diff --git "a/Sebilürreşad_cilt_22.txt" "b/Sebilürreşad_cilt_22.txt" new file mode 100644--- /dev/null +++ "b/Sebilürreşad_cilt_22.txt" @@ -0,0 +1,6931 @@ +|\/| +_____ + + + Cild 22 + - + Unknown + 119869 + 31964 + 6931 + +_____ + +Cilt Başmuharrir Sahib ve Müdir Cenab-ı Hakk’ın inayetiyle’inci cildini itmam ederek’nci cildine bu nüshasıyla başlıyor. +Hayatını; din-i mübinin neşrine esasat-ı İslamiyyenin müdafaasına hayat-ı ictimaiyye ve mukadderat-ı milliyyemizi dalalet yollarından şikak u nifak gibi mühlik afetlerden hayat-ı ahlakıyyemizi tereddi vadisine sapmaktan koruyarak necat ve i’tila tarikını tenvire vahdet ve uhuvvet-i İslamiyyeyi tahakkuk ettirmeye vakfeden şimdiye kadar her müşkili her maniayı her buhranı addetmekte ve bütün mevcudiyetiyle Cenab-ı Hakk’a arz-ı şükran eylemektedir. +’ın yirmi ikinci cildine ibtidarı pek mühim bir hadise-i tarihiyyeye tesadüf ediyor. +Dokuz sene mukaddem bir Kurban bayramında başlayan harb senesinin Kurban bayramında sene zarfında devletimizin infikak kabul etmeyen eczasından pek kıymetli aksamı zayi’ oldu. +Milyonlarca şehid verdik. +Yüz milyonlarca zarara giriftar olduk. +Nihayet alemdar-ı İslam olan milletimizin öz yurduna da dest-i taarruz uzandı. +Asırlardan beri İslam’ın payitahtı olmak şerefini haiz olan Darülhilafemiz düşman ayaklarıyla çiğnendi. +Bütün Hıristiyanlık alemi Salibin Hilali söndürdüğüne zahib olarak sevindi ve tepindi. +Buna mukabil insafsız insaniyetsiz müstevlilerin esaret zincirlerinde kıvranan İslam alemi kan ağladı. +İslam’ın bu en ye’s-aver bu en makhur ve perişan dakikasında gayretullahın hareketini andıran bir harika vuku’ buldu. +Bütün kalb-i İslam’ı ezen makhuriyet bütün ruh-ı İslam’ı dolduran iman ve ümid garb istilasının garb tazyikının ve Hıristiyanlık kininin nokta-i tecemmuu olan Anadolu şahikalarında infilak etti ve bütün dünyayı veleh ve hayret içinde bıraktı. +Bu söndürmek için üzerimize musallat ettikleri vahşi kuvvetlerin mücahidlerimizin savleti karşısında kat’i larak bizi sulhe çağırmaları oldu. +Sekiz dokuz aylık bir mücahede-i siyasiyyeden sonra nihayet sulh da imza edildi ki bu sulh ile memleketimiz evvel be-evvel istiklalini kurtardı. +Müstakil bir memleketin kuva-yı milliyyesini terakkiye salah ve felaha sevk etmek hususunda akvam-ı saireden geri kalmaması bil-akis onları geçmesi iktiza ettiğinden sulhün akdiyle memleketimiz yeni bir devr-i mücahedeye +girmiştir. +Bu mücahede devrinde ihraz olunacak muvaffakıyetlerdir ki milyonlarca şühedanın kanı en ma’mur vilayetlerimizin harabisi yüz milyonlarca servetin erimesi bahasına kazanılan istiklalin bekasını te’min edecektir. +Mücahede-i milliyyemizin ilk başladığı zamandan i’tibaren Anadolu’ya şitab ederek Anadolu’nun muhtelif merakiz-i mühimmesinde vazife-i neşriyyesini ifa eden bu defa sulhü ta’kib edecek mücahede-i milliyyede de avn-i ilahiye sığınarak vazifesini ifaya bütün vüs’uyle çalışacaktır. +Memleketimizde türeyen dalal cereyanlarıyla mücadele ederek bunların yerine reşad ve salah cereyanları açmak’ın başlıca vezaifindendir. +Maatteessüf sinin-i ahirede memleketimizde birçok avamilin te’siriyle Avrupa hayatına körükörüne meftuniyetten Hıristiyan misyonerliğini yapmak eserlerinden romanlarından hiçbir takayyüde tabi’ olmayarak sahnelere konulan tiyatrolardan Avrupa rezailinin sahne-i teşhiri olan sinemaların temaşasından ne yapacaklarını bilmeyen birtakım evliya-yı umurun şaşkın tarz-ı idarelerinden işgal ordularının tahribat-ı ictimaiyyesinden ve daha ta’dadı uzun sürecek esbabdan memleketimizde ictimai ahlaki mühim buhranlara mukaddime teşkil etmek isti’dadını gösteren birtakım cereyanlar hasıl olmuştur. +Bütün bu cereyanların istihdaf ettiği gaye Avrupa mesavi-i medeniyyesini aynen almak ve bu mesaviyi iktibas ile Avrupalı bir millet olmaktır! +Gerçi bu mesavi ile beraber Avrupa medeniyetinin fezaili de alınacağı söyleniyorsa da şimdiye kadar bu cereyanları ihdas edenlerin iktibas ettikleri mesavi nisbetinde fezail iktibas etmedikleri aşikar olduğundan bu zu’mun butlanı tavazzuh etmekte ve bu dalalet ve tereddi cereyanlarını teşvik edenlerin hayat-ı ictimaiyyemizi herc ü merc etmekten başka bir gaye istihdaf etmedikleri anlaşılmaktadır. +Dünyada hiçbir mantık hiçbir akıl mesavinin iktibasını kabul edemez. +Çünkü her yerde hatta Avrupa’da bu mesavi esaslı bir mücadeleye ma’ruzdur. +Avrupa medeniyetinin mesavisinden hiçbiri gösterilemez ki ona karşı Avrupalıların kuvvetli bir mücadele teşkilatı bulunmasın. +Avrupa ve Amerika’da saymakla tükenmeyecek öyle cem’iyetler vardır ki bunların her biri medeniyeti içinden kemiren rezail-i ahlakıyye ve mesavi-i ictimaiyyeye i’lan-ı harb etmiştir. +Sözü uzatmaya ne hacet! +Amerika hükumetinin müskirat gibi ahlak için hayat-ı ictimaiyye için hayat-ı aile için sıhhat için en mühlik afetlerden birini kökünden kal’ ve istisal etmesi yalnız Amerika hükumetinin bir tedbir-i musibi değil Amerika’da teşekkül eden binlerce cem’iyetin netice-i mücahedesidir ki bu gibi cem’iyetler Avrupa’nın her memleketinde bu afet ile kemal-i şiddetle mücadele etmektedirler. +Bunun gibi her türlü mesavi ve rezail ile mücadele eden teşkilat garbda mebzuldür. +Medeniyet alemi dediğimiz garbda vaz’iyet bu merkezde iken bizim oradan koğulan veya koğulmakta olan mesavi ve rezaile aguş-ı ve adatımız bizi her şeye rağmen bu mesaviden sıyanet etmiş olduğu halde biz nasıl olur da bile bile isteye isteye bu mesaviye kendi hayatımızda bir saha-i tahrib küşad ederiz?.. +Böyle bir hareket teyenlerin peşinden nasıl gidebiliriz? +Ve bu hareketi tervic edenlere karşı nasıl mücadeleden fariğ olabiliriz ki bunların kasdı doğrudan doğruya milletin İslam’ın hayatınadır. +Hayatına karşı tevcih olunan su’-i kasdlara müdafaa ve mukabelede bulunmak en tabii bir haktır. +bilhassa yirmi birinci cildinde bu hayati mes’eleye fevkalade ehemmiyet vermiş ve milletimizin hayat-ı ictimaiyyesini Avrupalılaştırmak isteyenlere karşı kemal-i sıdk u ihlas ile mücadele etmiştir. +Harb gavaili içinde ancak cüz’i bir mücadeleye ma’ruz kalan bu cereyana sulh zamanında milli bir mahiyet vermek ve bu cereyanı henüz mukaddime hainde iken bastırmak için çalışmak ın yirmi ikinci cildinde Fakat yukarıda dediğimiz gibi yalnız dalalete karşı mücadele ile kalmayarak reşad ve salah cereyanlarının küşadına da çalışacaktır. +Hiç şübhesiz garbda inkişaf ve terakki eden nice nice ulum ve fünun vardır ki onları iktibas etmek bir fariza-i hayatiyyedir. +Memleketimizin menabi’-i tabiiyyesini istismar uzak mesafelerini takrib iktisadiyatını i’la el-hasıl refah ve saadetini te’min ede kendi en yakın aşiretine anlatmakla vazifesine başlayacaktı ve bütün insanlara şu hakikati bildirecekti: +Allah’ın nazarında bir din vardır; o da lara Cenab-ı Hak va’d ediyor ki evvelce gelip geçenler gibi onları da mutlaka yeryüzüne sahib kılacak ve ebedi bir dinleri olmasına rıza-yı ezelisi tealluk eden İslam’ı kendileri için muhakkak te’yid buyuracaktır. +Peygamber zuhur ettiği zaman Ceziretü’lArab’ın hatta bütün dünyanın insanları behimi hevesatın mahkumu put-perestliğin esiri hurafatın kölesiydi. +Bir taraftan da harb u darb ile ezilip duruyordu. +Rezail revacını bulmuş adaletin bütün measiri yıkılmış halk her yerde tacdarların ümeranın Cenab-ı Mesih’ten birkaç asır evvel Hind’de Buda zuhur etti; Çin’de Konfüçyüs meydana çıktı; daha sonra da bir peygamber buhranı üzerine Yahudilerin içinden Isa bin Meryem dünyaya geldi. +Bunlar ümmetlerinin bozulmuş ahlakını düzeltecek; aradaki tarumar olmuş rabıtaları bağlayacak; katılaşmış yürekleri rikkate getirecek; gah ümid gah korku vererek gah tehdid gah tebşir ederek azgın nefisleri yola yatıştıracaktı. +Bir de azimleri bitiren kafaları düşünemez hale getiren vicdanları karartan hayatı çirkin bir kılığa sokan behimi şehvetlerden ortalığı temizleyecekti. +Cenab-ı Mesih’in miladından altı asır kadar sonra da ansızın gar-ı Hira’dan yükselen şu ses bütün fezaları inletti: +La ilahe illallah Muhammedün Resulullah. +Mekke’de zuhur etti. +Çünkü akıbetin vehametini cek ulum-ı nafia ve sanayi’-i medeniyye için milli müesseseler vücuda getirmek ve bunlardan istifadeyi te’min için her türlü irşadatta bulunmak ın gayelerinden biridir. +Düşünmeli ki medeniyet alemi için on dokuzuncu asrın evasıtından beri maddi irfanın ilk semereleri telakki olunan vesait-i asriyyeden memleketimiz henüz bi-hakkın istifade edemedi. +Medeniyet aleminin çelik demir ve sair maadin üzerinde ihraz edip her türlü tecavüzi ve tedafüi işlerde kullandığı o mahza ilm ü irfana istinad eden müdhiş hakimiyetini ihraz edemedik. +Memleketimizde bütün vesail-i hayat ve refahiyyeti teshil edecek; memleketimizin müdafaasını istiklal ve mevcudiyetimizin bekasını te’min eyleyecek olan o böyle mühim bir vazifenin ifası dururken bu vecheden yüz döndürerek zarardan felaketten başka bir neticesi olmayan zahiren gülünç batınen mühlik birtakım dalaletlere hayatımızı mevcudiyetimizi feda etmek pek feci’ bir hareket olur. +bu vezaifi ifa ediyorken milletimizin alemdar-ı İslam olduğunu bütün akvam-ı İslamiyyenin rehberi bulunduğunu Hilafet-i İslamiyyenin muhafızı ve bütün menafi’-i müştereke-i İslamiyyenin müdiri olduğunu daima hatırlayacak ve binaenaleyh vahdet-i İslamiyyenin takviyesine akvam-ı İslamiyye arasında haiz bulunduğumuz mevkiin yükselmesine müslümanların yekdiğerini tanımalarına yardım etmelerine aralarında revabıt-ı muhabbet ve uhuvvetin teşyidine çalışacaktır. +Hemen Cenab-ı Hak pek uzun felaket seneleri geçiren ümmet-i İslamiyyenin bundan sonra halasını saadet ve felahını müyesser eylesin. +Amin bi-hürmeti Seyyidi’l-mürselin. + +vücud’a çevirmek ve nefsine yalnız onu ilah bilerek hiçbir şeyi kendisine şerik koşmamaktır. +Muhammed sallallahü aleyhi ve sellemin dini kendisine ibadet olunmak hakkının yalnız Allah’a aid olduğunu ve hiçbir mevcudun bu hususta kendisine müşarik olamayacağını anlamak ve teslim etmektir. +Binaenaleyh müslümanların örfünde ıstılahında ve Kur’anlarının lügatinde “İslam” ve “Tevhid” kelimelerinin ikisi de bir ma’naya gelmiş oluyor. +Bunun içindir ki İslam yalnız ümmet-i Muhammed’in dini değil bütün peygamberlerin ruh-ı risaleti mevzu’-ı risaleti olan din-i ilahidir. +Kur’an’a vukufu olanlar görürler ki: +Nasıl diyor; nasıl – Sure-i [Al-i] İmran nazm-ı celili ile bir müslim olduğunu ve hiçbir zaman müşriklerden olmadığını bize hikaye ediyor. +Bundan başka bize İbrahim ile Ya’kub tarafından oğullarına ne suretle vasiyet edildiğini bildiriyor: +Kezalik hal-i ihtizarında iken evladına: +“Benim arkamdan kime ibadet edeceksiniz?” diyen Ya’kub oğullarının şu cevabı verdiğini naklediyor: +peygamberlerin dini olan “İslam”ın ma’nası. +Zaten en evvel gelen kilisenin ittiba’ ettiği din de bu idi. +Ancak sonraları zuhur eden mezhebler tarafından mahvedildi. +Nam u nişanı bırakılmadı. +Nihayet Avrupa için nur ve hürriyet asrı olan on dokuzuncu asrın zuhuruyla tevhid kilisesi yeni bir ba’se mazhar oldu. +Bu yeni mezhebin rical-i dinin yağma ettiği orta malından başka bir şey değildi. +Peygamber zuhur ettiği zaman beşer taşlara ağaçlara hayvanlara ölülere tapıyordu. +Bu ma’bud sürüleri karşısında yüzler haşyet rengi bağlar alınlar secde-i ta’zime kapanırdı; kendilerinden aciz iken rızalarını isterlerdi; kendilerinden biçare lamayan hayrı şerri dokunmak imkanı olmayan bu yığın yığın cemadata niyazlar tazarru’lar edilir; riflerle gunagun bid’atlerle dinlerini çığırından çıkaran Ehl-i Kitaba idi ki Mekke Peygamberi hidayet getirmiş Müslümanlığı getirmişti. +Mutaassıb misyonerlerden birçoğunun iddiasına göre Müslümanlık fikirsiz teemmülsüz iradesiz hasılı körkörüne bir inkıyad imiş! +Bunların nazarında müslüman beyninde hükmedecek aklı sinesinde a’mali tartacak hayrı şerri ayıracak vicdanı olmayan camid heykelden başka bir şey değil! +Lakin -isterse yine bunların içinden olsunİslam’ın kitabına muttali’ olanlar pek iyi bilir ki şeylerden çok başkadır. +“İslam” “Müslimin” “Eslemekelimeleri kitabullahın birçok ayetlerinde vardır. +Binaenaleyh Kur’an bu kelimeden murad ettiği ma’nayı bize gösteriyor. +Keşşaf ayet-i kerimesinin tefsirinde “Yalnız Allah’ı ma’bud bilip hiçbir şeyi ona şerik koşmayan” diyor. +nazm-ı celilinde de aynı sözü söylüyor. +Ma’lumdur ki İslam aniş-şeybir şeyden yüz çevirmek onu terk etmek demektir. +Öyle ise Muhammed sallallahü aleyhi ve sellemin dini olan İslam da heykellerden sanemlerden ve dalalette kalmış Sabiilerin Mecusilerin kezalik Ehl-i Kitabın taptığı diğer şeylerden yüz çevirmektir. +Evet Muhammed sallallahü aleyhi ve sellemin dini bütün ma’budları bırakıp yüzünü Vacibü’l kum akvama gelen Buda ve Cenab-ı Mesih ile emsaline gelince; bunların ümmetlerine getirdiği en mühim şey kendilerini dünyadan soğutmaktı. +Dünyanın lezaizinden ihtirasatından kaçmadıkça necat bulunamayacağını söylüyorlardı. +savmaalar deyrler açtılar. +Gah ihtisa ile cihaz-ı tenasülü muattal bırakmayı gah aç durmak suretiyle kuva-yı akliyye ve bedeniyyeyi bitirmeyi tavsiyede bulundular. +Şübhesiz bu da’vetçilerin bu mürşidlerin şu tarzdaki evamir ve ta’limatla gelmesi gunagun şenaatler içinde yüzen ümmetlerinin intibahı için bir ceza idi. +Evet bu ümmetler şehevat bataklığına gömülmüş yıllarca ömürlerce sırf behimi hevesleriyle uğraşıyorlardı. +Bir halde ki levs içinde geçirdikleri en sefil bir hayat kendilerine kendilerini unutturmuş alemde şeref namına izzet namına haya namına ne kadar insani his varsa hepsini yüreklerinden silip süpürerek herifleri behayim sınıfına katmıştı. +deni umrani bir gaye bir maksad olamayacağı gibi aynı da’vet çevrelerindeki diğer akvama şamil olamazdı. +Yoksa neslin kesilmesini ma’muriyetin zevalini intac ederdi. +Dünya baştan başa harab olurdu. +böyle: +Her kavme gelen nezir o kavmin ihtiyacatına uygun salahını kafil bir şeriat getiriyor. +Demek Peygamberimizin de gerek kavmine gerek çevrelerindeki akvama kendi hallerinin icab ettiği kavanini desatiri ahlakı getirmesi ilk defa görülmüş bir şey değil. +Hazret-i Muhammed’in devr-i zuhurunda beşeriyetin hali yukarıdan beri söylediğimiz gibi idi. +Onun için hayatın bütün müfredatını ıslah edecek çareler getirdi: +Bir din getirdi ki Halık’ı tevhid ediyor şirkin bütün eşkaline bütün şaibelerine karşı harb açıyordu. +Ahlakın siyasetin kavaninin ictimaiyatın Ümmetini ifrat ile tefritten uzak en mu’tedil bir ümmet-i vasat haline i’la etti. +Ne öyle müşkil sıkıntılı bir yığın tekalif altında ezdi ne de evvelki Amerika’ya Finlandiya’ya Fransa’ya İtalya’ya dağılan mübeşşirleri Kur’an’ın natık olduğu akide-i vahdeti ta’mim ediyorlar ve Allah’tan başkasına Demin söylediğimiz o batıl müddeilere gelince; sonra hayatın ictimai siyasi ilmi ahlaki bütün saha-i şuabatında bu dinin –aşağıda icmalen bildireceğimiz– hatasını su’-i niyyetini derhal anlar. +Beni İsrail Mısır’da sanemlere heykellere tapıyordu. +Musa aleyhi’s-selam Tur’daki münacatından sonra yanlarına döndü ve elvah getirdi. +Bu elvah insanları tevhid-i ilahiye da’vet ediyor ve Allah’tan başkasına tapmaktan başkasını ona şerik koşmaktan nehiyde bulunuyordu. +Kavanin ve ahkama dair ise yalnız Allah’ın kendilerine takdir ettiği arz-ı Ken’an’ı idare edebilmeleri için zaruri olan kısmı ihtiva ediyordu. +Şayed Hazret-i mü altındaki toprakların kendi havza-i hükumetine girdiğini görmüş olsaydı bugün Tevrat’ta muamelata siyasiyata aid birçok ahkam bulunurdu. +Çin’de zuhur eden Konfüçyüs’e gelince; o da kavminin ihtiyacatına uygun birtakım ahkam tebliğ ediyordu. +Binaenaleyh hayatın yalnız ahlaki cihetini ıslaha çalışmakla kalmadı. +Evet Konfüçyüs baktı ki zamanın ümerası haksızlıkta pek ileri gidiyor; tabiatları son derece haşin; tarh ettikleri vergiler altından kalkılamayacak kadar ağır; zulümleri gittikçe artmakta. +Sonra gördü ki halk tabakası fitnelere desiselere mütemayil hükumetin tekalifini yerine getirmemek siyasi fevza çıkarmak için fırsat gözetiyor… Bunun üzerine efradın biribirine karşı merhamet şefkat ve hayırlı işlerde teavün hisleriyle mütehassis olmaları için ne kadar uğraştıysa muhtelif tabakalar arasında müsavat vücuda getirmek umum hakkında adl ile muamele esasını kurmak için de o kadar çalıştı. +Sonra halktaki ulülemre karşı huruc ve hükumetin evamirine muhalefet meylini takbih etti. +Lakin idari kanunları mevcud olmakla beraber akideleri ahlakları bozuk nefsani hevesatın elinde baziçe olmuş tamamıyla ihtiraslarına mah Mani’-i Terakk i Değil Zamin-i Terakk i dir Amerika gençlerine verilmek üzere oradaki müslüman talebemizin ricaları üzerine mütefekkirin-i ulema-yı İslamiyyeden Elmalılı Hamdi Efendi tarafından tahrir olunup Amerika’ya gönderilen konferansın ma-ba’didir: +dik-ı ahiret esaslarına raci’ olan akaid-i asliyyesinin ahlak nokta-i nazarından istilzam ettiği bazı netaic-i ruhiyye daha vardır ki burada onlardan birini zikretmek isterim. +Akaid-i İslamiyye bahşeder. +İslam’ın işbu tevekkül umdesi garb efkarında alel-ekser bir nokta-i intikad olarak riyelik fatalite isnad edilmek istenmiştir. +Halbuki bu zan gayet yanlıştır. +Burada “tevekkül” ile “ittikal”i tefrik etmek icab eder. +İslam’da tevekkül memduh ise de ittikal mezmumdur. +Tevekkülü beşeriyyede merkuz olan acz ü za’fı kudret-i kamile-i ler. +Evet Cenab-ı Allah gibi birçok ayatında mü’minlerin yalnız Allah’a tevekkül etmelerini emretmiştir. +Mü’minler ancak Allah’a tevekkül etsin ancak Allah’a i’timad etsin ancak Allah’tan muavenet istesin diyor. +Tasavvur ediniz: +Bir şahsın a’mal ve amalinde yalnız Allah’a i’timad edebilmesi ne kadar büyük himmete ne kadar büyük bir metanet-i iradiyyeye ne kadar azim fedakarlığa tevakkuf eder. +Bir Türk şairi: +der. +İnsan kimin lutuf ve muavenetine talib olursa ona cevher-i hürriyyetini vermek ihtiyacındadır. +Demek ki kimseden muavenet talebinde bulunmayıp da yalnız Cenab-ı Allah’a Hak Teala’ya hasr-ı i’timad eden kimse bütün insanlara karşı ümmetleri bitiren lezaiz ve hevesat-ı müfrita arkasından koşturarak fesada verdi. +Ma’lumdur ki edyanın kıymetini takdir için bir mizan var ise o da cemaatlerle halk üzerindeki te’sirinin derecesidir. +Zira her yerde ve her zamanda akvamın istinad ettiği erkanı cemaatın vücud bulduğu anasırı halk tabakası teşkil eder. +Ümmetlerin saadeti yahud felaketi bunların saadeti yahud felaketiyle tahmin olunur. +Kezalik hayat-ı ictimaiyyenin fesadı yahud salahı bu tabakadaki fesadın yahud salahın mikdarıyla bilinir. +Binaenaleyh bir dinin salahiyetini yahud adem-i salahiyyetini tedkik için müracaat olunacak mi’yar kendisine ittiba’ eden cemaat üzerinde vücuda getirdiği asarın mahiyetinden ibarettir. +O halde herhangi bir dinin hüviyetini bilmek isteyen şu cihetleri tedkik etmelidir: +Acaba o din kendisiyle mütedeyyin olan cemaatleri ve ferdleri yükseltebiliyor mu? +Acaba halkın şuununa salah muamelatına intizam veriyor mu? +Acaba efradı biribirine taarruzdan men’ ediyor mu? +Acaba hissiyata necabet ruhlara nezahet vererek insanların harim-i ilahiye kurbünü artırıyor mu? +Acaba fikri yükselmeye cehli koğmaya hasılı vesail-i maişeti ticaret san’at ziraat gibi erkan-ı hayatı daha mükemmel bir hale getirmeye yardımı dokunuyor mu? +Madem ki edyanın gayesi –bizim anlayışımıza göre– ümmetlerin salahını saadetini te’minden her dinin mertebesi bu sahada vücuda getirdiği asar ile ölçülmek tabiidir. +Şunu da söylemek icab eder ki “Dünyaya aid şuunu dine karıştırmamalı; edyanın vazifesi sırf vicdani ve ruhi birtakım adab ve ta’limata inhisar etmeli!” iddiası hata-yı mahzdır. +Vakıa Hazret-i Mesih’ten üç yüz sene evvel gelen ahbar-ı Yahud arasında asr-ı hazır gayr-i müslimlerinin tervic ettikleri bu mezhebe tarafdar olanlar vardı. +Bunlar: +Şuun-ı ictimaiyye ve medeniyyenin icab ettiği kavanin ve ahkam ile uğraşmak edyanın işi değildir diyorlardı. +Lakin şayed bu ümmetlerin dinleri Müslümanlık gibi hayatın her şu’besine aid ahkamı ihtiva edeydi o zaman böyle bir söz söylemezler ve büsbütün başka bir mütalaa yürütürlerdi. +kadar izahat vereceğiz. + +Allah’a karşı hürriyetinden fedakarlık eylemiş bulunacaktır. +Bunu yapabilmek büyük bir izzet-i nefse kavi bir teşebbüs-i şahsiye vabestedir. +Denilecek ki Allah’a dahi i’timad etmese de yalnız kendine istinad etse insan daha azimkar olmaz mı? +Olmaz. +Çünkü Cenab-ı Allah’a karşı da tıklarından sorumlu olmayan] ancak Allah’tır. +Saniyen iki kumandan tasavvur ediniz ki birisi milletin ve ordunun i’timadına mazhar ve bilfiil kumandaya me’mur olsun diğeri ise hiçbir vasıtaya malik olmadığı halde yalnız nefsine sun. +Bunların hangisinin iradesi daha kuvvetli ve azmi daha şeciane olur? +Münferid bir adam ile bir ordunun ve bir milletin iradesini temsil eyleyen diğer adam arasında ne kadar fark vardır. +Sonra kuvve-i ihtiyatiyyeye malik bir ordu ile ihtiyatsız muavinsiz bir ordu arasındaki fark da mühimdir. +Binaenaleyh Halik-ı kainat olan Cenab-ı Allah’ın muavenetinden nefsini müstağni gören insanlar hiçtir. +Vazifesini ifaya gayretle beraber Allah’ına ve yalnız Allah’ına i’timad eden kalbler ise her şeydir. +Bütün kalbini Allah’a Hakk’a rabt edip kainata karşı i’lan-ı hürriyyet ve istiklal edebilecek bir ruhun vazifesindeki azameti düşününüz. +Alemin bütün kuvvetlerine iradesini infaz etmek daha doğrusu tabi’ olduğu iradetullahın tenfizine vesatat eatmek ta’bir-i aharla halifetullah olabilmek ne kadar müteşebbis ne kadar şeci’ ne kadar gayretkar olmaya mütevakkıftır. +Tabiata mahkum olmamak belki tabiatı teshire çalışmak ve alemde en güzel iş ahsen-i amel ne ise onu yapabilmek için meydana atılmak vazifesi olduğunu bilen bir insan hüsn-i niyyetini ihlasını rehber kadire bir muin-i nasire de tevekkül ve i’timad ederse o insanın faaliyetinde ne gibi bir kuvvet-i kalbe malik olacağını tefekkür ediniz. +ameliyyesi budur. +Tevekkül acz ü meskenet dehir tanımaktır. +Fakat ittikal bunun zıddıdır. +İttikal: +Beşeriyetin irade ve ihtiyarını vazife ve mükellefiyetini hesaba katmayarak kendisini salıp bırakıvermek ve her işi Allah doğrudan doğru yapıversin demektir. +Ta’bir-i aharla kendisini Allah’a ubudiyetten azade tanımak ve hatta kendisinden vazgeçmektir. +İttikal vazifede laübalilik ve Allah’a mağruriyettir. +Halbuki Cenab-ı Allah buyuruyor. +Hayat-ı dünya sizi mağrur etmesin mağrur ve garr olan şeytan sizi Allah’a mağruriyetle aldatmasın. +Yani her işimizi Allah yapıyor diye aldanmayınız. +Buhari ve Müslim’de mezkur olduğu vechile Peygamberimiz Muhammed Mustafa sallallahü aleyhi ve sellem efendimiz hazretleri bir gün bir meclis-i mahsusta eazım-ı ashabını Ê Yi ±® ªµ _³kª ©ru£ž ÃÊ hadis-i şerifiyle tebşir buyurmuştu. +Her la ilahe illallah diyen cennete girecektir diye müjdelemiş idi. +Hazret-i Ömer el-Faruk radıyallahü anh efendimizYa Resulallah ©ru£ž ÃÊ µªÊ Yi diye izhar-ı endişe eyledi. +Aman ya Resulallah bu surette ümmetin ittikal ederler vazifelerini ifa etmezler; madem ki la çalışmaya ne lüzum var? +derler de laübaliliğe başlarlar mealinde irad-ı kelam eyledi ve burada tevekkül kelimesini değil ittikal kelimesini nu biliyor idi. +Tevekkülden korkmadı ittikalden korktu. +Fil-hakika zikrolunan hadis-i şerifin ma’nasını mezak-ı Kur’an vechile tefsir edemeyenlerin hatır olurdu. +Halbuki hadis-i şerif-i mezkur her la edilmeden cennete girecek diyordu. +Ehl-i tevhid surette ittikal suali varid değildi. +Fakat Hazret-i Ömer Cenab-ı Peygamber’den bu izahatı da işitmek arzusuyla ittikal endişesini ileri sürdü. +şer’an mezmumdur. +Çünkü Allah’a mağruriyettir Allah’a mağruriyet ise Kur’an ile memnu’dur. +Zira Cenab-ı Allah fail-i muhtardır kullarına borçlu değildir. +Akide-i Ehl-i Sünnette vücub ala’llah yoktur. +Lakin tevekkül balada arz olunduğu vechile mağruriyet laübalilik ve cebrilik değil Allah’tan korkarak ifa-yı vazifeye şitab ile beraber muvaffakıyetinde Allah’a i’timad etmek zihn etmekten ziyade doğrudan doğruya siret-i Muhammediyyeye atf-ı nazar edivermekle hall-i mes’eleye muvaffak olur. +Böyle bir peygamberin sünnetine yani siret ve hareketine imtisal eden ler bekleyebilmeleri tabiidir. +Allah’ın mağfireti Peygamberin şefaati... +İşte İslam’da en büyük ümid bunlara raci’ olur. +Nasraniyetteki halas mes’elesinin İslam’da naziri bu mağfiret ve şefaat mes’elesidir denilebilir. +Şu kadar ki halas-ı Nasraniyyet gayet sırri mystique bir akide dogmedir. +Halbuki halas-ı İslamiyyet bir kazıyye-i mantıkıyye ve ma’kule şeklindedir. +Mağfiret-i Hey’et-i İctimaiyyeleri Arasındaki Manianın İzalesine Dair Hareketler Geçenlerde gazetesi Çekoslovakya’dan gelen futbolcular münasebetiyle bir başmakale neşretmişti;in Başmuharriri Hüseyin Cahid Beyefendi bu hadisenin “Türkiye hayat-ı ictimaiyye ve siyasiyyesinde vukua gelen inkılabların şayan-ı memnuniyyet bir neticesi olmak i’tibarıyla calib-i dikkat” olduğunu kaydettikten sonra demiştir ki: +“Bugün Çekoslovakya futbol takımının Türkiye’de bulunması Türklerle Garb milletleri arasında hadd-i fasıl teşkil eden asır-dide efkar-ı batıla duvarının yıkılmakta olmasına delalet eder.” Müşarunileyhin bu fıkraları bize bundan kırk sene evvel uzun zamanlar İstanbul Sefareti’nde bulunan Fransız diplomatlarından Angelhard’ın namıyla yazmış olduğu eserinin mukaddimesindeki mütalaayı hatırlattı ve maziye doğru şöyle umumi bir nazar atfına bizi sevk eyledi. +Tanzimat ve ıslahat mes’elesinin ledünniyatını tedkik etmiş olan Mösyö Angelhard diyor ki: +“Tanzimattan maksad-ı umumi hey’et-i ictimaiyye-i ma’nen ve siyaseten ayrı yaşamış olduğu hey’et-i tir. +Hasılı tevekkül menfi değil müsbettir. +Ademi değil vücudidir. +İttikal ise bil-akistir. +Allah’a tevekkül halet-i ruhiyyenin müterafık olur. +Birisi indallah mes’uliyetten korkmak diğeri de rahmet-i ilahiyyeden ümidvar olmak. +Bu iki ihtimal-i mütezad mütevazindir. +Bu cezanın ber-tarafında vuku’-ı rüchan insanın zam-ı ciddiyyet ile yani irade-i cüz’iyye-i beşeriyyenin hüsn-i isti’maliyle mütenasibdir. +Bir insan vüs’unun yettiği kadar hulus-ı kalb ve vicdan hasbe’l-beşeriyye vakı’ olan hatiatından dolayı mağfiret-i ilahiyyeden ümidvar olur ve neşve-i muvaffakıyyetini tezyid edebilir. +Zira bi’l-bedahe ma’lumdur ki irade-i insaniyye; muvaffakıyetin Tevekkülün en büyük faydası eyyam-ı ıztırabda runümun olur. +Hengam-ı ıztırabatta insanın en muhtac olduğu sabır ve teenniyi tevekkül te’min eder. +Bundan başka müslümanlar şefaat-i Peygamberiden dahi hissemend-i tesliyet olurlar ve nail-i şefaat olmak için sünen-i seniyye-i Muhammediyyeye bütün insanlığın numune-i ahlakisidir. +yani ya Muhammed sen muhakkak pek büyük bir ahlaka mazharsın nidasıyla tebcil buyurulan Peygamberimizin pek mazbut olan hayat-ı tarihiyyeleri gösterir ki Hazret-i Muhammed faaliyet-i beşeriyyenin her türlüsünde ahlakın en büyük numunesini bil-fiil ibraz buyurmuştur ve fil-hakika hadis-i şerifinde beyan buyurulduğu vechile enbiya-yı ızamın neşrine me’mur buyuruldukları mekarim-i ahlakıyyeyi Hazret-i Peygamber itmam eylemiştir. +Beşeriyetin hem ruhaniyet ve hem cismaniyetle alakadar olan fezaili istikmal etmiştir. +Binaenaleyh Hazret-i Peygamber’in insaniyet üzerinde te’siri yalnız ma’nevi nokta-i nazarından değil hem maddi ve hem ma’nevi asar-ı ber-güzide ile suret-nüma-yı zuhur olmuştur. +Bundan dolayı bir müslüman fezail-i ahlakıyyenin ta’yininde nazariyat ile it’ab-ı +mahkum olmuş bulunmazdı. +Şu halde Türkiye’nin Avrupa ile beraber gidebilmesi için mutlaka aradaki manianın dinin izalesi lazım gelirdi. +Bu kalkmadıkça maksad bu maniayı izale ile hey’et-i ictimaiyyye-i Hıristiyaniyyeye yaklaştırmak olduğunu Angelhard hiç de ketme lüzum görmüyor. +Müşarunileyhe göre Türkiye ancak bu maniayı devirerek garblılaştığı gün kurtulacak ve yükselmiş olacaktı! +Bu da şu suretle olabilirdi: +Din-i İslam’ın ya büsbütün izalesi Yahud hükumetin dinden tefrikı ile laik bir hale ifrağı Yahud dinin serbest te’vilat ile tahrifi. +Halk mutaassıb olduğu cihetle kestirme cihetini tatbika imkan yok idi. +Binaenaleyh tedrici bir surette devleti kavanin-i diniyyenin te’siratından azade bir hale yani laik – la-dini bir şekle getirmek muvafık idi. +İşte diyor bunun için Devlet-i Osmaniyye bu suretle harekete karar verdi ve Fil-hakika tanzimat ve ıslahat nokta-i nazarından memleketimizde hüküm süren efkar-ı şetta pek az gibi idi. +Hep taassuba karşı yürüdüğünü dermiyan edip duran ve bu kelime ile din-i İslam’a hakikaten husumeti ibrazdan hali kalmayan ve bununla devlete devlete olmadığı surette taassuba yegane misal teşkil eyleyen efkar hep bu düstur-ı teslis ile sapıtmıştır. +Butanzimat ve ıslahatilleti münevver tabaka arasında öyle salgın bir surette hüküm sürmeye başlamıştı ki bu illete tutulmayan mütefekkirlerimiz pek az idi. +Önceleri mahdud mikdarda bulunan bu ıslahatçı zümre ecnebi irfanı frenk usul-i terbiyesi memlekette mahsul vermeye başladıktan sonra hayli çoğaldı. +İşte o zamandan beridir ki memlekette mücadelat-ı ictimaiyye baş gösterdi ve bunun neticesi olmak üzere türlü türlü teceddüdler bid’atler yenilikler husule geldi. +Ma’lumdur ki bir taraftan örfi ve keyfi idarelerin husul ve istikrarı diğer taraftan devletin zimam-ı mukadderatını ellerinde tutan rical-i idare ve ilmiyyenin duçar olduğu atalet ve rehavetin te’siri ile sün mucib olduğu müşkilatın mahiyet-i mahsusası hakkında şübhe ve tereddüde mahal yoktur. +Hiç şübhe yoktur ki Osmanlı İmparatorluğunu kurun-ı vüstada bulunduğu noktada bırakan kurun-ı vüstanın zulmet-i kesifesi içinde günden güne daha ziyade batırarak nihayet günün birinde büsbütün nabud olmasını intac edecek gibi görünmüş olan müessir hükumet-i Osmaniyye’nin Avrupa hey’et-i düveliyyesi haricinde hal-i infiradda kalması idi ve bu infiradın sebebi “din” idi. +Fil-hakika hükumeti te’sis etmiş olan kalmıştır. +Kur’an ile kanun-ı medeni bir idi. +Teşkilat-ı milliyye ile akaid-i diniyye yekdiğerinden tefrik edilemeyecek surette karışmış olduğundan teşkilat-ı milliyye de akaid-i diniyye gibi la-yetegayyer ve kat’i idi. +Türkiye’nin ru-yı istiğna gösteremeyeceği büsbütün izale; yahud tahfif ve tesviye etmek yani hükumeti alem-i Hıristiyanide olduğu gibi kavanin-i diniyyenin te’siratından az çok azade bir hale getirerek ruhaniyetten dünyeviyete tahvil eylemek yahud akaid-i esasiyyeyi serbestçe tefsir etmek suretiyle yavaş yavaş tahdidat ve takyidat-ı diniyyeden kurtarmak icab ediyordu. +Hükumet-i Osmaniyye her şeyden pek çabuk müteessir ve münfail olan cahil ve mutaassıb bir halkın mucib-i iğbirarı olacak halattan vermişti. +Angelhard Türkiye ile garb milletlerini yekdiğerinden uzaklaştıran yekdiğeriyle kaynaşmalarına bir hadd-i fasıl bir mani’ teşkil eden şeyin neden ibaret olduğunu gayet açık söylüyor: +Devlet-i Osmaniyye’nin Avrupa hey’et-i düveliyyesi haricinde hal-i infiradda kalmasının yegane sebebi din idi diyor. +Din-i İslam esasatı üzerine teşekkül etmiş olan Türkiye din ile alakasını kat’ ederek la-dini bir şekle girmiş olsaydı bit-tabi’ hal-i infiradda kalmaz ve binaenaleyh sukuta mişti. +Ulum ve fünun-ı müsbetenin tekamülünü ta’kib etmediğimiz için garbdan geri kaldığımız unutuluyor; tevakkuf ve inhitatımızdan bize rehberlik eden ulema ve ricalimiz itham olunmuyor da bütün seyyiat ve nekayıs pek haksız olarak dine atfolunuyordu. +İslam’ın şa’şaa-nisar bir medeniyetle maniyye’yi emsalsiz bir satvet ve şevketle te’sis eylediğinden ba-husus medeniyet-i garbiyyenin bile ona medyun-ı şükran bulunduğundan tegafül edilerek mani’-i terakki olduğuna hükmediliyordu. +Binaenaleyh onlara göre devletin tealisi nizamatını taht-ı te’sirinde bulunduran dinin nüfuz ve hakimiyetinden hükumeti tecrid etmek Fransa’da olduğu gibi sırf cismani bir şekle koymak ediyordu! +Zaten Avrupa’nın Türkiye’ye karşı husumet göstermesi din-i İslam ile mütedeyyin olmasından dolayı değil miydi? +Eğer Türkiye hükumeti dinin te’sirinden tecrid eder büsbütün cismani esaslara müstenid bir hükumet teşkil ederse o zaman tamamiyet-i mülkiyyemizi tekeffül? +etmiş olan Düvel-i Muazzamanın müzaheret ve teveccühünü bizden esirgemesine hiçbir sebeb kalmamış olacaktı! +leketin mukadderatını ellerine geçiren bir kısım rical-i siyasiyyemiz bu suretle düşünürlerdi. +Tabii onlarda bu halet-i ruhiyyeyi husule getiren garb surette uruk-ı hayatiyyesine hulul ile Türkiye’yi fikri ilham etmekten geri durmaz her fırsattan palıların sarf ettikleri milyonlar ihtiyar eyledikleri zahmetler cidden şayan-ı hayrettir. +Kim iddia edebilir ki Avrupalıların bize karşı ıslahat lüzumundan bahsetmeleri devletimizin hayrına hakikaten terakki ve tealisine ma’tuf idi? +Hiç şübhe yok ki bütün maksadları devletin bünye-i en kaviyyü’ş-şekime hükumetler derecesine is’ad eden esasat-ı diniyyeden uzaklaştırmak Avrupalıların umde-i amali idi. +Vezirlerimizin mahrem-i esrarı ricalimizin hayırhah müsteşarları çocuklarımızın emin mürebbileri oluyor mütemadiyen zihinlere bu fikirleri aşılıyorlardı. +hulul-i cebri diğeri hulul-i muslihane olmak üzere cebr u kahr ile Türkiye’yi ezmek yeryüzünden kaldırmak istiyordu. +Avrupa ise muslihane bir surette devletin urukuna hulul ederek menafi’-i yasetini ta’kib ediyordu. +Vakıa bu hareket birincisi gibi şedid ve seri’ değildi. +Avrupa’nın gayesine vasıl olması uzun zamana mütevakkıftı. +Binaenaleyh zahiren tehlikesiz görünüyordu. +Fakat milletin ma’neviyatına da icra-yı te’sir ederek onu temelinden ruhundan sarsmak i’tibarıyla tehlikesi ötekinden daha müdhiş idi. +Rusya bir ayı gibi maddi hareket ediyordu. +Avrupa ise –iktisadi siyasi ve harsi nüfuz ile– bir kurt gibi dir ki Devlet-i Osmaniyye Rusya’ya karşı müdafaa vaz’iyetine geçtiği halde Avrupa’ya karşı kapılarını açmak gafletinde bulundu. +Ya tehlikeyi sezemeyerek yahud tahakkuku uzun zamanlara mütevakkıf olduğuna aldanarak o hususta fazla mücadeleye girişmedi. +Bil-akis Avrupa sermayesinin Avrupa harsinin Avrupa siyasiyat ve nizamatının memlekete duhulünü teshil etti. +Hatta zannetti ki memleketin duçar olduğu inhitatın sebebi o tanzimat ve teşkilattan mahrumiyetidir. +Avrupa’ya gidip de oranın şa’şaasıyla gözleri kamaşan onların efkar ve ma’lumatıyla zihinleri dolan birtakım zevat vatanlarına avdet ettikten sonra artık her şeyi bozuk görmeye başladılar. +Memleketi inhitattan kurtarmak için mevcudu yıkarak garblılaşmış olan ve kof kafalarına frenkleşmiş olan ictimai ve siyasi tasavvurlarına göre yeni bir hey’et-i ictimaiyye teşkilini elzem addettiler. +Milletin mazisini an’anatını esasat-ı ictimaiyye ve desatir-i i’tikadiyyesini hiç nazar-ı ehemmiyyete almayarak ona tamamıyla garbda gördükleri nizam-ı ictimai ve şekl-i siyasiyi vermekten başka çare-i selamet olmadığı zehabına düştüler. +Halbuki bizim bütün müessesatımız sırf doğmuş olduğu için bunların yerine mebadi ve telakkıyat-ı garbiyye üzerine kurulmuş yeni birtakım müesseseler ikame edebilmek için eskilerinin alıkoyan din olduğu fikri bazı zihinlere yerleş akis devletimiz za’fa uğradıkça üzerine çullandı teşettüte düştükçe derisini yüzmeye şitab etti. +ti tahlis ve i’la milleti saadete isal edecek “ıslahat” ve “tanzimat”ın netayic-i ictimaiyye ve siyasiyyesi! +Zaten maksad da bu idi. +Netice maksada göre zuhur etti. +Angelhard cenabları baladaki ifadeleriyle ıslahatın gayesi devleti yapmak mı yahud yıkmak mı olduğunu bir sefir ağzına yakışacak belagat ile izah ediyorlar. +Hiç şübhe yoktur ki bu düsturlarla başlayan ıslahatın Devlet-i Osmaniyye’yi yıkmaktan başka bir netice vermesi ihtimali yoktu. +Çünkü alemde hiçbir şey tebdil-i hüviyyetle edilen bir hastanın kalbi kesilip atılamaz. +Belki onun takviyesine i’tina edilir. +ye ve ictimaiyyelerine külliyyen muhalif olan bu tarz-ı hareketin devlet ve milleti saadet ve selamete çıkarır bir yol olmadığını biraz düşünür kafası olanlar pek a’la anlayabilirdi. +Salah ve selamet değil; bil-akis bu devleti tabiat-ı asliyyesi hilafına olarak daima istibdada doğru yürütmek efkar-ı umumiyye-i milliyyeyi hükümden ıskat ederek irade-i devleti mahdud ellerde toplamak demekti. +Nitekim devre-i ıslahat ve tanzimattan beri devlet daima istibdada doğru teveccüh eylemiş daima kanundan ziyade idare-i örfiyye tatbik eylemeye mecbur olmuştur ki en sonunda lerden ziyade istibdad hissedilmesi meşrutiyetin hep bundan münbais olmuştur. +Yine bundan dolayıdır ki devre-i ıslahatta yapılan kanunların hiçbirisi ciddi bir kanun olamamış hepsi birer tahavvül birer inkılab propagandası mahiyetinde kalmıştır. +Kanun mümkün olduğu kadar sabit olmak ve ruh-ı millette yer bularak muntazam ve müstakar bir vaz’iyet-i ictimaiyye husule getirmek için yapılır. +Güstav Lö Bon’un dediği gibi kanunlarla tahavvül ve teceddüd yapmak intizam-ı ictimaiyi muhil ve hikmet-i teşrie muhaliftir. +Bizim kanunlarımız ise hep bu kabildendir. +Onun içindir ki kalblerde asla nüfuzu kuf ve inhitata başlamıştı. +Fakat bunun hakiki sebebini taharri etmek ve ona göre ıslahı çaresine tevessül eylemek iktiza etmez miydi? +Dinin hangi noktası hangi düsturu milleti terakkiden alıkoymuştu? +Türkiye’nin asırlarca şevket ve azametini te’min etmiş olan şeriat kürsileriyle medreseler yani adalet mahkemeleriyle ilim ve irfan müesseseleri eğer eskisi gibi vazifelerini ifa edemiyorlar tatbik etmek lazım gelmez miydi? +Tanzimatçılar neye onları elim bir vaz’iyet içinde bıraktılar da onların yanı başında Fransız mahkemeleriyle Fransız mekteplerinden basmakalıp alınmış olmasından dolayı muhit ile asla münasebeti olmayan memleketimizde bizzat Fransa kadar yabancı olan yepyeni tarzda birtakım müessesat vücuda getirdiler? +Tanzimatçıların şeriat mahkemeleriyle medreseleri büsbütün kaldırmayarak o vaz’iyette bırakmalarına kendilerinden daha akıllı daha kadirşinas olan halkın o müesseselere karşı merbutiyetlerinden çekinmelerinden başka acaba bir sebeb gösterilebilir mi? +Mürur-ı zaman lundukları inkar olunamayacak bir hakikattir. +liklerin hepsinin üzerinde bizim telakkıyatımıza bizim mebde’lerimize karşı derin bir husumet ruhunun bütün tezahüratı intıba’ etmiş olduğu vazıh bir surette görülür. +“Teceddüd” diye tavsif edilen bu yeniliklerden devlet ve millet acaba ne istifade etti? +İstifade şöyle dursun asırlardan beri teessüs etmiş akaidi efkarı telakkıyatı an’anatı hissiyatı ahlakı harab etti; sözün kısası memleketi tam bir fevza-yı ma’neviye doğru sürükleyip götürdü. +Ordudaki rical-i hükumetimiz sandılar ki müessesat-ı garbiyye taklidlerini ve beraberinde Avrupalıların telakkilerini mebde’lerini getirivermekle Avrupa hükumetlerinin muhabbetlerini celb edecekler de bu suretle eski husumetlerini tahfife eski hodkamlıklarını ta’dile muvaffak olacaklar. +Bu batıl zan üzerine memleketi İslam’dan uzaklaştırmak mecburiyet-i kat’iyyesinde bulunduklarına kani’ oldular. +Fakat bu kadar fedakarlığa mukabil Avrupa ne husumetini tahfif etti ne de - - +yoktur. +Tahavvül tabiat ve fıtrat-ı hayatta olur. +Kanunlar bunu tesbit için ta’dil olunur. +Felsefe-i hukuk bunu gösterdiği gibi fıkh-ı İslam’ın kavaid-i usuliyyesi de bunu natıktır. +tatbikine başlanmış olan fikir ve mezheb hep hiss-i temessüle kuvvetli bir taassuba kapılarak devleti daima uçuruma sürüklemek için baladaki düstur-ı teslisi zihnine koyarak kademelerinde gah berikine gah öbürüsüne basmış ve hükumetin dinden tefrikı derdiyle her hatvesinde bir mani usulleri kendilerine rehber ittihaz eyledikleri halde memlekette vücuda getirdikleri asar müdhiş surette artmış memleket baştan başa harabeye dönmüştür. +Ardı arkası gelmeyen istikrazlar hep tanzimatçı beylerin paşaların ve efendilerinin maaşlarına tahsisatlarına zevk u safalarına hasr edilmiş; beride halk mütemadiyen felaketten felakete sefaletten sefalete sürüklenip durmuştur. +Büyük büyük asar-ı nafia ve medeniyye şöyle dursun adi şose yolları bile yapılamamış terakki namına memlekete garbın yalnız levsiyatı gelmiştir: +İşret memleketin her tarafını kaplamış fuhşiyat kanunen mübahat sırasına geçmiş su’-i ahlak alabildiğine tevessü’ etmişti. +Anasır arasında münaferet-i mütekabile teessüs eylemiş feretler memleketi müdhiş bir fetret-i ictimaiyye ve siyasiyyeye düşürmüştü. +sadıyla yapılan ıslahat ve tanzimatın maddi ve ma’nevi mahsulleri! +Acaba meşrutiyet ıslahat ve tanzimat devrinin cism-i devlette açtığı bu mühlik rahnelere çaresaz olabildi mi? +Yoksa o devrin ricali de aynı illete tutularak aynı sakim düsturları ta’kib ederek devlet ve milleti daha müdhiş felaketlere mi sürükledi? +Bu sualin cevabını da inşaallah gelecek hafta vereceğiz. +Ondan sonra da hakimiyet-i milliyye devrine geçerek milletin ruhundan doğan Büyük Millet Meclisi’nin icraat-ı İslamiyyesinden bansedeceğiz. +Geçen sayımızda “bir cevab” münasebetiyle bahsetmiştik; ın ndan naklen anlattığına göre pek mühim mütefekkirlerimizden en değerli bir iki zatın bu mes’ele hakkındaki düşünceleri çok düşünülmek ister. +Bu fikirleri neşreden yazıları makaleleri henüz görüp tedkik edemedik. +Yalnız şu birkaç satırdaki fikir mes’elenin ruhunu gösterebildiği için biz de şimdi fikirlerimizi not halinde alelacele tesbit edeceğiz: +“Avrupa medeniyeti her şeyi sürükleyip götürüyor. +Lakin medeniyet bir külldür. +İlim ve hüner bundan ancak bir kısmını ihtiva eder. +Bunun faziletleri ile kabul edilmeli. +Yani kafamız tarz-ı telakkimiz zihniyetimiz i’tibarıyla ona uymalıyız. +Bunun haricinde halas yoktur. +Mes’elenin hülasası: +“Avrupa medeniyetini faziletleri ve noksanlarıyla beraber almak lazım.” Bu kanaatte bulunan mütefekkirimiz şu fikre anasırı birbirinden ayrılmaz bir külldür.” Benim i’tirazım ve işin çürük noktası: +Noksanlar ve kusurlar bu hilkat içinde ve bu hilkatin şuurlu bir tezahürü olan beşeri hayat içinde faziletlerin ve iyiliklerin mütemmimi değildir. +Bil-akis bu iki zıd birbirini ikmal değil ihlal ve tahrib eder. +Nurun karanlığı hararetin bürudeti tahrib ve imha etmesi gibi! +Daha doğrusu karanlık ve hararetin yokluğudur. +O halde bu yoklukları elde etmek için mahiyeti “varlık”tan ibaret olan ziya ve harareti imha etmek lazım gelir. +Kusurlar ve noksanlar da ayrıca müstakıllen mevcud değil fazilet ve kemalin harab olduğu fırsat ve şeraitte mevcudiyet kazanırlar; daha doğrusu bize mevcud görünürler. +Öyle ise hangi şekil ve cinste olursa olsun faziletler hiçbir zaman ve hiçbir vechile kusurlar ile birleşip samimi ve birbirinden ayrılmaz bir “küll” teşkil edemez. +O halde olsa olsa faziletlerin ve iyiliklerin yani bin türlü şekilde görünen kemalin hey’et-i mecmuasıdır ki ancak bir “küll”dür. + +Çin memleket-i vasiasının tamam göbeğinde kain Sinango beldesinde asar-ı İslamiyye-i kadimeden “Tang-Vang Sı” namıyla ma’ruf bir mescid-i atik mevcuddur. +“Sı” mescid demektir. +“Tang-Vang” meşhur hakan-ı Çin’in namıdır. +Müşarunileyh hazretleri mescid-i mezkurun bani ve müessisi olduğu cihetle mescid ile beraber kendi namını dahi ibka etmiştir. +Mescid-i mezkurun tarih-i inşası zaman-ı saadete karin olduğu Çin uleması tarafından rivayet olunduğu gibi bani-i müşarunileyh zamanı dahi alel-hesab zaman-ı Hazret-i Fahru’l-kainat’a tesadüf ettiği tevatür derecesinde ��ayi’dir. +El-an mescidin bina’-i aslisinden bakıyyetü’lbakiyye kıble cihetinde kain cidar ile mihrab ve bir de minberden ibarettir. +Şimdiki binanın duğunu açık gösteren tarih taş üzerinde bervech-i ati hakkolunmuştur: +Bu mescid Hicretin senesinde yapılmıştır.Bundan maada Çin hakanlarından birçok zevat gelmişlerdir mescid-i mezkuru ziyaretten sonra “Tang-Vang” tarafından bina olunduğunu tasdik ederek kendi dest hatlarıyla müzehheb birer levha ta’lik etmişler. +Elvah-ı mezkure el-yevm ta’lik olundukları mevki’de mevcud ve mahfuzdur. +Bundan başka mescid-i mezkurun avlusunda bir taş üzerinde Çin hattıyla hakkolunmuş tarihçede mescid-i mezkurun sebeb-i inşasından bahsolunuyormuş. +Ben bu tarihçenin bir nüshasını fotoğraf ile aldırdım. +Taşın çatlak olan yerlerindeki hutut okunamıyor ise de pek çok satırlar okunuyor hatta Mecusi Çinlilerden birkaç adama gösterdim gayet güzel okuyorlardı. +Mescidden bahsolunduğu anlaşılıyorsa da mahir bir tercümana tesadüf etmediğim için tam ma’nasını öğrenemedim. +“Tang-Vang” cenablarının din-i İslam’a hizmeti gayet büyük olduğunu umum Çin uleması tasdik ediyorlar. +Müşarunileyh hazretlerinin gayet mühim eserlerinden biri: +şi’ren yazılmış Çin lisanında matbu’ meşhur bir eserdir; mi’rac-ı Nebeviden ve mu’cize-i bahire-i Binaenaleyh; garb medeniyetini alırken onun kusurlarını ve fenalıklarını atarak ve tasfiye ederek alırsak bu medeniyeti terkib eden hakiki unsurları birbirine daha samimi bağlayarak ve kaynatarak bir küll halinde kabul etmiş oluruz. +O halde? +Biz garb medeniyetini yalnız faziletleriyle alacağız…. +Bunun aksini iddia etmek ve aksini iddiada ısrar etmek biraz mantıksızlığa benzer – ve milletimizin hakkı olan ve medeni mek olur. +noksanlarıyla beraber almak” düşüncesinin ikinci bir çürüklüğü: +Bütün dünyayı hayretlere düşüren milli büyük zaferimizde Anadolu inkılab hareketinin muvaffakıyetinde deruni ve hakiki en büyük bir sebeb vardır ve bunu inkar etmek mümkün değildir: +Garbın ve onun desiseleri siyaset ve zihniyetini kendisine rehber etmiş ve milletimizi böyle zihniyetle sevk ve idare edegelmiş olan “Bab-ı Ali”nin tuttuğu yol kirli hatarlı şuursuz bir taklid ve iktida yoluydu. +Anadolu halkı istilanın en feci’ anında o uçurumlu yoldan rücu’ ederek milli vicdan ve milli seciyemizin ve bu iki menba’dan kaynayıp gelen ma’nevi kuvvetlerimizin doğru ve Hak’tan mülhem cereyanına tabi’ olmak yani kendi benliğine oldu kurtuldu bugünkü büyük varlığı yarattı ve bize emin ufuklar açtı… Öyle ise tarihimizin gösterdiği bu parlak ve muhteşem misal bize bir ders değil midir? +Biz bu dersi aldıktan sonra daha sağlam inanıyoruz ki bizim için bundan sonra da felah ve saadetin Kendi varlığımızla milli seciye ve kabiliyetimizle ve bunun harici hayatta tezahürleri olan milli ahlakımız milli zevkimiz ve harsimizle bize mahsus olan düşünüş ve duyuş tarzımızla; hülasa bizim milli benliğimize has olan ve bizden ayrılması mümkün olmayan neler var ise onlarla beraber yaşamak ve onlar içinde inkişaf etmek! +O şeylerin ki bizden ayrılması bizi bizlikten çıkarıp “tereddi”ye götürecektir; elbette bizim o şeylerden ayrılmamız doğru olmaz. + +şakk-ı kamerin Çin’de ne suretle müşahede olunduğundan bahsedermiş. +Bu kasidenin de birkaç nüshasını elde ettim. +Müşarunileyh hazretlerinin namı yad edilince “Aşıku’n-Nebi” diye tebcil ederler. +Çin tarihleri bu zat-ı muhteremin din-i kendine müslüman dediklerini hiçbir ağızdan Şurası çok garib: +“Aşıku’n-Nebi” oluyor din-i kalıyor. +Bu garib hale insan bir şey diyemiyor: +hadis-i şerifinin sırrı tecelli etmiştir demekten başka söz bulunamıyor. +Muvaffak olursam bu adamın eserini kendi bildiğim lisanlardan birine tercüme ettirmek fikrindeyim bakalım. +“Sin Can” vilayetinde Turfan civarında “Asitane” dedikleri bir şehir ittisalinde “Dikyanus” harabesi dedikleri bir enkaz vardır. +O harabe üzerinde bundan sene mukaddem Almanlar hafriyatta bulunmuşlar birçok asar-ı atika alıp götürmüşler. +Diğer taraftan Japonlar da hafriyatta bulunmuşlar Asitane halkı dahi kendi hesablarına hafriyat icra ederek birçok eski yazılar Uygur hattı hatt-ı Çini ile yazılmış birçok evrak bulmuşlar. +Şu evrak miyanında Asitane ahalisinden “Musul” namında birine tesadüf eden varakada ünvanıyla bir kağıd varmış. +Bu adam bilmeyerek bu kağıdı Çin hükumetine beş yüz dolara satmış olduğunu kendisi lisan-ı teessüfle anlattı; birçok Uygur hattıyla Mongol hattıyla yazılmış evrak gösterdi. +“İşte bu evrak dahi o hafriyat zamanında bulduğumuz şeylerdir maatteessüf ne olduğunu bilmiyoruz.” dedi. +Birçok adamlar “Çin’de intişar-ı İslam’a birinci sebeb o zaman Cenubi Kıtay’da “Furuçen” dedikleri mevki’de bulunan hakan-ı Çin’in şakk-ı kameri bizzat m��şahede etmesidir.” diyorlar. +Çin’de intişar-ı İslam’a sebeb-i hakiki ne olduğunu müverrihlerimiz de bize açık gösteremiyor. +Çin tarihlerini tahkik için bizim İslam uleması Çin lisanını öğrenmeye heves etmemişler ecnebilere manları Çin lisanından başka bir lisan öğrenmemişler hala da öğrenmek istemiyorlar. +Kur’an-ı Kerim’i de doğru okuyamıyorlar. +Namazda okunacak kadar sureleri olsun tilavet edemiyorlar. +Gayet sufi gayet alim ve müttaki adamlar bulunuyor fakat bu hal-i esef-iştimali kendilerine söyler izhar-ı esef ederseniz kendileri de tasdik süf dahi etmezler. +“Huco” beldesinde “Ahmed” namında Mısırlı bir hafıza tesadüf ettim. +Bu adama sordum: +Ne için Kur’an’ı ta’lim etmiyorsunuz? +Cevaben dedi ki: +Hiç mümkün değil ben yirmi beş senedir buradayım birçok adamları ta’lim ettim. +Fakat onlar da benim huzurumda güzel okuyorlarsa da mescidlerinde kendi bildikleri gibi okuyorlar. +“Çini ulema yakrau hakeza” derlermiş. +Dersaadet’te Kuruçeşme Hatibi Rıza Efendi nefs-i Pekin’de Kur’an ta’limine bir müddet sarf-ı mesai etmiş ise de bir adam olsun yerine terk edememiş. +Mısırlı Ahmed Efendi diyor ki: +– Bir selam ta’limi nasib olmadı o kadar söyledim “Esselamü aleyküm.” diye bir adama olsun öğretemedim. +“Ansalamu aleyküm.” diyorlar. +Çaresi yoktur efendim. +Hakikaten gayet teessüf olunur bir hal. +Çin müslümanları lisan bilmedikleri cihetle bütün alem-i İslam’dan uzak düşmüş gayet acınacak bir vaz’iyette bulunuyorlar. +Hacıları da pek az. +Hicaz’a gitmek adet olmamış. +Hulefa’-i İslam da bunların halini nazar-ı i’tibara almamış. +Hiç olmazsa hulefa’-i Al-i Osman bu cihetleri nazar-ı miş olsalar idi bugün elli milyon Çin müslümanı lafı anlarsa hiç şübhesiz fedakarlıktan çekinmez ve mevti istihkar eder bir millettir. +Bilhassa dini taassubları gayet kavi olduğu cihetle din namına fevkalade te’sirat icra olunabilirdi. +Bugüne kadar İngiliz misyonerleri bütün Çin vilayatını şarkan garben cenuben şimalen istila etmiş oldukları halde Çin müslümanları miyanında şimdiye kadar hiçbir guna te’sir icra edememişler. + +bir hıristiyan kütüphanesi küşadına karar vermişler. +Birçok yerlerde ve bilhassa müceddeden bina olunan mescid civarında kütüphaneler açmışlar kari’lerin teşrifine muntazır bulunuyorlar. +Fakat Çin müslümanları şimdilik “Biz canımızı veririz dinimizi vermeyiz.” diye taannüdde devam etmektedirler. +Hıristiyan ulemasının dini fedakarlıkları hakikaten şayan-ı takdirdir: +Fransa’dan İngiltere’den Almanya’dan çıkıp Çin sahralarında ve cibal-i şahika miyanında Hıristiyanlık uğurunda on sene yirmi sene tebligatta bulunuyorlar. +Üzerlerine Çinli elbisesini giyip tam bir Çinli gibi tekellüm ediyorlar. +“Cek-Hay” vilayetinde “Şek-Ha” dedikleri ufak bir karyede bir Fransız misyonerine rast geldim oraya geleli on yedi sene olmuş. +Nihayet yirmi haneden ibaret bir karyede akademi tahsili görmüş bir Fransız on yedi sene çalışıyor. +Karye-i mezkure haricine çıkmamış. +Bu sene ancak Fransa’ya avdet etmek için izin almış. +du. +Bu bir adam değil kim bilir daha kaç Fransız vardır. +Yalnız “Pinlan” beldesinde sekiz İngiliz üç Alman misyonerine tesadüf ettim. +Kanco’da Lanco’da birçok erkek misyonerden maada beş de kadın misyoneri bulunuyordu. +Bu gibi büyük şehirlerin hepsinde birçok misyonerlere tesadüf ettik. +Şu suretle Çin dahilinde binlerce misyoner olduğu şübhesizdir. +Bizim ehl-i İslam’dan bir tek alime din muallimine tesadüf olunmuyor. +Bilakis yalancı dilenci her tarafta dolaşıyor. +Buralarda “Damla Şami” namında Beyrutlu bir aseli ben Halife tarafından vekilim diyerek Hilal-i Ahmer’e iane namına külliyetli paralar cem’ etmiş bu paralar nikahlandığını lisan-ı söylermiş. +Bu adam Hakkı Paşa sadareti zamanında Dersaadet’e gelmiş Çin müslümanları tarafından vekil geldim diyerek Sultan Mehmed Reşad’ın huzuruna kabul olunmuş nail-i iltifat olmuş Sultan Mehmed Reşad Çin müslümanlarına tevzi’ etmek için birkaç sandık kitap ihsan etmiş. +Merkum o kitapları buralarda satmış tekrar birkaç kızla evlenmiş. +Bunun gibi nicelerine tesadüf olunur. +Efsus sadhezar efsus! +Fırsattan bil-istifade hassaten harb zamanında bu gibi adamlardan birkaç tanesi türemiş. +Seyyid Hamza namıyla birisi daha birçok münasebetsizliklerde bulunmuş bu gibi kimseler her millette bulunuyor. +Fakat ne çare bizde daha çokça. +Fima-ba’d peyderpey müşahedatımı yollarım. +Şimdi Sıra Türk Kadınlarının Aktrisliğine mi Geldi! +gazetesinin “bizde temaşa san’atının neden ilerleyemediği” hakkında sorduğu suale muhtelif zevat tarafından cevablar verildi ve veriliyor. +Bu miyanda Hüseyin Suad Bey imzalı bir cevabda deniliyor ki: +Kadın – İşte ilacın en müessiri ve en nadiri.. +Öyle bir ki bize her şey gibi Avrupa’dan gelmeyecek. +Mutlak kendimiz yapacağız. +Darülbedayi’ bu nadir ilacı bir defa buldu ve ismine de “Jale” dedi. +Bu Jale ismi tarih-i temaşamızda hiç unutulmayacak bir isimdir. +Çünkü ilk defa sahneye çıkan bir Türk kadını her şeyi gözüne almıştı. +Aman yarabbi o ne halecanlı gece idi hala aklımdadır. +Jale bizimle veda’laşmıştı biz büyük bir tehlikeye ma’ruz insanlar gibi derin ve hazin sükut recektiler ve belki bizi paralayacaktılar.. +Bunların hiçbiri olmadı. +Halkın hüsn-i teveccühüne mazhar olduk; fakat polisin birçok işkencelerini çektik tahammül ettik uğraştık muvaffak olduk. +Artık bugün bu yüzden hiç endişeye mahal yoktur. +Sahnede mutlak Türk kadını ve Türk lisanı Türk şivesi Türk sesi lazımdır. +Her milletin tiyatrosu kendi efradıyla teşkil olunur. +Ba-husus mümessileleri mutlak kendi kadınları ve payitaht kadınlarından olur. +Sahnelerimizde çıkacak mümessileleri biz ancak İstanbul’dan ve İstanbul’un da lisanı güzel kibar mahallelerinden tedarik etmek mecburiyetindeyiz. +Hiçbir zaman Edirnekapısı veyahud Samatya veyahud Topkapı taraflarında oturan halkın lisanıyla Şişli Nişantaşı +berlik edecek birtakım muharrirler de ne kafada geziyor! +İnsan bunları gördükçe vallahi hayret ediyor. +Açlıktan bugün en değerli muallimler ölüyor; on binlerce zavallı me’murlar bir lokma ekmek derdiyle can çekişiyor. +İğneden ipliğe kadar her şey Avrupa’dan geliyor. +Her taraf fakr u sefalet içinde yüzüyor. +Diğer taraftan altı binden fazla meyhane muttasıl zehir saçıyor; binlerce Türk ve müslüman fahişesi milletin ırz ve namusunu yıkıyor. +Bu kadar mesaib ve fecayi’ karşısında gözyaşları dökerek milletin derdine deva bulmaya çalışacak yerde Türk kadınını sahneye çıkartmayı düşünmek… Doğrusu çok şayan-ı teessüf bir haldir. +Acaba o şanoya çıkarak bizi eğlendirmesini düştükten sonra mes’ud mu olacaktır? +Acaba bu tavsiyede bulunan zevat; kendi efrad-ı ailelerine mensub bir kadının bir kızın aktrislik etmesini vicdanlarına sığdırabilirler mi? +O halde nasıl olur da bizim bir hemşiremiz demek olan herhangi bir Türk ve İslam kızının şanolara çıkıp yar u ağyarı eğlendirmesini istiyorlar? +veya Kadıköy halkının lisanları bir değildir. +Şimdi burada bir sual sorabilirsiniz: +Acaba tiyatroya rağbet edecek Türk kadını bulunur mu? +Ben kadınlarımızın her idarede gösterdikleri iktidar ve gayreti gördükten sonra muntazam ve resmi bir temaşa müessesesine karşı da lakayd kalamayacaklarına eminim. +Ciddi ve atisi emin bir idare başlayacak Türk mümessileleri bulabiliriz. +Belki bu yazılarımı okudukları vakit hazırlanan hanım kızlarımız bile vardır. +İşte azizim topyekun dudulara veda’ ederek kendi kadınlarımızla işe başlamalıyız. +Eğer maksad hasıl olmazsa bila-lüzum masrafa hacet yoktur. +Temaşa mes’elesini ilelebed maarif-i millimizden silmeliyiz. +Burada bir sual daha sorabilirsiniz. +Acaba mektebe alacağınız Türk hanımlarıyla ne kadar zaman sonra temsile başlayabiliriz? +Ben de size bila-tereddüd altı ay sonra diyebilirim. +Çünkü tecrübelerimiz bize anlattı. +Türk kadınlarında kuvve-i temsiliyye pek yüksek… Hele lisan pek ahenkdar ve latif.. +Vaktiyle Darülbedayi’de hiç Türkçe bilmeyen kadınları biz bir senede hem Türkçe okuttuk yazdırdık hem de sahneye çıkardık ve muvaffak olduk. +Kendi kadınlarımızı elbette daha az zamanda ehl-i san’at edebiliriz. +Bunda hiç şübheniz olmasın. +Mehmed Rauf imzalı diğer bir cevabda da Hüseyin Suad Bey’in fikri te’yid olunuyor: +“Alelıtlak Türk temaşasının teessüs ve terakkisi kurtulup sahneye temiz lisanlı tam tahsilli hakiki Türk hanımlarını çıkarmak şart-ı esasidir. +Ve illa senelerce böyle devam etse tiyatro yine budur ve bu kalacaktır.” lunanlar; kadınları matlub vaz’iyete soktuktan sonra şimdi de tiyatro sahnelerinde aktrislik edebilmesini ileri sürmeye başladılar. +Anlaşılıyor ki bizde medeniyet ve terakki denilen şey hep kadından ibarettir. +Sanki memleketin her tarafı refah ve umran içinde yüzüyor fabrikalar işliyor bütün ihtiyacatını millet kendisi istihsal ediyor servet ve saadet taşıyor da eğlence için yalnız Türk hanımlarının şanolara çıkması kalıyor! +Heyhat!. +Millet bugün ne halde inliyor ona reh gönderileceğini te’min etmiş ise de yine para gönderilmemiştir. +Bu senenin Kanunisani’sinde hey’et-i merkeziyye Seyyid Cutani’yi muahaze etmiş. +Fakat mumaileyhin Hind hükumetiyle arasında mün’akid mukavelatın kaffesi feshedildiğinden azim zararlara duçar olmasına mebni meblağ-ı mezkuru te’diyeden aciz bulunduğu anlaşılmıştır. +Seyyid Cutani kendi müessesesine tevdi’ olunan paraya mukabil te’minat-ı lazımeyi i’taya amade bulunduğunu söylemiş fakat hey’et a’zası rubiyenin Ankara’ya olmuştur. +Binaenaleyh hey’et-i merkeziyye kendisini te’minat-ı lazımeyi vermeye da’vet etmiş ve mumaileyh Bombay’da iki tahta fabrikası ile bir tahta istoku takdim etmiştir. +Lede’l-hesab bu te’minatın meblağ-ı matlubu örteceği anlaşılmaktadır. +Bu izahattan anlaşılıyor ki cem’ olunan teberruatın vaktinde irsal olunmaması Hilafet Cem’iyeti’nin bir su’-i isti’mali değildir. +Mes’ele bundan ibaret olduğundan ve Hilafet Cem’iyeti müslümanların Hilafet için topladıkları parayı te’min ettiğinden Şeyh Müşir’in dediği gibi Cem’iyet’i feshe kadar gitmekte ma’na yoktur. +Bu gibi hadisat her cem’iyetin başından geçen şeylerdir. +Ba-husus parayı muhafaza eden müessese-i ticariyye ancak Hindistan hükumeti tarafından duçar olduğu bir darbeden dolayı teberruatı vaktinde verememiştir. +Binaenaleyh Seyyid Cutani’nin de adem-i mes’uliyyeti tebeyyün etmektedir. +Hadise bundan ibaret olduğundan Hilafet Cem’iyeti hakkında hiçbir su’-i zan hasıl olmayacağı aşikardır. +Hindistan’ın Bombay şehrinde İngilizce ile tesinin serlevhasıyla yazdığı bir makaleyi aynen tercüme ediyoruz: +Siyasetle dini mezc ettiğimizden dolayı ekseriya Avrupalılar bazen de Hindliler bizi muahaze Matbuat-ı yevmiyyemiz Şeyh Hüseyin Kıdvay’ın Hilafet Cem’iyeti’nin hesabatı hakkında yazdığı bir mektubu İngiliz matbuatından naklen yazmışlardı. +Matbuat-ı yevmiyyemiz yalnız Şeyh Müşir’in mektubunu neşretmekle efkar-ı Hindistan Hilafet Cem’iyeti hakkında adeta bir su’-i zan hasıl edecek bir te’sir tevlid ettiler. +Çünkü Şeyh Müşir Hüseyin Kıdvay’ın mektubu Hilafet Cem’iyeti’nin su’-i bahis olduktan başka Cem’iyetin feshini de iltizam ediyordu. +Şeyh Müşir Hüseyin Kıdvay Hindistan’ın efazıl-ı ricalindendir. +Mumaileyh bilhassa da’vayı hizmetlerde bulunmuştur. +Anadolu mücahedesi henüz ilk teşekkül zamanlarında iken bu Hindli dindaşımız İngilizce ile cihad-ı millimizin mutlaka muzaffer olacağını tebşir eden pek güzel risaleler neşretmiş ve da’vamızın meşruiyetini kemal-i belagatle müdafaa eylemişti. +Binaenaleyh Şeyh Fakat Hindistan’da intişar eden gazetelere muttali’ olarak mukabil tarafın söylediklerini de dinleyip vaz’iyet-i hakikıyyeyi anladıktan sonra mumaileyhin biraz mübalağakarane neşriyatta bulunduğunu gördük. +Mes’ele bundan ibarettir: +Hilafet Cem’iyeti tarafından Anadolu’ya yardım vuku’ bulan teberruat Hilafet Cem’iyeti’nin Reisi Seyyid Cutani’ye ve mumaileyhin idaresinde bulunan müessese-i ticariyyeye tevdi’ olunmuştu. +senesinin Haziranına kadar lakrubiye Ankara’ya gönderilmiş ve geçen senenin Temmuzunda Seyyid Cutani nezdinde mühim bir para bulunduğu anlaşılmıştır. +Bunun üzerine Hilafet Cem’iyet-i Merkeziyyesi Temmuz mesine karar verdi. +senesinin Teşrini-evvel’ine kadar bu karara tevfikan Seyyid Cutani tarafından para gönderilmemiş binaenaleyh Hilafet Cem’iyet-i Merkeziyyesi mumaileyhden bunun sebebini sormuştur. +Seyyid Cutani meblağ-ı mezkurun tekasit ile dört ay zarfında Ankara’ya +nizamat ve şerait-ı mevcudenin dahil ve haricinde adalet namına vuku’ bulacak her taleb muvakkat mülahazattan daha yüksek mücerred bir kanun-ı hakka istinad etmesi lazımdır. +Böyle bir kanun-ı a’lanın hahişle kabulü Asya’nın kuvvetini teşkil eder. +Böyle bir mes’elede bilhassa böyle bir zamanda Asya’nın tealimini ihmalinden dolayı en müdhiş buhranlara duçar olan Avrupa’nın nokta-i nazarını kabul etmek intihar-amiz hiç olmazsa mecnunane bir harekettir. +Mahatma Gandi’nin ta’limatı dairesinde hareket edip terk-i muvalat yani hükumete adem-i itaat programını kabul etmemizin sebeblerinden biri de budur. +Bütün Avrupa mütefekkirlerince şu hakikat tezahür etmiştir ki dinin siyasetten ayrılması beşeriyeti mütemadi felaketlere sürüklemeden başka bir netice tevlid etmez. +Avrupa’da düşünen adamların kaffesi yekdiğeriyle mücadele eden akvamı tatmin ile dünyayı kurtaracak bir düstur bulmakla meşguldürler. +Mes’ele Avrupa’nın desatir-i ameliyyesini desatir-i fikriyyesiyle te’liftir. +Rönesans ve teceddüd devrinden i’tibaren Avrupalılar türlü türlü nüfuzlar altında kalmışlar bilhassa “mülahazat-ı ahlakıyyenin siyasette mahalli olmadığı” düsturunca pek fazla ehemmiyet vermişler ise bu düsturun çürüklüğü milletlerin ve tarihin mahza mülahazat-ı ahlakıyye ile muhakeme olunmasından ve la-ahlaki siyasilerin da’valarını ahlaki esaslara istinaden ifade etmelerinden anlaşılmaktadır. +Bütün akvam artık bu esaslardan bıktı. +Komünistler sosyalistler faşistler sendikalistler hepsi de yalan ve nifak ile alude olan eski sistemlerden kurtularak müstakim sabit bir şey arıyorlar ki bunu Avrupa’nın yalnız başına bulamayacağına eminiz. +Fakat bu aranılan esası Avrupa ile Asya birlikte bulabilir. +Birçok Avrupalı mütefekkirler Asya’ya ümid ile bakıyorlar. +Fakat şimdiki ahval-i siyasiyye devam ettikçe Avrupa başına ancak felaketler gelecektir. +Mahatma Gandi’nin hareket-i diniyyesini Avrupalılar ta’kib ettikleri fikirler ve maksadlarla kıyas etsinler. +Allahü Ekber sözü bir hakikatin de ifadesidir. +Buna iman edenler hiçbir vakit siyaseti dinden ayıramazlar. +ederler. +Siyasiyat şübhesiz bir oyuncak değildir. +Dünyayı idare ilmidir. +Nev’-i beşerin mes’udiyet ve refahiyeti vasi’ mikyasta ona bağlıdır. +Avrupalıların siyaseti bir kumar mertebesine indirmeleri bugün cihanı içinden çıkılmaz buhranlara düşürdüğü gibi Hıristiyanlık mefkuresinin mukadderat-i beşer üzerinde icra-yı te’sir etmesine mani’ olmuştur. +Tebcil olunan bir insanın hayat ve mesleğini bir numune-i imtisal addetmedikçe onu yalnız tebcil etmek nisbeten kolay olur. +Fakat bu tebcil olunan insanın tealimine itaat ona iktida etmek oldukça müşkil bir iştir. +İlk edvarından i’tibaren Hıristiyanlık kolay tarafı haile-engiz neticelere destres oldu. +Hıristiyanlık mevki’-i iktidarı işgal etti. +Fakat bir din olmak sıfatıyla zimam-ı iktidarı eline alamadı. +Çünkü Mesih diyor ki “Benim melekutüm bu dünyada değildir.” Yani onun şahsi muvaffakıyeti ve zaferi bu aleme aid değildir. +Etbaına esna-yı ibadette: +“Melekutün gelsin iraden yerde de gökte de caridir.” demelerini emreden bir peygamber melekut-i ilahinin bu dünyada olmadığını öğretmek az perestideganı çoktur ve bu perestişkarlar onu Huda tanıyor. +Melekut-i ilahinin bu dünyada olmadığını ta’lim ettiğini zan ile idare-i dünyayı gayr-i kabil-i ıslah addetmişler ve siyasetin din ile yürüyemeyeceğine zahib olmuşlardı. +Hiçbir dindar şarklı bu nokta-i nazarı kabul edemez. +Hıristiyanlık gerçi şarkta doğdu fakat garbda olmadığı medeniyet maskesiyle göründü. +Münevver Hindistanlılar Hıristiyanlığın mukaddematını reddettikleri halde mihaniki kuvveti ma’lum olan medeniyet uğurunda netayicini kabul etmek istediler. +Bu suretle birtakım Hindliler dini siyasetten ayrı tanımakla benliklerini satmış oldular. +“Benliklerini satmış oldular.” diyoruz çünkü Avrupa siyasilerinin mükerreren dediği gibi “mülahazat-ı ahlakıyyenin siyasette yeri yoksa” akvam-ı metbuanın hakları haksızlıkları onlara karşı her milletin vezaifi gibi mesail mevzu’-ı bahs olamaz. +Mes’eleyi hangi düstur ile ifade etmek +tahakkuk ettirdiği i’lan edilen İngiltere-Hicaz Muahedesi’nin fil-hakika Arabistan ile Arab milletinin lamiyyeye karşı vahim bir tecavüz teşkil eylediğini ve bütün İslam aleminin metalib-i diniyyesini suret-i kat’iyyede red mahiyetinde olduğunu görmüştür. +Binaenaleyh Hilafet Cem’iyeti Hey’et-i Merkeziyyesi Hindistan müslümanları namına mukarrerat-ı atiyyeyi ittihaz etmiştir: +Ceziretü’l-Arab’ın her türlü murakabe-i ecnebiyyeden masuniyeti o kadar mühim bir mes’ele-i İslamiyyedir ki yeryüzündeki bütün müslümanlar bu hususta müttehiddir. +Bu masuniyet te’min olunmazsa evamir-i diniyyeye tevfikan müslümanlar her türlü vesaite müracaatla bunu te’min edinceye kadar mücadele edeceklerdir. +Ceziretü’l-Arab müstakildir. +Hindistan müslümanları Ceziretü’l-Arab istiklalinin tanınmaya muhtac olmadığı kanaatindedirler. +Tealim-i İslamiyyeye nazaran Ceziretü’lArab yeryüzündeki bütün müslümanların dini merkezi olmak i’tibarıyla muhteremdir. +Dinin erkanından olan fariza-i hac orada ifa olunmaktadır. +Binaenaleyh Şerif Hüseyin yahud diğer herhangi bir kimse Ceziretü’l-Arab’ın vaz’iyet-i siyasiyyesini müteessir edecek hiçbir mukavele akdedemez. +Böyle bir mukavele akdi kaffe-i ehl-i teşkil edeceğinden keen-lem-yekün addolunur. +Hilafet Cem’iyet-i Merkeziyyesi İslam namına Arab milletine müracaatla İslam’ın şerefini müdafaa ve emakin-i İslamiyyenin hürriyetini sıyanet etmelerini birkaç haris ve hodkam adamın keyfi uğurunda bütün İslam aleminin şeref ve haysiyetini feda etmemelerini taleb eder.” Bombay’da intişar eden gazetesinde okuduğumuza nazaran takriben iki sene mukaddem Hindistan ordusunu isyana teşvik etmek ve Türkiye ile bir muharebe vuku’ bulduğu takdirde müslümanlara karşı harbden imtina’ etgazetesi men’-i müskiratın miyan ediyor: +Şark milletleri gerek meşreb ve mizaclarıyla gerek dini an’anat ile müskirattan müteneffirdirler. +Eğer Hindistan kendi siyasetini ta’yinde serbest olsa ve bütün memlekette ara-yı ammeye müracaat edilse ahali ekseriyet-i galibe ile men’-i müskirat lehinde re’y verirdi. +Türkleri Men’-i Müskirat Kanunu’nun İstanbul’da tatbikine cesaretlerinden dolayı tebrik ederiz. +Gerçi Avrupalı tüccar Ağustos ibtidasına kadar memnuiyeti te’hir ettirmeye muvaffak olmuşlarsa da ne bu muvakkat te’hirler ne de varidatın tenakusu endişeleri Türkleri yollarından alıkoyamayacaktır. +Fakirlerdir fakat parayı ahlakın fevkinde addedecek derecede “müterakki” değildirler. +Birkaç haftadır mütemadiyen Şerif Hüseyin’in bir muahede akdetmek ve bu muahede projesinin emakin-i mukaddese-i İslamiyyeyi İngiliz himayesi altına koymak gibi bir tehlikeyi tahakkuk ettirmek üzere bulunduğunu yazıyoruz. +Yine birkaç haftadır Mısır matbuatının bu harekete karşı açtığı mücadeleden bahsetmekteyiz. +Şerif Hüseyin’in Müslümanlığa karşı pek feci’ bir hıyaneti tazammun eden bu hareketi Mısır matbuatının her gün her mes’eleye takdimen meşgul olduğu mes’eledir. +Maamafih bu mes’ele ile iştigal Mısır matbuatına ye-i İslamiyyesinin de Şerif Hüseyin’e karşı aynı hissiyatı perverde ettiği anlaşılıyor. +Son posta meşguldür. +Hindistan müslümanlarının hissiyatına tercüman olan Hind Hilafet Cem’iyet-i Merkeziyyesi Nagpur şehrinde akdettiği bir ictima’da mukarrerat-ı atiyyeyi ittihaz etmiştir: +“Hindistan Hilafet Cem’iyeti Şerif Hüseyin tarafından projesi neşrolunan ve Arab istiklalini +Bu uçurumun en aşikar tecellilerinden biri Ağa Han’ın hala eski zihniyetinde istiklal ve hürriyet mefkuresiyle taban tabana zıd olan ecanibe sadakat zihniyetinde bulunduğu anlaşılmasıdır. +Bundan dolayı Ağa Han kimin hesabına yaptığı aşikar olan bu propagandada muvaffak olmayacaktır. +Bugün bütün akvam-ı İslamiyye istiklale teşnedir. +Başkalarının esiri olmaktan bıkmış usanmıştır. +Müslümanların hedef-i mücahedatı esaret zincirlerini kırmaktır. +Türkiye’nin şerefli bir sulh akdetmesi istiklal ve hürriyetini te’min etmiş olması başka akvam-ı İslamiyyenin esarette yaşamalarını hiçbir vechile icab etmez. +Bil-akis sair rehber tanıyarak onlar da aynı gayeyi tahakkuk ettirmeye çalışacaklar ve bu suretle İslam alemi kurtulacaktır. +Ağa Han’ın bu gibi propagandalara alet edilmesi yeni bir şey değildir. +Mumaileyh Balkan Muharebesi esnasında da böyle birtakım münasebetsiz hallerde bulunduğundan Hindistan’da müdhiş bir sukuta uğramıştı. +Yine aynı mukabeleyi göreceği şübhesizdir. +Binaenaleyh Ağa Han’ın bütün İslam merakizine gönderildiği söylenilen beyannamesi hiçbir te’sir yapmayacak bil-akis müslümanların ruh-ı mücahedesine karşı tertib olunan su’-i kasdlar anlaşılarak ona göre tedabir-i lazıme ittihaz olunacaktır. +Maamafih yabancılara alet olmaya tenezzül edenlerin ancak ruh-ı İslam’dan pek uzaklaşan adamlar olduklarını görerek müteselli oluyoruz. +mek için Hindistan ulemasından bir fetva-yı şerife şer sene habse mahkum olan Hindistan ekabir-i rical-i İslamiyyesinin vakt-i halası takarrub etmiştir. +Bunlar miyanında bulunan Muhammed Ali Doktor Seyfüddin Kiçlev Ağustos mebadisinde Mevlana Nassar Ahmed Kanunievvel’de Pir Gulam Müceddid Temmuz nihayetinde tahliye olunacaktır. +Mevlana Şevket Ali ile Mevlana Hüseyin Ahmed Sahib’in ne zaman tahliye olunacakları henüz ma’lum değildir. +Da’va-yı İslam uğurunda fedakarane çalışan ve her türlü meşakkat ve ezayı göze alan rical-i tekrar mücahede sahnesine avdetleri bütün müslümanları sevindirecek bir hadisedir. +Hindistan rüesasından Ağa Han alem-i İslam’a hitaben bir beyanname neşretmiştir. +Ağa Han bu beyannamesinde sulhumuzu takdir ve bilhassa Türkiye’nin ba’dema garb devletleriyle iyi geçinmek istediğinden bahis ile müslümanların Türkiye ile Fransa ve İngiltere münasebetini ihlal edecek harekatta bulunmamalarını tavsiye ettikten başka ba’dema Türkiye’de çocukları kurtaracak ve ahval-i sıhhıyyeyi ıslah edecek yardımlarda bulunmalarını tavsiye ediyor. +Ağa Han’ın müslümanların yekdiğerine yardım etmesine dair olan tavsiyelerine bir şey denmez. +Fakat ma’lum olduğu üzere Ağa Han katte mütecelli ayat-ı ilahiyyeyi düşünmeye ve ma’rifet-i Sani’i Hakk’ın bedi’-i sun’unda ve sun’-ı bediinde aramaya sevk ediyor; hiçbir ayetinde mu’cize silahına yahud aklın kavrayamayacağı gamberlerin vezaifi ne de ibadın salah u saadeti namına vuku’ bulan bi’setlerinin sübutu arasında Başmuharrir Sahib ve Müdir Tedk i k a t ve Te’lifat-ı İslamiyye Hey’et-i İlmiyyesi Reis-i alisi Şeyh Abdülaziz Çaviş Efendi hazretleri tarafından te’lif buyurulup Şer’iye Vekalet-i Celilesi tarafından Anglikan Kilisesi’ne gönderilmek üzere ayrıca tab’ olunmakta olan cevabdır: +Evvelce fikri i’mal ile kanaat-i kamile istihsal etmeksizin bir akideye yahud esasatından birine iman Müslümanlığın feraizi miyanında dahil değildir. +Kur’an birçok ayetlerinde insanı enfüste afakta tecelli eden azameti tefekkür suretiyle ma’rifet-i ilahiyyeye sevk ve teşvik ediyor: +ayrılma[ma]ları icab ederdi. +Çünkü o kadar ısrar Kur’an bizlere o geçen ümmetlerin usulünü bakınız nasıl tasvir ediyor! +Her hangisine bir mu’cize indirilecek olursa derhal tereddüd içinde şübhe içinde kalarak bir türlü inanmak cihetine yanaşmazlardı. +Nihayet inkara da kudret bulamayınca meydandaki harikaya gözlerini meshur akıllarını perişan eden sihir damgasını yapıştırıyorlard��. +“Biz sana kağıd üzerine yazılmış bir kitap indireydik de ona elleriyle dokunmuş olsalardı yine kafirler; “Bu aşikar bir sihirden başka bir şey değil.” derlerdi.Zira mu’cizat sında hiçbir ma’kul münasebet bulunamayacağı zihinlerine yerleşmişti. +Bunun içindir ki Fatır-ı Hakim Peygamber’ini Kitab-ı Mübini ile te’yid buyurduktan sonra cehalet yahud inad saikasıyla hala mu’cize istemekte ısrar edenleri “Kendilerine okunup durmakta olan Kitabı sana indirişimiz onlara elvermiyor mu? +Halbuki o Kitab-ı Mübinde iman eden kavim için hem rahmet hem ibret var.”tarzında muahaze ediyor. +Havarık talebinde pek ileri gidenlere hücum eden ayat-ı Kur’aniyyenin en şiddetlisi şudur: +Sure-i Bakara Acaba akıl diğer dinlerin herhangi birinde midir? +Şer’in zevahirinden bir şey akıl ile tearuz etse İslam aklın hükmüyle hareket olunmasını emreder. +Zira nazar-ı İslam’da evvela hak teaddüd etmez. +Saniyen muhal olan bir akidenin yahud hilafı bürhan ile sabit bir hükmün kabulüne aklı ilzam etmek müstahildir. +Bir müslümanın kalbine bir şübhe geliyor ki def’ine kadir olamıyor. +Bununla beraber hakkı hiçbir münasebet olmadığını insanlara bildirmiştir. +Arab müşrikleri kendilerine bir mu’cize gösterilmesi dilerine bir mu’cize geldiği takdirde mutlak iman edeceklerine dair olanca yeminleriyle Allah’a kasem ediyorlardı.”Lakin Cenab-ı Peygamber hiçbir gün bu taleblerini is’afa yanaşmadı. +Verdiği cevab ancak şunlardı: +“Mu’cizeler benim değil Allah’ın elindedir.”“Ben hakkı açıktan açığa söyler bir nezirim başka bir şey değilim.” Bir aralık müşrikler havarık talebinde pek ileri giderek şöyle demişlerdi: +“Sana hiçbir zaman çıkarasın; yahud hurma ağaçlarıyla asmalarla dolu bir bahçen olsun da ortasından nehirler akıtasın; yahud gökleri zu’mun gibi üzerimize parça parça indiresin; yahud Allah’ı ve melekleri sıra eve sahib olasın; yahud göklere çıkabilesin. +Bununla beraber yukarıdan bizlere elimizle tutup okuyacağımız bir kitap indirmedikçe senin göğe çıktığına da inanamayız.” Aleyhi’s-salatü ve’s-selam Efendimiz de bunlara karşı: +“Aman yarabbi! +Ben Allah tarafından gönderilmiş bir insandan başka bir şey miyim?” diyordu. +bulunanları muahaze ve sehafet-i fikr ile itham ediyor. +Peygamber’i te’yid için Kur’an’dan başka harika olamayacağını bildiriyor. +Zira Kur’an o Resul-i muhteremin risaletiyle hem-ahenk öyle tabii bir mu’cizedir ki hiçbir muarız için ayat-ı sübhaniyyesinden birine ta’n imkanı yoktur. +şeri ikna’ hususunda mu’cizatın kifayeti olaydı eskiden gelip giden ümmetlerin imanından +– Sure-i En’am – Sure-i En’am – Sure-i Mülk . +– Sure-i İsra – Sure-i İsra – Sure-i En’am – Sure-i Ankebut ni öyle bir ilah-ı adil huzurunda görüyor ki reşid olmuşlara tevcih ettiği hitabı artık ona da teşmil ediyor; onu da diğer irade ve kudret sahibleri gibi bütün tekalifi ile mükellef tutuyor; günahın yor; gizli aşikar bütün fenalıkları kendisine tahrim buyuruyor; helali haramı açık açık bildiriyor; onun için hazırladığı sevabı da ikabı da söylüyor ve işleyeceği maasiden yalnız onu mes’ul tutuyor; sonra ne bir şefaatçinin müdahalesiyle ne de evladını yahud malını fidye vermek suretiyle Hakk’ın adalet-i mutlakasından kurtulamayacağını kendisine gösteriyor. +Yine o insan öyle bir ma’bud-ı rahim karşısında olduğunu hissediyor ki fıtratındaki za’fı ve isti’dad-ı ma’sıyyeti bildiği için daima kendisine tevbe ve rücu’ emrini veriyor. +Ona rıza’-ı Tıbkı ciğer-paresinin eninini dindirmek elemini gidermek isteyen şefkatli bir ana gibi onu güler yüzlerle nevazişlerle besliyor. +Günahkarlar için “Ey nefislerine zulmeden kullarım; Allah’ın rahmetinden ümidinizi kesmeyin. +Muhakkak bilin ki Allah günahların hepsini bağışlar. +Çünkü o gafur [ve] rahimdir.”tarzında sebk eden va’d-i latıyor. +lahuti mevki’de görerek derhal anlar ki artık sabavet mertebesinden yükselmiştir; artık bütün kar ve ziyanı kendi akıl ve iradesinin mahsulüdür ve bütün saadeti hırmanı yine kendi fiil ve hareketine bağlıdır. +Evet o zaman idrak eder ki Allah perde yok; çünkü hepsi onun iyali onun kulları; günahtan çekinenlerine sevab veriyor; peşiman olanları tevbe edenleri bağışlıyor; cahilleri öğretiyor; asilere akıbetin vehametini gösteriyor. +Hasılı füshat-seray-ı rahmetin haricinde müşriklerden başka kimse kalmıyor. +Evet o zaman bir ilah-ı rahim görüyor ki bütün gelenler için kapıları açık; cenneti rıdvan-ı savabı araştırmaktan da geri durmuyor. +Acaba böyle bir vaz’iyet karşısında o avare kalbin necatına hükmedecek ve “Allah kimseye vüs’undan fazla teklifte bulunmaz.”Allah kimseye verdiğinden ziyadesini teklif etmez.“Dinde cebir yoktur.”diyecek İslam’dan başka bir din var mı? +dalmayı Allah’a takarrubu mucib ibadetlerin en büyüklerinden sayar. +Aleyhi’s-salatü ve’s-selam efendimizbuyuruyor. +Müslümanların hepsi bilir ki tababet teşrih saire gibi insanı Fatır-ı Hakim’in hilkatte te-celli eden hikmetlerini tanıyacak vaz’ındaki esrarı anlayacak hale getiren fünuna aid asarı okumak en büyük ibadetlerdendir. +Bunun içindir ki eyyam-ı tahsilinin kısm-ı a’zamını hakka ibadetle ve bedayi’-i masnuatı anlayarak ma’rifet-i ilahiyyede yükselmekle geçirmek her müslümanın elindedir. +Elverir ki niyeti hayır olsun. + +– Sure-i Bakara – Sure-i Talak – Sure-i Bakara – Sure-i Zümer Müslümanlık ferdi hürriyet-i vicdanı takrir ettiği gibi farz-ı aynı da teklif etmiştir. +Binaenaleyh nazar-ı İslam’da her ferd esbab ve şeraiti mevcud olduğu takdirde şer’in bütün ahkamıyla mükelleftir ve bu hususta efrad-ı beşer müsavidir. +Erkekle kadın metbu’ ile tabi’ arasında hiç fark olmadığı gibi bir tabakanın diğer tabakadan zerre kadar ayrılığı yoktur. +takrir ediyor. +O sebebden ne kimse başkasının vicdanı üzerinde tahakküm edebilir ne de ona vicdanın kabul edemeyeceği bir emirde bulunabilir. +Sonra İslam’da dini mertebesi ne kadar yüksek olursa olsun hiç kimse yoktur ki başkasının naim-i ebediden mahrumiyetine hükmetmek yahud günahlarından birinin mağfiretini yahud o adamın rıza-yı ilahiye mazhariyetini tekeffül eylemek kudretini haiz olsun. +bargah-ı merhametin eşiğinde ne perde var ne perdedar. +Bunu gören insan yeisin hücumundan ümidlerinin izmihlalinden asude kalıyor. +Sonra – Sure-i Hadidayet-i kerimesini d şündükçe ya ma’buduna karşı isyandan korkuyor; yahud arada hiçbir tavassutkar olmaksızın kendisini doğrudan doğruya hitab-ı sübhanisine mazhariyetle tekrim buyuran o Hallak-ı Kerimi gücendirmekten utanıyor. +Hele kainat-ı saireye kıyas edilince nezd-i ilahide sinek kanadına bile muadil gelemeyecek bir yıldızın üzerinde oturan efrad-ı beşerden birinin kalkıp da göklerin yerlerin kayyumu olan Fatır-ı zülcelalin yanı başında –haşa– bir çocuğun velisi yahud bir mahcurun vasisi mevkiini işgal etmesi onun makam-ı samediyyetine hürmetsizlikten başka bir şey değildir. +yenin hepsi gelir karşısına dikilir ve o zaman anlamaya başlar ki beşerin yeryüzünde halife olmasından maksud-ı ilahi ne imiş; Beni Adem’in tekriminde ne gibi hikmetler varmış Cenab-ı Hak insanı hacr ve murakabe zincirlerinden nasıl azade yaratmış da “İhtar et ki vazifen ancak sin”diye hitab ettiği Peygamberi de dahil olmak şartıyla hiçbir mevcud için bu mahluk-ı mükerrem üzerinde hakk-ı tahakküm kabul etmemiş. +saninin yükselmesine irade-i ezel tealluk eden paye ne derecelerde yüksek; kendisine bahşolunan muazzam bir Halık huzurunda olduğunu görür ki şefaatçilere iftikarı yok. +Öyle coşkun bir merhamet karşısında bulunur ki kavuşmak için kimsenin tavassutuna muhtac değil. +Ayağı kaydıkça vebale girdikçe tevbeye nedamete sığınır ve bütün saha-i imkanı kucaklayan rahmet-i ilahiyye - - +kapılarını ancak bu iki miftah ile açar. +Yoksa kendisi gibi zaif aciz mahlukattan başka bir şey olmayan meşayihin rical-i dinin yardımına asla müftekır olmaz. +Bununla beraber İslam’ın İlahı biliyordu ki zamanlar insanı riya nifak yalan fütur gibi sıfat-ı zemime ile ittisafa mecbur eder ve efkar u ef’alde sıdk u ihlasa meydan bırakmayan bu sıfatlar onu idraksiz behimelerden daha safil bir derekeye düşürür. +İşte bu sebepten mü’min kulları gibi rezailin hücumuna karşı siper olarak verdi; murakabe ve hesab haklarını da latif ve habir olan zat-ı sübhanisinden başkasına bahşetmedi. +– Sure-i Binaenaleyh attığı farz-ı ayn ve ferdi hürriyet-i vicdan esaslarıyla Müslümanlık bir taraftan mükellef tından yükseltmiş diğer taraftan da Rabbü’l-alemin’in harim-i kibriyasını hacr gibi müdahale gibi şaibelerden tenzih etmiş oluyor. +– Sure-i Gaşiye – Sure-i İsra Müslümanlıkta herkesin vebali kendisine aiddir. +Efrad-ı beşerden hiçbirinin hatası başkasına geçmez. +Onun nazar-ı kabahatlerden pak olarak doğar. +Hiçbir hesaba hiçbir ikaba ma’ruz değildir. +Ve mükellefiyet çağına gelinceye kadar bu ma’sumiyeti muhafaza eder. +Mükellefiyet devresi onun işleyeceği hayır ve şer nafi’ muzır bütün ef’aline karşı muhasebenin başladığı devredir. +Müslümanlık bizlere bildiriyor ki Cenab-ı Hak hasenat ile seyyiattan bir kısmının cezasını ta’cil ederek dünyada veriyor; bir kısmının hesabını da ahirete bırakıyor. +Zihinlerde iyice yerleşmesi yurulmuş: +– Sure-i Müddessir +la evlenmelerine müsaade gösterdi. +Bir erkek tutup evleniyor. +Aldığı kadınla evvelce hiçbir rabıtaları yahud karabetleri yok iken Cenab-ı Hak bunların arasında o ma’lum olan mütekabil meveddet ve merhameti vücuda getiriyor. +Daha sonra bu rabıtanın te’siri her ri varsa cümlesine şamil olmak suretiyle büyük bir cemaat arasında karşılıklı muhabbetlere teavünlere sebeb oluyor. +Musaheretin başka ümmetlerde bile görülen bu te’siri Arab kabileleri üzerinde ne kadar mühim olmak icab eder düşünülsün. +Çünkü Arablarda bir erkek diğer kabileden bir kadın alınca adeta o kabilenin bütün efradıyla hatta bütün müttefikleriyle muahede akdetmiş olur. +Bu yüzdendir ki sadr-ı evvel müslümanlarıyla Ehl-i Kitab arasındaki rabıtaları kökleştirmek karşılıklı muhabbet ve şefkat hisleri yaymak hususunda bu kanunun pek büyük te’siri görülmüştü. +Şayed Ehl-i Kitabdan kadın alan bir müslüman hesabına İslam’ın kabul ettiği müsaadatı Yahudilikle Hıristiyanlık da bir müslüman kadın müslüman kadınlarının Ehl-i Kitaba varmalarına rıza gösterirdi. +Lakin berikilerin gerek kanunları gerek kiliselerinin ta’limatı sulh ve müsalematın terakkisine karşı daima hail kesildiği içindir ki zevce-i gayr-i müslime için hürriyet-i i’tikadı hürriyet-i ibadeti mütekeffil olduktan ve karısının umur-ı diniyyesinden herhangi birine müdahaleyi zevc-i müslimine tamamıyla tahrim ettikten sonra veriyor. +Mani’-i Terakk i Değil Zamin-i Terakk i dir Amerika gençlerine verilmek üzere oradaki müslüman talebemizin ricaları üzerine mütefekdi hazretleri tarafından tahrir olunup Amerika’ya gönderilen konferansın ma-ba’didir: +– Sure-i Zilzal Sure-i İsra – Sure-i Tur ayetlerinden başka ayat-ı celile de vardır. +Müslümanlık bu hükmüyle insanı ilk ceddinin hatasına varis olduğu ehdişesinden kurtarıyor ve “Hak” ism-i paki esma’-i hüsnasından olan Allah’ın adli herhangi bir mahluku başkasının işlediği cürümden dolayı muahaze şaibelerinden pek müteali olduğunu anlatıyor: +“Kim bir günah kazanırsa onu ancak nefsi için kazanmış olur. +Allah alimdir hakimdir.” – Sure-i ve müsalemetin te’sisidir. +Müslümanların Peygamberi yeryüzüne kılıç değil sulh ve müsalemet yerleştirmek selam efendimiz zuhur ettikleri zaman biribirlerine karşı gayz u kinlerinden Arabların göğsünde kazanlar kaynıyordu. +Ortada fasılasız baskınlardan ardı arası kesilmez muharebelerden su gibi dökülen kandan ot gibi sökülen candan başka bir şey yoktu. +Onun için Resul-i muazzam durmayıp bunlara kısas kanunlarını bildiriyor ve bağy udvan erbabına mev’ud akıbetten kendilerini tahzir ediyordu. +Nihayet din-i mübinin feyziyle aralarındaki tefrika yangınlarını söndürdü: +Tebliğ ettiği hukuk ve hudud-ı ilahiyye önünde bütün erbab-ı kıyama boyun eğdirdi. +Kalbleri birleştirmeye arada uhuvvet vücuda getirmeye o derecelerde çalıştı ki Hakkın saye-i merhametinde hepsi biribirinin kardeşi oldu. +Maamafih Müslümanlık bu kadarla kanaat etmedi. +Mü’minlerle Ehl-i Kitab arasına da sulh ve müsalemet yerleştirmek istedi. +İşte bu maksadladır ki müslümanların haiz olduğu hukukun aynını Ehl-i Kitaba da teşmil etti. +Musaheretin te’min edeceği rabıtaları münasebetleri istihsal - - +hu diyorlar ki: +hadis-i şerifi mucebince Peygamber evvelin ve ahirinin ulumunu haiz idi. +O Peygambere varis olabilmek veAlimler peygamberlerin varisleridirhadis-i şerifinin mazmununu tatbik edebilmek ahirini cem’ ve derc etmeye çalışması lazımdır. +Binaenaleyh bugünkü ulum ve fünunun kaffesini öğrenmeye çalışmak müslüman hey’et-i ictimaiyyesinin vazifesidir. +Bu vazifede kusur ümmetin Hasılı müslüman beşikten kabre kadar taleb-i teallim veya müstemi’ olacaktır. +Peygamberimiz: +Bunların dördüncüsü kalan mahvolur buyurmuştur. +Cenab-ı Allah Kur’an’da buyuruyor. +Allah’tan ancak alim ku ları korkarmış Allah’ı bilmeyen Allah’tan korkmasını ne bilsin. +İlim öyle bir nurdur ki hulus-ı kalb ile tahsil edilir ise behemehal ma’rifetullaha bilmeyenlerin bu kusuru ilimlerinin icabı değil hissiyatlarındaki ifrat ve tefritın neticesidir. +Çünkü ulum-ı nazariyyede keşf-i hakikat edebilmek mani’dir. +Dinsizlik taassubu iltizam edilmeyerek ta’kib olunan ilim ve felsefe daima vahdaniyet-i vette dahi ilmin reddedebileceği bir şey yoktur. +Hatta onların cümlesi beşeriyetin en mühim ma’lumatıdır. +Defeat ile söylediğimiz vechile İslam ilim riyesi din-i İslamca merduddur. +Din bir hakikat-i aliyyedir. +İlim ve fen bu hakikat-i aliyye üzerine dilediği gibi tasarruf ve ibraz-ı hakimiyyet edemezse de daima ona hizmet edebilir. +Bit-tabi’ ilim ve fennin saha-i hükmünde butlanı sabit olabilecek hususata da akaid-i diniyye süsü vermek doğru olamaz. +Hakayık-ı diniyye ilmin yetişemeyeceği daire-i hükmüne alamayacağı zerrelere kadar çıkarsa da ilim ile büsbütün mütearız ve mütehalif bir istikamette de bulunmaz. +Din hissiyat-ı mücerrededen Buraya kadar icmal ettiğimiz esasat-ı İslamiyye kalb-i mü’minin techizat-ı ibtidaiyyesidir. +Mü’min bu akidesini füturdan za’ftan muhafaza edebilmek maliyye ile de mükelleftir. +Bunların başlıcaları salat savm zekat hacdır. +Bina-yı İslam denilen bu a’mal İslamiyetin bina-yı amelisini teşkil eder. +caktır. +Bu techizat-ı ibtidaiyyeden sonra vezaif-i İslamiyyenin en mühimmi kesb-i ilm ü ma’rifete sa’y etmektir. +Din-i İslam balada beyan ettiğimiz vechile hissiyattan ziyade akıl ve fikre i’tina etmiş ve hak ve hakikate muhabbeti esas-ı hidayet bilmiş olduğundan ilme pek ziyade teşvik eylemiştir. +Kur’an-ı azimü’ş-şanda Cenab-ı Allah Peygamberine ve efrad-ı ümmetten her birine hitaben – Sure-i Taha buyuruyor. +Cenab-ı Rabbü’l-aleminden daima tezyid-i ilmi taleb etmek mü’minin vazifesi olduğunu gösteriyor. +– Sure-i Zümer diyor alim ile gayr-i alimin müsavi olamayacağını söylüyor. +– Sure-i Mücadile Ehl-i imanın derecesi refi’ olacağını va’d ile beraber alimin derecatı daha yüksek olduğuna işaret ediyor. +Sonra Peygamberimizİlim öğrenmek kadın erkek her müslümana farzdırhadis-i şerifi gibi birçok ehadisde taleb-i ilme teşvik buyuruyor ve erkek dişi her müslümana ilmin lüzumunu tasrih eyliyor. +Her müslüman süluk edeceği meslek-i hayata göre taleb-i ilme çalışacaktır. +Çünkü a’mal mütefavittir ve her mesleğin icab-ı dini ve dünyevisi başkadır. +Bunun için her meslek erbabının kendine mahsus bir vecibe-i diniyye ve ilmiyyesi vardır. +Tevzi’-i a’mal suretiyle bu vecaibin tahsilini din-i İslam bir vazife göstermiştir. +Bundan başka kaffe-i ulumu cem’ etmek ümmetin hey’et-i ictimaiyyesi için bir farizadır ki buna lisan-ı şer’de farz-ı kifaye derler. +Ulema’-i İslam’dan Hazret-i Muhyiddin el-Arabi kuddise sirru Fakat hüsn-i batından maksad da mehasin-i a’maldir. +Kalbi pak olduğu halde iradesiz ve atıl amelden mahrum olan insanlar için büyük bir meziyet takdir edilemez. +Binaenaleyh taharet-i kalbiyye taharet-i ameliyyeyi müstelzim olmak Şu halde insanların indallah meratibi amellerinin hüsnüyle mütenasibdir. +İşte insanlar dünyaya bu Müslümanlığın gayesi demek oluyor ki alemde güzel a’mali yapabilip ve buna muvaffak olmak da kavi bir iman ve metin bir azme sahib olmaktır. +A’malin meratib-i hüsnü ise na-mahduddur. +Müslüman beka-yı na-mütenahiye müteveccih bir azm ü şetaret ile bu na-mahdud meratib-i hüsnde peyderpey ileri gitmek üzere halk olunduğuna kani’ olacaktır. +Şimdi söyleyiniz din-i dir menfi midir? +Şu izahata göre İslam zamin-i terakkidir demekte tereddüd edilir mi? +Diyanet-i İslamiyye; Asr-ı Saadetten beri bazen dost kisvesi altında bünyan-ı esasimizi yıkmak ri kuvveti kal’asıyla bütün bir cihan-ı husumetin hücumlarıyla karşılaşmaya mecbur kalmıştır. +Tarihin en kanlı menakıbını teşkil eden bu ma’rekelerde İslamiyet daima müdafaa-i meşrua ve müdafaa-i hakk u hakikat halinde şerefini muhafaza etmek mevkiinde bulunmuştur. +Lehü’l-hamd zaferimizle neticelenen son mücadelede de yine hakkına tecavüz ve teaddi edilen mevcudiyeti hukuk-ı tabiiyyesi paymal edilmek değildi. +Yine tarih-i İslam ve o miyanda Ehl-i Salib seferleriyle bu vekayie tekaddüm eden ahval kemal-i dikkatle tedkik edilirse görülecektir ki: +Alem-i İslam ahkam-ı şer’iyyeye diyanet-i hakka dini bütün hissiyat-ı insaniyyeye hakim olabilecek ma’kul bir hakikat-i aliyyeye istinad demektir. +Yoksa din ile heva-yı nefsaninin hiçbir farkı kalmamış olur. +Hasılı biz dinimizde ilim ve fennin dolayı ilim ile dinin tenazuuna kail olmuyoruz. +Bilakis ve tezyid edeceğine kani’ oluyoruz. +Fil-hakika alemde en büyük fazilet ilim ile diyanetin ictimaı demektir. +Din-i İslam’ın bu hasisası terakkıyat-ı etmeye kafidir. +Din-i İslam’da ilme teşvik eden nusus pek çoktur. +hepsini burada zikre lüzum olmadığı gibi rim ki ilimden maksad da gaye-i ameliyyedir. +Esasat-ı İslamiyyeye göre ilmin gaye-i nazariyyesi ma’rifetullah ve hikmet-i hilkate vukuf gaye-i ameliyyesi de insanların hikmet-i hilkatine tevfik-ı harekettir. +Cenab-ı Allah insanları kendisine ubudiyet için halk etmiştir. +Ubudiyet ise ilmi ve ameli iki haysiy ti haizdir. +Ubudiyet-i ilmiyye ruhani ubudiyet-i ameliyye ise cismani olur. +Binaenaleyh bu ayet-i kerime hem gaye-i nazariyye ve hem gaye-i ameliyyeyi mutazammındır. +Kur’an’ın birçok ayatında gaye-i nazariyyeye tedbir ve tefekküre duğu gibi diğer bazı ayatında da gaye-i ameliyye tasrih edilmiştir. +Ez-cümle sure-i Mülk’te buyuru muştur. +Cenab-ı Allah mevt ve hayatı insanların hangisi daha güzel amel yapabileceğini bil-fiil yani ilm-i şühudi ve tecrübi ile saha-i alaniyyete çıkarmak için yaratmıştır. +Demek ki gaye-i hilkat-i insaniyye asıl ameldir. +Allah’a en iyi ubudiyet edenler en güzel ameli yapabilenlerdir. +lerinin hüsnüyle mütenasibdir. +Fil-vakı’ taharet-i batına yani ubudiyet-i nazariyye ve kalbiyye daha mukaddemdir. +Batını güzel olmayan insanlardan güzel amel suduru hilaf-ı adedir. + +esnasında istikamet-i irfanını yabancı mecralara ğu kadar da vahim cereyanlara karşı hitab etmekle vazifemizi ifa eylemiş oludu��umuza kani’ bulunuyoruz. +Sulh ahval-i ictimaiyyemizi tefekkür ve bundan sonraki hedeflerimizi ta’yin için müsaid bir fırsat bahşetmiştir. +Ahval-i fevkalade içinde geçen senelerin bütün alamını bütün nekaisını tereddiyatını izaleye müntehi yolun mebdeinde bu mes’ud işlerin icrası arefesindeyiz. +Önümüzde baştan başa yakılmış yıkılmış nüfusu azalmış sefaleti ihtiyacatı çoğalmış bir memleket var. +Aid olduğu şu’beler bu maddi zararları tehvine uğraşıyor. +Lakin bunlardan çok mühim ma’nevi bir yaramız var ki: +O ceriha kanadıkça vatan gülzara dönse fabrika dumanlarından teneffüs müşkilleşse ruhumuz yine hasta bünyemiz yine zaif ve natüvan kalacaktır. +Bu hastalığın ismine derler. +Elemli felaketli neticelerini öteden beri teşrihe çalıştığımız bu marazın aile hayatımızdan muaşeret tarzımızdan tarz-ı telakkimizden hayatı anlayışımızdan başlayarak müşterek vechelerimize: +Tahsil medeniyet esasat an’anatımıza kadar tenevvü’ ve imtidad eden izleri vardır. +Mahiyetini insaniyet mefhumundaki ma’nasını pek güzel idrak ettiğimiz Avrupa yani garb harsi bizim için bir cihet-i camia olabilir mi? +Asırlardan beri imanıyla kuvvetiyle mevcudiyetimizi etmek istediğimiz garb medeniyeti mesavi ve rezailiyle ictimaiyatımızı baştan başa tahrib etmekten başka ne yapmıştır? +Sulhun idrakiyle beraber müstakil yollarımızın an’anat ve ruh-ı milliye muvafık bir istikamete müntehi olmasını temenni ederiz. +Fakat asırlardan beri çok mühim ve nafi’ tasavvurlarımız vardır ki: +Hep böyle bi-sud temennilerle kendimizi avutmakla nisyana karışmış kavlden saha-i fiile niyetler kağıd üzerinde nakş ber-ab kabilinden kalmaya mahkum bulundukça ümmet için bir paralık faide-i ameliyye tevlid eylemesi imkanı yoktur. +Yorucu ve rehgüzarı binlerce tehlikelerle mali büyük bir tecrübeden nusret-i ilahiyye ile henüz kurtulmuş bulunuyoruz. +Bu acı tecrübelermütemessik kaldığı nifak u şikakdan uzak bulunduğu müddetçe her hücumu kemal-i metanetle karşılamış her sadmeyi mu’cize-nüma bir muvaffakıyetle atlatmıştır. +Fakat ne zaman tarihimizi lekeleyen bir inhizam bir sukut vicdanları ezmişse bu doğru yoldan inhiraf edilen vakitlere tesadüf etmiştir. +Maddiyat sahasından başka ictimai mücadelatta da aynı netayici elde etmemek mümkün de rimimizde en müdhiş tahribatı mucib olmuştur. +Bu kara ve kızıl veche diyanetten uzaklaşmış bir muhit buldukça milleti millete kırdıracak vasıtalar tebaasını eden vezirler hükumet adamları bulmakta güçlük çekmemiştir. +Lakin saf ve dindar bir azm ü ne kadar aciz ve zelil bir mevkie düştüğünü son Anadolu harekatı enzar-ı cihana kemal-i ibretle vaz’ etti: +Bir ecnebi payitahtına muadil nüfus-ı umumiyyesiyle bir avuç İslam; topu kal’ası bombası ordusu zulmü parası ile üzerimize saldıran bu alem-i ilhadın bütün hücumlarına serhadlerini; bütün hilelerine fesadına karşı vicdanını harim-i yonlarca liralık tahsisat-ı mesturelerine rağmen düşmanlarımız kendilerine alet olacak alçakları elde edemediler. +Elde edilenlerin de Cenab-ı Hak cezasını verdi. +Bütün hainane müştehiyane emellere ihtirasata rağmen bu millet yine ölmedi. +yoruz. +Demek ki: +Ümmet-i İslamiyyenin garba karşı mümessili kal’ası olan milletimizde maddiyat ile ölçülebilecek Avrupa zihniyetiyle ta’yin ve takdir edilemeyecek bir kuvvet mevcud bulunuyor. +İşte asırların sademat-ı mütevaliyyesine karşı kabiliyet ve zindegisinden bir zerresini bile gayb etmeyen bu kuvvet İslamiyetten ibarettir. +Bu neticeyi görmek için insanın ya ama-yı cehl ü nadani ile kalbi kararmış ruhu ölmüş olmalı; yahud İslamiyet ve bit-tabi’ insaniyet için müdhiş bir düşmanlık zihniyeti taşımış olmalıdır. +Her zaman haib ve hasirinden olan ikinci kısım Yalnız muhitin ve şerait-i ictimaiyyenin son zamanlarda +vel bünye-i ictimaimizde açılan rahneleri ta’mir ahlakıyatımıza ictimaiyatımıza konulan bombaları zararsız hale getirmek mecburiyetindeyiz. +Senelerden beri müdhiş bir sukutla tereddiyata giden ictimaiyatımızı kurtarmak için şübhe yoktur ki yine senelerce mesaiye lüzum vardır. +Tekamül-i tedrici kanununun netayici de nazar-ı dikkate alınarak bu mesaide rehber pişva olacak bir teşkilata muhtacız. +İlk iş an’anatımızı hal-i tereddiden safiyet-i asliyyesine irca’ edecek “ictimai” bir müessesenin esasatını vücuda getirmektir. +Esasen dünyanın her tarafında bu kabil cem’iyetler mevcuddur. +Yabancı muhitler için bu bir ihtiyac ise bizim için ihtiyacatının çok fevkinde bir hayat mes’elesidir. +Binaenaleyh iktisadi olan rasanet-i ictimaiyyemizi te’min edecek böyle bir müesseseyi kurmak bugünün en mühim bir bu vazifenin ifasında ihmal ve tekasül gösterecek değillerdir. +Din-i İslam esasatı üzerine teşekkül etmiş olan Türkiye’yi Avrupa hey’et-i ictimaiyye-i Hıristiyaniyyesine yaklaştırmak maksadıyla vuku’ bulan harekatın devletin temellerini nasıl sarstığını milletin mümeyyizat ve secaya-yı asliyyesini ne suretle vehne uğrattığını el-hasıl memleketin hayat-ı ictimaiyye ve siyasiyyesinde ne müdhiş fetretler buhranlar husule getirdiğini geçen haftaki makalemizde izah etmiş; sonunda meşrutiyet devrine intikal ile şu suali vaz’ etmiştik: +“Acaba meşrutiyet ıslahat ve tanzimat devrinin cism-i devlette açtığı bu mühlik rahnelere çaresaz olabildi mi? +Yoksa bu devrin ricali de aynı illete tutularak aynı sakim düsturları ta’kib ederek devlet ve milleti daha müdhiş felaketlere mi sürükledi?” Bu sualin cevabını idare-i istibdadiyyenin yıkılması meşrutiyetin te’sisi hususunda büyük feden anladığımız en büyük hakikat ise: +Cihanda en büyük kuvvetin kuvve-i ma’neviyyeden ibaret olduğudur. +Diritnotları tayyareleri orduları harekete getiren mihaniki kuvvetleri idare eden ruhtur. +Ruhsuz yani kuvve-i ma’neviyyesiz kalan bu müdhiş vesait kendi kendine bir tek mermi bile atmaya muktedir değildir. +Anadolu’nun bir avuç müslümanı İslamiyetten mülhem müdhiş bir kuvve-i ma’neviyye ile o vesait-i harbiyyeyi aciz ve natüvan bıraktı. +Hilalin muhit-i nuranurunda düşmanları serfüruya mecbur etti. +Bunlar mariz oldukça bünyenin zahiri zindegisi taraveti nasıl mahkum-ı zeval ise milletlerin kalb ve dimağını teşkil eden an’anat ve ahlak bozulursa bünye-i ictimainin indiras ve felaketten kurtulması gayr-i mümkindir. +Biz istediğimiz kadar memleketimizi i’mar edelim. +Fabrikalar yollar şimendüferler yapalım. +Eğer bütün bu vesaiti tedvir eden ruhu an’anatı kuvve-i ma’neviyyeyi mariz bırakırsak hepsi bozulmaya rikaları şimendüferleri işleten sunuf-ı ictimaiyye arasında caygir olan insicam ve müşterek umdelere an’anata karşı olan merbutiyettir. +Bu revabıtın gevşediği gün her şey durur. +Ne sinemalardaki lu’biyatla ne de rakı meclislerindeki bezm ü tarabla bir tezgahı işletmek bir makineyi tedvir etmek kuvveti elde edilebilir? +Bunlar vesait-i tahribiyyedir ki halkı sa’y ü amelden ahlaktan tesanüd-i ictimaiden uzaklaştırır. +Artık biz bize kaldıktan işlerimize harimimize sokulacak ağyarın müdahalatını ref’ ettikten sonra serbestilerinin tahdid olunduğundan bahisle ecnebi kuvvetlerinin himayesinden istifadeye kalkışan birkaç sefil kadının beş on vicdansız erkeğin arzularına rağmen esasat-ı İslamiyyeye ze bir sebeb yoktur. +Evet bilhassa Darülhilafemiz ağyar işgali altında çok feci’ günler geçirdi. +Düşman süngüsüne istinad eden rida-yı ismeti çak çak olmuş sefil kadınlar namusu ve imanı silinmiş murdar insanlar esasatımızı an’anatımızı yıkmak ahlak namına fazilet namına millette ne kaldıysa hepsini mahvetmek için ellerinden geleni yaptılar. +Fakat lehü’l-hamd bu zulmet günleri nur-ı nusretle tarihe karıştı. +Şimdi her şeyden ev olduğunu görmesine müsaade etmedi. +İkinci Meclis-i Meb’usan ictima’ eder etmez bir darbe-i nagehani ile dağıldı ve bu bedbaht memleket en acı felaketlere düştü. +Halbuki Kanun-ı Esasinin duğu zannında bulunmuştu. +Hayatının otuz senesini en ziyade mahi-i ahlak bir idare-i müstebidde altında geçirmiş olan bizler bu sayede hür insanlar faziletperver afif ve müstakim efrad zümresine vasıl olacağız zannında bulunduk. +Kanun-ı Esasinin ahval-i ictimaiyye ve siyasiyye ve iktisadiyyemizi akşama sabaha tağyir etmek kudret-i i’caz-nümasını haiz olacağını zelilane olan ihtilafat-ı dahiliyyemizi bize unutturacağını ve cümlemizi yalnız vatan-ı Osmaninin şan u azametini tahayyül eder büyük ve necib aile-i Osmaniyye halinde mezc ü tevhid eyleyeceğini ümid eylemiştik. +Hayfa ki daha ilk seneden i’tibaren bu tatlı ümidler bu güzel tahayyüller uçup gitti. +Kanun-ı Esasimizin bize bahş ve te’min ettiği hukuk ve serbesti idare-i Hamidiyyenin derece-i nihayede tevsi’ etmiş olduğu bütün su’-i i’tiyadatımızı bimuhaba mere vermedi. +İctimai nokta-i nazardan bunların te’siri ancak usul ve adat sunuf ve tabakat-ı tam husulü suretinde tecelli etti. +En müterakki ve mes’ud milletler derecesinde ihraz-ı hukuk etmek daiye-i tıflanesi bizi müddeayatımızda ileri götürdükçe götürdü ve hırs-ı iştihamızı arttırmış olduğundan ahval-i iktisadiyyemiz bize her zamandan ziyade tahammül-fersa göründü. +Herkes daha ziyade nail-i huzur ve selamet olabileceği ümidinde bulunmuşken bil-akis umumun fıkdani-i huzuru tezayüd etmiş ve herkes kendisini eskisinden ziyade fenalığa ma’ruz kalmış buldu. +Çünkü herkes cür’et ve tecavüzünü arttırmış oldu. +Herkes yekdiğerini bi-muhaba Milliyet mücadelatı kavmiyet istirkabatı gittikçe artarak müşterek bir gayenin vücudunu hürriyetperver kesildiler. +İşsiz ve geveze adi bir avukat hukuk-ı avammın müdafi’-i şedidi oldu. +Aciz mürtekib me’mur da hararetli politikacı kedakarlıklarda bulunan ve bir hayli zaman meşrutiyet-perverlerin reisi bulunan Sadr-ı esbak merhum Prens Said Halim Paşa hazretlerinden dinleyelim: +“Kanun-ı Esasinin idare-i Hamidiyyeye nihayet vereceği hakkındaki ümidler boşa çıkmadı. +Fil-hakika Kanun-ı Esasinin i’lanıyla beraber memleketin husul-i saadet-i hali için perverde edilen ümidler tahakkuk etmiş olmadı. +Meclis-i Meb’usan-ı Osmani hakan-ı mahluun kendisinde temerküz ettirmiş olduğu bütün nüfuz ve iktidara tevarüs ettiğinden hakan-ı cedid ecdadının taht-ı saltanatına cülus ettiği zaman makam-ı saltanatı en esaslı ve en ziyade gayr-i kabil-i inkar hukuk ve imtiyazatından tecrid edilmiş buldu. +Kuvve-i dan nüfuz ve i’tibardan muarra tecrübeden mahrum ve kendisine suret-i hod-seranede bahş ve mahkum bir meclisin boyunduruğu altına geçti. +Şu vesayet-i müstebidde ve teşettütkarane altında kuvve-i icraiyye idare-i Hamidiyye zamanındakinden daha dun bir derekeye tenezzül ederek her tarafta intizamsızlık ve isyan husulüne badi oldu ve memleketi maddi ma’nevi fetret-i külliyyeye sürükledi. +Daha meşrutiyetin üçüncü senesinde fenalık calib-i endişe olacak bir dereceye vasıl olduğundan bu fenalığın ne gibi esbabdan tevellüd ettiğini kemal-i dikkatle tedkik ve taharriye lüzum-ı mübrem hissedildi.. +Yapılan hatiatın mahiyet ve vüs’ati nihayetü’l-emr anlaşıldı. +Bu fenalığın başlıca müsebbibi Meclis-i Meb’usan olduğu tahakkuk etti ve güçlükle dağıldı. +Derhal ikinci Meclis-i Meb’usan intihabına başlanıldı ve netice-i intihabatta evvelkine faik bir meclis-i milli teşekkül etti. +Meclis-i cedidin evvelki acı tecrübelerden istifade edeceği ve Kanun-ı Esasiyi daha ciddi ve muhkem esaslara bina eyleyeceği ve evvelki meclisin idrakine muvaffak olamadığı idare-i meşrutiyyete bir hayat ve faaliyet-i cedide vermeye muvaffak olacağı ümid olunmuştu. +Fakat bu biçare memleketi ta’kibden geri durmayan musibet memleketin bu defa da pek bahalıya mal olan bir tecrübeden istifade etmesine ve en meşru’ ümidlerinin husul-pezir +Bu kadar netayic-i ma’kuseden sonra garibi orasıdır ki tecarib ve akl-ı selime münafi olan bu usul yine i’tibardan düşmemiş görünüyor. +Bizim şimdiye kadar hiçbir ıslahat icrasına muvaffak olamayışımız daima bizce yapılması muzır olan veyahud yapılmasına imkan olmayan şeyleri yapmak istemiş olmaklığımızdan neş’et etmiştir. +İşte asıl sebeb-i yegane budur. +Bizim en mükemmel ve en muktedir anasırdan istifade edemeyişimiz “ıslahat” namı altında la-yenkatı’ memlekete idhal edilen bideat ve teceddüdat-ı eblehaneden istifadenin imkanı olmadığı halde en iyi unsurumuzu bunları tatbike mecbur ederek sa’y ü gayretlerinin imha edilmesindendir. +Çünkü müceddidlerimiz insanların kavanin ve nizamat vücuda getirilmiş olduğu hakikatini hiçbir zaman anlayamamışlardır. +Bir Fransıza sorunuz ki: +Eğer Fransa rical-i hükumeti komşuları bulunan şacak olurlar ise Fransa’nın hali ne olur? +Buna cevaben: +“Fransa’nın mucib-i mahvı olur.” diyeceğinde şübhe yok. +Çünkü Fransa’nın mecra-yı tabii-i inkişafını bozmuş olurlar ve binaenaleyh onu bir mevt-i muhakkaka mahkum eylemiş olduklarını bila-tereddüd söylerler. +İşte görülüyor ki bütün fenalıkların asıl ve menşei birdir: +Yani kavanin ve müessesat-ı ecnebiyyenin kabul ve idhaliyle mazhar-ı teceddüd ve terakki olmaklığımız lüzumuna bizce kanaat hasıl eylemek hatasıdır. +Görülüyor ki tanzimatta olsun istibdadda olsun meşrutiyette olsun hasılı hangi devirde olursa olsun bizde bir zümre vardır ki bunlar milletin lerde sahneden sahneye atlayıp durmaktadırlar. +Bunlar elbise değiştirir gibi şekilden şekle girerler. +Fakat ruhları asla değişmez. +Vasf-ı mümeyyizleri sabittir: +Garbperest! +Bazen açıktan açığa garblılaşmaktan bahsederler. +Bunun izharında mahzur gördükleri zaman ona muarız görünürler modadaki sıfatı iktisab ederler. +Fakat efkar ve hareketlerini tedkik ediniz ruhlarında garbperestliğin bütün zindeliğiyle yaşadığını anlarsınız. +Çünkü bunların sermaye-i irfanları hamule-i sildi. +Guya ki bütün memleket üzerinden bir cinnet ruzgarı vezan oluyordu. +İşte bu defa dahi garblılar tarzında nail-i teceddüd olmak hususundaki tecrübemiz mucib-i teellüm olacak bir surette heba oldu. +Şimdiye kadar vuku’ bulan tecaribden daha ziyade haiz-i ehemmiyyet olan şu son teşebbüs diğer tecaribden ziyade badi-i mesaib oldu.” Bu kadar mesainin bu kadar ıslahat ve teceddüdatın hiçbir faydayı intac etmemesi bilakis musibet ve felaketlerimizi arttırması devlet ve milletimizi daha elim bir vaz’iyete ilka etmesi acaba nedendir? +Merhum-ı müşarunileyh bunun da cevabını veriyorlar: +“Bunca mesaimizin böyle aleddevam duçar-ı akamet olması memleketi tarik-ı teceddüd ve tatbik ve ittihaz etmiş olduğumuz ahvalin mahz-ı hata olduğunda şübhe bırakmıyor. +Şu hata-yı meş’um memleketin husul-i saadet-i hali için sadece Avrupa kavanini metinlerinin tercüme edilmesi ve bunların bizde kabul ve tatbiki bahanesiyle bazen tahrifi kafi olacağı hakkında bizde mevcud olan kanaatimizdir. +Mesela usul-i adlimizi ıslah için Fransa’nın yani bizim hey’et-i ictimaiyyemize asla makis olmayan asıl ve menşei ile halet-i ruhiyyesi adat ve teamülatı seviye-i irfan ve medeniyeti pek mütehalif bulunan ve binaenaleyh ihtiyacatı pek kesir ve mütenevvi’ bir hey’et-i ictimaiyyenin usul-i adliyyesini kabul ettik. +Fransa’nın usul-i adliyyesi halet ve mükemmeliyeti ile bizi cezb etti ve bu usulün bizce kabulü için kafi görüldü. +Halbuki hiç kimse bu usulün Fransa’ya hiçbir suretle benzemeyen bizim gibi bir memleket için muvafık olup olmayacağını düşünmedi. +Maarif-i umumiyyemizi ıslah için dahi yine tamamıyla bu yolda hareket ettik. +Bit-tabi’ elde edilen netayic de daha muzır oldu. +Gayet kıymetdar bir vakit bir de birkaç nesiller zayi’ eyledikten sonra bunca fedakarlıkların ihtiyarıyla vücuda gelen şeyi bozmak mecburiyetinde bulunuyoruz. +vurlarına göre bir “hal-i cedid” yaratmak istediler; akşam düşündüklerini ferdası kanun şeklinde millete tebliğ ettiler. +Amma kanunlarla tahavvül ve teceddüd yapmak intizam-ı ictimaiyi muhil ve hikmet-i teşrie muhalif imiş; olsun el-avam kelhevamhalk böcek gibidir halkın arzusunun ya gelse onlar gibi düşünemez tasavvur edemez bir inkılab-ı ictimai vücuda getiremez; yani “yeni hayat” yaratamaz! +“inkılab-ı ictimai yeni hayat” dedikleri de garbın mütefessih hayat-ı ictimaiyyesinden başka bir şey değil. +Bunların bir kısmı da tanzimatçıların aleyhinde bulundu. +Fakat şurasını ayırmak lazımdır ki bu aleyhdarlık garbın kavanin ve müessesatını taklid ettiklerinden dolayı değil idi. +Cesaret-i medeniyye gösterip de kurun-ı vüsta yadigarı olan eski müessesatı def’aten ve tamamen kaldırmadıkları “Bin sene evvelki Arab hukuku felsefesinden bizzat Arab hukukundan mülhem olan şer’i teşkilat ve kanunların ilahi bir merbutiyet ve sadakatle tatbik edildikleri zamanlar çoktan geçmişti. +Lüzumsuz ve kuru bir taassub halini alan cahilce i’tikadlarla “Gülhane Hatt-ı Hümayunu”nun neşr u i’lanına kadar muhafaza olunan bu şer’i teşkilat ve kanunları asri bir devlet kurmak tam bir kanaat ile idrak eden büyük denmeye şayan fedakarlıklar iktiham edilen tanzimatçılar hükümden ıskat ederek ilahi devre nihayet verdilerse de zamanımız hukuk felsefesinin hukuk tarihinin mu’taları mucebince yeni bir teşkilat vücuda getirememişlerdi. +Yirminci asırda hala ve hala şer’i mahkemelerin vücudu afvolunmaz bir cürümdü. +Bir memlekette iki mahkeme nasıl olurdu; bir devlet ki hukukunu kendi doğurmaz kanununa gökten inmiş değişemez derdi o asla bir devlet değildi. +Asrın hukuku felsefesinde gaye zamanımızın hukuk ve zihniyetinden mülhem kanunların tatbikı idi. +Böyle iken biz nasıl olur da bin sene evvelki “rabbani hukuk” ile tevzi’-i adalet edebilirdik? +Kezalik tanzimat bir maarif müessesesi husule getirmiş ise de mektepleri dinin nüfuzundan tama’lumatları garbındır. +Eğer garbın müessesat ve nazariyatını hükümden ıskat edecek olursanız onların ilmi de sıfıra müncer olmak tehlikesi vardır. +Halbuki o mesela ulema-yı hukuktan yahud maarif ve terbiye mütehassısı yahud dühat-ı maarif hangi ictimaiyat! +Tabii ya Fransız ya İngiliz ya Alman. +Kendisine bunlardan bahse kalkışacak olursanız işi derhal mugalataya boğar nazariyelerini serde başlar. +Gerek hukukçu gerek terbiyeci gerek ictimaiyatçı birçok frenk miştir. +Onları ortaya döker ve “Bu ilimdir bunun haricinde söz söylenemez.” der. +Daha fazla lar vardır: +Şeriatçı mürteci’ müstebid… Bunlardan birini derhal yapıştırır. +Artık o vakit mes’ele biye ve ictimaiyat mütehassıslarının memlekette –kendi ta’birleriyle– yarattıkları müesseseler tanzim ettikleri kanunlar hep bu ilmi ve ictimai ! +tariklarla vücud buldu. +Milletlerin ahval-i ictimaiyye ve ruhiyyelerini adat ve an’anelerini tefekkür ve tasavvuratlarını mebadi ve telakkıyat-ı hukukıyyelerini idare-i örfiyye ile değiştirmek dünyanın neresinde görülmüştür? +Ellerindeki kitaplar: +“Kanunlar halkın ahval-i ruhiyye ve ictimaiyyesine zaruridir.” dediği halde onlar bütün halkı sırf kendi kafalarına kendi frenkleşmiş tasavvurlarına göre yürütmek istediler. +Adli olsun maarife müteallik bulunsun bütün icraatları yangından mal kaçırırcasına vuku’ buldu. +Halbuki başka memleketlerde bir şeyi yerinden oynatmak için kıyametler kopar bütün erbab-ı ilim ve tefekkür nokta-i nazarlarını ortaya koyar gazeteler o mes’ele hakkında kemal-i serbesti ile beyan-ı mütalaatta bulunur; halkın arzusu ihtiyacatı temayülat-ı ruhiyyesi kemal-i ehemmiyyetle nazar-ı dikkate alınır; hatta bazı memleketlerde doğrudan doğruya halkın efkar u arasına müracaat olunur; ondan sonra milletin ahval-i ruhiyye ve olunur. +Yani halkın arzu ve iradesi bir kanun-ı mahsusla tesbit olur. +Bizim meşrutiyetperver hukukçular +mamıyla tecrid edememişti. +Bu hususta “cezri” harekette bulunmaya işi kökünden halletmeye muvaffak olamamıştı. +Medreselerin te’siratı memlekette hala baki idi. +Yirminci asırda mekteplerimizin ruhani vezaifi teallüm ile