan tedkık edilirse içinde faide ve maksaddan hali bir cihet bulmak imkanı var mıdır? +Nazarlarımızı bir de alem-i nebatata atf ederek bir nebatın bidayeten nasıl tenebbüt ettiğini onun cezrini sakını evrak ve ezharını esmarını nazra-i im’an ve tedkıkten geçirelim. +Onun nev’ ve vücudunu fena-yı mutlaktan ne suretle sıyanet ettiğini müterekkib olduğu eczadan herbirinin havassını vezaifini ne vakit yaprak açtığını yapraklar dalların nerelerinde bittiğini onlar nasıl çiçek sertelip meyve haline gelmedikçe tab ve taravetlerini gaib etmediklerini neden bir zamanlar yeşil bir zamanlar da kırmızı renklerle mülevven olduğunu çiçek başgösterdiği zaman etrafında yaprakların ne ziyanın havanın fezadaki rutubetin nüfuzuna mani’ olacak derecede sık ne de şiddet-i hararet ve burudetin te’sirat-ı mühlikesine ma’ruz kalacak surette seyrek olmaksızın ahz-ı mevki’ ettiklerini düşünelim esrar-ı hilkatin binde birine baliğ olmayan bu bedayi’-i sun’ muvacehesinde insanın avaz-ı bülend ile haykırarak acz ü hayret içinde kalmaması mümkün müdür? +Bütün bu şeylerin illet-i vücudu bir gaye-i maksudeyi bir ihtiyac-ı [ ] tabi’iyi te’minden ibaret olduğu bir hakıkat-ı bahire şeklinde tezahür edince bilmeyiz ki maddiyyun derece sıkı bir surette irtibatına ne ma’na verecekler? +Bir his veya cüz’-i his bir cemad cemadda mevcud Başmuharrir bir araz bir gaye-i maksude bir faide-i mürettebenin mazhar-ı tecellisi olduğuna göre “kainat tabi’at gibi ilim ve tedbir tasvir ve takdir misillü hasaisden nasibi olmayan bi-şu’ur bir şeyin sevk ve idaresine tebe’an vücud bulmuştur” tarzında mı fikirlerini müdafa’a edecekler? +Hayır hakıkat bu merkezde olaydı manzume-i kainat ne bu tertibi alır ne de vücud bir eser-i ibda’ ve ihkam gösterebilirdi. +Hulasa vücud-ı sanii tesbit eden mevazi’-i istidlali telhis etmek istenilirse denilebilir ki kadir mürid muhtar nazım musavvir bir zat-ı a’lanın vücudu olmasa kainatın muttarid bir takım gayata irtibatı olmaz. +Tarz-ı tekevvünleri birer hikmet-i baliğaya istinad etmez idi. +Fakat mes’ele böyle değil biz kevni ve onun tarz-ı ibda’ını düşünüyor vücudu ecza ve a’razı i’tibarıyla teşrih ve tahlil ediyoruz. +Neticede hiçbir mevcudun abes hiçbir hayyin asar-ı ibda’ ve itkandan hali olarak kisve-i hestiye bürünmüş olduğunu göremiyoruz. +Bazı safsata-perdazlar kainat ve ecza-i kainata mesalih-i hayatiyyelerine mutabık bir şekl-i hilkat veren sırf venin vasıf ve izah ettiğimiz tarzda yaratılması sahralar çöllerden müteşekkil bir iklimin vücud verdiği ihtiyacatı te’mine kudret-yab olması insanın serair-i bi-nihayeye cilvegah olan bir şekl-i bedi’de vücud bulması kendini alem-i vücudda bil-cümle hayvanat ve cemadata hakim bir mevki’de bulunduran vazife-i hilkatini yoluyla hakkıyla Bize kalırsa onların bu tarz-ı müdafa’aları lehlerinde değil aleyhlerinde bir delil ve hüccet teşkil eder. +Çünkü kainatın bu tertib ve nizam-ı bedi’ üzere hilkat-pezir olmasında bir amil-i müstakil olduğunu zannettikleri ihtiyac olsa olsa tenevvü’-i kainat için bir illet ve gaye teşkil edebilir. +Enva’-ı kainatı ta’yin eden herbirine nev’ine has şekil ve suret veren esbabını tehyi’e eyleyen ise o alim ve kadir olan Mübdi’-i zü’l-celalden başka bir şey değildir. +nazm-ı kerimi vücud-ı sani’in en bahir bir delili olduğu gibi halk ve tekvinlerinin esasına ta’alluku hüccet-i kudret ve vahdaniyettir. +Ayet-i kerime aynı zamanda “rahm-i mader dışarı atıyor yer yutuyor” nazariyesiyle neş’et-i insaniyyeyi hadisat-ı kevniyyenin cereyan-ı tabi’isine atfeden dehriyyun Fil-hakıka ayet-i kerime bu makule kimseleri evvel-emirde nefislerinin tarz-ı neş’et ve tekevvününü munsifane bir nazarla tedkık ve teemmüle sevk ettikten sonra nazarlarını şu hakıkate celb ediyor ki babaları her ne kadar vasıta-i mevcudiyetleri iseler de kendilerine rahm-i maderde şekil ve suret veren naçiz bir katreden endamı tam bir insan yaparak saha-i vücuda çıkaran onlar değildir. +Nasıl olabilir ki bir mevcud hadis olmakta binaenaleyh ademden icad edecek maye-i aslileri olan nutfeye kisve-i vücud giydirecek sem’ basar kalb gibi cevarih ile techiz ederek ona insan şekl-i bedi’ini kazandıracak bir kudret-i mutlakaya ihtiyac hususunda onlar da kendileriyle hem-haldirler. +Halik-ı Zü’l-celal’in vücudu bu yolda kat’i berahin ta’at tabi’idir ki bir vecibe-i vicdaniyye olur. +Şu cihet de münakaşa külfetinden azadedir ki insanların haliklarına ibadetle mükellefiyetlerinin faidesi dir. +Çünkü bu teklifin gayesi doğrudan doğruya beşerin şuun ve ahvalini ıslah fıtratlarını tehzib onları hayr u hasenata alıştırarak bu sayede maaş ve me’adca mazhar-ı emniyet ve istikamete mazhar etmekten ibarettir. +Evet Allah’a ibadet abide onun azamet ve celalini yad ve tahattur kahr ve satvetinden ihtiraz için bir vesile olur. +Sevab ve rahmetine mazhar olmak için kalbinde bir şevk husule getirir. +Ve bunun içindir ki şerait-i kemalini cami’ olan ibadet insanın seyyiata ızrar-ı gayra temayül te’min-i menfa’at yolunda zulüm ve teaddiyi meharimi vetli bir saik teşkil eder. +Ayat-ı kerimenin kaydıyla nihayet-pezir olması da bu hakıkate tenbih maksadına mübtenidir. +Cenab-ı Hak bu kaydın ilavesiyle insanlara demek yorsa bundaki maksadı onun azamet ve kudret-i baliğasını daimi surette yadınızda tutmak için size bir vesile ihzar etmek ve bu sayede bağy ü teaddiden münkerat ve menahiden ittika ve ictinab ile dünya ve ukbada asude ve mes’ud bir hayata mazhariyetinizi te’min eylemekten TEVHID’E DAIR Cenab-ı Bari için isbatı vacib olan sıfatlardan biri de kat’iyet-i sübutuyla kaffe-i umurun külliyat ve cüz’iyatının nezd-i kudretlerinde münkeşif olduğunun hakıkati murad edilir. +Bu inkişaf-ı kamile masdar olan ve vücudda kemali te’alanın şan-ı ulvisine layık surette tavsifini istilzam eden kemal sıfatları kendi için ilim sıfatının da isbat edilmesini vacib kılar. +Bedaheten sabittir ki ilim mevcudat-ı mümkinede bir sıfat-ı kemaldir. +Mümkinat arasında alim sıfatını haiz olanlar ecnas-ı saireden temeyyüz ederler. +Eğer Vacib-i te’ala alim olmasa idi mevcudat-ı mümkine miyanında gelirdi. +Bu ise muhaldir. +Çünkü alem-i imkana ilmi ifaza ve hibe eden ancak Allahu te’ala hazretleridir. +Böyle ilim ve hikmetin menşe’-i aslisinden masdar-ı zi-kemalinden namaz. +Vacib-i te’ala’nın ilmi ma’lum olduğu üzere levazım-ı vücudundandır. +Binaenaleyh sıfat-ı vücudu kaffe-i [mev] cudata mütefevvik ve ali olduğu gibi sıfat-ı ilmi de sairlerinin ulumuna faiktir. +Onun için onun fevkinde bir alimin tasavvuruna imkan yoktur. +Bu hakıkatin asar-ı bahiresi elvah-ı kainatta daima müncelidir. +Onun ilmi her şeyi muhittir. +Şu kadar ki Vacibü’l-vücud’un ekmel-i vücud olduğuna delalet etmek için aklın tasavvur edebildiği derecede bir nisbet-i tam ile ilm-i şamil muhaldir. +Çünkü mümkinattan olan ehl-i aklın hayat ve fenasıyla vücud ve ilm-i Bari hakkındaki tavsifleri de mütemadiyen Vacib te’ala’nın ilmi levazım-ı vücudundan olduğuna göre bunun için masivadan hiçbir şeye müftekır değildir. +Kendisi ezeli ve ebedidir. +Mümkinat arasında her şey için meşrut olduğu vechile esbab ve alata ihtiyacdan icale-i efkardan bir hükmü cezm etmek için i’mal-i nazardan beridir. +Binaenaleyh onun ilmi alem-i mümkinatta cari uluma bil-bedahe muhalif ve alidir. +Mümkinat arasında mevcud olan ulum dahi ilm-i ilahi asarına teşmil-i ıttıla’ edilebilecek bir mahiyet-i ma’kulede te’min-i inkişaf ederse muvafık-ı hikmet olur aksi halinde ilim sayılamaz. +Nazar-ı basiretle görüldüğü üzere kaffe-i mümkinatın bir nizam-ı bedi’ ve tertib-i nafi’ dairesinde canib-i ilahiden mu’ayyen olan ahkam ve vezaifi ifa etmeleri yaratılan her şeyin yeryüzünde bir suret-i mütenasibede muhafaza-i intizam etmesi her mümkünün mertebe-i vücuda gelmesine vakt-i mukaddere değin devam-ı hayat ve bekasına müteallik ihtiyacın karin-i husul olması gibi asar-ı bahire Vacibü’l-vücud için ilim sıfatının edille-i sübutiyyesi cümlesindendir. +Saha-i mükevvenatta mevcud ve meşhud olan bil-cümle eczanın büyük ve küçüğü fevk ve ziri ve kevakib arasındaki revabıt ve harekat-ı muntazama ve nisbet-i sabite dairesinde tarz-ı devam ve deveranı her kevkebin mihverinde mükellef ve musahhar olduğu vazifesinde sebat göstererek bundan inhiraf edememesi nizam-ı kainatın hey’et-i bedi’iyyesiyle an-ı mu’ayyene kadar bekasına kafil olduğunu göstermekte ve bu da Huda-yı kerim’in ilim sıfatının kemaline müteallik delaili tenvir ve tavzih etmektedir. +Eğer her kevkeb muayyen oldukları medarlarından şaşacak olur ise nizam-ı alem ve belki cemi’-i avalim muhtel olur ki Sani’-i hakim’in kemal-i ilmine ve hikmet-i tedbirine dall olan sair asar-ı müberhene ilm-i hey’ette mufassalan beyan olunmuştur. +Mucib-i ibrettir ki enva’-ı nebatat ve hayvanatın neşv ü nemasıyla sakı ve bedenlerce muhtac oldukları kuvvet ve kavamın te’min-i husulüne hadim olan uzuv ve aletleri bir tertib-i münasib ile mevzi’-i layıklarında vaz’ ve terkib edilmiş ve içlerinde herbiri mizac ve ihtiyacına mülayim olan gıda-yı mevhubunu tenavüle ve mülayim olmayanları terke bir isti’dad-ı tabi’i ile meyelan-ı kaviyi haiz bulunmuştur. +Yine hayret veren şeylerdendir ki Ebucehil karpuzu tohumu kavun karpuz çekirdeklerinin konulduğu mahal civarında defn edildiği yani her ikisi aynı yerde ekilerek bir nevi’ sudan saky edildikleri ve nümüvleri aynı suyun te’sirine tabi’ olmak lazım geldiği halde Ebucehil karpuzunun mas ve teğaddi ettiği mevad şedid surette semnak bir şekil kavunun teğaddi eylediği şeyler ise pek ziyade tatlılık peyda etmekte ve bunlardan herbirinin suver-i kabilesini teşkil eden uzuv ve aletlerine kuvve-i fatıranın verdiği hassa-i mahsusalarını mevhub oldukları tarzda isti’mal eylemektedir. +Her bir kulun isti’dadı nisbetinde kendi için mukadder olan kuvvetleri celb ve istihsale fiili bir temayül göstermesi de mevhubat-ı hılkiyyesi icabındandır. +Kudret-i beşer ve kuva-yı mümkine haricinde olan bu asar ve sanayi’-i bedi’a elbette Cenab-ı Hakim-i mutlak’ın ilm-i zi-kemaline bürhan-ı katı’dır. +Rabb-i kadir rahm-i maderde ceninin nutfe veya alaka halinde bulunduğu ve hilkatin zaman-ı tekamül ve neş’etini neş’etinden sonra da geçireceği safahatın külliyat ve cüz’iyatını ilm-i huzuri ile bilir onları suret-i müstakillede yaşamaya salih ve amil kuvvetlerle yani el ayak göz burun kulak [ ] havass-ı zahire ve batıne gibi hayat-ı vücudiyyesinin kavam ve devamına ve buna teaddi eden arızalardan vikayesine medar olacak surette techiz etmiş ve mide kalb ciğer dalak ve buna mümasil sair uzuvlar gibi şahsen ve nev’an zaman-ı mu’ayyenlerine kadar nümüv ve beka-yı vücud için ihtiyacdan müstağni kalınamayan kuva-yı nafi’a ile bünyan-ı ebdanı tanzim ve tahkim eylemiştir. +Vacib te’ala mahlukatın sunuf-ı aliyye ve safilesinde cari ahval-i kevniyyenin küllisini de cüz’isini de bilir. +Hatta kilab inciklerinin ahvaline ve büyüdükleri zaman kendilerinden doğacak yavruların aded ve hallerine de aşina olmakla herbiri hıfz-ı nev’ ve hayatlarına medar olacak a’za ve cihazlarla mücehhezdirler. +Bunun gibi aksam-ı nebatat ve hayvanatta ve kaffe-i eşya-yı mübde’ada sayılması gayr-ı kabil ve hikmet-i ilahiyyeyi şamil birçok esrar ve ataya mevhub ve müncelidir. +Bu ahkam ve bedayi’-i hilkatin ekserisi nebatat ve hayvanat kitaplarında tarih-i tabi’ide menafi’-i a’za ve tıb fenleriyle onlara mütedair sair kitaplarda tafsil ve inba edilmiştir. +Şu kadar ki bu gibi me’ser-i fıtratın istinbat-ı serairi emrinde i’mal-i fikr ve bezl-i cehd ile bazı hakayık keşf edebilenler hakıkatte aksa-yı matlaba varamayıp mebahis-i hilkatin henüz vasf-ı ibtidaisinde kalmaktan kendilerini alamamışlar ve hikmet ve azamet-i Rabbaniyyeye karşı hayret-i mutlakaya müstağrak olmuşlardır. +Hakıkat bu masnu’at-ı acibenin fehm-i esrarında hikem-i ilahiyyenin keşf-i dekaikinde ukulün tefavüt ve tahayyürü hadd-i intihadadır. +İşte bu vech ile cemi’-i mükevvenatın masdarı ilmi her şeye şamil olan Vacibü’l-vücud olduğu şüphesizdir. +Her şeyi tekvin ve mevahib-i mahsusa ile tezyin eden yine odur. +Binaenaleyh nizam-ı kainatın menba’ı ecram-ı ulviyye ve süfliyyenin kaffesinde asarı görülen intizam ve kavaidin vücud-ı ekvandan sagır ve kebir olanların bir suret-i bedi’ada zuhur ve devam-ı hayatlarına mahsus ve hadim olan mevhub ve müessir kuvvetlerinin vazı’ı tesadüfi ta’bir olunan bir hassa-i mevhume olabilir mi? +Asla! +Bu telakkı-i fasid bedaheten merduddur. +Bütün mevcudat-ı mümkine ve bunların hasais-i meftureleri eser-i ibda’-ı ilahidir ki kudret ve azamet-i Rabbaniyyeye karşı onlar da la-şey menzilesindedir. +HUKUK-I AILE VE USUL-I MUHAKEMAT-I ŞER’IYYE ’ncü maddede: +“Müteaddid zevcesi olan kimse on­ lar beyninde icra-yı adalet ve müsavata mecburdur.” denilmiş. +Ve layihada muhabbet-i kalbiyyeden başka her hususta tamamıyla adl ü müsavata riayetin matlub olduğu kaziyye-i müselleme halinde gösterilmiş hatta zamanımızda müteassir belki de müteazzir olduğundan yazılmıştır. +bahsolunmuştur ki bunun ne kadar hata olduğu balada zikr u beyan olunmuştu. +Tamamıyla adalet yalnız zevceler değil sair nas aralarında da matlub ve herkesin üzerine vacibdir. +Hiç birine zulüm etmemek ma’nasınadır. +Bazılarına fazla ihsan ve ikram eylemeye mani’ değildir. +Zevceler de böyledir. +Aralarında müsavata riayetin vücubu beytutet hakkında olur. +Gecelerini beyne’l-harair o vechile taksim eylemekten amel etmek lazım değildir. +Matlub ve vacib olan herbirinin hal ve şanına göre nafaka kisve ve süknalarını te’min eyleyip hiçbirisinin ifa-yı hukukunda taksir etmemektir. +Yoksa birisinin erbab-ı yesar ve gınadan olmasıyla de müstahık ve me’luf olduğu suret-i ma’işeti değiştirip onun mertebesine ıs’ad etmek icab etmez. +Kezalik evvelki hareminin zat-ı evlad olduğundan ve sebk eden hukuk ve hidematından dolayı ona fazla ihsanda bulunursa yenisine de bir mislini ver denilemez. +Herbirinin müteferrid bulunduğu surette istihkakı ne ise müteaddid oldukları zamanda dahi yine o kadardır. +Fazlası zevcin fazlına ve vicdanına raci’ olup erbab-ı hükumet ve hükkamın müdahale edebilecekleri umurdan olmadığı mücma’un-aleyhtir. +Kanunların su-i tefsire mahal kalmayacak niza’ ve ihtilafata bais olmayacak kadar açık yazılması da elbette matlub olduğundan böyle bir kanun yapılacaksa bu maddenin de tashih olunarak “Müteaddid zevceleri olan kimse haklarında icra-yı adalet etmek ve hal-i hazırda gecelerini aralarında müsavat üzere taksim etmek lazımdır” denilmelidir. +’nci maddede: +“Takarrüb vuku’ bulsun bulmasın ale’l-ıtlak nikah-ı batıl ile henüz takarrub vuku’ bulmayan nikah-ı fasid asla hüküm ifade etmez. +Binaenaleyh beynlerinde nafaka mehir neseb iddet hürmet musahere ve tevarüs gibi nikah-ı sahih ahkamı sabit olmaz.” denilmiş. +Tevarüsün gibisi vasiyetin adem-i nefazı olacak. +Lakin kelam esasından bozuk. +Çünkü nikah-ı batıl ünvanıyla ehlinden sadır olmayıp sabiyy-i gayr-ı mümeyyiz ve mec­ nun ve naim gibilerin elfazında kalan yahud mahall-i meşru’unda vaki’ olmayan yahud icmaan mahallinde bulunmayan yahud ebeden kabiliyeti olamayan yahud meşgul olan bir mahalde ika’ edilen nikah suretleri yahud bu mahiyetlerden birisi murad edilmeyip bilakis her türlüsü ve en ziyade batıl tesmiyesine ehak olanları bunun mukabili olan fasid müsemmasına idhal olunmuş ve içlerinden yalnız’nci maddede mezkur olan ve bi-hasebi’l-mahiye diğerlerinden tefriki mümkün olmayıp ancak burada zikr olunan hükmüyle tefrik edilen nikah haricde bırakılmıştır ki artık şu nikah-ı batıl lafzını o nikahın alem-i mürtecili olarak kabul eylemek yahud asla hüküm ifade etmeyen nikah ma’nasına kullanmıştır demek lazım geliyor. +Ve hasıl-ı [ ] ma’na: +Aslen hüküm ifade etmeyen nikah asla hüküm ifade etmez demek oluyor. +Maksadımız komisyonun ibaratında münakaşa etmek lafzın ma’nası yok kanun böyle yazılmaz demek değil. +Hüküm yanlış. +Ahkam-ı şer’iyyede tasarruf asan olur fıkıh kolaydır zannedilmiş. +Mevzu’at-ı mesail mahiyat-ı şer’iyyeleriyle bilinmeksizin fasid ve batıl demek mümkündür zehabında bulunmuşlar. +Tesahül etmişler. +Bu hatalar hep o tesahül ve tehavünden ileri geliyor. +Maksad burasını izah eylemektir. +Mahallinde beyan olunduğu üzere ta’ammüd-i harama makrun olmadıkça o nikah fasid kısmındandır. +Bilakis diğerinin bil-icma’ halilesi yahud mu’teddesiyle tezevvüc eden zaniden neseb olmayacağı da mücma’un-aleyhtir. +Onlara iddet değil had lazım gelir. +Bil-icma’ ebeden kendisine haram olanlarla tezevvüc edenler de ale’s-sahih ittifakan böyle. +Yukarıda gösterildiği üzere yalnız haddin lüzumunda ihtilaf olunmuş. +Fiili hudud ile tekfir olunacak seyyiattan eşed olmakla ol babda rivayet olunan hadis ve suret-i nikahın vücuduna nazaran lerdir. +Ondan nesebin sabit olacağına iddet ve mehir lazım geleceğine dair eimmeden hiçbir rivayet yoktur. +Haram olduğunu bildikleri halde müslimin müşrikeyi müşrikin müslimeyi ve talak-ı sünnide beynunet-i kat’iyye bulundukça insan mutallakasını ve zevcesinin kız kardeşini tezevvücle takarrübünde hükmü ale’s-sahih yine böyledir. +Nesebin sübutu ve mehir ve iddetin lüzumu bunların ma-dununda mahall-i şübhe yahud ca-yi ihtilaf ve Hürmet-i musahereye gelince bab-ı saninin şerhinde beyan olunduğu üzere nikaha mütevakkıf olmayıp şüpheye makrun olsun olmasın bir kadına takarrub ile yahud mahallinin dahiline nazar ve iştiha yahud fi’il-i şeni’ yahud bedenini şehvetle mes ile de hasıl olacağı ahkam-ı müberhene-i şer’iyyedendir. +Madde-i kanuniyye bil-vücuh hatayı müştemil olduğu gibi bu misilli hadisatın kemal-i nedreti düşünülürse hiçbir maslahatı mutazammın olmadığı da aşikar olur. +’ncı maddede: +“Nikah-ı fasidde takarrub vuku’ bulmuş ve neseb ve hürmet-i müsahere sabit olur. +Fakat nafaka ve tevarüs gibi ahkam sabit olmaz.” denilmiş. +Eğer şu nikah-ı fasid ta’biriyle kütüb-i fıkhiyyede olduğu gibi mahallinde vaki’ olup şürutunu cami’ olmayan yahud mahallinde olmayıp ancak mahallinde olmadığı bilinemeyen yahud mahall-i hilaf olan yahud te’biden haram olmayan yahud aharın mülk ve hakkıyla meşgul bulunmayan mahalde vaki’ olan nikah suret ve mahiyetlerinden birisi murad edilmiş ise doğru eğri hükmü beyan edilmiş olacak. +Lakin öyle değil. +Ancak bu hükümdeki nikah ma’nasına kullanmış ve ’nci maddelerde isti’mal olunduğu ma’nanın tasvirinden ibaret bulunmuş olduğu halde bu da ayrı bir madde olarak yazılmıştır. +Mevadd-ı mezkureden iktiza edenleri tashih olunur. +Ve ba-husus’ncü maddenin müştemilatından olup ’ncü maddede mezkur olan; nikahların batıl kısmından olduğu i’tiraf edilir de ta’bir-i mezkurla işaret olunan mahiyetlerden birisi murad olunarak onun ünvanı olursa bu da hüküm ifade eder bir cümle haline gelir. +Ve ahza şayan olsun olmasın akval-i fukahadan birine istinad ettirilmiş olur. +Hele yalnız şartı bulunmayan yahud mahallinde olmadığı mevzi’-i hafa veya mahall-i hilaf olan nikah ma’nasına kabul edilirse isabet de tahakkuk eder. +Lakin hüküm ciheti de tashiha muhtac. +Çünkü hürmet-i müsaherenin sübutu nikaha mütevakkıf olmadığından burada zikri fazla olduğu gibi nikah-ı fasid ile takarrub kadın tarafından ikrahla vuku’ bulmuşsa mehir lazım gelmeyecektir. +Tesettürün bizde mukteza-yı din mi yoksa icab-ı ahlak mı olduğuna ve zümre-i muhadderattan çıkıp tesettür vecibesini hiçe sayan hanımlara hükumetin müdahale hakkı olup olmadığına dair Necmeddin Sadık Bey ile aramızda açılan münakaşaya zat-ı alileri de lütfen karıştınız ve mes’eleyi yeni bir safhadan tedkıka koyuldunuz. +Bu bahse sizin de karışmanız mes’eleye hakıkaten mühim nazarıyla bakıldığına delalet ettiği için bendeniz kendi hesabıma müteşekkirim. +Zat-ı alileri mes’elenin dört safhalı olduğunu anlatıyor ve her biri için birer sual irad ediyorsunuz. +Evvel be-evvel bu suallerinize muhtasaran cevab vereyim: +“ - Tesettür-i nisvan bir mes’ele-i diniyye mi ahlakiyye mi?” Tesettür-i nisvan bize göre hem dini hem ahlakıdir ve ahlakı olması dini olmasından neş’et eder. +“ - Tesettür-i nisvan dini mahiyette olunca ef’al-i mükellefinden hangisine tevafuk eder?” Tesettür ve ihticab-ı nisvan bütün müsliminin ittifakıyla farzdır. +Çünkü Kur’an-ı Kerim’de mansusun-aleyhtir. +Sünnet-i Resul ile asr-ı ashabdan beri amel-i ümmet de hep onu te’yid etmiştir. +Nass-ı kitab defa’at ile matbuatta mevzu’-ı bahs edildiği halde tesettür aleyhdaranı halkı ve ba-husus hanımları den kalma bir adeti hocalar aleme dini diye yutturuyorlar.” Propagandasından hali kalmadılar. +Bu gibi neşriyat o kadar müessir bir dereceyi bulmuş ki bu kadar vasi’ ma’lumat ile beraber zat-ı alilerini bile buna aldanmış gibi görüyorum. +[ ] “ - Feraiz ve vacibatı mazhar-ı ri’ayet etmek için hükumet ne dereceye kadar müdahale edebilir?” Şer’-i İslamide her müslüman kendi halince emr-i bilma’ruf ve nehy-i ani’l-münker ile me’murdur. +“Sizden her kim bir emr-i münker görürse eliyle yani müdahale-i fi’liyye ile; elinden gelmezse dili ile yani söz ile ona da kadir değilse kalbi ile yani onu çirkin ve gayr-ı layık addedip ondan nefret ref’ ve izalesini temenni ile tağyir etsin. +Bu üçüncüsü imanın en zayıfıdır.” Mealindeki hadis-i şerif hiçbir müslümana bu mühim vazifeden kaçınmaya mecal bırakmamıştır. +Acizler emr-i münkere karşı kalblerindeki buğz u nefreti hiç değilse simalarında zahir olacak zaruri bir işmi’zazdan olsun hali kalmayacak sözü müessir olanlar sözlerini esirgemeyecekler bilfi’il müdahaleye kadir olan kaviler ise onu bil-fi’il ref’ ve bir kuvvet olduğu için tağyir-i münker ile me’mur olduğuna şübhe yoktur. +Zaten şer’-i ilahide nasb-ı imamın ümmete farz olması tabiiyet ve metbuiyet hakimiyet ve mahkumiyet ihdası değil şe’air-i din ile hudud-ı ilahiyyeyi Ehl-i İslamca metbu’ da hakim de şer’-i ilahi ahkamıdır. +yoktur. +Yalnız Hak te’alanın evamirini infaz için muta’ olmak hakkı vardır. +İmamet ile teşkilat-ı hükumet hep bu makasıd-ı şer’iyyeyi daha büyük bir kuvvet ile tahkıka ma’tuftur. +Adem-i tesettür de münkerattan olduğu için onu her ne suretle olursa olsun izale etmek hükumetin vazifesidir. +Bu hususta müsamaha ve ihmali caiz gören hükumet vazife-i şer’iyyesini bilmiyor demektir. +“ - Bu müdahale her zaman ve her yerde aynı şekilde mi vaki’ olur?” Maksad münkeri tağyir ve izale olduğuna göre şekl-i tağyir ve izaleyi ta’yinde faide yoktur. +Orası hükumetin siyasetine dirayetine dur-binliğine kar-aşinalığına kalır. +Eğer nasihat-amiz kuru bir beyanname ile muvaffak olabileceğini aklı keserse o kadarla iktifa eder. +Tehdid lazım onu da yapar. +Hatta tesettür aleyhindeki konferanslarla matbuattaki neşriyatın şüyu’-ı münkere ba’is olduğunu görürse onu da men’ etmek vazifesidir. +Bu dört suali sorup mes’elenin dince de ahlakça da haiz-i ehemmiyet olduğunu söyledikten sonra: +“Tesettür-i nisvan bizde bir örftür. +Bu örf nas ile müeyyeddir. +Fakat nasda tecdid edilen örf takriben on üç buçuk asır akdem Medine’de cari olan bir örf idi. +Bugün cihanın kaffe-i aktar ve ekalimine yayılmış bulunan din-i nın tarz-ı tesettürüne riayete mecbur olduğunu kim iddia edebilir? +Kim iddia edebilir ki nasta müsta’mel ıstılahatın ma’nası müfessirince de ta’yin olunamamıştır? +Celabib nedir? +Humur humar olsa gerektir nedir? +Bunları kim biliyor?... +ilh.” Diyorsunuz ki maksadınız anladığıma göre tesettür hükmü esas-ı dinde mevcud değil iken nass-ı kitap zaten beyne’l-Arab sabit ve müstakar olan bir örfü te’kid ettiği ve her kavmin her asırdaki libası tebeddül ettiği için örf tebeddül edince hükm-i şer’i de tebeddül etmek lazım geleceğini ifham olacak? +İşte zat-ı alileri bu noktada birkaç cihetten yanılıyorsunuz. +Evvela: +Kable’l-İslam ve hatta Medine-i Münevvere’de ayet-i hicab nazil oluncaya kadar beyne’l-Arab ihticab ve tesettür yani kadınların vech-i şer’i üzere örtünmesi mer’i olmadığı gibi harem-selamlık da yok idi. +Bu da’vanın en kestirme delili ümmü’l-mü’minin Ayşe-i Sıddika’nın meşhur sözüdür. +Ensar-ı kiramın kuvvet-i imanını ve ahkam-ı şer’iyyeye şiddet-i temessüklerini sena vadisinde: +“Allah ensara rahmetini karin etsin. +Ayet-i hicab nazil olduktan sonra kadınları tepeden tırnağa kadar hiçbir yerleri görünmeyecek surette örtündüler” buyuruyor. +Demek ki hicab ve tesettürün müessisi şeriattir. +Saniyen: +Haydi dediğiniz gibi şer’-i şerif örf-i mevcudu takrir etmiş olsun. +O örf demek ki rıza-yı Bari’ye muvafık bir örf imiş. +Hilafı da rızaullaha muhalif imiş. +Böyle olunca bil-ahare rıza-yı Hakk’a münafi olarak takarrür eden bir şey nasıl bir hükm-i şer’i olabilir? +Okuduğunu anlamayan erbab-ı nüfuza yaranmak için Kitabullah’ı tahrif ve tebdile cür’et edecek kadar imanı yufka olan bazı ulema taslaklarının Mecelle’de buldukları bir misal ile ihticac ederek şer’-i ilahiyi zir u zeber etmek ehl-i İslam’ın her halde kabul edeceği şeylerden değildir. +Mecelle’nin beyanına göre hakk-ı hıyar sakıt olmak bil-ahare bütün odalarını görmüş olmak lazım olduğuna fetva verilmiş deniliyor ki bundan örfün tebeddülü ile hükm-i şer’inin tebeddülü ma’nasını mutlak olarak istihrac ediliyor. +Halbuki örfün tebeddülünden neş’et eden bu ihtilaf hakıkatte hükm-i şer’inin tebeddülüne delalet eder hiçbir şeyi muhtevi değildir. +Bundan yalnız vaktiyle her hangi bir evin bütün odaları bir tarzda inşa edildiği halde sonradan zevk-i mi’mari değişmiş olduğunu ve odalar muhtelif çapta ve muhtelif şekil ve surette yapılmaya başladığını ve eskiden bir odayı görmek bütün odaları görmeye muadil iken sonraları öyle olmadığını anlıyoruz. +Tebeddül eden şey işte budur. +Yoksa evi almadan evvel görmüş olan kimsenin sükut-ı hıyarı hakkındaki hükm-i şer’ide hiçbir tebeddül yoktur. +İnsaf edelim fukahanın bir hükm-i ictihadisinden ibaret olmak üzere Mecelle’ye derc edilen böyle misale yapışıp bu gibi ahkam-ı cüz’iyye için vaz’ edilen “Ezmanın tebeddülüyle ahkamın tebeddülü inkar olunamaz” kaide-i fıkhiyyesini bugün hoşa gitmeyen bütün ahkam-ı şer’iyyeye teşmil etmek ve böylece şer’-i ilahiyi ta esasından ibtal eylemek hangi müslümanın havsalasında ca-yi kabul bulabilir? +Her halde şer’in gerek te’sis ve gerek takrir ettiği örflerin kaffesi lazımü’l-ittiba’ olup hilafından hazer etmek şer’in tanımadığı örfler bizim için örf değildir. +Ve örfün lisan-ı şeri’atte bir ma’nası da “ma’ruf” yani Hakk’ın rızasına mukarin olan ef’al ve ibadat olduğuna göre şer’i olmayan örfler hep münkerdir. +Münker ise hiçbir zaman şayan-ı ittiba’ değildir. +Salisen: +Asr-ı saadetteki örf-i tesettürün ne şekilde olduğunu biz nasıl biliriz? +diyor ve bunun müfessirince Fukahaca demiş olsaydınız daha muvafık olurdu nasıl ma’lum olabildiğini istişkal ediyorsunuz ki sizden asıl işkalin vücudunu ben istişkal ediyorum. +Asr-ı Resul bugünkü safahatı hakkında bu kadar mufassal ve sahih ma’lumat edinmek mümkün değildir. +Çünkü Hak cümlesini rahmetiyle şad etsin onlar dini medar-ı saadet-i dareyn bilmişler ve zamane halkının lüzumsuz teferruattan addettikleri şeyleri dinin beka ve istikrarına hizmet eder kanaatiyle büyük bir ihtimam ile öğrenmeye çalışmışlar ve şimdi bile merak edenlere o asırların ahvalini o asırlarda yaşamış gibi ma’lumat edinmek imkanını temhid etmişlerdir. +Artık baştan i’tibaren kametin belden aşağısına doğru bedeni diğer elbisenin üzerinden örten cilbab ile bugün başörtüsü dediğimiz şeyin büyüceği demek olan “humar”ı bu kadar meraklı adamlar bilemesinler. +Bu nasıl tasavvur edilir? +Ba-husus bu cilbab tabi’inin kisve-i kavmiyyelerinden olduğu halde bunun ne olduğundan nasıl şübhe edebilirlerdi? +Biz bile bugün bu ulema ile ehl-i lügatin ber-güzar-ı fazl u kemali olan asardan bunların ne olduğunu pekala biliyoruz. +Evet zaman ve mekana göre kisveler tebeddül etmiştir. +Fakat ne beis var? +Kadınlar hangi kisveye girerlerse girsinler daima ale’l-ade giydikleri elbisenin üstünden mehasin-i bedeniyyelerini yukarıdan aşağıya kadar setr edecek bol bir örtü örtünmekle şer’an mükelleftirler. +Yabancılara karşı tezeyyün etmeleri zinet-i bedeniyyelerini cek kadar ince libaslarla sokağa çıkmaları haramdır. +Bu hükmü riayet şartıyla modayı istediğiniz kadar tebdil ediniz. +Fakat hükm-i şer’iyi tebdile örf-i cedid örf-i kadimi yani şer’-i münzeli tebdil etmelidir demeye hakkınız yoktur. +ta’rife mugayir olarak takarrür etmiş kisvelerle ihticacınız da mesmu’ olamayacağı gibi bazı bilad-ı İslamiyyede saika-i cehl ile ihtiyar edilen na-seza kisvelere de i’tibar edilmez. +Çünkü batıl makısün-aleyh olamaz. +Şimdi sırf din nokta-i nazarından düşündüğünüz şeyler hakkında yaptığınız hulasayı intikad edeyim: +“Tesettür-i nisvan bir emr-i örfidir. +Nas ile de te’yid olunmuştur.” Diyorsunuz. +Hayır bir emr-i dinidir. +Örfi de olsa hakkında nas varid olduktan sonra yine dini olmuş olur. +“Fakat nas ile ta’yin olunan örf-i tesettüre harfiyyen riayet mecburi değildir.” diyorsunuz. +Hayır emr-i ilahi vacibü’r-ri’ayedir. +Emr-i ilahiye hiç kulak asmayan yahud eksik icra eden her halde şer’an asimdir. +Fiil ve niyyetine göre derece derece ukubetlere müstahıktır. +“Bu hususta devamlı bir hadd-i ma’ruf vaz’ etmek de muhaldir.” diyorsunuz. +Yine hayır derim. +Ta’yinini muhal gördüğünüz hadd-i ma’ruf yukarıda beyan ettiğim gibi ma’lumdur muayyendir. +Hitabat-ı şer’iyye ma’nası anlaşılmasın diye ümmete tebliğ edilmez. +Kitabullah bir belağ-ı mübindir. +Yani pek açık bir tebliğ-i ilahidir. +“Tesettür örfünü ta’yin ve tahdid eden polis nizamatı değil memleketin efkar-ı umumiyyesidir.” diyorsunuz. +Yanlışınız var. +Tesettürü tahdid eden ne kavanin ve nizamat ne efkar-ı umumiyyedir. +Nass-ı Şari’dir. +Şer’-i miştir. +“Ve bu mes’elede ricalin değil nisvanın fikri mu’teberdir.” diyorsunuz. +Bu da yanlış. +Şer’-i şerife inkıyad prensibi kabul edildikten sonra bu mes’eleye karar vermek salahiyeti ne ricalin ne nisvanındır. +Rical ve nisvanın tehzib-i nüfusunu kafil olan hükm-i münzel-i ilahinindir. +Sözü tatvilden ihtirazen burada kesiyorum. +Vakı’a makalenizin yarısını mevzu’-ı bahs ettim. +Öbür yarısı hakkında da söyleyebilecek sözlerim vardır. +Buraya kadar söylediklerimden sutur-ı pesmande hakkındaki fikrimi de anlamış olacaksınız. +Bu dediklerim sizce müsellem olursa sonraki sözlerinizden tabiatıyla rücu’ etmiş olacaksınız. +Yok müselleminiz değilse daha ziyade mucib-i kelal olmamak için hemen takdim-i ihtiramata müsaraatı evla görürüm. +DÜELLO ŞER’-I ŞERIFE MUVAFIK OLABILIR MI? +Düello diye iki kişinin biribirini öldürmek veya yaralamak maksadıyla bil-iltizam ve şahidler huzurunda döğüşmeleri demektir. +Bizim alem-i İslam’da bunun emsali olmadığından tamamen bu ma’naya delalet eder ayrıca bir isim de yoktur. +Vakı’a Arabcada mübareze veya beraz denilen bir döğüş varsa da bu da düellonun tam mukabili değildir. +Binaenaleyh biz bunu frengistandan aramıza girmeye çalışan ve hamden li’llah şimdiye kadar girememiş olan vahim bir illet diye telakkı ederiz. +Ancak bu aralık düellonun şer’-i şerife muvafık olup olamayacağı hakkında bazı yevmi ceridelerde sözler cereyan etmiş olduğundan bugün ona dair olan mütalaatımızı beyan edeceğiz. +Bunun için evvela düellonun cari olduğu memleket ahlakiyyununun mütalaalarını zikr edelim. +Meşahir-i ahlakiyyundan Hanri Maryon diyor ki: +“Düelloda katli ma’zur göstermek isteyenler vardır. +Fakat bunu ma’zur gösterecek hiçbir hal yoktur. +Düello yek-diğeriyle muharebe etmesidir. +Vakı’a düello ederek vardır. +Fakat bu fark hayali bir surette i’zam edilmemelidir. +Ve her ne olursa olsun düello bir katldir. +Ne kaideler [ ] ne de aldığı şekiller onun tabiatını değiştiremez. +Diğer taraftan “Düello muktedir olamadığı katle tabi’ şarti bir intihardır.” O cihetle bunda hata muzaafdır. +Bundan başka tecavüze uğradığından dolayı düelloya talib olanın kendi kendine vazife-i adliyyeyi yapmaya kalkışması da vardır ki bu da ayrıca merduddur. +Bir de düelloyu ölmesini veya öldürülmesini mucib olacak ahvalden midir? +Bu hakaretler haksızlıklar ekseriya mübhem mahiyetsiz şeylerdir. +Namus kan ister dendiği çoktur. +Acaba bu hangi namusdur? +Eğer efkar-ı umumiyyeden düşmek hakka mukarin değil ise asıl namusun ona ehemmiyet vermemek kendi vicdanını dinlemek olduğunu evvelce görmüş idik. +İlm-i ahlakça namus hiçbir fikri nazar-ı nin tam ma’nasıyla namusumu sağlam saklamak ancak bana aiddir. +Hiç kimse onu benden ne ref’ ne tenkıs ne de tezyid edemez. +Yalnız ben kendi hatalarımla onu tenkıs yahud liyakatlarımla tezyid edebilirim. +Eğer ben vazifelerimde kusur edersem düello benim hatamı ta’mir edemez. +Zayi’ olmuş namusumu bana iade etmekten uzak olduğu gibi yapmış olduğum fenalığa bir haksızlık daha ilave etmiş olurum. +Her halde bir taarruz ve tahkık vukuunda adalet-i hükumete müracaat lazım gelir. +Her medeni memlekette adalet-i muntazama mevcuddur. +Namuslu adam hiçbir kimseyi rencide ve ızrar etmez.” Sonra yine Fransız ilm-i ahlak müelliflerinden Jule Payo da şöyle diyor: +“Düello yani guya gayet ağır bir tahkıre duçar olmuş bulunmak yahud bir hemşire veya kadınının namusunun vahşilikten kalma bir görenektir. +Hakıkatte düello bir cinayettir. +Başkasının hayatına vacib olan hürmeti hetk eder. +Çünkü düello yapan katil olabilir. +Ölümle neticelenen bir düelloda vicdan-ı umumi bir nefret duyar. +Ba-husus tarafeynden ma’sum olan kimse ölürse. +Şimdi Anglo-sakson ırkında düello kalmamıştır. +Fransa gibi elan mevcud olan memleketlerde onun devamına hizmet eden kibir ve ucübdür. +Bu muzır görenek ordudan da kalkmalıdır. +Zira bu asr-ı medeniyetle münasebeti olmayan vahşilik zamanından kalma bir şeydir. +Her halde düello ile adam öldürenin başka suretle kin ve kibir ile cinayet işleyerek katil olandan farkı yoktur. +“ Bu babda şeri’at-i İslamiyyenin mütalaası da aynıdır. +Düello yapanların öleni de öldüreni de hem katil-i müteammid hem müntehirdirler. +O cihetle onların üzerine bu iki fiilin her ikisinin de günahı yazılır. +Hem bir kere düello ne için yapılır? +Onu tedkık edelim. +Eğer Avrupa’da olduğu gibi mahkemece kafi mertebe ceza verilemeyecek tahkırler taarruzlar sebeb olacaksa dinimizce “duçar-ı muakabe olan kimse için ancak duçar olduğu muakabenin misliyle etmesine mesağ vardır. +Daha ziyadesi teaddi olur haramdır. +Ve en hayırlısı sabr etmektir. +Nesteizü billah: +Sonra Cenab-ı Peygamber Efendimiz “İki mü’min kılıç kılıca gelirlerse ikisi de cehennemliktir.” buyurmuşlar. +“Maktul de mi ya Resulallah?” diye sual olunca: +“Evet çünkü o da öldürmek kasdıyla işe girmiştir.” buyurulmuştur. +Hazret-i Ali efendimizin Muaviye’yi mübarezeye da’­ vet etmesi mes’elesine gelince Cenab-ı Ali radıyallahu anh Hilafet makamında bulunduklarından emr-i hükumette kendilerine muhalefet edeni bağı addetmeleri tabi’i olmakla onu mübarezeye da’vet etmesi yahud katli için başkalarını me’mur etmesi salahiyetleri dahilinde hatta vazifesi idi. +Çünkü kendilerinde hakk-ı kaza ve ulü’l-emirlik müctemi’ bulunuyordu. +Binaenaleyh bugün iki müslim arasında düello etmek hiçbir vech ile caiz olamayacağı gibi bağı addolunan bir kimseye de ülü’l-emrin emri olmadıkça mukateleye da’vet etmek hakkına kimse malik olamaz. +Binaenaleyh düello eden katil olursa cezası verilir. +Maktul olursa müntehir hükmü giyer. +Bizim bildiğimiz budur. +Kur’an-ı Kerim’de maden kömürü ayetini ilk keşf eden zat ecram-ı semaviyye ve arziyye hayvanat nebatat lik ayetleri Keşfü’l-esrari’n-nuraniyye nam dört cild tefsirinde cem’ eden Doktor Muhammed bin Ahmed el-İskenderani Efendi’dir. +Ve tefsirinin cild-i evveli ibtidasında merhum Şam Müftüsü Mahmud el-Hamzavi Şam Mollası Seyyid Mustafa Tevfik Muhammed Arif el-Münir el-Hüseyni eş-Şafi’i ed-Dımeşkı Muhammed eş-şehir bit-Tantaviyyi’l-Ezheri Ahmed Müslim el-Kiziri Muhammed Selim el-Attar Üstüvani Muhammed Said Muhammed Alaüddin Abidin Bekri bin Hamidü’l-Attar Ömerü’l-Attar Şam Hanbeli Müftüsü Ahmed eş-Şatti Muhammed el-Müneyni efendiler gibi ulema ve fukaha muhaddisin ve müfessirin-i meşhure tarafından takrizler yazılmıştır. +Müfessir İskenderani Kur’an’da maden kömürünü ne yolda keşfettiğini beyan sadedinde diyor ki: +“Ben evvelce be’l-iktiza Şam-ı Şerif’de askeri doktoru oldum. +senesinde bir gün etibba-yı Mesihiyyinden mürekkeb bir cem’iyet-i ilmiyyede bulunuyordum. +Sevk-i kelam ahcar-ı fahmiyyeye müncer oldu. +Tevrat ve İncil’de gerek sarahaten gerek işareten buna dair bir ayetin bulunup bulunmadığına dair müdavele-i efkarda bulundular. +Nihayet bulunmadığına karar verdiler. +Ba’dehu bana tevcih-i kelam ile “Ey Müslüman doktoru Kur’an’da gerek sarahaten gerek işareten maden kömürü hakkında ayet yok ise ayetinin ma’nası ne vechile tevcih olunur? +Var ise hangi ayettedir?” dediler. +Ben de vüs’ u takatim kadar cevab verdim. +Ba’dehu birçok tetebbuat ve tedkıkatta bulunarak matlubumu avn-i ilahi ve ilham-ı rabbani ile sure-i A’la’da şeref-vaki’ ayetinde buldum ve derhal tefsir-i fennisini yazdım. +Bunun üzerine hevesim artarak ecram ve mevalide müteallik ayatı cem’ ile tefsir-i fennide bulunarak ismini Keşfü’l-Esrari’n-Nuraniyyeti’l-Kur’aniyye fima Yete’allaku li-Ecrami’s-Semaviyye ve’l-Arziyye ve’l-Hayvanat ve’n-Nebatat ve’l-Cevahiri’l-Ma’deniyye tesmiye eyledim.” Maden kömürü ayetini ikinci def’a olarak ve doktorun tefsirine istinaden muhtasar surette tefsir eden Gazi Ahmed Muhtar Paşa merhumdur ki senesinde Evkaf-ı fi Tekvin ve İfna ve İadeti’l-Ekvan nam kitab-ı nefislerinde bu babda güzel tedkıkatta bulunmuşlardır. +Rahmetullahi aleyhima ve ala sairi’l-müfessirin. +Üçüncü def’a olarak taraf-ı aciziden balada mezkur her iki tefsiri cami’ bir surette ve bu babda iktiza eden bazı izahat-ı fenniyye ilavesiyle işbu ayet-i celileyi tavziha mübaderet olundu. +Ve mina’llahi’t-tevfik. +Meal-i Kerimi “Ve öyle Allah ki: +Mer’ayı çıkardı kuru ve koyu esmer eyledi” Mer’a otlak yerleri ve ormanlardır. +kuru ma’nasınadır. +Yahud sel suyunun üzerinde yüzerek giden çalı çırpı yaprak kütük gibi şeylere denir. +kelimesinin aslı olup esmer demektir. +Şu halde ism-i tafdil sigasıyla koyu esmer rengi demek olur. +dere kenarında durmaya da alemdir. +Binaenaleyh burada rında duran siyah mer’a enkazı demek olur. +tafsil olunacağı vechile maden kömürünün asıl ve esası olup teşekkülat-ı ibtidaiyyesi ayet-i kerimede beyan buyurulan halinden başlar. +El-yevm tahte’l-arz muhtelif derinliklerde bulunan maden kömürleri kışr-ı arzın henüz pek kalınlaşmamış olduğu zamanlarda ca-be-ca ona arız olan enva’-ı herc ü mercin semeresidir. +Çünkü ol vakit arzın pek münbit toprağından sür’atle fışkırıp çıkmış gayet mehib ve müdhiş ormanların misafir hayvanlarıyla beraber herc ü merclerde çökmesi ve üzerlerinde ahiren başka toprak tabakalarının tahaddüsü ile vücuda gelmiş şeylerdir. +El-hasıl Allahu azimü’ş-şan suyu yağmur şeklinde yaylaklara indirmekle nebatat ve eşcarı halk eyledi. +’ dir. +[A’la /-] Tefsiri ayrıca yazılacaktır. +Yine yağmur sularından mütehassıl sellerle ahiren onları enkaz halinde çukurlara sevk eyledi. +Ba’dehu onların su içinde tağyir-i şekl etmesine hararet-i şems ile hararet-i arzın ve çöküntüler içinde kalmakla üzerlerindeki sikleti onların tağyir-i şekl etmesine muktezi halat ve ezmanı üzerlerinden geçirmekle bugün medeniyetin muhtac olduğu hararet menba’ı olan kömürü bize bahş ve ihsan eyledi ki su sayesinde vücuda gelen mer’a yine su ve saire sayesinde maden kömürüne tahavvül eyledi. +Maden kömürünün ifa ettiği hizmete gelince: +Madde-i mezkure nev’-i beni-beşerin mezruat me’kulat melbusat mebniyyat ve bil-umum levazımat gibi bütün ihtiyacatının ma’melleri olan binlerce fabrikaların faaliyetini mürasele ve muvasaleyi te’min el-hasıl beyne’l-milel sulh ve müsalemet devam ettikçe medeniyet ve refahiyetin birinci derecedeki vesait-i ma’dudesinden biri olduğu gibi asayişe halel tari olup da hal-i harb ru-nüma olursa suretü’l-Hadid tefsirinde beyan olunacak demir ile birleşerek cehennemi enva’-ı top ve tüfenk süngü tahte’l-bahr balon tayyare levazımat alat ve edevat her nevi’ mühimmat-ı harbiyyenin teksir ve i’maline mahsus fabrikaların faaliyetine yarayan ve sarfiyat-ı yevmiyyesi bayağı bir dağ yığını teşkil eden top tüfenk lağım torpil gibi efvah-ı nariyyeye mahsus mermiyat ve nakliyatının faili olan ve neticesinde devlet ve milletlerin tevali’ ve hayatıyla oynayıp her şeyin mahvına sebebiyet veren ve milyonlarca insanın kanını döken facialar tevlid ve aynı zamanda insaniyet ve medeniyet için saadetler te’min eden bir madde-i mühimmedir. +Alem-i medeniyyetten maden kömürüyle demir kaldırılacak olursa derhal bedeviyet avdet eder. +İşte bu ehemmiyetine mebni Kur’an -ı azimü’ş-şanda şu ayet-i celile ile maden kömüründen bahs olunduğu gibi Hadid suresinde de demirden bahis buyurulmuştur. +MEKATIB-I IBTIDAIYYE +MUALLIMLERININ ENZAR-I HAMIYYETLERINE Tarihin herhangi bir sahifesini açarak tedkık ederseniz büyük milletlerin inkılabat-ı ictima’iyyeleriyle terakkıyat ve saadet-i hallerini te’min eyleyen ibtidai muallimleri olduğunu görürsünüz. +Hangi milletlerin maarif-i adalet yerine zulmün ikame edildiğini yine o tarih pek büyük bir vuzuhla isbat etmektedir. +Muhitimizi kaplayan cehaletin din-i celil-i İslam’a karşı gösterilen mübalatsızlığın ne derece ulvi ise vazifeleri de o nisbette ağırdır. +Muallimliği meslek ittihaz eden gençlerin mefkurelerinde metin bir Müslümanlık te’sisi vatanperverlik hissi azim ve metanet gayesi menkuş olmalı ve bunları dest-i terbiyetlerinde bulunduracakları etfale bi-hakkın nakş ettirmeye uğraşmalıdır. +Meslek sahibi olmayan ve bir gaye ta’kıb etmeyen muallimlerin hey’et-i ictima’iyye arasına atacakları tohumlardan istifade ümidi perverde etmek abesle iştigaldir. +Hal-i esef-iştimalimize çare-saz olacak edviyeyi ihzarla beraber istikbalde de millete pek büyük ümidler bahşedecek olan muazzez simalar! +Kat’iyyen biliniz ki bütün cihana pek büyük harikalar gösteren birçok hadisat-ı ulviyyesiyle tarih-i millimizin sahaif-i şan ve iclalini tezyin eden Türklerin bugünkü akıbetleri hep dinlerine olan la-kaydilikten hürmetsizlikden meydana gelmiştir. +Binaenaleyh bütün gayeleriniz metin bir Müslümanlık te’sisine ma’tuf olmalıdır. +Çünkü müslümanlar arasındaki revabıtın en kuvvetlisi dindir. +Şeri’at-i garra-yı İslamiyyeye merbutiyetle beraber nümune-i fazilet olarak mücadelat-ı hissiyata atılacak gençler muhitin te’alisine sukut eden ahlak-ı İslamiyyenin inkişaf ve te’minine hizmet edeceklerdir. +Bu icraatınızdan dolayı hissedeceğiniz mahzuziyyet-i ma’neviyye ne kadar büyükse tarihin size karşı göstereceği hürmet ve minnetdarlık da o mertebe alidir. +Bugün toptan tüfekten hulasa her şeyden ziyade muhtac olduğumuz diyanet-i İslamiyye esasatı aramızdaki tefrikaları münaferetleri izale etmekle beraber uruk ve a’sabımıza kadar te’sir eden ahlaksızlıkları da def’ u ref’ eyleyecektir. +Buna muvaffak olursanız kabus-ı felaket bizden uzaklaşmaya yahud biz ondan nefret eylemeye başlarız. +Bi-çare vatanın muzmahil ve perişan olduğu şu an-ı felakette deruhde eylediğiniz vazifelerinizi muğfil nümayişlerden azade bir surette ifaya gayret ediniz. +Unutmayınız ki taassub-ı dininin za’fa yüz tuttuğu devirlerde millet umumi bir izmihlale uğramış bina-yı devlete de zaaf tari olarak yabancı unsurların müdahalesi için geniş bir meydan açılmıştır. +Kalbimizde bütün kutsiyetiyle yerleşmesi vacibeden olan din-i mübinimizin ahkamına hüsn-i ri’ayetimizin takviyesine karşı göstereceğiniz himemat ve muvaffakiyatınızı alem-i İslamiyet pek büyük bir hürmetle karşılayacaktır. +Emin olunuz ki nazm-ı celilinin tamami-i tatbik ve infazı günü ayet-i celilesi tecelli eyleyerek ahenin ellerin kıramayacağı devr-i celadet ve şevketimiz tekrar ru-nümun olacaktır. +Aksi hal maazallah tamami-i Son zamanlarda gazetelerimizin mevzu’-ı bahs ettiği en mühim mes’ele bu buhran zamanında zimam-ı idareyi ele alan vükelanın an be-an isti’faları ve böylece her şeyden ziyade memlekette kuvvetli bir hükumetin teessüs ederek mukadderat-ı ümmeti milletin dilhahı üzere ta’yin etmek ve ettirmek hususatının duçar-ı işkal olmasıdır. +Tabii böyle bir teşevvüş-i idarinin devamı milleti bir mahiyeti haiz olduğundan bunun bir an evvel izalesi lazımdır. +Vaz’iyet-i hazıramızı layıkıyla takdir ve idrak eden bir kimse yoktur ki bu buhranın en müsta’cel vasıtalarla izalesi tarafdarı olmasın nitekim mevkiimizin vahametini da fedakarlıkta bulunmaktan istinkaf etsin. +Binaenaleyh bugünkü vaz’iyetimizi izah etmek bu buhranın en kat’i çare-i izalesini ta’yin etmek icab ediyor. +Harb-i Umumi’ye iştirakimize badi olan esbab ve sevaik ne olursa olsun bugün karşımızda elim bir mağlubiyetin safahat-ı idbarından başka bir şey yok!... +Bu mağlubiyete rağmen harb esnasında ihtiyar ettiğimiz fedakarlıklar ihraz ettiğimiz muvaffakiyetler de var. +Çanakkalemiz var. +Kutü’l-Amaremiz var bir buçuk milyon şehidimiz ve gazimiz var. +Bunca mahrumiyetlerimiz bunca merdliklerimiz var. +Fakat bütün bu varlıkları yok edecek bir musibetimiz de var ki bunlara hürmet etmemek bunların hakk-ı tevkırini ihmal ederek pamal-i nisyan olmalarına sebeb olmaktır. +Kimse inkar edemez ki biz mütarekenin ferda-yı imzasında muharebede verdiğimiz zayiat ve ihraz ettiğimiz muvaffakiyat ile bizi daima matemnak edecek hasarat ile mütenasib vakar ve ittihad gösteremedik. +Çanakkale Harbi’nin eyyam-ı müdhişesinde devletimizin selameti için birlikte çarpan yüreklerimiz aynı ser-encam önünde pek perişan bir manzara bir manzara-i vakarı zayi’ oldu!... +[ ] Vicdan-ı ümmet mağlubiyetimize sebebiyet verenler kadar bu vakarın ziya’ına sebeb olanları itham etmekde pek haklıdır. +Çünkü milletin vakarı ancak vahdet-i milliyyesinde tezahür eder. +Vahdet-i milliyyeyi tarmar etmeden milletin vakarına bir halel gelmez. +Demek ki… Vakar-ı millinin ziya’ı vahdet-i milliyyenin inhidamına vabestedir. +O halde bizim bu cihan-ı kuvvete karşı ne kadar zaif ve aciz bir şekilde göründüğümüzü takdir etmek iktiza eder. +Mütarekenin akdinden sonra tevali eden hadisat nazar-ı i’tibara alınırsa bu zaafın derecesini anlamak pek kolaylaşır vahdet-i milliyyenin kıymeti o nisbette anlaşılır ve uğradığımız zayiat kemal-i vuzuh ile tezahür eder. +Zannederim ki bu hadisat-ı elimeyi tefahhus ettikten sonra za’f-ı hazırımızın esbab-ı hakıkiyyesine agah olmamak bilhassa vahdet-i milliyyenin ne kadar müessir bir lamamak kabil değildir. +Fakat maa’l-esef memleketimizde fırka teşkiliyle ve teşkilatıyla uğraşanlarımız efkar-ı umumiyyemizi irşad ve tenvir ile mükellef olan ulema ve erbab-ı kalemimiz ayrı ayrı selamet-i milliyyeyi istihdaf ettiklerinde şübhemiz olmadığı halde bu ihtiyac-ı kuvveti tatmin için birleşemediler. +Acaba bu zaman-ı buhran böyle bir ittihadı emredecek derecede haiz-i şiddet değil mi? +Yoksa hadisat-ı hazıra bizim anladığımızdan daha az ehemmiyeti mi haiz? +Tabii böyle değil. +O halde niçin birleşemiyoruz? +Niçin selamet-i millet gayesi bizi toplayamıyor? +ulemamız ve muharrirlerimiz arasında selamet-i milletin yegane kuvve-i müeyyidesi olan vahdet-i milliyyenin ne ile kabil-i tahkık olduğu husussunda birbirinden tamamen ayrılmalarıdır. +Halbuki vahdet-i milliyye ancak milletin vicdanında yaşayan kuvve-i cami’a sayesinde tahakkuk edebilir. +Hiç şübhe yok ki bizim ruhumuzun yegane nazımı dinimizdir ve bugün bizi ancak Müslümanlık toplayabilir. +Liva-yı İslam altına girmeyecek hiçbir müslüman yoktur. +Liva-yı İslam altında toplanan bir kitleye bütün Müslümanlık alemi zahirdir. +Binaenaleyh acz ve zaafdan başka bir ma’na ifade etmeyen vaz’iyet-i hazıramızla hakk-ı hayatımızı selamet-i milliyyemizi te’min edemeyeceğimiz aşikar olduğundan mıza sebeb olacak vahdet-i milliyyemizi liva-yı İslam altında toplamaktır. +Böylece buhranların en vahiminden kurtulmuş diğer buhranların zevalini te’min etmiş oluruz. +Demek ki fırka te’sisi için vakitlerini ve imkanlarını heder ettikten ma’ada bu gibi teşebbüsat-ı akıme ile milleti ızrar eden kardeşlerimiz çıkmaz bir yola saptıklarını bir an evvel anlasalar da milleti parçalayacaklarına toplasalar ve bu buhrandan bu buhran-ı iftiraktan kurtulmaya el birliğiyle çalışsalar… O vakit vaz’iyetimizin vahametini anlamış zaaf ve aczimizi en müessir kuvvetle tedavi etmiş oluruz. +Yukarıdaki izahatımızdan anlaşılıyor ki bizim en müd­ hiş buhranımız dağınıklığımız perişanlığımız yani vahdetsizliğimizdir. +Diğer buhranlarımız bunun birer zade-i meş’umudur. +Zaaf ve aczin kuvvet doğuracağını kimse ümmetin hükumeti kavi olamaz. +Kuvvetli bir hükumet kuva-yı milliyyesini tevhid eden bir milletin hükumetidir. +O halde hükumetin zaafından şikayet etmeden evvel milletin birleşmesi lazımdır ki hükumet kuvvet bulsun ve milletin arzusunu tatmin edebilsin. +Yoksa en esaslı buhranı bırakarak teferruatıyla uğraşmak marazın ilerlemesini tevkıf edeceği yerde na-kabil-i tedavi bir devreye dahil olmasını teshil eyler. +Binaenaleyh evvel be-evvel liyyemizi tarsine çalışalım o vakit re’s-i idaremizde zaif bir hükumetin yaşamasına imkan yoktur.. +Müslümanlığın liva-yı ittihadı altında toplanan bir millet iş başına ancak dinimizin emrettiği vechile kuvvet ve emanet ashabını getirir mukadderatı bütün kuvvetiyle istediği surette ta’yin eder ve ettirir. +Müslümanlık vezaif-i hükumeti erbab-ı liyakatın en lay��kına tevcih eder. +“Ulü’l-emr olan zat erbab-ı liyakatin en layığını bırakır da akrabalıktan hemşehrilikten mezhebdaşlıktan Arablık Acemlik Türklük gibi ırkdaşlıktan bir menfa’at-i maddiyye veya husumetten dolayı mesalih-i müslimini başkasına tevcih ederse Ey ehl-i iman Allah’a ve Resulullah’a ve size tevdi’ olunan emanata bilerek hiyanet etmeyiniz.” mealinde olan ayet-i kerimede nehy olunan hıyaneti irtikab etmiş olur.” Görülüyor ki Müslümanlık veza’if-i hükumeti ancak erbab-ı liyakate tevcih ediyor. +Fırka rüesasına gelişi güzel intihab olunan zevata değil. +Bugünkü buhran bizi ne kadar ittihada sevk ediyorsa o derece istilzam ediyor. +Fakat biz maatteessüf Müslümanlığın bu evamir-i hakimesini ihmal ede ede zaaf ve tedenniye duçar oluyorken milel-i saire üstad-ı medeniyet tanımakta ısrar edip mukallidi olmak için dinimizi terk ettiğimiz milel-i garbiyye son zamanlarda bunu idrak ederek idare-i hükumete ancak liyakat ve ihtisasın ta’yinini nazar-ı i’tibara alıyor. +“Fırkacılık esassız olduğunu bundan sonra artık fırkaları tatmin etmek zaruretiyle iş görmenin caiz olmadığını iş başına her mevkie ehlini ashab-ı iktidarı getirmenin lüzumunu” izah ve i’tiraf ediyorken biz daha hala fırka gayreti güderek hem milleti parçalamaya hem de idare-i hükumeti fırka tarafdaranına vermekle liyakat ve ehliyetin kıymetsiz kalmasına çalışıyoruz. +Bizim fırkacılarımız hükumetin ibraz edeceği liyakatle göreceği işlerle efkar-ı umumiyye tarafından mazhar-ı te’yid olacağını [ ] kabul edemiyor. +Ba-husus bizim memleketimizde bir fırkanın mazhar-ı i’timad olmasıyla Hal böyle iken biz Müslümanlığın telkın ettiği evamir-i aliyyeyi feramuş ederek esbab-ı za’afımızı çoğaltmakta fırka mücadelelerine yeni sahneler açmakta ısrar edişimiz tabi’i bu tezebzüb ve inhilali feci’ bir akibete isal edecektir. +El-hasıl bizim bugünkü buhranlarımızın en mühimmi en azgını buhran-ı iftiraktır. +Bu ancak ehl-i İslam’ı liva-i tulduktan sonra bunun tevlid ettiği diğer buhranların izalesi kolaylaşır. +Ez-cümle hükumet buhranından idareyi Müslümanlığın emrettiği gibi erbab-ı liyakate teslim etmekle kurtuluruz. +Hükumet ancak isbat-ı liyakatle mevkiini tarsin eder ve milletin mazhar-ı te’yidi olur. +Fırka tefrikalarından sarf-ı nazar etmemiz lazım. +Çünkü bu tehlikeli vahim vaz’iyetin bu gibi mücadelelere tahammülü olmadığı gibi selamet-i milliyye ihtilaf ile tecezzi ile değil ittihad ve ittifak ile te’min edilir. +HINDISTAN MÜSLÜMANLARI VE HILAFET MES’ELESI Kanunisani tarihli Times gazetesine Delhi’den yazılan gayet mühim bir mektupta el-yevm hal-i in’ikadda bulunan Hindistan Milli Kongresi’ndeki müzakerat ve münakaşata dair birçok tafsilat verildikten sonra Hind müslümanlarının Hilafet-i İslamiyye mes’elesi hakkındaki tarz-ı idrak ve nokta-i nazarları şu suretle teşrih ve izah olunuyor: +Kongrede irad olunan en hararetli ve heyecanlı nutuklar lerdir. +Türkiye’nin tamamiyet-i mülkiyyesine kat’iyyen ve Kudüs-i Şerif’in tekrar hakimiyet-i Osmaniyye altına vaz’ını taleb eden nutuklara ihtimal ki ehemmiyet-i hakıkiyyelerinden fazla bir ehemmiyet atf edenler bulunacaktır. +Lakin Hind müslümanlarının el-yevm yegane İslam devlet-i mu’azzaması olarak bakı kalan Türkiye’nin devam-ı mevcudiyeti ile halife-i müslimin ünvan ve sıfatının Osmanlı padişahlarında ibkası lehindeki hissiyatlarının kuvvet ve şiddeti İngiltere’ce layıkı ile derk ve takdir olunması mühimdir. +Türkiye’nin birkaç ufak hükumata taksimi ve makam-ı Saltanat-ı Osmaniyye’nin ufak bir hükümdarlık makamı derekesine tenzili ihtimalatı Hind müslümanlarınca büyük bir endişe ile der-piş olunmaktadır. +Onlar şurasını iyice anlıyor ve kuvvetle hissediyorlar ki İngiltere Kralı’na karşı sadakat ve merbutiyetleri harb-i ahir esnasında –kendileri Müslüman olmak i’tibarıyla– ağır bir devre-i imtihandan geçmiş ve lakin buna rağmen en müşkil ve nazik anlarda asla sarsılmamıştır. +Hind müslümanlarının Türkiye’ye karşı ahz ve ta’kıb ettikleri vaz’iyet akıl ve mantıka değil lakin derin i’tikadat-ı diniyyeye ve a’mak-ı kalbden coşan hararetli hissiyata müstenid bulunuyor. +Onlar Türkiye’nin harbe iştirakinden tahassul eden ahval ve şerait-i müşkileyi ve bir de Ermeniler gibi akvama gösterilen su-i mu’amelatı nazar-ı i’tibara almıyorlar. +Hind müslümanları en müşkil dakıkalarda kendisine sadık kalmış oldukları İngiltere’nin nizam ve intizam-ı alemi tekrar tanzim ameliyyesini mümkün mertebe teshil Hilafet mes’elesinin hallini münhasıran ehl-i İslam’a terk ve makamat-ı mübarekenin üzerindeki hakk-ı hirasetin ancak İslam cemaatince tanınan bir halifeye aid olduğunu tasdik ve teslim edeceğini şiddetle ümid ve intizar ediyorlar. +Müslümanlarla Türkler hiçbir vakit Almanya’yı İngilizlere tercih etmemişler ve daima onlarla hoş geçinmeye ve dost olmaya çalışmışlardır. +İngilizlerin hür-meşreblikleri semahat-i ahlakiyyeye malik olmaları ve fıtraten müslümanların da bu yaratılışta bulunmaları tabiatiyle her iki tarafı birbirine sıkı surette rabt etmeye hizmet etmişti. +Evvelleri İngilizlerle Türkler arasında pek samimi ve meveddetkarane bir muhadenet ve münasebet hüküm-ferma ler de Türklere muaveneti diriğ eylemezlerdi. +Rusya’ya karşı İngilizler ciddi ve alicenabane bir surette Devlet-i Aliyye’ye müzaherette bulunmuşlardı. +Her Müslüman tebcil ile yad eylemektedir. +Osmanlılar da Hindistan’da ve Afganistan’da geçmiş zamanlarda İngiltere aleyhine husule gelen heyecanları teskine büyük bir gayretle çalışıp muvaffak olmuşlardı. +Fakat şu son zamanlarda vakta ki İngiltere’nin liberallari ser-i kara geçtiler ve İngiltere ile Rusya arasında yeni bir devre-i muhadenet teessüs eyledi o tarihten i’tibaren İngiltere’nin İslami hükumetlere karşı siyaset-i kadimesi büsbütün değişti. +Bundan cesaret alan bazı Avrupa hükumetleri ile Balkan hükumatı yavaş yavaş fırsattan istifadeye kalkışarak Devlet-i Aliyye’ye karşı harb açtılar ve İngiltere’nin sükutundan yahud gizli müzaheretlerinden son derece kazandılar. +Rusya İngiltere’nin muhadeneti sayesinde İran’ı benimsemeğe başladı İran’da etmedik mezalim bırakmayarak her şeyi her feciayı irtikab ederek o memleket-i Trablusgarb ve Balkan muharebatı neticesinde umum alem-i İslam beyninde [ ] azim bir intibah uyandı ve raddeye geldi ki Arab Acem Türk ve bütün anasır-ı İslamiyye günün birinde İ’tilaf devletleri tarafından yerlerinin yurdlarının taksim edileceğine dair bir zan ve zehaba düştüler. +İngiltere’nin munsif muhterem dur-bin ricali müslümanların bu endişelerine kemaliyle vukuf peyda ederek atiyen bu yüzden İngiltere’nin göreceği ziyanları resmi ve gayr-ı resmi lisanlarla İngiltere Hariciye Nazırı Lord Gray’e anlattılar. +Fakat bütün bu hayrhahane ihtarat nin şikayetleri bir türlü İngiltere liberallerinin nazar-ı dikkatlerini celb edemedi. +manlar ise külliyen me’yus olunca Almanlar dakıka fevt etmemek şartıyla bu yeni cereyandan istifade te’minine kalkıştılar. +İngilizlerin tarz-ı siyasetlerine tamamıyla muhalif olmak üzere İslamlarla ve hususiyle Müslümanlarca pek muhterem sayılan Türklerle te’sis-i münasebete çalıştılar. +İ’tilaf devletleri müslümanlara karşı baridane muamele ettikçe Almanlar bundan istifade ile menfaatlerini te’mine koyuldular. +Hele Balkan Harbi’nde perişan olan Devlet-i Aliyye’ye askeri ve mülki her türlü muavenette bulunmaktan çekinmediler. +Kayser’in sık sık gibi bir İslam mücahidinin kabrini hürmetle ziyaret etmesi ve İslamlara ebediyyen bir dost sıfatıyla kalacağını nutkunda söylemesi hasılı bütün o ef’al ve akvali –ciddi ve samimi olmadığı halde– zahir-bin olan müslümanlar üzerinde pek büyük te’sirat icra etmiş ve Almanlarla Almanya’yı alem-i İslam’a hakıkı bir dost olarak tanıttırmaya hizmet etmişti. +Zannımızca İngiltere arzu etseydi o zaman siyasetini –müslümanlar hakkında– azıcık ta’dil etmekle bu müdhiş felaketin önünü kolayca alabilirdi. +Maatteessüf her nedense gerek İngiltere gerek alem-i İslam bu işte gafil davrandılar. +Hatta Harb-i Umumi’nin bidayetinde bile olsaydı yine müslümanların elinde bir bahane kalmaz ve Alman siyasetinin şarkta ilerlemesine bir sed çekebilirdi. +Bu noktada da İngiltere Almanların ekmeğine yağ sürdü. +O tarihten i’tibaren evza’-ı siyasiyye ilcaatı pek sade ve tabi’i olarak müslümanlarla Cermanlar arasında evvela bir muhadenet sonra da birden bire bir mukarenet husule getirdi. +En nihayet de Harb-i Umumi başlangıçlarında Halbuki müslümanlarla Almanlar arasında ırkan bir münasebet olmadığı gibi dini bir rabıta da mevcud değildi. +Ancak mübrem bir ihtiyac mütekabil bir menfa’at-i mutasavvere –ale’l-husus İngiltere’nin alem-i İslam hakkında vaz’iyet-i istiğnakaranesi– müslümanları Almanlarla birleştirdi. +Alman matbuatı her fırsat ve her vesile düştükçe i’tilaf devletlerini alem-i İslam’a bedhah olarak göstermekten sakınmazlardı. +Alman matbuatının o vakitki sözleri pek de mübalağakarane görünmüyordu. +Nazarımızı beş on sene evvelki hale irca’ edersek müslümanlar aleyhinde her tarafta pek elim hadiselere tesadüf edeceğimiz muhakkaktır. +ni rabt eden ihtiyac ve felaketten başka bir saik yoktur. +O zamanlarda müslümanlar İ’tilafiyyunu kendilerine en büyük bir rakıb ve düşman sayarlardı. +Bu sebeble Harb-i Umumi zuhur eder etmez millet-i İslamiyye ile Alman mukadderatı biribirine bağlandı. +Müslümanlar Almanya’dan bidayet-i emrde para mühimmat askerlik ve imtiyazat-ı ecnebiyyenin ilgası noktasından her türlü müzaherete nail oldular. +Türkler öyle umuyorlardı ki Alman mukarenet ve ittifakı sayesinde lar ve tamamiyet-i mülkiyyeleri her türlü tecavüzden –hususiyle İstanbul ile Boğazlar Rusya eline geçmesinden– ebediyyen masun ve mahfuz kalacaktır. +Sıdk u vefa müslümanları yüz binlerce telefata milyonlarca borca birçok maddi ma’nevi sıkıntılara duçar edildikleri halde sırf ahde muhalefet etmemek için gayret ve merdlikleri muktezasınca son dakıkaya kadar Alman ittifakında sebat ettiler. +Bu yüzden Müslüman Türklerin uğratıldıkları felaket katlandıkları mahrumiyet bi-hadd ü payandır. +Herkes neticede büyük bir kazancı düşünür ve onunla müteselli olurdu. +Rusya’nın çökmesi üzerine ilk semereler iktitaf edilmeye başlandı. +Devlet-i Osmaniyye evvelden beri Rusya tarafından zabt olunan eski yerlerinin bir kısmına sahib oldu. +Orada yaşayan Müslümanlar Rusya Çarlığı’nın zulüm ve istibdadından birden bire kurtuldular. +tihana da’vet ediyorlardı ve düvel-i İ’tilafiyyenin hilafına olarak Almanya’dan büyüklükler ulüvv-i cenablar bekliyorlardı. +Lakin Almanya müslümanların ümidini boşa çıkarmamak için icab eden muamelatta bulunmadı. +O Rusya Çarlığı’nın inkırazından sonra Kafkasya’da Kırım’da Azerbaycan’da sırf kendisi için büsbütün başka yeni menfaatler aramaya başladı. +Bir senelik fırsatı bir ufak tefek ihtirasatla külliyen zayi’ ederek istifade etmeyi bilemedi. +Müslümanlar da Almanya’nın bu halini görünce –büyük bir inkisar-ı hayale uğradılar ve derin infiallere yeislere düştüler anlaşıldı ki Almanya alem-i İslam’ı aldatmış alet ittihaz etmek istemiştir. +Kim bilir Almanya galib gelmiş olsaydı İslam memalikini lelerde bulunacaktı. +Çünkü hakıkate bakılırsa Almanya’nın zir-i idaresinde hiçbir İslam [ ] memleketi bulunmuyordu. +Onun için o gibi bir vaz’iyette müslümanlar hakkında ne gibi bir muamele ve meslek ta’kıb edeceği de mechul idi. +Bi’n-netice diyebiliriz ki Almanya müslümanlara karşı miyyesi daha mütarekeden evvel Almanlar hakkında tebeddüle uğramış ve ara yerde de büyük bir bürudet hüküm-ferma olmuştu. +baliğ olan ve bu harb esnasında kendi devlet-i metbualarına azim bir eser-i sadakat ve irtibat gösteren Hindistan Müslümanları kendi devlet-i metbu’alarından devlet ve millet-i Osmaniyye hakkında mülayimane ve mu’tedilane bir surette davranmayı ve Türkiye’deki din kardeşlerinin hukuk-ı sariha ve milliyyelerini sulh konferansında müdafaa ve sıyanet eylemeyi kongrelerinin mukarreratı neticesi olarak bu kere taleb ettiklerini Times gazetesi ise kendi muhbirinin beyanatına atfen bu metalib ve hissiyat-ı eylediğini ve Hindistan’da Ermeni kıtal ve tehciri gibi muamelata hiçbir ehemmiyet verilmediğini yazıyor. +Aynı zamanda İngiltere’deki Hind Müslümanlarının liderleri tarafından da İngiltere Hariciye Nezareti’ne takdim olunan muhtırada devlet ve millet-i Osmaniyye hakkında Sulh Konferansı esnasında ittihaz olunacak mukarreratın be-heme-hal Müslümanlar lehinde ittihaz olunması taleb edilerek İngiltere’nin nazar-ı dikkatini şimdiden celb etmeye başlamışlardır. +Hind Müslümanlarının arzusu Dersaadet’in Türkler elinde kalmasıyla Hilafet ve emakin-i mukaddesenin kema kan Saltanat-ı Osmaniyye havzasında bekasından Şimdi ise birçok hakıkı tecrübeler geçiren ve pek çok acılara tesadüf eden Türkiye müslümanlarının bundan sonra İngiltere ile fevkalade bir surette kemal-i meveddet ve samimiyetle yaşamaya ve ona dest-i muhadeneti uzatmaya azmettiklerini görüyoruz. +Binaenaleyh İngiltere siyaseti için pek nazik bir vaz’iyet hasıl olmuştur. +Bugün bütün İslam aleminin kalbini feth etmek İngilizlerin elindedir. +Bu mühim ve devre-i imtihanda İngilizler Devlet-i Osmaniyye’ye karşı göstereceği müzaheretle ebediyyen müslümanların kalbini kazanabilir. +Ve inkısamdan masun sadık bir Türkiye İngiltere menafii için elzemdir. +ve alem-i İslam müslümanlarının Almanlara karşı duçar oldukları inkisar-ı hayale uğramayacaklarını şimdiden ümid etmek istiyoruz. +kendi lehine celb etmek için eline azim bir fırsat düşürmüştür. +Bu sırada Türkiye’ye karşı ittihaz edeceği vaz’iyet-i muhadenetkarane ile buna muvaffak olacağında şübhe yoktur. +Bu imtihan neticesinde İngiltere kendisinin Almanya olmadığını çokça İslam teba’asına malik bir devlet-i mu’azzama olmak haysiyetiyle ali-cenabane davranmayı unutmazsa eminiz ki İngiltere’nin bu son lam sahaifinde ve gerekse ensal-i İslamiyyenin hafıza ve kulubunda caygir olacağına asla şübhe etmeyiz. +Ba’de’l-imtihan İslam-İngiliz muhadeneti her kalbde yerleşecek dal budak salacak ebediyyen kökleşecek ve bu azim bi-payan kuvvetten ile’l-ebed İngiliz evlad ve ahfadı istifade eyleyebilecektir. +Temenni ederiz ki bu imtihanda gerek biz müslümanlar gerekse İngilizler iyi bir halde çıkıp bundan sonra yanlışlarımızı anlayarak ona göre el ele verebilelim bu suretle İngiltere’nin başka Almanya’nın büsbütün başka şeyler olduklarını herkes anlasın ve maziyi unutmaya çalışsın. +leri maddeten ve ma’nen bir şey gaib etmeyecekleri gibi bilakis Türkiye’nin hukuk-ı sarihasını bi-tarafane bir surette muhafaza etmiş olduğunu kainata karşı isbat etmiş olacaktır. +Böyle davranmakla İngiltere pek adilane hareket etmiş olacağını da meydana koymuş olur. +İstanbul ne hiçbir müslüman muarız olamaz. +Hatta Fransa matbuatının beyanına bakılırsa Paris’te Sulh Konferansı’nda bir mahiyet-i ruhaniyyeyi haiz olmayıp ancak sıfat-ı cismaniyyesiyle Hicaz Hükumet-i Cedidesi’ni temsil edecekmiş. +Eminiz ki bugün Hilafet hususunda ve serbest bir surette alem-i İslam’ın ara-yı umumiyyesine müracaat edilecek olursa her halde Hilafet’in Al-i Osman Sülalesi’nde mine’l-kadim kaldığı gibi bundan sonra da kalmasını Gerek İngiltere’nin ve gerek müttefiklerinin bu babda yapacakları şey yalnız hakkı sahib-i asli ve hakıkısine tevdi’ etmektir. +Bu babda ileride münasib bir zamanda dini mantıkı hukukı bir surette mufassalan bahsederek Hilafet mes’elesi hakkında kari’lerimizi daha ziyade tenvire çalışacağımızı vaad eyleriz. +Şunu da arz edebiliriz ki bu sözleri söylemekten maksad Türkiye müslümanlarının hissiyat-ı sadıkane ve tahassüsat-ı necibelerini en bi-garaz en bi-taraf ve hassas bir İslam mecmuasıyla –ki tahdis-i ni’met kabilinden olmak üzere söylüyoruz bil-umum hakıkı müslümanların efkarını temsil etmek şerefiyle mübahidir– beyan etmek ve yeryüzündeki İslami kuvvetlerin ehemmiyet-i azimesini Bu kuvvetin ne kadar azim ve şayan-ı dikkat ve ehemmiyet olduğunu bizim frenk-meşreb gençlerimiz her ne kadar bilmeseler bile cihanın serd ve germini tatmış yeryüzünde cevelan etmiş ve büyük tecrübeler ve dolayısıyla bu sayede mühim muvaffakiyetler te’min etmiş olan olmak üzere İngiltere’ye dest-i muhadenetimizi kemal-i samimiyetle uzatıp aynı hissiyat ve ulviyetle onun da bu samimiyet ve safiyetimizi kabul etmesini ümid ediyoruz. +Avrupa hala buhran içinde çalkanıyor. +Almanya’nın her tarafında ihtilal inkılab müsademe ve niza’ icra-yı ahkam etmektedir. +Portekiz’de krallık ve cumhuriyet tarafdarları arasında kavga gürültü devam ediyor. +Hemen her yerde amele güruhuyla sermayedarlar beynindeki raki hukukunu siyanet ve muhafaza etmek için projelerle talebnamelerle zarar u ziyan listeleriyle Paris’e doğru koşuyor. +Mecma’-ı akvam olan Paris Konferansı’nda müddeayatlarını isma ettirmeye çabalıyorlar. +Paris bu ana kadar böyle bir manzara iktisab etmemiştir. +Orası adeta yeryüzündeki milletlerin meşherini teşkil ediyor. +Her kılıkta her kıyafette her renkte ve herbiri dünyanın ekalim-i müte’addidesinden koşup gelen adamlar enzar-ı dikkati celb etmektedirler. +Sulh Konferansı henüz esas i’tibarıyla hiçbir mes’eleyi halletmiş değildir. +Her kafadan bir ses her dimağdan bir sürü prensipler günden güne doğuyor. +Fakat acaba bu prensipler hakk u hakıkati ne dereceye kadar temsil ettikleri tavazzuh edebilmiş midir? +Wilson Prensibi İngiltere’nin nokta-i nazarı Fransa’nın amali İtalya’nın arzuları Japonya’nın metalibi birbirine tevafuk ediyor mu? +ve Avusturya-Macaristan ile Almanya ve Rusya’da bulunup bu Harb-i Umumi neticesinde muhtariyet-i idare ve istiklal kazanan milletlerdir ki bunların herbiri kendisi dahi birbirine karşı pek uygun görünmemektedir. +Birinin Yunanistan da istemekte kendilerini haklı görüyorlar. +Yunanistan etmek arzusunu ta’kıb ediyor. +İhtimal ki biraz daha yüz bulacak olursa “megaloidea” mefkuresini ilerilere götürerek ta Filip ve İskender zamanındaki yerlerin istirdadı hulyalarına düşecektir. +Üçüncü derecedeki akvam ve metalib ise yine bu harb-i cihan-şümul neticesinde yeniden teşekkül etmek arzusunda bulunan Kafkas Azerbaycan Kırım Ukranya Gürcistan ve Ermenistan diğer taraftan Ceziretü’l-Arab şibh-i ceziresinde yaşayan Hicaz Suriye Şam Filistin Dördüncü derecedeki metalib de Afrika’da yaşayan akvam ve anasır-ı muhtelifeden ibarettir ki bunlar da müstemlekat ahalisini teşkil ediyor. +Bu kadar düğümlü bu kadar karışık mesailin konferansta hakk u hakıkate istinaden –ileride hiçbir münazaa ve münaferete meydan vermeksizin– hall ü faslı ne kadar müşkil bir iştir. +Avrupa’daki akvamın metalibini halletmek farz edelim ki suhuletle mümkün olabilsin. +Fakat akvam ve memalik-i şarkiyyenin mukadderat-ı müstakbelesini munsifane bir surette ta’yin etmek zannımızca o kadar kolay bir iş olmasa gerektir. +Sonra Akdeniz’deki Adalar Mes’elesi de ehemmiyet-i fevkaladeyi haizdir. +Yunanistan’la İtalya menafii bu noktada büyük bir tezad teşkil ediyor. +Zavahire nazaran bu babdaki İtalya’nın nokta-i nazarı sarih ve vazıh ise de Yunanistanınki sırf fazla külah kapmaya ma’tuf gibi görünüyor. +Hepsinden ziyade bizim de bu memalik ve anasır mesaili içinde bir sözümüz olacaktır. +Çünkü kavganın büyük bir kısmı da bizim yorganın başındadır. +Tarihen biz müslümanlar –Harb-i Umumi’de beş on bed-baht tarafından ika’ olunan fenalıklar müstesna olmak üzere– bu ana kadar zir-i idaremizde yaşayan anasır-ı gayr-ı müslimeye –silahla kanımızı dökmekle fethettiğimiz memalik ahalisine– hiçbir guna mezalim icra etmedikten başka kendilerine pek büyük hukuk ve imtiyazat bahşettik. +Dinlerine ayinlerine örf ve adetlerine hiçbir suretle ilişmedik. +Patrikhaneleri kiliseleri vakıfları manastır ve mektepleri serbest kaldı. +Bütün mu’amelat-ı dünyeviyye ve uhreviyyeleri kendi rüesa-yı ruhaniyyeleri tarafından tesviye ve temşiyet edilmiş ve iş öyle bir hale gelmiştir ki hükumet içinde hükumet teşkili kadar mevcudiyetimizden ayırmak için var kuvvetleriyle çalışmaktadırlar. +Biz müslümanlar taassub-ı dini noktasından zir-i idaremizde yaşayan anasır-ı gayr-ı müslime hakkında hiçbir eza ve cefa etmemişiz. +Bundan sonra da etmeyeceğiz. +Çünkü dinimiz bizi gayr-ı müslimlere fenalık etmekten ve eziyet eylemekten külliyyen men’ eyliyor. +Bugün Avrupa son istatistikleri nazar-ı dikkate alıp nüfusa göre muamele yürütmek icra-yı hakkaniyet etmek zarda ayanen görülecektir. +Her yerde ekseriyet bizdedir. +Rumlarla Ermeniler vilayat-ı Osmaniyyede İzmir’de ve Bu hakıkati Lordlar Kamarası da geçenlerde tasdik eylemişti. +örf ve adat i’tibarıyla sırf Türk ve Müslüman şehirleri oldukları yeti haizdir. +İş ahaliye bırakılacak olursa tabiatıyla onlar Osmanlı Hükumeti’ni sair idarelere tercih ederler. +Zaten bu arzularını mutazammın Babıali’ye defaatle müteaddid telgraflar çekmişlerdir. +Times gazetesinin ortaya koyduğu nazariyeye bakılırsa gerek cihan mukadderatını ve gerek milel ve anasır-ı muhtelife beyninde mucib-i ihtilaf olan mesail-i mu’allakayı cebir ve kuvvete değil hak ve mahiyete istinaden Sulh Konferansı tarafından halledileceği anlaşılıyor. +Bu nokta-i nazar sulh murahhaslarınca nazar-ı i’tibara alınınca bit-tabi’ devlet ve millet-i Osmaniyye’nin hukuk-ı sarihası tebeyyün ederek neticede ona göre taayyün etmesi Bi-tarafane bir surette Türkiye’nin vaz’iyet-i haliyyesi tedkık edilecek olursa ileride gerek bizim ve gerek bizi seven bil-umum alem-i İslam’ın İngiltere ve müttefiklerine karşı ibraz edeceğimiz sadakat ve teveccüh onları hem birçok nikat-ı nazardan müstefid hem de sulh ve müsalemet-i umumiyyenin idamesi hakkında büyük bir zahir olacağımızı pek aşikar göstermektedir. +Bu kadar mühim ve azim bir kuvveti hodkamane bir surette hırpalamak ve onu ma’dum bir hale koymak ne lemeyeceği bedihidir. +Türkiye’yi parçalamak ve ecza-yı memalik-i İslamiyyeyi şuna buna li-garazın bahş ve hediye etmek hiçbir vakit İngiltere zimamdaranı gibi pek uzakları gören rical-i siyaset tarafından tensib ve tasvib edilmeyeceğine eminiz. +Demek oluyor ki parçalanmamış kavi bir Türkiye ve teşkilatlı İran ortada kalırlarsa alem-i İslam’ın iki kardeşi mesabesinde olan bu kuvvet-i mu’azzamaya Kafkasya’da teşekkül etmiş kuva-yı İslamiyye de inzimam edince Avrupa sulh ve müsalemet içinde yaşayabilecektir. +Şunu da arz edelim ki bundan sonra biz müslümanlar hiçbir vakit İngiltere’nin müzaheretiyle ciddi ve samimi muavenetinden müstağni olamayacağız. +Fakat bu yardımların bir emel-i gayr-ı meşru’a ma’tuf olmamasını arzu ederiz. +İngiltere ve fikirdaşları bize samimiyetle muamele ettikçe biz de safvet-i ahlakiyyemizin muktezası üzere onlara karşı her hal u kıbalde büyük fedakarlıklarda bulunmaktan çekinmeyeceğimiz muhakkaktır. +Bugünkü vaz’iyat-ı siyasiyye İslam alemi ile İngiltere arasında esaslı ve samimi bir münasebet te’sisine pek müsaiddir. +ederse pek çok menafi’ te’min edecek ve cihan-ı İslam’ın kalbini kazanacaktır. +Binaenaleyh kiyaset ve siyasetiyle meşhur-ı cihan olan İngiltere Devlet-i fahimesi bi-tarafane ve adilane bir surette bu kıymetli tesadüfü düşünüp ondan sonra ne yapmak lazım gelirse yapmalı ve koca Türkiye’yi şunun bunun menafi’-i hasisesine beyhude yere kurban etmemeye çalışmalıdır. +Bize öyle geliyor ki surette idrak ederek mes’elenin mahiyet-i hakıkiyyesini anlamışlardır. +İngiltere ricali de İtalya’nın bu dur-endişliklerini kale alırlarsa hem biz memnun hem de atiyen onlar müteneffi’ olacaklardır. +Mister Wilson bugün Boston’a muvasalat etti. +Bu münasebetle gazeteler Reis Wilson’a karşı tertib edilmiş ve neticesiz kalmış bir su-i kasd teşebbüsü hakkında uzun boylu hikayeler yazıyorlar. +Maamafih bu rivayetler resmen teeyyüd etmedi. +Gazetelerin neşriyatına göre işbu su-i kasd tertibatıyla alakadar on dört İspanyol sosyalisti taht-ı tevkıfe alınmıştır. +Afganistan Emiri Habibullah Han’ın vuku’-ı vefatı Kabil’den suret-i resmiyyede bildiriliyor. +Tafsilat mefkuddur. +Zannedildiğine göre mah-ı halin’nci günü sabahı pek erken Kömen Karargahı’nda bir taarruz vaki’ olarak katlolunmuştur. +Katilin Afganlı olduğu zannolunuyor. +Esbabı mechul kalan bu cinayetle alakadar hiçbir kimse tevkıf edilememiştir. +kişiden mürekkeb büyük bir miting akdedilerek Arnavutluk’un istiklali suret-i resmiyyede i’lan edilmiştir. +Kosova Vilayeti’nin Arnavutluk Devleti’ne ilhakı ayrıca i’lan olunmuştur. +Sırbistan buhran-ı vükelasının sebebi İtalyan-Yugoslav mesailinden mütevellid ihtilafatın tevlid eylediği ihtilaf-ı efkar olduğu zannolunuyor. +Baden ile Neuenburg’da büyük bir İspartaküs hareketi ru-nümun olmuştur. +Kahire’deki Suriye ve Cebel-i Lübnan Komitesi Hicaz mümessilleri tarafından memleketleri hakkında bazı müddeayat dermiyan edildiğinden endişenak olarak Sulh Konferansı’na şiddetli protestoda bulunmalarını reislerinden rica etmişlerdir. +Cenab-ı Hak ayet-i sabıkada insanların gerek şahıslarına gerek aba vü ecdadlarına vücud veren sırf kendi kuvvet ve kudreti olduğunu zikr ettikten sonra onları ne gibi ni’metlere mazhar ettiğini ve haklarında bir inayet-i mahsusa olmak üzere mahlukat-ı saireyi hayat ve menfaatlerinin te’minine ne vechile musahhar kıldığını şerh ve beyana başlayarak buyuruyor. +Ve bununla üzerlerindeki en büyük ni’metlerinden biri arzı düz ve kaba bir döşek gibi düzgün bir tarzda yarattığını ötesine berisine kondurduğu ulu dağlarla sükun ve istikrarını te’min ettiğini ve bu sayede sekene-i arz için tesviye-i ihtiyacat maksadıyla üzerinde gezip yürümek gıdalarını te’min için ekip biçmek derunundaki hazain-i servetten istifade etmek taht-ı imkana girmiş olduğunu anlatıyor. +Müfessirlerden birçoğu bu ayet-i kerimeyi arzın kürevi olmadığı hakkında mevcud olan fikir ve kanaate delil ittihaz etmektedirler. +Fahr-i Razi bu tarz-ı istidlali münakaşa ettikten sonra: +“Ayet-i kerimenin bu yoldaki zehab ve i’tikadın kat’i surette delail-i müeyyidesinden olabilmesi cidden baiddir. +Çünkü kürenin hacmi fevkalade cesamet peyda edince her hangi muayyen bir kıt’ası üzerinde tutunmaya gezip yürümeye müsaid olmak i’tibarıyla satıhdan farkı olmayacak bir şekle girer” diyor ve bu münasebetle arzın sair bazı havas ve menafiini de şu suretle zikr u ta’dad ediyor: +Maadin nebat hayvan ve tafsilatı ancak Cenab-ı Hakk’a ma’lum olan asar-ı ulviyye ve süfliyyenin mahall-i tevellüdü olması. +Buk’aların yumuşak sert kumsal çorak taşlık gibi muhtelif tabiatlarda bulunması ki ayetleri de havass-ı arzın bu tefavütünü natıktır. +Buk’aların elvan-ı muhtelifede: +Kırmızı beyaz siyah kül rengi boz olması. +Tohumun yarıp çıkabileceği derecede kabil-i insıda’ ve inşikak tabiatta olması. +Gökten inen yağmurları sinesinde saklaması ki ve ayet-i kerimeleriyle arzın bu hassa-i mühimmesine işaret buyurulmaktadır. +Bir takım maadin ve filizzatı ihtiva etmesi. +Nitekim nazm-ı celili bu noktaya işareti mutazammın olduğu gibi kavl-i kerimi maksada daha ziyade vuzuh ve sarahatle delalet eylemektedir. +Sinesine tevdi’ edilen dane ve çekirdeği zayi’ etmeyerek tenebbüte hizmet etmesi. +Sonra da arz o mertebe Başmuharrir kerem-i tab’a maliktir ki bir verilirse yedi yüz alınır. +Hayat-ı ba’de’l-mevte dema-dem kabiliyeti. +] [ Hilkat ve tabiatları levn ve suretleri muhtelif hayvanatın saha-i neş’et ve tekevvünü olması. +Levnleri nevi’leri menfaatleri muhtelif nebatatın feyz-i vücuda mazhariyetine vasıta olması. +Şübhe var mıdır ki nebatatın levnlerinin bir bürhan taamlarının ihtilafı başka bir bürhan rayihalarının bunların bir kısmı beşer için bir kısmı da behayim için gıda olduğu ma’lumdur. +Mat’um-ı beşere taalluk eden kısm-ı ta’am idam katık davar fakihe gibi aksama ayrılmakla beraber bunlardan herbiri halavet ve humuzat i’tibarıyla muhtelif nevi’lere münkasemdirler. +Kezalik nebatatın cümle-i havassından biri de kisve-i beşer için esas olmasıdır. +Çünkü kisve ya nebati olur: +Pamuktan ketenden ma’mul olanlar gibi yahud uzvi ve hayvani olur: +Kıldan yünden ibrişimden deriden yapılanlar gibi. +Görülüyor ki beşerin taam ve libasa aid kaffe-i ihtiyacatının yegane vasıta-i istihsali arzdan kavl-i kerimi ise künh-i mahiyetine ancak Halik-i Hakim’in vaki’ olduğu daha nice nice menafi’-i ber-güzide mevdu’ olduğuna işaret etmektedir. +Muhtelif hacer tabakalarını ihtiva etmesi. +Hacmi şere yarar. +Büyük olur bina işlerinde istimal olunur. +Bir ateş çıkaran çakmak taşına ve onun derece-i mebzuliyetine bir de yakut-ı ahmere ve onun mertebe-i nedretine bak. +Sonra bir de o hakır ve mebzul addolunan taştan edilen istifadenin ehemmiyetini kıymetdar telakkı edilen taşın hayat ve maişete te’sir i’tibarıyla nef’inin mahdudiyetini düşün. +Altın gümüş gibi kıymetdar maadine malik olması. +Kudret-i beşer ki hiref ve sanayia en hurdesinden en cesim ve muazzamına kadar destgah-ı deha ve iktidarında vücud vermiş balıkları a’mak-ı deryadan çekip çıkarmaya kuşları evc-i fezadan indirmeye muvaffak olmuş. +Altını gümüşü icad elinden gelmiş midir? +Dağlarında ovalarında semihane bir surette yetiştirdiği ağaçlar ormanlar bina ve sakf inşaatında ağacın gördüğü vazifenin ehemmiyeti derkar olmakla beraber ekmek ve yemek pişirmek hususunda kendisine olan şiddet-i ihtiyacı inkara mahal olmadığı vareste-i beyandır. +Sözü hulasa etmek için deriz ki Cenab-ı Hak nazm-ı keriminde yeryüzünün ihtiva ettiği delail-i vahdet ve kudret-i asar-ı hikmet ve menfaate birkaç kelime ile tenbih ve işaret buyurmuştur ki onların misal-i beliğini daire-i tasvir ve beyana sığdırmak ne derece beliğ ve suhan-saz olursa olsun bir ferdin karı değildir. +Vacibü’l-vücud hazretlerinin kemal sıfatlarından biri de irade sıfatıdır. +İrade demek –mutlaka alim bir zatın ef’alini onların mümkün ve muhtemel olan vecihlerinden birisine tahsis ve ta’yin eden bir sıfat– demektir. +Vücud-ı mümkinatın vahi vücud-ı vacib olduğu ve onun kat’iyye ile sabit olduğuna göre saha-i mükevvenatta mertebe-i huduse gelen şeylerin kaffesi onun ilmine makrun olmak la-büddür. +Binaenaleyh kendisinin mürid olduğu ve mukteza-yı ilmine göre dilediğini yapmakta fa’al bulunduğu bedaheten sabittir. +Herbir mevcudun da bir kadr-i mahsusu sıfat-ı mu’ayyenesi ve mahdud zaman ve mekanı vardır. +Bu vecihler kendisi için tahsis olunmuş olduğu gibi müstakbelde de her hadis ve mümkün olan eşya tağyir-i ahval ve ezmana göre vücuh ve icabat-ı mu’ayyene ve münasibeye tabi’ kılınmıştır. +Binaenaleyh şu tertibat ve takdiratın Huda-yı kerimin mukteza-yı ilmine muvafık tarzda tecelli-saz olması çaresiz ve zaruridir. +İrade kelimesinin de bundan başka türlü bir ma’nası olamaz. +Amma sahih kılan bir halet ve sıfattır. +Bu ma’na Vacibü’l-vücud hakkında muhaldir. +Zira niyyet eylediği bir şeyi yapmakta tereddüd gösterip ondan rücu’ etmek ma’nasına göre telakkı olunur. +Bu ise ilmin levazım-ı noksanından sayılır. +Çünkü bir hükmün muhtelif şekillere kalbi ve bir işi yapmak ve yapmamak arasında mucib-i tereddüd olan ahval ve evhama ma’ruz kalınması vücud-ı mümkünde görülen şeylerdendir ki noksan-ı ilim asarındandır. +Vacib te’alanın ilim ve iradesi ise bunlardan münezzeh ve kaffe-i ma’lumat ve kuva-yı mümkineyi hükm-i meşiyyet ve tasarrufu altında bulunduran kemal-i mutlakı haizdir. +Cenab-ı Bari için vacib ve lazım ve sabit olan sıfatlardan biri de kudret sıfatıdır. +Mükminatın vücuda gelmesi ve mün’adim olması kudret-i rabbaniyye eseridir. +Zira Vacibü’l-vücudun kainatı mukteza-yı ilim ve iradatı üzerine [ ] halk ve ibda’ etmesi kendinde kudret sıfatının vücuduna şübhe bırakmamıştır. +Binaenaleyh alim ve mürid olan Huda-yı kerimin bilip irade ettiği bir şeyi mevki’-i husule getirmekte kudret-i kamilenin müessir-i hakıkı olduğu bedaheten sabittir. +Ma’na-yı kudret ancak cemi’-i mümkinata hakimiyet-i mutlakasını mutazammın olup başka suretle tasavvur olunamaz. +Cenab-ı Vacibü’l-vücud’un ilim iradet ve kudret sıfatlarıyla muttasıf bulunduğunun sübutu kendinde ihtiyar sıfatının da bedaheten sübutunu müstelzim olur. +Mukteza-yı ilmi ve hükm-i iradesi üzerine taalluk eden kudretiyle ısdar-ı asar etmek fail-i muhtarın şanındandır. +Mukteza-yı ihtiyarın başka bir vasfa ihtimali yoktur. +O fail-i zi-şanın halk ettiği ve edeceği şeylere müteallik sadır olan ef’ali ve asar-ı tasarrufu bir guna ilim ve iradeye müstenid olmayarak mücerred bir illet-i zaruriyyeye tebaiyyeti veya vücudunun istilzam-ı tabiisi eseri değildir. +Mesalih-i mükevvenatın muktezi olduğu şeylere riayete mükellef olup da ona müraat etmediği takdirde müstelzim-i levm olacak bir hal dahi kendisi için varid değildir. +Laimin bu gibi isnadatından beridir. +Ancak nizam-ı kainat ve ona müteallik mesalih-i azime vücudların ekmel ve erfaı bulunan Vacibü’l-vücud’un hikmet-i rabbaniyyesi eseri olarak bedayi’-nüma-yı Mükevvenatta kemal mükevvinin kemaline tabi’dir. +Eşya-i mübdeadaki itkan dahi mübdi’-i hakimin ulüvv-i şanının eser-i tecellisidir. +Şu kudret-i ibda’iyyesi nizam-ı alemin derece-i ulyada takarrür-i intizamına ilm-i şamil ve irade-i mutlakasının taallukuna bürhan-ı celidir ki saha-i mümkinatta bir tarz-ı refi’de sudur eden ve edecek olan asar-ı kudreti muvazzıhdır. +Hakk’ın ef’alinde muallelün bil-a’raz olmadığına ve bir şeyi abes olarak yaratmaktan münezzeh bulunduğuna yazılmıştır. +daldir. +Bazı umurdaki hikmet-i ilahiyye bizim enzarımızdan hafi olsa bile gizli ve aşikar olan umur-ı kevniyyenin kaffesi hikmet-i rabbaniyye tahtında cari olup o hikmetten hali bir şeyin tasavvuru müstahildir. +Cenab-ı Hakk’ın isbatı vacib olan sıfatlarından biri de zat vasıf vücud ve fiil cihetinden vahdet sıfatıdır. +Zatında vahdeti vücud-ı Bari’sinden aklen ve haricen nefy-i terkibata müteallik olan fasl-ı mahsusunda beyan ve isbat olunmuştu. +Sıfaten vahdeti mevcudattan hiçbir şeyin sıfat-ı sabitesi ona müsavi olmamasıdır. +Evvelce beyan olunduğu gibi sıfat vücud mertebesine tabi’dir mevcudat miyanında Vacib te’ala’nın vücuduna müsavi hiçbir mevcud yoktur. +Vücuda tabi’ olan sıfatlardan hiçbir mevcudun sıfatı da vücud-ı Bari’nin sıfat-ı vahdetine müsavi olamaz. +Vücuden ve fiilen vahdeti zat-ı Bari’nin vücub-ı vücudu müteferrid olmasıdır. +Icad-ı mümkinatta da o vücubun asarı sabittir. +Zira vücud-ı Vacib’in taaddüdü farz olunsa her iki vacibden birinin vücudu bil-bedahe diğerinin vücuduna muhalif olması lazım gelir. +Taaddüd ma’nası başka suretle hasıl olmaz. +Bunların ta’ayyünat-ı vücudiyyeleri muhtelif olunca zevat-ı müte’ayyineleri için sıfat-ı sabiteleri de muhtelif olur. +Çünkü sıfatın ta’yini ancak onu müstelzim olan vücudun tarz-ı sübutunun hass kıldığı bir şeyin bil-bedahe tahakkukuna vabestedir. +Vacib farz olunan vücudların ihtilafıyla ilim ve irade cihetlerinde de ihtilafı varid olur. +Bu takdirde onlardan herbirinin herbiri için kendi ilim ve iradesiyle tahassus etmek mülayim olur. +Bu tehalüf ise zatidir. +Çünkü vacibin ilim ve iradeti zatında bir zamanla ve haricden bir emirle mukayyed olmamak ve ilim ve iradeti tebeddül ve tagayyürden masun kalmak mukteza-yı vücubları olur. +Halbuki vacibden sadır olan bir fiil kendi mukteza-yı ilmine ve hükm-i bir fiil diğer vacibin ef’aline muhalif olur ki muhalefet-i zatiyyelerini teşkil eder. +İki vacibin vücudu ise muhal ve Vaciblerin taaddüdü halinde ilim ve iradelerinin tehalüfüyle fiillerinde de tehalüfü müstelzim olur. +Şu sebeble bunlar arasında ittifak husulü müstahildir. +Herbirinin vücub-ı vücudu ve buna tabi’ olan sıfatları amme-i mümkinatı mukteza-yı ilm ve iradeleri üzerine icad ve tasarrufa kadir olmak lazım gelir. +Bu halde iki kudretten biri diğerine müreccah olamaz. +Binaenaleyh ilim ve iradelerinde husul-i beynunet te’siriyle fiillerinde de asar-ı niza’ ve tehalüf görülmekten hali kalınamaz. +Bu nizamın vücuda gelmesini hatta mümkinattan bir şe’nin tekevvününü müstahil kılar. +Zira herbir mümkünün muktezıyatının taalluk etmesi la-büd olur. +Bu takdirde bir mümkünün cism-i vahidinde o ta’allukat-ı muhtelife te’siriyle müteaddid vücudun husulü lazım gelir. +Bu faraziyat Kainatta müstakar olan asar-ı intizama ve vakt-i mukaddere değin zeval ve fesaddan beri olduğuna nazaran Vacib te’ala’nın zatında sıfatında vahid olduğu ve vücudunda ve ef’alinde şeriki olmadığı bedaheten sabittir. +HUKUK-I AILE VE USUL-I MUHAKEMAT-I ŞER’IYYE ’nci maddede: +“Ale’l-ıtlak nikah-ı batıl ve fasidde tarafeynin zevciyet üzere bekaları memnu’dur. +Müfarakat etmedikleri surette bil-muhakeme beynleri tefrik olunur.” denilmiş. +Şer’an sahih ve nafiz olmayan nikahlarda tarafeynin zevciyet üzere bulunmaları caiz değildir. +Kendileri iftirak etmezlerse hakim beynlerini cebren tefrik eder. +Lakin ictimaan caiz olmayan enkiha ile muhtelefün-fih olan nikahlar bu babda bir değildir. +Hakim tarafından cebren tefrik olunmak velinin itirazı yahud zevceynden birinin da’vası üzerine nikahın fesadına yahud adem-i lüzumundan dolayı feshine hükmedilmiş yahud icmaan caiz olmayan bir nikaha cür’et edenler bulunup da ala tarikı’l-hisbe vuku’ bulan ihbar üzerine celb olunmaları lazım gelerek bil-muhakeme nikah-ı vakı’ın ol vechile butlan ve fesadı tebeyyün etmiş olduğu surette vacib olur. +Şimdiye kadar memleketimizde cari olan teamül de bu merkezde olup mezahib-i erba’adan birisinde hilafdan hali olmayan ve ba-husus mahall-i ihtilaf ve ictihad olduğu ma’lum olan münakahata zevceyn ve velileri tarafından bir da’va vuku’ bulmaksızın hükkamın müdahale ve taarruzları vaki’ olmamış ve reva görülmemiştir. +Madde-i kanuniyye buralarını tefrik etmiyor. +Kararnamede gayr-ı sahih i’tibar olunan nikahları zevceyn ve evliyanın bir da’vaları olmayıp cemian razı oldukları halde hükkamın müdahale ederek bil-muhakeme o nikahların Halbuki gayr-ı sahih i’tibar edilen nikahlardan velileri tarafından tezvic olunan sıgarın ve pederleri tarafından mı nassan ve icmaan sahih ve maksad-ı tahlile makrun olan nikah gibi bir kısmı da ahalimizin hemen umumen mu’tekıd oldukları Hanefi ve Şafii mezheblerinde caiz ve mu’teberdir. +Bu misilli münakahatın ifsad ve men’ine kıyam etmek nasa “mezheb ve i’tikadınızı terk ediniz!” demektir. +Nasıl muvafık-ı şeri’at yahud mukteza-yı maslahat olabilir? +Kanun-ı Esasi ile i’lan olunan kaide-i hürriyetin zahir ve mefhum olan ma’nası da elbette bunu icab etmez. +Layihada Avrupa devletlerinden bazılarının yalnız nikah-ı mezhebiyi ve bazılarının her ikisini kabul etmiş olduklarından bahsolunarak bizim için de böyle bir mutavassıt meslek ittihaz olunacağı mezkurdur. +Nikah-ı mezhebinin adem-i kabulüne müncer olan bu ve bu gibi maddelerin vaz’ı o va’de bile muvafık değil. +Bu misilli tekalif ahalimizin tab’larına da giran gelir. +Hissiyat-ı mukaddeselerine dokunur. +Onlar böyle kanun nan ihvanımız sakin oldukları memleketlerde aralarında tahaddüs edecek de’avi-i şer’iyyenin faslı için içlerinden birer kadi bulundurulmasını müftülerine me’zuniyet verilmesini bile arzu ediyorlar. +Şimdi hem mezheblerinin hem me’luf ve muhteremleri olan İmam-ı A’zam mezhebinin terk olunarak hiçbir şeye uymayan ahkama ma’ruz olurlar ise nasıl güçlerine gitmez? +Mezahib-i İslamiyye erbabı cemian bundan müteellim olacaklardır. +Komisyon hey’et-i muhteremesi buralarını düşünememiş hata etmişler. +Hiç olmazsa hıristiyan vatandaşlarımızın hükkamın böyle re’sen müdahalelerine rıza vermeyip nikah-ı fasidde tefrik için da’va vukuunu şart larından mütenebbih olmaları bu müsaadeden ehl-i İslam’ı mahrum etmemeleri icab eder idi. +Hasılı bu kanun yapılacaksa madde-i mezkurede tashih olunmak lazımdır. +“Müfarakat etmedikleri surette da’va vukuunda yahud nikah icmaan ve bila-hilaf fasid olduğu halde hakim onları celb ile bil-muhakeme beynlerini tefrik eder.” denilmelidir. +’nci maddede: +“Mehir ya mehr-i müsemmadır ki tarafeynin az veya çok tesmiye ettikleri maldır.” denilmiş. +Verilecek şey bir kabza taam yahud yamalık bir parça bezden ibaret olsa da mal sayılabilir. +Emr-i nikahı olan mehir tam o kadarcıkla da eda edilmiş olur. +Bilamehr nikah edilip kable’d-duhul tatlik olunanlara verilecek olan ekall-i müt’adan dun olsa da kifayet eder zannedilmiş hiç olmazsa fukaraya verilen ekall-i zekatın dı’fına ve nisab-ı sirkate baliğ olması lazım geleceği ve kütüb-i hadisiyyede isnad-ı ma’ruf-ı muttasıl ile menkul ve kurun-ı uladan beri bilad-ı Şamiyye ve Irakiyye’de fer’iyle meşhur ve nezd-i fukaha-yı millette mütelakkı bil-kabul olan hadis-i şerifin de bu hükmü natık olup on dirhemden aşağı olamayacağı bilinememiş. +Layihada bu maddenin mezheb-i Hanbeli’ye istinad ettirildiği beyan olunuyor. +On dirhem gümüş için mezhebden çıkılıp Hanbeli’ye kadar gidileceği hiç hatıra gelmezdi. +Bu da icabat-ı medeniyyeden değil ya. +Esbab-ı mucibesi olmak üzere bunun zamanımızda kıymeti bir şey’-i hasis olduğundan bahisle “Kimse o kadar mehir ta’yin etmez ve sadr-ı İslam’daki kuvvet-i edemeyeceği bir hadde vasıl olur.” deniliyor. +Bu daha garib! +Hatanın hep bu fikirden neş’et ettiği anlaşılıyor. +Komisyon hey’et-i muhteremesi Devlet-i Aliyye-i Osmaniyye meskukatından olan akçe kıymetinin mürur-ı zaman ile birçok tedenni ettiğini işitmişler. +Mikdarını sabit zannettiklerinden bunu gümüşün evvelden beri tedenni eder olduğuna hamleylemişler. +[ ] Halbuki iş öyle değil. +Evvelki akçeler büyük ve ağır ve halis sonrakiler mağşuş olup gittikçe gışşı artmış veznleri azalmış kıt’aları küçüldükçe küçülmüştür. +Ber-vech-i meşru’ mütegayyir olan akçe müsemması başka mikdarı her zaman sabit olan dirhem başkadır. +Evet asr-ı hazırda bir takım gümüş madenleri bulunup tekessür etmesiyle altına nisbetle kıymetine noksan geldi. +Halisi mağşuş menzilesine inerek yarı fiyatına tenezzül etti. +Lakin başka türlü bir teneddi yoktur. +Dünkü kıymeti ne ise sadr-ı İslam’daki kıymeti de odur. +Zekat ve diyatın mekadir-i şer’iyyeleri yekdiğeriyle mukayese edilirse hakıkat münkeşif olur. +On dirhem gümüşün altının bir miskaline bir ufak devenin kıymetçe ancak öşrüne bir sığırın humsuna iki re’s ganem yahud keçiye muadil olduğu tebeyyün eder. +tiraiyyesi öyle ı’zam edilecek bir şey değil. +Bugün bil-farz ahalimizden çokları iki kuzu yahud keçiye kudret-yab olmuyorlar ise yar u ağyara karşı bunu layihaya derç etmek bundan dolayı tebdil-i mezheb eylemek mi lazım geliyor? +Fıkıh mukteza-yı fıkıh bu mudur? +Nasın şu zaaf ve iftikarları zamanında gümüş kıymetinin de tenezzül etmesi haklarında bir rahmet telakkı olunamaz mı? +İla kıyami’s-sa’a bakı olan şeri’at-i ilahiyyenin her zamanın maslahatını kafil olduğuna bir ayet olamaz mı? +Terk ve hicrana mahkum edilmek istenilen mezheb-i şerifin indallahi te’ala savab olduğuna tagayyür-i ezman ile zahir olmuş bir delil daha teşkil edemez mi? +Sevad-ı a’zam-ı ümmetin bunca eimme ve meşayih-i kiramın makbul ve muhtarı olan bir mezhebin laf ile hedmine yürümek erbab-ı ilme yakışmaz. +Fukaha mertebesi erbab-ı tercih mansıbı büyüktür. +Kolaylıkla idrak olunmaz. +On dirhem gümüşün sadr-ı İslam’da pek bahalı bir şey olduğu zann u zehabına düşmek o mansıb-ı celilin alat ve muaddatından sayılmaz. +Komisyon hey’et-i aliyyesi devletçe de hiçbir lüzumu olmayan böyle şeylerle iştigal etmeseler mansıb-ı fukaha ne demek olduğunu ve kendi derecelerini takdir ederek ona göre me’mur oldukları mesaili Kitap kavli üzere yazmış olsalar halkın din i’tikad ettikleri ve ona göre temessük etmekte oldukları mezheblerine karşı vacib olan ta’zim ve ihtiramı ifada bulunsalar gah haşa eşirraya cür’et veriyor gah unsur-ı İslam’ın tedennisine sebeptir gibi büht ve tehamülat ve tecavüzat-ı lisaniyyeden hem kendileri için hem de nas için hayırlı olur idi. +lakin maatteessüf tuttukları meslekte yanılmışlar. +Tertib eyledikleri ebvab-ı münakehatın buraya kadar ehl-i İslam’a taalluk eden kırk üç maddesinden yirmi altısı halel ve hatadan gayr-ı salim. +Şeriat ve maslahata muvafık değil. +Çoğu böyle devlet ve hükumetçe hiçbir lüzumu olmayan mesail-i nadireye müteallik ve bir kısmı da nas için enva’-ı meşakkat ve zararı mucib olacak şeyler teşkil ediyor. +Umarım ki onların hatalarını hey’et-i teşri’iyye ve belki daha evvel Hükumet-i Seniyyemiz izale edecek bu kararnamenin istirdadıyla ilgasına inayet buyuracaktır. +’nci madde akd-i fasidde takarrub vuku’ bulursa mehr-i müsemma ve mehr-i misilden hangisi lazım geleceğine dair olup’nci maddenin mücmel olan bu cihetini tafassülden ibarettir. +Vakıa zevce tarafından ikraha makrun olursa mehir lazım gelmeyeceği yine gösterilmemiş. +Madde-i mezkurenin mevzu’ i’tibarıyla da ne derece muhtel olduğu da mahallinde tafsil ve beyan edilmiş olmakla tekrarına hacet görülmedi. +’ncı maddede: +“Bir kızı tezvic veya teslim için ebeveyn veya akrabasının zevcden akçe ve eşya-yı saire almaları memnu’dur.” denilmiş.’nci maddede dahi: +“İşbu fasıl ahkamı gayr-ı müslimler hakkında cari değildir.” deniliyor. +Halbuki doksanıncı maddenin zikr olunan hükmü Mecelle’nin’nci maddesi ile beyan olunan ahkam-ı umumiyye cümlesinden olup bundan da tavaif-i gayr-ı müslimenin müstesna tutulmalarını kendi dinlerince de icab eder bir hal olmamakla doksan birinci maddenin ona teşmil edilmiş olması eser-i sehv olsa gerek. +Cenab-ı Kadir-i Hakim küre-i arzda nice binlerce senelerden beri insanlar için bitmez tükenmez mahrukat larını keşfetmiş şimdi her gün zir-i arzdan takriben iki milyon tonilato kömür çıkarılmakta bulunmuştur. +Kömür madenleri küre-i arz üzerinde husule gelen tahavvülat-ı azime esnasında cesim ormanların gayet büyük nebatatın toprak altında kalan aksamının tahaccür eyleyip kömür halini kesb etmiş olduğu fennen keşif ve Bu cesim ormanlar ve gayet büyük nebatat üst üste yığılarak müstehase haline geçmişler. +Maden kömürü namıyla yad ettiğimiz siyah maddeyi [ ] hasıl etmişlerdir. +Kömür madenlerinin vaz’iyet ve eşkal-i tabi’iyyesi ile ekser ocaklarda ağaç yaprağına müşabih parçalar müstehase bulunması ve İngiltere Saksonya ve İskoçya’da bulunan maden ocaklarında kömürlerin bazısı eğri olarak “prel” namında ota benzer adi bir orman şeklinde bulunuşu da keşfiyat-ı mezkureye inzımam eden delail ve berahin-i bedihiyyedendir. +Maden kömürünün hangi tarihte keşfolunduğu layıkıyla ma’lum değildir. +Bu kömür kadim Yunaniler ve Romalılarca ma’lum olup odun kömüründen tefrik için “fosil kömür” yani müstehase derler idi. +Şu kadar ki devr-i cedidde yaşamış olan insanların maden kömüründen kable’t-tarihiyyeye aid bazı mağaralarda ilk insanların kömür çıkarmaya çalıştıkları mezkur mağaralarda mevcud alaimden istidlal ediliyor. +Tahte’l-arz mevcud her nevi’ maadinin keşf ve zahire lecek istifade tarikının küşadı hususunda dünyanın her tarafında gösterilen gayret ve faaliyet semeresi olarak maadinden ez-her-cihet istifade olunmaktadır. +Her hangi cins maden olursa olsun keşf ve zahire ihracı ile suret-i ameliyyesi başka başka kaidelere tabi’ bulunduğundan madencilik dahi bir fenn-i mahsus teşkil etmekle Avrupa’da müteaddid maden mektepleri te’sis olunmuştur. +Kömür madenlerinin suret-i muntazamada işletilmesine on birinci asr-ı Miladi’de ibtidar olunmuştur. +cenub-ı garbi kısmı kıt’ası madenlerinden biridir. +Ba’de­ hu yavaş yavaş ötede beride bazı küçük madenler de nikiyye mevcud olmadığından maden kömürleri hususi hanelerde odun yerine yakılmaktan başka bir işte kullanılamıyordu. +Binaenaleyh madencilik en evvel Flander’de Flander mühendisleri emsaline tefevvuk etmektedirler. +Maden kömürlerinin terkibi müstehase haline geçen mühim ormanların ve gayet büyük nebatatın cinsine ve madenin derinliğine ve civar arazinin tabiatına göre değişir. +Bazı kömürler gayet zaif bazıları yağlı bazıları uzun alevli bazıları alevsizdir. +Kömür damarları ale’l-ekser toprak arasında gayet cesim ve gayr-ı muntazam münhaniler resm ederler. +Kömür havzaları bazen toplu bazen de gayet dağınık bir halde bulunur. +Bir maden ne kadar kadim ise o kadar kuvvetlidir. +Hergün umur-ı beytiyye ve sanayi’ ve ticarette sarf olunan sınai ve tabii kömürler daima bir mikdar kül ile müvellidü’l-mayi ve daha bazı mevaddı havi bulunduğundan safi bulunan kömürü beyan etmek için Fransızlar karbon ism-i mahsusunu vaz’ ettikleri gibi biz de fahm yani kömür deriz. +Maden kömürünün mertebe ve enva’ı beştir: +Turba Linyit Huy Huyil Antrasit Elmas ve pırlanta taşıdır. +Turba - Sel sularının sevk ettiği şeyler dere kenarlarına masa bile derenin intihasında veya su gide gide gayb olmasıyla mecrasında teressüb etmesi tabii olduğundan gerek kenarlarda gerek bir bataklıkta gerek dere yatağında mezkur terakümat her sene üst üste tabakalar lardan mütehassıl yaprak kütük çalı çırpı olduğundan mahrukat nev’inden oldukları ve seneden seneye muttasıl tabakat-ı mezkure yekdiğerine yapışıp levha halinde fasılalı cism-i vahid olursa da mahrukattan olmak hassa-i hılkıyyelerini kat’an gaib etmemek ve sıkışmakla kuvvetini daha ziyade arttırmak tabi’at-ı maslahattan olduğu cihetle bunlar ba’d ba’d oralarda kömür tabakalarını teşkil eder. +Nitekim bazı dere kenarlarında çikolata rengine müşabih bir renkte az çok kalın tabaka tabaka bulunan maddeler işbu çörçöp ve kütük ve nebatatın terakümünden husule gelmiş şeylerdir ki bunlar en yeni maden kömürü demektir ve ziyade külü havi olup karbonun mikdarı da yüzde - nisbetindedir. +Ve buna da “turba” denildiği gibi bunun çıktığı mahallere turbiye sobalarda fabrikalarda mahrukat makamında kesretle kullanılır. +Turba hayvanat-ı ehliyyenin altına serilen saman makamında da kullanılıp potas ve hamız fosforu ziyade gayet mükemmel gübre haline girer. +Linyit - Maden kömürlerinin ikinci nev’i de linyittir. +Ekseriya siyah renkte olduğu halde çizgisi esmerdir. +Yüzde / nisbetinde karbon havi olup külünün mikdarı ziyadecedir. +Uzun ve dumanlı ve kurumlu alev ile yanar. +Bunun da muhtelif nev’leri olup tabakası ne kadar yeni de olunur. +Linyitler ekseriya çam ağaçlarının tefahhum etmesinden hasıl olur ve tabakat-ı cedidede bulunur. +Linyit henüz tekemmül etmemiş bir kömürdür. +Huy -Maden kömürlerinin üçüncü nev’i huydur ki [ ] maden kömürleri içinde en makbul olanıdır. +Hatta maden kömürü denilince huy hatıra gelir. +Taş kömürü fahm-i türabi denilen maden işte budur. +Taş kömürü bir fahm-ı ma’denidir ki mevadd-ı haşebiyye ve nebatiyyenin cevf-i arzdan mütesa’id hararetin ve hararet-i şemsin üzerlerinde bulunan mevadd-ı türabiyye ve haceriyyenin kesafet-i azimesi ve medid yağmurların ve suların te’siriyle tahallülünden neş’et etmektedir denilmiştir. +Taş kömürü antrasitten az kesif ve az fahmı havi ise de daha ziyade kabil-i ihtiraktır. +Eğer kapalı kaplar derununda teklis olunacak olursa bir taraftan ziyade parlak bir şu’le nabilen bir mayi’ husule gelir ve tekellüsde bakı kalan sert ve gümüş rengindeki maddeye kok ıtlak olunur. +Taş kömürünün rengi ve çizgisi siyah olup yüzde nisbetinden karbon ve beraberinde az çok müvellidü’l-ma ve müvellidü’l-humuza ve bir mikdar gayr-ı sabit külü havidir. +Taş kömürünün nevi’leri: +Parlaklığına göre parlak kömür yahud donuk kömür namları verilip bunlar kabil-i dir. +Kurumlu kömür yahud elyafi kömür diye ipek gibi parlayıp tıbkı odun kömürü gibi boyası çıkan kömürlere derler ki bunlar parlak kömür ile donuk kömür beyninde zuhuruna bir alamet-i sahiha addolunur. +“Canal Coal” diye İngiltere’de çıkıp ziyade yağlı olan bu donuk kömüre ıtlak olunur. +Bunun lemeatı donuk balmumu gibi olup rengi gayet siyahtır ve kabil-i inkisar olmadığından işlenilip cila dahi kabul eder. +Ondan enva’-i ma’mulat dahi yaparlar. +Huy gazı istihsali için “Canal Coal” en elverişli bir kömürdür. +- PARADAN NE ANLAMIŞLAR? +Para nedir? +Şu koca dünyayı tutan büyük kuvvet? +Şu en büyük hayırlara ve en büyük şerlere gücü yeten temiz ve kirli vasıta? +Para efendi para efendimiz nedir? +Para fi’l-hakıka gayet şaşırtıcı gayet çaşıt bir şeydir. +Dünyada para kadar oynak kaypak yanar döner tutulmaz kapılmaz anlaşılmaz anlatılmaz ne var? +Bunun için ki Acem’in şairi ona bir ad takamamış da “Ey Para! +Sen Allah değilsin lakin Allah’a and ederim ki “settarü’l-uyub”sun “kadı’l-hacat”sın!” deyip kıyı kıyı pocalamış. +Bundan başkaca da memleketimiz biraz ücra sapa para ile oynayan yerlerden alarga uzak... +Halkımız ve hele Anadolu halkı Müslüman halk para oyunlarında beceriksizce çolpa korkak. +Bu sebeplerle biz para denen fitnenin ne olduğunu anlayamazdık ve anlayamadık. +Anlayamadık para daima madenden olur sandık. +Fi’l-hakıka bize göre para ancak ve ancak madendir. +Nasıl maden? +Sarı maden beyaz maden temiz maden… yahud akçıl kızılımtırak kirli maden… Ya kağıd para? +O para değildir kağıddır.. +ya onun üzerindeki renkler nakışlar te’minatlar? +Onlar kuru boyalardır boş sözlerdir göz boyamak için ahmak aldatmak için! +İşte bizim para hakkındaki duygumuz bilgimiz son sözümüz… Hem bu mülahaza sade birimizin ikimizin sözümüz değil cümlemizin ve bütün biz milletin sözümüzdür. +Alim ve cahil zengin ve züğürt hep böyle düşünürüz. +Böyle anlarız. +Amma sorulduğunda başka söyleriz “evrak-ı nakdiyye aynı nakiddir altındır gümüştür” deriz. +Çok oldu ki böyle dedik hükumetimiz de böyle söyledi. +Lakin bunlar nazariyat idi laf ü güzaf idi. +Nitekim böyle demekle beraber hangimiz olsak elimize sarı altın geçince fahiş farklarla sürdük birini üç beş kağıdla değiştirdik. +Hükumet de kağıdla maden parayı beraber tutup bunu dinlemeyenleri cezalandırırken nihayet bir zaman oldu ki tabiatın zoruna dayanamayıp farkı tanıdı. +Diyelim ki biz na-çar idik hali korumak için fasulye ve pırasa masrafına medar ve meded etmiş olmak için böyle yaptık.. +Diyelim ki hükumet na-çar idi hali kurtarmak yelim ki bu herkesi sürükleyip götüren bir sel idi. +Bunun önüne durabilmek kimselerin karı değil idi. +Lakin sebeb ve ma’zeret ne olursa olsun hepimiz halimizle gösteriyorduk ki bizim nazarımızda madenle kağıd beraber değildir. +Milletçe içine yumulduğumuz bu sakat işte kabahatli var mı yok mu? +Var ise birinci kabahatli kim avam sınıfı mı havas tabakası mı? +Mes’elenin bu noktası oldukça derindir. +Bu yaprağı kapayalım da diyelim ki halk sınıfı anlamadı. +Öğrenmedi ise münevver tabaka da anlatmadı öğretmedi. +Onlar anlayacağımız gibi söylemedi yazmadı. +Biz de dinlemedik okumadık. +İbretle düşünülecek şeylerdendir ki dünyanın her tarafında para işleri tıkırını bulup saat gibi işlerken biz bin yıldır “şık şık eder nalçacık zimkiler de sadece banka banknot bono çek iskonto aciyo komisyon poliçe ciro ciranta posta bütçe gibi kelimeler alıp satmakla oyalanmışlar kalmışlar. +Paranın ne olduğunu anlatmak iş idi. +Para fi’l-hakıka mesela zahire ve kumaş gibi doğrudan doğruya yenilir giyilir bir meta’ değildir. +Hatta altın ve gümüş olduğu zaman da onun meta’ olmak haliyle mesela [ ] demir ve bakır gibi işe yaraması ayrı bir mes’eledir. +Para asıl meta’ların şu elden bu ele geçmesi için miyancıdır alettir vasıtadır. +Vasıtanın maden veya kağıd yahud ki başka bir şey olmasında ise büyük bir ehemmiyet yoktur. +Bil-farz Osmanlı Bankası’nın banknot denen kağıdı kağıd değil midir? +O mu’teberken devletin kağıdı niye mu’teber olmamalı? +Bu hakıkati halka anlatacak olanlar anlatmadı. +Münevver zümre işleri anlatmadı. +Vazifelerini anlamadı da sanki öbürleri anladı ve anlattı mı nerelerde? +Şurada bir takım çal-çene kimseler sürüye kurt getirecek sözler söyleyip zihinlere kılçıklar kaçırırken ötede herkesten fazla hesablı ve saygılı davranmaya borçlu olan hükumet me’murları tuhaf tuhaf idaresizlikler ters ters işler yaptı. +Geçelim vilayetlerdeki mal müdürlerini muhasebeci ve defterdarları bizzat payitahttaki Maliye Nezareti bile eskiyip yırtılıp yapıştırılmış guruşluk ve yukarısı evrak-ı nakdiyyenin kabul edileceği ve edilmeyeceği vakit nasıl murabba’lara taksimle tedkık olunacağı yolunda yazdığı ta’limatnamede beyhude incelikler ve güçlükler iltizam edip ortalığı ürküttü yenileriyle tebdil edilmek üzere İstanbul’a yollanan eski ve yamalı evrakı geldiği yerlere çevirip herkesde vehimler şübheler korkular uyandırdı. +Amma yazanların yazdığından bir haber anlaşılmaması anlayacakların kusuru imiş. +Amma fuzuli söyleyenlerin boş boğazlığı bir maksad için değil de yalnız bilgiç görünmek ve kendilerini gösterip satmak nezaretin hatası da nezarette bir me’murun ma’rifeti ve hüneri imiş de sonradan ta’mir ve tashih edilmiş imiş… Ne yapalım ki bunlar para üzerinde ayrı ayrı fena te’sirler yapmıştır! +Beri tarafta ise mübarek kağıdın ağırlığı yok sesi yok saklanması güç tehlikesi çok öyle baştan geçmişleri ve başa gelmişleri de var ki kaimesinin sonu ne olduğunu unutmayan kuşkulu halk bunları birbirine dinletip birbirinden dinleyip duruyor. +Hem ne tuhaf fıkralar söylüyorlar: +Bizim taraflarda bir köyde akşamdan musandırada bir deliğe konan ellilikler sabahleyin yerinde bulunmamış bunları farelerin çekip götürdüğü neden sonra anlaşılmış. +Köyce “fareler de tüccarlığa başlamış!” diye tatlı tatlı şakalar edilmiş… Şehre gelen bir köylü köyde sıcak yufka ekmeği arasına sarıverdiği beş liralığı yolda yufka ile beraber yemiş de neden sonra anlamış. +Pazar yerinde karnına pat pat vurup “beş lirayı bir öğünde yedim kuru saman yemiş kadar bile doymadım soğan kabuğu yemiş kadar bile tadını duymadım!” deyip acı acı alaylar etmiş. +Konya’da bir köylü de mezadda gördüğü kadın binecek frenk eğerini artırıp almış “Mehmed Ağa köyde bu neye yarar?” dediklerinde “Ne olsa maldır” diye cevab vermiş. +Demek kağıd para fareler oyuncağı samandan soğandan aşağı bir şey.. +Konya köyünde kadın binecek frenk eğeri kadar olsun mal değil… çekilmiş yüzüne bakılmayan kirli metelikler bile saklanmıştır. +Böylelikle kağıd her yerde gözden düşmüş kıymetten düşmüş yerlere ve ayaklar altına düşmüştür. +Yazık yazık ki köyde ve şehirde onu düştüğü yerden kaldıracak ne bir kuvvet var ne bir tedbir.. +Ne bir kimse var ne bir çare!... +Günler geçiyor aylar geçiyor biz daha hala medhuş ve mütehayyir bir halde vatanımızın tahlisi için milletimizin ruz. +Daha hala selametimizin ne ile tahakkuk edeceğine dair samimi ve la-yetezelzel bir kanaate sahib olamadık. +Esbab-ı necatımıza karşı bu derece la-kayd kalmamız neden ileri geliyor?... +Acaba emrazımızı dikkatle teşhis edip tedavisine azm etmek kuvvetinden mi mahrumuz? +Yoksa emrazımızın na-kabil-i tedavi bir devre-i mühlikeye dahil olduğuna zahib oluyor da son nefesimizi asude beklemeyi beyhude didişmeye mi tercih ediyoruz? +Bize kalırsa milletimiz kabiliyet-i hayattan kat’iyyen mahrum değildir. +Maddi ve ma’nevi binlerce meşakkatler binlerce mahrumiyetlere sinesiyle ve süngüsüyle mukavemet ederek şeref-i tarihisini ihlal etmemeye azmettiği anda peri-i zaferi teshir eden bu fedakar bu büyük millet hiçbir vakit bir intihar-ı zelil ile tarihini şerm-sar ve imanını heder etmez. +Vakıa bu mazlum millet harbin la-yetenahi fecayiinden pek bi-zar ve pek perişandır. +Fakat o bu bi-zarlıkla perişanlıktan sonra sahne-i hayattan çekilemez. +Bütün bu felaketler onun ruh-ı necibini ne kadar müteessir ettiyse ümid-i hayatını o kadar kuvvetlendirdi. +Çektiği elemlerin zelil bir ölümle değil şerefli bir hayat emelidir. +Esasen o bütün bu fedakarlıkları bütün bu musibetleri yalnız şerefini sıyanet ve hayatını kurtarmak lış yola sevk ettiler. +Fakat onlar gösterdikleri yolun şeref yolu necat yolu olduğunu söylemişlerdi. +Bunun için o Harb-i Umumi’nin en şerefli en müessir ve en kahraman vak’asını ibda’ etti. +Ve tarih-i mefahirine ecdadının bile gıbta edeceği bir zafer-i cihan-şümulü i’la etti. +Her türlü vesaitin fıkdanına techizatın noksanına su-i idarenin bütün tahribatına memleketin ebna-yı dallesi tarafından tervic olunan ve günden güne memleketin felaketlerini çoğaltan sukutunu tehyie eden kaffe-i mefaside rağmen her şeye tahammül etti. +Çünkü yegane ümidi şerefini ve hayatını kurtarmaktı!.. +Bütün bu fedakarlıklardan sonra onun hakk-ı hayatını tirmemek pek yaman bir zulümdür. +Zavallı milletin bugün en büyük endişesi böyle bir zulme giriftar olmaktır. +Vakıa böyle bir zulme giriftar olması insaniyet için bir şeyndir. +Fakat bu şeynin kısm-ı küllisi ihmal ve tegafül hukuk-ı milliyyeden her hangisini müdafaaya layık ve salahiyetdar oldukları halde bir araya toplanıp tevhid-i mesa’i etmeyen bir arada toplanıp selamet-i milliyeden başka bir gaye istihdaf etmeyerek selamet-i milliyyeyi te’min etmekten gayrı bir şeye ehemmiyet vermeyerek çalışmayan mütenevvirlere raci’dir!... +Millet muharebe meydanlarında kemal-i semahatle daha doğrusu zimamdarlarının cehlinden menabi-i kuvvetini hüsn-i istimal etmeyi bilmeyen ricalinin beceriksizliğinden dolayı kemal-i israf ile ibzal ettiği kanlarını ve mallarını nasıl feda ettiyse bugün de hakk-ı hayatını ve namusunu kurtarmak için çalışanları aynı şehamet ve hamiyetle te’yid etmekten geri kalmayacaktır. +Binaenaleyh memleketin zümre-i mütefekkiresi milletin kabiliyet-i hayatiyyesiyle gayr-ı mütenasib bir vaz’iyettedir demekten men’-i nefs edemeyeceğiz günlerin ayların müruruna rağmen daha hala bir mevcudiyet-i hakıkıyye gösteremeyen daha hala memleketin mukadderatı hakkında bir kanaata sahib olmayan zümre-i münevveremizin tereddüdlerini perişanlıklarını “Ne yapacağız?” Başımıza gelen felaketlerin herbirisi bize vazifelerimizi en müessir lisan ile telkın etmemiş olsaydı böyle bir istifhamın dillerde dolaşmasına cevaz verilirdi. +Fakat işte felaketimiz ve işte biz. +Basar ve basirete bir ama tari olmadıktan sonra felaket-i umumiyyenin muvacehe-i tehdidinde bir tavr-ı tereddüd alınamaz. +Karşısımızda felaket bütün fecaatiyle daha vasi’ bir zemin-i sirayet arıyorken biz vazifemizi nasıl olur da takdir edemeyiz?.. +Felaketin önüne durmak onun hüsranından milleti kurtarmak icab ettiğini takdir etmemek kabil mi? +O halde niçin duruyoruz? +Niçin felaket-i umumiyyeyi tedkık ederek tasnif ederek her kısmını erbabına tahvil etmiyoruz? +Felaket-i umumiyyenin siyasi hukukı harbi iktisadi ahlakı… cihetlerinden herbirini erbab-ı liyakata tahvil ederek el birliğiyle çalışmıyoruz da niçin fırka teşkiliyle vesait-i ihtilafın teksiriyle uğraşıyoruz?.. +müdhişi. +Milletin başını mezara sokacak felaket bu… Demek ki… İlk yapacağımız şey bu vesait-i ihtilafı kaldırarak yolunu şaşıran bir takım ihtirasata kapılarak yahud gittikleri yolda selamet ummak gafletinde bulunarak Sıratımüstakımden ayrılanları tarik-ı hakka irca’ etmektir. +Bunu kimler yapabilir? +Hiç şübhesiz memleketin uleması yapar. +Ulemanın bugün en mühim vazifesi budur. +Bu muazzam vazife duruyorken ulema-yı İslamiyyenin başka bir şeyle meşgul olması caiz değildir. +Çünkü ancak bu sayede efkar-ı münevvereyi birleştirmek mümkündür ve ancak bu sayede felaketin mahiyet-i hakıkıyyesini anlamak felaketin tahribat-ı mütemadiyyesinden memleketi kurtarmak için onu tedkık ve tasnif ederek erbab-ı ihtisasın dest-i tedavisine teslim etmek kabildir. +Öyle ise bizim bütün bu hallerimizbütün bu gafletlerimiz bu dalaletlerimiz felaket-i umumiyyenin temadi ve tevessüünü te’min eden bütün bu yolsuzlukların menşe’-i aslisi birdir!... +Milletin evan-ı ihtizarında vesail-i iftirakı arttırmaya çalışmak milletin mukadderatı hakkında son sözlerin söyleneceği bir zamanda mevcudiyetimiz namına ciddi ve müsmir bir teşebbüste bulunmamak milletin vakar ve haysiyetini müdafaa etmek iktiza ettiği zamanda bunları gösterilen insafsızlıklar zulümler ve fesadların menbaı bir değil mi? +Eğer bir se bu menbaı kurutacak yegane kuvvet esasen efrad-ı ümmetin kalbinde rasih olan bu kuvveti mazhar-ı inkişaf etmektir. +Bunun ne ile kabil olduğunu hemen düşünmek bunun meydana gelmesi için teşkilat-ı lazımeyi te’sis etmek dakıka fevt etmeksizin bu kuvvetin günden güne tealisini te’min etmek ve bu uğurda hiçbir fedakarlıktan çekinmemek lazımdır. +Bu sahada milletin esas-ı salah ve necatı kurulucaktır. +Ümmet-i İslamiyyenin en derin ihtiyacı budur. +Çünkü millet ancak bu sahada birleşecek bu sahada kuvvetlenecek ve yola girecektir. +Orada vezaifini öğrenecek ve onları ibkaya kesb-i iktidar edecektir. +Bütün bu tezebzübleri teseyyübleri istisal edecek yegane kuvvetin bu olduğu taayyün ettikten sonra bu kuvvetin inkişaf ve tealisi için çalışmayarak [ ] başka şeylerle uğraşmanın faidesi değil zararı hem de tehlikeli vahim zararları olduğu tebeyyün eder. +Felaketin aslını bırakıp da dallarını ve filizlerini budamakla şerrinden kurtulmanın imkanı yok iken asıldan sarf-ı nazarla teferruat ile uğraşmak abestir. +Nitekim felaketin aslı gözümüzün önünde dururken onu başka vadilerde taharri etmek pek muzırdır. +Bizim yapacağımız en büyük iş felaket-i umumiyyenin menbaını seddetmek onun cereyanını kurutmaktır. +Bunu ancak yukarıda beyan ettiğimiz vechile iman ve ahlak kuvvetiyle yapabiliriz. +Bu kuvvetin inkişafına hizmet edecek olanlar ulema-yı İslamiyyedir. +Bunlar vazifelerini ifa ederlerse bu keşmekeş zail olur. +Erbab-ı liyakat işi ele alır. +Herkes daire-i ihtisasında memlekete hizmet eder. +Ve böylece memleket kurtulur.! +Hükumet-i Seniyye tarafından Şubat tarihinde İstanbul’da İngiltere Fransa Amerika ve İtalya Fevkalade Komiserine tevdi’ olunan muhtıra: +Boğazların serbestisi – Avrupa ve Asya-yı Osmani’de ekseriyet-i azime müslümanlarda resmi istatistiklerin muhteviyatı – Fransa’nın “Sarı Kitap”ı İngiliz Ansiklopedisi ve diğer ecnebi eserlerin şehadeti – Memleketlerimiz hakkında Ermenilerin gayr-ı muhik talebleri – Ermeniler bir milyon müslüman katlettiler – Ermeni mes’elesinin suret-i halli – Vekayi’-i mü’ellimenin tahkıki için beyne’l-milel bir hey’et-i tahkıkiyye – Vilayat-ı Arabiyye’ye muhtariyet-i idare – Kongre lüzumu Beyne’l-müttefikın konferans; cihana adalet ve milletlerin serbesti-i inkişafı esasına müstenid devamlı bir sulh ve daha iyi bir ati te’min etmeye ma’tuf bulunan ve bütün milletlerin mukadderatını mevzu’-ı bahs edecek olan mesa’i-i istihzariyyesine başladığı sırada Hükumet-i Seniyye-i Osmaniyye kendisine müteallik bazı mesail-i mühimme hakkında nokta-i nazarını muhtasaran konferansa Babıali İngiltere Amerika Fransa ve İtalya gibi düvel-i mu’azzama zimamdaranının uhdelerine düşen büyük ve necib vazifenin devletlerin teşekkülat ve tensikat-ı müstakbelelerini Reis Mösyö Wilson tarafından tanzim edilip bütün milletler tarafından ittifak-ı ara ile kabul edilmiş bulunan prensiplere müsteniden vücuda getirmeye kat’iyyen azmetmiş oldukları kanaatindedir. +İmdi necib ve ali-cenab bir kalb ve mütefevvik bir zekanın mülahazat-ı müstekmilesi semeresi olan mezkur prensiplerden biri Devlet-i Osmaniyye’ye dairdir o da şudur: +“Devlet-i hazıra-i Osmaniyye’nin Türk olan aksamına masuniyet ve hakimiyet-i kamile te’min olunacaktır. +Fakat diğer cihette el-haletü hazihi bu devletin zir-i kat’iyyede taht-ı te’mine alınacağı gibi muhtariyetlerini bila-mani’a inkişaf ettirmek vesilesi de kendilerine bahşedilmelidir. +“Boğazlar suret-i daimede açılacak ve beyne’l-milel zımanlar tahtında bütün milletlerin sefain ve ticareti için serbest bir memer teşkil edeceklerdir.” Bu prensibin ikinci fıkrası Hükumet-i Osmaniyye payitaht-ı devletin müdafaasını te’min için lazım gelen tedbirleri vakt-i harbde dahi bil-cümle memleketlerin ticareti için Akdeniz ve Karadeniz boğazlarında serbesti-i seyr-i sefainin suret-i daimede te’mini lüzumunu tamamıyla takdir etmektedir. +Bu mes’elenin teferruatı Hükumet-i Osmaniyye’nin müstakbel kongreye arz etmek tasavvurunda bulunduğu mütalebat-ı meşru’ası nazar-ı i’tibara alınarak hall ü tanzim edilebilir. +Prensibin mucez şekliyle birçok noktaları ihtiva eden birinci fıkrasına gelince: +Hükumet-i Seniyye mülahazat-ı atiyyeyi …… Hey’et-i murahhasasının takdir-i alisine arz etmekle mübahidir. +Bu mülahazalar bit-tabi’ Sulh Kongresi’nin rak tavzih ve ikmal edilmeye muhtaçtırlar. +Reis Wilson cenablarının prensipleri nokta-i nazarından memalik-i Osmaniyye iki büyük kısma ayırılabilir: +Avrupa ve Asya’da kain Türk vilayetleri ile vilayat-ı Arabiyye. +Fakat Türk vilayetleri miyanına Avrupaca “Ermeni vilayetleri” ünvanı verilen Vilayat-ı Şarkiyye dahil bulunduğundan etmek münasibtir. +Birinci zümreye dahil bulunan Türk vilayetleri bunlardır. +Avrupa’da: +Rumeli ve Anadolu cihetlerindeki tevabiiyle beraber İstanbul Vilayeti’ni teşkil eden payitaht Balkan Muharebesi’nden sonra’de bir kısmı Garbi Trakya Bulgaristan’a ilhak olunan Edirne Vilayeti. +Asya’da: +Hüdavendigar Aydın Kastamonu Konya Ankara Adana Haleb Musul ve Trabzon vilayetleri ile Eskişehir Antalya Kayseri Kütahya İçili Niğde İzmit Menteşe Bolu Canik Çatalca Karahisar Kal’a-i Sultaniye Karesi Urfa ve Maraş müstakil livaları ve Bozca yundaki sair adalar. +Birkaç ada istisna edilirse bütün bu vilayetlerde Türk ahalinin azim bir ekseriyet teşkil ettiğini hem kable’l-harb yapılan ihsaiyat-ı resmiyye ve hem keza kable’l-harb memlekette tetebbuatta bulunan ecnebiler tarafından vücuda getirilen istatistikler isbat etmektedir. +Lahikalara müracaat ’de Ermeni mesailine dair Paris’de neşrolunan “Sarı Kitap”ın ikinci sahifesinde anasır-ı muhtelifenin suret-i tevzi’ine dair yapılan tedkıkat-ı amika neticesinde Ermenilerin Devlet-i Osmaniyye’nin hiçbir vilayetinde ekseriyeti teşkil etmedikleri i’tiraf olunmaktadır. +nin ahalisi ber-vech-i atidir. +[ ] Fransız hükumeti tarafından neşrolunan erkam-ı Mösyö Vitali Cuinet tarafından’de Paris’te neşrolunan “ Anadolu Türki Dazi ” ünvanlı eserdeki erkamdan pek farklı değildir ahaliyi ber-vech-i ati taksim ve tevzi’ etmektedir: +Bu erkam; bir dereceye kadar hıristiyan patrikhaneleri tarafından verilip binaenaleyh anasır-ı gayr-ı müslime hakkında mübalağalı mu’tayata istinad etmekle beraber tefsire mahal bırakmayacak derecede beliğdirler. +Yalnız bazı Yunan mehafilinin bir Rum ekseriyeti görmek zu’munda bulundukları İstanbul Edirne Garbi Paşaili dahil olarak Aydın ve Hüdavendigar vilayetlerinde Türk ve Rum ahalinin ber-vech-i ati terekküb eylediğini zikr etmek münasibtir: +Sarı Kitap’a nazaran: +ma’lumat yoktur. +Bu vilayetlerin esaslı bir surette Türk oldukları mucib-i tereddüd olamayacağı ve zaten hiçbir zaman bi-taraflarca Prensipleri’nin tatbiki yani ekalliyetlere serbestçe inkişaf hakkı te’min olunmakla beraber hakimiyet-i Osmaniyye’nin suret-i mutlakada idamesi zaruridir. +Hükumet-i Osmaniyye ahali-i hıristiyaniyyenin harsi ve bunu isbata muktedir olmakla beraber Sulh Kongresi tarafından memalik-i muhtelife ekalliyetleri hakkında suret-i umumiyyede kararlaştırılacak hususatın ahali-i mezkureye de teşmilini kabule müheyyadır. +Bu nokta