{
    "title": "सासनपट्ठानं",
    "book_name": "सासनपट्ठानं",
    "chapter": "नयसमुट्ठानं",
    "gathas": [
        "यं",
        "तस्सेत सासनवरं, विदूहि ञेय्यं नरवरस्स॥",
        "द्वादस पदानि सुत्तं, तं सब्बं ब्यञ्‍जनञ्‍च अत्थो च।",
        "तं विञ्‍ञेय्यं उभयं, को अत्थो ब्यञ्‍जनं कतमं॥",
        "सोळसहारा नेत्ति",
        "अट्ठारसमूलपदा, महकच्‍चानेन",
        "हारा",
        "उभयं परिग्गहीतं, वुच्‍चति सुत्तं यथासुत्तं॥",
        "या चेव देसना यञ्‍च, देसितं उभयमेव विञ्‍ञेय्यं।",
        "तत्रायमानुपुब्बी, नवविधसुत्तन्तपरियेट्ठीति॥",
        "देसना",
        "चतुब्यूहो च आवट्टो, विभत्ति परिवत्तनो॥",
        "वेवचनो च पञ्‍ञत्ति, ओतरणो च सोधनो।",
        "अधिट्ठानो परिक्खारो, समारोपनो सोळसो",
        "एते सोळस हारा, पकित्तिता अत्थतो असंकिण्णा।",
        "एतेसञ्‍चेव भवति, वित्थारतया नयविभत्तीति॥",
        "पठमो नन्दियावट्टो, दुतियो च तिपुक्खलो।",
        "सीहविक्‍कीळितो नाम, ततियो नयलञ्‍जको",
        "दिसालोचनमाहंसु",
        "पञ्‍चमो अङ्कुसो नाम, सब्बे पञ्‍च नया गताति॥",
        "तण्हा",
        "चतुरो च विपल्‍लासा, किलेसभूमी नव पदानि॥",
        "समथो",
        "चतुरो सतिपट्ठाना, इन्द्रियभूमी नव पदानि॥",
        "नवहि च पदेहि कुसला, नवहि च युज्‍जन्ति अकुसलपक्खा।",
        "एते खो मूलपदा, भवन्ति अट्ठारस पदानीति॥",
        "अस्सादादीनवता",
        "आणत्ती च भगवतो, योगीनं",
        "यं पुच्छितञ्‍च विस्सज्‍जितञ्‍च, सुत्तस्स या च अनुगीति।",
        "सुत्तस्स यो पविचयो, हारो",
        "सब्बेसं हारानं, या भूमी यो च गोचरो तेसं।",
        "युत्तायुत्तपरिक्खा, हारो",
        "धम्मं देसेति जिनो, तस्स च धम्मस्स यं पदट्ठानं।",
        "इति याव सब्बधम्मा, एसो हारो",
        "वुत्तम्हि एकधम्मे, ये धम्मा एकलक्खणा केचि।",
        "वुत्ता भवन्ति सब्बे, सो हारो",
        "नेरुत्तमधिप्पायो, ब्यञ्‍जनमथ देसनानिदानञ्‍च।",
        "पुब्बापरानुसन्धी, एसो हारो",
        "एकम्हि पदट्ठाने, परियेसति सेसकं पदट्ठानं।",
        "आवट्टति पटिपक्खे,",
        "धम्मञ्‍च",
        "साधारणे असाधारणे च नेय्यो",
        "कुसलाकुसले धम्मे, निद्दिट्ठे भाविते पहीने च।",
        "परिवत्तति पटिपक्खे, हारो",
        "वेवचनानि",
        "यो जानाति सुत्तविदू,",
        "एकं",
        "सो आकारो ञेय्यो,",
        "यो च पटिच्‍चुप्पादो, इन्द्रियखन्धा च धातु आयतना।",
        "एतेहि ओतरति यो,",
        "विस्सज्‍जितम्हि पञ्हे, गाथायं पुच्छितायमारब्भ।",
        "सुद्धासुद्धपरिक्खा, हारो सो",
        "एकत्तताय धम्मा, येपि च वेमत्तताय निद्दिट्ठा।",
        "तेन विकप्पयितब्बा, एसो हारो",
        "ये धम्मा यं धम्मं, जनयन्तिप्पच्‍चया परम्परतो।",
        "हेतुमवकड्ढयित्वा, एसो हारो",
        "ये धम्मा यं मूला, ये चेकत्था पकासिता मुनिना।",
        "ते समरोपयितब्बा, एस",
        "तण्हञ्‍च अविज्‍जम्पि च, समथेन विपस्सना यो नेति।",