iştigal etmesi asrın terakkıyatı önünde müdhiş kebairden tu. +Dini tahsil memleketin istihsalatında amil olamazdı. +Münhasıran maddiyat üzerine mübteni asr-ı hazırda artık mektepleri tamamıyla “laik ladini” bir hale koymak icab ederdi: +Memlekette yordu. +İşte tanzimatçılar bu mes’eleyi de esaslı bir surette halledememişlerdi. +Sonra milletin hayat-ı ictimaiyyesi de kurun-ı vüstai idi: +Kadın hala erkeğin esaretinde idi! +Hıristiyan adetinden başka bir şey olmayan tesettüre riayet ediyordu. +Halbuki asr-ı hazırda kadın hayat-ı ictimaiyyeye iştirak etmişti. +Kadının evden dışarı çıkması erkekle omuz omuza gitmesi zevk ve ahenk etmesi iktiza ederid. +Sonra tiyatro yirminci asrın terbiye ocaklarıydı! +Halkın zevk-ı bediisini inkişaf ettirmek lazıme-i medeniyyet de böyle söylüyor ve bu düsturlara göre icraatta bulunuyordu. +İdare-i örfiyye altında inkılab-ı ictimai yapıyordu. +Mehakim-i şer’iyyeyi Meşihat’tan alıyor Fetvahane’yi ehemmiyetten ıskat ediyordu. +Terbiye-i diniyye esası üzere icra-yı tedrisatta bulunuyor diye Evkaf mekteplerini seddediyordu. +Mekteplerden dinin nüfuzunu kaldırıyordu. +Kadını sütre-i hicabdan tecrid ediyordu. +Memlekette işsiz güçsüz birçok gençler olduğu halde hissiyat-ı İslamiyyeye rağmen kadınları nezaretlere dolduruyordu. +Yani tanzimatçıların eksik bıraktığı halkın infialinden çekindiği için yapamadığı zamanlarda o kadar çılgıncasına ictimai inkılab derdine düşmüşlerdi ki biraz daha icra-yı hüküm edebilselerdi din ile hükumetin tefrikını resmen hükumetin ahkam-ı şer’iyyeyi icra ile mükellef olduğu kaydını bile Kanun-ı Esasiden kaldıracaklardı. +Yani geçen makalede izah ettiğimiz Angelhard’ın birinci düsturunu tatbik edeceklerdi. +ediyorlardı. +Tanzimatçılar cezri bir surette hareket etmemişti. +Kurun-ı vüstanın müessesat ve telakkıyatı Arab hukuk ve kavaninini Arab mamışlardı. +Asri hukuku asri maarifi asri ictimaiyatı tamamıyla te’sis edememişlerdi. +Islahat ve tanzimatı noksan yapmışlardı. +Yalnız şurasını kaydetmek iktiza eder ki meşrutiyeti te’sis eden hürriyetperverlerin bila-istisna hepsi bu fikirde değil idi. +İçlerinde bütün milletle beraber memleketi felakete sürükleyen bu ahvalden müteessir olanlar pek çoktu. +Lakin onlar hiçbir kudret ve nüfuza malik değildi. +Berikiler hususi bir zümre bir taife idi: +Meşrutiyet yahud milliyetperverlik perdesine bürünmüş garbperestler çirerek şahsi düşüncelerini frenkleşmiş tasavvurlarını mevki’-i fiile koymaya teşebbüs etmişlerdi. +Bu hareketleri hiç şübhe yok ki tamamıyla fuzuli sibleri onların efkar ve tasavvuratına muarız idi. +Halbuki onlar hey’et-i umumiyyenin şahsiyet-i ma’neviyyesi namına hareket ediyorlardı ve bu yüzden memlekete mütemadiyen siyasi ve ictimai münaferet tohumları saçıyorlardı. +Bit-tabi’ bu bir tegallüb idi ve bu tegallüb yalnız siyasi değildi. +Daha ziyade ictimai idi ki tegallübün bu nev’i dünyanın hiçbir yerinde görülmemişti. +İdare-i örfiyye altında inkılab-ı ictimai yapılmak istendiğini bir onlarda gördük bir de bolşeviklerde. +Bir milletin ahval-i ictimaiyyesini cebren değiştirmek tabiata karşı yürümekten başka bir şey değildir. +ahval-i maddiyye ve ma’neviyyesi pek elim ve feci’ bir şekle girmiş oldu. +Pek a’la anlaşılıyor ki meşrutiyet devri tanzimat düsturlarını daha esaslı ve cezri surette tatbik eden ikinci bir tanzimat hareketi şekline girmişti. +Mücadele Angelhard’ın dediği vechile aynı mücadele idi: +“Hey’et-i ictimaiyye-i İslamiyyeyi hey’et-i ictimaiyye-i Hıristiyaniyyeye yaklaştırmak yani İslam’dan uzaklaştırmak! +Ortadaki maniayı dini büsbütün izale ederek hükumeti alem-i Hıristiyaniyyette olduğu gibi kavanin-i diniyyenin te’siratından azade laik bir hale getirmek!” Birinci devredeki tanzimatçılar bir dere bütün ameliyeleri ıslahat adıyla memlekete sokulan bütün nizamat ve müessesatı tedkik ediniz husule getirmiş oldukları netayic-i ictimaiyye ve siyasiyyeyi nazar-ı i’tibara alınız; göreceksiniz ki maddi ma’nevi tahribattan başka hiçbir salah husule gelmemiştir. +Çünkü teşkil olunan müesseselerden beklenen gayeyi istihsal vaz’ olunan kanunlardan intizar olunan faydayı te’min için o müessesat ve kavaninin milletlerin ruhlarından akidelerinden an’anatlarından el-hasıl tarz-ı telakkilerinden doğmuş olması en esaslı şarttır. +Tanzimatçılar bir milletin hüviyeti yani asl-ı sabiti her türlü müessirat-ı hariciyye ve muhitiyyenin te’sirinden azade bir mahiyet-i müstakılle olmadığını nazar-ı dikkate almadılar. +Tanzimatçılar şu hakikat-i ilmiyyeden tegafül ettiler ki hüviyet-i milliyye: +akaid lisan adat ve saire gibi birtakım müessirat-ı kaviyyenin hülasa-i mütemessilesidir. +Milel ve akvam üzerinde hükm-i anifini icradan hiçbir zaman hali kalmayan bu müessirat-ı kaviyye ve müteselsilenin hükümden ıskatına kalkışmak şübhe yok ki muhali imkana takrib ile uğraşmaktır ve bunun neticesi hizlan ve hüsrandır. +Bu müessirat kendisine karşı vuku’ bulan her türlü harekatı şiddetle tedmir eder. +Bütün milletlerin kuvvetine serfüru etmeye mecbur oldukları bu müessirat ve avamilin istihkarı hüviyet-i milliyyenin hüviyat-ı saire tarafından ifna ve temsiliyle neticelenir. +Bir millet ki kendisini muhafaza-i hüviyyet kaydından azade görür artık onun için tarik-ı terakkide muhafaza-i istiklal uğurunda mücahedata girişmeye mahal yoktur. +Çünkü o mevcudiyet-i müstakıllesini fedaya razi olmuş kendisini bir gıda gibi başkalarının dide-i Evet tanzimatçılar bu hakayıkı hiç nazar-ı ehemmiyyete almadılar; başka milletlerin kanunlarını müesseselerini memlekete getirmekle yeni bir millet vücuda getirebilecekleri zehabına düştüler. +Fakat ilme hakayık-ı tabiiyyeye karşı olan bu hareket memlekete felaketten başka bir şey getirmedi. +Marazına şuuru lahık olan bir vücudun ilk hadise-i ruhiyyesi beka-yı nefsi hakkında bir ukde-i fütur göstermek müdhiş bir halecan ve ıztıraba ceye kadar halkın iğbirar ve infialinden çekindikleri cesaret edemedikleri halde meşrutiyet devrindeki tanzimatçılar bu cesareti kendilerinde görmüşler ve cezri tatbikata başlamışlardı. +Şu kadar ki zaman müsaade etmediği için tamamıyla tatbika muvaffak olamadılar. +Vaz’iyette büyük bir tahavvül husule geldi. +Anadolu’nun ortasında büsbütün başka mahiyette bir millet meclisi teşekkül etti ve inayet-i Hak’la milletin zimam-ı mukadderatını eline aldı. +Geçen gün gazetesi “adliye ıslahatı” hakkında bir başmakale neşretti. +Necmeddin Sadık Bey bu makalelerinde “mahkemelerimizin baştan aşağı kanunlarımızın ve usul-i adlimizin dıkça memlekette diğer sahalardaki ıslahattan bahsedilemeyeceğini” söylüyor. +Fil-hakika tanzimatın vücuda getirmiş olduğu kavanin ve müessesat-ı adliyye ruh-ı milli ile kaynaşmadığı memlekette bizzat Fransa kadar yabancı kaldığı için devlet ve millet mütemadi ve müessesat-ı İslamiyyenin ehemmiyetten ıskatı yüzünden husule gelen buhran-ı ictimai milleti hüviyet-i şahsiyyesinden insilah ettirecek kadar tehlikeler tevlid etmiştir. +Şuun-ı medeniyyenin mazi hal ve istikbal arasındaki aheng-i ittisali muhafaza edilemediği için yeniden vaz’ olunan ahkam kavanin-i asliyyemize aykırı kalmış ruh-ı ketimizde kanun muhabbeti şeriat muhabbeti kadar teessüs eyleyememiş ve o kanunları tatbike me’mur olan nizami mahkemeler adaleti te’sise muvaffak olamamıştır. +Hiç şübhe yoktur ki a’sar-ı ahirede musab olduğumuz felaketler hep kendi mebadi ve müessesatımıza arka çevirerek dalalet yollarına sapmamız ve yabancı birtakım milletlerin peşlerine takılmamız yüzünden olmuştur. +Yalnız adliye değil tanzimat namına bünye-i devlette icra edilen +Millet-i necibenin mukadderatını ta’yin ve tesbite me’zun muhterem meb’usan-ı kiram! +Efrad-ı milletin hakk-ı hayatı hukuk-ı tabiiyyesinden olduğu gibi mülk ü milletin ve la-siyyema milliyetin devam ve bekası da o ferdi hayatın hukuk-ı tabiiyyesine riayetkar olmak şartıyla muhafaza-i mevcudiyyet ve devam-ı sıhhatiyle kaimdir. +Bunun tervic eylemek o milleti inkıraz ve vehamete sevk eylemek demektir ki buna da ne hakimiyet-i milliyye ne de rical-i millet hiçbir zaman kail olamaz. +Binaenaleyh uhde-i istihalinize tevdi’ edilen mühim gayet mühim vazifelerden birisi de şübhe yok ki “Men’-i Müskirat” Kanunu’nun yeniden tedkikı mes’elesi teşkil edecektir. +Bugün küre-i arzın her tarafında ve hususile Amerika’da İsveç ve Norveç’te Almanya’da müskiratın sıhhat-i beşere gayet muzır olduğu fennen anlaşılmış ve bina-berin men’i cihetine gidilmiş olduğu gibi bizde dahi şer’an haram fennen muzır ve maddeten mühlik olmasına mebni kanun-ı mahsusla da ahiren men’ edilmiştir. +Garbın men’-i müskirat hakkında istinad ettiği esbab bir ise bizde pek çoktur. +Böyle sıhhat-i umumiyyenin muhafazasını ve ahkam-ı şer’iyyenin tatbiki lüzumunu te’yiden mevki’-i mer’iyyete vaz’ olunmuş olan bir kanunun ref’ine tarafdar olmakta birinci derecede azim ve gayet azim bir mes’uliyet-i ma’neviyye dehşetli bir bar-ı giran-ı vebal vardır. +Çünkü yeniden müskirata müsaade eylemek Cenab-ı Hakk’ın haram kıldığı muzır bir maddenin hilline kail olmak demektir ki bundan daha büyük bir mes’uliyet-i ma’neviyye tasavvur olunabilir mi? +den müsaade etmek emraz-ı sariyyenin sirayetine vasıta olan içki yüzünden millet emraz-ı sariyyeye duçar ve bin-netice inkıraza mahkum olmuş olur. +Şu ma’ruzatım Hilal-i Ahdar Cem’iyeti’nin elde ettiği istatistiklerle sabittir. +Bina-berin müskiratın yeniden serbestisine müsaade eylemek hayat-ı umumiyyeyi mehlekeye sevk etmez mi? +Üçüncü derecede: +Bu içki yüzünden de bilumum cinayetler tehevvüri bütün ceraim vuku’ düşmek olur ki bu hal alel-ekser emrazın keşf ü teşhisine ıslahatın tatbikine aid levazımın layıkı vechile temyizine mani’ olmaktan hali kalmaz. +olan zümreyi yanlış bir yola saptırdı; devletin kendi bünyesine muvafık tedaviden zühul ettirerek kuvvetli ve salim gördüğü devletlere tehassür ve taklide sevk etti. +Binaenaleyh devlet herhangi müessesat ve kavaninin girişmişse hemen hepsinde eskisini yıkmak ve yenisini temelinden bina eylemek sevdasına düşmekten kurtulamadı. +Vakıa bu kafa ile eski dediği kendi milli kanunları milli müesseseleri yıkıldı; fakat yerine konmak ahval-i ictimaiyye ve ruhiyyesiyle münasebetdar değildi. +Bunun içindir ki “tanzimat ve ıslahat” namı verilen ve bu yolda tedvin ve teşkil edilen kanunlar müesseseler buhranı tezyid etmekten ve milletle zümre-i müdiranı arasındaki uçurumu biraz daha derinleştirmekten başka bir netice vermedi. +Zannediyoruz ki Necmeddin Sadık Bey de bu cihetleri nazar-ı dikkate alarak tavsiye ediyorlar ki çok doğrudur. +Ayniyet ve beka-yı hüviyyetimizi muhafaza ve te’min edebilmek uzaklaşmamak kanun-ı milli ve medenimiz olan fıkh-ı celilimizin zamanın icabatına maslahatın esbaba tevessül eylemek bizim için en esaslı ve en hayati mes’eledir. +Artık bunun için milletin bütün ruhuyla merbut olduğu mehakim-i şer’iyyenin mi ilgası yoksa Fransız mahkemelerinden basmakalıp alınmış olan mehakim-i nizamiyyenin mi ilgası lazım geleceği mes’elesi kendi kendine tezahür eder. +Ahkam-ı şer’iyyenin kavaninin fıkh-ı şerife ibtina edeceğini umde-i esasiyye ittihaz eden Teşkilat-ı Esasiyye Kanunu da mahkemelerimizin müslümanlaştırılması lüzumunu idrak etmiştir. +Eğer ıslahata bu istikamet-i salime verilecek olursa hiç şübhe yoktur ki bu hareket milleti felaha adalet ve saadete götürecektir. + +bulunduğu vechile mahv u nabud olmuş hangi servet ü saman vardır ki onun mahv u nabud olmasına vasıta-i yegane iş ü işret olmasın. +Keza sönmüş ve munkarız olmuş hangi hanedan hangi hanüman vardır ki yine sefahet ve iş ü işret yüzünden sönmemiş bulunsun? +Bu babda her gün beş on misali göstermekte hiçbir kimse izhar-ı acz etmez. +Zira her gün enva’ ve emsal-i adidesi görülmektedir. +El-yevm Beyoğlu’nda Taksim civarında “Sinema Majik” ve emsali mahallerde her türlü esbab-ı sefaheti cami’ ve yüzlerce masaları muhtevi bulunan salonlardaki masalardan her birinin bir gecede bin lira hasılat yaptığı meydandadır. +Bunu kemal-i hayret ve telehhüfle karşılamamak mümkün müdür? +nedir? +bik edilmesine bütün millet ve hatta anasır-ı gayr-i müslimenin bile büyük bir kısmı muntazır iken kanun tatbik edilmedikten maada memerr-i nas olan köşebaşı kahvehanelere yeniden bira tulumbaları vaz’ edildi. +Bu tulumbaların etrafına daha meyhanelere girmeye cesaret edemeyen on on Adeta müsabaka edercesine bira içiyorlar. +Köprünün bir başında içip diğer tarafında yerlere serildiklerini gözlerimle gördüm. +Zavallı evliya-yı etfal artık bu hale nigeran olarak dilhun olmaz mı? +Serbesti-i müskirattan dolayı iktisab-ı servet ü saman etmiş bir ferd-i müslim gösterilebilir mi? +Ve fakat içki yüzünden mahvolanlar sayılamayacak derecede çoktur. +Biz bu kadar zamandan beri garblıları taklid edegeldik onlara yerindik. +Artık bundan sonra onlar bize yerinsinler. +Zira dirmekle olabilir. +Artık nesl-i atinin kurtarılması zamanı hulul etmiştir sanırım. +Ey meb’usan-ı kiram! +Sizden hem ensal-i atiyye ve hem de tarih-i millet büyük ve pek büyük hizmet bekliyor. +Namınızın tarihe pek parlak bir surette yazılmasını arzu ve bil-vesile takdim-i ta’zimat olunur. +bulmakta sabahlara kadar meyhanelerde birahanelerde kalınması yüzünden ailevi adem-i imtizaclar yüzbinlerce talaklar ve seyyiat-ı ahlakıyyeye sülukler tevellüd etmekte hülasa içkinin muhadderat-ı İslamiyye arasına girerek milletin nezahet-i ahlakıyyesi ihlal ve iffet ve ismeti paymal edilmekte bulunmuş olduğundan dolayı zavallı millet yevmen fe-yevmen aile teşkilinden bile mehcur ve mahrum kalmıştır. +Bunun esbab-ı sübutiyyesi de yine Hilal-i Ahdar Cem’iyeti’nde mevcud paketler dolusu vesaikten başka muhadderat-ı İslamiyyenin şu içki yüzünden duçar olageldikleri felaketlerden kurtarılmaları Ahdar Cem’iyeti’ne gönderdikleri binlerce feryad-namelerden de anlaşıldığı gibi zabıta-i mahalliyyenin de kuyud-ı resmiyyesi bunu müeyyiddir. +fecayiin yeniden tervicine bilmem hangi vicdan ve hangi selamet-i fikr u ikan ru-yı rıza gösterebilir? +Dördüncü derecede: +El-yevm vahdet-i milliyyeyi te’mine muvaffak olmuş olan Anadolu’da yeniden meyhane küşadına meyhanecilik icrasına hiçbir ferd-i müslimin hahiş-ger olacağı tasavvur edilebilir mi? +Binaen-ala-haza yalnız İstanbul’daki serbesti-i hayatın te’mini maksadıyla hayat-ı umumiyye-i millet nasıl ihmal edilebilir? +Beşinci derecede: +Şer’an haram olan müskiratın mazarrat-ı azimesinin fennen tahakkuk etmiş olmasına mebni İstanbul’da bulunan be-nam etıbba-yı İslamiyyenin yüzde doksan dokuzunun ve birçok müntesibin-i ilm-i hukuk ile münevveran-ı milletin iştirakiyle teessüs ve teşekkül etmiş bulunan Hilal-i Ahdar Cem’iyeti bir cem’iyet-i hayriyye olmakla beraber mesleği insani ve tedkikatı Fe-li-haza içkiye mübtela olan bir ferdin ikinci batın evladı mutlaka sar’a kemik ve verem hastalıklarıyla cinnet gibi bir halet-i marazıyye-i ruhiyye ile mariz ve ma’lul olacakları Hilal-i Ahdar Cem’iyeti’nin sinesinde taşımakla müftehir bulunduğu getirdikleri mütehassıs güzide hey’etin tedkikat keşfiyat-ı fenniyye ve ilmiyyeleri neticesinde tahakkuk etmiş bulunuyor. +Ve tarihen de müsbet +rac olunuyor; en nihayet ile kelamiyatın yeniden ihdası bais-i hayret mucib-i teessüf oluyor. +Kelamiyatın zaman ve keyfiyet-i zuhuru hakkındaki hakka makrun değildir. +Bununla beraber ta’dad buyurulan mahzurların hiçbiri da yer tutmamıştır münakaşat-ı lafzıyye ihtilafat-ı mezhebiyye cedelat-ı kelamiyye ihya edilmemiş; belkida izah olunduğu vechile bisud olan münakaşat-ı lafzıyye ve cedeliyye saha-i bir surette nazariyat-ı felsefiyye ile tahkim olunmamıştır. +da alem-i İslam’da zuhur eden taifelerin meslek-i mahsusları ile batıni rihe hiyanet olunmaksızın olduğu gibi beyan olunmuş; derdest-i tab’ olan diğer kitaplarda da yalnız akaid-i salime an-bürhan ityan edilmiştir. +eimme-i müctehidinin kelam aleyhindeki sözlerini en evvel lisanımız ile bildiren dir.da da din imamlarının akaidine cidden ehemmiyet verildiği okuyanlara hafi değildir.Mütekellimin tarikı olan hudus ve a’raz tarikıne ehemmiyet vermeyenmütekellimin ile Selefiye arasında medar-ı temayüz olan noktalarda hususen sıfat-ı ilahiyye babında o kavgalı bir bahis olan kelam mebhasindehayır ve şer kaza ve kader gibi en amik bir mebhaste Razi zamanından beri izhar olunagelen edille-i nakliyye mebhasindebab-ı te’vilde bütün Selefiyenin Bunun gibi ancak “def’-i muarız” kabilinden olmak üzere lede’l-hace te’viliyine SelefiyeCeride-i kelam ve kelamiyata hücum olunuyor Müslümanlığı şiddetle alakadar eden böyle mühim bir mes’ele hakkında şakk-ı şefe etmemekliğim muahaze edilmek isteniyor. +Fazıl-ı muhterem mevzu’-ı bahsimiz olan mes’elenin ehemmiyeti derkardır. +Ancak mütalaa olunmaksızın serd edilen sözleri mahallinde bulmamış bilhassa dibace ile fasl-ı saninin bendlerine atf-ı nazar buyurulmasını rica etmiş idim. +Ne çare ki ricalarım karin-i is’af olmamış mücerred ın bir sahifeyi bile doldurmayan izahı dolayısıyla uzun uzadıya icale-i kalem olunmuş nin her bahsi bile iltifat-ı hakimanenizden mahrum bırakılmıştır. +Müslümanlar için kafi gördüğünüz din imamlarının tedvin etmiş oldukları ilm-i akaid tamamıyla de bu akaid-i salimenin tarikı nazariyeleri de da mezkurdur. +de nazariyyeleri de daİbni Teymiye ile İbnü’l-Kayyım el-Cevziyye’nin asar-ı mebrurelerinden iktibas ile ehl-i kelam mesleği tenkid;din imamlarının asıl Ehl-i Sünnet mütekellimin-i Ehl-i Sünnetin kusurlu Ehl-i Sünnet oldukları bile her iki eserde tevşih olunmuştur. +Vaktiyle kelamiyat denilen felsefe-i diniyyenin ne zaman nasıl zuhura geldiği izah edilerek da zalam-ı tarihe karışan ihtilafat-ı mezhebiyye cedelat-ı kelamiyye ve münakaşat-ı mezhebiyyenin ihya olunacağı yalnız Aristo Eflatun Calinoslara mukabil Loklara Kantlara Dekartlara başvurulacağı yabancıların harim-i İslam’a alınacağı ifade buyuruluyor; böylece +Aklın ma-ba’dettabiiyatta yakine vusul mes’elesi ukalanın niza’ ettikleri bir mes’ele-i felsefiyyedir. +edenler bulunduğu gibi İsbatiye gibi aksini iltizam edenler İntikadiye gibi yakini izafi kabul edenler vardır. +İlim ile meşgul olanlar bu meslek-i felsefilerden birini kabule mecbur olurlar. +“Mesalik-i felsefiyye arasındaki ihtilaflardan tearuzlardan bir hak ve hakikate vasıl olunamaz.” deniyor ki pek doğru bir sözdür. +Bu babda da uzun bir bend vardırki “Tarik-ı felsefide asla buhran-ı fikriden halas müyesser değildir. +Şimdiye kadar henüz mesalik-i felsefiyye arasında ahenk görülmemiştir. +Tarik-ı felsefi bir silsile-i mükezzibine vasıl olur.” sözleriyle neticelenmiştir. +“Akıl ile sıfat-ı ilahiyyeyi isbat etmek neticesiz cedeliyata vücud verir.” sözünü bir kere tahlil edelim: +Fil-vakı’ sıfat-ı ilahiyye bahsi pek amik olan selef-i ümmeti eimme-i dini pek çok işgal eden bir mebhastir. +Bununla beraber selef sıfat-ı bunu tasrih ediyor. +Selef sıfat babında “isbat-ı mufassal nefy-i mücmel” tarik��nı il[ti]zam etmişler tiği bir tariktır.Akıl ile isbat-ı sıfat neticesiz cedeliyata vücud verir ise akıl [ile] isbat-ı zat da neticesiz cedeliyata vücud vermez mi? +İsbat-ı sıfat ile isbat-ı zat arasında bu babda fark var mı? +Selefin vaz’ ettikleri düsturu isbat-ı sıfat lazım ise bundan da kaçmak lazım gelir. +Bu halde Kur’an-ı Mübinin emrettiğini edille-i akliyyeden nazm-ı celiline ma-sadak olmak değil midir? +Kur’an-ı Mübinde birçok emsal-i madrube vardır bunlar bütün akli mikyaslardır. +Bununla Cenab-ı Hakk’ın haber verdiği tevhid-i Bari tasdik-ı enbiya imkan-ı maad gibi usul-i din sabit olur. +Şu kadar ki mütekellimin Kur’an-ı Kerimde hülasası ile mevcud olan usul-i dini tafsil ederler. +nin müsaadeleriyle tecviz edenmücerred nazar ve istidlal-i akli ile ayat-ı Hakk’ı te’vile kalkışmayan bab-ı nübüvvette de mütekellimin tarikından ayrılıp ehl-i besair tarikınesüluk eden kitap bais-i şübhe olacak mı? +Akaid-i imaniyyede ancak ve ancak vahye i’ti-mad edenaklın adem-i kifayeti vahye temessükten başka bir çare bulunmadığını nazari olan ilmin şükuk ve zunundan hali olmadığını ancak vahiy ile tatmin olunmasının zaruri bulunduğunuuzun uzadıya Bir din-i akl ü fikret bir din-i hikmet ü maslahat olan din-i mübinimizde aklın hücec-i şer’iyye olmasına Kur’an-ı Kerim’in birçok mahalde bizleri edille-i akliyyeye irşad ettiğinebakarak; Rahman aleyhi’s-salatü ve’s-selam hazretlerinin meslek-i paklerine iktida ederekvahiy ve nakil ile sabit olan bir şeyi mücerred itmi’nan-ı kalbi tezyid veya muanidini iskat için re’y ve akıl lecek mi? +Esasat-ı diniyyeyi felsefe-i akl-ı beşer maz mı? +Hakayık-ı Kur’aniyye evvelemirde akıl için vusulü idrak olunamayacak hakayıkı bildirir ise de akıl için hiçbir vechile onu hita-i idrakinden harice atamaz. +Kur’an-ı Kerim muhalat-ı ukulü haber vermez muhayyirat-ı ukulü haber verir. +[Akıl ve nakil birbirine uygundüsturu Şeyhülislam İbni Teymiye el-Harrani akl-ı sarih mübeyyin bize gayet mühim bir eser-i ali ithaf etmiştir.. +– Sure-i Nebe’ – Sure-i Tarık – Sure-i Bakara – Sure-i Bakara +Maali Ebu Ali Cübbai Ebu Haşim Cübbai Abdülcebbar Hemedani Ebu’l-Hüseyin el-Basri gibi fuhul-i mütekellimin “baş döndürücü göz karartıcı” dediğiniz usul-i mantıkıyyeyi ona mebni olan felasife tarikını ibtal ederler idi. +Her ne kadar Gazzali zamanından i’tibaren mantık kabul olunmuş ise de yine akaid-i İslamiyyeye münafi olan nazariyat-ı felsefiyye şiddetle red ve na girememiş idi. +Ta’n u teşnia uğrayan o ilm-i kelam dalalat-ı felsefiyyenin önüne geçti ehl-i bid’at mezhebini durdurdu nitekim tarih buna şahiddir. +Çin’de Müslüman Ordusu. +– gazetesinin Çin muhabirinden aldığı ma’lumata göre Çin-i Türkistan’daki ordu kamilen müslümanlardan müteşekkildir. +Bu ordunun zabitleri de kamilen müslümandır. +Bu ordunun Başkumandanı ahiren din-i İslam’ı kabul eden “Tungan”lara mensubdur. +Bu “Tungan”lar bütün Çin müslümanlarıyla iyi geçinirler ve müslümanlar da onlara riayet gösterirlerse de Çin müslümanları bunları camilerine sokmamaktadırlar. +Bundan dolayı “Tungan”lar da kendilerine mahsus camiler inşa etmektedirler. +– Kalküta’da intişar eden refikimizde okunduğuna göre İran hükumeti yerli kumaşlara ehemmiyet vermeye başlamış. +İran gazetelerine göre İran meb’usanı milli kumaşlar hakkında mukarrerat-ı atiyyeyi ittihaz etmiştir: +- Ordu ve polisin melbusatı kamilen milli kumaşlardan yapılacaktır. +Akla muarız görünen nakli mücerred re’y ile te’vil etmek mezmumdur Cehmiliktir. +Fakat haber ve sem’a müstenid olan ahkamı münakaşa alelıtlak memnu’ değildir. +Hasmın taarruzu[n]dan vikaye maksadıyla münakaşaya girişmek vebal değil sevabdır. +hadis-i şerifini hatırdan çıkarmamalıdır. +mevzu’-ı bahs ettiği üç nazariyeden biri selefin mültezemidir. +Diğeri merduddur öbürü alelıtlak merdud değildir. +Artık dolayısıyla etmek yine tekrar edeceğim ki isr-i isti’caldir zan ve tahmine makrun bir hükümdür. +“Cildler dolusu yazı yazdıkları bir ilmin adem-i lüzumuna bit-tabi’ tarafdar olamazlar.” sözüne başka bir muhatab aramak iktiza edecektir. +Hazret kelam lafzının lisan-ı Yunaniden me’huz olduğu iddiası bila-delil bir da’vadır. +Pek doğru söylediğiniz vechile İmam-ı A’zam hazretlerinin en evvel kelamdan bahsetmesi sebebi ’te vefat etmekle onun zamanında henüz asar-ı felsefiyye-i Yunaniyye tercüme olunmamış muhtevi olmaz mı? +Evet mantığın “lojik”ten alındığı sabit ise de kelamın “logos”tan alındığı sabit değildir. +Abbasiler zamanında teessüs eden felsefe-i kelamiyye ehl-i bid’atin Ebu’l-Hüzeyl Ehl-i Sünnet kelamı da Abbasiler zamanında sufiyyeden Haris el-Muhasibi ile başlar ise de bu kelamda felsefe yoktur. +Yalnız sıfat-ı fiiliyye babında Ehl-i Sünnet-i hassadan ayrılık vardır. +Beşinci asr-ı hicride Ehl-i Sünnet kelamı tevessü’ etmiş akla muarız görünen sıfat-ı hayriyye te’vil olunmaya başlanmış ise de beyne’l-İslam Hüccetü’l-islam nam-ı alisini ihraz eden zühd ve veraı ile müştehir olan İmam Ebu Hamid Muhammed-i Gazzali zamanına kadar Ehl-i Sünnet kelamı felsefe ile mahlut olmamış +nin bu hikayeyi rivayet ettiği söylenmektedir. +O zamandan i’tibaren bu oda “Kara oda” tesmiye olunmuştur.” Fil-hakika bu hikayenin aslı esası yoktur. +Birçok nu i’tiraf ederler. +O zaman Hindistan’da bulunan birçok İngiliz müverrihleri veyahud mevsuku’lkelim memiştir. +Bundan başka o zaman Hindistan’da da bu hikayeyi haber almamıştır. +Lord Kürzon bu odalarda ölen İngilizlerin hatırasını ihya için bir sütun ikame etmek istediği zaman birçok İngiliz ve Hindli muharrirler bu hikayenin butlanını isbat etmişlerse de Kürzon bunları dinlememiş ve sütunu ikame etmiş ve sütunun üzerine bu hurafeyi hakkettirmiştir. +Bu hatıra Hind milletini rencide ettiğinden bazı gençler bunu yıkmak istemişler ve fiilen yıkmaya teşebbüs etmişlerdir. +Bu gençler derdest olunarak muhakeme edilmişler ve birer sene küreğe mahkum olmuşlardır. +Vüzera me’murin kuzat meb’usan ve sair hükumet müstahdemini ifa-yı vazife zamanında milli kumaş telebbüs edeceklerdir. +Bu mukarrerata riayet etmeyenlerin bir aylık maaşı kesilir. +Kalküta’da Siyah Oda. +– Kalküta’da intişar eden refikimizde okunduğuna göre senesinde Lord KürzonSiyah Odafaciasının hatırası olarak bir sütun ikame etmişti. +Bu Siyah Oda faciası İngiliz devr-i hakimiyyetinin esatirinden biridir ve bazı İngiliz müverrihlerinin uydurmasıdır. +Bu İngiliz müverrihleri diyorlar ki: +“Bengale Valisi Siracüddevle Kalküta’yı zabt ettiği zaman kal’asında İngiliz bulmuş bunları karanlık ve dar bir odada habs etmiş. +Bu oda ancak dokuz on kişi sığacak bir oda olduğu halde mumaileyh İngilizi buraya doldurmuş. +Bu İngilizler sabaha kadar bu odada kalmışlar. +Sabahleyin kapı açılınca hepsinin terk-i hayat ettiği görülmüş yalnız üçü kurtarılabilmiş. +kurtarılanlardan Halvil namında bir İngiliz askeritalebinde bulunmasına rıza göstermiyorlardı. +Tabii bu hal Tevrat’ın netice-i telkini değildi. +Ma’ruz oldukları mütevali akınlar bitmez tükenmez en müfrit derecesiyle yabancılara husumetin en korkunç şekli artık sinelerinde yer etmişti. +Bu milletin nefy ü tağrib hadiselerinden evvelki ahlak ve etvarıyla sonrakilerini nazar-ı tedkika alanlar bu hakikati bilirler. +Binaenaleyh kendi aralarındaki revabıt ve münasebatın bu derecelerde sağlam olması hakikatte dinlerinin eser-i telkini değildi. +Öyle olsaydı aynı hal diğer ümmetlerle olan münasebatında görüHıristiyan akvama gelince; bunların müsavat ve mütekabil muhabbet revabıtı henüz kalblerinde yer etmeden içlerindeki zulüm hubb-i riyaset daiye-i tefevvuk temayülleri yeniden ayaklanıyordu. +Bunun üzerine derhal tavaife ayrılarak biDinlerin hepsi beşer arasında uhuvvet ve müsavat te’sisine teşvik eder. +İbrahim’in Ya’kub’un Musa’nın Konfüçyüs’ün Buda’nın Isa bin Meryem’in hasılı ne kadar resul nebi muslih gelmişse hepsinin telakkıyatında bunu görmekteyiz. +Evet bunlar ümmetlerini şu söylediğimiz fazilete da’vet ve tergib ediyordu. +Ümmetleri de kendilerini dinler nasihatlerini hüsn-i kabul eder görünüyordu. +Lakin bu vesayayı samim-i vicdanile telakki eylediklerini gösterecek pek az şey görebiliyoruz. +Vakıa Yahudiler bu fazilete en ziyade riayetkar bir ümmet idi. +Ancak saha-i tatbikı Beni İsrail’in hududunu aşmıyordu. +Hiçbir zaman başka ümmetlere kendileriyle uhuvvet bağlamasına yahud müsavat Başmuharrir Sahib ve Müdir Tedk i k a t ve Te’lifat-ı İslamiyye Hey’et-i İlmiyyesi Reis-i alisi Şeyh Abdülaziz Çaviş Efendi hazretleri tarafından te’lif buyurulup Şer’iye Vekalet-i Celilesi tarafından Anglikan Kilisesi’ne gönderilmek üzere ayrıca tab’ olunmakta olan cevabdır: + +hakim bir baba ne vaz’iyette bulunursa o da insanlara karşı o tavrı takınıyor; kendilerine ef’ali birer birer gösteriyor; zararlısından tahzir faydalısına tergib ediyor; bu ef’al tekerrür ettikçe tergibini terhibini taltifini tevbihini tekrarlayarak bu suretle kendi arzu ettiği ahlak-ı fazılayı evladında tabiat haline getiriyor; rasih melekelere sabit seciyelere kalb ediyor. +İşte bu usul “ameli” dedikleri usuldür ki tehzib-i ahlak için en muvaffakıyetli bir tarz olduğunda fenn-i terbiye uleması müttefiktirler. +Müslüman mutasavvıflarınca evvel ve ahir bu usule çok i’tina edilmişti. +Cizvitler de bugün mekteplerinde aynı usulü iltizam ediyorlar. +Beşerin bu fıtratını bildiği içindir ki din-i İslam gönderildiği akvamın tabiatlerine ve hilkatlerine uygun gelen bu ameli usul ile kendilerini ıslah etti. +Binaenaleyh onların bozulmuş çığırından çıkmış taraflarını yola getirmekteki muvaffakıyetinin sırrı budur. +Aleyhi’s-salatü ve’s-selam efendimiz de ümmetine karşı tıbkı o hakim babanın vaz’iyetinde sefesini şerhe kalkışır; ne de onları mücerredat-ı zihniyye alemlerinde dolaştırır dururdu. +Yalnız Muhacirin ile Ensar arasında muahat akdettiği gün kendilerine bu iki faziletin ne olduğunu fiilen gösterdi! +Artık bir Ensari kardeş olduğu Muhacir nikahı altında iki zevcesi varsa ona vermek üzere birini bırakmak istiyordu. +Aleyhi’s-salatü ve’s-selam efendimiz hukukta ahkamda müsavatın nasıl olacağını namütenahi vak’alarla hadiselerle ümmetine öğretti. +Onların en sonu Hutbe-i Veda’ idi. +Zaman-ı saadetlerinde zuhur eden vak’alara hadiselere felaketlere karşı ümmeti için aleyhi’ssalatü ve’s-selam efendimizin nasıl Kur’ani tedbirler buyurduğu ayetlerin esbab-ı nüzulünü bilenlerce ma’lumdur. +Zaman olurdu aynı hadise tekerrür ederdi. +Bunun üzerine ya üslub-ı tebliği muhtelif lakin meali müttehid başka ayetler kısı için evvelce inmiş bir iki ayeti tilavet buyururdu. +Maamafih bu mevzuu te’yid için Kur’an’da sünnette siyerde ne kadar şevahid varsa buracıkta hepsinin iradı bizim için kabil değildir. +Zira alelacele yazılmakta olan eserimizin istiab ederibirlerine tahakküme kalkışıyorlardı. +Zaten eskiden beri ayrı ayrı tabakalar muhtelif cemaatler şeklinde yaşıyorlardı kavileri cebinlerini kemirir hakimleri mahkumun bütün mamelekini helal görürdü. +Ne vicdani bir sada ne asmani yahud zemini bir nida kendilerini bu haksızlıktan alıkoymazdı. +Şayed beşerin hukukunu yeryüzüne binlerce hürriyet kurbanının kanıyla yazan o korkunç ihtilaller olmasaydı Fransa İnkılab-ı Kebirinden evvel üsera ile çiftçi tabakası nasıl zadegan ile rical-i dinin elinde müsahharsa bugünkü akvam-ı Nasraniyye de tıbkı öyle olurdu. +Eğer bu adamların İslam’a ve bu rükn-i rekini te’sis için İslam’ın ne yaptığına vukufları olaydı bin seneye yakın bir zaman zulmetler içinde bunalmayacaklar zalim vergiler katil işkenceler altında inlemeyeceklerdi. +Cahiliyet Arabının kan dökmeksizin can almaksızın sırf bereket-i İslam Hakim biliyordu ki nüfus-ı beşeriyyenin ma’kulat-ı mücerrededen aldığı teessür haricteki en ufak hareketlerden istihsal ettiği teessürün yüzde birine bile muadil olamaz. +Evet fezaili ahlak kitaplarından öğrenenlerle hayat-ı ameliyye sahifelerinden tahsile sevk olunanlar arasında pek vasi’ farklar görürüz. +Ahlak ile uğraşmak bu ilmin desatirine felsefesine tarihine ve sairesine dair muhtasar muffassal birçok eserler okumuş; hasılı sathi dakik bütün hakayıkını elde etmiş ne kadar kimseler vardır ki bütün bu mücerredattan kendisine kalan nasibe-i feyzi araştıracak olursanız cezirden sonra gelen meddin bıraktığı yaşlığa benzer naçiz bir şey görürsünüz. +Şimdi fezaili ma’kulat-ı mücerrede aleminde ve sırf kitaplarla tehzib-i nefs dairesinde arayan kimsenin alacağı nasibi tutar da ana baba mektebinden hatta hadisat ve ef’alden ancak havassinin dairesine girenleri anlayabilen bir ana baba mektebinden evladın edeceği istifade ile karşılaştıracak olursak o zaman din Kur’an’ın muvaffakıyetiyle edyan-ı salifeden birçoğunun haybetindeki sır nazarımızda tecelli eder. +Din-i İslam beşere hitab ederken ne dersinde talebesiyle muhazara eden bir muallim vaz’iyeti almış ne de felsefe-i ahlaka aid asarın münakaşa ettiği mebahisi ortaya koymuştur. +Evladına karşı meyeceği kadar çok. +Binaenaleyh me’hazlarına müracaat olunmak lazımdır. +Müslümanlık taifeler arasındaki farkları kaldırdı. +Tabakat-ı beşerden yahud ferdlerden herhangi birinin ahkam ve tekalif-i şer’iyye huzurunda bir başkasına karşı imtiyazını asla kabul etmedi. +Bil-akis bütün beşeriyeti teklifatı önünde aynı seviyeye getirdi: +Ayaklar tamamıyla bir; başlar kıl kadar farklı değil. +İslam’ın ahkamında erkeğin kadından emirin halktan alimin cahilden lardan hiç başkalığı yok. +Hepsi nazar-ı şeriatta müsavi kötülük işleyen onun cezasını mutlak görür. +Kimsenin ona Allah’a karşı zahir olmasına sahib çıkmasına ebediyen imkan yok. +Evet şeriat-ı İslamiyye adlin bu nihai şekliyle takarrur etmiştir. +Erbab-ı teşri’ tarafından hatta bugüne kadar vaz’ edilen ahkamın en bedii kavanin mecmualarına zinet veren maddelerin en mütekamili hala onun ka’bine varamadı. +Müslümanlık bütün ahkamında bütün tekalifinde müluk ile reayayı bir tutar. +Bunlardan herhangisi tarafından diğerine tecavüz vuku’ bulursa mütecavizi derhal mahkum eder. +Bir emirin yahud bir halifenin efrad-ı beşerden hangisine ziyanı dokunursa ister bu ziyan hayata ister vücuda sun tıbkı halktan biri gibi cezasını görür. +Pek a’la bu müsavat nerede hala hükümdarları kanunun fevkinde görmekle mübahi bulunan kavanin-i hazıra-i medeniyye nerede. +Ne olurdu mesela bir kralın yahud bir prensin ahaliden birine karşı hiç olmazsa müteammiden ika ettiği cinayetten dolayı muhasebeye çekildiği olsaydı! +Kavanin-i hazıra durmayıp hükümdarların kanun fevkinde olduğunu söylüyor. +Bu hal hükümdarlarını ma’bud mertebesine çıkaran Romalılardan kalmıştır. +Maamafih sorulunca “Maksad hükümdarlara tapmak değil ancak muta’ olabilmek için hükümdarların iradesine iktiranı caiz olamaz.” dediler. +Lakin din-i İslam’a gelince o bundan tam on üç buçuk asır evvel evet “Yalnız Allah mes’ul değildir. +Bütün mevcudat mes’uldür.”“Hüküm Allah’tan başkasının olamaz. +O hakkı bildirir ve hakimlerin en hayırlısıdır.” dediği gün bu mütalaayı ebediyen çürütmüştü. +hükümdarların emirlerin hasılı erbab-ı nüfuzun hepsinin bütün işlediklerinden mes’ul olacağı tekmil hareketlerinin hesabını vereceği din-i İslam’da takarrur etmiştir. +Zaten hadis-i şerifi bunu sarahaten gösteriyor. +Bizlere ulülemre itaati emreden İslam şunu da bildiriyor ki Halık’ın evamirine muhalif hususatta hiçbir mahluka itaat caiz değil. +Hükümdar ile tebaası arasında bir ihtilaf zuhur edince Kitabullah ve sünnet-i Resul hakem nasb olunacaktır. +Binaenaleyh kudreti şevketi ne kadar yükselmiş olursa olsun hiç kimse öyle canının istediği keyfinin bildiği gibi müslümanlara hükmedemeyecek. +Bunun içindir ki Müslümanlık adaletten ayrılan ahkam-ı şer’iyyenin çizdiği hududa riayetkar olmayan emirlere karşı müslümanların hurucuna cevaz vermiş; böyleleriyle mukateleye hatta böylelerini öldürmeye mesağ göstermiş. +Müslümanlar –İslam henüz en genç en dinç bir çağında ki dindeki mevkiini Cenab-ı Peygamber hakkındaki fedakarlığını hepimiz biliriz. +Müslümanlar mushafları mızraklarının ucuna kaldırarak Ali bin Ebi Talib’e hakem usulünü kabul etmesi için ısrar etmişler ve muhasımları Kitabullah’ın hakem olmasını ileri sürmüşlerdi. +Ali Resul’ün halifesi ve damadı olduktan başka Kitabullah’a müracaat hakkındaki taleblerini mimiyet olmadığını teklif olunan suretin sırf istihsal-i maksad niyetiyle hasımları tarafından müretteb bir hud’a olduğunu pek iyi biliyordu. +Emeviler devrine gelirsek alem-i İslam’ı bu hanedana mensub cebbar hükümdarların birçok mezaliminden kurtaran yegane silah yine ahkam-ı şeriattan başka bir şey değildi. +Bunlar istibdadını – Sure-i Enbiya – Sure-i En’am +Sure-i Bakara . +kendi hasis menfaatlerinin vaz’ ettirdiği birtakım mevhum ahkamı Allah’a isnad cinayetinde bulunanlara karşı min-tarafillah mev’ud olan itab bu ayet-i celilede pek sarih olarak görülüyor. +sindedir ki müslümanları din namına ortaya çıkacak ricalin şerrinden sıyanet etmiştir. +O ricalin ki birçok asırlar Allah ile mahlukatı arasına girdiler; sonra Halık-ı zülcelali aradan çıkarıp doğrudan doğruya kendilerine köle edince biçarelere etmedikleri azabı yüklemedikleri teklifi bırakmadılar; fikirlere hareketi akıllara cevelanı vicdanlara hükmü iradelere ihtiyarı kat’iyyen tahrim ettiler. +Kurun-ı vüstaya aid tarih kilisenin insaniyet alemine reva gördüğü o tüyleri ürperten fecayii bize hikaye ediyor. +Daire-i iman haricine çıkarmaktan tutun da hanüman yıkıcı mali cezalar vermek ateşte yakmak gufran-ı ilahi üzerinde tasarruf etmek ibadullahın ırzını mübah görmek behimi şehvetleri tatmin hususunda alabildiğine ayıracak kadar ortaya şikak saçmak gibi fecayie varıncaya kadar olmadık şenaat kalmadı. +Ma’hud engizisyon mahkemelerini kurarak rahat huzur namına bir şey bırakmadılar. +Artık afakıyla enfüsüyle koca dünya insanlara dar gelmeye başladı. +Yahudiler de evvelce biraz buna benzer hareketlerde bulunmuşlardı. +Hind’deki Brahmanlara gelince bunlar bilhassa Isa aleyhi’s-selamdan beş altı asır evvel halkı öyle istibdad altında ezdiler biçarelerin rakabelerinde mallarında ırzlarında öyle bir tahakküm yürüttüler ki dehşetinden ürpermedik hiçbir hür vicdan yoktu. +yürütmek ve emir ile nehyi nefislerine ve Haccac bin Yusuf es-Sekafi gibi avenelerine hasr etmekle beraber şevketlerine ram olan o vasi’ mülkte yalnız bir şey tanırlardı: +O da ya Kur’an’dan serd olunan bir ayet ya peygamberlerinden rivayet edilen bir hadis yahud –ikinci kısımda izah edeceğimiz gibi– kadının esasat-ı şer’iyyeden istinbat rest ruhu uruk-ı İslam’a sereyan edinceye kadar bütün mehakim-i İslamiyyeden verilen hükümlerin üzerinde yegane hüküm adil olan Allah’ın namı vererek garblıları karış karış adım adım ta’kib ettikleri sonraki devirde ise müslümanlar emirlerinin ismini geçirmeye başladılar. +Müslümanlık kavanin ve ahkam huzurunda hakim tabaka ile halk arasındaki farkları kaldırdığı gibi ruhani sınıflara karşı harb açarak sına gerilmiş perdeleri yukarıda şerh ettiğimiz gibi yırtıp attı. +Sonra ismet-i kamilenin ancak Allah’a mahsus olduğunu bu hususta kendisine kimsenin mü��arik olamayacağını bizlere gösterdi. +Diğer tabakalara mensub efradın huzur-ı Hak’taki mevkii ne ise rical-i dini de aynı mevkie getirdi. +Daha sonra Kitabullah’ı tefsir yahud ondan ahkam istinbat etmenin eşhas ile kaim bir akis herkesin Allah’tan kendilerine inen ahkama mamakla mükellef olduğunu takdir ederek müslümanların hürriyetini istiklal-i vicdani ve aklisini bir kat daha yükseltti. +– Suretü A’raf . +Zemahşeri şöyle diyor: +“Alim için ilmiyle amel nasıl vacibse avam için de iktisab-ı ilim kudretine sahib oldukça zan ve taklid derekelerinde kalmaya razı olmamak öylece vacibdir.” Hakkullaha tecavüz edenleri ve “Allah bizim lisanımızla natık olur. +Yeryüzünde bizim arzumuza göre emir ve nehiy eder.” da’vasında bulunanları tehdid için inmiş ayatın en beliği şudur: + +tesadüf ediyor ve: +“Eyvah gençlikte senden vergiler aldık bu halde ise hayatını te’min etmek vazifemizdir.” diyor onu hazine-i devletten iaşe ediyordu. +Uhuvvet-i ictimaiyyeyi ihlal edebilecek hususat ile pek ziyade meşgul oluyordu. +Ağniya tabakası ile fukara tabakası arasında iğbirarı istilzam edecek halata meydan vermiyordu. +Bugün dünyayı meşgul eden mes’ele-i ictimaiyyeyi pek güzel takdir ediyor ve refah-ı milletin terakkisini daima umumi nokta-i nazarla düşünüyordu. +Kadisiye Muharebesi bidayetinde Kisra ordusu Kumandanı Rüstem Halife ordusu Kumandanı olan Sa’d bin Vakkas’tan mülakat için bazı kimseler taleb etmiş idi. +Birkaç gün sırasıyla bazı zevat muhavereye me’mur edildiler Rüstem Arabların yeni halet-i ruhiyyelerini anlamak üzere tedkikatta bulunmak istiyordu ve mühim bahisler açmak arzu ediyordu. +Bu mülakata her gün bir zat gitti ve gayet mühim muhavereler cereyan etti ki tarih-i İslam’da mazbut olan bu muhaverelerin tedkikı o zamanki ruh-ı İslam’ı pek güzel irae eder. +Bunları burada nakle imkan yoktur. +Fakat Mugire bin Şu’be hazretlerinin bir günlük vakı’ olan mekan mükalemesindeki bazı fıkarat desatir-i İslamiyyenin ruh-ı ictimaisini gösterecek bir misal olmak i’tibarıyla şayan-ı tezkardır. +Rüstem’in maiyyeti müzeyyen taclarını elbiselerini labis olarak son derece muhteşem bir surette vaz’iyet almışlar Mugire varmış doğru Rüstem’in yanına oturuvermiş Rüstem’in yaverleri derhal sıçramışlar Mugire’yi biraz tahkir ederek geri çekmişler. +Bunun üzerine Mugire şöyle söze başlamış: +“Biz sizi pek akıllı ve arif adamlardır diye işitirdik halbuki siz kıymetsiz insanlarmışsınız. +Biz biribirimize tapmayız ve taptırmayız da sizi de bizim gibi zannettim. +Siz bana bu yolda muamele edeceğinize aranızda bazılarınıza perestiş ve ubudiyet eder olduğunuzu ihtar ediverse idiniz daha iyi harekette bulunmuş olurdunuz. +Ben buraya sizin da’vetinizle geldim. +Fakat şimdi anlıyorum ki siz mağlub olacaksınız. +Çünkü bu siret ile ve bu akıl ile bir devlet payidar olmaz…ilh.” hiss-i uhuvvetle ve asrımızın idrak edemeyeceMani’-i Terakk i Değil Zamin-i Terakk i dir Amerika gençlerine verilmek üzere oradaki müslüman talebemizin ricaları üzerine mütefekkirin-i ulema-yı Elmalılı Hamdi Efendi hazretleri tarafından tahrir olunup Amerika’ya gönderilen konferansın ma-ba’didir: +Nazar-ı İslam’da a’mal-i hasenenin en mühimmi beyne’l-beşer ta’mim-i adalettir. +Müslümanlarca hukuk-ı beşer mukadderattan ma’duddur. +Aleyhi’s-salatü ve’s-selam efendimiz “Bir saat adalet yetmiş sene ibadetten hayırlıdır.” buyuruyor. +Namaz oruc gibi ibadetler tehzib-i ruhanide kesb-i melekeyi te’min eden ve insanları Allah’a rabt ederek vahdet-i ictimaiyye ve revabıt-ı insaniyyeyi te’yid ve tekeffül eyleyen ve bununla beraber hiç kimseye de zararı dokunmayan a’mal-i nafiadan oldukları cihetle a’mal-i salihanın mühimlerinden iken bir saat adalet bunların yetmiş seneliğinden daha hayırlı olduğu düşünülürse hukuk-ı ibadın te’miniyle tam bir ma’delet-i mukaddese olduğu edna mülahaza ile anlaşılır. +Artık insanları bu gaye-i fazilete doğru koşturan ve bu babda birçok zi-hayat misaller veren din-i Tarih-i umumi İslam’daki bir Hazret-i Ömer hükumetinin bir numunesini daha gösterememiştir dersem zannederim hakkı kazanırım. +Asya ve Afrika’yı peyderpey fethetmekte bulunan bir devletin reisi olan hazret-i halifenin sadece tarz-ı hayatını düşünmek bile insana hayret verir. +Müşarunileyh hazine-i devletten taayyüş etmek mecburiyetinde bulunduğu için milletin en fakir bir ferdi gibi yaşıyordu. +Bununla beraber ümmetin hangi tabakasından olursa olsun hepsinin hayatını saadetini düşünüyordu. +Geceleri evlerinde aç kalan aileler istihbar ederse onlara icabında kendi eliyle gıda taşıyordu. +Aksa-yı biladdaki bir zulümden kendisini mes’ul tanıyor ve tabakat-ı miyet veriyordu. +Fakir ve ihtiyar bir hıristiyana +diye hükmünü tefhim ediyor. +Hasılı nakz-ı ahd yor. +Mahkemenin ve halifenin ve şeriatın bu hükmünü bu adaletini gören halk böyle bir devletin ordusu memleketimizden çekilmesin diyor ve istatükonun muhafazasına karar veriyorlar ki Türklere İslam’ın cidden sirayetinde bu neş’e-i ma’deletinin büyük bir hissesi vardır denilebilir. +neleri insan işittiği zaman bunlarda bir hakikat-i tarihi olarak değil hukuk-ı beşer nokta-i nazarından birer ideal telakki edecek gibi oluyor. +Zamanımızın pek müterakki addettiğimiz fikr-i hukukisi henüz böyle bir numune gösterecek dereceye yükselmemiştir. +Demek ki din-i İslam medeniyet-i hazıranın terakkıyat-ı ruhiyyesinden daha yüksek misalleri bil-fiil meydana koymuştur. +Eğer bu misallar ta’mim edilemediyse bu kusur din-i İslam’ın değil İslam’a muarız olan prensiplerin ve daha doğrusu beşeriyetindir. +Medeniyet sarf ettiği mesaiyi bu yolda mukaddesata sarf edecek olsa idi din-i İslam’ın gösterdiği ma’delet-i ictimaiyye ve selamet-i amme gayesine doğru bi-hakkın yürümüş olur ve peyderpey mehasin-i a’malde terakki ederek ruh-ı bediinin kemal-i tecellisine muvaffak olmuş bulunurdu. +Evet İslam zulüm ve tuğyana karşı harb ve cihad murad eder ve bu babda Kur’an-ı Azimüşşan birçok harb ve cihad ayetlerini havidir. +Lakin bu harb ve cihad hak ve ma’delet ve i’la-yı kelimetullah gayesiyle meşruttur. +Yoksa hukuk-ı beşer nokta-i nazarından müslim ve gayr-i müslimin daima müsavatını amirdir. +Din-i İslam’da gayr-i müslimin hukukuna tecavüz müslimin hukukuna tecavüzden daha ziyade günah ve memnu’dur. +Kur’an kafirlere ve münafıklara itaat etme ve onlara eza da etme diyor. +Kezalik diyor. +Ehl-i Kitab ile mücadele etme edersen en güzel mücadele ne ise onu yap diyor. +ği bir demokrasi ile feyzini gösterdi ve bu ruh-ı daima terakki etti. +İslam’ın bu hassasından dolayıdır ki milel-i İslamiyye hükumetlerinin terakkileri şeriatlarına i’tisam ile mebsutan mütenasib olagelmiştir. +Halbuki başka milletlerde ekseri hükumetler mensub oldukları dine temessük ettikçe tedenni etmiştir. +Çünkü hissiyat-ı avama müstenid bir dinin neticesi taassuba müncer olur bu ise mani’-i terakki olur. +Burada adalet-i İslamiyyeye bir misal daha arz etmek isterim. +Emeviye Devleti hulefasından Ömer bin Abdilaziz –ki nazar-ı İslam’da Hulefayı Raşidinin yani Ebibekr Ömer Osman Ali radıyallahü anhüm hazeratının mesalikine malik olmak i’tibarıyla beşinci halife addedilir– bakınız bu zat da ruh-ı İslam’ı nasıl tatbik etmiştir. +Makam-ı Hilafete geldiği gün pederinden müstakıl emval ve emlakini bile derhal hazine-i devlete iade ediyor ve validesi tarafından ceddi bulunan Hazret-i Ömerü’l-Faruk’un siretini tatbika başlıyor. +Mağrib-i Aksa’dan ta Çin ve Türkistan hududlarına kadar imtidad eden bilad-ı ta’mim ediyor. +Bunun üzerine Türkistan’dan Semerkand tarafı ahalisi huzuruna beray-ı şikayet bir hey’et-i murahhasa gönderiyorlar. +Bu hey’et kendisine şu yolda şikayet ediyor: +Hicretin doksan üç senesinde Horasan Valisi olan Kuteybe bin Müslim ordusu bizim memleketimizi gadr adaletine iltica ediyoruz diyor. +Müşarunileyh derhal mes’eleyi mahal mahkemesine havale ediyor. +Gadr-i mezkur vakı’ olduğu takdirde ordunun çekilmesini emrediyor. +Bir taraftan ahali vekilleri olan mezkur hey’et diğer taraftan ordu kumandanı huzur-ı hakimde muhakeme olunuyorlar. +Kuteybe’nin tarih-i mezkurda Harzemşah kand ile harbe tutuşarak fethettiği tebeyyün ediyor. +Binaenaleyh hakim halifenin emri vechile ordunun Semerkand’dan hemen çekilmesini hükmen tebliğ ediyor. +Ordu Semerkand’ın fethinden evvelki karargaha şimdi çekilsin bilahare +neden bi-lüzum olsun. +Yeryüzünde muarızlar kaldıkça o asra göre ilm-i kelam lazım ve müfid olur. +Eimme-i selef tamamıyla cidalde bulundular. +Re’sen veya müdafaaten asar-ı nafia tasnif ettiler.Nitekim İmam-ı Şafii Hafs el-Ferd ile Bişr bin el-Velid el-Kindi İshak bin İbrahim ile Abdülaziz bin Yahya el-Mekki Bişr-i Müreysi ile mübahasede bulundular. +Selef-i ümmet kanun-ı zarı re’yi kitap ve sünnetin emrettiği cedeli hak olan kelamı asla inkar etmezler idi. +Onların olan kelam idi. +İmam Ahmed’in Darimi’nin Buhari’nin tani’nin Ebubekr el-Esrem’in Ebubekr el-Hallal’in nin; Ebu’ş-Şeyh el-Isfahani’nin Ebubekr bin el-Münzir’in Ebu Cerir et-Taberi’nin … ilh. +mübtediayı red hakkında kitapları vardır. +İmam-ı A’zam Ebu Hanife de Basra Fakihi Osman enNebi’ye mübtediayı red hakkında bir vasiyetname yazmıştır. +nazm-ı celiline gelince nazm-ı kerim “Senin işin lette kalanlara sıkılma hidayet senin elinde değildir. +Sen ancak da’vet [ve] beyan belağ sahibisin.” mealine raci’dir. +Yani beyan ve da’vet bizden dalal ve hidayet Allah’tandır. +Edib-i hakim. +Mebna-yı ilm-i kelamın alem ta’riflerine atıf buyurulur. +Galiba tehavün-i zımni kasdolunuyor. +Bu mebna tamamıyla Kur’an-ı Mübin’in irşad ettiği mebnadır. +Bu babda müteaddid ayat-ı celile vardır. +Ez-cümle: +Sure-i Gaşiye – Sure-i A’raf – Sure-i el-ayeh. +[Vakıa Suresi el-ayeh. +[Vakıa Suresi – Sure-i Bakar – Sure-i Tur el-ayeh – Sure-i Vakıa el-ayeh – Sure-i Taha Sure-i Al-i İmran – Sure-i Enfal – Sure-i Gafir – Sure-i Gafir Ceride-i İslamiyyesine Üstaz-ı muazzez din-i mübin-i Ahmedi’ye da’vetin bürhan ya ahkam-ı dini kalblere yerleştirmek veya muarızları susturmak kasdıyla ityan olunur. +Birinci husus hikmet ve mev’iza-i hasene ile Mübin’in irşad ettiği hüccet ve bürhan delil-i nakli olduğu gibi delil-i akli de olur. +Fıtarat-ı asliyye üzere kalanlara kanaat-bahş hitablar ibret-amiz sözler işe yarar. +Her asra göre yeni bir kisve iktisa eden hasımları iskat için o asra yarayan silah Hazret-i İbrahim aleyhi’s-selamın mücadelesi vardır.Bundan başka mücadele-i hasenenin suretine aid ayat-ı celile vardır.Tarik-ı da’vet ve irşad herkes için bir değildir halkın kimi bürhan-ı akli ister kimi ikna’-ı felsefi ister kimi ilzam-ı mantıki ister. +Kur’an-ı Mübin ancak bila-ilim cedelde bulunmayı hakkın zuhurundan sonra cedelde bulunmayı hakkı mahvetmek için batıl sözlerle cedelde bulunmayıbir hüccet olmaksızın ayat-ı ilahiyyede cüdulde bulunmayımen’ ediyor. +Yoksa bir daire-i ilim ve edebde cidali men’ etmiyor. +Kitap ve sünnet ile nehyolunan umurile damezkurdur. +Artık tarik-ı cedeliye süluk ederek muanidini +Her fenalığı kelamiyata atfetmek beytinin hükmüne ma-sadak olmaktan başka bir şey olmasa gerektir. +Ehl-i İslam Nebiyy-i Ekrem sallallahü aleyhi ve sellem efendimiz hazretlerinden kat’iyyen mahfuz olan hususatta zaruriyat-ı diniyyede ittifak etmişlerdir. +Zaruriyat-ı diniyyeye münkad olan ehl-i kıblenin ihtilaf ettikleri mesail hakkında de izahatvardır. +Bundan başka daki şu sözler nazar-ı dikkati calib görülür zannederim. +“Ehl-i hak Ehl-i Kitab ve sünnettir. +Ehl-i Kitab ve Sünnet de mü’minlerdir… Hak ancak Resul-i Ekrem sallallahü aleyhi ve sellem ile deveran eder durur. +Hak muayyen bir taifeye lazım gelmez ancak mü’minlere lazım gelir. +Mü’minler dalalet üzere toplanmazlar. +Resul-i Ekrem’den maada efrad da mü’minlerden maada taifelerde hak da bulunur batıl da …. +Bid’atler hem hakkı hem batılı mutazammın olur… Resul-i Ekrem efendimiz hazretleri bir Cum’a hutbesinde buyurdukları halde buyurmamışlardır. +Buna mebni ehl-i bid’at ve dalal kasdlarına göre ma’zur veya müstehıkk-ı ukubet olur. +Kur’an-ı Mübin’e zahiren ve batınen anede-i Resul kasdetmeyen ehl-i bid’at mücerred kusur-ı nazarlarından dolayı hakka isabet edemediklerinden ma’zur olurlar. +Maksadları Görülüyor ki maksadı hakka ma’tuf olduğu halde mücerred kusur-ı nazardan naşi hakka lalet müstevcib-i ukubet değildir; ehl-i bid’at hakkında bundan daha munsıfane söz olur mu? +lunduğu gibi dinden ahz-i sar etmek kasden ihtilaf el-ayeh. +[Vakıa Suresi el-ayeh. +[Vakıa Suresi – Sure-i Tarık . +– Sure-i – Sure-i Nebe’ – Sure-i Furkan – Sure-i Bakara Cenab-ı Hakk’ın varlığı küre-i alem ile de bilinir. +Şinasi merhumun dediği gibi. +Bir zerre de varlığını bilmeye kafi gelir. +Kur’an-ı Mübin bu babda bir zerreye hasr etmemiş bir ayet ile iktifa eylememiş ber-vech-i ma’ruz ayat-ı adide ile bizleri ikaz eylemiştir. +Ancak zerreden küre-i alemden Halık-ı Kayyum’a nasıl intikal olunur? +Eser ile müessir arasındaki nisbet nedir? +Zannederim ki bu ciheti de bilmek zaruridir. +İlm-i kelam bu sahada kaldıkça ne mazarratı Evet pek doğru beyan edildiği vechile müslümanların hayatı tevhide bağlıdır müslümanları vahdet-i diniyye ve i’tikadiyye etrafında toplamak aralarındaki tefrikayı kaldırmaya çalışmak bir vecibedir. +Müslümanların asırlardan beri saadet-i hayattan huzur-ı kalbden haib ü hasir kalmaları dinin maba’dettabiiyeye aid olan hükümlerini mantıka akl-ı beşere tabi’ bulunduran nazar ve istidlali Kur’an-ı Mübin’e tercih eden nakli te’vile kalkışan kelamiyattan neş’et ettiği dermiyan olunur. +Saadet-i hayatı huzur-ı kalbi te’min eden din-i mübin-i Ahmedi’nin ahkamını “müluk-i zalime” ile “ulema’-i su’ ”dur. +Bu hüsran-ı elime saik onlardır. +Nitekim pek çok zaman evvel şöyle bir beyit söylenmiştir: + +kadro haricidir. +Hakk hakikat taharri eden fırak-ı dimağını yoran İslam’ı an-bürhanin kabul etmek fikrini ta’kib eden bu uğurda mücahede-i fikriyyede bulunan mütefekkirin-i ehl-i İslam arasına va esefa ki karışmış sıkışmış olan ehl-i fesad ve mek hiçbir vechile sahih olmaz. +Fırak-ı kelamiyyenin mezahibini nakil dai-i şübhe görülüyor. +Acaba kelamiyat aleyhinde bulunmak daha ziyade dai-i şübhe olmaz mı? +Hasım “Bakın bakın müslümanların ulema’-i din diye ortaya koydukları adamlar İslam dininden ahz-i sar etmek kasdında bulunan dinsizler imiş.” demez mi? +Bir vartadan kaçar iken diğer bir vartaya düşmüş olmaz mıyız? +Evet gençliği tenvir etmek elzem bir hakikattir. +Otuz seneden ziyade meslek-i celil-i tedriste bulunduğum cihetle gençliğin nasıl tenvir olunacağını bilmiş olacağım. +Bugün gençliğin dimağı nazariyat-ı felsefiyye ile meşbu’dur. +Akaid-i diniyyeyi kalblerde rasih bir akide kılmak hususunda nazariyat-ı felsefiyyeden maksada hadim bir surette istifade etmek ez-cümle mu’cizat-ı hissiyyenin imkanı hususunda Fransız feylesofları Buner ve Bergson nazariyelerini isti’mal eylemek mantıktan müstağni olacak bir kuvveti haiz olan nazariyat-ı kelamiyyeyi lüzumu zamanında serd etmek mezmum makduh gayr-i meşru’ gayr-i ma’kul bir hal midir? +Dinin ictimai ahlaki ma’şeri ilahi hakayıkı; beşerin müştak olduğu fevz ü saadetin ve huzur-ı kalbin ve sükun ü sekinetin ancak Kur’an-ı Mübin’in beyanlarıyla kazanılabileceğini; Allah’a Resulullah’a nefsine ebeveyne akrabaya beşeriyete karşı olan vezaifi Kitabullah’tan bi’l-istihrac’ın Üçüncü Kitab’ında tafsil eyledim. +Artık İslam’ı şübheye düşüren nazarlar ihya olunmamakla dine Allah’a Resulullah’a karşı haşa tecavüz küstahlık yoktur. +Haybet ü hüsrandan dalal ü ıdlalden Allah’a sığınırım. +dır. +İslam’da fırkaların zuhuru umumi ve hususi olmak üzere iki sebebe mahmul olur. +Sebeb-i umumi hürriyet-i efkardır. +Sebeb-i hususi de ya siyasi veya ilmi olur.El-yevm ber-hayat olan Marika Kur’an-ı Mübin’e şiddet-i temessükten fakat fıkh-ı celil-i İslamiye adem-i vukuftan naşi; Şia ehl-i beyt-i Nebiye şiddet-i muhabbet dolayısıyla; Cebriye emr-i ilahi ile kader-i ilahiyi cem’ edemeyerek yalnız kader-i ilahiye ilm-i sabık-ı Sübhaniye ta’zim sebebi ile; Kaderiye de kader-i emr-i Bari’ye enbiyanın getirdiği şeye va’d ve vaid-i Sübhaniye ta’zim sebebi ile; Mürcie va’d ve recayı isbat vaid ve havfı nefy hususlarında hiyyeyi isbat hususunda “ifrat” neticesinde zuhur etmişler idi. +Bu fırak-ı İslamiyyenin hepsinin de nusus-ı enbiyada birer şübheleri vardır.Ehl-i Sünnet ise cemaat-i müsliminden ayrılan fırkaları red maksadıyla meydana çıkmıştır. +Gerek Ehl-i Sünnet gerek ehl-i bid’at olsun hangisi kasden çalışmışlardır? +Zühdleriyle meşhur olan şer’a ta’zim eden vaid-i Sübhanide ifrat edip fasıkı mü’min tanımayan Mu’tezile mi? +Yoksa cemaat-i müsliminden ayrılmayan sünnet-i seniyyeye mütemessik olan şu kadar ki biraz taksiri görülen Küllabiye ve Eş’ariye ve Matüridiye mi? +İnkar-ı sıfat gibi en şeni’ bir bid’ati ihdas eden Saibe ve bin Safvan’ın bile “tenzih-i Bari kasdetmesi” ihtimali vardır. +Cehm bin Safvan’a tabi’ olanlar birtakım derecata ayrılırlar. +Mu’tedil kısmı miyanında birtakım fukaha bile vardır. +Her fırka hadis-i şerifinin mefhumuna dahil olduğunu ediyor. +Ebul-Hüzeyl Nazzam hakkında ahz-i sar etmek gibi bir maksad-ı hafi Evet zenadıka İslam’a nisbet iddiasında bulunanlar müntemin ile’l-islam ahz-i sar gibi birtakım ağraz-ı faside ta’kib etmişlerdir fakat bunlar +kişaf etmek hakkına maliktir. +Esbab-ı tefevvuku serveti mevkii değil ahlakı kıymet-i ilmiyyesi namuskarlığıdır. +Hiç kimsenin de esiri değildir. +Demek ki: +Medeniyet kemalat-ı insaniyyenin bir enmuzeci olduğu için herkesin hukuk-ı tabiiyyesine yani milletlerin tabii olan haklarına riayet etmek saika-i rekabet ve menafi’le insaniyet ruhunu rencide etmemek zaruretinde kendi gayelerini beşeriyetin hukuk-ı sarihasıyla te’lif her milletin yaşamak hakkı hakk-ı istiklalini kabul etmek mecburiyetindedir. +Garb medeniyeti milletlerin hukukunu tanıyor mu? +Bu suale cevab verebilmek için evvelemirde teşkilat-ı ictimaiyyeleri tedkik edilmelidir. +Halihazırda ehemmiyetsiz farklarla bütün Avrupa milletleri amele sermayedar zadegan sınıflarının te’siri altında bulunmaktadır. +Me’murin san’atkaran ve mütevassıt tüccaran sınıfını teşkil eden zümre her yerde mevzu’-ı bahs sınıflardan biriyle teşrik-i mukadderat eylemiştir. +Sermayedarlar amele namına bir hak tanımadıkları amele de ifrata kaçarak sermayedarları ve husumet şiddetlenmiş tesanüd ve tekafül-i dilerinden başka kimsede memleket idaresine hukuk-ı tmmeye malikiyet salahiyetini görmek humuna hala yabancıdırlar. +Demek ki: +Avrupa milletlerini teşkil eden uzviyet-i esasiyye-i ictimaiyyeyi teşkil eden sınıflar arasındaki münasebat gergin ve adeta hasmanedir. +Bundan istihsal edeceğimiz netice: +Garbda hukuka riayetin ve hürriyet hududlarının başkalarının haklarına tecavüz edilmek suretiyle su’-i Saniyen görüyoruz ki: +Mesela İngiliz kendi milletinden başka kimseyi tam bir insan addetmiyor. +“Viktor Hügo” hakkında büyük şairdir fakat bir Binaenaleyh: +Bir hey’et-i ictimaiyyenin derece-i kuvveti alem-i insaniyetteki mevkii topu tayyaresi bomba ve süngüsüyle değil; beşeriyetin hukuk-ı tabiiyyesine riayeti hakk u hakikati tanıması faziletkar bir ruh-ı medeniye malikiyet derecesiyle mütenasibdir. +Ulum-ı ictimaiyyenin kat’i surette ta’yin ve tesbit eylemiş olduğu desatir-i ma’ruzaya nazaran herhangi medeniyetin medeniyet-i insaniyye olabilmesi için bazı şeraitin mevcudiyeti lazımdır. +Hey’et-i ictimaiyye ferdlerden müteşekkil olduğu bin-netice umumun hukukuna aid bütün telakkıyata riayetkar olmalıdır. +cavüz etmemek ve hey’et-i ictimaiyyeye tecavüzde bulunmamakla mefturdur. +Hukuk-ı medeniyyesini +şahsımıza aid bir kusurdur. +Bu neticeyi garblılaşmak etmek lüzumunda ısrar edenlerin enzar-ı ibretine vaz’ ederiz. +Tefessühe başlayan garb hey’et-i miyye bütün şa’şaa ve ikbaliyle tulu’ edecektir. +Gerek Tanzimat zamanında gerek Meşrutiyet devrinde memleketin kavanin-i asliyye ve müessesat-ı milliyyesine karşı vuku’ bulan hareketleri milletin ahval-i ruhiyye ve ictimaiyyesinin hiç de nazar-ı ehemmiyyete almayıp tamamıyla ona aykırı olarak memlekete sokulan yabancı nizamat ve müessesatın bünye-i millide açmış olduğu mühlik rahneleri geçen iki makalemizde izah etmiş Meşrutiyet devrindeki İkinci Tanzimat hareketinin gayesine vusul bulacağı yani hükumetle dini tamamıyla tefrik edeceği bir sırada vaz’iyette büyük bir tahavvül husule geldiğini Anadolu’nun ortasında milletin ruhundan doğan Büyük Millet Meclisi’nin zimam-ı mukadderatı ele aldığını söylemiştik. +Fil-hakika Büyük Millet Meclisi milleti İslam’dan uzaklaştırma hareketini durdurdu. +Birçok zamanlar memleketin bünye-i asliyyesine milletin birtakım yabancı kavanin ve te’sisat ile hayat-ı siyasiyye ve tezebzübler buhranlar husule getirmekten başka bir ma’rifet gösteremeyen bu garbperest zümre su’-i idaresiyle koca koca kıt’aları elden çıkararak en nihayet altı yüz senelik payitahtı da ecnebi işgali altına soktuktan sonra ecnebi himayesine girmekten başka çare kalmadığına karar vererek kabul edeceği mandayı intihab ile meşgul olduğu bir sırada Anadolu’nun muhtelif yerlerinde milli hareketler başladı; halk memleketi felaketten felakete sürükleyen en mukaddes esaslarına en samimi hislerine en büyük hakareti reva gören ihtirasatı yüzünden memleketi tefrikalara düşüren memlenunla beraber millet düsturunun mutaassıbane tatbikı neticesinden hepsi hıristiyan oldukları halde milletler arasında cari olması lazım gelen sulh ve müsalemet ve aheng-i cemile-kari müdhiş bir mücadeleye münkalib olmuştur. +Rengi her ne olursa olsun bütün insanlar hukukça müsavi ve Cenab-ı Hakk’ın bütün bahşayişinden müstefid oldukları halde ırk-ı esved tanımamaktadır. +İslam milletleri için de mahza din-i mübin-i İslamla müşerref olduğundan dolayı haric ez-medeniyet düsturu tatbik edilmektedir. +Görülüyor ki garb medeniyeti insanları menfaat ve zulme müstenid olarak sınıf renk din tasnifleriyle bir kısmını hakiki diğer kısmını nimbeşer addediyor. +Bu i’tibarla insaniyet ve hak mefhumlarını kendi zihnine göre tahdid eden garb medeniyeti bir medeniyet-i hakikıyye değildir. +Halbuki İslamiyet: +Uzviyet-i esasiyye olan ictimaiyatını evvela: +Sunuf-ı ictimaiyye arasında tesanüd ve teavün esasatı üzerine istinad ettirerek zenginin fakire muavenetini hakkı tanımasını fakirin avamın da erbab-ı fazilete hürmet etmesini ve bu suretle mütekabil bir muhabbeti te’min etmiştir. +Camilerde halifeden amelesine vekillerinden reislerine çocuğuna kadınına kadar hepsi hiçbir sıra gözetilmeksizin Cenab-ı Hakk’a bir safta teavünü fiilen te’sis etmişlerdir. +Bir müslümanın velevki hıristiyan olsun hukuk-ı tabiiyyesine tecavüzü şediden memnu’dur. +İslamiyette renk farkı yoktur. +Nazar-ı şeriatta bir zenci halifenin kat’iyyen farkı yoktur. +Aynı hukuktan yüksek dereceyi bile ihraz edebilir. +Bunlar yüzbinlerce misaller ve tarihi neticelerle irae edilebilir. +yoktur. +Bu cihetle medeniyet-i İslamiyye: +Beşeriyetin hukukunu tanıması ve menfaati ancak zaruret derecesiyle tahdid etmesi münasebat-ı mesi hasebiyle tam ve kamil bir medeniyettir. +Kuvvetimizde noksaniyet medeniyetimize değil +kanuniyye hazırlamış diğer taraftan da nasın ve zamanın ihtiyacatına evfak mevadd-ı fıkhiyyenin tanzim ve tertibi için “Şura-yı İfta” namıyla pek mühim bir müessese-i İslamiyye vücuda getirmiş bunun yanı başında “Tedkikat ve Te’lifat-ı etmiş Tanzimatın harabeler haline getirdiği medaris-i ya ve te’sis eylemişti. +süngüsüyle sahife-i afaka zafer destanları yazarken milletin ehl-i hall ü akdi de nice zamanlardan beri mühlik rahnelere ma’ruz kalan bünyan-ı milletin temellerini tahkim edecek böyle İslami abideler vücuda getiriyor; gerek maarif sahasında gerek şer’i ve adli sahada tamamıyla İslami bir laştırmak isteyen tanzimat ve meşrutiyet devrine zihniyetine hatime çekiyordu. +İşte Meclis’in tuttuğu bu istikamet-i İslamiyye karşısında millet de ruhunda la-yezal bir surette yerleşmiş İslami mebde’lerini İslami telakkilerini kemal-i hürriyyet ve serbesti ile inkişaf ettirmek tatbik eylemek usul ve esasat-ı İslamiyye dairesinde mazhar-ı teceddüd olmak zaman-ı mes’udiyyetin geldiğini görerek Meclis etrafında yekpare bir kitle-i nasib olmayan azim bir zafere hayırlı bir sulhe erişti. +Muazzam vazife-i diniyye ve vataniyyesinin bitevfikıhi teala şerefle hitam bulduğunu mukaddes bir karar ile i’lan ederek dağılan Birinci Büyük Millet Meclisi yerine şimdi İkinci Meclis gelip milletin zimam-ı mukadderatını eline aldı. +Acaba bu Meclis nasıl bir hatt-ı hareket ta’kib edecektir. +Milletin ruhuna hissiyatına akaidine temayülatına uygun bir yol tutacak mıdır? +Yoksa Tanzimat ve Meşrutiyet devirlerinde olduğu gibi milletin bünye-i ictimaiyye ve ahval-i ruhiyyesine mugayir birtakım çorak yollara mı süluk edecektir? +Bit-tabi’ bunu zaman gösterecektir. +Maamafih bizim intizar ve tahminimiz şu merkezdedir ki vahdet-i siyasiyye ve istiklalimizi te’min tarması i’tibarıyla tarih-i millimizde en parlak bir mevkii ihraz eden Büyük Millet Meclisi devletimizin tabiat-ı asliyye ve mizac-ı İslamisine muketin öz evladı arasında bile münaferetler husule getiren akıbetü’l-emr yurdun harimine kadar düşmanın sokulmasına bais olan bu garbperest zümre-i müdiran ile alakasını kat’ ederek doğrudan doğruya mücahedeye girişti. +Anadolu’da yer yer vücud bulan bu milli hareketler tevhid olunarak Büyük Millet Meclisi teşekkül etti. +Halk hiçbir fırkanın hiçbir ferdin müdahalesi olmaksızın doğrudan doğruya vekillerini intihab ederek zimam-ı mukadderatını onların yed-i emanetine tevdi’ eyledi. +Bu vekiller arasında belki garb ictimaiyatına Jan Jak Ruso’nun nazariyatına daha başkalarının yüksek esaslarına! +hiç de vakıf olmayan zevat vardı. +Bu vekiller arasında belki milleti devleti yüzlerce milyon borca sokmak ma’rifetini gösterecek maliye mütehassısları yoktu. +Bu vekiller arasında belki mekteplerimizi garbın laik müesseseleri derecesine çıkaracak maarif mütehassısları bulunmuyordu. +Fakat bir şey vardı ki o tamamıyla milletin ruh-ı İslamisi idi: +Samimiyet ve fedakarlık. +varlık vücuda getiren Meclis’i her türlü tefrika ve uğurunda bin türlü tehlikeleri göze alarak şahsi efkar ve menafie kapılmaktan muhafaza eden din ve vatanın menfaatini her şeyin fevkine yükselten hep bu iki hasisa-i milliyyenin Meclis’in şahsiyet-i ma’neviyyesinde tecellisi idi. +Kim ne derse desin Birinci Büyük Millet Meclisi hey’et-i umumiyyesi ve şahsiyet-i ma’neviyyesi i’tibarıyla hasisa-i milliyyemizi temsile yegane mazhar olan mümtaz bir meclis idi. +Teşkilat-ı Esasiyye Kanunu’nda ahkam-ı şer’iyyenin kılınacak kavaninin fıkh-ı şerife yani ahkam-ı celile-i İslamiyyeye ibtina edeceğini takdir eden Büyük Millet Meclis-i alisi bu esası yalnız kitaba yazmakla iktifa etmemiş bil-fiil tatbikata da başlamıştı: +Bir taraftan men’ ettiği bazı münkeratı kaldırmış bazılarını dakaldırmak üzere levayıh-ı +ma’neviyat ve ictimaiyat i’tibarıyla hiçbir ihtiyacımız hiçbir noksanımız yoktur. +Bil-akis bu garba karşı gayr-i kabil-i inkar bir faikıyetimiz vardır. +Binaenaleyh “inkılab-ı ictimai” gibi sözlerin bizim hey’et-i ictimaiyyemize göre hiçbir ma’nası yoktur. +Millet hayat-ı ictimaiyyesinden muztarib değildir bil-akis memnundur. +Bu hususta hiçbir inkılab lüzumunu hissetmiyor. +Milletin asıl endişe ve ıztırabı ictimaiyatının sarsılmak tehlikesidir. +Bu hususta çok canı yanmış olduğu için pek hassastır. +Senelerden beri “terakki” denince ahlaksızlıktan başka bir şey görmedi. +Onun için “teceddüd” deyince tevahhuş ediyor şeair-i ictimaiyyesinin büsbütün yıkılacağından endişeye düşüyor. +Yoksa ziraati ıslah edilse fabrikalar açılsa yollar düzelse şimendüferler köprüler yapılsa asayiş te’min edilse el-hasıl refah ve umran-ı maddiyi te’min edecek esbab ve vesait ikmal edilmiş olsa elbette bundan çok memnun olacaktır. +Fakat bunların hiçbirisi olmuyor da teceddüde milletin ictimaiyatını yıkmaktan başlanıyor. +olan uçurumun yegane sebebi budur. +Maalesef garblılaştırmaktan başka bir şey olmuyor. +Millet de bu tazyika karşı bütün mevcudiyetiyle mukavemetten geri durmuyor. +Bu yüzden aradaki nefret bir türlü ülfete münkalib olamıyor. +Artık hükumet ıslahat namına ne yapsa halk emniyet etmiyor terbiyesi bozulacak diye çocuğunu mektebe göndermiyor. +Bu suretle ne halk cehlden yakasını sıyırabiliyor ne de hükumet tezebzüb ve buhranı artırmaktan başka bir şey yapabiliyor. +vel nazar-ı dikkat ve ehemmiyyete alacağı bu noktadır. +Hiç şübhe yok memleket teceddüd ve terakkiye muhtacdır. +Fakat bu teceddüd milletin an’anatını hissiyatını akaidini el-hasıl hüviyet-i milliyyesini halelden masun bulunduracak bir teceddüd olmalıdır. +Zira hangi devlet olursa olsun tabii olarak ma’ruz kalacağı tahavvülat ve teceddüdat ile beraber ayniyetini hüviyetini zayi’ ettiği gün sahne-i hayattan çekilmiş olur. +Binaenaleyh bir devlet zaruri ve tabii olan tahavhalif olarak haricten getirilen yabancı te’sisat ve nazariyattan da milleti tahlis ederek hakiki bir devlet-i İslamiyye te’sis ile İslam tarihinde bir sahife-i garra küşad edecektir. +Zannediyoruz ki bütün milletin arzu ve temennisi de bu merkezdedir. +Zira müslümanlar Allah’tan Peygamber’den sonra her şeylerini devlet ve hükumetlerinden beklerler. +İslamiyette ruhaniyet olmadığı için müslümanların Allah ile aralarındaki vasıtaları hocaları değil hükumetleridir. +Müslümanlar gerek menfaat-i dünyeviyyelerinin gerek menfaat-i uhreviyyelerinin ancak devlet ve hükumetle kaim bulunduğunu bildikleri için onun uğurunda fedayı can etmeyi en büyük fazilet ve sevab addederler. +Hiç şübhe yoktur ki devletimiz –birinci ve yı– terakkıyat-ı maddiyye i’tibarıyla çok geri kalmıştır. +Fakat bünye-i ictimaiyyesi elhamdülillah sağlamdır. +Bünye-i ictimaiyyenin esasındaki bu rasanettir ki bütün mesaib ve felaketlere karşı mukavemet kudret ve kabiliyetini göstermiş gerilemek ve küçülmekle beraber yine bünye-i asliyyeyi tur. +Bu da ancak bu hey’et-i ictimaiyyeye mahsus bir mertebedir ki bünye-i asliyyesi bu rasanetten mahrum milletler için bu kadar mesaibin onda birine göğüs gerebilmenin imkanı yoktur. +Şu halde millet vekillerine milletin rehber ve mütefekkirlerine teveccüh eden vazife bu kadar sağlam olan asırlarca devam eden muhacemata rağmen yıkılamayan bu bünye-i esasiyyeyi tahkime çalışmak en tehlikeli en buhranlı zamanlarda milletin vahdet-i ictimaiyye ve siyasiyyesini sat-ı ictimaiyye-i İslamiyyeyi en feyyaz bir surette tenmiye ve tarsin etmektir. +Zira mevcudiyet-i memleket ve milleti istihlas edecek müstemir bir kudretin ancak hey’et-i yı ictimaiyye ile mütekevvin bir idare sayesinde mümkün olacağını zaman ve hadisat bize pek ra’na bir surette göstermiştir. +Bizim muhtac olduğumuz şey maddiyattır; ulum ve fünun-ı müsbetedir sanayi’dir. +Yoksa +“Hindistan Hareketi henüz başlangıcında iken Harb-i Umumi infilak etti. +Harb-i umumi Hindistan Hareketi için büyük bir musibet teşkil etti. +Çünkü Hindistan hükumetinin istibdadını teşdid etmesi için vesile oldu. +O zaman Hindistan hükumeti ve tarafdaranı diyorlardı ki ‘İngiltere harbe girmiştir. +Hindistan’ın vazifesi ona yardım etmek onun muvaffakıyeti uğurunda her fedakarlığı ihtiyar eylemektir. +Harb dostu düşmanı birbirinden ayıracak zamandır. +Harb zamanı faaliyet-i siyasiyye ve mutalebe-i hukuk zamanı değildir.’ Hindistan hükumeti bu sözünü fiilen de bütün şiddetiyle tatbik ettiğinden her faaliyet-i siyasiyye ta’til olunmuş ve herkes susmuştu. +Hükumet birtakım müstesna kanunlar bilhassa ‘Hindistan’ı Müdafaa’ Kanunu namıyla bir kanun vaz’ etmiş idi ki bu kanun mucebince hükumet en cüz’i bir şikayette bulunanları bile derdest etmek hakkını haiz bulunuyordu. +Hindistan hükumeti harb havadisinin neşrini men’ ettiğinden bir kimse harbden ahval-i harbiyyeden bahse cesaret edemiyordu. +Gazeteler ancak hükumet tarafından verilen havadisi neşrediyorlardı. +Binaenaleyh Almanlar Belçika istihkamlarını zirüzeber ediyorken Hindistan hükumeti gazetelere verdiği havadis olduğunu dermiyan ediyordu. +Diğer taraftan hakikat anlaşılıyorduysa da hiçbir kimsenin hakikati söylemeye dili varmıyordu. +Bu gibi hakaikı zindanlara atılıyorlardı. +Fakat sahibi hükumetin bu şiddetinden ve zulmünden zerre kadar endişe etmeyerek eskisi gibi hareket ediyor ve hiçbir vechile hakikati ihfa etmiyordu. +runda fedakarlığı göze almasına gelince Hindistan’ın hakkını tamamıyla ihkak etmeyince böyle bir şey yapmaması lazım geldiğini kemal-i cesaretle tasrih etmiştir. +O sıralarda Türkiye de harbe girmek üzere bulunuyordu. +Osmanlı Devleti’nin Harb-i Umumiye iştiraki üzerine Hindistan müslümanlarının vaz’iyeti vülat ve teceddüdatı kabul ederken mutlaka hüviyet-i milliyyesini zayi’ etmemeye çalışacaktır. +Bir devlet ve millet için asrın muktezası olan tahavvülat ve teceddüdata tabi’ olmak ne kadar lazımsa kendi hüviyet ve ayniyetini muhafaza etmek de o nisbette lazımdır. +Ondan hiçbir şey feda edemez ve etmemelidir. +Ayniyetini ve bekayı hüviyyetini muhafaza etmek şartıyla tahavvülat ve teceddüdatı kabul eder ve etmelidir. +Eğer Büyük Millet Meclisi bu hakayık-ı ictimaiyyeyi nazar-ı i’tinaya alarak memleketin maddiyat cihetini ıslah ve teceddüde mazhar edebilirse hakikaten pek muazzam bir hizmet ifa etmiş olacaktır. +Yok eğer Meşrutiyet devrinde ictimai rı tutacak olursa bit-tabi’ buhranı tezyid etmekten başka bir şeye muvaffak olamayacaktır. +Lakin biz öyle ümid ederiz ki bu İkinci Meclis’in şahsiyet-i ma’neviyyesi de esasat-ı İslamiyye dairesinde hareketi en büyük bir umde-i esasiyye ittihaz edecektir. +Biz bazı bedbinlerin zannettiği gibi Men’-i Müskirat Kanunu’nun ref’ edileceğine medreselerin kaldırılacağına Teşkilat-ı Esasiyye Kanunu’nda Meclis’e aid vezaif miyanında “ahkam-ı şer’iyyenin icrası” kaydıyla “tanzim olunacak kavaninin fıkh-ı şeriata ibtina edeceği” kaydının tayyedileceğine el-hasıl bu kabil daha birtakım mal vermiyoruz. +Meclis’in şahsiyet-i ma’neviyyesi kat’iyyen Müslümanlıktan ayrılmayacak ve irşadat-ı memleketin refah ve umranını te’min ile beraber Müslümanlığı da i’la edecektir. +Cenab-ı Hak muvaffak bi’l-hayr buyursun amin. +Hindistan’nın Kalküta şehrinde intişar etmekte olan el-Camia refikimizden Hindistan Hareket-i İslamiyyesinin keyfiyet-i teşekkülü hakkında yazdığı üç makaleyi nakletmiştik. +Hindistanlı refikimiz bu silsile-i makalata devam etmekte olduğundan biz de bu mühim mevzuu +danlarına göndermemek ile müttefiklerin İslam diyarına tecavüz etmeyeceklerini muharebenin Türkiye hududunu değiştirmeyeceğini i’lan etmeleriyle kabil olur. +se Hindistan müslümanları vezaif-i diniyyelerini diyar-ı İslamiyyeyi sıyanet için ellerinden gelen her şeyi yapacaklardır. +Çünkü ecnebilerin yegane müstakil İslam devletine tecavüzleri ‘nefir-i amm’ tün müslümanların Osmanlı Devleti’ni beray-ı müdafaa kıyam etmeleri lazım gelir. +sahibinin bu fikirlerini böylece izah ettikten sonra Hindistan hükumetinden nasıl bir muameleye duçar olduğunu anlamak kolaylaşır. +Hindistan hükumeti müşarunileyhi elde etmek vesait-i hasise ile Ebu’l-kelam hazretlerini dam-ı fak olmayınca tehdid ve vaide başlamış yalnız gazetesini murakabe edecek bir sansür te’sis etmiş fakat bu da bir fayda vermediğinden ’i seddetmiştir. +Hindistan hükumeti l’i matbaasıyla birlikte seddedince kurtulduğunu zannetmiş ise de Mevlana Ebu’l-kelam namıyla diğer bir risale bir matbaa bundan başka da Darü’l-irşad namıyla bir müessese-i ilmiyye te’sis etmiştir. +Darü’l-irşad’ın maksadı gerek İngiliz mekteplerinde gerek müessesat-ı diniyye-i lam’a çalışacak mürşidler vaizler yetiştirmek idi. +Fakat bu müessese de Hindistan hükumetinin enzar-ı iştibahından kurtulamadı. +Hindistan hükumeti mütevali tecrübeler neticesinde Ebu’l-kelam’ın mesaisini sektedar edemeyeceğini anlayınca senesinin Nisan’ında müşarunileyhi makarr-ı faaliyyeti olan Kalküta’dan nefy ile Ranşi’ye göndermiştir. +Yine o sıralarda Hindistan hükumeti sair rüesayı Muhammed Ali ile biraderi Şevket Ali de bunlar miyanında idi. +muharriri Zafer Ali Han daha evvel tevkif olunmuştu. +Hükumet bu işi bitirince rahat ettiğini zannetmiş ve istediğini yapmaya başlamıştır. +kesb-i nezaket etti. +Çünkü bir tarafta Hilafet-i re’nin düşmanları saffında bulunuyor ona yardım milli ve dini bir vecibe teşkil ediyor diğer tarafta Hindistan’ı mahkumiyet boyunduruğu altında bulunduran Hindistan’ın kuvasını kendi muvaffakıyeti için kullanan İngiltere bulunuyordu. +Trablusgarb ve Balkan muharebelerinde müslümanların Makam-ı Hilafete gösterdikleri müzaheret-i hamiyet-perveraneyi gören İngiltere Hind müslümanlarını teskin ve Osmanlı Devleti’nin harbe iştirakindeki te’siri tahfif için çalışmaya başladı. +O zaman yine sahibi hükumete karşı kıyam ederek İngiltere’nin Türkiye ile muharebe etmemesi için çalışmış idi. +Fakat hükumet sahibi Ebu’l-kelam’ın sözlerini dinlememiş ve senesinin Teşrinievvel’inde bir beyanname neşrederek İngiltere’nin ancak Türkiye tarafından vuku’ bulacak tecavüzleri red ile iktifa edeceğini Türkiye’ye tecavüz etmeyeceğini emakin-i mukaddese-i İslamiyyeye karşı İngiltere’nin hiçbir hareket-i hasmanede bulunmayacağını beyan etmişti. +Birçokları bu beyannameye aldanmış diğerleri bunun mahz-ı iğfal olduğunu beyandan çekinmiş fakat sahibi ‘’serlevhasıyla bir makale neşrederek müslümanların hissiyatını pek mükemmel bir surette izah etmiş ve Bengale Valisi Lord ‘Carmichael’ ile mülakat ederek bu hususatı kendisine izah eylemişti. +Ebu’l-Kelam bu makalesinde diyor ki: +Hilafet-i İslamiyyeyi cami’ Osmanlı Devleti lılar için büyük bir felakettir. +Hindistan müslümanlarının Hilafet devleti ile beraber olmaları onun muvaffakıyetine hizmet etmeleri onun uğurunda her fedakalığı ihtiyar etmeleri şer’an vacibdir. +Hindistan hükumeti bu hakikati bilmelidir. +Harb esnasında Hindistan müslümanlarının bi-taraf kalmaktır. +Bu da ancak Hindistan müslümanlarından maddi ma’nevi bir muavenet istememek Hind müslümanlarını muharebe mey +Bütün İslam Alemi Tarafından Te’min Olunmalıdır Temmuz tarihli gazetesi Hilafet-i İslamiyye serlevhasıyla bir makale neşretmiştir. +Ceride-i mezkure bu makalesinde diyor ki: +“Tarih-i İslam’ın hiçbir zamanında Hilafet-i İslamiyyenin kıymeti bugünkü derecede anlaşılmamış bununla beraber Hilafet-i İslamiyye hiçbir zaman da bugünden daha azim bir muhataraya duçar olmamıştır. +İstanbul işgalinin ve Yunan bugünkü tehlikeden daha az tehlike ile muhat manlar vaz’iyeti idrak ve tehlikeyi ihata ediyorlardı. +Şimdi Türk zaferiyle canlanan müslümanlar bu zaferleri İslam vahdetinin mümessili olan Hilafetin zaferi addediyorlar. +Hakikat bu merkezde değildir. +bütün müslümanların halifesi tarafından değil bütün müslümanların ifa edeceği vezaifle kazanılacaktır. +Bundan böyle Hilafetin kuvvet-i maddiyyesini te’min etmek bütün müslümanlara aid bir mes’eledir. +Halifenin vaz’iyetini ta’yin ve ta’rif idaresini tanzim ve kuvvetini te’min ehl-i atıl kalacak olurlarsa müdafaa-i milliyyeleriyle meşgul olan Türkler kaffe-i ehl-i İslam için birinci derecede haiz-i ehemmiyyet olan bu mes’ele müessese-i ruhaniyyeye inkılab ederek kıymet-i diniyyesini zayi’ eden bir mes’ele-i taliyye olacaktır. +Bunun içindir ki Hilafetin hiçbir vakit bugünkü kadar tehlikeli bir zaman geçirmediğini söylüyoruz. +Hindistan Hilafeti müdafaa hususunda önayak olmuştur. +Bugün de cihan bu müessesenin beri Hilafetin ma’nası menafi’-i İslamiyyenin taarruzat-ı vakıaya karşı müdafaası olarak telakki olunmuştur. +Fakat bu müessesenin yegane hedefi müdafaa olmadığı gibi yalnız uhuvvet-i +Halife artık Türkiye’nin sultanı değildir. +Halife-i müslimini Türk diplomasisi temsil etmemektedir. +Binaenaleyh halifenin bütün müslümanlar arasında intihab edeceği mümessilleri ve her İslam memleketinde ikametgahı bulunacaktır. +Bilhassa müslümanlar beynelmüslimin esasat üzere halife-i müsliminin emakin-i mübareke-i halife-i müslimine aid olan saltanatın maddi kuvvetin hakiki olup vehmi olmamasını te’min eyleyeceklerdir! +Bu hiçbir ihmale tahammülü olmayan bir vazifedir. +Bu vazife Şark-ı Karib mesaili siyaseten tesviye olunduktan sonra daha fazla müşkilat kesb edecektir. +Türkler bu vazifeyi Yalnız Türkler bu vazifenin ifasını müslüman kardeşlerine terk etmişlerdir. +Türkiye Devleti’nin varidatı artık halife-i müsliminin yed-i tasarrufunda değildir. +Binaenaleyh makam ve haysiyeti Türkiye ve sair memalik-i nacak mesaildir. +Bütün İslam’ı temsil eden hak esası namına kaim olan makam-ı Hilafet namına yapılacak bu işler gayr-i siyasidir. +Müslümanlar bu vezaifi ifa ediyorken alel-ade ma’nasıyla siyasetin bu işlerle alakadar olmadığını unutmamalıdır. +Bu vazifeler güçtür. +Fakat Müslümanlık namına ve dünyanın müsalemeti namına zaruridir. +Binaenaleyh bu vezaifi ifa edecek olanlar ahlafın bütün şükranını kazanacaklardır. +Bu vezaife Hindistan Hilafet Cem’iyeti’nin nazar-ı dikkatini celb ederiz.” Temmuz tarihli Bombay Chronicle gazetesi sulh zaferimizin Bombay’da nasıl tes’id olunduğunu tasvir etmektedir. +Temmuz günü Bom aslisi kelamullahın bu ayet-i kerimesinden anlaşılabilir: +‘Biz sizi vasat bir millet yaptık ki bütün insanlara karşı şahid mevkiinde olasınız ve Resul de size karşı şahid olsun.’ batıl kavanin-i ezeliyyesine Cenab-ı Hakk’ın cihan-şümul hakimiyetine şahid olmak İslam’ın ta’rif ettiği üzere müslümanların bu dünyada başlıca vazifesidir. +Yine Kur’an-ı Kerim mealen buyuruyor ki: +‘Vakta ki Cenab-ı Hak meleklere ‘Yeryüzünde bir halife yapacağım.’ dedi. +Melekler dediler ki ‘Yeryüzünde fesad çıkaracak kan dökecek olanları mı halife yapacaksın? +Biz sana tahmid ve tesbihte bulunuyoruz.’ Hak Teala buyurdu ki ‘Sizin bilmediklerinizi bilirim.’ Risaletpenah efendimiz etbaına insanın hilafetini ta’lim ve hakimiyet-i ilahiyyeye şahid olan bir ümmeti teşkil etti. +Peygamberimizin halifesi diğer hilafet-i uzmanın insanın Allah’a karşı karşı mes’uliyet-i tammesinin canlı bir şahididir. +Hilafet müessesesi bi-hakkın anlaşılır ve vezaifi bihakkın bütün beşeriyet için bilhassa hak için mücahede eden ve batıldan mutazarrır olanlar için mahz-ı rahmet olur. +Hilafet-i İslamiyye bu vazifesini ifa edemedi. +Müslümanlar onun bu vazifeyi ifa etmesi esbabına bakacaklardır. +Müslümanlar bu vazifeyi ihmal ederlerse Risaletpenah efendimiz aleyhlerinde ifa-yı şehadet edecektir. +Müslümanların yapacağı iş sade ve aşikardır. +Müslümanlar Halife-i Müsliminin riyaseti altında muayyen zamanlarda akd-i ictima’ ederek mesail-i teşkil edecekler ve bu meclisin İslam aleminin en münevver ve en terakkiperver anasırını cami’ olmasına dikkat edeceklerdir. +Bu meclisler yalnız ulema-yı dini değil ulum-ı tıbbiyye ve tabiiyye mümessillerini de toplayan eski ulema-yı İslam mü’temerlerine benzeyecektir. +Bu meclis üzerinde herhangi bir devletin herhangi bir menfaatin vasıta ile akvam-ı İslamiyyeyi Makam-ı Hilafete bağlayan revabıtın takviye ve ıslahına bakılacaktır. + +Lalci Efendi tarafından irad olunan nutukta Hind müslümanlarının iki bayramı birden id-i adha ile sulh bayramını tes’id ettiklerini beyan ettikten sonra mücahede-i milliyyemizden bahsetmiş ve Hind Mecusilerinin müslümanlarla birlikte Türk muvaffakıyetini tes’id etmelerine beyan-ı memnuniyyet eylemiştir. +İctima’da Gazi Mustafa Kemal Paşa’ya beyan-ı tebrikat edilmesine arazi-i mukaddese-i İslamiyyenin halası için teşebbüsatta bulunulmasına karar verilmiştir. +Yine gazetesinin verdiği ma’lumata göre Hindistan’ın sair merakizinde de tes’idat icra edilmiştir. +Berlin’den gazetesine yazılıyor: +Berlin’de Şarlotenburg’da bir cami’-i şerifin vaz’-ı esas resmi icra edilmiştir. +Merasime din-i messili Mübarek Ali nam zat riyaset etmiştir. +Hazirun miyanında Türkler Mısırlılar İranlılar Hindliler Prusya hükumetinin ve Berlin ve Şarlotenburg belediyelerinin mümessilleri hazır bulunmuşlardır. +Mübarek Ali nutkunu İngilizce irad etmiş ve mensub olduğu cem’iyete muarız bazı Mısırlılar tarafından birkaç defalar sözü kesilmiştir. +Nihayet Mısırlılardan birçoğu merasim mahallini terk ile gitmişlerdir. +Bunlardan biri şöyle bağırmıştır: +“Bu adam niçin menfur İngiliz lisanıyla nutuk cami değil bir İngiliz barakası olacaktır. +İngiliz parasıyla yapılıyor.” Bu hadise muhtelif cem’iyat-ı mucib olmuş ve polisin müdahalesiyle arbedeyi çıkaranlar ihrac edilmiştir. +Berlin’deki Mısır Milliyetperver Fırkası Cem’iyeti Alman gazetelerine ber-vech-i ati bir varaka göndermiştir. +“Ahmediye Cem’iyeti İngiliz müstemlekat siyaseti ta’kib eden İngiliz ve Hindlilerden mürekkeb bir gruptur İngiltere’de bu gibi dini gruplar alem-i İslam üzerine kuvvetli bir nüfuz yürütmeOn binlerce halktan müteşekkil alay “Şov Batı” denilen mahalle muvasalat ettiği zaman hazretleriyle Gazi Mustafa Kemal Paşa’ya ihraz ettikleri muvaffakıyetten ve akdettikleri sulhten dolayı arz-ı tebrikatı istihdaf eylediğini beyan ettikten sonra Hindularla müslümanların vahdetinden bahsetmiş ve bu vahdeti muhafaza için yemin etmelerini taleb eylemiştir. +Müteakıben mumaileyha mukarrerat-ı atiyyeyi okumuştur: +Bombay ahalisinden müteşekkil ictima’ Halife-i Müslimin Emirü’l-mü’minin Abdülmecid hazretlerine sulhün muvaffakıyetle akdinden dolayı arz-ı tebrikat eyler ve Makam-ı Hilafetin pek yakında bütün şeref ve tamamiyeti ile ihyasını niyaz ve ümid eyler. +Bombay ahalisinden müteşekkil bu ictima’ Gazi Mustafa Kemal Paşa’ya necib Türk milletine Avrupa’nın en satvetli kuvve-i müctemiasına karşı ihraz edip bütün şarkın şerefini kurtaran zaferden dolayı kalbinin bütün samimiyetiyle arz-ı tebrikat eyler ve bütün Asya milletlerinin Türklerle bi’l-ittihad garb tahakkümünden Asya Bombay ahalisi Türk muvaffakıyatını tes’id ederken Ceziretü’l-Arab’ın istiklal-i tammını ihraz etmedikçe ve evamir-i İslamiyyeye tebean her türlü murakabe-i ecnebiyyeden halas bulmadıkça hoşnud olmayacaklarını beyan ederler. +Bu ictima’ ittifak-ı ara ile Hindistan’ın kuvayı umumiyyesini istihsal-i istiklale hasr ettiğini beyan eyler. +Bu mukarrerat Urdu Gücerati Marati lisanlarıyla da hazıruna kıraat olunmuştur. +Müteakıben Geceleyin Hindistan İstiklal Fırkası Lozan sulhü münasebetiyle umumi bir ictima’ akdetmiştir. + +Son posta ile aldığımız Kıbrıs gazeteleri kurban ve sulh bayramının Lefkoşe’de nasıl hararetle tes’id edildiğini anlatıyorlar. +Temmuzun yirmi dördü bayramın ilk günü olduğu cihetle gece saat üçten i’tibaren top atılmaya başlamış ve ahali Ayasofya Camii’nde toplanmışlardır. +Halk öğleden sonra Sarayönü Meydanlığı’nda icrayı şadmani etmiş Fakir Mekteplilere Yardım Cem’iyeti tarafından rozetler tevzi’ edilmiştir. +Rabıta-i Şarkıyye namıyla Mısır’da teşekkül eden bir cem’iyetin nizamnamesini ahiren aldık. +Cem’iyetin hedefi şark akvamı arasındaki revabıtı tahkim şark medeniyetini şark fezailini fine varmaya çalışır ve makasıdını tahakkuk ettirecek neşriyata ehemmiyet verir. +Cem’iyet her üç senede umumi bir Şark Kongresi akdeder. +Bu kongre şarkın her tarafından Cem’iyete intisab edecek zevatın murahhaslarından teşekkül eder. +ye sarf-ı mesai ediyorlar. +Ahmediye Fırkası daha doğrusu İngiliz hükumeti şimdi Almanya’daki müslümanlara İngiliz propagandası yapmak maksadıyla burada bir cami’-i şerif inşasına teşebbüs etti. +Milliyetperver ve müslüman sıfatıyla bu tehlikeli harekete karşı dindaşlarımızı ikaz etmeyi vazife addediyoruz.” Kahire’de münteşir refikimizin Ağustos tarihli nüshasında okunduğuna göre Haremeyn-i Şerifeyn’i Müdafaa Cem’iyeti akd-i Türkiye Büyük Millet [Meclisi] Reisi Gazi Mustafa Kemal Paşa’ya İstanbul gazetelerine atideki telgrafnameyi göndermeye karar vermişlerdir: +“İhraz olunan muzafferiyet-i askeriyye ve onu ta’kib eden sulh zaferi ve alem-i İslam şarkın birliğini ve hakkın ihkakını te’min edecek ayet-i Hak eksikliğinizi göstermesin ve sizin himmetinizle erkan-ı İslam’ı bilhassa Haremeyn-i Şerifeyn afv eylemek kudretini din kendisine vermiş değildir. +dahilinde icra-yı adli emretmiş ve huzur-ı ilahide nasıl mes’ul ise bütün müslümanlara karşı da kendisini öylece mes’ul tutmuştur. +Binaenaleyh haktan udul ettiği gibi şeriatın ta’yin ettiği şeraite göre kendisini hal’ yahud katl etmek cümlesinin üzerine vacib olur. +Artık halife-i Resulullah’ın Müslümanlıktaki mevkii böyle olursa rical-i din Yukarıdan beri söylediklerimizden ahkam-ı cak bundan diğer milletlerin tarihindeki “teokratik” tarz-ı ma’lumu anlaşılmamak icab eder. +Zira o tarza göre hakim teşri’ ve icra hususunda Allah’ın vekilidir. +Halk kendisine itaat mecburiyetindedir. +Hiç kimse için onu tahtie etmek münakaşaya çekmek yahud evamirine muhalefette bulunmak mümkün değildir. +Zira onların nazarında “sultan-ı Bunun içindir ki rical-i dine karşı cihad açılmasını milyonlarca insanı o yırtıcı mahlukların pençesinden tahlise çalışılmasını telkin ettiği esasların en başında görüyoruz. +larını esirgemiştir. +İslam’ın müslümanları ne dereceye kadar sıyanet ettiği en vazıh bir surette anlaşılabilmek için Hilafet makamını misal getireceğiz. +Çünkü halife akvam-ı İslamiyye arasında aleyhi’s-salatü ve’s-selam efendimizin makamına kaim olmakla dini mertebelerin en yükseğini işgal etmiş bulunuyor. +Şimdi Müslümanlık bir halifeyi hiçbir suretle la-yuhti görmediği gibi kitabın sünnetin ne tefsiri ne de ta’dili imtiyazını ve efrad-ı beşerden birinin günahını bağışlamak yahud kimseyi daire-i gufrandan koğmak yahud kimsenin akidesi üzerinde tahakküm edebilmek hakkını ona bahşetmez. +Hatta kadıların mevkii onun makamından daha yüksektir. +Çünkü verdikleri hükmü ne ibtal ne ta’dil etmek ne de mahkumu Başmuharrir Sahib ve Müdir Tedk i k a t ve Te’lifat-ı İslamiyye Hey’et-i İlmiyyesi Reis-i alisi Şeyh Abdülaziz Çaviş Efendi hazretleri tarafından te’lif buyurulup Şer’iye Vekalet-i Celilesi tarafından Anglikan Kilisesi’ne gönderilmek üzere ayrıca tab’ olunmakta olan cevabdır: + +dı. +Bütün kapıları ancak kendi heveslerini tatmin edenlere karşı açıp diğerlerine karşı ebediyen kapıyorlardı. +Bu yoldan soyulmadık servet bırakmadılar bütün ahrarı esir ettiler. +Sürdükleri ezvak ile daldıkları hevesat ile tarih-i alemde ibret oldular. +Din-i İslam’ı gönderen Fatır-ı hakim rical-i din eliyle başka ümmetlere isabet eden felaketlerden müslümanları esirgedi. +Nasıl günahın irsen intikal şaibesinden insanı tenzih etmiş ise nasıl rahmet kapılarını her gelür sığınana karşı açık bulundurmuşsa nasıl yeryüzünü her musalli için mescid gökyüzünü her niyazkarana kıble kılmışsa kurb-i müslümanlara farz buyurarak erkanını adabını ve kılınacağı zaman neler tilavet olunacağını bizlere ta’lim etti. +Sonra haccın erkanını usulünü aşağıda mücmelen söyleyeceğimiz vechile vacib gayr-i vacib bulunur ibadetlerini aynı suretle öğretti. +Şayed İslam bunları bildirmiş olmasaydı şübhe yoktur ki bizim rical-i dinimiz de Yahudilerin Nasranilerin hasılı ibadetlerin tarzını beyan etmiş olmayan bütün edyanın ricalini ta’kib edecekti. +ce Müslümanlık bunu kökünden kesti. +– Sure-i Hacc ayet-i celilesiyle bütün mukarriblerin yalanlarını yüzüne vurdu. +Müslümanların hacda kurban bayramında hayvan kesmelerine gelince din-i İbrahim’e kadar cari olan insan boğazlanması adetinin din-i nedir yahud fukarayı infak içindir; başka hiçbir şey değildir. +Bir de çok zamanlar kurban şeriat-ı ve fukaraya dağıtılır. +Bu i’tibar ile hükumat-ı hazıranın mali ve nakdi cezaları gibidir. +Şu fark ile ki şeriatın ta’yin ettiği cezalardan toplanan mallar erbab-ı ihtiyaca verilir. +Kanuni cezalardan birikenler Yukarıda söylediğimiz gibi diyanet-i gönderen Halik-ı hakim nasıl insanın malını canını zalimlerin muhtekirlerin taarruzundan sıyanet etmişse aklını vicdanını da rical-i dinin muilahi” ma’sumdur. +kendisinden bir şey söylemez bütün söylediği min-indillahtır; binaenaleyh şeriattır dindir. +kilisenin saltanatı rical-i diniyyenin saltanatı gibi ta’birlerden gayr-i müslim ümmetlerin anladığı ma’na budur ki İslam’ın ruhuna esaslarına vukufu olmayan birçok müslümanlar mes’eleyi kavrayamıyorlar da açtığı rahneleri yukarıda tasvir ettiğimiz kilise tahakkümünü omuzlarından atmadıkça saadet yüzü görmeyen ümmetlerin çığırını tutmak istiyorlar. +Bizler eminiz ki şayed Nasraniyet Müslümanlığın taifeler arasındaki farkları ebediyen kaldıran ahkamını ihtiva etseydi kurun-ı vüsta denilen o muzlim devrelerde kilisenin böyle simsiyah olmazdı ve asırlarca boyunlarında durup kendilerini sefil eden zincirleri koparıp atabilmek için akıttıkları kanın damlası bile dökülmezdi. +Kilise ricali İslam’ın müslümanlar hesabına hiçbir zaman kabul edemeyeceği bir istibdadı kurun-ı vüstada hatta yakın zamanlara kadar nas��l yürüttüyse Hind’in Çin’in kahinleri de tuttular halka ilahlarını gadub ve şedid suretlerle tasvir ettiler. +Kurban vermedikçe hiddetlerini yatıştırmak kahinler vasıtasıyla ve onlar tarafından okunacak muayyen dualarla müstecab olabileceğini telkin ettiler. +Bunun için ma’bedlere giden halk dimlere teslim eder onlardan da kahinler alarak mu’tad olan ayinleri ne ise yerine getirirlerdi. +Sahibleri oldukları yerde bunlara bakar dururlardı. +Kahinler bu vesile ile halkın vicdanı üzerinde tahakküme yol buldu. +Çünkü herkes istediği günahlardan kendisini kurtaracak bir münciye kapıları insanlara kapalı idi. +Bunları ancak o kahinlerden biri açabilirdi. +Sonra herkes kahinler tarafından müretteb ibareleri ayinleri mutlaka ma’bedin dört duvarı arasında yine kahinlerden birine iktida etmiş olduğu halde okuyacak yahud eda edecekti diğer tarzda ilahlara ne ibadet ne tazarru’ imkanı yoktu. +Kahinler bu suretle tıbkı ahbar-ı Yahudun ve kilise ricalinin elde ettiği kudrete sahib olmuşlar harekatı “birr ve ihsan” tanımak suretiyledir ki kainatın mukteza-yı fıtratı olan tefavüt-i efrad ile muhtelif tabakat arasındaki münasebatın devam-ı safiyyeti için vaz’ etmiş olduğu tekalifin beynini te’lif etmiş oluyor. +Bu da şaşılacak bir şey değildir; çünkü İslam din-i fıtrattır. +kendisi için fıtratın hiçbir düsturuna münakız hilkatin hiçbir kanununa muarız olmak imkanı olamaz. +Müslümanlıktan başka bir din tanıkikatıyla suret-i kat’iyyede sabit olmuş bir hakikat-i fıtriyyeyi nazar-ı im’ana almış olsun. +O hakikat de battan ve her birinin öbürü üzerindeki te’sirinden diğer kısmı da sebzelerle nebati gıdalarla tegaddi eder. +Şimdi bu gıdaların beden üzerinde asarı zahir olduğu gibi hayat-ı ruhiyye ve şuun-ı ma’neviyyede meşhud olur. +Görüyoruz ki et ile tegaddi edenler –velev hayvanat-ı safile tabakasından olsun– kavi bünyeli metin adaleli bulunduktan başka azimkar oluyorlar cesur oluyorlar. +Ruhlarında azamet izzete meyil görülüyor. +Bir de aksini alalım: +Mesela bir adam daima yavaş zehirleyerek sonunda bitab düşünce asarı ayyaşın hem vücudunda hem ruhunda müşahede edilmeye başlıyor nasıl bedenin ensicesini fesada veriyor kuvasını kemiriyor ilel ve emraza ve bunları tevlid eden katil cürsumelere karşı mukavemetini keserek ölümü ta’cil ediyorsa ruhu da evvelce muttasıf olduğu birçok sıfat-ı aliyyeden aynı suretle mahrum bırakıyor. +Mesela mes’uliyeti idrak melekesi zaifliyor da başkalarının hukukunu namusunu çiğnemek menahiden birçoğunu irtikabdan çekinmemek meyli kuvvetleşiyor. +Afyon esrar kokain morfin gibi diğer müskiratın gerek beden gerek ruh üzerindeki te’siratı ise fenni eserler tarafından bildirildiği için herkesin ma’lumudur. +Bundan başka yenilen içilen şeylerin insanın hayat-ı ruhiyyesinde ne gibi asar husule getirdiğini izah rakabesinden öylece masun bulundurmuştur. +Sonra bir taraftan muamelat ve ahkam i’tibarıyla tan da efrad-ı beşer arasında derecat ile tefavüt olmadıkça nizam-ı kainatın istikrar bulamayacağı o Mübdi’-i hakimin nazar-ı ihatasından kaçmamış ve bizlere ebna-yı Adem’in ebediyen ihtilaftan kurturulmayacağını ve zaten kendilerini bunun için yarattığını Kur’an’ında bildirmiştir. +Fatır-ı zülcelal bununla bize şu hakikati anlatmak rad-ı beşerin aynı seviyede bulunmasını istemek bir hayal-i muhaldir; hikmet-i hilkate karşı cehildir. +Arada bu yüzden hadis olan ihtilafatı kaldırmaya sa’y ise aklın noksanını gösterir. +Çünkü o hilkate tamamıyla mutabık ahkamdan başka bir şey teşri’ etmemiştir ki bu da pek tabiidir. +Zira gerek Furiyer Sen Simon Robert Odin gibi müfrit iştirakilerle meydana guna gun siyasi fevzalar çıkaran birtakım serserilerin dalalinden doğacak akıbetleri gerek bolşeviklik yüzünden Rusya’da yüz yetmiş milyon halkın başına gelecek felaketleri İslam’ın İlahı ezelden biliyordu. +Halbuki Leninler Troçkiler hasılı bütün bu hareketin başında bulunanlar öyle zannediyorlardı ki: +Yeryüzüne bütün kainatı kucaklayacak derecede vasi’ bir şefkat yaymışlar; adaletin en mütekamil şeklini ibda’ etmişler; insan yaratılıp da gerek enbiyanın gerek erbab-ı teşriin vaz’ ve tebliğ ettiği teşrii kabul ile mukayyed olduğu günden beri Cenab-ı Hak bunun hepsini ezelden bildiği ve ümmet-i İslam’ı başkalarına isabet edecek gunagun felaketlerden korumak istediği içindir ki ahkam-ı şeriatta hakk-ı temellükün masuniyeti aleyhine bir şey görmüyor; ve efrad arasında adli tevzi’ edecek umumun menafiine mutabık harekette bulunacak sonra yaydığı yahud bıraktığı mes’ul olacak hükumetlerin zaruri olduğunu görüyoruz. +Sonra şeriat fukaranın biçareganın sıkıntılarını tehvin etmeye bunların refah içinde yaşayanlara karşı besleyecekleri gayz ve kin hislerini yüreklerinden çıkarmaya medar olacak bütün kım cahillerin zannı gibi fuzuli bir müdahale değildir. +Hakim ve alim olan Fatır-ı zülcelal hayatın bütün müfredatı için beşerin fıtratına mutabık öyle adab öyle erkan teşri’ buyurmuş ki Kur’an ile sünnetin sahaifini dolduran bu ta’limat İslam’ın diğer edyandan temayüzünü te’min etmektedir. +Maamafih bu da hiç şaşılacak bir şey telakki olunmamalı. +Zira İslam öyle bir dindir ki yaşanacak hayat hesab verilecek ahiret izzet bulacak nefis zinde yaşayacak vücud nef’i dokunacak fiil salahı görülecek kavil düşünecek akıl muhasebe edecek vicdan için gelmiştir. +ve’s-selam efendimizin tebliği hayat-ı dareyne aid bütün müfredatı şamil bulunuyordu. +O Resul-i muhterem beşerin saadet-i faniyye ve bakıyyesini te’min vesailini tafsilatıyla bildir- di ve Dünya Ahiretin tarlasıdır düsturuyla dünya ile ukba arasındaki ittisali gösterdi. +Mani’-i Terakk i Değil Zamin-i Terakk i dir Din-i İslam yalnız beşeriyetin vazife nokta-i nazarından tehzibiyle iktifa etmemiş hakk-ı saadetine de pek büyük vüs’at vermiştir. +Tarik-i dünyalığa teşvik etmemiş hayat-ı dünyadan da tergib eylemiştir. +Edyan-ı salife insanları pek tazyik ediyor ve ağır tekliflere tabi’ tutuyordu. +Halbuki İslam kolaylık dinidir. +Aleyhi’s-salatü ve’s-selam efendimiz buyurmuştur. +Yani dininizin en hayırlısı en kolay olandır. +Aleyhi’s-salatü ve’s-selam efendimiz buyurmuştur. +Cenab-ı Allah beni semahatkar bir tevhid din ve maksadıyla yazılmış kitaplar var ki gıdaları meşrubatı teşkil eden muhtelif unsurların ne gibi vazifeleri olduğunu hangilerinin bedene girdikten sonra kemik ilik sinir adale haline geldiğini bize bildiriyor. +Biz burada uzun uzadıya onları sayacak değiliz. +Ancak maksadın kolayca anlaşılabilmesi Ma’lumdur ki insanın bedeni Fatır-ı hakim tarafından kendisine mevdu’ dimağ havas ve a’sab vasıtasıyla nefs-i natıkasına tebliğ eder bir elçidir. +Vazife-i tebliğin selameti ise elçinin selametiyle mütenasib olmak da pek tabiidir. +Binaenaleyh elçi ne halde ise ifa edeceği tebliğ de ona göre sağlam yahud sakat vakıa mutabık yahud aksi olur. +Madem ki ecza-yı beden hazım ve temsil edilen bu tabiatı muhtelif anasırdan teşekkül ediyor artık bunları kullanan insanlar arasında vücud fikir ruh i’tibarıyla görülebilecek farkın mikdarın ta’yini bizim için kolaylaşmış demektir. +Bununla berabar nezafetine zarafetine i’tina edilmiş libasın vereceği kibir ve gurur ile bunun arkasından gelecek izzet-i nefis hissini ve zevk u safa arzusunu bilmez değiliz. +Öyle insanlar vardır ki temizlikten mahrum bir muhit içinde yetiştikleri için ruhları bu süfliyete alışıyor da daha yüksek hayat ile ülfet etmişlerin duyacağı elemi hiç duymuyor. +İnsan güler yahud ağlar; kulağına memnun yahud mahzun olacağı bir haber erişir; gözü hoşlanacağı yahud çirkin göreceği bir hadiseye ilişir. +Binaenaleyh ruhu derhal bunların vereceği zevkin yahud elemin te’siri altında kalır. +Sonra kimse yoktur ki hüzün ferah keyif gazab kin hased muhabbet nefret ve saire gibi halat-ı ma’neviyyenin hayat-ı maddiyye üzerindeki te’sirini bilmesin. +Din-i İslam’ı gönderen Fatır-ı hakim bütün bunları ve akl-ı beşerin ebediyen ihata edemeyeceği daha birçok hakikatleri bildiği içindir ki ümmet-i Muhammed’in hem bedenini hem ruhunu ıslah edecek ona saadet-i dünya ve ukbayı te’min edecek bir dinden mahrum kalmasını istemedi. +Binaenaleyh İslam’ın yiyeceğe içeceğe giyeceğe nikaha düğüne sürura kedere kavle fiile oturmaya kalkmaya yatmaya uyanmaya selama kelama cenge sulhe hasılı beşerin bütün harekat ve sekenatına karışması öyle birta baistir pak ve tayyib değildir. +Binaenaleyh gayrin emvalinden hukukundan istifade helal değildir. +Kezalik müskirat ve saire kabilinden şeyler de pak ve tayyib değildir. +Bunlara Kur’an rics yani habis tesmiye etmiştir. +Sade müskirat değil bile haram olur. +Çünkü maddi veya ma’nevi veya yemek susuz [değil]ken su içmek bile makduhtur. +Hasenat ifrat ve tefrit seyyielerinin arasındadır. +Yani i’tidal ve iktisaddadır. +Binaenaleyh büsbütün şehevat ve lezaize münhemik olmak elbette haramdır. +Çünkü mazarrat-ı mahzadır. +riyye içinden yalnız müskiratı büsbütün men’ etmiş ve diğerlerinin mu’tedilini mübah kılmıştır. +Lezaiz-i beşeriyyeden istifade hem ferden ve hem de müctemian caiz olabilirse de bir noktada ve burada iştiraki tecviz etmemiştir ki o da kadınlarla erkeklerin münasebat-ı cinsiyyeleridir. +Erkeklerin kadınlardan kadınların erkeklerden etmiş ve kadınların umumi istifadeye arzını tecviz etmemiştir. +Gerçi fuhuş her dinde ve her millette mezmumdur fakat milel-i mütemeddine bu hususta pek müsamahakar göründüğü için birçok yerlerde kadınlarla erkeklerin münasebat-ı gayr-i meşrualarına iğmaz-ı ayn etmektedir. +Ve bu suretle kadınlar ve erkekler her yerde emval-i umumiyye gibi istifade-i müşterekeye ma’ruz bir mevkie düşmektedir. +Halbuki İslam’da kadın pek muhteremdir müslümanlar kadınları pek severler ve sevdikleri için kadınlarının daima kıymet-i hususiyyelerini muhafazaya pek ziyade i’tina ederler. +Hukuk-ı şahsiyye nokta-i nazarından ise kadın da erkeğin haiz olduğu bütün hukuk-ı tasarrufiyyeyi haizdir. +Zevc zevcesinin emvalinde bila-izin tasarruf edemez. +Kadınlar ve erkeklerin de birbirinden istifadeleri helal ve pak olmak için her halde aralarında ihtisas-ı tam bulunmak lazım gelir. +Aksi surette ne kadın temiz olur ne erkek ve ne de zürriyet … Bu ise beka-yı ictimainin kıvamına münafidir. +Şimdi bir sözüm kaldı. +O da din-i İslam’daki düstur-ı iktisadiye işarettir: +Kur’an-ı azimüşşan – Sure-i Haşr diyor. +şeriatıyla göndermiş tarik-i dünyalık bid’atini çıkaran ruhbaniyet ile göndermemiştir diyor. +Diğer bir hadiste Cenab-ı Allah peygamberlerine ne emrettiyse mü’minlere de onu emretmiştir. +Peygamberlerine yani ey peygamberler temiz ve iyi şeylerden yiyiniz ve güzel ameller yapınız demiştir. +Kaba ve perişan elbise giyip pejmürde bir halde bulunan ve gece gündüz yarabbi yarabbi diye Allah’a dua ve ibadet eden fakat yediği haram içtiği haram giydiği haram olan kimselerin duaları indallah makbul olmadığını Peygamberimiz beyan buyurmuştur. +ğer edyanda olduğu gibi nefs-i beşeriyi ta’zib ve lezaiz-i hayatiyyeyi büsbütün ta’kim suretiyle fıtrata tamamen zıd bir hareket-i ahlakıyye iktisab etmek değildir. +Temayülat-ı beşeriyyede meşruiyete hukukullah ve hukuk-ı ibada müraatı mebde’-i hareket ittihaz etmektir. +Lezaiz-i beşeriyyenin her birisi için bir tarik-ı meşru’ vardır ve o tarik-ı meşru’ ile istifa-yı amal beşeriyet için mübahtır. +– Sure-i . +Cenab-ı Allah’ın insanlar için halk buyurduğu ve istifadeleri için birtakım meşru’ tarikler gösterdiği niam-ı ilahiyyeden güzel yemek güzel giymek ve saire gibi müzeyyenattan kullarını men’ edecek olan kimdir. +Yine Cenab-ı Allah buyuruyor. +Yani ey insanlar yerdeki şeylerden helal ve pak olarak yiyiniz ve tarik-ı şeytaniyyeye arzda ve hatta semavatta mahluk ve münteşir olan şeylerden istifade etmeye insanlar me’zundurlar. +Ancak bunlardan istifade ederken iki şeye dikkat etmek lazım geleceği gibi birisi helal olmak diğeri pak ve temiz olmaktadır. +Helal olmak tarik-ı meşruu ile mükteseb olup başkasının hakkı tealluk etmemekle olur. +Pak olmak ise şübheden azade maddeten ve ma’nen tahir ve nazif bulunmak demektir. +İnsanların gerek cisim ve bedeni ve gerek akıl ve ma’neviyatı ve gerekse ictimaiyatı nokta-i nazarından mazarratı dai olan şeyler ha +ğer tarafında birtakım yetimler bikesler dullar fakirler nafaka-i yevmiyyesini tedarikten aciz kalarak feryad u figan ederlerse o cem’iyette hakk-ı temellük aleyhinde fikir uyanmamak ve neticesi Rusya gibi olmamak kabil midir? +amir bulunduğundan ferdlerin hakk-ı saadetini temayülat-ı fıtriyyelerinden istifadelerini meşru’ görmekle beraber diğer taraftan da muvazene-i da ısrar etmiş ve insanlara yaşamaktan ziyade yaşatmak hiss-i kudsisini telkin eylemiştir. +Son zamanlarda müslümanların inhitatı hep medeniyet-i le vakı’ olmuştur. +Halbuki Müslümanlığın gaye-i kemali bugünkü terakkıyat-ı beşeriyyenin pek ve pek çok ilerisinde bir medeniyet-i aliyye olduğunda şübhe yoktur. + +MEKTEPLERDE Hey’et-i İlmiyye Riyaset-i Aliyyesine Beşer mertebe-i insaniyyete irtika ettiğinden beri üzerinde hakim olan kavanin-i mutlakayı anlamış hem maddiyatında hem ma’neviyatında dine muhtac olduğunu bir ilm-i zaruri ile hissetmiş ve hiçbir vakit dinsiz yaşamamıştır. +Bu beşerde fıtridir. +Bu his olmaksızın insanın saadet-i hakikıyyesi kabil değildir. +Bu cihet bil-cümle erbab-ı basiret nezdinde müsellem olmakla beraber bazı esbab ve avamilin te’siriyle son asırlarda garbda tebarüz eden dinsizlik cereyanlarının –maalesef– memleketimize de sirayet ettiği esasat ve i’tikadat-ı diniyyeye Yani servet-i memleket yalnız ağniya arasında tedavül eder bir sermaye halinde olmasın diyor. +Fakirin erbab-ı ihtiyacın hisseleri unutulmamasını büyük marazı servetinin bir sınıf-ı mahsus elinde tin iktisabında mühim bir amil olmakla beraber yalnız ve müstakıl değildirler. +Bunda müessesat-ı memleketin köşelerinde sürünen fukaranın bile dır. +Mübadelat-ı ictimaiyye ve müsavat-ı tamme üzerinde cereyan edebilse idi herkes hissesini almakta müşkilat çekmez idi. +Fakat mübadelat-ı olamayacağı için tevzi’-i servette pek büyük açıklar ve mahrumiyetler zuhur eder. +Binaenaleyh emval-i ağniyada fukaranın bir hakk-ı mahsusu bir hakk-ı teavünü bulunduğunu teslim etmek lazım gelir. +Kur’an der. +Bir memleketin bir tarafında ifratkar sefahethanelerde na-mahdud servetler israf edilirken di yor; gittikçe din muhabbeti kalbinden zail olmaya başlıyor. +Zamanın icabatı efkar tahavvülatı muhitin te’siratı nazar-ı dikkate alınmayarak vuku’ bulan telkinatın bu hususta pek büyük ve çok fena te’siri olacağı şübhesizdir. +Şu halde ulum-ı diniyye hocasının vazifesi çok büyük ve pek müşkildir. +Çünkü gençliğin efkar ve ahlakında husule gelen buhranı izale ederek esasat-ı diniyye ve ahlakıyyeyi kalblerine yerleştirerek onlara muhabbeti telkin edecek olan odur. +Maamafih şurası i’tiraf olunmalıdır ki: +Ulum-ı diniyye muallimi bu vazifeyi başarabilmek için lazım gelen şeraiti ne kadar cami’ olursa olsun tamamıyla muvaffak olabilmek için muhitten yardım görmesi de şart-ı a’zamdır. +Ulum-ı diniyye mualliminin bu telkinatı diğer muallimler tarafından te’yid edilmez ve bil-akis onunla tezad teşkil edecek bir mahiyette olursa o zaman din mualliminin vazifesi daha ziyade müşkilleşmiş muvaffakıyet de o nisbette azalmış demektir. +Çünkü o zaman talebe arasında “ulum-ı diniyye muallimi vazifeten bu yolda telkinatta bulunuyor.” fikr-i sakimi de ortaya çıkmak ihtimali pek kuvvetlidir. +Kanaat-i acizaneme göre “din ve dil” bir milletin harsinin en mühim anasırıdır. +Binaenaleyh bu hususta ulum-ı diniyye muallimi kat’iyyen yalnız bırakılmamalı ve diğer muallimler tarafından da yardım görmelidir. +Bilhassa tabiiyat ve tedkik-ı tabiat dersleri talebede din hissinin takviyesi için ne büyük vasıtalardır. +Çünkü delil tabiattır. +Akaid-i diniyye dersi için en güzel kitap “kitab-ı tabiat”tır ve bunun içindir ki birçok ayat-ı kerime ve ehadis-i şerife tedkik-ı tabiatı emrediyor. +Bu muallimler fenlerini din hissinin gevşemesine değil belki takviyesine hadim kılacak olurlarsa o zaman gençlikteki buhran yüzde yüz izale edilecek ve daha doğrusu buhran bile husule gelmeyecektir. +Halbuki bizde çok zaman maalesef böyle olmuyor. +Ulum-ı diniyye muallimlerinin za’f ve aczi programların bozukluğu gibi şeylere bazı fen muallimlerinin makasıd-ı fenniyyeyi yanlış telkin etmeleri inzımam ederek bu yüzden din karşı birtakım tereddüd ve şübheler uyandığı da gayr-i münkerdir. +Halbuki dinsizlik ruhi ve olan bir cem’iyette revabıt-ı ictimaiyyenin duçar-ı za’f olacağı aile ve ahlak hislerinin gevşeyeceği bedihi bir hakikattir. +Milletlerin hayatında din mes’elesinin ne kadar mühim olduğu bilhassa Müslümanlık gibi ferdi olmaktan ziyade ictimai olan bir dinin ehemmiyeti müstağni-i izahtır. +Binaenaleyh gençlerin ma’neviyatını sarsacak mahiyette olan bu gibi şübhe ve tereddüd dalgalarını teskin ederek onların fikirlerini sabit bir nokta etrafında temerküz ettirmek lazım ve bu da muallimlerle muharrir ve hatiblere terettüb eden bir vecibedir. +Birinciler mektep sıralarında telkin edecekleri esaslı fikirlerle ikinciler de yazacakları dini ve ahlaki makalat ve asar ile irad edecekleri mev’iza ve konferanslarla din duygularını canlandırabileceklerine kalblere arız olan şübhe ve tereddüdleri ve bunun iras ettiği alamı yüreklerden silip çıkaracaklarına pek kuvvetli bir Ancak mürşidlerin vazife-i irşadiyyelerinde muvaffak olabilmeleri için evvela gençleri tereddüde sevk eden şübhelerin hangi cihetlerden geldiğini ne gibi menfezlerden nüfuz edeceğini hangi noktaları istihdaf eylediğini anlayarak daha mektep sıralarında iken talebeyi ona göre Maatteessüf i’tirafa mecburum ki: +Mekteplerde ta’kib edilmekte olan ulum-ı diniyye dersleri bu ihtiyacı tatmin etmekten çok uzaktır. +Dokuz on –hatta daha fazla– sınıflı mektep programları gözden geçirilecek olursa ulum-ı diniyye namına kitabü’s-salat kitabü’s-savm kitabü’z-zekat kitabü’l-hacdan başka hemen hemen bir şey görülemez. +Her sınıfta bu mebahis mihaniki bir tarzda tekrar edip duruyor. +Menasik-i hacca dair sahifeler yazılır da haccın hikmet-i diniyye ve maslahat-ı ictimaiyyesi hakkında iki satır şey yazılmaz. +Diğer mebahis de böyle. +Halbuki mekteplerde okunan bu mebahis zaruriyat-ı diniyyeden olduğu cihetle bit-tabi’ her müslümanın daha ailesi nezdinde iken belleyeceği mesaildir. +Bunlarla senelerce uğraşmaya lüzum yoktur. +Çünkü şimdiye kadar devam eden usule göre talebe bir taraftan bunları mihaniki bir tarzda ezber eder +Din derslerine aid programlar esaslı bir surette ıslah edilmeli; Talebede din muhabbetini uyandıracak bir tarzda din kitapları vücuda getirilmeli; Ulum-ı diniyye tedrisatında İslam’ın ferdi olmaktan ziyade ictimai ve ahlaki bir din olduğu nazar-ı dikkate alınmalı ve mebahis birtakım lak edilmemeli; Mebahis-i fıkhiyye ve i’tikadiyye tedris edilir sarf-ı nazarla zaruriyat-ı diniyye mikdarı ta’lim edilerek ruh-ı mes’eleye çok ehemmiyet verilmeli ve talebede dine karşı aşk ve muhabbet uyandırmak mesalihi de mümkün mertebe izah edilmelidir. +Her dersin sahası ayrı olmakla beraber her muallim sırası geldikçe talebede din hissinin nin dine karşı laübaliyane bir vaz’iyet almasını Dini edebiyata ehemmiyet verilmelidir; Mevlud-i şerif ve saire gibi resmi günlerden a’zami istifade olunmalı; Din ulularının teracim-i ahvalinden bilhassa hayata tealluk edenlerin faaliyetlerinden sık sık bahsolunmalı; Hazret-i Peygamber efendimizin siyer-i celilelerinden ahlak ve ictimaiyata tealluk eden menakıb-ı seniyyelerinden daima bahsolunmalı; Ulum-ı diniyye muallimlerinin menşe’lerine çok dikkat olunmalı ve bunun için Medresetü’lMütehassısin’in felsefe şu’besi me’zunları esas Yukarıdan