takarrür ettikten sonra bir parça karışık olan Vilayat-ı Şarkiyye Diyarbekir Ma’muretülaziz Van Bitlis Erzurum Sivas mes’elesine geçilebilir. +Balada zikri geçen istatistiklere nazaran yekdiğeriyle sıkı sıkıya müttehid ve muhtelit bulunan Türk ve Kürdlerden mürekkeb ahali-i İslamiyye bu havalide de ekseriyet-i azimeyi teşkil etmektedir. +Vilayat-ı Sitte’ye dair ihsaiyat-ı resmiyye: +Sarı Kitap istatistiklerine nazaran: +Bazı Ermeni mehafilinde Adana Kilikya ve Trabzon vilayetleri hakkında da hukuken olamasa bile bir tedbir-i münasib şeklinde bazı müddeayat dermiyan edilmekte bulunduğundan bu iki vilayete dair ihsaiyatın ayrıca zikri münasibtir. +Resmi ihsaiyat: +Sarı Kitap’a nazaran: +Bundan başka İngiliz Ansiklopedisi On birinci tab’ cild sahife Ermenilerin en müsaadekar tahminlere nazaran yüz elli dokuz kazadan yalnız dokuz kaza veya nahiyede Van civarında yedi ve Muş civarında iki ekseriyet teşkil ettiklerini kaydettikten sonra dokuz Türk vilayetinin Erzurum Van Bitlis Harput Diyarbekir Sivas Haleb Adana ve Trabzon altı milyona baliğ olan nüfusunun ber-vech-i ati inkısam ettiğini ilave etmektedir. +Aynı menbaa nazaran en ziyade nisbette Ermeni bulunan sinde olup bunlardan: +Bu erkam vilayat-ı mebhuse ahalisinin ekseriyet-i azimesinin müslüman olduğunu ve Ermenilerin her yerde ekalliyette kaldıklarını suret-i kat’iyyede isbat etmektedir. +Hükumet-i Seniyye-i Osmaniyye bu vilayetlere verilmesini der-piş ettiği şekl-i siyasi hakkındaki mütalaatını düvel-i mu’azzama-i mü’telifeye arz etmezden evvel bu havalinin ahval-i hazırası hakkında …. +hey’et-i murahhasasının nazar-ı dikkatini celb etmeyi bir vazife addeyler. +Babıali bu muhtırada ne vilayat-ı mezkurede tahaddüs eden vekayi’-i müessifenin tafsilatına girişmek ve ne de cinayetler irtikab eden bazı Müslüman ajanların derece-i mes’uliyetini tahfif etmek niyetinde değildir. +Yalnız metlerinden beyne’l-milel muhtelit bir komisyon teşkil etmek ve Türk ve Ermeni murahhaslarının da muavenetiyle bu vekayi’-i müellimede gerek Müslüman ajanların ve gerek Ermeni komitelerinin hisse-i mes’uliyyetini ta’yin etmek üzere murahhaslar ta’yin etmelerini rica ettiğini düvel-i mu’azzama-i mü’telifeye ihbar eder. +Ma’amafih salahiyetdar mehakim tarafından ta’kıb edilmekte bulunan bu birinci zümrenin derece-i mes’uliyyeti ne olursa olsun hükumet-i Osmaniyye kat’iyyen te’min edebilir ki tehcir tedabirinden evvel ve ba-husus Vilayat-ı Şarkiyye’nin Çar orduları tarafından istilasından sonra Ermeni çetelerinin bir milyonu mütecaviz müslüman katlettikleri bi-taraf şehadetler ve hatta Rus ümera-yı askeriyyesinin raporlarıyla Lahika-A müeyyed ve muhakkak bir vak’adır. +Ahali-i İslamiyyenin bir kısm-ı mühimmi katl-i amdan kurtulmak için dağlara ve yahud el-an sakin bulundukları vilayat-ı mütecavireye iltica etmişler ve tekmil memleket Rus askeri ve ba-husus mezkur Ermeni çeteleri tarafından o mertebe tahrib edilmiştir ki hal-i hazırda tahribattan masun kalmış bir şehir kasaba veya köy [ ] yok gibidir ve askerleri tarafından ahiren işgal edilen Kafkas aksamında Ermeniler tarafından bu faaliyet-i meş’umeye el-an devam edilmektedir. +Lahika-B Salifü’z-zikr beyne’l-milel komisyon ahval-i mebsutayı bit-tabi’ yerlerinde tahkık ve tasdik edecektir. +Bu vekayia Ermeni ve Müslüman unsurların nisbetini yık-ı ahvale mutabık ve adalete muvafık bir hal te’sisi zımnında varid-i hatır olan suver-i tesviye-i muhtelifenin tedkıkı münasib olur. +Bazı Ermeni mehafili tarafından Kafkas’tan Kilikya’ya müntehi büyük bir Ermenistan vücuda getirmek şeklindeki suret-i tesviye bit-tabi’ şayan-ı kabul değildir. +Zira böyle bir Ermenistan teşkili Wilson Prensipleri’ne mugayir olur. +Beş milyonu mütecaviz ahali-i İslamiyye birkaç yüz bin Ermeniye tabi’ bırakılamayacağı gibi böyle bir halin daimi iğtişaşlara ve kanlı musaraalara müncer olması zaruridir ki düvel-i mu’azzama-i mü’telifenin hissiyat-ı ve ba-husus Ermeni ekalliyetinin te’min-i menafii zımnında bu gibi netayicden ictinab arzusunda bulunmaları tabiidir. +Böyle bir suret-i tesviye adalete münafi ve imkansız olduğu cihetle diğer iki ihtimal varid-i hatır olur. +makla beraber ahalisinin ekseriyet-i azimesi müslüman olan vilayat-ı mezkurede hakimiyet-i Osmaniyyenin idamesi. +Bu takdirde mezkur vilayetlerin bil-cümle Müslüman ve Ermeni ahalisi tekrar eski yerlerinde iskan olunacaktır. +hal-i hazırda orada bulunan bil-cümle Ermeni mültecileri surette iskanına müsaid bir şekilde tevsii. +Bu halde Ermeni Cumhuriyeti’nin eski ve yeni arazisinde bulunan müslümanların hakimiyet-i Osmaniyyede kalacak vilayetlere hicret etmesi. +Bir İsviçreli murahhasın taht-ı riyasetinde aynı mikdarda Türk ve Ermeni murahhaslardan mürekkeb muhtelit bir komisyon iskanı icab eden Ermenilerin adedini ve Devlet-i Osmaniyye’de malik oldukları arazinin vüs’atini nazar-ı i’tibara alarak Ermenistan’a verilmesi lazım gelen arazinin vüs’atini ta’yin edecektir. +Muharebe esnasında Çar orduları ve Ermeni çeteleri tarafından işgal olunan vilayatta şehir köy her şeyin tahrib edilmiş bulunduğuna ve gerek müslüman ve gerek Ermeni ahalinin yeniden iskana muhtac olduklarına nazaran ikinci ihtimalin her nokta-i nazardan daha ameli bir kıymet-i tatbikıyyesi vardır. +Her halde mes’eleyi bu havalide müsalemet ve intizamı müstakırran te’min edecek şekilde bir suret-i tesviyeye rabt etmek gibi bir sebeb-i rüchanı arz etmektir. +Hükumet-i Seniyye düvel-i mu’azzama-i mü’telifenin bu suret-i tesviyeyi kabul edecekleri ümidindedir. +Vilayat-ı Arabiyye’ye gelince bir cihetten bunları asırlardan beri devletin aksam-ı sairesiyle pek sıkı bir surette tevhid eden revabıt-ı siyasiyye diniyye ictimaiyye ve nata karşı ibraz etmekten fariğ olmadıkları ihlas ve sadakat-ı samimiyye diğer cihetten bu kavmin daha serbest bir surette harsi ve ictimai inkişaf-ı hukuku nazar-ı i’tibara alınarak vilayat-ı mezkureye vasi’ bir muhtariyet bahş edilmelidir. +Bu suret-i tesviye Arablara tabii bir tekamül dairesinde bil-cümle iktisadi ve harsi sahalarda rahatça inkişaf etmek hürriyetini te’min etmek ve bununla beraber fiilen müstakil bulundukları devirlerde kendilerini daima tefrikaya düşüren münaza’at-ı dahiliyyeye mahal bırakmamak fevaidini cami’dir. +Birçok misaller arasında yalnız birini zikr ederek Yemen Arabları hatıra getirilebilir ki ma’lum olduğu üzere bir asır evvel kabail-i muhtelife arasındaki kanlı münazaalara hitam vermek emeliyle kendiliklerinden Devlet-i Osmaniyye’nin hakimiyet-i fi’liyyesi altına girmeye karar vermişler ve Harb-i Umumi esnasında devletin aksam-ı sairesiyle teması külliyen gaib ettikleri halde Hilafet’e merbutiyet-i sadıkanelerini muhafaza etmişlerdir. +Arabistan ahvaline vakıf olanlarca Devlet-i Osmaniyye’nin havali-i muhtelifesindeki Arablar tarafından bir kabile veya bir mahallin hüküm ve tefevvuku kabul edilmesinin imkansızlığı müsellemdir. +Şera’it-i anife dairesinde yani vasi’ bir muhtariyet ile hakimiyet-i Osmaniyye’nin harb eden düvel-i mu’azzama-i mü’telife Arabistan’a karşı hiçbir emel-i ilhak beslemedikleri cihetle– bu havalide nizam ve müsalemetin yegane zımanıdır. +Babıali Sulh Konferansı’na arz ettiği suret-i tesviyenin bu havalide refah ve müsalemetin te’mini için yegane çare olduğuna tamamıyla kani’dir. +Hükumet-i Seniyye mes’eleyi hakkıyla tedkık ettikten sonra düvel-i mu’azzama-i mü’telife tarafından mülahazat-ı salifenin isabeti teslim olunacağı kanaatindedir. +Bundan başka gerek Arabistan’da ve gerek Vilayat-ı şarkiyye ve tekmil Trakya’da bi-taraf devletler murahhaslarından mürekkeb bir komisyon tarafından alakadar murahhasların yardımıyla ve her türlü zıman ve te’minatı cami’ bir surette ara-yı ammeye müracaat edilerek bir plebisit yapıldığı takdirde amal-i milliyye gayr-ı kabil-i Bütün bu sebeplerden dolayı düvel-i mu’azzama-i mü’telifenin bu mesail-i vahime ve bir muhtırada ta’dadı mümkün olmayan mesail-i saire hakkındaki mukarreratta rahhaslarından terekküb edecek kongrede bu mes’elede nasafet ve hayrhahi ile tedkık ve tezekkür edilecekleri kanaat-i kat’iyyesindedir. +Düvel-i mü’telifenin vücuda getirmek istedikleri adil ve müstakar bir sulh ancak böyle bir kongre müzakeratından tahsil edebilir ve Hükumet-i Seniyye düvel-i mezkurenin hissiyat-ı safiyye insaniyetkarane ve hayrhahanelerinden bu mesailin adalet ve nasafet dairesinde halledilmemelerine bir an bile ihtimal vermeyecek derecede mutmaindir. +Mesail-i İslamiyenin en mühimlerinden olan Hilafet mes’elesi hal-i hazırda bil-cümle memalik-i İslamiyyede tadır. +Hicaz Emiri Şerif Hüseyin Paşa her ne kadar İttihad Hükumeti’ne iğbirar hasıl ederek i’lan-ı istiklal ile kendisini sultan diye telkıb etmiş ise de bu ana kadar Hilafet ve halifelik mevzuunda hiçbir iddiada bulunmamış hatta Hicaz Hükumeti namına da oğlunu Sulh Konferansı’na ale’l-ade bir hükumet mümessili sıfatıyla müşarun-ileyh bu mes’elenin nezaketini inceliğini herkesten ziyade takdir eder. +Bidayet-i İslamiyet’te ve Fahr-i kainat aleyhi efdalü’t-tahiyyat efendimizin irtihallerinden sonra bu mes’ele beyne’l-müslimin sahabe-i güzin rıdvanullahi aleyhim ecmain hazeratınca uzun uzadı nazar-ı teemmüle alınarak en sonra şura-yı ümmetin ara-i saibe ve efkar-ı sakıbesince pek bi-tarafane hall ü tesviye edilmiş bu makam ve mansıb-ı celil en ziyade ehil ve küfüv olan zata tevcih ve tefviz kılınmış ve bu noktada kaffe-i müslimin Gerek Hulefa-yı Raşidin devrinde gerek daha sonraları hep bu esas [ ] ve usule tebaiyyet edilmiş ve keyfi olarak hiçbir şahıs veya sultan bu keyfiyeti benimsemeye cesaret edememiştir. +Hatta Muaviye’nin vefatından az bir müddet evvel bu makamı kendi oğlu Yezid’e tevdi’ etmek arzusunda bulunduğu sırada azim kıl ü kallerin husulüne sebebiyet verilmiş ve cebr u ikrah ile Muaviye’nin yalnız etraf ve a’vanı buna muvafakat eyledikleri halde sair müslimin bu işin ehil ve müstahıkkı olarak Hazret-i Seyyidü’ş-şüheda Hüseyin ibni Ali’yi tanıyıp ona bey’at etmek için kendisini Medine’den Küfe’ye da’vet etmişler ve Yezid’in nazar-ı dikkatini bu nazik mes’elede celb eylemişlerdi. +Bin-netice Yezid saika-i hırs u cah ile Kerbela vak’a-i dil-suzuna meydan vererek ile’l-ebed ehl-i İslam’ın buğz u nefretlerini kendi aleyhinde celb eyledi. +Hulefa-yı Beni Abbas zamanında da az çok bu Hilafet mes’elesi tahrik edilmiş ve Halife Me’mun muttasıf olduğu mezaya-yı ilmiyye ve ahlakıyye noktasından bi-tarafane muhakemat neticesinde bu makamı ehline tevdi’ eylemeyi tensib eylemiş ve kendi hanedanının kin ve intikamını da’vet edinceye kadar sebat göstermişidi. +Halbuki Me’mun neseb ü haseb i’tibarıyla Beni Haşim sülalesinden ve sıhriyet hasebiyle Resul-i Ekrem’in amcazadelik şerefiyle de mübahi ve müftehir iken Hilafet’i daha ehak ve elyak bir zat-ı aliye tefviz ve bu ağır yükün altından tahlis-i giriban etmeyi tercih eylemişidi. +Böylece Hilafet ara-yı amme-i müslimin ile şahıstan şahsa zattan zata hanedan[dan] hanedana intikal ederek ta Sultan Selim’e varıncaya kadar bu emanet ve makam-ı mu’alla bütün müslümanların re’y ve intihabıyla tefviz edilegelmiş ve en sonra hanedan-ı Al-i Osman içinde yerleşip kökleşmiştir. +Din kitab-ı müstetabında bu Hilafet mes’elesi ve şeraiti ledünniyatıyla tedkık edilmiş ve şeraiti hakında da birçok Hamden sümme hamden bu Hilafet Al-i Osman hanedanına tevcih-i vecihe muvafakat ederek bu ana kadar da bu hususta hiç –hatta pek cüz’i– bir söz de geçmemiş ve yüzlerce senedir ki Hilafet bu sülale-i necibede temerküz etmiştir. +Hulefa-yı Al-i Osman Hilafet mes’elesine son derece ehemmiyet vererek şeriat ve diyanet-i mübeccele-i hareket sudur etmemiş bilakis emr-i diyanet ve şeriatte miş Ka’betullah ile Ravza-i mutahhara-i nebeviyyenin şi’ar-ı ihtiram ve tevkıri hususunda pek riayetkarane bir surette davranıp Hadimü’l-Haremeyni’ş-Şerifeyn ünvanıyla mübeccel yüzlerce seneden beri alem-i İslam’ın her tarafında muhterem bir vaz’iyette her Cuma farizasından sonra sımah-ı ehl-i İslam’a isal edilmektedir. +Bundan maada Hulefa-yı Al-i Osman gerek emakin-i mukaddese-i mensub olan şürefa ve sadat-ı kiram hazeratı hakkında pek mültefitane ve müteveccihane bir hürmetle bu ana kadar muamele ve mücamelede bulundukları beytülmal-ı müsliminin si’a-i maliyyesi nisbetinde terfih ve tesrirlerine bezl-i gayret eyledikleri tarihen sabittir. +Kavm-i necib-i Arab’a gelince onlar daima hanedan-ı Al-i Osman tarafından mazhar-ı sahabet ve himaye olmuşlardır. +Bu ana kadar İslamiyet uğrunda her türlü maddi ve ma’nevi fedakarlıklarda bulunup mütecavizlere karşı sırf lefa-yı Al-i Osman bi-hakkın bu ünvan-ı celil ve makam-ı mu’allaya kesb-i ehliyet ve istihkak eylemiş sahaif-i tarih-i İslam’ı vesile düştükçe menakıb ve mefahir ile tezyin buyurmuşlardır. +Selatin-i Al-i Osman gerek kendi tebaaları olan müslümanlara gerek uzak mesafelerde bulunan ihvan-ı dine karşı bu vazife-i İslamiyyelerini hakkıyla ifa eylemişler ve bu noktadan asla bir kusurları görülmemiştir. +Biz bu makalede Hicaz’ın vaz’iyet-i coğrafiyyesi ve müstakbeldeki nüfuz ve mevkii hakkında şimdilik hiçbir şey söylemek istemiyoruz. +Fi yevmina haza sözler tartılı ve kalemler mahdud bir cevelangahda icale edilmek mecburiyeti bulunduğundan mütala’at-ı mahsusamızı vakt-i ahara terk ile yalnız Hilafet hakkında beyan-ı mütala’a ediyoruz. +Esasen Hilafet’i bir aile-i İslamiyyeden intiza’ ve diğer bir sülaleye tefviz etmek için orta yerde birçok vesail ve delailin mevcudiyet ve isbatı elzem bulunduğundan maada bu babda bil-umum müslümanların da min gayrı cebrin ve ikrahin serbestane bir surette buna ikdam ve muvafakatlarına bağlıdır. +Bugün kemal-i menn ü şükranla görüyoruz ki bütün Hindistan müslümanlarının mümessil-i siyasi ve resmileri olan All İndia Muslim-League –yani Hindistan Müslümanlarının Cem’iyet-i İttihadiyyesi– gerek bir iki sene evvelki ve gerek bu sene esnasındaki ictima’larında –hususile– ittihad-ı İslam müzakereleri mevzu’-ı bahs olan celselerinde Hilafet mes’elesini pek ilmi bir surette münakaşa ettikten sonra bu emr-i celile selatin-i Al-i Osman’dan daha ehak ve evla bir kimsenin bulunmadığına dair son kararlarını ciddiyetle verip keyfiyyeti i’lan etmişlerdir. +Alem-i İslam’ın erkan-ı mühimmesinden sayılan Türklerin de Hindli kardeşleriyle bu noktada hem-fikir olduklarına şübhe yoktur. +Bi’n-netice ehl-i sünnet ve cemaatin bu hususta müttefiku’r-re’y bulundukları muhakkaktır. +Bize kalırsa İngiltere Devlet-i fahimesi bu noktada pek hakimane davranacağı ve kendi tebaa-i İslamiyyesinin temayülat-ı diniyye ve mezhebiyyelerine karşı bir hatt-ı hareket ittihaz etmek istemeyeceği aşikardır. +Bu gibi hissiyat-ı diniyyeyi rencide etmemeyi din ve akıde işlerinde bu ana kadar müdahaleyi tecviz etmeyen İngiltere siyaseti tabiidir ki müslümanların arzusunu yerine getirmeyi bir nezaket telakkı eyleyecektir. +[ ] Fransa’ya gelince milyonlarca tebaaya malik bulunan bu devletin dahi Hilafet-i İslamiyye mes’elesinde kaç yüz senelik hukuka malik olan Devlet-i Osmaniyye’nin haklarını da nazar-ı i’tibara almaları iktiza eder. +Afrika müstemlekatında yaşayan müslümanların –ki cümlesi Hilafet’in Al-i Osman hanedanında kalmasını ez-dil ü can arzu ediyorlar– hissiyatına hürmet göstereceğine eminiz. +Hasılı bu mühim mes’ele tamamıyla dini ve vicdani bir mahiyeti haiz olduğundan İ’tilaf devletleri tarafından bu babda resmi hiçbir müdahale vuku’ bulmayacağı Hilafet mes’elesinin her suretle bunca an’ane-i tarihiyyeye rağmen Al-i Osman padişahından başka bir İslam reis veya emirine sırf keyfi olarak intikal edilemeyeceği bedihidir. +Paris’te intişar eden Journal gazetesi Venizelos’un Sulh Konferansı’na tebliğ eylediği –ve henüz sözlerini bitiremediği– metalib hakkında bir makale hasr ve tahsis eylemiştir ki Venizelos’un bala-pervazane müddeayatı bizim muhitimizdeki İslam mehafilinin nazar-�� dikkatini celb eylemiştir. +Biz müslümanlar Venizelos’un iddialarını tamamıyla hakk u hakıkate mugayir gördüğümüz gibi gerek Bulgar ve gerek Yunan amalinin bir esas-ı ilmi ve milliye ibtina olunmadığını da anlıyoruz. +Venizelos’un metalibi tedkık edilirse görülecektir ki bu zat yeniden Yunanistan’ı büyütmek istiyor ve eski Filip ve İskender zamanlarını iade ettirmek arzusunu ta’kıb ediyor. +Büyük ve vasi’ hududa malik olacak Yunanistan’ın Fakat hesab başına gelince o emeller birer birer kar gibi eriyip gideceğine şübhe yoktur. +Venizelos’a kalırsa Trakya’yı Adaları –Cezair-i İsna Aşer’i– Aydın Vilayeti’ni Kıbrıs Adası’nı Arnavutluk’un bir kısmını ve hatta İstanbul’u da almak istiyor. +Bu zata göre tekmil bu yerlerde ekseriyeti Rumlar teşkil ediyormuş! +Wilson’un prensibine nazaran da tekmil bu memleketlerin Yunanistan’a bahşedilmesi icab ediyormuş! +Venizelos’un yüksekten attığı bu sözlere değil biz Türkiye müslümanları Bulgarlar da İtalyanlar da muarız ve muhaliftirler. +Venizelos metalibini müddeayatını hiçbir eser-i ilmi ve ihsaiye tevfikan isbata kadir olamadığından yalnız şakşaka-i lisaniyye ile meydana koymuş ve bu kadarla da iktifa etmeyerek henüz Anadolu hakkında birçok şeyler tasarlamak fikrinde bulunuyormuş! +Venizelos madem ki büyük bir Yunanistan kurmayı kasd ediyor iyi olurdu ki İran’ı Turan’ı Hindistan’ı da ğimiz memaliki vaktiyle feth etmiş Dara’yı öldürtmüş line kalb ile bi’n-netice bir yabancı İşkanyan sülalesinin da da Yunanistan’ın büyük bir hakk-ı müktesebi vardır! +Venizelos bir kere Fransa’nın sarı kitaplarını İngiliz ansiklopedisini resmi ihsaiyyatı tedkık etmek zahmetine katlansaydı Trakya İstanbul ve İzmir’deki yerlerin nüfusun müessesatın abidat-ı diniyye ve milliyyenin adedini çokluğunu örf ve adatın ne tarafta temerküz ettiğini hars ve lisanın mahiyetini layıkıyla anlamış olsaydı Paris’teki Avrupa düvel-i mu’azzamasının büyük mümessilleriyle hariciye nazırlarının huzurunda hiçbir esasat-ı sahihaya müstenid olmayan ve hadd-i zatında tuhaf olmakla beraber biraz da mucib-i hande olan o bala-pervazane metalibi dermiyan etmezdi. +Fakat biz Venizelos’u ma’zur görüyoruz. +Zira onun ruhunda “megalo kala biliyoruz. +Venizelos da kainat da biliyor ki bu yerlerde –tahayyül olunan– o kadar Rum ve Yunanlı yoktur. +Rumlarla Bulgarlar bu Trakya kıt’asına sahib olmak için hangisinin diğerinden daha ziyade nüfusa malik bulunduklarını isbata çalışırken memleketin en büyük ekseriyetini ekseriyet-i azimesini teşkil eden bir milleti yani Türk ve İslam milletini unutuyorlar yahud unutmak istiyorlar. +Güya o yerlerde yalnız Bulgarlarla Rumlar yaşıyormuş gibi davranıyorlar. +Halbuki Trakya’da her unsurdan ziyade ekseriyeti müslümanlar teşkil eyledikleri gibi mülken ve şarkiyyesinde de bayrakları hala temevvüç etmekte olan hakim bir millet varsa o da Türkiye müslümanlarıdır. +Trakya’yı bir ucundan diğer ucuna kadar dolaşan ve oralarda da derin tedkıkat ve tetebbu’at-ı ilmiyye ve lisaniyyede bulunan Fransız ve İngiliz seyyahları –hususiyle müteveffa Lord Bayron cenabları– açıktan açığa i’tiraf etmişlerdir ki Trakya’da Türk ırkı Türk lisanı Türk irfanı tamamıyla hakimdir. +Yerlilerin yüzlerine bakınca simayı umuminin tamamıyla Türk olduğu en müşkil-pesend olanlarca bile derhal tasdik teslim olunur. +Bu dakıkada Trakya’da yedi yüz bini mütecaviz Türk ve İslam bulunduğu halde Rumların iki yüz elli bin ve Bulgarların yüz bini [ ] tecavüz etmediği en son istatistiklerde mukayyeddir. +Bu hesabca Trakya’daki nüfus-ı umumiyyenin yüzde yetmişini Türk İslam az kısmını Rum ve Bulgarlar teşkil eylemektedirler. +Balkan Muharebesi’nden sonra oralardan muhaceret eden müslümanları da hesaba katarsan Rum ve Bulgar nüfusu hiçe sayılacaktır ki mezkur muhacirin el-yevm Edirne Vilayeti’nde ve köylerinde dırlar. +Bundan maada nüfus ve ırk noktalarından sarf-ı nazar Trakya’daki on milyon tarlanın yedi milyonuna yine Türkler mutasarrıf ve sahib bulunuyorlar bu hesab-ı kat’i ve resmiye nazaran da mezkur arazi-i mezru’anın yüzde yetmişi müslümanlarda ve ancak yüzde on beşi Rumlarda yüzde on biri de Bulgarların elindedir. +Demek oluyor ki bu kıt’anın mukadderat-ı iktisadiyyesi tamamen Türk olan ehl-i İslam’ın kabzasındadır. +Hars ve medeniyete gelince yine resmi ihsaiyyata göre Rumların iki tali üç yüz yirmi ibtidai mektepleri varken İslamların on tali yirmi beş rüşdi bin altı yüz cami’lerle minareleri vardır ki bu yerlerin İslami bir yurt olduğuna en büyük şahid teşkil ediyor. +Hukuk ve şerait-i medeniyyesinin nazar-ı i’tibara alınması lüzumuna karar verilen Afrika’nın milyonu mütecaviz siyahi akvamı içinde mühim bir kısmı akvam-ı si Kongo Eyaleti’nin büyük bir kısmı Afrika-yı Vüsta’da Vaday mıntıkası gibi yerler hep Din-i İslam ile müşerref olmuş akvam ile meskun bulunmaktadır. +Bu akvam o yerleri gezen seyyahların müttehiden beyan eyledikleri üzere temeddün hususunda henüz ihtida etmemiş veya misyonerler tarafından tanassur ettirilmiş siyahlara nisbetle pek yüksek bir mertebeyi haiz bulunmaktadırlar. +Hatta İslamiyet’in bu kuvve-i sahire-i temdiniyyesi sayesindedir ki din-i mübinimiz hiç teşvik ve tergıbe muhtac olmaksızın barika-i şems gibi Afrika’da yayılmakta ve dahil-i daire-i envarı olan yerlere derhal medeniyet ve merakiz-i medeniyyeden pek uzak bulundukları cihetle bit-tabi’ İslamiyet’in kendilerine bahşeylediği füyuz-ı zir-i idaresine geçmektedirler. +edilen temenniyat mazhar-ı kabul olursa bilhassa Afrika’nın en kuvvetli unsur-ı medeniyyeti bulunan ve yarın da başlıca amil-i selameti olacak olan bu milyonlarca din kardeşimizin hukuk-ı insaniyye ve siyasiyyesi bir dereceye kadar te’min edilmiş olacak ve bu suretle alem-i garb insaniyet ve medeniyet icabatına bi-hakkın riayet etmiş bulunmak şerefini ihraz edecektir. +Aynı zamanda Afrika’nın milyonlarca Müslüman akvamının bi’n-nisbe nail-i refah olmaları bit-tabi’ bizler için de kendi felaketlerimize rağmen badi-i teselli olmaktan hali kalamaz. +Muhterem arkadaşlarımdan Ferid Bey’in geçen nüshanızdaki makalesini büyük bir meserretle okudum. +Artık gençliğin bizde de uyandığını her gün nümayan olan asarıyla anlıyorum. +İctimai ihtiyaclarımızdan birisi olan kütübhane ve kitaplarımız hakkında bir makale yazarak bu mühim husus hakkında celb-i nazar-ı dikkat eylediklerinden dolayı kendilerine teşekkür ederim. +Sahib-i makale bugünkü kütübhanelerimizin haline dair bildiklerini pek hakıkı ve pek ra’na bir surette yazıyor. +Bendeniz de aynı maksad ve gaye [ ] tahtında –arkadaşımın makalesinde noksan gördüğüm bazı şeyleri enzar-ı umumiyyeye vaz’ edeceğim. +Ümid ederim ki Maarif nazırı paşa hazretleri iki haftadan beri mevzu’-ı bahs olan ve değil gençliğin bütün Osmanlıların efkarını tenvir tetebbu’larını tezyid ve tahsillerini teshil eder Kütübhane-i Umumimizin şu hal-i pejmürdesini nazar-ı i’tibara alırlar. +Ferid Bey makale-i mebhusesinde evvela kütübhanelerin halini tasvir ettikten sonra Kütübhane-i Umumimize nakl-i kelamla intizamsızlığından fihristin hem bir tane hem gayr-ı muntazam olup bir şey aramak için saatlerce beklenildiğinden pek haklı şikayet ediyor. +Biz ona da razı idik. +Şimdi defter bir aydan beri ortadan gaib oldu. +Hafız-ı kütüb efendilere müracaatımızda fihrist Nezaret’e gitti. +Orada yazılacak diyorlar… Ne tuhaf! +Defter hiç Nezaret’te yazılır mı? +Belki tab’ edilir. +Bilmem ki maksad nedir? +Saniyen: +Bir takım asar-ı nefisenin tozlarla mestur farelerin daimi bir ziyafeti olarak kütübhanenin arka cihetinde metruk bırakıldığından ve Sami Paşazade’nin cild kadar vakfedilmiş kıymetdar asarından bahsediyorlar. +Bu husus hakkında da bazı izahat vereyim. +Kütübhane-i mezkurun otuz sene evvel tahrir edilen birkaç defterinden başka fihriste tesadüf edemezsiniz. +Acaba otuz seneden beri kütübhaneye hiçbir kitap idhal edilmedi mi? +diye bir sual varid olsa bit-tabi’ –bilmeyenler– eğer gelmiş ola idi fihristleri de bulunur cevabını verirler. +Halbuki mes’ele hiç de öyle değil… Bazı ma’ruf zevat varisleri tarafından vakfedilen kitapların yekunü hemen hemen –zannedersem– altı yedi bine baliğ oluyor. +El-an da tezayüd ettiği gibi ayrıca Nezaret namına da bunun birkaç misli kitap vürud etmiştir. +Evvela –zannıma göre– yekunü on bine baliğ olan Halis Efendi’nin sonra altı bin kadar cildi havi a’yandan edemediğim– Rıza Paşa’nın ehemmiyetli bir takım asar-ı nefisesini havi kütübhaneler iştira edildi. +Bu yekuna eski senelerden kalma birkaç bin cildle en son zamanlardakini de ilave edersek otuz beş bine karib kitaplarımızı fihristsiz bulacağız. +Bir aralık Halis efendiler alınan kitapların tasnifi ve beraber getirilen kendi camekanlarına yerleştirilmek üzere on beş gün kütübhanenin ta’til edildiğini hafız-ı kütüb efendilerden öğrenmiştik. +Ta’til esnasında ancak bir kısm-ı kalili tasnif ile diğerleri hal-i aslisine terk edilmişti. +Bir gün orada mütalaa ederken Nezaret’den bir me’murun gelip nazırın teftişe geleceğini binaenaleyh bütün asarın gayr-ı muntazam dahi olsa camekanlara vaz’ını söylediğini işittim. +Tabii bunun üzerine o asar-ı atika ve nefisenin bir kısm-ı kalili daha tanzim edildi ise de mütebakısi hala toz ve toprak içinde öylece duruyor. +Erbab-ı mütala’a onların mütalaasından da vazgeçti. +Acaba Maarif Nezareti bütçesinden ifraz ettiği bu binlerce liranın böyle boş boşuna heba olup gitmesine acımıyor mu? +Atalet ve ihmalkarlık yüzünden birçok paralar bu kıymetli asardan hiç istifade etmeksizin mahvoluyor. +Nezaret bir me’mur-ı mahsus i’zam etse ve bu kitaplar o me’murun nezareti altında birkaç katib ile üç beş günde tanzim ve tasnif ettirilse erbab-ı mütala’a pek büyük retleri bu hususta büyük bir hizmet ifa etmiş olacaklarını şübhesiz addederiz. +Kağıd fiyatının pek ziyade yükselmiş masarıf-ı sairenin de hayli artmış olmasından dolayı Sebilürreşad’ın hal-i hazırdaki fiyatıyla devamı maatteessüf gayr-ı mümkün bir hale gelmiştir. +Bir müddetten beri risalemizin her nüshası beş kuruştan fazlaya mal olduğu halde mahza kari’in-i kiramın hatırlarına bir şey gelmemek mülahazasıyla o zararlara katlandık. +Fakat açığımız artık tahammül olunamayacak kapatılamayacak bir hale geldiği cihetle risalemizin devamını te’min maksadıyla bi’z-zarure tezyid-i fiyata mecburiyet hasıl olmuştur. +İnşaallah gerek kağıd gerek malzeme-i sairedeki bu gala-yı fevkalade bir dereceye kadar olsun zail olur da bu tezyid-i fiyat muvakkat bir zamana münhasır kalır. +Onun için abone bedelatıyla abone müddetlerinin münteha numaralarını da değiştirmiyoruz. +Yalnız fiyat on guruş kaldığı müddetçe cektir. +Ümid ederiz ki Sebilürreşad’ın devam-ı intişarına halel gelmemesini arzu eden muhterem kari’lerimiz bizi bu hususta ma’zur görecekler ve sırf kendi himmetleriyle yaşayan Sebilürreşad’ı daha ziyade neşr u ta’mim ile takviye ve tahkime ibzal-i himmet buyuracaklardır. +Cenab-ı Hakk’a ibadet ve taatin lüzum ve vücubunu ayet-i sabıka kullara tebliğ ettikten sonra bu ayet de Halik-ı zü’l-celal’in kulları üzerindeki büyük büyük ni’metlerini serd etmeye başlıyor. +Ve yalnız eltaf ve inayat-ı sübhaniyyeyi tezkire hasr-ı maksad etmeyerek kudret-i ezeliyye asarı olan bu şeylerin vücud-ı Hakk’ın sübutu esbab ve ilele merbut olsalar da gaye-i mevcudiyetleri netice i’tibarıyla yine o fail-i muhtar vahid-i kahhar olan zat-ı zü’l-celalin lütf-ı icadına müntehi olduğunu ifham ediyor. +Ta’dad olunan mevahib-i ilahiyyenin birincisi ki arz bisat şeklinde yaratılmış olmasıdır. +Bunun insanlar için ne büyük menafi’-i hayatiyye te’min etmekte olduğuna dair temhid-i efkar edilmiş idi. +kavl-i kerimine gelince ma’lumdur ki kudret-i fatıra arzı yarattıktan sonra onu ecsam hakkında mevzu’ kavanin-i tabi’iyyeden biri olan “tecazüb” vasıtasıyla sabit ve seyyar diğer kevakibe rabt etmiştir. +Arzın feza-yı bi-payan içinde hiç mesnede etmeksizin tutunabilmesini te’min eden sebeb bu cazibe kuvvetinden ibarettir. +Ecsam yekdiğere karşı te’sir-i mütekabil bahşederek bu suretle aralarındaki tevazünün mahfuziyetini ve bi’n-netice halel ve izmihlalden selametlerini te’min eden böyle bir kanunu icad eden ise sırf kudret-i baliğa-i sübhaniyyedir. +Ayet-i kerime kevakib ve onların keyfiyet-i te’lifi hakkında mebahis-i felekiyyenin en son kabul ve bu fennin uleması tarafından arzın her köşesinde icra edilen tedkıkat ile teeyyüd etmiş olan nazariyyeleri Bugün mertebe-i sübuta vasıl olmuş bir hakıkattir ki arz gibi ecram-ı semaviyye de mayi’ veya camid halinde muhtelif maadinden terekküb etmekte onlarda da dağlar dereler cedveller bulunmaktadır. +Bu böyle olduğu gibi içlerinden bazılarının sakin olduğumuz arzda olduğu gibi tabakat-ı havaiyye ile muhat olmaları fennin kabul etmiş olduğu hakayık cümlesindendir ki kavl-i keriminin delalet ettiği ma’na da budur. +Ayet-i kerimede “sema”dan maksad muayyen bir şeyden ibaret olmayıp başlarımızın üzerinde yükselen bütün kevakib bu lafzın daire-i şümulüne dahildir. +Arab “sema” lafzını birçok ma’nalarda istimal etmiştir. +Ez-cümle şairin: +Kezalik sehab ma’nasına da istimal etmiştir ki atideki kavl-i kerimi bu cümledendir. +Ragıb “Her sema ma-dununa nisbetle sema ma-fevkine izafetle arzdır. +Yalnız sema-i ulya; bil-arzdır.” Dedikten sonra ayet-i kerimesini bu tarz-ı tevcihe hamletmektedir. +[ Bakara /] Başmuharrir [ ] Esasen sümüvden müştak olan “sema” lafzı lügaten yüksek olan her şeye ıtlak olunabilir. +Hatta Araplar atın sırtına bile sema derler ki Tufeyl-i Gunevi’ninn bir atın vasfı hakkında şu beyiti bu kabildendir: +“Sema”nın halden ve mahiyetinden bahsedenlerden bir kısmı hakıkat noktasına temas edemeyerek semavatın mer’i ve müşahed olduğu tarzda üst üste kurulmuş bir çadır şeklinde olduğunu isbat hususunda hükm-i Kur’an’ın vazıh ve sarih olduğu zann ü zehabında bulunmuşlardır. +Bunlar bu mes’ele hakkındaki tedkıkatlarını daha ileri götürerek semavatın nevi’lerini ta’yin zımnında birçok viyyeye istinaden birinci kat semanın mevc-i mekfufdan düncü katın bakırdan beşincinin gümüşten altıncının altından yedincinin yakut-ı ahmerden olduğunu beyan etmişlerdir. +Hakıkat-i mes’ele ise Kur’an -ı mübin’in bu dermiyan edilen şeylere ne sarahaten ne zımnen delalet edecek bir kaydı ihtiva etmemekte olduğu merkezindedir. +Hakıkatte Kur’an “sema” “semavat” kelimelerini ma’ani-i adidede istimal etmiştir. +Mesela bir ayet vardır ki semavatın bina yani arzımızda gördüğümüz vechile ecza-i maddiyeden mürekkeb olduğuna delalet etmektedir. +Diğer bir ayet vardır ki bunların ecsam-ı havaiyyeden terekküb ve teellüf etmekte olduğunu göstermektedir ki nazm-ı kerimi bu cihete işareti mutazammındır. +Diğer bir ayette semavatın kevakib-i seyyarenin mahrekini teşkil eder birer medardan ibaret olduğuna daldir. +ayet-i kerimesinde olduğu gibi. +Bunlardan maada mevzu’-ı bahs olan kavl-i keriminde “sema” lafzından sehab ma’nası münfehim olmaktadır. +Semavatın halk ve tekvinine taalluk eden bu ayat-ı kerime nefsü’l-emrde muayyen ve muttarid bir ma’naya delalet etmemektedirler. +Bunlardan bazen ecram-ı seyyare bazen ecramın esna-yı seyr ü hareketlerinde ta’kıb ettikleri yollar murad olmakla beraber maksadın kubbe-i nilgun olduğuna ve üstünde kat kat diğer kubbeler bulunduğuna sarih bir delil teşkil edecek hiçbir karine mevcud değildir. +Kur’an’daki mezkur olan mutabakat bahsine gelince bu kayd da semavatın bir takım vaizlerle kudema-yı felasifenin mez. +Kevakib-i seyyarenin tetabuku yani tabaka tabaka biribirinin fevkinde olması bu vasfın tahakkuku için bir sebeb-i kafi teşkil eder ki eskiden beri ma’lum bulunan “seb’a-i seyyare” ile yeniden yeniye keşf ve atiyen keşf edilmesi me’mul olan seyyarat-ı sairede bu hal hakıkaten mevcuddur. +Yukarıda zikri takdim olunan sıfatların vücud-ı Vacib herbirinin sabit olan burhanları şeri’at-i İslamiyyenin bundan evvelki şerayi’in ityan ettiği ahkam ve edille ile ve Hazret-i Peygamber efendimizin ve enbiya-i salife hazeratının onları cezm ve taakkula sevk eden lisan-ı irşad ve tavsifleriyle teeyyüd eylemiştir. +Lisan-ı şer’ ile zikr ve ityan olunan bazı sıfat-ı ilahiyye Vacibü’l-vücud’a layık olan evsafa mahmul bulunduğu Ancak fikr-i mücerred başka bir vasıtaya hacet messetmeksizin o misilli sıfatları teyakkuna salih değildir. +Bu cihetle zat-ı ecell ü a’lanın şeriat indinde takarrür eden ve onu tasdikan Nebiyy-i ekrem efendimiz tarafından tebliğ ve ihbar olunan sıfatlarla muttasıf bulunduğunun nın bazı enbiya ile mükaleme ettiği ve Hazret-i Kur’an kelam-ı ilahi olduğu ahkam-ı Furkaniyyeye müstenid olan şer’-i enverde varid olmuştur. +Binaenaleyh canib-i Huda’dan kelam-ı mesmu’un suduru şuunat-ı kadimesi cümlesinden olduğuna ve mine’l-kadim kelam sıfatıyla muttasıf bulunduğuna burhandır. +Bu takdirce Allah’ın mesmu’ olan kelam-ı nefsisi şu vasf-ı kadim ile ta’bir olunmak la-büddür. +Kur’an’ın elfaz ve hurufu ve mahlukat arasında ağızdan ağıza intikali kelam delalet eden ma’nasıyla Kur’an’ın halka iblağ-ı ahkamını irade ve ihtiyar buyurmuş olması ve Resul-i ekremin sadr-ı hikmetine nüzulü hasebiyle Kur’an’ın kelam-ı ilahi olduğuna haml ve i’tikadın vücubu bedihidir. +Çünkü Furkan-ı hakim ile sadır olan ahkam-ı zahire ve batıne mahza kudret-i ilahiyye eseridir. +Başka bir vasıtanın onda hiçbir vech ile medhali yoktur. +Yalnız sadr-ı celili mehbit-i vahy olan Nebiyy-i zi-şan efendimizin lisan-ı mukaddesleriyle intişar etmiştir. +Buna muhalif hükm-i beşere mahsus olan tağayyür ve tebeddül gibi bir şey nisbet etmek suretiyle Kur’an’ın makam-ı kıdemine karşı da bir taarruzdur. +Ancak ayet-i Kur’an iyyeyi kariin okuması hali hadis demektir. +Kari’ okurken fasıla ve nihayet vermesi de o hudusü ifna eder. +Kur’an’ın hal-i kıraetinin de kıdemine kail olan eşna’ bir hareket işlemiş ve pek şaşkın bir i’tikada sapmış olur. +Çünkü bu suret her millet nazarında Kur’an’ın ıdlal-ı nefse ve kıdem-i aslisine muhalif yola hadim surette telakkısini Cenab-ı Bari Kur’an’ı kesb-i beşerin medhali sebk etmeksizin icad [ ] ettiğine dair olan fikir ve i’tikada Kur’an’ın Zat-ı Bari’ye olan şeref-i nisbetinde temas edecek bir şey yoktur. +Belki Kur’an’dan gaye kelam-ı bulunduğuna ve da’vet ettiği ahkam-ı diniyyeye i’tikad olunmasıdır ki bu sünnet-i seniyyedir. +Nebiyy-i ekrem efendimiz ve ashab-ı kiramın temessükleri de bu merkezdedir. +Buna muhalif olan akval ve zanniyat bid’at ve dalalettir. +Zat-ı Kur’an hakkında vaktiyle zuhur edip bize menkul olan tarz-ı ihtilafat ümmet-i Ahmediyye beyninde tefrika husulüyle bazı hadiselerin meydan almasını mucib olmuş üçüncü asr-ı Hicri evailinde kesb-i ehemmiyet etmişti. +Bununla beraber bazı eimme-i sünnet Kur’an’ın mahlukiyeti iddiasını serd ve tervic edenlere mümaşat etmekten ihtiyar-ı sükut suretiyle imtina’ eylemişidi. +Bu babdaki ihtilafatın menşei Kur’an hakkında söz söylemekten teeddüb hususunda bazı eslafın iltizam-ı mübalağa ve külfet eylemesidir. +Ez-cümle İmam Ahmed bin Hanbel –emr-i dinde ulüvv-i menziletiyle beraber her gece lisanıyla okuduğu ve sadasıyla tekeyyüf etmekte olduğu elfaz-ı makruenin kadim olduğunu i’tikad etmesi gibi bir halden ka’bı münezzeh ve alidir. +Lisan ve edille-i şeri’atla ityan olunan sıfat-ı ilahiyyeden basar sıfatıyla mubassarat semi’ sıfatıyla mesmuat nezd-i Bari’de münkesif olur. +Şu kadar ki bu babda bize terettüb eden i’tikad mebhus inkişafın alet uzuv bebek ve göz gibi mahluka mahsus olan vesait HUKUK-I AILE VE USUL-I MUHAKEMAT-I ŞER’IYYE Müfarakatın bab-ı evvelinin fasl-ı evvelinde’ncü maddede: +“Sarhoşun talakı mu’teber değildir.” Denilmiş. +Ve layihada bu maddenin Muhammed bin Selam hazretlerinin re’yine ve İmam-ı Şafii’nin iki kavlinden birine Halbuki İmam-ı Şafii’nin o kavli zıhar hakkındadır talak hakkında değil. +Bu naklin ondan galat olduğunda ulema-i Şafi’iyye şekketmezler. +Muhammed bin Selam hazretleri de ashab-ı mezahib olan eimme-i müctehidinden olmayıp Tahavi akranından ve Kerhi gibi tabaka-i salise ricalindendir. +Belh ulemasından olup Ebu Nasr künyesiyle müştehirdir. +tarihinde vefat eylemiştir. +Bu kavli dört yüz sene sonra Endülüs’te neş’et eden nakle i’timad eylemek caiz olsa şu maddenin ona bina edilmesi mümkün olur ve ona istinad ettirilmesi lazım gelirdi. +Komisyon ona vakıf olmamışlar yahud adem-i zikrini evla görmüşler. +İsabet olmuş çünkü sıhhati olsa evvelden beri ehl-i mezhebinden ve ehl-i biladından olan fukaha ve ulema beyninde ma’ruf olması icab edecek. +Galat olduğu meydanda. +Layihada İmam Zinnureyn radıyallahu anh efendimizden de böyle rivayet olunduğu dermiyan olunuyor. +Evet öyle bir rivayet-i garibe var. +Musannef sahibi İbni Ebi Şeybe münferiden Veki’’den nakl ve isnad eylemiştir. +Lafzında da tarik-i haramla vaki’ olan sekrin murad olduğu ma’lum olamayıp tarik-i mübah hakkında olması muhtemeldir. +Nitekim İbni Abbas radıyallahu anhdan de tarikayne haml olunarak beynleri tevfik olunmuş iki kavil mevridir. +Tarik-i harama şamil olsa bile garibü’r-rivayeden olmakla sahih ve sabit nazarıyla bakılamaz. +Ba-husus ashab ve tabiin eimme ve fukahasının çoklarından hilafı mahfuz ve meşhur olup emiru’l-mü’minin Ömer bin el-Hattab Ali ibni Ebi Talib Muaviye bin Ebi Süfyan Abdullah bin Ömer Abdullah bin Abbas Şüreyh el-Kadi Ömer bin Abdilaziz İbrahim el-Naha’i Meymun bin Mehran Said bin el-Müseyyeb Ata Mücahid Süleyman bin Yesar Humeyd bin Abdirrahman Hasan Muhammed bin Sirin Şa’bi ve Zühri gibi bunca ecillanın radıyallahu anhum hep tarik-ı haramla vaki’ olan sekrin sıhhat-ı talaka mani’ olmadığına kail oldukları kütüb-i eserde mazbut ve ma’ruftur. +Sahih-i Tirmizi’de muharrec ve mütevatir bil-fer’ olan hadis-i şerifi de bu babda nass olmakla mezahib-i erba’a eimmesi de onun üzerine ittifak eylemişlerdir. +Artık hilafına fetva vermek emr-i sultani istihsal edilerek halkı tebdil-i mezhebe da’vetle bunu teklif-i kanuni haline getirmek layık olur mu? +Ve bunca ecille ve eimmenin arasında münasebet tasavvur olunamıyor” demek ehl-i mıyor” dedikleri münasebet ise ketm ve inkarı mümkün olmayacak kadar vazıh ve celidir. +Asinin nasihat kabul etmeyip ihtiyarıyla dahil olduğu turuk-ı mazlemde başına getirdiği beladan elbette kendisi mes’ul olup muafiyeti Sarhoşu mecnuna teşbih etmek sekr ve hezeyan-ı haline isti’are tarikiyle cinnet-i muvakkate tesmiye eylemekle onun için bir ma’zeret teşkil edilmiş olmaz. +Çünkü hakıkat ne ise odur. +Lafla tebdili mümkün olamaz. +Sarhoşluk hali başka kesret-i sekre ibtila yüzünden bazılarının dimağı bozularak giriftar oldukları maraz-ı cinnet başkadır. +Gerek kabil-i şifa olmayan mutabbak nev’inden olsun gerek gayr-ı mutabbak nev’inden olup zevali mümkün bulunsun. +Şiddet-i sekr için istiare tarikiyle cinnet denilmek lazım gelirse ona cinnet-i ihtiyariyye demeli. +Eşirraya cür’et vermemeli. +Su-i avakıbından şer’an ve aklen mes’ul olacaklarını bildirmelidir. +[ ] Ehl-i sekr olan feseka önüne gelene şetm ve da bulunurlar. +Casuslara esrar-ı askeriyyeyi faş ederler. +Maazallah ordunun inhizamına sebeb olurlarsa sarhoşluklarına mükafaten muaf mı tutulacaklar? +Yine layihada zamanımızda fıskın şayi’ olduğundan bahsolunarak “Artık sekrin tarikinin mübah yahud haram olduğunu aramak münasib olmaz.” denilmiş. +Ya fısk erbabı çoğaldılarsa ehl-i salah ve diyanete “siz de mezhebinizi terk ve tebdil ediniz” demek daha münasebetsiz olmaz mı? +Talak-ı sükranın mu’teber olması ailelerinin mahvına sebebiyet veriyormuş. +Bu da mukaddemat-ı hayaliyyeye bina edilen galatlardan. +Belki sebeb-i necatları olur. +Bi-çare kadını zalimin esaretinden tahlis eder. +Hakkında bir ni’met-i gayr-ı müterakkabe yahud bir fırsat-ı muntazara olabilir. +Neden mahvına sebeb olacakmış? +Rızık onun nafakasına münhasır değil ya. +Hak celle ve ala buyurmuş. +Kadınlara mehir ve müt’a verilmesini emr etmiş akrabaları tarafından bedar eyleyip erkekler gibi onlara da ticaret ve mekasibi helal eylemiştir. +Ekseriya kendi masraflarıyla da mükellef olmadıkları ve bununla beraber arazi-i emiriyyenin intikalatında bila-mucib erkeklere müsavi tutuldukları da ma’lum. +Bir de düşünelim. +Sarhoş talakın artık mu’teber sayılmayacağını duymuş olur ve zevcesini tatlik ettiği sırada tahattur ederse mutlaka “karı senden bununla da kurtulamayacağım” diyerek üzerine atılacak ihnak ve Kadınların lehinde zannıyla vaz’ edilmiş olan bu madde layıkıyla teemmül olunursa sırf onların aleyhindedir. +Çünkü kadın sarhoşun etvar ve mezaliminden evvelden beri bi-zar olmuş da ayrılmak istiyorsa şimdi ayrılamayıp taht-ı i’tisafında kalacak. +Hem de kendisinin tedeyyün ettiği mezheb ve i’tikadınca nikahsız olarak onunla yatıp kalkması lazım gelecek. +Bunu da elbette vicdanına yediremeyeceğinden nafakasından vazgeçip kedd-i yeminiyle geçinmeye çalışacak yahud mu’tekid olmadığı diğer bir mezhebden istianeye kararnamede gösterilen aile meclisinden istifadeye mecbur olarak bu kere de hakk-ı sarihi olan mehrinden mahrum olacaktır. +Yok her kötülüğüyle beraber zevc ve zevce yekdiğerinden razı olup bir arada kalmak istiyorlarsa bunlar tecdid-i nikah eylemek gibi talak-ı sükranın adem-i sıhhatine zahib olan bazı ulemanın kavline kanaatle kendiliklerinden onu ihtiyar etmek gibi bir tarik ile beynlerinde uyuşur giderler ve böyle olduğu da çoktur. +Bu maddeye hacet yok. +Bu gibi mesail-i ihtilafiyyede da’va yok iken hakimler müdahale etmez. +Nasın hususiyyat-ı ahvallerinden olan mezahib ve i’tikadatına erbab-ı hükumet taarruz eylemezler ise aileler mahv olmak değil rahatlarına bile halel gelmez. +Ez-her-cihet halkın menfaatleri tarafeynin maslahatları aranıyorsa hükkamı da re’y ve vicdanlarına karşı tazyik etmemek da’va vukuunda eimmelerinin müberhen olan mezhebleri ile i’tikadları vefkince hüküm ve amel edebilmelerini te’min eylemektir. +Yoksa böyle kanunlar vaz’ıyla yahud taraf-ı Fetva-penahi’den emr-i sultani istihsaliyle onu tağyir etmek değildir. +Şurasını da arz edelim ki Makam-ı Meşihat’e getirilen zevat öyle makbul ve mehcur racih ve mercuh olan akvalden her hangisiyle olsa ifta etmeleri için o makama getirilmiyorlar. +Çünkü mine’l-kadim me’mur ve müste’cir oldukları vazifeleri yahud salahiyetleri dairesinde mucebince emr-i sultani istihsal etmeleri kaide-i Meşrutiyet’e münafidir. +Onların re’sen arz edebilecekleri mevad ancak umur-ı idareye ve maiyyetlerindeki me’murinin azl u nasbleri gibi kavanin-i mevzu’aya müstenid olan şeylerden ibarettir. +Hata edilmiş. +Umarız ki tekerrür etmez. +Hey’et-i teşri’iyye ve Hükumet-i Seniyyemizce lazım gelen tedabir ve mukarrerat ittihaz olunur. +Tekrarına mahal bırakılmaz. +Emr-i dinde tesahül caiz olmayıp her vechile i’tina elzem. +Hüsn-i muhafazası evliya-yı umur üzerine farz-ı mü[te]hattimdir. +Her insan fıtratın sevk ve ilhamıyla anlar ve bilir ki alemi bu nizam-ı bedi’ üzere icad şu’un-ı alemi tedbir ve tensik eder bir “Vahid” var ki sıfatlarından hiçbirinde mümkinata benzemesi imkanı yoktur. +Cisim araz olmadığı gibi mahdud ve mütehayyiz de değildir. +İdrak-i vücuduna bir yol varsa o da asar-ı bahire-i kudretiyle tisafı gayr-ı kabildir. +“ Deve tersi deveye ayak izi yoldan geçildiğine nişane oluyor da müteaddid burçlarıyla gök taraf taraf yollarıyla yer latif ve habir olan Sani’’in vücuduna neden delalet etmiyor?” diyen A’rabi Sani’’a muştur. +[ ] Vahdaniyet Halik’ı te’yid ve tesbit hususunda memiş tarik-ı istidlalde rehberlik vazifesini ifa ederken asar-ı sun’-ı Girdkar’ı nazar-ı ibretle tedkık ve taharri etmesi yapmamıştır. +Evet biri çıkıp diyebilir ki: +Tevhid fıtratın kabul ettiği bir şey olaydı insanlar akaid hususunda bu derece ihtilaf etmezler ma’budlarına bir şekil ve suret vermek hususunda bu mertebe tebayün-i efkara duçar olmazlar idi. +Halbuki bu tasvir-i alihe mes’elesinde insanlar o kadar farklı düşünmüşler mütenevvi’ ve müteşettit mezheplere salik olmuşlardır ki taptıkları ma’budlar arasında hemen hemen cihet-i temasül bulabilmek mümkün değildir. +Biz bu halin mukteza-yı fıtrata münafi bulunduğunu Bununla beraber burada yalnız şunu söylemek isteriz ki bu hadisenin menşei insanın kuva-yı hissiyesinin taalluk ettiği şeylere vücud ve mahiyet atfederek zihninde bir şekil ve suret veremediği hududunu ta’yin edemediği şeyleri red ve inkara tab’an meyyal olmasıdır. +Ez-cümle ehl-i kitabdan inad ve mükabereyi bir türlü elden bırakamayanların amal ve temayülatını tasvir etmekte olan şu ayet-i kerime de bu hakıkati müeyyiddir: +Ehl-i kitab senden kendilerine gökten bir kitap indirmeni istiyorlar. +onlar Musa’dan bundan daha büyük şeyler istemişler: +Allah’ı bize aşikar bir surette göster demişler idi. +Bu teklifte bulunanlar zalimane hareketlerinin cezası olarak saikalarla helak oldular. +Bu kadar ayat-ı bahireyi gördükten sonra da icl buzağ��e taptılar.” Umur-ı bedihiyyedendir ki bir şeyin adem-i vücudu bürhan-ı kat’i ile sabit olmadıkça red ve inkarı cihetine gidilmek doğru olamaz. +Binaenaleyh kuva-yı müdrikenin tasavvur ve ihatasına hududunu ta’yine mecal bulamadığı her hangi bir şeyin vücudunu nefy için sahib-i akıl olan kimsenin sade bu acz-i tasavvur mes’elesini burhan ittihaz etmesi saha-i ma’kulatta garibe teşkil edecek bir harekettir. +Daha garibi şudur ki: +Asrımızda erbab-ı danişe sürtünüp geçmekle kendilerini mesleği kendileri için düstur-ı irfan ittihaz etmişlerdir. +tamamıyla akıl ve fıtrat-ı selime mukteziyatına riayetkar bulunduğuna şu ayet-i kerime meal-i münifini derin bir nazarla teemmül etmekle kanaat hasıl edebiliriz. +Bir kere Müslüman bir İngilizle tesadüfen bir yerde buluşmuştum. +Müslüman olmakta maddi bir menfaat gözetmemiş bir maksad-ı siyasi istihsale medar olacak bir mevki’ ihrazına dinini alet ittihaz etmemiş olan bu zat bana: +“ Kur’an-ı Kerim’de bir ayet var ki tekrar tekrar okumaktan nakş-ı suturuna göz gezdirmekten bıkmam usanmam. +Evsaf-ı kudsiyye-i ilahiyyeyi şerh ve beyan hususunda bu ayet-i kerime bir belagat-ı harika göstermiştir ki edyan-ı saire pişvayanının fevkalade zekaları vasi’ ilim ve irfanlarıyla beraber böyle bir kudret gösterebilmeleri ayet-i kerimeyi Ayet-i Kürsi’yi okudu. +ayet-i kerimenin okunduğunu duyduğun zaman azamet-i mealinden müteessir olacak bir huşu’-ı dindarane Tevhid hakkında serd ettiğimiz beyanatı bazı mütala’at-ı müfide ile tetvic etmek için meşhur İngiliz muharriri Lord Makoli’nin bu bahse aid sözlerini tercüme ile kariinin enzar-ı istifadesine arz etmeyi münasib gördük: +“Mantık uleması akıdelerini kaziyyelerini burhan-ı akliye bina etmişler bu sayede vücud aleminden aklın hayta-i idrak ve istiabına sığabilmesi mümkün olmayan şeyler bulunduğu yolundaki fikir ve nazarın isabetini teslim kendileri için daire-i imkana girmiştir. +Avammın kısm-ı a’zamı ise böyle değildirler. +Aralarında cari olan fikirlerin kaziyyelerin mühim bir kısmı vehim ve hayale şiire müstenid olduğu için onlar mezahib ve i’tikadatlarını nazar-ı sahih ve fikr-i selime bina edemezler. +Bunun putperestlik temayülatının menşeini bu ilel-i fikriyye teşkil etmiş perestiş edilen ma’budların biri birine uymayan suver ve eşkalini perestarlarının mütehalif kuva-yı hayaliyyesi resm etmiştir. +Taife-i Yahud’un hayal-i fasidleri takdis ve tebcil etmek malikiyeti bir ihtiyac şeklinde tasvir ettiği için eskiden beri dinlerinde ne gibi bid’atler ihdas etmiş oldukları tarih bize haber veriyor. +Denilebilir ki Cibon’un diyanet-i Nasraniyye’nin intişarına esas olmak üzere sayıp döktüğü sebeplerden birçoğunda Hıristiyanlığı küre-i arzın her tarafına neşr ve ta’mim yolunda meşhud olan te’sir-i fevkaladenin hikmeti zikr olunan sebeblerin avammın basit ruhları üzerindeki te’sir-i beliği [ ] ca-yı inkar olmayan birçok kazaya-yı vehmiyye ile mümtezic bulunmasında mündemicdir. +Evet yed-i hilkatten çıkmamış bir ma’buda gözlerin görmeyeceği zunun ve evhamın ihata edemeyeceği bir mevcuda olsa olsa terbiye-i fikriyyeleri mükemmel felasife kail olabilir. +Akıl ve dirayetten nasibleri pek mahdud olan avamm-ı nasa gelince bunların saha-i efkarı kuvve-i muhayyilelerinde hudud dairesinde ta’yin ve tasavvur edemedikleri bir ma’budun mevcudiyetini ihataya kat’iyyen müsaid değildir. +Böyle olduğu içindir ki bu sınıf halk gayr-ı mahsus ilahlara ve mu’tekid olduklarından dolayı feylesofların hallerine acımışlar gülüp eğlenmişler onları belahet ve kıllet-i iz’an ile itham etmişlerdir. +Zamanımızda maden kömürlerinin kesb eylediği ehemmiyet ile bulduğu revac derecesini ta’yin eylemek ma’adin-i sairenin izabe ve tasfiyesi ve be-tahsis kömür madeninin de taharriyat ve ihracatı mu’amelat-ı fenniyesinde yani her nevi’ fabrikalarda makinelerde ve’l-hasıl kaffe-i müessesat-ı sına’iyyede maden kömürü ihrakına muhtac bulunulması kaziyyesini zikr eylemek kafidir. +Hava gazı da maden kömüründen çıkar. +Şöyle ki: +Maden kömürü kapalı kaplar derununda taktir edilirse yalnız hava gazı çıkmaz. +Yüz kilogram maden kömürü taktir edilirse metre müka’abı hava gazıyla kilogram katran ve zift ve takriben litre kok kömürü çıkar. +Bu kok kömürüyle katrandan çıkarılan mevadd-ı viyeye kifayet eder derecede bir temettü’ te’min eder. +Maden kömüründen hasıl olan katran altmış sene evvel işe yaramaz zannolunurken mezkur katranın zamanımızda birçok istihzarata esas tutulduğu ma’lumdur. +Maden kömüründen mütehassıl katrandan mevadd-ı mülevvene-i sına’iyye istihsal olunmaktadır. +Mezkur katrandan mütehassıl mevad muayene ve ted­ kık olunduğu sırada evvela anilin keşf olunmuş sene-i miladisinde koksin bi’lahare fenol naftalin alkali benzin tolein kıslen hamız fenik kibritit karbon parafin krazoot gibi birçok mevad keşf ve ihrac olunmuştur. +Zamanımızda gözlerimizi kamaştıracak derecede parlak olarak saha-i ticarete vaz’ olunan kumaşlardaki renklerin pek çoğu maden kömüründen alınan katrandan yapılan maddelerle meydana getirilmiştir. +El-yevm katrandan sekiz yüz çeşitten ziyade madde-i mülevvene istihsal olunduğunu fabrika katalogları göstermektedir. +Yalnız tarihinde umum dünyanın daru’l-istihzarlarında renk keşf olunmuştur. +Bunların ’i Avrupa’da bulunmuş idi. +bunlardan’i Almanya’da ’si İngiltere’de’u İsviçre’de’i Fransa’da keşf edilmiştir. +Amma bunların çoğu boyacılıkta istimal olunamaz. +En makbul boya müvellidü’l-humuza ile ziyayı şemsin te’sirine en çok mukavemet edeni ve ayn-ı zamanda en ucuz olanıdır. +Maden kömüründen hava gazı ve saire çıkarıldıktan sonra kalan madde kok kömürüdür. +Kok kabiliyet-i ihtirakiyyesi nokta-i nazarından huy ve antrasite muadildir. +Binaenaleyh kok tenvir gazı istihsali için tasfiye ve taktir edilmiş huydan başka bir şey değildir. +Maden kömürü tozları “yere” denilen zift ve katran ve mevadd-ı saire ile mezc ve halt ettirilerek kalıp kalıp bir nevi’ kok kömürü liyyesine halel gelmeksizin sulardan geçirilip yıkandıktan sonra ve yüz derece-i harareti olan fırınlardan geçirilip diğer nev’-i kok kömürü meydana getirilmektedir. +Hilkatin husule getirdiği kaffe-i mevad fünun ve sanayi’-i hazıraya bir türlü me’haz olduğu gibi kok ta’bir olunan ve imalat-ı fenniyye ile meydana gelen maden kömürleri de zaten tahte’l-arz mevcud olan tabii kok kömüründen kain Cenubi Novel Regal’de bulunan Prelpas maden kömürü ocaklarında bir nevi’ kok kömürü keşf olunmuştur ki kok kömürünün Avusturalya’da mevcud maden ocaklarından ihrac olunan kok kömüründen farkı yoktur. +Bunlar; pera pole briket ve saire namıyla yad olunarak hemen en iyi maden kömürlerine muadil tutulacak derecede kuvve-i ihtirakiyyeye maliktir. +daha ağırca olup az mikdarda karbon ve pek az bir nisbette de kül ile kükürtü havi olduğu ve hin-i ihtirakında duman çıkarmadağı inde’t-tecarib sabit olmuştur. +Erbab-ı fünun maden kömürünü bit-tahlil zirdeki cedvel mucebince on kısma taksim etmiş ve işbu cedvel derece hesabıyla tanzim edilmiştir. +Dünyada mevcud maden kömürlerinin tabakaları zirde gösterildiği vechile üç kısma taksim olunmuştur. +rupa’nın [ ] bazı cihetleriyle Asya ve Amerika’daki maden kömürleri bu cinstendirler. +Zeminin en aşağısındadır. +hassa Almanya’da mevcuddur. +Zeminin orta katındadır. +Fransa kömürleri bu cinstendir. +Erbab-ı fünunun inde’l-mu’ayene isbat eyledikleri arazi-i muhtelifede bulunan kömürlerin cinslerince ta’yin olunan katlar hilafında çıktığı yani Amerika kömürleri alt kat cinsine idhal edildiği halde Amerika’nın Santiago dahilinde bin metre irtifaında kömür bulunduğu üst kat cinsinden gösterilmiş olan Fransa’da ise Aljen kıt’asında yüz metre derinliğinde kömür bulunmakta olması hakıkati piş-i tefekküre konularak ve taksimat-ı vakı’a ber-vec­ h-i ma’ruz hedef-i ta’riz olabilir. +Fakat madencilikte behre-i kamilesi olanlarca ma’lumdur ki damarlar amud ve münhani suretleriyle tahte’l-arz teşe’ub eylemiş olduğundan damarların vaz’iyet-i tabi’iyyeleri icabınca mesela ikinci kat cinsinden bulunan kömür tabakası aşağıdan yukarı kıvrılarak ve kesb-i inhina ederek tekrar aşağıya eğilip zir-i zemine müntehi olmakta bulunduğu görülür ki bir cins damar hem beş yüz metre aşağıda hem ol mikdar yukarıda bulunur. +Şu halde taksimat-ı vakı’a yalnız kömürün kemmiyetini tefrik maksadıyla icad edilmiştir. +Hatta İngiltere’nin Nitaltin kömür madenleri kademe kadar derinlik hasıl eylediği gibi Belçika’nın Mons madenlerinde kademe kadar umk peyda etmektedir. +dördüncüsü antrasittir. +Buna yağsız taş kömürü dahi denilebilip rengi siyah çizgisi de siyahtır. +Yüzde nisbetinte karbon ile az mikdarda müvellidü’l-ma ve müvellidü’l-humuza ve külü havidir. +Antrasit ya adi antrasit olup kadife gibi siyah renkte ve nim madeni bir lemeanda olup mükesseri sadefidir. +Yahud antrasit-i grafiti olup grafit madenine müşabihtir. +Rengi demiri siyah olup boyası çıkar. +Antrasitler ateş reyan-ı hava ile muhterik olup alevi ve dumanı yoktur. +Fakat hasıl ettiği hararet kömürlerin cümlesine faiktir. +Antrasit nadir kömürlerden olup başlıca Amerika-yı Şimali’de ve bir mikdar dahi İngiltere ve Saksonya’da yatakları mevcuddur. +Antrasit maden kömürlerinin en eskisidir. +- PARA İŞLERININ TORTULARI Ne oldu? +Bir yarısı zeminin zamanın te’siriyle ise öbür yarısı bizim huylarımız hatalarımız eseri olarak kağıd para gözden düştü kıymetten düştü. +Yanısıra da halkı düşürdü ahlakı düşürdü işleri düşürdü. +Ne olduydu? +Yangın mı parladıydı zelzele mi oluyordu? +Bir anda bir ürk��ntü oldu halk yerlerinden kopup birbiri üzerine uğradı… Kimi geçinmek karın doyurmak aç kalmamak kaygısıyla kimi kazanmak zengin olmak çeşme akarken destiyi doldurmak sevdasıyla birbiri üzerine atıldı.. +Herkes insafsız sarraflar gibi belki insafsız sarraflardan daha insafsızca yankesiciler gibi hırsızlar gibi önüne geleni soydu.. +Bir halde ki en afif ve eli eteği temiz kimseler de bu sağnaktan kendini koruyamadı. +Müslümanlar müslümanları hemşehriler hemşehrilerini komşular komşularını babalar kendi oğullarını kardeşler kendi kardeşlerini soydu. +Bu yüzden öyle diken diken üzüntüler öyle çapraz dargınlıklar öyle iğrenç niza’lar cidaller öyle acıklı haller oldu ki yazılsa kitaplar olur. +Lakin sözü neye uzatmalı? +Arife bir işaret kafi ise bu kan kırmızı soygunculukları bırakalım açıldıkça soğan gibi alttan daha acı yeni bir kat çıkan katmer katmer girift ihtikar dolablarını dolandırıcılıklarını da bir tarafa bırakıp geçelim. +Yalnızca her gün yüz türlüsünü gördüğümüz göre göre ma’nasını ve ehemmiyetini anlayamaz olduğumuz alelade ve sade vakıalardan bir ikisine şöylece bir nazar edelim. +Bunların bir dakıkacık içini dışına çevirip bakalım. +hali genişçe bir kardeş kendi kardeşine bundan üç yıl evvel Allah ödüncü halinde lira vermiş. +Bunu üç ay evvel geri alacağı vakit [ ] her lirayı biri derken riba ve haram ? +kabul etmeyeceği için rayicden az fazla mış. +Bir yerde de hali geniş fakat eli dar bir kardeş kendi kardeşinin bir mesken alınmak mülahazasıyla saklanan altınını geçen senesinde Allah emaneti suretinde alıp hacetine sarf etmiş bunu bu sene geri vereceği vakit sarı altın yerine maden sikke ile evrakın resmen ve kanunen farkı olmadığı için altın nakışlı ve renkli kağıd geri vermiş!.. +Görüyoruz ki bu iki kardeş muamelelerinin ikisinde de haksızlık var zenginler göz göre gaddar ve zalim fakırler göz göre mağdur ve mazlum... +Birinci zengin hakka ihanet etmiş avını örf tarikiyle görünmez yerinden vurup kanını içine akıtarak öldürmüş lakin ne denir ki o da bütün alemin yaptığını yapmış. +İkincisi hıyanete sıyanet şekli vermiş kurbanını kanun pençesiyle boğazından kavrayıp kanını akıtmadan boğmuş lakin ne denir ki o da hükumetin misaline imtisal etmiş? +Birinci fakır. +Faraza Yahudiden istikraz etse de yüzde veya değil faiz verse idi aldığına ekleyerek verdiği’nin’ı kendine kalırdı. +kağıdla faraza okka kara bulgur aldıysa vaktiyle bununla ne ne ne de belki okka ak pirinç alırdı. +Lakin ne denirse densin bu fakırler mahkemeye de gidemez biri bir şey kazanacak olsa bile gidemez biri gidecek olsa bile bir şey kazanamaz. +Çünkü örf bu kanun böyle… Henüz unutulmadı ki vaktiyle bir maden lira guruştu. +Sonra bir de kağıd lira peyda oldu. +Biraz vakit bunlar at başı beraber gittiler. +Sonra kağıd lira atlının yanında yaya gibi bir konak üç konak beş konak yerine göre ve zamanına göre daha ziyade geri kaldı. +Vaktiyle bir maden lira ile bil-farz okka soğan alınırdı yahud ki okka sabun veya okka şeker alınırdı. +Şimdilerde bir madenle iki okka şeker alınmıyor. +Bir kağıdla ise okka soğan alınmadığı günler olduğu gibi hala da bir okka sabun alınamıyor. +İplik iğne basma kesme daha fena.. +Hak sahibleri bunları elbette unutmuyor mal canın yongası olduğu için düşünüyor düşündükçe yanıp sabırsızlanıyor. +Vakıa bu işler kötü zamanın kötü işleridir. +Lakin böyle diye “haktır yoktur” yolu tutulup her şey olduğu gibi ve kendi gidişine bırakılır mı? +Kağıdı düştüğü yerden kaldırmak kabil değilse bile o coşkun bir sel gibi aka aka önüne gelen her manii yıka yıka belki kendi kendine bir şeye benzer belki bir yatak tutup bir akıntı bulur lakin onun doğurduğu pürüzler hesablar haksızlıklar veballer kendi haline bırakılamaz bırakılırsa kıyamete kadar sırtımızda yük olur mahşer divanının mizanına ağırlık verir. +Gelip geçen şeyler geçmiş gitmiş şeyler olaydı belki “geçmişe mazi derler yenmişe kuzu” denilip geçiştirilebilirdi. +Lakin bunlar gelip geçmişse de geçmiş gitmiş şeyler değildir. +Yağ acı idi lakin onun kazanın dibine çöken tortusu daha acı belki zehirli. +Herkes şimdiye kadar harbin bitmesini bekliyordu. +Çiğlik etmiyordu. +Korkulur ki bu maceraların gebeliğinden halk arasında fitneler doğar memlekette kıyametler kopar!... +Analarımızın bir sözü vardır: +“Kanı kan ile yıkamazlar kanı su ile yıkarlar” derler. +Kanunumuzca da “zaruretler kendi mikdarlarınca takdir olunur” Pek güzel… Lakin bu kanlar hangi sularla yıkanacak? +Bu zaruretler hangi mahkemelerce hangi kanunlarla takdir olunacak? +Bu zulümler hangi adaletle ortadan kaldırılacak? +Da’vası ve şikayeti olanlar nereye gidecek? +Haksızlık edenleri kim cezalandıracak? +Yazık yazık ki bu suallerin de cevabları yok!... +Efendim hazretleri Makam-ı mu’alla-yı Meşihat’e ta’yin buyurulalı çok olmadı. +Fakat geçtiğiniz makamın şimdiye kadar ehemmiyetten düşürülmüş bulunan kadr u kıymetini ihya ve Bu İslam memleketinde altı yüz senedir Hilafet-i İslamiyyeye makar olan bu güzel memlekette İslamiyet an-kasdin pek feci’ bir derekeye düşürülmüştür. +Hainane ve habisane bir takım amal ve efkar-ı mefsedet-karanenin netice-i seyyi’atı olan bu şayan-ı esef hal bugünkü akıbet-i müellimemizi intac etmiştir. +Hemen birçok kuvvete karşı göğüs geren büyük milletimiz dinsizler ordusunun muhacemat-ı hainanesine mukavemet edememiş mağlub olmuştur. +Millet-i necibe ve asilemizin bugünkü hal-i pür-melalinin yegane sebebi dinsizlik yegane amili dinsizlik olmuştur. +Bugün en mütemevvic bir umman-ı bi-nihayede aldığı ceriha-i azime ile gark olmak tehlike-i müdhişesine ma’ruz kalan sefine-i millet ve devleti kurtarmak ancak milleti din-i mübecceline tamamıyla sahib kılmak şeri’at-ı garra-yı Ahmediyyeyi vatan-ı mu’azzezimize hakim kılmak ile olabilir. +İşte bu makam-ı samilerinin en birinci en büyük fakat şimdiye kadar her nedense ehemmiyet verilmeyen bir vazifesi bir vazife-i diniyyesidir. +Bu yalnız sizin değil hükumet-i İslamiyyemizin en büyüğünden en küçüğüne kadar bütün me’murininin vazife-i mukaddesesidir. +Bu vazifenin ifa edildiğini gören milletimiz kat’iyyen ve ebediyyen ölmeyecek bilakis kendisine mezar kazanları gömmeye bile muvaffak olabilecektir. +[ ] İslamiyet’in her bir esası bir hikmet-i ilahiyye ve tabi’iyyeye müstenid bulunduğu halde o esasatı hedm etmek bulunduğumuz dalı kesmekten başka bir şey midir? +Pek amiyane ve cahilane fakat her halde leimane olarak yıkılmak istenilen bu esasat-ı mu’azzamaya indirilen baltadır ki milletimizi kalbinden mühlik surette yaralamıştır. +Bugün bir türlü kendini toplayarak düştüğü girdab-ı elimden tahlis çaresini bulamayan milletimizin halası ancak liva-i vahdet altında toplanmasıyla kaimdir. +Bu ise ancak bir teşkilat-ı İslamiyye ile olabilecektir. +Memleket ve milletimizi kurtarmak cümle-i amalimizden ise bu teşkilat mutlaka ve acilen yapılmalıdır. +Artık bu hususta tereddüd taallüllerle geçirilecek vaktimiz hiç yoktur. +Her tarafımız sarılmış bütün mukaddesatımız ayaklar altında. +Biz hala keyif ve hevesimizle icra-yı tarab ve lu’biyyatla meşgul bulunuyoruz. +Mevcudiyetleriyle bünye-i millet ve memleketi sarsan pis meyhaneler umumhaneler kumarhaneler İslamiyet’in bu diyar-ı İslamdan belki ebediyyen gittiğini isbata çalışıyor. +İki dakıka bir zevk veya heves uğruna namus-ı İslamiyet’in timsali olan nisvanımızı enzar-ı alemde teşhir ediyoruz. +Bu hususta hükumetin ufak bir şeye teşebbüsü işitilse kopardığımız yaygaralarla şayan-ı hayret değil midir ki hükumetin icraatına mümanaat ediyoruz. +Hepimiz duyuyoruz ve biliyoruz ki bütün mütemeddin memleketlerde İngiltere’de Amerika’da hatta Rusya’da bile müskirat ya büsbütün men’ edilmiş veya pek ziyade tahdid edilmiştir. +Yine biliyoruz ki bütün müterakkı memleketlerde fuhşiyat mümkün olduğu kadar men’ hiç olmazsa tahdid edilmiştir. +Biz İslam olduğumuz halde ve İslamiyet’in bunları kabul etmediğini bildiğimiz halde bunlara dair bir iş yaptığımız yoktur. +Artık yeter bu zavallı millet en acı tecrübelerden sonra olsun her türlü alçaklıklardan fenalıklardan muhafaza edilsin. +O ancak namus ve iffetiyle şan ve şevketiyle yaşamak istiyor. +Zaten bu suretle yaşamaklığıyladır ki alem-i İslam’da kendine bir mevki’-i bülend bulabilecektir. +Ve artık sübut bulması icab eder ki din mani’-i terakkıdir cümle-i menhusesi batıldır. +Koca bir alem-i medeniyyet düstur-ı idarelerini gittikçe Furkan-ı celil-i azimü’ş-şanın esasat-ı kudsiyye ve ulviyyesine takrib ettiği halde biz ondan uzaklaşmaktayız… Bir maksad-ı mühim ve aliye ibtinaen yapılan cevami’ ve mesacidimiz –ağlamaklığımız gerektir– bugün hemen külliyyen cemaat ve müdaviminden ari bulunuyor. +Halbuki uzun ve müellim senelerin üzerimize verdiği alam ve ekdarı ancak onlar def’ u ref’ edebilecektir. +Ancak onların nuraniyet ve kudsiyetidir ki her türlü derd ve marazımıza deva ve şifa bulabilecektir. +Fakat büyük teessüfler ve pek büyük teessürlerle söylemek lazım gelir ki müezzinin Allahu ekber… diyen bizi salat ve salaha da’vet eden sada-yı lahutisine icabet eden bulunmuyor. +Bulunan bir kısm-ı kalil de şayan-ı istihfaf görülüyor. +Her günden ziyade bugün bize lazım olan Cuma ve Bayram günleri irad olunan hutbeler maksaddan uzaklaşmış adi bir merasim menzilesinde kalmıştır. +zin hemen bütün beyanname-i hümayunlarında emir buyurdukları üzere bu memleket ve millete şeriat hakim-i yegane bulunmalıdır. +Artık uyuşukluğu ataleti beceriksizliği ber-taraf ile muazzez vatanımız yer yer elimizden giderken İslam nam ve şanı her türlü tahkıratla şaibedar kılınırken kalblerimizdeki yaraların acısı duyulmalıdır o güzelim topraklarımız düşman ayağı altında çiğnenirken altında yatan ecdadımızın mualla ruhunun feryad ve figanı sının gittikçe daraldığı hissedilmelidir. +İslamiyet’in parça parça ayrıldığı ve bir daha birleşmek imkanı bırakılmamaya çalıştığı şu anda en güzel ve en mukaddes yerlerimizden haklarımızdan mahrum bırakılmak istenildiğimiz şu dakıkada ecdad-ı izamımızın şayan-ı tebcil hun-ı mu’allasına malik bulunduğumuz aleme anlatılmalıdır. +Mahuf ve müdhiş bir mevt-i muhakkak pençesini üzerimize çevirmiş nerede ise ruh-ı ma’sumumuzu kabz edecek namımızı tarihe bir ibret olarak bırakacaktır. +Şurada tahaffuziyye icra edilmezse arkamızda terk edeceğimiz mukaddesatımızın azameti der-hatır edilmelidir. +Timsal-i cak düşman kucağında bulabilecektir. +Meşrutiyet denilen on senelik devre-i meş’umede millete yüzü gösterilmeyen hürriyeti adaleti müsavatı da bize ancak İslamiyet getirecektir. +İşte bu felek-zede millet kurbanı olmak üzere bulunduğu dinsizliğe ahlaksızlığa karşı gayet kavi bir azim ve irade ile çalışarak kurtarılmasını üç yüz milyon müslümanla beraber gözlerinden kanlı yaşlar aktığı halde boynu bükük olarak bugünkü hükumetten kat’i ve acil bir icraat-ı İslamiyye bekliyorlar. +onu bu hale getirenlerden ziyade kurtaramayanlara aid olacaktır. +NA-KABIL-I TELAFI BIR ZIYA’ Sakin Bursa’mızın afak-ı fazl u diyaneti birkaç gündür bir neyyir-i kemalin gurub-ı cavidanisiyle şeb-reng oldu. +Beş on seneden beri birçok küstahane tecavüzata ma’ruz kalarak zaten münfail ve pek dilgir olan bu muhit-i iman şimdi şu ziya’-ı azim ile matemler elemler kederler içinde ağlıyor. +Müderris Hacı Mustafa Efendi’nin irtihali… Bursa’nın muhit-i fazl u diyanetinde na-kabil-i imla bir boşluk dumu’-ı hasret dökülecek bir yetimlik [ ] ta’miri gayr-ı mümkün bir inhidam telafisi müteazzir bir zıya’ tesellisi müteassir bir keder ve elemdir. +Mustafa Efendi pek mümtaz ve müstesna bir nadire-i zeka ve fazilet mümteniu’n-nazir bir nüsha-i edeb ve nezahet meleklere yakışır bir hüviyet-i zühd ve iffet idi. +Merhum-ı müşarun-ileyhin ahval-i umumiyyesinde bir nur-ı ismet lemean eder gibi idi. +Nakısa-i gıll ü gıştan bu kadar münezzeh şaibe-i heva ve riyadan bu derece pak ve müteali bir nasiye-i kemal milyonlarda bile güç bulunur. +meye çalışır halindeki safvet ve tevazu’ ile de zühd ve zekasına inzımam eden metin dimağının karşısında en gamız mesaili mukavemet edemez bir şekl-i basita inkılab ve onun tahlilkar fikrine inkıyad ediverirdi. +Mustafa Efendi’yi görüp de sevmemek mümkün değildi. +Kalbine sığışamayan nur-ı ittika ve taabbüd sanki sima-yı melekanesinden taşar ve bakanları mutlaka cezb eylerdi. +Mustafa Efendi’nin irtihalinden dolayı sirişk-i elem dökenler onun sima-yı ma’sumanesini bir daha göremeyecekleri gibi galiba onun nazirini de bir daha idrak edemeyeceklerdir. +Zavallı Bursa ilmiyyesi!... +Hakıkaten tesliyeye muhtac bir yetim oldu. +Cenazesi teşyi’ edilirken ehl-i olmamıştı. +Herkes ayaklarının ucuna bakmış sakin sakin ağlıyor idi. +İhtiyarlar ma’sum gibi ağlıyor ma’sumlar yetimlik çökmüş ahaliyi bir gariblik istila etmiş idi. +Misli pek nadir görülen bir cema’at-i azime ile gözyaşları içinde cenaze namazı eda edildi. +Kadrini seng-i musallada bilip ey bakı – Durup el bağlayalar karşına [yaran] saf saf Cenaze omuzlarda değil el avuçlarında parmaklarında gidiyor sanki uçuyordu. +Makbere-i mahsusuna tevdi’ edildiği zaman hıçkırıklar yükseldi. +li’llah ve inna ileyhi raciun. +Allah bes bakı heves. +MUKADDERAT-I İSLAMIYYEYI TEZLIL ETMEYELIM Müşahedat ve mütalaatımızın daima te’yid ettiği bir kanaat var ki: +Müslümanların terakkı ve inkişafına ancak Müslümanlığın ve müslümanların amil olabileceğidir. +Müslümanların inhitatı ta’cil eden kuvvetlerin mebzul olmasına rağmen onların salah ve felahını te’min edecek ancak “bir” kuvvetin bulunduğunu tarih-i İslam’ın bütün sahaifi bir taraf kurun-ı ahirenin kaffe-i vekayi’i pek acı ve pek yıkıcı darbelerle isbat eder. +İslam aleminin üzerine muhtelif menba’lardan hücum eden seller bir gayede yıkmak!.. +Yani şevket-i İslamiyyeyi tarmar ederek müslümanların en müdhiş en muzlim hadisata karşı mevcudiyet-i milliyyelerini sıyanet eden istimsal edilmelerine yegane mani’ olan ve böylece zalimlerle mütehakkimler kuvveti peyderpey tebdil-i mahiyyete mecbur etmek… Bu feci’ mücadelenin nasıl devam ettiğine hepimiz muttaliiz. +Memalik-i İslamiyyeye ancak fuhuş ve fücuru tervic eden bir hürriyeti bahşederek ahlak-ı İslamiyyenin duçar-ı tedenni ümem-i İslamiyyeyi birbirinden teb’id eden takyidat ve telkınat ile revabıt-ı İslamiyyenin duçar-ı bir gün evvel duçar-ı izmihlal olması için ibzal olunan gayretler ve bu uğurda ihtiyar olunan fedakarlıkların hepsi Müslümanlığı tebdil-i mahiyete ve müslümanları tebdil-i tabi’iyyete ve bi’n-netice İslam tehlikesinin izalesine ma’tuf mesai cümlesindendir. +mühlikeye alet olduklarını i’tiraf etmek kadar müellim bir hakıkat yoktur. +Fakat maa’l-esef asri hayata uymak vahimesiyle alem-i İslam’ın en mühim merakizinde kavmiyet cereyanını ika’ edenler mukadderat-ı İslamiyyeye en mühin darbeleri vuranlarla birdir. +Çünkü her ikisi de şevket-i İslamiyyenin hasm-ı canıdır. +Her ikisi de vahdet-i lamiyyenin tezliline hadimdir! +Kavmiyet cereyanını İslam memaliki içinde muhafaza-i lerin netice-i mesa’isi Arab ile Türk’ü ayırmaktan bu iki ümmet-i İslamiyyeyi birbirine karşı sell-i seyf ettirerek birbirinin kanını döktürmekten ibaret değil mi?... +Halbuki bütün alem-i İslam bu iki ümmet-i müttehide ve müstakillenin neşr edeceği feyz ve iktisab edeceği kuvveti bekleyerek tahkim-i ümid ediyordu. +Şevket-i İslamiyye vahdet-i İslamiyye ve mukadderat-ı İslamiyye bu kavmiyet yüzünden gördüğü zarardan daha büyük daha vahim bir zarar görmedi. +Bu iki kardeş milleti birbirine düşürmeye çalışan kavmiyetçiler teşebbüslerinin bu netice-i hailesi karşısında acaba ne duyuyorlar?.. +Heyhat bunlar ne kadar pişman olurlarsa olsunlar bugün artık telafi-i ma-fata imkan yok. +Rabıta-i İslamiyyenin bir an için inhilal etmesinden neler tahaddüs ve neler tevellüd etmedi?... +Koca imparatorluk parça parça oldu. +Hicaz Suriye Filistin Irak Vilayat-ı Şarkiyye İstanbul ve Boğazlar’ın mukadderatı vel-i sagırenin binlerce müddeayatı nazar-ı i’tibara alınıyor ve arada ruh-ı İslam eziliyor. +Halbuki işte bu kavmiyet cereyan-ı mel’ununun tahribatı olmasaydı bu vaz’iyet hiçbir vakit tahaddüs etmeyecekti. +Arap ve Türk rabıta-i İslamiyyeye hakkıyla sarılsaydı ve İslam’ın ta’yin ettiği gaye-i kemale doğru ilerle [ ]seydi bu ahval-i müdhişe vuku’ bulmayacaktı. +İslam diyarında bir Ermenistan Devleti bir Yahudi devleti te’sisi mevzu’-ı bahs olmayacaktı. +Arz-ı Mukaddese-i Hicaz’ı ayrıca bir devlet-i müstakille halinde yaşatmak Suriye ile Hicaz arasında bir Yahudi devlet-i hacizesi Anadolu ile İslam alemi arasında Ermeni Hükumeti Irak’ta da ayrı ayrı hükumetler hami birer vasi ta’yin etmek mesaili ortaya çıkmayacaktı. +Bütün bu ahval-i feci’anın karşısında telafi-i ma-fata etmek için mazinin hatalarından mütenebbih olmak yok mu?!.. +Evvel be-evvel nazar-ı i’tibara alınacak mes’ele Arz-ı Mukaddese-i Hicaziyye’de bir devlet-i müstakillenin te’sisine maddeden imkan bulunmamasıdır. +Çünkü menabi’-i servetten mahrumdur. +Hicaz’ın servet-i hakıkıyyesini sair memalik-i İslamiyyede bulunan evkaf-ı İslamiyye teşkil eyler. +Müslümanların teberruatı ve evkafı devlet teşkil edebilir mi? +Binaenaleyh bir Devlet-i Hicaziyye te’sisi mümkün değildir. +Arz-ı Mukaddese-i Hicaz ancak Makam-ı Hilafet ile beraber yaşayabilir. +Bunları birbirinden ayırmak kabil değildir. +Emakin-i mukaddeseyi Makam-ı Hilafet’ten ayırmanın ma’nası Arz-ı Hicaz’ı la-yetenahi rekabetlere mücadelelere ma’ruz bırakmak o havali-i mukaddesede emn ü emanı selb etmek feraiz-i Saniyen– Suriye’de ve Irak’ta düvel-i mu’azzamadan birkaçının himayesi vesayeti yahud murakabesi altında hükumat-ı müstakille te’sisi bu diyar-ı İslamiyyenin Şunun bunun hayırhahlığına lütufkarlığına i’timad etmenin ne kadar caiz olabileceğine alem-i İslam’ın manzara-i rengarengi canlı bir bürhandır. +Binaenaleyh bu havalinin terakkı ve inkişafı idare-i muhtareye malik olarak Devlet-i Osmaniyye ile birlikte yaşamasındadır. +Salisen– Filistin’de bir Devlet-i Yahidiyye’nin te’sisi müslümanlara yapılacak en büyük zulümdür. +Yahudilerin kaç bin sene evvelki hakk-ı tarihilerini nazar-ı i’tibara alanlar nasıl oluyor da müslümanların on dört asırdan beri devam eden ve daha hala paydar olan haklarını ihmal etmek gafletinde bulunuyorlar? +Düvel-i Mesihiyyenin alem-i İslam’ı boğan seylab-ı isti’marı kafi değilmiş gibi zavallı müslümanların başına bir de bir Yahudi seyl-i yaparsa Avrupa medeniyetine karşı hasıl olan inkisar-ı emeli taz’if etmekten başka bir şeye hizmet etmeyecektir. +Hindistanlı dindaşlarımız asıl bu ma’nayı nazar-ı dikkate alarak İngiltere Hükumeti’nden Kudüs-i Şerif’in tahliyesini Makam-ı Hilafet hakkında ta’kıb olunacağı mukaddema vaad olunan siyasetten inhiraf edilmemesini taleb etmişlerdi ve bu muhik talebleriyle cidden dur-endiş bir nazarla pek samimi bir alakadarlıkla mukadderat-ı İslam’ı ta’kıb ettiklerini isbat etmişlerdir. +Düvel-i mü’telifenin er geç bu hakıkati takdir ederek müslümanların hakkını teslim edeceğini ümid etmek isteriz. +Aksi takdirde bu mütevali zulümlerin aksü’l-amelini beklemek iktiza eder. +Rabian– Vilayat-ı Şarkiyye’de Türkleri diğer müslü­ manlardan ayıracak Türklerle diğer müslümanlar arasında bir hadd-i iftirak teşkil edecek bir Ermenistan te’sisi Filistin’de bir Yahudi devleti te’sisinden daha imkansızdır. +Vilayat-ı Şarkiyye’de müslümanların yüzde gibi bir ekseriyet-i kahire Ermenilerin yüzde gibi bir ekalliyet-i za’ife teşkil ettikleri halde bu ekseriyet-i kahireyi ekalliyet-i za’ifeye teslim etmek nasıl olur? +Babıali düvel-i mü’telifeye takdim ettiği muhtırada “Hükumet-i Osmaniyye kat’iyyen te’min edebilir ki tehcir tedabirinden evvel ve ba-husus Vilayat-ı Şarkiyye’nin Çar orduları tarafından istilasından sonra Ermeni çetelerinin bir milyonu mütecaviz müslüman katl ettikleri bi-taraf şehadetler ve hatta Rus ümera-yı askeriyesinin raporlarıyla Lahika-A müeyyed ve muhakkak bir vak’adır. +“Ahali-i İslamiyyenin bir kısm-ı mühimmi katl-i amdan kurtulmak için dağlara veyahud el-an sakin bulundukları vilayat-ı mütecavireye iltica etmişler ve tekmil memleket Rus askeri ve ba-husus mezkur Ermeni çeteleri tarafından o mertebe tahrib edilmiştir ki hal-i hazırda tahribattan masun kalmış bir şehir kasaba veya köy yok gibidir ve askerleri tarafından işgal edilen Kafkas aksamında Ermeniler tarafından bu faaliyet-i meş’umeye elan devam edilmektedir. +Lahika-B” diyor. +Bir milyon şehidin hun-ı ma’sumuna bir milyon şehidin na’aş-ı perişanına mezar olan o mübarek diyarın başka bir ehemmiyeti başka bir tarihi olmasa bile bu mazhariyet-i feci’asından dolayı üç yüz elli milyon müslüman için ebedi bir mataf-ı matem ebedi bir abide-i tevkır olması iktiza ederdi. +Halbuki bizim vilayat-ı şarkiyyemiz sekenesiyle müslüman medeniyetiyle müslüman tarihiyle müslümandır. +Bu diyarın bunca mesaibine rağmen Müslümanlığını inkar etmek onu cebren Ermenileştirmek Müslümanlığı ve müslümanları imhaya tasaddi etmektir. +Bu hususta Babıali’nin muhtırasında gösterilen suret-i hal munsifane olmaktan ziyade tesamüh-perveranedir. +Hamisen– İstanbul’un Müslümanlık’tan iğtisabı mes’­ e­ lesine gelince böyle bir gasbın vukuu bizce muhtemel değildir. +Neşve-i galibiyetin zir-i te’sirinde bulunan bazı dimağların ileri sürdüğü müddeayata İslam alemi ilk cevabını vermiştir ve böyle bir gasba karşı son cevabını da verebilir. +Binaenaleyh bu hususta itale-i kelama lüzum görmeyerek “İstanbul bir belde-i İslamiyyedir ve Müslüman kalacaktır” demekle iktifa ederiz. +[ ] Asıl calib-i dikkat olan mes’ele bütün bu mes’elelerin etrafında koparılan velvele ve bu velvelenin Sulh Konferansı’nda bile şayan-ı istima’ addolunmasıdır. +Anlaşılıyor ki vahdet-i İslamiyyeyi rabıta-i İslamiyyeyi tehdid mukadderat-ı İslamiyyeyi tezlil etmeye çabalayan muazzam bir kuvvet var ve bu kuvvet nail-i meram olmak için muttasıl çalışıyor ve muvaffak oluyor. +Buna karşı biz ne yapıyoruz Müslümanlar ne yapıyor? +Arabistan’ı temsil etmek üzere Şerif Hüseyin Paşa tarafından Paris’e i’zam olunan Emir Faysal geçenlerde Sulh Konferansı hey’etine karşı irad ettiği bir nutukta Arap imparatorluğunun te’sisini taleb etmiş bunun üzerine Fransız ve İngiliz gazeteleri hayli söylenmişlerdi. +İ’tilaf devletlerinin bu hususta karar-ı kat’isinin neden ibaret olacağı şimdilik bizce ma’lum değilse de yukarıda beyan ettiğimiz vechile Filistin’de bir Yahudi Devleti Vilayat-ı Şarkiyye’de bir Ermenistan Suriye’de Irak’ta ayrı ayrı muhtelif vasileri murakıbları haiz devletlerin te’sisi için yapılan propagandalardan söylenen sözlerden verilen vaadlerden anlaşılan bir şey varsa bu gidişle şevket-i İslamiyyenin mukadderat-ı İslamiyyenin i’tila etmeyeceği sükut edeceğidir. +O halde ne yapmak lazım?.. +geçmek Müslümanlığın imha ettiği müslümanları inhitata zillete helake sevk ettiği bugünkü vekayi’ ile de sabit olan bu fikri imha etmek lazımdır. +Ancak bu fikri bilmek daire-i vahdete girmek kabil olur. +Alem-i İslam’ın bugünkü hali en müdhiş hal-i inhizamıdır. +Alem-i İslam şimdiye kadar böyle bir zillet görmedi. +Bu inhizam ve zillete karşı bir müslüman lakayd kalamaz. +Bir müslüman bu zillet ve inhizamı tezyid ve teşdid edecek bir amil olamaz. +Binaenaleyh mukadderat-ı en büyük farizadır. +Babıali son muhtırasında rabıta-i İslamiyyenin kuvvetine ederek Arabistan hakkında: +“Vilayat-ı Arabiyye’ye gelince: +Bir cihetten bunları asırlardan beri devletin aksam-ı sairesiyle pek sıkı bir surette tevhid eden revabıt-ı siyasiyye diniyye ictimaiyye ve iktisadiyye ve Arabların suret-i umumiyyede taht-ı saltanata karşı ibraz etmekten fariğ olmadıkları ihlas ve sadakat-ı samimiyye diğer cihetten bu kavmin daha serbest bir surette harsi ve ictimai inkişaf-ı hukuku nazar-ı bahşedilmelidir.” Dedikten sonra: +“Vasi’ bir muhtariyet ile hakimiyet-i Osmaniyye’nin eden düvel-i mu’azzama-i mü���telife Arabistan’a karşı hiçbir emel-i ilhak beslemedikleri cihetle– bu havalide nizam ve müsalemetin yegane zımanıdır.” Diyor ki isabetinde zerre kadar şübhe yoktur. +Maamafih Babıali’nin Ermenilerin tehcirine aid ashab-ı ceraimi muhakemede gösterdiği himmeti ümmet-i İslamiyyeyi birbirine düşüren en müessif havadise sebebiyet veren mücrimler bağıler hakkında da kemal-i kudretle en menfur canilerden kurtulmuş olsun ve bu gibi cinayetlere cür’et edecek erazil de cezasız kalmayacaklarını öğrensinler. +Ümmet-i İslamiyyenin nazarında en alçak caniler onu tefrika sa’y edenlerdir. +O halde vazife-i adaleti Babıali muhtırada beyan ettiği nokta-i nazarı ef’al ile ve teşebbüsat-ı mütemadiyye ile te’yid ederse vazifesini mes’uliyetinden kurtulmuş olur. +Tabii ümmet-i necibe-i Arabiyyenin hiçbir ferdi böyle bir mes’uliyet-i müdhişeye tahammül edemez. +Şerif Hüseyin Paşa ile oğlu Emir Faysal’ın bu hususta Arab dindaşlarımıza mukteda olmalarını arzu ederiz. +Mukadderat-ı hizmet budur. +Harb-i Umumi bidayetinden mütareke zamanına kadar rical-i İttihad pek fena ve tahribkar bir siyaset ta’kıb etmemiş olsaydılar bugün devlet ve millet-i Osmaniyye bu felaketlere elim azablara duçar olmayacaktı. +Hatiat-ı siyasiyyeyi birer birer döküp saymak ve esbabını teşrih etmek için bu mecmuanın hacmi müsaid değildir. +Bunu hakkıyla izah edebilmek ayrı bir kitap neşrine tevakkuf eder. +Harbden birkaç sene evvel –yabancı devletlerin teşvikiyle– Suriye’de Irak’ta ve Hicaz’da Araplığı Osmanlı Saltanatı’ndan ayırmak maksadıyla Cem’iyet-i Feteyan-ı Kahtan ve Ebna-i Adnan namlarıyla muhtelif cem’iyetler teşekkül etmiş idi. +Bu cem’iyetler bidayet-i emrde Mısır’daki Suriye hıristiyanlarının delaletiyle vücuda gelmişidi. +Mezkur cem’iyetlerin en faal a’zaları da ecnebi mekteplerinde misyonerlerin terbiyesi altında neşv ü nema bulan bir takım müfrit gençler idi. +İttihad ve Terakkı idaresinden küskün olan birkaç Arap meb’usan ve a’yan a’zaları da o cem’iyetlere iltihak eylemişlerdi. +Bu cem’iyet Paris’te Mısır’da mükemmel merkezlere malik olduğu gibi Ceziretü’l-Arab’ın hemen her tarafında kök salmıştı. +Hicaz Şerifi Emir Hüseyin ile Hicaz Valisi Vehib Paşa arasında vaktiyle büyük niza’ ve ihtilaf başgöstermiş ve nihayet bu mes’ele paşanın azliyle bir dereceye kadar kesb-i sükunet eyleyebilmişti. +Fakat bu mes’ele [ ] hararetini gaib etmemiş ve yeniden alevlenmek için fırsat zamanının hululünü bekliyordu. +Suriye’ye salahiyet-i fevkalade ile arkadaşları tarafından ta’yin olunan Bahriye Nazırı ve esbak Dördüncü Ordu Kumandanı Cemal Paşa’nın o taraflarda yaptığı Paşa’nın münasebetsiz hareketleri keyfe ma yeşa’ istibdadı maksad-ı mahsus ta’kıbinde bulunan Hicaz emirine büyük bir bahane hazırlamış oldu. +Burada İstanbul’da i’tilaf devletleri aleyhinde tertib ve neşr olunan “cihad fetvası” bit-tabi’ mezkur hükumetleri ziyade ığzab etmiş buna karşı bir mukabele bil-misl çaresini taharri etmeye mecbur eylemişidi. +Esasen birçok tere ve Fransa devletleri bu hale karşı seyirci ve la-kayd kalamazlardı. +Hicaz Emiri Şerif Hüseyin ise bidayet-i emrde müstakil vasi’ bir Arabistan İmparatorluğu teşkilini asla tasavvur ve tahayyül edemezdi. +Bunun mümkinü’l-husul bir şey olacağını da bir türlü kesdiremiyordu. +O yalnız bize karşı koyabilmek için ma’hud vaz’iyeti ihtiyar etti. +re vücuda getirmek için Hicaz Hükumeti’ne –sırf mevad ve mühimmat-ı harbiyye ile asakirinin tanzim ve tensiki maksadıyla– bir takım maddi ve ma’nevi mu’avenetlerde bulundular. +Bundan da azim istifadeler te’min etmeye muvaffak oldular. +Bu muavenet neticesinde İngiltere kuva-yı askeriyyesi Ceziretü’l-Arab’ın aksam-ı mühimmesini –külliyesini– elegeçirebildiler. +Harb esnasında mükafat kabilinden olmak üzere Hicaz Emareti’ni tasdik ettikten maada üç müttefiklerine de kabul ettirdiler. +Hicaz bedevileri Şerif Faysal’ın kumandası altında olarak İngiliz ve Fransız gibi dünyanın iki muazzam devletinin ciddi yardımları sayesinde en nihayet Hicaz’dan Şam’a kadar ilerleyebildiler. +Vakta ki mütareke zamanı yaklaştı fetih ve zaferle neş’eyab olan Emir Faysal Hicaz Hükumeti’nin murahhası sıfatıyla Avrupa’ya azimet etti. +Gerek İngiltere’de ve gerek Fransa’da büyük hürmetlere mazhar oldu. +Hatta Fransa hükumeti Hicaz’ın şimal orduları kumandanı olan Emir Faysal’a dallı bir harb madalyası vermeyi unutmayarak bu suretle nezaket ve mihman-nüvaziyi bi-hakkın ifa eyledi. +Sebeb-i taltif olarak ordu beyannamesinde de “’dan i’tibaren Türk boyunduruğundan kurtulmak ve müttefikler da’vasını müdafaa etmek üzere Emir Faysal pederine iltihak ederek yalnız başına bazı kıtaata kumanda ile birçok harekat-ı askeriyyeyi kemal-i şeca’atle tertib ve idare eylediğine mükafaten dallı harb madalyasının kendisine verildiğine” dair takdir-amiz cümleler sarf edilmiştir. +Gerek Fransa’dan ve gerek İngiltere’den yüz bulan Emir-i müşarun-ileyh der-akab astar istemeyi unutmamış uzun uzadı mütalebatta bulunmuştur. +Bu zat metalibini Sulh Konferansı’na ve Onlar Meclisi’ne isma’ için bidayeten Arabistan’da hükumat-ı müttehide teşkilinden ve bilahare daha ileriye giderek müstakil ve vasi’ bir Arabistan Faysal Paris gazetelerinin beyanatına göre meclise milli latif elbisesiyle refakatinde de Arapça’ya vakıf tercümanı miştir. +Hicaz murahhası birçok talebler dermiyan etmiş ve İskenderun’un cenubundaki hattan başlayarak Bahr-i Muhit-i Hindi’ye kadar imtidad eden ve Arapça tekellüm eden yerlerin Hicaz İmparatorluğu’nun zir-i idare-i hükümranisinde bir hükumet olarak teşkilini taleb eylemiştir. +Bu müddeayata müteallik henüz Sulh Konferansı kat’i bir karar ittihaz etmediği gibi Suriyelilerin efkar ve mütalebatını anlamak üzere Şükrü Ganim’in ve Amerika Reis-i Cumhuru Wilson’ın tensibi üzerine Beyrut’taki Amerika Mektebi Müdürü Mister Belis’in mütalaatını dinlemeye karar verilmiştir. +Arabistan’da koca bir imparatorluk teşkili arzusunda bulunan Hicaz murahhası Emir Faysal matbuat mümessillerine Fransa ve İngiltere’ye Wilson Prensipleri’ne olan merbutiyetini de söylemeyi unutmamıştır. +Bu mütalebata nazaran büyük Arabistan; Aden Mısır Trablusgarb Tunus Fas gibi Araplarla meskun ve düvel-i mu’azzamanın taht-ı idare veya himayesinde bulunan Afrika’nın memalik-i İslamiyyesi müstesna olmak üzere Filistin Suriye Irak ve Ceziretü’l-Arab’dan mürekkeb olacak ve İngiltere’nin taht-ı himayesinde bulunan Hicaz hükumetinin hukuk-ı hükümranisine girecektir. +Ceziretü’l-Arab’a vaz’iyet-i coğrafiyye noktasından bir göz gezdirirsek göreceğiz ki Hicaz murahhasının taleb ettiği yerlerin mesaha-i sathiyyesi . +kilometre murabbaı ve . +nüfusu muhtevi vasi’ bir imparatorluktan devlete bu araziyi tesahub etmek nasib olmamıştır. +Devlet-i Osmaniyye ise hem İslami hem de Hilafet devleti olmak haysiyetiyle buralara ancak mürur-ı zaman ile azim fedakarlıklar sayesinde malik olabilmiştir. +Times gazetesinin bu babdaki beyanatı da pek manidardır: +Arap ile Türk İmparatorluğu arasında bir mukayese yaptıktan sonra Arap medeniyetinden ve bu medeniyetin merkezi olan Hicaz’dan bahs ile Emir Faysal’ın beyanatını muhik gösteriyor. +Hulasa Türkler’in münaza’un-fih olan arazisinden Arap Musevi Ermeni devletleri çıkarmayı Sulh Konferansı’na tavsiye eyliyor. +Fakat Paris matbuatı Hicaz mümessilinin hırs ve tamaından ve bu metalibiyle emperyalizm bir meslek ta’kıb etmek istediğinden bahisle Suriye hakkında Emir Faysal’ın müddeayatını bir türlü tasvib etmiyorlar. +Fransa matbuatı bir bedevi hükumetinin idaresi altında bu kadar vasi’ medeni ve milyonlara baliğ nüfusun yaşayamayacağını dermiyan eylemektedirler. +Tan gazetesi bu kadarla da iktifa etmeyerek Emir Faysal’ın mezkur [ ] arazi umur-ı dahiliyyesinde hiçbir hükumet-i ecnebiyyenin müdahalatını tasvib etmemek hususundaki mütalaatıyla Irak hakkında müşarun-ileyhin vaz’iyet ta’kıb etmekte olduğunu da tenkıd ederek diyor ki: +“Demek ki maksad eski Osmanlı İmparatorluğu’nun bütün Arap memleketlerini Mekke’de oturan Hicaz Kralı’nın teşkilinden ibarettir. +Hicaz hey’et-i murahhasası katibinin Türk idaresinden kurtulan bütün Arap memleketlerine Mekke’yi payitaht etmeyi Kral Hüseyin hiç düşünmemiştir satırlarında bize hitab ettiği tekzibin kıymet-i hakıkiyyesi Hicaz murahhasının metalib-i resmiyyesinin mütalaasıyla takdir olunur. +Bu suretle maske düşüyor Ukrayna’da veya Baltık memleketlerindeki Alman siyaseti gibi Wilson düsturları altında gizlenmiş olan Hicaz siyaseti büyük bir ilhak siyaseti teşebbüsü Türk emperyalizmi yerine bir bedevi emperyalizmi ikamesi şeklinde görünüyor.” Fransa matbuatı bu sözlerle her şeyi ortaya koymaktan çekinmiyorlar. +Bize kalırsa Arabistan mes’elesi ne Hicaz murahhasının ne de yalnız Fransa ve İngiltere hükumetlerinin arzularıyla kabil-i hall ü tesviyedir. +Böyle olursa Ceziretü’l-Arab müteaddid mıntıkalara ve onun içinde de ahengsiz rabıtasız haris intikam-perver bir takım mülukü’t-tavaif teşekkül edecek ve Fahr-i Kainat efendimizin zaman-ı saadetlerinden evvel Arabistan’da hükmünü icra eden münazaa ve mücadelata yeniden bir zemin tehyie edilmiş olacaktır ki Arap mütefekkirin-i İslamiyyesi buna hiçbir vakit muvafakat etmeyecektir. +Sulh Konferansı yalnız Emir Faysal’ı veyahud Şükrü Ganim’i –daha doğrusu bu kavme mensub olmayan bir Amerikalı mektep müdürünü dinlemekle ne mes’eleyi kökünden hal ne de vacibe-i adaleti ifa edebilecektir. +Yirmi milyon nüfusu muhtevi koca bir Ceziretü’l-Arab’ın mukadderatını ceffe’l-kalem ta’yin etmek ve bu mu’dil olamaz. +Her halde bu memleketin bi-garaz ve bi-taraf efkar-ı umumiyyesiyle bil-umum tabakat ve sunufa mensub eş6ohasın da dinlenmesi iktiza eder. +Bir de Ceziretü’l-Arab’ı nüfuz mıntıkalarına ayırmak da doğru bir şey olmaz. +Bu Wilson Prensipleri’ne de uymaz. +Bize kalırsa Babıali’nin –Tevfik Paşa Hükumeti’nin– muhtırasını tedkık etmek de faideden hali değildir. +Zannımızca Arabistan’a gürültüsüz bir şekl-i idare verebilmek bu yeni teşekkül edecek memleketler birer ecnebi hükumetin vesayetine terk ve teslim edilmek isteniliyor o halde bu cezire-i İslamiyyeyi kendi sahib-i aslisi olan Devlet-i Osmaniyye’nin murakabesi altına vaz’ etmek kadar ma’kul bir tedbir olamaz. +Zira Hükumet-i Osmaniyye Müslüman bir hükumet olmak ve Hilafet-i İslamiyyeyi haiz bulunmak i’tibarıyla öteden beri Araplarla hoş geçindiği gibi bundan sonra da onları memnun etmek için her suretle bezl-i gayret eyleyeceği şüphesizdir. +Arabistan Arapların olmak lazım gelirse ve bunları tevhid edecek bir rabıta-i kaviyye de aranırsa her halde bu rabıtanın Osmanlı Hilafet ve saltanatından başka bir kuvvet olmamalıdır. +O zaman hak yerini bulur hem Arap hem de Türk hoşnud olurlar. +Bu işin bu suretle hallini yalnız bizim arzumuz değil rinde yaşayan ve bu ana kadar da devlet-i metbu’alarına sadakatkarane hissiyatla mütehassis olan milyonlarca ehl-i İslam’ın da arzuları bu merkezdedir. +Ümid etmek isteriz ki İngiltere ve Fransa bu hususta bir karar-ı kat’i verebilmek için acele etmeksizin ve mes’eleyi derince ve bil-etraf düşündükten sonra son sözlerini söylesinler. +Çünkü bu tarz-ı hal onların da menfaatlerine muvafıkdır. +Kabil’de müluk-ı İslamiyye murahhasları arasında mü­ za­ kerat – Afgan ve Hind müslümanlarının Makam-ı Hilafete teveccüh ve muhabbetleri – Times gazetesinin mühim bir makalesi Bombay’dan Şubat tarihiyle Times gazetesine çekilen bir telgrafnamede ez-cümle atideki ma’lumat veriliyor: +Buhara Emiri Kabil şehrine ve Rusya’ya bir takım hey’at-ı murahhasa göndermiştir. +Asya-yı Vüsta hanları tarafından da vasi’ salahiyetler ile techiz olunan diğer bazı hey’at-ı murahhasanın el-yevm Kabil’de bulunması Buhara hey’etinin keyfiyet-i i’zamına bir kat daha büyük bir ehemmiyet vermektedir. +Anlaşıldığına göre bunların sebeb ve maksad-ı i’zamı Asya-yı Vüsta Müslüman mülukü arasında bir ittifak vücuda getirmektir. +Afganistan emiri Buhara ordusu ile idaresinin tensik ve ıslahına müzaheret edeceğine dair Buhara emirine mevaidde bulunmuştur. +Diğer taraftan musırran deveran eden bir rivayete nazaran ittifak-ı cedidin bir nevi’ zımanı olmak üzere Afganistan emirinin mahdumlarından biri de Buhara emirinin kerimelerinden birini tezevvüc edecektir. +Osmanlı İmparatorluğu’nun son felaketlerine rağmen Afganlılar ile hudud kabaili zat-ı şahaneyi el-an halife-i uğratılması ise fevkalade [………………] infiallerini mucib olacaktır. +Ahiren sari bir surette memlekette hüküm-ferma olan eylemiştir. +Lakin efrad-ı cedidenin serian taht-ı silaha alınması sayesinde ordudaki boşluklar tekrar doldurulmuştur. +[ ] Şubat tarihli Times gazetesi Asya-yı Vüsta hükumat-ı müttehide manzumesine hasrettiği bir başmakalede şu yolda bast-ı mütala’a ediyor: +Asya-yı Merkezi İslam mülukü arasında bir ittihad ve aldığımız ma’lumat son zamanlarda bu mes’eleye dair deveran eden rivayeti te’yid edecek bir mahiyettedir. +Bu tasavvurun başlıca amil ve mürevvici Afganistan’ın emiridir. +Anlaşılan müşarun-ileyh Buhara emiri ile bir hey’et-i murahhasası ile Asya-yı Vüsta’daki daha küçük Müslüman mülukünün mümessilleri el-yevm Kabil şehrinde bulunuyorlar. +Emir Habibullah Buhara ordusu ile zır imiş. +İhtimal ki bu yardım bolşevizime karşı olacaktır. +Maamafih şurasını unutmamak lazım ki Afganistan emirleri ile Asya-yı Merkezi müluk-i İslamiyyesi arasında daima pek sıkı dostane münasebat cereyan eylemiş. +Emir Habibullah pederi Semerkand’da menfi iken burada doğmuştur. +Asya-yı Merkezi’de bir İslam hükumat-ı müttehidesi zümresinin teşekkülü İngiltere için na-hoş bir şey değildir. +Bu manzume şübhesiz Afganistan’ın nüfuz ve te’siri altında bulunacaktır. +Emir Habibullah ise hiçbir zaman inhiraf etmedi. +Müşarun-ileyh Alman ve Türk muharriklerinin kandırıcı teklifatını daima reddeyledi. +Vakıa Afgan küberasının fesadcı ve karıştırıcı kısmını daire-i i’tidalde tutmak öteden beri güç bir şeydir. +Fakat buna mukabil emir-i Afganistan kanaat ve sadakatte hiçbir zaman zerre kadar bir eser-i tereddüd göstermedi. +te’yid ve tasdik eylemiştir. +Müşarun-ileyhin mevkii hiçbir zaman şimdiki kadar emin ve kuvvetli değil idi. +Asya-yı Merkezi manzume-i müttehidesinin Turancılık meslek-i merdudu ile şaibedar olacağını farz ve kabul etmek için ortada ciddi hiçbir sebeb yoktur. +Lakin aynı zamanda gerek Asya-yı Merkezi ve gerek Hindistan müslümanları arasında Türkiye’ye karşı pek kuvvetli bir hüsn-i teveccüh ve temayül mevcuddur. +Müslüman efkar-ı umumiyyesinin bu istikamet ve ma’tufiyeti Paris Konferansı’[n]ca [her] halde nazar-ı i’tibara alınmak lazım gelen mühim bir cereyandır. +Bu hafta Rusya’dan gelen bir dindaşımızın verdiği haberlere nazaran Rusya’daki müslümanlar büyük bir zulüm ve istibdadı altında ezile ezile nalan ve perişan olan müslümanlar Rusya’nın inhilali ibtidalarında mütehayyir kalmışlardı. +Aralarında esaslı teşkilatın fıkdanından dolayı mühim bir şey yapmaya büyük bir mevcudiyet göstermeye muvaffak olamamışlardı. +Şurada burada münferid hareketlerle mahalli hükumetler teşkili ile vakit geçirdiler. +Türlü türlü cereyanlara kapıldılar. +ma’nasız münakaşalarla uğraştılar. +Kavmiyet belaları oralarda da tilafat hasıl oldu. +Bu suretle büyük fırsatlar fevt ettiler. +Diğer taraftan o diyarda zuhur eden Bolşeviklik fitnesi de İslam efkar-ı umumiyyesini hayli sarstı. +Buna karşı müslümanlar ittihaz edecekleri tavır ve hareket hakkında tereddüde düştüler. +Önüne çıkan her mevcudiyeti yakan yıkan bu yangın herkesi tedhiş etti. +Hiçbir şey tanımayan bütün müessesata mukaddesata saldıran bu kuvvet ile anlaşmak da kabil değildi. +Mukavemet ise hayat-ı İslam için büyük bir tehlike idi. +Bu suretle müslümanlar hayli müşkil zamanlar geçirdiler. +Çarlık istibdadından kurtulur kurtulmaz daha müd­ hiş bir belaya duçar oldular. +Bu yüzden pek büyük felaketlere ma’ruz kaldılar. +Bir müddet Almanya’dan reha umdular o hususta da inkisar-ı hayale uğradılar. +Hadisatın anif darbeleri altında yuvarlana yuvarlana nihayet hak yolunu tuttular. +Her şeyden evvel aralarındaki Türkçülük Tatarcılık Kırgızcılık gibi kavmiyet tefrikalarını kalblerinden çıkararak Müslümanlık namı altında birleştiler. +Aralarında muntazam teşkilat vücuda getirdiler. +Ahiren Bolşeviklerin vaz’iyetlerinin de kesb-i müşkilat etmesi hasebiyle müslümanlarla uğraşmaktan bir dereceye kadar vazgeçtiler. +Bu sayede müslümanlar biraz nefes almaya ve bünyan-ı mevcudiyetlerini te’sis etmeye muvaffak oldular. +Bazı mahaller ahalisi istiklallerini istikballerini layıkıyla te’min ettiler. +Bir kısmı da hasbe’l-mevki’ te’min-i istiklale muvaffak olamamakla beraber yoluna girdiler. +Bu mesa’i-i ittihadkarane devam ettiği takdirde onlar da hiç şübhesiz istiklallerine sahib olacaklardır. +Her şeyin başı ittihad ve faaliyettir. +Bunu takdir ederek bu suretle hareket ettikten sonra müslümanların da istiklallerine sahib olacakları pek tabiidir. +Bugün Rusya’daki İslam memleketleri on mıntıkaya münkasemdir: +Volga havzası mıntıkası. +Kama Oka nehirleri buraya dahildir. +Sakmar Ural havzaları Şimdiki halde yalnız bu iki mıntıka Bolşeviklerin nüfuzu altında bulunuyor. +Maamafih şimdiki halde Bolşevikler müslümanların mukaddesat ve müessesatına tecavüz etmekten feragat etmişlerdir. +Müslümanların bu hususu te’min etmeleri büyük bir muvaffakiyettir. +dir havzaları. +[ ] Kırgız ve Kazakistan’ın şimal ve şark tarafları. +Bunlara büyük ve orta cüz’ler derler. +Türkistan Ejderhan da dahil olmak üzere Kırgız ve Kazakistan’ın aksam-ı sairesi yani küçük cüz’ler. +Merv havalisindeki Türkler. +Bunlar pek cengaver bir kavimdir. +Hive Buhara Kaşgar Tarancı müslümanları mıntıkası ki Çin hududu taraflarında bulunan müslümanlardır. +yük ve esaslı bir irtibat ve teşkilat husule gelmiş cümlesi liva-yı İslam altında faaliyet-i siyasiyyeye germi vermişlerdir. +Rus ordularının inhilali üzerine külliyetli silahlar elde etmesi tabii olan bu kuvvetler büyük bir ehemmiyet kesb edecek dereceyi bulmuştur. +Hatta bunların Çin ve Afganistan gibi komşu devletlerle te’sis-i münasebata muvaffak oldukları da zannediliyor. +Afganistan tarikiyle Türkistan’la münasebat-ı hasene te’sis eden İngilizlere karşı bu kuvvetler mütemayildir. +Makam-ı Hilafet-i uzmaya karşı kuvvetli bir surette merbut olan bu akvam-ı İslamiyyeyi kazanmak bugün re’nin göstereceği müzaheret bütün Asya’da İngiltere’nin mevkiini o kadar tahkim edecektir ki atiyen o cihetlerde hiçbir endişeye mahal kalmayacaktır. +Ümid ederiz ki hissiyata mağlub olmayan İngiliz siyaseti Müslüman aleminin kalbgahı olan Devlet-i Osmaniyye’ye dest-i muhadenet ve müzaheretini uzatmakla bütün bu cihan-ı azimin hiss-i muhabbet ve hürmetlerini kazanır. +Bu haftanın en mühim hadisesi hükumetin tevkıfata germi vermesidir. +Bütün milletin efkarını işgal eden bu mes’elede asla hissiyata kapılmayarak i’tidal ve kanundan ayrılmamak hükumet için ne mertebe mucib-i şeref ehemmiyeti haizdir. +Şimdiye kadar teakub ve tevali edegelen yolsuzluklardan kanunsuzluklardan bi-zar olan millete ümid-i felah bahşedecek bir şey varsa ancak icraat-ı hasene ve adiledir. +Vatanı dü��müş olduğu girive-i edecek müsbet mesai kadar büyük ve şerefli hizmet olamaz. +Gidenlerin yolsuzluğu gelenlerin de onların isrine tebaiyet etmelerini istilzam etmez. +Tutulan yolların fenalığı tahakkuk ettiyse artık onu bir daha tecrübeye kalkışmak hiç de muvafık olmaz. +Memleket kanunsuzluktan bu hale geldi. +Bundan sonra olsun kanunun hakimiyeti kabul edilmeli ki musibetler tevali etmesin. +Madem ki ortada bir Kanun-ı Esasi var madem ki o Kanun-ı Esasi’nin ahkamı henüz mer’idir hükumet bütün harekatında kendini onunla mukayyed görmelidir ki efrad-ı ahalide kanuna itaat hissi revac bulsun. +Sadaret-i Uzma’yı Meşihat-i Ulya’yı ihraz etmiş zevatı efrad-ı adiyye derecesinde bir usul-i tevkıf ve muhakemeye tabi’ tutmak Kanun-ı Esasi’nin hiç de cevaz göstermediği bir muameledir. +Ba-husus harb kabinelerinin Divan-ı Ali’de muhakemesini bizzat taleb eden Prens Said Halim Paşa hazretleri gibi her zaman alnı açık ümmet-i düşünmeyen ekabir-i ümmetin Musa Kazım Efendi hazretleri gibi safvet-i ruh sahibi efazıl-ı ulemanın ve emsali zevatın tabi’ olacağı muamele her halde böyle olmamak lazım gelirdi. +Merkez-i Umumi’nin dinsiz ve taribkar kuvvetine karşı senelerce mücadele eden göğüs geren vukua gelen fenalıklarda asla bir hisse-i iştiraki bulunmayan bilakis azgın ve çılgın kuvvetlere karşı durarak birçok fenalıklara mani’ olabilen ve memleketin selametinden saadetinden başka hiçbir emel ve garazı olmayan Said Halim Paşa hazretlerinin Müslümanlığın tealisi milletin terakkı ve saadeti hakkındaki samimi arzularına fedakarane mesailerine yevm-i intişarından beri fırka cereyanlarından azade kalan Sebilürreşad hey’etinin kanaat-i kamilesi vardır. +Nitekim Musa Kazım Efendi hazretlerinin de safvet-i kalbiyye ve za’af-ı iradesinden başka bir kusuru hele hiçbir taaddisi olmadığına tamamıyla kani’ bulunuyoruz. +Diğer mevkuf zevatı yakından tanımadığımız cihetle onlar hakkında bir şey söylemeye kendimizde salahiyet görmüyoruz. +Maamafih onlardan bir kısmının da vukua gelen fenalıklarda amil olmadıkları vatan ve millete karşı bir hıyanette bulunmadıkları inde’l-muhakeme tebeyyün edecektir zannında bulunuyoruz. +Her kafanın düşündüğünü her kalbin duyduğunu açıktan açığa söylemek mecburiyetinde bulunduğu böyle buhranlı zamanlarda Sebilürreşad gibi hiçbir fırka ile alakası olmayan bir ceride-i İslamiyye için de mütala’at-ı mahsusasını serd eylemek en mütehattim bir vazifedir. +Ümid ederiz ki hükumet fırka ihtirasatına tenezzülden müteali bir nazarla iş görmek harekatını mecra-yı tabi’i ve kanunisine irca’ etmek büyüklüğünü gösterir. +Fikrimce semavat ile terekküb ettiği maddeyi feza-yı vesi’a serpilmiş olan kainat-ı ulviyye hakkında bir hüküm verebilmek için fen hey’etinin kabul etmiş olduğu en son nazariyelere müracaat edilmelidir. +Çünkü bu nazariyeler mahz-ı hakıkat olmasalar da ekserisi aklın kabul nakl-i sahihin te’yid etmediği istidlalat-ı vehmiyyeden daha ziyade hakıkate karibdirler. +Esasen bildiğime göre bu mes’ele hakında rivayet olunan ehadis-i kerimenin bazıları kütüb-i sahihanın bir kısmında mevcud olmakla beraber sıhhatleri hakkında lik rivayatın en sahih ve en meşhuru hakkında bile ümmü’l-mü’minin Ayşe radıyallahu anhadan bir tek kelime duyulmamış olduğu sabit ve muhakkaktır. +Bu kabil ehadisin sıhhatinde icma’ hasıl olmuş olduğu farz edilse bile Risalet-meab sallallahu aleyhi ve sellem efendimiz bizzat bize bildiriyor ki: +Müslümanlara farz olan şey imtisal edenleri saadet-i dareyne isali kafil olan ahkam-ı şer’iyye-i semaviyyeye imandan ibarettir. +Bunların haricinde tıbba edviyeye semavatın keyfiyet-i tekvinine arz ve fezaya aid şuuna müteallik ehadise gelince bunlar irsal-i rüsüldeki garaz-ı fıtri dairesine dahil olmadıkları için müslümanları bu yoldaki asarı kabul ve teslime mecbur edecek bir sebeb mevcud değildir. +Zaten zahir-i Kur’an ile yine Kur’an-ı Kerim veya hadis yahud berahin-i kat’iyyeye havass-i sairenin şerita-i mu’ayyenesine muvafık surette taht-ı te’sirinde vukua gelen müşahedata müstenid kazaya-yı akliyye-i müselleme arasında tearuz vaki’ olduğu takdirde zikr olunan Kur’an ve hadise aid ibadat ve ahkamın kazaya-yı sahiha-i akliyyeye muvafık bir tarzda te’vili vacib olduğunu ulema-yı usul sarih ve kat’i bir surette beyan etmişlerdir. +Binaenaleyh ahirete ahval-i melaik ve saireye müteallik umur-ı gaybiyye gibi künh ve hakıkatini fehm ü man bila-münakaşa kabul ve teslimde tereddüd etmez. +Evet madem ki künh ve hakıkatine bizzat nüfuz ve ğinden menfi veya müsbet bir hüküm verebilmek insanın daire-i iktidarı dahilinde değildir o halde sünnet ve Kur’an’ın delalet ve ihbarıyla rehin-i sübut olan bu gibi mesaile i’tikadın taht-ı vücubda olması tabiidir. +Coğrafya felekiyat tıp hendese gibi maarif-i dünyeviyyeye gelince bu gibi ma’lumat beşerin tedkıkat-ı şahsiyyesiyle harim-i esrarına nüfuz edeceği mahiyatı hususunda akl-ı selimin salahiyet-i hükm ve ictihadını aleyhi’s-selam bizi birer hakıkat olduklarına kanaat hasıl ettiğimiz bu gibi mesaile muhalefete mecbur tutmamıştır. +Hatta bunun aksi nasıl iddia olunabilir ki Resul-i güzin efendimiz mahiyet-i kat’iyyeyi haiz olmayan asar şöyle dursun rivayet-i sabite ve esanid-i sahihaya müstenid olarak kendinden menkul olan asardan hakayık-ı maddiyye ile te’lifi edilemeyenleri düsturu’l-amel ittihaz hususunda bile bize hiçbir mecburiyet tahmil etmemiştir. +Nitekim şurada Sahih-i Müslim’den zikr edeceğimiz ehadis-i şerife bu iddiamızın isabetine birer delildir. +] [ kelimeleri yoktur. +Başmuharrir Musa bin Talha pederinden rivayet ediyor: +Resulullah sallallahu aleyhi ve sellem ile beraber hurma ağaçlarının tepesinde bir takım kimselere tesadüf ettik. +“Bunlar ne yapıyorlar?” diye sordu. +“Ağaçları aşılıyorlar” dediler. +“Zannetmem ki bunun bir faidesi olsun” buyurdu. +Bu söz kendilerine haber verilmeleri üzerine aşıcılar ameliyeyi bıraktılar. +Resul aleyhi’s-selam keyfiyetten haberdar edildikte buyurdu ki: +“Yapılan işten hakıkaten bir menfaat melhuz ise yapsınlar. +Benimki şöyle bir zan ve tahminden ibaret idi. +Beni böyle zan ve tahmine müstenid şeylerden dolayı muahaze etmeyiniz böyle şeyler değil belki ben size Allah tarafından bir şey söyler tebliğ edersem ona imtisal ediniz. +Çünkü ben kat’iyyen Allah’a : +Müslim Rafi’ bin Hadic’den rivayet ediyor: +Resulullah sallallahu aleyhi ve sellem Medine’ye geldikte halk hurma ağaçlarını timar ediyorlar idi. +“Ne yapıyorsunuz?” diye sordu. +“Evvelden beri böyle yapardık” dediler. +“Yapmazsanız daha iyi olur” dedi. +Onlar da bıraktılar. +O sene mahsul az oldu. +Mes’eleyi kendine arz ettiler. +“Nihayeti ben de bir insanım. +Size dininize müteallik bir şey söylersem onu kabul ediniz. +Re’y ve ictihad neticesi bir şey dermiyan edersem kabul ve imtisalinde muhtarsınız. +Çünkü gayesi ben de bir insanım” : +Yine Müslim Enes’ten rivayet ediyor: +Nebi aleyhi’s-selam bir takım kimselerin yanlarından geçti ki hurma ağaçlarını aşılıyorlar idi. +“Yapmasanız ağaçlar hakkında daha iyi olur” buyurdu. +O sene mahsul fena idrak edildi bil-ahare tekrar oradan geçtiği sırada “Hurmalarınızın bu hali nedir?” diye sordu. +“Şöyle şöyle demiş idin” dediler. +Cevaben “Siz dünya işlerinizi benden daha iyi biliyorsunuz” buyurdu. +ab’ın doğrudan doğruya kendi şahsı hakkında verdiği hüküm görülüyor. +Sarahaten beyan ve i’lan ediyor ki kendi de efrad-ı beşerden bir ferddir. +Her hirfet ve san’atın erbabı onun dekayık ve hafayasına her halde diğerlerden daha ziyade müdrikdirler. +Peygamberlerin ismeti ise canib-i ilahiden tebliğ ettikleri şerayi’ ve kavanine taalluk eden mesailde vacib ve mütehattim olabilir. +dünyanın şuun ve ahvaline hiref ve sanayiine tıbbına müteallik Risalet-meab sallallahu aleyhi ve sellem efendimizden nakil ve rivayet olunan asardan tecarib ve müşahedata edille-i akliyye-i sabiteye muhalif olanlara be-hemehal imtisal bizim için zaruri ve mübrem bir keyfiyet değildir. +Çünkü bu gibi şeylerin hükmü vahy-i ilahi meydandadır. +Ayet-i kerimenin vücud-ı sani’a delil teşkil eden cihetine gelince kudret-i fatıra kevakibi ecza-i maddiyyeden yaratmış ve onlara bir de diğer ecsamda olduğu gibi cazibe-i tabi’iyye hassası tevdi’ eylemiştir ki arzın fezada muallak bir halde muhafaza-i mevcudiyet edebilmesi kendisiyle ecram-ı semaviyye arasında mevcud olan bu yoldaki kavanin-i tabi’iyyenin bir neticesidir. +Semanın arza nisbetle sakf ve bina mesabesinde ya­ ratılmasında insanlar için mevcud olan lütuf ve inayet-i Perverdigar’ın vechine gelince tabii değil midir ki ecram-ı ulviyyenin mevadd-ı mürekkebesi başka mahiyette bulunmak mesela bünyelerinde maadin ve buna benzer mevadd-ı sakıle bulunmayarak hafif birer cism-i havai yahud nariden ibaret olmak lazım geleydi şu görülen feza-yı bi-payan içinde arzın hiçbir esas ve diameye o muazzam ecram-ı semaviyyeye mevdu’ te’sir ve kuvvetten başka hiçbir vasıtaya istinad etmeksizin te’min-i Hikmet-i baliğa-i sübhaniyye ecsam-ı ulviyye ve süfliyyeyi “kanun-ı tecazüb” namıyla tanınmış olan kanunun te’siratına tabi’ bir tabiat ve isti’dadda halk etmemiş olaydı arz ne şemsin ne mihver-i şemsin etrafında deveran eder idi. +Daha daha bu cazibe hassasının vücudu olmasa yeryüzünde ne zi-hayat bir cisim bulunur ne de arz bi-zatiha beka ve istimrar ni’metinden müstefid olabilir Binaenaleyh madem ki ecram-ı semaviyyeye bina şeklini verip de bu sayede arzın tezelzülden masun bir halde istkirarını te’min eden güneşin etrafında deveran ederek bu esnada o cism-i mu’azzama yakınlık uzaklık guna-gun menafi’-i sairesiyle tahakkukuna imkan hazırlayan arzı mihver-i şems etrafında deveran ettirerek hayat ve maişetimizin esbabını tehyie ve istikmale müsaid olan gündüze bize bir devre-i sükun ve huzur teşkil eden geceye vücud veren sırf o Rabb-i kerim’in kudret ve hikmet-i sübhaniyyesidir insanlar onun pişgah-ı azamet ve re’fetinde secde-güzar-ı huşu’ ve ibadet olmak mecburiyetindedirler. +TEVHID’E DAIR başlıyorum o da: +hadis-i nebevisidir. +“Allah’ın azamet ve kudreti eseri olan mahlukatını tefekkür ediniz fakat Zat-ı Bari’nin künhünü tefekkür etmeyiniz ederseniz helak olursunuz.” Meal-i şerifini mutazammındır. +Bu hadisin sıhhati mütevatir olmasa bile Kur’an-ı Kerim’in ahkam-ı icmaliyye ve tafsiliyesi onun ma’nasını müeyyid ve fikr-i hikmeti natık olduğu için iradı ihtiyar olundu. +Akl-ı beşere müstaid olduğu derecenin takdiri istendiği vakit akıl için tasavvur olunabilecek gaye-i kemal hissen vicdanen ve taakkulen idrak-i insani tahtına girebilen bazı mevcudatın avarızını bilmekten hasıl olabilecek ancak o a’razın nereden ne suretle neş’et ettiğini enva’-ı külliyatını öğrenip bilmeye ve onlardan herbirine arız olan ahval ve hasaisin tabi’ olduğu nizam ve kaidelerini tedkık ve ihataya tevessül edilir. +Fakat onların künhünü idrak etmeye kuvve-i akıl eremez zira eşya-i mürekkebenin derk-i hakayıkı bunların silsile-i ecza ve terkibatının hadd-i müntehasına yani basit harfe kadar varılmak ihtiyacını istilzam eder. +Buna Şu halde insan için bilinmesi mümkün olan şeylerin gayesi kainatın bazı aksamının a’raz ve asarıdır. +Ziya gibi eşyanın en münevver ve zahir olanını piş-i muhakemeye alınız: +Ziya hakkında nazar-ı hikmet erbabı birçok hükümler vererek ona mahsus olan ilimde ahkamını tafsil ve izah ettilerse de onlardan hiçbirisi ziyanın nasıl bir şey olduğunu anlayamadıkları gibi nefsü’l-emrde hakıkat-i ziyaya da akıl erdiremediler. +Binaenaleyh bu gibi dekayık-ı mühimmede yalnız iki gözün görebildiği şey mahdud olabilir. +Ahkam-ı saireyi kıyas da bu kabildendir. +Cenab-ı Hak insan için ecza ve kainattan bir şeyin hakıkatini derk etmeyi bir ihtiyac-ı zaruri kılmamıştır. +Ancak liyle muayyen olan kavaid ve fevaidine kesb-i ma’rifet etmesidir. +İşte o hassaların muhtas oldukları şeylere müteallik nisbet-i muntazamalarının tahkıki ve bu nisbetlerin husule getirdikleri netayic ve kavaidin idrakinden akl-ı selim mütelezziz olur. +Ecza-i kainatın hakayıkını ta’mik kuvvetten başka bir neticeyi müeddi olmaz. +zını bilmek ister. +Mesela: +Nefis araz mıdır cevher midir cisimden evvel midir sonra mıdır cisimde dahil midir ondan mücerred midir? +Bu sıfatlardan hiç birinin derk-i hakıkatine akıl erişemez. +Ancak bu babda sarf olunacak gayretin husule getireceği gaye-i irfan: +İnsanın mevcud ber-hayat ve akıl u iradeye malik olduğu ve etrafını ihata eden hakayık-ı sabiteye vukuf her halde onların a’raz ve hasais-i zahirelerine maksur kalacağıdır. +Ecza-i kainatın künh ve hakıkati ve bazı evsaf ile keyfiyet-i eder. +Akl-ı insaninin hali kendisine vücudda müsavi veyahud dun mertebede olan sair mahlukatın hali gibidir. +Kendisinden sudurunu zannettiği fikir ve buna merbut olan hareket ve nutuk gibi ef’alin mahiyet-i neş’etlerini tahlil ve idrak hususundaki şanı da yukarıda zikr olunan daire-i mahdudeyi geçemez. +Böyle hakayık-ı külliyyeye nisbetle cüz’iyyat nev’inden sayılan şeylerde şaibe-i aczden kurtulamayan aklın vücud-ı a’laya yani Zat-ı Bari’ye nisbet-i idraki halinde varabileceği netice hayret-i mutlakaya müstağrak olmaktan Mebde’ ve müntehası olmayan vücud-ı Vacib’in asarına tevcih-i nazar olunduğu surette künh-i Bari ile kat’-ı Sunuf-ı mahlukata atf-ı nazar menafi’-i dünyeviyyenin yollarını bil-bedahe ihsas eder. +Nefsi de asar-ı mevcudata ve onlarda tecelli eden envar ve me’asir-i ilahiyyeye husul-i ma’rifetin inkişafına medar olacak hasıyetle ziyadar kılar. +Vücud-ı Vacib’in nur-ı meşiyyeti taalluk etmeksizin bir nizam-ı bedi’ üzere tedvir-i hayat eden asar-ı ekvanın suduruna imkan olmadığını teyakkun eyler. +Kevne müteallik enzarın tehalüfü hak ile batılın mücadelesidir. +Bununla beraber hakkın muzaffer olması batıla teğallüb etmesi telahuk-ı efkar ile ve kuvvetli edillenin zaiflerine savlet-i muarazasıyla mümkün olur. +Halik Teala’nın zatı hakkında i’mal-i fikr min cihetin onun künhünü aramak demektir. +Buna vusul ise akl-ı beşer için mümteni’dir. +Mümellekinin vücuduyla Vacib’in vücudu arasındaki nisbetin inkıtaı vücud-ı Bari’nin terkibat-ı izafiyyeden istihalesi muhakkak olduğu bedaheten ma’lum olunca diğer cihetten onun hakkında kuvve-i beşeriyyenin eremeyeceği yollara uzanmak abes ve mühliktir. +Abestir: +Çünkü idrak edemediği bir şeye sa’y etmek demektir. +Mühliktir: +Çünkü hiçbir had ile kabil-i ta’rif olmayan ve hiçbir hadd-i akli ile ifadesi mümkün bulunmayan Zat-ı Bari’yi bir şeyle tahdid [ ] ve hasr ma’nasını Yukarıda meal ve ahkamını beyan ettiğimiz hadis-i şerif vücud-ı Bari’nin künh-i zatını tefekkürden nasıl nehy ediyorsa künh-i sıfatını da tefekkürden öylece nehy eylediğine şübhe yoktur. +Zira onun hakıkat-ı zat ve sıfatına vusul müstahil ve nehy-i tefekkür her ikisine şamildir. +Bizce bilinmesi kafi olan şey zat-ı ecell ü a’lanın hangi sıfatlarla muttasıf olduğunu bilmek ve bunun haricinde olan künhiyyatı ilm-i ilahiye tefviz etmektir. +Esasen o künhiyyatı tedkık ve idrak mertebesine varmak aklen mümkün olmadığı için buna dair Kur’an-ı Kerim’de ve ondan evvel nazil olmuş olan kütüb-i ilahiyyede bir şey vücud-ı Sani’in bedayi’-i hikmet ve kudretine ve sıfat-ı kemaliyyesine ilim ve ikan hasıl etmeye saik olan bazı ahkam-ı irşadiyye ve tenviriyye münceli bulunmuştur. +Binaenaleyh vücud-ı Bari’nin asarı zahir bulunan sıfatlarla keyfiyet-i ittisafından bahsetmek şan-ı beşerden haricdir. +Halik teala hazretleri hakkında bize vacib ve mütehattim olan şey onun mevcud olduğunu ve mümkinattan hiçbir şeye benzemediğini ezeli ebedi hay alim mürid kadir vücub-ı vücudunda kemal-i sıfatında vaz’-ı mahlukatında müteferrid mütekellim semi’ basir ve isimlerini şeri’at-i Ahmediyye’nin ityan ettiği diğer sıfatlarla muttasıf bulunduğunu bilip i’tikad etmektir. +Ancak zat-ı Bari’yi sıfatının zaid olduğu ve onun kelam sıfatının kütüb-i semaviyyenin havi olduğu ahkam ve maaniden hasıl olan ilmin iştimal etmediği bir tarzda bulunduğu ve sem’ ve basar sıfatlarının mesmuat ve mubassarata buna mümasil sair sıfatları hakkında o gibi mebahisi ted­ kık edenlerin ihtilaf-ı enzarını ve mezahibin teferrukunu mucib olan ta’mikata girişmek caiz değildir. +Zira onların hakıkatine vusul ve sıfat-ı ilahiyye ve müteşabihat hakkında Kur’an-ı Kerim’de varid olan elfaz-ı şerife üzerine künh-i mesailden bir şey istidlal keyfiyyeti havsala-i beşerin daire-i isti’abı haricindedir. +Onlarla iştigal akla vehn iras eder şer’-i şerifi aldatmak kabilinden olur. +Bedihidir ki lügat isti’mali daima hakıkate şamil ve münhasır değildir. +Vücuh-ı kelamın enva’-ı esalib ve bedayiini havi olan lügat vaz’ı maddesinin hakıkate inhisarı halinde onun hakaik-i isti’maline hiç kimse riayete kadir olamazdı. +Bu giriveye felsefe mezahibi tutulmuştu. +Ancak bunların salik oldukları mebahis içlerinden hiç bir güruhu delil-i katı’a iktiran edecek bir nur-ı hakıkate isal edememiştir. +müsaid ve şer’in müeyyid olduğu ahkamı bilmek ve evvelce zikr olunduğu vech ile Allah ve rüsül-i kiramıyla gönderdiği mukaddes kitaplara iman edenler için fazl u merhamet-i ilahiyyeden mağfiret dilemektir. +HUKUK-I AILE VE USUL-I MUHAKEMAT-I ŞER’IYYE ’nci maddede: +“İkrah ile vuku’ bulan talak mu’teber değildir.” denilmiş. +Ve layihada bu kavlin Haniye’de mezkur olan ikrar-ı talak mes’elesine ve Telvih’in bir re’yine istinad ettirildiği gösterilmiştir. +Halbuki mükrehen ikrar başka inşa-yı talak başkadır. +Telvih ise kütüb-i fıkhiyyeden olmayıp İmam Malik’in mezhebi de bu türlü değildir. +Tehdidini ikaa muktedir olan kimsenin ikrahı üzerine zevcesini tatliki ihtiyar eden zevcin talakı sahih ve nafiz olduğu kütüb-i Malikiyyede musarrahtır. +Mezheb-i Şafi’i ve Hanbeli de ona muvafık olup eimme-i din ve erbab-ı mezahib beyninde bu hususta ihtilaf yoktur. +İhtilaf ancak talakı hakkındadır ki bu da nevadirden olup herkes bulunup da ikaına kasd etmemek hemen o mezheb üzere fakıh olmaya tevakkuf eder. +Bi’n-netice lafz-ı sarihi kinaye menzilesine indirmek hükmündedir. +Mezheb-i mezkur ihtiyar ve kabul olunacaksa madde-i kanuniyye böyle yazılmamalı. +“Talak-ı mükreh mu’teberdir. +Meğer ki ikrah olunan kimse tatlikini niyet etmiş olmasın” denilmeli Edille-i şer’iyyeye gelince buna da müsaid değil. +Huzeyfe bin El-Yeman ve pederinin radıyallahu anhüma gaza-yı Bedir’de bulunmamalarına dair mükreh olarak ettikleri yeminin mu’teber tutulması telaffuzlarının niyete makrun olup olmadığından sual olunmaması gibi mezheb-i muhtar-ı cumhuru müfid ve müeyyed olan asar-ı şerife çoktur. +Talak-ı mükrehin şer’an sahih ve mu’teber olmasının tazammun eylediği hikmet ve maslahat da pek büyük ve zahirdir. +Mübtela olanın sebeb-i hayatı ve bais-i necatıdır. +Garazını tahsil uğrunda onu ikraha cür’et eden tehdidini telaffuzun müsmir olmayacağı i’tikadında bulunursa o bi-çareyi itlaf eder. +Komisyonca tasavvur olunduğu üzere buna karşı çare bulmaktan aciz kalmayalım talakın ibtaline gidelim demek ma’ruz-ı ikrah olacak bi-çareganın hayatlarını tehlikeye ilka eylemektir. +Maa-zalik çaresi de bütün bütün yok değildir. +Taraf-ı ahardan ikrah olunup da zevcesi kendisinden hoşnud etmemiş ise mezheb-i mezkure kendilerinin kani’ olmaları kafidir. +Mesail-i ihtilafiyyede da’va vuku’ bulmadık��a taraf-ı hükumetten taarruz edilmezse maksad hasıl olur. +Mükreh tevriyeye muktedir olup lafzın muhtemil olduğu ma’na-yı aharı [ ] kasd etmiş bulunursa mezheb-i muhtar üzere de diyaneten musaddaktır. +Eğer zevcesi kendisinden müteneffire bulunur yahud ikrah onun tarafından olursa bu kere de onun çaresini aramak abes olur. +Çünkü aralarında intizam-ı ma’işet mümkün olmayacaktır. +Ve zevc hakkında hayırlı olan bu vesile ile onun mu’aşeretden ve mehrinden kurtulmaktır. +Her halde hükm-i şer’inin tağyirine mezheb-i cumhurun terk ve tebdiline bir sebeb-i ma’kul yoktur. +İcab-ı maslahat değil bilakis muhataralıdır. +Anifen işaret olunduğu üzere cinayata da bais olur. +Tehdid ve ikrah zaten ef’al-i memnu’adan olup faili elegeçirilirse ta’zir ve hapsile cezasını göreceği de ma’lumdur. +Kesirü’l-vuku’ olan umurdan imiş gibi önünü almak için talakın çare-i ibtalini aramaya mezhebden çıkmaya hacet yok. +Layiha’da: +Emsalini teşviktir denilmesi su-i zan ve tevehhümden başka bir şey değildir. +Bit-tecrübe batıldır. +olmuştur. +Hele asrımızda ve memleketimizde vukuu bile mesmu’ değil. +Bu kanunla biz yok yere kendimizi teşhir ediyoruz. +Avrupa halkı: +“Ehl-i İslam arasında ikrahla talak pek çok vaki’ olur imiş tebdil-i mezhebden başka çaresini bulamamışlar.” diyecekler. +Dinimize ve ahlakımıza karşı su-i Komisyon buralarını da düşünememişler. +Bilmem bu gibi nevadir-i umur ile niçin iştigal eylemişler. +Bu maddenin de tashihine ihtiyac yok. +Tayyi evladır. +’ncu maddede: +“Talak elfaz-ı sariha ile vaki’ olur. +Mütearif olan elfaz-ı kineviyye dahi sarih hükmündedir. +Amma mütearif olmayan elfaz-ı kineviyye ile talakın vukuu ancak zevcin niyetine mütevakkıftır. +Zevcin talaka niyet edip etmediği hakkında tarafeyn ihtilaf etseler zevc yeminiyle tasdik olunur.” denilmiş. +Ve layihada mezheb-i Şafii’ye göre tanzim olunduğu gösterilmiştir. +Halbuki mezheb-i Şafi’de kinayat-ı müte’arife yok. +Hiç bir mezhebe uymuyor. +Mezheb-i müşarun-ileyhin ancak elfaz-ı kinayeden talakta istimali kalil olup kesb-i ma’rufiyyet etmeyen elfaz hakkında kabul edilmiş mütecezzi olmayan kavillerin yine birer cüz’ü alınmış olduğu anlaşılıyor. +Delalet-i hal ise kesret-i isti’malden akvadır. +Zevcin öyle bir niyeti yok iken halin delaletine binaen sözünden maksudu olmayan talakın vukuuna kail olmak muvafık-ı maslahat görülmemiş. +Hayat-ı ailenin nikahın mümkün mertebe halelden vikayesi kaidesine muhalif Zevcin öyle bir niyeti olmadığı neden ma’lum oluyor? +Halin delaletini kirarla beraber sözünden maksudu değil mu? +Delalet-i hal ve bisat-ı makal ekseriya karine-i katı’a teşkil eder. +Müfid-i yakın olur. +“Senin taht-ı nikahında kalmak istemiyorum.” diyen zevcesine karşı zevcinin “Benden beri ol yahud işte bağını çözdüm.” demesi; kezalik müzakere-i talak esnasında yahud gazab halinde “Günlerini say yahud işte seni başımdan attım” demesi tatlikten başka neye haml olunabilir? +Hali gören ve kendisine hitab edilmiş olan kadın bu ma’nayı anlayıp cezm ederek hakime şikayet edip de zevci de hadisenin suret-i mahkiyede cereyanını ikrar ederse talak vukuunda hakim müddea-aleyhin “Niyetim yok idi” demesine i’tibar edebilir mi? +Nasıl o kadını his ve vicdanının hilafına mecbur