|\/|
_____
<?xml version='1.0' encoding='utf-8'?>
<metadata>
    <title>Müntehabat-ı Cedide</title>
    <author>Mustafa Reşit</author>
    <date>1884</date>
    <word_count>114019</word_count>
    <unique_words>37211</unique_words>
    <line_count>14941</line_count>
</metadata>
_____

**İFÂDE-İ MAHSUSA**

Meşâhir-i üdebâmızın müteferrik sûrette münteşir veya kitap şeklinde
matbu bulunan nefâyis-i âsârından müntehab ve müstahreç parçaları hâvî bir
mecmua vücûda getirmeyi pek çok vakitten beri arzu ediyordum.
Muahhiran bu arzuya saadetli Ekrem Beyefendi Hazretlerinin emirleri de
inzimâm eylediğinden şimdilik on beş günde bir kere böyle bir cüz' tertip ile enzâr-ı
nefâyis-perestâna arz etmeye karar verdim.
Tertipte intizâma dikkat edemeyeceğimNe be'is var? Mecâlis-i urefâ
külfet-i teşrîfattan âzâde değil midir?
Mecmuam "nesr" ve "nazm" itibarıyla iki kısma münkasımdır.
Teşhirgâh-ı nefâyis ıtlâkına sezâvâr olan böyle bir mecmuanın
temâşâsından mahzuz olmayacak bir nazartasavvur edemem.

Mustafa Reşit
**NÜFUS**

İnsan şu kürre-i zemin dediğimiz vücûd-ı müteharrikin rûhudur denilebilir.
Zira ki kışrın haricinde her ne hareket görülürse hep onun sayesinde zuhûr ediyor.
Tabiatın fevkinde ne eser müşâhede olunuyorsa hep onun himmetiyle hâsıl
oluyor.
Kudretin kemâline iman ile secde-ber-i hayret ve ubudiyet olan odur.
Meşiyetin adl ve ihsanını idrâk ile bu kanûn-ı ezelîyi hâriçte izhâr etmeye çalışan
odur.
Nefsinin maddiyat ve süfliyattan i'tilâsını keşf ile ef'âlinde dünyât-ı
alâ'ikten teberrî ile zevâhirîne kıyâs kabul etmeyecek sûrette rûhânî ve tecrîdî bir
azamet göstermeye -velev nâdiren olsun- muvaffakiyet hâsıl eden odur.
Dört bin sene evvel cârî olmuş birtakım esbâba okuduğu veya gördüğü
netâyiçten dört yüz sene sonra zuhûr edebilecek birçok netâyice işittiği veya
düşündüğü esbabtan istidlâl ile nev'inin vefât etmiş veya henüz hayat bulmamış ne
kadar efrâdıvar ise hemen cümlesiyle hem-meclis geçinebilecek surette ve
binâenaleyh -eğer tabire itiraz olunmazsa- lâ-yemûtâne bir halde yaşayan odur.
Rû-yı zemini bu kadar masnûât nazarrubâ ile tezyîn eyliyorTabiat-ı
külliyeyi idâre-i cüz'iyesine hâdim ederek bunca bedâyi' meydana çıkarıyor.
Eyyâmı zulm ateşinden leyâli zulmet dumanından kurtarmaya çalışıyor.
Deryayı sahra gibi her tarafında gezilir havayı derya gibi içinde yüzülür bir hale
getiriyorTabiatla pençeleşerek bu kadar cevâhir-i serveti sîne-i hırsından koparıp
meydana döküyorEcelle gülüşerek bunca emrâz ve devâhînin vücudunu def'
ediyorBuhar gibi en sakîl ecsâmı en kuvvetli maâdeni berküşte ve perişan etmek
şanından olan bir dâhiyeyi hizmetkarlıkta ve berk gibi dünyayı yakıp yıkmak
levâzımından bulunan bir beliyyeyi tatarlıkta istihdâm eyliyorVuhûş ona mûnis
oluyorTuyûr onun itaatinde duruyoristerse şecerlerin semerâtı bir başka şekle
bir başka hale giriyoremr ederse hacerler hâsiyetini değiştiriyor hâsılı iki ayak
üzerinde iki arşın boyunda öyle bir mahluk-ı garip bir koca âlemde hâkim-i ezele
hilâfet eyliyorBir koca küreyi top gibi pençe-i tasarrufunda oynatıyor.
Vâkıâ bu mahluk bütün bütün âlem-i vücuttan zâil olmak lazım gelse his
ve ta'alluktan nasibi olmayan küre ve tasavvur ve tasdik kuvvetinden mahrum olan
sair küre-nişînler zerre kadar müte'essir olmazFakat insanın hemen kâffe-i âsârı
telâhuk-ı efkâr ve te'âvün-i sa'y ile hâsıl olduğu için efrâdı azaldıkça nev'inin fâidesi
dahi azalacağında hiç şüphe yoktur.
Şu kadar var ki kaziyeyi aksine çevirip de ale'l-ıtlak kabul etmeye
kalkışırsak netice doğru çıkmazÇünki havâic-i beşeri ifade edecek esbâbın usûl-i
tezâyüdü ebnâ-yı beşerin sûret-i tekessürüyle bir nispette değildir.
İzâh-ı merâm için yirmi senelik müddeti ele alalım.
Meseleyi her türlü avârızdan tecrîd ederek düşünelim.
Vücudu sıhhatte olan ve vücudu sahih bir erkeğin taht-ı izdivâcında
bulunan bir kadın hiç olmazsa senede bir çocuk tevlîdine tab'an muktedirdir.
Bu cihetle iki kişi yirmi senede yirmi iki kişiye bâliğ olurDemek oluyor ki
bunda sermâye iki senede re'sü'l-mal ile tesâvî
hâsıl ediyorYa hele misal addolunan
zaman mesela altmış seneye çıkarılır ve bir koca ile bir karı yerine mesela dört veya
sekiz takım zevcin mevzu bahs edilip de onlardan her sene hâsıl olan erkeklerle

kızlar rüşde bâliğ oldukça birbirine verilirse tenâsül üç karna varır varmaz dört
ailenin mecmû' efrâdı ma'hûd satranç hesabında gösterilen buğday gibi şehirlere
sığmayacak bir miktara varır.
Halbuki muhtaç olduğumuz şeylerin vesâit-i tedârikinden olan ziraat veyâ
sanat veya ticaretin hangisi tecrîden mutâla'a olunursa olunsun bu nispette terakkiye
müsâit görülemezÇünkü insanın her mevlüdü tab'an müvelliddir.
Bir kere ziraati düşünelimEvvelâ onun mahsûlü sarf-ı istihlâl içindir.
Ale'l-umûm hıfz olunamaz ki her sene tohum semerât miktarınca tezâyüd edebilsin.
Sâniyen tutalım ki öyle olmamış ziraatın mevkuf-ı aleyhi olan toprak zaten
bir hadd-i tabiî ile mahduttur.
Tohum çoğalmakla yoktan yer icadına imkan hâsıl olmaz ki bu sene
önümüzdeki sene için semerâtımız müktarınca tohum ve ondan sonra gelecek sene de
tohumun bu sene ekilecek tohum ile nispet-i ma'kûsesine mu'âdil gelecek semerât
hâsıl edilebilsin.
Binâenaleyh tenâsül ile ziraat her türlü avârız-ı hâriciyeden masûn olarak şu
kavâid-i mücerredeye ittibâ' eder giderlerse benî nev'imiz kürenin her arşın
toprağında bir adam bulunduracak kadar tekessür edebilir.
Çünkü hâ'iz olduğu tevlîd ve tezâyüd hassaları –avârız bir tarafa
bırakılınca- umûr-ı tabi'iye içinde mevtten başka bir hal ile mahdut değildirMevt-i
tabiî ise tevlîd-i tabi'înin ancak on beşte biri nispetinde görülürÇünkü bir erkekle bir
karı ömr-i tabi'î miktarınca yaşar ve kuvve-i tevlîdiyelerine bir ârıza gelmezse
cemiyete en azdan otuz evlat bırakmak isti'dâdına mâliktirHalbuki bir karı ile bir
erkek vefat ederse cem'iyetten yalnız iki adam kaybolur.
Fakat toprak hiçbir vakit kadar adamı besleyemezÇünkü gerek vüs'at ve
gerek kuvve-i inbâtiyece tecâvüzü nâ-kâbil bir hadd-i tabi'î ile mahduttur.
Bir kürede sanata bakalımEvvelâ on adam bir yere toplanır da -nihayet
derecede çalışmak itibarıyla- mesela günde otuz gömlek i'mâl ederse yüz adamda üç
yüz gömlek bin adamda üç bin gömlek i'mâl edebilirBir gömlek ne hâle girse ve
üzerinden kaç sene geçse bir gömlek daha tevlîdine muktedir değildir ki insanda
olduğu gibi vesâit-i muhassala ta'addüd etsin de mahsûlâtın tezâyüdü nisbeti
değişsin.

Sâniyen tutalım ki sanatın mevkûf-ı aleyhi ham eşya ve ham eşyanın
mevkûf-ı aleyhi ziraattırZiraatın i'âşeden âciz kaldığı bir miktarı sanat bir türlü
yaşatamaz.
Ticaret için konulmuş bir sermaye her ne kazansa tenâsülde olduğu gibi
iki senede mevcûdiyetini taz'îf edecek kadar temettu' edemez.
Elindeki eşyayı yüze yüz kar ile satanlara bakılmasın onların kârı ticaret
değil bâyi'in heves ve emniyetini sû-i isti'mâl ederek cevaz perdesi altında setr
olunmuş bir nev' sirkattir.
Hele bu tâcir temettu'unu re'sü'l-mala zam ederek ikinci derecede ondan
temettu' edebilir ise de bu muza'af fâide dahi hiçbir vakit birkaç aile beyninde olan ve
ahfâdın vukû'u tabi'î olan tezâyüdüne mukâbil gelemez.
Sâniyen tutalım ki mukâbil gelmişMademki ticaretin birinci madde-i
ihtiyacı ham veya ma'mûl eşyadırVe mademki onlar ziraat ve sanat kuvvetiyle hâsıl
olacak ziraat ve sanat insanın yiyeceğini tedârikten aciz olursa sâ'ir havâyicini
istihsâl için ticarete lazım olan eşyayı hiç meydana getiremeyeceğinden ve ticaret ise
hiçbir vakit ziraat ve sanattan müstağnî olarak hayat-ı beşerin idâmesine kâfî
olamayacağında şüphe yoktur.
Dünyada bir şey görüyoruz ki insan nisbetinde ve belki her türlü nisbetin
haricinde tezâyüd ediyor.
da medeniyet-i hâzıranın ahlât-ı fâsidesinden olan fâ'iz ve hele ahlâtın en
müte'affinlerinden bulunan fâ'iz-i mürekkeb ile alınır dindir.
Fakat bu hal dahi bir çocuğun ötesinde berisinde görülen pisliklere benzer.
Medeniyetimiz daha pek tufûliyet halindedirGirdiği tarîk-i terakkîde hakikaten
insan ıtlâkına şâyân olacak bir mertebeye vardığı gibi fâ'izler fâ'iz-i mürekkebler gibi
adâlet-i ezeliye ve tabiat-ı insâniyeye mugâyir olan birtakım müstekirhâtın her ne
sûretle olursa olsun zâ'il olacağından eminiz.
Ma'amâfîh fâ'iz veya murâbehe bekâ bulsa bile herkes fâ'izle para almak ve
yine fâ'izle para vermekten başka bir şey yapmaksızın geçinmek kâbil midir ki
cem'iyet-i beşerin esbâb-ı meşru'a ile ta'ayyüşten nâ-ümîd olduğu zamanlarda
hayatına kâfil addolunabilsin?
İşte bu mütâla'ata ve Avrupada kesret-i nüfusun daha birçok esbâb ile
kuvvet bularak ve daha doğrusu aranırsa esbâba bir medâr-ı kuvvet olarak amele

beyninde hâsıl eylediği şiddet-i zarûretin te'sir ve ilkâsıyla fenn-i servet ulemâsından
erbâb-ı idâreden hukemâdan etıbbâdan birçok ashâb-ı kalem bunların kâide ve
esbâbına ve men'-i mazarrâtına dair her gürûh kendi nokta-i nazarından ibtidâ ederek
birçok mebâhis meydana koyarlarVe terakkî-i nüfusu bir hadde tutmak için birçok
vesâitten bahs ediyorlar.
İnsan çoğalıyor imişOndan ihtirâz ederse hemen her yirmi arşın yerinde
bir adam bulunurcasına kesretle meskûn her iki günde bir adam kendini helak
edercesine felaketle memlû olan memâlik-i garbiye halkı ihtirâz etsin.
Amma bir zaman gelecek imiş ki biz de topraklarımızdan ta'ayyüş
edemeyecek mertebede çoğalacak imişizBiz buralarını ahfâdımız düşünmeye
mecbur olup olmayacağını bile düşünmeyiz biz bugün en büyük vazifemizi fiile
getirmek istersek tenasülümüzün teksîrine hasr-ı himmet edercesine çalışmalıyız.
Teksîr-i tenâsüle gelince:
Nev'-i beşer birtakım mevâni'-i fevkalâde masûn olursa ashâb-ı tahkîkin
iddiasına göre yirmi beş yirmi altı senede mevcudunun bir misli kadar tezâyüd eder.
Bu nisbet ise bir asırdan beri nüfusun Amerikada birbiri üzerine altı yedi ve
Avrupada iki üç kat tezâyüd etmiş olmasından alınmıştırDemek oluyor ki biz de bir
asır kadar tenâsülde olan kânun-ı tabiata mümkün mertebe riâyet etmiş olsak
vatanımızı ma'mûriyetine gıbta-keş olduğumuz memâlik-i mütemeddine gibi serâpâ
insan ile dolu serâpâ hayat ile müzeyyen bir hale getirebileceğiz.
Ya acep memleketimizde bu maksadın husûlüne meydan vermeyen esbâb
nedir?
Dünyanın her tarafında tenâsülü teksîrden geri bırakan şeyler fenn-i servet
ashâbının rivâyetine göre birtakımı mûcib birtakımı mâni' iki sınıfa münkasımdır.
Mûciblerin birincisi havanın fenalığı ikincisi mahalle ve hanelerin
pisliği üçüncüsü hıfz-ı sıhhat esbâbında kusur dördüncüsü vücudu muhafaza edecek
surette giyinmeye dikkatsizlik beşincisi muzır veya vücudu beslemez şeyler yemek
altıncısı fısk yedincisi işret veya tütün gibi müfsid-i mîzaç olacak şeyleri isti'malde
tecâvüz-i had yedincisi kaht ve galâ sekizincisi muhârebât dokuzuncusu idâre-i
servetçe muzır veya kâidesine mugâyir olarak ihtiyar olunan birtakım tedâbir
onuncusu keder ve inkıbâz-ı derûn on birincisi çocuk düşürmek gibi esbâb-ı
muhribedir.

Bunlar alil-i sâriyeyi tevlîd ederYahut şiddetlendirirÇocukların neşv ü
nemâsına mâni olurBüyüklerin kuvve-i hayâtiyesini azaltırHâsılı vefiyâtı tezâyüd
nüfusta olan kânun-ı tabiiyeye mukâbele edecek bir dereceye getirir.
Maniler ise işret ve sefâhete şiddet-i inhimâk ve nev'-i beşerin karmakarışık
bir halde ikâmetle birbirine teşâbühü ve fahişelik maddeleri oluyor ki bunlar
dolayısıyla tevellüd-i kesretten men ediyor.
Herkesin indinde ulûm-ı müte'ârife hükmüne geçmiştir ki insan teneffüsle
yaşarTeneffüs hava ile hâsıl olurHava ne kadar ciyâdetli olursa sıhhat-i umûmiye
kadar kuvvette olacağında şüphe yoktur.
.
Vücudu muhafaza edecek surette giyinmeye dikkatsizlik dahi bizlerde
mevcut değildir denilemezVakıâ köylülerimiz vücutlarını germ ve serde ve
envâ' meşakkate alıştırmışlardırKemâl-i âfiyetle yetmiş seksen sene yaşarlarÇeki
taşı kaldırabilirlerBir kuzu yerler hazm ederlerHasılı Avrupaca kuvvette darb-ı
mesel olan Türkler sorulsa onlar gösterilebilirLakin şehrimizde bütün bütün bu
halin aksi görünüyorAdet edinmişiz çıplak ayakla geziyoruzBaşımızdan arkaya
eksik olmuyorYazın çifte fanile kışın üç kürkle oturuyoruzBeşikte bir çocuğa
giydirilen sarılan şeyler bir yere getirilse koca bir adam için bir kat mükemmel elbise
imaline kifâyet eder.
İnsan böyle giyinmezSoğuktan öyle tehaffuz olunmazVikâye-i beden için
bu türlü esvap kullanmak şifa niyetine zehir içmek kabilindendirAra sıra da bazı
aileler görülüyor ki hıfz-ı sıhhat esbâbına vâkıf olmuşÇocuklarını lüzumdan hariç
elbise giymemeye alıştırıyorlarMademki ekalliyet bu yolda hakikat-bînliğe
başlamıştır her bir emr âhirde olduğu gibi ekseriyet pek az zaman içinde bu yolda
dahi muhakkiklere mukallid olacağından eminiz.
Muzır veyahut vücudu beslemez şeyler yemek ise bütün bütün bizim
mahsûsâtımızdan denilebilirKan zaaflığından ve mide bozgunluğundan tevellüd
eden hastalıklar burada hemen dünyanın her yerinde ziyade olduğu tecârüb-i tıbbiye
ile müsbettirBiraz zeytinyağlı patlıcan çereviş yağlı fasülyeyi ta'tîl etsek de
birkaç lokma et yemeye başlasak hem kendimi rahat yaşardık hem evladımızın
vücudu kuvvetli bulunurdu.

Fısk hususunda memâlik-i mütemeddineye nispet ehven sayılanlardanız
yalnız bu babda mûcib-i şikayet olabilecek bir halimiz frengini kesreti ve dem be
dem tezâyüd etmesidir.
İşte sıhiye veya zâbıta bu belayı def'a sâlih olacak bir nizâm yapmaya
borçlu görünür.
Fakat işretin veya tütün gibi müfsit mîzaç olacak şeylerin isti'mâlinde her
türlü hududu tecâvüz etmişizdir.

İnkıbâz-ı derûn zaten Osmanlıların tabiatında yokturZannetmeyiniz ki bu
sebebin tenâsülümüzce bir te'siri olabilsin.

Gelelim mâni'lere:
İşret ve sefâhete şiddet-i inhimâkın derece-i te'sîrini az bir dikkatle görmek
kâfîdir.
İstanbuldaki ayyaşların zen-dostların hanelerinde birer ikişer çocuk anca
görülebilir fakat Kartal'da Silorbide bir köylünün
Evine girilse fakir bahtiyarın her tarafı beş altı semerâtü'l-fuâd ile müzeyyen
bulunur.
.
Netice-i murad eğer mülkümüzde insanın azalmasını mûcib gördüğümüz
esbâbı ve çoğalmasına mani bulduğumuz aleli def' etmeye çalışır da kâ'ide-i
tezâyüdü cereyân-ı âdilesine bırakmaya muvaffak olabilir isek yirmi beş yirmi altı ve
hiç olmazsa elli altmış senede nefâsetimizi taz'îf edebileceğimiz istidlâl-i
nazarînin tecârüb-i hâriciyeye aynı aynna muvâfakatla kuvvet bulmuş bunca delâil-i
kâtıa ile sabittirOsmanlılar iki misline bâliğ olur ise yerlerinin vüs'atiyle adetlerinin
kesreti beyninde olan nispet Avrupaya mütekârib ve iş ilerledikçe müsâvî olacak.
Avrupada ise insan ilâ gayru'n-nihâye tezâyüd edebilmek ihtimali yoktur.
Binâenaleyh biz medeniyetin mâbihi'l-hayatı olan nüfusta ve onun avârızından



bulunan her türlü âsâr-ı terakkîde ilâ gayru'n-nihâye Avrupanın mâdûnunda kalmak
hatrına mübtelâ değiliz.
Şimdi görüp de hayran kaldığımız i'câz-ı kemâlâtın sâni' ve muhtar-ı ârile
merâtib-i terakkîde hem-mesned olmak topu yüz senelik bir himmete muhtaçtırYüz
sene ise hayât-ı cem'iyete kıyâs olunursa ömr-i beşere nispet bir ân-ı mevhûm
hükmünde kalır.

Kemal

**İBRET**

Dikkatle bakılırsa bu kârgâh-ı kudretin her zerresi bir cihân-ı hikmet her
lahzası bir devr-i ibrettir.
Âkıl her gördüğünden müstefîd olabilirHer işittiğinde bir hisse-i ma'rifet
bulabilirHatta allâme-i riyâzî meşhur mahsûlât-ı ma'ârifin en
mu'cizlerinden olan kuvve-i câzibe kanunlarını bir elmanın sukûtundan ibret-bîn
olarak keşf eylemiştir.
Hep hisse-mend-i ibret olmaya çalışanlardır ki zor bâzû-yı irfân ile tabiatın
ebvâb-ı serâ'irini sökerek sa'âdet-serâ-yı medeniyeti tezyîn etmekte olan bu kadar
cevâhir-i kemâlâtı insâniyetin dâmân-ı istifâdesine îsâr etmişlerdir.
Hususiyle bir lisana sesini dünyanın her köşesinden işittirmeye ve bir
kaleme bir anda yüz binlerce ashâb-ı mütâla'aya merâmından haber vermeye kudret
bahş etmek imtiyâzına mâlik olan matbû'âtın zuhûruyla âlem-i insâniyete şeref
verdiği günden beri kavâ'id-i siyâset ve usûl-i hikmet ve medeniyet ve ma'rifetin
temâyülât ve ilcâatından ibret almak umûmun müstefîd olabileceği bir ni'met
hükmüne girdiği için ebnâ-yı beşer telâhuk-ı efkârın ittisâ'ı sayesinde bir iki asır
içinde üç dört bin seneden beri zuhura gelen müessir celîleyi unutturacak derecelerde
bedâyi' nümâ-yı kemâl olmuştur.
Âlemin hazâ'inü'l-ketb ma'ârifine bakılsın.
İki asr-ı âhirin mahsûlât-ı irfânı edvâr-ı sâbıkanın âsârına yalnız ihtivâ-yı
hakâyıkta değil kesrette dahi bin derecelerde fâik görünür.
Hele on sekizinci asr-ı mîlâdîyi evvelden tehiyye veya içinde bulunarak
terbiye eden ve eserlerinin intişârındaki sür'at ve suulet cihetiyle birbirinin adrâkât-ı
mevcûdânesine feyz-bahş-ı takviyet olan hukemâ kavâid-i mevcûdeyi mücerredât ve
mevhûmâtından tecrîd ile hikmeti tecrübe ve istidlâl üzerine te'sîs ettikten sonra
medeniyet tarîk-i terakkîde bir başka şevk ve şitâb ile yol almaya başlamıştır.
.
Nazariyât-ı ilmiyenin âsâr-ı hâriciyeye tatbikiyle maddî ve manevi
istifadeye çalışanlar buhar kuvvetiyle seyyâle-i berkiye hâsiyetini keşf ettiler.
İnsaniyete hizmet için ruh kadar bedî'ü'l-eser ve hayal gibi serîü's-sefer iki vasıta
peyda oldu.
Buhar sayesindedir ki insan sehhâr gibi denizde yürüyorKarada uçuyor.
Seyyâle-i berkiye kuvvetiyledir ki âdem sahib-i keramet gibi hem tayy-ı zaman hem
kasr-ı mekan ediyor.
Buhar sayesindedir ki yirmi beş otuz milyon nüfusu olan yerlerde elli
altmış milyon bargir kuvvetinde demir ve bakır hiç ârâm etmeksizin lezâiz ve
havâicimizin tedârik-i esbâbına çalışıyorSeyyâle-i berkiye kuvvetiyledir ki
dünyanın bu cihetindeki bir hasta ta karşı tarafında olan bir hekimin hazâyıkından
istifâde ile hıfz-ı hayatına muvaffak oluyor.
Gaz zuhur ettiÖmr-i beşer bir kat daha müzdâd olduMemâlik-i
mütemeddinede herkes geceyi gündüze katmışLezzet-i hayâtından müstefîd oluyor.
Herkes leyâlin hapishâne-i zulmünden kurtulmuşEsbâb-ı saâdetinin tezyîdine çâre
arıyor.
Tıp muhayyer-i ukûl olacak bir hale geldiBundan yüz sene evvel mühlik
addolunan emrâzın birçoğu bugün nezleden ehemmiyetsiz geçiyor.

Ma'rifet-i ser hadd-i tasavvura vardıKıtalar ayırıyorDenizler birleştiriyor.
Umman ortalarında karalar kum deryâlarında sular buluyor.
Fenn-i servet mesâiyi taksîm eylediBir nâ-kâbil sanatının kendine ait olan
cihetinde eski hezar fenlerden on on beş derece üstad oluyorBir çocuk uğraştığı işte
evvelki kâr-ı güzarların onundan on beşinden ziyade mahsûl fiile çıkarıyor.
Sanat iktidar-ı beşerin haricine çıkmak da'iyesine düştüüstat tabiatın
âsâr-ı bedi'asından zannolunabilecek revnakta nefâyis meydana getiriyor.

Ticaret bir garip tibar bulduBin şirketten servetli adamlar bir devletten
kuvvetli şirketler peydâ ediyorHâsılı zamanımızın medeniyet ve ma'mûriyeti bir
hale geldi ki bâlâda ta'dâd ettiğimiz esbâbı icat veya keşf edenler ihyâ edilmek kâbil
olsa idi ihtimal ki içlerinde hiçbiri bu âlem yine terakkî-i saâdeti yolunda
kendilerinin ifnâ-yı ömr ettikleri âlem olduğuna inanmazlardı.

..

Kânun-ı tabiat hükmünce her illet bir diğerinin eseri her eser bir diğerinin
illetidirLakin biraz sarf-ı dikkat olunduğu gibi alil ve âsâr arasında mebde' evvel
pek kolaylıkla keşf olunabilirNitekim bahsettiğimiz davada dahi hal böyledir.
Mesela yüz kişi bir yere toplansa da her biri hayır için günde bir iki kuruş
verse yüz çocuk okutacak bir mektebin mülkümüzde idaresine kifâyet edebilir.
çocuklar ise hiçbir vakit bir gün de hayır için bir kuruş vermeyecek bir halde
bulunmazBelki birtakımı bir destgâh peydâ ederlerOndan kazandıkları para ile
ufacık bir şirket onun kârıyla da ufacık bir banka teşkiline iktidar-ı hâsıl
edebilirlerBu da hâsıl olduktan sonra kendilerince zenginliğin başlaması tabiîdir.
Yoksa ibtidâ zenginleşmek sonra banka sonra şirket sonra fabrika sonra mektep
yapmak murad olunursa bizce vusûl-i maksat için kimya ve define aramaktan başka
çare yoktur.
Nazar-ı ibretle bakılırsa görülür ki saadet-i hallerine âlemi gata-keş eden
akvâmın hepsi alil ve âsâr arasında mebde'-i evvel ve tertîb-i teselsülü bulmaya ibret
bînâne çalışarak ve bulduktan sonra işlerini tertîb üzre yürüterek bulundukları
mertebeye vâsıl olmuşlardır.


Meşiyet bizi bu dâr-ı imtihana getirmişHikmetini âsâr-ı esbâba merbût
etmişKudreti hepimize mahsûsâtımıza ibretle bakarak irtibâtın keşfine iktidar
vermiş
..
âyetiyle hikmetle icmâ' ile rivâyetle tecrübe ile ibretle müsbittir ki insan için
her ne hâsıl olursa sa'y ile olur.

İnsan her neye vâsıl olursa sa'y ile olur.
Kemal
**GURÛB GELİBOLU**
Tahtgâh-ı saltanatın Akdeniz'e karşı ağyâra sed olunmuş bir bâb-ı âhenîni
denilmeye şâyân olan kal'a-i sultâniye boğazdan girilir ve bir saat kadar daha beri
gelinirse kudretten numûne-i letâfet olmak için yapılmış bir havz-ı behiştî görülür.
İnsan birkaç gün deryâ-yı safânın kenarında temâşâ-yı tabiat etmelidir ki
hazîne-i bedâyi'inin ibzâlinde kıyâs-ı kudretin ne kerîm olduğuna zihninde bir
mütâla'a hâsıl edebilsin-Ekser günlerde- vaktâ ki akşam takarrub eder bâd-ı şimâl ile hevâ-yı
cenûbî birbirinin âgûş-ı vefâsından koparak her biri dünyanın bir köşesine atılmış ve
âlemin en garibane bir demi olan zaman-ı gurûb ile memleketin en âşıkâne bir
seyrangâhı olan zemîn-i bî-misâli mev'ud-i visâl eylemiş iki nâzenîn gibi
mu'ânakaya başlarlarkadar âheste hareket ederler ki teneffüsleri birbirinin gül
cemâlini soldurur ve sadâ-yı pâları ağyâra ifşâ-yı râz eder endişesindedirler
zannolunur.
Bâd-ı şimâle cilvegâh olan suların emvâcı kadar küçülür ve şemsin ziyası
kadar pâre pâre dağılır ki zemine altın pul işlemeli bir mavi atlas serilmiş gibi
görünürHevâ-yı cenûbun gezindiği sular kadar safvet kadar letâfet kesb
eder ki zemîne bir berrak âyine ferş edilmiş denilebilir.
Poyraz güzergahı olan yerlerin bazı kere ötesine berisine oos dokunur yollar
açar ki serv ü sîmînden fark olmazLodos uğrağı olan tarafların bazı vakit ötesinden
berisinden poyraz geçer şekiller hâsıl eder ki havada beraber baharı pârelenerek
denize dökülmüş kıyas edilir.
Hurşid-i münevver azamet ve saltanatıyla âfâka cevâhir-feşân olarak ufkun
müntehâsına atılmış pamuk şeklinde etraf-ı mağrii dolaşan ufak ufak bulutların hasıl
ettiği nura gark olmuş renkler ne kavz-ı kuzahda ne nigîn elmasta ne ezhâr-ı
bahârîde ne murgân-ı Hindîde görülmek ihtimali vardır.
Bir tarafı gayet açık benefşe ve bir tarafı gayet koyu alev rengine gark
olunmuş veyahut bir ciheti âteşîn-i aldan başlayarak ve tabaka tabaka pembe ve

turuncu ve kavuniçi renklerinin kırk elli derece koyuluğundan açıklığına ve
açıklığından koyuluğuna intikal ederek nihayet kanarya sarısında karar vermiş
veyahut dünyada ne kadar parlak renk var ise açıklıkta koyulukta kabil oldukları
derecâtın hiçbiri hariçte kalmak üzre- umumunu cem etmiş bin türlü mülevven
bulutlar dakika dakika renklerini bir letafetten bir bedî'aya tahvîl ederek aheste aheste
âfâkı seyr etmeye başlarlarBir surette ki yalnız denizde değil dağlarda bile
şekliyle levniyle akisleri müşâhede olunur bu akisler ise daima birbirine in'itâf ederk -galiba- bâd-ı şimâl ile bâd-ı cenûbun hiffet ve galazatça olan tefâvütü dahi havada
tabakât ve tabakât da bitabi' âyineliğe isti'dâd hâsıl eylediğinden sath-ı maden üç
havaya kadar daima tagayyürde daima televvünde bir nur âlemi hâsıl olur ki tasvîrine
değil tasavvuruna bile imkan yoktur.
Zaman olur ki deryaya bir bulutun levni aks eder bir mahir ressam tatlı sarı
üzerine mevc mevc parlak penbe çehreli bir güzellik yanaklarını tasvir etmek istese
de bir âyine-i billur üzerine şebâbın tarâveti ve hüsnün nûrâniyetiyle mümtezic
birtakım âteşîn elvân ezmiş olsa yine bu in'itâfın letâfetine ya müşâbih olabilir ya
olamaz gurûbdan sonra kâh olur hava yine halde râkid kalırMehtap da tesâdüf
olunmazNazarlar hâb-ı seherî gibi latif ve rûh-âver bir zulmet sükûta dalar.
Vücutlar cama hâb-ı nevbaharî gibi hafif ve can-perver bir sütre-i ârâm içine düşer.
Kâh olur hava râkid kalmakla beraber ayın bedr olduğu zamanlara tesadüf
olunurServ ü sîmîne bakılsa sanılır ki şu'leden mahluk bir peri deryaya girmiş nâzan
nâzan şenâverlik ediyorşenâverlik ettikçe vücudundan geldiği yerlere doğru nur
akıp gidiyor.
Kâh olur rüzgarlardan biri galebe etmekle beraber mehtaba da tesadüf
olunmazUmmân-ı zulâm içinde nazardan nihân olarak seyr ü sefer eden gemilerin
sağındaki solundaki kandillerden öteye beriye allı yeşilli mehtap akarmış gibi hasıl
olan temâşalar Damat İbrahim Paşa çerâğanlarına hande zenân olur.
Akşamlarının bu letâfeti sabahlarının rûhâniyetine nispet olunsa aralarında
uykusuzluktan cemâlini reng-i melâl bürümüş ve câme-hâb yerine siyah giysilerine
bürünmüş de henüz uykuya varmış bir sümer güzeliyle sırma saçlarını boynunun
üstüne dağıtmış açılmış ve gayet hafif bir sehâb ile mestûr olan nûr-ı seher gibi
göğsünü bir ince tel gömlekle setr etmiş de henüz mavi gözlerini uykudan açmış saf
çehreli bir dilber kadar -fark bulunur.



Öyle sabah ki istila ettiği yerlerin neresine bir nazar-ı hakîm ile bakılsa
dağları taşları katreleri zerreleri birer lisân-ı hâl olmuşSâni'-i kudretin eltâf-ı azamet
ve i'câz-ı kemâline hamd ü senâda görünür.
Berrak havalı geceleri vardır ki ayın on dördüncü gecesini andırır adeta
güneşin aksi denizde serv ü sîmîn hâsıl ederMevki'in bedâyi'i yalnız meşhûdâtına
münhasır değilBir kere de tarihi tasavvur olunursa bir iki sâl ile Anadolu'dan
karşıya geçen ve Avrupa üzerindeki bunca muvaffakiyetlerimizin fâtiha-i zuhûru
olan kırk elli Osmanlı kahramanı hatıra gelirİkbâl-i milletin yâd-ı azameti
dağda sahrada tahaccür ve havada deryada temessül etmiş gibi görünür.
Güya ki şafaklar şimşîr-i himmetlerinin âfak-gîr olan şa'şaa-i nazar
ribâsından yadigar olmuştur.
Güya ki serv ü sîmînler nâil oldukları muzafferiyette meslek-i ihnidâları
olan nurani münhâh-ı tevfikten nişan kalmışır.
Hayf ki bu deryâ-yı letâfetin etrafında bulunan üç kasaba ile birkaç köyün
şimdiki hali kudret-i hâlikla acz-i beşerin nisbetini göstermek için yapılmış gibidir
Fakr zarûret ve ıstırap ve mezellet her köyünün ve belki her evinin toprak
duvarlarında ve çürk tahtalarında yeni mezarlara ve eski tabutlara yakışacak kadar
hâ'il ve siyaha mâ'il bir kirli renk ile tasvîr olunmuş görünür.güya ki âsâr-ı medeniyet
eski revnak ve ikbâlinin fenasına tahassürle mâtem-i esvâbına bürünmüştür.

Kemal
**.SA’Y**

Ahres ledünyâk kânın ta'ayyüş ibdâ
Vahres lâ-hurtek kânın temevvüt gıdâ


Hem yarın için mevte hazırlanmak hem de hiç ölmeyecek ibi tahsile
çalışmak bir büyük kâide-i hikmettir ki saâdet-i halin esası onun hükmüne ittiba'dan
ibarettir.
Elbette insan dakika be dakika mevte muntazır olunca zahir-i ahiretini
tedarikte kusur etmezLakin hayatına bir hadd-i tasavvur ettiği halde de birgün aç
kalmak muhâtarasına düşmüş olur; çünkü âdeme bir an ölümden aman olmadığı gibi
hayat için ömr-i tabi'î dahi bir hadd-i mu'în değildir.
Bâhusus ki insan fena bulur; ama insaniyet dünya durdukça bâkîdir.
Bir kere düşünelim; dünyada yeni doğmuş çocuktan âciz bir şey var mıdır?
Bî-çare bu mihnethaneye bin türlü ihtiyaç bin türlü isti'dâd ile gelmiş; halbuki iki
zayıf kolundan başka levâzımı tedârike aleti yok! Hava merhametsiz; burûdet ve
rutûbetle cana cana kast ederToprak hasîs; lazım olan cevher-i esmârı sîne-i
hırsında saklarYine böyle iken her ihtiyacını istifadeye her isti'dâdını izhara
muvaffak oluyor.
Buna medâr olan esbab hep bizden evvel gelenlerin semere-i gayreti değil
midir? Öyle ise eslâfa olan dîn-i teşekkürümüzü ahlâfa îfâ etmek lazım gelmez mi?
Hakikat! İnsan fani olduğu halde yine hayat-ı ebediyeye mazhar olacak
gibi çalışmalıdırYoksa herkes sa'yini müddet-i hayatı nisbetiyle tahdîde ederse
ömrü daimî olan insaniyet fena bulurDünyanın her neresine gidilse meşakkatsizce
nâz na'îmi müstağrak olmuş nice beyzadeler görülüyor; ve onların haline bakılınca
bahtiyar olmak bahtiyar doğmaya tevakkuf edermiş yollu hasretler çekiliyor!
Bakalım; acaba bu tahassürler revâ mıdır? Acaba nâz na'îmi de
gördüğümüz adamlar halce gıpta-keşlerden a'lâ mıdır?
Elbette değil; çünkü insan için baht denilen şeyin hakikati kudretin zihnine
koluna ihsan ettiği hassalardan; bahtiyarlık ise hassaların hüsn-i isti'mâlinden
ibarettir.
Hiç bir serveti mutasarrıf-ı evveli ketm-i ademden beraber getirmemişti.
Dünyada mal ıtlak olunur ne var ise akdâm ile toplanır sa'y İle vücuda gelirBu
halden dolayı muzâyakaya semere-i atâlet zarurete mahsul-i sefâhet demek revâdır.
Ya bari sefahet ve ataletin bu meşakkatleriyle beraber arzuya değer bir ev
ki olsa!
Atalet içinde sefâhet mezaristana kurulmuş bir meclis-i işret gibidirOna
mülâzemet edenler cismânî her türlü muzırrâtına uğrarlarFakat neşâta bedel
hüzünden başka rûhânî bir te'sîrini bulamazlar.
Evet! Atâlet mevtin küçük kardeşi sefâhet hayatın büyük düşmanıdır.

Atâlet insanın vücuduna sarılmış bir yılana benzer sefâhet ise yılanın
elvânında olan zînet kabîlindendirBöyle bir kayd içinde durmakta böyle bir zînetle
eğlenmekte ne safâ tasavvur olunabilsin.
Bir âtıl daha şebâbında ihtiyarlar; çünkü işsiz geçen zamanın dakikası
saatten uzundur.
Bir sefih ne kadar yaşarsa daha ömrüne doymadan dünyadan gider çünkü
lehviyât içinde geçen vaktin saati dakikadan kısadır.
Biz nice mirasyedi biliriz ki uzaktan haline bakılsa huzûzâta müstağrak
zannolunurHalbuki bî-çâre bütün ömrünü bir eğlence bulmaya hasr eder de yine
lezâiz-i âlemin biriyle hoşnut olamaz her ne zevk ile me'lûf olmak istese kadehi eline
alır almaz yüzünü buruşturmaya başlayan ayyaşlar gibi daha mebde'-i
telezzüzde gönlü istikrâhtan hâlî değildir.
"Emeksiz eğlence tuzsuz ta'ama benzer"
İnsan kendi sa'yiyle yaşamalıdır ki zamanın kıymetini bilsin hayatının
lezzetini duysun.
Biz adama nasıl bahtiyar deriz ki hem her gün ömr-i güzeştesine te'ssüf
eder durur hem yine eyyâm-ı hayâtımız tükenmez bir müddet-i mücâzât imiş gibi
vaktini geçirmeye çalışır! Sa'yin perverdesi olan bir adam ise hiç eğlence aramaya
muhtaç olmazÇünkü eğlencede iş bulunmaz ama işte eğlence mevcutturHele vakit
geçirmeyi asla düşünmezZira diriğ ki vakit kendi kendine geçer giderYoksa onun
güzerânını tesri'a çalışmak bir âkılın kârı değildir.
"Allah kâsibleri sever" şu sebeple ki mahluk-ı mümtazî olan insanın hayatı
rahat-ı kesb iledir.
Şüphe yok! Adam bir gün elbette fevt olurLakin dünyaya ölmek için
gelmemiştirEğer ölmek için gelmiş olsaydı kaza herkesi rahm-i mâderden mezar-ı
ademe düşürürdü.
Şüphe yok! İnsan her mezellete tahammül eder; lakin mezellet için
yaratılmamışır; eğer mezellet için yaratılmış olsaydı kuvve-i fâtıra abes yere
hepimize çalışmak isti'dâdını vermezdiDerler ki "Bu kısacık ömür içinde ne
yapılabilir?" vâkıâ zaman-ı ebediyete nisbet edersek ne kadar uzun olsa lemha-i
basar gibi kalırAncak bizim halimize kıyas olununca vaktimiz -hüsn-i isti'mâl
olunursa- yaşamak için kâfidirBu kadarcık bir müddet-i hayat içindedir ki ebnâ-yı

cinsimizden birtakım ashâb-ı sa'y âlem-i insaniyete -tâ kıyamet bâkî olacak- nice
eserler yadigar etmişlerdir.
"Iyş nûş ile bugün ekme gam ferdâyı!
Sana ısmarladılar mı bu yalan dünyayı?"
Kavline itibar eder misin? Ya sen yarını düşünmez misin yarın seni kim
düşünecek? Tutalım ki dünyayı sana ısmarladılar; sen kendini kime ısmarladın ki
ömrünü ıyş nûş ile geçireceksin?
Etrafımıza bakalım! Zihnimize müracaat edelim! Meşhûdâtımız da
mahfûzâtımız da her ne bulursak cümlesi yarını düşünenlerin âsârıdırYalnız hal ile
meşgul olan ömürler hep zamanımızın ummân-ı gayrı mütenâhîsi içinde mahv olup
gitmiştir; yine de mahvolur gider.
Eğer istersek ki bir günün bir günde a'lâ olsun! Bu günün mahsûlünden
yarına bir sermaye nakletmeye çalış! Bugünkü varımı bulan ben değil miyim? Yarın
niçin bulamayayım?! Diyecek kadar âfât-ı âlemden emin olanlar -eşrefiyet-i insaniye
nerede kalır Hiss-i müşterek âsârından ihtiyatta bile karıncadan dûn bir saf-dil
hayvan olduklarını itiraf etmek lazım gelir.
Müstakbeldeki hali emniyet altına almak iki kazanıp bir yemekle olur.
"Zaman altndır" derler; fakat da vaktin kıymetini layıkıyla takdir etmek
değildirBir dakikada yüz bin altın kazanılabilir; lakin milyon altın insana bir
dakikayı kazandıramazHal böyle iken ne ağrebdir ki yine vaktini kaybetmek için
yüzlerce binlerce altın sarfedenler de bulunur!.
Zaman sermaye-i ma'işet sa'y menba'-ı hayattır; âdem zaman sayesinde
geçinir sa'y ile yaşarBu halde zamanını sa'ye sarf etmeyip de mu'attal duranlar için
toprağın altıyla üstünde ne fark olabilir?
Rahat döşeği yeryüzüne çıkmış mezar değil de nedir?
İbzâl-i mesâ'îde kusur etme ki ölmüş.
Vâbeste bu âlemde sükûnun harekâta!
Mevte yakışır var ise rahat döşeğinde
İkdâm tahammül gerek erbâb-ı hayata.

Biz de kalenderâne bir i'tikat vardır ki her ne yaparsa Allah yapar.
Emekler sa'yler hep beyhudedir derler.
Âmennâ! Her hal için fâil-i hakîkî Cenâb-ı Haktır; lakin bununla
sa'yden el çekmek rezzâk-ı kerîmi kendisine hizmetkar zannetmek kabilinden olur.
Leyse li'l-insâni illâ mâ se'â.
Gökten mâide inmek bir mucize idi geçtiBiz esbâbına teşebbüs etmeliyiz
ki Allah da te'sîrini halk eylesin.
Eğer herkes çalışmaktan el çekse idi dünyada mevtten başka kim kalırdı?
Eğer herkes eline geçeni telef etseydi âlemin ademden ne farkı bulunurdu?
Biz de biliriz; insan bir ailesiz geçen zamanını düşünür bir de neticesi
ma'lûm olan istikbâline nazar ederse bu "yalan dünya"yı hâb hayal nev'inden
görürLakin bir kere de üzerine zaruret çökmüş bir zedeye sorulsun ki hayat
dediğimiz ne dehşetli bir hakikat imiş.
"Hasîs mîzancının hazinedârıdır." DemişlerÖyledir! Şu kadar var ki
tembeller de âlemin dilencisi sefihler de şunun bunun ırgatıdır; denilse yalan olmaz.
Kudretin var ise halbuki daima safâ ile geçer! Fakat çalış ki istikbalde
neş'enin humarını çekmeyesin! Bugün yarı aç durmak yarın nâmerde muhtaç
olmadan hayırlıdır.
Mümkün olursa bütün ömründe zevkini terk etme! Ancak düşün ki
evladına bırakacağın miras geçmese teessüften ibaret olmasın mevcudunu itlâf edip
de ailesini aç bırakanlar yavrularını yiyen kediden pek de ehven şeyler değildir.
Vâkıâ bu yolda olan sözler tembele teklif-i hizmet ve sefihe nasihat gibi
ta'cir nev'inden gelir fakat aklı olan şundan ihtirâz etmelidir ki kavl yerine faaliyet-i
insani tenassuha mecnur etmesin! Acı söz feleğin sillesinden ehvendir.
**VATAN**
Hikmet-i tecrübe ki cihanın şu gördüğümüz kemâlât ve terakkiyâtına her
şeyden ziyade hizmet etmiştir; bu kadar fevâidiyle beraber bir iki asırdan beri her
türlü hududu zîr ü zeber ederek fikirlerde ne kadar mu'tekidât gönüllerde ne kadar

hissiyât var ise cümlesini birer birer nazar-ı şek ve tedkik önüne çekmek
şa'ibesinden mahsun olamamıştır.
Tecrübe namına taharri-i hakikatle me'lûf olanlarda ise aradıklarını
maddiyat içinde bulmaya hasr-ı nazar etmiş birtakım ashâb-ı mü'âhaza görülür ki
dünyada lems ve müşâhedesi nâ-kâbil her ne varsa mevhum veya ma'dum hükmünde
tumak isterler! Umûmun menfaatinden başka hak efradın ihtiyâtından başka ahlak
tanımazlar! Tasarrufa sirkat verâsete gasp nikaha esaret namı verirler.
İşte insaniyeti bu nokta-i nazardan temâşâ edenlerdir ki vatan fikr-i
mukaddesinden bahs olundukça bulundukları yerin ya hudut veya haritasını tasavvur
ederek "vatanı ta'yîn eden madde birkaç bin mazlumun kanı veya birkaç ricâl-i
devletin kalemiyle çizilmiş bir hatt-ı mevhumdan ibaret değil midir? Böyle akıl ve
tabiatla hiç münâsebeti olmaksızın sırf mevzuat-ı beşerden olan insanların uhuvvet
ve i'tilâfına sed çekmekten başka dünyada bir te'sîri görülmeyen bir vâhimenin
insâniyet nazarında ne hükmü ölabilir?" derler.
Evet! Sâni'-i hakîm insanın fikrini kerrat cetveli vicdanını hendese mikyâsı
mahiyetinde halk etmiş olsa idi dünyada aile millet mesken vatan tasavvurlarının
vücuduna imkan kalmazdı sırf maddî olan fevâidden başka bir şey düşünülemez idi.
Şu kadar var ki âdem başka sıfatta başka hâsiyette yaraılmışAkıl iki ile iki dört
eder; davasını ne kadar bedâhetle kabul ediyorsa vicdan da bir kadın ile bir erkek
meyl-i tabi'î ve kavl-i şer'î ile irtibat hâsıl edince bir aile meydana gelir? Hükmünü
kadar bedâhetle tasdîk eyliyor.
Akıl mürebbi' başkadır; müselles başkaKaziyesinin hakikatine ne
kuvvette hükm eyliyorsa vicdan da vatan başkadır hâric-i vatan başka sözünün
sıhhatine kuvvette i'timâd ediyor.
Şîrhârlar beşiğini çocuklar eğlendiği yeri gençler ma'işetgâhını ihtiyarlar
kûşe-i ferâgatını evlat vâlidesini peder ailesini ne türlü hissiyât ile severse insan da
vatanını türlü hissiyât ile sever.
Bu hissiyât ise sırf sebepsiz bir meyl-i tabi'îden ibaret değildir insan
vatanını sever; çünkü mevâhib-i kudretin en azizi olan hayat hevâ-yı vatanı
teneffüsle başlarİnsan vatanını sever Çünkü atâyâ-yı tabiatın revnaklısı olan
nazar-ı lemha-i iftitâhında hâk-i vatana ta'alluk ederİnsan vatanını sever; çünkü
madde-i vücudu vatanın bir cüz'üdürİnsan vatanın bir cüz'üdürİnsan vatanını

sever; çünkü etrafına baktıkça her köşesinde ömr-i güzeştesinin bir yâd-ı hazînini
tahaccür etmiş gibi görürİnsan vatanını sever; çünkü hürriyeti rahatı hakk-ı
menfaat vatan sayesinde kâimdirİnsan vatanını sever; çünkü sebeb-i vücûdu olan
ecdâdının makbere-i sükûnu ve netîce-i hayatı olacak evladının cilvegâh-ı zuhûru
vatandırİnsan vatanını sever; çünkü ebnâ-yı vatan arasında iştirâk-ı lisan ve ittihâd-ı
menfaat ve kesret-i muvâsenet cihetiyle bir karâbet-i kalp ve ihvân-ı efkâr hasıl
olmuştursayede bir adama dünyaya nispet vatan oturduğu şehre nispet kendi
hanesi hükmünde görünür.
İnsan vatanını sever; çünkü vatan öyle bir galibin şimşîri veya bir kitabın
kalemiyle çizillen mevhum hatlardan ibaret değil millet hürriyet menfaat uhuvvet
tasarruf hakimiyet ecdada hürmet aileye muhabbet yâd-ı şebâbet gibi birçok
hissiyât-ı ulviyenin ictima'ından hâsıl olmuş bir fikr-i mukaddestir.
Bundan dolayıdır ki ya rîh-i insaniyetin hangi sahifesine atf-ı nigâh olunsa
her zamanda her millette zuhûr eden efkâr-ı ilmiye ve ahlâk-ı fâzıla ashâbının
cümlesi vatan muhabbetini umûr-ı dünyeviyenin kâffesine müreccah tutmuş ve
pek çoğu vatan yoluna fedâ-yı can etmiş görünür.
Bundan dolayıdır ki her dinde ve her millette her terbiyede her
medeniyette hubb-ı vatan en büyük faziletlerden en mukaddes vazifelerden
..

Kemal
**CEZMÎ**
Âtîde münderiç parçalar den müstahreçtir:
Hicretin onuncu asrı ki birinci senesinde üçüncü hânedân-ı hilâfetin onuncu
padişahı olan Sultan Süleyman-ı Kânûnînin velâdeti ikbâl-i istikbâline berâ'at-ı
istihlâl olmuştu; vukuat ve keşfiyât-ı azîmece tarih-i insâniyetin ekser kurûnuna
tefevvuk eder:
Güya ki yed-i kudret birkaç bin senelik mü'essir-i celîleyi bir yere toplamış
da nazar-ı hikmete karşı bir mucize daha göstermek için yüz yıldan ibaret bir zaman
içine sıkıştırmış idi.

Fi'l-hakika şarkta "Katîbet Bin Müslim"in i'dâmı garpta "Abdurrahman El
Fahrî"nin inhizâmı üzerine tavlen "Pirene" dağlarıyla "Gobi" çölleri ve arzen bahr-i
muhît-i cenûbî ile Kıpçak hudutları dahilinde kalan İslâmiyet ve İspanyadan ma'adâ
Avrupanın ekser cihâtını isti'yâb eyleyen Hırıstiyanlık âlemlerinde "Me'mun" ve
"Şarlmayin"in itihallerinden sonra mülûk-ı tavâif ve ehl-i salîb muhârebâtından
ma'adâ tarihçe ehemmiyet götürür ve husûsıyla insâniyete ta'alluk eder; hemen
hiçbir vak'a zuhûr etmemişken ebnâ-yı beşerin fikr ve akdâmında görülen bu sükûn-ı
âdet-i perestâne yedinci asırda bir meyl-i icat ile hitâm bulduHatta ateşi bile
tâziyâne insâniyetin pençe-i gâlibânesinde mahkum eylemek şanından olan nazar-ı
hikmet barutun muhârebelerde isti'mâline asr içinde başlamış; ve bir koca âlemi
zorbâzû-yı irfânile istediği şekle getirmek isti'dâdını hâiz olarak vücuda gelen fâtih
barut gibi bir kuvve-i mukâvemet sûzı topçuluk sanatında icrâ ettiği ta'dîlât ve
ikmâlât ile eslihanın her nev'ine tefevvuk edecek bir hale dokuzuncu asırda
getirmiştiFakat onuncu asırda idi ki barut toptan tüfeğe intikâl eylediğinden erbâb-ı
harb melâike-i gadab gibi ellerinde birer -i âteşîn isti'mâl etmeye muktedir oldular.
Fi'l-hakîka otuz beş senelik bir ikdâm-ı tâkat bir endâzâne ile tavlen "İzmir"
körfezinden "Moğol" ve Arzen "Dekinden" Kıpçak sahralarının müntehâsına kadar
imtidâd eden yerler içinde zamanlar mevcut olan dört yüz milyona karîb İslâmî bir
hükümet sâye-i râyâtına cem' etmek ve cenûben Mısır ve Yemende hutbesini
okuttuğu gibi şimâlen dahi Moskovaya ve Lehistanın vasatlarına kadar ketîbe-i
ikbâlin mukaddemelerini îsâl eylemek cihetleriyle mâlik olduğu yerlere nispet
İskenderin fütuhâtını küreye nispet rub'-ı mesûn derecesinde bırakan Timur
dokuzuncu asır ricâlinden idiFakat onuncu asırda idi ki Sultan Selim-i Evvel küre-i
zemîni bir padişah için az görerek sekiz seneden ibaret olan devr-i saltanatında Mısır
ile umûm Arabistan ve yarı Kürdistanı bir merkeze rabt eyledikten başka hilâfet-i
İslâmiyeyi vezâifini bi-hakkın icrâya muktedir bir hânedâna nakl ederek İskendere
Cengize ve Hatta Timura dâğ-ı derûn olan cihangirlik fikrinin İslâmiyet kuvvetiyle
husûlüne lâzım olan esbâbı istihzâr eyledi.
Fi'l-hakîka he nazar-ı tedkîke nice yüz bin müşâvir her kalme-i tahrîre nice
yüz bin mu'âvin vermek şânından olan tabiat "Foster" namında bir sâhib-i hayrın
himmetiyle tabiatın hazînetü'l-gayb ihsânından meydan-ı zuhûra dokuzuncu asırda
çıktığı ve basmanın bi-gayrı hak mevcudu addolunan "Faust" ve "Gutenberg"

sanat-ı cihân-bahâdan dokuzuncu asırda istifâde eylediği gibi tabiatın en büyük ve
en fâideli ikmâlâtından ma'dûd olan kalıp çeliklerini "Sheffer" yine dokuzuncu asırda
ihtirâc eylemiştirFakat onuncu asır içinde idi ki cihân ma'rifette gerçekten bir
"devrân-ı haşr" vücuda getirmeye bâ'is olan ve fıtrat-ı beşeri müsta'id olduğu
istikmâlâta îsâl için hemen tabiat-ı külliye kadar hizmeti görülen sanat-ı celîle sihr
olmak hattatların menfaatine mugâyir bulunmak ve hatta en fâidesiz lağviyâttan
sayılmak gibi hayvanlara bile yakışmayacak birtakım ta'rîzât ve mümâna'attan
kurtularak -hayfâ ki İslam mülkünde bayağı zuhûru bile hayr alınmaksızın-
Avrupanın her tarafına intişâr eyledi.
Fi'l-hakîka meşhur Kristof Kolomb  sefîne-i Nuh'tan toprak taharrîsine
giden güvercin gibi bir şiddetli tûfân-ı i'tirâz arasından çıkarak Amerika'yı keşf ile
âlem-i insâniyete bu âlem içinde bir cihân-ı diğer ilhâk etmeye dokuzuncu asırda
muvaffak olmuştuFakat onuncu asır içinde idi ki Avrupalılar Amerika'nın hemen
her cihetine skularak kudret-i fâtıradan başka hiç sanat görmemiş olan öyle bir
cihân-ı gaybın hâvî olduğu her türlü hazâin-i fevâidden hisse-yâb olmaya başlamışlar
idi.
Onuncu asrın meziyeti böyle ikmâlâta münhasır değildir:
Yine asır içinde idi ki Süleyman-ı Kânûnî Osmanlı bayrağını şafaklar
içinde doğmuş bir hilal gibi Viyana'da Tebriz'de İspanya'da Hindistan'da
dolaştırarak dünyanın şarkına garbına şa'şaa nisâr-ı hayret eylemişti.
Yine asır içinde idi ki Hayrettin Paşa sefâ'in-i cihâdînin top dumanlarını
ebr-i rahmet gibi âfâkı tutacak bir hale getirerek Akdenizi live'ü'l-hamd-i
Muhammedînin sâye-i istilâsına aldıktan sonra ganîmet gazâsı olan koca bir mülkün
tâc-ı saltanatını Hilâfet-i İslamiyenin utbe-i ikbâline takdîm ile hâkim iken
hâdimliği ihtiyâr etmek gibi yegâne bir hamiyet izhâr eylemişti.
Yine asır içinde idi ki devlet girâ-yı sânî ikinci hücûmunda Moskova
taraflarına âteşzen-i istilâ olarak şimâlin karlı buzlu sahraları içinden gûyâ üç asır
sonra gelecek bir cihangire ders-i ibret ve Purusya me'mûruna numûne-i imtisâl
gösterir gibi sanâ'î bir yanar dağ peydâ eylemişti.
 Kolomb güvercin demektir.
Cezayir mülkü.
Birinci Napolyon
Moskovayı yakan Roskobiçin.



Yine asır içinde idi ki "Bâbür Han" ceddi olan ve fütuhâtının kesret ve
vüs'atine nazaran a'zam-ı cihangirân addolunan Timurun birkaç yüz bin asker ve bin
türlü meşâk-ı sefer ile zabt edebildiği Hindistan'ı hemen on beş bin kişi ile birkaç yüz
bin askere mâlik bir devletin elinden nez' etmişti.
Yine asır içinde idi ki "Şîrhan Ferit" Afganlı bir askerin oğlu iken hasâil
cihansitânîsi kuvvetiyle Hindin şark-ı şimâlîsinde kendine mahsus bir devlet teşkîl
ederek "Bâbür" saltanatı gibi nev-zuhûr ve binâenaleyh her türlü kudret ve asabiyete
mâlik bir devleti mudmahil etmek derecesine getirdikten başka ömrü müsait olsa
da Sultan Selim-i Evvel gibi cihangirlikle bir büyük isti'dâd ibrâz eylemiştir.
Yine asır içinde idi ki Turanda "devlet-i şeybâniye" ve husûsiyle selâtîn
"şeybâniye"den "Abdullah" devlet-i "Cengîziye"nin "Berke Han" [*] zamanında olan
şa'şaa-i ikbâlini iâdeye ümitler verecek kadar parlamaya başlamış idi.
Yine asır içinde idi ki sünnîler silahıyla çevrilmiş bir dâire-i âhenîn
içinde kalan İran'da "Safevî" taraftarânının ta'assubu esâsını kanlarla tahmîr ederek
bir devlet-i "şey'iyye" teşekkülüne muktedir olmuştu.
Yine asır içinde idi ki Almanya imparatoru meşhur "Şarlken" Sultan
Süleymanın kuvve-i kâhiresine karşı durmak için senelerce uğraştıktan ve
Viyana'yı Osmanlı muhâsarası ve Macaristan ve Hırvatlığın ekser cihetlerini İslam
istilâsı altında gördükten sonra kendsine saray-ı hükümete bedel bir manastırı mezar
ı dünyevî ihtiyâr etmişti.
Yine asır içinde idi ki Avrupada "Luther" protestanlık namına bir
mezheb-i cedîd açarak ashâb-ı teslîsi ikiye taksîm etmişti.
Yine asır içindeydi ki İspanyollar Gırnata medeniyetgâhını mazlum
Meksika vahşet âbâdını masum kanına gark ederek şarkta garbda temâşâsı nazar-ı
hikmete kan ağlatacak bir dehşetli gurûb levhası peydâ eylemişlerdi.
Yine asır içinde idi ki dünyalara sığışamamakta ziyâ-yı şems ile rekâbet
eden bir zekâ [*] ib'âd-ı mutlakayı seyr edercesine birtakım tedkîkât-ı riyâziye ile

[*] Birgün Han Batuhan evladından ve deşt hükümdarlarından olarak evlâd-ı Cengizden en evvel İslam
ile müşerref olan zattırKıpçak ve Moğolistanda hükmü cârî idiTuna ve Bulgaristan'dan geçerek
İstanbul'un muhâsarasına gelmiş ve Rum imparatorluğunu harac-güzâr eylemiştiAbak Han ve
husûsiyle hilâfet-i Abbâsiyenin inkırâzından sonra Hülâgu ile gâlibâne hayli muhârebeleri vardır.
Cengiz Hânedânının e'âzımındandırAsıl ismi olarak İslâmını izhar ettikten sonra zamanının
ulemâsı tefe'ülen tesmiye ettiler.
[*] "Kopernik"
istirâr-ı şems ve devr-i arzı ispat ederek tâbi olmadığı bir dinin mu'cizât-ı
bâkiyesinden olan bir âyet-i kerîmenin mâ'il-i âlîsini fennen îzâh eylemiştir.
Yine asır içinde idi ki dünyaları ihâta edecek bir tufan ma'rifeti zihnine
sığıştırabilmek harikasına mazhar olanlardan meşhur "Vasco Da Gama" umman
içinde mestûr olan Ümit Burnu tarîkini keşf etmekle Portekizler eşcârı altın
semereler verir nebâtâtı gümüş çiçekler açar bir kimya bahçesi ıtlâkına şâyân olan
Hindistanın mahsûl-i servetinden Avrupayı müstefîd etmeye başlamışlar idi.
Yine asır içinde idi ki hükm-i gâlibânenin cihan medeniyeti zîr-pây-ı
istibdâdında ezmek için yapılmış bir timsâl-i âhenîni hükmünde olan Napolyonları
Bismarkları bile birçok telaşlara düşüren "Joziyet" cemiyeti zâdgândan iken
dilenciliğe kadar tenezzül etmiş; gözü açık fakat ayağı topal sûreti insan ve fakat
kendi şeytan bir mahluk-ı garibin sâye-i ta'assub ve riyâsında te'sis eylemişti.
Yine asır içinde idi ki Yemen'den kahve Amerikadan tütün birbirini
müte'âkip halkın muarrız hevesâtına atılarak insanlar için biri mâyi' bir hevâî iki
siyah belâ-yı ihtiyaç daha peydâ olmaya başlamıştı.
İşte sergüzeştini yazmak istediğimiz "Cezmi" de "Mevsim-i idrâk-i garâib"
vasfına lâyık olan asrın ricâlindendirTercüme-i hâli öyle vakâyi'-i azîmeden
ma'dûd değilse de zaten bir garâbeti câmi' olmakla berâber devletin bir büyücek
muhârebesinde ta'alluk eylediği için nazar-ı mutâla'aya şâyestedir i'tikâdında
bulunduk onun için tarîrine cesâret ediyoruz.
Cezmi dünyaya dokuz yüz altmış iki tarihinde geldiFakat insan içine
dokuz yüz seksen iki tarihinde karıştı; yani zaman -ter-i fende yetişmiş meyveler
gibi- vakitsiz âsârını gösteren fetâneti sayesinde pederinden mevrûs bir sipâhi
tımarına mâlik olmuş; zaman kendini insan bilerek insan için lazım olan mesâil-i
ma'işetle uğraşmaya şahs tecrübe etmeye iş öğrenmeye başlamış idi.
sırada ise Sultan Selim-i evvel cennet-i alâdan kendini araya araya
dünyaya inmiş bir kasr hükmünde olan mirkatına Süleyman-ı Kânûnî felekten
ikbâline hürmeten ayağa düşmüş bir kubbe gibi görünen meşhedine çekilmiş.
Hayrettin merhûmun kabrindeki ağaçlardan çimenlerden gemilerine yelken
veyâ gemicilerine kanlı kefen olmaya özenerek yaratılmış gibi beyazlı kırmızılı
çiçekler açılmaya başlamıştı.

Devlet-i kübrâ-yı sânînin toprağı yanardağlardan alınmış kalbi
parlaklığı fecr-i şimâlîye gıpta-resân olan fikri hâk-i fenâda zulmet-i ademde mestûr
olmuştu.
Osmanlı mülkünde bu e'âzıma kılıcıyla kalemiyle hizmet eden ashâb-ı
kudretten Pir Mehmet Paşa Ahmet Paşa cellat elinde can teslim eyledilerZenbilli
İbn-i Kemal Ebu's-Suûd Rüstem Paşa Pertev Paşa mesned-i ikbâli sedir-i gufrâna
tahvîl etmişlerdiTurgut Paşa Piyale Paşa Salih Paşa Ramazan Paşa deryâ-yı
rahmete gark olmuşlardı.
Adil Giray Cezmi'den birkaç ay evvel bir bahar sabahında güneşle beraber
doğmuş; ve daha doğar doğmaz âlemin fenasına benî âdemin ibtilâsına vâkıf imiş ki
ağlamayı i'tiyâd etmiş idiGüya ki Şeyh Galip Hüsn ü Aşkına zînet veren sensin.
"Ey mâh uyu bu az zamandır!
Çerhin sana maksadı yamândır
Zîrâ katı tünd ü bî-amândır
Lutf etmesi de eğer gümândır
Zannım bu ki pek harâb olursun."
Bendini Adil Girayın dâyesi lisânından söylemiştir.
Güya ki "Ta doğduğum günden beri giryânım." Mısrâ-ı bercestesi sahibinin
hayaline Adil Girayı pîş-i nazardan geçtiği zaman sâdır olmuştur.
Çocuk emeklemeye başladı bir halde emeklerdi ki zamanlar mahkumlara
takılan gülleler gibi âlemin mihnetinden bir kere yapılmış da ayağa rabt olunmuş
zannolunurdu! İki adım attığı zaman -dünya dönerken nasıl bir kuvve-i gâlibenin
pençe-i kahrında zebûn olduğunu yani gösterir ise- da hareketine kendi
ihtiyârının fevkinde bir kudret-i mâni' olageldiğini gösterir idi.
Çocuk büyümeye başladı; bahçelerde oynayışı bile yine başka çocuklara
benzemezdiEline bir yaprak alır havaya atardı yaprak nsîmin tahrîkiyle ihtizâz
ettikçe üzerine tesadüf eden nûrun gösterdiği hafif hafif temevvüçlere bakar
gökyüzünde de çocuklar yaprak atışıyorlar görünen yıldızlar yaprakların
parlaklığıdır gibi birtakım hayâlâta zehâb olurdu.

Havada bir ateşböceği görürdü kamerin bir parçası yere düşümüş de kame
gibi uçuyor zannında bulunurduDaha yaşı tahkîkât ve ma'lûmât ile uğraşmaya
müsait olmadığı zamanlar bile hayali kendine kendine mahsus bir âlem tertip etmeye
muktedir olmuş; ve belki "Bir tasavvurla sana bin âlem îcâd eylerim!" tahayyülünü
hakîkat suretinde gösterecek dereceye gelmişti; çünkü tab'an şair idi.
Şair
nedir? "Tabiatın en sevdalı zamanlarındaki hazin hazin
tebessümlerinden yaratılmış bir mahluk!." Handelerinden -gülde şebnem gibi- girye
eserleri; giryelerinden -bulutta kavs-ı kuzah gibi- ibtisâm alametleri görünürHer
tabiata mahluktan ziyâde esir iken tabiatın fevkine çıkmak ister! Kendi vücudunu
layıkıyla idareye muktedir değil iken küre-i zemini zayıf kollarıyla sürükleye
sürükleye başka bir nokta-i feyze başka bir merkez-i kemâle götürmeye çalışır!
Bu kadar tâkat gelmez akdâm ile tâb tuvânı kesilince ya kafeste siyah perdeler
içinde mahpus olan bülbüllerin nağmesi kadar hazîn ya küreden teneffüse kâfî hava
bulunamayacak derecede ayrılıp hiddetle aşağı süzülen şahinlerin sadâsı kadar acı
feryatlara başlarİşte şiir türlü feryatlar şair ise mizaçta fıtratta yaratılan bî
çarelerdirYalnız on beş hecâyı efâ'il ve tefâ'üle tevfik etmeye yirmi sekiz kelimeyi
birbirine kâfiye yapmaya muktedir olanlar değil.
Sadetten ayrılmayalım! Adil Giray tab'an bir büyük şair olduğu gibi
kâbiliyet-i zihniyesinin sâir cihetleri de nispette yani fevkalâde bir mertebede idi.
Vaktâ ki tahsîl-i zamânı eriştiKendine ta'lim olunan kitapları güya dnyaya
gelmeden evvel okumuş gibi gördüğünü bir bakışta anlardıBir halde ki daha daha
yirmi yaşında iken zamanının ulemâsından ma'dûd olmuştu.
Adil Giray'ın bir mziyeti de endâmındaki letâfet idi; çehresi pembe ile
müzeyyen sarıya mâ'il bir renkte olarak mavi gözleri ise renk içinde -gökyüzünün
gurûb bulutları arasından güç hal ile zâhir olabilmiş iki parçası gibi bulutların
te'sir-i ziyâ ile yek-renk olduğu halde açıklanarak koyulanarak birçok renklrde
göründüğü gibi- Adil Giray'ın çehresi saçları kaşları hatt-ı nev-zuhûru da sarılık
içinde türlü trlü saylılara peydâ ederdi.
Kırım hanlarının hanzâdelerinin ve hatta halkının elbisesi de İstanbul'un
zamanki esvabına benzemezdiArkalarına giydikleri şeyler oldukça sıkı ve
binaenaleyh vücutlarıyla mütenâsip idiBaşlarında kavuk yerine bir güzel siyah

kalpak var idi Adil Gira'yın bu yolda olan libâsı ise çehresine gecenin hâle-i mehtâba
yakıştığı kadar yakışırdı
zamanlar on sekiz on dokuz yaşlarında bulunan Perihan tabiatın fevvâre-i
bedâyi'inden sıçramış da incimâd etmiş bir amûd-ı nûrânî vasfına layık olacak kadar
güzel bir vücut olarak cephesinde mehtaba karşı tutulmuş gümüş levhalar gibi saf
bir pertev çehresinde güneşe doğru açılmış güller gibi pembe bir nur cevelân ederdi.
Mahmur gözleri peişan saçları sevda gibi hayâl-i âşıkâne gibi hazin idiEndâmına
bakılsa; mâyesi elmas madenlerinden alınmış zannolurdukadar nazik kadar
rûhânî bir vücut içinde bir âteşîn fikr bir âhenîn kalb-i mestûr idi ki fikr-i
âteşîn âfitâbın ziyası gibi dokunduğu yerleri tenvîr edebilir kalb-i âhenîn küre-i
zemînin salâbeti gibi değme bir hâdise ile ezilmekten masûn bulunurdu.
Şehriyâr Hanım ise kırkına yaklaşmış fakat gençlik tarâvetini kaybetmiş
yılan gibi zâhirde zayıf ve fakat hakîkatte kuvvetli bir bünyeye mâlik olmuş; yılan
gibi veche-i maksûduna vusûl için izini setr edecek eğri büğrü yollara sâlik olmuş
bir garîbe-i rüzgar idi.
Perian'a nispet güzelliği güle nispet zakkum çiçeği ahlakı rûhâniyâta nispet
süfliyât-ı maddiye arzusu hayâlât-ı âliyeye nispet ağrâz-ı nefsâniye eğlencesi âmâl-i
masûmâneye nispet müştehiyât-ı menfaat perestâne kabîlinden idi.
Sin cihetiyle tecrübesi daha galip olduğu gibi harekâtı da maddiyât ile
menfaat ile uğraşanlar yolunda bulunduğu için Perihan'a galebe edebilmesi -bu
dünyâ-yı denînin ahvâline nazaran- tabiî grünürdüFakat şehriyar Hanım da- beşerin
her nev iktidârına birkaç kat te'sir vermek şanından olan- cesaret kuvveti nâbûd idi
Perihan'da ise kuvvet büyük kahramanlara atf olunması kâbil olacak derecelerde
mevcut idiBir kuraklık gecede şiddetli bir karayel fırtınasıyla Boğaziçi'nde
zuhûr etmiş bir yangının levhası göz önüne alınsın! Bir halde ki yangının ulvî siyahlı
kırmızılı elvân-ı dehşetiyle eski hikayelerde gördüğümüz ejderler gibi kâh eflâka
çıkmak ister kâh rüzgardan bir şiddetli mukâvemete uğrayarak aşağı süzülür;
denizlerle çarpışır; maddiyâtı birbirine karıştıracak bir heybetle sahilden denize
atıldığı gibi denizden de karşısındaki sahile uğrayacak gibi görünür etrafa yıldızlar
kadar şerâre saçar şehâblar gibi tahta parçaları demir kırıkları dağılır; havadan hatta
âteş-i mevhîbin kenarına düşen damlaları dahi buz parçası kadar soğuk bir bârân-ı

musîbet yağar durur ağaçlar dağlar tepeler kimi kefeniyle ayağa kalkmış şehit
cenazesi kimi üzerine bir sefîd astar çekilmiş fakir tabutu kimi taşları kırılmış da
üzerine yığılmış eslâf mezarı gibi bembeyaz karlar içinde bir dehşet bir garâbetle
nazarlara çarparGecelik esvabıyla yataklarından uğramış birtakım zayıf ve bî-çâre
kadınlar çocuklar havl-i can ile lerzân lerzân etrafı dolaşır.
Bu halde ise deryanın telâtum-ı tûfân nümûnu içinde çalkanıp gelen bir
kayıktan imdada şitâb için bir delikanlı deryaya atılr; kayıktakiler bir bâr-ı girandan
kurtulmuş olduklarına hükm ederler; kendi selâmetleri için bî-çârenin emvâc
arasında yuvarlanıp gittiği nefeslerince bir büyük inâyet bilirler; dalgadan ziyâde
onun kayığa takarrübünden ihtirâz ederler! Hariçtekiler alevin her tarafa
sarılmasına nazaran güya denize bile bir tahta parçası atılsa def'iyle uğraştıkları ateşi
tezyîd edebilir imiş; korkusuyla gönüllü mu'inlerine ufacık bir medâr-ı mu'âvenet
hediye etmeye cesâret edemezlerBî-çarenin -fırtına çağıltısıyla birbirine çarpıştıkça
tüyleri ürpertecek sinirleri kuvvetinden kesecek bir te'sîr-i müthiş hâsıl eden-
feryatları da vücudu gibi emvâc arasında kaybolur gider şu'lenin rüzgar kuvvetiyle
titredikçe dalgalara köpüklere bahçelerdeki dağlardaki ağaçlara karlara denizdeki
karadaki çehrelere libaslara in'itâfından hâsıl olan bin dehşetli renkler bin hâ'il
şekiller arasında derya gibi hava gibi dağları yerinden oynatıp da önüne katacak
kadar şedîd bütün dünyayı ihâta edecek kadar büyük iki hasm-ı gâlip ile uğraşır.
Üzerine ihram kadar dalgalar yığılırHer taraftan altında yanardağ galeyân etmiş bir
mezaristandaki mevtâ kemikleri gibi havaya beyaz beyaz ve fakat müthiş müthiş
köpükler fışkırır; kâh telâtumun her dakikada bir şiddetine uğrayarak küre-i nesîmin
fevkine çımak isteyen kasırga gibi doğrulurKâh döne döne yerin dibine geçen seyl
münhazer gibi aşağıya süzülür hava üzerinden tazyîk eder; cismini küre-i zemîne
bâr olmuş hanlar gibi esfel-i sâfilîne kadar sevk etmek ister yine derya tazyîka
mukâbele eder! Vücudunu mezar kabul etmemiş günahkarlar gibi dışarı atmaya
çalışır; ateş ara sıra hamlesini bî-çârenin bulunduğu tarafa çevirir; hayatını ifnâ için
iki kuvve-i gâlibe ile müsabakaya kalkışır; her girdaba tutuldukça vücuduna bir cellat
kemendi sarılır; her dalga içinde kaldıkça bir kere mezara girer; çalışa çalışa vücudu
takatinden kesilir; uğraşa uğraşa sinirleri vücudunu taşıyabilecek kudretten kalır.
Sular yutar içi zehirle dolar; soğuk canına geçer; kanı donmaya hayat elinden

ayağından çekilmeye başlar; feryat eder; kimse işitmek istemez! İstimdâd eder kimse
ma'lûnetine gelmez!..
Halbuki karşısında gözünün önünde boyunun üç dört uzunluğu kadar bir
mesafede vücudunu ısıtacak ateş cehennem alevleriyle yarışıyor! Kendini kurtaracak
insan oraları mahşer meydanının bir numunesini gösterecek kadar kesrete!
Heyhât ateş ısıtmak için değil yakmak için işti'âl etmiş; insanların yüzde
biri âfetin def'ine sa'y ederse doksanı can korkusuyla kendini kurtarmaktan aciz
olmuş; dîvân-ı haşre gitse hırsından mazhar-ı gufrân olan ibâdın hayatına kast
edecek; cehenneme atılsa tama'ından ateşleri koynuna saklayacak kadar denî olan bir
cüz'iyede belâ-yı tâkatsûz içinde yine katilliğe gasplığa çalışıyor!
Nihayet avn-i ilâhî imdâda yetişir; sahib-i mürüvvet necât bulmakta
hazzârın ekserinden ziyâde müdâ'ade-i takdîre mazhar olur da sonra hayırdan
tevellüd etmiş bir şer ile lezâyiz-i hayatını kaybederse yalnız denize düşen adamın
haline sa'yine hasr-ı makâl etmek böyle bir hengâmeyi tarif için kâfî midir? Elbette
değil!
İşte denize atılan gönüllü mu'înin halini şeklini tasvîr için ateşten fırtınadan
bahs etmek lazım geldiği gibi Cezmi'nin sergüzeştini beyan için de yukarıdaki
mukaddemâtı îrâd etmek iktiza eylemiş idi.
Mukayesede şu kadar fark var: Yangın bir tasvîr-i hayâlî birinci faslın
ta'rifâtı ise renkleri ileride meydana çıkacak bir resm-i müsveddesidir.
Tarih-i beşer -bir nazar-ı tedkîk ile?- mütâla'a olunursa zuhûr eden e'âzımın
âsâr-ı âliyesine iki büyük iki esaslı sebep görülüyor ki ki biri merhamet biri de
cür'ettirEkserî merhamet-i vâlide yahut kadın kucağında cür'et-i peder yahut erkek
koltuğu altıd perveriş buluyor
Bu cihetle cennet validelerin ayağı altında bulunduğu gibi pederlerin
koltuğu veya kılıcı sayesinde bulunurBir valide çocuğunu ifrât-ı şefkatle
şımartabilir; fakat elbette maksadı şımartmak değil teriye etmektirBir peder evladını
şiddetle yıldırabilir; fakat elbette maksadı yıldırmak değil terbiye etmektirZaman
gibi adet gibi ba'd nâ-mütenâhî gibi hayâl-i beşer müntehâsına varamayan
birtakım masnû'ât-ı ilâhiye düşünülsün bir de masnû'âtın arasında bir dünya
dünyanın ortasında birkaç arşın böyle insan namında bir mahluk tasavvur olunsun

insan kendine kudretin mevhûbe-i mahsûsası olan hassa-i akl ile şimdiye kadar
milyarlarca ebnâ-yı cinsinin kabr-i sükûnu olan -o koca dünyayı elinde çocukların
oynadıkları top gibi bir eğlence hükmüne getirdikte başka ib'âd-ı nâ-mütenâhîde bile
hükmünü infâz ediyor; denilebilecek derecelerde keşfiyât icrâsına muktedir olabilsin
de yine bir erkekle bir kadın birleşerek aralarında kendi vücutlarından kopma
kendilerine nispet hemen insanın dünyaya nispeti kadar aciz ufacık bir mülk hâsılı
oluverince erkekleri kadınları güldürecek kadar sade dilâne handelerle bir yolda
kadınları erkekleri ağlatacak kadar masûmâne giryelerle başka bir yolda fıtrattan
medeniyetten ma'rifetten ne kadar kuvvet hâsıl edebilmişler ise cümlesini masum
zayıfın mini mini ellerine teslim etsinler; küçücük ayaklarının altına saçsınlar!.
Dünyada tabiat beşere medâr-ı şeref olacak bundan büyük bir bedî'a var
mıdır? Bu sevk-i insâniyet nazar-ı kudret önünde en mutî'âne bir meslek-i ubûdiyete
bürhân olan temâşâlardan değil midir?
Gözleri anadan doğma perdeli bir sâhib-i fetânet tasavvur buyurulsun!
Gençliğinin en ziyâde tarâveti hissiyât-ı muhabbetinin en ziyâde şiddeti zamanında
zihninde kendi için bir ma'şûk-ı vicdânî tasvîriyle ömür geçirip dururken kuvve-i
kerâmetnümâ-yı hikmet pîş-i nazarındaki hâili ref' edip de perestiş edercesine sevdiği
tasvîr hayalinin rûhânî bir cism ve belki cismânî bir ruh şekline temessül ederek şu
nâ-mütenâhî ib'âd-ı fıtrarın nurlara gark olmuş bin türlü bedâyi'-i rengârengi arasında
cilvesâz olduğunu görünce ne hale girerse Perihan da Adil Giray'ın meclisinde öyle
bir istiğrâk-ı şevk içinde kalmıştı.
Fi'l-hakîka Perihan doğduğundan önüne gelinceye kadar zevk-i muhabbete
meylini îmâ eder geç bir tavırda hiçbir harekette bulunmamıştı lakin bu gönül
soğukluğu öyle şehriyârın zannı gibi kuvâ-yı maneviyesine bütün bütün arzû-yı
nüfûz ve hırs-ı ikbâl-i istilâ ettiğinden değil idiBi'l-akis hissiyât-ı âliyenin lazım-ı
gayr-ı mufârıkı olan te'essürât-ı dakika Perihan da meziyât-ı fıtratının hiçbirinden
aşağı kalmayacak derecelerde mevcut idi.
zamana kadar kimseyi sevmediyse büyük kalbinin isti'âb eylediği koca
bir cihan muhabbeti hükmü altında tutmaya layık bir vücut göremediği için sevmedi.
Gönlü ecsâm-ı latîfe fikri şu'le-i cevvâle gibi dâima âlem-i bâlâya meyl eder
dururduFıtratının fevkalâdeliği cihetiyle ne kadar gözle tesadüf eder ise nazarında

pek aşağı görünüyorduFetânetin ulvîliği münâsebetiyle ne kadar ashâb-ı
zekâvet görse muhâkemesinde pek âdî bulurdu.
Dünyada birinci defa olarak suret-i hayâlinin sîret-i tasavvurunun fevkinde
bir vücut görebildi ki da Adil Giray idiAdil Giray'ın birinci fasılda tarif olunan ve
aşağılarda münâsebet düştükçe tafsîl edilen letâfet-i sîmâ ve temâyüz 'arân ve
ahlakına sevâbık celâdet ve hâl-i esâreti de bir meziyet-i diğer ilave eder; ve
ahvâlinin şu hey'et-i mecmuası ise kendisini Perihan nazarında sırf tabiatın fevkinde
adeta bütün bütün kendi hatırı için yaratılmış bir müşahhas mu'cize-i kudret gibi
gösterirdiYek nazarda muhabbet avâma göre hayâlât-ı şâirâneden ma'dûd ise ahlâk
ı âliye ve husûsıyla onun netâyicinden olan hissiyât-ı şedîde ashâbına göre nefsinde
tecrübe ile sâbit olan hallerdendir.
Perihan'ın kabiliyât-ı muhabbeti ise -açılmak için güneşin zerre kadar bir
pertev-i iltifâtına muhtasar duran goncalar gibi Adil Giray'ın cemâline mukâbil
geldiği anda inkişâfa başlamıştıcihetle bir hürrem-i bahâr saâdette gökte infilâk-ı
seherin yerde küşâyiş-i ezhârın temâşâ-yı letâifiyle hayâlât-ı âşıkânesine müstağrak
olmuş bir sevdâzeye uzaktan uzağa akıp giden çayların çağıltısı nasıl gelirse
Parihan'a da meclisin muhâveresi yolda te'sîr eder idiçünkü değildi ki şimdi
mübâhesenin mu'âdesi değil Adil Giray'ın sesinde olan âheng-i dilfirib idi.
Bu hal ile bir iki saat güzâr eyledikten sonra işi etrafıyla mütâlaa ederek bir
başa ictimâ'da yine te'âtî-i efkâr edilmek kararıyla ref'-i meclis eyledilerŞehriyâr
ifrât-ı şeytâniyetle beraber gönlünde muhabbet ve tereddütten hâsıl olan halecan
zihninde tabiî bir durgunluk getirmiş olduğu için- bahsin Perihan'a def'aten bu kadar
şüpheler îrât eden cihetlerine hiç dikkat edemediğinden meclisi ümidinden ziyâde
arzusuna muvâfık bulmuş ve gecesini ma'şûkun koynunda yatar gibi bir meserret-i
ruh-perver içinde geçirmiş idi.
Adil Giray'ın hali -bir ummân-ı tûfan hayra düşüp de vücudu müsait
oldukça tahlîs-i nefse çalışarak ve kuvvetten kesildikçe emvâcın sevkine teslîm-i
vücut ederek zuhûrâta intizâr eyleyen bî-çâreler gibi -atıldğı girdab-ı mühlikte idare-i
fikre muktedir oldukça bir çare-i necât taharrî ederek ve yorgunluk zihnine galebe
ettikçe kendini bütün bütün hayrete vererek âkıbet-kârı beklemek idi.

Perihan ise -meşâk ve ezvâk-ı hayâtın hakikatini tamamıyla anlayıp da
hayatından bir cihetle mütelezziz bir cihetle bî-zâr olan bazı hükemâ gibi -Adil
Giray'ı gördüğü için bir taraftan gönlünde âsârını göstermeye başlayan hayat
muhabbet cihetiyle bir insan-ı ademde âkıl olarak dünyaya gelmiş olsa hâsıl
edebileceği meserret kadar safalara müstağrak bir taraftan da visalde tasavvur
eylediği su'ûbetlerden dolayı bin türlü renc-i elîm altında ezilip de âlâmını teskîn
edecek devâlar gözünün önünde dururken el eriştirmekten me'yûs olan mecruhlar
kadar müte'ezzî idi.
Sabaha kadar gözlerine uyku girmedi; zamanı da bayağı rüya gibi geçer idi
çünkü öyle yirmi bir yirmi iki seneden beri içinde ömür sürdüğü bir âlemin -sarf-ı
inkılaptan ibâret olan- tabiatını bütün bütün tahvîl ile cahîm-i hasretle cinân-ı visâl
arasında bir nev' a'raf hükmüne girdiğini görünce halini uyanıklık meşhûdâtını
hakîkat addetmeye kâ'il olmak istemez idiKuvve-i mefkûresi Adil Giray'ın hayalini -hikmet-i tabiiyenin muka'ar ayinelerle peydâ eylediği zıll-i müşahhas gibi- pîş-i
nazarında tecessüm etmiş gösterir kendi ise daima gözünün önünden ayrılmayan
cism-i latîfi kucaklamaya can attığı halde insanın her emelinde olan nokta-i intihâ
gibi ne kadar takarrüb eder ise onu derece tebâ'üd eder gibi gördükçe vücuduna
olan itimâdını bile kaybederek varlığına kendini idrâk cismâniyetine her tarafını
lems ile hükm eylerdiFakat hayalinin galeyân-ı temyîzini yalnız bir gece setr
edebilmişti.
Vaktâ ki sabah oldu; güneşin pertevi cihânı isti'âb eden karanlığı mahv
ettiği gibi seherin feyziyle fikrinde tabiî hâsıl olan incilâda hayalindeki muzlim
muzlim vâhimeleri izâle eylediGönlünde zihninde hiç olmazsa şehriyâr kadar ve
fakat şehriyâr beraber olmaksızın Adil Giray'ın meclisü'l-fitneden müstefîd olmaya
çare taharrîsinden başka bir arzu bir hülyâ kalmamaya başlamıştı.
Vaktâ ki akşam erişti Perihan vücudu mestûr kalacağı için elbisesine
i'tinâya hâcet görmeyecerek tabiatında ne kadar zarâfet var ise mestûriyetini açıklık
kadar hâtır-ribâ intizâmını perişanlık kadar güzel göstermeye hasr eyledi: Arkasına
gümüş damgalarıyla berrak yıldızlı geceleri andıran açık mavi bir câr örtüncü.
Çehresini kapamak için beyaz tülden bir nikâb ihtiyâr eylediÖrtündüğü cârın
uçlarını iç tarafından kuşağına bir halde iliştirmişti ki hariçten günler için endâmının

tenâsübünü aynıyla tasvîr etmek kâbil olurduNikâbı kadar hafif idi ki teneffüs
ettikçe nesîm-i sehere uğramış berg-i semen gibi dağılıverecek zannolunurdu.
Bu rûhânî câzibeler bu âşıkâne tavırlarla Adil Giray'ın odasına girdiBir
münaspi makam ihtiyar ettiHer tarafın tenâsübünü letâfetini vücudunun beyazlığı
safvetini göstermek için sağ ayağını cârından dışarı bıraktıSol elini dizinin üzerine
koydu oturduBir halde ki oturduğu yerden mumların in'itâf-ı ziyâsıyla çehresi
ta rengine varıncaya kadar seçilirdiAyağındaki zarif bir Acem paşmağı
parmaklarının sûret-i teşekkülünü bile gösterir eli ise bileğine kadar bütün bütü
açıkta bulunurdu.
Adil Giray fevkalâde mütemekkin bir şehzâde olmakla beraber gençliğine
münazzam olan müşerreb-i şâirânesi iktizâsınca câzibe-i hüsne mukâvemet şânından
olmayan ve gönlünün unsur-ı terkîbi yanardağlardan alınmış denilmeye şâyân olan
sîne-sûzân-ı muhabbetten idiReng-i tarâveti hele de pembeliğini gösteren in'itâf-ı
ziyâ kadar dilfirîb bir letâfet-Câzibe-i cemâl ve zînet-i endâmı bârika-i mehtaptan
bir ilâhetü'l-cemâl tasvîri dökülmüş de semânın en rengîn en necm-âlûd bir
parçasına bürünmüş zannolunacak kadar nazar-ribâ bir bedî'a ile karşısında oturan
Perihan'ı görünce vücudunun ellerinin ayaklarının hayâlât-ı ressâmânede bile misli
meşhûd olmayan tenâsübüne dikkat edince Perihan'a hemen bir nazarda perestiş
edercesine meftûn olduZaten bir hüsn-i tabiat sahibine göre güzel bir cemâle
muhabbet-i vakte muhtaç olur hallerden değildir mâhiyetinde isti'dâd olan ecsâma
tenevvür için güneşe bir kere mukâbil olmak kifâyet eder.
Adil Giray ile Perihan birbirleriyle birtakım bahisler müzâkereler ederlerdi.
Lakin yarı uykuda iken işittikleri söze cevap verenler gibi lisanları nâtıkıyet
melekesiyle söz söyler ziinleri derk-i mesmû'ât itibârıyla mi'el anlardı.
hayalleri fikirleri temeyyüzleri vicdanları ise birbirinin temâşâ-yı cemâliyle bir
istiğarak sarf-ı âlemine düşerek ezvâk-ı muhabbetten rûhâniyet-i sevdâdan başka bir
şeyle uğraşmaya vakit bulamazdı.
Öyle iki sevdâzede-i iffet mizâcın hiçbiri diğerinin halinden haberdar
olmaksızın hüsn-i aşkın câzibe-i tâkat-güzârıyla ruh ve vicdan gibi birbirinde
mahvolmuşçasına geçirdikleri ezvâk-ı ma'sûmâne hakîkaten melekleri hande-rîz-i
neşât edecek letâif-i rûhâniyeden ma'dûd olsa revâdır.

Mektup
Şiirinizi okudum hareketinizin neticesini bilir misiniz! Sevk-i kaza sizi esir
etmiş yine bugün koca İran'a hükmeden bir şâh-ı âl-i şânın sarayında oturuyorsunuz.
Mîzânınız size kendi şehzâdelerinden -akrabasından ziyade ri'âyet ediyor sizinle
resmî mukâvelâta girişmek istiyorHaremini hemşiresini emniyet ediyorTenhaca
odanıza gönderiyorSiz ise padişahın hemşiresine harf-i endâzlığa muhabbet
perdâzlığa kalkışmaktan çekinmiyorsunuzMutlaka düşümüş ve düşündüğünüz halde
elbette yakîn-i hâsıl etmişsinizdir ki bu hareketin cezası kahkaha zindanı değil
mezar-ı ademdir!
Bu kadar muhâtaraları ihtiyâr ettiğinizi tasavvur ettikçe hayretimden ne
söyleyeceğimi bilmiyorumFakat ne yalan söyleyeyim sevincimden de
çıldıracağım geliyorDünyada hiçbir gönül olmasa gerektir ki muhabbetine bundan
mü'essir bundan bedihî delil göstermiş olsun kendi tecrübelerim meydanda duruyor.
Zanneder misiniz ki yanınıza birinci defa tenha geldiğim gece nikâbımın hiffetini
cârımın zîneti tesâdüf kabilinden idi! Sanır mısınız ki geçen akşamki macerada
nikâbımı açtıktan sonra kapamak hatırıma gelmedi! Bir kadına göre imkanın nihâyeti
oddolunacak derecelerde muhabbetime deliller göstermiştimNazarınızda hiçbirinin
hükmü olmadıSiz bana teveccühünüzü benim için nefsinizi muhâtaraya ilkâ etmekle
gösteriyorsunuzBen de size esâret-i vicdânımı inşaallah yolunuzda ölmek
kucağınızda teslîm-i can etmekle isbât ederimHeyhât! Acaba bir bî-çâreye rûh-ı
hakîkîsi olan canânının kucağında teslîm-i can edip de mevtin hayatından ziyâde
lezzet bulmak nasip edecek kadar felekte insaf var mıdır.
Ah! Sen niçin bu memleketlere düştün! Cesîm-i latîfi nûr-ı tecellîden
mahluk bir mülkün bu kara topraklar içinde ne işi var idiBenim için mi geldin.
Allah aşkına söyle benim içinse kudûmüne ne türlü peşkeşler îsâr edeyim cana
cevher demişler fakat senin gibi bir mihmân-ı azîzin kudûmüne ihdâ olunmak için
cevherin de kıymeti bu kadar bak! Ne kadar deli deli söylenip duruyorum ya ne
yapayım! Muhabbetin insanda idrâk mi bırakıyor daha sana mâlik olamadım elimden
kaçırmak korkusuyla helâk olacağım gönlüm sînemden ayrılıp da rûhânî
meclisin nedimliği hizmetinde bulunmak istiyor.

Bir nûr-ı letâfetsin derûnunda kadar harâret nedirŞiirinin hayâlâtını
ateşle mi terkîb ettin her harfi gönlüme yapışmış can yakmakta muhabbetinle
yarışıyor.
Hevâ-yı muhabbetinde enfâs-ı İsa hâsiyeti mi vardırCemâlin gözümden
dûr oldukça dakikada bir kere helâk oluyorum da hayalin nazarımdan geçtikçe
vücuduma bir rûh-ı diğer ifâza ediyor.
Ârâyiş-i rengârengiyle tecessüm etmiş nev-bahar mısın aksin gönlümde
cilve-sâz oldukça gözlerimden nisyân katreleri gibi girye-i meserret dökülüyor.
Gönlüm riyâz-ı cennet gibi bin türlü ezhâr-ı letâifle mâl-âmâl oluyor.
Muhabbetin dünyada en büyük bir lezzet olduğunu işitirdim fakat azâbında
bile dünyâlar değer bir başka lezzet olduğunu bilmezdimNe söyleyeyim
dehânımdan ruhlar cûşân olsa kalemimden nurlar cereyân etse yine ezvâk-ı
vicdânımı tasvîre muktedir olamayacağımGel! Gel! Sinemi aç gönlüme bak! Gör ki
aşkın ne garip bir kerâmete ne büyük bir i'câza mâlik imiş avâlim-i rûhâniyenin ne
kadar ezvâkı ne kadar bedâyi'i var ise nasıl bir noktaya cem' etmiş! Ah! Gel diyorum
nasıl geleceksin felek gaddarlıkta bir tavr-ı diğer îcâd etmiş âlimi füyûzâtına gark
etmek için yaratılmış bir âfitâbı bir zindan-ı zulm içinde saklıyor! Zararı yok sen
ruhsun velev ki mestûr ol âmâlin seni arayarak ayağına gelir!.
İşte bu gece Perihan'ın geliyorMülâkatta şehriyâr da bulunacak of!.
Meclisine geldikçe zihnimdeki kara kara hülyâlar bile yanımıza takarrüb etmeye
cesâret edemiyor da başı avcumuzda dolaşan kâbus nedir! Acaba benim her ânını
bir ömre müreccah bildiğim rûhânî ezvâk muhabbeti uykuda mı geçiriyoruz.
Birleştiğimiz zaman bahsi kısa keselim erken dağılalım şehriyâr ile
müzâkereye hitâm verdikten sonra ben tenhâ geleceğim zerre gibi âfitâb-ı cemâline
incizâb ile kendi kendimi kaybetmek nur âlemlerine karışmak için geleceğim.
Mektubumu getiren korucu mahremdir bu gece sabaha kadar sizi
bekleyecekSaat beşten sonra ondan başka saray içinde açık bir göz ayakta bir vücut
kalmaz.
Yoksa sen de zaman uyur musun! Uyuma! Ben rüyamda hiçbir zaman
ayrılmayan misâline hayalinden ziyâde müştâk olmasam bir dakika gözlerimi
kapamak istemezdim bütün ömrümü tahayyülüne hasr ederimBilir misin ki seni bir
dakikacık düşünmek vücuduma saatlerce uykudan bin kat ziyade rahatBin kat

ziyade sükûnet-bahş ediyor fakat rüyada misâlin hiçbir zaman gzümün önünden
ayrılmayan hayalinden daha cismânî daha rûhânî hatta daha nûrânî daha vicdânî
görünüyor da uykuya rahat etmek için değil seni istediğim gibi görmek yolunda
rahatımı kaybetmek için yatıyorum.
Mektubuma cevap istemez! Yanına davetsiz gelmek meziyetini bana
bırakırsan Perihan'ını bir kere daha ihyâ etmiş olursun! Şiir söylemeye muktedir
değilim ki sözünüzü tanzîre heves edeyimMa'amâfih hareketim hakîkat-i halde
cür'etinize bir garip nazîredirŞiiriniz sizi mezar-ı ademe îsâl edebileceğini
mektubumun ibtidâsında yazmıştımSiz ise zaten kefeni boynunda gezen
kahramanlardan olduğunuzu fiiliyât ile ispat etmiş olduğunuzdan tabiî sizin için
ölüm pek korkunç bir şey olamaz lakin şimdiye kadar bir lahzacık hayat gördüm da
iltifâına mazhar olduğum zamanlardırBu cür'etim beni iltifattan mahrum
edebileceği için daha dünyasını yeni anlamaya başladığı vakit irtihâl etmiş masumlar
kadar acınacak bir musîbete uğramayı gözüme aldımBir mezbeleye güneşin ziyâsı
düşer fakat insanın sûrette güneş sîrette insan değil misinizKadınlara layık
olmayacak yolda arz ettiğim iştiyaklardan ihtimal ki..Ah ihtimal ki..İstikrâh
ederseniz ne yapalım! Riyâ-yı arz-ı muhabbetten daha fena buldumMademki halimi
her ne vakit olsa söyleyeceğimKabahatimi bir müddetçik perde-i riyâ altında
saklamak tabiî hem senin hem benim kaderimize mugâyir oluyor.
Hareketim nefretini davet ederse helâk olurumHalbuki derdimi arz
etmemiş olsam yine helâk olacağım iki türlü ölüm arasında kalmış bir bî-çârenin
hayatını kurtarmak ufacık bir nazar-ı iltifâtınıza muhtaçtır.
Bâkî: bilmem ne sihr ettin.
"Resîde-kâr becâyi ki küfr eğer ne-bûd
Terâ perestim vü guftem hüdâyı men enist"
Perihan
Adil Giray odasının köşesine çekilerek ve gözlerini kapıya dikerek hilâl-i
ıyd bekler gibi vakf-ı intizâr olmuştuAradan bir buçuk saat geçer geçmez karşıdan
Perihan zuhûr eylediAdil Giray'ın bütün bütün me'mûlüne mugâyir olarak cârı da
nikâbı da siyah idiBu reng-i hâil ise Adil Giraya sabahu'l-ıyd emel bildiği zaman

visâli bir devr-i mâtem şeklinde gösterdi fakat Perihan odadan girip de kapıyı
kapayınca hemen üzerinde bulunan setreleri attıYukarıdan aşağı giyindiği beyaz
libaslarla zulmetten sıyrılmış da nur içinde kalmış ebr-i seher gibi ağır ağır yürüyerek
yapraklarından tecerrüt etmiş de çiçeklere gark olmuş nihâl-i semen gibi nazlı nazlı
hırâmân olarak geldiAdil Giray'ın yanında oturdu..
Adil Giray'ın sarıya mâ'il olan nûrânî çehresiyle Perihan'ın safâ-beyaz
cemâli bazı kere açık havalı sabahlarda birbiriyle imtihân-ı letâfete kalkışır gibi biri
tulû' etmiş ikne biri gurûb etmeyen şems ile kamerin bir manzarada duruşunu
andırırdı.
Gece ayın on altısına müsâdif olarak mehtap odanın pencerelerinden dâhile
doğru bir seylâb-ı nûr akıyorNesîm pencerenin perdelerini ihtirâza getirdikçe in'itâf
ı ziyâda hâsıl olan tagayyürlerden seylâb-ı nûr temevvüce gelmiş gibi görünürdü.
Odanın haricindeki bahçeye dökülen ziyâdan şebnem tanelerinin her biri bir damla
nur kesilerek tıflı tabiato mesîre-i safâdan toplayabildiği kadar ateşböcekleriyle
masûmâne bir şehrâyin icrâ ediyor zannolunurduBaharın feyziyle bahçedeki
güllerin tabiatın fevkinde gerinecek kadar kesretine bakılınca ayıran hayâlâtına
mübtelâ olan bir şâir için sabr ve tâkatsiz çıkıp bir gl dahi peydâ ederHande
sığmaz goncanın güyâ leb-i handânınaTasavvurunu âlem-i hayalden cihân-ı misâle
çıkmış farz etmek kâbil idi.
Güyâ ki bahşâyiş-i kudret böyle perili nüzhetgâhı denilecek kadar latif bir
mekân ile melekler serseri addolunacak kadar ruhperver bir zamanı iki âşıkın ülfet
ma'sûmânesine bir kat daha letâfet vermek için âlem-i tabiata ihsân eylemişti.
Perihan ile Adil Giray hiçbir lakırdı söylemeye muktedir olmaksızın
dakikalarca birbirinin hüsnünde mahvolmuşçasına birbiri temâşâ ettikten sonra
Perihan çifte halkasıyla keyvânın güzelliğini tasvir etmek istermiş gibi iki
kollarıyla Adil Giray'ın çehresini sardı vicdanıBir sohbet-i şevk ve garâma
başladılar.
Böyle renk ve bûy-ı ismetle mestûr olan mecâlis-i muhabbetin ahvâlini
izâha kalkışmak bir goncayı nefesle açmaya çalışıp da soldurmak kabîlinden olacağı
için bu iki âşık-ı iffet-perverin bezm-i safâda hisse-yâb oldukları letâif-i muhabbeti
ta'yîn etmeye ashâb-ı mütâla'anın tahayyülünü tevkîl ederek.

Adil Giray'dan Perihan'a:
Firâkın bu kadar şedîd bir azâb-ı intizârın bu kadar dil-sûz bir ateş olduğunu
bilmezdim!..Gözlerim temâşâ-yı cemâlinden dûr olalı sekiz gün olmadı vücûdum
seksen sene mezarlarda kalmış da bütün bütün mahvolmaya yüz tutmuş meyyitlere
benziyor âyinedeki aksime baktıkça kendi kendimden korkuyorumHeyhât! Bu hal
ile bana nasıl muhabbetin devam edecek! Muhabbetin benden inkıtâ' ederse ben nasıl
yaşayacağım! Gönül bir türlü muvâsalat amanlarının muayyen bir fâsıla ile mahdûd
olduğunu istemiyor velev bir dakika ile tahdîd olunsun dakîka insana hayatından
uzun görünüyor!
Zararı yok!ölürüm!.senin için ölecek değil miyimSenin için ölmek
indimde ömr-i ebedîye müreccahtırLakin firâka!..Ah zâlim firâka! Ne yapalım
hayatım firâk içinde geçiyor! Ölsem yine firâkına düşeceğim! Fi'l-hakîka mevt
hicran gibi ömür sürmeyecek fakat hicrân-ı ebedîyi davet edecek!..
Hicrân-ı ebedî!..Ne cangüzâr lakırdı! Ne müthiş tasavvur!
Acaba "en kudretli cebâbire ile en âciz zu'afâ-yı hemhâl" edip de nazar-ı
hikmet önünde adalet-i mutlakaya bir bürhân-ı bedihî gösteren kara toprak adalet-i
mutlaka hürmetine olsun eş yaratılmış iki ruhun ile'l-ebed visâline hâ'il olmaktan
çekinmez mi!.
Hicrân-ı ebedî!..Ne olmayacak vâhime! Ne gülünç hayal!
Acaba ahvâli kendi gibi fânî -o katı duru gibi mahdut olan dünya-yı denînin
yalnız hicrânında mı ebediyet hâsıl olacak!..Hallâk-ı kerîmin kullarına nüzhetgâh-ı
merhameti olan âlem-i âhirette visâl-i âşıkâneden büyük ne mükâfâtı vardır ki
muhabbet gibi Allahın e'azz-ı eltâfı dünyaya münhasır olsun da ömr-i ebedî hicrân
içinde güzâr eylesinAh! Bahtiyarlık aşıklar gider ki alâ'ik-i cismâniyeden tecerrüd
ederek ervâh-ı ulviyeye karışırlar-Ezvâk-ı cemâle lezâyiz-i muhabbete müstağrak
olurlarNur gibi her anda bir âlemden bir âleme intikâl ederlerHayal gibi her
dakikada bir cihân-ı şevk bir cennet-i inşirâh icâdına muktedir olurlar!..Yok!
Aşkın bu cihân-ı fânîde de geçilemeyecek duyulamayacak lezzetleri vardır! Olmasa
idi hiss-i ulvînin bu âlemde zuhûru abes hükmünde kalırdı.
Nefsimizde tecrübe etmiyor muyuzDüşünüyorum hayalini pîş-i nazara alıp
da şu kağıdı karaladığım zamanın bir safâsını neş'e-i uhrâ ezvâkının pek çoklarına
değişemiyorum.

Hicrân içinde iken hayalinle bu kadar lezzet buluyorumBizim visâlinde
temâşâ-yı cemâlinle ne hallere geldiğimi ondan kıyâs edebilirsek!
Of! Bu hicran nedir! Niçin istediğimiz zaman birbirimizi göremeyeceğiz!
Arada raki var da onun için değil mi? Rakip olacağına kahr olaydı!
Mel'ûna bizden ne ister beni seviyormuş ne yapalımBen kendini
sevmiyorumBana muhabbet etmesini ben mi teklîf ettim ki cezasını çekeyim.
Halimi düşündükçe kan başıma bir derece harâretle su'ûd ediyor ki beynim eriyip da
yerlere dökülecek zannediyorum bilmem senin muhabbetine layık olacak kadar
kıymettar bir şey değilsem onun hevesâtına şâyân olacak kadar da alçak mıyım?.
Aşık öldürümüşMuhabbetler çok gördüm fakat muhabbetin ma'şûk öldüren nev'ini
hiç iştememiştimZâhir felek belâyı da benim için saklamış!
Aramızda seksen adım mesafe yokBende bu kadar iştiyâk sende
derece merhamet varYine birbirimizi sekiz günde olsun göremiyoruzGöremiyoruz
değil kendi ihtiyârımızla göremiyoruzHicrânın bu nev'i de çekilir eziyetlerden
midir.
Ne yalan söyleyim ben bu hale tâkat getiremeyeceğimCadının bir hevesi
için ihtiyarı bir hasret içinde ölmeyi bir türlü gönlüm kabul etmiyorİlk gödüğüm
zaman kendisine doğrudan doğruya nefretimi beyân edeceğim! Benden fâriğ olsun
habîse visâline mâni' oldukça benim hayatımdan yaşıyorBana mahsus olan ezvâk-ı
muhabeti gasp etmiş onunla eğleniyor kıyâs ediyorumMerhamet et!..Bu akşam
yanıma gel! Biraz gönlüm sükûnet bulsun! Biraz aklım başıma gelsin de edeceğim
harekette bir münâsebetsizlik etmeyeyim!.Sözlerimin rabıtsızlığından kuvâ-yı
fikriyemin irtbâtına ne kadar halel geldiğini anlarsın.
Bâkî ne diyeyim emrine muntazırım : Derd-i firâkı çekmeye yok dilde
iktidârBen ölmek isterim bana kat'î cevap ver.
Adil Giray
Perihan'dan Adil Giray'a
Merhametsiz beni kendinden daha rahat bir halde mi sanıyorsun ki
hicrandan kadar acı acı şikâyetler ediyorsun! Ben ıstırâbıma tahammülden âcizim.

Senin mahzunluğundan gönlüde açılan yaralara da nasıl tâkat getireyim!..Yok!.
Söyle!..Ne derdin var ise bana söyle!..Tek senin gönlün biraz hiffet bulsun da
isterse bütün âlemin bâr-ı âlâmı benim gönlüme yığılsın!..İnsafsız! istiğnâların
nedir? Sen benim için zayıflarsan şeklindeki tagayyur muhabbetimin inkıtâ'ını mı
îcâb eder!! Bana ait ufacık bir te'essürünü gönlümdeki hayalinden kıymettar
bileceğimde şüphe mi edersin!.
Ya hele! Vücuduna biraz za'af ârız olmakla ne olacak hüsnüne zevâl mi
terettüb edecek!.Mehtap bu kadar şekillere giriyor hangisinde letâfetine halel
geldiğini gördün!
Haydi bu istiğnâ na da katlanalımMaksadın sitem olsa bile onu da bir üyük
iltifat addederim! mevt gibi hicrân-ı ebedî gibi hâ'il hâ'il sözlerine nasıl tâkat
gelir!.Bana acımazsan kendine de acımaz mısın! Neş'emden kim ne faide görmüş
tutalım ki faidesi olmadığı gibi zararı da olmasınKalbe vermesi tabii olan beyhûde
eziyetlerini ihtiyâr etmekte ne letâfet vardır!..
Allah göstermesin sana bir hal olursa benim sağ kalmaklığıma ihtimal var
mıdır! Velev mezarımı ayırsınlar feleğin pençesi bile göklerimizi birbirimizden
koparamaz.
Hayal ile yazı ile eğlendiğini kendin itiraf ediyorsunhalde birkaç günlük
tahassürden kadar şikayete hak bulabilir misin!
Hicranı biz kendimiz ihtiyâr ettikse ihtiyârımız kalbimizin arzusundan mı
neş'et etmişti! Meydanda olan muhâtara mevhum mudur!.Bir hâinenin
şerrinden sakınmak için üç beş günlük tahassürleri ihtiyâr etmeyelim de birbirimize
kavuşmadan kendimizi mezarların koynuna mı atalım.
Of! Niçin mel'ûneyi hatırıma getirdin! Yanıma gelsen de vücudumun
hararetini -hareketinin halini görsen odama insan kıyafetinde bir yıldırım düşmüş
kıyâs edersin.
Seni seviyormuş!!.Dîvâne bilmez ki şirin canına kasd ediyorSenden
saklamam gönlüme haklı bir gayz müstevlî olursa arslanlarla yırtıcılık yarışına
kalkışmak isterimHayır! benden senin bir zerre gubar-ı pâyını almaya muktedir
değildirOf! Bana öyle şeyler düşündürme! Billah! Hınzırı ayağımın altında yılan
ezer gibi tepelerim! Muhabbet nedir bilir misin! Kıskançlık nedir bilir misin!..
Vücudumun her zerresine ayrı ayrı ateşler yağıyor-Ayrı ayrı hançerler saplanıyor

yine böyle iken sabr ediyorumSenden de sabr-ı niyaz ederimEğer beni seviyorsan
başım için hınzıra renk vermeBir şey söyleme! Ona mağlup olmaktan hâsıl olacak
netîceyi bilmiyor musun! Hem birbirimize doymadan fena bulacağız hem de yüzüne
birkere bakmakla ateşe atılmış cüz'-i madenî gibi baştan aşağı eritebileceğimiz bir
alçağın pençesinde zebûn olarak telef olacağızBu gece yanına geldiğimi istiyorsun.
Ayakları ateşîn zincirlerle bağlı bir bî-çâreyi cennet kapılarını açıp da
nüzhetgahlarına davet etmek ne büyük gaddarlıktır! Hiç gelmeye muktedir olmasam
senden davetimi intizâr ederdimİnsan ahz-i âmâli eline geçer de iğtinâm için teklife
mi muhtaç olur!.
Bu akşamki nöbetçi bildiğimiz değil! Nasıl gizli geleyim açıktan gelecek
olsam ne bahane ne vesîle bulayım.
Yalnız bana kıyacak olsalar yarım saat zevin için mahşere kadar hicrânına
kâ'ilimFakat sana da kıyarlar seni zerre kadar muhâtarada bulunduracak bir
teşebbüsü senin için senin emrinle de bir türlü zihnime sığdıramıyorumYarın gece
fırsat bulur gelirimAllah aşkına sabr et halimden tafsîlât vermek istemem.
Te'essürünün şiddetinden korkarım.
Baki
Bir levh-i mezarım bi-nüvîsned pes ez-merin
Ey vü ey zemharû'-i dîdâr-ı diger hiç
Perihan
Sûret-i Tezkere
Adil Girydan Şehriyâra
Sîmanızın bu haliyle beraber size zaruri gösterdiğim yalancı muhabbet
emârelerine cidden inandığınıza kâ'il olmak İran'da hiç âyine örmemeye tevakkuf
eder! Kırk yaşında bir kadına yirmi dört yaşında bir adam muhabbet edemeyeceğini
elbette siz de bilirsiniz.
Meyl-i ma'âlî ile muttasıf olan bir gönül Perihan gibi ilâhî bir nûr-ı
mücessem meydanda gezinip dururken senin gibi sîretinin zulmeti çehresinin ruhsuz

beyazlığı ile düzgünlü zenciye benzeyen bir a'cûbe-i rüzgara meyl etmek nasıl
mümkün olsun.
Zevcenizin nimetini oğlunuzun haysiyetini saçınızın akını iştihânızın
zenâ'etini düşününüz de benden Perihan'dan fâriğ olunuz! Akşam bî-çareye ettiğiniz
ezâları öğrendim tekrar ederseniz intikam zebânîlere aldırmaya mecbur olacağım.
Aklınızı başınıza düşürünüzMektubunuz elde senet duruyorBir daha
Perihan'ın da benim de hatta nâmımızı lisâna alırsanız Kaziyon'da her harfini ayrı
ayrı gözden geçiremedikBiradım bırakmaycağıma Perihan'ın hayatına yemin ile sizi
te'mîn ederim ama beni de bu yolda itlâf ederlermişPerihan sağ olsun zaten
dünyanın ne safâsını sürdüm ki âhirete gitmekten kaçınayımHiç olmazsa elinizde
şehit olur da cenâb-ı haktan mükâfâtını görürüm.
Esirim beni bir gece boğduruvermek kolayElinizden gelir orasını bilirim.
Fakat siz de şurasını biliniz ki bu gün Kuziyon'da biraderim varHer türlü istikbali
açık her türü ikbâli hazırYaşı daha yirmi beşe henüz varmışAnâsırının hâli ömr-i
tabiiye kadar yaşamaya müsta'id serveti müddet-i ömrünü saâdet içinde geçirmeye
kâfî iken her neden ise benim yolumda fedâ-yı can etmeye merak ediyorBir hata
gelmek lazım gelse kâğıt elindedir benim yapacağımdan birkaç kat ziyâde teşhîr
ederAsker olduğu halde bu yolda cellatlığı da göze alıyorGöklerin fevkine
çıksanız yerlerin dibine geçseniz sizi bir saat yaşatmaz.
El altından bir hareketinizi de işitmeyeyimBilirsiniz ki tahkike
muktedirimEğer işitirsem bizim hanedanda kılıca köpek kanı bulaştırmak meş'um
sayılırAma şe'âmeti de irtikâb eder sizi elimle mâlik-i cahîme teslîm eylerim.
Aklını başına al bizden fâziğ ol.
Adil
Adil Giray'dan Perihan'a
İmdada yetiş melek gönlüm şeytan pençesinde eziliyor!
Aşk için cünûn getirir derler gerçek midir bilemiyorumFakat bazı hallerde
insanı cünûndan kurtardığını bu akşam da nefsimde tecrübe eyledimHayalin bir
melekü's-sıyâne gibi karşımda durup da vücudumu âfetlerden hıfz etmese beni

şimdiye kadar çıldrmış zincirlere bağlanmış görürdünMeğer felek beni ne siyah
belalara mübtelâ olmak için yaratmış of! Halimi söyleyemeyeceğimDüşündükçe
zihnimdeki kara kara hülyâlar tecessüm ediyorMevt gibi üzerime çöküyor.
Kalbimin nabzını vücûdumun teneffüsü kesiliyorBilmem ki halimi nasıl tarif
edeyimBir saat evvel karı yanımda idiBütün bütün perde-i ârı çehresinden kaldırdı.
Bayağı bir çapkın..Tövbeler olsunBana bir iffet-i mücesseme huzûnda sû-i edep
ettirecek..Cebr ve kahr ile kendini sevdirmek istiyorÜç gece sonra yanıma
geleceğini ve mutlak kendisine bir çare bulmazsam ölünceye kadar odamdan
ayrılmayacağını sûret-i kat'iyede söyledi de öyle cehennem oldu gittiUyusam kâbus
gibi rü'yamda gebersem seyyi'ât gibi mezardan ayrılmayacak! Ya beni bu mel'ûnenin
elinden kurtarmaya bir çare bulYa ruhsat ver beni ondan kendi kendimi kurtarırım.
Ah yanıma gelsen de bir iki dakikacık yüzünü görebilsemGönlümün bu halecânı
belki biraz sükûnet bulurduMerhamet edip de yarım saatcik olsun gelemez misin.
Hüdâ bilir çektiğim ezâ-yı rûhânî azâb-ı cehenneme rahmet okutuyorİmdat!
Merhamet!
Adil
Hangi bir derdimi hicrân ile ta'dâd edeyim
Sen de dâd etmez isen ben kime feryâd edeyim
Cevap olarak şu tezkereyi aldı.
Perihan'dan Adil Giray'a
Bu kadın sana değil eceline aşık olmuşArkasında dolaşıp geziyorAcaba
hiçbir kere âyineye bakmaz mıKör olacak gözleri cemâlindeki nûru tavrındaki
ismeti görmz miAcaba yıldırmalar altında ezilecek beyni kendi yaşıyla senin nev
civanlığını mukâyese etmez miSana kadar tasallut ederek benden ölümünü mü
dileniyorYakasından tutup da gayyâ-yı cehenneme atmaklığımı mı istiyor.
Şerrinden Çektiğim azaplara şeytan uğrasa şâyân-ı merhamet olurAma benim
halimi bilmiyormuşBen onun halini bilirimYa Allahım! İntikam intikam! Bir kere

karşısına durup da tavrındaki endamındaki denâ'eti kerâheti yüzüne karşı söyleyecek
miyimBir kere ayaklarımın altına alıp da çehresinin yılan derilerini yüzmeye
muktedir olabilecek miyimMel'ûne nâ-meşrû' bir muhabbet çıkardıUmum
kadınların namusunu berbâd ettiEl vermedi ortaya bir yalan koyduSeni
muhâtaralara düşürdüEl vermedi bî-çâre birâderini zindanlara attırdıOndan sonra
cellat gibi üzerine musallat oldu kaldıBütün bütün ifnâ edecektiEl vermedi seni
fikrine muhâlif beni hâlime yakışmaz birtakım teşebbüslere mecbur ettiİki en
mahrem adamımız iki en muhâtaralı kâğıdımız kazânın musîbetin en işlek
şehrahlarında dolaşıp duruyorMülâhaza-i âkıbetle hâbımızı huzûrumuzu selb ettiEl
vermedi haftada iki üç gün cadı bakışı yılan nefesi ile gülcemâlini solduruyorEl
vermiyor şimdi de senin ismetini benim hayatımı berbâd etmeye çalışıyorHınzırı bir
latme ile esfel-i sâfilîne göndermek kadar kolay bir şey yokFakat giribân-ı iktidârı
pençe-i mel'anetinden kurtarıp da kendiyle beraber düşmemek mümkün değil.
Üzerine varılsa topuk altında ezilecek fakat bir akrebin zehriyle iki insan da beraber
telef olacakYarabbi! Yarabbi! Ne çıkılmaz bir girye-i belâya tutlduk!
Bilsen gönlümden neler geçiyor? Başka bir baane bulup da sarayın orta
yerinde hançerleyivereceğimKadınlığıma bakma ben hançer kılıç kullanmaya da
muktedir kadınlardanımHançerlerim kardeşimden korkmamÇünkü bî-çâreyi bir
beladan kurtamış olurumHamza belki kasd ederArada sen olmasan billahü'l-azîm
bu yolda ölmeyi de kat'an düşünmemFakat istemiyormSeni bu hallerde bırakıp da
mevt ile kendimi azaptan kurtarmayı sana düşmanlık sanıyomGayz kıskançlık
gönlümde birer ejderhâ-yı cehennem kesilmişÂteşîn dendanlarıyla vücudumun her
zerresini ayrı ayrı koparıyor da yine tahammül ediyoum.
Mümkün değil sana terettüb edebilecek bir muhâtara zihnime gelince hiçbir
şeye teşebbüs etmek benim için mümkün değilYanıma gelse tahkîr etse işkencelere
koysa vücûdumun her tarafını ayrı ayrı paralasa hatta ..Ah ..hatta seni elimden alsa
yine bir şey yapmaya muktedir olamayacağımYine benim için bir dakikacık
endişeye düştüğüe gönlümü kâ'il edemeyeceğim.
Etme! Allah aşkına münâsebetsizlik etme! Merdsen kadınlardan sabır dersi
alma sana yakışmazTahammül et maksadını mümkün olduğu kadar mahallere ta'lîk
eyleOyala ne yaparsan yap eline bir ser-rişte-i husûmet vermeBillahü'l-azîm-Eğer
câ'iz olsa- şeytana rahmet okutacak mel'unlardandırBir de allah aşkına

peygamber hürmetine olsun beni vakitli vakitsiz davet edip durmaKendim
gelemiyorumEmrine itaat muhabbetine incizâb sâikasıyla ruhumda ne bedenimden
ayrılarak yanına gelmeye ne de yerinde durmaya muktedir oluyorBeni böyle hayat-ı
be her azap ve azap be her hayat işkencesinde bırakmak şanına layık değldir.
Görüyorsun ki fırsat düşürdükçe yanından ayrılmamaya çalışıyorumFelek müsait
olmadıkça birbirimizden mahrûm kalırsak ne yapalım ittihâd-ı rûhâniyetimizle
tesellî buluruz.
"Çün fâsıla-i beyt bûd fâsıla-i mâMâ ez tu cüdâyım be sûret ne bi-ma'nâ"
Adil Giray'ın şehriyârın daireleri bu telaşlara ıstıraplara tehditlere tahkirlere
tecessüslere mücâdelelere i'tilaflara her zamandan ziyâde küşâde bulunduğu öyle bir
leyle-i garâibde Perihan her şeyden bî-haber ve korucunun ifâdesinden anlaşıldığı
üzre bir gece evvel Adil Giray ile bi bez-i tenhâyide bir buçuk saat kadar vakit
geçirdiği için temâşâ-yı cemâle dalarTeşebbüsleri kuvve-i kurbiyeye gelmek
cihetiyle ömrünün saâdetinden emin olarak yatsı vaktini bir saat geçer geçmez
yatağına yatmıştı.
Rüyada Adil Giray'ı görürSabah açılmış güneş doğmuş gözleri nûr ile
dolmuş zannederdi.
Güya ki ma'şûkuyla bir sahrâda dilerBulundukları yerin pîşegâhında bir
ufak su akardıAma bir sûrette hafif akar ve kadar mu'avec şekiller peydâ
ederdi ki geçtiği sahrânın letâfetinden ayrılamıyor ve ara sıra geldiği tarafa avdet
etmek istiyor da sâika-i rüzgara mukâvemet edemiyor gibi görünüyorduBarışı
avuçlarında bir salkım söğüt var idiDalları yaprakları rüsvâyân-ı muhabbete perde-i
istitâr olmaya şâyân olabilecek kadar perişân idi.
Sahrânın ötesinde berisinde öbek öbek kadar mütenevvi' kadar
mütelevvin çiçekler yığılmıştı ki feyyâz-ı kudret oraları tenzîl için feleğin sehâib-i
renk âmizini paralamış da ötesine berisine dağıtmış zannolunurdu.
Mürgân-ı sahrânın nağmeleri kadar hazîn kadar müessir idi ki her biri
vicdân-ı âşıkâneye tecümân olmuş elfâz ile ta'rifi kâbil olmayan ezvâk-ı muhabbeti
gönüllere ifhâm ile uğraşıyorlar kıyâs edilebilirdi.