beri izaha çalıştığım esbab ve şerayitin tahakkuku gençlikte buhran-ı fikri ve ahlakiyi kıyyeye malik bir nesil yetiştireceği gibi şu’le-i ümidi parlatan ve bizi daima istikbale ihzar eden beka ve ebediyet fikirlerini her zaman için en kuvvetli bir surette yaşatacağına da kuvvetli bir Binaenaleyh nefsülemirde pek mühim olan bu mes’eleye muhterem hey’et-i ilmiyyenin nazar-ı dikkatini celb etmeyi bir vecibe addediyorum. +husule geliyor. +Eğer dinin ve terbiye-i diniyyenin lüzum-ı hakikisine cidden kani’ bulunuyorsak –ki muhterem hey’et-i ilmiyyenin bu husustaki pek hararetli ve pek çok samimi müzakereleri bunda şübhe bırakmamıştır– ulum-ı diniyye tedrisatını den bile tevakki olunmak iktiza eder. +Başka türlü hareket muvaffakıyetsizliği münticdir. +Talebe her gün muhitinden kendisini idare ve terbiye eden ve kendisine feyiz verenlerden dine karşı alakasızlığa esasat-ı diniyye ile tezad teşkil edecek din mualliminin icab-ı zamana adem-i vukufu efkardaki tahavvülatı idrak ve ona göre idare-i kelam edecek bir iktidarda olmaması inzimam edince artık talebede husule gelecek buhran-ı fikri ve ahlakinin derecesi ne olmak iktiza eder. +Bendenizce gençlikte husule gelen buhran-ı fikri ve ahlakinin sebebi iki şeyde hülasa olunmak biyesiyle meşgul olanların ekseriyetle din hakkında lakayd olmaları; Tedrisat-ı diniyye ile meşgul olan zevatın her zaman ve mekana göre değişmesi kat’iyyen lazım olan usul-i tedrisin yalnız bir şeklinde ısrar etmeleri daha doğrusu mesalik-i irşada vakıf olmamalarıdır. +Bunlara bir de zaman ve muhitin icabatına göre hakayık-ı diniyyeyi herkesin anlayabileceği bir tarzda teşrih eden kitapların lisanımızda mevcud olmaması ve buna mukabil din hissini gevşetecek gençleri dinden nefret ettirecek mülevves eserlerin intişarı ilave olunmalıdır. +Maarif Nezareti’nin şimdiye kadar efkardaki tahavvülatı ta’kib ve idare etmek üzere ne sultanilerde ne de darü’l-muallimin ve darü’l-muallimatta din tedrisatına mahsus bir kitap vücuda getirmemiş veyahud getirememiş olması müddeamın en bariz delillerindendir. +Gençlikte buhrana mani’ olmak ve mevcud buhranı izale etmek için tedabir-i atiyyeye tevessül olunmak zaruridir: + +tır. +Me’mun ile haleflerinin devrinde iştihar eden Musa bin el-Kaşif’in oğulları Muhammed Ahmed ve Hasan’ın bilhassa şemsin ve sair kevakibin hareketini takdir eden keşfiyatı Avrupa’nın en son keşfiyatı derecesinde mazbuttur. +Ellerindeki alata nazaran şayan-ı hayret bir isabetle medar-ı şemsin meyl-i a’zamını ve ilk defa olarak ta’dilat-ı kameriyyenin üçüncüsünü tahkik etmişlerdi. +Yani kemal-i dikkat ve isabetle leyl ve neharın evc-i şemsin harekatını tarassud etmişlerdi. +Bundan başka bir dereceyi ölçmekle arzın hacmini hesablamışlardı. +Halbuki o zaman hıristiyan Avrupa arzın musattah olduğuna kani’ idi. +EbulHasen teleskopu ihtira’ etmişti. +Ebul-Hasen bu teleskopu ta’rif ederken: +“Uçlarında adeseler vaz’ olunan bir borudur.” der. +Bu borular ıslah edilmiş ve bilahare Meraga ve Kahire rasadhanelerinde büyük bir muvaffakıyetle isti’mal edilmişti. +Ebu’lAbbas et-Tebrizi ve Muhammed bin Isa Ebu Abdillah Musa bin Şakir’in oğullarıtarafından lerdir. +Sonra el-Bettanizuhur etti. +Müslümanlar kudemanın ham ma’lumat-ı hey’iyyesinden muntazam ve ahenkdar bir ilim çıkarmışlardı. +El-bettani’yi halefleri her ne kadar geçtilerse de kendisi hey’et-şinaslar arasında büyük bir mevki’ müslümanlar içinde mevkiini Yunanlılar içinde Batlamyus’un mevkiine teşbih eder. +El-Bettani’nin feleki cedvelleri Latinceye tercüme edilmiş ve Avrupa’da asırlarca hey’etin esasını teşkil etmiştir. +Onuncu asr-ı miladinin sonlarında Bağdad’da yaşayan ve çalışan müteaddid hey’et-şinaslar arasında iki zat Ali bin Emacur ile Ebul-Hasen Ali bin Emacur ki umumiyetle Benu Emacur olarak ma’rufturlar birinci safta dururlar. +Harekat-ı kameriyyeyi hesablamakla ma’rufturlar. +makam-ı Hilafetin nüfuz ve hakimiyetini teşmil edememekten dolayı onuncu asr-ı miladinin evaMe’mun hakiki bir ruh-ı irfan ile temayüz etmişti. +Asri Avrupa’nın keşfini ihtikar ve keşfiyle iftihar ettiği anlaşılmıştı. +Dokuzuncu asr-ı miladi müslümanları asri Avrupa’nın elde ederek bütün keşfiyatına esas ittihaz olunan bu feyyaz usule malik idiler. +O asırda yaşayan İslam ulemasını ta’dad cildlere muhtac bir iştir. +Bu ulemadan her biri tarih-i terakkide bir eser bırakmı��tır. +İslam hey’et-şinasanının en eskileri Maşaallah ve Ahmed bin Muhammed en-Nihavendi Halife el-Mansur devrinde yaşıyorlardı. +Maşaallah usturlab ile küre-i müşebbeke ecram-ı semaviyyenin mahiyatı ve harekatı hakkında bugün bile ulemanın hayret ve takdiriyle karşılanan eserler vücuda getirmişti. +Ahmed bin Muhammed en-Nihavendi kendi tarassudatına istinaden el-Müsta’mel namıyla bir hey’et cedveli te’lif etmiş ve bu eser Hindularla Yunanlıların bu vadideki asarına göre kat’i bir terakki adımı teşkil etmişti. +El-me’mun devrinde Batlamyus’un el-Mecesti[s]i tekrar tercüme edilmiş Sind bin Ali Yahya bin Ebi Mansur Halid bin Abdilmelik gibi hey’et-şinaslar tarafından musahhah cedveller ihzar edilmişti. +Bunların nokta-i sair şuun-ı semaviyyeye dair rasadatı son derece kıymetli olduğu gibi irfan-ı beşeriye mühim bir yekun ilave etmiştir. +El-Me’mun’un emriyle Muhammed bin Musa el-Harezmi Hind lisanıyla yazılan namındaki hey’et kitabını tekrar tercüme ve tahşiye etmişti. +El-kindi muhtelif mevzu’lara hesab hendese felsefe tıb alaim-i cevviyye ve ziyaya dair iki yüz eser yazmıştı. +Yunan lisanına vukuf-ı mütebahhiranesine mebni Atina İskenderiye mekteplerinden eserlerine derc ettiği ma’lumatın bir kısmını iktibas etmişti. +Sedilot der ki: +“El-Kindi’nin eserleri şayan-ı dikkat ve mühim hakayıkla doludur.” Ebu Ma’şer “Zic-i Ma’şer”i te’lif etmiş ve bu eser ma’lumat-ı hey’iyyenin başlıca menabiinden biri olarak payidar kalmış Batlamyus’un nazariye-i kameriyyesindeki noksanı görerek tarassudat-ı kadimeyi tahkik ve kendisinden altı asır sonra gelen Tiho Brahe’nin te’yid ettiği keşfiyata destres oldu.” Fatımiler devrinde Mısır yeni bir merkez-i emrillah devrinde bütün o devre hakim olan büyük bir müslüman yaşıyordu: +İbni Yunus! +Mumaileyh saat rakkasının muhterii olduğu gibi saat rakkasının hareketiyle zamanı ölçmüştür. +ünvanlı eseriyle meşhurdur. +Bu eser Klodyus Batlamyus tarafından te’lif olunan asarın yerini arasında Nasirüddin et-Tusi’nin kalemiyle Moğollar arasında senesinde Gucyo-King’in eseriyle Çinliler arasında İbni Yunus’un bu eseri atfolunan terakki müslümanlardan istiare olunan bir ışıktan başka bir şey değildi! +fiyatı senesinde Kahire’de yaşayan İbnü’nNabti Hasen bin Heysem tarafından ilerletilmiştir. +On birinci asr-ı Miladinin evahirinde ihraz-ı şöhret eden İbni Heysem Endülüs’te doğmuş fakat Mısır’da tavattun etmişti. +Asarından biri Risner tarafından Latinceye tercüme edilmiştir. +El-hazin en ziyade basar ve ziyaya aid asarıyla Avrupa’da meşhurdur. +Rü’yetin mahiyetine dair Yunanlıların yanlış telakkilerini İbni Heysem tashih etmiş ve ilk defa olarak eşi’’a-i ziyanın gözden harici eşyaya temas ettiğini tezahür ettirmiştir. +Mumaileyh şebeke-i ayniyyenin merkez-i rü’yet olduğunu ve onun üzerinde hadis olan intıbaatın a’sab-ı basariyye ile dimağa intikal ettiğini isbat etmiştir. +İbni Heysem havanın kesafetine göre vaiyyenin irtifa’ ile değiştiğini keşfetmiş ve bu len tulu’ etmeden ve gurub ettikten sonra nasıl gör[ün]düğünü pek açık bir şekilde izah etmiştir. +hirinde devletin etrafında nim-müstakıl rüesa zuhur etmişti. +Devlet-i Abbasiyye’nin teessüsünden sıralarda Merakeş’de Beni İdris Tahart’ta Beni Rüstem Kayrevan’da Beni’l-Ağleb te’sis-i hakimiyyet ettiler. +Az bir zaman sonra bütün Afrika Beni Fatıma’nın idaresine geçmiş fünun ve edebiyat için yeni bir devir başlamıştır. +Fas Miknase Sicilmase Tahart Tili[m]san Kayrevan ve hepsinden ziyade Kahire ilim ve merkezleri olmuşlardı. +Horasan’da Tahiriler Maveraünnehir’de Samaniler Taberistan’da Al-i Büveyh ve ulemayı himayelerine almışlardı. +zamanın en meşhur etıbbasından Abdurrahman es-Sufi Al-i Büveyh’ten Adudüddevle’nin samimi dostu Abdurrahman yıldızların “fotometri”sini olan Adudüddevle ulemaya sarayını küşad etmiş ve onlara en aziz misafire yapılacak ikramları göstermiş olduğundan dünyanın her tarafında Bağdad’a şitab etmişti. +Adudüddevlebunların münakaşatına iştirak ederdi. +Halife Müktefi Billah’ın oğlu Ca’fer kuyruklu yıldızların harekatına dair pek mühim tarassudat[d]a bulunmuş ve bunlara dair eser yazmıştır. +Daha nice nice ümera tebaalarıyla birlikte neşr-i irfana çalışırlardı. +Al-i Büveyh Devleti’nde hey’et-şinasan etıbba ve riyaziyyundan mühim bir ketibe mevcud El-Kuhi ve Ebu’l-Vefa. +El-Kuhi seyyaratın harekatına dair eserler yazmıştır. +Mumaileyhin inkılab-ı sayfi ile harifte i’tidal-i nehara dair keşfiyatı beşerin hazine-i irfanını tezyid etmiştir. +Ebu’l-Vefa Horasan’ın Buzcan şehrinde doğmuştur. +Miladın senesinde Ebu’l-Vefa Irak’a gelmiş ve riyaziyat ile hey’ete vakf-ı hayat eylemiştir. +Ebu’l-Vefa’nın i bir abide-i faaliyyet olduğu gibi dakik ve musib tarassudat ile mali bir eserdir. +Mumaileyh hesab-ı müsellesat ile rasadata hatt-ı katı’ ile hatt-ı mümasik isti’malini sokmuştur. +Sedilot diyor ki “Fakat Ebu’l-Vefa’nın mesaisi bundan ibaret değildir. +Mumaileyh +karanlığında uyuyorken biz şarkta asırlarca meş’ale-i medeniyyeti elde tutmuştuk. +Bu ise fikrin cümuduna basiretin darlığına delalet edecek bir emare sayılamaz. +Bilahare bütün şark memleketlerine gecenin karanlığı çöktü. +Cereyan-ı zaman sanki birden bire durdu. +Asya yeni bir gıda alamıyordu. +Mazisiyle tegaddi ediyordu ki bu tarz-ı tegaddi kendini yemekten başka bir şey değildir. +Ortalığı istila eden sükut sekte-i mevte benziyordu. +Hayat-ı yenin mübeşşiri olan “muazzam ses” susmuştu. +Fakat hareketten kalan yeni gıda almayan mazide iddihar ettiği gıda ile yaşayan bir hayatın uykuya dalması atalet devri geçirmesi pek tabiidir. +Böyle bir hayat gittikçe miskinleşir duçar olduğu sersemlikten dolayı kendini kolaylıkla istihzaya ma’ruz eder. +Vezen-i hayatta tecdid-i hayat için bazı vakfelere lüzum vardır. +Faaliyet eder; fakat bu israf-ı gayr-i muayyen bir zaman devam etmez. +Bir gün bütün hazine-i sarfiyat boşalır Fikrin Fikir adetler teşkilini her adımda yeniden düşünmek gibi bir zahmetten vareste olmayı ister. +Mefkureler bir kere teşekkül edince fikri tenbelleştirir. +Artık fikir yeni teşebbüslerden ürker. +Kendine aid her şeyini teşkil ettiği adatın istihkamları içinde muhafaza ederek emniyet-i tammeden müstefid olmaya çabalar. +Bu hal bir felakettir. +Canlı mefkureler gittikçe nema bulan değişen hayat ile temasını zayi’ etmemelidir. +Mefkurelerin hakiki hürriyeti masuniyet hududu dahilinde değil yeni tecrübelerin muhataralarla dolu olan macera yollarındadır. +Bir sabah bütün dünyü Japonya’nın birtakım kötü adetlerin seddini bir gecede yıkarak bunların esaretinden kurtulduğunu hayretle temaşa etti. +Bu o kadar inanılmayacak derecede kısa bir zaman içinde yapıldı ki herkes bu inkılabı yeni bir binanın kuruluşu değil zevahiri değiştirmekten vetini yeni hayatın tazeliğini ve nihayetsiz kudretini bir an içinde tezahür ettirdi. +Herkes bunu tarihin bir oyunu bir çocuğun zaman ile eğlenHind’in Şair-i Hakimi diyor ki: +Dünyada en fena ve en feci’ esaret insanları nefse i’timad hissinden mahrum edip bu mahrumiyetle onları zincirleyen yeis esaretidir. +Bize tekrar be-tekrar denildi ki: +Asya mazide yaşıyor. +Asya öyle bir müzeyyen bir türbedir ki bütün Asya tarik-ı terakkide adım atamaz çünkü enzarı hiç dönmemek üzere geriye saplanmıştır! +Biz de bu ithamı adeta kabul ettik ve ona inanmaya başladık. +Hindistan’da münevver zümrenin bir kısm-ı mühimmi bu ithamın zilletinden bitab kalarak onu medar-ı tefahur addetmek için insanı aldatacak bütün menabie başvurdu. +Halbuki hakikatte tefahur örtülü bir ardan başka değildir. +Vaz’iyet bu merkezde ve biz Asya’da aleyhimizde dermiyan olunan bu ithamın uyuşturucu te’siri altında bulunurken Japonya hab-ı gafletten uyanarak gulane adımlarla atalet asırlarını geride bıraktı ve her hususta zaman-ı hazıra yetişti. +Böylece birtakım hudud-ı coğrafiyye dahilinde yaşayan bazı milletlerin hal-i tabiisi tanılan atalet ve cümudun tılsımları bozuldu. +Fil-hakika biz unutmuştuk ki Asya’da muazzam devletler kurulmuştu. +Asya’da ulum ve fünun yükselmişti. +Asya bütün edyan-ı muazzamanın mehdidir. +Binaenaleyh Asya’nın toprağında havasında faaliyet-i akliyyeyi durduracak saik-ı terakki olan kuva-yı insaniyyeyi felce uğratacak bir şey bulunduğunu - - +kıymetli faydalı bir şeyi gaib etmiş olacağımızı zannediyoruz. +Hırsımız her şeyi bütün bütün yutmaktan zevk alıyor. +Tabiat-ı hayatiyyemizin vazifesi ise hazm etmektir. +Canlı bir uzviyetin hakiki vazifesi budur. +Nerede hayat varsa bünye-i ihtiyacına göre istediğini kabul istemediğini red ile kendi[n]i gösterir. +Canlı bir uzviyet tenavül ettiği bir gıdanın içinde büyümesine müsaade etmez. +Bil-akis gıdasını bedenine yahud hüviyet-i şahsiyyesini feda etmekle değil ancak gıdasını hazm ile kesb-i kuvvet eder. +Japonya gıdasını garbdan aldı. +Fakat tabiat-ı hayatiyyesi kendisinindir. +Japonya garbdan aldığı cihaz-ı ilminin içinde zıya’ ve indirasa uğrayarak müstear bir makine haline düşemez. +Japonya’nın kendi ruhu var. +Bu ruh bütün ihtiyacatı üzerinde kendini tesbit etmelidir. +Japonya’nın bunu yapmaya kadir olduğu hazım ve temsil ameliyesinin devam ettiği onun gösterdiği sıhhat-i tamme alaimiyle sabittir. +Samimiyetle ümid ediyorum ki Japonya müktesebat-ı ecnebiyyesine mağruren hiçbir vakit kendi ruhuna olan i’timadını zayi’ etmeyecektir. +Çünkü bu gurur fil-hakika fakr u za’fa isal eden zilletten başka bir şey değildir. +Bu gurur kendi başından ziyade yeni serpuşuyla öğünen hoppaların gururudur! +Bütün dünya zaman-ı hazırın yedinden kabul ettiği mes’uliyetlere bu muazzam şark milletinin nasıl tahammül edeceğini görmek istiyor. +Japonya garbın bir nüsha-i saniyyesi olacaksa o zaman bütün ümidler boşa gidecek. +Çünkü garb medeniyetinin ortaya koyup halledemediği nice nice mesail var. +Ferd ile devlet arasındaki mücadele sa’y ile sermaye arasındaki mücadele erkekle kadın arasındaki mücadele insanın maddi kazanç te’mini için gösterdiği hırs ile hayat-ı ma’neviyyesi arasındaki mücadele milletlerin muntazam ve müşkil hodkamlığıyla insaniyetin yüksek mefkureleri arasındaki mücadele ticaret ve devlet teşkilat-ı müdhişesinden ayrılmak kabul etmez çirkin karışıklıklarla insanın sadelik ve güzellik için feryad eden tabiatı arasındaki mücadele bunların hepsi henüz hatır ve hayale gelmeyen bir tarzda hall ü fasl edilecektir. +Biz bu müdhiş cereyan-ı medeniyyetin sapılmaz cesi içi boş bir sabun köpüğü tahmin etti. +Fakat Japonya suret-i kat’iyyede isbat etti ki kudretinin bu tecelli-i anisi ömrü kısa bir acibe a’mak-ı mübhemiyyetten çıkıp bir lahza sonra derya-yı nisyana karışacak olan bir cilve-i tali’ değildir. +Japonya hem eski hem yenidir. +Japonya şarkın eski irfanına varistir. +Bu irfan insana servet ve kudret-i hakikıyyeyi ruhunun a’makında aramayı zıya’lar ve tehlikeler karşısında kendine sahib olmayı; bahasını takdir etmeksizin kazanç beklemeksizin her fedakarlığı ihtiyarı ölümü tiyle insanlara karşı medyun olduğumuz sayısız vezaif-i ictimaiyyeyi ifayı öğretir. +Bir kelime ile asri Japonya eski şark içinde bütün zarafetiyle açılan bir nilüfer gibi doğmuş fakat mehd-i tevellüdü olan derinliklere sımsıkı merbut kalmıştır. +Eski şarkın yavrusu Japonya hiç korkmaksızın asr-ı hazırın bütün terakkıyatına vaz’-ı yed etti. +Cesur ruhunu tenbel fikirlerin biriktirttiği faydasız adetlerin surlarını yıkmakta gösterdi. +Bu suretle zaman-ı hazıra yetişti ve medeniyet-i asriyyenin mes’uliyetlerini hahişle kabul etti. +Bu hareket bütün Asya’nın kalbine ümid bahşetti. +Bundan sonradır ki içimizde hayat ve kuvvet olduğunu yalnız üzerindeki ölü kışrı izale etmek lazım geldiğini öğrendik. +Gördük ki ölü bir şeye iltica aynı ölümdür ve ancak hayatın bütün muhataralarını göze almak hayattır. +Japonya’nın ihraz ettiği her şeyi garbı taklid olunmaz. +Uzun bir zaman için zahiren kuvvetli görünmek mümkün değildir. +Bundan başka mahz-ı taklid bir menba’-ı za’ftır. +Her lahza yolumuzda duran asıl tabiatımızı sıkar. +Taklid kendi mek gibidir ki deri ile kemikler arasında daimi bir mücadeleye sebebiyet verir. +Aşikar bir hakikattir ki ilim tabiat-ı beşeriyye değil ma’lumat ve tatbikattan ibarettir. +Maddi alemin kavaninini bilmekle insanlığınızı da değiştirmeye Halbuki biz tahsilimizin taklidi devrinde lazım nin kabuğuyla beraber çekirdeğini de yutmazsak +hayat-ı maddiyye dağdağalarına benden ziyade dalmış hasbe’l-vakit ömrünü ziyade ser-der-heva geçirir efrad-ı milletimizden diğer şahıslarda bu kabilden nisyanlar kimbilir ne kadar çoktur! +Şimdi gelelim ma-nahnü-fihe. +Herkes bilir ki hususiyle asrımızda hiçbir devlet hiçbir millet “propaganda” denilen “işhar”usulünü amalinde murin-i resmiyye: +Sefirler şehbenderler gibi; sıfat-ı resmiyyeyi haiz olmayıp fakat devlet hesabına hareket eden zatlar: +Harb senelerinde müttefiklerimiz memleketlerine bilhassa Almanya’ya gönderdiğimiz ve kendilerine konferanslar verdirtip yahud gazetelerde makaleler yazmakla tavzif eylediğimiz zatlar gibi; kendi hesablarına hareket eden zatlar: +Vaktiyle Amerika’da işharatta bulunan Ubeydullah Efendi gibi; enva’-ı matbuat. +Bu dört işhar yolundan evvelki üçü bu makalenin maksudun-bihleri değildir; dördüncüsünden bahsedeceğim ve şimdilikı ele alacağım. +nedir? +İlim ve feyiz gaye-i İslam ile birlikte müslüman Türklüğünü iyi ve iyice tanıtmaya çalışmayı maksad edinmiş bir mecmua-i mübareke. +Tahkik etmedim amma yine bila-perva diyebilirim ki bu mecmua dahil-i memlekette bile matlub olduğu suret ve mikdarda şai’ değildir; naşirleri değil kar etmek belki mecmuanın mesarifini bile satışından çıkaramazlar; muharrirlerine ya hiç ücret veremezler yahud pek naçiz ve biraz ücretle me’cur kılabilirler. +Bu haliyle mecmuayı diyar-ı ecnebiyyede intişar ettirmek mümkün değildir mümkün olsa da abestir. +Abestir çünkü hudud-ı memleketimiz haricinde Türk dilinde yazılmış şeyleri okuyanlar gayetü’l-gaye mahduddur. +Hele diyar-ı garb ki daima diyar-ı ağyardır. +Bizi ve dinimizi ya hiç bilmez veya –en fenası– yanlış ve kötü bilir halkın diyarıdır. +Asıl oralarda lisanımızdan anlayan beş on kişi bile bulunmaz. +Şimdi ne yapmalıyız ki meselaın harici vazife-i mühimmedini boğduğunu görüyoruz. +Evet bu medeniyetin gösterdiği insaniyet-perverliğe rağmen insan için en büyük tehlike olduğunu tarihin ilk devirlerindeki göçebe barbarlığın ani hamlelerinden daha feci’ bir tehlike teşkil ettiğini gördük. +Yine bu medeniyet gösterdiği hürriyet-perverliğe rağmen esaretin herhangi bir zamanda görülen eşkaline rahmet okutan bir esareti meydana getirdi. +Bu medeniyetin vücuda getirdiği esaretin zincirleri görünmediğinden veyahud hürriyet namını taşıdığından kırılamayacak bir haldedir. +Bundan başka bu medeniyetin tazyikıyle insanın kendini yükselten muazzam mefkurelerden rugerdan olduğunu o mefkurelere inanmaz olduğunu gördük. +Binaenaleyh asri medeniyeti bütün temayülatıyla usulüyle te’sisatıyla kabul edemez ve bunların gayr-i kabil-i ictinab olduğunu iddia edemezsiniz! +’ın Ağustos tarihli nüshasındaki makalem ki Anglikan Kilisesi’nin vaktiyle Meşihat-ı matlube verilmediğinden dahi bahisti onun ve iltifatperver tarafından bana gönderilen ve Teşrinisani İnkılabı Darü’l-Hikmeti’l-İslamiyye’yi lehü’l-hamd ve’l-minnet feshettikten sonra Şer’iye Vekalet-i muhteremesince faziletmend Abdülaziz Çaviş hazretlerine yazdırılmış mezkur cevabların aksam-ı evveliyyesini ihtiva eden mecmua-i mu’tebere-i İslamiyyesi nüshalarını mütalaa ederken hatırıma bir İslamimilli-siyasi mes’ele-i mühimme geldi. +Bunu söylemeden şunu söyleyeyim: +Memleketin oldukça okur yazar sınıf halkından olduğum ve mesail-i İslamiyye ile çokça alakadarane aid nisyanımdan dolayı nefsimde azim bir hiss-i hicab duydum; artık dedim kendi kendime si ki bence vezaifin siyaset cihetiyle ehemmidir görülebilsin? +Hatırıma bir şey geldi: +Memleketin elsine-i ecnebiyyeden Almanca İngilizce ve Fransızcaya veya bunlardan ikisine veyahud yalnız birine vakıf urefasına hitaben diyorum ki: +“Efendiler! +da iki nevi’ makale var: +Bir nev’i dahil-i memlekete mahsustur: +Türk kadınını sahneye çıkarmak isteyen o bi-huş naedibane teşebbüslere karşı yazılmış “Münteha-yı Medeniyyet!”makalesi gibi ki dahil-i memleketten çıkması bile gayr-i caizdir; diğer nev’i dahilde te neşri pek müfid olacak makaleleri cami’dir: +“Anglikan Kilisesi’ne Cevab” “Müslümanlık” “Müslümanlığın Ruh-ı İlmi ve Edebisi” ilh. +gibi. +Beriki takımdan makaleleri a bastırmak lisandan hangisine icab ederse ona tercüme etmek vazifesini fahriyen hamiyeten diyaneten deruhde ve ifa eyleyecek içinizden dokuz kişi çıkmaz mı? +Onuncu; benim; ben Almancayı o kadar iyi bilmem; lakin ın makalelerini bilahata’ kadar bu lisanların ehliyim ve işte ben bu vazifeyi memnunen müftehiren ve fahriyen deruhde ettiğimi ve bugünden i’tibaren ın o minval üzere hadimi olduğumu mahzar-ı enamda alaniyeten i’lan ve bu makalemin şuraya kadar olan kısmının eğer mümkünse sahifelerine geçirilmesini fazılasından rica ediyorum.” Ahmed Reşid Beyefendi’nin mecmuamız hakkındaki teveccühlerine teşekkürler ederiz. +Yirmi cihadını kat’a başlayan efkar-ı umumiyyeden gördüğü rağbet naşirlerinin gösterdiği azm ü sebat ve her şeyden fazla Cenab-ı Hakk’ın tevfikat-ı samedaniyyesi sayesinde idame-i hayat etmekte ve vazife-i milliyye ve diniyyesini ifaya gayret eylemektedir. +Ahmed Reşid Beyefendi’nin “işhar” kelimesiyle lince memleketimizin dahil ve haricinde işhar-ı hakaika ihtiyacımızın pek sarih pek mübrem olduğu hususunda kendilerine müttehidü’l-fikriz. +Dinimiz milletimiz hakkında dünyanın bize karşı bir cihan-ı husumet teşkil eden kısmında kökünden batıl zehablar telakkiler hakimdir. +Bize göre bütün bu ebatilin aleyhimizde bu derece mazhar-ı revac olmasına aleyhimizde dermiyan olunan yalanların bila-tereddüd ru-yı kabul görmesine başlıca sebeb bizim za’f u inhitatımızdır. +Bu za’f u inhitatı izale için kendi bünye-i milliyyemizi kendi tabiat-ı hayatiyyemizi tedavi ve takviye lazımdır. +Bugün münevverlerimizin bir kısmı kemal-i teessürle görüyoruz ki bu bünyeyi takviyeden sarf-ı nazar o bünyeyi o tabiatı değiştirmek gibi bir tarik-ı helaki ta’kib ediyor. +Garb medeniyetini bütün mesavi ve fezailiyle aynen almak fikr-i batılını tervic ediyor. +Bu suretle bu münevver zümre bütün kuvvetini Müslümanlıktan alan ictimai ahlaki hayatımızı zir ü zeber etmek istiyor. +Bizi garbın terakkıyatından hissemend garbın ulum ve fünunundan müstefid edecek yerde bu münevver zümre bizi garba kalb etmek emelini güdüyor ve maalesef garb hayat-ı rezailin bize de sirayetini te’min etmekle maksadına vasıl olacağını zannediyor. +Bir taraftan bu zümreyi irşad etmek diğer taraftan halkı ikaz ve tenvir etmek için bir irşad teşkilatına muhtacız. +Memleketimizin içinde kalbimizi dimağımızı nur-ı İslam ile tenvire çalışacak böyle bir teşkilatın elbette bir vazife-i hariciyyesi de olacak ve bu vazifesini ifaya çalışacaktır. +Fakat her şeyden evvel biz kendimizi felaketzede mevcudiyetimizi ve dalaletzede ruhumuzu takviye ve tenvir eder ve şahrah-ı teali ve terakkide kat��-ı merahil edersek o zaman dinimize milletimize aid hakaikın işharı kesb-i sühulet eder. +Müslümanların devr-i azamet ve i’tilasında aleyhlerinde perverde olunan husumet müdhişti. +Fakat kendilerine gösterilen hürmetten geride idi. +Alem-i İslam’ın inhitat ve esareti üzerinedir ki bu husumet hürmete tekaddüm ve bu hürmeti izale etti. +Binaenaleyh ma’nen ve maddeten yine kesb-i kuvvet ettiğimiz takdirde hakkımızda perverde olunan eski hürmeti kazanacağımız gibi bu hürmetin hatta muhabbet derecesine çıkması bile muhtemeldir. + +hib olmuş fakat iki sene zarfında mektebin inşaatı hitam bulmuş ve hükumetin zehabında aldandığı meydana çıkmıştı. +Bu suretle Ebu’l-kelam’ın azminden Ranşi şehri bi-hakkın istifade etti. +Ebu’l-kelam’ın nefyi üzerine bütün vesail-i maişeti de elinden gitmiş bütün muamelat-ı maliyyesi birden bire tevakkuf etmişti. +Maamafih müşarunileyh kendisine takdim olunan ianeleri kabul etmeyerek izzet-i nefsinin ne kadar büyük olduğunu göstermişti. +O sıralarda menfi ve mahbus mücahidlere yardım için bir cem’iyet teşekkül Ebul-kelam bu meblağı Cem’iyete iade eylemişti. +Vuku’ bulan ısrar üzerine müşarunileyh bu meblağı kamilen te’sis ettiği Ranşi mektebine teberru’ etti. +Halbuki Ebul-kelam o sırada ailesini bile idare edecek kudrette değildi. +Ebu’l-kelam menfasında halkı irşada devam etti.’de mütarekenamenin akdi üzerine İngiliz zaferini tebcil için bir gün tahsis edilmiş ve herkesin ihtifalata iştirak etmesi tenvirat yapması senin bu ihtifallere iştirak etmemesini tavsiye etmiş ve “Hak ve hürriyet tarafdarları memalik-i tisab eden bir muzafferiyeti işitirak etmemelidir.” demişti. +Hindistan hükumeti mücahidleri derdest edip zindanlara attıktan sonra halkın artık kendi elinde bazice olduğunu görmüş ve senesinin mebadisinde Rulet Kanunu ismiyle yeni bir kanun neşretmek istemişti. +Bu kanun hatta beş kişinin bir arada toplanmasını tecviz etmiyordu. +Kanun layihası Teşrii Hey’etinde ittifak-ı ara ile reddolunmuş fakat hükumet buna zerre kadar ehemmiyet vermeyerek kanunu ısdar ve i’lan etmişti. +Hindistan hükumeti bu kanunu i’lan etmekle tarsin-ı hakimiyyet ettiğini zannetmiş Hindistan’da birtakım kasırgaların kopacağını hatır ve hayale getirmemişti. +Hindistan hükumeti rüesayı milliyyeyi zindanlara attıktan sonra kendisine karşı hiçbir kimsenin i’tiraza muhalefete cür’et edemeyeceğine zahib olarak inkılabın meydana kahramanlar çıkaracağını unutmuştu. +Halbuki o sırada Mahatma Gandi meydana çıktı ve hükumet bu kanunu geri almazsa ona karşı menfi mukavemette bulunacağını i’lan etti. +Mahatma Ahmed Reşid Beyefendi’nin hakaik ve maali-i den takdir eder ve muvaffak olmalarını kemal-i samimiyyetle temenni ederiz. +Kalküta’da Arapça ile intişar etmekte olan refikimizin Hindistan Hareketi hakkında yazıp nakletmekte olduğumuz makalatın ma-ba’dine devam ediyoruz. +Geçen haftaki makalede Hindistan müslümanlarının en mühim ricalinden ve rehberlerinden Mevlana Ebu’l-kelam Ahmed’in harb-i umumiye iştirakimiz üzerine sair Hind ekabir ve mücahidleriyle birlikte derdest olunarak Ebu’l-kelam’ın Ranşi’ye nefy olunduğunu sairlerinin hapsedildiğini yazmıştık. +refikimiz devam ile diyor ki: +Mevlana Ebu’l-kelam Ahmed’in menfasında yapmaya muvaffak olduğu işler Hindistan Hareket-i Milliyyesinin en mühim safhalarından birini teşkil eder. +Müşarunileyh senesinin Nisan’ından senesinin Kanunisani’sine kadar menfada yaşamıştır. +Ebu’l-kelam’ın menfasında tarz-ı hayatı hak uğurunda mücahede edenler terdiği azm ü sebat kuvvet-i irade ekabir-i rical arasında bile nadiren tesadüf edilecek bir derecede Ebu’l-kelam hürriyeti meslub olduğu halde bir lahza halka hizmetten fariğ olmamış mahbus ve esir değilmiş gibi bütün vüs’ ve kudretiyle çalışmıştır. +Ebu’l-kelam faaliyeti sektedar edilmek hiçbir vechile sektedar edilemedi. +Müşarunileyhin menfası olan Ranşi’ye sorarsanız size en beliğ cevabı verir. +Bu şehirle etrafı dağlık bir yerdir. +Cehalet zulmetleri oralarını kaplamış adeta hayattan mahrum etmiştir. +Ebu’l-kelam orada üç dört sene ikamet ederek avdet ettiği zaman Ranşi başkalaşmış tenevvür etmişti. +Bu nim-vahşi şehirde Ebul-kelam ahaliyi bir mektep te’sisine teşvik etmiş ve bu teşvikat neticesinde muazzam bir bina vücud bulmuştur. +Hindistan hükumeti Ebu’l-kelam’ın bu cehalet ve vahşet muhitinde böyle bir müesseseyi itmam edemeyeceğine zaCİLD - - +umumi bir ictima’ yapılıp muhtelif rüesa tarafından muhtelif nutuklar irad edilmiştir. +Dağıstan ve Şimali Kafkas İslam Partisi’nin Reisi Şeyh Hamzad hazretlerinin sözleri ahaliyi fevkalade heyecana getirmiş olduğundan kısm-ı mühimmini ber-vech-i ati derc ediyoruz: +Eyyühe’l-müslimin! +Cenab-ı Hakk’a şükredelim ki bütün İslamiyet kiye’nin birkaç ay evvel kılıcıyla kazandığı zaferi bu sefer Lozan kasabasında kalemen de kazanıp tevsik ettiğini işitiyoruz. +Cenab-ı Hakk’ın bahtiyar kullarıyız ki bugünleri de gördük. +Türkiye’nin zafer-i askeri ve siyasisi bütün alem-i İslam’ın halası olarak kabul edilmelidir. +O Türkler ki senelerden beri mübarek ve mukaddes kanlarını Hilafet ve İslamiyet için dökmüşlerdir. +Bu büyük milletin önünde ihtiramla eğilmeliyiz. +Türk şehidlerinin mezarları alem-i İslam’ın müebbeden yıkılamayacak olan istihkamlarıdır. +Şunu iyi biliniz ki dünyada hiçbir millet yoktur ki istiklal ve hürriyetini Türk kardeşlerimiz kadar fedakarane ve azimkarane müdafaa etmiş olsun. +Küffarın son sistem toplarını muntazam ordularını iman kuvveti ile mahvedenler var olsunlar! +Türkler hiçbir taraftan muavenet görmediler. +Yalnız kaldılar fakat nevmid olmadılar kadın çocuk hiçbir ferd müdafaadan haric kalmadı. +Elbette bu cesur ve imanlı milletin başına Cenab-ı Hak Mustafa Kemal Paşa’yı gönderdi. +Gazi Kemal küffarın bir gün behemehal denize döküleceklerine kani’ idi. +Millet bu i’tikad ile döğüştü ve bu iman ile Türkiye’yi kurtardı. +Cenab-ı Hak bu mücahid ve gazi kullarından elbette ve elbette razidır. +Alem-i İslam’ın öldüğüne inananlar aldanıyorlar ve bütün bu ahval bana te’min ediyor ki larımızı silelim ve çalışalım. +Cenab-ı Hak daima bizimle beraberdir.” ve Hakimiyet-i Milliyye” serlevhasıyla yazdığı bir makalede diyor ki: +Gandi bu hareketiyle ilk defa olarak hükumete muhalefet ediyordu. +Çünkü o zamana kadar mu’tediller miyanında bulunuyordu. +Hindistan hükumeti Gandi’nin bu sözlerini kurusıkı bir tehdid zannederek bir kere daha aldandı. +Hükumet Gandi’nin bir şey yapamayacağı fikrinde Yüz binlerce müzahir buldu. +Bütün Hindistan baştan başa galeyan içinde idi. +Bu yüzden Delhi’de Pencap’ta medeniyet aleminin hala tafsilatını bilmediği katliamlar vuku’ buldu. +bu katliamların sebeb-i vukuu Delhi ve Pencap’ta halkın “menfi mukavemet” için nümayişler yapmasıdır. +Hindistan hükumeti bu nümayişlere kemal-i şiddetle mukabele etmiş bu şiddetin te’sir icra etmediğini görünce jandarma ile halka saldırarak ateş açmış halk bu hareketten hiddetlenerek Pencap’ın Amritser şehrinde hükumet müessesatına hücum etmişler bunun üzerine hükumet orduyu sevk ederek ahkam-ı örfiyyeyi i’lan etmiş birkaç gün zarfında da askerler asr-ı hazır tarihinde bi-nazir olan mezalimi irtikab etmişlerdir. +Çünkü elinde silah namına bir şey bulunmayan halkın üzerine her taraftan mitralyözlerle ateş açılmış on dakika zarfında Hindliye ateş isabet etmiş kimi maktul kimi mecruh düşmüştü. +Daha sonra büyük küçük ahaliden bir cemm-i gafir derdest edilerek her birine çarşı içinde kırbaçlarla dayak atılmış ve ahalinin karınları üzerinde sürüne sürüne gitmeleri için her türlü tazyik yapılmıştır. +Bu müdhiş zulüm bütün Hindistan’ı titretti. +Fakat hükumet bu feci’ vak’adan dolayı izhar-ı teessüf etmediği gibi İngiltere hükumeti de mazlumlara karşı izhar-ı teveccüh edeceği yerde zalimlerin yaptıklarından memnun olduğunu göstermiştir. +Hindistan bu vak’aya sebebiyet verenlerin ceza görmesini İngiltere’den istemiş İngiltere buna ehemmiyet vermemişti. +Binaenaleyh Hindistanlılar da artık hükumetten bir şey beklemeyerek başka bir yol tutmuşlardır.” Dağıstan ve Şimali Kafkas’ta Sulhümüzün Te’siratı Lozan Sulhü’nün imzası üzerine Dağıstan’ın muhtelif şehir ve kasabalarında fevkalade tezahürat vaki’ olmuştur. +“Gunyida”da fevkalade ve +ettiremez. +gazetesi müellifi mechul olan o eserin ihtiva ettiği ma’lumatı hey’et-i tahririyyesinin ihzar ettiğini nereden ve hangi tahkikata istinaden söylüyor?! +Saniyen gazetesi ın Büyük Millet Meclisi hükumeti ricalinin memnuniyet ve muavenetine nail olduğunu hangi menba’-ı mevsuktan haber aldı?! +Anadolu kıyam-ı meşruunun başlaması üzerine İstanbul’dan Anadolu’ya hicret etmiş yalnız vazife-i diniyye ve milliyyesini ifa eylemiş İstanbul’un tahlisı üzerine eski merkez-i intişarı olan Dersaadet’e avdet etmiştir. +Fakat ın saik-ı mücahedesi hedef-i faaliyyeti bir kimseyi memnun ve hoşnud etmek yahud bir kimsenin muavenetine nail olmak değildir. +mahza i’la-yı kelimetullaha vakf-ı hayat etmiş bir ceride-i İslamiyyedir. +hey’et-i tahririyyesi ancak bu gayeyi istihdaf eder ve ancak bu gayeyi tahakkuk ettirmek için ibzal-i mesai eder. +Meşrutiyetin ibtida-yı i’lanından başlayan on beş senelik hayat-ı neşriyyesi esnasında bir lahza herhangi ferdin keyfine alet olmamış bil-akis müşkilat iktiham ederek buhranlara duçar olarak ta’tile uğrayarak fakat azm ü sebatından bir zerre feda etmeyerek hayatını idame etmiştir. +Binaenaleyh gazetesinin kendi hayalhanesinden uydurduğu yalanlarla ı temellukla şaibedar etmeye cür’et etmesi yalnız şayan-ı hayret değil hatta şayan-ı nefret bir harekettir. +namındaki eseri neşretmemiştir. +ın böyle kahramanlarla hiçbir münasebeti yoktur. +Bizim bütün mücahedatımız cehridir cebhemiz açıktır. +Hak yolunda hak için çalışanların nasırı ve müeyyidi Cenab-ı Hak olduğundan ve bizim buna sebat edeceğiz. +gazetesinin a karşı ileri sürdüğü bühtanları kemal-i şiddet ve nefretle kendisine iade eder kırk dokuzuncu sal-i hayatına girdiği halde en ibtidai adab-ı meslekiyyeden bihaber olan bu biçare hıristiyan gazetesinin biraz terbiyeden nasibedar olmasını temenni ederiz. +“Ankara’da ‘Hilafet ve Hakimiyet-i Milliyye’ namıyla sahifelik bir eser intişar etti. +Bu eserin üzerinde müellifinin ismi tab’ olunduğu matbaanın veya şehrin ismi yazılmamıştır. +Fakat bu ne kadar ketm olunsa kitabın mevzuu hedefi ve her hali mahiyetini göstermektedir. +Kitap pek nefis bir surette iyi kağıda tab’ olunduğu gibi mükemmel bir surette tensik olunmuştur. +Ankara Büyük Millet Meclisi hükumetinin bu mühim mes’ele-i İslamiyyede ta’kib ettiği hatt-ı hareketi te’yid etmek üzere bu eseri neşretmiş olması galib ihtimaldir. +Ankara İstihbarat Müdüriyeti dünyanın her tarafına bu kitabın neşrini deruhde etmiştir. +Çünkü bu iş daire-i salahiyyeti dahilindedir. +Bu kitabın ihtiva ettiği ma’lumatın sahibleri Gazi Mustafa Kemal Paşa’nın Hilafet hakkında irad eylediği meşhur nutkun ihtiva eylediği dini ve ilmi ma’lumatı ihzar edenlerdir. +Bu ma’lumatı ise Ankara’da intişar etmekte olan gazetesi bu sözleri söyledikten sonra namındaki eseri hülasa etmektedir. +gazetesinin namıyla bir eserin intişar ettiğine dair olan beyanatı doğrudur. +Müellifi mechul nerede tab’ olunduğu mechul olan bu eseri biz de gördük. +Fakat Hilafet mes’elesi gibi mühim bir mes’ele-i diniyyeye dair yazdığı esere ismini koyamayacak derecede cesaretten mahrum olan bir muharririn eserini nazar-ı i’tibara almak istemeyiz. +Bu eserin muharriri kim olduğu hala ma’lum değildir. +Birtakım isimler söyleniyor hüviyetini tahkike mecburiyetimiz olmadığı için kendisini de eserini de ihmal etmek en münasib hatt-ı harekettir. +Fakat böyle bir eserin intişarı gazetesinin gibi bir ceride-i +yen Anadolu halkı hükumet-i milliyye etrafında kemal-i hahişle toplanmıştı. +Bu i’tibarla Men’-i Müskirat Kanunu mücahedemizin tevessü’ ve inkişafına en ziyade hizmet eden avamil-i müessireden biri olmuş ve halk Anadolu’da olduğuna ve Büyük Millet Meclisi’nin kanaat getirmişti. +Kanunun mücahedemize siyaseten olan bu hizmetinden başka Anadolu’ya sıhhat ve ahlak Bir kere Kanun sokaklarda alenen müskirat kullanmayı men’ ettiği ve meyhaneleri kapattığı biri olan vukuat-ı zabıta hemen hemen sıfıra inmiş cinayetler ortadan tamamıyla kalkmıştır. +Bugün Anadolu şehirlerinin hangisinde tedkikat yapılarak zabıta me’murlarının fikri sorulsa işret memnuiyetinden memnuniyetle bahsettikleri görülür. +men’i aynı zamanda sıhhat-i umumiyye üzerinde de pek hayırkar te’sirler yapmıştır. +Bugün bütün kaçakçılığına bazı hanelerde gizli rakı i’maline rağmen işret isti’mali yüzde la-ekal yetmiş beş tenakus etmiştir. +Bu da zavallı Anadolu köylüsünün min ettiği kadar sıhhatini de vikaye eylemekte bulunmuştur. +Men’-i Müskirat Kanunu’nun mücahede-i milliyyemizin en basiretkarane icraatından biri olduğu kadar memleketimiz için de medar-ı fahr u mübahattir. +Çünkü bugün alem-i medeniyyetin mazarratını tasdik ve i’landa müttefik olduğu ortadan kaldırmaya ilk muvaffak olan millet Türk milletidir. +Vakıa bu şerefi herkesten evvel ihraz etmek de zaten bize düşerdi. +Çünkü biz Türkler her şeyden evvel müslümanız ve medar-ı iftihar ve mümtaziyyetimiz olan en büyük sıfatımız da Müslümanlığımızdır. +Üç yüz milyon müslümanın terakki ve temeddünde pişvası olmaya ve diyanet-i celilemize nigehbanlık etmeye mintarafillah müvekkel olan bizim gibi ali-himmet ve mücahidler mücahidi bir milletin işret gibi beşeriyete zuhurundan beri musallat olan bir beliyAnkara’da geçenlerde akşam gazetelerine çekilen bir telgrafnamede Men’-i Müskirat Kanunu’nun yeni Meclisçe ta’dili mutasavver olduğu bildirilmekte idi. +Muhbirin istıtlaatına nazaran Kanunun tatbikinden bir fayda çıkmadığı müskirat kaçakçılığının tezayüd ve bundan Hazinenin mutazarrır olduğu anlaşıldığı cihetle ağır resm almak şartıyla müskiratın isti’maline müsaade edilmesi ve fakat gazinolarda ayyaşlığın men’ olunması takarrur etmiş imiş! +Şu zavallı Müskirat Kanunu’nun hayırlı bir akıbete doğru gitmediğini zaten biz İstanbul’da kanunun ma’nalı ma’nasız mütemadiyen teahhurata uğratılmasından anlamakta idik. +Bundan başka son zamanlarda Kanunun aleyhdarları çoğalmaya başlamış ve ekseri aleyhdar bilhassa bu Kanun yüzünden Hazinenin pek çok mutazarrır olduğu iddiasın�� Men’-i Müskirat Kanunu’nun işret isti’maline mani’ olmadığı müskirat kaçakçılığının tezayüdüne sebebiyet verdiği gibi delail ve müddeayat bir dereceye kadar dinlenebilir. +Fakat müskirat memnuiyetini ref’ için Hazinenin mutazarrır olmakta bulunduğu iddiası kadar iz’ansızca ve insafsızca bir delil tasavvur olunamaz. +Men’-i Müskirat Kanunu’nu Büyük Millet Meclisi Anadolu’da işreti men’ ederek ahlakı tasfiye etmek ve zavallı köylünün en müzmin ve elim hastalıklarından birini tedavi eylemek gibi makasıd-ı yüzünden halkın sıhhat ve ahlak i’tibarıyla uğradığı ma’nevi zararlar Hazinenin işret rüsumu alamamaktan mütevellid zarar-ı maddisi yanında mukayese ve muvazeneye gelmeyecek kadar azim olduğunu içimizde takdir etmeyecek bir tek Büyük Millet Meclisi’nin icraatı miyanında kendisine şeref verecek ve namını tarihte hassaten hürmetle yad ettirecek kanunlardan biri ve belki birincisi Men’-i Müskirat Kanunu’dur. +Meclis böyle bir kanun tanzim edebilmek iktidar ve basiretini gösterdiğinden dolayıdır ki halkın nazarında büyük bir i’tibar ve şöhret kazanmış ve bu Kanunun tanziminden i’tibaren Meclis’in mevkii pek ziyade kuvvetlenerek İstanbul hükumetlerinin tezviratı ile bir türlü tereddüdünü izale edeme Men’-i Müskirat Kanunu’nun bi-hakkın tatbik edilemediği mes’elesine gelince o sırf bir hükumet kabiliyet ve kudretini haiz değilse yalnız Müskirat Kanunu’nu değil Men’-i Şakavet Kanunu’nu Kanun-ı Ceza’yı ve Gümrüklerden Memnu’ Eşya Geçirtmemek Kanunu’nu da tatbik edemiyor demektir. +Şu halde yapılacak iş hükumetin tatbikinden aciz kaldığı kanunları ilga değil fakat hükumeti tanzim ve ısdar ettiği kavanini infaz edebilecek bir derece-i mükemmeliyyete getirmekten kabul edilmiş filan kanunu tatbik ettiremiyor demek hükumet mefhumunun bizde henüz anlaşılamadığını delalet etmez. +Görülüyor ki hangi nokta-i nazardan muhakeme edilirse edilsin Men’-i Müskirat Kanunu’nun ne ta’dilini ne de ilgasını ma’zur gösterecek ortada en ufak bir sebeb-i akli ve mantıki yoktur. +Bunu kinden mahrum kalan ayyaşin olabilir. +Esasen bu kısım na-kabil-i tedavi ayyaşinin Kanunun bütün memnuiyetine rağmen yine istedikleri gibi müskirat kullandıkları herkesçe ma’lumdur. +Hatta bu güruh miyanında Kanunu bizzat ısdar etmiş olan Büyük Millet Meclisi a’zası bile bulunduğu da işitilmektedir. +Fakat böyle birkaç işret mübtelasının zevki ve menfaati için memleketimize badi-i şeref olan ve milletimize ma’nen ve maddeten bu kadar fevaidi calib bulunan bir Kanunu kaldırmaya teşebbüs etmek ve milyonlarca müslüman ve Türkü yine işret beliyyesinin avarız-ı mühlikesine ma’ruz bırakmak kadar feci’ bir şey mutasavver değildir. +Sabık Büyük Millet Meclisi tarihe birçok icraat-ı fevkaladesi miyanında bir de Men’-i Müskirat Kanunu’nu tanzim etmiş olmak şerefiyle geçecektir. +Yeni Meclis ise ilk olmak üzere bu müfid Kanunu ortadan kaldırmaya teşebbüs edecek olursa husule getireceği su’-i te’sire payan tasavvur olunamaz. +Yeni meb’usların bu kadar elim bir hata irtikab ederek tarih ve memleket nazarında sabık Meclisin tamamıyla ma’kusü bir şöhret kazanmak gafletinde bulunacaklarını hiç zannetmek istemiyoruz. +yeye karşı da er geç i’lan-ı cihad edeceği ve bu cihadında ihraz-ı zafer eyleyeceği muhakkak idi. +Fil-hakika Kanunun ta’dil edileceği yolunda son zamanlarda ortaya çıkmış olan rivayetler açıktan açığa Kanunu ortadan kaldırarak serhoşluğu ve onun bütün netayic-i elime ve feciasını yeniden ihdas için zemini hazırlamaktan başka bir maksada ma’tuf değildir. +Bu maksadı tervic ettirebilmek için de yukarıda da söylediğimiz üzere bilhassa Hazinenin mutazarrır olduğu iddia-yı bi-ma’nası ileri sürülmektedir. +Fil-hakika işretin men’inden dolayı varidat-ı umumiyyemizden müskirattan aldığımız rüsum eksilmiştir. +Fakat şurası şayan-ı dikkattir ki mücahede senelerinde çetin bir harb ile meşgul olan Anadolu’yu bu varidat noksanı kendini idare etmeye ve bütçesini tevazün ettirmeye mani’ olmamıştır. +Harb senelerinde bütçe muvazenesi üzerinde esaslı te’siratı görülmeyen bir kısım varidatın ise girmek üzere bulunduğumuz sulh devresinde bütçemizi sarsacağını iddia eylemenin tabii akıl ve mantıkta yeri olamaz. +Görülüyor ki maksad-ı hakiki Hazine zararını telafi ise onu halkı tekrar işret beliyyesine sevk etmeksizin te’min etmek hiç de güç değildir. + +Cenab-ı Hak sizi bütün dindaşınız arasında i’la ettiğinden Halife-i müslimin efendimizden sonra makam-ı Hilafetin istinadgahı olmak hasebiyle Cenab-ı Hakk’a Resulullah’a ve bütün ehl-i Mutahhere-i Nebeviyyeyi himayeden mes’ulsünüz. +Hak sizinle ve mücahidin ile din ve dünyada müslümanların fütuhatını daim etsin.” temmuz tarihli Bombay Chronicle refikimizde okunduğuna göre Hindistan Hilafet Cem’iyeti Reisi Doktor M. +A. +Ensari Emirü’lmü’minin Halifetü’l-müslimin hazretleriyle Mustafa Kemal Paşa’ya atideki tebrik telgrafnamelerini göndermiştir: +“Bilumum Hindistan ahalisi ve bilhassa Hindistan müslümanları namına zat-ı şevket-penahileriyle zat-ı fahamet-penahilerine ve Türk milletine yeni bir devir açan Türk halkının hakimiyet-i siyasiyyesini ve istiklal-i iktisadisini te’min eden Asya milletlerinin masuniyetini tekeffül edecek müteceddid bir Türkiye’nin tevellüdünü tebşir eden sulhten dolayı samimi tebrikatımızı takdim ederiz.” Kahire’de intişar eden gazetesinin Ağustos tarihli nüshasında okunduğuna göre Mısır “Ulema-yı İslam Tesanüdü” Cem’iyeti Şeyh Ferrac el-Minyavi’nin riyaseti altında akd-i ictima’ ederek Mustafa Kemal Paşa’ya bir mektup takdimine karar vermişti. +Bu mektupta besmeleden sonra müslümanları nusret-i ilahiyye ile te’yid eden Cenab-ı Hakk’a hamd ü senadan Hatemü’l-enbiya efendimize salat ü selamdan sonra deniliyor ki: +“Zat-ı devletlerinin mücahedesi ve mümtaz olduğunuz azm ü kiyaset kuvvet-i iman ve hak üzere sebat gibi hasail-i aliyye ile mücahid arkadaşlarınız sayesinde makam-ı Hilafet-i İslamiyyeyi ecanibin esaretinden hainlerin fenalığından cahiliyet taasublarından kurtardınız. +Fakat bu veba Hicaz’daki Arab rüesasının kalblerine musallat oldu. +Bunlar Hilafet ordularına karşı geldiler makam-ı Hilafete akd-i bey’at eden müslümanların bey’atini inkara yeltendiler. +Hilafet düşmanlarının aguşuna kendilerini attılar. +İngiltere – Hicaz Muahedesi’yle Haremeyn-i Şerifeyn’i Hakk’ın tahrim ettiği bir günahı mübah görmek zat-ı fahamet-penahilerine müracaata sevk eden hadise Mısır hükumetiyle Hicaz rüesası arasında vuku’ bulup “mahmil-i Mısri”nin iadesine fariza-i haccın ta’tiline badi olan hadisedir. +Başmuharrir Sahib ve Müdir Tedk i k a t ve Te’lifat-ı İslamiyye Hey’et-i İlmiyyesi Reis-i alisi Şeyh Abdülaziz Çaviş Efendi hazretleri tarafından te’lif buyurulup Şer’iye Vekalet-i Celilesi tarafından Anglikan Kilisesi’ne gönderilmek üzere ayrıca tab’ olunmakta olan cevabdır: +çıkarır fıtrattaki tohumu filizlendirir büyütür; şayed düştüğü muhit gayr-i müsaid ise ya bu tohumu büsbütün öldürür yahud cılız ve hastalıklı bir halde bırakır. +Bu sebebden Müslümanlık bütün ahkam ve ta’limatında muhtelif muhitlerin gerek ruhun etvar ve halatı üzerindeki nüfuz ve kudretini asla nazara-ı dikkatten dur tutmamış ve müslümanlar da ahlakı çığırından çıkaran mizan-ı vicdanın ahengini bozan müessirata uzak durmaktan başka bir şey değildir. +ruh-ı insani üzerindeki te’sirini nazar-ı dikkate almıştı. +Sonra bu din-i mübini gönderen Fatır-ı Hakim ilm-i ezelisiyle biliyordu ki vicdan da insanın hatta a’raz ve cevahiriyle bütün kainatın aynıdır; aled-devam tahallül ve terekküb eder; muttasıl bir taraftan fena bulur diğer taraftan vücud-pezir olur; sükunun hareketin ikametin seferin muhtelif muhitlerin tedkiklerin hadisat-ı hayatiyyenin ruh-ı beşer ve ruh-ı beşerin etvarı üzerinde büyük te’sirleri var; temayülatı iradatı Avrupa’daki inkılab-ı fikriden hemen bin sene kadar evvel idi ki din-i İslam hükümlerini hasılı bütün tasarrufat-ı beşeri mizana çeken ve zamanımızın örfünce ulema-yı ahlak tarafından “vicdan” denilen ruhi etvarı ve ruhani melekatı bildirmişti. +Sonra ırkın sinsi olduğu ve halat-ı ruhiyyenin ta’dil ve tebdili hususunda müessirat-ı hariciyyenin lunduğu sünnet-i Muhammediyye tarafından meydana konuldu. +Irkın sinsi olmasından maksad şudur: +İnsan ecdadından renk sima şemail ses ve saire gibi birçok maddi evsafa tevarüs ettiği gibi hiddet hilim izzet zillet kerem buhl gibi daha birçok ma’nevi sıfatlarla ittisaf isti’dadı da Ebeveynden gelen bu melekatın birçoğu insana saf bir halde yahud ezdad ile şaibedar olarak geçer. +Sonra muhit mes’elesi gelir ki müsaid zuhur ettiği takdirde bu kamin kuvveti meydana +Mesela Japonlarla Çinliler hicret ettikleri memleketlerde en ağır değişen iki ümmettir. +Çünkü nereye giderlerse cemaat halinde gittikten başka lisanlarını dinlerini adetlerini fikirlerini an’anelerini son derecede korurlar. +İşte onların bu hali o yeni toprakta ruhlarına sereyan edecek bütün ma’kus yeniliklere karşı bir duvar olur. +Zamanın ihtilafı yüzünden vicdanların tahallülüne en vazıh bir delil varsa şudur ki Katolikler bugün herhangi bir Protestana eza etmeyi asla eyyam-ı zuhurunda gerek ondan birçok zamanlar sonra Protestanları diri diri yakarlardı ve bu zavallılar gunagun işkenceler altında kıvrandıkça ötekiler keyiflerinden gaşyolurlardı. +İ’tiraf-ı cürüm kız babası yahud kocası yahud kardeşi hakkında [vereceği aleyhde ifadeyi] Cenab-ı Mesih’e takarruba ve onun rızasını gufranını celbe vesile bilirdi. +Hem vereceği haberler yüzünden biçarelerin uğrayacağı akıbeti de kestirmez değildi. +Din-i İslam’ı gönderen Hakim-i Zülcelal ruh-ı beşer için bir hal üzere karar imkanı bulunmadığını ve hükümleri hareketleri tartmaya hayır vicdan kafidir iddiasında bulunmak insan için diğerlerini aldatmaktan ve kendi maksadını gizlemekten başka bir şey olmadığını ilm-i ezelisiyle biliyordu. +Bu sebebdendir ki bütün harekat ve sekenatında Allah’ı kendisine murakıb görmeyen ve en hafif muhaverelerine en gizli tasavvurlarına kadar Allah’ın muttali’ olacağına yakini olmayanlar gamberlerinin lisanıyla müslümanlara tebliğ etti. +vicdanını murakabe altında bulundurmak kimseyi muhasebeye çekmek hakkını Allahü zülcelal kendisinden başkasına tevdi’ etmiş değildir. +Zira latif ve habir semi’ ve basir ancak O’dur. +Artık O’nun hak ile hükmeder adil bir hakim olduğuna yakini bulunan bir nefis için bu hususta ceza’ u feza’ imkanı var mıdır? +altında bulunduğunu asla hatırdan çıkarmayarak gücü yettiği kadar Allah’ı anmak ve nazar-ı vermesine ve meyl ü iradesinin hayır ve haktan uzaklaşmasına meydan bırakmamaktır. +muhakematı bu ihtilafat ile değişir durur. +Evet dün çirkin gördüğünü bugün beğenir; Mısır’da iğrendiği bir manzaradan başka bir yerde zevk duyar; tabiiyat ve felsefe okuduktan sonra evvelce hürmet ettiği şeyleri istihfafa başlar. +İnsanlardan öyleleri vardır ki ahlaksızlarla düşe kalka muharrematı mübah görmeye namus kaydında olmamaya kavlen fiilen her türlü rezalette bulunmaya alışıp gidiyorlar. +Halbuki bu ihtilattan evvel kendileri için böyle bir hareketi ar bilerek asla irtikab etmezler. +Şayed isti’mar siyaseti kullanan Avrupalıların kondukları memleketlerde istismar ettikleri akvama karşı ta’kib eyledikleri hareketi nazar-ı dikkate alırsak görürüz ki vicdan-ı insani nasıl tavırdan tavra geçiyor ve mekanın ihtilafıyla onun hükümleri de ne kadar değişiyor! +Evet İngiliz vicdanına sahib bir adam ister Londra’da ister Hind’de ister Mısır’da olsun aynı adamdır değişmez. +Lakin acaba onun kendi vatanında iken sahib olduğu vicdanıyla üzerine nüfuzunu gerdiği ve topraklarını hayvanlarını memleketlerdeki vicdanı bir midir? +Bir Fransızın Madagaskar’da yahud Merakeş’te yahud Cezayir’deki vicdanı kendi vatanının sinesinde kendi yurdunun göbeğinde otururken taşıdığı vicdanın aynı mıdır? +Müslüman bir şarklı Avrupa hammamlarına gidiyor. +Orada her tarafı çıplak hiçbir yeri örtülmemiş riyor. +Lakin sonraları bu manzarayı eskisi kadar çirkin görmedikten başka gitgide alışıyor. +Hatta müslüman gençlerinden öylelerine tesadüf ediyoruz ki memleketlerinde iken me’luf oldukları hayayı sonra da çirkin buluyorlar istihfaf ediyorlar. +Evet çok defalar yeni bir iklime konan insanların hissi fikri hareketi vicdanı tamamıyla o muhitin rengine boyanıyor ve kat’i olan bu tahavvül efrad-ı beşer arasında ancak sür’at ve bataet i’tibarıyla tahallüf eder ki o da yaşlarına tahsillerine fikirlerine bir de eskiden muttasıf oldukları secayanın derece-i rüsuhuna daha sonra da yeni muhitte ma’ruz olacakları değiştirici esbaba karşı ittihaz edecekleri vesait-i mukavemete göre olur. + +mülahazalar baştan başa hatadır. +Ruh-ı beşerin halatına vukufu olanlar ve onun tavırdan tavra geçmesindeki esrarı gunagun takallübata uğramasındaki esbabı idrak edenler kat’iyyen böyle bir şey söylemezler. +İstinad ettiği rükün Allah’ın murakabesi altında olduğunu bilip ondan haya etmekten ibaret bulunan bir terbiyeden başka hangi terbiyedir ki insanı fasid meyillerinden sefil heveslerinden alıkoymak hususunda kifayet gösterebilsin. +Şübhe yoktur ki bu kadar ma’nasız bir sözü ya ruh-ı insaninin etvarından haberi olmayan gafil yahud murakabe-i ilahiyye kuyudundan sıyrılmak isteyen muğfil söyler. +Bunlar o kimselerdir ki Gayr-i müslim akvam arasında alabildiğine yayıldıktan başka bunları taklid yüzünden cehele-i müslimin içine de sokulmuş rezaile karşı müslümanı sıyanet eder bir kuvvet varsa o da sinesinde gizlediği esrara Halikının ıttılaına yakinidir. +İşte bu yakindir ki gayz hased kin su’-i niyyet ibadullahı istihkar haksız yere su’-i zan gibi gizli kabahatlerden müslümanı men’ eder. +İşte bu yakindir ki erkekle mahremleri arasında aşılmaz bir duvar kesilir hatta çok defalar onu na-mahremlerine de tecavüzattan alıkoyar. +Evet Allah’ın ilmine ıttılaına yakini olan bahtiyaran-ı beşer bu hakikati bilirler. +Bilmeyenlerse vicdanlarının muhasebesini nefislerine bırakırlar. +Ve bütün hareketlerinde yeni felsefe kitaplarıyla emsali eserlerden topladıkları şeylere dayandılar ki hiçbiri zandan ileri geçip de yakin kadar müstağni kılamaz. +Kur’an böylelerine yaklaşmaktan müslümanları tahzir ediyor. +– Sure-i bu yadın bu tahatturun devamını te’min maksadıyladır ki kütüb-i diniyyede bildirilen muhtelif vakitlerde Allah için eda-yı salatı müslümanlara emretti. +Görürsünüz ki ticaretine san’atına yahud eğlencesine dalarak Allah’ı unuttukları bir anda minarelerden “Namaza koşun felaha koşun! +Allah her şeyden büyüktür. +Allah’tan başka ma’bud yoktur.” nidalarıyla müezzinler kendilerini Bundan başka İslam insanların türlü türlü dualarla Cenab-ı Hakk’a tazarru’da bulunmaları ve herhangi bir işe başlarken ismullahı yad etmeleri her hareketin başlangıcında müslümanların şiarı “Bismillahirrahmanirrahim”dir. +Sonra otururken de kalkarken de yatarken de Allah’ı anmalarını insanlardan istiyor. +Hasılı İslam vicdan-ı insaniyi rical-i dinin tahakkümlerinden ve edyan-ı sairenin bir hak olarak kendilerine bahşettiği hacirlerden nasıl kurtardıysa yine o vicdanı alabildiğine boş bırakılması ve şayed eğilirse doğrultacak bozulursa se kuvvetlendirecek bir vasıtanın fıkdanı yüzünden uğrayacağı vahim akıbetlerden de öylece kurtardı. +Evet İslam vicdan-ı insaninin tedbir ve adil Allah’tan ekmel olmasına imkan mutasavver olamayan mahlukatın birine bırakmadı. +Bil-akis ayet-i celilesiyle hitab ettiği efrad-ı ibadının murakabe ve muhasebesini hikmet-i ezeliyyesi icabı olarak O hakim ve alim kendi Zat-ı kibriyasına tahsis buyurdu. +Bu sebebden dininin tebliğ ettiği hakikatlere yakini olan bir müslümanın Allah’ı anması ve O’nu gizli aşikar bütün işlediklerine muttali’ bilmesi kendi ruhunun en büyük mürebbisi vicdanının da en büyük muslihi demektir. +Sonra “İnsanı dalalden menahiden men’ için yalnız başına vicdan kafidir; terbiye varken de edyanın tahzirine yahud tebşirine hacet kalmaz.” tarzında asr-ı hazırın henüz pişmemiş birçok gençleri tarafından ileri sürülen – Sure-i Hadid – Sure-i Necm – Sure-i Casiye +bağlanıp kalıyorlar da zaman ile beraber yürümüyorlar? +Kur’anlarına nebilerinin sünnetine seleflerinin re’yine sımsıkı sarılmışlar. +Bundan bin bu kadar yıl evvel göçebe halinde yaşayan ümmetlere uygun gelecek ahkamın hala imkan-ı tatbikinde ısrar ediliyor. +Halbuki arada zaman mekan ilim fikir i’tibarıyla münasebet olmadığı gibi hayat-ı medeniyyenin bütün şuabatında ban tabana muhalefet var. +Hususiyle elektrik ve buhar kuvvetleri istihdam edilerek büyük büyük şirketler tarafından demir yolları döşendikten koca koca fabrikalar kurulduktan yerin yüzünden nehirlerin altından trenler tramvaylar geçirildikten sonra …. +” kitabını efsane telakki etmiş adamların sözüdür ki bütün hükümleri zunundan başka bir şeye istinad etmiyor. +Lakin o din-i mübinin esrarına vukufu olanlar bilir ki hayat-ı faniyye ve bakıyyenin dini her iki saadetin şirazesidir. +Kendisine has olan kabiliyetiyle külliyat-ı teşriiyye tarz-ı siyasetiyle yeni bir dine ihtiyac bırakmadığı gibi zaten daire-i şümulü haricinde hiçbir kanun olamaz. +diyyenin asla tahsis kabul etmez iki umumu vardır: +Biri o Resul-i muazzamın kendilerine mürsel bulunduğu insanlara nisbetle olan umum; diğeri de bu insanların usul ve füru’-ı dine aid bütün ihtiyaclarına nisbetle olan umumdur. +Binaenaleyh o Nebiyy-i muazzamın risaleti kafidir vafidir ammdır; başka bir şeye hacet bırakmaz ve risaletinin şu söylediğimiz iki cihete de amm olduğunu isbat etmedikçe iman tam olamaz. +Hangi mükellef olursa olsun şümul-i risaletinden kurtulamayacağı gibi ümmetin gerek ilim gerek amel i’tibarıyla muhtac olduğu hakk u hakikat envaından hiçbiri için şeriattan haric kalmak uykunun oturmanın kalkmanın yemenin içmenin sükutun kelamın uzletin ihtilatın servetin fakrın sıhhatin marazın edasıyla hayata aid bütün ahkamı bildirdi … Kendilerine ma’bud bi’lhakkı öyle ekmel bir ta’rif ile tasvir etti ki artık onu evsaf-ı kemal ve nuut-ı celali içinde gözleHülasa bir vicdan ki yukardan beri göründüğü vechile tahavvüle tebeddüle metanete za’fa ma’ruzdur; hiçbir zaman onu ıslah için maddi tealime dayanmak mümkün olamaz. +Böyle bir vicdanın istinad edebileceği ancak iki rükün vardır ki biri hakiki bir mücahede-i nefis diğeri de Allah’ın her şeyi bildiğine yakindir. +Nitekim – Sure-i ayet-i celilesinin mısdakı da bunu müeyyid bulunuyor. +Kur’an-ı Hakim Peygamberimiz sallallahü aleyhi ve sellem efendişir ve nezir olarak gel diğini ve kendisinin hatemü’l-enbiya ve’l-mürselin olduğunu bildiriyor. +Lakin İslam’ın düşmanları o din-i mübine bir yığın şaibeler isnadında ve asırların beşere kafi gelemeyeceği iddiasında çok ileri gittiler ve bu beyan-ı Kur’aninin vakıa mutabık yahud akıl için isbatı mümkün hakayıktan olduğunu kabule asla yanaşmadılar. +Bunun da sebebi aşağıda söyleyeceğimiz vechile din-i İslam’ın künhünü bilmemeleri ve tebliğ ettiği ümmehat-ı ahkamın tefasiliyle şerayiin külliyat ve usulü hakkında cehl-i tam içinde bulunmalarıdır. +din Kur’an ve sünnet ile mansus ahkam mecmuasından başka bir şey değildir; yahud sadr-ı miş mesail-i fıkhiyyenin hey’et-i umumiyyesidir. +Bütün da’vaları ise şundan ibaret: +“Zamanlar değişti nesiller teakub etti akl-ı beşer hatıra hayale gelmeyecek kadar geniş mesafeler aldı. +Binaenaleyh kemal-i vuzuh ile görülememekle beraber nasıl her cism-i zi-hayat tahavvül ve tahaffuz kanununa tevfikan aled-devam değişiyorsa bütün şuun-ı hayatiyye ve etvar-ı fikriyye bütün eşkal-i muamelat o terakkiye tebean birçok defalar değişti durdu. +Şu söylediğimiz misaller münakaşa edilemeyecek kadar açık ve kat’i iken nedir müslümanların hali ki eskiye +bildiriyor. +O halde hakkın meydana çıkmasını mukteza-yı adlin bilinmesini hangi tarik te’min ederse onun mucebiyle hüküm vacib olur. +Zaten bütün bu tarikler vesail ve esbabdan ibarettir ki maksud olan kendileri değil gayetleridir.….. +Bir şeriat-ı kamile hakkında bunun hilafı zannolunamaz. +Kezalik siyaset-i adile şeriat-ı kamileye muhaliftir diyemeyiz. +Bil-akis böyle bir siyaset ecza-yı şeriattan bir cüzdür. +Adına siyaset denilmesi bir emr-i ıstılahidir. +Yoksa yalnız başına adl denildiği gibi şer’e dahil olur. +Aleyhi’s-salatü ve’s-selam efendimiz töhmetten dolayı hapsetmiş ve ceza vermişti. +Çünkü müttehemin üzerinde emareler görmüştü. +Bir müttehemin ortalığı karıştırmakla evlere girmekle mükerrer sirkatlerde bulunmakla iştiharını bildiği halde sebilini tahliye eden yahud kendisine yemin teklif eden ve “İki şahid-i adl olmadıkça yahud ihtiyarıyla ikrar-ı cürüm etmedikçe kendisini tutamam.” diyen adamın bu sözü siyaset-i şer’iyyeye muhaliftir … Ömer bin el-Hattab’ın meyhaneyi yakması ve içine kapanarak halka görünmediği için Sa’d bin Vakkas’ın kasrına ateş vermesi bir siyaset-i şer’iyye idi.” Ramazan ibtidasında tahaddüs eden ve bugüne kadar devam eyleyen rü’yet-i hilal mes’elesi efkar-ı umumiyyeyi hayliden hayliye işgal eyledi. +rafından mühim yazılar yazıldığı görüldü… İfta Hey’et-i Aliyyesi bir mahalde sabit olan hilalin telgrafla her tarafa teşmilini tecviz etti. +El-hasıl üzerinde epeyce hareket-i fikriyye icra edilmiş günün mühim mes’ele-i diniyyesi şeklini almış oldu. +Geçen Ramazan’ın hilali hakkındaki sübut-i şer’i hesabat-ı hey’iyyeye tetabuk eylememiş olduğunun şüyuu üzerine muharrirlerinden Ömer Rıza Bey mes’eleye müdahale eylememizi fikir ve kanaatlerimizin ortaya konmasını teklif etmişti. +Bunun üzerine mes’elenin gerek cihet-i ilmiyyesi ve gerek cihet-i şer’iyyesi hakkındaki mütalaatımı bir makaleye derc etmiş vee göndermiştim. +Müsaid olduğu derecede ihtisar edilmiş olmasına rağmen biraz riyle görmüşe döndüler. +Sonra enbiya-yı salife tün vekayii bir suretle nakletti ki adeta beraber yaşamış gibi oldular. +Gizli aşikar ne kadar hayır yolları varsa öyle uzun boylu tafsil eyledi ki kendisinden evvel hiçbir peygamber ümmetine o tafsilatı vermemişti. +Kezalik harbin hilelerine düşmanla karşılaşmalara zafere gidecek yollara dair o kadar ince şeyler anlattı ki müslümanlar bunları bi-hakkın öğrenip de tamamıyla tatbik etmiş olsaydılar karşılarına hiçbir düşman çıkamazdı … Nefsin ahvaline evsafına desayisine serairine aid öyle haberler verdi ki artık başka ma’lumata hacet kalmadı. +Sonra umur-ı maişet hakkında öyle irşadatı görüldü ki muktezasına tevfik-ı hareket etselerdi dünyaları en büyük bir mikyasta ma’mur olurdu. +Hasılı kendilerine dünyaya ukbaya aid hayrın saadetin kaffesini getirdi ve Allah’tan başkasına olan bütün ihtiyaclarını kesti bitirdi… Binaenaleyh aleme kendisinden daha ekmel bir şeriat gelmeyen şer’-i mütekamili hakkında ‘Eksiktir haricten iktibas olunacak bir siyasetle olur? +Bütün bunların sebebi esrar-ı şeriatın böyle bir zannı besleyenlere hafi kalması ve idrakten nasibleri az olmasıdır…” Yine İbnü’l-Kayyım diyor ki: +“Bunu icab eden sebeb şeriatın hakikatini bilmek ve onu vukuata tatbik etmek hususundaki nakisadır. +Veliyyülemr olanlar bu hali görünce mesalih-i alemin getirdiler. +Onların şeriattaki taksiri ile bunların uzun şerler geniş fesadlar meydan aldı. +İş çığırından çıktı. +Telafisi müteazzir oldu… Şübhe yoktur ki peygamberleri göndermekten kitapları yaşamasıdır… Binaenaleyh hangi tarik ile hakkın nişaneleri belirir delilleri kaim olur fecri doğarsa Allah’ın şer’i dini rızası emri o tarik olur. +Zaten Cenab-ı Hak adlin tariklerini delillerini nişanelerini bir nev’e hasr etmiş de ondan daha metin daha açık olan diğer tarikleri ibtal eylemiş değil ki. +Bil-akis teşri’ ettiği tariklerden maksud-ı ilahisi adl ü hakkın ikamesinden ve halkın adalet içinde yaşamasından ibaret olduğunu +nasan-ı mütekaddimemiz hilalin imkan-ı rü’yeti mes’elesiyle pek çok meşgul olmuşlardır. +Bu mes’eleyi ikinci asr-ı hicriden sekizinci asra kadar eşkal-i müteakıbe-i mütekamileden geçirenlerin başlıcaları Fezari İbni Tarık İbni Habeş el-Hasib İbni Yunus Muhammed Musa bin elHarezmi Ebul-Abbas et-Tebrizi İbni Şatır gibi hey’et-şinasan-ı İslamiyye ile bilhassa Semerkand medrese-i hey’iyyesidir. +Semerkand Medresesi’nin erkan-ı erbaa-i aliyyesi olan Gıyassüddin Cemşid Uluğ Bey Kadizade-i Rumi Ali Kuşçu’dan sonra bütün aktar-ı İslamiyyede bu mes’ele ne de bir hey’et-şinas zuhur eylemiştir. +Bunların ortaya koydukları hükm-i ilmiyi anlayabilmek ve tatbik edebilmek kudretini gösteren zevat bile pek nadir zuhur etmiştir. +Gerçi Semerkand Medresesi’nden iki asır sonra usul-i a’şari muhterii Takıyyüddin gibi bir alim-i hey’imiz zuhur etmiş ve Tophane üstündeki tepelerin birinde bir müessese-i rasad te’sis eylemiş ise de sehab-ı tire ile çevrilmiş bir gecenin sema-yı siyahında şa’şaa-nisar olan berk gibi parlaması ile sönmesi bir olmuş ve dört senelik zaman-ı mesaisinde birçok şeyler yapmaya muvaffak olan bu dahi bulamamıştır. +Keşki Takıyyüddin’i der-hatır etmemiş olsa idim. +Bu nam ne vakit yadımdan geçerse derin bir hiss-i infial ile mazime pür-gayz olarak savlet etmek isterim. +Her ne ise bizim şimdilik kabul ve tatbik eylediğimiz usul bugünkü fizik rasadhanelerinin tecarib-i umumiyyesine istinaden icra eylediğimiz ufak bir ta’dil ile Semerkand Medrese-i Hey’iyyesinin kabul eylediği usulden başka bir şey değildir. +Bu usulün daha basit ve daha esaslı bir şekle tebdili lüzumuna kail isek de birçok tecarib-i mikyasü’z-ziyai photemetrique icrası icab ediyor ki Rasadhane el-yevm bu gibi tecaribde bulunacak vesaite malik değildir. +Şimdi Nisan Pazartesi günü akşamı ayın görünüp görünemeyeceği mes’elesine rücu’ edelim. +Hilalin rü’yetine müteallik Kilyos ufkuna göre hesab edilmiş olan makadir-i hey’iyyeden gayr-i mümkindi. +Bu adem-i imkan o kadar muhakkaktır ki bunda zerre kadar şübhe ve tereddüuzunca düşmüş olması dolayısıyla makalenin üç dört nüshaya derci zaruri olduğu anlaşılmış ve mütalaat-ı ilmiyyeyi havi bir küllün birkaç nüshaya tefrikini ise tensib eylememiştim. +Ve icab eden tafsilatın ilavesiyle evvelce tertib etmiş olduğum sırf ilmi rü’yet-i hilal notuna tezyil ederek risale şeklinde tab’ ettirmeyi münasib görmüştüm. +Ahiren müntesibin-i adliyyeden Te. Tı. +imzasıyla gazetesinde nam-ı aciziye hitaben bir açık mektup neşredildi. +Mektupta sübut-i hilalin hükm-i hey’i ile olması hakkında teşebbüsatta bulunmamız lüzumu teklif ve dermiyan ediliyordu. +Bu mealde ve sübut-i hilal hakkındaki intizamsızlığa bir nihayet verilmesi temennisini havi birkaç hususi mektup dahi almıştım. +Bütün bu ahval karşısında makalenin neşrini tesri’ eylemek lazım geldi. +Hiçbir ilave ve tenkisa uğratmaksızın hal-i sabıkıyla neşreyliyorum. +Yalnız bugüne kadar mes’elemize aid olmak üzere tahaddüs etmiş hususat hakkında birkaç satırlık zeyl ilave edeceğim. +da “Yevm-i Şekk” ünvanlı makale-i alilerini okudum. +Şer’ ile ilmin mülteff olduğu ve her zaman amme-i müsliminin alakadar bulunduğu bir mes’ele-i mühimmenin nikabını kaldırarak saha-i tedkik ve münakaşaya koyuyorsunuz. +Evvelemirde vazife i’tibarıyla beni herkesten ziyade alakadar edeceği tabii bulunan bu mes’eleyi ortaya koymanıza ve bu babda beyan-ı fikir ve mütalaaya da’vet edilmekliğime yani vazife-i ilmiyyemin ifasına beni mecbur etmenize miş olduğunu da kaydederek teşekkür etmeme müsaadenizi rica ederim. +Bu makale ile rü’yet-i hilale müteallik mütalaatımı neşrediyorum. +Yalnız böyle bir mes’ele-i ilmiyyede lazım ve mümkün olan istiksaları muhtevi mütalaata ceraid-i yevmiyye bit-tabi’ mütehammil olmadığından mevzuun en mütebariz noktalarını işaretle iktifa etmek istiyorum. +Bu nikatın bilhassa cihet-i şer’iyyeye aid olanları hakkında mütehassıs zevat-ı lediğimi de buraya ilave ediyorum. +Ramazan ve id-i fıtrın ta’yininde mansus olan hüküm hilalin rü’yeti olduğu cihetle hey’et-şi ziya vasf-ı fizikileriyle de yekdiğerinden pek farklı değildir. +Bu halde aşikardır ki bir cismin neşrettiği ziya daha kuvvetli ziya neşreden vasattan milieu geçerse gözükmez. +Bundan istintac edilebilir ki hadisemizde gurub-ı şems anında ancak dört buçuk derece kadar şemsten uzak bulunan kamer mahtab halinde olsa bile görülemez. +Salisen – Nesimin kudret-i bel’iyyesi neticesi ecram-ı semaviyyeden herhangi birinin ufuk üzerindeki ziyasının şiddeti semt-i re’steki ziyasının şiddetinden defa mütenakıstır. +Ufuktan bir buçuk derece irtifaında ise tahminen defa tenakus eder. +Demek oluyor ki gurub anında hilalimizin neşrettiği ziya güneş karşısında bulunan bir alçı yığınının aksettirdiği ziyadan defa noksan olacaktır. +Aşikardır ki bu da rü’yetin adem-i imkanını ayrıca tahkim eden bir sebeb-i fizikidir. +Şu beyanat ve muzaaf hükm-i ilmilerden iyice anlaşılmış olsa gerektir ki Pazartesi günü akşamı hilalin görülmesi suret-i kat’iyyede kabil değildir. +Bu halde eğer şahidler hilal gördüklerine kani’ sehab-pare görmüş olduklarını kabul etmek icab eder. +Şahidlerin sehab-pare görmek suretiyle bir yanlışlığa düşmüş olmaları pek muhtemeldir; çünkü o akşam ufk-ı garbide ara sıra dücünne kumulus bulutu parçaları müşahede ediliyordu ki daima muhtelif şekiller alan bu bulut parçalarının ufak bir cüz’ü hilal şekil ve manzarasını alabilir. +Mes’elemizin safha-i ilmiyyesi hakkında bu kadar izahatı kafi görerek safha-i şer’iyyesine geçiyorum. +Cumhur-ı ehl-i şer’ hilal-i Ramazan ve hilal-i fıtrın sübutunu rü’yete mümkün olamadığı surette da istinad ettikleri delil iseHilali görür yapınız. +Eğer hilal bulut ve emsali ile mestur ise takdir ediniz.” hadis-i şerifidir. +Ehl-i şer’in ekseriyeti buradaki takdiri otuz güne iblağ etmek suretiyle tefsir etmişlerdir. +Onları bu tefsire sevk eden sebeb ise aynı mealde varid olan diğer de mahal yoktur. +Aynı kanaati biraz kozmografya ve fizik ma’lumatını haiz bulunan kari’lerde de tevlid için mes’eleyi basit bir iki yerinden izaha çalışacağım. +Şöyle ki: +Hilal yani kamer Nisan Pazartesi günü akşamı Kilyos’ta tam ezan vakti bir derece yirmi dört dakika irtifa’-ı mer’ide bulunacak ve yani dakika sonra da gurub edecekti. +Kamerin güneşten olan bu’d-i zaviyevisi dahi derece dakika kadardır. +Diğer cihetten dahamet-i hilal namını verdiğimiz hilalin ortasının kalınlığı kurs-ı kamer kutrunun’si kadar ki buna göre hilalin en kalın olan ortasının maktaını ancak dört saniyelik bir zaviye dahilinde görebileceğiz. +Verdiğimiz şu ma’lumat üzerine ber-vech-i ati münakaşat icra edilebilir: +Evvela – Bir şeyi dört saniyelik zaviye tahtında görmek demek bir milimetrelik kalınlığı elli metre uzaklıktan veyahud inceliği bir milimetrenin yüzde birinden daha aşağı olan bir kılı santimetre mesafeden seçmek demektir ki nazımi normal bir gözün kudret-i tefrikıyyesinin on beş misli ma-dunundadır. +Eğer kamerin ziyası mesela Zühre gibi oldukça kuvvetli olsa idi başka türlü düşünmemiz icab ederdi; halbuki ziya-yı kamer ma’lum olduğu vechile zaiftir; “Albedo”su yani takriben ziya-yı şems muvacehesinde bulunan alçının neşreylediği ziyanın aynıdır. +Şimdi bulunduğumuz bir noktadan elli metre uzaklıkta bize müteveccih ve güneşle ziyadar bir sathın üzerine bir milimetre kalınlığında tebeşirle bir çizgi çizmiş olduğumuzu farz eyler isek hadisemizin bir mümasilini elde etmiş olduğumuzu düşünebiliriz. +Satıh siyah olsa bile bu çizginin görülmesi kabil değildir. +Sathın rengi tebeşir rengine yaklaştıkça tabiidir ki çizginin görülmesi evleviyetle gayr-i kabil olur. +Şu münakaşattan kari’lerin her halde benimle beraber istintac edeceklerine kaniim ki bu kadar ince olan hilal mürtesem düştüğü sema muzlim olsa yani hilal mesela gece yarısı fevka’l-ufuk bulunsa bile yine rü’yet mümkün değildir. +Saniyen – Şems merkez olarak yedi sekiz derecelik daire-i azim kavsiyle tersim edilmiş bir daire dahilindeki nikatın şiddet-i ziyası kamerin şiddet-i ziyasından fazla olduğu gibi bu iki nevi’ +tamamıyla şemse göre tesbit edemediğinden onu da birtakım karışık hesablarla tashih eylerlerdi. +El-yevm Musevilerin eyyam-ı diniyyesiyle hıristiyanların paskalya ve buna merbut olan eyyam-ı diniyye-i mütehavvilelerinin tabi’ bulunduğu bu usul-i takvimi hesab etmek bugün bile bizim için oldukça müşkilatı daidir. +Arablar bit-tabi’ bu usul-i takvimi tatbik edemediler; bütün bütün müşevveş ve içinden çıkılmaz bir şekle soktular. +Her şeyde besatet üzerine müesses olan ve nas üzerine külfet-i zaide tahmil etmeyen Müslümanlık bu usul-i takvimi ... +... +ayetleriyle men’ eyledi. +mayan bu usul-i takvimi men’ sadedinde irad buyurulmuş olması ve anifü’z-zikr iki ayet-i kerimenin müfessiri bulunması hakkındaki iddiayı sabıkamızı tahkim eylese gerektir. +İmam-ı Kastallani Buhari Şerhi’nde ayet-i kerimesinin tefsirinde bu noktaya işaret eylemiştir. +Bu halde birinci hadisteki takdirin hesabat-ı hey’iyye ile tefsir edilmesine ikinci hadisin tearuz etmeyeceği tabiidir. +El-hasıl mütekabil ictihadların delail-i mütebakıyyesinden kat’-ı nazar Ramazan’ın mebde’ ve müntehasının ta’yinini ehl-i şer’in ekseriyeti rü’yete ve ikmal-i sülüseyne tahsis eylemiştir. +Ekalliyeti ise suret-i umumiyyede hesabat-ı hey’iyye neticesini tecviz etmiştir. +Bu ekalliyeti teşkil edenler arasında pek mühim zevat-ı aliy-ye vardır ki muttali’ olduklarımdan bazılarının esamisini zikrediyorum: +İbni Şüreyh Mutarrif bin Abdillah İbni Kuteybe İmam-ı Sübki Ebu Ömer el-Kurtubi Muhammed bin Mukatil İbni Nüceym Kadi Abdülcebbar Cem’u’l-ulum sahibi Kunyetü’l-münye sahibi Şeyh Ebi’r-reca Şeyh Kıvamüddin-i Kirmani İbni Hacer. +Şunları da ilave edeyim ki İbni Şüreyh ayrıca ta’yin eder de o gün sema kapalı olduğundan rü’yet mümkün olmazsa hilali işaa etmesinin ve oruc tutmasının caiz olduğuna tarafdar bulunduğunu naklediyor. +hadislerde “Takdir ediniz.” mahallinde “Otuz gün oruc tutunuz.” “Şa’ban’ı otuza ikmal ediniz.” “Otuz güne iblağ eyleyiniz.” cümlelerinin bulunmasıdır. +Ekalliyet teşkil eden diğer bir kısım ehl-i şer’ ise öbür hadisleri müfessir mahiyetinde görmemişler ve menazil-i kamer ve hesabat-ı hey’iyye tarikıyle takdir ediniz ma’nasını vermişlerdir. +Ekalliyetin bu ictihadıBiz okur yazar bir kavim değiliz ne yazarız ne de hesab ederiz; şehr ya yirmi dokuz veya otuzdur.” hadis-i şerifine muarız görülerek ekseriyet ve bilhassa müteahhirin tarafından red ve cerh edilmek sında bir tearuz görmemiştir. +Çünkü ikinci hadis hesab ve kitabı nehyetmiş değildir. +Belki onunla me’mur olmadığımızı beyandır. +Elimdeki kütüb-i ehadiste ikinci hadisin mevridi hakkında bir şeye tesadüf edemedim. +Eğer mevrid-i hadis ma’lum olsa idi ma’na-yı hadisin tamamıyla münfehim olacağı tabii idi. +Diğer taraftan aşikardır ki bu hadisin rü’yet-i hilal ile bir münasebet-i zahiresi yoktur hükmünü amm kabul etmek için de karine-i mania vardır. +İmdi kuvvetli bir kanaatle Arabın kullandığı ve Müslümanlığın reddeylediği usul-i takvimi nehyeylemiştir. +Şu iddiayı teşrih Şöyle ki: +Cahiliyet Arab[ı] İslam’dan iki asır evvel sırf kameri olan rü’yet üzerine müesses bulunan usul-i takvimlerini bırakarak hac mevsimini ve ona merbut olan ticaret zamanlarını daima seyr ü sefere müsaid bir mevsime getirmek fikriyle Arabistan’daki Keldani bakayasıyla İbrani ve İsraililerin kullandıkları takvim-i neyyireyni calendrier Luni-solaire yani el-yevm takvim-i takvimi kabul eylemişlerdi ve evvelce isti’mal ettikleri esami-i şühuru atarak yerine bugün kullandığımız şühur-i Arabiyye esamisini vaz’ etmişlerdi. +Bu takvimin esası her üçüncü sene nihayetinde bir ay kebs etmek yani üçüncü seneye bir ay ziyade etmek ve yirmi bir sene bu tarzda devam etmek yirmi dördüncü sene nihayetinde mevasime göre mevki’leri muhafaza edilmiş oluyordu ve kebs edilen bu aylara “şühur-i nesie” namı verilirdi. +Fakat bu usul şühur-i kameriyyeyi +de muarızlarına pek şiddetili hücum eylemiş ve hesab tarafdaranı fukahanın akvalini zaif düşürmeye çalışmıştır. +Gelenbevi merhum Tesalya Yenişehiri’nde kadı iken şeyhülİslam’dan aldığı şedidü’l-meal bir tezkire üzerine menzulen vefat eylemiş olduğu ma’lumdur. +Pederim merhum bu tezkire Gelenbevinin Şevval Gurresini isbat ile şahidlerin şehadetini rü’yetin mümkün olamayacağı hakkındaki kendi hesabatına istinaden reddeylemesi üzerine yazılmış şedid tevbihat ve tenkidatı muhtevi olduğunu ve bundan müteessiren vefat eylediğini ve bilahare Yenişehir Müsellimi tarafından şahidler tazyik edilerek fil-hakika yalan yere şehadet etmiş olduklarının i’tirafları neticesi anlaşıldığını nakleylemişti. +Bazı hadisat vardır ki gazetelerin mensi birer köşesinde kaldıkça nazar-ı dikkati celb etmez. +Fakat cihanşümul ehemmiyeti haizdirler. +Kari’lerin cum etmiş Rur’da yağmagerlik İngiltere’de işsizlik Fransa’da sosyalistlerin hatt-ı hareketi Rusya’da i’damlar İtalya’da sosyalistler ilh…” gibi birçok serlevhalar cihanda her halde tabii olmayan birtakım vekayiin cereyan etmekte olduğunu nuniyyet adem-i refah şerait-ı ictimaiyyenin ahenksizliği adaletin istikrarsızlığı neticesinde husule geldiği bittecrübe anlaşılmış olduğundan Avrupa’da kuvvet servet ve zahiri refaha rağmen sunuf-ı ictimaiyye arasında bir galeyan bir teşevvüş el-hasıl bir fevkaladelik başlamıştır denilebilir. +Acaba bu sukutu tehiyye eden esbab nelerdir? +Kemal-i ibretle tedkikini vazife addettiğimiz –garbı indirasa doğru sürükleyen– bu tereddiyatı Avrupa’nın teşkilatında telkinatında aramak icab eder. +Ebu Ömer inde bazı kibar-ı tabiinin hesabat-ı nücumiyye ile leyle-i hilali takdir eylediklerini söylüyor. +tefsirinde Hanbelilerin hesabat-ı hey’iyyeyi kabul eylediklerini beyan eyliyor. +Hesabat-ı hey’iyye neticesini kabul eden bu zevat-ı aliyye içinden İbni Mukatil ve tarafdaranı erbab-ı hey’etten bir cemaatin ittifak etmeleri şartını vaz’ eylemiştir. +Bu halde sübut-i hilalde üç mezheb teayyün ediyor demektir: +Biri ekseriyetin mezhebi ki sübutun rü’yetle tahakkukudur. +ma’ruf bir hey’et aliminin haber vermesiyle tahakkuk eylemesidir. +Üçüncüsü ise İbni Mukatil ve İbni Hacer ve tarafdaranının mezhebidir ki hey-’et alimlerinden bir cemaatin haber vermesiyle mütehakkık olmasıdır. +Bu üç mezhebi İbni Vehban manzumesinde şu yolda ifade eylemiştir: +“Ehl-i tevkit yani erbab-ı hey’etin sözü sübut-i hilalde mu’teber değildir. +Bir kısım dedi ki mu’teberdir. +Bazısı da dedi ki çok olurlarsa mu’teberdir.” Kaldı ki bi’l-hesab rü’yet-i hilal gayr-i mümkin bulunduğu halde bugünkü mes’elemizde olduğu gibi hilali gördüğüne şehadet eden bulunursa ğundan şahid reddolunur. +İbni Hacer’e göre de ehl-i hesabın ittifakı var ise reddi cihetine gidilir. +ran bundan ibarettir. +Zikreylediğim fukahaya dikkat edilirse görülüyor ki bunların bir kısmı ehl-i tercihten bir kısmı da ehl-i ihtiyardan ve mütekaddimin-i kibar-ı fukahadandır. +İçlerinde müteahhirinden kimseler yok gibidir. +Bil-akis müteahhirinden bazıları bu zevatın sözlerini red ve cerh ile uğraşıp durmuşlardır. +Hatta senesinde Şam’da tıbkı mes’ele-i hazıraya mümasil bir mes’ele tahaddüs eylemiş ve Şam ulema-yı Şafiiyyesinin netice-i hesaba tarafdar olmaları üzerine asr-ı ahirin fakih-i a’zamı ve muhakkık-ı şehiri İbni Abidin merhumun rü’yet-i hilal hakkında te’lif ettiği risale-i mühimme Kuvvet ve servetin esareti altında uyuşan müfekkireler asırların medd ü cezrini ta’kib eden binlerce emsal-i tarihiyyeden ne kadar kuvvetlerin servetlerin nam u nişanları bile kalmadığından mütenebbih olacak bir kabiliyet ibraz edemiyorlar. +Garbın asrımıza aid vech-i mümeyyizi maddiyata kuvvete servete müstenid bir tahakküm ve ma’neviyattan uzak nasutilikten münkir bir vaz’iyete düşmüş dini gayelerden tamamıyla uzaklaşmıştır. +Tanzimat-ı hayriyyeden beri Avrupa’nın harekat-ı tatbik etmek derdiyle yanıp kavrulan zavallıların çalışa çabalaya rasanet ve zindegisini sarsmaya muvaffak oldukları hey’et-i ictimaiyyemizin de böyle bir vaz’iyete düşmekte olduğunu kemal-i teessürle görüyoruz. +İlk intıbaatı kendi telakkıyatımıza bünyemize muvafık kanunlarımızı an’anatımızı ber-taraf ederek hakir görerek başka mış yabancı kavanin ve nizamattan mürekkeb bir u’cube vücuda getirilmesi suretiyle hayat-ı resmiyyemizde başlayan tereddiyat yavaş yavaş halkımıza sirayet etti. +Gerek cem’iyet ve gerek efradı zararlı şeylerden koruyan kuyud-ı ma’neviyye ve ahlakıyye gevşedikçe bizde de cem’iyet ve menfaat-i umumiyye düşüncesi yerine şahsi emeller hükümran olmaya başladı. +Hayat-ı siyasiyyede: +Düşmanla teşrik-i mesai eden vüzera me’murin müslüman ismini taşıyan adamlar milletini çiğneyen padişahlar; ictimai sahada: +Kendi dinini hakir gören milletini beğenmeyen ve bunu kemal-i iftiharla i’landa tereddüd göstermeyen üdeba urefa tanassur eden milleti aleyhine çalışan humekadan binlercesini son asra aid tirihimiz hicab ile kaydetti. +Tenevvür etmeleri millete nafi’ bir uzuv olmaları tahsile gönderdiğimiz gençlerin çoğu memleketimize dinimizin an’anatımızın bizzat milletimizin müstahkırı olarak avdet ettiler. +Çünkü garblılaşmak kuyud-ı vicdaniyyeden fedakarlık yapmak icab ederdi. +Onları beğenmek ictimaiyat sahasında onlarla beraber yürüyebilmek için yolumuzdan sapmak lazımdı. +Garb harsine merbut sahib-i nüfuz rüesa-yı umur hiçbir fırsatı kaçırmadılar. +Her ne kadar servet ü saman yeknazarda görülecek kadar bariz ve münceli ise de hakikat-i halde bir kısım halkın refah ile yaşamakta olmasına mukabil diğer tarafta büyük bir ekseriyet sefaletle geçinebilmektedir. +Sermaye mütevassıt ve avam sınıflarına karşı pek zalim bir vaz’iyet almıştır. +Harb-i Umumide en çok telefat veren en büyük sefaleti çeken halk yerine her memlekette sermayedarlar bir lokma ekmek bedelini müşkilatla tedarik edebilen ekseriyeti soymakta tereddüd etmemişlerdir. +Bankalarda toplanan milyonlar kasalarda biriken ve fakat mahdud ve muayyen eşhasa aid olan servetler kimsenin ne karnını doyurmuş ne de cem’iyet için müsbet bir fayda te’min edebilmiştir. +Garb son asır zarfında tedrici bir inhilal ve sukuta doğru ilerliyordu. +Harb-i Umumi bu hareketi tesri’ ve teşdid etti. +Her şeyi asırlardan beri maddiyatla servet ve kuvvetle ölçen Avrupa akvamı mücadele-i umumiyye neticesinde kuvvete maddiyata en büyük mevkii verdiler. +O kadar ki bugün her şey kuvvet ve servetin tahakkümü altında esir bir şekliyetten ibarettir. +Hayatta mi’yar kıymet ve mezaya-yı zatiyyeden ziyade malik olduğu altın derecesi; hey’et-i ictimaiyyede medar-ı temeyyüz secaya-yı milliyye milletlerin ma’nevi kıymetleri değil malik oldukları vesait-i tahribiyye ve kuvvet mikdarından ibaret zannolunuyor. +olan bu zihniyettir ki vicdani ma’nevi ne kadar vecheler var ise kaffesini haşin bir maddiyatla çiğnemiş faziletleri ma’neviyatı tarihi kelimeler miyanına intikal ettirmiştir. +Bu neticeye garb hey’et-i ictimaiyyesi esasen bizatihi ihzar edilmiş bulunuyordu. +Çünkü: +Muhitin telakkıyatına nazaran levazım-ı medeniyyeden umur-ı mübahadan addolunan içki kumar fuhuş vicdanları yalnız maddiyatla o kadar karşı karşıya bırakmıştı ki ruhun hassasiyeti hırs ve şehvetin ateşleri içinde kavrulmuş faziletlerin tefehhümüne ahlakıyatın ve ne de zaman kalmıştı. +Bir de buna sunuf-ı habbet inzimam edince buhran-ı ictimai en son dereceye vasıl oldu. +Kuvvetin tahakkümü halk üzerinde her şeyin yalnız maddiyatla kabil-i husul olduğu zehabını tevlid buna mukabil ma’neviyata karşı lakaydi ve adem-i i’timadı teşdid eyledi. + +la kalmaz belki bazen bir milletin inhidam ve lerin tekamüle muayyen kanunlarla müsbet ve şuuri bir istihale neticesinde vasıl olabileceklerini ta’yin ve tesbit etmiştir. +Ulema-yı ictimaiyyenin kaffesi bu esasta müttefiktirler. +Son zamanlarda saha-i matbuatta cereyan eden münakaşata bakılırsa müsbet veya menfi bir tarzda hareket tarafdarlarının hararetle mes’eleyi mevzu’-ı bahs ettiklerine şübhe kalmıyor. +Her hakikatin yalnız ve yalnız ilme irfana delile istinaden hallini arzu ettiğimiz ve selameti şuurlu olgun bir seciye-i ilmiyyede gördüğümüz bu noktada biraz tevakkuf etmek istiyoruz. +Garbda el-yevm ca-yı kabul bulan “lailik” “asrilik” mukabili olarak telakki edilebilir mi? +Cari ma’nasıyla ma’neviyata aid her şeyin maddiyatın hayatta cem’iyette üssü’l-esas olması düsturuyla mübadelesini tazammun eden “lailik” hiçbir vakit “asrilik”in mukabili değildir. +“Asrilik”in ma’nası beynelmilel mahiyeti haiz olan terakkıyat-ı beşeriyye ile esasat ve an’anat-ı milliyyenin te’lifi ve bu suretle aheng-i umumide mütevazin bir mevki’ ihraz edilmesidir. +Dinimizin tekamül ve terakkiyi kafil olması ve ictimaiyat-ı İslamiyyenin muhtelif kıt’alarda muhtelif asırlarda bu netice ve kabiliyeti parlak misalleriyle göstermesi i’tibarıyla asrilik ruhumuzda mevcuddur. +Fakat “lailik”e gelince bu salaha değil bünye-i milliyyenin fesadına müntehi bir meslektir. +mevcudu yıkmakla onun yerine darik edeceğiz? +Şübhesizdir ki fena bir şey daima terk edilir. +Fakat daha iyisini te’min etmek şartıyla. +garb harsinin bugünkü şekliyle sağlam ve saadeti kafil bir esas olmadığını başta “Edmun de Mulin” olmak şartıyla İngiltere Başvekiline kadar bütün mütefekkirler i’tirafta tereddüd etmiyorlar. +Bizzat garb ictimaiyyununun infisahını kabul ettikleri bir harsi kabul etmekle ne kazanmış olacağız? +Yine ilmen müsbet hakikattir ki: +İnkılabat-ı uzaklaştıktan sonra şiraze-i ictimainin mihverini bozar her şeye düşman kesilir. +Asırların fikirlerMekteplerde Fransa İhtilal-i Kebiri’ni tarih-i saat Kur’an-ı Kerim ve iki saat ulum-ı diniyye tederrüsüyle esaslı hiçbir terbiye-i diniyye alamayan ahlaki ictimai hiçbir takayyüde tabi’ tutulmayan ve en nihayet gazetelerde yahud kitap şeklinde intişar ederek bila-kayd ü şart ahlakı ma’neviyatı tahrib eden binlerce romanlar redienameler içinde sukut eden talebelerden hey’et-i ictimaiyyemiz için fazla bir şey beklemeye hakkımız var mı? +Terbiye-i ibtidaiyyeden terbiye-i meslekiyyeden başlayarak aile hayatı tarz-ı muaşeret temayülat-ı hissiyyemize kadar yekdiğerine merbut sarsıntılar içinde mecra-yı tabii ve millisinden uzaklaşan ictimaiyatımız resmi ictimai ferdi safhalarla malamal olan taklid meyelanından en vahim surette müteessir olmuştur. +Garb alemini esasından kemiren yıkan tereddiyatın aynı şerait içinde muhitimize de sirayetinden hepimiz aled-derecat mes’ulüz. +Bu mes’uliyetin Cenab-ı Hakk’a tarihe millete ve vicdana karşı muhtelif vecheleri vardır. +Bütün kuvvet satvet servet ve ihtişamına rağmen garb kat’i bir tedenniye indirasa doğru koşuyor. +Biz fazla olarak bu maddiyattan da mahrumuz. +Kuvvetten servetten mahrum bir hey’et-i ictimaiyye için ma’nevi kuvvetler de gayb edilmiş olursa Avrupa için emr-i vakı’ olan olur. +Bünye-i ictimaimizin duçar olduğu mühlik marazın en bariz bir surette tahakkukundan sonra bit-tabi’ en mantıki en tabii vazife hastalığın tedavisine tevessülden ibarettir. +Acaba bu tedaviyi mevcud her şeyi yıkmak suretiyle menfi olarak mı yoksa ruh-ı esasimizden mülhem vechelerimizi ıslah ve ihtiyacat-ı zamaniyyeye göre tanzim ederek müsbet bir tarzda mı tatbik etmek faydalıdır? +Tarih binlerce misalleriyle gösteriyor ki: +Menfi cereyanların daima aksülamelleri dai ve bin-netice bütün emeklerin berhava olmasını mucib olması hasebiyle bu tarzın tatbikı sade tehlikeli olmakğunuz hahişi tezahür ettirerek gerdune-i terakriyyeye karşı her harekette ika ettiği müdhiş cinayetleri hadd-i asgariye indireceksiniz! +Asırlardan beri hissettiniz düşündünüz çalıştınız mes’ud oldunuz kendinize göre ibadet ettiniz. +Bütün bunları köhne elbiseler gibi çıkarıp atamazsınız. +Bunlar sizin kanınızda kemiklerinizin şeyi arzunuz dahilinde yahud arzunuzun hilafına ta’dil edecektir. +Bir kere insana aid mesaili sizin mi felsefe-i hayatınızı ihraz etmiş kendi tarz-ı hayatınızı tesbit etmiş olursunuz. +Bütün bunları vaz’iyet-i hazıraya tatbik etmelidir. +O zaman yeni bir şey ibda’ etmiş olursunuz ki halkınız onun kendisine aid olduğunu derhal takdir ederek kabul eder ve insanın salahı namına bir hediye-i şükran olmak üzere bütün aleme ihda eder. +Asya’nın bütün memleketleri içinde burada Japonya’da garbdan topladığınız mevaddı kendi dehanıza ve ihtiyacınıza göre kullanmak serbestisini haiz bulunuyorsunuz. +Bundan dolayı mes’uliyetiniz daha büyüktür. +Çünkü sizin sesinizle Asya Avrupa’nın beşer namına ortaya attığı suallere cevab verecektir. +Sizin memleketinizde o tecrübeler yapılacaktır ki onlarla şark asri medeniyetin şeklini değiştirecek yalnız makine olan taraflarına hayat nefh edecek yalnız sür’ati te’mini istihdaf eden kısmını kalb-i beşerle ahenkdar ve canlı tenemmiye hakikat ve güzelliğe ehemmiyet verecektir. +Şarki Asya’nın Burma’dan Japonya’ya kadar arasında en tabii rabıta olan meveddet ile bağlı olduğu zamanları size hatırlatmaktan men’-i nefs edemem. +O zaman kalbler arasında canlı bir merbutiyet insaniyetin en derin ihtiyaclarını düşünen bir cümle-i asabiyye vardı. +Birbirimizden korkmuyorduk. +Birbirimizi geride bırakmak Münasebatımız menafi’-i şahsiyyeye müstenid değildi. +Her birimizin servetine göz dikerek onu en yüksek muhabbet hediyeleri ile mübadele de tesbit ettiği an’anat bir kere sarsıldıktan sonra onun yerine kolay kolay yeni bir meslek ikame edilemez. +Tarihin tenvir eylediği bu hakikatler –kavanin-i mukavemet olduğundan– menfi cereyanların saha-i tatbika vusulü zamanından i’tibaren emr-i vaki’ halini alır. +Binaenaleyh “lailik” ne cihetten tedkik edilirse edilsin asrilik mukabili olamayacağı gibi ictimaiyatımız maiyatına her cihetten faik olduğu sabit olmuş bir mütearifedir. +Bu hakikat muvacehesinde ictiRuh-ı millinin timsal-i hakikisi olarak görmek Meclisimizin ve bütün münevverlerimizin bu çok yüksek hakikati layık olduğu ehemmiyetle nazar-ı dikkate alacaklarına şübhemiz yoktur. +halde garb medeniyetini bütün temayülatıyla usulüyle bünyanıyla alıp bunun gayr-i kabil-i ictinab olduğunu söyleyemezsiniz. +Siz şarklı dimağınızı kudret-i ruhiyyenizi sadeliğe olan muhabbetinizi vezaif-i ictimaiyyeyi ifa için duyduCİLD - - ve bunlara karşı gösterdiği mükellef hissiyat-ı ubudiyyete “vatanperverlik” namını verir. +Bu medeniyetin yaşamayacağını söylemek bir kehanet teşkil etmez. +Bir kanun-ı ahlaki vardır ki efrad üzerinde de akvam üzerinde de hükümrandır. +Milletiniz namına bu kavanini ihlal ettiğiniz halde bunların te’min edeceği menafi’ ve müşteheyattan müstefid olmakta devam edemezsiniz. +Ahlam mefkurelerini böyle umumi bir şekilde yıkmak teşebbüsü yavaş yavaş milletin her ferdinde aksülamel tevlid eder tedricen za’f u inhitat daire-i istilasını tevsi’ eder ve bütün mukaddesata karşı bir i’timadsızlık hasıl olur ki zeval ve izmihlalin en hakiki a’razındandır. +Şunu hatırınızda tutunuz ki bu siyasi medeniyete bu asabiyet-i milliyye i’tikadına uzun bir hayat mev’ud değildir. +Eski Yunanistan’ın çırağı ilk yerde söndü. +Roma’nın kudreti imparatorluğun enkazı altında medfundur. +Fakat esası cem’iyet-i medeniyet hala Çin’de ve Hindistan’da yaşıyor. +Bu hayat zaman-ı hazırın mihaniki kuvvetiyle ölçüldüğü takdirde zaif ve bitab görünür. +Fakat hala küçük tohumlar gibi neşv ü nema bulacak dallanacak çiçeklenecek vakti gelince meyve verecek hayat ile doludur. +Halbuki Avrupa’nın bu ihtiras makinesi bir kere yıkılırsa bir daha kalkamaz. +Aleyhimizde dermiyan olunan töhmetlerden biri bizim şarkta ta’ziz ettiğimiz mefkurelerin sakin olması bir cihan-ı irfan ve kudret küşadı Bizim felsefelerimiz şarkın köhne medeniyetinden kalma enkaz imiş! +Bir garb müdakkıkına bizim medeniyetimiz hep “maba’dettabiiyat”tan çalındığı zaman parmakların hareket ettiğini görürse de musikiyi duymaz; garb müdakkıkları da müessesatımızın birtakım derin esaslar üzerine Görmekte olduğumuz bir manzaranın medar-ı sübutu onun rü’yetidir. +İnanmayan bir adama medeniyetimizin birtakım nazariyat-ı fikriyyeden olunuyordu. +Kalblerimizin birleşmesine lisan ihtilafı adat ihtilafı gibi sebebler mani’ olmuyordu. +bu gibi da’valarla tabii veya fikri münasebatımız ğan güneşin ışıklarıyla sanayiimiz edebiyatımız yeni yapraklar yeni çiçekler açıyordu. +Muhtelif memleketlerde yaşayan muhtelif lisanlarla konuşan muhtelif tarihlere malik olan akvam insanlığın birliğine muhabbetin en derin irtibatını tanımıştır. +O müsalemet ve hüsn-i niyyet günlerinde hayatın en ulvi gayeleri için insanların birleştiği zamandadır ki Japonya bu yeni hayatı iktisab etmesine yardım eden her şeyi ihraz etti. +Avrupa’da meydana çıkıp bütün dünyayı bir yaramaz ot gibi istila eden siyasi medeniyetin esası inhisardır. +Bu medeniyet yabancıları haricinde bırakmak veya onları imha etmek ister. +Bu medeniyet temayülatı i’tibarıyla vahşi ve müfteristir. +Başka milletlerin menabiiyle tegaddi eder bu milletlerin bütün istikballerini paymal etmeye çalışıyor. +Bu medeniyet başka milletlerin yükselmesinden daima endişe eder. +Başka milletlerin Binaenaleyh kendi hududunun haricindeki bütün alaim-i i’tilayı izaleye uğraşır. +Kendinden zaif olan akvamın daima zaif kalmasını te’min için her şeyi yapar. +Bu siyasi medeniyet kesb-i kuvvet edip arzın büyük kıt’alarını yutmak için haris ağzını açmadan mukaddem bizim alemimizde de muharebeler oluyordu saltanatlar devriliyordu felaketler vuku’ buluyordu. +Fakat hiçbir vakit böyle korkunç bir manzara-i ihtiras bir milletin diğer bir milleti böyle baştan başa istihlak etmesi dünyanın büyük sahalarını kıyacak böyle müdhiş makineler çirkin dişleriyle ve pençeleriyle başkalarının uruk-ı hayatını parçalamayı istihdaf eder böyle feci’ muhasedeler hiç mi hiç görülmemişti. +Bu siyasi medeniyet insani değil fennidir. +Satvetlidir çünkü bütün kuvvetlerini bir maksad etrafında teksif ediyor. +Canı bahasına para kazanmayı medeniyet kendine gösterilen i’timadı hıyanetle karşılar. +Utanmadan bütün yalan ağlarını gerer ma’bedlerinde ihtiras putlarını ikame eder +sene-i hicriyyesinde Tunus’un zimamına vaz’-ı yed eden Emir Ahmed Bey hükümdarlık makamına gelmeden evvel Fransa’yı ziyaret etmiş asri medeniyetin terakkıyatını görmüş olduğundan memleketinin idaresini ele aldığı zaman Tunus’ta birtakım ıslahata başlamış ordusunu ve donanmasını tanzim maarifi neşr u ta’mim med Bey zamanında memleket dahilinde birtakım şurişler vuku’ bulmuş ahali valilerin zulmünden şikayet ederek haricin bilhassa Fransa’nın teşvikıyle kanun-ı esasi ve meşrutiyet istemişler; binaenaleyh Tunus’ta ahali arasında birtakım mücadeleler vuku’ bulmuştu. +Fransa bu fırsattan bil-istifade Tunus’un işlerine müdahale ederek senesi Muharrem’inin mebadisinde Tunus’a bir donanma göndermiş bu donanmanın Kumandanı ve Erkan-ı Harbiyyesi Reisi Tunus Emiriyle görüşmüşler ve ancak “kendisine yardım etmek ahaliye hürriyet i’tası hususunda kendisine muhalefet edenlere karşı gelmek için bu kuvve-i bahriyyenin Tunus sularına sevk olunduğunu” beyan etmiş ve cevab istemişlerdi. +Ferdası gün İngiltere Konsolosu da Fransız Kumandanının beyanatını te’min eden bir nota takdim etmiş olduğundan Tunus Emiri istediklerini yapmaktan başka bir çare bulamamış Şeyhülislam Muhammed Bayram senesinin Muharrem Çarşamba günü matlub olan nizamın İslam’a münafi olmadığına dair fetva vermişti. +Bunun üzerine kaleme alınan on bir maddelik bir ahidname ahaliye ta’mim olunmuştur. +Bu ahidnamede deniliyor ki: +Bila-tefrik-ı cins ü mezheb Tunus Emareti’nde mukim olanların kaffesinin emval edyan ve ervahı masundur. +Ahalinin kaffesi vergi ve rüsumatı te’diye etmekte mütesavidir. +Müslümanlarla ehl-i zimmet muamelat-ı adliyye ve sair hukuk-ı beşeriyyede mütesavidir. +Ehl-i zimmet dinini tebdile icbar edilmezler. +Ayinlerini icrada serbesttirler. +Ahali orduda hizmete mecbur değildirler. +hakikate destres olduğumuzu anlatmak güçtür. +Bize diyorlar ki: +“Siz hiçbir eser-i terakki göstermiyorsunuz. +Bir hareketiniz yok!” Bunlara dedim ki: +“Nereden biliyorsunuz? +Terakkiyi hedefine göre muhakeme etmeniz icab eder. +Bir demiryolu treni bir müntehaya doğru ilerler. +Bu bir harekettir. +Fakat kemale eren bir ağacın böyle muayyen bir hareketi yoktur. +Onun terakkisi hayatın için için terakkisidir. +Ağaç ziyaya karşı uyanan yapraklarıyla içinde sükunetle dolaşan usaresiyle yaşar.” Biz de asırlarca yaşadık. +Hala da yaşıyoruz. +yoruz. +Bir hakikat ki mavera-yı mevte imtidad ederek ona ma’na verir hayatın bütün fenalıklarının fevkindedir. +Nefse huzur ve taharet saadet ve refah bahşeder. +Bu ma’nevi hayatın mahsulü canlı bir mahsuldür. +Gençler bitab düşünce asker mecruh olunca servet zail olup da gurur zillete inkılab edince vekayiin mebzuliyeti ahenk talebiyle beşer feryad edince onun lüzumu hissolunur. +Kıymeti yığınlarca mevad toplamakta değil metalib-i ruhiyyeyi tatmin etmektedir. +Bazı şeyler vardır ki beklemez. +Çarşıda en mü-said mevkii işgal etmek için yürümek koşmak atılmak mecburiyetindesiniz. +Peşinde koştuğunuz fırsatları yakalamak için a’sabınızı gerer uğraşır durursunuz. +Fakat mefkureler var ki hayatımızla körebe oyunu oynamıyor. +Bunlar tohum verir. +Bunlar kemale ermek için la-yetenahi bir sahaya asumanın ziyasına muhtacdır. +Bunların semeratı hakaret ve ihmal senelerini bi-perva geçirir. +Bunların sadrında asırların ışığı yıldızların sükunu müddehar olan şark ve şark mefkureleri … durmaksızın koşan garbı ta göğsü tıkanıp duruncaya kadar bekleyebilir. +Avrupa koşuyorken arabasının penceresinden tarlasındaki mahsulü biçen köylünün pek yavaş kımıldadığını binaenaleyh köylüyü geride bıraktığını zannediyor. +Fakat bu sür’at-i seyran bir müntehaya varınca aç kalbler gıda talebiyle kıvranıyor ve o zaman güneş altında mahsulünü biçen köylüye mütevazıane bir tavır ile gidiyor. +Şark da garbı böylece bekleyecektir. + +bırakılmış bunların yerine birtakım yeni mektepler te’sis olunarak orada Arapça dan ziyade Fransızcanın ta’limine ehemmiyet verilmiş halkın dini ve milli gayretini söndürmek ve onun yerine Fransa’yı Fransa’nın medeniyet ve edebiyatını hakim-i şer’iyyenin bir kısmı ta’til edilmiş bir kısmının derecesi indirilmiş Tunus’un hazine-i maliyyesinden hıristiyanlar için kiliseler inşa olunmuş kilise me’murinine maaşlar bağlanmış memleketin en mühim me’muriyetleri Fransızlara verilmiş müslümanların birçok emlaki türlü türlü hilelerle Fransızlara ve Yahudilere devredilmiştir. +Hülasa müslümanlar memleketlerinde efendi iken köle oldular. +Tunus ahalisi iki milyona baliğdir. +Bunlar Kartacalılar Berberiler Arablar Endülüs’ten hicret eden müslümanlardan müteşekkildirler. +Yahudilerin adedi’den ibarettir. +Bunların Fransızlar nezdinde mevkii pek mu’teberdir. +Fransızların Tunus’ta siyaseti izah ettiğimiz şekilde otuz sene devam etmiştir. +Vakta ki Trablusgarb harbi vuku’ buldu İslam alemi birden bire silkindi. +Maşrık ve Mağribdeki bütün müslümanlarda bir intibah görüldü. +Hindistan Mısır Tunus bu intibahtan nasibedar oldu. +Bilhassa Tunus Trablusgarb’ın komşusu olduğundan en çok Tunus efkar-ı umumiyyesini sarsmıştı. +Trablusgarb muharebesini Balkan harbi ta’kib etti. +Şarklıların garblılara karşı besledikleri kin arttıkça arttı. +Balkan ateşleri sönmeden harb-i umumi vuku’ buldu. +O zaman Avrupalılar hakimiyetleri altında yaşayan milletleri aldatmak yolunu tutarak harbe ancak zaif milletleri kurtarmak akvam-ı mahkumeye hürriyet bahşetmek muzafferiyetle hitama erdirdikten sonra istimlak siyasetinden feragat akvam-ı mahkumeye istiklal ve hürriyetlerini te’min edeceklerini taahhüd Ancak muayyen bir müddet için kur’a usulüyle ve kavanin-i askeriyye mucebince hizmet-i askeriyyelerini Ehl-i zimmet hakkında sadır olacak ahkamın takriri esnasında kübera-yı ehl-i zimmet hazır bulunur. +Müslümanlardan ve düvel-i mütehabbe tebaasından müteşekkil ticari bir meclis ticarete aid da’vaları rü’yet eder. +Ahkam-ı örfiyye ve kavanin-i hükmiyye nazarında müslümanlarla gayr-i müslimler mütesavidir. +Ticaret kapısı açıktır. +Bir memleket diğer millete tercih olunmaz. +Tunus’a gelenler kavanin-i memlekete tebean Ecnebiler tebaa-i memleket gibi arazi akarat alabilmek hakkını haizdirler. +Bu ahidname ahaliye kıraat olunmuş herkes memnun olmuş Fransa Konsolosu Emiri medh u sitayişe gark etmiştir. +Bu hadiseden bir sene sonra Emir Muhammed’in yerine biraderi Muhammed Sadık Bey geçmiş biraderinin va’d ettiği her şeyi itmam edeceğini taahhüd etmiştir. +Emir Muhammed Sadık Tunus’un muhtelif yerlerinde teşkilat-ı adliyye vücuda getirmiş ve payitahtında otuz a’zası ahali tarafından intihab diğer otuz a’zası hükumet tarafından ta’yin olunan altmış a’zadan müteşekkil bir Meclis-i Ali te’sis etmiş; memlekette adalet hükümran olmuştur. +Fakat bu devr-i huzur uzun bir zaman devam etmeyerek memleketin dahilinde bilhassa mali buhranlardan dolayı türlü türlü iğtişaşlar vuku’ bulduğundan kabailin bir kısmı i’lan-ı isyan ettiğinden Fransa bu fırsattan bil-istifade guya isyanları bastırmak miladisinde Tunus’a ordusunu sevk etmekle oraya hakim olmuştur. +Fransa’nın Tunus’ta ta’kib etmiş olduğu siyaset alamaması için kanunlar vaz’ olunmuş; evkaf-ı münafi her şey yapılmıştır. +Evkaf-ı İslamiyye +Fransızlarla Tunusluların hükumet me’muriyetlerinden aynı maaşı istifa etmeleri; Tunusluların her türlü me’muriyetlere kabulü; Kabil-i zer’ olan arazinin Fransızlarla Tunuslular arasında bila-tefrik tevzii. +Bu metalibin ne kadar mu’tedil olduğu aşikardır. +distan’da vermiştir. +O sıralarda Hindistan Hilafet Hey’eti Paris’te bulunuyordu. +Hilafet Hey’eti Tunuslu dindaşlarıyla tanışmış ve onların şerefine bir ziyafet vermişti. +Bu ziyafete sair memalik-i İslamiyyeye mensub birçok müslümanlar da iştirak etmişlerdi. +Tunusluların bu hey’eti Paris’te birkaç hafta kısım müslümanlar bunlara müzaherette bulunmuş Hindistan’da Mısır’da İngiltere ve Fransa’da te’yiden makaleler neşretmişlerdir. +aleminin bu teşvikatı Tunusluların gayret ve hamasetini tezyid etmiş ve binaenaleyh Tunus ulema eşraf tüccar muhami erba-ı sanayii ve sair binlerce zevat tarafından imzalanan bir ariza ihzar olunup meşrutiyet taleb edilmiştir. +Tunusluları temsil eden zat Tunus Emirine bu arizayı takdim etmek etmiş arizayı okumuş vüs’u dahilinde çalışmayı va’d etmiştir. +nasında her muaveneti ibzal etmişler müttefikler uğurunda her fedakalığa katlanmışlardı. +Tunuslulardan muharebeye asker iştirak etmiş ve bunlardan’i maktul ve mecruh düşmüştü. +Fakat Harb-i Umumide Fransa’nın ihraz-ı zafer etmesi için evladını vermiş olan Tunus’un nail olduğu mükafat harbin hitamını müteakıb Tunus’ta idare-i örfiyyenin i’lanı idi. +du ve Tunusluların bütün fedakarlıkları heder oldu. +Maamafih Tunuslular nevmid olmadılar. +Bil-akis vahdet-i milliyyelerini takviye ederek mücadeleye gazeteler neşrine hür kongreler akdine bütün dünyada da’valarını müdafaa etmeye Fransa payitahtına hey’etler göndermeye başladılar. +Tunuslular da’valarını müdafaa ve haklarını en be-nam ulema-yı İslamiyyeden Şeyh Abdülaziz es-Sealibi’dir. +Müşarunileyh her ne kadar Fransızca lisanına vakıf değilse de ihtiyacat-ı asriyyeye tamamıyla vakıftır. +Mısır’da Şam’da Arabistan’da bir müddet Singapur ve sair Hind adalarında tedkikatta bulunmuş her yerde ekabir-i rical ile tanışmış görüşmüş müslümanların ahvalini tedkik etmiş sonra memleketi olan Tunus’a avdet ederek orada ibzal-i faaliyyet etmiştir. +Tunuslular müşarunileyhi senesinde Paris’e gönderdikten sonra senesinde ikinci bir hey’et olarak üstad Ahmed Safi riyasetinde diğer bir hey’et göndermişler ve bu hey’etler Fransa Hariciye Nezareti tarafından kabul edilmişlerdir. +Hey’et metalib-i atiyyeyi dermiyan etmiştir: +Tunus ahalisinin kemal-i serbesti ile intihab edeceği bir Meclis-i Milli te’sisi Tunus’un mukadderatını bu Meclisin idare etmesi Kuva-yı selasenin tefrikı Hürriyet-i kelamiyyenin tamamen te’mini; Belediye a’zasının hürriyet dahilinde intihabı; +man hesabına casusluk yaparak yüzlerce binlerce zehirlemiş kızlarımıza su’-i misal olmuş hülasa asırlardan beri Moskof ordularının yapmaya muvaffak olamadıkları tahribatı şu bir iki sene zarfında fazlasıyla yapmış ve hala da yapmakta bulunmuştur. +Bugün nesl-i hazırı teşkil eden on sekiz kadınlarının tahribkar te’siriyle morfin kokain eter küul gibi öldürücü zehirlerin i’tiyad-ı katiline zebun olmayan yok gibidir. +Her türlü inzıbat ve sıhhi murakabelerden azade olarak ticaret-i mezmumelerine devam eden Rus bar kafeşantan lokantalarının adedi yalnız Beyoğlu’nun Tünel’den Taksim’e kadar olan kısa bir mıntıkasında yirmi beşten fazladır. +Birer maktel-i ismet olan bu yerlerde her gece yüzlerce genç Türkün sıhhat servet ve namusu girdab-ı felakete sürüklenmektedir. +Kezalik her cem’iyete sokulan bu muzır kadınları gören umumi mahafilde onlarla temas etmek mecburiyetinde kalan bazı Türk kızları da bu mülevves kadınların memleketlerinden yırtık bir palaspare ile çıkıp bugün en ağır esvablar en giran-baha mücevherlerle arz-ı endam ettiklerini gördükçe bu hal nesl-i müstakbeli yetiştirecek olan yarınki anaların ahlakı üzerinde feci’ bir amil ve müessir olmaktadır. +lerin itmam etmiş olduğunuz kar-ı azim-i istihlası sonra duçar-ı akamet edecek mahiyette olan bu mühim mes’eleyi mübeccel hükumetimizin –en büyük bir dikkat ve ehemmiyetle ve layık olduğu müsta’celiyetle nazar-ı i’tibara alarak frengiden küulden daha vahim ve muharrib olan bu fısk u fücur amillerinin bir an evvel topraklarımızdan def’i her neye mütevakkıf ise hemen icrasını mukaddes vatanımızın selameti namına istirham eyleriz.” Memleketin muhafaza-i iffet ve ahlakı namına vuku’ bulan bu müracaata bütün matbuat için müzaheretten başka yapacak bir şey yok iken maatteessüf bazı gazeteler izhar-ı taassubdan kendilerini alamayarak bu müracaatın ehemmiyetini bulundular. +Halbuki ahlak-ı umumiyyeye tealluk eden bu mes’ele memleketin en derin yarasıdır. +Milletimizin en büyük secayasından olan ve her türlü mesaib ve mezahim karşısında bile rak gençliği ve aile hayatını büsbütün tahrib edecek feci’ bir şekle girdiğini gören bazı faziletperver hanımlar bu sukutün amilleri arasında Rus kızlarının çok mühim te’siri olduğunu nazar-ı dikkate alarak bu iffet ve ismet katillerinin İstanbul’dan teb’idi hakkında kırk elli kadar imza ile atideki mahzarı Polis Müdüriyeti’ne vermişlerdir: +“Birçok fedakarlıklar ve vüs’-ı beşerin fevkinde can-siparane ve Huda-pesendane gayretler sayesinde istikbali henüz taht-ı emniyyete girmeye başlayan mukaddes Türk vatanının atisi Anadolu mücahidin-i muhteremesinin kurmuş oldukları sağlam esaslar üzerinde te’min ve idameye me’mur olacak ensal-i ahire ve müstakbelenin bu kar-ı mühimde muvaffak olamamalarından bi-hakkın endişe-nak olan zirde vazıu’l-imza cür’et-yab olduğu ber-vech-i ati hususat üzerine ehemmiyetle nazar-ı dikkat-i devletlerini celb eder. +Mondros Mütarekesini müteakıb memleketimizi bir kısmını tevkif habs hatta nefy eden düşman kuvvetleri dahilde tedarik ettikleri şurekarlar ile birlikte İslam anasırına zulm ü teaddi icrasıyla ezemediği hatta bil-akis bu mezalim sayesinde kuva-yı maddiyye ve ma’neviyyemizin büsbütün kesb-i rasanet ettiğini görerek nihayet Bolşevik akını önünden kurtulup kaçan Rus enkaz-ı tanbul’un nezih muhitine sokmak Fil-hakika ırkan kendilerine en yakın akvamın bile kendi taraflarına kabulden ihtiraz eylediği bu şimal döküntüleri topraklarımıza ayak attıkları meş’um günden beridir karılarının kızlarının cazibesi ve namus ve iffet hakkındaki tarz-ı telakkilerinin başkalığı sayesinde kocalarımız ve evladlarımızın kısm-ı a’zamına hulul ile cinayetlerin en azim ve en menfurunu irtikabdan bir an hali kalmayarak memlekette Türklerin elinde servet namına ne kalmışsa bel’ etmiş düş Bu hafta zarfında gerek matbuat-ı mahalliyyemizin gerek Avrupa matbuatının sütunlarını işgal eden en mühim mesailden biri Fas mücahidlerinin ları ve ona mühim birkaç darbe vurmalarıdır. +Fas müslümanlarından İspanya hissesine isabet eden mıntıkada yaşayan ahalinin bir kısmı tarafından koca bir Avrupa devletine karşı bin türlü mahrumiyet bin türlü vesaitsizlik içinde ihraz edegeldikleri muvaffakıyat elbette ruh-ı İslam’ı şad edecek hadiselerdendir. +Senelerden beri koca İspanya’yı karşısında titreten şehametini koca İspanya’ya kat’i darbeler vuran harika-asa azm ü imanını tebcil ve ta’zim ile müşahede ediyor ve istikbal-i İslam’ın büyüklüğünü tecelli ettiren bütün İslam aleminin halası mücahedesinde muvaffakıyet-i kat’iyyesini şimdiden tebşir eden bu hadisatı kemal-i dikkat ile ta’kib ediyor. +Fil-hakika Fas memleketinin İspanya mıntıkasında vuku’ bulunan hadisat pek mühimdir. +Bu mıntıkada mütemekkin olan bir avuç müslümanın hem de bugünkü terakkıyat-ı medeniyyenin vücuda getirdiği silahlardan mahrum olan düşmanın kullandığı vesait-i mühlikenin binde birine malik olmayan müslümanların İspanya gibi bir garb memleketini zir ü zeber edecek içinde birtakım edecek ve her şeyden fazla İspanya’nın satvet-i askeriyyesini sıfıra indirecek bütün matbuat-ı cihanı işgal edecek muvaffakıyetler ihraz etmesi sılmaz bir kudret ile mücehhez olduğuna nasıl yoktan varlıklar icadına muktedir bulunduğuna da delalet eden bir hadise-i uzmadır. +Daha evvelki sene Fas’ın bu mücahid kitlesi İspanya’yı hala altından kalkamadığı Melilla hezimetine duçar ederek muazzam bir zafer ihraz etmişti. +O zamandan beri tedehhüş eden İspanya hala bu hezimetin amillerini tahkik ile meşguldür. +İngiliz gazeteleri her gün bu tahkikatın netayicini neşrediyorsa da bugüne kadar avamil-i hakikıyye bir türlü bulunup ortaya konulamadı. +Halbuki muhafazasına kudretyab olduğu iffet ve ahlakının son zamanlarda birden bire müdhiş bir sukut ve tereddiye doğru gitmesinin amillerini tedkik ederek bu felaket-i ictimaiyyenin önüne geçecek tedbirleri ittihaz etmek bütün millet rehber ve mütefekkirlerinin en mütehattim vazifeleridir. +Hiç kimse inkar edemez ki işgalden sonra İstanbul’un ahlakı azim bir sarsıntıya ma’ruz kalmıştır. +Öyle bir sarsıntı ki tarih-i millimizin hiçbir sahifesi bunu kaydetmiyor. +Bu fısk u fücur cereyanının önüne geçilemediği takdirde bunun akıbeti ne olacaktır düşünülüyor mu? +Müslüman mahallelerindeki umumhanelerin adedi her gün artıyor. +Adım başındaki bakkal dükkanları meyhanelere münkalib oluyor. +İstanbul bu kadar sukut-ı ahlakı hiçbir zaman görmemişti. +Bu fesad-ı ahlakın esbab ve avamilini yalnız Rus kadınlarına hasr etmek elbette doğru değildir. +Fakat bu hususta bunların azim te’sirleri olduğu inkar kabul etmez bir hakikattir. +Nasıl ki hanımlarımız sukut-ı ahlakın avamili miyanında en barizi olmak üzere bunu görmüşler ve ilk teşebbüslerini bu amilin ref’i için sarf etmişlerdir. +Hiç şübhe yok ki bu memleket sahibsiz değildir. +Milletin namus ve iffetini tahrib hususunda bu kadar başıboş hareketlere hiçbir hey’et-i ahlaksızlıklardan çok muztaribdir. +Şeair ve mukaddesatının günden güne yıkıldığını gören halk büyük bir endişe ve teessür içinde bulunuyor; Rus kızlarının yüzünden nice ailelerin perişan olduğunu nice gençlerin sefalete düştüğünü nice müslüman kızlarının baştan çıktığını gördüğü için feryad ediyor. +Bu feryadlarda bulunanlara zahir olmak bütün matbuatın vazifesidir. +Vakıa bu fahişeler hudud haricine çıkarılmakla mes’ele halledilmiş olacak değildir. +Bu felaket-i takım tedabire ihtiyac vardır. +Senelerin birçok sefaletlerin birçok ahlak düşmanlarının tevlid ettiği azim buhran-ı ahlakimizin önüne geçmek için her türlü teşebbüsatı ifa etmeliyiz. +Şimdi en kuvvetli amil-i fesad memleketimizden def’ edilsin. +Ondan sonra ahlakımızı sarsan diğer amillerin de izalesi esbabına teşebbüs etmeliyiz. +İnşaallah muhterem hanımlarımız bu hususta daima fazilet rehberliği edeceklerdir. + +hakkında ma’lumat vermiştik. +Son posta ile gelen gazetesi Haydarabad Hükümdarı Nizam hazretlerinin Ağustos günlerini eyaleti dahilindeki bütün halkın alemdar-ı tebcil etmeye hasr etmelerine dair bir ferman-ı mahsus ısdar ettiğini yazmakta ve o günün gecesinin Haydarabad eyaletinin bütün camileri tenvir ve bütün şehirlerin tezyin olunacağını bizzat Nizam hazretlerinin bu ihtifalata iştirak edeceğini haber vermektedir. +Memleketimizden binlerce mil ötede bulunan bizimle hiç bir rabıta-i maddiyyesi olmayan ve aramızda İslam kardeşliğinden başka bir şey bulunmayan bir memleketin bizi memnun eden hadisata bu kadar samimi bir şekilde iştirak etmesi alem-i İslam’ın hududu haricinde başka bir milletin başka bir zümre-i medeniyyetin görebileceği bir manzara değildir. +Bu menazır-ı uhuvvet bu menazır-ı vahdet ancak İslam alemi dahilinde görülebilir. +Çünkü İslam rabıtası derecesinde kavi İslam uhuvveti kadar sağlam İslam medeniyeti kadar müşterek hiçbir rabıta yoktur. +Edyan-ı sairenin kaffesi tarafından te’sis olunan revabıtı asri medeniyet çürüttü. +Ve yalnız İslam