edecek ve kendinin de mezheb ve vicdanına muhalif olan şöyle bir hükme ikdam etmesi nasıl caiz olacak? +Bir de hakim havf-i Bari ile amil olmayıp da öyle hükmetsin. +Ya o hükmü şer’an nafiz olur mu? +Diyanetini bilen ve elbette sorup öğrenecek olan kadın onun hükmüyle nefsini o şahsa teslim eder mi? +“Elfaz-ı kineviyyede talakı niyet etmemiştim” diyen kimse yalnız diyaneten musaddaktır. +Müftü ona “Mükezzibsin” diyemez. +Çünkü tekzib eden yoktur. +Kadın talakın vukuuna cezm ederek kadıya müracaatla da’va etmemiş ancak şübhelenerek müftüye müracaat eylemiştir. +Bizzat müşahede eylediği halin delaletine kendisi cezm edemiyor da zevcinin sözüne kanaat eyliyorsa ona ne denilebilir? +Zevcin diyaneten musaddak olmasının hakıkati budur. +Kendi vicdanlarına bırakılır. +Zevcesi onu vicdanen tekzib etmiyor. +Tasdik ediyorsa muahaze olunmaz demektir. +Bilakis gördüğü halin delaletine binaen onu tekzib ederek kadıya müracaatla da’va ikame eylemiş haze olunmazsın” diyemez. +İfta mes’elesi başka kaza mes’elesi başkadır. +Şimdiye kadar bu misilli vekayi’de kadın talakın vukuuna cezm eylediği halde da’va etsin etmesin ekseriya muslihin tavassutuyla tecdid-i nikah olunur idi. +Bundan sonra bir kere mahkemeye müracaat edenler için bu tarikle hayat-ı aileyi muhafaza eylemek pek müşkil olacak. +Çünkü bu madde-i kanuniyyeye binaenaleyh hakim efendi zevci kavliyle tasdik edecek. +Lakin kadıncağız bizzat müşahede ettiği karine-i haliyyeye karşı bu hükme kanaat getiremeyecek. +Belki hakimin de mezheb ve vicdanını ezerek mücerred dünya mansıbını muhafaza için ona ikdam ettiğini bilecek yahud burasını da hakim efendi tefhim edecek. +“Gerçi mezheb ve i’tikadımıza muhaliftir lakin kanun böyledir.” diyecek. +Tarafeyn bu hal üzere mahkemeden çıkacaklar. +Nihayet kadın mehrini nafaka-i tecdid-i nikah edilmek üzere barışacaklar. +Lakin hakimin [ ] müsaadesi alınmaksızın nikah icrası memnu’. +Şahidler bile mücazat olunacak. +Hakimden müsaade istenilecek olursa o da i’lama kalkışacak. +Birçok masraf ve zamana mütevakkıf. +Belki hakim “Ben akd-i nikah için müsaade verip memur göndermem kanunen talak vaki’ olmadı.” diyecek. +Yahud zevcin gelip evvelki ifadesinde kazib olduğunu ikrar etmesini teklif edecek. +Zevc ise yar u ağyara karşı ve evvelki yemininden sonra buna cesaret edemeyecek. +Ve sıkılıp başka çare bulamazsa yeniden bir talak ikrar ve tescil ettirmeye mecbur olacak. +Hayat-ı aileyi halelden vikaye böyle mi olur? +Bu kanunun muvafık-ı maslahat olan neresidir? +Eski zamanlarda insanlara bir taşkınlık arız oldu. +Doğru yolun saliki kalmadı kalblere kasvet geldi hürmetler hetk edildi. +Fıtrat-ı beşeriyyenin bu buhranlı zamanında olarak halkı ta’lim ve terbiyeye açtığı şeh-rah-ı sedad ve hidayete da’vet etmeye başladı. +Neticede insanların bir kısmı kendine iman ile mes’ud oldularsa kısm-ı diğeri küfür ve inadlarında sebat ettiler. +Yalnız şu cihet var ki Mesih’e tebaiyyet edenler de Allah’a iman hususunda evvel gelip geçen Yunaniler Farisiler ve sairenin fikr-i perestiş hususunda duçar olmuş oldukları sekametten azade kalamadılar. +Onların nazarlarında da ma’bud şekl-i ademide temessül ederek aralarında gezip yürümeye hayata aid bir takım amal ve makasıd beslemek inhilal ve izmihlal suretiyle te’sirat-ı kevniyyeye hedef olmak hususunda kendileriyle hemhal olmaya başladı. +Bir taraftan kudsiyet-i rububiyyeti haiz bulunurken diğer taraftan mekabirin başı ucunda durarak ağlıyor çimenler altında yatıp uyuyor sonda da salb olunarak kanları darağacının üzerinden akıp gidiyor ettikleri bu gibi bid’atlerle yeni bir putperestlik kisvesine bürünerek aleme arz-ı endam ettiler. +Mamafih iş bu kadarla da kalmadı. +Daha sonraları onlar Yunan-ı Kadim’de olduğu gibi e’azım-ı dini teşkil eder rüesa-yı ruhaniyyeden ma’bud alayları teşkil etmeye başladılar. +Ez-cümle Yunaniler nezdinde Merih harb ilahı olduğu gibi onlarca da Havrec harb ilahı tanındı. +Yine Yunan-ı Kadim’de Zühre hüsn ve cemal diğer seyyarat-ı seb’ sanayi’-i nefise ma’budları olduğu gibi hıristiyanlar nazarında da Meryem-i Azra ile Sesilya ve saire aynı vasıf ve mevki’a sahib oldular. +Rüesa-yı dinin mütefekkirleri avammın akıl ve hayaline esaslı bir surette ıntiba’ etmiş olan bu suver-i vehmiyyeyi silmek mahv ve izale etmek için bir hayli mesai sarf etmişlerse de hiçbir muvaffakiyet elde edememişlerdir. +Maatteessüf görüyoruz ki bugüne kadar avam hiç bir ma’nası olmayan bir takım efsaneleri dinlemeye sevdavi bir şevk ve tehalük gösteriyorlar bazar-ı fezail ve mükerrematta zerre kadar kıymetleri bulunmayan bazı kimselerin siret ve mesleklerine aid menakıb ile hafızalarını tezyin etmeye dinin kavaid-i esasiyyesine aid bir şey öğrenmekten çok fazla bir kıymet ve ehemmiyet atfediyorlar. +Lord Makoli’nin taşıdığı ahkamına ser-füru ettiği din sini nakl ve hikaye ederken müslümanların da selamet-i akıde nokta-i nazarından daima taht-ı tehdidinde bulundukları bir an’aneleri hatırıma tebadür etti: +Bir takım kimselerin mezaristanlara giderek mukaddes lerini gözlerini sürmeleri içlerinde hab-ı merge dalmış olan kimselere emellerinin husulü zımnında arz-ı münacat etmeleri. +Bu gafil kimseler vahib-i amal olan zat-ı ecell ü a’lanın kendilerine her şeyden daha yakın olduğunu dua ve tazarru’larını herkesten daha iyi işittiğini üzerlerindeki kudret ve te’siri her ferdden daha kat’i olduğunu ve binaenaleyh arz-ı huşu’ ve taabbüde [ondan daha] ehakk u elyak bulunmadığını hiç düşünmüyorlar da makasıd-ı maddiyye ve ma’neviyyelerinin husulünde saha-i vücuddan çekilip gitmiş hayat-ı faniyyeden damen-keş-i ferağ olmuş birer mahluk-ı naçiz ile bargah-ı akdese tevessülde fazla bir te’sir ve menfaat ümid ediyorlar. +Hulasa; Allah’a iman ve onu hululden müşabehet-i gayrdan tenzih ve takdis etmek bütün mevcudatın fevkinde yalnız zat-ı akdes-i kibriyayı ibadete müstahık görmek suretiyle şeri’at-i İslamiyyenin kabul etmiş olduğu yol bir yoldur ki insan yalnız fıtratının temayülatına bırakılır bir takım telkınat ve tesvilat-ı mudılle ile girive-i dalale sapdırılmazsa vicdanını ondan başka bir yola sevk ve imale edebilmesi imkanı yoktur. +Abdülaziz Çaviş Elmas ve pırlanta: +Maden kömürlerinin beşinci nev’i en saf ve halis elmas ve pırlantadır. +[ ] Fi’l-hakıka bu kıymetdar taşın maden kömürünün diğer bir şeklinden başka bir şey olmadığı bugün muhakkaktır. +Bu zi-kıymet taş billuriyet kesb etmiş safi kömürdür ki bidayeten üstü kirli renkli pas gibi bir zarfla muhat olup kum ve çakıl taşı gibi bir halde bulunur. +Elmas pırlanta bir yanardağın a’makında gizli bir potada tebellür etmiş kömürdür. +Yakut ve emsali alumin dediğimiz adi bir madde-i türabiyyenin a’mak-ı arzda kesb-i safvet ve cila etmiş bir şeklidir. +Bazı yanardağlar elmas ve yakut i’mal eder. +Bazıları da altın gümüş yaparak bin türlü hazain meydana getirirler. +Başka bir taraftaki dağ da adeta ma’mulat-ı kimyeviyye fabrikasından farksızdır ki böyle yanardağın binlerce ağızlarından hamız buharlar kükürd brom çıkar. +Bazı yanardağlar kenarlarından asitborik çıkarır. +Ve’l-hasıl yanardağ cesim bir fabrika ve destgah-ı ler karışırlar mahsulat vücuda getirirler. +Yanardağın bacası sebeble tıkanırsa buhar ve gaz tazyikatı bir mahrec bulamamakla tezayüd eder. +Çok geçmeden patlar hal-i zevbanda bulunan maadin ateşin lavlar gürültülerle fırlar. +Ateşin bu te’sirine deniz göl suları da kışr-ı sulbun binlerce deliklerinden süzülerek bu ateşle temasta bulunur ve tasavvur ve tahayyülü akla hayret verir bir sa’y ile bütün anasır-ı ma’deniyye bir takım tahavvülat-ı kimyeviyyeye uğrar ve bir müddet sonra yanardağın faaliyeti yavaşlar. +Bu sükut halinin derecat-ı muhtelifesi vardır. +Bazılarının ancak pek mu’tedil bir faaliyeti kalmıştır. +Bununla beraber a’mak-ı mevcudelerinden kanun-ı şedidin mesai-i hayret-bahşası devam eder. +Yanardağın o ana kadar husule getirdiği mevad bu mağaraların a’mak-ı mevcudiyetinde zi-kıymet madenlere pırlantalara yakutlara tahavvül ederse evvela demircilik eden dağ şimdi bir mahir kuyumcu olur. +Bir de ince ağaç dallarının havasız bir mahalde yakılmasından husule gelen odun kömürü vardır ki yüzde nisbetinde karbonu havidir. +Ve bu odun kömürünün kuvve-i ihtirakiyyesi adi odunun iki mislidir. +Bir de fahm-ı hayvani vardır ki zailü’l-levn olmak hassasına malik olduğu için şeker fabrikalarında pancar veya bu gibi nebatattan istihrac olunan usare-i sükkeriyyenin kırmızı veya sair levnini izale ederek berrak kılmak üzere isti’mal ederler. +Kezalik kırmızı şarapların rengini alıp beyaz şarap yapmak için veya daha sair mevadda isti’mal ederler. +Mevadd-ı hayvaniyyeyi yani kan deri kırıntıları boynuz kemik ve saireyi kapalı kaplar derununda teklis kıldıklarında kapların derununda siyah bir madde terk ederler ki ona fahm-ı hayvani ta’bir olunur kemiklerden ve fil dişinden istihsal olunan fahm-ı hayvani en ziyade müsta’mel olanıdır. +Kömürün dafi’u’t-ta’affün hassası olduğu için hin-i hacette müteaffin suları kömür tozlarından imrar etmekle tasfiye edilmiş olur. +Suların kömür tozundan imrarı esnasında hem havi oldukları rayihayı massedip kokusuz bir su hasıl eder hem de mülevven bir su ise rengini berrak kılar. +Bir de suyun derununda bulunan bir takım mevadd-ı ecnebiyyenin müruruna mesağ ve müsaade vermeyerek suyu sırf saf olarak imrar ettirmiş olur ki halis bir suya malik olunmuş olur. +Avrupa’da bulunan maden kömürlerine gelince Fransa’nın vasat ve şimal taraflarında gayet cesim havzalar vardır. +Şimalde bulunan havzadan şarka doğru bir damar ayrılarak Belçika ba’dehu Almanya ve Avusturya ve Rusya’ya gider. +Diğer bir kol şimale doğru teveccüh eder. +Manş Denizi bu kolu ikiye ayırır şimal cihetinde kalan kısmı İngiltere ve İskoçya’nın kısm-ı a’zamını satr eder. +Kıta’at-ı sairedeki kömür madenlerinin başlıcaları Bahr-i Muhit-i Kebir ve Bahr-i Muhit-i Hindi sevahilindedir. +Çin ve Sibirya kıt’aları dahilinde birçok madenlerin mevcud olduğu şübhesiz ise de henüz haritası tersim edilmemiş işitilmemiştir. +Afrika ve Avusturalya’da kömür havzalarının derece-i vüs’ati dahi layıkıyla ma’lum değildir. +Vasati ve Cenubi Amerika’da kömür havzalarından hemen eser bulunmadığı halde Şimali Amerika gayet mühim madenlere maliktir. +Kömür madeni havzaları bilhassa şarka doğru gayet çok ve ehemmiyetlidir. +Garb tarafındaki madenler henüz suret-i cedidede işletilmemektedir. +El-hasıl küre-i arzın her tarafında kömür madenleri vardır. +Edvar-ı ibtidaiyyede orman bulunan her kıt’ada bu ormanlar maden haline girmiş yalnız şimdiki halde bu madenlerin bazıları işletilmekte bulunmuştur. +Kömür ihracatında kullanılan usul her memlekete göre değişir. +Fakat hadd-i zatında bunların cümlesi kuyulara amelenin inmesi için kullanılan makinelerden tahte’l-arz galerilerden madencilerin elindeki kazmalardan galerilerin yıkılmasını men’ için bazı inşaattan ibaret olup yalnız vesait-i mezkurenin mükemmeliyet nokta-i nazarından farkı vardır. +Maden kuyularından feci’ kazalara sebebiyet veren grizudan emniyet lambalarından günden güne tekemmül eden tulumbalardan kuyulara suret-i daimede taze ve serin hava idhal eden tecdid-i hava makinelerinden ve sair levazımattan ve tedabirden [ ] Kömür madenleri tükenecek mi?: +Bu suale daha pek çok asır için nefy ile cevab vermelidir. +Kömür sarfiyatının mütemadiyen hatta sanayii telaşa düşürecek derecede tezayüd ettiği muhakkaktır. +senesinde başlıca memleketlerin kömür ihracatı senevi milyon tonilato iken senesinde milyona baliğ olmuştur. +Gittikçe milyarlara baliğ olacağı tahmin olunmaktadır. +Sarfiyattaki tezayüd bu suretle devam ederse el-yevm sizdir. +Fakat henüz layıkıyla ma’lum olmayan kıt’alarda yeni madenler keşf olunacak yahud kesb-i nedret eden kömür yerine başka şeyler kullanılacaktır. +Asrımızda elektrikten istifade olunmaya başladığı gibi sudan hava-yı mayi’den ve saireden ne suretle istifade edeceği layıkıyla ma’lum olamamıştır. +Şimali Amerika İngiltere ve Almanya bütün küre-i arzda çıkan kömürün üç rub’unu hasıl ediyorlar. +Fransa Almanya’dan dört İngiltere’den yedi Amerika’dan on def’a daha az kömür çıkarıyor. +Bir İngiliz gazetesi senesinde bütün dünya yüzünde ihrac edilmiş olan milyon tonilato kömürün kuvveti on milyar adamın bir saat zarfında çalışmak için sarf edecekleri kuvvete muadil olduğunu hesab etmiştir. +KILISELER İTTIHADI MÜMKÜN MÜDÜR? +Harb-i Umumi’nin bugünkü galibleri olan İ’tilaf devletleri ser-amedanının vaz’iyet-i hazırayı muhafaza etmek üzere bir “Cem’iyet-i Akvam” teşkiliyle iştigal etmekte oldukları ma’lumdur. +Bunların müdiranı muharebenin tekrar başlayabilmesine meydan bırakmamak için çareler ve tedbirler taharrisiyle geceli gündüzlü çalışmakta bulundukları şu hengamda kiliseler rüesa-yı ruhaniyyesinin de tevhid-i kenais mes’ele-i kadimesinin tecdidine yeniden teşebbüs edecekleri pek tabiiydi. +Fi’l-hakıka bu kanlı Harb-i Umumi hiç bir din uğrunda yapılmadığı gibi Binaenaleyh hiçbir din ne muharebenin mes’ulü olabilir ne de zaferinden müftehir. +Çünkü iki muharib zümre de adeta bil-cümle edyan müntesibini kendi dindaşlarıyla cenk ü cidal ediyorlardı. +O halde muhtelif kiliseler rüesası neden tam şu sırada kiliseler ittihadı mes’elesini ortaya koymak arzusunda bulunuyorlar? +Hakıkaten bu sual pek merak-averdir. +Beş yüz bu kadar fırka ve mezhebe ayrılmış olan Nasraniyet’i yeniden birleştirmek bütün ihtilafat-ı diniyyeyi hall ü fasl etmek Hazret-i Mesih aleyhi’s-selamın parçalanmış sürüsünü tekrar bir ağıl içine toplamak ve onu bir rainin bir çobanın taht-ı idaresinde bulundurmak gibi azim bir emr-i mühim tasavvur olunamaz. +Lakin bu hissiyatın yeni olmayıp bilakis Nasraniyet’in hemen her asrında mevcud bulunduğunu tarihte müşahede ediyoruz. +On dokuz asrı mütecaviz olan kilise tarihinde okuduğumuza nazaran beyne’n-nasara müntehab patrikler metrepolidler ve piskoposlardan mürekkeb on yedi “umumi meclis” akdiyle kiliselerin tevhidine gayret edilmiş ise de her def’asında tefrika ve şikak bir kat daha büyümüş ve genişlemiştir. +Kiliselerin umumi meclisleri bugüne kadar ittihadı teshil etmek şöyle dursun onu muhal bir hale koymuşlardır. +Bir taraftan falan patriği veya erbab-ı bid’ati aforoz ederek yeni bir fırkanın ayrılmasına sebebiyet vermişler diğer taraftan da öyle yeni ve garib akıdeler ta’limler ihdas etmişlerdir ki hem-mezhebleri bulunan bir hayli insanları nifak ve şikaka sevk ve icbar eylemişlerdir. +En garibi şudur ki Papa’nın iradesiyle akd-i ictima’ etmiş olan her umumi meclisin din ve ahlaka aid mukarrerat ve ahkamı “nusus-ı” İncil iyye gibi la-yeteğayyer telakkı olunuyor. +Çünkü bu mecalis-i umumiyyenin –gerek Papa’nın taht-ı riyasetinde gerek onun vekili riyaseti altında olsun– in’ikad ederek verdiği hükümler ittihaz ettiği mukarrerat-ı diniyye Papa’nın tasdikine iktiran ettikten sonra la-yeteğayyer hakaik addolunur. +Bit-tabi’ buna muhalefet edenler –ki pek çok hıristiyanlar her zamanda bulunmuşlardır– ne o meclisi tasdik ne de onun ahkamını kabul etmişlerdir. +Mesela geçen asrın evasıtında Papa Dokuzuncu Pius’un taht-ı riyasetinde in’ikad eden Vatikan Umumi Meclisi i’lan ettiği ahkam ve akaid-i cedide miyanında kahin-i a’zam Pontifex Maximus sıfatında bulunan Papa’nın “la-yuhti Infallibilis ” olduğu “Validetullah Mater Dei ” ünvanıyla öteden beri tavsif olunan Hazret-i Meryem’in nev’-i beşerin yegane ma’sumu olduğu zelle-i asliyyeden beri ve münezzeh bulunduğu mevcuddur. +Hazret-i Meryem’e atfolunan “Hablü’n-afif- Conceptio Bu misali zikr etmekten maksadımız mecalis-i umumiyyenin münakaşat ve icraatını der-hatır eden muhalif kiliselerin tekrar bu mecalis-i umumiyye vasıtasıyla barışabilmelerine beraber mehafil-i İseviyyede “Kiliselerin ittihadı” arzusu yeniden canlanmış olduğu da inkar olunamaz. +olmuştur. +İlk hıristiyan cemaatinin mehdi olan Kudüs-i ��erif’in zabtı muhalif ve muhasım bütün kiliseleri hususiyle şu zafer sırasında ana kiliseye teveccüh hisleriyle meşbu’ etmiş olsa gerek. +lerini tevhide doğru sevk edebilir. +Lakin bunlar birleşebilirler mi? +Bu mühim mes’eleyi tedkık etmek faideden hali değildir. +Evet kiliseler fikr-i acizaneme göre iki şartla ittihad edebilirler: +Birinci şart bütün hıristiyanlar büyük bir azim ve hulus-ı niyyetle sırf hakıkati arayıp bulmak ve o hakıkati bila-ivaz ve garaz kanaat-i vicdaniyye ile kabul etmekle kabil olabilir. +Amma bu tedkıkat vahdet ve tevhide götürürse onu kabul etmek batılda ısrar etmemek takım hurafat arkasında koşulacak olursa elbette ki ittihad edilemez. +Bu tedkıkata nereden başlanabilir? +Evvela Tevrat kitapları bi-taraf müsteşrikler tarafından yeniden tercüme edilmeli. +Sonra o kitapların havi bulundukları la-yeteğayyer ahkam ve hakayık İncil kitaplarının mündericatıyla mukayese edilmelidir. +Bu tedkıkat neticesinde görülecektir ki Tevrat’ın tebliğ ettiği dinin başlıca esasatı kelime-i tevhidle atiyen gelecek umumi peygamberden oğlu değildir. +Belki “emin” ma’nasına gelen “şilve” ünvanıyla ta’bir olunmuştur ki o da Davud’un neslinden kat’iyyen olmayacağı musarrahtır. +Tekvinü’l-mahlukat Bab ayet Hatemü’l-enbiyanın “cümle milletlerin müştehası” olup “Ahmed”in ma’nen ve lügaten muadili olan İbranice “hamda” ism-i sarihi ile ba’s olunacağı hacı peygamber tarafından ihbar olunuyor. +Hacı Bab ayet “Bu nebiyy-i zi-şanının aradığınız seyyid yani müştehası bulunduğunuz resulü’l-ahd ansızın kendi mescid-i kasasına gelecektir.” diye Melahi ismindeki peygamber tebşir ediyor. +Melahiya : +Bu “resulü’l-ahd” bir melaike değil belki Cenab-ı Hak’la Hazret-i İbrahim aleyhi’s-selam beyninde akd olunarak ve nebiyy-i müşarun-ileyh olunan ahd ü misakın resulüdür. +Ahd-i mezkur akdinde lüd etmemişti. +Tekvinü’l-Mahlukat Bab Bunlar öyle mühim mesail-i diniyyedir ki cidden şayan-ı tedkık ve mütalaadırlar. +Sonra İncil kitaplarının mahiyet-i diniyyeleri tarih-i te’lifleri ve ihtiva ettiklere tealimin ne gibi Yunani ve İskenderiyye felsefesi te’siratı altında vücuda getirilmiş oldukları mevzu’-ı bahs edilmek iktiza eder. +Hazret-i Mesih’in mütekellim bulunduğu Arami lisanıyla hiç bir Yunaniyyü’l-ibare olup sonradan elsine-i muhtelifeye tahvil olunmuştur. +Ve Luka’nın şehadet ve ifadesine göre havariyyundan hiçbirinin bir İncil yazdığı bile yoktur. +Luka Bab ayet - . +Binaenaleyh birbirine karşı taban tabana zıd olan kiliseler hakıkı ve devamlı bir ittihad vücuda getirmek için evvel-emirde arz ettiğimiz tedkıkat-ı amikada bulunmaları ve esasatına mugayir i’tikadata saplanıp kalacaklarsa hakıkate çok zaman daha vasıl olamazlar. +Kiliselerin tevhidi için ikinci şart ise vicdanen kani’ bulundukları bir takım i’tikadatı terk etmek fedakarlığında bulunmaları iktiza eder. +Bu takdirde ittihaddan ziyade Burada alem-i Nasraniyet’i bütün şuabat ve füruuyla –yani beş yüz fırka-i muhalifeyi– üç büyük hizb ve fırkaya tefrik edeceğiz. +Bu üç zümre Katolik Ortodoks Anglikan yahud Protestan kiliselerinden ibarettir. +Hıristiyan fırkalarının en ufağından en büyüklerine kadar herbiri kendinden başka diğer hıristiyan mezheblerinin kaffesini esasat-ı İncil iyyeden haric ve dal olmakla tavsif eder. +Bilhassa ta’dad ettiğim üç büyük kitle mütevaliyen birbirinin aforuzu altında bulunuyorlar. +Bu anasimaanathema yani aforoz ve tel’in ref’ olunmadıkça bunların birbirinin ayin-i ruhanilerinde bulunmaları bile günah addolunur. +Başlıca ihtilafat şu birkaç nokta üzerinde telhis olunabilir: +mes’elesi. +şeklinde yazılmıştır. +Hıristiyanlığın ilk altı buçuk asrı hep Hazret-i İsa’nın zat ve tabiatı ve iradesine aid mesail ile geçirildi. +Muvahhidler başka bir şey tanımadıkları halde “salus” yahud “teslis” tarafdarı olanlar Hazret-i müşarun-ileyhi “tam Allah ve tam beşer” olarak onda biri ilahi ve diğeri beşeri olmak ediyorlardı. +Bu nokta üzerine vuku’ bulan mücadelat-ı şedide pek çok kan dökülmesine mezalim ve harabiyete sebebiyet vermiştir. +Nihayet zuhur-ı İslam’la şarktaki muvahhidler din-i İslam’ı der-aguş etmeleriyle va’d-i beyne’n-nehreyn ile Suriye Arz-ı mukaddes Arabistan ve Mısır kıt’aları müşrikinden tathir ve Allah’ın vahdaniyetini mu’terif olanlara ebedi bir malikane olmak üzere bahşolundu. +[ ] Yedinci asırdan sonra alem-i Nasraniyet kilisenin tefevvuku riyaseti ve esrar-ı seb’a gibi mesail ile uğraşmaktadır. +Katoliklerle Protestanlar Ruhu’l-küdüs’ü de “tam Allah” tanıyarak onun hem pederden hem de oğuldan huruc etmekte olduğunu iddia ettikleri halde Ortodokslar bilakis Ruhu’l-küdüs’ün menşe’ ve mebdeini yalnız “peder”de biliyorlar. +Ve bunun için Katoliklerle Protestanları öteden beri aforoz etmişlerdir. +Yine Katolikler “aşa-i Rab” denilen “kurban-ı kaddis”deki ekmeği hamursuz olarak takdis ve ekl ettiklerinden dolayı hamurlu ekmek kullanan Ortodoksların hiddet ve tel’inatını celb ediyorlar. +İstanbul’un Türkler tarafından feth olunduktan altı ay mukaddem Katoliklerle Rumlar arasında sathi bir ittihad vuku’ bulmuştu. +Lakin meşhur Rahib İgnadiyus İstanbul Rumlarını “hamursuzcu” ve “huruccu” tesmiye ettiği Latinlerin aleyhine sebb ü şetmlerle kıyama teşvik ettiğinden ittihad fesh olundu. +Diğer taraftan cüz’i bir mikdar Anglikanlar müstesna olarak bütün Protestan fırkaları “Hilafet-i haveriyye” ile esrar-ı seb’ayı inkar ederler. +Bunlarca ruhbaniyet tesavir piskoposluk ve saire hep menfurdur. +Protestanlar Ortodokslar gibi Papa’nın tefevvuk ve riyasetini tamamıyla red ve tekzib ederler. +Sonra Katolikler Ortodokslar Protestanların rüteb-i ruhaniyyesini tasdik etmedikleri gibi onların bütün icraat-ı diniyyelerini de gayr-ı meşru’ addederler. +Tabii bu ihtilafat bir muvahhid ve müslim nazarında pek garib ve acib görünüyor. +Lakin kilisece öyle değildir. +Onlarca aforoz olunan nar-ı cehenneme mahkumdur ve ona tevbe edip teslim olmadıkça halas-ı ebedi yoktur. +den uzaklaşan Nasraniyet-i hazıranın ittihad etmelerine hiç de imkan vermiyorum. +Hakıki ittihad ancak hakıkati aramak ve onu kabul etmekle olabilir. +Teslis etrafında ittihad nasıl olabilir? +Hıristiyanların esas-ı akıdeleri vahdete ittihada mü­ na­ fidir. +Binaenaleyh efkar ve akaid-i hıristiyaniyye bu derekede bulunduğu halde vahdete vasıl olması pek müsteb’addir. +Dini ittihadlar siyasi ittihadlara benzemez. +Vahdet-i hakıkiyyeye zafer-yab olmak için Nasraniyet-i hazıra daha pek çok buhranlar inkılablar geçirecektir. +Hürriyetin i’lanından az zaman sonra meydan alan musibetler arasında en tehlikelisi olmakla beraber en payidarı millete telkın edilmek istenilen “mefkureler” ve bu mefkureleri kökleştirmek için ortaya saçılan fikirlerdir. +Zavallı milleti bu mefkurelerle aldatmak istediler bu mefkurelerle bugünkü perişaniye sevk bunların uğrunda zilletlerin en reziline felaketlerin en vahimine duçar ettiler. +yardakçı bu silik tervicine sa’y etmekte bu mefkurelere doğru atılan silik muvaffakiyetin terennümüyle meşgul olmakta cahil halkamızı hakıkati örten mutantan gösterişlerle riyakar propagandalarla şaşırtmakta ve bu mefkureler için vasi’ bir saha-i istila te’minine çalışmakta Memlekete iras edecekleri zararların vahametini takdir etmekten aciz olan bu zavallılar muarızlarının sademat-ı evhamın muhafazası için hükumetin kuvvetini isti’mal ederek selamet-i memleket namına söylenecek sözleri söyleyenlerin ağzında habs ederlerdi. +Yegane emelleri zimamını elde ettikleri bu bi-kes milleti önlerine katarak mefkurelerine bir an kavuşmaktı. +Bunların mütefekkirleri pek iyi biliyorlardı ki teşebbüsat-ı mecnunaneleri bir sadme-i hakıkatle zir u zeber olurdu. +İşte bu sadmeden korkarak efvah-ı hakkı iskat ettiler ve milleti bunca sademat-ı kahra ma’ruz bıraktılar. +Ser-amedanı ta’kıb ettikleri yolun bir tarik-i izmihlal olduğunu bildikleri halde memleketin tarik-i tekamülde kat’-ı merahil ettiğini i’lan etmekten çekinmediler. +Çünkü lerce tecelliyatını göremeyecek milletin enin-i ihtizarını tukları zimam-ı kuvvete iğbiraren her hakkı çiğnemek her hakıkati imha etmek onlar için bir şey değildi. +Cahil kafalarının bir mevlud-ı meş’umu olan mefkurelerinden başka muhterem ve muazzez bir şey yoktu. +Fakat bu mefkure bu milletin mefkuresi olamazmış bu milletin mevcudiyetini yıkarmış bu gibi endişeler bu mefkurenin kudsiyetine zerre kadar icra-yı te’sir etmezdi. +Mevzu’-ı bahsimiz olan mefkurenin esası böylece izah olunabilir: +“Bu millet asri hayata uymadıkça hakk-ı hayatından emin olamaz. +Binaenaleyh milletin asrileşmesine mani’ olan ne varsa mutlaka yıkılmalıdır. +Bu memlekette asriliğe en büyük düşman Müslümanlık’tır. +Çünkü Müslümanlık bir dindir. +Avrupa dini yıktıktan sonra bugünkü feyz ve tealiye nail oldu. +Binaenaleyh biz de Müslümanlığı yıkarsak terakkıye nail olan bu müdhiş manii kaldırmış terakkı yollarını küşad etmiş oluruz. +O halde Kanun-ı Esasi’den Müslümanlığı hey’et-i vükeladan meşihat-i Müslümanlığın bu memlekette kolunu [ ] kanadını kırmak; din ve şeriat nüfuzunu kaldırmak lazımdır. +O vakit bütün Avrupa bu harekat-ı teceddüd-perveraneye sitayişhan olacak memleketin asriliğe doğru attığı adımları takdis edecek garb milletleri arasında mevkiimiz pek bala olacak!.. +Bu maksada vasıl olmak için ibzal edilecek mesainin duçar-ı akamet olmaması için de kurun-ı vüsta kafalı muarızların kaffesi her türlü vasıta ile iskat edilmelidir.” Müslümanlık’tır. +Çünkü Müslümanlık hayat-ı asriyyeye uymayan bir dinmiş!.. +Te’ali-i millimiz için garb medeniyetinden garb medeniyetinden istifademiz o medeniyeti aynen taklid ile mümkün değildir. +Garblılaşmak milliyetimize muhaliftir. +Milliyet ile medeniyet tev’em olmak i’tibarıyla garblılaşmak kendi medeniyetimizi terk eylemek milliyetimizden feragat etmek demektir. +Binaenaleyh biz medeniyet-i garbiyyeden ancak medeniyetimizin tekemmül ve tealisi için elzem ve onunla kabil-i te’lif göreceğimiz şeyleri iktibas edebiliriz. +Yoksa medeniyetimizi yıkmak milliyetimizi terk etmekle tarik-i indirasa süluk etmiş oluruz. +Nitekim garb medeniyetini istimsal ile değil ona temessül etmekle memleketimizi ıslah etmek isteyenler memleketi bugünkü hale getirmekten başka bir şey yapamadı. +O cür’etkarları böyle bir cinayeti irtikaba sevk eden en müessir amil Müslümanlığı sırf bir din olduğu tahkıka lüzum görmeden i’tikad etmesi ve binaenaleyh onu yıkmaya teşebbüs etmesidir. +Onlar İslam nokta-i nazarınca dinin ne olduğunu bilmiyordu ve bilmek de tebean gah tevkır gah tahkır edilir muhayyel veya i’tibari bir şeydir. +Halbuki nazar-ı İslam’da din nev’-i beşerin muvazene-i maddiyye ma’neviyye ve akliyyesinin mütevakkafun-aleyhi bulunan kavanin ve desatir-i ebediyyeye karşı perverde edilmesi la-büd olan ihtiram sayesinde saadet-i beşeriyyeyi karşı perverde edilmesi la-büd olan ihtiram sayesinde saadet-i beşeriyyeyi bir hayal olmaktan kurtarıp bir hakıkat-i müsbete kılmaktır. +Kanun-ı tekamülün insanları nafi’ bir tarzda sevk ve idaresini kafil tabii akli ve ilmi bil-cümle vesaitin taharri ve tatbikidir. +İşte bunun içindir ki şeri’at-i İslamiyye hayatımızın en hurde tecelliyatına kadar payansız bir te’sir ve nüfuza sahib olmuştur. +Mevcudiyeti-i ma’neviyyemizin inkişafına daima bir kat’iyetle icra-yı te’sir eylemiş ve mefkuremizin irfanımızın esası olmuştur. +Onların sahte uleması bu hakıkatlerden gafil kalacak derecede a’ma idiler. +Onlar için Müslümanlığın edyan-ı saire ile din namı altında toplanması onu yıkmaya teşebbüs etmek için kafidir. +Madem ki Müslümanlık bir dindir her halde mani’-i terakkıdir demek onlar için pek kolaydı. +Müslümanların dünkü sebeb-i oluyordu. +Ahlakı ve ictimai en mühim esasat-ı insaniyyeyi Kitab-ı azimi ile tesbit ettikten ve Peygamber-i ali-şanının yirmi üç senelik devr-i nübüvvetindeki sünen-i cemilesiyle tarz-ı tatbikini ve tefriatını irae eyledikten ve ümmete emr-i teşri’de bir hisse-i vazife ifraz buyurduktan sonra Hazret-i Ömer hükumeti gibi tarih-i alemde bir misli daha irae olunamayacak derecede ta’mim-i adalete muvaffak olmuş bir hükumet nümunesi göstermiş olan ve bütün bu envardan cihan-ı insaniyete pek çok lem’alar saçmış ve istikbalde saçacağını cezm etmiş bulunan bir dini itham edebilmek için ne kadar insafsızlık lazım ise pek kat’i ve alem-şümul olan menabiini ve vüsuk-ı tarihisini düşünmeyerek serbest te’vilat ile tahrif ve tağyiri imkanına kail olmak için dahi o kadar belahet veya ber-seciye-i hıyanet bulunmak icab eder. +Müslümanlığı hükumetten ayırmak hususuna gelince… Bir müslümanın Allah ile arasındaki vasıtası hocaları değil hükumetidir. +Din-i İslam bir millete vaad ettiği feyzi vermek için evvela ona düşen ulü’l-emr olan zimamdarların muktedaların saniyen cema’at-i ümmetin ahkam-ı teklifiyyesine ihlas ile iman ve ona göre ibraz-ı sa’y ü amel etmelerini şart etmiştir. +Küçüklere günah olmayan hususatta ulü’l-emre itaat emrini verirken büyüklere de Allah ve Resulullah’a itaat emrini verir nazar-ı ilahide kendileriyle en vazi’ bir fakırin hukukta müsavi fakat işgal ettikleri makam nisbetinde ağır ve büyük vazife ve mes’uliyet altında bulunduklarını kayd eder. +Zulüm ve gadrdan men’ ile memleketin en ücra köşesinde gerek müslim gerek gayr-ı müslim bir kişi zulüm ve gadra uğrarsa ondan mes’ul olacağını ihtar eder. +Ve sonra bir saat adalet için yetmiş sene nafile ibadetten fazla sevab vaad eyler. +Onların mefkurelerine hiç de tevafuk edemeyen bu esasatı yıkmaya teşebbüs etmeleri kadar tabi’i bir şey olamaz. +Fakat hiçbir kimse bu esasatın terakkıye mani’ olduğunu hayat-ı asriyyeye uymadığını iddia ederek devletimizi dinimizden tefrik etmeye çalışamaz. +Din-i uzanan eller fesad-ı ahlakı ta’mim intizam-ı hayatı ihlale tasaddi ile hey’et-i ictima’iyyemizde ruh-ı ictima’ı öldürüyordu. +Bu teşebbüsat-ı hainanenin neticesinde işte bugünkü sukut ve zillete mahkum olduk. +Demek ki o “zihniyet” o “mefkure” bu zavallı milletin luna sevk etmekte idi. +İşte vasıl olduğumuz son merhale bugünkü vaz’iyettir. +Bütün o teşebbüsat-ı tahribkaranenin canlı bir muhassalası karşımızda duruyor artık zavallı memleketi son nefesinde olsun kurtarmak lazım ise ve bugün bizim en muazzam vazifemiz onu kurtarmaksa yine o mefkurenin tuttuğu yolda mı devam edeceğiz?... +Yine Müslümanlığı yıkmaya mı çalışacağız? +Yine Müslümanlığı mani’-i terakkı addederek asri hayata uymak uğrunda bu canlı cenazenin bakiyye-i hayatına mı kasd edeceğiz?... +Memleketimizde daha hala bu inkarcı istifhamlara “Evet öyle yapacağız?” cevabını verenler var. +Zaten makalemizin başında da demiştik ya: +Devrin tevlid ettiği musibetlerin en tehlikelisi olmakla beraber en payidarı millete telkın etmek istediği bu müdhiş bu muhrib mefkuredir. +Daha hala bu mefkurenin tahkıkine sai bulunanların ve onu müdafaa edenlerin bulunması pek de mefkureyi imha etmek memleketi onun şerrinden kurtarmak Bugün milleti o eski vadide o vadi-i terdide yürütmek milleti Sıratımüstakıme irca’ etmek evliya-yı umurun en mütehattim vazifesidir. +Memleketi kurtarmak için iş başına erbab-ı liyakat erbab-ı ihlas ve iman getirilmeli milletin bir an evvel Sıratımüstakıme rücuu te’min edilmelidir. +Dalaletler içinde yüze yüze bugünkü izmihlale vasıl olan millet Sıratımüstakımi arıyor Sıratımüstakım-i İslamiyet’ten ayrıldığı günden beri başına gelen musibetlerin te’siriyle rah-ı selametine dönmek istiyor. +Milletin bu ihtiyacını takdir ederek gidilen yolu değiştirmek muktezidir. +Vakıa bazı gazeteler –ez-cümle Zaman gazetesi– o dinsiz ve tahribkar mefkurenin mesalih-i ümmete mugayir halkın mesalih ve menafiine örf ve adab ve ahlak-ı milliyyelerine münafi şer’-i ma’luma nususa icmaa muhalif olan bazı icraatını hoş gördürmek için bendler yazıyor. +Darülfünun Müdir-i Umumiliği’ne ta’yin olunan Ahmed Naim Beyefendi gibi memleketimizin medar-ı mübahatı olan bir alim-i muhteremin Darulfünun-ı Osmani’yi bir fesad-ı ahlak ocağı olmaktan kurtarmak hususundaki mesaisini bir hareket-i ric’iyye şeklinde göstermeye çabalıyor. +Avrupa’da Darülfünunların kiliselerin te’sirinden kurtularak kesb-i istiklal ettiğini ruhbanın yalnız kiliselerinde vaaz icrasıyla iktifaya mecbur olduğunu beyan ediyor Müslümanlığı Hıristiyanlık gibi ulema-yı İslamiyyeyi ruhban gibi addederek böyle batıl kıyaslara istinad ile o meş’um mefkureyi tervic ediyor. +Ve binaenaleyh eski yola gidilmesini tavsiye ediyor. +Memleketin bakiyye-i hayatını da o mefkure-i mel’uneye kurban etmeyi arzu ediyor ve bil-vesile Maarif nazırına hayli tabasbuslarda bulunuyorsa da biz bu gibi propagandaların hiçbir te’siri haiz olmayacağına kani’ olmak isteriz. +Artık hakıkati görmek tarik-i hakta yürümek zamanı gelmiştir. +Hükumet-i hazıra ta’kıb edeceği meslek ile o mefkurenin te’sirinden ne derece azade olduğunu isbat etmesi iktiza eder. +Varsın Zaman gazetesiyle emsali bu memleketi Sıratımüstakıme rehakaraneyi kurun-ı vüstaya dönmek farzetsin. +Artık bu gibi türrehat-ı sakıtaya kulak asacak bu gibi eracif-i şeni’ayı hak diye kabul edecek kimse kalmadı. +Memleketin bugünkü halini ihzar eden “kurun-ı vüsta” kafası değil Zaman gazetesinin muharrirleri gibi garb-perest olan asri kafalardır! +Bu asri kafaların sahibleri yere serdikleri bu memleketin son nefesinde ibzal olunan mesa’i-i tahlisiyyeye karşı muhafaza-i sükut edemeyecek derecede kindar iseler memleketin bakiyye-i salihası olan evlad-ı vatanıyla istihza edeceklerine karşımızda duran bu eser-i feci’i görmek için biraz gözlerini açsınlar da yaptıklarına nadim olarak döğünsünler. +Bilsinler ki bu memleket onların mefkurelerini ta’kıb edemez. +Bu memleket onların mefkureleri uğrunda son ramak-ı hayatını feda edemez. +Bu memleket onların sevkiyle ayrıldığı Sıratımüstakıme dönecek. +Ve Ahmed Naim Bey gibi Hamdi Efendi gibi tiyacat-ı hakıkiyyesini en iyi takdir eden ulemasının himmetiyle tarik-i necatına süluk edecektir. +Büyük dertlerin büyük matemleri ve büyük matemlerin de yine büyük terennümleri olur. +Sema-yı bahara namzed bir güneşin ilk eşi’ası dün sabah daru’l-iştigalin pencerelerinden girerken o zülf-i zer-tara gizlenmiş bir bu-yi merg ve matem-i şame vicdanımı yaktı. +Ceraid-i yevmiyyemizin muhteviyatından bir lütf-i teselliyyet dilendim. +Nafile. +Ne mazi-i karibe irca’ edilmiş bir ah-i telehhüf ne karib ne baid bir istikbale merkuz bir nigah-ı duruyor. +Meyyit-i mu’azzez evladının çeşm-i bahilinden beklediği bir katre-i teessürden mahrum. +Kalbi ve derdini kağıd üstüne dökebilecek her vatandaştan –bit-tabi’ nefsimi de istisna etmeyerek– ben o dakıkada münfe’il ve münkesir oldum. +Halbuki kalb-i İslam hiçbir vakit bu kadar hodgam olmamıştı. +Eski inhidamların tarrakaları büyük şairlerinin kaleminde birer neva-yı muhallede inkılab ederdi. +Hülagu’nun mel’un ordusu Abbasilerin erike-i Hilafetini devirir [ ] ve o büyük belde-i hulefayı çiğner ve yıkarken Sadi-i Şirazi’nin: +Matla’lı bir neşide-i efgan ile kopardığı vaveyla-yı elem kendi asrını ta’kıb edecek a’sarın hepsine tevzi’-i matem etti… ve edecek. +Asman yeryüzüne ve emirü’l-mü’minin Musta’sım Billah’ın zeval-i mülküne kan ağlarsa yeridir dedikten sonra Hitabıyla halk arasındaki bu kıyameti görmek için yevm-i kıyametten evvel bir kere daha ser-i mübarekini hak-i gufrandan kaldırmasını Cenab-ı Muhammed’den niyaz ediyor. +Müstakbelin müverrihleri –ki bizim ahfadımız ve ahfadü’l-ahfadımız olacaklardır– zaman-ı hazırın vekayi’ ve fecayi’ine vesaik aradıkları sırada bizim ruhen ne kadar zelil olduğumuzu görmekle hem kendi hesablarına hem bizim namımıza utanacaklar ve iğreneceklerdir. +seferi Namık Kemal’in deha-yı hamiyyetinden muazzam bir “ Vaveyla ” koparmış o zamanın büyük küçük şairleri o hengamenin her safha-i ikbal ve idbarını günü gününe kayd etmişti. +En rind-meşreb ve laubali olanlarından bile guş-ı millet Hazır ol seng-i mu’allada Huda hürmetine Hakk’a karşı duralım er kişi niyyetine! +Vatanın bağrına düşman dayadı hançerini Yok imiş kurtaracak bahtı kara maderini gibi vicdani nevhalar işitti. +Balkan Muharebesi’nin ehval ve fecayiini şair-i ila­ himeşreb Mehmed Akif’le Faik Ali ne kadar şiirlerle tenvim ve te’lim ettiler!... +Fakat şimdi her teessür-i bülend hasis bir garazın akıttığı seyl-i şütum ile girdab-ı nisyan ve ma’dumiyete sürükleniyor. +Ben bu takbih ve teessürde iken fezail-i edebiyyesine vakıf olduğum günden beri hayran bulunduğum bir muhibb-i mu’azzez eser-i ahir-i te’lifi olan büyük sahifelik bir mecelle-i mu’azzama ile hücremden içeriye girdi. +Kitabını muhsin-i keremkarinin gitmesini beklemeden müştak ve meshuf açtım. +Endülüs diyarının Araplar tarafından fethi sırasında temeyyüz eden frenk kahramanlarından Rolan’a aid şarkı ve manzumelerin Fransızca’ya olan terceme-i manzumesini telhisan nakl ve yine hulasaten izah ettikten sonra sene-i Hicriyyesi’nde vefat eden Endülüs şuarasından Ebu’l-Beka Salih bin Şerif er-Rindi’nin Endülüs’ün Matla’lı Arapça mersiye-i meşhuresini ki Beyt-i bi-menendini de muhtevidir. +Muhibb-i fazılım kitabına aynen ve Türkçe’ye de maharetle nakletmiştir. +Koca Arap şairinin kameri hesabıyla altı yüz otuz dokuz seneden ziyade bir zaman evvel koparmış olduğu vaveyla-yı matem yalnız o asrın değil bil-umum a’sar-ı müstakbelenin a’sab-ı ihtisasinden ihtizaz-ı teessür geçirecek bir sayha-i elem. +Diyor ki: +“Her kemalin bir zevali vardır; onun için insan ni’met ve saadetle mağrur olmamalıdır… Her şey gördüğün gibi bi-sebat ve bi-karardır. +Bugün mesrur olan günlerce mahzun olur.. +Bu dünya hiç kimseyi payidar etmemiş ve onun hal ve şanında renk-i beka görülmemiştir. +“Zamanın kat’i ve la-yeteğayyer bazı ahkamı vardır. +Kılıçlarla kargılar hedefe te’sir etmez bir hale geldiler mi lamaya başlar; bir de bir kılıcın kını yahud bir padişahın hısn-ı hasini dünyanın en meni’ kasırlarından olan Gamdan gibi bir şahika dahi olsa onu mutlak eskitir ve çürütür.” Ebu’l-Beka bu mukaddime-i feylesofaneden sonra tarih-i beşerden birkaç misal iradıyla serd eylediği hakayıkı te’yid ve teşrih ve zamanın la-yetegayyer olarak yukarıda beyan ettiği ahkamını nasıl tatbik ettiğini beyan ve teşrih ve zamanın pençe-i kahrından reha-yab olamayan Arap ve Acem hükümdarlarından meşhur olanlarıyla Karun gibi bir sahib-i servetin de hak-i helake serildiğini enzar-ı ibrete arz ettikten sonra o şükuh ve azametin uğradığı akibet-i elimeyi açık ve vazıh bir surette tahlil ediyor diyor ki: +“Bütün bu kahhar hükümdarlar müdafaası gayr-ı kabil bir emr-i kat’inin karşısında bulundular. +Ve guya bu aleme hiç ayak basmamışlar gibi mahv ü na-bud oldular. +Bütün o tac ü devlet o mülk ü saltanat uykuda görünen birer hayal gibi savuşup gitti. +“Dara zamanın pençe-i kahrından kurtulamadı. +Bir katilin hedef-i şemşiri oldu. +Sıra katiline geldi. +O da aynı akibete uğradı. +Kisra’ya döndü. +Onun ne eyvanı ne de metin ve yüksek takı hayatını kurtaramadı. +“Şiddet ve gılzatından dolayı el-Asab lakabıyla iştihar eden Münzir bin Ma’ü’s-sema guya hiçbir gün bir emeline nail olmamış gibi sönüp gitti. +Guya Hazret-i Süleyman gibi bir gün olsun bu dünyada hükümdarlık etmemiştir. +“Hasılı zamanın feciaları guna gundur onun meserreti de var felaketi de.. +“Hadisatın acısını tehvin edecek teselliler de bulunur. +Fakat İslam’ın duçar olduğu musibeti telafi edecek hiçbir teselli yoktur.” Şair bu dilhun eden fecayi’ ve vekayii nazargah-ı ibrete arz ettikten sonra asıl tasvir etmek istediği Endülüs ki: +“Sual et Belensiye nerededir? +Mersiye’yi gören Şatibe’den ma’lumat veren var mı?... +Ciya nerede kaldı?... +Hani Kurtuba… O mehd-i ulema ne oldu?.. +Hums’dan Hums’un çimenlerinden o ma-i sebilden haber yok mu?... +[ ] Ah!... +Bunların herbiri mülkün bir rükn-i rekini memleketin birer payitahtı birer hısn-ı hasini idi. +Bunlar gittikten sonra yaşamak ne içindir?...” Endülüs şair-i bed-bahtı Firdevs-berine gıbtalar veren bu yerlerin hakimiyet-i İslamiyyeden sonraki halini de anlatıyor diyor ki: +“Şeri’at-i garra bir aşık-ı şeyda gibi valih ü sergerdan eşk-riz-i ahzandır; din-i mübin-i İslam’dan dur olan o diyar-ı ma’mure nalandır. +Nasıl ağlamasın ki cebinsa-yı ehl-i iman o mesacid-i nur-a-nur afak-ı velveledarında bugün bang-i ezan yerine na’ra-i nakus kopuyor!.. +Taştan mayan o minberler bile giryan ve mersiyehandır.” Şair mesaibi bütün dehşet ve fecaatıyla tasvir ettikten sonra gafil davrananlara tevcih-i hitab ile onları muahaze ediyor diyor ki: +“Ey zamanın ibret-amiz hadisatına karşı uyuklayan gafiller! +Siz uyurken uyumak bilmeyen o zaman sizi avladı. +Ey vatanın sihirbaz alayişiyle sermest-i gurur olanlar!... +Hums’dan sonra insanı firifte edecek vatan var mı? +“Bu musibet mazinin bütün mesaibini unutturdu. +Onun acısı ise dünya durdukça unutulmayacaktır.” Şair bu itab-ı giryandan sonra akvam-ı İslamiyyeye tevcih-i hitab ederek onlara seng-i ta’riz atıyor ve yanayakıla diyor ki: +“Size… Ey müsabaka meydanında şahinler gibi pervaz eden asil atların süvarileri!.. +Ve size ey tozların karanlığı Müslüman kahramanlara! +Ve bilhassa size ey denizin arka tarafında kendi vatanlarında kemal-i debdebe ve darat ile muhteşem bir ömür sürmekte olan din kardeşleri!.. +Size.. +Evet size tevcih-i hitab ediyorum. +Endülüs’ten Endülüs’ün o bed-baht felaket-zedelerinden haberiniz var mı?... +Onların alay alay menakıb-ı mesaibi afak-ı cihana yayıldı. +Zaif ve na-tüvan olan o zavallı şehidler o bi-çare esirler az mı feryad ettiler az mı yalvardılar?.. +kaynamadı. +“Kardeş olduğunuz halde neden bu kadar la-kayd kaldınız? +Niçin bu kadar bigane durdunuz?.. +Ar ve mezelletten çekilir bir sahib-i himmet kalmadı mı? +Hakkın muini nasırı yok mu?” Şair bu acı itab ve muahazeden sonra Endelüs istila edildiği esnada müslümanların haline tasvire intikal ediyor diyor ki: +“Evc-i a’la-yı saadetten haziz-i zell ü sefalete düşen bu kavme acıyan yok mu? +Cevr ü cefa; hal ve şanlarını tamamıyla değiştirdi. +Dün kendi memleketlerinde hakim olanlar düşmanın mülkünde mahkumdurlar. +Görsen zilletin guna gun camesi altında nasıl valih ve hayrandırlar! +Mülkü gaib ederken nale ve efganları görseydin o facia seni de bi-akl ve iz’an ederdi.” Sonra düşman tarafından ika’ olunan fecayia nakl-i kelam ederek heyecanlı bazı beyanat ile mersiyesine hitam veriyor diyor ki: +“Canı bedenden ayırır gibi ne kadar valideyi çocuğundan ayırdılar!... +Sefil bi-dinler ten-i simini yakuttan mercandan döğülmüş kadar dilber güneşin tuluu kadar şa’şadar o ma’sum kızı; kerhen ağlaya ağlaya na-meşru’ yola sevk ettiler. +Bu fecayia karşı yürekler erir eğer o yüreklerde Aziz ve fazıl dostum isim ve eserinin i’lan olunmamasını benden musırrane taleb etti. +Bu i’lanı daha münasib bir zamana ta’lik ediyorum. +O meftur-ı dakıkada mübkiyye getiren üstada tasrih-ı nam etmeksizin de teşekkür edebilirim. +den nakl ediyor: +Paris Sulh Konferansı hey’eti a’zaları miyanında birçok murahhaslarını bulundurduğu Asya hükumetlerinin ve bilhassa Türkiye Asyası’nın mukadderatını ta’yin ile meşgul. +Akdeniz’den Bahr-i Muhit’e Şimal Denizi’nden Bahr-i Muhit-i Hindi’ye kadar imtidad eden ve Asya kıt’ası denilen bu vasi’ arazinin büyük bir kısmı Avrupa’nın hakimiyet ve nüfuzu altında bulunuyor. +Harbden evvel Sibirya ve Türkistan-ı Rusya’nın Hindistan ve Belucistan Birmani ve Aden havalisi de İngilizlerin zir-i hakimiyetinde Koşişen’i zabt ve istila etti. +İran İngiliz-Rus mukavelesiyle taksim olundu. +Formoz Adaları’na Kore’ye ayak basan Japonya da Çin’i tehdide başladı. +Hürriyet ve serbestlikleri bir lafızdan ibaret olmasına rağmen büyük devletlerin eline düşmekten kendini kurtarabilen yalnız iki kıt’a var. +Çin ve Asya-yı Osmani… Çin; bir istihale devresi geçiriyor ve nüfusunun çokluğuna hakimiyetinde bulundurduğu anasır-ı muhtelifenin ve bunların serkeşane harekatına karşı müsaadekar davranan müsamaha gösteren Avrupa muvacehesinde şaşırmış ne yapacağını bilmez bir halde duruyor. +Avrupa devletleri fevka’l-me’mul vekayiin zuhuruna sebebiyet vermesi ihtimali olan bir mes’eleyi açmaktan karıştırmaktan ise Hükumet-i Osmaniyye’nin muhafazasını menfa’atlerine daha muvafık buluyorlardı. +Fakat Harb-i Umumi’nin iştiali Şark Mes’elesi’ni yeniden açtı. +Artık buna bir nihayet vermek bu hesabı tasfiye ve tesviye etmek her halde lazım… Rus ihtilali gizli muahedelerin hafi vesaik-i siyasiyyenin neşrine enzar-ı umumiyyeye vaz’ edilmesine sebeb oldu. +Rusya’nın küçük bir darbe ile mahv ve ifna edemediği bu vesaik-i siyasiyye kendisi için pek büyük bir darbedir. +Şunu da ilave edelim ki artık bir ehemmiyeti kalmayan bu gizli muahedelerin kaffesi düvel-i müttefika başvekillerinin imzasını havi değildir. +Bilhassa Amerika bunları asla kabul ve tasdik etmemiştir. +“Evestina”ya nazaran bu muahedelerle Rusya’ya Ermenistan’a Trabzon Erzurum Van Bitlis vilayetleriyle ve Kürdistan’ın cenub taraflarının kendisine terk olunacağı vaad olunuyor. +Hatta İran Afganistan mes’elelerinin hin-i tesviyesinde de bir hisse ayrılacağı taahhüd ediliyordu. +Suriye sahilleriyle Adana Vilayeti ve Rusya ile hem-hudud arazinin bir kısmı Fransa’ya veriliyordu. +İngiltere Bağdad ile beraber Irak’ın cenub kısmını alıyor Suriye’nin Yafa ve Akka limanları da hissesine isabet ediyordu. +Londra ve Paris kabineleri kendi vesayetleri altında bir takım sultanlıklar te’sis ve teşkilini de tasavvur eyliyorlardı. +Filistin beyne’l-milel bir idareye tabi’ tutuluyor. +Arabistan Hicaz kralının zir-i idaresinde müstakil bir hükumet oluyordu. +Anadolu’nun cüz’i bir kısmı Türklere en son bir melce’ olarak bırakılıyordu. +İşte muahedenamelerinin metni bu… Daha bazı muahadenameler vardır ki bunlarla İtalyanların Adana Yunanistan’ın Aydın Vilayeti üzerindeki hukukları tanılmış tasdik edilmişti Gizlice akd olunan bu hususi muahedeler düvel-i mu’azzamanın Türkiye’ye verdikleri ehemmiyetin derecesini pek güzel gösterir. +Bu mukavelenamelerin bugün artık bir ehemmiyeti kalmamış ve hükümden sakıt olmuştur. +Fakat vesaik-i siyasiyyeden ma’dud olmak i’tibarıyla değerlidir. +[ ] Asya-yı Osmani ciddi bir tedkıke muhtac olmakla beraber bunun uzun uzadiye teşrihine sahifelerimiz müsaadesi yok. +Fransa; Fransız sermayedarlarının hukuklarını muhafaza veriyor. +Katolik Partisi de Hariciye Nezareti nezdinde Fransız şirketleri orada Fransız hakimiyet ve nüfuzunun tefevvukundan doğrudan doğruya alakadarlar. +Fransa Lübnanlıları İngiltere Hicaz Kralı’nı bir alet makamında isti’mal ediyorlar. +Lübnanlılar İskenderun’dan Sina’ya Bahr-i Sefid’den çöle kadar olan arazide müttehid bir Suriye hükumeti te’sisi talebinde bulundukları gibi Hicaz Hükumeti de ve Irak’ı muhat büyük bir Arab hükumeti teşkilini teklif ediyor. +Lübnanlıların müddeası Suriye’de Fransız himayesinde bir hükumet teşkilini Arapların müddeası da İngiltere’ye Asya-yı Osmani’nin bir kısmıyla Suriye-Arap hükumetini Basra Körfezi’ne kadar olan Irak havalisini te’min eyliyor. +Bu mes’eleler henüz tamamıyla halledilmiş olmamakla beraber ne Fransa ne de İngiltere –söylemesi faidesiz olacak bazı ciddi esbab dolayısıyla– gayr-ı mü’telif görünmüyorlar. +Bunlardan başka sivri dişlerini gösteren İtalya’yı memnun etmek bilhassa Anadolu sahillerinde milyonlarca nüfusu bulunduğunu iddia eden Yunanlıları incitmemek gücendirmemek lazım… Fakat en az iştigal olunan bir şey var ki o da Türk hakimiyetinden tahlis-i nefs eden milletlerin amal ve metalibidir. +Suriyelilere Ermenilere mağşuşe poliçe ve emsali kavaim-i nakdiyye nazarıyla bakılıyor. +Binanealeyh eski oyun hala devam edip gidiyor ve bir şeye karar verilemiyor. +Bunların bilhassa bunlar kadar belki de daha ziyade yaşamak hakkını kim müdafaa edecek? +Bu müşkil ve ağır vazifeyi kim deruhde eyleyecek?... +Asya mes’elesinin halline müte’allik daha birçok şeyler var: +Ve İran hey’et-i murahhasası memleketinin mukadderatını anlamak için Paris’e geldi. +İranlılardan Rus-İngiliz Mukavelesi ile taksim olunan İran’ın bundan böyle müstakil bir hükumet olarak tanılıp tanılmayacağını öğrenmek istiyorlar. +Bu da haklarıdır. +Çin; Japonya’nın Almanya’dan zabt ettiği Kiyocao’nun iadesini taleb ediyor. +Hulasa taleb çok. +Fakat henüz hall ü tesviye edileni yok. +Bununla beraber bütün bu mesail-i mu’allakanın pek yakında hall ü tesviye olunacağı ve neticenin az zaman sonra tenevvür edeceği muhakkak… Fatih-i Kostantıniyye Ebu’l-feth ve’l-megazi Sultan Mehmed Han hazretleri bu diyara muzafferen girdiği hengamda Avrupa ne bugünkü kadar kuvvetli ne de siyaset ve kiyasette ulum ve fünunda şeh-rah-ı te’ali ve terakkıde şeh-süvar idi. +Cengizlerin Timurların dünyayı yıkdıklarından pek az müddet sonra necm-i tali’ ve şems-i ikballeri parlamaya başlayan hanedan-ı Al-i Osman tamamıyla Türk oldukları halde kabza-i teshirlerine geçirdikleri memalikin yerli halkıyla pek pederane ve nevazişkarane bir surette hüsn-i mu’amelede bulunmaktan asla tehaşi etmemişler ve bu hususta diyanet-i mübeccele-i İslamiyyenin kava’id-i münife ve ahkam-ı şer’iyyesine hakkıyla riayet eylemişlerdi. +Mesela Fatih hazretleri diyar-ı Rum’u aldıktan sonra Bizans yerlilerine karşı bir fatihin amirane tavrıyla hareket edebilirdi. +Hiçbir kuvvet o zat-ı ali-sıfatı arzusundan alıkoyamazdı. +Eğer Fatih mütemeddin rakıku’l-kalb adil bir İslam padişah-ı zi-şanı olmayaydı Bizans Rumlarından tek adam kurtulamazdı. +Ya İslamiyet’i kabul veya boyunları kılıçtan geçirilebilirdi. +Fatih bunu yapmadıktan başka Rumlar hakkında o kadar ali-cenabane hareket etti ki Rumlar bu lütuf ve insaniyete eski hükümdarlarının zamanında bile nail olamamışlardı. +Bu keyfiyeti kendi tarihleri de tasdik ediyor. +Rumların o tarihten i’tibaren bütün hakları mahfuz kaldı. +Devlet-i Osmaniyye tarafından bu hukuka riayet olundu. +Kiliseleri panayırları mektepleri daruleytamları hastahaneleri bütün müessesat-ı diniyye ve kavmiyyeleri her türlü tecavüzattan sıyanet edildi. +Rumlar bunca uzun vakitten beri örf ve adetlerini ictimaiyatlarını serbestçe sahibi olan padişahları sırf eser-i semahat ve seha yahud rasime-i teba’a-nüvazi kabilinden olarak kendi tebaaları bulunan Rumlara bir takım imtiyazat bahşeylemişlerdi. +O imtiyazattan Rumlar büyük istifadeler te’min eylediler. +teşkil ediyorlar. +Denilebilir ki Rumlar İslamiyet’in zir-i cenahına sığındıktan sonra medeniyet servet ve saman sahibi olabildiler. +Eski zamanlara irca’-ı nazar edilecek olursa ve İstanbul’un o zamanki manzarası göz önüne getirilirse buradaki Rumların bu derece müterakkı münevver mütefekkir ve servet ve saadete malik olmadıkları bir emr-i aşikardır. +Osmanlı saltanatı ve idare-i adilanesi sayesinde bu hıristiyan unsur kesb-i temeddün ve füyuzat-ı maddiyye eylemiştir. +Rum unsuru yalnız varlığını değil hayatını kanını namusunu bile Osmanlı müslümanlarına medyundur. +O diyanet-i mukaddese-i İslamiyyenin kavanin ve desatiriyle muazzam nevamisi sayesinde Bizans Rumları ber-hayat kalabilmişlerdi. +Edvar-ı İslamiyye ile müslümanların pak ve ali olan livaü’l-hamdi bu mülevves ahlaksız muhit üzerinde saye-efgen olmazdan mukaddem buraların şenaatleri levsiyatı o rütbe meşhurdur ki Rumlar defaatle bir İslam istilasını cana minnet bilip bu saadetin bir an evvel takarrübü için kiliselerinde dua ederlerdi. +O zamanlar bura Rumları bir hiç iken şimdiki zamanda her şeydirler. +Fakat şayan-ı teessüftür ki bu na-halef vatandaşlar ! +pek nankörcesine davranıp küfran-ı ni’mette bulunduktan maada şark hıristiyanlarının mürebbi-i hakıkısi olan Türklere enva’-ı töhmet ve iftiralarda bulunuyorlar. +Onları vahşet ve daha o gibi fena hasletlerle kanına izzet-i nefsine şeref ve haysiyetlerine dokunacak surette bir takım harekat-ı na-layıkada bulunuyorlar. +Bu gibi sebükmağzana ve bala-pervazane halat ile güya bul’u İzmir’i Karadeniz’i daha bilmem nereleri tesahüb etmek istiyorlar. +[ ] Bu kadarla da –yani şakşaka-i lisaniyye vahiyane müddeayat ve mutalebatla– kalsa iyidir. +Amma bizim kelebek huylu ve hercai mizac vatandaşlarımız ! +günden güne işi azıtmakta ve hatve başında –malik oldukları ve akıl ve hayale gelmedik vesait-i adiyye ile– hassas şerifü’n-nefs vakur Müslüman vatandaşlarını gücendirmekten zerre kadar çekinmiyorlar. +Rumların bu vesait-i adiyyelerini bu çirkin nezaketsizliklerini birer birer ta’dad etmeye kalkışırsak buna ayrıca bir kitap tahsis etmek icab eder. +Bu hallerini yalnız biz müslümanlar değil hemen her gün ve her hatvede Memlekette fi yevmina haza yapılan ihtikar şekavet nümayiş asayişsizlik rehzenlik ve daha maayib namına ne varsa hepsinin failleri kimler olduğu meydandadır. +Esasen İstanbul’a sathi bir göz gezdirilse bütün sanayi’-i hasise ile insanları ahlaksızlığa sevk edecek ne kadar mahal ve mekan varsa cümlesi kimlerin elinde olduğu görülür. +umumhaneler meyhaneler kumarhaneler sinemalar pastacı dükkanları –ki onlar da birer meyhaneden başka bir şey değildir– kimlerin idaresindedir? +Bu müesseseler ların paralarını aldıktan başka o bed-bahtları alkol ile tedrici bir surette tesmim ediyorlar. +Sonra da ecnebilerin kulaklarını hep bizim aleyhimizde dolduruyorlar. +Bizim vahşetimizden bahsediyorlar. +Halbuki memleketimizin civar köylerimizin hemen her tarafında müteaddid çeteler teşkil ederek katl-i nüfus ve nehb-i emval gibi gayr-ı meşru’ menfur ve mel’un hareketlerle iştigal edenler meydandadır. +Müslümanları tahkır edecek resimler sinema şeritleri bayraklar harf-endazlıklar yalan haberler icad ve tasni’ ediyorlar. +Polislerimizin zabıtamızın ihtarat-ı hayırhahanesine havale-i sem’-i i’tibar etmiyorlar. +Matbuatları her gün yeni bir urcufe ile Müslümanları rencide-hatır ediyor. +Ortada ne bir yortu ne bir yevm-i mahsus varken her meyhanenin içi dışı her kaldırımın taşı üzerinde birer koca yelken kadar büyük Yunan bayrağı sallanıp duruyor. +Gürültülerle bu bayraklarla kendilerini ekseriyet mevkiinde cilvelendirmek arzu ediyorlar. +Halbuki resmi Binlerce Yunan bayrağını Venizelos timsal-i kahramananesini Galata kaldırımları ve Beyoğlu meyhaneleri üzerinde teşhir ve tesbit etmekle İstanbul ne Yunanlılaşır ne de müslümanların ekseriyeti ortadan gaib olur. +Dim dik duran minarelerle semalara kadar i’tila eden abidat-ı İslamiyyenin zeban-ı hali şu belde-i tayyibenin memleket hangi kavme mensub ve merbut ise ve onun malı ise meyhane ve fuhuşhanelerle değil abidat-ı kavmiyye ve diniyye örf ve adat lisan ve daha müsbit şeylerle anlaşılır. +Bu memleketi gezen dolaşan Avrupa seyyahlarının ediblerinin müverrihlerinin asar-ı muhalledeleri ma-belağ isbata kafidir. +bugün İstanbul’un en zengin müesseseleri ticarethaneleri bankaları hükumet devairi hep Rumlarla doludur. +En değerli emlak ve mahallata Rumlar sahib kesildikleri halde en fakır ve muhtac-ı mu’avenet olanlar da zavallı müslümanlardır. +Acaba bu emr-i vaki’ler hükumet ve millet-i İslamiyyemizin adalet ve nasafetine birer büyük şahid teşkil etmez mi? +Hala Rumların bizden şikayet etmeleri için geride bir hak bırakır mı? +Hele bu hafta zarfında kiliselerinde icra ettikleri nümayişlerle tanzim ve tahtimine çalıştıkları mahzarlar ne kadar vahi ve ma’nasız ne kadar eclafane bir harekettir. +Bu mahzarlarla bu nümayişler hiçbir vakit İstanbul’u Yunanistan’a ilhak ettirmez. +Rumlar da burada bir hükumet veya cumhuriyet teşkiline muvaffak olmazlar. +Onlar arzu ederlerse uslu bir vatandaş sıfatıyla daima bizimle beraber burada oturup geçinebilirler istemezlerse Yunanistan’a gitmekten kimse onları men’ etmez. +Bize yalnız bir “uğurlar olsun” demek düşer. +Fakat rica ederiz acaba Rumlar Yunanistan’a hicret ederlerse o taşlık dağlık yerlerde Bosfor’daki şahane rahat ve refahı bulabilirler mi? +Hiç olmazsa bu saadetleri namına olsun bizim gözümüze diken gibi –her dakıkada– batmaya çalışmasalar daha iyi olmaz mı? +Gayr-ı müslim vatandaşlarımıza yüzlerce seneden beri türlü türlü iyiliklerde bulunmuşken onları evc-i servet ve saadete yükseltmişken şimdi bizim bu düşkün ve acı günlerimizde bize yaptıkları muamele mukayese edilirse acaba hangimizin vakar asalet ve nezaheti göze çarpacaktır? +Fakat bunlardan memnuniyet ve rıza beklemek beyhudedir. +Ne yapsak bu kabil değildir. +Ta ki onların milletlerine tabi’ olmadıkça müslümanlara karşı gayz ve adavette bulunmaktan çekinmeyeceklerdir. +Bin üç yüz sene evvel müslümanlara tebliğ olunan bu hakıkati anlamayanlar varsa görsünler anlasınlar. +S sin . +M. +T te . +Bu ayet mevahib-i fıtratın üçüncüsünü ihtiva etmektedir. +Her zi-hayatın feyz-i vücuda mazhariyeti su vasıtasıyla olduğuna göre suyun en büyük ni’metlerden biri olduğu bedihidir. +Güneşin şuaatı denizlere in’itaf ederek buhara kalb ettiği cesim bir kitleyi fezaya kaldırır. +Bütün a’mak ve tabakatına yayılmış olan milh kibrit ve hayvanat gibi mevadd-ı zaibeden tasaffi etmiş olan miyah-ı mütebahhire tesaud edince fezanın te’sir-i bürudetiyle peyda-yı kesafet ederek sehab-ı sakıl hey’etine girer. +Ruzgarların sevk ve idaresine tabi’ olarak fezada harekete başlayan sehab rehgüzerine tesadüf eden bi-tab ve taravet ma’murelere zülal-i safıyla taze bir hayat verir atşan olan kainatı sirab eder. +Bu sular acı ve tuzlu bir halde denizlerde kalaydı ne olacaktı? +Ne susuz kalan bir zi-ruhun teskin-i atşına hizmet edebilecek ne de bir nebat ve hayvana sermaye-i vücud ve hayat olacaktı. +Bak kudret-i fatıra nasıl denizlerin o acı tuzlu sularını zülal-i nuşin haline koyuyor. +Onunla şeklen mütecanis ve gayr-ı mütecanis meyveler zinet-i bağ-ı vücud oluyor. +Sonra bunlar aynı sahada tenebbüt ettikleri aynı su ile sulandıkları halde ta’m u lezzet i’tibarıyla aralarında mühim fark bulunuyor. +Bir tarlaya tohumları eker bir sudan sularsan toprak bunları sana ne tarzda iade eder? +Latif ve nazar-firib renkler tarz ve resimleri biri birine benzemez yapraklar; halavet ve humuzatları hacim ve şekilleri muhtelif hassa ve menfaatleri mütefavit meyveler. +Acaba insanlar asar-ı sun’ ve hikmeti vücud ve vahdaniyetinin en kat’i delaili olan halıklarına perestiş etmemek hususunda ne gibi sevaika inkıyad ederler? +Hayat ve mematta maaş ve meadda onlara değil nefislerine bile meded ve muavenetleri olmayan şeyleri ne gibi bir fikir ve maksadla saltanat-ı kahire-i samedaniyyesinde Allah’ın şeriki i’tikad ederler? +Cenab-ı Hak nev’-i beşeri yaratmış ve ona mücerred akıl sayesinde mevcudat-ı sairenin fevkınde bir mevkı’-i temayüz ve rüchan bahş etmiştir. +A’mak-ı kainata şihab-ı füruzan gibi nüfuz ile gizli aşikar bütün hakayıkını insanın nazar-ı im’anı önünde inkişaf ettiren akıldır. +Kudret-i fatıra akıl ile cevarih-i saire arasında a’sab vasıtasıyla te’sis-i rabıta ettikten sonra onu medar-ı teklif kılmıştır. +kadar vücudun her safhasına yapılmış olan cemile-i asabiyye üzerinde aklın bir tasarruf ve iktidar-ı mutlakı vardır ki her hangi bir cüz’ -i vücudu istediği vakit a’sab vasıtasıyla hareket ettirmek dilediği zaman sükun-pezir eylemek daima elindedir. +Binaenaleyh Cenab-ı Hak aklı menat-ı teklif kılmış ise ona bu müşkil vazifeyi deruhde etmesi için icab eden vesaiti hazırlamış a’sab ve cevarih-i saireyi bil-cümle temayülatını is’afa amade bir tarzda hüküm ve nüfuzuna ram etmiştir. +Aklın bu iktidarı hürriyet-i harekatı müvacehesinde nasibedar eden o sani’-i hakimden başkasına onun haiz olduğu sıfat-ı rububiyyetten bir hisse ayırmamak idi. +Fakat maatteessüf insanlar miyanında öyleleri var ki hakıkati taharri yolunda akıllarının isti’dad-ı rüşd ve sedadından istifadeye lüzum görmezler. +Onun muhakematını yalnız havass-i zahirelerinin taalluk ettiği şeyler dairesine kasd ile ötedeki ma’nevi alemlerde cevelanına Başmuharrir müsaade etmezler. +Bunlar maddiyyundur ki daire-i bahs ve istikşafları madde ile onun üzerine tari olan tagayyür tahavvül televvün teşekkül gibi avarız ve halattan ileri geçemez. +Akıllarını hür ve serbest bırakıp da şahidi oldukları manazır-ı acibenin te’sir-i ru’yet ve müşahede ile husul-i me’lufiyet mes’elesi olmasa tarz-ı bedi’-i icadı muvacehesinde her hangi bir hakimi dembeste ve lal bir feylesofu mebhut ve mütehayyir bırakacak olan mezahir-i garibenin menşeini tedkık ve teemmül edebilmesine meydan vermek ellerinden gelmez. +Öyleleri de var ki esrar-ı kevni araştırmaktan geri dur­ mamakla beraber neticede kanun-ı tabiatin cevahir ve a’raz hakkında ta’yin ve tesbit ettiği ahkamın daire-i şümulüne girmeyen ukul ve efkarın künh-i zatına nüfuz etmesi kabil olmayan bir ma’budun imkan-ı mevcudiyetine akıl erdirememişlerdir. +Bu makule kimseler serd olunan evsaf-ı kudsiyyeyi haiz ilah-ı yeganeyi daire-i idrak ve tasavvurlarına sığdıramayınca tutup ecram-ı ulviyyeye atf-ı rububiyyet mesleğine saptılar. +Ecram hayır ve şer hiçbir şey ellerinden gelmediği halde bu sınıf halkın birer melce’ ve melazı oldu halık-ı hakimin ta’yin etmiş olduğu mihver ve medar dahilinde suud ve hübuta müsahhar meşiet ve takdirin taallukuna göre inhilal ve izmihlale mahkum oldukları halde insanlar miyanında birçok perestarları bulundu. +Bir takım kimseler de var ki her şey yed-i kudretinde olan bir rabb-i ma’budun mevcudiyetine akıl erdirmişlerdir. +Yalnız bu adamlar harim-i kuds-i ilahiye beşerin sokulup girebilmesi imkanı olmadığını dergah-ı ehadiyyetin bu derece aciz ve naçiz bu mertebe levs-i hatiat ve şehevat ile mülevves olan beşerin el uzatıp çalabileceği mertebeden pek bülend olduğunu düşünerek elleriyle yonttukları taşlardan budayıp bir şekl-i mahsus verdikleri ağaçlardan birer ma’bud vücuda getirdiler ki git gide hatıra-i tebcil ve takdisleri onlara Allah’ı unutturdu fart-ı tirdi. +Bilahare hakıkatler bütün vuzuhuyla gözleri önünde tecelli edince de “ Bunlar Allah’a karşı şefaatçilerimizdir” demeye başladılar Şirkin eşkal-i fazihasından biri de kütüb-i münzele ve onların mantuk ve mefhumundan ru-gerdan olup da ulema ahbar ve ruhbanın sözlerine i’timad etmek ve bu sözler kütüb-i münzelenin ahkam-ı sarihasına muhalif olsa da kabul ve tervicinde mahzur görmemektir ki kavl-i kerimi ehl-i kitabın eskiden beri ta’kıb ettikleri bu mesleği hakidir. +rivayet ediyorlar ki Adiy da’vet-i seniyyeden haberdar olunca Şam’a firar etti. +Adiy esasen esna-yı cahiliyyette tanassur etmişti. +Bir müddet sonra kız kardeşiyle kavminden birkaç kişi esir düştüler Resul-i kerim Efendimiz bir lutf-ı mahsus olmak üzere hemşiresini azad ve bir mikdar caize ile taltif ederek kabilesine gönderdi. +Kadın biraderinin yanına gelerek İslamı kabul ve aleyhissalatü vesselam Efendimizi ziyarete gitmesi için teşvikatta bulundu. +Adiy hemşiresinin sözünü dinleyerek beray-ı ziyaret Medine’ye geldi. +Mensub olduğu Tay kabilesinin reisi olmakla beraber seha ve keremde bi-nazir Hatem-i Tai’nin ferzend-i necibi olan Adiy’nin kudumü haberi Medine dahilinde çalkanmaya başladı. +Huzur-ı risalet-penahiye dahil olduğu zaman gerdeninde bir salib bulunuyor idi. +Resul-i Ekrem Efendimiz onu bu halde görünce ayet-i kerimesini okumaya başladı. +Adiy diyor ki: +“Hıristiyanların papaslarına tapmaları vakı’ değil” dedim. +Cevaben: +“Evet papaslar onlara helali haram haramı helal kıldılar. +Onlar da kabul ve ittiba’ ettiler. +İşte keyfiyet-i taabbüdleri bundan Huzeyfe bin el-Yeman İbni Abbas ve saire bu ayet-i kerimeyi “Ehl-i kitab ahbar ve ruhbanın tahrim ve tahlile aid verdikleri hükümlere tebaiyyet ettiler” tarzında tefsir etmişlerdir. +Süddi ise “Kitabullahı bir tarafa bırakarak bir takım kimselerin re’y ve ictihadlarıyla amil oldular” yolunda tefsir etmiş ve bu ayeti ayetinin ta’kıb etmesi bu tarz-ı tefsiri müeyyid bulunduğunu dermiyan etmiştir. +Şu cihet de şayan-ı kayd ve tezkardır ki bu ayet-i kerimenin hükmü yalnız şu ve şu ümmet veya taifeye münhasır değildir. +Kitabullah’ı bırakıp da ulemasının efkar ve zaman olursa olsun mazmun-ı ayetin daire-i şümulüne dahildirler. +Hele müslümanların birkaç asırdan beri tuttukları meslek ile ayetin meal ve müeddası arasında ne kadar sıkı bir rabıta ve münasebet vardır. +Hakıkaten asırlar var ki müslümanlar Kur’an namına yalnız onun ayatını okumak hadis namına sade mütun ve elfazını rical-i hadisin zaif bir iman ne sehif bir fikir! +Şirkin en adi nevi’lerinden biri de cevami’ ve mesaciddeki ağaçlardan direklerden hayır ve bereket beklemek bunlardaki bazı ebvaba bu maksadla rabt-ı ümid etmektir. +Sefil cahiller i’tikad eder ki kutb-ı zaman namını verdikleri şahs-ı muhayyel bu direklerle ağaçların bulundukları yerlere gelip giderler bazan da sekene-i beldenin şuun ve ahvalini tanzim için bir müddet ihtiyar-ı girerlermiş. +Buna misal olarak Mısır’daki Babü’l-Mütevelli’yi gösterebiliriz. +Halk fevc fevc buraya giderek saç teli iplik bez parçası gibi şeyler bağlamakta bununla hal ve meramlarını kutba arz etmiş olacaklarına mu’tekıd bulunmaktadırlar. +Bazı kimseler bu gibi adat-ı sehifenin dinen bir asıl ve esasa müstenid bulunduğu diğer bazıları da mutasavvıfenin sonraları ehl-i İslam tarafından meydana getirilmiş bir bid’at olduğu zan ve zehabında bulunuyorlarsa da bu tahminler doğru değildir. +Her ümmete aid müşriklerin tarihine vakıf olanlar teslim ederler ki bu an’ane-i sehife eskiden beri efkar-ı müsliminde yer bulmuş bir hal ve haslettir. +Hakıkatin bu merkezde olduğuna İbni Cerir’in tefsirinde Ebu Vakıd el-Leysi’den rivayet etmekte olduğu vakıa mühim bir şahiddir. +Ebu Vakıd Resulüllah sallallahu aleyhi ve sellem ile beraber Huneyn’e azimetlerinden bahs ettiği sırada demiştir ki: +Huneyn vadisinde küffarın tavaf ettikleri ve üzerine silahlarını astıkları bir sidre ağacı var idi ki Zat-ı Envat namıyla yad edilir idi. +Güzergahımızda biz de büyük ve yeşil bir sidr ağaca tesadüf ederek; “Ya Resulallah onların olduğu gibi bize de bir zat-ı envat yap” dedik. +Cevaben: +“Muhammed’in hayatını yed-i kudretinde tutan zat-ı ecell ü a’laya kasem ederek söylerim ki kavm-i Musa’nın Musa’ya söyledikleri sözün aynını söylüyorsunuz” diyerek ayetini okudu. +Yine Ebu Vakıd’dan şu tarzda rivayet vardır: +Huneyn vak’asından evvel Resulüllah sallallahu aleyhi ve sellem Ben “Ya Nebiyyallah! +Kafirlerin zat-ı envatı var sen de bu ağacı bize zat-ı envat yap.” dedim. +Hakıkaten de bir sidre ağacı vardı ki küffar üzerine silahlarını asarlar ve etrafını tavaf ederler idi. +Resul-i Ekrem Efendimiz “ : +” “Bu söz Beni İsrail’in Musa’ya söyledikleri onların nasıl ma’budları varsa sen de bize bir ma’bud yap sözünün aynı. +Siz de evvelki adamların gittikleri yola gitmek istiyorsunuz.” cevabıyla mukabele etti. +Mısır’da Mescid-i Hüseyni’deki direk de bu kabildendir. +Seyyid Bedevi’nin Cenab-ı Hüseyin’i ziyarete gelerek yanında vakfegir olduğuna dair mevcud bir i’tikad dolayısıyla metaf-ı enam olan bu direği halk ziyarete gelerek beray-ı teberrük yüzlerini gözlerini sürerler. +Mekke-i Mükerreme’de Mescid-i Hanefi’de bulunan bir ağaç ile bir kuyu da bu cümledendir. +Halk bu kuyunun zemzem kuyusuna ittisali olduğu kanaatini perverde ederek suyuyla teberrük ederler. +Bütün bu yoldaki an’anat ve mu’tekadat ise bir eser-i dalal olmaktan başka bir şey değildir. +Allah’ın ef’ali mukteza-yı ilim ve iradesi üzerine sadır olur ki evvelki bahislerde beyan olunmuştu. +O’nun tabi’dir. +İhtiyarıyla ısdar eylediği ef’alden hiç biri fail-i mutlak hazretlerinin zatına vacib değildir. +Bunun gibi cemi’ ef’alinden hiç birinin suduru sıfat-ı zatiyyesine ve halk rızk i’ta i’tayı men’ ta’zib ve ten’im gibi şeylerde sıfat-ı ef’aliyyesine vacib değildir. +Umur-ı kevniyyede Hak Teala’nın zahir ve sabit olan fiilleri imkan-ı has tarikıyle yani bir emr-i mümkünün vücud ve adem tarafları zat-ı ilahiye nisbetle müsavi olup her iki takdir için zatından selb-i zaruret olunması suretiyledir. +Allah’ın ilim ve iradesiyle fail-i mutlak olduğunu teslim ettikten sonra onun ef’alinden hiçbir şeyin –mahiyat-ı levazımının o mahiyatın zevatına vacib olmaları kezalik vacib tealanın sıfat-ı ilmiyyesiyle ittisafın vacib olması gibi– zatına vacib olduğunu tevehhüm edecek bir akl-ı akıl tasavvur olunamaz; çünkü evvelce derc ve işaret olunduğu vechile ile ef’al-i ilahiyyeye selb-i ihtiyar ile vücub tecvizi onun mukteza-yı şan ve sıfatına tenakuz teşkil eder; binaenaleyh böyle bir vücubun ıtlakı bedaheten müstahildir. +aralarında tıbkı zirdeki hikayede vukua gelmiş şaşkınlığa perişanlığa müşabih bir hale bais olan o makalat-ı hamakat-alud hakkında bir icale-i nazar etmemiz lazımdır. +Şöyle ki: +Müteaddid kardeşler aileleriyle beraber aynı maksadla aynı nokta-i maksudeye ru-be-rah olmuşlar iken nasılsa muhtelif yollara sapmışlar gece olunca yine birbirlerine rast gelmişler ise de bu kere birbirlerini düşman-ı can ve malları zannederek vakı’ olan çarpışmaları neticesinde veche-i matlubeye vasıl olmadan ekserisi orada telef olup kalmış bilahare sabah oldukda bunların birbirlerini anlayıp akılları başlarına gelen bakıyyesi kurtularak menzil-i emellerine erişmiştir. +Eğer bunlar muameleye şuru’dan evvel anlamış olsalardı birbirine muavenet ederek maksatlarına vasıl olurlardı. +O makalat-ı ahmakaneden maksadımız şu beyan olunacak asılsız ve sebatsız sözlerdir: +Ef’alinde maslahata riayet hudud-ı şer’iyyeyi tecavüz eden kullarına vaid ve azabını muhakkak olarak icra etmek ve buna mümasil sair umur-ı kevniyyeyi de ilel ve ağraz tahtında ika’ eylemek Allah üzerine vacibdir dediler hatta bu vücub keyfiyetinde onlardan bir taife öyle bir mübalağa derecesine vardı ki: +Bu zu’m ve den biri idiğini ve hukukun terettüb eylediği şeylere cehd etmek ve şu vacibattan edası lazım olanları ifa eylemek ona farz olduğunu iddia etmekte ma’zur olabilirdi; halbuki Cenab-ı Hak bu gibi mahluka has olan şeylerden ve cemi’ noksanlardan münezzeh ve mütealidir. +Diğer bir taife de ef’al-i ilahiyyenin illet ve garaza müstenid olduğunu nefy hususunda ifrat gösterdi. +Bunların beyanatına im’an-ı nazar edenler onların emr-i bozduğunu bugün yapmakta ve bugün haber verdiği şeye nakız olanı yarın işlemekte olan bir sebatsız idiğine ve amellerinin müstelzim olduğu şeyleri bilmekten gafil bulunduğuna kail olurlar. +Bunların vasf ettikleri şeylerden Rabbü’l-izzet hazretlerini tenzih ve tesbih ederim ki: +O hakimlerin hakimidir kaillerin en sadıkıdır. +Allah’ın şanı ceberutu taharet-i dini o gibi isnadatın kaffesinden beri ve derece-i kemalde alidir. +Zikr olunan mezahib ehlinin kaffesi ef’al-i ilahiyyenin hikmetinden hali olmadığı noktasında ittifak etmişler ve i’tikadlarında gulüv ve taksir iltizam edenlerin de hepsi Allah’ın ef’ali abesten akvali kizbden münezzeh olduğunu tasrih eylemişlerdi; ancak ahiran akayid hakkındaki kuruntularına göre isti’mal ettikleri lisanlarıyla ahidlerini bozmaya ve tavırlarıyla da taannüd göstermeye başlayarak kasd ettikleri şeyin gayesi ne idiğini bilmediler. +Bu halde akayid-i sahihadan her hangisinde müttefik iseler onları kabul ve ihtilaf ettikleri aksamını da hakıkat-i vahideye red ve irca’ cihetini ihtiyar etmekliğimiz tabiidir. +Her işe terettüb eden hikmet alem-i mümkinatta cari olan kavaid-i intizamı muhafazaya ve ona arız olacak umumi veya hususi fesadların def’i gibi o işe terettüb eden gayenin iltizamıdır ki onun esrar-ı şuunu ne vech üzere olduğu akla münkesif olsaydı onu derk eder ve hikmet-i mahsusaya makrun olmak lazım gelen amelin abes ve lu’b kabilinden olmadığına hükm eylerdi. +Hikmetin şu beyan ettiğimiz ma’naya raci’ olamayacak başka bir ma’nası olmasına kim kail olursa onu evza’ ve meani-i lügaviyyeye müracaata muhakemeye da’vet ederiz. +Bedahet-i akliyye bir fiile terettüb eden şey o fiilin failinin maksudu olmayınca o şeye hikmet namını vermez.. +Failin fiili muradına mukarin olmayarak husule gelirse onun müstenid-i hikmet olduğu kabul edilemez edilecek olsa mesela: +Naimin uykusu esnasında kendisinden sadır olan bir hareket yani bir çocuğa sokmaya yaklaşan akrebin öldürülmesini veyahut bir çukura düşmek üzere bulunan bir sabinin o tehlikeden kurtarılmasını intac ederse o naimin hakim sayılmasını istilzam eyler; hatta bazı menafi’-i umumiyye ve hususiyyeye yarayan bazı hadisat ve tagayyürata vesile-i zuhur olan behayim ve cemadatın şu gibi hareket-i zaruriyyeleri de eser-i hikmetleri olmak üzere tesmiye olunmak şaibesini tevlid eder. +Bu kıyas ise sahih ve müsellem olan kavaid-i nazariyye buki bil-cümle ukala nezdinde müsellem olan kavaid-i sahihadandır ki akılın ef’ali daima abesten masun olur. +Çünkü akılın ısdar edeceği bir fiili ilim ve iradesine tevfik etmesi ve onu abesten sıyanet eylemesi tabiidir. +Şu hale göre maksud olan bir fiilin gayesi akıl nezdindeki tertibe tabi’ olur o fiilin başka suretle yani ilim ve iradeden tecridi tarikıyle suduru bir akıl için tasavvur olunamaz. +Akıl hakkında ihdas-ı fiil hususunda öyle bir şey tasavvuruna dun yarattığı ef’ali mukteza-yı ilim ve iradesine müstenid tayakkun edilir; bu hakayıkın kaffesi müsellemattandır. +Ona muhalif zanniyatın her biri nazar-ı i’tibardan bil-külliye mecruh ve sakıttır. +Sun’-ı ilahi semavat ve arz ile beynlerinde mevcud olan her şeyi bir hassa-i bedi’a ile izhar ve tahkim ve enva’-ı hikmetle tezyin eylemiş olduğu gibi kainatın hey’et-i mecmuasını vakt-i mukaddere değin halelden vikayeye medar olacak bir surette vaz’ ettiği kavanin-i mahsusa ile tesbit etmiş ve her mevcudun hususıyle nebatat ve hayvanat gibi hayat sahibi olan mevcudatın ihtiyac ve bekalarına salih olacak esbab ve fevaidi müheyya kılmıştır. +Şu bedayi’-i hikmeti daima meşhud ve münceli olmasa mazdı. +mevcud yerli yerinde kisve-i icada gelmiş ve muhtac oldukları her şey kendilerine ihzar ve ibzal edilmiştir. +Şu halde bir şeyin husulü onun ma’lum olarak fiile gelmesinin de murad edilmesine muhtaçtır veya değildir denilecek olur ise bu ikinci kavle imkan yoktur. +Zira ma’lum olmayan bir şeyin ikaı failinin noksan-ı ilmine yahud murad olunmayan bir şeyin husulü failinin gafletine haml olunur. +Hakıkat-i sübutu evvelce izah olunan dan hiçbiri mutasavver değildir ki onun ilim ve iradesi ve ona terettüb eden hikmet-i mahsusası taalluk etmeksizin husule gelmiş olsun. +Bunun hilafında bir zehab ma’nayı Bedaheten sabittir ki: +Her bir fiil hikmet ve irade-i fiile hikmet-i ilahiyyenin taalluku muhaldir. +Şu hakıkat-i kat’ıyyeye binaen ef’al-i ilahiyyenin hikmetten hali olması müstahil idiğine ve hikmetinin de meşiyyet-i rabbaniyyesine makrun bulunduğuna i’tikad etmek vacib ve muktezi olur. +Bu halde bir fiil murad olunmayarak vukua geldiği tevehhüm olunursa beyanı yukarıda sebk eden şerait-i hikmetten hali olur ki bunun butlanı zahirdir. +Cenab-ı Hakk’ın ef’alinde hikmetin vücubu ilim ve akaid-i diniyyenin bazı kısımlarında tehalüf edenlerin cümlesi nazarında bir nokta-i niza’ yoktur. +Allah’ın vaad ve vaid eylediği şeylerin tahakkuk-ı vücubları hakkında da aynı suretle idare-i kelam olunur. +Çünkü bunlar da onun kemal-i ilim ve irade ve sıdkına tabi’dirler. +Zat-ı mukaddes ise esdaku’l-kailindir. +Bunun mugayiri gibi olarak Kur’an-ı Kerim’de ve sünnet ve ehadis-i nebeviyyede bazı nikata tesadüf edilirse kat’iyyü’s-sübut olan sair ayat ve ehadise irca’ları lazımdır. +Ta ki bedihi derecesinde evvelce teşrih olunan akayid-i salimeye kemalat-ı ilahiyyeye hikmet-i baligasına azamet-i şanına delalet eden kavaide muntabık bulunsun. +Ve bu babda vürud edecek her cümle-i Kur’an iyye ve hadisiyyeye merci’ olacak aslü’l-usul şu ayet-i kerimedir. +mefahim-i şerifeleri “Biz yerle göğü ve bunların arasındaki her şeyi abes ve lu’b olmak üzere yaratmadık ancak kullarımız bunların bedayi’-i kevniyyesine nigah-ı basiretle bakıp vahdaniyetimize istidlal ve müedda oldukları menafi’le ihtiyaçlarını def’ eyleyeler diye halk ettik. +Eğer biz lehv ile istinası murad etse idik hızane-i kudretimizde bulunan mücerredattan ittihaz ederdik. +Lakin rububiyetimize layık bir hal olmadığı için bu işi yapanlardan değiliz belki batılı imha eder hakkı ona teslit ederiz. +Zira hak zuhuruyla batıl fena bulur. +Ey münkirler! +Hasret size ki Allah Teala’yı şanına layık olmayan sıfatla vasf edersiniz.” Kaldı ki şu beyan olunan hakayıkın tarz-ı telakkısinde mütefekkirler iki kısma ayrılır. +Birisi o hakayıkın ilmini sırf hazz-ı aklisini te’min ile onun zevk-ı kazibiyle mütelezziz olmak cihetini iltizam edenlerdir. +Bunlar maani-i eşyayı esma-i zahireleriyle tevsim edip hakk-ı ilahide o gibi elfazın etmezler ve ef’al-i ilahiyyede mündemic olan hikmeti de gaye garaz illet-i gaiyye maslahata riayet gibi şan-ı Bari hakkında ıtlakı asla caiz olmayan şevaible tesmiye ederler. +Bundan maada bir şeye isim ıtlakıyla onun ma’nasını vücubun-leh yerinde vücubun aleyh ta’bir ederler de lafzının O mütefekkirlerden kısm-ı diğeri; o hakayıkın ilmini aramayı umur-ı taabbüdiyyeden addederek ve kendisine ta’zim ve tahmidle ibadet olunan Allahü azimüşşan hakkında bir takım şuunat-ı layıka i’tikadında bulunan kimselerdir ki bunlar tenzih-i ilahide derece-i nihayede fi iham eder surette elfaz-ı müfrede ve mürekkebeyi isti’malden lisanlarını keff ü men’ ederler. +Cenab-ı vacibü’l-vücud hakkında noksan sıfatları teberri eylerler çünkü mesela vücubun aleyh ta’biri Allah hakkında teklif ve ilzamı iham eder ta’bir-i aharla diğeri tarafından ika’-ı kahr u teessürü istilzam eyler. +Riayet-i maslahat ta’biri im’an-ı nazar ve icale-i fikri iham eder. +Bunlar ise ilimde naksın icabatındandır. +Gaye illet-i gaiyye garaz ta’birleri ise bir işe şüru’dan ibtidaen nihayetine kadar nefs-i failde bir hareketi istilzam eder ki bu istilzamda da aynıyla evvelki ta’birattaki noksan şaibeleri mevcuddur. +İşte bu gibi fırkanın hali böyle olmakla beraber taaccüb olunur ki meydan-ı kelamı geniş tutmak veyahut akvalinde ihtiyat ve tahaffüfe riayet etmek mü’minler arasında tefrikaya bi-hasebi’n-netice vardıkları şu hal-i esef-nake vardırıncaya kadar mücadelelerinde temadi etmelerine nasıl sebeb olmuştur? +Ve olmalı mıdır?.. +Ceride-i feridelerinin te’yid-i İslam gaye-i mukaddesesinin te’mini hususuna etmekte olduğu hizmet ve bezl ettiği fedakarlık biz taşralıların nazar-ı dikkatinden dur kalmamakta ve akayid-i İslamiyyenin teşvişi yolunda çevirilen entrikalar dindar kalblerde şiddetli te’sirat uyandırmaktadır. +Bugün milletin ekseriyet-i azimesinin salabet-i diniyye ile meşbu’ olduğuna şüphe olmadığından o mugfil maskeler altında gizlenen çehrelerin mahiyetlerini ortaya koymak için sizin gibi ulema-yı ümmetin bu mübarek gaye uğurunda vecaib-i diniyyeden olan yekvücud bir kitle ve teşkilat vücuda getirerek tevhid-i mesai eylemesine şiddetle intizar etmekteyiz. +Evet bu garib dinin ta temelinden baltalanması ve lazım-ı gayr-ı mufarıkı olan hayanın ortadan kaldırılması zetelere sansür vaz’ edilmek suretiyle ekseriya boğuldu mevaiz-i diniyye tahdid olundu bu uğurda fi-sebilillah mücahede edenler türlü türlü hakaretlere ma’ruz kaldı mürevvic-i efkar gazeteler neşr olundu propagandalar yapıldı milyonlar sarf olundu. +Bunlara karşı tevhid-i İslam ve hak yolunda hala kuvvetli İslami bir teşkilat vücuda getirilmedi. +Türlü türlü maskelerle muvacehe-i millete çıkanlara bu zaif milletin bilmeyerek yaptığı hizmet ve fedakarlık acaba hak ve hakıkat yolunda diriğ olunacak mı zannediliyor? +Millet bugün iman ve i’tikad-ı tam vicdanlarına mutmain olduğu andan i’tibaren –tehlikeyi pek ziyade müdrik olduklarından– evvelkinden daha mu’tena bir kuvvet ve kudretle isar-ı nakdine-i vücud ve servet edeceğinden şüphe edilmemelidir. +Pek mühlik olan şu dakıkalarda bunca muhacemata karşı hala tevhid-i kudrete cesaret edilmeksizin vahdet-i İslamiyye yolunda bir iki gazetenin feryadından başka maatteessüf bir şey işitilemiyor. +Yalnız evet yalnız hükumetin nazar-ı dikkati celb olunmak suretiyle şu gavail-i guna gun ile muhat olan hükumetten icraat talep olunuyor. +Doğrusu emr-i bil-ma’ruf ve nehy-i ani’l-münker ile me’mur olan hükumetin vazifesi bu hayasızlığı acilen ortadan kaldırmak bu maskeler altında yapılan rezaletlere nihayet vermek ise de zannetmem ki hiçbir memlekette hiçbir hükumet böyle müteferrik kuvvetlerden kuvvet ve cesaret alabilsin; bugün menba’-ı feyz ve irfan olan kaldırabilsin. +Biz pekala görüyoruz ki millete rehberlik iddiasında bulunan İstanbul erbab-ı kalemi arasında –birkaçı müstesna– dine karşı müşterek vahdet-i mesai vardır. +Aralarında her türlü şahsi nifaklara; siyasi ictihadlara rağmen bu hususda birleşiyorlar. +Kazara gazetenin biri ahkam-ı yek-avaz olarak onu boğmakta kusur göstermezler. +Zannedermisiniz ki bu mühim nokta biz taşralıların nazar-ı dikkatinden dur kalıyor? +Hiçbir şeyden anlamaz her türlü iğfale müstaid zannedilen biz taşra müslümanları ediyoruz. +İ’lan-ı Meşrutiyet’ten beri şeair-i diniyyemizi yıkan ahlakımızı ifsad etmekten başka hangi İslami bir teşkilat vücuda getirildi? +Kadınları baştan çıkarmak için dün körükleyen gazeteler bugün de mesailerine devam ediyorlar. +Buralara gelen resimli kadın gazetelerinden de kadınların ne maskara ne bi-edebane şekillere girdiklerini görüyoruz. +İşte hürriyetin yegane yadigar-ı nuhuseti! +Bunlara karşı dinimizi ahlakımızı müdafaa için lazım gelen teşebbüslerde bulunmak farzdır. +Hakıkı müslümanlar ortaya çıkmalı millete rehber olmalı. +İslami teşkilat vücuda getirmeli. +Bugün müslümanlar böyle bir delalete çok muhtaçtırlar. +Şimdiye kadar pek faydalı neşriyatıyla milleti irşad ve tenvir eden Sebilürrerşad’ ın böyle İslami teşkilata teşebbüs etmemesinin sebebini bir türlü anlayamıyoruz. +Biz umum taşra müslümanlarının Şebilürreşad ceride-i muhteremesine karşı büyük ve la-yetezelzel i’timadımız vardır. +Bu hususta lazım gelen teşebbüsatta bulunmanıza muntazırız efendim.. +Sebilürreşad – Şebilürreşad hakkındaki teveccüh-i alilerinize bilhassa teşekkürler ederiz. +Bahis buyurulan teşkilat-ı İslamiyye mes’elesi pek ziyade şayan-ı ehemmiyyettir. +zarımızı izah ederiz. +Haydari-zade İbrahim Efendi hazretlerinin zaman-ı meşihatlerinde Londra’dan makam-ı Meşihat’e varid olan bir mektubun ehemmiyetine binaen suret-i mütercemesini derc ediyoruz: +Huzur-ı Meşihat-penahilerine Matbaa-i Diniyye halkın irşad ve tenviri için küçük kitaplardan müteşekkil bir kütüphane ihzar etmekte ve bendenizi bu kütüphanenin Başmuharrirliği’ne ta’yin etmiş bulunmaktadır. +Bendeniz şarkın ehemmiyet-i diniyye ve siyasiyyesini nazar-ı i’tibara alarak üdeba-yı şarkıyye hakkında müellefat-ı cedide tanzim etmekteyim. +Bu eserlerden bir lar tarafından tecrübe edilecek ve böylece şark bizzat kendi sesini garba isma’ etmiş olacaktır. +Bu kütüphane Maamafih bendeniz İslam’ın diyar-ı merkeziyyesi olan memleketinizle muvasalatın te’minine intizaran Din-i İslam hakkında yazılacak eserin tahririni te’hir ettim. +Vakıa bizim elimizde Müslümanlık hakkında birçok eserler var. +Fakat bunların ekserisinde garb şark namına söz söylüyor. +Asar-ı saire ise şarklılar tarafından tecrübe edilmişse de bunların muharrirleri an’ane-i esasiyyeye merbut olmadıkları gibi “pek asri” bir irfan ile meşbu’ bulunuyorlar. +Halbuki biz öyle bir eser istiyoruz ki onun içinde şark İslam’ın sada-yı hakıkısiyle söylesin. +Müslümanlığı sahihü’l-i’tikad olmakla beraber hayat-ı hazıranın ihtiyacat ve mesailini nazar-ı i’tibara alan bir müslümanın fikrinde ve imanında yaşadığı gibi tanımak Hazret-i Peygamberin dini nedir? +Bu din fikir ve hayata neler bahş ediyor? +Zamanımızın mezahim-i mütenevviasını nasıl tedavi ediyor?. +Dünyayı -gerek daha siyye ve ma’neviyye hakkında ne diyor?. +Zat-ı Meşihat-penahileri böyle bir eserin ehemmiyet-i diniyye ve siyasiyyesini elbette takdir buyurursunuz. +Binaenaleyh bunun an’ane-i diniyye-i asliyyeye göre yazıldığı takdirde pek nafi’ fakat bu an’aneye vakıf olanlar miyanında en salahiyetdar olan tarafından yazılırsa daha müessir olacağı hususunda bendenizle hemfikir olacağınızdan ümidvarım. +Bunun arz ve beyanından sonra işbu eser-i matlubun bizzat kalem-i Meşihat-penahilerinden sudurunu kemal-i Nam-ı acizanemin zat-ı samilerince ma’lum olduğunu min listesini mektubuma terfik eyledim. +Kendisini kemal-i hürmet ve sadakatle takdime müsaadenizi rica eyleyen Mektubun mütalaasından da anlaşılacağı vechile muharrir bizim Avrupa’ya karşı medyun olduğumuz bir vazife-i mühimmeyi nazar-ı takdirimize arz ettiği gibi kendimize karşı borçlu olduğumuz bir vazifeyi de ihtar etmiştir. +Bizim böyle bir esere sahib olmamız ne kadar derin bir ihtiyaç ise Avrupa’ya da böyle bir eser takdimiyle dinimizi ve kendimizi tanıtmamız o kadar elzemdir. +Memleketimizin bugünkü hal-i tedennisinin esbab-ı hakıkıyyesini arıyorken Müslümanlık’tan uzaklaşmak hususunun en mühim sebeb olduğunu bildiğimiz halde bunu en mukni’ delail ile serd ve tafsil edecek bir eser-i salahiyetdara malik olmamız bizim böyle şaşkın ve serseri; selamet-i memleket hakkında rasin bir kanaatten efkar-ı umumiyyemizi toplayacak mefkureden mahrum kalmamıza badi oluyor. +Binaenaleyh bu mahrumiyet-i milliyyeyi tatmin etmek ulemamızın en mühim vazifesidir. +Zaten sabık Şeyhülislam efendi hazretleri de bu mektubu Darülhikmeti’l-İslamiyye’ye havale buyurmuşlardı. +Binaenaleyh Darülhikmeti’l-İslamiyye gerek Avrupa’ya karşı gerek kendimize karşı ifası lazım gelen bu vazife-i muzaafeyi hüsn-i ifa ettiği takdirde kendisinden beklenilen en mühim bir işi yapmış olur. +HIRISTIYANLIK FILISTIN’DE BIR YAHUDI HÜKUMETININ TEŞEKKÜLÜNE MÜSAID MIDIR? +Geçenlerde İngiliz Kardinali Doktor Burn cenablarının Kuds-i Şerif’i ziyaret ettikten sonra buraya geldiği ma’lumdur. +Bunu müteakıb Kuds-i Şerif’e taalluk eden bazı mesail-i mühimmeden dolayı Katolik aleminin reis-i ruhanisi olan Papa cenablarının bir Fransız kardinalini Roma’ya celb etmiş olduğunu ceraid-i yevmiyyenin birinde okumuştum. +Kuds-i Şerif’in mevki’-i dinisi i’tibarıyla bu belde-i enbiyaullahın mukadderatı hususunda Vatikan’ın la-kayd kalmayacağı vareste-i iştibahtır. +Böyle nazik ve tarihi dakıkalarda cereyan eden bu iki ma’nidar ziyaretlerden anlaşıldığına göre Hıristiyanlığın resmi makamat-ı aliyyesi Kuds-i Şerif’de bir Yahudi hükumetinin teşkili tasavvurundan endişe-nak bulunuyorlar. +Mektum olmadığı üzere gerek Museviler ve gerek Nasraniler Hazret-i Mesih aleyhisselamın Kuds-i Şerif’de Yahudiler tarafından salben i’dam olunmuş olduğuna mu’tekıddirler. +Hıristiyanların ulü’l-azm enbiyadan olan Hazret-i Isa’yı ta makam-ı uluhiyyete kadar çıkardıkları halde Museviler bilakis onun nübüvvetini tasdik etmemekte ve Mesih’in henüz ba’s edilmiş olmayıp belki atiyen zuhur edeceğini musırran iddia eylemektedirler. +Musevilerin Ruhülkudüs vasıtasıyla vücud-pezir olan Hazret-i Isa’nın viladetini inkar ile valide-i mutahheresine karşı isnad ettikleri şaibeleri yalnız Kur’an -ı azimü’ş-şan ü uyubdan tebrie etmiştir. +mübahi ve müftehir olan Beni Yehuda’nın Filistin’de bir hükumet teşkil etmelerine ilk evvel i’tiraz eden taraf tabiidir ki kiliseler olacaktır. +Halbuki Yahudiyet’le Iseviyet arasındaki adavet-i diniyye yalnız Hazret-i Mesih’in salb ve i’damı mes’elesinden değildir. +Çünkü asıl salb olunan yahud –Enacil’in ta’biriyle– kendini asmakla intihar eden telamizden İsharyoti Yahuda olduğunu ve bir iki gün ihtifa ve gaybubetten sonra Hazret-i Isa’nın tekrar meydana çıkarak urucundan akdem kırk gün kadar havariyyunu ile beraber yeryüzünde tasrih ediyorlar. +Fakat Hazret-i Mesih’in salb edilip edilmediği mes’elesinden dolayı Yahudilerin de emsali misillü hukuk ve metalib-i milliyyelerine nail olmaktan mahrum kalmaları neden icab etsin? +Mes’eleyi siyaseten düşünürseniz belki bu sual varid olabilir. +Fakat iş öyle değildir. +Mes’elenin mühim bir safha-i diniyyesi vardır ki herhalde nazar-ı dikkatten dur tutulamaz. +diniyye mütehassısları olmadıkları cihetle muavenet-i maddiyyelerinden istifade etmek üzere Yahudilere Filistin’de bir hükumet-i İsrailiyye’nin teşkiline müsaade edecek olurlarsa kendi kiliselerini cidden pek fena bir mevki’de bırakmış olacaklardır. +Bu sebeble düvel-i muazzama-i mü’telife ser-amedan-ı umuru pek büyük bir muamma ve tahyir dilemma içinde bulunmaktadırlar. +Yahudilere Filistin’de bir devlet te��kiline müsaade ettikleri takdirde kiliselerin cümlesini afv olunmaz derecede memek mes’elesi vardır!.. +Mes’ele şundan ibarettir: +Tevrat kitaplarında Hazret-i bazı ayat ve ihbarat mevcuddur ki; bu ayetlere nazaran son umumi peygamberin vürud ve zuhurundan sonra hükumet-i İsrailiyye; ebediyyen sakıt ve na-bedid olacaktır. +Çünkü Mesih tesmiye ettikleri bu zat; tebliğ edeceği umumi bir dinin ahkam ve şeriati üzerine teşkil edeceği saltanat Hazret-i İbrahim’in ayak bastığı arazi üzerinde ve sair iklimlerde de tevessü’ edeceği cümle-i ihbarat-ı Tevrat iyyedendir. +Bunda hem Museviler hem de Hıristiyanlar müttefiktirler. +Fakat Museviler Hıristiyanların umumi peygamber yahud hatem-i enbiya olduğuna zahib oldukları Hazret-i Isa’nın nübüvvetini bile tasdik etmekten ictinab ederek el-yevm Mesih’in geleceğine muntazırdırlar. +Binaenaleyh eğer Museviler Arz-ı mukaddes’de bir hükumet teşkiline muvaffak olacak olurlarsa Hazret-i Isa’nın beklenilen ahir zaman peygamberi olmadığı isbat edilmiş olacak bu suretle Yahudilerin son peygamber ve hükümdarın geleceğine Şimdi bu mühim bahse aid olan iş’arat-ı Tevrat iyyeden yalnız bir ayeti burada zikr ve tedkık edeceğim. +Hatemü’l-enbiyanın dinini saltanatını yalnız beşeri olan zatını ve ne zaman geleceğini Hazret-i Danyal peygamber kitabının yedinci babında mufassalan tasvir ve tavsif ediyor. +Bu hususta İncil ve Salib nam eser-i acizide ve vardır. +Hazret-i Yakub aleyhi’s-salatü ve’s-selam esir-i firaş bulunduğu sırada on iki oğlunu nezdine celb ederek her bir oğlu hakkında bazı hayır dualar ve vesayada bulunmuş bilhassa üçüncü oğlu Yehuda hakkında şu sözleri söylemiştir: +“Saltanat asası Yehuda’dan ve şeriat sahibi ayakları arasından Şilo gelinceye değin zail olmayacaktır. +Ümmetler dahi ona itaat edecektir.” Tekvin-i Mahlukat : +Ayet / Babil Şirketlerinin tercümesi senesinde. +Bu ayetin müfadına nazaran; ümmetlerin muta’ı olan Şilo’nun ba’sine değin Yehuda’nın neslinden müluk ve enbiya zuhur edercektir. +Hakıkaten de öyle olmuştur. +Müluk-i Beni Yehuda’dan Davud Süleyman Hazekya gibi bir hayli enbiya ve selatin ba’s olunmuşlardır. +Beni İsrail’in son peygamberi olan Hazret-i Isa aleyhisselam da işbu Yehuda’nın zürriyetindendir. +Hazret-i hiçbir peygamber ba’s olunmamıştır. +Fakat İncil kitaplarının “A’malü’r-Resul” ve “Resail” kısımlarında bir hayli Nasara peygamberlerinden bahs olunuyor. +Zaten hıristiyanlarca Havariyyun dahi enbiya addolunmaktadırlar çünkü onlara da vahiy ve ilham nazil olduğu kanaatindedirler. +Hıristiyanların iddiası vechile Mesih’in katilleri Yahudi cumhuriyeti idi. +Vakıa arz-ı Filistin o zaman Roma imparatorluğu himayesi altında bulunmakta idiyse de Kuds-i Şerif’te Sanhedrin isminde bir meclis-i milli var idi ki reisi de kahin-i a’zam idi. +Celil kıt’asında da Hirodes du. +Luka . +Hazret-i Mesih’in urucundan yetmiş bu kadar sene sonra Yahudi hükumeti iskat olunduysa da yine muhtelif zamanlarda isyan ve kıyamlar zuhur ediyordu. +Yahudilerin son hükumeti ise meşhur Gibbon’un tedkıkatı üzerine Hicaz kıt’asında Hayber’de mevcud idi ki onun da akıbeti ma’lum. +Ayetten müsteban olduğu vechile Şilo Yehuda sulbünden asla nazil olmayacaktır. +Bu pek kat’i ve sarihtir. +Şilo’nun diğer on bir esbattan da nazil olmayacağı zikr olunan Tekvin-i Mahlukat’ın kırk dokuzuncu babından anlaşılmaktadır. +O halde Şilo’nun Beni İsrail kavmine mensub olmadığı muhakkaktır. +צ Şimdi bu kelime İbranice “ Shiloh” şeklinde yazılmıştır. +İbranice ח חצ ile hurufunun aynıdırlar. +Eğer ם ile yani Şilo tarzında yazılmış ise Emin ma’nasınadır. +Ve eğer Şiloh o takdirde resul demektir. +Ma’lum olduğu üzere Tevrat kitapları asırlarca el yazılarıyla tedavül etmekte olduklarından bu kadar ince farklı olan bu müşabih harflerin müstensihler tarafından tebdili pek mümkündür. +Bedihiyattandır ki Fahr-i Kainat olan Muhammedü’l-Mustafa sallallahu aleyhi ve sellem Efendimizden başka hiçbir peygamber “Emin” ünvanıyla tavsif olunmamıştır. +Yine müberhendir ki enbiya-yı Beni İsrailin hiç birisi –Hazret-i Isa da dahil olduğu halde– Şiloh yahi Resulüllah ünvanıyla telkıb olunmamıştır. +Hıristiyan kiliseleri mevzu’-ı bahs ettiğimiz ayetin beyan ve zikr ettiği Şilo’nun “Isa ibni Meryem”in gayrı olmadığını iddia ediyorlar. +Bu iddia ve i’tikad devam ettikçe bit-tabi’ yeniden Yehuda’nın başında sahib-i asa-yı saltanat bir padişah şeriat sahibi bir peygamber bulundurmaya muvafakat etmemek ıztırarında bulunacaklardır. +Çünkü eğer arz-ı Ken’an’da bir Yahudi tacdar zuhur edecek olursa artık hıristiyanların perestiş ettikleri etmiş olacaklardır. +Bunun pek vahim olan neticesi ise Nasraniyet-i hazıranın serapa inhidam ve iflasından başka bir şey olamaz. +Binaenaleyh Hıristiyanlık Filistin’de bir Yahudi devletinin teşkiline asla müsaid olamaz fikir ve kanaatindeyiz. +Bu mes’eleyi diğer bir noktadan tedkık edelim. +Yahudiler arz-ı Filistin’de yerleştikten sonra Hazret-i Davud’la Süleyman’ın saltanatını ihya etmek üzere acaba ne yapacaklardır? +Bunlar eski Arap müfessirin-i Tevrat iyyenin Sihyun şeklinde ismini yazdıkları Kudüs’teki tepenin üzerinde Davud ve Süleyman’ın sarayını inşa edecekleri gibi; Morye tesmiye olunan diğer bir tepenin üzerinde de Heykel yani Allah’ın beytini bina edecekleri muhakkaktır. +Zaten Sihyunistler “Sionist”in de gayesi bundan başka olamaz. +Hazret-i İbrahim ile İshak ve Yakub peygamberler hayme-nişin ve göçebe oldukları cihetle müsbet bir Beytullah’a malik olmadıklarından daima Safa tesmiye olunan bir taş etrafında ibadetlerini icra ederlerdi. +Hazret-i Musa ise Beriye yani Tur-ı Sina çölünde göçebelik ettikleri kırk sene zarfında “Zemini” yahud “Zamani Mesken” ünvanında gayet nefis kumaşlar ve tezyinattan ma’mul bir çadır yaptırmıştı. +Üç kısma tefrik olunan bu bakı ve mevcud idi işte hazret-i müşarun ileyh Morye Tepesi üzerinde Zamani Mesken şekil ve suretinde o muhteşem beytullahı inşa etmişti. +Bu binanın ilk kısmında cemaat ahz-ı mevkı’ ederek ibadet ettiği gibi birinci perde ile ayrılmış olan ikinci kısmında da kahinler bulunmakta takdimeler ve muhrikalarla iştigal etmekte idiler. +Halkın günahlarını üzerlerinde zebihaların kanından serpmekle ve bir kısım kurbanları ihrak edip kül ve ramada tahvil etmekle ref’ ve afv ettiriyorlardı. +Ma’bedin bu kısmı Kuds yahud Beytü’l-kuds tesmiye olunurdu. +Üçüncü kısım da Kudsü’l-akdas tesmiye olunurdu ki buraya ancak baş kahin senede bir def’a dühul edebilirdi. +Kahin-i a’zam halkı keffare ve tağfir etmek üzere ikinci perdeyi kaldırarak Kudsü’l-akdas’a dahil olduktan sonra orada altın kaplamalı Tabutü’l-ahd’in iki tarafında merkuz ve halis altından iki kerrubin melaikenin kanatları zirinde kain bulunan Sekine üzerinde Keffare keçinin kanından bir miktar dökerek ba’dehu dönüp cemaate de zupa otuyla bazı damlalar serpmekle gufran-ı ilahiyi istihsal etmiş olurdu. +Bu ibadat ve ayinler mufassalan Tevrat’ın ikinci üçüncü dördüncü ve beşinci kitaplarında ta’rif olunur. +Şimdi bu beytin yeniden inşası kühnut-i Haruniyye ayinlerin ihyasına müzaheret ve müsaade etmekle İ’tilaf devletleri; acaba kiliselerin rüesa-yı ruhaniyyesini rencide ve ığzab etmezler mi? +Resul Pavlus Museviyyetin yani eski şeriatin bütün bu gibi ibadat ve zebihalarını ve Beytullah’ın hep misal ve gölge olduklarından lağv u fesh olunmuş olduklarını söylüyor. +Bu zatın garib tealimine nazaran İsa el-Mesih; Beni İsrail’in kahin-i a’zamı gibi aharın kanıyla Kudsü’l-akdas’a girmekle değil belki kanıyla semavatın Kudsü’l-kudseyn’e dahil olarak ebedi kahin-i a’zam sıfatıyla kendini Allah’a takdim etmekle halkın günahlarını afveder. +Binaenaleyh artık böyle ayinler kahinler ve beyt-i makdislere lüzum yokmuş Pavlus Resulün İbranilere Risalesi Bab ve . +Ma’lum olduğu üzere Kuds-i Şerif’te Kıyame isminde bir kilise binası vardır. +Orada üç mihrab mevcudtur ki biri Katoliklere diğeri Ortodokslara üçüncüsü de Süryanilerle Ermenilere tahsis olunmuştur. +Bu mihrablar üzerinde hamurlu ve hamursuz ekmeklerle şarap üzerinde muayyen ayinler ve taganniler ve bazı harekat ve kahinane cünbüşler icra kılındıktan sonra Ruhü’l-kuds’ün nazil olarak ansızın ol ekmeklerle şarabı Hazret-i İsa’nın lahm ve demine kanına tahvil ettiğine bütün akıl ve vicdanlarıyla kani’ ve kail bulunan rehabin acaba karşılarındaki Musevi ayinlerinin icrasını tecviz edebilecekler mi? +Taban tabana zıd olan bu iki dinin Kuds-i Şerif’de yan yana devam etmeleri imkan haricinde değil midir? +leri ve ibadetleri de ma’kul ve sadedir. +Din uğurunda her ler. +Moğol istilasında ve ehl-i salib tecavüzatında duçar oldukları katliamlar ve felaketler bu harb-i umuminin tevlid ettiği ızdırabatın kat kat fevkinde idi. +İslamlar biliyorlar ki: +–Kuds-i Şerif’in ism-i kadimi “Urşalim” yahud “Yeruşalim” Jerusalem olup Darulislam yahud Darusselam ma’nasınadır. +Melahi ismindeki peygamber; “murteza-yı milel olan Resulü’l-ahd ansızın heykeline yani Mescid-i Aksay denilen Beytullah’a gelecektir.” diye haber veriyor. +Bu Resulü’l-ahd elbetteki Hazret-i Beytullah’ı ziyaret ederdi. +O halde bu beyti “bağteten” teşrif buyuran Resulü’l-ahd kim olabilir? +İşte ayet-i celilesinin sır ve hikmet-i ilahiyyesi! +BUGÜNÜN EN BÜYÜK İHTIYACI Bedbaht vatanın ser-nüvişt-i elimi çizilirken evladının birer hasm-ı ezeli gibi nifak ve tefrika vadilerinde puyan olmakta ısrar ettiklerini görenler arasında bu memleketin ve bu milletin atisinden nevmid olanlara tesadüf edilirse hiç de hayret etmemek icab eder. +Çünkü bu menfur nifakın tevlid edeceği netice o müthiş akıbetten başka bir şey olamaz. +Efrad-ı milleti bünyan-ı mersus gibi birbirlerine rabt eden samimi ve hakıkı birer kardeş muhabbet ve şefkatiyle sevdiren desatir-i aliyyesiyle aheng-i ictimaiyi her nevi’ sarsıntılardan kurtararak daima hal-i tevazünde bulunduran kudsi rabıta incelmeye başladığı günden hakkaktı. +Şarkta faziletin ahlakın adl ü hakkaniyetin muhabbet-i mütekabilenin hülasa aheng-i ictimainin müsned ve nazımı din idi. +O din ki erbab-ı ibtisarı mebhut bırakan şümullü ve ulvi prensipleriyle bugün garbta bir türlü te’min edilemeyen aheng-i ictimaiyi tevsik etmiş efradını habl-i ilahi etrafında toplayarak beşeriyetin hiçbir zaman hiçbir suretle muvaffak olamayacağı bir kitle-i rasine haline koymuştu. +O din ki vaz’ ettiği fazilet düsturlarıyla el-yevm cihanı tehdid eden taşkın cereyanların önünü almış vazi’ ile refii sultan ile çobanı pişgah-ı adlinde beraber tutmuş sermaye ile sa’y arasında hiçbir zaman kanlı mücadelat zuhuruna meydan vermeyecek ahkam te’sis eylemişti. +O din ki kurduğu nevamis-i ahlakıyye ile şu kanlı senelerde görülen fazihaların vukuuna sed çekmiş hemcinslerinden bir kısmına döktürdükleri eşkabe-i hunin mukabilinde kendilerine bade-i nilgun te’min edecek canilerin ümmet-i İslamiyye arasında türemelerine kat’i manialar koymuştu. +Va esefa ki bu bünyad-ı rasin; yine ona mensub olanlar tarafından; bilerek bilmeyerek baltalandı. +Efrad-ı ümmeti yekdiğerine bağlayan rabıta-i iman ve uhuvvet parçalandı. +Sahara-i İslam altında tahrib bombaları sokan caniler çıktı. +Ahlak kat’i darbelerle sarsıldı. +Fikr-i adalet ve şefekat tabii olarak söndü. +Tefrika ve nifak bütün şiddetiyle alevlendi. +İhtirasat en menfur şekillerde meydan aldı. +Hukuka riayet mütekabil muhabbet ve sadakat en vahşi canavarlarda bile görülemeyen müstekreh ve korkunç eşkaliyle tezahür etti. +Fazilet unutuldu rezilet fazilet yerine kaim oldu. +Bir halde ki seylabe-i ihtiras ve şekavete kapılmayanlar hamakatle itham edildiler. +İffet ve istikamet nişane-i belahet addedildi. +Hülasa; hiss-i dini söndü. +Onunla beraber vatan-perverlik ve fazilet hissi de öldü. +Buna mukabil halkta tevali-i mesaibden mütevellid derin bir yeis ve la-kaydi münevver sayılan sınıfta da [ ] uyandı [ ] bedbaht müslümanların nefret-engız bir keşmekeş-i ihtiras içinde puyan olmaları fırka niza’ ve mücadeleleriyle; menafi’ ve hukuk-ı milliyyenin müdafaası hususunda olsun; müttehid bir kitle halinde hareket edememeleri işte bu sukutun tabii fakat pek elim bir neticesidir. +Rumların Ermenilerin hatta Yahudilerin kendi aralarında birleştikten maada asır-dide münaferetlerine rağmen birbirleriyle de ittihad eylediklerini görmek bile nazar-ı intibahımızı açmadı. +Hala da açamıyor. +çalıştıkları bir zamanda bedbaht ve dalalet-zede Türk münevverleri de birbirlerine sebb ü şetm neşriyatta tecviz-i kusur etmiyorlar. +Darulhilafe hakkında ileri sürülen mütalaalardan tedehhüş eden Hind müslümanlarının hissiyatlarını ve Londra’da intişar eden ceraidle devlet-i metbualarına teşriha müsaraat etmeleri bile bize tehlikenin vehametini anlatmış olmadı. +Çeşm-i basiretimizi kaplayan müstekreh ihtirasat bize her tehlikeyi unutturdu. +Sanki Bizans’ın sukutu hengamındaki vaz’iyeti tanzir etmek vazgeçmedik. +El-an geçemiyoruz. +Zavallı vatan! +Bu varta-i sukuta kendi evladlarının hırs ve cehli nifak ve şekavetiyle yuvarlandın! +Niyaz ederim ki aynı esbab sevkıyle bakıyye-i hayatın da büsbütün muntafi olmasın! +Bugünkü maddi izmihlali intac eden avamil hiç şüphe yok ki yukarıda izah edilen ma’nevi ve ahlakı sukutlardır. +Memleketin bakıyyesini kurtarmak can çekişen millete bir nefha-i hayat serpmek matlub ise zannediyoruz ki bu hayatı te’min edecek o bakıyyeyi kurtarıp yükseltecek siyasi fırkalar değil ictimai ve irşadi hey’etlerdir. +mücadeleleriyle kurtarılamaz. +Onu kurtaracak ihtirastan azade usanmaz yılmaz fedakar vatanperver ilimli ve saması suretinde değil uhuvvet-i diniyye sarsılmamak şartıyla fikir ve ictihadın farklı olması şeklinde tecelli ederse ancak o zaman rahmet-i vasia olur. +Halbuki bizdeki mücadelatın bu şekilde olması şöyle dursun atiyen bu şekle girmesi imkanı bile görülemiyor. +Fırka fikrinin hemen tam ma’nasıyla tefrika şeklinde tezahür ettiği bir muhit fitne-i naimeyi ikaza fırsat-cu olan bed-tinetler için en müsaid bir zemin-i faaliyet olur. +Memleketi düşmanların dört gözle bekledikleri vaz’iyete düşmekten kurtarmak için her şeyden evvel lazım olan şey milli tehlikeler karşısında efrad-ı milletin la-yetezelzel birliğini te’mine sarf-ı mesai etmek olmalıdır. +Efrad-ı millet arasından kin ve münafereti kaldırmak çözülen ravabıt-ı diniyyeyi takviye etmek sukut eden ahlakı yükseltmek fazilet-i diniyyeyi neşr ü ta’mim eylemek sari ve müstevli hastalıkların ��nüne geçmek sefaleti tahfif ve izale edecek esbabı ihzar eylemek hülasa şu enkaz-ı tarumarı mütedeyyin münevver faziletkar faal bir millet haline getirmeye çalışmak; kanaatimizce her ferd-i müslim için en mukaddes bir farizadır. +Bu günün cihad-ı ekberi bu gayeye masruf olacak faaliyetten başka bir şey olamaz. +Umarız ki şu temennimiz rehberlik iddiasında bulunan münevverler ihtirasatla bihuş kitle-i halk da ye’s ve sefaletle medhuş olduğu bir hengamede hiç olmazsa birkaç Ta ki beyhude yere: +feryadını koparmış bir vaz’iyette kalmış olmayalım. +Garbın alayiş-i medeniyyeti uğurunda ihtiyar ettiğimiz fedakarlıkların kıymetini ehemmiyetini bir kere takdir etsek; Avrupa medeniyetinin ilham ettiği bir takım efkar-ı müceddidanede tevehhüm ettiğimiz serab-ı felahı ta’kıb etmek için terk ettiğimiz ve millete terk ettirmeye uğraştığımız rah-ı selametin hedef-i azimetini idrak edebilsek zannederim ki bugün niçin böyle zulmetler içinde mechulata doğru serseri adımlar attığımızı anlardık!. +Hakıkaten biz bugün serseri bir milletiz. +Çünkü mefkuremizi zayi’ etmiş mefkuremizin ziyaından dolayı yolumuzu şaşırmışız. +Nereye gidiyoruz?.. +Niçin gidiyoruz?. +Bilmiyoruz. +Zaten başımıza gelen felaketlerin asıl sebebi bu değil mi?.. +Biz mefkuresine sahib nokta-i azimetini bilen bir millet olsak ancak kuvvetimizin izdiyadına memleketimizin teali ve tekemmülüne gittiğimiz yolda azimkar adımlarla ilerlememize hizmet edecek esbaba tevessül ederdik de böyle sefil ve perişan bir hale gelmezdik; tarih ve medeniyetimizin şahika-i kemali olan bu payitaht-ı edecek derecede en [ ] hazm etmek mecburiyetinde kalmazdık. +Bunların hepsi mefkuresizlikten mefkurenin sırat-ı müstakıminden ayrılmamızdan Bu müellim bu müdhiş vaz’iyet sırf bizim nereye gideceğimizi ve niçin oraya gideceğimizi bilme[me]mizden onu takdir edemeyecek derecede şaşkın ve cahil; onu hesaplamaktan aciz bir sürü mecnunun peşine takılacak derecede idraksiz ve gafil olduğumuzdan dolayı hasıl oldu. +Yoksa biz mefkuremizi bilir ona giden yoldan ayrılmaz bir millet olaydık bu felaket ve rezalet tufanına kendimizi boğdurmazdık anlamadığımız; tanımadığımız uğurunda bunca fedakarlıklara bunca mahrumiyetlere katlanmazdık canımız çıkıncaya kadar uğraşıp durmazdık!.. +Fakat zavallı millet ne yapsın?.. +Onu şaşırtanlar o kadar çok ki. +Ona doğru yol gösterenler o kadar az ki... +O da ne yapacağını hangisine inanacağını bilmiyor. +Herkes onu selamete eriştireceğini söylüyor. +O da iştiyak-ı selametle varını yoğunu fedadan çekinmiyor. +Demek ki kabahat millette değil... +Vakıa millet cahildir fakat okuttular da okumadı mı?.. +Millet hastadır iyiliğine çalıştılar da o istemedi mi?.. +Millet geridir sanki yükselttiler de o yükselmekten geri mi durdu? +Evet milletin hiç kabahati yok millet fedakardır gayretlidir kabiliyetlidir. +Kabahat bunları hüsn-i isti’mal edecek bu isti’dadları inkişaf ettirecek bunları bir mefkureye doğru tevcih edecek millete ta’kıb edeceği yolu öğretecek yerde bütün bu seciyelerin kat millet ma’sumdur. +Vazifesini ifa etti. +Ve bundan dolayı onu itham etmek pek yanlıştır. +O halde bu milletin münevverleri bu milletin zimamdaranı onu niçin yanlış yola sevk ettiler? +Niçin mefkuresinin zıyaına ve binaenaleyh serseri kalmasına sebeb oldular? +Bu milletin mefkuresi nedir? +Bunları tedkık edelim de gittiğimiz yolun sonunda neden böyle bir vaz’iyetin karşısında bulunduğumuzu anlayalım: +Memleketimizin en şerefli devirlerinde kurduğu medeniyetin mübdii mebadi-i İslamiyye idi. +Biz bu mebadiyi anlamaya muvaffak olduktan sonra muazzam bir saltanat vücuda getirmiş ve Müslümanlığa pek büyük hizmetlerde bulunmuştuk. +Saltanatımızın edvar-ı azametini tarihler ne kadar sitayişkar bir lisan ile anlatıyorsa müessesatımız da daha canlı bir ifade ile mazimizi ihya ediyor. +Bütün bu müessesat sırf İslami mebde’lerimizle terakkımiz Müslümanlık’tı. +Vakta ki garb medeniyetiyle temasa başladık. +Onların tefevvuk-ı sınailerini gördük. +O zaman fikrimizi de değiştirdik. +Çünkü bu sıralarda bizim o azametli medeniyeti doğuran müessesatımız hal-i inhitatta idi. +Avrupa medeniyetinin tefevvuk-ı sınaisini te’min eden ulum ve fünunu kendi medeniyetimize teşebbüs edeceğimize onları yıkmayı ve Avrupa medeniyetini taklid etmeyi düşündük. +Ancak bu çare ile kurtulacağımıza kani’ olduk. +Avrupa medeniyetinin bizim mebde’lerimize bizim telakkılerimize uymadığını bize yabancı olduğunu takdir edemedik. +Var kuvvetimizle onu taklide koyulduk. +Asırlardan beri te’sis etmiş olan akaidimizi hissiyatımızı ahlakımızı kendi elimizle tahrib ederek kendimizi medeniyet-i garbiyyeye mahkum ediyorduk. +Garblılaşıyorduk. +Müslümanlığı yıkıyorduk. +Ve biz de beraber yıkılıyorduk. +Hani Avrupa medeniyetini taklid edivermekle kurtulacaktık? +Bilakis gittikçe düştük. +Çünkü medeniyet taklid olunmaz. +Medeniyet vesail-i medeniyyenin mahsulü değildir. +Medeniyet mebde’lerden telakkılerden doğar. +Bizim mebde’lerimiz başka onların mebde’leri başka. +Biz ancak medeniyetimizin tekemmül ve tealisi için elzem ve onunla kabil-i te’lif olan şeyleri alabilirdik. +Nitekim medeniyet-i İslamiyye daha eski medeniyetlerden bu yolda iktibas etti. +Fakat hiçbir vakit mahkum olmadı. +Daima hakim idi. +Çünkü Müslümanlık Zaten Müslümanlık doğar doğmaz dünyada pek büyük na Avrupa hakimiyetine baş eğmeye mecbur edilmişti. +Vakta ki Araplar i’la-yı kelimetullah için i’lan-ı cihad ettiler. +İslam mefkuresi şarkın istiklal-i siyasisini istirdad etti. +Şarkı birleştirdi medeniyet-i İslamiyyeyi kurdu. +Ve tarihin en muazzam en bala devrini ibda’ etti. +Bizim müceddidlerimiz garbın alayiş-i medeniyetine kapılırken Müslümanlığın bu kuvvet-i mu’cizesinden Müslümanlığın hayatımızda işgal ettiği mevki’-i hakimiyetten tamamıyla gaflet ettiler. +O derece ki Müslümanlığın zuhurundan evvel şark nasıl Avrupa efkarına ve Avrupa kuvvetine baş eğerek mahkum yaşamaya mecbur edilmişse bugün de aynı hayat-ı mahkumiyeti imrar ediyor. +Bu mukayese-i tarihiyye ne kadar ibret-amizdir. +Felaketin asıl sebebini ne güzel izah ediyor. +Zaten bir kere Müslümanlığın mahkumiyetle kabil-i te’lif olmadığı anlaşıldıktan sonra garb medeniyetine temessül etmek siyasetinin bizi niçin bu felaketlere sevk ettiği kendiliğinden tezahür eder. +Garb medeniyetini aynen kabul etmek Müslümanlığı yıkmak demekti. +Halbuki millet Müslümanlığa ve Müslümanlığın tevlid ettiği müessesata sadık Binaenaleyh vehle-i ulada memleket içinde ikilik hasıl oldu: +Dinli dinsiz ikiliği. +Bu müceddidler saltanat-ı Osmaniyyenin azamet ve şevketini te’min eden şeriat kürsüleriyle medreselerin yani mehakim-i adaletle müessesat-ı yerde peyderpey imhasına çalıştılar. +Bunların yanıbaşına yepyeni tarzda mahkemeler mektepler ikame ettiler. +Bunlar garbdan basmakalıp alınmış olduğundan bizimle bir münasebeti yoktu bize büsbütün yabancı idi. +Fakat bu büsbütün yabancı müessesat müceddidlerimizin himmetiyle gittikçe kesb-i kuvvet ediyordu. +Milletin kendi müessesatıyla kat’-ı rabıta etmesi için muttasıl çalışıyordu. +Ve binnetice millet harab oluyordu. +Çünkü garbtan lerimizi yıkıyor içimizde bir fevza-yı ma’nevi ika’ ediyordu. +Garb medeniyetini taklid etmek zaruretiyle hasıl olan kanaat-i teceddüd-perveranenin en müdhiş eser-i tahribi bu ikiliktir. +Zavallı memleket bir asırdan beri bu “ikilik” yüzünden neler çekmedi. +Halbuki garb perestişkarlarına göre bu memleket garblılaştıkça kurtulacaktı garblıların husumetinden azade kalacaktı şehirlerimiz Paris gibi Londra gibi birer mehd-i ma’muriyyet olacaktı. +Nerede bu hülyalar nerede bizim bu günkü hal?.. +Bir asırdan beri müceddidlerimiz bir idare-i muntazama te’sisine maksadlarını tervic için kuvvet-i kahiranesine iltica ettikleri dıklarından başka terakkıyat-ı iktisadiyye şöyle dursun memleketin i’marı namına turuk-ı muvasalatı olsun te’min edemedikleri gibi terakkı namına da işretin fuhşiyatın su’-i ahlakın tevsiinden kavmiyet cereyanını ika’ ederek teşettüt-i ictimaiyi taz’if etmekten münaferat-ı mütekabileden izdiyad-ı fakr u zaruretten başka bir şeye hizmet edemediler. +İşte biz o tahribkar teceddüdün en müdhiş safahatını kendi gözümüzle gördük. +Hepimiz bu netice-i fecianın karşısında mebhut ve mütehayyir zelil ve sergerdan duruyoruz!.. +Artık hepimiz anlıyoruz ki garblılaşmak medeniyet-i garbiyyeyi aynen taklid etmek bizi bugünkü hale getirdi. +Fakat bu hale getirmekle kalmadı garblılaşmak siyasetini ta’kıb edenleri de yıktı. +Garblılaşmak siyaseti artık yamaz. +Onu yaşatmaya teşebbüs etmek bu felaket; bu maktır. +Maamafih bu sefer millet buna müsaade etmeyecektir. +Zavallı millet bunaldı. +Her darbe-i felaket onu tarik-ı hakka da’vet ediyorken zimamdarlarının kuvve-i kahiranesine baş eğmeye mecbur olduğundan bir türlü yola gelemiyordu. +Artık aksü’l-amel devresi başladı. +Zaten behemehal başlaması muntazardı. +Millet o gayr-ı tabiiliklere ne kadar sabr etmek lazımsa sabr etti. +Bundan ötesine tahammül edemez. +Bunun ötesinde helak-i muhakkak var. +Millet bunu idrak ediyor. +Milletin bunu nu ifade eder. +Sırat-ı müstakıme rücu’ demek İslam’ın nı daima zaman ve muhitin ihtiyacatına en muvafık bir surette tefsir ederek bunlara tevfik-i hareket demektir. +Bunlara tevfik-i hareket edildi mi artık millet mefkuresine sahib olmuştur. +İslam mefkuresi rah-ı hayatımızı tenvir etmiş olur. +O vakit garbın esaretinden kurtulmak müyesser olacak tarih tekerrür edecektir!.. +dur. +Eğer bizim garblılaşmak cereyanının huzur-ı inhidamında uyanan milletin bu ihtiyac-ı hidayetini nazar-ı i’tibara almayarak yine eski izi ta’kıb eder yabancı mefkurelerin arkasında koşarak yine milleti dalalet vadilerinde yürütürsek böyle bir ama-yı basiretin ceza-yı ahirini çekerek mahv u nabud olmak tehlikesine ma’ruz kalırız fakat bu milleti ikiliklerden tefrikalardan sıyanet ederek sırat-ı müstakım-i İslamiyyet’e ircaa muvaffak olursak medeniyetimizi garb medeniyetinin esaretinden kurtarmaya çalışırsak; İslam mefkuresine iman edersek o vakit bizim için salah ve felah vardır. +Millet bu ümid-i salah ve felahı tahakkuk ettirecek zimamdarana mütefekkirlere alimlere münevver tabakaya ona hakayık-ı İslamiyyeyi betinde millet kurtulacaktır. +Aksi takdirde yine eski yolda gidilmiş yine eski hatalara düşülmüş yine bu akıbete giriftar olmak tehlikesi hazırlanmış olur. +Demek ki sade rical-i idarenin değişmesiyle bir iş olmaz. +Çünkü eşhasın tebeddülü eski tarzın değişeceğini ifade etmez. +Eşhas-ı sairenin de aynı yolda fakat başka bir nam altında başka bir kıyafetle kat’-ı merahil etmesi kaviyyen muhtemeldir. +Binaenaleyh madem ki bu memleketin selameti lak ve ictimaiyat-ı İslamiyyenin mahiyet-i hakıkıyyesini en müdellel en vazıh bir surette te’sise çalışabilecek ve binaenaleyh milleti cidden tevhid ile sırat-ı müstakıme lazımdır. +Ancak bu sayede memleket buhranlardan kurtulur bu sayede vakar-ı millisini muhafaza eder. +Bu sayede serserilikten kurtulur hakk-ı hayatını te’min eder ve ruhundan doğan bir mefkure-i hakıkıyyeye doğru adımlar atarak terakkı eder. +El-hasıl vaz’iyet-i hazıranın karşısında sahte mefkurelerin bu memlekete iras ettiği hasarat-ı vahimeyi idrak ve takdir eden müslümanlar ihtiyac-ı hayat ve ihtiyac-ı felahını te’min edecek yegane mefkure olan İslam mefkuresine doğru gitmek istiyor. +Artık yapabileceği tahribatın kaffesini yaptıktan sonra yıkılan sahte mefkureler bu memlekette yaşayamaz. +Hayat ancak İslam mefkuresinindir ona sahib olmak için sırat-ı müstakım-i İslam’a rücu’ etmek iktiza ediyor. +İslam mefkuresi bizi evvelce nereye götürdüyse yine oraya; rehaya i’tilaya götürecek; bizi esaretten kurtaracak bizi birleştirecek ve medeniyetimizi ASYA AKVAMI VE SULH KONFERANSI Paris’te in’ikad eden ve pek çok komisyonlara şu’belere münkasem bulunan Sulh Konferansı kemal-i faaliyetle epey müddetten beri Avrupa işleriyle iştigal etmekle beraber mesail ve metalib-i şarkıyyeye karşı da bigane kalmıyor. +Bir taraftan tedkıkat ve müzakerata devam etmekte diğer taraftan Paris şehrini Babil kulesine çeviren akvam ve anasırın metalib ve müddeayatını dinlemektedirler. +Her kavmin ve her unsurun matlubu meramı başka başka olup kabil-i is’af olamayacak şeylerdir. +Birinin emeli diğerinin arzusuna tevafuk etmez hukuk an’anat tarih ihsaiyat-ı nüfus ve esasatı teşkil eden daha pek çok şeyler çapraşık düşüyor. +Hele mesail-i şarkıyye o kadar müşevveş muğlak karışık şeylerdir ki konferans mesail-i mezkureye el sürmekten bile tevahhuş ediyor biraz daha hakıkati söylemek lazım gelse vaktiyle bu yeni benlik kaygısını gütmekte olan akvam ve anasıra yüz verildiğinden dolayı da ihtimal ki pişman olmuşlardır. +Arab’ın dilediğini –ki esasen kendi aralarında ihtilafat-ı nazar ve Keldani Süryani Kürd Arnavud Arap Acem Türk ve daha nice nice milletler Paris Konferansı’ndan Wilson prensiplerinden dertlerine şifa-yı acil ve kat’i intizar ediyorlar. +Her millet büyük geniş ve boş bir heybe ile Paris’e koşmuş heybesini doldurmak istiyor. +Üzerinde yaşadığımız ve üç payı su bir payı kara olan küremiz şöyle dursun daha başka ve kabil-i sükna bir diğer küre elde edilse ve akvam-ı mezkure beyninde taksim olunmak mümkün olsa bile onların hırs ve iştihalarını layıkıyla teskin eylemek imkan haricindedir. +Biz daha çok evvelden bu işin bu renk kesb edeceğini bilirdik; ve zannetmezdik ki Paris’e ihtiyar-ı zahmet eden bunca akvam haklarına razi olarak memleketlerine avdet edebilsinler. +Fakat bir kere bunlar yüz bulmuş oldular şimdi bakalım sukut-ı hayale uğrayınca acaba metanetlerini muhafaza edebilecekler mi? +Bu hakıkati herkesten evvel idrak eyleyen İngiltere Başvekili Mister Luid George cenabları son beyanatıyla akvam ve milel-i sagıreye pek ma’nidar nesayihde bulunmaya mecburiyet hissetmiş olsa gerektir. +Müşarun “Küçük milletlere burada bazı nesayihde bulunmak o nesayihi samimi bir dost sıfatıyla icra ediyorum. +Küçük milletler bugün bir muvaffakıyete azim bir muvaffakıyete nail olduktan sonra büyük milletlerin hatiatını taklid etmek tehlikesine ilka-yı nefs ediyorlar. +Bu küçük milletlerde öyle bir hırs ve emel uyandı ki onlar aid olmayan araziyi ilhak etmeye sai oluyorlar. +Tevessü’ etmek fikri onların her hareketine hakim olmaya başlamıştır. +Gerek büyük ve gerek küçük olsun her millet harekettir. +“Milletlerin kuvveti bugün olduğu gibi yarın da ancak kendi ırklarının emniyet ve muhafazasında mündemiçtir. +Tarihen sabit olduğu üzere mazide bir ırkın dünya üzerindeki nüfuzu o ırkın ehemmiyet-i adediyyesine veya taht-ı hakimiyetinde bulunan arazinin vüs’atine asla tabi’ değil idi bilakis derin izler bırakmış olan milletler küçük milletler idi.” olmakla beraber– pek çok ma’nidardır. +Küçük hükumetlerin hudud-ı ırkıyyeleri haricinde tevessü’ emelinde bulunmamayı ve böyle ham hülya arkasında koşmamayı onların menafii muktezasından olduğunu ifham ve işrab etmek istiyor çünkü böyle bir teşebbüs ve hatt-ı hareketin mezkur milletler için ileride azim tehlikeler teşkil edeceğini anlatmak istemiştir. +Bu sözler bugün cihan mukadderatını ta’yine salahiyetdar olan büyük şahsiyetlerin en büyüğünün ağzından çıktığı için cidden büyük ehemmiyeti haizdir. +Müşarun-ileyh mecbul olduğu nezaket ve siyaset noktasından pek az ve ma’nidar sözlerle bu hakıkati bala-pervezane emellerle Paris’e koşan küçük milletlere anlatmış ve acizane bizim de evvelce serd ettiğimiz mütalaatı te’yid eylemiştir. +ri Ermenistan’ı biraz tetebbu’ edelim. +Ermeniler tarafından yeni olarak çizilen haritaya sathi bir nazarla bakılsa görülecektir ki bu heyula bir Ermeni ırkı hududu değil koca bir imparatorluğun kaba taslağıdır. +Bu mevhum ve muhayyel haritaya göre Ermenistan bir taraftan Akdeniz’e diğer taraftan Karadeniz’le Bahr-i Hazar’a kadar kendi toprağına katmış ve birçok kilometre arazi ile sevahil ve limanları benimsemiştir acaba bu vasi’ ve muazzam imparatorluğu Ermeniler ne ile muhafaza ve vikaye edebilirler? +Esasen bu arazi-i vesia bir iki milyon değil milyonlarca nüfusu istiab edebilecek bir haldedir. +Bilmem ki beher kilometre başına kaç Ermeni o yerleri yekun teşkil eden Ermenilere bu kadar vasi’ bir yurt çok gelmez mi? +Demek oluyor ki Ermenilerin metalibi o kadar büyük bu def’a İngiliz matbuatını da tenkıde mecbur eylemiştir. +Geçen hafta Tan Gazetesi bu hususta bir bend-i mahsus yazarak Ermenilere bir takım nesayihde bulunduktan sonra diyor ki: +“Büyük bir sarayın kapıcısı olmaktan ise küçük bir hanenin sahibi olmak daha hayırlıdır.” Bu hafta ise Deyli Telgraf Gazetesi Paris’teki mu­ ha­ bir-i mahsusuna atfen şu sözleri ilave ediyor: +“Ermeni mümessilleri tarafından dün Sulh Konferansı huzurunda beyanatta bulunuluncaya kadar Ermeni metalibinin derece-i ittisaı hakkında hiç kimsede tam bir fikir yoktu. +Ermenilerin a’zami metalib dermiyan etmeye meyl etmeleri mucib-i hayret bir şey değildir. +Ermeniler tabiatleri i’tibarıyla pazarlık hususunda mahir adamlardır. +Hal-i hazırı kendi lehlerinde bir pazarlığa girişmeye müsaid bulunca bit-tabi’ fırsatı ihmal etmemişlerdir. +“Bununla beraber Ermeniler tarafından taleb edilen arazinin vüs’ati Paris’de az çok mucib-i hayret olmuştur. +Ermenilerin dermiyan ettikleri müddeayatın muhık olduğunu rede iktisaden az çok alakadar bulunuyorlarsa orasına en mühim