Book,Page,LineNumber,Text
16,0045,001,น้ำงวด  ถึงกับเรือไปมาต้องเข็น  หรือแม้ต้องขุดทรายก็มีเช่นแม่น้ำพิง
16,0045,002,ตอนตั้งแต่ปากน้ำโพเมืองนครสวรรค์ขึ้นไป  จัดว่าเป็นแม่น้ำเหมือนกัน.
16,0045,003,คำในอรรถกถานั้นกล่าวชอบ เพราะโลกยังถือว่าเป็นแม่น้ำ  และยัง 
16,0045,004,เป็นทางสาธารณะแห่งมหาชน. ส่วนครองที่ขุดลัดจากเอกเทศหนึ่ง 
16,0045,005,แห่งแม่น้ำไปออกที่เอกเทศอีกแห่งหนึ่ง  หรือขุดจากแม่น้ำหนึ่งไปออก
16,0045,006,แม่น้ำอื่น  ไม่นับว่าเป็นแม่น้ำ  นับเป็นคามเขต  ต่อเมื่อกระแสน้ำกัด
16,0045,007,กว้างออกไป  จนพ้นจากความเป็นของคนขุดแล้ว เช่นลำน้ำในระหว่าง
16,0045,008,ปากเกร็ดบนเมืองนนทบุรี  จัดเข้าในแม่น้ำได้  คลองที่กระแสน้ำยัง
16,0045,009,ไม่กัดถึงอย่างนั้น  ยังคงตั้งอยู่ในความเป็นของคนขุด  เช่นคลองลัด
16,0045,010,หลวงเมืองพระประแดง  และคลองภาษีเจริญ  อันอยู่ในระหว่างคลอง
16,0045,011,บางกอกใหญ่กับแม่น้ำนครชัยศรี  ส่วนคลองบางกอกใหญ่  เป็นทาง
16,0045,012,แม่น้ำเก่า  นับเข้าในจำพวกแม่น้ำได้. เขตแห่งสามัคคีในน่านน้ำ  กำหนด
16,0045,013,เพียงชั่ววักน้ำสาด  ได้เคยลองดู  ประมาณ  ๓  วา  แคบกว่าเขตสัตตัพ-
16,0045,014,ภันตรสีมามาก  ข้าพเจ้าเข้าใจว่า  คงกำหนดตามธรรมเนียมเมืองใน
16,0045,015,ครั้งนั้น  ตามริมฝั่งแม่น้ำ  กฎหมายคงยอมให้สิทธิแก่บ้านอันตั้งอยู่ริมฝั่ง
16,0045,016,เช่นอาจจะเก็บค่าเช่าที่จอดเรือจอดแพได้  เหมือนธรรมเนียมประเทศ
16,0045,017,เราในบัดนี้  สิทธินั้นคงกำหนดเพียงชั่วภายในวักน้ำสาดจากตลิ่งออกมา
16,0045,018,พ้นนั้นเปิดเป็นทางสาธารณะ  ห้ามมิให้ผู้ใดผู้หนึ่งจับจอง  กำหนดเขตใน
16,0045,019,ป่า ๗  อัพภันดรนั้น  ก็น่าจะเป็นเช่นกัน  เรือนตั้งอยู่ในป่าไม่มีเครื่อง
16,0045,020,ล้อม  ให้กำหนดเขตเท่านั้นกระมัง.
16,0045,021,สมุทรนั้น  ได้แก่น่านน้ำเค็ม พ้นปากน้ำออกไป  ที่เราเรียกว่า