        "सच्‍चेहि योजयित्वा, अयं नयो",
        "यो अकुसले समूलेहि, नेति कुसले च कुसलमूलेहि।",
        "भूतं तथं अवितथं,",
        "यो नेति विपल्‍लासेहि, किलेसे इन्द्रियेहि सद्धम्मे।",
        "एतं नयं नयविदू,",
        "वेय्याकरणेसु",
        "मनसा वोलोकयते, तं खु",
        "ओलोकेत्वा",
        "सब्बे कुसलाकुसले, अयं नयो",
        "सोळस हारा पठमं, दिसलोचनतो",
        "सङ्खिपिय अङ्कुसेन हि, नयेहि तीहि निद्दिसे सुत्तं॥",
        "अक्खरं पदं ब्यञ्‍जनं, निरुत्ति तथेव निद्देसो।",
        "आकारछट्ठवचनं, एत्ताव ब्यञ्‍जनं सब्बं॥",
        "सङ्कासना",
        "एतेहि छहि पदेहि, अत्थो कम्मञ्‍च निद्दिट्ठं॥",
        "तीणि च नया अनूना, अत्थस्स च छप्पदानि गणितानि।",
        "नवहि पदेहि भगवतो, वचनस्सत्थो समायुत्तो॥",
        "अत्थस्स नवप्पदानि, ब्यञ्‍जनपरियेट्ठिया चतुब्बीस।",
        "उभयं सङ्कलयित्वा",
        "‘‘कामं",
        "अद्धा पीतिमनो होति, लद्धा मच्‍चो यदिच्छती’’ति॥",
        "‘‘तस्स",
        "ते कामा परिहायन्ति, सल्‍लविद्धोव रुप्पती’’ति॥",
        "‘‘यो कामे परिवज्‍जेति, सप्पस्सेव पदा सिरो।",
        "सोमं विसत्तिकं लोके, सतो समतिवत्तती’’ति॥",
        "‘‘खेत्तं वत्थुं हिरञ्‍ञं वा, गवास्सं दासपोरिसं।",
        "थियो बन्धू पुथू कामे, यो नरो अनुगिज्झती’’ति॥",
        "‘‘अबला नं बलीयन्ति, मद्दन्ते नं परिस्सया।",
        "ततो नं दुक्खमन्वेति, नावं भिन्‍नमिवोदक’’न्ति॥",
        "‘‘तस्मा जन्तु सदा सतो, कामानि परिवज्‍जये।",
        "ते पहाय तरे ओघं, नावं सित्वाव पारगू’’ति॥",
        "‘‘धम्मो हवे रक्खति धम्मचारिं, छत्तं महन्तं यथ वस्सकाले।",
        "एसानिसंसो धम्मे सुचिण्णे, न दुग्गतिं गच्छति धम्मचारी’’ति॥",
        "‘‘सब्बे सङ्खारा अनिच्‍चा’’ति…पे॰…",
        "‘‘सब्बे सङ्खारा",
        "‘‘सब्बे धम्मा अनत्ता’’ति, यदा पञ्‍ञाय पस्सति।",
        "अथ निब्बिन्दति दुक्खे, एस मग्गो विसुद्धिया’’ति॥",
        "‘‘चक्खुमा",
        "पण्डितो जीवलोकस्मिं, पापानि परिवज्‍जये’’ति॥",
        "‘‘‘सुञ्‍ञतो लोकं अवेक्खस्सु,",
        "मोघराजा’ति आणत्ति, ‘सदा सतो’ति उपायो।",
        "‘अत्तानुदिट्ठिं ऊहच्‍च",
        "‘‘अस्सादादीनवता, निस्सरणम्पि च फलं उपायो च।",
        "आणत्ती च भगवतो, योगीनं देसनाहारो’’ति॥",
        "‘‘केनस्सु",
        "केनस्सु नप्पकासति।",
        "किस्साभिलेपनं ब्रूसि, किं सु तस्स महब्भय’’न्ति॥",
        "‘‘अविज्‍जाय निवुतो लोको, [अजिताति भगवा,]",
        "विविच्छा",
        "जप्पाभिलेपनं ब्रूमि, दुक्खमस्स महब्भय’’न्ति॥",
        "‘‘दूरे",
        "असन्तेत्थ न दिस्सन्ति, रत्तिं खित्ता",
        "ते गुणेहि पकासन्ति, कित्तिया च यसेन चा’’ति॥",
        "‘‘रत्तो",
        "अन्धन्तमं",
        "सवन्ति सब्बधि सोता, [इच्‍चायस्मा अजितो,]",
        "सोतानं किं निवारणं।",
        "सोतानं संवरं ब्रूहि, केन सोता पिधीयरे",
        "‘‘यानि सोतानि लोकस्मिं, [अजिताति भगवा,]",
        "सति तेसं निवारणं।",