rabıtası üzerindeki bu asri medeniyet hiçbir te’sir icra edemedi ve edemeyecektir. +sılmaz vahdetini İslam’ın bu yıkılmaz uhuvvetini bilhassa bunları bu yalnız ma’nevi sahaya inhisar etmeyen hakaik-ı maddiyye şeklinde tecelli eden harikulade kudreti inkar etmek isteyenlerin çeşm-i ibretine çarparız. +Makedonya Müslümanları Ateşler İçinde Yanıyor Türkiye ile Yunan arasında sulh akdedilmesine ve muahede-name gerek Türkiye Büyük Millet Meclisi ve gerek Yunan hükumetlerince tasdik olunmasına rağmen Yunanistan’da senelerden beri müslümanlara reva görülen mezalim bugünlerde son şiddetle devam etmektedir. +Her nasılsa Yunan çenberini yararak kaçıp gelenler ları feci’ hezimetlerin sebebini anlamakta bu kadar gecikmezler ve şimdiye kadar künhünü anlayamadıkları hataları tekrar etmekte devam etmezlerdi. +Çünkü İspanyol hezimetinin hakiki sebebi ne Fas mücahidlerinin faikıyet-i adediyyesi ne de kullandıkları vesaitin faikıyetidir. +Bu mücahidin-i İslamiyyenin derme çatma esliha düşmandan iğtinam olunan mühimmat azm ü alat u edevatı ile meydan-ı cihada atıldıkları herkesin ma’lumudur. +Binaenaleyh sebeb-i zafer sırf ruhi ve ma’nevidir. +İspanyolların hakşiken tecavüzlerine karşı uyanan ruh-ı İslam’ın galeyan-ı kahharıdır. +birtakım yalanlarla efsanelerle kendilerini aldatıp duruyorlar. +Mesela evvelki sene vuku’ bulan Melilla muharebatını müteakıb bir müddet Fas mücahidlerinin alemdarı Emir Abdülkerim hazretlerinin sulh müzakeratı icra etmek istediğine daha sonra bu asilerin! +arz-ı teslimiyet etmek üzere bulunduklarına daha sonra hatta teslim olduklarına dair musanna’ haberler neşrederek efkar-ı umumiyyelerini avutmak istediler. +Fakat bunların hepsinin yalan olduğu anlaşıldı. +Çünkü birden bire son haftalarda muharebeler yeniden başlamış İspanyollar mühim darbeler yemiş nihayet azim kuva-yı imdadiyye getirtmekle yerlerinde tutunabilmişlerdir. +Muhabirin-i ecnebiyyenin verdiği ma’lumata göre Fas müslümanları gün geçtikçe maharet-i harbiyye maharet-i sevkulceyşiyye göstermek hususunda ilerliyorlar ki bu da İspanyolların nihayetülemr kat’i mağlubiyete uğrayacakları zamanın pek uzak olmadığına delalet eder. +Biz İslam’ın yüzünü ağartan koca devletleri koca orduları zir ü zeber eden bu maddeten küçük fakat ma’nen pek büyük olan ketibe-i mücahidine kat’i zaferler temenni ederiz. +Geçen nüshalarımızda sulhümüzün İslam aleminde Hindistan’ın bütün merakizinde yapılan ihtifalat +Bunların önüne geçmek için hükumetimizin teşebbüsat-ı müessire-i siyasiyyede bulunması zamanı gelmiş ve geçmekte bulunmuştur. +Yunanlıların ta’kib ettiği bu imhakar siyaset bir müddet daha devam edecek olursa o zavallı müslümanların akıbeti pek feci’ olacaktır. +El-yevm yalnız Makedonya’da mübadeleye tabi’ dört yüz bin nüfus-ı İslam vardır. +Hükumet bunların yalnız hayatını olsun te’min etmek vazife ve salahiyetini sür’atle isti’mal eylemelidir. +ara sıra kaçırılan mektuplar tüyleri ürpertecek vicdanları kalbleri sızlatacak fecialar naklediyorlar. +On beş gün evvel Siroz’un en be-nam eşraf ve tüccarından mürekkeb olan on yedi kişilik bir kafile geceleyin yataklarından kaldırılarak Garbi Trakya’ya teb’id olunmuş beş gün sonra on beşi iade edilerek ikisinin ne olduğu el-yevm gayr-i ma’lum bulunmuştur. +İskeçe Divan-ı Harbi Makedonya ve Garbi Trakya ahalisinden yüz kırk dokuz kişiyi muhakeme ederek on sekizini tasdikını Atina’ya yazmıştır. +Drama Siroz Kavala hapishanelerinde inleyen müslümanlar la-yuad ve la-yuhsadır. +Bütün Ehl-i tedkik ve nazara gelince: +O zahir-i muhalifi akl-ı sahiha mutabık surette te’vil ederler. +Maamafih selef adeti vechile mes’elenin hakikatini Allah’a tefviz etmek de kendileri için mümkündür. +Ancak bu suret hilaf-ı vaki’dir. +Zira karihaları sağlam tahsilleri yüksek insanlar bilir ki her mes’elede hak birdir asla teaddüd etmez; bütün tebligatında şeriatın bir gayesi vardır ki o da haktır. +Binaenaleyh beşerin fıtratına mülayim ahkam ile gelen İslam kendilerini akl-ı selimin tedkik ve nazar-ı sahih ile vasıl olacağı hakayıkı almakla mükellef tuttuktan sonra tabiidir ki bunlar da adet ve fıtratın muktezası olarak te’vilden başka bir harekette bulunmazlar. +Şeriatta ara sıra böyle zahiri akla muhalif şeyler bulunmasına gelince ma’lumdur ki aleyhi’ssanların ukul-i mütefavitesine göre telkin etti durdu. +O Nebiyy-i muhterem yaşları idrakleri bulunan şakirdler arasında üstad mevkiini işgal etmiş değildi. +O sebebden bütün karşısındakiAleyhi’s-salatü ve’s-selam efendimizin nass-ı Kur’an’ı bırakıp siyaset-i şer’iyye denilen usul ile hükmettiği birçok hadiseler olmuştur.Kendilerinden sonra Ebubekir Ömer ve diğer halifeler de aynı isri ta’kib etti. +Bu mevzuu tamamıyla tafsil hammülü yok. +Onun için İslam’ın bütün dünyaya şamil ve muhalled bir din olmasını te’min eden esasları beyan ile iktifa edeceğiz: +Binaenaleyh şer’in usul ve ahkamında zahiri hükm-i akla muhalif bir şey görüldüğü zaman aklın hükmüne muhalif olan şeye karşı ittihaz edilecek vaz’iyete: +Cahiller için sonra san’at ve ticaret ve saire ile dalmaya hayatları müsaid olmayan kimseler için bir de avam tabakası için iktiza eden hareket bilemedikleri mes’elede tefvizi iltizamdır. +Başmuharrir Sahib ve Müdir Şer’iye Vekalet-i Celilesi tarafından Anglikan Kilisesi’ne gönderilmek üzere Tedk i k a t ve Te’lifat-ı İslamiyye Hey’et-i İlmiyyesi Reis-i alisi Şeyh Abdülaziz Çaviş Efendi hazretlerinin te’lif buyurdukları cevabdır: + +sinden nehy ile beraber bu babdaki ukubat-ı zevacirenin hakk-ı takdirini efrad-ı müslimin içinden ayrılacak ehl-i şuranın re’yine bırakmıştır. +ve tatlikten nehy etmiş ve talakta asıl olan şeyin hatr ve men’ olduğunu bildirmiştir. +şiddet göstermeyi ve hayvanata eza ve cefada bulunmayı nehyediyor; ameleyi takatleri fevkinde yahud şerait-i sıhhiyyeyi haiz olmayan mahallerde çalıştıranları sonra hayvanatı rıfk ile çalıştırmayanları hasılı muamelata ahlaka ictimaiyata aid olmak üzere Kitap ve Sünnetin sahaifini doldurduğu halde müstevcib olduğu ukubete dair bir nas varid olmayan bütün menahiyi irtikab edenleri te’dib edecek cezaların ta’yini salahiyetini hükumat-ı İslamiyyeye veriyor. +Siyaset-i şer’iyyenin dayandığı rükünlerden biri de “Şura”dır ki bütün beşerin medar-ı saadeti olan bu esas şeriatın en metin erkanındandır. +Cenab-ı Hak Resul-i muazzamına Sure-i [Al-i] İmranOnlarla işte müşavere et. +emrinde bulunduğu gibi mü’minleri – Sure-i Şuraİşleri ise araları da şura ile görülür. +ayet-i celilesiyle tahsin buyuruyor. +Binaenaleyh din-i İslam’da şura siyasetin erkan-ı esasiyyesindendir. +Hulefa-yı Raşidin bu rükn-i mühimme bir de halkın vekayi’ ve hadisata Cum’a namazlarından sonra şuun-ı cariyyenin mühimlerine dair izahat verirlerdi. +Vilayetlerdeki valiler tarafından da aynı yol ta’kib edilir ve ahalinin hiçbir ferdi bu gibi mevki’lerde hazır bulunmaktan men’ edilmezdi. +Kapılarına perdeyi gerip perdedarı diken müluk-i Emeviyyeden çoğu bu suretle halka görünmediği halde kadılardan müftilerden müctehidlerden çekinir ve Kur’an’ın ahkam ve tealimine muhalefetle itham olunmaktan korkardı. +Abbasilerin ilk beş halifesi devrindeki hüküm de az çok istişari idi. +Çünkü hükümde müteferrid lerin efkarına muallimlerce müracaatı mu’tad olan muayyen üslublarla kat’i ifadelerle hitab edemezdi. +Evet bu nasıl mümkün olurdu ki o mürşid-i a’zam ihtiyarı genci çocuğu erkeği kadını metbuu tabii alimi cahili şairi kahini hahamı papası çiftçiyi taciri işçiyi çobanı hasılı bütün insanları irşad ile meşgul idi. +Akıl kabul eder mi ki bütün bu tavaif-i beşere doğru yolu göstermek için gelmiş bir peygamberin tarz-ı beyanı üslub-ı edası hepsine karşı bir olsun değişmesin? +Zaten insanlara akılları erecek derecede söz söylemelerini aleyhi’s-salatü ve’s-selam efendimiz ashabına emir buyururlardı. +Ayat-ı celilenin muhkem müteşabih namıyla iki nev’i olduğu Kur’an-ı Kerim’de musarrahtır. +Ayat-ı muhkemat ki ifade ettiği ma’naya delaleti sarih ve kat’i olup şeriattan murad olan maslahata mutabıktır; ta’bir-i Kur’anisi vechile bunlar ümmü’l-kitabdır ve olduğu gibi iman zaruridir. +Müteşabihata gelince bunları ta’mik ve zahiri mukteza-yı akla muhalif olup da te’vile ihtiyac gösterenleri te’vil hususunda ilimde rüsuhu olanlar için güçlük yoktur. +kanı şunlardır: +Bu babın şümulü gayet vasi’dir. +Zira şariin mekruh yahud haram kıldığı halde kat’i bir ukubet yahud mali bir ceza ta’yin etmediği her şeye karşı icab eden zevacir ve ukubatın takdiri hükumete kalıyor. +nesillerden beri ihmal ede ede nihayet son asırda akvam-ı garbiyyeyi taklide başladılar. +Mesela mevaddı kullanmak yahud aynı netayici tevlid edecek sefahetlerde bulunmak gibi şeylerin hep- – Sure-i Nisa +Siyaset-i şer’iyyenin erkanından biri de Binaenaleyh heb-i mahsus ile ameli kadıya şart kılamaz kıldığı takdirde o şart batıl olur ve kadı için öyle bir şartı iltizam caiz olmaz. +Kezalik hiçbir hakimin elinde kadının vereceği hükmü afv yahud hangi vesile ile olursa olsun umur-ı kazaya müdahale hakkı yoktur. +Sonra isterse müddea-aleyh bizzat emirulmü’minin olsun kadı kendisine arz olunan bütün hadiseler hakkında hükmünü verir. +Hem bu salahiyet zamanımızda hukuk-ı medeniyye denilen mali hukuka münhasır olmayıp cinayata da şamildir. +Çünkü gerek halifenin gerek sair hükkamın bütün ahkam-ı şer’iyye huzurunda ahad-ı nastan hiçbir farkı hiçbir imtiyazı yoktur. +Hulefa-yı Raşidin ki sineleri iman ile dolu ruhları her türlü şaibeden pak idi hiçbiri tarafından kimseye karşı cinai bir tecavüz vukuu görülmedi. +Bu hususta kendilerine isnad edilebilecek ufak tefek iki üç vak’adan başkasını bilmiyoruz. +Bununla beraber o hadiselerde de adaletin insafın en yüksek birer misalini gösterdiler. +Şa’bi diyor ki: +“Halife Ömer kira ile bir adamın beygirini almıştı. +Hayvan yük altında öldü. +Sahibi da’vacı olunca Ömer birini hakem ta’yin et dedi. +O da Iraklı Şüreyh’in vereceği hükme razı olduğunu söyledi. +Şüreyh Ömer’e hayvanı sapsağlam aldığın için sapsağlam teslimini zaminsin dedi. +Halife hükmü böyle kabul ettikten başka Şüreyh’in ciddiyet ve adaletini beğenerek kadı ta’yin eyledi.” Çünkü şer’in esası hikmettir halkın mebde’ ve maada aid menafiidir. +Şeriat serapa adl serapa merhamet serapa fayda serapa hikmettir. +Onun için hangi mes-’ele ki adalet sahasından çıkarak cevre rahmet hududunu aşarak ezaya salah dairesini geçerek fesada hikmet vadisinden uzaklaşarak abese in-kılab eder.. +te’vil ile idhal olunmak istenilse bile şeriata dahil olamaz. +Zira şeriat Allah’ın olmalarıyla beraber saraydaki rical ile vüzera ve ümeradan mürekkeb olmak üzere bir cemaat-i şura teşkil ederlerdi. +Vakıa bu cemaat bildiğimiz tarz-ı resmide müteşekkil değildi. +Lakin yine bir şeydi. +Me’mun gelince taht-ı hükmünde bulunan bütün milletlerin mümessillerini cami’ bir meclis-i meşveret vücuda getirdi. +Al-i Büveyh’in Samaniler’in Selçukiler’in Eyyubiler’in memleketlerinde de hakimin yanı başında nev’ama milleti temsil eden bir meclis bulunurdu ki maksad maslahat-ı ammede hükkamı irşad etmekti. +Bununla beraber ma’lumdur ki şayed bu hükkam ahkam-ı Kur’an’a riayet edeydi yahud millet kimseler çıkaydı elbette şuranın hükmü bunların ri dünyanın her tarafındaki müslümanları bizar edip durmazdı. +Ehl-i şura tarafından bir iş hakkında verilen karara ittiba’ edilmesi ve muhalefet olunmaması vücubunu aleyhi’s-salatü ve’s-selam efendimiz Ebubekir ile Ömer’e “Siz bir şeyde ittifak ederseniz ben size muhalefet etmem.” dedikleri gün ümmetlerine ta’lim buyurmuş oldular. +Zamanında bir hadise vukua gelir ve Kur’an sa Ömer bin el-Hattab ashab-ı kiramı toplayıp kendileriyle istişarede bulunurdu. +Şayed re’yler bir noktada birleşirse onunla hükmederdi. +dim ki: +Ya Resulallah birtakım mes’eleler hadis oluyor hakkında ne bir ayet nazil olmuş ne de sünnet-i Nebeviyyeniz sebk etmiş.. +Ne yapmalı? +Buyurdular ki: +Müslümanların alimlerini toplayıp mes’eleyi aranızda istişare ediniz ve o işte re’y-i vahid ile hükmetmeyiniz.” Kadı Şüreyh şöyle söylüyor: +“Ömer bin elHattab bana dedi ki: +Hatırına Resulullah’ın hükümlerinden biri gelirse onunla hükmet. +Şayed onun bütün hükümleri hatırına gelmezse tarik-ı savab üzerinde yürüyen imamların hükümlerinden hangisi hatırına gelirse onunla hükmet. +Şayed bu imamların hükümleri de hatırına gelmiyorsa re’yinle ictihad ve erbab-ı ilm ü salah ile +Birtakımları da şu suali soruyor: +Madem ki hakk u adl mes’elesi maslahat-ı ammeye bağlı bulunuyor ve zaman ile mekan ile değişiyor; neden ahkamı dinin usul ve kavaidi üzerine istinad ettirmeli? +Şayed bu adamlar insanın meftur olduğu tabiatları garizaları nazar-ı dikkate almış olsalardı böyle bir suale kalkışmazlar ve din-i İslam’ın bütün muamelat ve tasarrufat-ı beşeri ihataya bu derecelerde haris olmasını takdir ederlerdi. +Din-i rizaları temayülleri biliyordu. +Binaenaleyh ayn-ı savab ve mahz-ı isabet olup kendilerinden istiğna liyyesi icabı olarak teşri’ buyurdu. +Şimdi bu sırrı anlayabilmek şer’ sayılan ahkam meyen ahkam-ı mevzuayı mukayeseye mütevakkıftır. +Ahkam-ı şer’iyye denilerek birinci kısma dahil olanlar ister Kur’an’ın yahud hadisin nassıyla sabit olsun ister bu iki asıldan ictihad tarikıyle larca kemal-i hürmet ve itaatle kabul ediliyor başlar üstünde tutuluyor. +Gerek Allah’tan korktukları gerek rıza-yı sübhanisini istedikleri için o düsturlara muhalefette bulunmuyorlar. +Sonra yalnız işlediğini değil sinesinde gizlediğini de Allah’ın bildiğine yakini olan bir mü’min gazab-ı menahiden gücü yettiği kadar uzak durur. +Şayed günün birinde ayağı kayacak olursa derhal tevbe tarafından teşri’ edildiğine yahud Resulullah’ın tebliğ ettiği esaslar üzerine kurulduğuna yakini olan müslümanlar halkın selametine en riayetkar uhuda en ziyade bağlı haramdan en uzak insanlardır. +Lakin kendileri için ilahi bir dine asla istinadı olmayan birtakım ahkam-ı mevzua tedvin edilmiş ümmetlere gelince bu gibilerini memnuata mehakim korkusu olabilir. +Şayed hükumetin ya den dolayı cezasız kalacaklarını bilseler ceraimin meti yeryüzünde zıll-i re’feti hasılı kibriya-yı ilahisini gösterir bir müessese-i hikmetidir. +Misal olarak satın alınan şeylerde görülen reddü’l-mebii mucib nakisaları söyleyebiliriz. +Evet şayed adet değişse de bir nakisa artık ayıb sayılmaz olsa mebiin ondan dolayı reddi lazım gelmez. +suretle verilmek icab eder. +Örfte bir yenilik bulduğun gibi nazar-ı i’tibara al; örften bir şeyin sakıt olduğunu görünce bırak. +Kitaplarda naklolunan mesail üzerinde ömrün oldukça mıhlanıp kalma. +Başka iklimden bir adam gelir de senden fetva tirmeye çalışma kendi memleketinin örfünü sorup öğren de fetvasını ona göre ver…. +Derler ki menkulat üzerinde ebediyen saplanıp kalmak dalaldir; ulema-yı müsliminin selefin makasıdını bilmemektir… Örflerinin adetlerinin zamanlarının mekanlarının hallerinin ihtilafıyla beraber kimse hem dal hem mudıl olur. +Onun bu suretle manları muhtelif hastaları tababete aid kitaplardan birine bakarak aynı suretle müdavatta bulunan tabibin cinayetinden daha büyüktür… Bu cahil tabib ile cahil müfti halkın ebdanını da edyanını da harab etmiş olur.” lümanlığın zuhurundan beri beşerin muhtelif zaman ve mekanlardaki şuununa salah vermek hususunda pek büyük neticeler elde edildi. +Bu sayede şer’-i mübin Çin ile Hind iklimleri Bahr-i Muhit-i Garbi ile Pirene dağları arasında zuhura gelen vekayi’ ve hadisatın hepsini istiab edecek kadar genişlik gösteriyordu ve onun bu sahası ancak ictihad kapılarının bir kısım ulema tarafından erbab-ı ilm ü tedkikın yüzüne doğru sımsıkı bir surette kapandığı günden beri daraldı. +Artık buraya ittiba’ edenler bilmeksizin sahib-i şeriatın tealimine karşı gelerek ve İslam’ın erkan-ı siyasetinden en muazzam bir rüknünü yıkarak müctehid sözlerinin kadimi üzerinde mıhlanıp kaldılar. + +görülen mevakit-i salatın bi’l-hesab ta’yinine niçin bir i’tiraz eden zuhur etmedi? +Etmedikten başka mevakit-i salat ve semt-i kıbleyi ta’yin edecek kadar ilm-i hey’etin bilinmesine lüzum-ı dini gördüler? +İşte şayan-ı tedkik olan mes’ele bu cihettir. +Bunun için birçok esbab zikredilebilirse de başlıcası yedinci sekizinci asırdan sonraki erbab-ı hey’etin ehl-i şer’ üzerine hiç ilka-yı i’timad edememesi mes’elesidir. +Fil-hakika yukarıda da söylediğimiz vechile altıncı asırdan sonra Şam’da ettikleri merakiz-i hey’iyye ve müntesiblerinden başka belli başlı ne bir merkez teessüs etmiş ne de sahib-i ihtisas zevat zuhur etmiştir. +Eğer daha evvelki asırlarda olduğu gibi her zaman müteaddid müessesat-ı hey’iyye ve erbab-ı hey’et bulunsa da bunlar müttefikan filan akşam imkan-ı rü’yet muhakkaktır veya gayr-i mümkindir deseler ve mesela hilalin mevki’-i mer’iyyetini tamamen ta’yin edebilseler ve bu da bi’l-müşahede tahakkuk etse bir cemaat-i alimenin bu ittifakı ve hesablarının müşahedeye muvafakatı tabiidir ki ehl-i şer’ üzerine icra-yı te’sir edecek ve onlara hiss-i i’timad telkin eyleyecek ve şayan-ı kabul görülecek idi. +Aksi halinde –ki vakı’ olan budur– hiçbir i’timad husule gelmeyeceği tabii idi. +Mesela savmın evvel-i vakti olan fecr zamanını alalım. +Nassın delalet-i kat’iyyesiyle fecr-i sadıkın tuluu anından ibaret bulunan bu zamanın ta’yin ve takdiri her halde hilal gibi rü’yet üzerine müsteniddir. +Halbuki ilk asr-ı hicriden bu ana kadar fecr zamanının ta’yininde ehl-i hey’etin kavli mu’teber tutulmuş eimme ve fukahanın hiçbiri buna muhalefet eylememiştir. +Gerek imkan-ı rü’yet-i hilali takdir etmek ve gerek mebde’-i fecri ta’yin eylemek bunların her ikisi de aynı cinsten birer mes’ele-i hey’iyye olduğu eimme ve fukahaca ma’lumdur. +Görülüyor ki bir mes’eledeki hükm-i hey’i şayan-ı kabul görüldüğü halde diğer mes’eledeki aynı nevi’den olan hükm-i hey’i kabul edilmiyor. +İşte zahirdir ki bunun sebebi yukarıda söylendiği vechile telkin-i i’timad mes’elesinden başka bir şey değildir. +Fil-hakika gerek fecir zamanı ve gerek diğer namaz vakitleri vaz’ olunan basit usul-i hey’iler vasıtasıyla rub’ tahtasını isti’mal edenler tarafından bile kolaybile hali kalmazlar. +Artık ellerinden ibadullahın ne malı kurtulur ne hayatı ne de namusu. +Dine temessükleri muhtelif derecelerde bulunan ve sırf kavanin-i mevzua ile yahud yalnız ahkam-ı diniyye ile idare olunan cemaat ve kabileler arasındaki ceraimin seyrini tedkik edenlerce bu hakikat ma’lumdur. +Evet Senusi zaviyeleri tarafından şeriat-ı İslamiyye dairesinde yerli mecalis-i teşriiyyesinin vaz’ ettiği kanunlara tabi’ tutulan Mısırlılar mukayese edilecek olursa arada o kadar müdhiş farklar görülür ki ruhun ahvalinden ictimai inkılabatın esbabından haberdar olanlar için artık bu hakikat üzerinde münakaşa Ömer bin el-Hattab ile Ömer bin Abdilaziz gibi ekabir-i ümmetin zamanlarındaki asayişe adalete huzura itminana aid olmak üzere tarih bize ne vak’alar haber veriyor! +de olsun dinin feyz-i te’sirini görmek dileyenler Senusi tarikatıyla emsaline inabe etmiş müridleri tedkik etmeli sonra bunları alıp medeniyeti en mütekamil ulumu en müterakki teşrii kudreti en yüksek idaresi en muntazam bir milletle mukayesede bulunmalı. +İşte o zaman arada şayan-ı hayret farklar görülür ve işte o zaman İslam’ın tebligatındaki sırra nüfuz ile anlaşılır ki neden dolayı “hüküm ancak Allah’ın” oluyor; neden beşerin hayat-ı faniyye ve saniyyesinde mes’ud olabilmesi için Allah’ın gönderdiği şer’a emrettiği dine sarılmaktan başka çare olmuyor; neden Cenab-ı Hak İslam’ı bu derecelerde tevsi’ esaslarını bu kadar teshil buyurmuş da iklimleri –muamelata aid– olmuş olan yahud olacak ne kadar vukuat ve hadise mutasavver ise hepsini Acaba mütekaddiminden birçok zevat-ı aliyye-i fukaha hesabı tervic etmiş iken müteahhirinin hemen cümlesi neden bundan i’raz ettiler? +Ve mesela mütekaddimin tarafından şayan-ı kabul +cemaat-i alimenin verdiği hükmü bila-tereddüd kabul eylerdik. +Maatteessüf böyle bir merkez-i Rusçaya tercüme ederek Kazan Rasadhanesi’ne vereceğiz. +Eğer Rasadhane risalenin kıymet-i ilmiyyesini tasdik eylerse hükm-i alinizi sened ittihaz ederek ona göre hareket eyleyeceğiz. +Muhatabımın bu mantıki ve kat’i beyanatı çok nazar-ı dikkatimi celb etti. +Ulum-ı müsbetenin kazaya ve netayicine kuvvetli bir iman ile merbut bulunmasına bir hükm-i ilminin kıymetini tevsik lüzumunu tamamen takdir eylemesine ve ma’ruf müessesat-ı ilmiyyenin veya ma’ruf eşhas-ı alimenin karar-ı alileri her türlü his ve endişeden münezzeh olarak sırf hakikati istiksaya müteveccih olduğunu müdrik bulunmasına müteşekkir kaldım izhar-ı memnuniyyet ve ifa-yı hürmet ile mukabele ettim. +Bu mes’elenin ne şekil almış olduğunu bilmiyorum. +Burada bu izahatı vermekten maksadım bir hükm-i ilmiyi tevsik için bir kısım ulema-yı hazıra-i İslamiyyenin ta’kib eylediği yolu iraedir. +Bu izahattan anlaşılmıştır ki hesab tarafdaranı fukahanın akvaline tevfikan her halde bizim hesabatımızın kabul olunmasını iddia etmiyorum. +hey’iyyenin kat’iyeti evvelemirde kabul edilsin; müteahhirin-i fukahaca bazılarının kanaati gibi hey’et ilmi bugün ilim namı verilmekten çok uzak tutulan ahkam-ı nücum ma’lumatı ile karıştırılmasın; ve ancak şübhe ve tereddüdler muhasibin kudret-i hesabiyyesi derecesine izafe olunsun; ve bu dereceyi takdir için daima hareket-i fikriyye üzerinde bulunulsun. +eylemelerini rica eylediğim nikat bunlardır. +Eğer evvelemirde bu nokta kabul edilirse mes’eleyi bir neticeye rabt etmek çok kolaylaşır. +Şimdi bizi bu makaleyi yazmaya sevk eden mes’eleye rücu’ ediyorum yani rü’yetin bil-hesab kabil olmamasına rağmen bi’ş-şehade kabul edilmesine nakl-i kelam eyliyorum ki bizim için bugünün en mühim mes’elesi budur. +Bu hal üç suretle vakı’ olabilir: +Ya gurub-ı şems zamanında henüz ictima’ husule gelmemiştir; yahud ictima’ vuku’ bulmuş olduğu halde kamer güneşten evvel ca ta’yin edilebilir; birçokları tarafından ayrı ayrı bulunan makadir yekdiğerinden ayrılmaz; şer’in ta’rif ve beyan eylediği müşahedeye da tamamen tevafuk eyler. +Bi’n-nisbe müşevveş olan rü’yet-i hilal hesabatına gelince mes’ele tamamen bunun aksidir. +Ma’lumatı ancak basit ve ameli birtakım hesabat-ı hey’iyyeye münhasır kalan müneccimler bu hesabatı doğru bir neticeye isal edemezler. +Bit-tabi’ buldukları netice yekdiğerine tevafuk etmediği gibi müşahedeye de uygun gelmez. +Eğer de bi-hakkın ilm-i hey’ete vakıf zevata malik olsa ne ve hem müşahedeye muvafık düşer ve evkat-ı salat hesabatına olan i’timad kadar bu hesabata da i’timad edilirdi. +Zannediyorum ki fukaha-yı müteahhirinin rü’yette hesabı mu’teber tutmadıklarının sebeb-i hakikisini izah etmiş oldum. +Acaba bugünkü erbab-ı şer’imizden rü’yet hakkındaki hesabat-ı hey’iyyeye i’timad etmelerini taleb eylemek erbab-ı hey’et için bir vazife-i lazıme midir? +Bir alim veya bir müessese-i ilmiyye kendi hükm-i ilmisi için kimseden i’timad taleb eylemez. +Yalnız ister ki hükm-i ilmisine alaka gösterilsin ve her vasıta-i tecrib ve müşahededen mümkün olabildiği kadar istifade ederek hükmün kıymeti daima takdir edilsin. +Evvelisi sene imkan-ı rü’yet-i hilal hakkındaki fikrimizi anlamak üzere Rasadhane’ye Kazan ulemasından bir zat gelmişti. +Lazım gelen izahatı verdik ve bu hususta tertib eylemiş olduğumuz ilmi bir risaleyi kendisine alarak aramızda şöyle bir muhavere cereyan etti. +Ehemmiyetine binaen burada zikrini münasib buluyorum: +Dedim ki: +– Verilen izahata i’timad ederek memleketinizde rü’yeti hesab üzerine ibtina edebilecek misiniz? +Dedi ki: +– Biz Kazan uleması ilmin netayic-i kat’iyyesini her halde kabul eyleriz. +Yalnız şübhe edeceğimiz cihet sizin münferid olarak vermiş olduğunuz bu fetva-yı ilmiyi vereceğimiz fetva-yı şer’iye sened ittihaz edebilir miyiz? +mes’elesidir. +Eğer İstanbul veya sair İslam merakiz-i ilmiyyesinde hakiki birçok erbab-ı hey’et bulunsa da onlar sizin hükm-i alinizi tasdik eyleseler böyle bir +gibi kaşının bir kılını hilal şeklinde görür; yahud hilal şeklinde ufak bir bulut parçasını hilal zanneyler. +sevk eylerse de bir cem’-i gafiri sevk edemez. +El-hasıl bu babdaki mütalaamızı kafi görerek maksadımızı ber-vech-i ati telhis eyliyoruz: +Hilalin imkan-ı rü’yeti hükm-i hey’iyle mütehıkkık edilmesi. +Eğer hükm-i hey’i adem-i imkan-ı rü’yet üzerine ise zahir-i rivayete rücu’ edilerek aded-i şühudun mesela ona kadar tezyidi. +Eğer bu teklif-i acizi şayan-ı kabul görülürse hükm-i şer’i ile hükm-i ilmi arasında bir tenakuz husule gelmez. +İşte ulema’-i İslamiyyeden ve bilhassa eylediğim ikinci cihet budur. +Mevzu’-ı bahsimize aid mütalaat burada hitam bulmuştur. +Yalnız tealluku i’tibarıyla muhtasaran bir iki şeyden daha bahsetmek istiyorum. +Biri Ramazan ve Şevval gurrelerinden maada şühur gurrelerinin sübutunda netice-i hesabın kabul edilmesi temennisinden ibarettir. +Nusus-ı varide Ramazan ve Şevval gurrelerine hastır. +Rü’yetin diğer gurrelere teşmili ala-vechi’l-kıyastır. +Binaenaleyh bu temenniye vech-i şer’i bulmakta hiç güçlük yoktur. +Öbürü ehl-i şer’in ihtilaf-ı metali’ ta’bir eylediği mes’ele yani bir beldede sabit olan hilalin afakıyeti mu’teber olup olmaması mes’elesidir. +Ma’lum olduğu vechile zahir-i rivayet ihtilaf-ı metaliin mu’teber olmasındadır. +Birçok fukaha da adem-i yan-ı kabul görülen ikinci şıktır. +Mes’ele umumi surette hey’et nokta-i nazarından mütalaa edilirse bazı müstesneyattan kat’-ı nazar edildiği surette ekseriyet-i ahvalde bir mahalde tahakkuk eden imkan-ı rü’yetin her tarafa şamil olması ta’bir-i şer’isi vechile ihtilaf-ı metalia i’tibar edilmemesi doğrudur. +Fakat nadir tesadüf edilebilen bazı ahval-i hususiyyede mevcuddur. +Nadiren vakı’ olan bu ahval iki suretle husule gelir: +Biri tul ihtilafından ileri gelir; yani müntehagurub eylemiştir; yahud güneşin gurubu anında kamerin güneşten ve ufuktan bu’du hilalin görülebilmesine lazım olan mikdar-ı hey’ilerin şübhe hasıl etmeyecek derecede madunundadır. +Mevzu’-ı bahsimiz olan geçen Ramazan hilalinin gayr-i kabil-i rü’yet olması bu üçüncü nevi’den olduğu gibi defeatle birinci ve ikinci suretlerle de sübut bulmuştur. +ğer bir cihet de iki şahidin ifa-yı şehadet etmesiyle hükm-i ilminin sarahatine karşı gidilmemesini te’min için bir vech-i şer’inin bulunmasıdır. +Mesela gurub-ı şems zamanı için hesabat-ı hey’iyye neticesi şayan-ı kabul görüldüğü ve öteden beri her yerde tatbik edildiği halde gurub-ı kamer zamanında hesabat-ı hey’iyyenin şayan-ı kabul görülmemesi ve erbab-ı hey’et tarafından mesela kamerin şemsten daha evvel gurub eylediği beyan edilmesine rağmen hilali gördüm diyen kimsenin şehadetinin makbul olması ref’ ve te’vili gayr-i kabil bir tenakuzdan başka bir şey Rü’yet-i hilal hakkındaki hükm-i hey’inin müstakıllen sübut-i şer’iye delil ittihaz olunmasını da hükm-i hey’iye mütenakız bulunan şehadette rüyorum. +Çünkü açık havada sübut-i hilal için cemaat-i azimenin ifa-yı şehadet etmesi zahir-i rivayet icabıdır. +İki şahidin kifayetini Hasan bin Ziyad’ın rivayeti olmak üzere sahib-i İbni Nüceym tecviz etmiş ve bilahare bu kabul ihtiyar edilmiş ve onunla amel olunmuştur. +İmam Yusuf elli şahide lüzum görmüş ve İmam Muhammed eylemiştir. +Zahir-i rivayet mahdud adede münhasır kalan şahidlerin ne kadar adil olsalar da hata üzerine ittifak edebileceklerini kabul eyliyor demektir ki çok doğrudur. +Bir adam on on beş dakika semanın bir noktasına kemal-i dikkatle nasb-ı nazar eder ve güçlükle seçilebilecek ekseriya hangi istikamete bakarsa baksın gözüne hayali bir hilal görünür. +Hilal tarassudunu i’tiyad edenler bu hadiseye vakıftırlar. +Ve bazen mesela Ebazer-i Gıfari hazretlerinin vak’a-i ma’lumesi +diği ve bunun da şer’an cevazı emr-i vakı’ olduğu gibi rü��yetin sabit olmadığı mahkeme kadısı diğer bir kadıya aynı takyid-i resmi dahilinde yani hükumet şifresi ile tebliğ eyleyeceği sübut şer’i ve kazai yoktur. +Mes’elemizi bir hükumet mes’elesi telakki eylemekten maksadım diğer mesail-i kazaiyyeden tefrik eylemek içindir. +Ta ki bu babda nakl-i hükmü telgrafla kabul etmek usulü yalnız sübut-i rü’yete münhasır kalsın ve diğer mesail-i kazaiyyeye şamil olamasın. +Tabiidir ki bir hükm-i kadiyı telgrafla diğer kadıya ref’ eylemenin bütün mesail-i kazaiyyeye teşmili doğru olamaz. +Bu esas kabul edildiği surette memleketin mevakı’-i muhtelifesinde hilal rü’yete müsaid üç dört nokta intihab edilerek buralarda her Ramazan ve Şevval’in hilalleri tarassud ettirilir; ve lede’l-icab yani netice-i hey’iyye ile tenakuz vukuu muhtemel olduğu ahvalde on on beşe kadar çıkarılırsa mes’ele bir şekl-i muntazama miş olur. +Bugünlerde yine birtakım garbperestler garblılaşmak lüzumunu ileri sürmeye başladılar. +Guya sulh devrinde bütün gayretimizi bütün mesaimizi etrafında teksif edeceğimiz yegane maksad bir an evvel garblılaşmak olacak imiş!.. +İlmen irfanen tehlikeden kurtulacak imişiz!.. +Medeniyetimizi garb medeniyetiyle tebdil etmez kendi medeniyetimize ve medeniyetimizin esasatına sarılacak olursak izmihlal ve inkırazımız mukadder ve muhakkak yetimizden kendi alemimizden ayırıp garb medeniyetine sevk ediyormuş. +Binaenaleyh kendi medeniyetimizi kurtarmak gibi vahi teşebbüslerle Maalesef bu gibi fikirleri ortaya atmakta olan adamlar hala medeniyetin ne demek olduğuyı şarkta vakı’ bir beldede hilal şerait-ı rü’yetin tamami-i husulüne pek az kalmış bir halde ise münteha-yı garbda bir beldede imkan-ı rü’yet hasıl olur. +Mesela Türkistan-ı Çini’de görülemeyen bir hilal Fas’ta mer’i olabilir. +Diğeri ‘arz ihtilafından neş’et eder. +Eğer şems derecede ise her ikisinin ufka nazaran vaz’iyetleri şimal ve cenubi nısf kürelerde yekdiğerinin ma’kusü olacağından mesela görülmesi mümkün olan bir hilal Ümitburnu’ndaki bir mevki’den külliyyen gayr-i kabil-i rü’yet olur ve hatta hilal şemsten evvel bile gurub edebilir. +‘Arz yükseldikçe bu hal daha ziyade mütebariz olur. +Bir de diğer bir şekil vardır ki pek yüksek ‘arzlarda vakı’ olur. +Yüksek ‘arzlarda kamerin mahreki ufka pek yatık olacağından ufkun kesafet-i nesimiyyesi hasebiyle hilal bariz bir halde iken rü’yet mümkün olamaz. +Bu şekli mevzu’-ı bahsimiz olan müstesneyata dahil etmiyorum. +Çünkü daha yüksek ‘arzlara çıkıldıkça hilal hatta şems tahte’l-ufuk bile kalır. +Bu halde rü’yet-i hilal hadisesi dahi ehl-i şer’ nezdinde Arz-ı Bulgar Mes’elesi namıyla ma’ruf olan mes’eleyi tevlid etmiş olur. +nazar-ı dikkate alınarak bu mes’eleyi de suret-i kat’iyyede halletmek lazımdır. +Her halde bu eşkal kuk eden rü’yetin sath-ı arza teşmil edilmesi çok münasib ve lazımdır. +Maamafih bir beldede tahakkuk eden rü’yetin vasi’ bir sahaya teşmili öteden beri makbul ve mu’teber olagelmiştir. +Binaenaleyh memleketimizin bir noktasındaki sübutun memleketin her tarafına amm u şamil olmasında söz yoktur. +Üçüncü olarak bahsetmek istediğim şey de bir mahalde sabit olan hilalin telgrafla diğer bir mahalle tebliği mu’teber tutulması temennisidir. +Sübut-ı rü’yet hukuk-ı umumiyye-i İslamiyyeye tealluk eylemesi dolayısıyla bir hükumet mes’elesi olarak nazar-ı i’tibara alınabilir. +Hükumet hukuk-ı umumiyye-i İslamiyyeye tealluk eden siyasi ve askeri bütün mesail-i mühimmeyi ve vilay[a]t-ı umumiyye-i İslamiyye üzerindeki tasarrufunu takyid-i resmi dahilinde telgrafla temşiyet eyle bulmaya adeta imkan bulunmaz. +Bir cemaati hoşnud eden bir şey diğerini hoşnud etmez. +Bunu isbat etmek için mesela matbuata bir nazar atfetmek kifayet eder. +Bazı gazeteler var ki en mühim sahifelerini spor av moda rezail ve cinayat ile romanlar işgal eder. +Daha ciddi gazeteler ictimai siyasi hadisata yahud sair memleketlerin tarz-ı hayatına aid yazılarıyla celb-i dikkat eder. +Bundan başka yalnız fen ile yalnız musiki ile yalnız edebiyat Maamafih bunların hiçbiri levazım-ı medeniyyetten değildir. +Fikr-i beşerin bu ihtilafatı bir ihtilale sebebiyet vermeksizin ta eşkal-i hükumete temas ediceye kadar yan yana yürüyebilir. +Çünkü eşkal-i hükumatın ekserisi ferdi muhtelif şekillerde takyid eder. +Yekdiğerine uymayan birtakım şeyler yan yana yaşamaya mecbur edilirse o zaman şurişler ihtilaller hasıl olur. +Bir lisanla mütekellim olan halk arasında bu gibi ihtilaflar bulunursa vaz’iyet-i fikriyyesi ve hissiyatı bambaşka olan sair milletlere bizim medeniyetimizi tahmil etmek ne kadar imkansız olur. +Binaenaleyh mazide olduğu gibi bugün de muhtelif medeniyetler vardır. +Yalnız bu medeniyetlerin lazımeleri ne olduğunu anlamak için zevahirin farkı ne olursa olsun aralarındaki müşterek nikatı tedkik etmeliyiz. +Her cem���iyet-i beşeriyye diğerlerinden ne kadar ayrılırsa ayrılsın her cem’iyetin tabi’ olduğu bazı desatir bulunduğu gibi her medeniyetin bazı lazımeleri mevcuddur. +Bunların en birincisi adalettir. +Bu herkesin hareketlerinden dolayı ceza veya mükafata nail olacaklarını ve bu ceza veya mükafatın keyfi olmayıp ma’lum ve muayyen olduğunu bilmeleri demektir. +Kanunun ne olduğu mes’elesi haiz-i ehemmiyyet değildir. +Haiz-i ehemmiyyet olan cihet onun muayyen olmasıdır. +Adalet kanunun mükemmeliyetinden fazla bi-taraflığında ve muayyen olmasındadır. +Masuniyettir. +Bu fil-hakika adaletin devamı demektir. +Bir insanın kazandığı refah mevki’ yahud emlak tamamıyla masun olmalıdır. +Üçüncü lazıme-i medeniyet hamuliyettir. +İnsanlar nu bilmeyen birtakım irfan yoksulu biçareler yahud bizim medeniyetimizle memleketimizle alakadar olmadığı halde içimize sokulan birtakım tufeylilerdir. +Bunlar medeniyetin ma’nasını medeniyetin esasatını bilmiş olsalar hiçbir vakit böyle birtakım eracif ile efkarı tağşişe birtakım ma’nasız ihtilafat tevlidiyle henüz istikbal etmekte olduğumuz devr-i müsalemet esnasında vuku’ bulacak mesaimizi teşvişe çabalamazlardı. +Medeniyetin ma’nasını ve esasatını biz ta’rif ve ta’dad edecek olursak belki muarızlarımız sözümüzü dinlemek istemezler. +O halde onları huzurunda şakk-ı şefe edemeyecekleri bir üstadın bir allame-i tahririn kalemini istiare edeceğiz. +Bu muhterem üstad İngiltere’nin ekabir-i ulemasından ve bilhassa eski yeni medeniyetlerin tedkikınde mütehassıs ve mütebahhir olan Profesör V. +M. +Flindres Petri’dir. +Mumaileyh İngiltere Tarih Encümeni’nin Londra şu’besinde “Medeniyet telaffuzu kolay olan bir kelimedir ki mütekellimin tasvib edeceği her şeyi ihtiva edebilir. +Fakat bunun bir tehlikesi vardır. +Çünkü herkes ona istediği hususiyatı iare eder. +Başkalarının bilhassa başka milletlerin ona bahşetmek pek elim bir neticesi bazılarının bir medeniyetin yalnız zevahirini onun hakikati telakki etmeleridir. +Bir Avrupalı kendi giydiği elbiseleri giymeyenlere medeni demez. +Genç Türk bizim şampanyamızı di eser-i ihtira’ları olmadığı gibi hiçbir teceddüde mazhar etmedikleri elektrikli tramvayları telsiz telgrafları kullanan birtakım milletler de kendilerini sair medeni milletler seviyesinde addederler. +Zevahir yahud zevahirin taklidi bir medeniyetin hakikatiyle hiçbir alakayı haiz değildir. +Bir medeniyetin herkesin ne kadar türlü türlü düşüncelere saptığını derhal müşahede ederiz. +Birtakım zevahiri ber-taraf ettiğimiz takdirde her milletin belki bir millete mensub her sınıfının mefkure ve hedefleri o kadar muhteliftir ki bu kesrette bir vahdet +etmekliğimizi emreder. +Peygamberimiz bir saatlik adaleti altmış senelik ibadete tercih eder. +Tarihimiz ise başka hiçbir milletin tarihinde gösterilemeyecek adalet kahramanları gösterir. +Halkımız adalete teşnedir. +Zulümden beli bükülmüştür. +Binaenaleyh te’sis-i adalete memleketimizde hiçbir mani’ yoktur. +Bil-akis buna müzaheret edecek bunu tahakkuk ettirecek bütün esbab müteveffirdir. +Milletin en samimi en mübrem yeti tahakkuk ettirmek için ne garblılaşmaya ne de Amerikanlaşmaya lüzum yoktur. +Bil-akis aramızda adaleti te’min edecek kavanin mebzuldür. +Bu kavanini ta’dil ve ikmal bir ilim mes’elesidir. +Kavanin-i adliyyemizi ihtiyac derecesinde vakit kavaninimizi ikmal garblılaşmayı müstelzim değildir. +Sonra te’min-i masuniyyet maddesine gelelim. +Maalesef memleketimizin bu husustaki ihtiyacı adalete olan ihtiyacından az değildir. +Bu lazıme-i medeniyyet de hayatımızda tahakkuk etmemiştir. +Hem de pek feci’ derecede. +Halbuki bizim dinimiz insanların masuniyetini te’min etmiştir. +Hiçbir kimse bir kimseye bir kimsenin malına canına şerefine edna bir tasallutta bulunamaz. +Halkımız da bu lazıme-i medeniyyete riayetkar olmak ister. +Binaenaleyh bunun te’sisine mani’ olacak hiçbir ciddi sebeb yoktur. +Hele bunu te’min için öyle garblılaşmaktan bahsetmek kadar ma’nasız bir şey olamaz. +Hamuliyet hususunda din-i İslam düstur-ı alisiyle hamuliyet-i diniyyenin esasını vaz’ ettiği gibi ırk renk sınıf farklarını ve daha başka farkları kökünden kaldırmakla bugün beşeriyet-i mütemeddine tesmiye olunan garbın erişemediği erişemeyeceği bir nümune-i kemali ortaya koymuştur. +Bundan başka dinimiz hürriyet-i fikriyyenin zaminidir. +Bu hususta garblılaşmaktan bahsetmek seviye-i medeniyyemizi garbın türlü türlü taassublarla alude olan seviyesine kabul edemez. +Görülüyor ki bu levazım-ı medeniyyeti bizim dinimiz bizim telakkıyatımız te’min etmiştir. +büyük bir cemaat bulmak imkansızdır. +Faraza bulunsalar belki dinen muhtelif olurlar. +Dinen müttehid olsalar belki adatta ihtilaf ederler. +Bu gibi ihtilafata tahammül hayat-ı medeniyyenin levazım-ı ibtidaiyyesindendir. +Bütün ihtilafatı namiyesini izaledir. +Kendisinden ma’lumatdar olduğumuz bütün muazzam medeniyetler bu desatir-i esasiyye adalet masuniyet ve hamuliyet üzerinde müttefiktirler. +Bunu pek muhtelif iki medeniyet üzerinde tedkik edelim: +Put-perest Britonlar Cem’iyetin şerait-i esasiyyesini ber-vech-i ati tanımışlardı: +“ Akl-ı selim Adalet Bir memleketle diğer memleket bir insan ile kendi memleketi ve bir insan ile diğer insan arasında kuvvetli uhuvvet rabıtası.” Şimdi bir de şarka dönelim ve bütün Hindistan’ın hükümdarı Asuka’yı dinleyelim: +“Bütün canlı mevcudata masuniyet ettim. +Bütün mezahib nazarımda muhteremdi.” Bu iki zıd cem’iyetlerin medeniyetleri adalet masuniyet ve hamuliyete müsteniddi.” Profesör Petri bu sözleri söyledikten sonra Eski Yunan Eski İran Eski Çin Hindistan Asur Babil Roma Avrupa medeniyetlerini tedkik ederek fikrini tevsik ediyor ki biz burada bütün bu tedkikatını iktibasa lüzum görmüyoruz. +Medeniyetin şerait-i esasiyyesi eski yeni medeniyetlerin nikat-ı iştiraki olan üç esası bila-tereddüd kabul ediyoruz. +Akıl ve iz’an sahibi hiçbir kimsenin bu esasları kabul etmemesine de esasen imkan tasavvur etmiyoruz ve hiç şübhe etmiyoruz ki bu üç esası kendi hayatında tahakkuk ettiren bir millet en yüksek seviye-i medeniyyete irtikaya namzeddir. +adamlara sorarız: +Acaba bizim zihniyetimiz bizim telakkıyatımız bu esasları kemaliyle tahakkuk ettirmeye mani’ midir? +Bu memleketin mütehassir olduğu adaletin te’sisini ta’mimini te’mine kim mani’ olmak istemiştir? +Dinimiz mi? +Haşa. +Müslümanlık kadar adli emreden adaletin şanını yükselten bir din yoktur. +Kuran’ımız adl emreder. +Değil kendi aramızda kendilerinden nefret ettiğimiz insanları dahi ni’met-i adaletten kendimiz kadar müstefid +şında “cehl” arkasında “taassub” vardır. +Lakin düştüğünüz hata o kadar açıktır ki el ile tutulabiliyor. +“Garb zihniyet ve medeniyetini” halas ve istiklal beratımız addedenlere soruyorum: +Ne zaman bir köyde mektep açtınız ne vakit çocuklarımızı okuttunuz hangi gün milleti irfana da’vet ettiniz de size dinin abası addettiğiniz hangi medresenin müderrisi hangi camiin imamı hangi kasabının müftisi karşınıza dikilerek: +Hayır milleti okutmayacaksınız! +dedi. +Eğer memleketi cehl kaplamış ise bunu dine manıdır. +Hakim Kur’an ilmin kadrini tebcil etmiş ve ahsen-i takvim olan beşeri ancak akıl ile tekrim eylemiştir. +Mevrid-i ilham İslam’da akıldır. +Hatta hakaik-ı eşyanın sübutuna tealluk eden esbab-ı Zaten din baştan başa bir ilimdir. +Cehl değildir. +Medinetü’l-ilm olan Fahr-i kainat ümmetini öğrenmeye tergib etmekle mağbutu’l-enbiyadır. +Şu halde ümmetin cehlini dinde aramaktan rife tealluk eden cihetlerinde aramak daha doğru olmaz mı? +dan çıkaramadıklarını şurada biz izah edelim de hakikat olanca üryanlığıyla meydana çıksın. +“Şimdi yirminci asrın icab ettiği hayati işler vardır. +Halbuki hey’et-i hazıra dindardır. +Dinin menbaı ise bin üç yüz sene evvel bizden olmayan bir ırkın sinesinde meydana gelmiştir. +O zaman başka bir ırka aid konulan bu esaslar o zamanın mahdud ihtiyaclı insanlarına aid iken bugün yirminci asrın bağırdığı ihtiyacları tatmin edemiyor. +Bunun için dini olan ibadetler fıkhi esaslar müstehase ve pes-zindedir. +Bunları hayatımızda tahakkuk ettirmek lazımsa ve bunları tahakkuk ettirmek hedefi ta’kib edilecekse öyle garblılaşmaktan Avrupalılaşmaktan bahse lüzum yoktur. +Hüsn-i niyyetle azim ve gayretle vukuf ve liyakatle çalışmak lazımdır. +Bu uğurda sarf olunacak mesai halkımızın her türlü müzaheretine her türlü i’timadına nail olur. +Fakat medeniyetin başlıca şeraitinden bihaber olan Müslümanlığın bu şeraiti en mükemmel ve en nihai şekilde te’min ettiğini bilmeyen birtakım aceze mahza acz ü cehaletlerini örtmek için garblılaşmaktan bahsederek bu sırat-ı müstakimden başka bir hedef ta’kib ediyorlar demektir ki böyle birtakım şahsi endişelerin uğurunda bu milletin kendini feda ettirip ettirmeyeceğini göreceğiz. +Ancak bu medeniyet lazımelerini tahakkuk ettiren millettir ki irfan ve terakki yolunda kat’-ı merahil edebilir. +Bizim yüz seneden beri vuku’ bulan gayretlerimize rağmen halen yüksek bir seviye-i irfana irtika edemeyişimizin yegane sebebi bu şerait-ı esasiyyeyi tahakkuk ettirmemektir. +Fakat garbperestler herkesi uykuda zannederek terakki hususundaki mazhariyetsizliğimizi garbın fezail ve mesavisini birlikte iktibas etmemekliğimize atfediyorlar. +Hamakatin bu derecesi hiçbir yerde görülmemiştir. +Garbın ulum ve fünunuyla terakki edemediğimiz halde garbın mesavi-i ahlakıyyesiyle rezail-i ictimaiyyesiyle terakki edeceğimize zahib olan bu mütefessih kafalılar duçar oldukları aczi bu gibi mugalata ve safsatalarla örtmek istiyorlar ki teşebbüsleri beyhudedir. +Maksad seviye-i medeniyyemizi yükseltmek ise bunun yolu pek aşikardır ve ilk yapılacak işleri bizim ruhumuzda caygirdir. +Vaz’iyet bu merkezde iken ve Müslümanlığın esasat-ı medeniyyesi bu derece muhkem bir vaz’iyette bulunurken öyle garblılaşmaktan dem vurmak bu milletin hayat-ı ahlakıyye ve hayat-ı başka bir şey değildir. +Bu gibi temenniyatta zerre kadar hüsn-i niyyet görmüyoruz. +Maksad iş görmekse memleketi yükseltmekse yol budur. +Bu yol ta’kib olunursa bu memleket kurtulur. +Ve +olan “deruni hayat”ını “hars ve örf”ünü yıkarak neticeleri sebeblerle karıştırdıklarına bu zevatın külliyatında tesadüf etmedim. +ğini eserlerinde görmedim. +Yirminci asrın icab ettiği hayati işleri inkar eden bir “din”e –el-minnetü lillah– salik değiliz. +Allah’ın birliğine ve Hazret-i Muhammed’in risaletine inanan bütün insanlar hayati işleri bırakıp da başka işlerle meşgul oldukları yoktur. +Din ve onun mü’minleri bunu inkar etmeyince acaba müslümanlar hayati işleri bıraktıklarını nereden çıkarıyorlar? +Hey’et-i hazıra dindardır. +Hiç şübhe yok ki hey’et-i hazıra dindardır. +Ancak burada manzurun-fih olan da velud ve feyyaz “nas” dindardır. +İşte onların dindar olmasını bir ayıb bir terakki manii telakki edenlerin bu dindarlığı şimdiki düşkünlüğün sebebi olarak telakki etmelerine mukabil biz bil-akis “din”e bütün safvet ve kudretle sarılmakta fevz ü felah görenlerdeniz. +Sebebini yukarıda “deruni hayat”ı izah ederken tafsil etmiş idik. +Şimdi yeni moda bir i’tiraz daha vardır: +Bin üç yüz yıl evvel başka bir ırkın sinesinden fırlayan dinin o zaman başka ırka aid koyduğu esaslar bizim bugünkü cem’iyetimizde hala kıymetini ve hakimiyetini muhafaza etmesi o zamanın mahdud ihtiyaclı insanlarına aid iken yirminci asrın bağırdığı ihtiyacları tatmin edememesidir. +Din-i İslam Arabistan’da zuhur etmiş ve Arab kavmi arasında intişara başlamış olmasıyla “din”in o ırka aidiyetini iddia etmek doğru bir şey değildir. +Ancak “Biz gençler”in iddiası bu değildir. +Hayır onlar çok esaslı çok hassas bir noktaya parmaklarını koymak istiyorlar ise de lüzumu kadar vuzuh ve cesaretle fikirlerini beyan edemiyorlar. +“Ahkam-ı mübeyyene-i diniyye” ef’al-i mükellefine tealluk etmek cihetiyle ya emr-i dünyaya ya emr-i ahirete aiddir. +İşte bu ahkamın satiha-i tebliğini ancak bir ırkın olmaktan mükellefin Halık’ına karşı vazifesini halka karşı vazifesini tebliğ buyururken guya bunları yalnız o Din cem’iyetimizin siyasetine hukukuna aile hayatına iktisadiyatına bediiyatına hakimdir. +Bu hakimiyet ise uhrevi ve dini olduğu için dünyevi Cem’iyetin yarısı sakıt kalıyor. +Bugün hevai faiz şirket işleri fıkhın kavaidiyle yürümüyor. +Hukuk ilahi olduğu için beşeri olamıyor. +“Hukuk-ı amme” esaslarına göre bizim yaptığımız bir hukuk isteriz. +Kadına layık olduğu hürriyeti hukuku vezaifi vereceğiz. +Arab lisanıyla uğraşarak saatler gaib etmeyeceğiz. +İbadetlerde bir “estetik – bedii zevk” yoktur. +Anlamadığımız bir lisan söyleyen hatible imamın ardında odun gibi durarak dünyaca ne kazanıyoruz. +Biz sabah isteriz. +Karanlıklara sevk eden bu durdurucu ve yürütmeyen köhne kaideleri bizim mış kaideleri kıracağız. +Ölümün soğuk kucağında cem’iyet yaşamaz. +Din hep ahireti sevdirdiği künden değiştirerek asriliğe belki inkılabcılığa muhalif düşen ölmeye mahkum bütün sakim ve batıl fikirleri devirerek yirminci asrın ma’nasına tevafuk edebilecek bir teceddüd ve inkılab hareketi husule getireceğiz.” rakki” zanneden gafillerin bir türlü söyleyemedikleri şu çerçeveye sıraladığım şeylerden ibarettir. +Bunları sırasıyla tahlil edebiliriz. +İstitraden söyleyeyim: +Ben isterim ki bu iddia-yı dal ile mahruk ve nalan kıvrananlar –söğmemek acze düşünce köpürmemek şartıyla– açık ve ilmi bir yolda adab-ı münazaraya riayetle karşıma çıksınlar. +Lakin daima bahsettikleri medeni şecaatleri ancak karanlığa kubur sıkmaktan ibaret kalır. +Çünkü “bilmek” çok hem pek çok seneler beyin yormaya mütevakkıftır. +Hatta bunlar garb ulemasının da “ilmi” kitaplarını anlayacak kadar irfana malik değildirler. +Çünkü hiçbir zaman garbın asalet-i zekaya malik salahiyet-i ilmiyye sahibi olan: +Dekart Kant Bekın Spenser Lutorno Tard Bergson Buhner Fihte Fuyiye Durkhaym De Molin gibi uleması hiçbir zaman bir cem’iyetin kendine has Şarki Asya kendi yolunda gidiyordu. +Kendi medeniyetini i’laya çalışıyordu. +Bu medeniyet siyasi değil ictimai idi. +Gasıb ve mihaniki bir te’siri haiz değil ruhi bir te’siri haizdi. +İnsanlığın derin münasebatı esaslarına müsteniddi. +Halkın hayat mesaili düşünülür ve hallolunurdu. +Hanedanların tebeddülü ecnebi istilasının vukuu gibi hadiseler hiçbir ehemmiyeti haiz değildi. +Bugün alem-i harici bize yetişti ve bizi geçti. +Bundan dolayı müteessir olmalıyız. +Artık cihanşümul mesaili kendi mesailimiz addedeceğimiz zaman geldi. +Medeniyetimizin ruhunu dünyada bütün akvamın tarihiyle ahenkleştirmek icab ediyor. +Japonya bu vadide ilk yürüyen şark milleti oldu. +Onun bu hareketi bütün şarkı ümide düşürdü. +Asya meydana canlı bir eser çıkarmakla hayatdar olduğunu artık uyumayacak yahud garbı taklid etmeyecektir. +Bundan dolayı şems-i tali’ memleketine arz-ı şükran ederken şarkın kendisine tahmil ettiği vezaifi daima hatırlamasını rica ederiz. +Japonya asri medeniyetin kalbine bir usare-i insaniyye zerk etmelidir. +Japonya asri medeniyetin sikleti altında boğulmamalı bil-akis bu medeniyeti nura ve hürriyete götürmeli bu medeniyetin ilhamat-ı semaviyyeyi telakki edebilmesini te’min için onu temiz havaya geniş sahalara isal etmelidir! +Birçok memleketleri gezdim. +Bu meleketlerin her sınıfına mensub insanlarıyla görüştüm. +Fakat hiçbir yerde insanlığın mevcudiyetini burada hissettiğim derecede hissetmedim. +Başka memleketlerde kudret-i beşeriyyenin asarı müdhişti. +Te’siri pek azim olan vasi’ teşkilat gördüm. +Orada telebbüs tefriş tena’um hususunda gösterilen setmezsiniz. +Çünkü size gariblik hissini verir bir hal karşısında bulunursunuz. +Fakat Japonya’da değildir. +Her tarafta hırs ve tama’ asarına bedel muhabbet ve takdir alaimi görüyorsunuz. +Öyle nu iddia ederek bir millete has olan “an’ane ve adat” yalnız o milleti mes’ud edebilecek kudreti haiz olacağından bunlar başka mahsusata başka örfe malik başka bir millete tatbik edilirse orada feyyaz ve semeredar olamaz da’vasındadırlar. +Arab kavmine has olan İslam dininden çıkan kazai hayati hükümler hala Türk cem’iyetinde kıymetdar ve hakim olduğu içindir ki biz hars ve örfümüze uymayan bu ahkam sebebiyle tedenni ve sukut içinde kaldık demek istiyorlar. +Mes’ele işte budur. +Bunların yüksek sesle i’lan edemedikleri şeyi biz söylemekle bir hakikate hizmet ettiğimize kaniiz. +Muadelelerde bir kaide vardır. +Mutlaka bir tarafı ma’lum olursa ancak halledilir. +Her tarafı mechul olunca ona muadele denilmez. +İşte “Biz gençler” de “din”i yıkarak yerine Türk milletine has ve yirminci asra layık esaslar koymak isterken hiç olmazsa bir “ma’lum”a malik olmaları lazımdır. +Halbuki yalnız “Arab kavmine” aid addettikleri “Kur’an” ile “Sahihayn” ihtiva eder. +Usul ve füruata müteallik ve teşrih-i ahkam ile bastları havi “müdevvenat-ı müctehidin ve ulemayı” bir tarafa bırakıyorum. +Fahr-i alem Kur’an-ı Kerim’i esas-ı de mukteda-bihi olmuştur. +İşte Halık tealanın Kitab-ı kerimiyle Hatemü’r-rusülün ehadisini havi “Sahihayn”ı “Biz gençler” anlayabilselerdi böyle bir kuru iddiaya düşmezlerdi. +Garbın kırk beş seneden beri milli kütüphanelerimizi bulaştıran çürük ve garb hayatına aid romanlarını şiirlerini lisanımıza nakl ile uğraşacaklarına madem ki İslam dini yalnız Araba aid olduğu iddiasıyla onu yıkmak için böyle kolu paçayı sıvayorlardı hiç olmazsa hücum edecekleri şeyin mahiyet ve esasatını bilmeleri lazım gelmez miydi? +Biz onlara bu müddeanın esas-ı İslam ile ne kadar te’lifi gayr-i kabil ve çürük olduğunu o mübin ve feyyaz dinin şeref ve şanı namına sahib-i din olan Vacibü’l-vücud’dan istigase ve istiaze ederek bast edelim. + +Fakat Japonya kendi aleminde bir mevcudiyetin temasını hissetmiş ve bu mevcudiyet onun kalbinde huzu’ ve huşu’ hissini tevlid etmiştir. +Japonya tabiat üzerinde ihraz ettiği hakimiyetle mağrur değildir. +Bil-akis kemal-i zevk u hahişle ona nin dağlarıyla denizleriyle ırmaklarıyla ormanlarıyla bir rabıta-i ruhiyye te’sis etmişler tabiatın bütün hışırdayan fısıltılarını ormanların iniltisini dalgaların hıçkırığını güneşle ayın her safhada duymuşlardır. +Mevsimleri bahçelerde tarlalarda tes’id için diğer işlerini ta’tilden zevk alırlar. +Bu hal yalnız bir sınıfa münhasır değil bütün Japonların umumi halidir. +Devletinize karşı ifa ettiğiniz vezaifi bir evladın pedere karşı ifa ettiği vezaif gibi ifa ediyorsunuz. +Milletiniz başında imparator olduğu halde bir aile şeklini alıyor. +Vahdet-i milliyyeniz tedafüi tecavüzi maksadlar için silah arkadaşlığı yapmaktan yahud istila maceralarında tirmek için teşekkül etmek lüzumundan tevellüd etmemiş vahdet-i milliyyeniz aile vahdetinizin yabancı memleketinizde hased yahud zillet duyacağı yerde kalbinizin bu tecelliyatındaki zevk ve mes’adete iştirak hissiyle mütehassis oluyorum. +Yine bundan dolayıdır ki Japon medeniyetini tehdid eden tehlikeyi beni tehdid ediyormuş gibi hissediyorum. +Yegane müşterek rabıtası menfaat olan asr-ı hazırın müdhiş ihtilafatı en ziyade Japonya’nın şerefini ve mehasinini istihdaf ediyor! +Şu ciheti hatırda tutmak icab eder ki hakiki ruh-ı asriyi haiz olanların asrileşmeye ihtiyacları yoktur. +Nasıl ki hakikaten cesur olan insanlar kil ü kale ehemmiyet vermezler. +Asrilik Avrupalıların giydikleri elbisede Avrupa’nın ders okutmak namıyla çocuklarını habs ettikleri müdhiş binalarda yahud müstatil duvarlarla mütevazi pencerelerle muhat murabba’ evlerde Avrupa kadınlarının şapkalarında değildir. +Bunlar asri değil Avrupalı şeylerdir. +Hakiki asrilik zevkın mahkumiyeti değil fikrin serbestisidir. +Avrupalı hocaların vesayeti altında kalmak değil fikir ve hareketin istiklalidir. +Asrilik fendir. +Fakat fennin hayata yanlış tatbikı değildir. +bir halk karşısında kalıyorsunuz ki her şeye her günkü kullandığı alat ve edevattan başlayarak müessesat-ı ictimaiyyesine etvar ve harekatına bütün muamelatına kalbini dağıtmıştır. +Bu memlekette beni en ziyade mütehassis eden cihet esrar-ı tabiatı tahlili ma’lumat usulüyle değil tehassüs Siz tabiatın lisan-ı şi’rini renklerinin musikisini tının elhanını biliyorsunuz. +Tabiatın bir izdiham-ı azim teşkil eden tevabiini sevk ettiği halde hiçbir sındaki mücadelatın bile raks ve musiki içinde vuku’ bulduğunu görüyorsunuz. +Tabiatın kudretini güzellikler içinde hıfz ettiğini biliyorsunuz. +Bu güzelliktir ki bir valide gibi aguşunda en müdhiş kuvvetleri besler. +Öyle hissediyorum ki siz serair-i tabiatı hayatınızda temsil ettiniz ve bütün eşyanın güzelliğinde mündemic hakikat ruhlarınıza intikal etti. +Eşyayı yalnız bilmek kısa bir zaman içinde mümkündür. +Fakat onların ruhu ancak asırlarca riyazat ve murakabe-i nefs ile elde edilir. +Tabiata haricten hakim olmak tabiatı sevmekten mütevellid zevk içinde ona sahib olmaktan daha kolaydır. +Fakat deha-yı hakikinin bu ibdai kuvvet her millette vardır ve insanın tabiatını idare etmek ona mefkurelerine göre bir şekil vermek için daima hal-i faaliyyettedir. +Fakat burada Japonya’da onun ihraz-ı muvaffakıyyet ettiği herkesin dimağında derin bir mevki’ kazandığı herkesin adalat ve a’sabına hulul ettiği görülüyor. +Bu sayededir ki sevk-ı tabiiniz musib havassiniz salim elleriniz bir maharet-i tabiiyyeyi haizdir. +Avrupa’nın dehası milletlerine teşkilat kuvvetini bahşetmiştir ki bu kuvvet siyaset ve ticaret ve ma’lumat-ı fenniyyeden dehası tabiattaki mehasini ihata etmek ve bu mehasini hayatınızda tahakkuk ettirmek kuvvetini size bahşetmiştir. +Her medeniyet-i mahsusa bir tecrübe-i beşeriyyenin eşyanın mücadelesini hissettiği anlaşılıyor ki bunlar ancak fetih ile murakabe altına alınabilir. +Bundan dolayı Avrupa daima cidale amadedir. +Vaktinin en mühim kısmı teşkil-i kuvaya masruftur. + +gördüğünü irae etmektedir. +Bir hükumetin ordusuna karşı bu derece i’timadsızlık göstermesi o ordu ile bir iş yapmaya muktedir olamayacağının en bahir delilidir. +İspanyolların bu hallerinden Rif mücahidlerinin kendilerini ne kadar yıldırdıkları tamamıyla tezahür etmektedir. +Şayan-ı dikkat bir nokta İspanyolların bu za’f ve acz karşısında kalmaları üzerine istila ve yaddır. +İspanya’nın bu elim vaz’iyeti karşısında mekte olan gazetesidir. +Bu gazete bir makalede Merakeş’teki müslümanların bütün Avrupalılar aleyhine kıyamından endişe ettiğini beyan ediyor ve binaenaleyh Fas mücahidlerinin kıyam-ı meşruunu bastırmak ve boğmak için Fransa ve İspanya’nın teşrik-i mesai etmelerini tavsiye ediyordu. +gazetesinin bu beyanatı hadd-i zatında İspanya’nın bir avuç müslüman mücahidine karşı acz ve iflasını hedefi Avrupalıların istila siyasetini de iflastan kurtarmak için Fas mücahidlerine karşı bir Ehl-i Salib harbini ihzar etmektir. +ın bu beyanatı İspanya’da tabii hüsn-i te’sir icra etmiş ve sabık Başvekil Daily Telegraph muhabirine beyanatta bulunarak: +“İttihad-ı İslam” tehlikesinin pek yakın bir atide müdhiş bir tehlike teşkil edeceğini binaenaleyh “müşterek düşman”a karşı müttehiden hareket etmekle Avrupa’nın menafiine hizmet edilmiş olacağını söylemiş ve ın bir Ehl-i Salib muharebesi ihzarı için vuku’ bulan beyanatına bilmukabele ittihad-ı İslam tehlikesinden ve bu tehlikenin Avrupa için müşterek bir düşman teşkil ettiğinden bahsetmekle ceride-i mezkurenin fikrini teşrih ve te’yid etmiş ve nihayetü’l-emr mes’ele bir “Müslümanlık – Hıristiyanlık” da’vasına inkılab daha doğrusu şekl-i hakikisiyle tezahür etmiştir. +Esasen Fas birtakım ihtirasat-ı salibiyyeye kurban edilmek istenilmiştir. +Fas mes’elesinin tarihine kısa bir atf-ı nazar bunu izaha kafidir. +sene-i miladiyyesinde Tanca İngilizler tarafından işgal olunmuştu. +Fransızların Yalnız fenne müstenid bir hayat bazı insanlar hasaisını cami’dir. +Ava çıktığınız zaman ne kadar merhametsiz olursanız o kadar iyidir. +Çünkü yegane hedefiniz bir avı ta’kib etmek onu öldürmek daha muazzam bir hayvan olduğunuzu hissetmek onu öldürmek için kullandığınız alet-i carihanın mükemmel ve fenni olduğunu görmektir. +kıyeti maharet ve eslihanın mükemmeliyetinde arar. +Fakat insanın yüksek fıtratına hiç ehemmiyet vermez. +İnsanın yalnız avcı olduğu kanaatine tevfikan tanzim-i hayat edenler iskeletlerden ve kafataslarından müteşekkil bir ganimet içinde uyanırlar! +Bu hafta zarfında Fas mücahidleri mühim bir zafer-i siyasi ihraz ettiler. +Cihad meydanlarında gösterdikleri celadet İspanyol ordularını isyana sevk eden İspanya efkar-ı umumiyyesini alt üst eden şehametleri nihayet İspanya kabinesini devirdi ve İspanya’da bir buhran-ı siyasi vücuda getirdi. +Esasen İspanya hükumetinin za’f ve aczi ve İspanya efkar-ı umumiyyesinin hercümerc vik eden ve bilfiil isyan ederek evamir-i askeriyyeye muhalefet ve sahne-i harbe gitmekten len kuva-yı askeriyyeye sell-i seyf ile birtakım müsademelerde bulunan rüesa-yı isyan hakkında kanunun ahkamını icrada mahzur görerek bunları afvetmesiyle tezahür ediyordu. +Bundan başka sevk edeceği askerlerin yirmişer kişiden müteşekkil ve bir zabitin kumandası altında bulunan kafileler halinde sevk olunması ve bunlara ancak Fas’a muvasalat ettikleri ve hatt-ı harbe yaklaştıkları zaman silah ve cephane verilmesi için ısdar ettiği emir İspanya ordusunun halet-i ruhiyyesini meydana çıkarmakta İspanya hükumetinin artık ordusuna i’timadı kalmadığını bir kuvve-i külliyyeyi bir arada sevk etmekten endişenak bulunduğunu ve bunda pek büyük mahzurlar +Navaro’nun kumandası altında bir kol Aryot dağında hatt-ı ric’ati kesilmiş ve imha olunmuştu. +askerlerinden binlercesi Anual’de maktul düşmüşlerdi. +lardan bu İslam saltanatını da imha için Avrupalıların oynadıkları oyunların mahiyeti tavazzuh etmektedir. +Bugün hiç şübhesiz Avrupa istilasının Fas’ta vaz’iyeti mütezelzildir ve hiç şübhesiz bu tezelzülün akıbeti inhidam ve izmihlaldir. +Nüfusu nihayet yarım milyon olarak tahmin olunan İspanyol mıntıka-i istilasının yalnız bir kısım ahalisini teşkil eden Riflerin koca İspanya’yı tezelzüle uğratmaları ka bütün İspanya milletini hercümerc etmeleri nefs-i İspanya’da buhranlar ihtilaller vukuuna sebebiyet vermeleri hiç olmazsa Şimali Afrika müslümanlarını ikaz edip vaz’iyetlerini derpiş etmeye sevk edeceği halaslarını tesri’ eyleyeceği şek ve şübheden varestedir. +gazetesinin “İttihad-ı İslam” tehlikesi İspanya sabık [Baş]vekilinin “müşterek düşman” tesmiye ettiği şey işte akvam-ı İslamiyyenin uykudan uyanarak istiklal ve hürriyetleri uğurunda mücadele ve mücahede etmeleridir. +Müslümanların bu tarik-ı mücahedeye süluk etmeleri gayr-i kabil-i ictinab bir hadise-i tarihiyyedir. +Değil İspanya ile Fransa’nın teşrik-i mesaisi bütün Avrupa bir araya toplansa da buna karşı gelmek bir an evvel tahakkuk ettirmeye hizmetten başka bir şey değildir. +Bütün müslümanların bu esasa taraftan iflas ediyorken her gün bu rasin i’tikad maddeten tahakkuk ediyor. +Geçen hafta esnasında İspanya ve Fas harbine aid bir hadise-i mühimme İspanya zırhlılarından “İspanya”nın karaya oturması ve kurtulamamasıdır. +Bu hadisenin birçok şayan-ı dikkat safahatı vardır. +Bir kere bu zırhlının mahall-i tevakkufu mechul bir nokta değildi. +Bil-akis o mevki’-i bahri tedkik edilmiş tanınmış bir mevki’ masında hiçbir mahzur görülmüyordu. +Saniyen da Fas’a hulul etmeye başlamaları senesinde Madrid Konferansı’nın in’ikadına sebebiyet vermiş ve bu konferansta devletler Fas’ta ecnebilerin hukuk ve vaz’iyetini ta’yin eden bir sızların Cezayir’de ilerlemeleri Fas işlerine de faal bir şekilde müdahalelerini intac etmiş’te Fransa da Fas’ta serbest bırakıldı. +Fas ganimetinde Fakat’te Almanya da işe müdahale ederek Merakeş sultanını Fransızların yapmak istediği teceddüdatı kabulden men’ etti. +Bu hareket ’da Cezayir Konferansı’nın akdine sebebiyet verdi ve bu konferansla Fransa’nın Fas’ı kontrol etmesi te’min olundu.’de Fransa ve lerini istemeyen halkı tazyik ve terhib ile meşgul oldular. +Agadir’de Alman sefine-i harbiyyesinden “Panter”in zuhuru bir buhrana sebebiyet vermiş ve bi’n-netice Fransa Almanlara Kamir civarındaki arazide birtakım müsaadat bahşetmek mukabilinde Fas’ı himaye etmek hakkını satın aldı. +de Merakeş sultanı Fransız himayesini kabul etti. +Aynı senede Fransız ile İspanya arasında akdolunan muahede ile Fas üç mıntıkaya taksim olunmuştur. +Birinci mıntıka Tanca mıntıkası ki murabba’-mil vüs’atindedir. +Ahalisinin kadar olduğu söylenmektedir. +Bu bir mıntıka-i mahsusadır. +Şimal sahil mıntıkası İspanyol mıntıkası oldu ki bu mıntıkanın mesahası murabba’-mildir. +Nüfusu’dir. +Burası Merakeş sultanının ta’yin ettiği bir halife tarafından Titvan’dan idare olunur ve bir İspanyol komiserinin idaresi altındadır. +Üçüncü mıntıka Fas’ın mütebakisidir ki Merakeş sultanının altındadır. +Mesahası murabba’-mil ve nüfusu milyondur. +senesinin mebadisinde İspanyollar “Resul”e karşı ihraz-ı muvaffakıyyet etmişler fakat aynı senenin Temmuz’unda Melila mıntıkasında fevkalade müdhiş bir hezimete duçar olmuşlardır. +Sidi Dris ve sair mevakı’de İspanyolların duçar oldukları hezimetler pek feci’ idi. +Ceneral +maksad-ı hayr için olduğu i’lan edilir ise edilsin bu kabil tenezzühlere ve eğlencelere kat’iyyen böyle tertiblerden suret-i kat’iyyede uzak kaçmak lazımdır. +Bundan maada bu yolda muameleler yar u ağyar karşısında bizim milli şeref ve haysiyetimizi dahi ihlal eder. +Bu hususta zabıtamızın pek müteyakkız bulunması ve namus-ı millimize tecavüz mahiyetinde olan bu muamelelere asla meydan vermemesi lazımdır. +Biz makamat-ı aidesinin bu hususta tam cevvaliyet ve kat’iyet ile hareket etmesine intizar ederiz. +Zira vukuat ve hadisat gösteriyor ki bu suretle harekete pek büyük ihtiyac vardır. +Milletin şeref ve haysiyetinin muhafazası dahi kuvayı resmiyyenin vezayifi cümlesinden olduğu asla unutulmamalıdır. +Şu vak’a isbat eder ki kadınlarımızın bu gibi şeylerde erkeklere iştirakine Avrupa “harsı” ma’nası vermek en büyük cür’etlerdendir. +Demek bizim içimizde öyle insan suretinde terbiyesiz mahluklar vardır ki onların yanlarına milletin nisvanını getirip oturtmak bir cinayettir. +Bunu yapan erkekler ailelerin ırz ve namuslarını hiçe sayıyorlar demektir. +Başka memleketlerde haniya o ahlakını beğenmediğimiz Avrupa’da ırz ve namus tekamül-i [tekeffül-i] umumi altındadır. +Oralarda evvelemirde hayasızlığın bu nev’i kasdolunamaz. +Lozan’dan iki üç saat ötede bir ormandan geçen iki kadına çirkin söz söylendiğinden dolayı matbuat kıyameti koparırdı. +Saniyen garbda böyle aleni tasallutlar vukua gelemez. +Çünkü halk derhal kuvve-i bazusunu lerin bile haddini bildirirler. +Halbuki Gülnihal Vapurundaki Türk ve müslüman erkekler cesaretsizliğin son mertebesine de inerek çapkınlara hadlerini bildirmemişlerdir. +Hayır hayır! +Efendiler hanımlar. +Biz garblılaşmak değil garbın eşiğine bile ayak basacak halde değiliz. +Evvelemirde hükumet terbiye-i ammeyi vücuda getirsin ondan sonra ne olacak isek olalım. +Hükumet bu vazifesini ifaya muktedir oluncaya kadar kadınların bu gibi hürriyet yeniliklerine kıyam etmeleri asla ve kat’a caiz değildir. +denizde hiçbir fırtına filan yoktu. +Bil-akis deniz gayet sakindi. +Bundan dolayı bu İspanyol zırhlısının nasıl olup da bu şerait tahtında karaya oturtturulduğunu hiç kimse anlayamamıştır! +Bütün uğraşmışlar ise de muvaffak olamamışlardır. +İngiliz gazetelerinin verdiği ma’lumata göre artık bu zırhlıya zayi’ olmuş nazarıyla bakılmaktadır. +Bu zıya’-ı bahriden dolayı bütün İspanyollar başta kralları olmak üzere matem tutmaktadırlar. +Geçen gün zafer şenlikleri münasebetiyle “Rehber-i Saadet” Mektebi menfaatine bir gece eğlencesi tertib olunmuş ve bu tenezzüh için “Gülnihal” Vapuru kiralanmıştı. +Gülnihal o geceyi Büyük Ada önünde geçirdi. +Alınan mevsuk ma’lumata nazaran tenezzüh esnasında Gülnihal Vapuru bir seyyar meyhane halini almış. +Serhoşlar çoğalmış kadınlarla erkeklerin beraber bulundukları salonlarda etrafa tecavüzler baş göstermiş derece derece tecavüzler artarak adeta tasallut mertebesine varmış kamaralarda bazı hadiseler de vukua gelmiş. +El-hasıl sefahetin rezaletin edebsizliğin son derecesine kadar gidilmiş. +liyyemize su’-i kasd demektir. +Bu su’-i kasd karşısında lakayd kalmak bizim için mümkün değildir. +Bu hadise bütün efkar-ı umumiyyemizin tenkid edeceği bir hadisedir. +Onun için efkar-ı umumiyyemiz bu hadise faillerinden mücrim olanların tecziyesini ve bu gibi hadiselerin tekerrürüne mani’ olmak için makamat-ı resmiyyemizce ciddi tedabir ittihazını taleb etmektedir. +Fakat milli terbiyemize ve ahlakımıza şeni’ bir tecavüz mahiyetinde olan bu kabil su’-i kasdlardan tehaffuza bundan sonra halkımızın dahi +– Yevmi gazetelerin Ankara muhabirlerinin iş’aratına göre tanzim-i kavanin hususunda Halk Fırkası’nın umdesi son şeklini alıncaya kadar birkaç safhadan geçmiştir. +İlk projesi şu suretle idi: +“ … Halkçılar … kanunları teşri’ ve icra etmekteki mutlak hürriyet ve istiklali tahdid ve takyid edici hiçbir an’anenin hiçbir teamülün ve hiçbir kuvvetin meşruiyetini tanımayan ferdlerdir.” Bilahare bu projeyi tedkik etmek üzere Ziya Gökalp ve Ağaoğlu Ahmed Beylerle sair zevattan teşekkül eden Encümen bu fıkrayı şu şekle koymuştu: +“ … Halkçılar … kanunları teşri’ ve icra etmekteki mutlak hürriyet ve istiklali tahdid ve takyid edici akıl ve hikmete mugayir hurafevi an’anat ve teamülatın meşruiyetini tanımayan ferdlerdir.” Hanım hemşireler hanım kızlar! +Avrupalılığı size bu yolda gösterenlere la’net ediniz. +O kabil insanlar milletin yegane istinadgahı olan ahlakını ifsad eden birtakım dahili düşmanlardır. +Bunların şerri haricten memleketimize tasallut edenlerin şerrinden daha şeni’dir. +Anadolu’da evsiz Makedonya’da hamisiz kalan Türkler hayat ile pençeleşirken sizin serhoşlar la’net ettirir. +– Şer’iye Vekili Musa Kazım Efendi hazretlerinin isti’fası üzerine Saruhan Meb’usu Mustafa Fevzi Efendi hazretleri Şer’iye Vekaleti’ne intihab olunmuştur. +Musa Kazım Efendi isti’fasına sebeb olmak üzere ahval-i sıhhiyyesini göstermişse de yevmi gazetelerin muhabirleri bu isti’fanın Men’-i Müskirat Kanunu’nun ta’dilinden ileri geldiğini bildirmişlerdir. +Hükumetin beyannamesi Meclis’te okunduktan sonra bit-tabi’ esbab-ı isti’fa daha vazıh bir surette anlaşılacaktır. +Zannolunduğuna göre Men’-i Müskirat Kanunu’nun ta’dili isti’fanın sebeblerinden birini teşkil etmektedir; medreseler ve evkaf gibi birtakım mesail de bu avamil miyanında bulunsa gerektir. +Musa Kazım Efendi medreseden sonra hukuk tahsili görmüş münevver ve salabet-i diniyye sahibi bir zat-ı muhteremdir. +Müşarunileyhin Şer’iye Vekaleti’ne gelmeleri Meclis’in dağılarak tesadüf ettiği cihetle esaslı icraatta bulunamadıklarını ma’zur görmek lazım gelir. +Müşarunileyh yalnız mevccudu muhafaza ile iktifa etmiş Şer’iye Vekaleti’ni daha faal bir hale getirmek hususundaki tasavvur ve icraatını yeni Meclisten alacağı i’timada ta’lik eylemişlerdi. +Fil-hakika İkinci Meclis de müşarunileyhi tekrar sini ileri sürerek isti’fa etmişlerdir. + +ve seciyeten şarklı müslüman ve Türk olduğunu daima tebarüz ettiren Seyyid Beyefendi’nin böyle bir söz söyleyeceğini kayd-ı ihtiyatla kabul eyledik. +Adliyemizdeki hal-i tezebzüb ve teşevvüşü Mecellemizin noksanında aramak kadar gülünç bir şey yoktur. +Kudret-i ahlakıyye ve fikriyyesi yüksek ve müstakil hakimlerin elinde tevzi’-i adaleti te’min edemeyecek kanunlar bile en iyi bir vasıta-i adalet olduğu hiçbir zaman unutulmamalıdır. +Adliyenin faal ve seri’ bir adalet makinesi halini alabilmesi için en evvel yapılacak te’siratından uzaklaştırmak ve ahlakan irfanen yüksek hakimler yetiştirmek hususları olmalıdır. +Teşkilat-ı mehakim kavanini memleketin ihtiyacına muvafık olmadığı ma’lumdur. +Yabancı bir memleketin kanunlarından kopya edilen bu kanunların her halde ıslah edilmesi ve memlekete göre bir kanun yapılması muvafıktır. +Fakat Mecelle’nin ta’dil veya tebdilinden bahsetmek her zaman için bir garibe-i hukukıyye teşkil eyler. +Biz Mecelle’nin bugünkü münasebat-ı ictimaiyye ve iktisadiyyeye göre tevzi’-i adaleti te’mine kafi olmayan mevaddının hangileri olduğunu ve hangi hukuk-şinasların ilmi tenkidat ve münakaşatını celb eylemiş bulunduğunu evvelemirde ortaya koymak lazım geldiğini ileri sürmüyoruz. +Diyoruz ki artık müslümanlardan da tahaddüs eden hususat-ı hukukıyyede kendi ruhuna kendi duygusuna kendi irfan ve temayülatına el-hasıl her şeyine muvafık gelen ahkam-ı şer’iyyenin kanun olmasını istiyor. +Halkın temayülat-ı hakikıyye-i ruhiyyesi budur. +Bu halkın hakkıdır. +Halk hükumeti bu hakkı tanımaya mecburdur. +Eğer memleketimizde li-ecli’l-menfaa ikamet edecek olan birkaç ecnebinin veya doğrudan doğruya garb an’anatını garb ictimaiyatını garb kavaninini garb ahlakıyatını el-hasıl garbın ulum-ı müsbete ve sanayi’-i aliyyesinden başka her şeyini bila-kayd ü şart memlekete sokmak kimselerin arzuları halkın bu hakkının tanınmaBundan sonra Fırka Hey’et-i Umumiyyesi’nde bu fıkra şu şekilde kabul olunmuştur: +“ … Halkçılar … kanunları vaz’ etmekte mutlak hürriyet ve istiklali tanıyan ferdlerdir.” Bu hususta Teşkilat-ı Esasiyye Kanunu’nun umdesi de şu suretledir: +“Madde – … kavanin ve nizamat tanziminde muamelat-ı nasa erfak ihtiyacat-ı zamana evfak ahkam-ı fıkhiyye ve hukukıyye ile adab ve muamelat esas ittihaz kılınır.” – gazetesinin Ankara muhabiri Adliye Vekili Seyyid Beyefendi ile bir mülakat icra ediyor ve bu mülakatını telgrafla gazetesine ber-vech-i ati iş’ar ediyor: +“Ankara Eylül – Adliyede asri bir şekilde eylemektedir. +Hükumetin Meclis’te okuyacağı programda ıslahat-ı adliyye hakkında mühim nikat mevcuddur. +Bu hususta Adliye Vekili ile icra eylediğim bir mülakatta Vekil Bey: +Ma’lum olduğu vechile Teşkilat-ı Esasiyye Kanunu “kavanin ve nizamatın tanziminde muamelat-ı nasa erfak ve ihtiyacat-ı zamana evfak ahkam-ı fıkhiyye ve hukukıyye ile adab ve muamelatın esas ittihaz kılınacağını” tasrih etmiştir. +Şu halde Adliye Vekili Seyyid Beyefendi’nin bu beyanatı Teşkilat-ı Esasiyye Kanunu’nun bu fıkrasıyla taban tabana zıddır. +Müşarunileyh gibi fıkıh ve usul-i fıkıhta mütehassıs bir zatın tanzim olunacak ahkam-ı kanuniyyede garbın bil-cümle kavanin ve müessesat-ı hukukıyyesinden iktibas-ı ahkam hususunda ‘bila-tereddüd’ yani sellemehüsselam hareket edileceği hakkındaki miyyeye şedid bir alaka gösteren; irfanen ruhen +Kirmasti Eylül – Şeriat-ı mutahhere-i Ahmediyyemizce esasen memnu’ olup mübeccel Büyük Millet Meclisimizce üç sene mukaddem kabul olunan kanun-ı mahsus ile memnuiyeti te’yid ve ta’zir-i şer’isi teşdid olunan müskiratın ahiren memnuiyet-i kanuniyyesinin ref’i hakkında bir kanun teklif olunduğunu kemal-i teessür ve telehhüfle haber aldık. +Üç seneden beri muhassenatı fiilen ve bi’t-tecrübe anlaşılan ve yüzünden vakı’ olan yüzbinlerce ceraimin önüne geçtiği kuyud-ı mehakim ile sabit bulunan Men’-i Müskirat Kanunu’nun ref’i millet-i necibemizi düşüreceği şübhesiz ve muhakkak bulunmasına ve böyle bir kanunun kabulü Meclis-i Millimiz hakkında bütün alem-i İslamca mevcud olan teveccühat-ı minnetdarane ve hürmetkaranenin de zevalini mucib olacağına mebni umum Kirmasti kazası ahalisi namına müskirat hakkındaki memnuiyet-i kanuniyyenin devam ve ibkasını temenni ve istirham eyleriz.” gazetesi bu telgrafın altına şu mütalaada bulunmuştur: +Kirmasti’deki vatandaşlarımızın men’-i müskiratın ref’i aleyhindeki bu protestosunu fevkalade seza-yı takdir buluyoruz. +Alel-husus imanı rasin bir müslüman için müskirat denilen ümmü’lhabais aleyhinde ne söylenirse sevab memleket ve ırkımızın halas ve şifasını dileyen her Türk Büyük Meclisimizin mu’zamat-ı hayratından biri de müskirat fazihasını vatanımızdan ref’ u def’ u tard eylemesi idi. +Yeni Türkiye devletimizin evamir-i diniyye ve beşeriyyeye bu kadar sadık bir tarik-ı hidayette tuluu bütün aktar-ı cihandaki Müslümanlığı şad eylemişti. +Bugün bu hayırlı kanunun lağvı ve geçen Meclisimizin hayratını halefinin bu suretle zir ü zeber etmek istemesinin önüne geçebilmek için en ameli yol en başta memleket müntehib-i sanilerinin ref’-i sada eylemesidir. +Müntehib-i saniler bu hayır ve şer tereddüdü arasında kendi vekillerinin imdadına şitaban olmalıdır. +Esasen hiçbir müntehib-i saninin vekillerini kirat Kanunu gibi hayırlı bir kanunu ortadan kalsına mani’ oluyorsa artık o gibi kimseler bilmelidir ki bundan böyle bu arzular memleketimizde hakim olamayacaktır. +Adliye Vekil-i muhtereminin herkesten ziyade seselerden beklenen gayeyi istihsal vaz’ olunan kanunlardan intizar olunan faydayı te’min için o müessesat ve kavaninin milletlerin ruhlarından akidelerinden an’anatlarından el-hasıl tarz-ı telakkilerinden doğmuş olması şarttır. +Gustav Le Bon’un dediği gibi bir kavim için pek iyi olan müessesat ve kavanin diğer kavme göre gayet fena ve meş’um olabilir. +Böyle yabancı kavanin ve müessesat ruh-ı milli ile hiçbir zaman kaynaşamaz. +Eğer garbla olan münasebat-ı iktisadiyyemiz büsbütün yeni bazı ahkamı zaruri kılıyorsa bu gibi zaruretler karşısında ta’yin-i ahkam için mevcud olan usul ve kavaid-i şer’iyyemiz istihsanatımız mesalih-i mürselemiz gibi esasat-ı usuliyyemiz kendimizin ve şer’imizin ruhuna göre birçok lafını değil hakikatini tatbik edecek adamlar bulunsun yok ise yetiştirilsin. +Fakat şurasını da nazar-ı dikkate almalıdır ki ahkam-ı muallele daima illetle mütenasibdir. +Bunun için ilel-i muvakkate zaman ile mukayyed ahkam-ı muvakkate zail olmak lazım gelir. +Bundan dolayı millet ahkam-ı ruriyyenin izalesini bir gaye-i teşrii ittihaz etmek bu müstesneyata ruh-ı ictimaide esaslı bir mevki’ vermeyerek bir an evvel bu sapa yollardan şehrah-ı şer’iye avdet eylemek iktiza eder. +Garbda bugünkü cereyan i’tibarıyla bizim elzem diye taklid etmeye kalkıştığımız birçok ahkamı pek yakındır ki garb kendi kendisine ilga edecektir ve o zaman o bize gelirken daima biz ondan uzaklaşmış bulunacağız. +Kirmasti ahalisi gazetesine gönderdiği atideki telgrafla Men’-i Müskirat Kanunu’nun ref’ini protesto ediyor: + +dıracaklarını akıllarından geçirmediklerine eminiz. +Müntehib-i sanilerin bu işte gayret ve i’tirazı bir nevi’ re’y-i amm mahiyetinde olacağı için pek musib ve müessir olacaktır. +Lozan Muahedesi’nin akdinden beri İslam aleminin her köşesinden alınan haberler akdettiğimiz musalahanın her tarafta bir İslam zafer-i siyasisi olarak tes’id olunduğunu bildirmektedir. +Mısır’da Hindistan’da Tunus’ta ve sair aktar-ı yeyi tecelli ettiren ihtifaller yapılmış cevami’-i şerife-de Hilafet devletinin bekası ve devam-ı nusreti için dua ve tazarru’larda bulunulmuştur. +Bilhassa Hindistan’ın mühim vilayetlerinden biri olan Haydarabad ahalisi vilayetinin Emiri Nizam hazretleri sulhümüzün tes’idi için yevm-i mahsus ta’yin etmiş ve Ağustos gününü milyona baliğ Haydarabad ahalisi sulh zaferimizi tes’ide tahsis etmişler geceleyin şehirlerini donattıkları gibi cevami’-i şerifenin minarelerini tenvir etmişlerdir. +Hindistan’ın sair vilayetlerinde yapılan Son haberlerden anlaşıldığına göre Transval müslümanları da Habeşistan müslümanları da sulhümüzü tes’id etmişlerdir. +Bütün bu hadisat alem-i İslam’daki mevkiimizin ne kadar büyük olduğunu göstermekte ve bu mevki’-i ali ile mütenasib bir surette hareket etmekliğimiz halde milletimizin alemdar-ı din-i mübin olduğunu asla unutmayacağı ve bu alemdarlığın kendisine tahmil ettiği vezaifi daima ifa edeceği şübheden varestedir. +Teşekkür. +– Başmuharrir Sahib ve Müdir Şer’iye Vekalet-i Celilesi tarafından Anglikan Kilisesi’ne gönderilmek üzere Tedk i k a t ve Te’lifat-ı İslamiyye Hey’et-i İlmiyyesi Reis-i alisi Şeyh Abdülaziz Çaviş Efendi hazretlerinin te’lif buyurdukları cevabdır: +Bazıları bu kısmı müteşabihata idhal ediyor. +O zaman tabii ma’nen ve hükmen onlara lahık olur. +Lakin ziraat işçilik sanayi’ yiyecek içecek giyecek gibi dünyaya aid işlere gelince din-i İslam bu hususta insanlara ancak zaruri olan cihetleri bildirmek ve lazım gelen tergib ve teşvikte bulunmakla aleyhi’s-salatü ve’s-selam efendimiz bu babda hurma aşısı hadisinde olduğu gibi “Sizler dünyanıza aid işleri daha iyi bilirsiniz lakin Allah tarafından size bir şey hükm-i şer’i bildirecek olursam onu kabul etmelisiniz. +Çünkü ben hiçbir zaman Allah’ın ağzından yalan söylemem.” buyurdular. +ye bu kadar bir ta’lim ile iktifa ediyor. +– Sure-i En’am [ – Maide Din-i İslam’ın erkan-ı siyasetinden biri de gerek muamelata gerek ahlaka aid namütenahi ahkam ikame olunmuştur. +Binaenaleyh herhangi bir amel bir gayeye müeddi oldu mu o gayenin tabi’ olduğu hüküm amele de teşmil olunur. +Kezalik herhangi bir vesile insanı memnu’ olan bir neticeye isal etti mi aynı memnuiyet o vesileye de şamil olur. +Vücuda ve akla iras ettiği ziyanlardan dolayı müskiratın men’i bu esas üzerinedir. +Şimdi bunların sekr vermeyecek kadarını ber-mu’tad insanı tekrara sevk edeceği için din-i çok mikdara vesile olacağından dolayı tahrim ediyor. +Aynı cümleden olarak yabancı bir kadınla bir erkeğin münasebette bulunması kat’iyyen haramdır. +Binaenaleyh böyle iki yabancının bu haramı işlemelerine vesile olacak her şey de haramdır. +O halde şeriatın yabancı bir kadınla yabancı bir erkeği bir arada yalnız kalmaktan suret-i kat’iyyede men’i bundan neş’et ediyor. +Kezalik şeriat kadına yüzünü gözünü örtmesini farz kılmayarak bu kısmı mestur tutulacak taraflardan ahlakiye müeddi olduğu takdirde müftü bunların da örtülmesi vücubuna dair fetva verebilir. +Bu esasların emsalinden biri de ulemanın tarzındaki sözleridir. +Mesela başlarındaki emirin zulmü yahud kötülüğü görülürse cemaat-i müslimin için kıyam ederek ya o emiri yola getirmek yahud azletmek vacib olur. +Lakin şayed o emir evvelce irtikab ettiği kabahatlerden daha yaman bir fitne daha büyük bir fesad çıkaracak fıtrat ve kudrette ise o zaman müslümanlar çekmekten kendisine karşı şiddet kullanmaktan vazgeçmek vücub kesb eder. +Hasılı zeriaların seddiyle makasıda terettüb edecek ahkamın vesaile de teşmili esasat-ı İslamiyye arasında en şümullü ve siyasi teamüli ictimai vekayi’ ve hadisatı en ziyade muhit olan bir asıldır. +Fıkıh kitaplarında buna dair hesabsız misaller hesabsız şahidler var. +Binaenaleyh nerede ve ne zaman olursa olsun müslümanlar muhtac oldukları ahkamı istinbat için –velev eski müctehidler tarafından ictihad edilmişken sonradan gelen cemaatlerin mesalihine tevafuk etmeyen ve saadetlerini kafil olmayan hükümlere muhalefette bulunmuş olsunlar– yine bu asla müracaat etmelidirler. +Müslümanlıktaki erkan-ı siyasetin en başlıcalarını yukarıdan beri saydığımız için şimdilik bu kadarını kafi görerek sözü yine İslam’ın medar-ı ki ondan başka ilah yoktur bakidir her an bütün hilkat üzerinde hakim ve kaimdir; ne uyuklar ne uyur; göklerde yerde ne varsa hepsi O’nundur; kim tasavvur edilebilir ki kalksın da izni olmaksızın nezd-i diklerini işleyeceklerini bilir; ve bunların nigehbanlığı kendisine ağır gelmez; yüksek büyük ancak O’nun zat-ı kibriyasıdır. +Din-i İslam Halık-ı zülcelali müteferrik suretlerle bildiriyor. +Evvela ayat-ı Kur’aniyyede gördüğümüz gibi melekut-i semavatı melekut-i zemini ve bu iki melekutün ihtiva ettiği kainat ile munkad oldukları kavanin-i tabiiyyeyi nazar-ı nuyor. +Sonra tebliğ eylediği esma’-i hüsna ile bu ta’rifi ikmal ediyor ki doksan dokuza baliğ olan o + +bütün emraz-ı ahlakıyyenin müdavatını gaye bilen din-i İslam’dan tabiidir ki böyle bir hareket beklenemez. +merhametle bozuluyor. +Ruhlar var ki kuvvetle şiddetin tezahüratı haricinde bir şeyden ürkmüyor ağır cezalardan sıkı tehdidlerden başkasına kulak vermiyor; sonra yine insanların içinde öyleleri var ki iyiliğin kulu rıfkın kölesi oluyor. +Bunların arasında da muhtelif dereceler mütefavit tabakalar mevcud. +Kimini taat ve istikamete sevk eden amil ahirette göreceğini umduğu mükafat kimininki dünyada elde edeceği semerat kimininki şedaid-i hayatı mücadele-i maişeti hasılı dünyanın namütenahi alam ve takallübatını ona hissettirmeyen asude bir kalb oluyor. +Birtakım adamlar da görülüyor ki şereften şandan hüsn-i şöhretten başkasına meyil göstermiyor; diğer birtakımı ise bil-akis izzet görür görmez burnunu şişirip tuğyan ediyor. +Kader keyfine kaza iradesine göre yürür sanıyor. +diğer hastalıklara tutulmuş daha ne kadar ebnayı beşer varsa hepsi için gelmiştir. +Esnama tapanların bir kısmı ilahların yalnız cebbar ve müntakim olanını havf u hürmete şayan görür; rahmet ve muhabbet ilahına gelince ona hiçbir kıymet vermez. +Sonra bir kısmı da sert ekşi yüzlü temsil eder ve bu hususta kızlarını yahud gençlerini boğazlamaktan çekinmeyecek derecelerde ifrata varır. +Vakıa diğer dinlerden bazısı da Allah ile kulları arasında mütekabil muhabbet üzerine müesses bulunuyor; lakin onun yanıbaşında terhib ve tedhiş esaslarına istinad eden namütenahi edyan mevcud. +Bununla beraber muhabbet üzerine kurulan bir din hiçbir zaman amm u şamil olamıyor. +Zira böyle bir dinden feyiz alabilecekler ancak beşerin o mahdud kısmıdır ki fıtratları safvet-i ezeliyyeden nasibedar ruhları her türlü şaibeden azade nazarları maddiyatın sefil hududunu aşmış bütün emelleri Allah’ı sevmeye ve Allah’ın kendilerini sevmesine Allah’ı hoşnud etmeye ve Allah’tan hoşnud olmaya ma’tuf bulunur. +Evet her yerde ve her zaman böyle insanlara tesadüf edilebilir. +Şu saydığımız esma’-i hüsna Cenab-ı Hakk’ın olduğu gibi sıfat-ı kemali müş’ir birçok esma’-i savvur olunamayan o Fatır-ı zülcelalin mahiyeti ebediyen beşerin kasırasına karşı perde-puş olup kalacak ve yalnız esma’-i hüsnasıyla sıfat-ı kemaliyle tecelli edecektir. +Zaten O Kibriya-yı mutlakın künhüne vukuf talebinde bulunmak aczdir muhal ile uğraşmaktır. +Öyle ya nefsini nefsinin medar-ı kıyamı olan ruhunu bilmekten aciz insan için O sırr-ı a’zamı O nur-ı ezeli-i akdesi bilememek kadar tabii bir şey olur mu? +Bunun içindir ki aleyhi’s-salatü ve’s-selam efendimiz daima Allah’ın zatını düşünmekten men’ ederek asar ve ef’ali üzerinde Peygamberimizin şu emrinde diğer ma’na daha var: +O Resul-i hakim ümmetine ders veriyor; ya ahlakını tehzibe medar olacak ya kendisini bir rezileden kurtaracak yahud onun mütenevvi’ muhtelif umuruna salah verecek nafi’ tetebbu’lar gibi hayat-ı faniyye ve saniyyesinde işine yarayacak şeylerden maedasıyla uğraşmamasını tavsiyede bulunuyor. +Bunun içindir ki İslam Cenab-ı Hakk’ın ta’rifinde her biri ruh-ı beşerin ıslah nokta-i nazarından has ve müfid bir ma’naya delalet eden sıfat-ı ilahiyye tarikını iltizam etmiştir. +Ma’lumdur ki insanların akıllarıyla ruhları tıbkı yüzleri şekilleri renkleri gibi başka başkadır; ister bu ihtilafın menşei kendi fıtratları olsun isterse avamil ve müessiratı nadiren biribirine benzeyen muhitleri bulunsun umumiyetle ukulün idrakatin temayülatın hevesatın mütehalif bulunduğunda kimse münakaşaya mahal göremez. +Bir de namütenahi denecek kadar tenevvü’ eden ahlaki ve ruhi hastalıkları tek ilac ile müdavata kalkışmak bir ma’na ifade eder ki o da akılsızlıktır. +Böyle bir teşebbüs aynıyle bedeni hastalıkların her türlüsüne karşı tek usul tek ilac kullanmak gibi olmaz mı? +Her yerde ve her zamanda mevcud insanların ıslahını ve gizli açık +Artık şu izahattan din-i fıtrat olan İslam’ın beşeri bütün evsaf ve hasaisi zatında gerçekten cem’ etmiş bir İlaha iman ile mükellef tuttuğu anlaşılmıştır. +Öyle evsaf ve hasais ki müşrikler tarafından ayrı ayrı ma’budlarda parça parça mevcud olduğu tevehhüm edilir de nefislerinin birer şekilde tahayyülünden meded umulurdu. +Bununla beraber din-i İslam Cenab-ı Hakk’ı bir taraftan putperest akvam ile sabiileri yola getirecek surette tavsif ettiği gibi diğer taraftan dehrilere de gösteriyordu ki “Evvel Ahir Zahir Batın Nur Halık Bari’ Musavvir Mübdi’ Muid Muhyi Mümit Hayy Kayyum” hep odur. +Hasılı din-i İslam’ın İlahı bütün ukul-i beşerin bilmek tanımak istediği ve gunagun ihtilaflar gösteren ahval ve şuununu ıslah için bütün hilkatin kendisinden yardım beklediği yegane Allah’tır. +Öyle bir İlahtır ki iman eden kullarını nazm-ı celili ile tavsif ediyor. +Bu mü’minlerin kemal-i tevazu’la yürürler. +Şayed kendini bilmezler bunlara söz atacak olursa incitmeyecek cevab verirler. +Ma’budlarının rıza-yı sübhanisi için bütün geceyi secdeler kıyamlar içinde geçirirler. +Yarab kadınlarımızı çocuklarımızı senin taatinde görmekle gözlerimizi nurlandır ve bizi senden korkanların en başına geçir derler.” zülcelaldir ki kibriya ve azametin ne kadar mezahiri varsa hepsini Zat-ı Samedanisine hasr etmiş ve evvelce diğer mevhum ma’budlara karşı kaffesini nasıl din-i İslam’ın ta’lim ettiği ibadetlerde cem�� eylemişse cahillerin müşriklerin sanem-perestlerin o muhayyel ilahlarda vücuduna dinde toplamıştır. +Ancak diğerlerine bakınca denize nisbetle damla arza nisbetle zerre gibi kalırlar. +İnsanların bu husustaki dereceleri ma’lum mevki’leri ise muayyendir. +Madem ki edyan-ı ilahiyye kamillerin kemalini sıddikların harim-i kudse kurbünü artırmak için gelmiştir en mühim makasıdından biri de beşerin sinesinde duran gunagun ahlaki hastalıklara çare bulmaktır. +Zira onlar durdukça ne ferdler ne de cemaatlerle ümmetler için saadet imkanı olamaz. +Bunun içindir ki ayat-ı Kur’aniyye din-i riyor da Kitabullah’ı yüreklerdeki hastalıklar için ayn-ı şifa ve mü’minler hakkında rahmet-i mahz olmak üzere tavsif ediyor. +telif insanlara kendi tabiat ve isti’dadlarına göre tecelli etmek dilediği içindir ki abidleri tarafından diğer ma’budlarda vücudu tevehhüm olunan müteferrik sıfatın kaffesini kendi zat-ı akdesinde topladı. +Eski ma’budlarına karşı duydukları müdhiş korkudan başka bir şeyle ıslahına imkan olmayan put-perest zencilere ve emsaline “Cebbar Kahhar Müntakim” isimleriyle tecelli etti. +Mal-i dünyaya rağbeti çok olanlara “Muğni Vehhab Vasi’ Nafi’” sıfatlarıyla göründü. +Aşk-ı ilahide fani olmak harim-i kurbe yaklaşmak isteyenlere gelince bunlar “Vedud Müheymin onların yüzünden ni’met bereket rızık inmesini belaların zararların sıyırılmasını bekleyen kimseler de Cenab-ı Hakk’a dönerek “Vehhab Rezzak Basıt Mukit” isimlerine sığınabilirler. +Measide pek ileri giderek Hakk’ın “Alim Hasib Hakem Adl Rakib Şehid” gibi esmasından medhuş olanların zalam-ı ye’s içinde bunalıp kaldıkları zamanlarda ise kendilerini “Latif Rahim Gafur Kerim Halim Mücib Samed Berr Tevvab Afüvv” sıfatlarıyla görünen bir rine gaflet çökmüş cehl ü dalal vadilerinde dolaşır Allah’ın ahkam ve hududunu tanımaz ibadullahın hukukunu gözetmez nazarlardan gizlenmek suretiyle bütün sefil hevesatını tatmine – Sure-i Furkan – Sure-i +korkanlara eman veriyor mütegallibeyi kahrediyor; sevenleri seviyor; rahim olanlara acıyor. +Demin saydığımız bütün evsafın din-i İslam’da Allahü zülcelale has olmasının netaicindendir ki mülkü ne nisbette vasi’ şevketi ne kadar müdhiş saltanatı ne derecede cihangir olursa olsun efrad-ı beşerden hiçbirinin meratib-i ye çıkabileceğine kail olacak müslüman aleminde tek adam bulunamaz. +Çünkü göklerde yerde en yüksek vasıf ancak Allah’ındır. +Zaten müslümanın hatırına böyle bir şey nasıl zuhur edebilir ki Kur’an’ında durmayıp – Sure-i Al-i İmranayet-i celilesini tilavet ediyor. +Şeriatın bu esrarı isterse gayrimüslim olsun hiçbir insaflı mütefekkirin mechulü değildir. +Lakin ma karşı herkeste nefret uyandırmaktan başka bir gaye gözetmeyen misyonerlere gelince onlar Cenab-ı Hakk’ın esma’-i hüsnasından bazısıyla lerinin meydana vurdukları gizlediklerinin hiçbir zaman aynı değildir. +Makale geçen hafta bitti. +Rü’yet-i hilal mes’elesi hakkında asıl şimdi de mukaddimede söylediğim vechile ilaveten mevzu’-ı bahse aid bir iki şeyden bahsedeceğim: +Hem Şevval hilalini tarassud etmek ve hem hilal hakkında tahkikatta bulunmak üzere bir hey’et olarak Kilyos’a gidilmişti. +Kilyos’un en yüksek mevkii olan Kal’a tarassud mahalli intihab edildi. +Kilyos’un tahminen on beş mil kadar uzakta bulunan ve Karaburun namıyla yad edilen burun garb noktasından derece şimale Evet birçok put-perest ibadetleri var ki din-i bas-ı kudsi geçirdi. +Her birine kendi renk ve hikmetini verdikten sonra bıraktı. +Mesela kurban gazub simalar içinde tasavvur olunan ilahların rıza ve muhabbetlerini celb için kesilirdi. +Din-i celilede musarrah olduğu vechile bu ibadetten büsbütün başka makasıd olduğunu halka gösterdi: +– Sure-i Hac Bir de aleyhi’s-salatü ve’s-selam efendimizin kendilerini irşad için gelmiş oldukları bu putperestlerin dinleri munkarız olmuş ma’budları ortadan kalkmış zannolunmamalı. +Çünkü Amerika’nın cenubunda Afrika’nın hem cenubunda hem ortalarında Avustralya’nın büyük bir kısmında Asya’nın şarkında bu ilahların namütenahi bakayasıyla emsali el-an yaşıyor. +Hatta bunları tanassur ettirmek için misyoner hey’etleri mali birçok fedakarlıkta bulundular. +Ancak Nasraniyetin pek az hayrı dokunan “muhabbet” rüknü halet-i fikriyye ve etvar-ı ruhiyyelerine yukarıda işaret etmiş olduğumuz bu put-perestleri hiç de alakadar edemedi. +Bunun içindir ki aralarından birçoğu memleketlerine ticaret maksadıyla inen müslümanları kemal-i ehemmiyyetle dinliyor ve uzun zamana muhtac olmaksızın hiç teşvik görmeden dinlerini kabul ediyor. +Maamafih bunda şaşacak bir cihet yok. +Zira yukarıda söylediğimiz vechile öyle bir Allah ki azgın nefisleri yatıştırıyor; katı yürekleri yumuşatıyor yeise düşmüşlere itminan +Mesela yukarıda tasvir eylediğim vechile Ümitburnu’nda rü’yet edilen bir hilal İstanbul’da güneşten evvel gurub edecek olur ise İstanbul’da sübutun mu’teber olacağını tasrih etmek lazım gelirdi. +Mes’elenin bu gibi hususiyetlerini nazar-ı dikkate almak ve bütün safahatına muttali’ olmak Ukdenin biri budur. +Diğerine gelince: +Fetvadaki “kemal-i i’tina ile resmen” kaydından haberin nakl-i hükümden ibaret olduğu münfehim olabileceği gibi “kemal-i i’tina” ile ta’birinden de şifre edilmesi lüzumunu istihrac edebiliriz ki bu tarz-ı tefsir makalede münderic nokta-i nazarımızın tamamen aynıdır. +Lakin bu suret-i tefsire göre haber-i telgrafinin haber-i müstefiz nev’inden addedilmemesi lazım gelir. +Diğer taraftan fetva haber-i telgrafiyi müstefiz kuvvetinde addettiğinden şu halde “resmen” kaydı kazaen ma’nasına atfedilemeyip ücretsiz telgraf ma’nasına alınacağı ve “kemal-i i’tina ile” kaydı da şifreye hamledilemeyeceği istidlal olunur. +Halbuki böyle bir haber-i telgrafinin tevatür fevkinde bulunması ve yakin ifade etmesi lazım gelen mütehakkık haber-i müstefiz kuvvetini haiz olacağı şayan-ı nazardır. +İşte temenni ettiğim esbab-ı mucibe-i şer’iyye benim gibi birçoklarında husule geleceğini tabii gördüğüm bu şübhelerin Geçen Zilhicce gurresi Temmuz’un on beşinci Pazar gününden i’tibar edilmek üzere Fethiye Kazası Müftiliğince isbat edildiği ve Temmuz’un yirmi dördüncü Salı günü Kurban Bayramı olması lazım geldiği fetva mucebince her tarafa telgrafla tebliğ edilmiştir. +Halbuki Zilhicce hilali Cumartesi günü akşamı görülmesi suret-i kat’iyyede kabil değildir. +O akşam Fethiye’de hilalin gurubu şemsin gurubundan yedi dakika sonradır ki bu müddet zarfında rü’yetin mümkün olamayacağı bi’l-bedahe herkes tarafından tasdik edilir. +sonra ve mesela Kırım’da ise tahminen altı yedi dakika evvel gurub eylemiştir. +Eğer kamerin zamanını ta’yinde ilmin isabeti ve yakin ifade eylediği mülahaza edilmiyorsa aynı doğru uzamış küçük bir dağ silsilesinden ibaret bulunduğu ve karaya doğru imtidad ederek tedricen dört beş derece irtifaına kadar ufk-ı şarkiyi tamamen kapattığı müşahede edilmekle Kilyos’un hilal tarassud etmeye müsaid bir mahal olmadığı badi-i emirde anlaşıldı. +Zaten köylüler de bir günlük ayın köylerinden görüldüğü vakı’ olmadığını söylediler. +Şahidler hilali Topağaçlar denilen bir mahallin üstünden görmüş olduklarını söylediler ki teodolitle bu istikametin semti garb noktasından cenuba doğru derece kadar bulunmuştur. +Halbuki burada kamerin gurub etmesi hiçbir vakit kabil değildir. +Bu tedkikat neticesi şahidlerin hilal yerine bir hayal görmüş oldukları nazarımızda tamamen teeyyüd eyledi. +Umur-ı Şer’iyye Vekaleti’nden mevzu’-ı bahsimize müteallik bir fetva vermişlerdir. +Sureti şudur: +“Bilad-ı İslamiyyede bir belde Müftisi olan Zeydin huzurunda hilal-i Ramazan veya hilal-i id ber-nehc-i şer’i sabit oldukta Zeydin ol vechile sübutunu diğer belde Müftisi olan Amr’a kemal-i sıdkı bi’t-tecarib müteayyin olmakla Zeydin haber-i mezkuru haber-i müstefiz kuvvetini haiz ve onunla amel caiz olur mu? +El-cevab: +Hüvallahü alem olur.” Bu fetva ile iki mühim mes’ele halledilmiş oluyor: +Biri ta’bir-i şer’isi vechile ihtilaf-ı metalia beldede sabit olan gurrenin bütün bilad-ı İslamiyyeye teşmiline cevaz verilmesidir. +Diğeri ise telgrafla sübut-i hilal ihbaratı mu’teber tutulmasıdır. +Gönül isterdi ki böyle bütün müslümanların hukukuna tealluk eden umumi bir fetvanın esbab-ı mucibe-i şer’iyyesi muvazzahan neşredilsin. +Bu hususu makam-ı ali-i aidinden istirham eylemekle beraber esbab-ı mucibe olmadığı cihetle zat-ı mes’eleye aid halleyleyemediğim bazı ukdeleri burada zikreylemekten geçemiyorum: +lede münhasıran teşrih etmiştim. +Afakıyet-i sübut hususiyye nazar-ı dikkate alınarak bunlara müstakıllen birer vech-i şer’i bulunması icab ederdi. + +ki kendilerini tenkide sevk eden ve meydan veren sebeb usulden ziyade münakaşaya giriştikleri müftü efendinin cehaleti olmuştur. +Ma’lumdur ki bir ilimde umde olmak üzere kabul edilmiş olan usul ve sistemler ilmin mevzuatından bazı müstesneyatı doğrudan doğruya müstesnaların idhaline çalışılır. +İmkan mürtefi’ oluncaya kadar böyle yapılır. +En müsbet ve sahih rü’yet-i hilalde tasni’ edilen da’va bu kabildendir. +Şöyle ki zahir-i rivayet ve bütün eimme-i eslaf sübut-i rü’yet-i hilal için icab eden şahidlerin bir cemaat-i azime halinde olmasını kabul ediyorlar. +Hasan bin Ziyad’ın Ebu Hanife’den naklen iki şahidin kifayeti rivayeti tarih-i hicrisine kadar kimse tarafından tercih edilmiyor. +Yedinci asr-ı hicri fukahasından ve ashab-ı tercihten olan ve sahibleri mes’ele-i rü’yeti lede’l-iktiza iki şahidle isbat eyleyebilmek için diğer bir da’vanın zımnına idhal eylemek hususunu te’minden başka bir şey olmayan bu ma’lum da’va usulünü vaz’ eylemişlerdir. +Mes’ele bundan değildir. +Geçen makalemizde “laiklik - asrilik” mefhumlarını münakaşa ederken asriliğin beynelmilel mahiyeti haiz olan terakkıyat-ı beşeriyyenin an’anat ve adat-ı milliyye ile tevfikınden ehemmiyeti ve bilhassa münevveran-ı ümmet nezdindeki kıymetini nazar-ı dikkate alarak mevzu’ üzerinde biraz daha tevakkuf etmek istiyoruz. +Memleketimizde mahalline masruf olmaması hasebiyle en ziyade su’-i isti’male uğrayan mefhumlardan başlıcası asriliktir. +Çünkü: +Fuhuş müskirat kumardan başlayarak an’anatın tahkirine seciye-i milliyyenin inkarına ahlaki mülahazanın gurub-ı şems zamanına da teşmil edilmesi ve binaenaleyh halkın akşam namazları ve Ramazandaki iftarları fesada uğratılmakta olduğundan kabul edilmesi iktiza eyler. +Görülüyor ki Fethiye’deki sübut-i hilal dahi daha bariz olarak netice-i hesaba mugayirdir. +Bahsimize aid yazılan makalelerin birinde hilalin durbin ile görülmesinin tecviz edilmesi temenni ediliyor. +Bu temenniyi birçok zevattan da olmayan hilal ufkun fevkinde bulundukça durbin lalin görülebilmesi mürtesim bulunduğu cüz’-i semanın nuraniyetinden kendi nuraniyetinin ziyade olmasıyla kabildir. +Bu şart tahakkuk ederse tabii bir gözle hilali görmek her vakit kabildir. +Aksi halinde durbin değil en kuvvetli teleskopla görülemez. +Maamafih bazı hususatta durbinin mühim faydası dokunur. +Burası için hilali durbin muvafıktır. +Bu hususu tatbik-ı hat ve hatem mes’elesinde gözlük ve pertavsız kullanan kimsenin şehadetinin makbul ve mu’teber olmasına kıyas edilmelidir. +Çünkü durbin çift camlı uzak gözlüğünden başka bir şey değildir. +Müntesibin-i adliyyeden Beyefendi gazetesinde bana hitaben neşretmiş olduğu açık mektubu okumuş ve aynı gazeteye göndermiş olduğum cevabda rü’yete müteallik mütalaatımı da neşreyleyeceğimi bildirmiştim. +Gazete her nedense cevabımı neşreylemedi. +Kim olduğunu ve adresini bilse idim cevabı doğrudan doğruya kendine gönderebilirdim. +Fakat ne yapayım ifşaat-ı siyasiyye veya hüviyetlerini remz ile ifade etmişler. +Mevzu’-ı bahs ettikleri nikat hakkındaki mütalaat-ı aciziyi makalede görecekleri tabiidir. +Yalnız burada bir şeyden bahsetmek istiyorum ki o da bir mahkemede rü’yet-i hilalin isbatı için bir tesbih da’vasının ihdas edildiğine tesadüf eylemiş olduklarından bahisle bu usulü şiddetli surette muahaze eylemek istemeleridir. +Zannediyorum +Efradın menfi fezayıhı cem’iyetin müsbet faziletlerine faik bir te’sirat izhar ederse hey’et-i başlar. +Cem’iyetin menfi ve tahribkar te’siratı efradın müsbet faziletlerine galib bulunursa hey’et-i hakim olur. +Eşhasın müsbet faziletleri cem’iyetin mesaviyatına faik bir kuvvet irae edebilirse cem’iyet efradın arzusuna teslim-i ınan zaruretinde kalır. +Medeniyet-i İslamiyyenin teessüsünden daha doğrusu İslamiyetin ba’s ü inzalinden bugüne kadar i’tila ve inhitata aid edvarın tedkik ve tahlili halinde mes’ele daha ziyade tavazzuh edecektir. +Kable’l-islam Arabistan’ın ve bütün dünyanın vaz’iyeti göz önüne getirilsin; hurafat akla zulüm adalete cidal sükunete harabi medeniyete cehl ilme hakim bir vaz’iyette idi. +Beşeriyeti insanlıktan memnuniyyet ruhları esarette inleten bir kabus sunuf-ı ictimaiyye arasında derin bir muvazenesizlik el-hasıl ne kanun ne vicdan ne intizam ne de insaniyete delalet etmeyen bir vahşet cihanın huzur ve asayişini ilim ve irfanını mahvetmişti. +Bu esnada tulu’ eden şems-i İslamiyyet efradın kulubunu nur-ı imanla vicdanları huzur ve adaletle tenvire başladı. +Mikdarı pek mahdud olan müslümanlar ferdi meziyetleriyle mütefessih koca bir cem’iyetin mesaviyatına galib gelerek hey’et-i ictimaiyyeyi arzularına münkad eylediler. +Efradın müsbet seciyeleri cem’iyetin salahına medar oldu. +Artık cihan-ı beşeriyyet yeni bir saadetin cenah-ı huzurunda yaşayacaktı. +Geçen her gün şahısları takviye cem’iyeti tarsin etti. +O kadar ki: +Hey’et-i ictimaiyyenin fezaili efradın fezayıhına kat’i bir derecede faikıyet ihraz etmiş ferdi teşevvüşler mevzii bir şekilde akamete mahkum kalmıştı. +Cem’iyetin hakimiyeti müsbet olarak devam ettikçe İslamiyet günden güne ferdin sunuf-ı ictimaiyye arasındaki mevkii rengi lisanı milliyeti ne olursa olsun aynı ailenin efradından başka bir şey olmadıkları düsturuyla hakiki bir uhuvvet ve muhabbet esaslarını ruh-ı beşeriyyete serpen din-i mübinimiz medeniyet umdelerin ihmaline kadar bütün tereddiyat asrilik kelimesini siper ittihaz etmek suretiyle tahribata kiki evladı olmayanlar tarafından ma’sum ve pak muhitimize yığın yığın saçılan levsiyata gösterilecek ufak bir mukavemet-i i’tiraz derhal “gayr-i asri mutaasıb kafaların” köhneliğine yeni bir delil olarak gösterilmiş ve gösterilmekte bulunmuştur. +Bu hallere bakarak asriliğin ma’nasını sukut ve tedenniyat mukabili olarak kabul etmek icab ediyor. +Halbuki hakiki asriliğe ne kadar muhtac bulunuyorsak diğer muhterem mefhumlar gibi su’-i kaçmak zarureti karşısında bulunuyoruz. +Ma’na-yı hakikisiyle asrilik; ruh an’anat ve esasat-ı milliyye dahilinde terakkıyat-ı umumiyye-i beşeriyyeyi ta’kib ederek ihtiyacat-ı zamaneye erfak bir tarz-ı idare tarz-ı mesai vücuda getirebilmektir. +Buna rağmen Tanzimat-ı Hayriyyenin neşr u i’lanı üzerine başlayan garbcılık cereyanı daima fevza-yı ictimaimizin amili olarak tecelli etmekte bulunmuştur. +Ahval-i ruhiyye-i beşeriyye tedkik edilirse görülecektir ki: +İnsanlar cem’iyet halinde yaşadıkları cihetle muhitinin mesavi ve fezailinden bir kısmını –arzu ve kanaatleri hilafında olsa bile– gayr-i edilen şahıslar ve o şahısların tezahürat-ı hissiyyesini te’sirini yapar. +Diğer taraftan –aynen bir bardak suya mağtus şeker parçası gibi– muhitin şerait ve zihniyetinin şahsiyetlere hululü mukabilinde eşhasa aid bazı mezaya ve fezayıh da cem’iyete ber-vech-i ati netayici iktitaf edebiliriz ki bunlarla an’anat ve esasatımızın tereddiyat-ı hazıraya suret-i istihalesinde müessir olan eşyayı yakinen görmek mümkün olacaktır: +Cem’iyetin müsbet olan faziletkar te’siratı efradın menfi olan fezayıhına faik bulunursa hey’et-i ictimaiyye tesanüd ve tekamüle doğru yükselir. + +Birtakım siyasi esbabın inzimamıyla guya Avrupa’nın hüsn-i teveccühatını kazanmak için garblılara benzemek hayal-i hamıyla neşr u i’lan edilen Tanzimatın ruhunda daima tereddiyat yaşamış bu mutantan ünvan memleketimizi milletimizi yıkan ictimai mikroplar için emin bir yatak halinde su’-i isti’male uğramıştır. +Garbı kazanmak ve guya Avrupalılaşmak hususundaki ilk hareketimize müsadif olan ma’hud tarihle bugüne kadar geçen zaman arasında daima mağlubiyet larından Fas’a kadar imtidad eden vasi’ bir memleket Anadolu ile Rumeli’nin mütevazı’ bir köşesine sokulmuştur. +Tanzimatın neşr u i’lanında iğneden ipliğe kadar denecek bir halde ihtiyacat-ı zaruriyyemizi sınıfları yüzlere baliğ olan sanayi’-i mahalliyye erbabı ma’rifetiyle ve müstahsil sıfatıyla tatmine mızı te’min ediyordu; ticaret harb gemilerimiz levazımat-ı harbiyyemiz vesait-i muhtelife ile inşa ve tedarik edilebiliyordu. +Hey’et-i ictimaiyyemiz nifakın ma’nasını bilmezdi. +Fuhuş müskirat mahdud vasi’ memleket hududuna nisbet edilirse la-şey derecesinde idi. +Millet menafi’-i vataniyye ve ictimaiyyesinde müşterekti. +Şimdiki gibi vicdanını imanını satanlar düşmanla teşrik-i mesai edenler nadirattan denilecek kadar azdı. +Halbuki Tanzimattan beri milletimiz zararına ne müdhiş bir aks-i inkılab hadis oldu. +Garb ruhuyla perverişyab olduğumuzdan beri ne tezgahlarımız ne de erbab-ı sanayiimiz kaldı. +Ruh-ı milli yabancı zehirli taklidlerle hissiyat-ı diniyye ve an’anatın ihmaliyle hurdühaş oldu. +Kumar ve rüfeka-yı habisesi levazımat-ı medeniyyeden milleti kökünden zehirledi. +Millet nifaka saptı. +Fikirler ayrıldı. +Ruhlar muhabbetten uzaklaştılar. +Halbuki böyle mi olacaktı? +Avrupa hakkımızı tanıyacak memleketimizde fabrika dumanlarından teneffüs müşkilleşecek kuvvetimiz satvetimiz en yüksek dereceyi bulacaktı. +Çünkü garbcılarımızın levazımat-ı medeniyyeden olan Avrupa zihniyetini tarz-ı hayatını telakkıyatını kabule mütevakkıf bulunuyordu. +ve insaniyet mefhumlarının en celi düşmanı muharribi olan müsavatsızlığı kaldırdıktan sonra seyyal bir şu’le-i hakk u ümid en izbe en hücra köşelere kadar hulul etti. +Vakta ki ruh-ı İslamiyyeti layıkıyla imtisas edemeyen efradın mikdarı çoğalmaya başladı; bunların idare-i hükumete hayat-ı cem’iyyette amil olacak mevki’lere intisabları hey’et-i ictimaiyyenin mütereddi bir çığır açtı. +Yavaş yavaş esasat-ı uzaklaşan zulüm su’-i idare sefahet adaletsizlik gibi seyyielerle tesanüd-i ictimai parçalandı. +Cem’iyetin fezayıhı halkın ferdi fezailine galib geldiği zaman derhal inhilal ve indiras baş gösterdi. +baladaki safahata her devirde tesadüf olunmamak mümkün değildir. +Fars Hindistan Endülüs hükumetlerinin indirası Emeviler Abbasiler Selçukilerin yekdiğerini istihlafı hükumet-i Osmaniyyenin teşekkülü ve hadisat-ı ma’lume hasebiyle son istihalesi birer misaldir. +Görülüyor ki asırların tevarüd ve teakubuyla beraber muhtelif İslam hey’et-i ictimaiyyesi bazen müsbet ve mantıki gayelerle tereddiyata galib terakki ve tealiye hakim bulunmuş bazen efradın seciyesizliği neticesinde tesanüdünü gaybetmiş bazen de büsbütün mesaviyatıyla hembezm olarak duçar-ı inhilal olmuştur. +Hükumet-i Osmaniyye camiası altında inkişaf kemal tedenni devirlerini idrak eden hey’et-i riyyenin mebde’ teşkil ettiğini kabul ve i’tiraf etmek zaruridir. +Çünkü uzviyete bir cism-i harici –kurşun bıçak mikrop ilh…– hulul ettiği halde nasıl hayat bunlardan müteessir olmakta ve hatta tehlikeler buhranlar geçirmekte ise cem’iyetlerin his ve ruh an’anat mizac telakkıyat ve tabayiine muhalif olarak bünye-i milliyyeye idhal edilen yabancı teamüller de tesanüd rasanet ve mikrop te’sirini gösterir. +Harici te’sirat uzviyeti mukavemetsiz bıraktığı kadar cem’iyetleri de tesanüdden hayat kabiliyetinden mahrum bırakır. + +Mükevvenatta din birdir: +İslam. +Bütün hitab-ı Şarie muhatab olan beşer de İslam’dır. +Her mevlud fıtratan İslam ile doğar. +Sonra ebeveyninin salik oldukları dine tabi’ olur. +Bunun için da’vette amdır. +[Ey insanlar!] mazmununa bütün beşeriyet dahildir. +Onda falan veya filan ırk mevzu’-ı bahs olamaz. +[hitabındaki izzet-i emir bir taraftan [Görevi apaçık bir olan Hazret-i Ebülkasım’a olmakla beraber Emrin tekerrüründeki umum ve husus mükellefe tahmil edilen vezaif-i diniyye noktasına göredir. +“Iman” bahsinde hiçbir “husus” yoktur. +İslam mutlaktır. +Kemaline masruf olduğu için beşeriyete hitab eder. +Kavme ırka değil. +Şer’i hükmü budur. +Nakle müstenid beyanı kabul etmeyerek İs-lam dini saliki olan şark halkını “kurun-ı vüstai kafa” nıyla tehzil eden “Biz gençler”e soruyorum: +Tarihler yaratan şanlı ırkım müslüman olmasaydı mı “kurun-ı vüstai” kafadan kurtulacak tıbkı “Biz gençler”in bizi benzetmeye çalıştıkları garblılar gibi mi olacaktı? +Bu iddia tarih önünde bir cinayet olur. +“İbni Müslim’in” Türk illerinde bulduğu ırkımın müslüman dinini kabulü öyle kolay kolay olmuş bir şey değildir. +“Hakan Hatun”un kanlar akıtarak yurdunu müdafaa etmesi Lakin Kuteybe’nin hukukta vazifede müsavatı isbat eden digerkami hareketi Türkistan’da azim bir inkılab meydana getirmişti. +Şanlı ırkım “Pak Çau” vak’asından sonra “Pehlev” yoluyla İran çitlerine dayanmış Kırgız Kazaklar da yurtlarını feda ederek istiklal hareketlerini muhafaza eylemişlerdi. +Burada yerleşince yine müstakıl bir hanlık kurdular. +Bu hanlık Semerkand Hokand Buhara Horasan sahillerini tutuyordu. +Yani Çin medeniyetinden Acaba tahmin ve ümid edilen şekille bugünkü netice arasında görülen fark neden ileri geldi? +Mütereddi seciyesiz metanetsiz ruhların yanlış görüşüyle esasat ve an’anatımıza zıd ve yabancı olan mesaviyatın cebren ruh-ı milliye aşılanmak dar felaketleri tevlid etmiştir. +Millet arasında nafiz olacak mevakıa geçmek fırsatını bulan Tanzimat mütereddileri yavaş yavaş milleti ruhundan uzaklaştırmak ta’bir-i digerle başında bulundukları cem’iyetin idarenin menfi fezayıhını efrad-ı milletin müsbet faziletlerine faik bir şekle sokmak kavanin-i ictimaiyyenin gayr-i kabil-i mukavemet kanunları hey’et-i ictimaiyyemiz hakkında da tecelli etti. +İlmen ve ahlaken iktisaden ruhen ma’nen milletimiz sukuta doğru yuvarlandı. +saadeti yerine felaketi intac etmiş ve etmekte bulunmuştur. +Maziden ders-i ibret almaya ihtiyacımız pek çoktur. +Fakat bunun için de liyakat hüsn-i niyyet her şeyden evvel irfan ister. +Hiçbir mukayeseye tahlil ve tedkike delile temas etmeyen garbcılık ve onun bugünkü ma’ruf ta’biri olan “asrilik” felaket tereddi sukut müradifi olmaktan kurtulamaz. +“Asrilik” terakkıyat-ı maddiyye-i beşeriyyeden hisse-i nasibimizi almaktır. +Yoksa harimimizi ecnebi teamüllere açmak müessese-i ictimaiyyemizi mukaddesatımızı yıkmak değildir. +Terakki ve tealinin ma’nasını kıymetini gayr-i müdrik kimseler değiliz. +Belki din-i İslam’ın te’kiden emrettiği vechile şuurlu olgun ve yüksek bir irfana hikmete istinad eden hakikatler muvacehesinde dal ve mudıl bir şirzime-i kalilenin terakkinin asriliğin ma’nasını tahrif ederek zulmeti nur felaketi saadet diye göstermesine muarız bulunuyoruz. +Milletimizin ve bütün müslüman milletlerin yükselmesi yaşaması için yegane çare esasat ve an’anat-ı milliyyenin kavanin-i şer’iyyenin her nevi’ tezahürat ve tecelliyatında üssü’l-esas olarak kabul edilmesinden ibarettir. +Bu lüzum ve zarureti idrakten başka çare göremiyoruz. + +Süleyman Kutalmış Anadolu içerilerine yayılarak Türkiye’nin esasını kurduğu vakit onu tahrik eden İslam imanı idi. +Din-i mübin hiçbir ırka müslüman olunca “Sen artık Türk değilsin Arnavut değilsin Kürd değilsin” demekten mütealidir. +Bu sebebler İslam nuhbesinin yanında pek küçük kalmıştır. +Çünkü rak imanda birleştirmiştir. +Şu halde İslam bir külldür. +Onun asıl rüknü çevresinde bir hey’et-i terakkıyatına istediği kadar geniş saha vardır. +Ancak her millet kendi varlığında kendi lisanıyla vahdet için çalışır. +Bu muhtelif ırklar cevarih gibidir. +Hepsi menafi’-i İslamiyyeye hizmet eder. +faza eden esasları Türk milletinin harsi ve milli Şuurlu bir müslüman için milletinin şeref ve şanına ilmen edeben san’aten bediaten iktisaden hizmet etmemeyi İslam dini nerede emretmiş kadar İran’ın Türkün edebiyatı yok mudur? +İslam dini hangi Türk edibini şairini Türkün mefahirle dolu şehametli destanını terennüm etmekten men’ etmiştir? +Ne zaman ediblere şairlere ilhamlarını başka ırkın mahsusatından almayı emreylemiştir? +Necati ve Zati’den Hamid ve Akif’e gelinceye kadar geçen bu kadar ateşli ve dehalı şairlerimiz ruhumuzun hassas ve ince damarlarını okşayan eserleri başka dilde mi yazmışlardır? +dinin bizde hakim olan ve kıymetini muhafaza eden hükümleri hakkındaki “Biz gençler”in endişeleri sübutuyla varid değildir. +Zaten İslamiyet Arab an’anat ve adatını hakim kılmak için nazil olmamıştır. +Bil-akis “asabiyet-i cahiliyye” denilen “gay-ret-i kavmiyye”yi yıkarak Arabın çürük esaslarını sağlam rükünlere bağlamıştır. +Nerede kaldı ki Arab ırkının mahsusatını biz Türklere tatbik için hakim mevkiinde bulunsun. +Çok dikkat edilmesini rica ederim ki İslam olan Arab Arnavut Irani gibi milletlerin “siyasi” hareketlerine bakarak bunu İslamiyetin esaslarıyla hun ve Ceyhun sahasına girince derhal “Irani” oldular. +Türkün zaif noktası temessüle şiddetle kabiliyetidir. +İran’da Acem Cezayir’de Arab Dersim’de Kürd İşkodra’da Arnavut Saray’da Boşnak olur ve bundan hiçbir zaman ürkmez. +Yalnız yalnız bir şeyi vermez ki o da öz dilidir varlığıdır dinidir. +İşte Türkün za’fına karşı yüksek seciyesi de