merkez-i ticaretlerinden olan İskenderun Adana ve Trabzon’u da istemişlerdir. +Yani Ermeniler hem Avrupa’dan Asya’dan garb-ı cenubisine giden şimendüfer hattı güzergahından bir parçayı hem de Irak’ın tabii lunanlar taleblerinin reddedileceğini biliyorlardı. +Diğer taraftan vahşiyane kıtallerin kurbanı olan bu bedbaht millet hakkında pek sıkı surette davranılması iddia-yı tasarruf ettikleri her yer hakkında mutlaka ahalisinin ara-yı umumiyyesine müracaat edilmesi ve kıtalden sonra kalan nüfusuna nazaran ekseriyeti teşkil edip etmediklerine bakılması da caiz değildir. +“Ermenileri yakından tedkık eden herkes şurasına vakıftır ki Ermenilerin müstakil bir cumhuriyet vücuda getirebilmeleri biraz güçtür tıbkı Museviler gibi Ermeniler de bedeniyle değil dimağıyla çalışmaya alışmış bir ırktır. +Ermeniler bu halleriyle iftihar ederler. +Bir Musevi hükumeti teşekkülüne ne gibi mevani’ varsa Ermeniler hakkında da aynı manialar mevcuddur. +Bir askeri ta’bir ile maksadı az nefer vardır. +Memleketleri dahilinde iştigalat-ı ziraiyyede bulunabilecek olan Kürdler kendilerine hasm-ı candır. +Bu esbab dolayısıyla Ermeniler Cem’iyet-i Akvam’ın himayesine muhtaçtır. +Kendileri üzerine icra-yı vesayete me’mur edilecek devletin vazifesi pek ağırdır. +Bu devletin yeni memleketin inkişaf-ı ziraisi için lazım gelen vesaiti tedarik etmesi lazım geleceği gibi Ermenilerle Kürdler arasında te’min-i asayiş hususunda da pek büyük müşkilata uğrayacaktır. +Mali nokta-i nazardan Ermenistan’ın vaz’iyeti diğer yeni memleketlerden çok müsaiddir. +Ermeniler zengindir. +Dünyanın her tarafına dağılmış olan Ermeni tüccarının bir kısmı her halde sermayelerini alarak memleketlerine avdet edeceklerdir.” Biz bu mes’eleye Deyli Telgraf’ tan daha ziyade alakadar olduğumuz için diyebiliriz ki Ermeniler bu kadar cumhuriyeti gerek doğrudan doğruya veyahut kendi vasileri vasıtasıyla hiçbir zaman idare ve idame edemezler Kürdlerle Ermeniler beyninde öteden beri azim ihtilaflar hüküm-fermadır ki hep araziye taalluk eder. +Bundan başka Ermeniler hakimiyetlerini hiçbir zaman Kürdlere kabul ettiremezler. +Öyle bir Ermenistan teşekkül etse bile Ermeni ağniyası servetlerini yeni ve akıbeti mechul bir Ermenistan’a götüremezler. +Hususiyle Memalik-i Osmaniyye’de yerleşip her türlü maişet ve rahatını tatmin eden Ermeniler yeniden rahatlarını kaçırıp yeni bir tecrübeye zemin olmayı asla arzu etmezler. +Bundan başka Ermenilerin bu kadar şümullü ve vasi’ emellerine hem Devlet-i Osmaniyye ve İran hem de Araplarla Kürdler her halde muarız bulunacaklardır. +Etraf-ı erbaasını ihata eden hükumat ve milel-i İslamiyye ileride böyle büyük bir Ermenistan’ın tahakkümüne karşı kolay kolay serfüru etmeyecekleri aşikardır. +Luid George cenablarının bu babdaki ictihadatı her zaman için variddir. +Tarih sahifelerinde kağıd üzerinde hayal meyal şeklinde vaktiyle gösterilen bir Ermenistan bugün bambaşka şeyler olup oraları tamamıyla her noktadan İslamlaşmış ve Ermeni asar ve nüfuzundan hiçbir şey kalmamıştır. +Bu i’tirazat-ı mantıkıyyeye bakılırsa Ermeniler birçok şeyler istemişlerdir ki yarısını da bulsalar yine karlı çıkacaklardır. +Fakat zannolunmaz ki İ’tilaf hükumetleri Ermenilere karşı bu kadar müsamahakarane davransınlar. +Çünkü hakıkaten bu mesail-i mühimme yeniden ileride birçok fenalıkların husulüne yardım etmekten başka bir faydası olamaz. +Bu hakıkati munsıf ağırbaş Ermeniler de iyi bilirler. +O halde Ermeniler Tan Gazetesi’ nin dediği gibi her halde küçük bir haneye sahib olmaya çalışıp büyük bir saraya bekçi ve uşak olmamaya sa’y ü gayret eylemelidirler. +Yahudiler hükumetiyle Filistin mes’elesine gelince bu da hararetle Avrupa matbuatını Sulh Konferansı’nı oldukça meşgul ediyor. +Deba ve Matin gazeteleri bu mes’ele hakkında uzun bendler yazarak mes’eleyi mehma-emken teşrih ve tenvir etmişlerdir. +Konferans bu ana kadar biri Avrupa-yı Garbi diğeri Avrupa-yı Şarkı öbürü de Anglo-sakson memaliki Yahudileri namına üç murahhasın ifatat ve beyanatlarını istima’ etmiştir. +Murahhaslardan biri müstakil Yahudi cemaatleri teşkilatına diğerleri de Suriye’nin cenubunu kamilen ihtiva eden ve Hayfa’dan Akabe’ye mümted olan kıt’ada Cem’iyet-i Akvam’ın ta’yin edeceği demokratik bir hükumetin muvakkat kontrolü altında bir Yahudi hükumetinin teşkilini taleb eylemişlerdir. +Deba Gazetesi bu yeni Yahudi işini bir hotele benzetmiş ve şu mütalaatı serd etmiştir: +“Bunu ameli bir hale asıl Filistinlileri oradan kovmak ve yerlerine Yahudileri getirmek icab ediyor. +Halbuki şimdiki ahali iki bin seneden beri her tarafa dağılmış Yahudilerden ziyade orada hak sahibidirler. +“Esasen yüz yirmi bini Yahudi olan beş yüz bin miktarındaki yerli ahalinin Yahudi olmayanlarını dostane bir surette buradan kovsak bile bu memleket dünyanın her tarafına yayılmış olan Yahudilerin ancak onda birini besleyebilir. +O halde Siyonist duvarında kafa kırmak faydasızdır. +Bunun mantıkı ciheti orayı idare edecek olan hükumetin himayesi altında müsaadat-ı idariyye ile Yahudi te’sisatına teshilat vermektir. +“Pek eski ecdadlarının toprağında yer bulamayan ve şimdiki yerlerini Kudüs’de ve Bahr-i Lut sevahilinde oturmak üzere terk etmek istemeyen la-yuad Yahudiler beray-ı ziyaret hem-dinlerinin hotellerine gelip az çok ta’yib edilmekten çekinmiyorsan diyebiliriz ki Siyonizm bir otel mes’elesidir ve Sulh Konferansı bu işi seyyahin kulübü delegelerine havale etmelidir!” Matin gazetesi bu mes’elede her üç unsurun mütalatını Filistin ve Yahudiler mes’elesinde tedkık ve neşr etmiştir. +Yahudilere göre Filistin’de güzel bir Yahudi hükumeti te’sisi imkan dahilinde gösterilmekte ise de Hicaz murahhası Emir Faysal ile Ortodoks rüesa-yı ruhaniyyesinden Arhimandrit Vasilakis’in nokta-i nazarları büsbütün başka şeylerdir. +Emire nazaran ekseriyet-i ahalisi müslümanlardan müteşekkil Filistin’de cereyan eden vukuata kendilerinin alakadar olduklarını ve Kuds-i Şerif ile civarının Yahudiler mübarekeden sayılmakta ve Kur’an-ı Kerim’in evamirine nazaran da enbiya-yı Beni İsrail hakkında müslümanların Musevilerin oraya bir vatandaş sıfatıyla yerleştiklerinden dolayı Arapların memnun olabileceklerini ve fakat eğer Filistin’de ve Kudüs’te müstakbel bir hükumetle te’sis-i hakimiyet fikrinde bulunurlarsa bu teşebbüsün kendilerini büyük tehlikelere sevk edecek ve bu hal Yahudilerle anasır-ı saire arasında daimi bir mücadele zeminini ihzar ve tevlid edebilecektir. +Arhimandrit Vasilakis’in fikrine nazaran da bu kıt’ada Yahudilerin tarihen hakları gayr-ı kabil-i inkar ise de ırkan hiçbir hakları yoktur. +Çünkü hal-i hazırda oradaki ekseriyeti müslümanlar teşkil ediyor. +Bu zatın uzun bir müddet Filistin’de ikameti neticesinde hasıl ettiği tecrübelere nazaran Yahudilerin Filistini ihya ve i’mara muvaffak olamayacaklarını ve fakat onları evvelkinden ziyade hüsn-i muameleye tabi’ bulundurmak ve haklarında teshilat göstermek imkan dahilinde imiş. +Bize kalırsa Kudüs’de ve Filistin’de hiçbir zaman bir Yahudi devleti teşekkül edemez. +Çünkü yeryüzüne dağılan Yahudiler bulundukları memalikin ab u hevasına tarz-ı maişet ve ictimaiyyatına alıştıktan maada Yahudilerin alem-i iktisadiyattaki mevkı’leri de buna ilave edilecek olursa Fransa’dan İsviçre’den Avrupa ve Amerika’nın en güzel ve latif şehirlerinden kalkıp maa-aile ve saman Filistin’in veyahut Lut gölünün tuzlu ve çorak sahralarına hicret etmeyecekleri ve buna da kalben razi ve kail olamayacakları aslen de derin tedkıkata ihtiyacı olmayan bir mes’eledir. +İkincisi bu diyar bugün eski an’ane-i tarihiyyesini gaib etmiş ve şekl-i hazırı oraların kelimenin bütün ma’nasıyla bir İslam memleketi olduğunu yersiz yurdsuz şu hükumetle öbür milletin zir-i cenah-ı atıfetlerine sığınan perakende Yahudilerin –ki nüfusları on bir milyon tahmin edilmektedir– Filistin’e gelip te’sis-i hakimiyet ve hükumet etmeleri o kadar kolay bir iş değildir. +Esasen müslümanlar indinde de Kudüs mahall-i mübareke-i İslamiyyedendir. +Enbiya-yı Beni İsrail hakkında da müslümanların ihtiramkarane davranmaları ve onları da peygamberan-ı izamdan addedilmelerine dair Kur’an -ı azimü’ş-şanda nice nice emirler varid olmuştur ki müslümanlar da o yerleri benimsemekte hakları vardır. +Bugün ise tarihi an’anata istinad etmek suretiyle Paris Konferansı bu gibi mesaili hiçbir zaman halledemez ve bunda muvaffak da olamaz. +Herşey hal-i hazırdaki ahvali nazar-ı dikkate alaraktan nüfus ve ırkı mevcudiyet ve ekseriyetlere göre halletmek iktiza eder. +Yahudilerle müteaddid Sihyun cem’iyetleri bu hususta pek çok çalışmışlar propagandalarda bulunmuşlar ve hatta arazi ve emlak satın almak için Suriye’de pek çok çabalamışlar; bu mes’ele uzun müddet Osmanlı Meclis-i Meb’usan’ını mesai ve fedakarlıklara rağmen bugün Kudüs ve Filistin gerek nüfus ve gerek arazi i’tibarıyla müslüman kalmıştır. +Bu mes’elenin pek muslihane ve umum Yahudilerin menafiine tevfikan halli oraları müstakil bir İslam prensinin edeceği mahalli hükumette bir iki Yahudi a’za bulundurmak ve orada mukım bulunan ve müsafereten beray-ı ziyaret oralara gelecek olan Yahudilere büyük teshilat yaşayan Yahudilerin re’yine müracaat olunursa her halde bu prensin Al-i Osman hanedanına mensub olmasını tercih ederler; çünkü dünyanın hiçbir tarafında memalik-i Osmaniyye’de oldukları kadar Yahudiler saadet ve refah hürriyet ve hukuk elde edememişlerdir. +Ve arasıra en mütemeddin Avrupa memalikinde vuku’ bulan katliamlar bizim bu iddiamızı belegan ma-belağ te’yid eder. +Bugünlerde Paris’de Devlet-i Osmaniyye’nin mukadderatı hakkında i’tilaf zimamdarları arasında müzakerat başlamıştır. +Bu müzakerede Fransa ve İngiltere Hariciye nazırları İtalya başvekili ve başkumandanı ile Suriye’deki harekat-ı askeriyenin İngiliz kumandanı Ceneral Allenby bulunmuştur. +Tan Gazetesi’ nin beyanına bakılırsa şarkta iade-i sükunu te’min için İngiltere Fransa İtalya tarafından Cem’iyet-i Akvam namına müvekkel olarak idareleri deruhde edilecek mahalleri ta’yin edeceklermiş. +Aynı zamanda mezkur gazete Araplara İngilizler tarafından biraz ziyade yüz verilip kuvve-i hayaliyyelerinin okşandığını ve tahdidat-ı muktezıyyenin izahı zahmeti re’y-i hodlarıyla mukadderatlarını ta’yin hakkının kendilerini evvelden söylenmesi icab ederken bilakis mezkur akvamın Sulh Konferansı’na kabulleri ve bu suretle istiklallerinin zımnen kabul edilmesi keyfiyetinin biraz tedbirsizce vuku’ bulduğuna dair beyan-ı mütalaada bulunmuştur. +Şimdi ise bu hallere nihayet vermek zamanı gelmiştir zannederiz. +Eğer düvel-i müşarun-ileyhim insaf ve mantık düsturlarına riayet edecek olurlarsa şarka aid mesaili kolaylıkla halledebileceklerine eminiz. +Bu da Devlet-i Osmaniyye’nin akvam-ı İslamiyye ve şarkıyye arasında haiz olduğu i’tibar ve meveddeti nazar-ı dikkate almaya mütevakkıftır. +Gerek Arabistan’da gerek Filistin’de Devlet-i Osmaniyye’nin birçok hukuk-ı kadime tarihiyye ve tizam olunduğu zaman bu devletin hukuk-ı müstakbelesini de nazar-ı ehemmiyete almak icab eder zannındayız. +Ümid etmek isteriz ki bu mesail-i muğlakayı İ’tilaf devletleri kemal-i adalet ve insaf ile halletmeye muvaffak olabilsinler ve dünyanın her tarafından seyl-i huruşan gibi Paris’e koşup gelen ve orayı Babil Kulesi’ne benzeten bazı ifrat-perestlerin yüksekten attıkları mütalebat ile fesahat ve belagat müsabakalarına aldanmasınlar. +Bizim hukukumuzu müdafaa etmek için şimdilik orada hiçbir kimsemiz bulunmadığı için mütevekkilen alellah uzaktan olsun hadisat-ı cariyyeye seyirci vaz’iyetini muhafaza ediyoruz tabii sıra bize gelirse elbette bizim de bir isteyeceğimiz diyeceğimiz olacaktır. +Meal-i Kerimi “Kulumuz Muhammed’e indirmiş olduğumuz Kur’­ an’ın tarafımızdan münzel olduğunda şüpheniz var ise siz de onun surelerine benzer bir sure meydana koyunuz ve bu hususta Allah’dan başka taptığınız ma’budlardan yardım isteyiniz. +Muhammed’in Kur’an’ı kendiliğinden uydurduğu yolundaki iddianızda haklı iseniz bu suretle yapamayacaksınız– kafirler için hazırlanan ve yakacağı şey insanlarla kükürtten ibaret olan cehennem ateşinden korkunuz.” Ayet-i sabıka sani’-i hakimin vücudunu isbat için şek ve şüpheye asla mahal bırakmayacak surette müteaddid delaili mutazammın idi. +Bu ayet-i kerime ise Resul-i aleyhisselamın takrir-i nübüvvetine aiddir. +Küffar-ı Kureyş risalet-meab sallallahü aleyhi ve sellem Efendimize karşı pek bi-eman bir tavır ta’kıb ediyorlar gah mecnun olduğunu gah getirdiği Kitab-ı akdesin esatir-i evvelinden ibaret bulunduğunu söyledikleri gibi vakit vakit de Kur’an ı beşerden taallüm ettiğini ileri sürüyorlar daha olmazsa “hayalperest bir şair” deyip işin Ancak onların bu müfrit ve mütelevvin tarz-ı cidal ve muhasamaları muvacehesinde Kur’an -ı Hakim sakit kalmıyor. +Onlar bahs ettiğimiz enva’-ı müftereyattan birini ileri sürdükçe derhal meydan-ı tahaddiye atılarak azamet-i i’cazı karşısında kendilerini ser-nigun bırakıyor; kendinin bühtan ve iftira mahsulü değil kütüb-i mütekaddime-i semaviyyenin ahkamını müeyyid bir bedraka-i felah ve hidayet iman edenler için berat-ı fevz ü rahmet olduğunu berahin-i beyan ve belagatini bütün vuzuh ve kat’ıyyetiyle mevki’-i bedahete vaz’ ediyor idi. +Müşrikler Kur’an’ın üslub-ı beyanının selasetine elfazının suhulet ve insicamına maanisinin me’nusiyetine bakarak bunun kariha-i beşer mahsulü olduğuna hükm ediyorlar; binaenaleyh temsil ve tanzirinden hiçbir zaman aciz kalmayacakları fikir ve kanaatini besliyorlar idi. +Cenab-ı Hak kafirlerin bu da’va-yı iktidar perdesi altında gizledikleri inkar-ı vahy ve bi’set emellerini meydana çıkarmak aynı zamanda Kur’an’ı tanzir hususundaki acz-i mutlaklarını suret-i kat’ıyyede isbat ile risalet-i Muhammediyyeyi red ve inkarda inad ve ısrarlarının saiki sırf hasedden ibaret olduğunu bütün kainata göstermek için kendilerine böyle bir saha-i tahaddi açtı. +Kur’an diyor ki: +Ayat-ı beyyinatımın taraf-ı Bari’den münzel olmadığı zan ve zehabında bulunuyorsanız siz de onları tebliğ eden Muhammed’le muaraza sahasına atılınız. +Ve bunda muvaffak olmak için Allah’tan maada istediğiniz kimselerin imdad ve muavenetine müracaat ediniz. +Fakat şundan emin olunuz ki ne yapsanız te’min-i galibiyete yol bulamayacaksınız. +Taptığınız ma’budlarınız bir takım efkar-ı batılayı nazarlarınızda tezyin ve tahsin ederek teşdid-i dalaletinize hizmet eden yardakçılarınız zemin ve zamanı müsaid buldukça küfür ve inada teşvik eden şeytanlarınız hülasa natıka-ara hatibleriniz hayal-aferin şairleriniz bu cidalgah-ı muazzamda size bir hak kazandıramayacak surelerimden hiç biriyle hemBaşmuharrir ayar addolunabilecek bir bedia-i kelamiyye ile te’yid ve müzaheretinize imkan bulamayacaktır. +Çünkü bu hiçbir mahlukun daire-i iktidarı dahilinde değildir. +Kur’an-ı Kerim müteaddid surelerde münkirlerini mevki’-i tahaddiye da’vet etmiştir. +Ezcümle sure-i Kasas’taki “İddianızda haklı iseniz canib-i ilahiden bu kitaptan daha ziyade tarik-ı hidayeti gösterir bir kitap getiriniz de ben ona ittiba’ edeyim” Sure-i İsra’daki “Bu Kur’an’ın nazirini meydana getirmek üzere ins ve cin bir araya toplansalar biri birlerine zahir olsalar maksatlarına muvaffak olamazlar.” Sure-i Hud’daki “Yoksa Kur’an hakkında “Muhammed onu eser-i tasni’ ve iftira olarak meydana koydu” mu diyorlar? +Onlara cevaben de ki: +“Haklı söylüyorsanız Kur’an’ a benzer on tane tasni’ ve fak olmak için Allah’tan başka kimlerden istimdad mümkünse ediniz” “Bu Kur’an Allah’a karşı iftira maksadıyla meydana getirilmiş bir şey değil. +Belki kendinden evvel nazil olmuş bir kitab-ı semaviyi te’yid ve tasdik ve ahkamını tafsil eden bir kitaptır. +Hiç şüphe yoktur ki o Rabbülalemin tarafından nazil olmuştur.” hicretten evvel ve sonra gerek kitabi gerek ümmi bütün haddiye da’vet etti ve bir tavr-ı anif ile başlarına vurarak etmek istedi. +Şurası da muhakkaktı ki küffar-ı Kureyş risalet-meab sallallahu aleyhi ve sellemin gerek şahsına gerek neşr ve telkıne me’mur olduğu dine karşı besledikleri fart-ı adavet ilcasıyla onun tarafından vuku’ bulacak böyle bir teklif karşısında aciz mevkiinde kalmamayı son derece arzu ederler idi böyle olduğu halde içlerinden biri çıkıp “O işin eri işte benim” diyerek suver-i Kur’an iyye’den ne uzun ne kısa hiçbirini tanzire teşebbüs cesaretini gösteremedi. +Lisan-ı Kur’an ise mahiyeten lisan-ı mader-zadlarından başka bir şey değildi. +Acaba nur-ı mübin-i İslamı bastırıp boğmak da’vet-i seniyye-i Muhammediyye’nin sereyan-ı feyzine meydan vermemek hususunda müfrit bir taassub-ı cahilane ibrazından hali kalmayan bu adamların da’vet olundukları saha-i müsabakaya girebilmelerine mani’ olan kendilerini tanzir-i Kur’an vadisinde ağız açabilmek iktidarından mahrum bırakan sebep ne idi? +Şüphe yok ki sebep Kur’an’ın Kahir-i mutlak tarafından münzel olması idi. +Bu hikmete mebni idi ki Kur’an belagat i’tibarıyla iktidar-ı beşerin taalluk edemeyeceği bir mertebe-i bala-terinde bulunuyor üslubu kelam-ı Arab’ın esalibine uymuyordu. +Vezin ve ahengiyle şiir-i vezin ve ahengi arasında mücaneset yok idi. +Bu evsaf-ı harikasından başka Kur’an gaybdan haber vermek hayır idadına dahil olan her şeyi emir ve teklif şerden ma’dud olan her hal ve hasletten nehy ve zecr etmek gibi bir takım mezayayı da haiz idi. +fahva-yı münifince mevzuu serapa sıdk ve adlden ibaret olan Kur’an -ı Hakim kizb ve iftira şaibelerinden külliyen azadedir. +Şiirde ise hal ber-akistir. +Ona güzellik veren bir cazibe ve te’sir kazandıran şey hakıkatten uzaklaşması vakıa münafi hayalat ve tasavvurata cilvegah olmasıdır. +Filhakıka şair bir kadının tasvir-i mehasinine bir atın bir silahın vasfına medh ü zemme dair uzun bir kaside söyler. +Bunu tahlil edersen içinde nazımının hüsn-i eda ve beyanına vehmi hakıkat şeklinde göstermek hususundaki hülasa icad-ı hayal emrinde karıhasının vüs’at ve semahatine delalet edecek halatdan başka bir şey bulamazsın. +Zaten bir şairin şiir nazm etmek hususunda fikir ve hayalini sini teslim ettirmekten başka bir şey midir? +Şurası da var ki kudret-i şi’riyye ve bedayi’-i hayaliyyesiyle zamanında müstesna ve en bala bir mevki’ ihraz etmiş olan bir şairin en parlak ve en güzel asar-ı şi’riyyesini tedkık edersek içinde hakıkı bir kıymet-i edebiyyeyi haiz bulunan ve ehl-i edeb lisanında beytü’l-kasid şaheser denilen ancak bir iki beyt bulabilirsin. +Diğerlerine gelince bunlar safsata ve hezeyandan hiçbir nükte ve faydayı tazammun etmeyen haşviyattan fi olmasa kimse ne dinlemek ister ne de bir kıymet ve ehemmiyet atf eder idi. +Fakat Kur’an-ı Kerim böyle mi? +Arabın lisanına tasarrufat-ı fikriyyesine esalib-i ta’bir ve beyanına aşina olan kimse takdir ve teslim eder ki Kur’an yukarıdan aşağı fesahat ve belagatın en ulvi ve en i’cazkar nümuneleriyle meşhundur. +Tarz-ı ifade ve beyanını kemal-i dikkatle teemmül edersen görürsün ki ayat ve fıkaratı samiinini vecd-i zevk ve huzura müstağrak edecek bir ruh-ı ulvi ile meşbu’dur. +Bunların veciz veya mufassal olmalarının tekerrür edip etmemelerinin hiçbir te’siri yoktur. +Ne mazmununa ülfet hasıl edilmekle bekaret-i te’sirine halel gelir ne de kesret-i tekrar ile işitene melal verir. +HUKUK-I AILE VE USUL-I MUHAKEMAT-I ŞER’IYYE . +maddede: +“Zevcesini tatlik eden zevc keyfiyeti hakime beyan etmeye mecburdur” denilmiş. +Bu mücerred bir teklif-i kanunidir. +Bir da’va-yı sahiha vuku’ bulmadıkça mutallıkın gidip hakime haber vermeye şer’an hiçbir mecburiyeti yoktur. +Da’va vuku’undan sonra da kadinın hilaf-ı şer’-i şerif hükm edeceğini yahud kendi mezheb ve i’tikadında vakı’ olmayan bir talakla kendini etmedim” diyerek yemin eylese muahiz olmaz. +Tecdid-i nikah ile telafi etmek istediği talakı ihbar ve ve taharriye kıyam ederler. +Birçok kıl ü kale bais olur. +Maksudun fevt ve hayat-ı ailenin sönüp mahv olmasına sebebiyet verir. +Ba-husus her talak her mezhebe göre sahih ve vakı’ değildir. +Ahali-i İslamiyye salik oldukları mezahib-i mu’ ­ te­ bere-i eimmeden istifade etmek isterler. +Kendi mezheb ve kanaatlerince vakı’ olmayan bir talakı nasıl gidip hakime tescil ettirebilirler. +Komisyon hiç buralarını düşünmemişler. +Bu maddeyi pa kavanininden alınmış. +Ceza Kanunu’na zeyl edilmek cil için yalnız on beş gün mühlet ta’yin ediliyor. +İddetin cidden ağır. +Hükumet-i seniyye de bu ciheti nazar-ı iltifata almış. +Neşr olunan bir nizamnane ile talak-ı ric’ide bu mühletin inkıza-yı iddetten mu’teber tutulmasına müsaade olunmuş. +Nikaha rücu’ olunduğu surette ihbara hacet kalmayacak. +Burası güzel. +Lakin zevce kabul ederse esna-yı iddette hal-i nikaha avdet talak-ı bainde de olur. +Ve ehem ve elzem olan da böyle tecdid-i akd ile nikaha avdetin esbabını teshil ve temhid eylemektir. +Talak-ı ric’iden ziyade talak-ı bayinin tesri’-i tescili zarar verir. +Ba-husus talak-ı bayin babı muhtelefün-fih olup mezhebimizde bayin olan talaklar mezahib-i sairede ric’i addolunur. +Onlar ne yapacaklar mezheblerine riayet olunmayacak mı? +Elbette nizamnamenin şu müsaadesinden etmek layık olur mu? +Hanefi mezhebinde bulunduklarından dolayı mühlet verilmeyip cezalandırılmaları tecviz olunamaz ya. +O zaman içlerinden tebdil-i mezheb ettiğini bulunacaktır. +Bu müşkilat hep şu maddenin muvafık-ı maslahat olmadığından esas-ı sahiha müstenid bulunmadığındandır. +Evet vukuat-ı nüfusun layıkıyla kayd ve zabtı devletce matlub ve mu’tena-bih olan kazayadan olmakla münakehat ve müfarakatın vaktiyle haber verilmesi lazım gelir. +Avrupa devletlerince de bu hususun ehem ve elzem-i umurdan görüldüğü şüphesizdir. +Lakin onların kayd u tesciline ihtimam ettikleri hadiseler başka bu maddelerde bahs olunan vekayi’ başkadır. +Onların münakehat ve müfarakatı bizimkiler gibi değil mahiyeten farklıdır. +Emr-i ma’nevi olup mahz-ı hıll ü hürmete raci’ nikah ve talak onlarda yoktur. +Onların münakehatı merasimlerinin icrasıyla beraber hissen izdivac eylemek tevhid-i maişetle beraber ikamet etmektir. +Müfarakatları da vuku’ bulursa bil-muhakeme yahud bir muamele-i resmiyye ile beraber hissen ve hakıkaten ayrılmaktır. +Kayd u zabtına i’tina ettikleri de bu vekayi’dir. +Yoksa sırf umur-ı ma’neviyyeyi ta’kıb eylemekten vaktiyle tesciline uğraşmaktan devlet ve hükumet için maddi bir fayda hasıl olmaz. +Binaenaleyh bizim için de aranılacak i’tina olunacak cihet evvelce de zikr olunduğu üzere akd-i nikahın değil emr-i zifafın; talakın yahud inkıza-yı iddetin değil ondan sonra an-muhakemetin yahud bit-terazi tarafeynin yekdiğerinden kat’-ı alaka ile hissen ayrıldıklarının vaktiyle daire-i aidesine bildirilmesi vaktiyle kaydın yürütülmesidir. +Kanun ona göre tanzim olunmalı ve bu misillü tekalif ve evamir-i hükumet umur-ı diniyyeden olan hıll ü hürmet ahkamına karıştırılmamalı. +Sicill-i Nüfus Kanunu’na derc olunmalıdır. +Hudus ve Kıdem-i Alem Mes’elesi - Ne bir zerre halk ne bir zerre mahv olur nazariyesi Alem-i İslam’da kainat hakkında beslenen i’tikadların en kuvvetli ve şümullüsü kendisinin kadim değil hadis olduğudur. +Hudus-i alemi isbata muktedir olanlar bunu bir vakit daire-i kıdeme yanaşmazlar. +Her hangi mezhebe mesleğe salik bulunursa bulunsun şarklı olmayan her alim mutlaka ihtiyari yahud gayr-ı ihtiyari esasat-ı an’ane halini almıştır. +Estaizü billah ... +bırakınız ki bu taarruzları bilahare birer serab mahiyetini lerinden harice çıkmasalar yahud bunların sözlerinin kıymeti yalnız fennin içinde görülse saadet-i beşeriyye karşılanabilirdi. +Fakat heyhat! +Meşahir-i tabiiyyundan Kimyager Lavazye’nin “Hiçbir zerre yoktan var olmaz. +Varken de yok edilemez” nazariyesi ne kadar revac bulmuş! +Evet bu nazariye yalnız fen sahasında te’min-i revac etmiş olsa idi o kadar hayretlerle karşılanmazdı. +Bu daha başka sahalara hatta din sahalarına kadar sokuldu. +Nihayet bazı zaifü’l-i’tikad kimselerin akıdelerini sarsacak kadar bile varlık gösterdi. +Alem hadis ve bunun hudusu edille-i mütenevvia Acaba bu nazariye yine garb hükeması tarafından ibtal edilmemiş midir? +Cenab-ı Kahhar-ı lem-yezel’in Sure-i Saffat’da esteazü billah Sure-i Rahman’da esteizü billah ayat-ı kerimelerinin meal-i münifi vechile bütün zerrat-ı kainatın halıkı her an her lahza tecelliyat-ı ilahiyye ve kudret-i sübhaniyyesi amme-i eşyadan munkatı’ olmayıp ademden vücuda getirdiği zat-ı ilahisinden maada bütün avalim-i kainat her an ma’ruz-ı fena ve zeval olmakta ademe doğru gitmekte olduğunu pek aşikar bir surette i’lan buyurup dururken ve esas-ı akaidimizi teşkil eyleyen “Halık-ı alem Cenab-ı Hakk’tır. +Bütün eşyada müessir-i hakıkı O’dur. +Hatta bir insanın şahs-ı aharı darbından hasıl olan elem ve ecsamın kırıklığında hasıl olan kırıklık Cenab-ı Hakk’ın halkıyla hasıl bunu yaratmakta abdin sun’u dahli yoktur.” buyurulmuş iken; evvel ve ahir zahir ve batın zat-ı ilahiyyesi iken bu kadar hakıkatler karşısında erbab-ı fennin zihnine adeta bir kat’ıyet-i riyazıyye şeklinde yerleşen Lavazye’nin “Ne bir zerre halk olur ne bir zerre mahv olur” nazariyesi ne suretle telakkı edilecek? +Bütün eşyanın kıdemine zahib olanların tedkıkini tervice medar olabilecek bu nazariye ne suretle cerh ve ibtal edilecek? +Ne yolda cevab verilecek? +Bu nazariye fünun-ı müsbete ve kat’ıyye ise ulema-yı mütekellimin efendilerimizin hudus-ı alemi isbattaki akval-i aliyyeleri kıdem-i alemi kabul eyleyen hukema-yı sabıkaya karşı binlerce reddiyeleri nerede kalıyor? +İşte bu yolda hudus-ı aleme kail olan umum ehl-i kelam ulemasını redden asr-ı hazır erbab-ı fenninden bir zatın te’lif-kerdesi olan bir eserinde ki şu sözler ulemayı düşündürse gerektir. +İ’tirazat-ı mezkure bu suretle hülasa edilebilir: +“Akaidciler muhdesiyet-i alem bahsinde aldanmışlardır. +Hilkat-i tekvini bunlar anlamayıp garib bir suret-i tefsire kalkışmışlardır. +Hilkat-i tekvinden murad madde-i kuvvetin tebdil-i şekil ile hal-i hazırdaki alemin şekl-i lahıkında terekkübüne vesile olmalıdır. +Yoksa bir müddet evvel hiçbir şey yok idi madde kuvvette bulunmuyordu. +Sonra birdenbire oluverdi demek en basit kavaid-i akıl ve fenni pa-mal etmek demektir. +Ezel ebed zaman mekan vücud mevcud vücud-ı kudret vücud-ı madde bunlar na-ma’lum zümresine dahildir. +Bizim bunlardan tecerrüdle muadelat-ı akliyyede bulunmaklığımızın imkan-ı gibi düşünürlermiş. +Evet bir vacibü’l-vücud var. +Mükevvenatı gayr-ı vacibü’l-vücud onun müessiri vacibü’l-vücud telakkı etmekle mes’ele halledilmez. +Na-ma’lum bir tarik ile biraz daha öteye ta’lik edilir. +İşte o kadar. +Halbuki bu usul ile na-ma’lumun yani vacibü’l-vücudun sır ve iğlakını halletmemekle beraber bir de hudus-ı alem gibi hiçbir ma’na ifade etmeyen bir kazıyyeyi orta yere koymuşlardır.” Dedikten sonra mu’teriz i’tirazına devam ediyor; ulema-yı mütekelliminin “Alem cemi’ eczasıyla muhdestir. +Zira a’yan a’razdan ibarettir.” kelamlarına karşı diyor ki: +Sorarım niçin a’yan a’razdan ibaret olmakla bir şey muhdes oluyor? +Akaidcilere göre madem ki kainat a’yan ve a’razdan a’yan dahi cevahirden ibarettir; o halde hadistir. +Buna karşı da i’tiraz ediyor ve diyor ki: +Şu ciheti anlayamadım. +Ecsam-ı cevahir neden hadis oluyor? +Mütekelliminin bazı a’razın hudusu müşahede ile sabittir. +Zira görüyoruz ki sükunu hareket hareketi sükun aydınlığı karanlık karanlığı aydınlık ta’kıb ediyor. +Beyaz siyaha siyah beyaza münkalib oluyor. +Bu inkılab ise alamat-ı hudus-ı hudusu böyle isbat etmelerine bu tarz-ı telakkıye hikmet ve kimya namına gülerim inkılab hudus demek değildir. +Hiçbir maddenin hiçbir kuvvetin akaidcilerin dediği gibi his ile müşahede olunabilecek surette hudusu yani yoktan var olması görülmüş şeylerden değildir. +Kuvvet tekamül ve tebeddül ile bir keyfiyetten diğerine takallüb eder. +Madde de böyledir. +Diyor. +Yine devam ediyor; mütekelliminin “Hareket-i mevcude hadistir. +Zira kendine adem tarayan eder. +Herşey ki ona adem tarayan eder hadistir. +Öyle ise hareket-i mevcude hadistir. +Ademi mümkün olanın elbette kıdemi mümteni’dir. +Zira akdem ademe münafidir.” sözlerine karşı da i’tiraz ediyor: +Alemde hiçbir hareket sonradan mevcud olmuş değildir. +Her hareketi onun müessiri onu da onun müessiri vücuda getiriyor. +Birden bire bila-sebeb bila-vesile bila-müessir bila-kuvve-i sabıka ve saika hareket yoktur olamaz mümteni’dir. +mek ki mu’teriz şu kavliyle ibtal-i teselsül kanununu kabul etmiyor. +Demek ila gayrı’n-nihaye bir teselsülü kabul ediyor. +İstihaleyi inkılabı kabul ediyor. +Bütün akaidin can noktalarını kat’ ediyor. +Yoktan bir şeyin halk olmadığını kabul edince mahv olmayacağını da kabul ediyor. +Şu kavle göre bütün ma-siva mine’l-kadim bir istihale geçirmiş ila-gayrı’n-nihaye istihale geçirecek. +Şu kavle nazaran cihanın hadis olmayıp kadim olduğunu kabul etmek adem-i mümteni’ demek oluyor. +Bu halde – haşa– ne mead ne de bir şey kalıyor. +Tabiidir ki şu batıl kıyaslar i’tikad-ı İslam’a delil olamaz. +Hatta müfessirin-i kiramdan Fahreddin-i Razi hazretleri Tefsir-i Kebir’inin beşinci cildinde’ncü sahifesinde Sure-i En’am’da esteizü billah ayet-i kerimesi tefsiri makamında bir çok mebahis-i mühimme serd ettikten sonra kıdem-i alemi kabul edip yağmurların buharat-ı maiyyeden husule gelip eşyanın bi-tabiatihi hasıl olduğunu kabul eyleyen dehriyyun-ı tabiiyyunun akvalini redden Sadeddin-i Cübbai’den naklen şöyle bir ibaresi görülür. +sirin Cübbai’den naklen şu ibare-i vazıha bütün eşyanın hadis olup yoktan var olduğunu gösteriyor. +Bu kelamla hem hukema-yı sabıka hem hukema-yı hazırayı red buyuruyor. +Yukarıdan beri arzına mütecasir olduğum şu beyanattan maksadım asr-ı hazıra karşı bir ilm-i kelam yazılacak deniliyordu. +Esasen zerrenin adem-i halkı adem-i mahvı bugün fen erbabınca bedahet mertebesinde iken bu mes’ele mahza bir i’tikad mes’elesiyle onlara karşı nasıl halledilecek? +Esas-ı akaidimizdeki hudus-ı alem mes’elesi bu zihniyetlere karşı nasıl isbat edilecek? +Dikkat buyuruluyor ya. +Kimya kanununca hudus yoktur. +Hudus zannedilen eşkalinin tebeddülüdür diyor. +Acaba bu tebeddül sıfat-ı eşyanın hudusu sıhhatine kafi bir delil teşkil eder mi? +İşte bu mesail-i gamizanın mukni’ bir surette ve mu’terizleri ilzama verilecek cevaba ilk defa bizaasının kılletiyle aczini i’tirafla Sebilürreşad sütunlarında yazıları görünecek şu rakımu’l-huruf sahib-i makale sabırsızlıkla muntazırdır. +Hilkat-i alem hudus-ı kıdem bahsine aid Şehbender-zade Hilmi Beyefendi merhumun Tarih-i İslam eser-i alimane ve hakimanesinin on beşinci mebhasi tahtında - - sahifelerinde pek ma’kul pek büyük mebahis-i mühimme var ise de serlevhamıza pek cevab teşkil edemez “Ne bir zerre halk olur ne bir zerre mahv olur” demeleri neye mütevakkıftır? +Acaba bu nazariyede hisleri mi kendilerini aldatıyor? +Neden bu kavle zahib oluyorlar? +Akaidimizdeki hudus-ı alem bahsi nerede kalıyor? +Bizi derya-yı hayrette bırakan bu sualin fenni akli dini cevab-ı ba-savabını din-i mübin-i Ahmediyye’yi daima mu’terizlere karşı müdafaadan geri durmayan ateşin kalemlerden zuhur eden bir makale-i hakimaneleriyle daima istifade ve istifaza etmekte bulunduğumuz fuzala-yı mütebahhirin-i diniyyemizden alim-i muhterem Ahmed Naim Beyefendi diğer fazıl-ı muhterem siyer-i nebevi müellifi İzmirli İsmail Hakkı Beyefendi diğer muhterem-i fazılımız Dini Felsefi Musahabeler müellifi Ferid Beyefendi’nin hadim-i akaid-i İslamiyye olan şu kelama karşı gayet sarih ariz ve amik ayrı ayrı makale-i fazılane ve hakimaneleriyle muhterem Sebilürreşad sütunlarını tezyin buyurmalarını sütura keşide edilen şu makalemin her bir kelimesi üzerine madde be-madde cevab verilmesini ulum-ı hakıkıyye ve fünun-ı müsbetenin menba’-ı feyz u kemali olan mübarek dimağlardan istimaa teşne bulunan zevat-ı muhtereme har samimi ihtiramat-ı faikamı takdim ile hatm-i kelam eylerim muhterem efendim. +Bursa: +Mekteb-i Sultani Akaid-i Diniyye ve Siyer-i Nebeviyye Muallimi Her türlü ihtirasları nifakları bırakarak el birliğiyle bir çare-i necat aramak icab ettiği şu karanlık günlerde bile va-esefa ki sönmez bir kin ve gayz ile hala didişmekte devam edip duruyoruz Bütün mevcudiyetimize hakim olan sefil ihtiraslar hod-perestlik hislerimizi o kadar inkişaf ettirmiş ki ne bugünkü felaketi ne de yarınki vaz’ıyeti düşünmek hatırımızdan bile geçmiyor. +Sanki bu bedbaht mülkte herkesin ma’budu kendi şahsı gaye-i amali de münhasıran kendinin saadetidir. +Düşünülmüyor ki bir ferd mensub olduğu hey’etin bütün efradı mes’ud olduğu zaman bahtiyar olur. +Düşünülmüyor ki hod-perestlik hiçbir zaman hakıkı bir insan Vatan firaş-ı ihtizara düşmüş kitle-i millet maddi ma’nevi sefalete yuvarlanmış olduğu bir hengame-i idbarda dinen vicdanen hamiyyeten her ferde teveccüh eden mukaddes vazife kadir olduğu şekil ve surette felaket-i hazıranın izalesiyle yarın için ümid-bahş ve emin bir istikbal tehyie etmeye çalışmaktır. +Bu öyle bir vazifedir ki ihmali pek müdhiş akıbetler ihzar edebilir. +Bugün yalnız şahıslarını düşünen kendi saadetlerinin te’minini her şeyin fevkinde gören dalalet-zedeler de o akıbetten kurtulamazlar. +Milleti sürükleyecek seylabe-i beladan ne vaz’iyette bulunursa bulunsunlar; fertler için de halas-yab olmak ret-bahş safhalar arz ediyor: +Muazzam Endülüs saltanatı sarsılarken yalnız şahıslarını düşünen yalnız ihtiraslarını tatmine çalışan bedbahtlar da o saltanatın enkaz-ı tarumarı altında mahv olup gitmediler mi? +Bir millet efradı arasında hodgamlık diğer-gamlığa galebe etmişse o milletin mukadderatı o kadar emin değildir. +Tesadüm-i ihtirasattan çıkacak şerare maazallah; hanüman-suz yangınlar ika’ edebilir. +Esasen hod-gamlık ancak başkalarının zararına tatmin edilebileceğinden bunun umumi bir şekil alması şüphe yok ki cem’iyetin bütün ravabıt-ı ahengini kırar geçirir o vakit müttehid bir millet yerine her an dağılmaya parçalanmaya müheyya mütenafir efraddan müteşekkil bir kalabalık kaim olur ki bunun için hakk-ı beka olamayacağı pek tabiidir. +La-yuad ecza-yı ferdiyye ve zerrelerden müteşekkil olan ecsam-ı sulbedeki rasanet aralarındaki kuvve-i cazibenin galib olması neticesi olduğu gibi bir hey’et-i mıyla buna müşabihtir. +Efrad arasından münaferet kalkar yerine muhabbet-i mütekabile kaim olur hülasa diğer-gamlık galebe ederse o millet her nevi’ sadmelere karşı mevcudiyetini muhafaza eder ve yaşar. +Aksi halde ise infisah eder mahv olup gider. +Çünkü millet duyguları müttehid efrad-ı mütesanideden mürekkeb bir hey’et-i beşeriyyedir. +Müşterek duygu ve tesanüd ne kadar kuvvetli olursa; o millet de harici dahili sadmelere karşı o kadar metanetle göğüs gerebilir. +Duygularda ittihad olmaz lüzumu kat’i olan tesanüd-i ferdiyye bulunmazsa; millet yok demektir. +Böyle bir hey’et millet namına değil aşiret ismine bile layık değildir. +Çünkü beşeri cem’iyetlerin en ibtidai şekillerinde bile kuvvetli bir duygu ittihadı sıkı bir cemaat tesanüdü bulunduğu görülüyor. +Demek ki hal-i vahşette bulunan beşeri cemaatler bile beka-yı mevcudiyetleri için lazım olan en ibtidai hislerle mücehhez bulunuyorlar. +Bu ihtisasin zevali ancak lir. +Bunun içindir ki bedbaht memleketimizi kavanin-i lerze-dar-ı haşyet olmamaları kabil değildir. +tihad ve tesanüdünü te’min etmiş fermanıyla yekpare bir millet vücuda getirmişken efsus ki gird-bad-ı a’sar ile en necib ihtisaslar gibi bu vahdet ve tesanüd fikri de yosunlandı. +Bütün maddiyat ve ma’neviyatımızı esasından rahnedar eden şu dört senenin devre-i cidali ahlak-ı umumiyyeye indirdiği darbelerle de bütün mukaddesatı yıktı. +Zaten bizi kemirmekte olan ihtirasat menfaat-perestlik hod-gamlık gibi menfur hisler bütün bütün feveran etti. +Bünyad-ı mevcudiyyetimizde korkulu gedikler açıldı!.... +Bugün bir sürü efrad yığını halinde bulunan halk bir millet mevkiine i’tila edemezse mukadder ve muhakkak olan akıbete intizar pek tabiidir. +Demek ki bugünü kurtarmak yarını da te’min edebilmek için en mübrem vazife korkunç senelerin teressübatı olan seyyiatı izaleye çalışmak efrad-ı milleti tenvir ve irşad ederek bir kitle-i rasine haline getirmek hülasa halkın ruhani cismani tasaffi ve inkişafı esbabını ihzar eylemektir. +Harb senelerinin intac ettiği zararlar arasında en müd­ hişi memleketin ahlakına indirilmiş olan darbelerdir. +Maddi zararlar telafi edilebilir. +Fakat milletin ma’neviyatını yükseltmek pek medid mesai; daha doğru bir ta’bir ile; peyam-berane bir azim ve imana mütevakkıftır. +En son istinad-gahımız olan Anadolu’daki maddi ma’nevi sefalete dair alınan haberler her sahib-i iz’ana kanlı yaşlar döktürecek kadar feci’ görülüyor. +Şimdiye kadar yalnız canıyla malıyla israfat menbaı addedilmiş olan Anadolu son dört senede mütemadiyen yağan felaket baranı altında büsbütün yıpranmış çökmüş ma’nen maddeten çürümüştür. +Eğer yaşamak istiyorsak en evvel düşüneceğimiz Anadolu ve Anadolu halkı olmalıdır. +Maddiyat ve ma’neviyatı sarsılan hayatından bezgin ve nevmid bir hale gelen hayatı dini ahlakı her şeyi ihmal edilmiş olan bu halk yaşayabilmek için bir nefha-i hayat-bahşa muhtaçtır. +Bu ciyadeti ona ancak yine onun evladı te’min edebilir. +Tatbiki asla düşünülmeyen parlak ve cazibe-dar fırka programlarıyla bu dert tedavi edilemez. +Programların cazibe-i iğfal-karı arkasında ne sefil ihtiraslar gizlendiği on senelik devr-i herc ü merci de bütün çıplaklığı ile meydana çıkmış olmadı mı? +Şimdiden düşünmeliyiz ki sulh neticesinde elimizde kalacak aksam-ı vatan bir yığın enkaz efrad-ı millet de canlı cenazelerden başka bir şey değildir. +Arzi mali hayati bütün zayiatımıza rağmen yine harici ihtiraslardan kurtulmuş değiliz. +İçimizde bu canlı cenazeleri emen tufeyliyat faaliyetlerine; bu def’a daha büyük bir germi manlara rakı satan bir veya birkaç meyhane bedbahtların peder-mande arazilerine tarlalarına bağ ve bahçelerine göz diken sürü sürü murabahacılar yine eksik olmayacaktır. +Belki bizim ihmal ve teseyyübümüzden münevver dediğimiz sınıfın şahsi didişmelerinden fırsat bularak faaliyetlerini daha ileri götürecek doymaz sülükler gibi o biçarelerin bakıyye-i zindegilerini de söndürecek bitireceklerdir!.. +Günün birinde sermesti-i ihtirasattan ayıldığımız zaman karşımızda ahlakını dinini benliğini emval ve emlakini gaib etmiş bütün menabi’-i hayatiyyesi kurumuş yığın yığın naaşlardan başka bir şey göremeyeceğiz!... +Biliyoruz ki Anadolu halkının ekseriyet-i azimesi cehalet ve sefaletin mahkumu bir kısmı da; bunlara munzam olarak; bir de Kızılbaşlık gibi bir mikrobun kültürü olmuştur. +Dini dünyevi rehberlerden mahrum olan ve bu halde bulunan bir kitlenin nasıl bir uçuruma sürükleneceğini bilmem ki söylemeye lüzum var mıdır? +Bugün köylerimizin kısm-ı küllisinde feraiz-i diniyyeyi ta’lim edecek hatta cenazeleri merasim-i diniyye dairesinde defin ve son vazife-i telkıni ifa edecek bir imam bile kalmamıştır. +Yalnız vergi tahsili angarya tahmili için hatırlanan bu mensi sefalet-gedelerde mektep namına hiçbir şey açılmamış nasılsa açılmış olanlar varsa şimdi o da kapanmıştır. +Biçare köylülerin fıtri ve irsi ma’neviyatları sarsılmış mukaddesatları bile kalplerinden silinmeye başlanmıştır. +Müslüman olduklarına isimlerinden maada hiçbir nişaneleri bulunmayan ne kadar bedbahtlar görüyoruz. +Maddiyyet cihetine gelince o da aynı halde bulunuyor. +Sari hastalıkların mucib oldukları telefat dört senelik harbde tanrılarına kavuşanlara nisbetle müdhiş rakamlara baliğ oluyor. +Sıtma bizim için unutulmuş olan köylerin ezeli afetidir. +Dedelerimizin ismini bile duymadıkları frengi en ücra köylerdeki ma’sumları bile kemiriyor çürütüyor. +Çocuklar cehaletten bakımsızlıktan muttasıl ölüyor ölüyorlar!.. +Bugün için yarın için yegane istinad-gah olan nüfus günden güne tenakus ediyor. +Ahlaksızlığın taammümü müm ediyor!.. +Meşhur ictimaiyyundan Edmond de Molen bir eserinde bu kadar felaket ve hücumlar karşısında devletimizin bakasını muhayyiru’l-ukul görüyor buna ictimai sebebler arıyor. +Nihayet hiçbir milletin tahammül edemeyeceği muhacemat muvacehesinde yine paydar kalmamızın sebebini aile teşkilatımızdaki metanette buluyor. +Edmond de Molen’in tedkıkat istintacında yanılmadığı şüphesizdir. +Şimdiye kadar bizi inhidam ve inkırazdan kurtaran aile teşkilatımız ve o teşkilata istinad eden sarsılmaz tesanüd ve ittihadımız idi. +Heyhat ki bir vakitten beri bu teşkilatın bağları da koptu aileler yıkılmaya başladı teşkil-i aile fikri sukut-ı ahlak muvacehesinde; kuvvetini her gün bir miktar daha gaib edip gidiyor!.. +Diniyle imanıyla milli mefkureleriyle bu vatana merbut olan her ferd-i müdrike kanaatimizce bugün pek büyük mes’uliyetler pek mukaddes vazifeler teveccüh etmektedir. +Bu vazifeleri müdrik olan kalbinin bu fecialar karşısında sızladığını hisseden vatanperverler hemen bu yaraların tedavisine şitab etmezlerse yarın etmek isteseler bile pek geç kalmış olacaklardır. +Fikrimizce memlekette ki ictimai dini ahlakı sıhhi ve iktisadi buhranların önüne geçebilecek kanayan yaraları tedavi edecek millete nurlu ve ümidli bir istikbal hazırlayacak ancak irşad hey’etleridir. +Merkezi Darulhilafe olmak üzere teşekkül edecek böyle bir hey’et eğer la-yetezelzel bir azim ve imanla çalışırsa hiçbir kuvvetin muvaffak olamayacağı harikaları gösterebilir. +Biz buna eminiz. +Elverir ki hey’ete girenler hafi ihtiraslar peşinde koşanlar değil millet ve memleket aşkıyla çırpınanlar yananlar olsun! +Yine eminiz ki böyle bir hey’etin mesaisine yardım edecek imanlı erbab-ı servet memleketimizde zannedildiği gibi mefkud değildir. +Son senelerde bilhassa son günlerde bila-inkıta’ tekrar ede ede lüzumunu idrak ettiğimiz halde nasıl tahakkuk ettirileceğini bilmediğimizden bir türlü meydana koyamadığımız “İttihad-ı Milli” mes’ele-i muazzamasıyla her adımda karşılaşmakta olduğumuzdan bu mes’elenin bir an evvel halline gayret edilmesi iktiza etmektedir. +Biz zannediyoruz ki ittihad-ı milliyi te’min edecek vasıta fırkalar teşkilidir. +Memlekette ne kadar çok fırka bulunursa ittihad-ı millinin o nisbette hüsn-i temsil edilebileceğine binaenaleyh birkaç kişi birkaç taraftarıyla beraber biraraya toplanarak kendilerine bir ünvan takınca ve bir program i’lan edince bir fırkanın teşekkül etmiş olduğuna zahib oluyoruz. +Halbuki böyle bir cem’iyet bir fırka değildir. +Birkaç şahsın ittifak-ı arasıyla meydana gelen bir şirket-i fikriyye milleti temsil edebilmek iktidarını hiçbir vakit haiz olamaz. +O ancak kendisini teşkil eden a’zayı temsil edebilir. +Fırkalar ihtiyacat-ı milliyyenin tevlid ettiği müesseselerdir. +Ancak bu müesseseler milleti temsil edebilir. +Bu müesseselerde hükümran olan ruh-ı millidir. +Ruh-ı millinin ihtiyacatını tatmin eden mebadidir. +Eşhasın nüfuzu eşhasın tahakküm-i kahiranesi bu müesseselerde hüküm süremez. +Orada eşhas hakim değil o müesseseleri ibda’ eden mebde’lerin hadimidir. +Bu nokta-i nazardan muhakeme olununca memleketimizde daha henüz böyle bir müessesenin böyle bir fırkanın doğmadığına kanaat hasıl olur. +Şimdiye kadar te’sis olunan fırkalardan hiçbirini ihtiyacat-ı milliyye tevlid etmedi. +Şimdiye kadar te’sis olunan fırkalardan her biri bizim mebadimize ecnebi bizim için gayr-ı tabii ve muzır mebadiye hizmet ediyordu. +Binaenaleyh bunların birisi olsun teessüs etmedi. +Hepsi te’sis olundu. +Ve hiçbir muvaffakıyet ihraz edemedi çünkü kuvvetini ruh-ı milliden değil eşhasın nüfuzundan ahz ediyordu. +Bu müessesatın vazifesi ihtiyacat-ı milliyyenin tatmini değil her-çi bad-abad icraat-ı keyfiyyeyi tervic etmekti. +Binaenaleyh eşhasın nüfuzu yıkıldıkça o müesseseler de devriliyordu millet bu müesseselerden istifade edeceğine hep zarar görüyordu. +Bundan dolayıdır ki memleketimizin fırka hayatında ağrabü’l-garaibe tesadüf olunuyordu. +Mesela memleketin selametini ancak müessesat-ı İslamiyyeyi yıkarak onların yerine müessesat-ı garbiyyeyi ikame ederek memleketi garblılaştırmakla sahil-i selamete erişileceği kanaatinde bulunan şahs-ı diğer aynı fırkaya mensub bulunuyor. +Bu iki zıd kanaat bir arada yaşıyordu. +Her iki kanaatin sahteliğine ve bu iki zıddı yaşatan müessesenin zayıflığına bundan daha kuvvetli bir delil olmaz. +Böyle bir müessese müessislerinin nüfuzu devam ettikçe tarafdaranının menafi’-i hasise-i şahsıyyesini tatmin ettikçe ber-hayat olur. +Aksi takdirde o müessese bir an yaşayamaz. +Kendini yıkar gider nitekim öyle oldu. +Binaenaleyh mutezad kanaatleri menafi’-i şahsıyye ile te’lif etmekle bir fırkanın teessüs edeceğini hele bu fırkanın milleti temsil ittihad-ı milliyi te’min edeceğini iddia etmek kadar gülünç ve yalan bir şey olmaz. +O halde memleketimizde henüz bir fırka teessüs etmemiştir demekle hakıkati söylemiş oluyoruz. +Bunda zerre kadar bir şüphe yok. +Öyle ise ittihad-ı milliyi nasıl te’min edeceğiz?.. +Tarihimizin asr-ı ahirine müracaat olunduğu takdirde eder. +Tarihimizin asr-ı ahiri bizim asr-ı ıslahatımız yani garb devletlerinin tazyiki ile şeriatin hakimiyetini kaldırarak kanunun hakimiyetini te’sise müessesat-ı şeriati yıkarak müessesat-ı garbiyyeyi ikameye çalıştığımız zamandır. +Tabii garb devletlerinin tazyikı nazar-ı i’tibara alınacak bir şeydir. +Bilhassa zaman-ı za’fımızda bu tazyiki netayic-i vahimesini takdir etmemek kabil değildir. +Fakat bu tazyikin tes’sirini ileri sürerek memlekette şeriatin hedmine doğru mu gitmek lazımdı? +Şeriatin hedmiyle memleketin ne gaib edeceğini takdir etmek ve bunu takdir edebilmek için şeriat-i İslamiyyenin hayatımıza ne derece hulul etmiş olduğunu onun hedmiyle hayatımızın ne derece müteessir olacağını düşünmek lazım gelirdi. +Bunlar layıkıyla düşünülünce şeriat-i İslamiyyenin hedmine doğru gitmenin hayat-ı milliyyeye iras edeceği felaketler anlaşılır ve binaenaleyh garb medeniyetinden ne gibi istifadeler te’min etmek iktiza ettiği tavazzuh ederdi. +Halbuki garb-perestler bu ciheti kamilen ihmal ederek selamet-i memleketi şeriatin hedminde görmüş ve faaliyetlerine germi vermişlerdi. +Bu faaliyet-i meş’umenin ilk eser-i tahribi ittihad-ı milliyi yıkmakta tezahür etti. +Milletin rehberleri münevverleri şeriatin müessesatını yıkmakla memleketin harab olacağını binaenaleyh hal-i inhitatta bulunan müessesat-ı dinsiz idi müessesat-ı İslamiyyenin hedmiyle garb medeniyetinin aynen taklidine taraftar idi. +Millet birinci kısmın fikrine mütemayil idi. +Mebadi-i mın ef’aline i’timad etmiyordu. +Ba-husus düvel-i garbiyyenin ma’ruz-ı tazyikı olan ikinci kısmın bu tazyikı tehvin edecek ıslahat ve icraatın memlekette adaleti ta’mim te’minden ibaret olduğu halde bunları ihmal ile memleketi garblılaştırmaya müessesat-ı İslamiyyeyi yıkmaya teşebbüs etmesi milleti pek haklı olarak şüpheye düşürüyordu. +Maamafih memleketin selametini müslüman kalmakta ve daima İslamlaşmakta gören birinci sınıf müessesat-ı İslamiyyeyi hal-i inhitattan kurtaracak vesaili derpiş ile hayat-ı milliyyemizi te’min için garb medeniyetinden ne gibi iktibasatta bulunmaya mecbur olduğumuzu takdir ederek o cereyan-ı muzırra karşı durabilmek memleketin ser-i kar-ı siyasetinde yaşadı. +Ve hakıkı faal bir muhalefete ma’ruz kalmadı. +Bundan dolayıdır ki bu cereyanın tahribatı bu dereceye vardı. +Memleketi zerre kadar ıslah edemediği bir taraf ika’ ettiği hasarat na-kabil-i telafi bir raddeye vasıl oldu. +Bununla beraber hala bir hareket-i İslamiyyenin teessüsüne şahid olmadık. +Bunun en mühim sebebi bu garb-perest zümrenin her halde mühim ve hakıkı bir kuvvet-i İslamiyyenin muarazasına ma’ruz kalarak yıkılacağından emin olduğu için daima kuvve-i kahireye ilticaya lüzum görmesi memleketi idare-i örfiyye altında yaşatmaya muarızlarını mak cereyanı menşei i’tibarıyla nasıl bir tazyik-ı ecnebi mahsulü ve binaenaleyh gayr-ı tabii ise hayatını da sırf gayr-ı tabii ahvale medyundur. +Ahval-i gayr-ı tabiiyyenin er geç nihayete ermesi muhakkak olmakla bu garblılaşmak cereyanının da bir sadme-i İslam ile na-bedid olması muhakkaktı. +Fakat maalesef bu cereyan-ı gayr-ı tabii sadme-i İslam memleket bu sadmeden o kadar feci’ teessürata o kadar müdhiş zayiata uğradı ki telafisi hemen hemen imkansızdır. +Bu sadme-i hadisata rağmen bu cereyan-ı gayr-ı tabiinin yine velev ki sekerat-ı mevt halinde bir zaman daha yaşaması muhtemel değil mukarrerdir. +Çünkü daha henüz milletin bu cereyana muarız olan müessese-i muazzama teşekkül etmemiştir. +Maamafih bu kuvvet garblılaşmak cereyanının tazyikinden azade kalmış mevani’-i teessüsü hemen hemen ortadan kalkmış demektir. +O halde milletin bu ihtiyac-ı muazzamını tatmine gayret etmek bu ihtiyacı hissedenlerin bu mebdee azmetmek ifasına çalışmak mevcudiyet-i milliyye ve hayat-ı İslamiyye namına yapılacak en büyük hizmettir. +Bir asırdan beri milleti müteferrik ve perişan yaşatan; kuva-yı milliyyenin bila-perva su’-i isti’maline meydan veren; ihzar ettiği her felakete milletin hayatını kurban eden; bu günkü vaz’ıyet-i müdhişeyi bu derece zelil bu derece tahammül-suz bir hale isal eden; ittihad-ı millinin te’mini namına aslından akım bir takım müessesat-ı vahiyenin milletin zararına mütemadiyen te’sisine badi olan sebeb-i hakıkı bu kuvvet-i İslamiyyenin milletin ihtiyacatına göre pek tabii bir surette teşekkül edebilmesi bu gün bu vazife-i muazzamayı ifada kusur etmek millete pek bahalıya mal olacaktır. +Çünkü ittihad-ı milliyi hakkıyla te’min edecek ve hakkıyla temsil eyleyecek ancak bu kuvvet-i İslamiyye olduğu gibi milleti sırat-ı müstakıme zamayı ihmal etmek milletin perişanlığına sefaletine razı olmakla birdir. +Binaenaleyh mevani’-i teessüsün zevalinden bil-istifade bu kuvvet-i münciyyenin toplanmasına sa’y etmek fedakarane sa’y etmek zamanı çoktan hulul etmiştir. +Bu mebdee iman edenler bu fırsatı fevt etmemelidirler. +Nitekim bir kere bu kuvvet-i İslamiyye teessüs edince bu muharrib cereyan yavaş yavaş ma’kul ve tabii bir şekil iktisab edecek ittihad-ı milli en mükemmel surette temsil olunacaktır. +Fakat ittihad-ı milliye doğru atılacak en mühim en esaslı en büyük hatve; bu gayr-ı tabii cereyanın tahribatına bir hatime çekecek; milleti hak yoluna iade edecek; kuva-yı milliyyeyi su’-i isti’mal pençesinden İslam medeniyetini mahkumiyetten İslam müessesatını izmihlalden kurtaracak olan mebadi’-i İslamiyyenin te’min-i hatveyi atmak için lazım olan kuvvet ruh-ı millette payidardır. +Erbab-ı kanaat ve iman meydana çıkarsa bu kuvvetin büyüklüğü tezahür edecek ve millet bu buhran-ı iftirakdan kurtulmaya başladığını hissedecektir ki ittihad-ı millinin ancak bu suretle kabil-i tahakkuk olduğuna biz kaniiz. +Doğrusunu söylemek lazımsa bizim şimdiye kadar ma’ruz kaldığımız ba’dema da ma’ruz kalacağımız müşkilat ve mezalim yekdiğerimizi layıkıyla anlayamadığımızdan ve anlamak istemediğimizden; nokta-i ittihad ve ittifaka bilerek bilmeyerek iltifat etmediğimizden ileri gelmiştir. +Evvela millet hükumetten hükumet milletten amir me’murdan me’mur amirden ahali kanundan kanun ahaliden millet fırkalardan fırkalar milletten liberaller muhafazakarlardan muhafazakarlar liberallerden; müslümanlar akayidden ila ahirihi... +bi-haberdir. +Hakıkat ne kadar acı olursa olsun o derece doğrudur. +Safvet-i kalble i’tiraf edelim ki biz nokta-i ittifak ve hakıkatten pek uzaklara düştük. +Bizim halimizi gören yar u ağyar bizde kabiliyetin mefkudiyetine hüküm ile istiklalimizi takyide lüzum görüyorlar kalbinde zerre kadar olmaması kabil değildir. +Bilmem ki bu din-i alinin hangi evamiri Kitabullah’ın hangi sahife veya satırı bize nokta-i hakıkat ve ittihadı ta’rif etmiyor? +Bir def’a millet kendisinin zübdesi olan hükumetten beklediği irşad ve delaleti –tul müddet intizardan sonra– göremediğinden hükumeti i’mar ve ıslaha bi-gane cem’-i matlube sai bir mültezim telakkı etmekte; hükumet de milleti isti’dad ve kabiliyetten mahrum meşakk u mezahim-i guna guna mütehammil maamafih def’-i millet cehalet ve sefalete hükumet de kuvvet ve kudretten mahrumiyete mahkum oluyor. +Halbuki şeriat ile tevhid bize ecza ve eşyada –tebyin-i hakıkat için– üç şeyi taharri etmeyi ilm-i hakıkat de bu üçü nefs-i vahidde cem’ ve tevhid rü’yetiyle zevk-yab olmayı emr ediyor. +O halde hükumet ve milletin tevhidinde nokta-i hakıkat esasat-ı diniyyeye riayetle mevcuddur. +Madem ki bu dinimiz terakkı ve temeddünü ayet-i celilesiyle adalet ve ihsana riayet münker ve bağyden ictinab kaydıyla meşrut kılıyor; o halde din-i Ahmedi ile mütedeyyin ahkam-ı diniyye ile amil olduğumuz takdirde ef’alimizde ittihad ve ittifak müyesser aksi halinde de iftirak ve inkırazın mukarrer olduğuna ve adab-ı İslamiyyeyi terk ve ihmalde inad ve ısrarı hükumetin kusuru da ahkam-ı ilahiyyeyi ta’kıb ve tatbikde tereddüd ve la-kaydisidir. +Milletle hükumet arasında sı hükumetin kaffe-i harekat ve ef’alinde ahkam-ı şeriati esas ittihaz etmesi milletin de tatbik olunacak kavanin-i meşruaya muti’ ve münkad olması hakıkati tecelli eder. +Saniyen me’murun amirden amirin me’murdan bi-haber olması. +Doğrudan doğruya ahali ile hal-i temasta bulunacak emr-i bil-ma’ruf ve nehy-i ani’l-münkerle muvazzaf kavanin-i intizam ve idareyi tatbik ile mükellef bulunan me’murların hin-i intihabında taharrisi labüd olan hasail-i selaseden en mühimmi olan ahlak –ki Müslümanlık’ta ahlak dinin lazım-ı gayr-ı mufarıkıdır– saniyen iktidar salisen hüsn-i idarede kabiliyet nazar-ı dikkate alınmaksızın hatıra gönüle riayet etmek evidda ve akraba kayırmak suretiyle su’-i isti’male uğratılmaktadır. +Bu suretle mansub me’murlar ekseriya müteneffizanın alet-i şerri oluyor menfaat-i zatiyyesini düşünmekten başka bir işe yaramıyor. +Nokta-i adaletten ve evamiri keyfe ma-yeşa’ ifa ve tatbika sa’y eden bu kabil me’murinin icraatına ahalide i’timad hasıl olamadığından refah ve saadet-i hal bir türlü müyesser olamıyor. +Ahali kendilerine rehber olmaları lazım gelen me’murlardan bila-tefrik bekledikleri ilk iş ahlak-ı İslamiyyeye riayet fikr-i selim i’tidal ve basiretle harekettir. +İşte bu mezaya-yı anife me’murların hin-i intihabında aranılması labüd olan hasail-i selaseden mevlud olacağından me’murun vazifesindeki kudsiyetle amirin ma-dununu anlaması intihab olunacak me’murdaki zeka ve irfanın mevcudiyetiyle kaimdir. +Aksi takdirde bu kör döğüşü Me’murun ma-fevkını anlaması bahsine gelince bizde kanunun şekl-i evveli olan layiha ve kararnamenin hin-i tanziminde o kanun veya nizamnameyi tatbik edecek me’murların efkar ve mütalaatına müracaata lüzum hissedilmeyerek suret-i tanzimi alakadar bir meclisin re’y ve tensibine mahsur bırakılması o kanunun bilahare tatbikınde duçar-ı müşkilat olduğu ve bu yüzden bir çok gavail ve hoşnutsuzlukların vuku’ bulduğu müteaddid tecrübelerle sabittir. +Kanun tanziminde gözetilecek nokta ahalinin o kanuna ne derece riayet edebileceği veya ettirileceği; cehhez olması lazım geleceği keyfiyeti olduğu ma’lumdur. +edilmediğinden kavanin-i münteşirenin hemen kısm-ı mühimmi saadet-i ammeyi bi-hakkın te’min edemediği Ufak büyük her me’mur vazifesinde duçar olduğu mevani’ ve müşkilattan merciine her ay rapor vermeye niçin mecbur edilmesin? +Bunların içinde tesadüf olunacağı şüphesiz olan hakıkı matlublar ne için is’af olunmasın? +Gerçi bazı devairde bu kabil raporlar tanzim olunmakta ise de bu vazifenin büyük me’murlara hasr u tahsisi doğru değildir gayr-ı kafidir. +Matlub ve maksudu te’min olunmayan bir me’mur amirine seyirci nazarıyla bakacağından o me’murdan iş ve hayır beklemek muhal ender muhaldir. +İşte bu mülahazata binaen me’mur ile amirin nokta-i meşverette tevhidi vücubu aşikardır. +Ahali kanundan bi-haberdir. +Ahalinin kısmen bütün sa’y u gayretini menfaat-i şahsıyyesine hasr ile menfaat-i umumiyyeyi ta’kıb ve muhafaza etmekle me’mur olan hükumete dest-gir ve zahir olmaktaki sır ve hikmeti müdrik olmadığından hükumetin kaffe-i tekalif ve vesayasını evvel be-evvel menfaat-i şahsıyyesine muhalif telakkı ederek tenkıdatta bulunması keyfi icraatı intac etmektedir ki bu hal onlarca matlub menfaatten ziyade mazarratı mucib olmaktadır. +Bu muhalefetin tekalif-i mirinin istifasını te’hir veya kaçakçılığa ictisar suretiyle badi olduğu zıya’-ı hukuk hükumetin kuvvet ve satvetini tenkıs ve icraatını te’hir suretiyle ahalinin istirahatini işkal etmektedir. +Maahaza yapılan kavanin ve nizamat ahalinin seviye-i irfanıyla tevzin edilerek tatbika mükellef me’murinin levazım-ı tatbik ile techiz ve ihzar edilmemesinden hiçbir semeresi görülmemektedir. +Millet fırkalardan fırkalar da milletten bi-haberdir!. +İslam’da fırka alem-i cem’ alem-i tevhid alem-i irşad diye ta’rif olunur. +Ahali ise bu kabil fırkalara intisab suretiyle asiyab-ı hükumeti murakabe ve tedvire isbat-ı kuvvet ve imam-ı müslimine –aksar-ı tarikden– arz-ı hizmet ve muavenetle tarik-ı terakkı ve temeddünde yekvücud hareket ve ez-ser-i nev muntazam ve sabit bir meslek ta’kıb etmek vücubunu tasdik ve teslim etmesi lazım gelir iken devam eden ıttıradsızlık yüzünden gün be-gün ahlak ve i’tikadat-ı İslamiyyesinin bir rükn-i mühimmini zayi’ etmektedir. +Efkar-ı umumiyye-i milletin timsali olması lazım gelen fırkalar da kuvvetini ara-yı umumi-i milletten cem’ edeceği yerde kuvvet toplamadan ve ihtiyac-ı hakıkıye peyda-yı kuvvet etmeden münevveran namı altındaki ekalliyetin efkarına bina-yı mütalaa yüzünden efkar-ı millette teneffür ve nevmidiyi tezyid etmekten başka bir ma’rifet gösterememektedirler. +Bu sebeble ümmet mehdinin naci-i millinin hurucuna intizardan vareste kalamamaktadır. +Fırka demek meslek demek olduğundan her fırka bir meslek i’lan etmeli her ferd de bir meslek kabul ve onda sebat etmelidir. +Liberaller muhafazakarlardan muhafazakarlar liberallerden bi-haberdir! +Arz ettiğim mesleksizliği bir fırkada eder. +Şu zavallı vatanda çarpışan kuvvetlerden en mühimmi liberallik ve muhafazakarlık olduğu ve bu iki ictihad ashabı yekdiğerinin makasıd ve amaline peyda-yı vukuf etmeden gelişi güzel bir fırkada ictima’ ve bilahare hizibler teşkiliyle yekdiğerinden iftirak ettikleri vukuatla sabittir. +Her ferd bir fikir ve ictihada malik ve istiklal-i fikrisine sahib olabilirse de bir meslek i’lan veya ta’kıb olunmaksızın gelişi güzel bir fırkaya intisab ve bilahare tebdil-i meslek suretiyle mesleği keyif ve hevese tabi’ tutmak hakku’l-insaf kabul edilemez sanırım. +İslam’da mezheble meşreb aynı mahiyette olduğundan bu noktanın aynı ehemmiyetle ta’kıb ve muhafazası her mezheb ehline vacibdir. +Bidayet-i Meşrutiyet’ten beri müteferrik ve ekseriyetle muhafazakar olan bu milletin muntazam bir kuvvet ve vahdet teşkil etmemesi gibi gafletten cesaret alan liberallik her türlü vesaitle bizde hal-i hazırdaki tahribat ve felaketi tevlid etti ve bu felaketin sıklet ve azameti ve el-yevm onların müctemi’ ve muntazam kuvvetlerinin efkar-ı muhafazakaran ile mütefekkir ekabiri ba’dema da dindar milleti daire-i ittihada da’vetten müsamaha ve i’raz eden ekabir-i ümmete bu babda terettüb edecek mes’uliyet-i ilahiyyeyi tahmil ve mütelehhifane dökülen eşk-i teessürle kendilerine izhar-ı teessüften men’-i nefs mümkün olamıyor. +Bu iki cereyanın nokta-i iltisak ve ittihadı demek hak ve hakıkat demektir. +Binaenaleyh her müslim mü’mindir. +Fakat usul-i tevhide bigane olduğundan hakkıyla muvahhid değildir. +Müslümanlar cihana ibretle nazar kılmak ve hakıkat-bin olmak için halk olundular. +Bu maksad-ı hakıkıye peyda-yı vukuf etmemiz ise zahiren ve batınen yekvücud olmamıza cem’iyet halinde mücahede etmemize mütevakkıftır. +Hakıkaten tefrika zaaf zaaf ise hüsrandır. +Bu halde kaldıkça bir takım kutta’-ı tarik mukaddesatımıza tecavüz edecekler ve binnetice bizi rah-ı tevhidden ayırmaya muvaffak olacaklardır. +O halde zehir-nak tırnaklar boğazımıza dayanmadan evvel birleşelim hakıkat-bin olalım. +Ki nusret-i ilahiyye Allah yolundaki mücahidlere sebil hakkında mücahede eden ehl-i hakıkate mev’uddur. +Ve ilalahi’l-masir! +Geçen hafta İngiltere kilisesinin matbaa-i diniyyesi başmuharriri Arthur Botwood’un Makam-ı Meşihat-i İslamiyye’ye gönderdiği mektubun suret-i mütercemesini derc eylemiştik. +Mektubun muharriri Makam-ı Meşihat-i Celile’den Müslümanlık hakkında bir eser taleb ediyor. +Müslümanlığı sahihü’l-i’tikad olmakla beraber hayat-ı hazıranın ihtiyacat ve mesailini nazar-ı i’tibara alan bir müslümanın kalbinde ve fikrinde yaşadığı gibi tanımak istediklerini binaenaleyh an’ane-i diniyye-i asliyyeye tamamıyla riayet şartıyla bu eserin meydana getirilmesini Müslümanlığın hayata ve fikre neler bahş ettiğinin ve bugün Avrupa’nın hayat-ı ictimaiyyesini taklib eden kuva-yı siyasiyye ve ma’neviyye hakkında din-i mübinimizin nokta-i nazarının izah olunmasını beyan ediyordu. +Mektubun mecmuamızda intişarını müteakıb mühimmin vücuda getirilmesi için ne gibi teşebbüsatta bulunulduğunu anlamak üzere daire-i aidesi olan Darülhikmeti’l-İslamiyye Riyaset-i aliyyesine müracaat etmiş; Mustafa Asım Efendi hazretlerinin beyanatını neşr eylemiştir. +Darülhikmeti’l-İslamiyye reis-i muhteremi eser-i matlubun tarz-ı tahriri hakkında henüz bir karar-ı kat’i ittihaz edilmemişse de iki şekilde cevab verilmesi teemmül olunmakta olduğunu: +Evvela otuz bin kelime dahilinde bir cevab yazılması saniyen bu cevab yazılmakla beraber diğer taraftan da es’ilenin bazı maani-i muhtemelesinde bir dereceye kadar hasıl olan tereddüdü hall ü izale kadar da izahat-ı vasiayı ihtiva edecek surette daha mufassal bir cevab yazılmasının teemmül edilmekte bulunduğunu beyan etmişlerdir. +Müteakıben asıl mucib-i tereddüd olan noktanın hal-i hazırın mezahim-i mütenevviası hakkında vakı’ olan sual olduğunu ifham eden beyanatta bulunmuşlardır ki İngiliz kilisesi matbaa-i diniyyesi başmuharririnin maksadı ile Darülhikmeti’l-İslamiyye reis-i muhtereminin bu husustaki beyanatı arasında bir az ihtilaf olsa gerektir. +Çünkü Darülhikmeti’l-İslamiyye reis-i muhteremi mezahim-i mütenevviadan bilhassa mezahim-i maişeti kasd ettiğini beyan buyuruyorlar. +Bize kalırsa İngiliz muharriri daha ziyade Avrupa’nın hayat-ı ictimaiyyesini zir u zeber eden kapitalizm sosyalizm bolşevizm gibi cereyanların hasıl ettiği mezahim-i mütenevviayı kasd etmektedir. +Bundan dolayıdır ki Müslümanlığın nasıl bir hey’et-i ictimaiyye kurduğunu Müslümanlığın bu gibi mezahimi nasıl tedavi ettiğini sual ediyor. +Mes’ele bu nokta-i nazardan düşünülünce Darülhikmeti’l-İslamiyye reis-i muhtereminin tereddüdü zail olacağı muhakkaktır. +Binaenaleyh eserin esasları Darülhikmeti’l-İslamiyye Hey’eti tarafından sonra erbab-ı ihtisasa havale ile eserin bir an evvel meydana çıkmasına gayret olunmalıdır. +Yine İkdam refikımızın istihbarına göre sadr-ı a’zam paşa hazretleri işbu eserin memleketimizde İngilizceye bi-hakkın vakıf ve muktedir zevattan teşkil olunacak bir komisyon tarafından tertibini tensib buyurmuşlar. +Biz bu komisyonun ifa edeceği vazifeyi anlayamadık. +Maksad eserin tercümesi ise ne a’la. +Fakat eserin tertibinden maksad mebahisini ta’yin ve her mebhasin programını çizmek ise bunun ulema-yı İslamiyye tarafından yapılması lazımdır. +Böyle bir komisyon ancak eserin tercümesine gayret edebilir. +Maamafih Darülhikmeti’l-İslamiyye eserin esaslarını tesbit ettikten sonra bu işle alakadar olmakla beraber Darülhikmeti’l-İslamiyye’nin haricinde bulunan fuzala-yı ümmetin nazar-ı dikkatine dahi arz eder ve böylece erbab-ı eserin meydana gelmesine hizmet etmiş olur. +ber-vech-i ati beyan-ı mütalaa ediyor: +“Felaketten mütenebbih olmayan şahsi ihtiraslara devletin ve milletin saadeti feda edilen bir memleket varsa o da Türkiye’dir. +Fakat Türkiye’de bu mekruh ve hatta menfur gayeleri ta’kıb edenler bütün Türkler değildir. +Münevver geçinen hakıkatte ise yarım yamalak ma’lumat ile siyasi fırkalara dayanarak kendisinde bedbaht halkımızı idare salahiyetini gören hakıkatte ise şahsi menfaatini düşünmekten başka gaye ta’kıb etmeyen zümredir. +Türk milleti muti’ ve fedakar bu muhteris zümrenin kurbanıdır. +Türk Anadolu’nun bereketli ovalarında çalışır çabalar ot yer mahsul yetiştirir çıplak gezer ve açlıktan ölür. +Onun bütün felaketinden sefaletinden fecaatinden İstanbul’un bir takım münevver geçinen guya devleti idare eden rical ve müteneffizleri sini alırlar hatta yol vergisini de gasb ederler fakat yol yaptırmazlar köylü mahsulünü satamaz zahiresini sırtında taşır yol yürümekten ayakları parçalanır yine sabırdan ve tahammülden başka bir şey göstermez. +Devlet adamlarına itaat eder dışları insan içleri muhteris bir hayvandan başka olmayan bir takım şahıslara temiz saf afif kalbiyle boyun büker ve itaat gösterir. +Köylüyü bu hale sokan Türklüğün şeref ve haysiyetini kıran Türk nüfusunu mahv eden hanümanlar söndüren hep ricalimizin cehaleti ihtirası hod-pesendliğidir. +Memleketin başına felaketi getiren onlardır.” Refikimiz kemal-i suzişle anlattığı dertlerin menbaını cehalet ihtiras ve hod-pesendlikte irae etmektedir ki pek doğrudur. +Fakat bize kalırsa asıl cehalet yarım yamalak ma’lumat ile siyasi fırkalara dayanarak halkımızı idare salahiyetini gören cehalet bizim memleketimizin bu hale gelmesine bu derece ezilmesine perişan olmasına sebeb olmuştur. +Zaten cehaletlerin en muzırrı ma’lumat-ı sekımeden mürekkeb bir gışa-yı kazible mestur olan şibh-i ma’rifettir. +Memleket bu illetin kurbanı oldu. +Çünkü münevver geçinenler bu memleketin mukaddesatına hürmetkar medeniyetine ve tarihine vakıf olmadıkları gibi mukaddesatımızın hayatımızda işgal ettiği mevki’-i hakimden medeniyetimizi ibda’ eden mebadi ve telakkılerimizden bi-haber idiler. +Binaenaleyh garbdan iktibas ettikleri pek nakıs ve na-tamam ma’lumatın firiftesi olarak müessesatımızı yıkmaya medeniyetimizi imhaya çalıştılar. +çabaladılar. +Bunların hepsi o şibh-i ma’rifetin tahribat-ı cahilanesidir. +Memleketi bu marazdan kurtarmak için teşebbüsat-ı ciddiyyede bulunmak hayat-ı milliyyeyi kurtarmak yolunda atılacak hutuvat-ı muvaffakıyetin en esaslısı en mühimmidir. +Esasen bizi teşebbüsat-ı nafiadan alıkoyan alem-i medeniyyet nazarında kıymetimizi tenzil eden asr-ı hazırda medeniyet-i hazıranın muvacehe-i kuvvetinde yaşamaya na-layık gösteren ancak böyle bir cehalet-i müdhişenin esiri kurbanı kalmakta ısrar edişimizdir.. +Bu cehaletin tevlid ettiği mesaibin bar-ı hüsranı altında Artık bu hakıkati layıkıyla idrak ederek memleketi o cehaletin tahribat-ı atiyyesinden korumak lazımdır. +Esasen bu taife-i cühelayı hadisatın dest-i te’dibi yıktı. +Fakat bizi de –o cehalete peyrev olmamızın cezası olarak– bu derece sarstı bu derece ezdi. +Demek ki bu cehalet yaşadıkça memleket izmihlalden kurtulamayacak hep böyle yanacak hep böyle harab olacaktır. +O takdirde ilk vazifemiz bu memleketi bu feci’ cehaletten ve binaenaleyh bu izmihlalden kurtarmaktır. +Memleketi bunca felaketlere duçar eden muhrib bir cehaletten hayır ummak kabil mi? +Ancak tahrib ile uğraşan bir musibet nasıl olur da memleketin hayatına hürmet eder memleketin felaketinden matemdar olur? +Tabii bunlar birbiriyle i’tilaf edemez. +O halde bu musibetten bunları beklemek abestir. +Felaketten cehaletten hayır bekleyeceğimize bu cehalet-i muhribeyi bu musibet-i kübrayı teşhis ile te’siratını ta’yin ve menabiini keşf ederek imhasına çalışılmalıdır. +Hiç şüphe yok ki bu cehalet-i müdhişenin tahribe çalıştığı tahribe hasr-ı kuvvet ettiği en mühim hedef Müslümanlık ve müessesat-ı İslamiyye idi. +Çünkü cehalet Müslümanlığın en büyük düşmanıdır. +Müslümanlık’la cehalet bir arada yaşayamaz. +Binaenaleyh bu müdhiş cehalet garbı taklid etmek perdesi altında Müslümanlığa müessesat-ı İslamiyyeye hücum ediyor. +Asırlardan beri teessüs etmiş akaidimize efkarımıza hissiyatımıza an’anatımıza savlet ediyor memleketi kurtarmak namı altında izmihlal yolunda seri’ adımlar kat’ olunuyordu. +Memleketi bu cehaletten kurtar maya çalışınca semeredar olduğuna kanaat edebiliriz. +Müslümanlık bizi salah ve felaha götürecektir. +Öyle ise bu cehaleti imha en büyük vazifemiz en büyük ihtiyacımızdır. +Bu vazifeyi ne kadar ifa edersek bu ihtiyacı tatmine ne kadar himmet edersek; memleket o derece müstefid olur mevcudiyet-i milliyyemiz o nisbette kurtulur. +Sulh Konferansı henüz bizim işlerle meşgul olmamıştır. +Olmuş ise fikirlerini niyetlerini pek gizli tutuyorlar. +Avrupa matbuatının neşriyatına bakılırsa guya konferans Almanya hakkındaki mukarreratı mezkur hükumete kabul ve imza ettirmeye muvaffak olduktan sonra Türkiye’ye taalluk eden mesail ile uğraşacakmış. +Bize taalluk eden mesail Almanya’nınkiler kadar kolay değil pek müşkil ve ziyadesiyle çetindir. +Çünkü bizim karalarımız denizlerimiz limanlarımız yakın ve uzak memleketlerimiz herkesin matmah-ı nazarı Paris’te intişar eden gazetelere bakılırsa Sulh Konferansı’nı en ziyade meşgul eden ve bir türlü çare-i halli bulunamayan mesailden biri ve belki en birincisi Şarkı Bahr-i Sefid mes’elesidir. +Bizim bu yerlerimiz şimdi değil esasen öteden beri Avrupa devletlerinin matmah-ı nazarı idi. +Bir zamanlar Deli Petro ile Birinci Aleksandr’ın amalini kuvveden fiile çıkarmayı kendisine rehber-i siyaset ittihaz eden Rusya Çarizmi İstanbul ile boğazlarını ele geçirebileceğini ümid ederek bu suretle cihan hükümdarlığını kazanmak hiç olmaz ise Bahr-i Sefid havzasında diğer devletlere karşı Avrupa devletleri beyninde bir takım hafi muahede ve mukavelenameler akd ve imza edildi ki çarlığın sukutuyla mevki’-i intişara konulan esrar-ı mezkurenin foyaları meydana çıktı ve ehemmiyetten düştü. +Abdülhamid-i Sani zamanında ise tedrici bir surette Almanya Bağdat hattını inşa ve bu suretle Anadolu’da müdhiş bir tefevvuk te’minine çalıştı. +Buna mukabil Avusturya-Macaristan Adalar denizinin en büyük limanlarından biri olan Selanik Limanı ile ırza edilmiş ve bununla kanaat ve iktifaya mecbur kalmıştı. +Hal-i hazırda ise Şarkı Bahr-i Sefid havzası yalnız bu büyük devletlerin matmah-ı amali olmakla kalmayıp bu yerlerde daha nice nice küçük unsurlar da birçok mutalebatta bulunuyorlar. +İşte Sulh Konferansı’nı pek ciddi keşmekeş içinde bırakan ve onu meşgul eden en çapraşık mes’ele budur. +Mes’elenin ehemmiyeti bundan ileri gelmiştir: +Birbirine muhalif bir istikamet ta’kıb eden siyasi ve iktisadi rekabetler karşı karşıya geliyor. +Bu noktadan bizim memalikimizin ehemmiyeti kıymeti zannolunduğundan ziyade büyüktür. +Hindistan’a aksa-yı şarka gönderilen emtia-i ticariyye hep bizim sularımızla Süveyş Kanalı’ndan geçmek mecburiyetindedir. +Akdeniz merkezi Asya’nın bütün yollarına güzergah teşkil ediyor. +Anadolu’dan geçen Haydarpaşa demiryolu Suriye’nin yanından geçmekle bu yerlerin ehemmiyetini kat kat tezyid ediyor. +Nakıs kalan bu demiryolunu –Bağdad hattını– ra veya Kuveyt hattının ehemmiyet-i iktisadiyye ticariyye ve siyasiyyesini takdir edemeyen kimse yoktur. +Bu mes’elenin hallinde az çok alakadar olan devletler tan’dır. +İşte bizim bu yerlerimiz bu hükumetler arasında büyük bir rekabet zemini teşkil etmekle kalmıyor bir de yeni hükumetler imparatorluklar teşkil etmek arzusunda bulunanların bu yerler hakkında pek çok metalib ve iddiaları vardır. +Gerek muharebeden evvel ve gerek muharebe esnasında bu yerlerde bir muvazene te’sis etmek fikriyle Avrupa düvel-i mü’telifesi beyninde bir takım uhud ve ukud teati edilmişti. +Rusya Çarizmi de son emelini İstanbul ile Boğazlar’ı elde etmeye bağlamıştı. +Sukuta uğrayan Rusya Çarizminden sonra acaba bu payitaht ile boğazlarına hangi devlet ve millet bir yeni emel besleyebilir? +Suriye Lübnan Irak ve Hicaz namı altında cümlesine birden Arabistan ıtlak olunan yerin de ehemmiyeti müsellem olsa gerektir. +Bu yerlerde Fransa’nın mine’l-kadim amal ve arzuları herkesin ma’lumudur. +Fakat bugün işin rengi zannedersem değişmiş olsa gerektir. +mıntıka te’sisini arzu etmektedir. +Fransa Beyrut’la Suriye’nin deniz kıyılarını ve şimal kısmını mıntıka-i nüfuz namıyla benimsiyor. +Yahudiler tiyorlar. +Fakat buna karşı İtalya’nın nokta-i nazarını da nazar-ı dikkate almak iktiza eder. +Yunanlılarla İtalyanlar beyninde de bu noktada daha şimdiden büyük bir rekabet çıkmaktadır. +Bulgaristan’a gelince harpten evvel bunun da Adalar denizinde Türkiye ve Yunanistan arasında cüz’i bir sahili limanıyla kanaat etmek mecburiyetini hissetmişidi; fakat bu son mütareke Kavala’yı da elinden çıkarttı. +Hasılı bizim memalikimiz bu yolda birçok hükumetlerle milletlerin iştihasını tahrik etmiştir. +Kısaca görülüyor ki tarih-i kadimin tecemmu’ ettiği koca Bahr-i Sefid havzası küçük ve büyük devletlerin eski ve yeni doğan veya doğmaya başlayan milletlerin göz diktiği hırs ve tama’la yutmak istediği bir yer olmuştur. +Bize gelince bu yerlerin hiç birisini başkasına vermek dünyanın asayiş ve sükununu bozmaya müstaid olan bu yerleri öteden beri biz kemal-i sekinet ve vakar ile idare edebildiğimizi isbat etmişiz. +Bu ana kadar hiçbir unsur bizden incinmemiş ve cümlesine hukuk-ı siyasiyye iktisadiyye mezhebiyye verdikten maada hükumetimiz mamışızdır. +Esasen bize taalluk eden Wilson Prensiplerinin on ikinci maddesi –ki biz tamamen bu prensiplerin tatbikini arzu ederiz– tamamıyla bizim mevcudiyetimizi hakk-ı hayatımızı her şeyimizi muhafaza ve sıyanet etmiş olduğundan mezkur maddeye göre bugün nüfus emlak abidat tarih ve an’anat ile ekseriyet-i kahire hep bizde kalıyor. +Gerek Ermenistan zu’m ve tesmiye olunan Vilayat-ı Şarkıyye ile Adana’da gerek Aydın İstanbul Bursa ve Anadolu’nun her tarafında ekseriyet-i azimeyi maddeten ve ma’nen müslümanlar teşkil eylediklerinden buralarda ne Ermenilerin ne de Yunanilerin hiçbir emeli olamayacağı aşikardır. +Bu madde pek kat’i olup hiçbir te’vil ve tefsir götürmez. +Devletimizin harpten evvel değilse bile her halde Kanunisani tarihinde taht-ı hakimiyetinde bulunan bütün yerlerin hukuk-ı hükümranisinin kamilen masun kalacağı muhakkaktır. +Bunda şüphe yoktur ki bundan sonra hükumetimiz bil-cümle anasır-ı gayr-ı müslimenin bil-cümle hukuklarına riayet etmek vazifesiyle mükelleftir. +Hatta bu vazifesini şimdiden te’mine çalışmaktadır. +Binaenaleyh reis Wilson’un vazıh ta’birlerini başka bir surette tefsir etmek imkansızdır. +O halde Venizelos’un “Osmanlı İmparatorlu��u’nun ilgası İstanbul’un beynelmilel bir idare altına alınması Anadolu’nun ortasında bir Türk devleti te’sisi” gibi vahi ve mantıksız programı reis Wilson’un mezkur on ikinci maddesine karşı mahkum-ı sukuttur. +Biz öyle isteriz ki düvel-i muazzama –eğer ekseriyetimize bir hey’et gönderip bu iddialarımızı tahkık etsin. +Aynı zamanda memalik-i Arabiyyenin idare-i muhtareyi haiz olarak Osmanlı İmparatorluğu’na merbut kalması Arabistan’ın refah ve saadeti için lazımdır. +Icab ederse ahalisinin efkarına da müracaat olunsun. +Fakat maatteessüf bugün görüyoruz ki menafii birbirine suret-i kat’iyyede muhalif olan milletlerin mukadderatına taalluk eden bu mühim da’vada şark ile alem-i sade itham edenler istima’ ediliyor. +Bu unsurlar kendi zalim cani kanlı katil göstermekte ve kendilerinin pek vahşiyane gaddarane öldürdükleri bir milyon ehl-i İslam ların cevher-i ismetlerini telvis eyledikleri halde onlardan ne hesab soruluyor ne de itaba uğruyorlar! +Bu şarlatanlıklarla bizim mülkümüze malımıza sahib kesilmek Biz ise kendimizi müdafaa edebilecek bir mevki’de değiliz. +Bizleri ağır cezalara çarptırmak ve bizi mücrim mevkiinde göstermek için ne yapmak mümkünse yapılıyor. +Halbuki biz –birkaç vicdansız müstesna olmak üzere– kendimizi millet i’tibarıyla pek ma’sum ve bu iftira ve töhmetlerden beri biliyoruz. +Fakat harp esnasında bizim hudud ve topraklarımızda bulunan gerek İngiliz gerekse Fransa ceneralleriyle zabitlerinin cümlesinin beyanat ve şehadetlerinden bizim ne kadar merd mürüvvet ve bugün sabit olmuştur. +Ba-husus bizim hakkımızda tatbik olunacak mevad adl ve hakkaniyetten beri olursa bundan dolayı alem-i düs edecektir ki ne Fransa’nın ne de İngiltere’nin menafi’-i müstakbelesiyle hiçbir surette kabil-i tevfik değildir. +Maahaza İngiltere ve Fransa atinin kara günlerini der-piş ederek Türkiye müslümanlarıyla mevcudiyet-i Osmaniyye’nin bekasından ileride daha ziyade istifadeler te’min edeceği bedihidir. +Çünkü biz müslümanlar hak-şinas sadık cesur ve ahde vefakar insanlarız. +Ekabir-i ümmetten ve eazım-ı mütefekkirin-i İslamiyyeden Prens Said Halim Paşa hazretleri tarafından tahrir buyurulup Sebilürreşad kütüphanesinin neşr ettiği bu eser-i güzinin muhtevi olduğu mesail-i mühimme: +yet’in kendisine has i’tikadiyatı siyasiyatı haiz olması – gamberimiz ve onun evamir ve tealiminin hakıkatine fikridir – İslam’da ahlak: +Ahlakın hürriyet-i şahsıyye mebdeine istinad etmesi - İslam’da hürriyet bir vazifedir - Ahlak-ı İslamiyyenin vücuda getirdiği desatir-i esasiyye: +Hürriyet müsavat teazud - İslam nazarında müsavat ve hürriyetin mahiyeti – İslam’da ictimaiyat – İslam’da siyasiyat – İslam’ın i’tikadiyat ahlakıyat ictimaiyat ve siyasiyatının akvam-ı İslamiyye tarafından suret-i tefsir ve tatbiki - İlk butun-ı İslamiyyenin halet-i akliyyeleri - Dinin ruhuna muhalif olarak doğan ruhaniliğin te’sirat-ı seyyiesi - Kavmiyetin İslam beynelmileliyyetine hususunda Türklerin gösterdikleri muvaffakıyetin esbabı Garb mukallidliği – Teceddüd diye herşeyi yıkmak derdi sü’l-amel gayr-ı kabil-i men’dir - Hakayık-ı İslamiyye’nin dalalete galebesi muhakkaktır – İslam’dan uzaklaşma hareketinin önüne geçilmek zamanının hululü - Kavmiyet mes’elesi hakkındaki yanlış telakkıler - Sükut-ı hazırın esbabı İslam’dan uzaklaşmamızdır - Garblılaşmak taraftarlarının da’vaları kıymetten aridir - Milletin felahı ancak hakayık-ı İslamiyyeye sarılmaktadır – Bu hususta milletin pişvayanına terettüb eden vazife -Millete verilecek terbiyenin esası - Hiçbir zaman bir milletin usul-i terbiyesi diğer millete muvafık gelmez - Terbiye-i İslamiyyenin gayesi: +-Ferdin kuva-yı ma’neviyye ve ruhiyyesinin serbesti-i muhtelif kavimler ve ırklar arasında uhuvvet-i insaniyye te’sisi - İrfana müstenid samimi bir iman. +Fiatı beş kuruştur. +Taşra için kırk para posta ücreti vardır. +Kur’an-ı Kerim’de “Ya eyyühellezine amenu” ta’biriyle hitab ettiğini işitince bunu ta’kıb edecek sözleri can kulağıyla dinle. +Çünkü bu kelimelerle başlayan bir hitabın mevzuu elbette ya işlenmesini emr u teklif ettiği her hangi bir hayrı yahud ityan ve irtikabından nehy u tahzir eylediği bir şerri ihtar ve tezkirden başka bir şey değildir. +Esasen ayetinin meal-i kerimi de evamir ve tekalif-i ilahiyyenin gayat ve makasıdı bu iki şıkka inhisar etmekte olduğuna sarahaten delalet etmiyor mu. +Kur’an’ da bir de maadı ve orada insanları bekleyen avakıb-ı haileyi izah ve teşrih eden cennetten ve onda Cenab-ı Hakk’ın dostları için hazırladığı naz u naimden cehennemden onun guna gun azab ve nekalinden haberdar eden ayetler var ki bunların da hedef ve gayeleri tebşir ve tahzir vasıtasıyla kulları fi’l-i hayrat ve ictinab-ı münkerata sevk ve imale etmek onları dünyaya perestiş kaydından kurtararak bütün kalbleriyle saadet-i uhreviyyeye müteveccih bulundurmak. +Hülasa din ve şeriatin ta’yin etmiş olduğu meslek-i kavimde sebat ve istikrarlarını te’min eylemekten ibarettir. +Bu esas nazar-ı dikkate alınınca Sahihayn’da Ebu Hü­ reyre’den mervi olan “ Hiçbir nebi yoktur ki delail-i nübüvveti beşerin ityan ve tanzir edemeyeceklerinden emin bulunduğu ayat ve mu’cizattan ibaret olmasın. +Bana ihsan olunan bürhan ise doğrudan doğruya Allah’ın bana indirmiş olduğu vahiyden ibarettir. +Binaenaleyh ümid ederim ki peygamberler içinde yevm-i kıyamette etbaı en çok olan peygamber ben olacağım” hadis-i şerifinin hikmet-i vürudu kendiliğinden tezahür eder. +Fikrimizce siyak-ı hadisin delalet ettiği ma’na şudur: +Nebiyy-i zi-şanımız o resul-i fıtridir ki bütün insanlara hidayet yolunu göstermek vazifesiyle gönderilmiş ve onlara bütün edyanın fevkinde hak bir din getirmiştir. +Binaenaleyh uhde-i risaletine mevdu’ olan vazife-i ki enbiya-yı saire kavimlerine karşı yalnız kendi ellerinden zuhura gelen mu’cizeler harikalarla saha-i tahaddi açarlarsa peygamber-i sütude-siyer Efendimizin mu’cize namına meydana koyacağı şey Kur’an’ına inhisar etsin? +Reyb u şek ile şaibedar olması imkanı olmayan o Kitab-ı mübeccel muarızlarında meş’ale-i i’cazını bastırmaya ma’tuf emelleri ne kadar kuvvetli olursa olsun vaad-i kerimi mucebince kendisiyle meydan-ı rekabet ve münakaşaya girişebilmek için cür’et ve iktidar bırakmasın? +Vakıa Araplar içerisinde Kur’an’ı duyup da muaraza temayülünü izhar eden de yok değil. +Fakat bu gibiler girişmek istedikleri bu cidal-i hatirde az çok muvaffak olmak şöyle dursun bilakis nazir-i Kur’an diye meydana koydukları şeylerin çocukları bile kahkahalarla güldürecek hezeyanlardan ibaret olduğuna Amr bin el-As ile Müseylemetü’l-kezzab arasında cereyan eden şu vak’a güzel bir misal teşkil eder. +Müseyleme kabul-i İslam etmezden evvel sakin olduğu Yemame diyarında kendine misafir olmuş olan Başmuharrir Amr bin el-As’a: +“Mekke’de bu yakınlarda peygamberinize bir şey nazil oldu mu?! +diye sorar. +Amr bin el-As da: +“Evet veciz ve gayet beliğ bir sure nazil oldu” cevabını verir Müseyleme’nin: +“O ne imiş?” suali üzerine . +suresini okur Müseyleme bir müddet başı önünde düşünüp taşındıktan sonra “Şimdi bana da onlar gibi bir sure nazil oldu” der. +Ve şunu okur “ Ak tavşan! +Ak tavşan! +Sen ancak kulaklarınla göğsünden ibaretsin. +Başka tarafların ise kup kuru bir boşluktur” bitirdikten sonra Amr’a “Bizim sureyi nasıl buldun?” sualini irad ederek ve ondan “Allah hakkı için yalancılığını benim pekala bildiğimi sen de bilirsin” cevabını alır. +Müseyleme’nin Kur’an’a muaraza gibi iktidarının haricinde bir işe tasaddi etmezden evvel meydan-ı belagatin emsaline nadir tesadüf edilir bir şehsuvarı tanıtmış dirayet ve kiyasetini dost ve düşman herkese teslim ettirmiş olan öyle muktedir bir şahsın haline bak ki mahsul-i vahiy ve ilham diye ne hezeyanlar doğuruyor. +Feyyaz karihası alimleri değil cahilleri bile güldürecek; muharrirler şairlerden kat’-ı nazar hiç okuyup yazması olmayanların şey semahat edemiyor. +Arap Kur’an’a muaraza cür’etini hiçbir vakit hissedemedi. +Esasen kavl-i kerimi de onların bir gün olup da bu maksadlarının husul ve teyessürü hakkında bir ümid beslemeleri imkanını selb etmişti. +Bu imkansızlık muvacehesinde onlara terettüb eden vazife inad ve temerrüdü bir tarafa atarak Kitab-ı Kerim’in masnuat-ı beşeriyyeden olmadığını i’tirafdan ibaret idi. +Ba-husus ki Arabın deha-yı beyan ve belagati karşısında o kitabı mevki’-i tahaddiye vaz’ eden yaş farkı bulunduğu halde okuyup yazmamış meşhur hakimler natıka-perdaz hatibler muktedir şairler miyanında namı mukayyed bulunmamış bir Nebiy-yi Ümmi idi. +Ne faydası var ki bu hakıkatler bütün vuzuhuna rağmen onları kibir ve te’sir gösteremedi. +Bundan dolayıdır ki Cenab-ı Hak kavl-i kerimiyle bağy u inadlarının netayic-i vahimesinden tahzire lüzum görmüştür. +Ayet-i kerime onlara kat’i bir lisan ile ifade ediyor ki cehennem ateşinden kurtulmanın bir çaresi varsa o da kibir ve nahvetlerinden vazgeçerek kendilerine hak ve hidayet yollarını gösteren saadet-i dünya ve ukbayı kafil bir din ithaf eden o resul-i kerime imandan ibarettir. +ŞEYHÜLISLAM EFENDI HAZRETLERININ BEYANATI Şeyhülislam Mustafa Sabri Efendi hazretlerine müracaatla pek mühim mesail hakkında izahat isteyen Vakit Gazetesi taraf-ı Meşihat-penahilerinden tahriri olarak verilen cevabları neşr etmiştir. +Zat-ı sami-i Meşihat-penahi Meşihat’te ta’dilat ve teşkilat yapmanın mutasavver olup olmadığı hakkında tahfifinden sonra nazar-ı dikkate alınacaktır.” cevabını i’ta buyurmuşlardır. +Müteakıben mehakim-i şer’iyyenin Meşihat’e iade olunacağı rivayetinin doğru olup olmadığı hakkında varid olan suale “Mehakim-i şer’iyyenin Meşihat’e iadesi ehass-ı amalimi teşkil eden mesailin başlıcalarından biridir. +Hükumetin evkat-ı mesaisini işgal etmekte olan umur-ı müsta’cele-i siyasiyyenin tesviyesini müteakıb makam-ı Meşihat’in bu hakkını taleb edeceğim” cevabıyla mukabele buyurmuşlardır. +Şeyhülislam Efendi hazretlerinin hukuk-ı Meşihat’i taleb buyuracaklarını vaad etmeleri hakıkaten pek mühim bir mes’eledir. +Mehakim-i şer’iyyenin Meşihat-i İslamiyyeden tefriki tasavvur olunduğu zaman Sebilürreşad sırf muhterem İzmirli İsmail Hakkı Beyefendi’nin makalat-ı nihriranelerini neşr etmişti. +Bunun üzerine Sebilürreşad iki sene ta’til edilmiş ve esbab-ı ta’tilinin en mühimmi mehakim-i şer’iyyenin Meşihat’ten tefrik edilmemesini tervic etmesi bulunmuştu. +Binaenaleyh Şeyhülislam Efendi hazretlerinin hukuk-ı Meşihat’i mutalebeye karar vermesini idare-i sabıkanın bu hata-yı fahişini tashihe sa’y etmesini kemal-i memnuniyetle karşılar ve bu hususta muvaffakiyeti temenni ederiz. +Evkaf Nezareti’nin Meşihat’la te’lif ve tevhidi tasavvur edilip edilmediği hakkında “Meşihat’le nezaret-i müşarun-ileyha mü’telif bir halde hareket ediyor. +Ve şimdilik her iki daireyi birleştirmeye lüzum görülmüyor” buyurmuşlardır. +En mühim suallerden biri şudur: +“Meşihat’in patrikhanelere kıyasla Meclis-i Vükela’dan tefriki vaktiyle bir münakaşaya zemin olmuş makam-ı Meşihat’in siyaset mahallinden ayrılmasını tasvib ve tervic edenler bulunmuştu. +Fikr-i alilerini öğrenebilir miyiz?” Hakıkaten “Din ve Devlet”in birbirinden tefriki mes’elesini mütarekenin akdinden sonra ilk evvel Vakit Gazetesi ortaya atmış asri bir devlet olmak ve düvel-i garbiyye arasında muhterem bir mevki’ kazanmak için Sulh Konferansı’na yeni bir kıyafet ile girmemizin lazım olduğunu binaenaleyh dini devletten ayırmanın icab ettiğini dermiyan eylemiş idi. +Vakit Gazetesi’ nin ortaya attığı bu fikir olsa olsa bir deva-yı katil olabilir. +Meşihat-i bi-haber bulunmak demektir. +Binaenaleyh böyle bir kıyas-ı batıla istinaden devleti dinden ayırmak kabil olamaz. +Ba-husus müslümanların Allah ile arasındaki vasıtanın hocaları değil hükumetleri olduğu ma’lum olursa. +Vakit Gazetesi’ nin ortaya attığı bu fikir ciddi bir münakaşaya zemin olmuştu. +İslam Gazetesi bu fikri reddetmiş üstad-ı muhterem Ahmed Naim Beyefendi “ Bizde Din ve Devlet ” serlevhasıyla yazdığı iki makale ile Vakit Gazetesi’ nin tavsiye ettiği fikrin butlanını üstad-ı mütefekkir Muhammed Hamdi Efendi hazretleri “ Dinimiz Devletimiz” makale-i alimaneleriyle dini devletten ayırmak için Tanzimat devrinden beri çalışanların memleketi nerelere sevk ettiklerini Müslümanlığın devletimizden kat’iyyen ayrılamayacağını en kat’i delillerle isbat etmişlerdi. +Bu hususta Şeyhülislam Mustafa Sabri Efendi hazretleri de ayn-ı savab olan beyanat-ı atiyede bulunuyorlar: +“Bu mes’ele gazeteci mülakatına sığmayacak derecede mühim bir şeydir. +Din ve devletin tefrikine ve makam-ı Meşihat’in siyaset-i devletten çekilmesine asla muvafakat edemem bastığı dalı kesen şeyhülislamlardan olmadığımı bileceğinizi zannederim.” Makam-ı Meşihat’in alem-i İslam ile münasebetdar olmasına göre Devlet-i Aliyye’nin siyaseti ne olması lazım geldiği hakkında: +“Bu mes’ele en ziyade devletin siyaset-i hariciyyesiyle olan tecarible de Devlet-i Aliyye’nin hangi siyaseti ta’kıb etmesi lazım geleceği az çok anlaşılmıştır.” Taht-ı istilada bulunan memalikin Hilafet ile rabıtasını muhafaza için ne yapılmıştır ne yapılıyor ve ne yapılacaktır? +Sualine cevaben: +“Hükumet memalik-i müstevlat ile Hilafet’in rabıtasını muhafaza için açılan uçurumları doldurmaya ve rencide edilen hissiyatı müsebbiblerin tecziyesiyle ve sair suretlerle ta’mir ve tarsin etmeye çalışacaktır” buyurmuşlardır. +Tesettür hakkında bir nizamnamenin kaleme alındığı yazılıyordu. +Bu babda ma’lumatınız ve mütalaatınız ne merkezdedir? +diye irad olunan suale cevaben: +“Henüz tesettür hakkında bir nizamname kaleme alındığından ma’lumatım yoktur. +Bu sualiniz memleketimizde ve bilhassa payitahtta asar-ı tevessüünü gösteren bir maraz-ı ictimaimize temas ettiği cihetle derin bir mevzuu karşılanan veya ciddi bir te’sir göstermeyen beyannamelerle mücerrebi tecrübe ederek nüfuzunu heder etmesini tasvib etmem. +Ve nisvan-ı İslam mes’elesinin memleketimizde nasıl bir cereyan aldığını ve bu cereyanın ne kuvvetlere ve ne mahiyette taraftarlara malik olduğunu bilen bir şeyhülislam sıfatıyla mes’elenin esaslı ve ilmi bir surette hallolunmasını isterim. +Müslüman kadınlarının meşru’ ve ma’kul olan vaz’iyeti hakkında neşr olunmuş ve neşr olunmamış yazılarım vardır. +Icab ederse kadınlarımızın şiar-ı İslam’a muvafık bir tarzda vaz’ıyet-i ictimaiyyelerini ta’yin edecek nizamname değil kanun bile tanzim edilebilir. +Ve mes’elenin en meşruti en demokratik bir şekilde tarik-ı halline gidilerek erkama istinad eden hakıkı efkar-ı umumiyyeye müracaat edilince kadınlarımızı hafif-meşreb bir halde na-mahrem nazarların güzergah-ı ma’na ile küçük düşürecek bir ekalliyet tebarüz edeceğine şüphe yoktur. +Kadınlarımızın kendi re’ylerine müracaat edilse bile netice böyle çıkar. +Hele unutmayalım ki Türkler ve müslümanlar İstanbullulardan ibaret değildir. +ye ve milletin hakimiyetini haiz ekseriyet-i uzmasının arzusuna tevfikan kat’i bir surette halletmek hükumetin daima hakkıdır. +“Medrese saltanatı çekemeyiz!” diyerek millet-i İslamiyye hesabına müddea dermiyan edenlere: +Sizler kaç kişisiniz ve nerelisiniz? +Sualini irad ettikten sonra: +“Medrese din ile memzuc olan ilim mahallidir ve mektep ile farkı şayet varsa bu cihetten olacaktır. +Sizler dini ihmal etmeyen ilm-i saltanatı mı çekemiyorsunuz? +demek lazım gelir. +Bu bahsi daha ziyade uzatmayayım.” buyuruyorlar. +Memleketimizde nisvan-ı İslamiyyeyi asrileştirmek biyyeleri ne kadar mechul ise bunların tesettürü kaldırmaktan maksatları o derece aşikardır. +Kuyud-ı ahlakıyyeyi kırmak hürriyet-i fücuru ta’mim etmekten başka bir netice vermeyen bu gibi teşebbüsatın failleri ancak bir gayeyi istihdaf ediyorlar: +Herhangi vasıta ile Müslümanlığı yıkmak. +Bu gayenin uğurunda misyonercesine ibzal-i faaliyet eden bu zevatın yüzünden memleketin ne kadar müteessir olduğunu takdir etmek bu tahribkar misyonerliğe bir hatime çekmek için çalışmanın lüzumunu kadınların kıyafet-i acibesi müslümanları utandıracak ve Hele bunların ef’alini tervic edenlerin bunlara iktida edilmesinin icab ettiğini memleketin ancak kadınları kayd-ı tesettürden azad etmekle kurtulacağını bir takım vesait-i neşriyye ile beyan edenlerin kulub-i İslamiyyede ne müdhiş bir nefret uyandırdıklarını hesab ederek ve bunun netayic-i vahimesini nazar-ı i’tibara alarak bu mes’elenin bir an evvel halledilmesi icab eder. +Çünkü maalesef bu gibi zevat memleketin geçirdiği buhranlardan zerre kadar müteessir olmamakta vazife-i sefilelerini halline hemen ibtidar etmek iktiza ediyor. +Zaten Haydari-zade İbrahim Efendi hazretlerinin zaman-ı meşihatlerinde bu mes’ele-i tesettürü bir halle iktiran ettirmek liyetine germi verilerek bu mühim mes’ele-i ictimaiyyeyi bir an evvel halletmeye gayret edilirse memleket büyük bir gaile-i ahlakıyye ve ictimaiyyeden kurtulmuş olur. +Son sual Darülhikmeti’l-İslamiyye’ye havale olunan eser hakkındadır. +Ma’lum olduğu üzere bu eser İngiliz kilisesinin matbaa-i diniyyesi başmuharriri tarafından Makam-ı Meşihat’ten istenilmiş ve gönderdiği mektup Efendi hazretleri bu eserin tahririni Darülhikme’de vukuf ve kifayetlerine i’timad ettiği kalemlere havale ettiğini ancak iyi bir eserin pek az bir müddette vücuda gelemeyeceğini takdir etmek icab ettiğini beyan buyurmuşlardır. +Biz her halde Darülhikmeti’l-İslamiyye Reis-i Muhteremi Hamdi Efendi hazretleriyle üstad-ı muhterem İzmirli İsmail Hakkı Beyefendi’nin ilim ve faziletinden pek büyük semerelere muntazırız. +Görülüyor ki Şeyhülislam Mustafa Sabri Efendi pek veciz fakat gayet beliğ ve ma’nadar cümlelerle idare-i sabıkanın hatiatıyla ta’kıb edecekleri programı teşrih etmişlerdir. +Binaenaleyh biz müşarun-ileyh hazretlerinin muvaffak bilhayr olmasını dileyerek icraat-ı ciddiyyelerine muntazır bulunuyoruz. +Taassub Buhran-ı Fikrimiz ! +Buhran-ı İctimaimiz İnhitat-ı yet mühim dört eserin beşincisi olmak üzere İslamlaşmak kitabın daha çıktığını kemal-i mübahat ile görüyoruz. +Prens Said Halim Paşa hazretlerinin bu son eserini vakıa Sebilürreşad sahifelerinde ta’kıb etmiş idik; maamafih aynı eseri topluca bir risalede tetebbu’ etmekle evrak-ı perişan hükmünde bulunan ceraid-i yevmiyye yahud resail-i mevkute sütunlarında parça parça okumak arasında çok fark oluyor. +Evet müellif mevzuunu etrafıyla ihata edebilmiş midir? +Serd eylediği mukaddemat ile çıkarmak istediği netayic arasında muvafakat var mıdır? +Maksadını vuzuh zel çizilmiş midir? +Mebahisin tenevvuuyla beraber saded tamamıyla ta’kıb olunabilmiş midir? +Bunlara dair kat’i birer hüküm verebilmek için meğerse te’lifin perakende sahifeler üzerinde kalmış olmayarak toplu bir kitap halinde bulunması cidden pek ehemmiyetli bir şeymiş. +Ben Said Halim Paşa hazretlerinin bu son eserlerini ayrıca kitap şeklinde olarak okuduğum zaman arz ettiğim ehemmiyeti hakkıyla takdir ettim. +Şu mukaddimeciği serd eylemekten maksadım “İslamlaşmak” mes’elesini Sebilürreşad sahifelerinden ta’kıb etmiş olan muhterem kari’lerimize ikinci def’a olarak bir de kitaptan mütalaa buyurmalarını tavsiye eylemektir. +Bu kadar ehemmiyetli bir mevzu’ üzerine bu derecede vakıfane yazılmış bir eser eminim ki iki değil on kere okunsa azdır. +Said Halim Paşa hazretleri de Şu son te’liflerinde ise muhtelif tarzlarda tefsire müsaid bulunan “İslamlaşmak” ta’birinden ne gibi bir ma’na anlaşılmak icab edeceğini izah buyuruyorlar. +İslamiyeti “Kendine has i’tikadiyatı o i’tikadiyat üzerine müesses ahlakıyatı o ahlakıyattan mütevellid ictimaiyatı el-hasıl o ictimaiyattan doğan siyasiyatı ihtiva etmek i’tibarıyla en mükemmel ve en nihai kemali haiz bir din-i insani” suretinde tasvir ettikten sonra “Kendisinin müslüman olduğunu söyleyen bir adam kabul etmiş olduğu dinin mebadi-i esasiyyesine göre hissetmedikçe ona göre düşünüp ona göre hareket eylemedikçe; yani İslam’ın ahlakıyatına uydurmadıkça yalnız Müslümanlığını i’tiraf etmekle bir şey kazanamaz hiçbir saadet elde edemez.” diyorlar. +Ve bu hususta gayet kıymetli izahatta bulunarak müteakıben bu i’tikadiyat ile ahlakıyat ictimaiyat ve siyasiyatın neden ibaret olduğunu beyan için birer fasl-ı mahsus açıyorlar ve daha sonra bunların akvam-ı İslamiyye tarafından nasıl tefsir olunup ne yolda tatbik edildiğini söylüyorlar. +Gayet etraflı bununla beraber gayet veciz bir surette kaleme alınan bu mebahisi mütalaa edenler müslümanların o müdhiş tealiden bu mehib sukuta nasıl olup da uğradıklarını anlamakta asla sıkıntı çekmiyor. +İslam’ı kabul eden akvamdan bilhassa Osmanlı Türklerinin bidayetteki azametleriyle sonradan düştükleri zaafın esbabı gayet müdellel bir surette izah ediliyor. +Bidayette garbın terakkıyatından bi-haber yaşamak bizim için o kadar muzır olduğu halde sonraları Avrupa medeniyetiyle temasımız neden dolayı hakkımızda daha mühlik olduğu kemal-i vuzuh ile gösteriliyor. +Kavmiyetin İslam nazarındaki mevkiiyle müslüman beynelmileliyeti gayet açık bir surette anlatıldıktan sonra “Ebna-yı beşer arasında mevcud ırk ve menşe’ tefavütünü kabul etmemekle insanı ırka bağlı bir unsur değil alelıtlak muhalif görmek en büyük bir hatadır deniliyor. +Nihayet yegane çare-i necat olan İslamlaşmak Yüzlerce sahifeyi bi-hakkın işgal edecek kadar vasi’ bir mevzuun kemal-i maharetle otuz sahifeye sığdırılmış olduğunu söylersek bu te’lif-i muazzamda mevki’ tutan mebahis-i azimeyi telhis kabil olamayacağı teslim olunur kanaatindeyiz. +Avrupalılaşmak asrileşmek Türkleşmek Osmanlılaşmak gibi birçok masadır-ı mec’ule gördük; lakin mehafil-i sohbette muhaverelere matbuatta makalelere risalelere zemin ve ünvan ittihaz edilen bu ta’birlerin hakkıyla izah edildiğini görmedik binaenaleyh bunları ileri sürmek isteyenlerin ne demek istediklerini bir türlü anlayamadık. +Bazıları bu hali bizim noksan-ı idrakimize atf ediyordu. +Şimdi yakınen görüyoruz ki ortada anlayamamaktan ziyade anlatamamak felaketi varmış. +İşte Said Halim Paşa hazretleri tarafından “İslamlaşmak” mevzuuna dair serd edilen mütalaatı pek güzel anlıyoruz. +Çünkü bu mütalaalar metin sabit hakıkı bir kanaati müdafaa kanaatlerini değil kendi kanaatini ortaya sürüyor. +Duyguları düşünceleri tamamıyla kendisinin. +Ortada ariyet sahte bir şey yok. +Halbuki yukarıda saydığımız diğer ta’birlerin altındaki mülahazaları bu mahiyette görmüyorduk. +Zira sahibinde bile kanaat şeklini almamış bir fikir başkaları tarafından hakıkı bir kanaat suretinde müdafaa edilmek isteniyordu. +Artık böyle bir müdafaayı başa çıkarabilmek için ileri sürülecek mütalaaların vuzuhdan ne dereceye kadar nasibedar olabileceği pek kolay tahmin edilir. +Son senelerde bir nazirini göremediğimiz bu eserleriyle Said Halim Paşa hazretleri İslam mütefekkirlerinin enzar-ı tedkık ve tetebbuuna gayet mühim birçok hakaik arz etmiş oluyorlar. +Binaenaleyh kendilerine an-samimi’r-ruh teşekkürler eder. +KATOLIK ILE ORTODOKS KILISELERININ “ Kiliselerin ittihadı mümkün müdür? +” serlevhası altında Sebilürreşad’ a yazmış olduğum bir makalede mezahib-i Iseviyye arasında hala ber-devam bulunan etmeksizin arz etmiştim. +Gerek Sebilürreşad müdiriyetine varid olan mekatib ile vakı’ olan şifahi müracaatlar gerek fakıre ibraz olunan arzular üzerine Katoliklikle Ortodoksluk arasındaki ihtilafat-ı diniyyenin tavzih ve teşrihine lüzum gördüm. +Arabi’ye ne de başka bir lisan-ı Sami’ye mensub değildir Yunaniyyü’l-ibare olan İklisaEcclesia kelimesinin Araplaştırılmış şeklinden başka bir şey değildir. +Zaten müştaktır. +Kilise cemaat ma’nasına olduğu gibi İncil kelimesi de beşaret demektir. +Hazret-i Isa’nın mütekellim bulunduğu lisanda ise kilise yahud iklisya değil belki “Idita” kelime-i Aramiyyesi müsta’meldi ki o da cemaat’in muadil-i lügavisidir. +Bu makalede biz kilise lafzını sırf bir hıristiyan ma’bedi ma’nasında değil ancak bir mezheb yahud din olarak beri Hıristiyanlık yalnız mezahibe değil belki müteaddid edyana inkısam etmiştir. +Mesela bugün müslümanlar aras��nda mevcud bulunan dört mezhebin dördü de ehl-i sünnetçe makbul ve musaddaktır. +Halbuki hıristiyanlarda hiç de öyle değildir. +Onlarca en cüz’i bir farkla birbirinden ayrılmış olan iki mezheb bile tarafeynin makbulü değildir. +Şu noktayı biraz tavzih edeyim. +Beynelmüslimin hiçbir hid üzerine müessestir. +Bir Allah. +Bir Hatemü’n-nebiyyin ve bir Kitabullah. +Bu üç esas üzerinde muhalif olan hiçbir müslüman tasavvur olunamaz. +Sünnilerle Şiiler miyanındaki ihtilaf ise zikr ettiğimiz bu üç esas olmayıp ancak İmamet yahud Hilafet mes’elesinden neş’et etmiş bir ihtilaf-ı ictihadiden başka bir şey değildir ve olamaz. +Gerek Sünniler ve gerek Şiiler iyi bilirler ki Risalet-penah efendimiz enbiya-yı Beni İsrail gibi hususi yahud milli bir din getirmedi. +Nebiyy-i müşarun ileyh yalnız Arapların peygamberi değil belki bütün nev’-i beşere rahmet ve saadet verecek bir dinin neşrine me’mur idi. +Binaenaleyh bu dinin bahş edebileceği bil-cümle füyuzata bilatefrik-i cins ü levn her muvahhid ve mü’min nail olacaktır. +Din-i İslam namıyla hiçbir Arap rüchan iddiasında bulunmak hakkını haiz olamaz. +Makam-ı mualla-yı Hilafet-i din-i İslam Araplara mahsus olmak i’tibarıyla bir kavme bazı imtiyazat bahş etmiş olacaktır ki din-i İslam’ın sıfat-ı umumiyyesine mugayirdir. +Binaenaleyh İslamlar arasındaki miyetsizdir. +Halbuki hıristiyanların üç büyük gurubu yani fırkası arasındaki ihtilaflar öyle değildir. +İşte bunları anlatmaya çalışacağız. +Katolikler ile Ortodokslar arasındaki ihtilaflar o kadar şeylerdir ki bunları bir müslümana izah ederken insan adeta bu gibi şeylerle teveggul etmiş olduğundan biraz mahcub kalıyor. +Çünkü yalnız ben değil belki bil-cümle bu gibi mesail-i iklisiyyeyi hurafat addederler. +Bu ihtilaflar hem uluhiyete hem din-i Nasraninin müessisi olan Hazret-i Isa’nın zatına hem de İncil kitabına taalluk eden ve birbirine taban tabana mutezad bulunan nikattan ibarettir. +Ortodokslarla Katolikler arasındaki başlıca ihtilafat-ı diniyye şunlardır: +Hıristiyan ismini taşıyan bil-cümle kiliseler uluhiyete: +Bir üçte ve üç birde olmak i’tibarıyla bir Allah ikrar ederler. +Yani Allah hem birdir üç değil; hem de üçtür ve yine birdir i’tikadındadırlar. +Bu bir Allah üç uknum-ı değildir. +Maamafih üç uknumun her biri Allah’ın aynıdır zehabındadırlar. +Üçten ibaret olan bir Allah üçünün aynı olduğu halde üçünden birinin hiç aynı değildir. +Bu üçün birinci rüknü Eb yani Baba’dır ki aynı zamanda Valid sıfatını haizdir. +İkinci rükün ise İbn yahud Oğul’dur ki Velid sıfatını haizdir. +Kiliselerin tasavvur ettikleri uluhiyetin üçüncü rüknü de Ruhü’l-kudüs tesmiye olunan ma’bud Valid ve Mevlud olmayıp ancak Huruc ma’nasında olan Sudur sıfatında bulunuyor. +Şimdi Katolikler; teslis yahud yeni ve nev-zuhur olan Salus ünvanıyla ta’bir ettikleri uluhiyetin üçüncü rüknü olan Ruhü’l-kudüs’ün hem Eb Allah’tan hem de İbn Allah’tan huruc ve sudur ettiğini iddia ettikleri halde şark kilisesi tesmiye olan Grek yani Rum Kilisesi bu ta’limi bu akıdeyi kat’iyyen red ile aforoz ederek Ruhü’l-kudüs’ün münhasıran bir menşe’den yani Pederden suret-i mütemadiyyede büruz ve sudur ettiğini iddia ederler. +On beş asırdan beri bu Ruhü’l-kudüs mes’elesi Ortodokslarla Katolikleri birbirinden o derece uzaklaşmıştır ki bu kiliselerin her biri bu hususta en ziyade ictihad ve mücadelede bulunan dini kahramanlığı eizze ve mukaddesler makamına ıs’ad ve onların yortularını tutmakta olduğu halde bu iki kilise birleştikleri takdirde elbette bu eizze ve mukaddeslerin bir kısmı aforoza mahkum kalacaklardır. +Çünkü bu mes’ele üzerinde ibraz-ı celadet etmiş olan Katolik ve Ortodoks ve eizzesinin ancak bir kısmı haklı olabilir yani Ruhü’l-kudüs ya mücerred Pederden yahud hem Pederden hem de oğlundan sudur etmiş ve aynı zamanda da muttasıl sudur etmekte haklı olmayan eizze bit-tabi’ –ittihad takdirinde– aforoz vasıtasıyla nar-ı cehenneme teslim olunacaklardır. +Çünkü bu kiliseler öyle yaparlar. +Mesela beşinci asr-ı miladide Efesus beldesinde rek Rum Patrikliği’nden hal’ olundu. +Yirmi bu kadar seneden sonra bizim şimdiki Kadıköy’ünde in’ikad eden diğer bir meclis-i umumide tekrar müteveffa Nasturyus’u cehennem şu’lelerine bahş etmekle iktifa etmeyen Sen Sinod –Mukaddes Meclis– bir asır evvel vefat etmiş ve o zamana kadar bütün kiliselerin ibadet-namelerinde isimleri mezkur ve eizze sınıfına terfi’ edilmiş olan Diyodoros ve Tiyodoros’u dahi tel’in ile ruhlarını İblis’e teslim etti! +Niçin? +Çünkü Nasturyus ta’lim ve akıdesini o iki kişinin müellefatından istihrac etmiş imiş! +Halbuki Bizans patriği olan Nasturyus’un yegane irtidadı “Meryem Allah’ın validesi değildir” ve “Isa’nın uluhiyyeti asli olmayıp ancak sonradan bir şua’-ı ilahi ile vaftizinde te’lih edilmiş yani mertebe-i uluhiyyete i’tila etmiştir” demekten ibaretti. +cuda getirecek olurlarsa her halde Roma Kilisesi akaidinden madde-i vahideyi bile feda etmeyeceği derkardır. +Çünkü o kilisenin reisi olan kahin-i a’zam Papa la-yuhti olmak i’tibarıyla Katolik mezhebinin bütün akaidinin muhafazasıyla mükelleftir. +O halde ittihad takdirinde Rum-Ortodoks Kilisesi hem Ruhü’l-kudüs’ün iki menba’dan nebean ettiğini tasdik hem de bir çok eizzesinin tesavirini imha ve önlerindeki kandilleri itfa etmek mecburiyetinde kalacaktır ki buna da kat’iyyen muvafakat edeceğine ihtimal vermiyorum. +Şimdi anlaşıldı ki Katoliklerle Ortodokslar arasındaki hiyete aid bir mes’eleden neş’et ediyor. +Bu iki mezheb zat-ı Allah’ı üçe tefrik ederek her bir sülüsün tam Allah olduğuna fakat diğer sülüsasının aynı olmadığına rağmen yine tam Allah olduğuna müttefikan i’tikad ettikleri halde üçüncü rüknün diğer sülüsanın birincisinde mi yoksa her ikisinden mi çıktığına dair ihtilaf ediyorlar. +Ortodoks kilisesi Katolik kilisesini uluhiyette iki mebde’ ve menşe’ tanımak küfrüyle itham ettiği gibi; Katolikler de Ortodoksları Ruhü’l-kudüs’ün oğlundan huruc etmediğinden dolayı oğulla adeta karındaş ve birader yapmak bid’atiyle itham ediyorlar. +Teslis mes’elesi hakkında İncil ve Salib ile Esrar-ı Iseviyyet nam asar-ı naçizimde daha mufassal izahat verilmiştir. +Şu kadar var ki teslis erkanı miyanında Übüvvet -Pederlik- Bünüvvet -Oğulluk- ve Huruc’dan Çünkü; peder kendinin hem pederi hem de oğlu olamayacağı gibi oğul da hem kendinin pederi hem de kendi oğlu olamaz. +İşte aynı suretle Ruhü’l-kudüs de kendi mebdei olamaz. +Binaenaleyh erkan-ı uluhiyetin hiç biri tam Allah olamayacağı gibi üçü birlikte de bir kamil Allah teşkil edemezler. +Acaba hiç düşünülmüyor mu ki bu üç rüknün her biri sıfat-ı hususıyyeyi haiz bulunduğundan dolayı ayrı ayrı birer ma’bud oluyorlar. +Biri valid ve halik; diğeri mevlud ve kurtarıcı; üçüncü de ötekilerin nefsi ve ruhu olduğu halde Muhyi yani hayat verici sıfatını haizdir. +O halde Hıristiyanlığın tanıdığı ve secde ettiği Allah biri diğeri olmayan üçer zattan mürekkebtir. +Ve bu üç zatın her biri kaim bi-nefsihi ve vacibülvücud olmaktan pek uzaktır. +Çünkü beynlerinde ihtiyaç ve nisbet mevcuddur. +Bir oğula muhtaç olduğu gibi öteki de pedersiz değil; Ruhü’l-kudüs de bir mahrec ve menşee muhtaçtır. +Bütün Tevrat kitaplarının ruhu ve ayetleri teslis akıdesini red ve tekzib ettiği gibi Mesih hazretleri de böyle bir akıdeyi asla te’sis etmedi. +Hilafet-i Resuliyye Yahud Sülale-i Haveriyye Ortodokslarla Katolikler arasındaki ikinci ihtilaf Hilafet-i Resuliyye yahud Sülale-i Haveriyye’den ibarettir. +Her iki kilise şu noktada müttehiddirler ki bütün patriklerle metrepolidler ve piskoposlar Hazret-i İsa’nın on iki şakirdi bulunan havariyyunun halife-i bil-Hakk’larıdır. +Yani her bir patrik ve piskopos vahiy ve ilham müstesna olmak şartıyla havariyyunun bil-cümle salahiyetlerine haizdirler. +Acaba bu kuva-yı ruhaniyye ve salahiyat-ı acibe neden ibarettir? +Bu salahiyetler; Allah’a mahsus olan gufranın bahş edilmesinden vaftiz olunan çocukların başına mesh etmek üzere kullanılan zeytin yağının takdis ve bu suretle çocukların kalbine Ruhü’l-kudüs’ün Hazret-i İsa’nın lahm ve kanına –binaenaleyh haşa Allah’ın lahm ve kanına– tahvil etmekten; ve sair bu gibi fevkalade kuva-yı azimeden ibarettir. +Acaba bu sülale-i haveriyyenin reisi ve sultanı kimdir? +hakıkı halefi olduğunu ve bu suretle bütün alem-i hıristiyaniyyetin reis-i mutlakı olduğunu iddia etmektedir. +Ortodokslar ise bu iddiayı kat’iyyen reddederler. +Binaenaleyh ca nokta şu tefevvuk ve riyaset mes’elesidir. +Rum Ortodoksları kendi kiliselerini bil-cümle kiliselerin maderi olarak telakkı ve iddia ederler. +Çünkü mevcud kütüb-i Hatta Roma kilisesi bile ilk üç asırda ibadat-ı diniyyesini Yunanca icra ediyordu. +“Ben dahi sana derim ki sen safasın ve kiliseyi bu safa üzerine bina edeceğim ve haviye kapıları onun üzerine galib olmayacaktır.” Bu ayetten istidlal olunduğuna nazaran Hazret-i Mesih hakıkaten Şimon Patros’u cemaatinin riyasetine ta’yin etmiştir. +Fakat neden Papa onun halefi olsun? +diye her vakit i’tiraz olunmuştur. +Geçen makalede İbrahim ve İshak ve Yakub peygamberlerin Safa denilen bir taşın etrafında ibadet etmekte olduklarını kayd etmiştim. +Mesih ise Şimon’u Safa ünvanıyla tesmiye ediyor. +Esasen taş ma’nasına muadil olan Yunanice Patra yahud Patros kelimesi Safa’nın aynıdır. +Ben bir hayli zaman bu Safa kelimesinin havi bulunduğu hikmet ve sır ile iştigal ettim. +Bütün Tevrat sahifelerini asıl İbrani ve Keldani lisanlarıyla tefahhus ettim. +Bu babdaki teveggulatımın neticesini arz ediyorum. +Beni İsrail’in birkaç “mürtefi’��� veya “makamat-ı menia” denilen maabidi “Musaffa” yani Safa’nın mekanı ta’bir olunuyordu. +Safa üzerinde inşa olunan burç ve kule Musaffa tesmiye olunurdu. +Burada daima bir Huzi yahud Rai ve Nebi bulunmakta idi. +Burada nöbet beklemekte ve ıstafa etmek üzere ikamet eden Huz’u yahud Rai ve Görücü ve Musaffa yani ıstıfa edici ünvanıyla yad olunurdu. +Musaffa’nın beklemekte bulunduğu zuhur edecek zatı ıstıfa edecekti. +Istıfa olunan zat ise Mustafa’dan başka değildi. +İşte Şimon’un Safa tesmiye olunduğunun sırrı ve hikmeti. +Hazret-i Mesih’ten birkaç asır akdem Musevilerin Musaffa denilen bu meabid-i mukaddeseleri harab ve na-bedid olmuştu. +Bana öyle kanaat hasıl olmuştur ki Hazret-i İsa aleyhisselam kendisi Ahmed’in mübeşşiri olduğu cihetle Mustafa’yı beklemek ve zuhuru takdirinde derhal onu ıstıfa ve tebşir etmek üzere bir “Nöbetçi” ve “Bekçi sülalesini” te’sis etmiştir. +ve Hamur ve Vaftiz: +Ortodokslarla Katoliklerin diğer iki mühim ihtilafı Hamur ve Vaftiz’e dairdir. +Katolikler İşa’-i Rab yahud Kurban-ı Kadis’de kullandıkları ekmek hamursuz olduğu namaz ve binaenaleyh Katoliklerin mezkur ayinleri batıl oluyormuş. +Vaftize gelince Katolikler yalnız vaftiz olunan üzerine yani çehresine birkaç damla su serpmekle iktifa ederler. +Halbuki Ortodokslar çocuğu suya batırmakla vaftiz ederler. +Binaenaleyh Katoliklerin vaftizleri makbul ve meşru’ değilmiş. +ANADOLU’DA GIZLI MA’BEDLER Memleket Gazetesi’ nde bu ünvan altında iki makalenin nazar-ı dikkatini celb edecek bir ünvanla yine herkesin pek iyi bildiği Kızılbaşlık ve Bektaşiliği asri bir kisve altında göstermek gayretinde bulunuyor. +Muharrire göre biçare Anadolu Türklerinden bir kısmını kemiren Kızılbaşlık herkesin bildiği gibi harici te’siratla bünye-i millette yerleşmiş bir karha değil ruh-ı millinin İslam ruhuna Bir vakitler tetebbu’suz Türk gençleri arasında dinsizlik neşr etmek isteyenler milliyetçilik kisvesine bürünerek milletin umde-i esasiyyesini yıkmak istedikleri gibi bu makalelerle de yine milliyet rengi altında Bektaşilik ve Kızılbaşlığın tervici maksadı ta’kıb edilip edilmediğinden Milliyetin en esaslı umdelerinden biri din olduğunu unutan ıdlalkarlar dinsiz milliyet ve millet olamayacağını nasıl düşünememiş veya düşünmek istememişlerse gizli ma’bedler muharriri de Kızılbaşlığın Türk ruhuyla kabil-i tevfik olup olamadığını tedkıka bile lüzum görmüyor. +Bilakis Kızılbaşlığı Türk ruhunun İslam ruhuna karşı bir netice-i isyanı gibi göstermeye çalışıyor. +Muharririn şu: +“Bazı isyankar Anadolu Türklerinin bu kadar muhtelif fikirlerde Din-i İslam şeklinin resmi ma’bedinden ayrılması yani mescid ve cami’ mihrabından başka bir kıble-i iman araması esbabının tedkıki milli mefkureyi bilmek için pek lazımdır. +Binaenaleyh yurdumuzdaki bu hususiyet kendi nokta-i nazarından tedkık olunabilir. +Bu tedkık neticesinde de memleket halkının idaresini anlamak Anadolu Türklerinin takriben onda üçü Kur’an ma’­ bedinde secde etmiyor. +Onların secdegahı imanı duygusu hayatı emeli velhasıl bütün muhassala-i zindegisi ekseriyetin duygusundan ekseriyetin revşinden çok uzaktır… İşte bir yığın halkımızın Kızılbaşların ruhu ha­ yatı ve hissiyatı yeni Türkiye için çok ve pek çok lazımdır. +Göreceğiz ki şimdiye kadar bütün varlığıyla Türk özlüğünü koruyan bu cemaat bir nokta-i nazardan vahdetimizin temel taşlarının en kuvvetli bir rüknü bir direğidir. +Öbek öbek Anadolu’nun her bucağına serpilen bu yığınlarda Türkün ebedi hürriyet damgası görünür.” Sözlerinden başka bir şey anlaşılabilir mi? +Anadolu’daki bir kısım zavallı ırkdaşların dalalet-amiz akıdelerinin mahiyet ve esbabını araştırmak lüzumu en mübrem bir vazife olmalıdır. +Bu hususta gizli ma’bedler muharriri beyle hem-fikiriz. +Fakat Kızılbaşlığın milli mefkure ve hayat-ı milliyye ile ne münasebeti olduğunu ta’yin etmek pek müşkildir. +Orta-Asya’nın sünni Türklerinde olduğu gibi Anadolu’nun Kızılbaş Türklerinde de hayat-ı ictimaiyyenin milli an’anelerin Fakat milli ruh nişanelerini taşıyan bu izlerle Kızılbaşlık arasında hiçbir münasebet yoktur. +Yabancı telkınatın acıklı neticesi olan Kızılbaşlık bilakis milli ruhu öldürmüş Türk kitlesi arasında derin uçurumları açmıştır. +Milli ruhu ıdlal edilmiş bir ekalliyette değil ekseriyette aramak icab eder. +Türk ekseriyet-i kahiresi ise sünnidir. +Esasen sünni mezhebinin imamları ekseriyetle olduğu gibi bu mezhebin müdafi’leri ve naşirleri de yine Türkler olmuştur. +Demek ki ruh-ı milli ile sünnilik birbirlerine o kadar uygun gelmiştir ki Türk benimsediği bu dini asırlarca kanı bedelinde müdafaa etmiş durmuştur. +Hele muharririn mezahib-i hafiyyeyi Samiyyü’l-asıl Turaniyyü’l-asıl diye iki boya ayırması kendisinin de Türklerde kable’l-İslam hafi mezhepler bulunmamıştır ki bunlar ba’de’l-İslam’da temadi etmiş olabilsinler. +Türklerin İslam’dan evvel ve sonraki hayat-ı diniyye ve lede istinad edilen temelin çürüklüğü pek güzel anlaşılabilirdi. +Gizli Ma’bedler muharririnin; “Tarih-i din bu tefrikayı yalnız Ehl-i Sünnet ve Mu’tezile diye ayırmaktan başka bir hünere malik değildir.” hükmünü de diğer istintacatı gibi görmeye mecburuz. +Muharrir bey her nedense “ Kur’an Dini” ismini vermeyi tercih eylediği İslamiyet’in tarihini bir az tedkık etmiş olsalardı göreceklerdi ki İslam mütefekkirleri ümmet arasında zuhur eden tefrikaları yalnız Ehl-i Sünnet ve Mu’tezile diye ikiye ayırmakla iktifa etmemiş muharrirce menşe’leri mechul kaldığı anlaşılan Kızılbaşlık dalaletlerinin de menba’larını araştırmış hatta eşkal-i hususıyyesini bile ta’yin ve tedkık etmişlerdir. +Gizli Ma’bedler muharriri bey bu zavallı ırkdaşların bütün varlığıyla Türk özlüğünü koruduklarını iddia ediyor. +ma’lul olan bu zavallıları bilakis milli ruhtan uzaklaşmış; yabancı te’sirat altında özlerini gaib etmişlerdir. +Batınilerle en müdhiş mücadelata girişen Selçuk Türkleri İran’da oldukları halde bile acaba niçin Türkün özünü saklayan bu dalalete karşı senelerce çarpışmış yi bir kuvvet olabilecek Batınileri elde etmek onlar için daha faydalı değil miydi? +Halbuki Selçuk Türkleri ve diğer Türkmenler İran te’siri altında bulunan havalide İslam’ı kabul ettikleri halde Şiiliğe değil Sünniliğe yapışmış ve şimdiye kadar müdafaa ve muhafazasına çalışmışlardır. +Putperestlik ve hulul akıdelerinin Türk ruhuyla hiçbir münasebeti yoktur. +Mazinin pek karanlık devirlerinde bile Türk ma’budunu insanlar arasında değil semalarda aramış tanrısı hakkında Kızılbaşlıkla asla alakadar olmayan telakkılerde bulunmuştur. +Gizli ma’bedler muharriri diyor ki: +“Sami akıdelerde muhayyelat-ı menkule Asl-ı rehber-i vicdandır… Sami akıde mutlaka görünmeyen bilinmeyen şeylere iman etmez. +Birincisinde kudret-i ceberut mechul ikincisinde fıtrat-ı nasut ma’lum! +Bu kadar cami’u’l-ezdad iki zihniyet ve kabiliyet iman her halde bir vahdet-i vicdan temsil edemezdi; edemedi de.” Görülüyor ki İslamiyet’i Sami ırk ruhunun mevludu addeden muharrir bey kendi kendine uydurduğu bir tezada ibtina ederek; İslamiyet’i Araplar ve Yahudilere mahsus bir din addediyor. +Cebren veya İslam muhitine girmek gibi sevaikle müslümanlaşan Türklerin milli ruhuyla arasında hafi dinler taşıyanlar bulunduğunu anlatmak Acaba Türklerin eski dini hakayık-ı meşhudeye mi müstenid idi? +Acaba Türkler müslüman olmadan evvel görünmeyen ve bilinmeyen şeylere iman etmiyorlar mıydı? +Muharrir beyin bilmesi icab eder ki Şamanizm her şeyden evvel sihirbazlığa cin ve peri akıdesine müstenid cinlere perilere i’tikad ediyorlardı. +Fetişizm totemizm izlerini taşıyan animizm akıdesinden başka bir şey olmayan eski Türk dini ile hakayık-ı meşhude akıdesi arasında acaba ne münasebet var? +Bugünkü Kızılbaşların bile cinlere perilere ne kadar kuvvetli da iman ettikleri ervahın cinlerin hiçbir muayyen şeklini bilmiyor ve bunların gayr-ı kabil-i idrak olduğuna kail bulunuyorlar. +Şamani Türkler ervah-ı tayyibe ve ervah-ı habise diye iki sınıf ruhlara inanıyorlardı. +Kızılbaşlar da cinlere ve perilere mu’tekıd bulunuyorlar. +Cin fenalık kuvvetidir. +Yani kadim akıdeye göre Erlik Han’ın alaylarıdır. +Periler lütufkar kuvvetlerdir. +Yani eski Yersu’lardır. +Harekat-ı cinci bunlarla anlaşır ve bunlardan istifade edebilir. +Demek ki Turaniyyü’l-asıl akıdede fıtrat-ı nasut ma’lum değil meçhuldür. +Eski Türkler de mutlaka görünmeyen ve bilinmeyen şeylere iman ediyorlardı. +Kızılbaşlar eski dinlerinin bu gibi izlerini muhafaza etmekle beraber İran dininin telkınatıyla Alevi olmuş merdüm-perestliğe sapmış gizli mezhep taşımaya alışmışlardır. +Bütün ibtidai cemaatlerde görülen animizm akıdesi; eşkalce az çok farklara rağmen; esasça müttehiddir. +Tarih-i edyan Sami akıde Turani akıde diye bir ikilik tanımaz. +Evet ırkların akıdevi bazı hususiyetleri vardır. +Fakat gizli ma’bedler muharriri beyin çıkardığı netayicle bu hususiyetlerin hiçbir alakasını göremiyoruz. +Hakayık-ı ilmiyye huzurunda şahsi tasavvuratın bir şekl-i ilmide ileri sürülmesi pek büyük bir cesarete mütevakkıftır. +Gizli ma’bedler muharriri bila-perva bu cesareti gösteriyor ilmi istintaclarla munis olmayan dimağlarda şüphe uyandırmak için hakayık-ı tarihiyyeyi ictimaiyat prensiplerini bile alt üst etmekte bir beis görmüyor. +Her fıkrası diğerini nakz eden bir iki makale ile hakayık-ı fikirlerinin neşri için bu akıdelerin eski mürevviçleri tarafından ta’kıb edilen yol zannedersem; daha asilane idi. +Yok maksat Türklerin eski milli akıdelerini an’ane ve törelerini taharri ise bunu İran’dan geçmiş milli İran diniyle bulaşmış olan Kızılbaşlarda değil Altaylarda hala mevcud olan kabilelerde ve bilhassa Yakutlarda aramak El-yevm Altay ve Sayyansk dağlarında sakin olan ve henüz Şamani akıdeye merbut bulunan kabilelerin dinleri ve milli hayatları hakkında meşhur Radolf’un topladığı ma’lumat Türk ruhunun İslami prensiplere ne kadar uygun olduğu pek güzel isbat ediyor. +Eski Türkler semanın en yüksek tabakatından cihana hükümran olan bir ilah-ı a’zama mu’tekid bulunuyorlar ve buna Tanrı Karahan namını veriyorlardı. +Onlarca bütün kainatı idare eden ve mukadderat-ı cihana hakim olan görünmeyen bilinmeyen bu lahuti ilah-ı a’zam idi. +buyurduğu habl-i metinine rabt etmiş birçok dinlerin taht-ı te’sirinde kalan Türkler hiçbirine kat’i bir merbutiyet göstermemiş yalnız İslamiyet’e yapışmış ve bugüne kadar hayatlarıyla müdafaasına çalışmışlardır. +Çünkü Türkler İslamiyette bir din-i milli ruhunu bulmuşlardır!.. +Biraz tarihe atf-ı nazarla Türklerin kable’l-İslam hangi dinlerin taht-ı te’sirinde kaldıklarını ve bu dinlere karşı nasıl bir vaz’iyet aldıklarını görelim. +Türkler ilk evvel lardır. +İran hükümdarı Kistaşb zamanında zuhur eden Zerdüşt Mazdeizm dininin Turaniler arasında intişarını te’min için hükümdarı harbe teşvik etmiş İran’la Turan arasında müdhiş bir cidal-i dini başlamıştır. +na yabancı geldiğinden bu muharebeler esaslı neticeler hasıl edememiştir. +Miladın altıncı asrında Çinlilerin gayretiyle Budizm de Türkler arasına sokulmaya başlamıştır. +Tokyo hakanlarından Tupu Han ilk defa Budizm’i kabul etmiş fakat neşr ve ta’mimine muvaffak olamamıştır. +Bunlardan sonra da Türkler arasına Hıristiyanlık girmeye başlamıştır. +Suriye’den tard edilen Nasturiler Horasan tarikiyle Türkistan’a sokulmuş ve bu suretle Hıristiyanlık da Orta-Asya’ya girmeye başlamıştır. +Hicret-i nebeviyyeden defa bir metrepolidlik teessüs etmiştir. +Meşhur Barsaba uzun müddet Merv Metrepolitliği’nde bulunmuştur. +Bir müddet sonra da Semerkand Piskoposluğu teessüs etmiştir. +Hıristiyanlık Türkistan içerilerinde bilhassa Kerayit ulusu arasında intişar etmiştir. +On ikinci asr-ı miladide bu kabilenin riyasetinde bulunan Onek veya Tulu Han şark tarihlerinde Buhna? +ve garb tarihlerinde de Papas Jan ismiyle tanılmıştır. +Mazdeizm ve Budizme nazaran; Hıristiyanlığın Nas­ turi mezhebi Türkler arasında daha az mukavemet görmüştür. +Çünkü Nasturilik Hıristiyanlığın mezahib-i sairesine mugayir olarak; hazret-i İsa’nın uluhiyetini red ve halik-ı kainatın vahdaniyetini ta’lim