Güya ki Perihan suyun kenarına oturmuş arkasını salkım söğüde
dayamış idiAdil Giray da dizine yatmış Perihan'ın misâlini cemâliyle mukâyese için
uyumuş idi.
Kız perişân saçlarını şehzâdenin yüzüne dökerek cemâlini kâh güneşden
bile kıskanırcasına bütün bütün örter kâh bir dakikacık hasretine tahammül
edemezcesine bir cihetini açar temâşâsında gaşî olur dururdu.
Perihan'ın rûhunda inbisât -gönlünde safâ bir derecede idiki
bulunduğu hâlin rüya olduğunu bilmek dahi lazım gelse idi bütün ömrünün böyle bir
rüya içinde geçmesine bin can ile kâil olurduGüya bir insan değil tabiatın firdevs
füyûzâtında yeni peydâ olmuş bir şukûfe-i rengîn idJâlelerle perveriş bulur nurlarla
tena'um ederdi.
Rüstem Han; korucunun tarz-ı ifâde ve sûret-i istidlâlinde olan kuvveti
görünce; muhâvere uzadığı takdirde oradaki haşerâtın azmine bütün bütün halel
geleceğini ve bir kere şah Perihan'ı yanına çağırır asker onun ilzâmiyâtına tutulur
ise kendisi için dünyada hiçbir ümit kalmayacağını düşünerek ve birkaç saat sonra
cellatlar önünde bin türlü eziyetle telef olmaktan ise orada terk-i cân edip gitmeyi
daha hayırlı görerek bahtının bir son tecrübesi olmak üzre hemen sel-i seyf ile "Bu
gayretsiz sefâhet rehberliğinden lezzet almışlar!..Kapının önünde beklete beklete
bizi de kendilerine benzetmek isterlerBiz buraya vezirin emriyle geldikTatar
oğlanı da yanında bulunan karıları da idam edeceğizŞahın fermânı olmasa hiç vezir
böyle emir mi verir?.Yürüyünüz!.Önünüze hâil olanları örünüz?." dediYerinden
hareket eylediHatta koruculardan karşısına duran bir bî-çâreyi kendi kılıcıyla telef
ettiPerihan takımı her ne kadar Rüstem Han avenesine nispet kabul etmeyecek
derecede az ise de her biri fırkaya mukâbil addolunur fedâkarlardan idiler.
Mevki'lerinde sebât ettilerHasımlarıyla kılıç kılıca geldilerBahçede bir büyük
hengâme-i gîrüdâr açıldı.
Perihan ise Adil Giray'ın yanına girdiği gibi kılıcı yere fırlattıHanzâdenin
boynuna sarıldıAşk ve me'yûsiyetten mürekkeb bir nazar-ı garîp ile yüzüne
baktıktan ve birinci defa olarak bir defa ağzını öptükten sonra "Adilciğim! Senin
helâkine ben sebep oluyorum bir dakikalık hayatına bütün ömrümü fedâ etmek
isterken hayatım ömrünü izâ'a ediyor!." dediGayet hazin bir âh ederek gözünün

yaşı bir letâfetle damlamaya başladı ki her kirpiğine bir elmas pâre ta'lîk olunmuş
zannedilirdiAdil Giray zaten ölüm gadâbını geçirmiş zaten teslîm-i rûh eylemiş de
dünyada başka bir kuvve-i maneviye ile kalmış gibi bir mekâet-i fevkalâde ile "Ne
oluyorsun iki gözüm! Bu te'essürün fâidesi nedir?.Ne zaman olsa yer altına girecek
değil mi idik!..Dünyada hayatın lezzetini birbirinden ayrılmaktan ibâret bilen iki
yâr-ı sâdık için bir zamanda bir mekânda ikmâl-i hayât etmekten büyük sa'âdet mi
olur!.Husûsiyle hem ma'sûmuz hem bir maksad-ı mukaddes yolunda fedâ oluyoruz.
Arada bir de devlet-i şehâdete nâ'il olacağız." dediPerihan'ın kalbindeki meyl-i
ma'âlî rûhundaki büyüklük bu sözler ie birdenbire incilâ ettiÖlüm korkusu
düşman tehlikesi fikirleri bütün bütün aralarından zâyi' oldu; bir eğlence meclisinde
imişler gibi; nazar-ı âşıkânelerini birbirinin seyr-i cemâline kalb-i sâdıkânelerini
birbirinin
ezvâk-ı muhabbetine vakf eylediler ma'sûmâne tebessümlere
müstağniyâne sitemlere neşât-perverâne latîfelere başladılarFakat ömürlerinin
hemen birkaç dakikadan ibâret kalan şu devre-i hitâmını sohbetten ziyâde doya doya
birbirini görmeye sarf ederlerdi.
Bir yirmi dakika müddet onlar bu hal-i istiğrâk içinde eğlenmekte
bahçedekiler ise can pazarıyla uğraşmakta idilerPerihan'ın ekser avenesi; birkaç
düşman telef ettikten sonra; vefat ettilerEkalliyet azaldıkça ekseriyet etraftan
dökülüp glen galip taraftârânıyla çoğalırdıAkıbet Perihan'ın takımı; köşkün
medhalini muhâfazaya iktidarları kalmadığını görünce; şehzâdelerini muhâfaza için
geri köşkün dâhiline çekilmeye başladılar.
Silah sesi asker şamatası kapıya doğru takarrüb edince Perihan bir
müddetten beri bulunduğu gaşî halinden kendini toplayarak "hanzâdem!.Niçin bu
mel'unlara beyhûde yere kendimizi telef ettireceğiz!.Dün akşam Cezmi'ye sipariş
ettiğimiz ipek nerdubân gelmedi mi? Şu pencereden aşağı ineriz belki Cezmi'nin
orada adamlarını buluruzBulamasak da itiml ki talihimiz vardırGecenin
karanlığından üzerimize bir perde çekilir düşman gözünden mestûr kalırız bir
semt-i selâmete çıkarız" deyince Adil "Evet nerdubân gelmişti bakalım bir tecrübe
edelim!." sözüyle pencereye yaklaşıp da nerdubânı takmak için hârice baş
gösterince üzerine yirmi kadar tüfek birden atıldıHatta bir kurşun sağ omzunun
üstünden sıyırtarak; esvabını paraladıBu bâdire üzerine bî-çârelerin ikisi birden "O

taraftan ümit kalmdı" dediler yine kemâl-i metânetle katillerinin zuûruna ecellerinin
hulûlüne intizâr eylediler.
Gürültü yaklaşa yaklaşa oda kapısından içeri Perihan taraftarlarından bir on
on iki kadar her biri birkaç kahramana bedel; fedâkâr ile elliden ziyâde gözlerini
kan bürümüş sefâk ve methûr koruyucu atıldılar.
Kendi nefisleri için hemen silaha mürâcaatı tenezzül addedecek bir hâl-i
vakar ve tevekkülde duran iki şehzâde; yollarında can veren fedâkârların hâlini
görünce mevkilerine lâyık meziyyât-ı celîlelerine mutâbık bir tavr-ı esdikâ
perverâne ile; ufacık fırklarının riyâsetine geçtiler; en büyük muhârebelere numûne
olacak en büyük ser-askerleri gıbtaya düşürecek bir tarzda müdâfaaya başladılar.
Adil Giray'ın talimiyle ashâb-ı müdâfa'anın her biri; odadaki eşyadan birini
önüne siper ederek; def'-i sâil ile uğraşır hanzâde ile Perihan ise birbirini muhâfaza
etmekle beraber âciz kalan askerlerinin de imdadına yetişir idiNe fâidesi var ki
müdâfi'lerden elef olanların; fevt olmuş fırat-ı ikbâl gibi; telâfîsi kâbil olmaz;
sâillerden helâk edilenlerin hazırlanmış âfât-ı semâviye gibi biri def' edildikçe yerine
ikisi üçü geliri.
Perihan taraftarları bir saatten ziyâde kendilerinin on beş yirmi misli
düşmanla uğraşarak hayfâ ki tarihlere bile yazılamamış olan; namlarını kıyâmete
kadar elsine-i sitâyişte dolaşmaya şâyân edecek kadar merdâne ve fedâkârâne bir
ikdâm ile; efendilerinin pîş-i nazarında birerirer fedâ-yı cân eylediler.
Fedâiler; odadaki eşyâ ile kendilerini muhâfazadan ziyâde; kendi
vücutlarını efendilerine siper eylediklerindn bunların umûmu kurban oluncaya kadar
şehzâdelere bir cerîha bile dokunmamış idi.
Vaktâ ki şehzâdeler tenhâ kaldılar; kan görmş bir çit arslan gibi birbirlerine
zahîr olarak ve müdâfaayı bütün bütün terk ederek haşerâtın üzerine savletler
göstermeye başladılar.
Silah kullanmakta olan mahâretleri cihetiyle düşmandan la-akal iki adam
tepelenmedikçe vücutların bir ara dokundurmanın ihtimâli yok idiYirmi dakikadan
ziyâde uğraştılar bir iki kere muhâcimleri odadan dışarı uğrattılar fakat erâzil;
kühsâra çarpan dalgalar gibi geri çekildikçe savletlerine bir kat daha dehşet vererek
avdet ederlerdi.

Adil Giray; Perihan'ın ötesinden berisinden seyelân eden kanları
örünce; vakar-ı merdânesini bütün bütün kaybederek sâ'illeriyle muhâtabaya tenezzül
etti "Bu ma'sûme şâhengizin hemşiresidir! Siz hakk-ı nimeti böyle mi gözetisiniz?.."
diyecek olduPerihan hemen lakırdısını keserek "Sus hanzâdem! Bu köpekler hakk-ı
nimeti de velînimeti de ekmek gibi kesilir yenir bir şey zannederlerBunlarla
muhataba şanınıza yakışmaz!." dedi nazarı sırada kapının önüne gelen Rüstem
Hana ta'alluk etti "Ah üzerimize sarılan ejderin başı gözümüzün önünde duruyor da
biz hala kimlerle uğraşıyoruz!" diyerek Hanı tepelemek için kapıya doğru uğradı.
zamana kadar Perihan'ın öteden beri gönüllerde bıraktığı nüfûzun te'siriyle üzerine
bir yed-i ra'şedâr ile silah çeken koruyucular serdarlarını tehlikede görünce meslek-i
gayreti ve bir dereceye kadar da mücâzât-ı âtiye korkusuyla bütün bütün hafv ve
insâfı kaldırdılar Perihan'ı sol memesinin altından ağırca yaraladılar.
Bî-çare kız! Cerihasının te'sîr-i tâkat güdâzıyla vücûdunu idâreden kalarak
ağır ağır birkaç adım geri çekildi Adil Giray'ın ayakları ucuna devrildiKoruyucular;
halin dehşetiyle birkaç dakika beht içinde durduktan sonra; şahlarının hemşiresini
memât hâlinde ve düşmandan aldıkları esirin yine hayatta bulunduğunu düşündüler
serâpâ serâpâ tehevvür kesildiler kat'î bir azm-i hunhârâne ile Adil Giray'a birkaç
taraftan hücûm eyledilerBî-çâre Perihan! Rûh-ı sânîsinin de canı gibi
mühlikede bulunduğunu görünce cisminde ne kadar âsâr-ı hayat kalmış ise bir yere
topladı;
"Benşînem vü ser-pîş pâyet
Ber-hîzem vü cân günem fedâyet!"
Beytini okuyarak yerinden davrandı; yaralı arslan gibi bir savlet-i
mukâvemet-i şeknâne ile; kahr-ı a'dâya başladıAdil Giray ise; ma'şûkasında
gördüğü ateş-i hamiyetin te'essürüyle; bütün bütün bir bârika-i celâdet kesilerek;
vaktiyle her biri elli altmış kişiye mukâbil olan; Tatar kahramanlarının nesl-i necîbi
olduğunu tamamıyla ispat eylediŞöyle ki iki şehzâde birkaç yerlerinden mecrûh
oldukları halde ayaklarının ucuna on beş kadar koruyucunun lâşesini serdiler.
Rüstem Ha telefâtın tekessürüyle bütün bütün bir lehîb-i gazap kesilerek
"Kılıçla uğraşır durursunuz! Tüfeklerinizi hangi düşmana saklıyorsunuz? Ateş
etseniz a!" diye feryada başladıKoruyucular vak'anın hevl ve garâbetine münazzım

olan can korkusuyla düştükleri gafletten mütenebbih oldular iki bî-çarenin üzerine
eli altmış tüfek birden boşaltarak ikisini de bir anda şehit ettiler.
Rüstem Han zaman odaya girebildi; Perihan'ın anlı vücudunu bir nazar-ı
gayz ve tahkîr ile süzerek.
"Bicer fenâ reft vü nâçiz şed!
Felek goft handân ki în nîz şed!"
Beytini îrâd ile hunhârâne bir de hikmet-füruşluk ederek odadan çekildi.
Tevâbi'i de arkasına düştüler.
Bî-çârelerin sebe-i mevti olan cerîhalar ikisinin de başında idi.
cerîhalardan seyelân eden kan ile çehreleri bütün bütn şafak rengine boyanmış Adil
Giray'ın çehresinde yıldız kadar bir nokta ile Perihan'ın çenesinde iki tarafa doğru
hilal kadar açıklık kalmış idi.
Cezmi bu temâşâyı görünce tabiat-ı şâirânesi her türlü hissiyât-ı hüzn ve
mâtemine galebe etti şehitleri birbirinin koynuna getirdi Adil Giray ile Perihan'ın
başlarını; yüzlerinde kalan beyazlıklar ay yıldız şekli hâsıl edecek sûrette; birbirine
yaklaştırdıŞehidenin kan içinde olan saçlarıyla ikisinin çehresinden müstatîl bir
şekil hâsıl eyledi.
Abbas'a teveccüh etti"Bak temevvüc etmiş uçları yaralanmış Osmanlı
bayrağına ne kadar benziyor! Yed-i kudret yek-vücut muhabbet yarattığı; iki şehidin
sîmâlarında hizmet ettikleri maksadın ne parlak ne güzel bir nişânesini tasvîr
eylemiş! Ben vallahü'l-azîm bunları kabirlerine vaz'da defn ederim! Melâike-i
su'âle maksatlarının numûnesiyle görünsünler!." dediAbbas ile birleştiler
kazdıkları mezara iki bî-çâreyi vaz'da tevdî' eylediler.
Cezmi kadar dehşetli kadar hilâf-ı me'mûl birtakım vekâyi' ve fecâyi'
karşısında tek ve tenhâ kalınca İranlıların ötede beride gezinen koruyucularını
kabristanın servilerinden tefrîk edemedi; sâyelerin yükselmesi cihetiyle; kendini bir
gavl-i beyânî dehşetgâhı içinde görmeye bir yamyamlar memleketi arasında
zannetmeye başladı ihtifâya bir mahal aradı bâdi-i tasavvurda Osmanlılık gayreti

hatırına geldi Adil Giray'ın Perihan'ın; makbere olsun yanına atılmak istedi
mertebeye lâyık olmadığını düşündü hicâb etti bu hicâb üzerine fıtratın kendine
ihsân eylediği cellât-ı merdâne hatırına geldi ve bu görünen sâyelerin her biri bir
cellât lsa cümlesine karşı durmak ve yolda şehîd olup da; Adil Giray'ın ayağı
ucunda olsun bir mezar-ı mefharet bulmak fikrine düştüNihâyet intikamını almak
böyle bir beyhûde fedâkarlığa müreccah olduğuna hükm eyledi.
Bu iki mütâlaa üzerine teslîm ve tevekkül ile Abbas gelinceye kadar bây-ı
hal ihtifâya zihninde karar verdi yıldızlardan düşen sönmüş meş'alelerden kalan
hafif hafif ziyâarla etrafını aradı baş tarafından çökmüş bir mezar bulduUğraşa
uğraşa içine girdi telkîn-i imama veya ürûd-ı münkerine muntazır bir meyyit gib
uzandı.
Elini bir tarafına attı soğuk katı bir şeye rast geldi.
Mesh ile insan güllesi olduğunu anladıVücudundaki yara; oraya gelinceye kadar ve
husûsıyla mezara giinceye dek rûhânî ve cismânî çekdiği meşakkatlerle açılmak ve
belki kendini imâte ile; fıtratta olan bir sâhib-i hamiyet için mezarından firdevs-i
mükâfattaki makamına bir manzara olmak derecesine gelmişti.
Bir taraftan ise bir çok mevziyât vücûdundan esvabından bir şeyler koparıp
da ta'ayyüş etmeye çalışırlardıEline aldığı gülleyi biraz daha evirdi çevirdi
sevâbıkın kubhiyyâtını idrâk etmekle beraber i'tirâzı insâniyete mutâbık gömeyen
veya ta'bir-i âhirle "Bize nisbet sâbıklar ne kaderde ise bizden sonra geleceklere
nispet bizde kaderde kalacağız!" i'tikâdında bulunan filozoflar gibi çirkinliğini
kokuşmuşluğunu düşünmek istemeyerek yine yerine bıraktı "Acaba sen de benim
gibi bir nsan mı idin! Acaba Adil Giray'ın Perihan'ın; Yusuf'a Züleyhâ'ya sânî
addolunacak kadar güzel olan; çehrelerinin içinde de böyle çirkin bir kemik mi
vardır! Acaba; hüsn-i mücerred adl-i muhakkak olan; hzûr-ı ilâhîye bu kadar çirkin
bu kadar iğrenç bir çehre ile mi gideceğiz! Öyle olmayıp da ne olacak?Daha dünkü
güne kadar bî-çâre Adil'in zavallı Perihan'ın tasavvurları gözümüzün önünde hep
hayâlâttan ma'dûd değil mi idi? hayaller bugün hakikat oldu hem de ne kanlı
hakikat!.
Ya bu hakikat bildiğimiz âlem yarın hayal olmayacak mı?

Olacak yarın olmazsa öbür gün olacak! Şüphe yok ki olacak! Hem de ne korkunç
hayal!.
Hayır hayır! İnsaniyet elbette bu cism değildirMezarda ruh bulunmazBir
kere ruhu görebilsek kim bilir ne kadar güzeldir! Böyle kemikten etten yapılmış bir
vücûd-ı hakîre ne kadar zinet veriyor! Dünyada niçin kimse en güzel ressamın
yaptığı tasvîri bir çirkin kız kadar sevemiyor!
Değil! Değil başka âlem var insâniyetin zevki âlemdedirİşte bu âlemde
gördüğümüz ikbâlin iclâlin zevkin şevkin neticesi bu mezara girmektirİhtimal ki
şimdi biri gelir çıkabileceğim deliği kapar hayatım zâ'il olurMelâike-i su'âl başıma
çökerDünya için onlara da bu cevabı veririm evet! Bu cevabı veririm.
Ah fakat Adil Giray'ın Perihan'ın hele uğraştığımız şu mübârek maksadın
böyle bir netice vermesi adl-i ilâhîye tevâfuk eder mi idi!.
Sus habîs! İnsan korkusundan mezarlar içine saklanıyorsun da yine levh-i
mahfûzun tahkîk-i esrâr ile uğraşmaya cesâret ediyorsun?.."
Yollu; kendi ahlakını musavver olmakla beraber bulunduğu hâlin ilcâatını
da gösterir; birkaç söz söylendi sıyrıla sıyrıla yine mezardan başını çıkardıAbbas
ise sırada mevki'ine gelmiş koynundan bir şem'a çıkararak yakmış Cezmi'yi
aramakla meşgul bulunmuştuŞem'anın ziyâsı Cezmi'nin başına düşüp de sâyesi
uzadıkça ve Cezmi çıkmaya çalıştığı sırada sâyesinin uzaması dahi büyüdükçe
kabirden eski itikadlara göre yaklaşmakla büyümk şânından olan; bir cadı çıkıyor
zannetti biraz ürktü geri çekildiŞem'anın çekilmesiyle sâye de bi't-tabi' şeklini
değiştirdiAbbas oralarda öyle cadı filan olmadığına hükm eyledi; yine maksûdunu
arayabileceği dâirenin hâricine çıkmayacak kadar; yüksekçe bir ses ile "Cezmi
Cezmi!" diye söylenmeye başladı.
Cezmi bu sadâyı işitti; hâtiften gelmiş bir nidâ-yı da'vet istikbâl edercesine;
sür'atle mezardan vücûdunu bütü bütün sıyırdı Abbas'ın yanına şitâb eyledi.
Derviş hırkaları hazırdıNe fâidesi var ki Cezmi'nin yarası kabre girip
çıkmakla açıldı bir kere daha sarılmaya muhtaç olduAbbas; iki üç saat kadar fânî
durdurmak yarayı sarmak için; bildiği tedbirleri icrâ ile uğraştıCezmi yürmeye
muktedir olabildiİkisi birden arkalarına hırkalarını giydilerAbbas parmağını uzattı
Cezmi'ye maşrıkı gösterdiSubh-ı kâzib Adil Giray'ın Perihan'ın ümîdi kadar parlak
bir ziyâ göstermeye başlamıştıCezmi'nin fikri ise teşebbüsünün netîcesinden kanlı

kendi girdiği mezardan korkunç bir halde idiAbbas subh-ı kâzib kadar sür'atle
oradan kaybolmayı tavsiye ederdiCezmi mezar gibi bulunduğu yerde kalmak
re'yinden geçemezdiNihâyet Cezmi Abbas'a teveccüh etti"Benim fikrime göre
insan olan
Ve nahnü enâs lâ tavassut beynenâ
Lenâ's-sadr dûne'l-âlemîn evve'l-kabr
Kâidesine ittibâ' etmelidirYa burada Adil Gray'ın kadrini gösterecek bir
hareket ederizYahut mezarlar hazır duruyorŞu kara toprak bizi de kabûl edecek
kadar bir kucak bulmaktan hiçbir vakit âciz kalmazAdil Giray'a felek vefâ etmedi.
Biz de mi bî-vefâlık edeceğiz! Ben vazifemi bilirimBaşının ucuna; velev tahtadan
olsun; bir işâret dikip de üzerine şânını a'lâ edecek ağyârın rağmına taraftarlarının
gayretini gösterecek bir şey yazmadıkça şuradan şuraya kılımdamamHatta
yazacağım şeyi kanımla yazacağım!." dedi iki refîk-i gayret leyle-i musîbet
arasında bir tahta buldularMezarın üzerine diktiler bir kurumuş dal parçası kestiler.
Cezmi dal parçasını eline aldı cerihasındaki sargıların üzerne bulaşmış ve hâla
kurumamış olan kanıyla tahta parçasının üzerine irticâlen söylediği şu birkaç beyti
tahrîr eyledi:
Ey zübde-i san'at-ı ilâhî
İnan idi fıtratın kemâhı
Cârî idi her muâmelende
Ahkâm-ı evâmir vü nevâhî
Fikrindi zekâya matla'-ı nûr
Kalbindi şecâ'atin penâhı
Azminde nasîb olaydı fırsat
Bir günde gedâ iderdi şâhı
Takdîr-i Cenâb-ı Kibriyâda

Ulviyetin budur güvâhı
Gönlündeki sâ'ik-i hamiyet
Gösterdi cihâna kayz-ı râhı
Târihini gûş eder de gâfil
Açmaz yine çeşm-i intibâhî
Yükselmeye sevk ederdi hâtif
Geçsen bile evc-i mihr ü mâhı
Gelmzdi şehâdet olmasaydı
İclâline tâ ebed tenâhî
Yükseldi ortaya kim makâmının
Arş oldu serîr-i ihtişâmın
Bir halde ki yazıyı bitirmek için bir taraftan kurumak üzre olan fânî
sabahın; âlem-i hayâtı birkaç saat göstermekten mahrûm olduğu için ettiği girye-i
elem denilmeye şâyân olan; şebnemiyle slatmaya çalışır bir tarafında vakit
geçmemek üzre şiirini; "başladıkça ben söze başlar hücûma vâridât
Şöyle kim tâkat getimez onu takrîre zebân" vasfına lâyık olacak kadar; serî'
söylediği halde kalemini kan tutmuş kâtillerin harekât-ı mezbûhânesine teşbîh
olunacak derecede batı bir yolda görüyordu.
Levhanın tahrîrini öyle bir zamanda ikmâl eyledi ki; ümîd-i hayâlâtın aynı
olan; subh-ı kâzib; hakâyık-ı âlemin misâli olan; subh-ı sâdık noktasına tahavvül etti.
Maşrıkda bir kanlı bulut bulutun etrafında toprak rengine tahvîl etmiş bir korkunç
pus pusun altında büyümüş mezar şekli gösterir birkaç çirkin dağ dağların
altında kimi yeni doğmuş da fânî olduğunu bilmediği için tebessüme başlamış birkaç
çiçek kimi fenâ bulduğu halde yine fânî olduğunu anlayamamış üç beş soluk yaprak
görünür ve bu levha-i temâşânın kâffesinde azamet-i ilâhiye tecessüm eder dururdu.

Cezmi şair idiŞairlerin bir hali de vardır ki: Nazar- hayalini sevk ettiği bir
yer dururken tabiat hazâyin-i bedâyi'inin ne kadar cevheri varsa kâffesiyle beraber
ayağına gelse yine hiçbirini göremez cihetle bâlâda arz ettiğim levhayı temâşâ eden
yalnızca Abbas idi.
**İSTANBUL’DAN HAREKETİMİZ**
Vapurumuz limanda bağlı bulunduğu şamandıranın irtibâtını felek ile
çerhini işletmeye başladığı zaman saat on biri geçmiş idi.
Me'lûf ezvâkı olduğu bizim dilârâ-yı visâli terk etmekte yemîn ve yesâra
müte'enniyâne hatve-endâz-ı tereddüt olan serkeştegân-ı muhabbet gibi vapur
dümen sularının hâsıl ettiği köpüklü izden denizin koyu mavi rengindeki sathı
üzerine beyaz ile nısf-ı kat' nâkıslar resm etmeyi merâk etmişçesine liman içinde
öteye beriye meyl ve inhirâf ederek birkaç dakika vakit zâyi' eylemedikçe hatt-ı
istikâmet hareketini ta'yîn edemedi.
Hareketinden yarım saat evvelden beri vapurun içinde idimmüddet
zarfında ne terk-i vatan hatırıma geldi ne firkat-i aileyi düşündümNe gönlümde bir
hüzün vardı ne fikrimde bir heyecan mevcut idiÇünkü beni bu seyahate kendi
hâhişimden başka icbâr eder bir şey yoktuÇünkü istediğim halde vapurdan
çıkabilirdimFakat vapur hareket ettiği gibi iş başkalaştı İstediğim halde
çıkabilirim fikrî infilâk subh-ı sâdıka karşı gelen bir necm-i seherînin lem'ası gibi
ayıfladıVapur Sarayburnu'nu dolaşıp da Kumkapı açıklarına geldiği vakit ise bu
ümidim bütün bütün mahvolduİşte zaman birdenbire yüreğim oynamaya
başladıRefte refte zihnimi birçok tasavvurât-ı garîbâne -derece derece gönlümü
birtakım hissiyât-ı müheyyice istilâ eyledi.
Kendimi bu te'essürâtın pençe-i tahakkümüne terk ettiğim halde Hâfız'ın:
"Sirişkim âmed vü aynım bigeft rû bâ rû
Şikâyet ez ki konem hângist gammâzem;"
Beyt-i mi'eline mâsadak olmaya halimde isti'dâd gördüğümden zihnimi
başka bir şeyle işgâl için çeşm-i dikkatimi mün'atıf olduğu ahvâl-i kalbiyeden âdetâ
zorlaya zorlaya koparırcasına ayırarak etrâfı temâşâya başladım.

Tali'a-i ikbâli olan iş'asının birazını ilân feyz-i mukaddemi için kürenin
başka bir nokta-i müzlimesine sevk etmiş ve müvekkeb-i iclâline iltihâk için her
taraftan koşup gelen kara kara bulutlar ise etrafını kuşatmış olduğu halde güneşin
Beyoğlu üzerinden doğru azametiyle şa'şa'asıyla âheste rû-gurûb oluşu nazar-ı
şâirâneye senelerce temâşâ olunsa doyulamayacak bir levha-i bedâyi' nümûn arz
etmekte idi.
Bazı âlî binâların şu'â-ı şemse mukâbil gelen camlarından zâhir olan reng-i
âteşîn bu binâları içerilerinden tutmuş ve ulvî pencerelerinden dışarıya henüz
uğramış gibi gösterirdi.
Güneşin etrafında bulunup her saniyede bir renge giren her dakikada bir
şekl-i diğer olan bulutların in'ikâs-ı elvân ve eşkâli ise sath-ı deryâyı ressam-ı çîre
dest tabiatın bir küçük tecrübe levhasına döndürürdüBulutlarda dem be dem zâhir
olan televvünât bildiğimiz elvânın en tatlısı -hey'etlerin de zaman zaman vukû'a
gelen tagayyürât gördüğümüz eşkâlin en san'atlısı idiVapurumuzun i'âne-i bâd-ı
cenûb ile gurûb cihetine doğru yüksele yüksele giden kara dumanlı tarifine çalıştığım
levha-i bedâyi' hiç olmaz ise gölge makâmında bir letâfet ilâve etmekten hâlî değildi.
Bu manzara ancak yarım saat devam edebildiNihâyet güneş battıBulutlar
da dağılmaya ve bir şâm-ı garîbânenin reng-ihazîni âfâkın çehresini karartmaya
başladıVapur hayırsız adaların açıklarında hayli yol almıştıSular gergi gibi karardı.
İstanbul şehri hatt-ı ufka muhâzî siyah ve tavlânî bir bulut gibi görünür va Ahırkapı
ve Zeytinburnu fenerlerinin kâh açılıp kâh kapanması bulut içinde hafif şimşek
parıltısını andırırdı.
Bu aralık semâya nazar ettimDağınık bulutlar arasından bazı büyücek
yıldızlar leme'ân eder ve şark cihetinin gittikçe ağarıp durması tulû'-ı mâh-ı tâbâna
berâ'at istihlâl olurduTabiî noktaya nasb-ı nazar eyledim.
Tuğ tuğ ey meh nûr-bahş çeşm-i cânımsın benim
Yarsın amma ki yâr-ı mihribânımsın benim
Şem'-i bezm-i vahdetimsin mahrem-i râz-ı dilim
Dil-nevâzım gam-küsârım hâldânımsın benim

Daha bedr hâlinde bulunan kavs-i mâhtâbın humrete mâ'il bir renk ile kara
ve beyaz bulutlar ile nîm-mestûr olarak kenar-ı ufuktan şa'şa-zây-ı tulû' oluşu henüz
hamamdan çıkmış -çehresi kararmış- saçları omuzlarından aşağı darmadağın
atıvermiş kardan daha beyaz yaşamaktan daha ince fotalara bürünmüş- bir dil
rubânın açık saçık bir halde hürrem-serâ-yı istirahate çekilişine benzetilebilirdi.
Cenûb tarafından yekdiğerini takip ile bir sûret-i muhâcemekârânede gelip
geçen bulutların haylûletiyle zîr-i perde-i ihtifâya çekilip sonra yine arz-ı dîdâr eden
mâh-ı tâbân bâlâyı asumâna doğru bir hayli yol aldıBuluttan kurtulduğu zaman
in'ikâsını deryâda serv-i sîmîn değil Marmara'nın ittisâ'ıyla mütenâsip düşecek kadar
cesîm bir çınar-ı envâr peydâ eder bu çınarın evrâk ve ağsânı ise nesîmden daha
kuvvetlice bir rüzgarın tahrîkiyle nazar-firîb olacak sûrette ihtizâr eder dururdu.
İhtizâr edenler hakîkatte denizin emvâcı idi amma nasıl emvâc!..Emvâc-ı nûr!
İşte bir manzaradan -Mevla kabrini mühbit-i envâr-ı gufrân eylesin-
Saminin meşhur mevc gazelinden:
"Ser vermeden talâtım râz olmaz âşikâr
Kat' olmayınca zâhir eder mi çınâr-ı mevc
Beytine cevap olabilecek şu beyt sânih-i hâtır oldu:
Mehtâba karşı bahrde gör nûrdan çınar
Seyr et ne türlü zâhir edermiş çınâr-ı mevc
Bir taraftan bu ulvî manzaralar pîş-i nazarımda revnak ve letâfetlerini artırır
durur-Bir taraftan vapurun makinesinden hâsıl olan sadâ hâl ve mevki'e en
muvâfık bir âhenk mevzûn-ı âsumânî ile kalbime ilkâ-yı hüzün ve vahşet etmekten
hâlî kalmaz- bir taraftan lisânımda kâh benim:
Yâr her sudan hüveydâdır şeb-i mehtâbda
Cân dil mest-i temâşâdır şeb-i mehtâbda

Beytim ve kâh Samî'nin:
"Gark-ı mevc-nûr olur mînâ serâ-yı bâsıra
Ab-ı gevher cûş-ı deryâdır şeb-i mehtâbda"
Beyti tekerrür eder-Bir taraftan zihnim birtakım hissiyât-ı mütehâlife-i
vicdâniyemin teşrîhâtıyla uğraşırdıHafif hafif esmekte olan lodos rüzgarı birdenbire
bir rîh-i âsıfe mütehavvil oldukadar kısa bir müddet içinde bilmem nereden peydâ
oldular? Birçok korkunç ve muzlim bulutlar gün yüzünü serâpâ kapladı.
Mehtap bittiDenizin mevc-i safâsı bir çayırın içinde büyüye büyüye beyaz
köpükleriyle birer karlı dağ sûretini bağladıHalk da "Bura..bura." feryâdıyla bir
telaş! Geicilerde tenteleri toplamak kamaraların pencerelerini kapılarını kapamak
telâşıyla bir hareket! Uzaklarda gök gürlemesi şimşek çakması! Vapurun içinde
makaralardan ve iplerin birbirine çarpmasından ince ve fakat korkunç sesler hâsıl
olması! Bacadan etrafa şerâreler saçılması!
İşte bu ahvalden fenâ dehşetlendimGüvertede durmak ise zâten kâbil değil
idiHerkesle berâber karaya indim.
Karada akşamdan beri ser-germ ıyş nûş olarak ağır bir uykuya dalmış
olan ve hal içinde dünyadan tamamıyla bî-haber bulunan birkaç girân-hâb hümar
için vapurun dağlar gibi dalgalar içinde yuvarlanması cümbüş-i kühvâre-i safâdan
farklı değil idiAma bunlardan başka halkın birtakımını deniz tutmuş meyyit gibi
birer köşede sergerdân yatar -birtakımı gezinmek ister fakat her adımda bir kere
secde-i sehv eder gibi yere kapanır- birtakımı birbirinin korkudan bembeyaz olmuş
çehrelerine bakar birbirinden teselliyet bekler fakat hiçbiri aız açmaya cesâret
edemez -herkes dehşetli ân-ı helâkın vürûduna gayet mü'ellem bir intizâr ile muntazır
bulunur- hariçte fırtına kıyametler kopar- aralıkda şimşek çakar gayet dehşetli
bir zulmet içinde iken gayet korkunç bir aydınlık gözleri kamaştırır -etrafa
yıldırımlar düşer- gürültüsü dünya yıkılır gibi kulûba dehşet verirdi!
İşte bu hâl ile bata çıka gidilip dururken bir aralık mu'tâd olan gürültüden
beş on kat daha şedîd- bir taraka-i zühre şikâf işitildi Vapur bir kazaya uğradı artık
batıyoruz -zannettim..Meğer bu gürültü tûfânı ihtâr edecek sûrette şiddetli ve

sonradan görüldüğü vecihle- her biri ufak çakıl taşı kadar dolu ile karışık olarak
düşen bârandan dolayı imiş.
İşte bu yağmur bir on dakika kadar sürmedi def'aten kesiliverdiAncak
ekser hiddet ve şiddetler..Kendilerinden daha dehşetli bir hiddet ve şiddete tesâdüf
edince derhal mübeddel sükûnet olduğu gibi bârân-ı tûfân nişan üzerine fırtına ber
taraf olarak rüzgar kaldıDalgalar küçülmeye bulutlar gökyüzünden sıyrılmaya
mehtap yine eski letâfetiyle görünmeye başladı.
Herkesin aklı başına- benzi yerine geldiHamd olsun varta-i hülnâki
aşırdığımız için birbirimizi tebrik ettikBu esnâda saat yediyi geçirdBenim ise
akşamdan beri zihnim yorgun -vücudum da istirahata muhtaç olduğundan- biraz
uyumak için yattım.
Recaizade MEkrem
**ŞİİR VE İNŞÂ**
Çünkü mahsûl-i tahsîl bizim memâlike göre yalnız Şiir ve İnşa cihetindedir.
Bunlardan bir nebze bahs edilmek fâideden hâlî değildir.
Şiirin tarif-i umûmîsi kelâm-ı mevzundur; yani iki satır sözün her birindeki
sükûn ve harekâtın müsâvî olmasından ibârettirHattâ kâfiye usûlü milel-i te'hire
beyninde âdet olmuştur eski Yunânîler yalnız vezne riâyetle kâfiye iltizâm etmezler
idi.
Şiir her kavimde tabî’dirRû-yı arz ne kadar milel ve akvâm gelmiş ise
cümlesinin kendilerine mahsûs şiirleri var idiOsmanlılar’ın şiiri acaba nedir? Necâtî
ve Bâkî ve Nef’î dîvanlarında gördüğümüz bahr-i remel ve hezecten mahbûn ve
mahbess kasâ’id ve gazeliyât ve kıt’aât ve mesneviyyât mıdır? Yoksa Hoca ve Itrî
gibi musıkî-şinâsânın rabt-ı makâmât eyledikleri Nedîm ve Vâsıf şarkıları mıdır?
Hayır! Bunların hiçbirisi Osmanlı şâiri değildir; zirâ görülür ki bu
nazımlarda Osmanlı şâirleri şuârâ-yı İran’a ve İranlılar dahi Araplar’a taklîd ile
melez bir şey yapılmıştırVe bu taklîd yalnız üslûb-ı nazımda değil belki efkâr
ma’ânîye bile sirâyet ederek bizim şu'arâ-yı eslâf edâ-yı nazm ve ifâdede ve hayâlât
ü ma’ânide Arap ve Acem’e mümkün mertebe taklide sa’y etmeği ma’âriften

addetmişler; ve acaba bizim mensûp olduğumuz milletin bir lisânı ve şiiri var
mıdır ve bunu ıslâh kâbil midir? Aslâ burasını mülâhaza etmemişlerdir.
İnşâ yolunda da hal tamamıyla böyle olmuşturMünşe’ât-ı Feridûn ve Asâr
ı Veysî ve Nergisî ve sâ’ir münşe’ât-ı mu’tebere ele alınırsa içlerinde üçte bir
Türkçe kelime bulunmaz! Ve bir maslahat ifâde ederken bedî’ü beyân fenleri
karıştırılarak ibrâz-ı belâgât için öyle müşevveş ve mü’tetâbiü’l-izâfât ibâreler
yazmışlar ki kâmus ve ferheng beraber olmadıkça ve bir adam fenn-i ma’ânî ve
adâb-ı Arap’ta kemâl-i mahâreti oldukdan sonra âdetâ bir ders mütaâlâ eder gibi
birçok zamânlar sarf-ı zihn etmedikçe ma’nâsını istihrâca muktedîr olamaz!
Eski İnşâda lugat-i Arabiye ve ibârât-ı muhayyile var ise de bâri zımnında
iyi kötü bir ma'nâ dahi çıkardıŞimdi ise asr-ı naz gelmiş ve efkâr ve politika
incelmiş olduğundan bazı fermanlar emekub-ı sâmîler ve takrirlerde öyle ibâreler
görülüyor ki lugatler herkesin bildiği şeyler iken ma'nâ-yı sahîhi ne olduğu
anlaşılmak kâbil olmuyor!
Garibi şurası ki böyle anlaşılamayacak ibâre yazabilmek hüsn-i kitâbetten
addolunuyor! Meselâ dâir mufassal bir mektup ..Penâhı ki iki üç yüz satır
sözdürBu yolda melekesi olan en ma'rûf bir zâtın eline verilsin okutulun
hitâmında -şu okuduğunuz maddeyi lisânen takrîr ediniz! -denilsin vakit kâtibimiz
ne kâtiptir meydana çıkar.
Vâkıâ şiir ve inşânın bu hale girmesi bu asrın yapması değildirAcemler
kabûl-i İslâmiyet'ten sonra ulûm-ı şer'iyeyi tahsî için lisân-ı Arap'ın tahsîline
düştükleri sırada kendilisanlarının şiir ve inşasını dahi ona taklîd ettitledi ibi bize
bizzat te'sîs-i devlet-i Osmâniye'de İran allâmesini celbe muhtaç olduğumuzdan
onların terbiyesi üzre kendi lisânımızı bırakıp Acem şîvesine taklîd hatâsına
düşmüşüzdür ki ulemâ-yı Rum'un bu hususta ettikleri ihmâl ve kusûr afv olunmaz
bir hatâdır.
Zîrâ benî âdem arasında medâr te'âtî-i efkâr-ı lisândır; bir milletin lisânı
kavâ'id-i mazbûta altında olmayıp da her eline kalem alan kimsenin keyfine
mütâba'at eder ve hâl-i tabi'îsinden çıkarsa evvel millet beyninde vâsıta-i mu'âmelât
bozulmuş demek olur.


..

Ta'accübe şâyân değil midir ki bizde yazı bilmek başka kâtip olmak yine
başkadır! Halbuki sâ'ir lisanlarda yazı ve imlâ bilen kâtip olur vâkı'â her lisanda edip
olmak hayli ma'lûmâta tevakkuf ederse de âdetâ murâdını kâğıt üzerinde ifâde etmek
için yazı yazmak kifâyet eylerBizde ise yazı öğrendikten ma'adâ birçok şeyler
daha bilmek lâzım gelir:
Evvelâ Türkçe imlâ bilinmelidir; halbuki en güç şey budur; zîrâ vaktiyle
Trkçe'ye mahsûs lugat kitabı yapılmamış ve Osmanlılar milel-i sâireyi dâire-i
hükûmetlerine aldıkça her birinde gördükleri yeni şeylerin isimlerini ol milletin
lisânından alıp az çok bozarak kullanmış; her kâtip bir lugati sükûn ve harekâının
zihnince uyan bir şekli ile yazıp sâirleri dahi diğer sûrette zabt etmil olduklarından
imlâ öğrenecek kimse evvel emirde bunların hangisine tâbi' olacağında mütehayyer
olur.
Hele yirmi seneden beri..teferrüd eden memurların her biri bir canlı lugat
olmak hevesine düşerek kimisi yâ ile bildirir ve kimisi yâ'sız
yazmaya başlayalı küçük kâtipler ne yapacaklarını şaşırdılar[*]
Sâniyen Arabî ve Farsî imlâ bilmek lâzımdırBu iki lisânın imlâsını bilmek
kavâ'idini tahsîle mevkûf olduğundan en az sarf ve nahvi görmeyince doğru terkîb
yazmak kâbil olamaz.
Sâlisen bunlardan sonra aklâm-ı devletten birinden birkaç seneler
istihdâm olunmak isterimBu olmadıkça yi ya rabt etmenin yolu
bilinemez; ve bu nükte-kemankeş Sırrı gibi kâtiplerin ders-i âhiri olduğundan her ne
zaman bu melekeyi hâsıl eder de Bâb-ı Âlî'nin kullandığı kâtipler sırasına geçer ve
güyâ yazı makinesi olur.
Lakin bu kadar zahmetlerle şu melekeyi ele geçirmiş olan zât ashâb-ı karîha
ve kâbiliyetten ise bu tahsîlinden mütelezziz olacak yerde müte'essif olmalıdır; çünkü
me'lûf olduğu revâbıt-ı Türkiyât kendini bir dâire-i mahdûde içine sokmuştur; ki
zihnine tebâdür eden ma'ânîden yalnız melekesine uyabilenleri yazıp sâiri ki gâyet
[*] Hatta -daki elif-i memdûdeyi fark edemeyecek kadar geç nazar olanlarımızın şerinden- bin
yıllık lafzı sûretine tahavvül eyledi.



nâzik ve gayr-ı me'nûs dekâyıktır; onları terk ve fedâya mecbûr ve mâdemki bu
zincir içinde bağlıdır; emsâli raddesinden ilei gitmekten mahrûm ve ma'zûr olur.
Bu sebeple gerek şiirimiz ve gerek kitâbetimiz ne derece geri kalmıştır.
yere geçecek usûl-i kalem seyyi'âtındandır ki te'liflerde matbû'atta âsâr-ı
ma'rifetlerini ibrâz ile edebiyatta bir inkılâb-ı azîm husûlüne sebep olan zevâtın
ekseri "olmakla bulunmakla ecelden hasebiyle mebnî dolayı derkâr âşikâr" dâire
fâsidesinde inhisâra tenezzül edemedikleri için kalemlerinde lâyıkıyla müstahdem
değillerdiÂli gibi Müşfik gibi [*] birçok girân-ı kıymet cevâhir-i fetânet kaderlerine
lâyık olan ri'âyeti göremeyerek kimi cünûn getirdi kimi işretle telef-i nefes
eyledi.
Vâh bize! Yazık bize! Bu hale göre bizim millette tabi'î hal üzre ne şiir ve
ne de inşâ var demek olur?
Hayır! Bizim tabi'î olan şiir ve inşâmız taşra halkı ile İstanbul ahâlisinin
avâmı beyninde hâlâ durmaktadırBizim şiirimiz hani şâ'irlerin nâ-mevzûn
diyebeğenmedikleri avâm şarkıları [**] ve taşralarda ve çöğür şâ'irleri arasında deyiş
ve üçleme ve kaya başı ta'bir olunan nazımlardır.
Ve bizim tabi'î inşâmız mütercim-i kâmusun itihâz ettiği şîve-i kitâbettir.
Vâkı'â bu nazm ve bu kitâbet matlûb olan derecede beliğ ve tumturaklı görünmez ise
de ümmet-i Osmâniye ilerlediği sırada bunlara rağbet edildiğinden oldukları halde
kalmışlar büyümemişlerdirHele bir kere rağbet cihete dönsün; az vakit içinde ne
şâ'irler ne kâtipler yetişir ki akıllara hayret verir.
Ve'l-hâsıl şi'r-i tabi'î odur ki şâ'ir cüz'î bir mülâhaza üzerine kalemi eline
alıp irticâlen kırk elli beyt nazm edebilmeliKitâbet-i milliye odur ki kalem tutan
zihnindeki murâdını iyi kötü kâğıt üstüne koymalı.

Üdebâ-yı tabi'îdirBir salkımı çiçek-i zira'attirBir nebâtât sergisi yine
zira'attir.
Bahçıvan üstâd-ı kudretin hâme-i zî-hayâtıdır.
Bir tâcir müte'allik olduğu aileyi tüccar müntesip bulunduğu milleti ihyâ
eder.

[*] Bunların ikisi de Cerîde-i Havâdis evâ'il-i zuhûrunda muharrir idi.
[**] Sarı Zeybek'in beyt-i
meşhûru gibi.
Küçük bir dükkan veya bir ev ticârettirBüyük bir fabrika veyâ bir şehir
yine ticârettir.
Bir zâri'türâb üstünde olan muharrerâtına her yerde kâri' bulurBir tâcir
dünyânın hiçbir tarafında ecnebî kalmaz.
Bir münşî bir âlim bir zâbit gurbette açlıktan ölebilirZira'at ve ticâret
mektebinden çıkmış bir adam için mevtten başka hâ'il ve hâ'il yoktur.
Şi'ir fikirdirZira'at ve ticâret fa'aliyettirFikir her yerde satılmazFi'il her
yerde geçerBir kitap dâimâ anlaşılmazBir tarla dâima anlaşılırErbâb-ı tedkîk
zira'atle ticârete kadar ehemmiyet vermiştir ki bugün zira'ate fenn-i ticârete kadar
ehemmiyet vermiştir ki bugün zira'ate fenn-i ticârete ilm ıtlâk olunurBu fen ile
ilmin ketebe ve ketb ve mekâtibi vardırkitapları okuyan mektuplardan çıkan
mevcûdâtı mütâla'a ederMütâla'ası da her nazarda hem nefsine ailesine fâide-bahş
olur hem ebnâ-yı cinsine.
İşte siz vâsıta-i servet nâmıyla Osmanlılar için bir zira'at ve ticâret gazetesi
çıkarıyorsunuz himmetiniz meşkûr olurİhvân-ı vatanımıza mekteplerin
usûl-i tahsîlinden kâtiplerin netâyic-i kesbinden bahs edecekseniz
muvaffakiyetiniz temennî olunur.
Gazetenizin her nüshası bir vâsıta-i servettirZira'at ağacından bir yapraktır.
Ticâret kitabından bir sahifedir.
Bendeniz sizi tebrik ile kesb-i mesâr ederim.
Abdülhak Hamit
Victor Hugo'nun yalnız Fransa'ya değil bütün âlem-i insâniyet ve
medeniyete üç rub'-ı asra karîb bir müddet-i medîde zarfında etmiş olduğu hizmetin
Fransa tarafından ta'yîn olunan mükâfât-ı hakîkate hizmet-i mezkûrenin fevka'l
âdedir.
Bu mükâfât-ı fevka'l-âde cenâzenin "Eutval" tâk-ı zarfında üç gün
teşhîrinden ibâret değildirAsrın en büyük şâ'ir-i hikemî olan bu nâsiye-i âliye sâhibi
büyük adamın vedâ'-ı ebedî sûretinde bir daha yüzünü görmek cihân için arzû-yı
umûmî olacağından bu teşhîr insanlar tarafından Victor Hugo'ya mükâfât değil yine
Victor Hugo tarafından insanlara bir hizmet addolunur.

Cenaze misâfirinin taraf-ı hükûmetten tesviyesi ve masârif-i mezkûrenin
yirmi bin frank olarak ta'yîn olunması dahi Victor Hugo'nun ispât eylediği istihkâka
nispetle ta'yîni lâzım gelen mükâfattan ibâret değildirBu semâhat dahi Victor
Hugo'dan ziyâde Fransa hükûmeti için şandır.
Victor Hugo'nun asıl şâyeste olduğu mükâfât yevm-i vefâtının Fransa için
milî bir yevm-i mâtem addolunması hakkında verilen karardır ki böyle bir mükâfâtın
şimdiye kadar hiçbir kimseye nasîb olduğunu tahattur edemiyoruz.
Vâkıâ Katolik kilisesi izzetini hükm ettiği bazı kimselere azizlik unvânını
vererek eyyâm-ı mahsûsalarının yortularını tutturur ancak Victor Hugo'yu e'izze-i
mezkûreden addetmeye nasıl imkân tasavvur edilebilir ki kendisi Katolik kilisesinin
değil insâniyet-i umûmiye nâmına mensûb bir adam olup kendisi için karar verilen
yortu dahi bir papa tarafından değil bir efkâr-ı umûmiye tarafından tertîb ve tensîb
edilmiştir.
Victor Hugo'ya lüzûmu düştükçe "Şâ'ir-i meşhûr" denilir idiHalbuki
Victor Hugo mevzûn ve mukfî söz söyler bir adamdan ibâret değil idiÂsârı dahi
şi'irden ibâret değildir"Asrın büyük düşünücüsü" sıfatıyla mümtâz olan zât-ı âlî
büyük büyük üşüncelerini nazmen de ortaya koymuştur nesren deUluvv-i fikrinin
en büyük cevelangâhı romanlar olmuş ve romanlarda halk eylediği eşhâs-ı muhayyile
cihânın tahayyülât ve tasavvurâtı karşısında eşhâs-ı sahîha gibi şöhret
bulmuştur.
Victor Hugo yalnız meziyet-i fikriye ve kalemiye ile dahi mümtaz olmakla
kalmamıştırUluvv-i ahlâkı uluvv-i efkârıne hemen de galebe ederek müddet-i
ömründe "fenâlık" denilen şey Victor Hugo'dan sâdır olduğu işitilemiştirElinden
gelebilmiş ise idâma mahkûm olanları afv için hükümdârân hazerâtına
istirhamnâmeler göndererek ölümden adam kurtarmıştırKesesi müsâ'ade göstermiş
ise muhtâc-ı i'âne olanların imdatlarına koşmuşturBir şeye kudreti yetmediği halde
benî nev'inin dûçâr olduğu felâketle beraber ona çâresâz olamamak derecesindeki
kendi aczine dahi ağlamıştır.
Bazı tünek vicdanlar cihandan cihânyândan şikâyet ederler"Bir dehrde
geldik ki bu bazâr-ı fenâya sermâye-i irfânı olanlar zarar eyler" derlerBu me'yûsâne
sözlerde hikmet aramak şöyle dursun sâhib-i fazîlet olan bir adamda bu

me'yûsiyetlerin bile hiçbir hükmü hikmeti olamayacağını insana teslîm ettirecek
ahvalden birisi dahi Victor Hugo'durİnsan kendisinde sermâye-i irfân olduğunu
kendisi da'vâ ederse "Bizim şeyhin kerâmâtı olur menkûl kendinden" mâ-sadakını
icrâ etmiş olurİnsanın irfân ve fazîletini de insâniyete olan hizmet ve gayretini de
insâniyetin nazar-ı ma'nevî-i umûmîsi görüp takdîr ederİnsâniyet kadar âlî kadar
semîh kadar kadr-senc ve hakşinâstır ki hiçbir kimsenin ketm hakkını kendi şân-ı
mukaddesine şâyân göremez.
Cihanda ibkâ-yı nâm etmek benî nev'inin şâyeste-i mükâfâtı olmak isteyenler
insâniyet ve medeniyete Victor Hugo kadar hizmet ederler de yalnız kendi milletinin
değil bütün milel ve ümemin bile minnettarlıklarını kazanırlar.
Ahmet Mithat
Kızım pirâye- ki dünyaya geldiği saat dünyadan gitmişti- Küçüksu
civârındaki kabristanın bir köşesinde hâk-i ber ser-i sükûndur.
Şimdi bilemem ki zaman ne mütâla'ada bulundum da kimsesizler gibi bî
çârenin gömüldüğü yere bir alâmetcik vaz' etmedimHele hiç bilemem ki
zamandan beri ne türlü mevâni' karşıladı da bir kere ziyâretine gitmedim.
Geçen haziranın yirmi ikinci gübü idi bir kuvvet-i ma'neviye beni oraya
sevk ettiKabristana dâhil oldumLatif bir sâyelikBenden başka da hiçbir kimse
yokİstedim ki ciğer-pâremin kabri yanına oturayım da bir iki saat düşüneyim.
Düşündüğüm kadar hissiyât-ı kalbiyemin ahkâmına ita'at edeyimÇünkü ağlamaya
kendim de isti'dâd görüyordum.
Öyle hatırımda kalmış kızımın meşhedi mezarlığa girilince sağ cihette bir
tepecik üzerinde idiEyvâh ki bakındım aradım öyle kabr-i ittihâzına sâlih bir
tepecik göremedimHatıra zanna zann-ı şüpheye şüphe tereddüde münkalib
ola ola nihâyet iş yakında kar verdiYakın ise tahakkuk-ı meçhûliyetten ibâret.
Bir servin altına me'yûsâne oturdumBedbahtî-i duhter bî-vefâ-yı peder;
biri yetîmâne ve hazîn bir vaz' ile diğeri cellâdâne ve menfûr bir tavır ile mukâbele-i
nigâhımda durdularBirinin gözleri eşk-i tazallum nisâr ederdiDiğerininki kan
içinde görünürdüBiri gül-pûş-ı letâfet idiDiğeri uluvv bir dûş-ı dehşetHâsılı biri
melek idiDiğeri şeytan idi.

Şiddetlice bir rüzgarın tahrîk-i ağsân ile bir dûziye hâsıl ettiği mâtem-fezâ
şemâtet içinde gönlüm aşağıki mersiyeyi terennüme başladıGözlerimden tane tane
ve birer fâsıla-i mütesâviye ile önümde bulunan bir taş parçasına düşen yaşlar güyâ
ki terennümün usûlünü tutardıBu rahmânî nağmeden şeytan müte'ezzî oldu kaçtı.
Melek ise bil'akis izhâr-ı inbisât ederek ma'sûmâne handeleriyle rûhumu okşadıktan
sonra bir nûr-ı mücennah gibi âlem-i bâlâ-yı safâya süzüldü ve nazarımdan kayboldu.
Recâizâde MEkrem
Söz ne kadar mü'essir bir bedî'a-i fıtrattır ki bunca akvâm-ı fâzılanın
ma'mûre-i irfân-ı beşere yâdigar ettiği te'sîsât-ı âliye ve masnû'ât-ı nefsiyeden binde
birinin - inkılâbât-ı havâdis- a'mâk-ı zeminde mestûr olan parçalarından başka
bir eserini bırakmamış iken âsâr-ı edebiyelerinin -birtakımını bütün bütün mahv
eden- zulm ateşleri cehâlet tûfanları bile birtakımının hattâ bir harfini hâfıza-i
enâmdan izâle edememiştir!
Söz ne kadar mü'essir bir kudrettir ki cihânın en büyük allâmelerinden
birini "Zuhûr- İslâmda seyf-i şeri'ata karşı duran muta'assıbîn Arap hükm-i belâgata
mukâvemet edemediler" mi'eliyle şânına sitâyişhân eylemiştir!
Söz ne kadar câvidânî bir cevher-i tabi'attır ki beyt-i ilâhî birkaç kere tamir
edildiği halde üzerine ta'lîk olunan kasâ'id-i seb'adan hiçbirinin bi beyti tağyîr
edilememiştir!
Söz ne kadar mukaddes bir mâhiyettir ki mevcûdât içinde hâlik-i
mevcûdâttan başka mahluk olmadık bir şey var ise da nev'-i kelâma dâhildir!
İşte bu ulviyet iktizâsındandır ki söz dünyâda her mevcûdun ta'rîf-i
mâhiyetine vâsıta-i münferide iken kendi meziyetinin bihakkın ta'rifinden âciz
kalıyor!
bir hurşid-i rûhânîdir: Eb'âd mutlaka-i zî-hayâtı olan fikr-i nâ-mahdûd
beşerden ziyâ-pâş olduğu avâlim-i tasvîr-i elvân günâgûnü eşkâl-i rengârengi ile
nigâh-ı ibtisâra izhâr ederLâkin mâhiyetini anlamak için âyine-i nazar ve deryâ-yı
hayâle aks ettirilmek istenildikçe görünen aynı değil nûrâniyetliğini bütün
bütün kaybetmemekle beraber şa'şa'a-i âlem arasından tecerrüt etmiş bir muzdarip
sâyesidir!

bir ressam-ı bedâyi'dir: Bin türlü hayâlî levhalar üzerine bin türlü nazarî
elvân ile- mehâsin-i tabiattan hangisine olsa- bir sûret verirHattâ timsallerini aks-i
müşahhas gibi ma'dûm iken mevcut gösterirFakat kendini tasvîr etmek istedikçe
yalnız zevâhirini tecessüm ettirebilirMa'neviyâtı yine bulunduğu âlem-i bâlâ-yı
istitârda münzevî kalır!
Ya bu cevher-i ulvînin hakîkatini tamâmıyla tasvîr ve belki tasavur kâbil
olmadığı için havâs ve evsâf-ı zâhiresini taharrîden teberrî mi lâzım gelir? Bi'l-'akis
bu taharrî elzemdirÇünkü idrâk-i beşerde bir sîmâşinaslık kuvvet-i garîbesi vardır ki
mücerredât ve rûhâniyât için hâsıl ettiği fikirleri hep kuvvetle evsâf-ı zâhireden
istidlâl ederVelev evsâf-ı zâhireyi olsun acabâ tamâmıyla ta'yîn ve tedvîn etmek
mümkün müdür? Elbette değildirNâ-mahdûd olan fikrin âsârına bir had vaz' etmek
nasıl kâbil olabilsin? Ma'amâfih envâ' mahlûkâtın kâffesi bilinemediği için menâkıb-ı
tabi'atı taksîmât-ı fünûndan hâriç tutmak lazım gelmeyeceği gibi mehâsin-i kelâmın
hasr ve ta'dâdı muhal olduğu için edebiyata birtakım kavâ'id vaz' etmek de abes
addolunamaz.
Ama denilecek ki: Dünyaya bunca mü'ellifîn-i edeb gelmiş hiçbiri -okuyup
yazmak bildiği meçhûl olan- Homeros veyahut Nâbiga gibi bir eser meydana
getirememiş!- Asrımızda pek güzel mutavvel okutabilir birçok zâtlar var içlerinden
bazıları edebiyata iki satır bir tezkere yazmaya veya şâ'irâne iki mısra söylemeye
muktedir olamıyor! Böyle musanniflerine muallimlerine bile ifâza-i iktidâr
edemeyen bir fennin tedvîninden ne fâide hâsıl olur?
Fi'l-hakîka her edebiyat okuyan edib olmak lazım gelmiyorBelki birinci
derecelerde edib olarak yaratılanlar isti'dâd-ı fevka'l-âdesinin âsârını ibrâz için
edebiyat ile iştigâle muhtaç olmuyorHatta güneş zulmetten doğduğu gibi ekser
akvâmın en büyük şâ'irleri cehâlet zamanlarında zuhûr edegelmiştirBununla beraber
şurası şâyân-ı dikkattir ki bir vakit mesela İngilterede fünûn-ı edebiye hattıyla
müdevvin değil imiş içlerinde Şekspir gibi dünyaya misli pek nâdir gelenlerden
bir şâ'ir zuhûr etmiş; fakat zamanında ancak birkaç edib daha var imişŞimdi fünûn-ı
edebiye müdevendir aralarında bir Şekspir yok; lakin birkaç bin mü'ellif var!
Kemâlât-ı fikriyeyi ve kuvvetle terakkiyât âlemi bu dereceye getiren
hâssa ashâb-ı kalemin fevka'l-âde olmasıyla beraber nedretî değil fevka'l-âde
olmasıyla beraber kesretîdir.

Ne hâcet! Lisânımızda daha birkaç sene evvel edebiyat tarz-ı hakîkîsine
meyl ettiTabi'ata mutâbık birkaç misâl meydana geldiŞimdiki eserlerde
görülen letâfet ve husûsıyla âsâr-ı latîfeyi meydana getirmekte olan suhûlet
muhtâc-ı ta'rif değildir.
Milletin edebiyata olan kâbiliyet-i külliyesini tarîk-i istikmâle sevk için
lazım olan esbâbın biri de kavâ'id-i edebin bize mahsus bir tarzda tedvîni idi.
Meziyyâtını ifhâma nâmını zikr etmek kâfî olan edîb-i ma'rifet-perver Ekrem Bey
ta'lîm-i edebiyatında bu ihtiyâcı îfâ eyledi.
Mü'ellif eserinin birinci olduğundan ve cihetle noksanından bahs ediyor.
Fi'l-hakîka eser lisânımızda birincidirVe cihetle noksanı değil hakk-ı tekaddüm
gibi bir fazlı vardırMa'amâfîh ihtimal ki noksanı da bulunabilirFakat bir millette
edebiyat gibi ekser kavâ'idi zaman ve mekan ile tebeddül eden bir fenni tedvîn
etmekde mevcut olabilecek noksan yine başka bir lisandan tercüme etmekte
gösterilecek kemâlâta gıbta-resân olur.
Ta'lîm-i edebiyat nûr-ı seyyid-kâna ne kadar büyük bir hizmet ise min gayri
istihâl mensublarından addolunduğum tarz-ı cedîd taraftarlarından bir birâder
vicdânımın mahsûl-i irfânı olduğu için nefsimce dahi kadar mu'tenâ bir medâr-ı
mufaffarattır.
Hâlık-ı levh ü kalem sa'yini meşkûr etsin.
Nâmık Kemal
Amerika'da vâki' nehrinin ta'rifindedir:
Dağların eteğinden geçerken ref'-i sadâ-yı dehşet efzâ ve âb-ı per
bereketiyle ormanları ve Hindiler mezaristanını istilâ eden bu nehir gibi Nil-i sagîr
ile yâd olunsa sezâdırLakin bu mevâki'-i tabi'iyenin letâfet-i manzarası azamet ve
ulviyetçe herhalde müttehid ve müsâvîdirNehrin orta yeri aşağı doğru akarak
birtakım yeşil yapraklı ağaçları otları alıp götürdüğüne mukâbil taraf-ı muhâlefe
revân olan sâhilini suları dahi nilüfer ve daha mukûle göl içinde peydâ olur
fidanların teşkîl ettikleri yüzücü bitakım küçük küçük adaları yukarı doğru çeker ve
bu fidanların sarı sarı çiçekleri sudan yukarı küçük kelebekleri andırır.
Yeşil yılanlar- mavi balıkçınlar- kırmızı kanatlı bir nev'kuşlar ve yavru
timsahlar nihâl-i ezhârdan teşekkül eden bu sallar üzerine binerek ve bu sallar

merzekeş bâdbanlarını açarak gâyet betâ'etle nehir içinde seyr ü fer ve müsâdif
oldukları körfeze duul ile vaz'-ı lenger ederler.
Nehrin iki sâhili dahi naara fevka'l-âde bir resm-i mücessem ve mükellef
arz eder:
Garba düşen sâhili üzerinde müntehâ-yı nazara kadar ittisâ' eden deryâ-yı
ahzer çemenin emvâcı yuvarlana yuvarlana sanki atlas kebûd-ı çerha vâsıl
olarak orada mahv ve nâ-bedîd olur.
İşte bu çemenzâr-ı bî-kenâr üzerinde üç dört bin mandadan mürekkep
sürülerin kendi başlarına gezdikleri müşâhede olunur.
Bazı vakit dahi bir yaban öküzü yüze yüze ve dalgaları yara yara
nin bir adasına çıkarak büyük çimenlerin üzerine yatar zînet-i pîşânîsi olan
boynuzları -çamurlu sakalı- nehirde peydâ eylediği dalgaların azametine ve yed-i
tagallübünde bulunan sâhilinin ma'mûriyet-i vahşiyesine nazara endâz haz ve
tefahhur oluşu görüldükçe nehrin mâlikidir zannolunur.
Nehrin sâhil-i garbiyesinde olan temâşâ-yı garâib nümûn işte bu sûrete
merhûn ise de sâhil-i diğerde manzara değişir ve birincisine nisbetle beynlerinde
şâyân-ı ta'accüb bir tezat görülür: Akarsuların üzerine sarkmış ve kayaların dağların
üstünde müctemi'an ve derelerde müteferrikan çıkmış olan her şekilde her renkte her
ağaçlar yekdiğeriyle hem-dest-i ittifâk olarak neşv ü nemâ ve seyyah nazarı
yetişmekten âciz bırakacak bir mertebe-i âliyeye kadar irtikâ ederlerYaban
asmasıyla yabânî hıyar ve kabîlden birtakım fidanlar ağaçlara sarılarak ve ta
yukarılarına kadar çıktıktan sonra birinden öbürüne öbürüden ötekine atlayarak türlü
rtürlü gârlar kemerler teşkîl ederler.
Ekseriyâ bu sarmaşık fidanlar ağaçtan ağaca geçerek ve ırmaklara kol
atarak üzerlerine çiçekten köprüler kurarlar ve mahalle mahsus beyaz çiçek açar bir
nev' eşcâr ile hurma ağaçları tekmî ormanı ihâta eder.
Sâika-i kudret-i sâni'a ile sevk-i çerâgâh vücut olmuş bir hayli hayvânât bu
mevâki'a bahş-ı revnak ve hayat ederMeşcerenin nihâyetinde ekl-i meyve-i tâk ile
mest-i bî-bâk olmuş hırslar kara ağaçların ağsânı üzerinde sallanır geyikler karacalar
bir lâk içinde yıkanır siyah sincaplar sık ağaçların yaprakları arasında oyun oynar
oraya mahsus karatavuğa benzer bir nev' kuşlarla serçe büyüklüğünde güvercinler
sürh renk tarlaları üzerine iner başları sarı kusûr yeri yeşil papağanlar ve daha sâ'ir



kırmızı kuşlar tırmana tırmana döne döne servilerin tepelerine çıkar ve cesîm
ağaçların tepelerinde mâr-ı murghâlar sarmaşık vârî asılıp sallanırlar.
Eğer nehrin öbür cânibi makarr-ı sükût ve sükûn ise bu tarafı bi'l-'akis ser
be ser sad ohareketle meşhûndur!
Meşe kütklerine tuyûrun darb-ı münkâr etmelerinden ve otlayan mevâşînin
meşiy ve hareketiyle yedikleri meyvelerin çekirdekleri dişleri arasında kırılmasından
hâsıl olan sadâ ile suların zemzeme-i cereyânı ve güvercin vesâir tuyûrun latîf âvâz
ve elhânı bu mevâki'-i tabi'iyeyi birçok nağamât-ı vahşiye ile pür âhenk eder!
lâkin gâhîce hubûb rüzgar ile orman müteharrik olarak ağsân ve evrâk-ı eşcâr iki
tarafa bî-karâr oldukça ebyâz mavi kırmızı çiçekler birbirine karıştıkça ve her nev
asvât birleştikçe meşcerenin derûnundan öyle bir sadâ peydâ ve nazara öyle şeyler
rû-nümâ olur ki ne türlü ta'rif ve tasvîrine sa'y etsem anlaşılması bu mevâki'i bi'z-zat
geşt ü güzâr etmeyenler için mümkün olamaz!

Recâizâde MEkrem

**AMERİKA’DA BİR GECE**
Kıt'a

Bülenddir bana takrîrin ey şeb oldum kim
Sükûn hayrete fevk olub tek vü tenhâ
Bakar libâsına zînet veren sitâreler
Gezer safâ ile fikr eylerim nice ma'nâ

Fontanis


Bir akşam idi ki nehrinin bâlâdan zîre kef-afşân hücûm olduğu
mevki'a biraz uzacık olan ormanda tek tenhâ kalmıştımAradan biraz müddet mürûr
ile şem'-i nûrâni-i nehâr mâverâ-yı dâmen garbda istitâr eylediAmerika sahrâlarında
bir leyl-i bî-veylin temâşâ-yı manzara-i hûbnâmesinden kesb-i lezzet ve safâ
eyledim.
Gurûb-ı şemsten bir saat sonra idi ki mâh-ı pür envâra ufuk mehâfilinde
ağaçların üzerinden doğru arz-ı ruhsâr tâbdâr eylediBöyle bî-hemâlik ki leylâ-yı
leyâl dense sezâdırBaharistan şarktan getirdiği nesîm-i hoş-bû enfâs-ı turyesi gibi
ormanlar içinde kendisinin önünce giderlerdiMâh-ı garrâ âheste âheste bâlâ-yı
âsumâna irtikâ ederek târîk-i Nil günü zamanda bir sûret-i dil-pezîr ile seyr eder ve
kâh cebâl-i şâhika-i berf-pûşun tepelerine müşâbih olarak top olmuş sehâb
pârelerin üzerinde vakfe-gîr-i huzûr olurduKâh dağılıp kâh top olan bulutlar bazen
güyâ rûy-ı mâhtâb-ı âlemtâba nikâb olmak için hârîr-i beyazdan ma'mûl gâyet ince
birer yaşmak hey'etine tahavvül edip bazen de ya sath-ı madde ve key köpükler gibi
her cüz'ü diğerinden iftirâk eyler veyâhut sahn-ı semâda temâşâsı nazara gâyetle hoş
gelir pembe-i menfûş sûretinde görür ve bu sûrette göründüğü zaman cisimlerindeki
nermi ve nezâket bile hissolunur zannolunurdu.
Zemînin kesb ettiği manzaraya gelince insana mûcib-i hayret olmakta bu da
semâdan aşağı değildi: Kamerin kadife rengini almış olan pertev mavisi ağaçların
aralarından nâzil ve sümbüle-i sîmîn-târ-ı envârı meşcerenin en mahfî ve muzlim
kemîngahlarına kadar dâhil olurduBulunduğum noktaya doğru akan nehir serî'-l
cereyân gide gide meşcerenin içinde nihân ve sonra mir'at-ı hezâr-pâre-i sutûhı
üzerinde iş'âsını tekrar ettiği yıldızların aks-i envârıyla yavaş yavaş yine nümâyân
olurduMâh-ı âlem ârâ nehrin öte tarafında göz alabildiği kadar ittisâ' eden
çemenzâra pek ziyâde sâkin bir hâletle bahş-ı envâr eyler ve bu çemenzârda şurada
burada dest-i sabâ ile tahrîk olunan bazı ağaçlar ise zıll-i müteharrikten bu yem-i
râkid nûr üzerinde yüzücü birtakım cezîreler teşkîl ederlerdiAğaçlardan bazı
evrâkın yere sukûtu -rüzgarın durup durup da birden bire hubûbu- murgân-ı
şebistanın zemzemesi olmadığı zaman yakında her şey sükût ve sükûn-ı mahzdan
ibâret kalır ve uzakta da vakit vakit nehrinin yardan aşağı dökülüşünden
peydâ ve ovadan ovaya uzayıp nihâyet vahşî ormanlar içinde rehîn-i zevâl ve fenâ
olan şarıltısı işitilirdi.
Bu resm-i mücessem a'zamın ulviyet ve rûhâniney-i acîbesini ta'rif ve tasvîr
havsala-i nutk-ı beşerin hâricinde olduğu gibi Avrupa'nın en revnaklı geceleri dahi
buna kıyâs kabul etmez.
Bizim kırlarımızda hayal yükselmek ve tevsî' etmek istedikçe ne tarafa gitse
birtakım süknâlara tesâdüf eder ama böyle vahşi ve vâsi' fezâlarda insan muhît-i

ahzar-ı çemenzâra dalarak bâlâdan zîre pertâb eden enhârın tasnî' eylediği yârları
gârları nazar-ı dikkatten geçirir lâk ve ırmakların kenarında durup düşünür ve daha
doğrusu münferiden huzûr-ı kudret-i nuşûr-ı ilâhîde bulunur!
Recâizâde MEkrem
**LİZİMAK**
Vaktâ ki İskender Acemistan üzerine ilm efrâz-ı sefer ve bu seferde
zaferyâb-ı şahbâz-ı zafer olarak Acemlerin esas hükümetlerini zîr ü zeber eyleyince
kendisi oğlu olduğuna teba'asının i'timâdını davet eylediBunun veled-i
sulbîsi olduğu erk ile başka bir peder ittihâz eylemesi ve daha sonra ahlak ve
elbise ve âdât hususlarında dahi Acemlere taklîd etmesi lıları pek
ziyâde muğber eylediLakin bunlar İskender'in Rum milletini tahkîr eden şu
harekâtına tahammülde yalnız birbirlerine 'ızz ü kabahat ederek hiçbiri bizzat
İskender'e mu'ârız olmaya cesâret edemezdi.
nâm filozof ki esnâ-yı seferde İskenderle beraber idiBir gün
mumâileyhi âdet-i milliye üzre selamlamasıyla İskender bundan münfa'il olarak
hikmetini filozof mûmâileyhten su'âl ettikte cevâbında "Devletli bugünkü günde siz
iki milletin hükümdârısınız ki onlardan birisinin daha siz onları cebren taht-ı esârete
almadan evvel boyunları merbût ribka-i inkıyâd idi hâlâ da öyledirDiğeri ise size
bu fütûhâtı iktisâb ettirmeden mukaddem hür ve ser-âzâd idi yine hâlâ da öyledir.
İşte ben de kısm-ı sânî olan RumlardanımRumluğun nâmını siz kadar a'lâ
etmişken şimdi bilâ-sebep onu tahkîre nasıl kıyâm edebilirsiniz?" dedi.
Recâizâde MEkrem
Âtîdeki parçalar Tarîk gazetesi başmuharriri sa'âdetli Sa'it Bey Efendi
Hazretlerinin âsârından müstahreçir:

**İHTAR**
Dünyada iştihâr neden ibârettirBenim iştihârıma sebep olan şu eser-i
meş'umdur.
Muhakkaktır ki bana câlib-i mükâfât ve sebeb-i bekâ-yı nâm olan işbu
eser olsa olsa vasat derecede bulunan âsardan addolunabilirŞunu da ilâveye cesâret
ederim ki mecmua-i âsâr-ı âciz annemin en âdî münderecâtındandırEğer bu birinci
eser-i kalem layık olduğu derecede takdîr ile telakkî olunmuş ola idi sahibi ne büyük
gayyâ-yı belâya uğramaksızın kurtulmuş olur idi.
Meğer kader ister imiş ki haksız olarak hakkımda edilmiş bir lutf sonraları
beni derece derece daha haksız şedâide dûçâr eylesin.
Kendi kendime dedim ki benim maksadım ilm ve ma'rifeti pây-ı tahkîr
altına almak değil fezâil-i ahlakı fazîletmendler huzûrunda müdâfa'a etmekdir.
İffet ve istikâmetin nezd-i hayırhâhında hâ'iz olduğu mertebe-i izzet ve
muhabbet kemâlât-ı ilmiyenin nezd-i mütebahhirinde hâ'iz olduğu mertebeden bâlâ
terdir.
Öyle ise beni ihâfe edebilecek ne kaldı? Vâkıâ makâlemi kıra'ete rağbet
eden hey'etin envâr-ı fikriyesi beni ihâfe ettiğini teslîm ve itirâf eder isem de bu havf
ve ihtirâz makâlenin usûl-i tertîb ve tanzîmine âit ve sâhib-i makâlenin hissiyâtı
hakkında gayr-ı vâriddir.
Hakkâniyetperverân hükümdârân mebâhis-i müştebih fîhâda kendi
aleyhlerine ısdâr-ı hükm etmekte hiçbir zaman tereddüt etmedikleri gibi iltizâm-ı
adâlet meslek ve mişvârı ve bedrika-i mu'âmelâtı envâr-ı efkârı olan hey'etin kendi
da'vâsında hâkim bulunması esâsında huzurda müdâfa'a hâlinde bulunmak
hakkâniyet için en a'lâ mevki'dir.
İskender tesmiye olunan ve sayd-ı mâhî ile müte'ayyiş bulunan
kabâ'ili zîr-dest-i tâbi'iyetinde ibkâ için onları sayd-ı mâhîden fâriğ ve akvâm-ı sâ'ide
beyninde mu'tâd olan me'kûlât ile müte'ayyiş olmaya icbâr eylemiş ve kâilen üryân
gezip yegâne sermâye-i ma'îşetleri âerde-i dest-şikâr edebildikleri tuyûrdan ibâret
olan Amerika vahşetleriyle hiçbir vakitte başa çıkılamamıştır.
Fi'l-hakîka hiçbir şeye ihtiyaçları olmayan adamların gerdenlerine nasıl
ribka-i ita'at vaz' olunabilir.

Ey zemâmdârân-ı hükûmet isti'dâd ve kâbiliyete ibrâz-ı muhabbet ve
terbiye-i isti'dâda çalışanları mazhar-ı himâye ve sahâbet edinizEy terbiyeli akvâm
onları iltizâm eyleyinizEy esrâ-yı sa'âdet intimâ ihrâz ile müftehar göründüğünüz
rikkat-i telezzüzât ile beraber beyninizde teshîl ve tezyîn-i mu'âmelât eden hasâ'il-i
mülâyemetkârâne ve ahlâk-ı nâzikâne ve'l-hâsıl fezâ'il-i ahlâkiyeden kat'âbehre-mend
olmaksızın cümlesini câmi' gibi görünmeye müsâ'id ahvâl-i kâzibâne hep onların
sâyesindedirMeydana çıkmaktan muhteriz gibi göründükçe daha ziyâde
söyleyen tarz mu'âmele-i nevâz şikârâne Romalılara ve Atinaılara sitâyişlerle yâd
olunan şa'şa'a-i ikballeri hengâmında sermâye-i imtiyâz olduğu gibi asrımız ve
kuvvemiz dahi tarz mu'âmele ile kâffe-i a'sâr ve akvâma galebe edecektir.
Hele önünü almak için nice zahmetler çektiğimiz müsâvînin isimlerini bile
bilmeyen bahtiyar kavimlerden yani Amerika vahşîlerinden bahs etmeye cesâret
edemiyorumÖyle vahşîler ki nâm filozof onların sade ve tabi'î olan ahvâl-i
zâbıtalarını değil yalnız Eflâtun'un kavânîn-i meşhûresine hatta hükûmet-i akvâm
için filozofların dâhil hayalhâne-i tasavvurât edebilecekleri en mükemmel kavâ'ide
tercih etmekte tereddüt eylememiştirMontan bu babda erbâb-ı takdîre hayret
verecek emsâle zikr etmiş ve hattâ Onlar eteklik kullanmak ihtiyâcından
vârestedirler mi'elinden bir fıkra ile merâmını pek latîf bir tarzda îmâ eylemiştir.
Ahvâlinden bahsettiğim bu kavimlerin iştigâlât-ı fikriyeye iştigâlât-ı sâireyi
tercih etmeleri hak ve belâhetlerinden nâşî değildir.
Anlarda bilmezler mi idi ki başka semtlerde işsiz güçsüz adama imâmet-i
mehâsin üzerine tedkîkât ile imrâr-ı evkât ve azametli
mütefelsifler en büyük takdîrâtı ve sitâyişleri kendilerine hasr ederek akvâm-ı
sâ'ir hakkında nâmıyla îfâl-i tahkîrât ediyorlar idi.
İnsanlar ki habistirler ağer âlem tevellüd etmek belâsına uğramış olsa idiler
elbette bed-ter olurlar idi.
Bu mülâhazât hey'et-i beşeriyeye ne büyük hakârettir! Azamet-i nefsimiz
bunlardan ne kadar müte'zzî olur! Ne demek olsun ki iffet ve istikâmet semere-i
cehâlet bulunsun! Ve kemâlât-ı ilmiye ile fezâ'il-i ahlâkiye nâ-kâbil-i imtizâc
denilsin? Bu i'tikâdât-ı bâtıladan ne netîceler çıkarılmaz? Denilir.

Ama bu tezat-ı zâhirîyi def' için ma'ârif-i beşeriyenin hayra-sâz uyûnumuz
olan ve bi-gayr-ı hak verilmekte bulunan ünvanlarındaki beyhûdeliği ve hiçliği
dikkatle mu'âyene kâfîdir.
İmdi bi'n-nefs ulûm ve fünûnu tedkîk edelimOnların terakkiyâtından ne
hâsıl olmak lâzım geleceğini görelim ve mülâhazât-ı fikriyemiz istintâcât-ı târihiye
ile hangi noktalarda tevâfuk eder ise onları teslîm ve itirafta tereddüt etmeyelim.
Husus-ı vicdân ile taharriyât ve teftîşât-ı târihiye icrâ edildiği halde
mütebeyyin olur ki zulme ve gadre isnâd olunan pek çok vuku'ât mâzîde zuhûr etmiş
hâlâtın netâyic-i zarûriyesi olup onların zuhûru ahvâl-i sâbıkaya nisbet ve
izâfetle mukadderâttan sayılabilirHattâ şu dahi isbât olunmuşdur ki bazı ahvâlde
hetk perde-i hakkâniyet birtakım efkâr-ı cedîde zuhûruna kavâ'id-i esâsiye hudûsuna
yeni bir hak teşekkülüne rehnümâ-yı teshîl olarak bâ'is-i hayr ve menfa'at olur.
Bundan ma'adâ şimdiki halde âlemin hâl-i aslîsi muhârebe olduğu iddi'â
olunamayacağı derkâr ve hâl-i aslî sulh ve salâh olduğu bedîdârdırHâl-i sulh ve
salâhda ise revâbıt-ı düveliye cebr ve tahakküm esâsına müstenid olmayıp hukûk
esâsına müsteniddirHengâm-ı âsâyişte devletler istiklâlde küçük devletleri büyük
devletler ile müsâvî tutup mazhar-ı ri'âyet ederlerRevâbıt-ı mezbûrenin usûl ve
şerâit venetâyici en kavî devletle en zayıf devlet hakkında zemîn-i müsâvât üzerinde
hukûk-ı beyne'l-akvâm kavâ'idiyle şirâze-gîr-i intizâm olurHiçbir devlet bir tehlike
göze aldırmaksızın kendi kuvvetine isnâden bu hukûku istihkâr edemezDaha ziyâde
şâyân-ı dikkât şudur ki hengâm-ı muhârebede ya'ni kuvâ-yı maddiyenin şa'şa'a-i
ikbâli ve kâffe-i hukûkun ona karşı izmihlâli zamânında dahi hukûk-ı düvel yine ona
vâzıh hudût ve hudûdu tecâvüz eden devlet bütün âlem-i medeniyet nazarında
menfûr ve merdûd olurHukûk-ı beyne'l-akvâm muhâriplerin hiddet-i
muharebelerini peyâ pey teskîn ve ta'dî etmeye muvaffak olmuşturusûl-i
hakem -muhârip devletler ihtilaflarına bir hakem ile hitâm vermek üzre üçüncü bir
devleti intihâb edebilirlerBazı erbâb-ı te'lîf bu babda hukûk-ı âdiye-i şahsiye
kavâ'idini tatbîk etmek isterlerYani tarafeyn hakemleri intihabda muhtar olup bu
babda hükümdârı ya mahkemeyi yâhut efrâddan birini hakem nasb etmek câ'iz
olacağını beyân ederlersenesinde Amerika düvel-i müctemi'ası beyen'd-düvel
tahaddüs edecek ihtilâfâtı bî-taraf bir memleketteki meşâhir-i ehl-i te'lîfe veyâ
kavânîn-i şinâsâna havâle etmek sûretini ve bu zâtlardan nâmus-ı ilmîleri nâmına re'y

istenilmesini teklîf eylemiştirBu kâ'ide sırf akvâma müte'allik ihtilâfâtta bi'l-hassa
kâbil-i tatbîkdirİki taraf ir hakem intihâbında tevhîd-ârâ edemedikleri halde müsâvî
adet üzre hakemler intihâb ederlerMukâvelât-ı mahsûsa mâni' olmadığı halde
hakemler bir hakem-i sânî intihâb yâhut böyle bir hakem için müntehib intihâb
ederlerHakemler tarafeyni istimâ' eylerler şâhitleri ve asıl ehl-i habereyi celb ve
lâzım gelen delâ'il ve emârâtı cem' ederlerTarafeyne kavâ'id-i hakkâniyet üzre sulh
teklîf edip kabul olunmadığı halde ekseriyet-ârâ ile hükm verirlerBunların
hükümlerine i'tirâz olunmak için dört şart vardır:
Evvelâ hakemlere verilen iktidârın hâricine çıkılmış olması: Saniyen hulûs
ve safvet üzre hareket olunmaması veyâhud kasden mugâyir-i adâlet hükm
verilmesi; sâlisen tarafeyni istimâ' etmek gibi usûl-i muhâkemenin kavâ'id-i
esâsiyesinden birtakımının icrâ edilmiş olmaması; râbi'an verilen kararın hukûk-ı
düvele muhâlif bulunmasıdırLâkin karâr-ı vâki' tarafeynden birinin zararını câlib
olmak veyâhut hakkâniyete muhâlif bulunmak veyâ hakkâniyete tamâmen müstenid
olmamak sebeb-i i'tirâz olamazUsûl-i hakem Yunanistan'da ve Roma'nın ibtidâî
zamân-ı satvetinde kesret üzre cârî idiZamanımızda hey'ât-ı müctemi'a-i düveliyeyi
teşkîl eden küçük büyük hükümetlerin yekdiğeri beyninde tahaddis eden ihtilâfat da
kesîrü'l-cereyandır.
**.MEVT**
Münif Paşa Hazretlerinindir
Mevt mâhiyet-i insandan bir cüz' mesâbesinde olup âlem-i şuhûda bizimle
beraber vaz'-ı kadem-şevm eder güyâ rahm-i mâderde bir zehr-i batî'ü't-te'sîr nûş
etmişiz ki bu dâr-ı fenâda ondan müte'essiren bazımız az ve bazımız çok vakit
mübtelâ-yı elem ve ızdırâb olup nihâyet üftâde-i hâk helâk oluruzÇeşm-i im'ân ile
bakıldıkda insan her an zehrâba-keş memât olup çünkü güzerân eden her bir lahza
kahr ve kin ile binâ-yı ömr-i azîzin bir rükn-i rekînini tahrîp ve bizi garra-i
teng ü târ-ı mezara bir kadem daha takrîb ederişte bu vecihle günden güne
cesed-i fersûde ve sıhhat-i muhtel olur ve hattâ ümîd-i şifâ ve âfiyetle isti'mâl olunan
mu'âlecât îrâs-ı za'af ve tütûr ederHülâsa müddet-i hayâtımız baştan başa mü'ellem
ve dil-hırâş bir hâlet-i nez'den ibârettirİmdi şu mevt hâdimü'l-lezzâttan ziyâde

bizimle mûnis ve hem-dem olacak ne vardır? Katline hükm olunan bir mücrim-i
tebahkâr hangi tarafa imâle-i nazar-ı kudûret eser etse heykel-i hevl-nâk helâktan
başka ne görebilirMütemettu' ni'met-i hayât olduğumuz zamanın biraz uzun veyâhut
kısa olması beyninde olan fark-ı cüz'î bizi bu harâb-âbâd dünyada rîşeger-i istikrâr
olmak i'tikâdına zâhib edecek kadar bir şey değildir.
Vâkı'â ahkâm kadar cümlemiz hakkında yeknesak olmayıp bazımız
nihâyet-i ömrüne kadar kemâl-i refâh ve sa'âdet-i hâl ile imrâr-ı evkât ve birçok
evlâd-ı ahfâd içinde terk-i hayât eder ve bazımız henüz şecere-i ömr ve ikbâlden ber
hurdâr olmaksızın sen an-fevân civânîde pençe-i ecel-i bî-emâna giriftâr olup tahlîs-i
girîbân cana imkan bulamazBirtakımı dahi saha-i zemînde yalnız ser-nümâ-yı zuhûr
ve birgün içinde mütevâri-i genç-târın kör olurBunlar bazı ezhâr-ı çemenzâra
benzer ki açılmalarıyla berâber solup fenâ-pezîr olmaları beyninde hiç mesâfe-i
zamâniye olmazHer bir şahsın ecel-i müsemmâsı hâme-i dest-i kudretle levh-i
mahfûz-ı ezelde mersûm bir ser-mektumdur.
Benâbirîn müddet-i hayâtın miktarında müştebih olduğumuz halde
yaşarızİşbu iştibâh-ı hulûl ecel-i mev'ûd hakkında bizce sebeb-i tayakkuz ve intibâh
olmak lâzım gelir iken bi'l-'akis bâ'is-i amâ ve gaflet olurMevti müddet-i
hayâtımızın hangi zamanına nispet edeceimizi bilemediğimiz cihetle bunu asla hatıra
getirmeyizVe hatta siz pîrîye dahi zamân-ı hâzır nazarıyla bakılmazİşbu müntehâ
yı hudût hayata vusûlümüzde artık rişte-i tûl-i emel berîde-i mikrâs ye's ve hırmân
olmak iktizâ eder ise de mecbûl olduğumuz amâ ve gaflet-i perde-keş çeşm-i basîret
olarak nefs-i vâ-pesini onun mâverâsında br vakte isnâd ederizİşte ol vecihle dest-i
sâki-i ecelden cür'a-nûş-ı memât olduğumuz zamanı ta'yîn edemediğimiz cihetle
havf-ı memât bizce bir emr-i merhû gibi görünürİştibâh müddet-i hayâtın derece-i
imtidâdına münhasır olmak lâzım gelir iken esas madde hakkında bizi te'mîn ediyor
demek olurCihan câm felek sâkî ecel mey: Halâ'ik bâde-nûş-ı meclis vay: Hülâsî
nîst aslâ hîç kes râEz ân âm ez ân sâkî ez ân mey
Bu âlem-i dünya nev'-i insana nisbetle bir misâfirhâne olduğunu
mutazammın Fransa meşâhir-i üdebâsından Keratiri'nin eser-i hâmesi olan bir
makâle-i hikmet isâlenin tercümesidir.


Bir seyyâh-ı bî-ser ü pâ leylen reh-peymâ-yı semt-i maksûd olduğu esnâda
yolunu şaşırarak delâlet-nücûm-ı zâhire ile bir saray-ı âlîye vâsıl ve derû-ı
nefâyis meşhûnnuna dâhil olduBir çok hizmetgüzârân câ-be-küpâ istikbâline
müsâra'at ve herbiri bir lisân-ı mahsûs üzre levâzım-ı refâh ve rahatının istihsâline
me'mur oldukalrını beyân eyledilerBunlardan bazıları mânend-i hût-ı iltizâm sükût
edip ma'amâfîh îfâ-yı vezâif-i mihmân-nevâzîde kusûr etmezler idiOl vecihle
cümlesi bir lahza sükûn ve ârâm etmeyip rûzân ve şebân hizmetinde dâmen-i
dermiyân olarak her tarafta nefis-i av yazalar ve kandiller iş'âl ederler ve mevsim-i
şitâda sobaları yakıp mütenevvi' kürkler ve fasl-ı sayfda günâgûn fevâkih ve
meşrubat götürürler idi ve sarayın her bir dâiresinden görünür bir nefs saat-i evkât ve
saat-i eğlence kabîlinden olan bazı meşgûliyet zamânını gösterir idiİşbu saat kat'â
tahallüf etmeyip bir derece doğru giderdi ki meşhur saatçi Brege bile görse kemâl-i
mazbûtiyet ve intizâmına hayran kalır idi.
İşbu na'am günâ-gûn temettu'undan bî-tâb olarak meyl-i hâb ettikde
pîşegâhına bir perde-i siyeh-fâm keşîde olunarak etrafında bulunanlar kâffeten sükûn
ve sükût ihtiyâr ederler idi ve uyandıkda kemâkân mazhar-ı i'zâz ve ihtirâm olur idi.
Fakat hâne sâhibi olan zât-ı âlişân enzâr-ı misâfirînden nihâl olduğundan halvethâne
mahsûsunda kendi umûruyla meşgûl idüğine zâhib olduBir müddet orada
ârâm ve ikâmet ettikten sonra emîr-i sahiphâne ile mülâkât-mesîr olmaksızın sûb-ı
maksûduna azîmet eylediAncak orada meşhûdu olan hüsn-i inzibât ve intizâm ve
kemâl-i debdebe ve ihtişâm-ı fevka'l-gâye mûcib-i istiğrâbı olup şu hâl bu el-'acebî
bir ân hayalhâne-i hatırından çıkaramaz ve gayrı müterakkib olduğu halde nüzûl
ettiği sahipsiz bir sarayda ikâmet ve şu vecihle mazhar-ı i'zâz ve hürmet oldum
demeye cesâret edemez idi ve kendisinin vürûdundan sonra gelen bazı misâfîrîn işbu
cây-ı dil-küşânın şâmil olduğu na'am-ı nâ-mütenâhîden birâderâna hisse-mend-i
menfa'at olmayarak yekdiğeriyle münâza'a ve mühâsamaya kıyâm eylediklerinden şu
hâle nazaran sâhib-i hâneye sû-i ef'âl isnâdını ise hiç havsala-i insâfa sığıştıramaz idi.
Sarayın güllerinde her türlü me'kûlât ve melbûsât ve havâyic-i sâire bâliğan
meblâğ mevcut ve mebzûl olduğundan misâfirînden birtakımı cümle hakkında
meşmûl ve râyegân olan işbu âsâr-ı mihmannevâzîden mahrûm olarak fakr felâket

gibi bazı mesâ'ibe mübtelâ olmaları içlerinden bazı bed-münşânın mücerred dâ'iye-i
hırs ve ta'amla adem-i imtizaçlarından neşât eylediğini fehm ve iz'ân eyledi.
Şu müdde'ânın sıhhati ezhân-ı misâfirînde dahi bir mertebe rehîn-i cezm ve
yakındır ki yalnız bazıları müstesnâ olmak üzre en az mazhar-ı iltifât olanları bile
saraydan hıyn-i müfârakatlarında eşk-rîz-i hüzn ve te'essüf olup uğradıkları felâket
ve ızdırâbı hased ve bed-hâhâne ve hattâ bazıları kendi nefislerine isnâd ederler
ve yekdiğerimizle hüsn-i imtizâc ederek umûma şâmil olan na'am-i bî-nihâyeden
sulh ve salâh üzre mütemettu' olmuş olsaydık mahall-i mezkûrda kemâl-i refâh ve
sa'âdet-i hâl ile imrâr-ı vakt etmek mümkün idi derler.
Fakat meşhûdu olan fesat muvakkat misâfire bazı mütâla'âtı dâ'î olup şöyle
ki bilâ-garaz ve avz bu kadar bî-gânegânı kabûl ve haklarında envâ'-ı avâtıf ve
inâyâtı meşmûl eden bu zât-ı kerîmü's-sıfât misâfirînin münâza'ât vâkı'alarında
tavassut ederek yekdiğeri hakkında vuku' bulan mu'âmelât-ı i'tisâfiyenin men'ine
tasdî etmemesinden müte’accib olur idi ve nazarında erbâb-ı zulm ve tegallübün
harekâtı kava'id-i hakkâniyeti ihlâl ettiği misillü şân-ı meyz-bânı görünür idiVe bi'l
husûs fezâ'il-i ahlâk ile muttasıf olup müstahak-ı sa'âdet ve ikbâl oldukları halde
kemâl-i sefâlet ve sergerdânîye dûçâr olmuş olan bazı rüfekâsının hallerini tasavvur
eder idi.
Misâfir işbu hatırın intâc eylediği humûm ve ekdâra müstağrak olduğu
halde yola revân olmuştuEsnâ-yı râhda tesâdüf eylediği bir pîr-i rûşen zamîr edâ-yı
vecîbe-i selâmdan sonra kendisine tevcîh-i hitâb ile "İş merkezde mi kaldı
zannedersin emîr-i sâhibhâne dâimâ orada hâzır ve nâzır olduğundan vuku'âtın
kâffesi meşhûd ve mesmû'u olduMisâfirlerin her biri gerek hayır ve gerek şer cezâ
yı ameline mazhar olacaktırBilmez misin ki şu sahrâdan mürûr eden ebnâ-yı
sebîlin ahlak ve etvarlarını tecrübe ve tahkîk için bunları bir kuvve-i ma'neviye ile
biraz vakit sarayda ikâmete mecbur eder mütrekib-i sehv ve hata olanları hakkında
gafûr ve rahîm ise de irtikâb-ı ma'âsîde ısrar edenlere şedîdü'l-ikâbdırBu civarda
vâki' olup yine kuvve-i mezkûre te'sîriyle menzilgehe reh-revân olan diğer bir saray
da onların kudûmüne muntazırdır.işte orada mücâzât ve mükâfât icrâ edecek ve
herkes tav'an ve kerhen hablü'l-metîn hakkâniyete gerden-beste-i inkıyâd olacaktır.
Bu ifâdâtın üzerine derûn-ı misâfirde envâr-ı hakîkat şa'şa'a-pâş-ı zuhûr
olup dil-sîr-i nevâl-i ihsânî olduğu sâhib-i hâne hakkında pîrâ-mengerd hatırı olan

şübehâttan mahcûb olup bu vecihle mâzî hakkında mütesellî ve müstakbel için
mutma'in olarak semt-i maksûduna azîmet eylediVe çok geçmeksizin ber vech-i
mev'ûd pîşegâhında bir sarh-ı mühîbü't-tarh nümâyân olmaya başlayıp ol halde nâ'il-i
envâ' lutf ve inâyeti olduğu zât-ı celîlü'ş-şâna tefvîz-i umûr ile iktisâb-ı nisâb emn ve
huzûr eyledi.

İnsan çocuktan olur; çocuk da terbiye ile insan olurİnsanlarda şi'âr-ı
insâniyet olan sıdk ve vefâ kalmadı..yıkıldı; diye her bâr te'essüf ediyoruzLakin
sebep aradığımızda meselâ..cehâlet gibi birçok esbâb-ı izâfiye görüp hâlin
ıslâhını onların izâlesinde sanırızDaima bu nokta-i nazardan bede'en ile çalışıyoruz;
çabalıyoruz; yine umduğumuz te'sîrât-ı haseneyi göremiyoruz! Belki onun aksini
görüp şaşıyoruz! Ve me'yûs ve mütehayyer kalıyoruzAcaba niçin bir kere de bu
esbâbın mebâdîsine ve onlardan esas olan terbiye-i umûmiye cihetine atf-ı nazar-ı
im'ân etmiyoruz?
Eğer ki olan olmuş ve bizlerin ıslâhı değil fakat men'-i müsâvî ve taklîl-i
ziyânımız ancak kuvve-i kâhire-i nizâm ve kânûna kalmıştır; fakat yetişecek
evladımızı olsun bizim düştüğümüz varta-i hevelnâktan tahlîsin çaresini neden
düşünmüyoruz? Bizim yerimize onlar gelecek değiller mi? Onlar da bizim gibi
olurlarsa bu şikâyet edilen fenâlıklar devam etmeyecekler mi?

..
.
Anası babası sulehâdan bulunan bir çocuğu hâl-i sabâvetinde külhan
beylerinin içine bırakın! Onlarla düşüp kalksın; büyüdüğünde elbette bir merd-i afîf
ve perhîz-kâr olamaz.
Bir çingene çocuğunu beşikte iken alıp bir sâlih hânedânın terbiyesine
verin! Büyüsün; me'lûf-ı salâh olurÇingeneyi denî ve bed-ahlak eden çingene
olması değil belki çingene terbiyesinde büyümesidirSabâvet ki ömr-i
insânînin en safvetli zamanıdır: Ne mukûle sûr ve eşkâle mukâbil olursa âyine gibi
cezbederŞu kadar farkı var ki âyinede sûret-pezîr-i intibâ' olan şekil asıl aksin

zevâliyle zâ'il olur; lakin mir'at-ı isti'dâda bir kere cilveger olan sûret-i misâliye ke'l
nakşi fi'l-hacer yerleşir kalır.
Ancak bu sözden her bir terbiye gören çocuk mutlaka insan-ı kâmil olur
demek çıkmaz zirâ terkîb-i hilkatte nice ihtilâf ve esbâb vardır ki ukûl-i beşeriye
onları ihâta ve idrâkden âciz ve kâsırdırVe isti'dâd ve kâbiliyetin tefâvüt-i derecâtı
dahi bundandırİmdi eğer terbiye vaz'-ı tabi'îyi muhâfaza yolunda olursa ekseriyet
hıfz-ı ahlak cihetinde bulunurŞu az ve nevâdir ise kâ'ide-i mahkeme te'lîs edemez.
Medeniyet ki sa'âdet-i beşeriyeyi müstelzem olacak sûrette olan hâlet-i
cemiyet ma'nâsınadır hüsn-i ahlâk-ı milliyeden mütevellid bir veleddirAhlak-ı
milliyesi olmayan akvâmda medeniyet olmazHangi kavm-i medenî ki ahlakı
bozulmaya başlamıştır medeniyet onda durmaz.
Bütün büyük aamlar medeniyet ve ahlâk-ı milliye ile muttasıf olan
milletlerden zuhûr etmiştirA'sâr-ı sâlifede gelen ve hâlen eserleri ve fi'illeri ibret
bahş-ı enâm olan büyük feylesoflar ve erbâb-ı belâgat ve ma'rifet ve büyük
pehlivanlar ve cihangirler hep bu Yunânîlerden Romalılardan ve Mısırlılardan
geldilerSonradan âfitâb-ı medeniyet-i İslâmiye pertev-sâz-ı ufk-ı âlem olup bu
kevkeblerin revnak ve fürûğı kalmadıVe İslâmın yedi sekiz yüz yılda yetiştirdiği
erbâb-ı fazl ve kemâlât a'sâr-ı sâlifenin iki bin yılda vücûda getirebildiği ashâb-ı
imtiyâzı hem ilmen hem adeden sebkat eyledilerGariptir ki şimdiki Yunanistan ve
Roma hukemâ ve fuzalâ yerine haydut yetiştiriyorlarAcep sebep nedir ki üç yüz
seneden beri icaz ve Mısır toprağı Ebu Bekirler Ömerler Aliler Hâlidler Ebu
Hanîfeler Şâfi'ler Gazâlîler hâsıl etmiyor? Neden dolayıdır ki Irak ve İran ve
Türkistan Zemhaşerîler İbn-i Sînâlar Fahreddinler Mecdeddinler yetiştirmiyor?
Devlet-i Osmâniye'nin evâ'ilinde Çandarlı Haliller Avranoslar Molla
Gürânîler İbn-i Kemâller Ebu's-Su'ûdlar var idiŞimdi bunların emsâli niçin
görülmüyor? İlm ve fazlın tohumu bu diyarlardan büsbütün kesildi mi? Yunanistan'ın
Roma'nın anâsırı değişti mi? Devlet-i Osmâniye Söğüt kasabacığında ser-nümâ-yı
zuhûr olan bir fidan iken iki üç yüz sene zarfında bir dûha-i kesîrü'l-ağsân olup
Macaristan Yunanistan Dağistan Tataristan Habeş Yemen ve Arabistan
iklimlerine nasıl dal budak saldı?


..
.
İnsan ale'l-umûm ne kadar akıl ve ihtiyât ile mağrûr ise ol kadar da câhil ve
bî-basîrettirŞu da'vâda bulunan insanlardan hiç me'mûl olunur mu ki ağaç aşılamak
çiçek yetiştirmek horoz tavuk beslemek hatta ipekböceği tutmak için nice
senelerden beri nice uslu akıllı adamlar nice zahmetler nice himmetlerle nice
kitaplar yazsınlar ve telâhuk-ı efkâr ile her birini bir fenn-i mahsûs olacak derece
tevsî' edip ilm-i nebâtât ilm-i ezhâr ilm-i hayvânât târih-i tabi'î ilm-i arz diye türü
türlü isimer taksınlar da beride mahsûl-i hayatları olan çocuklarının ileride insan-ı
kâmil olması için nasıl terbiye olunmaları lazım geleceğini hiç düşünmesinlerVe
kendilerinden cüz' olan ciğerpârelerine güyâ ağaç çiçek tavuk ve böcek kadar da
ehemmiyet vermesiler.
Bir kimseyi evlâdının mevtiyle emvâlinin telefi arasında muhayyer
kılsalar; zannolunmaz ki evlâdının mevtini tercih edecek kadar yüreksiz ve alçak bir
adam bulunabilsinYa garip değilmidir ki evlâda bu muhabbet yalnız onlara mevt
isâbet etmemesi fikrine münhasır kalıp dünyada yaşadıkları esnâda husûl-ârâm ve
a'âdetlerine şâmil kılınmaz! Terbiyesizlik korkulmakta mevtten aşağı mıdır? Bir
çocuk bed-ahlak ve anasına ve babasına âsî ve sârık olursa onun yaşamasından ne
fâ'ide görülür? Nice terbiyesiz evlat vardır ki karnında yattığı ve sütüyle büyüdüğü
anasını darp eder babası dahi yerine bir hayru'l- halef yetiştirip âhir vaktinde
rahat etmek hayâlâtında iken- âh ne olaydı ömrümde te'ehhül etmeseydim; ve böyle
evlâda mâlik olmaktan ise ağaç gibi büyüyüp gideydim- derBîçâre bilmez ki
evlâdının böyle olması için kendi sebep olmuştur şimdi çektiği kendi mahsûl-i
amelidir.
Acaba bizde buraları düşünür babalar analar var mıdır? Hiç yoktur demek
belki mübâlağa olur; lâkin var ise de per nâdirdirVe çekilen mesâ'ib ve devâhînin de
menba'ı işte budurHele sabâvetimizde nasıl ellerde büyürüz; ne mukûle kimselerden
terbiye görürüz; buraları bir kere düşünürsek bu kadar da olduğumuza ve henüz
çirke-bedûş dağlarda dolaşmadığımıza şükr etmeliyizAnadolu'dan kaçmış;
âdâbınü'l-fennî görmemiş lalalarımız bize ne mukûle edep ve ahlâk ta'lîm edebilirler!

Bizde en mühim iki me'mûriyet yâhud vazîfe-i insâniyet vardır ki- nedendir
bilinmez güyâ bi'l-iltizâm en kâbiliyetsizlere havâle olunur- onların birisi çocuk
lalalığı diğeri de kazâ müdürlüğüdür.
Hele lalalık müdürlüğe müreccah gibidir; meselâ küberâdan bir zâtın
dâiresinde nâmıyla bulunan bir sürü haşerâttan birisi ihtiyar ve işe güce bî
iktidâr oldukda lakâbı takılırLâkin büsbütün tard ve def'ine merhamet
kâ'il olmaz; ve ayda beş on kuruş verip de hânesinde oturmaklığına da efendi
hazretlerinin hırs ve tama'ı rızâ vermezGetirilir; dâ'irede kahveci edilirHalbuki
herif hasîr ovalarında maslahat-ı arz-ı hâli kullanmaktan başka ömründe bir işe sarf-ı
efkâr etmemiş olmasının üzerine ihtiyarlık ve sersemlik de gelmiş olduğundan
birgün nasılsa sendeleyip kahve tepsisini elinden düşürür; fincanlar kırılır gece
berbâd olurBundan herifin kahveciliği beceremeyeceği tebeyyün edip aralık
kapıcılık hatıra gelir.
Çünkü kapıcılıkta sokak köpeklerini içeri girmeye bırakmamaktan başka bir
iş olmayıp bu ise kahveciliğe nisbetle gergi gibi sade olduğundan eline bir değnek
verilir; kapıya oturtulurBirkaç gün sonra bir sabahleyin efendi hazretleri haremden
çıkıp misâfir odasında bir sürü halk ile ber-mu'tâd hevâ'î sohbetle meşgûl iken bir de
oda kapısından içeri bir kara sokak köpeği girer! Efendi pür ateş olur; misâfirler
şaşarlarHer ne hâl ise bir hây ve hûy ile köpek def' olunur ve esnâda
iskemle üstünde uyur bulunur.
Bu numûne herifin kapıcılığa da yaramayacağını ispât edip fakat yine
def'ine merhamet ve idâresine efendideki haset bir türlü rızâ vermez ne yapalım; ne
yapalım diye düşünülür; mahdûm bey efendiye bir lala da lâzımdı ya işte bu da bir
baba adamdır denir; çocuk ihtiyara teslîm edilir! İstanbul'da cevâmi-i şerîfe
avlularından başka gezecek açıklık mahal olmadığından lala çocuğu bir câmi
avlusuna götürürÇocuk orada akranı olan mahalle çocuklarıyla oynamaya alışırVe
bu sırada ahlaka muzır olacak bin türlü edepsizlikleri de beraber öğrenirNihâyet bir
gün adım atlarken ya kasığı çıkar; ya top oynarken gözü patlarzaman bu herifin
lalalığa da adem-i kâbiliyeti zâhir olur.

..
.

İmdi şu fetânet ve dirâyette olan bir lala çocuğuna mukûle âdâb ve ahlak
öğretebilir ki çocuğun müddet-i ömründe vesîle-i sa'âdeti ola! Yani böyle bir
meyyitten ne hayat mutasavverdir ki henüz yaşamaya başlamış ve benî nev'i arasında
hem kendini hem de kendine takarrüb edenleri bahtiyâr etmek için yaratılmış olan
tıfl-ı ma'sûm ondan esnâ-yı hayâtında müstefîd olacak ders ala! Alsa alsa ondan
alacağı ayn-ı mevt olan ders-i cehâlet ve eğer yalnız cehâlet olsa yine a'lâ! Belki
onun misâlinden yâhut gafletinden ittihâz edeceği sû-i ahlâk ve hecinnettir ki mevt
ondan bin derece iyidirZîrâ mevt ile hem meyyit hem de ondan mutazarrır
olacaklar kurtulurLâkin hay sûretindeki meyyitler hem nefislerine hem de benî
nev'lerine mazarrat ettikleri için onlar insan değil belki insan şeklinde zehirli
akrepler ve yılanlardır.
Ancak nazar-ı insâf ile bakılırsa bu kabahat lalanın mıdır? Hayır! Asıl
kabahat çocuğun babası olacak nâdân-ı bî-iz'ânındır ki semere-i fevâ'idini ve
hânedânında kendinin yerini tutacak ve bir gün kendinin ve ehl ve ıyâlinin ya
sermâye-i huzûr ve sa'âdeti veyâhud bâ'is-i hazelât ve nikbeti olacak evlâdını ve ciğer
köşesini mukûle ellere teslî ile güyâ kendi eliyle boğazlar.
Benim pederim Galata gümrüğünde kâtip ve işini gücünü iyi bilir ve
vazîfesiyle kana'at eder bir merd-i muhâsib idiEnim hengâm-ı sabâvetimde yaz kış
Boğaziçi'nde de sâkin olurdukBenimle beraber mektebe gidip gelmek
hem de evin sokak işlerini görmek için on yedi on sekiz yaşlarında ve Ömer
nâmında bir köle aldı.
Köle memleketinde hırsızlıkla terbiye olunduğundan kiraz üzüm
mevsimlerinde beni bağlara götürür; ve kendisi eli yetiştiği meyvelerden çalardı.
Birlikte yerdikTahmînime göre altı yedi yaşlarında idimBir gün köle ile barber
Damat Halil Paşa'nın Kandilli üzerinde vâki' bağlarından Havuzlu
Bağderler bir bağına gittikBağın etrafı dikenli çalılarla mahfûz olmakla köle bir
medhal bulup da giremediVe elindeki sopa ile çalıları aralayarak güçle bir
küçük delik açabildiVe bana hitâp ile Ben buradan sığamam! Sen küçüksün; içeri
gir! Yakındaki kütüklerden üzümleri koparıp bana ver; birlikte yiyelim! dedi.
Ben de peki! Dedimİçeri daldımVe üzüm düşürmekle meşgul oldum.
Meğer Halil Paşa merhûm ol esnâda nişan atmak için bağa gelmiş; ve nişan testisi
bi't-tesâdüf tamam benim çapul ettiğim mahale konulmuş olmakla uzaktan beni

görmüş; merhûmun dâ'iresi kavvaslarından Kandillili Ahmet Bey derler; koca bıyıklı
bir kavvas var idi ki her bâr rast geldikçe bıyıklarından korkardımgün paşanın
yanında bulunmuş; ve paşa beni ona gösterip yanına getirmesini tenbih ile
göndermiş.
Ben ise dünyadan bî-haber! Muttasıl üzüm salkımlarını koparıp çalı
arasından köleye vermekle meşgul iken ansızın arkamdan biri gelip beni kucağına
kaptıVe korkutmayarak ve bilmem ne sözlerle te'mîn ve teselliyetler ederek
paşanın yanına götürdüÖnünde duran birkaç tabak üzümü benim önüme sürüp
yemek teklîf eylediOnun bu nevâzişi korkuyu ve heyecânı büsbütün zâ'il edip bilâ
teklif yemeye başladımKimin çocuğu olduğumu evimizin ne semtte olduğunu
sorduBen de söyledim.
Niçin üzüm çaldığımı sorunca hiç ketm etmeyip kölenin ta'lîmâtını
tamamıyla nakl ettimBenim sadâkat ve safvetim besbelli merhûmun hoşuna
gitti; zîrâ elime bir hayli para verdiVe Ahmet Bey'e teslim ile hânemize gönderdi.
Garâ'ib-i ittifâkıyedendir ki merhûmun son kaptanlığında hasbe'l-kader
hizmet-i şâhânede bulundumBir gün saray-ı hümâyuna geldiKendisiyle sohbet
ederken hatırıma gelip bundan on altı on yedi sene evvel Kandilli'de Havuzlu
Bağ'da nişan atmak esnâsında iken yeşil cübbe giymiş bir çocuğu üzüm çaldığı sırada
görü Kavvas Ahmet Bey ile tutturarak celb ve taltîf buyurduğunuz hatıra gelir mi? -
diye su'âl ettimPaşa merhûm gâyet fatin ve zeki olmakla derhal tahattur ettiVe
çocuğa hâlâ acırım; zira çocukta aslâ fenâlığa isti'dâd görmedimÇünkü vuku'atı hiç
ketm etmeyerek bana nakl etti ve pek hoşuma gittiSonra Ahmet Bey dahi çocuğu
tasdîk eylediLakin çocuğu ve bu vak'ayı siz neden bilirsiniz? dediBen de
cevabımda İşte güz sizin bağınızdan üzüm çalarken yakayı ele veren ve lâyık
olmadığı halde mazhar-ı iltifâtınız olan çocuk sakallandıBugün karşınızda yine
iltifâtınıza nâ'il oluyor; yani bendenizim." Dedimben bunu söyler söylemez güyâ
hırsızlığı kendi etmiş gibi kemâl-i edebinden kızardı ve bana teşekküre meydan
vermeyip müstağrak-ı taltîfât eyledi.
Bu köleyi biraz vakit sonra peder merhûm âzâd edip memleketine
gönderdiBeni dahi esnâda İmamzâde merhûmun nezâreti tahtında Süleymaniye
civârında yeni açılmış olan mekteb-i edebiyeye verdiVe terbiyeme bakmak için
İsmail Ağa nâmında ve elli beş altmış yaşlarında bir lala tuttu.

Bizim lala Kayseri kazâsı dâhilinde karyesinden olup yeniçeri
derûnunda taşra ve zirâsına iç ağalığı etmiş; ve çok şey görmüş oldukça dünyâyı
anlamış; hakîkatte pişkin ve edip ve evlâd-ı harîsî bir adam idi.
Şu kadar ki gece gündüz dert ve fikri beş on kuruş kazanıp bir gün evvel
memleketine gitmek ve âhir vaktini çocuğu çoluğuyla beraber geçirmekten ibâret
olmakla para hânesi gelince lala her türlü hissiyât-ı insâniyeyi unuturduMeselâ:
Peder-i merhûmun lalaya ve bana birinci tavsiyesi câmi avlusuna gidip çapkınlarla
oynamamak iken her gü mektepten çıkıldıkta şerîklerimle beraber biz soluğu
Süleymâniye Cami'i avlusunda alırdıkEğer lala biraz ttizlik edecek olursa pederden
aldığım gündelikten cebimde kalan yirmi para yâhud otuz kırk parayı eline
sıkıştırırdım; derhal yüzü gülüp- haydi! Ben de ikindi namazını kılmadımSen biraz
oyna; ben de namazı kılayım.- derdi ve namazdan sonra ekseriyâ son cema'at yerinde
uykuya varıp bir iki saat beni hâlime terk ederdiSonra avdet edeceğimizde niçin
geçtiğimizi şâyet peder sorarsa ikimizin cevâbı bir olmak için birlikte bir yaşan
hazırladık!
Lâkin bu hâl ile beraber lalam beni dâima dersimde devam ve sınıfımdaki
çocuklara sebkate ikdâm için elinden gelen teşvîkâtı icrâda kusûr etmezdiHatta
nazm-ı iş'âra başlayışım adamın himmet-i mahsûsası ve bir garip vesîle ile
olduğundan burada naklini fâideden hâlî görmem.
Bizim lalanın iş'âra pek muhabbeti vardı; hatta kendinin yazısı güç okunur
derecede imlâsız olduğu halde Âşık Ömer ve Gevherî âsârından mahfuzu bulunan
beyitleri münâsebetli münâsebetsiz sıra getirip okur ve ara sıra kendi de kıt'a ve
gazel gibi şeyler nazm edip içinde mevzûn olanları da bulunurduBu matla' onun bir
gazelindendir:
"Derûnum derdin arz ettim bu kırtasa kalemlerle
Görelim ne zuhûr eyler; ne söyler gonca femler."
Mektebe İsa Efendi nâmında bir Farsî mu'allimi ta'yîn edilmişti: her hafta
salı günü gelirdiÇocukların bazıları ondan ders alırdıLâkin benim mektebe
gönderileceğim vakit peder merhûmdan "Sakın olmaya ki Farsî okuyasın! Zira "Her

kim okur Farsî gider dinin yarısı" diye almış olduğum nasihat kulağımda küpe
olduğundan Farsîye heves şöyle dursun okuyanlara dinsiz nazarıyla bakardım.
Lala bu hale vâkıf olmakla gizlice bana Farsînin her şeye lazım olduğunu
ve dine dokunmaksızın okunması mümkün idüğini ve her Farsî okuyan dinsiz
olmayıp hatta İsa Efendi pek sâlih ve mütedeyyin bir adam olduğunu ve kendisi bile
vaktiyle okuyamadığına nâdim olup şimdi elinden gelse ak sakalıyla okuyacağını ve
eğer ben okumaz isem imtihan vaktinde şeriklerimden geri kalacağımı ve pederin
bana böyle demesi kendinin Farsî anlamadığından olmakla eğer ben şimdi ondan
gizli öğrenecek olursam hem pederimi geçmiş hem de imtihanda birinci çıkıp onu
memnûn etmiş olacağımı öyle bir lisân ile anlattı ki artık Farsî okumayı iyice
zihnimde kararlaştırdım; ve güyâ gizli bir kabahat eder gibi mektebin demirbaş
kitaplarından bir tuhfe-i vehbî isti'âre edip hafta derse başladım.
İyice hatırımdadır ki henüz tuhfeyi tamam etmemiş idim; bir gece lala ile
beraber karşılıklı oturup el değirmeni ile öğütmekle meşgul idik; değirmeni
çevirirken sıra bana geldiBen çevirmekle meşgul iken gördüm ki lala gözlerinden
yaş döküp muttasıl ağlıyorSebebini sordum cevabında "Sen daha çocuksun
anlamazsın!" dediBen ısrar ettim nihâyet âciz kalıp "Bu değirmen lisân-ı hâl
ile ne diyor biliyor musun?" dedi.
Ben değirmenin lakırdı söylediğini vakte kadar hiç işitmediğimden
hayran hayran lalanın yüzüne baktım; -o zaman değirmenin nasıl lakırdı söylediğini
bana söyle- diye ibrâma başladım.
Lala derûnundan bir âh çekip "Evet! Değirmen söyler; ve bizden daha fasîh
ve ma'kûl söylerFakat onları işitmeye kulak ister! İşte bu değirmen lisân-ı hâl ile
diyor ki: -Ey bana nazar eden gâfiller! Gözlerinizi iyice açın; baba iyce bakın! Zîrâ
ben bu dünyanın bir misâliyimBana koyduğunuz buğdaylara dahi dünyaya gelen
insanların aynıdırKonulan taneleri ben iki taşın arasında yuvarlaya yuvarlaya kırıp
ufaltırımVe matlûb olan mertebe-i kemâle geldiklerinde ki bulgur olur; onları dışarı
atarım; yeni gelenlerle meşgul olurumNitekim dünya dahi kendine gelen insanları
zemin ve semâ arasında envâ' belâyâ ve imtihânât ile ezip geçirip kemâle yani her
şahıs kendine mukadder olan nisâba bâliğ oldukda mezara def' eder; diğerleriyle
meşgul olur.

Hatta bu mana üzerine şöyle de bir şi'ir hatırıma geldi; şimdi bi'l-bedâhe
nazm ettim" dedi ve "Âsiyâbı devr eden âhenge nazar kılmışım." Mısrâ'ıyla birkaç
beyit okuduHayf ki diğer mısrâ'lar hatırımda kalmadıBen bu sözün
medlûlünü anlayacak yaşta olmadığımdan âsiyâbın böyle güzel söylemesinden
ziyâde lalanın fazl ve kemâline hayran oldumVe âsiyâb ve âhenk kelimelerinin
ma'nâsını anlamakla Farsî okumaya zevk ve hevesim bir kat daha tezâyüd ettiVe
lalanın gözünü kaşını eğerek kemâl-i telezüzle ve bildiğim bir tarzda okuduğu şi'irin
edâsı ma'nâsından ziyâde hoşuma gidip şi'ri bana öğretmesini ricâya başladımLala
cevabında Şi'ir dedikleri bazı 'ibâda mahsus bir 'atiyye-i ilâhiyedir; tevaggul ve
tahsîl ile olmazEğer cenâb-ı bârî sana da mukadder etmiş ise şâ'ir olursun; ve illâ
hiçbir vesîle ile bu şerefe nâ'il olamazsın! Hocan Nu'man Efendi her ilimde mâhir bir
fâzıl-ı mütebahhir iken şi'ir söyleyebilir mi? Bak 'İsâ Efendi Farsî'de yektâ olduğu
halde tabi'at-ı şi'riyeye mâlik mi? İşte şi'ir dâd-ı haktır; ilm ile ele geçmezdedi.
Bunu işitir işitmez güyâ içimde küllenmiş bir ateş kümesi varmıştır körüklemiş gibi
kendimde bir galeyân hissettim; karara mecâlim kalmadıDeğirmeni bıraktım;
ağlayarak lalanın boynuna sarıldım; ve şi'irin nasıl söylendiğini mutlaka bana
öğretmesi için yalvardım.
Lala ehl-i aşk ve bağrı yanık bir kimse idiBana nazar-ı terahhumla baktı;
ve bir tarz-ı dil-nevâzâne ile "Sende bu aşk ve heves oldukça umarım ki şâ'ir olursun!
DediVe şi'ir denilen âdetâ söz olup fakat evzân ve arûz dedikleri fâ'ilâtün
mefâ'ilünlerin harekât ve sükûnuna muvâfık olmasını ve mısrâ'ların âhiri birbirine
uymak lâzım geleceğini bildiği kadar ta'rif ettikten sonra mâdemki şi'ire hevesin
var! İbtidâ ki nazmın teberrüken bir olsun haydi bu gece çalış!
yolda bir şey yapıp yarın bana göster; ve uymayan mahallerini düzeltirizBöyle
böyle sen de şâ'ir olursundediVe şi'irin redifleri olmasını tavsiye
eyledi.
Ben sevinç ile merdivenleri dört el ile çıkarak odama koştum kapıyı
kapadımÖnüme bir tabaka kağıt koydum; hemen kelemi elime aldımGüyâ
zihnimde yıkılmış; kalmış bir çok şeyler yazacak idimDüşün bre düşün!..Aklıma
bir şey gelmez!..Vezn ve arûz nerede! Âdî kelimeler bile güyâ bizi tutup da zorla
silsile-i vezne sokacak havfıyla zihnimden firâr ederler idiVe'l-hâsıl hatırıma hiçbir
söz getiremedimBöylelikle sabah oldu; gözüme bir lahza uyku girmediNasıl olursa

olsun dedim; kağıda birkaç satır saçma sapan şeyler yazdım; fakat satırların sonlarına
redifini ilâvede kusûr etmedim! Bunları birkaç yüz kere tekrar tekrar
okudumVe zihnimce hepsini mevzûn ve pek âlâ buldum lâin ma'nâ hiç hatırıma
gelmedi.
Ortalık ağarır ağarmaz; sevinerek lalanın odasına koştumVe henüz
yatağından kalkmış; abdest alırken yakaladım; ve muzafferâne kağıdı eline
tutuşturdumLala bir kere gözden geçirdi; kağıdı yine bana verdiVe tebessüm
ederek "Bu da fenâ değil ama şi'irde vezin her satırın harekât ve sükûnu birbirine
muvâfık olmak demektirBunun ise kimisi fâ'ilâtün kimi müstef'ilün olduğundan
başka; hiçbirinden bir ma'na çıkmıyorKelimeler birbirine gibi
bakıyorlarHalbuki şi'irde vezin ile beraber ma'na da şarttırSen yine bunu sakla;
fakat gece dediğim yolda söylemeye çalış; yarın göreyim! dedi.
zaman ben de şi'irimi tekrar okudum; lalanın dediği kusurların hepsini
gördümArtık ders kimin kaydında! Şâ'ir olmak bence cihâna mâlik olmaktan
kıymetli olduğundan gün akşama kadar mektepte şi'ir düşündümCâmi'
havâlisinde ceviz oynarken yine şi'ir tasavvur ettimNihâyet gece de sabahlara
kadar uğraşarak bir şey karaladımErtesi günü lalaya gösterdimLal kağıda göz
gezdirirken benim yüreğim oynardıAcaba ne diyecek diye gözlerinin içine
bakardımBilmem beni teşvîk için miydi; yoksa sahîhan vezni ma'nâsı var mıydı;
yâhut lalaya mı öyle göründüHer nasılsa bu defa lala beni kucakladı; Aferin! Artık
şâ'ir olacağında şüphem kalmadıBaban değil kim men' ederse etsin; artık
korkmamdediBu sözler beni derûnumdaki âteş-i heves güyâ yelpâzelediler.
Birkaç gün gündeliğimden tasarruf edip lala ile beraber gizlice sahaflara gittik; bir
âşık Ömer mecmu'ası aldıkGeceleri onun mütâla'asıyla meşgul oluyordum.
Pek az müddet de lalanın okuduğu ve yaptığı şi'irlerin nâ-mevzûn olanlarını
temyîz etmeye ve hatta okuduğum Âşık Ömer ve Gevherî iş'ârından beğendiğim
beyitlere nazîreler bile söylemeye başladım! Fakat ma'nâ cihetine çocukluk aklım
ermezdiTâ ki merhum Fatin Efendi ile görüştümBen kendimi olmuş bitmiş; bir
şâ'ir-i mâhir ve cihâna misl ve nazîri gelmemiş bir üstâd-ı
müncer sanıp dururken efendi merhûmun ihtârârı bu kusûrumun ikmâline sebep
oldu.