        "सोतानं संवरं ब्रूमि, पञ्‍ञायेते पिधीयरे’’ति॥",
        "‘‘पञ्‍ञा चेव सति च, [इच्‍चायस्मा अजितो,]",
        "नामरूपञ्‍च मारिस।",
        "एतं मे पुट्ठो पब्रूहि, कत्थेतं उपरुज्झती’’ति॥",
        "‘‘यमेतं",
        "यत्थ नामञ्‍च रूपञ्‍च, असेसं उपरुज्झति।",
        "विञ्‍ञाणस्स निरोधेन, एत्थेतं उपरुज्झती’’ति॥",
        "‘‘पञ्‍ञा",
        "एतं मे पुट्ठो पब्रूहि, कत्थेतं उपरुज्झती’’ति॥",
        "यथा पुरे तथा पच्छा, यथा पच्छा तथा पुरे।",
        "यथा दिवा तथा रत्तिं",
        "‘‘यमेतं",
        "यत्थ नामञ्‍च रूपञ्‍च, असेसं उपरुज्झति।",
        "विञ्‍ञाणस्स निरोधेन, एत्थेतं उपरुज्झती’’ति॥",
        "‘‘ये च",
        "ये च सेक्खा पुथू इध।",
        "तेसं मे निपको इरियं, पुट्ठो पब्रूहि मारिसा’’ति॥",
        "‘‘कामेसु नाभिगिज्झेय्य, [अजिताति भगवा]",
        "मनसानाविलो सिया।",
        "कुसलो सब्बधम्मानं, सतो भिक्खु परिब्बजे’’ति॥",
        "‘‘कामेसु नाभिगिज्झेय्य, [अजिताति भगवा]",
        "मनसानाविलो सिया।",
        "कुसलो सब्बधम्मानं, सतो भिक्खु परिब्बजे’’ति॥",
        "‘‘केनस्सुब्भाहतो",
        "केन सल्‍लेन ओतिण्णो, किस्स धूपायितो सदा’’ति॥",
        "‘‘मच्‍चुनाब्भाहतो",
        "तण्हासल्‍लेन ओतिण्णो, इच्छाधूपायितो सदा’’ति॥",
        "‘‘आसा",
        "अञ्‍ञाणमूलप्पभवा पजप्पिता, सब्बा मया ब्यन्तिकता समूलका’’ति",
        "‘‘येसञ्‍च",
        "अकिच्‍चं ते न सेवन्ति, किच्‍चे सातच्‍चकारिनो’’॥",
        "‘‘धम्मो हवे रक्खति धम्मचारिं, छत्तं महन्तं यथ वस्सकाले",
        "एसानिसंसो धम्मे सुचिण्णे, न दुग्गतिं गच्छति धम्मचारी’’ति॥",
        "‘‘चोरो यथा सन्धिमुखे गहीतो, सकम्मुना हञ्‍ञति",
        "एवं अयं पेच्‍च पजा परत्थ, सकम्मुना हञ्‍ञति",
        "‘‘सुखकामानि",
        "अत्तनो सुखमेसानो, पेच्‍च सो न लभते सुख’’न्ति॥",
        "‘‘मिद्धी",
        "महावराहोव निवापपुट्ठो, पुनप्पुनं गब्भमुपेति मन्दो’’ति॥",
        "‘‘अप्पमादो अमतपदं",
        "अप्पमत्ता न मीयन्ति, ये पमत्ता यथा मता’’ति॥",
        "‘‘नन्दति पुत्तेहि पुत्तिमा, गोमा",
        "उपधी हि नरस्स नन्दना, न हि सो नन्दति यो निरूपधी’’ति॥",
        "‘‘सोचति पुत्तेहि पुत्तिमा, गोपिको",
        "उपधी हि नरस्स सोचना, न हि सो सोचति यो निरूपधी’’ति॥",
        "‘‘सचेपि",
        "नेव सम्माविमुत्तानं, बुद्धानं अत्थि इञ्‍जितं॥",
        "नभं फलेय्यप्पथवी चलेय्य, सब्बेव पाणा उद सन्तसेय्युं।",
        "सल्‍लम्पि चे उरसि कम्पयेय्युं",
        "‘‘न तं दळ्हं बन्धनमाहु धीरा, यदायसं दारुजपब्बजञ्‍च",
        "सारत्तरत्ता मणिकुण्डलेसु, पुत्तेसु दारेसु च या अपेक्खा’’ति॥",
        "‘‘एतं दळ्हं बन्धनमाहु धीरा, ओहारिनं सिथिलं दुप्पमुञ्‍चं।",
        "एतम्पि छेत्वान परिब्बजन्ति, अनपेक्खिनो कामसुखं पहाया’’ति॥",
        "‘‘आतुरं असुचिं पूतिं, दुग्गन्धं देहनिस्सितं।",
        "पग्घरन्तं दिवा रत्तिं, बालानं अभिनन्दित’’न्ति॥",
        "‘‘उच्छिन्द",