ediyordu. +Ulu Tanrı telkınatı ise Türklerin milli akıdelerine uygun evvel bir aralık Nasturi mezhebine girmişlerdi. +akıdesiyle tekabül etmişti. +Arap ordularının Maveraünnehir’de çarpıştığı hengamda rekz edilen Orhun abidelerinde bu huzmelerin vazıh in’ikasleri görülüyor. +Bu kitabe şehadet ediyor ki bu esnada Türkler yalnız Ulu Tanrı’yı bilmekle kalmıyor her türlü muvaffakiyetleri de onun lütfundan bekliyorlardı. +Esasen Ebülgazi Bahadır Han ve Ebülfazl Reşidüddin gibi müverrihlerin zabt ettikleri Türk efsanelerinde bu eski akıdenin mahiyeti pek güzel seçilmektedir. +men Mazdeizm ve Budizm’in Türkistan’da layıkıyla intişar edememiş olması sebepleri efsanelerden çıkarılabilir. +Halbuki Türkler bir han veya müstevli bir hükümdar tarafından müdafaa edilmeyen Nasturi mezhebini daha mülayemetle istikbal etmişlerdir. +Çünkü Nasturi rahipleri kendilerine bir İlah-ı Mutlak’tan büyük bir tanrıdan bahs ediyorlardı. +Türklerin bu eski akıdesidir ki İslamiyet’i büyük bir hahişle kabul etmelerini intac eylemiştir. +Buda ve Şaman mezheplerindeki Türkler nasıl bir şevkle İslamiyet’e koşmuşlar rinin kısm-ı a’zamı ile hıristiyan olan Kerayitler de aynı hahişle bu dinleri bırakmış milli ruhlarına uygun olan Müslümanlığa sarılmışlardır. +Hiçbir tazyik ve istila görmeksizin İslamiyet’i kabul eden Volga Türkleri ancak vicdanlarının telkınatıyla hareket etmişlerdir. +Kızılbaşlığın esaslarını Türkün eski dininde değil İran hükümdarı Kubad bin Firuz’un zamanında Medayin şehrinin Mubid-i Mubidan’ı olan Mezdek’in neşr ettiği efkarda İslam ruhuna isyan eden ve bu isyanı dini bir şekilde göstermek mecburiyetinde kalan İran ruhunun te’siratında aramalıdır. +Kızılbaşlık Türk ruhu için bir dalalettir. +Türklüğün vahdetini te’min ancak bu dalaleti izale ve bütün Türkleri ruh-ı milliye tevafuk eden ekseriyetin akıdesine imale etmekle mümkün olur. +Bu akıde ise hakıkı İslamiyet’tir. +TAHRIBAT-I HARBIYYENIN KARŞISINDA VAZIFEMIZ Harb-i umuminin maddi ve ma’nevi tahribatını ta’dad etmek bunların ta’mirine uğraşmak zamanı hulul ediyor. +Artık beşeriyet harbin meşime-i ehvalinden doğan felaketlerin tehvinine hasr-ı mesai edecektir. +Beş seneden beri harb cehennemine ilka ettiği kanları ve altınları ödemeye o cehenneme yaktırdığı her şeyi yeniden te’sise bitmez tükenmez zararlarını tazmine yine aynı beşeriyet çalışacak muharebeyi ta’kıb eden zamanı tahribat-ı harbiyyeyi ta’mir ile imrar edecektir. +Semerat-ı mesaisinin en mühim bir kısmını divan-ı [duyun-i!] harbiyyenin te’diyesine hasr etmeye nasib-i refahiyyetini ejder-i harbin dehan-ı harisine atmaya mahkum olduğunu göre göre şekavet-i mütemadiyyesinden bıkacak ve o şekavetten kurtulmak ümidiyle yine o ejder-i musibetin ağzını doldurmaya başlayacaktır!.. +Şimdilik beşeriyet harb zamanında ihtiyar ettiği fedakarlığın hesabını görmeye ve o hesabı peyderpey te’diyeye mecburdur. +Tabii zümre-i galibe zarar ve ziyanını mağlubların kanından istifa edecek ve böylece telafi-i zayiat hususunda sade mağlupları kat kat geçecek değil aynı zamanda bunların cereyan-ı inkişafını ta’til edecekler onların mevcudiyet-i müsteskalelerini ezeceklerdir. +Galibiyetin gurur-ı muhıkkı mağlubiyetin acz-i zelili bunu iktiza eder. +bugün tahribat-ı harbiyye mes’elesiyle ciddi bir surette uğraşıyor. +Almanya’dan birçok milyarlar istiyor. +Bunlarla muharebenin harabe-zara çevirdiği yerler i’mar olunacak milletler kemal-i semahatle ihtiyar ettiği fedakarlıkların mükafatını görecek zararlar ziyanlar tazmin edilecek.. +El-hasıl tahribat-ı harbiyye ta’mir olunacaktır. +Avrupa devletleri bu mühim bu hayati mes’eleyi kemal-i dikkatle teemmül ediyorken bizim de aynı mes’elenin memleketimize aid olan kısmıyla uğraşmamız lazımdır. +Zavallı memleketimiz tahribat-ı harbiyyenin en feci’ sahnesini teşkil eder. +si uğurunda mübarek kanlarını heder eden yüz binlerce şehidimiz yüz binlerce gazimiz hatırımıza gelir. +Bu muharebede bizim uğradığımız en büyük musibet bu faal kollardan bu zinde hayatlardan mahrumiyetimizdir. +Bu müdhiş ziyaın telafisi için seneler değil asırlar kifayet etmez. +Vatanın bu ceriha-i muazzezesi pek uzun bir zaman bizi dağdar edecek. +Hergün bu eksikliği bu zaafı hissedeceğiz. +Çünkü her hadise bize bu matemi pek ciddi mütemadi ve bilhassa ilmi bir sa’y-i mukdimane tatmin etmek için sıhhi bir teşkilata lüzum vardır. +Memleketimizde münteşir en müdhiş hastalıklardan biri hayatın kıymetini bilmemektir. +Şimdiye kadar memleketin zimam-ı idaresini ele alanlar bilhassa bu noktayı ihmal ediyorlardı. +Memleketin hayatı bir baziçe idi. +Memleketin kanını dökmek mütemadiyen dökmek için adeta fırsatlar aranılıyordu. +Memleketin hayatına karşı bu derece la-kayd olmak bu ancak bizim memleketimizde görülebilecek bir fecia idi. +Maamafih zavallı evlad-ı vatan da hayatlarının kıymetini bilmiyorlardı. +Memleketin onların hayatlarına ne derece müftekır olduğunu takdir etmekten aciz idiler. +Binaenaleyh bir taraftan harici musibetler muharebeler evlad-ı vatanı istisal ediyorken dahili musibetler de hastalıklar bakıyye-i mevcudiyetimize saldırıyor nüfusumuz muttasıl azalıyordu. +Buna karşı durmak için esaslı bir teşkilat vücuda getirilmezse zavallı memleket mahv olup gidecek! +Tahribat-ı harbiyyenin bu müdhiş safhasını ihtar ettikten sonra bizi en feci’ izmihlallere duçar eden emraz-ı ahlakıyyeyi zikr etmek lazım gelir. +Emraz-ı ahlakıyyenin tahribat-ı harbiyye miyanında zikr edilmesi ihtimal ki münasebetsiz addolunur. +Fakat hiç de değil. +Bu harb-i umumi musibetini bizde öyle bir takım fenalıklara meydan verdi ki bunların en çirkini ahlaka savlet edendir. +Mesela ihtikar. +Memleketin ihtiyac-ı gıdasını insafsız hissiz bir takım canilerin ellerine vermek memleketin bilhassa ahlakını zir u zeber etti. +En zaruri ihtiyaçlarını istifa etmekten aciz kalan zavallı ekseriyet açlığın sevk-ı mükrihiyle fazail-i ahlakıyyesini heder etmeye mecbur oldu. +Birkaç sefilin kör ve alçak zevkini tatmin etmek uğurunda binlerce hayat nanpareden mahrum kaldı. +Birkaç sefilin iddihar-ı servet etmesi için memleketin iffet ve namusuna en müdhiş su’-i kasdler tertib edildi. +Zavallı halkımız karnını doyurmak için neler çekmedi ve neler feda etmedi. +Bütün bu eziyetleri bu fedkarlıkları tafsil etmek mevkiinde değiliz. +Ancak muhakkak olan bir şey varsa harb-i umuminin bir zade-i meş’umu olan ihtikarın bu milletin ahlakını pek çirkin bir surette müteessir etmesi birçok fazail-i ahlakıyyemizi yıkmasıdır. +Dünyada zannetmem ki bizim kadar hodgamlığın hırsın safahat-ı menfuresini görmüş bir kimse olsun. +Hayat-ı ferdiyyesi yegane nasibi helak ve inkırazdır. +Binaenaleyh bu zavallı milleti son nefesinde kurtarmak raz-ı ahlakıyyesini tedavi etmek iktiza eder. +Bunu te’min edecek yegane vasıta ahlak-ı İslamiyyenin telkınidir. +Aynı zamanda milleti bu insafsız muhtekirlerden kurtarmaktır. +Ahlak-ı İslamiyyeyi telkın etmek için memleketin ahlak-ı faz��la sahibi mütefekkirleri bir hey’et-i irşadiyye teşkil ederek bu işle meşgul olmalıdır. +Hükumet ahlaksızlığı en şiddetli cezalara çarpmalıdır. +Fakat her halde ahlaksızlığın tevessüünü te’min eden esbabın izalesine gayret olunmalıdır ki bu telkınat ve icraatın semeresi görülsün. +Tahribat-ı harbiyye nüfusumuza ve ahlakımıza bu darbeleri indirmekle kalmıyor. +Aynı zamanda muharebe milletin servet-i maliyyesini yutmakla beraber tahammül-suz borçlara girmesini; ric’at ettiği araziyi zayi’ etmekle istihsalatının eksilmesini ahval-i maliyyesinin pek buhranlı bir halde bulunmasını intac etmiştir. +Fakr u sefalet memleketi baştanbaşa sarsmıştır. +Bunlara ilaveten mağlubiyet derdi de var. +Bütün bu felaketlerin bu tahribat-ı müdhişenin içinden millet nasıl çıkacak?.. +Kimin lütuf ve muavenetiyle kurtulacak? +Hiç şüphe yok ki bu milleti kurtarmak için uzanacak en sağlam en samimi el bizim bu zaif bu mecalsiz elimizdir. +Yine bizim bu muzmahil kuvvetimiz bu vatanın son ümididir. +O halde bu zaif elde toplanan son kuvveti parçalamakla tahribat-ı harbiyyenin ta’miri değil bu zavallı bu mahrum vatan ve milleti mahkum-ı indiras etmekten başka bir şey hasıl olmaz. +Bizim bugünkü vazifemiz bu değil. +İçimizde bunu bilmeyen hiçbir kimse yok. +Hepimiz biliyoruz. +Hepimiz de tahribat-ı harbiyyenin fecayiini kendi gözümüzle görüyoruz. +Bunların ta’mirine gayret edilmezse o tahribatın kurbanı olacağımıza akıl erdiriyoruz. +Fakat bununla beraber dest-i harabımızda yaşayan bakıyye-i kuvveti parçalamakla meşgulüz. +Neden böyle yapıyoruz. +Çektiğimiz mahrumiyetler duyduğumuz elemler karşısında bulunduğumuz vaz’iyetlerden zerre kadar müteessir olmuyor muyuz. +Kabiliyet-i teessüriyyemiz büsbütün körleşti mi?.. +Elbette hayır. +O halde en perişan milletleri toplayan felaketler niçin bizi dağıtıyor?.. +İşte karşımızda koca bir saha-i tahribat ki milletimizin yüzbinlerce şehidi orada yatıyor. +Yüzbinlerce gazimimizin kanı orada kaynıyor. +Milyonlarca liralarımız orada yanıyor. +Bunca mahrumiyetlerimiz fedakarlıklarımız zayiatımız hepsi orada.. +Bunların hepsi bizim borcumuzdur. +Biz o şehidleri canlandırmak; o kanları kanımıza karıştırmak o milyonları ödemek; o mahrumiyetleri o fedakalıkları o zayiatı telafi etmekle mükellefiz. +Ancak bu mükellefiyeti ifa edersek hayatımızı kurtaracağız. +Binaenaleyh tehlikeli tefrikalardan tehlikeli ihtilaflardan tevakkı edelim. +Saydığımız borçları te’diye etmek için çalışalım. +ASIL MUHTEKIRLER Harb-i umuminin memleketimizin başına yığdığı felaketlerin en büyüklerinden biri ihtikar beliyyesidir. +Bu müdhiş beliyyeden müteessir olmamış bir kimse yoktur dersek ancak hakıkati söylemiş oluruz. +Zavallı millet birkaç kişinin iddihar-ı servet etmesi uğurunda açlığın çıplaklığın en takat-suz şedaidine tahammüle mahkum edildi. +Bir taraftan bu muhtekirler servet ve refahiyet içinde milletin sefaletiyle istihza ediyor iken diğer taraftan zavallı efrad-ı millet varını yoğunu çarşılara dökerek kut-ı la-yemutunu istihsal uğurunda herşeyi feda ediyor ve yine aciz ve zebun kalıyordu. +Millete merhamet edecek milleti bu müdhiş beliyyeden sıyanet edecek hiçbir kuvvet yoktu. +Binaenaleyh millet istibdad-ı ihtikarın hain pençelerinde kıvranıp durmakta; bir parça ekmek Maamafih bu ihtikarın te’siratını tedkık ediyorken bunun yalnız maddi bir sahada icra-yı tahribat etmediği tavazzuh eder. +İhtikarın maişeti en feci’ müşkilat ile memlekettir. +Açlığın heder ettiği namuslar heder ettiği hayatlardan daha çoktur. +Derd-i maişetin husule getirdiği havf-ı sefalet milletin ahlakını o derece sarstı ki memlekette garib bir tehalük-i hayat müdhiş bir hodgamlık menfur bir insafsızlık hüküm-ferma bulunuyor. +Meşru’ kazançlarla te’min-i hayattan aciz kalan halk birbirini te’min etmek için bin türlü hileler düşünerek yaşamak yolunu tuttu. +Bunların hepsi o ihtikar-ı mel’unun asar-ı feciasıdır. +Bu hıyanet-i kübranın faillerini tecziye etmek onun asar-ı feciasını imhaya doğru atılacak hutuvatın en mühimlerinden biridir. +Tasvir-i Efkar refikimiz bu mevzua dair yazdığı bir başmakalede “Dört harb senesi mesaibi içinde en yürek yakıcı facialardan biri ve belki birincisi ticaret namı altında yapılan müdhiş su’-i isti’malattır” dedikten sonra mevzu’-ı bahs ederek: +“Hele müslümanlar zengin olmadı yalnız sekiz on arkadaş ve bende işitilmemiş görülmemiş vesait-i gayr-ı meşrua ve cebriyye ile servet ü samana nail edildi. +Müslümanlar hey’et-i umumiyyesi i’tibarıyla bilakis ihtikar yüzünden pek ziyade mutazarrır oldular milyonlarca tim ve dul müslümanlar bi-nihaye mahrumiyetlere duçar edildi.” Diyor. +Sonra ihtikar yapanların kimler olduğu hakkında şu suretle beyan-ı mütalaa ediyor: +“Müdhiş surette ihtikar yapan bir hayli adam bulunmakla beraber ihtikardan en ziyade istifade edenlerin yine gayr-ı müslimler olduğuna şüphe yoktur. +Çok şayan-ı teessüftür ki bizde ihtikardan bahs edilirken yalnız sekiz on müslümanın ismini zikr etmek adet olmuş ve eskiden beri ticarette kurnazlıkları ile ma’ruf olan anasır-ı saire içinde dört senedir sessiz sedasız ihtikar yaparak müslüman hıristiyan milyonlarca fukaranın kanı bahasına yine milyonlarca servetler iddihar edenlerin namını bile bizim gazeteler arasında kimse kale almamakta bulunmuştur. +Halbuki yalnız bir kısım muhtekirleri bu suretle cezalara uğratmak ve mesela Mehmed Kadri Efendi gibi mechul bir taciri ta İzmir’den yaka paça tutup da İstanbul’a getirmek ile iktifa edilerek diğer anasıra mensub muhtekirlere hiç ilişilmeyecek olursa o zaman lazıme-i adalet pek noksan kalır ki bu da memleketin muvazenesi nokta-i nazarından kat’ıyyen doğru olmaz. +Binaenaleyh hükumet-i hazıranın basiret ve kiyasetinden bilhassa bu hususların nazar-ı dikkate alınmasına intizar eyleriz.” Bu hususun nazar-ı dikkate alınması hakıkaten lazımdır. +Madem ki harb senelerinde milleti en müdhiş felaketlere duçar edenlerin tecziyesine çalışılmaktadır o halde asıl ihtikarı yaptıkları tamamıyla zahir olan gayr-ı müslim tacirlerinin tecziyesini adalet namına ahlak namına millet namına taleb etmek hakkımızdır. +İşin garibi şudur ki milleti soyanlar miyanında en mühim mevkii işgal edenler bugün kendilerini şikayetçi mevkiinde mağdur mevkiinde tutuyorlar. +Hakıkati bu derece körletmeye çalışanların cezalarını görerek hadlerini bildirmek evliya-yı umurun en mütehattim vazifesidir. +MÜHIM BIR MÜDAFAA Yozgad Ermeni tehciri muhakematının hitam bulması münasebetiyle mutasarrıf-ı sabık Kemal Bey tarafından kıraat edilen müdafaa-namenin tarihi ehemmiyetine mebni şayan-ı dikkat kısımlarını aynen nakl ediyoruz: +kanunun ve vicdanınızın hükm-i adiline intizar eden bu mes’ele geçen gün reis paşa hazretlerinin aleni beyanatından da anlaşıldığı üzere hey’et-i hakimece ariz ve amik tedkık edilmiş olsa gerektir. +Bu tedkıkat sırasında hey’et-i celileniz hadisat-ı ma’lumeyi yalnız tarz ve saha-i vukuu i’tibarıyla değil aynı zamanda esbab ve avamil-i hudusu i’tibarıyla da nazar-ı dikkate aldığında şüphe etmek istemem. +Pek yüksek bir vazifeyi ifaya da’vet olunan hey’et-i celileniz bugün tarihimizin sahifelerine milletimizin bir da’vasını tesbit edecektir. +Adalet-i vicdanınız yalnız bir mes’ele-i münferideyi değil bütün milletin muhit-i mağduriyetini tenvir edecektir. +Düne kadar bir hey’et-i hakime vaz’ında olan sizler şu dakıka bir mahkeme-i tarih sıfatını iktisab etmiş bulunuyorsunuz. +Ben de kendimi böyle bir mahkemede böyle milli bir da’va ile alakadar görerek son müdafaamı mazideki hadisattan yani mes’elenin hakıkı esbab ve sevaikinden Ermeni komitelerinin müstakil bir Ermenistan vücuda getirmek emeliyle ilk önce Avrupa’da bilahare Türkiye’de nasıl fa’alane çalıştıkları ve devletin gaileli zamanlarında ekseriya zaafından istifade ederek ne gibi hadisat-ı hun-rizaneye sebebiyet verdikleri ma’lumdur. +Hakan-ı mahlu’-ı mağfur zamanında bazı tedabir-i şedide telerinin saha-i faaliyeti Rus Çarlığının maddi ve ma’nevi müzaheretiyle bir kat daha genişleyerek nihayet Balkan hezimetini müteakıb Vilayat-ı Sitte’de ecnebi murakabesi te’sisi yolunda bir teklif vukuu derecesine kadar varmış olması da gösteriyordu ki Ermeniler her ne bahasına olursa olsun devletimizin zararına bir istiklal istihsalini gaye-i emel edinmişlerdi. +Harb-i umuminin zuhuru üzerine Ermeni milleti bu fırsatı ni’me’l-vesile ittihaz ederek Osmanlılığı en yakın ve can alıcı noktadan vurmak için Rus ordusu karargahında ahz-ı mevkı’ etti. +Bogos Nubar Paşa’nın ma’hud ta’mimi üzerine fırka ihtilafları ortadan kalkarak bütün Ermeniler müşterek düşman dedikleri Türkler aleyhine birleştiler. +Ermenilerin müteaddid cephelerde düşmanlarımızla tevhid-i mesai etmiş olduklarını ve bu sayede istiklale hak kazandıklarını alenen ve resmen yine kendileri i’tiraf ettiler. +Ermeniler vicdan-suz cinayetlerle Van Karahisar Muş hadiselerini ika’ ve müslümanları ve ordunun sevkiyat kollarını ifnaya giriştiler. +Bu kadar azim cinayatın müdafaasız ve hamisiz kalmış olan bu safhası tedkık olunmadıkça ve bugün hey’et-i celilenizin meşgul olduğu hadise bu nokta-i nazara göre muhakeme edilmedikçe verilecek hüküm vicdan-ı İslamiyet ve insaniyeti tenvir edemez. +Vehib Paşa raporunun mündericat-ı feciası elbette hey’et-i celilenizde bir kanaat husule getirmiştir. +Osmanlı ailesinin en sakin ve hakperver en aceze-nüvaz ve müsamahakar bir unsuru olan Türkler her halde müsebbib ve zalim mevkiinde değildi. +Unsur-ı İslam eskiden olduğu gibi bu sefer de bütün vatandaşlar hesabına mebzulen kanını verirken Ermeni milleti Osmanlı ailesini yık��p çıkarak kendine bir istiklal te’min etmek makasadıyla bizzat İslam’a orduya her sınıf ve her yaştan kadın ve erkek bütün müslümanlara saldırıyor Rus ordularının pişdarlığını ifa ederek koca bir unsur-ı ma’sumu kesip mahv ediyordu. +Bu haller hem memleketin hem de ordunun selametini tehlikede bırakıyordu. +Binaenaleyh tehcir esnasında vukua gelen hadisata gelince Ermeni çetelerinin mezalimi ile ateşten kaçarcasına hudut boyundan içeri gelenlerin manzara-i elem-naki ve yüz binlerce ma’sum müslümanların sibaane katl edildikleri haberinin ahali-i İslamiyye arasında intişarı zaten harbin fecayiini haddinden fazla görmüş ve duymuş olan halkın gayz ve kinini tahrike kafi ve galeyan-ı efkarı badi idi. +Nitekim şehadetleri aleyhimde telakkı edilen Yozgad Mutasarrıf-ı esbakı Cemal ve meb’us-ı sabık Şükrü Beyler bile bu hakıkati huzur-ı mahkemede alenen söylemişlerdi. +Ermeniler tarafından itlaf edilen din ve ırkdaşlarının matem-i hicranı müslümanların yüreğini sızlattığı ve her gün gelen kara haberler halkın hissiyatını tahrik etmekten hali kalmadığı Ermeniler ise daima Rus ordularının gah önüne geçerek gah arkasında kalarak ekseriya memleketlerin kuvve-i askeriyyeden mahrum bulunmasına güvenerek edildiği vechile Yozgad livası dahilinden sevk edilen bazı Ermeni muhacir kafilelerine Ermenilerin müslümanlar hakkında her nevi’ irtikab ettiği fecayia şahid olmuş bazı asker firarilerinin tecavüzüne sebebiyet vermiştir. +Ancak mağlubiyetin aleyhimizde husule getirdiği cereyanı durdurmak maksadıyla makam-ı ali-i iddianın talebi vechile kurbanlar verilmesi matbuatın beyanatına nazaran eğer bir siyaset iktizası farz edilirse hey’et-i celileleri siyasi değil ancak hak ve adalete bina-yı hükm etmek vazife-i vicdaniyyesi karşısında bulunduğundan bu mülahazatın gayr-ı varid olacağı kanaatini perverde ile bendeniz gibi küçük bir me’murun iddia olunduğu vechile mürettib ve nazım olarak kabulü nasıl mümkün olur? +Kemal Bey mevadd-ı kanuniyyeye müteallik müdafaatını uzun uzadıya teşrih ettikten sonra diyor ki: +Bendeniz devletime karşı ihtilal etmedim. +Ordunun önünde ve arkasında vatanın müdafaası için hükumetimin emniyet ve i’timadıyla ellerine verdiği silahları vatanın bağrına devletimin mevcudiyet ve istiklaline ahali-i tilalin sirayetinden tahaffuz için hükumet-i merkeziyyece verilen emir mucebince Ermenileri tehcir ettim. +Sevk esnasında ihtimal ki bir takım fecayi’ vuku’ bulmuştur. +Bu Ermenilerin müstemir ve muannid cinayetlerinin ve ef’al-i hun-rizanelerinin bi-hasebi’l-insaniyye yine ahali-i netayic-i zaruriyyesidir. +Böyle bir fiilden tamamıyla münezzeh olduğumu hu­ zur-ı Rabbü’l-aleminde ve mahkemeniz muvacehesinde bir kere daha tekrar ve te’yid ederim. +Ahaliyi de yekdiğeri aleyhine ne tahrik ve ne de tahriz ettim. +Müddei-i umumi bey böyle bir şeyi tasavvur buyuruyorlarsa onu Ermenilerin yer yer tevessü’ eden hıyanetlerinde ve aksi sadası asumanı tutan hun-rizliklerinde araması lazım gelir. +Evvelce Harbiye Nezareti tarafından Türk-Alman Dostluk Yurdu binası te’sis edilmek üzere istimlak edilen Sultan Mahmud Türbesi karşısındaki arsanın Şehremaneti tarafından mübayaa edilmesi takarrür etmiş ve Harbiye Nezareti de bedel-i istimlak mukabilinde emanete feraga muvafakat etmiştir. +İstimlak bedeli kırk bin liradır. +Ancak keyfiyet neticelenmek üzere bulunduğu bir zamanda Harbiye Nezareti’nden tebeddül vakı’ olduğundan mes’ele öylece kalmıştır. +Emanet burasını şimdilik park halinde umumun istifadesine vaz’ edeceğini söylüyor. +Bilahare şimdiki Emanet binasıyla mezkur arsayı tevhid ederek ortadaki sokağı kaldırarak oraya muazzam bir Şehremaneti binası vücuda getirmek Dostluk Yurdu’nu park veyahud aradaki sokağı kaldırarak muazzam Şehremaneti binası haline vaz’ etmeden evvel bu Dostluk Yurdu’nun inşası uğurunda hedm olunan cami’-i şerifin iade-i te’sisini nazar-ı i’tibara almak camiin hedmi kat’ıyyen tecviz edilemeyecek bir hareket miyyeyi istihfaf eden bu hareketin bir an evvel ta’mirini bekleriz. +Gerek Harbiye Nezareti gerek Şehremaneti’nin bunu kemal-i ehemmiyetle nazar-ı dikkate alarak tedabir-i lazımeyi ittihaz edeceğini ümid eyleriz. +TRAMVAYLARDA HANIMLARIN YERI Beyoğlu taraflarında Müslümanlık’la alakası olmayan bir alay nisvanın tramvaylarda erkeklerin arasına karışarak nisvan-ı İslamiyyeyi müşkil bir vaz’ıyete ilka ettiklerini müşahede ediyoruz. +Memleketin mukaddesatına adatına bu derece tezlil-kar ihanetlerde bulunan bu kadınların salik olduğu yol hiçbir vakit Müslümanlık’la kabil-i te’lif değildir. +Bunların İslam namı altında İslam kadınının mevki’ ve haysiyetine dokunacak bir takım harekat-ı küstahanede bulunmalarını nazar-ı afv u safh Nisvan-ı İslamiyye bu harekat-ı na-layıkadan kat’ıyyen memnun değildir. +Bunun önünü almak için bu mütecasirlere terbiyelerini vermek hükumetimizin en büyük vazifelerinden biridir. +Hissiyat ve mukaddesat-ı diniyye ve milliyyeyi rencide eden bu hadisenin adem-i tekerrürü te’min edilmelidir. +Esasen kadınlarımız da haysiyet-şiken harekatın tamamıyla aleyhindedir. +Sebalürreşad sahaifi bu hususta şikayat ile malidir. +İstanbul gazetelerinin birinde intişar eden bu mektup ne kadar şayan-ı dikkattir. +Muhterem bir hanım tramvaylarda kadınların halini tasviren şu satırları yazıyor: +“İstanbul cihetindeki yolcuların büyük bir kısmı Türk ve müslüman olduğu için bu semtte usule riayet olunuyor. +Fakat Beyoğlu cihetinde iş ber akis.. +Ekseriya bizim mahsus mahallere erkekler oturmuşsa kondüktörler bu efendileri kaldıramıyor. +Efendiler de zaten nisvana lazım gelen hürmeti ifa etmeyi hatırlarına bile getirmiyorlar. +Biz Türk kadınları; cinsimize milliyetimize kumpanyanın hürmetkar olmasını taleb ediyoruz. +Hükumetten de an’anatımızın muhafazası için kat’i icraat isteriz. +“İstıtrad olarak şunu da arz eylemeyi pek mühim görüyorum: +Milliyet İslamiyet ve an’anat hakkında bir fikir sahibi olmayan ta’bir caizse nevi’leri cinslerine münhasır bulunan bazı kadınlarımız –bu gibilere hemşire demeye pek haklı olarak dilimiz varmıyor– erkeklerle beraber oturmaya teşnelik gösteriyorlar. +An’anatımızın muhafazasını alenen taleb eden izzet-i nefs-i milli sahibi hanımlarımızı da garibdir ki taasubla tahtıeye ictisar eyliyorlar. +An’anat-ı milliyyeye adab-ı İslamiyyeye riayetkar olmayanlar kendilerinin Türk hanımlığı ile hiçbir alakaları olmadığını bilmeli ve kıyafet-i milliyyemizden tecerrüd eylemelidir. +Yoksa aynı kisve altında aynı terbiye ve aynı adabın muhafazası lazımdır.” Kıyafet-i milliyyeyi ve mukaddesat-ı diniyyeyi pek hayasızca tahkır eden bu kadınlar hakkında bir karar-ı kat’inin ittihazını hükumetten temenni eyleriz. +Hükumet müretteb ve mütemadi hücumlara ma’ruz kalan adab-ı mamalıdır. +Cemahir-i Müttefika-i Amerika Hariciye Nazırı Mösyö Lansing Paris Matbuat-ı Ecnebiyye Kulübü’nde şerefine keşide olunan bir ziyafetin nihayetinde irad etmiş olduğu mühim bir nutkun şayan-ı dikkat bazı fıkaratını nakl ediyoruz: +“Bu büyük muharebe bu badire-i uzma nihayete erdi. +Prusya’nın “Harb Makinesi” bozuldu yıkıldı. +Fakat şimdi halledilecek yeni mes’eleler def’ine çalışılacak yeni tehlikeler karşısında bulunuyoruz. +“Ren Nehri”nin şarkında büyük bir açlık işsizlik muzayaka ve sefalet icra-yı hükm ediyor. +“Teşkilatı fevkalade muntazam olan Alman hükumet-i Hezimetin acıları ve nevmidiyeti ile nizam ve intizam bozuldu asayişten eser kalmadı “Hiss-i intikam perverde edecek kin ve nefret besleyecek bir mania gibi yolun ortasına dikilecek bir zaman değildir. +Zira yangın gittikçe tevessü’ eyliyor Alman hudutlarına yaklaşıyor. +Diğer memleketleri de tehdid ediyor. +Buna sebebiyet veren şeraiti tebdil etmeye Almanya’yı büsbütün zaiflendirmekten ise mümkün mertebe kuvvetli bulundurmamaya tabii bir hale irca’ etmeye çalışmalıyız. +Ahval-i hazırayı ta’rif için iki kelime kafi: +Erzak sulh.. +Almanya’nın anarşiye mukavemet için muhtac olduğu ancak bu iki şeydir. +Almanlara acıdığımız cağımız için bunu esirgememeliyiz. +“İstediğiniz kadar ta’mirat ve tazminat taleb ediniz sanayii için muhtaç olduğu mevadd-ı ibtidaiyyeyi te’min etmeden ticaretini serbest bırakmadan ecnebi piyasalarında ma’mulatını satabilmesi için kolaylık göstermeden amelelerini olsun beslemeden Almanya yaptığı fenalıkları kısmen bile ta’mir edemeyecek ödemeyecektir. +“Bundan sarf-ı nazar hal-i hazırda Almanya’da hüküm-ferma olan karışıklık an be-an büyüyor. +Eğer hükumet-i siyasiyye git gide zaifler kuvvetten düşerse bir müddet sonra sulh akd edebilmek için karşımızda mes’ul şerait-i sulhiyyeyi ifa edecek evsafı haiz bir Alman hükumeti bulamayacağız. +“Binaenaleyh eğer Avrupa’yı hükumet-i mutlakadan halas ettiğimiz gibi amiriyet-i mutlakadan anarşiden de kurtarmak ister isek kaybedilecek bir dakıkamız yoktur. +Sulhü bir an evvel mümkün olduğu kadar çabuk akd etmeliyiz. +Ve me’kulat erzak yüklü gemiler Alman limanlarına girmelidir. +Cihan işlerinin en nazik anlarında bulunuyoruz..” Aklı havassi selim olan bir nefis kendinin mevcud delile irşad edecek bir muallime muhtaç değildir. +Bunun gibi işleyeceği fiillerde ihtiyarını da müdriktir. +Onlara ne suretle başlayıp ne vech ile neticeye isal edeceğini aklıyla muvazene ve irade-i vicdaniyyesiyle takdir eder. +Ondan sonra müstaid olduğu kudreti sarf ile kasd ettiği fiili hayyız-ı husule getirir. +İnsanın bu hassalarından birinin bedahetine muhaliftir. +met-i akıl ve hisse malik bulunan beni nev’inde de o hassaların vücudunu görücüdür. +Bununla beraber dostunu bilakis onun darılıp gazab gösterdiğini kesb-i rızk talebine karşı bunun imkan-ı husulünün fevt olduğunu bir mahall-i necata vüsulüne birçok emek sarf ettiği halde bir mehlekeye düştüğünü de müşahede eder. +Ve bu ef’alinin ma’kus neticeler hasıl etmesi onları hüsn-i tedbir ve ta’kıb etmediğine haml ile kendi nefsine levm etmeye başlar. +Teşebbüsünde muvaffakıyetsizliği mucib olduğunu zu’m ettiği şeylerden kazandığı tecrübeyi diğer teşebbüs edeceği işler için bir rehber addeyler tedbir ve işinde daha sağlam bir yol tutar daha kuvvetli sebeplere istinad eder. +Ele geçirmek istediği avın uçup gitmesi yani murad ettiği şeyin husule gelmemesi başka bir kimsenin eser-i mümanaatı olduğunu anlarsa tabii olarak arzu-kerdesi olan fiili düşünerek ateş-i gayzı alevlenir. +Maksadından mahrum kalmasına sebeb olana vicdanen infial ve münafese hasıl eder. +Kendi nefsine bu def’a kusur tasavvur edemediğinden ona levm etmeye atıp tutmaya mahal görmez. +Bazan da kendi nefsince tedbirde kusur edilmediği ve başka kimse tarafından da bir mümanaat gösterilmediği halde husule gelmeyen bir arzusundan dolayı sebeb-i hakıkıyi taharri ve idrak etmeye teveccüh eder. +Bu suretle netice-i amelini merciine isal eden sebebi fehme nail olur. +Bir kimsenin denizde fırtınanın şiddet-i vukuuyla sermayesinin suya düşerek mahv u nabud olması yahud yıldırım nüzulüyle hayvanlarını yakması yahud kendisine muin olacağına hasr-ı emel ettiği zatın ölmesi veya ve intizarın hilafında zuhura gelen bazı ahval şu alem-i kevnde kudreti her şeyi muhit beşerin re’y ve tedbiri haricinde ve bütün kuvvetlerin fevkinde hüküm ve meşiyyeti nafiz bir kuvve-i aliyyenin vücud ve te’sir-i iradesine si kainatta mukteza-yı ilim ve iradesiyle tasarruf eden Vacibü’l-vücud hazretlerine müstenid olduğuna aid ve daldir ki onun tecelliyat-ı ahkamına huşu’ ve huzu’ ile mütabaat olunmasını ve bir şeyde görülen mahrumiyetin hikmet-i menşeinin Hakk’a tefviz edilmesini istilzam eyler. +Bununla beraber bazan hilaf-ı emel haller görülünce nasibin büsbütün tükenmiş olduğuna zahib olarak muattal kalınması caiz değildir. +Fazl u rahmet-i ilahiyyeden asla ümid kesilmeyerek kasd ve ihtiyac hissolunan diğer umurda ma’kul ve meşru’ olan her nevi’ sa’y ü tedbire i’tina etmek suretiyle ta’kıb-i muvaffakıyyetten geri durmamak lazım gelir. +Mü’min olan kimse halik-ı mükevvenatın kudreti bütün mümkinatın kudretlerinden pek ali olduğunu burhanen ve ayanen gördüğü gibi kendisinin istediği akli ve cismani ef’alini işlemesi yed-i disine hibe ve ihsan etmiş olduğu idrak ve kuvvetlerin meftur oldukları tarzda tasarruf ve isti’maliyle kaim idiğini taakkul ve müşahede eyler. +Nitekim ulema-yı kiram şükrün ta’rifinde dediler ki: +Husul-i maksad için canib-i Huda’dan rayegan buyurulan ni’metlerin kuvvetlerin kaffesi mahsus ve müretteb oldukları vezaife sarf edilmesidir. +Kul böyle hareket ettikten sonra neticeye muntazır ve bu netice her ne yolda tecelli ederse ona razi olmak lazıme-i diyanet ve basirettir. +Şerayi’ bu minval üzerine kaimdir tekalif-i diniyye o suretle müstakım olur vücud bulur. +Binaenaleyh izah olunduğu vechile umur-ı kevniyyenin külliyatında ve cüz’iyatında Hak Teala’nın kudret ve tasarruf-ı hakıkısini ve beşerin a’malinde malik-i ihtiyar olduğunu her kim inkar ederse nefsinde mevcud olup işlenmesi emir ve nehiy olunan hususatta hitab ve irşad-ı ilahi ile müşerref olan aklı yani iman mekanını inkar etmiş olur. +Ancak her şey Cenab-ı Hakk’ın ihale ve takdirine mukarin meşruh ile insanın kuvve-i ihtiyariyyesini ika’ ve isti’mal ederek netayic-i ef’alin zuhur-ı tabiisi arasında tekevvün eden fıtr ve nazarın suret-i tedkıkine gelince böyle ef’al-i met-i hudusu ta’mik derununa dalıp künhünü araştırmaktan nehy olunduğumuz sırr-ı kaderi cüst ü cu etmek aklın eremediği şeylerle iştigal eylemek demektir. +Her milletten ve hususile Mesihilerden müslimlerden ahkam ve serair-i ilahiyyeyi tefahhusta ifrat derecesini diler. +Gaye-i cehdleri muhtelif fırkalara ayrılarak teşviş-i zihinden tarik-i müstakımden sapmaktan ibaret kalmadı. +Onlardan bazısı kulun cemi’-i ef’aline hakim ve müstakil mutlak olduğuna kail oldu. +Bu ise Allah’ın bedihi hikmetleriyle kabil olmayan te’lif bir gurur-ı zahiridir. +Diğer bazısı kul ef’alinde canib-i ilahiden mecburdur diye bu i’tikadı tasrih etti. +Bazısı da o yolda kabul ettiği i’tikadın cebr-i ilahi eseri olduğu namıyla yad etmekten teberri eyledi bu türlü telakkıyat ise bünyan-ı şeriati hedm tekalif-i diniyyeyi mahv imad-ı iman olan akl-ı bedihinin hükmünü ibtal etmek demektir. +Abd kendi fiilinin kasibi olduğuna i’tikad edilmek Kitabullah’ı ve ehadis-i nebeviyye ile ityan ve tasrih olunan ahkam-ı iman ve akayid-i lazımeye münafi olacak şirke iltifat edilmemekten naşidir. +İştirak abdin murad edeceği bir fiili vücuda getirmek için Cenab-ı Hakk’ın kendisine ihsan etmiş olduğu a’za ve kuva ile şahıs ve mevkiinin müsaid olduğu esbab-ı ma’kule-i zahirenin kaffesini isti’mal ve neticesini lutf-ı ilahiden intizar edecek yerde işbu esbab ve kuvanın fevkinde bir eseri Allah’ın gayrısından beklemek i’tikadıdır. +Bazı insanlar arasında cari olan ahvalden biri de neticeleri esbab-ı zahireye merbut bulunan ef’ali semeredar etmek için terk-i esbab ve mesai ile mahlukların kudret ve kabiliyeti haricinde tahsil-i maksada kafi ve müessir bir vasıtaya hasr-ı emel ve bunun Allah’tan gayrı bir şey olduğunu düşünmeyerek ona ta’zim ile meded dilemek mesela kafi derecede kuvve-i askeriyyeye ve alat-ı lazımeye malik olmaksızın harbde muzaffer olması ve maraz ve illetlerin tedavisi için Allah’ın ihsan etmiş olduğu ilaçları isti’mal etmeyerek şifa bulması ve Kur’an-ı Kerim ile ehadis-i nebeviyyenin irşad ve teklif ettiği akayid-i sahiha ibadat-ı mefruza harekat-ı müstakıme ve sair esbab-ı meşruadan bir hal ihtiyar olunmaksızın saadet-i dünyeviyye ve uhreviyyeye mazhariyeti için vesatat-ı ma’neviyyeye müracaat etmek şirktir. +Esnama ve ma’bud-ı batıl ittihaz olunan şeylere tapmayı i’tiyad edenlerin de şirk teşkil eden halleri o kabildendir. +Şeriat-i İslamiyyenin ahkam-ı celilesi o gibi batıl i’tikadların izalesini emir ve irşad eder. +Kudret-i beşeriyyenin ve her fiilde tevessül olunması lazım gelen esbab-ı zahirenin isti’malinden sonra bunların fevkinde husule gelen netayici sırf Allah’tan bilip onun gayrısından intizar ve i’tikad etmemek lazımdır. +Saadet rükünlerini a’mal-i beşerin kıvamını te’min eden iki büyük şey vardır: +Birincisi abdin irade ve kudreti ve bunların tetimmatından olan tedabir ve esbab-ı meşruaya noksansız olarak ihtimam etmesi maksadına vüsul için medar-ı kesbidir. +İkincisi bütün mükevvenatın bütün ef’al-i mümkinenin mercii bulunan kudret-i ilahiyyedir. +Bunun asarı abd ile abdin murad ettiği şeyin esbab-ı meşruanın iktisaba salih olamadığı bir fiile muavenet etmek Allah’tan gayrısı için mümkün değildir. +Şu hale göre abd kasd ettiği bir işin husulüne kemal-i basiret gösterdikten sonra onun itmam ve intacına tevfik etmesini Allah’tan gayrıya yani ma’bud-ı batıl ittihaz olunan şeylerden birine hasr-ı ümid ile ondan meded dilemek haram ve menhidir. +Belki müntic-i küfürdür. +Ancak arzu olunan bir maksadın semeredar olması için azm-i sahih peydasıyla iktidar dahilinde olan esbab-ı zahire-i fi’liyyenin cümlesine ciddiyet-i kamile tahtında bezl-i mesai şeklinde yazılmıştır. +ederek maddeten yapılacak başka şey kalmadıktan sonra münhasıran Allah’ın inayetinden vicdan-ı halis ile istimdad etmek mükellefiyet-i i’tikadiyye cümlesindendir. +Netayic-i ef’al hususunda akıl ve din Allah’tan gayrı bir şeye rabt-ı alakaya müsamaha edecek mahiyette değildir. +Ümmet-i Ahmediyyeden olan eslafımız şu takdir olunan akayid-i salimeye mütemessik idiler. +İkame ve te’sis ettikleri amellerin asarı ahlafı olan ümmetlerin hayretini mucib derecedir. +Müteahhirinden nazar-ı hikmet sahibi olanlar eser-i selefe ıktifa etmişlerdir. +İmamül-Haremeyn Ebü’l-maali el-Cüveyni rahimehullah onlardan biridir. +Bununla beraber zikr olunan akayid-i sahihayı fehm ve takdir etmeyenlerden bazıları miyanında fikr-i mezkuru MUSIB BIR TA’YIN GÜZEL BIR İNTIHAB Fıkıh ve felsefedeki ihata-i külliyyeleriyle ulema-yı İslam arasında kendilerine pek yüksek bir mevki’ te’min eylemiş olan ekabir-i ümmetten Muhammed Hamdi Efendi hazretleri Darülhikmeti’l-İslamiyye Riyaseti’ne ta’yin buyurulmuşlar; müslüman mütefekkirlerinin en büyüklerinden olup Sebilürreşad sütunlarındaki makalat-ı nihriraneleriyle irfan-ı ümmete o kadar muazzam ve o kadar mebrur hizmetlerde bulunan hakim-i şehir Ömer Ferid Beyefendi hazretleri de fazıl-ı müşarun ileyhden Bu ta’yin ile bu intihabdaki isabeti muhterem kari’lerimiz pek güzel takdir edeceklerinden sözü uzatmaya hacet göremiyoruz. +Cenab-ı Hak her ikisini te’yidat ve tevfikat-ı samedaniyyesine mazhariyetle bekam buyursun. +Meal-i Kerimi mesakin ve eşcarının altından ırmaklar akan bağlar bostanlar var. +Öyle bağlar ki meyvelerinden yedikçe “Bu evvelce yediğimiz şey” diyecekler meyveler lezzet ve nefasetce biri birinin aynı olacaktır. +Onların pak ve nezih zevceleri de olacak ve orada muhalled kalacaklardır.” Bundan evvelki ayetler mübdi’-i kainatın mevcudiyetini natık delail serd ediyor muanidlere karşı Nebiyy-i ümmi Efendimizin sıdk-ı risaletini müeyyid hüccetler her ne yapsalar suver ve ayatından birinin nazirini ityan hususunda acz-i mutlaka mahkum olduklarını aleme i’lan ederek serd ettiği delail ve berahini bir kuvve-i mu’cize mucib-i şübhe bir hal kalmamışken küfür ve ma’siyette Filhakıka vahdaniyet-i ilahiyye ve bi’set-i Muhammediyyeyi müsbit ve müeyyid bu kadar delail meydana konduktan sonra kafirlerin hala red ve inkar merkezinde sabit-kadem kalmalarına sebep ne olabilir? +Bu olsa olsa muttasıf oldukları fevkalade kibir ve nahvetten kendileri mensub oldukları kavmin ser-amedanı oldukları halde memiş hiç olmazsa servet ve saman sayesinde riyaset mevkiine geçememiş bir adama inkıyadı nefislerine yedirememekten neş’et edebilir. +Kitab-ı Kerim’in adeti her vaade bir vaid her tebşire bir inzar ve tahzir terdif etmek olduğu için ... +ila-ahirihi ayetinin sevk ve iradı da bu tarz-ı belagatin Bu ayet-i kerime sarih bir ifade ile bize ifham ediyor ki Cenab-ı Hak a’mal-i saliha işleyen mü’minlere bağlar bahçeler eşcarı saye salmış enharı cereyan-ı daimi halinde bulunmuş esmarı nefis ve yekcins nisvanı gayetle temiz ebedi aşiyaneler vaad etmektedir. +Şu ciheti de ihtar gerektir ki muğfel ve sade-dil bir çok müslümanlar var ki bunlar sade lisanlarıyla “La ilahe cerredinde bulunmayı Cenab-ı Hakk’ın Kur’an’ ında sa­ lih kullarına vaad ve tebşir etmekte olduğu mesubat-ı uhreviyyeyi ihraza kafi görüyorlar. +Kalblerinde imanları olsun. +Ama öte tarafta Allah’ın ayatını tebdil ve tahrif ediyorlarmış ma’sıyet ve mefsedette iblise peyrev oluyorlarmış; Kitabullah’ı ve sünnet-i Resulüllah’ı bir tarafa bırakarak kendilerine ulema-yı din süsü veren kimseleri evamir ve nevahilerine harfiyyen imtisal suretiyle rab ve ma’bud ittihaz ediyorlarmış Kitap ve Sünnet ahkamına gizli ve aşikar muhalefetleriyle Allah’a ve Resul’üne karşı birer muhasım vaz’ u tavrı alıyorlarmış onların nazarlarında mükafat-ı mev’udeye nailiyet hususunda bu gibi şeylerin hiçbir hüküm ve te’siri yoktur. +Bu bedbahtlar ma’sıyet namına bu saydığımız şeylerin hepsini yaparlar da sonra Allah’ın azap ve nekaBaşmuharrir linden kurtulacaklarına dair sarsılmaz bir ümid beslerler. +Ümmet-i Muhammed’in kendi iddialarınca gazab ve intikam-ı kıd bulunurlar Müslümanlar içinde öyleleri de var ki bir takım mevzu’ hadislere medsus kıssa ve efsanelere istinad ederek cehennemi bir dar-ı lezzet ve naim tasavvur ederler. +Fikr-i batıllarınca cennetin niam ve ezvakının sükkanı üzerindeki te’siri ne ise cehennemin enva’-ı ukubat ve alamının ehline karşı te’siri odur. +Binaenaleyh ehl-i cennet cennetin niam-ı bakıyatından ne yolda mütelezziz oluyorlarsa ehl-i cehennem de cehennemin guna gun azaplarından aynı suretle zevk ve lezzet duyacaklardır. +Bu yoldaki hurafatın gerek mucidleri gerek onların mukallidleri üzerinde husule getirdiği te’sir şundan ibaret oluyor ki ukubat-ı uhreviyyenin onların nazarlarında hiçbir ehemmiyeti kalmıyor. +Ukubet ve ceza endişesi kalmayınca da artık günah işlemek hetk-i hürmet; irtikab-ı zulm ve mefsedet gibi ahvale tasaddi Kitabullah’ın ihtiva ettiği vaid ve tehdidleri istihfaf etmek onlar için umur-ı adiye sırasına geçiyor. +Öteden beri ehl-i kitab olan milel-i saire de mead aleminde yakıcı ve kızgın bir ateşin mevcudiyetini ve bu ateşin hakayık-ı diniyyeden ru-gerdan olanları der-aguş etmeye amade bulunduğunu teslim ve i’tiraf etmekle beraber mantuk-ı münifince vücudlarına te’siri birkaç güne inhisar edeceği iddia-yı vahiyesinde bulunuyorlar idi. +Kur’an-ı Kerim’i okuyan ayatını yegan yegan tedkık etsin. +Görecektir ki nerede denilmiş ise bunu cümlesiyle tev’emdir. +Bu hal gösteriyor ki amel kaydında bulunmaksızın sadece bir dindar olmanın sahibine hemen hemen hiçbir fayda ve te’siri yoktur. +İman ile İslam ayrı ayrı şeyler olduğuna kail olanlarla ikisi bir şeyden ibaret bulunduğunu mevcud değildir. +Bu mütehalif ta’birlerden maksad ne olursa olsun şurası muhakkaktır ki kanun-ı ezelinin bu cihete taalluk eden hükmü ef’al-i kavime measir-i müfide u gazabına hedef olacakları merkezindedir. +Bu gibilerin dünyada nasib-i sa’y ve amelleri zillet ve meskenet ahirette netice-i istihkakları azab ve nakmettir. +Ulema-yı nefs evvelce de bahs ettiğimiz vechile “iman”ın a’za ve cevarih üzerinde asarının mütecelli olmasına bir hakıkat-ı sabite nazarıyla bakmaktadırlar. +Esasen biz de sırası düştükçe insanların birçok şuun ve ahvalinden bahsetmiş ve bunu bir şeyi yakınen bilmek mukarin olmadıkça esastan ari ve erbab-ı fikr ü reviyyet nezdinde ca-yı kabul bulabilmesi gayr-ı kabil bir da’vadan dur ile te’yid ve tesbite çalışmıştık. +Kur’a’ın şehadet-i adilesine müracaat edilirse bu hakıkati müeyyid birçok ayat-ı kerimeye tesadüf olunur. +ayet-i kerime erbab-ı nifakın cihada çıkmak için bir emir telakkı ederlerse derhal imtisal edeceklerine dair ettikleri yeminden ve buna lüzum olmadığından bahs ettikten sonra kaydıyla ifadelerinin mi’yar-ı sıdk u kizbi neden lisan-ı peygamberiden “Sözlerinizde ne dereceye kadar samimiyet bulunduğuna dinen hasıl etmiş olduğunuz yakınin kuvveti neden ibaret olduğuna dair bir hüküm verebilmekliğim için sizden göreceğim taat fakat her halde ahval ve etvarınızda asarı görülecek temayülat-ı kalbiyyenizin mahiyeti hakkında hüküm vermeye medar olacak bir taat kafidir.” diyor ve bu maksatladır ki ayet kaydıyla nihayet buluyor. +Cenab-ı Hak Kitab-ı keriminde münafıkların evsaf ve alayiminden uzun uzadı bahs etmiş mü’min geçinenler arasında kizb ve iftirayı şiar-ı vicdan edinmiş doğru söylememeyi doğru yoldan gitmemeyi başlıca meslek tanımış kimseler de mevcud olduğunu bize anlatmıştır. +Ezcümle şu ayet-i kerime bu kabil kimselerin hasais ve mahiyatına işareti mutazammındır Ayetin ma’nası şudur ki insanın kalbi bir takım şükuk ve şübühatın iz’acatı altında ezilip dururken iman ve yakınden dem vurması hırs ve tama’ ciğerine işlemiş buhl ve imsak ef’al ve iradatına hakim olarak hakıkat ve himmet sarfına kendinde meyl ve arzu bırakmamış olan şahsın dinde ihlasdan bahs etmesi kadar kizb-i mahz ve bühtan-ı sırf olamaz. +TEVHIDE DAİR Ef’al-i İbad : +Tekrar ederim ki: +Mükellef için Halik Teala’nın vahdaniyetini tasdik etmekle beraber onun ihsan ettiği ve te’sir-i kudretine tabi’ kıldığı a’za ve kuva ile kesb-i iman ve tahsil-i ef’ale çalışmak vücubuna ve Allah’ın din levazımından olarak mükellef kıldığı sair amellere ve abdin murad ettiği bir şeyin itmam ve intacına mania teşkil eden halleri def’ etmeye ve abdin ilminin ihatası haricinde olan ve daire-i muradına dahil olmayan bir şeyi husule getiren esbab-ı kamileyi hatırlamaya kafil ve her kuvvetin fevkinde münferid ve pek ali olan kudret-i ilahiyyeye Evvelce bildirildiği üzere bu i’tikada tevafukdan ve akıl ve şer’in cevazından beri bir surette mu’tekıd ve müterakkıb olmak çalışmadan umduğuna varılacağı fikrini beslemek mukteza-yı imandan değildir. +Çünkü ne haricinde bir mesleğe düşüp de hikmet-i ilahiyyenin ta’mik-ı hakayıkına temayül etmek herkese inkişafı müyesser olmayan esrar perdelerinin ref’ini aramak ukulün hırs ve tuğyanı eseridir. +rak ve sair kuva-yı mümkinelerini hüsn-i sarf ve isti’mal edenlerin bir kısmı hayret-bahş bir surette kendilerine itmi’nan verecek bir takım efkar-ı aliyyeye vasıl oldukları kabil-i inkar değildir. +Ancak bunların miktarı pek azdır. +Allah’ın bu gibilerden dilediği kalblere ilka eylediği feyz-i cavidani envar-ı hakıkati cezb ve keşf eder. +Bu da safa-yı amel ve i’tikada ve velayet mertebesine nail olmalarının eser-i hassıdır. +Ne çare ki doğru i’tikaddan sapıp dalalete uğrayan ve efkar ve a’maliyle başkalarını da saptırıp ıdlal eder ve sözlerinin fenalığı eseri el-an ümmet-i İslamiyyenin bazı ahvalinde cari olan kimseler pek çoktur. +Ayanen sabittir ki alem-i ekvanda mevcud olan her şeyin sair nevi’lerinden fark ve temyiz olunacak surette mütefavit hassaları muhtelif nevi’leri haiz olması kadir-i müteal hazretlerinin hikmet-i baligası icabındandır. +Bir şey nev’an farklı bir hasisayı havi olmayınca diğer şeyden mümtaz olamamak tabiidir. +Eşhas arasındaki temeyyüz hali de onun gibidir. +Vahibü’l-vücud nev’-i insan ile sair enva’-ı mevcudata layık oldukları hilkatte vücud ihsan etmiş her vücud hasıl olunca ondan sonra tevali eden nevi’leri o vücudun tevabiinden ma’dud bulunmuştur. +Bu nevi’lerden biri de insan ve kendisinin sair hayvanlardan temyizini mucib olan hasaisidir. +Bu hasaisi de onun tefekküre malik ve amelinde mukteza-yı fikri üzere muhtar olmasıdır. +Binaenaleyh kendisinin canib-i ilahiden mevhub olan vücudu zikr olunan mümeyyizatla da mecbuliyetini istilzam etmiştir. +Eğer bu farik hassalardan bir şey insandan selb edilse idi insanlıktan çıkıp melek veya diğer bir nevi’ hayvan olurdu. +Şu halde madem ki vücud-ı insan ata-yı Rabbani eseridir ve bahs olunan hasıyetleri de mevhubdur; onun şu hayat geçidinde cebr-i ilahiye hamlini ma’kul ve lazım gösterecek hiçbir şey hiçbir vecih sahih olamaz. +Ancak Vacibü’l-vücudun kemal-i ilmi insanın kendi iradesiyle vukua getirdiği ef’alin cüz’isini küllisini de muhittir. +İnsanın işlediği iş hayır nev’inden olur ise fülanın fiil ve hareketi fülan vakitte vukua geleceği ve onun bir fi’l-i hayır olup mucib-i sevab olacağı veya şer nev’inden olur ise onun da azabı intac-ı keyfiyatı onun asar-ı takdiri cümlesindendir. +İnsanın mütefekkir ve ihtiyar sahibi olduğuna göre her hususunda kendisinden ne gibi amel sadır olursa onun kesb ve ihtiyarından münbaistir. +Kendisinin emr-i kesbde ihtiyarını selb edince bir şeyin tevehhümüne mahal yoktur. +Şu kadar ki insan olsun sair mevcudat nev’inden bulunsun her vücud-ı mümkinde hatta zerre-i mevcudda cüz’i ve külli her ne şey tari olur ise onun ve vakt-i vukuunun den masun bulunduğu bedihidir. +Şu irade mes’elesini ruz merre muttasıf olduğumuz eyler: +Ehl-i ibaddan bir şahıs metbuuna kavanin-i mevzuaya karşı kendi ihtiyarıyla isyan ve muhalefette bulunduğu takdirde muayyen olan cezayı müstelzim hallerden terk-i ihtiyar etmesi de hal ve vicdanını ikab ve ızdırabdan beri kılacağını ilm-i yakın ile bildiği halde inad saikasıyla ve felaketine sebeb veren işi icra ile ona müretteb olan ukubeti istikbal eyler. +O şahsın fi’l-i memnuun icrasını azm u tasavvur etmesi ve o fiil neticesinin istediği surete mutabık olarak zuhura gelmesi hususunda sebk eden ve vakıa mutabık olan ilminin ihtiyar-ı zatisine asla te’siri olmadığı gibi ef’al-i kalbiyyeden olan ihtiyarını nefy veya isti’male icbar edecek bir şey dahi kanun-ı cari-i ilahiye göre kabil-i tasavvur değildir. +Şu hale göre bir alim için bir şeyin suret ve an-ı vukuunun münkeşif olması onun o fiili men’ veya sahih olamayacağı aklen tereddüd olunamayacak hakıkatlerdendir. +Binaenaleyh bu mebhasde efkarın teşa’ubu ve ona göre isti’mal-i elfaz ile tarz-ı beyanın tağyiri vehim ve şüpheyi intac eder. +dim. +Hatta bu temsilatın sıhhat-i tefekküre malik ve fıtrat-ı selimesini muhafaza ile me’luf olan her akıldan uzak kalmayacağını ümid eder idiysem de sıhhat-i iman için o gibi şeylerin mahiyet ve tafsilatını bilmeye hacet olamayacağı mülahazası beni itale-i kelamdan men’ etti. +Ba-husus bir mes’eleyi tasvir eden kimsenin onu ve ihataya avammın aklı müsaid olmadığından teşevvüş fikrine sebeb olabileceği de sözü uzatmak maniasını kuvvetlendirdi. +Cumhur-ı nasdan bir kısm-ı mahsusunun görüp işittiklerini taklidde sebat gösterdiklerine gelince: +Bunlar aklen ve mantıken evvelce bir şeyin delilini taharri ve vücubundan inhirafla taklid marazına ibtila eseri olarak evvela bir şeye delilsiz i’tikadı sonra ona delil taharrisini meslek ittihaz etmişler ve peyda eyledikleri i’tikadlara muvafık olmayan fikir ve burhanı taharri etmemeyi halinde adem-i kabulünü ve belki öyle bir kail-i zi-delile muannidane mukavemet etmeyi mesleklerinin tetimme-i levazımından addetmekte bulunmuşlardır. +Her ne kadar onların bu gidişleri aklın kaffe-i muktezıyatını inkar demek münhemiktir. +Eğer onlara a’mak-ı derunlarından yanlış yola sapmak fena şeydir; bu hareket Allah’ın mahluku üzerinde cari kanun-ı fıtratına imtisalden inhiraf etmek ve rüşd ü hidayete sebep olan meşru’ yollarını tağyire kalkışmak değil midir? +Yolunda bir hatıf nida etse temessük eyledikleri fikri ta’dil etmeleri için yine kendilerinde bir uyanıklık hasıl olmaz me’luf bulundukları meslekte sebatı; Biz bu mebhaste ancak akıl ve şer’in müsaid olduğu ahkam-ı nazariyyeyi serd ve ityan eyledik. +La-havle vela kuvvete illa billahi’l-aliyyilazim. +Huzur-ı Sami-i Cenab-ı Meşihat-penahiye Ma’lum-ı sami-i cenab-ı Meşihat-penahileri olduğu üzere daha müterakkı ve daha kaviyyü’ş-şekime zannolunan bazı devletlerin yalnız bünyan-ı siyasilerini değil bünyan-ı ictimailerini bile bir iki batın içinde hedm etmeye kafi gelen hadisat-ı azimenin sadematına karşı Devlet-i Aliyye-i Osmaniyye asırlardan beri mücahede mecburiyetinde bulunmuş ve bu yüzden nice nice ihtiyacat ruhiyye ve salabet-i ictimaiyye ibraz ve isbatından bir vakit mahrum olmamıştır ki bu devlet vesait-i medeniyyesinin noksanına rağmen bu ruhu bu bünyan-ı ictimaiyi üss-i ma’neviyatı olan Din-i İslam’a ve fıkdan-ı ihtimam bulunan nefsi ve ahlakı mebnalara medyundur. +Muvazene-i saadet-i alemde İslam’ın ve bilhassa Devlet-i Aliyye-i Osmaniyye’nin salah veya adem-i salah nokta-i nazarlarıyla mebsutan mütenasib daima müsbet veya menfi bir te’sir-i mühimmi haiz olduğu tarih gibi vekayi’-i ahire dahi bir deveran-ı muntazam ile isbat edecektir... +Bu devletin salah-ı ruhani ve cismanisi muhtevi olduğu anasır-ı siyasiyyenin salahına bu ise unsur-ı vabeste olmasına nazaran unsur-ı İslam’ı batınından ifsad edecek ve bünyan-ı dini ve ictimaisini taklib ve tebdil sevdasına düşecek emaniye iğmaz-ı ayn eylemek bütün beşeriyete sari cinayat-ı azimeye iğmaz-ı ayn eylemek demektir. +Kabiliyet-i istimsaliyyesi kabiliyet-i temessüliyyesinden çok fazla olan İslam’ın salah ve ıslahı ise ruh ve kalbinden üfleyecek bir nefha-i Muhammediyye ile kaimdir. +İslam bünyan-ı ruhi ve ictimaisi bir zümre-i beşerin bazı temayülat-ı acile-i ruz-merresinden münbais sıraya değil bütün beşeriyetin fıtrat-ı safiyye-i asliyyesi muktezıyatını ve bil-cümle ara ve menafi’-i muhtelifenin muhassalasını ve nev’-i beşerin müsalemet-i amme ve mes’udiyet-i kamilesi gayesini i’tidal ile ta’kıb eden kavanin-i kamile-i hakıkiyyeye ibtina eylemiş ve hepsini düstur-ı vahdet-i halika bağlamış olmakla her vechile mahiyetinden bazan inhirafa sevk edecek esbab-ı zahire görünse bile adem-i inhirafa mecbur edecek daha mühim esbab daima vücudunu muhafaza eyler. +Hayatı vazifeden vazife için mücahededen ibaret bilen ve terakkıyat-ı ictimaiyye nisbetinde vezaifin tezayüd ve tekessürüne kail olan İslam hürriyeti tatmin-i şehevat vadisinde harb ve cidal için serbazlık telakkı etmeyip tinde görerek bütün veche-i tahavvülatını şuunat-ı müteceddide cem’iyet-i beşeriyye içinde hayra teveccühü için zıman bulmak muhal gibidir. +Vicdan-ı İslam’ın havass-ı mümeyyizesinden biri ma’ruf olan evamir-i şer’iyyeye muhabbet ve mutavaat bida’ ve münkerata karşı fiilen olamazsa kavlen bu da olmazsa kalben buğz u mukavemet etmektir ki ehl-i lih ve menafi’-i umumiyyenin icabatına göre ibrazdan hali kalamaz. +Mertebe-i salise hakkında ez’afü’l-iman buyurulduğu için daha aşağısını dinden huruc ile mütelazim addeder. +Vicdan-ı İslam hadisat-ı hayatiyyesini hep bu nokta-i nazardan tahlil ve mukayeseye alışmış ve o nisbette muhitine karşı muhabbet ve nefret beslemek bet besleyebildiği hey’et-i siyasiyye etrafında her nevi’ terakkıyat-ı ilmiyye ve medeniyyeyi kucaklamak için bütün fedakarlığı ihtiyar edebildiği halde daima buğz ve nefret beslemek mecburiyetini hiss eylediği bir hey’et-i siyasiyyenin etrafından dağılmaya ve ruh-ı aslisinin mümkün olduğu kadar muhafazası babında çareler taharrisine başlamak için bir meyl-i vicdani duyar. +İşte hükumet bu mebde’den başlar. +Devletin tarih-i terakkı ve tedennisi gözden geçirilir ve bunlardan mütehassıl tecaribe atf-ı ehemmiyet edilirse görülür ki tedenniyatımız hep ruh-ı milletin tebdiline doğru yürüyen harekat ile mebsutan mütenasib gitmiştir. +Bizi en çok harab edenler en çok karıştırmak ve değiştirmek muhit-i medeniyetten iktibası vacib birçok vesail-i terakkısi vardır. +Ümmetlerin ahvaline ihale-i nazar ile ibret almak müttaiz olmak ve icabına tevfik-i hareket etmek kitab-ı dinimizin öğrettiği esasattan bulunmak hasebiyle dinimiz taassub değil temessük ve teşebbüs emr eylemiş ve ıslahat teşebbüsatının bir çoğunda devlet ibtida dinin teşvikine istinad etmiş iken netayic-i ıslahat ve teceddüdatında edvar-ı ahirede olduğu gibi bu zühulün kasd ve iradeye bazı erbab-ı hevesin ruh-ı diniye karşı açtığı mübarezat-ı tesvil-karane ile sarsıla sarsıla şimdiki haline gelmiştir. +Edyan içinde İslam en semahatkar en hürriyetperver bir dindir hürriyet-i vicdanı İslam kadar inkişaf ettirmiş bir din ve vatan-ı Osmani gibi sinesinde birçok edyan ve mezahib mensubinini serbest yaşatmış bir vatan gösterilemez; bir kelime-i tevhidi ikrar ile aile-i ictimaiyyesine kabul eylemiş ve ancak bir hıyanet-i fi’liyye veya kavliyyesiyle seyyie-i batınesini izhar edenleri red eylemek hakkını muhafaza etmiştir. +Bu düstur-ı hürriyetten bu semahat-ı şamileden bil-istifade harim-i İslam’da nifak ile yaşayan ferdler zümreler asr-ı saadet-i peygamberiden bu ana kadar bulunmuş ve Kitab-ı azimü’ş-şan bunların evsa­ fı­ nı tanıtmıştır. +Bu gibiler hakıkatte İslam değil ciddi bir insan bile olmadıkları halde din bunlardan hukuk-ı daima fırsat buldukça zarar-ı İslam’ı menfaat ve ganimet addetmekten çekinmemişlerdir. +Tarihte hükumat-ı İslamiyyenin bütün tezelzülat-ı asliyyesi ve ızdırabat-ı dahiliyyesi hep bunların yüzünden olmuştur. +Son zamanlarda lar hadis olmuştur ki bilhassa hengame-i harbde bunlar memleket ile dini ve ictimai hurub-ı dahiliyyeye germi vererek kalb-i İslam’ı pek ziyade cerihadar eylemiştir. +Bu cerihaları anlamak için taşralardan peyderpey alınmakta bulunan muharrerat ve ahbar mündericatını izaha hacet olmayıp merkez-i Hilafet-i seniyyenin sima-yı ahlakı ve Bina-yı ictimai-i İslam evkat-ı hamsede salat-ı cemaat muhabbetullah ve mehafetullah ile hayatın taht-ı zımanındadır. +Halbuki terakkı ve teceddüd namıyla İslam’a uzanmakta olan dest-i tetavül bunlara kadar teaddi etmek mek istemediği halde medaris mesacid cevami’ ve saire gibi mahall-i mukaddesenin fuzuli işgalleri tahribleri hatta bazan hedmleri altında gizlenen ma’nayı iltizam bir çok mahallelerde müslümanları ma’bedsiz bırakmaya ve cemaate müdavemet i’tiyadının tezelzülüne bais olmuş ve bugün bu tahribatı ta’mir etmek için lazım gelen vesait-i maliyye bir çare-i tazmin bulunmazsa tedarik edilemeyecek dereceye vasıl olmuştur. +Sevk-ı ihtiyac ve ızdırab ile tabaka-i cahilenin ma’ruz olduğu sukut-ı ahlakıye çare taharri olunacak yerde bu şübban ve nisvanın ruhlarından sun’i tedbirler ile ab-ı hayayı silmek için fevkalade gayretler gösterilmekte ve her yerde sırrı tecelli eylemektedir. +Bu sukutun ne sefil bir mertebeye geldiğini göstermek şahiddir. +Bir taraftan din-i İslam’ın tervic ve teshil eylediği emr-i nikahın tahdid ve tazyiki adımları atılırken diğer taraftan hayat-ı ferdiyye ve ictimaiyyede mazarrat-ı elimesini bilerek pek ziyade tahzir eylediği fevahişin teksir ve tezyid-i esbabına revac verilmekte bulunmuştur. +Mukaddema enzar-ı ecanibden mahfuziyeti ve iffetin vakar ve ciddiyeti sayesinde her tarafta ulviyet-i ruhiyyesine hürmet ettirerek mes’ud yaşayan İslam kadınları cahiliyet-i ulaya irtica’ için teberruc-ı cahiliye sevk olunarak tezlil ve mehafil ü mecami’de pa-zede-i ihtiras olmak derekesine tenzil edilmi��tir. +Bu halin ihtiyac-ı zamandan değil müessesat-ı ilmiyyeye kadar sokulan bazı tesvilat-ı sun’iyyeden neş’et eylediğine matbuat sahaiften bazıları pek iyi şahid olabiliyorlar. +Efkar ve hissiyat-ı umumiyye hiç gözetilmeyerek ittihaz ediliveren bazı hususi kararlar istibdadi arzular neticesi olarak bugünkü kadar hudusa gelen hadisat-ı seyyie yalnız memleketimizde değil bütün dünya üzerinde fena intiba’lar husule getirmiş ve “Türklerin terakkı namına yaptıkları yegane şey kadınlarını terzilden ibaret oldu” dedirtmiştir. +vecibe olur haysiyetiyle müslümanların dahi devletten gerek zükur gerek inasları namına ulum ve maarif müesseseleri esseseler öyle bir sahayı öyle bir ruh-ı terbiyyeyi haiz olmalıdırlar ki oralarda müslüman evlatları bütün ruhuyla yükselmek gayesini ta’kıb etmeli ve hissiyat-ı necibeleri müşkilpesend aileler bile evladını göndermek için büyük daima güzide anasırı muhtevi bulunmalıdır. +Aksi halde erbab-ı tahsili cahillerinden daha dun bir seviye-i ahlakıyyede bulunacak olan bir milletin hal ve istikbalinden hiçbir ümid beslenememek tabiidir. +Vezaif-i İslamiyye zaruriyata hacata mehasin ve kemalata aid olmak üzere nev’i ihtiva etmiş ve hukuk-ı tabiiyye ve esasiyye demek olan zaruriyyat şer’-i İslamide hıfz-ı din hıfz-ı nüfus hıfz-ı neseb hıfz-ı emval hıfz-ı akıl hıfz-ı ırz ve namus olmak üzere tesbit olunmuştur. +larında bütün bu meratib-i selasede hürriyetle mazhar-ı mahrumiyetlerine gidilerek rencide edilmelerine devam olunması sade hayat ve menfaat-i devletle değil menfaat-i umumiyye-i beşeriyye ile bile kabil-i te’lif olmamakla hükumet-i hazıradan bu fenalığın izalesi için kemal-i dikkat ve ihtimam ile mekteplerin terbiye-i diniyye ve ahlakıyyelerine muvaffak olacak ve milletin şüpheli nazarlarını tashih edecek ve edeb ve haya ve vakar ve yetiştirecek müdürler muallimler muallimeler me’murlar ta’yinine ve programlarının ıslahına i’tina etmek gibi ümidler beklendiği bir sırada zükur ve inas Darülfünunlarının tevhidi da’vası gibi yeni bir mes’elenin hudusuna meydan verilmesi ve bunların bir bina altında cem’ine rıza gösterilmesi Darülfünun’un ciddi ve sünni müslüman evlatlarına karşı seddine muadil bir karar ittihaz edilmiş gibi görünerek alelade kanunlarla bile tağyiri caiz olamayacak olan hukuk-ı İslamiyyenin nazar-ı dikkatten dur tutulması ümid olunan basiret-i siyasiyyeye muhalif bir hadise-i garibe değil midir? +Vatanın bütün tekalifini yükleyen ve bu babda her nevi’ felaketlere tahammül eden ruhun kudsiyetini kalbin nezahetini bütün lezaiz-i nefsaniyyenin fevkinde tanıdığını her zaman isbat etmiş ve bu hasletiyle devletin hadisat içinde daima ezilmekten hali kalmayan hukuk-ı esasiyyesinin himaye ve sıyaneti terbiye-i diniyye ve esasat-ı ictimaiyyesi ve beynelanasır hukuk-ı mütekabilesi nokta-ı nazarlarından hüsn-i inkişafa mazhariyeti babındaki amal ve temenniyat-ı meşrualarının tanzimini hükümetimizin en evvel i’tina edeceği vezaif-i kanuniyye ve şer’iyyesini teşkil eylediği gibi bilhassa Makam-ı Celil-i Şeyhülislamilerinin vazife-i esasiyyesi ahkam-ı İslamiyyenin muhafaza ve tatbikini tekeffül eyleyen Kanun-ı Esasi’deki hukuk-ı padişahinin en büyük hisse-i mes’uliyetini deruhde etmek memleket ve hükumetin ahval ve cereyan-ı dinisini murakabe ile icabının icrasına tevessül eylemek olduğunda da şüphe yoktur. +Buna binaen hakaik ve maali-i İslamiyyenin neşri ve ahlak-ı fazıla-i İslamiyyenin ta’mimi vazifesiyle mükellef olan Darülhikmeti’l-İslamiyye maksad-ı teessüsüne büsbütün mugayir olan halat-ı ma’ruza hakkında matbuat emirde İnas Darülfünunu’nun Zükur Darülfünunu’ndan büsbütün ayrı ve hatta uzak bir binaya naklinden sonra tedrisat ve idarelerinde adab ve terbiye-i İslamiyyeye müraat ettirilmesi esbabının istikmali saniyen mekatib-i saire hakkında dahi aynı nokta-i nazarından ıslahat-ı ciddiyyede bulunulması için makam-ı sami-i Fetva-penahilerince gerek Meclis-i Vükela ve gerek Maarif Nezareti nezdinde teşebbüsat-ı lazımenin vücubunu bil-ittifak mütehakkık görmüş ise de icra-yı icabı menut-ı re’y-i müfti’l-enamileridir. +Bu hafta matbuatımızı işgal eden mühim mesailden biri Şeyhülislam efendi hazretlerinin beyanatı idi. +Şeyhülislam efendi hazretlerinin beyanatı matbuat-ı yevmiyyemizde pek derin bir te’sir icra etmiştir. +Çünkü Şeyhülislam efendi hazretleri pek tabii olarak Müslümanlığı ve Müslümanlığın nokta-i nazarını müdafaa etmişlerdir. +Bilhassa tesettür aleyhinde bulunarak memleketin ahlakına katil bir darbe indirmeye çalışanların ifşa-yı mahiyeti sadedinde söyledikleri sözler müslüman kadınını Şeyhülislam efendi hazretleri “Medrese saltanatını çekemeyiz” diyerek millet-i İslamiyye namına serd-i müddea edenlere “Kaç kişisiniz ve nerelisiniz?” diye sual etmişti. +Müşarun-ileyh hazretleri bu sualiyle bu iddiaları serd edenlerin milletin ihtiyacat-ı hakıkiyyesini düşünen millete pek samimi bir hayırhahlıkla hizmet eden mütefekkirler zümresinden milleti bu gibi işlerle uğraştırarak bizden olmadığına işaret buyurmuşlardı. +Binaenaleyh böyle bir takım sahtelerin dinimize dinimizin evamirine hayatımıza fuzuliyane karışmaları selamet-i memleketin ancak dini yıkmakta olduğunu ileri sürmeleri ve bu gibi teşebbüsat-ı bedhahanelerini muasırlaşmak perdesi altında tervic etmeleri bizim ve bizimle beraber bütün müslümanların hiçbir vakit kabul edemeyecekleri kabule tenezzül etmeyecekleri bir şeydir. +Tabii halkımızın dinine merbutiyeti bu “Muasırlaşmak” feciasının alayişine tantanasına aldanmaması memleketi taassub ile itham etmeye vesile oluyor. +Bu muasırlaşmış adamlar unutuyorlar ki bu milleti taassubla itham etmekle ilk evvel kendilerini lekeliyorlar. +Ve el aleme karşı milletin şerefini paymal ediyorlar. +Kendilerini lekeliyorlar çünkü şu kadar zaman memleketin ser-i karında kalan bir hükumet bunların efkarını tervic etmekten başka bir şey yapmamak bu gibi mesail-i şahsiyye ile uğraşmak ve binaenaleyh milletin ihtiyacat-ı hakıkiyyesini ihmal etmek dolayısıyla bunca felaketlerin vukuuna sebebiyet verdi. +Maalesef bu zevat bu memlekete iras ettikleri zararların huzurunda zerre kadar muazzeb olmuyorlar. +Ve yine o eski nakaratı terennüm etmekle meşgul olmaktan haya etmiyorlar. +Şeyhülislam efendi hazretleri bu zevatın nereli olduğunu sormakla bunların yabancı olduğuna felaketlerimizden müteessir olmadığına işaret buyurmakta En şayan-ı teessüf cihet bunların firiftesi olacak derecede Fakat bu iltihak edenlerin adedi Söz gazetesinin başmuharriri tarafından i’zam edildiği derecede değildir. +Söz başmuharriri: +“Bizler hayatın ma’nasını hissen ve ilmen fennen anlamış bütün münevverler ve bu memleketin daha vasi’ ma’nada terbiye-i medeniyye almış evlatlarıyız. +Şeyhülislam efendi hazretlerinin makam-ı iftasını kabul ve ifa buyurdukları Devlet-i Osmaniyye’nin garb kudret-i medeniyyesine yetişmek üzere ihya ettiği mülki ve askeri mekteplerden bugüne kadar ba-şehadetname neş’et edenlerle bütün bir tahsil-i mükemmel ta’kıb edenler müctemian bu saltanatın “Medrese Saltanatının” aleyhinde bulunuyorlar.” Diyor. +Söz başmuharririnin bu sözü doğru ise demek ki garb kudret-i medeniyyesine yetişmek üzere çalışan ve çabalayan bir ordumuz var ki er geç memleketi sahil-i selamete isal edecek. +Maalesef hadisat Söz başmuharririni pek elim bir surette tekzib ediyor. +Böyle bir ordunun asar-ı himmetinden ortada bir şey yok. +Garb kudret-i medeniyyesinden memleketimizin ne istifade ettiği ve kimin eliyle istifade ettiği meydanda! +Bunu pekala biliyoruz. +Fakat istiyoruz ki artık herşey meydana çıksın. +Bu ordunun mahiyeti gizli kalmasın. +Memleket hakıkı düşmanını tanısın. +Ve bu düşmandan kurtulmak için son kuvvetini ibzal etsin de bu müdhiş maniadan kurtulsun. +Yoksa garb kudret-i medeniyyesi namı altında ika’-ı fecayia teşebbüs edilmesin. +Biz teali-i milliyemizi te’min için garb medeniyetinden istianeye mecbur olduğumuzu pekala takdir ederiz. +Fakat garb medeniyetinden ne iktibas edersek onu kendi medeniyetimize de kalkarsak ancak bugünkü neticeye vasıl olacağımız muhakkaktır. +Binaenaleyh kendi mebadi ve telakkıyatımızla kabil-i te’lif olan terakkıyatı almaya meyl ederiz. +Müeessatımızı yıkmaya değil ıslaha çalışırız. +Söz gazetesinin mevcudiyetini iddia ettiği ordu ne yazık ki bu derece garb-perest olduğu halde memleketin terakkısine hizmeti bir taraf turuk-ı muvasalatımızı te’min edemeyecek derecede ibraz-ı acz ettikten maada memleketi açtığı tarik-ı izmihlalde sürükleye sürükleye bugünkü vaz’iyet-i zelileye isal etti. +Çünkü bunların taassub olduğundan değil bunların asrileştirmek namı altında her şeyi yıkmaya heveskar asırlardan beri teessüs etmiş her şeyi münkir tarihimizi medeniyetimizi mebadimizi telakkıyatımızı idrak edemeyecek derecede hayat-ı milliyyeye yabancı olduklarından ileri gelmiştir. +Şeyhülislam efendi hazretlerinin bu yabancılığı izah hususunda kullandıkarı kelime pek beliğ ve pek müessir olmakla beraber büyük bir hakıkate tercüman olmuştur. +Maalesef matbuatımızın bir kısmı bu hakıkati layık olduğu i’tina ile izah edeceği yerde Şeyhülislam efendi hazretlerinin “Medrese din ile memzuc olan ilim mahallidir. +Ve mektep ile farkı şayet varsa bu cihetten olacaktır. +Sizler dini ihmal etmeyen ilm-i saltanatı mı çekemiyorsunuz?” sözlerini ser-rişte-i makal ederek “Medrese Saltanatı” hakkında uzun uzadıya söylendiler. +Bilhassa Söz gazetesi dini ihmal etmeyen ilim saltanatın “Kemal-i kat’iyetle aleyhinde bulunduğunu” bila-perva söylüyor. +Anlaşılıyor ki bu gazete neyin aleyhinde bulunduğunu pek de temyiz edemiyor. +Bizim İslami mebadi ve telakkiyatımızın payidar ile sabit olan müessesat-ı İslamiyyenin aleyhinde bulunduğunu fark edemiyor. +Bunu hakkıyla takdir edebilmiş olsa böyle bir lisan ile yesini layıkıyla ihata etmediğini ulum-ı garbiyye ve şarkıyyenin tekamül ve icab-ı medeninin bütün nükatını ona i’tiraz eden bir kimsenin bulunmayacağını söyleyemezdi. +Medreselerimiz hal-i inhitatta ise tekamül ve bunun en mühim sebebi ıslah namına onların hedmini istihdaf eden bir cemaat-i bagıyyenin türemesi ve kendisine Söz gazetesinin anlattığı gibi taraftar bir ordu bulmasıdır. +Fakat acaba medreselerimiz inhitatta bulunduğu halde mekteplerimiz muharririn dilhahı üzere tekamül etmiş mi bulunuyor? +Mekteplerimiz nasıl bir mahsul yetiştiriyor? +Ve yetiştirdiği mahsul neye hizmet ediyor? +İşte bir sürü sualler ki nazar-ı i’tibara alınınca bu müceddidlerin müessesat-ı İslamiyyeyi yıkmak hesabına ne yaptıklarını meydana koyar ve medrese saltanatını çekememezliğin onun kat’iyyen aleyhinde bulunmanın ne derece garaz-girane olduğunu isbat eder. +Hiç şek ve şüphe yok ki medreselerimiz bu hal-i inhitatında bile müslüman yetiştiriyor. +Halbuki mekteplerimizin Bu hiç anlaşılmaz bir şeydir. +Bundan dolayıdır ki memleketimizde rical yetişmiyor. +Ve gittikçe öksüzleşiyoruz. +Medrese saltanatını çekemeyenler bu hususatı nazar-ı kat’i bir aleyhtarlığı i’lan etmekten tehaşi ederlerdi. +El-hasıl Şeyhülislam efendi hazretlerinin beyanatı cidden musib fikirlerle mali idi. +Bu hususta zat-ı Meşihat-penahilerine muvaffakiyetler temenni ederiz. +Zavallı memleketimizin buhran zamanlarında uğradığı müzmin müdhiş bir hastalık vardır: +Humma-yı ıslahat! +Bu sarsıcı ve yıkıcı humma bir kasırga gibi eser yıkar harab eder ve nihayet geçer gider. +Fakat buhranların sayısız ziyanlarına öyle bir yekun ilave eder ki zavallı millet şaşırır kalır. +Hangi felaketle uğraşacağını hangi yarayı saracağını bir türlü kestiremeyerek tufan-ı mesaib içinde bocalaya bocalaya tarik-ı hüsranını ta’kıb eder. +Ve daima yeni felaketlere ma’ruz kalarak bütün kuvvetlerini bunlarla mücadeleye hasr ederek sefil ve perişan zelil ve sergerdan bir hayat-ı nevmidane içinde inleyerek demgüzar olur. +Asr-ı hazır tarihimizin her safha-i buhranında bu hummanın tahribatı tecelli eder. +Bilhassa on seneden beri bu korkunç humma o kadar sürekli ve o kadar tahribkar bir halde devam etti ki memalik-i mahruse-i şahane tarumar oldu harabiyet memleketi baştanbaşa sardı… Bunun en mühim sebebi felaketi müteakıb memleketin sükun ve itminan içinde basiret ve tedebbür kafasından kopan humma-yı ıslahatın muvacehe-i tahribatında bir kat daha me’yus olmaya mahkum olmasıdır. +Çünkü bu rehberlerin selamet-i memleket hakkında bir kanaatleri olmadığı gibi sırf gösteriş yapmak cehaletlerini örtmüş olmak için riyakar ve bedhah bir gayret ile ortaya bir takım ıslahat projeleri atıyor ne yaptıklarından memleketi hangi yola sevk ettiklerinden bi-haber bir faaliyet-i mühlikeye ibtidar ediyorlardı. +Dün bu hale nasıl şahid olduysak bugün de aynı hale şahid oluyoruz. +Memleket hududlarda kanını canını varını yoğunu feda edip duruyor açlığın çıplaklığın bil-cümle mahrumiyetlerin şedaid-i katilesine tahammül ediyorken kızıl bir kuvvet “Muasırlaştırmak” namı altında vahim bir takım teşebbüsat-ı feciada bulunuyordu. +Muasırlaştırmak lafzının bir takım kof kafalarda hasıl ettiği füsun bilhassa bu sername altında ortaya konan icraat-ı sehifeyi alkışlamak ları zerre kadar kale almayarak bu ef’al-i batılayı tahsin etmek için kiraladığı dalkavuklar sayesinde makasıd-ı muzırrasını icra ediyordu. +Memleketin mevcudiyetini sıyanet eden o mevcudiyete nefh-i ruh eden ihya eden ne varsa hepsine hücum olunuyordu. +Bir taraftan milletin kanı tüyleri ürpertecek su’-i isti’malat ile heder olunuyorken diğer taraftan sırtında veya kesesinde ne varsa müdhiş bir tecebbür-i kahharane ile gasb olunuyor. +Müslümanlığı yıkmak…. +binnetice şu memleketin hayatına bir hatime çekmek çalışılıyor ve muttasıl çalışılıyordu. +İşte memleket kan ağlıyorken millet can çekişiyorken o kızıl kuvvet çizdiği programı ifa için geceli gündüzlü uğraşıyordu. +Hadisatın sadme-i bi-emanıyla kolu kanadı kırılan bu kuvvet hala milletin başından çekilmek istemiyor. +Açılan tarik-ı izmihlalde milletin sürüklenmesi için var kuvvetini sarf ediyor istiyor ki mevki’-i icraya koyamadığı son teşebbüsü İslam’ı tamamıyla yıkmak emr-i mühimmi bugün vücud bulsun. +Aman ya Rabbi bu ne müdhiş hıyanettir! +Şunun bunun keyfi için memleketin mukaddesatını tarihin bize bıraktığı müessesatı yıkmak milleti tebdil-i dine mecbur etmek asırlardan beri teessüs etmiş ahlakımızı an’anatımızı hissiyatımızı efkarımızı birkaç sefihin keyfi uğurunda kurban etmek… Böyle bir haileyi rivayet etmekten tarih haya eder. +Fakat bizim kahramanlarımız asla!... +nevver denilen kitleler bu hakıkatten gaflet ederek aynı mefkureye adeta ibraz-ı sadakat ediyor. +O kızıl kuvvetin ser-amedanı milletin kanını servetini su’-i isti’mal ede ede bu hal-i perişaniye sevk ediyorken bilhassa onun hissiyat-ı diniyyesini imhayı istihdaf ediyordu. +Çünkü onun icraat-ı keyfiyyesine yegane hail o idi binaenaleyh Müslümanlığı kendi aklınca taassub ile şaibedar etmekle taassubu terakkıye mani’ göstermekle evvela gençleri dinsizleştirmek saniyen bu gençler vasıtasıyla dinsizliği ta’mim etmek yolunu tuttu. +Menafi’-i hasiseyi tatmin etmek hususunda ihraz ettiği meleke ve iktidar sayesinde kendisine pek çok taraftarlar buldu. +Bunlar konferanslarla risalelerle yevmi gazetelerle ifa-yı vazifeye başladılar. +Bunlar “Din bir kara kuvvet taassub dinin lazım-ı gayr-ı mufarıkıdır taassub ise cehalet izmihlal ölüm demektir; o halde bunlardan kurtulmak gerektir...” diyerek Müslümanlığın aleyhinde en şeni’ töhmetlerde bulunmaya başladılar. +Bu zehirleri saçmakta devam ettiler ve daha hala bu vazife-i meş’umeyi ifada devam ediyorlar. +Daha geçenlerde Vakit gazetesi “Teceddüd ve Taassub” sernamesiyle yazdığı makalat ile aynı vadide hıraman oluyordu. +Aynı zehirleri ortaya döküyordu. +Maksadı hükumet-i hazıra üzerinde icra-yı te’sir etmek dam-ı iğfallerine düşen birkaç genci tehyic etmek bir takım müşkilat-ı cedide ika’ etmektir. +Yine o mefkurecilerden olan Zaman gazetesi de illa erkeklerle kızların birleşmeleri lüzumundan dem vuruyor memlekette taassubun teceddüde galebe etmemesi için hükumet-i hazıraya türlü türlü müdahenelerde bulunuyor. +O mefkurenin daire-i sirayeti esasen ona misyonerlik eden bir iki gazeteye inhisar etse bunların mahiyetine vakıf olduğumuzdan dolayı bu hususatı mevzu’-ı bahs etmeye tenezzül etmezdik. +Fakat bunların telkınatından müteessir bir gençlik var. +Daha henüz dimağları neşv ü nema bulmamış mağlub-ı hissiyat meclub-ı ihtirasat bir takım erkeklerle kadınlar bunların savurduğu hezeyanları ayn-ı hakıkat telakkı ediyor. +Matbuat-ı yevmiyye arasında bunlarla mücadele edecek bunların teşebbüsat-ı bedhahanelerini akım bıraktıracak bu uğurda vakf-ı mesai edecek bir gazete yok. +Muhalif olarak intişar etmekte olan gazetelerin hiç biri bunlarla mücadele etmek şöyle dursun bunların nokta-i nazarını tervic etmekten hali kalmıyor. +Kezalik Sulh ve Selamet-i Osmaniyye Fırkası’nın mürevvic-i efkarı olan Söz Sanki kızlarımızı okutmak hususuna millet i’tiraz etmiş de okumasınlar demiş kızlarımız zaruretin icabı nisbetinde çalışmaya başlamış da hayır çalışmasınlar diye ses çıkarmış. +Hayır efendiler bu memlekette taassub olaydı sizin gibi söyledikleri sözlerin kıymetini ehemmiyetini saadet içinde yaşatmazdı. +Sizin maruz-ı istihfafınız olmaya tahammül etmezdi.. +Fakat bu millet mutaassıb değilse de sizin uğurunuzda sizin gönlünüz hoş olsun diye mukaddesatını sizin beyninizi sarsan humma-yı ıslahat için dinini devletini hayatını feda edemez. +Şimdiye kadar çektiği felaketler kafi. +Bu kadar mezahime mukabil gördüğü zillet hakaret Binaenaleyh artık bu millet doğru yola sırat-ı müstakım-i Biz kızlarımızı erkeklerimizi okutmanın bir farz dini bir farz olduğunu biliyoruz. +Kızlarımızdan alim vaiz muallim mürebbi tabib hatib yetişebileceğini bunların da bu memlekete büyük hizmetler ifa edeceğini sizden öğrenecek değiliz. +Fakat bunlar mutlaka erkeklerle beraber mi okuyarak yetişir? +Hayır maksat ilim tahsili olduktan sonra erkeklerle kadınların bir arada bulunmalarından melhuz olan hele ne derece ahlak düşkünü olduğu ma’lum olmakla bir kat daha artan mehazirden salim bir surette onları okutmak onları hiçbir şaibe ile lekelenmeden safvet-i ahlakıyyeleri kat’ıyyen televvüs etmeden milletin huzur-ı istifadesine çıkarmak isteriz. +Hiçbir kimse buna i’tiraz edemez dinimiz böyle emrediyor. +Ve biz de ancak böyle yapabiliriz. +Mahiyet-i mezhebiyyesi mechul bir takım münafıklar bundan memnun olmuyorlarsa din-i İslam’a olan adavetlerinden dolayı buna tahammül edemiyorlarsa bir an evvel mahiyetlerini i’lan ederek istedikleri kalıba girsinler. +Biz de onların şurur ve mefasidinden kurtulalım... +Fakat bu millet müslümandır. +Ve Müslümanlığı asla feda edemez. +Nitekim hükumeti de bir hükumet-i İslamiyyedir. +Müslümanlığı yıkmaya teşebbüs eden o humma-yı harabeye çeviren bu milleti izmihlale sevk eden mefkurelerin mürevvici olamaz. +Hükumet dinsiz mefkurenin te’siratından Farmasonluk tahribatından azade olduğunu göstermelidir. +Hükumet-i hazıranın ilk işi kendisine o mühlik hummayı humma-yı ıslahatı taslit etmek isteyenlerin beyhude yere uğraştığını binaenaleyh kendisinin bu memleketi sırat-ı müstakıme irca’ edeceğini izmihlal yolundan kurtaracağını isbat etmek olmalıdır. +Çünkü müslümanların i’timadını ancak bu sayede kazanabilir. +DARÜLFÜNUN’DA MUHTELIT TEDRISATIN AKAMETI Memleketin mukaddesatına dinine hücum etmekle te’min-i menfaat edenlerin son senelerde istihdaf ettikleri gayelerden biri tesettürü kaldırarak hayat-ı ictimaiyyemizde yeni bir herc ü merc ika’ etmek idi. +Bu gayeye vasıl olmak için yapılan propagandalar milleti ıdlal ve efkar-ı umumiyyeyi bu inkilaba ihzar ettikten sonra tesettürün kaldırıldığı i’lan edilecek milletimiz asrileşmiş ve hakk-ı hayatını kazanmış olacaktı! +Binaenaleyh beş altı seneden beri bu gayeye vasıl olmak için mahiyet-i mezhebiyyesi mechul Müslümanlık’la asla alakadar olmayan memleketin mukadderatıyla oynayan bir sürü münafıklar suret-i haktan görünerek aili bir inkılab yapmak mevcudiyet-i milliyyeyi vadi-i fuhşa ilka etmek memleketin inkırazını ta’cil etmek için var kuvvetleriyle çalıştılar. +Birkaç defa erkeklerle kadınları fiilen birleştirmeye gayret ettiler. +Fakat nail-i meram olamayarak haib ve hasir kaldılar. +İlk defa olarak Harb-i Umumi’ye iştirakimizin batırıldığı zamana müsadif bir gecede tiyatroda tertib olunan müsamerede tesettürün ref’i i’lan edilecek erkeklerle kadınlar birlikte safalı demler geçireceklerdi. +Bu müsamerenin kemal-i ihtişam ile icrası için her şey hazırlanmış şuradan buradan bilhassa Selaniklilerden İslam namı altında geçinen birkaç sefile tedarik olunmuştu. +Bunlar sahnede çarşaflarını yırtarak inkılab-ı ictimaiyi Birkaç dinsiz vatansız tarafından hoş görülecek kadar ehemmiyeti haiz olan bu hadisenin vukuuna zamanın hükumeti mümanaat ederek hadiseyi ika’ etmek isteyenleri da’vetlilere karşı mahcub etmişti! +Maamafih bu muvaffakiyetsizlik bunları asla me’yus etmemiş bunlar ikinci fırsata intizara başlamışlardı propagandalarına germi verdiler. +Kitaplar risaler neşrettiler. +Bilhassa Yeni Mecmua etrafında toplanan muharrirler tesettüre karşı harb açtılar. +İslam’da tesettür olmadığına bunun Rumlardan müslümanlara geçmiş bir adet olduğuna dair türlü türlü müftereyatla hakayıkı tahrife yeltendiler. +Yalnız tesettüre değil bütün şeair-i diniyyeye hücum ettiler. +Bazı beyinsizler harbi güzel bir fırsat ittihaz ederek alabildiğine yıkıcılıkta meydan aldılar. +İctihad Mecmuası’nın dine karşı açtığı harbin mürevviçleri taraf taraf faaliyete başladılar. +Modalar icadı suretiyle kadınları maskaraca şekillere soktular. +Konferanslar bahanesiyle bir takım genç kızları Ocak’larına topladılar. +Zavallıları baştan çıkardılar. +lar. +Türlü türlü cem’iyetler yaptılar. +İ’tiraz etmek kimin haddine düşerdi? +Yeni Mecmua’ nın muharrirleri hemen kutublarına müracaat eder i’tiraza cür’et eden gazeteleri sedd ü bend ettirirlerdi. +zırlıklar ikmal ediliyordu. +Vakta ki Doktor Nazım nezarete geldi. +Kız Darülfünunu’yla Erkek Darülfünunu’nun birleştirilmesi zamanının geldiğine hükm olundu. +Doktor Nazım’ın cesaret-i cahilanesine hayli güvenilmişti. +Maamafih Doktor Nazım da bu işi başaramadı. +müşarun-ileyh Said Halim Paşa Sadaret-i uzma makamından infikak etmeden mukaddem bu husustaki kanaatlerini Buhran-ı İctimaimiz nam eseriyle neşr etmişlerdi. +Buhran-ı İctimaimiz’ in Hürriyet-i Nisvaniyye mebhasi tesettür aleyhdarlarını bir darbe-i ilzam Fakat böyle bir eserin ne ehemmiyeti olurdu. +Hakıkati kim dinlerdi? +Eserin duyulmaması intişar etmemesi çekildikten sonra artık geniş nefes aldılar. +Kendilerine karşı mümanaatı müessir olabilecek kimse kalmamıştı. +Zaten Bab-ı Meşihat’in beyannamelerine tezkirelerine ehemmiyet veren yoktu. +Ondan sonra din ve tesettür aleyhdarlarının hummalı faaliyetleri icraatları ma’lumdur. +Vakıa Doktor Nazım birinci teşebbüsünde muvaffak olamadı. +Fakat kat’iyyen ümidsizliğe düşmedi. +Hazırlığının tamam olmadığını anlayıp tedbirlerini ikmale çalıştılar. +Bir aralık Tanin inkılab-ı ictimai hakkında neşriyata başladı. +İnkılab dedikleri kadınların açıklığına rezaletine bir şekl-i resmi vermekti. +Artık Müslüman kadınları resmen çarşafları atacaklardı. +Ondan sonra medeniyet-i hazırayı iktisab etmiş olacaktık. +Fakat ahval değişti. +Beklenilmeyen avakıb zuhura geldi. +Dertlerine düştüler. +Lakin onların peyrevleri tasavvurlarından vazgeçerler mi? +Zamanın icabına göre planlarını değiştirdiler. +Maksatlarına vasıl olmak için türlü türlü hilelere tevessül ettiler. +Bir isti’dad hisseder etmez hemen üçüncü bir tecrübeye Vakta ki Maarif Nezareti’ne Ali Kemal Bey ta’yin olundu bu cereyan-ı hüsranın ikaına çalışanlar müşarun-ileyhin üzerinde icra-yı te’sir ile bu teşebbüsün tahakkuk ettirilmesine sa’y ettiler. +Darülfünun Müdir-i Umumiliği’nde üstad-ı muhteremimiz Ahmed Naim Beyefendi hazretleri gibi ilim ve fazileti azim ve celadet bu zevat nail-i meram olmak hususunda birkaç adım daha atarlardı. +Fakat Naim Beyefendi üstadımız kemal-i müslümanlığı resmen ibtale çalışan bu zevat ile mühim bir mücahedeye başladılar. +Maarif Nezareti bu hususu nazar-ı dikkate alarak kızlarla erkekleri tefrik etmişti. +Fakat bu öyle bir tefrik idi ki birleştirmekle hemen hemen birdi. +Zira kızlarla erkekler aynı sakıf altında bulunuyor. +Her ikisi de birlikte bulunmaya el ele vermeye çalışıyor daha doğrusu çalıştırılıyordu. +Zira bu ma’sumların efkarını tesmim edenler onları teşvik edenler erkeklerin kızlarla kızların erkeklerle birleşmedikçe tahsilin faydasızlığına ikna’ etmişlerdi. +Bundan maada bu inkılabın ikaına çalışanlar pirleri olan Doktor Rıza Tevfik Bey’i öne sürerek kadınlarla erkeklerin birleşmelerine uğraştılar. +Maamafih Naim Beyefendi buna da mani’ olmuşlar ve dersleri ta’til etmişlerdi. +Fakat herçi bad-abad bu teşebbüsü tahakkuk ettirmek uğurunda ibzal-i mesai edenler Müslümanlığın nokta-i nazarını müdafaa eden bir alim-i muhteremin mücahedat-ı dindaranesinden kurtulmak için Darülfünun Müdir-i Umumiliği’nin ilgasıyla Naim Bey’in Darülfünun’dan infisalini te’min ettiler. +Böylece kemal-i serbesti ile arzularını memleketi nazar-ı i’tibara almıyorlardı. +Bu memleketin üç beş kişinin keyf ve zevki için mukaddesatını dinini feda edemeyeceğini takdir edemiyorlardı. +Binaenaleyh biz bu gibi teşebbüsat-ı muzırranın izalesi için vuku’ bulacak icraata muntazır bulunuyorduk. +Çünkü Darülfünun’a birkaç kişinin arzusuna göre bir şekil vermek benat-ı müslimini ilim ve irfandan mahrum etmek orayı ancak mahiyet-i mezhebiyyesi mechul bir takım sahtekarlara açmak demektir. +Bu hayati mes’elenin ihmal ve la-kaydi ile karşılanamayacağı bedihi idi. +Dinin aleyhinde doludizgin giden birkaç kişinin hatırı için memleketin din-i resmisi heder mi edilecekti? +Şüphesiz hayır. +Mes’ele ehemmiyet kesb etmesi üzerine Meclis-i Vükela’ya kadar aks etti. +Şeyhülislam efendi hazretlerinin şiddetli mümanaatlarına A’yan Reis-i muhteremi Mustafa Asım Efendi hazretlerinin resmi teşebbüsü de inzimam edince bu teşebbüsten vazgeçildi. +teremi Mustafa Asım Efendi hazretleri bilhassa devletin din-i resmisi olan Müslümanlığın aleyhinde vuku’ bulan bu gibi tecavüzatın Kanun-ı Esasi’ye muhalefetini nazar-ı dikkate alarak Sadr-ı A’zam Paşa hazretlerine müracaatla Maarif Nezareti’nin Gerek A’yan Reis-i muhtereminin gerek Sadr-ı A’zam Paşa hazretleriyle Şeyhülislam efendi hazretlerinin ve Darülfünun Müdir-i Umumi-i sabıkı Ahmed Naim Beyefendi’nin Müslümanlığı müdafaa etmek hususunda ibraz buyurdukları gayret ve himmete kaffe-i ehl-i İslam müteşekkirdir. +Cenab-ı Hak da cümlesinden razi olsun. +Ahiran İngiltere’de Külliyat-ı Edyan Cem’iyeti ünvanı altında bir hey’et-i ilmiyye teşekkül etmiştir. +Bu cem’iyet edyan hakkında yazılacak mühim eserlerden bir kütüphane tertib etmek üzere riyaset-i tahririyyesine Mister Botwood’u ta’yin etmiştir. +Reis-i muma ileyh geçenlerde Şeyhülislam efendi hazretlerine bir name irsal ederek: +“Din-i İslam nedir? +Hazret-i Peygamber ne öğretti? +Din-i sualler irad ettikten sonra kelimeyi tecavüz etmemek üzere bizzat Şeyhülislam efendi hazretleri tarafından bir eserin te’lifini rica ediyordu. +Şeyhülislam efendi hazretleri de bu mektubu merci’-i aidi olan Darülhikmeti’l-İslamiyye’ye havale buyurmuşlardı. +Darülhikmeti’l-İslamiyye reis-i muhteremi mektubu muharrir-i acize bi’ agah oldum. +Bu sebeple İngiliz hey’et-i ilmiyyesinin şu müracaatı ne gibi makasıda mübteni bulunduğunu bir nebze izah etmek isterim. +Zann-ı acizanemce bu mektubu üst eden harb-i umumiyi bir kere nazar-ı tedkıkden geçirmek lerin kaffesi iştirak ederek kendi dindaşları üzerine hamle ettikleri görüldü. +Harb-i umumi esbab-ı diniyyeden dolayı vuku’ bulmadı. +Hıristiyanlık da onu men’ edemedi. +Harbi ika’ eden kuvvet ne ise sulhü de aynı kuvvet arzu ettiği vechile tanzim ediyor. +Demek oluyor ki Avrupa gerek harb-i umumide gerek sulh-i cihanda Hıristiyanlık’tan hiç istifade etmedi! +En müterakkı ve en dinperver addolunan akvamın çektikleri alam ve ızdırabat verdikleri telefat ve zayiat-ı azime hadd ü hesaba gelmeyecek kadar büyük ve müdhiştir. +Bugün yeniden Avrupa’yı tehdid eden felaket bu afeti istisal edebilecek yegane çare yegane kuvvet dindir ve din kuvvetidir. +teşebbüse ibtidar etmiştir. +Bundan dolayıdır ki Şeyhülislam efendi hazretlerine “Din-i İslam; beşeriyetin ma’ruz bulunduğu alam ve ızdırabatı teskin etmek üzere ne gibi tealimi haizdir?” tarzında bir sual irad ediyor. +sında uhuvvet ve müsavatı nasıl ta’mim ettiğini; hukuk-ı teslim ettiğini müslümanların arasında daha fazla bir hürriyete malik olmak emeliyle hiçbir ihtilalin vuku’ bulmadığını elbette bilir bunun için bu hususta Şeyhülislam efendi hazretlerinin söyleyecekleri söz yalnız ehl-i İslam üzerinde değil belki edyan-ı saire müntesibini üzerinde de büyük bir te’siri haizdir. +hud bir Muhitü’l-Edyan gibi bir eser meydana getirmek maya karar vermiştir. +Binaenaleyh bu azim Kütüphane-i Edyan bütün edyan ve mezahib için en salahiyetdar ve mevsuk bir me’haz olacaktır. +Bu esere müracaat eden tedkık ve tetebbu’ etmek istediği din ve mezhebin mahiyetine hakıkatine tamamıyla vakıf olduğundan emin olabilecektir. +Sebilürreşad bu mes’ele-i azimenin kıymet ve ehemmiyetini layıkıyle idrak etmiştir. +Bu öyle mühim bir müracaat-ı tarihiyyedir ki dolayısıyla din-i İslam’ı resmen şerh ve tibyan edecek bir eser vücuda getirilecek ve bu eserde şeyhülislam ve müfti’l-enamın imzasıyla tevsik olunduğu takdirde; gerek din-i mübin aleyhinde bugüne kadar yazılmış olan yüzlerce kitabı i’tibardan iskat edeceği gibi ehl-i İslam’a karşı öteden beri beslenilmekte olan bunca su’-i tefehhüm ve adaveti izale hususunda pek mühim bir te’sir icra edeceği hiç şüphesizdir. +Bilhassa bu eser arzu edildiği gibi te’lif edilirse İngilizce’ye tercüme olunduktan sonra bit-tabi’ elsine-i saireye de nakl olunacak ve binaenaleyh yüz binlerce hüsn-i niyyet sahibi yetine bile hizmet edecektir. +Binaenaleyh din-i İslam’ın ne olduğu; aleyhi’s-salatü ve’s-selam Efendimiz hazretlerinin neyi ta’lim ve tebliğ ettiği; dinimizin fikre ruha ahlaka hayata ictimaiyyata nev’-i beşerin saadet ve iyiliğine ne gibi şeyler bahşettiği hakkıyla izah olunmak lazımdır. +Bilhassa verilecek olan cevab Meşihat-i İslamiyye namına verileceğinden ez-her cihet mükemmel olması zerre kadar bir noksan ile şaibedar olmaması muktezidir. +Tabii eserin muharrirleri müracaatın nereden vuku’ bulduğunu ve hitab edecekleri efkarın mahiyetini nazar-ı Şayan-ı dikkattir ki din-i İslam’ı bi-hakkın öğrenmek arzusunu natık olan bu müracaat Anglikan yani Kral haşmetlü Beşinci George’un mensub bulunduğu resmi devlet kilisesi tarafından vuku’ buluyor bu kilise ise ne Katolik ve Ortodoks kiliseleri gibi bir takım akaid-i hurafiyye ve ma’nasız ayinlere i’tikad eder ne Protestanlar gibi tamamıyla muharref ve Mesih’in mütekellim bulunduğu lisanla yazılmış olmayan “ İncil” namını taşıyan kitapları kendilerine yegane rehber-i hüda ve irşad tanıyarak her ayeti istedikleri gibi tefsir ederek ona göre yeni bir mezheb ibdaına teşebbüs eder. +Fikrimce; İngiliz kilisesi bugün hal-i hazırdaki Hıristiyanlığın mevki’-i mutavassıtını ihraz ediyor. +Bunun için İngiliz kilisesine mukni’ bir cevab vermenin pek musib ve beca olacağı zannındayım. +Şunu da ilave edeyim ki ben on seneden ziyade İngilizler miyanında yaşadım ve ekseriya bu Anglikanlarla münasebette bulundum. +Bunların uleması hep Oksford ve Kembirç Darülfünunlarından neş’et ettikten sonra ulum-ı diniyyeden doktora yani müderris ünvanını ve diplomayı almak üzere ayrıca tahsil görmüşlerdir. +Zat-ı sami-i Meşihat-penahilerinin ne kadar alim ve sahib-i fazilet olduğunu Beyanülhak nam ceride-i İslamiyyesinde beraber çalıştığımız zamandan beri ma’lumumdur. +Tabiidir ki mevzu’-ı bahs olan bu eser İngiltere’ye gönderilmezden akdem nazar-ı tedkık-i Fetva-penahilerinden geçirilecektir. +Darülhikmeti’l-İslamiyye a’za-yı fazilet-mendanından da iki üç zatı tanıyorum. +Bunların ilim ve fazlına da takdir-hanım. +Bu bildiğim zevatın her halde din-i İslam’ı akvam-ı İslamiyyeye anlatabileceklerinde şüphem yoktur. +Fakat İseviyyet’i ve Avrupa’yı hakkıyla tanımadıklarından dolayı din nokta-i nazarından pek kıymetdar olan şu fırsatı gaib etmemek üzere enzar-ı hakimanelerini birkaç noktaya celb etmeyi münasib görüyorum. +Nasara’nın matmah-ı mütalaası olacağına şüphe etmemelidir. +Onun için bu eseri te’life hahişger yahud gayr-ı resmi olan zevat-ı hamiyyet-mendan şu nikatı mütalaa dayım. +müracaat eden Anglikan encümen-i ilmisi; Avrupa’nın ulum ve sanayi’de; fen ve ihtiraat-ı acibede; kuvvet ve servette; intizam ve teşkilatta ne kadar müterakkı olduğunu takdir eder ve Hıristiyanlığın i’tilasına hadim yegane amilin İncil olduğu kanaatindedir. +İşte bu zehab ve kanaatte bulunan bir mütebahhir hey’etin müdiri: +“Din-i mektedir. +nacak ahkam ve nevahisini tafsilden ziyade onların ruhunu tavzih etmek gerektir. +rirleriyle bil-cümle rehabininin i’tiraz etmekte oldukları noktalar kemal-i ihtimam ile tavzih olunmalıdır. +Darülhikmeti’l-İslamiyye ilmi bir encümen olmak i’tibarıyla bu nikatı elbette tefahhus ve taharri edecektir. +Bu mesailin münakaşa ve müdafaa suretiyle değil belki şerh ve beyanla tasrih edilmeleri müreccahtır. +Çünkü müdafaa ve münakaşa ciheti burada mevzu’-ı bahs değildir. +Arzu olunan eser din-i İslam’ın neden ibaret olduğu ve fikir ve hayat üzerinde ne gibi te’siratı haiz olduğu merkezindedir. +noktaları var mıdır yok mudur? +Bunlar izah olunmalıdır. +Tevrat ve İncil kitapları din-i İslam’ı ihbar etmişler midir? +Bu kitaplar muharref olmakla beraber yine acaba din-i Muhammedi’ye dair hiçbir ifadeleri yok mudur? +Bu kitapların tercümeleri acaba doğru mudur? +Erbab-ı ihtisas tarafından Tevrat kitaplarının yeniden ve usul-i cedide-i elsine üzerine tercüme edilecek olursa acaba Muhammed ve Ahmed ve Mustafa isimleri meydana çıkmaz mı? +miyyenin nazar-ı dikkatlerini celb ederim. +Hıristiyanlığı başlıca ıdlal eden nokta şefaat mes’elesidir. +İşte bu mes’ele hem uluhiyete hem de din müessislerine temas ediyor. +Hıristiyanlar; Cenab-ı Vacibü’l-vücudu azamet ve ulviyeti hasebiyle insandan na-mütenahi derecede uzak addettikleri cihetle ona bizzat takarrub etmek ve bila-zebiha ve şefi’ ondan gufran almak Beni Adem için muhal olduğu i’tikadındadırlar. +Bunların i’tikadınca; itaatsizliği yüzünden Hazret-i Mesih Katoliklerce Hazret-i Meryem dahi müstesna olarak bil-cümle Beni Adem zillet-i asliyye ve günah-ı fıtri ile lekedar olmuştur. +Binaenaleyh Cenab-ı lem-yezel hazretleriyle insan arasında günah lekesinden münezzeh ve ma’sum olmakla beraber hem Allah ve hem de insan olan bir şefi’-i mutlaka zaruret hissolunmaktadır. +Çünkü Allah’dan başka Allah’a takarrub ederek şefaat edebilecek hiçbir vücud tasavvur edilmiyormuş. +Ve insanlara şefaatinin semeratını kendi zebihası ve kanıyla irae edecek olan şefi’ Allah’ın da bizzat tecessüm ederek insan olmasını icab ediyormuş. +İşte bütün kiliseler Hazret-i İsa aleyhisselamı hem Allah’a hem de beşer olarak Allah ile Bu fikir ve akıde ise Protestanlar müstesna oldukları halde tarik-ı ruhbaniyye ve esrar-ı seb’a müntesibini bulunan bütün kiliseleri yani patrik ve piskoposlara muti’ olan cemaatleri daha ileriye sevk ederek la-yuad şefi’lerin dahi Hazret-i Mesih nezdinde bulundukları için onun huzurunda şefaat etmekte imişler. +Binaenaleyh bunların kemiklerine tesavirine ve bütün metrukatına karşı perestiş etmelerinin esbabı budur. +Ma’lum olduğu üzere Avrupa ve Amerika’da el-yevm Hıristiyanlık’la mübareze-i diniyyede bulunmakta olan milyonlarca muvahhidinunitariansin İseviyet’ten iftirak ettikleri esbabın başlıcası işbu şefaat mes’elesidir. +Bunun için şefaatin din-i İslam nazarında mevkii ne merkezde olduğu kemal-i sarahatle tavzih olunmalıdır. +Hıristiyanların vird-i zeban ettikleri aşk-ı ilahi hakıkaten kalblerinde mevcud değildir. +Çünkü onların mevcud aşk ve muhabbetleri ancak Hazret-i Mesih ile validesi ve takım takım eizzeye kadar suud edebiliyor. +Bu la-yuad şefi’ler Allah ile beşer arasında adeta kesif ve galiz bir sehab-ı muzlim teşkil ediyor. +Bu nokta bilhassa tavzih edilecek olursa büyük ve hüda-pesendane bir hizmet yapılmış olacaktır. +şer mes’elesinin tenviri de gayet alimane bir surette ifa olunması lazımdır. +Gerek Tevrat ve İncil esfarında hayır ve şerre aid tealimin gerek Anglikan ve sair ulema-yı kık edilmesini elzem görüyorum. +Hayır ve şer hak ve batıl gibi biri diğerinin zıddı ve katili müttezad şeylerdir o halde bu iki müttezadın biri iyi diğeri fena şeylerin bir menşe’den huruc etmesi hiçbir hıristiyanın idrak edemeyeceği bir noktadır. +Din-i İslam; hayır ve şer Allah’tandır buyuruyor. +Bu hükm-i celil Zerdüşt dininin hayır ve şerrin müz ve diğeri Ehriman’dan halk olunduklarına dair olan telkıni red ettiği gibi İseviyetin de hayır Allah’tan fakat şer şeytandan neş’et ettiği ta’limini tekzib ediyor. +Zira hıristiyanların ikrar edecekleri vechile; Huda iblisin de halikıdır. +Binaenaleyh bizim hey’et-i ilmiyyemizin vazifesi şerrin neden ibaret olduğunu irae etmektir. +Bu ise o kadar muğlak ve müşkil bir mes’ele olmasa gerektir. +kilise uleması ile eizzesini şaşırtmıştır. +Bu mes’eleye dair Tevrat ile İncil kitaplarındaki iş’arat nazar-ı tedkıkden geçirilirse efkar-ı hıristiyaniyyeyi anlamak nokta-i nazarından faide-bahş netaic istihsal olunacaktır. +hi ve sellemi nasıl tanıyor? +Halife-i müsliminin salahiyeti ve kuvveti neden ibarettir? +Müfti-i enam kimdir? +Ve onun salahiyet ve mevki’-i dinisi nedir? +Bunlar izah olunmalıdır. +çin anlayamıyor? +Ayat-ı Kur’an iyyenin tamamıyla mürtabıt olduğu ve Kur’an-ı Kerim’de hiçbir tahrifin vuku’ bulmadığı tavzih olunmalıdır. +dir? +Hayat-ı uhreviyye nasıldır? +yuruyor? +Allah mevcudatı yoktan mı halk etti? +Vahdaniyet-i ilahiyye vahdet-i vücuddan nasıl tefrik olunur? +Hazret-i Adem’in yaratılışı hakıkat midir yoksa bir timsal-i ma’nevi midir? +Hazret-i Adem’den mukaddem Tekamül-i Beşer kaidesini nasıl telakkı ediyor? +Bunlara da cevab verilmesi lazımdır. +etmesi kabil midir? +Din-i İslam akıl ile mi yoksa imanla mı kaimdir din-i mübin fünun-ı müsbeteye karşı ne vaz’iyette bulunuyor? +Positivism doğru mudur? +bazı nususu ahval ve zamana göre ta’dil ve tağyiri caiz midir? +Ülülemr kimdir? +Ülülemr papa gibi verdiği bir fetvada la-yuhti midir? +Bab-ı ictihad mesdud mudur? +dirde Avrupa’da Hıristiyanlık’la mücadele etmekte olan binlerce erbab-ı ilim ve fennin dahi bilhassa müstefid olacakları aşikardır. +Darülhikmeti’l-İslamiyye ulema-yı kiramının muazzam ve mükemmel bir eser vücuda getirmeleri hususunda tevfikat-ı ilahiyyeye mazhar olmalarını temenni eylerim. +Müslüman Kardeş! +Senin varlığın vahdet temeli üzerine kurulmuştur. +Sana tefrika yakışmaz. +Tarihini oku. +Göreceksin ki ecdadının kurdukları İslam saltanatı vahdetle adaletle vücud bulmuştur. +Onu devam ettirmek için o esaslardan ayrılmamak Hepsi bir Allah’ı tanır hepsi aynı Peygamber’in ümmetidir. +Ellerindeki kitap ebedi bir programdır. +Onda saadet yolları da felaket giriveleri de gösterilmiştir. +O hem dünya mına riayet ettikçe yükseldiler şevket ve kudret sahibi oldular saadetlere erdiler mukadderat-ı cihana hakim oldular. +Ondan yüz çevirdikçe düştüler zelil ve hakır oldular felaketten başkaldıramadılar. +Müslüman kardeş! +Senin için o kitaptan başka çare-i selamet yoktur. +Seni ondan ayırmak isteyenler senin düşmanlarındır. +Onların kendileri gibi sahtedir. +Bütün felaketleri başına getiren hep o münafıklardır. +Mukaddesatını çiğnediler. +Dinini yıkmak için ellerinden geleni yaptılar. +Sesini boğdular. +Yalnız kendi çanlarını öttürdüler. +Ehl-i iman ve namus ayaklar altında kaldı. +Sefihler yüz buldu İslam ahlakını ve ismet yerine fuhuş ve fücur meydan aldı. +Kavmiyet tefrikalarıyla vahdet-i İslamiyyeyi parçaladılar. +Türkü Arabı Arnavudu Kürdü Lazı Çerkesi... +darma dağınık ettiler. +Hem maddeten hem ma’nen İslam’a büyük yaralar açtılar. +Müslüman kardeş! +Bu fenalıklardan kendini gayr-ı mes’ul zannetme. +Ses çıkarmadığın için mani’ olamadığın için sen de mes’ulsün hakıkı mü’min olanlar fenalığa meydan vermezler gördükleri fenalığı ya elleriyle ya dilleriyle men’ ederler. +Adem-i memnuniyetlerini kalblerinden dışarı çıkaramayanlar gevşek imanlılardır. +İ’tiraf edelim ki hepimizin ahlakımızı yıktırmazdık. +Karşı koymanın yolunu bilirdik. +Baş başa el ele verip İslami teşkilat yapar fenalıklara meydan vermezdik. +Her ne ise olan oldu. +Giden gitti. +Oturup da kadınlar gibi ağlayacak zaman değildir. +Mü’min olanlar felaketten lamak acizlerin işidir. +Emr-i bil-ma’ruf nehy-i ani’l-münker ile me’mur en hayırlı bir ümmetiz. +Zillet ve meskenet bize yakışmaz. +Her fenalığa karşı mücahede ile mükellefiz. +Hiçbir müslüman bu mücahededen kendini azade göremez. +Herkes iktidarına göre ehliyetine göre bir vazife ile mükelleftir. +Evliya-yı umur dirayetleriyle ulema lisanlarıyla rehberler tedbirleriyle teşkilatlarıyla ağniya servetleriyle kahramanlar bazularıyla hasılı her mü’min uhdesinden gelebileceği ni vahdetini mevcudiyet ve saadetini te’min eder. +kapladı. +İnsanları birbirine rabt eden en kuvvetli amil bu uhuvveti Müslümanlık kadar samimi ve esaslı bir surette hiçbir din hiçbir şey vaz’ edememiştir. +Çünkü recesi nisbetinde kardeşleğimiz kuvvet bulur. +Onun için herşeyden evvel gevşemiş olan imanları takviye lazımdır dağılan sahaifi toplayarak bünyan-ı İslamı yeniden te’sis; fesada uğrayan ahlakı tehzib etmek çözülen bağları sıkmak çiğnenen hakları te’min etmek yıkılan müesseleri bahş edebilmek için bütün müslümanlar taraf taraf faaliyete başlamalı. +Aralarındaki bütün tefrikaları kinleri bırakmalı. +El ele verip baş başa oturmalı ümmetin felah ve saadeti için çareler düşünmelidir. +Zamanın icabatına göre çalışmanın yolunu tutmalıdır. +Ma’lumdur ki her zamanın kendisine mahsus bir usul-i mücahedesi vardır. +Ta’kıb edilen gayeye vasıl olmanın yolunu bulmalıdır. +Yoksa bütün mesai heder olup gider. +İyice bilmelidir ki bugün teşkilatsız hiçbir muvaffakiyet te’min edilemez. +Herhangi bir maksat için teşkilat elzemdir. +Bizim maksadımız şeair-i diniyye ve ahlak-ı ta’mimden bi-çaregan-ı İslam’a muavenetten başka bir şey değildir her hakıkı mü’minin bu maksadımıza iştirak ettiğine şüphemiz yoktur. +Fakat yalnız iştirak-i kalbi kifayet etmez. +Aynı fikirde olanlar el ele baş başa verip birlikte çalışmalıdırlar. +Biz Ödemiş’teki ihvan-ı din toplandık bu İslami maksatları te’min etmek üzere bir Cem’iyet-i Hayriyye-i İslamiyye teşkil ettik. +Muhitimizdeki Cem’iyet-i hayriyyemize dahil olanlar ayda yirmi kuruş vermeyi taahhüd ediyorlar. +Mikdar-ı kafi paramız toplandıktan sonra Cem’iyet-i Hayriyye kendine mahsus bir mütalaahane te’sis edecektir. +Dini ictimai dersler fenni sıhhi sınai ticari konferanslar verecektir. +Cem’iyete dahil olanlar ahlak ve adab-ı İslamiyyeye riayetle mükelleftirler. +Cem’iyetimiz zuafa-yı İslam’a müzahir olur. +Acezeyi himaye eder. +Öksüzleri korur mektebe verir san’ata yerleştirir ticarete alıştırır. +Hitanlarını icra eder. +Yetişenlerin cihazlarını te’min izdivaclarını teshil eder. +Ortada kalan cenazeleri techiz ve defn ettirir. +Varidatı müstevfi olmayan cevami’ ve mesacid hademesinin iaşelerini ikmal eyler. +Müslümanları uyandıracak uhuvvet-i İslamiyyeyi te’yid edecek müslümanlara din ve dünyasını bildirecek risaleler neşr eder. +Icabına göre köylere vaizler gönderir. +Avarelere iş bulur. +Tenbelliğin dilenciliğin önünü almaya çalışır. +Emr-i hayra delalet eder. +Münkeratı kaldırmak neye mütevakkıf ise onu icradan asla geri durmaz. +Varidatı müsaid olursa hususi mektepler açar. +Asar-ı nafia vücuda getirir. +Hasılı müslümanların maddi ma’nevi bütün cem’iyetin ehass-ı amalidir. +le bir cem’iyet-i hayriyye te’sis ettik böyle bir teşkilat vücuda getirdik. +İnşaallah sizler de bize imtisal ederek kendi muhitlerinizde kendi başlarınıza böyle İslami teşkilatlar yaparak müttehiden çalışır; İslam’ı yükseltemeye himmet edersiniz. +Bu hususta ön ayak olmak bilhassa müfti efendiler hazeratıyla ulema-yı kirama teveccüh eder. +Maamafih her mü’min İslam’ın tealisine çalışmakla mükelleftir. +da şevket-i İslamiyye yeniden revnak bulur. +Vahdet ve uhuvvet-i İslamiyye teeyyüd eder. +Yeise hiç mahal yoktur. +yacaktır. +Ve onu yaşatacak da fi sebilillah mücahededen geri durmayan ehl-i imandır. +Allah cümleye iman ve hidayet nasib eylesin. +dan İngiltere Hariciye nazırına tevdi’ edilmiş bir muhtıranın suretini Mart tarihli Daily Telegraph gazetesinden naklen yevmi gazetelerimiz neşr etmiştir. +Aynen nakl ediyoruz: +takdim ettiğimiz Kanunisani tarihli muhtırada Türk İmparatorluğunun aksam-ı sairesi hakkındaki fikrimizi izah etmemiş ve bu hususta beyan-ı fikri diğer bir muhtıra sulh konferansına dermiyan edilen metalibden haberdar değil idik. +rekeden birinin taht-ı himayesinde olarak muhtar hükumetler şekline ifrağ edileceğini şimdi gazetelerden öğreniyoruz. +Alem-i İslam’a mütedair mesail-i mühimme hakkında İngiltere’nin İslam tebaasının efkarını sulh konferansına bildirmek üzere konferansta İslam mümessilleri olmadığından efkarımızı İngiliz hükumetine ve düvel-i müttefika ve müşterekeye bildirmek için usul-i meşrutiyyete muvafık bir tarzda müracaat yani bu efkarımızı işbu muhtıra ile arz etmeye cesaret ediyoruz. +bir ittihad-ı milel himayesi tahtında müstakil idareler teşkili tasavvurunu hüsn-i telakkı ederiz; ancak bunların Türkiye’den tamamen infikakine şiddetle muarızız. +Bu husustaki saiklerimiz hissiyata müstenid değildir; ameli ve siyasi nokta-i nazarlara müsteniddir. +Bu esbabın İngiliz hükümeti ile düvel-i müttefika ve müşterekenin nazar-ı dikkatini celbe cidden şayan olduğunu zannederiz. +Yalnız Hindistan ahali-i İslamiyyesinde değil Afganlılar da hudud kabailinde de bunlar Hind ordusunda İslam unsurunun esasını teşkil eder Türkiye’nin taksimi aleyhinde ve Türkiye’nin nüfuz ve i’tibarının muhafazası lehinde pek derin hissiyat mevcud olduğunun delaili gittikçe artıyor. +ve su’-i idareden istila-yı siyasi veya iktisadi maksadıyla bi ve vasati Asya’da terakkıyat-ı müsalemetkaraneyi suret-i daimede te’min edeceğini ümid ederiz. +Türkiye’nin şimdi mazhar olduğu hükumetin taht-ı idaresinde; bütün cihanın müslümanları arasında haiz olacağı nüfuz ve haysiyeti ile bir çok İslamlar üzerinde icra-yı hükumet eden İngiltere ve düvel-i müttefika için büyük bir menba’-ı kuvvet olacağı hakkındaki kanaatimizi bila-tereddüd maliyyesini deruhde etmek üzere meşhur bir İngiliz-Hindistan ber ta’yin edilmesi hakkında Türk hükumeti tarafından harb-i umumiden evvel vaki’ olan teklif İngiliz hükumeti canibinden kabul edilmiş olsa idi şimdiye kadar garbi Asya’da yeni bir devr-i refah tulu’ etmiş olacaktı. +Türk İmparatorluğundan suret-i kat’iyyede fekk edildiği halde bunun bir adaletsizlik te’siri hasıl edeceğinden korkarız. +muhtarenin Osmanlı hükümdarının Halife sıfatıyla mevcud hakimiyet-i ma’neviyyesinden ayrılmaması lüzumunu kaviyyen iddia ederiz. +Bu ma’ruzatımız; evvela garbi Asya’nın terakkıyat-ı müsalemet-karanesi hakkındaki arzumuza ve saniyen hükumet-i kraliyyenin İngiliz imparatorluğunun nüfus-ı umumiyyesinin bir rub’unu teşkil eden İslamların hayat-ı meşrua ve amalini imkan dairesinde tatbik etmeye gayret etmesi muktezi bulunduğu hakkındaki kanaatimize istinad etmektedir Halife tarafından nasbı onun mevkiini tebaasının nazarında meşru’ ve aleyhinde vakı’ olacak her türlü kıyamı gayr-ı meşru’ kılar ve alem-i İslam’da ona bir nüfuz-ı ma’nevi i’ta ve onu gayr-ı kabil-i teshir bir mevkie is’ad eder. +İşte bu sebepten naşi idi ki Hindistan’ın İslam hükümdarları; kendilerini garbi sünnilerden ayırmış olan Şia imparatorluğunun zuhurundan evvel Halife’ye mü­ racaatla onun tarafından nasb olunurlar idi. +Binaenaleyh bizim fikrimizce sulh konferansı İslam hükümdarına yani Halife’ye yeni teşkil olunarak hükumat-ı muhtare reislerinin tahta kuudlarında usulen onları nasb etmek salahiyetini i’ta ederse yalnız İslamların hissiyatına riayet etmiş olacak değildir bu memleketlerin ahalisi arasında sulh ve sükunetin muhafazası ve terakkıyat-ı müsalemet-karanenin inkişafı için te’minat-ı munzamma Devlet-i Osmaniyyeden hem cismani hem ruhani nokta-i nazardan fekk etmek fikrimizce daimi bir karışıklığı şu noktayı izah etmek isteriz ki sulh konferansı Filistin’i bir hükumet-i muhtare haline ifrağ etmek istiyorsa bu hükumet her ne şekil ahz ederse etsin İslam olmayan bir hükümdarın taht-ı idaresine vaz’ edildiği halde bütün alem-i İslam bundan münfail olacaktır. +Kudüs’e ihtiram duktan başka on dört asırdan beri bu memleket din-i İslam’a aid asar ve hatırat ile dolmuştur. +Bu memleketi bir Musevi hükumeti haline ifrağ etmek veya bir Musevi hükümdarının taht-ı idaresine vaz’ etmek husus ki Filistin ahalisinin yedide biri Musevidir. +Musevilerin daşlarıyla pek ziyade dostane bir surette yaşayabildikleri ve hatta şimdi bile birçok Avrupa devletleri tarafından kendilerine i’ta edilen müsaedat-ı istisnaiyyeye müslüman hükumetlerinde mazhar oldukları tarihle sabittir. +ta’yin edildiği vakit mezkur hükumet dahilinde sakin bulunan ve birçok mahallerde kesif kitleler halinde ekseriyeti teşkil eden İslam ahalinin hukuk ve menafiinin ve müessesat-ı diniyyesi ile ibadet mahallerinin muhafaza edilmiş ve her türlü tazyikattan mahfuz bulundurularak ve bil-cümle hukuk-ı mülkiyye ve imtiyazatta gayrı müslim ahali ile müsavi tutulması iktiza eylediğini hükümet-i kraliyyeye ve sulh konferansına bir daha arz ve izah edilmiştir. +Bu mühim muhtıranın zirindeki imzalar miyanında Ağa Han Emir Ali İsfahani Mirza Hoca Kemaleddin Hacı İbrahim isimleri vardır ve imzaların mecmuu ’tür. +Sebilürreşad hey’et-i taharriyesinden S[sin]. +M. +T[te]. +Bey tarafından gayet mükemmel İngilizce bir elif-ba ile kendi kendine muallime hacet kalmaksızın İngilizce’nin suret-i telaffuzunu kavaidini tasrifatını pek suhuletle öğrenebilirler. +Kitabın muhteviyatı olan İngilizce kelimeleri kolaylıkla ezberleyebilmek için de ikinci cildin sonunda bin kelimeyi mütecaviz bir lügatçe ilave edilmiş bu suretle heveskaranın te’min-i istifadeleri nazar-ı dikkate alınmıştır. +Merkez-i tevzii Babıali Caddesi’nde İkbal Kütüphanesi’dir. +Zamane adamları da böyle. +Onlar da; “Müslümanız” diyorlar. +Fakat iddialarında haklı olsalar memleketlerinin nasıl her gün bir parçası düşmanları tarafından koparılıp alınmakta Küre-i Arz’ın her tarafında müslüman kitlelerinin zulm ü teaddiye hedef teşkil etmekte olduğunu görmeleri icab eder idi. +Sözlerinde samimiyet bulunsaydı yeryüzünde İslam’ın deaim ve erkanı hak ile yeksan olmak için çok bir şey kalmamış olduğunu ümem ve akvam-ı alem arasında nasib aciz ve mahrum bir mevki’de kalmış olduklarını Evet Müslümanlık iddiasında bulunan bu kitleler İslam’ın hakıkı salik ve müntesibleri olsalardı bugün saha-i alemde harim-i İslam’ın yegane hami ve müdafii olan Devlet-i Osmaniyye’nin mevkiini te’yid ve tarsine el birliğiyle çalışırlar memalik-i İslamiyyeyi emakin-i mukaddese-i ilahiyyeyi a’da-yı İslam’a karşı müdafaa esbabını istikmal için kuvvetli bir donanma vücuda getirmek emel-i ulvisiyle bu devlet-i muazzamanın vaki’ olan taleb-i muzaheretine büyük bir şevk ve tehalükle dın husulünü te’min için mallarıyla canlarıyla muavenetten geri durmazlar idi. +Çünkü şu asırda Müslümanlık Alemi’nin bir parça yüzünü güldürecek pa-mal edilen hukukunu müdafaa nazar-ı istihfaf ile karşılanan rabıtasını te’yid edebilecek bundan daha müessir bir vasıta elde etmenin imkanı olmadığı gayet bedihi bir hakıkat Emirü’l-mü’minin Allah yolunda hak ve hakıkat yolunda met ve te’bidi yolunda hasılı Din-i Hanif’in bed-hahları tarafından çevrilen entrikalara karşı himaye ve müdafaası yolunda iane cem’ ve dercini emr etmiş idi. +Hak ve hakıkate hizmet adaleti tervic mesleğini iltizam ettiği müddetçe itaati vacib halife-i İslam olan bu zatın Din-i Mübin’in te’yid ve i’lasına ma’tuf olan bu emir ve teklifi karşısında akvam-ı İslamiyye ne yolda hareket ettiler? +Ne gibi muavenetlerde bulundular? +Bu müslümanlar ki boyunlarına borç olan zekatlarının sadaka-i fıtırlarının öşr-i mi’şarını toplayıp göndermiş olsalar Hilafet-i İslamiyye’nin me’va-yı yeganesi olan bu devleti düvel-i mevcude miyanında kudret ve satvet nüfuz ve mekanet şeref ve nebahet i’tibarıyla en ali bir mevkie ıs’ad ederler idi. +Heyhat bu adamlar sahib-i iman olduklarını iddia edip duruyorlar fakat kendilerinden herhangi bir ümmetin medar-ı baka ve mevcudiyyeti olan müstakımane bir siret merdane bir hareket istenilince yan çizip aldırmamaktan maali-i İslamiyyeye doğru giderken ölüme gidiyorlarmış gibi geri geri kaçmaktan başka bir şey yapamıyorlar. +Cehaletten şikayet ediyorlar; halbuki bir taraftan mebna-yı cehle kendi elleriyle metanet ve rasanet veriyorlar gördükleri zillet ve hakaretten melul ve nevmid görünüyorlar; hakıkatte ise fena fena hareketleriyle kılade-i zillet ve sefaleti boyunlarına kendi elleriyle geçiriyorlar. +Başmuharrir elde etmek için hiçbir fedakarlık ihtiyarına tarafdar olmuyorlar. +Zamana tekallübat-ı zamana söğüp sayıyorlar; halbuki zaman denilen şey nedir? +Zaman onların zaif kalblerinden çürük imanlarından düşmanları el ele vermişken onların yekdiğere bigane bir tavır almalarından kendilerine i’lan-ı husumet edenler müttehid bir kitle halinde bulunurken onların şuriş ü şikak vadilerinde puyan olmalarından başka bir şey midir? +Bu gafiller bir taraftan yeryüzünde hakim olmak istiyorlar diğer taraftan nakid ve servetlerini riba-horlara tarac ettirmekten harim-i mevcudiyyetlerini gasıbların pa-yı ihtiraslarına çiğnettirmekten hiçbir teessür hissetmiyorlar. +Çarşıları pazarları ecnebi ümmetlerin ma’mulat ve masnuatına meşher olmaktan kurtulamıyor kuva-yı müdrikelerinde ulum u fünunun kışırlarından başka bir şey ca-yı kabul bulamıyor. +Hep bu haller tereddi-i ahlak ve tedenni-i adab ile müterafık yürüyüp gidiyor. +Hayır hayır Cenab-ı Hak bu makule adamlara hiçbir vakit hakimiyet-i cihan va’dinde bulunmamıştır. +Bu va’d-i kudsiye iddia-yı istihkak edebilecekler olsa olsa şu ayet-i kerimenin mazmununa ma-sadak olanlardır. +“ Allah iman eden ve amel-i salih gelen mü’minlere yaptığı gibi yeryüzünde istihlaf edecek yani hakim kılacak kendilerine layık ve çesban gördüğü Din-i İslam’ın kuvvet ve mekanetini artıracak çektikleri korkuyu emn ü huzura kalb ü tebdil edecektir.” Vakıa bir kavim ki efkar-ı milliyyelerini zamanlarının bulunmazlar; mallarının nema ve izdiyadına san’atlarının terakkı ve revacına hizmet etmenin yollarını öğrenmek lüzumunu hissetmezler sefain-i harbiyye ve ticariyyeyi çoğaltmak mükemmel fabrikalar vücuda getirmekteki menafi’-i milliyyeyi takdir edemezler müessesat-ı başlarına bela baranı yağmaz üzerlerinde hevl ü dehşet fırtınaları esmez de ne olur? +Başkaları karzan para vermezse iflas etmeye karınlarını doyurmazsa aç kalmaya su sunmazsa derd-i atşla helak olmaya mahkum olan ma’mulatı getirip satmazsa yiyeceğini içeceğini koyacak kap kacak çıplaklıktan kurtulmak için giyecek bulamayan bir ümmet ümem-i mevcude miyanında zillet ve hakaretin timsali olmaktan başka nasıl bir vasıf ve mahiyetle arz-ı endam edebilir? +ma’neviyyece mukadderatını ta’yin eden kanun-ı ilahi; “Kim ki mü’min olarak salih ameller işlerse zulüm görmek hakkından mahrum olmak gibi şeylerden korkusu olmaz.” merkezindedir. +Şahısları milliyetleri i’tibarıyla müfid ve hayri ef’al ve harekata yanaşmayan birer mevhibe-i fıtrat olan kuvayı hissiyye ve akliyyelerini lehv ü lu’b yolunda vahi emeller ardında sarf u isti’mal eden kimselere gelince bu gibiler bu cidalgah-ı hayatta şeref-i mevcudiyyetlerini her an rahnedar edecek mazlumiyetlere diyarlarını düşmanlarının ayakları altında bırakacak teaddi ve tecavüzlere hedef olmaktan kurtulamazlar. +Bu bedbahtların tecelliyat-ı hayat namına nasibleri ra’şe-i ıztırabıyla kalblerini yerinden koparacak korkudan gerdenlerini düşmanlarına teslim edecek acz u zaafdan ibarettir. +Şu serd ettiğim beyanatı işitenlerin zannetmem ki öteden beri bir endişe ve ıztırab ile bekledikleri böyle bir akıbetin hatta bugün tahakkukunda şek ve tereddüdleri olsun. +Ne hacet hepimiz bilad-ı İslamiyyede müslümanlar hakkında reva görülen muamelelere re’yü’l-ayn şahid olmaktayız. +Bu çektiğimiz maddi-ma’nevi azablar Cenab-ı Hakk’ın Kitab-ı Kerim’inde şu serd edeceğimiz ayetlerle vukuundan inzar ve tahvif etmekte olduğu vaidlerin tecelliyat-ı gun-a-gunundan başka bir şey midir? +Dikkat olunsun ki Cenab-ı Hak bu son ayette iman ettiklerini dilleriyle söyleyip durdukları Allah’a ve Resul’üne te’yid-i müddea zamanı geldiği vakit sözlerinde sebat ve metanet gösteremeyen lehlerinde sadır olacağından kat’iyyen emin olmadıkça canib-i ilahiden verilecek hükme arz-ı rıza ve inkıyad etmeyen kimselerin hiçbir vakit bir ifade ile bize anlatıyor. +tında vaki’ ve ruhlarımız onları hıfz etmek veya suver-i misaliyyelerini istihzar eylemekle münfail olan ekvan karşısında vukua gelen bir kainenin havassimizle idrak olunmasından veyahud kuvve-i mütehayyilemizle öyle bir kainenin istihzar edilmesinden dolayı husule gelen taallukat-ı ruhiyyemize tamamıyla müşabihdir ve bu keyfiyet o kadar bedihidir ki delile muhtac değildir. +Nefsimizin meziyatını muhakeme-i mümkineden geçirirsek anlarız ki eşyanın güzel ve çirkin olanlarını temyize medar olan fıtri bir kabiliyete malikiz. +Yalnız erkekler arasında kadın güzelliğini bunun gibi kadınların da erkeklerin güzelliğini anlamaları hususunda her iki tarafın meşreblerince ihtilaf bulunsa bile çiçeklerin renklerindeki güzelliğini seçmek emrinde ihtilaf gösterecek hiç kimse tasavvur olunamaz. +Ağaçların otların yaprak ve sakları yerli yerinde ve nisbet-i muntazama dairesinde neşv ü nema bularak kalem-i kudretin kemaline delalet edici eşkal ve manazır-ı bedia peyda ettiklerini hususiyle türlü türlü renklerle memzuc çiçeklerin muhtelif vaz’ u şekillerde bir tenasüb-i tam gösterdiklerini derk ve takdir etmeyecek bir akıl da bulunamaz; yine bunun gibi eşcar nebatat ve ezharın bazı eczası kırılıp kesildiği ve tenasüb-i tabiileri bir suretle bozulduğu takdirde gösterecekleri şekil ve suretin kubhunda da infial hasıl etmekten hali kalmadığımız bedihidir. +Hulasa: +Nefsimizin güzel bir şey görmekten sürur ve hayret hasıl etmesi çirkin bir şeyden de nefret ve kat’-ı muvaneset eylemesi tabiidir; kuvve-i temyiziyyemizin şu hizmeti gözle görülen şeylerde olduğu gibi sem’ lems zevk şemm vasıtalarıyla idrak olunan şeylerde de bariz olur. +Nitekim: +Nev’-i beşer zikr olunan havass ile her şeyi hissedici olduğu herkesçe ma’lumdur. +Makam-ı kelam eşyadan hangisinin güzel ve çirkin olduğuna ihata-i kamileyi havi bir hadd ta’yini yeri değildir lakin onların her birini seçmek insanın hasaisindendir. +Bu temyiz kabiliyeti bazı hayvanlarda da fıtratlarının müsaid olduğu derecede görülüyor. +Herkesin kabih ve cemil olan şeylere karşı zevk-ı zatisi mütefavit olmakla beraber sanayiin muhtelif nevi’lerinde husulü görülmekte olan maharet ve tekamül measir-i umran ve intizamın vasıl olduğu derece-i terakkı insanların o havass-ı temyiziyyelerinin cümle-i netayicindendir. +Öyle ise şübhesiz eşya ve kainatta bir güzellik ve çirkinlik vardır. +Hassa-i temyiziyyemizin his ve müşahede olunan şeylerdeki derecesi ne merkezde ise mevcudat-ı ma’kuleyi teyakkuna salih olan aklımızın nur-ı idrakini te’mindeki hizmeti ondan aşağı düşmez; ma’kulatın ihsas ettiği güzellik meratib-i i’tibarı muhtelif olmakla beraber her birinin temyizine müteallik kabiliyatımız müsaid olduğu derecede mün’atıf ve müdrektir. +Vücud-ı Vacib melaike-i kiram insanlardan zahir ve müteali olan kısmının ervah-ı aliyyesi gibi ma’kulat haiz-i kemaldir; bunlardaki cemal sıfatı arif-i billah olanların vicdanına münkeşif olur. +Onların mevcudiyetlerini bir tarz-ı ma’kulde mülahaza edenlerin nur-ı basiretlerine revnak-ı tam verir. +Meşhud olan şeylerde çirkinlik hissolunması te’siriyle vicdanda bazı na-mülayim intıbaat husule getiren aklımızın eser-i isti’dadı bir derecede olmakla beraber levazim-i tenasüb ve kemalden ari ve noksanı bedihi olan eşyanın kubha makruniyetini ta’yine havass-i müdrikemiz daima delalet eyler. +Aklın noksanı himmet ve gayretin sukut ve fıkdanı azim ve niyetin zaafı kabih sayılan hallerden olduğunu kimse inkar edebilir mi? +Bu ma’nevi noksanları haiz olanların o asarı gizlemeye çalışmaları ve zıddıyla muttasıf oldukları evsaf yerine mergub olacak bazı sıfat-ı ca’liyye göstermeye yeltenerek bununla fahr etmeleri insanın nik ü bed-i eşyayı fark ve ta’yine mecbul ve münhemik olduğuna kifayet eden burhanlardandır. +Bir nokta-i nazarca işlenmesi çirkin diye tavsif olunan bir fiil vakit olur ki te’min ettiği netice-i nafia i’tibarıyla güzel sayılır. +Hadd-i zatında güzel olmak üzere ma’ruf bulunan bir şey de iktiran ettiği şekil ve hale göre çirkin vasfını kazanır. +Mesela: +Acı olan bir şey nefret-aver ve kerih olur. +Bununla beraber bazan bir marazın ilac-ı şifası hassıyyetini gösterir. +Bir hakimin şekil ve kameti tenasübsüz çirkin olması kendisinden enzar-ı halkın istikrahını mucib olursa da beyne’l-ahali muamelesinin adaletle cereyanı veyahud senin şahsına aid bir iyilik eylemesi onun o suret ve hey’et-i kabihası hakkında senin ahval ve hissiyat-ı ruhiyye-i evveliyyeni tağyir ederek kendisini sana sevimli kılar. +Zira bir şahısdan sadır olan asar ve ef’alin güzelliği o şahsa kendi baha ve revnakından eşi’a-paş olacağından sairleri onun hakkında hissiyat-ı haseneden başka bir vech ile mütehassis ve müteessir olmaz. +Kezalik esasen tatlı olan bir şey zarar verecek olur bırakır. +Güzel tanılan bir adamdan da zulüm sadır olur ve bu fiilde ısrar gösterilir ise onun hali ehl-i vicdan nazarında ma’dud olup idrakat-ı hissiyye ve akliyyemiz tahtında cari bulunduğu ve o ef’alin nefsimizde bil-kuvve mevcud veya asarı meşhud olmak ve bunların tarz-ı teemmül ve zuhurundan suver-i kainatta mahsus ahvalde olduğu gibi bazı intıbaat-ı vicdaniyye husule gelmek tabii idiği bir akıl için teyakkun ve teslim edilmemek mümkün müd��r? +Hayır çünkü ef’al-i ihtiyariyyenin cümle-i ekvanından bulunduğu ve bunun hükmü hem mahsusate hem ma’kulata müteallik tarz-ı idrakatimizde cari ve müessir nin bir kısmı hadd-i zatında güzel ve iyi olduğundan o gibi ef’ali gören ve hissedenler tıbkı eşya-yı mahsusede güzel şeyleri gördükleri zaman nasıl mütehassis olurlar Asakir-i muntazamanın resm-i geçit icrasında ve “jimnastik” fennine muvafık olarak kemal-i maharetle yapılan canbaz oyunlarında ve kavanin-i musikıyyeye agah bir zat tarafından ika’ edilen nağamat-ı musikıyyenin istimaında hasıl olan halat gibi… Ef’al-i mezkurenin bir kısmı dahi nefsü’l-emirde kabih olduğundan o misilli ef’alin müşahedesiyle aynı çirkin hilkatli bir şeyi veya bir şahsı gördüğümüz zaman ruhumuzda teneffüs [teneffür!] ve istikrah husule gelir. +Nitekim: +Bazı zaif akıllı kimseler bir korku veya sıkıntıya ma’ruz kaldıkları vakit gösterdikleri şaşkınlık ve bazı memleketlerde cari adet-i meş’ume vech ile ölüler üzerine yalandan ağlayan kadınların velvele ve figanları ve korkak kimselerin hemen renklerinin uçması gibi halat da bu kabildendir. +Ef’al-i ihtiyariyyenin diğer bir kısmı vardır ki hüsn ü kubhu li-zatihi olmayıp belki iras edeceği elem ve lezzete tebean i’tibar ve kabul olunur. +Mesela: +Darb ve cerh te’siratı ve ef’al-i insandan elem tevlid eden her şey gibi. +Bir de aç iken ekl-i taam etmek susamış iken su içmek ve husul-i lezzet ve indifa’-ı eleme yarayan –sayılması gayr-i kabil– ef’al gibi. +lezzet veren kabih lafzı da elem getiren şey ma’nasında müsta’meldir. +İşbu ma’nalara nazaran güzel ve çirkin olan ef’ali insanın temyiz etmesiyle hayvanat sınıfları miyanında kabiliyet-i hissiyye ve gördükleri terbiye sebebiyle sınıfları hem-cinslerinden farklı olan bazı hayvanatın temyizi arasında ihtilaf pek az nisbette olabilir; yani bu ma’naları idrakte hemen insanlar ile sair müterakkı hayvanlar müsavidir. +Yalnız hislerin kuvvet ve zaafında güzellik ve çirkinlik derecatını tahdid ve ta’yinde bir tefavütleri bulunabilir. +Yine bu kısım ef’al-i ihtiyariyyenin bir nev’i daha vardır ki bir fiil celb-i menfaat etmesi i’tibarıyla