İmdi eğer mevzun söyleyene şâ'ir ıtlâkı sahih ise bu vesîle ile bizim lalanın
sâye-i feyz ve himmetinde ben de şâ'ir oldum.
İşte eğer köle bizde kalıp da ben onunla dâ'imâ düşüp kalkmış olsaydım.
Başı açık bir hırsız olmazsam da mutlaka 'afîf-i munzır mürtekiblerden biri
bulunurdumEğer lalanın iyiliği galip olmayıp da yalnız paraya irtikâb ile beni hevâ
ve hevesime terk edeydi ben olamadıktan sonra baldırı çıplak bir tulumbacı olurdum.
Âh!..Eğer İstanbul'daki lalaların hepsi bizim İsmâil Ağa'ya benzeseler yine
çocuklara ne mutlu! Eğer insan-ı kâmil olamazlarsa da bâri şâ'ir olurlarLâkin
onların birtakımı para husûsunda tamamıyla Ağa'ya benzerler; fakat ta'lîm-i âdabda
beherleri ve himmetleri yoktur.
Birtakımı da bizim ma'hûd kölenin yaşlılarıdırAllah çocukların yardımcısı
olsunZîrâ ilk bağından üzüm çalan her çocuk müsâ'ade-i baht ile hizmet-i
mülûkâneye nâ'il olamaz; ve kitabını tercüme edip nefsinde vukû'a gelen
hatî'âtı benî nev'ine misâl-i ibret olmak için meydana koyamaz.
El-yevm kendimde ne kadar kötü huylar görürüm ki ben dahi onlardan
rahatsız ve bî-zârımVe dikkat ederim ki bunların her biri hâl-i sabâvetimde
gördüğüm terbiyeden kalmış bir eserdirLâkin hayf ki kırk yaşını geçtim; otuz beş;
kırk yıldır bu huylarla me'lûf olduğumdan şimdi def' ve izâleleri elimden gelmiyor.
Vâkı'â birtakımını cebr-i nefs edip zâhire çıkarmamaya muktedir oluyorum; lâkin bu
cebr-i nefs esnâsında kendimde bir ıstırâp eseri hissetmemeye kâdir olamıyorum.
Âh ne olurdu ki vaktiyle bir hüsn-i terbiye görmüş; ve ahvâl-i âlemi
zamânıyla bilmiş olaydım! Âh ne olurdu gibi bir lala elinde büyüyeydim!
Ziyâ Paşa içinde bulunup da âsâr-ı terakkiyâtıyla mübâhî olduğumuz
devr-i dilârâyı hazreti pâdişâhîde maddî ve ma'nevî mehâsin-i lâ-tahsî müşâhede
edilmekte ve ulûm ve ma'ârif ve sanâyi'in her şu'besinde nice âsâr-ı terakkî
görülmekte olmasıyla bu bâbda atnâb-ı makâle hâcet görülmezKaldı ki mukaddemâ
Dersa'âdet'in matbû'ât-ı mevkûtesi senevî müneccimbaşılar tarafından çıkarılan
takvîm-i sâl ile haftada bir def'a çıkmak üzre müretteb olan Takvim-i Vekâyi'
nüshalarından ibâret iken Cerîde-i Havâdis bunlara sâlis ve bu şekl-i müselles terakkî
ve tevessü' efkâr-ı âmmeye bâ'is olup giderek Tercümân-ı Efkâr umûmiye olunan
matbû'ât-ı mevkûte birdenbire ol kadar tekessür etmiştir ki müddet-i kalîle zarfında

rû-nümâ olan terakkiyâtın beyân-ı tafsîliyesi şöyle dursun yalnız bu sırada
müneccimbaşı efendi tarafından sâl takvimine ilâve olan fevâ'id-i cedîdenin bâb bâb
şerh ve îzâhına tasdî olunsa bir büyük kitap olur fakat üç dört seneden beri bu
takvimde görülen sene-i şemsiye-i hicriye mes'elesine dâ'ir bazı ebhâs ve mütâla'âtın
ber vech-i âtî erbâb-ı dikkate arz ve ihtârı muvâfık-şi'âr-ı şükr-güzârı görülmüştür.
Evrâk-ı derûnun leyl ü nehâr deste deste şîrâze-beste-i fasl-ı hazân ve
baharı oldukça eyyâm-ı mütevâliyeye göre evzâ'-ı felekiyenin ta'dîl ve takvîmi ile
senelerin ta'yîn-i meâsim ve fusûlü nev'-i beşerin pek eski bir âdet ve usûlüdür.
Cevdet Paşa
**LÂHİKA**
Bu âlem teceddüd ve inkılabdır ihtilâf-ı leyl ü nehârî gibi tahavvül-i edvâr
ve ekvârı dahi hep tekâbül-i sülb ve îcâbdır bunun hakâyık-ı ahvâlini bilmek ve
nazariyâtının ukde-i eşkâlini halledebilmek şöyle dursun müşâhedeye istinâd ile
yakîniyâttan ad ve i'tikâd olunan bazı kazâyâ bile galat-ı his ihtimâl ve mülâhazasına
mebnî mahal-i bahs ve irtiyâbdır.
Ez cümle evzâ'-ı felekiyenin tağyîrine ve leyl ü nehârın tekerrürüne bakıp
bir hareket-i yevmiye müşâhede ediyoruz lâkin mir'at-ı nazara-i evlâya mün'akis
olduğu vecihle devr ve hareket eden şems ve kamer midir yoksa üzerinde
bulunduğumuz küre-i arz dönüp de bu görüşümüz galat-ı hiss-i nazar mıdır burası ez
kadîm-i hükemâ beyninde muhtelifün fîh bir meseledirPisagor ki müddet-i medîde
Mısır'da ve Asya'da dolaşıp tahsîl-i ulûm-ı hikemiye eylemiş bir zât-ı celîlü'l
müessirdirOnun re'yine göre güneş merkez-i âlem olup etrâfında arz ve ecrâm-ı
sâ'ire sâ'ir ve dâ'irdirAsr-ı Eflâtun'a kadar onun mezhebi meslûk felâsife-i Yunan
idiBa'de Aristo arzın sâbit ve etrâfında şems ve kevâkib-i sâirenin müteharrik
olmasına zâhib olduİlm-i hey'ette hükemâ-yı İslâmiyenin me'hazı olan kitâb-ı
Mucassatî dahi onun mezhebi üzre yazıldı bu vecihle her tarafta Aristo mezhebi
i'tibâr bulduVe Pisagor'un mezhebi efkâr-ı âtîka-i mehcûreden ad ve itibâr
edildiMu'ahhiran hükemâ-yı Avrupa şemsin etrafında arzın müteharrik olduğunu
isbat etmeleriyle Pisagoros mezhebi yine meydana çıkıp el-hâlete hâzâ her tarafta
şâyi' olan hey'et-i cedîdeye esas oldu ve Avrupa'da cesîm rasathâneler bünyâd ve

büyk dürbünler îcâd olunarak ilm-i hey'et şimdi câlib-i nazar-ı hayret olacak
dereceye geldi.
Ve kitâb-ı Mucassatî kûşe-i nisyanda kaldı insan meşhûdâtta böyle ihtilâfa
düşünce ma'kûlâtta ne kadar ihtilâf-ârâ vukû'a geleceği cüz'î te'emmül ile anlaşılır
işte bunun içindir ki mebâhis-i hikemiyenin çoğunda efkâr-ı ukalâ yekdiğere mu'ârız
ve bir adamın bir zamandaki re'yi diğer zamandaki re'yine münâkız olurHer fende
bu misillü ihtilaflar çoktur fakat veche meşrû üzre hey'et-i cedîde ve atîka ihtilâfının
ilm-i zeyc ve takvim hesaplarına te'sîri yoktur zîrâ devr eden gerek şems olsun ve
gerek arz olsun iki takdirce dahi hareket-i yevmiyenin miktarı birdir.
Şu kadar ki şemsin bir devre-i yevmiyesi denilecek yerde şemsin etrafında
arzın bir devre-i yevmiyesi denilmek lâzım gelip hakîkat-i hâl ma'lûm olduktan sonra
böyle bazı ibârâtın tebdîliyle ihtilâf-ı i'tibârâtın ta'dîli ise emr-i sehl olduğundan
bâlâda mebsût olan mesâ'il zeyc ve takvimin hey'et-i cedîde ahkâmına mübâyin
düşmeyeceği emr-i zâhirdir.
Cevdet Paşa
Olanlar feyizyâb-ı intibâh âsâr-ı kudretten
Alırlar hisse-i ibret temâşâ-yı tabi'attan
Ey rûh-ı medhûş! Dalmış olduğun hâb-girân-ı gafletten artık bî-dâr olSeni
ihâta eden şu temâşâgâh-ı şukûhe atf-ı nazar etAsıllarını sûret-i tekevvünlerini
şekillerini fevâidini başka başka sûret-i tahayyüre alÂsâr-ı rahmet-i ilâhiyeye nâzır
olan her kalb-i meşhûn hayret ve i'câz eden revâbıt-ı mâlânihâye-i kâinâta bak!
Bazen gökyüzüne nazar ederimOnun elvân-ı muşa'şa'a ve
mütenevvi'asını âleme neşr-i envâr eden yıldızları pertevî muhât olduğum eşyâyı
bana ayân eyleyen şems-i tâbânı temâşâ ettikçe meftûn ve mütehayyer olarak bu
şeyler kimin eseri olduğunu kendi kendime şu sûretle su'âle başlarım:
Bu kubbe-i fasîha-i semâvâtı kim inşâ eyledi?..Ad ve ihsâya gelmeyen
kanâdili oraya kim ta'lîk etti?..Şa'şa'alarını derece uzak mesâfelerden bize kadar
îsâl eden yıldızlar hangi sâni'in eseridir?..Onlara kadar intizam tahtında seyr ve
hareketi kim ta'lîm etti?..Güneşi tenvîr-i âleme ifâza-i arza me'mûr eden kimdir?.
Ey yüce dağlar! Size böyle tarh esâs-ı istivâr eden sırrınızı bulutlara kadar a'lâ

eyleyen kimdir? Sizi sebz ü hürrem ormanlarla meyvedâr ağaçlarla bin
türlü nâfi' nebâtât ile rengîn ezhâr-ı mütenevvi'a ile tezyîn eden kimdir?
Şevâhikinizi karla buzla setr eden arzı ervâ ve ihyâ edici menba'ları -her tarafa
feyz ve bereket ve hayat bahş eyleyici nehirleri sînenizde nebe'ân ve cereyân eden
kimdir?..
Ey güzel çiçekler! Bu zîneti bu arayışı size kim bahş eyledi!..Sizin bu
letâfet-i dilfiribinizi husûle getiren bir avuç toprak birkaç damla sudan ibâret midir?..
Tefrîh-i müşâm eden revâyih-i tayyibeyi nereden buldunuz?.Tezyîn-i enzâr eden
elvân günâgûn size kim ihsân eyledi?
Ey topakları suları şenlendiren mahlûkât? Hilkatiniz hayatınız ve
tabi'atınıza - sûret-i ta'ayyüşünüze muvâfık olan ve kuvve-i idrâk-i beşeri dûçâr-ı
hayret ve istiğrâb eden bin tülü havas ve hevâs-ı acîbeniz kimin atayasıdır?
Akıl ve idrâkimi kemgüşte-i hayret eden bu garâibi düşündükten sonra bir
aralık kendimi tahatturla ser-efrâz-ı mahlûkât olan nev'-i beşerin hilkat ve mâhiyetini
te'emmüle başlarımBu sırada dahi muhayyer-ı ukûl bir nice hârık fevc fevc pîş-i
nazar-ı ibretime gelir ve gönlümü müte'essir eylerSübhânallah!.Bir avuç toprak
derece muntazam bir vücûda nasıl münkalib oldu? Nasıl oluyor ki vücuttan bir
uzuv kendisini muhît olan eşyayı görüyorBir diğeri etrafında husûle gelen
asvâtı işitiyorBir üçüncüsü havayı ta'tîr eden revâyih-i tayyibeden müstefîd oluyor?
Efkârımızı arzularımızı hem-nev'imiz arasında tamamıyla anlatıp anlamak kâbiliyet-i
girân-kıymetini bize kim ihsân etti?.Hele en büyük bir nimet olan fikir ve nazarı ki-
kâffe-i eşyâyı mîzân-ı dikkate vurmaya aralarındaki revâbıt ve münâsebâtı taharrîye
ve bu sûretle yeniden yeniye birçok ma'lûmât ve fevâid istihsâline ve'l-hâsıl
beşeriyetimizi isbâta medârdır- nereden bulduk?.Ey Rabbü'l-Erbâb olan zât-ı ilâhî!
Hakâyıkı nâ-kâbil-i idrâk olan bunca mü'essir hârikayı te'emmül edip de bunlar bütün
senin hikmetini azametini adâletini ki- mahlûkâtın ve husûsan nev'-i beşerin
mes'ûdiyetine sebep ve âlettir- nasıl müşâhede etmeyeyeim?.Evet Allahım! Bu
kâinât ve onda meşhûd olan âsâr-ı hayât -ve harekât ve sekenât ezelde rahmet-rîz-i
sudûr olan fermân-ı kudret-beyân *kün feyekûn* cilve-nümâ-yı vücûd ve şuhûd
oldu!.
"Ey varlığı varı var eden var
"Yok yok sana yok demek ne düşvâr

"Der her şeyin lisânı her-gâh
Allah Allah Allah Allah
Recâizâde MEkrem
Sâmi Paşa'nın vefatı üzerine Abdülhak Hamid Beyefendi'nin merhum
müşârünileyhin muhâdiminden birine yazdığı ta'ziyetnâmedir:
Etmedi sırrını aklım temyîz
Hâme-i hayreti ettim tehzîz
Ne acibdi kiyazarmış adım
Ta'ziyetnâme-i tebrîk âmîz
Cihân-ı edebiyatta kıyâmet kopmuş bizim burada haberimiz yokİnsan-ı
kâmil sûretinde mücessem bir asr-ı azîm ma'ârif-i fenâ âbâd mâziye inkılâb etmiş
edvâr âtiye-i edeb sihrinin mâtem olsa becâdırBi'l-cümle ulemâ ve üdebâ ağlasınlar
ki kutb-ı güzînim ve muhteremlerinden dûr oldularBundan böyle mekân-ı
mukaddesi arandıkça arş-ı a'lâya bakılsın nâm-ı sâmi-i mübâreği yâd olundukça
Allah Allah desinlerVâh bedbahtân-ı istikbâle ki temâşâ-yı likâ-yı rûhânîsine
mazhar olmayacak vâh müştâkân-ı devr-i hâzıra ki feyz ve ma'rifetten mahrûm
kaldılarUlemâ ve fuzalânın bedrika-i dil âgâhı üdebâ ce şu'arânın en kadîm
ümitgâhı zu'afâ ve fukarânın en büyük penâhı nazarlardan nihân olmuşHüdâ bilir ki
bu mektubumu giryân giryân tahrîr ediyorumGördüğüm lutf ve merhametler
aldığım pend ve nasihatler okuduğum ders-i ibretler ağlar gözümün önünden birer
birer güzâr ediyorYa nasıl ağlamayım ki pederimin bin kere fevkinde iken bu fakire
peder mu'âmelesi erzân buyurur idiBunda çâkerleri dahi tesellîye muhtâc olduğuma
Allah şâhid olsunEvvelki rahatsızlıkları zamânında lisân-ı kerâmetlerinden
sâdır olan bir haber kerâmâtın vücûduna zâhirî bir bürhân idiBu girâyise ömr-i
azîzinin
yâdigâr bihterini ittihâz buyurdukları mahdûm edîb ve necîb
muhteremlerinin sûr-ı meserret ve musâheretini görür görmez terk-i cihân-ı fânî
buyurmuşlardır ki nezd-i Hüdâda olan mahremiyetlerine bir alâmet-i ma'neviyedir.

Sûr-ı âli-i devletlerinin tebrîkini Allah'a karşı ahd etmiş olduğumdan îfâ-yı
tehenniyete cesaret ederimYâ rab bu ne rikkat-engîz meserrettirŞehrâyîn-i serverin
leyle-i muhât görülmesi ve çehre-i ümîd nev-husûlünün girye-nâk-ı elem olarak
görülmesi ne hikmettirfecr-i nûrânîden su'ûd eden dûd-ı siyâh kimlere mûcib-i
intibâh olmak içindirMağfûr müşârünileyh herkesten ziyâde ma'mûdunu severmiş
ki bizleri böyle mütehassir bırakarak merci'-i aslîsi olan perver-i derkâra gittiAllah
ise her abdinden ziyâde abdu'r-rahmân müşâr bi'l-benânı severmiş ki cümlemizin
devâ-ı meserret ve memnûniyetine bedel cennet-mekânın husûl-i murâdını takdîr
ettiİşte fakirin hükmedebildiği hikmet budurŞimdi vâcib-i te'âlâ hazretlerinden
şunu temennî ederiz ki merhum müşârünileyhin zât-ı kudsiyeti bârik-i kibriyâya
karîn ve yâd-ı sermedî-i hazîni vicdân-ı İslâiyette defîn oldukça kâffe-i a'zâyı
handân-ı âlişânını na'am ve eltâf-ı ilâhîsine mazhâriyetle mesrûr ve şâdân görelim.
Bundan ziyâde ne bendenizde tahrîr-i mecâl ne de efendimizde kıra'ete hâl
olamamak emr-i tabi'î bulunduğundan ağlamak yine ağlamak üzre feryâda hitâm
veriyorum.
Tasdî' etse de bu âh zârım
Afv eyle ki yoktur ihtiyârım
Her kim vâr ise bungün cihanda
Nâbûd olacak yakın zamanda
Sen hikmete benden âşinâsın
Müstağni-i âlem fenâsın
Benden sana teselliyet ne mümkün
Kim bende de var hüzn-i müzemmin
Bu kânûn-ı sânî içinde bir pazar günü idi ki gökyüzü kâmilen bulutla kaplı
olduğu cihetle güneş arz-ı dîdâr edemiyorsa da soğuk az rüzgar hafif husûsuyla
yerler tamamıyla kuru ve'l-hâsıl bir kış günü için hava her sûretle müsâ'id
olduğundan kendi kendime bir kır gezintisi yapmak isteyerek sâhilhâne-i hakîrânem
civârında dağdan İstinye üzerlerine doğru gitmeye başladım.
Tabi'atın hangi mevsimde hangi vakitte olursa olsun fakat birer başka şekil
ve kıyâfette dâimâ güzel görünmek hâssasına mâlik olduğu ma'lumdurGezindiğim

yüksek yerlerden etrafa nazar olunduğu halde dağların bayırların derelerin tepelerin
birçok parçaları -elvân içinde kendilerine en çok yakıştırılan- yeşil renk ile
mülevven ve bazı mahaller ise serv gibi fıstık gibi kışın dahi hazret ve nezâreti zâ'il
olmayan ağaçlarla bir kat daha ma'mûr ve müzeyyen görünürdü.
Geze geze zemîni yeşil ağaçları güzelin yeşil olan yerlerden birçoğuna
uğradımNihâyet İstinye çarına inerek derenin çağıltısını dinledimHatta orada
birkaç günden beri cihânı ale't-tevâlî mütena'im envâr-ı hayât eden güneşim hande-i
iltifâtına aldanarak zemherîr içinde açılıp saçılmak tehlikesine uğrayan birkaç
papatyanın ma'sûmâne hande-nümâ-yı letâfet olduğunu da gördüm.
İşte uğradığım gezdiğim yerlerde âsâr ve tezyînât-ı tabi'attan hemen her şey
mevcut ve hatta bahara mahsus olan ezhârın bile hakîr ve fakat pek nâzik ve latif bir
numûnesi meşhûd olduğu halde yalnız bir şey mefkûd idi ki da bülbüldür.
Evet! İhtişâm ve dârât tabi'atın en büyük alkışçısı işte küçücük kuştur ki
hizmetini ne bir cûybâr-ı hurûşânın zemzemesi îfâ edebilir ne de bir bahr-i mevâcın
demdemesi.
Baharda bir ağaçlığa girersiniz bakarsınız ki zemîni zümrüd gibi çayırlar
çimenler mefrûş mine gibi parlak mine gibi nâzik çiçeklerle menkûşturBir taraftan
da ağır ağır akıp gider bir ırmağın hazîn çağıltısı işitilirBaşınızı yukarıya
kaldırırsınız görürsünüz ki her nev' eşcâr- zemîn-i tarâvet nişîni güneşin şiddet-i
harâretinden muhâfaza için müttefikan çalışır gibi- yekdiğerine kol atmış yaprakları
bitişmiş bitişmiş de âdetâ bir kaba şeklini almış; kubbe-i huzerâ-yı bî-karârın- hava
ve aydınlık almaya mahsus pencereleri hükmünde bulunan- şükkâfelerinden semâ-yı
fîrûze renk pâre pâre görünürAralık aralık vezâni-i nesîm ile evrâk ve ağsânın
birbirine sürtünmesinden âh-ı tahassürü andırır vahşî ve garip bir sadâ peydâ olur.
Siz mevki'in zîr ü bâlâsındaki etrâf ve civân-bende âheng-i azamet ve ulviyete
küşdâr ve nikrân ve hayrân iken meşcerenin en çok muzlim ve binâenaleyh nüfûz-ı
enzârdan en ziyâde sâlim bir cihetinde saklanmış bir bülbülün garîbâne bir sadâ
âşıkâne bir edâ ile hazin hazin ötüşünü işittiğiniz zaman yüzünüz daha başka türlü
birtakım hissiyât-ı latîfe ile meşhûn olmaz mı?
Bir neşîdemde dediğim gibi:
olan bu âşık mizâc bu âlî tabi'at kuşcağız nahlistân-ı tabi'atın da âdetâ hayât-ı zî

nağmesidirBülbülü veyâhut ona vekâlet edecek sâ'ir murgân-ı nağmekârı olmayan
mevâki'-i tabi'iye mürde değilse bile hâbîde gibi görünür.
Hâl-i şânını bir dereceye kadar tavsîfe çabaladığım bülbülden gün hasbe'l
mevsim bir ses almışım ve nâmındaki eserlerin sâhibi
Refik Bey merhûmun- bilmem neden ise- bendenize hazân-resîde bir andelîb-i
garibin son terâne-i hazîni kadar mü'essir gelen:
"Acabâ bülbüle ne hâl olmuş?
"Derd-i hasretle bî-mecâl olmuş
"Sararıp cism-i zârı nâl olmuş.
"Yoksa hâlâ bahar gelmedi mi?
"Müjde-i vasl-i yâr gelmedi mi
Neşîdesini ihtâr ettiHalbuki bahar olunca bülbülün yine feryâdı
işitileceğini merhûmun ise bir daha görülmesi kâbil olmadığını düşündümBî
çârenin şekl ve sîmâsı kendine mahsus olan tavr ve edâsı fart-ı zekâsı mekârim-i
ahlâkı ulûvv-i cenâbı mekânet ve metâneti çalışkanlığı ve bu evsâf ve meziyâtının
va'ad ettiği ehemmiyet-i istikbâli ve en sonra- büyük kollara da kendinden bir iki gün
evvel irtihâl eden birâderi Rızâ'ya refîk-i râh-ı adem olmaya şitâb eder gibi- anfevân
ı şebâbının en parlak en neş'eli bir deminde bağtete giriftâr-ı ecel-i kazâ oluşu birer
birer gözümün önünden hatırımdan geçmeye başladıEtvâr-ı âlemdeki vefâsızlığı
te'emmül ile zavallı refîka acıdımİşte günkü tenezzühümün netîcesi şu te'essürâtın
netîcesi dahi şu manzûme oldu.
Ekrem Bey
Jan Jack Russo'nun nâmındaki romanından birinci
mektuptur ki devletli Münîf Paşa Haretleri tarafından tercüme olunmuştur.
Hânım sizi bırakıp kaçmalıyım bunun lüzûmunu hissediyorum: Hatta bu
kadar beklememeli idim yâhut daha a'lâsı sizi hiç görmemeli idimLâkin ne
yapalım? Bana dostluk va'ad ettiniz; benim ıstırâbımı görün ki ve bana akıl
öğretiniz.

Bilirsiniz ki ben sizin hânenize mücerred vâlideniz hanımın da'veti üzerine
geldimBazı fünûnda behrem olduğunu bilerek böyle hoca kayıtlı olan bir yerde
sevgili kızının terbiyesi için benden bir hizmet eyittiBen de böyle bir kemâl-i
isti'dâd sâhibesinin bazı ezhâr-ı irfân ile tezyînini medâr-ı iftihâr ad ederek ve
zımnında olan mühlikeyi mülâhaza etmeyerek bu hizmet-i pür hatırı der'uhde
eylemiş idimBu cesâretimin cezâsını çekmeye başladığımı hiç size söylemem:
Me'mûl ederim ki sizce işitilmesi nâ-münâsip sözler söyleyecek ve nâmus ve
asâletiniz ve hüsn-i cemâlinize karşı borçlu olduğum hürmeti ihlâl edecek kadar
gaflet etmem eğer mu'azzeb oluyor isem bâri yalnız ben mu'azzeb olduğum için
müteselliyim ve sizin rahatınızı selb edecek bir rahatı hiçbir vkite istemem.
Ma'amâfih her gün sizinle birleşiyoruz ve görüyorum ki sizce
acımamak ve belki tegâfül etmek lâzım gelen ıstırâb-ı derûnumu bilâ-mülâhaza bî
günâhâne teşdîd ediyorsunuzVâkı'â bu mukûle hâlâtda ümîd olmazsa aklın irâ'e
eylediği tarîk bilirim ve eğer bu maddede akıl ile edep beynini te'lîf edebilseydim
tarîka gitmeye mecbûr olurdumLâkin ciğer-kûşesi için bir fâide me'mûliyle beni
da'vet ve bu kadar i'zâz-ı ikrâma müstağrak eden bir zâtın hânesini hod be hod terk
etmek münâsip olur mu? Birgün zevcinin istiğrâbını celb etmek arzusuyla ma'lûmât-ı
müktesebenizi ketm eden bir vâlide-i müşfikayı bu mahzûziyetten mahrûm etmek
nasıl câ'iz olur? Kendisine hiçbir şey söylemeyerek küstâhâne bırakıp gitmeli mi?
Yoksa çekildikliğimin sebebini kendisine söylemeli mi? Asâlet ve iktidarca kat'an
küfvünüz olmayan bir adamın böyle bir kararı kendisince âdetâ hakâret olmaz mı.
Hânım şu müşkülün halli için yalnız bir çâre görüyoru; bu da beni bu hâle
koyan elin kurtarmasıdır; benim felâketlerim hatâlarım gibi hep sizdendir hiç
olmazsa bana merhamet-i cemâl bâ kemâliniz müşâhedesinden beni mahrûm ediniz
şu mektubumu vâlideniz gösterinizBeni bir daha kapınızdan içeri koymayınız âdetâ
tard ediniz; sizin her türlü mu'âmelenize katlanırım ben kendiliğimden sizi bırakıp
gidemem.
Siz beni tard edesiniz! Ben sizi bırakıp gidemem! Niçin? Cemâl ve
kemâlden müte'essir olmak ve şâyân-ı tevkîr olan bir zâtı sevmek günah mıdır? Hayır
güzelim; sizin şa'şa'a-i cemâliniz gözlerimi kamaştırmış idiFakat siz de buna can
veren daha te'sirli bir câzibe olmasa hiçbir vakitte 'inân-ı ihtiyârımı elimden
alamazdıSiz de fevka'l-gâye bir nezâket ile hilm ve mülâyemetin rikkat-bahş olacak

sûrette ittihâdı ve başkalarının felâketleri hakkında şefkat ve kalbin safvetinden
münba'is bir akl-ı selîm ve bir hüsn-i tabi'at vardır ki işte ben bunların hayrânıyım.
Hülâsa kemâlât-ı sûriyenizden ziyâde kemâlât-ı ma'neviyenizin meftûnuyumSizi
daha güzel tasavvur etmek kâbildirFakat daha dilnevâz ve bir ehl-i ırz adamın
muhabbetine daha lâyık farz etmek mümkün değildir.
Cenâbı Hak meyl ve mîzâcımız ve sinemiz beyninde bir ittihâd-ı hafî vaz'
etmiş bundan dolayı bazı kere iftihâa cesâret ederimHenüz pek genç olduğumuzdan
bizdeki temâyülât-ı tabi'iye rehîn-i fesâd olmayıp birbirine muvâfık gibi görünür.
Halkın siyâk ve ahd üzre olan meslek-i mezmumlarına sülûk etmezden
evvel efkâr ve hissiyâtça müttehid meslek ve müşvârımız vardırRe'ylerimizde
gördüğüm bu ittihâdın gönlümüzde dahi bulunduğunu tasavvura niçin cesâret
etmeyeyim.
Bazı kere gözlerimiz yekdiğerine karşı gelirBirlikteyi ihtiyâr ederiz
ve bazı gizli gözyaşları dökeriz.Âh Juli bu itihâd eğer takdîr-i ezelî ise.Bütün
dünya yere gelse..Aman Juli affediniz şaşırdımSaçma söylüyorumTemenniyâtımı
addetmeye cesâret ediyorum arzularımın şiddeti mevzu'larına kendilerinde olmayan
imkân rengini veriyor.
Gönlüm benim için ne felâketler hazırladığını dehşetle görüyorum
felâketlerimi ümîd ile tahfîf etmek dâ'iyesinde değilim mümkün olsaydı gönlüme
husûmet ederdimSizden istediğim inâyetin mâhiyetine bakarak niyetimin hâlis olup
olmadığına hükmedinizBeni helâk eden zehr-i hilâhilin mümkün ise menba'ını
kurutunuzŞifâyâb olmak yâhut ölmekten başka bir şey istemiyorumBir âşık-ı
dilfikâr nasıl lutf ve mürüvvetinizi niyâz eder ise ben öyle anf ve şiddetinizi niyâz
ederim.
Hakîkat size söz veririm ve yemin ederim ki ben de aklımı başıma toplarım
yâhut derûnumda zuhûrunu hissedeceğim ıstırâbı onun ka'rında bir noktaya cem'
ederimLâkin Allah için olsun ciğergâhıma işleyen tîr-i nigâhınızı artık bana tevcîh
etmeyiniz; nâz şîvelerinizi nâzenîn ellerinizi sarı saçlarınızı nâzik
edâlarınızı benden saklayınız; nazarımın gaflet-i harîsânesini aldatınız halecansız
işitilmesi mümkün olmayan güzel sesinizi işittirmeyiniz: Hülâsa bambaşka bir zât
olunuz tâ ki benim gnlüm yerine gelsinSize doğrusunu söyleyeyim mi?
Geceleri vakit geçirmek için oynanılan oyunlarda herkesin önünde birtakım cangüzâr

teklifsizlikler ediyorsunuz; başkalarına karşı nasıl çiğnetmiyorsanız bana karşı da
öyle çiğnetmiyorsunuzHatta dün gece az kaldı ki cezâ olarak bana kendinizi
öptürecektiniz: Pek cüz'i muhâlefet gösterdinizİsâbet oldu ki ben ısrar etmedim.
Gittikçe tezâyüd eden ıstırâbımdan anladım ki helâk olacağım bunun üzerine
durdumÂh hiç olmazsa di'l-hâhım vecihle bu bûse ile istifâ-yı haz edeydimBu
bûse benim son nefesim olurdu; ve dünyada en bahtiyar adam olurdum.
Vahim netîceleri müntec olabilecek şu oyunları lütfen terk edelimBu
oyunların içinde hiçbir zararsızı yoktur bi'l-'akis pek muhâtaralıları vardırAllah
bilir elim elinize tesâdüf eder diye titrerim bilmem nasıl olup da yine her vakit
tesâdüf ediyorHemen eliniz elime değirdiniz bir yürek oynamasına uğruyorum:
Oyun sıtmayı ve belki ihtilâl-i şu'uru mûcib oluyor: Artık bir şey cib oluyor: Artık bir
şey göremez bir şey hissedemez oluyorum; işte ihtilâl esnâsında ne diyeyim ne
yapayım nereye saklanayım kendime nasıl kefil olayım?
Ders esnâsında başka türlü mahzurlar varVâlideniz yâhut halanızın kızı
hazır olmayarak bir lahza sizi görürsem bütün bütün vaz'iyetinizi
değiştiriyorsunuz ve bir sûrette vakar ve mekânet takınıyorsunuz ve öyle soğuk
mu'âmeleler ediyorsunuz ki size olan hürmetim ve sizi gücendiririm korkusu akıl ve
idrâkimi selb ediyor ve kemâl-i fetânetinizle berâber güç hâl ile okuyabildiğiniz ders
üzerine titreyerek ve dilim dolaşarak birkaç söz söyleyebilirimİşte böyle sûretâ
gösterdiğiniz müsâvâtsızlık ikimize de muzır oluyor: Hem beni muzdarip
ediyorsunuz hem de kendinizin ta'limine mâni' oluyorsunuzBu derece ma'kûl bir
zâtın televvün-i mîzâcına sebep ne olduğunu anlayamıyorumHalkın önünde kadar
hiffet ve tenhâda kadar mekânet nasıl mümkün olduğunu su'âle cesâret ederimBen
zannederim ki bunun aksi olmak lâzımdır ve insan sûret-i hâlini hazârın adedine
göre tertîb etmelidirBöyle yapacak bir de mahremiyet hâlinde resmî mu'âmele ve
halk huzûrunda teklifsizlik gösterdiğinizi her vakit müsâvî bir ıstırâb ile görüyorum.
Bundan böyle tenezzülen ıttırâda ri'âyet buyurunuz belki daha az mu'azzeb olurum.
Erbâb-ı necâyetin mecbûl oldukları şefkat bazı kere hürmet göstermiş
olduğunuz bir bî-çârenin hâli hakkında bize rikkat-bahş olur ise mesleğinizce cüz'î
tebeddül onun şiddet-i ıstırâbını biraz hafif eder ve sükûta ve felâketlerine daha
ziyâde sabr ve teslîm ile tahammül ettirirEğer onun mahcûbiyeti ve hâl-i perişânı
size te'essür etmiyorsa ve siz onu mutlaka telef etmek istiyorsanız kendisi

kat'an dehân-ı şikâyet açmayarak siz buna muktedir olursanız sizin emrinizle helâk
olmayı nazarınızda kendisini kabahatli edecek bir hareket-i gayrı mütebassırâneye
tercîh eder.
Hülâsa hakkımda her ne emr ederseniz râzıyım hiç değil ise mütecâsirâne
bazı ümîde üştüğümden dolayı nefsime itâb etmem; bu mektubumu okursanız red
cevâbından korkmasam bile sizden ricâ edebileceğim her şeye müsa'ade etmiş
olursunuz.
Münif Paşa
Bundan altmış altı sene mukaddem ya'ni hicretin yirmi altısında Mısır ile
İskenderiye hâkimi İbdâh Bin Sa'id Bin Ebi Sürhâ Afrikayı feth için asker sevk
etmiş idiHusemâmız ne derse desin hepsi terhâttırBiz târihimize bir manzûme-i
fütuhât nâmı verebiliriz -Afrika zaman Rum kayserinin idaresinde idi- Trablus'tan
şu bulunduğumuz Sebte Boğazı civârında vâki' Tuncaya kadar yayılıp giden iklimin
hâkimi Çarçîz yüz bin neferi mütecâviz bir ordu ile mücâhidîn-i İslâma sadrullah
olmak isterŞabıtla civârında kırk elli gün muhârebe ederlerÇarçîz ne kadar
suhûletle asker tedârik ederse tuttukları mahal İslam memâlikine ba'îd merkez-i
hilâfetle muhâberede bi't-tabi' munkatı' bulunduğundan tûl-i emel nisbetinde
mesâfeler kat' ederek vürûd eden mücâhidîn ordusunun da istimdâd etmesi kadar
müstahil olurBunun netâyic-i tabi'îsinden olarak gide gide bizim tarafta za'af ve
fütûr alâmetleri zuhûr ederDüşmanın bu fırsatı ne yolda iğtinâm ettiğini size nasıl
şerh edeyim? Ordumuzun makarrı bir şühedâ mahşeri olmuştu! Büyük bir sahrâda
hicret-i ber âhiret olmuş kırk elli bin kadar cenâze nasıl gider? İşte mücâhidîn ordusu
hâli kesb etmişti! Hâneleri kehf-i inzivâ pencerelerine siyah perdeler çekilmiş
kapıları duvar kesilmiş mescitleri ziyâretgahları meclisleri mesîreleri mahbesleri
sarayları sokakları pazarları hâlî ender hâlî samt ve sükûnette kabristân hâline
gelmiş bir büyük ma'mûre-i medeniyet tasavvur edinizİşte mücâhidîn ordusunun
mâtemini tutan merkez-i hilâfetin hâli merkezde idi! Ahâlinin cezîretü'l-Arap'ta
döktüğü gözyaşları mücâhidînin Berberiye'de döktüğü kana iltihâk edecek raddelerde
idi diyebiliriz-Bu menhûs iklim yediği yetim hakkı içtiği mazlum kanıyla haşre
kadar lekedâr addolunsa sezâdır- ashâbtan Abdullah Bin Abbas Abdullah Bin Ömer

Ukbe Bin Nâfi' bir fırka-i muvahhidîn ile firâr ettikleri sırada imiş ki Abdullah Bin
Zübeyr Ecel-i kazâ gibi habersiz havârık-ı felekiye gibi nâgah zuhûr sarsar-ı belâ
gibi kavm-i deryâlarını hurûşân ederek ma'iyyetinde bir cem-i gafîr serdâr-ı bedbaht
Abdullah Bin Sa'id'in muhârebede tuttuğu mevki'de nümâyân olurİşte kütüb-i
vekâyi'de harbü'l-'ibâdla nâmı el-ân cihâd-ı meşhûr mevki'de vukû bulmuştur.
Hizmet-i yek-vücûdânede çâr-yâr hazretlerinin veresesinden bulunan bu dört serdâr-ı
fedâkâr kef-i gayretlerinde hâme-i seyf-i nusret manzûme-i fütûhât olan Arap
târihine bir zafernâme daha yâdigâr ederÖyle bir zafernâme ki hicü'l-mu'allakta
mahkûk olsa revâdırÇarçîz dediğimiz serdâr-ı Berberî İbn-i Zübeyr elinde hayattan
berî olurErkânıyla ma'iyyeti ise ekseriyet üzre esîr edildiğinden âmâl-i müsâlemet
muvakkaten husûl bulurBundan bir müddet sonra Yezid Mu'âviye Bin Süfyân
zamanlarında da Mısır hâkimi olan 'Ukbe İbni Nâfi' Afrika'ya geldiSirin'i
Kartaca'yı Tunus'u zabt ettiKırvan nâmıyla ma'lûmumuz olan şehri binâ ettirdiNe
büyük eser! Tahrip değil inşâ etmişNe büyük zafer! Atlas dağlarının cenûbuna
doğru şitâbân olurSus memleketi sevâhiline nüzûl ederBen Nâfi'in Kanarya
Adaları mukâbilinde zabt ettiği azametli iklimin sâhilinde devesini bahr-i muhîte
sürmek istediği ve sonra bir denize bir de gökyüzüne tevcîh-i nazar ederek askerinin
rûy-ı deryâda da yürüyebilmesi için şeri'at-ı İslâm'ı kutbîn-i arza kadar îsâl etmek
va'adiyle Cenâb-ı Hak'tan temenni-i iktidâr ettiği meşhûr olmuştur.
Aşağıdan yukarıya edilen bu hitâp yukarıdan aşağıya inen hitaplar kadar
ulvî idi! Onu gökte meleklerin lâyık olduğu vecihle telakkî edebilmesi için
gerdûne-i arzın birkaç saniye durmuş olmasına kâ'ilim! Onlar bu yolda ibtidâ-yı feth
nusret etmişlerBize bir şehrâh-ı ibret küşâd eylemişlerİşte bugün de ben ki halîfe
Abdülmelik Bin Mervân tarafından Hasan Bin Nu'man'ı istihlâfen Mısır'a hâkim
ta'yîn olunan Abdül'aziz'in emriyle Afrika'ya istilâ eden Mûsâ Bin Nasîr'imMağrib-i
aksâda eslâfım olan e'âzımın hakkıyla galebe edemedikleri cengâver Berberîleri
târumâr ettimŞevket-i İslâmiye a'lâyı ilm ederek geçtiğim memleketlerden aksâ-yı
garba kadar pîrûm olduYer muvahhidlerimiz gök tevhîdimizle dolduUkbe'nin
mâlik olduğu mesleğe ben sâlik oldumFakat benim mâlik olduğum yerlere yalnız
vâsıl olmuştuzabt ettiği yerleri eski ashâbından alıp İslâm'a hediye ediyorum.
Şekil ve sîmâda Araplara benzeyip fakat ihtiyâl ile hıyânette hiçbir kavme

benzemeyen Berberîler vakt-i hazırda bile çıkaramadıkları zırh-ı kavîyi bir tarafa
atıp boyunlarına kefen taktılar da bizden istîmân ettiler.
Öyle siyah çehreli yüz binlerce mahlûkâtın beyaz kefenlere bürünmüş
oldukları halde karşıma gelişi üstüne fırtına bulutu çökmüş bir müteharrik kabristan
gibi mevtâ elbisesi giyinmiş bu dünyevîlerin gönlüme ilkâ ettiği hissiyât diyebilirim
ki cenâb-ı Mesîh'in bir işâret-i i'câzkârânesiyle yeniden iktisâ-yı hayât ettiğini
gördüğü ululara karşı hâsıl olan tasavvurları kadar âlî idi! Biz kavm-i
vahşîden intikâm almak istemedik; istîmân ettikleri için cümlesi affolundular.
İnsâniyetin âşığı olduğum gibi ma'şûku olmayı arzu ettim; bilirsiniz ki Allahın
kimseye benzemez bir mahlûkuyum..Ben Nâfi'in sedd-i râhı olan deryâlar benim
azîmetimi tahvîl edemezŞimdiye kadar geldik; şimdiden sonra da gideceğizYalnız
karaların sultânı değil; İslâmiyeti denizlerin de mâlikesi görmek isterimGeçtiğimiz
ovaların denizden ne farkı vardı? Onların da bahr-i muhît gibi kenarı görünmüyordu-Denizde dağ büyüklüğünde dalga gibi müteharrik dağlar var idiBata çıka geldik.
Yine bata çıka giderizBerberiye ehlini gördükŞimdi de Endülüs halkını
öğrenmeliyizFethini azm ettiğim bu Endülüs kıt'ası arâzisinin letâfeti cihetiyle bir
ilşâma havasının i'tidâli münâsebetiyle emen'e ezhâr ile ıtriyâtının mebzûliyeti
hasebiyle Hindistan'a mahsûlâtının bereketi sebebiyle Mısır'a ma'âdininin zî-kıymeti
olmasından dolayı da Çin'e benzerMaksadım bu kadar memâliğin mehâsin-i
tabi'iyesini cem' eden: Bu kadar ni'mete müstağrak olan bir memleketin halkına
hakkın inâyetini kudretin semahatini diyânetimizin feyz ve hakîkatini ona bir
İslâm'ın mü'essir himmetini insâniyetin ferâ'iz-i ubûdiyetini ta'yîn etmektir.
Abdülhak Hamit
Endülüs hükümdârânının hazîneleri içindesin! Sen nereden gelip nerede
durmuşsun? Azîmetin ne tarafa? Tâ Suriye'den gelip durmuşsun; yarın sana
bir fâtih diyecekler! Bununla berâber sen bir kulübeden çıktınBir saray
hazînesindesinBir mezara gireceksin! Şu gözünün önünde parıl parıl yanan şeyler
nedir? Birtakım hükümdârân-ı mâzînin ser-nigûn olmuş efserleri! Bu şehr bir
tahtgâh-ı saltanat olmasa bile bu oda bir tâcgâh-ı müsahhardır! kralları teşhîs eden
taçlar senin pençende! İktidârının kemâline yirmi beş bürhân yirmi beş şâhit!

Bununla beraber ey serdâr-ı gâlip sen yalnız bir türbedârsın! Sen bu taçların ashâbı
olan hükümdârâna imtisâl etmeOnlar gâfil ve mağrûr imişlerZü'l-celâlin kudretini
beşerin aczini zamanın inkılâbını düşünmemişlerHep birbirlerinden intikâm alarak
gelip gitmişlerSen onların saray-ı saltanatına girdinHazîne-i servetine mâlik oldun.
Defîne-i esrârını keşf ettinRodrik sana onların istikbâlini gösterdi; sen de âleme
Rodrik'in âtîsini tasvîr ediyorsunİşte koca bir milletin âlme-i istikbâli ayağın altında
yuvarlanıp duruyor! İşte dâhilinde cereyân eden nehr-i ikbâle bir başka mecrâ açıldı;
bu da mahzâ senin getirdiğin inkılâb ile açıldı! Bununla beraber sen hiçbir şey
değilsin ben ziyâd sen mücerred hiçsin!.
**."TEBDÎL-İ TÛRABLA"**
Ne olur? Rabbim! Bana da biraz gurur gelse! Gurur ile çıksam çıksam da
sonra birdenbire düşüp ne kadar âciz ne kadar iktidarsız bir mahluk olduğumu bir
kere daha öğrensem! Oku Bin Ziyad Oku; şu efserlerin her biri bir hükümdâr-ı
bedbahtın ser-güştüdür; oku İbni Nusayr'ın kölesi!

..
.
Pencereye takarrüble ve gittikçe tahazzünle
Ey nehir! Kim bilir târih-i tebe'ânın hangi tûfânıdır? Kimbilir kaç bin
inkılâb görüp geçerdinBunca asırlardan beri cereyân edip gelmişsinBir kere
götürüp bıraktığın şeyler bir kere daha gelip geçti mi? Heyhât!Zamanını birtakım
ezvâk-ı pâdişâhâne ile geçirirken yine güvendikleri zamanın mürûruyla nâm ve
şöhretleri unutulmuş binlerce hükümdârân melekeleriyle mahbûbeleriyle kayıklara
tâ devr-i esâtîre kadar gidersek ilâheleriyle perileriyle timsahlara yunuslara binerek
senin üstünde safâlar sefâhetler etmişler! Hiç bilmemişler ki mesîreleri olan nehr-i
ikbâlin menba'ı gibi mansıbı da deryâ-yı ademdirHiç bilmemişler ki bir gün bir
Arap serdârı ordusuyla gelip nehrin sevâhilini ihâta eder; fakat yine cereyânına bir
sedd-i hâ'il yapamayacağını gördüğü için aklı bunun hikmetini ihâta etmez; ne kadar
âciz olduğunu derhal anlar; mağrûr ve mesrûr olacak yerde nefsini tahkîre

mecbûr olur; birtakım mütâla'at-ı hüzn-engîz ile ağlamaya başlar! "Şehre bakarak"
işte vücûd-ı ihtişamlarının a'zâ-yı meyyitesinden hâsıl olan ziyâ-yı kâzib ma'mûre-i
saltanatlarının şı sönük sönük yanan kandillerinde görünür; bu hâl ile Talyatla şehri
derûnunda fosforlar görünür bir kabristana benziyor!
Abdülhak Hamit
senesi ramazanının on dokuzuncu günü Sultan Abdülmecit Han
Hazretleri vâlidelerinin ihyâsına muvaffak oldukları dârü'l-ma'ârif nâm mektebe
teşrîf ile encümen-i dânişin kırk nefer a'zâ-yı dâhiliyesi ve hey'et-i vükelâ-yı fehâm
hazır oldukları halde encümen-i dânişi küşâd buyurmuşturzaman sadrazam
bulunan Reşit Paşa bi'l-bedâhe nutk-ı âtîyi îrâd eylemiştir:
**SÛRET-İ NUTK**
Veli ni'met bî-minnetimiz pâdişâhımız efendimizin ibtidâ taht-ı saltanat-ı
seniyyelerine revnak verdikleri yevm-i mes'ûduna Allâhü'l-hamd devlet ve mülkte
terakkîsi görülmekte olan kuvvet ve ma'mûriyetin ve âlemin nâ'il olduğu sa'âdet ve
emniyetin mebde'-i mübârekidirİnsanlığı bildirecek ve herkesi dünya ve
âhirette sa'âdet ve selâmete erdirecek ulûm ve ma'ârifin intişârına dahi bir tarîk-i
suhûlet açarak Cenâb-ı Hakka şükürler olsun az vakit içinde semere-i nâfi'asını ve
irfân-ı hakîki-i şâhânelerinin dahi delîl-i kavîsini gösterdilerİşte bunun tedâbir-i
mütemmimesinden olmak üzre bu encümen-i dânişin teşkîlini dahi murad buyurup
vâlide-i muhteremelerinin eser-i âliye iktifâen ihyâ buyurdukları böyle bir eser-i
celîlde bu cem'iyet-i hayriyenin bedâyi'i günü teşrîf-i şâhânelerini dirîğ
buyurmayarak cümle kullarını ihyâ buyurdularBizler nasıl bahtiyâr adamlarız ki
hayırlı bir asra yetişerek envâ' na'am-ı sûriye ve ma'neviye ile mütena'im olmaktayız
ve bizim evlatlarımız bizden ziyâde bahtiyardır ki her ni'mette bizlerle müşterek
olduktan başka kemâlât-ı insâniyeye lâzım olan ulûm ve ma'ârifin esbâb-ı suhûletini
dahi inâyet-i velîni'metle hâzır ve âmâde bulmaktadırlarHak Te'âlâ Hazretleri sâye-i
şâhâneyi üzerlerimizde dâ'im buyursun âminVelîni'met efendimiz encümen-i
dânişin küşâdını emr ve fermân buyurdular.

Bunun üzerine encümen-i mezkûrun bazı a'zâsı tarafından kaleme alınan
hitâbeler içinden intihâb ve cümlesine tercîh olunan devletli Cevdet Paşa
Hazretlerinin şu hitâbeleri kıra'et olunmuştur:
**.SÛRET-İ HİTÂBE**
Âlemde ilm ve ma'rifet gibi bir şeref ve meziyet olamazVe metâlib-i
insâniyenin esbâb-ı tahsîliyesi sanâyi' ma'rifetinden başka bir şeyle husûl bulamaz.
Ve her neye dâ'ir olursa olsun ve her nerede bulunursa bulunsun ilm ve
hüneri kad ve kıymeti inkâr olunamaz.

Bu gördüğümüz sâmân ve intizâm ahvâl-i enâm ve hüsn-i mu'âşeret havâs
ve avâm hep ilm ve hünerle husûle gelmiş bir eser değil midir?
Ve meşhûdumuz olan bunca garâ'ib-i umûr ve sûret-i âsâyiş ve huzûrun
nazar-ı im'ân ile bakılıp mîzân-ı dikkat hakâyık şinâsiye vuruldukta dâniş ve
ma'âriften başka bir sebebi var mıdır.
Bunun için feth-i ebvâb-ı hikmet ve tertîb-i esbâb-ı terakkî ve ma'rifet ile
terbiye-i umûmiye kaziye-i hayriyesinin iştihâr ve intişârına sarf-ı himmet eyleyen
devletlerin cerîde-i âmallleri şîrâze-kîrslik intizâm ve re'âyâlarının mes'ele-i âsâyiş
bâlleri sûret-pezîr-i bekâ ve devâm olageldiği bahs ve iştibâh kabûl eder mevâddan
değildir.
Ve insanın mâhiyeti hayvan-ı nâtık olduğundan iki cihetle olup hayâtının
emr-i muhafazası ve his ve hayâtı hasebiyle ihtiyâcât-ı cismâniyesinin husûle
gelmesi ve sâ'ilinin istihsâlinde ve medeni't-tab' olduğundan emr-i temeddünce
zarûri'l-ihtiyaç olan esbâb-ı teshîliyenin istikmâlinde fünûn-ı tabi'iye ve riyâziyeye
muhtaçtırCihet-i rûhâniyesi ya'ni nâtık ve külliyât-ı umûru müdrik olması
hasebiyle dahi istifâ-yı lezâiz-i rûhâniyesi için bi't-tabi' mesâ'il-i hikmet-i ilâhiyeye
mâ'il ve sâlik ve gıdâ-yı rûhânîsi mesâbesinde olan Şi'ir ve İnşâ ve nekt ve mezâyâ
istimâ'ına pek aşırı râgıb ve mütehâlik olagelmiştirBunun için fenn-i hikmet-i
ilâhiyeye dâ'ir birçok kütüb ve mü'esser yazıldığı gibi edebiyattan dahi nice âsârve
mücellidât keşîde-i rişte-i tahrîrât kılınmış ve tezyîn ve tehzîb-i kelâm için fevka'l
'âde vesâir fünûn-ı lâzımeden ziyâde bezl-i ihtimâm olunmuşturYa bir söz için bu

kadar emek sarf eylemek abes ilw iştigâl demek olmaz mı denilmesin zîrâ bu âlem-i
mezâhirde söz gibi nefs-i nâtıka-i insâniyeye mü'essir bir şey yoktur.
Bu sebepten nâşî meydân-ı ma'reke ve bir hâşîde-cân ve baş telâşında iken
bir söz ile gayrete gelerek nice yüz bin adam mevki'-i fedâkârîde sâbir-kadem olup
indinde en aziz ve lezîz olan hayâtını bir söze değiştiği ve bir söz ile rûh-ı insanı fevk
mâ yetesavver ve bin cihân değer şevk ve şâdmânı kesb edegeldiği pek çokturSözün
rıf'at-ı kadri nasıl inkâr olunabilirİnsanın hayvânât-ı sâ'ireden mâbihi'l-imtiyâzı olan
saffet-i maddihası ve tercümânü'l-kalp ve delâl-i ilm-i gayb olan zebânın olanca
bizâ'a ve sermâyesi söz değil midir? Ve söz gibi âlemde metîn ve pâyidâr bir eser var
mıdır? Eyyâm-ı mâzîde gelip geçmiş ve cemî' âsârı münderis olup dâr ve diyârı
unutulmuş bunca sâhib-i kemâl ve kuvvet adamların adını yâd ettiren ve bunca
ashâb-ı dâniş ve irfânın nâmını encümen-i âlemde dâstân eden söz değil mi? Ve
tûfanzede-i fenâ olan ümem-i sâlifenin ihtirâ' oldukları bunca sanâyi'-i garîbe ve
âsâr-ı acîbe bütün bütün mahv olup gitmiş iken ol vakitler bir şâ'irin söylediği söz
mahv olmayarak bu kadar emvâc-ı havâdis içinde yuvarlanıp geliyorSözün
büyüklüğüne bundan büyk delil ister miLâkin sözün kadr ve kıymeti dahi
söyleyenin ma'lûmât ve ma'rifetine göredirZîr-i söz kâmurgâh-ı derûnda dokunmuş
bir kaş bukalemun olduğundan âb tâb ve tarâvâtı ve çârsû-yı kâbiliyette kıymeti
kuvve-i âkılenin ter-desti-i terbiyesine göre olurBu cihetle sözün gerek böyle dil
dûz ve ciğersûz olması ve gerek dâmen-i haşre kadar pâyidâr olacak derecede
bulunması dahi ilm ve kemâle mütevakkıftırVe her lisâna şeref veren şâmil olduğu
fünûn ve ma'âriftirFünûn ve ma'ârifi hâvî olmayan lisân her ne kadar zâten
mükemmel ve muntazam olsa bile âsâr-ı i'mârdan mahrûm olan arâzi-i hâliye gibi
addolunup nitekim arâzînin hudûdu bi't-ta'yîn kedîmîn ile envâ' tarhlar açılmadıkça
dil-nişîn ve ma'mûr olamaz ise lisân dahi tahdîd olunup da onun üzerine a'mâl-i fikr-i
medîd ile dîvanlar ve fünûn-ı mütenevvi'adan kitaplar yazılmadıkça mu'teber ve
meşhûr olamaz.
Binâ'en'aleyh mahzâ lisânın terbiyesi ve sözün belâgat üzre olması için
ulûm-ı edebiyeden el-sine-i adîde üzre bu kadar kitaplar te'lîf olunmuşturVe'l
hâsıl insanın gerek havâyic-i cismâniyesi ve gerek metâlib-i rûhâniyesi hasebiyle
tahsîl-i ilm ve ma'rifete muhtâç idiği vâreste külfet-i ihtiyaçtırİşte bu emr-i ehemme
hizmet eylemek için muhsinât-ı asriyeye ilâve-i cemîle olmak üzre encümen-i dâniş

nâmıyla bizim gibi âcizlerden mürekkep işbu cem'iyetin akd ve küşâdı husûsuna
müsâ'ade-i seniyye bî-diriğ buyurulmuşturCenâb-ı Hakka çok şükürler olsun bizi
bir pâdişâh-ı hakâyık iktinâha bende etmiştir ki bendegân ve teba'asını sen temyîz-i
dâniş ve irfâna îsâl için efrâd-ı etfâl gibi mehd-i merhamet-i seniyyelerinde terbiye
ile ihsân ve inâyet-i celîlesini itmâm ve ikmâl ediyorBizim ise her hususta aczimiz
ber kemâl olduğu misillü bu bâbda dahi izhâr-ı acz ve ibtihâlden gayrı bir
diyeceğimiz ve âciz olduğumuzu bilerek vas'-ı kemterânemiz miktârı çabalamaktan
başka işleyeceğimiz yokturHemen müfettehu'l-ebvâb ve müsebbibü'l-esbâb-ı Te'âlâ
azamete şâne ani'ş-şek ve'l-irtiyâb hazretleri intizam bahşâ-yı usûl adl ve merhamet
ve tertîb-fermâ-yı fusûl satvet ve saltanat olan velîni'met-i bî-minnetimiz efendimiz
hazretlerini ömr ve şevket-i şâhânelerin efzûn ve vücûd-ı âlem-sûd mülûkânelerin
âfât-ı sûriye ve ma'neviyeden masûn buyursun âmîn bi hürmeti seyyidi'l-murselîn.


Ömr-i insânî fi'l-mesel bir tarîktir ki nihâyeti bir varta-i hevelnâktır.
Vehâmet-i âkıbeti evvel hatveden gûş-ı hûşumuza ilkâ olunur ise de takdîr-i ezelî
yerini bulacağından mecbûren ileriye gidilirDer'akab arzû-yı rüc'at mir'at-ı
mütehayyilede rû-nümâ olurAmmâ sâ'ik kadar müsâ'id olmayıp dâ'imâ ileriye sevk
ederEsnâ-yı râhda mehlike-i mezkûreden ictinâben ihtiyâr olunan envâ' tekellüf ve
meşâk bâ'is-i kemâl ta'b ve ıstırâb olur ise de yine âfetân ve hîzân semt-i ma'hûda
şitâbân olmak lâzım gelip işte mürûr-ı sinîn ve a'vâm bundan ibârettirEğer ki
aralıkta dilküşâ çemenzârlar ve akar sular ve rengârenk çiçekler misillü bazı mertebe
mûcib-i neşât ve teselliyetimiz olacak şeylere tesâdüf olunup bu mukûle yerlerde
biraz tevakkuf olunmak istenir ise de bir lahza sükûn ve ârâma ruhsat olmayıp hâtif-i
gaybdan lâ-yankatı' yürü yürü nidâsı gelirVe orada terk olunan nefâyis-i eşyâya
nazar-ı tahassürle nigâh olundukda onlar dahi pâyidâr olmayıp nakş-ı ber âb gibi az
vakit zarfında mahv ve nâ-bedîd olduğu görülüyor.
misillü güzergahlardan çîde-i dest-arzû olan bazı meyve ve şukûfe
berâber alınmakla kesb-i teselliyet olunur ise de çiçekler sabahtan akşama kalmayıp
pejmürde ve perişân ve meyveler lezzet-bahş-ı dimâğ olur olmaz nazardan nihân
olduklarından cümlesi vehm ve hayâl kabîlindendirİşte bu sûretle dâimâ sâ'ik
takdîrin sevkiyle olmağın helâke tekarrüb olunurOl halde her şeyde âsâr-ı zevâl ve

inkılâb nümûdâr olarak bahçelerde evvelki revnak ve tarâvet ve ezhârda evvelki
letâfet ve sularda evvelki safvet kalmaz ve mukaddemât-ı ecel-i bî-amân nümâyân
olarak ol varta-i hatırnâke yaklaşıldığı hissolunurAmmâ ki fâ'ide-kenâr-ı vahşet
medârına kadar varılmak mütahtem olduğundan birkaç kadem daha ileri gidilmekten
imtinâ' olunamazVe ol esnâda havf ve dehşet havâs ve kuvâyı ihlâl ederek baş
döner ve gözler kararır ise de yine yürümek lâzımdırGeri dönülmek murâd olunur
ise de heyhât imkân müsâ'id olmaz ve derhal zıll-i zâ'il gibi cümlesi mahv ve
mudmahil olur*Bir leb-cünbüşîn vü gezer bîn* Kîn işâret zi-cihân güzârân mâr
abes.

Âh birâder can birâder!
Aldığım kara haber sâ'ika-i belâ gibi nâzil olduGönlüm vîrân gözlerimden
sirişk-i hasret rvâdırCümlemiz muhabbet-i evlât esîriyizHusûsâ peder vâlidenin
böyle vuku'ât-ı ciğer-sûzda uğrayacakları te'sîrât-ı kalbiyeyi mülâhaza ettikçe hüzn
ve elem bir kat daha müşetted olmaktadırFeleğin böyle sitemleri çekilir dertlerden
değildirLâkin ahkâm-ı kazâya rızâdan başka çâre var mıdır? Gidenleri ta'ziye
ile uğraşanlar dahi bu âlemden gitmeyecekler mi? Kim hayata mağrûr olabilir? Bu
misâfirhâneye mihmân olanların kimi erken kimi geç giderHer giden nöbetini savar.
Müddet-i misâferetin kasr ve medinde ehemmiyet yokturMes'ele âlem-i bekâda
uğranılacak tavr ve hâlettedir.
Ma'sûm gidenler arkada bıraktıklarını mahzûn ederler amma gâ'ile-i hesap
ve kitaptan masû ve ni'am-ı uhreviye ile ebedi's-sürûr olurlarBu cihet düşünülürse
kalb-i mütesellî olmaya başlarVe cenâb-ı Hakkın idrâkinden âciz olduğumuz hükm
hafiyesine arz-ı teslîmiyet ederHüdâ-yı müte'âl cümlemize sabr-ı cemîl ihsân
eylesin.
Tavtîl-i makâle mecâlim olmadığından bu kadar yazabildim.
Birâderim! Ricâ ederim: Hikmet-i ilâhiyeyi te'emmül ile âteş-i kalbi teskîn
ediniz.
Sa'dullah Paşa

Saraya cephesinden nazar olundukta ittisâlinde birer dâ'ire ortasında
azametli bir kaleden ibâret fersûde-renk bir binâ görünürManzara-i binâ şâ'irâne
teşbîh olunursa iki cenâhını açmış bir ikâb-ı azîmü'l-heykel pervâza müheyyâdır
denilebilirÖnündeki saha bir ravza-i bedî'ü'l-münazzardır ki fesahat-i arz ve tavlini
ihâtada med-nazar kâsırdırLetâfet ve intizâmını ta'rîf ve ifâdede kuvve-i
mütehayyile-i üdebâ aczini i'tirâfa her zaman hazırdırHer tarh zümrüd-i fâmı üstâd-ı
san'atın nefâyis-i tabi'atı taklitte kemâline kemâline birr nişâne her sath
şukûfezârı arayış bahardan bir numûne-i bî-bahânedirYollarının havâli ve etrâfı
eşcâr-ı mültefitü'l-sâk ile müzeyyendir ki her şâh-ı nezâret vâyesi târ-ı şi'â' âfitâba bir
güzel şâne sâyesi ise altında gezenlerin hayatına sermâyedirZahm-ı hâmdan câ be
câ rekz olunan sanemler güyâ ki bu âlemin nüfûs-ı mülkiyesi ve hânedân-ı
imparatorîden irtihâl edenlerin şehrâh-ı ravzada meşhûd olan tesâvir-i mecmu'ası
güyâ ki bu bâğ-ı sükût âbâdın sekene-i mütehassiresidir.
Bu icmâlin tafsîlini edîb-i merhûm Kema Paşa'nın cezîresine dâ'ir
ta'rîfât-ı belîgânesi müfîdir.
Bu bağda var garip hâlet
Şâyeste eğer denilse cennet
Nasıl cennet denilmesin? Sahasından ahvâl-i ukbâyı andırır bir âleme
girilirBu temâşâdan sonra safâ-yı cennet sürülürYa'ni bu ravza-i vasî'ü'l-inhânın
bir köşesinde şimdiki imparatorun pederi Frederick ve zevcesinin türbesi mevcuttur.
Bahçenin sâye bir cihetinden uzun bir yol ile oraya gidilirYolun etrâfından serv gibi
hüzn artıracak ağaçlar dikilidirYolun hizâsından müntehâsına doğru bakılınca bir
sırât-ı müstakîm ki zulâm-ı zalâl-i eşcâr ile manzarası gâyet mühîb ve muvahhiş ve
tahrîk-i rûzgâr ile ağaçların tesâdümünden hâsıl olan inilti ziyâde hazîn ve
müthiştirZüvâr yolun ortasında sünûhât-ı uhreviye ile öyle müte'essirü'l-cinân olur
ki dûrdan bir mağara deliği gibi meşhûd olan türbe kapısını madhal-i âlem-i âhiret
zannetmeye başlar.
Sa'dullah Paşa

Birkaç kademeden ibâret merdivenden çıkıldığı gibi orta kapısı önünde
mevzû' heykel hürriyete tesâdüf olunurDestinde asâ olarak bir kürsiye kâ'iddirTarz
ve tavrı nazara bu ma'nâyı muhattardır:
Ey züvâr-ı hüşyâr!.Nazar-ı ribâ-yı hayretin olan bir numûnegâh terakkiyât
ı beşeri temâşâ ederken gâfil olma ki bu kemâlât bütün hürriyet eseridirAkvâm-ı
milel bu sâyede karîn-i sa'âdettir: Hürriyet olmayınca servet olmaz..Servet
olmayınca sa'âdet olmazEy seyyâh-ı sâhib-i i'tibâr!..Âgâh ol ki burası nazar-ı ehl-i
hakîkatte teşhirgâh-ı masnû'ât değil belki dârü'l-imtihan masnû'âtıdırMeşhûdun
olacak âsâr-ı nefsiye kânûn-ı hürriyete tâbi' memâlikin mahsûl-i terakkiyâttır.
Merdûdun olacak eşyâyı hasîse zincir-i esârete mübtelâ memâlikin mecmûl
tedenniyâtıdır.
Sa'dullah Paşa
Şu âlemde ikdâm-ı vezâyif-i beşer bekâ-yı şahsî ve bekâ-yı nev'îsine
hizmettirBunun cemî' vezâyife takdîmi akl ve nakl ve tabi'atta vücûbu müsbet
bulunduğundandırŞöyle ki vikâye-i nefs zımnında cemî' mahzûrât şer'an mecâz ve
mübâh olduğuna ve çünkü insan için terakkî ve kemâl mezra'a-i a'mâli olan
vücûduyla hâıl ve onun zevâliyle bâzâr-ı iktisâbı âtıl olup hattâ Ed-dünyâ
mezra'atü'l-âhire eseri bu mi'eli şâmil bulunduğuna nazaran şer'an insan için cemî'
vezâifin ikdâmı bekâ-yı şahsiyesine hizmet olduğu tayakkun olunur.
Bu da'vânın aklen ispâtı her çünd ve hile cây-ı nazar değil gibi görünür ise
de çünkü mütekaddimîn ve müte'ahhirîn-i felâsifeden bekâ-yı rûha kâ'il olanlardan
bazıları bu dağdağa-i dehr-dûndan tahlîs-i giryân cân ve rûhu müntesib ve mâ'il
olduğu âlem-i uvîye îsâl eylemek mihnet ve meşakkatten bi't-tahlîs sa'âdet-i hâle
idhâl demek olduğundan herkese nefsini i'zam-ı sa'âdet-i hâle delâlet vâciptir diye
kendi nefsini katli tecvîz değil tercîh ma'razında makâlât-ı acîbe ve mukaddemât-ı
garîbe serd ve beyân ve bi'l-mukâbele bu za'm-ı fâsidin iptali için nice edille-i
kaviye-i akliye îrâd ve tiyân olunduğuna ve bu bâbda yâdigâr-ı sahife-i rüzgâr olan
Jan Jak Russo'nun iki kıta muharrerâtı tarafeynin edille-i vâcibesini câmi'

bulunduğundan kat'-ı nazar-ı garâyib mebâhisten ma'dûd olduğuna binâen bu
makâmda tahrîr ve îrâdı münâsip görülmüştür.

Milord! Artık haml-i sakîl-i hayât altında tâb tahammülüm kesilerek
hayli vakitten beri hâlet-i zindegânı bana bir külfet-i azîm olmuş ve ömre izzet-bahş
olacak esbâb ve evsâ'ilin cem'isinin gayb eylemiş olduğumdan kelâl ve melâlden
gayrı hayattan bana bir semere kalmmaıştır lâkin ihsan ve atâ eyleyen zâtın emr ve
izni olmadıkça nakd-i hayâtı tasarruf-ı memnû' ve haramdır denilirBenim dahi
meczumdur ki bizâ'an hayatım bi'l-vücûh senin mülk-i yemînindir zîrâ himmet-i
mahsûsanızla iki def'a mühlikeden kurtarıldığı misillü i'ânet ve ihsânınızla lâ-yenkatı'
hıfz olunmaktadırBinâ'en alâ zâlik âhire â'it hukuka tecâvüz günahından berî
olduğuna kesb-i itminân eylemedikçe veyâhut vakten mine'l-evkât yine sana fedâ ve
îsâr edebilmekliğin ümîd-i za'ifi bende bâkî oldukça kat'an öyle bir tasarrufa kıyâm
eylemeyeceğim derkârdır.
Benim vücûdum size lâzım olduğunu beyân buyurur idinizBununla niçin
beni tağlîz ve tağrîr edersinizLondra'da bulunduğumuz müddetten beri beni size
dâ'ir müsâlaha ile işgâl eylemek şöyle dursun bi'l-'akis siz hasren bana mukayyed ve
meşgulsünüzBen hayâtımı istikrâh eylediğimden ziyâde gadri istikrâh ederim.
Çünkü zât-ı bâkî benim ma'bûd ve mu'tekidimdirCemî' vârım senindirVe vezâ'if-i
muhabbet bu kem tâli'in pây-bend-i azîmeti olmasa hiçbir bahâne ve mugâlata âlem-i
zindegânîde durmasını mûcib olamaz.
Seni isgâya müsta'id ve müheyyâ olduğumdan mülâhazamda eser-i
noksâniyet var ise tashîh ve îzâh ve gönlüme ilkâ-yı ma'nâ-yı felâh eyleFakat
bu tasavvurâtın eser-i ye's ve fütûr olmadığını dahi mülâhaza buyurMa'lumdur ki
âdet-i devletiniz her hususta vâdi-i mübâhaze ve istidlâle gitmektirPek a'lâ bahse
derkâr olalımİstersiniz ki mütâla'a ve mülâhaza mebhûs-ı anh olan mes'elenin
ehemmiyeti kadar olsunRâzıyım öyle olsun rahat ve sükûnetle hak ve hakkâniyeti
taharrî ve bu kaziye-yi âhire müte'allik gibi görerek bî-tarafâne bahs ve tefekkür
eyleyelimRubek nâm feylesof ihtiyârıyla kat'-ı rişte-i hayât etmek mezmûm bir şey
olmadığına dâ'ir makâle-i meşhûresini bizzatkaleme alarak isbât-ı müdde'â
eyledikten sonra kendini katl eylediBenim maksadım onun kitabına bir nazîre
yapmak olmadığı gibi kitâb-ı mezkûr dahi çendan mütenahhim değildirFakat bu

bahiste mûmâileyhin temkîn ve sükûnetini taklit ve iltizâm eylemek münevvi-i zamîr
midirPek çok vakitten beri bu emr-i hatır üzerine icâle-i efkâr eylemekte olduğum
ma'lûmunuz olmalıdır zîrâ tâli'-i ber-küştem ma'lûmunuzdurMa'amâfih hâlen hıfz-ı
hayât eylemekteyimNe kadar tefekkür ve mülâhaza eyledimse hakîkati şu kaziye-i
asliyede münderiç buldumŞöyle ki sa'âdet-i hâli temennî ve sekâmetten tevkî âhirin
hukûkuna tecâvüzü mutazammın olmadığı halde hukûk-ı tabi'iyedendirBu takdirce
hayatımız bize muzır ve âhire gayr-ı nâfi' olursa ondan tahlîs-i girîbân olunmak
mecazdırEfkârımca eğer dünyada bir kâ'ide-i sahîha sarîhan var ise ancak bu kaziye
olup ve illâ insan için zımnında günah olmayan hiçbir fi'il ve hareket kalmaz.
Bu mes'ele üzerine bizim mugâlatacıların akvâl ve ârâları ma'lûm değil
midirEvvel emirde bunlar hayatı bizim değil gibi mülâhaza ederler ve derler ki
çünkü hayat bize i'tâ olunmuş bir şeydir bu takdirce hakîkaten bizim değildir.
Halbuki işte bi'l-hassa bize i'tâ olunduğu ecelden bizimdirMeselâ cenâb-ı bârî bize
iki el i'tâ ve ihsân eylemiştirKangren gibi bakıye-i vücûda sirâyeti melhûz olan bir
halde birini ve belki îcâbına göre ikisini dahi kat' ettiririzİşte bekâ-yı rûha i'tikâd
olunduğu halde bu keyfiyet mes'elemize bir mikyâs-ı sahîh olurZîrâ ben
vücûdumdan daha ağır ve eşref bir kısmın muhâfazası için bir kolumu fedâ eylemek
meşrû' ve mecâz olduğu halde cismimden daha ağır ve eşref bulunan rûhumun husûl
sa'âdet-i hâl için cismimi fedâ eylemek dahi mecâz ve meşrû' olmalıdırHer çünd
cenâb-ı bârînin bizlere i'tâ ve ihsân eylediği nesneler bi't-tabi' bize nâfi' ve lâzım ise
de yine bi't-tabi' zî-tağyîr bulunduklarından dolayı bu atâyâya kuvve-i akl ve temyîzi
dahi illet i'tâ ve ihsân buyurduTâ ki bizler bu eşyâ-yı mevhûbenin hâl ve zamâna
göre iyisini ihtiyâr ve temyîz ve kötüsünden ictinâb ve perhîz eyleyelimEğer kâ'ide
akl ve hikmet bu ihtiyâr ve intihâb husûsunda isti'mâl olunamaz ise insanların hangi
maslahatında kullanılmak için i'tâ olunmuşturİşbu i'tirâzât oldukça metîn ve
ma'kûl iken bizim mugâlatacılarımız bin tarz ile tağyîr ve iptâl eylerlerŞöyle ki
bunlar rûy-ı zemînde ber-hayât bulunan bir adamı kulluk neferi gibi ad ve i'tibâr
ederek derler ki Cenâb-ı Hak seni şu âlemde ve daha ahz olmak üzre şehr-i
vücûdunda ikâme eylemiş olduğu halde ondan emr ve ruhsat oldukça bunlardan nice
hurûcu tecvîz edersinVelev böyle olsun emr-i zindegânı kesb-i külfet-i zacret
eylediği sûrette bu hâl Cenâb-ı Haktan işâret-i ruhsat değil midir.

Cenâb-ı Hak beni gerek rûy-ı zemîn ve gre cismimde ve'l-hâsıl hangi
mahalde ikâme eylemiş ise mutlakâ orada mazhar-ı sa'âdet-i hâl oldukça ikâmet ve
illâ ihtiyâr-ı mübâ'adet eylemek ruhsatıyla ikâme eylemiştirİşte kânun-ı tabi'at ve
kânun-ı ilâhî budurEvet ben de tasdîk eylerim ki ruhsat ve irâde-i ilâhiyeyi
beklemek gerektirLâkin bahs işbu emr ve ruhsatı fırkadadırMeselâ ben bi't-tabi'
vefât eylediğim halde Cenâb-ı Hak bana terk-i hayât etmekliği emr etmez belki kendi
irâdesini bi'l-istişâre icrâ ederRuhsat ve irâdesi ancak sıfat-ı hayâtı bana bir haml-i
sakîl eylediği zamandırBirinci halde elimden geldiği kadar mukâvemet ve ikinci
sûrette mutâva'at bana evvelâ ve âhirvâdırBu mukaddemeden ma'lûmunuz oluyor
mu ki irâde ve kânun-ı ilâhîden firâr olunuyor gibi mevt-i ihtiyârîye takdîr-i ilâhîye
adem-i rızâ ma'nâsını verir nice adamlar vardırHalbuki bir adam kendini katl
eylemesi irâdât-ı ilâhiyeden firâr için olmayıp belki onu tamam icrâ eylemek içindir.
Bu ne ma'nâ-yı ma'kûsturCenâb-ı Hakkın kudret ve tasarrufu yalnız benim cismim
üzerine midir ve avâlimden bir nokta var mıdır ki mevcûdâttan bir zerre orada yed-i
kudret ve tasarruf-ı ilâhîden çıkabilsin ve benim hakîkatim şu kesâfet-i cismâniyeden
kurtulup daha ziyâde kesb-i safvet ve âlem-i lâhûta iktisâb-ı münâsebet eylediği
halde nisbet-i mu'âmele-i ilâhiyeye za'af ve zevâl gelebilsin.
Hayır kaziye bunun hilâfına mülâbistir ve bu bâbda adl ve ihsân-ı ilâhî bana
takviye -bahş-ı ümîd olmaktadır ve eğer mevt mülâbesesiyle insan yed-i kudret-i
ilâhiyeden çıkar efkâr ve i'tikâdından bulunmuş olsam kat'an mevti temennî etmez
idimFüdun nâm kitapta beyân olunduğu vecihle sekerâtın sebeye hitâben eğer senin
bir gulâmın kendini öldürse ve senin için onu te'dîbe imkân müsâ'it olsa senin mal ve
mülküne îsâl-i hasâr eylediği için onu te'dîb eylemez misin dediği mugâlata
kabîlindirBî-çâre Spkrat insan ba'de'l-memât tasarruf-ı ilâhîden çıkar zanneylemiş.
Kaziye böyle değildirBu makâmda şu temsîlin yerine eğer senin bir gulâmın olsa ki
ona ilbâs eylemiş olduğun libâs hizmetine mâni' olacak sûrette bulunduğu ecelden
gulâm merkûm hizmetini hüsn-i îfâ kasdıyla libâs-ı mezkûru çıkarsa ona nazar-ı
mücâzâtla bakar mısın demek gerek idi.
Bu hususta menşe'en galat şu müddet-i kalîle-i hayâta ehemmiyet
vererek ba'de'l-memât metrûk ve mu'attal kalınacak gibi insanın varlığını hemen
müddete münhasır bilmeklik efkârıdırHalbuki bizim hayatımız indallah ve inde'l
'akl lâşî mukûlesi olduğu misillü kendi nazarımızda dahi hiç sayılıp şu cismden

tecerrüd-i kâmet-i isti'dâdımıza nâ-mülâyim bir libâs tebdîl eylemek gibidirŞöyle
bir şey'-i hakîr bu mertebe kîl ü kâl götürmez.
Milord! Bu tasavvurât ve makâlât ashâbının nazar ve istidlalleri butlân ve
belki zulmden hâlî değildirZîrâ bu hususta za'm ve iddi'â eyledikleri hatâyâyı i'zâm
sırasında izâle-i hayât i'dâm-ı hakîkî gibi i'tibâr ve cezâ bahsine gelince sûret-i te'yîd
ve bekâyı izhâr ve ikrâr eylerlerBunlar sûret-i hakta görünen işbu edille ve
berâhinini sâlifü'z-zikr Fidon nâm kitaptan alıp halbuki kitâb-ı mezkûrda bu bahs
taht-i elfâz sûret-i muhtasarada îrâd olunmuşturÇünkü Sokrat zâlimâne bir
muhâkeme ve hükm ile birkaç saat sonra katl olunacağı mukarrer iken şâkirdânına
verdiği tenbîhâb miyânında bi'l-münâsebe bu edille ve berâhini dahi îrâd eylediğine
ve kendi için terk-i dağdağa-i hayât eylemek mukarrer bulunduğuna mebnî ol halde
bi'l-ihtiyâr kat'-ı rişte-i hayât câ'iz olup olunmayacağını arîz ve amîk mülâhazaya
vakti ve ihtiyâcı yoktuEflâtun'un su'ali mülâbesesiyle mûmâileyh Sokrat her çünd
işbu mukaddemeyi îrâd eylemiş ise de benim mülâhaza ve efkârıma göre hakîm
mûmâileyh bu mes'eleyi beyânda bi'l-fi'il icrâya ihtiyaç hâlinde bulunmuş olsa
idi be her hâl efkârında daha ziyâde iltizâm tedkîk eyler idiMa'amâfîh kitâb-ı
müstetâb mezkûrda bi'l-ihtiyâr kat'-ı rişte-i hayat eylemekliğin memnû'iyetine dâ'ir
edille-i kaviye bulunmadığına kânûn-ı terk-i hayât eylediği gece iki kere serâpâ hatm
eylediği delil kâfîdirYine bu mugâlatacılar da'vâlarına takviyet vermek için eyâ
ni'met-i hayat fenâ bir şey olmak ihtimâli var mıdır diye su'âl ederlerHâl-i hayâtın
muhât ve meşmûl olduğu bu nce zey' ve dalâl ve mahn ve melâl ve müsâvî ve vebâl
pîş-i nazar-ı tefekkür ve i'tibâra alınır ise eyâ hayat denilen şey'in zerre kadar
muhsinâtı var mıdır denilebilirZîrâ benî beşerden en fazîlet mündâdım dahi cünd-i
ma'âsî ve hatâyânın mahsûru olduğu gibi sağ oldukça be her dakîka ya pâzde-i ehl-i
isyân veyâhut bi'z-zat ehl-i isyân olmak mühlikesinden emîn olamazBu takdirce
mücâhede mülâbesesiyle inziğâc ehl-i ırz ve insâfın ve sû'-i sanî'aları cihetiyle
inzi'âc- denî ve gayrı munassıfların nasipleri olup bundan istintâc olunur ki ahvâl ve
evsâf-ı sâ'irede bu iki sınıf birbirlerine taban tabana mugâyir oldukları halde zillet ve
meşakkat-i hayatı çekmekte hemhâl ve hem derttirlerBu keyfiyeti edille-i kaviye ve
vekâyi'-i sahîha ile dahi ispbât edebilirimŞöyle ki nice akvâl hak ve bînât ve nice
ef'âl müstahsene-i fezâ'i-gâyât ashâbı hakkında mûcib-i katl olmuştur.

Milord bunların cemîsini bertaraf ederek sana tevcîh-i hitâb birle su'âl
ederim ki aklın ve irfânın şu âlme-i süfliyede celâ'il-i himem ve i'tinâları hâriçten
kat'-ı alâka ile kendi kalplarine toplanmaya ve kable'l-memât meyyit ve müstehlik
olmaklığa masrûf değil midir ve beşeriyet belalarından kendimizi tahlîs için akıl ve
hikmetin irâ'e eylediği tarîk yalnız şu âlemden ve belki nefsimizde fânî bulunan cemî'
varlığımızdan kat'-ı alâka ile kendi bâtınımıza cem' olarak seyr-i âlem-i ulvîye
teveccüh husûsu değil midirVe bizim menşe'en ibtilâmız cehl ve ırz olduğu halde
bunların ikisinden dahi bâdi-i halâs olan mevt için ne sebepten âh ve esef edelim.
Şu abdi'n-nefs olan adamlar akıl ve insaftan ârî sûretle kendi lezâ'iz-i
şehvâniyelerini istihsâl için tezyîd-i bâr-ı mahn ve meşakkat edip de ne yapıyorlar.
Dikkatle bakılsa bunlar şu âlemde varlıkları dâ'iresini tevsî' za'mıyla bütün bütün
imhâ ve boyunlarına takılmış olan zincir-i tûl-i emel sıkletini alâyık-ı cedîde-i adîde
ile tezyîde i'tinâ ediyorlarBir zevk ve safâları yoktur ki kendileri bin türlü hırmanla
telhkâm etmeyeBunlar mertebe-i telezzüzlerince mübtelâ-yı meşakkat ve dünyâya
saplandıkça esîr-i meskenet olmaktadırTutalım ki şu sûret-i mükeddere ile rûy-ı
arzda sürünmek umûm için bir ni'met addolunsunBen dahi halk tamamen
kendilerini katl etsin de dünya baştan başa bir mezarlık olsun da'vâsında değilim
lâkin bu tarîka sülûka ehak adamlar var ki mübtelâ oldukları ye's ve hırmân ve
şedâ'id meşâk-ı bî-pâyân tabi'attan kendilere verilmiş mürûr tezkeresi gibidirBu
mukulelere göre hayatı ni'met addeylemek bir nev' cennettirHayat bize leziz olduğu
müddetçe azizdir ve izzeti ancak şedâ'id-i mesâib izâle edebilir.
Çünkü bizim cümlemiz bi't-tab' olmadan be-gâyet tersân olduğumuzdan
işbu havf ve haşyet hayâtın meskenetini bize sûret-i âhirde gösteriyor ve ölmeye
karar verilmezden evvel bu türlü mihnet ve meşakkatle yaşamaya pek çok
vakittahammül olunabilirAncak bir kere hayatın sıkıntısı ölüm korkusuna galebe
ettikte hayatın ne derece fenâ olduğu ta'yîn ederek insan bir sa'at evvel kurtulmaya
can atarHer çünd hangi derecede ni'met-i hayât mübeddel nikmet olduğu sahîhan
kestirilemez ise de hele bize fenâ göründüğünden pek çok evvel kesb ve hâmet
eylediği meczûmdurÇünkü terk-i hayâta salâhiyet buna kasd ve tasdîden çok vakit
evvel hâsıl olduğu her bir akl-ı selîm sâhibi ndinde müsellemdirMüdde'î ve
mu'terizler bu kadarla da iktifâ etmeyip bizi izâle-i hayâta kasddan men' için hayatın
derkâr olan fenâlığını inkârdan sonra sabr ve sebâtsızlıkla da bizi ta'ayyüb eylemek

üzre tasîdk-i farazî ile tasdîk de ederlerBunların za'mınca mesâ'ibden kaçınmak
hamiyetsizlik alâmeti ve kendisini katle tasdî eylemek mutlaka muhannisler
safiyetidirBu takdirce âlemi kabza-i teshîre el-ân Roma'ya satvet ve saltanat
veren bir alay muhannisler imiş.
Hele Arri ve Aponin ve Lokras nisvân tâ'ifesinden bulundukları için
muhannisler adedine dâhil olsunlar velâkin Brütüs ve Kasiyos'a ve ale'l-husus ism ve
resmi Roma'ya ifâza-i rûh-ı hamiyet ve kulûb-ı zulmeye ilkâ-yı dehşet eyleyen ve
âsâr-ı acîbesiyle sükkân rûy-ı zemînin ta'zîmât-ı fevkal'âdesine mazhar olan Kato'nun
sitâyişle iftihâr eden bunca ukalâ âyâ hatır ve hayâle getirirler miydi ki vakten
mine'l-vakât bazı pinti mektep hocaları mûmâileyhin fedâ-yı cân eylemek şerefini
düşmanlara mutâva'at meskenetine tercîh ettiğinden dolayı hamiyetsizliğini isbât ve
istintâc için bast-ı mukaddemât ve mebâhis edeceklerdirMâşaallah doğrusu zamâne
mü'elliflerinin kuvvet ve azametleri ale'l-'âl kalem-be-dest te'lîf olduklarında cür'et ve
cesâretleri resîde-i mertebe-i kemâldirEy pehlivânân-ı arsa-i besâlet bâdi bana sizler
beyân edin ki müddet-i medîde mihnet-i hayâtı tecri'i göze kestirip bunca gayretle
arsa-i hecâdan kenâr-ı selâmete çıkardığınız dest-i şeca'at peyvestenize bir kabs-i
pâre düşse ne çâbın dest-geş-i ictinâb oluyorsanız eyâ bu keyfiyet şidde-i harâret
ateşe adem-i tahammül cebânetinden midirGâlibhâ bu su'âle cevâbınız şu olacaktır
ki şedâ'id-i harbe îcâb eden esbâb-ı mecbûriyet bilâ mûcib ateşe el tutmak husûsunda
yoktur.
İşte ben de dermeye mihnet-i hayâtı çekmeye benim için ne mecbûriyet
vardırEyâ halka göre bir adamı halk ve îcâd-ı his ve haşâktan daha külfetli midir.
Yoksa bunların ikisi dahi bir hâlıkın eseri mi değildirBelî red ve def'i yed-i
iktidârda olmayan şedâ'ide sabr ve tahammül olunur velâkin tecâvüz ve ta'dîsiz def'
ve reddi mümkün olan mihnet ve meşakkati çekip durmak dîvâne kârıdır ve bilâ
mûcip bir küçük fenâlığa tahammül fenâlığın büyüğüdür ve müngaz ve mü'llim
olmuş bir hayatan fevrî bir mevtle tahlîs-i girîbân etmek istemeyenler şol ahmak
adama benzerler ki amelât-ı cerrâhiyeden ictinâben yarasının teşnecine râzı olurBen
cerraha derim ki şu ayağım benim helâkime bâ'is olacak gel kes ve kesildiğini dahi
gözümü kapamayarak seyredeimBu ameliyâta adem-i cesâretlerinden nâşî
vücutlarını çürüten pehlivanlar ko benim için bakın hamiyetsiz ayağını kestirdi
desinler.

Âhire âit bazı vezâ'if cihetiyle her bir adam kendi vücûdunu keyfe mâ yaşâ'
tasarruf edemeyeceğini itirâf eylerimLâkin buna mukâbil nicelerde vardır ki
kendine terk-i hayât vazîfe-i mahsûsa olmuşturMeselâ memleketin sa'âdet-i hâli
vücûduna merbût olan bir hükümdâr ve evlâd ve 'iyâlinin infâkı kendine münhasır
bulunan kethüdâ ve memâtı dâyenlerine mûcib-i hasâr olacak bir medyûn her ne hâl
olur ise bu vezâ'if-i mahsûsalar için tahammül ededursunlarBu mukûle familya ve
memleketine müte'allik esbâb-ı sâ'ire cihetiyle ta'dî ve tecâvüz âr ve şinârı gibi
daha büyük bir musîbete sebep vermemek üzre mesâ'ib-i hayâtı çekmeye mecbûr
bulunan ehl-i fütüvvet vardır diye şu mecbûriyetlerin birisiyle mukayyed
bulunmayanlara birtakım aczi ızdırâr ile knedilerinden ma'adâ bir kimesneye müfîd
olmayan hayâtı mücerred mevte adem-i cesâretleri için vikâye eylemek câ'iz olur mu.
Vahşîlerden bir ihtiyar adamı oğlu arkasına alarak br mevki'-i muhârebeden
tahlîse çabalar iken merkûm "Oğlu beni öldür de bırak işte düşmanlar yetiştiler ve
sen git refiklerinle beraber harp ederek evlâdını tahlîse şitâb ve hasımlarını yemiş
olduğum hasımlar eline beni sağ sağ teslîm etmek musîbetinden ictinâb eyle"
demiştirVahşîlerden beter düşman hânedân olan acz ve ihtiyâç ve ıstırâp ve inzi'âc
mülâbesesiyle pister-i ibtilâda yatıp mu'înine kâfî olmayan nanpâre ile sedr-mak-ı
hayât etmeye mecbûr olan bir âciz ve dermândenin ve şu âlemde hiçbir şey'e
yaramayan ve cemî' alâyıktan mücerred olarak tek ve tenhâ kalan ve dünyada vücûd
ı acz âlûddan bir semere husûlü me'mûl olmayan adamların şu ikâmetgâh-ı fânîden
çekilmeye niçin salâhiyetleri olmasın ki gayrı nâfi' ve enîn ve iştikâları mahz-ı
tasdî'dir.
Milord işbu mütâla'âtı mîzân-ı akla vurur ve bu kıyâsâtı cem' ve intâc eyler
isek cümlesini akl-ı selîm ashâbı indinde muhtâc-ı nazar olmayan kavâ'id-i âdiye-i
hukûk-ı tabi'aya mübtenî bulursunHakîkatte hastalıktan tahlîs-i nefs câ'iz olup
da müz'ic bir sağlıktan kurtulmaya sa'y niçin câ'iz olmasın eyâ bunların her birisi
bize takdîr eyleyen hâlik başka mıdırYoksa ölmek zahmetli de mu'âlece isti'mâli
safâlı mıdırMevti mu'âleceye tercîh eder pek çok mübtelâlar bulunduğu bunların
ikisinden dahi tabi'at-ı müteneffir olduğunu isbât ederİmdi def'i kâbil olan bir illetin
mu'âlece ile def'ine çalışmak izâlesi gayrı mümkün bir beliyyeden terk-i hayatla
tahlîs-i girîbân-ı cân eylemeye müreccah olduğu isbâta muhtaçtırMeselâ siteme de
kana kana ve taş sancısında afyon isti'mâl olunurBiri sevap ve biri günahtır.

Hakîkatine nazar olunur ise şu iki halde de maksat bir fenâlıktan tahlîs-i nefs olup
kullanılan vesâ'itin ikisi dahi tabi'î ve muktezâ-yı haldirEğer tabi'atın nefreti tarafına
bakılır ise tarafeynden müsâvî olup eğer irâde-i ilâhiye pîş-i nazar-ı mutâva'ata
alınmak lâzım gelirse bize gelen belâların hangisi taraf-ı mevlâdan değildir ki ona
mukâbele ve mukâvemet ve yed-i kudretten sâdır olmayan hangi elem vardır ki
ondan mücânebet olunsunKudret-i ilâhiyeye bir hadd-i intihâ var mıdır ve ne hâl ve
mahalde irâde-i ilâhiyeye mukâvemet meşrû' ma'kûl olabilirHer bir şey' irâde-i
ilâhiye ile vücut-pezîr olmuştur diye bizim için hiçbir şeyi tağyîr ve tasarruf câ'iz
değil midir ve kavânîn-i ilâhiyeyi ihlâlden ihtirâzen şu âlemde hiçbir şeyi
yapamamalıyız ve her ne yapsak acabâ ihlâline muktedir miyiz.
Milord kaziye böyle değildirİnsanın a'dâd ve irşâd olunduğu makâsıd daha
ecl ve a'lâdırZât-ı bârî insanı böyle bir betâ'et-i dâimiyede dursun için halk
eylememiştirBelki amel-i sâlih işlemek için irâde-i cüz'iye ihsân eylediği gibi taleb
hayr için kalb-i selîm ve tercîh ve temyîz için akl-ı müstakîm i'tâ ederek kâ'in
mükûnâta mümeyyiz ta'yîn ve sahife-i kalb ilhâm celbinde sana nâfi' ve gayra gayrı
muzır olanı işle düstûrunu tahrîr eylemiştirİmdi nefsim için mevt hayattan infa'
olduğunu idrâkten sonra yaşamaya ısrâr eder isem irâde-i ilâhiyesine muhâlefet etmiş
olurumZîrâ beni mevti istihsân hâline getirdiğini ihtiyâr ve icrâya bir emirdir.
İhtiyârıyla hayat etmeklik husûsunda akıl ve kıyâsın daha esa olarak usûl-i
dînde istinbât edeceği kâ'idedendirNasârî tarafından bu bâbda bast olunan
mukaddemât nakz ve iptâl ne kendi dinleri usûlü ve ne de kitapları ahkâmı olmayıp
felâife-i mecûstan alınmış şeylerdirBu mezheb-i cedîdi evvelâ ittihâz eden Laktans
ve Oksitin olup istinatları dahi bâlâda i'tirâz eylediğim Fidon nâm kitaptırYoksa
Hazreti İsâ buna dâ'ir kelime-i vâhide beyân buyurmamıştırŞöyle ki buna
mütâba'atla ahkâm İncil'e ittibâ' za'mında bulunan efrâd-ı nasârî ancak Eflâtun'a
teb'iyet eylerTevrat'ın bir mahallinde kendi nefsini katl etmekliğin tahrîm veyâhud
takbîhine dâ'ir söz var mıdır ve hattâ kendi kendini katl etmiş bazı eşhâsın
hikâye-i ahvâl sırasında bu ef'allerini tahti'e ve ta'bîre dâ'ir kelime-i vâhide
bulunmadığı garîbeden değil midirDaha ağreb olarak a'dâsından ahz-i intikâmla
beraber nefsini telef eylemiş olan Samson nâm pehlivanın fi'ili bu babda min
İnnâ enzalnâ sûre-i şerîfesinin tefsîrinde beyan olunduğu üzre bu zât bir gazâda küffâr tarafından
tutulup puthâneleri amuduna bağlandığ halde hârkul'âde bir kuvvet amûdu koparıp puthâneyi ve
kavmi ve kendisini ifnâ eden şemsindir.

tarafillah kendine verilen kuvve-i kahriye mülâbisiyle marazî ve mecâz
tutulmaktadırEyâ bu hârika bir kibre irtikâbını bir kebîre irtikâbını tecvîz için mi
vukû' bulmuşturPehlivan mûmâileyhin bir hâtuna meyl ve mürâvedeti kuvvetinin
zevâline sebep olmuş iken bir cürm-i azîm irtikâbı için mi tekrar kendisine i'tâ
olunmuştuYoksa maksad-ı ilâhi benî beşer tağlit midirHazreti Mûsâ'ya dahi
olunan tenbîhât-ı aşerenin biri emri olup eğre şu irâde-i ilâhiye hafr
be harf alınır ya'ni kemâline sarf olunur ise ne lâzımü'l-izâle etmeleri ve ne de
düşmanlar katl ve i'dâm eylemek lâzım gelip bu sûrette Hazreti Mûsâ bunca
adamların katlini emr ve tecvîz eylemiş olduğundan dolayı kendi şeri'ati ahkâmını
hâşâ bilmezmişBu bâbda bazı ahvâl-i istisnâ'iye var ise birincisi şüphesiz ihtiyarıyla
kat'-ı rişte-i hayat etmeklik husûsudurZîrâ bu sûret zulm ve ta'dîdin vâreste
olup işte bu iki hâl-i âhiri katlin katlin mûcib-i men' ve tahrîmdirVe tabi'atta bunun
için mevâni'-i kâfiye vardır ve kezâ derler ki cenâb-ı Hakkın verdiği şedâ'id ve
mesâ'ib hakkında iltizâm istibâr ve kendi ibtilânı sermâye-i iftihâr ile dîn-i nasârî
ahlâmının
böylece haml ve icrâsı hakîkati lâyıkıyla derk ve iz'ân
olunamadığındandırİnsan bin türlü mahn ve meşakkatin mevzu'u ve câme-i ömrü
târ ve podzil ve havan mensûcu olduğuna nazaran gûyâ tecri'-i câm-ı cefâ için pâ
nihâd bezm-i vücûd olmuşturAkıl ve hikmet işbu mahn ve mesâ'ibden def'i
mümkün olanların def'ini istediği misillü din dahi akıl ve hikmete muhâlif
olmadığından bu arzuyu kabûl ve te'yîd eylerLâkin bu türlü kâbilü'l-indifâ' olan
belâya mübrem bulunanlara nisbeten pek küçük şeyler olup gâlibâ tahammülü
indallah temyîz addolunan mesâ'ib kısm-ı âhirdirBu takdirce Cenâb-ı Bârî zîr-i
destânından mecbûren ve mekrûhen aldığı tekâlifini bir takdime-i fâhire zemîninde
kabûl eden hükümdar gibidir ki fevâ'id-i ukbâ şedâ'id-i dünyayı teslîm ve rızâ ile
telakkîde olunduğunu gösteriyorTarîk-i tevbe ve inâbetin sedîdi tabi'î gösterilendir.
İnsan çekmeye mecbûr ve mudtarib bulunduğu bâr-ı belâyı sabr ve sebâtla çekerse ol
babda irâde-i ilâhîyi hakkıyla yerine getirmiş olur ve eğer bir bu el-fuzûl bu dereceyi
tecâvüz haddinde bulunur ise mukûl adam ya tımara muhtâc deli veyâ te'diye şâyân
edepsizdirİmdi tahlîs-i girîbân edebileceğimiz bunca mahn ve meşakkatten
bilâ pervâ mücânebet eyleyelim zîrâ def'ine muktedir olamadığımız mesâ'ib bize
yeter bizim için mûcib-i inzi'âc olduğu halde nakd-i hayâttan bile bî-mehâbâ dest
efşân-ı istiğnâ olalım.

Bu vecihle tahlîs-i nefs yed-i iktidârımızda olup zımnında ne hudûdullah ve
ne de hukûk-ı gayra tecâvüz ve ta'dî mahzurları yokturEğer vâcib-i te'âlâ
hazretlerine fedâ lâzım ise fedâ ancak ölmek değil midirBu takdirde akıl vâsıtasıyla
bizden talep eylediği mevti hemen arz ve takdîm ve ircâ'ını murâd ettiği rûhumuz
dergâh-ı ulûhiyete rahatça red ve teslîm eyleyelimAkl-ı selîmin cümle ta'lîm ve irâ'e
eylediği kavâ'id-i külliye-i tabi'iye işte bunlar olup din dahi bunu tecvîz eyler.
Gelelim bizim hâlimize zât-ı devletiniz betâne-i ahvâlinizi bana keşf
buyurmuştunuz sizin sûret-i ibtilânız ma'lûmum ve benim derdim gibi kâbil-i ilâc
olmadığı meczûmumdurKavânîn hıfz-ı nâmus tâli'-i ber-güşte ahkâmından akvî
olmak cihetiyle sizin hâliniz daha müşküldürSiz kemâl-i sebâtla tahammül
eylemekte olduğunuzu mu'terifimMuttasıf olduğunuz fazîlet-i zâtiye size
mu'ayyendirBu hâssa bir derece daha ileri gitmiş olsa bâdi-i halâsınız olurMilord
zât-ı devletiniz beni dert ve belâ çekmekliğe ve ben de sizi dert ve belâdan tahlîs-i
girîbân etmekliğe tergîb eyliyoruzİmdi ahd-i hümâdan hangisi âhiri çok sever
olduğunun ta'yînini uhde-i temyîzinize bırakırım be her hâl atacak olduğumuz adımı
niçin te'hîr eyliyoruzDehr-i denî ve pîrlik ni'met-i hayâtın lezzet ve safâsını izâ'a ve
imhâ ettikten sonra bizi hamiyetsizcesine kayd-ı hayâta düşürüp de envâ' alel ve
istikâm ve rüsvâylıkla şu kalıb-ı şikesteyi süründürmesini bekleyelim mi? Bir Nâlan
bir sendeyiz ki kuvvet-i kalbiye kolaylıkla bizi bu pây-bend-i belâdan tahlîs edebilir.
Ya'ni adamın ihtiyâr-ı mevte kudret ve istitâ'atı çağındayız bir zaman sonra bu
keyfiyet cüz' ve fez'le yapılırİmdi kelâl ve melâl ile mevti bize arzu ettirmekte olan
şu zamandan istifâde ve mevtin talep eylediğimiz bir zamanda şiddetle gelmesinden
havf ve ictinâb eyleyelimHâlâ hâtır-ı nişânımdır ki bir zaman Cenâb-ı Haktan yalnız
bir sa'at vakit talep ve niyâz eder idim şöyle ki eğer niyâzım rehîn-i kabûl olmamış
ola idi mutlakâ ye'sden helâk olacak idim.
Bizim gönlümüz şu âlem-i süflîye olan irtibâtını çözmek ne müşkül şeydir
ve er mülâhaza eyleArtık bu derecede bir alâkanın inkıtâ'ını fırsat ittihâz ederek
âlemden kat'-ı alâka eylemek pek ma'kuldür.
Milord ikimiz de dens-i dünyâdan tahatturla daha safvet ve tahâretli bir
makâma lâyık olduğumuzu tayakkun eyliyorumFazîlet burayı bize irâ'e ve kadr
taharrîsini işâret ediyorBizi birleştiren hubb-ı hakîkî âhir nefsimizi dahi birleştirsin.
Muhabbet-i sahîha ile birbirini seven iki muhibb-i sâdıkın birbirleri kucağında kendi

irâdeleriyle tekmîl hayat eylemeleri ve nefs-i vâbesbenlerini birbirine katmaları
ve gûyâ yekdiğere mu'ânak bulunan iki can kafes-i tenden bir lahzada uçurmaları ne
şevk-engîz arzudurBu mukûlelerin âhir vakitlerini ne mukûle zahmet ve ne türlü
meşakkat ihlâl edebilirBu tarz ile dünyadan rıhlet edenler neden ayrılırlar birlikte
gider ve geride hiçbir şey bırakmazlar.


Be çocukGürâne bir vecd ve heyecan seni endâhte-i vâdi-i dalâl ve tuğyân
eylemişKetm-i hâli iltizâm ve ma'raz-ı istifâde üftâdan kef-i lisân eyleBen senin
dertlerinden başka nice belâlara âşinâyım ma'amâfîh kaviyü'l-kalbim zîrâ İngilizim.
Ben ölmeyi pek ra'nâ bilirim çünkü yaşamayı ve merdâne sabr ve tahammülü bilirim.
Ben mevti daha yakından temâşâ etmiş ve temennî eyleyecek kadar ehemmiyet
vermemişimdirGelelim sanaVâkı'â zâtınız bana lâzım idinizGönlümün gönlünüze
ihtiyâcı var idiHimmetinizden bence istifâde ve ömrümün en mühim ve mu'tenâ
mesâlihde re'yinizden istifâde me'mûl idiÜmîdim vecihle re'y ve himmetinizden
temettu' edemediğime sebep ne olduğunu bilir misinHani sende re'y himmet.
El'ân sen neye muktedirsinŞu hâl ile neye yararsın ve senden ne hizmet ümîd
edebilirimBir gussa-i nâ-ma'kûl seni dergeh-i humk ve belâhete ve rahm ve şefkate
nâ-kâbil bir hâlete ilkâ eylemişSen adam değil hiçsin ve ileride kâbil-i salâh
ve ıslâh olacağını nazar-ı i'tibâra almasam şu halde dünyada senden dûn bir mahlûk
görememBu hâli ispâta kendi mektubunuzdan başka delil istememEvvelleri sende
idrâk ve hakîkat görür idimRâyın sahîh ve efkârın sedîd idi ve seni yalnız zevkim
için sevmez idim belki bence tevsi'-i dâ'ire-i akl ve hikmete seni ziyâdeten ale'l-asıl
bir vâsıta bulduğumdan tercih ve intihâb tarîki ile de severdimŞimdi tahrîriyle
memnûn ve müftehir göründüğün şu ma'hûd mektubunedillesinde ne bulsam iyi
birtakım mugâlata-i müteselsile-i girîhe ki sayâk-ı istidlâlâtı akıl ve idrâkinde zey' ve
zevâl eserlerini gösteriyorEğer düştüğünüz buhrân rahm ve şefkatime mûcib-i
heyecân olmasa bunu bahs sadediyle kâl kaleme almaklığa bile tenezzül eylemez
idimBu söz ile bunların cem'îsini çürütmek üzre sana yalnız bir şey su'âl ederim.

Sen ki Vâcib-i Te'âlâ hazretlerinin vücûduna ve rûhun bekâsıyla insnaın mürîd ve
muhtar olduğuna mu'tekidsin bî-şüphe akıl ve temyîz sâhibi bir mahlûk-ı keyfa mâ
ittifak şu cihâna yalnız yaşamak ve zahmet çekip ba'de ölmek için götürüldüğünü
tasavvur etmezsen belki insanın hâl-i hayâtında terbiyet-i ma'neviyeye dâ'ir bir
maksat ve bir gâyet vardırBu noktaya cevâbın ne ise lütfen beyân buyur ba'de
mektubunu harf be harf ma'ruz-ı mübâheseye alalım tâ ki böyle bir şey tahrîre
mübâderetin mûcib-i hacâletin olsun kavliyle samâh-ı âlem dolup hiçbir vakit fi'ile
getirilmeyen ahkâm kavânîn-i umûmiyeyi bu bâbda ber-taraf eyleyelim zîr-i
âhire tenbih ve te'kîd olunan bir kâ'idenin bi'n-nefs icrâsı hâlinde dâ'imâ birtakım
şerâyit ve ahvâl-i mahsûsa-i istisnâ'iye bularak herkes kendisini ol kâ'ideye ittibâ'dan
mu'af tutarlar ve ma'lumdur ki kavâ'id-i umûmiye vâzı'larında halkı bir vazîfeye icbâr
ile berâber nefislerini istisnâ hâtırası vardırHer ne ise yine biz senin hâlinden bahse
sarf-ı kelâm eyleyelimSence kat'-ı rişte-i hayât eylemeklik mecâz imiş ve mevte
olan arzunu delîl makâmında îrâd eylemişsin pek garipİşte tâ'ife-i evbâşâna
münâsip ki daha a'lâsı olamazEllerine böyle bir silah verdiğinden dolayı sana
teşekür eylemelidirlerBu takdirce cemî' cinâyât cânîler kasdlarıyla ma'zûr tutulmak
lâzım gelir ve bir kere arzû-yı nefsânî günah havfına galebe ettikde adam icrâ-yı
merâmına cihet-i hak ve salâhiyette bulabilirSen hayattan inkıtâ'ı tecvîz ediyorsun
ben eyâ hayatta mısın derimNe demek rûy-ı arzda betâlete mi me'mursun Cenâb-ı
Hak hayat zımnında sana bir vazîfe ta'yîn ve tahsîs etmemiştirEğer vezâyif-i
yevmiyeni akşamdan bitirmiş isek gündüz ihtiyâr-ı ta'tîl ve istirahat eylemek sana
mecaz olur lâkin bir kere eser-i ameliyâtını göster bakalım senden sermâye-i ömrün
hâsılını su'âl eyleyecek Cenâb-ı ahkamü'l-hâkiine hazırladığın cevap nedirRicâ
ederim söyleBir bî-çâre iffeti idlâl ve bir muhibb-i sâdıkı gussa ve ibtilâda terk ve
ihtimâlden başka ne eserin var bî-çâre ehl-i insâf ve istikâmetten olarak ni'met
hayâta kanmış bir zât var ise bana göster ki sermâye-i hayâtı terke kesb-i istihkâk
eylemek için onu ne türlü isti'mâl eylemek lâzım geleceğini ondan su'âl ve istîzâh
eyleyelimBenî beşerin mazhar olduğu mesâ'ibi ta'dâd ve utanmayarak birtakım
müzahrakâtı küreten ba'de âhiri yâd ve îrâd ediyorsun ve ni'met-i hayâta bela ve
musîbet diyorsunLâkin bir kere nazar-ı im'ân ile bak ki tertîb-i eczâ-yı âlemde hayrı
şer ile ve nef'i hayr ile melhûz bulabilir misin bu sûret artık dünyada hiç hayır ve
menfa'at yok demek midir ve tab'an şer olanı kasran size mukârin ve müsâdif

bulunanlardan fark ve temyîz edemez misin insanın hayât-ı müste'ârı lâşî
mukûlesinden olup ta'alluku ancak hakîkat-ı insâniyenin yakıncacıkda sıyrılıp
çıkacağı şu cisme mahsûs olduğunu kendin dahi ikrâr ve i'tirâf eyledin lâkin hakîkat-i
insâniyeye â'it olan ahlak ve âdâba dâ'ir ameliyattı ki da irâde ve ihtiyârını hüsn-i
isti'mâlden ibârettirBu takdirce hâl-i hayat sâhibi ikbâl olan bir âsî adam için aynı
şer ve kem tâli' bir fazîlet-mend adama göre mahz-ı hayırdır zîrâ hayâtı sâlih ve gayrı
sâlih addettiren kendini öldürmek gibi muvakkat bir ta'dîl-i sûrî olmayıp belki sarf
olunduğu mesâ'ibdir zannedersin ki şu hâl-i hayâtın mesâ'ibini ta'dâdda ittihâz
eylediğin bir ca'li bî-garazlık mülâbesesiyle senin zikri müstehcen musîbetlerini
fark edemedimLütfen bana i'timâd ve emniyet ile ve muttasıf olduğun evsâf-ı
haseneyi cümleten terk eylemeyip hiç olmazsa evvelki tavr-ı lâübâliyâneni tutarak bu
muhibbine şöylece ikrâr ve i'tirâf et ki bir ehl-i iffeti ifsâd ve idlâl edebilmek ümîd ve
ihtimâlini kaybeylediğim beni ehl-i ber ve takvâdan olmaya cebr eylemesiyle bu
musîbetten ise ölmeyi tercîh ediyorumSana hayattan kelâl geldiğinden hayat fenâ
bir şeydir diyorsunErli geçli mütesellîü'l-bâl olarak hayatın hayr-ı mahz olduğunu
ikrâr ve böyle külfet-i istidlâle düşmek sizin hakîkati pek a'lâ isbât ve izhâr
eyleyeceğin derkârdırZîrâ mevt hâlinde tasavvur eylediğin tagayyür yalnız sende
olacaktırBu takdirce bu günden kendini tağyîr eyle ve çünkü mâ-hasl-ı ibtilâk
ahvâl-i kalbiyenin adem-i intizâmıdır bu takdirce kâ'ideden hâriç meyl ve
muhabbetlerini tashîh ve ta'dîl eyle ve hâneni tanzîm meşgalesinden ictinâben arza-i
ateş ifnâ eylemeDemişsin ki ben mübtelâyım ve bu ibtilâdan tahlîz-i girîbân
eylemek elimde midirBu söz bahsi vâdi-i âhire tahvîl demektir zîrâ mes'elemiz
senin mübtelâ olup olmadığını tahkîkî olmayıp belki saffet-i hayat sana muzır mıdır
değil midir burasını isbât etse de haydi haydi bu vâdiye dönelimVelev sellimsen
musâb ve muztarsın ve nefsini bu varta-i ibtilâdan tahlîse mecbursun bakalım bu
maksadı istihsâl için ölmeye hâcet mes eder miÂlâm-ı rûhâniye ile askâm-ı
cismâniyenin rûşları ve rûh ve cismin unsuriyetleri tab'an birbirine mütehâlif
olduğu gibi zıt ve mukâbil bulunduğunu bir lahza te'emmül eyleŞöyle ki âlâm-ı
cismâniye eskidikçe müzmin ve bed-ter olup en nihâye fenâ şânından olan bir cismi
ifnâ ederÂlâm-ı rûhâniye ise ale'l-'aks basit ve kâ'im dâ'im bir şey'in tagayyürât-ı
sûriye-i gayrı bâkıyesinden ibârettir ki tedrîcen zâ'il ve ol şey bir daha tagayyürü
kâbil olmayacak sûretle hey'et-i asliyesine rücû'a gayrı hâ'il olurHüzn-i melâl

te'essüf hırmân-ı nihad benî âdemde takarrur etmez acılardandırHatta hıyn-i ibtilâda
çekilen şiddet derdimizi lâ-yetenâhî gösterdiğini ale'd-devâm vâki' olan tecrübeler
tekzîb ederBu mertebeden daha ileri geçerek der ki bâ'is-i fesâd ahlâkımız olan
nakâyisimizi gussa ve kasâvetlerimizden daha ziyâde nefsimize muzâf addedemem.
Bu mülâhaza yalnız gussa ve kasâvet mahall-i ta'yîni olan cismle berâber mahv ve
zâ'il olur efkârında bulunduğumdan değildirBelki gâyet tavîl bir ömr bile insanın
terbiye ve ıslâhına ve hâlet-i 'an-fevânı asırlarca sürmüş olsa dünyada dünyâda e'az
eşyâ hüsn-i ahlâk olduğunu ta'lîm ve ta'yîbine kâfî olmayacağı da'vâsında
olduğumdandırHer nasılsa çünkü âlâm-ı cismâniyemizin ekserîsi ale'd-devâm
tezâyüd eder bu takdirce cismin şiddet-i tevci' ve zahmeti kâbil-i ilâc olmadığı halde
bir adamı her ne sûretle ise kendini kurtarmaya murahhas eylerZîrâ şiddet-i
marazdan cemî' havâs ve kuvâsı muhtel ve mütegayyir olup ilaç dahi olmadığından
böyle bir adamın akıl ve irâdesini isti'mâle istitâ'atı kalmazVe bu halde
bulunan bir kimse kable'l-memât insâniyet ve vezâyif-i insâniyeden munkatı'
olmuştur bu sûretle kendi canına kasd eyleyen adam hemen ki rûhun alâkası kesilip
yalnız kendini inzi'âc eden bir cismin terkini ta'cîlden ziyâde bir şey yapamamış olr.
Lâkin âlâm-ı rûhâniyede hal böyle değildir zîrâ âlâm-ı rûhâniye ne kadar şedîd olur
ise olsun ilacı berâberdirHakîkatte bir elemi adem-i tahammül derecesine getiren
yalnız kendi imtidâdıdırAmeliyât-ı cerrâhiye bâ'is-i icrâsı olan illetten ale'l-ekser
daha emr ve eşed olduğu müttefakun aleyhtirVelâkin illetin elemi mütemâdî ve
muttasıl ve ameliyât-ı cerrâhiyenin te'sîr-i zahmeti ise âcil ve zâ'il olduğuna mebnî
tercîh ve ihtiyâr olunurBittabi' serî'u'l-iltiyâm olan bir yara için bu türlü ameliyâta
hâcet var mıdırİltizâ sabr ve sebâtla eyyâm-ı ibtilâsını zacret hâli mülâbesesiyle
isti'zâm etmeyen bir merd-i kâmile göre vâsıta-i tahlîs-i girîbân olan işbu iki çâreden
ölmek mi yoksa sabr etmek mi hangisi müreccahtırSabrı iltizâm et tâ ki ni'met-i
selâmetten iğtinâm edesinİşte tarîk-i husûl-i maksatDaha ne istersinÂh benim
elemimi tezyîd eden elemin de nihâyet bulması mülâhazasıdırBu da hâlet-i
zacretten mütevellid bir kavl-i gayrı mübrehin ve akıl ve hakkâniyet ve belki îmân ve
insaftan ârî kelâm-ı müzeyyeftirAddeylemek boş ve bâtıl-ı za'mdır.
Bu efkâr-ı müstağribenin tasdîki takdîrinde bile istihsâl-i sıhhat için yakı
açtırmak acısına tahammül olunduğu gibi sıhhat ve selâmet-i âtiyenin tahakkuk
vukû'u hâlinde şiddet ve sekâmet-i hâzıranın bir lahza ızdırâbına tahammülü kim

tercîh etmez ve dert ve mihnetin biri sabr ve tahammülü rağbet ettirir bir cihet-i
salvet ve selâmeti olduğu halde kat'-ı rişte-i hayatla kendini ondan mahrûm etmek
ileride vukû'unda havf olunan zarar ve zahmeti peşince îkâ' eylemek demek değil
midirÇocuğum bu husûsu bir güzel mutâla'a ile vahy ve dâ'im olan bir zâta nisbeten
on yirmi otuz sene dediğin ne mukûle şeydir söyleSafâ ve cefâ zıll ve hayal gibi
geçip gider ve hayat ise bir lahzada cereyân edip biter bu takdirce hayat bizâtihî lâşî
mukûlesinden olup kadr ve kıymeti ancak cihet-i isti'mâlinden hâsıl olarak bâkî kalan
ve yalnız yapılan hayırdır ve işte hayra nisbeten hayata i'tibâr olunurArtık hâl-i
hayâtın iyiliği yalnız nefsine nisbetle olacağı za'mıyla yaşamak fenâ bir şeydir deme.
Ve eğer şimdiye kadar geçen ömür şer idi ise işte bu da taleb-i tezâyüd ömre
ziyâdeten ale'l-asıl bir sebep addolunur ve sence ölmek mecâz ve mümkün demektir
ve bir de senin bir kimesneye mûcib-i hasâr olmayacağı sözünü bir muhibb-i
sâdıkına söylediğini mülâhaza etmiyor musunSenin ..îrâs zarar eylemez imiş.
anladımBizim hasarımızla senin husûl-i maksadını lâ-be's addediyorsunBu
takdirce bizim gussa ve kasâvetimiz sence hiç imişBa'demâ sana bu derece tahkîr ve
istihfâf eylediğin muhabbetin vezâyifinden bahs eylemem fakat dostluk vezâyifinden
e'azz olarak seni vikâye-i hayata mecbur edecek daha bir şey yok mudurEyâ âlemde
senden sonra yaşamayacak derecede sana rabt rişte-i aşk ve muhabbet etmiş ve şu
âlemde refah ve sa'âdetine yalnız senin adem-i ikbâlin mâni' olmuş bir kimse mevcut
değil midirVe ona hiçbir cihet-i mecbûriyetin olmamak efkârında mısın acabâ şu
maksad-ı mükedderi icrâ eylediğin bunca külfet ve meşakkatle henüz saha-i 'an
fevânîye yetiştirmiş bir gonca-i sellim ve safvetin tekdîr-i hatırına bâ'is olmaz mı.
Onun seniyye-i nezâket rehîninde bir onulmaz yara açmaktan ve senin helâkinle
beraber âlem-i hüsn ve bahânın şöyle bir zîneti ifnâ ve ihlâk ihtimalden havf etmez
misin ve senden sonra kalsa bile senin helâkin onun kalbinde zill-i hayâta
tahammülden daha müşkül gussa ve kasâvet îkâ' edebileceğinden çekinmez misin.
Hâ'in dost bî-vefâ âşık ne vakte kadar fevâ'id-i zâtiyenle meşkul ve kendi derdin
mülâhazasıyla mukayyed olacaksınİndinde azîz olan kimesnenin sa'âdet-i hâlini
gözetmez misin ve seninle ölmek isteyen ile sen yaşamak istemez misin hükûmet
me'mûru ve ehl ve 'ıyâl mecbûrî adamlardan bahs ederek çünkü sen de bu türlü
alâyık-ı vezâyifin hiçbiri olmadığından her şeyden kendini mu'âf addetmişsin.
Ya seni âgûş-ı hıfz ve himâyede besleyip zirve-i a'lâ-yı ilm ve isti'dâda yetiştirmiş

olan hey'et-i ictimâ'iyeye ne dersinMüntesib ve minnetimi bulunduğun vatan ve
sana muhtaç olan bî-çâregân ve binâ-yı vatana karşı da bir vazîfen yok mudur.
Mâşaallah ne güzel hesâb-ı sahîh etmişsinTa'dâd eylediğin vezâ'if miyânında yalnız
vazîfe-i vatanperveri ve insâniyeti unutmuşsunKanını ancak vatan uğrunda dökmek
vazîfesini gözeterek düvel-i ecnebiyenin hizmet-i askeriyesini fevka'l-gâye
mükâfâtına bakmayıp re den şu civanmerd adama ne olsaydı ki şimdi mugâyir-i şer'
ve kânun olarak ye's ve hırmân mülâbesesiyle kanın nâfile dökmek istiyorBe çocuk
şeri'atı gözet şeri'atıAkl-ı selîm ashâbı şeri'atı tahfîf ve tecâvüz eyler miSokrat bî
cürm ve günâh olduğu halde i'dâmına hükümle haps olunmuş ve mahbustan
hafiyyeten ihrâcına bazı asıkâsı tarafından yol bulunmuş iken mücerred hükm-i şer'
ve kânuna ri'âyeten nefsini fedâ edip mahbustan kaçmayı tecvîz ve irtikâb eylemedi.
Sen ise nâ-hak yere terk-i hayat etmeklikte bile ahkâm-ı şeri'atı bilâ tereddüt ayak
altına almak istiyorsunVe hattâ su'âl ediyorsun ki ihtiyârımla terk-i hayat eylediğim
halde ne günah işlemiş olurumBazı emsâl îrâdıyla bu bâbda kendini murahhasa
addetmek isteyerek Roma dilâverlerinin ismlerini yâd ve îrâda cesâret eyliyorsun.
Sen kim Romalılar kimDoğrusu bu şöhret-i âfâk olan isimlerin irâdı ağzına
yakışıyor yaLütfen bana beyân buyur ki Brütüs bir alâkadan dolayı me'yûsen mi
kendini helâk helâk ve kânûn-ı mahbûbesi için mi sîne-i hayatını çâk eylediSenin
gibi sağîr ve hakîr olan bir adamın kâtunla ne münâsebeti vardırSus be hey beva'l
fuzûl bu himmet-i âliye ashâbıyla senin küfe-i mîzân-ı i'tibâra girmeye ne nisbet ve
salâhiyetin var söyleBen hakk-ı ta'zîmi yerine getiremem havfıyla medh ve senâ
zımnında bile kâtunun ismini lisânıma almaya cesâret edememBöyle büyük
adamların ismine bile herkes ta'zîm etmelidirlerBu bâbda intihâb eylediğin emsâl-i
nâ-becâ ve eğer onlarda hayat kendilerine külfetli olduğu anda terkini tecvîz
ederlerdi za'mında isen Romanlar hakkında gösterdiğin efkâr pek ednâdır.
Romanın cumhûriyet zamân-ı sa'd-i iktirânını seyr eyleHey'et-i
müctemi'aları a'zâsından hiçbir ferd-i fazîlet-mend bulabilir misin ki şedâ'id-i mesâ'ib
mülâbesesiyle bâr-ı külfet ve vezâyif altından bu tarz ile sıyrılıp çıkmış olaFakat
kavânîn-i intizâm bozulup hey'et-i hükûmet birtakım zulme ellerine düştükde artık
ebnâ-yı vatan kendi serbesti-i tabi''iyelerini ve nefisleri üzerine hakk-ı tasarruflarını
ele aldılarÇünkü Roma mahv ve mudmahil oldu artık Romalılara vücuttan inkıtâ'
mecâz idiOnlar rûy-ı arzda me'mûriyetlerini hakkıyla îfâ ve ikmâl eylediler.