        "सन्तिमग्गमेव ब्रूहय, निब्बानं सुगतेन देसित’’न्ति॥",
        "‘‘कामन्धा जालसञ्छन्‍ना, तण्हाछदनछादिता।",
        "पमत्तबन्धना",
        "जरामरणमन्वेन्ति, वच्छो खीरपकोव मातर’’न्ति॥",
        "‘‘रत्तो अत्थं न जानाति, रत्तो धम्मं न पस्सति।",
        "अन्धन्तमं तदा होति, यं रागो सहते नर’’न्ति॥",
        "‘‘यस्स पपञ्‍चा ठिती च नत्थि, सन्दानं पलिघञ्‍च",
        "तं नित्तण्हं मुनिं चरन्तं, न विजानाति सदेवकोपि लोको’’ति॥",
        "‘‘आरम्भथ",
        "धुनाथ मच्‍चुनो सेनं, नळागारंव कुञ्‍जरो’’ति॥",
        "यथापि",
        "एवम्पि तण्हानुसये अनूहते, निब्बत्तती दुक्खमिदं पुनप्पुनं॥",
        "‘‘सब्बपापस्स अकरणं, कुसलस्स उपसम्पदा।",
        "सचित्तपरियोदापनं",
        "‘‘धम्मो हवे रक्खति धम्मचारिं, छत्तं महन्तं यथ वस्सकाले।",
        "एसानिसंसो",
        "‘‘तस्मा रक्खितचित्तस्स",
        "सम्मादिट्ठिपुरेक्खारो, ञत्वान उदयब्बयं।",
        "थिनमिद्धाभिभू भिक्खु, सब्बा दुग्गतियो जहे’’ति॥",
        "‘‘आसा च पिहा अभिनन्दना च, अनेकधातूसु सरा पतिट्ठिता।",
        "अञ्‍ञाणमूलप्पभवा पजप्पिता, सब्बा मया ब्यन्तिकता समूलिका’’ति॥",
        "‘‘असङ्खतं अनतं",
        "अजज्‍जरं धुवं अपलोकितं",
        "‘‘अमतं पणीतञ्‍च सिवञ्‍च खेमं, तण्हाक्खयो अच्छरियञ्‍च अब्भुतं।",
        "अनीतिकं अनीतिकधम्मं",
        "‘‘अजातं अभूतं अनुपद्दवञ्‍च, अकतं असोकञ्‍च अथो विसोकं।",
        "अनूपसग्गंनुपसग्गधम्मं, निब्बानमेतं सुगतेन देसितं॥",
        "‘‘गम्भीरञ्‍चेव दुप्पस्सं, उत्तरञ्‍च अनुत्तरं।",
        "असमं अप्पटिसमं, जेट्ठं सेट्ठन्ति वुच्‍चति॥",
        "‘‘लेणञ्‍च ताणं अरणं अनङ्गणं, अकाच मेतं विमलन्ति वुच्‍चति।",
        "दीपो सुखं अप्पमाणं पतिट्ठा, अकिञ्‍चनं अप्पपञ्‍चन्ति वुत्त’’न्ति॥",
        "‘‘तुलमतुलञ्‍च",
        "अज्झत्तरतो समाहितो, अभिन्दि",
        "यो दुक्खमद्दक्खि यतोनिदानं, कामेसु सो जन्तु कथं नमेय्य।",
        "कामा हि लोके सङ्गोति ञत्वा, तेसं सतीमा विनयाय सिक्खेति॥",
        "‘‘मोहसम्बन्धनो",
        "उपधिबन्धनो",
        "अस्सिरी विय",
        "‘‘उद्धं अधो सब्बधि विप्पमुत्तो, अयं अहस्मीति",
        "एवं विमुत्तो उदतारि ओघं, अतिण्णपुब्बं अपुनब्भवाया’’ति॥",
        "‘‘ये केचि सोका परिदेविता वा, दुक्खा",
        "पियं पटिच्‍चप्पभवन्ति एते, पिये असन्ते न भवन्ति एते॥",
        "तस्मा",
        "तस्मा असोकं विरजं पत्थयानो, पियं न कयिराथ कुहिञ्‍चि लोके’’ति॥",
        "तस्मा हि ते सुखिनो वीतसोका, येसं पियं नत्थि कुहिञ्‍चि लोके।",
        "तस्मा असोकं विरजं पत्थयानो, पियं न कयिराथ कुहिञ्‍चि लोकेति॥",
        "कामं",
        "अद्धा पीतिमनो होति, लद्धा मच्‍चो यदिच्छति॥",
        "तस्स चे कामयानस्स, छन्दजातस्स जन्तुनो।",
        "ते कामा परिहायन्ति, सल्‍लविद्धोव रुप्पति॥",
        "यो कामे परिवज्‍जेति, सप्पस्सेव",
        "सोमं विसत्तिकं लोके, सतो समतिवत्ततीति॥",
        "तदेव नामरूपं पञ्‍चक्खन्धो। अयं खन्धेहि ओतरणा।",