güzel neticesi zarara müncer olması i’tibarıyla da kabih sayılır. +Bu ma’naca olan hüsn ü kubh beynlerini kemaliyle fark ve temyiz etmek ancak nev’-i insana muhtasdır. +Bu da mahza hassa-i akıl muktezası ve taraf-ı ilahiden nev’-i beşere mevhub olan hasisa-i tefekkürün ihsan edilmesindeki sır ve hikmet eser-i incilasıdır. +Bu temyiz noktasında sair hayvanatın iştiraki olamaz ancak olsa olsa edna vechile olabilir. +met-i encamına binaen kabih addolunur. +Yemek içmek hususunda ifrat olunması musikı nağamatına bila-inkıta’ koşulması gibi. +Zira bu haller sıhhat-i vücudun ifsadına aklın izaasına mal-i mevcudun elden gitmesine ve acz ü perişaniye düşülmesine sebeb olur. +Şu suretlerle neticesi kubhu müeddi olacak dereceye vardırılan leziz bir şeyden hasıl edilebilen zevk ancak bir zaman-ı kalile münhasır olup bais olacağı elem ve ıztırabın te’siratı ise müddet-i medide devam edeceği ve belki eşna’-ı hal üzere mevte kadar refakat eyleyeceği emr-i zahirdir. +Böyle bir lezzetin faidesi neticeten muris olduğu şedaid-i elemin ta’yin-i derecesi mümkün olmayan maddi ve ma’nevi zararlarına asla nisbet kabul etmez. +Nice elem-aver ef’al ve harekat vardır ki müstahsen addedilir kesb-i rızk ve zaaf ve piri hengamında ihtiyac hissolunacak şeylere karşı nefsin emin olabileceği müstahzaratı te’min etmek hususunda bir takım meşakk u mezahime katlanmak ve kuva-yı akliyye ve bedeniyyeyi ziyadeleştirmek için lezaizden şiddet-i imsake ve şehevat-ı nefsiyyeyi kırmaya çalışmak gibi… Akl-ı beşerin hüsn addettiği halde mucib-i elem ve meşakkat olan ahvalden birisi de bir kimsenin kendi nefsiyle tevabiinden kardeşlerinden kabilesinden ve mensub bulunduğu milletten tehlikeye ma’ruz kalanların hayat ve hukukunu lüzum hissolunduğu derecede hatta bezl-i nefsini icab ettirecek muhatarayı bile müeddi olsa kendi nev’inden yani insandan veya kendi nev’inin gayrisinden yani sair hayvanlardan olan düşmanına saldırıp kavga etmesidir; zira öyle bir an-ı tehlikede kendi hayatını feda ile diğerlerinin te’min-i bakasına hizmet edeceğini vicdanen hisseder ve şu hissiyatın bu vech ile feda edilmesi neticesinde her halde kendisine diğer bir hayat olacağından emin olur bu hayat-ı uhranın da keyfiyet ve sair halatını aklı tahdid ve idrak edemese bile yine ruhu öyle bir hayatın kendisine husulünü cezmen hisseder. +Başkasının kendi sa’yiyle iktisab ettiği emvale yed-i gasbın uzatılması hased olunan kimsenin nefis ve malının dahi çirkin olan lezzetli şeylerden addedilmiştir. +Çünkü bu gibi gayrın hukukunu mahv u ifna eden haller ammenin hatta o teaddiyatı yapan kimsenin hukukunu bi’n-netice tehdid ve ihlal eder; binaenaleyh ahde vefa ukud-i müsalemete riayet veya bu gibi hususlarda gadr ve adem-i vefa bu babın teferruatındandır. +zarar ve menfaat verici şeylerin hepsini fark ve temyiz ederek zarar veren bir fiile şer nafi’ olan bir amele de hayır namını vermiştir. +Bu temyiz hassası fazilet ve rezilet kısımlarından ma’dud olan şeylerin vasıta-i idrak ve HUKUK-I AILE VE USUL-I MUHAKEMAT-I ŞER’IYYE Fasl-ı Sani’den’inci Madde’de; “Beynunet-i kat’iyye zevcenin iddeti mürur eyledikten sonra maksad-ı tahlil ile olmayarak zevc-i ahara varıp ba’de’t-takarrub ondan iftirak ve iddetinin müruru ile zail olur.” denilmiş. +Mantukuna diyecek yok. +Lakin “maksad-ı tahlil ile olmayarak” kaydının mefhumu doğru değil. +Maksad-ı tahlil ile zevc-i ahara varmış ise ne olacak? +O zevc değil midir? +Kable’l-iftirak birisi vefat ederse aralarında tevarüs cari olmayacak mı? +Ba’de’t-takarrub boşarsa talak sayılmayacak mı? +Niçin beynunet-i kat’iyye zail olmasın? +Hakk Teala buyurmuş. +kaydı yok. +Layihada da bu kaydın hiçbir kavle istinad ettirildiği gösterilmemiştir. +Müberhen olan mezheb-i cumhura muhalif olduğu da aşikar. +Ba-husus kadının ikinci zevcine varırken öyle bir maksad ve niyette bulunmuş olmasının hiç hükmü olmayacağı Mezahib-i Erbaa’da ca-yı hılaf olmayıp mücmaun-aleyhdir. +İhtilaf ancak tahlilin şart edildiği ve zevc-i saninin o niyetle tezevvüc ettiği suretlerdedir. +Sarahaten şart-ı tahlil ile akd olunan nikahın mealen nikah-ı müt’aya benzediğinden fasid olacağına dair İmam Ebu Yusuf’dan kavl-i meşhuruna muhalif bir rivayet var. +İmam Şafii’nin de mezhebi olup kavl-i kadimi deniliyor lakin müşabehet-i mezkure gayr-i mu’teber olan şart-ı mezkura riayet olunduğu surette kalıyor. +Hele akidde şart olunmaksızın zevc-i sani o maksadla almış ise bunda kıyas-ı mezkurun mümkün olmayacağı eimme-i mezahib beyninde ca-yı ihtilaf değildir. +Nikah-ı mezkurun fesadına kail olan ulema-yı Hanbeliyye sıhhatine kail oldukları hadisiyle istidlal eylemişler. +Talak ile feshi lazım geleceğine zahib olan fukaha-yı Malikiyye o nikahın beynuneti duğunu zikr eylemişlerdir. +Tahlilin nikahda şart olunduğu surette bu cihete İmam Muhammed’in de muvafakat ettiğine dair bir rivayet var. +Lakin Zahiru’r-Rivaye’de mahfuz olan kavline muhalifdir. +İmameyn’in bu mes’elede sahih ve sabit olan kavilleri İmam-ı A’zam’ın mezheb-i sahih-i meşhuruna ve İmam Züfer ve sair ashab-ı kiramın kavillerine muvafık olup nikahın maa’l-kerahe sahih ve şart-ı mezkurun gayr-i mu’teber olması takarrub vukuunda beynunet-i kat’iyyenin zail olmasıdır. +Kütüb-i hadisde Abdullah bin Ömer gibi bazı sahabe-i kiramın radıyallahu anhum kavilleri olmak üzere mervi olan eser-i mezkurun müfad-ı sahihi de budur ve merfuan sübutu bu hükme mütevakkıfdır. +Şartla tahlilin mümkün olduğu ahd-i nebevide bilinmiş ve ona binaen zikr olunup da vüsuka şayan görülmüş olmasını icab eder. +Şer’an muhallil ve muhallelün-leh yoğiken onlara vücud verilerek levm olunmaları mümkün olmaz. +Şart-ı tahlil ile olan nikah sahih yahud mukayyed-i tahlil olmayıp da bunu bildirmek murad olsa yahud buyurulur idi. +Eser-i mezkurda muhallil ve muhallelün-leh lafızlarını zahir olan ma’nalarından ihrac ile tahlil edemeyen ve tahlile nail olamayan kasıdlar ma’nasına haml ve te’vil etmek la-ekal bu hükmün daha evvel bilinmesine mütevakkıfdır. +Onu bununla isbat eylemek devr-i kabliyi[?] istilzam eder. +Bu ma’nada kullanılmaları ihtilafın zuhurundan sonra hadis ve o mezhebde bulunan fukahanın elfaz ve ıstılahında vaki’ ve şayi’ olmuştur. +Eserin de kavl-i sahabi olması muhtemel lakin yine hilaf-ı zahirdir. +Her halde onunla nass üzerine ziyade caiz olmaz. +Talak-ı selasenin mansus olan hükmü bila-mucib ona cür’et eden zevc ve tekrar ona rağbet eden zevcenin cezaları ve ye’s-i tam ile iraha edilmeyip zeval-i hurmetin nikah-ı ahara ta’lik olunması gibi mekruh olan tarik-ı tahlilin kendileriyçün mümkün bir halde bırakılması da tamam-ı cezalarıdır. +Onun üzerine müterettib olan levm ü zem ancak nefislerine aid olup müstahık oldukları ukubet-i cezanın tamamından kendileri tevakkı etmeleri lazım gelirken nefislerinde buna isti’dad olmayanları tarikından hacr etmenin muktezası yoktur ki beynuneti müzeyyel olan nikahu’l-gayr ma’nasından nikah-ı muhallil şer’le Erbab-ı hükumet için de bu gibilerin şanına i’tina ile tekellüfata düşmek mezheb-i sahihin terk ve tebdiliyle tas’ibata kıyam etmek na-be-mahaldir. +Layık olmaz. +Beklenen faidesinden ziyade su’-i te’siri de olur. +Ne kadar mekruh olduğu ma’lum olan bu tarikı ihtiyar eden ailelere; “Bu tahlil sahih değildir.” denilmekle onlar maksadlarını terk etmeyecekler. +Belki ikinci bir tahlilin çaresini düşünecekler. +Evvelce nikah-ı muhallil mahkeme haricinde sonra maksadı ketm ile hakimden müsaade isteyenler renler tefrik edilenler bulunacak. +Şuyuu vuku’undan beter olmakla bu haller o kadınların her vechile namus ve haysiyetlerinin berbad olmasına ve fahişeliğe kadar tenezzül etmelerine sebeb olacak. +Evet bu yüzden mutazarrır olacaklar çok değildir. +Lakin bunların azlığı bu kanun ile mütecasirlerin azalacağından değil memleketimizde bu nikahların evvelden beri nadiru’l-vuku’ olduğundandır. +Bir insanın zevcesini üç kere boşaması pek az olur. +Ve ondan sonra tekrar almak ve her talakın vaki’ olmayacağını düşünerek Mezahib-i Erbaa fukahasının ihtilaflarından istifadeye dökülüyorlar. +Ekseriya Şafiiler bu tarikı isti’mal eylemekte oldukları gibi ulema-yı Hanbeliyyeden talak-ı bid’i mes’elesinde mua mes’elesinde Haccac bin Ertat’ın mezhebleriyle ifta edenler bulunmuş ikinci mes’elede Hanefiyye’den Muhammed bin Mukatil’in de beraber olduğu rivayet olunmuştur. +Nas onları da taklid ediyorlar. +Gerçi bunlar akval-i şazzedendir. +İttibaa şayan olamaz. +Lakin kararnamenin münakehata dair olan birinci babının ve yedinci maddesinin müstenedün-ileyhi olan hata ise de hiç olmazsa akval-i müctehidinden olduğu sabittir. +Ona kanaat getirip kabul edenlere bir şey denilemiyor. +Dense de te’siri olmuyor. +Maksad-ı tahlil ile tezevvüc vaki’ olmuyor gibidir. +Komisyon bu hususda lüzumundan ziyade ihtimam göstermişler. +Avrupalılardan ve husamamızdan bu madde-i kanuniyyeyi görenler ahlakımıza ta’n edecekler. +Ehl-i İslam içinde böyle şeyler guya pek çok vaki’ olur muhtac olmuşlar zan ve zehabına düşecekler. +Kendimizi yok yere teşhir etmiş oluyoruz. +Her ne türlü düşünülse bu fıkranın tayyolunması evladır. +Halkın vicdan ve mezheblerine aid olan bu misilli umura erbab-ı hükumetin taarruz etmesi ta’kıbata düşmesi muvafık-ı maslahat olmaz. +Hükumetçe matlub olup sicill-i nüfusun inzıbatı gayesi nikah üzerine teessüs ve talak üzerine teferruk eden ailelerin evvelce beyan olunduğu üzere bil-fiil teessüs ve bil-fiil teferruklarını mühlet-i münasibe zarfında kayd etmek ve ettirmek hususundan ibarettir. +Fazlası fazladır. +Uzviyatta hükümran olan muhita intıbak kanunu; man-fermadır. +Muhita tevafuk edemeyen bir zi-hayat yaşayamadığı gibi herhangi bir din de arasında intişar ettiği kavmin ruhuna uygun gelmez ise o kavim arasında payidar olamaz. +Bilakis herhangi bir kavim arasında yidar kalmış olursa bu hal dinin tamamıyla o kavmin ruhuna uygun olduğunun şahidi olur. +Çünkü mukaddes ve zenim helal ve haram gibi bir takım i’tikadat ve ahkam ile saha-i hürriyeti tahdid eden din milli ruha uygun olmadıkça hakk-ı intişar ve istimrarı da olamaz. +Eğer bir din hangi bir bir kavmin arasında münteşir ve müstemir bulunuyorsa hükm etmelidir ki; o din bu kavmin ruhuna tevafuk etmiştir. +Binaenaleyh o kavmin fıtri dinidir. +Bu hakıkat pek bedihi iken İslam’a cebheden hücum cesaretinde bulunamayanların veya bu hususda ihtiyatkarane hareketi iltizam edenlerin; İslam’ı darbelemek riyattan anlaşılan bu yeni tarik-ı hücum şu oluyor: +“Arabistan’dan i’lan edilen İslamiyet Arab ruhunun mevlududur. +Binaenaleyh Arablara mahsus bir dindir. +Altay muhitinde ve Arablardan pek farklı şerait-ı hayatiyye nin neşr ettiği dinin yabancı gelmesi pek tabiidir. +Türk vaktiyle kılınç korkusuyla bu dini kabule mecbur olmuş ruhan isyan ederek gizli din taşımış Arabistan Mekkesi’nden başka Ka’belere dönmüş Kur’an dininin cami’ ve mescidlerinden ayrı ma’bedler ittihaz etmişlerdir. +“Saniyen bin sene evvel için iyi olan İslamiyet ve telkın ettiği “kavanin-i semaviyye” artık eskimiştir. +Türk atisini te’min etmek için bu köhne kavanin-i semaviyyeden kurtulmaya çalışmalıdır.” Geçen nüshamızda Anadolu’daki Kızılbaş ve Bektaşilerin gizli ma’bedlerini bu ruhi isyanın mevludu gösteren Sıhhiye Müdiriyet-i Umumiyyesi’yle be-kam olan Abdullah Cevdet Bey’in de Büyük Mecmua’nın numaralı sayısında aynı mahiyette bir makalesi intişar etmiştir. +Büyük Mecmua müdiri tarafından “Türk’ün atisini nasıl bulursunuz?” yolunda irad edilen bir suale yeni Sıhhiye müdir-i umumisi bu makalesinde aynen şu cevabı veriyor: +“Türk’ün yegane ve pek fena olan sıfatı tevekkül-karlığıdır. +Bu fena derdi iyi bir dinden doğmuştur. +Fakat Arabistan için yapılan iyi bir libas Sibirya’da giyilmez. +Bin sene evvel için pek iyi olan kavanin ve bahusus kavanin-i semaviyye bin sene sonra yine iyi olmakta devam edemez. +Türk’ün ve Türklük’ün atisi pek iyi olabilir. +Eğer bu derdini anlarsa. +“Bu derdini Türk’e de Kürd’e de senelerden beri anlatmaya çalışıyorum. +Ve seneler tevali ettikçe daha yüksek ve daha büyük telaş ve heyecanla bağırıyorum. +Çünkü ruhi kangrenin ilerlediğini görüyorum. +Mukadderatının alnında yazılmış olduğuna i’tikad eden Türk’ün atisi ne olabilir? +Türk ruhu tanrısını yaratmalı ve onun alnına mukadderatını eliyle yazmalıdır.” Öteden beri emraz-ı ma’neviyye tabibi gibi geçinerek bir kısım zavallılara yollarını şaşırtan ve ahiren emraz-ı maddiyyenin tedavisi vazife-i mühimmesi de uhdesine tevdi’ buyurulan yeni Sıhhiye müdir-i umumisinin şu yazılarla efrad-ı ümmeti ne tehlikeli girivelere saptırmak Şayan-ı şükrandır ki bu emraz-ı ma’neviyye mütetabbibinin senelerden beri Türk’ü ve Kürd’ü sürüklemek da tezahür etmiş olduğundan seneler tevali ettikçe daha yüksek ve daha büyük telaş ve heyecanla bağırmasına da kimse ehemmiyet vermeyecektir. +Çünkü Türk’ün ruhuyla İslamiyet arasında tezad değil sıkı bir ahenk ve tevafuk vardır. +Asri irfan müsbet ulum ile mücehhez olduklarını iddia edenlerin tarihin kahir şehadeti hayat-ı ictimainin devamlı ahengi karşısında nehc-i ilmiden bil-külliyye uzaklaşarak tamamıyla sundaki cür’etleri şayan-ı hayrettir. +Tarih gösteriyor ki: +İslamiyet Arabistan’da tulu’ ettiği halde huzematına müştak vicdanları Türkistan’da da bulmuştur. +Türkler İslamiyet’i vicdanlarının asırlarca özlediği bir ma’şuka gibi istikbal etmiş bugüne kadar da bu telakkıde devam eylemişlerdir. +Turan’ın vasi’ yaylaları payansız sitepleri berrak ve yıldızlı geceleri altın dağlarının muazzam şahikaları geçitsiz ormanları asırlardan beri Türk’ün ruhuna ulvi ve hafi sanihalar tertil ediyor. +Onu hilkatin huzur-ı azametinde aşk-ı ubudiyyetle titretiyor kendisinde derin bir meyl-i vahdet-peresti uyandırıyordu. +Türk öteden beri yalnız aile ve oymağın büyüğüne memleketin hakanına arz-ı itaate alışmış idi. +Muhitin bülend-eda telkınatı ruhunu yükselttiği gibi şerait-ı hayatiyye de onu daima hal-i fa’aliyyette bulunduruyordu. +Türkler ne Buda mezhebinin uyuşturucu ayinlerine ne ateş-perestliğin senaiyet telkın eden an’anelerine ne de Şamanların ibtidai efsunlarına rabt-ı kalb edemiyorlardı. +Bilakis ruhlarına azamet kanlarına hiddet nefislerine gurur ve haşmet muhitlerinin yüksek ilhamatına şiddet bahş olacak bir din arıyorlardı. +Türk maddi düşünüyor maddi yaşıyor ömrünü harb ve cidal meydanlarında geçiriyordu. +Bir “sümenat”ın kapısı önünde boynunu bükerek miskinane günlerce beklemek bir “ateş-gede”nin duvarları dibinde zelilane aylarca dolaşmaktan sedd-i rahı olmak isteyenlerle çarpışmaktan anlamıyordu. +Hind’de İran’da tabiatın avatıf-ı bi-payanı içine gark olan insanlar çarpışmadan çalışmadan geçinebiliyorlardı. +Fakat Orta-Asya siteplerinde yaşayan halk ölmemek Türk ruhu zengin ve mu’tedil iklimlerin ustureler doğuran telkınatına bigane idi. +O istiyordu ki dini de vatanının seması kadar berrak hayatının güzarişi nisbetinde sade yaylasının yüksekliği kadar bülend olsun! +Sema-peyvest dağlar payansız ovalar nihayetsiz çöller gecelerin samt u sükunu içinde parıldayan uzak yıldızlar Türk’ün ruhunda gizli hisler uyandırmışlardı. +Türk fikrini yükseltecek kuvvetli damarlarında koşan kana şedid bir cevelan verecek dinç ve gürbüz adalelerini layınca Türk ruhunu tatmin edecek huzmeleri tanımış özlediği ma’şuka-i vicdanı bulmuştu. +Hicret’in’üncü senesinde Buhara’da ilk cami’ inşa olunduğu zaman Türk kalbinin abide-i imanı rekz edilmiş oldu. +Türkler fevc fevc daire-i İslam’a girmeye başladılar. +Hicret’in lur Han ile beraber bir gün içinde daire-i İslama girdiler. +Gerçi ilk zamanlarda İslamiyet Maveraünnehir’de azçok mukavemet görmüştü. +Fakat bunun sebebi Emevi kumandanlarından bazılarının halifenin arzusu hilafına cizye almak hakimiyet te’sis etmek gibi şiddetli hareketleri nu okuyacak daha kimse bulunmamış Türk’ün millet-i mahkume muamelesine tahammül edemeyeceğini anlayan olmamıştı. +Türklerle Emevi orduları arasında vukua gelen niza’ların sebebi işte budur. +Fakat vaktaki Türkler İslamiyet’te hakim ve mahkum unsurlar olamayacağını anladılar vaktaki din neşrini cizye tahsiline tercih eden kumandanlar gönderildi o günden i’tibaren Türkler büyük bir şevkle ağuş-ı İslam’a atılmaya başladılar. +Hatta Türkistan’da neşr-i din vazifesi daha evvel İslam’ı kabul etmiş olan Türk ümerası tarafından deruhde edildi. +Bin-nisbe pek az zaman zarfında Türklerin hemen kaffesi Din-i İslam’a girmiş oldular. +Çünkü İslamiyet Türk’ün ruhuna munis hem de uygun gelmişti. +Türk Din-i Ahmedi’de vicdan-ı millisini inkişaf ettirecek esaslar görmüş örf-i millisini müeyyid nusus bulmuştu. +Türk kalbinde her şeye kadir büyük bir “Tanrı”nın başında da ulu bir “hakan”ın bulunmasını istiyordu. +İslamiyet de kadir-i mutlak bir “Allah” ile O’nun evamirini Türk’ün ruhu vahdetçi teşkilatı vilayet-i amme esasına müstenid idi. +İslamiyet de aynı usulleri ta’lim ediyordu. +Türk “il”ci idi. +Müslümanlık da vahdet-i ümmeti emr ediyordu. +Türk fıtraten asker idi. +Müslümanlık da cihadı esasat-ı diniyye sırasına idhal etmişti. +Türk tab’an civan-merd bi-keslere karşı müşfik ve lütufkar idi. +İslamiyet de zekatı erkan-ı diniyyeden sayıyordu. +Oğuz an’anesi Türkleri bir din-i “hanif” ile alakadar tanıtıyordu. +Hazret-i Muhammed as da gecesi gündüzü kadar parlak ve semih olan “din-i hanif” ile ba’s edilmiş olduğunu tebliğ ediyordu. +Hulasa Türk fıtri dinini İslamiyet’te bulmuş İslamiyet de Türk’ün ihtiyacat-ı ruhiyyesini tatmin etmiş onu birden bire yükseltmiş tarihin en ihtişamlı sahifelerinde bir mevki’-i mümtaz kazandırmıştır. +mahsus bir din olduğu iddiası kadar ma’nasız ve esassız bir da’va olamaz. +Arab örfleriyle İslamiyet prensiplerini karşılaştırmış olanlar arasında böyle bir iddiada bulunacak bir ferd çıkamaz. +Fakat her ikisinden de bi-haber olanlar saçma sapan ağızlarına geleni söyleyebilirler. +Arabların milli ruhları aşiretçi idi: +Halbuki İslamiyet bu ruha külliyyen zıd olan vahdet esasını kurmuştur. +Tarih gösteriyor ki İslamiyet’in yüksek mebadisi Arablardaki aşiretçilik ruhuna galebe çaldığı devirlerde Arablar yekvücud bir kitle-i ahenin halinde İran içerilerine Afrika çöllerine Endülüs gülbinlerine kadar sokulmuş zaferden zafere koşmuş ilmen irfanen yükseldikçe yükselmişlerdi. +Fakat vaktaki cahiliye devrinin aşiretçilik ruhu İslam’ın vahdetçilik ve hükumetçilik telakkıyatına galebe etti vaktaki Arablar maddeten hakim oldukları İranilere ruhan mahkum oldular vaktaki İran milliyetperverleri munkarız Sasaniyan saltanatının iadesi için İslamiyet’i ye Bizans Mısır… zihniyeti İslam necabetini çürüttü o günden i’tibaren hakıkı Müslümanlık’ın Arablarda inkişaf ettirdiği seciyeler tedricen sönmeye yüz tuttu ve söndü. +Muazzam bir saltanatın taht-ı muallası ölmüş seciyeler üzerinde payidar olamazdı. +Ve olamadı. +Günün birinde bu taht müdhiş tarrakalarla sukut etti gitti!... +Türklerde de nemalandırmıştı. +Türklerin İslamiyet’e sokacak köhne hurafeleri yoktu. +Türkler büyük bir şevkle kabul ettikleri bu dine; akvam-ı saire gibi payansız hurafelerle girmediler. +Çünkü Türklerde İran hurafatına Yunan esatirine Hind hülyalarına benzer an’aneler yoktu. +Türk o vakte kadar ruhunun inanmak ihtiyacını teskin edecek sade bir akıde ile yaşamıştı. +O akıdenin a’mak-ı samimisinden gizliden gizliye vahdet nurları parıldıyordu. +bunların asırlardan beri özlediği şeyler olduklarını anladı hemen ağuş-ı vahdete atıldı. +Türk ruhu hurafe-dar bir akıde ile inkişaf edemezdi. +O ruh şehamete sadeliğe necabete meftundu. +Türklerin Ehl-i Sünnet Mezhebi’ni kabul ve müdafaasını deruhde etmiş olmalarının sebebini bu noktada aramalıdır. +Türk’ün tab’an dindar olmasını bir nakısa gibi göstermek hususunda haiz olduğu ehemmiyeti takdir edemiyorlar demektir. +Evet Türk tab’an dindardır. +Ruhuna uygun gelen Din-i Mübin’e son derece rabt-ı kalb eder. +Fakat bir millet için bu hal bir nakısa değil bir meziyettir. +Bu seciyeyi öldürmeye değil inkişaf ettirmeye çalışmak icab eder. +Dindarlık seciyesi acaba “Anglosakson” ve “Cermen” ve Alman Milletleri’nin temayülat-ı ruhiyyeleri seciyeleri faziletkar i’tibarları an’ane-perestlikleri aile hayatları tedkık edilirse dindarlık seciyesinin bunlarda ne kadar kuvvetli ve terbiyet-kar te’siratı haiz olduğu pek kolay seçilebilir. +esaslarıyla Arablar gibi Türk’ün de necib seciyelerini terbiye etmiş faziletkar meziyetlerinin inkişafını te’min eylemişti. +Gazne Harizim Selçuk Tolun İhşid Danişmend Atabey… ve Osmanlı Türklerinin ilk devirlerde gösterdikleri ulvi seciyeler hayret-bahş şehametler bülend faziletler ruhlarına uygun olan saf Müslümanlık’ın eseri olduğunda şübhe yoktur. +Sonraki sukutlar da Din-i Mübin’e uygun olmayan hurafelerin İslam’ın yüksek esaslarına galebe etmesinden neş’et etmiştir. +Türk’ün istikbalini kurtarmak için onu bir tanrı yaratmaya yeni bir din bulmaya ta’bir-i diğerle dinsizliğe koşmaya sevk edenler Türk’ü ebedi ölüme hüsrana sürüklemiş oluyorlar. +Türk’ün fıtri dini İslamiyet-i hakıkıyyedir. +Türk hakıkı ğuna tarihden büyük şahid aramaya lüzum var mıdır? +Türk’ü öldüren sukut ettiren İslamiyet değil din kisvesine bürünmüş olan hurafelerdir. +Türk bu hurafelerle saf ve hakıkı Müslümanlık’ı unutmuş yabancı ve kahhar an’anelerin kabus-ı atılı altına girmiştir. +Türkler hakimiyeti ele geçirdikten sonra esatiri hurafelerinden henüz sıyrılmamış olan yeni dindaşlarla temas mecburiyetinde bulunmuşlardı. +Esatiri mazileriyle iftihar eden milli dinlerinin hurafelerini bir türlü unutamayan kavimlerle ihtilaf mecburiyeti Türklerin seciyeleri gibi saf akıdelerini de karıştırdı esasından sarstı. +Hakıkı Müslümanlık unutularak afakı cehalet ve hurafat kabusları istila ettikten sonra bu necib ırk zulmet çukuruna yuvarlanmaya başlamıştır. +Türklere yeni bir hayat vermek için onu hurafattan kurtarmak hakıkı ma’nasıyla bir müslüman yapmaktan başka çare yoktur. +Fıtraten dindar olan Türk dinsiz yaşayamaz. +Türk’ün katili din değil dinsizlik olacaktır. +Türk’ün atisini düşünen ve onun için titreyenler Türkçü Kürdcü her gün yeni bir maske ile Türk’ü de Kürd’ü de takdir ederler. +Büyük Mecmua’nın dört numaralı nüshasında “ Asri Cem’iyetlerde Dinin Mevki’i ” ünvanıyla bir makale görüldü. +Bu mecmuayı yazanların umumiyet i’tibarıyla bir mesleği var ki o vadideki yazılan yazıları hemen daima ulum-ı mütekarrireye muhalifdir. +Çünkü onların ser-i mesaili erbab-ı ilim tarafından kabul edilmemiş uydurma nazariyelerden ibaret bir takım tahayyülattır. +Ve onlar bu tahayyülatı nass-ı katı’lardan en bedihi mantık ve felsefe esaslarından yüksek ve kat’i tutmakta ve asrilik asri cem’iyetler asri fikirler asri dinler asri veya zühdi düşünceler… ilh. +bir takım kelimelerle herkesin ve bahusus seviye-i ilmiyyeleri tabiatıyla dun olan gençlerin zihinlerini tağlit ile hakıkatlerden uzaklaştırmakta olduklarından bunların hakıkı ilimlerden ne kadar uzak olduklarını göstermek lüzumu hasıl olmuştur. +Hepsinden evvel şurasını te’kid edelim ki onların lerce kabul ve tasdik edilmemiş pek ziyade muhtac-ı isbat mes’elelerden ibarettir. +Nitekim “ Asri Cem’iyetlerde Dinin Mevkii ” makalesinde görülen da’valar da asılsız fasılsız şeylerdir. +İşte söyledikleri: +“Büyük dinlerin geçirdiği tekamül devirlerini tedkık ettiğimiz zaman her dinin üç esaslı safhadan mürur ettiğini görüyoruz: +İktisadi devir hukukı devir bedii devir. +leri mezruata bereket veya kaht vermek yağmur yağdırmak kuraklık yapmak semavi afetler meydana getirmek gibi şeylerdir… ilh.” Bir kere bu sözlerin aslı yoktur. +Çünkü dinler ta ibtidalarından fe ve mes’uliyet hissi üzerine müsteniddir. +Vakıa buna karşı insanlarda vazife ve mes’uliyet hissi sonradan hasıl olmuştur. +menfaat hissidir. +Binaenaleyh evvela dinin de menfaatten başka bir şey olmayan iktisad üzerine teessüs etmiş olmasını kabul etmek daha doğrudur gibi bir cevab verebilirler. +Fakat bu cevab dediğimiz gibi tahayyüli bir cevab olur. +Nitekim ictimaiyatçılar; “İnsanlarda aile mi teşekkül etmiş yoksa kabile halinde toplanılmış da aile sonradan mı hasıl olmuştur?” mes’elelerinde türlü türlü nazariyelere hayallere düşmüşlerdir. +Bazıları ailelerin teşekkülü daha basit olduğundan ilk defa biribiriyle münasebet peyda eden kadın ve erkek çocuk dünyaya getirince çocuklara karşı validelerde olduğu kadar değilse de az çok erkekte de bir hiss-i muhabbet mevcud olacağından bu muhabbetin verdiği merbutıyetle ailenin teşekküle başlamış olması lazım geleceği cihetine meyl etmişler. +Halbuki diğer taraftan hala içlerinde aile hissi olmayan kabileler mevcud olduğundan evvela insanlar kabile halinde toplanıp sonradan ailelere ayrılmış olduğuna temayül edilmiştir. +Lakin hakıkatte her ikisini de mes’eleleri de böyledir. +Kendi akıllarınca tahayyül ettikleri tekamül kavaidine göre hükmetmek isteyen ictimaiyatçılar evvela tekamül-i ictimai hasıl olmuş ondan sonra fikr-i dini zuhur ve edyan teşekkül etmiştir derler. +Halbuki tarih-i insaniyyet bilakis nizam-ı ictimainin dinler sayesinde ve dinlerden sonra hasıl olmuş bulunduğunu gösteriyor. +Tabiidir ki tarih üzerine bina-yı hükm etmek farazıyat üzerine söz söylemekten elbet daha sağlamdır. +Ancak insaniyetin tarihi bizim ihata ettiğimiz tarihlerden pek eski ve mukayeseli teşrih ve ilm-i ahval-i beşerin halledemeyeceği derecede karanlık olduğundan ne elimizdeki ma’lumat-ı tarihiyyeye ne de ictimaiyatçıların edilemez. +İ’timada şayan olan ancak dinlerin her halde ahlak-ı hakıkıyye gibi vazife ve mes’uliyet ve taharri-i hakıkat hissi üzerine istinad ettiğine hükm etmektir. +Çünkü bundan başkasını kabul etmenin doğru olamayacağını den başlayıp hukukı devre geçmesi doğru değildir. +Büyük din esasen büyük olarak doğmuş ve büyük olarak yaşamıştır. +Hele ilahlar kabul eden hurafeleri dinlerden addetmeleri sarih surette gösteriyor ki makalenin muharriri beyefendi dinin ne demek olduğuna vakıf değiller. +Şimdi geçelim ikinci devir dediklerine: +devirdir. +Hıristiyanlık ve onu ta’kıb eden büyük dinler tur. +Allah’ın vazifesi insanlar arasında adaleti te’min etmektir. +Bu devirde din ferdlerin bütün hayatlarına nüfuz etmiş ve bütün ictimai müesseseleri nüfuzu altına almıştır….ilh.” Diyor ki bu sözlerde tezad vardır. +Çünkü hem hukukı devir deniyor hem de edebiyatın ahlakın adetlerin müesseselerin velhasıl her şeyin vesayet-i diniyye altına alındığını dermiyan ediyor. +O halde bu dinler yalnız hukukı değil her şeye karışır külli bir şey imişler. +Ve dinlerin böyle bir çok mesaile karışması yahud bir şekl-i hukukıyi haiz olması Hıristiyanlık’tan sonraya mahsus değildir. +Museviyet de bir çok şeylere hatta en ziyade hıfz-ı sıhhate pek ziyade karışır. +Din-i İslam’dan başka büyük din olmadığı cihetle bu sözlerin en ziyade Din-i İslam’a aid olduğunu anlamamak? +güç değildir. +Evet biz maa’l-iftihar kabul ediyoruz ki Din-i İslam dünya ve ahirete müteallik her işe karışır ve ekmel olması da bu karışabilmesinden ileri gelir. +Biz; “Hıristiyanlık mensublarını her işte serbest bıraktığından dolayıdır ki terakkılerini te’min etmiştir; Din-i İslam’ın her şeye müdahalesi de terakkılerine mani’ olmuştur.” diyenlerle beraber değiliz. +Onların bu fikirlerinin pek sathi ve pek hata-alud olduğuna kaniiz. +Çünkü mesela Hıristiyanlık hukuk kaza ve ifta imamet ve siyaset veraset gibi mes’eleleri lüzumu vech ile muhtevi olmadığından bu hususlar ulema-yı dinleri tarafından lüzumu vech ile mütalaa ve tedkık edilememiş ve kendileri diğer bir çok miyyeden almışlar ve şimdiye kadar da almaktan hali kalmamışlardır. +Lakin dinleri bu hususlara lüzumu vech umumiyyelerinde muktezi kudsiyeti iktisab edememiş ve binaenaleyh bugünkü içinden çıkılmaz vaz’iyetlerin hudusuna sebeb olmuştur. +Halbuki Din-i İslam’da her şeyin esası dini surette tesbit edilmiş olduğundan nizam-ı alemin tegayyürüne badi olacak harekat-ı muzırraya meydan bırakılmamıştır. +Buna karşı; “Binüçyüz sene evvel yapılmış kanunlar nasıl olur da Yirminci Asır’da! +ma-bihi’l-amel olabilir?” diyeceklerini de biliriz. +Fakat bu sözleri de pek sathidir. +Çünkü dünyada esas i’tibarıyla ahkam-ı diniyyenin doğruluğu zaman ve mekan ile mukayyed değildir. +En uzak zamanlarda ne derece doğru dülüyle tebeddül edecek olan ahkam-ı fer’iyyedir. +Mesela katilin cezası kısasdır. +Fakat dinin bundaki maksad-ı esasisi katilin öldürülmesi değil katlin men’idir. +buyurulması buna sarihan delildir. +Binaenaleyh katlin men’iyçün başka cezaların kısas kadar müessir olacağı ahvalde din o cezalarla iktifayı muvafık bulur. +Nitekim velilere verilmiş olan hakk-ı afv ve diyet mes’eleleri gibi müsaadeler de bunu gösterir. +Şimdi bir de dinlerin tekamülünde ihdas edilen üçüncü devri görelim: +başladığı şekildir. +Zamanın terakkısiyle ictimai iş bölümü dinin vesayetinden kurtularak istiklalini te’min eylemiştir. +Dinin vazifesi artık ferdlere bedii bir zevk vermekten Din yalnız ferdlerin ma’nevi hayatına hitab eden ve onlara bedii duygular te’minine çalışan bir müessesedir. +“Asri cem’iyetlerde din bu üçüncü şekilde tecelli eylemeye başlamıştır. +İctimai iş bölümü o kadar ilerlemiştir ki her ictimai müessesenin vazifesi biri birinden tamamen ayrılmıştır. +Din yalnız uhrevi şeylere karışan insanların yalnız ahirete müteallik hareketlerini tanzim eden bir müessese halini almıştır. +“İşte dinin geçirdiği bu tekamül neticesi olarak asri devletlerde din ile hukuk dinle devlet dinle ilim tamamen bir birinden ayrılmıştır. +“Bu tasnife göre asri cem’iyetler bütün ictimai müesseselerinde taksim-i a’mal mevcud olanlardır; hukukı bedii iktisadi müesseselerinde henüz dinin velayeti hükümran olan cem’iyetler asri cem’iyetler miyanına idhal edilemezler.” Bu sözdeki tenakuz da zahirdir. +Çünkü bir kere dinin bedii devre girdiğini iddia ediyor en sonra da; “Hukukı bedii iktisadi müesseselerinde henüz dinin velayeti hükümran olan cem’iyetler asri cem’iyetler miyanına idhal edilemezler.” diyor. +Pek a’la dinin bedii müesseselerde yeri kalmayınca o nasıl bedii olur? +vazifesinin biri birinden ayrılması da vasayet-i diniyye altında bulunmalarına mani’ değildir. +Çünkü bu bölüm Din-i İslam’da esasen vardır. +Fıkıh hukuk kelam ahlak ve tasavvuf hepsi ayrılmıştır. +Yalnız esas i’tibarıyla dine merbutturlar. +Şurası pek zahir olarak anlaşılıyor ki muharrir-i makale dini de ilm-i ahlakı da bilmiyorlar. +Ve alarak söz söylüyorlar onu da bulmak müşkil; zira bir kere hükmü ferdlere bedii zevk vermekten ibaret kalmış olan din din olur mu? +Ve ma’nevi hayat ahirete müteallik hareketler dedikleri nedir? +Maddiyat ile münasebetdar olmayan ma’nevi hayat ve dünyaya merbut olmayan ahiret işi hangileridir? +Sonra bu sözlerden maksadları bugün asri milletlerde devletlerde hiç din yok demek ise Anglosakson kavimlerinin İngilizlerin Amerikalıların her şeyde dine pek ziyade ehemmiyet vermeleri görülmüyor mu? +Daha birkaç ay evvel Amerika Meclis-i A’yanı’nda bir reis-i ruhaniye Almanlar aleyhinde resmen dua ettirildiğini bütün cerideler yazmadı mı? +Bütün ulum-ı müsbete ve maddiyye neşr eden misyoner mektepleri dinden çıkmışlar mı? +Ya her işin içine soktukları asri ta’birlerine ne diyelim? +Bunlar hiç şübhe yoktur ki zavallı gençlerimizi ma’nası mübhem bir takım ta’birlerle şaşırtmak ve herkese guya bu zamanda Avrupalılar Amerikalılar tarafından adam yerine konmamız için biz müslümanların mutlaka dini devletten ayırmamız dini hiçbir işe karıştırmamaklığımız daha doğrusu kendilerinde olduğu gibi bütün bütüne atmamız lazım geleceği fikri vermek için kurulmuş hilelerdir. +Bunların dini de ahlakı da anlamamış olduklarını söylemiş idik. +Din ve ahlak esas i’tibarıyla birdirler. +Ve her şeye karışırlar. +Bugün bütün asri dedikleri milletlerin ahlak kitablarına onların ariz u amik ve ilmi surette tedkıkı tabii bu muharrirlerin sia-i ilmiyyelerinden çok uzaktır. +Yalnız fihristlerine baksalar anlarlar ki bir ilim olan ilm-i ahlakın karışmadığı maddi bir iş yoktur. +Hukukı siyasi hükmü altına girmektedir. +Hatta şediden dinsiz ahlak tarafdarı olan ilm-i ahlak müellifleri kitabları da bunda müttefiklerdir. +İzdivacat intihabat ve siyasiyata varıncaya kadar karışırlar. +İşte asri! +dedikleri milletlerin dinlerinde hukukun ve sairenin din ile bizdeki kadar alakadar olmaması yukarıda işaret ettiğimiz vech ile dinlerinin Din-i İslam kadar mükemmel olmamasındandır. +Onlar bu ciheti ilm-i ahlakın inzımam-ı muavenetiyle ikmal etmek mediğinden bugünkü içinden çıkılması müşkil vaz’iyete düşülmüştür. +Daha sonra muharririn kendi yanlış tasnifi üzerine kurduğu neticeler de tabii mukaddimesi gibi tamamen hatadır. +Şimdi bir de makalenin nihayetindeki tehdidlerini aynen nakl ettikten sonra mutalaamızı ilave edelim: +“Asrileşmek istiyorsak –ki buna çok mecburuz. +Çünkü yeni teessüs edilen Cem’iyet-i Akvam’a ancak asri milletler dahil olabilecektir. +Diğerleri o liyakati ihraz edinceye kadar himaye altında bulundurulacaktır.– her şeyden evvel dinin şümullü hakimiyetini takyid etmek ve dini velayeti yalnız uhrevi şeylere tahsis ederek dünyevi şeylere elini uzatmasına meydan vermemek lazımdır…… Bu sözlerdeki din ile dünyayı ruh ile cismi biri birinden anlaşılmayacak surette ayırmak bilgisizliğinin cevabları verilmiş olduğundan burada asıl zihni şaşırmak asrileşmek ve asri milletlerin asıl hakıkı ma’nalarını anlatalım: +Efendiler! +Eğer anladığınız halde mücerred millet-i evvel bitirmek için söylemiyorsanız size anlatalım ki asri olmak yani bugünkü müterakkı akvam ile hem hiza ve hem-seviye olmak için lazım olan bizim dini terk etmemiz yahud yine aynı ma’nayı ifade eden ta’biriniz vech değildir. +Bize lazım olan milletin her ferdini okur yazar etmenin yani ibtidai tahsilin ta’mimi çaresinin ve bu suretle her sınıfdan kadın erkek herkesin kendi işini ilmi ve asri bir surette tam yapabilmesini te’min edecek ve terbiye sahibi olmasını istihsal etmenin yolunu bulmaktır; yoksa şimdi olduğu gibi cimin karnında bir nokta müderrisler muharrirler muallimler me’murlar elinde kalarak halimizin daha beter olmasından kurtulamayız. +Ve işte şimdi olduğu vechile bütün zikirleri fikirleri harsimizin müesseselerimizin muhafazası namına en mühim müesseselerimizi mukaddesatımızı yıkmak olan gayr-i tabii ve ruh-ı tabiate yabancı muhitlerden gelmiş veya bilmeyerek onlara pey-rev olmuş kimseler içimizde ika’-ı zarara ve ıdlal-i efkara müsaid zemin bulmaya her vakit muvaffak olurlar. +Efendiler! +Size yine tekrar edelim ki asrilik ve asri ferd veya asri millet olmak demek müterakkı milletlerin ve ma’kul terbiye ve adetlerini alarak maddi ve ma’nevi salah ve liyakat sahibi olmak demektir. +Yoksa hayattan din ve ahlakı kaldırarak ala-mod bir kıyafetle suarelere konserlere balolara girebilmek içki ve kumar alemlerinde sürüklenmek ve kadınlarımızı bu girivelere sürüklemek bize lazım olan kurtarıcı asrilik değildir. +Asıl asrilik dinini ahlakını an’anesini muhafaza etmek ve gerek ferd ve gerek millet ve gerek devlet her ahlak-ı ilmiyyeye tamamen muvafık olan Din-i İslam’ın taht-ı velayetinde bulunmakla müftehir olmak ve aynı zamanda da dediğimiz gibi asrın en müterakkı milletlerinin her türlü hüner ve ma’rifetlerini kemaliyle edinmek sayesinde olabilir. +Gerek milletin öz evladlarından olsun ve gerek öz olmayıp da bu millete mensubiyetleri olanlardan bulunsun her kim bu dediğimiz tarzda sa’y ü gayret ve irşadatta bulunursa onun sıdk u muhalesatına inanırız ve illa fela. +Miladi tarihinde Papa Birinci Gregorius İngilizlerin Din-i Mesihiye da’vetleri için Augustin isminde bir rahibe kırk kişiden mürekkeb bir ruhban kafilesini terfik ile İngiltere’ye i’zam etmişti. +İngilizler bu rahiblerin mevaiz ve taalimine inanarak büthanelerini ihrak ettiler ve vaftiz olundular. +Rahib Augustin İngilizlerin ilk serpiskoposu olmuştu. +İngiliz kavmi Katolik Mezhebi’ne dahil olmuştu. +İngiliz Kilisesi Miladi senesine kadar Katolik Mezhebi’nde devam ve papaya son derece sadık ve muti’ kaldı. +Bu tarihde Kral Sekizinci Henry; bir nikah mes’elesinden dolayı Papa Yedinci Clemens kralı İngiltere Kilisesi’nin yegane reis-i alisidir.” diye ısdar olunan kanun mucebince papanın hüküm ve tefevvuku Bu anda İngiltere’de pek müdhiş fecayi’ ser-zede-i zuhur oldu. +Mezalim ve i’tisafat-ı diniyye dört hükümdarın devr-i saltanatlarında devam etti. +Papanın tarafdaranı olan piskoposlarla rehabin ya nefy veyahud –ki İngiltere’nin mecmu’-ı varidatının rub’unu teşkil ediyordu– gasb ve hacz olunduğu gibi deyr-nişin rahiblerle rahibeler de kamilen dağıldılar. +Henry’nin oğlu ve halefi olan Altıncı Edward pederinin siyasetini ta’kıb ederek hemşiresi Kraliçe Mary Roma ile barışarak tekrar Katolik Mezhebi’ni İngiltere’de iade ve te’sis etti. +tarihinde parlamento papanın riyaset-i ruhaniyyesini tasdik etti. +Beş sene sonra Henry’nin ikinci kızı Kraliçe Elizabeth etmekle Roma’dan büsbütün fekk-i irtibat etti. +İşte Elizabeth zamanında teessüs etmiş olan İngiliz Kilisesi bütün teşkilat ve esasat-ı diniyyesi ile bugüne kadar ber-devam bulunmaktadır. +kanaat-i vicdaniyyeden ziyade siyasi avamilin neticesi olmakla tavsif olunmak gerektir. +Kral Henry birkaç sene akdem Martin Luther’in mezhebine karşı Latince bir reddiye yazarak papa tarafından “din müdafii” ünvanını tün İngiliz hükümdarları mezkur ünvanı taşımaktadırlar. +Henry müteveffa kardeşinin zevcesiyle evlenmiş hasıl olan çocuklardan yalnız Mary isminde na-tüvan ve alil bir kız kalmıştı. +Kral zevcesi Catherin’in maiyyetinde bulunan Anne Boleyn’in dam-ı aşkına giriftar olarak meşru’ zevcesinin tatlikına ve Boleyn ile izdivac etmesine papadan müsaade taleb etti. +Papa kat’iyyen talakı tecviz etmediğinden kral papa aleyhine kıyam ederek kiliseyi ayırdı. +Boleyn ile akd-i nikah eden Henry zaten papanın riyaset ve boyunduruğunu atmış olan yeni piskoposların hükmüyle eski zevcesini tatlik etmişti. +Katolik Mezhebi’nde talak haramdır meşru’ izdivac her ne suretle olursa olsun talak bozulmaz. +Ayrılmak tecviz olunduğu takdirde zevceyn ber-hayat bulundukça yeniden tezevvüc edemezler. +İşte bütün millet bir talak mes’elesinden dolayı ana kilisesinden ayrılmaya sürüklendi. +Henry’nin vefatından sonra ikinci zevcesi Boleyn’den mütevellid olan oğlu Edward da pederinin mezhebini ta’kıbe mecbur olarak tanıdıklarından dolayı tahta halef olamazdı. +Fakat sıra Catherin’in kızı Mary’ye gelince muma-ileyha Katolik Mezhebi’ni i’lan etti. +Çünkü eski mezhebce Henry’nin yegane meşru’ evladı idi. +Halbuki Mary’nin vefatından sonra sıra Elizabeth’e geldi ki o da Boleyn’in kızı olduğundan dolayı Katolik fırkasının gayr-i makbulü idi. +Bunun için Elizabeth’in ya mezhebini tebdil yahud tahttan feragat etmesi lazımdı. +Eğer Katoliklik’i kabul etseydi kraliçe olamazdı; binaenaleyh yeni mezhebi der-ağuş ederek makam-ı hükümdarlığı ihraz etti. +Bu kadın zamanında onun zamanından bugüne kadar hakimiyet-i bahriyyeyi muhafaza etmiştir. +Şimdi bu “Anglikan” tesmiye olunan İngiliz Kilisesi’nin mezhebine dair pek muhtasar bazı ma’lumat verelim. +Evvel be-evvel şunu arz edeyim ki; bu kilise doğrudan doğruya hükümdarın taht-ı riyasetinde bulunuyor. +Halbuki hükümdar hiçbir rütbe-i iklisiyyeye malik değildir; yani ne keşiştir ne de piskopos. +Bu kilisenin uluhiyete aid olan i’tikadı Katolik Kilisesi’nin aynıdır. +Binaenaleyh bu noktada Ortodokslardan ayrılıyor. +Hiçbir bir azize dualar ve müracaatlar etmediği gibi kiliselerinde de onların tasavirini bulundurmaz. +Ma’bedlerinde ne mücessem resimlerin haçların ne de putların tasavirin ta’likına kat’iyyen müsaade edemez. +Bu gibi şeyleri putperestlikle tavsif ve nefret eder. +İşte Ortodokslardan Anglikan Kilisesi Hazret-i Meryem’in “Allah’ın Anası” ünvanını reddetmekle ona hiçbir nevi’ ibadette bulunmaz. +Şefaatine de müracaat etmez. +Onun tasavir ve bütlerini asla tecviz etmez. +Bu ise Ortodoksların afv edemeyecekleri bir irtidaddır! +de iki defa resmen cemaate okuyor. +Hem de İngilizce Lisanı’yla –yani Latince değil–. +Fakat aynı zamanda bu kilise Rumlarla Katoliklerin tasdik ettikleri bir takım ikinci sınıf kütüb-i Tevrat iyyeyi reddediyor. +Dördüncü ihtilaf bu noktadır. +Şayan-ı dikkattir ki bil-cümle fırak-ı nasara miyanında yalnız Anglikan Kilisesi’dir ki kütüb-i mukaddeseyi sıra buki bu kitablarda öyle garib fıkralar ve fasıllar vardır ki onları aileye bile okumaktan insan hicab eder. +Mesela hiçbir aile reisi Hazekiel’in Yirmiüçüncü Babı’nı bilhassa bab-ı mezkurun yirminci ayetini! +kızları ve gelinleri yanında okumaya cesaret edemeyeceği şübhesizdir. +Halbuki Anglikan Kilisesi bu kitabların harfiyyen vahiy suretiyle nazil olduklarına iman ettiğinden bu gibi fasılları cemaat huzurunda tilavet etmekte hiçbir beis görmüyor. +Anglikan Kilisesi’nin otuz dokuz maddeden ibaret bir akıdesi vardır ki bunların kısm-ı k��llisi Ortodoks Kilisesi’nin merdud ve menfurudur. +Anglikanların bütün papaslarıyla piskoposları ve iki serpiskoposu müteehhildirler. +Bu kilise bekarlığı yani asl-ı ruhbaniyyeti men’ ve reddediyor. +Bu nokta ise Ortodoks Mezhebi’nce merdud ve menfurdur. +Vaftizde İngiliz Kilisesi de Katolikler gibi vaftiz olanı suyun içinde batırmazlar. +Bu vaftiz ise Ortodokslarca makbul ve meşru’ değildir. +Bunlarca Anglikan vaftizi keen-lem-yekündür. +En mühim nokta-i ihtilaf ise Anglikan Kilisesi’nin Hilafet-i rasuliyye apostolical succession mes’elesidir. +Roma bunların rüteb-i ruhaniyyesini hiçbir vakit tasdik etmiyor. +Bugün bir İngiliz piskoposu Katolik Mezhebi’ni der-ağuş etmek isterse piskoposluğundan vazgeçerek başıbozuk kalmak ıztırarında bulunacaktır. +Binaenaleyh Ortodoks Kilisesi dahi bu İngiliz ruesa-yı ruhaniyyelerinin rüteb ve derecatını kabul edemez. +Hele evli ve müteehhil piskoposları kat’iyyen tanımaz. +Diğer mühim ihtilaflar da vardır. +İmdi aşikardır ki Ortodoks Kilisesi böyle nim-Protestan ve nim-Katolik bir mezheble ittihad edemez. +Öteden beri İngiliz Kilisesi’nin bir kısım müteneffizanı ve uleması Şark Kilisesi’yle ittihad etmek arzusunda bulunmaktadırlar. +Lakin Rum Patrikhanesi buna yanaşmaktan her vakit istinkaf etmiştir. +Esasen böyle resmi bir müracaat ve teklif olunduğu da vaki’ değildir zannederim. +Burada bir sual varid-i hatır olur. +Acaba İngiliz Kilisesi Rum ve Rus Ortodokslarıyla ittihada razi olur mu? +Buna verebileceğim yegane ve kısa cevab “hayır”dan ibarettir. +High Church ismindeki fırka daima Roma Katolik Mezhebi’ni taklid ederek o semte müteveccihdir. +İşte bunlar Roma’dan teveccüh görmedikçe Rum Patrikhanesi’ne giliz Kilisesi’nin ekseriyet-i azimesi ile beraber bil-cümle Protestan fırak-ı muhtelifesi Katolikleri sevmedikleri gibi Ortodoksları güm-rah ve dall addederler. +Bunlar lerinde de kandiller bulundukça– kat’iyyen ve katıbeten Herhalde Ortodokslarla Katolikler arasında mevcud da bir ittihadın vücud-pezir olacağına dair aklım ermiyor. +Böyle bir ittihad vuku’ bulduğu takdirde hem İngiliz Kilisesi’nin kısm-ı küllisi kemal-i şiddetle mukavemet ve muhalefet edecek hem de tekmil Protestan fırkaları bu todokslarla ittihad edenleri aforoz ve beynlerinden tard edeceklerine hiç şübhe yoktur. +MUKADDERAT-I İSLAMİYYENİN +EHEMMİYETİ Müsalemet-i cihan mevzuunda nazar-ı i’tibara alınacak en mühim mesailden biri mukadderat-ı İslamiyyeyi ehl-i İslam’ı memnun edecek bir surette ta’yin etmektir. +Bu hususun ihmal ve la-kaydiye duçar olmasından tevellüd edecek netaic şimdiden tezahür ederek mes’elenin ehemmiyeti tezauf etmektedir. +Sulh Konferansı mesaisini hitama erdirmeden evvel bu mes’elenin ehemmiyetiyle mütenasib zamanın ihtiyacatıyla mütevafık bir halle dest-res olduğu takdirde müsalemet-i cihan nokta-i nazarından azim bir muvaffakıyet ihraz etmiş olacaktır. +Harb-i Umumi’nin cihan-şümul te’siratı tedkık olunduğu zaman bilhassa nazar-ı dikkatimizi celb edecek hadisat arasında kuvve-i kahireye istinad eden devletlerin er geç mahkum-ı indiras olması bunların en ibret-bahşını teşkil eder. +Bu hadiselerin en feci’ tecelliyatı Rus Çarizmi’nin Alman Militarizmi’nin inhidamında tezahür etmiştir. +Çarizm min kahhar pençeleriyle dünyayı titretmekte idi. +Harb-i Umumi bu müdhiş pençeleri söktü attı. +Fakat emperyalizm Almanya’da ve Rusya’da muhakkak bir ölüme giriftar olmakla beraber mevkiini daha felaket-amiz daha tahrib-kar cereyanlara onu yıkan ve mahv eden kuvvetlere terk etti. +Hiç şübhe yok ki bu cereyanlar ve bu kuvvetler bizzat emperyalizmin fenalıklarından doğmuştur. +Aynı fenalığın aynı cereyanları ve aynı kuvvetleri doğuracağı muhakkaktır. +Binaenaleyh Rus Çarizmi’nin ve Alman Militarizmi’nin mevludatını cihanın diğer sahalarında hükümran olan emperyalizmin de doğuracağı hususunda tereddüd olunamaz. +Şimdilik bu mevludatın kendini göstermemesi an-ı veladetin hulul etmemiş olduğundan değil henüz neşv ü nema bulmamış olmasındandır. +Bu zamanın hulul edeceğini takdir etmek ona göre ihtiyatlı davranmak bu mevludatın şerrinden sakınmak… nazar-ı i’tibara almaya mecbur olduğu bir mes’ele ki bununla alakadar olmayan bir devlet-i muazzama yoktur. +O halde ihtirasat-ı isti’mariyyeyi tatmin etmek heves-i mühlikinden fariğ olarak müsalemet-i cihanı gıll u gışdan azade bir hüsn-i niyyet ve samimiyetle te’mine çalışmak Düvel-i Muazzama’nın en esaslı en büyük vazife-i insaniyyesidir. +Bu vazife-i insaniyyenin ifası uğrunda ihtiyar olunacak fedakarlıklar belki pek büyüktür. +Milletleri bu gibi fedakarlıkları ihtiyar için ikna’ etmek pek müşkildir. +Her millet harbin semerat-ı muzafferiyyetinden a’zami tirmek milel-i galibenin kemal-i şevk u hahişle beklediği bir hakk-ı zaferdir. +Bu i’tibar ile milel-i galibenin mümessilleri bir cihetten amal-i milliyyeyi tatmin diğer cihetten vazaif-i insaniyyelerini ifa etmek gibi mütearız mütezad hissiyat ve icraatı te’lif etmek mevkiinde bulunuyorlar. +Böyle bir mevkiin ehemmiyet ve nezaketini takdir etmemek kabil değildir. +Maamafih beşeriyetin bu Harb-i Umumi’de ihtiyar ettiği fedakarlıklar bir kere hesab edilir böyle bir musibetin tekerrürüyle beşeriyetin neler çekeceği ne kadar acı ehvale tahammüle mecbur olacağı tahakkuk ederse ihtirasat-ı milliyyeyi ta’dil etmek mağlub ve mazlum ve emperyalizmin daha başka sahalarda ika’ ettiği tahribatın hedefi olan bi-çarelerin hakk-ı hayatını edeceği fenalıklardan ve kuvvetlerden mümkün mertebe Bu hususda ca-yı tereddüd bir şey yoktur. +Karşımızdaki manazır-ı sefalet nizam-ı cihanı tehdid eden afetler bu yolda gidilmesini emr ediyor. +Ve bu yolda gidilmediği takdirde bu sefaletlerle afetlerin beşeriyeti hatır u hayale gelmeyen girdablara sürükleyeceğini gösteriyor. +Binaenaleyh Düvel-i Muazzama mümessillerinin ta’kıb etmeleri lazım gelen prensip “müsalemet-i cihan”ı halen ve atiyen muhafaza uğrunda ihtirasat-ı milliyyeyi ta’dil ve Esasen Harb-i Umumi esnasında en dur-bin-nazar bir racül-i devlet olduğunu çizdiği programlarla isbat eden Mister Wilson Rus Çarizmi’nin akab-ı inhidamında i’lan ettiği prensiplerle emperyalizmin hüccet-i iflasını teşhir etmişti. +Mister Wilson kaffe-i akvama hürriyet-i inkişafını te’min etmekle müsalemet-i cihanın en kavi zımanını bulmuş emperyalizmin ortadan kalkması emperyalizmin doğurduğu felaketlerden cihanın selamet bulması için en emin ve en şafi devayı keşf ederek akvam-ı cihana takdim etmişti. +Emperyalizmi imha edecek bu devadan her millet istifade etmek istiyor. +Her millet hürriyetini taleb ediyor. +Hürriyetini sıyanet için bu prensibe sarılıyor. +Emperyalizmin hedef-i ihtirası olan akvam-ı İslamiyye buna bigane kalma dılar kalamazlardı. +Onlar da bu devadan nasib-i şifalarını almak istiyorlar. +lamiyye ile kemal-i ehemmiyetle meşgul olmaya dünyanın nısfını teşkil eden bu akvamın matalib-i meşruasını nazar-ı i’tibara almaya ve böylece müsalemet-i cihanı te’mine mecbur bulunuyor. +Akvam-ı İslamiyye emperyalizm siyaseti yüzünden mezalim ve i’tisafatın en şiddetlisine tahammüle mecbur oldu. +İstiklal ve hürriyeti hayat ve serveti emperyalizmin pençelerinde bulunuyordu; bu kabus akvam-ı her safhasına müdahale ederek bunların esaretini temdid etmek bunları sırf ihtirasat-ı isti’mariyyeyi tatmin etmek uğrunda istismar için en bi-eman bir istibdadı reva görerek vazife-i kahr u tedmirini hissiz ve insafsız bir tecebbürle ifa ediyordu. +El-hasıl akvam-ı İslamiyyenin bugünkü hal-i perişanının en mühim amillerinden biri emperyalizm siyasetidir. +Bu siyasetin fecaatine ve bu fecaatin tevlid edeceği musibetlere inanmamak hakıkatten tegafül etmek beşeriyetin alam u ıztırabatına bigane kalmaktır. +Emperyalizmin alem-i İslam’da neler tevlid ettiğini ted­ kık edince ilk göreceğimiz şey intibah-ı İslam’dır. +Müslümanlar şanlı bir maziye muhteşem bir medeniyete müteselsil bir an’aneye reha-kar bir dine payidar müessesata feyyaz bir vatana malik olmak i’tibarıyla inhitat devirlerinin ile’l-ebed temadi etmesi kabil değildi. +Bir darbe-i intibah ilk evvel bu devr-i inhitata isabet edecek; müslümanları saptıkları tarik-ı hüsrandan kurtaracaktı. +Alem-i İslam’a bu darbeyi vuran emperyalizm idi. +Bu darbenin te’siri alem-i İslam’da hakıkı bir intibahın tevellüdüne badi oldu. +Emperyalizm siyaseti azdıkça intibah-ı vardı ki emperyalizmin kat’i bir hezimete duçar olduğuna ve o an-ı necatın hulul ettiğine kani’ olarak sahne-i mücadeleye girmiş bulunuyor. +O halde akvam-ı İslamiyyenin hedef-i amalini ta’yin etmek iktiza eder. +Hiç şübhe yok ki akvam-ı İslamiyye evvel be-evvel Hilafet-i İslamiyye’nin muhafazasını sıyanetini istihdaf ediyor. +Müslümanlık’ta Hilafet’in kıymet ve ehemmiyetini takdir edenlerle akvam-ı İslamiyyenin Makam-ı Hilafet’le ne derece alakadar olduğunu bilenler bu hususda asla tereddüd etmezler. +Akvam-ı İslamiyyenin mazhar-ı te’yidi olan Makam-ı Hilafet Payitaht-ı Osmani’de mütemekkin Hanedan-ı Al-i Osman’ın bütün müslümanların Yoksa şunun bunun iğfaliyle itmaıyla sırf menfaat-i hususiyye te’mini için vahdet-i İslamiyyeyi baltalamaya çabalayan birkaç ihtiraskarın şurada burada serd ettikleri da’vaların ne kadar çürük olduğuna bütün Müslümanlık alemi vakıf olduğundan bunlara hiçbir ehemmiyet atf etmemekte aynı zamanda arş-ı hilafeti bütün kuvvetiyle te’yid etmektedir. +Akvam-ı İslamiyyenin en büyük emeli en büyük gayesi Müsalemet-i cihanı te’min için çalışan devletlerin mümessilleri bilhassa şu hakıkati layıkıyla takdir etmek mevkiinde bulunuyorlar. +Bundan zerre kadar tegafül İslam aleminin en büyük gayesini ihmal ile hal-i sabıkı idameye çalışmaktır ki bunun netayic-i vahimesini takdir etmemek pek tehlikeli bir şeydir. +Bu öyle bir mes’eledir ki bütün akvam-ı İslamiyyece her menfaat-i hususiyyeye mukaddemdir. +Binaenaleyh mukadderat-ı İslamiyyeyi ta’yin etmek emr-i mühimminde nazar-ı i’tibara alınacak akvam-ı İslamiyyenin hukuk-ı hususiyyesini hürriyet-i Çarizmin emperyalizmin hedef-i taarruzu olan akvam-ı seti tatbika uğraşmanın imkansız olduğunu gösteren emarat gözümüzün önündedir. +Hayli zamandır çarizme emperyalizme ser-füruya mecbur kalan Şark başını kaldırmış bulunuyor. +Onu tekrar çarizme emperyalizme eğdirmek muhal gibi görünüyor. +Çarizmin emperyalizmin tevlid ettiği fenalıklar o dereceye vardı ki onunla mücahede edecek bir kuvvetin teşekkül etmiş olduğunu hadisat isbat ediyor. +Bu kuvveti istihfaf etmek onun topla tüfenkle imha edilebileceğine inanmak pek yaman bir belahettir. +Böyle bir kuvvetin teşekkülü çarizmin emperyalizmin Şark’ta da tamamen iflasına en kavi bir hüccettir. +Çarizmin emperyalizmin doğurduğu bu kuvvetin şerre müsalemet-i cihanı ihlale yeniden bir takım müşkilat-ı fecianın zuhuruna hadim olması tervic edileceği yerde bilakis hayra selamet-i alemi te’yide istihdam edilmesi için akvam-ı İslamiyyenin hürriyet ve inkişafını te’yide himmet olunsa gerektir. +Düvel-i Muazzama mümessilleri bu hususu kemal-i ciddiyyet ve ehemmiyyetle der-piş ettikleri takdirde vazifelerini milletleri biraz fedakarlığa sevk etmek harbin semerat-ı muvaffakıyyetini cihana teşmil etmek için Harb-i Umumi fecayiini aynı giriveye düşmemek bu derece elim fedakarlıklara ma’ruz kalmamak için vazife-i insaniyyeyi etmenin imkanı vazıhdır. +Hiçbir millet bile bile böyle bir musibete atılamaz. +Ve böyle bir musibete atılmamak mecburdur. +O halde mukadderat-ı İslamiyyenin ta’yininde hak ve adaletten inhiraf etmemek müsalemet-i cihan nokta-i nazarından pek mühim bir keyfiyettir bunun ihmali beşeriyet Bilhassa kat’iyyen unutulmaması iktiza eden en mühim mes’ele Makam-ı Hilafet’in te’yidi hususunun ehl-i ğimiz gibi bu öyle bir mes’eledir ki bütün akvam-ı İslamiyyece her menfaat-i hususiyyeye mukaddemdir… DOKTOR GATES’İN MÜHİM BEYANATI Ahiran Anadolu’da icra ettiği seyahatten avdet eden Robert College Müdürü Doktor Gates mekteb-i mezkurda Ermenistan hakkında verdiği bir konferansda bilhassa şu suretle idare-i kelam etmiş olduğunu yevmi gazetelerimiz yazıyordu: +“Müstakil bir Ermenistan’ın Ermeniler için büyük bir faide te’min etmeyeceğine kaniim. +Çünkü Ermeniler hiçbir yerde haiz-i ekseriyyet değildir. +Halbuki Türkler her tarafta haiz-i ekseriyyettirler. +Ve bunlar hiçbir yerde bir Ermeni idaresini nazar-ı müsamaha ile görmeyeceklerdir.” Esasen bizce ma’lum olan bu hakıkati Doktor Gates gibi bi-taraf bir zat-ı muhteremin takdir etmesi ayrıca bir ehemmiyeti haizdir. +Çünkü Ermeniler bu hakıkati tahrif miyorlar. +Ve böylece Ermenistan hayal-i muhaline kavuşmak biz kaniiz. +Binaenaleyh Avrupa afakında koparılan gürültülerin pek akım kalacağından ümid-varız. +Ba-husus bi-taraf zevatın tedkıkat ve tetebbuatı bizi te’yid ettikten sonra ümidlerimiz gittikçe kesb-i kuvvet ediyor. +SEBILÜRREŞAD MECMUA-İ İSLAMİYYESİNE Diken Gazetesi’nin’üncü sayısında Ömer Seyfeddin Bey “Korkunç Bir Ceza” ünvanıyla Anadolulu bir İslam ailesini fena bir yolda tasvir ederek İslam ictimaiyatı dolayısıyla saf ve temiz kalbli Anadolu halkını tezlil ediyor. +Cidd ü mizahın da bir haddi vardır bunu bilmeleri ve tasdik etmeleri lazım iken bilakis başka vadilerde dolaşıyor harbden müteessir olan halkın tefessüh etmek derecelerine gelen ahlakını tasfiyeye hizmet edeceklerine daha ziyade sükut-ı ahlaka uğraşarak birçok gençlerimizin de fikrini zehirliyorlar. +İslam aile hayatını gayet açık bir surette lekelemeye kalkışmaları yabancılara karşı Türkleri hissiz göstermeleri efkar-ı umumiyye nazarında hiç de hoş görülemez. +–Eğer ta’kıb ettikleri meslek müsaid ise– hakıkı İslam olmayan fenalıkları teşhir edebilirler. +Yoksa bir kısm-ı kalil bed-mayelerle Anadolu halkını mukayeseye kalkışmak yakışmaz. +Madem ki maksadları millete iyilik etmek değildir şu halde bari mukaddesatımıza taarruz etmesinler. +Mecmuamıza varid olan bu mektubu aynen derc ediyoruz. +Ömer Seyfeddin imzasıyla intişar ve ale’l-ekser hayat-ı milliyyeyi ve mukaddesat-ı İslamiyyeyi istihfaf eden sahte levhaların ibdaıyla iştihar eden muma-ileyhin hikayeleri bizim de manzurumuz oluyor. +Daha birkaç ay evvel “ Fon Sadriştayn ” sernamesiyle ortaya attığı hurafe en liberal geçinenleri bile hiddetlendirmiş Türk kadınını o derece zelil ve miskin bir vaz’iyette görmeye tahammül edememişlerdi. +Maamafih şu muhakkaktır ki muma-ileyhin salik olduğu vadinin teşrih-i mahiyyetinde söylenecek yegane doğru söz yazdığı hikayelerin hayat-ı milliyyeye yabancı olması ve bir maksad-ı mahsusu tervicen tasni’ edilmiş bulunmasıdır. +Bundan dolayıdır ki Ömer Seyfeddin Bey’in hikayeleri Diken silsile-i neşriyatını teşkil eden Diken İnci ve Büyük Mecmua’da mühim bir mevki’ işgal ediyor. +Bu silsile-i neşriyatın ibraz ve müdafaa ettiği teceddüdatın en mühimmi bir tarafdan Türk kadınını sahife-i mizaha nakl ederek vakar ve hürmetini tenkıs diğer tarafdan hayat-ı ictimaiyyemizi tahrif ederek istediği şekilde tasvir ve ika’ etmek istedikleri inkılab-ı ictimai için efkar-ı umumiyyeyi daf ettiği gaye ile mahiyet-i neşriyyesi meydana çıktıktan sonra bu uğurda ibzal ettikleri mesainin ancak mahiyet-i mezhebiyyesini i’landan çekinen kesan tarafından takdir edileceği ve efkar-ı umumiyye nezdinde hakır kalacağı aşikardır. +Biz bu hususu tam vaktinde meydana koymaktan geri kalmadık. +İnci Gazetesi’ne tevcih ettiğimiz sual Memleketin hayat-ı ictimaiyyesiyle oynayan tahrif eden zevk ve keyfine göre tebdil için propagandada bulunan bu cesur adamlar maatteessüf tek bir suale cevab vermek mahiyet-i mezhebiyyelerini i’lan etmek cesaretinde bulunamadılar. +Bunlara karşı din ve ilimden hak ve hakıkatten insaf ve insaniyetten bahsetmek ma’nasızdır. +Bunların kalbleri öyle bir hastalığa mübteladır ki günden güne bu marazları iştidad etmektedir. +Müslümanlar bunu bilerek mefasidine aldanmamalı. +Evliya-yı umurun da İslam’ın hayat-ı ictimaiyyesine vuku’ bulan bu su’-i kasdlara hail olması en mütehattim vazifesidir. +Doktor Milaslı İsmail Hakkı Beyefendi’nin bu ünvanlarla Sebilürreşad’da neşr ettiği iki makale ayrıca risale halinde tab’ olunmuştur. +Babıali Caddesi’nde İkbal Kütübhanesi’nde beş guruş fiyatla satılmaktadır. +Taşra için posta ücreti yirmi paradır. +Zahir-i hal delalet ediyor ki kurun-ı maziyyede müslümanlar lisan-ı Kur’an olan Lisan-ı Arabi bilmedikleri ve onun nükat ve mezayasına vakıf olmadıkları için a’mal-i saliha işlemenin ma’nasını anlayamamışlar zannetmişler ki amel-i salih kuşe-i maabidde ihtiyar-ı inziva herhangi bir ayeti vird-i zeban ederek sübha-gerdan olmaktır. +Zannetmişler ki a’mal-i saliha ayaklardan çorapları feslerden püskülleri atmaktan ibarettir. +Zannetmişler ki a’mal-i saliha dünya ve zeharif-i dünyadan tenfir ve hanelerin birer köşesinde inziva sık sık makabiri ziyaret suretiyle ahirete inkıtaa teşvik eden hadisler rivayet etmektir. +Zannetmişler ki a’mal-i saliha müslüman olan kimsenin riba-horlara nakdini bezl etmekle beraber riba yememesi müdmin-i hamr olanların serdefteri olsa da hamr bey’ etmemesidir. +Zannetmişler ki a’mal-i saliha bir mu’cize-i ebedrehin bir kanun-ı sedid ü metin olan Kitabullah ahkamına karşı iğmaz-ı ayn ederek mürur-ı zaman ile eskimiş bir takım hurafe ve bid’atleri tecdid ve ihya eylemektir. +Zannetmişler ki a’mal-i saliha bir müslümanın dinine karşı bed-hahane maksadlarla şübheler irad edilmekte olduğunu gördüğü halde müdafaası için hiçbir eser-i hareket göstermemesi salik olduğu Şeriat-i Muhammediyye’ye bir takım zalimlerin i’lan-ı harb ettiklerine şahid olduğu halde; “Onun sahibi var saklar!” deyip geçivermesidir. +Ümem-i İslamiyyeyi felaketten felakete sokan siham-ı ve evham-ı batıla oldu. +Tekallübat-ı zamanın müslümanların mevcudiyetlerini ne dereceye kadar rahne-dar ettiğini re’yü’l-ayn müşahede etmek istersen Akdeniz adalarına ve onun Afrika ve Avrupa sahillerine bir göz gezdir sonra söyle ki Hilafet-i Emeviyye Hilafet-i Abbasiyye devirlerinde bu yerlerin hakim-i müstekıli olmak şartıyla derelerini tepelerini dolduran mikdarları birçok milyonlara baliğ olan müslümanlar nerelere gittiler? +İspanya’da Mayorka’da Minorka’da Sicilya’da Cenubi İtalya’da Yunan adalarında müslümanların asar-ı mevcudiyyetini tedkık ve taharri et; acaba bu yerlerde saltanat-ı sabıkalarına delalet edecek bir iz ve nişane bulabilecek misin? +Birçok beldelerde geşt ü güzar eyle gör ki müslümanlar nasıl yeni fatihlerin kuvvet ve satvet-i istila-perveranesine adem-i mukavemet yüzünden şehirleri terk ederek dağlara çekilmek mecburiyetinde kalmışlardır. +Alem-i İslam’ı satvet-i kahiresi altında zar u zebun eden bu hadisat-ı elimenin sebeb ve menşe’lerini munsıfane bir fikir ve nazarla tedkık edersen Cenab-ı Hakk’ın mü’minlere emir ve teklif ettiği ve İslam’ın selamet ve mahfuzıyetine esas kıldığı “amel-i salih” kazıyyesinin ma’nasını anlayabilirsin. +la kıvranıp durduğun maraz-ı ictimainin ilel ve esbabını ted­ kık ve istiknah cihetlerine yanaşmayarak eskiden beri olduğu gibi amal-i vahiyye ardında koşar mal ü menal hırsı aile kaygısı mecd ü azamet-i milliyyeni istirdad yolunda iktihamına mecbur olduğun mücahede-i Başmuharrir fedakaraneyi göze aldırmak cesaretini gösteremezsen muhakkak bil ki bugün ağuş-ı sıyanetine sığındığın vatan da ne kadar kadim bir aşinası olursan ol bir gün olup senin vücudundan hali kalacak tavaif-i mazıyyenin hayat ve mevcudiyetine hatime çeken o felaketler senin de hükm-i fena ve zevalini verecektir. +Çünkü tedbir-i şuun kainat için mevzu’ kanun-ı ilahinin hükm-i la-yetegayyeri bu merkezdedir. +“ Onlara de ki: +Babalarınız oğullarınız kardeşleriniz ezvac ve aşiretiniz kazandığınız mallarınız kesadından endişe ettiğiniz ticaretiniz memnun ve meclub olduğunuz meskenleriniz size Allah ve rasulünden Allah yolunda mücahededen daha iyi geliyorsa Allah’ın hakkınızda lahık olacak hüküm ve iradesine muntazır olunuz.” “ Allah Aziz ve Zu-intikam’dır!” Her halde şu cihet ma’lum olmak gerektir ki erbab-ı sa’y ü amel için iki yol vardır: +Hakk yolu şeytan yolu. +Ta’lim ve terbiye ticaret sınaat irşad ebeveyne zuafa-yı halka karşı birr ü işfak hayvanata rıfk u mülayemet gibi menfaati derkar olan her fiil ve hareket Hakk yoludur ki selamet ve mahfuzıyetini te’min yolunda mücahede her ferd-i müslimin uhdesine mütehattim bir vazifedir. +Bu mahasin-i ef’alin ezdadını teşkil eden her fi’l-i muzır ki makasıd-ı hayriyyeye hizmet kaydında bulunmayarak servetini lehv lu’b ve kumar alemlerinde heder etmek türlü türlü ma’sıyet ve mefsedetlere tehalük göstermek gibi halattan ibarettir; bu gibi sakım ve muavvec yollar da şeytan yoludur. +Cenab-ı Hak din ve akıdelerine kemal-i ihlas ile sarılan çehre-i imanlarını zulüm ve mefsedetle şaibe-dar etmeyen mü’minlere emniyet ve hidayet vaad ediyor. +Ve tabiidir ki artık bunlar için zaaf ve zillet yüzünden kalblerinin sükun ve huzuruna halel gelmesi düşmanlarının satvet ve tegallübünden endişe-nak olması tarik-ı felak ve tealide piş-vaları tarik-ı hem-vardan inhiraf etmeleri gibi halatın vukuu ihtimali kalmıyor. +olduklarını söylerken kalbleriyle vadi-i inkara sapan zülal-i nuşin gibi tatlı ve yumuşak sözler söyledikleri halde taştan daha katı kalbe malik olan kimselere gelince; adalet-i ilahiyyenin bunlara tahsis etmiş olduğu nasib-i hayat havf-ı daimiden ibarettir ki yaşadıkları kadar bir an havf u hirasdan kurtulmaları huzur ve ferağ-ı bale nail olmaları imkanı yoktur. +Bunların ma-dame’l-hayat vadi-i hayrette ser-gerdan olarak sırr-ı menzil-i hakıkate yol bulabilmekten aciz bir halde kalmalarının amil-i yeganesi ise hiç şübhesiz siret ve mesleklerinin sekametinden kalblerindeki na-kabil-i izale kasvetten başka bir şey değildir. +Eğer başlı başına iman mü’minleri refah-ı maişet sükun-ı hatır emn ü huzur-ı kalb gibi niam-ı maddiyyeden onların saadetlerini zulüm ve teaddi şaibelerinden azade bir mesleğe sahib olmaları şartına vabeste bulundurmazdı. +Mütercimi: +Mehmed Şevket Son zamanlarda ihtiyacatımızın tatmini veya noksanlarımızın vaz’ ve ihdas etmek isteyenlere tesadüf edildiği gibi bu miyanda dinimizin ahkamı hakkında da ta’dilat icra etmek yani asrımıza göre muhtac olduğumuz yeniliklerden dinimize de hisse çıkarmak lüzumunu iddia edenler vardır. +Bu müceddidlerden bir kısmı aslında mevcud olmayan şeylerin hurafelerin sonradan Din-i İslam’a karışmış olmasını söylemekten hali kalmayarak Din-i İslam üzerinde yapılması arzu olunan ta’dilatı tasfiye ve aslına Müslümanların ahval-i diniyyeleri de muhtac-ı ıslah olduğunu teslim ve tasdik ile beraber bizce inhitat-ı diniyi mucib olan yolsuzluk ne ahkam-ı şer’iyyenin asırlara göre ta’dil edilmeyerek sabit bırakılmasında ve ne de Din-i İslam’a yabancı hurafeler karışmış olmasındadır. +Belki asıl fenalık müslümanların dinlerini ihmal etmelerinde yani vazaif-i diniyyelerine fiilen ve amelen riayet etmemeye alışmış ve i’tikadca da dine merbutıyetlerini gevşetmiş olmalarındadır. +Hele bilenin bilmeyenin telaffuzunda kolaylık hissettiği hurafat-ı diniyye sözünü kat’iyyen kabul edemeyiz. +Din-i İslam edyan-ı saire gibi tahrife uğramamıştır. +Edyan arasındaki bu şeref ve imtiyazı bazı ahkam-ı diniyyeye aid yanlış ve hurafeli telakkıleri olabilir. +Fakat bu karışıklıkların hiçbir vakit müdevvenat-ı Ta’dilat bahsine gelince ahkam-ı diniyyeyi her zamanın icabına uyduracak surette tağyir etmek demek olan bu ta’dilin her zaman için yeni yeni din yapmaktan ve daha yeni ta’bir ile din yaratmaktan farkı yoktur. +Bu mes’elede Din-i İslam’ın yine kendi kavaidinden bazılarına o kaidelerin mahiyeti ve daire-i şümulü hakkında ciddi ma’lumata malik değillerdir. +Şimdi burada o ciheti tedkık edecek olmadığım için sözü uzatmamak üzere yalnız şu noktayı söylemekle iktifa edeyim ki eğer Din-i İslam’ın hemen bütün ahkamı onların zannettiği tahavvülata müsaid olacak derecede gayr-i sabit ise bu hal Din-i olmamak ma’nasınca gayr-i sabit olmasıyla müsavidir. +ve akıl ve nakle muvafık düşecek ictihada mütehammil noktalarından istifade tarikının önüne sed çekecek taklide biz de tarafdar olmadığımız için yeni şekilde ortaya çıkan din ıslahcılarıyla herhangi bir mes��ele-i İslamiyyeyi hazır olduğumuz halde her şeyden evvel bu ıslahcılardan bir noktanın ta’yinini taleb etmek ve bu hususda kendilerinden kat’i bir söz almak lüzumunu hissediyoruz: +Din-i dileriyle mübahase ve münazaramızın ciddi ve samimi bir hasbihal tarzında olmasını arzu ettiğimiz için biraz küstahane görünen bu sualin cevabını istemeye mecburuz. +[Al-i İmran /] ayet-i kerimesinde İslamiyet’in başlıca iki [ A’raf “ şer’in tanıdığı ve kabul ettiği iyilikler” “münker”i de Din-i İslam’ı tecdid ve ta’dile kalkışanlardan evvela kendilerinin hakıkaten müslüman olduklarına dair sağlam bir söz almak ve ancak böyle bir mukaveleyi imzalattıktan sonra kendileriyle mesail-i diniyyenin mübahase ve münakaşasına girişmeyi kabul etmek babındaki şeraitımız müslüman olmadıkları takdirde kendileriyle din bahsine girişmeyi gözümüze kestiremediğimizden neş’et etmiyor. +Dinimize karşı cebheden hareket cesaretini onlarda görürsek kendileriyle daha serbest bir sahada mesail-i diniyyemizi münakaşa ve müdafaa etmeye hazırız. +Ancak evvela onlara mahiyet-i mezhebiyyelerini ta’yin ettirmek aramızda münazaun-fih olan da’vanın ta’yin ve teşrihi namına bizim için bir hakk-ı sarihdir. +Buna mukabil; onların Din-i İslam ile samimi bir alakaları olmadığı halde müslüman görünerek kendi silahımızla bize hücum etmeleri büyük bir haksızlık ve şayan-ı ta’yib bir küçüklük teşkil eder. +Dindarlık mezheb ve mesleğinde hasbe’l-lüzum dinsiz görünmeye mesağ yoktur. +Fakat dinsizlik zihniyet-i ahlakıyyesi bilmem nasıl ele avuca sığmaz bir afettir ki icabında mahiyet-i asliyyesine muhalif bir sıfat olan diyanet kisvesini kabule müsaid olur. +Fil-vaki’ ben dindarım diyen adamın ciddiyet ve samimiyetinden şübhe etmek ve kanaat-i hususıyye-i vicdaniyyesini hesab ve imtihana çekmek bizim için haric-i salahiyyet bir şey olur şu şart ile ki: +O adam bizim dinimizle oynamasın! +Şimdiye kadar dinimizin şeairinden addettiğimiz ahkam ve esasatı mevki’-i tenkıd ve münakaşaya vaz’ etmeye kalkıştığını gördüğümüz zaman bizim için de artık böyle bir zatın mahiyet-i mezhebiyye ve kanaat-i hususıyyesini tedkık ve münakaşa etmek değil bir hak belki bir vazife haline gelir. +Fazla olarak böyle bir bahse girişen adamı biz hiçbir zamanda kendi kanaat-i mezhebiyyemizi kabule icbar etmiyoruz ve tamamen muhayyer bırakıyoruz… Yalnız müslüman olup olmadığını söylesin ve sonra sözünde dursun. +Çünkü Müslümanlığın muayyen ve müdevven kanunları vardır ki birinci ihtimale göre nazariyat ve mutalaatını o kanunlarla mukayyed olarak yürütmek mecburiyetindedir. +Hilafı takdirinde müslüman olmaması lazım gelmekle değilse bile müslüman olduğuna dair verdiği sözde durmamakla muahazeye müstehık olur. +Şurasına da pek ziyade şaşılır ki müslümanım diyen bazı adamlar ala-melei’l-matbuat Müslümanlık’ın kanunlarını tezyif ve tahkır ederek dinden çıktığını kabahat saymaz da dinden çıktığının kendisine söylenmesini kabahat ve gılzat sayar. +Dine tecavüz edilecek fakat dine tecavüz ettin denilmeyecek. +Ne munsıfane bir mantık! +Din i’tirazdan masun değil dine tecavüz i’tirazdan masun! +O derecede ki bu tecavüzün en mu’tedil en mantıkı bir lisan ile mevki’-i bahs ü tenkıde vaz’ı taassub cehl irtica’ gılzat tekfir namlarıyla taht-ı memnuiyyette! +Dine tecavüz ise irfan terakkı münevverlik gibi parlak ve teşvikkar isimlerle tamamen serbest. +Bir vakitler Garb’ın her türlü yeniliklerini bize meşk ettirmek isteyen münevverlerimiz dinimizi ya üstü örtülecek bir kabahat gibi hiç kale almazlar yahud altında kıvranılacak bir yük gibi istiskal etmekten hali kalmazlardı. +Yeni ıslahcılar dinimizden biraz daha açık bir lisan ve sağlam bir varlık vücuda getirmek için bazan dinin lüzum-ı kat’isine bile kail oluyorlar. +Şu hal din bahsinde bizimle müşterek arzu taşıyanlar nazarında şayan-ı memnuniyyet bir merhaledir. +Ancak bu müceddidler milletlere ba-husus diyanetleri an’anelerinde dahil bulunmuş olan milletlere dinin lazım olduğunu kat’iyyen tasdik etmekle beraber bir millete din bir hakıkat olarak mı yoksa ahlaklı ve seciyeli bir millet olmak için icab-ı maslahat tarzında mı lazım olduğunu açık bir kat’iyetle söylemiyorlar. +Nokta-i nazarlarının bu cihetini eşelemeyerek açıktan bir muzaheret suretinde onların arzumuza takarrub eden şu mesleklerinden rı hesabına daha nafi’ ve ma’kul olacağı hatıra gelirse de biz bu fikirde tam bir isabet göremiyoruz. +Çünkü bu müceddidlerin ahkam-ı diniyye hakkında tasavvur ettikleri veya lüzum gösterdikleri ta’diller dinin bizce kat’i olan esaslarına doğru ilerleyerek “tağyir” şeklini almaya başladığını gördüğümüz zaman dini semavi bir hakıkat tanıdıklarına göre bir nass-ı şer’i ile hareketlerini durdurabilelim. +Hilafı takdirine göre de; “Müslümanların dininde kendi malınız gibi tasarruf etmek derecesine çıkmamanız lazım gelir.” diye ihtar etmek hakkını muhafaza edebilelim. +Ahkam-ı diniyyenin müsaid ve gayr-i müsaid noktalarını temyiz ve tedkıkdan aciz bulunan avamm-ı müslimin de kendilerini Din-i İslam’ın sadık ve müterakkı rehberleri tanımaktan mütevellid gaflet ve dalaletlere sevk edilmek tehlikesinden azade kalsınlar. +Müslümanların haberi olmaksızın din ıslahcılarından mizde vesveselerimizde iki sebeble ma’zuruz: +Evvela bunlar dinin eski mukteda-bihlerini nazar-ı İslam’da sükut ettirerek yerlerine kendileri geçmek istiyorlar. +Dinin eski mukteda-bihlerinden maksadım ulema-i miyyenin şimdiki mahsulü olan ulema değildir. +Maksadı bu suretle tefsir edersem hiss-i rakabetle mutalaa yürütmüş olduğuma ihtimal verileceği gibi hal-i hazırdaki ulema-i İslam’ın mevki’-i dinilerini muhafazaya istihkakları olmadığını da takdir ederim. +Fakat ıslahcılar vaktiyle Din-i İslam’a bi-hakkın hizmetleri sebk etmiş olan eslaf-ı ulemayı da onların mensub olduğu bütün ulum-ı İslamiyyeyi de ayaklar altına alıyorlar. +Bakınız Kazanlı Musa Bigiyef Efendi ne diyor: +“Şari’-ı Kerim Seyyidü’l-vücud sallallahu aleyhi ve sellem hazretlerinin vasıtasıyla insanlara ta’mim kılınmış olan İslamiyet güzel şeriat-i ilmiyye idi. +Yani hayat-ı lunda amel İslamiyet’in en mühim maksadı idi. +Buna göre Kur’an-ı Kerim hey’et-i ictimaiyye esaslarını nasıl büyük ihtimamla beyan etmiş ise medeni muamelelerin ufak cüz’iyatlarını da o kadar büyük ihtimamla beyan etmiştir. +İctimaın usul-i külliyyelerini ufak cüz’iyatlarını adalet menfaat maslahat üzerine bina edebilir amel İslamiyet’te her halde en mühim maksad idi. +“Medeniyetten salahdan en baid bedeviyet alemi en evvel özlerinin hallerini ıslahları sonra diğer devletleri özlerine kısa bir müddette teshirleri bizim da’vamıza güzel şahid olabilse gerek. +Salah amel devam ettiği müddette deniyyette en büyük riyaset İslamiyet elinde idi. +Eğer de aleminde zahir olmasaydı İslamiyet’in kuvveti riyaseti artardı. +Şu yeryüzünün haritası da tamam başka renkte olurdu. +Lakin İslamiyet’te amel hem faaliyet ruhu uzak kalmadı: +Acem medeniyeti vasıtasıyla refahiyet sefahet kalarına tamur saldı. +İslam devletlerinin zulüm yoluyla toplanmış o kadar servetleri devlet menfaatlerine değil belki hükumet dairelerinin sefahetlerine israf kılınır idi. +Bundan son[ra] alem-i İslamiyet’te daha büyük bir fitne çıktı: +Yalnız vehmiyattan nazariyattan ibaret Yunan felsefesi tercüme kılındı. +İslamiyet’in hem kalbi hem dimağı en mühim zehirle zehirlendi. +İslamiyet’in şerif ulumu amel-i maddi bir paralık faidesi yok nazariyat dairelerine mahsur kaldı. +İslamiyet’in şeriat-i ictimaiyyesi şeriat-i ameliyyesi amelden eser yok bir şeriat-i nazariyye bir şeriat-i farazıyye olmak derecelerine kadar indi. +İslamiyet’in saf akıde-i ilahiyyesi ulum-ı kelam cereyanıyla telvis hem tahrif kılındı. +Kalbleri de dimağlarıyla da nazariyatla hilafiyatla meşgul kalmış ehl-i İslam ictimai “Bu büyük fitne heme alem-i İslamiyet’i mescidleri medreseleri haneleri meclisleri tamamıyla istila etti. +Ma’nası boş beyhude nazariyattan bahs eder bunun üzerine heme ulumu inkar eder kelam kitabları İslam memleketlerinin her kıt’asında te’lif kılınıp hükumet kuvvetiyle tervic kılınır idi. +Şu gün biz o kitabları okursak taaccüb ederiz. +O kadar beyhude şeyleri yazmış kalemlere; öyle şeyleri fikr etmiş akıllara o kadar ufak mes’elelere kanaat etmiş alimlere o mes’elelerin hey’et-i umumiyyesine “akıde-i İslamiyye” namını vermiş mütekellimlere biz o vakit istihfaf gözüyle elbette nazar ederiz. +“Alınız Gazzali gibi büyük bir imamın kalemiyle yazılmış Tehafüt’ü alınız İbni Rüşd gibi güzel mütefelsif kalemiyle yazılmış Tehafütü’t-Tehafüt’ü söyleyiniz; zinhar şu kitablarda kıymeti var bir söz faidesi var bir fikir alınabilir mi? +Görünüz hendese hey’et ilimlerinde i’tibarı var Nasiruddin-i Tusi kalemiyle yazılmış Tecrid gibi kitabları o kitablara mukabele ya müdafaa yoluyla te’lif kılınmış büyük mücelledleri hesabı yok haşiyeleri şerhleri. +pak iken öyle hezeyanları uylamak söylemek yazmak mümkün müdür? +Okuyunuz Molla Celal gibi kitablarda en büyük mağruriyetle beyan kılınmış “vücuh-ı hamse”leri okuyunuz sıfat ef’alullah halk-ı ef’al gibi Eşaire kalemiyle yazılmış sözleri Şiilik Sünnilik ihtilaflarında söylenmiş edebsizlikleri! +Mukaddes diyanet namına söyleyiniz var mıdır o şeylerin cünundan hamakatten farkları? +Teftazani asrından son[ra] Türkistan Hindistan rınca gibi istila etmiş haşiyeleri şerhleri umumen fıkıh kelam mantık usul tefsir nahiv sarf hikmet kitablarına dair yazılmış haşiyeleri şerhleri görünüz de söyleyiniz o kitablarda akıldan fikirden İslamiyet’ten bir eser var mı?” Musa Efendi Bigiyef. +Musa Efendi’nin bu fıkraları hangi eserinde yazdığını bilmiyorum. +Türkiye İçin Necat ve İ’tila Yolları namıyla birkaç sene evvel İstanbul’da intişar eden eserde nakl edilmiş olması münasebetiyle gördüm. +Eserin sahibi bulunan Haşim Nahid Bey bu sözleri pek ziyade alkışlıyor ve Musa Bigiyef Efendi’ye “İslamiyet’in Luther’i” ünvanını tevcih ediyor. +olan ikinci ve daha mühim bir sebeb de ahlak-ı beşeri muhafaza hususunda din kadar şayan-ı emniyyet ve hiçbir milletin dinsiz yaşayamayacağını söyleyerek dine kemal-i hararetle tarafdar göründükleri halde eserlerinin mahrem noktalarında kalemlerinden teraşşuh eden parolalı ifadata nazaran kendilerinin gizliden gizli dine Türklerin eski ve yeni ahlak ve temayülatıyla inkıraza doğru nasıl gitmekte olduklarını pek iyi görmüş ve pek güzel izah etmiş olan Haşim Nahid Bey’in ismi geçen o parlak eserindeki şu sözleri dinin masnuiyetine yani zeka’-i beşeri mahsulü olduğuna sarahatten daha beliğ bir işaret mahiyetindedir: +“Şark’ın zekaca Garb’a faikıyetini tarih-i beşeriyet bize gösteriyor. +Altıbin senedir beşerin ruh-ı ma’neviyyetini manevra eden kudsi eller hep bizim eski dünyamızdan Asya’dan yükseldi. +İhtiyac-ı teabbüdünü hisseden beşeriyete Şark’ın deha’-i mümtazı ma’budlar ibda’ ve “Şark ikliminde daima hal-i intibahda olan dimağın maddi müsbet hayati mevzu’larla bir usul tahtında meşgul olamamasındandır ki kuvve-i muhayyile şarklılarda bu kadar keskin bu mertebe yüksek ve şa’şaadardır. +Şiir felsefe ilm-i nücum ilm-i simya ilm-i ruh sihir ve füsun selmiş.” s. +Halbuki Haşim Nahid Bey kitabının’üncü sahifesinde de şöyle söylüyor: +“Hüsn-i ahlak ve fazail gibi siretler ekseriya ma’nevi olmak i’tibarıyla bu babda hiçbir kuvve-i te’yidiyye ma’nevi bir nüfuz derecesinde haiz-i te’sir olamayacağı gibi ma’nevi nüfuzlar içinde de dinin mertebe-i kuvvetine yetişebilecek hiçbir şey yoktur. +İnsan hiçbir zaman dinsiz yaşamaz.” Demek ki bu gibi ıslahcılar dinin aslı olduğuna hakıkı bir i’tikad ile inanmadıkları halde beşerin muhafaza-i ahlakı ile tekamül-i dünyevisini te’min için dine ihtiyac bulunduğuna yani cem’iyet-i beşeriyyenin faideli bir ferdi olabilmek üzere insana kat’iyyen din lazım olduğuna kaildirler ki bunun ma’nası dine dünya için hasbe’l-lüzum olmamakla beraber ahlakın din kadar sağlam bir kuvve-i te’yidiyyesi olamayacağından kat’i olduğu kadar da garib bir zaruretle dine inanılacak ve bu inanmak yalancıktan olduğu halde kuvve-i te’yidiyye vazifesini hakkıyla Teşekkür olunur ki münevverlerimiz akıl ve mantıkla yaşanamayacağını idrak ve takdir etmiş bulunuyorlar. +Ve te edilen Avrupalıların dinlerine mütemessik oldukları anlaşılması üzerine eskiden beri milletimizin ruhunda mevcud olup da ehemmiyet verilmeyen bir hakıkatin inkişafından ziyade yeni şekilde bir taklidcilik mahsulüdür. +Dikkat ediliyor mu ki hiss-i milliyet bile bize Avrupalılardan görenekle hasıl olmuştur. +Her ne ise bugün istikamet-i ahlakıyyeyi tutan kuvvetler miyanında din kuvveti ile rekabet edebilecek bir şey bulunmamak derecesinde dindarlığın kıymeti takdir olunuyor ki bu da pek tabiidir. +Çünkü insanları cazibesiyle bağlayan ve harekat ve muamelatını tanzime mecbur eden kuvvet kudsileşmedikçe ve kudsiyeti umumileşmedikçe zaif kalır. +Diğer kuvvetler miyanında cazibesi en sağlam olmak üzere menfaat kuvveti var ise de o ahlakı bozmaya da saik ve muharrik olabilecek mahiyettedir. +Fazla olarak din menfaati de cami’dir ve orada menfaatin levsiyatı tathir ve tasfiye edilmiştir. +Pek a’la sonra da bunun aslı olmasın; bu nasıl şey? +Her asırda cem’iyet-i beşeriyyeye bu derece lazım bir yalan tasavvur edilebilir mi? +Hem de ahlaka en faik bir kuvve-i te’yidiyye olabilmek hassasına halel getirmemek için aslı var bir şeye hakıkaten inanılmadığı halde hakıkaten inanmış gibi hareket etmek kat’iyyen kabil değildir. +Çünkü bu cidd ile hezlin ve sıdk ile kizbin müsavatını kabul etmek kadar mantıksız bir şey olur. +Derece-i bedahettedir ki hakıkaten inanmak üzerine terettüb edecek ef’al ve a’malin yalandan inanmak üzerine terettübü aynı derece-i emniyyetle mümkün olmaz. +Yalana bile bile ne kadar ehemmiyet verilse yine yalan derecesini geçemez. +kanaatini ve bir tarafdan da dinin emrinden başka bir saikla ahlakı bi-hakkın taht-ı te’mine almak mümkün olmayacağı kanaatini taşıyarak derin bir tenakuz girdabı üzerinde bocaladıklarını yüksek zekalarıyla neden idrak edemiyorlar? +Müceddidlerimizin dinin ahlak üzerindeki nüfuz-ı aziminden bahs ile dinsiz terakkı ve tekamül kabil olmayacağına dair olan mütalaalarını sun’i bir riyakarlığa haml edemem. +Mesleklerinin ciddiyeti hakkındaki disini dindar tanıttırmak tarzındaki riyakarlığın bugün kat’iyyen revacı kalmamıştır. +Asrımızda bir kimsenin ne dindar tanınmakla mevkii yükselir ne de dinsiz addolunmakla tenezzül eder. +Belki diyanetle su’-i iltibasa uğramış olan taassubun mevkii düşkün bir halde bulunduğu gibi dince mübalatsızlığın hür fikirli ve hatta münevver fikirli sayılmak hususunda faide-i müreccahası bile vardır. +Onun için fikirlerini tenkıd etmekte olduğum zevattan şu vesile ile ve pek ma’sum bir samimiyetle rica ederim ki mesleklerinin ta’mik ve tahlilini iltizam edişimden şahsıyetlerinde gizli olan bir kabahati meydana çıkarmak gibi bir taarruz ma’nası çıkarmasınlar. +Modası geçmiş bir tarik-ı münazara ile te’min-i galebe daiyesine düştüğümü zannetmeyecek derecede hakkımda hürmet perverde etmelerini temenni ediyorum. +Çünkü benim de kendilerinin zekalarına faaliyetlerine hürmetim ve milletimizin salah ve saadeti arzusundan başka bir saikla hareket etmediklerine kanaatim var. +Binaenaleyh benim maskadım kendilerinin dine ciddiyetle inanmadıklarını teşhir etmek değil hatta dinin lüzumuna inanmakla hakkıyyetine inanmamak arasındaki mübayenet-i mantıkıyyeyi de arz etmek değildir. +Asıl maksadım şudur ki; dine bir hakıkat-i sabite tarzında inanılmayacak ve belki zabıta-i ahlakıyye vazifesini onun kadar mükemmel ifa eden bir şey bulunmadığına kanaatle hakıkat-i sabite olduğuna mantıksız olduğu kadar da imkansız görüyorum. +Muarızlarımı dinin asılsız bir yalandan ibaret olduğu fikrinde göstermeyerek belki dinin insanlara vecd verici bir şey olmak üzere kendileri tarafından vaz’ u icad edilen ve tekemmülat-ı beşeriyye ile beraber tekemmül eden bir meslek olarak aslı ve hakıkati ve lüzumu bulunduğuna mu’tekıd telakkı etmek de arz ettiğim eşkal-i mantıkıyi halle kifayet etmez. +Çünkü insanları vecde getirmek hususunda hiçbir kuvvetin din ile rekabet edememesi dinin mebniyyün-aleyhi bulunan perestişin levazimindendir. +Diğer sevdiklerimize karşı hissiyat-ı hürmet ve merbutıyyetimizin hadd-i gayesini de pereştiş etmek ta’bir-i mecazisi ile ifade edebiliriz. +Dinde ise bu ta’birin mecazı değil hakıkati mevcud ve mu’teberdir. +Pek iyi lakin insanın mevcudiyet ve ma’neviyetine bu derece hakim olacak bir şeyin aynı zamanda kendi eser-i icad ve ihtiraı olması nasıl kabil olur? +Din kendi kendine bir hakıkat-i sabite olmalıdır ki insanlar için kat’i bir rehber-i tır? +İnsanların kendi yaptığı şeye tapması eski abede-i evsan hakkında medar-ı ta’yib u tahmik olan açık bir dalalet nümunesidir. +Hulasa muarızlarım dini insanların eser-i sun’u olarak düşünmelerinde ya aslı olmayan bir şeye aslı var derecesinde inanmak veyahud tabiin metbu’ ve eserin müessir mevkiinde bulunmasına ihtimal vermek gibi iki muhal-i akliden birini de din ile beraber vaz’ u te’sise çalışmış oluyorlar. +Sure-i Ankebut’ta bulunan nazm-ı celilindeki fıkrası bu gibi batıl zihniyetleri tasvir Yalana bile bile hakıkat derecesinde rabt-ı kalb etmek mümkün olmayacağı hakkındaki müddeamızın şahid-i te’yidini Haşim Nahid Bey’in kendi sözleri arasında bile bulabiliriz: +“Terakkı ve tekamül eden zeka’-i beşerin son asırlarda le bağlamak için işlediği altın zincir yani fikr-i milliyyet bir gün gelip de kopacak olan öteki kaba zencirin yerini tutmazdan daha pek çok evvel kavmiyet hissi var olan nüfuzu altında tutkun ve uyuşuk bir halde kaldıktan sonra nihayet bir gün uzun müddet küller altında kalan ateşler gibi canlanır.” s. +“Eğer din rabıtası yerine ilmi bir usul-i terbiyye gençlikte milliyet vatan fikrini ve makbul seciyeleri te’sis etseydi eğer yıkılan temelin yerine bir yenisi yapılsaydı gençlik mevcud olabilirdi.” s. +mayacağını söyleyen mir-i muhteremin eğer dine i’tikadı ciddi ve hakıkı olsaydı şu fıkralarda dini milliyet ve ilmi usul-i terbiye gibi iki kuvvetten biri ile mukayese ve belki mübadeleye benzer kararsızlıklar göstermezdi. +Ve hele milliyet rabıtası hakkında kullandığı “işlenmiş altın zencir” ta’birine karşı din rabıtası hakkında “kaba zencir” ta’birinin isti’malini tecviz etmezdi. +bir ihtimal daha var: +Din ile cem’iyet-i beşeriyyenin asıl ensice-i mevcudiyyetini teşkil eden avammın ahlakı muhafaza ve te’min olunacaktır. +Onlar ise yalancıktan değil hakıkaten inandırılacak. +Avammı kendilerine karşı şayan-ı i’timad bir halde tutmak üzere dine bağlı bulunduracaklar. +Yani onları inandıracaklar fakat kendileri gün yeni bir kalıba sokabilecekler. +Lakin buna cevaben derim ki: +Eğer ahlakın din kadar emin bir kuvve-i te’yidiyyesi olmamak nazariyesini yalan söylemiyorlarsa bu nazariye icabınca avammın ahlakı din sayesinde en kuvvetli bir vasıta ile te’min edildiği ve onların ahlakını en emin bir surette muhafaza matlub ve mültezem bulunduğu halde kendilerinde yani insanların münevver kısmında aynı derece-i emniyyetle mahfuzıyet-i ahlaka lüzum görülmeyecek mi? +Hulasa mes’ele hangi ihtimal dahilinde nazar-ı dikkate alınsa bir taraftan; insan dinsiz yaşayamaz demek derecesinde dine tarafdarlık ızhar eden ve bir tarafdan kendi aralarında dine inanmayan din müceddidlerine şeref getirmeyecek bir haldedir. +Şimdiye kadar arz edilmiş olduğu üzere mesleklerinin esasında mantıksızlık veyahud ciddiyetsizlik görmekten hali kalmadığım yeni din muslihları tarafından saha-i intişara vaz’ olunan eserlerin dikkatle ta’kıbini İslamiyet’in selametine hizmet namına kendim için acizane bir vazife bildim. +Ve bu miyanda Haşim Nahid Bey’in salifü’z-zikr eserini intikadatıma zemin ittihaz eyledim. +Şurasını da söyleyim ki eser-i mezkurun nefaset-i mündericatına hayranım. +Müellifinin gayet müessir bir sihr-i beyan ile mücehhez olan kaleminin saha-i cereyanında köpüren Türklük ve Müslümanlık aşk ve gayretini büyük bir takdir rih ederken mektebli münevverlerimizle alafranga ailelerimizin cehalet-i kadimesini muhafaza eden avamm-ı ahali kadar da dinine memleketine seciyesine rabıtaları kalmamak i’tibarıyla nüfus-ı umumiyyeden tenzili lazım gelecek ve belki ma’dumiyetin de fevkında muzır bir unsur-ı tereddi teşkil edecek derecede sükut-ı ahlaka ma’ruz olduklarını taraf-girlik hissiyatından tecerrüd ederek ilk defa müstakım bir nüfuz-ı nazarla gören ve şayan-ı tebrik bir hamiyet ve cesaretle yazan Haşim Nahid Beyefendi olmuştur diyebilirim. +Tenkıd için bu kitabı mükemmeliyeti haiz olmasıdır. +Çünkü Türklük ve Müslümanlık hesabına o mertebe coşan bir aşk-ı hamiyyet ve hararetle kalem yürüten mir-i muhteremin benim de aynı hiss-i samimiyyetle dermiyan edeceğim mütalaalarıma gücenmeyerek munsıf bir nazar-ı dikkat ve iltifat atf edeceğini tahmin ettiğim gibi o derece te’sir ve mükemmeliyeti haiz bir eserde ahkam ve esasat-ı İslamiyyeye mugayir noktalara tesadüf edilmekten husule gelebilecek zarar-ı diniye karşı la-kayd kalınmasını da ve öyle kıymetdar bir eserde dini yanlışlıkların nakısaların ala-halihi kalmasını da tecviz edemedim. +Bu izahattan anlaşılacağı vechile tenkıdatım en ziyade dini mebahise aid olacaktır. +Dinin Yanlış Telakkısi namı altında: +Hayır ve şerri Cenab-ı Hakk’tan bilmek kadere iman etmek mütevekkil olmak kanaatkar olmak ülü’l-emre itaat etmek vazaif-i şer’iyyeyi makasıd-ı gayeler üzerine bina etmek Kur’an’ı tercüme etmemek bab-ı ictihadı kapatmak dine muhabbet yerine korku hissi ile merbut olmak imanı ikrar-ı lisani ile tasdik-ı kalbiye hasr ederek İslamiyet’i şeriat-i nazariyye şeriat-i farazıyye derecesine indirmek gibi müslümanlar arasında hüküm-ferma olan hallerin zihniyetlerin kendileri için başlıca inhitat amilleri olarak gösterilmesi üzerine bu mes’elelerden her birinin tedkıkı eser-i acizanemde birer mebhas-i mahsus teşkil edecektir. +Bu mes’elelerin sonuncusu olan iman bahsi ehemmiyet-i mahsusasıyla beraber Kazanlı Musa Bigiyef Efendi’nin nakl olunan hücum ve şütumuna sebeb olması cihetiyle bilhassa şayan-ı zikr addolunabilir. +Daha sonra kitabım milliyet rabıtasıyla diyanet rabıtasının mukayesesine aid mühim bir bahsi de muhtevidir. +Dini noktalardan başka örfün tesalübü ve meşrutıyetin kabulü ile Avrupa medeniyetinin yanlış telakkısi gibi bir-iki mes’elenin münakaşasına da eser-i acizanemde yer verilmiştir. +Kitabın başlıca mündericatı hakkında bir fikr-i icma­ li vermiş oldum zannederim. +Son sözüm kalemime Ce­ nab-ı Hakk’tan muvaffakıyet ve hak ve hakıkate mu­ va­ fakat niyazıdır. +Nazar-ı hikmet erbabı kendi akıllarının mütefavit derecelerine göre şer ve hayır fiillerini icmalen ve tafsilen yine mütefavit suretlerle ta’rif ve tahdid etmişler ve bu hayat-ı dünyadaki saadet ve şekavet-i insaniyyeyi umran-ı beşeriyyetin intizam ve fesadını akvam-ı muhtelitanın şerre rabt ve ta’lik etmişlerdir; fakat bu vech ile tahdid ve ta’rif eden ve bu ta’riflerinde nail-i isabet olan ukala pek mahdud ve ma’duddur. +Bu hakayık bedihiyat-ı akliyyedendir ki ne erbab-ı diyanet ne de feylesoflar onda ihtilaf edemezler. +Binaenaleyh ef’al-i ihtiyariyye gerek hadd-i zatında gerek te’sirat-ı umumiyye ve hususıyyeleri i’tibarıyla hasen ve kabih kısımlarına münkasem olmak bir emr-i tabiidir ve his veya akıl da bir delil-i sem’iye muhtac olmaksızın maani-i sabıka vech ile ef’al-i ihtiyariyyenin hüsn ü kubhunu temyize muktedirdir. +Hayvanatın bazı sınıflarında görülen haller sıbyanın ma’na-yı şer’i teakkul etmeden evvel acı ve leziz şeylere karşı gösterdiği hareketler tarih-i beşerin nakl ettiği dakıkalar cahiliyet zamanında derk ve icra olunan ameller kazıyye-i meşruhaya delildir. +Karıncanın ahvalinde bazı ehl-i nazarın gördükleri garaibin bu makamda zikri tensib olundu. +Şöyle ki: +Karıncadan bir taife kendilerine bir yuva yapmakla meşgul altında bulundurmaya me’mur imiş gibi yapılan şeyleri gözden geçirerek yuvanın tavanı münasib olan yükseklikten dun kalmış olduğunu gördüğünden verdiği emir üzerine binanın yıkılarak muvafık bir derecede tekrar yapılması ve tavanın da yine evvelki enkazından binaya ve veren şeylerin kendilerince temeyyüz olunabildiğini işrab eder. +A’malde ale’l-ıtlak hüsn ü kubh olmadığını zu’m eden kimse nefsinden aklı selb etmiş belki karıncadan daha şedid bir humk göstermiş olur. +Evvelce zikri sebk ettiği üzere Vacib Teala’nın vücudu ve sıfat-ı kemaliyyesi akıl ile his ve idrak olunur. +Bu da vücud-ı vacibin ve bir tarafdan işitilmemiş olan sıfatlarının bedayi’-i kudreti müşahede ve istidlal tarikıyle hasıl olur. +Bazı akvam-ı beşerde vaki’ olduğu gibi sit-i risaletin aks etmediği ve o vasıta-i celilenin henüz tebliğinin müyesser olamadığı halde aklın taharriyat ve istidlalatı zikr olunan netayic-i yakıniyyeye varmış ve sonra nazar-ı beşer gönderilmiş olan peygamberlerin nokta-i tebligatına tahavvül eylemiştir. +Nefsin ahval ve isti’dadatı öldükten sonra baka-yı ruhu akl-ı beşerin cazim olduğunu gösterir. +Nitekim bazı akvam insanın a’mal-i hayatı ister muhti ister musib olarak geçmiş olsun mevt geldikten sonra ruh-ı beşerin bakasına ve a’malin saadet ve azabı istilzam ettiğine delalet-i akliyye ile kail olarak saadet Allah’ın vücudunu birliğini bilmek ve fazail-i ahlakıyye göstermek suretiyle şekavet de vücud-ı ilahiyi idrakten cahil kalıp her türlü rezaili işlemek sebebiyle husul bulacağını da teyakkun etmiş a’malini öldükten sonra tahsil-i saadete hadim olacak esas dairesinde icra ve idameye hasr eylemiş olduğu gibi içlerinden bazıları da ika’-ı seyyiattan hayat-ı uhrada tevellüd edecek zararları bilmekle beraber kendilerini bu fazayiha kaptırmaktan masun kalamamıştır. +Aklın hükmüyle Allah’ı bilmek vacib olduğunu bütün faziletlerin ve ona tabi’ olan amellerin lazım ve farz muaraza etmediği yolda i’tikad ve tevessül ettikleri efkar ve a’male bakıyye-i beşerin mütabeat etmesi için bazı kavanin ittihaz eylemelerinde akli ve şer’i bir mania olabilir mi? +Allah’ın varlığını bilmek vacib olduğunu dünyada işlenecek fazailin hayat-ı uhreviyyede saadeti rezailin de musibeti istilzam edeceğini bütün insanların akl-ı mücerredleriyle takdir ve idrak edecek sirette bulunduklarını hükmetmeye hiçbir akıl kadir olamaz. +Zira cemi’ ümmetlerin fikir ve meşrebce meşhud olan ahval-i muhtelifelerine göre öyle bir müddeinin zuhuru halinde dermiyan ettiği fikri şaşkınlığına haml ile redd ü ilzam karşısında bulunacağı tabiidir. +Eğer insanın hacetleri korkuları fil ve arslan denilen hayvanların his ve ihtiyacları derecesinde mahdud olsaydı kendisine mevhub olan fikir nisbetinde hudud-ı ri bulur ve bu noktada hem-cinsinden bir ferd ihtilafa sapmayarak hepsi hayatlarını o dairede ikna’ ve is’ad ederdi. +Bu miyanda her biri gayrın şerrinden sair hayvanlar da onların bütün gailesinden reha-yab olurdu. +Lakin emir ber-aksdir: +Zira yaratılışı iktizası olarak nev’-i ta’yini imkanından haricdir. +Maişeti de bir vaz’ u mekana mukayyed değildir. +Bunun için kendisine mevhub olan kuva-yı müdrikeyi herhangi iklim ve halde bulunacak olur ise def’-i ihtiyacına ve esbab-ı refahını teksire medar olacak surette isti’mal etmesi ve efradının hal ve tavırlarında asar-ı sa’y ü amelinde esnaf kabail ve eşhas arasında tenahisi na-kabil bir mertebede hüküm süren tabiidir. +Çünkü bu gibi hallerle mecbul olmasaydı sair hayvanatla aralarında kalacak ihtilaf ancak kametinin doğru tırnaklarının yassı olmasından ibaret olurdu. +Cenab-ı Hak insana üç kuvvet hibe veyahud taslit etmiştir ki bu noktadan hiçbir hayvan kendisine müsavi değildir. +O kuvvetler de; zakire muhayyile müfekkiredir. +Zakire hayatın hal-i hazırıyla iştigali sebebiyle mestur olan ahval-i mazıyyeyi zihnen tahattur ve tedkık ile beraber mergub ve mekruh oldukları şübhe ve tecrübelerin olunan mevad ve ma’lumatı istihzar eder; şübhe ile hatıra gelen bir şeyi onun zıddıyla piş-i teakkule getirir ki bu suret bedihidir. +Muhayyile hatırat-ı mezkureyi zihinde tecsim ve kaffe-i ahvali mülahaza ve ihata ile maksud olan şeyin mazinin delalet-i mücerrebesinden müstakbelde lezzet veya elemi mucib olacağını gözle görmüş gibi cezm ü teyakkun eder. +Ve şu hükm-i akliye göre her şeyi aramaya veya ondan vazgeçmeye cebr-i nefs ile bu maksadına vesile-i vusul olacak tedbir için müfekkireye sebeb-i iltica olur. +Bu üç kuvvet insanın saadetine hadim olduğu gibi felaketine de menşe’ olur. +Nasdan aklı mu’tedil hayali doğru fikri sahih olan bazı kimse malını gayr-ı nafi’ bir suretle infak etmesi sebebiyle maişetini tazyik eden ahvale giriftar olan müsrifin halini nazar-ı ibretten uğradığı ihtiyacın elemini hatırdan geçirir ve gayrın manzara-i fakr u ıztırabının nin kesb ü hıfzını bunun nefse lezzet veren fevaidini bir musibet-zedenin zaruretten tahlisine hizmetini ve böyle bir malın te’min-i selametiyle atiyen hukuk-ı gayrın taarruzundan beri kalmasını tahayyül eder. +Bu maksadla Mutlak’ın kendisine ihsan etmiş olduğu kuvve-i akliyye ve bedeniyyesinden insan için yed-i kudretle müsahhar olan kuva ve füyuz-ı kainattan iktitaf-ı semerat edecek bir suret-i ciddiyyede çalışmaya başlar. +Şu cidal-gah-ı maişette i’tidal yollarından münharif olan bazı halk mesela başkasında bir mal görür bunun misli evvelce kendisinde de mevcud olup lezzetini görmüş olduğunu tahattur eder istikbalde yine ona malik olacağı hayalini büyütür bunu asla zihninden çıkarmaz. +Halbuki amel ve tedbire makrun olmayan fikr-i mücerredle bir şey elde edilemeyeceği için o yoldaki kuruntuları zıll-i hayal kabilinden olur. +Bu suretle vücuh-ı kesbden makbul ve nafi’ olan şeyler nazarından mestur kalır gittikçe o halde kalmayıp tahayyül ettiği menfaate nail olmak için kendi kuvvetini su’-i isti’mal ve hile yollarına saparak başkasının malını selb ve gasb etmek derecesine varır. +Bu meslek ise kendisine mevhub-ı ilahi eseri olan kuvvetleri ta’til ve Huda-yı Kerim’in kulları arasında rayegan kıldığı kavaid-i emniyyeti ihlal eder ki şeref-i hayatın izaasını mucib olur. +Zira emr-i kesb ve maişette hadd-i ma’rufu tecavüz ile başkasına ika’-ı zulm ü gadr etmek ne failini ve ne de diğerlerini kedd-i yeminiyle kazanıp tarik-ı meşru’dan ayrılmayanların nail oldukları rahat ve haysiyete isal edebilmekten uzaktır. +Hayfa ki muamelat-ı nasda aklı hafif nazarı kasır olanlar şu beyan ettiğimiz iki misalin timsali olmaktan hali kalmaz. +Binaenaleyh izahat-ı meşruhadan istintac olunur ki: +Kuvve-i zakire yani aklın kuvvet ve zaafı hayalin şiddet-i i’tidali fikrin doğruluğu ve eğriliği insanların veren şeyleri temyize en büyük vasıtadır. +dan bir vefat vukuu da fikir ve hayaline ve tenmiye-i aklına büyük müessir olur. +Nasın hepsi a’malden nafi’ ve muzır olanları veya ta’bir-i aharla hüsn ü kubh nev’inden bulunanları temyiz ve idrak hususunda müttefiktirler. +Nasın ukalasından fikr-i sahih mizac-ı mu’tedil erbabından olup eşyanın nik ü bedini seçmekte hakka isabet etmeleri mümkün bulunanlar dahi o dekayık-ı temyizin müessiratındandır. +Onun gibi iktisabı bidayeten zahmetli olsa bile faidesi devamlı olan güzel bir şeyi vücuda getirmek müstahsen olduğunu ve ibtidaen faili için velev bir lezzet hissettirmiş olsun bir şahsın veya umumun menfaatini ızrar ile nizam-ı aleme halel getirecek hale müncer olan a’mal ve teşebbüsatta bulunmak kabih olduğuna da müttefiktirler. +Saltanat-ı ruhbaniyye demektir. +Memleketimizi asrileştirmek duğunu ileri sürüyor fakat buna “medrese saltanatı” diyorlar. +Böylece ulema-yı İslam’a rehabin-i Mesihiyyenin vaz’iyetini bahş ediyorlar. +Garb medeniyetinin bugünkü terakkı ve inkişafına ancak saltanat-ı ruhbaniyyeyi devirdikten sonra mazhar olduğunu öğrenen Garbperestlerimiz saltanat-ı ruhbaniyyenin mukabili olarak tanıdıkları ve medrese saltanatı tesmiye ettikleri müesseseyi yıkmaya bezl-i himmet ettiler. +Ve bu işi kemal-i muvaffakıyetle başardıktan sonra her terakkıye hail olan menabi’-i taassubu kurutmuş; serbest serbest Garb medeniyetini bila-kayd ü şart taklid ve tatbike imkan hasıl olacağına kani’ bulunuyorlar. +Ancak bu sayede vatan kurtulacak bu sayede asri milletler arasında hakk-ı hayatımızı te’min edecek mes’ud ve müreffeh yaşayacağız iddiasını dermiyan ediyorlar. +Biz bu da’vanın esasından çürük olduğunu defeat ile ruhbaniyye yoktur dedik maalesef Garbperestlerimiz bu gibi hakaikı anlamamakta inad ve ısrar ediyorlar. +Şimdiye kadar mütevaliyen duçar oldukları hezimetleri böyle bir sitar ile örtmekte; cehaletlerini liyakatsizliklerini memleketin hayatına milletin ruhuna Müslümanlık’ın hakıkatine karşı biganeliklerini i’tiraf etmek faziletini gösteremeyecek derecede cebin ve muannid olduklarından böyle bir hüccet-i vahiyyeye tutunmakta esasen bize karşı bu gibi efkar-ı sehife ile meşbu’ ve bunların masdar-ı marazı olan Garb’a hoş görünmek uğrunda hayat-ı milliyyemizin etrafında bir nitak-ı nefrin teşkil etmeyi bile göze almakta tereddüd etmiyorlar. +Mesela şeyhülislam efendi hazretlerinin mahakim-i şer’iyyeyi Meşihat’e iade Adliye Nezareti’nin ahkam-ı şer’iyyeye ve masalih-i ümmete muhalif olan Hukuk-ı Aile Kararnamesi’nin ilgasına karar vermesi Darülfünun’da erkeklerle kızların birleşmesine milletin i’tiraz etmesi… Bunların hepsi Klerikalizm’in iade-i satvet ettiğini nun etmek için yapılıyormuş! +Hakıkati bu derece tahrif ederek memleketi yar u ağyar nazarında düşürmek memleket! +Matbuat-ı yevmiyyemizin bir kısmı bu tahrifat ve tasniatın vasıta-i tervicidir. +Diğer kısmı buna karşı muhafaza-i sükut ediyor. +Hayat-ı milliyyemize sürülen bu lekelere karşı la-kayd bulunuyor. +Müslümanlık aleyhinde tertib edilen bu hücumlardan müteessir olmuyor Ermeni tehcirini hayat-ı siyasiyyemizi lekeleyen bir cinayet addetmekte birleşen ve bu lekeyi temizlemek için mücahedede bulunan ceraid-i yevmiyyemiz bir kısmının ruh-ı milliye tevcih ettiği siham-ı katile ile açmak istediği rahnelere kurban etmek istediği hakıkatlere karşı ses çıkarmıyor bu hususlarla hiç alakadar olmuyor! +El-hasıl Müslümanlık kendi yurdunda bu derece zelil bir mevkie cemaat-i mürşide ellerindeki vesait-i irşad ile bu uğurda Matbuatın bu ihmal ve la-kaydisine ilaveten ulema-yı hususat ile iştigal etmiyor. +Biz bilhassa Darülhikmeti’l-İslamiyye’ye tevcih-i hitab ediyoruz. +Mesela bu hususat mevzu’-ı bahs oluyorken Darülhikmeti’l-İslamiyye küçük bir risale ile her mes’ele hakkında Müslümanlık’ın nokta-i nazarını beyan ile vazife-i irşadını ifa etse ne olur?.. +Böyle yapılırsa efkar-ı umumiyye ne kadar istifade eder ve hakıkati boğmaya çalışanlar ne fena bir hezimete duçar olurlar!.. +Darülhikmeti’l-İslamiyye elbet biliyor ki gençlerimiz terbiye-i diniyyeden hemen hemen mahrum bulunuyorlar. +Binaenaleyh Müslümanlık hakkında şunun bunun söylediğine kanmaktan başka bir şey yapamıyorlar. +Ve bundan dolayıdır ki Garb-perest namı altında geçinen zümre-i dallenin tasniatı tahrifatı isnadatı revac buluyor. +Şu kadarcık bir zamanda az mes’ele mi tahaddüs etti: +Tesettür mes’elesi din ve devletin tefrikı mes’elesi erkeklerle kızların mekteplerde birleşmesi mes’elesi Hukuk-ı Aile Kararnamesi mes’elesi mahakim-i şer’iyyenin Meşihat’ten tefrikı mes’elesi ve bizim mevzu’-ı bahsimiz olan Klerikalizm meselesi ve daha bir çok mes’eleler. +Bunların hepsi az-çok münakaşa edildi kapandı gitti. +Fakat hiç birisi hakkında efkar-ı umumiyyemiz Müslümanlık’ın nokta-i nazarını hakkıyla layıkıyla öğrenemedi. +Vakıa bazı mesail hakkında Darülhikme’ye mensub ulemamız Müslümanlık’ın nokta-i nazarını izah ettiler. +Biz bununla iktifa edemeyiz. +Darülhikmeti’l-İslamiyye’nin resmi sözünü dinlemek resmi eserini görmek ra alacağından kaviyyen ümid-varım. +Garb-perestlerin neşr ettikleri dalaletlerin memleketimizde nasıl te’min-i intişar ettiğini bu hususdan başlıca mes’ul olan matbuat ve ulema-yı İslamiyyeye terettüb eden vazaif-i evveliyyeyi kayd ettikten sonra Klerikalizm namıyla Müslümanlık’a iltisak edilmek istenilen töhmetin mahiyetini izaha ibtidar edeceğiz. +Hıristiyanlık’ta saltanat-ı diniyye vardır. +Ruesa-yı din o dine salik olanların i’tikadına vicdanına mütesallıttır. +lerini kurmuştur: +“Melekut-ı semanın anahtarlarını sana veriyorum. +Arz üzerinde neyi hall ü rabt edersen semavatta da onu hall ü rabt ederiz.”’ncı Bab’uncu ayet “Hakıkati söylüyorum: +Arz üzerinde neyi rabt ederseniz semada merbuttur neyi hallederseniz semada mahluldür.” ’inci ayet Binaenaleyh ruesa-yı dinden biri diğerine; “Sen hıristiyan değilsin!” deyince o adam Hıristiyanlık’tan çıkar. +“Hıristiyansın!” derse hıristiyan olur. +Yani insan i’tikadında serbest değildir. +Aklının irşadı mucebince maarifinde tasarruf edemez. +Hıristiyanlık onbeş asır bu hal üzere yaşadı. +Bu saltanat-ı ruhbaniyyenin ehvalini tarihin sahaif-i giryanı enzar-ı Halbuki Müslümanlık saltanat-ı ruhbaniyyeyi kökünden yıkmıştır. +Bir müslümanın imanı ancak Allah’ın nüfuz ve azametine ser-füru eder. +Risalet-penah Efendimiz’in vazifesi tebliğ ve tezkirdir tasallut ve tecebbür değildir. +Müslümanlardan hiçbir kimse müslümanların mukadderat-ı uhreviyyesini hall ü rabt edemez. +Iman; her bir müslümanı Allah ile arasındaki rakıblerden Cenab-ı Hakk’a karşı ubudiyetinden başka her türlü ubudiyetlerden azad eder. +Müslümanlık’ta yed-i tula sahibi bir müslüman en adi müslümana karşı nasihat ve irşad hakkından başka hiçbir hakka malik değildir. +Cenab-ı Hakk zümre-i naciyyenin tavsifinde; yani; “Yekdiğerine hakkı tavsiye eden; yekdiğerine sabrı tavsiye edenlerdir.” buyuruyor. +Necatın şartı herkesin Hakk’ı bilmesi kabul etmesi herkesi Hakk’ı kabul etmeye aklın münazaa naklin muhalefet etmediği hakayık-ı sabiteyi kabule da’vet etmesi bi-karar olan evham ve hayalatın daire-i dalalinden uzaklaşmasıdır ki bu ancak derin derin düşünmek kainata im’an-ı nazar etmek ile kabil olur. +Böylece insan evham-ı batılaya ihraz-ı galebe eder ve sırat-ı müstakımden ayrılmaz. +Müslümanlık akl-ı insaniyi im’an-ı nazar [etmek] ve adat ve evhama kapılmamak dalalete sapmamak şartıyla her kayıddan azad etmiştir. +Kur’an-ı Kerim bildiği hakk-ı sahihi insanlara kabul ettirmeyenlerin hasir olduğunu te’vil kabul etmez nass-ı sarih ile necatın şartı olarak beyan ediyor. +Necatın diğer şartı sabırdır. +Sabır a’mal-i saliha uğrunda meşakkate göğüs germek şeriat-i sahihaya veya hakka muhalif olan lezaizden ictinab etmek avan-ı musibette her türlü eleme yılmayarak tahammülle beraber onların izalesi için hak ve şer’in hududundan ayrılmamaktır. +Hüsrandan kurtulmanın bir şartı da sabr etmek başkalarına da sabır tavsiye etmek fazailin anası olan bu faziletle herkesin tezeyyün etmesi için çalışmaktır. +Tabii başkalarına sabr etmeyi öğretmek için bizzat sabir olmak lazımdır. +rabt ediyor ruesa-yı dinin keyif ve hevesine değil. +Esasen Müslümanlık Allah’ın vahdaniyeti[ne] iman etmek bahsinde delil-i akliden nizam-ı tabiisini ta’kıb eden fikr-i insaniden başka bir şeye i’timad etmez. +Binaenaleyh ne harikulade bir şeyle insanı tedhiş ne fevkalade etvar ile nazarları tahriş ne bir afet-i semaviyye ile dilleri lal ne de bir sayha-i ilahiyye ile ezhanı lerzan eyler. +Akl-ı beşeriyi ikaz ile kainata tevcih-i nazara kıyas-ı sahihi isti’male sevk eyler. +Kainatın nizam ve tertibine esbab ile müsebbebatın irtibatına im’an-ı nazarla Alim ve Hakim Kadir ve Müteal bir Vacibü’l-vücud’un mevcudiyetine vasıl olmak için semavat ile arzın nasıl yaratıldığı gece te’min edecek bir surette tahriki bu havaların bulutları kanatlandırarak uçurması bulutların rahmetler yağdırarak nebatat ve eşcarı inbat etmesi gibi ayat-ı ilahiyyeyi tedebbüre da’vet eder. +Akl-ı beşeri bu derece serbest bırakan bir Din-i Mübin nasıl olur da insanları bir cemaat-i mütehakkimenin esiri eder?.. +Bunu iddia edenler cidden acınacak derece kör ve sağır adamlardır. +Bir kere bu esası der-piş ettikten sonra ulema-yı İslamiyyenin vazifesini tavzih etmek iktiza eder. +Kur’an-ı Kerim içimizden bir cemaatin “hayra da’vet emr-i bil-ma’ruf nehy-i ani’l-münker dinde tefakkuh ve tebahhur milleti inzar ve tahzir” vazifelerini ifa etmesini emr ediyor. +İşte bunlar ulema-yı İslamdır. +Da’vet ve tezkir inzar ve tahzir ile mükelleftirler. +Bunlardan hiç birisi bir kimsenin hafayasını tetebbu’ kimsenin akıdesine tecessüs edemez. +Her müslüman akıdesini usul-i amelini Kitabullah ile sünnet-i Rasulullah’dan başka bir menba’dan alamaz; her müslüman selefden halefden bir kimsenin tavassutuna lüzum görmeden Kitabullah ve ehadis-i Rasulullah’a müracaatla onları okur anlar mucebiyle amel eder. +Ancak böyle bir payeye vasıl olmak sa bi’set-i nebeviyye zamanında Arabların zaman-ı Risalet-penahi’de dünyanın ahvaline vahiy zamanında vuku’ bulan hadisata vakıf asarın nasih ve mensuhu hakkında da ma’lumatdar olmak gerektir. +Bunları tahsilden aciz ise ulemaya müracaat eder. +İster bir emr-i i’tikadiye cevabını ve delilini taleb eder. +Binaenaleyh Müslümanlık’ta Klerikalizm yoktur!.. +Müslümanlık Klerikalizm’i esasından yıkmıştır!... +Fakat Müslümanlık hem dindir hem şeriattir. +Hudud ve hukuk vaz’ etmiştir. +Heva ve hevesin galebesiyle nefsaniyetin tahakkümüyle hukukun hazm olunmaması hududun duçar-ı teaddi olmaması için hudu[d]u ikame kadinın hak ile hükmünü icra cemaatin nizamını sıyanet etmek üzere bir kuvvet vücuda getirmiştir. +Bu kuvvetin bir makamda bulunmasıyla fevzaya meydan bırakılmamıştır. +Bu kuvvet sultan veya halifededir. +Halife-i İslam ma’sum değildir la-yuhti değildir. +Halifeye vahiy nazil olmaz Kitab ve Sünnet’in tefsirini halife kendine inhisar ettiremez. +Evet halifenin müctehid olması yukarıda beyan ettiğimiz vechile Kitab ve Sünnet’ten muhtac olduğu ahkamı anlayabilecek kadar bizzat hakkı ve batılı sahih ve fasidi temyiz din ve milletin istediği adli ikame etmek hususunda nail-i sühulet olacak derecede Lisan-ı Arabi’ye vakıf olması iktiza eder. +Bununla beraber halife-i İslam’ın Kitab ve Sünnet’i ziyet ayrıca paye bahşetmez onunla sair talebe-i ulum arasında bir fark yoktur. +Ancak safa-yı akl ile hükümlerde Halife-i İslam doğru yolda gittikçe Kitab ve Sünnet’e dadır. +Doğru yoldan ayrılırsa müslümanlar onu yola getirirler; eğrilirse nasihat ile a’zar ile doğrulturlar; Cenab-ı Hakk’a isyan hususunda hiçbir mahluka itaat olunmaz. +Halife-i İslam Kitab ve Sünnet’i terk ederse istibdal olunması vacib olur. +Meğer ki istibdalinden hasıl olacak fesad maslahata tefevvuk etsin! +Halife-i İslam’ı millet ve yahud milletin vekilleri ta’yin eder. +Hakimiyet milletindir. +Masalih-i milliyye hal’i iktiza ederse hal’ olunur. +Binaenaleyh halife-i İslam ez-her cihet bir hakim-i medenidir! +Ashab-ı akıl ve iz’an hiçbir vakit Hilafet’in teokratik olduğunu iddia edemezler. +Teokratik demek şeriati doğrudan doğruya bizzat Allah’dan telakkı etmek bizzat hakk-ı teşrii haiz olmak insanların üzerinde hakk-ı bey’ati değil hakk-ı itaati haiz olmak ve binaenaleyh kat’iyyen duçar-ı muhalefet olmamak şerayia muvafık veya muhalif ne yaparsa yapsın zerre kadar i’tiraz edilmemek demektir. +Çünkü onun sözü dindir ve şeriattir. +Kurun-ı Vusta’da kilise böylece hükümran idi. +Ve daha henüz bu hakka malik olduğunu iddia etmektedir. +Bundan dolayıdır ki medeniyet-i Garbiyyenin ilk teşebbüslerinden biri saltanat-ı ruhbaniyyeyi saltanat-ı medeniyyeden ayırmaktı. +Kiliseye ancak hayat-ı uhreviye aid şeyler bırakılmış hakk-ı teşri’ ile nizam-ı ictima’iyi muhafaza etmek saltanat-ı medeniyyeye terk edilmişti. +Garb ancak bu sayede kilisenin tahakkümünden kurtularak bugünkü terakkıyata mazhar olmuştur. +Hakaik-ı İslamiyyeye agah olmayan bazı Garb-perestan Müslümanlık’ı Hıristiyanlık’la din namı altında toplandığı için onun aynı zannederek Müslümanlık’ın saltanat-ı diniyye ile saltanat-ı siyasiyyeyi bir şahısda cem’ ettiğini binaenaleyh sultan ahkam-ı diniyyenin mukarriri vazıı olduğu gibi o ahkamı icra ettiği ve binaenaleyh olduğu istihrac ediliyor. +Bilhassa saltanat-ı ruhbaniyyenin layı aynı halin bizde de vaki’ olduğunu iddiaya varıyorlar. +[ Tirmizi Bunun mahz-ı hata olduğunu izah ettik. +Müslümanlık’ta saltanat-ı diniyye namına bir şey olmadığını gösterdik; bütün müslümanlar mev’iza-i hasene ile hayra da’vet ile şerden ictinab ile mükellefdir. +Halife-i İslam’ın bir klerikalist olmadığını böylece anlayanlar bu sıfatın şeyhülislamda kadi veya müftilerde manlık bunlardan hiç birine akaide tasallut etmek ahkam takrir etmek salahiyetini bahşetmemiştir. +Bunların her biri Şeriat-i İslamiyye’nin takrir ettiği bir salahiyet-i medeniyyeyi haizdir. +Ve hiç biri bir kimsenin imanına Diyorlar ki; o halde şunu bunu tekfir ve tefsik etmek filan mübtedi’dir filan zındikdır diye vakit geçirmek nereden geldi? +Bu öyle bir illettir ki ancak müslümanların İslam’dan uzaklaşmaya başladıkları cühela-yı müsliminin dikleri zaman hasıl olan gulüvden ifrat-perestlikten ileri geldi. +Herkes cehlinden dolayı edna bir sebebe binaen diğerini tekfir ve tefsik ediyor. +Cehalet ilerledikçe bu gulüv bu ifrat tezayüd ediyordu. +Bu sıralarda mizac-ı dinin zaafı bu hastalığın komşu memleketlerden gelerek İslam diyarında sirayet etmesine sebebiyet verdi. +Yoksa müslümanlar zaman-ı kuvvetlerinde böyle değildi. +İmam-ı Buhari gibi sünnet-i seniyyenin hafızı bir imam harici olan İmran bin Hıttan’dan ilm-i hadisi tahsil etmiştir. +Reis-i Mu’tezile Amr bin Ubeyd tabiinden Şeyhu’s-sünne el-Hasenü’l-Basri’den okumuştur. +İmam Ebu-Hanife Zeydiye Mezhebi’nin sahibi Zeyd bin Ali’den usul-i akaid ve fıkhı teallüm etmiştir. +Herkes ictihadında serbest hepsinin gayesi tahsil-i ilim idi. +Ve müslümanlar dinlerinde alim iken dünyanın en büyük uleması dünyanın en muazzam rehberleri idiler. +Vakta ki dinlerinde cahil oldular en büyük hezimete uğradılar başkaları için bir han-ı yağma teşkil ettiler. +Zavallılar o kadar cahil oldular ki mesail-i diniyyede onlara muhalefet edenleri tekfir etmek bir taraf eimme-i dini hademe-i Kitab ve Sünnet’i bile tekfir etmişlerdi. +Bu zümre-i cühela dinin mazisini unutmuş eslafın asarını ihmal etmiş alim geçinen bir takım beyinsizlerin asarına rağbet etmişlerdi. +Ehl-i İslam’ın ellerinde bugün Ebu’l-Hasen el-Eş’ari’nin Ebu’l-Mansur el-Matüridi’nin eserlerini pek ender görebiliriz. +Ebi-Bekir el-Bakıllani Ebi-İshak el-İsferayini’yi okuyanlar nerede? +Bu eimme-i izamın eserlerinden bir nüsha-i sahihayı bulmak güç bir iştir. +Hicretin üçüncü asrından altıncı asrına kadar Kur’an hakkında bir çok tefsirler yazılmıştı. +Ez-cümle Taberi Tefsiri Ebi-Müslime el-Isfahani’nin tefsiri Kurtubi’nin tefsiri Cessas’ın tefsiri Gazzali’nin tefsiri Ebi-Bekir bin el-Arabi’nin tefsiri ve daha başka eazımın tefasiri. +Acaba talebe-i ulumdan biri bunların bir nüsha-i mevsukasını bulabilirler mi? +Bu ancak tesadüfün lutfuna merbut bir keyfiyettir. +Görülüyor ki bu beliyye-i tekfir sırf eser-i cehalettir. +Binaenaleyh bunu Müslümanlık aleyhinde bir delil göstermek abesdir. +Bilhassa bunu klerikal bir hareket olarak telakkı etmek cehalettir. +Bütün bu mesrudatımızdan tevazzuh eden hakıkat: +Müslümanlık’ta Klerikalizm yoktur. +Bu ma’naya kasd olunan medrese saltanatı yoktur. +Müslümanlık’ta hakk-ı saltanat millet-i İslamiyyeden başka bir kimsenin değildir. +Artık bu hakıkatin anlaşılması zamanı gelmiştir. +Hakıkati takdir etmek hakıkati kabul etmek batılda ısrar etmemek şiar-ı ehl-i imandır. +Memleketi muasırlaştırmak namı altında dinsizleştirmeye çalışanların bunları nazar-ı ederiz. +Kainatta hükümran olan kavanin-i tabiiyyeyi yıkmak kudret-i beşeriyyenin fevkınde olduğu gibi kavanin-i müd­ hiş aks-i te’sirler ikaından başka bir netice veremez. +Milletlere rehberlik etmek isteyenler serbazane hareket ettikleri takdirde milletlerine hizmet yerine ihanet etmiş olurlar. +Keyif ve arzularına göre inkılab-ı ictimai ikaına kalkışanların ne kadar yanılmış olduklarını vukuat pek elim aks-i te’sirlerle daima isbat etmiyor mu? +Örfler adetler ferdi hayatın değil ictimai hayatın mevlududur. +Binaenaleyh ferdler bunları keyif ve arzularına göre alt-üst etmek hakkını haiz olamazlar. +Ferdlerin vazifesi milli ruhun inkişafına çalışmaktan ibarettir. +Yoksa hoşa giden şeylere örf namı verilerek mevcud müesseseleri alt-üst etmek milleti bütün mukaddesatından soymak demektir. +Meşrutıyet-i idarinin ferda-yı i’lanında bu hakıkatten gafil olan bir kısım zavallılar saltanat-ı istibdadiyye gibi hayat-ı ictimaiyyeyi de bir darbede yıkacakları zannına düşmüş bütün gayretleriyle mukaddes bir mefkure gibi gördükleri bu gayeye doğru yürümüşlerdi. +Şekil değişmekle beraber ruh-ı istibdad yaşamakta devam etmedi mi? +Meşruti bir idare te’sisinden bile aciz olduklarını pek az zaman zarfında göstermiş olan bu dimağların ictimai sahada da hiçbir şeye muvaffak olamayacakları bilakis mühlik buhranlar açacakları pek tabii idi. +Nasıl ki öyle oldu mukaddesat ve ma’neviyata indirilen her darbe milletin bünyan-ı mevcudiyyetini biraz daha sarstığı gibi karşısında bulunduğumuz şu buhranlı vaz’iyeti ihdas etmiş oldu. +Evet; deniliyor ki: +“Devletin satvetli zamanlarındaki aile hayatı ile bugün sefalet altında kıvranan ailelerin tarz-ı hayatı aynı olamaz. +Her gün daha tehdidkar bir vaz’iyet alan derd-i maişet kadının ailede atıl bir uzuv olarak kalmasına mü­ said değildir. +Aileler mes’ud olabilmek için ka­ dın da mesai-i hayatiyyeye iştirak etmelidir. +Meş’um harb senelerinde zevcleri oğulları cebhelere sevk edilen birçok kadınlar meşru’ mesaide bulunmamış olsalardı; şübhe yok ki o aileler mahv olup gideceklerdi. +Bu aileleri kurtaran o kadınların mesailerinden başka bir şey değildir. +Hiçbir kuvvet de yaşamak ihtiyacı karşısında bu kadınları meşru’ mesaiye iştirakten men’ edemez.” Fakat kadınlık inkılabı diye sütun-ı matbuatta göklere çıkarılan ve yüz kızartıcı rengarenk nümunelerine her adım başında tesadüf edilen eşkal-i garibe ile meşru’ mesai arasında acaba ne münasebet vardır? +Görülüyor ki; kadınların mesai-i meşruaya iştirak etmeleri ma’sumeleri ağuş-ı sefahete sürüklemekten ibaret olan cereyan da yine başka bir şeydir. +Meşru’ mesaiye iştirak eden hanımların adedi esvak ve pazarı meşher-i rezalet haline sokan bir kısım mahlukat yanında hemen hiç mesabesindedir. +Mes’eleyi halledebilmek için iyi bir tahlil yapmak lazımdır. +Çünkü meş’um bir “ Halbuki inkılab denilen bu “dégénérescence” milletin en kuvvetli bünyadını teşkil eden aile ruhunu sarstığı gibi bugün de memleketi halli düşvar bir mes’ele-i ictimaiyye karşısında bulundurmaktadır. +Bu yalancı inkılabın avakıb-ı vahimesini dört sene gaybubetten sonra memleketimizi ziyaret eden ecnebilerin daha iyi takdir etmekte olduklarını görüyoruz. +Muhterem Tasvir-i Efkar Gazetesi muharririnin ahiran şehrimize gelerek yine memleketine dönen bir İngiliz muharririyle vuku’ bulan bir mülakatı bu nokta-i nazardan pek ziyade haiz-i ehemmiyyettir. +Tasvir-i Efkar’ın Nisan tarihli nüshasında intişar eden bu mülakatta İngiliz muhabiri beyanatı arasında bir de şu sözleri söylüyor: +“… Sonra kadınlarınızda fazla bir serbesti fazla bir Avrupalılaşmak meyli gördüm. +Bu tahavvül bu inkılab acaba nasıl bir netice verecek? +Kat’iyyetle bilemem azizim yalnız şu kadar söyleyim ki Garb’ın sırf alayiş-i zahirisini faidesiz hatta bazan muzır adat ve inhimakatını değil maddi faideler müsbet neticeler te’min edebilecek vesait-i medeniyyesini ciddi ve hakıkı adatını istiare ediniz. +Fazla ve beyhude taklidcilik bir millet için ekseriya medar-ı felah olacak yerde bais-i helak ve izmihlal olur. +Bundan hazer ediniz.” neticenin ne olacağını anlamak için nazarlarımızı biraz etrafımıza tevcih etmek kafidir. +Görülecek manazır ati hakkında kat’i kanaatler verebilecek kadar müessirdir. +Haysiyet-i zatiyye ve milliyyenin her türlü icabatını unutarak esvak ve pazarda herkesi mahcub ve mebhut edecek şekil ve kıyafette dolaşanlardan müstakbel bir nesil beklemek ne acıklı bir belahet olur! +Şayan-ı teessüfdür ki başka diyarlarda muayyen bir sınıfa inhisar eden bu şekil ve kıyafetler bu vaz’ u tavırlar bizde medeni kadınlığın icabatı gibi gösterilerek birçok ma’sumeler her gün bir adım daha bir sür’atle bu gayyaya doğru sevk ediliyorlar. +Tesettüre verilen şekl-i acib ile saçlardan başlayarak vücudun kısm-ı a’zamı çırıl çıplak bir halde hafif-meşrebane hareketlerle sokaklarda devr ve kendilerini teşhir edenlere “asri kadın” “medeni kadın” ünvanı vermek dan büsbütün başka bir ma’nada telakkı etmek icab eder. +Acaba asri kadınlık namına her gün sütunlar dolusu yazı yazanlar şu feci’ akıbet karşısında bir vicdan azabı olsun hissetmiyorlar mı? +Şimdiye kadar hayat-ı maddiyye mücadelesine girmemiş olan ma’sumeleri; hayat böyle istiyor nakaratıyla mahiyeti asri kadınlık gibi süslü ünvanlarla gizlenen şu gördüğümüz hayata sevk etmek onları ebedi bir sukuta sürüklemek değil midir? +Büyük Petro’nun Rusya’da yaptığı kasri inkılabın ne vahim netayic vermiş olduğuna Rusya’nın dünkü ve bugünkü aile hayatı ne ibret-bahş bir nümune teşkil eder. +Tolstoy ve Maksim Gorki gibi Rus ediblerinin ictimai hayatlarını musavvir olarak yazdıkları romanlarda bile Petro’nun çarşafları yırtmak suretiyle vücuda getirdiği olduğu pek güzel görülmüyor mu? +Demek ki bugün muhadderat-ı İslamiyyeyi Rusya’da kadınlığın düştüğü dünkü ve bugünkü girivelerden sıyanet etmek aynı zamanda onlara cem’iyet içinde mes’ele karşısında bulunuyoruz. +Maksad hakıkaten kadınlarımızın i’lası ise bu gayeye vusul için ta’kıb edilmesi icab eden şeh-rahın ta’yini lazımdır. +Çünkü şimdiye kadar atılmış olan adımların ne kadar hatar-nak olduğu asarıyla tahakkuk etmiştir. +Bugün Beyoğlu caddelerinden geçenler Cenab Şahabeddin Bey’in meşhur Romanya Mektubu’yla Bükreş’i değil İstanbul’u tasvir etmiş olduğuna hükm edecekleri geliyor. +Asri kadınlık da’vasıyla tepinenlere umumi bir tenezzüh-gah olan parkları bir defa ziyaret etmelerini tavsiye ederiz. +Ne acıklı bir haldir ki biraz hava alabilmek için umumun tenezzühüne mahsus olan bu mahallere giden namuslu aileler kalblerinde derin bir nefret duymadan avdet edemiyorlar. +Çünkü her hatvede tesadüf edilen küme küme yadigarların aldıkları vaz’iyetler gösterdikleri tavır ve hareketler namuskar aileleri kadınlık namına yerlere geçirecek kadar perde-birun-ane ve bais-i hicabdır. +Sorarız: +Kadınların hayata iştiraki bu demek midir?.... +Eminiz ki memleketin istikbalini düşünen namus ve haysiyet-i milliyyenin ne demek olduğunu takdir eden bulunamaz ki o manzara karşısında kalbinin elim bir yeis altında titrediğini hissetmesin!.. +Çünkü bu müstekreh manzaralar cem’iyetin ve ailelerin atisi ne dehhaş tehdidler altında bulunduğunu en beliğ bir ifade ile