Vatanları mahv ve mudmahil olduğundan kendi nefislerini tasarrufta
mutlak ve muhtâr ve vatanlarına ircâ' ve i'tâya muktedir olamadıkları serbestî ve
hürriyeti nefislerine vermekte sâhib-i ihtiyâr oldularRoma'nın hâlet-i nez'inde
sermâye-i ömürlerini halâsa bezl ve îsâr ve vikâye-i kâvânîne sarf mâ-hasl iktidâr
eyleyerek oldularHâl-i hayatları gibi mematları dahi fazl ve şerefle vâki' oldu.
Romanlar içinde sıfat-ı memdûha-i hubb-ı vatanla mevsûf olan bir zâta
yakışmayacak sûretle birtakım cebâbireye hizmet ve mu'âvenet âr ve şinârını irtikâb
etmiş adam görünmemek garazına mebnî bu tarz ile ihtiyâr-ı mevt ederek Romalı
ismine bir şeref-i mahsûs izâfe eylemek vazîfesini dahi îfâ eyledilerLâkin sen
kimsin ve ne işledinLâşî mukûlesinden bulunduğun sana hakk-ı ma'zeret mi verir
zannedersinAcz ve meskenetin vezâyifinden bâdi-i mu'âfiyet olur mu ve vatanında
bir makâm ve haysiyet sâhibi bulunmadığından dolayı kavânîn-i mevzu'a-i vatana
ita'ata mecbûr olmamak mı lâzım gelirEyyâm-ı hayâtı ebnâ-yı cinsinin fevâ'idinde
kullanmak vazîfesi meydanda durur iken ölmekten dem vurmak gâlibâ lisânına kolay
geliyorMe'lûmun olsun ki tasavvur eylediğin vecihle terk-i hayat mûcib-i fesahattir
zîrâ bu keyfiyet hey'et-i müctemi'a-i benî beşerden sirkat demektirEbnâ-yı cinsini
terkten evvel sana ettikleri ihsanda hakkını îfâ eyleAmmâ bir şeye yaramam âlemde
hiç gibiyim dersen ey hakîm-i yek-rûze eyâ şu âlemde vezâ'ife tesâdüfsüz bir hatve
atmak mümkün müdürVe her bir adamın yalnız mevcut bulunması bile ebnâ
yı cinsine fâ'ide değil midirBe hey deli çocuk benim kelâmımı hakk-ı sem'le isgâ
eyle şu tarz ile varta-i hatâya düşdükten sana acıyorumEğer kalbinde zerre kadar
eser-i insâniyet kalış ise gel ki ni'met-i hayâtı sevmeklik tarîkini sana ta'lîm ve telkîn
eyleyeyimHer ne vakit sana terk-i hayat-ı efkârı ârız olur ise nefsine de ki hele
ölmezden evvel bir amel-i sâlih daha işleyeyim ba'de ahâliden i'âneye muhtâc bî
kesleri ve teselliye ister mübtelâları ve himâye düşkünü mazlumları taharrî eyle ve
bana mürâca'attan hicâb eden bî-çârelere tavassut et benim akçe ve i'tibârımı bu
yolda kullanmaktan ictinâb eyleBenim malımı al verBu yüzden beni zengin eyle.
Eğer bu mütâla'âtın bugün mûcib-i sabr ve sükûn olur ise yarın öbür gün ve'l-hâsıl
bütün ömründe mûcib-i sükûnet olur ammâ bâ'is-i teskîn-i halecân olmazsa ol halde
geber zîrâ sen bir âsî adamsın.
Mütercimi: Edhem Pertev Paşa

**ÂTÎDEKİ PARÇALAR ÂKİF BEY’DEN MÜNTEHÂBDIR**
Engin mi? Fırtına mı? Onlardan ne olur? Denize binmemişsinFırtınaya
tutulmamışsın ki bilesinDeniz bizim vetanımız-Velî ni'metimiz! Sâyesinde gezer.
Sâyesinde yerizSâyesinde yaşarız.
Âh! Böyle bir havada seni yanıma alıp da engine çıkmayı isterdim.
zaman göürdün ki denizde ne safâ varmışBir kere gemi mütevekkil bir gönül gibi
pervâ rüzgarın önüne düşer-Feleğin her cevrine kendini hazırlamış bir merd gibi
safâ ile bir trafa yaslanır da en isti'dadlı gönüllere uğrayan sevdâlar gibi kararsız.-
Âramsız dokunduğu yerleri yararak ileri doğrulur mu? Bir kere ufak ufak dalgalar ilk
ağlamaya başlamış bir elâketzedenin kirpikleri ucuna gelip de acemiliğinden
gideceği yolu bilmeyen göyşı gibi öteyi beriyi dolanmaya başlar mı? Bir kere her
görünen seyyârenin her büyük sâbitenin ziyâsı denizin içine doğru türlü renkte
kandillere gark olmuş minârelerini salıverir mi? Bir kere denizde mehtâbın aksi
Allah yolu gibi nûrânî bir cadde peydâ eder mi? Hüdâ bilir gökyüzünü yıldızlarıyla
kehkeşânıyla ayağına inmiş veyâhut denizi seninle yol arkadaşınla semâvâta çıkmış
zannedersin.
Engin tıpkı hayat gibidir! İnsanın nazarı dünyada olduğu gibi engin
de yalnız bir dâ'ire içinde gezinir? Ufuk ümîdin aynıdırSen dâ'iâ yaklaşıyorum
zannıyla gidersindâ'imâ senin ilelediğin kadar uzaklaşır.
Niçin öyle hayran hayran duruyorsun? Yine sana anlamayacağın şeylerden
mi bahs ediyorum?
Dilrubâ
Âh? Dâ'imâ zihniniz safâda eflencedeHatırınızda sakın denizler mehtaplı
havalar dolaşıyor bak! Hiç fırtınayı düşünür müsünüz? Ben gemici değilimLâkin
buradan denizi seyrediyorumVakit oluyor ki şu ufacık dalgaların her biri kabarıyor
kabarıyor da bir dağ parçası kesiliyorSâhile doğru çarpına çarpına gelirken kadar
heybetli inliyor kadar heybetli inliyor ki bir hamlede bütn memleketi batıracak
sanıyorum.

Âkif
Çocuk! Hiç insan birkaç bardak suyun çağıltısından iniltisinden korkar mı?
İçtiğin suları bir yere toplasalar en büyük dalgaların yirmisi otuzu kadar
olur.
Dülrubâcığım! Fırtına açık havadan safâlıdırVallâhi yalan değilŞimdi
ufuktan bir siyah buluttur kalkarHücûm kolu gibi toplanır toplanır da umulmaz bir
sür'atle ileri doğru yürürYerler gökler dağlar taşlar inil inil inlemeye
geminin her makarası her ipi yelkenlerin her dikişi her deliği bir başka havadan
feryâd etmeye başlarDeniz felekle yarışa kalkışır da şişer şişer her dalgası bir kara
bulut şekline girerHer dalganın atılışından çarpışından çağıltısından bir başka
fırtına peydâ olurGökler gözünün önünden yerler ayağının altından kaçarBir
dakikada yükselirsin yükselirsinKollarını uzatsan eline bir yıldız geçecek sanırsın.
Yine dakîkada alçalırsın alçalırsın alçalırsınDenize göz gezdirsen dünya yerinden
oynamış döne döne esfel-i sâfilîne doğru çekilip gidiyor gibi görürsün.
Her bakışta cenâb-ı Hakkın kudreti azameti dört tarafından meydana
çıkıverir.
Dilrubâ
Âh! Vücûdumun her zerresi ayrı ayrı titremeye başladı fırtınanın safâsı bu
mu oluyor?
Âkif
Meydan bırakmadın ki söyleyeyim? Fırtına vakitleri Cenâb-ı Hakkın
kudreti azameti denizin hâlinde bir derece ise insanın hâinde bin derece görünürBir
kere kendini bir kere senin cinsinde olanları düşün! Biz neyiz? İki arşın
boyunda bir mahluk! Elimizde ne varNe olduğu bize de meçhûl bir akıl ile birkaç
lokma etten birkaç damla kandan yapılmış bir gönül değil mi? Ya biz akıl ile bu
kalp ile neler yapmışızNeler yapıyoruzBirkaç tahtayı bir yere toplamışızBir tekne



hâline koymuşuzÜzerine birkaç ağaç dikmişizKenarlarına birkaç arşın bez
bağlamışızsâyede su gibi bulunduğumuz dünyânın dört yanını tutmuş hava gibi
oturduğumuz kürenin her tarafını ihâta etmiş iki mühîb kudretin infâkına gâlip
geliyoruz! Hava ne kadar kuvveti var ise meydana çıkarıyorMeselâ şu taraftan
esiyorAğaçları kökünden söküyorTepeleri birbirine çarpıyorDenizde ne kadar su
varsa önüne katıyorOna da kana'at etmiyorDeryânın ka'rını karıştırıyorRast
geldiği taşları toprakları su yüzüne çıkarıyorBu tarafa doğru sürüyorÖnüne her ne
tesâdüf ederse yutacak gibi görünürBiz yine ağaç kırıklarıyla bez parçalarıyla
karşısına zıddına gidiyoruzUğraşıyoruz uğraşıyoruzRüzgar yoruluyor.
Şiddetinden kuvvetinden kalıyorİnsan yine yorulmuyor.
Âh sana söylememiştimBelki korkarsın da beni bir daha yanından
bırakmak istemezsin diye söylememiştimGeçen ay Trabzon'dan gelirken bir fırtına
geçirdik.
Dilrubâ

Sanki fırtınanın serpintisi buralara uğramadı mı?

Âkif
Serpinti başka..Fırtına başka..Gece idiÇıktığımız gece idiHavada bir
buluttur peydâ olduEtrafta her ne varsa kıyâmete tesâdüf etmişAllahın gazabını
görmüş gibi korkunç korkunç sadâlar vermeye başladıDeniz bir taraftan bulut bir
taraftan gece bir taraftan..üzerimize üç karanlık birden çöktüDeniz yükseldi
alçaldıAdetâ yeryüzüyle birleşti arada bir zulmet su mudur? Hava mıdır? Fark
etmek için kerâmet isterSola gitsek nginAdam Varna'yı tutturayım derken meselâ
Hocabey'e düşecekSağa gitsek her taraf sâhilHer taraf kayalıkHer taraf düşman.
Geri
dönsek "ne'ûzü billah" insan müttefik devletlerin kaptanlarına gülünç olacakİleri
gidilecek hava değildiFakat çâresiz gittikGörmeliydin kiHavada deryâda
kıyâmetler kopuyorduGörmeliydin ki altımızda koca kurvet kasırgaya tutulmuş
kağıt parçası gibi nasıl şiddetle ne kadar sür'atle uçup gidiyorduMeğer biz
karanlığın içinde iken üstümüzü gâyet nûrânî bir mehtap ihâta edermişGûyâ
geminin direği dokundu da bulutun bir tarafını paralardıMehtap revnakıyla
saltanatıyla görünmeye başladıHani seni ilk gördüğüm zamanlar geceleri bin türlü
kara kara hülyâlar arasında bin türlü merhamet ederdin de bir dakikacık pencerenin
siyah perdesini aralar güneş yüzünü gösterirdin yaMehtapta hep hatırıma
gecelerin lezzetini rûhâniyetini getirmeye başladı.
Dilrubâ
Of..Canınız muhâtarada iken öyle şeyleri nasıl düşünürsünüz.
Âkif
Bizim hâlimiz odurEfendiciğim! Enginde deniz gönüllere çıkarken
gemimize bir martı konarHepimiz birden nenemizden babamızdan haremimizden
sevdiğimizden ahbâbımızdan akrabâmızdan mektup getirmiş gibi sevine sevine
etrâfına koşarız.
Babacığım! Efendim babacığım! Siz de beni şehit olmuş sandınız da
vasiyetimi yerine getirmek için buralara kadar seferi ihtiyâr ettiniz öyle mi? Âh!
Öldükten sonra da bu derece hatırı sayılacağından emin olmak insana ölümden
kurtulmaktan daha lezzetli geliyorYok babacığım! ÖlmedimBen vatanımın
nâmusunu muhâfaza etmek için canımı fedâ etmek istedimKadere muvâfık gelmedi.
Cancâneyi attımEtrâfımı bir duman bürüdüGürültünündehşetinden biraz zaman
kendimi kaybetmişimAyıldım baktıki denizdeyimYanıbaşımda da bir tahta parçası
yüzüyorHazreti Mûsâ'ya bir beşiği Nuh teknesi cây-ı amân eden rabbim beni de
kadar ateşin kadar dalganın arasından tahta parçasıyla kurtardıYanıma dakikada
bir küle düşürdü de sanki eli kılıçlı bir Türk'e rast gelmiş düşman gibi çekine çekine
etrâfta dolaşırdıBir tarafa dokunamazdı.
Dört kere denizin tâ dibine gittimHele birinde iki avucum çakıl taşıyla
dolduTahta parçası elimden fırladıYine aradan bir dakika geçmeden hakkın
sevdiği kullarına gönderdiği hidâyet gibi beni arayarak üzerime gelmeye başladı
denizin yüzüne yine tahta ile çıktımMeğer karaya yaklaşmışım bir delikanlı Âh
zavallı yiğit! Siz dâ'imâ "Eski Osmanlılarda başka mürüvvet başka fedâkarlık var
idiŞimdi dünyada merdler kalmadı." Der idiniz âİş öyle değil babacığım!

Şimdiki Osmanlılar da onların hâlis evlâdı imişFırsat düşerse hakîkat anlaşılır
delikanlı beni gördüğü gibi bir kere "batıyor" diye bağırdıSoyunabildiği
kadar soyunduDenize fırladıBeni kurtardıHem kendi canını fedâ etti de öyle
kurtardı ayağımız kuma basmıştı başımızın ucunda bir kumbara patladıYiğit üzerine
kapandı da kendini bana siper ettiOna da kana'at etmediVücûdundan dökülen
kanlar etrafında dal dal mercanlar peydâ etmeye başlamışken hiç hâlini
düşünmeyerek iki eliyle bile sarıldıNe kadar kuvveti varsa bir yere topladı"Alın
kardaşlar! Bir can verdimBir can kurtardım" dediBeni kaldırdıKenara fırlattı.
Sâhile çıktım baktım ki bîçâre bütün bütün tâkatten kalmışDalgalara tutulmuş
gidiyorBatıyor! Allah bilir onu halde görünce kurtulduğuma bin kere pişmân
oldum.
Şâhin
Kendi kendine
Daha kim bilir kaç yüz bin kere pişmân olacaksın?
Âkif
Âh bilmezsiniz insana kendi yolunda bir can telef olduğunu görmek ne
kadar girân gelir? Hemen dakîkada soyundumYalnız ben değil birkaç kişi daha
hazırlandılarNe fâ'ide! Biz daha karadan iki arşın ayrılmadan çocuk gitti.
Dalgadanir türlü kendini kurtaramadıVücûdunda mecâl kalmamıştıYine yüzü
gülüyorduBilmem gülüşü dünyada kendi gibi başkası için can verecek adamlar
gördüğünden miydi? Yoksa ölümden bir adım kurtardığından mı idi.
Arasıra içerek
Of! Başıma bir ağrı gelse de zihnimin parlaklığını hâ-i tabi'îsinden az buçuk
noksan bulsam istediğim gibi iş göremem diye kederimden helâk olacak hallere
gelirken şâyet hastalanır devletimin hizmetinden bir iki gn dûr olurum korkusuyla
meyve yemeğe cesâret edemezken şimdi bu su şeklinde yaratılmış ateşle beynimi
eritiyorumÇiçeklerimi yakıyorum.

Daha dört gün evvel zihnimdeki hayaller canımdan azîz idiHayal yine
hayalBirbirimize düşman-ı cân oldukİşretle mahvetmeye çalışıyorum.
Mahvetmesem beni kederle öldürecekBir türlü..Bir türlü mahvetmek de kâbil
olamıyorSanki yüreğim kızgın demirlerle dağlanmış!
Ne de zâlim zehir! İnsanı öldürecekLâkin senelerce süründürdükten
âletlerinin her birini ayrı ayrı paraladıktan sonra öldürecekSanki Dilrubâ hâ'ininin
mayasından yapılmış!
Acaba bunun mübtelâları neresinde neş'e bulur? Ağızdan bir alev
gidip de birkaç dakikada bir kere dokunduğu yerleri yakarak kalbi ciğeri ayrı ayrı
her bir damarı dolaştığını hissetmekte insan için ne safâ vardır.
Dîvâne bu halleri bilirsin de yine içiyorsunEvet! Ben öteki yılanın zehri de
işretten bin kat yüz bin kat şiddetli olduğunu bilirken seviyorumİçeceğim.
İçeceğimZamanı işret öldürüyorKalbi işret uyuşturuyorZihnimin iltihâbını işret
köreltiyorOf! Dünya böyle bir belâ zindanı olsun da ben yirmi sekiz yaşına
girinceye kadar onu bir safâ mesîresi bileyim! Ne mecnûn imişim!
Âh! İnanma! İnanma dünyada bir şey'in görünüşüne inanmaBir memleketi
mi gördünKârgîr binâlarını mı beğendin? Bir kere de duvarlarının deliğini bucağını
karıştır bak içinde ne iğrenç renkli yılanlarNe korkunç kıyafetli akrepler bulursun
dağlarda bağlarda zînetli zînetli açılan çiçeklere tatlı tatlı çağlayan sulara mı
aldanıyorsun? Hele bir ağacın dibinden bir çayın kenarından bir iki karış toprak
karıştırBak! Kaç cenâze parçasına rast gelirsin ki ya üzerinde dost bıçağıyla açılmış
yara nişânesinden ya içinde yâr eliyle dökülmüş zehir bakıyesinden geçilmez.
Bir insan seviyorsunVücûdunun tenâsübüne çehresinin hüsnüne
meftûn olmuşsunÖyle mi? bir nikâbdırSeni aldatmak için yapılmış bir nikâbdır.
Yüzüne baktıkça mahzun mahzun duruyor sana muhabbet mi gösteriyor? Âh! Bir
kere de nikâbın altındaki kemikleri görsen..Görsen ki nasıl korkunç korkunç
dururNasıl çirkin çirkin güler de seninle eğlenir!
Of..Dünya dünya!!! Cehennemde bir kul isyân ederse Cenâb-ı Hak
mücâzât için sana göndersin!
Dilrubâ! insan yüzüne baktıkça vefâdan muhabbetten yaratılmış bir
melek gibi görünen dilrubâ! başım ağrısa kederinden can vermek derecelerine
gelen dilrubâ! Mevtime yoktan îcâd edecek kadar müştâk olsun!.

Yârabbi! İnsanın gözlerine yalandan kadar tatlı baygınlık çöker mi? İnsan
yüzüne yalandan kadar şirin mahzunluk gelir mi hınzırı kudretine bürhân
göstermek için mi yarattın?
Yaptı hepsine muvaffak olduÂkıbet beni bu hâle getirdiKendi bu gece
âh! Bu gece beyinin koynuna girecek! ağız bana "uğrunda ölürüm" diyen ağz-ı
es'ade kim bilir neler söyleyecek!
Bu gece bu gece vücutyanımda yattıkça kendimi iki rûha mâlik
zannettiğim vücut başkasının kucağına nasîb olacak! Bana vaktiyle ne kadar
muhabbet gösterdiyse başkasına da kadar muhabbet gösterecek! Kim bilir? Belki
onu gerçekten seviyor.
Âh ölmeli Dilrubâ gebermeli mutlak mutlak gebermeli yılan dünyadan
vücûdu kalkmayınca ben yaşayamayacağımakrebi ezip de kanını üzerine
sürmeyince yüreğime açtığı yaranın acısına meskûnet gelmeyecekMutlak
gebermeliHem benim elimde gebermeli! Benim canıma kasd etmişSağ iken ölü
göstermeye çalışmış öyle mi? Âkıbet diri diri mevtâ hâline getirdi ya! Rûhum ölmüş.
Yalnız meydanda vücûdum geziyorânideğin intikam nâmında iki peri tuttuOnlar
gezdiriyorHer sa'at ölüyorumCan çekmekteki acıyı her dakîka vücûdumda
hissediyorumÖlüm azâbını hayat kadar uzatıverseler beni hâlimin aynı olur.
Âh! Bu hallerden sonra başkasıyla mı safâ sürecek? Mutlak öldürürü.
Öyle tabi'atın kemâline şüphe getirecek kadar denî bir vücûdun dünyada hiç lüzûmu
yoktur ama kâtil olacakmışım.ne olursam olayımBen onun bir avuç kanını içeyim
de isterse Allah her damlasından gönlümde bir cehennem peydâ etsinBelki yine
çekeceğim azâp bundan ehven olur.
Niçin kâtil olayım? İnsan bir düşman gemisine rast gelir batırıyor
içinde bin bin beş yüz kişide beraber batıyorYine kâtil olmuyorBir gemi düşman-ı
cân yakmakta bu mel'ûnun yerini tutar mı?
Âh! Ben muhabbet için yaratılmıştımAskerlik için terbiye olmuştum.
Şimdi gözüme kâtillikten başka bir şey görünüyor.
Şu dünyada hiçbir şey düşünmeye iktidârı kalmayan aklımla kâtilliğe tuhaf
tuhaf te'viller buluyorum!

Beni bu hallere getiren kahrolsun! Ben sebep olmazsam nereden
kahrolacak!..ÖldüreceğimMutlak öldüreceğimGönlümün alçaklığına bak! Bu
kadar hıyânetten sonra hâlâ seviyorumHâlâ girip de arkadan bırakmaYaşayıp da
başkalarının koynunda görmeye bir türlü kâ'il olamıyorum.
Ağlayarak bir tarafa yığılır
Kendini mu'âyene ederek
Vücut! Vücut! Ne zayıf âletNe âciz şey imişsin! Üç gece uykusuzluğa üç
gün rahatsızlığa dayanamıyorsunBirkaç salkım üzümden çıkan eczânın ağırlığını
kaldıramıyorsun! Bâri şurada biraz gebereyimYatayımYa sonra uyur kalırsam
sabaha kadar uyanamazsam da murâdına nâ'il olursabu gece gelin olmuşken
yarın sabaha kadar yaşarsa? Âh Cenâbı Hak göstermesin! Sonra vücûdumun
her parçasını dişlerimle koparsam kendi intikâmımı kendimden alamam.
Acı acı gülerek
Benim bu halde gözüme birkaç dakîkadan ziyâde uyku mu girer? Tutalım
ki girsinMeyhâneciye tenbîh edip de kendimi uyandırtmak muhal değil â.
Kimi görecek? Uyumuş da sayıklamaya bile başlamış! Of! Ne de acâyip
san'at! On sekiz yıldır meyhâneyiciyimYanıma kim gelirse tıpkı dünyaya gelir gibi
geliyorDeli ise birkaç lokma şey yiyorBirkaç kadeh şey içiyorHayvan gibi hiç
ma'nâsız yere sıçrıyorSızıp bir tarafa yıkılıyorErtesi gün yine yeniden başlıyor.
Biraz aklı varsa buraya gelirBıraksın ki mahzûnDünyânın her hâlinden bıkmış.
Meyhâneden başka bir eğlence yeri görememişDünyaya geldiği günden beri arayıp
da bir yerde bulamadığı neş'eyi bu şişenin içinde sanmışNe kadar şey içerse ya
gözlerinden ya kalbinden kadar yaş dökerDikkat edersen kalbinden ne kadar yaş
döküldüğü ne kadar kan aktığı çehresinin hâlinden görünürBir cama baktığın öte
tarafına yağmur yağdığı nasıl görünürse bayağı öyle görünürElli sekiz
yaşındayımİnsan içine karışalı kırk yıl oluyorTam kırk dört yıl evvel bizim

paşanın kilerci yamağıydımBugün şurada meyhâneci ustasıyımDünyanın hâli
dâ'imâ birHer yerde birHer vakitte birDâ'imâ deli şenAkıllı mahzun!
Of.Benim de biraz aklı mı vardır nedir? Şunun bunun hâlini düşünür de
kendi kendime mahzûn olurumBey hırmenden hıyânet görmüş! Vefâ umduğunun
cezâsıdır.
Âkif
Odanın yan kapısından girerek
Bayağı keşf etmişimZifaf bu odada oluyorHanımın yatağı da
hazırlanmış! Bizim zifaf odası da burası idiYatak yine yatakHanım yine
hanım! Bu oda değil âdetâ mezar! İçine kim düşerse çeviriyorMahv oluyorYerine
bir başkası geliyor! Âh! Bu ne kadar sancı? Bilmem rûhumun çektiği azâba
cismimde nazîreler mi yapıyor.
Acı acı gülerek
Altı ay evvel şu minderde oturup da bana "Senden ayrılacağıma canımdan
ayrılırım" diyen bu karı mıydı?
Hâ'in!..İşte du'ânın birazı makbûl olduHem benden ayrıldınHem
canından eyliyorsun..Nasıl kayacağım? Elimde koynumda iken incinir solar
diye korkup da yedi ayda belki yedi kere dudaklarımı dokunduramadığım göğsünü
şimdi nasıl kurşunlarla paralayacağım? Ne de alçak gönlüm varmış! Hâlâ seviyorum.
Hâlâ acıyorum şimdi başkasının koynuna giecekBenim yatağımda başka biriyle
yatacakYatak gözümün önünde duruyor da gönlüm hâlâ yatağı rahat döşeğine
tahvîl etmek istemiyorum!
Âh! GebertirmBillah geberteceğimBunun gibi mel'unları öldürmeyi de
gönül istemezse de insanın tabi'atında kâtilin isti'dâdı bütün bütn abes kalırTamam
yatağa girip de arzusuna dünyada bir mâni' kalmamış zannettiği vakit geberteceğim.
Tamam ümit üzerinde iken canından mahrûm olsun ki cehennemde göreceği azâba
burada alışmaya başlasın.

Ayak sesi var..GeliyorEsvabına bak! Mel'ûne yılan ne parlak deriler
bürünmüş!
Rovelverle nişan alarak
İnsan şuradan ne kadar da kolay gebertecek! Yan duruyor da tamam sol
böğrünün en lâzımlı yeri kurşunun tâ hedefine rast geliyorŞimdi tetiği çekersem tâ
kalbinden vuracakİki kere nefes aldırmayacak..hayır..beyi yanında bulunsun.
İnsan düşmanını bir ümîde nâ'il olacağı vakit öldürmeli ki intikâmın lezzetini
duysun.
Orada ne yapıyor? Âyineye bakıyormuşAcâyip çehresine düzgün de
sürüyorBen kadar körmüşüm ki yüzündeki riyâ perdeleri nerede kalır zehirli
cuyûh yankılarını kokmuş kunduz kanlarını bile göreezmişim.
Elini başına vurarak
Alçak..Hâlâ seviyorsunHâlâ muhabbet yoluna kâtilliği irtikâb
ediyorsunÖyle mi? Arada intikam bir te'vilden ibâret..onunla kendini
aldatıyorsun..Heyhât..Onunla kendimi aldatmaya çalışıyorum ama ne mümkün!
Tabi'atımda olan denîlik bir türlü gözümün önünden gitmiyorÂh! Acaba
ihtiyarsızlık makbûl bir özür değil midir? GeliyorGel! Gel ki ölümde arkandan seni
kovalayıp geliyor..Gel ki bir adım attıkça kim bilir kaç yıllık ömrün azalıyor.
Kimbilir mezarına kaç arşın yaklaşırsın? Gel ki ecelin âdem kıyâfetine girmiş seni
yakandan tutup da cehennemin esfel-i sâfilînine atmak için burada bekliyor! Seni
Âkif'in elinden alsa alsa mevt alır.Sen başkasıyla bir yerde yatsan yatsan en
dayanıklı kemiği -kim bilir?- kaç sene evvel toprak olmuş mevtâlarla yatarsın.
BitirdiSübhânallah! Yüzünü boyadıÇehresinde olan tarâveti gâ'ib etti de
yine güzel! Ne olacak? Riyânın bozamadığı üsne düzgün ne yapsın? Merdivene
doğru gidiyorGit! Nereye gidersen git! Seni hîlenin hıyânetin beni sâfderûnluğun
muhabbetin numûnesi yaradan rabbimin rakîb ismine müntakîm adına yemîn ederim
ki sen bu gece Azrâ'ilin pençesinden kurtulamazsınMeğer Âkif bir iki sa'at
daha sağ kalmasınBillah geberteceğimHem ölüm gibi hiç düşünmediğin bir vakitte
başına çökeceğim de öyle geberteceğim.

GeliyorŞimdi belâsını arayan adam gibi koşa koşa geliyor.
Girdiği kapıya doğru giderek
Sen yine istediğin gibi yaşamaya çalış! Ölüm şu kapının arkasında duruyor.
Topu aranızda bir yumrukta kırılacak iki tahta parçası var.
Biri daha peydâ olduOnun da mansıb değişmekten esvâb değişmeye
varıncaya kadar her hâlinde ağzından ne trlü lakırdı çıkıyorÇehresi ne kıyafete
giriyor? Hepsine birer birer dikkat etmeli de ona göre davranmalı ki bey seni kendine
esîr olmuş zannetsin de sana esîr olsun.
Erkek kısmı ne tuhaf hayvandır! Bir kadını sevdi mi? Yanına
yaklaştığı gibi gönlünde ne kadar sırı varsa çehresinden görünmeye başlarYüzüne
bakınca kalbini yarışmalarda başına yapıştırmışlar zannedersin.
Pencereden bakarak
GeliyorKapıdan girdiŞimdi da kendini bir büyük işe muvaffak olmuş
zannederDeğil mi? Biz beyin hüsnüne meftûn olmadık mı? Ama her ay benim gibi
bir câriye alabilecek kadar îrâdı varmış da adamı meftûn eden güzellik çehresinde
değil kesesinde imişBey orasını da düşünebilirse dünyada bizim ne kıymetimiz ne
kadrimiz kalır!
Âkif de böyle idiYokOyundan deli idiÂdetâ deli idiBeni gerçekten
yoluma ölecek gibi severdi de bayağı hâli bana da te'sîr edecekBen de onun gibi
çıldıracağım diye korkardım geliyor.
Gözümle görmüş gibi biliyordum ki içeride adam oluyorHem içerdeki
adamların biri de oğlum idiYine kurtarmaya geldim.
Bir peder bir odada tabanca sesi işitirOğlunun da orada olduğunu bilir de
kolay kolay kapının önünde bekçilik eder mi sanıyorsun? Hiç evlâdın öldü
mü? HayırMutlak ölmemiştirAllah senin kadar alçak bir mahlûkuna da kucağında
kendi vücûdundan ayrılmış bir melek görmek nasîb etsin de sâ'ir kollarına ne
mükâfât ihsân eylesin?

Kurtarmay geldimBak ölüsü şurada yatıyorKanlar içinde yatıyor da
gözlerimden bir damla yaş çıkmıyorBir kere dönüp de yüzüne bakmak
istemiyorum.
Niçin dersen ben onu daha buraya geldiği vakit ölmüş buldumSenin gibi
Allahın gazap ateşinden yaratılmış bir şeytan Azrâ'ilden evvel davranmış canını
kabzasına almış! Bugün kurtarabilsem yarın yine ölecekti.
Senin için bugün kâtilliği irtikâb ettiÖldürdüğü adam yanında yatıyor.
Yarın ihtimal ki ben sebeb-i hayâtı babası iken canını kurtardığım için benim canıma
kasd ederMel'ûn olurdu.
Anladın mı hanım efendi? Sen öldürdünGemi içinde deniz üstünde
düşman karşısında birkaç yüz okka barutu eliyle ateşlemiş iken ölmeyen delikanlıyı
sen öldürdün şehîd olmaktan başka bir arzusu olmayan Âkif'i sen kâtil ettinBî
çâreye put oldunİ'tikâdından ayırdınBen putu kıracağımBeni kıymetli
evlâdımdan mahrûm ettinBen de seni kıymatli canından mahrûm edeceğim.
Kibr buyur da hâlâ adam aldatmaya çalışıyorAl! Al! can mâhiyetine
girip de vücûduna istilâ eden şeytan cehenneme bir sa'at evvel gitsinGeberdin mi?
Köpek? Cana kıymak nasıl olurmuşAnladın mı? Fâhişe.
Âkif bahtsız çocukYerinde rahat yat! Helâkine sebep olanlar da seninle bir
günde mezara giriyor.
Âh! Ne olurdu? Birkaç dakîka daha sağ olaydın da yoluna öldüğün ne îrenç
çehre imiş göreydinGeberdiRengi küf tutmuş peynire benzerdiYüzü de kalbi
kadar çirkinleşti.
Vah bî-çâre Âkif! Bu kadar alçak bir fâhişe için hem sen kâtil oldunHem
beni bu yaştan sonra kâtil ettinGazâ yolundaDevlet hizmetinde sarf ettiğimiz
emekler hebâya gittiİki dünyâmız birden harâb olduÖyle mi?
Biraz düşündükten sonra
Estağfurullah! Sen hayâtına kasd eden bir adamı öldürdünMa'zursunBen
iki delikanlıya zehirlemiş helâk etmiş bir yılana rast geldimEzdim mahvettim ecir
beklerim.

"Zavallı çocuk"tan:
Bu kuş kadar gönlümden de ne acâyip haller geçiyor! Ben daha ne adam
oldum ki zihnimde kendimin bile epeyce anlayamayacağım birtakım hayaller
bulunsun?
İki ay evvel bu vakitler nasıl tatlı tatlı uyurdumİki ay gözümü açıp da
dünyayı karanlık görmediğim gün bilmiyorumPek a'lâ! Atâ burada iken erken erken
uyanayımNe kadar erken uyanırsam zarûrî yok ya bir sa'at ziyâde yüzünü görürüm.
Ya bir sa'at ziyâde uyanmasını beklerimYa mektepte iken..Acabâ ne göreceğim?
Acabâ ne bekleyeceğim? Gide gide hiç şüphem kalmıyorMuhabbet-i mutlak budur.
Güzel ama ben nineciğimi de seviyorumNiçin her gece gözümü kapadıkça rüyama
girmiyor? Babacığımı da seviyorum niçin kendi evde olmadıkça hayâli gözümün
önünde görünmüyor?
Geçende mektebe gittiBir ay sonra geleceğini pek a'lâ bilirken her gün
yine acabâ gelir mi? Diye deli gibi sa'atte iki kere pencereye koşuyordum!
Ninem babam çehremden durmadan bir şey anlamasın diye korkumdan
yerlere geçiyorumHâlimi kendinden saklamakta yine bir başka belâ! Anlasa
ârımdan anlamasa kederimden öleceğimÂh! Bu mutlak muhabbetten başka bir şey
değildir.
Dün tâ bendeye insan nasıl sever diye sordumNe cevap verse iyi
"Sen yaşta çocuk sevmeyi ne bilecek" demesin mi budala! Ben yaşta çocuk sevmeyi
ne bilecek imişSenin gibi yanaklarım kirden mi sarkacak çenem yüzüme yapışacak
da ondan sonra sevmeyi öğreneceğim öyle mi?
Sa'at on bire geliyorHâlâ uyanmadıYine ikindi olmadan gidecekYine
ben bî-çâre bir ay yolunu bekleyeceğim duracağım iki gün olsun doya doya yüzünü
görmek bile nasîb olmaz ki..Ne kadar da canım ağlamak istiyor! Aman şimdi yine
ninem gözlerimi kızarmış görür kıyâmet koparÂh! GeliyorOnun ayak atışıİşte.
Ayağının sesini işitir işitmez yüreğim de oynamaya başladı.
Şefîka

Hatırında mıdır? Bundan iki ay evvel..Tamam iki ay evvel vakitten beri
iki keredir mektepten gelirsin -burada- yine bu odada bir hikâye kitabı okuyorsun
aklına geldi mi? Hani bir paşanın bir kızı varmışKomşusunun oğlunu severmiş.
Sonra kızı başkasına vermişlerÇocuk kendini öldürmüş onun üzerine kız da telef
olmuş yine mi hatırlayamadın? Hani hikâye oraya geldiği vakit ben "Sübhânallah bir
kız istediği adama varmamakla telef mi olur?" demiştim.
Atâ
Evet
Şefîka
Sen kendini kadar tutmaya çalıştınTutamadın gözünde bir damla yaş
peydâ olduYüzünün üzerinde gizlenecek yer arar gibi yavaş yavaş öteye beriye
doğru yürümeye başladıİşte işte yine yüzünde tıpkı onun gibi bir damla geziyor.
Atâ
Of.
Şefîka
Saklama! Beni dinle! Ben günden beri seni bütün bün başka türlü
görüyorum.

Ne vakit yüzüne baksam gözlerin sanki benim aksimi gâ'ib edip de ruh
teslîm edecek kadar mahzûn duruyorHangi tavrına dikkat etsem bana hâl diliyle
"Senden ayrılırsam ölürüm" diyor? Beni seviyorsun öyle mi?
Atâ

Bırak! Allah aşkına beni bırak!
Şefîka
Dinle! Daha bitirmedimgünden beri gözleirne baktıkça hayâlimle
berâber yüreğimin mahzunluğu aks ediyor da onun için bu kadar baygın duruyor
sanıyorumHâlini düşündükçe "Atâ'dan ayrılırsam yaşamam" diyemeyen etmekten
başka aklıma dilime bir şey gelmiyor seni seviyorum? Değil mi?
Atâ
Âh! Yârabbi ne yaptım ki beni bu kadar inâyetine lâyık gördün? Zâtı buna
olan muhabbetimle dünyâda herkesten bahtiyâr idimŞimdi de beni sevdiğini
işitiyorumKendi ağzından işitiyorum.
Seviyorum Şefîka'cığım! Seni seviyorumHem dünyâda ne kadar sevmek
mümkün ise kadar seviyorum.
Şefîka
Seviyorsun? Muhabbet sana ne türlü haller getiriyor? Söyle! Söyle!
Bakayım.
Atâ
Ne türlü halleri mi getiriyor? Zamânı zamânına benzemez ki..Günolur.
Yanıma gelsen ağzâmın her biri ayrı ayrı yanmaya başlarSanki vücûduma alevden
bir gömlek giydirirlerYanımdan gitsen canım vücûdumdan çekilirÇekildiğini her
zerrem ayrı ayrı hissederHer tarafa hafif bir titremek gelirGönlüm yerinden
kopacak da arkandan koşacak gibi olur.

Gün olurZihnimde yoluna ölüp de seni başında ağlar görmekten
büyük dünyada bir devlet bulamamSonra ağlayacağını düşünürümSana açtığımdan
kendime de açmaya başlarım.
Dünyada ne kadar güzel şey' görsem elbette senin bir yerine benzetirim.
Sonra gördüğüm şey'in her tarafında bir kusur bulurum da gözümden düşer yine
yalnız sen kalırsınUykuya rü'yâda seni görmek ümîdiyle yatarımUykudan hayâlini
kaybetmek korkusuyla kalkarım her hâlim ta'rif olunmaz ki nasıl söyleyim?
Şefîka
Söyle! Ta'rif edebildiğin kadar söyle!
Atâ
Ne vakit seni görmesem yâut düşünmesem gönlüme zihnime bir yokluk bir
karanlık çökerSanki canım benliğim kaybolmuş da kendi kendime ecnebî kalmışım
gibi olurSonra birden bire hatırıma gelirsin ölüm döşeğinden kalkmış hasta gibi
dünyâlar benim olurSanki vücûduma baştan aşağı bir safâ bir hayat dolar.
Şefîka
Âh! Ben bu kadar vakit çalıştımGönlümden geçen hisleri bir türlü bir yere
toplayıp da kendi kendime bile anlatamadımSen bilmem nasıl muktedir olup da
ta'rîf edebilirsinLisânın gönlümde mi? Anladım beyimŞimdi lâyıkıyla anladım.
Ben de seni seviyorum.
Atâ
Öyle şeyler söyleme! Beni sevincimden öldüreceksin zararı yok söyle!
Söyle insana dünyada muhabbet sözünü sevdiğinin ağzından işitip de ferahından
ölmekten büyük sa'âdet mi olur?

Şefîka
Ya muhabbet bu ise niçin kadar şikâyet ederler? İnsanın yüreğini
yakarmışAklını alırmışTelefine sebep olurmuşBen bu lezzet yoluna telef de
olsam memnûnumBeyim! Allah artırsın! Bu kadar kemâlin varHer şey'i bilirsin.
Her şey'-i ta'rif ediyorsunBana da öğretsen â muhabbet nedir? İnsana bu devlet
nereden geliyor? Hekîm sen böyle şeyleri siz bilmeyince kim bilecek?
Atâ
Efendiciğim! Biz vücûda gelen illetleri bilmeye çalışırız rûhun bulduğu
lezzetleri nereden anlayalım?
Şefîka
Ay! Muhabbet ruhta mıdır? Emek âhirete de bizimle berâber gidecek.
Atâ
Şüphe yok
Şefîka
Âh! İki dünyâda beni Atâ'dan ayırmayan rabbim! Bilmem nasıl
şükredeyimne! Bey babam geliyorAman yanımdan ayrıl! Şurada bir şey oku!
Bizi bir yerde görmesin.
Ömrün meşâkı çekilirse yalnız muhabbet sâyesinde çekilirHayatın bir
lezzeti var ise yalnız muhabbettirMuhabbet ne büyük lezzettir ki insan cefâsında da
bir başka lezzet bulur.
Muhabbetle yaşayanlar nasıl yaşarsa memnun yaşıyorMuhabbet için
ölenler nasıl olsa memnun ölüyorSiz şimdi belki muhabbet neden hâsıl olur diye
düşünürsünüzNenize lâzım? Gönlünüzde muhabbet yok mu? Peydâ etmeye çalışın.

Var mı etrâfınıza bakınYerleri dâ'imâ bahar gönülleri dâ'imâ şafak görürsünüzHer
yaprak nazarınızda canlanırBir tûtî kuşu kesilir size tatlı tatlı gönlünüzün sırrını
safâsını söylerHer bulut gözünüzün önünde açılırBir tel gömleğe dönerSize hayal
meyal sevdiğinizin sînesini gerdenini gösterir.
Bir tenhâlıktan bir vahşette kaldınız mı? Hiç çekinmeyin! Hemen uykuya
yatın dâ'imâ sevdiğinizin şekline temessül etmiş bir cism-i latîf kalbinizin âgûşuna
düşmeye hazırdırYolunuzda bir muhâtara mı gördünüz? Hiç korkmayın! Hemen
ileri gidin ki dâ'imâ sevdiğinizin kalbine dökülmüş bir melek-i mü'ekkel etrâfınızda
muhâfızdırBir âşık için ölürken mezarının üstündeki çiçekleri ya kan ile veyâ
gözlerinin yaşıyla sulayacak bir refîk-i rûhânî mevcut olduğunu bilmek dünyadan
rahatça gitmek için ne büyük kuvvettir!
Âlemde kim vardır ki yârıyla bir döşekte bir sa'atte ölmeye bütün hayâtını
fedâ etmesin?
Of..Meğer insanın ömrü çocukluğundan ibâret imiş meğer ondan sonrası
hep kabir azâbı cehennem ateşi imiş.
Kitapta muhabbeti kim yazmışsa yalan söylüyorAllah muhabbet lezzetini
dünyadaki belâlara bedel değil dünyadaki belâları muhabbet lezzetine bedel etmiş.
Âh! Atâ yalnız odasında kalacak da ben başkasının koynunda nasıl
yatacağım? Âh.
Yok! Yok! Yine aklım başımdan gidiyorYine vücudumun her zerresi ayrı
ayrı ayağa kalkıyorBen gidemiyorum da kederinden Atâ'yı mı öldüreceğim.
Nineciğim! Nineciğim! Hayat sanılsa ömrümü yolunuza fedâ etsem ne kadar
memnûn olduğuma sen de ta'accüb ederdin.
Bu yaşta iken ölmeye âşık olmuş kadar muhabbet edip de ondan bile
mahrûm kalacağım kimin hatırına gelirdi?
Atâ.Atâ..Acabâ hâlimi işittiğin vakit ne diyeceksin? Bana ne türlü
la'netler edeceksin? Soğu! İkrâh et! Benden ikrâh et beyim! Kendinden
ayrılmaya katlandımGönülden ayrılmaya da katlanırımÇektiğim azâbı duyarsan
kim bilir ne hallere gelirsin?
Of! Ya bu akşama yâud yarın sabaha bütün bütün ayrılık göründüÖyle mi?

Hekîm eni uykuda sandı da Şerife Hanım'a hepsini söylediYalnız bana
söylemezlerYalnız nineciğime babacığıma söylemezlerMeğer dünyada adam
aldatmak dta bir merhamet imiş!
Yârabbi acabâ kulun Şefîka'ya âhirette de azâb edecek misin? İki ay evvel
bana biri bugün verem döşeklerinde telef olacağımı haber verse inanır mıydım nasıl
inanayım? Pek de genç idim.
Bu kadar çiçekler iki üç günde soluyorBu kadar kuşlar iki üç yılda telef
oluyorBenden küçük bu kadar çocuklar ölüyorBunların hepsini görürdüm de yine
ölümü bir türlü kendime yakıştıramazdım.
Babacığımın atlaslarla sarmaya kıyamadığı vücut yarın katı katı kefenlere
bürnecek.
Nineciğimin incinir diye kendi kucağından esirgediği Şefîka yarın kara
topraklarda yatacak.
Atâcığımın öpmeye kıyamadığı çehreyi yarın kurtlar çayanlar yiyecek.
Yârabbi babasını hapisten kurtarmak için nefsini fedâ eden kuluna
merhamet et! Yârabbi! Ninesine kardeşine sefâlet çektirmemek için mezara giren bî
çâreye acı!
Âh! Ölüm canıma minnetAtâ'dan nasıl ayrılacağımÂh dünya durdukça
ayrılık..Mahşere kadar hicrân.
İnşaallah öldüğümü işittiği vakit acımazBana vefâsızlık ettiAllah da
yanına komadı der de hayâlimi bütün bütün hatırından çıkarır.
Âh yok..Yok..Ben Atâ'dan ayrılıyorum hayâlim de mi ayrılsın! Ben
Atâ'nın yoluna öleyim beni vefâsız zannetsin de arkamdan bir damlacık gözyaşı da
mı dökmesin! Ben Atâ'nın muhabbetiyle telef olayım da son nefeste olsun bir kerecik
yüzünü de mi görmeyeyim.
Deli gibi nineme de bana göstermeyin diye tenbîh ettim.
Bir kerecik yüzünü göreyim de uğruna bin cân fedâ olsun onun kucağında
öleyim de Allah isterse mahşerde bile diriltmesin.
İsterimGöreceğim.elbette göreceğimAllahım biraz ecelden amân verBir
dakîka olsun göreyim beni huzûruna me'yûs getirme! Gözlerim kararıyor.
Vücûdumda kuvvet kalmıyorÖlüm ölüm etrâfa yaklaştıGöremeyeceğimÂhirete
hasret gideceğimÂh! Nineciğim! Nineciğim.

Atâ

Azâb içindeki cana vücut nasıl bâr oluyorsa azâb içindeki vücûda da esvâb
öyle sıkıntı veriyor..Bilmem felek unutturur on dokuz yaşında ma'sumların bu kadar
eziyetlerle cânına kıymaktan ne lezzet bulur? Of.
Şefîka
Kollarını açarak ve davranmak isteyerek
Atâ!..Atâ..Ah!

Atâ
Nabızlarını tutarak
Daha..Daha bir iki nefeslik hayâtı varNabızlar sekte içindeAğız sağ
tarafa mâ'ilGözler gitmiş..Allah hastalığına da güzellik vermiş ki yüzünü gören
vereme âşık olacak.
Şefîka
Beyim! Sen misin? Beyim! Hayâlât görmüyorum â! Yanımda sen
oturuyorsun â!
Atâ
Şefîkacığım! Efendim Şefîkacığım!

Şefîka
Beyim! Acabâ ne kadar ömrüm kaldı? Acabâ iki sa'at seni görebilecek
miyim? Bâri baygınlık gelmese de yüzüne doya doya bakabilsemDoya doya.
Atâ
Allaha emânet.
Şefîka

Yalan istememHekîm söyleDemin beni uyur zannetti de başımın ucunda
akşama ya çıkar ya çıkmaz dediTesellî lâzım değil senin için..Âh..Senin yanında
diyecektimSenin yanında ölüyorumMenûnum sen sakın sıkılma! Sen sakın bana
ağlama sonra beni âhirette de rahatsız edersin sakın sakın senin için öldü derlerse
inanma! Vücûduma hastalık geldiİnsan bu yaKader böyle imiş.

Getir! Çabuk ol.

Haydi işine git! Def' ol oradan.

Şefîka
ilaç benim mi beyim!
Atâ
Hayır! Bî-çâre çocuk! Seni birine zorla nikah ettiler de benim için verem
oldun ölüyorsun öyle?

Şefîka
Onu sana kim söyledi.
Atâ
Canınla uğraşırken yine Atâ'ya acıyorsun yine Atâ kederlenmesin yine Atâ
ağlamasın diye zihninde tesellî verecek sözler buluyorsunHer nefsin hayâtının bir
büyük parçasını götürüyorEcel ciğerlerini paralıyorAzrâ'il nâzik vücûdunu
pençesine almış eziyorsun yine Atâ'nı düşünüyorsun hem de Atâ'sından sonra sağ
kalırAtâ'sının kara topraklarda yattığına tahammül eder zannediyorsun öyle mi?


Şefîka
Âh ne yaptın?
Atâ
Hiç! Arkadaş değil miyiz? Yola hazırlandım aç yatağında yeri mi ver!
Sıkılma kim görürse görsün! Görsün! Ölüm döşeğine Allahtan başka kimse
karışamazBenim senin kadar bile ömrüm kalmadı bâri ruh teslîm ettiğim vakit
yanından uzak düşmeyim.
Şefîka
Atâcığım! Kendini mi zehirledin? Atâcığım! Bu belâların hepsi benim için
mi? Bak tâli'siz şefîka senin başına neler getirdi?
Atâ
Ben tâ bende budalasının sözüne inanıp da mektebe döneydimBaşıma
gelecekler vakit gelecektiSen bir ay topraklarda yatacaktın da haberim

olmayacaktıSonra duyacaktımÇıldıracaktımTımarhânelere düşecektimSeninle
berâber ölmeye değil yolunda kendimi öldürmeye bile muktedir olamayacaktım.
Âh! Bizi birbirimizden mi ayıracaklardı? Hiç düşünmemişler ki bu kadar
birleşmiş iki kalbi Allahtan başka kimse ayıramazAllah da bir vakit ayırmazAmma
yerin üstünde gezmeyecekmişiz de altında yatacakmışızAma bu dünyâda
birleşmeyecekmişiz de öteki dünyâda birleşecekmişizOnun ne farkı olur?
Hayran hayran biraz yüzüne baktıktan ve sarılıp ötesini berisini öptükten
sonra
Benim için tatlı canını fedâ ettin? Benim için kıymetli nineciğinden
babacığından ayrılıyorsun? Vücûdumdan başka elimde bir şey yok ki teşekkür için
yoluna fedâ edeyim.
Şefîka
Beyim! Şefîkâ dünyâda senin uğruna olmasın da kimin uğruna olsunGel!
Âlemin gamını kederini yine âlemde bırakalım! Biz şimdi dünyânın en son köşesine
misâfir olduk yolculuğumuzdan muhabbetimizden vuslatımızdan safâmızdan başka
bir şey düşünmeyelim!
Âh! Hani birbirimize hâlimizi bildirdiniz sabah nerede? Dünyadan ömür
istenilirse öyle ömür istenilirHani okuduğun kitap? Muhabbeti ne güzel ta'rif
etmişsin.
Bak muhabbet dünyânın her belâsını unutturacak bir lezzet değil mi imiş?
İşte ölüyoruzBizi bilenlerin hepsi arkamızdan ağlayacak da biz yine güle güle
ölüyoruzSöyle! Dünyada birbirini gerçekten seven iki adam için bir yerde
yaşamaktan bir dakîkada ölmekten büyük lezzet düşünebilir misin?
Atâ
Sus!âh!.
Ne oluyorsun?
Şefîka

Atâ
Bu zehir.Sanki her damlası içimde bir ejder kesildiKoparıyor.

Şuralar mı koparıyor..Ejder.Ejder.Sişleri ateşten midir nedir? Kopardığı
yerlerden hem kan dökülüyorHem alev saçılıyor.
Âh! Zehir değil ateş..Yaktıİçerimi bütün bütün yaktıAh..Yârabbi
cehennemi âhiretten kaldırdın da gönlüme mi attın?
Şefîka
Atâ! Bana bu hâlini göstermek için mi yanıma geldinBöyle her dakîkada
bir kere öldüreceğine bâri elini yüreğime sokaydın da birdenbire ciğerlerimi kopara
idin.
Atâ
Dur! Gücenme! Ben hiç seni bu hâlinde üzmek ister miyim? Yenemiyorum.
Acıyı yenemiyorumAnla!..Anla!..Ne kadar şiddetli eziyet..Senin için çekiyorum
da yine tahammül edemiyorumSenin yanında çekiyorum da çekdiğimi senden
saklayamıyorumÂh! En ince damarlarım ayrı ayrı yerinden kopuyorSanki
her biri koptukça bir kere can veriyorumBilmezsin ne kadar şiddetli zehirdirÂh
başkasını istesem eczâcı vermezdi ki..Belki de verirdiÖyle bir vakitte kim
düşünecek aklıma bu geldiGeçiyor geçiyorMerak etme! Ölüm hâli..Can acısı.
Az vakitte geçer..Dünya gamı gibi hayat kadar sürecek değil âÂh! Hâlâ mı benim
için ağlıyorsun! Damarlarındaki kan durduGözlerinin yaşı yine dinmiyor! Gel! Gel!

Âh! BittiNe varsa bittNe acı kaldıNe can kaldıGözlerime bir fenâ karanlık
çöküyorSana bakıyorum da zihnimdeki hayâlinden başka bir şey görmüyorum.
ÖlüyorumKarşımda sen olmasaydın lakırdı da söylemezdimGel bir kere
saçlarını koklayımBelki vücûduma biraz kuvvet gelir de yüzünü bir daha görürüm.
Âh! GidiyorumArkamda çok durma beni..Beni bekletme! Âh..Şefîkam
ölüyorumSenin..Senin yoluna ölüyorumSenin yanında ölüyorumDüştüğü anda
teslîm-i rûh eder.
Şefîka
Atâ! Atâ.

Gitti..Gitti..Gitti

Gelin! Gelin! Orada kimse yok mu? İşitmiyor musunuz?
Şefîka
Bakın! İşte ..Atâ..Atâ kendi kendini zehirledi: Benim için zehirlediBiz
birbirimizi severdikBen..Ben onunum ben onun haremiyimPaşanın değilPaşanın
haremi olmayacağımKim ne derse desinİkimizi Allah birbirimiz için yaratmış.
Yarattığı vakit birbirimize nişanlamış huzûruna da berâber çağırdıGelinlik odamızı
kendi dîvânında kendi cennetinde hazırlamışGörüyorum işteİşte gözümle
görüyorumKara toprak değilHer tarafına gül döşenmişHer tarafına.
Beybabacığım gel beni bir kere öp! Gel âhiret hakkını helâl et! Nineciğim!
Nineciğim!
Sakın! Sakın! Canımız için lokma dağıtmayın! Düğün şerbeti verin!
Fukarâya düğün şerbeti verin kızın -kıymetli kızın bu gece gelin oluyorİşte..İşte
beyim batıyorum..Beni ona Allah vermiş Allah..Kimse ayıramaz..Kimse Allahın

hikmetine karşı duramaz..Beyim! Beyim beni mi çağırıyorsun? Geliyorum
geliyorum.

Bak! Bak! Yanına geldim de gülüyor âhirette Şefîka kimi görüyorsun?
GeliyorumGeç kalmam korkma! Korkma!
Âh benim gibi ölmek ne kadar lezzetli imiş bilseniz dünyada bir dakîka
kalmak ister misiniz?
Ây..Cemâline ne güzel de nurlar iniyor.
__________________
Cevdet Paşa Hazretlerinin bir takrît-i âlîleri
Dakîka şinâsân ahvâl-i edvâr indinde müstağni-i beyân ve ihtârdır ki
tahavvül a'sâr ve a'vâm ve tebeddül-i etvâr ve eyyâm ile değil yalnız ahvâl-i eşhâs ve
akvâm belki şîve ve edâ-yı elsine-i enâm bile tagayyür etmektedirBir lisânın yüz
sene evvelki ta'bîrâtı ile şimdiki ıstılâhâtı pîş-i nazar-ı dikkate alınsa ne kadar
tahavvülâta uğramış olduğu basar-ı basîrete rû-şenâ ve ayân olur vaktiyle çavuşluk
devletçe ne kadar mu'tenâ bir ünvân olup da çavuşlar içinde nasıl haysiyetli zâtlar
bulunduğunu bilmeyerek târihlerde çavuşlardan bazı düvel nezdine elçi
gönderildiğini görenler asrımızdaki da'âvî çavuşlarını pîş-i nazara alır ve bu sınıftan
nasıl sefîr gönderiliyormuş diye ta'accüb ve hayrette kalır el-hâsıl mürûr-ı zamân ile
efrâd-ı insan gibi elfâz ve ıstılâhât-ı lisân dahi tagayyür ve teceddüd edip gider ale'l
husus ta'bîrât-ı resmiye vukû'ât-ı cesîme ile vaz'-ı aslîsini bütün bütün
değiştirip başka kuvvetler ve meziyetler peydâ ederİşte bu kabîlden olarak vak'a-i
hayriyeden sonra enderûn ve bir ve nice zibâ nezd olan ta'bîrât-ı resmiye kadar
tebeddül etmiştir ki bu ta'bîrâtın vaz'-ı hakîkîsi ve sûr-ı isti'mâliyesi bilinmedikçe ol
asrın vekâyi'-i tâihiyesinden pek çoğu lâyıkıyla anlaşılamaz ve ol vakte idrâk
edenlerin henüz bakıyesi zîver-i sahife-i hayat olduğu cihetle şimdilik misillü
ta'bîrâtın ma'ânîsine ba'zı mertebe kesb-i vukûf olunabilir ise de onların dahi arkası
alındıktan sonra târihlerde münderic olan pek çok ilkâb ve unvanların tahkîki kâbil
olamazBinâen alâ zâlik mukaddemâ enderûn hümâyunca mukayyed olan pek çok
ilkâb ve unvanların şerh ve îzâhını kâfil ve enderûn hümâyundan mahrec-i meşâhirin
terâcim-i ahvâlini şâmil olan işbu târih-i devlet-i aliyye târihini mütâla'a edenlere
göre bir 'ayn-ı basîret ve dûrbîn-i hakîkat olmakla mü'ellifine lisân-ı sitâyiş ile

teşekkür olunur ca'l Allah sa'ye meşkûren ve hâzâ'l-eser mebrûren mine'z-zikrü'l
cemîl ve minallahü'l-ecrü'l-cezîl
Ahmet Cevdet
Kezâ
Metâli'-i mehâsin mecâmi'-i tahiyyât dîvân-ı ehadiyet unvân-ı alîm vehhâba
takdîm ve bedâyi'-i meyâ min ve dâyi'-i salavât bârgâh-ı risâletpenâh hâtimiyet
me'âba arz ve teslîm ve pîşgâh-ı hidâyet-i destgâh âl ve ashâba ta'mîm
kılındıktan sonra du'â-yı vâcibü'l-edâyı pâdişâh-ı İslâma bu vecihle girizgâh olunur ki
şu'râ-yı tebâmdan Fatin Efendi tezkere-i sâmiye zeyl olmak üzre gerek eslâftan
terüme-i hâli nakş sahife-i tahrîr kılınmamış olan ve gerek mu'âsırıyetten bulunan
şu'arânın tercüme-i halleriyle bazı âsârını cem' ederek hüsn-i edâ-yı münşiyâne ile
sülk-i beyâna çekip hâtimetü'l-iş'âr ismiyle tesmiye ettiği işbu mecelle-i cemîle ve
mecmu'a-i celîle mısra'-ı berceste-i manzûme-i ezmân olan zamân-ı ma'ârif nişân-ı
şâhânenin muhsinâtı bahsine bir zeyl-i celîlü'l-i'tibâr olarak hakkâ ki bergüzîde-i âsâr
ve ahlâfa bir güzel bergüzâr olup eğerçi sahife-i âlemde ibkâ-yı âsâr ile eslâftan
yâdigâr bırakılmak ve taraf-ı ahlâftan dahi buna nazîre olarak eslâfı hayr ile yâd ve
tezkâr kılmak bu âlemde bir dâb-ı derîn mu'teber ise de mûmâileyh bu bâbda ahlâftan
başka mu'âsırının dahi kendi hakkında hüsn-i edâ-yı teşekkürünü celb etmiş
olduğundan böyle bir eser-i celîle muvaffakiyetinden dolayı cümle şu'arâ tarafından
tebrîk olunur ancak her asrın âsârı pâdişâh-ı asrın ilm ve ma'ârife rağbet ve i'tibârı
müvâzenesince olduğundan gerek sadr-ı selefte ve gerek asr-ı halefte du'â-yı selâtîn
ma'ârifü'l-yef ser-levha-i âsâr ve tesânîf kılınageldiği cihetle varak-ı gerdân dîvân-ı
âtıfet ve ihsân ve şîrâze bend cerîde-i emn ü emânü'l-bestân bin Sultan Abdü'l-mecid
Hân Efendimiz Hzretlerinin du'â-yı bekâ-yı şevket ve şânı hâtime-i kelâm ve
şâhibiyet-i neşîde-i merâm kılınır.



Kezâ

Evvelîn pâye-i sellim terbiyeye henüz pâ-nihâde-i isti'dâd olan etfâl-i nev
zâdın teshîl-rûş-ı tahsilleri reftârında Rüştü Efendi'nin cem' ve te'lîfine muvaffak
olduğu işbu mecelle-i cemîle bâ küre-i bâğ zindegânı olan her kûdun fusâle destâvîz
feyz ve temyîz olacak bir güzel risâle olarak nahbetü'l-etfâl ve nev-bâve-i bî-misâl ve
belki ravza-i kemâl denmeye sezâ bir eser-i bî-hemtâ olmasıyla bu nihâlistân-ı nev
tarh hünerden herkesin semere-i fevâ'idi iktitâf-ı semer edebilmek için neşrini his ve
tahrîz zımnında takrîz olunmuştur.

Ketebe'l-fakîr
Ahmet Cevdet

Şu gazelde muntab' olan nakş ve nigâr-ı ma'ânînin -ki çîde-i dest arzû olan
güldeste-i hayâlin safha-i hâriye mün'akis timsâli mesâbesindedir -renk ve bûy-ı bûy
ı lafz ve ma'nâdan hâ'iz-i nisâb olmaması şi'ir dâ'iresinin dâru'l-gunne tenki-i
havsala-i iktidârımın inzimâmından vücut bulan mâni'adan ileri gelmiştir.

Tamâmiyet-i ifâdeden mahrûm olan bu mukûle neşâyide ise nâzımları
tarafından -tekmîl lafz ve îzâh-ı ma'nâ yolunda- birer makâle tezyibli de'b-i üdebâya
muvâfık olsa da nefsü'l-emrde kadar münâsebetsiz değildir zannederim.
Binâ'enaleyh ben de lafz ve ma'nâsını noksan veyâ ta'bîr-i diğerle daha ziyâde tevsî'a
şâyân gördüğüm şu gazel-i nâçizimi şerh ve tefsîr yolunda birkaç söz yazmaya cür'et
eyledim.

Düşdükçe gül cemâline kâkül dem-i seher
Gayretle çâk olur gül ü sünbül dem-i seher

Ey vücûdu nurdan dökülmüş rengi letâfetten boyanmış güzel! El-amân ne
yapmışsın?..libâs-ı sefîd tâ-benânınla miyân-ı gülzârda pister-i çemen jâledâra
nûr-ı mehtâb gibi mestâne serpilip yatmışsınGül yaprağı gibi ortası pembe kenarı
daha açık bir pembe renk latîf-i seheri ile pûşîde olan yanağının üstüne ahvâl-i âşık-ı
mehcûrunu gösterir gâyet dağınık ve uçları yukarı doğru kıvrık siyah saçlarını
dökmüşsünÖyle görünür ki seherin letâfetine çiçeklerin çimenlerin tarâvetine
mukâbil bülbüllerin hazîn hazîn nağmelerini ninni gibi dinleyerek nazlı nazlı uyumak
istiyorsunLâkin haberin yok ki saçların tahrîk-i sabâ ile safha-i rengîn-i cemâline
düşüp kalktığını bâlâ-yı serindeki güllerle pîrâmen-i pisterindeki sümbüller gördükçe
reşk ve gayretlerinden yakalrını yırtıyorlar!! Ya seni bu vaz'iyette..bu perişanlık
içinde..bu letâfette gören gönüller acabâ ne hâle girerler?!.
Zülf-i siyâh ve ârız-ı gülgûnun etdirir
İnsana hâl-i fecri tahayyül dem-i seher
Husûsiyle bilirsin ki yalnız siyah saçlarının ruhsâr-ı âl âlını âsumâna bir
letâfetle gölgelendirdiğini gören insan -ki en birinci bahtiyar-ı cihâniyândır-
birdenbire yüreğine isâbet eden sâ'ika-i muhabbetin te'sîr-i bârika-i hıred sözüyle
gözü gönlü ateş içinde kaldığı halde kendisini hengâm-ı seher bir gülşen-i baharda
temâşâger-i âsâr şefk ve nûr server ve safâya müstağrak zanneder!.
Hasretle ağlayan güzellik rûyun andırır
Pîrâmeninde jâle ile gül dem-i seher
Hengâm-ı seher -üzerlerindeki çîylerle- mücevherâta gark olmuş benât-ı
nursîdeye benzeyen envâ' çiçekler içinde -gül- pîrâmenindeki katarât-ı jâle ile zulmet
ve vahdet-i şebâneden istifâde ederek tenhâca azm-i gülşen etmiş gözlerini taraf-ı
âśumâna dikmiş; gönlünü pençe-i aşkına esîr olduğu civâna çevirmiş; kulağını
nagamât-ı mürgâna tutmuş; bu halde iken sevdâsı heyecâna gelip tâ be sabâh- uslu
uslu ağlamış; kadar ağlamış ki gözlerinden ruhsâr-ı âteşînine dökülen yaşlar
kurumaya vakit bulamamış; on beş yaşındaki bir kızın çehresini andırmazdı.
Dembeste-i muhabbet eder kâ'inâtı hep
Ötdükce aşk şevkle bülbül dem-i seher
Bâ-müdâd intişâr nûr-ı seherle tabi'at -ki çiçekler ağaçlar çimenler sular
ırmaklar dağlar bayırlar murâd olunur ve her birinde esrâr-ı aşk-ı ulvîden nice
ma'nâlar mütecellî bulunur- işte bu tabi'at intişâr-ı nûr-ı seherle bulut altından

görünür gibi hayal meyal arz-ı cemâl etmeye başlarBir taraftan da nakkaş şafak
gökyüzünün şark tarafını tatlı bir kırmızıya boyamaya dağların tepelerini yaldıza
gark etmeye kalkışırKâ'inât -ki burada kâffe-i zî-rûhdan kinâyedir- tabi'atın böyle
hâb-ı ademden uyanır gibi zuhûrunu ve şafağın âsârını görünce yüreklerini dolduran
aşk-ı rûhânî ve şevk-i vicdânîye mukâvemet edemeyerek cûş hurûşa gelmek ister.
Lâkin bülbül -ki dîvâne edâ bu kuştur- cümleye müsâbakat ederek aşk-ı fettâna karşı
dâd-ı hâhâne feryâda başlarOnun garip garip ötüşünü işittikçe kâffe-i zî-rûh ve belki
cemâdât bile deryâ-yı istiğrâka dalarSanki dembeste-i aşk ve muhabbet olur!!
Öldün meğer bu tâze hayâlinle
Gülşende gül-trâz tegazzül dem-i seher
Ey nâzım-ı gazel! Şerh ve tefsîr ile tenvîr etmek istediğin bu neşîdenin -ki
eğerki lafzında zarûret-i şi'riyeden münba'is olarak bazı mertebe noksan varsa da
ma'nâsında muhtefî olan hayâlât-ı rengîn ve tasavvurât-ı dil-nişîn çeşm-i dekâyık
bîne mekşûf ve rûşenâdır- gül ganca-i jâle-dâr gibi her bir cihetinde mevc vuran âsâr
ı tarâvete bakılınca besbelli sen bu nakş nigâr letâ'ifi bir sehergâh bir
ülşen-i baharda manzûrun olan âsâr-ı tabi'attan ahz ve iktibâs etmiş ve hayâlini daha
rengîn göstermek için yaprağı üzerine nakş tasvîr eylemişsin!!!
Recâ'izâde MEkrem
Devletli Cevdet Paşa Hazretlerinin yazdıkları
takrîzdir.
Kerîmü'ş-Şeym Efendi
Hamâme-i hâme-i dilkeş terâne ve fesâhat nişânelerinin cümle-i iscâ' latîfe-i
belîgânelerinden olmak üzre muvaffak oldukları in ihdâ
buyrulan cild-i evveli hammâme-i cürm gibi muhterem olarak dest-i mütâla'aya
alındıYok! Öyle değil! Belki hâme-i mübâhâta bir hümâ-yı sa'âdet kondu! Basar
basîret ile mütâla'a olunduMüte'âkıben cild-i sânîsi dahi dest-i ihlâsa vusûl buldu.
Bir kat daha bâdi-i müsâr ve iftihâr olduBu te'lîf-i şerîf sa'âdet elif-i 'âlîleri asr

ı mehâsin hasr-ı hümâyunu tezyîn eden âsâr-ı cedîdeye pek güzel bir lâhikadır ve
doğrusu bir muvaffakiyet-i azîme ve fâ'ikadırÇünkü divâr-ı i'lân ve intişâra ta'lîk
olunan mü'essir herhangi fenne dâ'ir ise mütâla'ası ol fenne mensûb olan sınıfa
münhasır kalır ve sevk ikâz-ı iştihâra çıkarılan bedâyi'-i âsârın değerini ancak ehl ve
erbâbı bilir.
Her sınıf kendi mahsûl-i vicdânıyla müftehir olurHerkes merâkı ne
ise onun mütâla'asıyla zevk ve halâvet bulurEbyâtın taktî'ini şu'arâ anlarBuyûtun
resm-i mukatta'larına mühendisler merak eylerİbn-i Hayyam'ın "Rubâ'iyât"ını
okuyub da zevkyâb olmayan edib yoktur ammâ "Hülâsatü'l-Hesâb"ını okumakla
meşgûl olanlar içinde onun şâ'ir olduğunu bilmeyenler çoktur.
Mukatta'ât İbn-i Yemîni -ezberlemek bir şâ'ire göre "Kutû'-ı
Mahrûtiyât"tan bir mes'eleyi bellemek kadar güç gelmez ve hesâb-ı "Cezr-i Âsım"
bir riyâzîye göre hall-i rumûz "Şevket" ve "Muhteşem"den daha kolay gelirGel âna
yeter şah bimâ fîhŞerâben tuhûran sahbâ-i tenâfîh.
Mir'atü'l-Haremeyn -ise nazîr-i nâyâb ve herkesin tâlib ve râgıb olacağı bir
kitâb-ı müstetâbdırÇünkü fenn-i muhâzarâttan olmak hasebiyle beyne'l-üdebâ
mazhar-ı hüsn-i kabûl olacağı bî-irtiyâbdır.
Arap târihini ve Arabistan coğrafyasını yazacak mü'ellifîne me'haz olacak
bir güzel kitaptır.
Havas ve avâm onu yarım hacı olmak niyetiyle okurHaccâc-ı kirâm dahi
münâsik-i hac gibi yanında taşır.
Ashâb-ı fenn-i menâzır onun hâvî olduğu resmlere dürbîn-i dikkat ile nazar
ederek nice mahall-i mukaddeseyi kalp gözüyle görmüş olur ehl-i hesâp ve hendese
dahi onda istifâde edecek pek çok şeyler bulurBöyle kabûl-i âmmeye mazhar
olan bir eser-i bî-'ad ile muvaffakiyet behiyyelerinden dolayı zât-ı vâlâlarını lisân-ı
teşekkürle tebrîk eylerim efendim.
Mine'ş-şükr ve't-takrîz* Ve minallâhi'l-ecr ve't-ta'vîz.

**DEVLETRLİ MÜNİF PAŞA HAZRETLERİNİN TAKRÎZ-İ**
**ÂLÎLERİ**
Insan sâkin olduğu hânenin medhal ve mehâricini ve aksâm ve
müştemilâtını bilmek kendisince nasıl lâzım ve lâbid ise benî nev'imizin müsekkin-i
müştereki olan küre-i arzın dahi mühim olan mevâki' ve mesâlikini öğrenmek öylece
lâzımdır.
Haremeyn-i Şerîfeyn hasbe'l-insâniye
evvel maksad-ı aksâ dâhilinde olduktan başka birisi mehd-i İslâm ve kıble-i
müslimîn olmak ve diğeri sitâyiş-i celîlesine
mazhar olan hâtemü'n-nebiyyîn ve fahrü'l-mürselîn efendimizin mirkad-i
mutahharalarını şâmil bulunmak hasebiyle her türlü ahvâl ve keyfiyetlerine kesb-i
ıttılâ' etmek bizce ehemm-i vezâyif ve e'azz-i âmâldir.
Hakîkat e'âzım mülûk-ı âlem hürmetiyle mübâhî ve şeref-i ziyâret ve tavâfı
sebeb-i ecr ve sevâb-ı nâ-mütenâhî olan işbu emâkin-i mukaddesenin tahkîk ve tafsîl
ahvâli hakkında her ne kadar ihtimâm ve i'tinâ olunsa sezâvâr ve ol sûb-ı mağfiret
ev bihî muhammil süvâr-ı 'azîmet olmak için cümleye mûcib-i şevk-i tâze olacağı
âşikârdırTeveccühgâh-ı kulûb-ı İslâmiyân ve mutâf-ı gurûbiyân olan işbu
emâkin-i mukaddesenin ahvâl-i târihiye ve coğrafyasıyla diğer ba'zı ma'lûmât-ı
nâfi'aya dâ'ir sa'âdetli Paşa'nın nâm bu eser-i
mu'teberi şimdiye kadar bu yolda saha-pîrâ-yı zuhûr olan mü'ellifât beyninde tırâz-ı
zer târ tefevvuk ve imtiyâz ile mu'allim olduğu erbâb-ı dikkat ve insâf 'indinde
müsellemdir.
Doğrusu mü'ellif mûmâileyh bu himmet-i bî-hemtâsıyla mağbût-ı eslâf
olduğu misillü mu'âsırîn ve ahlâfın takdîr ve teşekkürün kesb-i istihkâk eylemiştir.
Hemân cenâb-ı izdimti'âl sa'yini meşkûr ve dâreynde hâ'iz-i nisâb-ı ticâretle
tebevvür buyursun âmîn.
El-'Abdü'z-za'îf
Mehmet Tâhir Münîf
**"ZEMZEME"NİN ÜÇÜNCÜ CÜZ’ÜNÜN MUKADDİMESİ:**

Edebiyat ve bi'l-hassa şi'ir hakkındaki fikr-i mahsûsama dâ'ir birkaç lakırdı
ki erbâb-ı mütâla'aya arz olunur:
Bedâyi'-i fikriyeye bir saffet-i kâşife ta'yîn etmek isteyen dekâyık-ı
perverân-ı edebden birisi "En güzel eserler insanı ağlatanlardır" demişBen olsam
sâdece: En güzel eserer onlardır ki okunduktan sonra da insanı bir müddet
düşünmeye mecbûr eder derdim.
Fi'l-hakîka mütâla'ası gönülde rikkat -gözde rutûbet husûlüne sebep olan
âsâr mutlakâ güzel addolunsa bile her güzel eser mûcib-i girye değildir.
Kâ'ilin sözden maksadı ne olduğunu taharrî ve tahkîk ile uğraşmak
istememFakat ben kendi maksadımı ve bundaki şumûl-i hükmü bir misâl ile îzâh ve
isbât edebilirm.
Meselâ kırda gezerken bir çiçek müsâdif-i nazarınız olur ki dilberliğiyle
tarâvetiyle nezâketiyle sizi yanına celb ederYakından bakınca daha ziyâde
hoşlanırsınızŞâyed koparmaya kıyamazsanız kendinden ayrılırken gönlünüzde
âdetâ bir hiss-i tahassür peydâ olduğunu anlarsınızKoparırsanız nihâyet bıraktığınız
zaman his daha âşikâr bir sûrette yüreğinizi müte'ellim ederIki halde dahi
düşünürsünüz! Düşündüğünüz nedir? Bunu hattâ siz ta'yîn edemezsiniz ki ben
bileyim!.
dâ'ir taharî-i hakâyıkla iştigâl edenler bu bâbda
birtakım esbâb-ı müteselsile îrâd ederlerse gâyeti mûcib-i tefekkür olan çiçeğin
rûha nâfiz bir letâfeti hâ'iz olmasına varır fakat bu letâfetin mâhiyeti bilinemez.
Akşam garipliğinde dereden aks eden bir kaval sesi veyâ gece mehtâbda
denizden doğru gelen bir nağmesi de sizce tahassür ve tefekkürü mûcib
olduğu gibi:
"Akşam olur güneş batar şimdi buradan
Garip garip kaval çalar çoban dereden
Pek körpesin esirgesin seni yaradan
Gir koyuna kurt kapmasın gel kuzucuğum!
Türküsünü veyâhud:

Doldur kadehe şarabı Nâbi
Mezc eyle şafakla mâhtâbı
Bilmem ki cihân bitüb dururken
Bitmez mi cihânın ızdırâbı
Bir bâde getir aman aman gel!
Şarkısını bilâ terennüm okumak veyâ işitmekte ve hattâ bir güzel resim
levhasını veyâ elvâh-ı zî-hayât tabi'attan bir manzarayı temâşâ eylemekte kalbinizde
aynıyla te'essürâtı husûle getirir!
Kudemâ-yı bülegâ içinde en çok takdîr etmek istediğim şâ'ir-i 'âlî nazar
Nef'înin meselâ:
Hıred allâme-i idrâkimin bir köhne şâkirdi
Felek şehnâme-i endîşemin bir cild-i zerkârı
Sahn-ı bir tûtî-i mu'ciz beyândır hâmem üstâdı
Kalem bir kahramân tîğ-zendir dil silahdârı
Cem-i endîşemin hurşîd bir câm-ı zer-endûdı
Urûs-ı tab'ımın nâhid bir çeng-i perestârı
Yolunda azametli şa'şa'alı bir çok sözlerini -vâkı'â yine her okuyuşta
zevkyâb-ı belâgât olmak üzre- okuyup geçirdiğim halde yine müşârünleyhin:
Zâhid evvel rind ol hemân sûrette kalma 'ârif ol
'Âlem-i ma'nâda hükm-i pâdişâhî böyledir
Gark eder bir noktada nûr-ı siyâha 'âlemi
'Ârifin sermâye-i gülün siyâĥı böyledir
Veyâ:
Ağyâra nigâh itmediğin nâz sanırdım
Çok lutf imiş ol 'âşıka ben az sanırdım

Veyâhud:
Aramazsın hiç var mı dilde dâğın yâresin
Böyle mi güzeller 'âşık-ı bî-çâresin
Âh ile derdi bilinmez âşık-ı bî-çârenin
Çâk çâk itsin meğer âhı dil-i sad-pâresin
Gibi tekellüften berî ruhperverâne şi'irlerini her ne zaman okusam elbette az
çok düşünürüm! Zannederim ki bu herkesçe de böyledirSebebi ise bu yolda dil
pezîr hikmetleri -bu türlü hakîkî ve tabi'î hisleri hâvî sözlerin rûha mü'essir birer
güzelliği hâ'iz olmalarıdır.
Asrımızın yetiştirdiği şâ'irler içinde Abdülhak Hâmit Beyefendinin iş'ârı
beni ekseriyâ düşündürdüğü için ma'şûka-i vicdân mıdır!
Ba'zı zevât Hamit Beyefendinin ekser şi'irleri mu'akkid olduğundan bahs
ederlerBu iddi'â müsellem değildirMüsellem 'addolunsa bile türlü zulâm-ı
mübhemiyet içinde şa'şa'a zâ olan hakâyık-ı ulviye ecrâm-ı münîre-i
semâviyeye benzer ki mâhiyetleri anlaşılamamakla berâber yine hayran temâşâsı
olmaktan insan kendini alamaz! Bu da müşârünileyh gibi zekâ-yı hârikul'âde
ashâbına mahsûs nekâyıs-ı ulviyeden bir fazîlettir ki şâyân-ı gıbtadır!
Sözde letâfet ve ulviyet nasıl tahakkuk eder?.Bunu kat'iyyen ta'yîn etmek
nâ-kâbildirFakat rûhun âmâl-i asîlânesine muvaffakiyetle meşrût olan efkâr ve
hayâlât ve hissiyât ile bunları teblîğ için isti'mâl olunan elfâz ve ta'bîrât arasında
tenâsüb bulundukça söz -gerek mensûr olsun gerek manzûm- hemân dâ'imâ güzel ve
ba'zan hem güzel hem de 'ulvî düşüyorEfkâr ve hayâlât ve hissiyâttaki asâlet ise
rûhun germi-i şevk ve garâm ile münbasit veyâ nâ'ire-i hissiyât ve ihtirâsât ile
mületemmi' ve mületehhib olduğu zamanında lâyih ve vâki' olduğu muhakkaktır.
Öyle bir halde nefs-i nâtıkanın izhâr ettiği nagamât-ı şâ'ikâne veyâ nevhât-ı
muzdaribâneyi en muvaffak kelimât-ı leyyine ve latîfe -en münâsip ta'bîrât-ı şedîde-i
vecîde ile tercüme ve tebliğe muvaffakıyet her şâ'ir ve münşî için münferid vâsıta-i
temâyüz olan zevk-i ma'nevîye ve ta'bir-i âhirle hüsn-i tabi'ata müftekırdir.

'Ulviyet-i hakîkiyeden bî-nasîb olduğu halde yalnız lafzen ulviyeti müşa'ar
sözler balon gibidir: Hevâ-yı iştihârda bir aralık i'tilâümâ olsa bile bil'âhere bir
zemîn-i mechûliyet ve münsiyete düşer kalır! Hakîkat-i hissiyeden mahrûm iken
ateşten kıvılcımdan bahs eden manzûmeler şeb-tâba benzer: zulâm evhâm
içinde fürûzân görünse bile hiçbir kalp üzerinde bir eser-i ihtirâk husûle
getiremeksizin kendi kendilerine söner mahv olur!
Fi'l-hakîka Nef'îden evvel ve sonra kadar kasîde-perdâz gelmiş iken bizim
şi'irlerin envâ'-ı ma'lûmesi içinde azamet tasavvur -semâhat-i hayâl- servet-i elfâz-
halâvet-i âhenk ile temeyyüz eden kasîdeden bahs olundukça neden diğerleri kâle
bile alınmak istenilmiyor da yalnız Nef'î söyleniyor?..
Fuzûlî'den evvel ve sonra kadar gazel sirâyân ve ta'bîr-i essahile
musavverân vicdân ve işvâk ve âlâm-ı muhabbetle demsâz olmuş iken meziyeti
rikkat-i his -letâfet-i hayâl- nezâket-i elfâz ile tahakkuk eden gazelden söz açtıkça
neden fazîletin en büyüğü yine Fuzûlî'ye ircâ' olunur?..
Âsâr-ı edîbede ve bi'l-hassa şi'irde üç nev' güzelik takdîr olunur ki birincisi
mehâsin-i fikriyeye ikincisi bedâyi'-i hayâliyeye üçüncüsü de sünûhât-ı kalbiyeye
mahsusturBu güzelliklerden rûha nâfiz olan sünûhât-ı kalbiyeye mahsûs güzellik
olduğu için diğerlerine tekaddüm ederBundan sonra gelen bedâyi'-i hayâliyedir
mehâsin-i fikriye üçüncü derecede güzel addolunurlar.
Mehâsin-i fikriye letâ'if-i hissiye ile karışırsa tabi'îdir ki eserin güzelliği bir
kat daha artacağı gibi kendilerinde letâ'if-i hissiye ile bedâyi'-i hayâliyenin
âheng-i imtizâcı bulunan âsâr-ı letâfetce bir mertebe-i âlle'l-'âle vâsıl olur! Meselâ
Şinâsi merhûmun:
"Ziyâ-yı 'akl ile tefrîk-i hüsn ü kubh olunur
Ki nûr-ı mihrdir elvânı eyleyen teşhîr
Sözü yalnız fikren güzel olan âsârdan ma'dûddur ki bunu fikr-i takdîr eder.
Ne demek bir sâhilhâne vasfındaki neşîdesinden:
Kûh-ı deryâ iki cânibden der-âgûş eylemiş
Sanki deryâ dâyesi kühsâr ise lalasıdır




Kûh sakınmakta ruhsârın doğar güden onun
Bahr ise âyinedâr-ı tal'at zîbâsıdır

Beyitleri hayâlen güzel olan âsârdandır ki bunu da zevk takdîr eder.
Nâbizâde Nâzım Bey'in:

Zevk-i sevda duymadın âşık-perestâr olmadın
Ol kadar sevdim de aşkımdan haberdar olmadın!
Bahtiyar olmaktı sevdân merâmı tab'ımın
Bahtıma düşman kesildin tab'ıma yâr olmadın

Beyitleri sünûhât kabîlindendir ki bunlar da his ile anlaşılır halbuki Mehmet
Bey merhûmun :

Ey yâdı bana enîs ü gamhâr
Ey yâdı bana rakipsiz yâr!
Yâdın gibi dil bulur mu dildâr?
Yâdında vefâsızım vefâ vâr!

Kıt'asında zarâfet-i fikr ile rikkat-i his iki yâr-ı muvâfık gibi mümtezic
göründüğünden kıt'a hakîkaten pek dilşîn iken Hâmid Bey:

Severim bazı ben şeb-i târı
Veririm subh-ı nevbaharı ona.
Dûş-ı nazından zülf-i zertârı
Görünür yârimin hayali bana.

Yetişip hâl-i ızdırabımda
Yüzüme nûr-ı hüsnünü serper

Dâhiliye nezâreti evrak müdürü sa'âdetli Ali Haydar Beyefendi hazretlerinin birâderleridir "Güldân"
nâmındaki mecmu'a-i iş'ârından neşrine muvaffak olabildiği bir cüz'ünün münderecâtı içinde bir iki
parça neşîdesi parlaktır.


Sanırım bir perî-i zerrin-per
Dolaşır külbe-i harâbımda.

Manzûme-i müntehibesi en latif bir his ile en nâzik bir hayâlin hacle-gâh-ı
visâli addolunmaya lâyık olduğu için fikr-i hakîrâneme göre yukarıki sözlerin
cümlesinden daha dilber cümlesinden daha rûh istînâsıdır! Ve okunduktan sonra
insanı bir müddet tefekküre düşürmek de bu yoldaki nefâyis-i nâdîreye mahsûs bir
meziyettir.
Demek olur ki âsâr-ı edebiye ve husûsan şi'ir güzel addolunabilmek için
kendisinde fikir ve hayal ve hisse müte'allik bir iyi şey bulunmak lâzımdır.
Ma'amâfîh yalnız fikr-i hayâl ve his cihetiyle güzel olması vâ hayfâ ki bir
eserin makbûliyetine kifâyet edemiyor! Şi'irde elfâzı hattâ kavâfîyi ve hattâ evzân-ı
ma'lûme içinde mevzu'un tabi'atına en çok muvâfakat eden vezni hüsn-i intihâbda
muvaffakiyet şartından ma'adâ his ve tasavvurdaki hüzn veyâ şâdîye rikkat veyâ
şiddete kasvet veyâ şa'şa'aya ve daha bin türlü hâle göre ifâdeye etvâr-ı beyân içinde
en yakışır olan tavır ve rengi iktisâb ettirmek dahi iktisâ eder ki bu şerâ'iti îfâda
erbâbına rehberlik edecek yine hüsn-i tabi'attır .
Ba'zen pek güzel bir fikr-i sûret ifâdesindeki bir ufak kusur için
kıymetinden düşüyorBa'zan pek latîf bir hiss-i tavr tebellüğündeki cüz'i bir
fenâlıktan dolayı bayağılaşıveriyorBa'zen en canlı bir hayal tarz-ı tasvîrindeki bir
küçük noksan sebebiyle ruhsuz görünüyor!
İşte hüsn-i beyân -tasvîr-i vicdân böyle bir ufak tefek bin türlü mevâni'in
te'sîrâtı altında bulunmasından dolayıdır ki gerçekten şâ'ir olanlar güzel şi'ir
söylemeyi müşkilât-ı 'azîmeden addederler! Hal böyle olunca bendeniz gibi 'acezenin
şi'ir nâmıyla meydana koyacakları âsârın şi'riyetçe ne derece değeri olması lâzım
geleceğini ta'rîfe hâcet göremem.
Bu mütâla'âtı eser-i hakîrânem olan bir mecmu'a-i iş'âra mukaddeme
makâmında îrâddan maksadım ben şi'ri nasıl anladığımı anlatmaktan ibâret olarak
ba'zı zevâtın diyebilecekleri gibi emelim dâ'ir hiçbir şey diyemiyorum.

Fesâhat bahsi bu sadedden hâric olduğu için ona
nin münderecâtını bu mütâla'âta göre takdîr ettirmek değildir ki
bu hakîkat erbâb-ı mütâla'a içinde meşreb ve meslek-i ahkarânemi bilenlerce zâten
ma'lumdur zannederim.
Zemzemeye gelince münderecâtı içinde öyle şa'şa'ası -tumturâkı- ulviyeti
ile müşekkil pesendân zamânın karîn-i istihsânı olacak hiçbir şey yokturEvvelkiler
gibi bu cüz'ün de külliyeti i'tibârıyla mâhiyetini ise şu üç beyit ta'rîf eder:
Bir zemzemedir bu -bî-hünerdir
Âzâde-i san'at âha benzer
Perverde-i girye-i seherdir
Hayrân-ı semâ nigâha benzer
Bir nakş-ı hevâyi-i kederdir
Kim nûru bile siyaha benzer!
bu kısm ile de tamam olmuyorFakat tevfîk Allahtandır.
İstanbul Fi Nisan Sene
Recâ'izâde MEkrem
Âtîdeki makâlât Şinâsi Efendi merhûmundur:
İstanbul sokaklarının tenvîr ve tathîri hakındadır.
Mâsivâ şâ'ibesinden dili tathîre çalış
Pertev-i hikmet ve irfân ile tenvîre alış
Beytinin ma'nâsını kalpten beden ve bedenden tâ müsekkin ve medin
cihetlerine kadar te'tîl etmek hayır içinse neden câ'iz olmasın?
Tasvîr-i Efkâr mütâla'a güzârı olan zevâtın ma'lûmudur ki pây-ı taht
sokaklarında geceleri fenerler îkâd olunması için sudûr eden tenbih resmîyi
numaramızda neşr etmiştirk.
İstanbul'un sokakları ileride Galata ve Beyoğlu gibi gaz ile tenvî
olununcaya kadar 'âdî fenerlerle itifâ olunmak karargîr olduğu tenbîh-i mezkûr

mi'elinden anlaşıldığından başka bir fıkrasında "Ahâliden dahi bu usûle ri'âyetle
hânesi önünde kandil yakmaya herkes me'zûn bulunacağı cihetle ol vecihle ahâliden
kendi arzu ve hâhişle kandil yakanlar olur ise işbu hareketleri nezd-i hükûmette
tahsîn ve takdîr olunacaktır" diye musarrah bulunmuştur.
Ahâlinin dahi 'uumen ittibâ' eylemesi hükûmetçe mültezim olan böyle bir
maddenin husûlü ise muktedir olanların hallerine göre masârifinin tesviyesine
müteferri'ât-ı sâ'iresine nezâret etmek için hiç olmazsa her bir mahallede
müntehibân ahâliden mürekkeb bir idâre-i mahsûsa teşkîl olunmaya mütevakkıftır.
Ve bu sûret me'mûrînin mükellef oldukları fener îkâdı vazîfesinin icrâsınca
dahi kemâl mertebe suhûleti mûcib olurBuna iki misâl-i mücerreb îzâh edebiliriz.
Birincisi sene-i hâliye Rabî'ul-Evvelinin on beşinci gecesi Tophâne'de
Sorma Gir yangınının vukû' bulması ve sû'-i kasd eseri olduğunun melhûz olması
üzerine hem-civâr bulunan Fîrûz Ağa mahallesinin sıra servilerden aşağı olan
sokağına bu usulde birkaç fener vaz' olunmuştu.
İkincisi bu def'a Cağaloğlu semtinde daha mükemmel bir idâre-i mahsûsa
sûreti ihtiyâr kılınmıştır.
Fi'l-hakîka bu usûl ta'mîm olunduğu halde geceye mahsus olan birtakım
mahzûrât zâ'il ve bir hayli muhsinât hâsıl olur ki bahse şâyân olanları ta'dâd olunur.
Evvelâ meramlarının icrâsını karanlığa alıkomaktan başka fırsat bulmayıp
eşhâs-ı muzırradan kuvve-i zâbıtaya takarrüb veyâ tesâdüflerinde hayal gibi gözden
nihân olanları ele geçirilmek için hükûmetçe suhûlet peydâ olmasıdır.
Sâniyen ahâlî birbirine gitmek esnâf-ı dükkân küşâd etmek gibi hem ziyâret
hem ticâret maddelerinin tezâyüd bulmasıdırsâlisen fener taşımak zahmet ve
müsâfından herkesin halâs olmasıdır.
Râbi'an sokaklarda fevkal'âde bir hâl zuhûrunda zâbıta ve ahâlice birdenbire
ışığın vücûduna lüzûm terettüb eder ise tedârik için birtakım tekellüfât ve vakit zâyi'
etmek gibi mahzûrât indifâ' bulmasıdır.
Hâmisen sokaklarda gezinenler hakkında ahâlice bir şüphe vâki' olsa
kolaylıkla ber-taraf olmasıdır.
Sâdisen şehirde sokakların şehrâyin gecelerinin rûşenliğine yakın bir letâfet
bulmasıdır.

Sokaklarda aydınlık olduğunu istemez? Meğer gece karanlığından istifâde
eyleyen ehl-i fesâd ola! Halkın rûşenî-i ezhânına kim kâ'il olmazVarsa ukûl-i
mutlimedir ki ancak âhirin cehli karaltısında pertev-yâb-ı ikbâl olur.
Şehrimiz bir pây-ı tahttır ki yalnız başına bir devlet değerVe ona mâlik
olanlar ise bir sâhib-i hurûcun kavlince cihâna hükm etmeye muktedir olabilir.
Öyle bir dârü'l-mülk ki zamânemizde Asya'nın akl-ı pîrânesi Avrupanın
bikr-i fikriyle izdivâc etmek için bir haclegâh olmuştur.
Letâfet-i tabi'iyesini bir tab'-ı şâ'irâne vasf etmek istese şöyle hayâl etmez
mi:
İstanbul beldesi Avrupa'nın kenar sâhilinde Asya'ya karşı kurulmuş bir
mâlike-i deryâdır ki mânendi zîr-i eflâkda mer'î olmazEl'ân ki âyine-i âbdârı olan
safha-i Haliç'inde mün'akis sûret-i bî-karârıydıÂvâze-i cihnagîri uzaktan işitenlere
bir mertebe hoş gelir ki manzara-i dilküşâsını yakından temâşâ etmeye kulaktan 'âşık
olmamak muhal-i mutlaktırHasretü'l-milel 'ünvânına mazhariyeti nâ-becâ mıdır.
Böyle bir şehr-i şehir ne kadar tahsîn ve tathîr ve ne kadar tezyîn ve tenvîr
olunsa şâyestedir.
Tenvîrine şimdi re'y-i hükûmetle mübâşeret olunduBu bir beşârettir ki
sokaklarının tathîri dahi evvelkinden ziyâde ıttırâd üzre icrâ olunmak zamânının
takrîbine işârettir

Mâĥiyeti isbât eden âsâr-ı 'ameldir
Mikdârına nisbetle kişi hayır ve şer eyler
Kâ'idesi umûr-ı şahisyeye 'âid olduğu gibi külliyet cihetine neden şâmil
olmasın? Ya bir milletin hâli devletinin mâhiyet-i idâresini isbâta delîl-i 'alenî değil
midir? Hattâ bundan şöyle bir mu'ayyar ittihâz olunur ki bir hükûmet re'yinde ne
kadar müsta'kil ise mâ-hasl ef'âlini kadar mütehammil olmak lâzım gelir.
Memâlik-i Osmâniye'de ise halkın sa'y-i ihtiyârîsiyle temsît bulabilecek
küllî ve cüz'î umûrun ekseri usûl-i idâre iktizâsınca bi'l-fi'il devletin
teşebbüsâtına veyâhud teşvîkâtına vâbeste olduğu gibi medeniyetimizin hâl-i hazırı

ihtiyâcâtı teksîr ettikçe esbâb-ı ma'îşetin tahsîli için insan ol günde ziyâde zihnen ve
bedenen çalışmaya mecbûr olmak hasebiyle gerek ıztırârı ve gerek ihtiyârı bu sûrete
sülûk edemeyen mes'elenin tanzîm-i ahvâli münhasıran hükûmetin himmetine
kalmıştı.
Tasvîr-i Efkâr'ın numarasındaki bend-i mahsûsun neşri dahi bu
mülâhazaya mebnîdir.
Mu'ahhiran mes'ele hakkında bir nizâm ittihâzını müzâkere için mahsus bir
komisyon teşkîli Ramazan içinde karar-gîr olmuş ve el-yevm Bâb-ı Âlî'de akd-i
cem'iyet etmekte bulunmuştur ki a'zâsı kapı kethüdâlarından mürekkeb olduğu
işitildi.
Bu teşebbüs-i hayır me'ul vecihle husûl buldukda 'asrımızın muhsinât-ı
hakîkiyesi cümleden ma'dûd olsa gerektir ki 'ömrünü sevâl ve 'âkıbeti mechûl bir
halde geçiren 'aceze gürûhu uzur-ı kalp ile du'â-ı saltanat-ı seniyye vakf-ı evkât
eyledikçe her biri bu bâbda uluvv-i merhamet-i pâdişâhîye bir bürhân-ı zî-hayât
olmuş olur.
Cism-i müteneffis-i vâhidde müte'ellim olan bir cüz'ün teskîn-i ıstırâbında
sâ'ir a'zâ müsterih olduğu gibi se'ele gürûhunun mümkün mertebe kesb-i refâh
eylemesinden umûm ahâlî için ne derece inşirâh ve muhammedet hâsıl olacağını
ta'rîfe kâdir değiliz.
Mâdemki infâk-ı muhtâcîn her bir din ahkâmınca edâsı vâcib bir din ve
husûsiyle 'inde'l-İslâm farz-ı 'ayndırVe mâdemki bunca ecnebî millet ve devletlerin
efrâd-ı avâmından tâ mülûk-ı benâmına kadar mülkümüze muhâcir ve milletçi olan
felâketzedegânını himâyeye devletimizi sevk eden sehâvet-i Osmâniye sııfı nice
inkılâbât-ı şedîdeden sonra el-yevm vâreste-i şenîdirKendi memleketimizde kendi
ahâlimizden halkın merhametine kalmış olan birtakım fukarâyı müzillet ve felâketten
tahlîs hükûmetin muktezâ-yı şânından olduğunu kim tasdîk etmezKaldı ki bekâsıyla
pâyidâr olduğu sunûf-ı teba'asının fukarâsını akdâra sarf-ı himmet bir devletin
sadaka-i füruşkûhudur.
Böyle bir madde-i hayriyenin fi'le çıkarılması için halk müştereken i'âneye
teşvîk olunmak lâzım gelir ise bunda dahi fezâ'il-i muhsine senin yeniden bir eserini
daha göstereceği emsâl-i 'adîdesi delâletiyle sâbittir.


Bir millet ki insâniyetin tenvîr ve tezhîbine me'mûr olmak i'tikâdında
bulunur; efrâdı dünyaya askerlik için gelir ve askerlik yoluna fedâ-yı cân eder.
İşte bu da'vâyı sûret-i tevâtürde isbâta kâfî olacak millet-i Osmâniyedir ki
avâmından her biri cengâver ve zâten asker oğlu asker olup fezâ'il-i kahramânî
ile müselleh ve akâ'id-i râsiha ile müveşşeh oldukları için muzafferiyetin esbâb-ı
zâhiriyesi olan levâzım ve ma'ârif-i harbiyeleri mükemmel oldukça kendilerine
'âlemin baştan baş askeri denilebilir ki bu kaziyeyi dost ve düşman i'tirâfa
mecburdur.
Bu mücâhid millete askerlik sıfatı ecdâdı olan kahramanlarından
mürevvestir ki dest-i adâletle sel ettikleri seyf sâyesinde tevsî'-i mülk eyledikleri
misillü lem'a-i şimşîrleri bir iklime pertev-bahş olmadan evvel âvâze-i şöhret-i
gâlibiyetleri münteşir oldukça semi'nâ ve ata'nâ cevâbıyla telakkî olunurduBunlara
ise meziyet-i askeriyenin meydân-ı imtihanı denilen ma'rekelerde âl-i Osmân
pâdişahları beyninde aşere-i mübeşşere ıtlâkına şâyeste olan Osman Gâzî'den
Süleyman Kânûnîye kadar geçen mülûk ile Murâdı Râbi' gibi cihangirler refîk-i
cihâd olurlardı ki seferlerde askerliğin bi'l-cümle metâ'ibine iştirâk ettikleri cihetle
unvân-ı saltanatları nisbetinde şân-ı muzafferiyet iğtinâm etmişlerdir.
Ecdâdımızın mü'essir himmetlerinden bize bâkî kalan mülk-i Avrupa ve
Asya ve Afrika kıt'alarının mültekâ-yı hudûdunda ve rub'-ı meskûnun en güzel bir
cihetinde bir devlet-i vâsi'a teşkîl eder ki te'sîsi şerefi onlara 'â'id ise milel-i
ecnebiyenin kemâl-i intizâmı vaktinde muhâfazası şânı dahi bize râci' olmak lâzım
gelir.
Böyle bir vazîfe-i mukaddeseyi cümleden evvel îfâya me'mûr olan
hey'et-i müsliha hakkında her ne kadar ihtimam olunsa şâyandır; binâ'en'aleyh
devletçe nizâm-ı askeriyetin te'sîsinden beri usullerinin başlıca ta'dîlâtına muvaffak
olunarak tensîkât-ı askeriye nâmını almış; ve bunun üzerine külî ve cüz'î
teferru'âtının ikmâline i'tinâ olunmakda bulunmuş olduğu gibi bu def'a dahi hayli
zamanlardır ihdâsı mutasaver olan -Cerîde-i Askeriye- meydana çıkarak asr-ı
hümâyun-ı pâdişâhîde zuhûr eden asâra bir lâhika-i cedîde olmuştur.



Bu gazete askerin ma'ârif cihetine 'âid olduğundan mâ hüve'l-maksûde
zaferyâb olduğu halde ehl-i seyfi sezâ bir eser addolunur; ve mü'essir
muzafferiyetlerine bir târih-i cedîd olması kalben temennî kılınır.


**VÂLİDESİNE MEKTUBU**


Efendim!
Benim canımdan aziz olan valideciğim
Geçen günkü aldığım mektubunuzda bir yıldan beri hasta olduğunuzu
bildirmiş idiniz; lakin bundan anladığıma göre canınızla uğraşır mertebeye
gelmişsiniz! Öyle ise efendim niçin bu zamana kadar bildirmediniz? Eğer
bildirmiş olaydınız çarçabuk tahsilin arkasını alıp şimdiye dek Asitane’ye gelirdim;
çünkü bundan mukaddem daha kolaylıklar var idi; her ne ise şu günlerde işimi
bitirmek üzereyimdir.
Eğer hastalığınız pek ağırlaşıyor ise tez bize yazınTa ki avdet etmenin
çaresine bakayım; amma yine siz ihmal buyurmayıp şu hastalıktan kurtulmaya
çalışınVücut sağ olmadıktan sonra mal ve mülkü ne yamalıdır? Sakınıp bu hususta
paray ı esirgemeyesinizBirkaç tabibe baktırınEğer borç bile edilirse edasına Allah
kerimdir; hemen siz var olun! Efendim şimdi icap ediyor ki şu ana kadar
gönlümde sakladığım sırları size söyleyeyim ta ki ne sana ne bana dağ-ı derun
olsunÇünkü beni-derun bit-tabi hırslı olduğu aşikârdır amma bu hırs birkaç
türlüdür; benim hırsım şimdiki akıl ve idrakimce biraz geçinecek ile çok hünerden
ibarettirEl-hamdü lillahi Taala şu genç yaşımda bunlardan bir miktar hissedar
oldum; lakin hakikatte hep senin sayendedir; zira beni okutturup yazdırttınSenin
hakkını bin yıl yaşasam ödeyememSenden başka kimsem yoktur.
İşte efendim maazallah size bir hal olacak olsa senden başkasına
valide demeye ağzım varamazVe diyemem alimallahVe seni ben ölünceye kadar
unutamam.

Müşârünileyhin kendi hattıyla muharrer ve mührüne hâvî olan bu mektbu ki on yedi yaşında
bulunduğu zaman yazılmıştırYâdigâr olarak mahfuzdur.



..Felek müsaade ederse merhum pederimin kemiklerini İstanbul’a
getireceğimdir; inşallahu ta'âla mahsus bir türbe yaptıracağımdır; cümlemizin bir
mekânda toplanmasını arzu ediyorum.
Senin 'indinde en ednâ şeyini zayi etmem ve haneyi söndürmem; ve
rahmete vesile olur asara sa'y ederim.
Din ve devlet ve vatan ve milletim yolunda kendimi feda etmek isterim.

..
.Aman canımdan aziz valideciğim! Gençlik ve cahillik
münasebetiyle size her ne kadar kabahat ettim ise cümlesini affeyle ve hakkını helâl
eyle!
İbrahim Şinasi
Fî Kânûn-ı Sânî Sene

**ÂTÎDEKİ DÖRT MÜTALA’A MUKADDEME-İ İBN-İ**
**HALDUN'UN CİLD-İ SÂLİSİNDEN**
Müntehabdır ki cild-i mezkûr Cevdet Paşa Hazretleri tarafından tercüme
buyrulmuştur.
- Fikr-i insânî Cenâb-ı Hakkın nev'-i beşer mahsus bir lutf ve ihsânıdır ki
sun'-ı bedî'-i samdeânî mutlakâ his ve hareket-i irâdiye ile cins-i hayvanı ecnâs-ı
sâ'ireden mümtâz ve nev'-i insanı dahi fikr ile hayvânât-ı sâ'ire içinde ser-firâz
etmiştir zîrâ sırr-ı hayâtın hasâ'isinden olan mutlakâ his ve idrâkde hayvânât-ı sâ'ire
insana müşârik olup onlar dahi kuvve-i sâmi'a ile asvâtı ve kuvve-i bâsıra ile
mübsırâtı ve kuvve-i şâmile ile ve revâhî ve kuvve-i zâ'ika ile tu'ûmu ve kuvve-i
lâsime ile harâret ve burûdet ve mülâyenet ve galzab gibi evsâfı hissederler işbu
havâs-ı hamse-i zâhire ile bu 'âlem-i şuhûdda mevcut olan umûr-ı mahsûsa
hissolunur ve bunlardan başka dimağda beş kuvvet daha vardır ki hiss-i müşterek ve
hayâl ve kuvve-i mutasarrıfa ve kuvve-i vâhime ve kuvve-i hâfıza denilir zikr olunan
havâs-ı hamse-i zâhire ile hâriçten alınan mahsûsâtı hiss-i müşterek ahz ve idrâk edip
hayâl- hıfz eyler ve bu mahsûsâtta mutasavver olan umûr-ı ma'neviye-i cüz'iyeyi

Pederi topçu zâbiti olduğu halde kendisi başında iken deki Rusya seferinde şehîd olmuş.
Şumnu'da medfûndur.
vâhime idrâk edip hâfıza-i hıfz eder meselâ koyun kurdu gördükde kurdun sûreti
koyunun deriçe-i çeşminden âyine-i hiss-i müşterekine 'aks edip hayâlinde onu hıfz
eder şöyle ki bir kere dahi görse evvelki gördüğü sûret olduğunu tahayyül eyler
vâhimesi dahi ol sûrette bir adâvet-i mahsûsa hissedip bu ma'nâyı hâfızasında
saklar ve ba'zen olur ki insan mukaddemâ görmüş olduğu birşeyi tekrar gördükde
mukaddemki sûreti her ne kadar hayâlinde mahfûz ise de bunca suver-i mahfûza
içinde onu bulup da tatbîk edemez fakat düşünerek tahattur edebilir işte buna sehv
denilir ve eğer bütün bütün zihninden çıkıp gitmiş ise ol vakitisyân denilir ammâ
kuvve-i mutasarrıfa kuvâ-yı mezkûre beyninde bir âlet-i mutavassıta olup onunla
gerek hayalde olan suver-i mahsûsada ve gerek hâfızada olan ma'neviyât-ı cüz'iyede
tasarruf olunur meselâ kuvve-i vâhime onunla bir tarafı eksik ya başı kesik bir insan
veyâĥud insan gibi iki ayaklı ve arslan gibi sivri tırnaklı gâyet korkunç bir sûret
tasavur eder bunlara evhâm ve hayâlât denilir ve bu cihetle kuvve-i mutasarrıfaya
dahi mütehayyile nâmı verilirİşte idgâs-ı ihlâm denilen birtakım karışık rüyâlar dahi
bundan neş'et eder ki kuvve-i vâhime kuvve-i mütehayyile vâsıtasıyla hayalde olan
suver-i mahsûsayı birbiriyle terkîb veyâhud birbirinden tefrîk etmesi ve birtakım
ma'ânî-i cüz'iyeyi tasavvur eylemesi hasebiyle âlem-i menâmda birtakım karışık
şeyler görülürGerek sâlifü'z-zikr havâs-ı hamse-i zâhire ve gerek işbu kuvâ-yı
hams-ı bâtına insanda olduğu gibi hayvanda dahi vardır ancak Cenâb-ı Hak insana
bunlardan başka bir de akıl ihsân etmiştir ki onunla insan hayal ve hâfızada
mazbut olan ma'lûmât-ı cüz'iyede kuvve-i mutasarrıfasını i'mâl ederek nice
ma'lûmât-ı külliye tahsî eder şöyle ki kuvâ-yı hissiye ile tahsî ve tedârik etmiş olduğu
umûr-ı cüz'iyeden birtakım umûr-ı külliye ve ma'lûmât-ı umûmiye itizâ' ederek
onları kendine kânun ve kâ'ide ittihâz edip selb ve isbât ile tertîb-i mukaddemât
ederek pek çok mechûlâne destres olurMeselâ efrâd-ı insâniyeden gördüğü suver-i
cüz'iyenin teşahhusâtını tecrîd ederek zihninde mutlaka insan tasavvur ve kezâlik fars
ve sâ'ir hayvânât envâ'ında dahi bu vecihle tasarruf edip insan-ı küllî ve fars-ı küllî
veesed-i küllî gibi birtakım ma'lûmât-ı külliye tahsîl ve tedârik eder ve tekrar
bunlarda dahi tasarruf ederek cümlesinden e'am olan hayvan mefhûmunu tasavvur
edip cümlesini onun tahtında derc eyler ve kezâlik eşcâr ve ahcârda dahi böyle
tasarruf ederek takım takım ma'lûmât-ı külliye tahsî edip eşcâr vesâ'ir nebâtâtı cism-i
nâmı ve ahcâr-ı ma'deniyâtı cism-i gayrı nâmî tahtında derc eder ve sonra bu

külliyâtın cümlesini dahi mutlakâ cism-i tahtında münderic kılar ve bu külliyâtın her
birine birtakım ahvâl-i külliye isbât edip meselâ hayvânâtta 'aliyyü'l-'umûm hareket-i
irâdiye olduğunu bilip bu 'ilm-i umûmî ile gerek efrâd-ı insâniyeden ve gerek sâ'ir
hayvânâttan birini görse onda hareket-i irâdiye olduğuna istidlâl ederİşte bu
tasarrufât-ı zihniyeye fikir denilrVe bu cihetle kuvve-i mutasarrıfaya dahi
müfekkire denilir ammâ sâ'ir hayvânâtta fikr olmadığından külliyâtı idrâk
edemeyip müdrikât-ı hayvâniye birtakım cüz'iyât-ı müteferrikaya münhasırdır hattâ
insnaın vâhimesi dahi külliyâtı idrâk edemediğinden bazen akla mu'ârız olur meselâ
meyyit cemâd olup cemâdâttan ise hiçbir vecihle zarar gelmek ihtimâli olmadığından
mutlakâ meyyitten havf olunmaz diye akıl kat'iyyen hükm ederken kuvve-i vâhime
bu hükm-i küllîyi derk edemediğinden bu hususta akla mu'âraza ederek meyyitin
sûret-i mahsûsasından âverger ve kuvâ-yı sâ'ireye dahi galebe eder binâ'en'aleyh
kuvve-i vâhimeye salâtu'l-kavî denilir.
- Fikrin işbu mertebe-i sâniyesi ber-vech-i meşrûh cem'iyet-i beşeriyeye
müte'allik olan âdâb ve usûlü idrâkten 'ibâret olmakla bu bâbda büyüklere tekâyüd ve
teb'iyet ve âdât-ı umûmiyeye tevfîk-i hareket-i lâzımeden iken ba'zı hod-re'yler âdât
ve te'âmülde halka ittibâ' etmeyip za'mlarınca halkı kendilerine uydurmak isterler
zaman ise hiçbir vakitte insana uymayıp be-her hâl insan zamâna ittibâ' etmeye
mecbûr olageldiği cihetle dest-i zamâneden bir hayli silleler yiyip ve insanı refâh ile
geçindiren keyfiyet hemen halk ile hoş geçinmekten ibâret olduğunu anlayıp nihâyet
halka taklîd ve teb'iyete mecbûr olarak hâl-i sâbıkının nedâmetini çekerler ammâ her
kârında ukalâ sözüne havâle-i sem'-i i'tibâr eden ve âdâb ve etvârında büyüklerin
eserine giden kimse tarîk-i ma'îşet ve mu'âşerette feyz alır ve nazar-ı enâmda
makbûl olarak bu yolda hal ve haysiyeti terakkî bulur ve çünkü hakimet-i 'ameliye
bir minvâl-i meşrûĥ tecârüb-i sahîha ile kesb olunur mevâddan olmağın herkesin
tecrübesine göre bu bâbda bir türlü ma'lûmât-ı mahsûsası olabileceğinden herhalde
pend ve nasihatı ve ukalâ ile olunan meşvereti ganîmet bilmek lâzım gelir bu
sebepten hukemâ insanı dört kısma taksîm ederler kısm-ı evvel âkıl-ı müşâvir ve
kısm-ı sânî âkıl-ı gayrı müşâvir ve kısm-ı sâlis gâfil-i müşâvir ve kısm-ı râbi' gâfil-i
gayrı müşâvir olup kısm-ı evvel insan-ı kâmil ve kısm-ı sânî ile kısm-ı sâlis insan-ı
nâkıs ve kısm-ı râbi' hüç mukûlesi addolunur derler nass-ı
celîlinde dahi bu nükteye işâret vardır sübhânü'l-'alîmü'l-habîrü'l-hâsıl erbâb-ı akıl ve

tecrübe ile istişâre etmek ve onların ihtârât ve nesâyihini sem'-i kabûl ile istimâ'
eylemek hulk-i hamîd ve şi'âr-ı akl-ı sedîdddirFakat vaktimi hoş geçireyim ve
herkesi kendimden hoşnut edeyim diye nîk ve bed ve hayır ve şer her ne denilir ise
ona muvâfakat kaydında bulunmak dahi en muzır olan hasâ'il-i zemmiyeden olmakla
insan-ı kâmile salâbet ve sebâtın ifrâtı olan 'inattan ictinâb nasıl lâzım ise mümâşât
ve temâyülü derece-i tefrîte getirmekten ittikâ dahi ol mertebe mühim ve muktazîdir.
- Fikrin bu mertebesi ma'lûmât-ı tasavvuriye ile ma'lûmât tasdîkiye
şurût-ı mahsûsası üzerine tertîb olunarak ma'lûmât-ı tasavvuriyeden meçhûl
tasavvuru ve ma'lûmât-ı tasdîkiyeden meçhûl-i tasdîkî iktisâbından ibâret olarak
tafsîlâtı ketb-i mantıkta mebsûttur ve gâyeti hakâyık-ı eşyâya ma'rifet tahsîl ile
merâtib-i insâniyeti tekmîl etmektir çünkü bir minvâl-i sâbık insan mahsûsâttan
ulûm-ı külliye ahz ve tedârik ettiği gibiher şey'in asıl ve hakîkatini teftîş
edegeldiğinden ecsâm-ı mürekkebenin icrâ-i asliyesi olan anâsırdan ve ahvâl-i
sâ'iresinden bahs ile inceden ince düşünerek ve türlü türlü terübeler ederek birtakım
ulûm-ı külliye tahsîl eder ve bununla dahi kana'at etmeyerek semâvâta ve mebde' ve
ma'âd ile mübedda' kâ'inâta ilm ve ma'rifet tahsîl etmek sevdâsına düşer işte fünûn-ı
hikmet-i nazariye buradan neş'et eder ve fikrin bu mertebesi gâyet dakîk ve amîk bir
fikr olmakla bu mertebede herkes isti'dâd ve kâbiliyeti kadar at oynatabilir ve insanın
asıl şeref ve nişanı akıl ve zekâvetçe her birine nisbetle olan fazl ve rüchânı bununla
meydana gelir.
- Rûh-bahş-ı mine'l-kadîm hükemâ beyninde muhtelifün fîh bir mes'ele olup eğer ki
eşcâr ve nebâtât neşv ü nemâ ile ahcâr ve cemâdâttan ve hayvânât dahi his ve
hareketle eşcâr ve nebâtâttan mümtâz olduğu gibi insan dahi hayvânât cinsinden
olduğu halde akıl ve fikir ile sâ'irlerinden mümtâz olduğunda ittifâk ettiler ise
de nebâtâtta olan kuvâ-yı nebâtiyeden fazla olarak hayvanda bir de rûh-ı hayvânî
olduğu gibi insanda dahi bu rûh-ı hayvândan fazla olarak hayvanda bulunmayan bir
cevher-i rûhânî olup olmadığında ihtilâf ettiler ve kudemâ-yı hükemânın ekseri
insanda sâ'ir hayvandan fazla bir rûh olduğuna kâ'il olup dediler ki bu rûh-ı insânî
madde ve mekândan mücerred bir cevher-i rûhânî olarak cism ve cismânî değildir ve
nitekim vâcibü'l-vücûd-ı te'âlâ hazretleri cihât ev meâkandan münezzeh olarak bu

âlem-i kâ'inâtta fâ'il ve mü'essir ise onun sırr-ı emr-i tekvîni olan rûh-ı insânî dahi
bedenin içinde veyâ bir ucunda veyâhud dışında ve bir tarafında olmadığı halde
bedende mutasarrıf ve müdebbirdir ve bu cevher-i rûhânî ile cism-i insânî beyninde
mübâyenet-i külliye olup rûh-ı hayvânî ise cevelân-ı demden neş'et eden harâret-i
garbiye ile hâsıl bir ince bahar olarak rûh ile cism-i kesîf beyninde bir cism-i latîf
olduğundan rûh-ı insânî ibtidâ ona ta'alluk edip onun vâsıtasıyla bedende tasarruf
eder ve çünkü bu rûh-ı mücerredâttan mücerred on akıl isbât edip ukûl-i aşere ta'bîr
eylediler ve insanın vefâtı rûh-ı insânînin bedene olan ta'allukunun inkıtâ'ında ibâret
olmasıyla kuvâ-yı dimâğiyede olan ulûm-i cüz'iye-i bedenle bile fânî olup eğer
tehzîb ahlak ve tahsîl-i ulûm ile gerek hikmet-i nazariyece kesb-i ma'lûmât-ı
külliye etmiş ise bu ma'lûmât-ı külliye ruhta kalıp bu cihetle 'uķul-i aşereye ittisâl ve
münâsebet kesb eder ve bu ma'lûmât ile mü'ebbeden mütelezziz olup gider ve eğer
böyle ma'lûmât-ı nâfi'a tahsî edemeyip de ömrünü şehevât-ı nefsâniye ve hissiyât-ı
cismâniyesine hasr etmiş ise ruh bedenden müfârakat ettikde hazîz-i celhâlette kalıp
ervâh-ı aliyyîne ittisâlden mahrûm olarak zulmât-ı cehl ve nâdânîde azâb-ı rûhânî
çeker derlerHükemânın bu fırkası edille-i akliye ile rûh-ı insânînin ve âlem-i
rûhânînin ve onda olan melâ'ike-i aliyyînin vücûdunu isbât ederek bu mes'elenin
icmâlinde sevâba isâbet ettiler ise de tafsîlâtında ederek reh-i nâ-sevâba gittiler ve bu
tafsîlâtta olan mu'tekidât-ı bâtılalarını şer'-i şerîf inkâr ve tezyîf ettikten başka çünkü
melâ'ikeyi on adede hasr ederek ukûl-i aşere tesmiye etmeleri seb'a-i seyyâre için
eflâk sa'ye ve cümle-i sevâbât için felek sâmin ve cümlesini muhît ve muhaddid
olmak üzre felek atlas isbât ederek bu eflâk-ı tis'ada müdebbir olmak üzre dokuz
cevher-i rûhânî ve cümlesine mübeddâ ve mü'essir olmak üzre bir akl-ı kül i'tikâd
eylemelerine mebnî olup şimdi ise hükemâ-yı mete'ahhirîn rasad ile bir çok seyyârât
daha keşf ettiklerinden hükemâ-yı kudemânın za'm ettikleri ukûl ondan ziyâde olmak
lâzım gelmekle hikmet-i cedîde dahi bu kelamlarını tekzîb etmiştirFırka-i sâlife
vücûd-ı bârîyi dahi edille-i akliye ile isbât ederek hakka isâbet ettiler ise de
sıfât-ı âlihiyyenin tefâsilini dahi böyle akıl ile isbâta kalkışıp bu yolda dahi çâh-ı
dalâlete düştüler zîrâ aklın yapabileceği ancak vâcibü'l-vücûdun ve âlem-i ervâhın ve
melâ'ike-i kirâmın icmâlen vücûdunu idrâkten ibâret olup tefâsilini müdrik olamaz
ammâ insan her şeyi biliyorum iddi'âsında bir hayvan olduğundan ekseriyâ böyle
dâ'ire-i iktidârından hâriç hülyâlara dalarak girdâb-ı habt ve hatâya düşüp sâhil-i sıdk

ve istikâmeti bulamaz bazı mütekellimîn ile âmme-i savfiye dahi rûhun bu vecihle
mücerredâttan olmasına zâhib olup sıfât-ı ilâhiyenin cümle-i kâ'inâta ta'alluku nasılsa
rûh-ı insâniyenin dahi bedene ta'alluk ve nisbeti öyle olup nitekim gine bâriyi idrâke
aklımız yetişmezse rûhun hakîkatini idrâke dahi ol vecihle fikrimiz erişmez insan ise
bu ruhtan ibâret olmakla insan kendini bilemez işte men arafe nefsehû fe kad arafe
rabbehû hadîs-i şerîfi dahi bu nükteye remz ve işârettir dediler ki kendini bilen
hâlifini bilir demek olur ammâ ba'zı muhaddisîn bu hadîsi men arafe nefsehû bi'z
zülli ve'l-hakârate fe kad arafe rabbehû bi'l-azamet ve'l-kibr diye tefsîr edip va'az ve
nasihat makâmında olmaküzre îrâd ettiler ki bu sûrette nefsinin zül ve hakâretini
bilen Cenâb-ı Vâcibü'l-Vücûd-ı Te'âlâ hazretlerinin azamet ve ceberrûrunu dahi idrâk
eder demek olup eğer ki nefs kelimesi asl-ı lisân-ı Arabîde kendi demek ise de san'at
tecrîd tarîkiyle gûyâ nefs bir başka şey gibi tasavvur olunmuş olur ve nefs
kelimesi çok yerde bu vecihle isti'mâl olunup umûr-ı hayriye akla isnâd olunduğu
gibi umûr-ı hissiye dahi nefse isnâd olunur evâ'il-i tahsîl-i fakîrânemde bir fâzıl-ı
mütebahhirin meclisinde bulundum rûh bahsine ve bu hadîs-i şerîfin tefsîrine dâ'ir
söz açıldıkda dedi ki ba'zı muhaddisînin men arafe nefsehû bi'z-züll ve'l-hakarate fe
kad arafe rabbehû bi'l-'azamet ve'l-kibriyâ diye tefsîr etmeleri zannıma şundan nâşî
olmalıdır ki fenn-i nahivde beyân olunduğu üzre fâ'il ile mef'ûl müttehid oldukda
nefs yâhud zât kelimeleri tavsît olunarak meselâ Zeyd kendini darb etti denilecek
olduğu halde Zeyd darbe nefsehû yâhud zâtehû denilir fakat ef'âl-i kulûbda böyle bir
şey tavsîtine hâcet olmayarak meselâ Zeyd kendini fâzıl bildi denilecek olsa Zeyd
allemehû fâzılen denir bu sûrette hadîs-i şerîfte kendini bilen ma'nâsı murâd olmuş
olsa nefs lafzına hâcet olmayarak arefehû denilirdi mütâla'asıyla ba'zı muhaddisîn
böyle takyîd ve te'vîle muhtâc oldular ammâ ekser muhakkikîn kendini bilen
ma'nâsına haml ile bu te'vîle gitmediler onlar bu kâ'ide-i nahviyeden gaflet mi ettiler
diye istifsâr ettikde âcizâne bu vecihle cevâba ibtidâr ettim ki ef'âl-i kulûb mutlakâ
kalp ile idrâk olunabilecek fi'iller demek olmayıp belki kalbe mahsus olan fi'illerde
ıstılâh olmuştur ki iki şey beynindeki nisbete ta'alluk eden fi'illerden ibârettir bunun
için ef'âl-i kulûb iki mef'ûle müte'addid olur ilm Zeyd Ömer efâzıla gibi
binâ'en'aleyh rü'yet maddesi ilm ma'nâsına isti'mâl olundukda ef'âl-i kulûbdan olup
göz ile görmek ma'nâsına oldukda ef'âl-i kulûbdan olamaz halbuki görülen şey
elbette kalp dahi idrâk eder lâkin göz ile dahi hissolunduğundan kalbe mahsûs

olmamakla bu sûrette ef'âl-i kulûbtan ma'dûd olmaz gelelim ma'rifet maddesine
ulemâ-yı edebiye ilm-i külliyâta ve ma'rifet-i cüz'iyâta ta'alluk eder diye beyinlerini
tefrîk ettiler cüz'iyâŧın idrâki ise kalbe mahsus olmadığından ma'rifet ef'âl-i kulûbdan
olmaz bu sebepten bir mef'ûle müte'addî olup ilm gibi iki mef'ûle te'addî etmez buna
nazaran ilm dahi bir mef'ûle müte'addî olarak kullandığı halde bi-'aynehû ma'rifet
ma'nâsına olup ef'âl-i kulûbdan olamaz zîrâ bu savtta nisbeti idrâk ma'nâsına olmayıp
belki müfredi idrâk ma'nâsına olur ma'nâ-yı müfredi idrâk ise kalbe mahsus değildir
ammâ nisbet-i umûr-ı vicdâniyeden olmakla onun idrâki kalbe mahsus olur bu sûrette
Zeyd kendini bildi denilecek yerde Zeyd arefe nefsehû denilmek iktizâ etmekle zikr
olunan kâ'ide-i nahviye muhakkikîn müşârünileyin helâını cerh etmeyip belki te'yîd
eder bu cevâbı Fâzıl müşârünileyh dahi tahsîn ve istisvâb etmekle bahs ve münâzara
tamâm olup bâb-ı muhâvere kapandı ve bu hikâye bu bahsin izâhına medâr
olduğundan vâki' olduğu gibi bu makâmda bast ve îrâd olundu ammâ felâsife-i
tabî'iyyûnun ba'zıları insanda hayvandan fazla bir şey olmamasına zâhib olup
hayvânât-ı sâ'ire gibi insanda dahi ber vech-i meşrûh harâret-i tabi'iye ile hâsıl olan
bahar-ı latîften başka bir rûh yoktur fakat insanın anâsırı hayvânât-ı sâ'ireye nisbetle
daha imtizâclı olduğundan hissi dahi ziyâde olup işte bu hissin ziyâdeliği akıldır
dediler ve bu sûrette ba'de'l-mevt insanda bâkî kalacak bir şey olmadığından bütün
bütün ma'dûm olup gider diye za'n ettiler bu fırka gerek icmâl ve gerek tafsîl
cihetiyle hatâ ederek dergeh-i dalâlette kaldılar ve eğer ki fırka-i evveli dahi bu
bahsin tafsîlâtında hatâ ederek tarîk-i dalâlete gittiler ise de icmâlinde hak ve sevâba
isâbet edip hiç olmazsa ber-hayât oldukları müddetçe kendilerine eğlence olacak bir
haşr-i rûhânî isbât ettiler ammâ fırka-i sâniye
musaddakınca bütün bütün girdâb-ı hayvâniyete daldılar insan ise ta'mîk-i fikr ederek
kendisinde sâ'ir hayvandan fazla bir cevher-i rûhânî olduğunu kendi aklıyla bulabilir
bu cihetle rûh-ı insânî yoktur demek kusûr-ı nazardan neş'et eder bir kavl-i bâtıl ve
bu kadar rü'yâların cümlesi tesâdüftür demek ise mahzâ inat ve mükâbereden başka
bir şey değildir kaldı ki ba'zı emrâz sebebiyle insanın hıfzına veyâhud fikrine halel
geldiği vâki' olup bu misillüler teşrîh olundukda dimâğın muhtel olan yeri hayâl
yâhud hâfıza veyâ müfekkire mahalli olduğu sâbit oluyor ba'zı hastalar ise
gâ'ibten haber verir veyâĥud kendi yatakta iken sokaktan geçen kim olduğunu bilir
halbuki bu misillüler teşrîh olundukda gerek dimâğında ve gerek sâ'ir mahallinde bir

eser bulunamadından bu hal onda cismânî bir şey olmadığı sâbit olmakla insanda
cism ve cismâniyetten başka bir cevher-i rûhânî olmak ve bu misillü cismânî
olmayan haller ona isnâd olunmak lâzım gelir ve bir de lisân-ı efrencîde sumnanbol
denilen seyrü'n-nevm illetine mübtelâ olanlar uykuda iken yataktan kalkıp damlarda
ve uyanık iken gezemeyeceği sarp yerlerde gezer ve kâh olur ki karanlıkta bir şey
bulup yer ve içer ve ferdâsı sorulsa cümlesinden bî-haberdir hattâ bu illete mübtelâ
olan ba'zı esnâfın gece dükkanına gidip ve ba'zı işlerini tesviye edip ferdâsı dükkanı
kim karıştımış diye hayrette kaldığı rivâyet olunur işte havâs-ı beşeriye mu'attal
olduğu halde insanın böyle hareket etmesi ve bu 'illete mübtelâ olanlar dahi teşrîh
olunduklarında ziyâde ve eksik hiçbir yerlerinde bir eser bulunmaması bir hâlet-i
rûhâniye olmasını iktizâ etmekle bununla dahi rûh-ı insânînin vücûdu sâbit olur ve'l
hâsıl rûhun inkârına mecâl olmayıp ancak tefâsil-i ahvâli bizce mechûl ve gine ve
hakîkatini ta'alluktan aklımız mahrûm ve ma'zûl olmakla gerek âlem-i ervâhın ve
gerek dâr-ı ukbânın tafsîlâtını edille-i şer'iyeye havâle etmek tarîk-i necât ve selâmet
ve bu bahiste akıl ve hikmet yoluna gitmek müntec-i hüsrân ve nedâmettir.