budur. +Hatta “Timuçin”in Türk birliğini meydana getirmek için seller gibi akıttığı kanın yıktığı ma’murelerin sebebi de işte Türk oğlu Türk olan “Harezm” halkıyla “Sultan Tekiş’in ve Türkan Hatun’un” Iraniliğe karşı kıyam etmesinden ibaret idi. +İslam dini Türkü Budi Şamani Mecusi bulmuştu. +İslam dini kahraman Türke çok muvafık geldi. +Seciyesine ve fıtri şehametine uygun bir din! +Türk hey’etinde en çok bulunan adsızları idi. +Bunlar ise ocağı bekleyen tiginler gibi değildi. +At sırtında rızık ve şan aramaya mecbur idiler. +Emeviye’nin zeki ve ruh-aşina ummalleri işte bu adsızlardan çok istifade etti. +Çünkü onlara rızık ve şan veriyordu. +Bundan sonra İslam’ı Türk açık vicdan ile kabul etmiş idi. +Türk İslam olmasaydı ne olacaktı? +Takdir-i tarihiyi kestirmek mümkün olmasa da her halde o dar dairede mahsur ve Çin Budistleri derekesinde kalıp gidecekti. +Halbuki getirince medeni hal ve şekil aldı. +Hindistan’ı Afganistan’ı İran’ı Rum’u Arabistan’ı emrine ram etti. +Bunu yapan işte İslam det” meydana getirmiştir. +“Ümmet” mazmununa dahil olan bu ırklar arasında “din” nokta-i vahdettir. +ye kıymet vermiş değildir. +Derin bir iman ve gaye kardeşliğine bütün ırkları da’vet eylemiştir. +Çerkes Arnavut Melez hiç hiçbirisine bakmaz ve hiç kimseye rüchan tefevvuk vermez. +yı açmış Ertuğrul’un halife nezdinde yedi kılıç kuşanması yedi hamail ile tekrim edilmesi dığına en büyük tarihi delildir. +karıştırmamalıdır. +O başka bahistir ki ne zaman dan ve milliyet esaslarını din esaslarıyla karşılaştırarak muhakeme edebiliriz. +Dinde bir dilde ayrı kardeşlerin bizden siyaseten ti’nin son iki asırdaki meş’um rehgüzarında aramak tarih ve ilim huzurunda doğru bir hareket olur. +Aziz Türkiye’nin “şiar-ı İslam” ile ila-maşallah milli istiklalini bütün şan ve şerefiyle muhafaza edeceğine her müslüman inanmaktadır. +Hakkında Hilal-i Ahdar Cem’iyeti’nin Protestosu Hilal-i Ahdar Cem’iyeti Pazar günü Sıhhi Müze dahilinde Muallim Mazhar Osman Beyefendi’nin riyaseti altında ictima’ ederek ber-vech-i ati mukarreratı Memnuiyeti Kanununun ta’dili hakkında Meclis-i Milli’de vakı’ olan cereyanı protesto etmek ve memnuiyet-i kat’iyye kanununu müdafaa eylemek üzere Meclis Riyaset-i Celilesine bir takrir i’tasına ne Kirmasti müntehib-i sanilerinin çektiği telgrafa teşekkür etmeye nef’ ve mazarratı hakkında kaza belediye reislerinden “bir taraftan halkın arzusunu diğer taraftan kanun tatbik edileliden beri vukuat ve ceraimce fark olup olmadığı mahalli müddei-i umumilerinden tahkik ettirilerek” bildirilmesini ve her kazada belediye reisleri idaresinde bir Hilal-i Ahdar şu’besi teşkilini ricaya Millet Meclis-i Meb’usan’ının ekserisini Memnuiyet Kanununa tarafdar bildiğinden Hilal-i Ahdar takririnin bir suret-i matbuasını yeden bi-yedin müşarunileyhime tevzia rafdar olmadığı için isti’fa ettiği söylenen sabık Şer’iye Vekili Musa Kazım Efendi’nin sebeb-i mahmidete müttefikan karar vermiştir. +Hilal-i Ahdar Cem’iyeti mezkur ictima’da atideki takriri Türkiye Büyük Millet Meclisi Riyaset-i Celilesine takdime karar vermiştir: +Büyük Millet Meclisi’nin Türk milletine tuhfe ettiği pek kıymetli bir kanunun Men’-i Müskirat Kanunu’nun yeni Meclisçe ta’dili için bazı meb’uslarımızın takrir verdiğini ve Men’-i Müskirat Kanunu’nun şekl-i muaddelini gazetelerde gördük. +Hikmet-i te’sisi küulle mücadele olan Hilal-i Ahdar Cem’iyeti ilk kanunu selamet-i amme namına ne derece minnetdarlıkla karşılamışsa henüz mevki’-i müzakereye konulmayan şekl-i muaddelden eski kanunun tecavüze uğramasından o derece müteessiftir. +Bir mefkure-i insaniyyetten başka endişesi olmayan memleketin münevver ve mütefekkir birçok efradının bir gaye uğurunda tecemmu’ ettiği Cem’iyetimiz Men’-i Müskirat Kanunu’nun muhafaza ve tatbikini bir vazife-i mukaddese telakki eyler. +Ona vaki’ olacak taaruzları endişe ile ta’kib ve müdafaayı gaye-i ulviyyesinden addeder. +Hilal-i Ahdar Cem’iyeti gayr-i şuuri ve nabinane bir tarzda kanunun müdafaası lehinde değildir. +Çünkü Cem’iyetimiz cebirden ziyade fikri mücadelenin tarafdarıdır. +Halkın salabet-i diniyyesinden bu noktada bize fevkalade zahir olacak efkar-ı umumiyyeden istifadeyi silah makamında kullanmak kat’iyyen istemeyiz. +İçki Kanununu ta’dil etmek isteyenlerin öne sürdükleri esasların ne kadar çürük olduğunu göstermekle Cem’iyetimiz zaferini te’min edeceğinden emindir. +Maksadımızı iyice anlatmak ve anlamak için ta’diline lüzum görülüyor? +suallerini açıkça hall ü münakaşa etmemize müsaadenizi istirham ederiz: +sebebden Mecliste ekseriyet kazanarak mevki’-i tatbike konulmuştur: +ammeyi kazanmak Bütün dünyanın barbarlıkla +bete mazhar oldu her fırsatta bu gibi yazılara samimane sahifeler açıldı. +Aynı zihniyetin Meclis a’za-yı muhteremesinde intişar ve teessüs ettiğini ve nihayet daha akib-i sulhde Meclise ilk arz olunan takrirden birinin içki memnuiyetinin ref’i olduğunu görüyoruz. +olanlar diyorlar ki evvela bu kanunla içki men’ edilememiştir. +Büyük şehirlerde evlerde inbiklerle miyye daha ziyade bozulmaktadır. +Dünyada hiçbir kanun fenalığın önünü alamaz fenalığı tahdid eder. +İçki gibi bir zehire alışanlar ondan ne nehy-i tıbbi ile ne kanun-ı milli ile ne emr-i ilahi ile vazgeçemezler. +Onu sıhhati şerefi ve mezhebi bahasına da olsa elde edecek ve içecektir. +Fakat memnuiyet içkiyi güçlükle ve bahalı tedarik etmelerini az ve gizli içmelerini te’min eder. +Bu içki memnuiyetinde en büyük bir kardır. +Dünyada hiçbir cem’iyet-i hayriyye küul-peresti mez. +İçilmediğinden zor tedarik olunduğundan yeniden alışanlar az olur. +Nitekim iki üç senedir Anadolu’nun küçük kasabalarından ve köylerinden gelen halk arasında bu memnuiyetin harikaengiz te’sirlerini görüyoruz işitiyoruz. +Zaten bütün dünya küul-perestlerden ziyade yeni nesli kurtarmaya çalışıyor görenekleri ortadan kaldırmak yetiştirmeyi galebe biliyor. +Geçen sene Berlin’de in’ikad eden Dahiliye Nazırının riyaset ettiği ve bizi resmen da’vet ettiği kongre gençlerin istihlasını gaye ittihaz etmiş ve günlerce dünyanın büyük alimleri ve mütehassısları tarafından bu mes’ele münakaşa edilmişti. +Saniyen – İçki kalkınca yerine morfin kokain esrar gibi daha fena zehirler ikame edilmiştir ta’viz olmaksızın bir keyfi kaldırmak doğru değildir diyorlar. +Diyoruz ki toksikomani – ibtila’-i tesemmüm dediğimiz soysuzlarda görülen bu hal alkol men’inden ileri gelmez. +Avrupa’da alkol içkiler pek mebzul iken morfinomanlar kokainomanlar bizden pek çok ziyadedir. +Bu isimleri halkımız yeni öğrenmeye başladığı için intişar ediyor. +Almize bir nevi’ medeni propaganda yapmak. +Filhakika bu kanun iki maksadı da te’min etti. +Dinin en büyük umdelerinden birini hararetle kabul ve müdafaa eden Meclis daha ziyade teveccühe mazhar oldu. +Türkiye’de içkinin kat’i memnuiyeti bütün dünyanın hususiyle efradı milyonlara baliğ olan içki mücadele cem’iyetleri a’za-yı güzide ve mütefekkiresinin teveccüh ve alakasını celb etti. +Bunun için iki senedir İsviçre’den Almanya’dan hele Amerika’dan hesabsız takdir ve tebrik-nameler aldık. +Hala bütün dünya bu mes’elede bize karşı cazibesini gösterecek surette mektuplar gazete muhabirleri gönderiyorlar kongrelerine da’vet ediyorlar. +İçki dostlarının mukabil propagandalarını çürütecek istatistikler eserler yolluyorlar. +Bu maksadın yanı sıra alkol men’inden beklenilen faydalar da birden bire baş gösterdi: +Cinayetler azaldı köy delikanlıları düğünlerde içki tüccarına kurban vermekten kurtuldu akşamcılar vaktiyle evlerine gelmeye başladı aile ocakları şenlendi fakir halk içkiye vereceği parayı evine memleketine verdi Türk nesli inkıraz ve tereddiden kurtulmak için ilk mühim adımı atmıştı. +Hele yeni yetişecek nesil içkinin ismini bile işitmeyecek ve halkımızın bekareti maddi ve ma’nevi safveti muhafaza edilecekti. +Kanunun ta’diline tarafdar olanlar bu defa ellerinde şu deliller olduğu halde huzur-ı Meclise çıkıyor. +Dermiyan ettikleri sebebleri gayet kuvvetli buldukları için tarihin ve milletin muvacehesinde ta’dile tarafdar olmaktan perva etmiyorlar. +Şunu dünyada olduğu gibi zahirde herkes içkinin düşmanıdır hepsi içkinin ümmü’l-habais olduğuna kani’dir. +Yalnız men’i mümkün olmadığı veya nüyorlar. +Bu her yerde içki propagandacılarının pagandacılar içki memnuiyetinin kabil olamadığından hürriyet-i şahsiyyeye tecavüzün doğru olmadığından içki memnuiyetine rağmen talakların cinayetlerin arttığından iktisaden memleketin gördüğü zararlardan bahsederler. +Garibdir sırf sermayedarların propagandasından yazılar son zamanlarda bazı gazetelerimizce rağ bile gelmez. +Kaldı ki pek çok şeylerde olduğu gibi içkide biz müstahsil değiliz. +Hükumet birkaç milyon resm alıyorsa onu te’min için halkın cebinden de on misli servet harice akıyor. +Düyun-ı Umumiyye’de yaptığımız tedkikat bile bu resmin lerle ta’viz mümkün olduğunu gösteriyor. +Ferdin serveti hükumeti zengin eder şahsın kuvveti hükumeti kuvvetlendirir. +Kendini zehirlemek için mahdud servetini heba eden hastalıklı olan ferdlerden müteşekkil hükumet birkaç milyon zararı nasıl göze alabilir? +Kaldı ki bütün dünya psikoloji laboratuarları tefikan kabul ediyor. +Sa’y kabiliyet ve kuvvetinin tenakusu nisbetinde tabii kazanç da iktisad da mutazarrır olur. +Binaenaleyh içkinin iktisada hizmetini tasavvur etmek pek sathi bir mülahaza eseridir. +Bütün dünya iktisadiyyunu içki yüzünden nüfus başına şahsi bu kadar servetimiz heder oluyor hapishanelerimizde bu kadar fazla mücrim besliyoruz nüfusumuz bu kadar azalıyor bimarhanelerimizde hastahanelerimizde bu kadar ma’lul beslemeye mecbur oluyoruz diye küulün iktisad-ı hükumet servet-i halk için bir afet olduğunu i’lan ederken hükumetimizin birkaç kuruş resmi mühimsemesi musib olmaz. +liyye namına feda edilirdi. +İstiklal harbini kazanan avamil arasında pek büyük hisse ayırdığımız İçki Memnuiyeti Kanununa neşve-i sulh ile ilk darbeyi vurmaya kalkmak ve ni’met na-şinaslığımızı göstermek doğru mudur? +Bu kanunla içki ref’ edildikten sonra kabil-i tatbik ve musib görmeyerek yeniden müsaade etmek fazilet-i beşeriyyemiz için de bir şeyndir. +Türkiye gibi dininde içki şiddetle men’ edilen halk arasında pek münteşir olmayan kendi memleketlerinde pek az istihsal olunan bir yerde bu kanun cay-ı kabul görmezse bütün dünya Böyle bir ders saadet-i beşeriyye için bizden çıkmış bir su-i misal olacaktır. +Birisi millet için ne kadar şayan-ı takdir ise diğeri de hususiyle bizim mevkiimizde bulunan bir millet için o kadar medar-ı takbihtir. +kolün men’ olunması bunlara müsaade demek değildir. +Bil-akis bu gibi zehirlerin de şiddetle men’i Hilal-i Ahdar’ın gayesindendir. +Alkol gibi münteşir ve mergub keyif vasıtaları olmadıkları için bu gibi tali zehirlerin tahribatı daha mahdud kalır alışanları daha ziyade az olur. +Salisen – Hürriyet-i şahsiyyeye hürmet edilen bir asırdayız cebri memnuiyet asrında değiliz. +Alkol aleyhinde gençleri ve halkı irşad etmeli fakat kanunla men’ etmemeli diyorlar. +Fenalık daha cazibdir onun propagandacıları daha çoktur. +Maatteessüf cem’iyet-i beşeriyyede hiçbir şeyde hürriyet-i mutlaka yoktur. +Kimse hürriyet iddiasıyla ne kendisini ne aharı zehirleyebilir öldürebilir; yahud marazi keyfi için ailesinin yiyeceğini feda eder cem’iyete sar’alı abdallar hediye ederken kanunlar susamaz. +Biz Amerika kadar hürriyetperver olmayalım. +Memleketin asırlarca i’tiyadını bir kanunla devirirken ne hürriyet ne iktisad düşündü. +Binaenaleyh bizim teşneliğimiz hürriyetten ziyade serhoşluğa olduğuna şübhe yok. +Rabian – İçki kalkarsa memleketimize ecnebiler gelmeyeceğinden ve iktisaden pek mutazarrır olacağımızdan bahsediliyor. +Memleketimize ecnebi celb etmek iktisaden şayan-ı temenni olabilir. +Fakat içki alabildiğine serbest olduğu halde memleketimiz ecnebilerin eskiden beri en az uğrağıdır. +Yunanistan’a Mısır’a büyük alaka gösteren ecnebilerin İstanbul’u ziyareti hiç müfid bulmadıklarını biliriz. +Adamakıllı vesait-i nakliyyesi otelleri ve sair esbab-ı istirahati olmayan memlekete Beyoğlu otellerine soyulmak için kimse rağbet etmemekte haklıdır. +Tabii Anadolumuzda bu rağbetsizliğe yüz bin sebeb daha var. +Binaenaleyh bu hususta içki memnuiyetine büyük bir kısım ayırmak sadedilliktir. +Hamisen – Bu sebeb en kuvvetli silahlardan fevka’l-had mutazarrır oluyormuş. +Avrupa’da halk zarar görecek diye içkiyi kaldıramayan hükumetler var. +Fakat sırf birkaç milyon kazancı endişesiyle ahalisini zehirlemeye mecbur olanlar yoktur. +Afyonunu satmak için Çinlileri medeni Avrupa’nın zehirlemeye kalktığını bilirsek de kendi tebaalarını zehirlemek akıllarına +bunların husule getirdiği yüksek neticeleri hayatımıza sokmak demektir. +En büyük esas ise memleketimizde asgari ihtiyacların fevkinde bir maddi mebzuliyet seviyesi vücuda getirmektir.” gibi elastiki bir ifade ile bu bahse karıştı. +Ahmed ci bir makalede ise Ağaoğlu’nun da’vasına açıktan açığa muarız bir vaz’iyet aldı: +“Garblılaşmaktan bizim anlamamız lazım gelen ma’na son asırdaki ticari ve sınai inkılabların bilhassa garb memleketlerinde husule getirdiği mütekamil mesai usullerini muhite hakimiyeti te’min eden techizatı ilmi ma’rifeti kendimize esaslı bir surette mal etmekten başka bir şey olamaz. +Anlamamamız lazım gelen ma’na da garb memleketlerinde mevcud bazı tereddi alametlerini garb medeniyeti addetmektir.” Ahmed Emin Bey ictimai hayatın tam bir anarşi içine düştüğünü hayatımıza yeni bir nizam-ı ictimai vermek lüzumunu kaydettikten sonra diyor ki: +“Öyle bir nizam ki sathi ve körkörüne bir taklid mahsulü olmasın garb medeniyetinin bütün iyi cihetlerini kabul etsin fakat kendimize aid meziyetleri ve milli ve dini hüviyeti istihfaf etmesin.” ve milliyyemizi muhafaza ederek garbdan yalnız ulum-ı müsbete ve sanayi’ gibi maddi şeyler mi alacağız; yoksa Ağaoğlu Ahmed Bey’in dediği gibi iyisini kötüsünü ayırmayarak maddiyatla beraber garbın ictimaiyatını da mı alacağız? +Ahmed Emin Bey ancak hüviyet-i diniyye ve milliyyemizi istihfaf etmeyen maddi şeylerin alınmasını söylüyor ki bu esasta biz de kendisiyle beraberiz ve –saikı ne olursa olsun– böyle hak ve hakikati söylediğinden dolayı kendisine teşekkür ederiz. +Maamafih “dini ve milli hüviyeti istihfaf etmemek” mes’elesi de türlü türlü tefsir olunabilir. +Mesela erkekle kadınların birlikte tiyatrolara sinemalara gitmeleri yanyana oturmaları dini ve milli hüviyet ile istihfaf mıdır değil midir? +Geçenlerde Ahmed Emin Bey neşrettiği bir makalelerinde “erkekle kadının birlikte tiyatroya gidilmesi ahlaka pek muvafık bir şey olduğunu bunu ahlaka mugayir addedenlerin atıl dimağlar Böyle nef’ ü zararı ammeye aid bir mes’elede bu kadar isti’cal göstermektense halkın ara-yı umumiyyesini dinleyerek o suretle hareket etmek daha muvafık değil midir? +teeddüb ederiz. +Yalnız bunu tamamen men’ eden bir mukaddes kanuna Türk halkının ruhlarını bir noktada hemen birleştiriveren kanuna birkaç sermayedarın birkaç bin serhoşun iyiliğe i’tiraz etmeyi şiar edinen birkaç kişinin hatırı için dokunulmamasını Garb medeniyetini bir küll addederek mehasini şart kabul etmek mecburiyetinde bulunduğumuz da’vasını ileri sürenAğaoğlu Ahmed Bey’in bu mes’eleye dair Ankara’dan gazetesine gönderdiği makaleler üzerine garblılaşmak hakkında Öteden beri şeair-i diniyye ve milliyyeyi müdafaa etmekte olan refik-ı muhteremimiz Ağaoğlu’nun bu garib da’vasının ne kadar çürük olduğunu pek güzel isbat etti. +Ahlak mes’elelerine pek ziyade ehemmiyet veren sahibi Ahmed Cevdet Beyefendi de Ağaoğlu Ahmed Bey’e: +“Garblılaşmayı kimden istiyorsunuz? +Hükumetten mi efraddan mı? +Hükumet nasıl garblılaşır efrad nasıl garblılaşır? +Türklerde ve Türkiye’de garblılaşmaya ne gibi mani’ler görüyorsunuz? +Bu mani’lerin mahiyeti neden ibarettir?” diye bazı sualler tevcih etti ve bunlara açık cevab vermek lazım geldiğini söyledi. +Her nedense Ağaoğlu aradan hayli vakit geçtiği halde henüz bu suallere cevab vermedi. +gazetesinin sahibi Ahmed Emin Bey de: +“En ciddi ma’nasıyla garblılaşmak demek garb medeniyetini vücuda getiren esasları ve şeraiti ve +Birahanelere meyhanelere giderek alenen bira rakı içiyorlar. +Herhangi ecnebi bir zabitini koluna alarak Beyoğlu caddesinde sellemehüsselam dolaşabiliyorlar. +On beş yirmi yaşındaki kızlar başlarına şapka giyiyorlar. +Tiyatrodan tiyatroya sinemadan sinemaya koşarak zevkten eğlenceden süsten zinetten sokaktaki erkeklere hoş görünmekten başka bir şey düşündükleri yok. +Bir kısım erkekler de Beyoğlu’nda şurada burada Rus kızlarının peşinde; meyhanelerde birahanelerde barlarda sefahetin envaını irtikab ediyor. +Bebek rıhtımında içinde Rus kızları hizmet eden istimbotların yirmi dört saati yüz yirmi liraya kiralanıyor. +Kumarhanelerde bütün milli servetler mahvoluyor ecnebiler eline geçiyor. +böyle oldu. +Anadolu’da millet canıyla başıyla uğraşırken burada garbperest bir şirzime garblıların makla meşgul oldu. +İşte akıbet İstanbul hayat-ı husule geldi. +Bir kısım levantin ruhlu kimseler cür’eti o dereceye kadar getirdiler ki Türk kızlarını şanolara çıkarmak sevdasına kadar düştüler. +Bit-tabi’ bu ahval devam edecek değildir. +Milletin milliyyesini yıkarak bir “inkılab-ı ictimai” husule getirmek isteyenlerin garblılaşmak namını verdikleri bu cereyan-ı sefahetin bir aksülamel husule getireceği hüviyet-i diniyye ve milliyyeyi muhafaza için faziletkar bir cereyan-ı millinin tebellür ederek bütün bu dalaletlere tereddilere frenkleşmelere nihayet vereceği tabiidir. +Zira bu gidişle bu millet yaşayamaz. +Maazallah bu ahvalin taammüm ettiği gün artık bu milletten hayır kalmaz. +Bereket versin ki Anadolu’nun ruhu rasanet ve salabet-i ictimaiyyesini muhafaza etmektedir. +Ve inşaallah Anadolu bu tereddi ve sukuttan ruh-ı millinin masun kalmasını te’mine muvaffak olacaktır. +Bu hususta Büyük Millet Meclisi’ne mühim vazifeler terettüb etmektedir. +Bilhassa Şer’iye Vekaleti’nin bu mühim mesail Bu hususta matbuata da mühim vazifeler terettüb etmektedir. +Bazı gazetelerin “An’anata karşı müttehid cebhe kuralım.” gibi münasebetsiz sözleri halkın hissiyatını rencide etmekten başka olduğunu kökleşmiş zihin i’tiyadlarını bir an evvel kırmak lazım geldiğini”söylemişti. +Acaba erkeklerle kadınların birlikte tiyatrolara gitmeleri “dini ve milli hüviyet ile istihfaf” değil midir? +Bizce bundan büyük bir istihfaf olamaz. +Bu müslüman olan milletimizin şeair-i diniyye ve milliyyesine en büyük bir tecavüzdür. +Nitekim milletimiz halkımız bu ahvalden pek ziyade münfaildir. +Halbuki Ahmed Emin Bey bunu şeair-i diniyye ve milliyyeye mugayir addedenleri “atıl dimağlar” diye tavsif ve tahkir etmişti. +Şu halde “dini ve milli hüviyet”ten Ahmed Emin Bey’in maksadı ne olduğunu lütfen izah etmeleri iktiza eder. +Görülüyor ki yalnız “dini ve milli hüviyeti dir. +Bu pek doğru olan esasın bütün hayat-ı ictimaiyye-i mimi bir surette tatbik edilmesi icab eder. +Ancak bu yoldur ki felah ve necat yoludur. +Bunun hilafında olan yollar dalalden başka bir şey değildir ki zaman zaman bu cereyanlar ne kadar kuvvetli görünürse görünsünler mutlaka akamete mahkumdur. +Nitekim Ahmed Emin Bey de garblılaşma cereyanının pek mübtezel bir hale geldiğini gördüğü için “günün birinde aksülamel hasıl etmesi pek mümkün olduğunu” nazar-ı dikkate vaz’ ediyor. +Ahmed Emin Bey’in istikbali görmek hususunda gözü pek keskindir. +Buna tında ruh-ı milli çok eziliyor. +Bit-tabi’ bir milletin hissiyatıyla bu kadar oynanmaz. +Elbette bir gün bunun bir aksülamel husule getireceği tabiidir. +Garblılaşıyoruz diye bugün şurada burada yapılan rezaletler son haddine vardı. +Levantin ruhlu bir şirzimenin milletin dinine milliyetine hissiyatına karşı tecavüzü artık tahammül edilemeyecek hallere geldi. +Şurada buradaki balolara birtakım müslüman kadınları göğüslerine kadar açık saçık dekolte kıyafetlerle gidiyor; müslüman hıristiyan Yahudi rastgeldiği herhangi bir erkekle yüzlerce binlerce adamın huzurunda kucak kucağa dans ediyor. +Birtakım kadınlar artık hicabı ayaklar altında çiğniyorlar. +Memelerine kadar göğüsleri koltuklarına kadar kollarını açarak sokaklarda ferih fahur geziyorlar. + +ve İspanya’nın azim sikleti altında ezileceği yerde mütemadi zaferler ihraz ederek İslam’ın alnını ağartıyorken İslam aleminin bu muazzam bu binazir mücadeleye karşı lakayd kalmasına Tarihte emsalsiz ve bütün dünyanın hayretini takdirini mucib olan umumi tarihin ve bilhassa tarih-i İslam’ın en şanlı sahaifinde en yüksek mevkii işgal edecek olan mücahede-i milliyyemiz şu iki yüz üç yüz bin müslümanın yirmi milyonluk İspanya’ya karşı vuku’ bulmakta olan mücahede-i gazanferanesiyle mukayese edilince pek na-müsaid şerait altında vuku’ bulmuş addolunabilir. +Yirmi milyonluk bir kitleye karşı galebe etmesi yirmi milyonluk bir kitleyi perişan etmesi hiç şübhesiz bir harikadır. +Ruh-ı karşı herhangi bir müslümanın lakayd kalmasına mu’cize-i garranın bütün kulub-ı İslamiyyeyi en ulvi heyecanlarla tehziz ettiğine her müslümanın bu hadise-i garrada yedullahı gördüğüne delalet eden asar meydandadır. +Binaenaleyh bizden lığımız için bizi çağıran müslümanların da’vetine mek insanlığımıza ve Müslümanlığımıza silinmez bir leke sürmekten başka bir şey değildir. +Bütün dünyadaki Salib-i Ahmerler İspanyol gasıblarına ken Hıristiyanlık aleminin her köşesinden İspanyol lümanların yalnız insani vazifeyi hak uğurunda zat-ı müsliminin cerihalarını sarmak ve tedavi etmek gibi bir vazife-i insaniyyeyi ifa etmeyi şimdiye kadar te’hir eylemeleri fil-hakika pek büyük pek ağır bir mes’uliyeti daidir. +Daha dün bütün Hıristiyanlık alemini bu iki yüz üç yüz bin müslümana karşı bir “Ehl-i Salib” ya’nın Rifistan kahramanları karşısında mağlubiyetten mağlubiyete duçar olduğunu gören mutaassıb hıristiyanlar istila siyasetinin kat’i bir hiçbir netice vermez. +Hangi milletin an’anatına karşı müttehid cebhe kuruyorsunuz efendiler? +Mensub olduğumuz millete karşı bu kadar saygısızlık bu kadar hakaret reva görülmez. +Matbuata düşen vazife milletin an’anatına hissiyatına karşı hürmettir. +Ancak bu suretledir ki halka rehberlik edilebilir. +Yoksa halkın an’anatına karşı i’lan-ı harb eden hissiyatını rencide etmekten zevk alan matbuatın sözüne halkın zerre kadar ehemmiyet vermeyeceğini bir gün bu taşkınlıkların aksülamel husule getireceğini bilmelidir. +Bit-tabi’ bütün muzmerlerin ortaya dökülmesi millet i��in daha faydalıdır. +Sürüklenmek istediği yolun ne olduğunu görmelidir. +Onun için garblılaşmak tarafdarlarının neşriyatını teheyyüc ile değil serinkanlılıkla karşılamak icab eder. +Bu hafta Mısır tarikıyle Rifistan kahramanlarının sada-yı istimdadı muhitimizde duyuldu. +Koca İspanya’nın memleketlerine musallat olan karşı bu devletin ceberutunu çiğneyen Rif kahramanları olan Türkiye’den yardım taleb ediyorlar. +Taleb ettikleri yardım Hilal-i Ahmer sıhhi hey’etleri tab etmek İslam aleminin ve İslam aleminin rehberi olan Türkiye’nin borcudur. +Bir tarafta İspanya gibi yirmi milyonluk nüfuslu bir memlekete karşı Rifistan’ın a’zami iki yüz bin müslümandan ibaret olan kahraman halkı istiklal ve hürriyeti için mücahede ediyor +Abdülkerim hazretleri neşrettiği bir beyannamede senesinden beri teessüs eden Rifistan Cumhuriyeti’nin istiklali tanındığı takdirde İspanya’ya karşı her türlü harekat-ı husumetkaraneden feragat edeceğini beyan etmektedir. +Türkiye Büyük Millet Meclisi’ne ve hükumetine düşen vazife Rifistan Cumhuriyet-i İslamiyyesini derhal tanımak ve onunla te’sis-i münasebet etmektir. +Yirmi milyonluk bir kitleden teşekkül eden koca lerle isbat-ı hayat eden Rifistan her vech ile tanınmaya şayandır. +Bilhassa Rifistan’ın halis bir müslüman memleketi olması onun bila-teahhur tanınmasını icab eder. +Emir Abdülkerim hazretleri beyannamesinde bizim Yunanistan’a karşı ihraz ettiğimiz muazzam muzafferiyeti tanzir eden bir zaferi ümid ettiğini de beyan ediyor ki bu muazzam zaferi ihraz etmesini kendisiyle bütün İslam alemi ümid eder ve şan-ı İslam’ı i’la bütün Afrika müslümanlarının mukaddime-i necatını teşkil edecek olan bu muazzam zaferi Cenab-ı Hakk’ın ihsan buyurmasını niyaz ederiz. +Bu büyük zaferin bugünkü amilleri olan guzat-ı muvahhidinin yaralarını sarmak onlara teselli ve ümid vermek müslümanların yekdiğerine karşı besledikleri şefkat ve muhabbeti tezahür ettirmek için bizden istimdad eden bu mücahid bu muzaffer müslümanlara imdad etmek vazifesini bila-teahhur ifa edelim. +Boğazı’na kadar aynı faaliyet-i fikriyye meşhud sair merakiz-i İslamiyye umumi kütüphaneler ve medreselerle malamal idi. +Buralarda ulum ve edebiyat meccanen tedris olunuyordu. +Bir İngiliz muharriri Kurtuba’dan suret-i atiyyede bahsediyor: +“Sarayları ve bahçeleriyle pek güzel olan Kurtuba’nın müessesat-ı aliyyesi insanı hayran bırakırdı. +Vücud-ı beşere verilen ehemmiyet dehakikaten “i’la-yı kelimetullah” mücahidlerini yeryüzünden kaldırmak için her lahza müstaidd-i körüklemeye ve “ittihad-ı İslam” tehlikesinden Avrupa’nın bu “müşterek düşmanı”nı ezmek lüzumundan bahsetmeye başladılar. +Halbuki Rifistan ahalisi yalnız istiklal ve hürriyetlerini te’min etmek İspanyol istilasından kurtulmak için mücahede ediyorlar. +Bu ketibe-i mücahidinin ne İslam aleminin her tarafından muavenetlerine şitab eden gönüllülerden mürekkeb fırkaları ne de İslam aleminin her tarafınteşkilatları vardır. +Çocuklarıyla gençleriyle ihtiyarlarıyla ve bütün İngiliz muhabirlerinin i’tiraf ettikleri vechile kadınlarıyla harb eden bu mücahidlerin yegane istinadgahları imanlarından başka bir şey değildir.. +Ve bu imanın havarık-ı maddiyyesi bütün dünyayı valih ve hayran bıraktı! +Böyle bir mücahede-i muazzamada bulunmakta olan bir ketibe-i İslamiyyeye karşı her türlü muaveneti ibzal etmek müslümanlar için yalnız fedakarlığı ihtiyar eden bu kitle-i mücahidinin taleb ettikleri Hilal-i Ahmer hey’et-i sıhhiyyesini göndermek için müslümanların teberruat-ı lazımede bulunmaları icab ediyor. +Bugün gerçi pek azim bir muzayaka içindeyiz. +Fakat bu muzayaka ne kadar elim olursa olsun her müslümanın mikdarda teberruat ile muazzam bir yekun toplanır ve kısa bir zaman içinde Hilal-i Ahmerimiz bir hey’et-i sıhhiyye i’zamına muktedir olur. +Bu vazifeyi ifa için vuku’ bulacak teberruatın Hilal-i Ahmer’e teslim olunuyorken bilhassa bu vazifeyi lazımdır. +öz müslüman olan kari’lerini bu vazife-i garrayı ifaya da’vet ettiği gibi kari’lerinin sair müslüman kardeşlerini de bu vazifeye da’vet etmelerini ve bu işe münhasır olmak üzere muvakkat bir muavenet teşkilatı yapmalarını temenni eder. +Halkımızın uhde-i hamiyyetine isabet eden bu vazifeye mukabil Büyük Millet Meclisimizin uhdesine de diğer bir vazifenin ifası isabet ediyor. +Rifistan Cumhuriyeti’nin Reisi serdar-ı dilir Emir +lesef tebeyyün etmiş hatta Maarif Müdüriyeti ve İstanbul Müftülüğüne Medaris Müfettişliğine Meclis-i Tedkik-ı Masahif Hey’etine İaşe bir yer taharri edilmekte olduğu da anlaşılmıştır. +Maarifin binaya olan ihtiyaclarının tatmini her suretle lazımedendir. +Fakat “ilim ve irfan müesseseleri” miyanında medreseler de vardır. +Binlerce talebe-i ulumun ratıb harab müteaffin müteferrik medrese izbelerinde ve pek sıkışık bir halde bulunmalarını düşünmek medaris ve talebe hayatının bilhassa hayat-ı diniyye ve ilmiyye noktasından ehemmiyet ve kıymetini nazar-ı dikkate almak ve bu suretle bunları da adam yerine koyarak edna mertebe sıhhat ve hayatlarıyla alakadar olmak Müsteşarlar Komisyonu’nun cümle-i vezaifinden değil miydi? +Mevcud birçok binalardan birkaç tanesini medaris talebesine tahsis ve bu miyanda asırlardan beri medaris-i İslamiyyenin idari ve ictimai bir merkezi olan bu müessese-i diniyyeyi de onlara tahsis etmek lazım gelmez miydi? +Başka şey vermek şöyle dursun ilmin bu asır-dide ve tarihi binasını ellerinden almak ve taksimatı medrese tahsiline ne kadar müsaid ise kızlara lise olmaya o nisbette gayr-i muvafık olan bu daireyi kızlara tahsis etmekteki maksadı doğrusu biz bir türlü anlayamadık! +Devletin İstanbul’da mevcud binalarının maarife gayr-i kafi olduğundan bahisle bu daireye de ihtiyacları bulunduğunu iddia etmek pek gülünç olur. +Biz buradaki mektep ittihazına müsaid birçok binaların gayr-i resmi birtakım müesseselere tahsis edildiğini pek a’la bilir ve iktiza ederse Mustafa Fevzi Efendi hazretlerinin Şer’iye ve Evkaf Vekaleti’ne intihabından birkaç gün evvel talebe-i ulumun temadi-i sefaletine ve müessesat-ı diniyyenin düşmüş olduğu elim ve feci’ vaz’iyette sürünüp gitmesine meydan verilmeyeceğine pek büyük i’timadımız vardır. +recesinde fikre ehemmiyet verilirdi. +Kurtuba’nın müderrisleri ve muallimleri şehirlerini Avrupa’nın merkez-i irfanı yapmışlardı. +Avrupa’nın her tarafından talebe Kurtuba’ya şitab ediyordu. +Orada her şey kemal-i ciddiyyetle tedkik ve tedris olunuyordu. +Endülüs ulemasının keşfiyatıyla dığı terakkıyat-ı azimeye nail olmuştu… Hey’et coğrafya kimya tarih-i tabii hepsi Kurtuba’da kemal-i hararetle tedris edilirdi. +Edebiyat ise Avrupa’da hiçbir vakit bu kadar i’tila etmemişti.” Bu İngiliz muharririnin Stanley Lane-pool’ün bu sözlerine Renan’ın şu beyanatını ilave edebiliriz: +“Endülüs’te dünyanın bu mes’ud köşesinde onuncu asr-ı miladide bugün bile nazirine tesadüf edemeyeceğimiz bir hamuliyet hükümrandı. +Müslümanlar hıristiyanlar ve Museviler aynı lisanla konuşuyor aynı neşaidi terennüm ediyor aynı tetebbuat-ı ilmiyye ve edebiyyeye iştirak ediyordu. +Hepsi müşterek bir medeniyet için çalışıyorlardı. +Binlerce talebe ile malamal olan Kurtuba medreseleri tedkikat-ı felsefiyye ve fenniyyenin en faal merakizi idi.” Avrupa’da ilk rasadhane müslümanlar tarafından Cabir bin Eflah’ın nezareti altında yapılmıştı. +Bu rasadhanenin duçar olduğu akıbet şayan-ı dikkattir. +Müslümanların Endü-lüs’ten ihracı üzerine bu rasadhaneyi çan kulesine çevirmişlerdi! +Ömer bin Haldun Ya’kub bin Tarık Meslemetü’l-Mağribi ve meşhur İbni Rüşd burada ta’dad edebileceğimiz ulema-yı tabiiyyunun bir kısmıdır. +Ankara’dan varid olan haberlerden anlaşıldığına göre askeriyenin elinde bulunan fazla mebani-i emiriyye ile devair-i merkeziyyeden münasiblerinin ilim ve irfan müesseselerine tefrik ve tevzii için teşekkül eden Müsteşarlar Komisyonunca asırlardan beri müslümanların bir merkez-i dinisi olan eski Meşihat dairesinin kızlar lisesi ittihaz olunmak üzere devir ve teslimi tensib edilmiş! +lam’da müsavidir. +Tabiidir ki bizler bu hususta ancak enbiya-yı izamın taraf-ı ilahiden vahiy ile tebliğ ettiklerini kasdediyoruz. +Ahbar-ı Yahud ile Havariyyun ve emsaline nisbet olunan kitaplara gelince bunlar min-tarafillah vahyedilmiş olmadığı Cenab-ı Hakk’ın kendi zat-ı sübhanisiyle enbiya ve mürselini hakkında ihtiyar ettiği evsaf-ı kemale muvafık bulunan kısımlarından maadasına iman müslümanlara vacib değildir. +Şu halde müslümanlar Allah’a Allah’ın peygamberlerine kitaplarına şeriatlarına ve Allah ile enbiya ve mürselini bütün nakisalardan münezzeh bilirler. +Din-i İslam’ın zuhurundan beri müslümanların Tevrat ile İnciller hakkındaki fikri on sekizinci karn-ı miladi feylesoflarıyla Antoni Kulner Tomas Woolston Huxley Matyo Tindal Volter ve emsali gibi sonradan gelenlerin fikrine benziyordu. +Bununla beraber İslam’ın zuhurunda kilise kendiliğinden tefrikaya düşmüştü. +Bir taraftan teslise kail olanlar bulunduğu gibi diğer taraftan Marsiyoni mezhebi vardı ki İncillerin hazret-i Mesih’e isnadı doğru olmadığına ve Luka İncili ile Başmuharrir Sahib ve Müdir Şer’iye Vekalet-i Celilesi tarafından Anglikan Kilisesi’ne gönderilmek üzere Tedk i k a t ve Te’lifat-ı İslamiyye Hey’et-i İlmiyyesi Reis-i alisi Şeyh Abdülaziz Çaviş Efendi hazretlerinin te’lif buyurdukları cevabdır: +daima hakka sarılmayı hatırlatmak için gelmiştir; yoksa hakkı batıl batılı hak göstermek bir peygamberi bir kitab-ı semaviyi tanımamak yahud memiştir. +Aleyhi’s-salatü ve’s-selam efendimiz Allah’a Allah’ın meleklerine kitaplarına peygamberlerine hiçbirini diğerinden ayırmadığını Kur’an ile i’lan ettiği gibi Allah’a Allah’ın meleklerine kitaplarına peygamberlerine ve yevm-i ahirete inanmayanların müdhiş bir dalal içinde kaldığını yine o Kitab-ı mübin ile bildiriyordu. +Bunun içindir ki şerayi’-i salifeye inanmak ve enbiyanın telkin ettiği fezail ve kemalatı almak hususunda İslam fıtrat-ı selimeye tamamıyla mutabık hareket etmiştir. +Bu tebligat ister İbrahim yahud Musa aleyhime’s-selamın isterse aleyhi’s-salatü ve’sselam Efendimizin tarafından olsun nazar-ı İs kilisenin dini idi.Sonra tevhid garblılarca “Rönesans” denilen devr-i intibahın bidayetinden beridir ki Nasraniyet dünyasına tekrar döndü ve aşağıda tafsil olunacağı vechile birçok yerlerde vahdaniyet-i ilaha kail kiliseler vücuda getirdi. +Binaenaleyh müslümanlar Musa’nın şeriatından başka şeriat yoktur deyip de ondan evvel ve sonra gelmiş şerayiin hepsini inkar eden Yahudilere benzemediği gibi Musa’nın peygamberliğine ve Tevrat’ına inandıkları halde aleyhi’s-salatü ve’sselam efendimizin risaletini tasdike yanaşmayan hıristiyanlara da benzemezler. +Halbuki İnciller gözümüzün önünde duruyor: +Ne hazret-i Mesih’ten sonra vahyin munkatı’ olacağına delalet eder bir ciheti var; ne de her iki hayata aid ahkamı daha gösterecek başka bir şeriattan cihan-ı beşeriyyeti vareste kılabilen tarafı. +Tevrat’ta zahiri siyaset hakkında birtakım ahkam-ı teamüliyye mevcud; Nasraniyette de yalnız batıni siyasete aid bazı ta’limat var. +İslam’a gelince bunların ikisini de cami’. +Hıristiyanlık faniliğe teşvikkar olan ta’limatıyla meydana çıkmıştı. +O sebebden alemin te’min-i saadeti için bu ta’limatın yanı başında ister Tevrat’ta varid olduğu üzere ilahi olsun isterse Romalıların vücuda getirdikleri gibi mevzuat-ı beşeriyyeden bulunsun her halde bekayı tervic edecek birtakım kavanin-i ictimaiyyenin vücudu zaruri idi. +Binaenaleyh Nasraniyet hayat-ı faniyye ve bakıyyenin saadetini hiçbir zaman kafil olmadı ve olmayacaktır. +Zaten bu dinin tabi’lerinden kimse çıkıp bu da’vada bulunmadı. +Böyle iken din-i İslam’ın sıhhatini ve o din-i mübini tebliğ eden Resul-i muazzamın risaletini ikrara yanaşmamakta ısrar ediyorlar. +Hasılı müslümanlar müslüman olmakla beraber din-i Musa ve Isa’nın esasatına da iman ediyorlar. +Ancak enva’-ı şirkten hiçbirine kail olmazlar ki Nasranilerin teslisi bu cümledendir. +Sonra ne günahın irsen intikaline inanırlar ne de Allah ile herhangi bir mahluk arasına gerilmiş bir perde bulunduğunu binaenaleyh [ne de] rızayı olduğunu tanırlar. +Sen Pol’ün ashabından ufak bir kısmı istisna edilmek şartıyla hepsinin sonradan tasni’ edildiğine kail bulunuyordu. +Bu mezheb Isa [ aleyhi’sselamın asıldığını inkar etmişti ve ekanimi ikiye hususta kendisiyle aynı fikirde idi. +şu tasvir ettiğimiz halde olduğu gibi Yahudilik de öyle idi. +Hatta Yahudilerin kendi elleriyle dinlerine kitaplarına sokuşturdukları bid’atlerden meydan alan karışıklıklar daha yamandı. +Büyük muhitu’l-maarifler ittifaka yakın bir lisan na doğru kilise o iki asır esnasında Nasraniliğe sokulan bid’atlerin çokluğundan dolayı artık din-i Mesihi için bir mikyas ittihazındaki zarureti gördü. +Bunun üzerine rüesa-yı din ahd-i kadimin ve ahd-i cedidden yalnız Matta Markus Luka Yuhanna’dan ibaret olmak üzere dördünün mu’teber tutulmasını ittifak ile kabul etti. +Mütebakisine gelince bunlardan bir kısmının sıhhati hususunda kilise ricali arasında uzun zaman süren şiddetli bir niza’ oldu. +Bir kısmı hakkındaki şübheler de tezayüd etti. +Aradan çok vakit geçtikten sonra kilise bugün ahd-i cedid namıyla ma’ruf olan enacili icmaa benzer bir vaz’iyetle kabul etti. +Hazret-i Peygamber Ehl-i Kitabın her iki kısmıyla münakaşaları esnasında kendilerinden tevhidden başka bir şey istemiyordu.Tevhid ise Hakk’ın bütün enbiya-yı mürseline vahiy ile bildirdiği ve mahlukatı hesabına başka bir dine razi olmadığı din-i ilahidir. +Aleyhi’s-salatü ve’s-selam efendimiz – .diyerek Nasranilerle Yahudileri o din-i tevhide da’vette bulunuyordu. +Çünkü demin söylediğimiz gibi tevhid kendisine şerik koşulmasını asla afvetmeyen Allah’ın dini idi. +Tevhid miladın asr-ı evvelinde bulunan +Şayed Ehl-i Kitab Allah’tan başkasını tanımamaya Allah’a hiçbir şeyi şerik koşmamaya Allah’ı bırakıp da insanlardan birtakımını ma’bud edinmemeye da’vet olundukları gün icabet etmiş olsalardı Ehl-i Salib muharebelerinin hiçbiri olmazdı. +O muharebelerin ki arz ettikleri çehreler büründükleri nikablar rengarenk olmakla beraber ebediyen insaniyetin badi-i haybeti kesildi; ebnayı beşer arasında müsalemete imkan bırakmayan bir fitne ocağı oldu kaldı. +Hülasa din-i İslam’da Cenab-ı Hak tarafından bütün peygamberlere indirilen şeylerin kaffesine bizlere kadar gelmemiş olmakla beraber onlar da aleyhi’s-salatü ve’s-selam efendimize gönderilen vesail-i hidayet ve esbab-ı saadetle hemahenk olmak icab eder. +Öyle ya Allah’ın bütün ümmetlere gönderdiği din birdir. +Hiçbir vakit bu ümmetlerin kendileri halleri zamanları mekanları değişmekle din-i ilahinin esasları değişmez. +Bu aid ahkam-ı fer’iyye ile ibadatın eşkalidir. +Şu ayet-i celilede olduğu gibi: +– Sure-i Bakara . +Doğrusu Mesihilerin ehl-i tevhid kısmı cidden nin İtalya’da Polonya’da Transilvanya’da ve Avrupa’nın sair yerlerinde yaymakta oldukları mezheb-i tevhide göre: +“Allah bir doğmamış doğurmamış kendisine kimsenin küfüv olmak melaikeden efdaldir; yahud bildiğimiz adamlar gibi bir adamdır ki ancak ba’s ve ref’ olunduktan sonra Mesih ve seyyid olmuş. +ve kitaplarına verilebilecek en son paye işaret-i nebeviyyeyi havi bir sicil olmaktan Zaten kadim kilise Cenab-ı Mesih’in vazifesindeki kudsiyeti şayan-ı münakaşa gördü ve Isa’nın fevka’t-tabia olması mes’elesinde başkalarıyla uzun uzadıya mücadele etti. +Sonra Amerika hükumat-ı müttehidesi kiliseleri hazret-i Mesih’in fevka’t-tabia olmasını red hususunda birleştiler. +Bundan başka Isa aleyhi’s-selam yüzünden beşerin günahları mahvolacağı akidesi de mezheb-i tevhid kiliseleri tarafından kabul edilmiyor. +Hülasa bu tevhidcilerin bütün hareketleri Allah’ın vahdaniyetine ibadetin yalnız ona has bulunduğuna ve Isa aleyhi’s-selamın nebi ve resul olduğuna doğru yürümektedir. +Bunların Oxford’da “Manchester College” adlı bir külliyeleri var. +Mezheb-i tevhidi neşredecek mübeşşir yetiştirmek için Manchester’de bir külliyeleri daha bulunuyor. +Günün birinde bu mezheble arkasından tabii olarak gelecek netayici Nasraniyet aleminde teammüm ettiği gibi hıristiyanlar müslümanlarla beraber olarak öyle tek bir ma’bud karşısında bulunduklarını görecekler ki hepsini birr u takva üzerinde teavüne çağırıyor; cümlesinin vicdanına – Sure-i Bakara kavl-i kerimiyle hitab ederken dünyanın meta’-ı batılı uğrunda kanlar dökmeyi canlara kıymayı kendilerine tahrim buyuruyor. + +Bir ilmin müstehık olduğu hakk-ı ihtiram ve olan ulema’-i şer’in vaz’iyet-i hukukıyyeleriyle kabil-i te’lif değildir zannediyorum. +Gerçi ilm-i fıkıhtan bütün bütün müstakil ve başka olan ilm-i hey’et ile tevaggul vezaif-i fukahadan haric ise de ulum-ı mütemayizenin kıyem-i mahsusalarını bihakkın tanıyabilmek vazife-i fıkhiyyeden ma’dud bulunduğu kanaatindeyim. +a’mal-i kalbiyye ve bedeniyyeye şamil olduğu gibi bütün ulum a’mal-i kalbiyyede dahil ve istihsallerine masruf himem ve mesai a’mal-i bedeniyyeyi dahi mutazammın bulunduğu nazar-ı dikkate alınırsa fıkhın ve fukahanın kıyem-i ulum ile alakası hakkında nasıl tereddüd olunur? +Sonra Fenari merhumun telamizinden olup kendi eliyle şarka sevk ve teşyi’ kılınan Kadi-zade daha sonra Ali Kuşçu gibi zevatın mesaileri mesai-i İslam’a tiği terakkiye halefleri bir şey ilave edemediler de mi olunamamıştır? +Öyle olsa idi o hasılayı zamanımıza kadar az çok isal eden vesait nasıl bulunabilirdi? +Daha düne kadar medarisin nüsah-ı müdevvenesi miyanında bulunan ve Kadiistikbaline giden hey’etin Reisi Hoca-zade’yi daha yadesiyle takdir eylemiş olduğu halde kendisinin Hoca-zade ve emsaline karşı bir hiss-i i’timad telkin edememiş ve aksi halde bu i’timadın İstanbul afakında intişar eyleyememiş bulunduğuna ihtiFikr-i acizanemce ulema’-i şer’in ve fakat hakk-ı kelama malik ulema’-i şer’in ulumu ve bilhassa ve müstahık bulunduğu hakkı bi’t-teslim mütalaa etmemek gibi bir adaletsizlik içinde bulunması Bu nakisayı tehvin etmek için mes’eleyi yalnız Rü’yet-i hilal mes’elesine dair da ve dikkatle okudum. +Cidden salahiyetdar bir lisan-ı alimin ifadatı olan izahat-ı fenniyyeleri bazı yanet-perverileriyle tezyil edilmiş ve alel-ıtlak ulema’-i muş olduğu cihetle –nedendir bilmiyorum– bu hitabdan az çok bir sehm-i tevehhüm etmek cür’etkarlığında bulundum. +Salahiyet-i müselleme-i fazılanelerinden muntazır olduğum vechile kudret-i fenniyyenizle kuvvet-i diyanetinizin beyne’s-semai ve’l-arz bir nokta-i telaki bulmak üzere mütevaziyen müsabakaya giriştiklerini gösteren makalat-ı mühimme-i ilmiyyeleri o dakik ve rakik seyr u kıymetleriyle ruhumu okşarken şahsiyet-i fazılanelerinde istediğimden ziyade yüksek bir muhatab ilham etmiş ve acizlerine bu hususta bir vesile-i kelam bahşeylemiş bulunduğundan dolayı ayrıca şayan-ı teşekkürdür. +Şer’in sebeb-i vücub-ı savm olmak üzere isbat-ı şehr nokta-i nazarından umum hesabına ta’kib ettiği şühud ve şehadet-i hilali zat-ı alileri mücerred hususi bir haysiyetle ta’kib buyurduğunuzdan dolayı bazı halatta hükm-i şer’i ile hükm-i hey’i arasında bir tenakuz endişesine nasıl düşmüş ve bu mühim ukde mutalaat-ı mahsusa-i alimanelerine nasıl bais-i yegane olmuş ise maksad-ı hey’i ile maksad-ı şer’i arasında hiçbir nokta-i nazar farkı gözetmemeye ma’tuf bulunan bu ukdenin hallinde ulema’-i şer’ ile ulema’-i hey’et arasında mefruz bir i’timadsızlık tasavvurunu mebde’-i nazar göstermek için eslafınızı muahazeye mecburiyet hissini duymuş bulunmanız da kalb-i aciziye öyle bir ukde olmuş ve bu satırların tahririne başlıca saik bulunmuştur. +İşte bunun için ilm-i fıkıh verir gibi görünen bu nokta-i nazarı feda etmek lütufkarlığını inayet-i aliyyelerinden istirham ile söze başlayacağım. + +ahkam-ı nücum ile ... +Bakmıyorlar Düşünmüyor- Gezip dolaşmıyorlar mı?] ve edille-i hikmete mütedair bulunan birçok ayat-ı kerimede ve ez-cümle ayet-i celilesine alakadar olduğunda şübhe edilmeyen lüzumunda bilhassa müteahhirinin hiç şübhesi yoktur. +Istılah-ı fıkhide “müteahhirin” ta’biri de tarihinden sonra gelen fukahaya masruftur. +mali biri tafsili olmak üzere iki nevi’dir. +Hükm-i ki bu i’tibar ile ilm-i hey’ete galib zan kıymeti atfedilmiştir. +Hükm-i tafsili ise mesail-i hey’iyyenin tasnifiyle alakadardır. +Müşahedat ve tecrübiyat. +Bunlar üzerinde tatbikat-ı riyaziyyeden müstentec hesabat. +Nazariyat ve faraziyat-ı sazice. +Bunlardan ilk ikisi kat’iyyat ve üçüncüsü ihtimaliyat cümlesinden addolunmuştur. +Çünkü mebde’ olan müşahedat ve rasadat tecrübeleri derecelerine göre yakiniyat-ı vakıiyyeden oldukları gibi tatbikat-ı riyaziyyeden müstentec kavanin-i zaruriyye de bu vakıatın evsafıyla meşrut olduklarından zaruriyat-ı meşruta cümlesindendir. +Binaenaleyh hesab-ı feleki hesab-ı nazari mesaili gibi zaruriyat-ı mutlakadan değil zaruriyat-ı meşrutadan olarak haiz-i kat’iyyet sayılırlar. +Nazariyat ve faraziyat-ı mahzaya gelince bunlar her zaman kabil-i münakaşa zanniyat hududunu tecavüz edemezler. +Şübhesiz terakkıyat-ı fenniyye bu meratib-i selase üzerine ta’dilat icra etmiş ve edecektir. +Fakat bu tasnif zannederim hiçbir zaman ibtal olunamayacaktır. +Lakin rü’yet-i hilal mes’elesi hakkındaki hükm-i fıkhi hükm-i hey’inin kat’iyyeti esasına göre cereyan etmiş bir hüküm olduğu şayan-ı dolayı farz buyurduğunuz adem-i i’timad nokta-i ulema’-i hey’etin za’f-ı fennisine haml etmek ise atfedilebilir ki bu şerait karşısında kendimize Her zaman taklid mal satmakla geçinen ve hakiki erbab-ı ilmin mevkiini gasb ederek yaşayan ve fakat tarih-i ilimde en küçük bir iz bırakmadan geçip giden mütesallifini hesaba almayarak diyebilirim ki ulema’-i din ilm-i hey’et hakkında büyük büyük tebcilatta bulunmuşlar ve kehanet şu’besine dahil bulunan ahkam-ı nücum vechile birbirine karıştırmamak için çalışmışlar. +büyük muaveneti dokunduğu cüz’i bir im’an ile anlaşılan ve fakat kıymet ve gayesi her nedense nazar-ı alilerinde hüsn-i takdire mazhar olmak şerefinden mahrum kalan İbni Abidin merhum risalesinde bu noktayı da derc eylemiştir. +Buna dair birçok müeyyidat bulabilir isem de burada bir fıkra ile iktifa edeceğim. +İmam Fahreddin-i Razi Tefsir-i Kebir’inde Ömer bin Hüsam Ömer-i Ebheri’den Mecisti okuyormuş. +O sırada fukahadan bir zat gelmiş ne okuyorsunuz? +diye sormuş. +Ömer-i Ebheri de “Kitabullah’tan bir ayetin tefsirini okuyoruz.” demiş ve izah etmiş: +“Cenab-ı Allah Kitab’ında buyuruyor işte biz de bu binanın keyfiyetini tefsir ve izah eyliyoruz.” sözüyle fakihin tam nokta-i nazarını göstermiş. +Dikkat olunursa hey’et-i riyaziyyeden ziyade hey’et-i tabiiyyeye celb-i nazar eden ve hey’et-i riyaziyyeyi evleviyetle te’min eylemiş bulunan bu sözün kıymet ve isabetini Razi büyük bir takdir bütün dekaikına vakıf bir ihata ile mebadi ve mütearifatını münakaşa ve ilmin layık olduğu kıymet-i mahsusayı kayd ve tesbit eyler. +lafzıyla kütüb-i sünende tahric ve tashih edilen hadis-i şerifin mazmununda alakadar görülen +nazarı mes’elenin hall-i fıkhisinde asla müessir olmayacaktır. +Hatta mes’eleyi kat’iyyet-i hesab üzerine halletmek arzusunu gösteren Sübki ve emsali zevat bunun için muvaffak olamamışlardır. +Binaenaleyh bugün öyle bir faraziyeye bina’-i mütalaa etmek hem mahzurlu hem faydasızdır. +Mahzurludur: +Çünkü ulum-ı müsbete dırmaktan hali kalmaz. +Gayr-i müfiddir: +Çünkü tahsil-i hasıl olduğu gibi isbat takdirinde de başka menata istinad eden hükm-i fıkhiyi asla müteessir edemeyecektir. +Bu tıbkı makamında duran bir kimseyi düşürmek için altındaki istinadgahına dokunmadan üzerindeki perdeyi alıvermeye benzeyecektir. +Daru’l-fünun müderrislerinden fazıl-ı muhterem lerde isminde bir eser te’lif ederek bunun birinci cüz’ünü tab’ ve neşr eylemişti. +Biz bu eserin hey’et-i hazıraya göre mesail-i i’tikadiyyeyi müdafaa edip edemeyeceğinden bahsedecek değiliz akaid-i Ehl-i Sünneti halelden vikaye maksadını te’min eyleyen ilm-i kelam hakkında Üstad-ı şehir Şeyh Muhsin-i Fani ez-Zahiri hazretleri tarafından mecmuasının Mayıs – Temmuz tarihli nüshalarında neşredilen makaleye dair bazı mülahazat-ı ilmiyye arzıyla iktifa edeceğiz. +Yeni ’elesi meydana çıkınca hiçbir müslim mütefekkirin bu mevzu’ ile zihnen alakadar olmaması mümkün değildir. +müdafaanın da değişmesi binaenaleyh ulema’-i yeni bir cebhe-i müdafaa küşad etmesi lazım gelir.” dedikleri gibi sahib-i makale Şeyh Muhsin-i Fani hazretleri: +“İlm-i kelamın esası felsefe-i Yunaniyyedir. +Hicaz’ın tefevvuk-ı dinisini imha maksadıyla bir halife-i Abbasi kütüb-i felsefeyi Arab lisanına tercüme ettirmiş ve bu hal Arablara karşı fırsat bekleyen İran milliyet-perverlerinin ahkam-ı diniyyeyi te’vilden te’vile uğratmasına bir zemin-i cereyan ihdas eylemiştir. +İslamiyetin +Mansur tabiiyata aid kütüb-i ta’limiyyeyi ikinci asr-ı hicride celb etmiş olduğu halde sene-i miladiyyesinde kitabını yazan bir İtalyalı tabiattan bahsetmiş olmak günahıyla detli mukarrerat ittihaz edildi. +Ruh Hak’tan gelip bir gün olup da Hakk’a gideceğini söyleyen “Serve” hafif bir ateş üzerinde yavaş yavaş pişirilircesine felsefeden esasen istifadesi olmadığı gibi şimdiki felsefe-i garb ile de muhtac-ı te’yid olacak bir akidesi yoktur; Yeni İlm-i Kelam namıyla eski duğumuz şu zamanda yeniden canlandırmaya lüzum yoktur. +Maksad gençliği İslamiyete irca’ ise bu doğrudan doğruya sıyanet-i dine ve selamet-i vatana müteallik bir mes’eledir. +Binaenaleyh gençlerimize lazım olan şey Kitap ve Sünnete müstenid bir ilmihaldir. +Çünkü sem’a müstenid olan ahkam-ı dinin münakaşası vebaldir. +Akla muarız görünen naklin te’vili ise dini te’yid değil belki tecavüzdür.” diyorlar. +Şu iki nokta-i nazarın ehemmiyeti na-kabil-i nediyorum ki Şeyh hazretleri “bir halife-i Abbasi” ta’biriyle Me’mun’u kasdediyorlar. +Çünkü kütüb-i felsefe en ziyade Me’mun zamanında lisan-ı Araba tercüme edildi. +Tercüme için Me’mun’un üç yüz bin dinar masraf ihtiyar ettiği mervidir. +Kendisi dahi Mu’tezileden idi. +Müslim ve gayrimüslim ulema-yı zamanı sarayına toplar cereyan eden münakaşalara bizzat iştirak ederdi. +Me’mun’un bu zevk-ı ilm ü irfanı hiçbir vakit lunduğuna delil ittihaz edilemez. +Felsefe merakı hükumet-i Abbasiyye Ebu Ca’fer Mansur’a geçerek Harun-ı Reşid Me’mun zamanında tevessü’ etmiş ve bu vüs’at Mu’tasım Vasık Mütevekkil zamanlarına kadar imtidad eylemiştir. +Mansur halife olunca bit-tabi’ tebaa-i gayrimüslimenin rehabin ve ulemasıyla ihtilat etti. +Milel-i sairede mevcud ulum ve sanayie aid bazı şeyler işiterek onların kendi memalikinde dahi neşr u ta’mimine bir şevk ve heves hasıl etmiş melik-i Rum’a sefir göndererek Kitab-ı Öklidis ni Nedim’de izahat bulabiliriz. +Bu tercümeler gelip de mündericat-ı müfidesi görülünce ulema-yı dahi celbine lüzum gösterilmiş ve şu suretle asar-ı ecnebiyye hakkında baş gösteren merak gittikçe ilerleyerek Me’mun zamanında bütün kütüb-i Yunaniyye ve Iraniyye ve Hindiyye Arab lisanına nakledilmişti. +Ulema’-i İslam bunla Vakıa putperestlerin müslüman olmaktan yahud esareti kabul etmekten başka çareleri yoktu. +Hatta Cenab-ı Hassan da: +demiş fakat Ehl-i Kitab hakkında [Dinde zorlama yoktur] ayet-i celilesi nazil olunca ve mücadele-i haseneden başka elde tatbik edilecek bir düstur yoktu. +Muhyiddin-i Arabi hazretleri diyor ki: +“İnsana ilim iki yoldan gelir: +İlham – İstidlal. +Ben ilm-i kelama su’-i nazardan Allah’a sığınırım. +Bu ilmin uleması ilm-i mezkuru kendi nefisleri ni sıfat-ı sübhaniyyesini sıdk ve sıhhat-i risaleti alemi kaderi meadı isbat için bu ilmi ta’lim ve tedvin eylediler. +İ’tikad-ı nası teşevvüşten vikaye mu’cize-i enbiyaya benzer. +Hasma karşı isti’mali lazım gelen vesaitin eslemi edilledir. +Edille yerinde esliha isti’mal edilirse münkirin havf içinde kalır. +Havf ise onları nifaka da’vet eder. +Şu kadar ki herkesin bu ilmi bilmesi icab etmez çoğu buna muhtac değildir. +Her beldede füru’-ı dine muttali’ olan fukaha veya etıbba gibi ıstılahat-ı nazariyyeyi bilen bir zatın bulunması kafidir. +Delail-i nazariyyeyi bilmek İslamiyete mani’ değildir. +Avam Kitab’ı zahirinden bilir. +Böyle olmasaydı kable’nnazar müslüman olanlara İslam namı verilemezdi. +Bilir ki Kur’an kimsenin muarazaya muktedir olmadığı bir hüccet-i ilahiyyedir. +Bu akidede bir delil-i akli kuvveti teşekkül eder. +İnsan aklın nuruyla yalnız bazı şeyleri görebilir fakat iman bir nur-ı ma’nevidir ki o nur ile her şey görünür viyetini’te keşf eden “Kopernik”in rafz u döndüğünü meydana koyan “Galile”nin çektiği ne azablara uğratıldığını kendileri hikaye ediyor. +’den tarihine kadar iki yüz bini ihrakan yine kendileri yazıyor. +Abbasiler’de mi ashab-ı rafz u ilhadı böyle yapmalı idi? +Yapmadılar çünkü yapamazlardı. +Bunu yapabilmek için ne kadar ayat-ı imtinan ve istidlal var ise cümlesini Kur’an’dan çıkarmaları lazım gelirdi. +Felasifenin hurafatına karşı yalnız bir silahları var idi ki o da münazara-i kelamiyye idi. +Tefekkür-i hilkate me’mur olan bir millet erbab-ı ilme el dokandırabilir mi? +Eğer böyle olsaydı İslamiyetin bazı müfterilerin dediği gibi silah kuvvetiyle intişar etmiş olmasına kail olmaklığımız icab eder. +Korkuya istinad eden bir din ne kadar yaşayabilir? +Korku ortadan kalkar kalkmaz irtidad başlar bahusus ehl-i kitabız yalnız mücadele-i hasene ile da’vete me’muruz. +Mücadele-i kelamiyye denilen şey de bundan başka bir şey midir? +Mükalemeye muhtac bir ilme “ilm-i kelam” denilmesinde bir zarar tasavvur edilemez. +Hangi ilim vardır ki: +Tekellüme muhtac olmasın? +Kelam adeta “mantık” demektir. +Nutk ise yalnız tekellüm değil idrak ma’nasına da gelir. +Bu i’tibar ile ilm-i kelam ilm-i zatiyye de başka türlü temyiz olunabilir mi?.. +Sahib-i hüccet-i baliğa bile vahdaniyetini delil-i tehassüliye istinad ettirmiştir. +Fil-hakika hulefa-yı Abbasiyye’de asabiyet-i +Din-i mübin-i İslam’a karşı takınılan husumetkarane vaz’iyete bütün kalbimle acıyorum. +Gençliğin şevk ve savletle daima yükselmeye çalışan dis ederim. +Bu hisse hürmet eylerim. +Aziz Türkiye’nin her köşesinde ağlayan bir matem var. +Yıkık yurtların artık dumanları tütmeyen ocakları başında çömelmiş dul gelinler akça saçlı nineler senelerden beri hala gelmeyen bir aziz çocuğun ebedi firakına ılık ve hararetli gözyaşları döktüğünü gören ve duyan genç ruhlar bu meş’um sebebe bütün gençliğinin hiddet ve şiddetiyle la’netler ediyor. +Ne kadar haklıdır! +Lakin bu sebeb ah bu mel’un ve na-kam sebeb ne dini ne millidir! +İşte ey genç senin milliyet aşkıyla kavrulan taze ruhundaki matemin acısıyla aradığın sebeb asrın icabatına uymadığını sana yalan dilleriyle söyleyen gafillerin dediği daha derindedir. +Kör taassubla sefil taklidi göz önüne alarak şanlı milletinin inandığı dini taptığı Hakk’ı güttüğü yolu dikkatle intibahla araştır ve işte o zaman göreceksin ki yapmak için yıkmaya mecbur olduğun Türkün dini değildir… Dini ihmal eden mel’un sebeblerdir… Ateşli milliyetine aşk ve savlet vermeyen bu sebeb senin yüksek tarihinden gelmiyor dininden gelmiyor milliyetinden gelmiyor. +Bunlar bu sefil ve na-kam sebebler karşısında sen bütün iman ve irfanınla mücadele etmeye mecbursun. +Din-i mübin-i İslam’a isnad edilen tedenni sebeblerinden birisi de “Din cem’iyetimizin siyasetine hukukuna aile hayatına iktisadiyatına bediiyatına hakimdir. +Uhrevi ve dini olduğu Din-i mübin-i İslam’ın cem’iyette mevcud olan mes’ele yanlış anlaşılmıştır. +Bunu biraz izah ve Zannediyorum ki Şeyh Muhsin-i Fani ez-Zahiri Beyefendi de kısmen bu mesleği ta’kib ediyorlar. +Mes’eleyi bir de gençlerimizin bir taraftan dine ısındırılmasını diğer taraftan hiss-i teceddüdlerinin tatmini ve şu suretle hayat-ı fikriyye ve ahlakıyyelerinin tenbih ve tenmiyesi bin-netice kuvve-i ma’neviyyelerinin takviyesi cihetinden muhakeme edelim. +Bunlara her halde avamm-ı nas nazarıyla bakılamaz. +Çünkü bunlar her şeyi sebebiyle tasavvur ettiren bir meslek-i tahsilde bulunuyorlar her şeyi illetiyle anlamak istiyorlar. +Hiç illetsiz ma’lul olur mu; illetsiz ma’lul aramak vücudsuz mevcud aramaya benzer değil mi?... +lemez. +Bir din yoktur ki müdafaadan müstağni olsun. +Eski ilm-i kelam kafidir denilirse bu da doğru değildir. +Çünkü İsmail Hakkı Bey’in dediği gibi birçok hasımlarımız ölmüş bazısı da kuvvet bulmuştur. +Kur’an nasıl kendinden evvel gelmiş olan kütüb-i münzelenin bazı ahkamını aynen bazı ahkamını ta’dilen tasdik etmiş zamanen hikmet-i mevcudiyyeti kalmayan bir kısım ahkamı da fesheylemiş ise biz de ulum-ı asriyye icabatına göre İslamiyetin ulviyetini müdrik bir zihniyet-i getirmeliyiz ki Avrupa’nın bi-taraf mahafil-i ilmiyyesiyle de te’min-i münasebata müsaid bir zemin ihzar etmiş olalım. +Çünkü onlarla da müştereken müdafaaya mecbur olduğumuz birtakım mes’eleler karşısında bulunuyoruz. +Bunların hepsini bir tarafa koyalım. +Layık mıdır ki gençlerimiz mahza ta’limsizlik yüzünden dinlerini ecnebilerden öğrenmek mecburiyetinde kalsınlar yahud büsbütün dinsiz olsunlar?... +Tedrisat-ı diniyye programımız asr-ı hazırın ihtiyacıyla mütenasib bir terbiye-i diniyye ve ahlakıyye verebilecek mahiyette olmadığını herkes biliyor. +Bu mühim işin ciddi ve esaslı ma’lumata istinad edilmeksizin yapılamayacağı da kimseye mechul değildir. +Bütün şu mülahazalara rağmen böyle sıkıntılı mezse de eski zaman faziletlerinden addedenler de çoktur. +taarruz etmeyiniz. +Hukukunuzu koruyunuz ve belağu’l-mübin olunuz. +Tebliğ ettiğiniz hep doğru olsun. +Da’vanızı hakkıyla müdafaa ediniz. +Vahdetle hareket ederken takvadan ayrılmayınız. +Müşavere emrinizin esasıdır. +Ulülemre akıl ve şer’ dairesinde itaat ve müşavere neticesinde göz kırpmayarak i’tirazsız inkıyad ediniz. +Hakk-ı abd hakk-ı Rabden ehastır. +Alim olunuz. +Her şeyi biliniz. +Bilenle bilmeyen bir değildir. +Hakkınızı lisan ile müdafaa ediniz. +Beyyine ile isbat ediniz. +Ayetlerle tenvir ve tesbit ediniz. +Taarruza ma’ruz kalınca hakkınızı musafat ile müdafaada muvaffak olamayınca işte o vakit kuvvetinizle ortaya atılarak mukatele ediniz. +Allah doğruların muhsinlerin müttakilerin yardımcısı zalimlerin münafıkların düşmanıdır.” Muarızlara şimdi soruyorum: +Acaba bugün sizin “diplomasi hukuk-ı düvel tarih-i siyasi hukuk-ı harb” dediğiniz şeyler burada hülasaten kaydettiğim ayat-ı celilenin ali mazmunlarından daha ali bir kaideyi havi midir? +Her millette son söz süngünündür. +Süngüsüne güvenmeyen millet haklı da olsa haksız çıkar. +musafat yolundan ilim ile irfan ile müdafaayı ve tebliği beyandan sonra artık kılıcı sıyırarak hakkını muhafaza ve taarruzu def’ eylemeyi emrediyor. +Başka cevaba ihtiyac yoktur s nırım. +Şurasını çok tavsiye ederim ki ahkam-ı rasinesini naklettiğim bu ali düsturlar “saatü’l-kıyame” kadar bakidir. +İstiklal sahibi her millet bu düsturlar haricinde bir siyasete malik olamaz. +Osmanlı Devlet[in]’in tarihinden senesine kadar tarihinden bugüne kadar geçen eyyam-ı nuhusetinde işte bu ahkam-ı celileye Budapeşte’ye İdil havzasından Vistül suyuna kadar Osmanlı Devleti mahvoldu. +Hürriyet ve meşrutiyetin bir “şirzime”nin yed-i kahr u zulmetinde ahkam-ı mansusa hilafında suiisti’mal edilmesi yüzünden üç yılda üç yüz tahlil edince görülecektir ki siyasete hukuka aile hayatına iktisada karıştığı cihetler tamamıyla ayrı ayrı şeylerdir. +Birinin diğerine karışmasını en iyi ve metin surette te’min eden de İslam’dır. +Uzvi işlerde din-i mübinin ahkamı pek sarihtir. +ederken ictimai ihtiyacları buna hiç karıştırmamıştır. +Ma’lumdur ki bu iki ihtiyac tatmin edilmezse birinde nevi’ için beka diğerinde cem’iyet ahkamda ferdidir. +Emr-i ahirette ahkam-ı mevzua tamamıyla şahsa tealluk eder. +Mükellef fiilen ferdi mes’uliyet ve itaba yahud ferdi mükafata mazhar olur. +Abd ile Allah arasında hiçbir vasıta yoktur. +“Ümid” şahsadır. +Ümit kesmeyin!] emr-i celili ammeye ferden ferda hitabı havi ümid-i rahmet veren Rabbani bir tebliğdir. +“Amel-i salih” ferd-i müslim için ni’met-i ebediye mazhariyeti gösterir. +“Mürtekib-i kebair” için tenzir-i ilahi de ferde mahsustur. +Bu sebeble hukuk-ı müştereke “ibadat ve taatta” sabit değildir. +“İstişfa’ ” bahsi ayrı bir mes’eledir. +Şefaatin hayluleti ferdi mes’uliyeti izale etmez. +Nebinin velinin akrebin şefaati Rabbü’l-Kerim indinde kabule mazhar olursa tealluk edecek hüküm ve afv-ı ilahi yine ammeye değil ferden ferdadır. +Burada ictimai bir şey yoktur. +İbadette cemaatin te’siratı da buna muarız değildir. +O başka bir hasenedir ki ileride dedikleri gibi yürütmeyen durduran kaidelere mi tabi’dir? +“İslam”ın siyaset i’tibariyle tebliğ buyurduğu ahkam dünyevidir. +Vaz’ ettiği ahkam uhrevi ve ma’nevi değil akli ve maddidir. +Bunda iki esas göstermiştir: +Kuvvet – Mücahede! +Bunun haricinde İslam siyasete dair bir şey dememiştir. +Ahkam-ı umumiyye i’tibariyle Furkan-ı azimde bize siyaset rehberliği eden niyyat-ı celilenin umde-i mündericatı hülasatü’l-hülasa şundan “Doğruya da’vet hakkı ta’lim imanı tebliğ ediniz. +Nasa doğruyu söyler iken yapıştığınız metin destek imanınız olsun. +Adli rehber ediniz. +eyleyiniz. +Birr u takvadan ayrılmayınız. +Haksız +Kendisini müdafaaya yarayan asri silahları istikmal etmek hususuna Japonya’nın ehemmiyet vermemesini tavsiye ettiğime zahib olmayınız. +Ben bu cihet muhafaza-i nefs hududunu tecavüz etmemelidir diyorum. +Çünkü hakiki kuvvet silahlarda değil bu silahları kullanan insanlardadır. +Bir insan kuvvetini arttırmak hırsıyla silahlarını çoğaltırsa düşmanlarından fazla kendi nefsi için bir tehlike teşkil eder. +Hayatdar olan eşya sühuletle rencide edildiğinden muhtac-ı himayedir. +Sahne-i tabiatta hayat kendini birtakım mahfazalarla himaye eder bu mahfazalar hayatın kendi maddesiyle tekevvün eder. +Bundan dolayı hayatın neşv ü nemasıyla ahenkdar bir haldedir. +Zi-hayat insanın himaye-i hakikıyyesini deruhde eden ruhi mefkurelerdir. +Bunların hayat ile canlı revabıtı vardır. +Hayat ile beraber mazhar-nüma olur. +Fakat maalesef insanın bütün eslihası zi-hayat değildir. +Bunların bir kısmı çelikten yapılır mihanikidir. +İnsan bunları kullanırken onların ceberutundan kendini sıyanet etmeye dikkat etmelidir. +İnsan müdafaa-i nefs için kullandığı silahların karşısında küçülüyorsa tedricen intihar ediyor demektir. +Japonya hayatın kanun-ı ahlakisine garb milletlerinin bu tarik-ı intiharı ta’kib ettiğini görecek derecede metin bir surette i’tikad etmelidir. +Garb milletleri başkalarını pençe-i mahkumiyyetlerinde tutmak Japonya için tehlikeli olan cihet garbı harici zevahirinde taklid etmek değil garb milliyet-perverliğini sevk eden kuvveti kendisine aid imiş gibi kabul etmesidir. +Japonya’nın ictimai mefkureleri şimdiden alaim-i mağlubiyyet göstermeye başlamıştır. +Asr-ı hazır tarihinin medhalinde fennin ziyade layık olan kesb-i istihkak eder.” Bu düsturun ma’nası “Yaşa ve başkalarına neye mal olursa olsun ehemmiyet verme.” Bu düstur gözleri kör olduğundan ancak temas edebildiği her şeye yıllık kahramanlar yatağını din ve millet düşmanlarına teslim ederken bunu acaba Osmanlı Devleti ve bu kafile-i gafile din-i mübin-i İslam’ın siyasetinden dolayı mı verdiler? +Beşeriyet tarihinin yüzkarası olan Yunan gibi meyhaneci umumhaneci sefil ve kaltaban bir kavim güzel İzmir’i yeşil Bursa’yı mukaddes Edirne’yi acaba bizim devletimiz ahkam-ı çiğnedi ecdadımızın şanlı türbelerini telvis etti mebani-i münacatı taşladı? +Bu çok sersemlik olur. +Anadolu’nun şanlı muharebelerinde ırz ve din düşmanına sinesini geren Mehmedcik acaba “garb zihniyeti ve felsefesi” namına mı en aziz olan canını verdi? +Yoksa onu oraya sevk eden ali kudret iştebiz gençler”in beğenmediği muahaze ettiği “din ve iman” kuvveti miydi? +Yalnız şurasını kayd ü izaha hacet görüyorum: +edenler anlamalıdır ki şuraya naklettiğim İslami siyasi esaslar hiçbir vakit sair ictimai esaslarla tedahul etmez. +Cem’iyetin vezaif ve a’mal tefrikını en çok güzel yapan İslam te’sisatıdır. +Bu siyaset yolunda İslamlar için birer umdedir. +Her gün Pek güzel görülüyor ki “akl-ı şebab”ın zu’m ettikleri gibi din-i İslam’ın siyasetindeki tebligatı hiç de uhrevi değildir. +Dipdiri dünya işidir. +Çünkü hayatı tekrim ve kudretlerini tercih eyleyen Hak Teala İslamlara ferdi ictimai vezaif ve hukuku hiç noksansız göstermiştir. +“Yaştan kurudan bir şey yoktur ki Kitab-ı Mübinde mübeyyen olmasın.” hikmet-i ilahisi de bundan ibarettir. +Fil-hakika beşeriyetin saadet-i dareynini te’min buyuran Kur’an-ı Kerim yalnız hüsn-i tertil için değil anlaşılmak ve tatbik olunmak için nazil olmuştur. +Garbın bize uymayan milli mahsusatımızla hiç münasebeti olmayan bi-nefsihi o cem’iyetlerin mahsusatına aid kitaplar kadar biraz da müslüman Türkün hakiki kitabı olan “Kur’an-ı Kerim”in meal-i güzinini anlamaya çalışsalar bu dalaletli yolda Türk cem’iyetine hücum etmekten vazgeçerek hakiki Türklüğün şiarına göre hareket etmiş olurlar. +Şimdi hukuki ve ailevi ahkamı gelecek makalede izah edeceğiz. + +CİLD - ADED - - SAYFA ler insanların yekdiğerine pek sıkı surette merbut olduklarını ve başkalarına indirecekleri darbelerin dönüp dolaşıp kendilerine isabet edeceğini bilirler. +Kanun-ı ahlaki bu hakikatin ifadesidir. +Bu yalnız enfüsi bir kıymeti haiz olan hakikat değildir. +Hayatın her şu’besinde mütezahirdir. +Amayı ahlakiyi vatanperverlik namıyla telkin eden milletler ani ve feci’ bir ölümle mevcudiyetlerine hatime vereceklerdir. +Geçen asırlarda ecnebi istilaları vuku’ buluyordu. +Fakat bu istilalar hiçbir vakit milletlerin a’mak-ı ruhuna dokunmuyordu. +bu istilalar ferdi süfli mes’uliyetlerinden azade idi. +Binaenaleyh halk şerefe ve namusa hürmetkar istihkar-ı mehalik ve istihkar-ı mevt gibi hislerle mütehassis hükümdaran ile ümera-yı askeriyyenin ta’kib ettikleri siyasetlerden mühim bir tahavvüle uğramıyordu. +Fakat şimdi garb milliyet-perverliğinin hakim olduğu bu zamanda bütün halk çocukluğundan hakikatler ve yalanlar idhaliyle başka milletlere ve başka medeniyetlere dair fena ve esassız ma’lumat telkiniyle insaniyet namına unutulması lazım gelen ve ekseriya uydurulan birtakım vekayi’ namına abideler inşasıyla ihtiraslar ve adavetler beslemeye sevk olunuyor ve bu suretle komşulara ve sair milletlere karşı tehlikeler ihzar ediliyor. +Bu tarz-ı hareket insanlığın menbaını zehirlemekten hod-perestliği kaffe-i akvamın din-i umumisi mevkiine çıkarmaktan başka bir şey değildir. +Biz fenden başka şeyler alabiliriz. +Fakat bu ahlaki ölümün zehrini alamayız. +Zannetmeyiniz ki başka milletlere karşı reva göreceğiniz felaketler size de sirayet etmez. +Vatanınızın etrafında ekeceğiniz adavetlerin bir cidar-ı masuniyyet teşkil etmeyeceğini unutmayınız. +Bütün bir milletin dimağını faıkıyetine dair bir hiss-i gurur surette kazanılan servetle iftihar etmek harblerde kazanılan ganaimi teşhir ile mağlub milletlerin zilletini idame etmek çocukların başkalarını mekteplerde isti’mal etmek … Bunların hepsi bizzat garbın hayatını kemiren hastalıkları taklidden başka bir şey değildir. +Gıdamız için zaruri olan hubub asırlarca i’tina ve istıfanın eseridir. +Bunları ihmale ma’ruz bıraktığımız takdirde ibtidai bir hale avdet eder. +Fen gibi teşkilat usulü gibi asri olan şeyler yerinden çıkarılıp başka yerlerde yetiştirilebilir. +Fakat hayat i’tibariyle insani olan şeylerin öyle nazik elyafı o kadar çok ve derin kökleri vardır ki yerinden kımıldatıldığı takdirde ölüme mahkumdur. +Bundan dolayıdır ki garbın siyasi mefkurelerinin sizin mefkureleriniz üzerinde icra edeceği tazyikten endişe ediyorum. +Siyasi medeniyette devlet bir ism-i mücerreddir. +Münasebet-i beşeriyye menfaat esasına müsteniddir. +Bu medeniyetin vicdanlarda kökleri bulunmadığından onu alıvermek tehlikeli bir surette kolaydır. +Bu makineye hakim olmanız için yarım asırlık bir zaman kifayet etti. +İçinizde adamlar var ki bunların bu medeniyete ibtilaları milletinizin tevellüdüyle beraber doğan sizi asırlarca besleyen canlı mefkurelere olan muhabbetlerinden fazladır. +Bunların hali kendisine yeni alınan oyuncaklara karşı hissettiği heyecan esnasında bunları annesinden fazla sevdiğine zahib olan çocuğun hali gibidir. +Avrupa medeniyet-i hazırasının hayatı ihtirası tamamıyla şeytanileşmektir. +Avrupa’nın bütün teslihatı bütün diplomasisi bu hedefe müteveccihtir. +Fakat bu gidiş Avrupa’yı uçurumun kenarına getirdi. +Avrupa’nın dünyaya karşı irtikab ettiği tedhiş vahşetleri nihayet kendini tehdide başladı. +Siyaset şeytanına Avrupa sair memleketleri kurban olarak takdim ediyor ve bu kurbanları boğduktan sonra onların etini yiyerek semizliyor. +Bir gün gelecek bu kurbanların cesedi tefessüh edecek ve Avrupa’yı zehirleyerek ondan intikam alacaktır. +Japonya bir servet-i insaniyyeyi haizdi. +Fakat Avrupa şeytanın kan kurtları yalnız Avrupa sanın felaketleriyle gıdayab olacaklarını anladığı zamandır ki bu memlekete hürmet etmeye başladı. +Avrupa Japonya’nın cehennem anahtarlarını elde ederek istediği zaman bu anahtarları kullanabileceğini ve dünyayı tahrib edeceğini anladığı zaman Japonya’nın kendisiyle müsavi bir seviyede olduğunu teslim etti. +tuğu aliheye hürmet ederdi. +Acaba mefkure-i niyetten sonra milletlerin av arayan vahşi hay Tanzimatın neşr u i’lanından beri muhtelif vesilelerle resmi hususi müessesatı ve efradı alakadar eden garbcılık şarkçılık mes’elesi şimdiye kadar bu kadar vuzuh ve ehemmiyetle münakaşa edilmemişti. +Ağaoğlu Ahmed Bey’in mecmuasında “garb medeniyetinin mesavi ve fezailiyle bir kül olarak ve aynen kabulü” fikrini mutazammın makaleleriyle başlayan münakaşat –matbuattaki buhrana rağmen– el-yevm kemal-i hararetle devam ediyor. +Bundan anladığımız ve menafi’-i memlekete İslamiyete çok faydalı gördüğümüz netice münevverlerimizin efkar-ı umumiyyenin körkörüne bir taklidden ibaret olan garbcılığı bila-tedkik kabul etmek istememesidir. +Kendilerine bir de laiklik izafe eden garbcılarımızın müdafaatı dikkatle tedkik ve mütalaa edilecek olursa görülecektir ki: +Bunların iddialarında delil hüccet tedkik ve tahlile müstenid hiçbir kıymet-i ilmiyye ve ameliyye mevcud değildir. +Vakıa bu tedenniyata sebeb medeniyetimizdir demek isteniliyor. +Fakat yine aynı medeniyetin kemalini idrak ettiği hakikati ne suretle izah edilecek? +gibi muayyen kanunların te’siratına tabi’dir. +Bir müddet cihana nur ve irfan şevket ve celadet refah ve saadet saçan kurunu tahvil ve ta’dil eden bir medeniyetin avamil-i inhitat –ki daima ruh-ı milli ve an’anat haricinde zuhura gelen tereddiyattır– şerait-i inhilal husul bulmayınca deniyetimiz gayr-i kafi gayr-i varid bulunmuş vanlar gibi birbirinden korktuğunu; milletlerin mihman-nüvazlık kapılarını seddettiklerini; ancak tecavüzi tedafüi maksadlarla toplaştıklarını; ticaretlerine aid esrarı devlet esrarını teslihat esrarını inlerinde sakladıklarını; yekdiğerinin uluyan köpeklerine kendilerine aid olmayan kemikleri atmakla sulh hediyeleri verdiklerini; ayağa kalkmak isteyen mağlub milletleri hak-i zillette bırakmak istediklerini; sağ elleriyle imzaladıkları uhudu sol elleriyle nakz ettiklerini görüyoruz. +Acaba bu hal bizim için şayan-ı gıbta mıdır? +Bütün dünyaya korku hırs şübhe yalan tohumlarını eken bu milliyet-perverliğin ruhu karşısında eğilecek miyiz? +Kendi mirasımıza mukabil garb piyasasından bu mahsul-i ecnebiyi aldığımız zaman dimağımız şübheden azade olacak mı? +Bir duğunu bilirim. +Bedmest olan bir biçare serhoşluğunu ne aid mesaili düşünmekte ve birtakım tecrübeler yapmaktadır. +Fakat Avrupa bir obur gibidir ki mi’desini doldurmaktan vazgeçemez de hazımsızlığın kabusunu ilacla izale edebileceğini ümid eder. +Avrupa siyasi insaniyetsizliğinden vazgeçmeye amade değildir. +Avrupa kalbin tebdiline değil ancak sistemlerin lüzum-ı ta’diline kaildir. +kıyas olmayacak derecede velud ve semeredar fakat o nisbette mu’dıldir. +İbhal ve ihama tahammülü olmayan ictimaiyat serbest vazıh bilhassa müdellel vecheler dahilinde saha-i münakaşaya dahil olursa behemehal hey’et-i ictimaiyye namına menfaat tevlid eder. +Çünkü bütün füru’ ve netayiciyle hayat-ı umumiyye ve ferdiyyede hakim olan kavanin-i ictimaiyye maddi eserleriyle hakikate mukarin olamayan saf[sa]taları derhal tekzib eder. +Mübahesat-ı ictimaiyyede hiçbir hadisenin ketmi başka bir şekilde iraesi mümkün değildir. +Bundan dolayı mensi ve mahrem kaldıkça neticesizliğe mahkum olan ictimai münakaşatın son zamanlarda matbuata aksini fal-i hayr addediyoruz. +Ta ki müsademat-ı efkardan nur-ı hakikat tebellür etsin. + +Bin üç yüz senelik esasattan mülhem kanunlarımız mi idik?.. +Belki hey’et-i ictimaiyyemizin ihtisasatı an’anatı ruhiyatı maddiyatı tabayi’ ve emzicesi hilafında başka milletlerin başka harslerin kabiliyeti derecesinde tanzim edilmiş kanunları takliden karışık ettiğimiz günden beri sukut başladı… Şark ruhumuzu tatmin edemiyorsa; bütün Avrupa’nın takdir ile yad ettiği üslub-ı mi’mari medeniyet ruh i’tibariyle son derece cazib bulduğu ve salonlarında müzelerinde daru’l-fünunlarında mühim mevki’ler verdiği şarkın yani İslamiyetin bütün fezaili karşısında zulmeti nura tercih ediyoruz demektir ki bu medeniyetimizdeki nakisayı değil ruhumuzdaki seciyesizliği gösterir. +İdare zihniyetimiz tedenni değilse bundan mütevellid mes’uliyet yine esasatımıza değil; ne şark ve ne de tamamıyla garba aid olmayan karışık ve güya medeni vasfıyla yad ettiğimiz zihniyete aiddir… Görülüyor ki tereddiyat-ı hazıranın ilmi ve dakik bir tahlili garbcıların bütün müdafaalarını felsefelerini hurdühaş etmeye kafi gelmektedir. +Buna mukabil kıymetsizliği kat’iyet-i riyaziyye ile – laiklik” mefhumu karşısında mütebariz nevvar “şarkçılık – İslamiyet” umdesi kalıyor ki: +Asırlarca asırlarca cihana nur ve ümid serpen vicdanları terfih ve müsterih eden bu kuvvetin tefevvukunu kabul etmek –hakikat-bin ve fazilet-kar insanlar Ne hayat-ı ictimaiyyemizin ve ne de hayat-ı ferdiyyemizin “la-dini – garbi” bir zihniyetle idamesine Bunun aksini isbat etmek isteyenler için meydan-ı münazara açıktır. +Ve illa tahlile tedkike istinad etmeyen ve isbat edilemeyen herhangi fikir daima medeniyet-i İslamiyye karşısında zevale mahkumdur. +olsaydı bütün cihan tarihlerinde mazbut olan havarık ve kemalatı iktitafa imkan bulunmazdı. +Bugün hepimizin taht-ı tasdik ve i’tirafında olan sukutumuz ise ananat ve esasatımız haricinde kalan tereddiyattan münbaistir. +Mes’elenin en açık ve söz götürmez bir isbatı daha var ki: +Onu da arz etmek isteriz. +Evvelemirde garbcılarımıza bir sual tevcih edelim: +– Medeniyetimiz hey’et-i ictimaiyyemiz namına nelerden şikayet ediyoruzsunuz? +Yine kendi ta’birleriyle –müsaadelerine – Memlekette fabrika yok Avrupa tayyare ile giderken biz kağnı arabasıyla yürüyoruz. +Cehl karakuvvet en gizli noktalara vicdanlara hulul etmiş hayat-ı medeniyyenin sunuf-ı ictimaiyye arasında medeni bir teması yok kulüpler zevk vasıtaları mahdud kanunlarımız bin üç yüz senelik esasattan mülhem şark ruhumuzu tatmin edemiyor +olanlar mutlak umur-ı milletin meşveret-i amme akide-i diniyyeleri i’tibariyle de hakimiyet-i milliyye tarafdarlarıdır. +Mazi ve ati mes’elesine gelince: +Subhi Nuri Bey arkadaşımızın da “biz layık ve garbcıyız” demekle ne kasdettiğini pek iyi anlayamadığımızı hazırın da en büyük hakimi addedilen Ziya Gökalp Bey “la-dini” ta’biriyle tercüme etmişti. +Bu Arapça “la-dini” ta’biri Türkçeye çevirilince açıkça “dinsiz” denmek icab eder. +Şu halde “layıklık” tün kat’ etmek niyetinde olduklarına mı hükmetmek lazım gelecektir?” “Avrupa’dan birçok şeyler taklid ediyoruz. +Bunlardan bazıları ictimai bünyemize kabil-i tatbik olduğu için beka buluyor. +Fakat taklid ettiğimiz müessese veya fikir cereyanlarından bir kısmı memleketimizde kendilerine muvafık bir muhit bulamadıkları için zevale mahkum oluyorlar. +Çünkü her şey her memlekette her millette kabil-i tatbik değildir. +Artık ibtidai mekteplerde çocukların bile bildikleri bu hakikati bilmek istemeyen Adliyenin Düşmüş Olduğu Şayan-ı Esef Dereke Hukuk Mektebi de sair mektepler de bilahare peyrev olarak inkılabdan sonra tedenniye uğramıştır ki sebebi Emrullah Efendi merhumun fikr-i hayır-hahanesidir. +Merhum istedi ki herkes hukuk ilmini öğrensin. +Bakkal çakkal mektebe girdiler guya o ilmi öğrendiler. +Adliyemizi öldüren darbelerden biri bu olmuştur… Hakimlerin müteşettit ahvaline birtakım vekillerin şarlatanlığı munzam olarak bugünkü ahval hadis olmuştur. +Yani devletin vezaif-i adliyyesi muhtel olmuş bir devlet teşkilinde birinci maksad olan tevzi’-i adalet maddesi hakikaten şayan-ı esef bir derekeye düşmüştür. +“An’anata karşı müttehid bir milli cebhe kurmak mecburiyetindeyiz.” “ .... +[ Ey inananlar! +[ İnananlar kardeştir!] Türk müslümanları mahza muhafaza-i kelimetullah için bu hareket-i diliranede bulundular. +“Velid Bey cesaret sahibi bir muhafazakardır. +O hep maziyi düşünür biz ise hep istikbali hazırlarız. +O şarkçı ve dincidir biz ise “layık” ve garbcıyız. +O terakkimizi istikbalimizi te’min için an’aneden maziden ümid bekliyor biz ise aynı gayeye varmak için Avrupa ve Amerika’dan misal arıyoruz. +Ve nihayet biz bugünkü milli devlet hükumet ve meclis tarafdarıyız o ise müstakildir muhafazakardır.” “Bizde son zamanlarda maatteessüf akaid-i adet oldu. +Hatta bu hususta en ileri gidenlerden biri de Ağaoğlu Ahmed Bey’dir. +Ağaoğlu Ahmed Bey bize son verdiği cevabda şarkçılığın mayacağı nazariyesini ortaya çıkarmış ve şarkçı ve muhafazakarım diyen bir adamın mutlak saltanat-ı ferdiyye tarafdarı olması lazım geleceğini münasebet bulunmadığını teslimde hiç tereddüd etmezler. +Hatta “şarkçı” demekten maksad “siyaset-i İslamiyye” tarafdarı demek ise asıl İslamcı olanların hakimiyet-i ferdiyye değil hakimiyet-i milliyye tarafdarı olduğunu kabul etmek lazımdır. +Çünkü İslamiyet meşveret üzerine müessestir. +Binaenaleyh akide-i İslamiyyesi tam +çekilmiş; bundan başka müntehib-i saniler tarafından da yine aynı makamata olmak üzere diğer bir telgraf keşide olunmuştur. +Müftü efendi ile rüfekası tarafından çekilen telgrafnamenin sureti: +“Ahlaki sıhhi inzibati fevaidi mücerreb ve mesi hususunda Meclis-i Ali-i Milli’nin ittihaz edeceği karara muntazır bulunduğumuzu kemal-i hürmetle arz eyleriz.” gazetesi diyor ki: +“Meclis-i Ali’nin bu hususta ittihaz-ı karar etmesine hacet yoktur. +Çünkü Men’-i Müskirat Kanunu el-yevm mer’i ve mevcuddur. +İhtimal bazı yerlerde ilga şayiasını tahakkuk ettirmek isteyenler tarafından “Men’-i Müskirat Kanunu’nun merasim-i tedfiniyyesi!” namına fiilen gösterildiği işitilen çılgınlıklar kanun-şikenlikler memleketimiz hey’etini karar istemeye sevk etmiştir. +Ne hazin manzara!” Karesi müntehib-i sanileri tarafından çekilen telgrafname sureti de şudur: +“Milli mücadele tarihindeki mevkii hidematı ma’lum olan livamız halkının öteden beri saik-ı hamiyyet ve hareketi ancak hissiyat-ı İslamiyyesi olmuştur. +Mukaddes Kanun’un neşrinden çok zaman evvel müskiratı fiilen men’ meyhaneleri seddeden Karesi evladları bugün işret ve emsali lehindeki tasavvuratın tahakkuk ihtimali karşısındaki galeyanla titremektedir. +Milletimizin ruh-ı asil-i diyanet-perverisini henüz anlamak istemeyenlere lütfen hakikati ifham mukaddesatımıza kat’i surette hürmette bulunulmasının te’min ve tebşir buyurulmasını taleb ve istirham ederiz.” gazetesi “Men’-i Müskirat Kanunu’nun ta’dil veya ilga edileceği hakkındaki şayiata büyük bir ehemmiyet veren halkın son zamanlarda hayli endişe ve ıztırablara düştüğünü ve bu endişe ve ıztırablardan mülhem olarak bu telgrafları çekmiş olduklarını Men’-i Müskirat Kanunu’nun kudsi ve sermedi bir kanun olduğunu doğrudan doğruya ahkam-ı esasiyye-i İslamiyyemizden menafi’-i amme ve milliyyemizden doğan ve evvelki Millet Meclisi tarafından büyük bir maksad-ı İslami ahlaki ve sıhhi ile tedvin olunan bu Kanun’un kaldırılması amal ve irade-i milliyyeye külliyyen muhalif olduğunu” da ilave etmektedir. +Bir teessürüm – Evvelisi gün civarımızdaki eski Zabtiye caddesinden geçiyor idim. +Bir viranenin kapısından baktım. +Küçük bir kapı üstünde “Sulh Mahkemesi” levhası! +İhtimal reisi pek iyi muktedir bir zattır. +Fakat o medhali virane olan mahkeme bilseniz bende ne teessürler uyandırdı. +Vaktiyle Mahmud Paşa Camii avlusunda harab köhne bir mahkeme-i şer’iyye vardı. +Oradan ne zaman geçsem kendime “Burası ihkak-ı hak edecek öyle mi?” der ve o kapıdan giren beni nev’ime acırdım. +Bu sulh mahkemesi medhalinin bende bıraktığı te’sir daha şiddetli oldu. +Çünkü milliyetimi yetim gördüm. +Halbuki İstanbul’da ne kadar boş binalar var. +Mesela sırf bir mükalemeye mahsus olan Türk Ocağı’na hiç lüzumu olmadığı halde mükellef ve muhalif-i iktisad bir bina tahsis olunmuş. +Öbür tarafta ihkak-ı hukuk-ı amme için bir virane tensib edilmiş! +Men’-i Müskirat Kanunu’nun Aynıyla Muhafaza Olunmasıdır Kirmasti müntehib-i sanilerinin Men’-i Müskirat Kanunu’nun ta’dili hakkındaki teşebbüsleri protesto eden telgraf üzerine gazetesi bütün memleket müntehib-i sanilerinin Ankara’daki vekillerinin imdadlarına yetişmesi lüzumunu ihtar etmişti. +Ondan sonra Hilal-i Ahdar Cem’iyeti de fevkalade bir ictima’ akdederek Men’-i Müskirat Kanunu’nun ta’dili hakkındaki cereyanları protestoya Büyük Millet Meclisi’ne bir takrir irsaline karar vermiş diğer taraftan da halkı bu hususta efkar ve arzusunu izhara da’vet etmiş ve belediye reislerinin himayesi altında her kazada birer Hilal-i Ahdar şu’besi teşkili için bütün liva ve kaza belediye riyasetlerine müracaatta bulunmuştu. +Ahiren alınan ma’lumata göre Anadolu’nun muhtelif mahallerinden Ankara’ya çekilen telgraflarda halkın Men’-i Müskirat Kanunu’nun muhafazasına tarafdar olduğu bildirilmiştir. +Ez-cümle gazetesinde okuduğumuza göre Karesi Müftüsü ile Belediye Ticaret Müdafaa-i Hukuk Reisi ve hey’etleri ve eşrafı tarafından Büyük Millet Meclisi Riyaseti’ne Karesi meb’uslarına ve Şer’iye Vekaleti’ne bir telgraf +Hilafete karşı ittihaz etmiş olduğu hareket-i kiyasetkaraneden dolayı erkanını tebcil ederim ve bu suretle takdim etmiş olduğu eserlerden dolayı teşekkür ederim. +İslam şimdiye kadar çok çekmiştir. +beyninde müesses olan uhuvvet tebellür eder ve semeratını verir. +Ecdad-ı ızamım bil-cümle fütuhat ve icraatta daima İslam’a hizmet hususunu gözetmişlerdir. +Bundan sonra dini işlerde inşaallah bütün alem-i İslam Merkez-i Hilafet etrafında toplanır ve bir ittihad-ı dini teşkil ederler.” Mescid-i Aksa’nın ta’mirinden bahs ile Halife hazretleri buyurmuşlardır ki: +“Bu gayet güzel mukaddes bir şeydir. +Fatiha-i a’malim olmakla bundan tefe’ül ederim. +Bu Harem-i Şerif’in kudsiyetinden ve mesacidin ta’mirinden bahis olan ayet-i kerime ile başlayarak bir beyanname neşri ile vazife-i diniyyemi ifa eyleyeceğim. +Meclis-i İslami a’zası hüsn-i tedbir ve siyasetlerinden bu hususu makam-ı Hilafete butıyetten dolayı sezavar-ı tebriktirler. +Tekrar ederim ki i’mar hususu bana hüsn-i tefe’ül veriyor. +Filistin ve Mısır müslümanlarına bunu tebşir edebilirsiniz.” Emanullah Han Hazretlerinin Mühim Bir Nutku. +– Geçen Ağustos’un üçünde Afganistan hedasının hatırasını tes’id etmişti. +Bu münasebetle Kabil’de icra olunan umumi ihtifalde Afganistan Emiri şevketlü Gazi Emanullah Han hazretleri mühim bir nutuk irad etmiştir. +Bu nutku Kalküta’da lediyoruz. +Müşarunileyh Emir hazretleri bu nutukta ez-cümle demiştir ki: +“Muazzez kardeşler muzaffer askerler! +Hak Tealanın kalblerimizi te’lif ederek lutf-ı ilahisiyle uhuvvetimizi daim etmesini niyaz ederim. +İstiklalimizi nasıl kazandığımızı biliyor musunuz? +İstiklal öyle mühim bir şeydir ki insan onu evladının hesabına bile feda etmek istemez. +İstiklal ihsan edilmez. +İstiklal zalimlerin asilerin elinden alınır. +Biz de istiklalimizi ordumuzun kuvveti milletimizin himmeti şühedamızın fedakarlıkları sayesinde Filistin müslümanlarını temsil etmekte olan Filistin Meclis-i Ali-i Şer’isi namına Daru’l-Hilafeti’laliyye’ye gelen Abdüllatif Salah Bey Dolmabahçe Sarayı’nda huzur-ı hazret-i Hilafet-penahi’ye kabul buyurulmuştur. +Abdüllatif Salah Bey Filistin müslümanları lümanlarının hissetttikleri fahr u süruru günlerce Meclis-i A’la-yı İslamisinin Emirü’l-mü’minin hazretlerine üçüncüsü Mescid-i Aksa’nın bir albümünü ve Mescid-i Aksa kubbesinin ahşab kısmından bir parçayı Abdüllatif Salah Bey Mescid-i Aksa’dan bahs ile demiştir ki: +“Muhat-ı ilm-i ali-i Hilafet-penahileri olduğu üzere kudsiyeti Kur’an-ı Kerim’de beyan olunan ve bil-cümle müslüman hakanları tarafından ta’mir olunugelen bu mukaddes abide ancak ecdad-ı izam-ı Hilafet-penahilerinin icra ettirdikleri kıymetdar ta’mirat ile hal-i hazırını muhafaza edebilmiştir. +Yirmi sene evvel muhtac-ı ta’mir olduğu tahakkuk eden bu bi-nazir ve yegane abide-i sene sonra Filistin’de teessüs eden “Meclis-i A’la-yı İslami”ye kalmış bu Meclis de makarr-ı mualla-yı Hilafet-penahilerinden bir hey’et da’vet fenniyyeyi ikmal ile ta’mirata başlamıştır. +Vakıa Meclis-i İslami bu emr-i ta’mire iştiraki mutazammın beyannameler neşretmiş ise de sat-ı mualla-yı Hilafet-penahilerinin makam-ı Hilafete şeref-bahş olmaları üzerine ehl-i İslam’ı Mescid-i Aksa’yı ta’mire da’vet hususunun vezaif-i Hilafetpenahilerinden olduğuna kani’ bulunduğu için bu hususu Halife-i müslimin olan zat-ı sütudesıfatlarına ref’ ve ila etmekle vazifesini ifa ettiğine emindir.” Bunun üzerine Halife-i müslimin hazretleri bil-mukabele demişlerdir ki: +“Meclis-i İslami’nin +Müslümanlar Bir Millet-i Vahidedir. +– İran ceraidinden refikimiz “İttihad-ı İslam” serlevhasıyla yazdığı bir makalede diyor ki: +“Bütün müslümanlar bir millet-i vahidedir. +Bütün müslümanlar arasında bir rabıta-i müştereke bir hiss-i müşterek vardır ki o da Müslümanlıktır. +Ehl-i Sünnet ve Ehl-i Şia ayrı ayrı cemaatler değildirler. +Hepsi de bir millet-i vahidedir. +Sünniler yoktur. +Hepsi aynı ümmetin efradı aynı dinin salikleridir. +Düşmanlar mezheb namı altında bazı müslümanları tahrik ile ehemmiyetsiz birtakım ihtilafları büyültmek isterler ve cehaletten istifade ederek maksadlarına nail olurlardı. +Fakat elhamdülillah artık o kara günler geçti ve müslümanlar dostlarını düşmanlarından ayırdılar. +Artık müslümanlar a’da-yı İslam olan ecnebilerin tahrikatına ehemmiyet vermiyor ve bu tahrikata kapılarak birbirleriyle boğuşmuyorlar. +Bil-akis bütün müslümanlar dindaşlarını öz kardeşler tanıyorlar.” maları. +– Irak hükumetinin Şii müctehidlere karşı iltizam ettiği husumetkarane hatt-ı hareket müteessir etmiş olduğundan müşarunileyh hazretleri fevkalade ikram ve ihtiram ile karşılanmaları için emirler verdiği gibi Kirmanşah’ta bu müctehidleri karşılayarak kendilerine selamını tebliğ etmek üzere amcaları Adudüssultan ile Maarif Nazırı Hakimüddevle’yi i’zam eylemiştir. +Müctehidlerin Fetvaları . +– İranlı gazetesi Şii müctehidlerin Irak’ta vuku’ bulacak intihabata dair verdikleri fetvaları neşretmektedir. +Ma’lum olduğu üzere Irak’ta icra edilecek intihabattan maksad İngiltere ile Faysal arasında akdolunup Irak’ta İngiliz mandasını te’sis eden muahedenameyi kabul ve tasdiktir. +verdiği fetvada diyor ki: +“Bu intihabata iştirak etmenin haram olduğunu evvelce beyan etmiştik. +Vaz’iyet tebeddül etmemiştir.” Biraderler! +Fedakarlık hissi ve vatan uğrunda eden hislerden değil bu hisler din ile terbiye runda ölmek ebedi hayat kazanmaktır. +Kur’an-ı Azimüşşan buyurur ki Allah yolunda cam-ı şehadeti nuş edenlere ölmüşlerdir demeyiniz onlar hayatta dururlar fakat siz duymazsınız.” Vatan uğrunda ölen şeref-i milli uğrunda can veren kardeşlerimiz içimizde fedakarlık hissini daima tahrike medar olacak bizi her zaman memleketimizi müdafaaya sevk edecek kıymetli bir hatıra canlı bir yadigar bırakmışlardır. +O da aziz evladlarıdır. +Bu evlad-ı şüheda işte buradadırlar. +Arkadaşlar! +Bu yavrulara bakınız bunları ta’ziz ediniz... +Bunların giydikleri gömlekleri havş-ı şehadetle galtandır. +Bunları koklayınız. +Hepiniz emin olunuz ki bu yavrular benim öz evladlarımdır. +Meydan-ı şehamette cam-ı şehadet nuş ederek çocuklarımın bu yetimlerin nail olduğu bülend şerefe nail olmalarını ne kadar temenni ederdim.” Afganistan’da Tönbekinin Men’i. +– Afganistan Emiri Gazi Emanullah Han hazretleri ısdar ettiği bir irade-i seniyye ile memleketi dahilinde tönbekinin isti’malini men’ etmiştir. +Bu letlerin terakkisine hail olur ve kuva-yı bedeniyye memleketim dahilinde tönbekinin isti’malini men ediyorum. +Bunu isti’mal ederken veya satarken derdest olunanlar beş yüzden bin rubleye kadar ceza-yı nakdiye duçar olacaklardır. +Bu irade tarih-i neşrinden iki ay sonra tasdik olunur.” Afg a n Me’murlarının Maarife Muaveneti. +– Afganistan me’murin-i zabıtası Avrupa’ya tahsil üzere bir maaşını teberru’ etmişlerdir. +Bundan başka Afganistan ordusu mensubini her ay maaşlarından dört rupiyeyi Afganistan’ın havai filosunu takviyeye tahsis etmiştir. +Bu suretle hükumetin kuvvetlerini tezyide aid bütçesi ayda rupiye artmıştır. + +yük bir zulüm olarak telakki eder ve Irak hükumetini kemal-i şiddet ve nefretle protesto ettiği gibi hak ve Müslümanlık uğrunda vatanlarından Hindistan’da Medeni İsyan. +– El-camia refikimiz Hindistan ahval-i siyasiyyesi hakkında son nüshasında şayan-ı dikkat ma’lumat vermektedir. +Bu ma’lumata göre Tağbor şehrinde Hindistanlıların İngiltere hükumetine karşı tatbik etmekte oldukları isyan-ı medeni hareketi kesb-i kuvvet etmiştir. +Hükumet bu hareketin seramedanına karşı şiddetle hareket ederek iki bin zatı tevkif etmiş ise de yine bu hareketi mağlub etmeye muvaffak olamamıştır. +Bu hareketin son günlerde kesb-i şiddet etmesi hükumetin ahaliyi Avrupalıların mukim olduğu sahalarda istiklal bayrağı taşımaktan men’ ediyor. +Fakat Hind milliyet-perverleri hükumetin bu tenbihatına ehemmiyet vermeyerek “isyan-ı medeni”yi i’lan etmişler ve binaenaleyh hükumet de milliyetperveranı tevkife başlamıştır. +Hükumet şiddet ce bunlarla i’tilaf etmek istemiş ve bin-netice milliyet-perverler istiklal bayraklarını taşıyarak Avrupalıların mukim oldukları sahalarda nümayişler yapmaya muvaffak olmuşlardır. +nesi bütçesine İngiltere hükumeti Arabistan için ber-vech-i ati mebaliği kabul etmiştir: +giliz lirası Irak milli ordusu için İngiliz lirası Filistin jandarması için İngiliz lirası şark-ı karib umurunun idaresi için İngiliz lirası Arab rüesasına muavenet için İngiliz lirası. +Müctehidlerden Muhammed Hüseyin el-Ferdi de diyor ki: +“Bu intihabata iştirak etmenin veyahud herhangi vech ile ona yardım etmenin haram olduğuna dair verdiğimiz hüküm vaz’iyet tebeddül etmediğinden kema-kan bakidir.” Ali el-Hüseyni eş-Şirazi tarafından verilen fetvada bu intihabata iştirak edecek olanlardan İslam’ın beri olduğu beyan olunmaktadır. +Hindistan Hilafet Cem’iyeti ve Şerif Hüseyin. +– refikimizde okunduğuna göre Hindistan Hilafet Hey’et-i Merkeziyyesi Bombay şehrinde akd-i ictima’ ile mukarrerat-ı atiyyeyi “Gazetelerde intişar eden tafsilat ile sabit olduğuna göre Şerif Hüseyin ile hükumet-i ma’hudesi Hindistan’dan giden müslümanlara en şedid muameleyi reva görmüştür. +Bu gibi muameleler Haremeyn-i Şerifeyn’in haysiyetini ve an’anat-ı kadime-i İslamiyyeyi ihlal edecek bir mahiyette görüldüğünden Hilafet Cem’iyeti Şerif Hüseyin’e karşı nefretini i’lan eder ve mumaileyhin bu hareketini şeriat-ı İslamiyyeye mugayir ve an’anat-ı diniyyeyi hadim bir mahiyette telakki eyler. +Hindistan Hilafet Cem’iyeti Ulema-yı Hind Cem’iyeti’nin nazar-ı dikkatini hüccac-ı müslimin tarafından dermiyan olunan şikayetlere Şerif Hüseyin’in mezalime ve su’-i hareketine celb ile bu şerait altında fariza-i haccın ifa edilip edilmeyeceği hakkında fikirlerini beyan etmesini rica eder. +Hindistan Hilafet Cem’iyeti Şerif Hüseyin’in mahmil-i Mısriyi iade ve Mısırlı hüccaca su’-i muamelesinden dolayı da kendisine karşı i’lan-ı nefret eder ve bu hareketi kadim an’anat-ı ler. +Hindistan Hilafet Cem’iyeti Şeyh Mehdi elHalis kasdı hür bir iradeyi alamaz vehminde bulunuyorlar. +Halbuki iş tevehhüm ettikleri gibi değil. +Bu mevzuu izah için feylesof Kadi İbnü’r-Rüşd’ün gayetle güzel sözleri var ki burada onları telhis edeceğiz: +“İnsan için iktisab-ı kudreti olmadığı farz olunursa me’mul edilen fenalıklara karşı hazırlıklı bulunulması hakkındaki emir ma’nasız bir şey kalır. +Kezalik ziraat gibi sanayi’ gibi esbab-ı menafiin celbine aid emir de öyle olur. +Sonra harb gemicilik tababet ve saire gibi muhafaza-i nefs ve def’-i mazarrat kasdıyla iltizam olunan bütün sanayi’ muattal kalır ki akl-ı insani bunu asla kabul edemez. +Binaenaleyh şer’in zahir-i maksadı cebir ile tam ve hür bir iradenin şekl-i mutavassıtıdır; mes’elede hak olan da bu vasattır. +Gelelim izahına: +Cenab-ı Hak bizde birtakım kuvvetler yaratmış. +Biz bu kuvvetlerle biribirine zıd olan şeyleri elde edebiliyoruz. +Lakin bu şeyleri elde etmek haricte mevcud olup Fatır-ı Mutlak’ın bize müsahhar ettiği esbabın muvafakatine ve o esbabı ta’vik eden avamilin zevaline menut olduğu birden tamam olur. +Demek bizlere nisbet olunan larından biri de: +Allah adildir; rufatında muztar olmayıp bil-akis bir iradeye sahibdir ki teklifin menatı olan bu irade takat ile ve esbab-ı teyessürün teveffürüyle meşruttur. +Binaenaleyh din-i İslam nazarında insan irade ve ihtiyar sahibidir. +İradesinin erkanı tamamıyla mevcud olduğu takdirde mükellef olur; olmadığı surette üzerinden teklif kalkar. +Bunun içindir ki “Müslümanın üzerinden hata ve nisyanın bir de cebir ve ikrah ile işlediği günahın cezası ref’ olunmuştur. +– ” Zira üçünde de ne ihtiyari bir kasdı ne de menat-ı teklif olan serbest iradesi yok. +Bundan biliniyor ki din-i İslam Allah tarafından sevk ve cebre kail değil. +Çünkü ıztırari bir halde vaki’ tasarrufatından ve cebir olunarak işlediği ef’alinden dolayı bir insanı muahaze Fatır-ı Hakim’in adl-i kamiline hiçbir zaman sığmaz. +Sathi nazar erbabından birçoğu kaza ve kadere kail olan İslam’ın havsalası ihtiyara makrun bir Başmuharrir Sahib ve Müdir Şer’iye Vekalet-i Celilesi tarafından Anglikan Kilisesi’ne gönderilmek üzere Tedk i k a t ve Te’lifat-ı İslamiyye Hey’et-i İlmiyyesi Reis-i alisi Şeyh Abdülaziz Çaviş Efendi hazretlerinin te’lif buyurdukları cevabdır: + +Şayed hayvanatın nebatatın ecsamında bulunan kuvvetlerle bu alemde sereyan eden kuvvetler mevcud olmasaydı hiçbiri için göz yumup açıncaya kadar beka imkanı olmazdı. +– Sure-i Ef’al-i insaniyyenin tahakkuku için muktezi rükünlerden biri olan esbab-ı hariciyye nasıl Cenab-ı Hak tarafından takdir buyurulan mahdudat cümlesinden ise bedenin dahilinde olup fikrin ye de öylece mukadderat-ı ilahiyyedendir. +İnsanın Şimdi bu vücud bulan iş insanın kesb ve sa’yi neticesi olmakla beraber Allah’ın emir ve tekvini kuvve-i inbatiyyesini artıracak şeylerle karıştırdıktan sonra içine tohumu atar. +Lakin o tohumu filizlendiren başaklandıran kat kat artıran yine Allah’tır. +Bunun diğer birçok nazirleri de böyledir. +– Sure-i Saffat [ – Sure-i Furkan [ayet-i kerimeleriyle kasdolunan ma’na budur. +“Halk” kelimesi lisan-ı Arabda “takdir ve tafsil”den başka bir şey olmamasına göre eşyanın halkı demek takdir ve tahdidi demek olur ki o eşyayı ihata eden ilel ve esbab ve şeraite mutabık olur; başka türlü olamaz. +Yoksa kullarından birini bir işe cebr edip de sonra o işi niçin yaptığından dolayı muakabede bulunmak haşa Cenab-ı Hak de zulmetmez. +– Sure-i Fussılet Böyle bir sözü Allah’ı tanımayan adl-i den başkası nasıl söyleyebilir? +Sure-i [Al-i] İmran [ ef’alin işlenmesi hem bizim irademizle hem haricteki esbabın muvafakatıyla tamam olur ki kudretullah denilen şey bu esbabdır. +Sonra bu esbab-ı hariciyye işlemek istediğimiz ef’ali yalnız başına itmam etmediği gibi ona mani’ de olamaz. +Bu esbab iki emr-i mütekabilden birini irade etmemizin de sebebidir. +Çünkü irade bir iştiyaktır ki herhangi bir tahayyülden yahud herhangi bir şeyi tasdikten hadis olur. +Bu tasdik ise bizim ihtiyacımıza tabi’ değildir. +Bil-akis umur-ı hariciyye neticesi olarak bize arız olmuş bir şeydir. +Mesela haricten hoşumuza gidecek bir şey gelir. +Ondan bila-ihtiyar hoşlanır ve kendisine doğru gideriz. +Kezalik yine haricten bize kaçacağımız bir şey çatar. +Bi’l-ıztırar onu kerih görür ve kendisinden kaçarız. +Binaenaleyh memleketin iki şıkkından birini tercihimize medar olan irademiz şimdi gördüğümüz gibi umur-ı hariciyye ile mahfuzdur. +Sonra ma’lum olduğu vechile esbab-ı hariciyye mahdud bir tertib müselsel bir nizam üzerinde yürür ki onu kavanin-i tabiiyyenin vazıı bulunan Fatır-ı zü’l-celal takdir buyurmuştur. +O halde bizim zıyyenin muvafakati olmaksızın tamam olmayan ef’alimizin tekevvün ve tahakkuk etmesi için bu esbabın lüzum-ı teveffürü zaruridir. +Binaenaleyh mahdud makzi ve mukadder olan bu esbaba merbut ef’alimiz de bi’z-zarure mahdud ve mukadderdir. +Bundan başka ef’alimiz de irade gibi ebdanımızın dahilindeki esbaba dahi bağlıdır; tıbkı halde insandan ef’alin ma-bihi’s-suduru olan o mahdud nizam ki bedenin dahilinde ve haricinde bulunan esbabın da nizamıdır işte Cenab-ı Hakk’ın ibadı için yazdığı kaza ve kader budur. +Şu izahattan nasıl iktisab kudretinin bulunduğu ve nasıl olup da bütün netayic-i müktesebesi evvelce sebk eden kaza ve kaderle olduğu anlaşılmıştır. +Demek insandan sadır olan ef’al ne yalnız hariciyyenin neticesi değildir. +Bi-zim irademizle oluyor. +Ma’lumdur ki bedenin dahilindeki esbab kuvayı tabiiyyenin netayicidir. +Bu kuvvetler zi-hayat mahlukatın ecsamında o ecsamı idare etmek üzere Cenab-ı Hak tarafından halk olunmuştur. + +ren Fatır-ı zü’l-celale müteveccih bulunur; hiçbir kuvvet hiçbir saltanat kendisini gurura sevk etmediği gibi ne servet ne de ikbal onun adl-i Müslüman bilir ki iradesi de ihtiyarı da mücahedesi de kendisini her taraftan kuşatmış bulunan o tanıdığı ve tanımadığı ilel ve müessiratın yanı başında ancak mahdud bir sebebden cılız bir müessirden başka bir şey değil. +Onun için metalibine muttasıl mechudunu bezl ile ve elindeki esbab-ı müessireyi istihdam ile varmak ister. +Bununla beraber yukarıda söylediğimiz o mechul müessiratın vücudunu bildiği için de neticenin kat’iyetine hükmedemez. +Binaenaleyh işi uğrunda gücünün yettiği esbab-ı istikmale son dereceye kadar çalışmakla beraber emelinin tahakkuku gelip de “Ya Resulallah devemi köstekleyeyim mi yoksa tevekkül edip bırakayım mı?” diyen bedeviye aleyhi’s-salatü ve’s-selam Efendimizin “Önce köstekle sonra tevekkül et.” dedikleri za-man murad ettikleri ma’na. +– Sure-i [Al-i] İmran [ayet-i kerimesiyle “Allah’a gereği gibi tevekkül etmiş olsaydınız kuşları nasıl merzuk ediyorsa sizleri de ederdi... +Baksanız a [kuşlar sabah] aç gidiyorlar [akşam tok dönüyorlar].”hadis-i şerifinden maksud olan ma’na da budur. +Peygamberimiz demek istiyorlar ki: +Kuşlar rızkını araştırmak için yuvasından çıkıp gidiyor. +O kudretinin tealluk ettiği esbabı istikmal ettikten sonra Cenab-ı Hak da ona kudreti dahilinde olmayan diğer esbabı ihzar ediyor. +Şu halde kuşlar gibi hareket edenleri Allah ummadığı cihetten merzuk eder. +“Tevekkül kafidir; şübhe yoktur ki Allah’ın muradı yerini bulur; Allah her şey için bir vakit bir mikdar takdir buyurmuştur.” Bir de insan esbabın kendisine gizli kalanlarını bilemeyeceği için din-i İslam yılgınlık saikasıyla yeise düşmemeyi ve haybet ü hirman karşısında ve kaderin ma’nası bu. +Bu o mi’yar ki adalet-i Bu o nur ki müslümanlar fecr-i feyyazı içinden asırlarca yürüyerek esir ümmetleri azad ettiler; dargın sineleri barıştırdılar; muhtelif ırklar mütenevvi’ cinsler mütefavit tabakalar arasında uhuvvetler muhabbetler vücuda getirdiler. +Bu o nur ki önlerine düşerek müslümanları maşrıklara mağriblere götürdü de bütün cihanı kaplayan cehalet bulutlarını zulüm sislerini o sayede tarumar eylediler. +Bir asırlık zaman içinde aksa-yı şarktan aksa-yı garba kadar bütün aktar-ı alem tekmil akvam u ümem din lisan ahlak adab ahkam nizamları ictimai hayatları irfanları ilimleri de birleşmeye başladı. +Bir halde ki o alemi dolaşan seyyahlar –zevahir-i tabiiyyesi arasındaki fark aynı koruyu vücuda getiren ağaçların gösterebileceği tefavütü geçmeyen– yekpare bir kitle arasında dolaştıklarını zannediyordu ve bu kadar muhtelif asırlardan mütenevvi’ cemaatlerden teşekkül eden bir muazzam küllün eczası aynı ailenin evladı beyninde görülecek tehalüften fazlasını gösteriyordu. +O halde esasat-ı İslamiyyeden birini teşkil eden kaza ve kader akidesi hiç de o akide değil ki insanı ellerine ayaklarına zinciri vursun da mukadderat-ı ilahiyye kasırgalarıyla şimdi cennete şimdi cehenneme sürüklenmek üzere kaza-yı tesadüfün ortasına bırakıvermiş olsun. +Kaza ve kader akidesiyledir ki her müslüman kendisinin muhtar bir irade sahibi olduğuna ve o ta bulunduğuna mu’tekiddir. +Yalnız bir şeye daha mu’tekiddir ki o da ne mahiyetini ne de mikdarını kavrayamayacağı birtakım ilel ve esbab-ı müesire mevcud olduğu binaenaleyh makasıdının husulü ve iradesinin tahakkuku o ilel ve esbab ile kaim bulunduğudur. +O halde müslüman yakinen bilir ki yalnız olarak mütalaa eylediği takdirde insanın iradesi de o ihsa ve istiksasına imkan olmayan ilel ve müessiratın biridir başka bir şey değildir. +Bundan dolayıdır ki her zaman müslümanın kalbi kainatı Müsned I ; İbn Mace “Zühd” ; Tirmizi “Zühd” . + +Altmış seneye yakın bir zamandan beridir ki müslümanlar arasından fikr-i ıslah ile yetişmiş kimseler mutasavvıfenin bu muğfil takımı yüzünden akaidin uğradığı tağşişatı halka göstermeye başladılar. +Sonra Kur’an’ı siret-i Resul’ü siret-i sahabeyi bilmemek ve arkadan gelen büyük hükumat-ı bebiyle cebre sapan kafaları o mezheb-i dalalin lekelerinden kurtarmaya çalıştılar. +Binaenaleyh bugün havas şöyle dursun avam içinde bile hemen kimse görülmez ki Cebriye mezhebine salik olsun da o gibi dalaletlere dayanarak esbabı muattal bıraksın; hayat için zaruri olan mücahedeye Bununla beraber yakın bir müstakbel bütün aleme gösterecektir ki İslam’a bidayet-i zuhurunda sahib olduğu o yüksek sireti yeniden verecek; müslümanları ilim amel sa’y sebat azim fedakarlık gibi şeylerde selef-i salihlerinin izince gitmeye teşvik edecek bir akide varsa ancak kaza ve kader tefviz ve tevekkül akidesidir. +Yoksa bu akide zannolunduğu gibi ne hayat-ı medeniyyenin erkanını yıkan tahribkar bir alet ne de akvam-ı İslamiyyeyi terakkiden ve sa’y ü amel sahalarında diğer ümmetlerle müsabakadan alıkoyan bir köstek değildir. +Rü’yet-i hilal mes’elesi hükm-i hey’inin kat’iyyeti faraziyesi üzerine ta’kib ettiği münakaşat-ı fıkhiyyenin cereyanından bariz bir surette anlaşılmaktadır. +Zikrolunan risalede İbni Abidin merhum vaz’-ı mes’eleyi naklederken riyazi mahiyeti haiz hesab mes’elesi halinde şöyle: +Hilalin vücudu kat’i rü’yeti mümteni’ Hem vücudu ve hem rü’yeti kat’i Vücudu kat’i rü’yeti caiz yani muhtemel diye üç şık üzerine telhis etmiş ve hükm-i hesabın üçüne de şümulünü nazar-ı dikkate aldıktan sonra hükm-i şer’iyi tedkik eylemiştir. +Vasıl olduğu netice de “Anlaşıldı ki bu hususta i’timad ulema’-i nücum ve hesabın akvaline değildir. +Çünkü şer’-i ümidi kesmemeyi emrettikten başka müslümanları sa’y üzerinde ısrara ve muvaffakıyetle neticelenmeyen mücahedelerini tekrara teşvik ediyor. +Zira pek me’muldür ki nihayet iradeleri Allamü’l-guyub’a aşikar olan esbab-ı hakikıyye ve müessirat-ı sahihasına iktiran eder de bu suretle maksadları husule geliverir. +Bunun içindir ki Kur’an-ı Hakim birçok ayat-ı kerimesiyle müslümanları ümidsizlikten tahzir ediyor; yeisin küffara yakışır hasailden olduğunu bildiriyor: +– Sure-i Yusuf [ ] – Sure-i Hicr – Sure-i [Al-i] İmran [ – Su- Zaten müslümanlar esbaba tevessül etmeksizin bir hamakatten başka bir şey olmadığında binaenaleyh haram olduğunda müttefiktirler. +Vakıa hiçbir dinde hiçbir ümmette eksik olmayan mutasavvıfenin bir kısmı bu hususta türlü türlü mesleklere saptılar da yığın yığın batıl telakkileri sürü sürü dalaletleri halka hoş göstermek suretiyle son asırlarda birçok insanları dünya uğrunda sa’y ü mücahededen alıkoydular. +Hatta fani baki her tahsil etmeye hatta doğrudan doğruya din-i İslam’ın dular. +onun parlak mazisi hakkında vukuf edinmemiş kimseleri boynuna alanlar hep mutasavvıfe arasındaki bu müfsid güruhtur. +Öyle zannediliyor ki nesillerden beri müslümanların geri kalmasına sebeb kaza ve kader akidesine kail ve tefviz ve tevekkül ile amir olan dinleridir. +Zira öyle biliniyor ki kaza ve kaderden murad cebirdir tevekkül ve tefvizin ma’nası da esbaba tevessülü bırakarak gökyüzünden rızık inmesini beklemektir! + +şerif şehr-i Ramazanda sıyamın vücubunu kavaid-i felekiyyeye değil rü’yete ta’lik eylemiş olduğundan bu babda hesaba i’tibar eylememiştir. +Binaenaleyh hesab ile sıyam vacib olamayacağı gibi şühud ve şehadete muaraza da caiz değildir.” zemininde idare-i kelam ederken hesaba i’timad ve i’tibar edilmediğini dermiyan etmesinden ihtimal ki zat-ı alileri medlul-i fennisine nazaran bir adem-i i’timad telakki buyurmuşsunuzdur. +Halbuki buradaki adem-i i’timad ta’birinden maksad hükm-i hey’inin kıymet-i ilmiyyesini söylemek Eğer hesab nefsinde kat’i görülmese alilerinin aksine olarak iftar ve sahur ve evkat-ı salat gibi taharri ve istidlale mesağ-ı şer��i bulunan yerlerde de i’tibara mazhar olmazdı. +Oralarda mazhar-ı i’timad olabilmesi ilm-i hey’etten aldığı kuvvet sayesinde değil yine şeriattan aldığı şer’i atiyen arz edeceğim vechile müsaiddir. +Burada hükm-i şer’inin illetini mütalaa edebilmek lahazasına lüzum hasıl oldu zannediyorum. +Ma’lum-ı alileridir ki teşri’ başka ictihad başkadır. +Teşri’ yalnız ilmi olmayıp iradi kıymeti de haizdir. +vaz’-ı ahkam ve vaz’-ı ilel ve şurut-ı ahkamdır. +Vaz’-ı ahkam nokta-i nazarından teşri’ bir emr-i zamanda ahkam-ı mevzuanın ilel ve şurutuna rabtı ve münasebat-ı umumiyyesinin tanzimi nokta-i nazarından da ilmidir. +Haysiyet-i ula i’tibariyle ahkam şariin vaz’-ı kanunun irade ve beyanına mütevakkıf olduğundan yalnız nakilden müsteban olabilir. +İkinci haysiyetle ise ilel ve esbab-ı şurutun salahiyyetine girer. +Bundan dolayıdır ki gerek nokta-i nazarı cem’ etmek mecburiyetindedir. +Bir hükm-i şer’inin veya bir madde-i kanuniyyenin maddeyi tatbikte tamamen muvaffak olamayacağı gibi bir hükmün bir maddenin nakliyetinden gafil bulunan bir alim-i mütebahhir de bir mahkeme huzurunda da’vasını gaib edebilir. +Çünkü ilim ile irade tearuz mevkiinde bulununca ve istinbatında yalnız hadis ve tefsirin adem-i kifayeti de bu iki haysiyetin ictimai lüzumundan münbaistir. +Ancak şeriat-ı İslamiyyede irade-i ferdiyye-i beşeriyye asla hakim olmadığından fi’l-i teşri’ ale’d-derecat birbirine müstenid üç iradeye muzaftır: +İradetullah irade-i Resul ve bunlara tabi’ olan irade-i ümmet. +Kitap sünnet icma’-ı ümmet… İşte İslam’da iradat-ı teşriiyyenin menbaı bu üçüdür. +Fakat ictihada gelince bu iradat-ı selaseyi ilmen ta’kib edip şurut ve ileli ve bunların münasebat-ı hususiyye ve umumiyyesini mümkün olduğu kadar fehm ü istinbat etmekten göre ilm-i fıkıh dahi vaz’ ve irade-i şarie nazaran taharri başlıca dört tarik ile icra olunur: +Tansis-ı menat tahric-i menat tenkih-ı menat tahkik-ı menat. +Tansis-ı menat fünun-ı tecrübiyyedeki müşahedeye nazirdir. +Bununla yalnız nukul ve nusus-ı şariin sarihi veya imai delaletleri tesbit ve ta’yin edilerek tahkik-ı menat ameliyesine geçilir. +Bunda fakih doğrudan doğru şari’den ahz-i müteallimdir. +Burada kavanin-i lisaniyyenin büyük hizmeti vardır. +Fıkh-ı Ashab en ziyade bu kabildendir denilebilir. +Zahiriler de bununla iktifa ederler. +Bunun mebdei ihsa’ müntehası istintac ve tatbikten ibarettir. +Burada istikra’-ı fenni bulunmadığından menahic-i ulum tamamen cari değildir. +Diyebilirim ki halihazırdaki fekahet de bunun bir zıllinden ibarettir. +Asıl ictihad-ı fıkhi tahric ve tenkih-ı menat kudretiyle başlar ve yine tahkik-ı menata müntehi olur. +Nukul-i şariin tasrih ve imasına bizzat dahil olamayan hadisatta ma’nevi ve akli olan bir ta’mim ameliyesine +liyelerin üçüncüsü bulunan tatbik-ı illet kıyas-ı mantıki ve istintac ve tefri’ denilen mantık-ı suri ameliyesinin esasını teşkil etmektedir ki bizim tahkik-ı menat dediğimiz de bu tatbikattan kalamadığı bu a’mal-i selaseyi fıkıh yalnız iradat-ı şarii istikra’ ve istintac için kullanmak haysiyetiyle ulum-ı saireden temayüz eder. +Bina-berin fıkıhta tansis-ı illet fünunda müşahede mevkiindedir. +Fen icad-ı illette amil olmadığı gibi fıkıh dahi vaz’-ı illette amil değildir. +Bunun için ilel-i mansusa-i sariha karşısında gerek ümmetin ve gerek fukahanın tahkik-ı menattan başka bir vazifesi yoktur. +Yoksa esrar-ı tevhidi kökünden sarsılmış ve mansusa-i sariha karşısında tahric-i illet veya tenkih-ı illet suretiyle ictihadi sözlere tesadüf edilirse hep ilel-i mansusanın nakliyetinden gaflete haml edilmek iktiza eder. +Bu gafletten münbais olan ihtilafatın kıymet-i şer’iyyesi yoktur. +Bu gibi ihtilafat o gafleti izale edecek esbab karşısında derhal mürtefi’ olmak lazım gelir. +Çünkü fıkıh ve ictihadın en birinci şartı irade-i şahsiyyesini aksine fıkıhta teşehhi ile amel ıtlak olunur ki teşehhi ile amil olan müctehidin kıymet-i ilmiyyesi teslim olunamaz. +Ben birçok şeyler arzu edebilirim. +Fakat bu arzularım nokta-i nazarından değil ancak hakikate nazır olan ma’lumatım nokta-i nazarından bir kıymet-i ilmiyye iktisab edebilirim. +Çünkü ulema ve erbab-ı fen iradat ve faziletini ibraz edebilenler miyanında bulunur. +Onlar diyebilmelidirler. +Mahkeme-i Kübrada iktisab-ı hak edecek olanlar mefkurelerini ümniyelerini hakka hakim bilenler değil hakkı mefkurelerine hakim kılanlardır. +Kainat benim arzımın peyki olarak deveran etsin temennisi o arzın bir zerre-i cevvale olması hakikati karşısında nasıl tahakkuk edebilir? +Bu ve bu gibi birçok emsile-i fenniyye bize gösteriyor ki arz ettiğim menahic-i fıkhiyye her fende amil olan esasattandır. +Bunlar her milletin ictihadat-ı cüz’iden külliye doğru giden bir istikra’-ı fenniye alim burada ta’lil suretiyle bir istikra’-�� fenni yaparak bir menat-ı cedid keşfeden kaşiftir ki bu keşfe tahric-i menat ta’bir edilir. +Bundan sonra müteaddid keşiflerle tebeyyün eden menatın yani illetin tenkihı tarh ve tesviyesi ameliyesi yapılarak bir kanun-ı ictihadi tesbit olunur ve bunun üzerinde istintac suretiyle tahkik-ı menat yapılır. +Malikilerin mertebe-i ictihaddan addettikleri tahkik-ı menat Hanefiler nazarında madune’l-ictihad bir mertebe-i ilmiyyedir. +Bununla keşf-i şer’i yapılamaz ancak tatbikat-ı şer’iyye yapılabilir. +Binaenaleyh mebahis-i fıkhiyyede asıl kıymet-i nakliyye nusus-ı şarie aid olanlardadır. +Nukul-i ulema bizzat iradi kıymeti haiz olamayacağından delilinden kat’-ı nazarla bir hükm-i ilmiyi haiz değildir. +Akval-i ulema ancak taklid nokta-i nazarından mevzu’-ı bahs olabilir. +– Bu münasebetle derim ki akval-i müctehidinin menat ve edillesine atf-ı nazar etmeyerek bunlardan herhangi birini maslahatımıza muvafık olduğu zu’muyla ahz ve iktibas edivermek nukul-i ulemayı nukul-i şari’ makamına ikame etmek demek olacağından gayr-i meşru’dur. +Bununla hem irade-i şarie muaraza edilmiş olur hem ahkam arasındaki münasebat-ı umumiyyenin ilmiyeti halele uğratılmış bulunur. +Nukul-i ulemanın ehemmiyeti betindedir ki onlar irade-i şarii temsil edebilirler. +Binaenaleyh nukul-i ulemanın ilmiyetine atf-ı nazar edilmeyerek mahza söylenilmiş bulunduğu cedide-i teşriiyyemizden biridir. +Çünkü şer’de hakim olan nakil irade-i şarie dair olan nakildir.