takrir ediyor. +Yevmi gazetelerde emraz-ı efrenciyye ve tenasüliyye bu tehlikenin vahametini daha az bir belağatle mi ihtar ediyorlar? +Mütalaatımızı mubalağaya haml edenlere herhangi bir tabibe müracaatle müşahedatı hakkında yakıcı faciaların şahidi olduğunda şübhe olmayan bu muhterem doktoru dinledikten sonra kalben ağlayarak ayrılacaklarına eminiz. +Mütefekkir her ferdi dil-hun eden bu halin evliya-yı umur hazaratının nazar-ı dikkatlerini celb etmemesi tabii kabil olamazdı. +Bilhassa icabat-ı diniyyenin tenfizine me’mur olan bir makam-ı ali bu vaz’iyet karşısında hiçbir suretle la-kayd kalamazdı. +Şeyhülislam efendi hazretleri ahlak ve adab-ı diniyye ve milliyyenin sıyaneti hususundaki peyamber-pesendane mesaileriyle şübhe yok ki müslümanların a’mak-ı kalbinde hakıkı bir hiss-i hürmet ve minnet uyandırmışlardır. +Halbuki Söz gazetesinin Nisan tarihli nüshasında bu mes’eleye aid olarak “Bizde Kadının Mevkii” ünvanı altında uzun bir makale intişar ettiğini görüyoruz. +Şeyhülislam efendi hazretlerinin beyanatını vesile ittihaz eden Cami Bey bu makalesinde yeni hayatın yeni icabatından bahs ediyor. +Görülüyor ki Cami Bey kadınlarımızın artık eski konak hayatına mahkum edilmeleri imkansız olduğunu anlatmak mıştır; beyhude zahmet! +Çünkü bugün yüzlerce cariye ve odalıklarla mali bir meşher-i nisvan vücuda getirmek ve buna aile namı vermek hiçbir müslümanın hatırından bile geçmez. +Bugünkü hayatın icab ettiği ailenin şekli taayyün etmiştir. +ailelerin sarsılmaması yıkılmamasıdır. +Çünkü milletin bünyad-ı istinadı ailedir. +Aile sarsıldığı gün şübhe etmemelidir ki memleket de muzmahil olacaktır. +Hayatın icabatına pek büyük bir ehemmiyet atf eden Cami Bey bu icabatla mes’ud bir aile yuvasının tahribden vikayesi esasının ne suretle te’lif edileceğine dair maatteessüf hiçbir fikir dermiyan etmiyor; halbuki mes’elenin halledilmesi icab eden can alacak noktası budur. +Cami Bey “harb sefihleri yoldaşı” namını verdiği bedbahtların ekseriyet-i azimesi bu girdaba icabat-ı hayat ve derd-i maişetle değil ahlak ve namus hakkında bir zamandan beri vuku’ bulan ıdlal-kar telkınatın neticesi olarak sürüklenmişlerdir. +O zavallı sefalet-zedelerin hemen hepsi Maatteessüf hummalı bir faaliyetle “la-ahlakılik” neşriyatında bulunanlar bu gibi bedbahtları zehirlemekte pek büyük muvaffakıyetler göstermişler bu akıbet-i elimeyi olan bir ihtiyac varsa her halde bu ihtiyac derd-i maişetten ziyade heves-i tezeyyündür. +Bu ateşin heves de yine o telkınatın mevlududur. +Çünkü derd-i maişeti meşru’ vasıta müstahsen mesai ile namus-karane ber-taraf etmek bu memlekette her vakit için kabildir. +Nasıl ki Cami Bey’in de dediği gibi derd-i maişetle sahne-i mesaiye atılan fakat yolları üzerinde her hatvede açılan sefahet ve muvaffak olan bir çok şeci’ ve muhterem kadınlarımız da vardır. +Şu halde ilk evvel düşünülecek şey ahlak hakkındaki yanlış telakkıyi ber-taraf etmek her hatvede açılmış olan sefahet ve iğfal hufrelerini müebbeden kapatmaktır. +Her halde icabat-ı hayatiyye ve derd-i maişetin acib kıyafet ve hayasız tavırlarla sokaklara düşmeyi veya elde sigara ecnebi-yerli İslam-hıristiyan rast gelen erkeklere sırıtarak arabalarla dolaşmayı istilzam etmeyeceğine eminiz ki Cami Bey de kani’ bulunuyorlar! +Demek ki bu hal derd-i maişetin sürüklediği bir girdab değil la-ahlakılik ve ibahilik neşriyatının teşvik etmiş olduğu bir gayedir. +Fakat kemal-i şükranla görüyoruz ki bu gibi münasebetsiz taşkınlıklara kadınlık namına en ziyade nefretle bakan o muzır telkınata kapılmayacak kadar metin bir aile terbiyesi almış ciddi bir tahsil görmüş muhadderat-ı yegane din İslamiyet olduğunu takdir eden muhadderat bu dinin ta’yin ettiği saha dahilinde her mesaiye iştirak edebilirler. +Çünkü düstur-ı alisini ta’lim buyuran bir din kadınları hiçbir vakit mahkum bir esir telakkı etmiş değildir. +Bilakis kadına cem’iyet içinde erkekten bülend bir mevki’-i muhterem te’min eylemiştir. +Bu iddiayı te’yid için; “ En hayırlınız ehl ü ıyaline faideli olanınızdır. +Ben de ehline hayırlı olanların içinde hayırlıyım. +Kadınlara ancak kerim olanlar lütuf ve hürmetle muamele ederler. +Kadınlara alçak kimseden başkası ihanet ve bed-muamele etmez!” hadis-i şerifinden başka bir delil iradına lüzum var mıdır? +Görülüyor ki muhadderatın şayan-ı tebcil olan mevki’ ve şeref ve haysiyetlerini sıyanete çalışmak her müslüman hadis-i münifi de bu vecibeyi müeyyiddir. +Cami Bey’in uzun makalesindeki; “Zevk-ı bedii de hıristiyan hemşiresini fersah fersah geçen zarif bir Türk kadını sokakta büyük bir hazz u inbisat ile temaşa edenlerdenim.” yolundaki ifadesini de sakitane geçemeyeceğiz. +Cami Bey muhitimizi kemiren tezeyyün ve tuvalet dınların sukutunda ne müessir amil olduğunu düşünecek olurlarsa zannederiz ki temaşalarında inbisat yerine vicdanlarının sızladığını duyacaklardır. +Kanaatimizce muhadderat-ı İslamiyyenin paye-i şerefi sokaklarda rast gelen erkeklerin hazz u inbisatını değil belki kadın-erkek herkesin hürmet ve ibcalini celb edecek kıyafet ve tavırlarla i’tila eder. +Maamafih Cami Bey’in emriyle şu i’tiraflarını nasıl te’lif eylediklerini bilmek isterdik!... +Evet tezeyyün ihtiyacı cins-i latif için mübremdir. +Fakat bu ihtiyac muhadderat-ı İslamiyye hakkında hadisiyle tahdid edilmiştir. +Buna göre her İslam kadını ailesi içinde seviye-i ictimaisinin şey diyemez. +Fakat; kadının sokaklarda tesadüf edeceği erkeklerin hazz u inbisatını te’min edecek tarz ve şekilde tezeyyünü her halde hayat-ı aile için iyi neticeler vereceğine Zevk-ı bediide parlak muvaffakıyetler gösteren zarif kadınların temaşasından inbisat duyanlar ma’ruf şehirlerin opera sahnelerinde bu arzularını pek güzel tatmin edebilirler. +Çünkü muhadderatın bir vasıta-i hazz u inunutulmuştur. +bisat gibi telakkısi onlara karşı perverde edilmesi icab eden hiss-i hürmetle kabil-i te’lif değildir. +Acaba “vesait-i maişeti daraltarak kadını harem dairesinden erkeklerin arasına atan” ihtiyacat-ı hayatiyyenin te’mini mecburiyeti sokaklarda yabancı erkeklerin hazz u inbisatını tatmin edecek zarif tuvaletleri mi yoksa herkese hürmet ve tebcil hissi telkın edecek vaz’iyetleri mi iktiza eder? +Kadınlarımızın iktisab-ı irfan etmesi ne kadar mübrem dir. +Binaenaleyh fikrimizce kadınlık mes’elesine dair yürütülecek mutalaat bu iki gayenin te’min ve tevzinine ma’tuf olmalıdır. +RESMI MEMNUİYETİ Bir müddetten beri bizim matbuatta ba-husus Yeni Mecmua’nın maklubu olan Büyük Mecmua’da yazı yazanlarla onların fikrinde bulunan muharrirlerde bir asrilik da’vasıdır gidiyor. +Ben nefsimce hiçbir kimse hakkında hüsn-i niyyete münafi bir halin vücuduna hükm edemediğimden bu zatların yazılarında zavallı ve kıymetli milletimiz Onun için bu zatların aradıkları asriliğin diğer mütemeddin milletlerde olduğu gibi bizim milletin de ilim ile irfan yükselmiş olması esbabına tevessül demek olduğuna zahib olmakta sebat ediyorum. +Fakat bakıyorum; kendilerinde bu gayeye hizmet edecek hiçbir cehdlerine tesadüf edemediğimden bu zehabımda yanılmış olduğuma hükm edeceğim geliyor yine hükm edemiyorum. +Ben hala; “Bu zatlar ekseriyetle yanılıyorlar yanlış yollara gidiyorlar ve bu yanılmaları hakıkati bilmemelerinden hatalı i’tikadlarından ileri geliyor.” diyorum. +Şimdi hatalı yola gittiklerini isbat edelim: +Evvela – Bizim anladığımız asrilik her suretle salah ve liyakat ma’nasınadır. +Salah ve liyakat üç suretle olur ve üç tarikle istihsal olunur: +en mühim esası okuyup yazmaktır. +doğrusu terbiye-i diniyye ile olur. +le söyleyen kimseler milleti bizim anladığımız ma’naca asrileştirmek yani salah ve liyakat kesb ettirmek istiyorlarsa lerin yükselmesine hizmet eden usullerin bizde de tatbikini ta’kıb ediyorum. +“Dinin hayattan kaldırılması mahrem na-mahrem kadınla erkeğin la-ale’t-ta’yin beraber yaşaması” gürültüsünden başka bir esas görmüyorum. +Zahir bu beylerin asri terakkı namına bundan başka bilgileri yok demekten kendimi alamıyorum. +Biz öyle falan veya filan kimsenin demesiyle bir şeye inananlardan değiliz. +Çünkü dinimiz; “Doğru olduğunu iyice bilmedikçe bir şeye tabi’ olma; zira kulak göz kalb hepsi mes’uldür!” buyuruyor. +Yani insanın bila-tahkık işittiğine gördüğüne meyl ettiğine tabi’ oluvermesini dinimiz men’ ediyor. +] [ şairlerimizden biri bu ayet-i celileden iktibasen: +Olur onlar da nice sehv ü hataya mazhar Biri ta’mik-ı nazardır biri tedkık-i haber. +Şimdi biz de bu emr-i celile binaen arayalım soralım. +Mütemeddin milletlerde de asrilik Büyük Mecmua mensublarıyla hem-fikirlerinin dedikleri gibi hayattan dini kaldırmak ve ulu orta kadınla erkeği karışık olarak yaşatmaktan mı ibarettir; yoksa asıl şart olan esaslar başka mıdır; anlayalım. +Çünkü bu zatların bize teklif ettikleri asrileşmek çok lazım bir şeydir ve dinimizde bunun hükmü büyüktür. +Kur’an-ı Kerim’de Cenab-ı Hak asra yemin etmiştir. +Allah’ın bir şeye yemin etmesi onun pek büyük ehemmiyetini gösterir. +Sonra İmam Ali Efendimiz; “Evladınızı yalnız kendi adabınız üzerinde bırakmayın; onlar sizin zamanınızdan başka bir zaman için yaratılmışlardır.” buyurmuşlardır. +Binaenaleyh asrın zamanın muktezıyatını anlayıp ona göre hareket etmek müslümanlarca pek matlub bir şeydir. +Bizim fiili ve vakıa olarak gördüğümüz bir şey varsa bugün asra hakim olan en büyük milletlerin hayatta dine pek büyük ehemmiyet vermeleridir. +Geçen hafta Sebilürreşad’a yazdığım “ Din ve Asrilik ” makalesinde Amerika Meclis-i A’yanı’nda bir reis-i ruhaniye Almanya aleyhinde resmen dua ettirildiğini ve Avrupa milletlerinin kaffesinde din misyonerlerine verilen ehemmiyetleri bu babda delil olmak üzere göstermiş idim. +Abdülahad Efendi biraderimiz de kendi makalelerinde İngiltere kralı hazretlerinin Anglikan Kilisesi’nin reisi bulunduğunu yazmış idi. +Memleketimizdeki Avrupalı Amerikalı katolik ve protestan ecnebi tebaasına dikkat olunsun; küçük büyük kaffesinin dine ne büyük ehemmiyet verdikleri ve bütün hayati işlerini din dairesinde halletmekle müftehir bulundukları her gün görülmektedir. +İnanmayanlar katolik kiliselerine Bible House’a gidip görürler. +Demek ki asri milletler dini hayattan çıkarmış değillerdir. +Bilakis resmi ve gayr-ı resmi hayatı dine rabt etmişlerdir. +Fransa ile İtalya’daki hükumet ve siyaset cereyanları tamamen başka mes’elelerdir. +Kadın mes’elesine gelince: +Kadınla erkeğin münasebatını hüsn-i idare etmek gayet nazik bir mes’eledir. +Bunun hallinde en müterakkı milletler dahi pek büyük müşkilata ma’ruz kalmaktadırlar. +Bugün kadının serbestisi hakkındaki derece ve hudud da’vası hala halledilmiş değildir. +Bu yüzden hasıl olan resmi müşkilat mu’zamat-ı umur derecesindedir. +Sonra ferdi hayatlara taalluku i’tibarıyla kıskançlığın ve daha sair ihtirasatın mütemeddin memleketlerde öyle mühim şekilleri vardır ki onlar hep kadınların mertebe-i hürriyetlerini ta’yindeki güçlüklerden karışıklıklardan ileri gelmektedir. +Bunun en salim hall ü zabtını terbiyeye ve bir dereceye kadar da resmi zabıta-i ahlakıyye ve gayr-ı resmi efkar-ı umumiyye murakabelere bırakmışlardır. +Sonra bu hususda en müsaid zannolunan milletlerin şeref ve haysiyetini iyi muhafaza eden kısımlarına gitsek acaba harim-i hayatlarına her ferdi kabul ederler mi zannedersiniz? +Şeref ve haysiyeti büyük bir kadına takdim olunabilmek için pek ince tezkiyelere muhtacsınız. +Namus ve terbiyeniz ve her nevi’ ahlak kaidelerine riayetkarlığınız tecrübeye müstenid olarak ma’lum ve müsellem değil ise namuslu şerefli kadınlarla ülfet ve musahabet şerefinden mahrum kalırsınız. +Bu bir hakıkattir ki Garb’ın yalnız ortada görülen ve meclis-i musahabeleri herkes için açık olan kadınlarından başka tabakasına çıkamamış olanlar ihtimal ki bunu bilemezler. +Din-i İslam’da da kadınla erkeğin bila-zaruret konuşmasının men’ buyurulması hep kadının şerefini muhafaza kapılarını açık bırakmıştır. +Ancak ahlakın fesadını mucib olacak ahval için kuyud-ı ihtiraziyye vaz’ buyurmuştur. +Yok eğer siz milletlerin terakkısini bila-kayd ü şart kadınla erkeğin ihtilatında buluyorsanız tabii yanılırsınız. +Çünkü Çin’de ve Afrika çöllerinde kadınlar tesettürsüz yaşarlar. +Halbuki tarz-ı hayat onlara hiçbir yükseklik vermemiştir. +Demek ki yükselmek için daha başka şeyler lazım Fakat bunun için de ilim şarttır. +Birkaç roman okumak veya hikaye tercüme ve tertib etmekle bu babda sahib-i re’y ü salahiyyet olunamaz. +Hangi şeyden bahs edeceksek onun hakkında lazım olan ma’lumatı kafi mertebe edinmeli ondan sonra bahse karışmalıdır. +Bu da senelerle tahsile mütevakkıfdır. +Evet o vakit alem-i tahrire atılmak için senelerle uğraşmak beklemek ister. +Halbuki bizde böyle olmuyor. +Dinin dünyanın hakıkatleri biribirlerine olan merbutıyetleri bilinmeden hep muhakemeleri hükümleri Garb’ın zavahir-i ahvali üzerine bina ediyorlar. +Bu hal doğrusu milletin gençliği ve hayat-ı kat bereket versin ki ne vakit olsa kendisini göstermek bütün muarızlarına galebe etmek hakkın hakıkatin ali şanından olmadığı için bir lem’a-i nurani herhangi bir yerden zuhur ile kendisini gösteriyor. +İşte; “Din-i İslam eskimiş bir din olmak hasebiyle asrilikle münasebeti kalmamıştır!” yada ve bütün dünyanın en asri medeniyete malik olan Amerika’dan hükumet-i müttehidenin gür ve resmi sesiyle cevab verilmiş oluyor: +En son def’a Amerika’dan gelen haberler gösteriyor ki Amerika Cemahir-i Müttefikası hükumeti içkilerin A’yan kararına iktiran etmiş bir emriyle kat’iyyen men’ etmiştir. +Yalnız yüzde iki küulü havi biraları bundan müstesna tutmuştur. +Şarab ve kuvvetli biralara varıncaya kadar her nevi’ meşrubat-ı küuliyyenin artık Amerika’dan kaldırılmış olduğuna inanmak lazım geliyor. +Ve bu teşebbüs Amerika’da yeni olmakla beraber bu sene başlamış bir şey değildir. +Birkaç senelerdir bununla uğraşılmaktadır. +Yalnız Amerika’nın Hükumat-ı Müttehidesi’nin bazı yerlerinde bil-fiil memnuiyeti tatbik edilmiş Mübin için ne derece mucib-i fahr u mübahat olacağı zahirdir. +İçkiler hakkındaki ahkam-ı İslamiyye tedkık edilecek olursa ispirtoları yok denecek derecede az olan biralar hakkındaki hükümlerinin de aynı hikmet olduğu pek güzel anlaşılır. +Ben bu mes’ele-i hayatiyye ile çoktan beri uğraşanlardanım. +Daha Meşrutiyet ibtidasında tab’ edilen Din-i meddin milletlerce ne derecede görülmeye başladığını ulema ve hukemasının eserleriyle isbat etmiş ve dört sene evvel Müdafaa-i Milliyye tarafından tab’ edilerek meccanen tevzi’ edilen İçki Beliyyesi ve Kurtulmanın Çareleri risalesinde de bunu Amerika’nın birçok yerlerinde larını göstererek bizim hükumetin de memleketlerimizde munu bildirmiş ve hatta Antalya’da hükumet-i mahalliyyenin muavenetiyle kırk kadar meyhane kapatılarak hasıl olan menafiin bil-fiil tahakkuk etmiş olduğunu ve bunu ahalimizin ekseriyet-i azimesinin hüsn-i kabul edeceğine mebni başka milletlerde olan müşkilatın bizde mevcud olmadığını tafsilatıyla yazmış idim. +O vakit Sebilürreşad ’dan başka hiçbir gazete tarafından muzaheret-i kalemiyyede bile bulunulmamış idi. +Cenab-ı Hakk’a çok şükür ki bu defa mes’ele ta Amerika millet-i muazzamasının şanlı Cemahir-i Müttefika’sı tarafından aks-endaz oluyor. +Şimdi dini hayattan kaldırmak ve ibtidai istihzar ve isti’dadlar te’min edilmeksizin kadın mes’elelerini halletmek Beyler efendiler! +Bizim milletin ihtiyacı ancak yukarıda arz ettiğim vech ile ilm-i terbiye mesailinin küçük-büyük herkes üzerinde hüsn-i tatbikine çalışacak zevatadır. +Siz Darülfünun ve alem-i matbuat mensubini eğer millet hizmet etmek istiyorsanız onun dimağına bedenine ahlakına ta’bir-i diğerle dinine hizmet etmenin yollarını tutunuz. +Eğer maksadınız asrilik ise işte size dimağa da bedene de ahlaka da dine de muzır olan bir küul mes’elesi ki size iştigal olmak üzere kafidir. +Amerika Meclis-i Meb’usanı’nı Amerika hükumetini böyle bir karar ittihazına sevk eden her halde muharrirlerinin müelliflerinin pınıyorsunuz işte size çiçeği burnunda en taze bir asrilik ki aleyhinde bulunabilmek kimsenin haddi değildir. +Bu babda ciddi bir mücadele te’sis edebilirseniz sizin milletin nef’iyçün çalıştığınıza biz de inanırız bütün alem de vadide devam ederseniz hakkınızda şimdiye kadar hasıl olmuş olan zannın yani kendi heva ve hevesinizi tatmin zannın idamesinden başka bir şey yapmamış olacağınıza emin olabilirsiniz. +Şunu da ilave edelim ki: +En mütemeddin milletlerde en büyük ukalanın mazhar-ı kabulü olan ulum-ı felsefeyi iyice tahsil ettikten sonra Din-i İslam’ı da tedkık ni’metine nail olabilirseniz Din-i İslam’ın daima asri bir din-i celil olmak mu’cizesini haiz olduğuna kanaat getireceğiniz şübhesizdir. +Biz bunu isbata her vakit hazırız. +Kastamonu’da münteşir Zafer gazetesinden aynen: +Mart tarihli İkdam gazetesinde “ Darülfünun Islahatı ” serlevhalı bendi mutalaa eyledik. +nımlarla erkeklerin birlikte derse devam etmelerinden bahsediyor… Maarif’de bu işi pek mühim bir hatve-i terakkı addeden fa olduğunu sorarız. +Türk kadınlığı hesabına bu yazıyı yazarken Türk kadınlarının Türkleri hep Selanik dönmeleri zannediyor. +Ecnebi hükumetlerinin taht-ı idarelerinde bulunan müslümanlara bile tatbik edilemeyen bu halin merkez-i Hilafet-i İslamiyye’de vücuda gelmesine asla tahammül edilemez. +Devlet-i Aliyye-i Osmaniyye’yi vücuda getiren millet yalnız İstanbul ahalisi değildir. +Yarı ağyarı hayretlere gark eden İstanbul hayat-ı niseviyyesinin sokak tablolarını seyr etmekten istikrah eden millet-i İslamiyye hesabına en çirkin bir şekilde ifsad edilen Darülfünun’u ıslah edilmiş olmak üzere bu millet kabul etmez. +Bugünkü Maarif nazırının ifsadı ıslah şeklinde tatbik etmek kuvvetini nerden aldığına şaşmalı değil midir? +Maarif nazırı bir fırka nazırıdır. +Bütün salahiyetini fırka programından almaya mecburdur. +Fırka ise yalnız merkez-i umumi değil bütün Hürriyet ve İ’tilaf şuabatının hey’et-i mecmuasıdır. +olan ve yine müslüman geçinenlerin tereddi ve tedennisi hiçbir vakit İslamiyet’in tereddi ve tedennisi değildir. +olduğu halde cehaletini bir süllem-i ma’rifet zannedenlerin ne kadar küçüklük ve cahillik olduğunu ihtara bile hacet görmeyiz. +Avrupa akvamı arasında bizi yaşatamayacak zihniyet İslamiyet değil kanuna usule riayet etmemeyi emr eden hukuk-ı umumiyye ve hususiyyeye tecavüzü caiz gören namussuzluğu hırsızlığı sahtekarlığı işgüzarlık yerine kabul eden vatanını devletini milletini menafi’-i şahsiyyesine feda etmeyi kiyaset ve siyaset telakkı eden zihniyettir. +Bunda bir de mahzur-ı şer’i olmadığını ityan ile adeta neşriyatıyla umum nazarında fazilet ve salabet-i diniyyesi ma’lum ve kemalat-ı İslamiyye ve ahlak-ı hamide tanımıyoruz– adeta taassub-ı cahilane isnad edilmek istenilmiştir. +Eğer Naim Bey bu kepazeliğe razi olurlar ise hak-perest olacaklarmış! +Heyhat biz Maarif nazırı beyefendiye açık söyleyelim: +Darülfünunları tevhid mes’elesi İttihad ve Terakkı hükumetince de arzu edilmiş ve cesaret gösterip muvaffak olamayarak kalmış bir şeydir. +Eğer ıslahat programına taalluk ediyorsa o başka. +Eğer tevhid mes’elesi maz ve olmamalıdır. +Bu esasen farmasonluk mes’elesi gayelerindendir. +sonluk değil mi idi? +Hukuk-ı Aile Kararnamesi tevhid-i kaza tevhid-i tedrisat hep o hesaba yapılmamış mı idi? +Biz hükumet-i hazıramızı kat’iyyen o izlere basmak hatasından mahfuz zannediyor idik ve öyledir. +Merkez-i umumi hey’eti bildiğimiz ali simalar ise bu tasavvurun fiile gelmesine kat’iyyen mani’ olacaklardır. +Çünkü müslümanları ye’se düşürecek bu gibi icraat-ı ma’kuse Hürriyet ve İ’tilaf Fırkası için ebedi bir lekedir. +Maarif nazırı hazır teşekkül etmiş Darülfünun kadro ve teşkilatıyla iştigal etmeyi eğer bu milletin maarifine hizmet addediyorsa emin olsun ki aldanıyor. +Taşra umur-ı maarifini tahkık etsin; hem yokluk hem felakettir. +Darülfünun tanzimi hey’et-i müşahhasa-i ma’rifetimize nazaran en soğuk bir günde çıplak kalan bir kimsenin başına yalnız bir fes ihsan etmeye benzer. +Bizim kanaatimiz budur. +Hilafı isbat edilemez. +umur ve idare-i beytiyyelerine pek bigane davranmalarının vazife-i asliyyelerine hayli yabancı kalmalarının da dahl u te’siri olduğu inkar olunamaz sanırım. +Taşralarda kadınlar mensub oldukları ailelerinin kıymetdar uzuvları oldukları halde İstanbul’daki hanımlar moda ve israf belası yüzünden ailelerinin o nisbette mucib-i felaketi olmaktadırlar. +Gerçi Harb-i Umumi’nin bu israf-ı mala-yutakın – yoksuzluk yüzünden– kısmen önüne geçtiği ve aklı başında olanların badi-i intibahı olduğu ümid edilirse de bugün manifatura eşyasının tekrar piyasada bollaşmaya yüz tutması aynı musibeti ihya etmeyeceğini kim te’min edebilir? +Bizi şu satırları yazmaya mecbur eden İstanbul halkının kısmen yoksuzluk kısmen de modası geçtiği bahanesiyle çoktan beri elden çıkarmakta devam ettikleri taşralarda satılan zamanının modasına göre dikilmiş olan u’cubeleridir. +Bugün dindaşlarıma bu felaketlerin mucib-i intibah olmasını –kendilerine tam sırasında– iktisad tavsiyesinde vazife-i vataniyye addederim. +hayretle görüldüğü gibi vatanperver kalblerde o nisbette teessür husule getiriyor. +Ahlak-ı İslamiyye ile kabil-i te’lif olmayan bu tarz-ı telebbüsün bugün iktisab ettiği şekl-i garibin derecesini anlamak için nazarlarınızı –harice değil– taşralara çevirmek kafidir. +Bugüne kadar İstanbul hanımlarını sa’y ü amelden alıkoyan beyhude kibir ve gururu şübhesiz tarz-ı telebbüsüdür. +Lisanlarındaki kabalık bahanesiyle hakır görülen taşra İslam kadınlığı bu hususda sitayişlere senalara bi-hakkın layıktır. +Taşrada İslam kadınlarının sa’y-i mütemadisini usanmaz ve yılmaz gayret ve faaliyetini gören ve bilenler taşralarda güzeran olan aile hayatının pek müreffeh bir derecede olmasındaki esbab-ı hakıkıyyeye nüfuz etmiş olurlar. +Kısm-ı mühimmi rencber ve çiftçi olan bu kadınlığın sergüzeşti cidden hayret-fezadır: +Erken kalkmak mu’tadı olan bir çiftçi kadını öküzünün ineğinin gıdasını verir baltasını sabanını ihzar eder. +İneğini sağar ailesini doyurur erkeğiyle birlikte tarlasına gider tarlasını açar otunu taşını kökünü ayıklar. +Dağdan kazığını çalısını keser; merkebiyle sırtıyla tarlasına çeker. +Avlağasını tutar çiftini sürer tohumunu eker mahsulün otunu ayıklayan mısırı çapalayan vakt-i hasadda orak biçen mahsulünü demet yapan harman döğen bahçeleri ekip biçen meyveleri devşiren hulasa hanesinin kışlık havayicini ihzar ve istirahatini te’min eden hep taşra kadını tenden libas dokumak bu kadınlığın zevk ve hevesidir. +Yayık döğüp yağ çıkarmak sütten penayir yapmak her zaman faal görünmek bu kadının hevesidir. +Hasılı taşrada kadınlar mütemadi çalışır didinir uzun süren sa’y ü gayretle ailesinin refah-ı halini te’min etmeyi gaye edinir. +Taşralarda kadınların tarz-ı telebbüsü pek sadedir. +Pek az tahsil gören bu kadınların ailelerine olan rabıtaları pek kuvvetlidir. +Kadınlar tab’an yekdiğerine rakıb yaratıldıklarından bu hisleri dolayısıyla düğün ve bayram gibi cem’iyetler esnasındaki –ekserisinin kendi sa’yleriyle vücuda getirdikleri– tarz-ı telebbüsleri İstanbullularca nümune olmaya layıktır. +Taşralarda hal-i fa’aliyette iken perişan görülen iş kadınının milli günlerinde büründüğü kisveye tekrar nazar edenler taşra kadınlığının iktisada karşı attığı hatvenin derecesini takdir ederler. +senesinde bu milleti besleyen yegane kuvvettir. +Askerde bulunan babasını harb saflarındaki zevcini kardeşini yine bu kadın düşünmüş kendini beslemiş hükumetin şımış sandığındaki sepetindekini iane vermiş hulasa mensub olduğu Osmanlılık’ın celadet ve mezayasını kadınlığıyla bil-fiil isbat etmiştir. +Bunca gayret ve fedakarlığına mukabil zavallı yine saf ve nezih kalbiyle birçok ruhsuz ve kansızların me’kelidir. +Pek azı mektep gören sathi okuma bilen ömründe vaiz görmeyen bu taşra kadını yine dinine sadık tesettüre riayetkar adatına muti’dir. +Evinde tarlasında feraiz-ı diniyyesini ifa eder. +Dini mani’-i terakkı zannedenler gelsinler dindar taşra kadınlarının nasıl çalıştıklarını görsünler de fikirlerini tashih etsinler. +Böyle iken zavallı köylü yine ta’n u ta’rizdan kurtulmaz. +Verdiği ianat ile kendisine mektep açılmaz bedelata mukabil yol yapılmaz gördüğü zulüm ve gadre mukabil tesahub olunmaz hulasa insaniyeti şehirlere hasr ile köylülerin hastaları tedavi ve kendilerine insani bir nazar atf olunmaz. +Bir köylü mutasarrıf olduğu tarlasını her sene ekemez. +Teamül-i kadim diye her sene diğer tarlalarda dolaştırılır. +Buralarda cari olan bu sakım adetler tarlaları i’mar ve Taşra kadınlarına nümune olması lazım gelen İstanbul hanımları ise ailelerine mesbuk olmaları lazım gelen muavenet ve rabıtalarını pek gevşek tutmaları ve hıdemat-ı beytiyyelerini ihmal ve teseyyüble ciğerparelerinin ta’lim ve terbiyesini yabancı ellere tevdi’ ederek sokaklarda –yar u ağyara karşı– açık saçık gezmeleri modacılık çıkararak maskara kıyafetlere bürünmeleri bin-netice en muazzez olan din ve ahlaklarına ta’n edilmesine sebebiyet vermekte bu te’sir ile maddi ve ma’nevi felaketler üzerimize teveccüh etmektedir. +Din-i Mübinimiz’e karşı bu adem-i müraat dolayısıyla maddi ve ma’nevi vatanın felaketlerine de sebebiyet verdiğine şübhe kalmamaktadır. +Taşra kadınlarının memleketin hayatına olan hizmet ve fedakarlıklarına imtisale İstanbul hanımlarını da’vet etmek bugün nasıl zaruret kesb etti ise bazılarının bugünkü hallerine memleketin iktisad ve harabisine açtıkları yaraları ta’kıb ve tedavi etmeleri aklı başında olanlarından o derece ehemmiyet ve sür’atle taleb edilmektedir. +Aksi takdirde İstanbul’daki kadınların vatanın milletin harab ve inkırazına sai olduğu hakkındaki Şimdiye kadar mevki’-i intişara çıkan nüshalarınızdan anlaşılıyor ki mukaddesat-ı diniyyeye karşı mütearrızsınız. +Tesettür aleyhdarlığını kadınlarla erkeklerin bulunuyorsunuz. +Vakıa fikrinizde hür ictihadınızda serbest olabilirsiniz. +Belki de peşinize takılacak birkaç kişi bulur ve bunu bir muvaffakıyet addedersiniz. +Bizi alakadar eden mes’ele bu değildir. +Biz ancak Büyük Mecmua muharrilerinin İslam kadınını muhatab ettiğini ve ğını görüyor da hayret ediyoruz. +Acaba bu müslümanlar Kitab’a Sünnet’e iman ediyorlar mı? +diye tereddüde düşüyoruz. +Büyük Mecmua pek a’la bilir ki muhatab edindiği müslüman kadını Allah’a ve Rasulullah’a yani Kitab ve Sünnet’e mü’mindir. +Kitab ve Sünnet’in çizdiği dairenin haricine çıkamayacak derecede onlara merbuttur. +O halde İslam kadınına hitab ediyorken bu nokta-i nazara dikkat etmek gerekti. +Fakat Büyük Mecmua bu hususata hiç ehemmiyet vermiyor. +Vermediği halde İslam kadınına hitab etmekten çekinmiyor. +Acaba niçin böyle yapıyor? +Bu mecmuanın muharrirleri hakıkaten müslüman mıdır? +Müslüman olduğu takdirde niçin bu yollara sapıyor ve saptırıyor?.. +Bizim tahkıkatımıza nazaran Büyük Mecmua’nın müessis ve müessiseleri miyanında Müslümanlık’a ısınamayan Müslümanlık’ta kesb-i rüsuh etmeyen bir cemaate mensub kimseler de varmış! +Büyük Mecmua bu cemaatin mürevvic-i efkarı imiş. +Büyük Mecmua bunların kadınlarına hitab ediyormuş! +Hakıkat bu merkezde ise Büyük Mecmua’nın bu kadar zahmete giriftar olmasına hacet yoktu. +Madem ki Müslümanlık’la alakadar değildir madem ki nüzui bir meyl ile eski dinine olan rabıtasını muhafaza ediyor ancak ismen müslüman olmuş yani İslam hayatına karışmamış müslümanlarla hiçbir rabıta te’sis etmemiş dinimize iman etmemiş daima bizden ayrı yaşamış bizimle kardeş olmamış biz-zarure müslüman olmak halde mahiyet-i mezhebiyyesini ketm ü ihfada ısrara hiç lüzum yoktur. +Büyük Mecmua’nın müessis ve müessiseleri emin olsunlar ki hiçbir vakit müslüman olmadıklarını fiilen isbat etmiş hayat-ı İslamiyyeye kat’iyyen dahil olmamış maabid-i İslamiyyeye ayak basmamış ehl-i İslam olduklarından mahiyet-i hakıkıyyelerini kemal-i cesaretle mayacaklardır. +Binaenaleyh i’lan-ı mahiyyet hususunda hiçbir mani’ yoktur. +Bilakis bu zevatın ilk vazifesi budur. +Çünkü kendileri var kuvvetleriyle asriliğin mürevvicidirler. +Mahiyet-i mezhebiyyesini i’lan etmek ise asriliğin en a’lasıdır! +Büyük Mecmua bu vazifeyi ifa ederse mukaddesat-ı diniyyemize karşı neden laubali olduğu niçin tesettüre aleyhdar bulunduğu kadınlarla erkeklerin ihtilatını tervic ettiği kendiliğinden tezahür eder. +Anlaşılır ki Büyük Mecmua kendi mezhebince hiçbir mahzuru olmayan bir şeyi müdafaa ediyormuş! +Halbuki hal-i hazırıyla herkesi şübheye düşürüyor. +Çünkü herkes zannediyor ki mecmua tamamen ehl-i İslam tarafından ısdar ediliyor. +Mesela son zamanlarda Darülfünun’da tedrisat-ı muhtelita mes’elesi tahaddüs edince Büyük Mecmua bunun olup bittiğini bu inkılab-ı mes’udun pek faideli semereler vereceğini mişti. +Diğer taraftan kızlarını okutmak isteyen ehl-i İslam aileleri beht ü hayret içinde kalmıştı. +İslam bir hükumetin resmi Darülfünununda böyle bir hal nasıl vaki’ olur diye ciddi endişelere düşmüştü. +Darülfünun’da muhtelit tedrisatı kabul etmek müslüman kızlarını tahsilden mahrum etmek orasını Büyük Mecmua’nın mezhebdaşlarına küşad etmek demekti. +Halbuki bu kabil değildi. +Bu memleket İslam memleketidir. +Büyük Mecmua böyle bir şey isterse onu ancak maskat-ı re’si olan Selanik’te yapabilirdi! +Yapmak istiyorsa hemen oraya gitsin ve yapsın. +mua müslüman mıdır değil midir? +diye Büyük Mecmua ’yı memnun etmeyecek bir takım su’-i zanlar hasıl oluyor. +Binaenaleyh Büyük Mecmua şu asriliği gösterirse mezhebini lütfen i’lan ediverirse bu gibi şübhelere hiç mahal kalmaz. +Biz vaktiyle aynı şeyi Büyük Mecmua’nın refik-ı mesaisi İnci’den de istemiştik. +İnci bu cesareti gösteremedi. +Ümid ederiz ki Büyük Mecmua arkadaşından daha cesur davranır ve hakıkati ketm etmeye tenezzül etmez! +Biz müslümanlar dinsizlerin İslamiyet aleyhindeki yazılarını mütevekkilane ve saburane ta’kıb ediyoruz. +Bu gibi zevatın neşriyatıyla hiçbir müslüman akıdesini değiştirmez. +Bilakis gayet müteyakkız davranıp bunların propagandalarını ibtal için el birliğiyle çalışıyoruz. +Ve inşaallah bunun semere-i hasenesi pek yakın bir zamanda müşahede olunacaktır. +Biz zaten bu efendilerin –müslüman imzası ile dinsizliği tervice çalışanların– mahiyet-i mezhebiyyelerini çoktan beri biliyoruz. +Ancak bizi pek ziyade müteessir eden ve bu mektubu yazmaya sebeb olan bir cihet varsa o da dinsizlik mürevvici yazıların bir İslam imzası ile neşr edilmesidir ki bu nokta bütün müslümanları pek ziyade bulunanlar bile Din-i Mübinimiz’e karşı hürmet-karane davranırlarken ve bu da bir çok asarı ile sabit iken Darulhilafe’de din aleyhinde neşriyatta bulunmak Avrupa devletleri ve dolayısıyla tebaa-i müslimeleri nazarında dinsizliğimizi i’lan etmek demektir ki siyaset-i İslamiyye ve düveliyye nokta-i nazarından da pek fena neticeler husule getirir. +İşte bu düşünce saikasıyla bu sözleri söylemeye mecbur oluyoruz. +Yoksa maksadımız bu efendilerin tuttukları yola muaraza değil. +Onlar kendi fikirlerinde hürdürler; ne isterlerse yaparlar. +Fakat dinimizi kendi mefkurelerinin husulü için yıkmaya uğraşamazlar. +Esasen biz müslümanlar bu meş’um fikrin husule gelmesine asla muvafakat etmeyeceğiz ve her hususda mümanaat edeceğiz. +Biz; herkes müslüman olsun ve bizim akıdemizle amil olsun iddiasında değiliz. +Bunun için kimsenin mesleğine müdahaleye hakkımız yoktur. +Ancak bizden olmayanların mahiyet-i mezhebiyyelerini i’lan ve isimlerini tebdil ile dinimize karşı –hürmet etmeseler bile– dil uzatmamalarını taleb ediyoruz ki bunda hakkımız derkardır. +Biz bu zevatın din aleyhindeki neşriyatlarıyla –kendilerinin temellüke yeltendikleri Türklük’ü– Asya Türklerini de gücendirerek aleyhimize çevirmemelerini lerek hükumet ve milletimizin bütün dünya nazarında haysiyet ve i’tibarının münkesir olduğunu arzu etmediklerinden memleket ve dini yıkmaya çalışanlara mümanaat olunmasını hükumetten rica ederler. +Bu gibi mesailde cüz’i bir ihmal büyük felaketleri intac edebileceği cihetle evliya-yı umurun da bu yolda ciddi mesaide bulunmaları lazımdır. +Şimdi biraz da Cenab-ı Hakk tarafından mev’ud olan “cennat”ın tarz-ı tevcih ve te’vilinden bahs edelim. +Elde mevcud olan tefsir kitablarından hangi birine göz gezdirilirse görülür ki bütün bunlar’ı erbab-ı ra hasr etmektedirler. +Müfessirlerden hiç biri bunun dünya bağ ve bahçelerine de şümulü olabilmesi ihtimalini serd etmemişlerdir. +Belki de bunun sebebi “cennet” ve “cennat” lafızlarının lisan-ı şer’de ahiretteki dar-ı hulde masruf olmasından ibarettir. +Fakat re’yime kalırsa bunlar bu mesleği ihtiyar etmekle ne Lugat-i Arab’a ne de ıstılah-ı Kur’an’a karşı munsıfane bir hatt-ı hareket ta’kıb etmişlerdir. +Lugat-i Arab’da “cennet” ağaçları sık ve sarmaşık bahçe ve bostan demektir. +Istılah-ı Kur’an’a gelince o “cennat” lafzını bazan dünyadaki bazan da ahiretteki bahçelere ıtlak etmiştir ki evvelki ma’nada isti’mal olunduğu yerler şu ayet-i kerimelerdir: +Nuh aleyhisselamın lisanından. +Ebu-Müslim Isfahani ile sair bazı müfessirin Adem’in duğunu tasrih etmişlerdir. +Bu serd ettiğimiz ayat-ı kerimede Kur’an’ın “cennet” ve “cennat” kelimelerini nasıl lugaten ma’ruf olan “dünya bahçeleri” ma’nasına isti’mal etmiş olduğunu görüyoruz. +Kitab-ı Kerim örf ve ıstılahınca bu lafızların salah erbabına ahirette mev’ud ecir ve mükafata maksur Başmuharrir değillerdir. +Kur’an bir yerde bundan ahiret cennetlerini kasd ederse diğer bir yerde dünyadaki bağ ve bostanları murad etmektedir. +Elde ta’yin-i maksada hizmet eder bir karine mevcud olmayınca da elfazın bu veya şu ma’naya hasr u tahsisi tahakküm-i mahzdan ibaret olur. +ayet-i kerimesi de bu kabildendir. +Bütün müfessirler bu ve buna mümasil ayetlerdeki “cennat”tan murad cennat-ı ahiret olduğunu beyanda müttefiktirler. +Müfessirlerimiz ahiretin hayır ve şer şuun ve evsafını dünyanın ahvaline ve onun insanlar için ne mühim bir dar-ı imtihan olduğuna müslümanların celb-i enzarı hususunda pek müsamahakar davranmışlardır. +Evet dar-ı dünyada insanın mehasin-i ef’aline mükafat olarak türlü türlü hayır ve mükafata mazhar olacağı seyyiat-ı müktesebesinin de ceza-yı elimini göreceği hakkında halka telkınat-ı müessirede bulunmanın lüzumundan müfessirlerimiz gafil bulunuyorlar. +Bunlar tedbir-i şuun-ı kainat hakkında Cenab-ı Hakk’ın vaz’ etmiş olduğu kavanin ahkamını şöyle bir düşünseler geçmiş ümmetlerle bugünkü ümmetlerin tarihlerini tedkık etseler daha doğrusu hadisat-ı alemin tarz-ı cereyanı hakkında salim bir fikir edinmek için gözlerini hüsn-i siret erbabını ne bi-payan niam ve avatıfla mes’ud ve be-kam etmekte olduğunu görür ve anlarlar idi. +Salihat-ı a’malden maksad insanın gerek ferdiyeti i’tibarıyla şahsına gerek bir uzvunu teşkil etmesi i’tibarıyla mensub olduğu ümmete nafi’ ef’al-i kavime ityanından noktanın teslimi icab etmektedir ki fünun ve sanayie revac vermek medaris-i ilmiyye müessesat-ı sınaiyye ve etmek hep a’mal-i salihanın daire-i şümulü dahilindedir. +Hele ilim tahsil etmek ve taalim ve rüsum-ı İslamiyyeyi neşr ü ifaza maksadıyla aktar-ı aleme şedd-i rahlin bu hususda en büyük bir mevki’ olduğunda hiç şübhe yoktur. +A’mal-i salihanın en muazzam ve en mu’tena envaından biri de havza-i İslam’ı düşmanlara karşı müdafaa maksadıyla serhadlerde hayat-güzar olmak Kelimetullah’ı biyye vücuda getirmek olduğu kayd-ı izahdan varestedir. +Müslümanlar Kur’an’ın kendilerine ta’yin etmiş olduğu vezaifi bi-hakkın ifaya sai olsalar tarik-ı hayatlarında onun füruğ-ı hidayet ve irşadından iktibas-ı nur kaydında bulunsalar daha açık bir ta’bir ile teşvik ve tergıbinden bir an hali kalmadığı salihat-ı a’mali düstur-ı hareket rafdan muhit-ı mevcudiyyetlerini kuşatır avatıf-ı ilahiyye kendilerini naz u naim bağ ve bahçeleri içinde yaşatır da yer yer cuy-barlar daimi surette akıp gittiği için bir hıyaban-ı mutarra teşkil eden ağaçlarının dallarının kuruması yapraklarının taravetini meyvelerinin lezzet ve nefasetini gaib etmesi imkan haricinde olur; taravet ve naimi sükkanını ebedi bir zevk ve sürura daimi bir neşve ve hubura müstağrak eder. +cinsini ıslah envaını teksire sa’y ü ikdam etseler renk ve şekilleri müteşabih öyle gun-a-gun meyveler devşirirler demeye mecbur olurlar idi. +Çünkü yedikleri meyvelerin kemal-i nev’leri i’tibarıyla aralarında hemen hiçbir fark kalmamıştı. +Bu sözlerimizin mahz-ı hakıkat olduğunu nebatatın ahvalini tedkık edenler ve seviye-i ilmiyyeleri yüksek olan memleketlerde nebatat ulemasının bunlar üzerinde ne gibi fenni ameliyeler tatbik edegeldiklerini görenler takdir ederler. +Onlar i’tiraf ederler ki mezalimin barınamadığı zalimlerin bazu-yı ta’dillerinin bükülüp kırıldığı bu memleketler ahalisini Cenab-ı Hak mesai-i ıslah-perveranelerinin mükafat-ı maddiyyesi olarak naz u naime müstağrak etmiş mevcudiyet-i kavmiyyelerini refah ve saadet ızz ü mekanete mazhar etmek için her türlü esbabı müheyya kılmıştır. +Cenab-ı Hak mü’minlere vaad ediyor ki kendisiyle akd ettikleri ahd ü misaka vefakar bulundukları müddetçe bu ni’met ve atıfetlerin asar-ı kamranisi daimi surette üzerlerinde tecelli edecek izzet ve şevket esbabına tevessül hususunda ihmal ve la-kaydi huzur ve rahatı celb edecek vesaitı istikmalde kusur etmedikçe dünyada böyle cennetler içinde yaşamaya ve oralarda kendilerine enis ve hem-dem olmak üzre fuhuş ve rezaletten edeb ve nezahete münafi hal ve hareketten suret ve sirete aid redaetten müberra zevcelere malik olmaya istihkakları derkar bulunacaktır. +Şu iddialarımızın tarihin ağzından tasdik edildiğini halde olduklarını okusunlar. +Kainatı din-i ilahiye da’vet maksadıyla harim-i Ka’betullah’ı kucaklamış olan otsuz susuz bir vadiden çıkmış olan Arabların Kur’an’ın tekliflerini ifa nasihatlerine ittiba’dan başka bir gayeleri yoktu; hedef-i mesaileri a’mal-i saliha ef’al-i kavime idi. +Bunun içindir ki din ve Kur’an’ın önlerine açtığı fa’aliyet-i hayatiyye sahasında öğrenmedikleri ilim istikmal etmedi kleri measir-i salah bırakmadılar. +Hiçbir fen ve san’at yok idi ki muvaffakıyetle onu elde etmesinler. +Bir hüner mevcud değildi ki onda eser-i deha gösteremesinler. +Bir ticaret yoktu ki tevsi’ etmesinler revac vermedikleri pazar paymal etmedikleri diyar bıraksınlar. +Din-i Kur’an’a riayet ve temessükleri ef’al-i kavimeye kili hall ü teysir etmiş cihanı hükümlerine ram kılmıştır. +Arablar memalik-i alemde te’sis-i saltanat etmişler tarik-ı savabı bulmakta hadaret ve medeniyette ilim ve ma’rifette halka pişva olmuşlarsa bu feyz-ı ulviyi Kur’an’ın teşvik ettiği salihat-ı a’male kemal-i rağbet haslet-i fazılalarına medyun bulunmuşlardır. +Haşim Nahid Bey Türk-Osmanlı saltanatının teessüsü başlıcalarından olarak usul-i validiyyet hayat-ı raiyane meşakkate tahammül sadegi-i maişet gibi şeyleri zikr ediyor: +“Türkler ilk yurtlarında hayat-ı bedavetten neş’et eden usul-i validiyyete yani bir cedd-i müşterekin hakimiyeti altında toplanmak an’anesine bi-hakkın sahib idiler. +Bugün bile hayat-ı bedavette aile ve kabile reisine ve mutlak surette ihtiyarlarına dindarane bir hürmet göstermek adeti caridir. +Bu adetin bilhassa asliyetini gaib edecek surette Garb’ın te’siratına ma’ruz kalmayan vilayetlerimizde hala mer’i olduğunu görüyoruz Türk köylerini görmüş olanlar bunu bilirler. +Bir de Osmanlı saltanatının ekber-i evlada intikali dahi bu adetten tevellüd ettiğini Edmond de Molen beyan ediyor. +“İşte Türklerde bu usul-i validiyyet beşerin terakkısiyle tensik edilen bugünkü harb usulünün keyfiyeti kemiyete galebe ettirmesi derecesinde ehemmiyetlidir.” s. +Eski Türk ve Osmanlı milletinin bugünkü ahfadı terakkı ve teceddüd namına son senelerde aldığı terbiye-i fikriyye ile bu usul-i validiyyet an’anesine karşı i’lan-ı harb etmek hevesine düşmüştür. +Bugün genç veya müsin farkı gözetilmemekle de kalmayıp gençlik ama mücerred gençlik bir şeref bir sebeb-i tekaddüm addedildiği gibi mücerred yaşlılık da bir nakısa bir töhmet sayılmaya başlamıştır. +Acaba bu zihniyeti tervic eden gençlerde yaşamak arzusu yok mudur? +Eğer var ise mutlaka onlar da yaşlanacak ve kabul ettikleri prensip mucebince bil-istihkak ahlafın istihfafına ma’ruz kalacaklardır. +Nöbetlerine hazır olsunlar. +Kıdeme hürmet eski Türklerde olduğu gibi Müslümanlık’ta da vardır. +Hadis-i şerifde; buyurulmuştur ki; “Bir müsin müslime hürmet Cenab-ı Hakk’a edilecek hürmetlerden ma’duddur.” demektir. +“Asırlardan beri geniş yaylalar üstünde saltanatının tahtı atının sırtı olan Türk hakıkı bir süvari ve silahlarının şekline göre en iyi bir muharib idi. +Çocuk yaşından i’tibaren asil kısrakların böğrünü mahmuzladığı ve yay ok kılıç mızrak cirid salladığı kadar iklimin ateş ve zemheririne her türlü mahrumiyet ve meşakkate mütehammil ve nihayet pek basit bir gıda ve kaba bir libas ile ihtiyaclarını tatmine i’tiyad etmiş neslinin tam enmuzeci idi. +Bu unsurun muzafferiyet ve hakimiyetini en iyi izah eden Edmond de Molen’dir. +“Türkler” diyor; “Hakıkı çobanlardır.” Şu i’tibar ile de Tatarların Çinliler ve Arabların ve mevcudiyetle me’luf akvamın ihtiyacat-ı adide ile zaaf ve rehavete uğramış akvam üzerine malik oldukları tefevvuk ve hakimiyete sahib idiler.” s. +Müellif tahammül sadegi-i maişet gibi an’anelerimizin mümkün mertebe ihyası lüzumundan açık bir sarahatle bahs etmiyor. +“Türkün ceng ü cidale atılmak fetih ve istila etmek hakıkı ismini verelim: +Ganimet. +Tarihin tesbit ettiği en şeni’ zulümlerden en feci’ hailelere kadar azim ihtilaller ve muharebelerin reng-i vahşet ve huninini daima kitle-i enamın nazarını cezb ü teshir edecek rengin bir gaze ile süslemek beşeriyet için eski bir an’anedir. +Asrımızda bile birçok katl-i amlara adalet yangınlara şehr-ayin tesmiye olunuyor. +Rahm u şefkate karşı tezyif ve kahkaha medenilerin en büyük alkışlarındandır. +Eskiden büyük vak’aların hakıkı ma’nasını tahrif etmek adeti böyle idi ve böyledir. +Büyük vak’aları fiilen yapmaya gelince bundaki san’at da –iş ne olursa olsun– ona kudsi bir renk bir ma’na vererek ferdin idrakine mükerreren telkın etmekten ibarettir. +Türkler iyi bir teryerine biye ile hazırladıkları askerlere lazım olan ma’nevi kuvveti dinlerinden aldılar. +Eğer ganimetin zevki Türkler için kafi derecede bir kuvvet olsaydı arkasında bir ma’budun nüfuz ve kudreti olan ideallerin müsbet maddi faidelerden daha ziyade şiddet ve devamla insan ruh ve kalbini teshir edebileceği bir kere daha sabit olduğunu tarih-i alem kayd etmezdi.” s. +Bu fıkralar bir taraftan din kuvvetine muadil hiçbir kuvvet olamayacağının tasdikini ve bir taraftan da Türk-Osmanlı saltanatının ta bidayet-i te’sisinde dinin yağma-gerliğe alet halinde sun’i bir şey olduğunu iddia etmek gibi bir iham-ı garibi tazammun ediyor. +“Osman Gazi’nin başladığı ve evladı tarafından ikmal olunan eseri Büyük İskender’le Napoléon’unkinden kat kat şa’şaadar ve azamet-nümud oldu. +Çünkü mechul hadıkaların nur ve rayiha ile meşhun olan mesirelerini ve şan hiçbir zaman hiss-i dini kadar seciye-i beşer üzerinde hükümran olmamıştır. +Servet ve altın üzerine kurulan bir hükumet temeli de dünkü Venedik Cumhuriyeti gibi veyahud bugünkü Fransa hükumeti gibi çürük olur. +İskender’in Napoléon’un yeryüzünde çizdiği saltanat hududları onların hayatlarıyla beraber silindiğine rağmen en hunin ve azim vakayi’ bile mütemadiyen tahribe çalıştığı onun derin izlerini mahv edemedi. +Türk Osmanlı hakimiyetinin nihayet bulduğu yerlerde Türkler bugün bile yaşıyor. +Bir tarlanın sathındaki bütün eski girinti ve çıkıntıları ezerek yeni tersimata müsaid kılan ağır bir tesviye aleti gibi Din-i İslam’ın köhne akıdelerini değiştirmekle yeni tarz-ı hayatlar ve yeni saltanatlar için hazırladığı kitleler üzerinde Arabların devam ettiremediği hükümranlığı Türkler yeniden te’sis ettiler.” s. +Bu sözlerde bir millet-i hakime için din ihtiyacının ve belki kaili hakkında dindarlığın en beliğ bir şahididir. +İlerde gelecek sözleriyle karşılaştırmak üzere burada kayd ediyoruz. +“Saltanat müessisi Osman Gazi Şeyh Edebali namında bir zahidin kızını içinde biraz kan biraz da isyan olan bir macera ile tezevvüc etmiş ikinci Sultan Orhan zamanında yapılan teşkilatın müzakeratında ilk kadiasker olan Çandarlı Kara Halil hazır bulunmuş ilk sikke gümüş ve bakırdan yapılmış bir tarafına “Kelime-i Şehadet” bir tarafına “Orhan halledallahu mülkehu” niçerilerden birkaçını beraber alarak Hacı Bektaş-ı Veli nezdine gidiyor ve o günden i’tibaren yeniçeriler aziz-i müşarun-ileyhi hami tanıyorlar. +yazılmıştır. +unsur-ı medeniyyet dinin te’siratı altında teşekkül ve devam ediyor ve bu te’sir o kadar vasi’ ve şümullüdür ki bu milletin altı-yedi yüz senelik her türlü fikri hareketleri üzerinde yalnız onun ebedi damgası var. +“Din Osmanlı Türklerin fıtri cengaverliğini kahramanlığa kadar yükseltti. +Bidayette metin bir akıde tam bir ahlak-ı İslamiyye ve her şeyde gayet sıkı bir inzıbat vardı.” s. +Bu sözler de şayan-ı kayddır. +“Asırlarca devam eden zafer ve galebe İslam’ın küffar üzerine nusret ve hakimiyeti akıdesini Osmanlı Türklerde gayr-i müdrek bir hale getirdi. +Bu tefevvuk ve hakimiyet hissi hüviyetin a’makına nüfuz ettiği derecede derin ve metin bir i’timad-ı nefse müncer olur. +Şimdi bu kuvvetinden emin ve mağrur varlık Küre-i Arz’ın azim servetleriyle hüsnüyle bedialarıyla en güzel bir iklimine hakim olsun. +Yaşamanın telakkısi ihtiyaclar ihtiyacın istifası düşünce tahassüs elbette değişir. +Ve Türkler için de öyle oldu: +Artık eski cengaverlerin elinde kaba ve öldürücü kargılar yerine narin gümüşlü altınlı dırahşan mızraklar sırtlarında o eski kaba yün libasa hiç benzemeyen sırmalı hil’atler var. +Kılıçları murassa’ atlarının eğeri murassa’ her şeyleri mücevherden zinetlidir. +Siyah kıldan çadırların gölgesinde içilen “kımız” çanaklarına bedel şimdi Bosfor’un zümrüdlü sahillerindeki muhteşem sarayların kasırların müzehheb tavanları altında seyyal şu’lelerden gökyüzünün yıldızları kadar çiçekleri olan laleler hadikalar arasında billur kadehlerin nuşin rahikını katre katre emiyorlar. +Dilber dudakların mugaşşi can-sitan nağmeleri mestide ruhların aşk ve şehvetini bütün azgınlığı harareti heyecanı ve uryanlığıyla terennüm ediyor. +“Şuunun bu ahenk ve şi’riyetinin matemli ve hakıkı meali şudur: +Galib Türkler bütün her türlü kuvvetleri istihfaf edecek kadar mutmain mağrur kayıdsız huzuzata daldılar.” s. +Bu fıkralar da Türk Milleti’nin tarih-i saltanatı içine gizlenen edvar-ı inkırazı kuvvetli bir gözle müşahede ederek yazılmıştır ve bu kitabda emsaline sık sık tesadüf edilen bu gibi neşideler necat ve i’tila yollarının rengin ve müessir olduğu kadar da suzişli teraneleridir. +“Hayatta idare etmekten ziyade idare edilmek ihtiyacında olan bu kitlenin zirvesinde bulunan ve akınların muharebelerin ve nihayet muzafferiyetlerin “sultan” ünvanını verdirdiği o çöller reisinde efradınkine zıd ve muktezi ahengi vücuda getirmek haysiyetiyle kıymetdar bir “idare etmek” kabiliyeti mevcud idi. +Uzun bir i’tibarın hem meleke hem de kudret ve nüfuzunu arttırdığı bu kabiliyetin bir tek hanedandan neş’et ve teselsül eden a’zasında tezahürüdür ki Türk Osmanlı tarihini baştan başa teşkil ediyor. +Bu tarihin Osmanlı Türk Milleti’nin değil sade sultanlarının veya onları temsil eden ricalinin destanı olması Türk-Osmanlı idaresinin ne kadar şahsi olduğunu bize gösterir. +Bu tarihin bazan ulvi müheyyic şa’şaadar vak’aları bazan siyah hunin elem-nak feciaları karşısında Şark’ta Garb’dan pek çok farklı olarak mütehayyiz şahsiyetlerin mümtaz olan kudret ve ehemmiyetine kaç defa i’tikad ve hürmet ettim. +Mümtazlarda bu kudreti bizzat ferdin halk ettiğini de bilelim. +“Bu idare o derece münhasıran şahsi ve hakim-i mutlakın tanat devirlerini mütalaa ederken tek bir çobanın büyük bir sürüyü eğer ihtiyacına ve bu ihtiyacı hangi mer’alarda daha iyi istifa edebileceği ilmine vakıf ise sürüyü pek güzel yaşattığı değilse bir gün susuz otsuz kayalıklar ve çöllere sürükleyip helak ettiği hikayelerini mutlaka hatırlatır. +Hikaye basittir. +Lakin sultanların veya ricalinin şahsi liyakatleriyle Türk-Osmanlı hükumetinin sür’at ve tahavvülüne hayret edilecek tedenni veya i’tilalarının buna ne çok benzeyen müşabeheti var.” s. +Bu noktaları mahza hikaye-i hakıkat tarzında mı söylüyor yoksa tarihdeki Türklerin nesli olan şimdikilerde meşrutiyet-i idare kabiliyeti olmadığı maksadı da bu sözlerde mündemic mi? +“Türk-Osmanlı Hükumetinin İnkıraz Amilleri” “Din-i İslam” Müellifin zu’munca hükumetin inkırazında bir ta’bir-i muhterizane ile dinin yanlış telakkısinin te’siri olsa bile noktalarda dine pek ziyade mu’tekıd ve hürmetkar görünen bu zat biribirine uymayan çehrelerinden bir diğerinin nikabını lüzum gördüğü yerlerde kapamak üzere bir kere açıvermiştir. +Bu ifadenin şeklinde Din-i İslam’a karşı dostluktan dem vururken gaflet dakıkalarını kaçırmayan düşman darbesi mahsusdür. +Dine hakıkaten mu’tekıd ve hürmetkar olan adam kaba bir su’-i ihamı tazammun eden bu şekl-i ifadeden ürker. +“Hazret-i Peygamber hükümranlık ve sultanlık da’vasında değildi. +Lakin Din-i İslam’ın mahiyeti emirü’l-mü’mininler nına müsaid idi ve öyle oldu.” s. +Haşim Bey burada yanılıyorsunuz. +Avrupa kanun-ı esasilerinin mukaddes ve gayr-i mes’ul bir timsal-i saltanat tanıdığı padişahları Din-i İslam düsturu ile ahalinin seviyesinde tutmuş ve kendilerine hakk-ı saltanat gibi bir istisna vermemiştir. +padişah onun icrasında tıpkı bir me’mur gibi vasıtadan Harbde iğtinam edilen bir kumaşın guzat-ı müslimin arasında taksim olunan parçalarından biraz daha büyücek bir parçasını iktisa ettiği gün oğlunun hissesine isabet eden parçadan ilave edildiğini söylemek derecesinde masraf ve maişetinin hesabını veren Ömerü’l-Faruk ile Makam-ı Hilafet’e geçtiği dakıkada haremlerini huzuruna da’vetle kendisine rahat ve huzuru salib bir vazife teveccüh ettiğini ve bu müşkil gaile içinde ihtimal ki kendileri arzu edenlerin nikah ve nafakalarını alarak ayrılmaya me’zun olduklarını söylemeye lüzum gören Ömer bin Abdilaziz İslam padişahlarının doğru nümuneleridir. +Bu gibilerin adeden azlığı yahud diğerlerinin çokluğu Din-i te’sir icra edemez. +“Nitekim zaman-ı saadetten pek az bir zaman sonra Din-i İslam murassa’ tahtların vasıl olunabileceği yolları açmak için iki tarafında biçilmiş ot demetleri gibi insan naaşından ve kan pıhtısından yığınlar yapacak keskin bir silah oldu. +Daha Hazret-i Ali ra hazretlerinin Hilafet nizaında hasmın kalbini delmek için asabi ellerde parlayan mızrakların sivri ucunda Allah’ın mukaddes kitabı Kur’an bir hud’a-i harbiyye yerine geçti. +Hazret-i Ali ra hileyi hissetti ve bağırdı: +Evet hak olan Kur’an batıl olan bu türlü saltanat da’valarını kazanmak Bu vak’a-i tarihiyyeyi de müellif kendi nokta-i nazarına tatbik için pek yanlış tasvir ediyor. +Eğer kendisinin dediği gibi o vakitki saltanat da’vasını kazanmak için Kur’an-ı Kerim veya Din-i İslam bir alet bir burhan olsaydı şübhesiz dindarlığı daha ziyade olduğu gerek o zamanın ve gerek bugünün insanları nezdinde ma’lum ve müsellem olan Hazret-i Ali radıyallahu anhın rakıbi mezkur saltanat da’vasında haybet ve hüsrandan başka bir şey elde edememek lazım gelirdi. +Bir de Din-i İslam bu vak’ada murassa’ tahtların vasıl olabileceği yolları açmak için insan naaşından yığınlar yapacak keskin bir silah olmamış belki keskin silaha karşı teskin edici bir kalkan olmuştur. +Binaenaleyh Haşim Bey’in şu fıkrası hakıkat-i tarihiyye ile imtizac edemeyen bir şiir mahiyetindedir. +“Cismani ihtiraslar mı ihtilafat-ı mezhebiyyeyi tevlid etti yoksa ihtilaf-ı mezhebiyye mi cismani ihtirasları yani saltanat da’valarını intac etti? +İşte şu muammayı da kat’i bir surette halleden ilk niza’ Hilafet’tir. +Bu saltanat niza’larıdır ki İslam’ı mezheb ihtilaflarıyla tefrikaya düşürdü ve herc ü merc etti.” Saltanat da’vasından veyahud Hilafet nizaından tevellüd etmiş iddiası bu kadar mezahib-i muhtelife-i İslamiyyeden ancak ve ancak “Şiilik”le onun mukabil-i tammı olan “Nasıbilik” ihtilafı hakkında mutasavver olabilir. +Çünkü Hilafet’e liyakat mes’elesinde yalnız bu iki mezhebin nokta-i nazarı tehalüf eder. +Halbuki Nasıbi Mezhebi mezahib-i İslamiyye miyanında bugün ismi unutulmak ve çok kimselere göre hiç de ma’lum olmamak derecesinde payidar olamamıştır. +Onun yerine şimdiki halde “Şiilik” mukabili olarak yad edilen “Sünnilik” Mezhebi’nde ise Ehl-i Beyt’e karşı Hilafet’e adem-i liyakat gibi bir aleyhdarlık fikir ve akıdesi kat’iyyen mevcud olmadığından bu iki mezheb arasında Hilafet ve imamet mes’elesinin karşılıklı bir niza’-ı dini mebde’ ve menşei olmak üzere tasavvuruna bile mahal yoktur. +Müellifin bunlardan maada bütün mezahib-i İslamiyyeyi karıştırarak ve hepsini saltanat kavgasına irca’ ederek umumi bir mütalaa yürütmek suretinde olan şu sözleri ise Din-i İslam’daki mezahib-i muhtelifenin mahiyetlerini bilmeden sarf edilmiş –ta’bir ma’zur görülsün– cahilane sözler kabilindendir. +Meşhur mezahib-i hırs-ı saltanatına hadim olmak için te’sis edilmiş? +Hanbeli Mezhebi hangi haris-ı cahın hevesatına alet olarak vücuda gelmiş? +Hanefi Mezhebi Maliki Mezhebi İbni Ebi-Leyla Süfyan-ı Servi Mezhebi Tahiriye Mezhebi mesaili ihtiva eden nikat-ı ihtilafın bu yolda tatbikatına girişerek koskocaman ilm-i hilafı ve belk-i ilm-i usul-i fıkhı siyasiyata kalb ve ilhak edivermelidir. +Sonra mesela mürtekib-i kebirenin muhalled-fi’n-nar olacağına hükm eden Mu’tezile şu mezhebini acaba hangi zalim padişahın harekat ve temayülatına zahir olmak maksadıyla mevki’-i münazaraya vaz’ olunan ve hemen hepsi zatullah ve sıfatullaha aid olan nikat-ı ihtilafı şuracıkta serd edeyim siz de siyasiyata tatbik ediniz. +En doğrusu ilim fikirlerin çıkardığı yakışıksız tahminler fena tefsirler ayıb oluyor. +Mezhebleri kemal-i germi ile müdafaa ve münakaşa eden fırkalardan bile hiç birinin hatır ve hayaline karşı taraftaki mezheb salikini hakkında böyle bir zehab ve isnad hutur etmemiştir. +Din-i İslam’daki ihtilafat-ı mezahib hakka isabet edilmiş veya edilmemiş olmak bittabi’ bahsin haricinde olarak sırf Din-i İslam’ın bahş ettiği hürriyet-i efkar ile husule gelmiş olduğu gibi şayed bunlarda bir makam-ı saltanata yaranmak his ve maksadı mevcud ise mutlaka o makam saltanat-ı ilahiyye makamıdır. +Mesela Eşaire ef’alullahın muallel yani esbaba müstenid olmasını Cenab-ı Hakk’ın derinden derine esbaba ihtiyacı ve gayr ile istikmali gibi şan-ı uluhiyyete nakısa verici bir şey addederek ta’lilden ictinab ettikleri gibi Mu’tezile de esbaba müstenid olmayan ef’ali hikmetten hali bir abes halinde telakkı ettiklerinden ef’alullahın ta’lilini iltizam etmiştir. +“ Kur’an’ın mahlukıyeti da’vası bir nehrin mecrasını değiştirmek derecesinde dinin temelini baltalayan darbelerin en müdhişi idi.” s. +Haşim Bey bakınız mezhebleri siyasiyata temas ettirebilmek üzere bir de misal buluyor. +Lakin bunun tatbikinde de yanlışlık var. +Çünkü Me’mun devrinde zuhur eden ve evet hikaye olunduğuna göre guya onun tarafından tervic olunan halk-ı Kur’an fikrinin bir mezheb-i kelami olarak padişahın siyaseten işine gelir bir fikir gibi gösterilmesi cidden gayr-i ma’kuldür. +Kur’an mahluk olursa Me’mun’un hilafetini te’yid edecek ve gayr-i mahluk olursa rukaba’-i siyasiyyesine karşı Hilafet’inin sahih olmaması lazım gelecek değil ya! +Evet Kur’an’a mahluk demekten ihtiraz eden ve kabul edelim ki esasen de kendisinin muhabbet ve teveccühüne mazhar olmayan ulemayı halife bu bahane ile tazyik etmiş olsun. +Fakat Me’mun’un ulema’-i müşarun-ileyhim hakkındaki husumetini tatmin için bu bir tesadüften veyahud su’-i meramı olunca başka vesileler de bulabilirdi. +Sonra Haşim Bey’in hatası daha iyi anlaşılmak üzere burada dikkat edilecek bir nokta var: +Halifenin kabul ettiği ve muhaliflerine cebren kabul ettirmek istediği mezheb yani Kur’an’ın mahluk ve hadis olması adem-i mahlukıyyet mezhebine nisbetle Kur’an-ı Kerim hakkında mübalatsızca bir fikir gibi göründüğüne nazaran buna; “Din siyasete alet yapılmış!” demekten ise; “Dinsizlik siyasete alet yapılmış!” ta’biri daha ziyade yakışık almaz mı? +Şu halde dinsizliğin kabahatini dine yükletmeye Haşim Bey’in hakkı olabilir mi? +Avamma karşı; “Dini siyasete alet yapmış!” denilmekte münasebet bulunmak ve ulema-i Ehl-i Sünnetle birleşerek Mu’tezile ulemasını ezmeli idi. +Hakıkat-i hale gelince; halk-ı Kur’an mes’elesi hasbe’d-diyane o derece şayan-i ı’zam bir mes’ele değildir. +Ve Kur’an’ın tebadür eden kelam lafzı ma’nasınca hudusu şübhesizdir. +Öyle iken Ahmed bin Hanbel gibi bazı ekabir Kelamullah olan kelam-ı nefsiye rücuundan ihtirazen ve teeddüben Kur’an-ı Kerim’e hadis ve mahluk dememekte ısrar ettiler ve kanaat-i vicdaniyyeleri hilafında vaki’ olan cebir ve tazyika göğüs gerdiler. +Tarihdeki hadise-i mezkure şimdiki müceddidlerimiyazılmıştır. +zin kadir-na-şinaslığına ma’ruz kalan eslaf-ı ulemanın ne kadar şayan-ı hürmet bir sebat ve metanete malik olduklarını gösterir. +Tabayi’-i insaniyyenin en liberal ve en fazilet-perverlerinde temeyyüz eden müyul arasında bilhassa ikisi en tabiisidir: +Lezzet ve faaliyet. +Bunların birincisi ulum ve fünun ile inceltilir hayat-ı hate şöhrete riayetle zabt edilirse hayat-ı hususiyyenin te’min-i saadeti için bir menba’-ı feyyaz olur. +Meyl-i fa’aliyyet daha kuvvetli daha meşkuk mahiyeti haiz bir prensibdir. +Ekseriya hiddete ihtirasa intikama sevk eyler. +Fakat hayır ve insaf hisleriyle idare edilirse her faziletin validi olur. +Ve bu faziletler azim ve iktidar ile mütenasib olursa bir aile bir hükumet bir imparatorluk selamet ve tealisini bir insanın cesaretine medyun olur. +Binaenaleyh meyl-i zevke makbul meyl-i fa’aliyyete nafi’ olan hasail izafe olunur. +Herhangi bir seciyede bu mükemmel nümunesini teşkil etmiş demektir. +Tabiat-ı insaniyye ihtiyacat-ı beşeriyyenin tebeddül-i daimisine rağmen değişmez. +Her zaman aynıdır. +Nasıl bugüne kadar beyne’n-nas hodkamlar hasudlar mütevazı’lar da aynıyla insanların akıllısı akılsızı kavisi zebunu iyisi fenası bulunacaktır. +Zaman ile tebeddüle uğrayan hasail ve nakais-ı beşeriyyenin alacağı eşkal-i muhtelifede zamanın husule getireceği ta’dilattır. +Tab’-ı beşerle fazail ve mesavi-i insaniyye değişmediğinden riyle olan münasebetlerini te’sis ve takrir edecek esasatın da tabiatlarından müstahrec olmak i’tibarıyla biz-zarure tebeddül etmeyeceği aşikardır. +Din-i İslam’ın ihtiva ettiği ahlakı ictimai siyasi düsturlar ser-a-pa tab’-ı beşerden mülhem olduğundan yestedir. +Tab’-ı beşerin en tabii ve en hür temayülatını bu temayülatın nasıl terbiye edilirse yükseleceğini yukarıda beyan ettik. +Bakalım Din-i İslam bu temayülatı nasıl terbiye ederek fıtrat-ı insaniyyeyi şahika-i kemaline i’la ediyor. +Din-i İslam ilmin en samimi hamisi ve mürevvicidir. +Risalet-penah Efendimiz; “İlmi Çin’de bile taleb ediniz!” dedikleri zaman Çin’de tek bir müslüman yoktu. +Binaenaleyh ehl-i İslam erbab-ı ilim ve fenden herhangi ırk ve dine mensub olurlarsa olsunlar ahz-ı ilm ederler. +Cenab-ı Hakk “Hikmeti istediğine bahş ettiğini ve bu bahşayiş-i sübhaniye nail olanın feyyaz bir hayra dest-res olduğu”nu beyan ediyor. +Ve yine ehl-i ilm hakkında; “Sözü dinlerler ve en güzeline ittiba’ ederler.” diyor. +Bilhassa ehl-i ilm ile cahilleri kat’iyyen müsavi tutmuyor. +Daha sonra bütün müslümanları emr-i bil-ma’ruf nehy-i ani’l-münkere me’mur etmekle hayat-ı ictimaiyyeyi daima tathir ve tasfiyeye sevk ediyor. +“Müsrifler şeytanların kardeşidir.” “Elinizi ne sımsıkı tutunuz ne de büsbütün açınız.” Diyerek hem olan iktisada riayet edilmesini tavsiye ediyor. +Binaenaleyh müslümanlar iktisad i’tidal hüsn-i niyyet ve hudud-ı şer’iyyeyi adem-i tecavüz şartıyla enva’-ı zinet ve müşteheyat “Yiyiniz içiniz fakat israf etmeyiniz.” buyurdukları gibi kulları için lutuf buyurdukları zinetlerle tayyibat-ı rızkı değil ancak aşikar ve nihan fevahışi bi-gayri hakkın rını zinetlerle güzelliklerin insanlara rayegan buyurdukları niam-ı sübhaniyyeden olduğunu; hayvanları nev’-i beşerin istifadesi için denizleri balıklar sayd etmek gevherler çıkarıp tezeyyün gemilerle geşt ü güzar etmek için yarattığını hayat-ı uhreviyyeyi niam-ı dünyeviyyeden nasib-i refahiyyetimizi istifa ederek te’min edebileceğimizi beyan buyuruyor. +Bunların hepsi delalet ediyor ki Din-i İslam ruhun şehrah-ı tealisine hail olmayacak bir surette havassin hakk-ı tena’umunu bahş etmiştir. +Sıhhate riayet hususunda ise Müslümanlık sıhhatin [ Bakara [ Zümer /] [ Zümer /] [ İsra /] [ İsra yerine yazılmıştır. +[ A’raf /] [ A’raf /] [ Nahl /] [ Nahl /] yazılmıştır. +[ Kasas en büyük muhafızı olan taharete pek mühim bir mevki’ ayırmıştır. +Daha sonra esbab-ı muvaffakıyyetin en mühimmi olarak “kuvvet-i bedenle kuvvet-i ilmi” irae ediyor. +Sıhhat-i ebdanı sıhhat-i edyana takdim ediyor. +Hele avan-ı marazda esbab-ı şifaya tevessül olunmasını kat’iyyen tavsiye ediyor. +“Allah hiçbir hastalık inzal etmemiştir ki ona mahsus bir de şifa inzal etmesin!” “Her hastalığın bir devası vardır. +Hastalığın ilacı ele geçince o hastalık Allah’ın izniyle şifa bulur.” “Ey Allah’ın kulları! +Tedavi ediniz; zira Allahu Teala hiçbir hastalık vermemiştir ki ona bir de derman vermesin! +Yalnız bir hastalık bundan müstesnadır ki o da ihtiyarlıktır.” “Allahu Teala hiçbir hastalık indirmedi ki ona mahsus bir de deva indirmesin! +O devayı bilen bilir bilmeyen bilmez. +Yalnız ölüm bundan müstesnadır.” gibi ehadis-i nebeviyye Müslümanlık’ın tababete ve binaenaleyh hıfz-ı sıhhate ne kadar ihtimam ettiğini izah eder. +Şöhret-i saliha ise a’mal-i salihanın bir neticesidir. +Kitab-ı Mübinimiz ehl-i imana hitab ettikçe ehl-i imanın sıfat-ı kaşifesi olan a’mal-i salihayı terdif eder. +Görülüyor ki bir müslüman nasib-i lezzetini ulum ve fünuna rağbetle hayat-ı ictimaiyyede emr-i bil-ma’ruf nehy-i ani’l-münker gibi esasat-ı fazılaya ve iktisada sıhhate hüsn-i şöhrete riayetle istifa eder. +Müslümanlık fıtrat-ı insaniyyenin bu meylini inhitat [ Bakara /] [ Buhari [ Müslim [ Benzer şekilde; İbn Mace [ Benzer şekilde; et-Taberani kelimesi yerine ile Ahmed Sure-i Al-i Sure-i Nahl ayet [metinde “” Sure-i Maide Sure-i Fussılet ayet . +Sure-i Al-i İmran Sure-i Hucurat ayet . +ve tereddiden sıyanet ettikten maada daima tealisini bu taalim ve evamir ile te’min etmiştir. +verde olan şerait-ı iktisada ve kavanin-i hıfz-ı sıhhate riayeti a’mal-i saliha ile ihraz-ı nik-nam etmeyi öğrenen bir müslüman mensub olduğu meslekte icra-yı fa’aliyet edecektir. +Sahne-i cidale girecektir. +Te’min-i maişet ihraz-ı refahiyet için uğraşacaktır. +Müfid ve müstefid bir uzv-ı ictimai olmaya başlayacaktır. +Bu tarik-ı sa’y ü fa’aliyette bir insanın geçireceği safahat-ı hayat bu sahne-i mücadelede tahammül edeceği sademat yıkacağı hayli akabat temas edeceği insanlarla peyda edeceği münasebat ne kadar mühim te’siratı haizdir. +Hiddet ihtiras tazarrır olmak veya ızrar etmek böylece günaha girmek fıtrat-ı beşeriyyenin mukteziyatıdır. +O halde bu iktizalara karşı insan ne ile mücehhez olacaktır. +Hiddetini ihtirasını galib gelecek bu hissiyatı ne ile ve nasıl idare edecektir? +Din-i İslam fıtrat-ı beşeriyyenin bu acz ü noksanını “hüsn-i hulk” ile her emr-i ahlakıyi emr-i dini ve emr-i telafiye çalışmıştır. +Risalet-penah Efendimiz hazretleri vazife-i risalet ve da’vetinin rükn-i esasisi mehasin-i ahlak olduğunu; yani; “Ben ancak mekarim-i ahlakı tamamlamak için ba’s olundum.” hadis-i şerifiyle tasrih buyuruyorlar. +Kur’an-ı Kerim mekarim-i ahlakı tafsil buyurmuşlardır. +“Afva sarıl iyiliği emr et cahillerden ru-gerdan ol!” “Şübhesiz Allahu Teala adl ü ihsanı yakın olanlara atayı emr sözün ve filin kötüsünden kötülükten teaddiden nehy eder.” ; “Afv u safh ver.” ; “Ya Muhammed! +Seyyieyi kendisinden vet olan kimse bir de bakarsın ki sana müşfik bir dost gibi oluvermiş.” ; “O müttakıler için ki yüsr hallerinde de usr hallerinde de infak ederler; gayzlarını zabt ederler halkı afv ederler. +Allah da zaten böyle kınınız; zira zannın bir takımı günahdır. +Bir de tecessüs etmeyiniz; birbirinizi de gıybet etmeyiniz.” Mekarim-i ahlakı tafsil eden ayat-ı kerimesinin kaffesini makalemiz istiab edemez. +Ahlak-ı Kur’an iyye bu minval üzere insanları afva iyiliğe adl ü ihsana seyyiatı hasenat ile def’e gayzları zabta tecessüsden ihtiraza mahrumlara saillere malımızdan bir hak ayırmaya da’vet eyler. +Aleyhis’s-salatü ve’s-selam Efendimiz dahi; “Hüsn-i hulk Allahu Teala’nın yarattığı en büyük şeydir.” ; “Dinden sonra aklın başı halka kendini sevdirmek ve herhangi bir iyiye veya kötüye kar��ı hayrı ibzal etmektir.” “İslam hüsn-i hulkdan ibarettir.” ; “Ahlak dinin kabıdır.” Yani bir kimsedeki dinin derece ve mahiyeti ahlakının derece ve mahiyetiyle mütenasibdir. +“Mü’minlerin imanca en kamilleri ahlakı en iyi olanlarıdır ki bunlar kendileriyle hoş geçinilir nas ile ülfet eder ve kendileriyle ülfet edilir kimselerdir. +Ülfet etmeyen ve kendisiyle ülfet mümkün olmayanda hayır yoktur.” “Şübhesiz bir kul hüsn-i ahlakı sayesinde ibadeti az olduğu halde derecat-ı ahiretin en büyüklerine ve menazil-i ahiretin en yükseklerine nail olur. +Su’-i ahlakı sebebiyle de abidler zümresinden ma’dud iken cehennemin [ et-Taberani [ el-Beyhaki Şuabu’l-Iman Bombay el-Muttaki el-Hindi [ olmaksızın Suyuti [ Benzer [ et-Taberani [ Suyuti [ Ahmed ibn ve olmaksızın Buhari [ Benzer şekilde elSure-i Zülzilet [ayet -]. +[ Necm /] Kur’an-ı Kerim Kur’an-ı Kerim en aşağı derekatını bulur.” “Imanın eşrefi halkın senden emin olmasıdır İslam’ın eşrefi halkın senin dilinden elinden selamette olmasıdır. +Hicretin de eşrefi seyyiatı terk etmekliktir.” “Imanın efdali Allah için muhabbet Allah için buğz etmen lisanını zikrullah ile çalıştırman kendin için her neyi seversen başkaları için de onu arzu etmen kendin için her neden hoşlanmazsan başkaları için de o şeyin husulünü arzu etmemen bir de ya hayır söyleyip ya sükut etmendir.” “Nefsimi yed-i kudretinde tutan Allahu Azimü’ş-şan’a kasem ederim ki hiçbir kul kendi nefsi için istediği hayrı kardeşi lakını güzelleştirmedikçe gayzını yenmedikçe başkaları mil olamaz. +A’mal-i saliha işlemeden yalnız ehl-i İslam’ın hayr-hahı olmakla cennete nail olmuş nice kimseler vardır.” buyuruyorlar. +de o vazaif ve hukuk-ı ahlakıyye o evamir-i diniyye ile mümtezicdir ahlak ile adeta şey’-i vahiddir bir amel-i lisani olan “Lailahe illallah” kelime-i tayyibesini söylemek nasıl imandan bir cüz’-i mühim ise güzergah-ı nasdan eziyet verecek bir şeyi ref’ etmek mesela bir taş parçasını ortadan kaldırıp bir kenara atmak da imandan bir cüz’dür. +Bir müslüman namazını orucunu zekatını haccını nasıl bir vazife-i diniyye olarak tanırsa muhafaza-i sıhhatini de ailesini infak etmeyi ebna-yı nev’ine güler yüz göstermeyi de bir vazife-i diniyye olarak beller. +Katl-i nefs şurb-ı hamr kumar zina kazf yani lisanen birisinin namusuna tecavüz başkasının malını gasb nasıl birer ma’sıyet ise nasıl haram ise gıybet etmek malaya’ni söylemek sıhhate muzır bir şey yemek mideyi haysiyetini kırmak da nefsini bi-gayri hakkın izlal etmek de bir ma’sıyettir haramdır. +Ahlak-ı İslamiyye nüfus-ı insaniyyeyi böylece tehzib ediyor. +Güzariş-i hayatımızda bize böylece rehberlik ediyor. +Bunlara göre tevfik-i hareket edilmesini emr ediyor. +Maamafih iş bununla bitmiyor Din-i İslam’ı nüfus-ı niyyetinden mes’ul ediyor ona göre sevab ve ikabını bahş ediyor. +Cenab-ı Hakk buyuruyor ki: +“Her kim bir zerre mikdarı hayır işlerse onu bulur. +Her kim de bir zerre mikdarı şer işlerse onu bulur.” “İnsan çalıştığı şeyden başkasını bulamaz.” “Hakkı bildirmek Allah’dan isteyen iman eder isteyen kafir kalır.” “İyi amelde bulunan kendi nefsine kötü amelde bulunan ise kendi zararına çalışmış olur. +Ondan sonra Rabbiniz’e ric’at edersiniz.” “Sen onlara de ki: +Herkes kendi niyetine göre amel eder.” “Allahu Teala yaptığından mes’ul olmaz; halbuki onlar mes’ul olur.” Aleyhi’s-salatü ve’s-selam Efendimiz de; “Her biriniz bir çobandır ve sürüsünden mes’uldür.” “Kıyamet gününde Ademoğlu beş şeyden sual olunmadıkça Rabbi’nin huzurundan ayrılmaz. +Ömründen sorulur ki onu ne ile ifna etti. +Gençliğinden sorulur ki onu ne ile yıprattı. +Malından sorulur ki onu nereden kazandı ve nereye sarf etti. +Bir de öğrendiği şey ile ne türlü amil oldu diye sual olunur.” buyuruyorlar. +Din-i İslam’ın te’sis ettiği mes’uliyet mes’uliyet-i şahsiyyedir. +Hiçbir kimse diğerin amelinden mes’ul olmaz. +Kur’an-ı Kerim : +“Günah işlemek şanından olan hiçbir kimse diğerin günahını yüklenmez!” “Sen onlara de ki: +Allah’a ve Resul’üne itaat ediniz; eğer i’raz ederseniz Resul’ün emr-i tebliğinde kendisine tahmil olunan mes’uliyet ancak kendisine emr-i itaatte de size tahmil olunan mes’uliyet ancak size raci’dir. +Maamafih ona itaat ederseniz hidayeti bulursunuz; Resul ise size karışmaz. +Onun vazifesi yalnız açıkça tebliğ etmekten Din-i İslam insanların meyl-i fa’aliyyetini hukuk ile ve mes’uliyet-i a’mal ile tehzib ve takvim ederek beşerin saadetine tealisine istihdam ediyor. +Desatir-i İslamiyye fıtrat-ı beşeriyyeyi saha-i kemale yukarıda izah ettiğimiz vechile tereddiyattan sıyanet ediyor fazail-i insaniyyeye en serbest inkişafı te’min ediyor insanları tarik-ı hidayete sevk ediyor. +Ulum ve fünuna iyiliklere hıfz-ı s��hhate iktisada amel-i salihe terğıb ediyor. +İhtiras ve intikam hislerini zabt ve izale ediyor. +Herkesi mes’ul tutuyor. +Desatir-i İslamiyye tab’-ı beşerden mülhem ve tab’-ı beşer gibi la-yetegayyerdir. +Desatir-i İslamiyye nüfus-ı beşeriyyeyi en mükemmel terbiye ile takvim ederek ve secaya-yı beşeriyyede birleştirerek ve ahenkleştirerek fıtrat-ı beşeriyyeyi şevahik-ı kemale sevk etmektedir. +Bu hususatı derk etmekten aciz oldukları halde millet-i ancak asrileşmekte yani dini hayatımızdan ayırmakta bulanlar ika’ edecekleri fevzanın dehşetinden bi-haber bulunuyorlar. +Fakat bunların ahlakıyla oynadıkları milleti nereye sevk ettikleri pek aşikardır. +Müslümanlık ulum ve fünunun en samimi dostu ma’muriyetin en büyük mürevvicidir. +Milletimiz ise bir millet-i İslamiyyedir ve hiçbir vakit Müslümanlık’ı yıkmaya çalışanlara pey-rev olmayacaktır. +O halde bu zavallı milleti bu gibi güm-rah rehberlerle mücadeleye sevk etmekte ne ma’na var? +Milletin ve milletin eden müslümanların karşısına dikilmek milleti Müslümanlık’tan ayırmaya çalışmak neden icab ediyor? +İşte Müslümanlık din-i fıtridir; bundan şübhe olunuyorsa bu şübhelerin masdarı cehalettir. +Ve birkaç kişinin cehaleti veyahud garazı Müslümanlık’ı asla müteessir etmez. +Biz bu hakıkati i’lan etmekten geri durmuyoruz. +Böyle bir din-i fıtrinin Türk’e veya herhangi millete muvafık olmadığını desatir-i İslamiyyeyi tanımamaktan ileri gelebilir. +Binaenaleyh Müslümanlık’ın aleyhinde cereyanlar açmakla meşgul olanlar bir kere bu gibi tedkıkatta bulunmak külfetini cesi bütün bu anti-İslamizm cereyanlarının izmihlalinden başka bir şey olmaz. +Yok eğer bu İslam aleyhdarları bir takım alayişler uğrunda dalalette ısrar ederlerse onlara karşı vaz’iyetimiz: +Ömer Rıza Asırlardan beri insaniyeti mühlik tereddilere uğratan müdhiş uçurumlara atan evlad katili ana-baba katili tımarhaneler perisi akıl ve fikir düşmanı ve bütün şeametlerin menbaı ma’hud ümmü’l-habaisin mahiyet-i hakıkıyyesi hele şükür umumiyetle bilinmeye başladı. +Binüçyüz sene evvel ilahi mu’cizesiyle bu hakıkati en ulvi bir suretle beyan buyuran Din-i İslam’ın kudsiyet ve azameti bir kat daha tezahür etti. +Hakıkat! +İnsanlara nedime-i ruh sıfatıyla takarrub edip en müdhiş celladların yapamadığı fenalıkları yapan bu ruh-ı habisin şerrinden zavallı insaniyet kim bilir kaç bin senelerden beri mal ve Kur’an-ı Kerim [ Enbiya /] [ Buhari [ Tirmizi [ Fatır /] Sure-i canlarını ırz ve namuslarını akıl ve iz’anlarını bir türlü kurtaramamışlar idi. +Vakıa Din-i İslam mütemessikleri ekseriyet i’tibarıyla bu alüfte-i cihan-firibi meclis-i iffet ü ve sıhhatlerini şaibe-dar etmekten mahfuz kalmışlar ise de ahlak-ı seyyienin sirayette en müdhiş emraz-ı sariyyeden geri kalmaması hasebiyle din-i celilimize mensub oldukları halde bu cadu-yı cazibe-nümaya aldanıp müb­ tela olanlar bizim aramızda da zannedilmez derecede çoğalmaktan kurtulamadı. +Acaba buna sebeb ne idi? +Nasıl oluyor da zahiren akıl ve iman sahibi kimseler bile buna aldanıyorlar idi? +Hiç şübhe yok ki insanların bu aldanmaları içkilerin muvakkat surette verdiği muğfil neş’e ve faaliyet ile mu’tedil müdavimlerinde görülen yalancı alayim-i sıhhatten aldatıcı kuvvete maliktir ki insanlar için bu aldanmaktan kurtulabilmek ancak iki suretle mümkün olabilmiştir: +Birincisi kuvve-i kudsiyye ile yani binüçyüz sene evvel Din-i İslam’ın lütuf ve irşadıyla; ikincisi de daha son zamanlarda ulema ve hukemanın ba-husus ecille-i etıbbanın pek ince ve pek yüksek tecrübe ve tedkıkleriyle yani Tarih-i alem mutalaa olunursa görülüyor ki içkiler mebdei gayr-i ma’lum pek eski zamanlardan beri mevcuddur. +Ancak o vakitki içkiler şimdiki şarablar biralar nev’inden hafif içkiler idi. +Eski zaman ulema ve üdebamız az-çok içki aleyhinde bulunmuşlar ise de ancak su’-i isti’mal yani serhoşluk aleyhinde bulunmuşlar idi. +Mu’tedil surette isti’mal ise hemen umumiyetle medh u sena olunmuş ve ez-cümle Yunan asarı şarabın menafii hakkında birçok menakıbı muhtevi bulunmuştur. +Kable’l-İslam ve bi’set-i İslamiyye esnasında Arablar hurmadan istihsal ettikleri içkilere düşkün idiler. +Cenab-ı Peygamber Efendimiz kendilerine nübüvvet gelmezden evvel dahi asla içki kullanmamışlardır. +Kur’an-ı Kerim içkileri üç def’ada men’ buyurmuştur: +Evvela serhoş iken namaz kılmak men’ buyurulmuş; ondan sonra içkilerin günahının mazarratının menfaatlerinden daha büyük olduğu bildirilmiş ve en nihayet içki murdar bir şey olup selamet ve felahın ondan sakınmakta çün lazım olan ilk temel ta o zaman atılmış ve binüçyüz seneden beri bu temele bağlananlar cidden selamet ve felah dairesinde yaşamışlardır. +Ancak Hulefa-yı Raşidin’den sonra iş başına geçmiş sefihlerin cinayetleri ve Yunan asarının tercümesine himmet olunduğu sıralarda şarabın faidelerine dair görülen sözlerin te’sir-i habasetleri neticesi olarak şarablar müluk ve ekabirin saray ve meclislerine girmiş ve büyüklerin yaptıklarını küçükler taklid etmesi pek tabii idiğinden millet içinde içenlerin çoğalması gecikmemiştir. +Diğer taraftan şuaranın bahusus ları edebiyatta en ziyade İranlıları taklid eden biz Türkler dım etmiştir. +Fakat asıl teammümüne ve köylülerimize varıncaya kadar her tabaka-i millete sokulmasına sebeb dinimizin hürriyet-i edyana olan kemal-i müsaadesine mebni asırlardan beri sinemizde tuttuğumuz gayr-i müslim vatandaşların su’-i karin ve su’-i misal ve en sonra Avrupalıların terakkıyat-ı ma’lumeleri üzerine bizimkilerce onların ma-bihi’l-imtisal olmalarıdır. +Birkaç seneden beri aramızda peyda olan bazı nadir erbab-ı rezail istisna edilirse memleketlerimizde içki ticareti hala da münhasıran gayr-i müslimler elinde ve bunların en müsrif müşterileri de maatteessüf müslümanlar miyanında bulunmaktadır. +müslümanlar arasında içkilerin revac bulması başlıca cehalet neticesi olarak bu suretlerle vaki’ olmuştur. +Bizde en ziyade kullanılan içki rakıdır. +Ve rakı ise içkilerin en muzır olan nev’indendir. +Bu nevi’ içkiler imbikten çekilerek istihsal olunurlar ki isti’malleri nisbetle yenidir. +lardır ki Beşinci Asr-ı Hicri’de çekmişlerdir. +Evvela bu yanıcı ve yakıcı maddeyi zehir olmak üzere telakkı etmişler sonraları bazı ilacların içine katarak deva makamında kullanmaya başlamışlar idi. +Çok zaman bu suretle kullanılmış ve nihayet Avrupa’da Onaltıncı Asr-ı Miladi’de yani Arabların küulü keşiflerinden beş yüz sene kadar sonra rakılar reçete ile ilaclar içinde kullanılmak şiddet vermek için kullanılmaya başlanmıştır. +İlk def’a bu maksadla muharib askerlere rakı tevzii tarihlerinde Felemenk muharebelerinde İngilizler tarafından tatbik edilmiştir. +O vakitten sonra bunun isti’mali pek çok su’-i isti’mallere uğradığı halde tarihine kadar tabib içkilerin mucib olduğu mazarratları pek güzel izaha muvaffak olmuş ve bu babda pek çok tedkıkata yol açmıştır. +Ondan sonra ulema-yı etıbbanın yaptığı bütün tecrübeler hep Manyas Hos’u tasdik edecek neticelere müntehi olmuş ise de asırlardan beri içkiler lehinde takarrur eden efkarı aleyhe döndürmek çok müşkil olmuştur. +Vakıa mucib olduğu mazarratlar inkarı kabil olmayacak derecede zahire çıkarılmış olduğundan kimse bunu lirse mazarratı olmayacağı ve hele terkib-i kimyevisine bakılırsa mühim bir gıda olduğuna hükm etmek lazım geldiğinden hüsn-i isti’malinin pek büyük faideler te’min edeceğini da’va edenler ilimli zatlar bulunuyor idi. +Ve bunlar da’valarını isbat için muhtelif tecrübeler yapmışlar ve hatta bundan yirmi sene evveline kadar içkilerden vücud için gıda gibi istifade edilebileceği neticesini çıkaran mesai ashabı mevcud idi. +Nihayet bu mes’ele büyüyerek Avrupa ve Amerika erbab-ı fenninin iştirakiyle azim münakaşalı mücadeleli tedkıkat neticesinde cudda müterakim ihtiyatı fazla sür’atle ve gayr-i muntazam surette sarf ettirdiği cihetle gıdanın aksine te’sir ettiği ve binaenaleyh bu nokta-i nazardan dahi hiçbir faidesi olmadıktan başka büyük mazarratları mucib olduğu hiç kimsenin inkar edemeyeceği bir vuzuh ile isbat edilmiştir. +tarihinde yani bundan onsekiz sene evvel verilen karar bu merkezde olup o vakitten beri umum ehl-i fen bu noktada ittifak ettiğindendir ki dünyanın her yerinde muş ve mes’elenin ehemmiyeti gayet büyük olduğundan resmi bir şekil almaya başlamıştır. +ahlaka aileye nesle iktisada ve bütün insaniyete aid olmak üzere gayet mütenevvi’dir. +Biz bunları burada pek muhtasar olarak zikr edeceğiz. +Vücuda verdiği hastalıklar pek mütenevvi’ olup en mühimleri: +Verem karaciğer böbrek mide ve bağırsak hastalıklarıdır. +Dimağa verdiği fenalıklar: +Deliliğin envaı nüzuller her türlü sinir hastalıkları. +Ahlaka verdiği fenalıklar: +Cinayetlerin envaı metanetsizlik Aileye getirdiği fenalıklar: +Fakr u zaruret adem-i Nesle verdiği fenalıklar: +Küçük yaşta fazla vefeyat sıskalık veremli evlad cinnet ve hıyanet isti’dadları. +kabiliyetsizlik ve yüzbinlerle insanın nafi’ gıda ve sair menfaatsiz ve muzır şeylerin i’mal ve füruhtuyla meşgul olması. +Bütün insaniyete zararları: +Bu saydığımız mazarratların yalnız içki kullananların şahıslarına münhasır kalmayacağı zahirdir. +Bir tarafdan içkiler yüzünden hasıl olan hastalıkların deliliklerin cinayetlerin imtizacsızlıkların aile yolsuzluklarının ahlaksızlıkların iktisadi zararların bütün hey’et-i ictimaiyyeyi rahatsız ve mutazarrır edecekleri şübhesizdir. +Ez-cümle bu kadar tımarhaneler hastahaneler mahbushaneler hep umumun kesesinden çıkan paralarla idare olunur ve böyle içkiler sebebiyle hasıl olan sari hastalıkların verem frengi ve emsalinin serhoşluğun frenginin de sirayetini teshil ve vahametini teşdid ettiği istatistiklerle fennen sabittir. +bütün insaniyeti tehdid ve ızrar eden şeyler olduğuna şübhe yoktur. +Bu mesrudattan pek güzel anlaşılmaktadır ki ferdin hatası nefsine münhasır kalmıyor umuma taalluk ediyor. +Binaenaleyh bu hatanın izalesiyçün umumun çalışması hem hakkı ve hem vazifesidir. +Evet işret edenlerin; “Benim zulmüm nefsimedir. +Herkes ne karışır? +Ben hür değil miyim? +İstediğimi yaparım!” demeleri doğru değildir. +Az içsin çok içsin ve her kim olursa olsun içki kullanan kimse bütün insaniyet için muzır ve düşmandır. +Buna karşı müdahale ve mücadele herkesin vazifesidir. +memleketlerde içkiler aleyhine savaşlar tertib etmişler ve pek çok da muvaffak olmuşlardır. +Bu savaşların en ziyade ileri gittiği yerler İsveç Norveç ile İngiltere ve en ziyade Amerika’dır. +Daha doğrusu bununla ciddi surette uğraşmayan hiçbir mütemeddin millet yoktur. +Yalnız biz her hususda olduğu gibi bunda da geri kalmışız. +Şimdi bu babda yapılan savaşların envaını zikr edelim: +Bütün mütemeddin memleketlerde yapılan savaşlar başlıca dört nevi’dir: +Birincisi: +İçkilerin fenalıklarını herkese anlatarak neşr-i maarif ve terbiye ve nasayih tarikı. +lerin izalesiyle yerlerine ma’kul ve namus-karane hayat ve eğlenceler ikame etmek. +Üçüncüsü de: +İçkileri bahalandırmak ve i’mal ve isti’mallerini tahdid ve hasr suretleriyle müşkilat ika’ etmek. +Dördüncüsü de: +İ’mal ve idhal ve isti’malini resmen ve zecren men’ etmektir. +Bu son tedbir en son müracaat edilen ve bazı devletlerde kat’ileşmiş olup ve umum devletlerde milletlerde dahi tatbiki arzu olunan en yeni en asri bir tedbirdir ki hakıkatte bizim hadd-i şer’i nev’inden bir tedbirdir. +Mütemeddin milletlerin kaffesinde bu tedbirler hep mevki’-i fi’le konmuş ve hepsinden gayet büyük faideler neticeler hasıl olmuştur. +Hatta Norveç’te içki sarfiyatı az vakit zarfında inanılmayacak derecede azalmış yani onda bire düşmüştür. +Ve bu babda en müessir olanların terbiye ile resmi zecr ü men’ olduğu tahakkuk etmiştir. +Terbiye hususunda içkiyi men’ cem’iyetlerinin her türlü mesaisinin faideleri olduğu gibi muallim ve muallimelerin mektep programlarının gayet çok te’sirleri olmuştur. +Ve bugün terbiyevi telkınat sayesindedir ki içkilerin yalnız vücuda olan mazarratları sebebiyle değil aynı zamanda ahlaka münafi olması sebebiyle içilmemeye başlanmıştır. +Hakıkat içki içmenin gayet büyük bir ahlaksızlık olduğu hakkında güzel bir i’tikad mütemeddin milletler arasında gittikçe yerleşmektedir. +Evet içki içmek gayet büyük bir ahlaksızlıktır. +Dinen ne kadar günah ve tıbben ne kadar muzır ise fen felsefe ilm-i ahlakça da o kadar mezmum bir rezilettir. +Zaten din ile hakıkı ahlakın ayrılmayacağı müsellemattandır. +Bu böyle iken müslüman namı taşıyan ve hatta kendisini efendi veya beyefendi bilen ne kadar kimselerimiz vardır ki içki içmenin ahlaksızlık olduğunu kabul etmek istemezler. +Çünkü kendileri utanmadan sıkılmadan herkesin önünde içmek rezaletinde bulunurlar. +Halbuki şimdi Avrupa’nın kibar kısmı olmuştur. +Size bunun canlı bir misalini hikaye edeyim: +Üç sene evvel hasbe’l-vazife Bursa’ya gitmiş idim; Sedbaşı’nda Meserret Oteli’ne indim. +Yemeği otelin kıraathanesinde yer idik. +Otelde Dersaadet Terkos Kumpanyaları Müdiri Mösyö Öre cenablarıyla Beyrut Fransız Postaları Başmüdiri Mösyö Priori de var idi. +Harb münasebetiyle orada ikamet ettiriliyorlar idi. +Akşam olunca bizim milletten sözüm yabana efendi namını taşıyan kimseler gelir yemekten evvel şişelerini kurarlar herkesin önünde haya etmeden açıktan açığa rakı içerler gibi orada iyi konuştuğumuzdan samimi ve teklifsizce görüşmeye başlamış idik. +Bir gün nasılsa kendilerinin dular. +“Rica ederiz. +İçki demekle ne murad ediyorsunuz? +Eğer rakıyı soruyorsanız kabul etmeyiz. +Çünkü onu ahlaksız ve esafil-i nasdan olanlar içerler. +Yok şarab murad ediyorsanız evet bizde yemeklerde şarab içmek eskiden beri adet olmuş. +Fen onun da lüzumsuz ve muzırr olduğunu olduğundan içtiğimiz olur idi. +Fakat şimdi onu da içmiyoruz. +Çünkü harb bir çok insanları ekmeksiz bırakmıştır. +Onun için böyle bir zamanda şarab gibi sırf zevke aid lüzumsuz bir şeye para vermekten haya ediyoruz. +Ona vereceğimiz parayı arkadaşlarımızla beraber biriktirip fukaraya veriyoruz.” dediler. +Şimdi insaf edelim. +Bir bu zatların ulüvv-i cenablarını düşünelim bir de bizim sefih zenginlerimizin yaptıklarına bakalım. +Hemen Cenab-ı Hakk encamımızı hayr eyleye. +toplanıp içkiler aleyhinde cem’iyetler yapmaları ve bu cem’iyetlerin münasib suretlerle çalışmaları sayesinde istihsal edilmiştir. +Ve bu cem’iyetler işi yalnız terbiye ile de bırakmayıp meb’uslarına ve hükumetlerine dahi i’mal-i nüfuz ederek bütün içkilerin i’mal ve idhal ve isti’malini resmi surette men’ ettirmeye muvaffak olmuşlardır. +Ve artık anlaşılıyor ki şimdiye kadar kibar ve hükümdarlar meclislerinde bile en büyük merasim-i muhadenet ve medeniyyetten addedilen ma’hud şerefe bade-nuş olmak bundan sonra maayibden maharimden sayılacak. +Sübhane’l-Kadiri’l-Kayyum! +Din-i Mübinimiz’in mu’cizeleri binüçyüz sene sonra bile bütün dünyaya hakim olduğu halde biz hala lazım olduğu kadar intibah hasıl edip de cehllerimizin izalesi ve Din-i Celilimiz’e hakkıyla temessük yollarını tutamıyoruz. +Buna ne kadar teessüf edilse azdır. +Fakat iş teessüfle bitmez. +Hemen işe başlayıp çalışmalıyız. +Gaye hem terbiyevi hem meb’usan ve hükumet üzerine te’sirler yapıp kanunlar yaptırmak suretiyle zecri olmak üzere iki taraflıdır. +Ve diğer cihetten tafsilatı Müdafaa-i Milliyye tarafından dört sene evvel neşr edilip meccanen tevzi’ edilen “ İçki Beliyyesi ve Kurtulmanın Çareleri ” risalesinde münderic ve içkilere düşmemek için lüzumu derkar meşru’ vesaitın husulüne çalışmaktır. +Doktor Milaslı Öteden beri hıristiyan mezheblerine dair arz etmekte olduğum ma’lumat ulema-yı nasaranın mechulü değildir. +Fakat “kütüb-i mukaddese” tesmiye olunan Tevrat ve İncil sahifelerinden nakl ettiğim bazı ayat ve suturun ma’na-yı aslisi ulema-yı Iseviyyenin ma’lumu değildir. +Çünkü onlar kütüb-i mukaddesenin lisan-ı aslileri bulunan İbranice ve Aramice’ye vakıf değildirler. +Binaenaleyh kütüb-i mukaddesenin metn-i aslisini değil mütekellim bulundukları lisana tahvil olunan mütercem nüshalarını okuyup mutalaa ediyorlar. +Binaenaleyh kütüb-i mukaddesenin ihtiva ettiği kelimatın maanisinden künh ü ledünniyatından daima bi-haber kalıyorlar. +Dünyanın her köşesinde muhtelif uruk ve elsineye mensub bulunan bil-cümle ulema-yı İslam Kur’an-ı Kerim’i lisan-ı aslisi olan Arabca’da okudukları halde ulema-yı nasara bilakis on binde biri bile İbrani ve Arami dillerine aşina değildir. +İşte bu azim fark ve tefavüt nazar-ı dikkatten dur tutulmamalıdır. +Herhangi bir dinin uleması o dinin kitabını yazılmış bulunduğu lisanda okuyup anlamalıdır. +Aksi takdirde mu’teber veya gayr-i mu’teber tercümanların vesatatına muhtac bulunduklarından salahiyetsiz –daha doğrusu– ilimsiz ulema oluyorlar. +Faraza bugün bir patriğe veya en büyük hıristiyan alimine: +– Hazret-i Mesih aleyhi’s-selam; “Ve ben gidiyorum; ve Allah benden sonra size “Paraklitos”u Paraklytos Paraclete gönderecek ve o size her şeyi öğretecektir.” mealinde ihbaratta bulunmuş. +Hazret-i Isa’nın mütekellim bulunduğu Arami dilinde “Paraklitos” Arablar bu kelimeyi “Faraklit” suretinde yazarlar şeklinde bir kelime yoktur; ve Mesih hazretlerinin de Yunanca’ya aşina bulunduğunu bit-tabi’ kimse iddia edemez. +O halde Mesih’in Paraklitos yerinde hangi kelimeyi kullanmış olduğunu lütfen söyler misiniz?” tarzında bir sual irad edecek olursanız ne cevab alacağınızı bilir misiniz? +– Mesih Paraklitos kelimesini kullandı! +cevabını alacağınıza hiç şübhe etmeyiniz. +Çünkü başka türlü düşünmezler ve bilmezler. +Fakat Arami lisanına aşina bulunan bir rahibe bu suali irad ederseniz; “Mesih ‘mebeyana’ mbéyana kelimesini isti’mal etti.” diye cevab verir. +Halbuki “mebeyana” muyana: +muéyana lügati sonradan Yunanca’dan Lisan-ı Süryani’ye tahvil olunan bir kelimedir. +“Mebeyana” kelime-i Aramiyyesi hem “mabeynci” hem de “müteselli ve ta’ziye edici” ma’nasınadır. +“Paraklitos” da ale’l-ade “müteselli” yahud “ta’ziye edici” conolator comforter ma’nasıyla tercüme edilmiştir. +Din nokta-i nazarından dünyalarca mühim olan bu lügatin ne olduğunu nasıl bilmeliyiz? +Bu “Paraklitos” kimdir? +Hazret-i Isa’dan daha büyük taalim daha büyük ve daha umumi bir din getirecek olan kim olabilir? +Kiliseler ise “Paraklit”in Ruhu’l-Kudüs’den başka bir şey olmadığını iddia etmektedirler. +Onlarca Ruhu’l-Kudüs denilen “Paraklit” hıristiyanlara her şeyi öğretecektir. +İşte onları beşyüz mezhebe ayrılmaya ve birbirini aforoz etmeye mecbur eden “Paraklitos”!!! +Ben bu kelime üzerine tevakkuf etmeyeceğim; yalnız şu kadar arz edebilirim ki “Paraklitos” şeklinde bir kelime klasik Yunanca edebiyatında asla mevcud değildir. +Şunu da kat’iyyen te’min edebilirim ki “müteselli” yahud “ta’ziye verici” ma’nasında “Paraklitos” suretinde hiçbir Yunanca lafız mevcud değildir. +Bu kelime kiliselerin Yedinci Asr-ı Miladisi’nde ihtira’ veyahud eski müşabih bir Yunanca kelimesinin tahrif edilmiş bir lafzından başka bir şey değildir. +Çünkü Süryanice yani Aramice “mebeyana” kelimesinin Yunanca muadili “Paraklitos” değil belki “Parkalon” Prakalon’dur. +Mersiye-i Yeremya’nın Birinci Babı’nda bu kelime üç def’a mukayyeddir. +ma’nasını ifade eden hiçbir kelime-i Yunaniyye mevcud değildir. +Eğer hakıkaten Mesih “mebeyana” kelimesini kullanmış olsaydı onun Yunanca muadili “Parakalon”dan başka bir kelime olamazdı. +muharref şeklidir ki Aramice “Hamda” yani “Ahmed” ma’nasına geliyor. +İncil -i Yuhanna Bab ayet Bu hususda inşaallah başka bir vakit arz-ı ma’lumat tan maksadım kiliselerin bilmedikleri şeylerde nasıl ittihad edeceklerini bir misal ile irae etmekten ibarettir. +Ulema-yı Iseviyyenin tevhid-i mezahib hususunda göstermekte oldukları lüzum ve arzuya rağmen asla muvaffak olamayacaklarına zerre kadar şübhem yoktur. +Bunların yegane tasavvurları dinin merkezini ta’yin ve ta’rifdeki acz ve hatalarından ileri geliyor. +Bil-cümle kiliselerin “kahinler”i yahud “keşişler”i uluhiyette kesret aile ve üçlük aramakta olup Tevrat kitablarını hep bu nokta-i nazarla tetebbu’ ve mutalaa etmektedirler. +Mesela Tevrat’ın ilk iki üç ayetinde derhal bir “üçlük ve kesret” bulmaktan hepsi zevk-yab olurlar. +Bir Allah yaratıyor; diğer bir Allah suların üzerine konmuş; üçüncü Allah da; “Ve Allah; “Nur olsun!” dedi.” cümlesindeki “dedi”den ret-i Isa’yı “kelime” ünvanıyla tesmiye etmişlerdir. +İşte; “Allah; “Nur olsun!” dedi.”deki “dedi” kelimesi imiş! +Binaenaleyh Tevrat’ın Fatihası da teslis ile nümayan oluyormuş! +Hıristiyan kiliseleri “Vacibü’l-vücud”da Vahid’i yahud vahdaniyet-i mutlakayı tanımaktan ictinab ediyorlar. +Ve bu ictinablarını inkar edemezler. +Onlar uluhiyette daima kesret ve aile bulmak aşkında bulundukça beynlerinde kat’iyyen ittihad hasıl olamaz. +Çünkü merkezin mutlaka bir olması zaruridir. +Müfredat vahid etrafında temerküz etmekle ittihad edebilirler. +Ecram-ı semaviyye bile birer güneş etrafında deveran etmekle mevcudiyetlerini muhafazaya kadir oluyorlar. +Dinlerde de bu kaide-i umumiyye caridir. +Hıristiyanlık uluhiyette kesret ve sıhriyet aradıkça ittihad şöyle dursun daima tefrika ve merkezden uzağa düşeceklerdir. +Ulema-yı nasara vahdaniyet-i mutlakaya yanaşmadıklarından dolayı diğer bir hataya düşüyorlar ki o da Allah’la insan arasında bir şefi’-i mutlak icad etmeleridir. +Bu şefi’-i mutlakın da hem Allah hem de adem olmak lerdir. +Fakat bu na-mütenahi ve ezeli ile mütenahi ve fani cevahirden mürekkeb olan şefi’e hiçbir günahkarın doğrudan doğruya takarrub edecek ak yüzü olmadığından dolayı la-yuad eızzenin şefaatlerine de dehalet etmek zaruretini hissetmektedirler. +Vakıa protestanlar Anglikan Kilisesi dahi dahil olduğu halde Mesih’den başka şefi’ tanımazlarsa da şu şefaat mes’elesinde –esas i’tibarıyla– Allah’ın vahdaniyetine kail olmamakla her vakit ithama ma’ruz kalmaktan tahlis-i giriban edemeyecekleri vareste-i Tarih ve felsefe-i edyandaki tevaggulat ve tetebbuatımdan yanlık’ı şu birkaç satırlarla telhis edebilirim: +Hıristiyanlık bidayetinde Museviyet’in ancak bir tarikı daha doğrusu mücedded bir mezhebi idi. +Müşrikin ile kesret-i ilah vakitten beri Hıristiyanlık’ı kesret-i aliheye doğru sürüklediler. +Bunun için öteden beri Yahudilerden müteşekkil olan ilk cemaat-i nasara bu dönme ecnebilerden ayrılarak Nasraniyet’i büsbütün dönme yabancılara terk ettiler. +İşte Hıristiyanlık benim kanaatime göre evlad-ı ber olmayan yabancı hukema-yı müşrikinden ihtida eden bir takım kimseler tarafından bugünkü la-yuad şekillere sokulmuş olan bir dindir. +Hıristiyanlık’ı baladaki sözlerle ta’rif etmekliğimin esbabını izah edeyim: +Ulema-yı nasara Tevrat’ı mutalaa ederken onun sahaifinde uluhiyete dair olan ayatta daima kesret ve sıhriyet peyda etmek tecessüsatında bulunuyorlar. +Bir musevi bir Arab bu kitabları okurken daima onlarda vahdet-i Bari’yi arar. +Hiçbir hıristiyan bu kitabları bir muvahhid fikir ve zihniyetiyle mutalaa etmiyor. +Benim kanaat-i vicdaniyyeme göre; bu muamma şu vechile hall ü fasl olunabilir: +Yahudilerle Arablar Mecusilik’ten şirkten ihtida etmiş kavimler olmayıp bilakis enbiya’ silsilesinden oldukları için daima Allah’ın birliğini Hazret-i İbrahim’in evladıdırlar. +Halbuki nasraniler putperest Romalılarla Yunanilerin esatiriyle meşbu’ olan bir takım hukemadan müteşekkil ve mürekkeb idiler. +İşte Hıristiyanlık’ın ilk asrında bu müşrik ve mecusi unsur ihtida kisvesiyle kiliseye girerek Hazret-i Mesih’i makam-ı uluhiyyete ik’ad ile ve musevi nasranileri ürküterek kiliseden kaçırdıktan sonra taalim-i Mesihiyyeyi büsbütün tahrif ve tağlit ettiler. +Eğer bugünkü hıristiyanlar Yahudilerle Arablar gibi sülale-i muvahhidin olsaydılar kütüb-i mukaddeseyi onlar gibi anlarlardı. +Çünkü hiçbir İsraili tasavvur olunmaz ki İncil -i Matta’nın sonlarındaki– “İmdi gidiniz; cümle milletleri şakird ediniz ve onları Peder ve Bab ; ayet ayetini yazmış olsun. +Binaenaleyh bu satırlar asla Yahudi olan havariyyunun kaleminden çıkmamış olduğuna kemal-i emniyyetle hüküm verebiliriz. +Binaenaleyh –öteden beri bu sütunlarda tekrar etmekte olduğum vechile– hıristiyanlar Rabbu’l-alemin’in ahadiyetini kendilerine bir merkez-i dini ittihaz etmedikçe ve bu esas üzerinde beynlerinde i’tilaf hasıl olmadıkça tevhid-i kilise hususunda ne kadar çok uğraşırlarsa o kadar da yorulacaklar ve hiç müsmir bir neticeye vasıl olamayacaklardır. +Çünkü şimdiye kadar onyedi def’a bunu tecrübe ettiler ve her tecrübelerinde muvaffak olmak şöyle dursun şikak u nifakı daha büyüttüler. +zam ve mükemmel bir din olup olmadığı mutalaasına sevk ediyor. +Çünkü bu mes’ele bizi bir çok merak-aver suallerin iradına lüzum gösteriyor. +İlk önce göze çarpan nokta; ulema-yı Iseviyyenin tevhid-i kenaise bir lüzum görmekte oldukları keyfiyetidir. +Acaba neden böyle bir lüzum hissolunuyor? +İttihaddan ne gibi muhassenat bekleniliyor? +İttihad hasıl olmadığı takdirde Iseviyet’in mutasavver olan muhassenat ve hayratından mahrum kalınmayacak mıdır? +İttihadsızlık yüzünden Iseviyet bugüne kadar mahrumu bulunduğu füyuzat-ı diniyye ve ma’neviyye onun dini esasatındaki nevakısa delalet etmez mi? +Neden ondokuz asır zarfında Hazret-i Mesih’in kilisesi mütemadiyen paralanmakta devam ediyor? +Bu parçalanmaya saik olan başlıca esbab ve avamil neden tefrikı kabil midir? +İşte böyle bir çok sualler varid-i hatır oluyor ki bunlara verilecek her nevi’ cevab Hıristiyanlık’ın aleyhine çıkacaktır. +Mesela: +“Ruesa-yı nasara neden tevhid-i kenais lü­ zumunu şimdi hissediyorlar?” sualine gerek kendi taraflarından gerek bizim gibi seyirciler tarafından verilecek cevab elbetteki kiliselerin mezaya ve ulviyat-ı diniyyelerini okşayacak surette lehlerinde olamaz. +Eğer bu “lüzum” bütün kiliseleri bazı hakayık-ı diniyyenin müştereken taharrisine ve onların müttehiden tasdikına da’vet etmekten ibaret ise o takdirde bu hakayık-ı diniyyenin kaffesi bütün kiliseler tarafından şimdiye kadar tasdik edilmemiş olduğunu i’tiraf etmiş olurlar. +Halbuki hiçbir kilise kendi akaid-i diniyyesinde zerre kadar ufacık bir kusur ve noksanın mevcud bulunduğunu i’tiraf etmek şöyle dursun kendine muhalif bulunan yüzlerce hıristiyan fırkalarını dall ü güm-rah biliyor. +Farz-ı muhal olarak her kilise kendi akıdesinde bazı nevakıs ve butlanları hissettiği halde diğer kiliselerde o kadar çok bid’atler ve butlanlar görüyor ki onlarla birlikte hakıkati tefahhusun tamamıyla gülünç ve beyhude olduğuna hüküm vermekte asla tereddüd etmez. +Benim fikrime göre ulema-yı Iseviyyet her iki cenahda da pek vahim ve müşkil bir vaz’iyette bulunuyorlar. +Birinci müşkilat hakaik-ı diniyyenin teferruattan tefrikı diğeri de bu hakayık ve teferruatın istinadgahını ta’yin etmekten ibarettir. +Bu müşkilatı iktihamda ise hiç şübhesiz ki tamamıyla acizdirler. +Tarih-i kilisenin her sahifesinde müşahede olunduğu vechile bil-cümle hıristiyan fırkaları kiliseleri nass ile cevazı birbirinden ayırmazlar. +Bunlar cevaz-ı dini nedir bir türlü idrak etmemişlerdir. +En ufak ve ehemmiyetsiz bir nokta ve mülahaza-i diniyyeyi nass ve hüküm diye telakkı ederler. +En fenası şudur ki; necat ve hayat-ı ebediye nail olmak için kaç şart kafi geleceğini ta’yinde acizdirler. +Necat-ı ebediye aklen ve mantıkan hiçbir alakası olmayan o kadar garib noktalarda taannüd ve olabilir? +Mesela: +Bir hıristiyan kiliselerin bütün ahkam ve akaidine tesmiye olunan haç çekmek merasimini Ortodoksluk usulünce çekmediği takdirde o adam “ibnü’l-helak” ve “ibnü’l-cehennem” olarak telakkı olunur! +Ve keza “kurban-ı kudeys”de! +isti’mal olunmak üzere mutlaka “hamurlu ekmek” olmasını istilzam eden Ortodokslar Katolik Mezhebi’nce mürted sayılırlar. +İşte cemaatin anlamadığı bir dilde ibadetlerini icra eden Ortodokslarla Katolikler ve sair ufak kenais-i Şarkıyye Protestan nokta-i nazarından Din-i Mesih’den matrud addolunurlar. +Bu Hıristiyan mezahib muhasamasında kat’iyyen cevaz müsamaha tolerance ve re’fet yoktur! +Bunlar nasıl o halim ve mütevazı’ Isa el-Mesih’in şakirdleri ve etbaı olabilirler ki? +Bir Rum papazı ayin-i ruhani esnasında bir Ermeni ma’bedine girerek orada ibadet ettiği takdirde derhal patrikhanenin hükmüyle aforoz olunur.? +Bunlar beyninde münakehatı bile haram biliyorlar! +Halbuki bunlar “hıristiyan” değil midir! +Bu mebhasin de tevsiine lüzum görmüyorum. +Demin arz ettiğim vechile bil-cümle muhasım mezahib-i ve esasatı ta’yinde her vakit olduğu gibi bugün de acizdirler. +Şimdi diğer bir noktayı mutalaa edelim. +İttihad-ı ke­ naisi tavsiye eden ulema-yı nasara bit-tabi’ bir me’haz bir kitab-ı mukaddes velhasıl bir istinadgaha müracaat etmeleri icab eder. +Buna bir diyecekleri yoktur zannederim. +Çünkü dinen birbirini aforoz ve redd eden çeşit çeşit yüzlerce haç-perest ve protestan fırkaları esasat-ı diniyyelerini bir kitaba ve bir istinadgaha rabt etmeleri müracaat edebilirler? +“ İncil ” yahud “Ahd-i Cedid” ismindeki kitaba müracaat ettikçe –meşhudumuz olduğu vechile– muhasamat ve iftirak artıyor tevessü’ ediyor. +Tevrat kitablarına müracaat edilecek olursa zaten Tevrat Hıristiyanlık’ı ta temelinden kökünden yıkıp kal’ ediyor. +Tevrat’ın en menfuru olan şey Allah’a şerik ve misal ve şebih tutmaktan ibaret değil midir? +Şunu da arz edeyim ki; ulema-yı nasaranın tevhid-i kilise mes’elesini ortaya koymaktan maksadları yukarıda etmekten ibaret olmadığı bedihidir. +Çünkü bu hususatta asla ittihad edemeyecekleri herkesden ziyade kendilerinin bildikleri bir şeydir. +Bunlar ancak birbiriyle velev zahiren olsun dost olarak geçinmek ve aforozları ref’ etmek fikrinde bulunmuş olsalar gerektir. +Ve buna mutlaka lüzum görüyorlar. +Bu lüzumu ise beşeriyeti ve bilhassa Avrupa’yı altüst eden Harb-i Umumi göstermiştir. +Sakım i’tiyadlarımızdan ahlaksızlıklarımızdan biri de yekdiğerimizi beğenmemekliğimiz lüzumlu ve lüzumsuz birbirimize bühtan etmemizdir. +Her ikisi de aynı vatan evladı olan İstanbullu ile taşralının ve bu miyanda şehirliler mizin en mühimlerinden birini teşkil etmektedir. +Taşralarda seyahat eden veya ikamet edenler bu felaketi takdir ederler; tedavisi müşkil olan bu maraza karşı kalben kan ağlarlar. +Harb-i zail bu tefrika ve nifakı izale edeceği la-yetezelzel uhuvvet ve samimiyet ikame eyleyeceği yerde maalesef tezyid ettiği görülmekte erbab-ı iz’an ise bunun def’ u izalesi çarelerini taharri ve tatbik etmek zamanının hulul ettiğine kail olmaktadır. +Evet bir köylü şemsin kızgın şua’ı altında evlad ü ailesiyle beraber çiftini sürer tohumunu eker mahsulünü muhafaza çarelerini düşünür. +Vakt-i hasadda harmanını döğer a’şar-ı şer’i ve iaşe hissesini maa-ziyade verir. +Bu mahsul ile hem kendi iaşesini hem de beni-nev’inin hisse-i iaşesini –sa’y-i zatisiyle– meydana getirir meyvelerini toplar bunların yaşını yaş ve kurusunu kuru olarak pazar mahallerine sevk eder. +Köylünün sa’y ü ameli bununla kalmaz. +Kulübesinin yanı başında bulunan bahçeciğinde az veya çok her nevi’ sebzesini kabağını kavununu karpuzunu yetiştirir gerek kendi yediğinin ve gerek pazar mahallerine sevk ettiklerinin öşr-i şer’isini verir. +Şitanın takarrubuyla dağdan odununu tedarik eder. +Bunun bir kısmını ala-halihi kısm-ı diğerini kömür halinde pazar mahalline getirerek hem-cinsini soğuktan muhafaza eder. +Sığır sahibleri yağıyla yoğurduyla ağnam sahibleri penayiriyle yünüyle şehirlinin ihtiyacını tatmin eder. +Bu mütemadi sa’y ü amel bununla bitmez: +Keten ekenler keten döğer iplik haline getirir; tohumunu satar ipliğiyle çamaşırını elbisesini dokur. +Bu meşgale arasında onbeş günde bir münavebe suretiyle ma’den ocaklarında çalışır çalıştırılır. +Köyde bulundukça hanesinde veya misafir odasında –ekserisi şehirli– misafirini yedirir yatırır. +Esna-yı harbde ailesini bila-muin köyde terk ederek serhadlere kendisi gider evladını gönderir askerdeki evladlarının zaruretini yine köyünden düşünür ve te’min eder. +Her nevi’ vergileri bedelat ve ianeleri maa-ziyade verir. +Buna mukabil zavallı köylü malından ve hayatından emin değildir. +Köylünün verdiği maarif ianeleriyle karyesinde veya üç-beş karyenin münasib mahallinde bir mektep açılarak çocukları okutturulmazsa koca bir nahiyede mevcud üç veya beş mektebin muallimleri de senenin altı ayını a’şar peşinde üç ayı da ta’til suretiyle geçirerek mektepler dokuz mah kapalı kalır. +Üç aylık tahsil de murakabe ve teftişsiz olduğundan bir işe yaramaz. +Buna mukabil köylüye cahil diye ta’riz olunur. +Kezalik köylünün verdiği tarik bedeline mukabil bir karış yol yapılmaz yapılanlar da ta’mir olunmaz. +Bununla beraber köylünün memleketinin harabına sebeb olduğu iddia edilir. +Mektebe kalb olunmak fikriyle medreseleri kapanır. +Bu yüzden köyde feraiz-i diniyyeyi ifa eyleyecek imamı bulunmaz. +Hükumete vukuat verecek derdlerini anlatacak yazıcısı kalmaz. +Köylüye enva’-ı hakaret layık görülür. +Köylünün seviye-i nizamat ve evamir bila-imhal tatbik olunur. +Köylü bir yerine bin sarf ettiği halde yine maksadı husul bulmaz. +Bu kadar sa’y ü amele ve yılmaz fedakarlığa mukabil daima duçar-ı ta’riz olur. +Avrupa’da cüz’i tahsil görmüş veya onlara mukteda-bih olmuş müceddidlerden birisi bir köylüyü vasf ederken evvela dinine saniyen adat ve milliyetine taarruz eder; kendisini ta’zime layık köylüyü tahkır ve tezyife müstehık gösterir. +Kendi sa’y ü ameliyle geçinen bunca mezayayı haiz köylüye karşı vakur ve müteazzım görünen ve görünmek mahsulüyle bil-umum havayicini ve devletin de devam-ı hayatını te’min eden köylünün kudret ve sadakatine mukabil her işe bigane ve insaniyeti zahiren herkese süslü görünmek ve modaya ittiba’ gibi çeki düzen vererek frenk kıyafetlerine bürünmekten ibaret zanneden bununla beraber her işini hatta yiyeceğini bile hükumetin duş-ı zaifinden bekleyen bu kabil adamlara: +“Sizin mürebbiniz ve velini’metiniz olan köylüye sarf ettiğiniz emeklerinizin hasılası nedir?” gibi bir sual varid olsa acaba ne cevab verilir? +Yekdiğeriyle didinmek ve menfaat-i zatiyyesi peşinde kararan gözleriyle zavallı köylünün hanmanını mahv ve muharrematına tecavüz eyledikleri gibi en nihayet bir karış toprağını da yad ayaklar altına bırakmak değil mi? +Köylülerin isti’dad ve kabiliyetten mahrum olduklarından medeniyete yanaşmadıklarını iddia edenler kendilerinin tevzi’-i adalet yolunda ciddiyet ve samimiyet gösteremediklerinin farkına varıldığından maksadlarının husul bulmadığını anlamadılarsa yazıktır! +Onların bu mesleksiz hareketlerine ekseriyetin i’timad edeceğini ve kendilerine ba’de-ma zahir olacağını ümid ediyorlarsa her köylünün bu yeni yetişmelere dudak büktüğünün farkına varmaları lazımdır. +Hulasa hiçbir fenalıkta rıza ve medhali olmayan ekseriyet-i kahireyi haiz köylüler hukuklarının ekall-i kalil derecesinde kalan yeni yetişmelerin hata-yı fahişi uğrunda feda edilmeyeceğini vatanlarının kendilerine dinen ve ırkan yabancı olan ellere tevdi’ olunmayacağını ümid etmekle mütesellidirler. +Evliya-yı umurumuz hazaratı şübhesiz bilmelidirler ki köylünün kalbini feth etmek ona rehber olmak dinine hizmet edildiği gün mümkün olabilir. +Köylü de bugünü Sebilürreşad’ın ahiren intişara başlamış olduğu ’inci nüshadan i’tibaren abone olan zevatın abone müddetleri bu nüshada hitam buluyor. +Ma’lum olduğu üzere tecdid-i kayd etmemiş olan zevatın aboneleri biz-zarure kat’ edileceği cihetle ma’zur görülmesi ve irsalatın devamını arzu eden zevatın lutfen bu hafta zarfında abone bedellerini irsal buyurmaları rica olunur. +Evet Sadr-ı İslam’ın haline atf-ı nazar olunsun. +Görülecektir ki müslümanlar izzet ve mekanetin azamet ve şehametin mertebe-i kusvasına vasıl olarak düşmanlarının memleketlerine mal ve canlarına karşı ihtirasat perverde etmelerine meydan bırakmadılar. +Ve tabiidir ki böyle gavail-i hariciyyeden tamamen emin bir halde bulunmaları ulum ve maarif neşr etmek türlü türlü ihtiraat vücuda getirmek nebatat ve hayvanatın nevi’lerini teksir ederek bunlardan müteşabih ve gayr-i müteşabih mahsuller döller elde eylemek için kendilerine en emin ve en asude bir zemin-i sa’y ü muvaffakıyet ihzar etti. +Bu saltanat-ı kahirenin bir nümunesini bugün görmek etmiş ve bu sayede bir çok akvamı nüfuz-ı maddi ve siyasisi altına almış olan ümmetlerin hallerini nazar-ı dikkate alsınlar. +Mevcudiyet-i milliyyelerini bütün azamet ve nebahetiyle himaye ve müdafaa esbabını mükemmelen mak köprüler yapmak alat ve edevat-ı sınaiyye ihtira’ ve mektepler medreseler akademiler te’sis etmek nebatat bahçeleri hayvanat sergileri vücuda getirmek gibi teşebbüsat-ı nafia-i medeniyye ile memleketlerini i’mar ve tezyine çalıştılar. +Bu mesaileri neticede onları ne gibi mükafat-ı ilahiyyeye mazhar ettiği ise işte görülüyor: +Gun-a-gun naz u ni’metler latif ve muattar çiçekler en nefis meyveler akarsular tab u taraveti yerinde evsah ve emrazdan azade zevceler. +dedinde bulunduğumuz ayet ile emsalinin ihtiva ettikleri enva’-ı mükafatı yalnız dar-ı ahirete hasr etmek doğru bir şey değildir. +Bunlar mead aleminde mev’ud olan mesubata delalet ettikleri kadar alem-i maaşda erbab-ı sa’y ü amel hakkında tecellisi mu’tad avatıf-ı sübhaniyyeye de dall ve şamildirler. +Fil-hakıka mantuk-ı münifince Tevrat ve İncil’in ahkamına hüsn-i imtisal eden ehl-i kitaba bile bu derece bi-payan sia-i maişet mev’ud olunca Kur’an -ı Hakim’in o ulvi düsturlarını rehber ittihaz ederek hayat-ı milliyyelerini asar-ı nafia-i medeniyye ile tezyin etmeyi hedef-i mesai eden ilim ve san’at için mebani-i müşeyyede vücuda getiren Kur’an’ın ruh ve esrarına mülayim kavanin ve nizamat vaz’ u tedvin etmekle beraber bunların bir takım zaleme ve cebabirenin baziçe-i hevesat ve amali olmalarına meydan vermemek için nigeh-ban-ı mer’iyyeti olmayı vazife edinen mü’minler hakkında nelere intizar etmek lazım gelir? +Evet bir akıde-i rasiha halinde şuna rabt-ı kalb edelim ki maaş ve meadca siyaset-i maddiyyece Kur’an’ın sünnet-i nebeviyyenin ahkam-ı aliyyesini düstur-ı hareket mekte olduğu cennetler o cereyanı daimi cuy-barları hoş-güvar meyveleri nezih ve muattar duşizeleri ile her zaman için hazır ve amadedir. +Müfessirlerin mü’minlere mev’ud cennetleri ahirete Başmuharrir hasr u kasr etmelerinin netayic-i maddiyyesinden biri de şu oluyor ki müslümanların cahil sınıfı a’mal ve mesai-i hayatiyyelerinin dünyada mükafat-ı acilesini görmek kendileri için mukadder olmadığını zannederek sa’y ü amel mukabilinde dünyaya aid bir şey beklemek hatırlarına bile gelmiyor. +Bu hale bir de şuun-ı uhreviyyenin sı inzımam edince bu kabil basit mü’minler için alem-i meadın sütre-i mechuliyyet altında gizli kalan ni’met ve mükafatlarına nailiyet emeliyle salihat-ı a’male rağbet ve kalmıyor ki bu pek tabii bir haldir. +Çünkü insanlarda huzuz-ı acilelerini istifaya zinet ve zeharif-i dünyadan mümkün olduğu kadar seri’ surette istifadeye bir meyelan-ı fıtri vardır. +erbab-ı imandan geçinenlerden bir çokları şuun-ı ahiret hakkında kalbleri şekk ü tereddüdle dolmuş dide-i basiretleri ama-yı cehl ile kapanmış kimselerden ibarettir ki Kitab-ı Mübin’e iman Resul-i Emin’i tasdik etmekte olduklarını zannederler de hakayık-ı uhreviyyeden hiç biri hakkında yakın beslemezler. +Fakat hiç şübhe yok ki bu adamlar Cenab-ı Hakk’ın amil olan kullarına vaad ettiği mükafat-ı a’malin bir kısmını ahirete bırakırsa bir kısmını da dünyada bezl ü ihsan edeceğini bilseler nasib-i acile mazhariyet emeli a’mal-i salihaya şevk ve temayül için kendilerinde kuvvetli bir saik olur. +Nefsü’l-emirde de alemde ahkam-ı takdirin tarz-ı cereyanını tedkık ve tetebbu’ edenler re’yü’l-ayn müşahede ederler ki ef’al-i tedir. +Hulasa-i kelam Kitabullah’ı tefsire teşebbüs edenlere terettüb eden pek mühim bir vazife vardır ki o da aleme Cenab-ı Hakk’ın şu dünyada da cennat-ı naimi azab-ı elimi olduğunu anlatmaktır. +Bu hakıkat bir kere Allah’a şünmekle tabii olarak mail-i salah olanların temayülat-ı muslihaneleri kesb-i kuvvet edeceği gibi mücrimler de kebair ve kabaihdan men’-i nefse çalışmaya mecburiyet hissederler. +Zaten eskiden yeniden Kitab-ı Kerim’i tefsir edenler Alem-i İslam’ın halini nazar-ı dikkate alarak Kur’an’ın lamak hususunda halka reh-zen olmasalar ne akıllar istinbat-ı hakayık hususunda böyle camid bir vaz’da kalır ne de kalblere bu derece kasvet arız olur idi. +Hatta denebilir ki: +Bugün biz Kur’an’ın saye-i feyzında Sadr-ı İslam ile a’mal ve secayasında makasıdında derece-i teyakkuz ve intibahında hem-ayar olur ve düşmanlarımız duğumuz bu za’f-ı müdhişten azade kalır idik. +Müslümanlar Cenab-ı Hakk’ın kavl-i kerimini okuyorlar. +“Bu Davud aleyhi’s-selamın kavmine hitab” diyorlar. +nazm-ı kerimini duyunca da; “Burada ehl-i kitabdan maksad Yahudilerin ahbarı nasaranın kıssislarıdır.” deyip geçiyorlar. +Fakat hakıkat hiç de onların anladıkları merkezde değil. +Cenab-ı Hakk’ın hikmet-i baliğasını mahlukatı üzerinde cari olan kavanin-i kahiresini der-piş-i teemmül edenler her türlü şevaib-i reyb ü şekten azade olarak teslim ve i’tiraf ederler ki irade-i ilahiyye mülk-i zemine varis olmak hak ve salahiyetini ihya ve i’marına ehil ve erbab bulunanlara tahsis etmiştir ki onlar da emr-i bil-ma’ruf nehy-i ani’l-münkeri vazife edinenler ef’al-i hayriyyeyi iğtinama müsaraat gösterenlerdir. +Şu sözümüzün hakıkate ne dereceye kadar mutabık olduğuna maddi delil arayanlara fikren muhit-ı kevn üzerinde seri’ bir cevelan yaparak bugün cihanı pençe-i kahr u satvetlerinde titreten yeni yetişme bir takım ümmetleri piş-i nigahında temessül ettirmek kifayet eder zannederim. +Böyle bir cevelan-ı fikri onlara arz ile avalim-i cevviyye ve semaviyyeye tasarruf ve hakimiyetin canib-i ilahiden nasıl o ümmetlerin uhde-i kifayetlerine tevdi’ edilmiş olduğunu müslümanız diyen mikdarlarının çokluğuyla beraber mevcudiyetleri i’tibarıyla haiz-i kıdem bulunan bunca akvam-ı İslamiyyeyi küfür ve ilhad zebun-ı kahr u istilası olduklarını acı bir surette anlatacaktır. +“Seneler tevali ettikçe Kur’an ve ehadis dindar olmaktan ziyade hükümdar olmak isteyenlerin elinde sihirbazların bir şey oluyordu. +Hasmın kılınçla kuvvetle mağlub edilemeyeceği yerlerde cidden daha katı’ kahır ve galebede daha müessir silahları dinden istiare Kur’an’ı istediği tarzda tefsir istenilen ma’nada hadisler ihtira’ ediyorlardı.” s. +olmadığı ilimler üzerine dolu dizgin beyan-ı mutalaa etmeyiniz Haşim Bey. +Ve Musa Efendi’nin cür’etine aldanarak tefsir kitablarımızın şayan-ı tebcil sahifelerine su’-i zan lekeleri saçmayınız. +O kitabları yazanların ictihadlarında yanıldığı noktalar da olabilir ve o noktaları kanun-ı münazara ve kanun-ı edeb dairesinde münakaşa etmeye herkes me’zundur. +Hasılı bizim müfessirinin la-yuhtiliklerini ben de iddia etmem. +Fakat hiçbir vakit de Musa Bigiyef Efendi gibiler Kur’an’ın belağat-i i’cazını anlamakta mesela hem-mezhebim olmayan Zemahşeri’nin ka’bına yaklaşamaz. +Bugün bütün Arab uleması hıristiyanları da dahil olduğu halde bütün Arab üdebası kendi ırklarına mensub olmayan o Zemahşeri’nin tefsirini başlarında taşırlar ve Musa Efendi gibilerin cinnetlerini “Yalan yere hadisler icad ederek bunu Hazret-i Peygamber’e ehadis-i mevzuanın mevcudiyet ve kesretiyle sabittir.” s. +Hele dirayetten ziyade rivayet esasına müstenid olan fenn-i hadise dair beyan-ı fikre hiç cesaret etmeyiniz. +Bu sizin karınız değildir. +Böyle bir salahiyeti –elbette size kıyas edilemeyeceğim halde– ben kendimde de göremiyorum. +Darılmayınız Haşim Bey kaç tane hadis biliyorsunuz? +Hele senedatıyla bir tane biliyor musunuz? +Sonra ehadis-i mevzua ta’birini işitmişsiniz evet Din-i büyük hadimleri ilm-i hadise dair yüzlerce binlerce asar vücuda getirdikleri gibi ehadis-i sahiha arasından mevzu’larını bulup çıkarmak yolunda da eserler yazmışlar. +Eğer bu vazifeyi vaktiyle yine onlar ifa etmeselerdi emin olunuz bugün siz ehadis-i mevzua ta’birinden bile bi-haber bulunurdunuz. +Haşim Bey onların çoğunu va’z u nasihat sadedinde iyiliklere teşvik ve fenalıklardan terhib yolunda ihtira’ etmişler. +Ma’naları i’tibarıyla birer cümle-i hikemiyye addolunabilen ehadis-i mevzuayı işitsen sen de beğenirsin. +Ve belki aleyhlerinde bu kadar söz söylediğin halde bu güzel cümlelerin hadis olmadığına acırsın. +İşte mesela ve cümleleri onlardandır. +Fakat ulema’-i hadis lisan-ı peygamberiden sadır olmayan bir kelamın hadd-i zatında ne kadar iyi bir söz de olsa kendisine isnad olunmasını memnuiyet-i şedide altına almışlardır. +Fil-hakıka ehadis vaz’ı gibi tehlikeli bir yalancılığa cür’et edenler de olmuş velakin ulema’-i İslam’ın muhayyiru’l-ukul bir himmet ve faaliyete makrun olan ta’kıbatı karılmıştır. +Acaba eslafın o mesai-i meşkuresi olmasaydı Musa Bigiyef Efendi ve mukallidleri ehadis-i mevzuadan kaç tanesini temyiz edebilirlerdi? +Yüzbinlerce ehadisin Peygamber Efendimiz hazretlerine kadar teselsül eden la-yuad ravilerini tanımak ve her birinin derece-i mevsukıyyetlerini tartmak gibi müşkil tedkıkatı istilzam eden o vezaifi onlar ifa etmiş şimdi size de hadis vaz’ edenlerle onların yaptığı fenalıkların önünü alanları birbirine katarak hepsine birden atıp tutmak ve böyle mağşuş sözlerle ale’l-umum ehadis-i şerife hakkında emniyet ve i’timadı selb ettirecek ta’rizlarda bulunmak vazifesi kalmış. +Haşim Bey hadis vaz’ edenler hakıkı ehadis-i nebeviyyenin zararına sizin kadar çalışmadılar. +Sonra olsa olsa bütün iyi şeylerin ma’ruz olabileceği su’-i isti’mal kabilinden olan vaz’-ı ehadis mes’elesindeki fenalıkları sebeb tutarak Din-i İslam’ı Türk-Osmanlı hükumetinin inkırazı masaydı yahud Türkler bu dine mensub bulunmasaydı eksik olacaktı.” demek mi istiyorsunuz? +“Bazı halifeler tarafından dinin hatta tahkır edildiğini şu misal ne güzel gösterir: +“Uryan kadınların beyaz heykelini kollarıyla sararak mest ü mağrur şarab havuzlarının içinde şina-verlik eden Hulefa-yı Emeviyye’den Velid bir gün Kur’an’da “fala” bakmış. +İlk satıra tesadüf eden ayet-i kerimede kelimelerini görünce bundan gazab-nak olarak Kur’an’a hitaben; diye bağırmış ve Kur’an’ı parçalamıştır.” s. +Bir edebsizin Din-i İslam’ı tahkır etmesinde de yine Din-i İslam mı kabahatli? +Din-i İslam’ın hükumet-i Osmaniyye ne münasebeti var? +“Ma’nası: +Beni Cebbar-ı anid sıfatlarıyla tehdid mi ediyorsun? +Ey Kur’an ; işte ben cebbarım anidim! +Eğer ahiret gününde sana Rab yani Allah olarak gelmezsem Allah’ına söyle ki beni Velid parçaladı.” s. +Şiirin dördüncü mısra’ındaki “Ya Rabbi” kelimesini lisan-ı Arab’ın imlasını bilmediğiniz için Türkçe’deki gibi “ya” ile yazıyorsunuz. +Doğrusu “Ya Rab” olacaktır. +İkinci mısra’ın gayr-i mevzun olduğuna dikkat etmemişsiniz. +’ dan sonra gibi bir kelime daha olmalıdır. +Üçüncü mısra’daki’yı nafiye zannederek cümle-i şartıyyeyi yanlış tercüme ediyorsunuz. +Onun ma’nası: +“Ahiret gününde sana Rab yani Allah olarak gelmezsem” değil; “Ahiret gününde Rabbinin huzuruna varınca böyle söyle” demektir. +Mütekellim sigasıyla okuduğunuz fiili de hitab sigasıyla olacaktır. +Görüyorsunuz ya Haşim Bey! +Adi bir beyt-i Arabinin içinden çıkamayacak seviyede iken tefsirler ve hadisler üzerine bir hakem tarzında cerh ve ta’dil mutalaaları yürütmeye kalkışıyorsunuz. +Türklerin esbab-ı ahire-i inkırazından birini de herkesin haddini cihet-i ihtisasını bilmemesinde aramalı “Dine asliyetini vermek için ziyasını Kur’an’dan ve sahih hadislerden alan şu’le-i hututundan bariz vahdet-nüma bir güneş işlemek için cehd eden eazım-ı ulemayı bile tahkır etmek dövmek habs etmek arzu olunduğu gibi şer’i hükümler almak mümkün olmayınca mek şeniaları irtikab edildi.” s. +Lakin kariine o ulema öldürüldü de biz onları öldürenlerin din-i muharrefini tevarüs ettik zannını vermeyiniz. +Şimdiye kadar payidar olan Din-i İslam işte o hürriyet-i ictihadı ile hak ve hakıkat yolundaki sebatıyla ölen ve metanet-i fikriyyesi hiçbir kuvvetin bazusuyla bükülmeyen fedakar ulemanın dinidir. +“Hazret-i Buhari ehadisin sıhhatini tahkık için bir çok seneler Asya ve Afrika’da bilad-ı İslamiyyeyi dolaşmıştı. +Bu ulvi vazife cenab-ı Buhari’nin varlığını o mertebe inhisarına almıştı ki geceleri on onbeş def’a yatağından kalkarak hatırına gelen hadisleri ravileri kayd ederdi. +Bir rivayete göre müşarun-ileyhin hafızasında . +hadis olup bunun hemen .’i gayr-i sahih imiş. +Nihayet-i cem’ . +hadisden ancak yedi sekiz bin adedinin sıhhatine kani’ oldu. +İşte bu ahkam-ı diniyyenin azim herc ü mercini i’timad olunacak surette isbat eder. +Hazret-i Buhari’nin o zaman isti’mal ettiği vesait-i tahkıkıyyeye bakarak istihsal ettiği neticenin bile sıhhatinden bazı Garb uleması iştibah ediyorlar ki bir fikr-i selim bu Üçyüz binden ve belki altıyüz binden başlayan ehadis üzerinde derece derece tenzilat icra ederek ve son merhale olan yedi binde de durmayarak ehadis-i sahihanın adedini sıfıra doğru götürmek fikrini Din-i İslam’ın dost- [ İbrahim /] ayet-i kerimesi o ları! +bulunan Garb ulemasından aldınız ve kabul ettiniz öyle mi? +“Buhari’nin Mecellesi’nden başka diğer “sıhah” için de aynı mutalaa variddir.” s. +Lakin bu ehadis bahsini artık bırakınız. +İlm-i hadis hakkında hep Garb ulemasının delaletiyle değil biraz da o ilmin sahibleri nezdinde tahkıkatta bulununuz; yani bu bahisler için bir parçacık hakk-ı müdahale iktisab ediniz de sözünü ondan sonra söyleyiniz. +“İşte böylece şahsi ihtiraslar ve siyasi ihtilafların te’siriyle muhtelif telakkılere cebren uğratıldığını gördüğümüz ve ilk devirde esas menba’ları bu derece bulanmış olan din sonraları Abbasiler devrinde artık oyuncağa çevrilmiş olduğu bir zamanda idi ki Türk-Osmanlı hükumeti teessüs etti.” s. +Zavallı hükumet! +Ne fena zamanda teessüs etmiş. +Lakin dinin esası menba’ları o derece bulanmış olduktan sonra bugün lüzumuna kail olduğunuz müceddidliği ve nize nazaran bir kere tekmil ehadis şübhe tahtındadır. +Kur’an-ı Kerim’i söylemiyorsunuz; o menba’ da bulanık mı? +İcmal ve ibham tecrübeleri altında fırlatılan su’-i Sonra yukarıda; “Din Osmanlıların fıtri cengaverliğini kahramanlığa kadar yükseltti.” demiştiniz. +Esas menba’ları bulanmış ve büsbütün oyuncağa çevrilmiş olan din mi bunu yapan? +Necat ve i’tila yollarında sözlerinizi ta’kıb eden nazar-ı dikkat tenakuz arızalarına takılmaktan epeyce rahatsız oluyor. +HUKUK-I AILE VE USUL-I MUHAKEMAT-I ŞER’IYYE Fasl-ı Salis’den’nci Madde’de: +“Cüzzam ve baras ve illet-i zühreviyye gibi bila-zarar duna ba’de’n-nikah muttali’ olur veya muahharan böyle bir illet tahaddüs ederse zevce hakime bil-müracaa tefrikını taleb edebilir. +İllet-i vakıanın zevali ümid olunursa hakim tefrikı bir sene te’cil eder. +Bu müddet zarfında zail olmadığı ve zevc talaka razı olmayıp zevce dahi talebinde musırr olduğu takdirde hakim tefrika hükm eyler.” denilmiş ve . +Madde’de akd-i nikahdan sonra zevc tecennün ederse aynı muamelenin icra olunacağı gösterilmiş ve bunların hiçbir kavle istinad ettirildiği layihada zikr olunmamıştır. +Mezhebimizde masaibden dolayı tefrik caiz olmaz. +Şu kadar ki: +İmam Muhammed’den yalnız cüzzam ve baras ve cünun hakkında iki rivayet var: +Birincisi İmam-ı A’zam ve sair ashab-ı kiramının mezheblerine muvafık olan kavlidir ki Kitabu’l-Hücec’de edille-i şer’iyyesiyle beraber zikr edilmiştir. +İkincisi Metn-i Kuduri ve kütüb-i sairede meşhur olan rivayettir ki zevcenin zevci bu halde bulursa taleb-i tefrika hakkı olmasıdır. +Lakin böyle; “Bir sene te’cil olunur ve onunla iktifa olunup etıbba şifasından kat’-ı ümid etmeseler de zevcinden tefrik olunur.” sözü yok. +Bu üç illetten dolayı bir sene te’cil ancak kütüb-i Malikiyyede görülüyor. +Onlar zevcenin mani’-i takarrub mevzıi bir illetle ma’lule olduğu yahud kendisinde şu üç illetten biri kable’l-akd mevcud olup da zevcinin evvelce muttali’ olmadığı surette onun da nikahı feshe hakkı olacağına zahib olarak bazı asar-ı mevkufe-i munkatıa ile ihticac etmişler ve bu üç illetin evlada teaddi ve intikalinden korkulduğu gibi mucib-i ar olup kefaeti muskıt olduğuna ve binaenaleyh mahtube rıza verse de velilerinin onu izdivacdan men’e hakları olacağına kail olmuşlardır. +Mezheb-i Şafii’de hıyarın sübutu mani’-i takarrub olan afat-ı uzviyye ile şu üç illete münhasır olduğu gibi Müdevvene’de mezkur olduğu üzere İmam Malik’in mezhebi de buna karib olup ancak nisaya mahsus olan afattan ifza ve netn-i mevzıiyi de mani’-i takarrub addeylemiş ve asarı vakt-i mücamaatte mahall-i mücavirde zahir ve münfir olan adita illeti de tarafeynden herhangisinde bulunsa bu mezheblerinde hükme dahil olup bundan başka hiçbir illetin fesh-i nikahı mucib olmayacağı kitablarında tasrih olunmuştur. +bazı ulema-yı tabiinin akvaline muvafık ve müstenid olup hep bu daireye münhasır olduğunu kendisi de zikr eylemiştir. +Mezheb-i Hanbeli’de memeli basur ve nasur yani fistül de aditaya kıyas olunup ilel-i selasede hakk-ı hıyarın sübutu da asarının zahir olup emr-i takarrubu vaktinde ihlal eder olmasıyla ta’lil edilip onlar da mani’-i takarrub babına idhal edilmiş ve bu ma’nadan erkekte husyenin kesilmiş ya nez’ edilmiş olmasıyla kadında istihaza ve herhangisinde olsa şelel yani sarsaklık ve kar’-ı münten ve bahar-ı fem ayıplarının da bu baba dahil olacağına zahib olunmuş ilel-i selase-i mezkurenin emr-i takarrubu ihlal eder olmalarından başka balada işaret olunduğu üzere sirayetlerinden korkulur olması da veliler müşeddid i’tibar edilmiştir. +Müctehidin-i kiramın akvali bunlardan ibaret olup hiçbir illetin sirayet ve intikalinden korkulur olmasını ve barasa kıyas eyleyen yoktur. +Bilakis sell-i rie gibi emraz-ı batınanın hiçbir taraf için müsbit-i hıyar olamayacağı ma’um ve musarrahdır. +Binaenaleyh şu maddedeki “bila-zarar birlikte ikamet mümkün olmayan illetler” ta’biri bunlara teşmil edilecekse elbette muhalif-i şeriat olur. +Ve sirayetlerinden korkulan emrazın kesreti de ma’lum olmakla bunun neticesi her kim böyle bir derde giriftar olursa zevceleri onları döşeklerinde bırakıp tefrik ler demek olur. +Fesad-ı ahlaka dai ve elbette muhalif-i maslahattır. +Elbette ki hükumet-i seniyyemiz de buna razi olmayacaktır. +Komisyon hey’etinin de bunu murad etmemiş olmaları lazım gelir. +Lakin ibare pek elastikı olmakla türlü tefsire uğratılarak birçok deavi-i faside tekevvününe ve zıya’-ı hukuka bais olacaktır. +Komisyonun “cüzzam ve baras ve ilel-i zühreviyye gibi bila-zarar birlikte ikamet mümkün olmayan illet”lerden maksudları ancak bu illetlerin kendileri olup “ilel-i zühreviyye” lafzıyla da frengi ve bel soğukluğu murad edilmiş olacak. +Lakin yine yanlış. +Çünkü bel soğukluğu cüzzam ve barasa benzemez. +Kabil-i şifa bir hastalık olduğunda erbab-ı tıb müttefiklerdir. +Mezahib-i İslamiyyenin hiç birisinde esbab-ı tefrikten değildir. +hıristiyanlar ve Yahudilerce de böyle bir hükmü olmadığı’inci maddelerden anlaşılıyor. +Frengi ise şu isminden de zahir olduğu üzere kadimen bilad-ı İslamiyyede ma’ruf olmayıp rivayet olunduğuna göre Avrupa ya da Amerika’dan gelmiş olmakla bit-tabi’ kelam-ı eimmede zikri yoktur. +Ancak usul-i ma’lumeye kıyas ve kavaid-i külliyyeye irca’ olunması sell ve sıraca gibi ilel ve emraza ve ba-husus lügat-i Arabiyye’de “ta’kıbe” denilen bel soğukluğuna mı benzer yoksa tefrik mes’elesinde asıl müttefekun-aleyh olan innet veya muhtelefün-fih olan cüzzam ve baras ma’nasında mıdır; teemmül edilmesi lazım gelecek. +Halbuki innet ma’nasından baid. +Mezhebimizde yahud Mezheb-i Şafii’de ona kıyas olunması mümkün olmadığı gibi mevzi’-i takarrub ve etrafına mahsus olan müneffirattan da değil ki Mezheb-i Maliki üzere ona kıyas edilebilsin. +Cüzzam ve barasın mucibat-ı tefrikten olmalarının illeti de bu mezheblerde tamamıyla müdrek olmadığından onlara kıyas olunması da sahih olmayacaktır. +Yalnız Mezheb-i Hanbeli kalıyor ki onlara göre bu asıllarda illet tamamıyla müdrek olup sirayet korkusunu mutazammın uyub-ı müneffireden bulunmaları ve binaenaleyh kemal-i takarruba mani’ olarak innet babına mülhak olmalarıdır. +Kıyas mümkün olup sıhhati maani-i mezkurenin makısde bulunmasına mütevakkıfdır. +Artık frenginin evsafı teemmül olunmak lazım gelecek. +O habis kusu birinci devresine mahsus ondan sonra ne ahad-i zevceynden diğerine ne de evlada intikal etmeyeceğini erbab-ı fen müttefikan beyan ediyorlar. +Ve o devresinde emraz-ı batına kabilinden olup kemal-i takarrubu ihlal edecek asar-ı müneffiresi bulunmuyor. +Kendilerini tedavi ettiremeyenlerin burunları ve ağızları yahud sair mahallerinde bıraktığı uyub ancak ikinci ve üçüncü devrelerinde oluyor. +Bunlar da İmam Muhammed’in mevani’-i takarrubdan addettiği kokar kellik gibi bahar-i fem gibi değil onlardan ziyade heşm ve cerh asarına körlüğe yahud sıracaya benziyor. +Cüzzam ve barasa kıyas olunması bu mezhebe de uyacak gibi görülmüyor. +Komisyonun bu hükmü nereden aldığı anlaşılamıyor. +Doktorların tecaribi Hele Doktor Wasserman’ın bugünlerde keşf ettiği usul-i tedaviden bahs eden fennin rükn-i azimi Süleyman Nu’man Paşa İkdam Gazetesi’nin Cemaziyelevvel tarih ve numaralı nüshasında neşr olunan makalesinde: +“Frengiye gelince; bu artık gizli bir hastalık olmaktan çıkmıştır. +Frenginin ayıb telakkı olunması da doğru olmayacaktır. +Bu artık intani bir hastalık sırasına geçmiştir. +Nasıl humma-yı raci’i tedavi edilmekte ise bu da bir iki ay hatta onsekiz yirmi günde tedavi edilmekte bulunmuştur.” diyor. +Bir de böyle olmasın. +Hiçbir mezhebe hiçbir nakle sıl meşru’ olabilir? +Bununla öyle bir menfaat de te’min edilemez. +Çünkü illetin sirayetinden korkulduğu zaman asar-ı muayyebesi zahir olmadığından mübtela olan zevc onu ketm edecek zevcesi kable’z-zifaf ona muttali’ olamayacak; ba’de’z-zifaf muttali’ olsa da hastalık sirayet etmiş olacağından tefrikin faidesi kalmayacaktır. +Hele zifaf-ı resmiden evvel yekdiğeriyle görüşmüş gizli sohbetlere başlamış olurlar ise sirayet daha esra’ olacaktır. +Nitekim illetin mevatın-ı asliyyesinde ahad-i zevceyn­ den diğerine intikali hemen böyledir. +Onlar da kaç göç olmayıp birbirleriyle ta nişan vaktinden ve belki daha evvelden her ma’nasıyla ihtilat eder olmalarıyla onu her hangisi daha evvel kapmış ise diğerine de zerk ettiğinden resm-i izdivacın icrası vaktinde ekseriya hem-hal olduklarında şübhe edilmemelidir. +Hastalığın gerek oralarda intişarına gerek memleketimize best bırakılıp umumhanelerin küşade bulundurulması oradakilerin ara sıra muayeneye tabi’ tutulmaları men’-i her yerde ve her zaman için umur-ı mubaha menzilesine getirilmiş olmasıdır. +Bu misilli ilel ü emrazın men’-i intişarı matlub olunca fi’l-i zina ve esbabı taife-i nisanın açık saçık gezerek rical ile ihtilatı kanun ile men’ olunmalıdır. +Hastalığın men’-i sirayeti için hakimlerin izdivac edecek olanlardan sıhhatlerine dair rapor taleb etmekte oldukları muhadderat ve bakiratın da kable’n-nikah muayeneye tabi’ tutuldukları söyleniyor. +Bu hususa dair geçen sene Makam-ı Meşihat’ten bir emirname ısdar edilmiş olduğu da gazetelerde görülmüş yahud işitilmiş bununla maksad hasıl olmaz. +Nikahdan me’yus olanlar zinaya dökülecekler. +Hastalığın intişarı maa-ziyadetin devam edecek. +Ve bunların yüzünden bunca tahirin ve tahiratın münakehatı duçar-ı müşkilat olacak. +Ahali-i bab-ı haya ve gayretin tıbaına elbette giran gelecek olan şu teklifin meşakkatini onlar çekecekler onlara inhisar edecektir. +Her yerde tatbiki dahi müteyessir olmayacağı gibi birçok su’-i isti’malata da sebebiyet verecektir. +İzdivac edeceklerin ilel-i sariyyeden salim olduklarını tahkık eylemek kendilerine ve ailelerine düşer hakimlere değil. +Erbab-ı hükumet ve ehl-i ilim ve hikmet için bu babda yapılacak olan şey nasa lazım gelen ihtarat ve vasaya lüzum görürler de isterlerse bu misilli uyub ve ilelden selameti nikahlarında şart eylemek Mezheb-i Maliki’de caiz olduğu gibi zevce ve zevcin de böyle bir aybın vücuduna yahud hudusuna ıttıla’ında hakk-ı hıyar olmasını akd esnasında şart ve ta’lik ettirmek mezhebimizde de mümkündür. +Bundan fazlasına da hacet yoktur. +Hastalığın li-zatihi mucibat-ı tefriktan addolunmasını teklif eylemek bi-lüzum olur. +Ahkam-ı şer’iyyeye istenilen hükmün ta’likı sahih olduğuna dair olan’ncı maddenin ahkamı bu maddenin vaz’ından muğnidir. +Hastalığın kabil-i tedavi olduğu hakkındaki etıbbanın beyanatı yine başka. +Lakin bunlar her amelde mizaclarında tarz-ı alayiş ve maişetlerinde cins ve neş’etlerinde ve kendilerini nazara salik ve bu sebebden her vech ile şerre mütemayildirler ve her birisi cezm eder ki nafi’ olan şeyi taleb ve ve şu hayat-ı faniyyede saadet-i maksudeyi celb ve takrir hususunda akl-ı beşerin kifayet-i münferideye i’timadı caiz ve def’-i mahzura kafil değildir. +Ancak muhit-ı alemde vücud-ı müstesnaları kendilerinin ulüvv-i şanlarını mensub oldukları akvamın şehadetleri vasıtasıyla dehrin bazı ukaladan ibaret olup bunların saadet-i umumiyyeyi Ukul-i nas kainatta ali bir kuvvetin hükm-i nafizi karşısında vazi’ ve makhur bulunduğunu tasdikte müttefik bulunmakla beraber vücud-ı Bari’yi idrakte bu hayat-ı faniyyeden sonra diğer bir hayatın vukuu muhakkak olduğunu fehm ve ihatada müsavi değildir. +Onlar bugünün yarını olduğunu yani dünyadan sonra hayat-ı uhreviyye başlayacağını da temyiz edebilecek hasıyyette müttehid batıl ittihaz ederek bunlara tapmak yolunu ihdas etmeleri olmuştur. +Halbuki Allah’ın vahid olduğunu ve kendine ne gibi sıfatların isbatı vacib idiğini bilmek ahiret hayatını layık olduğu tarzda anlamak dar-ı ahirette sevab ve caibini keşif ve tatbikte akl-ı mücerred ukul ve tabayii muhtelif olan bütün insanlara bir vasıta-i kadire ve kafiye değildir. +Şu kadar ki mevkien ve zamanen hidayet-i nebevi şerefine nail-i iktida olamadıkları halde muhtas oldukları kemal-i akıl ve nur-ı basiretin kendilerine o gibi hakayıkı ilham ve ifham etmiş olduğu kimseler pek azdır. +Bunlar eğer irşad-ı nebevi saadetine mazhar olsalardı diğer nasdan daha seri’ bir suretle ona ittiba’ ederlerdi. +Bununla beraber o misilli akıl ve basireti haiz olanlardan da Rabb-ı Kadir’in asar-ı celaline karşı gayr-ı salim bir yolda ta’mik-ı fikir ve irfan ile hakıkate layık olmayan derekelere sükut edenler kesiru’l-vuku’dur. +Şu nikata göre hayat-ı uhranın ahvalini ez-cümle onun kaffe-i lezaiz ve alamını a’mal-i dünyeviyyenin ne suretle muhasebe olunacağı yollarını hayat-ı dünyeviyyeden sonra nafi’ olacağının bilinmesi mümkün olmayan amelleri ibadet işlerinde görülen namaz rek’atlarının a’dad-ı mertebesini diyanet-i İslamiyyede cari hac menasik ve ef’alini diyanet-i Museviyyede müesses bazı hal-i inziva ve mücerrediyetin tercihi ve bunlardan başka vech-i faidesi ta’yin olunamayan diğer amelleri evvelden sebk etmiş bir vasıta-i meşrua olmaksızın derk ve ihata etmek onlarda mündemic olan esrar ve netayic-i hikemiyyeye vasıl olmak akl-ı beşerin havsala-i Şu esbabdan dolayı akl-ı insani kuva-yı idrakiyye ve bedeniyyeyi hayat-ı dünyeviyye ve uhreviyyece hayırlı olacak surette isti’mal edebilmek için her halde bir kaide bir muin-i zi-kemale muhtacdır. +Ahkam-ı a’malin hudud ve vücuhunu tahdid ve irae sıfat-ı ilahiyyeye tarz-ı i’tikadı ta’yin layıkı vech üzere ahiret ahvaline ve dünyada ve ukbada hayır ve saadet görmeye medar olan bil-cümle turuk ve esbaba peyda-yı ma’rifet etmek için o muinden kıp da beni-cinsinden zikr olunan şeylere dair istima’-ı bahs ü kelam veya beni-cinsinin ondan telakkı-i ahkam etmesi gibi bir hal onun için emr-i irşadda hüccet-i sahiha olamaz. +Hatta kendisi sair nasın adat ve ma’lumatına ve hikmet-i hilkat hakkındaki istihracatına faik evsaf na ihtimal verilemez. +Ancak yukarıda beyan olunduğu üzere nasın muhtac olduğu muin canib-i ilahiden nası Hakk’a da’vet eden ve beyanatı da te’yid-i Rabbaniye mukterin olan zat-ı ali olabilir ki: +Mesalih-i ibadı Allah’ın sıfat-ı kemalini hakk-ı Bari’de bilinmesi kulluk şanından olan akayid ve ahkam-ı diniyyeyi hayat-ı uhreviyye ile orada husulü ind-i ilahide mukarrer olan şeyleri hazine-i kudretten telakkı etmiş olduğu halde nasa tebliğ ve ihtar eyler Bu suretle hakayıkı ihatada teşettütten ve bazı şeylerde za’f-ı idrakten hali kalmayan akla bir şu’le-i hakıkı gamberdir. +Nübüvvet: +Vücud-ı Bari’nin muttasıf olduğu sıfatların ne dereceye kadar mülahaza ve isbatı ve efrad-ı beşerin bu babda muhtac olduğu vukufun ne mertebeye isali layık makam-ı irfanlarına göre kendilerinden gayriye tefazzul etmelerini mümkün kılan turuk ve esbabı ima eder. +Şu kadar ki havass-ı beşere müteallik olan bu meziyet ancak amme-i nasa kifayet edebilmesi caiz olan derecede mütehattim olabilir. +Nübüvvetler Allah’ın vücuduna vahdaniyetine ve evvelki fasıllarda beyan ve isbat ettiğimiz vech ile sıfat-ı ilahiyyeye i’tikad edilmesini mutalibdir. +Nübüvvet bu akayid-i meşruanın istidlal yollarına onlara müteallik maarifin vech-i mahsusu ile vücub-ı istihsaline bu suretle kesb edilecek ma’rifetin hissine ce­ haletin lüzum-ı men’ine Şer’-ı enver’in vacib kıldığı bir şeyin inkara makrun olmasının istilzam edeceği netayice kubhiyatın mahiyeti ancak tarik-ı şer’ ile fehm olunacağına taalluk eden ve münhasıran akıl ile halli mümkün bulunmayan ma’lumat ve hakayıka nefsin mutmain olacağı bir surette irşad eder. +Zira akl-ı beşer zikr olunan hususatta kendi kendine harekette müstekıl olsaydı onların dekayık ve icabatına cezm ü teyakkun ve kanaat gibi imad-ı tumaninet olacak surette netice-i matlubeye vusule kudret-yab olamazdı. +Eğer mevhub ve mükteseb olan irfan sevab-ı muayyene müstehık kılan ef’al ile bunların zıddını irtikab yüzünden vukuu mansus olan ukubet hakkında Şer’in ta’yin ve beyan ettiği ahkam ile tezyid olunursa vacib olan şeyleri bilmek farizası tarik-ı şer’iye tevfik edilir. +Bununla beraber hadd-i zatında hasen olan bir şeyin sıfat-ı ma’lumesi maarif-i ilahiyyeye münafi düşmez; çünkü Şeriat vukuu caiz ve muhakkak olan şeyleri ityan eder hüsnü ihdas etmez. +Fakat hasen olan mevaddı nass ile te’yid eyler. +Bu babda bir misal zikr edelim: +Hazret-i Yusuf aleyhisselamın lisanı üzerine şeref-varid olan ve; “Müteferrik mahallerde ma’bud-ı batıl ittihaz ettiğiniz asnam mı yoksa Vahid Kahhar sıfatlarıyla muttasıf bulunan Allahu Azimü’ş-şan mı hayırlıdır?” meal-i şerifini müfid bulunan ayet-i kerimesi pek vazıh bir işareti mutazammındır ki alihelerin müteferrik ve müteaddid olması efrad-ı beşerin veche-i kulubunu kendi kuvvetleri fevkinde re’y-i batıllarıyla ma’bud ittihaz ettikleri şeye doğru tefrik ve taksim eder. +Bu ise o yola salik olan her fırkayı kalbin müteveccih bulunduğu sevk eyler. +Bu hal şübhesizdir ki nizam-ı hayatlarının badi-i fesadı olur. +Amma cemi’-i nasın ilah-ı vahide i’tikad etmesi bir tevhid-i layıkdır ki teşettüt ve mücadeleyi i’tiyad eden nüfusun sultan-ı vahide hasr-ı ubudiyyet ve te’yid-i merbutıyyetle onun zir-i hükmünde hazı’ ve munkad olmasını kaide-i saadeti idrak ve ihraz etmeleri bu sayede husule gelir. +Bu yoldaki ravabıt-ı i’tikadiyyelerinin semeratı o nizam-ı uhuvvete revnak verir. +Nitekim; umur-ı i’tikadiyyede hidayet edici bir sıfatla varid olan ve kendine yukarıda gösterdiği üzere i’tikadı mutalib bulunan Şeriat salah-ı alemi te’min eden yolları izah etmiştir. +Nübüvvet dareynde saadet-i insanın mütevakkıf olduğu a’malin enva’ ve eşkalini tahdid ve ta’rif eder. +Ma’bud bil-hakk olan Allah zü’l-Celal hazretlerine layık olan a’mal ve ibadat ile ahkam-ı müteallikalarına Şer’in ta’yin ettiği hudud dairesinde temessük ve riayeti de amir ve talebkardır. +Nübüvvetin emir ve nehy ettiği hususatta evvelce hüsn veya kubh aksam ve vücuhundan tanılan bazı şeylerin isabeti zahir olarak bu babda mü’minlere kuvvet-i itmi’nan vermiştir. +Hududu vaz’ olunan ahkam-ı şer’iyyeye tevfikan me’murun-bih olan ve mendub bulunan amelleri memnu’ olan ef’alden de hazer edilmek sevab-ı ecrini veren ve ikabı istilzam eden fiilleri tasrihen idrak ve iltizam eylemek yollarının mücerred akl-ı müstakil ile keşf ü ihatası imkan haricinde olup ancak Şer’in delalet ve muavenetine müftekırdır. +Şu tarik-ı ma’rifet me’murun-bih olan şeyin hadd-i zatında hüsn ile ma’ruf bulunmuş olmasına yani ahkam-ı şer’iyyede mufassalan gösterildiği üzere menfaat-i dünyeviyyeyi ahval-i maişette ihtiyar olunan mesleğin netice i’tibarıyla nef’-i uhreviyi sıhhat-i bedeni mal can ve ırzın muhafazasını Zat-ı Ecell ü A’la’ya kalbin ziyade-i taallukunu istilzam eden mahasin-i akliyyeye münafi değildir. +Şu kadar ki derk-i hüsnü aklen mümkün olamayan a’mal bunun gibi vech-i kubhu yalnız akıl ile bilinmeyen bazı kubhiyat vardır ki bunların hüsn veya kubh nev’inden oldukları ancak Şer’in emir ve nehyiyle ta’yin olunabilir. +Vallahu a’lem. +Harb-i Umumi’nin infilakından evvel Alem-i İslam’ı tehdid eden en büyük musibetlerden biri Çarlık kuvveti Emperyalizm tehlikesinin bu mahuf ve müdhiş mümessili bir çoğunu istila etmiş Müslümanlık’ın payitaht-ı hilafetini her lahza tehdid ediyor payitaht-ı hilafeti pa-mal-i tahakkuk ettirmek için fırsat gözetiyordu. +Böylece Müslümanlık Alemi’ni derin endişelere mütemadi halecanlara duçar ediyordu. +Çarlığın huzur-ı kahrında aciz ve zebun kalan İslam Alemi bu azgın tehlikenin esbab-ı indifa’ını der-piş edip duruyorken Harb-i Umumi’nin infilakı üzerine Moskof siyaset-i cihan-giranesinin en yüksek meratib-i olmuş fakat muharebenin ilk neticeleri miyanında Çarlığın safha-i müessiresi karşısında secde-gir-i şükran olmuştu. +Çarlık irtikab ettiği seyyiatın cezasını çarpılarak şevahik-ı ceberutundan haziz-ı indirasa yuvarlandı. +Ve mevkiini adavetiyle meşbu’ kahr u hışmından müteessir emperyalizmi ve bunu te’sis ve himaye eden mebadi ve müessesatı yıkmaya çalışan kuvvetlere terk etti. +Bu kuvvetleri tevlid ile mazhar-ı inkişaf eden Çarlığın debdebe ve daratı uğrunda halkı ezmesi kırması halkın nasib-i refahiyyetine ve semerat-ı fa’aliyyetine dest-i tecavüzünü uzatarak zavallı halkı sefalet ve meskenete sevk etmesine mukabil hayat-ı ihtişam ve azametini te’yid ve tezyid için yine bu kitle-i makhurenin bi-tab kuvvetine istinada mecbur olmasıdır. +Çarlığı imha eden bu mecburiyet-i zaruriyyedir. +Çünkü halkın bu müdhiş musibeti kendi kuvvetiyle payidar ettiğini anlaması muhakkak idi. +Halk Çarlığın bu nokta-i za’fını idrak ettiği dakıka artık onun nüfuz ve kudreti zayi’ oldu. +Ve nihayet halkın darbe-i intikamıyla mahv oldu. +Bu pek tabii bir netice idi. +Harb-i Umumi bu netice-i tabiiyyenin avan-ı tahakkukunu ta’cil etti. +Bir taraftan Rusların hududlarda sırf Çarlığın ihtirasatını tatmin halkın kin ve intikamını alevledikçe alevliyor diğer taraftan Çarlığın haricden beklediği muavenetlerin imdadına şitab edememesi Çarlığın müttefikleriyle birleşememesi Mazuri’de müdhiş darbelere duçar olması ve Çanakkale’nin o mehib ve muazzam müdafaası Çarlığın mevkiini sarsmış ve mukadderatını halkın dest-i intikamına teslim etmiş idi. +Çarlığın sukutu üzerine Rusya’da tahaddüs eden herc ü merc bilhassa emperyalizmi kökünden yıkmak gösteren en büyük ibrettir. +Bu mühim hadise bütün dünyayı müteessir etmiştir. +Bilhassa Alem-i İslam Çarlığın sukutuyla pek alakadardır. +Çarlığın gaye-i taarruzu bilhassa ehl-i İslam’ın kalbgahına Makam-Hilafet’e müteveccih idi. +Çarlığın inhidamıyla Alem-i İslam en korkunç ve en satvetli düşmanlarının birinden kurtulmuş olduğu gibi emperyalizmin vesail-i kahr u tedmirini gördü anladı. +Emperyalizmin ceberut-ı kahiresinin nokta-i istinadını ve bu noktanın kimin elinde olduğunu ıyanen müşahede etti. +Binaenaleyh bu cihetten pek mühim istifadeler te’min etti. +Rus İnkılabı’nın cihan-şümul te’siratından Alem-i İslam’ın hissesine düşen teessürat bundan ibarettir. +İslam Alemi Rus alemine ancak bir noktada zahir olur: +Emperyalizm aleyhdarlığı. +Rus inkılabcılarının mebadi-i sairesi İslam Alemi’nde bir te’sir icra edemez. +Desatir-i İslamiyye ehl-i İslam arasında uhuvvet ve müsavatı te’sis etmiş sunuf mücadelatına kat’iyyen meydan bırakmamıştır. +tefiktirler. +Ez-cümle The Near East Gazetesi “ Lenin’in Şark Hülyaları ” sernamesi altında neşr ettiği bir makalede ber-vech-i ati beyan-ı mütalaa ediyor: +“Dünyada ekseriyet-i İslamiyyeyi haiz memleketlerde Bolşevizm’e ehemmiyet verecek hiçbir memleket yoktur. +İslam memleketleri Rus Bolşevizmi’nin Hindistan’a sirayet etmesine mani’ oluyorlar. +Çünkü Bolşevizm Hindistan’a vasıl olmadan evvel Semerkand Buhara Tahran ve İstanbul müslümanlarına sirayet etmesi de muktezidir. +Müslümanlık ise Bolşevizm’in en kuvvetli muarızıdır ve ehl-i İslam’a “Lenin”in etbaına bahş ettiği her şeyi bahş ediyor. +“Cenubi Rusya müslümanlarının terakkıyat-ı fikriyyesi ne olursa olsun İslam demokrasisine olan irtibatları pek derindir. +“Bolşevizm’in bahş ettiği bir hürriyet yok ki Müslümanlık onu inkar etmiş olsun. +“Revabıt-ı İslamiyye saha-i fi’liyatta Fransız İhtilali’nin felsefi mefkuresinden daha hakıkıdir. +“İslam memleketlerinde olan “iştirakiye” communism felasife-i iştirakiyyenin eserlerinde görünenden da­ ha mükemmeldir. +“Bundan maada Din-i İslam insanların hukuk-ı mü­ savatlarını te’min eden padişahlarla tebaalarının en adisi arasında bir fark gözetmeyen yegane dindir. +“Bu esaslar üzerine kurulan ve bu esasları bila-i’tiraz esas-ı din olmak üzere kabul eden bir hey’et-i ictimaiyyede Bolşevizm hiçbir muvaffakıyet ihraz edemez.” değildir. +İslam’ın teşekkülat-ı ictimaiyyesinde iki düstur vardır ki birisi uhuvvet diğeri müsavattır. +Uhuvvet-i İslamiyye dini vicdani hukukı ictimai gayet metin esaslar üzerine müessesdir ki bu sayede intişar ve i’tila-yı yet münazaatı ortadan kalkmıştır. +Asrımızda dahi Türk Çin Hind Afrika ve bütün memalik-i İslamiyye arasında daima meşhud olan teavün ve temayülat-ı hasene bu uhuvvetin asar-ı müstemirresidir. +Müsavat-ı İslamiyye bütün müslümanları aynı vezaifle mükellef yahud aynı hukuktan müstefid eder. +İmtiyazlı müstesna hiçbir ferd veya cemaat yoktur. +Binaenaleyh sunuf mücadelatı vaki’ olmamıştır. +Halbuki Bolşevizm müsavatsızlıkların zulümlerin doğurduğu bir mezhebdir. +Bu mezhebe salik olanlar sunuf-ı hakimenin zadeganın ağniyanın esiri mağduru olanlardır. +Bolşevizm’in Rusya’da bu müdhiş muvaffakıyeti kitle-i milliyyenin sefil bir mevki’de bulunması ve bu sunufun esaretinde her türlü zillete ma’ruz kalmasından dolayıdır. +Bu nokta-i nazardan Bolşevizm Alem-i İslam’da hiçbir muvaffakıyet ihraz edemez. +Maamafih yine Near East Gazetesi’nin dediği gibi; “Bolşevizm Hindistan’da hiş tehlikeler peyda etmekteki kabiliyeti inkar olamaz. +“Çünkü Bolşevizm doğrudan doğruya muztarib akıllara hitab ile menafi’-i maddiyyeye celb ediyor. +Hiç şübhe yoktur ki; Garb’da olduğu gibi Şark’[ta] da hoşnudsuzluk ve hod-kamlık vardır.” ted­ kıktır. +Bu hoşnudsuzluklardan maksad Şark’ta tatbik olunan siyaset-i isti’mariyyenin tevlid ettiği fenalıklardan hasıl olan te’sirat; hod-kamlıklardan da maksad her milletin menafi’-i hususiyyesi ise o vakit Bolşevizm müslümanlar arasında değil müslümanlar tarafından emperyalizm aleyhinde bir hareket suretinde tecelli eder ki bu da pek tabiidir. +Bilhassa Rus Çarizmi’nin Alman Militarizmi’nin inhidamı emperyalizm siyasetinin bundan böyle asayiş-i cihanı te’min etmek hususunda muvaffak olamayacağını gösteriyor. +Emperyalizmin avan-ı ikbali geçmiştir. +Ahvalin tecelli ettirdiği hakıkat emperyalizmin Şark’ta da yaşamayacağını da buna delalet ediyor. +Bu hoşnudsuzlukları bir an evvel izale etmek akvam-ı Şarkıyyenin hakk-ı hayatını hürriyetini tanımak bu gibi cereyanlara karşı durmak için ittihaz edilecek tedabirin en adilanesidir. +Ümid ederiz ki bu tedabirin ittihazı ihmal olunmaz da inkılabat-ı hazıranın te’siratı hadd-i ma’kulü tecavüz etmez. +Ve böylece Alem-i İslam’da Near East’in işaret ettiği hoşnudsuzlukların feveranına meydan bırakılmaz. +Aksi takdirde tehlikenin vahameti takdir edilmemiş olur ki bunun da neticeleri er-geç görülecektir. +Makam-ı Mualla-yı Meşihat-penahi’yi teşrif buyurduğunuz günden beri bütün müslümanların nazarı size ümid ve şifa bekliyor. +Bu dakıkada milyonlarca müslüman sizin kalb-i diyanetinize iltica etmiş bütün ümidleri sizde; icraat-ı diniyyenize intizar ediyor… Ah siz şu muhataralı günlerde duş-ı tahammülünüze bu ağır mes’uliyeti kabul etmek fedakarlığını gösterdiğinizden dolayı ne kadar tebcil ve hürmete şayansınız!.. +Zavallı halkın sizden bir hizmet beklemek elbette hakkıdır… ferdiyim. +Sizden kemal-i minnetle istirham ediyorum. +On senedir bütün müslümanların vicdanını rencide eden tesettürdeki mübalatsızlığa bir nihayet verilsin. +Ar haya iffet ve ismeti bir hiç derekesine indiren gafilleri bir beyannamenizle susturunuz… Memleketin harab ve bedbaht toprakları üstünde şeametkar birer baykuş gibi çığlıklar koparanları iskat etmek bu anda yed-i iktidarınızdadır… Reva mıdır ki tesettür gibi asırlarca payidar olmuş mukaddes ve mübeccel bir farizamız bir şirzimenin pa-mal-i hevesatı olsun?.. +Hem bugünkü girive-i izmihlale sukutumuzun yegane müsebbiblerinden biri de tesettürdeki mübalatsızlık değil midir?.. +Müstahsen an’anat adat ve adabımıza hürmet gösterilmedikçe biz müslümanlar Zat-ı ulya-yı kerimanenizce de müsellem olan bir hakıkati tekrar etmiş olmakla beraber bir an evvel bu cerihamıza bir deva-yı şafi nefh etmenizi temenni ediyorum… Milyonlarca müslüman size medyun-ı şükran kalacaktır. +Allah muvaffak buyursun! +Bursa’dan Makam-ı Mualla-yı Cenab-ı Meşihat-pe­ na­ hi’ye çekilen telgraf suretidir: +Beşyüz seneden beri muhafaza edilegelen Makam-ı Uzma-yı Hilafet’in kema-kan al-i Osman yedinde mahfuz kalması hususunda “Alem-i İslam” tarafından gösterilen tezahürat-ı diniyye ve siyasiyyenin semere-dar olacağı pek me’mul ve muntazar bulunan şu an-ı mühimde bazı muharrirlerin azim bir ekseriyeti hususiyle koskoca Müslümanlık’ı hiçe sayarak ve maatteessüf muhit-ı dahili ve haricimizden tegafül ederek gençlik ve haşa münevverlik hesabına bil-iddia nusus-ı katıa-i Kur’an iyye ile sübutu kesb-i kat’iyyet eden “tesettür-i nisvan” mes’elesini hiç de salahiyetleri olmadığı halde dillerine dolayarak makam-ı celil-i fetvaya karşı tecavüzatta bulunmakla ve dolayısıyla hükumetimizin teşebbüsat-ı siyasiyyesini akım bırakacak mahiyette olduğundan tecavüz-i vaki’i biz Bursa müslümanları bütün mevcudiyetimizle ve kemal-i şiddetle red ve takbih eder ve on seneden beri mukaddes ve ali dinimize indirilen darbelere artık nihayet verilmesi hususunda teşebbüsat-ı ciddiyye ve acilede bulunmalarını istirham eylemekle beraber gerek bu mes’elede gerek mahakim-i şer’iyyenin hal-i kadimine net-i din-daranelerinizi kemal-i samimiyyetle selamlarız. +Ferman… Bursa: +Müderris Abdülkadir Hatib Rıza Müftü Vekili Müderris Ali Osman Müderris Emin Müderris Nazım Müderris Ahmed Rüşdü Şeyh Servet Mut Kadısı Asım Feraizi Ahmed Müderris Ahmed Müderris Rıza Müderris Hakkı Müderris Yusuf Müderris Sadık Muallim Ahmed Hamdi Muallim Hüseyin Muallim Ahmed Feyzi Muallim Abdullah Muallim Halil Tayfur Muharrir Mehmed Alim Evkaf Müdüri Hakkı Dersiam İlyas Muallim Ali Rıza Dersiam Halil Dersiam Ahmed Hatib Mahmud Muallim İbrahim Osman Mehmed Şevkı Mehmed Said Ali Haydar Mehmed Nuri Mehmed Cemil eşrafdan Mehmed Kamil Ali Rüşdü Ca’fer Sadık Ahmed Hamdi İsmail Hacı Mustafa Mustafa Mehmed Mehmed Murad Şakir Mehmed Emin Hakkı Edhem Osman İbrahim Mehmed Nazmi Ali Rıza Safvet Ahmed Hilmi Tevfik Sadık Hacı Edhem Yusuf Ziya Mustafa Enver Ahmed Şükrü Ali Cevad Hacı Eyüb Hakkı Salih Rahmi Hacı Salih Mustafa Ahmed Osman Kamer Ahmed Hacı Mehmed Hacı Sabri Hamdi Süleyman Hürrem Kadri İsmail Galib Mehmed Lütfü İsmail Hakkı Hacı Ali Mustafa Niyazi İbrahim Hacı Emin Rıza Şahin Mehmed Sadık Salih Hacı Hüseyin Abbas Halil Kasım Mustafa Hamdi İbrahim Mehmed Hamdi Hacı Ahmed Raşid Mustafa Hacı Mustafa Emin Midhat İbrahim Ahmed… Geçenlerde evrak-ı havadisde gördüğümüz beyanat-ı fetva-penahileri dolayısıyla teşekküratımızı ve an-ı husule sabırsızlıkla intizar etmekte olduğumuzu nazar-gah-ı samilerine arz etmekle kesb-i iftihar ederiz. +Medarisin himaye ve ıslahı talebe-i ulumun ba’de’l-imtihan askerlikten ne iadesi Hukuk-ı Aile Kararnamesi’nin lağvı ebkar-ı müslimatın doktor muayenesine tabi’ tutulmaması tesettürün kema-fi’s-sabık ictimaiyat ve ahlakıyat-ı İslamiyyemize münasib bir şekle ircaı gibi ümmü’l-ıslahatı vaad buyuran beyanat-ı samilerine teşekkürler eder ve bu babda masruf olacak himem-i dindaranelerine resmi gayr-ı resmi umum rical-i ilmiyye ile lehü’l-hamd azim bir ekseriyete malik müslüman halkımızın zahir olacağını arz ederiz efendim. +Ol babda… Nazilli: +Müderris Süleyman Rüşdü Müderris Mehmed Salih Müderris Mustafa Şükrü Müderris Zühdü Müderris Mehmed Emin Müderris Mehmed Müderris Kadri Müderris Mehmed Müderris Hacı Şükrü meşayihdan Lütfullah meşayihdan Hafız Ali meşayihdan Mehmed eşrafdan İsmail eşrafdan Ahmed Ragıb eşrafdan Mustafa eşrafdan Ali Şevket eşrafdan Osman Nuri eşrafdan Osman eşrafdan Hasan Tahsin eşrafdan Mehmed eşrafdan Mahmud Hilmi… Şa’ban’ın sekizinci Perşembe günü Sadrazam Paşa hazretleri maarif nazırı ile birlikte Darülfünun’u ziyaret eylemişler ve bu münasebetle Meclis-i Müderrisin namına reisleri tarafından bir nutuk irad olunmuş. +Yevmi gazetelerden İkdam’ın beyanına nazaran bu nutukta Darülfünun’a fıkhın ve siyaset ihtiraslarının giremeyeceğinden ve burada mesail-i şer’iyyenin işi olmayıp ulum-ı tabiiyye ilm-i hukuk ulum-ı riyazıyye gibi tedrisat ile keklerle kadınların beraber çalışmalarından bahs edilmiş olduğu anlaşılıyor ki bu vesile ile beş on gün evvel Darülfünun’un tezkiyesine te’sir eyleyen ve aktar-ı İslamiyyeyi hayli işgal ederek Şeyhülislam Efendi hazretlerini bile bazı beyanata da’vet eden mes’elenin ve halet-i ruhiyyenin ba’dema inkar kabul etmeyecek bir surette tesciline gayret gösterilmiş demektir. +Şimdiye kadar siyaset ihtiraslarına güzergah olmadığı böyle bu şaibeden azade kalacağını Sadrazam Damad Ferid Paşa hazretleri gibi bir şahsiyet-i aliyye-i siyasiyye huzurunda yine sıfat-ı siyasiyyeyi vücuhen haiz bulunduğu ma’lum olan bir zat-ı belagat-simatın te’min etmeye uğraşması ne kadar şayan-ı memnuniyyet ise nutka zemin ittihaz edilen mevzu’ların iltizam olunan tarz-ı beyanın ibraz olunan halet-i ruhiyyenin Darülfünun-ı Osmani’ye yakıştırılması da o kadar calib-i hayret olmuştur. +Fıkıh denince İmam-ı A’zam hazretlerinin “nefs-i fet” mealinde ta’rif eylediği bir ma’rifet bir ilim hatıra gelir. +İşte bu ma’rifetin Darülfünun’a giremeyeceğini i’lan eden sada Darülfünun’un bu ma’rifetten bi-behre olduğunu beyan etmek suretiyle fıkhın ve mesail-i şer’iyyenin değil Darülfünun’un nakısasını samia-i enama iblağ [ ] etmiş oluyor. +hadis-i şerifi medlulünce Cenab-ı Allah’ın hayrını murad eylediği kimseye bahş edeceği fıkhın bütün müslümanlarca dareynde yegane medar-ı selamet bilinen mesail-i şer’iyyenin Darülfünun’a giremeyeceğini i’lan eylemek Darülfünun’un hayırsızlığına bir işhad demek olmuyor mu? +Haydi bir ilim müessesesinin insanlara hakıkı menfaat ve mazarratları menahicini öğretecek olan bir ma’rifetten mahrumiyetini şimdilik sabavetine atf ederek kabul eylemek mümkün olsun! +Fakat ilm-i hukuka bir kürsi-i lamiyye ilm-i hukuku olan fıkha ve mesail-i şer’iyyeye nazar-ı işmi’zaz fırlatırken düştüğü tenakuzu tenakuz değilse haksızlığı yahud en hafif te’viliyle vukufsuzluğu hoş görmek nasıl mümkün olabilir? +Geçen Perşembe günü Sadrazam Paşa hazretlerinin Darülfünun’u ziyaretleri münasebetiyle Darülfünun müderrisleri talebeleri ve talibeleri konferans salonunda toplanarak Rıza Tevfik Bey’in Sadrazam Paşa’ya hitaben bahs olunduğu gibi muhtelit tedrisattan da muhtelit tedrisat hakkında vaki’ olan münakaşalardan da bahs olunuyor. +Ma’lum olduğu üzere Rıza Tevfik Bey’in son zamanlarda yapmak istediği teceddüdlerden biri genç kızlarla delikanlıları birlikte okutmaktır. +Rıza Tevfik Bey böyle bir teşebbüsü tatbikte hiçbir mahzur görmüyor ve binaenaleyh var kuvvetiyle bu uğurda ibzal-i mesaiden geri kalmıyordu. +Rıza Tevfik Bey unutuyordu ki bu memleketin ekseriyet-i hakimesini teşkil eden ehl-i İslam’ın i’tikadına muvafık olmayan bu teşebbüs bilhassa benat-ı müslimini tahsil-i ilm ü irfandan mahrum etmek gibi bir mahiyeti haizdi. +Maksad tahsil-i ilim ise kadınların erkeklerden ayrı olarak okumasında hiçbir beis yoktu. +Fakat maksad Garb hayat-ı ictimaiyyesine temessül etmek esbabını edemezdi ve etmedi. +Esasen böyle bir temessüle lüzum yoktu. +Bizim şimdiye kadar mevcudiyetimizi muhafaza edebilmemiz kendi mebadimize mebadi-i İslamiyyemize olan iman ve irtibatımız sayesindedir. +Ve yine bu sayede bu mevcudiyeti muhafaza edebileceğiz. +Mevcudiyetimizin bugünkü hal-i tezelzülünde bir an evvel etmek hiçbir vakit selamet-i akla delalet etmez. +Milletlerin yenin inkıtaına sebeb olan en mühim amillerden biri de milletlerin mebadi ve telakkıyatının inhidamı değil mi? +O halde biz nasıl olur da kendi mebadimizi efrad-ı ma’lumenin uğrunda heder etmeye razi olur ve mevcudiyet-i milliyyenin inhidamına doğru adımlar atılırken iltizam-ı sükut ederdik? +Biz vazifemizi ifada kusur etmedik. +Erkan-ı hükumet şebbüsata karşı durarak bu harekat-ı na-layıkanın vasıl olacağı gayeyi bu harekatın mebadi-i İslamiyyemize iras edeceği mazarratı layıkıyla takdir buyurarak bu heveskarların teşebbüsatını duçar-ı akamet ettiler. +Ve böylece ehl-i İslam’ın en samimi şükranlarına bi-hakkın nail oldular. +Memleketimizin her tarafından yükselen sada-yı tebcil bunun en bahir delilidir. +Rıza Tevfik Bey yine bu nutkunda talebe efendilerin öğleden evvel talebe hanımların öğleden iki saat sonra ders okuduklarını ve ancak umumi derslerde konferans salonunda toplandıklarını binaenaleyh hükumetin bu hale muttali’ olarak o da’vanın varid olmadığına yakın hasıl edeceğini söylüyor. +Halbuki biz hükumetin bu ahvale daha evvelce muttali’ olduğuna ve kızların tefrikına hatta başka bir binaya nakl olunmalarına karar verdiğini haber almıştık. +Şeyhülislam efendi hazretlerinin bilhassa mesai-i Meşihat-penahilerinin memlekette hasıl ettiği te’sirat-ı memnuniyyet-bahşayı müşahede ettikten sonra efkar-ı ammede su’-i te’sirler hasıl eden bu yolsuzlukların men’ine kemal-i himmetle çalışacaklarından eminiz. +Yevmi gazetelerin üç dört satırlık şuunu arasında bazan ehemmiyetle nazar-ı dikkati calib fıkralar görülmektedir. +Memleketin ictimai hayatıyla pek yakından alakadar olan hadiselere taalluk eden bu fıkralardan bazıları ahlakı dini ictimai vaz’iyetin hakıkaten bir mir’atı olabilecek bir mahiyet arz ediyorlar. +Hadd-i zatında münferid birer vak’a gibi görülen hadiselere büyük bir ehemmiyet atf etmek ve bunlardan netayic-i ictimaiyye çıkarmaya çalışmak gerçi bazan hatalı olabilir. +Fakat ictimai sukut ile münasebetdar olan hadiseleri bunlardan ayırmak icab eder. +Bu haftaki yevmi gazetelerde görülen iki üç hadise bu son mahiyette olduklarından her halde mucib-i intibah bir şekilde nazar-ı i’tibara alınmaları icab eder. +Çünkü nu gösteriyorlar: +Vak’alardan ikisi müslüman adlı iki kadının çarşaflarını atarak birer şapka ile sokağa fırlamış olmalarından hengamda felaket-i umumiyye ile asla alakadar olmayan bu iki mahlukun mukaddesat-ı milliyye ile istihza mahiyetinde olan şu hareketleri tabiidir ki ictimaiyat nokta-i nazarından ale’l-ade bir zabıta vak’ası mahiyetinde telakkı edilemez. +Belki bu menfur hareket-i küstahaneyi ahlakı sukutun bir neticesi dini la-kaydinin bir akıbet-i meş’umesi telakkı etmek ve o nokta-i nazardan istikbali kurtaracak tedabir-i saibe ittihaz eylemek icab eder. +Üçüncü vak’aya gelince; onun da suret-i cereyanı yevmi gazetelerde şu yolda tasvir ediliyor: +“Ondokuz yaşlarında şuh ve dilber bir hanım neş’e-i bade ile sermest bir halde Beyoğlu Caddesi’nde dolaşıyor. +Yürümekten usanmış olmalı ki bir aralık bir araba tutuyor. +Fakat bu def’a kendisinde bir heves uyanıyor: +Arabacılık etmek. +Bu hevesini tatmin için arabacının eline yirmi lira sıkıştırarak mevkiinin kendisine terkini istiyor. +Arabacı yirmi liranın te’sir-i füsun-karıyla genç ve dilber hanımın arzusunu is’af ediyor. +Mevki’ler mübadele ediliyor. +Arabacının yerine oturan hanım atları kamçılayarak Hürriyet Tepesi’ne doğru bir seyran icrasına çıkıyor. +Oralarda yine birkaç bade çakıyor. +Müteakıben tekrar Beyoğlu’na dönüyor. +Arabayı Turan Lokantası’nın önünde durdurarak birkaç kadeh rakı istiyor. +Fakat garsonlar getirmiyorlar. +Şık ve şuh hanım ısrar ediyor. +Bir taraftan; “Ver!..” “Hayır veremem!..” gürültüsü diğer tarafdan bu garib mahluku temaşa etmek üzere halkın toplanması nihayet zabıtanın müdahalesini intac ediyor!...” Şu fıkrayı okurken biraz maziye ve hiç olmazsa on sene evvelki zamana aid hatıratımızı karıştıracak olursak az bir müddet zarfında milli ahlak ve adab nokta-i nazarından ne acıklı bir devre-i sukut geçirmekte olduğumuz bütün fecaatiyle tezahür eder. +Pek uzak olmayan bir mazide bu gibi hadiselerin vukuu şöyle dursun bu harekette bulunabilecek kadınlar olacağı bile tasavvur edilemezdi. +Halbuki bugün bu hadiseleri ale’l-ade zabıta vukuatı sırasında okuyoruz. +Ne müdhiş sukut!.. +Geçirdiğimiz ictimai buhranın alaim-i marazıyyesinden olan bu hadiseleri ale’l-ade bir zabıta vak’ası telakkı edersek acaba cereyan-ı inhidamın önüne geçmek nasıl mümkün olabilir? +Acaba on sene evvel böyle bir hareket-i ser-bazananede bulunmak cür’etkarlığını gösterecek bir kadın bulunabilir miydi? +Şübhe yok ki hayır!.. +Teakub eden şu hadiseler mukaddesatı yıkılan bir milletin ne korkunç girivelere yuvarlanacağı hakıkatini en ateşli feministler nazarında bile isbat edecek kadar feci’dir. +Müzmin bir şekil alan maraz-ı ictimainin şu alaimi gösteriyor ki hastalık cidden vahim ve buhran-engiz bir devreye girmiştir. +Vakt ü zamanıyla büyük bir hazakatle tedavisine şitab edilmezse hayat-ı aile kat’i bir izmihlale mahkumdur. +Demek ki kadınlık hayatında bugünkü buhranı tevlid eden esbab ve avamili nafiz bir nazarla ta’mik etmek zamanı gelmiştir. +Belki de bu zaman geçmek üzeredir. +Herhalde memleketin bir dalalet-i ictimaiyye devresinde bulunduğu muhakkaktır. +Bir dalaleti intac eden avamil şübhe yok ki pek muhtelif ve mütenevvi’dir. +Burada bunlardan ikisini romanlarla sinemaları der-hatır ettirmek isteriz. +Bir müddetten beri tercüme ve te’lif suretiyle ortaya her türlü kuyud-ı ahlakıyyeden ari yığın yığın romanlar atıldığı ma’lumdur. +Ciddi bir kitabdan a’zami beşyüz nüsha sürülemeyen bu bedbaht memlekette la-ahlakı romanlardan binlerce nüshanın hemen satılması hareket-i sukutıyyenin derece-i sür’atini pek güzel anlatabilir. +Ne feci’ bir hakıkattir ki kitab namını vermekte teeddüb ettiğimiz bu gibi kağıd tomarlarının en ateşli müşteri ve kari’leri kadınlar olduğu kitabcıların şehadetiyle tebeyyün etmektedir. +Avrupa’da temiz bir aile arasına giremeyen mülevves romanlar bizde bila-kayd ü şart en harim dairelere kadar sokulabiliyor. +Genç ve tecrübesiz bir kısım kadınlar her gün bu zehirli yapraklar arasında metanet-i ahlakıyye ve adab-ı milliyyelerinden bir kısmını gaib ediyor; aralarında “Beyoğlu Sürücüsü” gibileri okudukları romanların kahramanı olan kadınların hayatlarını taklid hevesine düşüyor muhayyel ve yıkıcı ser-güzeştler arkasında koşmaya başlıyorlar. +Kimi şapka ile sokağa atılıyor kimi mest ve medhuş arabacının mevki’ine oturarak Beyoğlu caddelerini dolaşmaya kalkışıyor. +O bedbahtlar belki de bu hareketlerini kendileri için tabii bir hak görüyor. +Zabıtanın müdahalesini hürriyetlerine tecavüz kadınlıklarına hürmetsizlik bile addediyorlar. +Beş on para kazanmak sevdasıyla ahlak-ı milliyyeyi oluyorlar mı? +Memlekete mütemadiyen ahlaksızlık tohumunu neşr eden bu gibi kitablar ne vakte kadar bilakayd ü şart ortalığı ifsad edip duracaklar?.. +Sinemalara gelince; bunlara olan ibtilanın ne kadar şümullü olduğunu anlamak için tesadüfen sinemalardan birinin önünden geçmek kafidir. +Her gün bu müteaffin yerlere dolup boşalanların her def’asında ahlak ve adab-ı milliyyesinin ne kadar sarsıldığı belki tahmin edilemez. +Fakat netice göz önünde değil mi? +Adab-ı milliyyemizle kabil-i tevfik olamayacak derecede ser-azad aşk ve ibtila sahnelerini gösteren filimlerin tercih edildiği sinemalarda görülen şu netayicden başkası beklenebilir mi? +Sinemaların terbiyet-kar hatta ta’limi te’siratı inkar edilemez. +Fakat maatteessüf o mahiyetteki filimlerin en az görüldüğü memleket şu bedbaht mülktür. +Bu hususda her türlü kayd u kuyuddan azade olan bu ülkeye her nedense la-ahlakı filimler tercihan giriyor. +İhtimal ki getirenlerin bir gaye-i mahsusları vardır. +Fakat hükumet bunlara karşı daima böyle la-kayd mı kalmalı? +Ahlak-ı milliyyeyi ifsad eden bu iki menba’ her gün daha ziyade şiddet peyda eden feveranlarında devam edip gidecekler mi? +Konya’da münteşir İbret Gazetesi’nden: +Kalbinde derin ve cay-gir bir hiss-i fazilet ruhunda kavi ve metin bir akıde-i iffet dudağında nuşin ve mütebessim bir hilm ü mülayemet cebhesinde dırahşan bir edeb ve sınaat ellerinde müfid bir meşgale-i saadet… cemileyi haiz olan kadınlardır ki mensub oldukları akvam ve hükumetleri yaşatır… Aile teşkilinde kadınlar o kadar ali ve mütefevvık bir rol sahibidir ki onların mukadderat-ı ictimaiyyesi mensub oldukları akvam ve hükumetlerin ta’yin-i şekl ü mukadderatı için mühim bir mi’yardır. +La-ale’t-ta’yin bir kavmin ihtiva ettiği ailelerden birini nazar-ı mütalaaya alır ve o aile içinde yaşayan kadının vezaifini tedkık ederseniz bütün o milletin ruh-ı ictimaisini tedkık etmiş olduğunuzu göreceksiniz… Çünkü kadınların vaz’iyet-i ictimaiyyesini tesbit eden hükumetler değil belki bilakis hükumetin vaz’iyetini derin ve mühim te’sirlerle saha-i takrire çıkaran kadının ve ailenin vaz’iyet-i ictimaiyyesidir. +Binaenaleyh milletlerin aile teşkilatı hükumet teşkilatının küçük fakat tamamıyla bir nümunesi demektir. +Şu halde biz ailenin a’za-yı nafizesinden olan kadını ne kadar mühim bir i’tina ile yetiştirmiş olur isek hükumeti o kadar belki ondan ziyade hakıkı bir i’tilaya mazhar etmiş olacağız. +Kadınlar ne riyazıyat-ı ilmiyyeyi ihya ne de dakık teleskoplar de pek muazzam bir eser ibda’ etmişlerdir. +Onların şefik dizleri üzerinde vücud-pezir olan fazilet-kar bir erkek afif-perver bir kadın cihan-ı tekemmülün kıymetdar bir şah-eseridir. +Kadın hayattaki bu vazaif-i ictimaiyyesini derk etmeli ve ona göre kendini techiz etmeye gayret etmelidir. +Yoksa Garb’da olduğu gibi yalnız hukukta müsavatı düşünen nisailik feminizm; vezaifde de tesaviyi nazar-ı dinin veled-i gayr-i meşru’u olur ki bu da temeddünü temelinden sarsmaya hizmet etmekten başka bir şeye yaramaz. +Kadının vezaifi erkeğin vazifesinden ehemmiyetçe dun değildir. +Milletler ailelerden müteşekkil olduğu gibi ailelerin nazıme-i tali’i de kadınlardır. +Fakat mademki mın tali’leri de kadınların zanu-yı fetanet ve şefkatleri üzerinde perveriş-yab olur demektir. +Şu halde kadın için gaye-i hayat nuhbe-i emel tabiat tarafından kendisine tahsis edilen maksada doğru gitmektir. +Mes’eleyi bu suretle der-piş ettiği içindir ki Server-i Kainat Hatemü’l-enbiya Efendimiz hazretleri; buyurmuşlardır. +Biz müslümanlar istikbalin anneliğine namzed olan bugünkü hanım kızlarımızın ayakları altında cennet ve saadeti bulmak onların dest-i feyyazıyla ser-nüvişt-i tali’imizi yazmak istersek gördükleri ta’lim ve terbiye neticesinde kendi din akıde ahlak adat ve an’anelerine sadık kalmalarını te’min edecek bir usul-i terbiyye kabul etmeliyiz. +Din-i İslam bu usul-i terbiyyenin esasatını ta’yin etmiştir. +Biz ancak bu esaslara riayetkar kadınlara afif ve namuslu diyebiliriz. +Akıde-i vicdaniyyenin tezahürat-ı hariciyyesi vecaib-i diniyyeyi ifa olduğu gibi kadında da namus bu merasim-i muayyeneye merbuttur. +Kadın şeriatin tahdidatına ahlak-ı diniye tevfik-i harekat ettikçe namusludur. +Demek oluyor ki namusun alaim-i hariciyyesi merasimdir. +Kadınlar dar bir çarşafın ipekli iltivaatı altında vücudlarının huzuz-aver aksamını tersim simin gerdanlarının nuşin uryanlıklarını teşhir etmekte bir beis görmeyip nafiz nazarların zevk-ı bedi’ini ateşleyen bu hallerden bir zevk-ı mahsus hissederlerse işte bu tehassüs-i lezizin başladığı andan i’tibaren hiss-i namus mağlub olmuş demektir. +Yollarda parklarda mesirelerde kadınlar ve erkeklerin yekdiğerine ibraz ettikleri temayülleri hissi namusu olan bir insanın yüzü kızarmadan tahlil etmesi mümkün müdür? +İhtirasat-ı nefsaniyyenin dini ve ahlakı bütün ar ve hicab perdelerinden sıyrılarak nasıl azgın ve çıplak bir surette tecelli ettiğini gören bünyan-ı aileyi dev-asa savletlerle tezelzüle uğratmaya çalışan bu feci’ hallerden müteessir olur iken hiss-i namusdan kayd-ı diniden zerre kadar nasibi olan hangi bir İslam bu derece meclub-ı zevk ve mahkum-ı ihtiras bir kavmin genç kızlarıyla genç erkeklerinin Darülfünun gibi bir müessese-i ilmiyyede bir arada tederrüslerine salim bir nazarla bakabilir? +Şimdiye kadar ayrı ayrı bir daru’t-tahsilde oldukça saf ve nezih bir hayat yaşamış ve muhitin bu kaba ve adi hayasızlıkları te’siratından az-çok azade kalmış olan bu taze dimağları bu lekesiz kalbleri vahim akıbetler tevlid edecek girdablara sevk etmekte ne ma’na vardır? +Burnunun biraz ilerisinde bulunan hayat-ı ictimaiyyeyi tedkıkten aciz ve kadınlardan esbab-ı maişet dilenen geleceğini iddia etmesi Şarklı olup da Şark’ın en basit kavaid-i ictimaiyyesini bilmemek kadar gülünçtür. +Her şeyden evvel bu babda mütalaa yürütenler şunu bilmelidir ki Garb’da namusun telakkısi başka Şark’ta da büsbütün başkadır. +Şark Garb’ın füyuzat-ı terakkısinden sadık kalmak şartıyla… fünun’daki ihtilat-ı tederrüs mes’elesini mevzu’-ı bahs ettikleri sırada Şark’ta yaşayan Türk kadınlığı namına yalnız İstanbul alem-i nisvanını nazar-ı i’tibara alıp asıl Türk kadınlarının ekseriyetini teşkil eden taşra nisvan-ı sem’-i i’tibar etmeden icale-i kalem ve beyan-ı mütalaa etmeleri kadar gayr-i ma’kul bir şey olamaz. +Biz arzu ediyorduk ki bu gibi mesail-i mühimme-i ictimaiyyede umum Türk kadınının ne fikir ve emelde bulundukları tedkık edilerek daha şamil ve nafiz bir nazarla mes’elenin halli neticelendirilmiş olsun. +Kafkasya’dan alınan haberlere göre müslümanlar mevcudiyet ve istiklallerini te’min için kemal-i ciddiyetle çalışmaktadırlar. +ahali-i İslamiyye büyük bir şevk ve arzu ile ordu-yı Bakü’yü payitaht ittihaz eden Azerbaycan hükumeti de te’sisat ve teşkilatını ikmal ile meşgul olmaktadır. +Azerbaycan ordusu ise günden güne kuvvet bulmaktadır. +İngilizlerin müzaheretini te’min eden Azerbaycan Kafkasya’nın en kuvvetli hükumeti olmaya namzeddir. +Gürcistan müslümanlarına gelince bunlardan Rus mekteplerinde perveriş-yab olan bazıları müslümanları hıristiyan Gürcülerle birleştirmek için propaganda yapıyorlar. +Fakat ahali-i İslamiyye kat’iyyen buna muvafakat göstermeyerek hıristiyan Gürcülerden ayrı bir şekl-i idarenin te’sisi hususunda aralarında ahd ü misak etmişlerdir. +Topluca araziye sahib bulunan ve cengaverlikte şöhret-şiar olan alınacağından ümid-var olunabilir. +Hissiyat-ı İslamiyye ve milliyyesi halelden masun kalmış münevverlere rehberlere malik olan bu müslüman Gürcüler “İslam Gürcistanı’nın Tahlisi Cem’iyeti” ünvanıyla bir cem’iyet te’sis etmişler ve hukuklarını müdafaa için ahiran Batum’da “ İslam Gürcistanı ” ünvanıyla bir de gazete neşr etmeye başlamışlardır. +Gazete Kafkasya ve Rusya’ya aid mühim haberleri ihtiva etmektedir. +Mümkün olsaydı da bunları nakl etseydik oradaki vaz’iyet daha güzel tavazzuh ederdi. +Ne çare ki sahifelerimiz buna müsaid değil. +İslam Gürcistanı’nın başmakalesinden anlaşıldığı üzere şimdi Gürcistan müslümanlarını işgal eden en mühim mes’elelerden biri de arazi projesini tedkık etmek üzere teşekkül eden “Şura”nın kararıdır. +Muhtelif anasırdan on kişiden mürekkeb bulunan Şura’nın zaif bir ekseriyetle verdiği karar müslümanları memnun etmemiştir. +Pomak Ermeni Yahudi Gürcü Rum a’zalar re’y vermeyerek yalnız manları memnun edecek bir karar verilmemesi şayan-ı teessüftür. +İslam Gürcistanı bu karardan pek müteessir olarak Şura’ya hücum ediyor: +“Şimdiye kadar Maslof Şura’sı o kadar haksızlık yapmıştır ki bu onların en büyüğüdür. +Bilmem ki memleketimiz bu icraatına nasıl tahammül ediyor ve edecek? +Biz vazifelerimizi yaptık ve yapıyoruz memlekete karşı daima da yapacağız. +İslam Gürcistanı���nın hukukunu son derecede müdafaa edeceğiz. +Kobulan’da Kaçarya’da en güzel ve kıymetli topraklarımız yalnız Ruslara tevzi’ edilecek de biz haşa göz mü yumacağız? +Rusya’nın her tarafından firar edip İslam Gürcistanı’na dolan bu yabancılara ecdad-ı izamımızdan kalan topraklarımız tevzi’ edilecek de biz sükut mu edeceğiz? +“Kabul ettik!” diyen o ağızlar kilitlensin! +“İmza ettik!” diyen o parmaklar kopsun! +Şura’daki o üç müslüman a’za hiçbir vakit müslüman Gürcü Milleti’nin a’zası değildir. +Onlar Maslof tarafından ta’yin edilmiş insanlardır. +Bunlar şimdiye kadar Maslof’la hem-fikir olduklarına göre müslümanların hukuk ve menafii için değil Rusların politikası ve menafii de yazmıştık; Maslof bu müslüman a’za ile bir cem’iyet-i eracif ve ekazib neşr ettirerek tefrika ve nifak hasıl etmek cem’iyet-i İslamiyye daha doğrusu “cem’iyet-i Rusya” ne yapacağını bile şaşırıyor alabildiğine gidiyor. +Gidiyor ama sakın önüne bir uçurum çıkmasın. +“Proje kabul edildi. +Fakat bir de onun cihet-i tatbikiyyesi vardır. +Evvela suret-i kat’iyyede eminiz ki İngiliz mutasarrıf-ı askerisi bu layihanın tatbikine muvafakat etmeyecektir. +Saniyen halk bunun tatbikine ciddi bir surette muhalefet gösterecektir. +Memleket emniyet ve asayişinin belki bu suretle ihlaline sebebiyet verildiği takdirde elbette bu halin mes’ulleri Maslof ve şürekası olacaktır. +Şimdi onlar çalışsınlar. +Biz de sonuna kadar çalışacağız hepimizden izahat ve hesab isteyen bir ati-i karib gelecektir.” Manoeuvre Journal’in Nisan nüshası Filistin’de Yahudi hükumetinin emr-i teşekkülünü mevzu’-ı bahs ediyor. +“Sulh Konferansı’nda Yahudilerin Ümidleri” sernamesiyle Mister Julian W. +Mack’in yazdığı bir makalede Yahudi mütefekkirlerinin temayülatını şöylece telhis ediyor: +“Biz bu zamanda Filistin’deki Yahudiler için müstakil bir hükumet istemiyoruz; niçin? +Çünkü el-haletü hazihi Filistin’deki Yahudiler nüfus-ı umumiyenin altıda birini teşkil ediyor. +Bu gibi şerait altında müstakil bir hükumet te’sisi na-mergub olduğu kadar ameli bir kıymeti haiz değildir. +Şimdi Filistin’in Cem’iyet-i Akvam tarafından Yahudi müsta’meresine Yahudilerin pey-der-pey muhaceretle fına hizmet etmeleri kabul edilmelidir.” Görülüyor ki Yahudiler de Filistin’de el-haletü hazihi bir hükumet-i Yahudiyyenin teessüs edemeyeceğini pek a’la anlıyorlar. +Fakat Filistin’de ekseriyet-i İslamiyyeyi pey-der-pey istisal etmeleri için Filistin’in kendilerine bahş olunmasını istiyorlar. +Sulh Konferansı’nın ta’kıb edeceği vaad olunan hakk u adl prensibiyle bu hareket-i feransı isbat edecektir. +Aynı mecmuanın “Bir Yahudi Hükumetinin Teşekkülü Matlub mudur?” sernamesiyle neşr ettiği bir makalede Sir Charles Wallstone şu suretle beyan-ı mutalaa ediyor: +“Yahudi bir hükumetin teşekkülüne mu’teriziz. +Çünkü bu hükumetin mahiyeti ırkı ve teokratiktir. +Tarih delalet ediyor ki teokratik kelimesinin ma’nası siyasetin ameli hayatını edyanın fevka’t-tabii alemine tahvil etmektir. +Bu da cem’iyet-i beşeriyye için cidden felaket-amiz bir şeydir. +Bundan maada ırk nazariyesi üzerine teşkil olunan bir devletin anasır-ı saire ile hal-i tenafürde bulunacağından cidden gayr-i insani bir devlet olur.” Asiatic Review’ın Nisan nüshasında neşr olunan bir makalede “Hindistan Hadimleri” namıyla bir cem’iyetin teşekkül ettiği bu cem’iyetin atideki esaslar üzerine ifa-yı hizmet edeceği beyan olunuyor: +perverde etmeleri. +şin te’mini. +Vusta’da bilhassa Irak’ta yerleşmeleri iktiza ettiği hakkında sutur-ı atiyyeyi yazıyor: +“Askerlerimiz ve bahriyelerimiz Suriye ve Filistin’i kazandıkları gibi Irak Kıt’ası’nı da şecaat ve besaletleriyle feth etmişler ve birkaç sene zarfında fütuhatlarını sağlam bir esasa istinad ettirmişlerdir. +Bundan böyle Şark-ı Vusta’da diplomasimiz bir takım iktisadi endişelerden müteessir olmayacaktır. +Müttefiklerimizin muvaffakıyat-ı askeriyye ve idariyyeyi ihraz etmek hususunda ibraz ettikleri muavenet pek küçüktür. +Bu muvaffakıyatın ihrazı vabeste idi. +İngiliz rayetini Bağdad Kudüs ve Haleb’e rekz etmek uğrunda ihtiyar olunan fedakarlıklara İngiltere tahammül etmiştir. +Ve hiçbir vakit İngiltere’nin Asya’daki nüfuzu bu derece yükselmemiştir. +Binaenaleyh larımız tanınmalıdır. +Bizim ektiğimiz zemini başkasına biçtirmek menafi’-i milliyyemize hıyanettir. +Biz Dicle’deyiz ve Dicle’de kalacağız! +Fakat vaz’iyetimizi daha fazla eminleştirmek lazımdır. +Çünkü Irak Hindistan’ın kanadı kanadıdır. +Biz Vüsta Şark’ta yerleşmeye hak kazandık. +Sulh murahhaslarımız da menafiimiz için en mükemmel surette çalışıyorlar.” Mukaddema Sebilürreşad’a köylerin ahvaline dair müfid ve ehemmiyetli mektuplar yazan İznik Hisardere ü ta’mim etmek ve müslümanların ahval-i ictimaiyye ve diniyyelerine dair tedkıkatta bulunmak üzere Anadolu’ya muma-ileyhe elden gelen muavenet ve müzaheretin bidiriğ buyurulması bil-cümle ihvan-ı dinden rica olunur. +Bu haftaki nüshamız sansüre müteallik bazı mesailden dolayı miadında intişar edemediği cihetle vuku’ bulan teahhurdan dolayı muhterem kari’lerimizin ma’zur görmeleri rica olunur. +Adedleri binlerce olduğu halde ölümden korkarak yurdundan çıkan bu kavim meydan-ı mücadeleden kaçmakla ölümden kurtulacağını zannetmişken yine düşmanlarının eline düşerek ölmüştü. +Düşman ölüm endişesiyle firar eden bu milletin üzerine yüklenerek kuvvetini tarumar istiklalini ifna etmiş; efradının bir kısmını öldürmüş kalanlar da düşmanın tahakkümüne boyun eğmeye mecbur kalmış olduğundan o millet artık öldü! +Böyle bir hal-i izmihlale giriftar olduktan sonra o milletin tekrar dirilmesi vahdet-i milliyyesini istiklalini yeniden te’sis etmesine vabestedir. +Çünkü musibetler milletleri te’dib ettiği gibi ruh-ı milliyi tevhin eden ahlaksızlıkları net tefrika tekasül dolayısıyla duçar olduğu musibet-i mevtin meraretini tattıktan sonra vahdet-i milliyyesini yeniden te’sis ve kendisini takviye ederek ubudiyetin zilletinden istiklalin izzetine yükseldiğini yani ölümden hayata intikal ettiğini beyan ediyor. +Milletlerin hayat ve mematı budur! +Vahdet-i milliyyenin perişanlığı istiklal-i millinin zıyaı ölüm vahdet-i milliyyenin rasaneti istiklal-i millinin bakası hayattır. +Düşmanın kahrına ma’ruz kalan bir milletin bir kısmı kurban-ı zulm olur bir kısmı da hayattan eser göstermeyecek derecede zelil olur. +Fakat bir kısmı da telafi-i ma-fat onları def’ etmenin çarelerini taharri ile efrad-ı millete çare-i necatı telkın eder. +Millet de uyanır ve kurtulmak ri diriltecek olanlar düşmanın kılıcından kurtulanlardır.” diyorlar. +Evet bir milletin bakıyyetü’s-süyufu onun bakıyye-i hayatıdır. +Ve bu bakıyye-i hayat onun son ümid-i necatını teşkil eder. +Memleketin ölüsünü bu son ümid canlandıracak yıkılan istiklali yırtılan vahdeti bu ümid yükseltecek toplayacak ve milleti kurtaracaktır. +Millet musibet-i mevtin sekeratıyla kıvranıyorken ölüyorken onun azab-ı izmihlalinden en ziyade müteessir olan mütefekkirleri mütenevvirleri olacak!.. +Onlar bu darbe-i katileyi ruh-ı milliyi vadi-i sukuta sevk eden felaketlere isabet ettirir bu kitle-i meyyiteye nefh-ı ruh eder milletin ahlakını bu buhran-ı indirasın biriktirdiği ve getirdiği tefessühlerden sıyanet ederlerse millet de ifakat bulur. +Ayet-i kerime evvela bu sünnet-i ilahiyyeyi izah ettikten sonra Cenab-ı Hakk’ın insanlara ihsan-ı ilahisini rayegan buyurduğunu milletlerin böyle bir mevte duçar olmakla beraber daha mükemmel bir hayata nail ettiğini beyan etmektedir. +Çünkü Allah’ın en büyük lütuflarından biri de musibetler ve felaketlerle insanların sönük bitik kuvvetlerini canlandırmasıdır. +Cebanet korku gibi sefahetler ve ahlaksızlıklarla tev’em olan bir takım esbab milleti zaif düşürünce daha kuvvetli bir millet o za’fın üzerine savletle istiklaline tecavüz eder ve duçar-ı tecavüz olan milletin kuvvetleri bu sayede inkişaf ederek hayat ve istiklalini kurtarmaya çabalar. +Başmuharrir Buradaki “fazl”dan maksad fazl-ı amdır. +Milletlerin ahlakı bozulunca işleri bozulur. +Ve o vakit te’dib-i ilahiye ma’ruz kalarak fesadı izaleye ve kesb-i salaha çalışır. +Te’dib-i ilahiye rağmen fesad ve dalalette kalan bir millet dimize zulm etmemek mevkiinde bulunuyoruz. +Ancak bu sayede perişan vahdetimizi meyyal-i inhidam istiklalimizi kurtarabileceğiz. +Ma’ruz kaldığımız te’dib-i ilahi a’malimizin fenalığı derecesinde müdhiştir. +Elimizde kalan yegane fırsat intibah ve salah fırsatıdır. +Bunu da zayi’ edersek helakimiz muhakkaktır. +Vakayi’ bunu her gün gösteriyor. +Mağlubiyet dakıkasından felaketler hala perişan hala gafil yaşadığımızın en celi burhanıdır. +Bu yaşayışla vasıl olacağımız menzil-i helak pek uzak değildir. +Artık bu fırsattan istifade etmek için muzaaf bir himmet ve gayretle çalışmak zamanındayız. +Çalışmazsak gayib edeceğimiz ebediyyen gayib edeceğimiz şey hayatımızdır. +Sünnet-i ilahiyye böyledir. +Gelmiş geçmiş milletlerin tarihi bu sünnet-i ilahiyyeyi natık olan vak’alardır. +Ne hacet işte bugünkü halimiz de bunu te’yid ediyor. +Cenab-ı Hakk’ın fazl-ı ilahisinden istifade etmek mevt-i hazırımızı mezellet ve inhitatımızı aziz ve kavi bir hayata kalb etmek bizim yed-i ihtiyarımızda bulunuyor. +Cebanetten sefahetten inhitatlarımızın teraküm ettirdiği şaibelerden tahlis-ı nefs ile muhitimizin irae ettiği menazır-ı rezileyi ve bu menazırı tevlid eden ahlaksızlığı el birliğiyle izale ederek salaha doğru yürüyelim. +Ve emin olalım ki bu yolun müntehasında yeni bir hayat-ı sun onu o kadar karanlıklaştıran ruhumuzu kaplayan zulümat-ı dalalettir. +Bu zulümatın arasından rah-ı hayatımızı elbet münevver göremeyiz. +Su’-i a’mal ve su’-i ahlakın biriktirdiği o zulümatı bir kere dağıttıktan sonra her halde yolumuzu bu derece karanlık görmeyeceğiz bu derece bed-bin olmayacağız. +Ve bu yolda ilerledikçe ufk-ı hayatımızın gittikçe açıldığını müşahede ederek adımlarımızı daha emin ve metin bir kuvvetle atacağız… Fakat bu merhale-i muvaffakıyyete vasıl olmak için evvel be-evvel ruh-ı milliyi tathir etmek bu ahlaksızlıklara bütün hiddet ve infialimizle musibetin kalbimizde hasıl ettiği teessüratın bütün acısıyla bir darbe-i intikam indirmek lazımdır. +Bütün hiss-i intikamımız bu fenalıklara müteveccih olmalıdır. +Çünkü bu fenalıkları bizi rezil ve bed-nam edecek derecede tevessü’ eden fesad-ı ahlakı yendiğimiz vakit salahın en esaslı en kuvvetli mertebesine yeniden kuvvet ve miknet kesb etmeleri için Cenab-ı Hakk’ın lütufları da ayet-i kerimede beyan olunduktan sonra insanların bu ni’met-i sübhaniyyeyi takdir ederek vecibe-i şükranını ifa etmediklerini gaflet ve cehalet yor. +Ve böylece bilhassa ehl-i İslam’ın bu ni’met-i samedaniyyeden müstefid olmaları için nazar-ı dikkatleri celb olunuyor. +Ruh-ı Kur’an ehl-i İslam’a diyor ki: +Siz bu ni’metin kıymetini biliniz. +Başınıza gelen her beladan bir taksirin neticesidir. +Böylece havadis-i kevniyyenin her birinden istifade ediniz. +İyi biliniz ki düşmanları def’ etmekte cebanet göstermek hezimet ve firar ile teslim-i diyar etmek hüsran ve ar ile ölmektir. +Aziz ve muhterem bir hayat ise mütecavizlerin tecavüzünden masun olan bir hayat-ı milliyyedir. +Binaenaleyh vahdet-i milliyye ve diniyyenizi himaye etmekte asla kusur etmeyiniz!.. +Meal-i Kerimi: +“Allah bir sivri sinekle ve onun fevkında şeylerle darb-ı meselden çekinmez. +Imanı olanlar taraf-ı rububiyyetten böyle şeylerin vukuu sabit ve muhakkak bir keyfiyet olduğunu bilirler. +Kafirler ise; “Allah böyle mesel darb ve iradıyla ne kasd ve irade ediyor?” derler. +Allah darb-ı emsal ile bir çoklarını dalalette bırakır bir çoklarına da hidayet nasib eder. +Dalalette bıraktığı ancak o kimselerdir ki Allah ile metin ve müekked surette akd ettikleri ahd ü misakı ikide birde nakz ediyorlar onun sıla-i erham merkezindeki emrine kat’-ı erham ile mukabelede bulunurlar; yeryüzünde fesad çıkarmaya çalışırlar. +İşte hakıkı erbab-ı hüsran bunlardır.” Hakayıkı halkın zihinlerine yerleştirmenin fehm ü idrake kabiliyeti olanlara en derin ve en müşkil makasıd ve maaniyi izah ve tebyin etmenin yollarından biri de darb-ı emsaldir. +Turuk-ı ifade ve beyan arasında söylediğimiz vechile müstesna bir hassa-i tenviriyyeyi haiz olduğuna binaendir ki bil-cümle kütüb-i semaviyyede her ümmetin hukemasına ahlak feylesoflarına aid asar-ı mu’teberede emsale pek mebzul bir surette tesadüf edilegelmiştir. +Emsalin bu derece revac ve makbuliyetinin sebebi onun tek bir gaye ve maksada hadim olmayıp va’z nehy ü zecr tergıb tezkir i’tibar gibi bir çok makasıd için en müessir bir vasıta-i telkın olmasında mündemicdir. +Hele ma’kulü mahsus şeklinde tasvir ile muhatabın hatırında derin bir iz bırakmak nokta-i nazarından haiz olduğu te’sir-i beliğ emsali vesait-i tefhim ve telkınin en yüksek mertebesine çıkarmaktadır ki bu da idrak hususunda ezhanın havasten istianesinin netice-i tabiiyyesidir. +te’min etmekte olması mülahazasına binaendir ki irad-ı meselden yegane maksad emr-i hafiyi celiye maani-i gaybiyyeyi meşhudata teşbihden ibarettir. +Fil-hakıka emsalin nüfus-ı samiin üzerinde şayan-ı hayret bir vak’ u te’siri vardır. +Buna da sebeb eşyanın künh ü hakayıkını ta’rif ve izah yolunda kudret-i tavsifiyyenin gösteremediği te’siri emsalin maa-ziyade hasıl etmesidir. +Ancak şurası da hatırdan çıkarılmamalıdır ki insanlar etmeyenler istihdaf ettiği ağraz ve makasıda akıl erdiremedikleri Cenab-ı Hakk muanidlerin ellerinde bil-ahare istinad edebilecekleri bir hüccet bırakmamak erbab-ı dalalete bütün ma’zeret kapılarını kapamak için müracaat etmediği bir tarik-ı beyan bırakmamış esalib-i kelamiyyenin bütün envaı ile onları ilzam ve iknaa çalışmıştır ki bunların en başında “darb-ı emsal” gelmektedir. +Kur’an hakayık-ı aliyye-i diniyyeyi izah ve tebyin için öyle temsiller yine şekk ü tereddüde teslim-i giriban edenlerin Allah’a karşı serd edebilecekleri hiçbir hüccet ve ma’zeret kalmamıştır. +Cenab-ı Hakk münafıklara karşı; ve ayetleriyle iki mesel irad etmiş idi. +Fakat onların cehl ü taassubları selamet-i fikr ve muhakemelerine bağy ü te meyl ü muhabbetleri adat ve an’anata merbutiyetleri bu meselleri can kulağıyla dinleyip ihtiva ettikleri hikmetleri düşünmeye onların altında gizlenmiş olan maani-i bedia ve makasıd-ı aliyyeye nüfuz için i’mal-i fikr etmeye kendilerinde meyl ü isti’dad bırakmadı. +İnad ve mükabereleri batıla temessük dalalet ve gavayete inhimakleri bir mertebeye vardı ki kendilerince en me’nus ve me’luf olan bir üslub-ı beyana karşı bigane kaldılar. +Allahu zü’lCelal’den darb-ı emsalin sudurunu istiğrab ederek; “ Böyle mesel irad etmekle Allah ne demek halkın behaim ile vuhuş ve tuyur ile haşerat ve hevam Onların bu vaz’-ı valihanelerine karşı Cenab-ı Hak bu ayetle kendilerine anlatmak istedi ki kullarına nasihat etmek ve ders-i ibret vermek için irad-ı mesel sıfat-ı rububiyyetine münafi bir hal ve hareket teşkil etmez ve bu maksadla sivri sinek gibi hakır ve naçiz bir mahlukun hal ve şanından tut da “ikad-ı nar” ve “nüzul-i matar” gibi hadisat-ı mühimmeye varıncaya kadar her vadide serd ü ityan-ı emsalden bir vechile çekinmez. +Bu hal muvacehesinde hakıkı iman erbabı bir tarafdan fıtratlarında merkuz olan insaf ve i’tidal sevkiyle diğer tarafdan dinin kendilerine emr ettiği fikir ve nazar düsturuna riayet ilcasıyla nazar-gah-ı i’tibarlarına mevzu’ bu gibi emsalin zımnında mündemic makasıd-ı beliğa ve maani-i müfideyi anlamak için uzun uzadı tedkık ve im’an-ı nazara kendilerini mecbur görürler ve canib-i ilahiden serd edilen bu gibi emsalin abes değil mühim bir maksad ve hakıkate müstenid olduğunu takdir ederler. +Erbab-ı küfr ü inada gelince; bunlar emsal-i madrubeyi medar-ı tehekküm ve istihfaf ittihaz ettikleri için onun mü’minleri tenvir ve irşada hizmet eden mahiyeti bunlar hakkında bir amil-i dalalet ve gavayet olur. +Makasıd-ı Kur’an iyyeden menkusen müstefid olan bu makule eşhasın alayim ve evsaf-ı mahsusaları da yok değildir. +Birinci alametleri şudur ki Allah ile bir muahede akd ettiler mi onu ne derece müekkid yeminlerle tevsik etseler de nakz ve ihlalinde hiç mahzur görmezler. +Hakk-ı karabete riayetle mükellef oldukları halde en yakın akrabalarına karşı bile taş yüreklerinden bir reşha-i rikkat ve atıfet sızıp da yoksulluklarında bir lokma ekmekle hüzün ve felaket anlarında gösterecekleri hiss-i merhamet ve şefkatle tatyib-i hatırlarına müsaraat etmezler. +kudret peyda ederlerse ne mizan-ı adaleti ikame etmeyi düşünürler ne “insaf” kelimesinin de bir ma’nası olduğunu hatırlarına getirirler. +Allah’ın hür ve ser-azad yaratmış olduğu insanları ribka-i esaret altında ve amal-i şahsiyyelerine müsahhar bir halde kullanmayı düstur-ı siyaset ittihaz ederler. +Cenab-ı Hakk’ın kendilerini riayetiyle mükellef tuttuğu hukuk-ı beşeriyye ve izzet-i nefs-i mezler. +ları için kimsenin emniyet ve i’timadını celb edemezler hukuk-ı karabete riayetin ehemmiyet ve kudsiyetini takdir edemedikleri için rabıta-i karabetle merbut oldukları kimselerin bile meyl ü muhabbetine imdad ve muzaheretine mazhar olamazlar. +Sa’y bil-fesad mesleğini ta’kıb edegeldiklerinden dolayı daima endişe ve ıztırab içinde hayat-güzar olmaya mahkumdurlar. +Hayatı bu derece menfur ve makduh ahlak ve tabayiin taht-ı te’sirinde güzariş-pezir olan kimseler tabiidir ki yaşadıkları müddetçe halecan ve ıztırabdan azade bir an geçiremezler zevk-ı hayattan nasib alamazlar. +Hiçbir kalbde şahıslarına karşı meyl ü incizab yer bulamaz bir göz onların giran vücudlarını görmeye tahammül edemez. +Felakete duçar olurlar hallerine acıyacak kimse bulamazlar. +Zulüm görürler bir taraftan dest-i muavenet uzatıldığını göremezler. +Taliin bu gibi müsaadatından nasıl müstefid olsunlar ki redaet-i ahlakıyyeleri hayatta kendilerini yalnız bırakmış rahim ve şefik karib ve baid her ferdi muhitlerinden uzaklaştırdığı gibi temayülat-ı hıyanet-karaneleri şahıslarına emn ü i’timad hislerinin bil-külliyye insilabına badi olmuştur. +Bir kere böyle seyyiat-ı gun-a-gun ile girdab-ı nefret ve hızlana atıldıktan sonra hayatın türlü türlü gavail ve seyyiat-ı mazıyyelerini felaket-zedeliklerine bağışlayacak bir ferd tasavvur olunabilir mi? +Bu bedbahtları ferda-yı haşr u meadda işledikleri her zerre-i hayır ve şerrin hesabını vermek için bargah-ı ehadiyyette vakfe-gir oldukları anda bekleyen akıbet her halde daha elim ve daha ye’s-averdir. +vasf-ı beliğıyla adalet-i mutlaka-i ilahiyyenin tecelli-i mehibi tasvir edilmekte olan o günde bu makule kimseler nasiyelerinden yakalanıp ateşlere atılmaktan başka a’mal-i salifelerinin ne yolda bir mukabele ve mükafatına Hayır hayır; bunlar o kimselerdir ki dünyada yaşadıkları müddetçe dünya öldükten sonra da ahiret namına şakavet ve hüsrana mahkum olmadan başka bir kazançları yoktur. +Rıza Tevfik Bey’in Darülfünun’daki nutukları münasebetiyle Rıza Tevfik Beyefendi’nin Darülfünun’da Sadrazam Paşa hazretlerine hitaben nutuk irad buyurduklarını işittiğim vakit hazır bulunamadığıma çok acıdım. +Çünkü muhterem büyük şairimizin her halde ilmi ve saadet-i milliyye için gayet nafi’ sözler söyleyeceğini ümid ediyordum. +“Bizzat fem-i muhsinlerinden işitmek şerefine nail olamadığıma göre gazetelerde olsun okuyarak müstefid ve mütelezziz olurum.” diyerek bir çok gazeteler okudum. +Fakat hiç birisinde nutku tam olarak bulamadığım gibi hulasa eden gazetelerde de hiç me’mul etmediğim sözler karşısında bulundum. +Dikkat ettim; gayet ilim-dar ve nevvar bir dimağdan sudur edeceğine inanamadığım fikirler tezadlar yazılı. +Acaba yanlış mı zabt etmişler? +diye hatib-i edibin tashihini bekledim; üzerinden birkaç gün geçtiği halde öyle bir şey göremedim. +Nihayet müsaade-i aliyyeleriyle bazı mülahazalarımı arz etmek Sebilürreşad’ın son nüshasında bu nutka dair bazı mülahazalar var idi. +Fakat emsali ender gayet vasi’ ve li çıkışlı bir vadiye benzettiğim şayan-ı hayret kariha ve ma’lumatın sahibi olan büyük şairimize ne Darülfünun’a yeden başka bir şey olmayan ilm-i fıkhın dahil olamayacağını de tedrisat-ı muhtelita mes’elesinden bahs etmeyeceğim. +Ben ancak milleti asırlardan beri gittikçe artan ve vahametle harab eden müdhiş hastalığın teşhis ve tedavisindeki bulunan zevatın bu yanlış ve mazarratlı yolları ta’kıb etmekte bulunduğunu arz ve isbat etmek istiyorum. +Vakit Gazetesi’nin yazdığına göre Rıza Tevfik Beyefendi Sadrazam Paşa’nın Darülfünun’a teşriflerini Abdülmecid devrindeki büyük ve pür-intibah devre teşbih ederek mezkur devirde ittihaz edilen hatt-ı hareketi tasvib buyurduklarını göstermişler ki işte asıl yanlışlığın hatalı yolun başı buradan başlıyor. +Beyefendiler! +Emin olalım ki bu milletin en müdhiş felaketi Tanzimatçı intibahının gayet hatalı bir yol tutmuş olmasıyla başlamıştır. +Çünkü o intibah bir kere terakkı etmiş memleketlere iktida hususunda iyi ile kötüyü tefrik edememiş ve bu hususda en mühim olan tedabir-i ihtiyatiyyeye hiç ehemmiyet vermemiş sonra da iyi cihetleri almak istedikleri vakit de maksada vusul düşünmemiştir. +İyi ile kötüyü tefrik edememiş olmaları evvel i’lan ve bizzat kendilerinin bu babda nümune-i vakit de müraatı elzem olan şerait-ı esasiyyeye riayet etmedikleri de ruh-ı milleti gözetmemek ve nasıl başlayıp nasıl hareket ve ne suretle gaye-i maksuda muvasalet lazım geleceğini takdir edemeyerek körü körüne ulu orta bir yol ta’kıb etmemek olmak üzere iki türlüdür. +Geri kalmış bir milletin terakkısini te’min vazifesiyle mükellef olanların bilmeleri lazımdır ki bu iş sırf akıl ve da riayet edilecek gayet nazik esaslar vardır. +Ve onların en birincisi o milletin maddi ma’nevi temayülatına ve terakkıye mani’ olan sebeblerle terakkısini te’min edecek avamile vakıf olmaktır. +Ondan sonra da gayeye vusul ona göre de ciddi ve kat’i bir tarz ta’kıbine muvaffakıyettir. +Yani hepsinden evvel milletin ahval-i ruhiyyesine vukuf ondan sonra da ilm-i terbiyye kavaidinin hüsn-i tatbiki gelir. +Halbuki Tanzimatçılar bunların hiç birisine riayet etmemişler ve bilakis zıddına hareket etmişlerdir. +Tanzimatçıların ahval-i ruhiyye-i millete riayet etmedikleri bir kere medreseleri ala-halihi bırakıp ulum ve fünun-ı cedide için ayrı mektepler açılması sonra da terbiye-i medeniyye için ta Bağdad’a varıncaya kadar memleketin en an’ane-perverlerinde dahi hemen tiyatro ve balolar gibi milletin hey’et-i umumiyyesinin hiç istinas etmediği ve bilakis pek ziyade tevahhuş ettiği tariklara sapılmasıyla sabittir. +husus en öz evladı mekteplere pek çok zamanlar rağbet etmediğinden mekteplerin açılmalarından matlub olan galebe [gaye!] hasıl olamadıktan başka gayet muzır ve ma’kus neticeler tevlid etmiştir. +Matlub gayenin hasıl olmadığı mekteplerden neş’et edenlerin hem tahsil ettikleri ilimleri gereği gibi öğrenip yetişememeleri hem de milletin o vakte kadar me’luf olduğu tarik-ı tahsilin ruhundan uzaklaşmış bulunmaları sebebiyle matlub olan hizmeti ifa edebilmek kifayetinden mahrum bulunmuş olmalarıyla sabittir. +Ve bir asra karib bir zamandan beri çalışıldığı halde şimdiye kadar yetişenlerin keyfiyetçe olduğu gibi kemmiyetçe de umum memleketin ihtiyacına kifayetten çok uzak bulunması da ayrıca zikre şayandır. +Sonra bu mektepler ve mektebliler asırlardan beri te’sis ettiği gayet kuvvetli bir mevcudiyetle çarpışmak tehlikesinde kalmıştır ki Tanzimatçıların ve bugüne kadar peyrevlerinin ve hatta son zamanlarda Tanzimatçılık aleyhinde bulunan fakat hakıkatte yine aynı hataya düşen ictimaiyatçıların cahilane cesurane ve biraz da vahşiyane surette baltalamalarına rağmen o mevcudiyet memlekette en esaslı ve en tabii bir kuvvet olarak kalmıştır. +Yani hırpalanmış ise de öldürülememiş ve bilakis kafi derecede değilse de oldukça ıstıfaya uğrayarak kuvveti daha esaslı bir şekle girmek isti’dadını göstermeye başlamıştır ve pek samimiyetle temenni ederiz ki sevgili vatanın aynı talia mazhar olmuş olan bu kıymetli kuvvet lazım olduğu vech ile terakkı ve teali ederek milleti bütün varlığıyla i’laya hizmet etsin. +Sonra tiyatrolardan bahs etmiş idik. +Bundan maksadımız esas i’tibarıyla tiyatroların aleyhinde bulunmak olduğu ma’nası çıkarılmamasını pek rica ederim. +Fikrim vesait-i terbiyyenin her milletin isti’dadına göre intihab olunması ve tiyatroları mahzursuz olarak vaz’-ı sahne edebilmek için bir çok meratib-i ilmiyyenin kat’ ve şerait-ı ictimaiyyenin hasıl edilmiş olması lazım geleceğini beyandır. +Bizim Tanzimatçıların buralarını düşünmediğinden dolayıdır ki bizde edeb-amuz olacak tiyatrolar hemen hiç denecek kadar az olduğu halde temaşaları ecnebileri bile ağlatacak derecede ahlak-şiken ve cahilane olanları nisbetle pek ziyade artmıştır. +İşte hissiyat ve temayülat-ı milliyyeyi gözetmemek zararlarını küçük izahlarla anlamak eder. +Şimdi de ilm-i terbiyye kavaidinin tatbiki hususundaki mesbuk ve hala da mevcud cehl ü hatalara geçelim: +Herkesin bilmesi muktezi bedihiyattandır ki kanun-ı tabiat yahud ta’bir-i İslamisiyle adetullah her şeyi basitten mürekkebe giderek tekamül ettirmektir. +Ve zahirde basit mürekkebe nisbetle sade ise de hakıkatte asl-ı esas basiti salim ve özürsüz olarak meydana getirebilmektir. +Ondan sonra mürekkebin teşkili pek kolaylaşır tabiatıyla husul bulur. +Zahirde milletin muhtac olduğu en büyük ve en ehemmiyetli avamil-i terakkı olan tahsil-i ali erbabı görülür. +lerce bu yanlıştır. +Çünkü bunun nafi’ ve müsmir olabilmesinin şart-ı esasisi ibtidai ve tali tahsilin ta’mimidir. +Böyle olmazsa zaten ne adam akıllı tahsil erbabı yetişir ne de yetiştiği farz edilse iyi bir netice hasıl edebilir. +Nitekim bizim bugünkü fena halimiz hep yalnız tahsil-i ali erbabı yetiştirmek sevda-yı cahilanesinden ileri gelmiştir. +Ve Rusya’da görülen fena haller de yine orada dahi tahsil-i ali erbabına kısm-ı müdirana fazla ehemmiyet vererek avammı hevam gibi bırakmaktan ileri gelmiştir. +Rusya’nın duçar olduğu fena hal Rıza Tevfik Beyefendi’nin ta’birleriyle avam felsefesinin galebesi hep bu hatadan neş’et etmiştir. +Çünkü bir makinedeki çarkların kuvvetleri siklet ve metanetleri ahenkdar olmaz da yüz okkalık bir çarkın yanına yüz dirhemlik bir çok çarklar konursa o makinenin hurd u haş olacağında şübhe yoktur. +Binaenaleyh bizde de Rusya’da da ve dünyanın her yerinde ne kadar fenalık görülmüş ise cehl-i basitten ziyade mürekkebden hasıl olmuştur ve olacaktır. +Şimdi burada; “Ya nasıl yapmalıydı?” diye bir sual varid-i hatır olacak bir suale cevab verelim: +Avrupalıların saha-i terakkıyatta pek ziyade ilerleyip mevcudiyetimizin tehlikeye düştüğünü görerek ilk esaslı çaresine tevessül etmiş olanların sırr-ı muvaffakıyetini bizim gelirdi. +Onlar vakıa bizdeki hastalığın teşhisini esas i’tibarıyla maarifsizliğe rabt etmişler ancak asıl maksudun evvela maarif-i ibtidaiyyenin bil-umum efrada teşmili esbabını istihsal ve bu babdaki eksiklerimizi itmam ile başlayıp ve tahsil-i ali erbabını evvela medreselerde yetiştirmek için tahsil-i taliye müteallik ulum-ı cedideyi medreselere ilave edip pey-der-pey yetişecek ruh-ı millete muvafık talebeyi bir çok seneler Avrupa’ya göndererek muhtac olduğumuz şuabat-ı fenniyye ve ilmiyyeyi iktisab ettirerek idare-i umura himmet etmek lazım gelirdi. +Halbuki Tanzimatçılar böyle yapmamış bilakis ilk def’a bu vadide uyanan teşebbüsleri kafi derece semere verecek mertebeye varmadan itfa ile talebe-i ulumu asrın muktezıyatından ve mektepleri de milletin ruhuna müteallik bir tarik-ı buğz u fesad ve adavet ittihaz etmiş ve onun netice-i vahimesi olarak da bir tarafdan ekseriyet-i azimemizi ve tahsil-i ali erbabı diye yetiştirdikleri mahiyetsiz bir kısmını da ekseriyet-i azimemizin başına bir felaket olarak bırakmışlardı. +Sonra bıraktıkları bundan ibaret de değil; bu sakım tarikın bir çok muakkıblarını başımıza varis-i ıdlal olarak bırakmaları felaket üzerine felaket teşkil etmiştir. +Bu muakkıbların hüsn-i niyyet sahibi olmaları da felaket olmalarına mani’ olmaz. +Çünkü hüsn-i niyyet cehl ü hatayı ma’zur gösteremez. +Ben faideyi ancak milletin her ferdini ilmi esaslarla kolayca okur-yazar bir hale getirmekte ve bu suretle ana olacak bütün kadınların birkaç sene zarfında çocuk nasıl bakılır kitabları okur bir hale koyarak milletin esaslı saadetinin temelini atmak ve kadınlık namına hayali ve gayr-i tabii değil en büyük ciddi bir insaniyet ve sıyanet te’sis etmekte bulanlardanım. +Bu babda Japonya’yı kendimize nümune yapmak sayesinde muvaffak oldukları muhakkaktır. +Binaenaleyh Rıza Tevfik Beyefendi gibi nadir yetişen büyük şairlerimizden Darülfünun’da erkeklerle kadınların beraber tahsil etmesi ve bila-kayd ü şart Avrupa’yı taklid etmek fikrinde olanların amalini terennüm değil hepsinden evvel temelin takviyesi yani tahsil-i ibtidainin ta’mimi ve usul-i terbiyyenin ruh-ı milleti okşayarak hakimane bir surette kat’i esaslarının te’mini için o yüce nevvar tabiatlarından dürer-efşan olmalarını niyaz ediyorum. +Medrese hayatında yetişmiş mutaassıb a­ dam­ larla ulum ve maarif-i cedide arasında ne münasebet var? +diyenler olabileceğini zannederim. +Fakat Beyrut Fransız ve Amerikan mekatib-i aliyyesinde bulunan en büyük muallimlerin papazlar rahibler olduğunu makam-ı işhadda beyan edersem arz ettiğim tarikın en salim tarik olduğunu teslime mecbur olur zannederim. +M. +İ elif . +H ha . +beri payitaht-ı hilafete vasıl olur olmaz her müslüman şedid bir hiddetle karışık derin endişeler ve samimi infiallere teslim-i nefs etti. +Böyle bir felakete asla ihtimal vermeyen halkımız birden bire can-gahına isabet eden bu kara hançerin karşısında kelimesini bulmakta aciz kaldığımız bir halet-i ruhiyye hummalı [bir] teheyyüc payansız bir telaş duyarak mebhut ve perişan ne yapacağından bi-haber fart-ı infialine ram olarak sirişk-i hüznünü isar etmekte idi. +essür zehr-alud bir infiale sebebiyet verecek derecede müellim feci’ bir ma’na hissolunuyordu. +Mevcudiyet-i milliyyeye tevcih olunan siham-ı gadr u hıyanet milletin kalbini dağ-dar ediyordu. +Facia-i işgalin ilk haberleri üzerine bu derece müteessir olan halk dükkanlarını kapayarak işini gücünü terk ederek vazife-i vataniyyesini ifa için ciddi ve samimi bir tehalük göstermeye başladı. +Evet; Yunan asakiri İzmir’i Anadolu’nun mukadderatına hakim bu asil şehrini işgal ediyordu. +Milletin vazifesi bu hareket-i ser-bazaneyi protesto etmek Yunanistan’ın bu tuğyanına karşı durmak ve memleketin hayatını kurtarmaya bütün kuvvetiyle çalışmaktı. +Payitaht halkı bu vazifeyi idrak ederek işgal haberinin ferdası Fatih’de ve Üsküdar’da müteaddid mitingler akd etmiş ve bu mitinglere iştirak eden yüz binlerce müslüman muazzam bir kitle-i heyecan teşkil ediyordu. +Irad olunan nutukları müteakıb halk Düvel-i Muazzama nezdinde protestolarda bulunmaya muazzez İzmir’in hiçbir vakit mevcudiyet-i milliyyeden koparılmasına muvafakat edemeyeceğine ve el birliğiyle bu maksadın husulüne azim olduğuna dair kararlar verdi. +Zat-ı hazret-i padişahiye takdim olunan arizada; “Kadın erkek bir çok milletdaşlarımızın esafil kılıçları altında şehid edilmekte olduğunu öğrendiğimiz için artık hayatımız bahasına da olsa mevcudiyet-i milliyyemizi ızhar etmek üzere ferman-ı hümayunlarına intizar ediyoruz.” deniliyordu. +Dersaadet baştan başa bütün mülhakatıyla bu hadise-i ücra köşelerinden yığın yığın binlerce telgraflar bütün Anadolu’nun heyecan ve galeyan içinde memleketin kalb-gahına indirilen bu müdhiş darbeden teessür-i şedidini ve memleketi kurtarmak için her türlü fedakarlığa amade olduğunu beyan ediyordu. +Bundan maada Anadolu’nun her tarafında vuku’ bulan ictima’lar samimi arzunun hayyiz-i husule gelmesi için bütün milletin müttehid ve hazır olduğunu i’lan ediyordu. +Milletin bu azim ve hamiyeti bu galeyan-ı samimisi karşısında hak ve adaletin tecellisine muntazırız. +Yunanistan’ın ser-baz ve garaz-kar hareketi milletin mukavemeti Alem-i İslam’ın muzahereti ve Düvel-i Muazzama’nın dan eminiz. +Hemen Cenab-ı Hak tevfikını refik eylesin. +kaleme alınmış olan ber-vech-i ati cevabi notayı bizzat Sadrazam Paşa hazretleri İ’tilaf fevkalade komiserlerine tevdi’ eylemişlerdir: +Taraf-ı asilanelerinden Düvel-i Müttefika namına tebliğ buyurulan Mayıs tarih ve numaralı takrirde Paris Konferansı’nın İzmir istihkamatının Düvel-i Müttefika asakiri tarafından işgali hakkında kararı tebliğ ve işgal talebinin Mütareke Mukavelenamesi’nin Yedinci Maddesi ahkamına tevfikan vaki’ olduğu ilaveten beyan buyurulmuştur. +Dünden beri İzmir valisinden varid olan müteaddid telgrafnamelerden şekl-i işgalin tebeddül ettiği salifü’z-zikr takrirde beyan edilmiş olan şekl-i işgalin tebdil olunduğu anlaşılmış ve fil-hakıka asaletli Amiral Calthorpe cenabları Yunan askerinin şehre dahil olduğunu valiye tebliğ etmiştir. +Hükumet-i Osmaniyye devletin Akdeniz vilayetinin hal-i hazırında böyle bir tedbiri muhık gösterecek hiçbir sebeb bulunmadığını evvel be-evvel beyan eylemeyi vazife addeder. +Düvel-i Mü’telife bir lahza bile şübhe etmediğim hissiyat-ı adl ü nasafetleri iktizasınca hükumet-i seniyyenin askerimizin mevcudunu tezyid etmek hakkında iki aydan beri vaki’ olan matalib-i muhıkka ve mükerreresini kabul eylemiş olsalar idi vilayet-i mezkurede emn ü asayiş daha mükemmel bir surette te’min edilmiş olurdu. +Şimdiye kadar cevabsız kalan teklifimiz mucebince silah altında . +kişi bulunduracak iken el-haletü hazihi hayli vasi’ bir saha dahilinde dağılmış olmak üzere ancak . +kişi vardır. +Hükumet-i Osmaniyye Paris Konferansı’nın kararına muhalefet etmez fakat Yunan askeri tarafından vaki’ olacak bir işgale tav’an ru-yı rıza gösteremez. +Çünkü Devlet-i Osmaniyye’nin ecza’-i asliyyesinden olan bir Asya şehrinin ne örfen ne tarihen ne de coğrafya nokta-i nazarından Yunan hükumet-i hazırasıyla hiçbir münasebeti yoktur. +Eğer hatırat-ı tarihiyye bir hak teşkil edebilirse Bahr-ı Sefid sevahilinin bir çok nikatının da aynı hale duçar olmaları iktiza eder. +Kurun-ı kadime tarihini karıştırmak hiçbir suret-i halle medar olmadıktan başka herc ü merci tezyid eder. +Millet-i Osmaniyye istemeyerek sürüklendiği bir harb-i afet-engizin neticesi olarak duçar olduğu felaketin derece-i vüs’ati hakkında hiçbir zaman hayale kapılmamıştır. +Fakat millet-i Osmaniyyeyi ye’s ü nevmidiye sevk eden şey hiçbir yerde tebaa-i sabıkasından kendisinin onlara göstermiş olduğu hissiyat-ı ali-cenabaneye muvafık bir muamele görmemiş olmasıdır. +Türk kavmi iki asırdan beri daire-i muhtariyetinden haric kalan yerlerin cümlesinde bütün müessesatının emlakinin cami’lerinin mekteplerinin hasılı mevcudiyet-i milliyyesine varıncaya kadar her şeyin mahv olduğunu gördüğü halde cebir ve şiddetin hakka karşı muzafferane mübareze ettiği zamanlarda bile idare-i Osmaniyyeye tabi’ olan milletlerin kendilerince aziz ve kıymet-dar olan hissiyatlarına riayet etmiştir. +Devlet-i Osmaniyye’nin her tarafından gönderilen bir çok telgrafnameler bu fikri te’yid etmektedir. +Bina-berin millet-i Osmaniyye hakkında tarihinin en fena ve gayr-i müsaid bir devresini değil hey’et-i umumiyyesini nazar-ı dikkate alarak hüküm vermek kaide-i adl ü hakkaniyyete daha muvafık olur. +olan ve dini fikri gaye-i hayali ve adatı orada yaşayan ekalliyetin dininden fikrinden gaye-i hayalinden adatından külliyyen farklı olan Türk ahalisi ile tamamıyla Türk olan yeni bir şehir olduğu için burada Türk Milleti’nin hukukunu nazar-ı dikkate almamak hem pek müşkil hem de kaide-i adl ü nasafet ile gayr-i kabil-i te’lif olur. +Binaenaleyh ne hükumet ne de millet-i Osmaniyye devletin en mühim şehirlerinden birinin işgali bir mahiyet-i kat’iyyeyi haiz olacağı ihtimalini bir an için bile kabul edemezler. +Hükumet-i Osmaniyye Düvel-i Muazzama-i İ’tilafiyye hakkında hissiyat-ı hürmet-karisi iktizasınca düvel-i müşarun-ileyhimin kuvvete istinad eden arzularına serfüru etmesi hiçbir suretle hakkından feragat mahiyetini haiz ma’nasını tazammun etmez.” KABINENIN İSTI’FANAMESI SURETI Beş senelik bir su’-i idarenin netaic-i elimesini imkan dairesinde ıslah için tevfikat-ı samedaniyye ve i’timad-ı hümayunlarına güvenerek takriben iki buçuk ay evvel böyle müşkil bir devirde bar-ı hükumeti deruhde eylemiştik. +Sırf vicdanımıza ve ictihadımıza ittibaan lazımü’l-ittihaz addettiğimiz bil-cümle tedabire tevessül edildiği halde Düvel-i İ’tilafiyye’ce İzmir için verilen son karar hukuk-ı devlet ve milletin muhafazasını mesaisinin ruhu bilen hey’et-i acizanemizi müşkil bir mevkie koyduğu ye tevdi’-i umur buyurulması menafi’-i aliyye-i devlete muvafık olacağı tezekkür edilmiş olduğunu ta’zimat ve tekrimat-ı ubudiyyet-karanemize tevdian südde-i seniyye-i mülukanelerine arza cür’et eyleriz. +Katıbe-i ahvalde emr u ferman hazret-i veliyyü’l-emrindir. +HATT-I HÜMAYUN SURET-İ MÜNIFESİ Vezir-i maali-semirim Ferid Paşa! +Hey’et-i vükelanın isti’fası kabul olunarak Mesned-i Sadaret tecdiden uhdenize tevcih ve Meşihat-i İslamiyye dahi Mustafa Sabri Efendi uhdesinde ibka edilmiş ve Kanun-ı Esasi’nin’nci Maddesi mucebince teşkil eylediğiniz hey’et-i vükela tasdikımıza iktiran etmiştir. +Şu an-ı mühimde başlarında milletin sinesinden tehassul etmiş altı buçuk asırlık bir hanedanın reisi bulunan ve nefsince her türlü fedakarlığa amade olan halifeleri ve padişahları bulunduğu halde bil-umum efrad-ı milletin emel-i yeganesi hukuk-ı devlet ve milletin tamami-i mahfuzıyyetinden tatmini için son derece fedakarane ve azim-perverane sarf-ı mesai etmenizi suret-i kat’iyyede ihtar ile her hal ü karda tevfikat-ı ilahiyyeye istinad ve ruhaniyet-i Risalet-penahi’den Şa’ban – Mayıs Mehmed Vahidüddin UMUM VİLAYAT VE ELVİYE-İ MÜSTAKILLEYE TELGRAFNAME-İ SAMI Milel-i mütemeddine arasında na-kabil-i tevakkı bir kaideyi Yunanlılar pay-mal ederek hal-i mütarekede vatanımızın bir cüz’-i gayr-i münfekki olan İzmir’e tecavüz ettikleri Mayıs’ın onbeşinci gecesinde Düvel-i Müttehide-i nota ile hukuk-ı mukaddesemizin müdafaası esbabına tevessül edilmiş idi. +Teşebbüsatımızın sür’at-i mümkine yitahtlarında ma’lum olduğu şübheden varestedir. +Şu felaket-i milliyye bir sür’at-i barika ile memleketimizin her tarafında ma’lum oldu millet-i Osmaniyyenin kemal-i vakar ve ciddiyyetle ibraz ettiği metanet ve hamiyet tefrikı arzu edilen cüz’-i vatanın merkeze incizabını bir şeref-i ebedidir. +Eyyam ve saat arkasında ihtiva eden vukuatı kat’i ve fakat daima meşru’ bir suret ve sükunetle karşılayalım. +Bizim gibi mazisi muazzam bir milletin Türklerin tıynet-i necibesine muvafık bir karar ittihazı tabiidir. +Necat ve saadet hürriyetle hürriyet ise cesaretle mizin kalb-i hümayunları kalb-i millet ile beraber daraban ediyor. +Bugün yeniden te’sis buyurdukları hey’et-i hükumet vazife-i vataniyyesini ifa edeceği gibi bil-cümle me’murin-i eyaletin aynı hamiyet ve kiyaset ve umum efrad-ı milletin basiretle hareket etmeleri menafi’-i aliyye-i memleket ve devlet iktizasındandır. +Padişahımız ve halifemizin teveccühat-ı hükümdarileri ve millet-i muazzama-i Osmaniyyenin i’timadı ile bugün yine riyaset-i hükumeti deruhde eyledim. +Fakat icab eder ise yarın vatanın bir neferi olarak ifa-yı vazifeye hazırım. +rafda neşri mütemennadır. +Mayıs sene Sevgili vatanımızın en kıymet-dar bir parçasında mevcudiyetimizin hayatımızın düşman-ı bi-emanı olan bir kavmin bayrağı temevvüc ediyor. +Ay-yıldız Bahr-ı Sefid’in aguş-ı renginine sokulan güzel İzmir’in nurlu ufuklarından uzaklaştırılmak isteniliyor. +Her müslüman bilmeli ki en kara günlerimizi yaşıyoruz. +En muzlim en müdhiş bir istikbale doğru sürükleniyoruz. +Müslümanlık’ın son penah-ı istiklali bi-eman darbelerle sarsılıyor. +Acaba niçin? +Türk ve müslüman milleti bu kadar ağır bir cezaya müstehak mıydı? +Harb-i Umumi’yi ikad ederek beşeriyeti bir tufan-ı hunine boğanlar müslümanlar mıdır? +Çünkü bize tatbik edilmek istenilen ceza o kadar ağır o derece mühliktir. +İstanbul’suz Müslümanlık yaşayamayacağı gibi İzmir’siz de Anadolu yaşayamaz. +İzmir Anadolu’nun akciğeri nefes borusudur. +O menfez tıkandığı veya yad ellere geçtiği gün Anadolu ölür. +Türk Milleti ve bununla beraber İslamiyet ne hazin bir ufule mahkum olur. +Biz bu kadar ağır ve mühlik bir cezayı intac edecek bir harekette bulunmadık. +senesi Ağustosu’nda i’lan edilen Harb-i Umumi’ye Türk Milleti ancak teşrinlerde girmiştir. +Demek ki harbin müsebbibi Türkler değildir. +Halbuki siyasi ve iktisadi hayatımızın menfezi olan Beşeriyete müebbed bir sulh te’mini da’vasıyla çalışan Paris mu’temeri bu hükm-i katili verdiği gün tarihin en müdhiş bir haksızlığını irtikab etmiş olacaktır. +Çünkü hiçbir suretle bu hükm-i bi-emana müstehak değildir. +Müslümanlık Alemi titreyerek anlamak istediği bu hakıkati şu mahdud günler içinde öğrenecektir. +Bir asır evvel Lehistan hakkında tatbik edilen cinayet-i siyasiyyenin bir buçuk milyar insanın payansız ensal-i müstakbelenin huzur-ı hayretinde bizim hakkımızda da tatbik edilmesine Amerika reis-i cumhuru muvafakat edecek mi? +Türklerin ekseriyet-i azimeyi haiz olduğu mahallerde istiklal ve hakimiyetlerinin tasdikı hakkındaki Wilson Düsturu ayaklar altına mı alınacak? +Fakat Venizelos’un şarlatanlığı fevkında bir adalet Nubar’ın riyakarlığı üstünde bir hakıkat yok mudur? +Hakk u adlin her kuvvet fevkında bir haris-i a’zamı mevcud değil midir? +Biz bu hakk u adle istinad ediyoruz. +Hakk u adlin muhafız-ı ezelisine de imanımız tamdır. +Müslümanlar! +Şu kara günleri bir subh-ı felaha isal edecek yegane amil vahdetimizdir. +Her hissi her duyguyu her düşünceyi bırakarak el ele baş başa vereceğimiz bir gün varsa o da bugündür. +Biz kendi aramızda birleşelim ki Allah da yardımcımız ruh-ı nebi de muinimiz olsun! +Nifakı tefrikayı bırakarak ufuklardan beliren tehlikelere karşı yekvücud olalım ki bizi parçalamasınlar. +Birleşelim ki varlığımızı tehdid eden kara bulutlar dağılsın inkısamımıza çalışanlar nevmid kalsın! +Ruhen fikren emelen ittihad edelim ki beyza-i İslam kırılmasın şa’şaa-i hilafet sönmesin Müslümanlık’ın son penahı da mahv u na-bud olmasın! +Endülüs feciasının mersiye-hanı Ebu’l-Beka’nın şu; Şiirinde dediği gibi zamanın feciaları gun-a-gundur; onun meserreti de vardır felaketi de vardır. +Hadisatın acısını tehvin edecek teselliler de bulunur. +Fakat bugün yoktur. +Bu musibetin alamını tahfif edebilmek için yegane çare birleşmek azm ile iman ile birleşmektir. +Dün nurlu ufuklarında necm ü hilal parıldayan güzel pınan kalbler bugün haşyetle titriyor. +Dün gülen çehreler bugün matemi bir renk arz ediyor. +Aydınoğulları’nın Türklük’e ve Müslümanlık’a bir yadigarı olan bu güzel yurt yeşil ovaları zengin bağları mahsuldar bahçeleri zümürrüdin tarlaları namuskar müslümanları ile bunu bu vahdeti istiyor. +Ey müslüman! +Birleş ve çalış ki bu müslüman cennetine yabancılar yerleşmesin. +Fedakarlıktan çekinme ki Ey müslüman! +Sana Endülüs faciasının avakıbini musavver bir levha nakl ediyoruz. +Oku! +İbret al ve ona göre hareket et: +“Şeriat-i garra bir aşık-ı şeyda gibi valih ve ser-gerdan eşk-riz-i ahzandır. +Din-i Mübin-i İslam’dan dur yabancılarla ma’mur olan o diyara nalandır. +O taş mihrablar ağaç minberler bile giryandır. +“Ey zamanın ibret-amiz hadisatına karşı uyuklayan gafiller! +Siz uyurken uyumak bilmeyen o zaman sizi avladı. +Ey vatanın alayişiyle ser-mest-i gurur olanlar Humus’dan sonra insanı firifte edecek vatan var mı? +Bu felaket mazinin bütün masaibini unutturdu. +Dünya durdukça onun acısı unutulmayacaktır. +Size ey müsabaka meydanlarında şahin gibi pervaz eden asil atların süvarileri! +Ve size ey tozların karanlığı içinde ateş gibi parlayan ab-dar kılıçlarla mücehhez müslüman kahramanları! +Ve bilhassa size ey denizin arka tarafında kendi vatanlarında kemal-i debdebe ve darat ile muhteşem bir hayat geçirmekte olan din kardeşleri! +Size evet size hitab ediyorum; Endülüs’den Endülüs’ün o bedbaht felaketzedelerinden haberiniz var mı? +Onların alay alay menakıb-ı felaketleri afak-ı cihana yayıldı. +“Duçar-ı za’f u na-tüvani olan o zavallı şehidler o biçare esirler az mı feryad ettiler az mı yalvardılar; içinizden hiçbirinin a’sabı titremedi hiçbir damarın kanı kaynamadı. +“Kardeş olduğunuz halde neden bu kadar la-kayd kaldınız? +Niçin böyle bigane durdunuz? +Ar ve mezelletten çekinir bir sahib-i himmet kalmadı mı? +Hakk’ın muini nasırı yok mu? +“Evc-i saadetten haziz-ı zillet ve sefalete düşen bu kavme acıyan yok mu? +Cevr ü cefa hal ve şanları tamamıyla değiştirdi… Dün kendi memleketlerinde hakim olanlar bugün mahkumdurlar… Görsen zilletin gun-agun camesi altında nasıl valih ü hayrandırlar; mülkü gayib ederken girye ve figanlarını görseydin o facia seni de bi-akl u bi-iz’an ederdi. +“Canı bedenden ayırır gibi valideyi çocuğundan ayırdılar. +Ten-i simini yakuttan mercandan dökülmüş kadar dilber güneşin tuluu kadar şa’şaa-dar bir hüsne malik olan o ma’sum kızı kerhen ağlaya ağlaya na-meşru’ yola sevk ettiler. +“Bu fecayie karşı yürekler erir; eğer o yüreklerde İslamiyet’ten ve imandan eser varsa… Vatanımız son senelerde bir mahşer-i mesaib oldu; zihinlerimiz gird-bad-ı havadis içinde bunaldı kaldı: +Şahidi olduğumuz şuun ve hutubun dehşet ve savleti müverrihlerin akıllarına durgunluk verecek ensal-i müstakbelenin kari’lerini mebhut edecektir. +Tarih-i alem acaba bu kadar sür’at ve mu’zıliyet ile teakub eden hadisatın esbab ve avamilini aralarındaki illiyet ve ma’luliyet nisbetlerini ta’yin için muktezi evsaf ve şeraiti nefsinde cem’ edebilecek onların huzur-ı azamet ve ceberutunda i’lan-ı kanaate mütecasir olacak mıdır? +“Tarih tekerrürden gelenlerin de devranın bir cilve-i tekriri olduğu iddia edilecekse bu da’vaya şunu da ilhak etmek mukteza-yı iz’an ve nasafet olur. +Evet geçmiş milletler de böyle musab böyle muakab olmuşlar böyle düşüp kalkmışlar bazan teşebbüslerinden böyle hasir ve makhur çıkmışlardır. +Fakat içlerinde bunlar olup biterken bizim kadar safvet ve ismetine kurban olmuş bizim kadar dalal-zede bizim kadar hayır ve şerrine bigane düşmüş… yok gibidir. +Bizim safvetimiz dalaletten dalalimiz safvetten kuvvet alıyor. +Bu ne tecellidir ilahi! +Bir de maceralarımız umumiyet bunların tertibinde bilhassa ta’cilinde öyle bir san’at-i bakire öyle bir azamet-i kahire gösteriyor ki… İşte bu bi-nazirdir: +Başımıza gelen geçen ve gelecek olanları huzur-ı hüsranımızda çıldıran heyecanlarımı iskat ederek hep böyle mu’tedil mülahazalar bi-taraf endişelerle tahlile çalıştım harbin mebde’-i infilakından beri bir hissi on düşünce ile karşıladım. +Lakin ey Şark ve Garb’ın kıyamet-nümundan ma’dum olarak çıkacağımıza tasavvurum yetiştiyse bile akıl ve vicdanım kail olamamıştı ve olamıyor! +Bugün kadr-ı beşere vaz’-ı yed etmiş gibi görünen ve insaniyet adalet bayrağı altında müsalemet-i alemi te’sis iddiasına sığınan korkunç kuvvetin İzmir’e karşı reva gördüğü işgal muamelesi bir tecrübe-i satvet ve siyaset mahiyetinde olsa bile her halde bizim için ak haber değildir. +İzmir niçin işgal olunuyor? +Vicdan-ı millinin bu müdhiş istizahı huzurunda kıvranan idrak yarını acı ve muzlim görüyor ve nihayet o da sormaya mecbur oluyor; İslam Alemi’nin son ve yegane kudret-i siyasiyyesi let ne yaptığını olsun öğrenemeyecek midir? +Eğer böyle ise eğer altıyüz senelik bir taht-ı saltanatın yıkıldığına onüç asırlık bir hakk-ı siyasinin elden çıktığına şahid olacaksak Hallak-ı alem böyle takdir etmiş ve O’nun bir zümre-i mahlukıni bu mes’uliyeti yüklenmek kuvvetini kendilerinde aramışlar ve bulmuşlarsa biz de şekva ve figanlarımızın bu asra layık tarz-ı ifadesini ta’yinden çekinmeyeceğiz ve sükutumuzda bile en beliğ bir kudret-i hayat bulunacaktır. +Fakat insaniyet alemi bilmelidir ki bu millet sükut etmeyecektir. +Ve bizim i’tikadımızca şehidler ölmemişlerdir; onlar diridirler Allah’larının yanında mazhar-ı naz u naimdirler. +Milletimiz kendine tevcih olunacak her darbede hayat ve kuvvet bulacak ve yüksele yüksele nihayet Hakk’ın ta yanı başında ahz-ı mevki’ edecektir: +Öldüğümüz gün doğduğumuz gün olacaktır. +Yunan askerleri tarafından İzmir’in işgali bütün payitaht-ı hilafeti bütün Anadolu’yu baştan başa nasıl müteheyyic ettiyse damarlarda kaynayan son katarat-ı hamiyyeti nasıl galeyana getirdiyse bütün Alem-i İslam’ın da bu kara haberin karşısında aynı teessürler ve heyecanlarla meşbu’ olduğuna emin olmalıdır. +Biz bugün Osmanlı İmparatorluğu’nun elimizde kalan bakıyyesinin savt-ı hayatını pek yakından iştiyorken bizden uzak ve bizden ayrı yurtların sada-yı muzaheretini de dinliyoruz. +Ruhumuzun duyduğu bu heyecan-ı muazzamın tezahürat-ı cihan-şümulünü de pek yakında müşahede edeceğiz. +Bütün dünya görecek ki iğtisab olunmak istenilen hukukumuzun arkasında vazifesini müdrik müteheyyic ve müntekım bir kuvvet bütün Alem-i İslam’ın kuvvet-i muazzaması bu tecavüzlerin izalesine vakf-ı can etmiştir. +Ve bu tecavüzlerin izalesine doğru gidilmediği takdirde asayiş-i cihanı tehdid eden umumi bir tehlikenin ta’cil-i vuku’una sa’y olunmuş Alem-i İslam’ı teheyyüc ede ede tufan-ı intikamının feveranı te’min edilmiş olacaktır. +Alem-i İslam’ı şimdiye kadar muhafaza-i i’tidale sevk eden Avrupa devletlerinin adl ü hak esaslarına riayetkar bir sulhu beşeriyete vaad etmesiydi. +Wilson Prensipleri’nin sulh-ı umumiye esas ittihaz edileceği hususunda mütemadiyen serd edilen mevaid bilhassa Alem-i İslam’da samimi bir itminan tevlid ediyordu. +Binaenaleyh Osmanlı Devleti’nin mevcudiyeti ve tamamiyeti hakkında endişeye mahal kalmıyordu. +Ba-husus Osmanlı saltanatının vilayat-ı İslamiyyesi üstünde bir Ermenistan veya bir Yahudi devletinin te’sisi vaktiyle hararetle mevzu’-ı bahs oluyorken Alem-i İslam’ın yükselttiği sada-yı hamiyyet ve muzaheret bu gibi teşebbüsatın ta’kıb ettiği mecra-yı ifrat üzerinde pek mühim te’sirler icra eylemişti. +Vilayat-ı Sitte’de Filistin’de bu gibi devletlerin teessüsüne asla müsaid olmayan Alem-i İslam’ın İzmir gibi bütün Anadolu’nun hayatına hakim bir mevki’-i mühimmin Yunanistan tarafından işgali dolayısıyla ne kadar müteessir ve Avrupa hakkında ne kadar derin şübhelere duçar olacağı tasavvur edilsin! +İzmir; bir İslam şehridir bir İslam vilayetinin merkezidir Anadolu’nun en mühim mevki’-i iktisadisidir medeniyet ve tarih i’tibarıyla müslüman bir merkezdir. +Böyle bir merkez-i İslamiyi Yunanistan Devleti’nin işgaline teslim etmek bize kalırsa Alem-i İslam ile alakadar ehl-i İslam’ın temayülatına vakıf Düvel-i Muazzama’nın hiç birinin kabul edemeyeceği bir karardır. +Olsa olsa bu hareket Yunanistan’ın ser-baz ve ihtiras-cu bir hareketidir. +Yunanistan’ın maksadı Düvel-i Muazzama’yı bir emr-i vaki’ karşısında bulundurarak lib-i sairesinin tervic ve kabulüne hizmet etmektir. +Avrupa Düvel-i Muazzaması İzmir şehrinin tabiiyet-i merkez-i İslam olduğunda kat’iyyen tereddüd edemez; elbet bu münasebetsiz hareketi kabul ve tasvib etmek haksızlığını irtikab edemez. +Çünkü Alem-i İslam’ın bu hareketi nasıl telakkı edeceğinden ve bu telakkınin gerek halen gerek atiyen ne kadar mahuf ve mühlik bir takım ahvale sebebiyet vereceğinden emindir. +Yunanistan’ın hakkında imha ve ifna siyasetinin Düvel-i Muazzama’ca makbul ve memduh bir siyaset olduğunu ifham ettiği gibi Müslümanlık’ın istiklalini Hilafet’ini temsil eden yegane devlet-i İslamiyyenin parçalanmasını indirasını tasvib ve takrir ile ihtirasat-ı Salibiyyenin bugüne kadar ber-devam ve ehl-i İslam’ı tezlil için her fırsattan istifade edildiğini en beliğ ve en feci’ delillerle i’lan edecektir. +Alem-i İslam anlayacak ki Osmanlı İmparatorluğu ancak bir devlet-i İslamiyye olduğu için hıristiyanların ma’ruz-ı kahr u tedmiri oldu. +Bir daha görecek ki beşeriyete hürriyetler adaletler vaad eden prensipler ancak beşeriyetin hıristiyan kısmına aiddir. +Ehl-i İslam’ın nasibi ancak zulüm ve hakarettir. +Hıristiyan Alemi’nin nazarında müslümanların istiklalini hakk-ı hayatını imha etmek en hakim ve mütehakkim bir gayedir. +Binaenaleyh her harbi nihayet-pezir eden adavetleri tevkıf ve teskin eden sulhlara rağmen dünyada hiçbir sulh ile hiçbir mütareke ile durmayan bitmeyen en mühim en müdhiş mücadele; Hilal ve Salib mücadelesidir. +Ve Salib her fırsattan bil-istifade Hilal’in şan ve şerefini tenkısa envarını itfaya saidir. +Evet İzmir işgali hadisesi bu derece mühim te’siratı haizdir. +Ve bütün Alem-i İslam’a telkın edeceği ma’nalar bunlardır. +Medeniyet alemi ehl-i İslam’a bu maani-i zulüm ve gadri telkın etmemek ve böylece bir tufan-ı kin ve bu gibi havadisin vukuuna mani’ olmalıdır. +Ehl-i İslam’ın da hürriyet-i inkişaf ve hakk-ı hayatına malik olduğunu manlı Devleti Harb-i Umumi’ye iştirak ediyorken yegane emeli asırlardan beri devam eden tahakkümat-ı hariciyyeden kurtularak hürriyet-i inkişafını te’min etmekti. +Osmanlı kıt’a-i vatan bir muhterisın iştiha-yı adavetini tahrik ediyordu. +Eyyam-ı sulh u müsalemette Devlet-i Aliyye’nin başına işler açmak mevkiini sarsmak için türlü türlü entrikalar çevirmek Avrupa diplomatlarının mümarese-i siyasiyyelerini te’min eden oyunlardandı. +İşte bu oyunlar bu mütemadiyen tekerrür eden felaketlerdir ki Osmanlı tün bu tazyiklardan bu felaketlerden kurtulmak emeliyle Harb-i Umumi’ye giren bir devletin tecziyesine doğru gitmek onun başına Yunanistan’ı musallat etmek ancak yukarıda beyan ettiğimiz hiddet ve nefretle intikam ve kinleri ikaz eder. +Madem ki Harb-i Umumi’yi bitirmek emeliyle ileri sürülen prensipler galib ve mağlub milletlere hürriyet vaad ediyor niçin Devlet-i Aliyye bu haktan Avrupa emin olsun ki Osmanlılar bu haktan istisna edilirse Alem-i İslam Hilal ve Salib münazaasının en buhranlı devirlerine girdiğine kat’iyyen kanaat getirerek o da hakkını mutalebeye ve hilalini i’laya kalkacaktır. +Gün geçtikçe daha iyi görüyoruz ki millet mesaib-i vatana ciddi ve samimi teessürler içinde çare-saz olmak emeliyle ittihadın lüzumunu müdrik ve fiilen müttehid olduğu halde milletin kuvasını hüsn-i isti’mal ile onu sahil-i selamete eriştirecek mütenevvirleri hiç olmazsa hadisattan hiç olmazsa milletten ibret alarak bu hususda millete iktida etmek faziletini gösteremiyorlar. +Bunun en bariz delili hala gazete sütunlarında mütenevvi’ ve müteaddid fırkaların türlü türlü isimler altında ayrı ayrı teşekkül ederek milletin mütenevvir kuvvetinin münkasim ve perişan bir halde bulunmasıdır. +En müessir hadisat bu müteferrik cemaati toplayamıyor. +Selamet-i vatandan başka bir gayesi olmayan bir cemaat-i mütefekkire nasıl olur da vatanın avan-ı inhidamında bir amil-i inhidam olmak gibi bir cinayeti irtikab ediyor. +Milletin ittihada mesalih-ı milliyyeyi müdafaa etmek için el birliğine en muhtac olduğu bir zamanda bile hadisatın darabat-ı te’dibinden izmihlalin çehre-i ye’si tersim eden felaketlerin tevalisinden bu kadar gafil kalarak son bir azim ve arttırmaktan başka bir şeye yaramayacağı bedihi iken tefrikada inad ve ısrar etmek memleketin mukadderatını daha bed-ter fenalıklara ma’ruz bırakmayı kabul etmekten başka bir şey midir? +Bütün memleketin mütenevvir ve mütefekkirleri pek a’la takdir ettikleri bu hakıkate niçin memleketin hayatını dest-i himmet ve duş-ı mes’uliyyetlerine alarak milleti hüsn-i idarede ızhar-ı acz ediyorlar?.. +tekasül hakkımıza ve mevcudiyetimize helak darbelerini askerisine girmesiyle tezahür etti. +Millet bu acı darbenin bütün hevlini duyarak el birliğiyle hem başka darbelerden tevakkı hem de bu darbeden kurtulmaya azim olduğunu gösterdi. +Mütenevvir ve mütefekkir cemaatimiz de aynı hissiyat-ı elem ve endişe ile mütehassis olduğu halde birlikte vazife-i vataniyyesini ifa etmesi lazımdır. +Milletin zübde-i mütenevviresi memleketin mes’uliyet-i hayatını deruhde eder ve milletin müzaheretine nail olduğu halde çalışırsa ihtimal-i felahın kesb-i kuvvet etmesi muntazardır. +Fakat bu hal-i teferruk ve inhilal ile ancak daha büyük musibetleri haysiyet [haybet!] ve hüsran Görülüyor ki ahvalimizin vehameti her şeyden evvel etmemek vehamet-i halin takdir olunmadığına delalet eder ki memleketin hali milletin heyecanı ve herkesin teessür ve galeyanı böyle bir takdirsizliğe asla mütehammil değildir. +Her millette bir efkar-ı umumiyye bulunduğu ve o millete mensub olan hükumetin de kendi milletinin hakıkı amal ve makasıdına kesb-i ıttıla’ ederek nevakısını herkesin bildiği bir hakıkat olduğu şübhesizdir. +Milletinin dinini adat ve milliyetini her türlü taarruzdan masun bulundurmak mübrem ihtiyacatını efkar-ı umumiyye-i milletten bil-istihrac çizeceği programlara tevfik-i hareketle saadet ve selamet-i ammeye muvaffak olmak elbette aynı hükumetin cümle-i vezaifidir. +Münevveran namı altındaki ekalliyetin efkarına binayı mütalaa ile hüküm yürütmenin bu suretle yapılan tatbikatın verdiği aksi neticeler o milletin badi-i felaketi olduğu gibi –milletine ihaneti yüzünden– hükumetin de şeref ve haysiyetini paymal ettiği vukuatla sabittir. +Ekseriyet-i halkı cahil ve mahrum-ı iz’an zannederek efkar-ı umumiyye-i milleti ihmal edenler şimdiye kadar anlamadılarsa bu hakka tevfik-i hareket ve esasa riayet etmedikçe bütün ef’al ve harekatlarında adem-i muvaffakıyyetle duçar-ı hacalet olacaklarını ve seleflerinin düştükleri girdab-ı felakete yuvarlanacaklarını ba’de-ma kat’iyyen anlamaları lazımdır. +Bugün cahil zannedilen Anadolu halkının selamet-i memleket namına düşündüklerini refah ve saadetin te’min-i husulünü hangi ellerden beklediklerini her türlü vesait ve muavenetten mahrum oldukları halde devlet ve memleketi yolunda fi-sebilillah gösterdikleri fedakarlık ve hıdematı görmeyen gözlerin i��itmeyen kulakların düşünmeyen dimağ ve kalblerin amasını ta’rife lüzum kalmaz sanırım. +Efkar-ı umumiyye-i milleti ba’de-ma anlamak hakıkaten matlub ise ehl-i insaf ve basirete Anadolu’nun kapıları küşade halkının dideleri muntazır derdlerini dökmeye lisanları amadedir. +Fakat bunu anlamak istememek ve anlamak için zihin ve fikir yormaya tenezzül etmemek hod-serane hareketin verdiği neticelerden ibret-bin olmamak yegane esbab-ı felaket ve izmihlalimizdir. +Müslümanların efkar ve harekatları mebadi ve müntehaları rıza-yı Hakk’a makrun olmaz ise o işten hayır beklemek semden şifa beklemek kadar muhal ender-muhaldir. +Efkar-ı umumiyye-i milleti muhakeme etmek isteyenlere dine riayetkar ahlak ve milliyete vefakar olmalarını tavsiye etmek ifham-ı merama kafidir sanırım. +Millet bugün maksad ve amaline muvaffak olamayacağına hükm ettiğinden –hal-i hazır programlarının tahsil-i ibtidaiyi bile te’min edemediğini görerek– eşraf arasında derc olunacak mebaliğ ile hususi mekatib küşadına teşebbüs ettikleri ve mehakimin gösterdiği medid ve müz’ic mesarıf ve zayi’ ettirdiği kıymetdar evkat yüzünden köşede bucakta hususi nikahlar icrasıyla maksadlarını te’min eyledikleri görülmektedir. +Va esefa ki bu hususi akidlerde vukua getirilen yolsuzluklar samialara dehşet verecek bir şekil almakta köy imamlarının ahkam-ı İslamiyyeye müraatsızlıkları yüzünden akidlere türlü türlü fesadlar karıştırıldığı mesmu’ olmaktadır. +Bir köylü bir nikah için la-ekall altı saatlik bu’d mesafedeki kaza merkezinde muayene i’lan ve sair bin türlü müz’ic bir takım muamelatla nakdine-i eyyamını zayi’ etmeye tarafdar olmadığından hususi nikahları tasvib etmekte ve muvaffak olmaktadır. +Bu miyanda na-meşru’ akidlerin vukuunu istihbar ile sızlayan kalbler her tarafta meşhud olan ümidsizliğe karşı münci-i millinin vüruduna muntazır olmakta millete gayr-i ihtiyari hak vermektedir. +Bir takım kesanın milletin halasını kadınların çarşaflarından tecridinde aramaları atıl zannedilen taşra İslam ekseriyet-i nisaiyyesinin faaliyetini görmemelerinin ve bilmemelerinin semeresidir. +Dört harb senesini te’min eden tesettüre riayetkar bu yegane kuvveti bilmeyen adamların bu memleketin dinine milliyetine ruhuna vakıf olmadıklarını artık herkes öğrenmelidir. +Bunlar taşra İslam kadınının tesettürden tecridinin edeceklerin bu memlekette duramayacaklarının farkına varmaları lazım gelir. +Artık milletin din ve adatına yabancı kalan bu adamların aramızdan hüsn-i suretle çekilmeleri kendi hesablarına daha muvafık düştüğünü ları iktiza eder. +Zaman eski zaman değildir. +Anadolu’da eski Anadolu değildir. +Millet bundan sonra ancak kendi ruhuna uygun din ve adatına hürmetkar rehberlere riayet edebilir. +Ve bütün temennisi bundan ibarettir. +Bunu anlayamayarak yahud bundan tegafül ederek milletin liyyet edenlerin mahiyetleri enzar-ı millette taayyün etmiş olduğundan mesai-i mudıllelerinin akım kalacağına emin olabilirler. +İşte milleti ümidsizliğe düşüren bu kabil münevver!lerin fuzuli rehberliğinden henüz azade kalamaması keyfiyetidir. +Onun için münci-i millinin zuhuruna bir şeyi görememek ve anlayamamak ne bedbahtlıktır!.. +Risalet-i ammeden muradımız insanın halikı olan Allahu zü’l-Celal hazretlerinin emrettiği ahkam ve akayid-i diniyyeye müteallik şeylerin mükellefin-i beşere tebliği me’muriyetiyle gönderdiği peygamberlerin hikmet-i bi’setidir. +O Rabb-ı Kadir ki sair her nevi’ mevcudatın def’-i buyurduğu gibi hayat-ı beşerin de mevkufun-aleyhi olan esbab ve atayayı ihsan ve ihda eylemiştir. +Bunlardan müstağni kalmak ne insanın ne de sair bir mahlukun kudreti dahilinde değildir. +Bu mebhasde söz iki ciheti tazammun eder: +Birincisi mütekellime en kolay vecihdir. +Bu da gönderilen peygamberlerin Cenab-ı Hak tarafından ba’s edilmiş olduklarına i’tikad etmektir ki erkan-ı imandan bir rükn­ dür. +Binaenaleyh Zat-ı Ecell ü A’la’nın sevabıyla tebşir beraber ancak kendisi ma’budün bil-hak olup O’ndan başkasına teabbüd edilmemesini ve sair me’mur oldukları şeyleri nasa ifham ve tebliğ eylemek; O’nun kulları üzerine saltanat-ı kahireyi havi olduğunu bildirmek tekalif-i diniyyeye tabi’ olan her insandan taleb olunan fezail-i a’malin nehy edilen meayib-i ahlak ve ef’alin ahkamını tafsil etmek üzere cins-i beşerden peygamberler göndermiş olduğuna i’tikad eylemek her mü’min ve mü’mine[ye] vacibdir. +Bunun gibi onların tebliğ ettikleri şeyleri canib-i ilahiden ahz u ityan eylediklerinin tasdiki siyer-i mübarekelerine iktida edilmesi emrettikleri şeylere vücubu ibadetçe bilinmesi hayırlı olan ve kendilerine tebliğine irade-i ilahiyyesi taalluk eden ahkam ve hududu ve sair makasıd-ı rabbaniyyeyi müştemil olmak üzere inzal eyledikleri kitabların hak olduğunun tasdiki de her mükellef ve mükellefenin vecaib-i i’tikadlar�� cümlesindendir. +Onlar ukulün deruhde ve ihata edebileceği ve sair efrad-ı beşerin müstehık olamayacakları surette dan biri beşer indinde kudret-i ilahiyyeden mün’akis bir emr-i azim olmak üzere ma’ruf bulunan ve ancak da’vayı nübüvvetleri müeyyed bil-Hak olanlarda zuhur edip bunların sıdk-ı müddealarına delalet eden mu[‘]cizedir. +Şu hale göre bir resul taraf-ı Hakk’tan nübüvvetle gönderilmiş olduğu iddiasını ityan ve ızhar ile bu da’vasının sıdkı gösterdiği mu’cizeden istidlal olunduğu halde tasdik-ı risaleti vacib olur. +Rusül-i kiram hazeratının ulüvv-i fıtratlarına sıhhat-i akıllarına sözlerinin doğruluğuna ümmetlerine tebliği canib-i Kudret’ten uhdelerine emaneten mahmul olan ahkam-ı ilahiyye ve diniyyenin emr-i tebliğinde sadakat-i kamile gösterdiklerine beşerin ahlak-ı kabihasından masun ve ma’sum bulunduklarına vücudca kuvve-i basıranın zevk-ı selimin bir noksan göremeyeceği derecede salim ve kamil olduklarına şu beyan olunan sıfatlara zıd olan şeylerden münezzeh olduklarına ervah-ı mübarekeleri hiçbir nefs-i insaninin satvet-i ruhaniyyece kendilerine galebesi mümkün olamayacak surette imdad ve feyz-ı rabbani ile müteali olduğuna i’tikadın vücubu da levazım-ı bedihiyyedendir. +Ama kendileri cins-i beşerden gönderilmiş oldukları için hayatlarının nübüvvet ve risalet vazifelerine taalluk etmeyen aksamında mesela yemek içmek uyumak sehv etmek ahkam-ı diniyyenin gayri şeylerde unutmak hastalanmak üzerlerine zalemenin eydi-i cevr ü i’tisafı uzanmak ve bazan katle de uğramak gibi hususat-ı adiyyede sair efrad-ı beşere arız olan hallerden bit-tabi’ hali kalmamışlardır. +Mu’cize aklen müstehil değildir. +Fi’l-i icad da ma’lum olan tarz ve seyr-i tabiiye muhalefetin müstehil olduğuna dair bir delil getirilemez. +Nitekim: +Ekseriya hasteganın ahvalinde müşahede olunagelmektedir ki hastanın zaifliğini tezyid edecek ve araz-ı cu’a munzam olarak itlafına badi olacak olan illetin mevcudiyetiyle beraber hastalar bir hayli müddet aç kalırlar. +Halbuki o hasta hal-i sıhhatte mukarrerdir. +İşte bu suretle de Kudret-i harika-i rabbaniyyenin bir hakıkat-i bahiresi ser-nümun olur. +Böyle bir emr-i harikın kanun-ı cari-i hayata nazaran başka bir kanun-ı tabiiye tabi’ olması la-büd idiği çaresizdir denilirse cevaben beyan olunur ki: +Kavanin-i hilkatin vazıı mucid-i kainat olan Kadir-i Mutlak hazretleri olup havarik-ı adata müteallik kavanin-i mahsusayı vaz’ etmek kendisi Gaye-i emr olarak şu kadar denilir ki biz o kavaninin hakıkatini idrakte aczimizle beraber Sani’-i Mükevvenat’ın kadir fail-i muhtar idiğini i’tikad ettikten sonra O’nun fazl u keremiyle muhtas kıldığı zevatın elinde O’nun eser-i zuhuru gayr-i kabil-i inkar bir surette meşhud ve muhakkak idiğini teslim ederiz. +Bir şeyin herhangi şekilde olur ise olsun ve herhangi bir sebebe tabi’ bulunursa bulunsun hudus etmesi ilim ve takdir-i ilahide mesbuk ise onun mertebe-i vücuda gelmesi mümteni’ olmadığını zikr olunan i’tikadımızın delalet-i teshiliyyesiyle aklen cezm ü tasdik etmemiz tabiidir. +Mu’cizenin tahakkuku için nübüvvet da’vası indinde tahaddiye yani hasmın aczini zahir kılacak hale makrun olmak la-büddür. +Yedinde mu’cize zuhur eden zatın şu hali nübüvvetini müsbit olan burhanlardandır. +Çünkü sübut-ı zeye istinad olunur. +Bedihidir ki onun elinden böyle bir harikanın emr-i ilahi ile suduru sıdk-ı müddeasını te’yid eder o yoldaki da’vası te’yid-i rabbaniye makrun olmayan bir kimsenin kazib olacağı cihetle Halik-ı Müteal hazretlerinin böyle bir kazibi te’yid etmesi müstehildir. +Zira kazibi bir suretle te’yid onu tasdik çıkar. +Kazibi tasdik ise kizbe iştiraktir. +Bu ise Allah üzerine muhaldir. +Kudret-i beşerin yetişemediği bir mu’cize sudur ettiği ve keyfiyet-i ızharı da’va-yı nübüvvete makrun olduğu zaman bedaheten anlaşılır ki Cenab-ı Hak da’va-yı nübüvveti ancak tasdik maksadıyla evamir-i harikı ısdar etmiştir. +Bu hakıkat-i bedihiyyeye karşı onu inkara temayül mükaberedir. +Ama sihir ve emsali şeyler gerçi asar-ı ecsamdan faik sayılacak bazı acibelere badi-i zuhur oluyorsa da bu gibi cismaniyat kabilinden olan şeyler her halde kuva-yı mümkineye aid hasaisın fevkine çıkamaz ve hiçbir nev’i hiçbir suretle mu’cizeye yakın dereceye varamaz. +Yukarıda rusül-i kiramın haiz olması meşrut bulunan sıfat-ı kamilelerini beyan etmiştik: +Onların fıtratları ehl-i zamanın fıtratlarından dun bir seviyede başka ruhlar miyanında onların ruhu daha geri bir halde ve aklen bir eser-i za’f gösterecek derecede olması elbette muhtemel ve kabil olamaz. +Çünkü buna cevaz gösterilse vahy-i ilahi ile müşerref ve muhtass olmaları ve onun asar-ı ilmiyle keşf-i esrar etmeleri hasebiyle her sahib-i haiz bulunmadıklarının kabulü lazım gelir. +Bu ise onlar hakkında muhaldir. +Eğer onların ebdanında nefret verici gayr-i mütenasib eşkalin vücudu teslim olunursa da’vayı nübüvvetlerini inkar fırsatını arayan bir şahsın nefse na-mülayim gelen o yoldaki müşahede neticesini bir hüccet-i inkar ittihaz ederdi. +Şayed da’valarında kazib oldukları veya emanet-i risaletin ahkamını hüsn-i muhafaza ve icrada ihanet gösterdikleri ve siretleri kabih olduğu tecviz edilse onlara i’timad halel bulurdu. +Binaenaleyh aleme mürşid olacak yerde ıdlal edecek mevki’de kalırlardı. +Bu suretle hikmet-i bi’setleri zail olurdu. +Akaid ve ahkam-ı diniyyeden nasa tebliğini deruhde etmiş oldukları şeylerde sehv ü nisyan kendilerine vaki’ olsa emir şu beyan olunan diğer kazıyyelere benzerdi. +Lakin tebliğ-ı de medhali bulunmayan şeylerde hata etmelerinin ihtimalini bazıları tecviz etmiş ise de cumhur-ı ehl-i kelam buna da kail olmamışlardır. +Nitekim Zat-ı Risalet-penah Efendimizden bu babda bir misal şeref-varid olmuştur. +Hazret-i Peygamber Efendimiz hurma ağacının aşılanmasını evvela nehy etmişken sonra aşının fazla mahsul vermeye sebeb olması i’tibarıyla onu mubah kılmıştır. +Halbuki bu fiilin evvela nehy edilmesi aleyhi’s-salatü ve’s-selam Efendimiz için bir hata şaibesi çıkarılamaz. +Ancak fi’l-i vaki’deki hikmet sınaat yollarının kesb-i esbabının tecrübeten bilinmesine mütevakkıf idiğinden teşri’-i diniye hacet olmayan hususatta onlara tevessül suretiyle te’min-i maslahat olunması lüzumunu nasa ima ve ifham etmekten ibarettir. +Binaenaleyh ahkam-ı şerayi’a ve fazail-i ahlakıyyeye riayet ve sıyanet hususunda devam gösterildiği müddetçe zikr olunan ma’rifet ve tecrübe yollarına sülukte halk için bir mahzur varid değildir. +Cenab-ı Hakk’ın Hazret-i Adem aleyhi’s-selamın kıssasında beyan ve hikaye buyurduğu vech ile nebiyy-i müşarun-ileyhin şecere-i memnuadan ekl-i meyve etmesi kendisinin nezd-i ilahide muahazesini ve sırr-ı nehyin hafi kalmasını müstelzim olmakla beraber öğrenebildiğimiz hikmet-i rabbaniyyeden istidlal olunduğuna göre Cenab-ı Hakk’ın o yoldaki nehiy ve muahazesi yeryüzünün beni-Adem ile kesb-i umran etmesine sebeb olmuştur. +Şu halde bu ekl ü nehy maddesi Adem aleyhi’s-selamın etvarından iki hali veyahud saha-i vücudda nev’-i insanın mazahirinden iki mazharı ima eder. +Bunlar da cumhurun zahib olduğunu kat’i olarak gösterir ki bazı hikemiyat-ı ilahiyyede delil-i aklinin ikamesi yahud dermiyan olunacak delil-i şer’ide isabet gösterilmesi müteassirdir. +Allahu a’lem. +ONALTINCI CİLD’İN SONU YAZAR İNDEKSİ + +|/\| \ No newline at end of file