**ÂİLE**
Ta'ayyüb-i zamânına ve'l-'aybü fînâ
Vemâ li-zamâninâ 'aybü sevânâ
Le kad tahcüvâ ez-zamânü bi-gayrı cezm
Velev nutki'z-zamân bihi hicânâ
Bizde herkesin 'âile mu'âmelâtından az çok bir fikr hâsıl etmek için orta
halli bir efendinin hânesine girilse cârî olan ahvâle nazar-ı ibretle bakılsa ne
görülür? Tabi'atıyla pîş-i nazara en evvel 'âilenin pederi tesâdüf eder; onun
mu'âmelâtına lâyıkıyla dikkat olunursa görülür ki vaktiyle çocuk imişHer türlü
havâyic ve lezâ'izini hazırlayacak bir dadı veyâ beslemesi var imiş her belâsını
çekermişBiraz sinnini almış evlendirmişler; dadı gitmiş yerine bacı gelmiş.
Efendinin münâsebetsiz ne kadar merâkı ne kadar arzusu var ise velev ki her biri kaç
gece uykusuzluğu birkaç gün hastalığı bin türlü meşâk-ı cismânîyi yüz bin türlü

azâb-ı rûhânîyi mûcib olsun; hanım onların cümlesini yerine getirmedikçe
boğazından rahatça bir lokma geçmek ihtimâli yoktur.
Efendi çocukluğunda meselâ bir de kedi beslemiş; onunla eğlenirmiş.
Te'ehhülden sonra kedi gitmiş; yerine beriki çocuk gelmişEvvelleri kedisine yaptığı
gibi şimdi de terbiye nâmıyla kendinin ne kadar hevesâtı var ise çocuklarının fikir ve
vicdânına inibâ' ettirmeye çalışıyor!
Hanım ise altı yedi yaşında iken kendini vasîsi besler giydirirmiş. On beş
on altı yaşına girince vasî ber taraf olmuş; yerine bir zevc gelmiş-Vakti olsun
olmasın- hanımın eğer bir gün sekiz türlü evet ve hayır ile mi'desini ifsâd etmez ve
iki düğünde bir kat esvâb giydirip de akran ve emsâli arasında mahcûb bırakır ve
zînet nâmıyla güzel başına bâr olmak için birkaç okka taş ve kalan parçası tedârik
eylemez ise zevciyet veyâ insâniyetten çıkmış hükmünü alır!
Hanımın da çocukluğunda bir sevgili bebeği varmışTe'ehhülden sonra
bebek gitmiş yerine bir kıs gelmiş da büyümüşBebek nasıl hanımefendinin emr
ettiği yerde yatmaya mecbûr ise kız da öylece hanımefendinin arzu ettiği beyin
koynuna girmekte muztar olmuş nihâyet teverrüm etmişBîçâre kâh ettiğini ve kâh
cenâb-ı hakkın mücâzâtını düşünerek iki elini böğrüne koymuş; rahat döşeğinin
etrâfını hazin hazin dolaşır durur.
Yâĥud kız kadar içli bulunmaz; kocasının kahrını bir çeker iki çeker
iş mahkemeye dayanırEğer arada bir de çocuk bulunur ise nikah nafaka kavgaları
iki hânedânın ömrüne sürer!
Mahdum beyler ise bu dâr-ı mihnete her türlü hıfz-ı hayât esbâbından
mahrûm oldukları halde gelmişler; kapısı açık yemeği hazır bir mihmanhâne-i
ihsâna konmuşlarYerler içerler gezerler eğlenirleresbâb-ı ma'îşet ve sa'âdeti
hâsıl eden pedere vekil-i harç ve idâre ve terbiyetine çalışan vâlideye kethüdâ kadın
nazarıyla bakarlar!
Âkıbet bir gün evin büykleri terk-i hayât eder; tevârüs eden birkaç parça
mal ve mülkü bir türlü paylaşamazlarOnlar bir taraftan yaka yakaya mahkeme
mahkeme dolaşır âkıbet iki adamın fenâsıyla bir koca hânedân perişân olur gider.
Böyle bir â'ilenin hâline hakîmâne nigâh edenler için büyükleri hâlâ çocuk
ve fakat irileşmiş; küçükleri hâlâ cenîn ve fakat rahm-i mâderden sâkıt olmuş gibi
görünür.

Ey rûh-ı bî-hayr! Meskeninde bir refîkadır peydâ olmuş; niçin â'ilenin
bârını bütün bütün kendi üzerine yükletir de yalnız kendi meşakkatini bî-çâreye
tahmîl edersin?
Ey bî-nevâ peder! Sebep nedir ki kendin insan iken dünyâya yâdigâr
ömrün ve netîce-i hayâŧın olan evlâdının yalnız mu'allim-i hayvân gibi kaşının
gözün oynayışından tasavvurât-ı fikriye vâridât-ı kalbi yeni öğrenmesi ğruna
bütün zaman tahsîlini izâ'a edersin?
Ey ümmü'l-heves sâhibetü'l-beyt! Sana hânende ehlinle evlâdınla sıhhatinle
rahatınla geçinmek ve gençliğinde hüsn-i cemâl ve yaşını aldıktan sonra evlâd
'iyâl zîneti yetişmez mi ki iki lokma yemek veyâ dört arşın pez parçası için dâ'imâ
bir ıstırap ve keşâkeşi iltiâm edersek de gerek kendine ve gerek yanında olanlara
ni'metimi zehir ve rahatı haram edersin?
Ey bahtsız vâlide! Derdin ne ki daha vücûdundan ayrıldığına te'essüf
edecek kadar mübtelâ olduğun ciğerpâreni kendi istediğin ve onun istemediği bir
ecnebînin yatağına vermek için hâbgâh-ârâmını pamuk şiltelerden kara topraklara
tahvîl etmeye sebep olursun? Veyâhud pederinin yanında hâlinden bahs etmeye
hicâb eden bir muhdereyi muhazzırlara vekâyi' kâtiplerine gönlünün en aziz olan
serâ'irini fâş eylemeye mecbûr edersin?
Ey insafsız evlat! Sen vücûdunun müsâ'adesi gençliğinin kuvveti vaktinde
hicâb etmez misin ki bütün zamânını gönlünü eğlendirmeye sarf edersin de
hânedânının bütün eşâk-ı ma'îşetini ihtiyâr pederinin ağarmış başına ve bükülmüş
boynuna bırakırsın?
Ey mürüvvetsiz birâder! Dünyaya geldiğin zaman vâlidenin rahmini sütünü
kemâ-i kana'atla taksîme râzı olduğun kardeşinle hânenin taşını duvarını
dükkanın mülkünü îrâdını neden paylaşamadın ki bî-çâreyi canı gibi
hükûmetgahlarda sürükleyerek hem onu hem kendini hem de insâniyeti terzîl
edersin!
Başka yerlerde zevcler görüyoruz ki zevcesini rûhunun nısfı addeder.
Kendinin her türlü lezâyiz ve meşâkına onu teşrîk ederse kendi de onun her türlü
lezâyiz ve meşâkına iştirâk eyler.
Pederler görüyoruz ki evlâdını kendi fikri dâ'iresinde hasr etmek değil
kendi fikrinin erişemediği ma'âlîye îsâl etmedikçe bir türlü rahat edemezEvinin en

büyük masrafı oğlunun terbiyesi uğruna bezl eylediği paradırKendine fâ'ik bir halef
görmeden vefât ederse dünyadan gözü açık giderKendinin bir fikri yetişmiş
oğlunun bir fikrinden müstakîm çıkarsa hicâbından kanterlere batarEvlâdını
galebe-i şeyhûhetle gözlerine amâ geldiği zaman elinden tutup da yedmek için
beslemezSen tahsîl-i hitâma erişip de zihnî süķunet ve inhisâra mecbur olduğu
zaman tarîk-i terakkî de kendine rehber olmak için büyütür istikbâlin ikbâlini bilir;
halefinin her sûretle kemâline çalışır.
Zevceler görüyoruz; ki zevcini iz'âc ederse evlâdının bazı kusurlarını afv
ettirmek için ederElbisesini tezyînâtını zevci kendinin istiğnâ ve kana'atinden hicâb
ederek tedârik eylerKendisi zevcinin muhabbet ve mürüvvetinden hicâb ederek
kabûl ederZevcine hayât-ı sâniye hânesine mülkü's-sıyâne görünür.
Vâlideler görüyoruz ki evlâdı bir dakîka gülmezse kendi bir sa'at ağlar;
evlâdı bir sa'at ağlarsa kendi bir ay hastalanır evlâdı bir ay hastalanırsa kendi bir
yılın ömr-i gâ'ib ederKendi gönlünü evlâdına esîr eder; evlâdının gönlünü irtibât
edecek yer aramakta pâdişahlardan ziyâde hür-i mutlak bırakırEvlâdını insan etmek
için kendi bin türlü mücâhedât ile melek hasletinde bulunmaya çalışırEvlâdını
canından ayırmaz; ki başka bir şey istesin kendi başka bir şey istesin.
Evlat görüyoruz ki pederinin vâlidesinin gümüş delikli saçlarından bir
telini hazîne-i âleme ve belki cevher-i cânına değişmez; vâideyninin gönüllerine
fenâ-yı âlemden tesellâ-bahş olur; fikirlerine bin türlü tecârüb ve müdrikât ile revnak
verirVücutlarına şebâb kadar kudret ve bir müttekâ-yı zî-hayât gibi mu'âvenet arz
eylerÂ'ilenin ne kadar meşâkı varsa gayret ve iftihâr ile der'uhde eder; akrabâsının
görür gözü tutar eli olur.
Birâderler vardır ki neslen ba'd nesl mülâsık doğar tev'emler gibi
kendilerinin ve evlâd ve ahfâdının dünyada iştirâke sâlih her neleri var ise
müşterektirYarım hâneye temellük için değil bir koca mülke tasarruf için bile
birbirine bir kere eğri bakmazlar.
Sa'âdet bahtiyarlık bu türlü 'â'ileler içindir; hayat böyle yaşamaya derler;
insâniyet bu insanların hâlidir.
Kemal

**MEDENİYET**
Kelimesi Avrupa ile ihtilâtımızdan sonra lisân-ı avâma düşen ta'bîrâttan
olarak vatanımızda pek çok adamlarca makâsıd-ı âliyeden olduğu gibi birtakım
fırkacılara dahi yeni çıkma fahşiyâtı ta'yîbde kullanılır ta'bîrât-ı tahakkümden ma'dûd
olmuştur!
Biraz düşünelim; acabâ medeniyet sahîhan levâzım-ı insâniyeden mi?
Yoksa sû'-i ahlâkın tevellüd ettiği zevâ'id-i muzırradan mı ma'dûd olmak lâzım gelir?
Şüphe yoktur ki medeniyet ba'zıların ve husûsiyle bizim eski hükemânın ta'rîfi gibi
insanın ictimâ' üzre yaşaması ma'nâsına alınırsa hayât-ı beşer için levâzım-ı
tabi'iyedendirBir çocuk sütten kesilir kesilmez tay veyâ buzağı gibi başı boş
salıverilmiş olsa uğrayacağı bin türlü muhâtaradan kat'-ı nazar kendini i'âşe edecek
rızk tedârikinden âciz kalır açlığından ölür.
Kudretin tabi'at-ı beşere ihsân ettiği isti'dâd-ı terakkî dahi infirâd üzre
ta'ayyüş hâlinde meydana çıkamamak zarûrî olmasına bakılırsa insanın temeddüne
ihtiyâcı bir kat daha sâbit olur.
Eğer Diyojen infirâd üzre yaşar bir kavim içinde zuhûr etse yedi elbette
içinde yatacak bir küpe mâlik olmak için milletinin en bahtiyarı addolunmak lâzım
gelirdi.
Fenn-i siyâset nazarında ise medeniyet ictimâ' değil âsâyişte kemâl
ma'nâsını ifâde ettiği için bu mefhûma ebnâ-yı beşere zarûrî lâzım mıdır; değil
midir? Oralarını tedkîk etmek isteriz.
İnsan kendini âdât ve hayâlâttan tecrîd eyler de ahvâl-i âlemi i'tidâl-i dem
ve huzûr-ı fikr ile düşünürse âsâyiş lafzını lâyıkıyla tahdîd edecek ta'rîf bulamaz; ve
bu vecihle bî-pervâ diyebilir ki çavdar ekmeği yemeye ve toprk üzerinde yatmaya
alışmış bir adamın karnını doyurmak ve uykusunu uyumak da gördüğü âsâyiş nefîs
ta'amlar yemeye ve yaldızlı karyolada yatmağa me'lûf olanların rahatından az mıdır?
Ve bu iki türlü ma'îşet arasında fakirin bir lokma siyah ekmekle birkaç arşın kara
toprağı bulabilmekten dâ'imâ emîn olduğundan ganînin ise hr dakîka elindeki
ni'metten mahrûmiyet muhâtarasında bulunduğundan başka bir fark var mıdır?
Vücûdu ısıtmakta Fransız çokosunun âdî abaya ne rüchânı olabilir? Medeniyet insanı
milyonlarla altına mâlik edermiş altın iştihâyı mı ziyâdeleştirir; hayâtı mı çoğaltır?
Medeniyet mermerden masnû' konaklar peydâ edermiş kadar metin binâlar

ecele mi medhali bırakmaz? Hastalığı mı men' eder? Medeniyet geceleri sokakta gaz
peydâ edermiş Allahın güneşi zâ'il olduktan sonra insana göre akrabâsının arasına
girip de i'tilâf-ı â'ileden müstefîd olmak gibi bir lezzeti terk ederek kahve kahve
dolaşmakta ne letâfet tasavvur olunabilir? Medeniyet vapurlar şimendiferler husûle
getirmiş; ikâmetine bir külpe ve ma'îşetine iki dönüm toprak kâfî olan bir adamın üç
yüz sa'atlik yerlere gitmeye ve beş on gün denizler içinde kalmaya ne ihtiyâcı
olabilir medeniyet telgrafı îcâd edilmiş; yanı başındaki odada geçen ahvâli bilmeyen
bîçâreye göre Amerika'nın vukû'âtını öğrenmeye çalışmakta ne ma'nâ var? Kezâ ve
kezâ.
Bu türlü mütâla'alar insanın tabi'at ve istidâdından bütün bütün gaflet
eseridirGörüyoruz ki insan tevlîd kuvvetinde hemen kâffe-i hayvânâtın dûnunda
iken dünyada meşhûr ve ma'rûf olan hayvânâtın kâffesinden birkaç bin kat ziyâde
bulunuyorVe bu kesret sahrâ-yı vahşette değil sa'âdet serâ-yı medeniyette
görülüyorBundan bi'l-bedâhe sâbit olur ki medeniyet hayât-ı beşerin kâfilidir; bu
sübûttan dahi bi'z-zarûre anlaşılır ki medeniyet aleyhine kıyâm etmek ecel-i kazâya
kâtillerden haydutlardan ziyâde mu'în olmaktadır.
Bundan başka insanın sa'y ve fik ile dünyada izhâr ettiği bunca bedâyi' öyle
bir parça ekmek yemek ve topraklarda yuvarlanıp uyumak için yaratılmış bir
mahluk olmadığına bürhân kâfîdir.
Binâ'en'aleyh medeniyeti zâ'id görmek insanın halkında kudret-i fâtıraya
iltizâm 'abes gibi bir nakîsa isnâd etmek kabîlinden addolunur.
Evet; çuha abdâdan ziyâde ısıtmazFakat tabi'at-ı beşer hüsn-i intizâma
mâ'ildirKimseye zararı dokunmayan bir lezzetten müstefîd olmak neden şâyân-ı
ta'yîb olabilsin;
Evet; altın hayatı çoğaltmazFakat levâzım-ı hayâtı ikmâl ederSıtmaya
uğramış bir adam tabibe mürâca'at etmek iktizâ iden mu'âlecâtı almak için paraya
muhtaç değil midir? İlletinin def'i için ne yapsın? Koluna pamuk ipliği bağlayarak mı
i'âde-i sıhhat etsin?
Evet; kargîr binâlar ecele hastalığa mukâvemet etmezFakat yanmaya
yıkılmaya karşı dururLetâfet ve ma'mûriyetle birkaç karn evlâda kalır.
Evet; geceleri işsiz bir adam için muttasıl â'ilesini terk edip de sokaklarda
eğlence taharrî etmekte bir letâfet yokturFakat gaz olan yerlerde ashâb-ı sa'y ve

ticâret geceleri de altı yedi sa'at işiyle veyâ alışverişiyle meşgul olur; ve bu sûretle
üzerine bir ömür daha katar.
Şimendifer veyâ vapur ile birkaç yüz sa'atlik yerlere giden veyâ birkaç gün
deniz üzerinde çalkananlar ise ma'rifetin bir kerâmet garîbesiyle tayy-ı mekân
etmiş ve pâbûşuyla sulardan geçmiş ki cihânın tâ öbür tarafına giderlerHavâyic-i
hayâtı getirirlerVatandaşlarının ayağına îsâr ederler.
Telgraf kullanan akvâm eğer eski dünyada ise yeni dünyada ise yeni
dünyada bulunan bir tabibin hazâkatinden veyâ zuhûr eden bir vak'anın te'sîrâtından
hayatlarınca büyük büyük fâ'ideler görürler.
Bir de insanın hak ve maksadı yalnız yaşamak değil hürriyetle yaşamaktır.
Bu kadar milel-i mütemeddineye karşı kâbil midir ki akvâm-ı gayrı mütemeddine
hürriyetlerini muhâfaza edebilsinler?

..
.
Âsâyiş-i hakîkiyenin kesreti dâ'imâ meşâk-ı sa'yin kesretiyle mütenâsib
olagelmiştiMedeniyetin her sıkıntısı bir rahat tevlîd eder; vahşetin her rahatı bin
eziyeti mûcib olur.
İnsanın havâyici yalnız arzın kuvve-i nâbitesine sığışmak ihtimâli yoktur;
onu olsa olsa medeniyetin hazâ'in-i iddihârı isti'yâb edebilirHülâsa medeniyetsiz
yaşamak ecelsiz ölmek kabîlindendir.
Eğer medeniyetin Avrupaca fuhşiyâta ve bir gürûhun zarûretine verdiği
revâç cihetlerine hasr-ı i'tirâz olunur ise bu yolda olan ta'rîzâtı hiçbir âkıl yoktur ki
teslîm etmişsinŞu kadar var ki uhşiyâtın avârız-ı zâtiyesinden değil nekâyıs-ı
icra'atındandırÇünkü âsâyişte kemâl ta'rifinde men'-i fuhşiyât dahi dâhildir.
Bir memlekette ki müskirât itlâf-ı nefs ve teksîr-i cidâl edecek derecelerde
şâyi' olur; bir memlekette ki alel efrenciye ve sıbyân mâder-i bahtâ baş ağrısı hayvan
yavrusu kadar kesrette bulunur; bir memlekette ki müdâhene zarâfetten ve yalancılık
kâr-ı güzârlıktan ma'dûd olur; hâsılı bir memlekette ki âdâb ve ahlâk fesâd hâlinde
bulunurÂsâyişte dahi tabi'atıyla kemâl olamaz.
Hele âsâyişte kemâl herkesin âsâyişinde mümkün mertebe kemâl demekte
olduğundan açlıktan telefât vukû' bulmak gibi medeniyetin sırf hilâfında olduğu

ta'rîf-i medeniyetle zâhir olan halleri netâyic-i medeniyeden addetmek nakîzini
birbirine 'illet ve ma'lûl tutmak kadar bedîhîyü'l-butlândır.
Bir de farz edelim ki medeniyetin Avrupadaki hâli bin türl nekâyıs ve
seyyi'ât ile mâl âmâll imiş; iktisâb-ı medeniyete çalışan akvâm için tamâmı
tamâmına Avrupa'ya taklîd etmek neden lâzım gelsin?
Birtakım hakâyık-ı ilmiye vardır ki dünyanın hiçbir tarafında değişmez;
yerde sû'-i te'sîri görülmezMeselâ ticârette de olsa hâssa-i inbisâta mâliktir; hâsa-i
inbisâtınıza da olsa vâsıta-i tahrîktir; vâsıta-i tahrîk nerede olsa sa'y-i beşere büyük
büyük mu'âvenetler eder; sa'y-i beşerin mu'âvenetlerinden nerede olsa istifâde
olunur.
Şimdi biz tezvîc-i medeniyeti arzu edersek bu kabilden olan hakâyık-ı
nâfi'ayı nerede bulursak iktibâs ederizTemeddün için Çinlilerden sülük kebabı ekl
etmeyi almaya muhtaç olmadığımız gibi Avrupalıların dansına usûl usûl-i
münâkahâtına
taklîd
etmeye
de
hiç
mecbur
değiliz.

**MEŞÂHİR-İ HÜKEMÂDAN "PLOTARİK"İN BİR MAKALE-İ**
**MEŞHURESİ**

Sen bana Pisagor'un hayvânât lahmından niçin ictiâb ettiğini sorarsınLâkin
ben de bi'l-mukâbele sana sorarım ki nasıl cesâret-i insâniyesi var idi adamın ki
ibtidâ ağzını pirelenmiş bir ata yaklaştırdı! Can çekişen bir hayvanın kemiklerini
dişiyle kırdıCism-i bî-canları meyyiteleri önüne götürttü ve bir sa'at evvel meleyen
bu gören yürüyen gören uzuvları mi'desine indirip mahvetti? kimsenin eli hisli bir
mahlûkun yüreğine bir demiri nasıl saplayabildi? Onun gözleri bir katl ve
i'dâma nazar etmeye nasıl tahammül edebilir? Âciz ve î-mededkâr bir hayvanın kanı
aktığına ve a'zâsı çengele takıldığına ve pâre pâre edildiğine nasıl bakabildi?
parçalandığı halde henüz titreyen atların manzarasına nasıl tahammül etti? Etlerin
kokuları nasıl onun gönlünü bulandırmadılar? Ne vakit ki bu yaraların pisliklerine

eliyle dokunmaya ve onların üzerindeki siyah ve pıhtılı kanı temizlemeye gelince
nasıl iğrenmedi? Nasıl irkilmedi? Nasıl tüyleri ürpermedi? "Yüzülmüş deri yere
serilmişAteşte kebap etler cızlanırİnsan nasıl yer onları ürkmezDoyar karnında
hayvan sızlanır "işte kimse ilk def'a tabi'atı çiğneyip böyle bir iğrenç ta'âm
yaptığında ve ilk def'a canlı bir hayvan için kendine iştihâ gelip henüz otlamakta olan
hayvan ile tağdî etmek istediğinde kendinin ellerini yalayan kuzuyu nasıl
boğazlamalı nasıl parçalamalı nasıl pişirmeli diye kendi kendine söylendiğinde
şuralarını tefekkür ve hissetmeli idiAsıl ta'accübe şâyân bu ziyâfet-i zâlimâneye
başlayanlardır onları taklîd edenler değildir ammâ belki de bu birinciler ba'zı
ma'zeretlerle tebriye-i zimmet edebilirler lâkin bizde bu ma'zeretler yoktur ve
olmayışı bizi onlardan yük kat ziyâde barbar kılar.
Bu evvelki adamlar bize diyebilirler ki Ey Cenâb-ı Hakkın sevgili kulları!
Zamanları kıyâs ve müvâzene edin! Siz ne kadar bahtiyarsınız ve biz ne kadar
zelîl idik nazar idik! Zemin yeni teşkîl olunmuş havayı bahar kaplamış olmakla
henüz fusûl ve mevâsim taht-ı nizâma girmemişler idi enhârın cereyân-ı bî-ıttırâdı
hasebiyle her taraftan sâhillerini tecâvüz edip rûy-ı dünyânın dört bölükte üçü güller
durgun sular derin bataklıklar ile müstağrak idiKalan bir bölük dahi mahsülsüz
ormanlar ve ağaçlarla mestûr idiArz hiçbir iyi meyve yetiştirmez idi bizim de çift
sürecek hiç âlâtımız yoktu biz âlât isti'mâlini bilmiyorduk ve ekmeyen kimse için
aslâ vakt-i hasat gelmez idi bu cihetle açlık bizden ayrılmazdı kışın et'ime-i âdiyemiz
yosun ve ağaç kabukları idiBa'zen yeşil ayrık ve funda kökleri bize bir ziyâfet
olurduVe her ne zaman insanlar koca yemişi ceviz palamut bulabilirler ise bir meşe
yâhud koca yemiş ağacının etrâfında dağı şarkılar türküler çağırarak sevinçlerinden
oynarlar ve arza dâyemiz vâlidemiz ıtlâk ederlerdiOnların bayramları oyunları
ancak bu idi insanın sâ'ir evkât-ı hayâtiyesi acıdan zahmet-i zilletten ibâret idi.
Nihâyet kış gelip arz soyulup üryân kalmakla bize bir şey vermez oldukta hayâtımızı
muhâfaza için tabi'atın şânına lâyık olmayan denâ'eti ihtiyara mecbûr olup bize
sefâlet arkadaşı olanları birlikte telef olmadan ise ekl eyledik.
Lâkin sezâ-yı zâlim insanlar! Kan dökmeye sizi kim icbâr ediyor?
Etrâfınıza bakın ki ne kadar ni'met ve erzâk yığılmış duruyor! Arz size ne kadar
meyveler hâsıl ediyor tarlala üzümlükler size ne kadar servetler bahş ediyorlar! Ne
kadar hayvanlar sizi beslemek için sütlerini ve libâsınız için yüklerini size ihdâ



ediyorlar! Onlardan ne istiyorsunuz ef'âl-i katli size ne mukûle gazab irtikâb ettiriyor
halbuki mal ve rızk ile doymuş ve ta'amlara boğazınıza kadar dalmışsınız! Sizi
beslemiyor diyerek vâlidenizden şikâyetle niçin yalan söylüyorsunuz usûl-i
mukaddese-i zira'ati îcâd eden serz [] ve insanlara teselliyet bahşâ olan 'inâyetkâr
[] karşı niçin oluyorsunuzGûyâ onların avâtıf-ı mebzûlesi nev'-i
beşerin vikâye-i hissiyâtına kifâyet etmiyor mu sizdeki ne yürektir ki sofralarınıza
ma'budların verdikleri meyvelerle kemikleri ve size sütledini veren hayvanların
sütleriyle kanlarını berâber korsunuz? Ve hattâ hayvanlar dediğiniz parslar arslanlar
hiss-i hayvânîlerine ve açlığa teb'iyetle berâ-yı ta'ayyüş başka hayvanları öldürürler
lâkin siz onlardan yüz kat yabânî hayvansıznı ki telezzüzât-ı zâlimânenize uyup
bilâlüzûm hissinize muhâlefet edersiniz yediğiniz sâ'ir hayvanlar yabânî hayvânât
değillerdir siz et yiyen hayvanları yemezsiniz belki onlara taklîd edersiniz sizin
iştihânız ma'sûm ve kendi hâlinde olan ve kimseye mazarratları olmayan ve sizden
tevahhuş etmeyen ve size hizmet eden hayvanlara mahsusdur hizmetlerine mukâbil
onları ekl ve bel' edersiniz.
Ey kâtil tâbi'at-ı nâ-şinâs! Eğer seni tabi'at kendin gibi et ve kemik ve his ve
hayat sâhibi olan emsâlini ekl için yapmış demekte ısrar edersen bu et'ime-i menfûre
üzerine tabi'atın sana verdiği istikrâhı kayd etmeyip hayvanları kendin öldür! Demek
ister mi ki bıçak satır olmaksızın sen kendi ellerinle öldür arslanlar ayılar gibi kendi
tırnaklarınla onları yırt sığırı ısır ve parçala pençelerini onun derisine geçir kuzuyu
diri diri ekl eyle etlerini sıcak sıcak yiyip sömür onun canını kanı ile beraber iç
senin türylerin ürperir mi diri bir et dişlerinin altında kımıldandığını duymaya cesâret
edemez misin? Hey merhametli insan! Gûyâ hayvanı iki def'a öldürmek öldürmek
için sen onu ibtidâ öldürmeye başlar sonra yersin bu da kifâyet etmez lahm-i meyyite
sana mekrûh gelir senin bağırsakların onu kaldırmazlar ateşle şeklini değiştirmek
kaynatmak kızartmak babaharat ile tahvîl etmek lâzım gelir sana sucuk pastırma
yapanlar işçiler kebabçılar gibi katl-i nefretini senden izâle edecek ve seni

[] Serz esâtir-i putperestân-ı Yunan kavlince baş ma'bûd ittihâz olunan Jübiter kızkarındaşı imiş
birâderinden hâmile olup bir kız doğurmuş ânide duzah hükümdârına kaptırmış gûyâ usûl-i zira'ati
insanlara öğreten ve çift âlâtını düzen bu hâtun imiş hekim olduğu cihetle bunlara i'tikâd
etmezse de kendisi papaz olduğundan kitabını enzâr-ı halkta mergûb etmek için bu lisânı kullanmıştır.
Mütercim
[] Baküs ma'hûd zımpara Jübiter'in nikahsız hâsıl ettiği evlattan beridir kavl-i esâtîre göre ibtidâ
yeryüzüne asma fidanı diken ve üzümü yetiştirip şarap yapan bu imiş.
mütercim
meyyitlerin na'aşlarıyla ilbâs eyleyecek kimseler muktazîdir tâ ki kuvve-i zâ'ikan bu
tebeddül-i şekl ile aldanıp kendine yabancı olan şeyi reddetmesin ve göz bile
bakmaya tahammül etmeyecek ölüleri sana yedirsin!"
**BU MAKALEYE KARŞI ZİYÂ PAŞA’NIN YAZDIĞI**
**REDDİYEDİR.**
Eğerki Plotarik'in şu makâle-i belîgası okundukda ve hile-i evlâda çaırda
kendi hâliyle otlayan kuzuların ertesi gün kasap dükkanlarında asılı duruşları göz
önüne gelip insan hemen et yemekten vazgeçeceği gelir lâkin mes'ele etrâfıyla
düşünüldükde bu gürültülerin cümlesi safsata-i feylesofâne ve mücerred belâgat
izhârı için ittihâz olunmuş bir fikr-i şâ'irâneden ibâret olduğu zâhir olurÇünkü gerek
Pisagor'un gerek ondan mukaddem gelen zerdüştün ekl-i lehvimâttan
ictinâbları Platorik'in bu makâlede sayıp döktüğü vecihle tabi'at-ı insâniyeye sahîhan
muvâfık olmadığını cezm ettiklerinden olmayıp belki bir cesetten izâle-i rûh etmek
mezheblerince münâsip olmadığındandır çünkü bunlar her ceseddeki ruhu bizâtihî
kâim bir cevher-i münferid gayrı müte'akkil za'm edip her ne zaman bir cisimden
müfârakat ederse isti'dâdına muvâfık diğer bir kalbe hulûle mecburdur i'tikâd ederler.
Bundaki butlân ise muhtâc-ı beyân olmadığından mes'elenin bu cihetinden sarf-ı
nazarla yalnız et yemek insan için tabi'î olmadığı bahsinde hâtır-ı kâsıra gelen bazı
mütâla'âtı îrâd edelim:
Pisagor'un mezhebini tervîc edenler hayvanı öldürmek yâhud lahmini
yemek mugâyir-i tabi'at-ı insâniye olduğunu iddi'â edip hülâsa-i bürhân olarak rikkat
merhamet şefkat-i ri'âyet-i hukuk şükr-i ni'met gibi sıfât-ı mahsûsa-i insâniyeyi
sened-i mevki'inde şefî' tutuyorlar ve çünkü sâ'ir sebâ' gibi biz hayvânâtı kendi
pençemizle yırtmadığımız ve kasap ve aşçı ellerinden geçtikten sonra yediğimiz ve
mezbûh ile meyyiteyi tefrîk ettiğimiz cihetle bunun insandan vukû'unu tabi'î değildir
demek istiyorlar zannolunur ki bu gürûh hükemâ tabi'ata mevzu' lehinde gayrı
meşreblerince bir ma'nâ verip ondan dolayı yanılırlar.
Cümleden evvel bunlara su'âl olunur ki insanın bu evsâf ile ittisâfı
yalnız zevi'l-ervâhın i'dâm ve istihlâki emrine mi münhasırdır? Elli ayaklı kaşlı gözlü
mâşî müteharrik ecsâmdan başka hayat ya'ni ruh sâhibi mahluk yok mudur?

Tahkîkât-ı âhire-i ilmiye nebâtâtın ve belki bize cemâd görünen nice ecsâm-ı
salebenin kendi isti'dadlarına mahsus bir rûh-ı ber-hayât ve kâbil-i memât olduklarını
isbât etmedi mi? İmdi koyunların kuzuların sahrâlarda melediklerini işitip
gezdiklerini otladıklarını görüp sütlerinden yüklerinden istifâde olunduğunu
mülâhaza edip artık bu kadar eltâfına mazhar olduğumuz bir canlı mahlûku
boğazlamak ve sonra püryân edip yemek merhamete ve şükr-i ni'mete ve ri'âyet-i
hukûka ya'ni vezâ'if-i insâniyeye mugâyir olduğu görülür de ya tarlalarda altn gibi
sararmış ve reng-i letâfetle sahrâlara zîb ve revnak vermiş olan ve kuzu nasıl doğup
tedrîcle büyürse dahi dâneden ıkdıkda ibtidâ yeşil yaprak sonradan zümrüdîn sâk
ve âkıbet bir tertîb ve intizâm-ı hayret-bahşâ üzre içi sıa sıra tânelerle memlû başak
hâline giren buğdayları ve ağaçların bir sene zahmet ve emek çekerek
yetiştirdiklerigûnâgûn meyveleri orak bıçak ile hiç merhamet etmeksizin kesip
biçmekte bu insaf bu evsâf niçin hatıra gelmiyor? Ama siz nebâtâtı zevi'l-ervâhtan
addetmek isteyeceksiniz ya'ni tertîb-i tabâyi' sâmda ihtilâf olsun da rûhun ecsâm-ı
mütenevvi'aya ta'allukunda merâtib ve derecât olmasın diyeceksiniz bu
tasavvur ise kudret-i ezeliyeyi tahdîd değil midir? Hayvânâtın sûr-i hilkatlerine göre
tenâsülleri bir tohum vâsıtasıyla ve izdivâc tarîkiyle olanları ve anâsırdan mürekkeb
bir cismde kan ve ahlât ile beslenerek büyüyüp sonra bir delikten yâud yumurtadan
çıkanları ve süt ve ot ve et ile müte'ayyiş olarak tedrîcen büyüyenleri zî-rûh tanıyıp
da nebâtât ki onlar da bir tohumdan ve erkekli dişi bir nev' izdivâcdan husûle gelir ve
kendilerine mahsûs diğer anâsır ile terekküb edip toprak denilen bir rahm-i unsûrîden
henüz hal ve keşf olunmayan birtakım mevâdd-ı nâmiye ile beslendikten sonra
meydana çıkarlar ve onlar da ecsâm-ı sâ'ireyi hem ifnâ hem ihyâ eden anâsır-ı vâhiye
ile perveriş bulup terakkub ömr-i hayattaki tufûliyet ve şebâb ve şeyhûhete uğrayarak
ikmâl-i müddet ederlerVe her ne vakit medâr-ı hayatları olan asıldan müttefik
olurlarsa hayvanların katli hâlindeki gibi mevte uğrayıp eser-i hayat kendilerinden
zâ'il olur siz bunlara zî-rûh demeye neden cesâret etmezsiniz? Anbarda yığılı duran
zehâyiriniz ruhları zâ'il olmuş birtakım ecsâd-ı meyyite değil midirler? Siz onları
değirmenlerde ezip ateşlerde tab' edip nasıl ekl ediyorsunuz? Görülüyor ki siz
kuzunun bağırdığını işitiyorsunuz da onun için ona merhamet ediyorsunuz yoksa
yed-i kudretin bu kadar san'at ve kemâl üzre tekvîn ettiği bir binânın
hedminden müte'essir olduğunuzdan dolayı değil zîrâ böyle olsa ağaçtaki meyvelerde

siz koparırken lisân-ı hâl ile bağırıp "Aman bana dokunma ben tabi'atın tezyîn-i
hadîka-i kâ'inât için yetiştirdiği bir mahlûk-ı zî-rûhum" dediğini de işitmel ve ecsâm
ı hayvânâtta görüp takdîr ettiğiniz kudret-i rabbâniyeyi bie elmada bir üzümde bir
buğday tânesinde bir sarı çiçekde dahi görmeli ve yukarıda saydığınız sıfatlar
sahîhan siz de varsa artık taraftarlığı bırakıp hayvana nasıl acırsanız nebâtâta da öyle
acımalı lahm yemediğiniz gibi nebâtât meyve dahi meyeği tabi'at-ı insâniyeye
muvâfık görmemeli idiniz.
Süt husûsuna gelince siz bundan da ictinâb etmeli idiniz zîrâ bundaki gadr
ve zulmü şi'âr-ı insâniyete mugâyir olan ahvâli görmeli idiniz koyunları ne istihkâk
ile ağıllara doldurup haps ediyorsunuz? Kuzuların buzağıların hakk-ı tabi'îleri olan
sütleri nçin gasb ediyorsunuz? Eğer siz çocuğunuzun vâlidesi ile berâber sizden daha
kuvvetli bir mahlûkun eline esîr düşseniz sizi firâr edemeyecek vecihle taht-ı
nezâretinde tutsalar ve hâtunun sütünü büsbütün çocuğuna vermeyip cebren sağsalar
hattâ sütünü vermemek hâtunun elinde olsa da hani biz de sütünü vermeyen inekleri
aldatmak için buzağılarını yanlarına getilidiği ve ol vecihle sütü sağıldığı gibi
çocuğunu gösterip sonra içmeye bırakmaksızın geri çekseler ve hâtunu sağsalar
hoşunuza gider mi? Onların kisveleri olan yükleri onların sırtından soyup kendi
sırtınıza ne hakla iktisâ ediyorsunuz? Evinizi niçin habs edip boyunduruğa
koşuyorsunuz onun ağzına niçin kim ayağına demirden nal vurup üstüne biz sırtına
yük yükletirsiniz arabaya koşarsınız? Bu hak ve ehliyeti ve bu hayvanların üzerlerine
tegallüb ve istilâ salâhiyetini size kim tevcîh etti? Diyeceksiniz ki ya biz bu
hayvanları hallerine bıraksak yırtıcı hayvanlar onları telef ederler acâyib yine
merhamet! Ya bu hâli onları halk eden zât-ı bârî hiç düşünmedi mi? Ve onları
yaratmak murâd ettikde insanları çağırıp "İşte ben şu mahlûkâtı yaratacağım fakat
onlar zayıf olduklarından yırtıcı hayvanlardan kendilerini koruyamazlar siz onların
muhâfazasına tekellüf edin" gibi bir şart teklîf etti mi? Dağlarda milyonlarca sürü
sürü gezen yabânî koyunlar keçiler vahşî öküzler atlar eşekler nasıl nasıl yaşıyorlar
bunları yırtıcılar niçin yırtmıyolar? Niçin selâları kesilmiyor? Bunların sâhipleri
çobanları köpekleri var mı? Amma bunlar olduklarından vahşîler gibi koşup
kaçamazlar derseniz onları hangi eden yine biz değil miyiz? Hele bir kere yakalarını
bırakalım birkaç batın hâl-i hürriyette tenâsül etsinler bakalım onlardaki betâ'et kalır
mı ahırda beslenen onlarla yaylada büyüyen hergelelerin beynindeki fark bu

hâli isbât etmez mi? Tavşan kadar za'if ve nâzik ma'sum bir hayvan yoktur ve her
yırtıcı ayvan ona düşmandır dağlarda ovada gezip
bekâ-yı neslini muhâfaza ediyor da koyun ondan pek çok kavî iken niçin nefsini
vikâye edemesin? Sâiyen insanın ağzında karşılıklı dört adet sivri dişler görülüyor ki
azı dişlerinin altlı üstlü yanlarındadır koyun keçi at sığır tavşan gibi ta'ayyüşleri
yalnız nebâtâta münhasır olan havanlarda bu dişler görülmez bil'akis arslan kurt
köpek kedi gibi lahm ile müte'ayyiş olanlar da bunların emsâli müşâhede olunur
bunlara bakıldıkda insanı halk eden vâcibü'-vüûd daha eti otu bilmezden evvel onu et
yemek için yaratmış ve ot ezmeye olan âletleri de ağzının içine koymuş olduğu
istidlâl edilir imdi bu delîl göz önünde değil belki ağzın içinde mıhlı dururken artık
Pisagor'a filâne taklîd garzıyla hilkatin bir cihetini mu'attal mı bırakmalı sâlisen
tabi'atın eşyâ-yı sâ'irede cârî olan âdât-ı umûmiye ve kâ'ide-i külliyesine nazar ve
tatbîk olundukda dahi bunda hilâf-ı tabi'at bir hâl görülmekten fazla belki îcâb-ı
hükm-i tabi'at olduğu görülür çünkü kurt koyunu koyun da nebâtât üzerindeki
böcekleri böcekler de birbirlerini ekl ediyorlar denizdeki balıklar gücü gücü yetene tâ
morinadan süpürge balığına kadar birbirlerini ekl ile geçinirler me'kûlât ve
meşrubâtımız ve teneffüsümüz ile her gün her sa'at nice bin mahlûkâtı birden
bel' ve mahv ediyoruz vücûdumuzdaki nice bin böcekler dahi muttasıl bizim
cesedimizi gıdâ ediyorlar ve'l-hâsıl bütün mükevvenât birbirlerini ekl ile tegaddî ve
yekdiğerini mahv ediyorlar işte muktezâ-yı tabi'at bu hâl görülüyor artık bizim hem
hayvan hem de bi't-tahsîs et beyân-ı cinsinden olduğumuz halde niçin tabi'atın
hilâfına gidelim? Râbi'an bizim hayvanları kendi elimizle zebh etmekten
teneffürümüz dahi ekl-i lemhin tabi'î olmadığını isbât eder bir delîl değildir zîrâ ekser
me'lûfâtımızda âdet-i tabi'at yerine kâ'im olduğu gibi bu nefrette bize âdetten
gelmiştir meselâ ben sabâvetimde kasap şâkirdi olaydım sanırım ki şimdi koyun
kesmek ile değnek yontmak nazarımda müsâvî olurdu hattâ benim i'tikâdımca
mezbûhât ile meyyiteyi tefrîk ve evvelkinden istikrâh etmeyip ikinciden nefret dahi
tabi'attan gelmeyip belki âdetten neş'et etmiş bir tabi'at-ı sâniyedir yoksa bir hayvan
ha kendi kendine ölmüş ha sen öldürmüşsün iki sûrette de rûh zâ'il olup lahm ve
şahm ve ceset kalır ben zannetmem ki eğer sizin aşçı haberiniz olmaksızın bir ölmüş
tavuğu hemen yolup piyaza yatırsa sonra onunla bir güzel ızgara kebabı yapsa siz
onu ekl ederken fark edebilesiniz yâhud bir muhâsara ya kaht içinde bulunasınız da

ölü bu hayvan bulduğunuzda istikrâh edip yemeyesiniz demek ki bu fark ve temyîz
bize âdetten gelmiş bir haldir her ne zaman âdete bâ'is olan esbâb kalkar ise asıl
tabi'at meydana çıkarhâmisen hükemâ ekl-i lahmin tabi'î olmadığını isbât
sadedinde bize çiğ et yemek ve tırnaklarımızla koparıp yırtmak teklîf ediyorlar ya'ni
bunlara mümteni' demek istiyorlar dünyada ne kadar kavim var ki eti çiğ yerler!
Hattâ ben gözümle Londra'da bir kadın gördüm çiğ eti pişmişe tercîh edip biz pişmişi
nasıl suhûletle koparıp yer isek da çiğ eti öyle ısıra ısıra kemâl-i lezzetle yer idi bir
çocuğu sabâvetten beri tırnaklarıyla et koparmaya alıştırın ve tırnaklarını ona göre
hazırlayın büyüdüğünde eti tırnaklarıyla koparır mıkoparmaz mı görürsünüzMa'sum
hayvanları yiyip yırtıcıları yememek bahsinde dahi meyl-i tabi'atıma tâbi' olurum ben
boğazım husûsunda ismete mükâfât-ı seba'a mücâzât-ı dâ'iyesinde değilim dimâğıma
hangi lahm hoş gelirse onu yerim hem umûmen ekl-i lahm olanlar ekl-i lahm olanları
yemezler zîrâ onların luumunda kadar lezzet yoktur görmez misin ki arslan kaplan
kurt ayı karakuş şâhin atmaca birbirlerini yemezler âhu at sığır koyun keçi turna
güvercin serçe sayd ederler bir diyecek söz daha var ki insanın hilkat-i ekl-i lahm
olduğu teslîm olunduğu takdirce bile mâdemki saffet-i akl ve temyîz mümtâz ve
beyân olunan evsâf-ı insâniye ile sâ'ir sebâ'dan serfirâzdır insan için irhâk-ı rûh gibi
bir fi'l-i mekrûh nâ-sezâdır diyebilirsiniz.
Vâkı'â bu söz bir kalb-i rakîk-i insânîden zuhura gelmeye ve hükm ve
muktezâsıyla her insan amel etmeye şâyandır lâkin hayf ki hâriçte icrâsı mümkün
değildir siz ki tahsîl-i kemâlât-ı insâniye yolunda avâmdan ziyâde tasfiye-i nefs etmiş
ve dekâyık-ı kevn ve tabi'atı gözden geçirip muktezâ-yı hilkat üzre ta'ayyüşü ve can
telef etmeyi kendinize kâ'ide-i hareket tutmuşsunuzdur eğer bu kâ'idede siz fi'ilen
sâbit iseniz zaman bize de teklif için min cehet-i istihâk kesb edersiniz mikroskop
denilir bir nev' dürbün vardır ki gözümüzün göremediği küçük şeyleri bize büyük
gösterir siz eklini tecvîz ve teklîf eylediğiniz sebzelere ve içtiğiniz sulara hiçbir kere
bu âletle nazar ettiniz mi? Nazar ettiniz ise bunların mürekke oldukları küçük
kurtçukları ve uzun solucan şeklindeki böcekleri gördünüz mü? Bunlar canlı mıdır
canszı mıdırlar? Canlı iseler onları ekl ve imhâ irhâk-ı rûh değil midir? Meselâ
başınız bitlendikde hamama gidiyorsunuz ve hayvancıkları sabunla telef
ediyorsunuz ya bunların eti canı yok mu?

İmdi mâdemki bu kâ'idenin fi'ilen icrâsında siz de âciz oluyorsunuz ya sâ'ir
halkı sizin böyle nâkıs ve imkân-ı aklî ve hâricîsi gayrı müsbet olan da'vânızı tasdîke
nasıl da'vet ediyorsunuz! Bu muktezâ-yı insaf mıdır? Hem siz bu ahkâmı hangi
terâzi-yi hakkâniyetle tarttınız da doğru olduğuna cezm-i yakîn hâsıl ettiniz? Eğer
mîzân akl ise mîzânın doğru tarttığından nasıl emîn oldunuz? Hani
ma'kûlâtın her mes'elesinden hatâlara uğramak şöyle dursun mahsûsâttan olan
mer'iyâtta bile her hatvede sehvden hâlî olmamak şânından olan ve âlemlere nizâm
verdiği ve beş on kitap okumakla ebnâ-yı cinsini hakîr görüp kendini ulûm-ı evvelîn
ve âhirîne vâkıf zannettiği halde bir dakîka sonra vukû'a gelecek şeyden haberdâr
olmayan mîzân akıl değil mi? Demek ki bu ve bunun emsâli ahlak mesâ'ilinde sizin
iltizâm ettiğiniz efkârın çoğu vicdân-ı sahîhinizin mahsûlü değildir belki re'yimi
ebnâ-yı cinsime kabûl ettirip ve kendimi onların arasında mümtaz gösterip takarrur
edeyim gibi nefs-i emmârenin ilkâ ettiği ucb ve gururdan münba'is-i hayâlattıtEy
belâgatı ve hüsn-i ifâde ve mübâlağayı bürhân-ı hak zanneden hükemâ! Bir da'vâyı
husûsan kâ'ide sûretindeki bir müdde'âyı meydân-ı bahse koymazdan evvel lehindeki
aleyhindeki muhtemilât-ı akliyeyi iyice düşünmek ve elfâzın şâ'irâne ve belîgâne
olup da te'sîrini dikkat ettiğiniz kadar olsun mi'l ve mefhûmun hâriç ve vâkı'a
mutâbakatını da hesâb edin.

Engiziyon br lafızdır ki delâlet ettiği ma'nâ hiçbir millette vuku'a gelmemiş
olduğundan bir lisânda mürâdifi bulunmaz; ve her ne zaman bu kelime telaffuz
olunsa mazmûnunun dehşetinden tyler ürpermemek ve kalbe halecân gelmemek
mümkün olmaz.
Engizisyon me'mûrîn-i dîniyeden mürekkeb bir meclistir ki me'mûriyeti
ahâlinin mezhebce i'tikadlarını teftiştirİşbu engizisyon ibtidâ-yı zuhûru İspanya'da
denilse de te'sîrâtı her yerden ziyâde orada olduğundan lafz-ı mezkûr yâd olundukda
derhal İspanya'da vukû'a gelen te'sîrât-ı hüve'l-engizi tahattur olunup husûsiyle Benî
Ahmer devteninin inkırâzından sonra Hırıstiyan hükûmetlerine ra'iyet olarak kalmış
bulunan ahâli-i İslâmiyenin ne tahammül-i cevr ve âzâr ve ne de tebdîl-i mezheb ve
etvâr ile yine bu mahkeme-i gadr-i şi'ârın elinden halâs olamayıp nice binlercesi

envâ'-ı ukûbet ile ihlâk edildikten sonra bi'l-âhere bütün bütün mehcûr-ı vatan
olmaları onun himmetiyle vukû'a gelmiştir.
Meclis-i mezkûrun sûret-i vaz' ve îcâdına ve din nâmına icrâ etiği kabâyih
ve seyyiâtına pek çok kitaplar yazılmış ise de cümlesinin muhtasar ve mu'temedî
ile nin İspanya ve Engizisyon hakkındaki eserleri olduğundan telhîs
ve telfîf tarîkiyle lisânımıza nakli münâsip görüldü.

**ÂTÎDEKİ MEKTUPLAR MÜNŞİ-İ MEŞHÛR ÂKİF PAŞA**
**MERHÛMUNDUR:**

Posta ile muhabbetnâmeniz vârid olup memnûniyetimiz hâsıl olmuştur.
Vâkı'â iş'ârınız vechile bu derece felâket hatır ve hayâle gelmeyip mukaddem
riyâsette rü'yâsını görmüş isem de başka türlü te'vîl etmiştimİnsan her ne çekerse
kendi kusûrundan olup Cenâb-ı Hak zulmden münezzeh ve müte'âlî olmakla kimseye
diyeceğimiz olmayıp kendi eksiklerimizden olduğuna şüphe yokturSizler de
ciğersûz olduğunuzu bilirimŞu kadar ki Allah bağışlasın siz bir ğarça çocuklar ile
gönlünüzü eğleyip bir sa'at ağlarsınız bir sa'at dahi onlar ile avutabilirsinizYa benim
hâim artık görmeye muhtaçtır! Hak sübhânehû ve Te'âlâ cümlemizi mazhar-ı afv ve
gufrân eyleye âmînSa'id paşa hazretlerinin şefa'atnâmelerine cevap geldi.
Dersa'âdet'e azîmetten sarf-ı nazarla Bursa'ya azîmetmiz ve beş bin kuruş ma'aş
tahsîs olunup irâde-i seniyye dahi bu merkezde sünûh eylediği bildirilmiş olmakla
der'akab yol tedârikine bakılıp bi minnehu ve keremahû te'âlâ târih-i mektûptan beş
altı gün sonraca yine Tekfûr dağından Bursa'ya azîmet olunacağı ve inşa'allâhu'r
rahman Bursa'ya vardığımızda yine taraf-ı afîfânenize iş'âr olunup orası İstanbul'a
daha yakın olmakla mekâtibemiz eshel olacağı beyânıyla şakka-i muhabbet tahrîr ve
irsâl olunduBursa'da buradan iyice tabip bulunmak me'mûl olduğundan
du'ânız berekâtıyla illetlerime dahi tedâvî ve âfiyet me'mûl olunurÇocukların
ağlayarak gözlerinden öperim.

Fi gurre sene
**BURSA’DAN ITLÂKINI MÜSTAHREM MEKTUPTUR**
Min gayr-i had tehenniyet-i me'mûriyet mutazammınü'l-bereketlerini hâvî
takdîm-i pîşgâh-ı mekârimkâyîleri kılınan arîza-i hakîrâneme cevâben ve tenzîlen
çâkerlerine nisbetle sevâd-ı bahâr adl ve ihsân olan müşerre-i seniyye-i hidivâneleri
behcet-resân vürûd ve kurretü'l-ayn nümûd ve şuhûd olup her kelime-i nemegini
müsta'liye-i lutf ve inâyetten mürekkep ve her satr-ı bedî'üş-şatr dil-nişîni terâkib
nevâziş ve âtıfetten müretteb olmak hasebiyle rehîn-i iz'ân ve istibşâr olan âsâr-ı
teveccühât meyâ min âyât veliyyü'l-na'mîleri ihyâ-yı ramîm derecesinde mağz-ı
istihvân nâ-tuvânıma ilkâ-yı feyz-i diğer etmiştirRabbim te'âlâ zât-ı bezr-i cumhur
seyr ve Aristo nazar-ı bî-medânîlerin hemîşe mesned-i âfiyette ve her hâl ve
istikbâlde dil-hâh-ı âlîleri vechile kâmurân ve kâmkâr eyleye âmîn.
Mâlûm-ı âlîleri buyurulduğu üzre cezâ-yı cinâyâtım olarak hakk-ı
mücrimânemde mahkûm bih olan iki sene-i kâmilenin mahrûse-i Edirne'de münfiyen
inkızâsı mukadder olmuş ise de fazla-i mücâzât olmak üzre beş aydır da Bursa'da
dahi zehr-i şâm ve zâviye-i gurbt ve şu'le-i nûş hâviye-i kürbet olup her âyine
zimâm-ı rızâ dest-i kazâya ve sırr-ı teslî zânüvâ-yı hükm-i mâzîye nihâde ise de
vücûd-ı bî-sûduma müstevlî olan alel ol emrâz-ı adîde günden güne müşted ve her
rûzum sâl-i âhiret gibi mümted olduğundan gayrı fi'l-cümle tahfîfine medâr
olabilecek tedbîr ve tedâvî dahi taşralarda nâ-kâbil olduğundan cism-i nâ-tuvânım
sürâh-ı renc 'inâ ve ciğergâh-ı hunfeşânım laht laht âh-ı vâveylâ olarak kısmen bi
'izzetallâhu te'âlâ tâb tahammülüm kalmamakla binâ-yı ka'be hasâyis-i celîleden
olmağın Allah için velâdet-i hümâyun-ı şâhâne ve mâh-ı gufrân hürmetine bu kere
dahi şu vîrâneyi bünyâd ve merhameten afv ve azâd buyurlmaklığım husûsuna
müsâ'ade-i aliyyeleri sezâvâr buyurulmak bâbında.
Fi Ramazan Sene
**HAREM-İ LİSÂNINDAN VÂLİDE-İ SULTAN ABDÜ’L MECİD**
**HANA**

Hak te'âlâ hazretleri yeryüzünün halîfesi ve cümlenin gözünün bebeği olan
şevketlü kerâmetlü azametlü velî ni'met-i âlem efendimiz hazretlerinin bir gününü
bin eyleyip dünyâlar durdukça taht-ı âlî-i baht-ı şâhânesinde dâ'ir ve ber-karâr
eylesin! Biz bî-çâreler bunca zamandan beri nân-ı ni'met-i hazreti pâdişâhî ile
beslenip azlmizden biri dahi mahzâ kerem ve kerâmet-i şâhânelerinden ihsân-ı
hümâyun-ı mülûkâneleri buyurulan ma'aş ile geçinerek gece ve gündüz yüzümüzü
yerden kaldırmayıp her an ve her dakîka du'â-yı ömr-i şevket ve ikbâl-i
pâdişâhâneleri hizmetinde kusûr-ı abîdânemiz olmasa dahi yine müstağrak
olduğumuz nâ-mütenâhî-i şâhâneden binde birinin şükrünü yerine getirmeye kudret
ve mecâlimiz yokturLâkin efendim iltifât-ı hazreti pâdişâhîden dûr ve hizmet-i
aliyyesinden mehcûr olmak pek müşkül imişGözümüzün yaşı kesilmiyorKul
kusursuz olmaz; ve ömrü oldukça efendisinin afv ve merhamet ve ihsânına ihtiyaçtan
kurtulmazHerhalde velî-ni'met efendimiz hazretlerinin cümleye şâmil olan sâye-i
mürâhimvâye-i pâdişâhânelerinden gayrı ümidgâhımız olmadığından dünkü gün
Baltalimanı'na teşrîf-i hümâyun-ı şâhânelerinde alîmullah mahzun gönlümüz bir
derece mesrûr ve mütesellî oldu ki mübârek ayaklarının bastığı topraklara
yüzlerimizi sürsek ve tûtyâ gibi gözlerimize çeksek yine kalb-i âcizânemize kana'at
ve tahassür ve iştiyâk-ı abîdânemize hiffet gelmezRabbimiz te'âlâ hazretleri cihânın
bir tânesi olan mübârek vücûd-ı hümâyun-ı şâhânelerine sıhhat ve âfiyet ve ömr-i
şevket ve ikbâl-i pâdişâhânelerine tükenmez bereketler ihsân eyleyip düşmanların
kahr eyleye âmînMücerred teşekkür sürûr-ı âcizânemizi hâk-pây-i ismet-ârâ-yı
veliyyetü'n-nu'mânelerine arz ve beyân zımnında arzıhâl-i câriyâne takdîmine cesâret
olundu emr ve fermân.
Sultan Mahmut Han'ın bizzat kaleme aldıkları irâdât-ı seniyyenin evsâf-ı
bergüzîdesini mutazammın mâbeyn-i hümâyun başkitâbetine tezkere:
Bağdat vâliliğine ve tüccar-ı hayriye şehbenderine ve taraf-ı çâkerîye gelen
kasîde-i tebrîke dâ'ir meb'ûs-ı sûb-ı vâlâları kılınan tezâkür-i çâkerâne ecvibe-i
âliyesi mübârek ve mes'ûd kalem-i müşkîn rakm-ı hazreti şehenşâhîden çekîde-i
ruhsâre-i sutûr buyurulan tesvîd-i hümâyun i'câz-nümûnun aynı olmak üzre tahrîr ve
terkîm buyurulduğu mi'el-i iş'âr-ı sâmîlerinden ma'lûm-ı bendegânem olarak zikr
olunan ecvibe-i aliyye rehîn-i iz'ân ve müntekış-ı hayalhâne-i dil ü cân oldukda

hakkâ ki elfâz ve ma'âni-i belîgasının birbirinden a'lâ ve bâlâlığı rû-nümûn ve her
fıkra-i mübteniyesi hükm-i bedî'a ile memlû ve meshûn olup ibtidâ Bağdat
husûsundaki mütâla'a-i seniyye-i mülûkâneleri vicdân-ı hümâyun-ı şâhâneye muhtas
olan tedkîkât-ı kerâmet âyât-ı cihanbânî âsâr-ı celîlesinden ve sâniyen şehbender-i
merkûm hakkında irâde-i aliyye-i tâcdârîeri her tarafı câmi' bir re'y-i rezîn isâbet
karîn idüği vâzıhâttan ve sâniyen kasîde-i tebrîkiyye husûsunda mücellâ zîb-i sünûh
ve sudûr buyurulan irâde-i hayriyet ifâde-i şehriyârî ve fermân-ı ihsân iktirân-ı
cihandârîleri kemâl-i adl ve dâd-ı merâhim-küsterâne ve mahz-ı inâyet bi-gâyet
bende perverâne iktizâsından olarak Hüdâ bilir cümlesi te'emmülâne ve hakîmâne ve
pâdişâhâne olmakla rabbime emânet-i zât-ı şevket-semât hilâfet-penâhîleri nasıl
yegâne-i cihân ise mübârek zihn ve zekâ ve secâyâyı bahâyâ-yı şâhâneleri dahi
bî-misl ve hemtâ ve ecvibe-i âliye-i mezkûrenin hâme-i anberîn câme-i ihsân ve
inâyetle tesvîdi zametini ihtiyâr-ı şâhâneleri dahi başkaca bir lutf ve atâ olmakla hak
sübhânehû ve te'âlâ hazretleri müstecmi'-i kemâlât-ı külliye olan mübârek zât-ı
âlemsûd zılliyet-penâhîlerin kâffe-i ekdâr ve rüzgârdan hıfz ve emân-ı samedânîsinde
mahfûz ve mesân ve eyyâm-ı ömr ve azamet ve ikbâl ve avâm-ı şân ve şevket ve
iclâl-i şehenşâhîlerin bî-had ve pâyân eyleyip zıll-i zalîl mekârim-i adîmü'ladîl
şehriyârîlerin âlem ve âlemiyân üzre ebed-resân ederek be-hâhân-ı saltanat-ı
seniyyelerin üftâde-i hazîz nîrân-ı kahr ve hazelân eylemek da'avâtı merfû' dergâh-ı
Cenâbı Rabb-i mennân kılındı fermân.
Hâriciye nezâretinden infisâlinden sonra ol vaktin âdetince nezdinde
bulunan hutût-ı hümâyun ile mâbeyn-i hümâyun-ı mülûkâneden tastîr buyurulan
tezkerelerin iâdesi hakkında mâbeyn-i hümâyun bâşkitâbetine arîza:
Me'mûriyet sâbıka-i abîdânem cihetiyle nezd-i çâkerânemde mevcut olarak
kullarına ilâ âhirü'l-'ömr hırz-cân ve nüsha-i emân olan mübârek hutût-ı hümâyun
mevhibetimiz cenâb-ı cihanbânî ile mâbeyn-i hümâyun-ı şâhâne tezâkür-i aliyyesinin
memhûren irsâli husûsu dün akşamdan sonra devletli baş vekil paşa hazretleri
tarafından vârid olan tezkere-i sâmiyede emr ve iş'âr buyurulmuş olduğundan her ne
kadar bu sûretin usûl-i cedîde-i müstahsene iktizâsından olduğu beyân buyurulmuş
ise de isti'âb -ı telâş ve ıstırâb-ı keâml-âlâm ve inkılâb ile gözlerimden hûnâbe-i hüzn

ve melâl rîzân ve cism ü hân-ı abîdânem havf ve hirâs ile lerzân olarak cümlesi bir
torbaya mevzû'an ve memhûren irsâl olunmuş ve bütün gecem âh enîn ile geçip
Cenâb-ı Hakk alîm ve dânâdır ki hâl-i abîdânem pek diğer gûn olarak şevketlü
kerâmetlü mehâbetlü kudretlü velî-ni'metimiz velî-ni'met-i âlem efendimiz
hazretlerinin âmme-i enâma şâmil olan ihsân-ı bî-pâyân mekâr-münşân-ı
şehenşâhîlerinden gayrı bir kes ve medresem olmadığından boynumu bükerek cemî'
seyyi'ât ve hatî'âtımdan be-tekrâr-ı mülâz ve mültecâ-yı kâffe-i ibâd olan dârü'l-emân
merâhi-i aliyye-i hazreti şâhâneye düşmüş olduğumdan galebe-i vahşet ve ıstırâb ile
vücûd-ı nâçizâneme müsta'id olduğu illet-i sâbıkanın neksiyle da'avât-ı hayriyet âyât
ı hazreti pâdişâhîden dilim kesilmemek için bakıye-i ramak kabîlinden olan hayât-ı
abîdânemin bir nefha-i ihyâ-yı merâhim ihtivâ-yı şâhâne ile intıfâdan vikâyesi
husûsuna hasbetu'llâh bir kelime-i müşfika ile imdâda lutf ve mürüvvet âciz
nevâzîleri ma'tûf ve meşmûl buyurulmak bâbında.
"Gel ey fasl-ı bahârân mâye-i ârâm hâb mısın"
Enîs-i hâtırım kâm-ı dil-i pür ızdırâb mısın"
Bahar eyyâmı bu köhne cihânın subh-ı safâ-yı nev-civânîsidirBahar
erişince toprağın her tarafı serâpâ tarâvet kesilerek "Yuhyi'l-arza ba'de mevtihâ" sırrı
âşikâr olurkuru kuru ağaçlar -mahşere tesâf etmiş izâm gibi- yeniden can
bulmaya başlarBir halde ki: Tarâvetlerine dikkat olunsa nazar-ı ibretle vücutlarına
süryân eden hayâtı görmek kâbildirBir halde ki: En ednâsındaki neşv ü nemâya
bakılsa âlemin her zerresinde bir rûh tecellî ediyor zannolunurBir halde ki: Sahrânın
her tarafına tecessüm etmiş zevk-i rûhânîBelki rûh bulmuş safâ-yı cismânî denilse
mübâlağa edilmemiş olur.
Nev-bahârın en büyük bir bedî'ası mebzûliyet ve me'lûfiyet cihetleriyle
gâyet hakîr gördüğümüz çimenlerdirDünyâda elvânın hadd-i i'tidâli olan yeşilden
tatlı renk mi olur? Bahar mevsiminde ise gûyâ ki rûy-ı arzın her zerresi yeşillenir.
-Hattâ kendini insan zanneden ve hakîkat aranılırsa nebâttan farkları bi'l
ihtiyâr tahvîl-i makâma iktidârdan ibâret olan birtakım beylerimiz de ötede beride
rast geldikleri hanımlarla yeşillenmeye çalışır-

Hele bir kere çimenler açıklı koyulu renkleriyle toprağı ihâta etmeyeBir
kere ebr-i bahârın in'itâfı çemenzâ üzerinde mevceler hâreler teşkîl eylemeyeBir
kere sahrânın ötesinde berisinde yığın yığın beyaz çiçekler açılmaya başlar mı! Bir
kere deryâ hafif hafif dalgalanmayaBir kere nesîm âheste revâne güzârıyla sath-ı
madde bir cebîn-i sâfa nazîreler yaparcasına çiğler göstermeyeBir kere ufak ufak
ufak mevceler habablar rüzgarın önüne düşerek bir bir toplanmış semenEtrafa
dökülmüş yâsemen döküntülerinden nişan vermeye yüz tutar mı! Sahrâları
safâsından harekete mecâli kalmamış deryâDeryâları şevkinden ihtirâza gelmiş
sahrâ kıyâs edersinGüller göründükçe zannolunur ki bir çok nevreste nihâl-i cemâl
ağyâr nazarından kaçarak ağaç gölgelerine yaprak aralarına saklanmışAra sıra
rüzgarı muvâfık buldukça hicâb ihtifâlârından çıkarlarBirbiriyle dudak dudağa
gelirlerRüzgar muhâlefete başlayınca yine inzivâya çekilirlerBirbirlerine
mütehassirâne arz-ı iştiyâk ederek hafif hafif gülüşürler.
Sebebi hayâlât-ı şarkiye ile kesret-i i'tilâf mıdır nedir? Ben gülden
bahsettikçe bülbülü bir türlü unutamamVâkı'â güle âık olmadığını bilirimFakat bî
çâre kuşun tavr-ı sevdâvîsine bakılırsa ufacık gönlünde ne büyük bir muhabbet
eseri hissolunurmuhabbet de var ise kendi hürriyetinedir ki tutulup da kafese haps
edilince nağme kârlık etmesi şöyle dursun ekserî yaşaması bile kâbil olamıyor.
Lâlelere bakıldıkça kıyâs edilir ki geceden çemenzârda bir meclis-i 'işret tertîb
olunmuş da ser-mestâne uykuya varan ashâb-ı meclisin her biri şarap ile dolu
kadehini bir köşeye bırakmışKadehlerin kimi havaya veyâ zemîne mâ'il bir vaz'da
duruyorKimi henüz yerleşememiş kâh eğriliyor kâh doğruluyor.
Baharın her mahsûlünü her safâsını her hâlini bir teşbîh ile tasvîr etmek
benim değil gökyüzünü ham eriğe küre-i zemîni kızıl yumurtaya benzeten ashâb-ı
hayâlin dahi pek kolaylıkla muktedir olabileceği şeylerden değildir.
Ma'amâfîh bedâyi'-i baharın yalnız çimeniyle gülüyle lâlesiyle iktifâ
edemeyeceğim.
Acabâ az rüzgarlı hafif bulutlu bir havada bir bahar çemenistanına ziyâ aks
edince hâsıl ettiği hâle hiç dikkat edilmiş midir! Bir taraftan rüzgarın tahrîki bir
taraftan bulutların sâyesi çemenzârı her mevci bir başka şekle girmiş bir yeşil hâreye
benzetmez mi? Ekser sahrâlarda görüldüğü gibi çimenler öbek öbek her renkte her
şekilde çüçeklerle müzeyyen olurlar da güneşin pertevi üzerlerinde temevvüce

başlarsa rûy-ı arza tavus tüyünden halı ler döşenmiş zannolunmaz mı?
Hurşid-i nev-bahâr feyzini yalnız zemîne hasr etmezSabah akşam eflâkîde nûra
gark ederRenge boğarBaharın küre-i nesîme verdiği letâfetten midir nedir?
fasılda gökyüzünün letâ'if-i elvânı olsa olsa güneş çehreli şafak yanaklı ziyâ saçlı
bir dilberi mâ'i gözlerinde görülebilir.
Baharda havanın feyziyle ulutlara gelen hiffetten midir nedir? zamânın
fecrindeki şefkindeki safâda sâ'ir vakitlerin tulû'una gurûbuna benzemezZiyânın
hâsıl ettiği renkler bir derece parlak bir derece revnaklı görünür ki âfâka binlerce
alâ'im-i semâ yığılmış kıyâs olunur.
Gûyâ felek baharın zemîne verdiği hüsne gıbta eder de ufukta
bahçelerimize nazîre yapmaya kalkışır: Güneş ya tulû' veyâ gurûb edip de sabâ
temevvüce başladığı gibi bulutlar pârelenirKimi kızarır yeni açılmış gül gibi
katmer katmer olur kimi yeşillenir yaprak şeklini bağlarKimi ağarır zanbak gibi
açık saçık salınmaya başlarKimi morarır sünbül gibi kandil kandil öteye beriye
dağılırNazar-ı ib'âd-ı nâ-mütenâhî içinde kendini kaybetmeye başlayıp da kuvâya
hayal galebe edince âdem-i semâ deryânın veyâ deryâ semânın âyinesi olmuş.
Bağlardaki çiçekler semâya veyâ ufuktaki bulutlar deryâya aks etmişHâsılı yerle
gök birleşmiş kıyâs etmemek kâbil değildirBaharımızın mehtâbını da unutmayalım.
Eğer hilâl ise ekseriyet üzre etrâfına bedr büyüklüğünde bedr şeklinde bedr
letâfetinde bir hâle bağlar ki hani "Kamer bir mahlukturBazı saharâlar yere
indirirler de sütünü sağarlar" i'tikâdında bulunanlar yok mu? Onlardan biri bu hilâl ve
hâleyi görünce sütü sağılan mahlûkun hâmile olduğuna zâhib olsa revâdır.
Eğer bedr ise etrâına bir sarı hâle dağıtır ki bizim gibi mehtâbın da bir âlem
olduğunu bilenler dahi felekte ak benizli bir kız pencereden aşağı sarkmış sırma
saçlarını çehresinin etrâfına dağıtmışZemînin ârâyiş-i rengârengini temâşâ ediyor
zanneylese ta'yîb olunmaz.
Mehtâbın baharda deryâya aksini seyr etmelidir ki serv ü sîmînin letâfetinde
olan kemâl anlamak mümkün olabilsinHavalar berrak sular saf serv ü sîmîn ise
gûyâ ki nûrdan dökülmüş bir peri kızı gibi anadan doğma çıplak suya girer.
Şenâverliğe başlarVücûduna dokunan her katre su iken nûr kesilirDeryâ arasında
güzerân-ı hayâl için münhâc-ı hakîkat gibi nûrânî bir cadde peydâ olur..Biz gâlibâ
sadedden çıktıkMurâdımız Çamlıca'nın ta'rîfine evsâf-ı bahardan bir girizgah

bulmak idiFakat yârin mev'ud-ı telâfîsini ararken yolda çiçek toplamaktan kendini
alamayan hevâdârân-ı muhabbet gibi pîşgâh-ı tasavvura rast gelen birkaç tâze hayâli
çekinip çekmeye gönlümüz kâ'il olmadı.
Ta'cîr ettikse afv-ı niyâz eylerizİşte maksada şürû' ediyoruz.
Ey âlem-i misâlin seyyah-ı hüşyârı
Hiç kasr sûretinde gördün mü nev-bahârı
İstanbul'u görenlere ma'lumdur ki Çamlıca köşkü safâ-bahşâlıkta rûh
perverlikte nev-bahârdan aiağı kalır bedâyi'-i rüzgardan değildirBinâsı bir tarafa
dursun! Yalnız bulunduğu mevki' İstanbul'un en müstesnâ bir noktasıdırİstanbul
âlemin en müstesnâ bir noktası olduğu gibi.
İstanbul bir melâ'ike-i deryâ-yı latiftir ki yalnız hazin hazin sâhillerine yüz
sürerek pîşgâhında akıp giden deryânın safâsı mevki'inin bütün cihân içinde
akransızlığını isbâta kifâyet eder.
İstanbul denilen mecmu'a-i bedâyi'in hâvî olduğu her türlü nevâridi bir
bakışta göserecek bir nokta ise Çamlıca'dır: Boğaziçi'nde bir büyük orman veyâ bir
küçük körfez yoktur ki Çamlıca'nın pâmâl nezâreti olmasın! Pây-ı tahtımızın
Beyoğlu gibi Galata gibi Bâb-ı Âlî civarları gibi Sultan Bayezid gibi hangi ma'mûr
ciheti görülür ki Çamlıca'nın nazar-ı temâşâsından kendini saklayabilsinİstanbul'da
te'sîsât-ı atîka ve ebniye-i meşhûreden hiçbiri varmıdır ki Çamlıca'dan tasvîrini
almak mümkün olamasın?
Çamlıca nazargâh-ı ibrettir ki bahar içinde insan çeşmesinin yanına çıkar
da başını kaldırır etrâfına bakınır ise gözünün önünde tabi'î sanâ'î fennî nice yüz
bin türlü bedâyi'in mürekkeb bir başka âlem görürBayağı hadeka-i basar âlem-i
bedâyi'in bir mahâret-i fevkal'âde ile nokta-i vâhideye sığıştırılmış haritasına döner.
Bir de gözünü aşağı meyl ettirmek isteyince nûr-ı nazar-ı cihânın her türlü ezhârını
câmi' bir şukufe-zâra düşmüş zenbûr gibi dakîkada bir çiçeğe ilişerek sâniyede bir
meyve ile oyalanarak âheste sâhil-i deryâya gidinceye kadar tâb tuvândan kesilir.

Çamlıca'ya firdevs-i âlânın yere inmiş bir kıt'ası denilse şâyestedir.
Feyyâz-ı kudret âlemde â-ı hayât îcâdını irâde etmiş olsaydı hâsiyeti
Çamlıca suyuna verirdi.
Bundan takrîben sekiz sene evvel orada bir tulû' seyretmiştimSemâdan
zemîne nûr yerine rûh yağıyor kıyâs ettim!
Seyir yerleri zevkim değildirTa'tîl günleri her türlü beşâretten berî bir kuru
işâret için -boyanmış cellad kemendi denilmeye lâyık- bir sıkı boyun bağı takarak ve
süslü tomruk vasfına şâyân bir çift dar potin giyerek sabahtan akşama kadar araba
arkasında devr ile fısk ve hırâmânı cem' etmek ve akşamdan sabaha kadar
hanak eziyeti ve nasır cefâsıyla yatakta inlemek gibi şeylerde bir safâ görememHele
cum'a ve pazar günleri Unkapanı'ndan bir piyâde tutup da yolsa seksen kayığa
çatarak doksan girdab-ı mehâlikten geçerek nâzenîn Kağıthâne deresine duhûl ile
tuzdan dumandan yapma bir insan resmi veyâ -teşbîhin daha doğrusu istenilirse-
"Hazer hazer ki ecel nâr-ı seyyide medfûnum" mısrâ'ına mâ-sadak olmayı iltizâm
etmişcesine mezarını omzuna almış bir cadı şekline girmekSonra da bu hâlin
adını eğlence koymak hiç aklımın erdiği şeylerden değildir.
Fakat ne yalan söyleyeyim? Cum'anın pazarın gri bir açık veyâ sünbülî
hevalı günde Boğaziçi seyirlerinin hemen kâffesini ve husûsuyla baharda Çamlıca'yı
severimİnsan cihan medeniyetinin lezâ'iziyle ne kadar ülfet etse yine ara sırada hâl-i
evveli olan sahrâ-nişînlik meylini bütün bütün hatırdan çıkar umuyor! Şimdi bir
gurûb zamânı bir su başında bir çemenzâriçinde bir ağaç altında oturup da tabi'atın
ulvî ulvî mahzunluğunu temâşâ etmek şehirlerin hânelerin hangi eğlencesine
tercîh olunmaz? Ara sıra beldelerin ufûnetli havasında yeknesak manzarasından
kaçarak nesîmin müsâmât-ı ezhârdan henüz kurtulmuş parçalarıyla teneffüs etmeyi
nasıl gönül olur da istemez?
Sahrânın birbirine benzemez nice yüz bin elvân ve eşkâline dalmayı hangi nazar
vardır ki arzu etmez?


Vakit gazetesinin Berin'de bulunan bir muhibbi tarafından gönderilerek
numaralı nüshasında neşr olunan bir mektupta inşâmıza müte'allik ba'zı
mütâla'ât serd olunmuş olduğundan bâbda mecmu'amızdaki bir iki söz
söylemekliğini münâsip addeyledik.
Sâhib-i mektup demiş ki "Bizim inşâyı başlıca yolundan çıkaran şey
ma'lûm-ı âlînizdir ki tasannu' gâ'ilesidir; hattâ geçenlerde İstanbul gazetelerinde
yazılan mübâhasât-ı edebiyeyi okudum; te'essüf ettimHâlâ inşâ tasannu'dan ibâret
zannolunuyor."
Evet! Tekellüf her şeyi vaz'ı tabi'îsinden çıkardığı gibi vâsıta-i müfâhime-i
merâm olan tahrîr ve kitâbeti de tehvîş eylerAma ne çâre ki bundan beş on sene
evvele gelinceye kadar tahrîrimiz de takrîrimiz de tasannu' ve tekellüf gâ'ilelerine
düşmeksizin yazı yazan veyâ lakırdı söyleyenlerimiz tarz-ı kadîm inşâ taraftârânı
cânibinden techîl olunurduHâlâ dahi belâgatın kavâ'id-i asliyesine ittibâ'an lafzî
ma'nâya kalıp addeden nev-restigân inşâ perestişkârân kudemâ tarafından cehl ile
yâd ve zînet-i efkârı zînet-i elfâza tercîh edenlere âmî veyâ mukallid yâhud
alafranga gibi garip garip vasıflar ihsân ve isnâd olunur!
En ziyâde şurası garip ve garâbeti nisbetinde şâyân-ı te'essüftür ki nev
restigân-ı irfânın edebiyâtımızda zamânın etvâr-ı müceddidânesine muvaffak sûrette
olan teceddüd-i pesendân edep ve irfânın olsun mazhar-ı takdîr ve şükrânı olmak
lâzım gelirken onların da sitem-i nâ-çespânına uğranılır!
Binâ'en'aleyh Vakit'in muhibbi tarafından şikâyet olunan tasannu' gâ'ilesini
hep bu türlü ta'rizler idâme ediyorÇünkü yeni inşâ müntesibîn yeni inşâ
tarafdârânından olsun ictihad ve ikdamları nisbetinde mazhar-ı taltîf ve takdîr olup da
şevklenemediklerinden hiç olmazsa kudemâ-yı inşânın olsun bütün bütün nefretlerini
celb etmemek maksadıyla ara sıra -rüşvet-i kemâliye kabîlinden olarak- tasannu'
husûsunda onların eserine iktifâ mecbûriyetinde bulunuyorlar.
Yine sâhib-i mektup diyor ki "Bazı efkâra göre müte'ahhirîn-i inşâmız için
bir doğru çığır açmışlarHalbuki yanımda olan yeni eserleri gözden geçirdim;
eski ta eski hamamHer bir ibâre bir ve her bir ifâde bir
mübâlağaya karîndir.
Zâten nâkıs ve müşkül olan imlâmıza bir de musanna' inşâ müşkülâtı
zam olunursa edebiyâtımız nasıl ileri gider?"

Müte'ahhirîn edibimiz Âkif Paşa'dan beri gelen zavât olduğu vaktin
Berlin'deki muhibbince de mechûl olmamak lâzım gelir.
Onlar ise Âkif ve Reşid ve Ziyâ Paşa ile allâme-i edeb Şinâsi'den ibârettir.
Eğerki mûcib-i tatvîl ise de sadede tevâfuku cihetle burada
müşârünileyhimin meslek ve hizmetlerini biraz tasvîr iktizâ ediyor.
Âkif Paşa elsine-i ecnebiyeden birine vâkıf olmadığı halde mücerred hüsn-i
tasavvur hiddet-i zekâ tetebbu'-ı hakîkat gibi bir çok meziyât-ı irfânı sâ'ikasıyla
kendi kendine bir tarz-ı inşâ ihtirâğ etmişti; derecede ki "Münşe'ât-ı 'Âkif Paşa"
nâmıyla meşhûr ve matbû' olan mecmu'a-i muharrerâtıyla en sonraki eseri olan
Tabsıra ve birkaç âsâr-ı perâkendesi yan yana getirilecek olsa münşe'âtı evâ'il-i devr
Osmâniyâna mahsus olan tarz-ı inşânın bir numûnesi ve Tabsırasıyla menfâsından
yazdığı mektupları zamânımızın âsâr-ı edebiyesi zannolunacak kadar birbirinin zıdd
ı kâmilidir.
Vâkı'â Tabsırası sâhib-i mektubun "tasannu" diye bi hakkın ta'arruz eylediği
tekellüfât-ı münşiyâneden bütün bütün âzâde değilse de herhalde devr-i cedîd
edebiyâtımızın fâtiha-i âsârı ıtlâkına sezâ bir te'lîf-güzîndir.
Âkif Paşa'dan sonra Reşid Paşa gelir; kendisini idrâk edenlerin
kavlince Reşid Paşa lisânında olan kuvveti kadar Fransızca'ya da vâkıf imişBu
halde müşârünileyhin gerek zamânı ve gerek edebiyât-ı garîbeye ıttılâ'ı cihetle Âkif
Paşa'dan iyi yazmaklığı lâzım gelirdi.
Ne fâide ki ömrünü bir dereceye kadar idâre-i mülke hasret etmiş olan bir
adamdan edebiyat hocalığı beklemek talep ve arzuda pek ileri gitmektirBununla
berâber merhum yazdığı şeylerle edebiyâtımıza da hizmet etmiş; husûsan zamânında
lisân-ı resmiyenin edâsını bütün bütün değiştirerek yolda olsun bir tavr-ı cedîd ve
muntazam husûlüne çalışmıştırHâlâ bugün Bâb-ı Âlî onun mahsûsâtından olan
edib-i siyâsiyenin ba'zı enkâz-ı mütebâkıyesini isti'mâl ediyor.
Reşid Paşa'dan sonra Ziyâ Paşa gelir; merhûmun evâ'il-i zuhûrundaki eşher
âsârı ve ta'bîr-i âhirle bâ'is-i iştihârrı Endülüs târihidir.
Eser-i mezkûr ise bizce mekteb-i ma'rifet sanılan ve müdâvimlerinin
hülâsa-i ta'lîmi yazdığını gördüğüne taklitten ibâret olan aklâm -ı devlette ifnâ-yı
ömr-i şebâb eylediği hengâmda yazılmış olduğundan tumturk-ı elfâz tarafdârânı
indinde makbûl olabilir fakat edebiyât-ı cedîde nokta-i nazarından bakıldığı halde

tetâbu'-ı izâfât ve kesret-i huşviyât ve bâhusus bir çok tekellüfât ve iğtirâk cihetiyle
medhûldürBuna sebep ise lisân-ı resmiyenin tarz ve şîvesiyle i'tilaftır ki
müşârünileyh gibi nevâdirden bir isti'dâd-ı edîbâne sâhibinin salîkasınca i'tilâfın
hâsıl ettiği te'sîrât-ı seyyi'eye eser-i mezkûru meydana koyduktan sonra tarz-ı kadîmi
terk eylemiştiVâkı'â bir kere iktidâr-ı edebîsini ibrâz ve inşâ-yı kadîm erbâbına
tasdîk ettirdikten ya'ni âlem-i inşâda hesti-i edebîsini isbât ile ihrâz-ı mevki'-i kemâl
eyledikten sonra kendisi için cây-ı ihtirâz kalmayacağından öyle bir isti'dâd-ı
fevkal'âde sâhibine yakışan da bu idi.
İşte ondan sonradır ki evvelce intisâb eylemiş olduğu Fransızcanın
yardımıyla garbın ziyâ-yı ma'ârifiyle dahi tenvîr-i efkâr ederek nazmında nesrinde
zamânının tavrına muvâfık eserler ibrâzıyla lisânına bi-hakkın hizmet etmeye
muvaffak olmuştur.
Ziyâ Paşa'dan sonra Şinâsi gelir; vâkı'â Şinâsi bu âlem-i fenâya Ziyâ
Paşa'dan evvel geldiği halde iştihârı Ziyâ Paşa'dan sonradırMüşârünileyhin meziyât
ı edîbânesi ise Âkif Paşa'dan Reşid Paşa'dan ve hattâ Ziyâ Paşa merhûmdan da
âlîdirÇünkü Şinâsi edebiyâtın garbdan iktibâsı lâzım geleceğini ictihâd eylediği ve
vaktiyle "Encümen-i dâniş" ve "meclis-i ma'ârif" gibi iki hey'et-i ilmiye ve fakat
resmiyenin ecille-i erkânından bulunduğu halde bu ictihâdındaki isâbetini isbât ile
tatbîkâtına imkan göremeyince milletinin tenvîr-i efkârına hizmet maksadıyla
me'mûriyetini dahi fedâ ederek neşriyâta mübâderet ve te'sîs eylediği Tasvîr-i Efkâr
gazetesinde garbın mü'essir hikemiyâtını şarkın elfâz ve kelimâtıyla mezc
ederek bir üslûb-ı cedîd vaz'ına himmetle isbât-ı fazîlet eyledi.
Şinâsi'nin fikri kalemi meşrebi zamânının tavr-ı zâhirîsine ne kadar
mugâyir idiyse tavr-ı ma'nevîsine ol kadar muvâfık idiÇünkü zamânı edebiyâtı
eğlence olarak telakkî eden ya'ni edebiyâtın zevk-i sâmi'aya hizmet edecek elfâz ve
kelimât ile âreste olmaklığı i'tikâdına vâris olan gürûh ile mâl âmâl olduğu halde
Şinâsi edebiyâtın efrâd-ı beşerin bir çok hissiyât ve infi'âlâtını karîha ıtlâk olunan
kuvve-i sânihasını tevsî' ile esas sa'âdeti te'sîs için ittihâz olunmuş bir vâsıta
olduğuna ya'ni "merbi-i rûh ve merkezi-i efkâr olan emsâl-i ahlâkın tezyînine" hâdim
bulunduğuna kâ'il idi.
Bu sebeple edebiyat ile esnâ-yı iştigâlinde metîn ve müfîd kâ'ideler taharrî
veyâ ibdâ' etmeyi zevk ve şetâreti mûcib olacak kelimelere tercîh eylemiş ya'nî sözün

letâfet ve zarâfet-i zâhiriyesine temâyül etmeyerek letâfet ve zarâfeti fezâ'il-i ahlâka
hizmet edecek muhâkemât-ı dakîka ve hikemiyeden ibâret bilmiştir.
Müşârünileyh belîgâne edâ olunmuş bir fikrin sâmi'adan ziyâde vicdâna
infâz-ı ahkâm ederek fezâ'ilin kulûbda esasgîr olmaklığına en kavî ve en mü'essir bir
vâsıta bulunduğuna i'timâden yalnız inşâda değil şi'irde dahi bu husûsu iltizâm etmiş
ve zamânı zamân-ı tasannû' iken Şinâsi mütehakkimâne tavr-ı zamânın fevkine
çıkarak tarz-ı tarz-ı müttehizîni neşr ve te'sîse sâ'î ve muvaffak olmuştur.
Mâ hâsıl Âkif ve Reşid ve Ziyâ Paşaların edebiyâtımıza olan hizmetleri şi'ir
ve inşâ-yı kadîme karşı birer âlet-i kâsireden ibâret olduğu halde Şinâsi'nin bâbdaki
ikdâm-ı mütecellidânesi tarz-ı kadîmi taraftârânıyla berâber kem-nâm etmeye kifâyet
etmiş ve bu sebeple müceddid-i edeb olmak imtiyâzı bi-hakkın merhûm
müşârünileyhe inhisâr etmiştir.
İşte "İnşâmız için bi doğru çığır açan müteahhirîn" bu zâtlardır"Eski tas
eski hamam" mislinin mâsadak olmak üzre beyân buyrulan "yeni eserler" ashâbı ise
bu doğru çığırda emeklemekle menzile-i kemâl-i edebiyâta vâsıl olmaya sâ'î olan
nev-resîdelerdir ki sâhib-i mektûbun dahi mesleğin pîrânından bulunduğuna tarz-ı
tahrîrinden özge bürhân olamaz.
Şu kadar ki âtîye nakl olunacak bir cümlelerinden dahi anlaşılacağı üzre
kendileri inşâ-yı cedîdin tavr-ı hâzırını zamânımıza nisbetle terakkiyât-ı edebiyeden
addetmeyecek kadar usûl-i inşâmızca inkılâb-ı küllî arzusunda bulunan efkâr-ı
müfrita ashâbından bir müşkülpesend görünmek istiyorlar.
Ezcümle diyorlar ki "Zann-ı âcizânemce mekâtib-i âliyemizce te'sîs
olunan ve mekâtib-i sâ'ireye dahi muhtâc-ı ta'mîm bulunan edebiyat derslerinde
tâlibe en evvel ta'lîm olunacak şey İktizâ-yı tabi'ata muvâfık sâde ve tasannû' ve
tekellüften âzâde olan usuldürBu yolda bizim âsâr-ı edîbemize numûne bulmak
müşküldür.
Bahs edebiyât-ı cedîdemize âit ve sâhib-i mektup ise edebiyat derslerinde
numûne tutulabilecek eserlerin âsâr-ı edebiyemizde fikdânına mu'tekid olarak biz ise
şerâ'it ıtlâk edilen fesâhat ve belâgatı ya'ni sedâcet ve selâmeti câmi' sözlerin
müte'ahhirîn inşâmızın âsârında vücûduna kâ'il olduğumuzdan bâbda îrâdına lüzûm
gördüğümüz emsileyi dahi tarz-ı nüvîn inşâmızın mü'essisleri olan zevât-ı erba'
sâlifü'z-zikrin âsârından intihâb etmek istiyoruz:

**AKİF PAŞA’DAN MİSAL**
Gönderilen mufassal ve meşrûh tevbihnâmeniz mütâla'a olunup sizce
varlıktan bence te'essüften gayrı bir ma'nâ verilemediZîrâ ben me'mûr olalı daha
kırk gün olur olmaz gûyâ aylar seneler geçmiş; ve evlâd 'iyâl ve müte'allikâtımıza
îrâdlar zâviyeler ma'aşlar yapılmış da size bakılmamış gibi bu derece sitemlere
serzenişlere neden müstahak olduğumuz bilinemedi! Ve İbrâhim Efendi'nin parasız
pulsuz kuru bir kağıtla mesrûriyeti neden bu kadar çok gürültü ve size münâsip olan
ona mı yapıldı münfehim olamadı!
Hazır tarafında hulûs ve muhabbet ve hüsn-i zan ve i'tikâd hâsıl iken bu
kadar gavâ'il ve meşâgilimin arasında zihnimi bulandırıp bu sözleri bana
söylettirmeye mûcib ve muktazî ne oldu?
Hele siz nasılsa böyle şeyleri yazmayı istemişsiniz! Yazan çelebinin de
Dur bakalım aziz! Konmadan göçülmez; ve birdenbire bu münâsip olmazsizin
elinizi öpüyor varın kendine ne söylerseniz söyleyin! Lâkin ben onun eteğini
öpüyorum; benim kalbime yakışmaz! Ve husûsan "Serî'an cevâbını gönderin!" ya'ni
merâmımız üzre hareket etmezseniz tebdîlinizin çâresine bakalım gibi lakırdılar
edebe muvâfık düşmezVe kendisi çekse de hasbe'z-zâhir üzerinde bulunan rütbe-i
hazreti pâdişâhînin hakkı da inkâr olunmazVe tecelli-i ism-i mu'azzezü'l-hay hıyn-i
tecelliyâtında zilleti kâbul etmezNâfile yere ve sarf-ı bilâ-mûcib beyninizde
soğukluk olmasın!- demeyip siz ne buyurdunuz ise yazmasına ve dirâyet ve irfânına
doğrusu âferin!.
Hâsıl azîzim! Siz muhabbette dâ'im ben de hizmette kâ'imLâkin "Seni ben
nasb ettim; bilir misin! Şöyle etmedik gazel edeyim mi? Böyle etmedik değiştireyim
mi? Gibi abur cubur maddelerle iki günde bir başımıza kakılıp durulacak ve bu
mu'âmele iş güç olacak ise tahammül eder dururum desem yalan söylemiş
olurum ne yapalım el-hükm-i lillâh!."

**DİĞER**

"..azl ve infisâlim hakd ve hased ve dâ'iye-i teferrüd belâsıyla maslahatı bu
parsaya getirinceye kadar çalışıp hem hasm ve hem hâkim olan ve sâmi'a-i âlem-i
seyyi'ât-ı azîmesiyle dolan Tatar yâdigârının sözüyle vukû' bulacağından tezkere-i
sâmiyenin vürûdunda mağmûm ve mükedder olmadım desem yalan olur.
Lillâhi'l-hamd benim üzerime zâten ve zamânen bunun bir hadîs-i sâliha ve
hizmet-i fâzıla-i mürahhacası olmayıp gerçi riyâsetimde ben de saltanat-ı seniyyeye
di2l-hâhım gibi hizmet edemedim ise de ledyü'l-muvâzene noksanü'l-noksan
evvelü'r-ruhcân mes'elesine ve müşârünileyhin tercüme-i ahvâline ilm-i âlem şümûl-i
şâhâne-muhît olmak hasebiyle onun iştikâ ve ihtimâmından sonra bir kere de bu
hakîri söyletmek muhâkeme-i cenâb-ı şehenşâhî ve adâlet ve tahkîkât-ı hazreti
pâdişâhî iktizâsından idi."

**REŞİD PAŞA’DAN MİSÂL**
"Devlet-i aliyyenin evvel be evvel meydana koyacağı madde ibtidâ bu
küşâkûşların zuhûruna kendi tarafından aslâ sebep verilmediği ve hıfz-ı
müsâlaha emel ve arzûsuyla bu nizâ'ın tâ bidâyetinden şimdiye değin mu'tedilâne ve
muslihâne hareket ettiği keyfiyâtı olup bu dahi erbâb-ı hakkâiyet indinde pek kolay
isbât olunacak bir keyfiyettir.

"..bu mukûle isyân ve şekâvet renginde görülen hareketler cümlesi efkâr-ı
muzırra ve niyât-ı fâside netâyic ve haymesi olmayıp ba'zen birtakım halkın meselâ
bir bârgir onun altında ezildiği halde derdini anlatamamasından dahi neş'et eylediği
münker olamamasıyla böyle bir şey zuhûrunda bu misillülerin birdenbire üzerine
varılmaktan ve def'aten esbâb-ı şedîdeye sarılmaktan ise evvel be evvel tedkîk-i
mes'ele ile vuku'atın menşe'i meydana çıkarılarak tedbîri ona uydurulmak eslem
olacağından farazâ bu bir isyân-ı mahz olmayıp da mücerred fikdân-ı dirâyet veyâ

nâdâniyândan iktizâ etmiş veyâhud ba'zı mu'âmelât-ı takatfersâ sebebiyle tekevvün
eylemiş olduğu anlaşılır ise çünkü cidden ve hakîkaten fesad ve isyâna mütecâsir
olanları bile evvel emirde dâ'ire-i ita'ate da'vete da'vet kavâ'id-i hikmet ve adâletten
olduğuna göre diğer takım hakkında dahi bâdi-i maslahatta mu'âmele-i refikiyye
icrâsı ulviyet mertebesinde kalacağı bedîhâttan bulunduğuna binâ'en bu mukûleler
haklarında evvel bu vâdide davranılarak îrâd olunacak kelimât-ı müşfikâne ve
nesâyih-i rahmânenin ve onu ta'âkib edecek tehdîdât-ı kaviye ve fi'iliyenin bir gûne
fâ'idesi görülemediği halde artık hiç tereddüd olunmayarak vesâ'il-i cebriyeye
teşebbüs olunmak ve bu takdirde dahi ba'zı bî-günâh bulunanların
muhâfazasına bakılmak lâzım geleceğinden bu maddesinde gerek buna şebîh
ve meyl-i vuku'atda sûr-ı meşrûhanın bundan böyle usûl-i ittihâz olunmaklığının
bildirilmesi ve bu takayyüdâttan murâd erbâb-ı fesâd te'dibsiz bırakılmak kaziyesi
olmayarak mücerred müdebbirâne ve hakîmâne hareketle bir küçük şeyi büyütmek
ve beyhûde kan dökülmemeye dikkat kılınmak dakîkasını ihtârdan ibâret olduğunun
gösterilmesi hususlarına emr ve fermân kerâmet-beyân-ı cenâı hilâfetpenâhî
şerefsünûh buyurulmuş olmakla."

**ZİYA PAŞA’DAN MİSAL**
".Hâkan müşârünileyh cülûsundan kırk yedi târihine kadar on sekiz sene
a'mâl envâ'-ı tedâbir ve ihtiyât ile âkıbet yeniçeri ocağının ref'ine muvaffak olmakla
devletin gözü açıldıVe münkasım olan kuvvet-i müstakile-i saltanat mahalline rüc'at
edip sersem illeti zâ'il olmuş sûretinde alâ'im-i sıhhat nümâyân olmaya başladıLâkin
bu devânın akabinde Rusya ve Mısır mes'eleleri gibi iki buhrân-ı hatır-nişâna uğrayıp
husûsıyla Edirne mu'âhedesi kalbindeki yarayı deşmekle sıhhatçe terakkîsine
durgunluk ve hâkan müşârünileyhe dahi fütûr ve yorgunluk geldiVe bu hâlin
üzerine hızr-ı sânî gibi Reşid paşa merhûm yetişti; Avrupa'nın devlet-i aliyye
hakkında seksen yüz seneden beri beslediği i'tikâdı tahvîl ve esas saltanatı
Avrupa toprağında te'sîs ve takvîm için iktizâ-yı asr üzre lâzım olan ıslahat-ı
mülkiyenin de'âyimini Tanzîmât-ı Hayriye nâmıyla vaz' ve icrâya cesâret eyledi."

"Bu zâtın hasenât ve seyyiâtı hakkında herksein bir fikr-i mahsûsu olup biz
dahi babda olan mütâla'amızı mahallinde tafsîl edeceğiz; fakat bu mevki'de şu
kadar deriz ki Avrupa'nın devlet-i Osmâniye için zâhib olduğu akîde-i sakîmenin
tehlikesini herkesten evvel gören ve def'i esbâbına teşebbüs eden Reşid Paşa'dırVe
öyle bir asırda böyle bir harekete teşebbüs cehile-i avâmın ve hassâd ve ağyârın
ta'arruzâtını celb ile zâtınca nice nice muhâtarât melhûz iken buraları aslâ
düşünmeyip fâ'ide-i zâtiyesini devlet ve millet uğruna fedâ kılan ya'ni elli beş senesi
Şa'banının yirmi altıncı günü Gülhâne meydanına konulan kürsüye çıkıp alâ milâ'i'n
nâs Tanzîmât okuyan Reşid Paşa'dır."

**DİĞER**
"*Amin* resimlerinde yolda giderken bir mektebin etfâline bakılsa
hey'etlerinden derece-i intizâm ve terbiyeleri derhal istidlâl olunurZîrâ kimi salta
şalvar giyer; kimi setrî pantolonKiminde uzun entâri! Ve her birinin renkleri de
başka başka!
Önlerinde ilâhi okunur; arkadaki çocuklar onu dinlemezlerHer biri
yanındaki ile oynamak ve etrâfına bakmak ile meşgul bulunurHocalar; kalfalar
âmîn yeri geldikçe "amîn!" diye bağrışırlarVe'l-hâıl bir alayıdır gider!
Ya mektep seyri denilen sahrâ zevkine ne demeli? Bir mudhikin üzünüe
kağıttan yüzlük ve pöstekiden sakal ve köhne hasırdan cübbe geçirirler; paçavradan
başına imâme ve kavuk yaparlar; tesbih şeklinde bir dizi soğan verirler; herifi bir
uyuz merkebe ters bindirip kuyruğunu dizgin makâmında eline teslîm ederler!
Yanına omuzlarında falaka değnek ve ellerinde kabaktan yapma bir terâzi ile çuhadar
tarzında bir takım hergele de takılırBu şekil ile herifi seyir yerinde dolaştırırlar.
Satıcılara rast geldikçe istintâk eder ve yatırıp falaka ile döverBu oyunun adına
"İstanbul Efendisi" derler! Yani kazâ-yı İstanbul mansıb-ı muhtereminde bulunan
kudemâ-yı eslâf şimdiki şehremâneti misillü memleketin havâyicine dahi nezâret
etmek evvelki zamanlarda mu'tâd olduğundan onların esnâ-yı gesşt ü güzârda

ettikleri harekâtı bu yolda tezyîf ve tahkîr ederlerBu musahharlığın tarîk-i ilme
hakâreti mûcib olduğu kimsenin hatırına bile gelmez!"
"İşte yılda bir kere etfâl-i mektebi nüzhetgâha götürürler; orada da eğlence
makâında bu rezâ'ili seyr ettirirler! Lâin hayf ve sad hayf ki hengâm-ı sabâvet
fotoğrafya ta'bîr olunan üzerlerinde nûr-ı mün'akise sâbit olan elvâh-ı şifâfa
benzerOl esnâda görülen evzâ' ve ahvâl ve emsâl-i âyine-i tabi'atta müntabi' ve
mütemessil olarak âhir ömre kadar pâyidâr olur gider imdi henüz mektepte iken
böyle hilâf-ı edep mu'âmelât görerek büyüyen insanlar sonra herhangi tarîk ve
meslekte bulunurlarsa bulunsunlar dâ'imâ bir nizamsızlık içinde yaşarlar; ve sâir
terbiyeli adamlar gibi intizâm-ı hâl bulamayıp ömürleri rahatsızlıkla geçerİşte
bunun da sebebi terbiyedir."

Şinâsi'den misâl:
Mâhiyeti isbât eden âsâr-ı ameldir;
Mikdârına nisbetle kişi hayr şer eyler.

"Kâ'idesi umûr-ı şahsiyeye âid olduğu gibi külliyet cihetine neden şâmil
olmasın? Ya bir milletin hâli devletinin mâiyet-i idâresi isbâta delîl-i alenî değil
midir? Hattâ bunda şöyle bir mu'ayyar ittihâz olunur ki bir hükûmet re'yinde ne kadar
müstakil ise mâ hasıl ef'âlini kadar mütehammil olmak lâzım gelir.
Memâlik-i Osmâiye'de ise halkın sa'y-i ihtiyârîsiyle temşît bulabilecek küllî
ve cüz'î umûrun ekseri usûl-i idâre iktizâsınca bi'l-fi'il devletin teşebbüsâtına veyâud
teşvîkâtına vâbeste olduğu gibi medeniyetimizin hâl-i hazırı ihtiyâcâtı teksîr ettikçe
esbâb-ı ma'işetin tahsîli için insan evvelkinden ziyâde zihnen ve bedenen
çalışmaya mecbûr olmak hasebiyle gerek ızdırârı ve gerek ihtyârı bu sûrete sülûk
edemeyen se'ilenin tanzîm-i ahvâli münhasıran hükûmetin himmetine
kalmıştı
Cism-i müteneffis vâhidde müte'ellim olan bir cüz'ün teskîn-i ıstırâbından
sâ'ir a'zâ müsterîh olduğu gibi se'ile gürûhunun mümkün mertebe kesb-i refâh

etmesinden umûm ahâlî için ne derece inşirâh ve muhmedet hâsıl olacağını ta'rîfe
kâdir değiliz."
**DİĞER**
"Menbâ-yı temeddün madde-i te'âvün olmasıyla efrâdın kifâf-ı nefs
tedârikinden âciz kalmasına himmet etmek hey'et-i ictimâ'iyenin birinci
vezâ'ifindendir.
Binâ'en'aleyh esâs-ı medeniyeti hikmet üzerine mübtenî olan memleketlerde
se'ienin müstahakları esbâb-ı mütenevvi'a ile ikdâr olunur; ve cibillet veyâhud
terbiyet-i reddi'esi iktizâsınca istihsâl-i ta'ayyüşde tabi'î olan meşâk ve mihenden
kaçınarak bu yola sülûk edenler dahi men' ile kâr kesbe icbâr kılınır ki bu sûret
hem umûmun şânını nakîseden himâye ve hem de efrâdı zilletten vikâye
eylediğinden ciheteyne dahi bir nev' merhamettir.
İşte bu sebepten dolayı böyle yerlerde sâ'il nedret üzre olup asıl bunların
kesret-i idâresi istiklâl üzre olan memleketlerde bulunduğu mücerrebâttandır."

Şu nakl ettiğimiz emsâle acabâ "Edebiyat derslerinde tâlibe en evvel ta'lîm
olunacak" sûrette "İktizâ-yı tabi'ata muvâfık sâde ve tasannu' ve tekellüften âzâde"
değil midir?
Biz öyle i'tikâd ederiz ki Akif Paşa'dan getirdiğimiz birinci misâl ya'ni Şeyh
Müştâk mektubundan müfrez makâle yalnız iktizâ-yı tabi'ata değil asrımızın dahi
tabi'at-ı terakkîperverânesine muvâfık sûrette sâde ve sâdeliğiyle berâber selâset-i
ifâde ve intizâm-ı mü'dî cihetlerince fevkal'âdedirHattâ derece sâdedir ki
edebiyâtımızın tavr-ı hâzırını maksad-ı terakkîye gayrı kâfî görüp de bâbda
mu'ahhizâtta bulunan sâhib-i mektûbun bile kendini alamadığı seci'-perdâzlık
seyyi'esinden tamâmıyla âzâdedir.
Reşid Paşa'nın âsâr-ı siyâsiyesinden nakl ettiğimiz iki misalden evvelkisi
lisânında yazılmış şeylerin en üstâdânesi ve ikincisi olan Erzurum

emirnâmesi ise inşâ-yı resmîye mahsus olan ve zincirleme ıtlâk olunan tarz-ı
ma'hûdun en kâtibânesidir.
Şurasını da söyleyelim; bu iki misâli zamânımızca muhtâc olduğumuz
edebiyat derslerine numûne tutmak arzusunda değiliz belki tarz-ı cedîdimize çığır
açan müte'ahhirînin zamânı cihetiyle ikincisi olan Reşid Paşa'nın teceddüd
pesendliğindeki arzusunu -o zamanlar mekteb-i ma'rifet sayılan- Bâb-ı Âlî'nin lisân-ı
resmiyesinde tatbîka çalışmış olduğuna bürhân olarak göstermek istedik.
Ziyâ Paşa merhumdan getirdiğimiz misallerin ikisi de belâgatın kavâ'id-i
asliyesine tamâmıyla muvâfık ve binâ'en'aleyh tarz-ı cedîd inşâmız için edebiyat
derslerimizde her zaman numûne tutulmaya lâyık olduğunu iddi'â eyleriz.
Şinâsi'ye gelince; bâlâda dahi söylemiş idik ki müşârünileyh sözün zînet ve
letâet-i zâhiriyesine temâyül etmedikten başka nice asırdan beri gönüllerde
gönülleşip kalmış olan meyelân-ı elfâz-perestiyi mahsûsâtından olan müfîd ve metîn
kâ'idelerin zîr-pây-ı tahakkümünde zebû ederek asrının tavr-ı ceyâdetiyle mütenâsib
bir tarz-ı edeb husûle alışmış ve el-minnetullâh ki muvaffak dahi olmuştur.
İşte bâlâda îrâd eylediğimiz iki misâl gerek fezâ'il-i ahlâk gerek kavâ'id-i
âdâb nokta-i nazarlarından bakıldığı halde müdde'âmızı isbât eyleyecek sûrette iki
şâhid-i âdil meziyâtını hâ'izdir.
Şinâsi hiçbir şey yazmayıp da yalnız şu "Fenn-i edeb bir ma'rifettir ki
insana haslet âmûz-ı edeb olduğu için edeb ve ehl-i edîb tesmiye kılınmıştır."
Cümlesini yazmış olsa idi yine mâhiyet-i efkâr ve meziyet-i irfânına hükmü ve edebî
bir bürhân ve hattâ başlı başına bir ders-i edep ve irfân olur idi.
Mâ hâsıl sâhib-i mektûbun "Bu yolda bizim âsâr-ı edebiyemizde numûne
bulmak müşküldür." Sözüne iştirâk ve îmân etmekte ma'zûruz.
Sâhib-i mektûb hâtime-i mütâla'atı olmak üzre diyor ki "..bu cihetle âsâr-ı
garbiyede bu tarzın sehl-i mümteni' denilecek numûneleri kemâl-i i'tinâ ile
mümkün mertebe harfiyyen kemâl-i i'tinâ ile mümkün mertebe harfiyyen tercüme
olunarak talebeye irâ'e olunur; ve bu yolda mülke hâsıl ettirilir ise edebiyâtımızın
istikbâline büyük hizmet edilmiş olurYoksa kavâ'id-i edebiye ve emsâline dâ'ir
elimizde olan kitaplar numûne-i ta'lîm edilecek olur ise yine içinden çıkmaya
çalıştırdığımız girdaba düşüleceğinde şüphe yoktur."

Âsâr-ı garîbeden bu tarzın sehl-i mümtenî'i olan numûneleri lisânımıza nakl
için acabâ hangi tarz ifâdeyi ihtiyâr edeceğiz?
Evvelâ şurasını anlamak isteriz; biz numûne-i fesahati mi arayacağız; yoksa
numûne-i hikmeti mi? Eğer sedâcet-i kelâm matlûb ise ona lisân-ı ecnebîden misâl-i
irâ'esi nasıl kâbil olurBir maksadı herkesin anlayacağı yolda tasvîr edebilmek için
başka bir lisâna mürâca'ata ne lüzûm vardır? Yoksa Osmanlıca yazabilmek için
Almanca mı öğreneceğiz!
Bu maksat garbın tarz-ı edebini ya'ni fikr-i hikmetini taklîd ise ona
diyeceğimiz yokÖyle olunca sâhib-i mektubun tarz-ı ifâdeye dâ'ir olan şikâyâtı
arasında fikr-i hükmîyi karıştırmaması lâzım gelirdi.
Binâ'en'aleyh mekâtib-i âliye ve evliyede ta'lîm-i edebiyât için çâre-i
münferid tercüme ile nakl-i mü'dî değil tabi'atl-ı lisâna muvâfık ya'ni fesâhat-ı ma'nâ
yı hakîkîsine mutâbık sûrette ittihâ-yı inşâdır.
Bir cümle ile tasvîr-i fikr-i hikmet edilebilir ta'lîm-i fesâhat edilemez.
Hâime-i kelâm olmak üzre şunu söylemek isteriz ki Vakit'in Berlin'deki
muhibbi inşâmıza dâ'ir olan işbu fikr-i mahsûsunu kağıt üzerine koymadan evvel
Berlin'de bulunan sefîr-i irfan-semîrimiz atûfetli Sa'dullah Beyefendi hazretlerine arz
etmiş olsalar idi şüphesiz mektub-ı mezkûru yazmak külfetine ihtiyaç görmezlerdi.
**.İNTİHÂ**

Osmanlıların hakîkatperver şâ'iri on dokuzuncu asrın sevgili evlâdı Ekrem
Bey "Zemzeme"nin ikinci kısmını neşr etti; bu eserdeki şi'irlerin teşrîh-i letâfetine
girişmeyeceğiz zîrâ bir tebessümde bir bakıştaki hal gibi bu şi'irlerde de ta'rîf
olunamaz bir letâet var.
Şu bulunduğumuz büyük asırda şi'ir ve edeb serâ'ir-i kalbiye ve hakâyık-ı
fikriyeyi takrîr için bir mülk-i mü'ekkel olduğu cihetle işte mülk bu eserde kâh rûha
gizli bir şeyler söylüyor kâh iğbirâr ile semâya i'tilâ edip gidiyor kadar yükseliyor
ki ruh onu ta'kîbde âciz kalıyor çekildiği semâ-yı letâfetten müteharrî olan insana
baktıı zaman kendisinden şöyle bir sadâ geliyor:

Cân dil vakf-ı temâşâdır şeb-i mehtâbda
Yâr her sudan hüveydâdır şeb-i mehtâbda
Ara sıra semâdan nüzûl ile yalvararak insanın yanına yaklaşıyor fakat mâh
gibi ne tutuluyor ise ne konuşuluyor yalnız cemâlindeki nûr rûha kadar nüfûz
ediyor; hâlin ne olduğunu anlamak ister misiniz? Şu beyitlere bakınız.
Ben mâhdır sanırdım
Mihr cemâlinizmiş
Vakti iden de tenvîr
Leyli kılan da ihyâ
Bâ'is nedir hebûta
Bu hâk gam-ı medâra
Cây-ı mesîrenizken
Sah-ı semâ-yı a'lâ
Evsâf-ı hâlinizde
Olmak neden nümâyân
Vaz'-ı hazîn-i Şirîn
Hüzn-i latîf-i Leylâ
Bir derdiniz mi vardır
Nâ-kâbil-i tesellî
Kalb-i latîfinizde
Sevdâ mı beslenir ya

Nûr-ı vücûdunuzla
Handân iken şu yerler
Siz böyle hüzn içinde
Olmak revâ mı âyâ?
Şi'rin zamân ile mekân ile bir büyük münâsebeti var; letâfet-i tabi'iyece
cihân içinde yektâ olan İstanbul bir şâ'ire ilhâm-ı ma'nâ etmekte her memleketin mâ
fevkindedirMeselâ İstanbul'da bir yıldızlı gece düşünelim her tarafta gürültülerin
kesildiği herkesin uykuya daldığı geceyarılarında fezâ-yı bî-intihâ-yı semâvâtta
bütün yıldızların ziyâsı temevvüce başlar; semâın rengi Marmara'nın Boğaziçinin
suları mâ'î olduğu cihetle gecede parlayan yıldızların ziyâsı mâ'i görünür; ufkun
üzerinde meşhûd olan hilâlin hafif ziyâsı denize aks eden şekl-i mâ'i ötede
beride akan sular mâ'i şurada burada uçuşan kuruşlar bile mâ'i.
mâ'i gecenin içinde ufkun üzerinde toplanan bir çok yıldızlar titreyen
ziyâlarıyla bir şâ'irin gözlerinden ya'ni serâ-yı serâ'ir rûhun iki nûrânî
pencerelerinden güzâr ettiği zaman kalbin bir köşesinde hâbîde nice sevdâlar
uyandırır; işte sevdâlar hep şi'irdirMeselâ bir genç vâlide düşünülsün: Bir dakîka
kucağından ayırmak istemediği evlâdını ecel denilen kuvve-i zâlime kullarının
arasından koparıp da toprağa gömdüğü zaman vâlideye dünyâda hiçbir şey
teselliyet veremez; kürelerin ateşli tabakalarını soğutan zaman bile evlâdını
kaybetmiş bir vâlidenin gönlündeki nâr-ı hicrânı söndüremez; zaman vâlide acı
acı ağlamaya başlar; işte gözyaşları hep şi'irdirMahrûm-ı his! İ'timâd etmiyor
musun? Ya bu beyitleri gördüğün zaman ne diyeceksin?
Fâhirem dört buçuk yaşında senin
Yâra şer midir toprağa bedenin
Gömleğin çâk edip yamân
Biçdiler cismine göre kefenin
Şimdi ıslak durur sirişkimden

Koklayıp öptüğüm pîrehenin
Söyle yalnız mısın ciğerpârem
Issıdan yok mu hâk içinde tenin
Bülbül-i nâtıkan neden sustu
Soldu mu âh gonca-i dehenin
Hûn eder kalbi zikr her hâlin
Ağlatır çeşmi yâd her sahının
Görüyor gözlerim meleklerle
Seyr ü ârâmını semâda senin
Bu manzûmeyi okurken sâmi'a-i vicdânı sâkin sâkin ağlayan kalbin
sadâsını işitiyor kelimelerin münakkah olması sözlerin tabi'îliği rûh için ne güzel bir
âhenk hâıl ediyor.
Bülbül-i nâtıkan neden sustu
Soldu mu âh gonca dehenin
Ekrem Bey'in baharistân-ı şarka gıbta-bahş olan hayâlât-ı şâ'irânesi içinde
yetişmiş bu bedî'a-i edeb bizi takdîr-i ulviyetinde âciz bırakıyorÇocukların hemen
hepsinin dudakları gül rengindedeir her şeyi sorarlar her şeyi anlamak isterler
titreyen seslerinde gizlenen bir âhenk hafif vâlideyni için bülbüllerin sadâsından daha
latif değil midir? çocuklardan birinin vefâtını bundan daha mü'essir bundan daha
mükemmel tasvîre hangi Türk şâ'iri muvaffak olmuş.
Etrâf gark-ı envâr
Envâr gark-ı elvân
İşbâh-ı bî-kesâfet

Ervâh-ı pür tecellâ
Ecrâm-ı nûr cevâl
Âsâr-ı rûh sârî
Çekmişti sanki arşa
Ekvânı Hak Teâlâ
Mümted olaydı öyle
Âh ol şeb-i münevver
Hiç dönmeseydi âlem
Hiç gelmeyeydi ferdâ
Üstad Kemal Bey'le Hâmid Bey gibileri müstesnâ olarak hangi Türk
şâ'iridir ki böyle nurlar renkler çiçekler saçarak kendisine mahsus bir yolda gitmiş?
Eğer burada kendilerinden birer kelime bahsine müsâ'ade edilir de Üstad Kemal
Bey'in tabi'at-ı şâ'irânesine kuvvet ve kudret Hâmid Bey'inkine mahz-ı ulviyet
tesmiye eder isek Ekrem Bey'inkine de letâfet ve rûhâniyet deriz zîrâ Kemal Bey'in
ateşli fikrinin mahsûlü olan sözleri bir volkandan fışkıran ma'deniyât gibi metin ve
ateşnâktırKemal Bey'in elinde lafızlar kelimeler cümleler bir istatol yapanın yed-i
üstâdânesindeki madiyât gibidir ki istediği gib ezer istediği gibi kullanır istediği
şekle sokar; zaman nazar-ı iştiyâk önünde bakmakla duyulmaz bir timsâl-i ulviyet
vücûda gelir; efkâr-ı şâ'irânesinde bir karanlık taraf bir noksan yer bırakmazBu âlî
şâ'irin eserlerinde dehşetle hitâb ettiği rûh ibtdâlârı ilerler ilk hatvesinde kuvvetini
sonra da cesâretini kaybederek geri çekilmeye başlarcihetledir ki üstâdın şi'irleri
için muzafferiyet muhakkaktırSevk-i sadedle söylediğimiz şu bir iki söze bir kaç
kelime daha ilâve edelim: Hâmid Bey'in efkâr-ı şâ'irânesi dâ'imâ semâda dolaşır
zemîne pek az iner en maddî mebâhisde bile delilleri semâvîdir hayât-ı
insânîyi teşrîh için yazılan tiyatrolarında bile merci'i me'hazi semâdırÖyle
denilebilir ki bu ulvî şâ'irin şi'irlerine gurûblar hüznünü tulû'lar neş'esini semâ
rengini veriyorZemînde kalmaya mecbûr olduğu zaman mahşerde kadîd olmuş

kollarını güneşin ziyâsına doğru kaldırıp da mezardan kıyâm eden bir mevtâ gibi -söz
ve güzâr ile semâya i'tilâ ederHiçbir hâlini ta'yîn mümkün değildir; eb'âd-ı
mutlakayı tahdîd kâbil olmadığı gibi Hâmid Bey'in mâlik olduğu dehâ şi'irlerinde
anı olarak ibrâz ettiği pertev-i zekâ ile görülürBunları başkaca birer makâleye
bırakarak saded-i bahsimizi kaybetmeyelimEkrem Bey'in tabi'at-ı şâ'irânesi her
tarafta gürültülerin seslerin kesildiği bir zamanda sükûn sükûnet ulvî bir hüzn ile
doğrudan doğruya ruhu tenvîr eden ayın ziyâsına benzer; şi'irleri yine ayın ziyâsı
gibi girdiği kalplarde bir sevdâ dokunduğu yerlerde bir feryâd uyandırırBu ulvî
şâ'irin tasvîr ve tersîm-i tabi'atta kullandığı renkler hiçbir şâ'irde misli görülmemiş
derecede nazar-ı ribâdır; kalbe okşayarak söyler rûhu ebediyetini söyleyerek alkışlar.
Zemzeme'de münderic "Nağme" ünvanlı manzûmenin şu beyitlerine bakalım:
Arşa olunur seninle a'lâ
Külbânın tazarru'u ibâdın
Şu fek galeyân ederdi peydâ
Hûnunda ketâ'ib-i cihâdın
Kudsiyeti gösteren bu şeyler
Ulviyetine delâlet eyler
Burada fikir şâ'irâne ma'sûm gönüllerden çıkan feryâd gibi i'tilâ ede ede
nezd-i ulûhiyete peyveste oluyorEkrem Bey'i terakkî-i edebiyat nâmına tebrîk
ederiz.

Yedinci asr-ı mîlâdîde idi ki şark imparatorluğu ve İran devleti nâmıyla
cihân üzerine kâbus-ı fetret gibi çökmüş olan iki heykel-i azîm istibdâdın keşmekeş
muhâsamâtı medeniyet-serâ-yı ömrânı harâbe-zâra çevirmekte idi.
Bu sebeple rûy-ı zemînin birkaç asırdan beri devâm etmekte bulunan
teşnecât-ı siyâsiyesi akvâm-ı mevcûdenin asabiyetine za'af getirmiş ahlaklarını
bozmuş va tabi'î fikr-i beşere târî olan durgunluk ve akıllara istilâ eden şaşkınlık

terakkiyât-ı medeniyeyi yolundan alıkoymuş ve binlerce senelik mahsûl-i mesâ'î-i
beşer olan müktesebât-ı fenniyede bu herc ü merc-i umûmiye arasında mahv olma
raddesine gelmişti.
Halbuki bu iki binâ-yı mühîb devletin sevâbık-ı satırları hâtıra-i dehşeti ne
milel-i metbu'ada gerdenfirâz-ı hurûc olacak cesâret ve ne de düvel-i
mücâverede sâ'ika-i zuhûr ile âfâkı zulumât-ı rehâvetten kurtaracak ve fikr-i beşeri
tenvîr edip terakkiyât-ı medeniyeye seyr-i tabi'îsini verecek bir isti'dâd bırakmıştır.
Hâsılı bu asırda fikr-i beşer bister-i ihtizârda bulunmakta ve insâniyetle ber
hayât olan arz gûyâ ki ecel pençesinde yuvarlanmakta idi.
Bu hengâme-i fetrete nihâyet vermek için te'yîdât-ı semdâniyeye mazhar bir
kavmin zuhûru lâzım idi.
Lâkin acabâ insâniyeti bu felc-i sükûnetten kurtaracak ve tekevvünât-ı
fikriye ve vuku'ât-ı medeniyeyi mecrâ-yı tabi'îsine getirecek millet nereden zuhûr
edecekti?!!.
Roma dârü'l-mülk sefâhetini mezbaha-i mazlûmiyet hey'etine koyan
akvâm-ı şimâliyeden böyle bir hizmet beklenmemekte ekâlim-i cenûbiyeden ise
hâdim-i muhsinât olacak bir milletin zuhûru ümîd olunmakta idi.
Evet memâlik-i hârenin ki i'zâm haşerât tevsî'-i mazarrât ta'mîm-i beliyyât
levâzım-ı tabi'iyesindendir.
Memâlik-i hârenin ki kertenkeleyi timsah yılanı ejderhâ sıtma ve hummâyı
tâ'un ve vebâ etmek hasâyis-i arziyesindendir! Bedeviyet-serâ-yı terbiyetinde
perverde olan insanların şimâlîlerden daha ziyâde vahşî haslet olmaları îcâb eder.
Ammâ meğer bu iklim mukadderât-ı ilâhiye müsâ'id olunca idrâkât-ı beşeriyeye dahi
vüs'at-bahş-ı kemâl olurmuş!.
Çünkü Arabistan'ın kızgın güneşi cihân-ı insâniyete meş'ale-i hidâyet
olacak bir duha-i hikmet yetiştirmeke ve gûyâ ki dâye-i ezel pota-i fesâd ıtlâkına
sezâ olan sahâri-i ateşfeşânı ıslâh-ı âleme me'mûr olan kavme mehd-i vücûd
eylemekte idi ki Arapların lisânı daha feyfâ nurdan vahşet iken mü'essir-i
istikballerine mukaddeme-i beşâret olmak üzre mertebe-i kemâle vâsıl olmuştu.
Vahşet âlemlerinde bedeviyet sahrâlarında yaşayan bir kavimde safa
nişînân-ı medeniyet olanlarda bile meşhûd olmayan kemâl-i lisân gibi bir nişâne-i



terakkî mürebbi-i gaybın bunları infilâbhâne-i rûzgarda büyük bir hizmet
hazırlamakta olduğuna delâet ederdi.
Vuku'ât-ı müte'âkıbe bu zannın doğruluğunu isbât eyledi.
Şöyle ki mîlâdın yedinci asrı evâsıtına doğru birdenbire İslâmiyet berâkin
ve volkânîde remâd-ı istitâr altında sükûnet-pezîr-i intifâ olmuş zannolunan mevâdd-ı
nâriyenin ansızın iltihâb-gîr-i feverân olması gibi Arabistan'dan şa'şa'a endâz zuhûr
olmakla cihân hikmet ateşleri âfâkî ma'rifet şimşekleri içinde bıraktı.
Yarım asır sonra Kıpçak ovalarına Afrika sahrâlarına Anadolu içlerine
Karakurum çöllerine Kafkas dağlarına İspanya vâdîlerine kadar kâffe-i memâlike
nûr-ı İslâm ziyâ-yı adâlet saçmada idi.
İşte âlemin bu günkü hurd-firîb olan bedâyi'-i terakkiyâtı millet-i celîlenin
medeniyet-i atîkayı bulduğu hâl-i tevakkuftan şâhrâh-ı terakkîye idhâli ve cihâın
asrımızda nazar-bâ olan müessir kemâlâtı ümmet-i necîbenin ma'ârif-i
mâziyeyi bulunduğu dergeh-i iftikârdan menzile-i kemâle îsâl sâyesindedir.
Biz Osmanlılar ki en kıymettar kâlâ-yı iftihârımız ve en azîz sermâye-i
mübâhâtımız Araplarla bir dâ'ire-i milliyette bulunmaklığımızdır.
Biz Osmanlılar ki Araplarla bir meşîme-i medeniyette perverde olmuş
uhvîn-i emînizBiz Osmanlılar ki İslâın mihver-i âmâli merkez-i makâsıdı ve nokta-i
ittihâdıyız.
İşte bizce sevâbık-ı ma'âlîsi bu derece şân-ı havârıkla şöhretgîr-i âfâk olan
Arabın tezkîr-i mefâhiri yolunda ne derece uğraşılsa yine azdır.
Bu mülâhazaya mebnîdir ki asr-ı devr-i sa'âdet olan ahd-i tâcdârîde
intisâbile mübâhî bulunduğumuz İslâmın yâd-ı ma'âlîsi hakkında bir şey yazmayı
arzu etmekte idimBu maksaddır ki benim gibi bir âcize mülkümüzün mâbihi'l
iftihârı ve geçende nişân-ı âlîşân ile mazhar-ı iltifât cenâb-ı şehriyârî olan ecille-i
etibbâ-yı kirâmdan nûr-ı be-cân efendi hazretlerinin bu hususta Fransızca olarak
kaleme aldıkları risâleyi tercümeye cesâret verdi.
İnsanlık hâleti ve bidâ'asızlık seyyi'esi olarak edeceğimiz hatâyâ-yı eserin
ulviyet mevzu'u ve kâri'inin vefret-i hamiyeti nazarlarından iskât eder ümîd-i
kavîsindeyim.