– Tahric-i menat tenkih-ı menat tahkik-ı menat namıyla arz ettiğim a’mal-i selase ilm-i usulde bütün tafsilatıyla tasvir edilmiş olduğu gibi ahiren meşgul olduğum garb kitaplarında bütün fünuna hakim olan mantık-ı istikraide dahi aynen ahz ve tiré de cause” keşf ü tahric-i illet “élimination de cause” tenkih veya tarh-ı illet “application de cause” tatbik-ı illet namlarıyla kaydedilen ameliyat-ı haysiyetiyle menahic-i usuliyyenin aynı olduğunda şübhe yoktur. +İlk ikisi sırf istikrai olan bu ame Tashih. +– hadis-i cümlesi suretinde Geçenlerde Şeyh-i Ekber hazretleri hakkında acizane neşretmiş olduğum küçük bir risaleyi efazıl-ı müsteşrikinden Mösyö Lui Massignon’a göndermiştim. +Fazıl-ı müşarunileyh ricamı kabul ederek mündericat-ı risale hakkındaki mülahazalarını bu defa bendenize bir mektub-ı mahsusla bildirmiştir. +Ancak bu mülahazalar öteden beri zihinleri işgal eden pek mühim bazı mes’elelere tealluk ettiği için müşarunileyhe cevab yazmazdan evvel bir defa da zat-ı fazılanelerinden istifsarı düşündüm. +Pek temenni ve ümid ederim ki Bendeniz risalemde Şeyh-i Ekber’e ta’riz edenleri saydığım sırada İbni Teymiye’den de biraz lisan-ı şikayetle bahsetmiştim. +Fakat Massignon tubunda bendenize aynen şöyle yazıyor: +“Zannediyorum ki İbni Teymiye’nin vahdet-i vücud aleyhindeki i’tirazları kat’idir ve İbni Arabi’nin bu nokta hakkındaki ıstılahları hatar-naktir. +Bir mü’minin vazifesi her şeyden evvel tevhidi tenzih eylemesidir. +İnşaat-ı azime-i felsefiyyesini bi-hakkın İspinoza’ya benzettiğiniz ve İbni Arabi’nin bu inşaatı Halık’la mahluk arasında bir iktiran-ı mantıkiyi isbata uğraşmaktadır ki hatadır. +–İbni Arabi’nin bu mülahazat-ı terkibiyyesi menşeen Karmati’dir. +Nitekim Şeceretü’l-kevne[y]n’deki bir fıkrası bunu isbat ediyor. +Bu fıkrayı Hallac ünvanlı eserimde’inci sahifede zikretmişim. +Vakıa İbni Teymiye’nin İbni Arabi için bilerek bir İsmaili bir Karmati idi demesi na-revadır.– Fakat muhakkaktır ki İbni Arabi’nin köhne teşriiyyesinde dahi şuuri veya la-şuuri olarak amil olan hakikatlerdendir. +Çünkü menba’-ı iradenin tehalüfü tarikın tehalüfünü istilzam etmez. +Esasat-ı mezkure bütün fünun-ı istikraiyyede cari olan kavad-i külliyye-i mantıkıyyenin aynıdır diyebilirim. +Sadedi tecavüz eder gibi görünen bu izahat-ı ma’ruzadan vasıl olacağımız netice şudur: +Eğer mevzu’-ı bahs olan mes’elede illet-i mansusa-i sariha var ise keşif ve tahric-i menat suretiyle bir ameliye-i ictihadiyyeye salahiyetimiz olmamak lazım gelir. +Mes’eleyi balada rü’yet-i hilal mes’elesi ünvanıyla vaz’ etmiş idik. +Fakat vaz’-ı fıkhi daha başka türlü olmak iktiza eder. +Çünkü bu ünvanda bir hadise-i şer’iyyeden ziyade bir hadise-i hey’iyye veya tabiiyye veya ruhiyye nokta-i nazarı hakimdir. +Binaenaleyh vaz’-ı fıkhi savm-ı Ramazanın sebeb-i vücubu veya isbat-ı şehr-i sıyam mes’elesi şekline ifrağ olunacak ve bu sebebin bu menatın vuzuhu tahrir edilecektir. +Acaba bu babda kat’iyyü’d-delale nusus-ı sariha var mıdır? +Şimdi bunu biraz taharri edelim. +Zat-ı fazılaneleri bu noktayı tesbit ederken ekseriyet ve ekalliyet ihtilafatı arasında bu delaleti zanni gibi görmek istiyorsunuz ve bin-netice hesab ile ameli kat’iyyen men’ edecek bir nas karşısında bulunmadığımızı anlatır gibi oluyorsunuz. +Fakat mani’-i kat’isi yok gibi gördüğünüz hesab için velev zanni olsun bir mukteza bir müsbet de ilave buyurmuyorsunuz. +Demek oluyor ki ekalliyetin kavlini mücerred kavlini sened ittihaz ediyor gibi bulunuyorsunuz. +Eğer mes’ele irade-i şarii tesbite ma’tuf olmayıp da bazı ulemanın kavlini delilden kat’u’n-nazar ve ala-tarikı’t-taklid ahz ve tesbitten ibaret ise müctehid-i mutlak olmayan ve bu i’tibar ile kavilleri makam-ı taklidde lerindeki sübut-ı tarihiyi inkar etmek mümkün değildir. +Lakin bundan ne çıkar? +Mezahibin eimme-i mutlakasından olmayan ve kavilleri taklid dairesinde dahi ancak delilleriyle bir kıymet alabilecek olan bu gibi akvalin sübut-ı tarihisini kale almak hey’ette Batlamyus eflakinden veya takvim-i İbraniden bahsetmek tarihi bir hatanın beyanından ibaret kalmaz mı? + +müsaadenizle tercüme edip nazargah-ı fazılanelerine arz edeceğim: +“Harraz’ın Hallac’ın Tevhidi’nin Gazzali’nin ve Halebli Sühreverdi’nin üç asır devam eden red ve inkarlarından sonra Fatımiler ve İsmaililer’in kudret-i siyasiyyeleri muzmahil olduğu esnada İbni Arabi kat’i ve gayr-i kabil-i şifa bazı müsaedat ile İslam’ın tasavvuf-karane olan “vücudiyye”sine teslim etti. +Zira evvelden yalnız ervahın Allah’tan sadır olduğuna zahib oldukları halde müşarunileyh bundan sonra ilm-i ilahinin beş mertebesine mütekabil olmak üzere bütün halaikın beş devir ve zamanda Allah’tan zahir olduğunu tasavvur etmiş ve “vuslat ila’llah”ın da yine beş zamanda bir hareket-i ric’iyye-i devriyye mizde topyekun cem’ etmek vasıtasıyla bizim de tekrar “Allah” olacağımızı isbat eylemiştir. +Velhasıl İbni Arabi’nin gayretiyle bundan böyle İskenderiye mekteb-i felsefisinin ıstılahat-ı telfikıyyesi İslam tasavvufunda hakim olmuş ve yazi ve Nablusi gibi mü’minlerin ibadet ve ubudiyetteki hararet ve gayretleri ne olursa olsun o Efendi hazretleri! +Massignon’un bu beyanatı bendenizi büyük bir hayrete düşürmektedir. +Şeyh hakikaten gnostiklerden hükema-yı İskenderaniyyeden Sabiilerden ve Hindin yogalarından Bu sırada ilaveten şunu da arz edeyim ki İngiliz müsteşriklerinden Vinfild Edvard J. +Bravn Reynold A. +Nicholson gibi müdekkıkler İslam tasavvufunun menşe’lerine ve suret-i inkişafına dair yaptıkları tedkikatta bu tasavvufa hikmet-i duğunu isbat etmişlerdir. +İbni Arabi’nin meslek-i tasavvufisine girmiş bulunan hikmet-i İskenderaniyye müessisi “Floten”in akvali de İspanyol ulemasından Miguel Asin Palacios tarafından taharri edilmiştir. +Massignon ta’rizatı arasında bilhassa “arz-ı simsim”e ilişiyor. +Fakat benim hatırıma bir şey geliyor. +Bugün biz ancak üç bu’dlu eşyayı tasavvur edebiliyoruz. +Zira aklımızın yapılışı ve tertibatı daha ötesini düşünmeye müsaid değil. +Fakat bazı ünvanlı eserinde “tevhid” kelimesine verdiği izahat da doğru değildir. +Kezalik Yahya bin Muaz er-Razi’nin kavlindeki Görüyorsunuz ki şu mütalaalardan her birinin ayrı ayrı ta’mik ve tedkikıne ihtiyacı vardır. +Vakıa Massignon’un dediği gibi bir mü’minin vazifesi her şeyden evvel tevhid ise de bu tevhid onun ta’biri vechile yalnız tenzih mi olmalıdır? +Zann-ı acizanemce bütün muhakkıklar gibi Hazret-i Şeyh-i Ekber de tevhidin tenzih ile teşbih arasında olmasını tavsiye ediyor. +Zira böyle olmazsa Massignon Hazret-i Şeyh’in Halık’la mahluk arasında bir iktiran-ı mantıki isbatına çalışmasını da muahaze ediyor. +Acaba Massignon bu mektubunda isti’mal ettiği trenscendance kelimesinin yanına galiba bundan muradını bana daha iyice tefhim etmiş olmak için Arapça harflerle “tenzihü’t-tevhid” terkibini ilave etmiştir. +Ancak Allah’ın transsandansına yani masivasının haricinde ve fevkinde vücuduna zahib olanlara Şeyh-i Ekber’in indinde şühuden sabit olan bu reblerin teaddüdünden veyahud ayn-ı basiretin açılmamasından ileri geliyor. +İbni Arabi’nin bu mes’eledeki tarz-ı telakkisine yanlış demek için aynı mes’ele hakkındaki diğer zehabların doğru olmasını isbat etmek lazım gelir. +Halbuki diğer zehablara aynı şiddet ve kuvvetle tevcih-i siham-ı Fakat Massignon İbni Teymiye’den daha mu’tedil zira Hazret-i Şeyh’in hiç olmazsa doğrudan doğruya Karmati olduğunu kabul etmiyor. +Bununla beraber müşarunileyhin mülahazat ve nazariyatını mezahib ve mesalik-i muhtelifeden non’un bu husustaki hükmünü daha ziyade vuzuhla takdir ve münakaşa edebilmiş olmak için ünvanlı eserinden sutur-ı atiyye-yi +tapları da bu kelamın hadis olmadığını haber veriyor. +Bununla beraber bilumum meşayih-ı sufiyye onun hadis-i kudsi olduğuna kaildir. +Massignon hata addediyor. +Artık anlıyorum ki müsteşrik-ı fazıl ilimdeki tebahhuruna rağmen zevkan ve vasıtasıyla seyr ü süluke muhtacdır. +Zira buna muvaffak olmadıkça İbni Arabi’nin kelam-ı mezkuru şerh ederken tarzındaki beyanatını ne yapsak kabul ettir meyeceğimizi zannederim. +Bendeniz kitabımda İtalyan şair ve hakim-i hennem ve cennete dair verdiği ma’lumatın İbni Arabi’den iktibas edilmiş olduğunu yukarıda ismini yazdığım İspanyol allamesi Miguel Asin Palacios’nun tedkikatına atfen yazmıştım. +Massignon bu iktibasatın vukuuna kail değildir. +Massignon bu inkarına sebeb olan mülahazalarını ayrıca bir risale şeklinde neşretmişti. +Bendeniz üç sene evvel Massignon’un bu risalesini gazetesinde münakaşa etmiştim. +Fakat Asin’in verdiği hükmü bendeniz daha doğru buluyorum. +Zira metinlerden müteaddid misaller iradıyla Dante’nin İbni Arabi’nin ifadatını aynen istinsah ettiğini isbat etmiştim. +Bendeniz risalemde Hazret-i Şeyh’in fikrinde olduğunu yazmıştım. +Massignon mektubunda bu babda şöyle diyor: +“Fakat bu düstur Gazzali’den geliyor. +Bundan başka şahsen zannediyorum ki bu müddeayatı müdafaa kabil değildir. +Gazzali de onu terk etmiştir.” Bendeniz zannediyorum ki ulema-yı İslamiyye denler vardır. +Gazzali’nin bu da’vadan vazgeçtiğini bilmiyorum. +Massignon bunu neden dolayı kabil-i müdafaa zannetmediğini yazsaydı daha iyi olurdu. +Bendeniz risalemde den de bahsetmiştim Massignon bunun mevsukıyetinden şübhe ediyor. +Vakıa Hazret-i Şeyh’in müstesna ve yüksek zekalar dört bu’dlu eşyayı da tasavvur edebilir hatta onun fevkinde olanları da üzerinde mütenakız ve muhal addolunan şeylerin diğer bir alemde mesela arz-ı simsimde mümkün olduğunu Şeyh’in haber vermesini niçin istib’ad ediyoruz? +Küre-i arzda mevcudiyeti daha yakında keşfolunan radyum ma’deninin mikdarı pek az imiş. +Acaba bu feza-yı namütenahi içinde mayesi münhasıran bu cevherden yapılmış başka bir küre yok mudur? +Eğer varsa buraya nisbetle harikulade addettiğimiz şeylerin orada bir emr-i tabii olarak vukua gelebileceğini tasavvura bir mani’ olamaz. +Binaenaleyh Hazret-i Şeyh’in bu kabilden olan ihbaratını ceffe’l-kalem reddetmek muvafık-ı insaf ve ihtiyat olur mu? +Massignon Arabi’nin mıta’dan aldığına hükmediyor. +Bendenizi bu hususta tenvir etmenizi ilim namına rica ederim. +Massignon’un zannınca Şeyh’in tevhid kelimesine verdiği ma’nalar da doğru değilmiş fesübhanallah! +İbni Arabi o kelimenin teşrih-ı maanisinde tevhid ya ilmen ya halen veya şühuden olur demiş. +Bunun neresi eğri anlayamadım. +Mesela bizim zihnimizde bir hükümdarın vücudu ma’lumdur. +Bu sebeble günün birinde bir kimse yoldan geçen birini gösterip bu hükümdardır fakat mütenekkiren geziyor dese zihnimizde bir hükümdarın vücudunda ilmimiz lahık olduğundan o kimsenin bu kavlini tasdik ederiz. +Fakat biraz sonra diğer bir zat o şahıs veren yanlış söylemiş o bir paşadır dese derhal Zira ilmimiz müşahedeye mebni değildi. +Fakat o hükümdarı makamında şühuden görüp bilmiş olsaydık hiçbir vakit bu tereddüde düşmezdik. +Derhal bize gösterdikleri şahıs eğer bi’ttecrübe ma’lumumuz olan zat ise derhal tasdik ederdik. +Şu izahata göre Hazret-i Şeyh amme-i nasın böyle ilmen olan tevhidini asfiya-yı ibada şühuden hasıl olan tevhide benzetmemekte elbette haklıdır. +Massignon kelamını Yahya’nın addediyor. +Bu olabilir. +Zaten hadis kinasıl cevab verebileceğiz bilemiyorum. +Acaba bu dergahlarda hars ve maarif-i memlekete hizmet hastaları tedavi yetim çocukları himaye garib ve biçareleri barındırmak gibi ictimai hizmetler namına bir şeyler yapmak zamanı gelmemiş midir? +Massignon diğer bir kitabında turuk-ı aliyyeden yalnız Senusilerin müstesna olarak bir hizmet-i neşriyyede bulunduğunu haber veriyor ki doğrudur. +Massignon kudemanın tasavvufunda edeceğim. +Bununla beraber bu hususta dahi zat-ı mürşidanelerinin tenviratını beklerim ve hatime-i kelam olarak arz-ı ihtiramat eylerim efendim. +Hukuk işi İslam’da doğruyu arayan “ilim” işidir. +“Biz gençler”in geveledikleri gibi ahiret işi değildir. +Çünkü fıkhın emr-i dünyaya tealluk eden “vecaib” mes’elesi hukuka aiddir. +İslam’da “hukuk fikri” “nizam-ı alem” fikridir. +Eğer zu’m ettikleri gibi ahiret işi olsaydı mutlaka “nizam-ı ahiret” denilirdi. +Sonra… Lakin efendiler İslam dini insanlara “Mutlaka mezarlıkta yaşayınız dünyadaki ezvak ve erzak-ı hayattan hissemend olmayınız.” dediği yoktur. +Bu türlü isnad ile bir şey kazanmış olmazsınız. +Fetva: +Sailin a’mal-i dünyaya müteallik bir fiil hakkında mebsut hükm-i şer’iyi istiftası üzerine lahık olan hükm-i amdan ibarettir. +Kaza ise ef’alin müteaddi ve kasır hüccet ile sübutu hininde “fetva” hükm-i umumisini o fiilin failine izafeye hükmeden kudrettir. +Bunu yeni usule tatbik edince mecalis-i teşriin vaz’ ettiği ahkam-ı umumiyyeyi havi kanunlardaki mevadd-ı ammeyi mahkemelerde hakimlerin ef’al-i ma’ruzaya bi’l-beyyine izafe ve hüküm etmeleriyle izah ederiz. +Bunun neresinde ahiret kokusu ölüm kokusu vardır. +asar-ı tasavvufiyyesinden en mühimlerinin Devlet-i Osmaniyye’nin zuhurundan evvel yazılmış nüshalarına tesadüf olunduğu halde; nin mevcud nüshaları hep dokuz yüz senesinden sonradır. +Hatta bi’n-nisbe yenidir. +Velhasıl Massignon’un bu şübhesi bendenizce de variddir. +Zat-ı mürşidaneleri bu hususta ne buyurursunuz? +Massignon mektubunun son kısmında İbni Arabi’yi tasavvuf-ı İslamiyi akim bir yola sevk etmiş olmakla itham ediyor. +Bundan başka turuk-ı aliyye ricali hakkında şiddetli bir muahazesi vardır. +Mektubun bu satırlarını müsaadenizle aynen tercüme edeceğim: +“Birinci sınıftan bir hakim olarak görünmektedir. +–Fakat müşarunileyhin mezahib ve mesalik-i muhtelifeden telfikan serd ettiği mülahazat-ı terkibiyyesi la-kasd tevcih etmiştir. +İlk mü’minlerin hakiki tasavvufu kil ü kallerle ve felsefenin garib tuhaflıklarıyla o kadar iştigal etmezdi. +–Onların tasavvufu her şeyden evvel vezaif-i diniyyeyi sadıkane ve hararetle icradan ibarettir. +Bu sebebledir ki Hallac’ı İbni Arabi’nin pek fevkinde addediyorum. +‘El-ayeh: +’ Bu esnada memalik-i İslamiyyede teceddüd-perver fikirler bütün tariklere –ictimaiyat nokta-i nazarından atıl kaldıklarına avaid-i redielerine arz-ı simsim gibi fehvaniye gibi ta’birler üzerinde bisud münakaşat-ı lafzıyyelerine– hücum etmektedir. +namıyla yazdığım kitapta sufiyyenin İslam’ın ilk intişarında Kezalik tasavvufun ilmü’l-işarat değil ilmü’lmuamelat ve riayetü’l-ahlak ile tasfiye-i kulubdan Massignon bu mektupta mezkur ayet-i kerimeyi aynen huruf-ı Arabiyye ile yazdığı gibi yazmıştır. +Massignon’un muahezatının bazıları bendenizi pek ziyade düşündürmektedir. +Bilhassa dergahların ahval-i hazırasına karşı o muahazata +“Şer’i mahkeme”leri o kadar ihmalkar bir lisan cem’iyetimize aid olan işlerle meşgul olacak çok güzel müesseselerdir. +Bu mes’eleler ise dünyanın her yerinde dinlerinden gelir: +Veladet nafaka hadane veraset velayet neseb rüşd evkaf nikah talak muş veya ölmüş fikirler diye zemmetmekte bir ma’na yoktur. +Her millet bu esasları kendi dinlerinden gelen usul ile halleylemiştir. +Bizde bu mes’eleler o kadar sık dokunup ince elenmiştir ki bir “hadane” mes’elesinin “terbiyevi” noktadan mahkemede suret-i hallini görmeden dil uzatmak pek abestir. +Sonra… Mevzuat-ı hukukıyyeye gelince: +Bunlar olan kavanin vardır. +Bu kanunlardan “ukubat”a dair olanlar “hukuk-ı medeniyyeye” aid olanlardır. +Cezai kanunlarımız asrın her milletindekinin hemen aynıdır. +Kanun-ı ticaretimiz de bize uygun gelmiyorsa bunu fıkha isnad etmekten ziyade Ticaret Kanunu’nun lunup da ta’dil edilememesine haml eylemek insafa muvafık olur. +Mes’ele “kanun-ı medeni”miz olan Mecelle’ye kalır. +İşte “Mecelle” ahkam-ı fıkhiyyeden alınmış ve nasa evfak ve erfak olan cihetleri şamil bulunmuştur. +Mecelle’nin ihtiyacat-ı asra muvafık olmadığından bahsedenlerin da’vaları iki noktada mal ve sermaye addedilen “deyn” “heva” “şirket” “sigorta” ve buna mümasil şeyler hakkında Mecelle’de ahkam bulunmadığı Cem’iyetin her günkü terakkıyat ile mütenasib zaruretlerini şamil kavaid-i esasiyye-i hukukıyyeyi havi olmadığıdır. +Mecelle’nin noksanı olabilir. +Lakin bu noksan zannedersem esasta değil Mecelle’nin zaman-ı telfikında nazar-ı dikkate alınmamasındadır. +Bu ahkam tamamıyla “fıkıh”ta mevcuddur. +Misal olarak bir iki esaslı kaidesini zikredeceğim. +Kanun-ı medenimizi ahkam-ı fıkhiyye dairesinde Ef’al-i beşere tealluk eden ahkamın hey’et-i mecmuasına “fıkıh” derler. +Edille-i tafsiliyyesinden bilinirse “fıkıh” ve kavaid-i mevzuasıyla taharri usullerini anlatırsa “usul-i fıkıh” derler. +Fıkıh halli usuli hasmi icrai olarak dört şu’beye ayrılır. +Kaza: +İctimai kudretin hükme me’zuniyet vermesidir. +Ulülemrin taklid-i kaza etmesidir ki bazı mertebe zaman ve mekan ile tehassus ve tekayyüdü sebebiyle ulülemrin me’zun kılmadığı kimse kaza hakkına malik değildir. +Bir mes’elenin şekl-i ma’ruzu “muğlaka”dır. +Neticeye vasıl olunca iki şe’n hadis olur: +Ya terk ya ilzamdır. +İşte kadı bu halli usul ile vasıl olduğu yerde hükmeder. +Ona da kaza-yı terk kaza-yı velayet-i ammesine tealluk eden bir başkaca vazifedir. +değildir. +şundan ibarettir: +Şahsın hulul-i ecele kadar beka ve menafiini muhafaza için garizi hareketleri vardır. +Bunlar ölçüsüzdür. +İşte bunu i’tidalde tutmak lazımdır. +Bir de cem’iyetin hareketleri vardır. +Bu da nev’in bekasıdır. +Kezalik bunlar da i’tidalde bulunması şarttır. +Cem’iyette şahsın hem şahsına aid hareketleri hem cem’iyet içinde hareketleri mevcuddur. +Bunlar hep “nizam-ı alem”e tealluk ettiği için şahsın ve nev’in bekasına tealluk eden ahkamın hey’et-i umumiyyesi “hukuk”u meydana getirir. +Burada iki hadise karşısında kalınır: +Hak ve teklif! +İslam’da “teklif” vardır. +Bu vazifeden eamdır. +Vazife bir müeyyidenin taht-ı te’sirinde olmayarak şahsi telakkiye terbiye tarzına göredir. +Halbuki teklif vazifeyi şamil olarak bir de müeyyideye maliktir. +Teklifin temas ettiği yerde diğer mükellef zuhur eder ki ikisinin fiilinin çarpıştığı kudretidir. +İslam’da buna “kaza kudreti” derler. +Şimdi garbın te’sisat-ı hukukıyyesinden daha derin ve kökleri cem’iyetimizin ruhunda olan bizim hukukumuz terakkıyat-ı asriyyeye hangi noktadan muhalefet ettiğini bilemiyoruz. + +göre bunun imkanı “havale” suretiyle sabittir. +Muhalün-leh ile muhalün-aleyh arasında havale mün’akıd olur. +Muhile yani medyuna i’lam etmeye hacet yoktur. +Bu kifayet etmez ve bu mes’ele deynin maliyetini isbat eylemez. +Yani deyn aynen ala-vechi’l-ihtisas ve’l-istibdad tasarruf olunan mal mevkiinde havale de sabit değildir. +Bunun Lakin “fıkıh” ahkamına müracaat edince bu muamele tamamıyla hakk-ı mutalebeyi hakk-ı yani vecibedir. +Çünkü heva banka sigorta işlerinde asrın ihtiyacı bir “maliyet ve mülkiyet” görmüştür. +“Deyn”e de aynen mülk ve mal nazarıyla bakmıştır. +Şimdi “fıkıh” aslında bunlar tamamıyla mevcuddur. +Yalnız Mecelle’nin hin-i tedvininde “Kanun-ı Ticaret” mevcud olmak dolayısıyla nazar-ı dikkate alınmamıştı. +Deyn tamamıyla fıkıhta mülk ve maldır. +Hatta “deyn” zekat olunan bir mütekavvimdir. +Ma’lum olmalıdır ki ahkam-ı celile-i İslamiyye garb hukukundan bir nokta-i esasiyyede çok vasi’ ve yüksektir. +Garb hukukunda “vecaib”: +Mukabilinde münbais hukukudur. +Bunda cem’iyetin hukuku gayr-i dahildir. +Garbın vecaibine karşı fıkhın: +Meşru’ gayr-i meşru’ meşrua şebih olmak üzere üç muallakun-aleyhi vardır. +Bunların fevkinde bir de “deyn”in zekata tealluk eden bir maliyeti mevcuddur. +İslam’da zekat hakk-ı da’vaya mukterin ve lazımü’l-kazadır. +ayet-i kerimesi ictimai bir hakkın mutalebe-i umumiyyesini te’yid eden en insani en ictimai bir asl-ı celildir. +İşte “deyn” burada mülk ve mal olduğu gibi “vaad” şeklinde de mülk ve mal olur. +Burada mülkiyeti ve maliyeti deynin tasarrufa ehliyeti ile sabittir. +Asl-ı fıkhi ise mülkü de menafi’ ve a’yanın yanında deynin mülkiyeti sabit ve binaenaleyh Amerikalı tacir İstanbullu etmek için herkesten evvel haykıran yine ulemayı ümmettir ve bi-mennihi’l-Kerim muvaffak da olacaklardır. +İşte garbın bu husustaki kavaid-i kanuniyyesiyle fıkhın mevzuat-ı hukukıyyesini mukayeseli bir surette icmalen arz edeceğim: +“VecaibObligation” Avrupa hukukunda efradın muamelat-ı şahsiyyelerinden mütevellid ve müteaddi ve mülzem olmak üzere bir haktır. +Yalnız garb hukukunda vecaib için meşruiyet ve gayr-i meşruiyet başka telakkiye mazhardır. +Garbda “fiil” meşru’ ve na-meşru’ olmak üzere hukuki ma’na ifade etmez. +Orada meşru’ yerine memnu’ ve gayr-i memnu’ meali caridir ki bizde mahsus ve gayr-i mahsus olarak naklolunabilir. +Avrupa hukukunda bize göre gayr-i meşru’ fiilden münbais hakka da hüküm lahık olur. +Bizde de bu hüküm vardır. +Ancak bizde esas gayr-i meşru’ olduğu halde bundan mütevellid ahkam mansus-ı ilahidir. +Misal: +Avrupa’da bir fahişenin fuhşu için akdettiği mukavele mu’teberdir. +Avrupa hukuku bunu gayr-i meşru’ olmak üzere hükmetmez. +Vecaibden mütevellid şahsın bir hakkı olmak üzere telakki ve ona bina-yı hüküm ve karar eder. +“Fıkıh” beşeri ef’ali meşru’ ve gayr-i meşru’ olmak üzere ikiye tefrik etmiştir. +Meşru’ olan ef’al için hak sahibinin mutalebe hakkı olduğu gibi hakim için de ilzam ve men-aleyhi’l-hak için lazimü’l-eda bir hak olmak üzere sabittir. +İstimta’ kadının vazifesidir. +Fiil na-meşru’ olduğu halde hüküm meşru’dur. +Halbuki buradaki akd şer’an mekruhtur. +Lakin bu kerahetten bir hak tevellüd etmiştir ki istimta’ karşısında bedelin ifasıdır. +İşte fıkıh buna hükmeder. +yeni ve asri ef’al” üzerine de ahkam-ı mansusa mevcuddur. +Bunların Mecelle’ye girmemesi fıkhın noksanına ma’tuf olamaz. +Bir asl-ı fıkhi vardır: +“Va’d-i muallak lazım olur.” İşte bu asl-ı fıkhi bunun hepsini cami’dir. +Amerikalı bir tacir İstanbul’daki bir tacir zimmetindeki muayyen meblağı üzerine ticari bir muameleye girişince şimdiki Mecelle kavaidine +Şayan-ı şükrandır ki insan için en kolay yol doğru yol değildir. +Tab’-ı beşer mürekkeb bir mahiyette olmayıp aç kurtlardan müteşekkil bir sürünün tab’ı gibi basit olsaydı o çapulcu orduları bütün dünyayı istila ederlerdi. +Fakat insan müşkilat ile karşılaştığı zaman insan olduğunu tabiatın kuva-yı aliyyesine karşı birtakım mes’uliyetleri inkar ederse ani bir muvaffakıyeti disi için bir ölüm tuzağı olacağını idrak eder. +Süfli mahlukat için mevani’-i makama kaim olan şeyler daha yüksek bir seviyede olan insanlar için Tarihin mebdeinden i’tibaren Hindistan’ın meşgul olduğu bir mes’ele vardır: +Millet mes’elesi. +Muhtelif milletler bu memlekette sıkı bir temas içindedirler. +Hindistan tarihinde bu vak’a vekayiin en mühimmidir. +Bizim vazifemiz onunla karşılaşmak ve onunla bi-hakkın meşgul olarak edinceye kadar niam-ı saireden mahrum kalacağız. +Dünyada başka milletler vardır ki muhat oldukları bazı avarız-ı tabiiyye yahud kendilerini tehdid eden kuvvetli komşularla meşguldürler. +Bunlar yalnız tabiatın ceberutundan komşularının tasallutundan korunmak için değil başkalarına karşı da isti’mal edilecek ihtiyat bir kuvvet elde bulunduracak bir şekilde kuvvetlerini tanzim etmişlerdir. +Fakat Hindistan’da müşkilatımız dahili olduğundan bizim tarihimiz müdafaa ve tecavüz için tanzim-i kuva tarihi olmayıp mütemadi tanzimat-ı Tarih-i beşerin hedefi ne kozmopolitliğin renksiz mübhemiyeti ne de milliyet-perverliğin müfteris putperestliğidir. +Hindistan bir taraftan vahdet esasını kalben tasdik ile vazifesini ifaya çalışıyordu. +Hindistan akvam arasında hudud duvarlarını pek çıplak bir surette ikame etmekle maduniyetin netaicini tasnifatında idame eylemekle vahim hatalar irtikab eylemiş evladlarını kendi eşkal-i ictimaiyyesine alıştırmak için onların fikirlerini topallaştırmış hayatlarını darlaştırtacirin zimmetindeki deynini “tarik-ı mukassa” mevcud olmak üzere de aynen sermaye olarak kullanacağı gibi mülk i’tibariyle de münafese ve bedel-i cari olan şeyde deynin dahil olması fıkhi ve meşru’dur. +Hususide kavli de mechul semen mukabilinde mal iştirasını tecviz eder. +Sigorta telgraf telefonla muamelat ise tamamıyla fıkhidir. +“Şart-ı ta’liki”den başka bir şey olmayan sigorta caiz olduğu gibi telgrafla ve telefonla sübut-ı akd de kaide-i fıkhiyyesiyle zahirdir. +ri efkar ve ihtiyacata cevab verecek kadar ali ve vesi’dir. +Şu mesail anlaşıldıktan sonra şimdi de “cihan yukarıda sıraladığımız ma’hud i’tirazatın cevabı bu makalelerde dahildir. +Tarih-i beşer insanların mücadele ettiği müşkilata göre teressüm eder. +Bu müşkilat ortaya halli matlub olan birtakım mes’eleler çıkarır ki bunların hallinde izhar-ı acz etmenin cezası sukut veya izmihlaldir. +Bu müşkilat arzın muhtelif akvamına muhtelif şekillerde tecelli eder. +Akvamın yekdiğerinden medar-ı temayüzü bu müşkilatı iktiham için Asya tarihinin ilk devirlerindeki “İskit”ler menabi’-i tabiiyye nedreti gibi müşkilat ile mücadeleye mecbur kalmışlardı. +Bunların bulabildikleri en kolay çare-i hal kadın erkek çocuk cümlesinin hırsız çeteleri teşkil etmeleriydi! +Teavün-i +Bu defa iş değişti. +Eskiden Hindistan’ın sath-ı hayatında şarabının köpükleri gibi muhteşem filler süvariler hükümdarların eşyasını taşıyan kafile kafile develer mermer kubbeler saraylar mezarlar bandolar görülüyor hükümdarana sadakat veya bunlara karşı çevrilen entrikalar kaderin dehşet-aver tecellilerine dair hikayeler işitiliyordu. +Bu defa ise garb milleti makinesinin ayaklarını arzın a’makına sapladı. +Moğol orduları Afgan orduları Hindistan’ı fethetmişlerdi. +Fakat biz bu fatihleri dinleriyle adetleriyle beşer tanımış hiçbir vakit onları “millet” tanımamıştık. +Bunları icabına göre sevmiş yahud sevmemiştik. +Bunlarla bir safta harb ettik kendilerine aid olduğu gibi bize de aid olan bir lisanla kendileriyle konuştuk devletimizin mukadderatını müştereken idare ettik. +Fakat bu defa biz karşımızda hükümdar yahud bir ırk-ı beşer değil bir “millet” ile karşılaştık. +Halbuki biz kendimiz “millet” değildik. +Şimdi tecrübemize istinaden “Millet nedir?” sualine cevab verelim: +Mihaniki bir maksad için teşekkül ettiği zaman bir “millet”in alacağı suret siyasi ve iktisadi bir vahdettir. +Böyle bir cem’iyetin daha yüksek bir maksadı yoktur onun bu suretle teşekkülü hadd-i zatında bir gayedir. +Bu hal bir mevcud-ı ictimai olmak şeriyyenin bir tanzim-i tabiisidir. +İnsan diğerlerinin teavün dairesinde hayat mefkurelerini bu dairede inkişaf ettirir. +Bunun bir de siyasi tarafı vardır. +Fakat bir maksad-ı mahsusu yani vikaye-i nefsi istihdaf eder. +Bu siyasi cihet mefkure-i beşere aid değil kuvvete aiddir. +Eski zamanlarda bunun hayat-ı cem’iyyette münferid bir mevkii vardı. +O meslekte yetişenlere mahsustu. +Fakat fennin yardımıyla ve teşkilatın tekemmülüyle bu kudret büyüyerek servetler biçmeye ve hayretamiz bir sür’atle hududunu geçmeye başlamıştır. +Çünkü bütün mücavir cem’iyetleri refahiyet-i maddiyye hırsıyla ve bin-netice mütekabil rekabet ve kıskançlık ile yekdiğerinin kudretinden endişe teşkilat kesb-i vüs’at ediyor ve hodkamlık en hakim mevkii işgal eyliyor. +İnsanların hırs ve havfi ile ticaret ederek bu hiss-i hayat cem’iyeti mıştır. +Fakat asırlarca yeni tecrübeler yap��lmış ve yeni tanzimat tatbik olunmuştur. +Hindistan’ın vazifesi i’tiyadatı ihtiyacatı muhtelif olan misafirlerin arzularını tatmin edecek olan bir ev sahibinin vazifesi gibidir. +Bu vazifenin bunların halli yalnız basiret-karlıkla değil vahdet-i beşeriyyeyi hakikaten idrak ile müyesser olabilir. +Bunu te’min için “Upanişad”lardan bed’ lışmışlardır ve bunların hedefi bütün ihtilafat-ı beşeriyyeyi Allah’a karşı olan şuurun feyezanıyla Fil-vakı’ Hindistan tarihi devletlerin zuhur ve vuku’ bulan mücadelat tarihi değildir. +Memleketimizde bu gibi vekayi’nameler mensi ve müstahkardır. +Çünkü milletimizin tarih-i hakikisini temsil etmez. +Bizim tarihimiz hayat-ı ictimaiyyemizin ve ruhi mefkurelerimizin tahakkuku tarihidir. +Fakat henüz vazifemizi ifa etmediğimizi hissediyoruz. +Tufan-ı alem memleketimizi de istila etti. +Hayatımıza yeni anasır karıştı. +Daha vasi’ tanzimata lüzum vardır. +Garbın ortaya koyduğu örnek garbın öğrettiği ma’lumat Hindistan’ın yapmak istediği vazife ziyade hissediyoruz. +Hindistan’ı göz önüne getirelim. +Bu memleket la-ekal elli asır müsalemet içinde yaşadı ve derin düşündü. +Bütün siyasiyattan milliyetlerden azade olan Hindistan’ın yegane emeli dünyayı bir ruh olarak tanımak hayatının her dakikasını mes’ud bir şuur içinde geçirmekti. +leti ve milliyeti tasallut etti. + +Matbuat: +Mürettiblerin grevi hitam bulup da gazeteler eskisi gibi çıkmaya başlayınca garblılaşmak mes’elesi hakkında muhtelif makaleler intişar etti. +Milletimizin hayat-ı diniyye ve ictimaiyyesine tealluk eden bu mes’ele hakkındaki neşriyatı kemal-i ehemmiyyetle ta’kib etmek müslümanlar olanlar maksadlarını artık gizlemeye lüzum görmeyerek açıktan açığa ortaya koymaya başladılar. +Zaten işin gizli kapaklı yeri yok ya. +Yapılan şeyler ortada. +Tuttuğumuz yolun müntehası da görülmüyor değil. +Milletin hayat-ı ictimaiyye-i husumet i’lanı matbuatta ilk defa görülen bir hadisedir. +Devr-i sabıkta da İslam’dan uzaklaşma hareketleri vardı. +Fakat bu hareket bugün hatır ve hayale gelmeyecek derecelerde bir inkişafa mazhar oldu. +Garb! +O ne efsunkar şey imiş ki bütün çektiklerimiz ondan olduğu halde yine onu kendimizden çok seviyor ve ona kavuşmak için her şeyimizi feda ediyoruz. +Şayan-ı şükrandır ki bu hastalık mahdud bir taifeye münhasır olup millet bu illetten masundur. +Maahaza bu öyle bir hastalıktır ki tehaffuz edilmediği takdirde her tarafı bulaştırmak tehlikesi vardır. +Tehaffuz için de bu hastalığın mahiyetini ve a’razını iyice bilmek dikkat ve ibretle onların sözlerini fikirlerini yaptıklarını yapacaklarını tedkik etmek öğrenmek daha faydalıdır. +gazetesinde “K[kef].” imzalı bir başmakalede deniliyor ki: +“Eğer biz hakikaten teceddüd denilen efsunkar mahbubeye aşık isek onu bütün mevcudiyetiyle almaya razi olmaktan başka çare yoktur. +Bu mahbubenin bugün binlerce naz ü naim içinde büyüdüğü ve gezindiği bulvarlar garbdadır. +Yeni Türkiye eski fikirlere pabend olmamalıdır. +Medeniyet ve teceddüdü parça parça almak tecrübelerinden ne kadar zarar gördüğümüzü izaha hacet yoktur. +Biz garbın medeniyetini alırken yalnız rak canlı rabıtalar yerine mihaniki teşkilatın kaim olduğunu belki hissetmiyorsunuz. +Fakat bunun alaimini her yerde görürsünüz. +Bundan dolayıdır ki kadın ile erkek arasında harb i’lan olunmuştur. +Çünkü her ikisini bağlayan rabıta kırılmıştır. +Bunun sebebi erkeklerin ihraz-ı servet vadisine dökülerek cihanşümul tahakkümü uğrunda kuvvet makinesini isti’mal etmesi ve kadını mücadele sahnesine her muavenetten mahrum olarak terk etmesi yahud izmihlale mahkum bir vaz’iyete ilka etmesidir. +Bu suretle teavünün hakim olması tabii olan yerde rekabet hakim kesilmiştir. +Kadının erkeğin mütekabil münasebetlerine aid olan halet-i ruhiyye bile değişmekte ve mütekabil fedakarlığa müstenid vahdette kemalini arayan bir insaniyet yerine mütecadil anasır-ı ibtidaiyyesinin halet-i ruhiyyesini irae eylemektedir. +Canlı rabıtalarını zayi’ eden anasır mevcudiyetlerinin ma’nasını zayi’ ederler. +Pek dar bir sahaya sıkıştırılan gazat gibi ki bunlar mütemadi bir mücadeleden sonra kendilerini esaret altında yaşatan vasıtayı tarumar ederler patlatırlar. +Sonra kendilerine “anarşist” namı verenlere dikkat ediniz. +Bunlar mevki’-i iktidarın herhangi şekilde olursa olsun bir ferd tarafından deruhde olunmasını istemiyorlar. +Bunun yegane sebebi kudretin pek mücerred olmasıdır. +Bu şahsiyet-i beşeriyyenin inhilaliyle “millet”in siyasi daru’listihzaratında Sonra iktisadiyat aleminde dalları budandıkça müteceddid bir kuvvetle yine dallarını süren ağaçlar gibi vuku’ bulmakta olan gurvelerin ma’nası nedir. +Bunun ifade ettiği ma’na istihsal-i servet eden makinenin gittikçe kesb-i azamet ettiği halde cem’iyetin ihtiyacını nazar-ı i’tibara almaması ve insanlığın onun sikleti altında mütezayid bir şiddetle erimesi değil mi? +Bu ahval beşeri mefkurelerden kendini azad eden anasır arasında mücadelat-ı vakıanın vukuuna sebebiyet vermekte ve binaenaleyh sa’y ile sermaye arasında nihayetsiz bir harb-i iktisadi vuku’ bulmaktadır. +Çünkü servet ve iktidar hırsının hududu yoktur. +Bunlar sonuna kadar kıskançlık ve şübheyi beslemekte devam edecek ve nihayet ani bir musibet veyahud ruhi bir teceddüd ile bir nihayete varacaktır. + +“Teokrasi”: +Kanunların Allah’ın yeryüzünde gölgeleri addolunan halifeler ve sultanlar tarafından yapılması demektir. +“Klerikalizm” ise: +Esasen Allah tarafından vaz’ edildiği iddia olunan an’anelerin la-yetegayyer kanunlar addolunarak Allah’ın tercümanları i’tibar olunan ruhaniler tarafından tefsir edilmesidir… Kurun-ı vüsta devletlerinin bu iki alamet-i mümeyyizesinden tamamıyla kurtulmuş olan devletlere “asri devlet” namı verilir. +Asri devletlerde evvela gerek kanun yapmak ve gerek memleketi idare etmek salahiyetleri doğrudan doğruya millete aiddir. +Milletin bu salahiyetini tahdid ve takyid edecek hiçbir makam hiçbir an’ane ve hiçbir hak yoktur… Hukuki Türkçülüğün birinci gayesi asri bir devlet vücuda getirmek olduğu gibi … üçüncü gayesi de bir “asri aile” vücuda getirmektir. +Asri devletteki müsavat umdesi erkekle kadının nikahta talakta mirasta mesleki ve siyasi haklarda müsavi olmasını da istilzam eder. +O halde yeni Aile Kanunu ile İntihabat Kanunu bu esasa Hülasa bütün kanunlarımızda hürriyete müsa-vata ve adalete münafi ne kadar kaideler ve teokrasi ile klerikalizme aid ne kadar izler varsa hepsine nihayet vermek lazımdır.” aldıkları bu parola dairesinde hareket ederler. +Bunlar ya Müslümanlığı bilmiyorlar din-i İslam’ı da bugünkü Hıristiyanlık gibi bir din zannediyorlar yahud an-kasdin böyle yazıyorlar. +Sonra Ziya Gökalp Bey’in “Allah tarafından vaz’ edildiği da anlaşılıyor ya? +Kur’an-ı Kerim. +Çünkü müslümanlar ancak Kur’an-ı Kerim’in Allah tarafından vaz’ olunduğuna iman ederler. +“Allah tarafından gönderilen” demiyor da “Allah tarafından vaz’ edildiği iddia edilen” diyor. +Ve ahkam-ı münzele-i lah’a devlete aid olanı devlete vereceğiz.” sözü aid olanı kaysere ver.” düstur-ı teslisinden başka bir şey değil! +fabrikalarının tarz-ı inşalarını makinelerinin suret-i tevziini el-hasıl medeniyet-i hazırasının sınai mahsulünü değil belki o cihan-ı digerin bütün bünyesini hatta ciğerinin iltihablarını böbreklerinin cerihalarını bağırsaklarının pisliğini… almaktan korkmayacağız ve çekinmeyeceğiz garbın “ahlaksızlığından” mı korkuyoruz? +Hangi ahlakımızın zarar göreceğinden korkarak. +Hangi ahlak hangi şark? +Biz o ahlakı tel’in ve o şarkı Bit-tabi’ bu sözler humma sayıklamalarından başka bir şey değildir. +Zavallı hasta milletinin ahlakını her şeyini tel’in ve inkar ediyor; garbın bağırsaklarındaki nesneleri bile alıyor. +Bu “K.” meratibe vasıl olmuştur. +Buna: +Afiyetle keyfine bak! +demekten başka bir şeye hacet yoktur. +gazetesi bir makalesinde diyor ki: +“Bizim arzumuz kanunlarımızı hükumetimizi devletimizi ve seviye-i asrileştirmek garblılaştırmaktan ibarettir. +“Layık” demek dinsizlik demek değildir. +Hükumet işlerine dini müdahale ettirmemek demektir. +Din başka hükumet başkadır. +Din imana idare-i hükumet ise fen ve akla muhtacdır. +Layıklar ‘Allah’a aid olanı Allah’a ve devlete aid olanı devlete vermek’ tarafdarıdırlar.” Garblılaşmak tarafdarlarının en esaslı gayeleri olup birçok senelerden beri türlü türlü şekiller ve kisveler altında çalıştıkları din ile devletin tefrikı düsturunu daha vazıh surette görmek için bugünlerde Ankara’da Matbuat ve İstihbarat Matbaası’nda basılıp meb’uslara ve diğer bazı mahallere meccanen dağıtılan Ziya Gökalp Bey’in namındaki kitabının “Hukuki Türkçülük” bahsine müracaat etmek iktiza eder. +İttihad ve Terakki’nin siyaset-i ictimaiyyesinde mühim roller bu kitabında deniliyor ki: +“Hukuki Türkçülüğün gayesi Türkiye’de asri bir hukuk vücuda getirmektir. +Bu asrın milletleri arasına geçebilmek için en esaslı şart milli hukukun bütün şu’belerini “teokrasi” ve “klerikalizm” bakıyyelerinden büsbütün kurtarmaktır. + +kat Müslümanlıkta böyle midir? +Müslümanlık bir halifeyi hiçbir suretle la-yuhti görmediği gibi Kitabın Sünnetin ne tefsiri ne de ta’dili imtiyazını ve efrad-ı beşerden birinin günahını bağışlamak yahud kimseyi daire-i gufrandan koğmak yahud kimsenin akidesi üzerinde tahakküm edebilmek hakkını ona bahşetmez. +Hatta kadıların mevkii onun makamından daha yüksektir. +Çünkü verdikleri hükmü ne ibtal ne ta’dil etmek ne de mahkumu afveylemek kudretini din kendisine vermiş değildir. +İslam halifeye yalnız şeriatın çiz-diği ahkam dahilinde icra-yı adli emretmiş ve huzur-ı ilahide nasıl mes’ul ise bütün müslümanlara karşı da kendisini öylece mes’ul tutmuştur. +Binaenaleyh haktan udul ettiği gibi şeriatın ta’yin ettiği şeraite göre kendisini hal’ yahud katl eylemek cümlesinin üzerine vacib olur. +Artık halife-i Resulullah’ın Müslümanlıktaki mevkii böyle olursa rical-i dinin mevki’leri ne olmak icab eder düşünülsün. +Din ile hükumetin alakasını kat’ etmek isteyen Ziya Gökalp Bey ve peyrevleri din-i İslam’ı bilmiyorlarsa öğrenmelidirler. +Biz onların İslamiyeti bilmediklerine hiç de inanamıyoruz. +Li-maksadin ve li-garazın böyle söylüyorlar. +Yoksa bu kadar Ziya Gökalp “Bütün kanunlarımızda teokrasi ne nihayet vermek lazımdır.” diyor. +Türkçülerin hukuki gayesi olmak üzere bunu gösteriyor. +Bundan maksadı doğrudan doğruya “din”den başka bir şey değildir. +Lakin her nedense maksadını böyle iki Frenk kelimesiyle ifade etmeyi daha muvafık görmüştür. +Dinin hukuki hayattaki şimdi bütün muhacemat ona karşıdır: +Niçin devletin kanun-ı medenisi ahkam-ı fıkhiyyeye ibtina etsin? +Niçin “Allah tarafından vaz’ edildiği la-yetegayyer kanun olsun? +Niçin kanun tanzim edilirken şeriat ile mukayyed bulunulsun? +Bütün zorları bu. +Her şeye bir “asri” kelimesi takıyorlar. +“Asri devlet” “asri aile” “asri hukuk”… İşte Ziya Gökalp Bey bu defa “asrilik”in ma’na-yı ledünnisini müsavi olmasını da Hukuki Türkçülüğün üçüncü gayesi olmak üzere gösteriyor. +Din başka hükumet başka diyorlar. +Amma hangi din? +Vakıa Hıristiyanlık dini böyledir. +Fakat Müslümanlıkta da böyle midir? +Müslümanlar hicret-i Nebeviyyenin ilk gününden i’tibaren hükumeti teşkilatı haiz; muahede akdeder harb eder sulh eder bir uzviyet-i diniyye ve siyasiy-ye halindedirler. +Bu ana kadar mahfuz kalan Kitap ve Sünnet i’tikadiyatımızı ibadatımızı ahlakıyatımızı kavanin-i idariyyemizi hasılı a’mal-i zahire ve batınamızı cami’ olup saadet-i dünyeviyye ve uhreviyyemiz için vacibü’l-ittiba’ bildiğimiz desatirden müteşekkil ve eczası la-yenfek bir küldür. +Bir müslüman i’tikadat-ı İslamiyyeyi nasıl hak tanıyorsa ibadatını nasıl li-vechillah yapıyorsa mehasin-i ahlakı da şer’-i şerif dairesindeki alışverişini de vezaif-i tabiiyyet ve metbuiyyeti de öylece rıza-yı Bari’yi tahsil için ifa eder… Su’-i ahlaktan ictinab ederse muamelatında eğrilikten çekinirse ahara zulümden kaçınırsa hep nehy-i ilahiye muhalefet korkusundandır. +Her müslüman haline derecesine göre emr-i bi’lma’ruf ve nehy-i ani’l-münker ile me’murdur. +Ahkam-ı diniyye deyince biz yalnız tealim-i i’tikadiyye da muamelat-ı hukukıyye ile ikame-i hudud-ı Sonra İslam’da ruhaniyet yoktur ki ruhaniler sınıfı olsun. +Herkes şer’-i ilahideki ahkamı vüs’u yettiği mertebede icra ile mükelleftir emir ve nehy-i ilahiden mes’uldür. +Ve bunda şahın gedadan farkı yoktur. +Bu ümmette ne la-yuhti ne de mukaddes ve gayr-i mes’ul kimse yoktur. +İ’tikadımızca enbiya-yı kiram bile fiillerinden mes’uldürler. +La yüsel amma yefalyaptığından sorumsuz olan yalnız Allahü Tealadır. +Maadası sorumlu olanlara dahildir. +Ziya Gökalp Bey “teokrasi”yi ta’rif ederken “krallar” kelimesi yerine “hulefayı” ikame etmiş ve o suretle bir mugalata yapmak istemiştir. +Evet akaid-i Hıristiyaniyyeye göre o rüesa teşri’ ve tie etmek münakaşaya çekmek yahud evamirine muhalefette bulunmak mümkün değildir. +Zira onların nazarında “sultan-ı ilahi” ma’sumdur. +Kendisinden bir şey söylemez bütün söylediği min-indillahtır; binaenaleyh şeriattır dindir. +İşte hıristiyanların “teokrasi” dedikleri budur. +Fa mebnası olan bu ciheti her nevi’ şekilden mahrum ettirmişiz. +Halita haline koymuşuz. +Tamamen başka başka menba’lardan mülhem iki kısma ayırmışız ve bununla velud ve müsmir bir besatet değil devletin en mühim faaliyetini atalete uğratan içinden çıkılmaz bir karışıklık ihdas eylemişiz. +Aynı zamanda ve aynı idare-i masla[ha]t ruhundan mütevellid bir vücuda getirmişiz ki zihniyet i’tibariyle en derin kurun-ı vüstai teamüller ile son desatir-i asriyyeyi mezc eden bir u’cube-i ihtilat imiş!.. +dında ya’de karar kılarlar. +Kadın mes’elesini dinin hayat-ı hukukıyyede kalan son izini de kaldırmak taarruz edenler onu anlayabilseler!’ye yani ahkam-ı celile-i fıkhiyyeye uluorta böyle taarruz edeceğine tevzi’-i adalet hususunda onun noksanlarını izah etmek iktiza etmez mi? +Fakat maksad o değil. +Dinin hayatta hiçbir izi kalmasın. +Bir taraftan halkçılık iddia ediyor diğer taraftan halkı gittiği yolu takdirden aciz şaşkın bir Sonra da Türk münevverlerinin şarktan kat’i surette yüz çevirip garba doğru teveccüh ettiklerini söylüyor. +Burası hakikaten böyledir. +“İslam’dan” demiyor da “şarktan” diyor. +Ne derse desin maksad ma’lumdur. +Münevverlerin milleti terk ederek milletin temayüllerinden yüz çevirerek ecnebi milletlerin temayüllerine teveccüh etmesi sanki iyi mi oldu? +Millet ile münevver tabakanın arasına derin bir uçurum gerildi ve bu uçurum günden güne derinleşiyor. +Münevverler halkın hayatını temellerini beğenmiyor. +Halk da münevverlerin tuttuğu yolun ne yol olduğunu görüyor! +Ne o onun kolundan tutmaya tenezzül ediyor ne beriki ötekinin arkasından gitmeye. +El-hasıl bir vaz’iyet ki fevzadan başka bir şey değil. +Mensub olduğu milletin temayüllerinden yüz çevirenler takdire değil ta’yibe müstehıktırlar. +Garblılaşmak tarafdarlarına karşı en büyük mücadelelerde bulunan gazetesidir. +Ebüzziya-zade Velid Bey bütün bu neşriyata karşı dilirane ve faziletkarane müdafaatta buluBu açıktan açığa Türkçüleri nass-ı Kur’aniyi ta’til etmeye da’vetten başka bir şey değildir. +ayet-i celilesi mucebince mirasta kadınların nısf alması hürriyete müsavata adalete münafi imiş! +Binaenaleyh bu da kalkacak! +“Dini Türkçülük” mebhasinde de Türkçülerin ta’kib edecekleri umdeleri gösteriyor: +Kur’an-ı Kerim Türkçe okunacak ibadetler Türçe olacak Türklerin harsine yani put-perestlik ve Şamani mezhebi zamanındaki harslerine rücu’ edilecek “Türkçülerin kadıncı olduklarını istikbalde Türk ahlakının esaslarından biri de ‘feminizm’ olacağını eski Türklerin bu güzel kaidelerini hatırlamak ve diriltmek lazım geldiğini” söylüyor. +Bunları hep ayrı ayrı makalelerde mevzu’-ı bahs edeceğiz. +Şimdilik yalnız kayd ile iktifa ediyoruz. +“Bila-kayd ü şart garbın fezail ve mesavisini birlikte alalım.” düsturunu vaz’ eden Ağaoğlu Ahmed Bey’in gazetesinde neşrolunan makalelerine gelelim. +Ağaoğlu Ahmed Cevdet Bey’in suallerine cevab veriyor… Diyor ki: +“Maddi ve ma’nevi tecelliyatın kaffesinde Türk münevverleri kat’i surette şarkı terk ve garba teveccüh etmişlerdir. +Edebiyat sahasındaki elli altmış senelik tekamülümüz musikideki cereyanlar temayüller hülasa bir zümre-i münevverenin ma’nevi endişelerini teşkil eden bütün avamilde Türk münevverlerinin şarktan kat’i surette yüz çevirerek garba doğru teveccüh ettikleri bugün laşmak lüzumunu halka telkin etmek vazifesi bu zümreye aiddir.” Halk her şeyi olduğu gibi muhafazaya mütemayil sokak mantığına uymamalı imiş… Sonra adliyemizi tanzim etmek ona asri bir şekil vermek istemişiz. +Fakat idare-i maslahat tarikını iltizam ettiğimizden devletin en mühim +ları ma’rifetleri pek güzel izah ettiler. +Ehemmiyetine mebni bu makaleyi aynen naklediyoruz: +“Bizde “liberal” geçinen zümrenin diline dolaştırdığı bir iddia vardır. +Bu zümrenin mütefekkir ve muharrir kısmı sık sık ‘Biz layık bir idare te’sis edeceğiz hükumeti dinden ayıracağız. +Memleketi milleti garblılaştıracağız seviye-i ictimaiyyemizi asrileştireceğiz. +Halbuki bizim bu amal-i terakkiperveranemize muhafazakarlar mani’ oluyorlar her neye teşebbüs etsek önümüze çıkıyorlar din kuvvetiyle mesaimizi akim bıraktırıyorlar. +Halbuki bu eski kafalı an’ane-perver cahil ve mutaassıb güruh olmasa memleketin irfanını seviye-i pacağız fakat ah bu mutaasıblar ah bu hacılar ah bu hocalar…’ Bu iddiaların ne kadar haksız ne kadar esassız ne kadar tıflane olduğunu isbat için uzun uzadıya delil ikamesine hacet yoktur. +Memlekette fil-hakika bir muhafazakaran sınıfı vardır. +Bu sınıf hakikat-i halde ekseriyeti teşkil eder ve hadd-i zatında gayet kuvvetlidir. +Muhafazakarlar medeniyet-i İslamiyyenin medeniyet-i garbiyyeye çok faik olduğu memleketimizde hakiki terakkinin medeniyet-i İslamiyye ahkamına milliyyemizin makbul ve meşru’larının behemehal muhafazası lazım olduğu an’anelerimizi bila-istisna terk ve ihmal edersek pek kuvvetli olan hasail-i milliyyemizi seciyemizi her türlü mezayamızı da tamamen gaib edeceğimiz i’tikadındadırlar. +Muhafazakarlar bu ictihadda olduklarına göre bit-tabi’ terakki-perver liberal garbcı ve hususiyle layık zevatın hayat-ı ictimaiyyemizi garblılaştırmak namına yaptıkları bid’atlerden asrileşmek daiyesiyle bir kısım kadın ve erkeklerimizin her gün biraz daha seciyelerinden dinlerinden ahlaklarından gaib etmelerinden müteessir ve dilhundurlar. +Fakat bu teessüre rağmen muhafazakar ve an’ane-perver sınıfın liberalleri tuttukları yanlış yoldan çevirmek için hiçbir müdahaleleri mümanaatları yoktur. +Bu sınıfın bütün yaptığı liberallere Avrupa’yı taklid edeceğiz diye Türklüğü ve Müslümanlığı girdaba sürüklemekte olduklarını söyleyerek bu hatalardan vazgeçmelerini tavsiye etmekten ve elden geldiği kadar halisane nesayıhta bulunmaktan bazen de nuyor. +Allah razi olsun. +Bundan dolayı bütün müslümanlar kendilerine müteşekkirdir. +Felsefe muallimlerinden Osman Bey de “An’ane ve Terakki” ünvanıyla da bir makale neşrettiler. +Osman Bey diyorlar ki: +“Ağaoğlu Ahmed Bey’e göre terakki-perver olmak için an’aneyi unutmak ve yıkmak lazımdır. +Acaba Ahmed Bey’e ‘Bir millet milli an’anelerine hürmet etmeli midir etmemeli midir?’ şeklinde bir sual sorulsa nasıl cevab verecek? +Kuvvetle zannediyoruz ki: +‘Milli an’ane ve hususi bir seciye sahibi olmayan milletler yaşayamazlar.’ diyecektir. +Biz müessesatta mazinin bütün tecrübelerini değil fakat maziyi dolduran asırların müşterek bir ham[u]lesini buluruz. +An’anelerine sadık kalan milletler asırlardan beri birikmiş ma’nevi bir kuvvete malik oldukları için en büyük felaketler önünde bile mağlub olmazlar… İşte İngiliz milleti dünyanın en an’ane-perest fakat aynı zamanda en medeni en müterakki ve en kavi bir milleti!... +An’aneye merbut kalmak zannedildiği gibi maziye esir olmak demek değildir. +Zira an’ane doğan yaşayan ihtiyarlayan ölen fakat bu minval üzere devam eden canlı bir şeydir. +Ona ne kadar fazla merbut olursak hürriyetimizi de o kadar kuvvetle hissederiz. +An’ane ve hürriyet yekdiğerinin zıddı değil belki birbirinin mütemmimidir. +Nitekim Avrupa’nın son terbiye mütehassısları bu noktaya fevkalade ehemmiyet atfetmişler ve terbiye sistemlerinde çocuğu an’aneye tabi’ tutmanın ve onda i’tiyadlar vücuda getirmenin çarelerini aramışlardır. +Çocuk an’aneye ne kadar iyi temessül eder ve onunla ne kadar fazla meşgul olursa onu kendi hürriyeti kendi ikbali için o kadar iyi bir alet ittihaz edebilir. +Fransız pedagoglarından “Duga” diyor ki: +‘Ferdi şahsiyet an’ane örf ve Ferdin hürriyetini an’ane ve i’tiyadların hududları ötesinde aramak çok hatalı ve tehlikeli bir teşebbüstür. +Ferdiyetin ihtiva ettiği an’ane gibi müşterek unsurlar onun Ebüzziya-zade Velid Bey bu hafta neşrettikleri bir makale ile garblılaşmak tarafdarlarının aczlerini örtmek için kopardıkları yaygaraları yaptık ri bir tek mektep yoktur. +Kendi nokta-i nazarlarını şerh ve izah için ortaya bir tek kitap bile çıkaramamışlardır. +Ne bir kilometre şimendüfer yapmışlardır ne bir liman inşa ettirebilmişlerdir ne umur-ı idarede garb devletlerinde görülen şahsen kendilerini düzeltip mesela bir Avrupalı gibi muttarid ve devamlı surette çalışmak yolunu tutmuşlardır. +Bil-akis bu zümre de milletin hey’et-i umumiyyesi gibi aklen fikren cismen şeklen kıyafeten perişandır şaşırmıştır ortaya en ufak müsbet bir iş çıkarmaktan ve binaenaleyh hakikaten garblılaşmak kudret ve niyetinde olduğunu Liberaller de garblılaşmak namına yaptıkları ma’rifetlerin bundan ibaret olduğunu ve meydana müsbet eser çıkarmaktan tamamen aciz bulunduklarını daima biliyorlar. +Zaten bunu bildikleri ve fakat aczlerini i’tirafa dilleri varmadığı içindir ki bütün kabahati muhafazakarlara buluyorlar perverlerin mümanaatı olmasa bu memleketi terakkıyatın aksa-yı meratibine çıkarırdık.’ iddiayı bi-ma’nasını tekrarlamakla iktifa ediyorlar. +münakaşat-ı kalemiyye ile hakikatin tecellisine çalışmaktan ibarettir. +Muhafazakarların liberalliğe karşı bütün mücadelatı bu tarzda ibzal-i mesaiye münhasır kaldığına göre layık ve garbcı zümrenin an’ane-perver sınıfının kendilerine mütemadiyen mevani’ ve müşkilat ika’ eyledikleri hakkındaki iddiaları bit-tabi’ tamamıyla asılsız ve ma’nasızdır. +Esasen muhafazakarların elinde mücadele-i kalemiyye ve münakaşa-i lisaniyyeden başka silah da yoktur ve olsa da yani terakki-perver geçinen zümrenin ahlak-ı umumiyyeyi her gün biraz daha yıkmaya masruf olan teşebbüsatını bil-fiil durdurmak kuvveti de olsa bu zamanda böyle bir kuvvetin isti’mal edilemeyeceği bedihidir. +Fikir cereyanlarına karşı yegane silah yine fikir kuvvetinden tabii her ictihad gibi muhteremdir. +Yalnız bu ictihad ve bilhassa onun şimdiye kadar tatbik edilen muzırdır. +Bu mazarratı izale için ise bir tek çare vardır ki o da tutulan yolun yanlışlığını delail-i akliyye ve hatta müslüman olduğumuza göre delail-i nakliyye ile de isbat ederek halkı irşad ve ikazdan sene zarfında da muhafazakarlığın liberalliğe karşı mücadelesi hiçbir vakit bu daireden harice çıkmamıştır. +Hakikat-i hal bundan ibaret olduğuna göre liberallerin mütemadiyen muhafazakarları itham etmelerinin sebeb-i hakikisi nedir? +Bu pek basittir. +Bizde liberal gençlerin memleketi garblılaştırmak mezayasını yani tekamülat ve terakkıyat-ı maddiyye ve ilmiyyesini ahz ve iktibas ile memlekette ta’mim ve tatbik etmek iktidarları yoktur. +Liberal zümresi az çok müteşekkil ve müctemi’ bir kuvvet halinde olarak la-ekal sekiz on seneden beri mevcuddur. +Hatta bu zümrenin gün geçtikçe teşkilat ve kuvvetinin de artmakta olduğu kabil-i inkar değildir. +Öyle olduğu halde liberaller bu sekiz on sene zarfında garbın dediğimiz gibi en şayan-ı taklid ve iktibas olan terakkıyat-ı maddiyyesinden bir zerre bile alıp da memlekete tep ihtiyacından irfanın ta’mimi lüzumundan bahsederler. +Halbuki ortada henüz yapabildiklecinsiyetleri ya büsbütün kaldırmak yahud gereği gibi hükümsüz bırakmaktan başka bir şey değil. +Lakin bu muazzam hedef ki bütün hür fikirlerin bütün insaflı vicdanların aksa-yı amalidir ona Şu saydığımız cemaatlerle fırkalardan evvel edyan gelerek insanları kardeş olmaya biribirine acımaya biribirini sevmeye teşvik etmişti. +Ancak nasihatleri hitabiyat ve beyan-ı icmali dairesini geçemediği için uhuvvet ve merhamet-i mütekabile te’sisi hakkındaki da’vetlerinin te’sisi az olur ve pek kısa bir zaman sürerdi. +Tarih eski yeni bütün akvam-ı Nasraniyye arasında zuhur eden öyle müdhiş muharebeler öyle kahirle fitneler dolu ki Isa aleyhi’s-selamın kardeşliğe merhamet-i mütekabileye afva safha dair o kadar beliğ ta’limatı o derecelerde şedid evamiri bu fecaatin zerresini bile ta’dil edemedi. +Burada edyan-ı semaviyye arasından İslam’ı dan zuhur eden fırkaların tuttuğu yoldan büsbütün başka bir meslek üzerinde yürümüş. +İslam zuhur ettiği zaman Arablar arasında o kadar döİnsanlar arasındaki tabaka verilen imtiyazlar pek uzak asırlardan beri her yerde hüsran-ı beşerin yegane menbaı kesildi. +Tarih kitapları zadeganın kilise ricalinin rüesa-yı umurun ne şeni’ zulümler irtikab ettiğini ibadullahın malına canına mukaddesatına karşı ne yaman tecavüzlerde bulunduğunu zabt ediyor. +Beriki zavallılara gelince ancak büyük büyük ihtilallerle seller gibi kanlar akıttıktan sonra ellerini kollarını bağlayan esaret zincirlerini koparıp atabildiler. +Sonra garbda diğer bir hareket daha meydan aldı ki yürüdüğü gaye cemaatleri biribirine boğdurup duran unsur asabiyet-i kavmiyye belasını ortadan kaldırmaktı. +Nitekim iştirakilerin amele fırkalarının Bolşeviklerin iktisadcıların kendi hesablarına vaz’ etmekte oldukları kavaninden maksad hep bu cinsi ihtilaflardan bu kavmi asabiyetlerden kurtulmaktır. +Her birinin kendi namına çizdiği plandan hedefi cemaatler arasında rabıtalar vücuda getirmek suretiyle hususi Başmuharrir Sahib ve Müdir Şer’iye Vekalet-i Celilesi tarafından Anglikan Kilisesi’ne gönderilmek üzere Tedk i k a t ve Te’lifat-ı İslamiyye Hey’et-i İlmiyyesi Reis-i alisi Şeyh Abdülaziz Çaviş Efendi hazretlerinin te’lif buyurdukları cevabdır: + +ra cümlesi de İslam’ın bildirdiği hukuk ve tekalif huzurunda tek bir tabakadan ibaret. +yalnız tergib ile ve mütekabil merhamet ve şefkati sadece teşvik ile iktifa etmedi. +Hayatın bütün şuun ve muamelatında ve ibadatın adabın adatın kaffesinde bunlara aynı suretle müraatı emretti. +Muamelat hususunda: +Bütün insanları ahkam-ı şer’iyye huzurunda aynı seviyeye getirdi. +Herhangi bir tabakanın diğerine karşı imtiyazını tanımadı. +Müslümanların damarlarındaki kan aynı kandır cemaat-i İslamiyye için çalışmak en aciz ferd-i müslimin hem borcu hem hakkıdır dedi. +“İki müslüman kılıç kılıca geldiler mi öldüreni de cehennemdedir öleni de.” hadis-i şerifiyle müslümanlara mukateleyi haram kıldı. +Hatta bir müslümana din kardeşiyle üç günden ziyade dargın durmayı tahrim etti. +Yola çıkmış müslümana uğradığı yerlerde üçer gece müsafir kalmak hakkını verdi. +Zulüm gören din kardeşi yardım istediği gibi imdadına koşmayı isterse aralarında hiçbir karabet hiçbir muarefe olmasın her müslim için farz kıldı. +Müslüman topraklarından birine inen efrad-ı müslimine isterse başka bir kavimden olsun aynıyla o topraktaki yerlilerin haiz olduğu hukuk-ı vataniyyeyi bahşetti. +vukua gelince ıslah-ı beyn için araya girmeyi bütün müslümanlara farz kıldı ve mukatele esnasında galib tarafın ele geçirdiği efradı esir-i harb tanımadı. +Bunlardan başka fıkıh kitaplarının zabt ettiği birçok ahkam-ı teamüliyye varid ki tafsile alelacele yazılmakta olan şu eser müsaid değil. +camilerin birine girilmesi kafi. +Evet orada görülür ki nasıl halifenin sadatın hizmetçileri kendileriyle yan yana omuz omuza durmuşlar da nasıl alınlar hep birden kemal-i huşu’ ile Hayy-ı Kayyum’a dönmüş nasıl eller mefatih-i gaybın sahibine doğru uzanmış! +Sonra nasıl huzur-ı Kibriya’da külen ve o kadar güdülen kan vardı ki sinelerin gayzını unutup da bu dargın kalbleri barıştırmak muhale yakın bir şeydi. +Vakıa Arablardaki kabile asabiyeti önceleri kan dökülmemesine ve haysiyetin hukukun mahfuz kalmasına medar oluyordu. +Lakin sonraları mahz-ı bela idi. +Kendilerini helak uçurumlarına sürüklüyordu. +Çünkü biribirlerine düşman kesilip mütemadi baskınlara gazvelere bu asabiyeti vesile edindiler. +Kasdettikleri herhangi bir hiç düşünmediler. +Yurdun bir tarafı şenlik yüzü görmedi kanları dinmek bilmedi hakları hiçbir zaman masun kalmadı. +Mısır’da ve sair yerlerde yaşayan tabakaların öyle mezayası öyle hasaisi öyle kudreti vardı ki muasırları bulunan cem’iyat-ı beşeriyye hakkında ne gibi asar-ı seyyie vücuda getirdiğini evvelce söylemiştik. +Binaenaleyh İslam gelir gelmez müsavata karşılıklı şefkat ve merhamete bir de –sırf tahkir ve halkı kendisinden tenfir için– asabiyet-i cahiliyye namını verdiği asabiyet-i kavmiyyeyi terke da’vet etti. +tarzında asabiyete sarılanları tahzir ve bu dalalden tenfir için ne kadar hadis-i şerif varid olmuştur. +Sonra aleyhi’s-salatü ve’s-selam Efendimiz bedevi tabakasını halk sınıfını Allah’ı tevhide ve uhuvvet-i İslamiyyeyi kabule nasıl da’vet ettiyse kisraları kayserleri necaşileri mukavkısları Gassanileri Münzirleri de öyle da’vet etti. +Evet bunların hepsini cihan-ı İslam için çözülmez bir düğüm ölmez bir rabıta olmasını dilediği o habl-i metine da’vet etti. +ma’budu tevhid gayesi de bütün cihan-ı beşerin kulubunu tevhiddir. +İnsanlara kırmızısını siyahını beyazını sarısını ayırmadığı gibi hükümdarıyla halkı havassıyla avamı arasında fark görmüyor. +Çünkü Cenab-ı Hakk’ın kendi zat-ı sübhanisine tahsis buyurduğu mertebe istisna edildikten son mez hakikatlerdendir ki başka bir din-i semavi bu hususta İslam’a yetişemediği gibi akılları medhuş eden a’sabına da ne ictimai bir zümre yaklaşabilmiştir ne iştiraki bir tedbir. +Bütün müslümanları kucaklayacak yekpare bir kavmiyet altında birleşebilmek emelinin tahakkuku cak vahdet-i lisandır. +Bu gayenin müteazzir yahud müteassir olması hususiyle müslümanlarca ta’lim ve teallümün ihmal edildiği son asırlarda üç yüz bu kadar milyondan terekküb eden bu muazzam vücud üzerinde müdhiş rahneler açtı. +Cihan-ı İslam’a şamil kavmiyet-i diniyyenin kuvvetini unsuriyete cinsiyete cahili asabiyete dair birçok sözler söylendi. +Lakin bu muazzam ümmet-i Muhammed’i teşkil eden cemaatlerin doğacak netayici idrak edenler cehaletten ve uhuvvet-i İslamiyyedeki esrarı kavrayamamak yüzünden açılan bu gedikleri kapamak çarelerini düşünüyorlar. +Hasılı “vahdet-i İslamiyye” yahud ta’bir-i digerle “kavmiyet-i diniyye” bugün doğmadı meşime-i hilkatten İslam ile beraber çıktı. +Sonra bütün cemaat-i İslamiyye de ibadatın muamelatın adabın ahlakın rüsuhuyla o da rüsuh buldu. +kalarak adetlerini vasf-ı mümeyyizlerini vücuda getirdikçe kezalik hislerini fikirlerini mütekabil temayüllerini te’lif ettikçe bu vahdet ebediyen ortadan kalkmayacaktır. +Bir de ne bidayet-i zuhurunda ne hayatın herhangi bir devrinde vahdet-i İslamiyyeden gaye rimüslimlere karşı udvan değildi. +Yukarıda söylediğimiz gibi bu vahdet ancak İslam’ın müslülümanlar arasında vücuda getirdiği ictimai ve ahlaki nizamın neticesidir. +Bu neye benzer: +Mesela ümmetlerden her hangisinin olursa olsun ahlakı adatı hasılı medar-ı kavmiyyeti olan bütün mümeyyizatı vahdet arz eder ve bu suretledir ki o ümmet ümmet-i vahide olur. +Ancak onun bu vahdet-i kavmiyyesinin herhangi bir ümmetle olan münasebat-ı sulhiyye veya harbiyyesi arasında rabıta yoktur. +Zira düşmanlığın da dostluğun da ne ümmetlerin teşekkülüyle ne de vahdet-i kavmiyyeleriyle alakası olmayan birtakım ilel ve eğiliyorlar nasıl zemin-i ubudiyyete kapanıyorlar da yine hep birden “Sübhane Rabbiye’l-azim Sübhane Rabbiye’l-a’la” diyorlar. +Hükümdar yanı başındaki en aciz bir ferdin ayakta iken rükua sücuda varırken cehr ile “Allahu ekber Allahu ekber” dediğini duyuyor. +Namazlarda böyle hacca savma zekata gelince müsavatın bunlardaki tezahürü hiçbir zaman daha az olmadığı gibi kulub-ı müslimini birleştirmek ve huzur-ı Kibriya’da sınıfların tabakaların biribirinden asla farkı olmadığını kendilerine hissettirmek hususundaki te’siri aşikardır. +Sonra bütün Müslümanlık alemini bir ümmet haline getiren avamilin en mühimmi din-i ve ahlaktır. +Yemenin içmenin uyumanın kalkmanın muaşeretin hasılı bütün muamelat-ı beşerin adabıyla şeriatın tergib ettiği Kur’an’ın sünnetin muhit olduğu ve ulema-yı dinin kitaplarında tafsil eylediği ahlak. +Evet vahdet-i kamile hakkındaki bütün bu adab-ı İslamiyye cihan-ı tevhidin vasf-ı mümeyyizini teşkil eden adat şekline inkılab etmiş. +İnsan hangi müslüman yurdundan kalkıp diğerine inse öyle zanneder ki gördüğü halk ayrıldığı kavmin aynı yahud eşidir. +Bir müslüman diyar-ı İslam’ın hangisine konarsa konsun kendisini asla yabancı hissetmez. +Çünkü indiği kavmin ibadatta adatta hukukta hudud ve ahkam-ı şer’iyyede tamamıyla kendisine müşarik olduğunu görür. +Binaenaleyh nerede bulunursa bulunsun kendi evinde ülfet ettiği maişeti kendi yurdunda edindiği adatı bulur. +Evlenmek yahud ayrılmak vakfetmek yahud vasiyette bulunmak isteyen kimse bilad-ı İslam’ın hiçbir tarafında kendi memleketinde iken bildiği tarzdan başkasını göremez. +şu halde bir müslüman başka bir İslam yurduna göçmek arasında zerre kadar fark yoktur. +Nereye konarsa konsun kendi vatanında kendi kardeşleri kendi hısımları arasındadır. +Bu da şayan-ı hayret görülmemeli. +Zira kavmiyet bir ümmette kökleşen ahlakın adatın adabın hey’et-i mecmuasından doğan neticeden başka bir şey değil. +Halbuki bütün müslümanlara kendisinin o muayyen o payidar ve umumi rengini vermekte İslam’ın ne büyük kudret gösterdiğini evvelce söylemiştik. +Hele münakaşa götür şiirin inşanın her nev’inde gözümüze çarpıp duruyor. +Avrupai ister Berberi olsun şark lisanlarından birinin edebiyatına vukufu olanlar bu hakikati bilirler. +Hasılı ittihad-ı İslam demek fikirde ittihad demektir tarz-ı hayatta ittihad demektir şuurda tir vicdanda ittihad demektir hasılı bir ittihad-ı ailidir. +Yoksa zannolunduğu gibi ne kendi akvamı arasında edyan-ı sairenin kurduğu ittihaddır ne de Avrupa’da Afrika’da ve sair yerlerde iktisadi cem’iyetlerin siyasi cemaatlerin kasdettiği ittihaddır. +Tansis-ı illete dair olan beyanat-ı aliyyeleri pek mücmel olduğundan biraz tafsile ihtiyac hissediyorum: +Bu babda evvela Kitabullah’tan başlamak lazım gelir. +ayetinde emr-i sıyam şühud-ı şehre ta’lik edilmiştir. +Burada sıla veya sıfattaki ima’-i illetten başka şart ve cezanın fa’-i cezaiyye ile birbirlerine rabt ve ta’likı şartın cezaya illiyetinde sarih olduğu ma’lum ve müsellem bulunduğundan vücub-ı sıyamın şühud-ı şehre merbutıyeti ve bu şühudun vücub-ı sıyama sebebiyeti şübheden azade olarak beyan buyurulmuştur. +Ancak “şühud-ı şehr” terkibinin kendi ma’nası ihtimallidir: +Çünkü şühud müşahede demek ise şehr bizzat müşahede olunamayacağından bunu “şühud-ı hilal-i şehr” ma’nasına haml etmek lazım gelecek. +Ve eğer şühud huzur ma’nasına ise huzur-ı şehr[e] aid esbab-ı ilimden nas sakit kalmış olacağı cihetle bu huzuru müşahede veya istidlal gibi herhangi bir sebeb-i yecektir. +Şu halde Kitab-ı mübinde şühud-ı şehrin mezkur mücmeldir. +Eğer usul-i Şafiide kabul esbabı vardır. +İşte – kavl-i keriminin ma’nası bu. +Evet şübhe yoktur ki ittihad ister bir zümrenin yahud bir memleketin efradı isterse bir dinin evladı arasında olsun siyasi bir kuvvet olmak rafındaki Yahudiler ittihad ettiler ve kemiyetlerinin pek naçiz olmasına rağmen müdhiş netayic-i siyasiyye elde ettiler. +Kezalik birçok memleketlerde amele cem’iyetleriyle iştirakilerin ittihadı siyasi şuun üzerine ma’lum olan te’siri husule getirdi. +Bu fırkalar cinsiyet unsuriyet cereyanlarına karşı durmak için çizdikleri programlarını tatbike muvaffak oldukları zaman öyle muazzam hadise zuhur edecek ki ukul için şimdiden ihatasına Din-i İslam’ın kendi bütün cemaatlerine emrettiği mekten bir an geri durmayan diğer ittihadlardan başka bir şey değildir. +Ancak demin söylediğimiz gibi bu ittihad uzun asırlardan beri bütün cihan-ı beşeriyyeti haybetler hüsranlar içinde bırakan ayrılıkları hailleri ortadan kaldırıp da insanları mes’ud edebilmek için aklın düşünebileceği umumi rabıtaların en güzelidir. +Evet İslam’ın emrettiği ittihad müteaddid sebeblerden dolayı en güzel bir Evvela mukayyed ve mahdud olmayıp amdır. +Binaenaleyh aynı iş yahud aynı san’at erbabına yahud hususi birtakım taifelere has değildir. +Saniyen bir aşirete yahud bir kabileye yahud bir renge yahud bir kavme inhisar etmez. +Hatta yukarıda söylediğimiz vechile bir müslüman diyar-ı İslam’ın hangisine tamamıyla malik olur. +Salisen İslam’ın ibadata muamelata ahlaka adaba mahsus olan tealimi Müslümanlık alemine bu bariz ve mütemeyyiz kavmiyeti veren bütün hasaisi ve mümeyyizatı tevhid etmiş gibidir. +Bir halde ki o kavmiyet-i barize mebanide mi’maride döşeklerde örtülerde perdelerde fünun-ı edebiyyede ma’bedleri evleri tezyin eden nakışlarda levhalarda hasılı +Ez-cümle Müslim-i Şerif’te yªyž¹·cÀyª¹®¹† ±ÁfËf µªuiYž ­Á– ­š Yž hadisi vardır. +Demek ki evuiYž velki hadisteki emrinden murad-ı şari’ uiYž demek imiş; farz ve takdir eyyam-ı şehri otuz farz etmekten ibaret imiş. +Bunu ±ÁfËf u—ž Y]—‚ ±ÁfËf ¹¯¦Yž hadis-i şerifleri de tamamen te’yid eylemiş bulunuyor. +Zira hüküm ve hadise müttehid ve ıtlak ve takyid sebebe dahil bulunduğu mevakı’de mutlakın mukayyede hamli bütün eimmece bi’l-ittifak zaruridir. +Çünkü aksi tenakuz olur. +Şimdi bu izah ve sarahat karşısınuiYž da i büsbütün tayyedip de uiYž yalnız hadisinin ıtlakında ısrar etmek ve sonra zaman-ı gayba münhasır olan bu ıtlak-ı zahiriyi zaman-ı incilaya da ta’mim eylemeye çalışmak doğru olmadığı tezahür etmiyor mu? +Görülüyor ki bu ayet ve ehadis içinde irade-i şari’ yevm-i şekteki hilal gibi ufk-ı garbda girizan olarak değil bedr-i kamil gibi sema-yı şarkta mehabet-feşan olarak tecelli etmektedir. +Bunun gayet basit ve vazıh telakki eylemişler ve ¯± ·u ‚ayetiyle uiYž .... +µcÀyª ¹®¹† ªµ hadis-i şerifini bu babdaki nususun cezri ve düstur-ı ifadesi olarak ahz edip kütüb-i fıkhiyyede alel-ekser bunların zikriyle iktifa etmişlerdir. +Fakat alem-i İslam’da ilm-i hey’etin peyderpey terakkıyatı üzerine esasen bir vakıa-i felekiyye olan tulu’-ı hilalin cihat-ı fenniyyesiyle iştigal etmemek kabil olamazdı. +Bu iştigal neticesinde tatbikat-ı riyaziyyenin göstermeye başladığı muvaffakıyetler bu hesabatın ilel-i şer’iyyeye idhali hakkında bir temayül uyandırmaktan hali kalmadı. +Hesabat-ı felekiyyenin evkat-ı salat ve saire gibi hususatta sadece tahkik-ı menat suretiyle bir ca-yı tatbik bulduğu görüldükçe bu temayül kuvvet bulmaya başladı. +Binaenaleyh hesab-ı hilal guya bir tahkik-ı menat mes’elesi imiş gibi bazı tarafdar buldu. +Halbuki nusus-ı şer’iyyeye nazaran bunun o suretle tatbikine imkan olmadığından gaflet ediliyordu. +Bu suretle mansus olan menat-ı rü’yet karşısında bila-salahiyet bir de menat-ı hesab mes’elesi ortaya atılmış bulundu. +edildiği vechile umum ve müşterek veya cem’-i hakikat ve mecaz tecviz olunursa bu nastan her ma’na-yı evvel ma’na-yı saniyi tefsir eder ve huzur-ı şehri şühud-ı hilal ile takyid etmek zaruri olur. +Fakat usul-i Hanefiyyede bu caiz değildir. +Binaenaleyh nass-ı ayet şühud-ı şehrde sarih ise de şühud-ı hilalde ve nefy-i istidlalde henüz mücmeldir tefsire muhtacdır. +Ma’lumdur ki mücmeli tefsir ile beyan hakkı sahib-i icmale aiddir. +“Mücmeli beyan mücmile aid.” derler. +Buna binaen şariin mücmelatında ulemanın hakk-ı tefsiri yoktur. +Ulema tefsir-i şari’den me’yus oldukları zaman bir te’vil salahiyetine maliktirler. +Demek ki bu mücmeli tefsir için yine nakl-i şarie müracaat edeceğiz. +Eğer Kitap ve Sünnette buna dair bir tefsir bulamaz isek o zaman ictihada müracaatla bir te’vil bulmaya çalışacağız. +Lakin sünneti taharri ettiğimiz zaman görüyoruz ki şübhemizi halletmeye baliğan ma-belağ kafi kat’iyyü’d-delale birtakım ehadis-i sahiha vardır. +Evvelemirde sizin ekalliyet-i hesabiyye[ye] kaydeder gibi göründüğünüz Fakdüruhadisine bakalım: +Yž yb cn yŸbÊ Ë·ªyb cn ¹®¹‡bÊ µªuiYž ­Á– ­š Yž diğer rivayette buyuruluyor. +Burada görülüyor ki ayet-i kerimedeki şühuddan murad rü’yet-i hilal demek olduğunda ve asıl mıyor. +Has medlulünde kat’ ifade edeceği cihetle bu ayet ile bu hadise nazaran şühud-ı şehri hesab ve istidlale rabt eylemek ihtimali münselib bulunuyor. +Gerçi bu sarahat havanın açık bulunduğu takdirde muntabık olup mugayyem veya mağmum bulunduğu zaman i’tibariyle µª uiYž emri yine mutlak duruyor. +Lakin beyanat-ı aliyuiYž yelerinin iham eylediği vechile emrinden müsteban olan farz ve takdiri açık havaya sarf etmek ihtimali mürtefi’ oluyor. +Şimdi acaba kapalı havalarda bu farz ve takdir ıtlakı üzere kalabilecek ve ekalliyete bir ahakk-ı te’vil bahşedecek midir? +Eğer başka sarahat yoksa evet varsa hayır diyeceğiz. +Halbuki lede’l-müracaa görüyoruz ki bu icmali de diğer hadisler izah ediyor: + +lettirecek bir noktadır. +Binaenaleyh ekalliyetin mütalaası takrir-i alileri tarzında ise bunu red ve cerh etmek için hadisiyle istidlale hacet yoktur. +Cüz’i bir teemmül ile anlaşılır ki bu hadise zat-ı dakaik-şinaslarının hesab ile me’mur olmadığımız ma’nasını vermiş olmanız ekseriyetin nokta-i nazarına iştirak demektir. +Çünkü vücub-ı savmda ve isbat-ı şehrde bizim rü’yet veya tekmil-i selasin ile me’mur ve hesab ve kitab ile gayr-i me’mur olduğumuz kabul edilince me’mur olduğumuz şeye me’mur olmadığımız şey ile müdahale ve muaraza tasavvurunun Bize hesab yapmayın hey’et okumayın diyen yok ya. +Söylenen söz vücub-ı savmda kendinizi hesab ile me’mur sanıp da hükm-i şer’iyi buna bina etmeye çalışmayınız bununla şühud ve şehadete müdahale etmeyiniz tebliğinden ibaret değil midir? +Maamafih bu hadis-i şerif hakkındaki mütalaa-i aliyyeleri diğer cihetten vücuh ile intikada müsaiddir: +Evvela bu hadisin rü’yet-i hilal mes’elesiyle bir münasebet-i zahiresi olmadığına zahib oluyorsunuz. +Halbuki rü’yet-i hilal mes’elesi ancak bir şehr mes’elesidir. +Bu hadis-i şerif de şer’an şehrin ya tam yirmi dokuz veya tam otuz i’tibar edildiğini esbab-ı mucibesi ile beyan için sevk olunmuştur. +Binaenaleyh ikisi aynı mes’ele iken aralarında münasebet-i zahire yoktur demek tuhaf oluyor. +Saniyen hadis-i şerifteki cümlesini ekalliyetin da’vasına muarız görmemek garibdir. +Cenab-ı Peygamber biz bu babda hesab yapmayız buyururken buna karşı biz hesab yaparız demekten daha büyük muaraza mı olur? +Sonra şeriat eyyam-ı şehri tam yirmi dokuz veya tam otuz i’tibar edip şehrin mi’yarını gayet basit ve kesirsiz bir surette tesbit etmek isterken buna karşı küsurattan asla vareste olamayan ve şehri tam yirmi dokuz veya tam otuz olarak gösteremeyen hesabatı mi’yar ittihaz etmeye çalışmak şer’ ile mütearız değil de nedir? +Hesabat-ı felekiyyenin eski yeni hangisini alırsak alalım vasati veya hakiki devr-i ictima’ müddetini tam yirmi dokuz veya tam otuz gösterecek bir hesab bulabilir miyiz? +Hesabat-ı felekiyye mucebince Bu noktada vazife-i fıkhiyye tenkih-i menat şekline girdi. +İşte cumhur-ı müteahhirin ve bu tenkihi yaparak menat-ı hesabın tahricine imkan-ı şer’i bulunmadığını ve isbat-ı Ramazanda hesabın medar-ı hüküm bir illet bir mi’yar halinde tesbit olunamayacağını isbat eylediler. +Arz ettiğim ayet ve ehadisten sonra [hadisine gelince bu hadis asıl istidlalin kat’iyetine bir şey ilave etmiş değil onların sebeb ve hikmetini beyan ederek mes’eleye diğer bir cihetle vuzuh vermiştir. +Evvelki nusus hesabın nazar-ı i’tibara alınmadığını kable’t-teklif yani vaz’-ı şari’den evvelki adem-i asli adem-i mi’yariyyet hali üzerine ibka edildiğini diğini niçin nazar-ı i’tibara alınmadığını şühud ve tekmil-i selasin gibi bir mi’yar-ı vücub olarak niçin vaz’ edilmediğini beyan eyliyor. +Ta’bir-i ahirle bu hadis menatı değil menat-ı menatı “Ekalliyet teşkil eden diğer bir kısım ehl-i şer’ mişler ve menazil-i kamer ve hesabat-ı hey’iyye tarikıyle takdir ediniz ma’nasını vermişlerdir. +Ekalliyetin bu ictihadı hadis-i şerifine muarız görülerek ekseriyet ve bilhassa müteahhirin tarafından red ve cerh edilmek istenilmiştir. +Bit-tabi’ ekalliyet bu iki hadis arasında bir tearuz görmemiştir. +Çünkü ikinci hadis hesab ve kitabı nehyetmiş değildir. +Belki onunla me’mur olmadığımızı beyandır…. +Eğer mevrid-i hadis ma’lum olsa idi ma’na-yı hadisin tamamıyla münfehim olacağı tabii idi. +Diğer taraftan aşikardır ki bu hadisin rü’yet-i hilal ile bir münasebet-i zahiresi yoktur.” dedikten sonra bu hadisi takvim-i İbrani hesabatının nefyine kasr etmek ve bunu bir sebeb-i vürud olarak göstermek istiyorsunuz. +Beyanatınızda ayetiyle hadisi asla zikredilmemiş olmasına nazaran ekalliyet mütalaasının bunlardan zühul üzerine mübteni olması varid-i hatır oluyor. +Zaten lafzından mutlak olan hadisinin şartıyla yani havanın mağmum olmasıyla meşrut olduğu muhakkak iken açık havaya dahi şamil imiş gibi hesabat-ı hey’iyye ile kabil-i tefsir addolunması mes’eleyi kökünden sühuletle hal bir alet olur. +Böyle bir derekeye düşen bir reis-i aile hal-i tabiide iken irtikabından haya edeceği birçok şeyleri bila-tereddüd irtikabdan çekinmez. +Cem’iyet de böyledir. +Mükemmel bir kudret-i teşkilattan ibaret olduğu takdirde irtikabından bir makinenin hedefi muvaffakıyettir. +İyilik ise ancak insanın gayesidir. +Bu teşkilat makinesi büyük bir saha işgal ederek makinistler de makinenin aksamından olurlarsa insanın şahsiyeti hislerinden eser kalmaz. +mevcudiyet Hindistan’a hakimdir. +Memleketimizde birtakım teneke kutuların içinde bulunan bazı et’ıme bulunur ki bunlara hiç insan elinin değmediği Mümkün olduğu kadar insan eli değmeden icra olunur. +Orada icra-yı hüküm edenler lisanımızı öğrenmek ihtiyacını hissetmezlerse ancak resmi birer me’mur sıfatıyla bizimle temas ederler. +Bunlar pek uzak mesafelerden bütün amal ve temenniyatımıza karşı bir sed çekerler. +Bizi istedikleri tarik-ı siyasete sevk ederler ve istedikleri zaman o yoldan bizi geri çevirirler. +Londra caddelerinde vuku’ bulan cinayetlere sütunlar dolusu yazı tahsis eden İngiliz gazeteleri Hindistan’ın Britanya adalarından daha büyük sahalarında vuku’ bulan felaketlere zerre kadar ehemmiyet vermez. +Fakat biz mahkumlar mücerred bir şeyden set şeklinde memleketimize giren şey bazen kalbimizi parçalayan bir mahiyet alıyor bazı halkımızın bütün atisini tehdid ediyor da öte taraftan hissiyat-ı insaniyyeyi asla tahrik etmiyor. +Böyle cihanşümul ve müdhiş bir mes’uliyete hiçbir vakit insan tahammül edemez. +Bunu ancak bir teşkilat makinesinden ibaret olan millet yüklenebilir. +Millet dediğimiz kuvvete mahkum olanlar daima şübhe ile ta’kib olunur. +İnsanlara öyle cezalar verilir ki beşeri dağdar eder. +Fakat bu cezaları veren tatbik eden öyle mücerred bir kuvvettir ki uzak bir memleketin bütün halkı mes’uliyet-i insaniyyesini zayi’ edecek bir şekilde ona indimac etmiştir. +tam yirmi dokuz veya tam otuz hangi şehr tasavvur olunabilir; şeriatın havas ve avama ümmi ve gayr-i ümmiye ales-seviye şamil olarak gösterdiği mi’yar-ı basite ekall-i kalil havassa nasib olan ve asla kesirsiz olamayan muğlak bir hesab mi’yarını ilave etmek vücub-ı savmda emr-i şarie muhalif düşmez mi? +Salisen hadis-i şerifin sebeb-i vürudunu tahsis etmek nasıl caiz olur? +gibi edat-ı ibtida surette beyan eden nassı bir sual menzilesinde bulunan sebeb-i vüruduna kasr etmek hiçbir mezhebde yoktur. +Eğer sebeb-i vürudun takvim-i şümulü kadar ta’mim etmeye ve ümmilerin anlayamayacağı hesabatın hepsini nefy eylemeye mecbur olacaktınız. +Fil-vakı’ te’vil-i alilerinin hasılı şu oluyor: +“Biz ümmet-i ümmiyye olduğumuz dan maada ne kadar ince ve sahih hesablar varsa onları yaparız.” O hadise böyle bir ma’na nasıl verilebilir? +Rabian hadisini birtakım mukayyedat-ı zaruriyyeye rağmen mutlak bırakmak isterken lafzını böyle re’y ile takyid etmeye nasıl mesağ verebiliriz? +Hamisen bu mesrudatın hepsini bir tarafa bırakalım hesabın mi’yar olabileceğine dair velev Binaenaleyh biz oruclarımızı ya şühud veya tekmil-i selasine istinad ederek ya yirmi dokuz veya otuz tutmaya mecburuz çünkü yirmi dokuz küsur oruc tutulamayacaktır. +Diğer ismi millet olan bu siyaset ve ticaret teşkilatı hayat-ı ictimaiyyenin ahengini ihlal hesabına son derece kesb-i kuvvet ettiği zaman insanlık kumrbaz olur da ailesine ifasıyla mükellef olduğu vecaib dimağında tali bir mevki’ işgal ederse artık +Bu millet hükumeti ne İngilizdir ne de başka bir şeydir bir fendir ve binaenaleyh her nerede tatbik olunursa desatiri aşağı yukarı müteşabihtir. +Su mengenesi gibi ki tazyikı tamamıyla müessirdir. +Bunun kuvveti muhtelif makinelerde tuhalüf eder. +bazıları el ile çevrilir. +Fakat mahiyet lemenk Fransa yahud Portekiz olabilirdi. +Hangisi olursa olsun hutut-ı barizesi aynı olurdu. +Biz milletin hükmüne girmeden evvel ecnebi olan başka hükumetler tarafından da idare olunmuş sındaki fark el tezgahı ile makine tezgahı gibidir. +El tezgahının çıkardığı şeylerde canlı insan parmaklarının sihri görünür. +El tezgahının uğultusu musiki-i hayat ile imtizac eder. +Fakat makinelerle Eski hükumetlerin günlerinde birtakım zulümlerin vuku’ bulduğunu teslim ederiz. +Kanunun sıyaneti yalnız bir ni’met değil bundan başka pek kıymetli bir derstir. +Bize medeniyetin istikrarı ve terakkinin devamı için lazım olan intizamı ta’lim eder. +Onun sayesinde idrak ediyoruz ki sınıf renk farkı gözetilmeksizin bütün insanların tabi’ olduğu bir düstur-ı adalet vardır. +Hindistan hükumet-i hazırasının hakimiyet kanun-ı düsturuna riayeti muhtelif adata tabi’ muhtelif akvam ile meskun olan Hindistan’da asayiş te’min etmiş bu halkın yekdiğeriyle daha sıkı temasta bulunarak müşterek emeller perverde etmelerini imkan dahiline sokmuştur. +Fakat Hindistan’ın muhtelif akvamı arasında müşterek bir rabıta-i muhabbet te’sisi arzusunun tevellüdü garb milletinin değil garb ruhunun eseridir. +Asya halkından her hangisi garbdan hakiki bir ders öğrendiyse bunu garb milletinin rağmına öğrenmiştir. +Japonya garb milletlerinin tahakkümüne karşı mukavemet gösterebildiğindendir ki istifade edebildi. +Garb milleti her ne kadar Çin milletinin ahlaki ve maddi menabi’-i hayatını zehirlediyse de bu milletin garbdan en iyi dersleri almasına garb milleti mani’ olmazsa belki kurtulmaya muvaffak olur. +Daha geçen gün idi ki İran garbın ikazıyla uzun bir uykudan uyanmış fakat uyanır uyanmaz garb tarafından tekrar çiğnenmiş idi! +Maamafih ben burada bu mevzuu memleketimi müteessir ettiği nokta-i nazarından mevzu’-ı bahs edeceğim ve mes’ele hükumetinin mes’elesi değil millet hükumeti mes’elesidir. +O millet ki bütün bir halkın hodkamlık teşkilatıdır ve edna derecede insani ve daha edna derecede ruhanidir. +Bundan başka biz garbın şark için lazım olduğunu nazar-ı dikkate alacağız. +Biz hayata karşı tarz-ı rü’yetimizin ihtilafından hakikatin muhtelif safhalarını görmek i’tibariyle yekdiğerimizin mütimmiyiz. +Binaenaleyh garbın tarlalarımıza bir kasırga kisvesiyle geldiği doğru ise bu kasırga la-yemut birtakım tohumları sermeye yaramıştır. +Biz Hindistan’da garb medeniyetinin daimi olan anasırını temsil ettiğimiz zaman şark cağız. +Hindistan’ın tarihi bir millete aid olmayıp müteaddid milletleri: +Ravidler Ariler Eski Yunanlılar ve İranlılar garbi ve merkezi Asya müslümanları o tarihe karışmışlardır. +Millet hakkında söyleyeceğim sözler hassaten Hindistan’dan ziyade beşerin tarihine aid olacaktır. +Bugün tarih öyle bir merhaleye muvasalat etmiş bulunuyor ki bu merhalede ahlaki insan kamil insan gittikçe duçar-ı hezimet olmakta ve mevkiini maksadı mahdud olan siyasi ve ticari insana terk etmektedir. +Fennin hayret-amiz terakkisinden muavenet gören bu ameliye müdhiş bir kuvvet kesb ederek beşerin muvazene-i ahlakıyyesini zir ü zeber etmekte ve cansız teşkilatın gölgesinde beşerin insanlığını karanlıklaştırmaktadır. +Biz bu ameliyenin ahenin te’sirini hayatımızın köklerinde hissetmiş olduğumuzdan insanlık namına herkese vaz’iyeti teşrih ve bu milliyet-perverliğin muasır alem-i insaniyyeti istila eden ahlaki hayatını kemiren zalim bir maraz-ı sari olduğunu Ben şahsen mevcud-ı beşeri olmak i’tibariyle muazzam mütefekkirler büyük hayırperverler yetiştirmiş muazzam bir edebiyat vücuda getirmiştir. +Rical-i edebiyyesiyle vuku’ bulan temasım neticesinde bu zevatın kudret-i fikriyyelerine ve belagatlerine hayran olduğum gibi insanlıklarına da meftun oldum. +Biz bunların büyüklüğünü güneş gibi hissettik. +Fakat millet bu güneşi örten boğucu bir mahiyeti haiz olan kesif bir sistir. + +medenileştirmek vazifesini deruhde eden garb milletinin hıssetine mi haml etmeli? +Hakikat şu merkezdedir ki garb milliyetperverliğinin esas ve merkezi mücadele ve istila ruhudur. +Bu medeniyetin esası teavün-i ictimai değildir. +Bu medeniyet mükemmel bir kuvvet teşkilatı vücuda getirmiş fakat ruhi bir mefkure doğurmamıştır. +Bu medeniyet bir şikar bulmaya mecbur olan bir sürü yırtıcı mahlukat gibidir. +İçinde adam bulmak istediği sahaların ekilmiş tarlalara letler kurbanlarını çoğaltmak ve bu kurbanların yaşadığı ormanları elde etmek için birbirleriyle mücadele ediyorlar. +Bundan dolayı garb milletleri garb medeniyetinin serbest cereyanına mani’ olmak için bir sed vazifesini ifa ediyor. +Çünkü bu medeniyet kudret medeniyetidir ve bu i’tibar ği milletlere menabi’-i kuvveti küşad etmek istemez. +Hindistan’da biz garb ruhuyla garb milleti arasındaki mücadeleden müteessiriz. +Garb medeniyetinin fevaidini garb milleti bize sefaletnisar ölçüsüyle tasadduk ediyor. +Bize verilmekte olan maarif hissesi şayan-ı telehhüf derecede azdır. +Başka memleketlerde halk teşvik ediliyor maariften nasibini beleğan ma-belağ alıyor ticaret ve sanayi’ harekatına iştirak için hazırlanıyor muamele daima geride kalmaklığımız için vuku’ bulan teşebbüsattır. +Maarifimiz hadd-i asgariye tenzil ediliyor ve bize sanih olan fırsatlar gasb olunuyorken garb milleti vicdanını bize birtakım fena şeyler isnadıyla tatmin ediyor. +Hemen hemen kendimizi idareye değil müktesebat-ı fikriyyemizi se bunu garb irfanındaki bizim kabul edeceğimiz bir şeyin bulunduğuna mı atfetmeli yoksa şarkı Hamd ü minnet sanadır Yarab! +Ey Rabb-i Müteal! +Sen şu zahirdeki infisali batındaki ittisal ile vasletmese idin ben beni görmez seni sezmezdim; anlayanlara hem-hal anlamayanlara dellal olmak istemezdim. +Sen bana vicdan dedikleri bir buluş vücud dedikleri bir bulunuş ihsan ettin. +Ben bu buluş ile kendimi kendimde buluyor bulunuşuma eriyorum; bu sayede başka varlıklara varıyor vicdanlarını kendime zammediyorum. +Yarab! +Sen bizi böyle bir cihetten vicdan bir cihetten vücud namıyla iki silsile-i şuun an birer nokta-i hal olarak uçuşup duran lemehat-ı şuunu fırlatıyor birbirlerine bağlayıp taneler diziler cüz’ler küller hey’etler cem’iyetler milletler devletler hasılı alemler gösteriyorsun. +Ey Hakim-i Ezeli! +Şu şuunat-ı cismaniyyede cazibe şuunat-ı ma’neviyyede ruh ıtlak olunan bu ma-hasal-i intizam nasıl bulunacaktı? +Efkar ve ukul nasıl tutunacaktı? +Cüz’-i ferd tasavvurunun menşei olan o nikat-ı şuundan riyaziyatın a’dad u eb’adı hikmetin heyakil-i mihanikiyyesi kimyanın anasır-ı zerreviyyesi hayatın huceyrat-ı uzviyyesi tarih-i tabiatın mevalidi tabiatın ecsamı hey’etin ecramı ecramın alem-i zi-intizamı nasıl derlenir toplanır? +Toplanıp zamanda nasıl sürüklenirdi? +ediyorum bu iki suretin mün’akis olduğu bu ayineye nefsim diyorum. +Nefsim kendim dediğim bu mebde’-i vahdette tesniye ve teslis yıkılıyor şirk vah-daniyete raci’ oluyor. +Artık ne demek olduğunu bu müşahedede anlıyorum. +Bundan sonra bütün suver-i ervahı bir tara-fa suver-i ecsamı bir tarafa diziyorum; aralarındaki münasebat ve ittisali duyuyorum; görüşüp konuşuyorum! +Kendimdekini onlarda onlardakini kendimde tekrar buluyorum; kendi vahdetimi vicdan-ı şühud ile onlardaki vahdeti vicdan-ı kıyas ile anlıyorum; aramızdaki vahdeti yine vic-danımda derk ediyorum; kais ve makisin şahid ve meşhudun vicdan ve vücudun birleştiği bu nokta-i kusva artık şuunun sidre-i müntehası vücudun nokta-i bunun tak-ı tecellisinde asılmış bir kitabe-i ledün… Bu nişaneyi görüyorum arş-ı ahadiyyetine geldiğimi anlıyorum. +deyip bu dershane-i ahadiyyete giriyorum. +Yarab! +Bu gördüğüm sen misin? +Yoksa nefs-i küll nefs-i alem insan-ı ekber in-san-ı kamil denilen naib ve halifen midir? +Ben buraya şuun içinde geldim hem nefisle değil ruhumla geldim ruhumla ittisal ettiğim ve ben diyemediğim bir mebde’-i vahdete vardım. +Nefsimden geçtim bütün nüfustan da geçtim fakat bu geçiş az çok tenahi içinde bir geçiş. +Ene diyemiyorum. +Lakin yine bir zıll-i ene içindeyim. +Demek ki vahdete varırken vicdan ve vücudun hay-siyet-i mutlakalarıyla vahdetlerine değil henüz haysiyet-i vicdaniyyeyi haiz bulunan vahdet-i izafiyyelerine vardım. +Bu i’tibar ile henüz sana değil arş-ı ehadiyyetine geldim. +Gerçi şuundan doğrudan doğruya sana atlamak aksar-ı tuEy Mübdi’-i Mutlak! +Sen bize bu severan-ı şuundan o iki mebde’-i ittisal altında iki alem verdin ve veriyorsun. +Cazibenin mealinde maddiyat ruhun mealinde ma’neviyat uçuruyorsun. +Esir müselleme-i fenniyesiyle şuun-ı tabiatın müntehasını hallettik zannedenler ne kadar yanılıyorlar. +Düşünüyorlar ki esir feza-yı mücerred gibi muttasıl-ı vahid derya-yı seyyal nasıl temevvüc eyleyebilir? +Ecza-yı ferdiyye münkasem ise her cüz’ün diğerinden temayüzü bir infisale vabestedir o halde bir cüz’ün hareketini diğer cüz’e geçiren vasıta nedir? +Bir mebde’-i intikale lüzum kalmadan bir cüz’ün hareketini diğer cüz’e tafra ettirip atlatmak mümkün ise vardı? +Haydi cazibeye bir teayyün-i cevheri atfederek maddiyatı vasledelim; ruha bir teayyün-i cevheri atfederek de ma’neviyatı rabt edelim; fakat bu iki mebde’-i ittisal birbirlerine karşı her vechile zi-infisal midirler? +Öyle olsa idi benim onlardan ne haberim olurdu? +Ervah ile ecsam arasında ne münasebet bulunurdu? +Nefis ile beden yekdiğerine nasıl mahrem olabilirdi? +Halbuki ben ervahta ecsamı görüyorum şimdi zihnimde memleketimin bütün hatırat-ı cismiyyesi yaşıyor. +Sonra ecsamda ervahı görüyorum mesela faaliyet-i zihniyyemin şu beden-i mahdud içinden nebeanını duyuyorum. +Bu suretle ruh ve bedenin ittihad derecesinde bir irtibat ile ben dediğim nefsimde karar kıldıklarını anlıyorum. +Cisim ve ruhun bu visali olmasa idi ben şu kalemi ve hatta kalemi tutan bu elimi nasıl bulur nasıl tanırdım? +Elimde kalemi nasıl oynatırdım? +Sevad-ı zünubum gibi şu sutur-ı siyahı nasıl dökerdim? +Demek ki devvare-i alemin kutubları mesabesinde olan o iki mebde’-i bir mebde’-i ittisal var; var ki ruh ile beden birleşiyor. +Ruh ile cismin bu mebde’-i yebiliyorum ruhaniyet ve cismaniyeti cem’ +man değil berdar olup “ene”den insilah-ı tam bulduğu zaman gelebilmiştir. +Tevhid-i tevhid-i arif der. +ancak senin tevhidindir. +Ya Rabbe’l-erbab ve ya Mürcie’l-hak ve’ssavab! +Seni arayanların çoğu ya a’ma bir tabiat veya ahres bir kuvvet zannettiler; yapar yıkar anlayıp anlatamaz dediler. +Bunlar mazhar-ı kelamın olan enbiyadaki sırrını leri gafil kelamın ile iştigal eyleyenleri cahil farz ettiler. +Bilmediler ki kelamın olmasa idi kelam-ı beşer olamazdı. +Sen anlatmasa idin Adem esmayı bilemezdi. +Anlattın buyurdun buyurduklarını duyurdun. +Onlar da bize duyurmak aç gönüllerimizi doyurmak için mütemerridin ile uğraştılar; Nemrudlarla Firavunlarla boğuştular Ebucehillerle döğüştüler. +kamil bir hürriyet nuru doğduysa bunlarla bunların varisleriyle doğdu. +Ey Cemal-i Kibriya! +Seni sevenler sevişir sevmeyenler döğüşür. +Enbiya seni sevdi düşmanları kardeş yaptı hakkı hukuku tanıttı milletler meydana getirdiler. +İlim ve velayeti miras bıraktılar. +Kelamın olmasa idi onlar olmazdı. +Onlar olmasa idi beşeriyet ictimaiyet-i fazıla revhını duymazdı. +Firavunlar nemrudlar o milletlerin üzerinde tegallübat-ı kahharane ve tesvilat-ı hodkamane ile hükumat-ı ceberutiyye kurmak istiyorlardı. +Kendilerine heykellerine suretlerine halkı taptırmak sevdasında bulunuyorlardı kardeşleri düşman yapıyorlardı. +Çünkü ruh-ı beşerin namütenahi temayülatını üç günlük ömür yezalin gönüllere in’ikasi demek olan bipayan tecelliyat-ı amali baliğan ma-belağ rızasından bi-haber bulunuyorlardı. +O tul-i emel o dik-ı amel ukule fetret kuluba zucruktur. +Bir nefs-i alem bir cevher-i şuun tasavvuru edinmek seni bulmaktan daha kolay olmakla beraber me-rahil-i vicdana bir merhale daha ilave etmektir. +Binaenaleyh bunu halledivermek; vücud-ı şuunu vücudundan verişli görünür. +Halbuki şuunun mebadi-i ma’ruzada nümayan olan beka-yı izafilerini silmeden vücudunu vücud-ı şuunun fevkinde görmek seni yalnız müteallak-ı vicdan olan ve vicdanın izasında bulunan vücud-ı hadis gibi yalnız bizatihi bir vücud değil vicdan ve vücudun vahdet-i mutlakasını te’min eden hakk-ı mutlak bilmek ve cevheriyetten daha müteali bir vücud-ı bizatihi ve li-zatihi tanımak seyr-i melekutte daha büyük bir i’tilaya mazhar olmaktır. +Sefer-i baid müşahedatı tezyid eder. +Bu ziyade ise kemal-i mutlakına bir mertebe daha takarrübdür. +Evvelki tarikte sen bedihi mutlaksın her vücud senin olduğu için vicdan seni vücud-ı mutlak ile bi’l-bedahe bulmuş olur. +vicdan seni kendi hissesinde bi’l-bedahe ve hisse-i vücudda bi’n-nazar bulur. +Bedihiyet ve nazariyetin cem’i de ehadiyetine daha enseb görünür İsm-i zahir ve batını bu ma’naca anlamak evvelki ma’nadan daha mütebadir olur. +Hasılı seni arşta tanımak arşın fevkinde tanımak mes’ele-i istiva denilen bu mu’dıla-i “ene’l-Hak” diyenler olmuş “ene”yi ifna etmeden sana varanlar vücuden değil vicdanen vardıklarını fark edememişlerdir. +Sana vücuden varanlar kendi vücudlarını ifna etmiş bulunurlar. +Çünkü vücudunun muvacehesinde vücudat-ı saire muzmahil olmak mecburiyetindedir. +Şühud-ı rü’yet bile bir vuslat-ı vicdaniyye demektir. +Şahid-i cemalin olanlar diyebilirler. +Mansur sana geldiyse “ene’l-hak” dediği za +hürriyyeti tattırmış ve bu zevkin terazi-i tamdan çıkan bir ictimaiyet-i fazılaya bunun da hakimiyet-i vahide-i Hakk’ı temsil eden bir ubudiyet-i faikaya ibtina edebileceğini anlatmıştır. +Mişkat-i Muhammediyyeden işrak eyleyen envar-ı lahutiyyeni iktibas edip cihan-ı beşere ilmen ve amelen neşr u ifaza ile hak ve hakikat-i medeniyyeti tebliğ eylemiş olan al ü ashab-ı Muhammediyi rıdvan-ı rahmetinle bekam et. +Zamanın en şiddetli sademat-ı diyyetinden yeni yeni füyuzat ile malamal eyle yarabbi. +Elmalılı Hamdi ret veriyordu. +Muhabbeti husumete aşkı kalb ediyordu. +Bezm-i Hak’ta yer bulamayan fani gönülleri heyakil-i ihtiras içinde yerleşmek için karhane-i teşehhide boğuşturuyordu. +Ya Münzile’l-kitab ve Ya Mücri’s-sehab! +Salevat-ı zakiyye ve teslimat-ı vafiyyeni o enbiya-yı Seyyidü’l-asfiya Muhammed Mustafa sallallahü aleyhi ve sellem efendimiz hazretlerine hüccet-i imaniyyesiyle te’kid ederek beşeriyeti canlı cansız putların ribka-i esaretinden kurtarmış Firavunların Kayserlerin Kisraların mebani-i ceberutiyye-lerini yıkarak vicdanlara zevk-i Men’-i Müskirat Kanunu’nun Muhafazası İçin Halkın Müracaatları Birinci Büyük Millet Meclisi tarafından neşrolunan Men’-i Müskirat Kanunu’nun ilga veya ta’dili hakkındaki tasavvur ve teşebbüsleri haber alan müslüman halk Kanun’un aynıyla ibkası mız umumiyet i’tibariyle dindar hüsn-i ahlak sahibi ve içki kumar fuhuş gibi fazayıh ve rezaile şiddetle aleyhdardır. +Onun için içkinin memnuiyeti hakkındaki Kanun’u o zaman fevkalade memnuniyetle karşılamıştı. +Bugün de Kanun’un kalkacağı endişesiyle pek müteessir ve münfail olmaktadır. +Birçok mahaller müntehib-i sanilerinin Meclis’e ve meb’uslarına müracaat ettiği halkın arzusu Men’-i Müskirat Kanunu’nun şiddetle muhafaza ve ibkasından ibaret olduğunu bildirdikleri haber alınmaktadır. +Gerek meb’uslarına gerek Meclis’e gönderdikleri telgrafların birer suretlerini de matbuata irsal etmelerini rica ederiz. +Bit-tabi’ bu telgrafları kemal-i memnuniyyetle neşreder. +Bundan başka Müslümanlığı müdafaa eden ve kumara içkiye fuhşa karşı şiddetli mücadelede bulunmakta olan gazetesi de halkın bu husustaki mektup ve telgraflarının neşrini deruhde etmiş ve halkı bu mücahedeye iştirake da’vet eylemiştir. +Bugün hükumetimiz halk hükumeti olduğu cihetle bit-tabi’ halkın arzu ve iradesine tabi’ olmak mecburiyetindedir onun haricine çıktığı gün hiçbir ma’nası kalmış olmaz. +Yalnız bu hususta halka düşen bir vazife vardır ki onu bir neticeye mazhar olamaz. +Madem ki bugün hükumet irade-i milliyye üzerine mübtenidir o halde millet de böyle hayatına tealluk eden mes’elelerde amal ve efkarını meb’uslarına matbuata bildirmeli ve bu suretle meb’uslarının vazifesini teshil ile onların imdadına yetişmelidir. +Men’-i Müskirat Kanunu’nun ilga ve ta’dili tasavvurlarını haber alır almaz bazı muhitler harekete gelerek arzu ve iradelerini meb’uslarına +naatinde bulunduğumuzdan Men’-i Müskirat Kanunu’nun ibkası için muktezi delaletinizi rica eyleriz.” “Ödemiş”liler Büyük Millet Meclisi Riyaseti’ne keşide ettikleri uzun bir telgrafnamede Men’-i Müskirat Kanunu’nun lağvedileceğini pek büyük bir teessür ve istiğrabla haber aldıklarını beyan ve Men’-i Müskirat Kanunu’nun devam-ı mer’iyyetini selamet-i millet namına şiddetle taleb eylemişlerdir. +Bu telgraflar münasebetiyle refikimiz diyor ki: +“Mücahede-i milliyyemiz esnasında ırkımızın diğer bir düşmanı olan “ümmü’l-habais” içkiye karşı men’ edilen bu Kanun her halde ibka edilmelidir. +Eğer bu Kanun ilga veya ta’dil edilirse bu hiç şübhesiz halkın iradesine muhalefet olacaktır. +Bugünkü meb’uslar bu Kanun’u ta’dil ederlerse milletin en nafi’ bir Kanunu’nu baltalamış olurlar. +Esasen yeni Meclis’in bu Kanun’u ta’dile vicdanen hakkı da yoktur. +Çünkü milletin doğrudan doğruya hayatıyla alakadar olan bu Kanun’un ta’dili bugünkü meb’usların intihabına esas olan umdelere dahil değil idi. +Meb’uslar ‘Men’-i Müskirat Kanunu’nu ilga edeceğiz.’ diye namzedliklerini vaz’ etseydiler bila-şek meb’us olamazlardı. +Men’-i Müskirat Kanunu öyle bir kanundur ki bilhassa leh ve aleyhinde yapılacak bir intihabdan sonra gelecek bir meclis tarafından intihabında teayyün edecek neticeye göre ya ibka veya ilga edilir. +Yoksa müskirat kaçakçılığı men’ edilemiyor birkaç milyon lira müskirat rüsumu alınamıyor diye böyle din ahlak iktisad sıhhat ve asayiş i’tibariyle devamı elzem olan bir Kanun varidattan pek a’la istihsal olunabilir.” “Vakıa bir taraftan fırka müzakereleri devam ediyor ve Meclis a’zasının ekseriyeti bir noksaniyle Fırka’nın da a’zasıdır. +Fakat buna rağmen Mecve matbuata bildirdiler. +Bu o muhitlerin hassasiyetini vazife-i milliyye ve diniyyelerini ifa hususundaki bariyle şayan-ı takdirdir. +Ümid olunur ki ba’dema memleketimizin bütün muhitleri vazifelerini hemalde tekasül göstermezler. +Vazifelerini vakt ü zamanında ifa edenler hiçbir zaman haybet ü hüsran yüzü görmezler. +Vazifelerine lakayd davrananlar da yakalarını haybet ü hüsrandan kurtaramazlar. +Men’-i Müskirat Kanunu’nun aynen muhafazası ve ibkası için Büyük Millet Meclisi’ne ve meb’uslarına bu hafta zarfında müracaatta bulunanlar haber aldıklarımıza göre Samsun Kozan ve Ödemiş’tir. +Samsun tüccar ve eşrafından yirmi sekiz imzayı havi atideki telgrafname Büyük Millet Meclisi Riyaseti’ne keşide olunmuştur: +“Tarih-i men’inden beri bilhassa memleketimizdeki la-yuhsa menafii meşhudumuz olan müskiratın men’i hakkındaki yegane nafi’ bir Kanun’un Meclis-i Millice ta’dil edileceğini gazetelerde gördük. +Hayat-ı ictimaiyyeye menafii derkar olan böyle bir Kanun’un Meclis-i Alice ta’dil buyurulmayacağı ümid-i kavisindeyiz. +Biz bu gibi nafi’ kanunların ta’dili değil teksirine Bu telgrafın Meclis’e çekildiği Samsun tüccarından Hacı Ömer-zade Hasan Hilmi Bey tarafından gazetesine telgrafla bildirilmiştir. +Kozan müntehib-i sanilerinin çektikleri telgraf da şudur: +“Ümmü’l-habais ta’bir-i şer’isine ma-sadak ve nass-ı celil ile memnuiyeti sabit olan tahribkar küulün halk hükumet-i celilesince ref’i bütün alem-i İslamiyyette ali bir ihtisasla karşılanmış binaenaleyh maddi ve ma’nevi hürmet ve müzahereti celb etmekle ma’raz-ı iftihar olmuştur. +takdir etmeyen hakiki hiçbir müslüman tasavvur edilemez. +Pek cüz’i mesabesinde olan eşhasın mükeyyifatına alet olmak için şer’an memnu’ olan müskiratın [memnuiyetinin] ilgası değil Millet Meclisince mevzu’-ı bahs edilmesi bile hakiki vatanperverler nezdinde caiz olamayacağı ka rolü”nden bahsediyor? +Meclis’te birkaç kişi “layık – la-dini” bir fikir taşıyabilir ve bunların arzuları Meclis’in de “layık – la-dini” bir şekle girmesi merkezinde bulunabilir. +Fakat hiçbir zaman Meclis bunların taht-ı tahakkümünde kalamaz. +Bu hususta hocası da askeri de eşraf ve tüccarı da Vilayat-ı Şarkıyye meb’usları da müttefik oldukları “Osmanlı İmparatorluğu’nun Meşrutiyet devresini ve onun Kanun-ı Esasisini yeniliğin en müfrit muarızları bile müdafaa ediyor. +Halbuki Osmanlı İmparatorluğu’nun Meşrutiyet devresi ve onun Kanun-ı Esasisini –din bahsi müstesna– harfiyen denebilecek bir surette Türkiye’ye nakletmek yani ırk i’tibariyle büsbütün ayrı iki milleti bir tarzda idareye kalkışmak o derecede aşikar bir ma’nasızlıktır ki insanların böyle bir şeye yeltenmiş olması akla hayret veriyor. +Fakat bunun tatbiki ile Osmanlı İmparatorluğu’nun mahvolmuş bulunması bizi bir aksülamele mi sevk etti? +Bil-akis; ilerisine gittik bugün dinsizliğe heves ediyoruz. +Bazı insanlar tarihin ibret-nüma olduğunu söylerler ve öyle olması da icab eder. +Halbuki şimdiye kadar tarihin verdiği derslere kim kulak asmıştır; Fransa’da ‘la-dinilik’ taassubun hem de kara taassubun en büyük misali olmuştur. +Vicdan hürriyetini müdafaa eden ‘la-diniler’ aşağı yukarı kimseye dinli olmak hakkını bahşetmek Fransa bu hale pişmandır; daha doğrusu mütefekkir gençlik bu usul ile mücadele ediyor. +Fakat Avrupa’dan ders almak isteyen bizler bu hale bakıyor muyuz?” Geçen haftanın en mühim hadiselerinden biri Hindistan Milli Kongresi’nin “Delhi” şehrinde lis’te kendi kendine bir inkişaf göze çarpmaktadır. +Bu tedkik ve ta’kib sayesinde Meclis’in istikameti ve yapacağı işler ve kendisinden beklenen faaliyetler hakkında bazı tahminlerde bulunulabilir. +Bu mülahazaya binaen Meclis’in zümre i’tibariyle mücmel bir krokisini çizmek zannederim ki faydasız değildir. +Meclis’te göze çarpan teazzuvları: +‘Hocalar’ ‘Eski ve Yeni Askerler’ ‘Anadolu Eşraf ve Tüccarı’ ‘Vilayat-ı Şarkıyye Grupları’ diye ayırmak mümkündür. +Hocalar Meclis’te kat’i bir ekalliyet halinde bulunmalarına rağmen mütesanid bir kitle teşkil etmekte ve asri Türkiye Devleti’ni İslam medeniyeti telakkilerine göre örneğini maziden alarak vücuda getirmek emelini ta’kib eylemektedirler. +Mesela bunlar layık bir Türk rolünü anlamakta müşkilata uğruyorlar. +Geçenlerde fırka müzakerelerinde hararetli kalblerin müştereken hükumet’ arzusu Meclis’te gayet tabii bir muhafazakar kitlenin mevcudiyetini ihsas etmişti. +Bunlara Meclis’te hazır bir fırka denebilir.” – muhabirinin bu tasnifi doğru olabilirse de “hükumetin esasat-ı İslamiyyeye muvafık” olması arzusunun yalnız Hoca efendilere münhasır olması hakkındaki mütalaaları doğru olmasa gerektir. +Biz zannediyoruz ki muhabirinin ayırmış olduğu diğer sınıflardaki meb’usların hemen hepsi hükumetin esasat-ı İslamiyyeye muvafık olması arzusundadırlar. +Zira başka türlü tasavvura hükumetin esasat-ı İslamiyyeye muvafık olması merkezinde olduğu halde meb’uslarının bunun hilafında bir ictihad sahibi olmaları pek aykırı bir şey olur. +Sonra Hoca efendilerin anlamakta müşkilata uğradıkları “layık bir Türk rolü” nedir? +Tanin muhabiri bunu izah etmiyor. +Büyük Millet Meclisi’nin “layık” yani “la-dini” bir yol tuttuğuna biz henüz vakıf değiliz. +Teşkilat-ı Esasiyye Kanunu’nda “ahkam-ı şer’iyyenin icrası vazifesi Meclis’e aid olduğu” yapılacak kanunların “ahkam-ı fıkhiyye ve hukukıyyeye ibtina edeceği” maddeleri ilga edildiğini zan ve tevehhüm ederek mi Tanin muhabiri böyle “layık bir Türk +la tatmin etmektedir. +Bu esası hala İngiliz zindanlarında esir olan Mahatma Gandi İngiliz hakimiyetiyle mücadele için en salim esas olarak bulmuş ve tavsiye etmiştir. +Gün geçtikçe bu esas kuvvet kesb etmekte ve büyük bir zafer ihraz edebilecek bir mahiyet almaktadır. +Bilhassa İngiliz emtiasına karşı kat’i bir boykotaj tatbiki sınaiyye ve ticariyyesi için katil bir darbe mahiyetindedir. +en mühim revacgahı Hind çarşılarıdır. +Mahatma Gandi ortaya koyduğu bu esası bizzat müdafaa ederek mensucat-ı milliyyenin isti’maliyle tavsiye etmiş ve binaenaleyh iki sene mukaddem Hindistan’ın birçok merakizinde Avrupa mensucatı toplanılarak kamilen ihrak olunmuş yerlerine mensucat-ı milliyyenin isti’maline başlanılmıştır. +Hindistanlıların bu hareketi İngiliz mensucat fabrikalarını fevkalade müdhiş zararlara giriftar etmişti. +Bu defa Milli Kongre’nin hemen bil-icma’ İngiliz emtiasına karşı kat’i bir boykotaj tatbikine karar vermesi İngiliz ticaretini ziyadesiyle rahnedar edecektir. +Hindistan Milli Kongresi bu kararı i’ta ederken yalnız boykotajın sına mı tatbik edilmesi lazım geldiği hususunda tajı tatbike karar vermiş ve ekseriyetten ayrılanlar bütün ecnebi emtiasına karşı boykotajın tatbikını arzu etmiştir. +Bu mühim kararın tatbikinde ihraz olunacak muvaffakıyet Hindistan’ın düşmanları cektir ki zamanımızda bundan daha kahir bir hezimet mutasavver değildir. +Hindu - müslüman vahdetinin te’mini için sarf olunacak mesai Hindistan’ın istiklal ve hürriyet mücahedesinin muvaffakıyetine hadim en büyük kuvvet olacağı şek ve şübheden azadedir. +Ara sıra Hindularla müslümanlar arasında münazaa ve mukateleye sebebiyet veren birtakım ihtilaflar vuku’ bulmaktadır. +Bu ihtilafların tesviyesi ve kitle halinde istiklal mücahedesine girişecektir. +Her halde Hind münevveranının buna muvaffak olmalarını ümid ederiz. +sidir. +Hilafet Hareketi’nin Hindistan’da müessisi ve bu hareketin fedakar mücahidi Mevlana Muhammed Ali hapishaneden yeni çıkmış ve çıkar çıkmaz mühim bir felaket-i ailiyye ile karşılanmış bulunduğu halde Kongre’ye iştirak için vuku’ bulan da’vet-i milliyyeye bila-tereddüd icabet etmiş ve bu suretle mefkure-i milliyyeye ne kadar sadakatle merbut olduğunu isbat etmiştir. +Mevlana Muhammed Ali’nin hapishaneden çıkınca karşılaştığı felaket iki sene mukaddem sıhhat ve afiyet içinde bıraktığı kerimesini müteverrim ve uful etmek üzere bulmasıdır. +Müşarunileyh mahbusiyeti esnasında bu faciadan haberdar edilmemiş ve bütün aziz rufekası ez-cümle Hilafet Cem’iyeti Reisi Doktor Ahmed Muhtar Ensari her türlü ihtimamı bezl ederek Muhammed Ali’nin ciğerparesini kurtarmaya çalışmışlarsa da maalesef hastalığı tevkif edememişler ve bin-netice hastalık tehlikeli bir safhaya girmiştir. +Hapishaneden çıktığı zaman Mevlana Muhammed Ali bu dil-suz felaket ile karşılaşarak dağdar olmuş fakat buna rağmen Delhi’ye şitab ederek Milli Kongre’nin en mümtaz ve en metin şahsiyeti olarak isbat-ı vücud eylemiş ve fevkalade mühim mukarreratın ittihazına saik olmuştur. +Hindistan Milli Kongresi’nin kahir bir ekseriyetle bu defa ittihaz ettiği mukarreratın en mühimmi: +“İsyan-ı medeni”yi teşmil ve ta’mim için mesai sarfı bikı “Hindu – müslüman” vahdetini te’min için her türlü mesainin ibzali Hindistan istiklalinin te’mini için vuku’ bulan mesainin kat kat tezyidi. +Hindistan’da “isyan-ı medeni”nin teşmil ve ta’mimine çalışmak pek mühim bir mes’eledir! +“İsyan-ı medeni”nin hedefi halk ile hükumet arasındaki her rabıtanın tedricen kat’ı hükumetin mekteplerine hükumetin zabıtasına hükumetin mehakimine el-hasıl hükumetin bütün müessesatına karşı boykotaj tatbikı ve bu suretle hükumetin felce uğratılmasıdır. +Hükumetin bu müessesatına mukabil milli müessesat vücuda getirilmekte ve halk her hususta ihtiyacını onlar ve bir inkılab vukuuna sebebiyet verdi. +İspanyol rüesa-yı askeriyyesi her fenalığı idarelerinde zannederek hükumetlerini devirdiler ve yerine bir hükumet-i askeriyye teşkil ve ikame ettiler. +Bu hükumet-i askeriyye bir taraftan tensikata başladı diğer taraftan Rifistan’a karşı İspanya’nın bütün kuvvetlerini toplayarak büyük bir taarruz berri bahri havai bütün kuvvetleri iştirak edecektir. +recek ve Rifistan mücahidlerinin imhasını kendisine tahsis olunan bu sahayı teskin ve idareye muktedir olduğunu isbat edecektir! +Bilhassa Tanca mes’elesini mevzu’-ı bahs edecek olan Londra Konferansı’nın ictimaı yaklaştığından cek ve Konferans’a kendisine verilen bir mıntıkayı mahiyettedir. +Fakat bize kalırsa İspanya bu sefer de muvaffak olamayacaktır. +İspanya’nın bu seferki gayreti Yunanilerin Ankara’yı zabt etmek yor. +O zaman da Yunaniler birtakım devletlerin maddi ma’nevi yardımıyla büyük bir kuvvet-i taarruziyye hazırlamışlar ve artık mücahede-i milliyyemizi imha edeceklerine kani’ olarak ileri harekata başlamışlardı. +Fakat Yunanilerin en büyük devletlerin muavenetiyle vücuda getirdikleri bu kuvvet-i taarruziyye Sakarya’da erimiş ve Yunaniler haybet ü hüsrana duçar olarak nihayet muazzam taarruzumuz üzerine denize dökülmüşlerdi. +Aynı hadisenin Rifistan’da tekerrür edeceğine Binaenaleyh biz İspanyolların büyük taarruzunu kurusıkı bir tehdidden ibaret addediyoruz. +Cenab-ı Hakk’ın Rif kahramanlarını mansur ve muzaffer buyurmasını tazarru’ ve niyaz ederiz. +Kongre’de birçok hatibler Hindistan istiklalinin derhal i’lanını iltizam etmişlerse de Mevlana Muhammed Ali bunun na-be-hengam olduğunu beyan ederek vakt-i merhununa ta’likı şimdilik miştir. +Bu izahatımızdan Hindistan’ın istiklal ve hürriyeti uğrunda giriştiği mücahedenin hararetli bir sahifeye dahil olduğu görülmektedir. +Bu mücahedenin safahatını ta’kib ederek kari’lerimizi haberdar edeceğiz. +Sözümüzü bitirmeden evvel bir noktaya celb-i dikkat etmek isteriz. +Ma’lum olduğu üzerinde Lozan Sulhü’nün bir beyanname neşrederek Türkiye’nin metalibi Lozan Sulhü’yle is’af olunduğundan artık müslümanların ve bilhassa Hindistan müslümanlarının siyasetten sarf-ı nazar ederek İngiltere tac ve tahtına sadakat-i tamme dahilinde işleriyle güçleriyle meşgul olmalarını tavsiye etmişti. +O zaman bu beyannameyi da mevzu’-ı bahs ederek Hindistan müslümanlarının bu tavsiyeyi dinlemeyeceklerini bil-akis amal-i milliyyelerini tahakkuk ettirmek için çalışacaklarını söylemiştik. +Çok geçmeden bir hakikate tercüman olduğumuz tebeyyün etti. +Bu defaki Hindistan Milli Kongresi’ni müslümanlarla Hindular bi’l-iştirak akdetmişler; hatta Kongre’nin müzakeratında en ziyade hakim olan şahsiyet müslüman şahsiyeti olmuştur. +Bundan anlaşılıyor ki Hindistan müslümanları ecnebi te’siriyle yapılan tavsiyelere hiç kulak vermiyorlar. +Bu gibi propagandaların iflasa uğraması ayrıca şayan-ı kayd bir hadisedir. +Yirmi milyonluk muazzam bir kitle teşkil eden koca İspanya’nın çoluğuyla çocuğuyla erkeğiyle kadınıyla iki yüz bin müslümandan müteşekkil bir kitle-i muvahhideden ibaret olan Rifistan müslümanlarının şehametleri karşısında duçar olduğu mütevali hezimetler nihayet İspanya’da bir ihtilal +olan bir avuç Rifistan kahramanlarının menakıb-ı celadetlerine ıttıla’ peyda etmekle avn-i ilahi ve meded-i ruhaniyyet-i Hazret-i Peygamberi ile a’da-yı dini zir ü zeber eden bu dindaşlarımın bir ferdi bulunduğumdan dolayı Rabb-i Mecid hazretlerine hamd ü sena eyledim. +emr-i şerifine tevfiken din kardeşlerimiz bulunan Rif kitle-i mücahidininin umur-ı sıhhıyyelerine sarf olunmak üzere on lirayı fi-sebilillah takdim ve postaya tevdien daire-i alinize gönderdim. +Bu hususta diğer din kardeşlerimi teşvikten geri durmayacağımı arz ve İslamlara Cenab-ı Hak hazretlerinden nusret ve muvaffakıyetler temenni eylerim efendim. +Bundan başka refikimiz de Dağıstani-zade Hacı Celal Efendi’nin bir mektubunu neşretmektedir. +Mumaileyh Rif kahramanlarına on bin yarda dülbend teberru’ etmektedir. +Her iki müslüman kardeşimize teşekkür eder ve mizin gayretini bekleriz. +Yunanistan’dan gelecek bin İslam’ın iskanı Kemal Paşa hazretleri tarafından alem-i İslam’a hitaben neşrolunan beyannamedir: +“Türk milleti Allah’ın inayetine güvenerek hayatını kurtarmaya yaşamak hakkına malik olduğunu dünyaya göstermeye azmettiği gün biliyorsunuz ki bütün vesaitten mahrum yalnız iman ve aşk-ı istiklal kuvvetine malik idi. +Türkler bu sayede istihsal ettikleri zaferle mücahedelerini tetvic ederlerken alem-i İslam’ın pek ulvi bir alaka bunu daima minnetle yad etmekte bulunmuştur. +Bundan evvelki nüshamızda kari’lerimizin ve bütün müslümanların bir Hilal-i Ahmer hey’et-i sıhhiyyesi teşkil ederek bu kahramanların mecruhlarına yardım etmelerini tavsiye etmiştik. +Bu münasebetle Hilal-i Ahmer müessesesine birkaç söz söylemeyi muvafık görüyoruz. +Hilal-i Ahmer Cem’iyet-i muhteremesinin bütün teşkilatını Yunan idaresinden kurtarılacak dindaşlarımızın pek mühim vazifeyi ifa ile Hilal-i Ahmer bütün alem-i İslam’ın şükranını kazanacaktır. +Her halde alem-i İslam Hilal-i Ahmer’in bu vazifeyi hüsn-i suretle ifa etmesi için elinden gelen her muaveneti diriğ etmeyeceğinden eminiz. +Yalnız Hilal-i Ahmer’e şunu te’min ederiz ki Rifistan müslümanlarına yardım için bir hey’et-i sıhhiyye muaveneti bezl etmek hususunda duyacağı hahiş kat kat artacaktır. +Hilal-i Ahmer İslam alemi namına bu vazifeyi deruhde ederse İslam alemi Hilal-i Ahmerimizin bu himmetini takdir ve ona olan muhabbetini tezyid eder. +Hilal-i Ahmer bu suretle hakikaten İslami ve insani bir müessese olduğunu isbat edecek ve bütün müslümanların cektir. +Hilal-i Ahmer’in bu hatt-ı hareketi ta’kib büyük olur. +Her halde Hilal-i Ahmerimizin bu dermiyan ettiğimiz hakaikı nazar-ı dikkate almak kiyasetini göstereceğini ümid ederiz. +Çünkü bunları nazar-ı dikkate almak mahz-ı hayrdır. +Rif kahramanlarına yardım için vuku’ bulan da’vete muhterem kari’lerimizden Çanakkale Şu’be Reisi Binbaşı Mehmed Arif Bey icabet ederek idarehanesine on lira göndermiştir. +Bu meblağ Hilal-i Ahmer’e teslim olunmuştur. +Muhterem kariimiz gönderdiği mektubunda diyor ki: +“Mukaddes ceridenizin beş yüz elli dokuz ve beş yüz altmış numaralarını mütalaa etmekle mübahi oldum. +Bilad-ı Arabın en hücra köşesinde a’da-yı din arasına sıkışmış kalmış din kardeşimiz +Cihad-ı millimizin en mühim semerelerinden biri bu hafta iktitaf edildi. +Lozan Muahedesi’nin mevadd-ı mahsusasına tevfikan hemen beş senelik bir zamandan beri devam eden ve milletimizin hafızasında pek elim hatıralar bırakan geçen Salı günü şehrimizi tahliye ve terk etmişlerdir. +Bu pek mühim hadise-i tarihiyye yalnız Türkiye’yi değil bütün İslam alemini memnun ve mesrur edecektir. +Müttefiklerin İstanbul’u ve sair arazimizi tahliye ile şehrimizde hakimiyet-i milliyyemiz tamamıyla teessüs etmiş ve bu arazimiz ecnebi tahakkümünden kurtulmuştur. +Bu hadiseyi tes’id ediyor ve bu hadisenin amili olan cihad-ı millimizi en azim şükran ve tebcil müteakıb ifası icab eden ve İstanbul’un halas-ı hakikisini te’min edecek olan vezaife nazar-ı dikkati celb etmek isteriz. +Çünkü İstanbul’un işgali yalnız bir işgal-i askeri ve bir işgal-i siyasi mahiyetinde kalmayarak İstanbul’u ahlaki ve ictimai tefessühe doğru sürükleyen bir seyl-i musibet halini almıştır. +Ecnebi işgali altında yaşayan İstanbul mukaddesat-ı milliyye ve diniyyemizin muhafazasını deruhde eden bir hükumet-i milliyyeden mahrum kaldığı için ahlaki ve ictimai bir hercümerce duçar olmuş ve hüviyet-i milliyye ve diniyyesini zayi’ ettirecek birtakım