        "तदेव नामरूपं अट्ठारस धातुयो। अयं धातूहि ओतरणा।",
        "‘‘यो कामे परिवज्‍जेति, सप्पस्सेव पदा सिरो।",
        "सोमं विसत्तिकं लोके, सतो समतिवत्तती’’ति॥",
        "‘‘केनस्सु निवुतो लोको, केनस्सु नप्पकासति।",
        "किस्साभिलेपनं ब्रूसि, किंसु तस्स महब्भय’’न्ति॥",
        "‘‘अविज्‍जाय",
        "विविच्छा पमादा नप्पकासति।",
        "जप्पाभिलेपनं ब्रूमि, दुक्खमस्स महब्भय’’न्ति॥",
        "‘‘सवन्ति",
        "सोतानं किं निवारणं।",
        "सोतानं संवरं ब्रूहि, केन सोता पिधीयरे’’ति॥",
        "‘‘यानि सोतानि लोकस्मिं, [अजिताति भगवा]",
        "सति तेसं निवारणं।",
        "सोतानं संवरं ब्रूमि, पञ्‍ञायेते पिधीयरे’’ति॥",
        "‘‘पञ्‍ञा चेव सति च, [इच्‍चायस्मा अजितो]",
        "नामरूपञ्‍च",
        "एतं मे पुट्ठो पब्रूहि, कत्थेतं उपरुज्झती’’ति॥",
        "‘‘यमेतं पञ्हं अपुच्छि, अजित तं वदामि ते।",
        "यत्थ नामञ्‍च रूपञ्‍च, असेसं उपरुज्झति।",
        "विञ्‍ञाणस्स निरोधेन, एत्थेतं उपरुज्झती’’ति॥",
        "‘‘सब्बपापस्स अकरणं, कुसलस्स उपसम्पदा।",
        "सचित्तपरियोदपनं, एतं बुद्धान सासन’’न्ति॥",
        "‘‘ये धम्मा यं मूला, ये चेकत्था पकासिता मुनिना।",
        "ते समारोपयितब्बा, एस समारोपनो हारो’’ति॥",
        "‘‘सोळस",
        "सङ्खिपिय अङ्कुसेन हि, नयेहि तीहि निद्दिसे सुत्त’’न्ति॥",
        "‘‘अरक्खितेन चित्तेन",
        "थिनमिद्धाभिभूतेन, वसं मारस्स गच्छती’’ति॥",
        "सब्बे",
        "यथाकम्मं गमिस्सन्ति, पुञ्‍ञपापफलूपगा।",
        "निरयं पापकम्मन्ता, पुञ्‍ञकम्मा च सुग्गतिं।",
        "अपरे च मग्गं भावेत्वा, परिनिब्बन्तिनासवाति",
        "तत्थ",
        "‘‘तस्मा रक्खितचित्तस्स, सम्मासङ्कप्पगोचरो।",
        "सम्मादिट्ठिपुरेक्खारो, ञत्वान उदयब्बयं।",
        "थिनमिद्धाभिभू भिक्खु, सब्बा दुग्गतियो जहे’’ति॥",
        "‘‘तस्मा",
        "सम्मादिट्ठिपुरेक्खारो, ञत्वान उदयब्बयं।",
        "थिनमिद्धाभिभू भिक्खु, सब्बा दुग्गतियो जहे’’ति॥",
        "‘‘सोळस हारा पठमं, दिसलोचनतो दिसा विलोकेत्वा।",
        "सङ्खिपिय अङ्कुसेन हि, नयेहि तीहि निद्दिसे सुत्त’’न्ति॥",
        "‘‘कामन्धा जालसञ्छन्‍ना, तण्हाछदनछादिता।",
        "पमत्तबन्धना",
        "जरामरणमन्वेन्ति, वच्छो खीरपकोव",
        "‘‘छन्दा दोसा भया मोहा, यो धम्मं अतिवत्तति।",
        "निहीयति तस्स यसो, काळपक्खेव चन्दिमा’’ति॥",
        "‘‘मनोपुब्बङ्गमा धम्मा, मनोसेट्ठा मनोमया।",
        "मनसा चे पदुट्ठेन, भासति वा करोति वा।",
        "ततो नं दुक्खमन्वेति, चक्‍कंव वहतो पद’’न्ति॥",
        "‘‘मिद्धी",
        "महावराहोव निवापपुट्ठो, पुनप्पुनं गब्भमुपेति मन्दो’’ति॥",
        "‘‘अयसाव मलं समुट्ठितं, ततुट्ठाय",
        "एवं अतिधोनचारिनं, सानि",
        "‘‘चोरो",
        "एवं अयं पेच्‍च पजा परत्थ, सकम्मुना हञ्‍ञति बज्झते चा’’ति॥",
        "‘‘सुखकामानि भूतानि, यो दण्डेन विहिंसति।",
        "अत्तनो सुखमेसानो, पेच्‍च सो न लभते",