Nesr kısmının hitamı


**İKİNCİ BÖLÜM : NAZIM KISMI**

Müntehebât-ı Cedîde


Müntehîbi Mustafa Reşit



Ashâb-ı Âsâr

Cevdet Paşa - Münif Paşa - Sa'dullah Paşa - Kâzım Paşa - Pertev Paşa - Eşref
Paşa - Sırrı Paşa - Âkif Paşa - Ziyâ Paşa - Fu'âd Paşa - Reşit Paşa - Sâmi Paşa -
Kemal Bey - Abdülhak Hâmid Bey - Şinâsi - Ekrem Bey - Ârif Hikmet Bey -
Sa'it Bey - Reşat Bey - Nâbizâde Nâzım Bey - Ali Ferruh Bey - Abdülhalim
Memdûh Bey - Hoca Tahsin Efendi - Mu'allim Nâci Efendi - Mu'allim Feyzi
Efendi - Ali Rûhi Bey - Münîfpaşazâde Vehbi Bey - Menemenlizâde Tâhir Bey -
Abdülkerim Sâbit Bey - Ali Ulvi Bey



Matba'a ve Kütüphâne Sâhipleri



Ma'ârif Nezâreti Celîlesinin Ruhsatıyla Tab' Olunmuştur
İstanbul



Matba'ası-Bâb-ı Âlî Caddesinde Numara







**.İFÂDE-İ MAHSÛSA**


Mecmuamızın nazm kısmı da tarz-ı nüvin-i edep erkanından olup nesr
kısmında isimleri görülen zevat-ı kiram ile bazı pî-rularının asarına münhasır
bulunacaktır.
Mütekaddimîn-i şuarânın da enfes âsârını mütalaa etmek isteyenlere Ziya
Paşa merhumun "Harabat" namındaki mecelle-i cemilesi tavsiye olunur.

Mustafa Reşit



**.ŞİİRLER**



Kaside-i Adem

Can verir âdeme endişe-i sahbâ-yı adem
Cevher-i can mı aceb cevher-i minâ-yı adem

Çeşm-i im’ân ile baktıkça vücûd-i ademe
Sahn-ı cennet görünür âdeme sahrâ-yı adem

Galat ettim ne reva cennete teşbih etmek
Başkadır nimet-i asayiş-i me’vâ-yı adem

Tutalım anda da olmuş ni’âm-ı gûnâgûn
Öyle muhtac-ı tenavül müdür âlâ-yı adem
Kimse incinmedi vaz’ından anın zerre kadar
Besledi bunca zaman âlemi bâbâ-yı adem
Var ise andadır ancak yoğise yoktur yok
Rahat istersen eğer eyle temennâ-yı adem
Ne gam gussa ne renc ü elem ü bîm ü ümid
Olsa şâyeste cihan cân ile cûyâ-yı adem
Yok dedikçe var olur yok mu garâbet bunda
Nâm-ı hestî mi nedir hall-i muamma-yı adem
Etse bir kerre telâtum hep eder kevneyni
Garka-i mevc-i fenâ cûşiş-i deryâ-yı adem
Mâder-i dehr mevâlidi ki durmaz doğurur
Der-kenar etmek içindir anı bâbâ-yı adem
Çarhın evladını baştan çıkarır dâye-i dehr
Etmese terbiye sık sık anı lâlâ-yı adem
Herkesin kısmeti yokdan gelir amma bilmez
Yeri var âleme men eylese selvâ-yı adem
Merdümî neş’et-i âdem’de yok oldu gitti
Vechi var dense benî âdem’e ebnâ-yı adem
İki kâğıttan ibaret nüsah-ı kevn ü mekân

Biri ibkâ-yı vücud ü biri efnâ-yı adem
Selb ü icab ü taayyün ederek âlemden
Bir netice verir elbette kazâyâ-yı adem
Mim-i imkânını mahv eylese mollâ evvel
Yoksa nefy etmese de âhırıdır lâ-yı adem
Şeyhe bak ketm-i ademden deyu takrir eyler
Bilmez amma ki nedir mani-i ifnâ-yı adem
Sığmaz ol daire-i kevn ü mekâna ne bilir
Geçmeyen arş’ı nedir mülk-i mualla-yı adem
Yok yere zahid urur da da’vi-i hestîden dem
Yakasın tutmuş iken pençe-i kübrâ-yı adem
Sanırım masraf irâdı gelir hep baş başa
Oldu serrâ-yı vücûda göre darrâ-yı adem
Zeyd-i vârid ile sulh olmadı amr-ı âid
Yoğise âlemin aslı ne bu gavga-yı adem
Kays leyla’sı dahi zeyd ile amr’ı gibidir
Diyecek olsam olur ol dahi esma-yı adem
Farkı gûya bu iki suretin aklımca benim
Birisi hubb-ı fenâdır biri bagzâ-yı adem
Nakş-ı nâmık’la aceb nâmık olur mu hâtem
Var gibi bunda vücûd ehline ima-yı adem

Şeyh efendi sana der miydi ki vârından geç
Varlığın olmasa da sidre-i me’vâ-yı adem
Hizmet et sen ana vârınla ki tâ himmet edip
Eylesin ol da seni ârif-i mana-yı adem
Çekme dünyalık için gam dil-i nâbûdîde
Var iken mâhasal-ı rızk atâyâ-yı adem
Herkese bâr-ı belâ kendisinin varlığıdır
Gam âlâmdan azade berâyâ-yı adem
Sarf edip vârını aklın var ise var yok ol
Rahat istersen eğer eyle temennâ-yı adem
Biz bu mihnetgeh-i hestîye küçükten geldim
Yoksa kim eyler idi terk-i kühencâ-yı adem
Durmasa böyle felek bâri yıkılsa gitse
Bir zaman olsa yeri hayme-i bâlâ-yı adem
Avutan halkı bu gam-hânede oldur yoksa
Olmasa müşkil idi telsiye-bahşâ-yı adem
Doğrusu rahat ederdik gidip âlem ademe
Yerine gelse anın sâha-i pehnâ-yı adem
Bermurad olmayıcak ben yere geçsin âlem
Necm ü mihr ü mehi olsun eser-i pâ-yı adem
Çâk çâk eyler idim ceyb-i kabâ-yı ömrü

Olmasa zeyli tırâzîde-i damga-yı adem
Ben bîzâr-ı vücudum ki dil-i gamzedeme
Üns-i mavtın görünür vahşet-i sahra-yı adem
Şafak-ı subh-ı bekadır nazarımda gûya
Mevce-i bahr-ı siyâh-ı şeb-i yeldâ-yı adem
Öyle bîmar-ı gamım kim olamam âsûde
Câme-hâb olsa bana şeh-per-i anka-yı adem
Dil-harâbım ben hey’ette ki nisbetle bana
Beyt-i ma’mûr olur hâne-i bîcâ-yı adem
Öyle bîmar-ı gamım sahn-ı fenâda gûya
Yaptı enkaz-ı elemden beni bennâ-yı adem
Ahter-i matlabım âfâk-ı felekten doğmaz
Günde bin şey doğurur leyle-i hublâ-yı adem
Düşmeden sâye-i kilk-i emelim levh-i dile
Nokta-i kiklim olur hâl-i müheyyâ-yı adem
Cevheri su kesilir tâbiş-i ye’simle eğer
Çeşm-i ümîdime dûş olsa merâyâ-yı adem
Yok olur ismi dahi aynı müsemmâsı gibi
Emelim olsa eğer dâhil-i huylâ-yı adem
Bî-vücudum kadar ben ki aransak ikimiz
Ben bulunmam bulunur belki müsemmâ-yı adem

Hayretim çarha sükûn-âver-i tab’-ı ta’til
Vahşetim bâis-i peydâyi-i sevda-yı adem
Vâlihim öyle ki aks-i nigeh-i germimden
Reng-i hayret alır âyine-i deryâ-yı adem
Vahşetim öyle ki olsa nazar-ı ünsüm olur
Tîr-i rem-gerde-i âhû-yı sebük-pâ-yı adem
Ye’sim ol mertebe kim sûret-i ümmîdimdir
Mâverâ-yı felek-i mahv-ı heyûlâ-yı adem
Bulanır girye-i hûnînim ile bahr-ı vücud
Sararır âhım ile sebze-i sahra-yı adem
Öyle diltengî-i hestî ile rencûrum kim
Hûn olur nâlelerimden dil-i ferdâ-yı adem
Buna takat mı gelir ya buna can mı dayanır
Meğer imdad ede hestî-i dih-i ecza-yı adem
Aferin ey ney-i kilk-i hüner-i îsî-dem
Eyledin nefha-i i’caz ile ihyâ-yı adem
Şule-i nefha-i cansûzum ile lîk yanıp
Olmadan dâğ-ı tenim şem’-i şeb-ârâ-yı adem
Bir gazel söylesen olmaz mı berâ-yı hatır
Ne kadar sıklet ise nazm-ı mukaffâ-yı adem

Hâl-i anber-şikenin fitne-i eczâ-yı adem
Nigeh-i sihr-eserin nâtıka-bahşâ-yı adem
Can bulur tarf-ı lisanınla hurûf-ı hestî
Çâk olur nâveg-i gamzenle süveydâ-yı adem
Ârâz-ı handeye lâl-i nemekînin cevher
Cevher-i harfe femin nokta-i yektâ-yı adem
Seni görse dökülürken katarât-ı ekşim
Havf-ı gamzenle olur ağabeyle pâ-yı adem
Kavs-i ebrûsunu kursa yıkılır tâk-ı felek
Tîr-i müjgânını alsa titirer cây-ı adem
Can atardı ademe tîr-i nigâhından ecel
Tîr-i hışmından eğer yanmasa beydâ-yı adem
Anlamış nisbetini mihr ü vefâ-yı yâre
Eden oldur dil-i bîçareyi cûyâ-yı adem
tarh-ı suver eyledi hîçâhîçe
Var mı hâmem gibi bir hendese-pîrâ-yı adem
Ârifân yokluk ile etmede isbât-ı vücud
Ben ise varlık ile eyledim inşâ-yı adem
Yoğu var eylemeğe hayli çalıştım lâkin
Oldu sa’y ü talebim hep lev ü levlâ-yı adem
Bu kasîde kaleme kaf-ı fenadan geldi

Olsa nâmı yakışır beyzâ-yı anka-yı adem
Kimisi nîstî-yi alemle taleb-efzâ-yı adem
Kimi hestî-yi alemle taleb-efzâ-yı adem
Mahv-ı hâk-i reh-i şâhenşeh-i kevneynim ben
Ne tevellâ-yı vücûd ü ne teberrâ-yı adem
Âkif Paşa

Tıfl-ı nâzenînim unutmam seni
Günler aylar değil geçse de yıllar.
Telhkâm eyledi firâkın beni
Çıkar mı hatırdan tatlı diller.

Kıyılamaz iken öpmeye tenin
Şimdi ne haldedir nazik bedenin.
Andıkça gülşende gonca dehenin
Yarısın âhım ile kül olsun güller.

Tegayyürler gelüp cism-i semîne
Döküldü mü siyah ebr cebîne
Yayıldı mı sırma saçlar zemîne
Dağıldı mı kokladığım sümbüller.

Feleğin kînesi yerin buldu mu?
Gül yanağın rengi rûyın soldu mu?
Acaba çürüdü toprak oldu mu?
Öpüp okşadığım pamuk eller.

Âkif Paşa
Münâcât
Hak Te'âlâ azamet âleminin pâdişehi
Lâ-mekândır olamaz devletinin taht-gehi
Hâsdır Zât-ı İlâhisine mülk-i ezelî
Bî-hudûd anda olan kevkebe-i lem-yezeli
Eser-i hikmetidir yerle göğün bünyâdı
Dolu boş cümle yed-i kudretinin îcâdı
İzzet ü şânını takdis kılar cümle melek
Eğilir secde eder pîş-i celâlinde felek
Emri vech üzre yer eyler gece gündüz hareket
Değişir tâzelenir mevsim-i feyz ü bereket
Pertev-i rahmetinin lem'asıdır ayla güneş
Tâb-ı hışmından alır alsa cehennem âteş
Şerer-i heybet-i ulviyyesidir yıldızlar
Anların şûlesi gök kubbesini yaldızlar
Kimi sâbit kimi seyyar be-takdîr-i Kadîr
Tanrı'nın varlığına her biri bürhân-ı münîr
Varlığın bilme ne hâcet küre-i âlem ile
Yeter isbâtına halk ettiği bir zerre bile
Göremez zâtını mahlûkunun âdî nazarı

Hisseder nûrunu amma ki basiret basan
Vahdet-i zâtına aklımca şehâdet lâzım
Can ü gönlümle münâcât ü ibâdet lâzım
Neş'e-i şevk ile âyâtına tapmak dilerim
Anla var Hâlikıma gayri ne yapmak dilerim
Ey Şinâsî içimi havf-ı İlâhî dağlar
Sûretim gerçi güler kalb gözüm kan ağlar
Eder isyânıma gönlümde nedâmet galebe
Neyleyim yüz bulamam ye's ile afvım talebe
Ne dedim tövbeler olsun bu da fi'l-i şerdir
Benim özrüm günehimden iki kat bed-terdir
Nûr-ı rahmet niye güldürmeye rû-yi siyehim
Tanrı'nın mağfiretinden de büyük mü günehim
Bî-nihâye keremi âleme şâmil mi değil
Yoksa âlemde kulu âleme dâhil mi değil
Kulunun za'fına nisbet çoğ ise noksanı
Ya anın kahrına galib mi değil ihsanı
Sehvine oldu sebeb acz-i tabi'î kulunun
Hem O'dur âlem-i ma'nîde şefî'i kulunun
Beni afvetmeğe fazl-ı ilâhîsi yeter
Sanma hâşâ kerem-i nâ-mütenâhîsi biter

İlâhi
Kâ’inâtı yaradan Hazret-i Hak ‘azze ve cell
Kim anın vahdetidir mebde’-i feyyâz-ı ezel.
Pâdişâhânın odur pâdişeh-i lem-yezeli
Saltanat sürmededir kendiliğinden ezelî
Devlet-i hâssı bekâ üzre olunmuş bünyâd
Öyle devlet ki anın hükmüne olmuş münkâd
Zât-ı a’lâsı vücûd ü ‘ademin sâhibidir
Ehl-i enfâsa hayât ü ecelin vâhibidir
Zulemâtın arasından çıkarır nûr-ı latîf
Dahi envârın içinde yaratır zıll-ı kesîf
Feyz-i lutfu dil-i sâfa erişir eyler eser
Cism-i şeffâfın içinden nitekim nûr geçer
Şinâsi
Yapma bir feylesof nâm-ı meşhûr
Kendini za'm ederdi Fisagor
İ'tikâdı tenâsüh-i ervâh
İ'timâdı tefessüh-i eşbâh
Dedi kim kuyruğunu diken hayvan
Bulur elbette sûret-i insân
Dikilüb bir sühanver ol öküzü

Ağzına tıktı ot gibi bu sözü
Nasıl etmem bu mezhebe îmân
Sen olurken numûne vü bürhân
Şinâsi
Eşek ile Tilki Hikâyesi
Çıktı bir bağın içinden yola bir yaşlı hımâr
Nakl için beldeye yüklenmiş idi Rûy-i nigâr
Derken aç karnına bir tilki görünce geldi
Böyle bir taze üzüm hasreti bağrın deldi
Öteki çifteyi attı bu yola yanaştıkça biraz
Sonra lâkin aradan kalktı bütün nâz ü niyâz

Gelsem olmaz mı huzûra benim aslanım
Tâ yakından bakayım hüsnünüze hayrânım
Dâ'im olsun beyimin sâye-i lutf keremi
Gül biter bastığı yerden mübârek kademi
Benzer ol hoş kokulu kuyruğu âlâ miske
Koklarım burnuma vurmazsa efendin fiske
Eyler irfânını îmâ sühan-gû gözler
Yakışır ağzına mevzûn mukaffâ sözler
Eşek ifrât-ı neşâtından anırdı der iken

Sanki karpuz kabuğu gördü yâhud tâze diken

Canıma işledi gitti bu ferahnâk hava
Siz sükût etseniz ama yine bir başka safâ
Çünkü bülbül işitip nağmenizi sirkat eder
Çağırır belki gelir dinleyene hüzn ü keder
Tilki böyle nice nice diller dökerek zevk etti
Eşeği bir koyunun başına dek sevk etti

Burada bir güzel ahır ile yemlik vardır
Neyleyim yükle girilmez kapısı pek dardır
Uyuyup yatma gibi zevk safâ çok anda
Su içip yem yemeden gayrı cefâ yok anda
Anda sâkin dişiler de letâfet başka
Hele bir kere bakın düşmeyin ama aşka
Yaklaşınca eşek âyine-i âba baktı
Yüzü aksin sezerek ağzı suyu pek aktı

Vâkı'â görmedeyim dilber ü nâzik bir bâş


Çağırın tez onu gelsin size olsun oynaş
Buraya gel diye feryâd ederek taştı hımâr
Kapıdan aks-i sadâsın işitip şaştı hımâr

Gördünüz mü sizi şimdi ediyorlar da'vet
Bu ziyâfette aceb yok mu bana bir hizmet
Bunda kalsın yükünüz tek ininiz siz aşağı
Arkanızdan gelirim olmaya tavla uşağı
Eşek attı yükünü yerlere kendin kuyuya
Tilki mîrasyedi tâ ona rahmet okuya
Şinâsi
Kara Kuş Yavrusu İle Karga Hikâyesi -Bi'l-iltizâm lisân-ı avâm üzre kaleme alınmıştır.-
Aç idi bir karakuş yavrusu bir gün yuvada
Anası yoksul anınçün yem arardı ovada
Bir bora çıktı yuva derken ağaçtan düştü
Başına yavrucağın köylü çocuklar üşüştü
Tutulup oldu oyuncak bir ekinci piçine
Bir kafesle kodular bağda dikenlik içine
Kondu bir karga gelip vişne fidânı üzere

Gaga çaldı yemişe âdet ü şânı üzere
Dedi ol yavru safâ geldin amân Bülbül Ağa
Cânım ister yediğinden sadaka eyle bana

Var oruç tut aç iken kendimi alçak tutamam
Çık fidân üzere çekirdek vereyim kim yutamam

Bâri sor akbabadan bir öğüt al kim buradan
Kurtulursam alayım dâdımı zâlim buradan
Karga uslu söz alıp geldi dedi güçlüğü gör
Kavlidir fırtına bir pâdişehin kim gözü kör
Öyle şehdir kim ona can taşıyanlar muhtâc
Kimini pür-ni'am eyler kimini öldürür aç

Çünkü öğrenmişsin artık adı neymiş söyle
Âhımı almaz hem neyleyeyim ben böyle

Ana talih denilir herkese olmaz hayrı
Andan öç almağa yok çâre rızadan gayrı


Arı ile Sivrisinek Hikâyesi
Gördü bir bal arısın sivrisinek
Dedi böyle ona fahr eyleyerek
Var mı bencileyin nefs-i nefîs
K'ola âzâde vü bî havf-ı re'îs
Nice bir kasr saraya girerim
Rûh-ı dil-berleri takbîl ederim
Olurum mest-i dem-i hurd ü kelân
Kâh raksân ü gehî nağme-künân
Ne belâ kim çalışırsın her dem
Nef’ini görmede ancak âdem
Nâhl verdi ana bir şöyle cevâb
K`ey eden kâr-ı bedi fazlı hesâb
Vâkı'â cinsine yoktur başbuğ
Geçinir her biriniz sâhib-i tuğ
Lîk kâşane vü dârâta bedel
Gübreliktir sana gâhîce mahal
Hem bulunmazsa güzeller yanağı
Bûs edersin nice murdar ayağı
Bir gün ol raks ü tanînin eseri
Cümleye bâ'is olur derd-i seri

Lâ-cerem bir de biri hiddet eder
Emdiğin kana seni diyyet eder
Biz ki ya`sûba olup fermân-ber
Fırkamız yek-dil olur ser-tâ-ser
Nûr ü ezhâr üzerin cây ederiz
Vus`umuz mertebe işler gideriz
Bir kovanda yaparız şem`ü asel
Zevkimizdir bu iki hüsn-i amel
Mumumuz halka bütün şevk verir
Balımız zâ'ikaya zevk verir
Şinâsi
Manzûme
Mâderle peder olup bahâne
Sevk etti kazâ beni cihâna
Hanzâde idim velâdetimde
Doğdum yine pek kalenderâne
Üryâna sefîl idi vücûdum
Muhtaç değilse âb-u nan'e
Bir katre suda dehân açardı
Me'luf idi girye vü efgâne
Benzetse beni hatâ değildi

Bir kimse bakıp da ârifâne
Zencirde inleyen esîrin
Koynundaki tıfl nâ-tuvâne
Fıtrata tasavi-i zuhûru
Bu hal ile hâlık-ı yegâne
Etfâlde gösterip dururken
Bin hüccet ile cihâniyâne
Bilmem ne sebeple vardı dâ'im
Gûşumda şu hatifi terâne
Yüksel! Ki yerin bu yer değildir
Dünyaya geliş hüner değildir.
Geldi beden-i za'îfe kuvvet
Oldu yürümek de başka âdet
Yerlerde sürünme vakti geçti
Doğruldu semâya doğru kâmet
Mahvoldu beşik bebek salıncak
Eğlenceye zevke geldi nevbet
Yanımdaki dâyeler ederdi
Her hâlime ayrı ayrı dikkat
Amma yine kendi âlemimde
Mahsus idi kendime hükûmet

Rü'yâ gibi geçse de çocukluk
Birdir göze hâb ile hakîkat
Hâlâ zamana tâlibim ben
Döndürmeye ömrü olsa kudret
Etrafımı seyreder sanırdım
İnsanı melek cihânı cennet
Derdi yine muttasıl başımda
Amma ki hatîf-i hidâyet
Yüksel! Ki boyun kadar kalırsın
Sa'y eyle ki bî-hüner kalırsın
Geldi dem-i rağbet-i ma'ârif
Oldum nice fenne ben de vâkıf
Her 'ilme ki sarf-ı dikkat ettim
Bir müşküle olmadım müsâdif
Herhangi kitabı ders edinsem
Gûyâ ben idim ana mü'ellif
İdrâkime sa'yim oldu yâver
Tahkîkime hâfızam mürâdif
Bir bahsi unutmadım cihanda
Bir âsi ile düşmedim muhâlif
Eylerdi fuhûle her kelâmım
Ta'yin-i makâsıd mevâkıf

İrfân-ı ezel mesâ'ilinde
Fikrimdi yine bana mu'arrif
Tahkîk-ı sıfât-ı hâlık ettim
Esrârına olmadımsa ârif
Durmaz yine i'tilâ-yı câha
Bu beyt ile sevk ederdi hâtif
Yüksel! Hünerinle kâni' olma
İhsân-ı Hüdâya mâni' olma
Hân oldu Kırım'a bir birâder
Çekti beni tahtına berâber
Oldu heves-i şebâb metrûk
Geldi yerine umûrı kişver
Olmuştu mukalledim cihanda
Adl-i Ömeri atâ-yı Ca'fer
Azmetmiş idim kalem-revimde
Terk etmemeye harâb bir yer
Bir re'yime bulamadım mu'ârız
Bir emrimi görmedim muhakkâr
Devrimde ib'âdı kibriyânın
Dil-sîr-i sürûr idi serâser
Herkesteki hande-i neşâtın

Aksiyle açardı dilde güller
Hükmünde sefâ süren ra'iyyet
Evsâfımı vira ederdi yer yer
Amma ki yine ederdi hâtif
Gönlüm bu 'itâb ile mükedder
Yüksel! Ki cihân sefil ü dûndur
Rağbet ana âdeta cünûndur
Harb açtı 'adûya âl-i Osman
Merdim diyene göründü meydân
Evrenk-i şehâmetimden ettim
At sırtına nakl-i merkez-i şân
Tîr olmuş idi elimde nîze
Benzerdi kemâna seyf-i bürran
Meydana girince zannederdim
Her berk-i belâyı verd-i handân
Yanımda kazâ dururdu dâ'im
Başımda ecel dönerdi her an
Top olsa atılsa bağrıma arz
Olmazdı gönül yine hirasân
Can korkusuna değer mi bir 'ömr
Bâki mi olur cihanda insan

Gösterdiğin iktidâr necdet
Etmişti bütün cihânı hayrân
Hayfâ ki yine sadâ-yı gaybi
Bir böyle me'âl ederdi ityân
Yüksel! Ki bunun da fevki vardır
İnsanlığın ayrı zevki vardır
Bahtım ne siyah imiş ki bilmem
Hâlimle değişti hâl-i âlem
Bir arsa-i gîr dâra düştüm
Hiç mislini görmemiştir âdem
Bir hizb-i kalil idi mu'înim
A'dâ ise leşker-i aremrem
Bir tîga bedel gelirdi bin tîr
Bir ateşe karşı bin cehennem
Hâlimce ecelle pençeleştim
Ettim kadar 'adûya dirhem
Seyfim kırılıp atım vuruldu
Düştüm yere vardı göğsüme dem
Ne kâra yarar sinân hançer
Ne canlı gezer mu'în hem-dem
Geldi dem-i zillet-i esâret
Mevt özler iken dil-i mü'ellem

Ağreb ki yine derdi tekrar
Hâtif bu sözü bana demâdem
Yüksel! Ki bu da şîve-i Hüdâdır
Esrârını sorma kim hatâdır
Yüksel ne demek nedir bu tahkîr
Hâtif neden eyler emri tağyîr
Düşmanlarıma esîr idim ben
Boynumda eğerçi yoktu zencîr
Maksûd ise rütbe-i şehâdet
Ben hazır idim kim etti te'hîr
Tâ kalbime olmadı halîde
Destimdeki parça parça şimşîr
Hakkın dahi i'tinâsı varmış
Ef'âlini eylemekte tasvîr
Dünyada da bir melek yaratmış
Vermiş ana iktidâr-ı takdîr
Âdil gibi bir esîr tuttu
Gönlüm gibi mülkü etti teshîr
Yüksel ne demek ki hâtif-i gayb
Sensin bana gönlüm etti takrîr
Yükselmeye kalmadı mecâlim

Bul derdime varsa başka tedbîr
Beneşinem vü ser pîş-i payet
Ber hîzem vü can konem fedâyet
Kemal Bey
Sâkinâme

Bezm-i safâda seyr et ol câm-ı gül-nisârı
Bir lâle hey'etinde gör feyz-i nev-bahârı
Açmış neşâtı gûyâ her dilde bir gülistan
Etmiş safâsı peydâ her gözde âb-ı câri
Tab'-ı hazîni kılmış pür-neşve-i tarâvet
Koymuş acep kim gül şekline hezârı
Pîrâmeninde kalmış aks-i dehân-ı hûbân
Ol fassa benzemiş kim yâkut ola kenârı
Behlû-yı şevke düşmüş bak şâhid-i şarâba
Sarmış miyân-ı nâzın gör câm-ı şu'ledârı
Gûyâ edip tabi'at tertîb-i bezm-i eflâk
Âgûş-ı mâha vermiş nâhid-i işve-kârı
Yâ eyleyip meşiyet te'lîf-i tab'-ı âfâk
Etmiş şafakla memlû bir ahter-i nehârı
Ya eyleyip temâşâ bezm-i safâda gûyâ

Hûn-rîz-i tâb-ı haclet verd-i cemâl-i yâri
Dökmüş tahayyüründen mevc-i safâ-yı şebnem
Hayretle su kesilmiş reng-i gül bahârı
Ya eyleyip tecessüm seher ile hande-i yâr
Âyineden görünmüş cism-i latîf-i vârî
Ya eyleyip tahaccür-i kalb-i rakîk cemşîd
Hûn-ı ciğerle eyler âlemde dem-güzârı
Pür-hûn ise aceb mi hâlâ derûn-ı cemşîd
Almış ecel elinden câm-ı safâ medârı
Bir neş'e var ki meyde mahrûmunun sezâdır
Âh etse tâ kıyâmet her sebze-i mezarı
Ol mey ki eyleyince tertîb-i bezm-i fıtrat
Hamhâne-i ademde sâkî-i feyz-i bârî
Peymâne şeklin almış rindân için neşâtı
Tâca temessül etmiş şâhân için humârı
Rûh ile ittihâdı bir rütbedir ki bilmez
Me'lûf-ı can-pezîri mecbûr-ı can nisârı
Dilden sâ'il olmuş engürden mi peydâ
Gözden mi sâ'il olmuş peymâneden mi cârî?
Elmas içinde yâkut envâr içinde gonca
Cevherde âb-ı cârî Mina'da rû-ı sârî

Gûyâ ki hûşe-i zer-pestân-ı Meryem olmuş
Kim ruhdur serâser âb-ı safâ medârı
Etmiş acep acep kim nev'-i nebâtı zî-rûh
Bilmezdi böyle hakkâ dil tab'-ı rüzgârı
Re'yin tuttu rindâ ehl-i tenâsühün ger
Derdim ki: Rûh-ı cemdir olmuş nebâta sârî
Ayb etme rûh dersem gör feyz-i inbisâtın
İhyâ eden odur hep rindân-ı dil-fikârı
Can dersem hûna çok mu gördükçe ehl-i hikmet
Bu renk içinde zâhir ol feyz-i gird-i kârı
Rengîn perdelerde tutsa nola makâmın
Kim ser be ser tarbdır cism-i sefâ medârı
Sâkîsi hızr-ı irfân bezm-i behişt-i ma'nâ
Mînâsı cevher-i câh mecrâsı feyz-i bârî
Dîvân-ı hamdan eyler tarh-ı nişâne hâlâ
Meyhânenin nizâmı peymânenin vakârı
Bâğ-ı iremden eyler arz-ı numûne gûyâ
Sahbâ-yı lâle reng-i mînâ-yı jâle-dârı
Meyhâne gülistandır peymâne gül-feşândır
Sâkî nihâl-i şûhu matrab-ı hezâr-zârı
Bir gülistan ki etmiş feyz-i nesîm-i kudret

Hem nüzhet-i zemistân hem duha-i bahârı
Mutrib kıyâfetinde olmuş bâğa bülbül
çeşm-i gül-behiştin reng-i hicâb ârî
Sâkî letâfetinde olmuş hâka bir şâh
Fevvâre-i hayâlin âb-ı safâ nisârı
Sâkî mürüvvet eyle yok mu şarâb-ı nâbın
Olmaz mı def'a fırsat endûh-ı rüzgârı?
Ben telhkâm-ı aşkım mest-i müdâm-ı aşkım
Mahmûr-ı câm-ı aşkım mahrûm-ı hûşyârî
Gönüllemektir ehl-i aşkın merd ü fânihâdı
Tab'ımdır ehl-i derdin şâh-ı safâ şa'bârı
Te'sîr-i bahtım etti devrân çerhi varun
Kıldım i'âde ahd-i cemşîd-i kâmkârı
Pek teşne-i safâyım ol rütbe kim görülmez
Bezm-i muhabbetimde âsâr-ı bî-karârı
Arzın hevâya çıksa erkân-ı bî-sebâtı
Çerhin zemîne geçse bünyân-ı istivârı
Her katre hûn cismim bir mevc-i bâde-i aşk
Her zerre dâğ-ı sînem bir câm-ı feyz-i bârî
Ol rütbe-i gark mıdır kim mûy mûy cismim
Olmuş neşât-ı elemden kilk-i beyâna sârî



Her satır nazmım olmuş bir mevc-i bâda mânend
Kim noktalarla bulmuş zînet habâb-vârî

Verdim müdâd-ı meyle bir dilrubâya sûret
Hep şevk neş'e cismi hep renk fer-'izâr

Ettim bu nazm-ı terde rûh-ı neşâtı tasvîr
Mest eylesin safâsı behzâdiyet-nigârı

Sâf latîf ü nâzik elfâfı câm-ı mânend
Bikr ü ferc rengîn ma'nîsi bâda vârî

Dönsün misâl-i sâgar bezminde ehl-i tab'ın
İrfânımın cihanda kalsın bu yâdigârı

Sahbâya fâ'ik oldu bu yâdigâr rengîn
Pür neş'e-i safâdır ammâ ki yok humârı

Bu nazm-ı terle ettim bî-câm dehri sermest
Ma'dûm olursa lâyık cemşîdin iştihârı

yeter kelâmın olsa ne rütbe-i mu'ciz
İlzâm mümkün olmaz hasâd-ı nâ-bikârı

Hiç etme fevt-i fırsat nûş-ı şarâb nâb et
Âlem bahâr-ı fânî ömr ise cûd-ı cârî!

Mustafa Reşid
Vâveylâ*



* Sa'âdetli Kemal Beyefendinin lerinindir.
Feminin rengi aksedip tenine
Yeni açmış güle misâl olmuş
İn'itâfile bak ne âl olmuş
Serv-i sîmîn sakalı gerdenine
Bu letâfetle ol nihâl-i revân
Giriyor göz yumunca rü'yâma
Bu tasavvur dokundu sevdâma
Ah böyle gezer mi hiç cânân
Gül değil arkasında kanlı kefen
Sen misin sen misin ey garib vatan
Vâveylâ


Bu güzellikte hiç bu çağında
Yakışır mıydı boynuna kefen
Cisminin her mesâmı yâre iken
Tuttun evladını kucağında
Sen gidersen bizi kalır sanma
Şühedân oldu mevt ile handân
Sağ kalanlar durur mu hiç giryân
Tende yaştan ziyâdedir al kan
Söyleyen söylesin sen aldanma




Sen gidersen bütün helâk oluruz
Koynuna can atar da hâk oluruz

Vâveylâ



Git vatan Ka'be'de siyaha bürün!
Bir kolun Ravza-i Nebî'ye uzat

Birini Kerbelâ'da Meşhed'e at
Kâ'inâtta hey'etinle görün

Bu temâşâya Hak da aşık olur
Göze bir âlem eyliyor izhâr
Ki cihanda büyük letâfeti var

letâfet olunsa ger inkâr
Mezhebimce demek muvâfık olur

Aç vatan göğsünü ilâhına aç!
Şühedânı çıkar da ortaya saç!

Vâveylâ



De ki Yâ Rab bu Hüseyn'indir
Su mübarek Habîb-i zî-şânın

Su kefensiz yatan şehidânın
Kimi Bedr'in kimi Huneyn'indir
Tazelensin mi kanlı yâreleri
Mey dökülsün mü kabr-i eshâba
Yakışır mı sanem bu mihrâba
Haç mı konsun bedel şu mîzâba
Dininin kalmasın mı bir eseri
Âdem evlâdı bir takım câni
Senden alsın mı sâr-ı şeytânî
Mustafa Reşit
İlâhî
Kâ’inâtı yaradan Hazret-i Hak ‘azze ve cell
Kim anın vahdetidir mebde’-i feyyâz-ı ezel
Pâdişâhânın odur pâdişeh-i lem-yezeli
Saltanat sürmededir kendiliğinden ezelî
Devlet-i hâssı bekâ üzre olunmuş bünyâd
Öyle devlet ki anın hükmüne olmuş münkâd
Zât-ı a’lâsı vücûd ü ‘ademin sâhibidir
Ehl-i enfâsa hayât ü ecelin vâhibidir
Zulemâtın arasından çıkarır nûr-ı latîf
Dahi envârın içinde yaratır zıll-ı kesîf
Feyz-i lutfu dil-i sâfa erişir eyler eser

Cism-i şeffâfın içinden nitekim nûr geçer
Tehlîl
Cenâb-ı Kibriyâ el-hak sezâvâr-ı ibârettir
İbâdet ona zikr fikr hâlisten ibârettir
Garaz bundan i'tirâf zât-ı vahdettir
Ne havf nâr-ı duzahtır ne şevk zevk cennettir
Şinâsi merhûm
Âlem hayâl-hâne-i hikmet-feşânedir
Kevn ü fesâd şîve-i hükm-i zamânedir
Hestî vü nistî-i cihân hep bahânedir
Mecmû’a-ı dü-kevn serâser fesânedir
Bu kâr-gâh-ı sun’ aceb dershânedir
Her nakş bir kitâb-ı ledünden nişânedir
Konmuş bu çarsûya bir âyine-i hayât
Sûret-ver olmuş anda temâsil-i kâ'inât
Tutmuş cihânı pertev-i meşkût- vahd-i zât
Cevher-i kadîm vü reng-i tesâvir-i bî-sebât
Bu kâr-gâh-ı sun’ aceb dershânedir
Her nakş bir kitâb-ı ledünden nişânedir

İtmiş vücûd-ı muhtelifât ile imtizâc
Her sûreti kabûl eder âyine-i mizâc
İllet ilaca lâzımeden illete ilâc
Her şeyde âşikâr müselsel bu ihtiyâç
Bu kâr-gâh-ı sun’ aceb dershânedir
Her nakş bir kitâb-ı ledünden nişânedir
Devrân ki sad-hezâr cemi eyleyip zebûn
Kılmış nice piyâle-i ser-şârı ser-nigûn
Olur yine bu bezme aceb arzu-füzûn
Bundan ziyâde akla göre olamaz cünûn
Bu kârgâh-ı sun' aceb dershânedir
Her nakş bir kitâb-ı ledünden nişânedir.
Mîzân-ı Hak'ta bu dahi bir özge mu'addelet
Menfûr olur hünerver ü cehâl mültefet
Mağlûb-ı zümre-i cühelâ ehl-i ma'rifet
Pâmâldir kemâl ü hüner hâr has saffet
Bu kârgâh-ı sun' aceb dershânedir
Her nakş bir kitâb-ı ledünden nişânedir.
Sa'y eyle keşfe mukanna'a-i râz-ı mübhemi
Anla nedir hayriye-i eczâ-yı âlemi
İdrâk eyle cevher-i nefs-i mukaddemi
Fehm et mi'el-i nüsha-i kübrâ-yı âdemi
Bu kârgâh-ı sun' aceb dershânedir
Her nakş bir kitâb-ı ledünden nişânedir.
Âsâr-ı zâhir olmadadır gerçi nîk ü bed
Birdir bakılsa çeşm-i hakîkatle k'elbed

Olsa füzûn ne mertebe ta'dâdda aded
Her bir adedde yite celî ma'ni-i ehad
Bu kârgâh-ı sun' aceb dershânedir
Her nakş bir kitâb-ı ledünden nişânedir.
Geh cenk ü kâh sulh gehî hub geh nifâk
Geh fark ihtilâf gehî cem' ittifâk
İdbâr için te'essüf ü ikbâle iştiyâk
Bir ömr-i yek du rûze için cümle bu meşâk
Bu kârgâh-ı sun' aceb dershânedir
Her nakş bir kitâb-ı ledünden nişânedir.
Sath-ı zemîn ü künküre-i âsumân nedir?
Fasl-ı bahâr vasf-ı şitâ vü hazân nedir?
Âsâr-ı dil-şikâri-i nev-civân nevân?
Şevk-i şârâb sûziş-i nây kemân nedir?
Bu kârgâh-ı sun' aceb dershânedir
Her nakş bir kitâb-ı ledünden nişânedir.
Bir muktezâ-yı şîve-i ahkâm-ı rûzgâr
Her nev' ü cins bir ceeyân üzre bî-karâr
Mebde'-i ziyâ ayân mi'âd ise âşikâr
Yokdur dirîğ gelmede gitmekde ihtiyâr
Bu kârgâh-ı sun' aceb dershânedir
Her nakş bir kitâb-ı ledünden nişânedir.
Ziyâ Paşa
Güller güler figânla geçer ömr-i andelîb
Bîmâr ihtizârda ücret diler tabîb.

Mânend-i lâşe nâ’ş-ı tüvanger zelîl ü hâr
Kerkes misâl vâris ü gassâl nâ-şekîb.
Bâlîn-i nâza hâce-i şehr eyler ittikâ
Hâk-i mezellet üzre yatır aç bir garîb.
Pertev-fürûz-ı bezm-i tarab şem-i hande-rîz
Pervâne-i şikeste-per üftâde-i lehîb.
Sûm ü basal çü nergis ü lâle güşâde-leb
Mahbûs künc-i mahfaza-i tengnâda tîb.
Bister-nevâz-ı izz ü safâ ahmak-ı hasîs
Külhan-nişîn-i züll ü hevân âkıl-i hasîb.
Geh devlet-i cihândan eder cehl behre-yâb
Geh lokma-i işâdan eder akl bî-nasîb.
Makbûl-i bezm-i sohbet olur müfsid-i leîm
Menfûr-ı tab’-ı âlem olur nâsih-i musîb.
Gâhî muhakkar-ı cühelâ şâir-i beliğ
Gâhî musahhar-ı humakâ fâzıl-ı edîb.
Bir âcizin maîşeti noksan-pezîr olur
Bir zâlimin umûru eder kesb-i fer ü zîb.
Subhâne men tahayyera fî sun’ihi’l-ukûl
Subhâne men bikudretihî ya’cizü’l-fühûl.
Kezâ

Eyler sabâh şâmı vü leyli nehâr eder
Sayfı kılar şitâ vü hazânı bahâr eder.
Nez’-i hayât-ı hayy eder emvâta cân verir
Eyler gubârı âdem ü cismi gubâr eder.
Cism-i Halîl’e nârı eder nûr kudreti
Nûru Kelîm’e hikmeti hem-reng-i nâr eder.
Leylî-i hüsnü çeşmine Şîrîn edip müdâm
Ferhâd’ı derd-i aşk ile Mecnûn zâr eder.
Demlerce bir tama’la kılar kalbi bî-huzûr
Yıllarca bir emelle dili bî-karâr eder.
Bir mülkü harîs-i bî-sitemkâr için yıkar
Bir kavmi bir münâfık ile târumâr eder.
Bir cismi izz ü nâz ile sâd-sâl besleyip
Encâm-ı kâr pençe-i merge şikâr eder.
Yüz yılda bir vücûdu kılıp genc-i ma’rifet
Âhir yerin nişîmen-i hâk-i mezâr eder.
Ârif odur ki mu’terif-i acz olup Ziyâ
Bu hâdisât-ı câriyeden i’tibâr eder.
Mülkünde hakk-ı tasarruf eder keyfe mâ yeşâ
İsterse kevni yok eder isterse var eder.
Subhâne men tahayyera fî sun’ihi’l-ukûl
Subhâne men bikudretihî ya’cizü’l-fühûl.

Kezâ
Bir katre içen çeşme-i pür-hûn-ı fenâdan
Başın alamaz bir dahi bârân-ı belâdan
Âsûde olam dersen eger gelme cihâne
Meydâne düşen kurtulamaz seng-i kazâdan
Sâbit-kadem ol merkez-i me'mûn-ı rızâda
Vâreste olup dâire-i havf recâdan
Dursun kef-i hükmünde terâzû-yı adâlet
Havfın var ise mahkeme-i rûz-ı cezâdan
Her kim ki arar bûy-ı vefâ tab'-ı beşerde
Benzer ana kim devlet umar zıll-i hümâdan
Bî baht olanın bağına bir katresi düşmez
Bârân yerine dürr ü güher yağsa semâdan
Erbâb-ı kemâli çekemez nâkıs olanlar
Rencîde olur dîde-i huffâş ziyâdan
Her âkile bir dert bu âlemde mukarrer
Râhat yaşamış var mı gürûh-ı ukalâdan
Hall etmediler bu lûgazın sırrını kimse
Bin kâfile geçti hükemâdan fudelâdan
Kıl san'at-ı üstâd'ı tahayyürle temâşâ
Dem urma eger ârif isen çün ü çerâdan

İdrâk-î me'âlî bu küçük akla gerekmez
Zîrâ bu terâzû kadar sıkleti çekmez.
Kezâ
Dehrin ne safâ var acabâ sîm ü zerinde
İnsân bırakır hepsini hîn-i seferinde
Bir reng-i vefâ var mı nazar kıl şu sipihrin
Ne leyl ü nehârında ne şems ü kamerinde
Seyr etdi havâ üzre denür taht-ı Süleymân
Ol saltanatın yeller eser şimdi yerinde
Hür olmak ister isen olma cihânın
Zevkinde safâsında gamında kederinde
Cânân gide rindân dağıla mey ola rîzân
Böyle gecenin hayr umulur mu seherinde
Hayr umma eger sadr-ı cihân olsa da bi'l-farz
Her kim ki hasâset ola ırk güherinde
Yıldız arayup gökde nice turfa müneccim
Gaflet ile görmez kuyuyu reh-güzerinde
Anlar ki verir lâf ile dünyâya nizâmât
Bin türlü teseyyüb bulunur hânelerinde
Âyinesi iştir kişinin lâfa bakılmaz
Şahsın görünür rütbe-i aklı eserinde

Ben her ne kadar gördüm ise ba'zı mazarrât
Sâbit-kademim yine bu re'yin üzerinde
İnsâna sadâkat yakışır görse de ikrâh
Yardımcısıdır doğruların Hazret-i Allâh.
Kezâ
Bir 'abd-i Habeş dehre olur baht ile sultân
Dahhâk’in eden mülkünü bir Gâve perişan
İkbâline idbârına bel bağlama dehrin
Bir dâirede devr edemez çenber-i devrân
Zâlim yine bir zulme giriftar olur âhir
Elbette olur ev yıkanın hanesi vîrân
Ekser görülür çünki ceza cins-i amelden
Encamda inenden olur rahne-i sûhân
Tezkîr olunur la’n ile Haccâc ile Cengiz
Tebcil edilir Nûşirevân ile Süleyman
Kâbil midir elfâz ile tağyîr-i hakikat
Mümkin mi ki tefrik oluna küfr ile îmân

Bir hâkden inşâ olunur deyr ile mescîd
Birdir nazar-ı Hak’da mecûs ile müselmân
Her derdin olur çâresi her inleyen ölmez
Her mihnete bir âhir olur her gama pâyân
Geh çâk olunur dâmen-i pâkîze-i ismet
Geh iffet eder âdem-i ârâyiş-i zindân
Sabr et siteme ister isen hüsm-i mükâfat
Fikr eyle ne zulm eylediler Yûsuf’a ihvân
Zâlimlere bir gün dedirir kudret-i Mevlâ
Ta’llahi le-kad âsereka’llâhü aleynâ
Kezâ
Gelmedi hâbına vasla edip nâz bana
Neler etti neler ol gamzesi gammâ bana
Şeb-i hicrânda nûş-ı mey olup mâye-i gam
Olmadı gitti sürâhî dahi demsâz bana
Saklarım gonca gibi sînede dâğ-ı aşkı
Andelîbin olamaz nâlesi hemrâz bana
Gül'izârân-ı Stanbul bırakılmaz ammâ
Oluyor yâd-ı vatan şehper-i pervâz bana

Geceler azm-i reh-i yâr ederdim Cevdet
Şu'le-i âhım eğer olmasa gammâz bana
Cevdet Paşa
Gazel-i Mülemma'
şehsüvâra ki ser-tâc ola bu Avrupa saç
Sez be gird eger ez diyâr- Mısr harâc
mehlikâya bütün halk müşteri ammâ
Ki az metâ' vü sâliş hemi sitând bâc
Ciğerde tîğ-i nigâhın ne yaralar açtı
Diğer be tîğ keşîden tu nîstî muhtâc
Nigâhın etse ne gam şerha şerha sînemizi
Dehd mukarrah la'lete be zahm-ı gamze ilâc
Hevâ-yı zülfüdür aksâ-yı arzû Cevdet
Sevâd-ı turre nümâyed merâ şeb-i mi'râc
Kezâ
Bir gazelden
Bir beyit
Ger ye's-i humarın verecek ise sonunda
Evvelce şikest olsun peymâne-i ümîd
Gazel
Zannetme hemen çehre-i zser-i demde eser var

Hicrân eleminden dil-i zârımda neler var
Ey bâd-ı sabâ uğramaz oldun bu diyara
Gel söyle Stanbul tarafından ne haber var
Var hâl-i perişânımı arz eyle yâre
Zîrâ taraftan ne gelir var ne gider var
Takrîr edemem sûz-ı dil ü derd-i derûnum
Söyletme beni hâtır-ı zârımda keder var
Yok hâlimi arz eylemeye tâb tuvânım
Cevdet ser-i şûrumda bu dem derd-i sefer var
Kezâ
Bursa'da iken müsteşar Sadr-ı Âlî Fu'ad Efendi ile Bi'l-iştirâk Bunarbaşı nâm
mesîrede söylenmiş olan gazeldir
Dîde fevâre dil-zâr suyun başıdır
Bu teferrücde akan gözlerimin yaşıdır
Sîm-bâzların akdıkça gümüş suyunda
Gözlerim sanki Burusada Bunarbaşıdır
Der dükkançe-i vaslında kumaşçı peçenin
Pister-i rahat âşık eşiği taşıdır
Kaplıca suyu gibi âteş-i seyyâle-i eşk
Aşıkın bak eser âh şerer-i pâşıdır
Ulu Camideki mihrâbı ne yapsın âşık

Kıble-i vahdet ona yârin iki kaşıdır
Reh-i nâ-refte Burusada açıp gülün Fu'âd
Bendesi Cevdet onun pîru vü yoldaşıdır
Tahmîs-i Gazel Şeyhu'l-İslâm Ârif Hikmet Bey
Ciğerde gerçi zahm-ı çeşm hun aşâ mı kalmıştır
mest nahvetine hüsnünün encâmı kalmıştır
Melahat bezminin mahmurluk hengâmı kalmıştır
Nigâh-ı mestinin ne tâb ne ârâmı kalmıştır
Tenakkul etmeye işkeste bir bâdâ mı kalmıştır
rütbe derd-i ser çektim bu bezm-i rezm-i âlemden
Ki gönlüm ürker oldu şimdi ism ü resm-i âlemden
Safâ meslûb olmuş bezm-i keremâ kerem-i âlemden
Besât-i neş'e-i cem tay olunmuş bezm-i âlemden
Hemân bu kubbe içre bir tanîn câmı kalmıştır
Vücûd ehl-i cûdu güzellik merak etse de imhâ
Mübârek dâstâfı âlemi eyler yine ihyâ
Nice ehl-i kerem geçmiş ki nâmı söylenir hâlâ
Ecel tay eylemiş tomar-ı ömr hâtemi ammâ
Eyâdi-i cihânda defter-i in'âmı kalmıştır
Teneffüs kûşesi yokdur bu beyt-i târ-ı dünyânın
Tahassür-i rûz nedir rahnesi divâr-ı dünyânın
Pes pîşin gözet altında kalma bâr-ı dünyânın
Deru vü divarı gitmiş köhne resm-dâr-ı dünyânın
Felâket-rîz ü mâ'il bir müzahraf bâmı kalmıştır

Sakın ikbâline aldanma olma hüznden hâlî
Cihânın bir karâr üzre gider mi hiç bir hâl
Humarı neş'siz idbârı ikbâlin olur tâlî
Nice zû nahvetin esb-i serî'u's-seyr ikbâli
Tarîk-i gam refîk-i câhda encâmı kalmıştır
Beni giryân eden zannetme bir beyhûde hülyâdır
Sirişk-i çeşmime bâ'is ne hülyâdır ne rü'yâdır
Çemende olsa da dil çağlar cây-ı temâşâdır
Mücâzât-ı sirişkim cûy ile zannetme bî-hâdır
Hayâlimde şûhun kadîm endâmı kalmıştır
Yemiş ol gelenler nahl-i nazmın meyve vü bârın
Mecâzi-i hayâlin çiğnemişler hep çemenzârın
Dürüp düşürmüş eslâf hükm-i pîrâ bütün vârın
Mukaddem çîre destân çîde atmış bahta esmârın
Mezâmînin riyâz-ı ma'rifette hâmî kalmıştır
Dil-i Cevdet şârâb-ı nâb ile zevk safâ bulmaz
Çemende olsa da bülbül gibi giryân olur gülmez
Kadeh lebrîz-i sahbâ olsa da dil şevkle dolmaz
Gönül hikmet kadeh peymâ-yı ümîd neşât olmaz
Bu bezm-i gamfezâda neş'e-ver sahbâ mı kalmıştır
Tanzîr-i Gazel Arif Hikmet Bey
Geçip göçmüşse de ehl-i safânın nâmı kalmıştır
Çemende yâdigârı olmak üzre câmı kalmıştır
Nigâhî mest ammâ neş'e-i hüsnü geçip şimdi
Melahat bezminin ancak acı bâdâmı kalmıştır
Cihanda ferş-i himmet tay olunmuştur fakat halkın

Dilinde hâtemin efsânede in'âmı kalmıştır
Safâsı kalmamış bu saydgâh-ı âlmein ancak
Hevâ-yı câh nâmında kuru bir damı kalmıştır
Esîr-i fırsat olma kim nice bâlâ-rû ikbâl
Uçup hayli pür nahvet ile encâmı kalmıştır
Gümüş servi temâşâ etsin ol meh bahr-i eşkimde
Gözümde çün hayâl-i kadd-i sîm endâmı kalmıştır
Ne Cem kaldı ne câmı neş'esi var bezm-i âlemde
Fakat sâkîlerin resmîce bir ibrâmı kalmıştır
Yemiş içmiş selef bezm-i sühandan şimdi ahlâfa
Tenakkul etmeye ismâr-ı nazmın hâmı kalmıştır
Benim nazmımda yok evvelki Cevdet tab'ımın ancak
Reh-i hikmette pûyân olmaya ikdâmı kalmıştır
fahr-i câh fetvâ-yı Arif Hikmet şinâs-ı asr
Ki medhin etmedin bir ferd-i müstesnâ mı kalmıştır
Hüner-mendân-ı eslâfı geçip nazm ile inşâda
Yanında sâ'ib ü vassâfın ancak nâmı kalmıştır
Kezâ
Gazel
Anılsın yâr ile hem-pây-ı seyrân olduğum yerler
lûtf ettikçe ben mahsûd-ı yârân olduğum yerler

Tüter dâim gözümde haşre dek hulyâmdan çıkmaz
şûhun âteş-i rûyîle sûzân olduğum yerler
Akıp cûlar gibi çağlar sirişkim yâda geldikçe
Gezip ol serv-kaamet ile handân olduğum yerler
Bana sünbül gerekmez hâtıra geldikçe ey gül-rû
Senin sevdây-ı zülfünde perîşân olduğum yerler
Tecellî-hâne-i hulyâda kaldı cevdetâ ancak
Bakıp mir'at-ı ruhsârına hayrân olduğum yerler
Kezâ
Anılsın yâr elinden câm-ı mey nûş ettiğim demler
Neşât-ı vasl ile dehri ferâmûş ettiğim demler
Anılsın bâri şimdi bezm-i yârân-ı sitanbul'da
Boğaziçi'nde mevc-i mey gibi cûş ettiğim demler
Bana zindân olur mısr'ın sarâyı yâda geldikçe
yûsuf-hüsnü hasretle der-âgûş ettiğim demler
Aceb gülşende olsun hâtır-ı ahbâba gelmez mi
Hezârı âh feryâdımla hâmûş ettiğim demler
Tararken turresin yâdına gelsin bâri cânânın
sevdâ ile kendim hâne ber-dûş ettiğim demler
Meğer sermâye-i şâdî imiş kûy-i dilârâda
Sirişkim nakdini hâk ile mağşûş ettiğim demler

Sirişk-i elemi gör bâri zâlim yâdına gelsin
Senin şevk-i lebinle hûn-ı dil nûş ettiğim demler
Gelince yâda Cevdet ağlarım sadr-ı keremkârın
Der-i lûtfunda ekdârı ferâmûş ettiğim demler
Tahmîs-i Mutarraf Lugazil Süleyman Fehim Efendi

Cünûn-ı aşk ile âvâre olmuş sâde levhânız
Ki ser-bahs-i hikmetten geçen âzâde rindânız
Heyûlâ-yı hevesten dûr olan bir cevhre-i cânız

Ezel nûş eyledik câm-ı sitem âmiz dâsdârı
Ciğer kanıyla kâi' olmuşuz şimdi şefk-i vârî
Şeb-i hayrette her dem hûn-ı eşk-i çeşmimiz cârî
Bizi hüşyâr eder sanma bu câm-ı çerhin edvârı
Sabâh-ı haşre dek bî-hûd olan mestâneler nidânız
Bize sensiz per-i pervânedir bâlîn râhat âh
Düşürdi pister-i derde bize bu sûz-ı hasret âh
Gönül tâb tef-i hicrinle oldu pür harâret âh
Bize beytü'l-hazandır gayrı fânûs-ı selâmet âh
Şeb-i tâın firkatde serâpâ şem'-i sûzândır
Çıkar dûd-ı tahssür sûz-ı aşkınla sırr-ı dilden
Aceb mi başımızda yansa âteş-i ahker dilden
Dimâğ-ı âsûde-i ûd safâya mücmer dilden
Kavgîr oldı nâle şîşe-i rûşen-ter dilden
Çeküb âh firâkın her nefes nârinile nûşânız

Bize arz-ı cemâl etmez mi Belkıs-ı emel âhir
Gönül kâşânesinde şân-ı haşmet-vâyemiz zâhir
Safâmız var sabâ-yı dilde feyz-i uzlete dâ'ir
Hevâ-yı câh cümle Cevdet âsâ olmayız fâhir
Fehimâ Hanım dâğ-ı muhabbetle Süleymânız
Hayâl-i yâr ile cism-i nizâdım oldu hayâl
Bana visâli ise ol şehin hayâl-i muhâl
Bugün yarın deyu ümidvâr olub kaldık
Kibâr va'desine döndü gitti va'd-i visâl
Cevdet Paşa
Tahmîs-i Gazel Reşid Paşa
Cism-i elfâza revân bahş-edâdır hâmem
Mehd-i hülyâya su rızâ-yı safâdır hâmem
Derd-i eşkâl ma'ânîye devâdır hâmem
Hasta-i nâtıkaya ruh-fezâdır hâmem
Zât-ı İsâ gibi i'câz-nümâdır hâmem
Nakşına şişe hayâlât-ı zarâfet teşne
Nokta vü hattına her sâhib-i hikmet teşne
Katre-i reşhasına ehl-i belâgat teşne
Reşha-i feyzine erbâb-ı fesâhat teşne
Gûyiyâ çeşmime ilhâm-ı Hüdâdır teşne
Sa'yi meşkûr ola kim itdi yüce âdab
Merve-i kalbi safâ-yı rakmile sîrâb
Reşhânı hürrem-i câna verip âb tâb
Oldu icrâ-yı sühan etme ki zerrîn mîzâb
Ka'be-i ma'nâya asılsa sezâdır hâmem

Sanma kim yazdığı nazmın ne serv ne beni var
Mülhemiyet gibi başında hümâ efseri var
Çerh-i i'câza kadar uçmağa bâl ü peri var
Ser-i şâhenşeh endîşeye konsa yeri var
Evc-i a'lâ-yı ma'ârifde hümâdır
Gezerek münhec-i bârin hayâli her bâr
Tutarım tûr-ı tecellî-i ma'ânîde karâr
Her sözüm sihr-i helâl olduğu çünkim derkâr
Bî-muhâbâra nâm-ı refteye gitsem de ne var
Kahr-ı hasm eylemege elde asâdır hâmem
Feyz-i nîl sünhuna nasb ile mikyâs-ı cedîd
Eyledi râh-ı mecrâ-i hayâli tecdîd
Lezzet-i şîr ü şeker nazm ile nesrimde bedîd
Nîşger mi acabâ Mısr ma'ânîde reşîd
Bak halâvetde tab'-ı beliğğâdır hâmem
Hazreti âsıf-ı Âlî himem ü cem-i haslet
Buyurub şi're tenezzül Felâtûn-ı fikret
Eylemiş bu gazelin nazmında çünkim himmet
Tarz-ı tahmîsi vesîle ederek ey Cevdet
Menkabet-i Hân-ı Reşîdü'l-vüzerâdır hâmem
Kezâ
Gazel

Eden vuslât deminde fikr-i hicrân ağlasın gülsün
Dökenler eşk-i şâdî böyle her an ağlasın gülsün
Gelüb bezme yine bin nâz ile âgûşa gelmezsin
Bu hâle sâkıya şem’i şebistân ağlasın gülsün
Gül-i ömrün hazânı kesret üzre hande etmektir
Gülüp güller açıldıkça hezârân ağlasın gülsün
Hadeng-i gamzen ile cânı vermek câna minnettir
Bu şîrin merk ile rûh-ı şehidân ağlasın gülsün
Lebi can tazeler bîmar çeşm-i can alur Cevdet
şûha dil-veren dilhasta her an ağlasın gülsün.
Gazel
Örterse yüz bulup rh-ı tâbânı mû be mû
Aç ey sabâ turre-i cânânı mû be mû
Ey şâne kîl kâl ile kırmadan varub
Şerh eyle yâre hâl-i perişânı mû be mû
Kıldan seçilmez ince beli ince fikr ile
Seyr et mumyân-ı hırâmânı mû be mû
Dîvân-ı hüsne bâri sen ey hatt-ı nev çıkub
Arz et seyyahnâme-i hicrânı mû be mû
Bilmem ki zülf-i yâre mi Cevdet dokunmuşuz
Sormaz şûh bu dil-i nâlânı mû be mû

Dikkatle yarsa tîğ-i zebân kırka bir kılı
Vasf edemezdi hikmet-i devrânı mû be mû
Müfti el-enâm ehl-i ma'ârif ki her sözü
Teşrîh eder dekâyık-ı irfânı mû be mû
Kezâ
Gazel
Gâlip gelip hazan şitâsı bahârına
Devrin safâ-yı neş'esi değmez humârına
Gülçin bûse olunmaya her nev-heves deyu
Hatt-ı hudûd çekti riyâz-ı izârından
Gülberg-i ârızındaki reyhânî hattını
Yazdım hikâye yollu gülistân kenârına
Uymaz zamâne kimseye hakkıyla çâresiz
Lâkayd olub da gitmeli âdem yârine
Lafz vefâyı yazsa da bilmez mi'elini
Kimse güvenmesin bu zamâne kibarına
Yârin vefâsı yok dil-i ağyâr gine cû
Cevdet azîmet etmeli uzlet diyârına
Ey bâd-ı subh söyle dilin yâre hâlini
Şerh et niyaznâme-i hasret mi'elini
Uğrar isen Stanbula lutf eyle ey sabâ

Ol yâre sor unuttu mu va'd-i visâlini
Kezâ
Tazmin
Es-sehv-i özr aleyhi'n-nâsi mecbûl
Ve'l-'özri inde kirâmü'n-nâsi makbûl
Müfred
Hûbân-ı bî-vefâ gibi dehr-i desîse-bâz
Nâz ehline niyâz eder ehl-i niyâza nâz
Kıt'a
Bezm-i meyde kusûra bakma sakın
Âlem-i âb başka âlemdir
Mey-i ikbâli hazm eden ammâ
Meşrebimce hakîkat âdemidir
Kezâ
Mısrâ'
Şâne-i zülf-i sühandır i'tirâz
Kezâ
Bî-vücûdum çün nigâh ammâ yerim var dîde
Sâye-i baht-ı siyâh altında buldum rif'atimi
Kezâ

Gazel
Yine ol şehsüvâr-ı nâz perçîn-i çebîn olmuş
Nigâh-ı dîdesi hançer be-dest hışm kîn olmuş
Savul ey dil yolundan câna kasdı var gibi yârin
Ki tîr-i gamzesi kâkül ucunda der-kimîn olmuş
da kendi gibi bir kâfire meftun mudur bilmem
Bugün çâk-ı girîbân eyleyip endûh-kîn olmuş
Dayanmaz tâb-ı ruhsârına nûr-ı dîde ey mehrû
Anınçün çeşmimiz muhtâc-ı câm-ı durbîn olmuş
Aceb kaç bin cihânı pâymâl-i nâz eder Cevdet
Yine ol şehsuvârım böyle perçîn-i çebîn olmuş
Kezâ
Sözüne ben senin ey şûh inandım kaldım
Seni insâf kerem sâhibi sandım kaldım
Olmayım çâh-ı zenehdânına üftâde deyu
Rişte-i kâkül-i dildâre dolandım kaldım
gazâl emeli kendime râm etmek için
Hayli cehd eyledim ammâ ki usandım kaldım
Arz-ı hâl eylemek ister idim ammâ neydeyim
Dem-i vuslatta görüp rûyun utandım kaldım

Çîn-i gîsûlarını şerh ederim fikriyle
Gece hülyâ ile Cevdet oyalandım kaldım
Makber
Ey zâ'ir-i itbâr perver
Seyr et ne güzel durur şu makber!
Yalnızlığı hoş-nümâ değil mi?
Ya sâdeliği değil mi dilber?
Gâyetle hazîn iken toprak
Üstünde yakışmamış mı mermer?
Nâfende biten nihâl-i gül-bîr
Bak bak ne kadar latîf munzir
Olmaz mı nazar ribâ-yı vicdân
Nezdinde mevc uran çemenler?
Vermiş ona başka bir letâfet
Pîşindeki sarv-i sâye-güster
Düşse bu kadar düşer muvâfık
Bir zılle ziyâ-yı mihr-i enver
Seyr et bunu görmedinse şâyed
Mahzunluk içinde şâd-ı berîr.
Söyle hele pek güzel değil mi
Şu serv ü nihâl kabr yekser?
Hepsinden onun güzeldi eyvâh
Altında yatan zavallı duhter!
Ekrem Bey
Nevbahar
Mukîm-i râğ ol ey gönül fuyûz-ı nev-bahârı gör

Şukûfelerde mevc uran safâ-yı hüsn-i yâri gör
Ne san'at eyler eşkâr hezâr nağmekârı gör
Kenâr-ı havz-ı pâkde dıraht-ı sâyedârı gör
Verir hayâta ihtizâz hurûş-ı cûybârı gör!
Döner benefşe -gül- semen mücevherâta jâleden
Verir çemende lâleler birer nişân piyâleden
Şarâb-ı nehrin andırır su aks-i reng-i lâleden
Dolar derûn-ı mürgzâr tarbla cûş-ı nâleden
Seherde seyr-i bağa çık sabah feyz-i bârı gör!
Edâ-yı dil-şikâr ile şukûfe çîn ü dem furûş
Hırâm-ı işve-bâr ile dernek-bahş akl hûş
Elinde gül -başında tül- kabâ-yı âl zîb-i dûş

Çemende nâz ile gezen benât-meh-i izârı gör!
Ser-deruhte meşt-zen-hayyâz-ı bâğa ber girîz
Gussun içinde pür garyû-şukûfelerle pür sitîz
Nihâl-i gülde teb-nümâ-yım çemende mû cihîz
Çemen çemen zemîn gezer- zaman zaman semâ girîz
Hevâperest pürhevesnesîm-i bî-karârı gör!
Dilinde aşk-ı neşve-rîz -lebinde şevk-i handever
Yolunda her çemen na'îm -gözünde her çiçek güher
Şarâb-ı âb-ı hoş-güvâr -gıdâsı şîr ü şehd-ter
Değil melâle âşinâ kelâlden de bî-haber
Çoban kıyâfetindeki garip kâmkârı gör!
Ekrem Bey

Bu da bir şi'r-i mahzun-ı diğer
Ey talebkâr-ı enfes-i"eş'âr
Eyle dikkatle fevk zîre nazar
Şi'rdir hep gördüğün âsâr
Şi'rdir hep duyduğun sesler
Rûh-perver .latîf..hüzn-âver
Yerde bir kız..semâda bir ahter
Her biri bir bedî'a-i diğer!
Oynatıp hiss-i âşıkânesini
Kavalın savtı aks eden kühsâr
Dinleyip kuşların terânesini

Çekilip ormana olur nâçâr
Kız çoban gizli gizli girye nisâr!
Bu da bir şi'r-i nâzik-i diğer
Alıp âgûşa genç bir mâder
Emzirirken yetimini meselâ
Eyledikce melek tebessümler
Akıtır mâderi sirişk-i safâ
Rikkat efzâ-yı sâkinân-ı semâ
Bu da bir başka levha-i ulyâ!
Bu da bir şi'r-i bihter-i diğer!
Gece mukammer -semâ sehâb âlûd
Onun altında nurdan deryâ!
Hep menâzır hafî hafî meşhûd
Hep sükûn üzre nûr âb hevâ
Nûr ile imtizâc edip zulmâ

Hâkim olmuş mevâki'a sevdâ!
Bu da bir şi'r-i eltâf-ı diğer
Vastında lücce-i nûrun
Bir ufak sandal -onda da iki cân
Zinde zâhir melâhati hûrun
İsmet aşk-ı âşıkânda ayan!
Mâsivâ rûh -rûh pür reyhân
Ses yok ancak sadâ-yı bûs-ı dehân!
Bu da bir şi'r-i enfes-i diğer
Zîb-i kürsî bir âfet-i bî-hâb
Ser nâzı yed-i yemîninde
Sol elindeyse bir küşâde kitâb
Aşk-ı mahfî dil-i gamîninde
Okunur safha-i cebîninde
Görünür nazra-i hazîninde!
Bu da bir şi'r-i dilber-i diğer!
Cây-ı tenhâda bir hakîr mezar
Bir kadınla yanandı bir ma'sûm
Kadın ağlar -sabî güler oynar
Ağlayan zevcedir gülen mahdûm
Nev te'ehhüldü gâlibâ merhûm
Zâğlar nevhager ..hevâ mağmûm!
Bu da bir şi'r-i mebki-i diğer
Düşer ormanda zahmnâk âhû
Bakışır zâr zâr beçeleri
Mâteme hissedâr olup tîhû
Doldurur nâlesiyle zîr ü berî

Nevha eyler nağmla kemik deri
Yâd ederler mezâlim beşeri
Bu da bir şi'r-i mahzûn-ı diğer!
Muhtazar nûr-seyde bir şâ'ir
Bin güzel söz bulup hayâlinde
Yazamaz..nutka da değil kâdir!
Ne hazindir onun bu hâlinde
bakış çeşm-i zî-mi'elinde!
gülüş rûy-ı infi'âlinde!
Bu da bir şi'r-i fâni-i diğer!
Bu râhengâm-ı bahr olur cûşân
Benzer emvâc karlı kühsâra -Geh zülâzille dâ'imâ cunbân-
Yıkılıp doğrulur diğer bâra
Ser te-ser bir cesîm fevâre
Geh saçar muttasıl güher-pâre!
Bu da bir şi'r-i ihsân-ı diğer!
Nâgehân simsiyah olur eflâk
Hayretinden düşer sükûna cihân!
Berklerle sehâlar sâd-çâk.
Girih-âvâz-ı ra'd ile lerzân!
Arkasından azîm bir tûfân!
Mustarib halk nâle-ger sıbyân!
Bu da bir şi'r-i müdhiş-i diğer!
Arz eder her dakîka levh-i şafak
Sarı mor pembe..bî-add renk!
Hande-ver mu'cizât-ı Rabb-i falâk



Merg-zârı kılar bülendâhenk!
Her bulut bir numûne-i ertenk!
Bu temâşâ da başka bir ferhenk!
Bu dabir şi'r-i ulvî-i diğer!

Tasvîr [*]

Seyr eyle şu levh-i nâzenîni
Gûyâ bürünür behişte sahrâ!
Fikr et şu hayâl-i nev-zemîni
Gördün mü bu yolda şi'r-i garrâ?

Gûş et terâne-i hazîni
Üstâd ne san'at etmiş icrâ!
Nisbet bunu diğere hatâdır
Mensûb-ı ileyh ona Hüdâdır.

Her nakş-ı bedî' hayret endûd
Bir cilvesidir Cenâb-ı Hakkın!
Her şi'r-i belîğ hikmet âlûd
Bir nüktesidir kitâb-ı Hakkın!
Her lahn-ı latîf rikkat-efzûd
Bir nağmesidir rebâb-ı Hakkın!
Hep tab'a safâ veren bedâyi'
Yârabbi! Sana değil mi râci'?

Şânınla azîm sen ki olmuş
Her zerrede mün'atif cemâin
Alâm hakîm sen ki olmuş

[*] Bu neşîde "Mir'at-ı Âlem" nâmındaki musavver mecmu'anın 'uncu nüshasında münderic bir resm
için söylenmiştir.
Resm-i mezkûr on üç on dört yaşında bir köylü kızın ve ihtimal ki bir kız çobanın -yeni doğmuş bir
kuzuyu kucağında tutup sevdiğini ve kuzunun anası da müştâkâne ve hâifâne yavrusuna hasr-ı nazar
ederek dehen-kûşâ-yı feryâd olduğunu irâ'e eder.
Her zerrede müncelî mesâ'ilin
Hallâk-ı Kerîm sen ki ki olmuş
Her zerrede muntab' celâlin
Nûr gele sen olmasan numâyân
Zulmette kalırdı hep bu
Eşyâda tenâsül ü tevâlüd
Hükm-i cereyân hikmetindir
Fıtratta temâyül ü teveddüd
Feyz-i süryân rahmetindir
Âlemde şu muttasıl teceddüd
Hep sun'-ı kemâl kudretindir
Sübhânın ey mü'essir gel!
Sübhânın ey müdebbir ge!
Mevlüd neden harîs-i mâder?
Mâder ne için esîr-i nevzâd?
Âyâ ne safâ bulup da duhter
Olmuş kuzusuyla ansa mu'tâd?
Fermân-ı muhabbete serâser
Fıtrat neden oldu böyle münkâd?
Yârab sana doğru fikr-i a'lâ
Etmez mi bu cenneti temâşâ!
Cennetten uçup semâya bir hûr
Bürc-i hamle tekâbül etmiş
Yâud ki düşüp zemîne bir nûr
Kız sûretine temessül etmiş
Bir nazlı kuzu olunca manzûr
Âmizeşne temâyül etmiş
Göğsünde tutup nev hayâtı

Eyler şu zemînde iltifâtı:
Ey körpe kuzu vefâ-güzîn ol!
Kaçma kadar seni sevenden.
Terk eyle tevahhuşu emîn ol
Gelmez sana bir hasar benden
Çık sîneden çık da dilnişîn ol
Kes rağbetini biraz çemenden.
Kühvâra sana kucağım olsun
Bâlîn serin yanağım olsun
Ey mûnis-i cân nedir bu efgân
İncitti mi kollarım vücudun?
Nevha güle derûnum oldu sûzân
Ateşli midir senin servdin?
Gönlümde melâl eder nümâyân
Sâkin nazar-ı keder nümûdun
Bîzâr mısın muhabbetimden
Rencîde misin harâretimden?
Artar halecân-ı kalb-i zârım
Tuttukça seni cinânım üzre
Bûs etmede kalmaz ihtiyârım
Sürdükçe yüzün dehânım üzre
Me! Me! Deyişin alır karârım
Geldikçe bu söz lisânım üzre:
Sînem ne olurdu sütle dolsa
İrzâ'ına iktidârım olsa!
İrzâ'ına çâre yoksa bâri
Hemşîren olup seninle gezeydim
Bilmem ki neden bu mihr-i sârî

Bilmem ki neden bu şevk-i mülhem!
Ettirmez idim enîn ü zârî
Olsaydım eğer seninle hemdem
Mâder fakat istemez ayırmak
İster seni kendisi kayırmak.
Ey mâder-i mihribân ne dersin
Hiç kalmadı mı firâka tâkat?
Feryâda niçin kıyâm edersin
Hâlinde aman nedir haşyet?
Sabret kuzunu alır gidersin
Havf halecân bulur nihâyet
Hep ayş safâda âdet üzre
Geçsin gününüz sa'âdet üzre
Kandır şu garyî şîr-nâba
Gezdir derelerde şâd-kâm et
Firkatle düşürme ıstırâba
Âsâyiş-i bâlîn iltizâm et
Emniyetin olmsaın kilâba
Hıfzında onun sen ihtimâm et
Lâkin bu demin sonu hazandır
Encâmı düşünme ki yamandır!
Ekrem
Çiçek
Yeni açmış şükûfe-i rağnâ
Nasıl etmez zamâna istiğnâ?
Sanki bir lem'a-i letâfettir

Ya ki bir mevce-i tarâvettir!
Lem'a ammâ ki renk renk bahâ
Mevce ammâ ki hand hand safâ
Nakş-ı feyz-i Hüdâ tecelli-i rûh
Neşve-i rûh-bahş câm-ı sabûh
Okunur cephesinde kudret-i Hak
Görünür sînesinde nûr-ı şafak.
Nâzik ü nâzenîn ü işve-furûş
Şûh tınâze-i letâfet-pûş
Nâz ile kâh ihtizâz eyler
Hüsnle âfitâba nâz eyler
Cezbe-i hüsnüne olup hayrân
Âşıkâne sürûr eder mürgân
Bûs edip destini nesîm-i seher
Nefha-i lutfunu tevki' eder
Bu letâfetle âh nâzik ten
Belki şem etmeye kıyılmazken
Çok görür de ona bu ıyşı zaman
Eyler üç günde derd-nâk-ı hazân!
Kırılır neş'esi sular sararır.
Pertev-i ârızı söner kararır.
Hem lemmûr ağzına düşen şebnem
Okşamakla verir nesîm-i elem!
Cismini nûr-ı âfitâb yakar
Gözü hasretle hep zemîne bakar
Bükülür gamla gerden-i pâki
Bir aydır cismi âkıbet hâki
Gerçi âlem bütü fenâya karîn
İki şeydir fakat zavallı hazîn:
Biri solmuş şukûfedir bâriz
Ya nedir diğeri? Verem bir kız!

Ekrem
Hoşnişînân
Nağme

Bir zamanlar karargâhım idi
Bedeviler gibi beyâbanlar;
Buna mucib de iştibâhım idi;
Nasıl imrar-ı vakt eder anlar.
Belde halkında görmedin hayfa
Gördüğün ünsü ehl-i vahşette!
Bedevîler sukûn rahatte;
Sürdüğü daima ganemle sefâ.
Beledî muttasıl esir-i cefâ;
İntiâş aleminde zulmetde!
Biri endişeden aman bulmaz;
Biri endişeye zaman bulmaz.

Nağme
Bildi nûş-ı zehr mihnet eder
Bedevî tâze tâze şîr-i lezîz
ta'ayyüş deyip cihâda gider
Bunu etleri eder telzîz
Medenî sarf-ı nadk edip hattâ
Nefsini sâz ile hamûş eyler
Bedevî külbesinde gûş eyler

Nağamât-ı tuyûru bâd hevâ
Bunu bir mâkire edip ağvâ
Sanki çerkâb-ı zevki cûş eyler
Âb-ı sîmîn içinde cilve-günân
Onu da hem-seri eyd-i hayrân

Nağme
Bedevî hem-seriyle çifte gider;
Geçirir zer' ra'î ile demini
Dağ başında mu'af kayd güder
Hiç düşünmez bu gussa âlemini
İnkılâb havâdis-i devrân
Edemez kalb-i sâfına te'sîr;
Lokma-i nân heşk ile dilsîr
Yeter iknâ'a bir çanak ayran
Dâ'imâ pür meserret vü handân
Nefsini eylemez hayâta esîr.
Seyr edip ve elhâna âfâkı
Bî-delâlet bulur hallâkı
Nağme
Ederek kubbe-i semâya nazar
Tapınır kendi kendine dâ'im
Ahter sâbit ziyâ göster
Şem'a-i ma'bede olur kâ'im.
Şeceristân cema'at-i mescîd

Ki gelip nefh-i bâd ile vecde
Hazreti fıtrata eder secde
Hayy-ı mevcûd vâcid ü mûcid
Görünür kim âbid-i sâcid
Olduğu âlem-i mühîcde
Bakıp etrâfına te'abbüd eder
Tâ'ati muttasıl teceddüd eder.
Nağme

Bedevînin ibâdeti haktır
da bi'l-farz olunsa bir tahkîk
Hey'et-i kâinâta bakmaktır
Zen hem-râzını edip terfîk
Olduğuçün tabi'ata makrûn
Bu ibâdet gelir ukûla sahîh
Olunur hem de hepsine tercîh.
Müddetin neden ola medyûn
Vaz' eyle i'tiyâda gûnâgûn
Ki ider ehli birbirin takbîh?
Tâ'at-i hak derûna â'ittir.
Ma'bed-i iktiâ zevâ'iddir
Nağme

Mevsim-i nev-bahâr edince hulûl
Geh tebessüm nümûn olur inhâ

Subh-ı tâbân gibi usul usul;
Hoş-nişînân âlem-i sahrâ
Geh bahar onlara gelir bayram
Hâne berdûş olub azîmet için
En güzel noktayı ikâmet için
İhtiyâr eyleyip tutar ârâm;
Sonra yekdiğere eder ikrâm
Nâ'il oldukları sa'âdet için
Bedevîyi semâhat-i kudret
Eylemiş böyle mazhar-ı ni'met
Nağme

Dâmen-i âsumanda ebr-i seher
Döker evrâka rîze-i elmâs
Şeb hulûl eyleyince aks-i kamer
Eder eşcâra sarmalar ilbâs.
Gel yine döndürüp manzarayı
Sanki icrâ-yı sûr eder kudret.
Onu âdem kıyâs edip cennet
Unutur mevt ile muhâtarayı.
Cây-ı efkâr eder mi hâtırayı
Bu temâşâ-yı hoş-terîn hâlet
Öyle bir âlem-i safâda kişi
Kayd edinmez cihân keşmekeşi.
Nağme


Kurb-ı vâdîde menba'-ı cûşân
Aks ile dağlara verir hareket
Çemen-i yâbisi eder reyyân
Yine bir cûybâr pür bereket.
Bir şecer üzre meyve mâl âmâl
Biri üşkûfelerle renk âmîz;
Dâ'ir-i mevsim eyleyip tehzîz
Düşürür zîr-i pâyına derhal
Onu taksîm ederler ehl ü ıyâl;
Destmâl ü semât olur lebrîz.
Koyulurlar muhabbete giderek
Rezzâk-ı âlemi senâ ederek.
Nağme

Bir koyun yavrusuyla dağda meler;
Ferâce yardan eder pertâb
Bir bayırdan dahi iner sürüler
Kâh kâh aks eder sadâ-yı kilâb
Bir kadın destisiyle suya gider
Erkeği baltasıyla ormana
Yayı omzunda oğlu bir yana;
Ötede süt sağar fakat duhtere
Gösterip sonra pir âile bir
Toplanırlar semât bir yana.
Kayd-ı mâzî vü derd-i istikbâl
Olmayınca gelir sa'âdet-i hâl.
Nağme


Yâd-ı bî-neş'esince ol pîrin
Kah anar ömrünün güzâreşini
Nev-bahârın kesip de te'sîrin
Geçirince zaman nümâyişini;
Berf ü bârân ile gelir sarma.
Onda hem başka bir kıyâfet var
kıyâfette letâfet var.
Ederek câme-i sefîd ansa
Âlemi der-kefen kılar gûyâ.
Bunda bilmem ne sırr hikmet var?
Yine gâyet latîf olur etrâf
Yine etrâı setr eder eltâf!
Nağme

Hava ba'zen olur sükûnet-yâb;
da bir seyr-i diğer ağreb.
Meselâ âfitâb-ı âlem-tâb
Azm-i mağrib kılınca zulmet-i şeb
Çehre-i âleme çeker perde;
Bir sükût-ı amîk olur peydâ
Sanki hâba varır bütün eşyâ.
Aks-i berf zamâna perverde
Görünür vech-i leyl esmerde.
sükût-ı azîmi ihyânâ
Bir kavl-i nağmesi eder ihyâ.
Ninni söyler tabi'ata gûyâ

Nağme

Külbelerde olan ocaklardan
Âsumâna çıkan duman ne garip!
Ne de hoş seyri var ıraklardan
Giderek ber sehâb eder terkîb.
Havada incimâd edip bahar
Berf-i rîzân olur yavaşça yere;
Sanki avdet kılar külbelere.
Ötede bir sepîde ser-kühsâr
Zâhir olmakla mihr-i pür envâr
Kalp olur sanki ma'den-i gühere
Efseri ol kadar tenevvür eder
Ki beşer ol kadar tasavvur eder!
Nağme

Meh tenhâ rû semâ peymâ
Nısf-ı şebde gehî teyakkuz eder
Görerek ol burûdeti ammâ
Sütre-i ebr ile tahaffuz eder
Hiç görünmez zaman barışta;
Başka iklime eyleyip hicret
Dolaşır hem yine eder avdet
Geh güzergâhını küşâyişte
Bulacak olsa ol güzârişte
Şeb-i târâ ne arz eder tal'at

Nitekim bir esîr-i zindâne
Gelir envâr fikr-i cânâne
Nağme

Hâneler hep hasîr ile mahsûr;
Birbirinden uzak fakat arası.
Berf ile ol hasîr ise mestûr
Dilber olmaz mı şekl manzarası?
Berfi de aks-i mâh eder tezyîn
Her taraf sîm ile tecessüm eder.
Subh olup âsumân tebessüm eder
Tarz-ı âfâka lâ'ale't-ta'yîn
Gösterir sanki sûret-i tahsîn.
Bedevî seyr ile teressüme der
Şeb-i âzim çekince dâmenini
Terk eder câme-hâb meskenini
Nağme

Dağda şâhin bakışlı bir duhter
Gezer âhû gibi tevahhuş ile
cibâlin perisine benzer
Zihni işgâl eder tehaddüş ile
Aşka vâkıf değilse de lâyık
Hüsnü mevki' gibi tabi'îdir.
Fıkra-i aşk şöhret-i âık
Yâd olunsa fakat değil fârık

Sanki bir gülbin-i rabi'îdir
Zemherîr öyle berg ü ber vermiş
Kış gününde kemâle eriştirmiş.
Nağme

Neşr eder nefh-i subh ile reyhân
Zülf-i müşkini dûş-ı nâzende
Kâh kâh âsumâna nazara günân
Sanki bir hem-nişîn niyâzında.
Geldiği burcu görmeye ol mâh
Hod be hod seyr-i kâ'inât eyler.
Vahşiyâne terennümât eyler
Bir halâvetli savt ile kâh kâh
İsmet-i mürîmânesiçün ele
Ona mümkünse iltifât eyler.
Biri kasd-ı tasallut etse eğer
Cânına hançer-i nigâhî değer.
Nağme

Hey'eti sâde zîneti mefkûd;
Değer ol sâdelikteki hâlet
Pâdişâhâne elverişli nukûd;
Çünkü kudret veriri ona zînet;
Vechini âb-ı sâf eder tathîr
Zülfüne şâne-zen-i dem ervâh
Uykudan kaldırır nesîm-i sabâh

Itr-ı ezhâr ile edip te'sîr
Subhu yâhud horoz eder tebşîr
Geh bilip kız bu hâli istiftâh
Sarınır gîsuvân-ı şeb-gûne
Gün gibi fer veriri evhâmına
Nağme

Her seher vakti tecrübe etmiş
Oynaşı vâkıf tulû'u olur;
Ya'ni idrâk eder ki kız gitmiş;
İki iş birbirin dağda bulur.
Aşka dâ'ir tekellüm etmezler;
Söylemezlerse cân cânândan
Sevişirler fakat dil ü cândan.
Düşseler birbirinden ayrı eğer
Eser eyler gönüllerinde keder;
Yine bilmezler onu hicrandan.
Gülüşürler sevinci bilmeyerek;
Ağlayıp sızlamak da öyle gerek.
Abdülhak Hamid
Lahn
Bildinin nedir mu'âşakası
Nice hâsıl olur safâsı acep?
Bir kokot pençesindedir yakası
Çekilir mi onun cefâsı acep?

Yüzü düzgünlü sözleri düzme
İşi can yakma ya gönül üzme;
Yine de bin Franga ülfet eder;
Kim bilir âşıkı ne külfet eder;
Sana şundan gelir gözü sözüme
Ki hep dikkat-i kıyâfet eder.
Modaya uymasa süsün farazâ
Etse mümkün değil onu irzâ
Lahn
Haslet-i cem' nakd ü servet için
Kul olurken bir siyah Arap'a
Beyne'l-akrân onunla ülfet için
Ya bir at almalı ya bir araba.
kızın nezd-i i'tibârında
yerin mecmu'-ı kibârında
Araban yoksa pek yavansın;
Gerçi gâyet güzel civansın sen
Ne gezersin lâkın kenarında?
Kimse bakmaz sana yayansın sen.
Yakışır mı bu mevsime bu ceket?
Ne kadar köhne yaptığın tuvalet!
Lahn
Nazar-ı yâri celb için mutlak
Mu'teber bir "kulüp"ten olmalıdır.
Onu "kaskad"da etmeli mülhak
Ya yarış mevki'inde bulmalıdır.
gece var ise grand opera
Loca takdîmini kılıp îmâ

Bir ta'amgâha etmeli da'vet;
Ki bahâsı sorulmamak âdet.
Ne için yerse uymalı zîrâ
Böyledir mahremiyet-i ülfet:
Farazâ olmasan enîs-i şarâb
Gösterir kahkaha ile istiğrâb!
Lahn
Daha bir âdet-i kibârâne
Mu'riza geç gelip çabuk gitmek;
Bakmayıp sonra berf ü bârâna
"Ekipaj"la biraz dolaşma gerek;
Meselâ bir sa'at edince mürûr
Gelir îfâ-yı resm bezm-i sahûr;
İştihânın zamânı cezm olunur.
Yine dârü'l-it'âma azm olunur.
Sen giranhâb-ı gam mest-i gurûr
Onda vaz'-ı esâs bezm olunur.
Bir de "garson" hesâbı arz eyler;
Kese rîzân olur senin lu'iler.
Lahn
Belki eyler yekûnu sâhib-i dâr
Sonra ol nâzenîn ile taksîm.
Ne ise gelmemiş zâman-ı karâr
Olunur bir oyun yeri tasmîm:
Hem-nişînin "laborda" gitmelidir;
Orası çünkü en mutantan yer
Sende bir para kalmamış; fânise
Başkasıyla şitâb eder dânise

"Bezik" oynar kazansa kendisi yer;
Kaybederse ziyân senin şansına!
Sonra rahat-ı demi hulûl eyler;
Seni güç hâl ile kabûl eyle
Lahn
Azm ederken mahall-i maksûda
Bir iki eldiven alınmıştı.
Hem de olmuş libâsı fersûde
Onu tebdîle de kalınmıştı.
Başka koltukta gezdiği halde
Bir de yelpâzesi düşer salda;
Ki kırılsa teceddüd eşrâbı
Onda mer'î usûlün îcâbı;
Yoksa teşhîr eder seni "bâlda"
İddi'â-yı timâr erbâbı.
Sonra da bir buket gelir alınır;
Hacle-i ülfete gidip kalınır.
Lahn
İki sa'at kılınca onda huzûr
Erişir müddet beyân-ı vedâ';
Ki sana gösterip keslle fütûr
Onu bir tarz ile eder esmâ'.
Koşar ilbâsına hemân bunlar:
Yine rîzân olur Napolyonlar;
Elli altın kadar da bi'l-ifrâz
Nâzenîne olunmalı ibrâz;
Hem kılıp mersiyelerle patronlar;
Etmeli hüsn-i zannını ihrâz.

Sonra masrafı edince hesap
Seni dehşetler eyler isti'âb!
Lahn
İşte centilmenin âlemde
Böyledir ettiği muhabbetler
Genişle yemek değil hem de
Para ister selâm sohbetler
Süfehâ enbiyâ gedâ mürted
Para ma'mûd bankalar ma'bed;
Onda nisvân ise melâ'ikedir.
Her biri bir sefîhe mâlikedir.
Cenneti varsa onların şâyet
Balo nâmında cây-ı tehlikedir;
Onda hep müsrifân olur makbûl.
Kimine dâhil değil ise medhûl
Lahn
Bir kıyâs ile âlem-i sahrâ
Buna râci' değil mi rahatta?
Eğleniş bir vecîbedir a'lâ;
Ne safâ var fakat sefâhette?
Medenî bi't-tab' geçen insan
Elbet eyler zevki istihsân;
Halbuki olsa müntec-i ifrât
Akıl onun kadrini eder ıskât
Onda mermûz olan safâyı hemân
İnbisât ehli etsin istinbât
Zevk-i müftâne-i tabi'atı ben
Severim doğrusu bu halde iken

Kezâ
Yakacık'ta akşamdan sonra bir mezarlık âlemi -ki hissiyât-ı muhabbetin efkâr-ı
hikmetle âhenk-i imtizâcını tecrübe maksadıyla söylenmiştir.
Bir şebdi köyde âzim geşt ügüzâr idim
İhyâya dûr küşte vü emvâta câr idim.
Metrûk bir mezarlık idi meskenim benim
Yalnızca onda hâk-nişîn-i mezâr idim.
Topraktı her mezar fakîrâne bî-rehâm
Fakrımla ben de zî ibtisâr idim.
Cismimle çün alâmet-i mukîr sükûn-nümâ
Fikrimle lîk musdarip ve bî-karâr idim.
Vahşetle hâzırûn nazar endâz idi bana
Zîrâ ki içlerinde garîbü'd-diyâr idim.
Etrâf perdi nâle-i gûk hezâr ile
Lâkin sükût-ı mevki'a ben küşdâr idim!
Giryân idim..Fakat gözüm âzâde-i demmû'
Yoktu lebimde nâle..Fakat nâlekâr idim!
Çökmüştü ol kadar dile bâr-ı girân-ı dert
Kim âh çekmeye bile bî-iktidâr idim.
Andım bî-vefâyı garîbâne ağladım
Geldi hayâli dîde-i giryâna ağladım!
Âriydi gök nümâyiş-i reng-i sehâbdan
Envâr akardı her tarafa mâh-tâbdan
Samt sükûn mertebe hâkimdi mevki'a
Kim mustaripti bende olan ıstıraptan!
Benzerdi kâh ses kah gelirdi ba'îdden
Ol savta kim tahassül eder âsiyâbdan.
Leylin rutûbeti geçerek tâ zemîne dek

Bir bûy-ı uhrevî duyulurdu tarâbdan!
Dehşet bulurdu dil-i müreharrik zulâlden
Emvât kaldırırdı serrin sanki hâbdan!
Atf eyledim derûna nigâh-ı tahssürü
Duydum şu gizli nâleyi kalb-i harâbdan:
Var mıydı kimse bende olan derde uğramış
Şunda huzûr içinde yatan şeyh şâbdan?
Ammâ yine bu dert iledir zevk lezzetim
Kurtarma ey Hüdâ beni bu iktirâbdan!
Andım bî-vefâyı garîbâne ağladım!
Geldi hayâli dîde-i giryâna ağladım!
Bir acaba ses gelirdi derinden şebîh âh!
Vahdet-i teneffüs eyler idi sanki kâh kâh!
Eşcârdan zemîne düşen sâye-i kesîf
Çekmişti pîşgâhıma bir perde-i siyâh.
Ol zulmet amîka-i hîçi nümûdda
Pervâz ederdi dehşet ile tâ'ir-i nigâh
Ta'mîk ede ede zulâm-ı şedîdeyi
Fikrimde hâsıl oldu biraz nûr-ı intibâh.
Bir hayrın olmadan -dedim- eyvâh masdarı
Gitti hevâ yolunda hayâtım yazık! Günâh!
Kasriyet-i fa'âlimi söylerdi lîk hep
Feryâd edip ayaklarım altında her kiyâh!
Kandım bu hikmete -dedim- olmuş demek ezel
Dîdâr-ı aşk ile mütecellî bana ala!
Ömrüm ki yandı ateş-i aşka bu anadan
Sevdâ yolunda isterim olsun bütün tebâh.
Endâm-ı bî-vefâyı garîbâne ağladım
Geldi hayâli dîde-i giryâna ağladım!

Semtin sükûn zulmeti artardı dem be dem
Gûyâ çekerdi ka’rına doğru bizi adem!
Dehşetle doldu hâne-i kalbim fakat yine
Aslâ hayâl ü hâtırıma gelmedi nedem
Nâ-geh tecessüm eyledi karşımda bir vücûd
Bir kahramân-ı işve .Mehâbetli bir sanem!
Emvâc-ı nûrvârı vücûd-ı latîfini
Örterdi nîm-sütre-i beyzâsı ham be ham
Müdhişti gözleri deheni lerzedâr-ı hışm
Gîsûsu târ mâr idi ebrûları behem
Nûr-ı nigâhı berk-i belâdan nişân idi
Seyyâl bir alevdi lebinden çıkan sitem!
Ref' eyleyip hevâya tehevvürle bir elin
Takrîb ederdi nezdime kendin kadem kadem
Ettim kıyâm düşmek için pây-ı kahrına
Eyvâh!.Uçtu gitti nûr-ı semâ-harem
Andım bî-vefâyı garîbâne ağladım
Geldi hayâli dîde-i giryâna ağladım!
Daldım yine zemînine deryâ-yı fikretin
Oldum dûçâr-ı hevlâ nihengân-ı mihnetin
Yârab! -dedim tükendi hayâtım bitmedi
Pâyânı yok mu derd ü belâyı muhabbetin?
Âzâdi-i dili bana rûzî mi kılmadın
Her dem esîri olmadayım ben âfetin!
Gönlümde olmasa kara sevdâ-yı çeşm-i yâ
Ne idi işim içinde şu deryâ-yı zulmetin?
Tebdîl-i ıyş..nakl-i mekân..hepsi bî-eser
Yok mu Hüdâ cihanda devâsı bu illetin?
Yok çünkü pençesinden ümîd-i hâlâs-ı dil
Ver bâri rahm kalbine ol bî-mürüvvetin.

Bir kerecik daha görün ey nûr-ı çeşm-i cân!
Öldürdü hasretin beni..öldürdü hasretin!
Hayfâ! Dirîğ! Yollu bir âvâze duydum âh
Hâlim dokundu gönlüne sahrâ-yı vahşetin!
Andım bî-vefâyı garîbâne ağladım
Geldi hayâli dîde-i giryâna ağladım
Ekrem
Yaprak
Yaprak! Seni pek sever ki canım
Yarın bana bergüzârsın sen
Baktıkça safâ bulur revânım
Kim mihr ü vefâ bahârısın sen!
Geldin bana mevsim-i hazanda
Hicrânı düşündüğüm zamanda
Cinsinde sayılmasan da nâdir
Nefsince büyük fazîletin var:
Zîrâ ki yüzünde müntab'dır
Hâlâ nigeh-i rahîm-i dildâr!
Ol mertebesin bana mu'azzez
Gönlüm seni cennete değişmez!..
Kâni' ne güzel hayât-ı sâden
Bir saksıda bir avuç türâba!
Vâbeste cihandan istifâden
Üç günde beş altı katre âba!
Îrâs-ı ziyân eder mi âyâ

Etsem seni gözyaşımla iskâ?
Mağmûm leyâl-i vahdetimde
Sensin olacak benimle hem-dem
Buldum seni kendi fıtratımda
Müstağrak pür-sükût mahrem
Tâli'lerimizde düştü uygun:
Kim hicr ile sen de ben de mahzûn!
İzzetle çekildi gitti cânân
Eyvâh ki biz garip kaldık!
Me'yûs melûl -lâl hayrân
Bî-çâre vü bî nasîb kaldık!
Fikrin nedir ey garip söyle
Hicrân-ı demi çok sürer mi böyle?
Ekrem
Hâbnâme
Rahat-ı cism ü cansın ey hâb
Lâ-cürm firkatin azâb-ı sa'îr
Sana mi'mâr-ı ten denilse sezâ
Çünkü eylersin onu sen ta'mîr
Mukaddemin tâze can verir bedene
Sana derler eğerçi mevt-i sağîr
Şâd olur dil seng ü sâlinle
Olsa da câygâh-ı köhne hasîr
Def'-i renc ü kelâl için olmuş
Dergehin melce-i sağîr ü kebîr
Birisi etse sa'ide ifrât
Der'akab sensin ona da münkir

Sen gibi bir aziz mihmâna
Sîm ü zerden sezâ yapılsa serîr
Ceyş hem vü hayâl oldukça
Şeb-i târ içre râhyâb-ı zamîr
Mülk-i dil pâymâl olurdu eğer
Olmasan sen ona mu'în ü zâhir
Vasf-ı nûşin vü şükr eyle müdâm
Ehl-i irfân eder seni tevkîr
İstemem ben seninle olmaz ise
Taht-ı zerrîn ü câme hâb-ı harîr
Gösterip muhtelif alâmetler
Kâh olursun beşîr ü kâh nezîr
Nola ger hâme-i bedî'-i nigâr
Vasfını böyle eylese tahrîr:
Mazhar-ı vâridât âlem-i gayb
Kâşif-i râz nâme-i takdîr
Bârgâh-ı harîm-i ma'nâda
Ne aceb levhalar eder tasvîr
İyi gün dostusun biraz ammâ
Bu sıfat sende kâbil-i ta'yîr
Hem-demin dâ'im ehl-i zevk safâ
Başka yoktur sana enîs ü semîr
Pister-i nâz içinde tâb-ı sabâh
Ni'met-i vuslatın ile dil-sîr
Dâ'imâ bezm-i meyde hazırsın
Eylemezsin bu bâbda taksîr
Derdmendânın âh feryâdı
Sana hayfâ ki eylemez te'sîr
Bir persin ki eylemez aslâ
Hiç füsûn fesâneler te'sîr

Baht-ı bîdâr olmasa olmaz
Emel-i vuslatın netîce pezîr
Dil-i gam-nâkten kaçarsın sen
Öyle kim avcıdan kaçar nahcîr
Hele uşşâk-ı zâr leyl ü nehâr
Hasretinle firâş-ı gamda esî
Sitemin bârını çeken çoktur
Biri de işte bu Münîf-i hakî
Münif Paşa
Gül
Lamartin'den Tercüme
Tâ ki bu şitâb her kenâra
Hiç med ki yok mudur nihâye
Yeldâ-yı ezelde serserisin
Ârâm rücû'dan berisin
Bir dem olamaz mı ömr-i nâ-sâz
Ummân-ı dehrde lenger endâz
Ey gül nazar et ki bir yıl akdem
Yârimdi bana bu yerde hem-dem
Bu taş ki bûs eder miyâhın
Ârâmgehi iken mâhın
Şimdi bana bir neşîmen hayf
Mehcûra medâr şîven hayf
Böyle yine inleyip dururdun
Yalçın kayalara baş vururdun
Yüzler sever idi kef-i müştâk
Ol pâye ki kıblegâh-ı uşşâk
Yâdında mı bir gece âfet

Ol hüsn-i melek perî kıyâfet
Çıkmıştı benimle mâhtâba
Bir sandal içinde sîrâba
Olmuştum onunla dûş ber-dûş
Aşk âlemi içre mest-i medhûş
Tenhâca safâ-yı âb ederdin
Zevk-i dem mâhtâba ederdin
Ses gelmez iken semâ vü mâdan
Hâlî iken her taraf sadâdan
Sandalcıların görün sadâsı
Bu halvetin idi hoş-nevâsı
Âhenkle çekerler idi birden
Bu şevk ile mevce-zen idin sen
Nâgah çıkıp hazîn bir ses
Emsâlin işitmemişti hiç kes
Aks ile oldulardı hayra
Etrâf sevâhil-i bahîre
Ya'ni ki gül-fem-i hoş âvâz
Feryâda şu yolda etti âgâz:
Ey çerh tevakkuf et zaman ver
Ey sa'at sa'd amân amân ver
Bir kâm alayım şu baht-ı nevden
Bu leyl neşât-ı tîz-rûdan
Bahtsız bu cihanda var hayli
Mevt onlara tatlı bir temennî
Bu zümreye devrin ile tahsîs
İhlâk ile dertten eyle tahlîs
Mes'utları eylegil ferâmûş
Bu demde ki ıyşdır onlara nûş
Beyhûde talep aman zamandan
Kâbil mi vefâ bî-amandan

Sür'atle kaçar zaman benden
Âheste rû evvel ben ona derken
Fecr etti zulâm leyl-i nârâc
Meş'al-keş mihr safha-i âc
Fevt olmaya fırsat edelim zevk
Bu bezm-i visâle verelim şevk
Yok âdeme bu cihanda mersâ
Yok dehre kenâr hiç hayfâ
Durmaz geçeriz çü zıll-i zâ'il
Dehr ise misâl-i nehr sâ'il
Ey dehr-i hasûd bu hâlet-i sekr
Müstes'ad dest-i aşk pür mekr
Bizden olacak mı dûr mehcûr
Ol sür'at ile ki rûz-ı gam dûr
Eyâ bir eser kalır mı ondan
Nâbûd olacak mı bu cihandan
Ol dehr ki mûcib hem de sâlib
Hayf olmayacak mı redde tâlip
Ey ey ezel va'dim ki hâk
Ey mâzî vü hafra-i hevelnâk
Eyyâmı ki bel' edip gidersin
Söyle bize neyleyip nidersin
Gasb eylediğin dem-i meserret
Etmez mi bu semte artık avdet
Ey gül ki safâ-yı kalb cânsın
Korkunç kayalar ki bir bansın
Ey bağır dilin muhavvef gârlar
Zindana şebîh pîşezârlar
Âsûde nişîn rüzgarsız
Mecrâ-yı fuyûz nev-baharsız
Bâri siz edin bu leyleyi yâd

Kim kahr-ı dehrden ola âzâd
Ey manzarası güzel bahîre
Aşk ehline bî-bedel mesîre
Her hâl sükûn şiddetinde
Etrâf be-sîm sûretinde
Eşcâr hazîn edâlarında
Av bahta ser-i kayalarında
Lerzân esip geçen sabâda
Etrâftan aks eden sadâda
Sîmîn-cebîn olan kamerde
Kim aks yüzünde nûr-perde
Dûr etme bu meclisi hayalden
Allah sıyânet et zevâlden
Ettikçe reyyâh burda seyrân
Etraftaki nisyânı nâlân
Eltâf revâyih-i nesîmin
İknâf havâli-i besîmin
Hâsıl burada ne ise me'nûs
Sem' basar vü müşâmme mahsûs
Nakl eyleyeler ki burda bir gün
Hem-bezm-i safâdı iki düşkün
Sadullah Paşa
Görüp ahkâm-ı asrı münharif sıdk selametten
Çekildik izzet ü ikbal ile bab-ı hükûmetten
Usanmaz kendini insan bilenler halka hizmetten
Mürüvvet-mend olan mazluma el çekmez ianetten
Hakir olduysa millet şanına noksan gelir sanma

Yere düşmekle cevher sakıt olmaz kadr ü kıymetten
Vücudun kim hamir-i mâyesi hâk-i vatandandır
Ne gam rah-ı vatanda hak olursa cevr ü mihnetten
Muini zalimin dünyada erbab-ı denaettir
Köpektir zevk alan sayyad-ı bi-insafa hizmetten
Hemen bir feyz-i baki terk eder bir zevk-i faniye
Hayatın kadrini âli bilenler hüsn-i şöhretten
Nedendir halkta tul-i hayata bunca rağbetler
Nedir insana bilmem menfaat hıfz-ı emanetten
Cihanda kendini her ferdden alçak görür ol kim
Utanmaz kendi nefsinden de ar eyler melametten
Felekten intikam almak demektir ehl-i idrake
Edip tezyid-i gayret müstefid olmak nedametten
Durur ahkam-ı nusret ittihad-ı kalb-i millette
Çıkar asar-ı rahmet ihtilaf-ı rey-i ümmetten
Eder tedvir-i alem bir mekînin kuvve-i azmi
Cihan titrer sebat-ı pay-ı erbab-ı metanetten
Kaza her feyzini her lutfunu bir vakt için saklar
Fütur etme sakın milletteki za'f betaetten
Değildir şîr-i der-zencire töhmet acz-i akdamı
Felekte baht utansın bi-nasib- erbab-ı himmetten

Ziya dûr ise evc-i rif'atinden iztırâridir
Hicâb etsin tabiat yerde kalmış kabiliyetten
Biz ol nesl-i kerîm-i dûde-i Osmaniyânız kim
Muhammerdir serâpâ mâyemiz hûn-ı şehâdetten
Biz ol âl-i himem erbâb-ı cidd ü içtihâdız kim
Cihangirâne bir devlet çıkardık bir aşiretten
Biz ol ulvi-nihâdânız ki meydân-ı hamiyette
Bize hâk-i mezar ehven gelir hâk-i mezelletten
Ne gam pür âteş-i hevl olsa da gavgâ-yı hürriyet
Kaçar mı merd olan bir can için meydân-ı gayretten
Kemend-i can-güdâz-ı ejder-i kahr olsa cellâdın
Müreccahtır yine bin kerre zencîr-i esâretten
Felek her türlü esbâb-ı cefasın toplasın gelsin
Dönersem kahbeyim yolunda bir azîmetten


Vatan bir bî-vefâ nâzende-i tannâza dönmüş kim
Ayırmaz sâdıkân-ı aşkını âlâm-ı gurbetten
Müberrâyım recâ vü havfden indimde âlidir
Vazifem menfaatten hakkım agrâz-ı hükümetten



.


Gönülde cevher-i elmâsa benzer cevher-i gayret

Ezilmez şiddet-i tazyikten te'sir-i sıkletten

Ne efsunkâr imişsin ah ey didâr-ı hürriyet
Esîr-i aşkın olduk gerçi kurtulduk esâretten

Senindir şimdi cezb-i kalbe kudret setr-i hüsn etme
Cemâlin ta ebed dûr olmasın enzâr-ı ümmetten

Ne yâr-ı cân imişsin ah ey ümmid-i istikbâl
Cihanı sensin azad eyleyen bin ye's ü mihnetten

Senindir devr-i devlet hükmünü dünyaya infâz et
Hüdâ ikbâlini hıfzeylesin hür türlü âfetten




Kemal

Mu'tekif

Terennüm

Ne acep çektiğim gam-ı sevdâ
Bulmadı i'tizâl ile gâyet!
Derd-i gurbet verip ana şiddet
Öyle bir sûret eyledim peydâ
Ki yüzüm cinlere verir dehşet!
Ne Hızr-ı kâr ger ne şedr-i hâl
Sevdiğimden ferâgat emr-i muhâl!
Terennüm
Yalnızlıkla her sözüm şuyûn
Otururken medde yârımla
Gurbete düştüm ihtiyârımla
Hastayım yok su'âl-i hâtır eden;
Nola hâlim bu âh zârımla
Dâ'imâ eylerim bu sırrı su'âl;
Ne netîce zuhûr eder ne mi'el
Terennüm
Yoğiken hatır-ı mükedderimin
Revnakı mühevveşim cânibde
Neyleyim belde-i ecânibde?
Gayb olursam ne var ki dilberimin
Âfitâb-ı cemâli gâyibde?
Acabâ şimdi ol ferişteh hemâl
Kimlere eylemekte arz-ı cemâl
Terennüm
Yok vücûdumda tâkat-i heyecân;
Medfene döndü olduğum mesken!
Korkar oldum ilâhi kendimden!
Hod be hod sorduğum şudur her an:
Vatanımdan bu semte yok mu gelân?

Söyle ey bâd kıble-i âmâl
Oldu mu ceyş-i hasm ile pâmâl
Terennüm
Hâlıkı belledim fakat özümü
Bilmeye mazhar olmadım hâlâ!
Uzleti ihtiyâr edip hattâ
On sene var ki görmedim yüzümü!
Nicedir şekl ü hey'etim acabâ?
Bir vücûdum hele misâl-i zulâl;
Bunu gölgemden ettim istidlâl.
Terennüm
Ne peri var ne de benî âdem;
Ne tasavvur eder isem nâyab!
Meş'alem berk rehberim seylâb
Muhbirim tünd-bâd ateş-i dem!
Bana gûyâ vuhûş olur hem-hâb
Gece deb-i sefîd eder ikbâl
Kara kuş gündüzün irâhe-i bâl!
Terennüm
Fikr ile hatırım tereddüdde:
Acabâ cin miyim veyâ insan?
Dâ'imâ gördüğüm şu bir yaban!
Eyledim külbe-i tecerrüdde
Doğduğum yer lisânını nisyân!
Bir du'â kılmaya olaydı mecâl
Emr-i hakkı ederdim isti'câl!

Terennüm
Serb-i murgân deşte arz-ı sipâs
Ki kalır ba'zı kere beyzaları.
Onu bulmaz isem gidip seheri
Yediğim geh sakız gehî ananas
İçtiğim de usâre-i şecerî.
Meşcerem meyvelerle olsa da mâl
Meyvelerle olsa da mâl
Kuşlara has aynı meytü'l-mâl.
Terennüm
Baş ucumda döner sehâb-ı kesîf
Yastığım taş yatak yerim toprak
Şiltem ot onda yorgan yaprak;
Hem-serim bir hayâl cism-i latîf
Ki münevver onunla leyl-i firâk!
Gerek eyyâm ola gerekse leyâl
Düşte dünyâda gördüğüm hayâl!
Terennüm
Her tecellîsi nâgehânîdir:
Yatıyorken bana mukâbil olur
Gülerek hâbgâha dâhil olur;
Sanki bir nûr-ı âsumândır
Bir mücerred mezara nâzil olur!
Devr-i ezmân tahavvül-i ahvâl
Dilerim vermesin mihre zevâl!
Abdülhak Hâmid

Yârab! Bu ne şûriş ü kıyâmet!
Hengâme-i haşre mi alâmet?
Ol nefs-i harîs pür le'âmet
Etmez mi bu fi'line nedâmet?
Bir nâm alacak şâh-ı zâlim.
Dünyâları kaplıyor mezâlim!
Almaz bunu havsalam hayâlim:
İnsanda nedir bu cehl-i muzlim?
Hem-cinsini makbere delâlet!
Îrâs-ı mazarrat vü sefâlet!
Yârab bu ne vahşiyâne haslet!
Eyâ bu mu bizdeki adâlet?
Kan akmada ri'âyet zaferden!
Ma'dûd oluyor bu zîb ü ferden!
Âzâde oldular seferden
Bir ordu çıkardı bir neferden!
Bir köy bularak şehirle şöhret
Bir millet olurdu bir aşîret
Bir melek de bir cihân-ı hayret!
Kâbil iken ey beşer! Bu sûret
Bir katre görüp gözün bu nehri
Hiç eyler mülk ile şehri;
Hem sonra olup zebûn kahrı
Bir şahısta seyr eder bu dehri!
İnsanı görüp er yine pîrâ
Lâzım mı tedellül ü müdârâ?
Her hükmünü eyliyorlar icrâ;
Göstermedi mi hükmü dâra?
Ey cehl ile çâk çâk olan halk!
Evhâm ile ra'şe-nâk olan halk!

Bir ordu değil helâk olan halk
Akvâm idi ser-be-hâk olan halk!
Bir melek ya bir şehir değildi!
Dehrin kad ü kâmeti eğildi!
Nısf-ı beşerin yere çekildi.
Bir zâlim için ilm değildi!.
"Na'aşa teveccüh ederek"
İşte bu da yâdigâr-ı zulmü!
Nakş-ı gazab nigâr-ı zulmü!
Ol dâhiyenin şikâr-ı zulmü!
Âlem gibi dilfikâr-ı zulmü!
Ey cism-i latîf hâba râm ol
Âsûde-i zulmet-i garâm ol
Rûhun gibi mâil-i hırâm ol
Zîb-âver menzil-i merâm ol.
Bu muzlimeyi getir de yâda
Gez şevk ile âlem-i ziyâda;
Aç çeşmini nezd-i kibriyâda;
Nûrun ola dembedem ziyâde!
Bir sâyedir ihtişâm-ı dünyâ
Tevkîf olunur mu sâye eyâ?
Leşkerleri mahva şeh-i müheyyâ;
Ya bir neferi eder mi ihyâ?
Hûnâb ile tıyneti nihândır;
Her zahmı figân eder dehândır;
Mâlîde-i sadme-i şehândır;
İşte bu yatan çocuk cihandır!
Yârab! Ne de mûcib-i temehhur
Hûn etmede câ be câ tebahhur!
Gâlip görüp eyliyor tefahhur;
Lâkin ecel etmiyor te'ahhur!
Gün olmada ser be ser mukaşşer;

Feryâd garyû; şu rûz-ı mahşer;
Mûcib ne buna? Nedendir ol şer?
Bir şahs olacak görüp mübeşşer!
Olmaz mı küşâde çeşm-i millet?
Tâ haşre mi sürmeli bu sıklet?
Hep zulmet cehldir ki illet
Dâ'im kalır bu hâb-ı gaflet!
Ey neyyir-i ma'rifet! Zuhûr et
İhyâ-yı mekâbir şuhûr et
Âtîye havâle-i zahûr et
Tenvîr-i metâli'-i dehhûr et!
Uçmuş gidiyor niçin bu duhter?
Gittikçe melâhati füzûnter!
Hallâkı onu böyle tâze vü ter
Nezdinde yakın mı görek ister?
Takdîr denir batar bir ordu;
Bir bülende yanar tesâdüf bu.
Takdîre tesâdüf ey Aristo
Birdir hele akl ise terâzi.
Yârabbi nedir bidâyet-i dehr?
Mâzî gibi yok mu gâyet dehr
Efsâne demek hikâyet dehr
Çıkmazsa bugün nihâyet dehr?
Eydir gehî cümlenin penâhı
Yoklukta vücut ile mebâhı:
Rûh-ı beşerin vusûlgâhı
Nezdinde ademse de ilâhî!
Hem vardır hem de yok bu derkâr; -yoksun- diyen etmiş olmaz inkâr.
Mevlâyı ne türlü etsem efkâr;
İkrâr çıkar netîce-i kâr!
Râh-ı ebediyet iktinâhı!