cereyanlara kapılmıştır. +İşgal-i ecnebi devr-i meş’umunda müslüman kadınlarını iğfal ederek onları garbın fuhş-alud “sosyete” hayatına alıştırmak İslam ve Türk ailesini temelinden yıkmak İstanbul’da İslam ve Türk hayatını feci’ bir akıbete mahkum etmek isteyen birtakım cereyanlar hiçbir mukavemet görmeksizin alabildiğine icra-yı tahribat etmiş ve bu yüzden İstanbul’da İslam ve Türk hayatı adeta bir tezelzüle uğramıştır. +Türk kadınlarını sahneye çıkarmak Türk kadınlarına emakin-i umumiyyede çalgı çaldırmak Türk kadınını tesettürden vareste kılmak Türk kadınının erkeklerle sinema ve tiyatrolarda diz dize bulunmasını mübah görmek Türk kadınının birtakım ecnebilerle hembezm olmasını hoş görmek Türk kadınının buraya gelen Rus kadınları gibi deşlerimizden yine kendi kardeşleri için şefkat ve merhamet rica ve tavassutunda bulunacağım. +Türk milleti zafere kavuştu fakat el-yevm muazzam bir iş karşısındadır: +Yunan idaresi altındaki mazlum dindaşlarımızın mübadelesi ve Türk toprağına iskanları… Bu kardeşlerimiz bugün Yunan zulmü altında inliyor. +Bütün gün muhtelif mahallerden gelen feryadnameler her müslüman kalbini rikkate getirecek her müslümanı ağlatacak derecede acıklıdır. +Bunların bir an evvel kurtarılmaları artık her şeyden evvel bir vecibe-i diniyye olmuştur. +Sizin gibi bir yuva sahibi olan ve yekunu altı yüz bini geçen bu kardeşlerimizi Türk toprağına kavuşturmak sefaletlerine hatime vermek pek büyük bir iştir. +Kardeşler Türk milleti ne kadar vesaite malik olursa olsun bu vesait yine kafi değildir. +Harb esnasında Yunanilerin ayak bastıkları Anadolu ma’mureleri bugün birer virane olmuştur. +Yunan hırs ve cinayatına kurban kardeşlerin toprakları da harabeye dönmüştür. +dukları mahrumiyet ve sefaletten bir dakika evvel halas edilmeleri lazım gelen Yunan idaresindeki müslümanları buralarda iskana altı yüz bin kişiye ekmek vermeye me’va bulmaya çalışan Türkler kardeşlerinin sefaletten telef olmamaları ediyor. +Dindaşlık rabıta-i kudsiyyesinin feyyaz tecelliyatına ümidvarım. +Bu zavallı kardeşlerimiz için müşterek hayır ve şefkat müessesesi olan Hilal-i Ahmer’in vaki’ olacak teşebbüsatına bütün alem-i İslam’ın seve seve ve kemal-i memnuniyyetle zahir olacağında şübhem yoktur. +Hilal-i Ahmer bu dini vazifesinde muvaffak olması için alem-i İslam’ın lutf u muavenetine arz-ı ihtiyac ediyor. +Yapacağınız en ufak bir muavenetin birkaç müslüman ailesinin hayatını kurtaracağını düşününüz. +Doğrudan doğruya aynen ve nakden gönderilecek cereyan içinde bulunan ve yarın iskan ve iaşe edilmek için bin müşkilatla pençeleşecek olan Rumeli müslümanlarının yegane istinadgahları ve necabetidir. +Cenab-ı Kibriya cümlemizin yardımcısı olsun.” +Mesela tatbiki şimdiye kadar şehrimizde işgal kuvvetlerinin bulunmasına mebni te’hir edilmekte olan Men’-i Müskirat Kanunu’nun tatbikine hiçbir mani’ kalmamıştır. +Tatbikı mecburi bir te’hire uğrayan o Kanun’un derhal tatbikine başlamak hükumetin en ibtidai vazifesidir. +Hakimiyet-i milliyyenin olması şimdiye kadar İstanbul’un Men’-i Müskirat Kanunu’ndan istifade etmesine hail oluyordu. +Lehü’l-hamd hakimiyet-i milliyyemiz burada tamamen teessüs etti. +Binaenaleyh artık velev ki bir gün olsun Men’-i Müskirat Kanunu’nun tatbikini te’hir hükumetin dahi yedinde değildir. +Hükumet bu Kanun’u te’hir edecek olursa müdhiş bir kanunsuzluk irtikab etmiş olur. +Hükumet Kanun’un ta’dilini tasavvur ediyorsa bile onun bu tasavvuru Kanun’un tatbikini te’hir etmesini da bulunabilir. +Fakat tasavvuratı yahud teklifatı kanun değildir. +Ve bu tasavvurat ve teklifat Büyük Millet Meclisi’ne arz olunarak kanuniyet kesb etmeyince hiçbir kıymet-i icraiyyeyi haiz değildir. +Binaenaleyh hükumet Men’-i Müskirat Kanunu’nun tatbikini te’hire salahiyetdar değildir. +Bizzat hükumet o Kanun’a riayete mecbur olduğundan hükumetin Kanun’un tehir-i tatbikine tasaddi etmesi Teşkilat-ı Esasiyye Kanunu’nu zir ü zeber edecek müdhiş ve mes’uliyet-i uzmayı dai bir kanun-şikenliktir. +Ba-husus bütün millet Men’-i Müskirat Kanunu’nun ifasını ve şiddetle tatbikini istiyor. +Binaenaleyh biz hükumetin bila-tereddüd icraatını bekliyoruz. +Akaid-i diniyyemize an’anat-ı milliyyemize adab ve ahlak-ı umumiyyemize mugayir cereyanlara mani’ olmak hayat-ı umumiyyemizi hercümerc eden dalaletlere karşı bir sed çekmek zamanı gelmiştir. +Her müslüman ve Türk ta’kib olunacak hatt-ı hareketi dört gözle bekliyor. +İstanbul’un halas-ı hakikisini te’min için vuku’ bulacak esaslı icraat bütün milletin şükranını kazanacak bütün milletin ümidlerini tahakkuk ettirecektir. +Bu husustaki vuku’ bulacak herhangi bir ihmal müslüman halkı müdhiş bir fütur ve inkisara düşürür. +Müslümanlığın mana göstermek bugün hükumetin en mütehattim vazifesidir. +çırçıplak enzar-ı umumiyye karşısında denizlere girmesine kumlarda kurunmasına müsaade etmek Türk kadınının birtakım yabancı erkeklere çay ziyafetleri vermesine ve harim-i ailesini her türlü tecavüzlere küşade bulundurmasına göz yummak… bunların hepsi işgal devrinde alabildiğine kuvvet kesb eden dalalet cereyanının aile hayatımızı yıkarak İstanbul’un hayat-ı İslamiyye ve hayat-ı milliyyesini imha için tertib olunan müdhiş bir suikasdın göze batan dilsuz tecelliyatı Bir taraftan Anadolu’da Türk kadınlığı mücahidin ordusuna mühimmat ve cephane yetiştirmek Anadolu toprağını ekmek ve biçmek ve Anadolu cihadını kat’i bir zafere kavuşturmak için gece gündüz çalışıyor ve bütün dünyayı hayran eden bi-nazir bir zaferin ihrazında pek mühim bir amil oluyorken öte tarafta İstanbul’un ecnebi ve izmihlal cereyanının Türk milletinin sinesinde onulmaz bir yara açması için çalışılıyordu. +Bir taraftan Anadolu müskirat ve münkeratı men’ ederek ahlakımızı ve seciyemizi tahkim eden sıhhatimizi koruyan tedabir-i kat’iyye ediyorken İstanbul’da müskirat münkerat kokain morfin ve daha bu kabil türlü türlü imhakar şeyler revac buluyor İstanbul’u tahrib ve imha ediyordu. +Bir taraftan Anadolu hayat ve memat mücadelesine girerek varını yoğunu bütün menabiini bu uğurda feda ediyorken öte tarafta İstanbul’un mevcudu lavantalara pudralara ipeklere jarselere yordu. +Binlerce şükür ki nihayet Anadolu İstanbul’da bu sefahet ve dalalet cereyanlarının en birinci müşevvikı olan ecnebi işgalini kaldırmaya muvaffak olarak İstanbul’un halas-ı hakikisini te’min etmeye engel olan maniaları izale etti. +İstanbul’da hakimiyet-i milliyyenin tamamen takarrürü üzerine bu dalalet ve sefahet cereyanlarının ciddi bir mukavemet karşısında kalarak kat’i bir hezimete duçar olmasını beklemek her Türkün ve her müslümanın hakkıdır. +Beklediğimiz bu tatbik edilmekte olan birçok kavanin-i aliyyenin artık İstanbul’da tatbikine bir mani’ kalmamıştır. + +muhacirler mes’elesinde başımız sıkışınca alem-i ediyoruz ve dindaşlık rabıta-i kudsiyyesinin feyyaz tecelliyatından ümidvar bulunduğumuzu söylüyoruz. +Fakat bu dindaşlık rabıta-i kudsiyyesini yalnız bir sıkıntı dakikasında kazara hatırlamak büyük bir fayda vermez. +Bu bizim daimi la-yetegayyer açık bir siyasetimiz olmalıdır. +Tesadüfi değil mütemadi bir surette alem-i İslam ile meşgul olmalıyız. +Tahrik için değil dindaşlık rabıta-i kudsiyyesini takviye için Türkiye Cumhuriyeti bu dindaşlık rabıtasını kırdığı gün cihanşümul ehemmiyetini gaib ederek şanlı mazisine layık olmayacak bir mertebeye düşer. +Eğer bu böyle ise siyaset-i hariciyyemiz biraz daha vasi’ ve nafiz bir nazar ile idare edilmek ve bilhassa Yemen gibi sadık mühim ve zengin bir kıt’a sırf gaflet yüzünden sekterlik sebebinden elden kaçırılmamak iktiza eder. +Bundan başka Türkiye Cumhuriyeti bütün alem-i İslam’ın merkez-i dinisi olduğunu da gözden kaçırmamalı ve muhtelif kıt’alardaki hissiyat-ı yemizin umdelerinden biri olmak üzere göz önüne almalıdır. +Ne demek istediğimiz anlaşılacağı ümidiyle bu nazik noktayı alenen münakaşa etmekten tevakki ediyoruz. +Bolşevikler eskiden Dağıstan’da mevcud olup da beyne’l-ahali esasat-ı diniyyeye ibtinaen icrayı adalet eden şeriat mahkemelerini ilga ile yerine yedi kişiden mürekkeb “Vicdan-ı İnkılab” Bolşevik Mahkemesi esasına müstenid icra-yı hüküm eden yeni sistem bir mahkeme ihdas eylemişlerdir. +gazetesi Yemen mes’elesi münasebetiyle şayan-ı dikkat bir başmakale neşretmiştir. +Ehemmiyetine mebni bazı fıkralarını naklediyoruz: +Yunanistan’dan gelecek müslümanların ihtiyacat ve alamını tahfif eylemek maksadıyla Hilal-i Ahmer’in müslüman memleketlerde toplayacağı Mustafa Kemal Paşa hazretleri tarafından bir beyanname neşredilmesi bizi biraz düşündürdü. +Bu düşünceler arasında Yemen kıt’ası da akla geldi. +Hele şu son günlerde birden bire ortalığı kaplayan politika ve teşkilat gürültüleri arasında bütün bütün unutulmuş gibi görünen bu yetim müslüman ülkesi bizim cidden nazar-ı dikkatimizi celb etmeye layıktır. +Yemen idaresi Anadolu mücahede-i milliyyesi henüz bitmemiş olduğu zamanlarda zannediyoruz ki az çok münasebette ve muhaberatta bulundu. +Her halde bir aralık Yemenlilerin Millet Meclisi’ne meb’us göndermeleri bile matbuatta mevzu’-ı bahs olmuştu. +Fakat Lozan Muahedesi Yemen’in adı anılmaz oldu. +Bizim kusurlarımızdan biri de ifrattan tefrite düşmektir. +Bazen faal siyasi bir ittihad-ı İslam düşünüyoruz. +Bazen bunun aksülameli olmak üzere İslam siyasetinin bütün bütün aleyhdarı oluruz. +Şu dakikada böyle bir aksülamel devresi sında ma’kul ve mu’tedil bir tarik vardır ki layık Türk Cumhuriyeti? +kendi nüfuz ve kudretine kendi eliyle bi-ma’na bir darbe-i intihar vurmaksızın bunu ihmal edemez. +Ortalığı alt üst edecek siyasi bir ittihad-ı İslam politikasının memleketimiz kat bütün alem-i İslam arasındaki ma’nevi rabıta-i uhuvveti muhafaza etmekte bu muhtelif İslam hey’et-i ictimaiyyelerini birbirlerine mütesanid bulundurmakta faydadan başka bir semere iktitaf etmeyiz. +İşte mesela Yunanistan’dan gelecek +bulunduğundan onları bunlardan fek ve istihrac etmek mesai-i mühimmeye mütevakkıftır. +Bu yapıldığı takdirde yine nakıs kalır. +Mesela i’tiyad veya lisan mes’elelerini müstakillen ta’kib eden bir tarih bulunamıyor Ne bulunursa birtakım mebahis-i asliyye ile memzuc tali ve kasır ve münteşir ve müteşettit tertibsiz ve vahdetsiz bir halde bulunuyor. +Binaenaleyh biz bu ecza’-i nakısa ve müteşettiteyi te’lif ve terkib ederek bir küll-i muntazam meydana getirmekle faydalı bir şey yapmış olduğumuza kaniiz. +Bu i’tibarla şu eser sade bir tarihten bir nakilden ibaret kalmayıp bahs-i felsefi ile tarih-i felsefe beyninde mutavassıt bir hassa-i aliyyeyi haizdir. +Felsefe bu yolda tarihiyle metalib-i muhtelifeye tefrik olunup gayet ilmi bir surette arz-ı vücud ediyor. +Her bahiste harekat-ı fikriyye bütün silsile-i cereyanıyla görülüyor. +Hilaf-ı zan olarak felsefe bize kendisini hemen fünun-ı saireden farksız bir halde gösteriyor. +Her mes’elede zaman sırasıyla yapılmış olan ilaveler göz önünde bulunuyor. +üzerinde la-yenkatı’ tabaka tabaka yükseltip gayet cem’iyetli noktalara ve pek ali tasavvurlara Bu eserin muhtevi olduğu mebahisi kapağa derc ettik. +Eserin ne kadar mühim mebhasler göz gezdirmek kafidir. +Bu eser ehemmiyetiyle mütenasib gayet nefis bir surette büyük kıt’ada en güzel kağıda basılmıştır. +İstifadesini ta’mim Taşra için posta ücreti otuz kuruştur. +Garbın cereyan-ı felsefisine bi-hakkın vakıf olmak isteyenlerin bu kitaptan mutlaka birer nüsha edinmelerini tavsiye ederiz. +Bu ünvan ile İstanbul’da yeni bir mecmua neşrine başlanılmıştır. +Mecmua on beş günde bir çıkacaktır. +Neşriyatın yalnız Kafkasya sahası ile tahdid edilmeyip bütün şarktan bilhassa haricdeki Türklerin ahvalinden mümkün olduğu kadar ma’lumat vermeye sa’y edileceği; mecmuanın Asar-ı Münteşire: +Tahlili Tarih-i Felsefe Maba’dettabia ve Felsefe-i İlahiyye Bu ünvan ile bu hafta mühim bir kitap neşrolunmuştur. +Yunan-ı kadimin bidayetinden on dokuzuncu asr-ı miladi nihayetine kadar garbın bütün metalib ve mezahib-i felsefesini cami’ olan bu eser Fransız feylesoflarından meşhur Paul Janet meydana gelmiş ümmehat-ı kütübden ma’dud yegane bir eserdir. +Mütefekkirin-i ulema-yı İslamiyyeden Elmalılı Hamdi Efendi hazretleri tarafından kemal-i i’tina ile tercüme olunmuş ve uzun bir mukaddime ile birçok haşiyeler de ilave olunmuştur. +Bundan başka müşarunileyhin kitabın başında Cenab-ı Hakk’a bir hamd ü senası vardır. +Bu tahmid mensur bir şiirdir. +Maba’dettabia ve felsefe-i ilahiyye sahalarında cevelan eden bir dimağ bir ruh Cenab-ı Kadir-i zü’l-celali ancak bu suretle takdis ve tahmid edebilir. +Bütün güzel kitapların başına geçebilecek olan bu şaheseri teberrüken a nakleyledik. +Hamdi Efendi hazretleri tarafından tercüme olunan bu eser zamanımıza kadar gelen garb cereyan-ı felsefisini en mükemmel surette göstermek tir. +Bunu okuyacak ulema-yı İslam efkar-ı garbiyyeyi müteferrik vesait içinde taharri etmekten müstağni kalır. +Zira ümmehat-ı kütübden ma’dud olan bu eserin hemen naziri yoktur. +Şimdiye kadar bu tarzda tarih-i felsefe yazılmamıştır. +Paris Daru’l-fünun Edebiyat Fakültesi a’zasından Felsefe Profesörü Paul Janet ile mezkur Fakülte Konferans Muallimi Gabriel Seay’ın mesai-i müşterekeleriyle meydana gelen bu mühim eserin dibacesinde müellifler şöyle diyorlar: +“Ta’kib ettiğimiz fikir gayet basittir. +Fakat bunu bulmak ve mevki’-i icraya koymak göründüğü gibi kolay olmadı. +Çünkü bizden evvel kimse bu yola süluk etmemiş Fransa İngiltere İtalya Almanya hasılı hiçbir yerde bu esas dairesinde değil buna şebih bile bir eser te’lif olunmamıştır. +Tarih-i metalib hep tarih-i mesalikte meknuz +him makaleleri ma’lumatı ihtiva etmektedir. +Fiyatı da gayet ucuzdur. +Seneliği altı aylığı kuruştur. +Memalik-i ecnebiyye için seneliği altı aylığı kuruştur. +Bu hürriyet ve tavsiye ederiz. +Adres: +Cağaloğlu’nda Amidi Matbaası’nda da hususi muhabirleri olduğu gibi Türkistan Afganistan Kırım ve Volga Boyu gibi Türk ve müslüman şark memleketlerinin ahvalinden dahi ahz-i ma’lumat etmek imkanı olduğu beyan edilmektedir. +Kafkasya mecmuasının asıl hedefi Kafkasya’yı Bolşevik tahakküm ve istilasından kurtarıp istiklal-i tammını te’minden ibarettir. +Kendisinden evvel gelen diğer semavi dinler gibi İslam da aynı hakikati bildiriyordu. +“Allah birdir. +Şeriki yoktur. +Halık’tır Bari’dir Musavvir’dir. +Öyle bir Allah’tır ki ondan başka ilah yoktur. +Bakidir her an bütün hilkat üzerinde hakim ve kaimdir. +Ne uyuklar ne uyur. +Göklerde yerde ne varsa hepsi O’nundur. +Kim tasavvur olunabilir ki kalksın da izni olmaksızın nezd-i ilahisinde şefaat edebilsin? +Mahlukatının bilir başka bir şey bilemez. +İlmi bütün gökleri yeri kucaklar ve bunların nigeh-banlığı kendisine ağır gelmez. +Yüksek büyük ancak O’nun Zat-ı Kibriya’sıdır. +Gözler ona yetişemez; o gözleri görür. +Latiftir habirdir.” Din-i İslam’ın ilahı hiçbir zaman öyle gazabından ateş püskürür kainatı kasar kavurur kana susamış doymak bilmez genç genç kızlar körpe körpe çocuklar kasaplık hayvanlar gibi boğazlanmadıkça hoşnud edilemez bir suretle tecelli etmiş değildir. +İslam’ın ma’budu “Ben cinni Ahkaf Bizler kitabımızın evvelki kısmında dinin esasatından birtakımlarını saymıştık. +Bundan böyle de tevhid nasıl İslam’ın ruhu ve hakikatinin sırrı oluyor doğruluk nasıl onun hedefini gayesini teşkil ediyor?.. +Bu cihetleri söyleyeceğiz. +Başmuharrir Sahib ve Müdir Şer’iye Vekalet-i Celilesi tarafından Anglikan Kilisesi’ne gönderilmek üzere Tedk i k a t ve Te’lifat-ı İslamiyye Hey’et-i İlmiyyesi Reis-i alisi Şeyh Abdülaziz Çaviş Efendi hazretlerinin te’lif buyurdukları cevabdır: + +metine iman insanı daima Allah’ı anmaya ve gizli açık ne kadar harekatı varsa hepsinin murakabe altında bulunduğunu unutmamaya sevk eder. +Bu suretle mizan-ı vicdanı adaleti bulur da ona hevesini okşayan zihnini çelen bir hataya atılmazdan evvel nefsini muhasebeye çektirir. +Şayed nefsani düşüncelere mahkum olarak hevesatının galebesi altında kalırsa aynı vicdan kendisini muahazeye levme başlayarak hakiki nedamete samimi bir larının kemal-i mutlaktan mahrumiyetini menahiye karşı ismet-i kamileden aczini bildiği için tevbe ile nezahete rücu’ edenlere rıza ve muhabbetini vaad buyuruyor: +– Sure-i Zümer . +Binaenaleyh şu ayetlerde görüldüğü ve daha birçok ayat-ı celilede görüleceği vechile nazar-ı fasid heveslerinden muzır temayüllerinden alıkoyacak bir kuvvet varsa o da Cenab-ı Hakk’ı anmalarıdır. +Nasıl ki Allah’ın vahdaniyetle ibadete muhasebeye çekilmek mes’ul tutulmak mertebelerinden yüksekliğine iman akidesinde müslümanları hükümdara emire hasılı iş başında kim varsa hepsine hesab sormaya sevk eden bir ruh görülür. +Din-i İslam’a imanı olan mü’min Cenab-ı Hak’tan başka kimseyi tasavvur edemez ki adl miş olsun. +Zira o mü’min bilir ki hüküm ancak Allah’ın; ümmetler arasında görülen hall ü akd sahibleri Hakk’ın yeryüzündeki halifelerinden başka bir şey değil. +Halık-ı zü’l-celal kendi iyali bulunan insanlar üzerine bunları halife nasb etmiş ve saha-i tasarruflarının hududunu şer’ ile kendilerine göstermiş; üzerlerine raiyye arasından murakıblar muhasibler ayırmış; sonra hiçbir onlardan rızık da istemiyorum beni beslemelerini de istemiyorum.”buyuruyor. +“Kesilen kurbanların ne etleri ne kanları Allah’a varmayacağını Allah’a ancak ihlas ile işlenilen amellerin varabileceğini”bildiriyor. +Şimdi bakalım ihlasın tevhidin ibadetin Fatır-ı zü’l-celale hasr u tahsisi neden saadet-i beşeriyyenin en metin erkanından oluyor? +Evet kainatın ezeli mübdiine yerlerin göklerin sermedi sahibine hasılı ayat-ı kudretini hamil peygamberler gönderen sebil-i hidayeti gösterir kitaplar sağlam bir iman yerleşmedikçe ne vahy-i münzel can kulağıyla dinlenebilir ne de Nebiyy-i mürsel. +Hatta çok zamanlar Cenab-ı Hakk’ı inkar edenlerin hali büsbütün aksinedir: +En beliğ ayetler basiretlerindeki fesadı en müessir hidayetler kafalarındaki dalali artırmaktan başka bir netice vermez olur. +– Sure-i Bunun içindir ki ayetler hidayetler ancak hak yolunu tutup da kendilerini dalalden ve dalalin vereceği vahim akıbetlerden korumak isteyen mü’min tabaka için müfid olabilir. +Hasılı Cenab-ı Hakk’ın vahdaniyetine ve esma’-i hüsnasının gösterebildiği bütün sıfat-ı aza- Sure-i Zariyat – Sure-i Hac +ayaklandırsın da saha-i selamete doğru çeksin götürsün. +Müslümanlara İslam’ın bütün telkin ettiğini Ali bin Ebi Talib şu suretle icmal ediyor: +“İslam’ı açtı ve her gelmek isteyen için yollarını kolaylaştırdı. +Yıkmak dileyenlere karşı erkanını yıkılmaz hale getirdi. +O din-i mübini kendisine sarılanlara necat sayesine sokulanlara selamet lisan-ı hikmetini söyleyenlere bürhan müdafaasında bulunanlara şahid ziyasına gelenlere nur aklı olanlara idrak düşünenlere dimağ hakkı arayanlara nişan azim sahiblerine basiret vekkülde bulunanlara istinadgah tefviz eyleyenlere rahat sebat gösterenlere siper kıldı. +Cenab-ı Hakk’ın vasf u tevhidinde söylenenlerin en cem’iyetlisi yine Ali bin Ebi Talib’in şu sözleridir: +“Vehimler saha-i evsafına konamaz; kalbler keyfiyetine dair bir his edinip de üzerinde itminan bulamaz. +Gözler gönüller O’nu kabil değil kucaklayamaz. +Her şeyi bilir: +Sinelerin muzmer bütün esrarını başbaşa verenlerin fısıltısını zunun üzerine kurulmuş hatıraları yakine dayanmış nazarlarını ruhların en derin köşelerini gaybların en muzlim derinliklerini kulakların gizli gizli dinlediklerini karıncaların yazladığı yuvalarını haşeratın kışladığı inlerini acıklı develerin için çiçeklerin koynunda kat kat örtülere bürünmüş meyvenin beşiğini dağlarda vuhuşun çekildiği mağaralarla vadileri sineklerin ağaçların sakıyla kabuğu arasındaki ihtifagahını yaprakların dallar üzerinde bittiği yerleri erkeklerin sulbünden erhama inen muhtelit maye-i hilkatin hücre-i kararını bulutların henüz teşekkül etmişleriyle biribirine girift olanlarını inci damlalarının sehab vurduğunu yağmurların selleriyle koparıp götürdüğünü yuvalarının karanlığında kuşların teranesini hasılı sadeflerin sineye çekip de deniz dalgalarının bağrına bastığı geceleyin zulmetin örttüğü gündüzün güneşin üzerine doğduğu raiye Allah’ın kendi ibadı hakkında farz ve takdir buyurduğu ahkam ve esasat-ı hayr u saadete muhalif düşecek emir ve nehiylerinin muta’ olması hakkını vermemiş; bil-akis bütün cemaat-i terse doğrudan doğruya kendi aleyhinizde yahud ananızın babanızın ve en yakın hısımlarınızın aleyhinde olsun Allah için eda-yı şehadetten geri durmayın.”emrini vermiş – .buyurmuş. +Lakin tevhid akidesi yıkılır yahud sarsılır da insanlar başlarındaki hükümdarlarıyla diğer emir sahiblerinden başkasını murakıb görmezse yahud zu’mları vechile eteklerine yapışarak Allah’ın gazabından kurtulacakları birtakım şefaatçilerle bir sürü mutavassıtları Cenab-ı Hakk’a şerik koşarlarsa işte hüsranın büyüğü o zaman kendini gösterir. +Sure-i Nisa . +Gayrimüslimler arasında ne kadar cemaatler var ki rical-i dinden birinin önünde günahlarını yükünden temizlenip kurtulmaya kafidir taşıdığı için münkerata alabildiğine münhemik bulunuyor. +Hiç düşünmüyor ki ne bu rical-i din Allah’tan el almış ne de hiçbirinin Allah üzerinde nüfuzu olmak imkanı mutasavver. +Bundan başka ne kadar ümmetler de var ki nüfuz ve kudret sahiblerine karşı tamamıyla m��nkad olmaları haybet ve hirmanlarına sebeb oluyor zira İslam’ın müslümanlara farz kıldığı vechile herkesi işlediği işten dolayı bila-istisna muhasebeye çekmek için tealim-i diniyyeleri arasında bir emir bulamıyorlar. +Öyleleri zulüm rur ki takdir-i meşiyyetle aralarından yetişecek – Sure-i +bir şuurdan zanni birtakım suverden başka bir şey yok. +Buna rağmen Allah’ın varlığı enfüste de meşhud afakta da. +Böyle olduktan sonra bizim için onun künhünü hakikatini bilmekten yahud bilmemekten ne çıkar? +Hem Allah’ın mahiyetini biz nereden bileceğiz? +Bizim hadsimiz tahminimiz o mahiyeti kucaklayacak gibi geniş değil ki çok dar. +Maamafih kat’i bile olsa bundan bize ne fayda hasıl olacak? +Farz edin ki Allah’ı la-yuad ve la-yuhsa esma ve sıfat ile tesmiye ve tavsif ettim. +Bakıyorum ki O yine ebediyen bunların fevkinde. +Madem ki vücud-ı a’zam benim Allah dediğim Zat-ı kibriyadır o yalnız insanda tecelli etmez; bil-akis büyük küçük bütün şuunda ve tabiatın fenni beliğ bütün mezahirinde suretlerin her türlüsüyle işrak eder durur. +Şimdi şu söylediklerimize rağmen acaba sıfat-ı beşeriyye ile mukayese ederek Hakk’ın künhünü hakikatini idrake fikr-i beşer için kudret mutasavver midir?” lerin arasından yetişen hükemanın Allahu zü’lcelal hakkındaki akideleri bu. +Sonra bu o yegane akide ki Cenab-ı Hak kimse için ondan başkasını kabul etmiyor. +Bu o muazzam akide ki her şey ona nisbetle küçük kalıyor. +– Sure-i Nisa . +Evvelki kısımda söylediğimiz vechile tevhid akidesi Nasraniyet aleminin de müstakil akidesidir. +Çünkü “rönesans” dedikleri devr-i teceddüdün başlamasından dolayı on altınca asr-ı miladide hadis olan tazyiklara rağmen Avrupa efkarı bu akideyi gereği gibi nazar-ı im’ana aldı. +Vakıa Tabib Servitus tevhide da’vetle itham olunarak senesi Teşrinievvel’inin’nci günü Cenova’da ateşe atıldı. +Maamafih bu hadise mezhebine tarafdar olan a’vanının azmini sarsmadı. +Susini ile diğerleri de aynı çığırı tutarak yerlerde tevhidi neşre başladılar. +İngiltere ile emsali memleketlerde ise tarih-i miladisiyle eski Ceza Kanunu ta’dil edilmedikçe tevhid kilisesi kurulamadı. +ne varsa hepsini bilir. +Ve ihatanın bu derecesinden dolayı ona hiçbir güçlük arız olmadığı gibi ne dest-i ibdaından çıkan mahlukatını sıyanet ederken saha-i kudretine bir arıza uğrar ne de kainatın umurunu tedbir eder iken Zat-ı ahadiyyetine fütur arız olur. +Bil-akis ilm-i ilahisi hepsine nafiz; ihatası hepsini tesbit etmiş; adli hepsine şamil; fazl-ı sübhanisi şan-ı Rububiyyetine laik hamd ü senadan aczleriyle beraber yine hepsini kucaklamakta.” Şimdi İslam’ın ruhu ve sırrı bir taraftan Hakk’ı anmak diğer taraftan Hakk’ın asarıyla o asarın sinesine emanet ettiği esrar u hikemi düşünmekten ehadis-i Nebeviyyede bu kadarla iktifa edilmiş ve Zatullah’ı tefekkürden nehyeder birçok emirler varid olmuştur. +Çünkü Fatır-ı mutlakı ne ukulün ne de idrakin ihatasına imkan mutasavver değil. +Birtakım kimselerin kalkıp da hakkın künhünü mahiyetini tedkik vadilerine dalmaları onu tasavvur ve tasvir sevdasına düşmeleri ise Allah-ı zü’l-celalin kibriya-yı fevka’l-hayaline karşı cehl-i tam içinde bulunduklarındandır. +Lakin müslümana gelince o ukul-i beşerin bu maksada vusul mertebelerinden çok aşağıda olduğunu dini icabı olarak bilir; sonra Kur’an’ında Resul’ünün sünnetinde “hiçbir tasavvurun hiçbir şeyin Allah’a benzemediğini hayal-i beşere gelebilecek ne kadar suver ve evham varsa hepsine Allah’ın muhalif olduğunu” görür durur. +zünden müslümanların bir dereceye kadar tanıyabildiği Allah o Fatır-ı zü’l-celaldir ki huzur-ı azamet ü kibriyasında aczden acze hayretten hayrete düşmüşler ve katibin elindeki kalemin ucuna bakan bir karıncanın görebileceğinden fazlasını görememişlerdir. +Almanların Şair-i hakimi Goethe diyor ki: +“Ben Hakk’ın zat-ı akdesine dair vazıh bir fikir edinmekten çok uzaktayım. +Buna aid olmak üzere söylediğim yahud yazdığım şunlara münhasır: +Hallak-ı azimin künhünü hakikatini idrak mümkün değil Zat-ı ilahi için insanda mübhem +lalım ve niye bu mahrumiyetten kurtulmak için mütemadiyen kendimizden çıkıp onlara istihale etmeye meyledelim. +Kur’an’ı tercüme edip okuyan ve İslam’a karşı onunla da silahlanan Frenkler müslüman olmuyorlarsa onların felsefelerini okuyup anlayacak ve kendilerine karşı bununla da tecehhüz edecek olan müslüman niye Frenk oluversin. +Ehl-i İslam’da göze çarpmaya başlayan meyl-i nahoş onlardaki sermayenin deha’-i tahvil kılınmamış olmasından münbaistir. +Böyle olması hakikatin aleyhimizde bulunmasından neş’et etse idi korkunç idi. +Halbuki yakında ihtar edeceğim vechile bütün hakikatin esası bizimdir bizim hakaik-ı diniyyemize kemal-i iltiyam ile tefri’ edilebilecek olan ulum ve fünun onlarda daldırma suretiyle ve bir inhiraf-ı külli içinde neşvünema bulabilmiştir. +Galiba ferdler alelekser on dört on beş yaşlarında büluğa ermeye devr-i tufuliyyetten devr-i şebaba atlamaya başladıkları gibi milletler de on dördüncü ve on beşinci a’sar-ı tarihiyyelerinde başka bir intibaha başka bir hayata intikal devresine giriyorlar. +Avrupa başlamış idi. +Tarih-i hicri-i İslam’da içinde bulunduğumuz aynı asırlarda da büyük bir intibahın başladığını görüyoruz. +Bugün bocalayıp duran bu cereyan-ı intibahın şuur-ı ruhisine erememiş ve henüz vahdet-i nefsiyyesini toplayamamış bulunduğu tedir. +Huda ne-kerde vicdan-ı ictimaisini gaib ederse tul müddet emvac-ı felaket içinde kıvranacak ve hiçbir milletin sulb-i cem’iyyetine giremeyecektir; Cenab-ı Hak’tan temenni ettiğimiz vechile vicdan-ı ictimaisini zayi’ etmeksizin bu edvar-ı bedenine kemal-i metanetle nizam verip istikbal-i karibin en büyük bir milleti olarak zuhur edecek ve medeniyet-i hazıranın emrazından muarra bir hayat-ı sahih ile bütün milletlerin ma-bihi’listişhadı olmak seviyesine gelecektir. +Her halde dan pek çok mütekamil bir mertebede bulunacaktır. +Binaenaleyh bizi Avrupa’ya izabe ve ısağa etmek Mütefekkirin-i ulema-yı İslamiyyeden Elmalılı Hamdi Efendi hazretleri tarafından neşrolunan ünvanlı eser hakkında geçen hafta izahatta bulunmuştuk. +Müşarunileyh Hamdi Efendi hazretleri bu kitabın ehemmiyetini izah münasebetiyle mühim bir mukaddime tahrir buyurmuşlardır. +Bu mukaddimede felsefe hakkında nübüvvet ve teceddüd hakkında mühim bazı mütalaat vardır. +Bu kitabın ehemmiyetini göstermek maksadıyla mukaddimenin bazı parçalarını naklediyoruz: +hadis-i şerifinden müsteban olduğu üzere aleyhi’s-salatü ve’s-selam Efendimiz evvelin ve ahirinin ulumuna mazhariyetle mümtaz idi; onun varisi olan ümmetin de bu mazhariyette bulunması iktiza eder. +Bu sayededir ki o ümmet ümem-i saire için ma-bihi’l-istişhad olacak bir kemali haiz olabilir. +Servet-i ilmiyyesi tam olan milletlerin ölüsü de dirisi de milel-i nakısanın merci’-i medenisi olagelmiştir. +Millet-i İslam sırrına mazhar olmak için müeddası mucebince hazret-i Resulullah’ı ma-bihi’l-istişhad ittihaz edebilmeli ve ümem-i saireden istiğna ile istiklal-i tamme sahibi olmalıdır ki yalnız dergah-ı uluhiyyet önünde rüku’ edebilsin. +Halbuki bugünkü ümmet ulum-ı eslafını zayi’ etmekte bulunduğu gibi ulum-ı ahirinde dahi bi’l-vücuh nakıs olduğu için şevket-i İslam’dan behremend olamamış milel-i garbiyyeye karşı olan noksan-ı ilmisi hasebiyle onların el-iyazü billah tamamen tehlike-i istimsaline ma’ruz bir halde kalmıştır. +Alem-i garb bizim ulum-ı diniyye ve Kur’aniyyemize varıncaya kadar en mühim kitaplarımızı tercüme ederek kendi ma’lumatlarına zammederlerken ve Şa’rani’nin sını bile o yolda mütalaa ile usul-i İslam’ı tahrif edecek netaic çıkarmaya çalışırlarken biz ne için onların ganaim-i ilmiyyelerinden mahrumiyet içinde ka bir ma’na ifade edebilir ondan fekkolunduğu takdirde ca’li ve ma’nasız bir şey kalır. +Her felsefe bir eser-i san’atı mutazammındır ki parçalandığı zaman letafetini gaib eyler. +–Evet şübhesiz böyledir fakat biz o metalib-i mahsusayı ve suret-i hallerini mesleklerin mebadi-i umumiyye ve kavaid-i külliyyelerine rabt edip bizzat o mesaliki de muhtelif nikat-ı nazardan irae etmeye çalışacağız ki bu suretle mesalik-i vahdetlerini zayi’ etmeden Daha ileri gidilerek sual olunabilir ki: +Felsefede tarihi yapılabilecek la-yetegayyer metalib var mıdır? +Aristo’dan Dekart’a Dekart’tan Kant’a gelinceye kadar fikr-i felsefide vakı’ olan terakkıyat-ı azime hep yeni bir tarik ihtira’ etmek ve eşya hakkında ibtida‘i bir nokta-i nazar keşfeylemek ve metalib-i sabıka yerine o zamana kadar vaz’ edilmemiş metalib-i cedide ikamesine girişmekten ma’rifet ve vücudun bir istihalesinden başka bir şey midir? +Evet mesail aynı hudud ile mevzu’ olarak kalmış değildir ve her zaman yeni bir mes’ele zuhur etmek ve o zamana kadar görülmemiş olan bu mes’elenin de suret ve zaman-ı neş’eti kaydedilmek mümkündür ve sonra mukaddema bi’listitrad bahsedilmiş bir mes’ele-i taliyyenin yeni bir mesleğe bir mevki’-i mütekaddim ahz ederek girdiği de vakı’dır. +Fakat her ne olursa olsun birtakım metalib-i asliyye vardır ki bunlar ruha bizzat tabiat-ı eşyadan mün’akis olur ve meslekten mesleğe tahavvül eder durur. +Mesela gah nefs-i alem ve gah vifak-ı mukadder namını alır. +Bir de gerek metalib ve gerek bunların halleri için tatbik olunan menahic ve faraziyat gayr-i mahdud değildir. +Ruhun tabiatı bunları tahdid eder ve devirden devire alet-tekrar vaz’ olunup bu suretle tekemmül eyler.” İnteha. +Ma’lum olduğu üzere bir felsefe demek bir mevzu’-ı amm veya külli dairesinde metalib ve mesail-i felsefiyyeyi ihtirai veya ta’kibi bir meslek-i mahsus altında mevki’-i bahse koymak ve mesalik-i muhalifeyi de mümkün olduğu kadar ce zihne tebadür edecek olan böyle bahsi bir kitaptır. +Bütün zevk-ı felsefi de bundadır. +yetteki nekahat ve cem’iyetlerinden neş’et etmiştir. +Felsefe da’valarını evvelemirde böyle bir bize izabe ve ısağa etmek için çalışmak bil-akis bir vecibe demek olacağından bu maksada mübteni olan bu tercümeyi bir eser-i hayr addetmekte tereddüd etmedim. +Ümmehat-ı kütübden ma’dud olan bu eserin hemen naziri yoktur. +Şimdiye kadar bu tarzda tarih-i felsefe yazılmamıştır. +Paris Daru’l-fünun Edebiyat Fakültesi a’zasından Felsefe Profesörü Paul Janet ile mezkur fakültenin Konferans Muallimi Gabriel Seay’ın mesai-i müşterekeleriyle meydana gelen ve fakat Paul Janet’nin ihata-i felsefiyyesine daha ziyade medyun bulunan asıl eserin dibacesinde müellifler şöyle diyorlar: +“Ta’kib ettiğimiz fikir gayet basittir. +Fakat bunu bulmak ve mevki’-i icraya koymak göründüğü gibi kolay olmadı. +Çünkü bizden evvel kimse bu yola süluk etmemiş Fransa İngiltere İtalya Almanya hasılı hiçbir yerde bu esas dairesinde değil buna şebih bile bir eser te’lif olunmamıştır. +Tarih-i metalib hep tarih-i mesalikte meknuz bulunduğundan onları bunlardan fek ve istihrac etmek mesai-i mühimmeye mütevakkıftır. +Bu yapıldığı takdirde yine nakıs kalır. +Mesela i’tiyad veya lisan mes’elelerini müstakillen ta’kib eden bir tarih bulunamıyor. +Ne bulunursa birtakım mebahis-i asliyye ile memzuc tali ve kasır ve münteşir ve müteşettit tertibsiz ve vahdetsiz bir halde bulunur. +Binaenaleyh biz bu ecza’-i nakısa ve müteşettiteyi te’lif ve terkib ederek bir küll-i muntazam meydana getirmekle faydalı bir şey yapmış olduğumuza kailiz. +Bu i’tibar ile işbu eser sade bir tarihten bir nakilden ibaret kalmayıp bahs-i felsefi ile tarih-i felsefe beyninde mutavassıt bir hassa-i ilmiyyeyi haizdir. +Felsefe bu yolda tarihiyle metalib-i muhtelifeye tefrik olunup gayet ilmi bir surette arz-ı vücud ediyor. +Her bahiste harekat-ı fikriyye bütün silsile-i cereyanıyla görülüyor. +Hilaf-ı zan olarak felsefe bize kendisini hemen fünun-ı saireden farksız bir halde gösteriyor. +Her mes’elede zaman sırasıyla yapılmış olan ilaveler göz önünde bulunuyor. +İhtilafat var yenkatı’ tabaka tabaka yükseltip gayet cem’iyetli noktalara ve pek ali tasavvurlara i’la etmektedir. +Burada şöyle bir i’tiraz irad edilebilir: +Bir bahis bir nazariye merbut bulunduğu meslek i’tibariyle +bir haysiyeti haizdir. +Mütalaa olunup geçilecek değil okunup okutulacak bir kitaptır. +Ma’lum ya her ilmin bir nakliyeti bir de akliyeti vardır. +Ne ulum-ı nakliyye hisse-i akıldan azade ne ulum-ı akliyye hisse-i nakilden varestedir. +Terakki mazideki kıymetlerden istiğna değil onları ta’dilat ve keşfiyat-ı cedide ile daha mütekamil kıymetlere iblağ etmektir. +Ta’bir-i aharla servet-i eslafa servet-i ahlafı zammeylemektir. +Amr bin As hazretlerinin dediği gibi akıl yani akıl zanda isabet etmek ve o muş vasıtasıyla olacağı bilmek diye ta’rif olunabilir. +Fil-hakika vakıatın seyr-i mazisinden gaflet alim ne kadar kabiliyetli olursa olsun müstaid bir şakird ve talib olmaktan ileri geçemez. +Meğer ki doğrudan doğru mazhar-ı i’caz olsun. +Halbuki devr-i i’caz geçmiş ve devr-i ictihad açılmıştır. +Ulumun akliyetini ve failiyet-i hazırasını ihmal edip sırf nakliyetini tesbit ile uğraşmak iskolastik denilen mertebe-i taklidde sayıp durmak demektir. +Bu ise hakikatin hayatiyetinden ve canlı noktaları bulunduğundan gaflet eylemektir. +Bil-akis ulumun nakliyetini ihmal edip sade akliyeti ile eğlenmek mi’yarsız mikyassız ibtidai bir hareket-i tıflanedir. +Bunun yanında iskolastik reşid bir mahiyet-i ilmiyyeyi haizdir. +Eş’ari’yi bilmeyen Razilik’ten dem vuramaz. +Newton’u tanımayan Ayniştayn’dan bir şey anlayamaz. +Tahavvül seri’ olabilir. +Fakat terakki hayli muhafazakardır. +Tahavvül-i kuvvet kanunu tehaffuz-ı kuvvet meslek-i felsefi de tehaffuzu temsil eder. +Bu tahavvül ve tehaffuz sayesindedir ki ruh-ı beşer terakki eder ve fen kemale doğru gider. +Bu sıralarda Garbi Afrika hiçbir vechile atıl değildi. +Sute Tanca Fas Merakeş Endülüs’teki Kurtuba Sivil ve Gırnata ile rekabet ediyor meslek-i mahsus üzerinde tahsil ile bir meleke-i fiyye mütalaasından alel-ekser buhran-ı ruhiye mübtela olurlar. +Mesleklerin en büyük faydası mütalaada vahdet-i ruhiyyeyi te’min edebilmektir. +Çünkü vahdeti bozulmuş ruhların hakikat ile münasebetleri inkıtaa uğrar. +Fikir daimiyyü’lcevelan görünse bile itkan-ı vicdani kalmaz her şeye ayrı bir nokta-i nazarla bakmak ve bir şeydeki muhtelif nikat-ı nazarın tensikına atf-ı nazar etmemek vicdan ile vücudun irtibat-ı hakikisinden uduldür. +Bunda şahsiyet bozulur. +Bin-netice ictimaiyet rahnedar olur. +İlimde ve felsefede asıl iş ma’lumat-ı şetta ve mütenevviayı yığmak değil o ma’lumat arasındaki münasebatı tensik ederek bir cem’iyet-i mutlakaya varmak demektir. +Bugün kalem-i acizinin tavassut ettiği bir kitap varid-i hatır olur. +Fakat bir meslek kitabında bu gayeye ermek için bütün tarih-i felsefe bilinmek de iktiza eder. +Ma’lum olan bütün tarih-i felsefenin bir meslek kitabına derci ise ta yapılmak istenildiği vechile hem kasır ve hem mucib-i suubet olmuştur. +Bu i’tibar ile tarih-i felsefenin ifrazında mesleki mütalaa için büyük bir faide-i tahsil vardır. +Ancak gerek ma’ruf olan tarih-i felsefe kitapları ve gerek felsefi kamuslar ve ansiklopediler ile iktifa etmek perakende kalmak demektir. +Süleymaniye Cami’-i şerifinin her penceresini her köşesini hasılı san’atlı her noktasını ayrı ayrı resimler ve izahlar altında tafsil etmek ve bu tafsilata bütün dakaik-ı san’atı sığdırmak ne kadar büyük ve mühim bir iş olursa olsun o camiin şekl-i umumisi hakkında bir hayal edinebilmek demektir. +Yalnız bunları bilen her halde umumi bir resm-i basitin vereceği vuzuh ve hakikat-i ma’rifetten mahrumdur. +Fakat o cüz’iyat ile beraber aralarındaki münasebat da tanzim edilir ve bin-netice bir suret-i külliyye dahi tesbit olunabilirse vazife-i ma’rifet istikmal edilmiş olur. +İşte meslek bu işi görür. +Bunun münasebetlerini tesbit ve cihet-i tebayün ve tevafuklarını ve suver-i hallin vasıl olduğu kisve-i nev’iyyeyi tefattun edebilmek ayrıca bir kemal-i Binaenaleyh bu kitap müelliflerin dediği gibi tam bahsi ve nazari bir haysiyet ile tam nakli ve tarihi takvimin daha doğru olduğunu sahib-i salahiyyet bir zat beyan etmektedir… Kendilerine Ehl-i Salib namını veren bir sürü haydudun akurane saldırışları Garbi Asya’da ve Şimali Afrika’da ilim ve irfan için pek büyük hasarlar tevlid etti. +Kudurmuş papasların sevk ettiği sürü sürü vahşi barbarlar ne kadınların za’fına ne san’at asarının kıymetinden haberdar bulunuyordu. +Bunlar Trablus’taki muhteşem kütüphaneyi Jül Kayser’in devrinde ihrak olunan İskenderiye Kütüphanesi’ni unutmak istemeyen Avrupalılar beş asır sonra Ehl-i Salib denilen kendi adamlarının muahazede bulunmazlar. +Bu Ehl-i Salibin ika’ ettiği musibetlerin te’siri devamlıydı. +Suriye’nin hayat-ı irfanını ihya için Salahaddin-i Eyyubi ile oğullarının vuku’ bulan teşebbüslerine rağmen muvaffak olamadılar ve o günden beri Suriye’nin Mahmud-ı Gaznevi devrinde Bağdad’ın sukutuna kadar devam eden müddet esnasında İslam aleminde pek büyük felasife ve ulema yetişmişti. +Bunlar arasında İbni Sina Feth bin Nabiğa Mübeşşir bin Ahmed ile oğlu Mahmud’u zikredebiliriz. +Moğolların İslam alemini istilası Şimal barbarlarının Roma İmparatorluğu’nu istila etmelerine benzemez. +Barbarlar bataetle ilerlemişler ve İmparatorluğun kalbgahına doğru yürüdükleri zaman bir dereceye kadar yumuşamışlar ve vahşetlerinin bir kısm-ı mühimmini zayi’ etmişlerdi. +Cengiz orduları ise böyle değildi. +Cengiz orduları tahrib edici seller gibi Garbi Asya’ya akmışlardı. +Bunlar nereye ayak bastılarsa orasını hak ile yeksan etmişlerdi. +Moğollar’ın istilası ve katliamları Asya’nın inkişaf-ı fikrisine bir müddet kabul eder etmez derhal değiştiler. +İlim ve irfan merkezlerinin muharribi iken akademi müessisleri ulemanın hamisi oldular. +Cengiz’in altıncı hafidi Sultan Hudabende irfanıyla ve erbab-ı dularının yaptığı katliamlar o kadar müdhişti ki mümtaz zekaların hepsi kurban olmuş Buhara ve muktedir üstadlar yetiştiriyordu ki bunların asarı bilmez bir gayretle çalıştığını isbat eder. +On birinci asr-ı miladinin mebadisi Vusta Asya’nın ahvalinde azim bir tebeddül gördü; “yeminü’d-devle eminü’l-millet Mahmud-ı Gaznevi” Afgan ve İran’ı Gaznevilerin memaliki fında öyle bir ketibe-i üdeba ve ulema topladı ki bunlar devrinin şan ve şerefini kat kat artırdılar. +Mahmud-ı Gaznevi Ebu Reyhan Muhammed bin Ahmed el-Biruni’nin dehasını takdir edecek bir seviyede idi. +El-Biruni feylesof riyaziyatçı ve coğrafya alimi idi. +Dimağı bir muhit-ı maarifti. +ElKanunü’l-Mes’udi ünvanıyla te’lif ettiği hey’et kitabı bir abide-i irfan ve tetebbu’dur. +El-Biruni Hindistan’da seyahat etmiş Hinduların lisanını ulum-ı edebiyat ve felsefesini tedkik etmiş ve mülahazatını bir eserle neşretmiştir. +“Fi-tarihi ma li’l-Hind” namındaki eseriyle asar-ı bakıyesi garb lisanlarına tercüme edilmiştir. +Bunlardan maada el-Biruni riyaziyat coğrafya-yı riyazi tabiiyat ve kimyaya dair eserler bırakmıştır. +El-Biruni Hindlilerden istifade ettiği fikirler mukabilinde kendilerine Bağdad mektebinin irfanını nakletmiştir. +Mahmud-ı Gaznevi’nin halefleri devrinde maarif ve sanayi’ muazzam terakkıyata mazhar oldu. +Selçukiler’in zuhuru ve bunların ilim ve irfana rekabet ediyordu. +Tuğrul Alparslan Melikşah Sancar yalnız şevket ve kudretlerinin büyüklüğü tebaalarının refahını te’min için gayretleri hey’et-şinasandan şuaradan ulemadan müverrihlerden muazzam bir ketibe bulunuyordu. +Abdurrahman el-Hazini ile Ömer Hayyam’ın riyayaseti altında o zaman icra olunan rasadat-ı hey’iyye takvimin ıslahına badi olmuş ve bu ıslah Grigor’dan sene evvel vuku’ bulmuştur. +O zaman müslümanlar tarafından tertib olunan +naklettiği zaman Semerkand şehri ihtişamından hiçbir şey zayi’ etmemişti. +Şahruh Mirza’nın oğlu Uluğ Bey Semerkand’ın şan-ı ilmi ve edebisini Uluğ Bey namını ebedileştiren rasadatın icrasına nezaret ve riyaset etmiştir. +Uluğ Bey ile asri hey’etin müessisi olan Kepler arasında ancak bir asırlık müddet vardır. +Müslümanlar yalnız hey’et ilmini ihya ve inkişaf ettirmediler; riyaziyat-ı aliyyenin her şu’besinde rın cebiri ihtira’ ettikleri söyleniyorsa da Yunanlılar bunu yalnız bir eğlence olarak kullanabilmişlerdir. +Müslümanlar cebiri daha yüksek makasıd mechul olan bir kıymet vermişlerdir. +Yalnız ilm-i cebir hendese ve hesab değil mihanik ve ziya da müslümanların yedinde azim terakkıyata mazhar olmuşlardır. +Müslümanlar kürevi müsellesatı oldular. +Coğrafi riyaziyatta müslümanların elde ettikleri terakkıyat daha az ehemmiyetli değildir. +el-Kumi el-İdrisi Kazvini İbnü’l-veridi’nin asarı müslümanların resmü’l-arz tesmiye ettikleri bu şu’be-i ilimde neler ihraz ettiklerini izah eder. +Bütün Avrupa arzın musattah olduğuna i’tikad ettiği ve başka türlü düşünenleri yakmaya amade bulundukları zaman müslümanlar coğrafyayı küre-i arz üzerinde ta’lim ediyorlardı. +Ulum-ı tabiiyyede müslümanların ihraz ettikleri terakkıyat da azimdir. +Hambolt Arabları ulum-ı tabiiyyenin hakiki mucidleri olarak yad eder. +Müslümanlar eskilerin kaba hesab ma’lumatından müsbet bir ilim çıkarmışlardır. +Kimya nebatat tabakatü’l-arz tarih-i tabii ve sair ulum en muktedir rical-i İslamiyyenin nazar-ı dikkatini celb ediyor ve bunlar bu ilimlerle meşgul oluyorlardı. +Bir ilim olarak kimya hiç şübhesiz müslümanların eser-i icadıdır. +Tarsus ahalisinden olan Ebu Musa Cabir asri kimyanın hakiki babasıdır. +“Müşarunileyhin namı ilm-i kimya tarihinde layemuttur. +Ebu Musa’nın ilm-i kimyada küşad ettiği devir Pristley ve Lavaziye’nin açtıkları devir kadar haiz-i ehemmiyyettir.” Ebu Musa’yı birçok ulema-yı İslam ta’kib etmiştir. +Semerkand gibi muazzam İslam şehirleri tekrar dirildilerse de azamet ve ihtişamını bir daha ihraz edemediler. +Maamafih Moğollar Nasiruddin et-Tusi Müeyyedüddin el-Veziri ed-Deseki Fahreddin elMeraği Muhyiddin el-Mağribi Ali Şah en-Neccari gibi ve daha birçok İslam feylesoflarını himaye etmişlerdir. +Hülagü’nün halefleri bu suretle seleflerinin teşebbüsatta bulunuyorken Kubilay Han Çin’e ulum-ı İslamiyyeyi naklediyordu. +sene-i miladiyyesinde Gorçiyor King Cemalüddin’den İbni Yunus’un cedvellerini almış ve Çin’de neşreylemişti. +Muhammed bin Kalavun’un devrinde yaşayan ufkunda Timur’un şahsiyeti bir necm-i gisudar gibi zuhur etmişti. +Semerkand’daki tahtından bu şehinşah Asya’da dünyanın hiç görmediği en muazzam devleti vücuda getirmiş ve mukavemet-suz iradesiyle izale edivermişti. +Timur lerinde bulunmayı çok severdi. +Bizzat kendisi de bir müellif ve bir fakih idi. +Muhteşem medreseler muazzam camiler vasi’ kütüphaneler bu büyük adamın zevk-ı irfanperverisine şehadet etmektedir. +“Timur Emeviler’in Endülüs’te ilk hulefa-yı Abbasiyye’nin Asya’da te’sis ettikleri devletler müstesna olmak üzere tarih-i İslam’ın en muazzam devletini te’sis etmiştir.” Cami Süheyli Ali Şir Emir Timur’un varisleri zamanındaki devre zevcesi Bibi Hanım tarafından te’sis olunup namıyla tevsim olunan medrese İslam asar-ı mi’mariyyesinin en muhteşemlerinden biri olmak üzere hala nazar-ı dikkati celb etmektedir. +Timur’un oğlu Şahruh Mirza himaye-i maarif hususunda babasını taklid etmiştir. +Sulh ve müsalemet kumeti terakkıyat-ı fikriyye ve tetebbuat-ı ilmiyye makarr-ı hükumetini Semerkand’dan Herat’a +her hal ü karda birbirlerini sahabet ve himayeye müteahhid olmaları kazıyye-i ictimaiyyesidir. +Bunu hazret-i Kur’an: +“Siz insanlar arasında en en hayırlı bir ümmet olarak seçildiniz ki aranızda ma’rufu –yani ammenin salahına müteallik işleri– emir ve tatbik edersiniz ve münkeratı –yani aklen ve şer’an yapılmaması lazım gelen umuru– zecr ü men’ edersiniz ve bütün bu şeyleri Hakk’a mealindeki düstur-ı ali ile tesbit etmiştir. +tikten sonra alem-i İslam üzerinden etvar-ı adide geçti. +Kendisinden evvel gelen ümmetlere nasib olmayan terakkilere nail olduğu gibi başka hiçbir ümmetin başına gelmedik dehşetli inkılab ve Müslümanlığın gerek terakkıyat gerekse tedenniyatı esbabını tarihten tefahhus edersek anlarız ki ilk asırlarda müslümanlar beynlerinde meveddet ve rabıta-i diniyyeye tearuf ve teavüne gereği gibi riayet ederlerdi. +Bu halet-i şuuriyye sayesinde ümem ve hükumat-ı İslamiyyede mecd ü mefahir hadaret ve umran hüküm-ferma idi. +Vakta ki bu şuura za’f arız oldu; hatta on sekizinci karn-ı miladide olduğu üzere büsbütün yok haline geldi; tarihin sahifelerinde İslamiyet hakkında inhilalden zayiat-ı azime ve harabiyet-i cismiyyeden başka tescilat görülmez oldu. +Fakat bidayet-i ahvalde Avrupa akvamı dahi gaflet denizine dalmış batmış olduğu ve harici görecek halde bulunmadığı için alem-i İslam öylece bir müddet kendi muhitinde ittihad bağları çözülmüş bir şekl-i inhilalde devam edip gitti. +Lakin Osmanlı Devleti’nin evc-i rif’ate büluğu ve bilhassa Barbaros Hayreddin’in donanması orduları Viyana’yı muhasara ettiği sıralarda Avrupa daldığı gaflet deryasından çıkarak şevket-i uğrunda Hıristiyanlık kelime-i vahidesi altında kıymeti ibtidalarda yalnız nazari olup fiiliyata dudunun aksasından İran’a kadar yerler alem-i Tunus’un genç ve hürriyet-perver muharrirlerinden olup efkar-ı ahraranesi yüzünden Harb-i Umumi senelerinde Tunus zindanlarında hapsolunan Ahmed Tevfik el-Medeni Bey’in nam eserinden müfrez alem-i İslam’ın bir tarihçesidir ki Tunus’ta münteşir nam risale-i mevkutenin bu kere çıkan üçüncü cilde aid birinci cüz’ünde görülmüştür. +Bizden ayrı yaşayan dindaşlarımızın hakkımızdaki telakkilerini gösteren bu makale ziyadesiyle şayan-ı dikkat ve ibret olduğundan tercümesi münasib görülmüştür: +Şarkan Çin’e tabi’ Kaşgar’dan garben Muhitu’l-Atlasi’ye ve şimalen Kazan beldesinden cenubda Umman Denizi’ne kadar müteaddid ümmetler yaşarlar; nev’iyetleri gibi adet ve tabiatları pek muhtelif olan bu ümmetlerin kimi esmer kimi beyaz bir kısmı da kara olup cahiliyet devirlerinde birbirleriyle hal-i muhasamada idiler. +Kur’an-ı Mübin gelip de bunların aralarında edince ondaki lahuti telkinata meshur olup hepsi onun getirdiği din ile tav’an tedeyyün ettiler. +O Kur’an ki onlara ebediyen böyle emir ve hitab ediyor: +“Hepiniz birden habl-i ilahiye sımsıkı yapışınız. +Sakın birlikten ayrılmayınız.” Hakikaten bidayette mü’minler hep bu i’tisam üzere hareket ederlerdi ve bunun bereketiyle cümle dindaşlar birer kardeş idiler ve tavsif-i Nebevi üzere müslim müslime karşı yekdiğerini tarsin edici bir bünyan-ı mersus olmuşlardı: +Hey’et-i camia-i birisinin teellümü ile a’za-yı saire derhal müteessir ve muztarib olurdu. +İslamiyet her şeyden evvel efradı arasında hakiki bir müsavat te’sis etmiş artık ortadan siyadet şerafet ağalık beylik gibi imtiyazat-ı ferdiyye kalkmış idi. +sizin en şerefliniz... +düstur-ı Furkanisiyle fazl ü tekaddüm salahiyeti yalnız “takva” yani “salah-ı hal ve amel” ashabına muhtas kaldı. +rinin mal ve hayatlarına mütekeffil olmaları yani +fikan Türklere hücum ederek donanmaları ile Navarin’de Osmanlı donanmasını mahv edişleri – Fransa’nın tegallüben Cezair’e girişi – İngilizlerin Afganistan’ı istila etmelerine bir kapı olmak üzere Belucistan’ı zabtetmeleri – Rusların Türkistan’ı tamamıyla istilaları – Rusya’nın Buhara Emareti’ni kahr u tenkil ile daire-i tasallutuna idhali ve ağır tazminat-ı harbiyyeye mahkum etmesi – Hive Emirinin Türkistan’ı tahlis daiyesiyle Ruslara karşı kalkınması ve makhuriyeti – Ruslar ile Türkler arasında Plevne hailesiyle biten ilk Balkan Muharebe-i azimesi . +Müslümanlar Uykudan Uyanmaya Başlıyor Bu devirde alem-i İslam ciğerine alet-tevali kıvranmaya ve bu mesaibin hangi cihetlerden geldiğini araştırmaya başlıyor. +’de Ayastefanos Muahedesi oluyor ki bin-netice Berlin Muahedesi ahkamından olarak Rusya Kars Batum ve Ardahan’a temellük ediyor; Balkan memleketleri istiklal kazanıyor; Nemçe Bosna ve Hersek’e çullanıyor – Rusya ve Türkmen kabilelerini ram ediyor; Fransa bu tarihte Tunus’a giderek Bey’ini taht-ı himayesine sokuyor – İngiltere Urabi Paşa Vak’ası yüzünden’de Mısır’a hulul ediyor – Girid Adası Osmanlı sultasından ihrac ediliyor – Türklerle Yunanlılar arasında Tesalya Muharebesi oluyor ve Osmanlıların nusretiyle neticeleniyor Üçüncü Devir: +Müslümanlar Kıpırdıyor Türklerin Yunanlılara galebesi alem-i İslam’da güzel ve ümid-bahş te’sirler yaptı; şimdiye kadar çekilen musibetler artık her müslümanın iliğine işlemiş müslümanları uyandırmaya kafi geldi. +Herkesin ruhunda kurtuluş harareti cevelan etmeye başladı. +Türkistan Buhara Hind Müslümanlığı Mısır Tunus Cezair kendilerine gelir gibi oldular. +Sonra Osmanlılar Kanun-ı Esasi’yi i’lan ettiler. +Bu bütün İslam diyarlarına bir ferah ve beşaret verdi. +da Meşrutiyet i’lan etti. +Bu aralıkta Nemçeliler Osmanlıların inkılab meşguliyetinden bi’l-istifade yı mütetabiasından olup kuvvet ve izzette bütün Avrupa’ya haiz-i tefevvuk ve galebe idi ve mezkur Saltanatın aile-i kübrasını teşkil eden a’zası pek a’la müdrik idiler ki izzet ve rif’atlerinin sebebi aralarındaki vahdetin müstemirren vücub-ı bekasıdır. +Hatta Türkler arasında “İttihad kuvvettir tefrika memattır.” mesel-i meşhuru pek mütedavildi. +Maatteessüf zaman geçtikçe bu saltanat-ı uzmanın da a’zasına tedricen vehn tari oldu ve nihayet bütün ecza-yı vücuduna za’f ve bir raddeye geldi ki on sekizinci asrın bitiminde fekkük hususunda Devlet-i Abbasiyye’nin evahir-i hükumetini tanzir ediyordu. +Hükumet-i Abbasiyye’nin zevalinde İslamiyeti mahv u in’idamdan Saltanat-ı Osmaniyye kurtarmış idi; ya taracak idi? +İşte Avrupa Müslümanlığın bu çaresizliğinden bir Ehl-i Salib harbine hazırlandı ve tamam Osmanlıların Viyana’yı muhasara ettikleri zaman nazariyattan fiiliyata geçerek bu kuvvet-i müttehide tezayid bir şiddet ve savletle alem-i İslam’ı kırıp geçirdi İslam medeniyetini nerede bulduysa çiğneyip ezdi bitirdi. +Bu iki asırlık haile-i salibiyye esnasında baştan başa Müslümanlığın halat-ı nefsiyyesini mütalaa etmek için onu altı devre taksim ediyoruz: +Birinci Devir: +Müslümanlar Uykuda Fransa İnkılab-ı Kebiri ve’de İngiltere’nin Hindistan’a hululü – Rusya’nın Kafkasya’ya ta- Rusya’nın Türkiye harb etmesi ve kuvvetini kırması Birçok kanlı vekayi’-i haile neticesinde İngiltere’nin Hind hükumet-i – Bütün Hind mihracelerinin inkisarı – Saltanat-ı Osmaniyyenin taksimi için Napolyon’un Rusya’ya ittifak teklifi ve’de Fransa Rusya ve Nemçe ordularının Hindistan’a girişleri – Rusya’nın Türkiye’ye Saldırışı – Rusya’nın Cermenlerle uyuşarak Türkleri tazyikı ve ellerinden cebren Sohum Kale’yi ve saireyi alışı – Fransa İngiltere ve Rusya mütte lüman beldeleri varsa Türklere cismen ve ruhen müzaheret aşkı ile yandılar ve cumhur-ı müslimin merkez-i Hilafet havline toplanmak azmini biperva meş’umesi gönüldeki kin ve gayret ateşini körükledi gözlerde kalan son gubarı alıp götürdü. +Bu muahede ile İslamiyete tari olan ar ve hicabı ref’ etmek için her ferd-i müslim din ve imana karşı ahd ü peyman etti. +Altıncı Devir: +Müslümanlar Birleşiyor adımı makam-ı Hilafet’i haiz olan Türkiye attı. +Nitekim de öyle lazım idi. +Kahir Avrupa buna meydan vermemek için var kuvvetini sarf ederek Yunan ayağı ile Müslümanlığın tepesi üstüne çökmeye çalıştıysa da bu sefer kendi başını o zaif ve mecalsiz İslamiyetin imanı kayasına çarptı. +Muvazenesini Sakarya Harbi’nde zayi’ etti İzmir ve denize yuvarlanarak gitti. +Eylül . +Bu vechile iki asrı mütecaviz devam eden Salib ve Hilal muharebesi Hilalin nusretiyle bu son devir de kapandı. +Saltanat-ı Osmaniyye İslam’ı Devlet-i Abbasiyye sonunda ne halde bulmuş idiyse Türkiye Devlet-i Cedidesi dahi Al-i Osman’ın saltanatını evahirinde aynı halde buldu. +Osmanlı Türkleri kere aynı vazifeyi yine onlar gördü. +Ey mübarek Türkler sizin İslamiyete evvel ve ahir ettiğiniz hizmetler ne kadar azimü’ş-şandır! +havlinde efkar ve kuva-yı İslamiyyeyi tevhid etmek hususundaki mesaisi asarından baştakileri evvela Afganistan sonra Azerbaycan ve İran ile muahedeler akdine muvaffakıyettir. +Böylelikle Asya İslam aleminin kutb-ı Hilafet’e doğru gide gide daha sarih olarak teveccüh ve incizabı te’min edileceğine şübhe yoktur. +Bu bir kelime-i tayyibedir ki müslümanlarda ne kadar ümid ve emel doğuruyorsa Avrupalıların o derecede samiasını tahriş ve zihnini tahdiş ediyor. +Bunlar vahdet-i İslamiyyeyi kendilerinin idbarını kurdukları medeniyetin hedmini Avrupa kıt’asından haric diyardaki geBosna ve Hersek’i kendilerine kat’iyyen ilhak ettiler. +Müteakıben Fransa Fas üzerine himayesini hücumu müslümanların artık mutlaka uykudan kalkmaları için bir nefh-ı sur te’sirini gösterdi. +Yeryüzünde bir müslüman kalmadı ki bu hainane tecavüz ve teaddiden ötürü yüreği kanamasın. +Hala biçare Afrika müslümanları şu şakavet-i medeniyye aleyhinde mücahededen geri kalmıyorlar. +ca cezm ü teyakkun hasıl oldu ki cihet-i vahdete rücu’ edilerek Hilafet-i muazzama-i İslamiyye havlinde tecemmu’ edilmezse Salibiyyunun zillet-i esaretine girmeyecek tek bir diyar-ı İslam kalmayacaktır. +Dördüncü Devir: +İslam Kalkınıyor Bu devir İslam’ın kendine az çok çekidüzen verip mensubini arasında vahdeti te’min etmekle geçiyor. +Bu esnada İkinci Balkan Muharebesi patlıyor ki milyonlarca müslümanların helak veya esaretiyle ve Osmanlı Devleti’nin Avrupa’da ve Afrika’da zevali Asya’da dahi kol ve kanadının kırılmasıyla neticeleniyor. +Fakat bu ta’ne-i şedide İslam’ın azmini sebatını mahv edeceği yerde adeta ateş-i hamiyyet ve gayretini körüklüyor. +Müslümanlar artık alet-tevali uğradığı devahi-i şedideyi tazmin Harb-i Umumiye gayet büyük bir ümid-i istihlas sipleri namı altında işaa edilen hürriyet ve halas teranelerine başkaları gibi o da aldanıyor elinden silah-ı mukavemeti ister istemez bırakıyor. +Vakta ki naire-i harb kesb-i sükun ediyor; heyhat Hıristiyanlığın kafir ruhundan doğma olan bu muğfilane vaadlerin dahi serab belki serabdan eb’ad olduğu anlaşılıyor. +Beşinci Devir: +İslam Davranıyor Dördüncü Devr’in hitamında İslam aleminin başına kasırgalar üştüren bir emr-i hail hadis oldu: +Düvel-i İ’tilafiyye Hilafet-i İslamiyyenin payitahtını o belde-i tayyibeyi akıbet pa-yı nuhusetleriyle çiğniyor. +Bu vak’a-i can-suz üzerine bütün alem-i İslam tepeden tırnağa kadar sarsıldı hüzün ve mateme müstağrak oldu. +Ne kadar müs Habeşistan Mektupları: +Muzafferiyetlerimizin ilk Ramazan-ı şerif ve olduğum makaleyi mukaddema Ankara’da mukdim muhterem gazetesine göndermiştim. +İşte bugün de muzafferiyetlerimizin muhterem ceride-i İslamiyyesine takdim eylemeye karar verdim. +Habeşistan müslümanlarının Türklere pek ziyade muhabbetleri mevcuddur. +Muzafferiyetlerimiz sair İslam aleminde icra eylediği te’sirler gibi burada da büyük te’sirat icra eylemiştir. +Bundan başka denilebilir ki hıristiyan bulunan akvam-ı Habeşiyye bile Türkleri hakikaten tanımaya çalışıyor ve eskiden mağlub oldukları propagandalar ile şimdi iktifa etmedikleri anlaşılıyor. +Bura müslümanlarınca bizler İslamiyetin hakiki hamileri bulunduğumuz anlaşılıp devletimizi milletimizi hakiki bir muhabbetle sevmeye başladılar. +şerif ve bayramlarımız burada pek şa’şaalı bir surette mürur etmiştir. +Kurban bayramından bir iki hafta evvel şehrin haricinden gelen semiz kurbanlıklar her tarafta satılmaya başlanıldı. +Burada koyunlar şayan-ı dikkat bir surette ucuzdur. +Semiz bir koçu beş altı riyale yani üç üç buçuk evrak-ı nakdiyyeye alabilirsiniz. +Artık her müslüman iktidarına göre bu kurbanlıklardan alıyordu eyyam-ı mübareke gittikçe yaklaşıyor ve şehirdeki bütün dükkanlar da yavaş yavaş dolmaya başlıyordu. +İşte her müslüman hazırlanarak hulul edecek olan eyyam-ı mübarekeye dört göz ile muntazırdı. +Arefe günü müteveffa Necaşi Menlik hazretlerinin bayramlarında top endaht etmek için i’ta eylemiş olduğu ruhsat mucebince ikindi vakti yedi pare top şehir dahilinde endaht edildi ve bu endaht edilen toplar İslamların ruhlarında bir mesruriyet husule getirdi ertesi Salı gününün çimlerinin mahvını istihdaf eder bir dahiye-i uzma vehm ederler. +Müslümanlar ise bu silahı bir alet-i harb ve istila değil belki başkalarının rıkkıyetinden halaslarına sebeb olacak tearuf ve tenasuru te’min ile asri ulum ve maariften bi’l-iştirak behremend olmak ve bunca asırlardan beri iftiraklarına bais olan ve ahlaki umdelere bi’l-istinad Hilafet-i uzma nezdinde bir cihet-i camia-i İslamiyye ihzar ve tarsin etmektir. +Bu camia-i İslamiyye ise harbi ve siyasi gayeye ma’tuf olamayacağı bellidir. +Çünkü aksa-yı şarktan aksa-yı garba kadar yayılmış bir ümmeti tek bir padişahlık bayrağı altında bulundurmak hayal aleminde bile nasib olmaz. +Sözün buraya gelişiyle dünyada mevcud müslümanların sıhhate en yakın bir tahmin ile mikdarını bervech-i zir zikretmeyi münasib gördük: + +re tecemmu’ etmeye başlamış Adisababa davul zurna boru muzika seslerinden galeyana gelmiş ve artık burada bir İslam bayramının mevcud olduğunu herkes anlamıştı. +Şehrin dahilindeki bir mahalde birçok atlar katırlar kira ile müslümanlara verilmekte idi. +Her müslüman eğer kendi hayvanı olmazsa o atlardan beğenip biner ve koşturarak oynatarak namazgaha giderdi. +Meydana geldiğimizde bir kısım kafile oraya muvasalat etmişti. +Bunlar seyyidler şerifler ve birtakım akvam-ı Habeşiyyeden ibaretti. +Ba’dehu Adisababa Kadısı muhterem Ahmed Feyzi Efendi bir kafile ile meydana muvasalat etti. +Artık gittikçe Adisababa müslümanları tekbir getirerek kafile kafile elbise-i resmiyye ve cedidelerini haiz oldukları halde hayvanları üzerinde meydana tecemmu’ ediyorlardı. +Şimdi Şehbenderhanemiz erkanıyla vürud edecek olanlar beklenilmekte tiler. +Muvasalat eden bu müslüman zevat önde o aziz al bayraklarımız ve bir Habeş muzikası bulunduğu halde muzikadan sonra birinci sıraları asakir Şehbenderhanemiz kavvasları atları üzerinde başlarında ay yıldızlı fesler ve ellerinde Şehbender bayrakları bulunduğu halde ba’dehu Başşehbendirimiz Vekili Türkler ve hizmet-i resmiyyeyi haiz ashab-ı rütbe ve mu’teberan teşkil ediyordu. +Bunlardan sonra tebaamız bulunan Arablar ve sair birçok müslümanlar geliyordu. +Bu sıralarda muhterem Kadımız Ahmed Feyzi Efendi cemaat-i İslamiyyeye imametliğe mübaşeret eyledi ve herkes hanesinden getirmiş olduğu seccade üzerinde salat-ı idi eda eylemekte idi. +Böylece salat-ı id eda edildikten sonra Ahmed Feyzi efendi tekrar şehirden getirilmiş olan ufak birkaç merdivenle minbere çıkıp hutbeyi kıraat eyledi. +Nihayet dua edildiği ve devletimiz milletimiz vatanımız için büyük büyük münacatlarda mezkur mübarek yevm olduğunu iş’ar etti. +Bununla beraber bu saatte her müslümanı tes’id eylemek sakin bulunduğu mahallin bir tarafında o aziz al ve yeşile boyanmış bayraklarımızı ve aralarında Habeş bayraklarını rekz ile meşguldü. +Şimdi Habeşistan yağmurlu mevsim dahilinde bulunduğundan arefe gecesi her müslüman Cenab-ı Hak’tan sabahleyin güneşin açılmasını niyaz ediyor ve dört göz ile şafağın sökmesini bekliyordu. +Adisababa’da İslamların himmetiyle yapılan bir ufak camiden başka bir cami yoktur. +binaenaleyh müteveffa Necaşi Menlik hazretleri Adisbababa’dan bir saat kadar uzak “Golleli” denilen mahalde büyük bir meydanı bura müslümanlarına bayram namazları eda edilmek camide her sene on on iki bin kişi kadar tecemmu’ eden halkın rahat rahat bayram namazlarını eda edemeyecekleri ma’lumdu. +Fakat bu seneki Kurban bayramında da mezkur mahal bir Habeş’in malı bulunduğu tahakkuk edip alındı; zira mukaddema Adisababa müslümanları Menlik hazretlerinden mezkur mahal için bir varaka el-yevm saltanat-ı Habeşiyye’nin veliahdı bulunan “Ras Tafari” cenabları İslamlara ve bilhassa Türklere muhabbetleri bulunduğundan şehrin pek kurbünde İstasyondan şehre müteveccih bulunan ve yirmi yirmi beş dakikalık kadar imtidad eden caddenin sol tarafında bulunan gayet güzel ve münasib bir mahalli bura müslümanlarına salat-ı idi eda etmek üzere i’ta eyleyeceklerini ve eda olunmasını emreylediler. +Kendilerinin bu himmet-i alilerinden müslümanların ne kadar memnun olduklarını ta’rif etmek gayr-i kabildir. +Sabahleyin yani Salı günü maatteessüf ince bir yağmur birkaç saaat devam etti. +Şimdi bu yağmurdan dolayı her taraf sakindi. +Her müslüman göz ile yağmurun kesilmesini bekliyordu. +Ezani saat üç dört buçuk raddelerinde kesilen bu yağmur Adisababa müslümanlarını bayram namazlarını eda eylemeye biraz geç bıraktırmıştı. +Artık yağmur tamamıyla kesildi; herkes yavaş yavaş mezkur meydanda salat-ı idi eda eylemek üze Rusya’da husule getirdikleri inkılab-ı azimden sonra Bolşevikler prensiplerinin cihanda –hususiyle şarkta ve memalik-i İslamiyyede– pek sür’atle sirayet edeceğini zan ve tahmin ediyorlardı. +Öyle olmayınca para kuvvetiyle propaganda yolunu tuttular. +Hatta maksadlarına bir an evvel yetişebilmek için müslümanlara İslam hükumetlerine karşı suret-i haktan görünmeye başladılar. +Çarlık zamanında İslam kişverlerinde ta’kib edilmekte olan cebr u şiddet siyasetinden –velev muvakkat bir zaman için olsun– vazgeçmeyi tercih ve böyle yapmayı menfaatlerine daha uygun buldular. +Çarın imparatorluğu esnasında Rusların tere ve Rusya arasında İran taksim edilmiş muhtelif ve ayrı nüfuz mıntıkalarına ayrılmış idi. +Bu u ilhak etmek için türlü türlü bahane arıyorlar her türlü hareket-i vatanperveraneye katı’ darbeler Hatve başında İran’ın şeref ve mukaddesatını çiğnemek için biribirine sebkat ederlerdi. +Rusya çarlık siyasetini ilerletmek için ulema ve müctehidleri vatanperverleri asıp kesmekten İran’ın meşahid-i mukaddesesini topa tutmaktan perva etmezdi. +Şimalde Rusya bu tavrı takınmaya başlamış olduğu halde cenubda İngiltere celi ve hafi teşkilatıyla bol parasıyla kendi tarafdarlarını rinin kuvvetini tezyid ediyordu. +Harb-i Umumi neticesinde İran her iki rakibinin dehhaş korkunç pençesinden tabiatıyla kurtulmuştu. +Çarlığının bütün imtiyazatını İran’a bahşetmekle kalmayarak eskiden beri Rusya ile İran beyninde mün’akıd ve İranilerin zararına olarak mevcud olan bütün uhud ve ukudu yırtıp attılar ki o fena boyundurukların biri Türkmençay Ahidnamesi bulunduğumuz esnada şehirden beraberce getirilmiş olan top endaht edilmeye başladı. +Yedi pare dahi orada endaht edildikten sonra tekrar herkes eski halde kafilesine iltihak edip bayraklar muzikalar ile tekbirler getirerek büyük bir memnuniyet dahilinde mezkur büyük caddeden şehre doğru hareket ettiler. +Caddenin vasatına geldiği zaman endaht edilen top yarı günü i’lan eyledi. +Bu yol düzce ve cüz’i surette yokuş olduğundan ve aşağı ve yukarı doğru baktığımızda bu İslam kafilelerinden yol mahşer gibi dolu idi. +yirmi bin kişiden fazla bir İslam grubu olduğuna Cenab-ı Hakk’a şükürler eyledik. +Bundan başka o her kafilenin elindeki al ve yeşil bayraklarımız yolun her bir tarafını donatmış ve esen ruzgar dahi onları alıp asmana çıkartmak istiyordu. +Çarşamba günü kalktığımızda her taraftaki bayraklarımız idimizi tes’id eyliyor ve şehri süslüyordu. +Adisababa’nın en ticari bir caddesinde sakin bulunan muhterem Zekeriya Efendi hanesinin önündeki balkonu o aziz bayraklarımız tes’id eylemek için donatmıştı. +Bundan başka her müslüman dükkanları ticarethaneleri kapalı O gün sabahleyin ezani saat üç üç buçuk raddelerinde şehrin bir tarafından gittikçe takarrub eden davul zurna ve sair muzika sesleri lesi idi. +Bunlar şehir dahilinde bayraklarımız ve muzikalar ile kalkan oyunu ve sair oyunlar oynayarak bir nümayiş icra eyliyorlardı. +O gün böylece mürur edip Perşembe günü dahi tebrikat namazını eda eylemeye gelen halk ile buradaki cami hıncahınç dolmuştu. +mürur etti. +Herkes geçen bayramdaki gibi birbirine hiçbir senenin Kurban bayramını böyle şa’şaalı bir surette icra etmediklerini söylüyorlardı. +Fil-vakı’ muzafferiyetlerimiz bura İslam aleminde dahi büyük bir te’sir icra eylediğini hakikaten anladım. + +alan Amerikalı şirket –henüz bu imtiyazı Meclis’te tasdik edilmemiştir.– İran hükumetine birkaç milyon dolar ikrazatta bulunacaktır ki maliye mütehassısları bu para ile memlekete büyük bir menba’-ı varidat te’min etmek fikrindedirler. +menfaatler aramayan Amerikalılara imtiyaz vermeyi ve ma’nen kendi istiklali için bir mani’ telakki etmemiş. +Nüfuzları dakikadan dakikaya azalmakta olduğunu gören Rus Sovyetleri İran’ın bu ahval ve inkişafını çekemeyerek bu kere İran’a yeni bir oyun çıkarmak istemişlerdir. +aid imtiyazları her ne kadar İran’a terk etmişlerse de bu miyanda Rus tebaasına raci’ imtiyazları geri almak mecburiyetinde bulundukları ve aksi takdirde tebaalarına aid hukuku terk etmeye hakları olmadığını bildirip İran’ın şimalindeki imtiyazları kendi tebaalarına hasr etmek ve geri almak fikrindedirler. +Bunun için İran’a eskiden imtiyaz alan Rus tebaalarını göndererek onları himaye ediyorlar. +ru olursa– her halde Rus Sovyetlerinin balada bast u izah ettiğimiz fikirlerden mülhem olduğuna şübhe edilemez. +la başlayan Bolşevik prensiplerinin gitgide iflas edeceğine müteallik açık ve sarih şahid aramak lazım gelse İran’daki hadisatla İstanbul’a gelen yeni Rus hey’etinin teşebbüsatı gösterilebilir. +Keyfiyeti tahlil edince Rus Bolşeviklerinin şarkta ve İslam memleketlerinde ta’kib etmek ğı zamanındaki siyaset beyninde bir fark olmasa gerektir. +Görülüyor ki Sovyetler aheste aheste Çarlığı bütün an’anatıyla beraber –bilhassa şarkta– yeniden diriltmeye çalışıyorlar. +Binaenaleyh müslümanlar Sovyetlerin şekil ve renklerine bakıp aldanmamaya ve gözlerini dört açmaya çalışmalıdırlar. +Bütün bu bahşişlere mukabil İran ile içinde yaşayanlardan bir şey istiyorlardı. +O da kendi Bolşevik umdelerinin prensiplerinin kabulü idi! +Müslüman olan İran ve müctehidlerinin nüfuzu altında yaşayan bu komşumuz Bolşeviklerin bu arzularını bir türlü is’af etmedi. +Çünkü edemiyordu. +Bolşevikler muslihane bir surette ne yaptılarsa muvaffak olmadılar ve günden güne yeis ve nevmidiye duçar oluyorlardı. +Bir aralık Bolşevikler başka yollara süluk ettiler. +karşı isyan eden “Kuçek Han”a muavenet ederek onu İran’a musallat eylediler. +İran hükumeti “Vüsuku’d-devle”nin Başvekaleti zamanında asileri tenkil ve asayişi iade ederek Bolşevikleri tarumar etmeye muvaffak oldu. +Rusya’nın nüfuzu büsbütün kırıldı ve Rus Kazaklarıyla yadigarları kalan Kazakhane tathir edildi. +Rusların şerrinden mazarratından yakayı kurtaran de yakasını kolaylıkla tahlis edebildi. +Az müddet memleketi terk etmek mecburiyetini hissettiler. +Rus Kazak zabitlerinin yerine geçmek isteyen beride hususiyle İran’da büyük mali ve iktisadi bir rol oynamaya gelen Maliye Mütehassısı Yahudi Mister İşmit’e de nezaketle yol verildi. +Böylelikle tabiatın yardımıyla yakasını düşmanlarının müdhiş çengellerinden kurtaran İran büyük ve vasi’ bir ıslahat programı ta’kib edip bütün şuabata mütehassıslar celbine başladı. + +Matbuat-ı yevmiyyemizin verdiği ma’lumata göre İstanbul Polis Müdüriyeti meyhanelerin seddi ve meşrubat-ı küuliyyenin zabtı hususunda da bir muvaffakıyet ihraz etmiştir. +Çünkü müskirat tüccarları Kanun’un bu kadar sür’atle ve kat’iyyetle tatbik olunacağını istişmam etmediklerinden bil-akis hükumet tarafından Meclis’e teklifi mutasavver olan ta’dilatın Meclis’te münakaşa ve bir karara rabt olunmasına kadar Men’-i Müskirat Kanunu’nun te’hir olunacağına dair Ankara’dan verilen ma’lumat bu ticaret-i habise ile meşgul olanları birçok ümidlere düşürmüş ve binaenaleyh Men’-i Müskirat Kanunu’nun iki ay daha te’hir olunacağı zehabını husule getirmişti. +Bu yüzden bu tacirlerin müskirat iddihar etmeye ve kaçırmaya lüzum görmedikleri ve binaenaleyh kısm-ı küllisini zabt ettiği anlaşılmaktadır. +Ahval-i ictimaiyyemizin ıslahında ahlakımızın takviminde sıhhat-i umumiyyemizin günbegün kesb-i salah etmesine aid hayatımızın kesb-i rasanet eylemesinde birçok paralarımızın heder olmamasında pek mühim bir amil olan Men’-i Müskirat Kanunu’nun mer’iyetini ilelebed te’min ğinden hiç şübhe etmiyoruz. +Bu Kanun’un en büyük kuvve-i müeyyidesi milletimizin diyanetperverliği ahkam-ı İslamiyyeye fart-ı temessük ve riayeti hükumetimizin halis bir müslüman meclisi olması ahkam-ı İslamiyyenin memleketimizde mer’i ve muhterem bulunmasıdır. +Men’-i Müskirat Kanunu’nun mahiyetini en cüz’i bir ta’dil en cüz’i bir istisna ihlal edeceğinden her halde millet ile mümessillerinin bu müseccel Kanun’u müdafaa ve muhafaza hususunda her türlü sebat ve mukavemeti göstermesi lazım gelmektedir. +muzaffer ordumuzun şehrimize halkın fevkalade tezahüratı içinde dahil olması üzerine Dahiliye Vekaleti uhdesine müterettib vezaifi ifaya başlayarak ez-cümle İstanbul Vilayeti’ne Men’-i Müskirat Kanunu’nun hemen tatbikı için emirler verdi. +İstanbul Vilayeti de telakki ettiği emri derhal infaz ederek ansızın bütün müskirat depolarını meyhaneleri kamilen seddederek mevcud olan bütün meşrubat-ı küuliyyeyi zabt ile temhir etti. +Bu suretle müskirat memnuiyeti şehrimizde de tatbik olundu. +Müskirat beliyyesinden kurtulmak hadimi tanıttıran devletlerin zoruyla aylardan beri tatbikı te’hir olunan Men’-i Müskirat Kanun-ı mübecceli ortadan kaldırmakta olduğu halde o insaniyet hadimlerinin her türlü mukavemetine duçar olmuştu. +Mahz-ı hayr ve mahz-ı ni’met olan o mübeccel Kanun’un tatbikine engel olmak için müttefik hıristiyan devletleri bütün kuvvetlerini hükumetimiz bu Kanun’u tatbik etmek isteyince müttefik devletler yevmi gazetelerde sütunlar dolduran listeler vererek bu listelerde ismi yazılan binlerce meyhanenin açık kalmasını taleb etmişlerdi. +Men’-i Müskirat Kanunu’na karşı müttefiklerin dermiyan ettikleri bu taleb faziletin sıhhatin Kanun ile ne feci’ bir istihza idi. +Men’-i Müskirat Kanunu tatbik olunuyor olunacak fakat alabildiğine müskirat kullanılacak bu suretle Kanun’un mevcudiyet ve adem-i mevcudiyyeti müsavi olacaktı Kanun felce uğratılacaktı. +Bu suretle Kanun sirayeti beklenilecekti. +Men’-i Müskirat aleyhinde tertib olunan bu müdhiş suikasd çok şükür akamete uğradı. +Hükumet binlerce meyhaneyi açık bırakarak Kanun’u sözde tatbik etmekten kudsiyetini ihlal etmemek cihetini ihtiyar eyledi. +Nihayet müttefiklerin İstanbul’da beş sene kadar sürdükleri kazib saltanat hurdühaş olunca Kanun’un tatbikine imkan hasıl oldu. + +umumide tezgahını kuran bu ustabaşı şimdi Ankara’da çürük meta’larını sürmeye çalışıyor. +İttihad ve Terakki’yi tefessühe duçar eden bu zat şimdi de galiba Halk Fırkası’nın köküne kibrit suyu ekmek istiyor. +Onun için işin hiç şaşılacak bir ciheti yoktur. +Bunlar hep umur-ı tabiiyyeden addolunmalıdır. +Şayed onun Müslümanlık esasat ve müessesatının takviye ve tealisi hakkında bir teşebbüsünü işitecek olursanız o vakit hayret edebilirsiniz. +Hicab ve tesettürü hıristiyan adatından telakki eden Kur’an-ı Kerim hakkında “Allah tarafından vaz’ edildiği iddia olunan an’aneler” ta’birini kullanmaktan çekinmeyen nass-ı celilini münafi-i adalet ve müsavat görerek kaldırılması lazım geldiğini ileri süren Türklerin eski put-perestlik ve Şamanilik devrindeki adetlerini ihyaya kalkışan mehakim-i şer’iyyenin Meşihat’le alakasını kestiren bu zat Kanun-ı Esasi müellifleri miyanına girer de “mehakim-i şer’iyyenin mülga olduğunu” oraya derc ettirirse kanun tanziminde ahkam-ı fıkhiyyenin nazar-ı dikkate alınması kaydını kaldırtırsa bunda şaşılacak ne vardır? +Bit-tabi’ Ziya Gökalp tarafından tanzim olunacak Kanun-ı Esasi projesinde ne mehakim-i şer’iyyenin yeri vardır ne de ahkam-ı şer’iyye ve fıkhiyyenin. +İctimaiyat mütehassısı geçinen bu zatın mensub olduğu milletin ahval-i rasetine diyecek yok! +Bütün memleket halkı müslüman oluyor hem “Şeriatın kestiği parmak acımaz.” diyecek derecede salabet-i diniyye sahibi müslüman oluyor da bu millete yapılacak Teşkilat-ı Esasiyye’de mehakim-i şer’iyye ilga ediliyor. +İnsan bit-tabi’ buna inanamaz devlet sığdıramaz. +Evet Rusya Dağıstan’daki esasat-ı mahkemeleri ikame edebilir; fakat biz ki bir halk hükumeti te’sis ediyoruz milletin irade ve arzusunu hakim kılıyoruz nasıl olur da milletin bütün ruhuyla merbut olduğu şeriat mahkemelerini ilga edebiliriz? +Bu hafta zarfında matbuatımızın Ankara’dan aldığı bazı ma’lumata göre büyük gazino ve pastahanelerde bira ve likörlerin isti’maline müsaade edilmesi için Maliye Encümeni bir karar vermiş! +Böyle bir istisna Men’-i Müskirat Kanunu’nu doğrudan doğruya ihlal eder. +Men’-i Müskirat Kanunu dururken müskirata müsaade etmeye nasıl imkan hasıl olabilir? +Böyle birtakım mak nihayet Kanun’un külliyyen ortadan kalkmasına yol açmaktan başka bir şeye müeddi olmaz. +Binaenaleyh Kanun’un zerre kadar bir istisnaya mahal bırakmaması lazımdır. +Esasen memleketimizde müskiratın tevessüüne ahkam-ı diniyyemize karşı gelecek ve halkımızın hissiyatını çiğneyerek vasi’ bir saha-i tahrib açacak derecede alabildiğine intişar etmesine belki yegane sebeb memleketimizde yaşayan zimmilere bu hususta verilen müsaadedir. +İşte bu müsaade büyüye büyüye muharrib bir şekil aldı nihayet memleketin ahlakını ictimaiyatını sıhhatini berbad edecek bir hale geldi. +Binaenaleyh bu gibi istisnalardan hazer etmeli. +Büyük Millet Meclisi’nin her halde bu dekayıkı nazar-ı alarak Kanun’u her türlü ta’dilattan sıyanet etmesi icab eder. +Ankara’dan ara sıra acib birtakım haberler gelmeye başladı. +Bu haftaki haberler miyanında yeni Teşkilat-ı Esasiyye Kanunu mucebince mehakim-i şer’iyyenin ilgası bu cümledendir. +Bazı zevat bundan dolayı pek ziyade hayrete düşmüş ve müteessir olmuşlar; “Ne oluyoruz nereye gidiyoruz?” diye şifahen ve tahriren sormaya başlamışlardır. +Teessür ve teessüf edilebilir; fakat hayrete hiç mahal yoktur. +Bir iş ki “Ziya Gökalp”in eline düşmüştür artık onun ne şekil alacağı bilinmez değildir. +Onu ve onun kafadarlarını yeni öğrenecek değiliz. +Senelerden beri uğraştıkları ahkam ve şeairini tanzimat ve te’sisatını vehne uğratmaktan başka bir şey midir? +Bu hareket türlü türlü şekiller aldı fakat veche-i esasiyyesini hiçbir vakit değiştirdi mi? +Bir zamanlar Nuruosmaniye’deki merkez-i +sühe uğratacaklar. +Acaba bu adamların maksadı memlekette milletin rabt-ı kalb edeceği hiçbir şey bırakmamak mıdır? +İyi ama bunun sonu ne olacaktır? +Ziya Gökalp ve kafadarları Ankara’dan uzaklarda muhabbet vardı: +Şeriat-ı İslamiyyenin nehyettiği münkerat şiddetle men’ olunuyor şeair-i diniyye ve müessesat-ı İslamiyyenin tarsin ve tealisi için nice nice teşebbüsler oluyor kanunlar neşrolunuyor; millet de bütün mevcudiyetiyle oraya rabt-ı kalb ederek muhabbetten hürmetten başka bir hisle mütehassis olmuyordu. +Ne kadınların hicabdan sıyrılması ne mahkeme-i şer’iyyelerin kaldırılması ne de hükumetin dinden tefrik olunarak “layık – la-dini” bir şekle girmesi gibi sözlerin tasavvurların hiçbirisi yoktu. +Bütün bu sözler bu tasavvurlar hep Ziya Gökalp’in ve kafadarlarının oraya sokulmalarından sonra meydan aldı. +Fakat ümid ederiz ki Meclis a’za-yı muhteremesi milletin ruhuna akidesine hissiyatına tamamıyla aykırı olan bu dalalet cereyanlarına kendisini kaptırmaz; Ziya Gökalp’in batıl fikirleri arkasından sürüklenmek değil milletin hakiki arzu ve temayüllerinden asla ayrılmazlar. +Geçenlerde akşam gazetelerinden biri iki müslüman kadınının tiyatroda icra-yı san’at etmelerine mümanaat edilmesi dolayısıyla müslüman kadınlarının İzmir’de Ankara’da tiyatro sahnesine çıktıkları halde İstanbul’da çıkmalarına da hiç mani’ bulunmadığını çünkü İstanbul’un Ankara ve İzmir’den daha dindar olmadığını yazdı. +Biz müslüman kadınlarının İzmir ve Ankara’da sahneye çıkarıldıklarını bilmiyoruz. +Bildiğimiz bir şey varsa İzmir ve Ankara’nın hamiyet-perver ve diyanet-perver halkı bu gibi harekatı kat’iyyen hoş görmez ve kabul etmez. +Her halde bu münasebetsizlik hafi surette tertib edilmiş ve nihayet memleketin adat an’anat ahlak ve telakkıyatı böyle birtakım hoppalıklara müsaid olmuş olsa Vakıa böyle akıl harici çocukça şeylerin hiçbir hükmü yoktur. +Bu tıbkı şuna benzer: +Sokaktan geçen bir adam kapınızı çalıyor “Yarından tebligatta bulunuyor. +Böyle adama ne yaparsınız? +Zannederiz ki bir kahkaha salıp kapıyı kapamaktan başka yapacak bir şey yoktur. +Herkes aklına eseni söyleyebilir yazabilir. +Fakat onu bir devletin Kanun-ı Esasisi’ne derc etmeye kalkmak cür’etini göstermeye hiç kimsenin hakkı olmasa gerektir. +Hani insan böyle çocuk oyuncağı kabilinden şeyler işitilir de diğer şülür diye korkar. +Yoksa böyle şeylerin Meclis’e teklif edilemeyeceğinde şübhe yoktur. +Bu adamların nazarında milletin şeair-i diniyye ve müessesat-ı İslamiyyesinin hiç mi kıymeti yoktur ki onların ilgasından başka bir şey düşünmüyorlar? +dar saygısızlıkta nasıl bulunabilir? +Acaba bu gibi şeyler milletin muhabbetini mi celb eder yoksa nefretini mi? +Yazık değil mi? +Anadolu’nun akıllara veleh veren fedakarlıkları şehamet-i İslamiyyesi sayesinde vücuda gelen bu muazzam eseri bu müteşekkil kuvveti de sabıkı gibi tefessühe uğratmak reva mıdır? +Ziya Gökalp Bey ve kafadarları acaba Anadolu halkı onun çürük nazariyelerinin batıl fikirlerinin saha-i tatbika çıkması için mi bu kadar mezahime katlandı bunca fedakarlıkta bulundu sanıyorlar? +Anadolu halkı müessesat ve şeair-i diniyyesini kaldırmak için harb etmedi. +Bil-akis bunları muhafaza Böyle iken nasıl olur da şimdi onun yüksek ve mukaddes hislerine arzularına bu hakaretler reva görülüyor? +Bunların halkı yeis ve fütura düşürmekten hiçbir semere vermeyeceği pek a’la ma’lumdur. +Devr-i sabıkta Ziya Gökalp ve kafadarlarının hep bu zihniyetleri yüzündendir ki halk hükumetten ve fırkadan nefret etmişti. +Bu adamlar hala insafa gelmediler mi? +Heyhat bunlardan insaf beklemek ne kadar beyhudedir! +Yazıklar olsun bu kadar emeklerle bu kadar fedakarlıklarla Anadolu’da teşekkül eden bu kuvveti de tefes bakılmaz. +Bazen sahnelere çıplak çıkarak bütün enzar-ı iştihayı kendilerine da’vet eden bu kadınlar dünyanın her yerinde fuhşa atılmak da’vet ettikleri enzar-ı ihtirasın zebunu olmak hususunda gecikmiyorlar. +Binaenaleyh müslüman kadınlarını tiyatrolara çıkarmak yeni bir tarik-ı fuhş açmaktan başka bir şey değildir. +Bugün bu münkerat yollarını kapayarak hayat-ı nu ta’kib etmekliğimiz iktiza ettiği halde bil-akis yeni bir fuhuş yolunun iraesine kalkışılması pek dil-suz bir faciadır. +Müslüman kadınlarının sahneye çıkarılmasına mümanaat eden İstanbul zabıtasına teşekkürler eder hükumet-i merkeziyyemizin ve Büyük Millet Meclisi’nin enzar-ı dikkatini bu mühim mes’eleye celb ederiz. +Her halde bu gibi harekat suret-i kat’iyyede men’ olunmalıdır. +birtakım züppelerin böyle bir inkılab-ı ictimai yapmalarına lüzum kalmaz muhitimizde bu san’at da çoktan Binaenaleyh şimdiye kadar edememesi milletimizin adabıyla ahlakıyla telakkıyatıyla taban tabana zıd olmasındandır. +Hayatta hiçbir faydası olmayan ahlak-ı umumiyye üzerindeki su’-i te’siri bütün dünyanın müsellemi olan ve en medeni memleketlerde bile ahlak ve telakkıyat-ı umumiyyenin müsaadesine rağmen mukavemet ve mücadele görmekte olan bu san’atın bizim memleketimizde inkişaf etmemesi müslüman kadınlarını baştan çıkarmaması ancak şükran ile karşılanabilecek bir haldir. +Hamdolsun bizim memleketimizde karısının kızının veya hemşiresinin tiyatro sahnesinde teşhir-i nefs etmesini hazmedecek bir tek müslüman yoktur. +Şayed bir iki kadın varsa her halde bunlar iğfal ve ıdlal edilmiş biçareler olacaktır. +Bugün bütün dünyanın herhangi tarafında tiyatrolarda çalışan kadınlara namuslu nazarıyla atlerin hayat-ı faniyye ve saniyyedeki saadetlerini te’min içindir. +Bu tekalif ile müstehabbat akaide muamelata adaba aid olmak üzere dörde ayrılabilir ki her birinin de ayrı ayrı nevi’leri vardır. +Ak a id. +– Akaidin başı Cenab-ı Hakk’ın evvela tevhidi sonra da vücud-ı harici ile muhat olan şeylerden yahud fikr-i beşerin tasavvur edeceği suretlerden herhangi birine müşabehetten tenzihi; bir de bütün meydana getirdiği yahud getireceği takdir ettiği yahud edeceği şuunda zulümden abesten kat’iyyen müteali bulunduğunun tasdikıdır. +Allah’ın meleklerine kitaplarına peygamberlerine diğerinden ayırmamak bu kitapların hangisini olursa olsun inkar etmemek de bu akaiddendir.. +Aynı cümleden olarak öyle bir ahiret gününe de iman var ki orada ne malın ne evladın faydası yok. +Selim bir kalb ile huzur-ı ilahiye çıkanlardan başkası nasib alamayacak. +Hiçbir kimse diğerin hesabına bir şey ödeyemeyeceği gibi ne kimseden fidye kabul olunacak ne kimsenin şefaati iş görebilecek. +O gün bütün insanlar ibadına rahmetiyle tecelli eden ni’meti ihsanı mü’minlerin olan gayedir. +Bunun içindir ki Kur’an istikamete sarılmaya dair şedid ve müekked emirler veriyor: +– Sure-i Hud rini yeri gelince tafsil edeceğiz. +İslam insanın fikrinde kavlinde muamelatında bütün tekalif ve müstehabbatını bildirmiştir. +Bunlar Vacibat ve Fezail namıyla ikiye ayrılır ve her biri aynı gaye etrafında dolaşır ki o da insanlar arasında adaletin teammümü ferdlerin cemaatlerin ahlak-ı kerime vesatın te’dibidir. +Din-i İslam’ı gönderen Fatır-ı Hakim bütün bu mücahedata karşı mükafat olmak üzere ibadı için kendi rıza ve muhabbetini kendi ihsan ve rahmetini vaad buyuruyor. +İbadat söylediğimiz gaye haricinde değildir. +Bil-akis tekalif ve adab-ı İslamiyyeye dair kitap ve sünnette varid olan şeylerin kaffesi ancak ferdlerin cemaBaşmuharrir Sahib ve Müdir Şer’iye Vekalet-i Celilesi tarafından Anglikan Kilisesi’ne gönderilmek üzere Tedk i k a t ve Te’lifat-ı İslamiyye Hey’et-i İlmiyyesi Reis-i alisi Şeyh Abdülaziz Çaviş Efendi hazretlerinin te’lif buyurdukları cevabdır: + +Afrika’da Avustralya’nın vasat kısmında cenubi Amerika’da sakin put-perest birtakım kabilelerde olduğu gibi İslam hiçbir zaman ta’zib ve eza kasdıyla bir ibadet emretmemiş berikilerde ların bazı taifeleri arasında bedenin a’zasından birini kesmek sağlam dişini sökmek yahud kırmak ya varan dul kadına parmaklarının birini kesmek vacib olur. +Bu kabailden bir kısmı yine sırf vücudu ta’zib maksadıyla oruc tutarak yemekten içmekten nefsini men’ eder. +Ancak müddet i’tibariyle fark görülür. +Rüesanın orucu ahadınkinden daha kısa olur. +Birtakımı da ölünceye kadar yemeyi içmeyi bırakır ve bunu zühdün müntehası ibadetin en yüksek derecesi bilir. +Din-i İslam’daki ibadata gelince bunlardan maksad Cenab-ı Hakk’ı anmak behimi hevesatın şiddetini kırmak mütekabil merhamet şefkat muhabbet hislerini beslemek vücudu libası kalbi taharet içinde bulundurmaktır. +Kur’an-ı Kerim birçok ayetleriyle insanlara bildiriyor ki: +“Allah kolaylık istiyor güçlük istemiyor. +Hiçbir zaman dinde usrü emretmemiş kendisine iman ve şükür ettikleri takdirde beşeri ta’zib etmek dilemez. +Kimseye vüs’u haricinde teklifte bulunmadığı gibi kendisi verdiğinden fazla kimseden bir şey istemez. +Mü’minler menahiden istitaatleri nisbetinde çekilmekle mükelleftirler.” Ehadis-i Nebeviyye ile esasat-ı şer’iyye şunu bildiriyor ki: +“Din kolaylıktan ibaret.” Binaenaleyh dinin içine rıfk ile girmek lazım. +Cenab-ı Hak dinde şiddet ve ifrat göstermek caiz olamaz. +Edyanın sıhhatinden evvel ebdanın sıhhati var. +Şayed bu ibadetlerde meşakkat görenler olursa buna sebeb fil-hakika işin içinde güçlük yahud ağırlık olması değildir. +Ancak beşerin tabiatında ağır ve muzır da olsa her memnua karşı temayül hafif ve nafi’ de olsa her teklife karşı istiskal meyli vardır. +Evet namaz oruc zekat hac hepsi farz; lakin insan bu feraizi ancak kendisi için mümkün olabilen tarzda eda eder. +Mesela namazı ayakta kılmaktan aciz ise oturup kılar. +Bunu da yapamazsa yahud ihtiyarlığından yahud za’fından yahud hamlinden dolayı oruc bir mükellefi bi-tab hepsine şamil olan Rabbülalemin’in huzurunda duracak. +Ahirete iman akaid-i İslam’ın en mühimlerindendir. +Zira bütün harekatının huzur-ı ilahide hesabını vereceğine sagairden kebair-den her ne işlediyse cümlesini tesbit etmiş bir kitabın mevcud olduğuna; zerre mikdarı hayrın zerre mikdarı şerrin cezasız kalmayacağına yakini olan insan tabiidir ki nefsini hüsrana sürükleyecek esbabın kaffesinden uzak durur. +Lakin ahireti daha dirilmek imkanı yok.” diyenler için salah kamet hareketlerinde hatadan selamet me’mul olamaz. +Kur’an emr-i ba’si birçok ayetlerle bildiriyor: +– Sure-i Enbiya – Sure-i Yasin . +her mü’min için yakinen ve kat’iyyen inanmak vacibdir. +hakkıdır. +Mahlukatından hiçbiri kendisine ibadette Allah’a şerik olamaz. +Farz olan ibadatın en başlıcaları muayyen zamanlardaki namaz ile Ramazan orucu zekat bir de Ka’be’yi ziyarettir. +Ka’be İslam’ın ittihad-ı müslimin için timsal ittihaz ettiği ve süvari yayan akın akın insanların uzak uzak yerlerden gelip de civar-ı kudsiyyetine sığındığı evdir. +İşte bunlar din-i İslam’daki ibadatın en başlıcaları. +Sonra farz olmayan birçok ibadat var ki aşağıda tafsil edeceğiz. + +mebde’-i hakim ruh-ı ictimai demektir. +Bu ruh-ı sayesindedir ki ictihad-ı mutlak mertebesini ihraz edebilir. +Fünunun bu kıymet-i ictimaiyyesini verebilecek şey ictihad-ı felsefidir. +İctihad-ı felsefinin umumiyyenin aheng-i intizamını te’min eyler asıl nefs-i ictimai ise bu ahenk ile payidar olur. +ve avama şamil bir tarik-ı am ile neşr-i feyz eder. +Bir memleketin hepsi mu’tekıd ve mütedeyyin olmak mümkündür; lakin hepsi alim olmak gayr-i mümkündür. +Avamında ne ilim ne din hiçbiri bulunmayan bir memlekette kıyamet kopar. +Avamı mütedeyyin havassı gayr-i mütedeyyin olan memlekette ise avam ile havas arasında tecanüs ve temasül-i ruhi bulunmaz. +Merakiz-i olan avam arasındaki bu tedafü’ millet ve devlet denilen vahdet ve faaliyet-i ictimaiyyenin timaiyyenin ma-bihi’l-ictimaı olan bir nefis bir vicdan-ı ictimai demektir. +Irk ve kan milletin haddi değil alat ve vesait-ı tezahürüdür. +Her milletin kabiliyet-i ittisaiyyesi o vicdanın derece-i şümul ve külliyyeti ile mütenasibdir. +Lisan dahi Din bu vicdanın en şümullü mebadisini en büyük ümniyesini tazammun eder. +Bir hey’etin dini ne ise vicdan-ı ictimaisi de o vicdan-ı ictimaisi ne ise vaki’deki dini de odur. +Devlet o milletin teşahhus-ı hukukisi ve faaliyet-i mahsusasıdır. +Her devletin bir milleti vardır lakin her milletin devleti olmayabilir. +Devlet milletin unsur-ı faaliyyeti vicdan-ı külliyi hüsn-i temsil ile beraber haricen ve dahilen haiz olduğu kudret-i ameliyye ve mukavemet-i maddiyyesiyle mütenasibdir. +Millet henüz faaliyete geçmeyen ve devlet mefhumunu olabilir. +Fakat hal-i faaliyyette olup teşahhus-ı hukukisini istikmal eylemiş bulunan millet lisan-ı şer’-i İslam’da ümmet mefhumuna ma-sadak olur. +Emrullah Efendi merhum ümmet kelimesini ümmi kelimesiyle alakadar zannederek “nasyon” ta’birini millet diye ifade etmeyi tercih etmiş düşürürse yahud iş başında bulunanlarla kadı ve asker gibilerini vezaif-i ammeyi idare ve ümmetin şuununu tedvirden men’ edecek olursa bu gibi ahvalin kaffesinde sıyamın farziyeti ammeye aid askeri siyasi yahud kazai mesalihin mutazarrır olmasına meydan vermeyecek bir istitaat ve kudretle mün’akıd olur. +Zekata gelince bu da farzdır. +Lakin muayyen nisaba malik olmak şartıyla. +Ondan aşağısı için lazım değildir. +Kezalik hac da birçok faydalarıyla beraber ancak bedeni ve mali istitaati olanlara farzdır. +Binaenaleyh görülüyor ki din-i İslam’da ibadattan maksad ne insanı meşakkatler altında ezmek ne de vücudu ta’zib etmek değildir. +İbadat birtakım hikmetlerinden faydalarından dolayı emrolunmuştur ve bu hususta farz-ı ayn olanlarıyla müstehab olanları arasında fark yoktur. +Çünkü hepsi de insanlara salah ve saadet te’mini cemaatlerin ferdlerin levsten rezailden tehzibi için meşru’ olmuştur. +Mütefekkirin-i ulema-yı İslamiyyeden Elmalılı Hamdi Efendi hazretleri tarafından neşrolunan ünvanlı eserin mukaddimesinden: +Devr-i kudemada ictihad-ı ilmi pek tecezzi kabul etmiyordu. +Felsefe bütün ulumu muhtevi müctehidi idi. +Feylesof hem riyazi hem tabii ve hatta tabib idi. +Devr-i müteahhirinde tecezzi-i da müctehid-i mutlak ferdler değil cem’iyetler olmuştur. +Hayat-ı beşer gibi hayat-ı ilmiyyenin de ictimaiyeti tezayüd etti. +Bir fennin müctehidi fünun-ı sairenin mukallidi olabiliyor. +O halde muhtelif fünuna mensub müctehidler arasında bir kıymet ve rabıta-i ictimaiyye bulunmak lazım gelir ki mütabaat-ı mütekabile hasıl olabilsin. +Çünkü cem’iyetin ehemmiyeti ruhen temasül fiilen tenasüktadır. +Faaliyet-i ictimaiyye ferdlerin aynı mevzu’da tezahümlerinde değil imece +maddeyi Vacib tealaya istinad ettirmeye lüzum görmüştür. +Bu kitabı ta’kib ederken göreceğiz ki Kant gibi bazı feylesoflar felsefeyi intikad ile feda etmiş olduğu halde dini ihmal edememiştir. +Izah-ı dininin felsefeye tevakkufunu kesmiş ve maamafih ilm-i ahlak ile münasebetini tesbit eylemiştir. +Bu mezhebe göre felsefenin dine teması ve istinadı mıyla muhafaza edilmiş oluyor ki bunun sufiyye-i felsefe-i isbatiyye medresesi devre-i ulasında dini tayyeylemek ve bu suretle melahidenin gözlerine girmek istemiş ise de onların gözüne gireyim derken kendi vicdanına mahkum olmuş ve yeniden bir ihtiyac-ı dini duyarak bir din-i cedid vaz’ına kıyam etmiştir. +Allah’ı bırakmış mevcud-ı a’zam sanem-i a’zam ünvanlarıyla insaniyet arz ve fezadan ibaret ekanimle bir teslis tasavvur eylemiş ve insaniyette en ziyade kadınlara teabbüdü esas ittihaz ederek guya bu suretle tatmin-i hissiyyata bir yol bulmak istemiştir. +İşte feylesofun vaz’ edeceği din böyle uydurma ve kaba bir perestlikten devr-i evsana ric’atten başka bir şey olamayacağını bununla isbat eylemiştir. +Fil-hakika zahirde uluhiyete muarız görünen bu hayal insanların rical ve nisvandan ekabirini ma’bud ve ilah ittihaz etmek suretiyle fikr-i uluhiyyetin esasını tazammun etmiş ve ancak edyan-ı batılanın tarz-ı neş’etine vazıh bir misal göstermiştir. +Fikr-i insaninin yükseldiği iddia olunan bir zamanda vicdan-ı insaniyi böyle dar bir çenber içine koyup beşeriyeti firavunlar devrine Sonra İspenser gelmiş asl-ı dininin bütün ulum ve felsefeye tefevvuk-ı mutlakını tesbit eylemiş ve kibarlar dini namını alan ve Fransa hükumetini bir vakitler la-diniliğe sevk eden pozitivist dininin sehafetini ayrıca beyan etmiştir. +İşte garb felsefesinde vukua gelen bu tahavvülat ahlak-ı beşeride büyük rahneler açmış ve bugünkü devr-i kasvet ve şiddeti tehiyye eylemiştir. +Terakkıyat-ı fenniyyenin nice nice merahil kat’ ettiği bu devirde beşeriyetin döktüğü kan taşıdığı ihtiras çektiği mezalim insaftan tebaud nefret ve husumette şiddet … Hep bunlar ma’neviyatta vakı’ olan tezebzübün neticesidir. +miş ve istihfafkar bir telakkiye ma’ruz kalmıştır. +man bu kelimenin ümm ve ümmi ta’biriyle değil hata-yı sabıkı tashihe fırsat elvermeden vefat etti. +mahsusası havas ile avamın vicdan-ı ictimaideki mertebe-i tecanüs ve temasülleriyle mütenasibdir. +Havassın hususiyeti avamdan ziyade malik oldukları hassaları i’tibariyledir. +Avamın haiz olduğu suret-i vicdandan hali olan havas o avamın cins-i fakat samimiyetsizlikten ne çıkar? +Bundan başka riya bir nifaktır nifakı i’tiyad eden ruhlar ise vicdanın hakikate nazır olan kuvve-i hadsiyyesini firasetini körletir. +Hakikat karşısında kendini bir vesvese istila eder. +Çok zaman vardır ki ciddi ve safi avamın hissettikleri bazı netayic-i vakıatı münevver addedilen havas ruhlarındaki vesvese-i nifaktan dolayı hissedemezler. +Binaenaleyh havassın dine ciddi bir i’tisamı hakiki bir aşkı bulunmak iktiza eder ki bu aşk ve i’tisam avam selamet ve saadet-i ictimaiyye devam eyleyebilsin. +Bu ise fünun ile felsefenin felsefe ile dinin emniyet-i mütekabilesi sayesinde husule gelir. +Bu esbabdan dolayıdır ki felsefenin müntehası felsefe-i din olmuştur. +Bu i’tibar ile felsefe hikmet namını alır. +Hakiki felasife hakiki hükemadırlar. +Ulum vaz’i olmayıp keşfi bulunduğu gibi felsefe-i din dahi vaz’-ı din demek değildir. +Din-i hakkı bulmak ve tanımak demektir. +Din-i hakkı asıl tanıyanlar ise hükema’ değil enbiya ve evliyadır. +Feylesoflar bu babda ta’limat-ı enbiyayı izah ve tatbik ile hakim ve veli olabilirler. +Alel-ıtlak dine muaraza etmeye çalışan feylesoflar bu hususta bir hakikat gördükleri için değil matlub-ı Hakk’ı göremedikleri için ve ta’bir-i aharla noksan-ı mişlerdir. +Avrupa’da on sekizinci asır melahidesi ve bütün melahide-i maddiyyun bunun en bariz misalidirler. +Mesela Buhner madde cüz’-i ferdlerini ayıran nedir? +Bunlar arasındaki muvasalat ve münasebat-ı harekiyye ve gayr-i harekiyye hangi mebde’le izah olunacaktır? +Bu cihetleri asla idrak edememiştir. +Bunu idrak eden maddiyyun bile +Beşeriyet ma’lum olduğu üzere zükur ve inastan mürekkeb iki cinstir. +Kudret-i fatıra neslin etmiştir. +Binaenaleyh erkek ve kadın ayrı ayrı şerait-ı uzviyyeyi hususiyeti haizdirler. +Doğmak ve yaşamak elimizde olmadığı kadar erkeklik ve kadınlığın icabatından da men’-i nefse kudretimiz yoktur. +Kadın her şeyden evvel ev kadınıdır. +İlk insanların ahvalini tedkik eden tarih magaralar derununda ikamet eden dişileri için ormanlarda avlanan hayvanat-ı vahşiyye ile mücadele eden ve onları kıskanan bir erkek magarasının derununda avları pişiren çocuğuna bakan ve erkeğini bekleyen bir kadın kaydediyor. +Tababet ilm-i teşrih kat’iyyetle isbat ediyor ki: +Kadın teşkilat-ı bedeniyye mukavemet irade teakkul cihetiyle erkeğin ma-dunudur. +Cins-i nisa zaif adalatı mütevehhim ve mütehassis cümle-i asabiyyesiyle mücadelat-ı hayatiyyenin haşin ve maddi tahlilatıyla karşılaşmaya muktedir değildir. +Kadının nesc-i adalisi erkeğinkine nisbetle daha az kesif küreyvat-ı hamranın mikdarı ise daha azdır. +Siklet-i beden vasati olarak altı kilo daha dundur. +Boylar kezalik vasati olarak on iki santim daha kısadır. +Cümle-i asabiyyesi daha kuvvetsizdir. +Şedaide karşı tahammülü mefkud herhangi bir karar karşısında iradesini isti’mal etmek hassası la-şeydir. +Teşkilat-ı rahmiyyesi i’tibariyle ağır yükler kaldırmak atlamak hayvana binmek iktidarında deİctimaiyatta Garbcılık ve Bozgunculuk: +Garbcılarımızın bünyan-ı ictimaimizi temelinden sarsmak isti’dadını gösteren gayelerinden biri de ma’lum olduğu vechile “hürriyet-i nisvan”dır. +Bu münasebetle Ziya Gökalp Bey ünvanıyla neşrettiği eserin dördüncü mebhasinde atideki mütalaatı ityan etmektedir: +“Hukuki Türkçülüğün üçüncü gayesi de bir asri aile vücuda getirmektir. +Asri devletteki müsavat umdesi erkekle kadının nikahta talakta mirasta mesleki ve siyasi haklarda müsavi olmasını da istilzam eder. +O halde yeni Aile Kanunu ile dır.” Bu mütalaatı biz biraz daha tavzih edelim. +Şimdiye kadar gerek matbuatta gerek muhtelif vesilelerle tekerrür etmekte olan neşriyata nazaran hayat-ı ictimaiyyemizde ev kadını teveccühüne kesb-i liyakat eden müslüman kadını mazlum ve esir bir kitle olarak telakki edilmektedir: + +la meşgul bulunuyordu. +Hayat-ı ailede sadakat servet ve ihtişam yavaş yavaş sefaheti tevlid etti. +Kadınlar ev kadınlığından “zevk kadını” olmak derekesine düştüler. +Nihayet öyle bir raddeye vasıl oldular ki aile hayatı resmi bir şekle münhasır kaldı. +Yoksa zevc ve zevce yekdiğerine aid değildiler. +Hususi değil resmi ziyafetlerde suret-i aleniyyede fuhuş vakı’ olur ve aileler bunu zillet addetmezlerdi. +Zevc ve zevce arasında muhabbetten evlada şefkatten eser kalmadı. +Aileler yıkılınca sunuf-ı hiçbir mesned kalmadı. +Binaenaleyh mücadelat mukatelat başladı. +El-hasıl iffetini gaybeden baziçe-i hevesat olan kadın hayat-ı aileyi binnetice bütün Roma medeniyetini yıkmıştır. +Kadının hayat-ı hariciyye fazla teması zaif hassasiyeti fazla olan kadının iffetini lekeler. +Fuhşa süluk eden bütün kadınların hayatı evvela muhitle fazla temastan başlamıştır. +Hanesinden uzaklaşan kadınlık vezaif-i beytiyyesini ihmal etmiş ve faziletten de uzaklaşmıştır. +Bütün bu delail gösteriyor ki: +Kadın yalnız evinin ve ailenin rükn-i aslisidir. +Kadın meclislerde dairelerde barlarda tiyatrolarda değil; yuvasında ailesinin milletinin saadetini te’min edebilir. +İhtirasatın esiri olan müfteris ve mahdud bir erkek kitlesi kendi menfaati namına afif ve faziletkar olan kadını bin mevaid ile vezaif-i tabiiyyesinden ayırarak sukuta fuhşa tereddiye sevk ediyor. +Bunlar milletinin temellerini saadetini yıkan vicdansız kimselerdir. +Müslümanlık Büyük Bir Buhran Geçiriyor maddeten ve ma’nen memleketi öyle azim zararlara öyle elim felaketlere duçar etmiştir ki burası ğildir. +Cümle-i asabiyyeye adalata iradeye temiyyesi kuvvete azme huşunete mücadeleye lüzum gösteren işlerde hakim olamaz. +Buna mukabil kadın hanesi muhitinde hiçbir erkeğin başaramayacağı kadınlığa has birçok vezaifi kemal-i muvaffakıyyetle icraya muktedirdir. +Memlekete nafi’ gürbüz seciyeli yüksek evlad yetiştirmek kabiliyetini erkek haiz değildir. +Terbiye-i ibtidaiyye aile terbiyesi terbiye-i maderaneden başka bir şey değildir. +Evladı rahm-i maderde büyüten valide onu muayyen bir sene kadar ihtimam ve şefkati altında bulundurmak zaruretindedir. +Ve illa bakımsızlıktan sefaletten nesl-i beşer munkarız olur. +Hiçbir millet kadınlarını hizmet-i askeriyye ile mükellef tutmamıştır. +Çünkü mezahim-i seferiyyeye metanete mütevakkıf bulunan harb için kadında liyakat ve iktidar mevcud değildir. +Kadını askerlikten daha ziyade soğukkanlılığa sebata iradeye lüzum gösteren milletin hayatıyla alakadar kararlar vermek mevkiinde olan nazırlığa meb’usluğa sevk etmekle cem’iyeti hatarnak bir yola ilka eylemiş zaif ellere tevdi’ etmiş oluruz. +İşte tarih “kadınlar saltanatı” “Roma inkırazı” ve kadın parmağı olan siyasi işlerdeki ma’kusi neticeleri ta’dad ile bitiremiyor. +Tarihimizde saray kadınlarının hayat-ı millete vakı’ olan kanlı müdahaleleri unutulmuş mudur? +Bundan daha mühim bir nokta da kadının cem’iyetin bünyanı olan ailelere esas teşkil etmesini ve ailelerin fazilet ve mesavisi kadınlarının liyakat ve kemaliyile ölçülmesidir. +“Kadınlar bir milletin derece-i kemalinin mizanıdır.” Kadın ailenin en mühim rüknü olmakla beraber tereddiyata en müstaid olan uzvudur. +Bunun içindir ki duçar-ı inkıraz olması mukadder olan akvamın sukutu evvela kadınlarında başlar. +Hayat-ı aile bozulunca cem’iyeti muhafaza eden bağlar kendiliğinden çözülür. +Roma inkırazı bu mütearifenin en celi bir misalidir. +El-yevm garb hukukuna esas teşkil eden en yüksek terakkıyatı idrak eden dünyanın büyük bir kısmını havza-i idaresine idhal eden Roma medeniyeti devre-i teşekkül ve kemalatta aile teşkilatı i’tibariyle en yüksek kabiliyeti ihraz etmiş bulunuyordu. +Kadın yalnız ailesi ve çocuğuy küstahlığında bulunuyor. +Hem öyle bir gurur ile söylüyorlar ki ecnebilerin hala İstanbul’u terk edip etmediğinde mütereddid kalırsınız. +Ne memleketin kanunlarına ehemmiyet veriyorlar ne de milletin hissiyat ve efkarına. +Sakın “şeair-i İslamiyye”yi ağzınıza almayasınız. +Derhal “kara kuvvet irtica’” diye başlıyorlar. +Müslümanlıktan ve ahlaktan bahsetmeye Müslümanlığı ve ahlakı müdafaa etmeye hiç kimsenin hakkı yoktur. +Müslümanlıktan ve ahlaktan bahsedenler Müslümanlığı müdafaa edenler Müslümanlığı vallı gazetesi! +“Acaba neredeyiz? +Dini din-i İslam olan Türkiye’nin payitahtında ve Daru’l-hilafe’de miyiz yoksa bir hıristiyan şehrinde miyiz? +Hıristiyan şehirlerinde bile namuslu kadınlar bar denilen fuhuşhanelere kat’iyyen gitmezler ve onlar da erbab-ı namusu bu kadar cür’etkarane da’vet edemez. +Müslüman kadınlarının sahne hayatına karışması ve böyle bir cereyanın husulü kat’iyyen bir felakettir.” dediği damgalarını yapıştırmaya kalkıştılar. +Acaba dünyanın neresinde görülmüştür ki ahlak ve adab-ı umumiyyeyi inhilalden muhafaza için irşadatta bulunanlar böyle hakarete ma’ruz olsunlar? +Bugün burada tarik-ı fuhş ve dalalete düşenler nan memleket halkı hiç şübhe yok gibi düşünür. +Anadolu’nun ve memleketimizin diğer taraflarının hiçbir şehrinde hiçbir kasabasında hatta hiçbir köyünde hiçbir aile yoktur ki kabul etmiş olmasın. +O halde bütün memleket halkı kara kuvvet midir mürteci’ midir? +Memleketin milletin hissiyatını mukaddesatını bu kadar hiçe saymak ne büyük küstahlıktır! +Teşkilat-ı Esasiyye Kanunu’nun bir maddesinde Büyük Millet Meclisi “ahkam-ı şer’iyyenin icrası” ile mükellef olduğunu tasrih ediyor. +O da “kara kuvvet” midir “irtica’ Meclisi” midir? +Memlekette artık hiç Müslümanlıktan bahsedilemeyecek mi? +Bu cür’etkarlar bu fuzuli avukatlığı kimin hesabına yapıyorlar? +Müslümanlıktan bahseden herhangi zata karşı böyle tahkiratta bulunmaya onlara kim salahiyet vermiştir? +Ne zannediyorlar? +Artık bu memlekette Müslümanlık mahvolmuşgörmemiştir. +Haydi maddi ve iktisadi zararları mürur-ı zaman ile telafi edebilelim. +Fakat ma’nevi felaketlere nasıl çare bulabileceğiz? +Geçenlerde gazeteler fuhşa süluk eden müslüman kadınlarının umumhanelerin adedini beş altı bin olmak üzere gösteriyordu. +Hükumetçe mukayyed olanlar bu kadar. +Bunlardan başka şurada burada kimbilir daha ne kadar iffet ve ismetini gayib edenler olmuştur. +Sonra müslüman kadınlarının birahanelere barlara gazinolara giderek alenen kola tiyatrolara sinemalara gitmeleri yan yana oturmaları hicabdan sıyrılarak memelerine kadar göğüslerini koltuklarına kadar kollarını dizlerine kadar bacaklarını açarak ala-melei’n-nas sokaklarda dolaşmaları şurada burada çırçıplak soyunarak ecnebi zabitleriyle denizlerde yüzmeleri .. +İşte hep bunlar ecnebi işgal-i meş’umunun ralarıdır. +Ahlak-ı milliyye zir ü zeber oldu. +Beş senelik ecnebi işgali elli senelik bir tahrib husule getirdi. +Birtakım fıtratı bozuk kimseler memleketin hayat-ı ma’neviyyesini yıkmak hususunda ecnebilerin hevesatına alet oldular. +Bu suretle nice zavallı kızları baştan çıkardılar. +İş o dereceye geldi ki fuhuş ve rezalet sokaklara dökülmeye başladı. +Ecnebi zabitlerinin koluna takılan müslüman kadınları ferih fahur sokaklarda gezmeye başladılar. +Yapılamayan yalnız bir şey kalmıştı: +Müslüman kadınlarını şanolara çıkartarak aktrislik ettirmek. +Tam bunu yapacakları sırada Anadolu’nun mücahidin ordusu İstanbul’a girdi. +Bunun da bir emr-i vakı’ haline konulamadığından dolayı şimdi bazı kimseler müteessir ve mütelaşi bulunuyorlar. +Gürültü ile çabuk hırsızın ev sahibini şaşırtması kabilinden bazı hareketlerle bu münkeri de mübahat sırasına koymak; asırlardan beri iffet ve ismetiyle secaya-yı ahlakıyye ve şeair-i diniyyesiyle milletlerin en mümtazı en faziletlisi olan Türklerin kadınlarını bu fezahatle de telvis etmek istiyorlar. +Bu o kadar elim ve feci’ bir haldir ki zillet ve sukutun bu kadar müdhişini tarihimiz kaydetmemiştir. +Müslümanlık namını taşıyan bazı kimseler çıkıyor da “Türk kadınları aktrislik edecektir. +Buna kim mani’ olabilir?” diye alenen söylemek Kavanin-i mevzuanın öyle maddeleri var ki ef’ali değil akvali bile cürm addediyor. +O “masuniyet-i şahsiyye” kanunundan bahseden zevat bunları bilmiyorlar mı? +Bilmediklerini hiç de zannetmiyoruz. +Öteden beri hürriyetler masuniyetler sanki hep ahlak düşkünü kadınlar için te’sis edilmiş! +Hürriyet meşrutiyet i’lan edildi. +Fakat idare-i örfiyye memleketten kalkmadı. +Ama ahlak düşkünü kadınlar hürriyet-i mutlaka sahibi addolundular. +Masuniyet-i şahsiyye kanunu i’lan olundu. +Fakat hürriyet-i ef’al ve akvali takyid eden bazı maddeler bu kanunla pek güzel te’lif edilebildi. +Ama ahlak düşkünü birtakım kadınların ahlak ve adab-ı umumiyyeye muhalif harekatını men’ eden Kanun-ı Ceza’nın maddeleri hiç de nazar-ı desi müsavidir hiçbirisinin hükmünü nakz ve Şimdi müslüman kadınlarının “yarım fuhuşhane” demek olan barlara gitmeleri ala-melei’nnas dans etmeleri herhangi bir erkeği koluna takarak tiyatrolara sinemalara gitmeleri ve yan yana oturmaları memelerine kadar göğüslerini koltuklarına kadar kollarını dizlerine kadar bacaklarını açarak sokaklarda dolaşmaları müslüman kızlarının namahrem erkeklerden mürekkeb cem’iyetler huzurunda çalgı çalmaları tiyatro sahnelerine çıkarak aktrislik etmeleri meşru’ mudur ahlak ve adab-ı umumiyyeye muhalif midir yoksa değil midir? +Milletimiz müslüman milleti olmak devletimizin dini de din-i İslam olmak ahlak ve adab-ı umumiyyeye külliyyen muhaliftir. +Hatta din-i Isa ve Musa’ya göre hıristiyan ve Yahudi kadınlarının da mesela koltuklarına kadar kollarını memelerine kadar göğüslerini açarak gezmeleri caiz olmadığından esasen memleketimizin kanunlarına ve örfüne göre bu gibi nazar-ı şehveti celb etmekten başka bir şeyle te’vil olunamayacak ef’al ve harekat ahlak ve adab-ı umumiyyemiz ile gayr-i kabil-i te’lif olduğundan milletin afif ve ma’sum gençlerinin ahlakını tezelzüle uğratmak gibi mehazir-i mühimmeyi de dai olduğundan onların da devletin kanunlarına milletin ahlak ve adab-ı umumiyyesine hürmet ve riayette bulunmaları icab eder. +Hiç şübhesiz adtur şeair-i diniyye kalkmıştır kimsenin ondan bahsetmeye hakkı yoktur mu demek istiyorlar? +Herkes hükumetin İslami icraatına i’timad ve intizar ile sükut ediyor diye memlekette hiç müslüman kalmadı on milyon müslümanın da üzerine ölü toprağı serpildi mi zannediyorlar? +Milletin mukaddesatıyla bu kadar oynanmaz milletin hissiyatı bu kadar hakarete mütehammil değildir. +metler yıkıldı yetmedi mi ki şimdi de müslüman kadınlarını sahnelere çıkartmak fuhuşhaneden başka bir şey olmayan barlara götürmek istiyorlar? +Hürriyet-i Şahsiyye Kanunu varmış herkes yapabilir amma yapmak istediği şey gayrimeşru’ olmamak ve kanuna muhalif bulunmamak şartıyla. +Yoksa meşruiyet ve kanuniyet aranmayarak herkes bila-kayd ü şart istediğini yapmaya kalkışırsa nizam-ı cem’iyyet altüst olur. +O zaman ne hırsızları mahkum etmek mümkün olur ne de şakileri. +Can mal ne ise ırz da odur. +Milletin dir mukaddestir ve bu hükumetlerin de taht-ı zıman ve tekellüfündedir. +Binaenaleyh ona herkes hürmet etmekle mükelleftir. +Onun içindir ki “adab ve ahlak-ı umumiyyeye muhalif edyan-ı mevcude adab ve icabına mugayir ahvale alenen cür’etin memnu’ olduğu” Kanun-ı Ceza’da musarrahtır. +Kanun-ı Ceza’nın ve diğer kanunların her maddesi ber-kayddır; Hürriyet-i Şahsiyye Kanunu var diye bütün o mevadd-ı kanuniyye hükümden sakıt mıdır? +Kanun-ı Ceza’nın diğer maddeleri ma’mulün-bihdir de yalnız adab ve ahlak-ı umumiyyeye tealluk eden bu maddeleri mi mefsuhtur? +Böyle saçma şey olur mu? +Hürriyet-i Şahsiyye Kanunu’nu böyle su’-i tefsir ederek millete fena bir şekilde göstermek hürriyet ve masuniyete karşı müdhiş bir su’-i kasddır. +Masuniyet-i şahsiyye demek meşru’ gayr-i meşru’ kanuni gayr-i kanuni bütün ef’al ve harekatta serbesti-i mutlaka demek midir? +Hürriyet-i Şahsiyye Kanunu’nda men’ olunmamıştır diye bugün müslüman hanımları çarşaflarını atarak bir hıristiyan kadını şapkasıyla sokaklarda gezmek isteseler müslüman hükumetin müslüman polisi buna mani’ olamayacak mıdır? + +geçtikten sonra oturup ağlamak yıkılan şeair-i diniyyenin matemini tutumaktan ise bugün arzu ve efkarını izhar etmek daha muvafıktır zannederiz. +Ümid ederiz ki hem Şer’iye Vekaleti hem de Büyük Millet Meclisi milletin hayat-ı diniyye ve ahlakıyyesine aid gayetle mühim olan bu mes’elede şer’in ahkamını ve milletin arzu ve savvura imkan yoktur. +Zira o takdirde her şey bitmiştir. +an’anat-ı İslamiyyeyi rencide edilmekten vikaye hususunda hükumet-i milliyyemizin şayan-ı şükran bir tebliği nasıl halkın efkarı üzerinde büyük bir hüsn-i te’sir ve i’timad husule getirmişse bugün de böyle bir tebliğ pek me’yus ve muztarib olan efkar-ı halkı tatmin edecek ve büsbütün yıkılmak üzere bulunan ahlak-ı umumiyye ve şeair-i diniyyeyi indiras ve inhidamdan kurtaracaktır. +Müslümanlar her şeylerini mallarının canlarının ancak hükumetlerinden beklerler. +Binaenaleyh şeair-i diniyyenin ahlak ve adab-ı umumiyyenin muhafazası için ciddi birtakım tedabir-i mania yegane halaskarı olan Büyük Millet Meclisimizin ve hükumetin bu babdaki icraat-ı seriasına can u gönülden oraya rabt-ı kalb eden bütün müslümanlar ayı zarfında İcra Vekilleri Hey’eti Riyaset-i Celilesi’nin tebliği üzerine Dahiliye Vekaleti’nin bilumum vilayetlerle livalara gönderdiği ta’miminin sureti şudur: +“Enbiya-yı izam hazeratına aid menakıb ve ahval-i tarihiyyenin bazı mahallerde sinemalarla teşhir ve irae edilmekte ve bunun beyne’l-İslam teessürat ve galeyanı mucib olmakta bulunduğu an’anat-ı İslamiyyeyi rencide edecek filmlerin gösterilmesi kat’iyyen kabil olmadığından ba’dema gerek haricten idhal ve gerek dahilde i’mal edilecek sinema filmlerinin enzar-ı umumiyyeye liyemiz ıslah edilir de kanunlarımız ciddi surette tatbik edilmeye başlanacak olursa gayrimüslimler de ahlak ve adab-ı umumiyyeye riayete mecbur edileceklerdir. +Balada saydığımız münkeratın gayr-i meşru’ olduğundan adab ve ahlak-ı umumiyyemize külliyyen muhalif bulunduğundan zannederiz ki –bu münkeratın mürtekiblerinden başka– bütün millet müttefiktir. +Bunda tereddüd edilecek hiçbir cihet yoktur. +Bunu başka türlü göstermek yani bu ef’al-i kabihayı meşru’ telakki etmek ahlak ve adab-ı umumiyyeye muhalif addeylememek hem tekeffül etmiş olduğu “ahkam-ı şer’iyye” ile hem de milletin hissiyat ve arzu-yı umumisiyle istihfaf etmekten başka bir şey değildir. +Şu bu şahıslar böyle telakkide bulunabilirler. +Fakat hükumet adamları için böyle bir telakkiye kat’iyyen mesağ yoktur. +Şimdi burada Müfti’l-enam olan Şer’iye Vekili hazretlerine gayet mühim bir vazife düşüyor. +Baladaki ef’alin meşru’ olup olmadığını ahlak ve adab-ı İslamiyye ile kabil-i te’lif olup olmadığını bir fetva ile bir beyanname ile bildirmek mecburiyetindedir. +Din ve millet menafii namına kendilerinden istifta ediyoruz. +Ümid ederiz ki hak ve hakikati beyan hususunda sakit kalmayacaklardır. +Zira bazı me’murların ahkam ve şeair-i kararlar ittihaz etmeleri tehlikesi melhuzdur. +Bunun önüne geçmek için mutlaka Makam-ı İfta beyan-ı şer’ide bulunmaya mecburdur. +Eğer milletin hayat-ı diniyyesine tealluk eden böyle mühim mesailde lakayd kalacak olursa ahkam ve şeair-i diniyyenin yıkılmasından tevellüd edecek bütün mes’uliyet o makama aid olur. +Ondan sonra ahkam-ı şer’iyyenin tenfiz ve icrasını millete karşı deruhde eden Büyük Millet Meclisi’ne teveccüh eder. +Bundan başka İstanbul’da şeair-i diniyyeyi yıkmak isteyenler kendilerini halkın tercüman-ı efkarı addediyorlar. +Binaenaleyh Anadolu’nun ve Rumeli’nin bütün şehir ve kasabalarındaki müslüman halk da bu husustaki fikirlerini bildirmeleri tekasül maazallah İstanbul’da şeair-i diniyyenin büsbütün çökmesini mucib olacaktır. +İş işten +vaz’ından evvel hükumetin nazar-ı murakabesinden geçirilmesinin te’mini lüzumu İcra Vekilleri Hey’eti Riyaset-i Celilesi’nden tebliğ buyurulmuştur. +Ceza Kanunu’nun’uncu maddesi üçüncü zeyli mucebince riayet edilmesi lazım gelen bazı kavaid hakkındaki Şubat tarihli Kararname’nin dördüncü maddesinde memalik-i Osmaniyyede tanınmış olan edyan ve mezahibden birini tezyif ve tahkir eden ve adab ve ahlak-ı umumiyyeye muhalif ve asayiş-i memlekete muzır bulunan piyeslerin mevki’-i temaşaya vaz’ı ve beşinci maddesinde edyan-ı mevcude adab ve icabına muhalif ve galeyanı muharrik ahvale alenen cür’etin memnu’ olduğu musarrah bulunmuş ve filmler vaz’-ı sahne edilen temsilattan ma’dud olmak i’tibariyle piyesler hakkındaki usul-i muayeneye tabi’ tutulması lazım geleceğine göre ba’dema sinema filmlerinin kable’l-irae muayene edilmesi ve hilaf-ı karar ve tebligat harekat vukuunda ta’kibat-ı kanuniyye icra olunarak esbab-ı men’ hakkında da Vekalet’e ma’lumat Masuniyet-i Şahsiyye Kanunu’ndan sonradır. +Burada birçok takyidat-ı kanuniyye var. +Bunlar masuniyet-i şahsiyyeye tecavüz mü sayılır? +Bittabi’ böyle bir fikrin hukukta yeri yoktur. +Masuniyet-i Şahsiyye Kanunu Kanun-ı Ceza’yı ve diğer kanunları fesh ve ibtal etmemiştir. +Bina-enaleyh ahlak ve adab-ı umumiyyeye muhalif harekette bulunanlar hakkında müddei-i umumilik ikame ve ta’kib-i da’vaya mecburdur. +Müslüman kadınlarının barlara gidip müslim ve gayrimüslim erkeklerle dans etmeleri tiyatro sahnelerine çıkarak aktrislik yapmaları hakkında bu hafta yevmi gazetelerde intişar eden münakaşatı hülasaten nakleylemeyi münasib görüyoruz. +Geçen hafta izah etmiş olduğumuz vechile bazı müslüman kızlarının sahneye çıkmak istediklerini haber alan İstanbul zabıtasının şeair-i diniyyeye ahlak ve adab-ı umumiyyeye muhalif olan bu harekete pek haklı olarak mümanaat etmesine Akşam gazetesinin i’tirazı üzerine mes’ele matbuat sahasına intikal etmiştir. +“Maksim Bar” Müdüriyeti gazetelerle i’lanlar vererek ebvab-ı rezaleti müslüman muhadderatına açmaya başlaması dolayısıyla bu ahvalden müteessir olan bir zat Tevhid-i Efkar vasıtasıyla Polis Müdüriyeti’nin şiddetle nazar-ı dikkatini celb etmeyi en nezih ve mübrem bir vazife-i ahlakıyye addetmiş “iktisadiyatımız hayat-ı siyasiyyemiz istiklalimiz ve saireden sonra hemşirelerimizin milletin analarının haysiyet ve şerefleri de vatanımızın lutf-ı müsaferetine sığınmış nankör ihtiraslara aletlik ve uşaklık edemeyeceğini” kemal-i teessürle söylemiştir. +Bundan müteessir olan refikimiz “Muhadderatımızı Beyoğlu’nun Fuhuş ve Rezaletinden Koruyalım” serlevhasıyla bir makale neşretti. +Refik-ı muhteremimizin bu makalesi pek ziyade şayan-ı dikkattir. +Bazı fıkralarını aynen naklediyoruz. +“Beyoğlu aldı yürüdü. +Mütareke senelerinde orada bir taraftan i’tilaf ordularının diğer taraftan mülteci Rusların ahlaksızlığı yüzünden azgın ve müstevli bir şekil almış olan sukut-ı ahlaki ve fuhuş salgını hala devam ediyor. +Tedabir-i cedide ittihaz edilmezse bu salgın şimdiye kadar fart-ı iffet ve ismeti ile temayüz etmiş olan muhadderatımıza da sirayet edecek; mütareke senelerinde i’tilaf zabitanıyla görüşen düşüp kalkan hatta at yarışları gibi umumi eğlence yerlerinde onlarla kol kola gezen ve resim çıkartan Harington’un balolarına giderek işgal ordularına mensub zabitanla dans eden bazı ahlaksız kadınlar görülmedi değil. +Fakat kendilerine yüksek tabaka ünvanını veren bu zümre hakikatte milliyetsiz dinsiz vatansız ve namussuz bir şirzime-i kalileden ibaret idi. +Muhadderatımız umumiyet uzak pak ve münezzeh kalmışlardır. +Almanya’da bile aralarında din ve adat farkı yok iken ‘Yukarı Silezya’da i’tilaf işgal orduları zabitan ve efradı ile münasebet peyda eden kadınlar vücudları dağlanmak suya atılmak gibi ceza ve hakaretlere ma’ruz kalmışlardı. +Bu hal Almanların asabiyet-i milliyyesini gösteriyordu. +Bizde ahlak ve adat-ı umumiyye asabiyeti inzimam et mek lazım gelir. +Bu mes’elede garblılaşmak yoktur ve garblılaşmaya tarafdar olanlara da söz yoktur. +Çünkü kadınlarımızı Frenk erkeklerinin aguşuna atmak onları fuhşa sevk etmek suretiyle yapılacak garblılaşmaktan bu millete azim zararlar gelir hiçbir fayda gelmez. +Lehü’l-hamd içimizden İ’tilaf sürülerini def’ ettik. +Vatan ve din aşkıyla çarpışan seyf-i meslul-i onun vücudundan temizledi. +Fakat bıraktıkları levsiyat henüz duruyor ve gittikçe tefessüh ederek Türk ve müslüman bünye-i ictimaisini nezahet-i ahlakisini zehirlemek isti’dadını gösteriyor. +Filhakika bazı milliyet-perver gazetelerimizde bir müddetten beri çok feci’ i’lanlar görüyoruz: +Bu de Bar’ında yani yerli ve Avrupalı hıristiyan fahişelerin kendilerini teşhir ettikleri bir yerde Türk aileleri için tenzil-i fiyatlı raks matineleri verileceğinden bahsediliyor. +Sonra ‘Maksim Bar’ denilen Ruslar ve Rus kadınları tarafından idare edilen bir fuhuşgah ikide birde maatteessüf yine Türk gazetelerine i’lanlar veriyor. +Bu i’lanlar bütün Türk hanımlarına hitaben yazılmış açık bir da’vetnamedir. +‘Hanımefendi’ hitabıyla başlıyor ve ‘Türk hanımlarıyla ailelerine mahsus olmak üzere suret-i mahsusada tertib olunan ve akşam saat sekize kadar devam edecek olan ‘te-konser dansan’ı huzurunuzla müşerref eylemeniz rica olunur.’ diyor. +‘Maksim Bar’ Müdürü Tomas’tır. +‘Te-konser dansan’ hem çay içilecek hem konser dinlenecek hem de dans edilecek bir eğlence demektir. +Yani kadınlarımız böyle bir rezalethanede fahişeleri seyir ve taklide ve Frenklerle dans etmeye da’vet olunuyor. +Bazı Türk gazetelerde bu yor. +Acaba neredeyiz? +Dini din-i İslam olan Türkiye’nin payitahtında ve Daru’l-hilafe’de miyiz yoksa bir hıristiyan şehrinde miyiz? +diye düşünüyoruz. +Hıristiyan şehirlerinde bile namuslu kadınlar bar denilen fuhuşhanelere kat’iyyen gitmezler ve onlar da erbab-ı namusu bu kadar cür’etkarane da’vet edemezler. +Bu memleketin ahlakı ile iştigal eden bir müessese-i resmiyye yok mu? +Polis neden Türk kadınlarının; Beyoğlu’nun fuhuş ve rezalet mahallerine resmen da’vet edilmesine ve oralara gitmesine müsaade ediyor? +Garb medeniyetini bu en kolay fakat en feci’ ve müdhiş tarafından mı taklid edeceğiz? +Garblılaşmaya kadınlarımızın günahkarlığa ve fuhşa sürüklenmesine Polis Müdüriyeti’nin; İstanbul Valisi’nin; Dahiliye Vekaleti’nin ve Büyük Millet Meclisi’nin kemal-i ehemmiyyetle nazar-ı dikkatini celb ederiz. +Aklı başında hanımlarımızın bu gibi rezalethanelere adımlarını atmayacaklarına şübhe etmiyoruz. +Fakat genç ve tecrübesiz; hami ve velisiz kızlarımızla kadınlarımızı fenalıktan korumak; sıyanet etmek hükumetimizin uhdesine terettüb eden en mühim bir vazifedir. +Ahlakımıza terbiye-i milliyye ve diniyyemize karşı yapılan bu suikasdlara artık lakayd kalınmamalıdır. +Muhadderatımızı fuhuş ve rezaletten; sefahet ve sefaletten kurtarmak için vakı’ olan bu temenniyatımıza ‘irtica’ ‘kara kuvvet’ diyecek ahlaksızlar bulunacağına şübhe etmiyoruz. +Fakat böyle bahislerde bir iki züppenin keyif ve hevesi ve lakayd kalmak ‘irtica’dan ‘kara kuvvet’ten çok fena hatta eşna’ bir şeydir.” Bu sırada gazetesi Polis Müdürü ile yaptığı bir mülakatı neşretti. +gazetesinin hiçbir mütalaa ilave etmeksizin aynen naklettiği bu mülakatta Polis Müdürü Asım Bey dediler ki: +“Elimizde bir Masuniyet-i Şahsiyye Kanunu vardır. +Bu Kanun mucebince hiçbir kimsenin hukuk-ı şahsiyyesine müdahaleye hakkımız yoktur. +Bu gibi mahalleri ise polis ahlaklı veya ahlaksız kimselerin mahall-i ictimaı olup olmadığını tedkik ederek ve kontrol altında bulundurarak ailelerin bulunduğu mahalle ahlaksız birtakım kimselerin dahil olmasına ve ahlaksız kimselerin bulunduğu mahalde ailelerin duhulüne müsaade etmez. +Binaenaleyh yapabileceğimiz bunlardan kabil değildir. +Zira Masuniyet-i Şahsiyye Kanunu’nda bulunamayacakları hakkında bir kayd yoktur. +Biz yalnız ahlaksızlığa mani’ olmak için bu gibi +tamme. +Masuniyet-i Şahsiyye Kanunu’nda memnu’ olmamakla beraber bazı şeyler vardır ki onlara milletin i’tiyadı müsaid değildir. +Mesela bir müslim erkek veya kadın başına şapka giyemez. +Sonra bir madde daha var ki o da adab-ı umumiyyeye muhalif hareketlerin memnuiyetidir. +Bir müslüman memleketinin adab-ı umumiyyesiyle bir Avrupa memleketinin adab-ı umumiyyesi arasında bir fark vardır. +Avrupa’da oturanlar bilirler ki mesela tramvaylarda bazen bir erkek nişanlısını veya sevgilisini öper. +Bundan dolayı ona bir ceza lazım gelmez. +Kezalik omuz başlarına ve küreklerinin yarısına kadar açık gezmek Avrupa’da caizdir. +Fakat bizim memleketimizde böyle şeyler yapılabilir mi? +Adab-ı umumiyye müslüman kadınlarına böyle müsaadeler vermez. +Her ne kadar Masuniyet-i Şahsiyye Kanunu’nda yeri olmasa dahi. +Müdür Bey bu noktaları izah edecek olursa kendisine çok müteşekkir oluruz.” Ferdası günü ın tahmini vechile “kara kuvvet” ve “irtica’ ” gibi kalıp damga-lar ortaya atıldı. +gazetesi “Kara kuvvet aldanıyor; şında bulunanlar teceddüd hususunda sağlam bir kanaate malik olduklarından bu kanaatlerini fiiliyat ile göstermeye azmetmişlerdir.” serlevhasıyla bir makale neşretti. +Sanki Beyoğlu’nda yapılan bu rezaletler “teceddüd” namına yapılıyormuş haşa hükumetin başında bulunanlar da teceddüd hususundaki kanaatlerini fiiliyat ile gösteriyorlarmış! +Böyle rezaletleri kat’iyyen kabul etmeyen ve etmediğinde asla şübhemiz olmayan hükumet başındaki adamları bu suretle göstermesi herkesi hayretlere düşürdü. +Bit-tabi’ hükumet kendi namına söylenen bu sözlerle bir alakası olmadığını söyleyecektir. +Kaş yapayım derken göz çıkaran bu gazetenin bu makalesi çok şayan-ı dikkattir. +Bazı fıkralarını nakledelim de “mantalite”sini anlayınız: +“İttihad ve Terakki hükumeti sık sık gazetelerde birtakım beyannameler neşrederek ‘muhadderat-ı fında açık saçık gezmelerini … ilh’ takbih eder ve şayed böyle harekette bulunan kadınlar görülürse velilerinin tecziye edileceğini söylemekmahalleri nezaret altında bulundurmaktan başka kanunen bir şey yapamayacağız ve oralarda kadınları duhulünü men’ edemeyeceğiz.” Polis Müdürü sahneye çıkmak isteyen müslüman kadınlarını evvelce men’ ettiği halde bilahare gazetelere vuku’ bulan beyanatında “yapılan tahkikat neticesinde bu kadınların sahneye çıkabilmelerinde bir mahzur görülmediği takdirde kendilerine müsaade edileceğini bu mümanaatın söylenildiği gibi bir taassubdan ileri gelmediğini ve sahnenin ahlaki mevkiini? +nazar-ı i’tibara alarak alel-usul yapılan zabıta tahkikatından ibaret olduğunu” söyledi. +Bunun üzerine refikimiz şu fıkrayı yazdı: +“Eğer Polis Müdüriyeti de bu hiffeti gösterir ve müslüman kadınlarının sahneye çıkmalarına müsaade ederse dalalet etmiş olacaktır. +Zira bu şanolara çıkmak belası birçok müslüman ailelerini men’ etmektedir ve mahvetmeye sebebiyet verecektir. +Bugün müslüman kadınlarına hanımlarımıza Türk aile hayatının inkırazını hazırlayacak cihetlerden fevkalade tekayyüd göstermek mecburiyetindeyiz. +Müslüman kadınlığının rasin aileler kurmak kabiliyetini tezelzüle uğratan her sebebi kemal-i nefret ve kat’iyyetle kal’ etmek için mücadele etmelidir. +Müslüman kadınlarının sahne hayatına karışması ve böyle bir cereyanın husulü kat’iyyen bir felakettir. +Bu hususta gösterilen mübalatsızlık afvedilemez.” Ahlak mes’elelerine öteden beri ehemmiyet veren refikimiz de müslüman hanımlarının dans salonlarına devam edebileceğine dair Polis Müdürü’nün beyanatı hakkında kapalı kalan bazı noktaların tavzihini taleb eyledi: +“Yalnız dahil mi olabilecekler yoksa dans da edebilecekler mi? +Polis Müdürü’nün ifadesinden anlaşıldığına göre müslüman hanımlar buralara seyirci olarak girebileceklerdir. +Fakat Müdür’ün mevzu’-ı bahs ettiği Masuniyet-i Şahsiyye Kanunu’nda eğer dans etmelerini men’ eder bir kayd yoksa o halde hanımların dans etmelerine de mümanaat edilemeyecektir. +Polis Müdürü’nün Fakat tramvaylarda perde ne için konuluyor trenlerde neden ayrı vagon tahsis ediliyor acaba? +Bir tarafta kayd-ı tefrik diğer tarafta me’zuniyet-i +hususundaki kanaatlerini fiiliyat ile göstermeye azmetmiş kanaat sahibi imiş! +sefalet ve zillete düşürdüğünden dolayı Harb-i Umumiye minnetdarlık beyan eden gazete biraz sıkılmasa müslüman kadınlarını baştan çıkaran memleketin hayat-ı ictimaiyyesini zir ü zeber eden ecnebi işgalinde de medar-ı tesliyet noktalar bulacak! +Müslüman kadınının barlara gitmesi müslim gayrimüslim erkeklerle dans etmesi memelerine kadar göğüslerini koltuklarına kadar kollarını açarak sokaklarda dolaşması tiyatrolara sinemalara birahanelere erkeklerle beraber giderek içki içmesi zevk u safa etmesi ellerinde fuhuş vesikaları olarak müslüman hıristiyan Yahudi ecnebi herhangi bir erkeğin arkasından koşması tiyatro sahnelerine çıkarak aktrislik etmesi “tekamül” müdür? +Yoksa sukutun tereddinin zilletin sefaletin en son derekesi midir? +Bunu terakki ve tekamül diye göstermeye nasıl dilleri varıyor? +Nasıl vicdanları hazmediyor? +Bu rezaletler dünyanın her yerinde rezalettir ve rezalet olarak irtikab olunur. +Bunları mehasin şeklinde göstermek hiç kimsenin hatırından geçmeyen bir şeydir. +Onun için biz gazetesinin bu beyanatını doğrusu anlamaktan aciziz. +gazetesinin bu neşriyatına karşı refik-ı muhteremimiz; “Muhadderatımızın barlara gitmesini isteyen bir Türk gazetesi ‘Biz hemşirelerimizi fuhuş ve rezaletten sıyanete çalışıyoruz onlar ise Hürriyet-i Şahsiyye Kanunu’ndan bahsederek kadınlarımızı ahlaksızlığa mı sevk etmek lüman kadınları yoldan çıkarmak için mi vaz’ ve tedvin olunmuştur?’ serlevhasıyla şu cevabı vermişlerdir: +‘Muhadderat-ı İslamiyyenin Beyoğlu’nda fahişelerin kendilerini erkeklere arz ettikleri bar denilen pazar-ı fuhşa gitmemeleri orada din-i ten sıkılmazdı. +İttihad ve Terakki’nin kadınlara karşı böyle bir hatt-ı hareket ta’kib etmesindeki sır ve hikmet ne olabilirdi? +Bu sualin cevabı olsa olsa ‘irtica’’ve ‘kara kuvvet’ korkusuydu. +Kendi siyasi fecayi’lerine karşı merhametsiz olan İttihad ve Terakki bu irtica’ ve kara kuvvetin önünde korkak mütevehhim bulunurdu. +Maamafih İttihad ve Terakki’nin azmettiği halde terakkıyat-ı ictimaiyyemiz nokta-i nazarından fersah fersah kat’-ı mesafe etmemize imkanbahş olacak tekamülü Harb-i Umumi kimseye sormadan husule getirmiştir. +Harb-i umumi gibi elim bir badirenin tevlid ettiği felaketler karşısında kadınlarımızın hayatında vukua gelen tahavvül bize bi’n-nisbe medar-ı tesliyet olmalıdır. +On seneden beri memleketimizin kadınları arasındaki tahavvülat o kadar mühimdir ki bu tahavvülü evvelce keşfedemeyenleri muahaze edenler bugün emr-i vakı’lar karşısında artık ne diyeceklerini şaşırmışlardır. +Bugün kadınlarımızın barlara gitmesini dillerine dolayanlar ve barlarda Türk kadınlarının fahişelerle yan yana oturduklarından bahisle müddealarını haklı göstermeye çalışanlar unutuyorlar ki bir Türk kadını tramvayda bile herhangi bir fahişe ile yan yana oturabilir. +Acaba o Türk hanımı tramvayda fahişeye rast gelmemek için yaya yürümeye mi mecburdur? +Türk kadınlarının sahneye çıkmaları bahsini tazeleyerek hükumet ve polisin kuvve-i maniasını çağıranlar da aldanıyorlar. +Çünkü teceddüd ve ye karar veren bir hükumet zamanındayız.” Hükumeti kendi arzu ve emeli şeklinde gösteren bu gazetenin neşriyatı bit-tabi’ fuzulidir. +Maamafih bu kabil neşriyattan tevellüd edecek mahzuru düşünmek hükumete aiddir. +Arzu ederse tekzib eder. +Onun bileceği bir şeydir. +Bu gazetenin deyişine göre bugünkü hükumet de İttihad ve Terakki de kadınların baladaki izah ettiğimiz şekil ve vaz’iyeti iktisab etmeleri tarafdarı vetten ve irtica’dan yani Müslümanlıktan müslüman olan milletimizin efkar-ı umumiyyesinden korkuyormuş şimdiki hükumet ise böyle şeylere ehemmiyet vermezmiş teceddüd ve inkişaf +Hükumetin kendi teceddüd-perverliğinin bu akılsız dost gazetenin tasavvur ettiği tarzda tefsirini reddedeceğine şübhe etmiyoruz. +Eğer reddetmezse hükumet kendisini de lekelemiş olur. +‘Hürriyet-i Şahsiyye’ Kanunu’na gelince Polis Müdürü Bey’in de gazetesine Hürriyet-i Şahsiyye Kanunu varken Türk hanımlarının barlara girmesine mümanaat edemeyiz; diye evvelki gün bize vakı’ olan beyanatının hilafında yeni beyanatta bulunduğunu gördük. +‘Hürriyet-i Şahsiyye’ Kanunu elbette vardır. +Dahiliye Vekili Fethi Bey’in çok aleyhinde bulunduğu bu Kanun hem de en iyi kanunlarımızdan biridir; fakat Hürriyet-i Şahsiyye Kanunu mevcud olmakla memleketin diğer kavanini bir tarafa atılmış değildir. +Kanun-ı Cezamız adab-ı umumiyyeye muhalif harekatı men’ etmiyor mu? +Hürriyet-i Şahsiyye Kanunu vardır diye herkes leri yapacak adab-ı umumiyyenin haricine mi çıkacak? +Kanunlarımızda bu gibi rezaletleri men’ edecek mevad yoksa ahlakımızın bozulmaması ve Türk kadınlığının hakiki saadeti ve iyiliği namına bu gibi ahkam-ı mania vaz’ etmeliyiz. +Bir hürriyet kanununa her halde Türkiye’den çok mukaddem malik bulunan Fransa İngiltere Almanya İsviçre gibi memleketlerde şahısların hürriyeti bizden daha şedid kanunlarla masun bulunmasına rağmen hiçbir şahsın umumun adab ve ahlakına tecavüz etmesine müsaade edilmemiştir. +Umumun fuhuş ve rezalete yuvarlanmaması ve ahlak-ı umumiyyeyi ifsad edememesi için şiddetli kavanin ve nizamat vaz’ edilmiştir. +En müsamahakar millet olan Fransa’da dünyanın en aşırı zevk ve sefahet alemi ve en zabt u rabtsız yeri olan Paris’te bile kadınlar umumi mahallerde alenen sigara içemezler. +Alüfteler bile Paris’te bin türlü bu kabil nizamat ile mukayyeddir. +Hele aile kadınları alenen barlara gidemezler. +Almanya’da değil kadınlar genç erkekler bile şedid nizamatla mukayyeddirler. +Bil-farz on altı yaşında genç erkekler sigara içemez barlara değil birahanelere bile girmekten men’ olunmuşlardır. +Zabıta gençlerin sigara içtiğini işret ettiğini görürse derhal men’e mecburdur. +Hele kadınlar muhtelif şehirlerde birtakım muhtelif mübinimizin tamamen ve kat’iyyen men’ ettiği hıristiyan erkeklerle düşüp kalkmamaları onlarla dans etmemeleri ve bu suretle fuhşa sürüklenmemeleri esbabının te’minini taleb etmiştik. +Polis Müdürü Bey de bir muharririmize o gibi yerlere Türk hanımlarının da’vet ve kabul edilmesini men’ edeceğini ve bar sahiblerine bu hususta Biz hemşirelerimizin fuhuştan sıyanetini isterken ‘kara kuvvet’ ‘irtica’’gibi artık çok beylik bir şekil almış olan hücumlara ma’ruz kalacağımızı biliyorduk. +Nitekim dünkü sabah gazetelerinden biri uzun bir makale ile bu mes’ele hakkında bize cevab verdi. +‘Kara kuvvet aldanıyor irticaa yer yoktur’ dedi. +Bu gazete ki ‘la-dini’ olduğunu söylediği ve ‘la-dini’nin ma’nası ‘dinsiz’ demek olduğunu yazdığımız zaman bize gücenmişti. +Şimdi hakikaten tam bir la-dinilik yapıyor ve ‘Hürriyet-i Şahsiyye Kanunu var kadınlarımızın bar gibi bir eğlence mahalline gitmesini neden havsalamız kabul etmiyor?’ diyor ve ‘Şimdiki hükumet kuvvetini böyle irtica’kar yollarda istihsal edecek bir hükumet değildir. +Bugünkü hükumetin başında bulunanlar teceddüd hususunda sağlam bir kanaate malik oldukları kadar bu kanaatlerini fiiliyat ile göstermeye azmetmiş insanlardır.’ iddiasında bulunuyor. +Bu gazetenin bir hükumet gazetesi olmasına rağmen biz hükumet-i milleyyemizin Türk kadınlarının barlarda Rus ve Rum fahişeleriyle beraber Frenk erkeklerinin baziçe-i hevesatı olmasına müsaadekar davranacağı hükumet-i hazıra erkanı teceddüd-perver ve garblılaşmaya tarafdardır. +Fakat Türk kadınlarının barlarda fuhşa sürüklenmesi tarafdarı değildir. +Çünkü bu ne teceddüd ne de garblılaşmaktır. +Bu bir milletin kendi dinini seciyesini ahlakını gaib etmesi demektir. +Bu hiç lüzumu ve faydası olmayan dinen memnu’ ahlakan mezmum adab-ı milliyye i’tibariyle menfur olan garbın dahi tezayüdünden şikayet ettiği sefahet ve fuhşun bizim memleketimizde de tervici demektir. +Hayır hükumet-i milliyyemizin teceddüd-perverliğini garblılaşmak arzularını Türk kadınlarını barlarda Rus ve Rum fahişelerinin yerine +sair yaptıkları şeyler efkar-ı umumiyyede ciddi bir kanaat halinde tebellür etmiş imiş! +Bugünkü efkar-ı umumiyye bunun önüne geçmek istemiyormuş. +Hükumet de bunu men’ şöyle dursun teshil hususunda azmetmiş karar vermiş imiş! +nız kendi fikri olmak üzere söylemiyor. +Hem efkar-ı umumiyye hem de hükumet bu fikirde lazım gelir. +Memleketin her şehir ve kasabası edip etmediklerini bildirmeleri hayat-ı diniyye ve milliyye namına bir vecibedir. +Hükumetin Büyük Millet Meclisi’nin bu hususta beyanatta bulunup bulunmamaları onların bilecekleri bir şeydir. +Gazetelerin bu münakaşatı üzerine gazetesi yine Polis Müdürü ile bir mülakat yapmış müslüman kadınlarının barlara gidip gidemeyecekleri hakkında Polis Müdürü ber-vech-i ati beyanatta bulunmuştur: +“Ben kadınları barlara ve buna mümasil mahallere girmekten men’ edeceğim.” dememiştim. +Elimizde Masuniyet-i Şahsiyye Kanunu olduğundan kadınları herhangi bir mahalle girerken men’ etmek kabil değildir. +Ancak “Bar gibi ‘yarım fuhuşhane’ olan mahallere İslam ailelerinin duhullerine meydan vermemek için barlar üzerinde kim bu gibi mahallere İslam ailelerinin kabul edilmemesi Yoksa Polis kapının önünde bekleyip de gelen kadınları men’ edecek değildir. +Bu suretle ahlaksız kadınların bulundukları mahallere namuslu ailelerin gitmemelerini te’min edeceğiz. +Bana Pera Palas veya buna mümasil mahallerde namuslu aileler tarafından verilen çay ziyafetlerine ve danslara İslam kadınlarının gidip gidemeyeceğini sorarsanız bu hususta hiçbir şey söylemek mümkün değildir.” Demek ki Polis Müdüriyeti de bu hususta ne yapacağında nasıl bir hatt-ı hareket ittihaz edeceğinde müterreddiddir. +Vakıa Masuniyet-i Şahsiyye Kanunu Kanun-ı Ceza’nın ahlak ve adab-ı umumiyyeye muhalif maddelerini fesih ve ibtal etmediği intihabat zamanındaki Dahiliye nizamata riayet mecburiyetindedirler. +Berlin’de kadınlar umumiyetle lokanta birahane tren tramvay ve kahvehanelerde alenen sigara içemezler. +Polis görünce derhal ceza alır. +Hele İngiltere’de adab ve ahlak-ı umumiyyeye fevkalade ciddiyetle riayet edilir ve bütün kadınlar pek sıkı pek şedid takyidata ma’ruz tutulurlar. +Mecnunane sefilane bir garblılaşmak hevesiyle biz garbda taklidine yeltendiğimiz milletler bile fevkalade kındıkları rezaili bi-perva işlemeye mesağ mı vereceğiz? +Fransa’da hürriyet-i şahsiyyeye tecavüz edenler için müebbed kürek ve nefy gibi şedid cezalar mevzu’ iken hürriyet-i şahsiyye ahlak-ı umumiyye ile bu derece takyid ediliyor. +Bir de el-an kanun me’murları bile masuniyet-i şahsiyyeyi derebeylik fermanı zannediyorlar. +İşgal felaketi bizim ahlak-ı umumiyyemize korkunç cerihalar açmıştır. +Memleketlerinde bir halt edemeyen birtakım Avrupalı tinetsizler sürülerle memleketimizin ahlakına hücum etmişler ve fena halde sarsmışlardır. +Bu sukut ve tefessühe karşı şiddetli tedabir ittihazı mecburiyetindeyiz. +Yoksa ne ahlak-ı umumiyye ne aile ahlakı kalacaktır. +Garblıdan fazla garblı olmaya kalkışan mecnunların rezaili alkışlamalarına temiz eller gal sahalarındaki ahlaksızlıklar açlık ve sefalet gibi müdhiş saiklerin tahribatına karşı kadınlarımızın ailelerimizin evladlarımızın gençlerimizin ahlakına fevkalade şedid bir i’tina ve tekayyüd göstermek yalnız hükumetin değil her namuslu Türkün vazife-i milliyyesidir. +Bu hususta müsamaha cinayettir. +gazetesi bir gün sonra neşrettiği bir fıkrada da diyor ki: +Kadınlarımızın inkişafı hususundaki emellerimizin efkar-ı umumiyyede ciddi bir kanaat halinde tebellür ettiğini de kaydedelim! +Bugün efkar-ı umumiyyemiz bu tekamülün? +önüne geçmek gibi bi-sud bir arzu beslemediği gibi hükumetin de bunu teshil? +hususundaki azim ve kararını şayan-ı memnuniyyet görmeliyiz. +Demek ki bir kısım İstanbul kadınlarının fuhuşhaneden başka bir şey olmayan barlara gitmeleri tiyatrolara çıkarak aktrislik etmeleri ve +Türk milleti müslümandır ve onu müdhiş düşmanlarına karşı yalnız yumruğuyla muzaffer eden de imanıdır. +Türk milletinin bu imanını hiçbir şey sarsamaz. +Garbın bütün rezailini taklid sevdasında olanlara bu halis müslüman millet mukaddesatını çiğnetmez. +Hala Türk kadınını esir mi edeceğiz gibi birtakım mugalatalara safsatalara sevk etmek isteyenlere karşı milletimizin samim-i kalbinden doğan nefret pek büyüktür. +Müslüman kadınlarını çuvala koymaktan esir gibi hapsetmekten teneffüsten mahrum eylemekten bahsedenlere hatırlatırız ki kadına hala bugünkü garb medeniyetinin bile vermediği bütün hukuku bahş ve te’min eden din-i İslam kadına layık olduğu mevki’-i ihtiramı vermiş ve onun her hakkını kabul etmiştir. +Türk ve müslüman kadınının hayat-ı ictimaiyyemizi hayat-ı ailemizi i’la etmesine maddeten ve ma’nen sağlam bir nesil yetiştirmesine memlekete en nafi’ en müsmir hidematı mübinimiz te’min etmiştir. +Fakat müslüman kadınını fuhuş ve sefahete sevk etmek müslüman kadınının ismet ve nezahetini izale etmek müslüman kadınına fuhuş vesikaları vermek müslüman kadınını barlarda Rum ve Rus alüftelerinin fecayie hürriyet ve masuniyet-i şahsiyye namını vermek … Bunlar bizim hayatımızda ca-yı tatbik bulamayacak ve bulmaması için her gayretin sarfını hareketlerdir. +Kadın zaif muhtac-ı himaye ve milletin anası olduğu içindir ki en hür memleketlerde dahi bu gibi rezailden sıyanet edilmiştir. +Menafi’-i umumiyye namına ferdin hürriyeti her yerde ve her zaman takyid edilir. +Bu mukaddematı serd ettikten sonra şeriat-ı lunan Şer’iye Vekiline hitab ile kendilerinden Müslüman kadınları bir bazar-ı fuhş olan bar tesmiye edilen mahallere gidebilir ve orada toplanan müslim ve gayrimüslim erkekler ile raks edebilirler mi? +Vekaleti’nin ta’mimiyle sabittir. +Fakat madem ki Polis Müdürü bu hususta tereddüde düşmüştür o halde Büyük Millet Meclisi’nin bu mes’ele hakkında izahatta bulunması lazım gelmiştir. +Polis Müdürü böyle beyanatta bulunduktan sonra bu hususta merkez-i hükumetin Büyük Millet Meclisi’nin beyanına hacet-i kat’iyye vardır. +Müdhiş bir sukut ve irtidada doğru giden bir kısım sefih kadınların harekatını bazılarının müdafaa etmesi üzerine refikimiz Şer’iye Vekalet-i Celilesi’nden istiftada bulunuyor; muhterem refikimiz diyor ki: +“Son günlerde Türk ve müslüman kadınlarının barlara gidip gidemeyecekleri mes’elesi kemal-i ehemmiyyetle mevzu’-i bahs olmaktadır. +hanımlarının barlara gitmesinde hiçbir mahzur görmüyor ve bil-akis bunu müslüman ve Türk kadınlığının süluk ettiği tarik-ı terakkinin bir merhale-i tekamülü addediyor! +Polis Müdürü de Masuniyet-i Şahsiyye Kanunu mucebince erkek kadın hiçbir kimsenin serbesti-i hareketine müdahale edemeyeceğini beyan eyliyor. +Serbesti-i hareketin hürriyet-i şahsiyyenin kuyud-ı ahlakıyye ve kuyud-ı şer’iyyenin tarumar edilmesi demek olmadığı aşikardır. +Bar dedikleri yerlerde değil timsal-i ismet ve nezahet olan Türk kadınları aklı başında ciddi erkekler bile girmekte tereddüd ederler. +Alel-ekser mecma’-ı süfeha olan bu fuhuş pazarlarına basmaz. +Bu gibi yerlerde vaktini itlaf etmekten tevakki ederler. +Müskiratın alenen isti’mal olunduğu zamanlarda bu barlar serhoşların fahişelerin mev’id-i telakisi idi. +Müskiratın ilgası üzerine lüzumsuz ve muzır lu’biyyat ile izaa’-i evkat edenlerin fahişelerle zendostların mecmaı olmuştur. +Bundan başka bu barlarda kadın erkek sarmaş dolaş raks ederler. +Kadınlar hicab-ı ismeti atarak yabancı erkeklerin aguşunda döner dururlar. +Nisvan-ı İslamiyyenin iffet ve ismetini yüksek mevkiini bu gibi fuhş -alud rezailden vikaye eden din-i mübin hiçbir vakit muhadderatımızın böyle sefahet ve sefalet ocağı olan barlarda Rum oğlanlarıyla dans etmelerini kat’iyyen tecviz edemez. + +lardır. +Dans nedir? +Dans mektebi ne demektir? +Kimlerin idaresi altındadır? +Bar denilen mahaller nasıl yerlerdir? +Kadınların ellerine verilen vesika ne vesikasıdır? +Bunları izah etmeliydi. +Hem bir müslüman kadınının –Polis Müdürü’nün ta’biri vechile– yarım fuhuşhane demek olan bara gitmesini tiyatro sahnelerine çıkarak ma’lum şekilde aktrislik etmesini tecviz edenler kimler olabilir? +Böylelerinin re’ylerini nazar-ı dikkate almaya nasıl tenezzül ediyor! +Birkaç bin vesikalı fahişe kadınlar ve onlarla münasebette bulunan zani erkeklerin re’yleri nasıl ‘fikir cereyanı’ diye gösteriliyor?.. +Dans bir erkekle bir kadının sarmaşarak beraber oynaması olduğu bar denilen mahaller ‘kibar’ da olsalar ‘fuhuş yatakları’ndan başka bir şey olmadığı ma’lum değil midir? +‘Kibar’ demek namuslu ahlaklı demek midir? +Doğrusu biz refikimizden bu hususta başka türlü hizmetler irşadlar beklerdik. +Zira sahibleri olan Mehmed Asım ve Hakki Tarık Beyler hakikaten hüsn-i ahlak sahibi muhterem zatlardır. +Böyle şeyleri kat’iyyen tecviz etmezler. +bu ‘anket’teki suallerin yazılışını her halde onlar görmemişlerdir muharrirlerden birisi yazmıştır kanaatindeyiz. +Gerek Asım Bey gerek Hakki Tarık Bey müslüman kadınının ne barlara gitmesine ne de ‘şano’lara çıkmasına kat’iyyen rıza göstermezler. +Ümid ederiz ki bu fuhuş yatakları aleyhinde gibi refikimiz de şiddetli neşriyatta bulunacaklardır. +Bar nedir? +Herkes bilmez. +Ba-husus Anadolu müslümanları bundan bir şey anlamaz. +Onun için ahlak tarafdarı olan gazeteler halkı irşad ile mükelleftirler. +refik-ı muhteremimizden de bunu istirham ederiz. +Sabık Meclis-i Millimizin mevki’-i mer’iyyete vaz’ eylediği Men’-i Müskirat Kanunu’nu alem-i Meclisi’mizi de kemal-i şevk ile alkışlamıştı. +Şimdi Bir müslüman kadınının bu gibi barlara gitmesini tervic eden müslümanlar büyük bir günah olmazlar mı? +Teşkilat-ı Esasiyye Kanunu’nun yedinci maddesi ile ahkam-ı şer’iyyenin tenfizini deruhde eyleyen ve binaenaleyh dini din-i mübin-i gibi dalaletlerin intişarına mahal vermemesi bilakis müslümanlar içinde bu gibi yerlere giden bulunursa onları zecr etmesi icab etmez mi? +Şer’iye Vekalet-i Celilesi’nin bu suallerimize cevab vermesini bekliyoruz. +Maksadımız milletimizin garbın terakkıyat-ı rak safvet ve nezahet-i ahlakıyyesini akide-i diniyyesini gaib etmemesidir.” refikimiz de halkın ne düşündüğünü anlamak suali soruyor: +Alel-umum Türk kadınları alel-ade dans öğrenmek meli midir? +Etmemeli midir? +barlara Türk kadınlarının da girip oturması doğru mudur? +Değil midir? +Ellerine vesika verilmiş kadınların umumi eğlence yerlerine devam etmelerine zabıta mümanaat etmeli midir? +Etmemeli midir? +Türk kadınının tiyatro sahnesinde rol alarak oyun oynamasına müsaade edilmeli midir? +Edilmemeli midir? +Memnuiyet halinde zabıta me’murları kadınlara karşı men’ vazifesini ne suretle ifa etmelidir? +Men’ muamelesi Masuniyet-i Şahsiyye Kanunu’na muhalif midir? +Kari’lerimizin bu suallere kısaca cevab vermelerini rica ederiz. +Aldığımız cevablardan muayyen bir fikri ihtiva edenleri tasnif ederek neşredeceğiz ve neticede alacağımız cevablara göre galib olan fikir cereyanını göstermeye çalışacağız.” refikimizin bu sualleri şayan-ı dikkattir. +Vakit refikimiz bu hususta uhdesine düşen vazife-i +Şu istirhamımıza bir de hakiki bir terbiye-i İslamiyye görmeyen kadınlarımızın evamir-i kudsiyye ve an’anat-ı mübareke-i milliyyemizle kabil-i te’lif olmayacak surette açık saçık gezmelerine karşı bir tedbir-i kat’i ittihazı temennisini terdif ediyoruz. +Anbean tevessüünü görmekle matemlere müstağrak olduğumuz şu açıklığın milli ahlakımız üzerindeki vahim te’sirlerini ve o te’sirata merbut aile felaketlerini görmeyenleri fevkalade kasiru’lbasar addetmemek mümkün olamaz. +Şu vazıh hakikati te’yid daha ziyade söz söylemeyi lüzumsuz addediyoruz. +Lütfen ve maddi ma’nevi menafi’-i milliyyemizi halelden sıyaneten hem müskiratın idame-i memnuiyyetini hem de kadınlarımızdan açık saçık gezenlerin te’min-i mesturiyyetini derin bir teessürle istirham ediyoruz. +Erzurum’un Bayburd kazası eşrafı ulema ve müntehib-i sanileri tarafından Büyük Millet Meclisi Riyaseti’ne ve Erzurum meb’uslarına çekilen telgrafın suretidir: +Hükumet-i milliyyemizin kalblerimizi en ziyade tatmin eden Men’-i Müskirat Kanunu şer’-i şerifin tatbik-ı fi’liyyatına en büyük delil addedilmiş ve bu hayati mes’elenin nesl-i hazırı mümkün mertebe nesl-i atiyi bu beliyyeden tahlis edip teceddüd perdecilerinin iddiası hilafında –şayan-ı şükran bir servet-i milli husule gelmesi gibi– iktisadiyatımızın tealisine güzel bir netice vermekte iken Avrupa ve Amerika’nın bile tasvib etmediği ve Furkan-ı münifin bütün kat’iyyetle nehyettiği müskiratın yeniden ihyası fikrini güdenler milletin efkar-ı umumiyyesini galiba hiçe sayıyorlar. +Bunlar ruh-ı milliden doğan Meclisimizin milletin akaid-i diniyyesini tahvile yeltenecek mi zannediyorlar? +Akla şer’e ve medeniyetimize muvafık olup ve hakimiyet-i milliyyenin badi-i tarsini bulunan bu Kanun’un daha ziyade takviyesiyle garblılaşmak perdesi altında ictimaiyatımızı altüst etmek isteyen kuteh-binane fikirlerin nazar-ı dikkate alınmaması hususunu esasat-ı diniyye ve hakimiyet-i milliyye namına taleb eyleriz. +edildiğini işitmekle dağdar-ı teessürüz. +Mazarrat-ı adidesi aktar-ı cihanca müsellem ve din-i mübeccelimizce Müskirat Kanunu’nun ta’dilini protesto eder ve kema-kan ibkasını istirham eyleriz. +Bergama kazası müntehib-i sanilerinden İbrahim Remzi Halid Tevfik Rıza Mustafa Abdurrahim Sadık Mehmed Ali Salim Arif Ya’kub Mehmed Mehmed Ömer Mehmed Ali Mehmed Emin Hacı İsmet Mehmed Mehmed Rıza Osman Ömer Mustafa Nafiz Hilmi Refik Fikri Sami Mehmed Refik Kemal Mustafa Şakir İsmail Hüseyin Avni. +Ankara ahalisi tarafından Büyük Millet Meclisi’ne verilmek üzere ihzar olunan ve bir sureti Ankara’dan idarehanemize gönderilen ariza suretidir: +Hakikat-i ulviyyesini güneşlere isnad-ı sevad ettirecek kadar şa’şaalı bir kudsiyetle akıl ve naklin muvacehe-i ittihadında mütecelli gördüğümüz din-i İslam ki ezeliyetten aldığı feyz-i bi-payan ile ebediyete peyveste olmak hakkına malik yegane din-i haktır hazine-i ihsan-ı ilahiden nev’-i beşere tahsis buyurulan saadetlerin kaffesine mazhariyetimizi mütekeffildir. +Refah ve ikbalimizi onun evamir ve nevahisine miz alem-i İslam’ın her tarafında nihayetsiz takdirler kazanan bir fikr-i saible müskiratı men’ etmiş Peygamber-i zi-şanımızın ruh-ı bülendini şad eden şu tedbiri ile hem ahalimizin muhabbetini halel-pezir olmaktan vikaye hem de serhoşlukla bi’t-tehevvür ika’ edilen ceraim-i muhtelifeyi memnuiyet-i azimeye şükran-ı na-mahduda şaden alan bu memnuiyet ref’ edileceğine dair gazetelerin son zamanlarda verdiği haberler hepimizi tasavvurun fevkinde te’lim ve bize hükumetimizi ciddi bir reviyyetle idare eden erkan-ı hükumetimizn fazilet-i dindarisine meziyet-i kiyaset-mendisine tevcih-i hitab ederek o memnuiyet-i nafianın idamesini istirham vazifesini tahmil etti. + +Bira da rakı gibi müskirattandır. +Bira bardakla rakı kadehle içilir. +Birada yüzde küul Bakus rakısında yüzde küul vardır. +Bir bardak duble bira bir kadeh Bakus rakısına muadildir. +Yüzde küulü havi gramlık bir bardak duble birada gram küul vardır. +Yüzde küulü havi bir kadeh gramlık Bakus rakısında gram küul vardır. +Küul derecelerine nazaran bir bardak duble bira bir kadeh Bakus rakısından müessirdir. +Şu halde beş bardak duble bira içen bir adam ne kadar serhoş olursa beş kadeh Bakus rakısını rakı nasıl müskirattan ma’dud ise bira dahi müskirattan ma’duddur. +gazetesinin beyanatına göre Bolşevik hükumeti Latin hurufunun bir an evvel Azerbaycan’da tatbikine karar vermiştir. +Bu tatbikatı ihzar etmek üzere Bolşevikler Latin hurufu ile çıkardıkları mecmuasından başka birtakım resmi ve fiili teşebbüslere dahi başlamışlardır. +Bakü’den gazetesine çekilen bir telgrafa nazaran Bakü Halk Maarif Şu’besi Türk mekteplerinde bil-cümle muallimlerine Yine aynı gazetenin verdiği ma’lumata nazaran Ali İktisad Şurası’nın kararına göre yeni Latin elifbasını tatbik eden Komite’nin işlerini takviye etmek üzere yeniden altın ruble tahsis edilmiştir. +Bolşevik gazetelerinin propagandalarına rağmen Latin hurufunun tatbiki efkar-ı umumiyyece pek çok i’tirazatı mucib olmakta; gazetesinin aldığı ma’lumat-ı hususiyyeye nazaran gerek muallimler ve gerek müteallimler tarafından da i’tirazata ma’ruz kalmaktadır. +Zaryavastok namındaki Bolşevik gazetesi Latin hurufunu kabul eylemeleri ittihad-ı İslam vegazetesi yazıyor: +“Bomonti Fabrikası’nın hisse senedatı bugün rika’nın te’min ettiği menafiin ziyadeliğini anlamak senevi yirmi beş bin liradan fazla temettü’ memlekete ahlaka sıhhate hizmet bahanesi altında kurtarılmak istenen menfaat bu hainlerin şahsi menfaatidir. +Evet belki Bomonti Fabrikası’nda Türk amele çalışacak. +Fakat firari hainler hesabına! +Türk öteden beri olduğu gibi iktisadiyat at ecnebi işgali altında Ayasofya için Yunan bayrağı hazırlatan keselere Sinyosoğlu’nun cebine girecek. +Birayı müskirat miyanından çıkarmak hakikat-i halde bu hain Rum sermayedarları lehine bütün Türkiye’de muazzam bir inhisar te’min etmek olacaktır. +Bira ile sarhoş olmaya müsaade edip şarab ile yahud rakı ile sarhoş olmaya müsaade etmemek garabetini gösterdiğimizden dolayı cihan nazarında istihzalara hedef olacağız. +Herkes yeni Türk hükumetinin garaibinden birbirini tutmaz harekatından bir gün yaptığını ertesi gün bozmasından ve ne yaptığını bilmemesinden dolayı bizim ile eğlenecek ve işin bütün karını düşmanlar toplayacak. +Hakikat-i halde bira ne kol daha azdır. +Fakat bu daha çok sarf edilmesi on kadeh bira içmek ihtiyacını duyacaklardır. +Binaenaleyh birada ispirtonun azlığı sürümü artırmak gibi Bomonti Fabrikası lehine bir saik vücuda getirecektir. +Büyük Millet Meclisi Kavanin-i Maliyye Encümeni zahiren pek hayırhahane pek Türklerin Türk amelesinin menfaatine hadim gibi görünen sözlerin altında gizli hain Rum menfaatini anladığı gün bu teşebbüsün akim kalacağına şübhe yoktur. +Bakus ve Şişli Türk Mensucat Fabrikaları Sahibi Mehmed Cemal Efendi de yevmi gazetelere şu mektubu göndermiştir: + +mani’ oluyor. +Bundan dolayı ‘Çeka’ bodrumlarında oturan münevverler az değildir. +gazetesi Azerbaycan Latincilerini tahrik eden amilin ne kadar sefil bir ruh olduğunu gösteriyor. +Acaba bizdeki ma’hud mecmuada ve daha şurada burada Latin hurufu tarafdarlığı eden Türkiye Latincilerini tahrik eden amil nedir?... +gazetesinin Acaristan muhabir-i mahsusu yazıyor: +Bolşeviklerin Acaristan’daki maarif siyasetleri tamamıyla dinsizcedir. +Mekteplerde çocukları komünist pedagojisi usulü ta’lim ve terbiye ediyorlar. +Acaralı küçük yavrucaklar ana ve babalarından medemiyorlar. +O sebeble kommünist muallimler yeni dünyanın yeni adamlarına türlü türlü hikayeler anlatarak komünizmin cennet nasyonalizmin de cehennem olduğunu öğretiyorlar. +Bu muallimlerden biri geçenlerde çocuklara Allahsızlığı şu suretle ta’lim etmiş: +– Çocuklar; hepimiz bağıralım Allah’tan ekmek Muallim çocuklarla beraber aynı nakarat üzere “Allah ekmek ver!” diye bağırışmışlar. +Muallim birden bire durmuş ve şedid bir surette: +– Hani Allah var ise neye ekmek vermiyor? +deyince çocukların birisi: +– Muallim yoldaş; belki sesimizi işitmemiştir. +Biraz daha yüksekten bağıralım! +demiş. +Fakat muallim: +– Hayır sesimizi işitemez. +Çünkü yoktur! +Bakınız bizim Allahımız Lenin’dir ve bize ekmek göndermiştir! +deyip dolapta gizlediği bir büyük ekmek parçasını çocuklara uzatmıştır ve devam ederek: +– Fakat Lenin Allah değildir. +Maamafih bize ekmek veriyor ve bize acıyor. +Halbuki Allah bize acımıyor. +Binaenaleyh yoktur. +ya ittihad-ı Etrak’e bir darbe teşkil edeceği endişelerini riyatta bulunuyor. +gazetesi Bolşeviklerin neşriyatını naklettikten sonra diyor ki: +“Azerbaycan Latin hurufuyla yazıp okumaya başlarsa İstanbul’da çıkan kitapları okumaktan mahrum kalır; onun gibi Bakü’de intişar edecek eserleri de Anadolu okuyamaz. +dan korktukları rabıta budur. +Bu harsi rabıtadır. +Bu harsi rabıtayı vaktiyle çarizm dahi kat’ etmek kasya’ya ne Türkiye’den ne de İran’dan muallimler bırakmazdı. +Türkçeyi mekteplerden koğardı. +Katı ve şiddetli bir Ruslaştırmak siyaseti ta’kib ederdi. +Eğer bu sistemi ile beraber o cebren Latin hurufunu da tatbik ettire idi bugünkü milliyetperverlikten ve milli harsten bir eser kalmazdı. +Kuvvetli Rus tazyik ve temsiline mukabele eden kuvvet Türkiye ile münasebette bulunan yerli matbuat idi. +Bu matbuat harf ayrılığı yüzünden Türkiye ile harsi münasebatta bulunmaktan ister millisini dahi gaib ederdi. +Fakat Behramoflar Latin hurufunu Azerbaycan’da tatbik için Ruslara alet olan ve baladaki Rus gazetesinde propaganda yapan Bolşevik Türklerden bir zattır. +bu harsi ehemmiyeti kale almıyorlar. +Onlara müşterek irfandan ilmi ve harsi karabetten bahsederken istihzaya kalkışıyorlar. +“Evvelen medeniyetten ve hars-i milliden bahsetmek gülünçmüş çünkü amele ile köylünün yüzde doksan dokuzu cahilmiş. +Saniyen “Nerede medeniyetinin Türk harsinin ‘Bir kuruş değeri yokmuş.’ Onlarca ‘Vaktiyle Bağdad ma’mur ve şimdi tarihe geçmiş bu medeniyetten kimseye bir fayda yokmuş!” amil-i ruh; bir ruh-ı sefil! +bütün gayreti ile Latin hurufunun fiilen tatbikine +Bolşeviklerin şeriatı hükumetten değil yeryüzünden kaldırmak istediklerinin galiba farkında değiller!.. +lini’nin şu sözlerini naklediyor. +Biz de enzar-ı ibret ve intibaha vaz’ ediyoruz. +Mussolini diyor ki: +“Bir şeyi tasvib veya takbih etmek ordunun attir. +Memlekette din ve an’aneye hürmet edilmelidir. +Eğer halk dindar ise ahlak da sağlamdır. +Ahlak sağlam olunca ma’neviyat da kuvvetli olur. +Mekatib-i ibtidaiyyeye dini tedrisat koydurdum. +Her gün dersler başlamadan evvel Hazret-i Isa’ya dua edilir ve İncil okunarak derslere nihayet verilir.” Sebilürreşadın’inci cildinin başından yani ’inci nüshasından i’tibaren senelik abonelerin müddeti gelecek hafta neşrolunacak’inci nüshada hitam bulacağından devamını arzu eden kariin-i kiramın bu hafta zarfında abonelerini tecdid buyurmaları rica olunur. +Bu defa ma’sum çocuklar yüzlerinde açlıktan hasıl olan işmi’zazatı def’ ederek hep birden sevine sevine: +– Var olsun Lenin babamız! +derler. +Türkçe kitapların hepsi Çekaların sansürüne tabi’dir. +Kitaplarda Türk meşahir ve üdebasının dilir onun yerine Lenin’in resmi konur. +Moskova’da münteşir gazetesi Rusya Şuralar Reisi Kalinin’in Kafkasya seferini hikaye ederken diyor ki: +“Yoldaş Kalenin Şimali Kafkasya’ya seyahatinde Çeçenler tarafından tertib edilen ziyafette Lenin’e ber-vech-i ati şikayette bulunmuşlardır: +‘Müslümanlar ile Kazaklar arasında yapılan arazi taksimatında müsavat dairesinde hareket edilmedi. +Sovyet hükumetinin vaadlerine rağmen hükumetten şeriat kaldırıldı.’ Bunlara hitaben yoldaş Kalenin: +“Çeçen milleti rahat durmuyor. +Bütün Şimali Kafkas milletleriyle vuku’ bulan temasımda hepsi Çeçenlerden şikayet ediyorlar. +Komşu milletler Çeçenlerin korkusundan bir tarafa çıkamıyorlar. +Sizde de kabahat vardır.” demiştir. +Zavallı Çeçenler hükumetten şeriatın kaldırıldığından dolayı Lenin’e şikayette bulunuyorlar! +bugün doğmuştur. +Evet Hazret-i Muhammed firavunların batıl da’valarına nemrudların azgın ceberutlarına hatime çekmiş; beşeri önce eliyle yapıp sonra kalbiyle taptığı sanemlerin önünden kaldırmış; ma’bedlere ma’bud-ı hakikiyi getirmiş; el-hasıl bütün cihana maddi ma’nevi hakiki hürriyet ve saadet yollarını göstermiştir. +Evet fikirleri kalbleri her türlü esaretten kurtararak lahuti feyiz ve inkişaflara mazhar eden Hazret-i Muhammed; maksızın– öyle ciddi ve samimi bir uhuvvet öyle hakiki ve esaslı bir müsavat te’sis etti ki o sayede bütün kavmi asabiyetler hususi menfaatler müteferrik siyasetler nefsani garazlar şahsi emeller yüreklerden silinerek bütün efrad ve akvam bir kanun-ı külli etrafında toplandı; bu suretle sahiha vücuda geldi. +Evet Hazret-i Muhammed’in şeriatı alel-ıtlak Muhammediyye kavanin-i fıtrat üzerine müessestir ve be��erin maddi ma’nevi tekamülünden başka bir hedefi yoktur. +Bunun içindir ki İslam her girdiği yerde ebedi bir hayat-ı ma’neviyye mükemmel bir hey’et-i ictimaiyye muntazam Bugün dünyada en muazzam en mes’ud bir doğduğu mübarek gündür. +Bugün yerleri gökleri nurlar içinde bırakan sultan-ı dinin lahuttan şerin sema-yı efkarını kaplayan şirk ve cehalet bulutlarının parçalandığı; zulüm namına istibdad namına yükselen burc u baruların temelinden sarsılarak yıkıldığı; binlerce seneden beri yanmakta olan ateşgedelerin söndüğü; sanemlerin artık ayakta duramayarak yerlere serildiği harikalar günüdür. +Bin üç yüz seksen bu kadar sene evvel Rebiülevvel ayının on ikinci Pazartesi gecesi şafaklar sökmüş tan yeri ağarmış idi ki çöllerin ortasından fışkıran bir nur ile alem bir başka oldu. +Gün doğmadan cihan nur-ı Muhammedi Bugün dünyanın dört köşesine yayılan yüzlerce milyon ehl-i imanın en büyük ve en mukaddes bayramıdır. +Bugün yalnız müslümanların değil bütün insaniyetin takdis edeceği kutlu bir gündür. +Zira beşeri kıvrandıran zulüm ve istibdad zincirleri bugün kırılmış; dimağları ezen fikirlere çöken zulmetler bugün sıyrılmış dalalet çöllerinde dolaşan avare beşere hidayet güneşleri Başmuharrir Sahib ve Müdir buyurmuşlar ve bu kavaid-i irşadı kendi hayatlarıyla fiilen izah etmişlerdir. +Peygamberimizi sair peygamberan-ı izamın ekabir-i mürşidinin fevkine gaye olmak payesine getiren cihet de budur. +hakikatinde gafil olanlardır. +İslam bir mefhum-ı mücerredden ibaret değildir. +O hayat-ı beşeriyyenin maddi ma’nevi bil-cümle safahatında tecelli eden bir tarik-ı hidayettir. +İslam’ın gayesi saadet-i beşeriyyeyi bir hayal-i muhal olmaktan kurtarıp hakikat-i müsbete kılmaktır. +Onun içindir ki şeriat-ı İslamiyye hayatımızın en ufak tecelliyatına kadar daima payansız bir nüfuza sahib olmuş mevcudiyet-i maddiyye ve ma’neviyyemizin inkişafına kat’i bir te’sir icra eylemiş; gayemizin irfanımızın esası olmuştur. +feyiz ile yaşamış olduğumuzdan arş-ı terakki ve saadete ancak bu feyiz ile yükselmekten başka bir gayemiz yoktur ve olamaz. +Biz müslümanlar böyle bir mekteb-i Muhammedide yetiştik ve bu bizim için en büyük bir fahr u şereftir. +İhkak-ı hak hususunda yakın ile uzağı kavi ile zaifi bir tutan; fakire fakrından dolayı hakaret etmeyen; karşısında bir hükümdar da olsa haşmet ve azametine ehemmiyet vermeyen; bütün şedaide karşı sebat gösteren halkı da sabr u sebata teşvik eden; te’life mütemayil bulunup tefrikten korkan; hodkam olmaktan çok uzak bulunan tevazu’ ve meşvereti pek seven hakkı görünce daima ona dönen; dünyaya karşı zühd ve iffeti te’min eden ona bir paye-i refi’ veren; fukara ve mesakine acıyan o Resul-i güzin bütün hayat-ı ferdiyye ve ictimaiyyede bizim için en mükemmel bir numune ve gayedirler. +Resul-i Kerim Efendimizin siret-i hümayunları bizi şu hakikate irşad ediyor ki: +Ulüvv-i menzilet nebahet-i şan hüsn-i sit yad-ı cemil gibi şeyler servet ü saman ile cah ü ikbal ile nüfuz ü mekanetle irsi imtiyazlarla istibdad ile mekr u hud’a ile kazanılır şeyler değildir. +Çünkü teayyün etmiş bir hakikattir ki dünya daima dünyasına düşkün olanların aleyhine döner menafi’-i hususiyyeye karşı gösterilen hırs u tehalük hanüve müstekar bir vaz’iyet-i siyasiyye vücuda getirmiştir. +Kur’an-ı Kerim hiçbir yerinde bir kavme yahud bir sınıf insanlara hitab etmez. +Onun bütün hitabları erbab-ı akla ehl-i imanadır. +Küfür ve inad nasırlarından azade kalbler; kuyud-ı batıladan hurafelerden müberra fikirler; hak ve hakikati idrake müstaid akl-ı selimler her zaman o esasların ulviyetini takdir eylemişler her türlü ağraz ve amal-i şahsiyyenin fevkinde olan o şeriat-ı adile etrafında toplanmışlardır. +Hiç şübhe yoktur ki beşeriyet yükseldikçe payansız mücadelelerle hürriyet ve saadete mazhariyet için çırpındıkça bu esasat-ı aliyyeye doğru takarrub etmiş olacak ve nihayet bir gün bütün beşeriyet-i mütefekkire şeriat-ı Muhammediyyenin saltanat-ı kanuniyyesine arz-ı inkıyad edecektir. +Zira İslam bir kelimedir bir millettir. +azzam bir inkılab vücuda getirmiştir ve alemde beşerin hürriyet ve saadeti için vukua gelen ve gelmekte olan bütün hareketler bu muazzam dir. +Gün geçtikçe Kur’an yükseliyor. +Kur’an yükseldikçe o Peygamber-i güzinin mazhar olduğu tecelliyat-ı ilahiyyenin azametini insanlar daha ziyade idrak edebiliyor. +Herkes gibi beşerden başka bir şey olmayan Hazret-i Muhammed bize bir numune oldu ve acı tatlı hayatın bütün safahatını geçirdi. +Öksüzlük beşiğinden ikbal ve azametin en yüksek eşiğine kadar tarik-ı hayatı ta’kib eyledi. +Hazret-i Muhammed’in hedef-i bi’seti insanların hayatında kıymet-i ameliyyesi olmayan birtakım mebde’ler vaz’ etmek yahud yalnız şedaid ve mezahime göğüs germek musibete tahammül etmekle temayüz eylemek değil; bu dünyada yaşayan ve çalışan insanların fiilen irşadına yarayacak kavaidi takrir etmek ve bu kavaide bizzat riayetle bir misal-i imtisal olmaktır. +Ma’lumdur ki insanlar ancak beşeriyetlerinin müsaadesi derecesinde kuva-yı fıtriyyelerini aksa-yı kemale nümune ve gayenin bir mevcud-ı ilahi değil bir mevcud-ı insani olması iktiza eder. +İşte bu sırr-ı fıtriye müsteniddir ki tarih-i hayatı baştan başa mazbut olan Hazret-i Muhammed bin Abdillah bin Abdilmuttalib hayatın her yolunda yürümek +CİLD - ADED - - SAYFA Hazret-i Muhammed dünyada ukbada en yüksek payelere mazhar oldu ve beşeriyete mahz-ı saadet olan en muazzam bir inkılab vücuda getirdi. +Bugün müslümanlar için tutulacak meslek bu nurani bu sübhani yolda ilerlemekten başka bir şey değildir. +Bu büyük günün hürmetine temenni ederiz ki Cenab-ı Hak bütün müslümanları hidayet ve tevfika mazhar buyursun. +manları yıkar hak ile yeksan eder. +Demek oluyor ki Risalet-meab Efendimizi şahid-i azamet ve celali olduğumuz o makam-ı muallaya i’la eden şey o gibi ahval ve makasıddan hiçbiri değildi. +Ona bu imtiyaz-ı ulviyi te’min eden şey şu halet mehasin-i dil-firibiyle ona kendini beğendirmeye çalıştıkça o dünyaya karşı bigane bir tavır alır mübrem ve zaruri olan huzuz u ihtiyacatını istifa etmekle beraber kalbini onun kayd-ı tahakkümüne teslim etmezdi. +Şer’iye Vekalet-i Celilesi tarafından Anglikan Kilisesi’ne gönderilmek üzere Tedk i kat ve Te’lifat-ı İslamiyye Hey’et-i İlmiyyesi Reis-i Alisi Şeyh Abdülaziz Çaviş Efendi hazretlerinin te’lif buyurdukları cevabdır: +Namaz. +– Sahne-i hayata atılan insan maişeti dıkça ve Allah ile meşgul olup da günahkarlar daima isyana düşmesi tabiidir. +Hatta bu gafleti yüzünden başkalarına şöyle dursun kendi nefsine yüklediği hüsranı en büyük düşmanı bile ika’ edemez. +İşte kumarbazların ayyaşların sefihlerin hali buna misaldir. +Din-i İslam’ın nazarında Hak’tan gaflet bütün rezailin bütün maesinin menbaı bulunduğu için Rabbülalemin’den gafil oldukça kendilerini uyandırmak zaruridir. +Bu sebebdendir ki namazın muayyen zamanlarda edası kadın erkek herkes üzerine farz-ı ayndır. +Namaz sabah öğle ikindi akşam yatsı vakitlerinde olmak üzere günde beş defa kılınır. +İnsan bu farizayı yerine getirmek suretiye Cenab-ı Hakk’a rücu’ eder O’nun kendisini hesaba çekeceğini hatırlar gazabından çekinir rıza ve muhabbetine talib olur… İşte “Beni anmak için namaz kıl.” ayet-i kerimesinin işaret ettiği sır ve hikmet budur. +Evet namaz bütün hilkat üzerinde murakıb olan Cenab-ı Hakk’ı yad teşkil eden sürü sürü hataların meyl-i irtikabına karşı ancak bu tahattur bir siper olabilir. +Bununla beraber yalnız oturmak kalkmak alnını yere koymak tehlil ve tekbir getirmek maksadı te’min etmez. +Lakin unutmamalı ki salatın hakikati ruhu önce Allah’a karşı huşu’ sonra da bu farizayı eda ederken her türlü melahiden ve Hak ile meşgul olmaya mani’ her türlü endişeden tecerrüddür. +Bunun içindir ki ayat-ı Kur’aniyyenin bir kısmıyla sünnette varid olan duaları tekbirleri okuyarak lisanlarını ve kıyam rüku’ sücud kuud gibi ameli rükünlerin edasıyla da bedenin diğer dan başka namazın ruhundan lübbünden tecerrüd etmemesi lazımdır ki bu da musallinin huzur-ı ilahide bulunduğunu hatırdan çıkarmamasıyla olur. +Yoksa o ibadet cansız bir cesede benzer. +Bu sebebden musalli ne birine söz söyler ne de salatın erkan ve adabı haricinde eliyle yahud başka bir tarafıyla bir harekette bulunabilir. +Bir de azamet ve kibriyasıyla teferrüd etmiş yerde gökte ibadet olunmak hakkı ancak zat-ı sübhanisine has olan Halık-ı zü’l-celalin huzurunda bulunduğunu bir an bile unutmamak için musalli rükuu sücudu kıyamı tekrar ettikçe tekbirini de tekrar eder. +Kur’an halis müslümanları riyakar münafıklar gibi hareketten tahzir ediyor ki “Namaza istemeye +Din-i İslam’ın tealimini düşünenler esrarını bilenler anlamışlardır ki Cenab-ı Hakk’ı hatıra getirmek yalnız namazın değil diğer ibadetlerden kısm-ı a’zamının da ruhunu teşkil eder. +Daha doğrusu hangi suret ve şekilde olursa olsun Allah’ı anmak hakiki ibadettir. +Bu sebebdendir ki Kur’an-ı Kerim – . +Sure-i Ahzabgibi birçok ayetlerinde Allah’ı anmaya teşvik ediyor. +sonra müttaki mü’minleri – Sure-i İmran – Sure-i Nurtarzında tasvir eyliyor. +Evet namaz evvelce de söylediğimiz gibi zikr-i dir. +Sonra insanı Hakk’ın yad-ı azametinden alıkoyacak melahiye karşı en meni’ siper olduktan başka havf ile recayı bunun kadar tecelli ettirecek taleb-i avn ü hidayeti bunun kadar cami’ bir ibadet yoktur. +Ba-husus muayyen fasılalarla günün aralıklarında tekerrüründen dolayı nefisler üzerinde daha ziyade hakim hevesat ve temayülata daha mani’ muamelatta istikamete umurda salaha daha müşevviktir. +Bunun içindir ki Ali bin Ebi Talib me’murlarından birine: +“Her şey senin namazına tabi’dir.” demişti. +Hadis-i Nebevide: +“Namaz dinin direğidir; onu terk eden dini yıkmış olur.” buyuruluyor. +Ehadis-i şerifede varid olduğu vechile madem ki “Din larına gösteriştir. +Yoksa Allah’ı pek az anarlar. +Bunlar müzebzeb bir halde kalmışlardır. +Ne müslümanların tarafına mal olabilirler ne de müşriklere.” Huşu’ ve huzurdan hali olan namazın nazar-ı yeden mücerred bulunuyor. +Öyle ya istemeyerek yahud büsbütün başka şeylerle meşgul olarak yahud kendisine mahsus olan gaye bilinmeyerek Böyle bir namaz nasıl olur da rezailden münkerattan insanı alıkoyar? +Nasıl olur da ona Cenab-ı Hakk’ı ihtar eder durur? +Cenab-ı Hakk’ın azametini hatıra getirerek haşyet hissi uyandırmak salatın makasıdından birini teşkil ettiği gibi bir maksad daha var ki o da Allah’a şükürden şan-ı ilahisine layık bir surette hamd ü senadan bir de doğru yolu bulmak kezalik tasavvur ettikleri diledikleri söyledikleri işledikleri bütün şeylerde mazhar-ı tevfik olabilmek için avn-i ilahiyi talebden mü’minlerin gaflet etmemesidir. +Bu makasıdın kaffesini ecza-yı Kur’an arasında en kıymetli bir surette te’min eden Fatiha suresidir: +Bunun içindir ki namaz kılanlar her rek’atte yeniden Fatiha’yı okurlar ve kısa sureleri yahud bildikleri ayetleri ilave ederler. +Sünnet-i Nebeviyyede bazı namazlarda okunmak üzere birtakım dualar münacatlar varid olmuştur. +Mesela salat-ı vitirdeki şu münacat gibi: +] [ Sabah namazından sonra okunan Kunut da bunun gibidir Hamd o Allah’a edilir ki Rabbülalemin’dir; bütün mahlukatı - - +edası meşrut olan Cum’a ve Bayram namazları müstesnadır. +Bunun da müteaddid sebebleri vardır ki başlıcalarından biri hutbede imam tarafından serd edilecek mev’izaları ve muhtelif şuun ve hadisat üzerine verilecek izahatı herkesin dinleyebilmesidir. +Nitekim aleyhi’s-salatü ve’s-selam efendimizle halifeleri ve bu halifelerin valileri bu suretle hareket ederdi. +Diğeri de müslümanların birbiriyle Cum’a namazında imamlık asıl olan halifenindir. +Ondan sonra ise bu vazifeyi bil-fiil yahud örfen tevdi’ ettiği kimselerdir ki; memleketin her tarafındaki valiler gibi ki bunlar halka bizzat namaz kıldırırlar. +Maamafih erbab-ı salah ve istikametten olmak şartıyla başkalarını kendi yerlerine imam nasb etmek hakkını haizdirler. +Cum’a imametinin emirü’l-mü’minine aid olmasında birtakım ulvi hikmetler var: +Evvela halife müteferrik bir halde yaşayan müslüman cemaatleri arasında vahdet-i İslamiyyeyi temsil etmiş olur. +Saniyen nasa hutbe iradıyla halkın geçmiş ve geçmekte olan şuun ve mesalih-i mütenevviasını şerh ederken amme-i müslimine karşı harekatının hesabını veren mes’ul bir adamın vaz’iyetinde bulunur. +Cum’a hutbelerini dinleyen ahad içinde minber üzerindeki halifeleri münakaşaya çeken ne kadar kimseler görülmüştü. +Ömer bin el-Hattab ile başkalarının zamanında bu gibi hadiselerin vukuu çoktur. +Salisen emirü’l-mü’minin amme-i müslimine bülalemin’e karşı huşu’ ve hudua dalanların en önünde kendisi bulunuyor onlar gibi o da Allah’tan korkuyor; onlar gibi o da Allah’a arz-ı Büyük ancak Allah’tır; izzet Allah’tan başkasının değildir. +Sonra cemaatten evvel azamet-i ilahi karşısında secdeye kapanıyor ve yine cemaatin önünde Allah’ın verdiği kudretin maadasından teberri ediyor. +metle mükellef tutmaktan din-i İslam’ın kasdettiği hikem ve esrar bunlardır. +Zaten halifeye imamü’l-müslimin denilmesi de bundan ileri geliyor. +muameleden ibarettir.” namazın ictimai münasebat ve muamelat ile ne derecelerde mühim kolay demektir. +Zaten yukarıda görülmüştü ki din-i islam ahlakın tehzibinde vicdanın tenzihinde efkarın ıslahında hasılı bütün harekat ve sekenatın tanziminde Allah’ı anmayı esas biliyor. +O halde namaz ferdler ve cemaatler arasında mevcud bütün muamelat ve münasebat-ı hayatiyyedeki istikametin üssü’l-esasıdır. +Bir de namaz fecrin zuhuru şemsin zevali silinmesi gibi göze çarpıcı birtakım hadisat-ı kevniyyeye merbut bulunuyor. +Bakınız Cenab-ı Hak tarafından mahlukatın istirahatine tahsis olunan gecenin geç saatleri gibi ihtilat ve muamelat mu’tad olmayan vakitlerde namaz farz olmamış. +Evet şemsin bu takallübatı pek eski devirlerden beri insanların ekseriyeti üzerinde müessir olagelmiş. +Hatta muhtelif zamanlarda ve muhtelif mekanlarda güneşe tapmışlar. +Lakin dünyaya tevhidi getiren ve ibadet olunmak hakkının ancak Allah’a aid olduğunu bildiren İslam bu tebeddülat-ı kevniyyeyi şemsin halikı yerlerin göklerin fatırı olan Allah-ı zü’l-celale ibadet için birer vakit ittihaz etmiş. +Nitekim husuf küsuf ile kuşluk zamanları da fıkıh kitaplarının tafsil ettiği diğer birtakım namazlara mikat olarak kabul edilmiştir. +Bu sonraki namazlardan maksad farz olan beş vakit namazdan beklenilen maksadın aynıdır: +Ayat-ı kudreti tekrar ettikçe asar-ı hikmeti tecellide bulundukça Allah’ı tekrar tekrar anmak; bir de şunu hatırlamak ki Allah gökleri yeri tutup da zevalden korumasa ve yıldızları bu yanılmaz hesab ile devrettirmese ecram biribirine çarpar manzume-i alem tarumar olur ulvi süfli bütün hilkat için varlıktan eser kalmaz. +Bunlardan başka biri Ramazan diğeri Kurban bayramlarında kılınan iki namaz ile yağmursuz yıllarda eda edilen istiska namazları vardır. +Bir musalli namazını gerek yalnız gerek cemaatle olsun istediği yerde kılabilir. +Aleyhi’s-salatü ve’s-selam efendimiz “Bütün yeryüzü sana mescid olmuştur.” buyuruyor. +Binaenaleyh namazın vakti geldiği gibi müslüman her nerede bulunursa bulunsun kılar. +Mescidin evinden veya başka yerden asla farkı yoktur. +Yalnız cemaatle +şıya mevki’-i bahse konuyor. +Bu ikisi arasında münakaşa devam ediyor. +Burada şunu kaydetmeden geçemeyeceğim ki vahdaniyet-i ilahiyye etrafında bu gayeye ermiş olan Avrupa felsefesinde henüz bir mebhas-i nübüvvet açılamamıştır. +İlmü’n-nefsin tesbit ettiği bazı vakıat-ı ruhiyye dolayısıyla olsun felsefe-i garbiyyede bir mebhas-i vahiy ve nübüvvet bulunamaması henüz büyük bir noksandır. +Mebhas-i nübüvvet ilm-i akaid-i edyana mahsustur denilmesin; teallukuyla mebhas-i nübüvvetin tealluku arasında esaslı hiçbir fark yoktur. +Bunların her ikisi de salahiyet-i akliyye ve felsefiyye Sina’nın gerek sında ve gerek ında yaptığı gibi nübüvvet mümkün müdür? +Mümkün nefsiyye ve ruhiyyeyi gözden geçirerek nübüvvet ve velayet metalibini dahi metalib-i felsefiyye miyanında halletmek lazımdır. +Çünkü nübüvvet bir vakıadır vakıa-i din buna müteferri’dir. +Avrupa felsefe-i diniyye ile din-i felsefiyi tefrik etmek bu Nasraniyetin tabiatından münbais bir fikirdir. +Çünkü Nasraniyet-i hazırada felsefe-i diniyyenin mebdei ancak cehl-i mutlak olabilir. +Ikan-ı felsefi inkar edilip la-edriye-i mufrıta mezhebi iltizam edilmedikçe Nasraniyeti müdafaa kabil olmuyor. +Buna binaen Hamilton medresesi Kant intikadiyyesinden bu noktada din-i Nasraniyi cehl-i mutlak üzerine bina ederek müdafaaya kıyam eylemiştir. +Maamafih Stuart Mill dinin cehl-i mutlaka ibtinasındaki mehaziri sefe de cehl-i mutlaka bina kılınamazsa felsefe-i diniyye ile din-i felsefi arasında tefavüt pek tabii olmaz mı? +Halbuki din-i İslam’da akide esas i’tibariyle rada hiç olmazsa isbat-ı imkan gibi bir vazife-i mühimmesi vardır. +Hatta bizde akide-i taklidiyye ca-yı niza’ olmuştur. +Gerçi felsefenin mebhas-i ma’rifetinde mesalik-i felsefiyye ve kelamiyye-i matik yani ikaniyye olması müttefekun-aleyh değildir. +Felasife ve Mu’tezile gibi ikani olanlar Mütefekkirin-i ulema-yı İslamiyyeden Elmalılı Hamdi Efendi hazretleri tarafından neşrolunan ünvanlı eserin mukaddimesinden: +Şimdi bir fikr-i insaf ve hakkaniyyet ile felsefenin ta’kib ettiği seyr-i tarihi gözden geçirilirse görülür ki mebhas-i dinde felsefenin cidden vasıl olabildiği gaye vahdaniyet-i ilahiyyeyi tesbitten başka bir şey olmuyor. +Demek oluyor ki edyan-ı saire içinde daima garib kalmış olan felsefe İslamiyette aradığını bulacaktır. +Eğer Avrupa felasife-i müteahhirininin mensub bulundukları akvamın dinleri din-i İslam olsa imiş garb felsefe-i hazırası büsbütün başka bir reng-i hakikatle meydana çıkabilecekmiş. +İşte bugün uhde-i İslam’a düşen en büyük vezaiften birisi de bu noktayı istikmal edebilmektir. +Müteahhirinden bir iki feylesofun Nasraniyete temasını görüyoruz. +Fakat bu temasın ne kadar gayr-i tabii olduğunu fehmetmekte hiç müşkilata tesadüf etmeyeceğiz. +Gerçi bütün kurun-ı vüstayı imla eden bir felsefe-i Nasraniyyet vardır. +Ademden halk akidesinde asl-ı mahiyet-i diniyyeye temas eden bu felsefe gerek bunda ve gerek delail-i vücud-ı makla beraber hakikat-i ilahiyye bahsinde akaid-i Nasraniyyetten hiçbir şeyi isbata yanaşmadığı gibi bunda da vahdaniyet-i ilahiyyeye müncer olmaktan başka bir şey yapmıyor. +Teslis ve saire gibi akaid-i mevcude-i Hıristiyaniyyeye bir mevki’-i felsefi veremiyor. +İlim tevhide münhasır oluyor. +Teslis ise muhalif-i akıl bir akide kalıyor akıl vahdeti anlar teslisi anlayamaz deniliyor. +Halbuki hakikatte akıl teslisi anlayamıyor değil tenakuz bularak ibtal ediyor. +Yoksa akıl burada usulen kabul edebildiği ve fakat ihataten idrak eyleyemediği bazı hakikatler gibi kusurunu i’tiraf edip kalmıyor. +Tecavüzi vaz’iyete geçebiliyor. +Halihazırda garb felsefe-i ulası mebhas-i uluhiyyette pek ciddi bir tarika girmiş vahdaniyette şübhesi kalmamış ve ancak hakikat-i ilahiyyede mes’ele-i istiva dediğimiz nokta-i ma’rifet üzerinde uğraşmakta bulunmuştur. +Burada vahdet-i vücud veya ilah-ı müteal nazariyeleri karşı kar eden ikaniyyun ruhun hads ve bedahetine bir kıymet-i ayniyye vererek ikanı buna bu bedahete olmadığını söylemekte bulunmuştur. +Buna göre mebna-yı ma’rifet ruhun evveli olan kuvve-i bedahetiyle eşyanın bizzat olan tebeyyün-i vücudisi arasındaki ittihaddadır. +O halde vicdan-ı evveli yalnız nefsi değil ayni kıymeti de haizdir. +Buna mukabil erbab-ı tedrib bu bedahete yalnız nefsi bir kıymet atfetmekle beraber tecrübe ve vicdaniyyesine istinad ettirmiştir; bu surette de yor. +Sonra ma’neviyyun a’yanı ruha irca’ ediyor ve ikan-ı ayniyi ikan-ı nefsi ile tevhid ediyor. +O halde gerek ikaniyyunun dediği gibi akıl ilimde hem kabil ve hem fail bir halde bulunsun ve gerek tedribiyyunun dediği gibi fail-i mahz sayılsın her halde ilmin kuvvet ve za’f-ı vicdan ile bir alaka-i mutlakası bulunduğu na-kabil-i inkar oluyor ve za’fından ibaret bulunduğunda şübhe kalmıyor. +Zekaların akılların fikirlerin kuvvet ve za’fta şiddet ve sür’atte tefavütleri gibi vicdanların kuvvet ve za’fta tefavütleri dahi tamamen bir halet-i ğu nazar-ı i’tibara alınırsa hilkatin bazı vicdanlara hakikat pek büyük bir münasebet-i kaviyye bahşettiğini bu vicdan felsefe-i İslamiyyede kuvve-i kudsiyye ta’bir edilen kuvvettir ki bunun mertebe-i ulyasına kudret-i i’cazı haiz olan vicdan-ı nübüvveti koymak pek muvafık olur. +Gelenbevi merhum nde kuvve-i kudsiyyeyi kuvve-i hadsiyyenin bir mertebe-i kemali addeylemiş ve kuvve-i hadsiyyenin fıtri ve bi’t-tecrübe iktisabi cihetlerini de izah eylemiştir. +İbni Sina’nın yaptığı gibi bunu ilmü’n-nefs-i tecrübinin bazı hadisatıyla te’yid ve isbat dahi kabildir. +Kalb ve vera’ dahi tesmiye olunan bu mebdein aslı her nefiste az çok mevcuddur. +Fakat ekser-i ahvalde ekser ruhların tecelliyat-ı vicdaniyyeleri alel-ıttırad tecrübe ile teeyyüd edemediğinden bunların kıymetleri bedihiyat veya müsellemat namı verdiğimiz mebadiye münhasır kalmıştır. +Binaenaleyh varsa da Eşaire ve Matüridiyye gibi min-vechin hisbani ve min-vechin ikani olanlar da vardır. +Çünkü bunlar esas i’tibariyle meslek-i tedribden yürümüş ve David Hume hisbaniyesine karib bir hisbaniyet-i felsefiyyede ve ondan ziyade ikana mütemayil bir mertebe-i mutavassıtada karar kılmışlardır. +Bunların esaslarına göre ikan ve ilm-i beşer zaruri değil adidir. +İkan vakıi bir kıymeti haiz olabilip vücub-ı akli ve zaruret-i mantıkıyyeyi mutazammın değildir. +Tasdikat-ı ilmiyye Kant’ın asertorik dediği kazaya-yı vakıiyye ve mutlaka-i ammedir. +Çünkü mebde’-i mutlak fail-i muhtardır. +Vücublar hep cihet-i ameliyyeden münbaistir vukuattan vukuatın istimrar ve ıttıradı demek olan adiyetten hasılı sünnet-i ilahiyyeden gelir. +Ben Eşaire ve Matüridiyyenin mebhas-i ma’rifette icab-ı akliyi inkar ve adiyeti tesbit eylemelerinden öyle anlıyorum ki ilm-i beşerde zaruret-i mutlaka-i mantıkıyye yoktur. +Bu zaruretler hep zaruret bi-şartı’l-vasf denilen kısma raci’ olur. +Bunun menşei de her ilimde mebde’-i evvelin bir mukaddime-i zımniyye olarak melhuz olmasıdır. +Mebde’-i evvel fail bi’l-icab ola idi ikan ve ilim zaruret-i zatiyye-i mutlaka olurdu. +Mebde’-i evvel fail-i muhtar olunca bu tecrübe kıymetini tecavüz edemez. +Felasife-i İslam’ın icaba mütekelliminin ihtiyara kail olması da bunu müeyyiddir. +Görülüyor ki bu iki nazariyenin ikisi de hem kıymet-i felsefeyi ve hem kıymet-i diniyyeyi haizdir. +Daha ziyade felsefe-i diniyye sayılması lazım gelen felsefe-i mütekellimin bugün meslek-i fünun sayılan meslek-i tedrib ve tecrübe ile daha çok alakadar olarak felsefe-i hazıraya mümastır sonra her iki mezheb felsefe-i hazıraya dahildir. +Şu halde felsefe-i diniyye ile din-i felsefi bize nazaran din ile felsefe arasında bir tekabül ve tenazü’-i külli değil Bu fark olsa olsa nübüvvetin felsefeye kabul ve adem-i kabulü noktasından başlayabilecektir. +Acaba nübüvvet bir matlub-ı felsefi teşkil edecek bir vakıa değil midir? +Uluhiyet bir matlub-ı felsefi olunca nübüvvet neye olamasın? +Bugün ilmü’n-nefs mantık ahlak maba’dettabii gibi bütün şuabat-ı felsefede mebadi-i ula-yı ma’rifet her halde ruhun şehadet-i vicdaniyyesine +yüksek derecat-ı inkişafa nail olmuştu. +Gerçi eski Yunanlılar da ilm-i tıb ile meşgul olmuşlar ise de müslümanlar bu ilmi inkişaf ettirmek hususunda seleflerinin kat’ ettikleri merahili geride bırakmışlar ve bu ilmi asr-ı hazırın desatirine takrib etmişlerdir. +Müslümanların bu şu’be-i ilimde ve ulum-ı tabiiyyenin inkişafında asırlarca devam eden mesaisi hakkında biz burada ancak küçük bir fikir verebileceğiz. +mevadd-ı tıbbiyyeyi tedkik için layıh olan fikir şekl-i fennisiyle müslümanların eser-i icadıdır. +Kimyevi eczacılığı müslümanlar ihtira’ etmiş ve cidleri olmuşlardır. +Eczacılar hükumetin murakabesi altında icra-yı san’at ederlerdi. +İlacların esmanı muayyendi. +Eczahanelere hükumetler yardım ederdi. +Etıbba ve eczacılar muntazam name verilirdi. +Ancak bu ruhsatnameleri hamil olanlar icra-yı san’ata me’zun idiler. +Müslümanlar her şehirde “Darüşşifa” tesmiye olunan birer hane küşad etmişlerdi. +Bu hastahaneler hükumetin hesabına işlerdi. +İbni Usaybia’nın?? +doldurur. +Ebubekir Muhammed bin Zekeriya erRazi onuncu asr-ı miladinin mebadisinde iştihar etmiştir. +Mumaileyh maskat-ı re’si olan Rey şehrindeki hastahanenin sertabibi idi. +Müteakıben Cündişapur ve Bağdad hastahaneleri sertabibliğini kızamık hakkında risalelerini bütün dünya okumuş ve müstefid olmuştur. +Ebubekir er-Razi birçok keşfiyatı miyanında “galsama”yı boğazda sada ihdasına alet olan asabı keşf etmiştir. +Müşarunileyh risale-i tıbbiyye yazmış ve bunlardan bir kısmı’da Venedik’te tab’ edilmiştir. +Ebubekir er-Razi hicretin’inci senesinde miladın’üncü senesinde irtihal etmiştir. +Ebubekir er-Razi’den elli sene sonra Ali bin Abbas iştihar etmişti. +Müşarunileyh yirmi cildden müteşekkil bir eser-i tıbbi neşrederek bu eserde kıyla kabul olunmayan bu tecellinin havas için bazı tecarib-i muttaride ve şerait-ı muayyene tahtında tahakkukunu kabul etmekte hiçbir mahzur-ı felsefi yoktur. +Felsefe-i İslamiyyede gösterildiğivechile buna da’va veya tahaddi munzam olur ve tecarib-i vakıa onun tahakkukunu te’yid ederek mı ilhamat-ı adiyye ve esbab-ı sairenin fevkinde bir mertebe-i yakine ıs’ad etmek pek tabii olur. +ceği mesail bunlardan ibarettir. +Garb felsefe-i hazırasının Hıristiyanlık karşısında bulunması ve Hıristiyanlıkta nübüvvet ile ilahiyatın bir mertebe-i tedahülde bulundurulması ve hatta bu tedahülün aba’-i diniyyeye tevsi’ edilmesi nübüvvetin telakki-i İslami vechile ilmi ve hakiki surette mevki’-i bahse konulmasına mani’ olmuş zannederim. +Bir de feylesofları bu babda tereddüde sevk edebilecek bir mebde’-i hissi vardır ki o da böyle bir şey var da bizde niye olmuyor? +sualinin mutazammın bulunduğu hodkamlıktan ibarettir. +Kont gibi kadın veya erkek insana tapanlar bile taptıkları insanların arzularını dinlemek ve onu icra etmek mecburiyetinde değil midir? +Evet Allah’a ubudiyet edebilmek için O’nun evamirini bir vahy-i kat’i ve o vahye müteferri’ bir tarikat-ı ma’rifet ile telakki etmek ihtiyacındayız. +Madem ki hepimizin sahib-i vahiy olmadığını görüyoruz o halde nebiye ihtiyacımızı kabul edeceğiz. + +bununla beraber tetebbuat-ı ilmiyye ve felsefiyyesinde devam ederek ve nam eserlerini yazmıştır ki bu eserler bütün ma’lumat-ı tıbbiyyenin esası olmuştur. +Eski Yunanilerin teşrih hakkında kabataslak bazı ma’lumatı vardı. +Eczacılığa dair haiz oldukları ma’lumat pek dar bir sahaya münhasırdı. +Müslümanlar bunları fünun-ı müsbete miyanına de tedkikat ve taharriyat icrasına müsaid bulunuyordu. +Binaenaleyh müslümanlar isti’mal olunmakta olan ecza-yı tıbbiyyeyi çoğaltmışlar sayısız bahası takdir olunmaz birçok ilaveler yapmışlardır. +Nebatat ilmini müslümanlar çok ilerletmişlerdir. +Kurtuba Bağdad Fas ve Kahire gibi merakiz-i nebatat ilmi en büyük ulema tarafından tedris olunurdu. +Ed-Dümeyri İslam aleminde yazdığı yedi asır evvel yazılmıştır. +Jeoloji ilmi İslam aleminde ilm-i teşrihü’l-arz namıyla tedris olunurdu. +gazetesi ahlak ve şeair-i diniyyeyi adab ve adat-ı milliyyeyi müdafaa ettiği için gazetesi tarafından “kara kuvvet ve irtica” gibi birtakım ma’nasız modası geçmiş isnadlara ma’ruz kalmıştı. +Hak ve hakikati müdafaa hususunda hiçbir şeyden yılmayan kuvvetini dininin yüksek ruhundan milletinin asil kalbinden alan gibi büyük bir mücahidin böyle şeylere zerre kadar ehemmiyet vermediğini bu kabil adi tehdidlerle Müslümanlığı ve ahlakı müdafaa etmek isteyenleri korkutmak modasının geçtiğini görünce gazetesi bu defa ruh-ı millinin bi-hakkın tercümanı olan muhterem a “avam-firiblik” isnadından hiç ve eserini Emir Adudüddevle’ye ithaf eylemiştir. +’de tab’ olunmuştur. +Ali bin Abbas İbokrat etmiştir. +Etıbba-yı İslamiyyeden Ebu’l-Kasım Halef bin Abbas Ebu Mervan bin Abdilmelik bin Zühr şayan-ı kayd eazımdandır. +İbni Zühr asrının en mümtaz etıbbasındandı. +Tetebbuat-ı Yusuf bin Taşfin’in??? +hizmetine girmişti. +İbni Zühr’ün oğlu babasının mesleğine süluk etmiş ve “Yusuf bin Taşfin” ordusunun en büyük sıhhıye me’muru ve cerrahı ta’yin edilmişti. +“Ebü’lVelid bin Rüşd” Abdullah ibni Ahmed bin Ali el-Baytar cihan-ı tefekkürde daimi bir eser bırakan ricalin bir kısmıdır. +İbni Rüşd garbın İbni Sina’sı idi. +İbni Zühr İbni Bacce ve İbni Tufeyl’in muasırıdır. +Ebu’l-Kasım bin Halef bin Abbas yalnız bir tabib değil aynı zamanda birinci derecede bir cerrah idi. +En müşkil ameliyat-ı cerrahiyyeyi tığı zaman mükemmel bir surette ta’lim ve terbiye-i meslekiyye gören kadın hastabakıcıları de ihbar etmektedir. +Ebu’l-Kasım’ın kullandığı alat-ı cerrahiyyeyi tavsife hasrettiği eser müslümanlar arasında cirahatin ne kadar yükseldiğini cerrahların yaptıkları ameliyatın aynı idi. +mıydı. +Cihanşümul bir dehayı haizdi. +Dimağı bir muhit-i maarifti. +Kendisi feylesof riyaziyatçı hey’et-şinas şair ve tabib idi. +Müşarunileyh iki kıt’a üzerinde icra-yı nüfuz etmiş ve kendisine bihakkın Şarkın Aristosu denilmiştir. +İbni Sina’nın felsefesi asırlarca şark ve garbda hakim oldu. +Asya’da İbni Sina “eş-Şeyhu’r-Reis” ünvanıyla ma’ruftur. +İbni Sina on sekiz yaşında tahsil-i tıbbisini Buhara’da ikmal etmiş ve müteakıben harikulade büyük bir hayat-ı siyasiyye ve felsefiyyeye hizmetine girmek için vuku’ bulan teklifatını reddetmesi yüzünden Devlet-i Gazneviyye hududundan dışarı çıkarılmış ise de az bir zaman sonra Hemedan Emiri Şemsüddevle’nin daha sonra Isfahan Emiri Alaüddevle’nin veziri olmuş +“Evet dedi. +Biz avam-firib olabiliriz onunla metine tasalluttan bin defa evladır. +Türk kadınlığının Rus ve Rum aşüftelerininn derecesine sukut ve barlarda Rum oğlanlarının aguşunda dans etmemelerini istemeye ahlakımızı dinimizi adab ve adat-ı milliyyemizi an’anatımızı muhafazaya çalışmaya muarızlarımız ‘avam-firiblik’ diyorlar. +O halde Türk hanımlarının barlarda Rus ve Rum aşüftelerinin yerini Rum oğlanlarıyla sarmaş dolaş dans etmelerini ahlaksız rezil ve fahişe olmalarını isteyenlere ne sıfat verilmek lazım gelir? +Lütfen bu beylerin kendileri bu sıfatı bulup bize söylerler mi?.. +Milletimizin kahir ekseriyeti elhamdülillah ahlakını dinini muhafaza etmektedir. +Ahlaksızlığa dinsizliğe fuhuş ve rezalete karşı açtığımız bu mücadelede bütün milletin bizimle beraber olduğuna hiç şübhemiz olmadığı gibi birkaç bar düşkünü ‘la-dini’ beyin ‘kara kuvvet’ ‘yeşil kuvvet’ ‘irtica’ ‘avam-firiblik’ gibi sözleri karşısında Türk milletinin an’anat-ı İslamiyye dairesinde ahlakını ve dinini muhafaza ederek terakki etmesi için vakı’ olacak mücahedemizden de geri dönecek değiliz. +Efendiler bu çocukça mugalataları bırakın. +nına namusuna taarruzdan vazgeçin. +Müslüman ne itaat ve serfüru edeceksiniz. +Müslüman değilseniz açıkça söyleyin de hem mahiyetlerinizi anlayalım hem de müslümanların işine karışmayın. +Altı ay evvel tel’in ettiğiniz kanun ve idareleri bugün göklere çıkarıyorsunuz! +Sonra bu karışık akide ve mesleğinizle halkın karşısına çıkıp alemi kendinizden nefret ettiriyorsunuz! +Fakat emin olunuz ki bu mesleğinizde arkanızdan gelecek sekiz kişi bulamayacaksınız. +Akidesi ve imanı çok sağlam olan bu millet üç buçuk küçük beyi memnun etmek için ailelerini Beyoğlu hıristiyanlarının baziçe-i hevesatı edemez ve etmeyecektir.” sıkılmadı. +Namus ve ahlakı müdafaa ettiği için avam-firib oluyor. +Çünkü avam halk namuslu ve ahlaklıdır. +niçin avamın halkın tarafını iltizam ediyor? +gazetesine göre bu en büyük bir cürüm oluyor. +Avamın yani halkın ne hükmü var ki onların namus ve ahlak telakkilerine iştirak ediyor? +Bu efendiler icabında “halkçı” olurlar halkın hakimiyetinden iradesinden bahsederler. +Sonra da halkın namus ve ahlakına arzu ve iradesine hürmet gösterenleri avamın halkın telakkıyatına uygun hareket ettikleri için takbih ederler. +Niçin halk gibi düşünüp avam-perver olmalı? +Münevver zümreye bu yakışır mı? +Kadınların –fuhuş yataklarından başka bir şey olmayan– barlara gitmeleri ecnebilerle kucak kucağa dans etmeleri tiyatro sahnelerine çıkarak türlü türlü işvebazlıklarla genç beyleri eğlendirmelerini fena gören avam gibi halk gibi düşünmemeli; bunları hoş gören bazı havas gibi münevverler gibi düşünmeli ve söylemeli. +Niçin ahengi bozuyor? +Bütün bu medeniyet levazımını! +memlekette neşir ve ta’mim ile mükellef olanlar arasında ah şu Tevhid-i Efkar olmasa her işler yolunda gidecek! +Kadınlar barlara devam edecek ecnebilerle kucak kucağa dans edecek her isteyen müslüman kadını hükumetten bir vesika gençleri eğlendirecek… Hasılı zevk ve eğlence hususunda mutlak bir serbesti ihraz edecek!... +Fakat bunlara mani’ oluyor. +Havas arasında böyle avamın halkın ruhuna göre bir gazetenin bulunması ne kadar da can sıkıcı bir şey! +Onun için her taraftan muttasıl ona hücum ediyorlar. +Onun Müslümanlığı ahlak ve namusu müdafaa hususundaki azmini kırmak için türlü türlü isnadlarda bulunuyorlar. +Bu kadar isnadat ve müşkilat karşısında zerre kadar sarsılmayarak yine Müslümanlığı namus ve ahlakı yıkmak isteyenlere müdafaadan bir an geri durmaması doğrusu mücahedelerin en büyüğü ibadetlerin en faziletlisidir. +Allah kalemine kuvvet versin gazetesinin bu “avam-firiblik” isnadına karşı “Garbcılık Kisvesi Altında Dinimize İndirilmek İstenen Darbeler” serlevhasıyla mühim bir cevab verdi: + +etmek vazifesi olduğunu söylüyor; bazılar�� bu gayr-i ahlaki bahislerin matbuatta yer bulmasını bile muahaze ediyor. +Bunların içinde en muciz ve en kat’i ve esaslı cevab Üsküdar Tapu Başkatibi Emin Bey’in cevabıdır. +Mumaileyh diyor ki: +“Türkiye Büyük Millet Meclisi hükumetinin din-i resmisi İslam oldukça din-i mübin-i İslam’ın muhadderat-ı İslamiyyeyi daire-i iffet ve tesettürde bulundurmaklığı emir ve bu kazıyye-i mühimme an’ane-i celile-i İslamiyyeden bulundukça Türkiye Büyük Millet Meclisi hükumeti hilaf-ı şer’-i Ahmedi tesettüre adem-i riayet hakkında bir kanun kabul etmedikçe kadınlarımız Umumi dans mektep ve mahallerine gidemezler. +Barlara devam edemezler. +Ellerine vesika verilmesi caiz değil ki umumi mahallere gitmesi caiz olsun. +Tiyatro sahnelerine çıkamazlar. +Masuniyet-i Şahsiyye Kanunu adab-ı umumiyye ve kavanin-i mevzuaya muhalif harekatta bulunulmadıkça ma’mulün-bih olup aksi takdirde zabıta-i ahlakıyye şer’an ve dinen ve ahlaken şayan-ı tecviz olmayan her hususatı her suretle men’ edebilir. +Nasıl ki Beykoz Parkı’nı polis basarak kumarı men’ etmiştir. +Çünkü kumar ahkam-ı umumiyye-i esasiyyemizle memnu’dur. +Artık burada ve emsali mahallerde Masuniyet-i Şahsiyye Kanunu mevzu’-ı bahs olamaz. +Masuniyet-i Şahsiyye Kanunu fenalar hakkında bir silah değildir.” Sabık İstanbul Kumandanlığı Sertabib Muavini Kazım Selim Bey “Türkün iki kısma ayrıldığını biri müslüman kalarak diğer bir kısmının da hıristiyanlaşmakta olduğunu bu yollara süluk eden kadınların hep ikinci nevi’den olduğunu İslam hükumetinin Polis Müdürü İslamlığı muhafazaya me’mur olduğunu” söylüyor. +Avni Bey namında bir zat Emin ve Kazım beylerin söylediklerini biraz daha tavzih ediyor: +“Evvelemirde memleketimizde böyle bir mes’elenin tahaddüs etmiş olmasından fevkalade müteessirim. +Fikrimi açıkça söyleyeyim; suallerinizin topuna cevab: +Ben memleketimin menBu celadetkarane müdafaa üzerine nin taarruzları tamamıyla kırıldı. +gazetesi Türk kadınlarının barlara gidip gitmemesi şanolara çıkıp çıkmaması hakkında henüz kendi nokta-i nazarını söylemedi. +Bu hususta kari’lerini söyletiyor. +Açtığı anketten bakalım ne netice çıkaracak! +Bu anketlerde barın müteaddid ta’rifleri yapıldı: +Ne dersiniz kari’lerinin içinde Türk kadınlarının bara ve şanoya çıkmasını tecviz edenler çıkmadı mı? +Bunlar kendi ailelerini götürmeyeceklerini fakat kendi ailelerine mensub olmayan kadınların gidebileceklerini açıktan açığa söylediler. +İçlerinden in serbest fikirli diye kari’lerine takdim ettiği bir tanesi de “Ben kendi ailem ve hemşiremi de götürürüm.” dedi. +Bilmiyoruz bu mertebeye varan kimselerin sözleri gazetelerde nasıl yer buluyor? +Bu teşhirden refikimiz acaba ne fayda bekliyor? +“Serbest fikirli” denilen bu adam: +“Şunu da ilave edeyim ki diyor adab ve evamir-i diniyye olarak hiçbir teşkilatın hiçbir ferd üzerinde hakk-ı müdafaası olamaz.” Tabii namus telakkisi mes’elesinde o derekeye vardıktan sonra artık dinle imanla bir alaka kalır mı ki onun adab ve evamiri mevzu’-ı bahs olabilsin. +İnsan garib mahluktur: +Ulviyetine payan olmadığı gibi süfliyetinin nihayeti de yoktur. +Bir kere ayağı kaydı mı artık sukutta onunla müsabaka edecek alemde hiçbir mahluk kalmaz. +Şimdi kendileriyle münakaşa etmek şöyle dursun görüşmek bile caiz olmayan söyledikleri hezeyandan “müstefreğat-ı ictimaiyye”den başka bir şey olmadığı halde maatteessüf bir sahife-i birkaç kişinin hezeyanlarını ber-taraf ettikten sonra hemen herkes bu ahlaksızlıklardan müteneffir bulunuyor ve hükumetimizin Müslümanlıkla olan alakası kat’ edilmedikçe ahlak ve adab-ı umumiyyeye mugayir olan bu münkeratı men’ +züppenin keyfi için böyle maskaralıklarla uğraşarak kendimizi aleme ve bilhassa düşmanlarımıza karşı gülünç mevkie sokuyoruz. +Türk kadınları garb medeniyetini iktibas etmek istiyorlarsa kendilerine Anadolu’daki yavruları cehaletten kurtarmak dağılmalarını muallimlik etmelerini nesli memleketi kurtarmalarını tavsiye ederim. +Hükumetin geciken bu babdaki icraatını tesri’ etmesi bütün halkın amalini tatmin edecek ve mevkiini bir kat daha kuvvetleştirecektir. +Aksi halde ne yalan söyleyim gidişimizi iyi görmüyorum.” Muallim Ş. +Nureddin Bey ecnebi işgali zarfında bazı müslüman kadınlarının işi sokakta şapka ile gezmek İngilizlerle evlenmek istemek derecelerine kadar getirdiğini hatırlattıktan sonra barlara gitmeyi şanolara çıkmayı kabul edip etmemek “Herkese kız kardeşini mevzu’-ı bahs ediniz; alacağınız cevabları tasnif ediniz. +O zaman belli olur. +Benim gibi her vatan gencine hemşire ve kardeş nazarıyla bakan bir insan için ise verilecek cevab hayırdır.” Muallim Bedi’ Bey diyor ki: +“Kibar ecnebi ta’birinden anlaşılacak ma’na biraz teemmüle değer bir şey. +Ecanibi eski bildiğimizden fazlasıyla öğrendik. +Hem pek acı bir surette. +Bütün kibarlarını istidlalen değil bütün varlıkları ile gördük. +Şimdi de Türk kadınlarının onların kucaklarında sıçrayacakları vakit mi geldi? +Bunu dileyenler için en sonda lazım gelen bir tavsiye var.” Da’va Vekili Muammer Salih Bey: +“Danslardan barlara gitmekten şanolara çıkmaktan millete bir fayda olup olmadığını ve vesikaların fuhşu teşvikten başka neye yaradığını” soruyor. +Çubukçu-zade Mehmed Sıdkı Bey diyor ki: +“Ülkemize yabancı milletlerin getirmek istediği gayr-i ahlaki teceddüdlerden hiçbirisinin memleketimiz matbuatında bile yer bulması tarafdarı değilim. +Türk ve İslam olmak i’tibariyle benliğimizde menfi ve çirkin izler bırakacak olan bu meş’um hadiseler hangi menba’lardan tereşşuh ediyor acaba?..” faat ve selameti namına Türk kadınlarının dans öğrenmesine barlara gitmesine tiyatro sahnesine çıkmasına ve bilhassa ellerine vesika verilmek suretiyle fuhşa nev’ama teşvik edilmesine şiddetle muarızım ve gördüğüm ahvalden cidden dilhunum. +Sakın bu fikrimi koyu muhafazakarlığıma atfetmeyiniz. +Bil-akis memleketin her fena şeye kapılarını kapamasına bütün kalbimle tarafdarım. +Evvela Türk millet ve hükumetinin din-i umumi ve resmisi din-i Biz esasat-ı uzaklaştıkça her hususta istinadgahımızı gaib edeceğimizi iyice bilmeliyiz. +Saniyen Türk milleti İstiklal Harbini Türk kadınlarının uluorta alem-i fuhuş ve rezilete atılması heda’ kanlarını canlarını kadınlarının serbestçe Salisen ahkam-ı diniyyeden kat’-ı nazar bilmeliyiz ki bir millet maddi ve ma’nevi varlığına eder. +Maddi varlık ordu ve iktisad; ma’nevi varlık Rabian millet kadınlarından iyi aileler teşkil etmek mes’ud yuvalar yapmak memlekete nafi’ evlad yetiştirmek ve nihayet lüzumuna göre erkeklerine alem-i hayatta her hususta müzaheret bekler. +Yoksa barlarda dans etmek sahnelerde göbek atmak değil … Hülasa Masuniyet-i Şahsiyye Kanunu –ki memlekette pek yanlış anlaşılan bir kanundur– halkı me’murin-i hükumetin gayr-i kanuni müdahalat ve işkencesinden kurtarmak ve memlekete kanunu hakikaten hakim kılmak maksadıyla vaz’ olunmuş olsa gerektir. +Bugünkü kanunlarımız bile; adab-ı umumiyyeye tecavüzü bir nevi’ cürüm addeder. +En hür memleketlerde bile genç çocuklar hududu tahdid olunmuş ve hükumetler daima buna murakıblık vazife-i maniasını ifa edegelmekte bulunmuşlardır. +Memleketimiz garbın medeniyetine muhtacdır. +Fakat bence garbın ilmi fenni san’atı maaliyatı demektir. +Yoksa rezaleti değil. +Hem memlekette yapılacak başka iş mi yok ki. +Bilhassa üç buçuk +hakikaten bir kısım müslüman Türk kadını Rum karısına benzemek hevesine düşmüştür; kendi şeair-i diniyyesini secaya-yı milliyyesini terk ediyor; garbcıların ta’biri vechile hars-i millisini ayaklar altına alarak Rum harsini taklid ve ona temessül ediyor. +Bit-tabi’ bundan Sa’diye Hanım ne kadar korksalar haklıdırlar. +Acaba bir kısım müslüman gençleriyle bir kısım müslüman Türk kadınının böyle şeair-i diniyye ve secaya-yı milliyyeyi terk ederek Rum harsine temessül etmesi azim bir tehlike-i milliyye değil midir? +Bunu yalnız din nokta-i nazarından değil milliyet i’tibariyle de düşünmek icab eder. +Binaenaleyh Müslümanlık tarafdarlarıyla hakiki milliyetçilerin bu mes’elede birleşerek müstevli bir şekil alan Rumluk tehlikesine karşı tedabir-i lazıme ittihaz etmeleri icab eder. +Bit-tabi’ milliyet perdesi altında müslüman ve Türk kadınını Frenkleştirmek bir tehlike değil bil-akis Türk kadınının inkişaf ve tekamülüdür! +Lakin hakiki miliyyet-perverler zannederiz bu hususta Müslümanlık tarafdarlarından başka türlü düşünmezler. +Sa’diye Hanım mes’elenin en can alacak noktasını keşfederek milletin rehber ve mütefekkirlerini azim bir tehlikeden haberdar etmiştir. +Sonra bu cevablar içinde Daru’l-fünun ve Daru’l-Muallimat-ı Aliyye Ruhiyat Muallimi Ali Haydar Bey’in fikirleri de pek ziyade nazar-ı dikkatimizi celb etmiştir. +Ali Haydar Bey de kadınların barlara ve dans mahallerine gitmelerine tarafdar değil. +Şu kadar ki dermiyan ettiği esbab-ı mucibe pek garib! +Diyor ki: +“Ben bu gibi hususatta çok liberalim. +Fakat güruh-ı mutaassıbinin eline lüzumsuz yere bir silah verilmemesi için ihtiyatla hareket edilmesine tarafdarım. +Türk kadınının cem’iyet içindeki mevki’ ve vazifesi gittikçe daha bariz bir surette teayyün etmektedir. +Esasen bizde kadınlık mes’elesi bir seyr-i tabii ile ilerlemektedir. +İfrat ve taşkınlıklar mes’elenin hüsn-i suretle halline bir zarar iras edebilir. +Tekamül-i tedricinin haricinde yapılan sıçramalar ekseriyetle ihtilal ve hatta dınların barlara ve dans mahallerine gitmelerine tarafdar değilim.” Sa’diye Hanım da “Rumlara benzemekten” korktuğunu ve müteessir olduğunu söylüyor. +Hakikaten bu büyük bir tehlikedir. +Maatteessüf Rum harsi ve ictimaiyatı İstanbul’da müslüman kadınlarına icra-yı te’sir etmeye başlıyor. +Rumlar Türkleri değil; Türkler müslümanlar Rumları taklid ediyorlar. +Birtakım san’atlar ve fiiller vardı ki onlar Rumluğa has idi ve onları ancak Rumlar işlerdi. +Müslümanlarca bu san’atlar bu fiiller en büyük muayyebattan idi. +Lakin şimdi binlerle teessüf ki Sa’diye Hanım’ın dediği gibi müslümanların içinde de Rumları taklid hevesi uyandı. +Mesela bir zamanlar “meyhanecilik” Rumlara has bir san’at idi. +Müslüman bir Türk için meyhaneci olmak en büyük muayyebattan idi. +Lakin ecnebi işgali zarfında kapılarının üzerine isimlerini asan meyhaneci müslümanlar maatteessüf şurada burada görüldü. +Sonra bir kısım kadınların sokaklardaki şekil ve kıyafetlerine dikkat ediniz: +Tamamıyla Rum veya Rus taklididir. +Rum karıları memelerine kadar göğüslerini; koltuklarına kadar kollarını açtıkları için bazı müslüman kadınları da onları taklide başladılar. +Rumlar veya Ruslar nasıl tuvalet yapıyorlarsa bazı müslüman kadınları da derhal onları taklid ederler. +Başların bağlanması saçların kıvrılarak yanaklar üzerine sarkıtılması çarşafların atılarak Rumların giydiği kostümlerle sokağa çıkılması etler görünecek kadar ince çoraplar giyilmesi dizlere kadar kısa fistanlar giyilerek bacakların gösterilmesi boyunlara kehribar tesbihler takılması çocuklara şapka giydirilmesi yanı sıra bir köpek taşınılması tırnakların uzatılması… hep Rum veya Rus karılarını taklidden başka bir şey değildir. +Demek ki Sa’diye Hanım’ın dediği gibi +Y. +Ziya Bey namında bir adamın zoru da vapurlarda tramvaylarda kadınların ayrı oturmalarıdır. +Müslüman kadınları erkeklerle –hıristiyan olsun Yahudi olsun bilmem ne olsun– yan yana oturabilmeli aradaki perde kalkmalıdır diyor. +Bilmiyoruz bir müslüman kadınını yabancı bir erkekle –ki onun arasında çapkını da vardır– yan yana diz dize oturtmak isteyen bu adamın re’yi de bir fikir cereyanı mı teşkil edecek?.. +Vakit gazetesi sahifelerini açtı herkes içindekini dışındakini boşaltıyor. +İhtimal ki şeair-i İslamiyye ve milliyyeye karşı beslenilen bu derin husumetlerin tezahüründe bir hayır var. +Her halde refikimiz bu anketi bir maksad-ı hayırla açmış olacaklardır! +Biri de “Tiyatro sahnesine Türk kadını çıkabilmeli amma adab-ı İslamiyyeye mugayir olmamak şartıyla!” diyor. +Galiba bu adamcağız tiyatro nedir sahne nedir aktris nedir? +Hiç görmemiş olsa gerek! +Şevket Bey namında bir zat diyor ki: +“Evlerimizin işi tevekkül ve temenni ile görülecek yatrolara koşalım. +Gerek erkek ve gerek kadın olsun terbiye-i diniyye ve milliyyemizin çizdiği adab haya ve fazilet hududunu tecavüz edenlere karşı polis gayet şedid ve merhametsizce hareket etmelidir. +Masuniyet-i Şahsiyye Kanunu hiçbir zaman rezile bir kadın utanmaz bir erkeğin Leman Said Hanım da diyor ki: +“Madem ki memleketimizde iyi yavrular yetiştirmek aile yuvaları teşkil etmek arzusundayız bu erkeklerimiz için de barların ve birçok eğlence mahallerinin men’ edilmesiyle kabil olabilir. +Kadın evinde çocuğuyla meşgulken zevci barlarda dans salonlarında Ermeni ve Rum kadınlarıyla dans ederse hiçbir vakit bizde ahlak ilerlemez. +Çünkü eski kadınlarımızla şimdiki kadınlarımızda pek büyük farklar vardır.” Zaten kadınları baştan çıkaran erkekler değil midir? +Evvela onlar bozuldu ondan sonra kadınları da bozdular. +Şimdi erkeklerin arkasından kadınlar da barlara dans mahallerine gitmek istiyorlar. +Hani biraz daha iş “seyr-i tabiisinde ilerlerse” barların dans mahallerinin bir kapısından kocası bir kapısından da karısı girecek galiba! +Kısası: +İşler yolunda gidiyor aman taşkınlık göstererek müslüman halkın hissiyatını tahrik etmeyiniz; sonra aksülamel olur kazanılan bu muvaffakıyet de elden gider onun için şimdi dansları barları karıştırmayınız… diyor. +kadar kaydetmediği derecede müdhiş bir tereddi feci’ bir sukut devrine gelmiş olduğu bir zamanda bunu bir terakki diye telakki eden bu Daru’lfünun ve Daru’l-Muallimat Ruhiyat Mualliminin elinde kalan o zavallı müslüman çocuklarının müslüman kızlarının almakta oldukları terbiyenin kadınların barlara dans mahallerine gitmek şanolara çıkmak istemeleri gibi bugün önüne geçilemeyeceği birden bire husule gelmiş olduğunu zannedenler çok aldanırlar. +Bu cereyan-ı dalaletin menbaını keşif için biraz maziye doğru irca’-ı nazar etmek uzaklaştırmak için mekteplerde haricte resmi gayr-i resmi az uğraşılmadı. +Müslüman kadınının bütün o secaya-yı fazılası esaret şeklinde gösterildi. +Hürriyet hürriyet diye kadınların adab ve an’anat-ı milliyye ile alakalarını kırmak için ellerinden geleni yapmaktan geri durmadılar. +Böyle bir ta’lim ve terbiye ile yetişen kızlar kendilerini dini ve milli hiçbir kayd ile mukayyed görmemeye başladılar. +Arkasından ecnebi işgali de geldi. +Nihayet işler bu dereceyi buldu. +Şimdi barlara gitmek dans etmek şanolara çıkmak istiyorlar. +Niçin istemesinler? +“Kadınlık mes’elesinin bir seyr-i tabii ile ilerlediğini” söyleyen bir Daru’l-Muallimat Muallimi olduktan sonra kadınlar ne isteseler ma’zur görülmelidir. +Fazıl Senai Bey isminde bir zat da: +“Ben iyi görüştüğüm ahlakına vakıf olduğum kibar namuslu bir arkadaşımla hemşiremin dans etmesine hiç şübhesiz müsaade ederim. +Çünkü bir kadının bir erkekle kol kola dönerken aldığı zevk adi bir zevk değildir.” diyor. +Gördünüz mü babayiğiti! +Buna ne denir? +İş ne derecelere kadar gelmiş! +Bunu söyleyen müslüman isimli bir zattır! +Bakalım gazetesi fikir cereyanları arasında bunlara ne mevki’ verecek! + +olan güruh peyda olmuştur deniliyor. +Hatta fenası peyda olmuş. +Kokainler morfinler ile yaşayanlar bile var. +Bar bunun yanında pek hafif kalır. +Bunları görmemezliğe gelmek de hey’et-i yılmaz. +Zira bir gün vatanımızda kokain ve morfin ahmaklarının çoğaldığını göreceğiz bimarhaneleri tevsie mecbur olacağız! +Hey’et-i ictimaiyyemizi kemiren pek büyük ma’nevi hastalıklara ma’ruz kaldık. +Bunlar nereden geldi. +Onlardan kurtulabilmek için istimdad edecek bir cihet de yok. +Ne bedbahtlık… Artık dinin bizim için bir yardımı olamaz. +Çünkü ondan bir şey beklemeyecek bir i’tikada doğru ilerleyenler çoğalıyor. +Teşkilat-ı ictimaiyyeden de ne irfanımız ne de servetimiz var. +Şu halde işimiz Allah’a kalmıştır. +Kırım’daki müslümanlarda garib bir hal müşahede olunmuş. +Gençlerin bir kısmı imansızlığa küfre doğru yürümüşler. +Fakat öbür taraftaki sağlam kafalılar eğer bu yolda gidilecek olursa milliyetten eser kalmayacağını ve kendilerinin başka bir milliyete münkalib olacaklarını anladıklarından eskisinden ziyade dindar olmuşlar. +sıkça tesadüf edilmekte iken geçen sene böyle kimselere hiç tesadüf olunmamış. +Eskiden teravih namazından kaçanlar da geçen sene Ramazanda kemal-i ittika ile hareket etmişlerdir! +Beriki imansızların naşir-i küfriyyat bir gazeteleri var imiş. +Asıl müslüman halk bu fırkadan nefret ettikleri için bu gazete neşriyatına devam edemeyip kalmıştır. +Bizde hoşa gitmeyecek bir tazyik görülmediğinden Kırım’da müşahede olunan aksülamelin bizde vukua geleceğine ihtimal verilemez. +Yani bizim derdimiz Kırımlıların derdinden daha büyüktür. +Kırımlılar kendilerini çabuk salaha doğru çevirmişler. +Biz bunu da yapamayız. +Belki bizim vasıl olamadığımız bir hakikat tecelli eder de barlar danslar sayesinde terakkıyat başgösterir zürraımız san’atkarlarımız tüccarımız bu eğlencelerden mülhem olarak garblılaşırlar ve Şimdi de gazetesi sahibi Ahmed Cevdet Bey’i dinleyiniz. +“Barlar Danslar” serlevhalı makalesinde diyor ki: +“Zannetmem ki dünyada bizim kadar hesabını bilmez bir millet daha bulunsun. +Hükümdarlık zamanında öyle idik. +Meşrutiyet i’lan olundu hiç değişmedik. +El-yevm demokrasi cumhuriyeti halindeyiz. +Yine aklımız başımıza gelmiyor. +Şimdi müslüman kadınlar barlara gitmeli mi dans etmeli mi tiyatroda sahneye çıkmalı mı gibi sualler icad edildi. +Vakıa buna sıra da gelmedi değil! +Hepsini yaptık bitirdik yorulduk. +Şimdi sıra artık dansa geldi! +Bu kadar ciddi işler gördükten sonra biraz da eğlenceyi düşünmemeli miyiz! +Peyda ettiğimiz o cesim servetleri biraz da zevk ve şadi için feda etmemeli miyiz! +Hem müslüman kadın diyoruz hem barlara gitmek ve dans etmek diyoruz. +Bir müslüman kadın muhit-ı İslamide böyle şeyler yapamaz. +Çünkü Müslümanlık buna müsaid değil. +Acaba müsaade istihsal edilecek bir çare bulunabilir mi? +Hayır hiçbir çare yoktur. +Müslümanlıkla beraber barlara gitmek ve oralarda dans etmek i’tilaf edemez. +Sonra bu mes’elelere hükumet karışır mı karışmaz mı? +Eğer Teşkilat-ı Esasiyye Kanunumuzda devletin dini din-i İslam olduğu tasrih edilecek karışabilir. +Yok sarahat olmayacak ise o zaman hükumetin müdahalesi yalnız adab-ı umumiyye noktasından olabilir. +Bir müslüman kadının kendisine Müslümanlık nişanesi veren bir kıyafetle barlara gitmesini ben çok çirkin bulurum. +Çünkü yukarıda dediğim gibi bar hayatı müslüman kıyafetiyle mümkün değil kabil-i te’lif olamaz. +Şu İstanbul’un haline bir bakalım. +Biz Türklerin teşebbüsat-ı şahsiyye ve mesai-i zihniyyeleriyle vücuda gelmiş büyük bir müessese görebilir miyiz? +Ne öyle bir müessesemiz var ne bir ticarethanemiz var ne de bir şirketimiz var. +Sonra biz kalkıyoruz barlarda dolaşmaya… Erkeklerimizi sürüklemek felaketi elvermiyor imiş gibi kadınlarımızı da oralara götürmek istiyoruz. +Vakıa Türk kadınları içinde barlarda zevk-yab +gibi mala-yaniyattan ma’dud bir mes’ele hakkında kadınları Beyoğlu’nda Frenk umumhanecilerinin açtıkları barlara gidebilir kadınlarımızın bu hakkı ‘Masuniyet-i Şahsiyye Kanunu’yla da müemmendir.’ diyen arkadaşlar var. +Bu arkadaşların bu yoldaki neşriyatı bazı kadınlarımızın efkarını ıdlal ile onları şaşırtıyor. +Bu biçare hemşirelerimizi göz göre dalaletten kurtarmak için başlıca vazifesi ahkam-ı umumiyye-i şer’iyyenin tenfizini te’min olan Şer’iye Vekili’ne müracaat etmeyeceğiz de kime müracaat edeceğiz? +Yoksa refikimiz bu mes’elelerde de “Ağayef” Bey’in “Durkheim”dan me’huz fet-valarıyla mı amel etmemizi istiyor? +Öyle istiyorsa refikimiz daha çok bekler. +Teşkilat-ı Esasiyye Kanunu’nu bu mes’eleye karıştırmaktaki hakkımız da yerden göğe kadar bedihidir. +Çünkü bugünkü mevcudiyet-i siyasiyyemizin temel taşı hükmünde olan Teşkilat-ı Esasiyye Kanunu’nun’nci maddesinde şu fıkra var: +Şu fıkraların sarahati karşısında ahkam-ı şer’iyye ve adab-ı umumiyye ile alakadar olan bu kadar mühim bir mes’elede Teşkilat-ı Esasiyye Kanunu ile ihticac eylememizden muhık meşru’ ve ma’kul ne olabilir?” Rusya’dan yeni gelen bir zatın verdiği ma’lumata göre Bolşevikler tedrisat ve müessesat-ı diniyyeye karşı olan husumet-karane vaz’iyetlerini son günlerde teşdid etmişlerdir. +Medreseler kamilen kapatılmış mekteplerde din tedrisatı tamamıyla men’ olunmuştur. +İster müslüman ister kalmıştır. +Koca bir milletin bin küsur senelik bünyan-ı ictimaisi çöküyor. +Galiba artık Müslümanlık buralardan çekiliyor. +Hemen Allah bu muhafaza buyursun. +Yoksa bu gidiş iyi bir gidiş değildir. +Biz merkez-i hükumetin Ankara’da kaldığına bin kere şükredelim. +İstanbul muhiti bu derekeye geldikten sonra artık halka rehberlik edemez. +Burada oturacak herhangi bir hükumet dir. +An’anat-ı diniyye ve milliyyesini canı gibi muhafaza eden o saf o mücahid Anadolu’nun sinesinde kurulan bir hükumet elbette dinin de şeair-i diniyyenin de haris ve hamisi olacaktır! +çıkmak istemesi münasebetiyle ın şiddetli neşriyatını Ankara’da çıkan gazetesi muahaze ediyor ve mes’eleye evvela dini saniyen Şer’iye Vekaleti’ni salisen Teşkilat-ı Esasiyye Kanunu’nu karıştırdığı için a i’tiraz ediyor. +refikimiz nin bu muahazat ve i’tirazatına karşı verdiği cevabda diyor ki: +“Bizde ahlak mes’elesi din mes’elesiyle tamamıyla tev’emdir ve İslamların en büyük desatir-i ahlakıyyesini yalnız dinleri tesbit ve ta’yin eylemiştir “Ağayef” Bey’in zan ve iddia eylediği gibi garb medeniyeti değil… Binaenaleyh bizde ahlak-ı umumiyyeye aid hangi mühim bir mes’ele çıkarsa o mes’eleye behemehal din de tabiatıyla kendi kendine karışır karıştırmayanlar ise ancak medeniyet-i garbiyyeyi diyanet-i İslamiyyenin fevkinde addeden müfrit garbcı ve “layık” yani “la-dini” beylerdir. +Şer’iye Vekaleti’nden istiftamıza gelince buna niye şaşıyor ve i’tiraz ediyor? +Şer’iye Vekili’nin Daru’l-hilafemizde hadis olmuş gayet mühim bir mes’elede re’y ve fikrini neden sormayalım? +Biz Şer’iye Vekili’nden mesela ‘Feslere püskül takmak caiz midir….’ +makta oldukları için vergi alacak kilise kalmıyor. +Bir memlekette on kilise varsa bunun dokuzunu kapıyorlar hükumet dairesi depo anbar yahud ticarethane yapıyorlar. +Papasları koğuyorlar. +Hazret-i Isa’nın ve Hazret-i Meryem’in resimlerini çiğniyorlar türlü türlü hakaretlerde bulunuyorlar. +Sonra koğdukları papasların yerine Bolşevik papaslar getiriyorlar. +Bu Bolşevik papaslarının dinden ziyade dinsizlik için çalışacakları tabiidir. +Eski ayinlerin yerine şimdi yeni Bolşevik ayinleri yapılıyor. +Bolşeviklerin dine karşı aldıkları bu vaz’iyet bit-tabi’ halk üzerinde çok fena te’sir icra etti büyük bir aksülamel husule getirdi. +Şayan-ı hayrettir bu kadar tazyikata ma’ruz kalan din hisleri zaiflayacak yerde bil-akis kuvvet buluyor. +Şimdi yalnız halk değil münevver kısım da dindar oluyor. +man halk Bolşevik hükumet ile mücadelede bulunuyor. +Müslüman halkın ıztırabı daha büyüktür. +Zira hem Rus Bolşeviklerinin hem de Tatar Bolşeviklerinin tazyikatına ma’ruz kalmaktadır. +Yeni hazırlanmakta olan Teşkilat-ı Esasiyye Kanunu’nda “mehakim-i şer’iyyenin mülga” olduğuna dair bir madde bulunduğunu ceraid-i yevmiyyenin bütün muhabirleri Ankara’dan gazetelerine bildirmiş bunun üzerine biz de evvelki nüshamızda bunun ma’nasız bir şey olduğundan bahsetmiştik. +gazetesi ise “Teceddüd ve “Bu ta’dilat miyanında Halk Fırkası dahili teceddüd ve ıslahat namına pek mühim mukarrerat mak kabil değildir. +Bunlar arasında en şayan-ı teşekkür olan teceddüd mehakim-i şer’iyyenin lağvıdır. +Devletin hakk-ı kazası tevhid edilmelidir.” demişti. +Bilahare Ankara’dan çekilen telgraflarda mahakim-i şer’iyyenin ilga edilmeyeceği yalnız isminin değiştirilerek “Ahval-i Şahsiyye Mahkehıristiyan ve Yahudi çocuğu olsun kendilerine hiçbir mektepte din dersi verilemez. +Ancak on sekiz yaşına geldikten sonra eğer bir din hakkında ma’lumat almak isterse hususi surette tedkikatta bulunabilir. +Müslümanlar ayrıca medrese de açamazlar. +Bu suretle Müslümanlık Rusya’da büyük buhranlar geçiriyor. +Geçenlerde toplanan Ulema Kongresi vaz’iyetin vehametini nazar-ı dikkate alarak medrese açabilmek için Bolşeviklerden müsaade istihsali vikler kat’iyyen müsaade vermeyeceklerdir. +Diniye Nezareti bir şekilden ibaret kalmıştır. +Bolşevikler bu Nezaret’in bütün kıymet ve ehemmiyetini ıskat etmişlerdir. +Medrese açmak tedrisat-ı diniyyede bulunmak salahiyetini bile haiz olmayan Diniye Nezareti çok geçmeksizin tamamen ortadan kaldırılacaktır. +Şimdi seler kapandığı için bundan sonra imamlar da yetişemeyecektir. +Binaenaleyh hiç lüzumu kalmayacaktır. +Şimdiden imamsız kalan pek çok mahaller köyler vardır. +Müslüman halkın cenazeleri ortada kalmaktadır. +Bolşevikler kendi adamlarından olan Tatar komünisti Abdullah İsmeti’yi Ulema Kongresi’ne gönderdiler. +Bu Bolşevik Tatar Ulema Kongresi’ni nüfuzu altında tutmuş ve Bolşeviklerin amaline mugayir bir hareket göstermesine meydan vermemekle mükellef bulunmuştur. +Şimdi Rus Bolşevikleri genç Bolşevik Tatarları vasıtasıyla yeni bir imla meydana çıkardılar. +Bundan maksad da Kur’an’ı okuyamamaktır. +Hakikaten Kur’an imlası yabancı gelmektedir. +Zaten din tedrisatı memnu’ olduğu cihetle bir zaman sonra çocuklar Kur’an’ı hiç tanıyamayacak bir hale geleceklerdir. +Sonra Bolşevikler camilerden vergi alıyorlar. +Burasını alel-ade bir ticarethane gibi addediyorlar. +Orada birtakım adamlar toplanıyorlar velev ki ma’nevi olsun bir menfaat te’mini için çalışıyorlar; o halde devlete bir vergi vermeleri lazım gelir diyorlar. +Hatta camilerin vergisi evlerin ticarethanelerin vergisinden ziyadedir. +Bu vergiyi yalnız camilerden değil kiliselerden de alıyorlardı. +Lakin şimdi kiliseleri kapat gibi manzumeleri elden ele dolaştırılıyordu. +Ne garibdir ki bugün mehakim-i şer’iyyenin yahud fından ortaya atılıyor. +Yeni Teşkilat-ı Esasiyye projesini Ziya Gökalp Bey’le Ağaoğlu yazdıkları dını da ilave etmeyi ihmal etmemişlerdir. +Adliye Vekili ise mehakim-i şer’iyye vezaifinin kalacağını yalnız “şer’iye” kelimesinin kaldırılacağını söylemek suretiyle hem efkarı tatmin hem de maksadı te’min etmek istemiş olsalar gerektir. +Sonra gayrimüslimlerin ahval-i şahsiyyeleri de bu mahkemelerde rü’yet olunacağını Vekil Bey ahval-i şahsiyyeleri ahkam-ı İslamiyyeye göre mi cari olacak yoksa gayrimüslimlerin mensub oldukları dinin icabatına göre mi? +Bir müslüman hakimi burada Tevrat ve İncil’in ahkamına göre hükmedebilir mi? +Eğer hükmedecek olursa ayat-ı kerimesini ne suretle te’vil rarnamesi’nin müzakeresi esnasında bu cihetler de düşünülecektir. +Sonra Ağaoğlu Ahmed Bey ile Ziya Gökalp Bey’in hazırlamış oldukları Teşkilat-ı Esasiyye projesini bu hafta gazetesi neşretti. +Büyük Millet Meclisi’nin salahiyetleri miyanında “ahkam-ı şer’iyyenin tenfiz ve icrası” salahiyeti hiç zikrolunmamış. +Acaba bu vazifeyi kim ifa edecektir? +Yoksa Ağaoğlu ile Ziya Gökalp beyler ahkam-ı şer’iyyenin tenfiz ve icrası artık hitama ermiştir mi demek istiyorlar? +Bit-tabi’ kanunun müzakeresi esnasında bu cihetler de anlaşılacaktır. +Ağaoğlu Ahmed Bey Teşkilat-ı Esasiyye mesi” deneceği hatta vazifesinin tevsi’ edilerek gayrimüslimlerin de ahval-i şahsiyyelerini rü’yet edeceği bildirildi. +Adliye Vekili Seyyid Bey’in bir gazete muhabirine vuku’ bulan izahatı da bunu te’yid etti. +Demek ki mahkeme-i şer’iyyelerin rü’yet etmekte oldukları işlerle meşgul olacak bir mahkeme bulunacak amma ismi “Mahkeme-i Şer’iyye” olmayacak! +Acaba bu “Şer’iye” kelimesinin kabahati nedir ki Adliye Vekaleti bunun müessesat-ı adliyye miyanında kalmasını münasib görmüyor? +Madem ki o işlerle iştigal edecek ayrı bir mahkeme bulunacak o halde bunun adı eskisi gibi “Mahkeme-i Şer’iyye” kalsa ne olur? +Mehakim-i şer’iyyeyi Bab-ı Meşihat’tan alırken tevhid-i kazayı ileri sürmüşlerdi. +Halbuki o vakit maksadın mehakim-i şer’iyyeyi büsbütün kaldırmak olduğunu bir kere Meşihat ile alakasını kestikten sonra günün birinde ismini değiştirmek pek o kadar güç bir şey olmadığını daha o zaman söyleyenler vardı. +Hatta merhum Mahmud Es’ad Efendi bu hususta fikrini soranlara diyordu ki: +– Mahkeme-i şer’iyyenin Meşihat’a yahud adliyeye merbutiyeti o kadar haiz-i ehemmiyyet değildir. +Yalnız bu hususta nazar-ı dikkate alınacak cihet “hüsn-i niyyet” mes’elesidir. +Lakin ben korkarım ki ileride mehakim-i şer’iyyenin ilgası +lar arasında tearufu müslümanların yekdiğerinin ahvalinden haberdar olmasını te’min ve bu suretle aradaki caygir revabıt-ı uhuvvet ve muhabbeti tahkim etmek esası hükumetimizin kabul ettiği esaslardandır. +Türkiye Büyük Millet Meclisi Şer’iye Vekaleti’nde bir İslam akademisini “Te’lifat ve Tedkikat-ı İslamiyye” Hey’et-i İlmiyyesi namıyla te’sis ettiği zaman maali ve hakaik-ı sında tearufu te’min etmek yolunda ihzar olunan esbab-ı mucibeyi kabul ettiği gibi Tedkikat ve Te’lifat-ı İslamiyye Hey’eti’nin vezaifini ta’dad eden mevad arasında da bu esasatı tasdik etmişti. +Binaenaleyh mesail-i esasiyye-i İslamiyyeyi tedkik İslam aleminin ahvalini tahkik etmek için bir İslam kongresinin akdi mes’elesiyle meşgul olacak bu kongrenin akdini te’min edecek bir müessese-i diniyyemiz mevcuddur. +Bilhassa bu müessese-i diniyyenin riyasetinde üstad-ı muhteremimiz Şeyh Abdülaziz Çaviş Efendi hazretleri gibi bütün İslam aleminde büyük bir şöhret-i ilmiyye ve edebiyyeyi haiz olan bir zatın mevcud bulunması böyle bir kongrenin kafil-i muvaffakıyyetidir. +Şeyh Abdülaziz Çaviş Efendi hazretleri böyle mesail-i esasiyye-i temerinin in’ikadını te’min edecek her liyakati haizdir. +Efkar-ı İslamiyye içinde Şeyh efendi hazretlerinin yazılarını okumayan bir muhit yok gibidir. +Binaenaleyh İslam aleminin her tarafında pek mübrem bir ihtiyac olarak hissedilmekte olan bu kongrenin akdi mes’elesini Şeyh efendi hazretlerinin Şer’iye Vekili Mustafa Fevzi Efendi hazretleriyle müzakere ederek bir karar ittihaz etmeleri menafi’-i umumiyye-i İslamiyye icabatındandır. +Bu mütalaatımızın nazar-ı dikkate alınmasını bilhassa rica eder ve bütün İslam aleminin vahdetini bütün İslam aleminin mücahedatını bilhassa olan bu İslam mü’temerinin bir an evvel akdine Tunus ulema ve mücahidininden Abdülaziz es-Saalibi Efendi’nin muhabirine vuku’ bulan mülakatında bir İslam kongresinden bahsettiklerini gördük. +Müşarunileyh diyor ki: +“Tunus bugün istiklal ruhuyla meşbu’dur. +İslam aleminin aktar-ı sairesinde de aynı ruh müncelidir. +Bu muazzam kuvvet kendisini idare edecek hakiki bir hükümdar bulacak olursa fevkalade berliğini te’min ederek bu muazzam kuvveti idare ve i’la etmek zamanı gelmiştir. +Bunun için bütün akvam-ı İslamiyyenin yekdiğeriyle anlaşmaları yekdiğerinin bütün vaz’iyet ve ahvalinden hakkıyla haberdar olmalarını yekdiğerinin teşkilat faaliyet ve ahval-i ictimaiyyelerini bi-hakkın öğrenmelerini akdi lazımdır. +Böyle bir kongre akd-i ictima’ eder ve ahval-i umumiyye-i İslamiyyeyi tedkik eder de hiç olmazsa matbuat-ı yevmiyyenin müslümanlara vereceği terbiye-i siyasiyyenin esaslarını tesbit ederse istihsal olunacak netayici tasavvur edebilirsiniz! +Tabii bu kongrenin en tabii mahall-i akd-i ictima’ etmesi maniaya uğrarsa size te’min ederim ki bu kongre behemehal akd-i ictima’ edecek İstanbul’da olmazsa İsviçre’de orada olmazsa Amerika’da el-hasıl küre-i arzın bir noktasında toplanacak ve mesail-i İslamiyyeyi tedkik ederek istikbalde ta’kib olunacak istikameti ta’yin edecektir.” böyle bir kongrenin akdolunması lüzumunu gerek Kastamonu’da gerek Ankara’da neşrolunduğu sıralarda ileri sürmüştü. +Bir aralık böyle kongrenin in’ikadını hükumet de tervic etmiş ve bazı teşebbüsat-i ibtidaiyyede bulunulmuştu. +O sırada Sakarya Harbi’nin başlaması üzerine bu teşebbüs ileri götürülemedi. +Bugün lehü’l-hamd memleket harici düşmanlarından kurtulmuş ve sulhü akdetmiştir. +Artık bir İslam kongresinin akdine mani’ kalmamıştır. +Müslümanların tearufunu te’min yolunda + +|/\| \ No newline at end of file