        "‘‘गुन्‍नं",
        "सब्बा ता जिम्हं गच्छन्ति, नेत्ते जिम्हं गते",
        "‘‘एवमेव मनुस्सेसु, यो होति सेट्ठसम्मतो।",
        "सो चे अधम्मं चरति, पगेव इतरा पजा।",
        "सब्बं रट्ठं दुक्खं सेति, राजा चे होति अधम्मिको’’ति॥",
        "‘‘सुकिच्छरूपावतिमे मनुस्सा, करोन्ति पापं उपधीसु रत्ता।",
        "गच्छन्ति ते बहुजनसन्‍निवासं, निरयं अवीचिं कटुकं भयानक’’न्ति॥",
        "‘‘फलं",
        "सक्‍कारो कापुरिसं हन्ति, गब्भो अस्सतरिं यथा’’ति॥",
        "‘‘कोधमक्खगरु भिक्खु, लाभसक्‍कारगारवो",
        "सुखेत्ते पूतिबीजंव, सद्धम्मे न विरूहती’’ति॥",
        "‘‘पदुट्ठचित्तं ञत्वान, एकच्‍चं इध पुग्गलं।",
        "एतमत्थञ्‍च ब्याकासि, बुद्धो",
        "इमम्हि",
        "निरयं उपपज्‍जेय्य, चित्तं हिस्स पदूसितं।",
        "चेतोपदोसहेतु हि, सत्ता गच्छन्ति दुग्गतिं॥",
        "यथाभतं निक्खिपेय्य, एवमेव तथाविधो।",
        "कायस्स भेदा दुप्पञ्‍ञो, निरयं सोपपज्‍जती’’ति॥",
        "‘‘सचे भायथ दुक्खस्स, सचे वो दुक्खमप्पियं।",
        "माकत्थ पापकं कम्मं, आवि",
        "‘‘सचे",
        "न वो दुक्खा पमुत्यत्थि, उपेच्‍चपि पलायत’’न्ति॥",
        "‘‘अधम्मेन धनं लद्धा, मुसावादेन चूभयं।",
        "ममेति बाला मञ्‍ञन्ति, तं कथं नु भविस्सति॥",
        "‘‘अन्तराया सु भविस्सन्ति, सम्भतस्स विनस्सति।",
        "मता सग्गं न गच्छन्ति, ननु एत्तावता हता’’ति॥",
        "‘‘कथं खणति अत्तानं, कथं मित्तेहि जीरति।",
        "कथं विवट्टते धम्मा, कथं सग्गं न गच्छति॥",
        "‘‘लोभा",
        "लोभा विवट्टते धम्मा, लोभा सग्गं न गच्छती’’ति॥",
        "‘‘चरन्ति बाला दुम्मेधा, अमित्तेनेव अत्तना।",
        "करोन्ता पापकं कम्मं, यं होति कटुकप्फलं",
        "‘‘न",
        "यस्स अस्सुमुखो रोदं, विपाकं पटिसेवती’’ति॥",
        "‘‘दुक्‍करं दुत्तितिक्खञ्‍च, अब्यत्तेन च",
        "बहू हि तत्थ सम्बाधा, यत्थ बालो विसीदति॥",
        "‘‘यो हि अत्थञ्‍च धम्मञ्‍च, भासमाने तथागते।",
        "मनं पदोसये बालो, मोघं खो तस्स जीवितं॥",
        "‘‘एतञ्‍चाहं अरहामि, दुक्खञ्‍च इतो च पापियतरं भन्ते।",
        "यो अप्पमेय्येसु तथागतेसु, चित्तं पदोसेमि अवीतरागो’’ति॥",
        "‘‘अप्पमेय्यं",
        "अप्पमेय्यं पमायिनं",
        "‘‘पुरिसस्स हि जातस्स, कुठारी",
        "याय छिन्दति अत्तानं, बालो दुब्भासितं भणं॥",
        "‘‘न",
        "एवं विरद्धं पातेति, वाचा दुब्भासिता यथा’’ति॥",
        "‘‘यो निन्दियं पसंसति, तं वा निन्दति यो पसंसियो।",
        "विचिनाति मुखेन सो कलिं, कलिना तेन सुखं न विन्दति॥",
        "‘‘अप्पमत्तो अयं कलि, यो अक्खेसु धनपराजयो।",
        "सब्बस्सापि सहापि अत्तना, अयमेव महन्ततरो",
        "यो सुगतेसु मनं पदोसये॥",
        "‘‘सतं सहस्सानं निरब्बुदानं, छत्तिंसती पञ्‍च च अब्बुदानि।",
        "यमरियगरही",
        "‘‘यो लोभगुणे अनुयुत्तो, सो वचसा",
        "अस्सद्धो कदरियो",
        "‘‘मुखदुग्ग",
        "पुरिसन्त कली अवजातपुत्त",