Setr etmede zulmet menâhı!
Nezdin mi değil bunun penâhı?
Yârab! Bu kızın nedir günâhı?
Harbin bu siyah gündüzünde
Rûhu uyumakta na'aşı zinde
Düşmüş erimekte yeryüzünde
Kan damlasıdır kazâ gözünde!
Yârab! Ne demek bu kahr-ı tedmîr?
Takdîr değilse mahz-ı tedbîr;
Almış onu da ya ol cihangîr
İskender elinde tîğ-i takdîr!
Abdülhak Hâmid

Hüsn-i ezelî tecessüm etmiş
Dünyâya bakıp terahhum etmiş
Mahzûn mahzûn tebessüm etmiş
Ol handesinin dehânın olmuş
Girmiş nice gufte-gûy-ı aşka
Her şîveni yâda başka başka
Bülbül gibi tercümânın olmuş
Vermiş kadar makâma revnak
Gülgonca iken terennüm etmiş

Subh-ı ezel ibtisâma düşmüş
Fecri fem-i gonca fâma düşmüş
Ol fem ne güzel makâma düşmüş
Bir handesi görünce dersin

Her kûşede bir sabah açılmış
Her zerreye bir güneş saçılmış
Baksan dehâna zannedersin
Mûsâ gibi duracakmış el-hak
Allah ile de tekellüm etmiş

Hüsnünde bu i'tilâ nedendir
Mehtâb yanında yâsemendir
Parlaklığı mihre hande-zendir
Hiddetle kazarsa da zâlim
Benzer mi cemâli sâf-ı aya
Mihr olsa eğer peyinde sâye
Gîsûsu gibi kalırdı muzlim
Bir şûh kıyâfetinde bak bak
Envâr-ı Hüdâ terâküm etmiş

Hurşid-i hilâl olur mu yârab
Bir yanı da âl olur mu yârab
Bir böyle cemâl olur mu yârab
Yârab bu ne hüsn-i âlihâne
Elvânda mı ruhlar görünmüş
Ervâha mı nurlar bürünmüş
Arş inmedi ya bu hâkdâne
Nâzende vatan değilse mutlak
Hüsn-i ilâhesi teverrüm etmiş



Zannetme ki bir kenâra gitti
Tâih ile iftihâra gitti
Yerlerde benim gibi sezer mi
Her jâlesi giryeden nişandır
Her goncası parça parça kandır
Bilmem sevişi benim kadar mı
Ya hiç ölü görmemiş mi toprak
Kim tâ bu kadar te'ellüm etmiş
Kemâl

Ruhsârı siyeh nikâba girse
Mehtâb da bir sehâba girse
Deryâ-yı kamer eder de muzlim
Pür nûr eder eşkimi hayâli
Gösterse cemâlini zâlim
Aslâ olamaz güneş misâli
Ruhsârını halka açmasın hiç
Ta mugarreb nâza kaçmasın hiç
Aks eylese âleme zülâli
Her nûru donuk görür e'âli

Tanzîrinin olsa ihtimâli
Hüsn-i ezelî ayân olurdu
Hurşid bile nihân idi
Bir âlem-i imtihân olurdu
Mehtâb ile encemin zülâli

Encemle zulâl olurdu
Bilmem zaman ne hâl olurdu
Envâr bile hayâl olurdu
Rüyâmda girse hüsn ü ânı
Gözden bile saklı pek nihânı
Kemâl
Kızmış gül hayâ bozulmuş
Elvânına bak ziyâ bozulmuş
Bilmem ne sebeple rengi çemen
Sahbâ bulanık safâ bozulmuş
Tâbında cemâli tavrı gamnâk
Mehtâb güzel hava bozulmuş
Meh-rûyuna varsa karşı gelmiş
Hurşiddeki cilâ bozulmuş
Güldeste-i hüsni toplanınca
Bin bâğ ferahfezâ bozulmuş
Rahm etse de başka bir beldâır
Ben hasta mehlikâ bozulmuş
Bir hande niyâz edince gönlüm
Kızmış gül hayâ bozulmuş
Kemâl
Bir Hüsnün Hüznü
bir ferişte-i rü'yâ mıdır nedir bilmem
Ya muttali' şeb-i yeldâ mıdır nedir bilmem
Göründü bir gece baktım ki uçtu misl-i şehâb
Göründü mevce-i deryâ mıdır nedir bilmem
Dokundu fikrime bir fikr idi müşâbih berk

yüz ki nûr-ı tecellâ mıdır nedir bilmem
Hakîkaten onu gördüm mü ben tesâdüf edip
Ya görmedim de bu hülyâ mıdır nedir bilemem
Bütün sevâbeti çeşmim bu şeb siyâh görür
Bu bir nişâne-i sevdâ mıdır nedir bilmem
Olan derûnuma târı keder midir yoksa
Gubâr-ı çehre-i eşyâ mıdır nedir bilmem
Şafak mıdır şu geçen yâd-ı hüsn-i yâr mıdır
Nücûm-ı sâhire peyâ mıdır nedir bilmem
Sebep nedir beni mecnûn-ı aşk edip gitti
mâh-pâre ki Leylâ mıdır nedir bilmem
Hayâli hâb mıdır? Dâr-ı âhirette miyim?
Ayân bana dünyâ mıdır nedir bilmem
Garip!.elimde kalem zulmet eylerim izhâr
Sevâd hâtır-ı şeydâ mıdır nedir bilmem
Mâ'il-i kâkül-i cânân mıdır bu şi'r-i ba'îd
Nesîm-i cennet-i a'lâ mıdır nedir bilmem
Yazar yazar dururum maksadım tefekkürden
nâzenîni temennâ mıdır nedir bilmem
Bana siyah gelir çeşm-i mâ'î-i cânân
Siyeh midir ya şehlâ mıdır nedir bilmem
Nasıl gözünde nümûdâr olur ulviyet
Delîl-i âlem bâlâ mıdır nedir bilmem
Kalır yazar gibi duvara bî eser-i vâveyl
Bu yazdığım ki takaza mıdır nedir bilmem
Nedir tehâcümü halkın kıyâmet olmaya bu
Gelen serv ü dilârâ mıdır nedir bilmem
Onun letâfeti mi ruhbahş-ı leyl olmuş
Safâ-yı bedr-i musaffâ mıdır nedir bilmem
Çiçek midir açılan yâreler bu gülşende
Ki hûn-ı dil ona mecrâ mıdır nedir bilmem
Benim içimdeki çeşmân-ı ıstırâbı dahi

Açan gonca-i rağnâ mıdır nedir bilmem
Küşâd eden ya efvâh-ı bî-günâhı bugün
Onu vuran yed-i gubarâ mıdır nedir bilmem
Bu türlü tâze vürûd olmanın nedir ciheti
Ölüm ki maksad-ı aksâ mıdır nedir bilmem
Gubâr-ı hüsnüdür ol mehveşi dilimdeki hâl
Sözümde de hüveydâ mıdır nedir bilmem
Bulur içimdeki hâletinde intihâ şi'rim
İçim ki senin musallâ mıdır nedir bilmem
Abdülhak Hâmid
Hem muârız hem muvâfıktı Ziyâ ile Kemâl
Şule-i berkiyyede mevcûd iki kuvvet gibi
İttihâd olmazsa hâsıl nokta-yı maksûdda
Çehreler ma’kûs idi şu gördüğüm sûret gibi
İttihâd ettikçe ammâ bâşına zâlimlerin
Yıldırımlar yağdırırdık berk-i hürriyet gibi
Bir ziyâdır hâke düştü arşa etti in’itâf
Mazharı bu hâk olan bin nûr-ı ulviyyet gibi
Nûr-ı Hakk’a iltihak etti Kemal-i zârını
Tek bıraktı bu cihanda sevdiği millet gibi
Kemâl
Ey mâtemi her yerde bana hem-reh olan yâr
Oldum yine bak mihr-i hayâlin ile bîdâr
Dönse de hayâle zulumât olsa mekânım

Mümkün mü unutmak seni ey yâr-ı vefâkâr
Hâk olsa da zihnim seni tasvîr kılar
Mahv olsa şu munzır seni eyler bana ihtâr
Mahşerler içinde tutarım nûrunu her bâr
Pür berf-i çemen açmada âgûş-ı firâkın
Muzlim geceler mâtem-i zülfün kılar ikrâr
Cismin sanırım hâbgehim üzre nesîmi
Senden bana bir nefha vü birer refref-i eşcâr
Feryâd ederim taşlar olur hâlini mazhar
Giryân olurum geçmişi tekrâr eder ezhâr
Emvâc kılar gönlümü pür-hûn-ı te'essür
Encem getirir hatırıma bir nice esrâr
Bir şey yoğiken hâline âgâh acebdir
Her şey beni senden kılıyor bunda haberdâr
Tedkîk ile hâlâtına baksın tarafeynin
Çok fark görürler diyemem yâr ile ağyâr
Sen hâk-i siyeh bense kan ağlar yine bir hâk
Sen meyyit-i sâkin beni mevt etmede biraz
Pâyında mukâbir bana olmuş gibi meftûh
Bâlâda sehâ'ib seni eyler gibi izmâr
Bir söz bulamam kılmaya ta'rif bu hâli
Tekrar ederim söylediğim sözleri nâ-çar
Hayretlenirim hayreti tasvîr ne mümkün
Hayret ile pâyân veririm hayrete tekrâr
Pîşinde geçer yerlere envâr-ı zekâvet
Girdâb be girdâb kalır cuşiş-i efkâr
Baktıkça şu dehre görürüm hâb hayâlât
Baktıkça sana mihr-i hakîkat döker envâr
Bir lahza-i ömrümde durur asr-ı köhne-sâl
Bir katre eşkimde ayandır yem-i zühhâr
Yok şüphe ki bu hâl-i te'essür geçecektir

Bir gün ne mü'essir kalacak bunda ne âsâr
Ey hâlık-ı âlem azıcık çerhini zabt et
Mahlûkuna gadr eyleye lâyık mı gaddâr
Göster bana tekrar meh-rûyu kıl izhâr
Yıldızlar ki karşı çıkıp arz ede ruhsâr
Eyyâm-ı bahâr oldu çiçekler bütün açtı
Kalsın mı benim gonca-fem hasret-güftâr
İsvâk mesâyir şu mehâsinle ne cennet
Lâyık mı benim hurûşum kılmaya reftâr
Lâyık mı benim rûh-ı revânım kala hâmûş
Pür velvele-i sıhhat iken arz bu miktar
Lâyık mı senin zînet-i sun'un düşe hâke
Lâyık mı senin nûr-ı cemâlinde bu dîdâr
Lâyık mı ki ol matla'-ı envâr ola bir zıl
Lâyık mı ki ol gonca-i ümîd ola bir hâr
Yârab bu temâşâyı bu sevdâyı bu derdi
Kimden kılıp izmâr kime eyleyim izhâr
Nahlinde ufûl eyleye bin âh-ı şerer-bâr
Olsun sana rûh-ı ezelî şem'a-i terebbüt
Ey saf melâ'ik yakışan kabrine duvâr
Abdülhak Hâmid
Hyde Parktan Geçerken

Nedir mahvolmuş iş'ârım benim îcâd eder bir kuş
Bütün şâ'irleri ahkâmına münkâd eder bir kuş
Neden bilmem bugün kalbimde bir feryâd eder bir kuş
Bu vîrân hatırım bir fikr ile berbâd eder bir kuş


Urur feryâda bir yekpâre bâd bâ-müdâd olmuş
Perişandır tutarsan cümle heykeller rimâd olmuş
Zevâl erişmiş bahâra cûylar yekser cemâd olmuş
Onun gelmiş ziyâret birle rûhun şâd eder bir kuş

Tecessümler kılarken her cihetten serdi-i firkat
Düşerken pâre-i berfe müşâbih girye-i hasret
Acep kimden alıp kılmakta arz müjde-i vuslat
Baharı sevgilim senden mi istişhâd eder bir kuş

Seninle hem-dem bir saha-i beyzâda ben ey gül
Gelir bir kühsâr-ı ma'nevîden bin dem bülbül
Niçülmüş altı ay zarfında yârab gonca vü sünbül
meş'aller ki yâdımda bu şeb îkâd eder bir kuş

Ve birer dehşet bugün bir kabr-i seyyârım çemen berdûş
Eder tevhîş esîr-i gurbetim çıktım vatan berdûş
Bulutlar incimâd etmiş ağaçlıklar kefen berdûş
Bakıp yıldızlara hayretle istib'âd eder bir kuş

Ne anlarsın bu hâlimden benim ey çehre-i reşen
Meserretten mi mâtemden mi bilmem ettiğim şuyûn

Firâkıyla hûr-ı nâzenînin azm ederken ben
Bu hiçistân-ı nisyânı behişt âbâd eder bir kuş

Nedir mücrim değil işkenceden dûrum fakat bedbaht
Dahîl-i cennet hem-sohbet-i hûrum fakat bedbaht
Sa'âdet-yâb-ı sıhhat şâd mesrûrum fakat bedbaht
Nasıl bir yâdigârın derdidir bu yâd eder bir kuş

Baka bahş-ı fenâ bir savttır bu âsumânîdir
Ki her bir nağmesi bir şi'r-i sâf-ı bî-medânîdir
Bu ebyâtın ki şâ'irerce ser tâ ser ma'ânîdir
Ne mümkün bilmeden mefhûmunu inşâd eder bir kuş

Nasıl mümkün olur denmek onun zevkinde yok bir şey
Figânı bî-sebeptir hüzn ile şevkinde yok bir şey
.
Onun fevkinde istihzâ-yı istibdâd eder bir kuş

Alır lezzet bizlerden ziyâde âb-ı cârîdir
Nesîm-i kûh peymâdan sehâ'ibden sahârîden
Letâ'iften ne gördüyse bilip eltâf-ı bârîden
Dıraht üstünde bir diğer kuşa ta'dâd eder bir kuş


Veriri dünyâya ol ma'mûre-i süflâya ulviyet
Verir vicdâna ol neş'etine edyâna emniyet

Bu serbâzâna mantıklarla kim îrâd eder bir kuş

Eser görmekteyim yârab şu hayvancıkta şefkatten
Olur fikrimdeki mağrible bâhis-i rûz hilkatten
Acep gönlüm müdür me'yûs olup nûr-ı hakîkatten
Zulâm-ı leylden karşımda istimdâd eder bir kuş

Beni sen sevgilim ma'zûr gör ma'zûr mecnûnum
Gözümden yaşlar akmakta fakat billah mecnûnum
Nasıl mehtâba âşıksam sana ben öyle meftûnum
Habîr olsa bu hâlimden bana imdâd eder bir kuş

Bugün bir makberin müştâkıyım ben eylerim feryâd
Seninçün de yarın hasretle etsin makberim feryâd
Onun gûşunda da bilmem olur mu sözlerim feryâd
Nedir yârab beni feryâd ile mu'tâd eder bir kuş

Zemistân içre kalmış yâdigâr sayf-ı handândır
Fenâdan bahs eder bir bülbül-i kudsî-i rıdvandır

Beyruttan gelse lâyık hüdhüd-i sâ'i-i cânandır
Beni îkâz için ihyâ için bîdâd eder bir kuş

Değil ben kalb-i hâmûş değil ey zühre-i esmer
Senin mührünle söz söyler bugün bir resm-i büt-peyker
Sevâbetten inen nûra seni tercîh eder yerler
Mezâhirden çıkan rûhu sana isnâd eder bir kuş

Meserret görmek istersen eğer ekdâr hâlinde
Beni seyr et ki handânım ben âh zâr hâlinde
Acep zihnimden istihrâc edip iş'âr hâlinde
Alır fikrim benim kendi gibi âzâd eder bir kuş

Birisin tâc-ı dânişden fakat pâyında yok bendin
Acep.ey kuş bu milletten mi öğrendin
Bana öğrettiğin ilme acep vâkıf mısın kendin
Bütün insanlara ey arz-ı isti'dâd eder bir kuş

Güzâr ettim bu gurbetgehde bir çok deşt ü deryâdan
Ne gördümse yazık tefrîk olunmaz şimdi rü'yâdan
Fakat çıkmaz senin âvâz-ı hüznün gûş-ı hülyâdan
Ölürsem de olur rûhum benim feryâd eder bir kuş
Abdülhak Hâmid

Küçük Melek

Ey mukaddes çocuk ki çeşmânın
Âsumandan nişânedir mahzâ
Dense olmaz mı lâyık şânın
Sana bir nûr-ı muttali' sevdâ
Pîrler feyz alır şebâbından
Bahrler cûş eder habâbından

Kisvetin bir melek kıyâfetidir
Yaraşır âb içinde mâlikeye
Bahş eden hâlinin letâfetidir
Bir hakîkat bu şeb melâikeye
Daha kalbin değil iken mahzûn
Gözlerinde ne hüzündür meşhûn

Meclise arz kıldığın sûret
Berklerden serî' idi gûyâ
Ebedîdir tasavvuru ammâ
Dilde ayn-ı tahayyül cennet
Çocuğa kim demiş küçük şeydir
Bir çocuk belki en büyük şeydir

Her ne giysen kızım meleksin sen

Hep mehâsin senin libâsındır
Şemmeler teşne-i temâsındır
Kendi bağında bir çiçeksin sen
Andırırsın şi'r-i sâfîye
Ki eder nazlar kavâfîye

Gidecektir seninle Londra'dan
Şi'ir-i Türkîye revnak-ı diğer
Verecektir zaman geçip aradan
da âtîye sen gibi zuyûr
Yaşa lutfunla ey sabî-i latîf
Sana muhtaçtır kavî vü zayıf

Kilk-i ressâm ve levha-i şâ'ir
Doldu sun'ile vech-i zî ferîkin
Per ü bâlinde ey gül-i tâ'ir
Mütebessimdir baharı mâderinin
Seni kimdir güzel kılan böyle
Gül deferdâmızı bu şeb söyle

Kanadından gelen revâc ile
Gidiyor ıstırâb dillerden
Şevk-i mihrinle bin levâyih ile
Doğuyor mâhtâb dillerden
Eyledin ey ferişte-i rü'yâ
Hem bizi hem bu leyle-i ihyâ

Abdülhak Hâmid Bey

Her yer karanlık pür nûr mevki!
Magrip mi yoksa makber mi Yarab?
Ya hâbgâh-ı dilber mi Yarab?
Rüya değil bu aynile vâki!
Bir gülşen olmuş bak şu harabe
Ebr-i seher mi düşmüş türâbe?
Mezarın başında

Yârim mi medfûn? Ay mı tutulmuş?
Dikkat şu sönmüş nûr-i nigâha!
Kabri çiçekten bir türbe olmuş
Dönmüş türbe bir haclegâha!
Bir haclegâha döndüyse türben
Aç koynunu aç ma’şûkanım ben!

Tûbâ yaratmış bir şûra zavallı
Yok bir açılmış hûri kucağı!
İsmet yatağı Allah ocağı;
Cennet sediri cânân mezarı;
Ya bir velîdir gelmiş de vücûda
Etmiş mü'ebbed sûrette secde!


Mutlak bu yerde olsun zevâlim;
Hurşîdim işte karşımda gârip!
Hurşîd ölgün hurşîd muzlim;
Maşrık kararmış yatmakta mağrib
Mâtem libâsım aksiyle gülşen!
Bir leyl isem de bir leyl-i rûşen!

Hep başka başka ezhâr açılmış!
Nahl-i emel mi cism-i nezzârın?
Benzer şehâba senin mezarın
Düşmüş zemîne nûru saçılmış!
Gök mü yarılmış yârab nedir bu
Ezhâr pür nûr envâr hoş bû!

Yarın aranmaz yâri bulunca;
İndimde sensiz cennet de boştur!
Hâkin dişinden böyle olunca
Elbet derûnu bundan da hoştur!
Sen nûr içinde yattıkça öle
Ben mâteminle durmam ya böyle!

Kudsiyetinde lâzım mı te'mîn?
Bak Leylâ kabrin etmekte ihyâ!
Senin semâvî yâhud gûyâ

Bahr-i çemende biraz kan etseydim ihdâ
Bilmem ne sûret eylerdi peydâ?

Dolmuş semenle etrâfı yâhud
Yağmış bu hâke berf-i mu'attar!
İnsan kalıp da mebhût bî-hod
Ölümünde bilmem olmaz mı muztar?
Meyyit değil bu bir rûh-ı nâ'im;
Bense başında bir senf-i kâ'im!

Ben gece senden ikrâh ederdim;
Çirkindi bence zâtın sıfâtın.
Ma'lûmum oldu sonra vefâtın
Aşkınla işte dûçâr derdim!
Öldükde öyle menkûhan oldum!
Gâyib ne varsa hep sende buldum!

Kabr-i münîrin mihrâbım oldu:
Zülf-i siyâım zünnârın olsun!
Gönlüm bu dîni ismetle buldu.
Bâtıl değil ki haksız tutulsun!
Ben emr-i aşka ettim ita'at;
Elbette zühre eyler şefa'at!


Ey hâbgâh-ı dârü'l-emânım.
Geçmiş zamanı ben yâda geldim!
Aç koynunu aç ferydâda geldim
Hicrân içinde geçti zamânım!
Ömrüm fenâya olmakta müncer;
"Bir küçük hançer çıkararak"
Miftâh-ı kabrin işte şu hançer!

Bir râhib etti miftâhı teslîm;
Sanki mezarın bâb-ı cinândır!
Varmış desinler bir başka iklim
Aç koynunu aç halkı inandır!
Seyyândır onda her ferd her ins;
Müsellem mesîhi yeniden vü yek cins.

Mümkün mü olmaz etsen de ihsân
Bez bir kefenle gitsen de behişte?
Bî-çâre kaldım üryânım işte;
Râzıyım olsam hâkinle yeksâ
Aç koynunu aç kopsun kıyâmet!
Çökmüş desinler bir bürce zulmet?

Bir bürce zulmet bir zılle mehtâp
Bir hüsne mâtem bir nefse vicdân!
Seyr eyle şeytan düşmez mi bî-tâb?
Bir veche münker îmanla handân!

Ya olmayanlar olmaz mı mefkûr?
Nûr-ı hidâyet toprakla mestûr!
Abdülhak Hâmid
Bunda doğmuştur mesih etmişse de mihre su'ûd
Bunda inmiştir kelime nûr-ı hak bi'l-iftihâr
Âdemi cennetten ib'âd eyleyince girdikâr
Cennete tutmuş bedel etmiş bu hâki ihtiyâr
Hıfz eden tohm-ı hayât âlemi küşti-i nûh
Eyledi bu hâkdânın bir kenarında karar
Âdemi şeytan bu yerlerde nümûd eylemiş
Ateşi Allah da bu yerlerde etmiş lâlezâr
Nağme-i Dâvud senden nâle-i Sokrat ile
Dîn ü aklı eylemiştir birbirine yâdigâr
Zulme tâ mağlûb olunca eyleyen sendin yine
Ordusuyla âleme bin türlü İskender nisâr
Kemâl
Şu ağaç çeşm-i ibrete uruyor
Yazda da kışta da yeşil duruyor
Zannedersin çemen kıyâm etmiş
Kudret-i hakka ihtirâm etmiş
Kezâ
Yârimin düşmüş yine zülf-i siyâhı boynuna
Eski şâ'irlerce küfr etmiş günâhı boynuna
Kim görse gerden-i sâfın Hüdâ göstermesin

Toplanıp düşmüş sanır nûr-ı ilâhî boynuna
Kezâ
On Dokuzuncu Asır
Erişti evc-i kemâlâta nur-i idrâkât
Yetişti rütbe-yi imkâna kısm-ı mümteni'ât
Besait oldu mürekkeb mürekkeb oldu basît
Bedahat oldu tecârible hayli mechûlat
Mecaz oldu hakikat hakikat oldu mecaz
Yıklıdı belki esasından eski ma'lumat
Mebahis-i felek ü arz ü hikmet-ü kimya
Değil vesavis-i ezhan ü vehm ül temsilat
Mesail-i nazariye tecarib oldu sened
Erişti hadd-i yakine fusul-i zanniyet
Ukuul-i zahire said feza-yi ecrama
Kuva-yi cazibe kaanun-i paye-yi mir kaat
Nüfus-i Rakire nazil kırare-yi arza
Delil-i mebhas-ı tekvin defain-i tabakaat
Heva vü berk ziya vü buhar ü miknatis
Yed-i tasarruf-i insanda unsur-i harekat
Ziya hayalen iken şimdi bi'l-fiil sai
Zılal zail iken şimdi ziver-i mir'at
Seda hisab-i mesafatta muhbir-i sadık
Buhar zulmeti tenvirde ebda'-i ayat
Cihat-ı erbaaya berk nakil-i ahbar
Buhar bahr ü ber üstünde Hızr-ı nakliyyat
Tefahür eylemesin mi bu asr a'sara
Kısalttı bu'd ü mekan ü zamanı muhtereat
Ne kaldı çeşme-yi Hayvan ne Daru-yi Sührab

Ne kaldı nüsha-yi efsun ne hükm-i tilsimat
Ne kaldı sa'd-ı tevali' ne kaldı nahs-ı kıran
Ne kaldı reml ü kehanet ne kaldı cifriyyat
Ne var hümada saadet ne var şeamet-i bûm
Mukayyed asl-ı iradata cümle me'culat
Ne atlas alemi hamil ne zühre fail-i kü Il
Değil ukuul-i Felatun usul-i tekvinat
Ne kaldı zann-ı tenasüh ne kaldı nar-ı mecus
Değil ukuule ekaanim kıble-yi hikat
Esas-ı hikmet-i asr oldu vahdet-i Barı
Taammün eyledi asl-ül-usul-i mu'tekadat
Bulur gider cihet-i vahdetin umum milel
Vücud-i vahdeti müsbit olunca ma'kuulat
Hudud-i hakk vezaif muayyen ü sabit
Ne kaldı cebr ü tagallüb ne kaldı keyfiyyat
Hukuuk-i şahs ü tasarruf masun taarruzdan
Verildi alem-i umrana başka tensikaat
Ne Amr Zeyd'in esiri ne Zeyd Amr'a veli
Müessis uss-i müsavata nass-ı mevzuat
Münevver eyledi ezhanı intişar-ı ulum
Mükemmel eyledi noksan-ı feyzi matbuat
Megarib oldu dirigaa metali-i irfan
Ne kaldı şöhret-i Rum ü Arab ne Mısr ü Herat
Zeman zeman-ı terakki cihan cihan-ı ulum
Olur mu cehl ile kaabil bekaa-yi cem'iyyat
Sadullah Paşa
Bir Muhâcir Kızın İstimdâdı


İşte şu mazlumun teni
Bak lekelenmiş dâmeni
İnsan mı sandın düşmeni?
Allah için öldür beni
Allah hıfzetsin seni.

Gelmekle bir kız yanına
Kaçmak düşer mi şânına?
Verme zarar imânına.
Allah için öldür beni
Allah hıfzetsin seni.

Bâr oldu cismim duşuna
Kan oldu bak ağuşuna.
Girmez mi nâlem gûşuna?
Allah için öldür beni
Allah hıfzetsin seni.

Yekser mezar oldu vatan
Boynumda hâzırdır kefen.
âdâya fırsat değmeden

Allah için öldür beni
Allah hıfzetsin seni.

Artık çalışma çareme
Düşmenle gel gir areme
Bir kurşun at da yâreme
Allah için öldür beni
Allah hıfzetsin seni.
Kemal Bey
Vâveylâ

Feminin rengi aksedip tenine
Yeni açmış güle misâl olmuş
İn'itâfile bak ne âl olmuş
Serv-i sîmîn sakalı gerdenine
Bu letâfetle ol nihâl-i revân
Giriyor göz yumunca rü'yâma
Bu tasavvur dokundu sevdâma
Ah böyle gezer mi hiç cânân
Gül değil arkasında kanlı kefen
Sen misin sen misin ey garib vatan
Nevha

Bu güzellikte hiç bu çağında
Yakışır mıydı boynuna kefen
Cisminin her mesâmı yâre iken

Tuttun evladını kucağında
Sen gidersen bizi kalır sanma
Şühedân oldu mevt ile handân
Sağ kalanlar durur mu hiç giryân
Tende yaştan ziyâdedir al kan
Söyleyen söylesin sen aldanma
Sen gidersen bütün helâk oluruz
Koynuna can atar da hâk oluruz
Nevha

Git vatan Ka'be'de siyaha bürün!
Bir kolun Ravza-i Nebî'ye uzat
Birini Kerbelâ'da Meşhed'e at
Kâ'inâtta hey'etinle görün
Bu temâşâya Hak da aşık olur
Göze bir âlem eyliyor izhâr
Ki cihanda büyük letâfeti var
letâfet olunsa ger inkâr
Mezhebimce demek muvâfık olur
Aç vatan göğsünü ilâhına aç!
Şühedânı çıkar da ortaya saç!
Nevha

De ki Yâ Rab bu Hüseyn'indir
Su mübarek Habîb-i zî-şânın
Su kefensiz yatan şehidânın

Kimi Bedr'in kimi Huneyn'indir
Tazelensin mi kanlı yâreleri
Mey dökülsün mü kabr-i eshâba
Yakışır mı sanem bu mihrâba
Haç mı konsun bedel şu mîzâba
Dininin kalmasın mı bir eseri
Âdem evlâdı bir takım câni
Senden alsın mı sâr-ı şeytânî
Kemal Bey
Ukûk erbâbına meydân-ı ibrettir mezaristan
Fenâ-yı âleme bürhân-ı kudrettir mezaristan
Gelenler bilmemiş dünyayı hem bilmek de müşküldür
Bulunmaz sâhil-i ummân-ı hayrettir mezaristan
Hakâyık herkesin mâhiyet-i keyfince zâhirdir
Hayat ehli sanır zindân-ı mihnettir mezaristan
Yatar dehşetli âguşunda bin evlâd-ı hürriyet
Sanırsın mâder-i şebân millettir mezaristan
Bilinmezse müsâvât-ı beşer devrân-ı fânîde
Onu tefrîk için mîzân-ı hikmettir mezaristan
Hikmet Bey
Yâd eder candan zâlim âşıkı yâd etse de.
Mevt ile eyler gâm-ı âlemden âzâd etse de.
Ademe insâfı yoktur âlem-i pür-mihnetin;
Mâtemi der-pey gelir îd ile dilşâd etse de.
Hasbeten lillâh olur zannetme şeyhin himmeti
Kasdı istihlâftur İblis'i irşâd etse de.
Bâr-gâh-ı adli vîrân eyleyenler âdemin

Başına zindân eder dünyâyı âbâd etse de.
Şeytanetten dûr olan hak-gûyâ sad efsûs kim
Her sözü merdûd olur Allah'a isnâd etse de.
Âlem-i meyden müferreh bir cihân olmaz bize
Ger kazâ her lahzada bin âlem îcâd etse de
Himmet-i reh-berden istiğnâ eden fikr-i hakîm
Bezm-gâh-i Kurb'a varmaz tayy-ı eb'âd etse de.
Râhına hâk olmadan dûr idemez üftâdeni
Devr-i gerdun sâye-yi hurşîdden yâd etse de.
Senk-bâr-i cevr olan tahrîb-i kalb-i âleme
Haşr olur Haccâc ile bin Kâ'be bünyâd etse de.
Merdim ayrılmam yolumdan bîşezar-i himmetin
Her bün-î nahlinde ger bir şîr feryâd etse de.
Ben esîr-i aşkıyım sultân-ı hürriyet Kemâl
Alemi yek-ser alâikten ser-âzâd etse de.
Kemâl
Gül ruhlarının misali yoktur.
Hurşidin rengi âli yoktur.
Ağyar ile ülfet etmek ister
Ben ölmeden ihtimali yoktur.
Cevretme değil fedayı aşka
Öldürse dahi vebali yoktur.
Aşkın ebedî durur gönülde
Mihr-i ezelin zevâli yoktur
Allah’adır istinadım ancak
Nevi beşerin kemâli yoktur.
Kemâl Bey

Hikâye-i Bâz Hanfesâ
Birleşip şâhin ile bir hanfesâ
Nîk ü bed bir yerde olmuş rû-nümâ
Âşinâ-yı bûm olup nesr-i felek
Eylemiş şeytan ile ülfet melek
Kesb-i sûret eyleyip cem'-i tezâd
Âb ateşte görünmüş ittihâd
Meyl edip yekdiğere mahbûb zeşt
Resm olunmuş bir yere nâre vü behişt
Açılıp bâb-ı sühan ba'de'l-İslâm
Varmış ol serhade kim sevk-i kelâm
Eyleyip bâza senâlar hanfesâ
Demiş "Ey mahsûd sîmurg hümâ!
"Ülfetin kâmyâb etti beni
"Âşıkın oldum görelden ben seni
"Neyleyim ey tâ'ir-i evc-i celâl
"Tıynet-i pâkinde nâkıstır Kemâl
"Meşrebinde yok vefâya intisâb
"Olamazsın lâ-cürm-i âlicenâb
"İnse mâni'dir gurûr nahvetin
"Zulme mâ'ildir mizâc hilkatin
"Bâhusus asl-ı esâsın cüstucû
"Sayd edersin kebin vü tâvûs hümâm
"Ekl edersin lahm-i mekrûh-ı haram
"Dembedem kan içmeye mu'tâdsın
"Gamze-i hûbân gibi bî-dâdsın
"Vahşetin ondan olup dâ'im füzûn
"Hısm ağyârın kavî bahtın zebûn
"Hem cenâh olsan gelip bu kemtere

"Bir tüyün mutlak düşürmezdim yere
"Gark edip bahr-i nevâl-i ni'mete
"Vâsıl eylerdim kemâl-i izzete
"Çeşm-i im'ânın olup seyr ü karîr
"Lezzet-i dünyâdan olurdun habîr
"Urmayıp dâmân-ı sabra dest pâ
"Ağzının tadın bilirdin dâ'imâ"
Bâz kim bu sözleri etmiş semâ'
Hayretinden eylemiş devr-i semâ'
Fart-ı lînetle demi "Ey yâdigâr!
"Ey hakîm-i zî-fünûn rûzgâr!
"Bast tafsîl eyleyip ahvâlimi
"Senin ta'rîz ile kırdın bâlimi
"Hâl ü şânım hüccet-i kâfi sana
"Pençe-i ta'zîri bâz etme bana
"Sen de ta'yîn et nedir rızkın senin?
"Anlaşılsın cevherinden ma'denin
"Kande hâsıldır sana dâmân-ı pâk
"Var iken sende bu tab'-ı herzenâk
"Ekl ü şürbün tab'ına mir'attır
"Tıynetin terkîb-i kazûrattır
Gûş edince hanfesâ bu sözleri
Hış hiddetten ferâmûş gözleri
"Sen demiş fehm etmemişsin ey herif!
"Bana ihsân kıldığın rabb-i latîf
"Ben tabîb-i hâzık-ı rûşen dilim
"Ârif-i hikmetşinâsım kâmilim
"Reng-i rûyum nûr-ı esveddir benim
"Mağz terkîbim aceb kandedir benim
"Her ta'âmım turfe bir ma'cundur
"Şehd ana nisbet şernek dûndur

"Kûh ise nâmı nola mânend-i kûh
"Bana ondandır bu âsâr-ı şükûh
"Ona haddin mi hakâretle nazar
"Feyz alır ondan bozulsa müşk-i ter
"Bâğ bostana ederler ta'biye
"Hâke onunla verirler terbiye
"Safreti altına benzer rûyunun
"Şöhreti dünyâyı tutmuş bûyunun
"Terk-i cân eyler yolunda kâğ-ı lâğ
"Ondan olmaz dûr bir enf ü kulâğ
"Ondadır hâsiyet-i eşyâ bütün
"Sûret-i terkîb ü cezâsın düşün
"Eylemem ben sen gibi lâf güzâf
"Sözlerim mahz-ı hikmettir bî hilâf"
Gûş edip bu sözleri bîçâre bâz
"Bak" demiş "Ey feylesof-ı kâr-sâz!
"Maksadım ta'rîzden vârestedir
"Herza hâr-ı mi'deye vâbestedir.
"Çün değilsin fârık- adl ü sitem
.Yiyip hikmetten urma bâri dem!"
Kâzım Paşa
Murassa'
Bekâ yezdâna şâyandır; fenâ ekvâna evlâdır
Vefâ insana çeşbândır; cefâ hayvana ahrâdır.
Kaderdir hep kederdir hep haberdir hep aberdir hep
Bu dünyâdır ne ukbâdır ne rü'yâdır ne hülyâdır.
Gönül ger ilme sâlik hâle mâlik mâhv hâlikse
Mükelleldir mükemmeldir muhallâdır mu'allâdır.
Zeminden ibret al mâdûnu mâfûkunda gör dâ'im

Ayağı baş yerinde seyr ediş bir hoş temâşâdır.
Kemal Bey
Kürsi-i İstiğrâk
Kenâr-ı bahrde hoş bir mahaldir nâzır-ı âlem
Tahaccür eylemiş bir mevcdir; üstünde bir âdem
Hayâlettir oturmuş fikr ile meşguldür her dem;
Giyinmiştir beyaz amma bakarsın arz eder mâtem
Bulutlar dalgalar yıldızlar etrafımda hep mahrem;
Ağaçlar cûylar kuşlar çiçekler dâimâ hurrem.
Bu tenha yerleri gördün mü sen zannetme hâlîdir
Hayâlâtımla meskûndur bu yerler pür meâlîdir
Muhât-ı aczdir hem lâ-tenâhî birle mâlîdir;
Bu mevkidir yerim sahilde bir kürsî-i âlîdir.
Bulutlar dalgalar yıldızlar etrafımda hep mahrem;
Ağaçlar cûylar kuşlar çiçekler dâimâ hurrem.
Sükûnetle kuşanmış hây hûy-i şehri gûş eyle
Sehâb-ı hande-rîz ü berk-ı yekser-kahrı gûş eyle
Ağaçlardan çıkan efkârı seyret nehri gûş eyle;
Bu dehşetgâhda sen gel benimle dehri gûş eyle.
Bulutlar dalgalar
Ağaçlar cûylar.
Düşün ol zâtı kim emriyle zâtından ıyân olmuş
Vücûd-ı sermedîsinden zemîn ü âsmân olmuş
Düşün deryâyı her bir katre mevc-i bî-kerân olmuş
Bulutlar dalgalar

Hafâyâ-yı ilâhîdir ki yekdil yekzebân olmuş.
Bulutlar dalgalar yıldızlar etrafımda hep mahrem;
Ağaçlar cûylar.
Odur hîçî-i mâzî lücce-i sürh-i meşiyyette
Bu târîkî-i müstakbel kebûd-ı sermediyyette
Durur bir kibriyâ-yı bî-nihâyet nûr zulmette
Beraber cümle mevcûdât ü eşyâ hep muhabbette.
Bulutlar dalgalar
Ağaçlar cûylar.
eder yekdiğerin takbîl dâim zühre vü zerre
yürür bir yolda murg mâhî vü mehtâb ü şebperre
otur şu minber-i deryâ-muhât-ı senge bir kerre
hemen allah'ı gör şâmil semâdan bahr ile berre.
Bulutlar dalgalar
Ağaçlar cûylar.
yürür her burc bin asr-ı mücessemdir mümâsildir
zılâle sûretâ zannetme lâkin cism-i zâildir
bu hey'et zîr ü bâlâ mercî-i aslîye mâildir
girerler şâd ü handân cümlesi bir feyze nâildir.
Bulutlar dalgalar
Ağaçlar cûylar.
Döner vâdide dûr dûr bir ses rûdlar çağlar
Çemen mâî koyunlar penbe rengârenktir dağlar
Şafaktan bahrdan etmekte cem-i sîm ü zer bağlar.
Bu şenlikte benim gönlümdür ancak varsa bir ağlar.
Bulutlar dalgalar yıldızlar etrafımda hep mahrem;

Ağaçlar cûylar kuşlar çiçekler dâimâ hurrem.
İner sisler içinde bir küçük kız kûhdan tenhâ
Doğarken necm-i bî-hâb-ı seher peyda vü nâ-peydâ
Geçer peyk-i sabâ dûşunda aks-i cûşiş-i deryâ
Ceres yâd-ı vatanla dilde eyler derdimi ihyâ.
Bulutlar dalgalar yıldızlar etrafımda hep mahrem;
Ağaçlar cûylar kuşlar çiçekler dâimâ hurrem.
Abdülhak Hâmid
Mey
Mey akla vücûda eder îrâs-ı mazarrat
Kılmış ya niçin men' onu şer' ile hikmet?
Meydir sebebi ekserinin bence mücerred
Vâki' oluyorsa ne kadar cürm ü cinâyet
Gitmiş nice canlar ademe bâde yüzünden
Mahv telef olmuş nice sâmân nice servet!
Sönmüş ne kadar şem'a-i ikbâl i'âli
Olmuş ne kadar çâk hele pede-i 'iffet
Âkıldır kim yek deme berzûk için olmaz
Peymâne-keş bâde-i ser-şâr-ı nedâmet
İşret cühelânın işidir çünkü cihanda
Bunlar bulamaz başka husûsatta lezzet
Tahsîl ü ya tahrîr ü kıra'etteki zevki
Hüşyâr alamaz bâde-i gülfâmdan elbet
Meyden ferzâ def'-i gam etmek ise maksat
Gam def'ine bunlar daha eyler iyi hizmet
İnkâr edemem gerçi verir kalbe ferah mey
Ben neyleyim ammâ ki olur hükmü muvakkat
Kim hükmü geçince yine evvelki gam hem

Hem de daha artık daha bed-ter eder avdet
Tahsîl ü kıra'ette olan neş'e vü lâkin
Bâkîdir onun hükmüne yok hadd ü nihâyet
Bir cümlesi bir câm-ı diğer bence kitâbın
Her nokta habâba bedel artırmada zînet
Her satır birer pâyesidir selm-i aklın
Kim aksine ettikçe gelir âdeme rif'at!
Sığmaz hele ta'bîre kitâbetteki lezzet
Bir lezzeti ben eyleyemem hiç ona nisbet
Insan eline aldığı dem-nîze-i hâme
Bir de vâr ise eşheb-i tab'ında liyâkât
Cevelânına billah gelir sahn-ı sühan-tenin
Gerçi kadar vardır meydanda fesahat
Hal böyle iken meyde taharrî-i safâyı
Ya ben nice ad eyleyeyim cehl ü hamâkat?
Reşad Bey

Enhâra reşâşe-rîz-i nağme
Asvât tarifzâ-yı ninni
Ebhârına mevchîz-i nağme
Her cünbüşü bir edâ-yı ninni

Salmış pederi mülke iclâl
Hemşîresi hem-nişîn-i ikbâl
Kuşlar gibi mâderi açar bâl
Her rîşe verir sadâ-yı ninni

Pertev Paşa -Tıfl-ı Nâ'iminden-
Durma ahmak gibi dolabını tedvîre çalış
Sıdkla iş göremezsen reh-i tezvîre çalış
Kesret-i mâl ile fahr şeref olmaz hâsıl
Ilmini fazlını irfânını teksîre çalış
Nû-ı îmân leme'ân eyler iken seniyyemde
Sen işin yok ise zâhid beni tefkîe çalış
Ortalık ehl-i tasallüfle lebâleb doldu
Ey kalem onların ahvâlini teşhîre çalış
Ol matrûd-ı derk ehl-i nifâk gaybet
Nâkil-i meclis olan müfsisi tekdîre çalış
Tarz-ı İran ile Arabânı bırak eslâfa
Türk isen Türke yarar şîvede tahrîre çalış
Meslek-i sâlime sâlik olarak sen de Sa'îd
Pîrû ol Avni Beyin şi'rini tanzîre çalış
Tarîk-i Muharriri Sa'id Bey
Hadîs-i kâkülün encâmı kıyl ü kâle çıkar
Mebân mebhasın gâyeti hayâle çıkar
Kur'ân-ı nahs ile her sa'ati kurûn-ı şu'ûn
Görür şâm-ı gamım sad hezâr sâle çıkar
Bahâr-ı hüsne goncam abes şukûfe arar
Ki bâğ-ı sîne-i zârımda türlü lâle çıkar
Kitâb-ı aşkta çıkmaz taransa harf ü sâl
Firâka dâ'ir aransa nice makâle çıkar
Gınâ-yı kalb tevekküldedir ki dervîşe
Hemîşe bâb-ı zuhûrâttan nevâle çıkar
Cihânı nezr için inzâr eder zebânile

Bakılsa her misli vâ'izin su'âle çıkar
Saklamasa leb-i la'inden ol gül endâmın
Afîfe duhter-i rez-âyin-i Cem'de hâle çıkar
Ne bâr dunnet-i sâkî ne minnet-i rândan
Dü çeşmimin mey-i la'li nice piyâle çıkar
Hatîb-i câmi' irfandır Eşrefâ tab'ım
Ki seyf-i hâe ile minber-i kemâle çıkar
Necfde bây gedâ pâ bürhene ser-i bezmin
Huzûr-ı Haydar'a takdîm-i arz-ı hâle çıkar
Eşref Paşa
Lâ-yetegayyer
Bir zulmet-amîka-i hîçî nümâda âh!
Bin lem'a muntafî oluyor bi cihan tebâh.
Hengâm-ı herc ü mercde peyveste zûr-kâr
Sırr-ı pür fezâ zemînine eczâ-yı târumâr
Âfâkı gark-ı zulmet eder heykel-i memât
Titrer hûle karşı söner lem'a-i hayât.
Tûfân basar sevmeli çemenzârı nâgehân
Kumlar yığar: Yeni iklimler eder ayân.
Hurşîde doğru devr ederek kutb-ı müncemid
Bir i'tikâd-ı diğere bağlandı müte'akkid.
Bir milletin tefâhurunu celb eden nizâm
Diğer kumlarla giriftâr-ı intizâm!
Yekrice fazlımız kalıyor hüccete sezâ
Dün hak olan bugün oluyor dâ'î-i cezâ!
Ezhâr açar kemâl-i beşâşetle vâkı'â
Mâtem doğar onun ile birlikte mutlakâ
Bu kadar sebât: Hep değişir her cihân döner
Sönmüşler işti'âl bulur her yanan söner.

Ölmek için vücûda gelir cüz' ü bî-yahat
Doğmak için helâke gider zürm-i zî-hayât
Âlem kocar tarâvetini iktisâb eder
Kâh dinlenir kâh koşar muttasıl gider.
Zerrât ki durmada hadd-i vücûtta
Devvârdır dâ'ire-i bî-hudutta!
"Edmon Harkor"
Mütercimi
Nâbizâde Nâzım
Tarîk-i hakta cân tenden olmak yâd lâzımsa
Beni hazır bulursun her çi bâd âbâd lâzımsa
Ne minnet intizâr berke ey âhengir-i gayret
Benim gönlümden al gel tîğ için polad lâzımsa
Eden tahrîb-i âlem inkisâr-ı kalbidir halkın
Gönül yıkma cihânı eylemek âbâd lâzımsa
Hayâtında neden hiç iştibâh etmezsin ey gafil
Acâyib gördüğün her hâli istib'âd lazımsa
Fenânın en münîrâniyesi mûy-ı sefîd-i keder
Sana aklınla bir olmak yeter irşâd lâzımsa
Çocukluktan niçin dûr eylemiş inşânı isti'dâd
Eğer her matlabın tahsiline feryâd lazımsa
bu kânun-ı meşiyet ferdi ferde etmemiş muhtâc
Sana Allah eder herhangi işte dâd lâzımsa
Tefevvuk-yâb-ı irfan eylemek ahfadı lâzımdır
Hamiyyet mesleğinde gayret-i ecdâd lazımsa
Hatâ-yı ehl-i kesret ol kadardır bahs-i vahdette
Rakm-ı kâfî değildir cümlesin ta'dâd lâzımsa
Şuhûd erbâbının re'yince rü'yet ayn-ı vâki'dir
Bu da'vâda ederler halkı işhâd lâzımsa

Zekâ bir şu'ledir kim sânı âlîdir tenezzülden
Bulursun ehl-i istiğnada isti'dâd lazımsa
Gınâ geldi cihanda şöhretin saytın kemâlinden
Kemâli kâh kâh etsin bilenler yâd lâzımsa
Kemâl
İmâm-ı Ali Kerremallâhu Veche Hazretleri Vasfındadır
Girmeden sâğar-ı elfâza mey va'd ü va'îd
Verdi bin neş'e bana keyfiyet bîm ü ümîd
Dâmen-i havf recâ geçti dem kim elime
Tuttuk subh-ı ezelde yok idi reng-i sefîd
Hâb hiddette idi kurre-i 'ayn-ı ayân
Olmamıştı eser meclis-i ervâh pedîd
Sâkî-i bezmin edip pâyına mestâne sücûd
Eyledim neş'e-i sahbâyı safâ-yı tecdîd
Hubzâ câm-revânbahş elestî kim olur
Neşvesi vâsıl eyyâm-ı şuhûr câvid
Leb-i câmında nahfete dem-i enfâs-ı Mesîh
Mey-i nâbında ayân nûr-ı hüdâvend-i vahîd
Cür'ası mâye-i tesnîm revân-ı Cibrîl
Katresi tekme-i eklîl sırr-ı arş-ı mecîd
Âlişân zevkine ol bâde-i nâbın olamaz
Tâlib-i kevser ü dildâde-i câm-ı cemşîd
Meded ey sâki-i gülçehre ayağın öpeyim
Bir kadeh meyle dahi eyle safâmı temdîd
Akl idrâkim edip mest harâb-ı hayret
Fikr ü endîşemi kıl zevk-i sevdâdan tecrîd
Sînem âyine olup şâhid-i feyz-i aşka
Eylesin tab'ımı ilhâm-ı ilâhî

Demlenip ney gibi ol şevk ile hâmem kılsın
Cevherin nağmesini karta-i gûş-ı nâhid
Muhaverinden feleği oynatıp âsâr-ı safâ
Âlemi raksa getirsin eser-i şevk-i cedîd
Bende ol neş'e-i zor-âvercân perver ile
Eyleyim vasfını bir şâh kerîmin temhîd
Ol şehenşâh-ı cihân şîriz-i rahmân kim
Gelmemiş zâtı gibi âleme bir ferd-i ferîd
Merkez-i dâ'ire-pîrâ-yı uluvv-i azamet
Kutb-ı dîn ka'be-i dünyâ vü cihân tefrîd
Seyyid-i ıttırat vü ashâb-ı 'aliyyü'l-a'lâ
Geh eder şâh-ı resel zâtı ile fahr-i mezîd
Hatta-i haşmete sultân-ı kazâ câmû-celâl
Âlem-i kudrete şâhenşeh-i takdîr-i abîd
Sem'i peymâne-i envâr hitâb-ı izzet
Kalbi hamhâne-i esrâr şarâb-ı tevhîd
Kef-i ihsân lakabı mazhar-ı ism-i a'zam
Dest-berd-i gazabı hançer-i zü'l-batş-ı şedîd
Nâzır olsa feleğe adli ta'dî edemez
Çerh ne dârım mînâ-yı ziyâ-yı hurşîd
Etse şahs-ı semti pençesi çâk temzîk
Tevedde-i remmâl sahârîye döner çerh-i anîd
Âlem fazl kemâlinde iki nâhiyedir
Küşver-i feyz-i ezel mülk-i vesî'-i câvid
Feyz-i ihsânı eğer eylese ebre te'sîr
Haşre dek katre-i bârânın eder mervârîd
Kılsa meyim ademi hâmesi resm ü tahrîr
Rûzen-i çeşmi olur menba'-ı nîl-i ümîd
Cemî' ezdâdı murâd eylese rîh-i sarsar
Mevc-i seylâba eder kuvvetini sedd-i sedîd
Cür'a-i sâgar ihsânını cer eylemeye
Dest-i deryûze olur bezmine câm-ı hurşîd

Değse bâl perrine mürg-i hayâtın kahrı
Resen-i muktel olur gerdenine habl-i verîd
İltifât eylese erbâb-ı şikâya germi
Sa'dâdan sayılırdı koca nemrut-pelîd
Defterine feleğe sığdıramaz fihristin
Etse münşi-i kazâ nüsha-i vasfın tesvîd
Gömülür k'o zemînin serine vakt ü gâ
Dest-i pâkinde olan kabza-i şimşîr-i hadîd
Seydâ pâdişâha menba'-ı cûd hümâ
Ey ki her mûyudur rahmet-i rahmâna kilit
Bir gazel tarh edeyim la'l-i lebin vasfında
Ola her mısra' bir cüste cûsu şebiyet-kasîd
Ey itâbında nehfete eser ü ad ü va'îd
Deheni cevher-i bîm ü sahnı kân-ı ümîd
Dizilir cevher-i dendânını ettikçe hayâl
Dîdeden sözen müjgânıma bin der-nazîd
Ayda bir mâh-nûy-ı zerd ü hilâl eyler çerh
Tîğ-i ebrûlarının etmeye resmin taklîd
Levh-i âyine-i hüsnünde ayân idi cihân
Kalem-i kudret ile eyledi hat onu resîd
Ağlamaktan beni men' etti gubâr-ı hâtır
Çün olur âba zarûrette bedel hâk-i sa'îd
Ta'accüb her tarafa oynasa hâmem Kâzım
Geh olur tîğ-i elemde gehî çevgân cirîd
Pâdişâhım nazar et hâlime Allah resûl
Kıldı devrân kavlini medrese ye'se mu'îd
Âteş-i fakr ile dilsûhteyim tâ kadar
Eriyip yek nefsimle sû olur kûh-ı cedîd
Kürre-i nârı yakar belki kemîne-i şereri
Eylemezse su sepip lücce-i lutfun tebrîd
Kime arz eyleyeyim hâlimi ben sen vâriken
Sana ben zerre-i hâkim bana sensin hurşîd

Geceler hâmile-i fitne mi bilmem her gün
Ediyor mâder-i eyyâm belâlar tevlîd
Bir taraftan gam dünyâ-yı denî bir yandan
Fikr-i cür mü günah vü şiddet-i rûz-tehdîd
Selb edip mağz-ı ser-nûr şu'urum kıldı
Beni zulmetgede-i ye'se esîr ü nümîd
Sana kıldı meded ü merhamet ey sihr-i nebî
Ne düşerse onu kıl şânına bast temhîd
Bir resûlü's-sakeleyn ü be-cenâb-ı zührâ
Beden şeper ü şepîr ü be-hallâk-ı hamîd
Söz tamam oldu yeter gayrı du'â eyleyelim
Sıdk ihlâs ile pek muhtasar pâk müfîd
Devr edip tâ kadeh ad ıyd mevlâ
Neş'e-i havf recâdan ola bin güft şenîd
Kıla a'dâyı şaâ pîşesini hak makhûr
Bendegânı ola dârında mebrûr sa'îd
İmâm Ca'fer-i Sâdık Hazretleri Vasfındadır
Ey dü-çeşm-i siyehi mağz-füsûn nîrenk
Rûh-ı kudsî nigeh-i mestine aşüfte vü denk
Dem-i hicrânda menkûşunu ettikçe hayâl
Hûn-ı dilden asılır her müjeme bin avenk
Ârızın câna safâ gönlüme rikkat götürür
Feyz-i hurşîd verir her yere bir vecihle renk
Sînemin dağını teşbîh edemem lâlelere
Eyledi zahm-ı hadenkin beni hem-renk-i pelenk
Kehkeşân sanma olup dil-şede-i ferhâlin
Beline bağladı aşkın feleğin pâlâhenin
Devr-i hüsnünde görüp hâlimi der-top rakîb
Âteş-i reşke yanıp patladı mânend-i tüfenk
Nûr-ı ruhsârını pâ-mâl edemez sebze-i hat

Cevher-i tıynet mir'ata keder vermez jenk
Tutulur dâm-ı ser-i zülfünü görse nâhid
Lâl olur nâlemi gûş eylese destindeki çenk
Tâbını zemzeme pîrâ-yı tegazzül Kâzim
Eyle evsâfina ol şâh-ı enâmin âhenk
şehenşâh-ı felenk-câh mülk çâker kim
Yaraşır olsa ona arş-ı ilâhi evrenk
hüdâvend-i Hüdâ halk nebî haslet kim
Akl-ı gül pîş rikâbında urur raks şelenk
Şem'-i mihrâb-ı hüdâ câmi'-i esrâr-ı hüdâ
Secdegâh-ı urefâ ka'be-i ehl-i ferheng
Seyyid-i nev'-i beşer kudve-i âl-i Haydar
Mihr-i rûşen nazar-ı künküre-i heft evrenk
Arş-ı temkîn ü kadr-i mukadderet ü dehr-i sebât
Levh-i tersîn ü kazâ temşiyet ü berk-i perenk
Hazreti Ca'fer-i Sâdıka sezâdır el-hak
Nakş-ı pâyin ser-i hurşîde Hüdâ kılsa çelenk
Tab'-ı âlî himemi bedrika-i ehl-i yakîn
Dest-i lutf keremi mahfaza-i şîşe-i nenk
Nahl-i efkâr-ı celîlinde hurd-i nev-bâveh
Tâk-ı eyvân celâlinde semâvât âvenk
Ufk rif'ate hurşîd sa'âdet-i pertev
Tutuk haşmete cemşîd senindir ser-henk
Akl ol nazar mihr eser ü meh-peyker
Müntehâ küşver ü cibrîl fer ü refref renk
Mevkib-i mukaddereti bir azamettir kadar
Arsa-i mahşer olur hayme-i hüddâmına tenk
Kasr-ı kadrin kadar eylemiş allah azîm
Olamaz rûzenne vüs'at-i efkâr kepenk
Olsa feyz-i nazarı şâmil-i erbâb-ı zülâl
Beyt-i ma'mûre döner kadr-i sanemhâne-i tenk
Meclis sohbetine dâhil olan yârânın

Can verir hâk-i güzegâhına bin pûr peşenk
Lâ-mülâyi per eder edhine-i fehm-i emel
Matbah-ı cûdu eğer acısa sipihre bâ cenk
Değse hâşâk-ı hakîre nazar-ı terbiyeti
Kâb-ı kavseyne olur kadr ü meziyetle hadenk
Olsa tîğ-i gazabı şu'le-feşân kühsâra
Cereyân eyler idi su gibi her tûde-i senk
Kılsa temkînini küşti-i sipihre lenger
Devre-i arş eder izhâr-ı zarûretle drenk
Her biri kâse-i tesnîme olur tafra-nisâr
Düşse pây-ı nazar rağbetine bâde vü benk
Âr eder sayd şikâr etmeye nesr-i feleği
Leb-i deryâyı celâlindeki ednâ har-çenk
Açılır bâb-ı temennâ gibi esrâr-ı kazâ
Kafl-ı takdîre Hüdâ re'yini kılsaydı medenk
Kılsa ebrû-yı hilâl himemi dünyâya
Berk-i hâtif kadar izhâr-ı tecelli-i drenk
Ref'-engüşt-i şehâdet kılıp ihlâs ile hep
Fark olunmazdı dü âlemde müslüman frenk
Hükmü müstelzim tahvîl-i mîzâc olsa kılar
Şu'le-yi âb-revân mâhiyet-i şehdî şrenk
Olsa ebr-i keremi nâmiyeye bâzil-i feyz
Ne revâk feleğe sığmaz en ednâ târenk
Âlem ârâ şeme kevkebe kehfü'l-emâ
Ey hüdâvend-i cihanban kerîm ü kârânın
Sensin ol kâfile salar kirâmı ki olur
Kudsiyân saf çekip ardınca sor bendegânın
Kim olur muktedir îfâya bihakkın âyâ
Ben ki bu hüsn-i tabi'atla olursam dil-tenk
Tab'ım ol lücce-i bî-ka'r ma'ânîdir kim
Fikr ü endîşem olur ancak deryâya nihenk

Râyiz-i kuvve-i fikrim kadar çâpındır
Eylesem ablak cibrîl ile azm-i âhenk
Erişir menzil-i maksûduna bir demde bu
Kalır ol kademinde geride bin fersenk
Ben ne hâkim ki ola bende bu âsâr-ı kemâl
Fars-ı tab'ıma ihsân oluna böyle gerenk
Şeref ü şân meziyet bana hep sendendir
Eyledin reşk-i berrâk olmuşiken bir harlenk
Kalır âbâr-ı dalâlette azâzil gibi
Resen-i aşkına kim urmasa ihlâs ile çenk
Dostun dehre süleymanlık eder mûr ise de
Hâk-i zillette düşmanın olsa huşenk
Sıdk ile gayrı du'â eyleyelim lâzımdır
Zikr-i tevhîd tamam olsa çekilmek gülbenk
Tâ füsûn-ı nigeh gamze-i âhû çeşmân
Ehl-i aşkın dil-i bîmârın ede vâle vü denk
Kıla mahlaslarının vechini hak bedr-i münîr
Ola düşmanlarının kalbi gibi yüzleri zenk
İmâm Mûsâ Kâzım Hazretleri Vasfındadır
Deşt-i aşkınla urup hüsn-i saykal
Kîneden sînemi pâk eyledi hakkı 'ızz ü cell
Kapladı gönlümü ser tâ be kadem nûr-ı server
Oldu levh-i dilim âyine-i akl-ı evvel
Sûr ârâ-yı vücût oldu derûnumda hemân
Ol kadar sırr-ı ilâhî ki bi-tarz-ı mücmel
Söylesem binde birin âleme bir renge girer
Vech-i pâkize-i takvâ ile evzâ'-ı haşl
Hubzâ âtıfet-i bî-bedel-i rabbânî
Merhabâ merhamet hâs-ı hüdâvend
Nice mihr-âfet-i cân dil âşık ki onun

Olamaz zerresine mihr-i cihantâb mû-dil
Zerresi mihr-i celî şa'şa'a-i evc-i ebed
Katresi cevher-i tâbende-i deryâ-yı ezel
Ne güher tekme-i eklîl nigîn-i azamet
Ki olur lâmi'ası âlem-i kudse meş'al
Nice mihr âteş-i gül-nihal tecellî ki verir
Feyz-i lutf-ı ereni gülga insana mahal
Ne güher-i şu'le-zen hırmen-i ekvânına çeker
Reşkten dîdesine şâhid-i îmân sebel
Nice mihr-i âl tutuk beste arûs-ı ma'nâ
Ki değil cevher-i cân rü'yetine öşr-i bedel
Ne güher merdümün çeşm-i cihân kim görünür
Cilvesini nûr-ı süveydâyı muhît ü eşmel
Âferîn ol güher mâye-i isti'dâda
Ki olur böyle bir ihsân-ı ilâhîye mahal
Bârekallah âlî şeref fıtrata kim
Eyleye kadrinin idrâki ukûl-i muhtel
Mahz-ı in'âm-ı Hüdâdır yine bu tıynet-i pâk
Hâşâ Allah ki ere dâmenine sa'y ile el
Sebeb-i feyz zuhûru nazar-ı âl-i nebî
İllet-i mûcibesi lutf-ı imâm-ı ekmel
imâm ibn-i himâm ol şeh-i ekmel kim ider
İstese kâf kaderde görünen ukdeyi hal
kazâ hükm ü kader şîve ki lâyıktır ona
Olsa sânî şeref ü kadrde akl-ı evvel
Âsumân sâye-i şehenşâh-penâh-ı dârın
Lâhla pâye hüdâvend cemî' kemâl
Kıble-i şeş-cihet ârâyiş-i dîn ü dünyâ
Şem'-i cem' azamet şa'şa'a-i mülk ü milel
Hükm âmuz sahn-ı sünh ma'ârif perver
Şefkat endîşe-i kerem pîşe delîr ü akl
Hazreti Mûsâ Kâzim gibi kim odur âlemde

Kıdve-i âl-i şehenşâh sunûf-ı mürsel
Şâh reng-i vilâyetgeh sezâdır dense
Seg-i dergâhı sipihrin esedinden efdal
Meşhed-i pâkidir ol muvakkaf rü'yet ki olur
Her taraftan ona envâr-ı ilâhî münşel
Dest-cûd keremi çeşme-i feyz-i akdes
Ebr-i lutf himemi menba'-ı teslîm-i emel
Sîret-i mâcid irfânı felekten evsa'
Sûret-i şâhid im'ânı melekten ecmel
Tab'ı ibkâr-ı füyûzâta müzeyyen hacle
Kalbi esrâr-ı ilâhîye mu'allâ mücelle
Cihet-i câmi'a-i feyz ü kemâle zâtın
Mazhar etmiş kadar hazreti feyyâz-ı ecel
Hûn edip bağrını şimşîr-i kazânın gazabı
Lutfu ser-i kadrin aklını eyler muhtel
Hâbda eylese şem'-i rahne atf-ı nigâh
Ruh-ı kudsînin olur dîde-i cânı ahval
lüsse-i temkîni eğer şâmil ecsâd-ı latîf
Sadme-i sarsar olur hâne-i dünyâya temel
Kılsa endîşesi efkâr-ı muhâli tasvî
Dâğ-ı derd ü gam olur âdeme mir'at-ı emel
Hükmü tebdîl-i hâs etse kalır bî-temîz
Çeşme-i mihr ile mâhiyet-zehrâb-ı ecel
Cem'-i azdâdı murâd eylese ger mukaddereti
Birleşir şâm ile tutuk subh-ı ezel
Değse bir ehl-i cünûna nazar-ı âtıfeti
Ukalâ haşre dek eyler sözünü darb-ı mesel
Olsa ger muhtesib adli nigehbân-ı enâm
Edemez tîğ-i ecel kimseye izhâr-ı cedel
Ravza-i huld-necâta giremez a'dâsı
Geçse bin sem hayâtı süzülüp cism-i cemel
Çerh ne tâka olur tafra nisâr-ı azamet

Ravza-i mukadderetinde yetişen sûm besal
Seydâ pâdişaha dâver-i âlî nazara
Ey rikâb-ı kademi bûsene mihr ü zuhal
Salma ferdâya beni bunda kıl izhâr-ı cemâl
Bunu takdîm ederim cümle ricâdan evvel
Âteş-i hicrin ile cân dilim yandı meded
Verme gel devlet-i dîdârına münba'id mihel
Arz-ı kâlây-ı kemâl eyleyeyim sâyende
Olmuşum bak nice eltâf-ı celîle münhal
Benim ol şâ'ir-i mâhir ki açar endîşem
Tîşe-i fikr ile gülzâr-ı behişte cedvel
Beyza-i mihre döner her şerer-i nâçizi
Nûr-endîşim eğer âleme olsa meş'al
Hâmem ol nîşger mısr-ı belâgat ki verir
Zikri bin lezzet bûs-ı leb-i cânâna halel
Bülbül-i nâdire-gûyem nagamât-ı sühanım
Berg-i gûş-ı gül-i firdevse olur cevher-i-i tal
Hızr-ı İsâ dem-i i'câz-tırâz-ı asrım
Tuttu sayt-ı sühanım dehri çü vahy-i menzil
Sâhir-i mu'cize kûyum ki olurdu târı
Görse nâl-i kalem ejder-i Mûsâya vü cel
Doldu elfâz-ı ma'ânile harîm-i tab'ım
Vermeden na'at-ı cihân kadrin için hâmeye el
Nola bu şevk ile cür'etlenip etsem tahrîr
Lâle-i dâğ-ı derûnum gibi bir tâze gazel
Ey nigâh-ı gazabî tîğ-i kazâ darb-ı mesel
Nâvek-i gamzeleri tîr çeker dûz-ı ecel
Âyet-i hatt-ı lebin sâye-i ebrû okuma
Kılma te'vîl ile Kur'ânı meded dâm-ı hayal
Öyle bir hâle getirdi beni ta'rîf edemem
Zikr-i endûhumuzu fikr-i gam müstakbel
Yaktı yandırdı beni mücmire-i aşkında

Eyleyen hallerin tarf-ı ruhunda haremle
Göreli gamze-i hunrîzini Kâzım yârin
Tîğine and içerim sevmemişim başka güzel
Söz tamam oldu yeter gayrı du'â eyleyelim
Yüz sürüp hâk-i der-i zillete bâ-'acz ü kesel
Tâ ki âyine-i cân dil uşşâka ola
Âteş-i aşk cihansûz-ı ilâhî muskal
Zevk-i rûyıyla olup merdümün çeşmi karîr
Vere her matlabını Hazreti Hak azze ve cel
Ravza-i Mutahhara-i Cenâb-ı Nebevî Vasfındadır
Bârekallâh ey mükerrem ravza-i fahr-i cihân
Livahşillâh ey mu'azzam mescid-i arş-ı âsitân
Ravza ammâ hârdır nisbetle berg ü bârına
Şu'le-i nahl-i tecellâ verd-i bâğ-ı lâ-mekân
Mescid ammâ kıblegâh-ı ka'bedir kim bâbının
Seddesi mahsûd-ı cennet tâkı reşk-i âsumân
Bir gülistân-ı safâdır her mukaddes tarhı kim
Rüzgâr eyler hezâr adne hâkin armağan
Bir riyâz-ı feyz bârîdir ki hâk-i akdesi
Fahr eder arşa vücûduyla onun bu hâkdân
Gonca-i nükhet feşânı lâe-i dâğ-ı derûn
Cedvel-i âb-ı revânı sîm-i eşk-i âşıkân
Şu'le-i müşkâtına pervâne cân-ı cebrâ'il
Âb-ı feyz-i âyâtına dîvâne rûh-ı kudsiyân
Rîze rîze cevher-i cân halâ'iktir bütün
Sahasında pâyimâl-i nâs olan rîk-i revân
Câmi'-i hikmet ki tâk-ı kûşe-i mihrâbına
Secdeden ref'-i ser etmez ebruvân-ı dilberân
Irtifâ' minberin kat' edemez rûhu'l-emîn
Pâye pâye kılsa eflâk ukûlu nerdubân

San dıraht-ı tûrdur her bir minâr-ı zer-kemer
Kim verir aşk ehline nûr-ı tecellâdan nişân
Kubbe-i huzarâ değil gonca-i lâhûttur
Kim yüzünden berk urur nûr-ı mübîn-i müste'ân
Farkı oldur şânının mahşerle cem' ü intişâr
Onda bir gezip de on def'a olur günde ayân
Rû-nümâ rûzenlerinde câm-ı billûru değil
Merdüm-i çeşm-i melâ'ik kat kat olmuş nerdübân
Hâk-i vahşetten harâşîde gubâr-ı zülf ü had
Rîze senginden tarâşîde 'izâr-ı mehveşân
Her mü'ezzin onda bir nev-bülbül-i şûrîdedir
Kim gül-i firdevs eder âvâzesin menkûş-ı cân
Sîne-çâk dil-perîşân oldular çârubana
Reşkten gönlüm gibi hep zülf-i hûrâ-yı cinân
Çevre-i sathında rûşen kubbeler meydir yâhud
Lücce-i envâr-ı kudrette habâb-ı bî-girân
Dûd-ı âhı zer-i külâhından rehîn-i arş olur
Sanki ruh mevlevîdir her fürûzân-ı şem'den
Ya değil şem'-i rürûzân lâle-i neşgüftedir
Dest-i beyzâ-yı kelîmullahtan olmuş ayân
Tab'-ı bîmâra hevâsı mağz-ı enfâs-ı mesîh
Illet-i aşka likâsı mâye-i rûh-ı revân
Çâhıın bir dilve-i nâçizi olmaz âfitâb
Boynuna târ-ı şe'âin kılsa bend-i resîmân
Ne felek bir karye-i âvâredir bâmında kim
Rû-nümâ gerden batak-ı aşkı olmuş kehkeşân
Her nümâ-yı gıpta-sâz tûtî-i gûyâ kuds
Her rehâmı reşk-i mir'at şeh-i hâveristân
Hâkinin her zerresi candan azîz olsa nola
Onda sâkindir cenâb-ı seyyid-i gûn mekân
Ol şehenşâh-ı serîr âlem-i tefrîd kim
Akl oldur asâ ber-kef derinde pâsbân

Ol hüdâvend-i azîmü'l-hak kim vassâfıdır
Zât-ı vâlâ şânının zât-ı cenâb-ı müste'ân
Ol habîbullah ekrem kim vücûd-ı pâkidir
Sâni-i bârî te'âlâ ol halk-ı cihân
Böyle zabt etmiş görüp evsâf-ı âlişânını
Levh-i mahfûz-ı Hüdâda hâme-i mu'ciz beyân
Pâdişâh-ı lî ma'allah efser-i sultân-ı dîn
Şehriyâr-ı mâsivâ çâkerini ins ü cân
Neyyir-i evc-i risâlet maşrık-ı nûr-ı zuhûr
İllet-i hilkat vücûd mümkün ü vâcib !inân
Seyyid-i efham nebî-i muhterem fahr-i ümem
Ol âlem-i resûl-i ekrem âhir-i zamân
Ahmed-i mürsel imâ-ı enbiyâ kim zâtıdır
Cevh-i pâk-i hakka hem âyine hem âyinedân
Kabzadâr-ı kâb-ı kavseyn ednâ kim diğer
Rabb-i 'izzet nâvek-i ebsârına vechin nişân
Bir hakîkattir ki âb-ı cevher mâhiyeti
Kıldı onunla ta'yîn nûr-ı zât-ı müste'ân
Bârgâh-ı arşa na'lîn-i şerîfi mâhçû
Çeşm-i cân-ı kudsiyâne nakş-ı pây-ı sermedân
Nâra te'sîr etse feyz-i âb lutf meşrebi
Ahker-i sûzân olur tohm-ı hayât-ı câvidân
Âba îsâl-i harâret kılsa ammâ şiddeti
Berk urur her katreden bin küre-i âteş-feşân
Olsa ger-dest-i adem peymâ nesîm-i mikneti
Her beyâbânın kılar melek vücûda gülistân
İltifâtı peşe-i nâçize verse takviyet
Rüzgara hükmün eylerdi Süleyman-veş revân
Kılsa ger bir andelibe gülşen-i lutfun me'âb
Nâlesi eyler kazâya bin hitâb-ı imtihân
Cem'-i ezdâdı murâd eylerse hükm-i nâfizi
Birleşir yekdiğerin ta'kîb eden devr-i zaman

Şöyledir te'sîr-i feyzi âfitâb-ı adlinin
Kangı mülke düşse envârı olur bî-imtinâ
Hürremine hasn-ı hırâset şu'le-i şimşîr-i berk
Şem'a fânus-ı himâyet sadme-i bâd-ı vüzân
Deşt-i cûtâ tenâhîden atardı hârice
Ursa dest-i kudreti kûy-ı sipihri sol-cân
Kesse çerh atlasın bin mislini hayyât-ı sun'
Eşheb-i iclâline çıkmazdı bir bir güstuvân
Zannederler şîve-i çeşmân müjgânın gören
Sırr-ı hikmettir kemîn vü nûr-ı kudrettir kemân
Yâ resûlallah cemâl yâ kemâlindir senin
Âfitâb-ı bî-zevâl vü nev-bahâr-ı bî-hazân
Sensin ol peygamber âhir-i rummân kim zât-ı hak
Rahmetullâh-i âlemîn etmiş vücûdun bî-kemân
Nûr-ı dîdârın çerâğ-ı bezm hâs-ı kibriyâ
Hatt-ı ruhsârın rumûz-ı sûre-i leyl-i dûhân
Hâk-i kûyun çekse bir çeşîm-i alîle rûzgâr
Berk urur âyinesinden sûret-i râz-ı nihân
Hasret-i berg-i lebinle olsa çeşmim girye-nâk
La'lden teşkîl eder eşkim hezârân bahr kân
Yok edâ-yı na'tine kudret dil ü endîşede
Bir gazel tarh edeyim bâri şikest ü nâtuvân
Sanma gün kavs-ı fezah izhâr eder şeb-i kehkeşân
Boynu bağlı dergehinde bir kavlindir âsumân
Mâh-ı nev-deryâ kulun ref' eyleyip engüştünü
Gösterir halka hilâl irülerinden bir nişân
Dağdan sîne görünmez oklarından dağlar
Bin dehân açmış vücûdum her dehânı bin zebân
Ey hoş ol sahbâ-perest aşk-ı mutlak bilmeye
Hûn-ı eşk dîdeden başka şarâb-ı erguvân
Yâre isterdim nihânı râzım ibrâz eylemek
Derd ü gamdan çıktı cânım çıkmadı râz-ı nihân

Bağlıdır fitâk-i zülfünde hezerân cebrâ'il
Olmuşam bir Yusuf-ı hüsnün esîri müslümân
Görmez ey Kâzım sabah haşre dek rûy-ı zevâl
Kılsa mihr ol mâh ile bir gün felekte iktirân
Câna yettim yâ nebî hicr ü firâkından senin
Mahv olup cismim yerine oldu oldu derdim müstebân
Ol garîk-i hayretim kim zevrak-ı endîşeme
Çâr-ı mevc-i ıstırâb olmaktadır her hıyn ü ân
Fikr-i huvel rûz-ı mahşer mihnet-i dünyâ-yı dûn
İ'tisâf-ı tengdesti tâli'-i nâ-mihribân
Cümle-i endûhumun çıkmaz yekûnu hâsılı
Cem ü ta'dâd ettirilse cümle zerrât-ı cihân
Bir nigâh-ı merhametle yâb-ı dil ü yârânımı
İntizâm-ı hâlime reşk eylesin bâğ-ı cinân
Söz tamam oldu yeter artık du'â hengâmıdır
Eyle dâmân-ı niyâz ilticâyı dermiyân
Tâ riyâz-ı heft tarh hâne-i bâlâ-yı cerh
Gonca-i mihrin kıla destâr zîb-i âsumân
Tâ harîm-i mescid pâyende-i kurb-ı kabûl
Ola sadr-ı mahfel âh ânın âşıkân
Nûr-ı zâtıyla münevver eyliyor hak ravzasın
Mescid-i pâkin kıla rûşen mutâf-ı kudsiyân
Ümmet-i merhûmesin hep mazhar-ı gufrân edip
Eyleye dünyâ vü ukbâda karîh kâmrân
Kâzım Paşa
Bülbül
Bugün duydum: Zuhûrun bağda i'lân eder bülbül
Safâ cûyâne arz-ı müjde-i eyyâm eder bülbül
Baharın zevk şevk esbâbını itmâm eder bülbül

Nevâ-yı dil-keşiyle herkesi hoş-kâm eder bülbül
Niçin ammâ beni melhûf-ı bî-ârâm eder bülbül
Melâl-engîz bir rikkat verip vicdâna öttükçe
Bana âh ettirir hasretle ol dîvâne öttükçe
Olur şevk-âver aşıp sevdâ câna öttükçe
Deminde seyr edin te'sîri!..İhrârâne öttükçe
Dil-i âvâreyi hoş-güzâr-ı dâm eder bülbül
Merâmı aşkının âsârını ihfâ mıdır bilmem
Esîr-i mâl-i hülyâ olduğun îmâ mıdır bilmem
Hâlinde duran ya bir ruh-ı leylâ mıdır bilmem
Heveskâr kudûret..tâlib-i sevdâ mıdır bilmem
Seherden hoşlanır ..meyl zulâm-ı şâm eder bülbül
Kime râci' bilinmez..gönlü meşhûn-ı muhabbettir
Garip ü zârdır..şeb-i zinde dâr-ı hicr ü şikâyettir
Bilir bu bâğda feryâda ruhsat da muvakkattir
Bilâ ârâm onunçün nâleye ikdâm eder bülbül
Ne dem âramgâhım olsa derd-i hicr ile dağlar
Sular vâdîde sû-i bahtıma ağlar gibi çağlar
Peyâ pey gönlüm âh eyler..demâdem gözlerim ağlar
Olup rikkat-pezîr âvâzı bir tavr-ı hazîn bağlar
Benimçün tâli'imden sanki istirhâm eder bülbül
Semâdan sanki inmiş bir ilâhî lahn-i tâ'irdir
Yeşilliklerde peydâdır..karanlıklarda sâ'irdir
Güzel bir şi'r-i nâtıktır gûyâ rûha dâ'irdir
Ki her ma'nâ-yı mestûrunda bir çok nükte zâhirdir
Bu ma'nâlardır onlar kim bana ilhâm eder bülbül

Recâ'izâde MEkrem
Bülbül
Gülistân-ı garyû vâh ile şeb-i fâm eder bülbül;
Benim gûyâ ki hissiyâtımı i'lâm eder bülbül!
Zevâl-i gülşeni berg-i güle ifhâm eder bülbül!
Teheyyî mi böyle âh zârı istilzâm eder bülbül
Zevâl-i âlemin esbâbın istiğlâm eder bülbül!
Mi'el-i nîsteye gülşen-i âlem olur mesken;
Zulâmında şu bağın bu hakîkattir olan rûşen!
Kemâl-i aczimi bilmem merâmım sa'y ü gayretten!
Bakın bin! Vecihle tasvîr-i hissiyâta kâdirken
Beni bir bî-mi'el efgân ile ilzâm eder bülbül
Uzaklardan gelir bir ses; sadâ-yı sermediyettir!
ses eflâke aks etmiş
Bu mahzûn gönlüme derd ü safânın bahşi rikkattir!
Dil-i hasâsa her şeyden tahazzün bir tabi'attır!
Dil-i mahzûnumu cüz ne onunçün râm eder bülbül!
Uyûnum eşk-i hicrette gönül bahr-i sükûnette!
Cihân hâbîde tâli'-i gün şu nısfu'l-leyl zulmette!
Garîk olmuş meh ü kevkeb sonun bir nûr-ı rikkatte!
Cihân sâkit gönül mahzûn akar cûlar hâlette!
Bu pestîde te'âlîye beni ibrâm eder bülbül!

Hilâf-ı hükm-i hilkat âdeme mesken-i sefâlettir!
Te'âlâ bunda insandan ziyâde bir tabi'attır!
Bu âciz kuşda eyâ böyle ulviyet ne hâlettir!
Küçüklükle büyüklük gösterir kim cay-ı hayrettir!
Ne ulvîdir ki hep ulviyeti ilhâm eder bülbül
Abdülhalim Memdûh
Ziyâ Paşa Merhûmun
Ey varlığı varı var eden var!
Yok yok sana yok demek ne düş var.
Der her şeyin lisanı her gah
Allah Allah Allah Allah.
Ekserî ta'yîn eder encâmı bezm-i ülfetin
Eyle âmiz şede ey fânî be-gâyet ihtiyât
Cûy-ı hazelânın yanından geçmeyen çok kimseyi
Ka'r-ı deryâyı helâke saldı sû'-i ihtilât
Sa'id Bey
Telakkîler
Bir âb kenârında idim yâr ile tenhâ
Mehtâb görünmekte şafak olmada peydâ:
Karşımda idi sevdiğimin ol gece gûyâ
Hem kendisi hem sûreti hem fikri vü hayâli
Ben olmadım ammâ yine dil-sîr ü sâli!


Bir mertebe hâli ki hep etrâf havâli
Sandım periden bile ol mevki'-i hâli
Hem sûreti hem kendisi hem fikr hayâli
Zâ'il gibi geldi bana bir sâniye hattâ
Dil-sîr sâli yine ben oldum ammâ!

Baktım ki vedâ' etmeye kalkıştı benimle;
Aklım bunu almazdı gönül olmadı kâ'il
Hem kendisi hem sûreti hem fikri vü hayâli
Geçmekte dem sâye-i hûşîde mümâsil;
Envâr-ı cemâl ise kalmıştı benimle!

Bi'l-âhire ayb oldu çemenzârın içinde!
Ciddî olarak gitti; görünmez idi aslâ:
Yattım tek ü tenhâ çekilip gâzın içinde
Hâli beni işgâlden olmaz idi hâlâ
Hem kendisi hem sûreti hem fikri vü hayâli

Bir resm yapıp kılmak için fikrimi tebdîl;
Bir şi'r yazıp çıktım edince onu tekmîl;
Bir mevki'e gittim yerine eyledim i'tâ:
Hem kendisi hem sûreti hem fikr ü hayâli
Cânân idi baktım oluyor onda hûvid!!.


Gittikçe bana hoş geliyor hüsn ü cemâli
Gönlüm onu vaktinde demek az beğenirmiş.
Pîr olduğu nisbette acep tâzelenirmiş
İnsanda olan hâce-i aşk ile sevdâ!
Abdülhak Hâmid Bey
Şeb tâ be subh topladığın sanma jâle gül
Bezm-i çemende mihre sunarmış piyâle gül
Şebnem değil yağan çemen üstünde saçtım
Hûn-ı sirişk bülbülü eyler isâle gül
Etsin bülend subh-dem efgânın andelîb
Olmuş küşâde goncası erdi kemâle gül
Şürmend etti çâk kabâ-yı necmlen
Atf-ı nigâh edince ruh-ı âl ala gül
Hurşîd tutyâ deyu özler izi tozun
Hasret çeker gubârı ile iktihâle gül
Nisbet olunsa mushaf-ı ruhsâr lebre
Benzer sahife-i kütb-i bî-mi'ele gül
Dermiş ki "Sırrı" bu ne halî'ü'l-gaddârdır
Boy gösterince serv tâze nihâle gül
Sırrı Paşa
Nazîre-i Hasbihal
Garîp-ter görünür hâl ü şâmn ey bülbül
Garip gelmese bilsek lisânın ey bülbül
Namâz vakti gelir fikr-i şâirâne için
Alessabâh ne hoşdur ezânm ey bülbül
Vatan muhabbetine bir nişânedîr ulvi

Zalâm içinde olan âşiyânın ey bülbül
Yazıldı safha-i nazma hezâr kıssa-i aşk
Numûne gülle senin dâsitâmn ey bülbül
Nazireler ne kadar olsa âşıkane dahî
Olur mu aynı sizin mâcerânm ey bülbül.
Duyuldu nevhâlann fecr subh oldu
Kadîmdir kadar hânedânın ey bülbül.
Bugünkü tarz-ı edebden olur gibi deın-zen
Nevîndir yine tarz-ı beyânın ey bülbül.
Bütün güftelerin nâ-şinîdedir her dem
Olur semâma vâsıl cihânın ey bülbül.
Kasâidin okunur levha-i tabîatte
Garîb şâiri geldin Hudânın ey bülbül
Sen olduğun gibi meftûn-ı hande-i kudret
Senin de biz olalım âşıkanın ey bülbül.
Teessür etmededir ehl-i dil makalinden
Gerektir olmalı bir dil-sitânın ey bülbül.
Sükût içinde bütün kâinat sen bir kuş
Gönül hevâsını söyler figânın ey bülbül.
Abdülhak Hâmid
Ey zâir-i sâhib-nefes hubb-ı sivâdan meyli kes
Dünyâda kalmaz hiç kes Allah bes bâkî heves
Her ten biter bir derd ile geh germ ile geh serd ile
Uğraşmağa bir ferd ile değmez bu dünyâ-yı ehas
Ben de ferîd-i asr idim fass-ı nigîn-i sadr idim
Nakş-ı hümâyûn-ı satr idim gösterdi çarh rûy-ı abes
Dil-haste oldum bir zemân tedrîc ile bitdi tüvân

Uçdu nihâyet murg-ı cân çünki harâb oldu kafes
Söndü çerâğ-ı âfiyet zulmetde kaldı şeş cihet
Açıldı subh-ı âhiret envâr-ı Hakdan muktebes
Buldum dem Sübhânımı arz eyledim isyânımı
Matlûb idüp gufrânımı rahmetle oldu dâd-res
Yâ Rab! Bu abd-i rû-siyâh etdimse de yüz bin günâh
Dergâhını kıldım penâh afvındır ancak mültemes
Târîhdir ism-i Gafûr Lâbüdd ider sırrı zuhûr
Afv olunur her bir kusûr Allah bes bâkî heves.
Sâmi Paşa
Kasîde-Berâ-yı Şeyhü'l-İslâm Ârif Hikmet Bey
Görmedim hacle-i dehre gireli rûy-ı murâd
Bikr-i fikrime felek eyler iken arz dâd
Gonca-i matlabı mı açmadı bâd-ı ikbâl
Kere müşkül mü etmedi eyyâm-ı küşâd
Felek etti beni âvâre-i deşt-i hayret
Rüzgar eyledi gülzâr-ı karârım berbâd
Oldu mest-i mey ikbâl serâser akrân
Ben ise derd-i ser ye's ile oldum nâ-şâd
Sergüzeştim işiten zümre-i ahbâb ağlar
Nitekim rûşen olur dîde-i huşk-i haşâd
Vahşet zemzemesi şûriş-i haşri uyutur
Her ne dem eylesem efsâne-i ahvâlimi yâd
Dîde-i tâli'imin böyle neden hayralığı
Bana cevr etmeye gördün neden oldu mu'tâd

Çekemez mi güher kadrimi mîzân-ı felek
Geldi mi yoksa bu bâzar-ı kemâlâta kesâd
Kevkebim bürc-i nahvette mi bilmem yâhud
Feleğin gerdiş-i hem-vârına mı geldi fesâd
Şi'r ü inşâda attâr-ı dile mi yok cinsiyet
Yoksa nîl-i emele bende mi yok istik'dâd
'Iz ile mesned-i fetevâya dahi gelmişken
Böyle bir ehl-i hüner kadrini anlar nikâd
Yine yâr olmadı hayfâ bana baht-ı nâ-sâz
Kadrim yâver olup etmedi avn imdâd
Kesret-i şürm ü hicâbımdan eğer ki bende
Hâk-pâyine varıp eylemedim istimdâd
Pâymâl-i gam olup âh enîn eyleyerek
Böyle çekmekte iken dest-i felekten bî-dâd
Âkıbet tâli'-i hâbîde mi etti bîdâr
Rûz şeb eylediğim nâliş ü âh feryâd
Ya'ni pâbeste-i peygûle-i derd ü gam iken
Hâtif-i gayb beni etti bu güne irşâd
Ki ey üftâde-i girdâb muhît-i hayret
Ey ciğer çâk yegâne güher-i isti'dâd
Pister-i ye'se düşürmüş seni hâb-ı gaflet
Galat-ı fâhişin etmiş seni zâr nâşâd
Şîve-i dehre niçin âgah olup etmezsen
hüdâvendiger-i mekkâre varıp arz-ı murâd
felekcâh cihâ-benîn ü mesîhâ himmet
Ârif nükte-i serbesti-i bahs-i vahdet
Vâkıf-ı mes'ele-i ma'rifet rabb-i ibâd
Enver-i nâtıka tahrîr harîr-i hâme
Muhteşem şöhret ü ehl-i dil ü örfi'ş-şâd
Muktedâ-yı fuzalâ dâd-penâh-ı ulemâ
Bu hanîfe şeym ü kadr-şinâs nikâd
Ya'ni Hikmet Beyefendi-i kerâmet girdâr

Ki odur kâfile salar kirâm emcâd
Muğsi-i devr ü zamân ârif-i âlişânkim
Sayt-ı nâmı ile per olmada âfâk bilâd
Bu alî menkabet allâme-i vâlâ rütbe
Ki Felâtundur feyzinden eder istimdâd
Nâfizü'l-hükm hurd-mend hükm-perver kim
Olur edvâr-ı felek emrine râm münkâd
Gelmedi mesned-i fetevâya felek devr edeli
Böyle bir müfti-i deryâ-dil ü pâkize nejâd
Tab'-ı sâfî sadef-serhad ne samed
Dil-i pâkidir genciye-i irfân reşâd
Fikridir bedrika-i râh yakîn ü îkân
Re'yidir rehber-i merhale-i rüşd ü sadâd
Lutfu ehl-i dile sermâye-i ızz ü rıf'at
Adli tâkat-şiken şer-zeme-i ehl-i inâd
Âsitîn-i keremi kâfi-i ashâb-ı emel
Âsitân-ı himemi kâfil-i feyz irşâd
Feyz-i İsâ nefesi etse sirâyet hâke
Der'akab zîr-i zeminde dirilirdi ecsâd
Sûy-ı gülzâra güzâr etse nesîm-i halkı
Ser te ser hâk türâb olur idi müşk ü zebâd
Tûtyâ eylese hâk-i kademin görür idi
Pây-ı mûr siyehi bî basar mâder-zâd
İmtizâc eyler idi şîr ile bir yerde yere
Adline etse te'lîf miyân-ı azdâd
Subh-ı sâdık leme'ân etti sanırlar inse
Pertev-i re'yini ki bâm-ı felekte îkâd
Ârif nâ-murâsdır Felâtun kadar
Ey hüdâvend-i sûr-bahş heyûlâ-yı murâd
Fahr eder zât-ı şerîfinle makâm-ı fetvâ
Çâk eder cîb ü girîbânını kere hasâd
Oldu pesmânda zamânında bütün nâ ehlân

Eyledin lutf ile ehl-i hüneri hürrem ü şâd
Ben dahi bu demi fırsat bilip ettim fi'l-hâl
Ma'rız-ı şerhe perişâni-i hâlim îrâd
Bu vesîleyle salıp vâdi-i şi're fikri
Eyledim sûret-i şekvâda kasîde inşâd
Yoksa iş'âr ile fahr etme değil âr ederim
Etseler Cevdet şâ'ir deyu ger nâmımı yâd
Hiç tenezzül mü eder şi're hümâ-yı tab'ım
Üç tahkîke ederken pür da'vâ-yı küşâd
Neyleyim lâne-i gurbette tükendi sabrım
Kırdı döktü per ü bâlim sitem seb'-i şedâd
Hey'et ü hendeseden yazdığım eşkâl sûr
Oldu beyhûde yere dağdağa pîrâ-yı fu'âd
Şimdi bir zâviye-i rahat dil yok gerçi
Eyledim zâviye teşkîline itlâf müdâd
İlm ü fazl ile ben ettikçe terakkî kadrim
Zîr ü pest olmada mânend-i küsûr a'dâd
Kimse mal etmedi kendine uluvv-i ka'bem
Cebr-i noksân ederek eylemedi çerh-i imdâd
Ne vazîfem idi âdâba emek sarf etmek
Olmayınca cihet-i vahdet ıyşe îrâd
Ben usûl-i hüner ü hikmete sa'y ettikçe
Rüzgâr eyledi evrâk-ı hayâlim berbâd
Neler etti bana keç dûz-ı felek şerh edemem
Edemem çektiğim âlâmı şümâr ta'dâd
Âkıbet gâ'ile-i dehr ile oldum şâ'ir
Dîn ü karz etti benim tab'ımı karza mu'tâd
Bir taraf câ'ize hülyâsı safâ-yı dil ile
Eyledim vasf senânı dile hayru'l-evrâd
Söz tamam oldu yeter gayrı du'âyı ey dil
Edelim arz-ı dür-bâr ki rabb-i ibâd
Tâ ki ashâb-ı kerem hürrem ede ehl-i dili

Dâd-ı hâhân ede tâ dest-i felekten feryâd
Ede ikbâlini mevlâ veliyyü'n-ni'amın
Câh-ı vâlâ-yı meşihatta füzûn müzdâd
Cevdet Paşa
Kasîde Der Medh-i Reşid Paşa
Hamdülillah ki bana yâver olup baht-ı sa'îd
Eyledi çerh ile ser-nâme-i sulhu tecdîd
Bu riyâ efgen genc esef ü hayret iken
Şîve-i hükm kaar verdi dile şevk-i cedîd
Feleğin cânıma geçmişti hadenk-i sitemi
Kadem etmişti kemân gadga-i dehr-i aşîd
Merkez-i dâ'ire-i hayret olurdu gelicek
Levha-i hatırıma nakş-ı hayâl-i ümîd
Bir figâh-ı feleğin derd-i serin çekmekten
Ye's ile olmuştum öyle nizâr nümîd
Ki hemân mâye-i derd ü gam olurdu dilde
Ne kadar şevkle alsam ele câm-ı cemşîd
Fikr-i matlab ile sırr-ı kerem heves olsam eğer
Felek eylerdi beni cân cihandan tebrîd
Görünen levh-i kamer üzre kelf zannetme
Nüsha-i baht-ı siyâhım felek etmiş tesvîd
Çektiğim bâr-ı girân-ı gam olunmaz ta'rî
Gama sarf ettiğim endîşe olunmaz tecdîd
Şimdi ammâ bu sitemden felek oldu fâriğ
Eyleyip bahtım ile ahd ü fâkı temhîd
Li-vahşi'llâh zehî vaz' dil-fürûz felek
Bârekallah zehî bârika-i baht-ı sa'îd
Hubzâ feyz-i ferahzâ-yı zaman kim oldu
Âlemin her demi reşk âver şevk-i dem-i ıyd

Bu tesellî gam-ı mâzîyi unutturdu bana
Kendi hâlimce benim de emelim oldu mezîd
Bu tecelli-i celî şa'şa'a-i necm-i şerîf
Eyledi cân dili cây-ı neşât-ı câvid
Ki bu sahbâ-yı safâ ile serâser oldu
Dâğ-ı dirînelerim sînede câm-ı cemşîd
Yüzüme güldü bu takrîb ile rûy-ı eyyâm
Eyledi bahtımı bîdâr nesîm-i ümit
Ya'ni kim şîve-i takdîr-i Hüdâ kıldı beni
Seyr-i çeşm na'm lutf hüdâvend-vahîd
Âsıf-ı devr ü zamân dâver-i dârâ himmet
Nâzım mülk ü milel muhteri'-i tavr-ı cedîd
Sadr-ı sâhib-i dil ü sâfî güher ü sâf nihâd
Nâ-fezâ li-hükm-i hükm-perver vü düstûr-ı reşîd
Muhteşem nazm nizâmı eser-i ehl-i sühan
Sâf-ı takrîri safâ-perver ü hem bî-ta'kîd
Rûşenâ re'y ü kerem-pîşe Reşid Paşa kim
Eder efkârını tevfîk-i ilâhî te'yîd
Mesned-ârâ-yı sadâret ki olunmuş teslîm
Destine mihr ü kemâlât bi-tarîkü'-te'yîd
Ârif hurde-i hikmet ki ser-hâmesidir
Kafl-ı râz-ı feleğin keşf ü küşâdına kilit
Kerem ü lutfu gibi kuvve-i kahrı gâlip
Hiddet-i örfü gibi rahmı olunmaz tahdîd
Hükmü nâfiz feleğe öyle ki be her engâz
Dest-i takdîri urur imzâsına mühr-i te'kîd
Olsa hâsiyet temkîni za'îfân-perver
Hâr-dahs-ı rehgüzer mevce olur sedd-i sedîd
Olsa kahrından eser nâmiyede çâk eyler
Çûb-ı Mûsâ gibi habîb-i hicri hançer-i bîd
Bilse eltâfını gerdûn-ı kemâhî eyler

İki serpençe-i mihr ü mehi dest-i ümîd
Dâverâ dâd-ı girâ âsıf-ı âlî güherâ
Ey hüdâvend-i hükm-perver vü düstûr hîd
Ey Felâtun-ı zamân re'yine sad tahsîn kim
Eyledin kâr-geh-i köhne cihânı tecdîd
Âb-ı lutfunla zamân etti düşmeni eyler tehdîd
Tab'-ı çâlâkime ben her ne kadar cebr etsem
Yine evsâfını hak üzre edâ emr-i ba'îd
Bir gazel nazm edeyim bâri ki her mısrâ'ı
Bahş ede encemin âleme bir şevk-i cedîd
Gerden-i âşıka zülf-i siyehin habl ü verîd
Dil-i rencûre lebin feyz-i hayât-ı câvid
Kâkül-i yâr gibi hâne-be-dûş oldum âh
Yardan eyleyeli tâ beni gerdûn-ı tab'îd
Iyd-i ezhâda firâkıyla ben oldum kurbân
Bilmem ol şûh ile kim eyledi ıyd üstüne ıyd
Perçemin gibi bizi atma omuzdan şimdi
Göz ucuyla kanı ol eylediğin va'd ü va'îd
Etmeden gâ'ile-i dehr ile terk-i rahat
Cevdetâ devlet-i bîdâr olunmaz ümîd
Lâfı terk ile yeter tâ ki du'â-yı âsıf
Ola merfû' der-âtıfet-i rabb-i mecîd
velîyyü'l-ni'amın tâ ki cihân durdukça
Ede ikbâlini hak câh-ı sadârette mezîd
Cevdet Paşa
Bahâriye Der Medh-i Reşid Paşa
Haceste vakt-i safâ kim erişti fasl-ı bahâr
Cihânı eyledi ferhunde vü ferah-âsâr
Dem-i mesîh gibi tâze cân verir çemene

Nesîm subh-dem ettikçe lâlezâra güzâr
Kudûm verdi haber verdi nefha-i nefesi
Safâ-yı râyihası hâki etti anber-bâr
Bu müjdelerle gelince berâ-yı müjde-bahâ
Eder şükûfelerin pâyına nisâr-eşcâr
Şükûfelerle çemen oldu öyle rengârenk
Ki bâd subh-dem ettikçe mevcler izhâr
Taraf taraf düşünür hâke bu kalemun
Döner dükkançe-i güher-fürûşa her küsâr
Zemîni erd-behişt eyledi behişte bedel
Zamâna lutf-ı hevâ verdi inbisât müsâr
Gubâr-ı gussayı seyl-i safâya vermek için
Hücûm-ı şevkle her dem akıp gelir enhâr
Dem-i hazanda neler çektiğin hikâyet için
Şikeste beste çıkıp geldi bağa bülbül-i zâr
Dizildi sanma ki berg-i gül üzre şebnemler
Der-sirişkini bülbül nesîme etti nisâr
Ale's-sabâh ki bin sabâ-yı gâliye-sâ
Gezer gönülleri tabîb için diyâr diyâr
demde kâdime canbân olur çemen be çemen
Gürûh-ı ehl-i temâşâ olup katar katar
Cihan bu vecihle hürrem cihanyân-ı bî-gam
Zamâna lutf-i 'amîm Hüdâya şeker-güzâr
Görünce bu eser-i feyzi tab'-ı nâmiyede
Benim de tab'ıma düştü bu gayret-i âhir-kâr
Ki gel kudm-i nev-bahâr ile hürrem
Gülün kudûmüne şükrâna kühzâr-ı hezâr
Terâne-i leb her cûybâr fâ'it-bervâ
Zebân bülbülün evrâdı ya evliyü'l-ebsâr
Ya ben niçin olayım pâ-bend-i kayd-i kelâl
Niçin bu şevkle olmam kemiyet-i tab'a süvâr
Revâ mı gonca gibi böyle beste-leb olayım

Niçin açılmaya gül gibi tab'-ı güher-bâr
Velî ni'metin tâ ki feyz-i medhiyle
Sabâ gibi edeyim dehre bûy-ı müşk îsâr
Penâh-ı gümüş-dekân be vâdi-i hayret
Nizâm-ı mülk ü milel melce'-i sıgâr kibâr
Cihân cûd sehâ âsmân rif'at şân
Muhît-i âlem ilm ü edeb kerek-girdâr
Cenâb-ı sadr-ı mükerrem Reşid Paşa kim
Şemîm-i şöhreti neşr olmada diyâr diyâr
Vezîr-i a'zam ekrem ki dem-be-dem râyî
Olur zamâneye müşkül-küşâ vü kâr-ı güzâr
Felek şükûh-ı kadr-i kudret ü zemîn-i temkîn
Küşâde baht bülend i'tibâr ehl-i vakar
Haceste re'yi esas usûl-i sülehâ mıdır
Elinde hâmesi nazm umûr-ı mülke medâr
Pür melek der ü dekâhına serâ perde
Felek bâr-geh-i feyze köhne bir kiler
Aceb mi yerde beşer-târım felekte mülk
Senâsın eylese yâd du'âsını tezkâr
Ki âfitâb-ı felektâb fikri etmiştir
Cihânı çerha kadar rûşenâ vü pür envâr
Ne dem ki nazm uur ümem için versi
Deyyir-i feyz ü fütuhâta ruhsat-ı ezbâr
Verir safâ-yı hayâbânı saff-ı erkâmı
Olur sahife-i tesvîd sâha-i gülzâr
rütbe-i âl-ma'a atar adli sârî kim
Gazâla pençe-i îr oldu dest-i istizhâr
Duyup şemâ'im-i halkın şevk hasret ile
Cilâ-yı muvattan-ı Çin etti nâfe-i Tatar
Havaya etse eser lutf-ı tab'ı eylerdi
Şitâ-yı mevsim sayf hazânı fasl-ı bahâr

Yed-tâb kahr celâli dokunsa gülzâra
Olurdu reşîha-i şebnemleri şerâre-i nâr
Soğuk mu'âmele gösterse gülşene yâhud
Nigâh-ı kerem ile etse ihâle-i enzâr
Tutardı yahce gibi havfla gül-i nesrîn
Yanardı şu'le gibi şürmle şükûfe-i nâr
Gedâ-yı dergehi eflâke eyler istiğnâ
Ganî lutfu olan bir dahi görür mü hasâr
Gubâr-ı pâyına sıdk ile yüz süren gûyâ
Çeker dü-çeşmine kuhlü'-cevâhir ibsâr
Bahâr-ı mu'addel-tâ iftihâr-ı ehl-i dilâ
Eyâ hünerver vü hikmet-şinâs vü mihr-âsâr
Kemâl-i aklına hayrân olur Felâtunlar
Zekâ-yı zihnini ehl-i hükm eder ikrâr
Seng-i isâbet re'y-i rezînine tahsîn
Ki etti rezim ki dehri emn ile gülzâr
Senin kalemle eylediğin kârı kahraman edemez
Sinâna hüsn-i beyân şimdi olmada fahhâr
Felekte kadrini bildi ki kâfir ni'amın
Kim olsa etmededir bir felâkete dûçâr
Cihanda mazhar-ı eltâfın olmadık yoktur
Olur inâyetini bilmeyen zamânede hâr
Kaziyye-i keremin herkese celî vü ayân
Bu müdde'ı benim kimse edemez inkâr
Geçende bendesi dergâh-ı lutfunun bu kavlin
Garîk-i bahr-i inâyâtın olmada her bâr
Edâ-yı şükrüne dâ'ir ne söylesem bilmem
Buna ne dil ola kâdir ne hâme-i iş'âr
Uzatma gayrı yeter mâcerâyı ey Cevdet
Hemân âsıfın ile du'âsını tekrâr
Cihanda tâ mütevârid ola bu çâr-ı fusûl
Ola bu vechile dergâhı mültecâ-ı kibâr

Cenâb-ı Hak ede kilki ucundaki mûyu
Arûs-ı ma'nâya müjgân çeşm düşmene hâr
Cevdet Paşa
Fu'ad Paşanın Petersburgtan Avdetinde Söylenmiştir
Eğerki nâmiyenin söylenirse de nâmı
Eser görülmedi gitti bahar eyyâmı
Mevâd-ı hâme-i şâ'ir gibi acep dokundu
Nevâ-yı nâle-i bülbülde nağme-i hengâmı
Donandı sanma ki ezhâr ile görüp bağı
Ağardı püjem ile her şahsârın endâmı
Sebep nedir ki bu kânûn-ı âlem olmadı kerem
Takarrüb eylemişken baharın encâmı
Nedir bu çehre-i zâhid gibi cihân-ı târın
Açılmadı feleğin cephe-i siyeh-fâmı
Şitâ zamânı yâhud geçmemiş ola zannım
Yalana çıktı gibi rûz-ı hızrın i'lâmı
Bu bir felâket-i devr-i felektir ey sâkî
Ki koptu hayrete hayli ukûl evhâmı
Beni şarâb ile ser-germ-i keyf şevk ile
Felekle fasl edeyim ben de bâri da'vâmı
Revâ mı bekleyelim tâ ki bir baharı dahi
Getir telâfi-i mâfât için sen ol camı
Bulup âteş-i seyyâle ile germiyet
Çekip sahife-i tahrîr arza aklâmı
Huzûr-ı sâmi-i âlicenâba eyleyeyim
İfâde-i hâl dil-i bî-karâr nâ-kâmı
Küşâde baht şerefmend ü müşteri tal'at
Ki tuttu şöhreti serhad-i Rûm A'câmı

Haceste rây atâret eser ki nazm eyler
Umûr-ı devleti mânend-i satr-ı erkâmı
şems-i bürc-i ma'ârif ki hadd-i maşrıktan
Diyâr-ı mağribe dek söylenir bütün nâmı
Cenâb-ı sadr-ı keremkâr müsteşârı kim
Ona sezâ vü revâdır bu pâye-i sâmî
Fu'âd Efendi ferah-likâ ki ehl-i dile
Ziyâdedir kerem ü iltifât ü ikrâmı
nüktedân dekâyık-şinâs-ı âlem kim
Peyâm-ı emn ile güldürdü rûy-ı eyyâmı
Nüvîd-i sulh selâmet beyân güftârı
Geldi genc-i sa'âdet beyân aklâmı
Yazılsa berg-i güle dâstân-ı evsâfı
Olurdu bülbülün evrâdı subh-ı hengâmı
Şemîm-i halkını yâhud götürse bağa sabâ
Bulurdu şem ile mürg-i çemen dil-i ârâmı
Acep mi eylese âsâr-ı hâmesi her dem
Şikeste şöhret ü sâf İbn-i Hayyâmı
Safâ-yı tab'ına dem-beste sâ'ib ü şevket
Rahîk-i nazmına hayrân teşnedir câmı
Hüdâ yegân kirâmı güher-i hüdâvendâ
Eyâ mükemmel nâmus-ı mesned-i sâmî
Salâh sulh ile ettik cihânı hürrem ü şâd
Suyûfa olmadı muhtâç adûnun ilzâmı
Seyahat vü seferin müntec-i refâh oldu
Ki selm ü sulh ile buldu umûrun encâmı
Sana hezâr hezâr âferîn ki kandırdın
Kelâm ile bir alay-ı pür dilân-ı hodgâmı
Senânı eyleyemem lâyıkıyla etsem de
Ne denli tab'ıma tîğ-i kalemle ibrâmı
Değil kelemle seng-i bî-nihâye midhatinin
Lisân ile dahi mümkün değildir i'lâmı

Hemân kemiyet ney-i hâmeyi edip tahrîk
İdem tarîk-i tegazzülde bâri ikdâmı
Yanında olmayıcak âşıkın dil-ârâmı
Çemende olsa da olmaz ona dil-i ârâmı
Küşâd-ı vird-i emel kaldı sâl-i âtîye
Bu yıl da söz ile geçti bahâr eyyâmı
Gören sanır ki gümüş servidir serv-i kaddin
Yem-i sirişkime düştükçe aks-i endâmı
Hevâ-yı gönlü bir başlı derd iken serde
Getirdi kara haberler hatt-ı siyeh-fâmı
Uzatma turre-i dilber gibi sözü Cevdet
Kasîde vü gazelin erdi vakt-i itmâmı
Du'âya başla açıp dergeh-i Hüdâya elin
Hitâm-ı misk ile bulsun kelâmın encâmı
Dem-i baharda tâ âb tâb-ı nâmiyeden
Bu bâğ-ı dehrde serv ü semen ola nâmı
Ona kerem ede Hak tûl-i ömr ile sıhhat
Cihânı nağme-i bülbül gibi tuta nâmı
Cevdet Paşa
Gazel
Yazık ümmü'l-kitâb-ı aşk için tefsir yoktur yok
Tesellî-bahş ehl-i hâl olur ta'bîr yoktur yok
Zaman bir an mümteddir ki geçmez bir geçen ânı
Tecellîhâne-i tekvînde tekrîr yoktur yok
Değildir intihâda zevk lezzet ibtidâdandır
Civanlık âlemin yâd etmeyen bir pîr yoktur yok

Bütün ef'âlin ilcâ'âtı isti'dâda tâbi'dir
Bilinse sırr-ı hilkat kimsede taksîr yoktur yok
Hersekli Ârif Hikmet
İhyâ olur zemîn ü zamân nev-baharda
Kesb-i neşât eder dil ü cân nev-baharda
Tebşîr edince bağa sabâ mukaddem küllî
Bülbüller içre koptu figân nev-baharda
Uşşâk-ı zârı aradı sıra dört dolandılar
Gülgeşt edip gonca dehân nev-baharda
Yâd etme hicr-i yârı zamân salde
Yoktur mesâğ-ı fikr-i hazân nev-baharda
Gülşen-nişîn olup şeb ü rûz ile i'tiyâd
Ekrem safâ vü zevke hemân nev-baharda
Ekrem Bey
Nazîresi
Benzer safâda cennete vân nev-baharda
Olmaz ona şebîh-i mekân nev-baharda
Yek-dil miyân-ı bağda gülçîn-i nâz olur
Hem-dest olup ricâl-i zenân nev-baharda
Hoştur dem-i şebâbda perhîz-kârlık

Olsa latîf olur ramazân nev-baharda
Sad-sâle bir şecer buluyor bak hayât-ı nev
Pîrân olursa çok mu civân nev-baharda
Ben de anıp gül teni âh eyler ağlarım
Ettikçe andelîb figân nev-baharda
Nây kemânı dinlemeyiz mutribâ bize
Besdir sadâ-yı cûy-revân nev-baharda
Çık sen de seyr-i bağa gazel-hân olup Reşâd
Böyle durur mu ehl-i beyân nev-baharda
Reşâd Bey
Gazel
Şekvâ edemem doğrusu devrânın elinden
Hep çekdiğim ol âfet-i devrânın elinden
Zehr içmeyi tercîh ederim dest-i civandan
İçmekten ise şerbeti pîrânın elinden
Maksûda eder destres Allah onu elbet
Her kim tutacak olsa yetîmânın elinden
Ebnâ-yı beşer tâbi'-i ahkâm-ı kazâdır
Kimse yakasın kurtaraaz onun elinden
Tefvîz-i umûr eylemek olmaz cühelâya
İş beklenilir mi har-ı nâdânın elinden

Bir kere şu âsâr-ı terakkîye nazar kıl
Seyr et ki neler gelmede insanın elinden
Kâdir değilim def'ine geldi yine vâ'iz
Yârab beni kurtar şu giracânın elinden
Reşâd Bey
Dehrin ne Kiyomres'i ne İskenderi kalmış
Sâde kuru bir nâm ile şöhretleri kalmış
Eslâfın içinde severim ben Cemi zîrâ
Olmuş ise de rahmet ola sâgarı kalmış
Bir arzadır râh-ı muhabbet kadar kim
Onda gidenin âciz olup ekseri kalmış
Mecnûn-ı mukaddem sayılır deşt-i cünûnda
Ammâ nice yüz merhale benden geri kalmış
Gülzârı hazân arsa-i vîrâna çevirmiş
Ne savt-ı hezârı ne gül-i ahmeri kalmış
Dün meygedede şeyhe içirmişti mey ol şûh
Sızmış orada tâ zamandan beri kalmış
Bak merhamet et hâline bî-çâre Reşadın
Derdinle hemân şöyle kiminle deri kalmış
Reşâd Bey

Nazîre-i Gazel-i Fuzûlî
Fedâkâr olmalı dildârının uğrunda her âşık
En ednâ emrine koymak gerektir cân ser-âşık
Biri tatlı edâlarla biri sâfî ricallerle
Verir ma'şûkasıyla lezzet şîr ü şeker âşık
Gözü pür sîm eşk-i terle vechi zerd-i hamd olsun
Çeker mi hiç sağ oldukça derd-i sîm ü zer âşık!
Elinden düşmüyor ol âfetin bir türlü âyine
da zannımca kendi hüsnüne benden beter âşık
Şu gurbette Reşâd bî-sabr kaldım arttı hem aşkım
Denir gerçi ya sabr etmek gerektir ya sefer âşık
Reşâd Bey
Hizmet eyler elbette birer maksada herkes
Hakkımdır benim indimde fakat maksad-ı akdes
Dünyâda tasavvur edemem bir iyi haslet
Olmak gibi bir âciz ü mazlûma meded-res
Bir âleme hem-bezm-i sınıf cühelâdan
Ehven görünür zannederim kûşe-i meclis


Hiç kimsenin ikbâline aslâ hased etme

"El-minnetu'llâhi te'âlâ vetekaddes"
Reşâd Bey
Veyl-i Dâverî

Burca dönse tâb ferden tahtgâh
Müstefîd ondan değil baht-ı siyâh
Halbuki çeşmânın etse bir nigâh
Nûrunu rü'yâda rûhum cezb eder.
Hem siyeh hem kâbil-i neşr-i zîyâ
Gözlerin necm-i siyehdir gûyiyâ
Ya şeb-i firdevse nâzır dâ'imâ
Her seher bilmem ne sûret kesb eder
Böyle -veyl-i dâverîde- kalsak her gece?
Bir ağaç altında yatsak gizlice?

Gölde hayrânım hele envârına
Gözlerimde yansa lâyık nârına
Eylemiş hak arz için dîdârına
Onu mir'at-ı semâdan intihâb
Aksine bak fecri seyr et âbda.
Handeler kıl subhu gör mehtâbda.
Bak neler var vuslat-ı bî-hâbda
Ben ne mehtâb isterim ne âfitâb
Böyle -veyl-i dâverîde- kalsak her gece
Bir ağaç altında yatsak gizlice?


Sanki veyl-i dâverîde etrâf civâr
Saçların feyziyle olmuş hep bahâr:
Nefhini neşr eyledikçe rûzgâr
Hâsıl olmakta hevâ-yı sünbülü
Ya şu gülbinler peridir müstetir
Onların enfâs-ı aşkı münteşir.
İnliyor bî-çâre hayvan muhtazır
Sen fakat ihyâ edersin bülbülü
Böyle -veyl-i dâverîde- kalsak her gece
Bir ağaç altında yatsak gizlice?

Kuş görünmez aks eder nâz niyâz
Zannedersin kim ağaçlar nağme-sâz.
Sanki her nahlinde yer sûz güzâr
Br semâvî tâ'ir olmuş andelîb.
Böyle cennet görmedim rü'yamda:
Bir bahâr-ı dâ'imî ârâmda.
Rûhuma hep kalmayı ibrâmda.
Râzıyım olsan da matrûd garîb.
Böyle -veyl-i dâverîde- kalsak her gece
Bir ağaç altında yatsak gizlice?

Bak ne yaklaşmış bu semte âsumân
Âşikâr olmakta sevdâ-yı nihân.

Bâğ bostândaki bâd zân
Hissedersin kim hevâ-yı aşktır.
Keşke âlem böyle olsa ser be ser
Doğduğun yerden değilsin bî-haber
Gökte sen gördün mü rûhum böyle yer?
Bence her ân ibtidâ-yı aşktır
Böyle -veyl-i dâverîde- kalsak her gece
Bir ağaç altında yatsak gizlice?

Ben bu hoş teklifi tekrâr eyledim.
Ya'ni kalmakta çok ısrâr eyledim.
Buldu bir mâni' ki ikrâr eyledim
Etti ol kâfir şu yolda i'tizâr:
Berf ile mestûr olunca berg ü ber
Hem leyâl eyler tegayyür hem seher.
Ser sefîd olmakta ya'ni her şecer
İhtiyâr olmuş sanırsın nev-bahâr
Böyle -veyl-i dâverîde- kalsak her gece
Bir ağaç altında yatsak gizlice?
Abdülhak Hâmid
Randevular

Gerçi hâlî kalmamıştım yâddan İstanbul'u
Pek eleştirmişti seyrâna beni -Koskad- yolu
Ya hele -Van Senle- Arjantoyu- Avtoyla Senkolü-
Bir melek ta'kîb ederdim seyr ile sağı solu

-Lakda- Koskadda- onunla randevular var idi;
Kuvveden fi'le çıkar bin arzular vâr idi!

Göl kenârında peyâpey hazır kâr ziyân
Sû be sû seyrân ederdim ki süvârî ki yayan
Sonra bir yandan olup ol mâh-ı tenhâ rû-ayân
Pâyını takbîl ile şükrânım eylerdim beyân-Lakda- Koskadda- onunla randevular var idi;
Kuvveden fi'le çıkar bin arzular vâr idi!

Sûb-ı tâvûsânesiyle nâz-perver bir peri
Sîne-i pür-sûzişimde titreyip bâl peri
Âteş-efzâ-yı dil mahrûr olurdu her yeri;
Bir hayâl et mâhtâba karşı ol sîmîn-beri -Lakda- Koskadda- onunla randevular var idi;
Kuvveden fi'le çıkar bin arzular vâr idi!

Dâ'imâ birleşmeyi da'vetle eylerdim ricâ
Birleşip dâru't-ta'âma azm ederdin ibtidâ;
Sonra -ispektakla- ondan sonra seyrân-ı semâ!
Rûz şeb dünyâda rü'yâda hülâsa dâ'imâ -Lakda- Koskadda- onunla randevular var idi;
Kuvveden fi'le çıkar bin arzular vâr idi!


Âlem Ebî Ya'kûb seylâb-ı sû'-i ittifâk
Âkıbet gittim ne Koskad kaldı hazırda ne Lâk.
Bir küçük gül yapsa lâyıktır dü-çeşm iştiyâk!
Giryelerle ol yüzü gülden ben ettim iftirâk! -Lakda- Koskadda- onunla randevular var idi;
Kuvveden fi'le çıkar bin arzular vâr idi!

Dem be dem çeşmimde tütmekte seyrân günlerim
Bunda ben hâlâ onun fikriyle feryâd eylerim
Hod be hod tasvîrine esrâr-ı aşkı söylerim.
Nâmemi alsın dâ yâd etsin ki ol meh-peykerim -Lakda- Koskadda- onunla randevular var idi;
Kuvveden fi'le çıkar bin arzular vâr idi!

Sen de sevdinse birâder bil ki encâmın yaman
Gönlünü zabt et karışmam sonra bulmazsın amân.
Benzeme dikkat et yedin keşf ederdin sen hemân.
Ben gül-rûyu tanırdım âh bilsen! Bir zaman -Lakda- Koskadda- onunla randevular var idi;
Kuvveden fi'le çıkar bin arzular vâr idi!
Hâmid
Şanzelize


Git de bir kere gör seyahatle
Ne kadar hoştur âh -Şanzelize!-
Onda gerdûne-i zarîfe süvâr
Ne kadar hoş geçer -Alis Hovar-!
Yalnızdır gider iken her bâr
Akşam üstü döner cema'atle!
İltifât eylemezdi gece bize.

Kavuşur herkes onda sevdiğine:
Gündüzün gölgelik; gece pür nûr.
Gündüzün dâ'imâ şebîh-i seher;
Gece bir burcu andırır ol yer.
Var burcun içinde bir de kamer
Ki rekâbet eder semâda gine;
Kim bakarsa olur hemân meshûr!

Ân-ı vâhidde bin kadar -remîze-
Daha bin türlü bî-hesâb -ekipâj
Her giden mutlakâ tesâdüf eder;
Avdet etmiş zamân-ı mâzîdir.
Bu cema'at -Buvadbolonya- gider
Onda ba'zen ayân olur -Elize;
Zîr-i hükmünde pür şitâb -ekipâj-!

Görünür bir tarafta -Sirekdete

Üzeri örtülü bir gülşen.
Bir tarafta: -Mâbil- nümâyândır
Ona da gerçi bir gülistandır
Kasr-ı bî-sakf dense şâyandır.
Vaz' olunmuş yerde her cihete:
Zevk râhat mahalli bir mesken.

Onu -konser-leriyle medhe kadar
Yetişir mi bu hâme-i kemter.
Konser -ammâ derûnuna gisen
Görürüz birtakım kadın erkek
Bir oyun seyreder yemek yiyerek
Alkış-ı âvezesiyle kahkahalar
Karışıp sözü saza aks eyler.

Hem gece hem de gündüz olduğunu
Gördüğüm çoktur onda bekler iken
Râkiben ya'ni verdiğim remize
Geçiyorken sâye-pûş Elize
Başka zînet bulurdu Şanzelize!
Her tahatturda öksüz olduğunu
Az görürdüm ona bu zîneti ben
Hâmid

Meh ü Zen Lâ-Fit

Şu mezhereye nazar eyle gel;
Hurûşuna bak şu menâbi'in.
Şu manzaraya der isem muhal:
Hülâsa-i kudreti sâni'in.
Perisi midir bu mevâki'in?
Hayâl ise de ne kadar güzel!
Şu çeşme başındaki köy kızı
Acep bu çemende ne hırsızı?

Râyih-i kisvânı civârına münteşir.
Onun izidir şu nısfı çiçek ile müstetir.
Sudan çıkıyor eser-i latî onu gösterir:
Ya bastığı yer tefeyyüz eder de güher verir.

Dakîkada bir bana dikkati
Mukârenetimle çoğalmada.
Müsâ'id olur mu ki hilkati
Elinde güğümle su almada?
Terennüm eder dili çalmada
Hemân bu kadar mı ya sirkati?
Şu çeşme başındaki köy kızı
Acep bu çemende ne hırsızı?
Abdülhak Hâmid

Robenson

Ne hoş eşcâr içinde bak şu kamer
Ay değil sanki bir küçük ahter;
Muttasıl öyle gaib ü hâzır.
Ba'zı da oynadıkça yapraklar
Kirm-i ahter kadar ufak görünür;
Başucunda uçar uzak görünür;
Müteaddid olur hilâle döner
Hızlı bir rüzgâr esince söner;
Sonra bedr olduğu olur zahir!
Bir güzeldir cemâlini saklar
İnanılmaz anın kıpırtısına.

Dikkat et bak şu tâir-i pinhân
Acaba hangi hiss ile nâlân?
Bir safa kesbeder mi ormandan
Acaba şen midir yâ nâ-şâd?
Mütemâdi öter de meşcerede
Sesi tezyid samt eder derede;
Bu hazin aks ile desem şâyân
Ötüyorken şüphesiz giryân
Savtının titrek olması andan.
Yine andandır ettiği feryad
Benziyor bir suyun şıpırtısına!


Arzeder fevkımızda seyrânlar.
Ana güyâ ufak gelir bu cihan;
Fikre benzer hemîşe pür-heyecân
Çok büyüktür pek küçük hayvan!
Her tarafta sükûta meyleyler
Cümle eşyâyı serbeser dinler
Dâima kendi kendine söyler
Şevk ile gamlı hüzn ile şâdân.
Ana şâir denilse ahrâdır.

Bir lisandır ki ettiği efgan
Anlamaz en mükemmel insanlar;
Ancak ervâh-ı şâirân anlar;
Çünkü ruhen hakîm olur anlar.
Böyledir aynı hâne-i murgan
Yani bir âşiyânedir bu mekân.
Hepsi birlikte hepsi de şâdân;
Ağaç üstünde cümleten evler
Bak Robenson ne yolda a'lâdır!

Olamaz müntehi bu yerlerde
Ne kadar itilâ ederse hayâl.
Yuva lâkin bu bir melek yuvası!
Geçiyorken şafak bu mevki'den
Bir sukut eylemiş meleksin sen
Kaçalım! Şimdi avdet eyler de
Seni dergâhına eder isal;
Görüyorsun ki pek yakın burası!"

Abdülhak Hâmid
Mon Moransi

Ne hazîn bak şu karşıki dağlar;
Üzerinden geçen sehâb ağlar
Eteğinden akan sular çağlar
Yıkanır sanki bağçeler bağlar

İşte geçti şimendiferde hele!
İki dağ ortasında sirâyet onu.
Harekâtındaki sadâlar ile
Şimdi bir nehre benziyor dumanı!

Adamın ömrünü bitirmek için
Burası pek uzak mecâlisten.
Şimdi buradaydı gitti Pâristen
Eçecek bir zaman getirmek için!

Sana ey nâzenîn-i her câyî
Neye hoş gelmiyor bu tenhâyî?
Küsme maksat latîfedir güzelim!

Haydi merkeb-süvâr olup gezelim!

 sen sevdiğim berâber iken
Nerde olsam çabuk geçer bu zaman!
Bence merkep ile -tren- sayan
Geçmeyen dem hemân dem hicrân!

İyi ettin de geldin erkence
İstemem ya'ni başka eğlence.
Bu -Moransi- azîmeti bilsen
Ne büyük yâdigâr olur bence!
Abdülhak Hâmid
Bir Ye's Gecesi

Târ içinde zemîn semâ yekser;
Sanki mâtemde ser te ser âfâk
Mihr ü mâh sehâ'ib ahter
Dûd-ı hasret saçar ale'l-ıtlak
Bu nedir? Kerbelâ mı mâtem mi?
Yoksa bir gîr ü dâr-ı âlem mi?


Kâ'iât ağlıyor cihân pürjenk!
Kahr içinde mükevvenât-ı şu'ûn!
Nec gibi zemîn şeb-renk!
Baht .gibi semâ mağbûn.
Subhu yok bir mesâdayız vâveyl!
Âh bitmez tükenmez oldu bu leyl!

Dûd-ı hîçî-i leyl jeng-i adem
Rûz-ı pür-nûr âlemin şebidir
Bu karanlık -tehâke leyl-i nedîm.
Bu tegâfülde sırr-ı ağrebîdir.
Asla rüc'at zamânıdır heyhât!
Ya ki rûz telâfi-i mâfât!

Medfen-i fikr vâpesîmindir
Zulmet âbâd hîçi-i feyfâ!
Gösterir mi acep neler dâ'ir
Fesahatinde setîre-i yeldâ?
Dûd-ı şeb-gûn ridâ-yı hîçîdir!
siyâhî-i cây-ı hîçîdir!

Târ içinde fezâ-yı hîçistân!
Sanki çökmüş bu şeb zulâm-ı adem!
Tâli'im mi adem midir bu cihân?
Ne için gülmüyor sabâh-ı nedm?
Ne için böyle intizâr gerek

İnfilâk-ı sabâh mahşere dek?

Şu ziyâlar; -ki târ içinde yanar!
Ye's içinde ümîdi andırıyor!
Şu denizler -ki aka da her bâr-
İnşilâl-i hayâtı sandıyor!
Böyle bir târa münkalib hayât!
Cûy-ı hîçi habâbîdir heyhât!

Zulmet-i ye'se hiç verir mi halel?
Subh ile geçse ömr olsa muhal!
Fek-i müjgân eder mi çeşm-i emel?
Leyle-i ye's nice subha bedel!
Şeb-i dî-cûru âh pek severim!
Şeb-i dî-cûrdur benim seherim!

Meh-i sufret güzîn ufk-ârâ
Bir sönük lem'a arz eder ağreb
Ârız-ı mahzen ü rem gûyâ!
Levn-i rikkat neden mehde acep?
Âh gönlüm rakîk olan her dem!
Böyle rikat verir mi hiç âlem?


Şu bulutlar şu meh şu zulmetler
Şu sadâ-yı sükûti-i kühsâr
Hepsi bir levn-i rikkat arz eyler
Hepsi muzlim gözümde hep yer târ!
Hep yarılmış da dehrin aktârı
Ben mi farkında kalmışım bâri?

Bu tükenmez zulâm-ı gam şu fezâ
Safahât-ı leyâl ömrümdür!
Bu siyehrenk hîçi-i feyfâ
Zulumât hayâl-i ömrümdür
Çeşm-i pür-nem gönül garîk-i yu'ûs;
Ömrümün bahşıdır bana efsûs!

Şu sevâd sulûm şeb-rgi
Birer âdır ki gözlerimde benim!
Giryedir kalb-i zârın âhengi?
Görünür nakşı sözlerimde benim!
Fesahat-i ye'stir zemîn-i fenâ?
Sanki cû semâ zemîn pîrâ!
Abdülhalim Memdûh
Gazel
Nazın çeker mi dil sana üftâde olmasa
Her bir cefânı çekmeye âmâde omasa

Zencîr-i zülf-i yâre eder miydi iltifât
Cümle kuyûddan gönül âzâde olmasa
Etmezdi gamze hod be hod âgâz-ı fitneye
Çeşmi bu hâle rızâ-dâde olmasa
Olmaz mı sevdiğim kadar nâza düşmüşsen
Ancak mu'âmelen de yine sâde olmasa
hücûm âteş-i hicrân-ı yârden
Hâlim tebâh olurdu eğer bâde olmasa
Ekrem Bey
Nazîresi
Olmaz sükûn-pezîr gönül bâde olmasa
Gamdan berî vü gussadan âzâde olmasa
Olmazdı ehl-i aşka atâsı bu mertebe
Aslındamı eğer ki hilâli zâde olmasa
Zâhid mesîrede bile kılmaz riyâyı terk
Etmez ku'ûd-ı zîrde seccâde olmasa
Ârâm eder mi hiç kim ehl-i keyftir
Bezminde bir civân mey âmâde olmasa
Mutlak rakîbe vardır şûhun alâkası
Çekmez kişi bu çileyi üftâde olmasa
Gelmez idi vücûda şu ümrân şu intizâm

"Sa'y ü amel" dedikleri dünyâda olmasa
Etmez idim nazîreye cür'et eğer Reşâd
Ekrem kerem kılıp da rızâ-dâde olmasa
Reşad Bey
Gazel
Aşkla bî-karardır gönlüm
Hicr ile dağdârdır gönül
Hazer et sevdiğim dokunmaktan
Kâbil-i inkisârdır gönlüm
Mübtelâ olmadığı cihetle sana
Doğrusu bahtiyârdır gönlüm
Olur olmaz civâna meyl etmez
Hâr bakma kibardır gönlüm
İstemezsin neden fetâdeliğim
Sana gûyâ ki bârdır gönlüm
Geçmez hep nev-civânân-zen
Bunda bî-ihtiyardır gönlüm
Reşâd Bey
Hicr-i Müteharrik

Ne hoş bir köylü kız gördüm geçende
Tek ü tenhâ oturmuş bir çemende
Ki baksan korkulurdu uzletinden
Mi'eli kılmış etrâfa sirâyet
Verirdi mevki'a hüsn ü letâfet
Periler şâd olurdu vahşetinden
Kenâr-ı âb idi zıll sanuber
Öperdi pâyını hurşîd anuber
Onu mutlak görürlerdi semâdan
Uyurdu tıfl-ı sevdâ mukaddeminde
Dil-i ma'sûmu titrerdi feminde
Ki akdestir bu hâlet bir du'âdan
Safâ-yı hüsn ile yekser meserret
Denirdi dense bir dilber meserret
Serîrinden yana oldum revâne
Gidilmez nezdine koymaz çiçekler
Sanırdım bekliyor bir çok melekler
Bakardım kâh ona kâh âsumâna
Açık mâ'i gibi çeşmânı bî-renk

Nigâhı cây-ı şübhe ayn-ı nîrenk
Bakılmazdı fakat bakmak zarûrî
Görür müydü gözler bilmem ammâ
Bakardı rehgüzâra merdüm âsâ
Denirdi cennete müştâk hûri
Evet bir mâ'î güzeli hem de esmer
Değildi öyle ben dersem de esmer
Olur mu öyle esmerlik ne mümkün
Fakat mir'âda vermiş de ma'îşet
Biraz kendümga kılmış tabi'at
İki hatve daha oldum mukârin
Beni hiç bakmadan gördü emînim
Karıştı şevkine hâl-i hazînim
Değildi gerçi maksûdum rekâbet
Siyehdi saçları yâdımda kalmış
Bu pek belliydi bir sevdâya dalmış
Muhabbet doğrusu kılmış isâbet
Görürdüm hüsn ü aşkı yek neşmin
Ki lâyıktır desem bir aşk-ı ahsen

Ki elyaktır desem bir hüsn-i âşık
Henüz akşam değil gün gâ'ib oldu
Sehâb-ı subh gûyâ mugarreb oldu
meh bekler fakat bir başka maşrık
Ederdi kendini gerçi idâre
Yine bakmaz değildi rehgüzâra
Nüfûzuyla bakmaz değildi rehgüzâra
Nüfûzuyla dil-i nev-ihtizâzın
Görürdüm bunda bir servâr-ı nümâyân
Sanırdım bekliyor cânânı cânân
Veyâhud rûhudur bir cism-i nâzik
Merâkımdan mı bilmem her ne dense
Sezâdır iştiyâkımdan mı dense
Tabi'îdir bu hâlâta tahassür
Kızı görmek için yâriyle mahzûz
Edindim kendime bir cây-ı mahfûz
Kılardım ki temâşâna tefekkür
Bu hâl üzre terakkî-sâz iken ben
Kıyâm etti teheyyücle yerinden

Nasıl kim rûze-i mahşerde mevtâ
Yakın gelmişti bir tâli'li mahlûk
Güzel miydi bu âşıktan ma'şûk
Tereddüt kılsa şâyesteydi sevdâ
Olurdu görmeye hâ'il dırahtân
Mülâkî oldular hayrân üftân
Gelirdi nâle-i can-sûz-ı bûse
Dedim kimdir acep olmaz mı ma'lûm
Çıkıp baktım ki bir buzgâl-ma'sûm
Ne muvahhiş namzed ol nev-arûsa
Berâber koştular hâher-i birâder
Benim de akl temkînim berâber
Tehevvürler tahayyürlerle kaldım
Ne oldum sanki ben olsumsa insan
Daha mûnis perîveşlerce hayvân
Tefekkürler tahassürlerle kaldım
Şitâbân oldular meydana doğru
Giderdim bense kabristâna doğru
Ne sûretle giderse bir cenâze

Muhabbetmiş bu sahrâ âleminde
Benim yok muydu mehbûbem deminde
hüsn-i tâzeden bin kere tâze
Devâm ettim yolumda bî-tesâdüf
yolda kimseler kılmaz tehâlüf
Varıp bir semte sordum nerde dilber
Elimle kendime ettim işâret
Dedim işte! Aman yârab cesâret
Yrürdü üstüme bir seng-i muğber
Abdülhak Hâmid
Zühre-i Hindî
Yeşil giymiş emînim ben gelenden
Ya cennetten yâhud çemenden
Tamâmıyla çekilmişti harâret
Harâret bende toplandı demde
İnerdi gökten yalnızdı hem de
Fakat manzar değil bundan ibâret
Olurdu cânibinde nümâyân
Gezen tâvuslardan bir hayâbân

Hemen her bir kademde bir nezâret
Güzellik kâbil-i ihfâ değildir
Bunun da hâricinden müstedildir
Nüfûz etmiş siyâbından hâlet
bir semâya benzer sâf bir hüsn
Yeşil giymiş değil şeffâf bir hüsn
Çemenlerden pezîrâ-yı hazâret
Hayır pâyına bâlâdan girîzân
Şehâb-ı sebzdir âfitân hîzân
Ziyâsı tarh tarh etmiş sirâyet
Dağılmış âfitâb eşcâr içinde
Eser-i hoş bir nesîm-i envâr içinde
Perîlerden meleklerden beşâret
Bu hey'ette ne mümkün bir sitâre
bir kızdır müvekkel nev-bahâra
Çemenler pâyına eyler dehâlet
Yakın görmekteyim benden fakat dûr
Ağaçlıklar içinde bir yeşil nûr
Şeb-i neylî-i mehtâba rekâbet

Cehennemler sönermişce esnâ
Güneş batmıştı mahv omuştu ammâ
İnerdi kökten bir böyle âfet
Hulûl etti birden rehgüzâra
Şitâbından çekindim bir kenâra
Yakından bakmaya gelmezdi tâkat
Yakından bakmaya hâcet de yoktu
Peyinden gitmeye cür'et de yoktu
Şaşıp kaldım güzâr etti nihâyet
Olurdu renkler peydâ izinden
Tebessüm-i bâl ü bâlinden dizinden
Nesîmindense reyhân-ı şebâbet
Cesâret vermedi tahrîk-i pâye
Fakat gönlümde tarîk-i havâya
Yetişti gördüğüm şekl ü kıyâfet
Biraz sonra belâ-yı rîh-i menhûs
Çıkıp baktım ağaçlar hep zemîn-bûs
Ederler gittiği semti işâret
Sehâb cûybâr şâm yekser
Mehâsinden ne varsa hep seferber

İlâhü'l-hüsne kılmışlar refâkat
Nedir? Derdim koşup dehşetle her su
Hayât-ı yâ zâyi'dir -nedir bu?
Bu zulmetine de sahrâ-yı kıyâmet
Bir Leyle-i Ye's
Ne görse dîde-i pür nem siyeh-renk
Ne yâd etse dil bir hem siyeh-renk
Eriştim bir yere her dem siyeh-renk
Sabâh olmaz şeb-i mâtem siyeh-renk
Mihâlin hay meyyît în ü ândan
Heyât olmuş denir fâriğ-i cihândan
Nişân vermekte tayf şebruvândan
Cin ü âdem gibi görsem siyehrenk
Olup zîr-i zemîn yek-ser küşâde
Uçar ifritler cû havâda
Müşâbih kadd-i cânân tünd-bâde
Likâ-yı sâki-i hürrem siyeh-renk
Çekilmiş renk bu gülzârlardan
Nihâlân fark olunmaz dârlardan
Ser-i zülf-i nigârân mârlardan

Lihâf bister ü hem dem siyeh-renk
Boğulmuş girye-i hasretle hande
Konulmuş pây-ı hürriyetle bende
Siyah açmış bütün güller çemende
Hezâr gonca vü şebnem siyeh-renk
Düşer bin tûr-ı ma'nâ câna muzlim
Tecellîdir iner devrâna muzlim
Mülâz mescit ü meyhâne muzlim
İmâm mutrib mahrem siyeh-renk
Kanâdîl-i semâ bitmiş serâser
Burak hep döküp kalmış berâber
Sabâh cûy ebrû bâğ meşcer
Siyeh kisve siyeh-makdem siyeh-renk
Pür sitâr-ı hicr hep yâr düşmen
Cenâh-ı mel'anetten yok bir emin
Sanemler âb-nûsdandır brehmen
Güzeller heylek-i ebkem siyeh-renk
Benât-ı fikr ü ma'nâ hâne-berdûş
Yürür teşrîhler bed-mest ü medhûş
Gezenler hâneler dağlar kefen-pûş
Umûma hem beyaz hem siyeh-renk

Çü gayyâ mıdır pür cûşiş-i sem
Yayılmış mı desem dûd-ı cehennem
Veyâ hâb-ı ademdir bu mücessem
Kararmış gökyüzü âlem siyeh-renk
Şeb-i esrârda dîdâr-ı maksûd
Değer mi kalbe hiç envâr-ı maksûd
Gel olma tâ seher bîdâr-ı maksûd
Olursun sende ey sersem siyeh-renk
Hâmid Bey
Tecellî Yâhut Tesellî
Seher vaktiydi çıktım geçen gün kûhsâre
Ki ses yok bir tarafta sis inmişti civâre.
Nümayandı yerden deniz sahrâ hıyâbân
Garîb-ül-hal bir köy müsadif rehgüzâre.
Harâb olmuş ne varsa türâb olmuş bir köy…
Başında seng-i makber iki vîran minâre…
Uyurdu hep çocuklar fakat kuşlar uyanmış
Sönüp yıldızlar emvâc eder savlet kenâre.
Nedir bilmem eminim ki bir şeyler sorardım
Sorardım cûybâre sorardım rûzgâre.
Ağaçlardan ederdim tazarru’lar içimden

Ağaçlar kim sararmış tahassürden bahâre.
Sanırdım yâdıdır bu verem bir dilrübânın
Akardı cûy-i ömrüm dü çeşmimden gubâre.
Birinci def’a gördüm gün bir serv-i ebyaz
Karanlık bir beyazlık ki benzerdi mezâre.
Olur mâzisi gûyâ emvâtın nümâyan
Çıkardı selvilikten bulutlar pâre pâre.
Nedir Yarabbi derdim derdim niçin solmuş çiçekler?
Bakardım bir taraftan cibâl-i zî-vekaare
Hani derdim İlâhi sultan-ı melâik
Ki etmiştin bana sen cinânından itâre?
Güneş doğdu nihayet duyup bir hiss-i ta’zim
Kıyam ettim anda gözüm vakfoldu yâre.
Meğer cânân imiş evet timsâl-i cânân.
Ki bâlâ-yı ufuktan çıkar perverdigâre.
Hâmid Bey
Bir İğbirâr

Bilmem neye bu diyâr muğber
Gönlüm gibi her civâr muğber

Bürc ü beden ü hisâr muğber
Deryâ muğber kenâr muğber

Mescidde ne varsa çehre bir hâk
Rûzenleri sanki çeşmimdir hâk
Minberle mezar ser be ser hâk
Mihrâb nigûn minâr muğber

Matrab serilip türâba bî-hoş
Çeng ü def ü nâylar ferâmûş
Sâkî gelemend ü bemz hâmûş
Rakkâse-i bâde hâr muğber

Kalsam nola serseri-i mevki'
Geçmiş dem dilberi-i mevki'
Dökmüş tevkini perî-i mevki'
Ebkâr-ı hayâl zâr muğber

Cennetse de neş'esiz melekler
San her biri ol periyi bekler

Açmışsa sa renksiz çiçekler
Gelmişse de nev-bahâr muğber

Çıksın da mâhûş denizden
Arz etsin hâle eş denizden
Batmış gitmiş güneş denizden
Ahterlere hûn-nisâr muğber

Arz ettiği renk ile vâveyl
Yâdımdaki hüsne arz eder meyl
Mehtâb teverrüm eylemiş leyl
Mâtem-zede eşk-bâr muğber

Kalsın mı meh ü sitâre hürrem
Hurşîd ne var tutarsa mâtem
Olmuştu onun gibi benim hem
Mahbûbem olan nigâr muğber

Yok eski safâsı bâğ râğın

Gör bülbülü pençesinde râğın
Yerden çıkıyor gibi bağın
Sahnındaki rüzgar muğber

Varmış görerek servi hâba
Olmuş mütevâri-i harâba
Her şey gibi münkalib türâba
Geçmiş çağı cûybâr muğber

Leb-teşne çemen nihâl üryân
Kühsâr inler sehâb giryân
Kuşlarda da yok sükûta pâyân
Muskatları hâk-sâr muğber

Her kûşe neşîmin serâ'ir
Gelmekte lisâna sân mukâbir
Meşhûn sükût hep meşâcir
Vâdîde bir âh zâr muğber

Yek-renk hürremle nev-civânı

Sevdâ ile hüsn-i bî-müdânı
Müstakbel fikr-i câvidânı
Mâzî gibi hep gubâr muğber

Nerden oluyor bu hüzn-i târı
Gönlüm ona vâkıf olsa bâri
Benden mi bu iğbirâr-ı sârî
Aslında mı reh-güzâr muğber

Bin kere onun tutup elinden
Geçtimdi bu rehgüzârdan ben
Mevki' yine belki öyledir şen
Ammâ ki yâdigâr muğber

Ben sağım oldu gitti küskün
Her gördüğüm olmasın mı ölgün
Geçmişte idi benimle bir gün
Olmuştu bu yerde yâr muğber

Şeb-i mâtemidir gözümde nâlân
Akşam ise hüznüdür nümâyân

Envâr tulû' şem' zindân
Fikrim gibi târ mâr muğber

Fikrim inecek olursa mukaddem
Çıktıkça fakat semâdan akdem
Mânend-i mezâr önümde her dem
Her kûşede âşikâr muğber

Söyler onu nerde kılsa bîdâr
Hayretle beni tuyûr eşcâr
Eyler onu nerde görsem ihtâr
Bir duhter-i bî-karâr muğber

Bir fem ki beyân eder tezallum
Bir tâze çiçek ya bir tebessüm
Bir çehre ki gösterir teverrüm
Bir mevc ya bir mezar muğber
Hâmid
Ebedî Bir Sâniye

Gâyet mahzûn idim ki bir gün
Çıktım sahrâya dağa küskün
Manzar-ı hâli benî beşerden
Vahdet çıkmıştı sanki yerden
Kuşlara peyveste-i sehâ'ib
Bî-pâyânı içinde gâ'ib
Cûlar her su revân olurdu
Giryân bir şey figân olurdu
Mihnet düşümde dağdân aştım
Yorgun yorgun biraz dolaştım
Serim vâdilere emânet
Kılıdım her kûşeye dehâlet
Gönlüm isterdi sanki ol dem
Hem-derd olsun benimle âlem
Her şey lâkin sükût-ı bir-leb
Baktım çökmekte zulmet-i şeb
Mihr-i enver olunca âzim
Râh-ı avdette kaldı muzlim
Ol zulmette bakıye-i rû
Bir tek şeb-tâb-ı meş'al efzû
Gezdim cûyâ-yı râh-ı menzil
Kaldım mebhût-ı hâl-i müşkil

Pîş-i çeşmimde zulmet efzâ
Vehmi bin şekl olurdu peydâ
Sessiz bir âh bânın mahşer
Dağlar taşlar yürürdü muğber
Sönmüş görmezdi çeşm-i hûşum
Devr-i arzı duyardı gûşum
Cismim yekser olup ark-rîz
Eyler derdim zemîni tehzîz
Birden şeb-tâb buldu vüs'at
Sandım hurşîd kıldı avdet
Nâ-yâb oldu yine birden
Gördüm gitmişti sonradan ben
Berk âsâ ol cemâl-i dil-sûz
Yaksın gönlüm benim şeb ü rûz
Şimşek hâlinde doğdu bir mâh
Uçtuktan sonra gördüm eyvâh
Açmış çeşmin semâya karşı
Rûzenlerdir Hüdâya karşı
İhyâ eyler gibi cihânı
Memlû bir rûh ile dehânı

Havâ derdi göreydi adım
Rûh-ı a'zam bilirdi Meryem
Giymiş bir hoş beyaz gömlek
Muzlim-i hüsn idi şimşek
Titrer fevkinde efser-i nûr
Aleynîden nişâne-i dûr
Gâyet müşküldü hâl ü şânı
Belli olmazdı hüsn ü ânı
Gâyet hüsnâ yine bu peyker
Her kim görse sanırdı dilber
Gördüm vechinde ben ne hâcet
Ma'şûkamdan da bir işâret
Ya'ni ol çehre-i dilârâ
Kıldı az çok -hakîkat- îmâ
Bir an içre inip cihâna
Uçtu gitti âsumâna
Umk-ı çeşminde bin ihâfe
Zîr-i bâlinde bin mesâfe
Sedt-i hükmünde bin tebeddül
Pây-ı kahrında bin tahayyül
Oldum bilmem nasılsa rehâyâb
Baktım doğmuş izinde mehtâb

Abdülhak Hâmid
Bir visâl-i ba'îdü'l-İhtimâl
Yârab bu ne mevki-i semâvî
Mecmû' mükevinâtı hâvî
Manzûr oluyor bu yerden âfâk
Her nazarda nûrdan da parlak
Bir yer ki şebîh-i lâ-mekândır
Her cânibi gûyâ ki cândır
Bir kûşe bu meclis-i âsmândan
Hûrî sesi gelmede cinândan
Cânân ile cân hem de cennet
Olmuş bu mahalde vakf hiddet
Lebrîz-i neşât câm-ı kevser
Raks etmede hoş-likâ periler
Bir rü'yet-i mahz-ı bî-nihâyet
Bir gayb-ı mücesseme nezâret
Her kûşede cilve-i yegâne
Tecsîm-i hayâl şâ'irâne
Yârab kim ola bu mâhuşlar
Gökten iniyor mu hep güneşler
Bir âlem-i nûr içindeyim ben
Allah bedîd her cihetten
Eflâke garîb hâlet olmuş
Mahşer mahşer melekle dolmuş
Bir cem-i gafîr rûh-perver
Envâr-ı zevi'l-hayâta benzer
Bu mevki'a hande-rîz-i taltîf
Cânâna cebîn-nümâ-yı te'lîf
Vâki' mi ya hülyâ mıdır bu

Fecrü's-seher bekâ mıdır bu
Yârab bu ne manzara ne hey'et
Doğmakta mı nîr-i hüviyet
Hep âliheler sücûda gelmiş
Gûyâ ki adem-i vücûda gelmiş
Bî-fark-ı mezâhir ü ma'âdin
Dağlar taşlar bütün mehâsin
Bir hüsn-i azîm edip tecessüm
Kılmış semâvâtı pür tebessüm
İnmişiz ruh-ı gayba perde-i nûr
Bir sır ki bedâhetiyle mestûr
Hoş nâtıka kesb edip muhabbet
Ervâh ile eylemekte sohbet
Şâd melâl hem-dem olmuş
Firkatle visâl mahrem olmuş
Bu sûretin anlamaksa dilhâh
Mefhûmunu ey nedîm-i âgâh
Gel hüsn ile aşkı gör berâber
Ya'ni beni hem-nişîn dilber
Abdülhak Hâmid
Avdet-i Mâzi
Geçmiş güzelim bahâr-ı hüsnün
Ey gönlüm olan şikâr-ı hüsnün
Eyvâh ne işvekâr idin sen
Ben sevdiceğim nigâr idin sen
Gel söyleşelim seninle yâr
Geçmişteki mâcerâyı tekrâr
Gitti öteye hep âşinâlar

Biz yundayız imdi merhabâlar
Bak ben de senin gibi harâbım
Düştüm müekârib-i türâbım
Mescûd düşe durur mu mescit
Bir gün seni görmesem eğer ben
Bî-zâr idi halk şuyûnumdan
Yâdında mı eski mâcerâlar
Neydi bana ettiğin cefâlar
Sendin uyusam hayâl-i hâbım
Sendin uyanınca âfitâbım
Maksat diyerek koşup giderken
Nâ-gah bizi çevirdi rehzen
Anlat bana sevgilim bu hâli
Kimden ola hüsnünün zevâli
Sen böyle değil idin mukaddem
Meshûrun olurdu cin ü âdem
Keskin nazarın değerdi câna
Hâlâ arasan çıkar nişâna
Dağınıktı saçın misâl-i fikret
Efkâr dalup kalırdı hasret
Sevdâ dökülürdü gözlerinden
Can tâzelenirdi sözlerinden
Temsîl idi hüsn ile cemâlin
Billah ki yoktu bir misâlin
Şimdiyse husûfa müntakilsin
Bak sen bile şimdi sen değilsin
Gönlümde mekîn olan hayâle
Hiç vermedi tal'atın imâle
Yok yok diyemem yok irtibâtın
Bir cilvesidir bu inhitâtın
Sen gerçi bir ecnebî gibisin
Ammâ diyemem ki ecnebîsin

Gönlümdeki yâdigarsın sen
Mâzim ile âşinâlığın var
Pek sevgili bir fenâlığın var
Bildim ki beyaz kâkülünden
Bir aşk-ı her mersîdeyim ben
Bu şevk ile zevk olur mükemmel
Nâz eyleme gayrı gel otur gel
Mâzîyi tahallîye mahal yok
Ferdâyı dahi düşünme sen çok
Mâdem yakındır azîmet
Bu fırsatı bilmeli ganîmet
Sönmüş esef etme nûr-ı hüsnün
Kalmış yine bak gurû-ı hüsnün
Yârab ne bu gördüğüm tagayyür
Mevc urmadan girye-i tahassür
Meydanda ne yer ne yâr kalmış
Bir çeşme ile çenâr kalmış
Elbet bize de gelir ya nübüvvet
Bir gün uyarır cihâna elbet
Ta'kîb ederiz gün umûmî
Yok olmadan ölmenin lüzûmu
Geçmişse de devre-i visâlin
Pek hoş geliyor bana bu hâlin
Lerzende kamer sehâb ebyâz
Hiç vârid olur mu böyle ma'rez
Hem-derd değil idik biz akdem
Hem-hâl oluruz ne çâre bir dem
Bî-şek bu da bir hesâb-ı haktır
Mahz-ı kerem Cenâb-ı Haktır
Bir âşık-ı pîre asr-ı perver
Ma'şûka-i mû-sefîdi hem-ser

Abdülhak Hâmid
Aya Hitâb
[İngilizce'den Mütercimdir]
Benzin ne için soluktur ey mâh
Yorgun musun ölmeden semâda
Hâke müteveccihen piyâde
Tenhâ vü garîb âzım-râh?
Mevlidleri başka olduğuçün
Bî-gâne edâ nücûm içinde.
Ol ayna şebîhe kim bütün gün
Pür hüzn durur gamûm içinde
İhlâsına olmak üzre sânî
Görmez de nişân mihribânı.
Mütercimi
Hâmid Bey
Bir Yıldıza

Ey necm-i hazîn acep nedendir
Hâlinde senin bu hüzn-i târî?
Senden bana oldu hüzn-i sârî;
Gönlümde seninle nâlezndir.


Duymazsa da gûşumuz sadânı
Hâlin senin efsahu'l-beyândır
Hissim lisana tercümandır
Tefsîr ediyor bana nevânı.

Binlerce nücûm içinde yektâ
Te'sirde başkasın kulûba.
Eyyâmımı terk edip gurûba
Daldım seni seyre bî-mehâbâ.

Sen şâ'ire mülhem edâsın.
Bir şi'r-i latifsin musaffâ:
Elfâz kuyûddan mu'arrâ.
Hissimle şenîde bir nevâsın.
Menemenlizâde Tâir
Giren bu kalbe sanma müsâb olup gidiyor
Gelen bu dehr-i denîye musâb olup gidiyor
Televvünât-ı şu'ûn cihâna aldanma
Semer-i şecer beşer-i âhir türâb olup gidiyor
Yıkar esâsını seyl-i havâdis-i eyyâm
Binâ-yı muhkem âlem-i harâb olup gidiyor
Şarâb-ı işveye doymaz nigâh-ı mahmûru
Bizim de gönlümüz ammâ kebap olup gidiyor

Görür müsün nice yükseldi dûd-ı ahmerin
Bahâr-ı hüsnüne yârin sehâb olup gidiyor
Değil bu eşek demâdem erir de cevher-cân
Akar ayağına ol servin âb olup gidiyor
Edince âlem-i ma'nâya Sıırrı fikrim urûc
Emîn ü hay Hüdâ hem-rikâb olup gidiyor
Sırrı Paşa
Bir Melek-sîmâya Hitâb
Nasıl da cezbeli çeşm-i şahâneniz vardır
Ne cilve-ger ne ki âşıkâneniz var
Beşer denir mi ulvî cemâlinizle size
Meleksiniz ki feleklerde lâneniz vardır
Eder lezâ'iz-i aşk muhabbeti ta'rî
Ne dil-küşâ ne mûner terâneniz vardır
Olunca bûse kerem etmeye murâdınız âh
Yalan dolan ne tükenmez bahâneniz vardır
Visâlinizle teşerrüf muhâl olup gidiyor
Bizim tarafta da gûyâ ki hâneniz vardır
Yanımda olmasanız da gözüm önündesiniz
Sizin cânibe baksam nişâneniz vardır
Ali Ulvi

Gazel
Nigâh-ı çeşm-i âşık tâ zülf-i ecmel üstünde
Mücessem sûret zebûrdur titrer tel üstünde
Gören tarf-ı ruhunda hâl hat sâye-i zülfün
Sanır Araptır nazm-ı celîl menzil üstünde
Sakın erbâb-ı dilden dilberile işret eylerken
Latîfe câ'iz olmaz şîr-i nerle mü'ekkel üstünde
Olur nezd-i Hüdâda kadri ehl-i zilletin âlî
Gezer mescidde halkın na'l ü pâpûşu el üstünde
Kur'ân mihr ü mâhı seyredenler bürc-i cevazda
Sanırlar Leylâ vü Mecnûndur bir muhmel üstünde
Sevâd dûdudur rû-şençerâğ âh uşşâkın
Ma'âni-i kesîre dâl lafz-ı mücmel üstünde
Bilenler fevk-i gül zî-alîmin sırrını Kâzım
Görürler veche hakkı her vücûd ekmel üstünde
Salâdır cümle yârân sahn-ı fermâ buyursunlar
Ta'âm mâ-hazırdır nev-zemînim cendel üstünde
Kâzım Paşa
Diğer
Ne hâsıl ol sözün keyfiyet sıdk hilâfından
Ki farkı olmaya şâ'irlerin lâf güzâfından
Safâ-yı bâle sûfî kimseler şimdi nigâh etmez
Musaffâ olunsa kalbin âfitâbın veche sâfından

Yeter kevserse de lutf ettiğin mey bûse ihsân et
Lebin nûşın terdir sâkiyâ cennet selâfından
Tecellâ intizârr- nûr dîdârım kelîm âsâ
Bana gelmez kana'at nâr-ı tavrın inkişâfından
Şehîd-i aşkıyım bir çeşm-i hun-rîzin ki gördükçe
Gelir cebrile dehşet gamze-i tîğ ittisâfından
Öğünmek hakkın istihsâl eder mi kılmadan imrâr
Habâb-ı cürmün âdem âsiyâb i'tirâfından
Görünmez şâhid-i esrâr-ı ma'nâ çeşm-i nâdâna
Temâşâ etse levhi hâme-i kudret şikâfından
Nigâhı eğridir ebrû perestin genc-i mihrâba
Hârâbât ehline erbâb-ı zühdn inhirâfından
Meğer tab'-ı belîğin Haydar-ı kerrâr ma'nâdır
Kaçarlar pehlivânân sahn-ı Kâzım musâfından
Kâzım Paşa
Kasîde
Âlem-i gûne eden atf-ı nigâh um'ân
Seyr eder cünbüş-i sun'-ı hükm-i hakkı ayân
Eyle der-pîş-i nazar râbıta-i ecrâmı
İntizâm üzre eder âlem-i imkân ceryân
İhtilâfât-ı tulû' kamer şems-i münîr

Eder îcâb tevâli-i fusûl ü ezmân
İmtizâcât-ı anâsır edip îrâs-ı vücût
Gelir âsâr-ı mevâlid zuhûra her ân
Fıtrat-ı cümleden efzûn olup isti'dâdı
Oldu tekrîm-i âlihiyle mükerrem insan
Hilkate mâ'il cem'iyet olup nev'-i beşer
Medeniyetle cihân eyledi kesb-i umrân
İktizâ eyledi bir râbıta-i dîniyye
Tâ ki muhkem ola şîrâze-i umrân-ı cihân
Hikmet-i bâligasıyla ederek ba's-i resel
Hâlık-ı gûn-ı hüdâvend hakîm-i deyyân
Sırr-ı tevhîdini bi'l-vâsıta teblîğ etti
Oldu zâhir cihet-i vahdet bahs-i edyân
Enbiyâ eyleyip ahkâm-ı Hüdâyı teblîğ
Oldular hâdi-i sırr-ı menzil râh-ı irfân
Erişip debdebe-i nevbet sultân-ı resel
Tuttu âfâkı bütün sayt sadâ-yı îmân
Hayli dem rûşen edip âlemi nûr-ı nebevî
Gitti dillerde olan zulmet bağî vü tuğyân
Bir zaman sonra olup mihr-i nübüvvet gârib
Oldu hurşid gibi mâh-ı hilâfet tâbân

Etmedi emr-i hilâfet dahi bir yerde karâr
Satvet-endâz-ı cihâ olmadı âl-i Osmân
Oldu bu âl-i celîlin dahi çok zî-şerefi
Şevket ü şân ile reng-i şükûha sultân
Verdi ammâ felek haşmete bir başka safâ
Kevkeb-i mâh-ı ferencet şehenşâh-ı zaman
Şeh-i Cem kevkebe Sultan Hamid-i Sânî
Akl-ı evvel olur idrâkine denk ü hayrân
Şeh reng-i adâlet ki der-i şevketine
Eder ikbâli bugün nev-şirvânı derbân
Ayn-ı ayân-ı ümem rûh-ı revân-ı âlem
Mihr-i gerdûn-ı hışm zıll-i zalîl-i rahmân
Vâkıf-ı nükte-i esrâr ehâdîs-i nebî
Ârif-i cümle-i ahkâm nusûs-ı Kur'ân
Zâtı sadîka-i takayyide bedel gül görünür
Nâmı fârûka adâlette olur atf-ı beyân
Cevher-i tıynetine ver vilâyet mâye
Dil-i pür himmetine feyz-i kerâmet erzân
Şem'-i tedbîrine takdîr-i ilâhî fânûs
Pertev-i re'yine pervâne kazâ-yı yezdân
Vüs'at-i küşver-i iclâline nisbetle kalır
Vasat belde-i câhında felek bir meydân

Küşti-i saltanatına nûhdur ol hâmi-i melek
Mevc urur bahr-i necât olsa yine bir tûfân
kadar kuvve-i kudsiyeye mazhardır kim
Olsa fermânı eğer râbıta-bend-i zadân
Bir dahi eylememek üzre kabul-i terkîb
Çözülür râbıta-i cümle-i lâ-yüctemi'ân
Gece devr olduğuna hâk-i derinden gündüz
Uruyor kendini yerden yere mihr-i rahşân
Bahr-i eltâfına can atmaya dil-teşne olup
Cûylar cümle düşüp yollara olmuş cûyân
Ebr-i lutfuyla nesîm-i keremi ister ise
Kuru toprağı eder reşk-i riyâz-ı rıdvân
Dem-i ferhunde dem-i fasl-ı bahâr-ı ahdin
Kaldı ezhâr gibi halkı serâser handân
Ey şehenşâh-ı cihân sâye-i lutfunda senin
Kalmadı bir gözü yaşlı meğer ebr-i giryân
Pâdişâhım bilirim encem-i eflâk gibi
Gerçi nâ-yâb ise de vasfına hadd ü pâyan
Böyle mi eyler idim medhini ammâ tahrîr
Âh olsaydı eğer bende safâ-yı vicdân
Hiç kâbil midir ol dilde safâ kim her dem

Ola muğber şede-i jenk gumûm-ı hırmân
kadar ezdi beni darbe-i kahrı feleğin
Eyledi sûretimi san ki heyûlâda nihân
Elli yıl sâye-i şâhânede hizmet ederek
Pederim vü pes kavlinin olmuşidi ed'iye-hân
Mutasarrıf iken üç yıl oluyor Kayseride
Üstüne yıkılıp oldu yolunda kurbân
Şimdi ben rûh-ı mücerred gibi tenhâ kaldım
Oldu eczâ-yı ten baht ümîdim rîzân
Bî-karâr eyleyerek kerdeş-i nâ-hemvârı
Vatanımda beni seyyâha çevirdi devrân
Destgîri-i inâyetle bütün eylediler
Hâkden pâye-i ikbâle terakkî akrân
Yüreğim gayret-i akrân ile kan ağlamada
Ne kadar halk yanında yüzüm olsa handân
Kalırım çâh-ı melâlinde zarûrî çıkamam
Resen-i âtıfetin olmaz ise çâre resân
İltifât ile bana lutf ederek sultânım
Olayım ben dahi sâyende senin bir hasân
Kurumuş mezra'a-i ma'rifetim âlemde
Cûy-ı dil-cû inâyâtın ile et reyyân

Feyzân-ı kerem ü âtıfetinden tâ kim
Yeni baştan bulayım ben dahi feyz-i rey'ân
Beni dem-beste eden renc ü anâdır yoksa
Hüsn-i ta'bîrime dem-beste olur ehl-i beyân
Benim ol bülbül-i şîrîn dem-i gülzâr-ı kemâl
Ki safîremden olur ehl-i fesâhat raksân
Âb-rûy-ı şu'arâ dense bana lâyıktır
Ki zemînimden eder âb-ı belâgat feverân
Bence isbât-ı hüner pâdişâhım bir şey mi
Her sözüm da'vâ-i irfâna olur bir bürhân
Ben edersem de eğer terk-i hayât-ı fânî
Rûh-ı evsâfın ile zinde kalır bir dîvân
Feyz-i câvid-i kemâlât iledir âlemde
Bence insan olana ârdır âb-ı hayvân
Vardı pâyâna sahn-ı bânın du'â-yı rûhu
Eyle îsâl icâbetine rabb-i mennân
Kâr-ı fermâ olarak cünbüş-i ecrâm-ı felek
İntizâm üzre bulundukça sipihr-i gerdân
Necm-i ikbâli olup bürc-i şerefte lâmi'
Eyleye zâtını hak kutb-ı medâr-ı devrân
Ali Rûhi Bey

Cezbe

Gökten mi indin? Hsnün semâvî
Hey'et-i behişti sevdâle mâlı
Hüsnün kadar da ilhâmın âlî;
Sen bir meleksin kim vahy-i hâvî
Vechinde lâmi' envâr-ı ismet
Aksi demektir dilde muhabbet!

Bir nazara kâfî vicdânı celbe
Bir hande kâfil ârâmı selbe!
Bir cilve bâdı heyecân kalbe
Nerden gelirsin ey şanlı cezbe!
Oldum esîrin ey hüsn-i âlî
Âlîsin âlî gönlüm misâli;

Bu hükmü vermiş feyyâz-ı mutlak:
Bir hüsne te'sîr te'sîre şiddet
Bir kalbe sevdâ sevdâya hiddet;
Fi'linde vardır hikmet muhakkak
Ulviyetinde yok iştibâım!
Var ol ey aşkım sensin penâhım.

Vecde getirdin nâsuteyânî

Şehrâh-ı aşka olmaz mı sâlik?
Mağlûb-ı hükmün olmuş melâ'ik!
Mebhût kıldın lâhut-yâni.
Mu'ciz-nümâsın billah mu'ciz!
Hayret-fezâsın insan âciz!

Bir nurdur kim var fıtratında
Bir feyz-i ulvî bir başka te'sîr!
Ervâh nûru etmez mi takdîr?
Bulmakta neşve mâhiyetinde!
Her rûh senden bir feyz bekler!
Pertev-feşân ol ey rûh-perver!

Binlerce kudret etmekte tevlîd
Kimdir mu'ârız serbâz-ı aşka?
Var mı nihâyet i'câz-ı aşka?
Bin dert içinde bin zevk-i ümîd!
Ağreb değil mi vermez mi hayret?
Duzah içinde cennâtı rü'yet!

Sensin hayâta lezzâtı mülhem
Zevk-i hakîkî sensin mücerred!
Bir feyz-i haksın lem'an mü'ebbed!
Ervâh-ı bâkîsin anda dâ'im.
Her kalb-i âlî neşve gele meşhûn?
Muğber değildir meftûn memnûn;

Abdülkerim Sâbit
Sabâvet

Ey hâtıra etmiyor musun yâd?
Âvân-ı sabâveti vefâsız!
Geçmişti günlerim cefâsız!
Şimdi safâlar oldu berbâd!

Mes'ûd idim âh ben çocukken!
Bir menba'-ı şevk idi cinânım!
Bir mecmu'-ı zevk idi cinânım!
Heyhât ki şimdi aksi rûşen!

Ma'şûkası vardı nâmı ezvâk
Meftûnu idi onu severdi.
Ma'zûr idi yoktu başka derdi
Ma'sûm dili safâya müştâk!

Bir yerde ne mümkün etsin ârâm!
Bir kuş gibi fikri zevle seyyâr.
Vicdanları mahveden şu ekdâr
Efkârına vermemişti evhâm!


Lâkayd idi dil cihâna karşı!
Bak şimdi nasıl mukayyed oldu.
Gittikçe bir ihtilâf buldu.
Bedbaht imişim hakîkati bu!

Zâ'il olarak amâ-yı gaflet;
Göstermede kendini hakîkat
Mâiyeti lerze-bahş-ı haşyet.
Efkâra gelir yine sabâvet!

Açtım gözümü cihâna baktım;
Dehşetli tahavvülât gördüm!
Tahsîne sezâ sebât gördüm!
Var mı diyerek cinâna baktım.

Hâlimde bedîd olur felâet!
Mâzîyi tahattur eyledikçe.
Âtîyi tefekkür eyledikçe.
Müstakbelim eyler arz-ı dehşet!

Hengâ-ı sabâvetin safâsı

Bir fasl-ı bahâr şevke benzer!
Kim fasl-ı şebâb rikkat âver
Ta'kîb ederek gelir cefâsı

Geçti zaman pür şatâret
Mahv oldu şükûfe-i sabâvet.
Geldi yerine kelâl ü kasvet!
Hasret hasret hezâr hasret!!!
Abdülkerim Sâbit
Sayyâd

Kuşlar! Geliyor mühîb sayyâd
Âmâde elinde bak tüfengi!
Gitmez boşa dâne-i hadengi!
Bir lkmaya göz diker cellâd!
Aldanmayınız şu hîlekâra.
Yaklaşmayınız bu canküşâra

Düşman müterakkib el tetikde
Seslenmeyiniz aman kuşlar!
Âmâde ölüm ecel tetikde
Hiç durmayın ey revân kuşlar!
Aldanmayınız şu hîlekâra.
Yaklaşmayınız bu canküşâra


Elvânınıza değil meftûn!
Sayyâd bakar mı levn ü renge?
Davranmada dem be dem tüfenge
Etmek sizi kastı hâke makrûn.
Aldanmayınız şu hîlekâra.
Yaklaşmayınız bu canküşâra

Hoşiken nağamât-ı can-fezânız
Gûş eylemiyor bî-mürvvet!
Eşkâl-i latîf dilrubânız
Hunrîze verir mi hüsn-i rikkat?
Aldanmayınız şu hîlekâra.
Yaklaşmayınız bu canküşâra

Âhenginizi eder perişân!
Candûz tüfenginin sadâsı!
Bir saşmanın en küçük bahâsı!
Hem cinsinizin sukût-ı bî-cân!
Aldanmayınız şu hîlekâra.
Yaklaşmayınız bu canküşâra

Yaklaşmayın avcı pek vefâsız!

İ'damda mâir eyler ifnâ.
Kalsınmı yavrular nevâsız!
Sayyad bunu düşünmez ammâ
Aldanmayınız şu hîlekâra.
Yaklaşmayınız bu canküşâra

Meşgûl helâinizle dâ'im;
Gûyâ size münhasır kebâbı
Pîşinde pesinde var kilâbı
Mes'ûm bir arzûya hâdim
Aldanmayınız şu hîlekâra.
Yaklaşmayınız bu canküşâra

Dağlar ovalar denizler olmuş
Zâlim beşerin şikâr-gâhı
Menhûs merâkı rehber olmuş!
Bir mürgü uçurmuyor nigâhı!
Aldanmayınız şu hîlekâra.
Yaklaşmayınız bu canküşâra

Yüksekten uçun çıkın semâya
Ammâ yine lâneniz bu yerde!
Heyhât ki dâneniz bu yerde!
Makrunsunuz hemân belâya!
Aldanmayınız şu hîlekâra.
Yaklaşmayınız bu canküşâra


İnsanlık imiş medâr fahre?
Vicdânı imiş rahîmHeyhât!
Vicdân ne diyor aceb bu kahra?
Şefkatli beşer! Nedir bu hâlât?
Aldanmayınız şu hîlekâra.
Yaklaşmayınız bu canküşâra
Abdülkerim Sâbit
Nevâ-yı Hicrân
Tâli' ne adû-yı bî-amansın!
Zulm ü semtin gelir nihânı!
Firka ne belâ-yı hânümânsın!
Ateşlere yaktın âh cânı
Firkat çekilir belâ mı yârab?
İnsana bu az cefây mı yârab!

Çeşmimdeki katre tercümândır
Firkat ile lâl olan lisâna.
Söz yok deme feshu'-beyândır!
Şâhittir ıstırap câna
Ak durma kesilme kanlı katre!
Arz et keder-i derûnu dehre!


Dîdem! Ne durursun öyle mahzûn?
Her bir nazarında mündemic gam!
Zannım seni etti böyle pür-hûn!
Hicrân denilen belâ-yı mübrem!
Te'sîre bak şu iftirâkta!
Göz giryede seniyye ihtirakta! --

Dilde te'sîrât varken
Dîdemden olur mu eşk zâ'il?
Akmakla biter mi eşk-i şuyûn?
Bir menba'-ı bî-nefâdîdir dil!
Bir yaş ki akar berâ-yı firkat
Elbette olur sezâ-yı şefkat.

Azm eyledi gitti âh cânân!
Ârâmımı da berâber aldı.
Bir vâlid-i zevk idin ki vicdân
Hicrânın ile yetim kaldı!
Ye's ü gam ıstırap pek çok!
Bir hâtıramı su'âl eden yok!

Gönlüm yine mi sefîl kaldın?
Yârab yine mi ümitsizlik?
Efkârını bir ümîde saldın!

Bedbaht imişin ki oldu hâlin!
Ya cânânımı al ya ver tesellî
Allah nedir ..tecellî?

Cânânım olunca dîdeden dûr
Göz ağlamasın da neylesin âh?
Firkatzedeler değil mi ma'zûr?
Eksik değil ıstırâb-ı cengâh!
İmdât derim gelir devâhî
Şaştım buna merhamet-i ilâhî!

Ey kalb-i hazîn gussa-mu'tâd!
Kaldın mı yine garip ü bî-kes?
Tâli' acep eylemez mi imdât?
Heyhât gönül ümîdini kes.
Müşküldür ümîdi ye'se vermek
Can tende iken mezara girmek!

Seyr eyle şu çerh-i künyedârı
Bir lahzada bin gam eyler îcâd!
Bin derde mukâbil etse bârî
Vicdanları bir ümit ile cefâdan!
Nefret bu cihân-ı bî-vefâdan

Bundan da büyük cezâ olaydı
Olmazdı dûçâr-ı firkat adım!

Bir çâre buna beşer bulaydı
Oldukça huzûr ederdi âlem!
Gerçi bu da bir merâm-ı haktır!
Gönlümce vazîfe eğlamaktır.
Abdülkerim Sâbit
Tulû'

Bir fasl-ı bahâr canfezâda
Seyr etmek için tulû'-ı mihri
Bir fecr-i latîf pür safâda
Cây etmiş idim kenâr-ı bahri

Emvâc-ı yem letâfet-engîz
Sâhillere kef-feşân olurdu
Asvât hazîn rikkat âmiz
Vecd-âver şâ'irân olurdu
Bâd-ı seher latîf ü gülbîz
Neşr eyler idi hayât-ı sârî
Her nefhası eyliyordu tehzîz
Evrâk şükûfe-i bahârı

Gülbânın hazîn andelîbi
Duydukça hurûş-ı cûybârı

Âhenk-güzîn dilfirîbi
Vicdâna olurdu aşk-ı târî

Maşrıkta olunca kars-ı hurşîd
Gülgûn-ı bahâr içinde bârik
Sandım ki tutuştu mülk-i ümîd
Ateşler içinde kaldı maşrık

Tetvîc ediyordu mihr-i zer-bâf
Pür dola şevâhik-i cibâli
Çâk eyler idi ziyâ-yı şefâf
Âheste guşâve-i zulâmı

Zînette hârânisîn sen
Çık ufuna çık da âşıkâne
Ma'şûka-i hâkdânsın sen
Envârını saç bu hâkdâne

Cânânıma benziyor bu işve
Âheste besîm nazlı nazlı
Yârab bu ne tatlı tatlı cilve
Pür tâb hırâmı ihtirazlı


Cevelânına saha-i semâda
Şehrâhını nûra gark edersin
Ey mihr tavrın biraz ziyâde
Gerdûneni sevk eder gidersin

Şevk-âver dildir iltimâ'ın
Oldukça celîs-i taht-ı hâver
Âlûde-i hüzn olur vedâ'ın
Verdikçe gurûbgâha zuyûr

Elmasa bedel sehâ-yı kudret
Ezhâr çemengehi donanmış!
Her yerde letâfet ü tarâvet
Şebnemleri arza saçış etmiş!

Rabbim! Ne kadar da şâ'irâne
Cennet mi desem ki pek güzeldir!
İndimde menâzır-ı cihâne
Billah bu bir sihr-i bedeldir!

Bak bak şu çemendeki çiçekler
Benzer kimi ârız-ı nigâra

Mahsûs kiminde bûy-ı dilber
Benzer kimi çeşm-i tâbdâra

Bu manzarada tecessüm etmiş
Aşk âlemi hüsnün intihâsı
Fıtrat ne güzel tebessüm etmiş
Takdîs olunur bu incilâsı

Hayret! Bu ne cennet tecellî
Rahşân şevârık-ı sa'âdet
Olmaz mı bu cezbe dâr-ı süflî
Hayrân havârık-ı tabi'at

Sâni! Bu ne hârika nümâyiş
Ulviyetinin nişânı menkûş
Hâlık! Bu nazar firîb-i tâbiş
Hâkîleri eylemez mi bîhuş?

Dembeste-i hayretim ilâhî
Fikrim ne kadar da olsa âlî
Tasvîr ü tahayyülât âhı
Mâiyetidir ki yok mecâli

Abdülkerim Sâbit
Verem Bir Kız

Bir duhteri hâl-i ihtizârda
Tasvîr ediniz hayâlinizde
Pîş-i nazar-ı kemâinizde
Dehşetli memâta intizârda!

Giryân olarak metâb ederdi!
Merfû' semâya doğru eller!
Saçlar dağınık yüzü mükedder!
Allahına hem hitâp ederdi:

Allah bana yazık değil mi?
Aç sînemi bak şu ıstırâba!
Dil düştü cehennemî azâba!
Rabbim bana yoksa münfa'il mi?

Etti bu verem şu genç yaşımda!
Âzâde beni cihâniyândan.
Rûhum uçacak bu âşiyândan
Sevdâ ise gitmiyor başımda!


Ey rû yeter mu'azzeb olma! -Allahına git- şu son deminde!
Rabbim ebediyet âleminde!
Mes'ûd edecek kemân bulma!

Duymaktayım işte âsumândan;
Git merci'ine cihânı terk et
Encâm-ı cihanyânı derk et.
Bir böyle sadâyı tâkat efgen!

Kanla boyalı firâş içinde
Baygın yatıyor bakın bu hâle!
Gûyâ varıyor güneş zevâle
Ammâ yüreği telâş içinde!

Etmek diliyor semâyı mü'emmin!
Gözler müteveccih âsumâna!
Mahzûn fakat pek âşıkâne
Dürdâne-i eşk ile müzeyyen!

Gitti yazık âh genç duhter!
Gözler kapalı 'izârı solmuş
Ahkâm memâta tâbi' olmuş;

Bu manzaraya tahammül ister!

Hâb-ı ebedîye vardı gitti
Allahım ona inâyet eyle!
Ma'sûme kıza sahâbet eyle!
Dünyâda olan nasîbi bitti!
Ebvâb-ı cinân değil mi meftûh?
Bak nûr-ı Hüdâ yüzünde bâriz!
On altı yaşında genç bir kız!
Yatmakta yazık vücûdu bî-ruh!

Düşünde kefen esîr-i tabut
Bu hey'et ile mezara gârib!
Öldü uçuyor rûh-ı tâ'ib
Merci'dir ona makâm-ı lâhut!

Ey bârika-i cemâl olan kız!
Bir oldu zuhûr ile hebûtun!
Öldürdü beni senin sukûtun
Ey bedrika-i zevâl olan kız!

Şâyeste değil sana bu sünyâ
Dünyâda durur mu bir ferişteh?
Git git meleğim gidin behişte

Cennette senin yerin müheyyâ!

Koş kendini at haclegâha
Tezyîn onu eylemiş serâser
Hemşîrelerin olan melekler!
Sâ'ik nesini bu iştibâha?

Dünyâsını görmeyen mahzûn!
Hâbîde-i mevt olan şu ma'sûm!
Mestûr-ı türâb olan bu mazlûm!
Şâyeste-i afv rahmın olsun!

Sâbit nesi var cihân-ı dûnun?
Eşyâ bütün inkılâba uğrar!
Encâm-ı beşer harâba uğrar!
Nerde ruh-ı şefk-nümûnun?

Heyhât! Gözümden eksik olmaz
Dâ'im dolaşır onun hayâli!
Fikrimde olan güzel cemâli
Rûhum gibidir fenâyı bulmaz!
Kezâ

İşret
İşret ki mürâdifi rezâlet
Âkıl edemez onunla ülfet.
İşret ki eder vücûdu i'lân
Bî-şüphe eder hayâtı icmâl.
Hiddet verir iltihâb-ı fikre
Bâdî ne acep harâb-ı fikre?
Kim derse ki mey taba'a hoştur
Bu fikr-i sakîm bence boştur!
Kim etse devâm işretinde
Pîrâne döner şebâbetinde!
Bu râh-ı sakîme hiç sapılmaz
Âkıl bu fesâneye kapılmaz.
Âkıl meyi cüstecû eder mi?
Peymâneye ser-fürû eder mi?
Tahrîb-i beden heder değil mi?
İnsanlığa bir keder değil mi?
Ahlâkı eder fesâd-ı âlet
Kem-nâ olur ol zaman fazîlet
Tab'ımda kudûret olsa peydâ
Eyler mi onu izâle sahbâ?
Teskîn-i gamım için hemîşe
İçsem dahi bâde şişe şişe!
Meclûb-ı gama şirleb neyler?
Tezyîd-i gamıma hidmet eyler!
Mâdemki yoktur iktidârı
Tahsîl-i safâ için medârı;
Durmak yakışır mı mest-i dâ'im?
Olsak ne olur biraz da sâ'im?
Farz eyle ki dâfi' elemdir
Humârı inan ki başka gamdır!

Bir saaat için gamımı nisyân
Vermez sanırım efâdile şân.
Efkâra küşâyiş eyler i'tâ
Tezyîde safâ edermiş ammâ
Fikrimde olur ise şetâret;
Gülsün bu ifâdeye tabi'at.
Versin buna bir cevâb-ı hikmet
Hükm eylesin intizâm-ı sıhhat.
Fikrimde olur ise şetâret
Nûş-ı meye var mı bence hâcet?
Şâ'irlere kalmamış mı mazmûn?
Hep sözleri medh-i âba makrûn?
Teşvîk-i ulûma mâ'il olsa
Kalmazdı atâlet vü cehâlet.
Dünyâ kesilirdi belki cennet.
Her mısra'a âh derc ederler?
Câm-ı Cemi yâd eder giderler?
Gördükçe bu ihtirâmı her dem
Meyhâneci olmak ister âdem
Aklen bunu eylerim müzimmet
Fennen bu sözüm değil mi müsbet?
Yârab bu ne inhimâk bilmem?
Nûş-ı seme âşık olmuş âdem?
Beyhûde geçer zamânı meyle
İnsan şaşar bu fart-ı meyle?
Bulsaydı cihanda âb-ı hayvan?
Düşmezdi bu rütbe meyle insan?
Hamhâneler olsa dâr-ı tahsîl
Etmezdi câyı kimse tebcîl?
Hep servetini verir de âba?
Bir pâre dirîğ eder kitâba?

Bir sâniyeyi eder mi meyhâr?
Tahsîl-i ulûm fenle imrâr
Kıymet mi verir zamâna gâfil?
Nûş-ı mey ile zamânı zâ'il?
Gûyâ ki cilâ-yı fikr imiş mey
Sus değil miyiz biz öyle hey hey?
Âsâyiş-i fikri eyler ihlâl?
Zannetmeyelim ki eyler ikmâl?
Gördükçe beşer şu mey peresti
Meşgul kadehle meyle desti?
Meyhâra bakar acır da söyler
Meşrûbun olur memâta rehber?
İ'lân-ı rezâlet eyler eyvâh?
Mestâne na'ralarla her gâh?
Gûyâ bu imiş meyin safâsı?
Encâmına bak nedir vefâsı?
Lutf eylese ol mehin düşmen
Bir pîr-i alîl eder civânken.
Her dem bunu etse; eyle tekrîm
Bazan da eder mezarı takdîm.
İnsanı eder idâre efkâr
Efârı sararsa dûd-ı humâr
Berbâd olur iktidâr-ı temyîz
Tedbîri eder hâl-i ta'cîz
Bî-tâb sızar mest-i sahbâ?
Gâhîde bütün bütün sızar ya?
Her şeyde bir i'tidâl lâzım.
Nûş-ı meye infi'âl lâzım.
Abdülkerim Sâbit
Nûr

Bahşâyiş-i kudretim mübrehen
Feyzimle avâlim oldu rûşen
Benden yaratıldı fahr-i âlem
Lâyık dü cihâna fahr edersem!
Ben sâyesiyim vücûd-ı hakkın
En parlağıyım şuhûd-ı hakkın.
Revnakta sûret-i cemâlim
Sûrette revnak-ı kemâlim
Hurşîd tecessüm demektir
Hüsn ise tebessüm demektir
Feyzim kadar ki cûş pür cûş
Emvâc sürûş dûş-ı berdûş
Yârab! Bu kerem benim değildir
Hep sende serâ'ir ü mezâhir!
Aşkınla döner zemîn ü ecrâm
Lutfunla güneş eyler ârâm!
Mevcutsun semâda yerde
Gündüzde leyâlî vü seherde!
Sen fikr-i muhît cümle âem
Mâhiyetin olmasın mı mübhem?
Her zerre ki titriyor havada
Allahı getirmiyor mu yâda?
Pür mevc havada bânın "Allah"
Söyletti havayı sanki Allah
Mâdemki sığmıyor beyâna
Hâmûş ol sen de ârifâne!
Nâbizâde Nâzım

Fidandan Güle
[Mugâlatalı cevap]
Mâhasl şevki idin ömrümün
Münferiden zevki idin ömrümün
Hande-i nâzikle edip iltifât
Vermiştin cizm-i nezzâre hayât
Gonca iken cünbüş-i tıflâneden
Olmuştun hayli tahammül-şiken
Lezzet alırdın salınıp yatmadan
Lâlelere sünsünbüle söz atmadan.
Hande feşân olmuştun gülşene
Mâye-i şevk olmuştun her sene
Âlemi tutmuştu safâ-verliğin
Şuhluğun; şevk perverliğin
Zevk ediyordun gece gündüz bütün
Eylemedin sonra kana'at niçin!
Dehri henüz eylemedin tecrübe
Gönlüne girdi heves debdebe
Bilmez iken ahsenini kubhunu
Mâderinin dinlemedin nushunu
Pertev-i hurşîde açıp sînesin
Sîneni ateşlere vermek neden

Pertevine aldanarak şu'lenin
Ateşe atmak ne revâdır tenin?
Aşk gibi nûr-ı dil efrûzdur
Nûr değil âteş-i cansûzdur!
Yaktı kavurdu seni en sonra bak
Çehre be rûz oldu siyah firâk!
Düştü zemîne beden-i nâzikin
Pest ü hakîr oldu ten-i nâzikin
Gâze-i ruhsârın uçup gitti hep
Rûh-ı latîfin niye uçmaz acep?
Bir afacan ûdek pazı perest
Geldi civân sâkını etti şikest
Eyledi ta'cîl zevâlin senin
Nerde gezer nerde hayâlin senin?
Yoksa hayâlinde senin intizâm
Mâderini etmeli mi ittihâm?
Yavrucuğum! Benim mi nâ-mihribân?
Hay kuruyaydı beden-i nâ-tuvân!
Sevgili annen mi utansın senin?
Kahrını ummam ki dayansın senin
Zâhire aldanma muvâfık değil
Hikmete irfâna mutâbık değil

Dal değil mi hele sor âkıla
Cümle şu'unât bir fâ'ile.
Cümle esîr yed-i kudret demek
Her işimiz sabr ita'at gerek!
Devr ü teselsül ederek mahv olur
Âkıbetü'l-emr mekânın bulur
Böyle gelir böyle gider kâ'inât
Görmedi mahlûk bekâ-yı hayât
Kezâ
Vâlide Ninnisi
Yavrucuğum! Uykuya dal nâz ile
Cünbüş-i kühvâre-i a'zâz ile
Yat uyu ey tıfl-ı safâ perverim!
Zevkine dünyâmı fedâ eylerim
Vâlideni sanma dalar gaflete
Uyku girer mi nazar-ı dikkate?
Dal yine ezvâk hayâlâtına;
Haydi meleklerle mülâkâtına!
Gönlümü sevgin uyutur ben seni;
Ben seni taltîf ederim sen beni.
Sen de büyürsün çocuğum bir zaman
Sen de bilirsin ne yamanmış cihân!
Gâ'ile-i âlemi çekmek muhâl
Şimdi uyu nâz ile âsûde hâl

Sonra ararsın bu güzel ânı sen
Nerde bulursun acabâ onu sen?
Boy büyüdükçe büyüyüp gâ'ile
Lâzım olur âdeme bir â'ile
Gâ'ile olsa da dünyâ yine
Â'ile gibi sevimli her âyine
Canlı bebekler çıkarak meydana
Sonra oyuncak atılır bir yana
Hubb-ı 'iyâl ü veledin vârisi
Hubb-ı vatan rûh-ı cihandır desem
Zerre kadar bunda hatâ eylemem.
Hubb-ı vatan fikre ne revnak verir
Âdeme mâhiyetini bildirir
Şâhire ma'riete gitmeli
Ka'be-i umrâna şitâb etmeli
Ömr-i cehûlâne yaraşmaz bize
Kim bakacak öyle hamiyetsize?
Kezâ
Fâtih
Ey berk-i mücessem celâdet!
Ey heykel-i savlet ü besâlet!
Ey âfet-i lerze-bahş satvet!
Ey hârık-ı iktidâr ü necdet!
Ey lem'a-i feyzbâr fıtrat!
Ey şu'le-i meş'al necâbet!
İrfansın sen teşahhus etmiş
Bir mevhibesin tahassus etmiş
Titrerdi hamâsetinle dünyâ
Fahr etse sezâ seninle ukbâ

Bir hamle ki müftekirdi nahvet
Şimşîrine cân verirdi fetret
Bir darbene kul olurdu tâkat
Bir emrine karşı bir hükûmet
Bir himmetine düşerdi mutlak
İklimler esîrin olmak
Ol sadme gelse taht-ı kayser
Pâmâl şükûhun oldu yek-ser!
Sen fâtıraya kerâmet ettin:
Deryâlara kalb edince beri
Emvâcdan eyledin teberrî!
Sen şark ile garba nûr saldın
Hurşîd gibi cihânı aldın.
Şân günleri berkler saçarken
Hân-ı Yıldırama misâl idin sen
Sen bârika-i şerefsin ekmel.
Çektin yed-i gâlibende meş'al
Sensin bize ma'rifette rehber
Şâhin kemâl ü fikre şehper
Osmanlıların emîr-i şîri
Meydân-ı şehâmetin dilberi!
Sarsardı cihânı nâm-ı "Fâtih"
Darb-ı mesel: -İktihâm-ı Fâtih!-
Pîşinde zafer ederdi secde
Arkanda gaza gelirdi vecde!
Kudrette hemân zamân idin sen
Hayrette kahramân idin sen.
Nâmın anılınca bir sükûnet
Azmin düşününce beht ü hayret!
Türbende olan sükût-ı efsah
Bildirmede kudretin muvazzah!
Sen medh-i habîbe mazhar oldun

Ni'metler ile mübeşşer oldun
Ben vasfına hayli cür'et ettim
Bir olmayacak tarîka gittim.
Fikrimde ümîd müncelîdir:
Lutfun bilinir ki pek celîdir.
Afvın keremin mi'ele sığmaz
Tasvîre değil hayâle sığmaz!
Nâbizâde Nâzım
Mektup
Ol dilbere kim severdim evvel!
***
Ey aksi karîn olan zevâle
Gönlümdür olan mezâr-ı aşkın;
Hasretkeşim ah ol hayâle:
Kalmış idi bergüzâr aşkın!
Ey ruh ki asla etti rüc'at
Kâbil olacak mı âh avdet!
Ey berk ki lemha münhasırdır
Yâdın bana hüzn-i müstemirdir.
Ey şu'le-i muntafiye! Nûrun
Benzerdi ziyâ-yı ihtidâya!
Ey hâdise ki dem-i zuhûrun
Mebde' idi hadd-i müntehâya!
Hurşîd ki oldun işte gârib

Ey nûr ki zulmet içre gâ'ib
Ey kadri bilinmemiş sa'âdet
Ey boş yere mahv olan inâyet!
Ol ra'd ki inliyor semâda
Gûyâ dile bir 'itâb kahrın!
Ol hâtıralar gelince yâda
Billah gider huzûru dehrin!
Bî-çâre gönül ne yaptı bilmez.
Oldukda muhabbetin çekilmez
Kurtulmak için uzağa kaçtı
Bir âfet ona kucağın açtı
Hür olmak için esîri oldu?
Ol âteş-i aşktan kaçarken
Tâ gitti cehenneme sokuldu?
Hâlâ dahi bî-haber bu işten

Ta'yîb onu özge iftirâdır:
Dîvânede iktidâr yoktur
Temyîzede iktidâr yoktur.
Hâmiş
Her lahzada kısm-ı benâm-ı kahhâr
Dil kahrına olmadı sezâvâr!
Âlemlere bahş eden muhabbet

Her bir sözüme kılar şehâdet.
Nâbizâde Nâzım

Hezerân ye's ü hüzne gark eder efkâr enzârı
Sükût âmîz bir kabrin nihânı nâle vü zârı
bir manzûmedir mu'ciz ki meftûn eyler efkârı
İşitmez değilim seyr eyleyen anlar iş'ârı
Sükûtu bir mezarın bir derin feryattır müdhiş

Mezaristanı istilâ eden samt sükûnettir
Sükûnet pür garyû vü nâledir ..bilmem ne hâlettir
Ki her bir nâle bir fikre mükemmel ders-i hikmettir
Ne hikmettir? kim zulmetli bir nûr-ı hakîkattir
Sükûtu bir mezarın bir derin feryâdıdır müdhiş

Görüp bir seng-i câmid bî-lisandır sanma ey insan
Onun vardır ilâhı bir lisânı kim olur hayrân
Dem-i vahdette istiğrakta gûş eyleyen vicdân
Saçılır fevâre âsâ nâle her serv-i mezaristan
Sükûtu bir mezarın bir derin feryâdıdır müdhiş
Menemenlizâde Tâhir
Arnol --

Yaprak
Kurumuşsun filizinden koparak
Nereye böyle zavallı yaprak? -Bilemem fırtına yıktı meşeyi
Istinatgâhı feridim idi.
Ta günden beridir bâdı sabâ
Nefhai zulmü ile bîpervâ
Sürümekte beni bilmem nereye;
Ovadan dağlara ya meşcereye;
Giderim böyle bilâ havfü keder
Neresiyse varakı gül ki gider
Nereye azim ise her bir şey:

Nâbizâde Nâzım
Şeniye
Bûm
Gurbetzede bûm şevm-i tâli'
Olmuş yine ibtilâya tâbi'
Bilmem niye hissime dokundun
İ'dâmım sanki hükm okundu
Gönlüm halecâna düştü nâgah
Dîvâne mi oldum Alla Allah
Bir kuşcağızın terennümâtı
İhlâle sebep midir hayâtı?
Bî-çârede cûş hüsn-i deminde
Eğlenmed kendi âleminde

Bir dilbere belki gösteriş var
Ya illet ni'me şevk-i dîdâr
Hikmet ile perveriş bulurken
Fikrim niye vehme düştü birden
İnsan ne kadar garip mahluk:
Her halk ile eyliyor tehalluk!
Nâbizâde Nâzım
Jan Jak Russo'dan

Hâb-ı pür ıstıraptır bu hayat
Doğmuşuz ölmek üzre vâ hayfâ!
Vâr ise zerre zerre zevkiyât
Onu da kahr-ı dehr eder ifnâ

Gideriz böyle cehl ü gaflet ile
Ka'r-ı girdab mevte hasret ile
Türlü mihnetle bin meşakkat ile
Mahv ü kem-nâm eder bizi dünyâ

Biz se seyr eyleyip bu bünyâdı
Ararız tarhına nedir bâdı
Hâlıkı halkı sırr-ı îcâdı
Cümleyi bilmek isteriz hâlâ!


Lîk bu sırr-ı mübhemin halli
Akla teysîr olunmamış belli
Âdeme acz ü gaflet ü cehli
Ettirirler hatâ içinde hatâ

Sıyrılıp rûh zulmet-i tenden
Süzülüp eyledikde adem-i vatan
zaman hal olur bu şüphe vü zan
Bilinir hâsılı nedir ma'nâ!
Ethem Pertev Paşa
Bülbül
Nihâl-i gülde olunca mekânın ey bülbül
Niçin figân ile geçsin ömrün ey bülbül
Hurûş-ı cûy-ı bahârî mi hande-i gül mü
Eden bu rütbe mü'essir figânın ey bülbül
Gülün solar dökülür tâze berki yine
Süren safâsını sensin cihânın ey bülbül
Hatîb-i minber-i irfânısın gülistânın
Nevâ-yı subh-demindir ezânın ey bülbül

Revâ denirse bu hüsn-i edâya sihr-i helâl
Hacîl eder übedâyı beyânın ey bülbül
Olurdu belki devâ-sâz gonca femler ona
Bilinse nolduğu derd-i nihânın ey bülbül
Hadîs-i aşkına pervâne olmaz elbette
Olursa hâmem olur tercümânın ey bülbül
Sırrı Paşa
Anadolu Hisarında
Mezarlık
Bu sükût-ı belîğ ü hüzn-i fasîh
Hutbe-i bî-makâl-i rûhânî
San'at-ı kudreti eder tavzîh
Bu ne ulvî cihân-ı nûrânî
Ne neşât safâ-yı vicdânî!
Bu ne vahşet içinde ünsiyet
Bu ne zulmet içinde nûr-ı bekâ!
Bu fezâ-yı semâda bin hayret
Nice bin âfitâb fikr ârâ
Yağdırır nûr hey'etinde safâ!
Taş değil gördüğün seng-i harâb
Şâ'ir mu'ciz-i tabi'attır
Ne belîgâne eylemekte hitâb
Sanki bir nüsha-i fesâhattir
Mütehaccir misâl-i ibrettir

Her küyâh zemîni başka zebân
Her âvec hâki bir diğer âlem
Her varak bin kitap ile yeksân.
füyûzâtı fikr edip her dem
Mütehayyir mi kalmasın âdem!
Burada münzevî sükûn âdab
Burada cânişîn demek azamet
Zâhir olmuş kemâl-i kudret-i rab
Sanki bir kâ'inât-ı pür hayret
Berk urur her taraftan hürriyet
Uğradıkça sabâ bu ferdûse
Geçemez der'akab safâsından
Başlayıp her şükûfeyi lemse
Bir tarâvet alır temâsından
Hisse almak diler hevâsından --
Ne kadar nazlı nazlı gitmededir
Hele bir atf-ı dikkat et dereye.
da îlân-ı hayret etmededir
Sanki meftûn gibi bu makbereye
Göksu hasret çeker bu meşcereye!
Servler ihtizâz ettikçe
Nağme-i dilfirîb olur peydâ
Ebediyet içinde gittikçe
Gayb olur mûcizin olup sadâ
ne kudsî hava ne tatlı nevâ!

Nâbizâde Nâzım
Bir Küçük Çocuğun Nakş-ı Seng-i Mezarı
Küçücük kabrimi ziyâret eden
İbret alsın benim şu hâlimden
Mâder âgûşuna bedel toprak
Ne yaman meskenü'l-hüzndür bak!
Süte hasret değil eğerçi dehen
Hicr-i mâderdir ve ne ateşzen
Ol kadar yâda gelmiyor pederim
Mâderim oldu bâdi-i ederim
Bana ondan şefîk olan var mı?
Bana bir başka âdem ağlar mı?
Yanıyor nâr-ı intizârımda
Dolaşır dâmen-i mezârımda
Görürüm sanki çeşm-i dikkatini
Duyarım rûhunun rikkatini
Söyle ey bâd! mâdere söyle
Sînezen olmak istemez böyle
Hikmet-i Allaha nisbet-i noksan
Acz-i insana karşı nâcisbân

Nâbizâde Nâzım
Alfred Dumosa
Münâcâtından
Ey günehinin vukûfuna imkân bulunmayan
İnkâra yeltenen seni söyler yaman yalan.
Kıl müstecâb-ı da'vetimi hâlıkım benim
Emrinle hâk mahv olacak şüphesiz tenim
Adam sanır ki gökte ararsa seni bulur
Esrâr-ı zât hikmetine âşinâ olur;
Ammâ yine tenezzül edince vücûduna
Kâni' olur senin ol anda vücûduna
Hüznünde handesinde garâmında her zaman
Allahının irâdesini eyler ittikân
Âlemde en şerefli fazîlet safâ-yı cân
Zikrinle derk 'izz ü celâlin olur hemân.
Ser tâ be ser şükûhuna tahmîd eder cihân
Aşkınla nağme-sâz oluyor mürg-i âşiyân
Bir damla âb için sana bin cân-ı niyazkâr
Olmakta fikretinle gönül hayrete dûçâr
Râzı mıdır merâhim ü eşfâk izzetin.
Düşsün mü ya diz üstü mikrân vahdetin?
Nâbizâde Nâzım
Bir Tasvîr
Ey melek yavrusu! Kuş oyna biraz

Eyle şûhi-i şetâret ibrâz.
Duymadın gitti henüz otlamaya.
Heves et oynamaya atlamaya.
Dâmenim çîde-i destimle dolu
Fart-ı hubbunla da gönlüm memlû
Zevkine gerçi fedâdır şevkim
Yürü kim şevkle gelsin zevkim
Ey benim körpe kuzum ârâm et
Bu nigehbânını da hoşgâm et!
Meleyip gönlümü mahzûn etme
Bilirim ben de belâ-yı dehri
Doğmadan içtiğim âb-ı zehri
Kurtuluş yok gidilir bir yoldur
Yine esbâb-ı tena'um buldur.
Gussayı vermeliyiz biz bâda
Neye lâzım getirirsin yâda
Hele bak gök ne kadar hande feşân!
Ebr-i dil-keşde hırâmân nâzân
Çemen tâze güler gonca güler
Salınır şâh-ı gül ser be ser.
Gülelim biz de bu dem şâd olalım.
Elem-i dehrden âzâd olalım
Ele bir kere geçer fırsat-ı ömr
Beyhûde zahmet yok tâkat-i ömr:
Sıçrayıp koş yürü ey rûh-ı revân
Dem-i eşvâk ferahtır bu âvân
Nâbizâde Nâzım
Bir Küçük Çocuğun Kabri Üzerinde Mühürdür
Ey salhûde sarmaşık! Ey nev-civân çemen

Ey türlü türlü tâze nebâtât mûcizin
Ey ma'bed-i âlih ki oldun hüdâ nümâ
Feyzinle aklı ettin ulûhiyet âşinâ
Ey nâlezen meks ki olursun satarsan
Ezhâr içinde uykuya dalmış iken şebân
Bî-çârenin mu'riz olursun ferâgına
Söylersin anlaşılmayacak söz kulağına
Ey bâd! Ey kavâfil-i emvâc-ı bî-karâr
Ey kâ'inât içindeki elhân-ı bî-şümâr
Orman! Ki hep gelip geçen erbâb-ı intibâh
Bir fikr ile eder seni ârâyiş-i nigâh
Ey meyveler ki velvele-i rüzgâr ile
Eylersiniz sukût yere inkisâr ile
Ey âsumân-ı turfe nümâdan edip şitâb
Bir tarz-ı dilfirîb ile sâkıt olan şehâb
Ey nev-bahâr şevki ile eyleyip zuhûr
Âfâkı derler nağme ile inleten tuyûr
Ey köhne hâ'itin arasından çıkıp müdâm
İnsan hem vahşeti müzdâd eden hevâm
Ey muttasıl yetiştirip etraftan hevâ
Emvâc-ı bî-nihâyeyi cûşân eden fezâ
Ey hûşeler yetiştirici hâk-i feyiznâk
Ey inciler nisâr edici bahr-i sîne-çâk




Yapraklar! Ey şükûfeler açmış gasûn-ter
Dallar içinde koş büyüdün âşiyâneler
Artık kesin gürültüyü dalsın hayâline
Bir parça terk edin çocuğu kendi hâline

Rahatsız olmasın uyusun tıfl-ı nâtuvân
Mâderde eşk-i dîdesini eylesin revân
Mütercimi: Nâci
Victor Hugo
Kitâb-ı âlemin evrâkıdır ib'âd-ı nâ-mahdûd
Sutûr-ı hâdisât dehr-i a'sâr-ı nâ-ma'dûd
Basılmış destgâh levh-i mahfûz-ı tabi'atta
Mücessem lafz-ı ma'nidardır âlemde her mevcûd
Hoca Tahsin
Vecd
Bir mükevkeb geceydi ben tenhâ
Bulunurdum kenâr-ı deryâda
Pâk idi ebrden fezâ-yı semâ
Bahr ise bâdbândan âzâde
Dalarak gözlerim ederdi hırâm
Mâverâyı cihâna hayret ile!
Kûh eşcâr kâ'inât tamâm
Sanki bir lehce-i garâbet ile
Perestiş eylerdi sırr-ı ma'nâyı
Dalgalardan .nücûm-ı zâhireden
İhtirân tâc-ı pertev efzâyı
Ederek râki'âne bâlâdan
Dalgalar -ki urûş hiddetine
Veremez kimse inkisâr dernek
Ser fürû edirip şehâmetine
Şöyle derler idi hep be hem âhenk:

Vahdehû lâ ilâhe illallah!


Victor Hugo
Çocuklar

Severim pek ziyâde etfâli
Pek tabi'î değil mi her hâli?
Olsa her evde bir çocuk mevcûd
Nûr-ı ismetle yüzleri mâlî
Kalmaz îrâs şu kaddin hâli
Derd mi hüzün mü eder nâbûd!

Bir çocuk gördüğüm gibi severim
Parladılar nûr-ı şevk dîdeler
Kendimi bahtiyâr rûşen bulurum!
Yâda geldikçe ömr pür giderim
Akıtır eşk-i hüzn çeşm-i terim
Ben çocuklar ile çocuk olurum!


Pek tuhaftır tekellüm-i etfâl
Sem'a pek hoş gelir bu tarz-ı makâl!
Edeyim mi çocukları taklîd?
Bu su'alim de pek acip su'âl!
Ben mıyım garip hayâl!
Fikr-i taklîdi eyledim teb'îd

Bak şu tıfl-ı ferişteh çehre hemân
Oynuyor bâ kemâl şevk-i cinân
Ne kadar da sevimli bir duhter!
Şâd handân iken olur giryân
Zâr giryân iken olur handân!
Çocuğu sevmeyen çocukluk eder!

Leyle-i bedr pîş-i rûzunda
Âsmâna bakıp eder hande
"Aydede! Aydede! diyerek bağırır
Berk urur nûr-ı mâh tâbında
Vech-i pâkinde bak ne zîbinde!

Mâh-ı per tâbı nezdine çağırır!

Siz uyurken gelir yatağınıza
Atılır der'akab kucağınıza
Çocuğun böyle işleri çoktur!
Bûseler kondurur yanağınıza
Dokunur lebleri dudağınıza
Bence bundan güzel safâ yoktur!

Ne kadar şâd idim çocuk iken âh!
Geçti vakt-i sabâvetim eyvâh!
Avdet eyler mi ol zamân? Heyhât!
Beni etmişti bahtiyâr Allâh
Şimdi olmaz mıyım sabâvethâh?
Dâ'im artar imiş azâb-ı hayât!
Ali Ulvi
Kanaryam


Var kendi odamda bir kanaryam
Ammâ ne güzel kanarya görsen!
Dildâde eder seni görürsen!
Bir mürg-i latîftir kanaryam
Bülbül gibi eyliyor tegannî
Pür zevk ü neşât eder cinânı

Âvâzesi pek latîf gümrâh
Hayrân ediyor beni şu tâ'ir!
Cisminde kemâl-i acz-i bahâr
Bir savt-ı bülend vermiş Allah
Bir kuş diyerek geçer mi insan?
Bir kuşta kemâl-i hakka bürhân!

"Kânûn def ü kemân santûr"
Bir şey mi kanaryamın yanında?
Olmaz mı sadâına fetâde
Bir âşık-ı dil-fikâr rencver?
Hânendelere kuşum bedeldir
Titrek sesi ol kadar güzeldir


Başlarsa terennüme kanaryam
Bir müddet olur terâne perdâz
Eyler öteye beriye pervâz
En başlı gıdâsı bir su bir yem
Encâm susar zavallı mutrib
Yorgunluk olur sükûtu câlib

Bir kuş çıkarır sadâ-yı bârid
Civcivleri dinleyip kanaryam
Taklîde şitâb eder demâdem
Şakrak yaramaz yaman mukallid!
Akrânına her cihetle fâ'ik
Medh eylemeye değil mi lâyık

Girsem odaya apansızın ben
Sâkit bana atf-ı nazar eyler
Pek hoştur simsiyah gözler
Çırpar per ü bâlini olur şen
Her tavrı eder meserret ibrâz
Tekrâr servde eyler âgâz

Ey kuşcağızım! Bugün nasılsın?
Keyfin iyi mi? Nedir cevâbın?
Yemlikte yemin sulukta âbın

Kâfî mi bugün için? Nasılsın?
Tarzındaki sorduğum su'âle
Verdi şu cevâbı kuş diliyle:

["Keyfin iyi mi?" demek de söz mü?
Elbet iyidir: Huzûrum ekmel
Sâyende sa'âdetim mükemmel
Kim bezl eder öyle ihtimâmı
Hâlimden eder miyim şikâyet?
Âvâzımı dinle: Pür şetâret?

Şâyet beni şimdi etsen âzâd
Bir ökse ya bir kapancasıyla
Ya kullanarak hezâr hîle
Derdest kılar mühîb sayyâd
Kalsam bile hür şu vakt-i sermâ
Elbette hayâtım eyler ifnâ
Kezâ
Venüs
Bir tasvîr-i bî-nazîrine vakf-ı nazar ederek söylenilmiş mitolojik manzûmedir:

Deyâ-yı latîf sâhilinde
Bir mevki'-i şâ'irâne tutmuş

Setr-i beden etmeyi unutmuş
Sevdâ eder ihtifâ dilinde!
Deryâda olunca aksi manzûr
Mehâb-veş oldu bahr-i pür nûr

Ey şanlı [Venüs] deniz perisi!
Ben [Mars] olayım sana beni sev!
[Vülgen] de solmaz â! Beni sev!
Sevdin mi beni? Azîm mersi!
Tâcın ne güzel başında geldin
Bir hâmiye-i cemâlsin sen

Emvâcı eyledi seni sevk?
Geldin mi köpüklerin içinde?
Birsin hele [siter]in içinde
Teşrîfin ile cezîre pür şevk
Ey zühre! [Olimp]e i'tilâ et
Hâmîleri aşka âşinâ et

Mefûn-ı cemâl bâ kemâlin
Bir ben miyim? İşte sende böyle!
Mir'âta niçin bakarsın öyle?
Hayrân ediyor beni bu hâlin!

Dildâde-i tal'atın iken sen
Olmaz mıyım âh âşıkın ben?

Nezdinde duran sabî-i fettân
Oğlun [Kupidon] değil mi âyâ?
Dehşetli merâmın eyler ihfâ.
Sevdâ oku şehperinde pinhân!
Nevresleri aşk ile eder zâr
Sevdâ okunu cinâna saplar

Etmekte sana nigâh işte
Sevdâzede hâmi-i sanâyi'
Çıkmaz ya bu intizârı nâfi'?
Bak arkana geldi âh işte!
Gel Vülgeni ye'se mübtelâ et!
Âgûşuma kaç da ihtifâ et!
Kezâ
Sa'âdetli Mahmut Ekrem Beyefendi Hazretlerinin üçüncü [Zemzeme]de münderic bir
manzûme-i şâ'irânelerine nazîre:
Niçin? Neden?


Beni görünce siz eylersiniz firâr-niçin?
Bu rütbe âşık-ı sâdıktan ictinâb-neden?
Güneş gibi yüzünüz pâk cezbedâr-niçin?
Eder cemâlinize kalbim incizâb-neden?

Cihanda en güzel en dilfirîb şeylerde
Olursunuz bana manzûr eşkâr-niçin?
Hayâliniz bulunurken nemli her yerde
Firâkınız ediyor gönlümü harâb-neden?

Teşerrüf emr-i muhâl olduğun bilirken ider
Nigâh-ı lutfunuza çeşmim intizâr-niçin?
"Bir iltifâtı bana çok görüp de ey dilber!"
Neden edersiniz ağyârı kâmyâb-neden?

Verir hitâm elem-i kalbe şevk-i vuslatınız
Olur neşâtıma bir handeniz medâr-niçin?
Zamân-ı firkatinizde kalınca ben yalnız
Ne yapsam eyleyemem mahv-ı ıstırâb-neden?

Meğer sizinle çıkarmış bütün safâsı meyin
Siz olmayınca hemân artıyor humâr-niçin?

Mübeddel-i gam olup zevk-i dil-küşâsı meyin
Keder verir bana nûş ettiğim şarap-neden?

Gelince söz sırası dersiniz: "Seni severim"
Severseniz bu kadar nâz-ı can-güzâr-niçin?
Cevapsız kalıyor sorduğum su'allerim
Tenezzülen bana vermezseniz cevap-neden?
Kezâ
İstid'â-yı Merhamet

Etsen ne olur biraz temâyül?
Lâyık mı bu nâ-becâ tegâfül?
Kâbil mi tegâfüle tahammül?
Ey yâr-ı sitem-'işâr insâf!

Ağyârına i'tibâr edersin
Uşşâkını zâr zâr edersin
Gel gel derken firâr edersin
İnsâf kıl ey nigâr insâf!

Yok çektiğim ıstırâba pâyân
Kâ'il mi olur bu hâle vicdân?

Etmez mi bu rütbe sûz efgân
Vicdânına hiç kâr? İnsâf!

Bitmez melâl-i iştiyâkın?
Gelmez mi nihâyeti firâkın?
Kalsın mı azâb-ı iftirâkın
Aşkım gibi pâyidâr? İnsâf!

Görmez mi gözün sirişk-i âlî?
Vicdânın odur lisân-ı hâli
Billah yok iltihâb-ı bâlî
Arz etmeye iktidâr insâf!

Müdhiş-i elem firâk içinde
Bin türlü gam meşâk içinde
Ümîde bedel merâk içinde
Ömrüm ediyor güzâr insâf!

Sen etmez isen kim eyler imdâd?
Şâd olmayacak mı kalb-i nâ-şâd?
Oldukça sen öyle cevr-i mu'tâd
Etmez miyim âh zâr? İnsâf!


Hicrin beni düşman etti câna!
Ölmek yakışır mı bir civâna?
Âgûş-ı memâta zâlimâne
Çeksin mi beni mezâr? İnsâf

Hasret bırakır mı dilde tâkat?
Mahv eyleyecek beni nihâyet!
Olsam da şehîd tîğ-i firkat
Eyler mi canşikâr insâf?!
Kezâ
Sa'âdetli Abdülhak Hâmid Beyefendi Hazretlerinin bir gazelini tahmîs

Sanırsın kalbimin esrârı dîdârımda peydâdır
Yüzümde hâlet sevdâ hemîşe cilve peymâdır
Görenler der: Bu bîçâre esî aşk sevdâdır
"Benim her hâl kalemde senin aşkın hüveydâdır"
"Dil ü cânım senin aşkın senin derdinle şeydâdır"

Beni bir şâ'ir-i mâhir kılan ey mâh! Sensin sen
Senin aşkın ne rengîn şi'irler ilhâm eder bilsen!
Bulur ulviyet efkârım cemâlin geçse yâdımdan
"Bu âlemde senin feyzinledir bir şâ'ir oldum ben"

"Seninçün her ne söylersem bir şâ'ir-i dilârâdır"

Düşündükçe seni zevk-i muhabbet yâda gelmekte
Cemâl-i hûr pür hüsn ü melâhat yâda gelmekte
Safâ-yı canfezâyı bezm-i vuslat yâda gelmekte
"Hayâl-i meclisinle fikr-i cennet yâda gelmekte"
"Bu yüzden bir hidâyet nûru vicdânımda peydâdır"

Şikâyet eylemek havfıyla yâr-ı dil-küşârımdan
Beyân-ı mihnet-i aşk eylemem; dönemem karârımdan
Eğer endîşe izhâr eyleyip de iğbirârımdan
"Haberdâr olmayı isterse yârân hâl-i zârımdan"
"Beni söyletmeyip sen nâzenîni görse evlâdır"

dem vâkıf olurdu mihnet-i aşkım nasıl mihnet
Nigâr-ı cevr mu'tâdım nasıl âfet; ne bî-re'fet!
Beni haklı görürdü zâr me'yûs olmada elbet
"O dem hemhâl olup anlardı efkârım nasıl illet"
"Hayâlâtım ne yoldadır rû hâlâtım ne sevdâdır"
Ali Ulvi

Münîre-Yalnız-
Harp!..İsmi mühîb bir kıyâmet
Esbâbı tedârik-i ma'işet!
Hecâ!..ne celî mi'el-i mübrem
Kavga!.ne büyük zevâl-i âlem!
Figâ-yı cehennemî temâşâ
Bir dâd stidgeh ismi hecâ!
Maksat yaşamakmış ölmemizden!!
Kim kaldıracak bu fikri bizden?
Bir pençe-i iktidâr lâzım
Islâha bizi misâl-i mücrim!
İ'mâra şu dâr-ı dehri uhrâ
Bir zelzele-i garîb ü garrâ!
Efrâdda ihtilâf-ı efkâr
Yoktur içimizde bir fedâkar!
Hâşâ! Unutup da lâzelâli
Bir uykuya göz komuş ahâli!
Efsûs ki dürbünümüz yok
Hâcet mi yâ! Çünkü karnımız tok!
Her şahıs işinde lâübâlî
Herkes gidişinde lâübâlî!
Erkeklerimiz nazîr-i avrat!
Avratlara düştü şimdi gayret!
Meşşâtalar eyliyor serâpâ
Erler ile iştigâl hayfâ!
Bülend
Âlemde olur mu hisli bir er
Zînetçe muhadderâta rehber!

Nâmus olan bu meyli bilmez
Deryâyı bilen bu seyli bilmez!
Erkek yüzüne sürer mi düzgün?
Kıydın bize kıydın âh gerdûn!
Her ferdde çehreler mülemma'
Her çehrede bir acib berka'!
Efrâdda dîdeler mükehhal
İstikbâlin görür mü ahvel?!
Kim gözleyecek bu mülkü bilmem?
Çıldırsa da rahat etse âdem!
Sürsün kaşına ricâl ü semme
Sen ol da yine ümîdi kesme?!
Ettikçe devâm asr-ı zînet
Lâyık bize böyle bir hükûmet!
Her millet olur cihanda mutlak!
A'mâli gibi serîre mülhak
Uğraşmada birbiriyle evlâd
Bilmem bize kimler etsin imdâd?!
Düşman yine dün hudûdu geçmiş
Hem en de müfîd mülkü seçmiş!
Me'mûrumuza eziyet etmiş
Bayrağımıza hakâret etmiş!
Teslîm-i kabûl edince vâli
Ateşlere uğramış ahâli
Binlerce kişi edip tecennün
Meşhedlere eylemiş tehassun!
Mütehevvir
Mevtâ oyuna girer mi ihyâ?
İhyâya zahîr olur mu mevtâ?
Sürmekle okuma katl-i âmı

A'dâ yine aldı intikâmı!
Bâdiye-i ve arz
Girdâbe-i kahra oldu me'vâ!
Borç olmuştu mülke imdâd
Akdâm ile her çi bâd âbâd
Sultân serîr-i nâ-be-hengâm
Hûşengi suya etti i'zâm
Etmek için ol diyârı ihyâ
Azm etti peder birâder ihyâ
Sevk etti kahraman Ali
Ordusunu yıldırım misâli!
Mirzâde berâberinde gitti
Aslan gibi önlerinde gitti!
Gönlüm sürünürdü arkasından
Kudret görünürdü fırkasından
Rü'yetteki ihtirâz-ı ceddi
Mirzâdaki heybet-i nebredi
Eyler idi birbirin dü bâlâ
Meftûndu şu hâle pîr ü bernâ!
Eylerdi berî anda gûyâ
Sînemdeki ihtizâzı îmâ
Olmuştu berî denilse şâyân
Şâyeste-i iktidâ bir insan!
Mecmû' kuvâsı kâ'inâtın
Timsâl-i mücessemi sebâtın!
Kalbim çıkacaktı meskeninden
Fırlardı gönül neşîminden
İsterdi rü'yete bürünmek
A'dâya şekl ile görünmek!
Mirzâdım ile ben de istemiştim
Azm etmeyi mâni' oldu ammim!
Koyuvermemek istedidi akdem

Tercîh olunur lüzûm-ı elzem!
Neden Sonra
Ağlattı beni bıraktı gitti
Bir seyl kadardır aktı gitti!
Seylâb giderse avdet etmez
Hûşenk yürürse rüc'at etmez
Hâk-i vatan öyle çekinirken
Mirzâyı da görmek istemem ben!
Düşmanda kalırsa gâlibiyet
Gelmez mi muhderâtı nübüvvet?!
Zabt eyleyemezsek ol diyârı
İşgâl ederiz birer mezarı!!
Mevtâ malıdır mezarlar hep
Alkışlanır bekâ' her şeb!
Yüz bin kişilik mezar âyâ
Örtmez mi kıt'ayı serâpâ?!
Fi'len edemezsek onu teshîr
Ma'nen ederiz ne şanlı tedbîr!
Me'yûs
Heyhât ki arzû-yı insan
Teşnî'a değilse mahv-ı şâyân!
Mahbûbunu gözlüyor habîbi
Mirzâsını özlüyor garîbi!!
Nümîd
Yollar kapalı diyâr mahdûd

Tûfân belâ kenâr mefkûd!
Can tehlikede vatan amansız
Mirzâzı da neylerim ben onsuz?
Mirzâyı vatan kadar seveydim
Bî-mecâl
Bilmem ne olurdu şimdi âdem?!
Mirzâsız olur vatan-ı mu'azzez
Mirzâ şu kadar ki onsuz olmaz!
Lâkin yine titriyor vücûdum
Rahm et bana um!
Gönlümdeki ibtilâyı kaldır!
Tereddütle
Kaldırma onu!..vü gâyı kaldır!
Ta'dîle eğer olaydı hâdim
Pençem şu müzahrafât-ı dehri
Dünyâdan elimle kaldırırdım
Âlât gây ber ü bahri
Efrâdı karıştırdım öyle kardeş gibi birbiriyle!.şöyle!
Tebdîl-i Tavr İle
Sevdâlar içinde saklı bir kalp
Heyecanlı gönül meraklı bir kalp
Hem-hâlini özlemez mi yârab?
Mehcûrunu gözlemez mi yârab?
Mirzâ!..Mirzâ!
İbnürreşâd Ali Ferruh

Nazîredir
Sakın bir kalbi tahrîb eyleme bünyâd lâzımsa
Hârâb âbâdi-i dünyâyı ger âbâd lâzımsın
Ne zahmet-i ihtiyâr azm-i deşt-i Kerbelâ heyhât!
Benim gel gönlümü seyr et melâ-i âbâd lâzımsa
Nedir kastın senin sevdâ vü aşk hiç hecâdan
Rumûz-ı hilkati şerh et sana mu'tâd lâzımsa
Cünûn envâ'ını gel ey meczed bizde seyr eyle
İhâta etmez a'dâd onları ta'dâd lâzımsa
Hebâdır gayretin bir pâre etmez fazl irfânın
Tekâpû et bu dem ibrâz-ı isti'dâd lâzımsa
Kemâl-i ye's vü hüznümden bu nümîdi te'evvühler
Ecel âvânîdir maksûduma mî'âd lâzımsa
Tezâdı iltizâm ettim şu miskîn âleme rağmen
Benim fikrimdir ancak mücemmi'ü'l-ezdâd lâzımsa
Felâkette kasâvette hem hem vü edbâr zillette
Bu hâli eylerim mâzîye rağmen yâd lâzımsa
Eyleyişimiz mi senin çeşmânına şu hûn-ı nâ-hakım
Sutûr-ı nazm-ı dehri hûn ile berbâd lâzımsa

Eğer varlık için yokluktan istimdâd lâzımsa

Gelmiş başımız üzre neler dönmektedir meçhûl
Gören yok hâli eyler dil buna feryâd lâzımsa
büyük bir dem musîbet görmedim billah
Gelin tahlîs-i nefse her çi bâd âbâd lâzımsa
Nizâm-ı mâh mihri âleme tatbîk lâzımdır
Edin şu meş'aleğer îkâd lâzımsa
Seni lâ yünkatı' tesbîh "yâ Hay" mevte muvassaldır
.
Vatan efrâdının bir mâbihi'l-ikbâlidir her dem
Su'ûd ettir mülkü nefsini is'âd lâzımsa
Kuvâ-yı ademiyet hak ile mümkündür âlemde
Hukûkun takviyet kıl ömrünü is'âd lâzımsa
Sakın bir ferdi incitme uyup da nefsine bir dem
Temeddün âleminde gayret-i efrâd lâzımsa
Tesâdüftür deyip geçmek revâ mı şekteyim hâlâ
Hudûs âlemi bir menşe'e isnâd lâzımsa
"Biz ol âli himem erbâb-ı cedd ü itihâdız kim"
Uluvv-i şânımızdır gayret-i ecdâd lâzımsa
Bu mülkün ni'meti efrâdına mebzûl şâmildir
Sana muhtas mı sandın herkesi ib'âd lâzımsa
Sutûr-ı akl şer'i hûnu'l-hâd ile fek eyle

Eğer bir milletin ahlâkını ifsâd lâzımsa
Senin gayr-ı musaffâ hükm keyfin olsun ey gaddâr
Cihânı hûn .ile berbâd lâzımsa
Eyâ üstâd-ı hürriyet nejâd ma'rifet pîrâ
Sen ile maddeten ma'nen bize imdâd lâzımsa
Kemâlâta vusûl-i arzu edersen dehrde el-hak
Bu demde bir kemâl vardır bize üstâd lâzımsa
Abdülhalim Memdûh
Tahmîs-i Gazel Ekrem Bey
Sanır erbâb-ı gaflet dâr-ı kasvettir mesaristan
Kuru bir taşla topraktan ibârettir mezaristan
Ulü'l-ebsâra ammâ cây-ı dikkattir mezaristan
Hükm-i bînâna bir dîvân-ı ibrettir mezaristan
Büyük bir mekteb-i irfân hikmettir mezaristan
Durur samt sükûnet üzre gerçi cümleten emvât
Mezaristanda hayli söz duyar ârif olan bir zât
Bu söz eyler fenâ-yı âlemi pek âşikâr isbât
Eder pür sem' cânı guftegûy hâdimü'l-lezzât
Ne müdhiş mahzen samt sükûnettir mezaristan!
Ne dem etsem seni rencîde zulm-baht nâ-hemvâr
Gidip bir kere ashâb-ı kubûru kıl ziyâret var
Kalır mı bak gönülde hiç gamdan gussadan âsâr?

Olur lebrîz zikr ü fikr hakla hâtır-ı zevâr
Alâ'ikten müberrâ dâr-ı vahdettir mezaristan
Serâpâ dolmuş altı her mezarın sâde başlarla
Bir olmuşlar bu başlar mûrlardan arkadaşlarla
Düşündükçe bu hâli göz olur lebrîz yaşlarla
Kırılmış dümdüz olmuş lahidler fersûde taşlarla
Fenâ-yı mahza mîzân-ı hakîkattır mezaristan
Mezaristan temâşâsı devâdır bence her derde
Husûsiyle esirse aşk sevdânın yeli serde
Tesellî yâb olur dil hâlıkın der-hâtır eyler de
Ferâğ-ı hâtırı boştur taharrî başka yerlerde
Gidersen işte bak cây-ı selâmettir mezaristan
Edip işgâl-i dünyânın hevâ-yı mansıb câhı
Unutturmuş bize ukbâyı rûz-ı haşri Allahı!
Nedir bizde bu gaflet böyle nâdânı vü gümrâhı?
Gidip bizden birin terk etmedikçe bilmeyiz gâhi
Nasıl hengâme-i rûz-ı kıyâmettir mezaristan!
Reşâd ol kimsedir âlemde indimde tamam âdem:
Gınâyı fakrı ayn-ı i'tibârında tutup tev'em
Onunla şâdmân olmaz bununla çekmez aslâ gam
Tarîk-i zindegânı çoksa da fânîlere ekrem
Yolunda herkesin had ü nihâyettir mezaristan!

Kıt'a
Yalnız buraya münhasır olmuş kânun
Yok mu kânûn-ı ilâhî öteki dünyâda?
Avukatlıkla bu da'vâda kazandın ammâ
Ne cevap var verecek mahkeme-i kübrâda?
Reşad
Mersiye
Tenhâ ebedî hâbgâhı dilberin işte
Gizlendiği me'vâ güzelliklerin işte
Mümkün mü denilmek meh-i tâbân gibi geçtin
Ey nûr-ı nazar berk-i şitâbân gibi geçtin
Dünyâ görünür çeşmime zulmetgede-i tenin
Yumdurdu güzel gözlerini mürg-i siyehrenk
Ey şi'r-i terim! Eşkim ile hem-ceryân ol
Sînemdeki nîrân-ı gama reşha feşân ol
Sevdâsına binlerce esîr ettiği diller
Taltîf ile ihsân ile seyrettiği diller
Seyr eylediler karşıdan âsûde fenâsın
Hiç almadılar yâre ne hüsnün ne atâsın
Bir âh bile çekmediler mevti için âh
Tâ tesliyetçün ola ol rûh ile hemrâh
Ey şi'r-i terim! Eşkim ile hem-ceryân ol
Sînemdeki nîrân-ı gama reşha feşân ol
Âşıkları hürrem yine yâ rab bu ne âlem
Bir gün de devâm etmedi sahte mâtem
Kabrin cihetinden oluyor munsarifü'l-ebsâr
Kendin gibi âşıklarını sanma vefâdâr
Hicrânın ile ben gibi feryâd eden olmaz

Feryâd nedir? Nâmını da yâd eden olmaz
Ey şi'r-i terim! Eşkim ile hem-ceryân ol
Sînemdeki nîrân-ı gama reşha feşân ol
Ammâ benim olmaktadır âhım mütesâ'id
Olsam olamam hâbgehinden mütebâ'id
Âlâmımı tezyîd ediyor nûru nehârın
Ahzânını ta'rîf ne mümkün şeb-i târın
Müstakbeliyim eşk-i hurûşân ile fecrin
Döndürdü iki çeşmeye çeşmânımı hicrin
Tahfîf-i elem etmedik ey şi'r-i revânım
Sen dur yürüsün dem' demâdem cereyânım
Parni-Mütercimi:Naci
Komşumun Perdesi
Komşumun perdesinde lerziş var
Pek de âheste oynuyor ancak
Ben hayâl eylemekteyim ki nigâr
Açacak rûzunu hava alacak
Beni görmek midir murâdı acep
Oluyor pencere küşâde aman
Yüzünü bir görür müyüm yârab
Dil-i bîtâbı aldı bir halecân
Bu ne rü'yâ! Bana uyar değil
Onu sevmekte bir sakîl herif
Perdeyi kaldıran nigâr değil
Rüzgar oynatır hafif hafif



Alfred Dumosa-Mütercimi: Nâci

Avcı [*]



Kuşcağızlar sevmeli fettanlar!
Size meyl etmesin mi vicdanlar

Bu ne cem'iyet servet âyin!
Bu ne cümbüş ki server âkin!

Yeridir olsa münşerih dil-tenk!
Çalılık savtınızla pür âhenk!

Hâliniz sâde şekliniz de zarîf
Sesiniz hoş makâmınız da latî

Lâkin endîşe eyleyin ki zaman
Bozacaktır bu intizâmı hemân!

Susunuz kuşcağızlarım susunuz!
Geliyor işte avcı sür'at ile

Daha yok çantasında serçe bile

Tek durur mu? Elinde çiftesi var!
Rahmi yoktur sizi görse kıyar!

Avcıdan merhamet umar mısınız?
Gözü var sizde göz yumar mısınız?

[*] Fransız şâ'ir-i meşhûru "Beranje"nin bir manzûmesinden muktebestir.
.

Can yakan şahsı hoş görür mü âlih?
Kime anlatmalı? Ne yapmalı? Âh!
Susunuz kuşcağızlarım susunuz

Bir gün etmiş idim şu yerde karâr
İki kırlangıç eyliyordu güzâr
Ötüşürlerdi bahtiyârâne?
Vermesinler mi neşve insan?
Ben de avdetlerin edip tebrîk
Oldum onlarla zevk şevke şerîk
Nâgehan ateş etti bir sayyâd
Oldu bî-çâre yolcular berbâd!
Uzak olmak için belâyâdan
İttikâ eyleyin biryâdan!
Susunuz kuşcağızlarım susunuz

Bilin insanların hasâ'ilini!
Görün efkârının delâ'ilini!

Zu'afâsı vesîle cûy-ı setîz
Okuyası bütün bütün hun-rîz!
Eylemişler cihânı zulm-âbâd
Bunlar insan mı? Bir alay cellâd!
Olamazlar muhibb-i sâdık-ı hayr
Bunların en rahîmi kâtil-i tayr
Bilirim gerçi vasf lâyık mı
Bana söyletmek hakâyık mı!
Susunuz kuşcağızlarım susunuz

Dest-i sayyâda yâver oldu tetik
Kanadından uruldu bir keklik
Koşup aldı onu hemân kelbi
Ona vâbeste avlananların celbi
Ne sevindin? Ne güldün ey sayyâd!
Sefk-i demde olur mu âdem şâd?
.
..
Hem sever şeri hem de düşmen-i şer!
Nedir ağreb cihanda tab'-ı beşer!

Susunuz kuşcağızlarım susunuz!

Kuşlarım! Müjde avcınız gidiyor
Gördü bir başka av şitâb ediyor
Bir gelen yok tebâ'üd etti giden
Şimdi âhenge başlayın yeniden
Kalmadı şimdilik mahall-i hazer
Veriniz meşrebimce bir konser
Verdi mühlet zamâna bir miktar
Ötün etrâfı öttürün tekrâr!
Lâkin ol zâlim-i tama'-perver
Buralardan yârın ederse güzer
Susunuz kuşcağızlarım susunuz!
Mu'allim Nâci
Tıfl-ı Nâ'im
Bir tıfl-ı melek-nejâd nev-zâd!
Kühvâre-i 'izz ü rif'at üzre
Ya eylemesin mi hâbı mu'tâd?
Mâder kucağında rahat üzre
Âsûdedir âlem-i gınâdan!
Yoktur haberi bu mâcerâdan
Göz yumduğu demde mâsivâdan

Lâhûta olur nezâret üzre
Bâlâ-rû âlem-i hayaldir!
Rü'yâları tuhfe vü tarâyif
Kim menzili hazreti hayaldir
Hülyâsı da işte bu letâyif
Bir saha-i senglâh-ı cevher!
Her tûde-i hâki meşk-i ezfer
Emvâc kevâ'ib-i melekper
Ervâh ile bu makâmı tâ'if
Enhâr reşâşe-rîz-i nağme
Asvât tarab-fezâ-yı ninni
Ebhâr ki mevchîz-i nağme
Her cümbüşü bir edâ-yı ninni
Salmış pederi ol meleğe iclâl
Hemşîresi hemnişîn-i ikbâl
Kuşlar gibi mâderi açar bâl
Her rîşe verir sadâ-yı ninni!
Envâ' sor hezâr ma'nâ
Mir'at-ı hayâline verir fer
Ezhâr çemenle verd-i ra'nâ
Etrâfını eylemiş mu'anber!
Safvetle server havz-ı ser-şâr
Ka'rındaki nû necm-i seyyâr
Mevc âver feyz olunca her bâr
Cevherle dolar sevâhil-i zer
Âsûdenizin hâb-nâz ol!
Ey nû-ı basar sûzil-i safâya
Gör nereye çıkar bu tuttuğun yol

Devrân işte nolur nihâye!
Mânende-i berk verd-i handân
Seylâb-ı havâdis içre gıltân
Girdâb-ı belâya sen şitâbân
Yok sende vukûf mâcerâya
Bî-rehber ü yâr yâver eyvâh!
Bu râh-ı hatırda hâba varmış
Sayyâd-ı kazâ tutup kemingâh
Tahcîri yataklamış da sarmış
A'lâ bu sabâhat sabâvet
Ra'nâ bu huzûr istirâhat
Ammâ gelicek sabâh hasret
Seyr et ne tağyîrât varmış
Bî-çâre ganûda hâb-ı nâza
Hayrân bu hâle hep ser ü şân!
Evzâ' sipihr-i tâs-bâza
Seyrân ile cümlesi hurûşân!
Gördükte bunu esîr-i gaflet
Âzâde-i kayd havf haşyet
Nâzik elini öpüp temâmet
Şefkatle olur demû'ı cûşân!
Gülberg-i lebin eder iken bûs
Nergisleri öyle jâle efşân!
Bu bülbül gülistân-ı kuddûs
Ol halde açıp uyûn-ı irfân
Cibrîli bilince yek-nazarda
Nâmus buna acep ederdi
Bir destin edip dehâna perde
Hayretle kılar senâ-yı yezdân!

Mâder görücek bu iştigâli
Can pâresine olur şitâbân
Kâbûs-ı belâ sanır bu hâli
Efsûn dilinde elde pistân
Mehde sarılır kât-ı vârı
Hiç kalmaz elinde ihtiyârı
Ancak zaman bulur karârı
Bir bûse ile ederse handân
Victor Hugo-Mütercimi: Pertev Paşa
Gazel
Nasıl cemâlini görsün tamam nazarı
Şükkâf rûzun hamyârezen görür yâri
Nigâhı ayn-ı belâ çeşmi tercümân-ı kazâ
Neler çeker mehin mübtelâ-yı dîdârı
yaramaz söze yatmaz visâle meyl etmez
Alaydı âşıkı rü'yâda bûsesin bâri
Gönül dolaşmaz idi hâle-veş kenârında
mâhın olmasa dîdârının harîdârı
Hezârı serv ü kaddin sâha-i hırâmı olur
Bahâr gelse bu bağın açılsa ezhârı
Şarâb-ı köhnesine âfitâb rengi verip
Kadehte muğbeçe gösterdi nû ile nârı

Verir nakîsa havf ile bedr kâmile hep
Felek hemîşe eder lekedâr ebrârı
Ne kâleler çıkarırdı hüner-verân-ı zaman
Olaydı şehr-i kemâlin revâc-ı is'ârı
Ne müşkler getirir turreden bana Eşref
Sabâdır işte haberdâr Çin Tatarı
Müyesser oldu ziyâret bana lehü'l-minne
Penâhgâh-ı mukaddes darîh-i kerârı
Eşref Paşa
Ana koynunda iken ülfet-i yâb
Kaldırımlarda dolaşmak bî-hâb
Da'vet etsin diyerek bir murdâr
Hasta hâlinde çıkıp geşt ü güzâra
Bir taş üstünde görünmek râhat
Uyumak üç gecede bir sâ'at!
Âhirin keyfi için nûş-ı şarâb
Mezeler birle muhabbet-i işrâb!
Vâr iken aklı görünmek bî-huş
Dâne-i mühlike açmak âgûş!
Göz göre hakkı ferâmûş etmek
Zehri memnûn olarak nûş etmek
Nefes almak diye azm-i mahbes
Zabt-ı âh etmek için habs-i nefes
Soyunup kirli yatağa girmek
Onda bir hasma tesellî vermek!
Rahat etsin diyerek bir kanlı ezilir bir döşek olmak canlı!

Bûse vermek ona nefretlerle
Almak âgûşuna dehşetlerle!
Hâmid
Sabî ma'sûmun hâl-i sahvende münâcâtı
Tercüme
Ey rab ki sana eyler ebim hasr-ı ibâdet!
Nâmın olunur secde ki şükrde tezkâr
Ol nâm ki hâsiyetidir havf halâvet
Rû-mâl kılar mâderimi yerlere her bâr
Derler ki bu hurşîd-i zer endûd cihantâb
Kim olmada der-pîş-i celâlinde fürûzân
Kandil-i musanna' ki eder âlemi i'câb
Bâzîçesidir kudretinin ey ulu yezdân!
Derler ki bütün sensin olan hâlıkı hep sen
Kırlardaki murgân serî'ü-lharekâtın
Etfâle de sensin veren ancak kereminden
Ol rûh-ı latîfi ki ola ârif zâtın.
Derler ki senin lutfun ile olmada peydâ
Pîrâyede bâğ besâtîn olan ezhâr
Feyz almasa senden hele mânend-i ahsâ
Hâli bulunurdu ebedî meyveden eşcâr
İn'âmının ihsânının âsâr-ı güzîni
Hayvana nebâtâta cemâdâta da şâmil
Bir dâr-ı ziyâfet ki cihân hân-ı behîni
Nâçiz hevâmın da olur rızkına kâfil!
Mahz-ı kereminden yine her sâniye her ân
Halk ettiğin efrâd-ı inâyâtına yârab
Gönlünce sezâvâr olabilmek için insan

Etmek yetişir nâmını takdîs iledir leb!
Ey havf-ı derûn pederim dağlayan Allah!
Kıl vâlidemi kesret-i insâl ile hurrem
Tâ etmek için vâlidemi vâsıl-ı dilhâh
Eyle beni de hikmet ü irfân ile mükerrem!
De Lamartin
Ekrem Bey
Tahassür
Acabâ şimdi kimi şâd eyler;
Kime eğlenceler îcâd eyler?
Ne yalanlar düzer îrâd eyler!
Beni nefretle mi âh yâd eyler!
Bana rağmen kime imdâd eyler?
Bu tahayyül beni berbâd eyler.
Takınıp şimdi takıştırmıştır;
Süsünü hoşça yakıştırmıştır;
Handeyi kibre karıştırmıştır;
Bir iki meyde çakıştırmıştır.
Bana rağmen kime imdâd eyler?
Bu tahayyül beni berbâd eyler.
Kime sâkîlik eder şimdi acep
güzel zâlim ü mekkâra bu şeb?
Sîne vü sa'di açmıştır hep
Kimedir bunca sa'âdet yârab!?
Bana rağmen kime imdâd eyler?
Bu tahayyül beni berbâd eyler
Çözerek şimdi zülf-i zerrîni
Örterek nice güler hallerini:
Hangi zânûya komuştur sırrını?



Hangi el silmede müşkîn terini?
Bana rağmen kime imdâd eyler?
Bu tahayyül beni berbâd eyler
Şimdi yatmış mıdır eyvâh! Acabâ?
Ediyor mu yine bin istiğnâ;
Kimle hem-demdir kıymetli belâ;
Kimedir yine bin va'd-i vefâ?
Bana rağmen kime imdâd eyler?
Bu tahayyül beni berbâd eyler

Münîf Paşazâde Vehbi

Nâ-Kâfî



Nasıl şerh eyleyim ben derdimi îcâd nâ-kâfî
Du'â nâkıs tazarru' bî-eser feryâd nâ-kâfî
Melekler bürcler ger kılsalar imdâd nâ-kâfî
Gam levh-i semâya eylesem inşâd nâ-kâfî










Güler mi mâteme dünyâda hiçbir sâhib-i insâf
Felâket görmemişsin derdimi eylersin istihfâf
Felâket olsa lâyıktır bu halka sendeki evsâf
Kifâyet gösterip ey eyleyen îrâd nâ-kâfî

Acep hûn-ı dil-mecrûhumu sen mey mi zannettin
Sadâ-yı makberi bir na'ra-i heyhey mi zannettin
Veyâhud kendini âlemde sen bir şey mi zannettin
Bugün ben yazdım elbette yazar ahfâd nâ-kâfî

Evet tarz-ı kadîm şi'ri bozduk herc ü merc ettik
Nedir şi'r-i hakîkî safha-i irfâna derc ettik
Bu yolda nakd-i vakti cem' kuvvet birle harc ettik
Bize gelmişti zîrâ meslek-i ecdâd nâ-kâfî

Ne dersen de emînim bu yolda sermediyetten
Olur lâkin cihanda kimse mahvolmaz hamiyetten

Ne rütbe olsa da tab'ımda isti'dâd nâ-kâfî
Hâmid

Bir bahârın seher-i zamânında
Her taraf ibtisâm ederdi bana
Bülbülün zîr-i âşiyânında
Ben de tuttum bir âşiyân-ı tenhâ


Bülbül öttükçe ol hazîn nagamât
Gönlüme inbisât ederdi nisâr
Neş'esinden gülerdi hissiyât
Nitekim nûra gark olur ezhâr

Duyduğum nağme-i garîp
Gönlümü pâk ederdi mihnetten
Neş'e-i girye-bahş-i rikkatten
Dilde bin zevk olur idi peydâ

Nitekim bâd hoş vüzân-ı bahâr
Âsumânı eder buluttan pâk
Encem-i bî-hesâb ile eflâk
Çehre-i inbisât eder izhâr

zaman ben de andelîb-âsâ
Nağmekâr-ı safâ idimFeryâd!!
Yine ettim günleri ben yâd
Genç idim bahtiyâr idimHayfâ!!

Başka bir şeydi ettiğim tasvî

Nakl-i mâzîye başladımHeyhât!
Bitti fikrimde kudret-i takrîr
Galeyân etti dilde hissiyât

zaman bâğ-ı aşk olan gönlüm
Zevk-i mâzîye bir mezâr oldu
Bana bu kâ'inât dar oldu
Yaşamaz dert ile dolan gönlüm

Dağda sahrâda gezdiğim demler
Görürüm gülde goncada her an
Reng-i mâzi-i ömrümü handân
Duyarım -hayf- der cihân yekser

Geceler encem münîr-i semâ
Gündüz ezhâr dil-pezîr ü latîf
Görsem ihtâr eder mâhı bana
Nâmını eder nesîm hafîf

Gökte manzû olan şu mâh-ı münî
Sûret-i hüznünü eder tersîm
Gül-i nevrestede örnek besîm
Levha-i inbisâtını tasvîr


Elli yıl geçti etmedi itfâ
Dildeki âteş-i muhabbetini
Yâda geldikçe ağlarım hâlâ
Kaybetmez gönül harârertini
Menemenlizâde Tâhir
Victor Hugonun Bir Manzûmesinden İktibâsen Tercümedir
Değilim bülbül-i zamân seher
Gelse de nev-bahâr-ı dil-perver
Bana en tatlı savt cüdâver
Nağme-i bülbül makâlindir
Gökte kevkebler olmasın tâbân
Kayd edinmez hâli hiç vicdân
Bana en parlak ahter-i rahşân
Dîde-i mest pür mi'elindir
Etmesin kâ'inâtı gülşen-zâr
Neme lâzım nihâl olursa bahâr
En güzel gülşen-i letâfet-bâr
Gülşen levha-i cemâlindir
Nağme-i bülbül makâlinde
Dîde-i mest pür mi'elinde
Gülşen levha-i cemâlinde
Müncelî aşk bî-misâlindir
Menemenlizâde Tâhir
Tenhâyi-i Firkat

Dünyâ ne kadar letâfet âmîz
Her yer mütebessim vü safâ rîz
Bir dîdeye benzemiş ki âlem
Mahmûr şarâb-ı vasl! Hurrem
Ulvî ulvî cihân-ı handân
Diller buna olmasın mı hayrân
Zikr etmede kâ'inâtı her gâh
"Allah Allah Allah Allah"
Ulvî kadar cihân serâser
Kim kalb-i Muhammedîye benzer
Feryâd hezâr rikkat efzâ
Ulviyet dehre ruhbahşâ
Ecrâm sönük sönük nümâyân
Gayb olmaya cümlesi şitâbân
Yârab bu ne âlem-i bedî'
Her kûşede bin bedî'a şâyi'
Eflâk ü zemîn birbirinden
Baksan görünür ziyâde rûşen
Dünyâ mı güler semâ mı ağlar
Hayrette kalır bu hâle âdem
Aks eylemiş âsumân zemîne
Âkis bu zemînde âsumâna
Âyine-i in'ikâs olmuş
Her birisi diğeriyle dolmuş
Ulviyet eder misâl-i deryâ
Etrafta mevceler hüveydâ
Her mevce olur gözümde münşak
Arz eyler şekl-i yâri mutlak
Eyvâh ne rütbe olsa âlem
Ezvâk letâfet ile hürrem
Gönlüm yine yârini unutmaz

Ol nazlı nigârını unutmaz
Herhangi cihet olursa manzûr
Mutlak görünür cemâli pür nûr
Mehtapa her cihette nâzır
Görmez mi safâ vü zevki zâhir
Bu levhada ol cemâl-i enver
Bir hande içinde şevk-i muzmer
Yârab bu ne hâl-i pür letâfet
Gülmekte gönülde derd-i firkat
Bir böyle zamanda fikre vuslat
Etmez mi dili garîk-i lezzet
Feryâd ki et devâm bülbül
Dinler seni dil müdâm bülbül
Gönlümdeki hiss-i aşkı tasvîr
Etmekte âh vâh dilgîr
Sen âhlar ile durma öyle
Gönlüm mütelezziz âhlarla
Yârab ne idi leyl-i ağreb
Etmez mi tekerrür âh ol şeb
Bir leyl içinde yemeye dâ'im
Hurşîdine muntazır dü çeşmim
Hurşid mi zâhir oldu ayâ
Bak bak ki ndir nûr-ı peydâ
Hurşîd fakat ziyâsı hande
Bir başka safâ göründü bende
Yârab bu nasıl güneştir ayâ
Bir mevce-i şevk olmasın ya
Etrâfını kaplamış melekler
Her nazarda başka bir letâet
Arz etmede ol şeh-i melâhat
Hayretler içinde kaldı gönlüm
Hurşîdini seyre daldı gönlüm

Eyvâh hayâl-i yâr imiş
Gönlümdeki şîve-kâr imiş
Ben mihr sanırmışım nümâyân
Gezdikçe gözümde şekl-i cânân
Her lahza gözümdedir hayâli
Gönlümde tefekkür-i visâli
Bir vuslatı uğruna fedâyım
Var anla ne rütbe mübtelâyım
Menemenlizâde Mehmet Tâhir
Bahar

Yine geldi bahar âlem ârâ
Açıldı gül gibi diller safâdan
Göründü mihrimiz ebr-i hafâdan
Cihânı kapladı güllerle çemenler
Tebessüm eyledi nâzik dehenler
Gülerler şimdi hep âh eyleyenler
Tecellîler iner hâke Hüdâdan

Bakarsın bir takım mehrû güzeller
Gezerler bu gibi gülşende her dem
Safâdan mest olur gördükçe âdem
Safânın handesin gülşende yer yer
Sabâ bahş-ı hayât eyler cihâna
Ferahlar bahş eyler estikçe câna
Urur arzın safâsı âsumâna

Bakılsa hande eyler arşa âlem

Bu yâr-ı elvân gûnâgûne hurşîd
Şafak vaktinde levh-i âsumânı
Gece envâr ile kaplar cihânı
Eder zevk-i nehârı mâh-ı tecdîd
Biri aks-i dehânla'l-i handân
Biri aks-i safâ kalb-i şâdân
Olur baktıkça her yerde nümâyân
Çiçek şeklinde zevk bezm-i cemşîd

Bitsem pûş olur dağlar çayırlar
Temevvücyâb olup bahr-i letâfet
Cihânı doldurur şevk şetâret
Yeşillendikçe sahrâlar bayırlar
Akar enhârdan gûyâ ki sevdâ
Letâfet arz eder çeşme serâpâ
Döner bir gülşen-i pür zevke dünyâ
Sezâ dense cihâna aks-i cennet
Menemenlizâde Mehmet Tâhir
Üç sene mukaddem on sene evvelki resmin arkasına yazılmıştı
Ben miyim gördüğüm bu şekl-i garip
Bana baktıkça bahş-ı hayret eden
On yıl evvel bu resm imiş şeklim

Ne kadar benzemez mişim bana ben
Menemenlizâde Mehmet Tâhir
Gazel
Kıyâm eyler kıyâmet kâmet-i afet-rehîninden
Ayandır şû-ı mahşer dîde-i seher âferîninden
Ne canlar terk-i ten kılmış ne tenler tâze can bulmuş
şûhun canşikârâne nigâh-ı nâzenîninden
Ferahnâk olmasın yârab sürûd-ı hüsrevânîden
Tegâfül eyleyenler âşıkın âh enîninden
gevher-hîz-i deryâdır dü çeşm-i hunfeşânım kim
Biter her dem hezârân şâh-ı mercân ser-zemîninden
Bulursun zîrâ pâkinde nigâristan-ı lâhûtî
Nazar kılsın ol kalemiye muhabbet dûbîninden
Ayâğ-ı bâde zannetme kef-i sâkîde Mûsâ-veş
Yed-i beyzâdır olmuş âşikâr âstîninden
Hüdâ cûyân-ı deryâ dil-rehîn-i inkılâb olmaz
Ne nâsın i'tirâzından ne halkın âferîninden
Serâ'ir âşinâ-yı âlem-i irfân olan ancak
Hâlâvet-yâb olur Feyzi'nin iş'âr-ı metîninden
Mu'allim Feyzi Efendi

Gelmez yâda aşk ile âh ettiğim zaman
Ahvâl her düğünü tebâh ettiğim zaman
Hûnâ bahâ-yı dâğ-ı cünûn mevc mevc olur
Bahr-i sirişk dilde şenâh ettiğim zaman
Bir zerre gelmez aynıma sad âfitâb-ı çerh
Mihr-i cemâl-i yâre nigâh ettiğim zaman
Ol hayâl pûse-i la'lin düşer dile
Fikr ü hayâl meyl günâh ettiğim zaman
Hikmet-i melâl-i aşk ile âsûde hâl idim
Gam âleminde terk-i refâh ettiğim zaman
Hersekli Hikmet Bey
Hayâl-i zülf ile çeşm-i eşk-bâr artar
Karardıkça bulut elbette âb-ı cûybâr artar
Sirişkimle olur dâğ-ı derûnum tâzeden tâze
Sehâbın rîzişinden âb tâb-ı nev-bahâr artar
Olur akşama doğru ıstırâbı sâ'imin efzûn
Zamân-ı vasl yaklaştıkça renc-i enzâr artar
İlâhî bir kalenderden
Meyin keyfiyetin sordum
Dedi meyle gam eksilmez velî derd-i humâr artar
Azîzü'l-kadr kılmış ihtifâsı leyle-i kadri
Gınâ-yı tab' gösterdikçe Feyzi i'tibâr artar
Feyzi
Ömre tercîh ederim rü'yâmı

Dâr-ı dünyâda bulundukça tenim
Seni çeşmimle gören aksindir
Seyr eden hüsnünü rü'yâda benim!
Kemal Bey
Kâr-ı tıfl-ı nev hemân feryâd olur hikmet nedir?
Âdeme feryâd-ı mâder zâd olur hikmet nedir?
Çünkü sûret bir heyûlâdan bulur nev'-i beşer
Ya kimi şâd kimi nâ-şâd olur hikmet nedir?
Neşvesin ta'kîb eder bir gam şebâbın bir meşîb
Hâl-i âlem böyle bî-bünyâd olur hikmet nedir?
Ehl-i hikmet zebûr-ı dünyâ iken dünyâ-yı dûn
Düşman erbâb-ı isti'dâd olur hikmet nedir?
Aşktan demler ururken şimdi tab'ın
Niteki cûy-ı hikmet îcâd olur hikmet nedir?
Ali Rûhi Bey
Gazel
Ey nerm-sîne dilber âhen-dil âşinâ
Îkâş olmayaydı seninle dil-âşinâ
Nakd-i hayâtı ortaya koymaksızın dirîğ
Âsân değildir ülfetin ey müşkül âşinâ
Bîgâneden beter eder insanı dil-harâb

Ahvâl-i âşinâdan olan gâfil âşinâ
Düşman eder mi düşmana hiç ihtimâli yok
Bir âşinâya ettiğini câhil âşinâ
Zannetme olsa da pür cibrîl bâd-bân
Felek ümîd ola sâhil âşinâ
Feyzi Efendi
Vuslata vâsıta şevk-i dil çalâk yeter
Meş'al-i râh-ı heves âh şerer-nâk yeter
Feyz-i te'sîri bütün dert iledir dermânın
Zehr-i gam ârif isen zahmına tiryâk yeter
Bir kemâlin var ise mu'terif-i noksân ol!
Derk-i acz eyleme her âkıla idrâk yeter
Zıll-i mevhûm ademdir bu sevâd-ı imkân
Seyr-i mâhiyet-i dehre nazar-ı pâk yeter
Zâhiri servete kâni' olur ehl-i dünyâ
ahsâya meğer kim his hâşâk yeter
Tenindir sâha-i âlem cevelân -ı fikre
Sanma teftîş-i kemâle küre-i hâk yeter
Dâmen-i hakkı tutan ehl-i vefâya
Der ki pâdişâha küşver-i evlâk yeter
Hersekli Hikmet Bey

Hacle

İnsan bu hacle olmasa neylerdi ey âlih
Evlenmemek değil mi hakîkatte bir günâh
Hep âh vâh ile geçiyordu demim benim
Teskîne yetti fikrimi bir nâzenîn-i nigâh
Gitsin belâ-yı firkat ile zahmet ü ta'ab
Gelsin safâ-yı vuslat ile râhat refâh
Siz mûnis-i latîf behişti likâ-yı rûh
Siz yâr-ı ilâhî nazar-ı nev-bahâr-ı câh
Şâyân-ı gıbta-i seher ol handenizle siz
Bahş ettiniz bu şeb-rû gümrâha intibâh
Gösterdiniz ki bir şeb maşrık mi'el imiş
Âfâk rûze-i keder ol devre-i siyâh
Bir yardan aşağı düşerken zuhûr edip
Siz tuttunuz beni yed-i şefkatle vâh vâh
Necm-i ümîdimi görürüm i'tilâ kılar
Benden yana nigâhınız ettikçe kâh kâh
Takbîl-i pâyınız bana rıf'at değil midir
Allah için bakın buna câ'iz mi iştibâh
Hep kâ'inât hüsne mukâbil gelince
Şâ'ir bulur mu kendine bir başka secde-gâh
Fikrim tevellüd ettiği yerden mi indiniz
Ben görmedim zemînde bu hey'ette bir penâh
Tıfl-ı muhabbetin ki yamandır çocukluğunu
Bâzîçeniz olursa vücûd değil tebâh

Olsun fedâ size şeb nîli-i mâhtâb
Ben neyleyim bu mumları siz varken âh âh
İsterse tâ be haşr sabâh olmasın bu şeb
Ey fecr renk renk bahâr olmasıdır âh
Gûşum duyar sizinle ederken bu sohbeti
Bin nağme-i tuyûr ile bin cûşiş-i miyâh
Oldukça nûr-bahş dil ü dîde vechiniz
Rü'yâ gelir hayâlime envâr-ı mihr ü mâh
Muzlim kalır sedîrinize nisbeten zekâ
Rif'at bulur bu mukaddemede rütbe-i cebâh
Yârab bu lutf için ne sevâb işledim acep
Ettim mi yoksa cümle minâhîden intizâh
Gönlüm benim bu şevk ile olsun mu mübtesem
Bir bedr-i enverin yeri lâyık mı zîr-çâh
Ey hüsn-i nev-muhabbet nâzik-i hırâm siz
Siz siz benim yerimde görürlerdi bir kiyâh
Varken cihanda hâdimü'l-lezzât bir nasîb
Hiçbir zamanda sûr olamaz emr-i nâbgâh

Ey gönlümün sa'âdeti bir ibtisâmınız
Bilsem sizin melek mi ya hûri mi nâmınız
Cism-i lutfunuzla gelip türbegâhıma
N'olsun bana hayât verişten merâmınız
Şehbâl-i nâz-ger mi bu nûr-ı siyeh zuhûr
Pervâz-ı ruhtan daha ulvî hırâmınız
Görsem fezâ-yı mahşeri gelmez bu his bana
Gaşî etti cism ü cânımı birden kıyâmınız
Ger varsa ihtirânı semâ-yı mu'azzamın
Ondan geri kalır mı sizin ihtişâmınız
İkmâl için nevâkısını şâm subhumun

Vardır sizin de gün gibi bir bedr-i tâmınız
Bilmem sabâhınız ne hıred-sûz olur sizin
Nûr-ı cemâli andırıyor çünkü şâmınız
Enfâs-ı ömr ile müteşekkil vücûd ile
Efkâr-ı aşk ile mütecellî makâmınız
Zî-rûhu andırır ne görsem esâs beyt
Cennet midiz sizin acabâ zîr-bâmınız
İş'âra benziyor bu gece sözlerim bütü
Olmuş gibi hayâlime sârî nizâmınız
Anlar desem mi fikrinizi bir içek sizin
Ey şi'r olan nigefte-leb gonca fâmınız
Lâyık değil isem de Hüdâ kısmet eyledi
Hoş oldu hoş bu makbereden intikâmınız
Eyvâh da sizin gibibir dil-rubâ idi
Rahmettir ol garibe sizin ihtirâmınız
Kalmaz gider mürâret-i ömrüm bu vechile
Telzîz-i cana şâmil olursa kelâmınız
Gittikçe artıyor ne aceb hüsnünüz sizin
Gelmez latîfeye bu gidişte devâmınız
Heyhât idâre eyleyecek sizsiniz beni
Derler benim elimde ne mümkün zamânınız
Ben almışım sizi bu rivâyet gariptir
Nâ'il değilken almaya bir dem selâmınız
Hûrî olur mu âdeme münkâd sevdiğim
Memlû geliş nedir bana kevserle câmınız
Ben isterim bu şeb biraz ârâm-ı neş'eden
Bir saltanat hayâline düştü gulâmınız
Mümkün mü görüp de acep sevmemek sizi
Gerçek mi şüpheyi bu kadar iltizâmınız
Tezyîf için bu hâlimi demdir şeb-i zifâf
Bu böyle fırsatı sevilir iğtinâmınız
|/\|