        "‘‘रजमाकिरसी अहिताय, सन्ते गरहसि किब्बिसकारी।",
        "बहूनि दुच्‍चरितानि चरित्वा, गच्छसि खो पपतं चिररत्त’’न्ति॥",
        "‘‘मनोपुब्बङ्गमा",
        "मनसा चे पसन्‍नेन, भासति वा करोति वा।",
        "ततो नं सुखमन्वेति, छायाव अनपायिनी’’ति",
        "‘‘सुखकामानि भूतानि, यो दण्डेन न हिंसति।",
        "अत्तनो सुखमेसानो, पेच्‍च सो लभते सुख’’न्ति॥",
        "‘‘गुन्‍नञ्‍चे",
        "सब्बा ता उजुं गच्छन्ति, नेत्ते उजुं गते सति॥",
        "‘‘एवमेव मनुस्सेसु, यो होति सेट्ठसम्मतो।",
        "सो सचे",
        "सब्बं रट्ठं सुखं सेति, राजा चे होति धम्मिको’’ति॥",
        "‘‘एकपुप्फं",
        "देवे चेव मनुस्से च, सेसेन परिनिब्बुतो’’ति॥",
        "‘‘अस्सत्थे",
        "एकं बुद्धगतं",
        "‘‘अज्‍ज तिंसं ततो कप्पा, नाभिजानामि दुग्गतिं।",
        "तिस्सो विज्‍जा सच्छिकता, तस्सा सञ्‍ञाय वासना’’ति॥",
        "‘‘पिण्डाय",
        "अनुकम्पको पुरेभत्तं, तण्हानिघातको मुनि॥",
        "‘‘पुरिसस्स वटंसको हत्थे, सब्बपुप्फेहिलङ्कतो।",
        "सो अद्दसासि सम्बुद्धं, भिक्खुसङ्घपुरक्खतं॥",
        "‘‘पविसन्तं राजमग्गेन, देवमानुसपूजितं।",
        "हट्ठो चित्तं पसादेत्वा, सम्बुद्धमुपसङ्कमि॥",
        "‘‘सो तं वटंसकं सुरभिं, वण्णवन्तं मनोरमं।",
        "सम्बुद्धस्सुपनामेसि, पसन्‍नो सेहि पाणिभि॥",
        "‘‘ततो अग्गिसिखा वण्णा, बुद्धस्स लपनन्तरा।",
        "सहस्सरंसि विज्‍जुरिव, ओक्‍का निक्खमि आनना॥",
        "‘‘पदक्खिणं करित्वान, सीसे आदिच्‍चबन्धुनो।",
        "तिक्खत्तुं परिवट्टेत्वा, मुद्धनन्तरधायथ॥",
        "‘‘इदं दिस्वा अच्छरियं, अब्भुतं लोमहंसनं।",
        "एकंसं चीवरं कत्वा, आनन्दो एतदब्रवि॥",
        "‘‘‘को हेतु सितकम्मस्स, ब्याकरोहि महामुने।",
        "धम्मालोको भविस्सति, कङ्खं वितर नो मुने॥",
        "‘‘‘यस्स",
        "कङ्खिं",
        "‘‘‘यो सो आनन्द पुरिसो, मयि चित्तं पसादयि।",
        "चतुरासीतिकप्पानि, दुग्गतिं न गमिस्सति॥",
        "‘‘‘देवेसु देवसोभग्गं, दिब्बं रज्‍जं पसासिय।",
        "मनुजेसु मनुजिन्दो, राजा रट्ठे भविस्सति॥",
        "‘‘‘सो चरिमं पब्बजित्वा, सच्छिकत्वान",
        "पच्‍चेकबुद्धो धुतरागो, वटंसको नाम भविस्सति॥",
        "‘‘‘नत्थि चित्ते",
        "तथागते वा सम्बुद्धे, अथ वा तस्स सावके॥",
        "‘‘‘एवं",
        "अचिन्तिये पसन्‍नानं, विपाको होति अचिन्तियो’’’ति॥",
        "‘‘पसन्‍नचित्तं ञत्वान, एकच्‍चं इध पुग्गलं।",
        "एतमत्थञ्‍च ब्याकासि, बुद्धो",
        "‘‘इमम्हि",
        "सग्गम्हि उपपज्‍जेय्य, चित्तं हिस्स पसादितं॥",
        "‘‘चेतोपसादहेतु हि, सत्ता गच्छन्ति सुग्गतिं।",
        "यथाभतं निक्खिपेय्य, एवमेवं तथाविधो।",
        "कायस्स भेदा सप्पञ्‍ञो, सग्गं सो उपपज्‍जती’’ति॥",
        "‘‘सुवण्णच्छदनं",
        "ओगाहसि",
        "‘‘केन ते तादिसो वण्णो, आनुभावो जुति च ते।",
        "उप्पज्‍जन्ति च ते भोगा, ये केचि मनसिच्छिता॥",
        "‘‘पुच्छिता देवते संस, किस्स कम्मस्सिदं फलं।",
        "सा देवता अत्तमना, देवराजेन पुच्छिता॥",
        "‘‘पञ्हं",
        "अद्धानं पटिपन्‍नाहं, दिस्वा थूपं मनोरमं॥",
        "‘‘तत्थ चित्तं पसादेसिं, कस्सपस्स यसस्सिनो।",
        "पद्धपुप्फेहि पूजेसिं, पसन्‍ना सेहि तस्सेव।",
        "कम्मस्स फलं विपाको, एतादिसं कतपुञ्‍ञा लभन्ती’’ति॥",
        "‘‘दानकथा सीलकथा सग्गकथा पुञ्‍ञकथा पुञ्‍ञविपाककथा’’ति।",
        "‘‘देवपुत्तसरीरवण्णा, सब्बे सुभगसण्ठिती।",
        "उदकेन पंसुं तेमेत्वा, थूपं वड्ढेथ कस्सपं॥",
        "‘‘अयं सुगत्ते सुगतस्स थूपो, महेसिनो दसबलधम्मधारिनो।",
        "तस्मिं",
        "‘‘उळारं वत तं आसि, याहं थूपं महेसिनो।",
        "उप्पलानि",
        "‘‘अज्‍ज तिंसं ततो कप्पा, नाभिजानामि दुग्गतिं।",
        "विनिपातं न गच्छामि, थूपं पूजेत्व",
        "‘‘बात्तिंसलक्खणधरस्स, विजितविजयस्स लोकनाथस्स।",
        "सतसहस्सं कप्पे, मुदितो थूपं अपूजेसि॥",
        "‘‘यं",
        "रज्‍जानि च कारितानि, अनागन्तुन विनिपातं॥",
        "‘‘यं चक्खु अदन्तदमकस्स, सासने पणिहितं तथा।",
        "चित्तं तं मे सब्बं, लद्धं विमुत्तचित्तम्हि विधूतलतो’’ति॥",
        "‘‘सामाकपत्थोदनमत्तमेव हि, पच्‍चेकबुद्धम्हि अदासि दक्खिणं।",
        "विमुत्तचित्ते अखिले अनासवे, अरणविहारिम्हि असङ्गमानसे॥",
        "‘‘तस्मिञ्‍च",
        "एवं विहारीहि मे सङ्गमो सिया, भवे कुदासुपि च मा अपेक्खवा॥",
        "‘‘तस्सेव कम्मस्स विपाकतो अहं, सहस्सक्खत्तुं कुरुसूपपज्‍जथ",
        "दीघायुकेसु अममेसु पाणिसु, विसेसगामीसु अहीनगामिसु॥",
        "‘‘तस्सेव कम्मस्स विपाकतो अहं, सहस्सक्खत्तुं तिदसोपपज्‍जथ।",
        "विचित्रमालाभरणानुलेपिसु, विसिट्ठकायूपगतो यसस्सिसु॥",
        "‘‘तस्सेव कम्मस्स विपाकतो अहं, विमुत्तचित्तो अखिलो अनासवो।",
        "इमेहि मे अन्तिमदेहधारिभि, समागमो",
        "‘‘पच्‍चक्खं",
        "यथा यथा मे मनसा विचिन्तितं, तथा समिद्धं अयमन्तिमो भवो’’ति॥",
        "‘‘एकतिंसम्हि कप्पम्हि जिनो अनेजो, अनन्तदस्सी भगवा सिखीति।",
        "तस्सापि राजा भाता सिखिद्धे",
        "‘‘परिनिब्बुते लोकविनायकम्हि, थूपं सकासि विपुलं महन्तं।",
        "समन्ततो गावुतिकं महेसिनो, देवातिदेवस्स नरुत्तमस्स॥",
        "‘‘तस्मिं मनुस्सो बलिमाभिहारी, पग्गय्ह जातिसुमनं पहट्ठो।",
        "वातेन पुप्फं पतितस्स एकं, ताहं गहेत्वान तस्सेव दासि॥",
        "‘‘सो मं अवोचाभिपसन्‍नचित्तो, तुय्हमेव एतं पुप्फं ददामि।",
        "ताहं गहेत्वा अभिरोपयेसिं, पुनप्पुनं बुद्धमनुस्सरन्तो॥",
        "‘‘अज्‍ज",
        "विनिपातञ्‍च न गच्छामि, थूपपूजायिदं फल’’न्ति॥",
        "‘‘कपिलं नाम नगरं, सुविभत्तं महापथं।",
        "आकिण्णमिद्धं फीतञ्‍च, ब्रह्मदत्तस्स राजिनो॥",
        "‘‘कुम्मासं",
        "सोहं",
        "‘‘हट्ठो चित्तं पसादेत्वा, निमन्तेसिं नरुत्तमं।",
        "अरिट्ठं धुवभत्तेन, यं मे गेहम्हि विज्‍जथ॥",
        "‘‘ततो च कत्तिको पुण्णो",
        "नवं दुस्सयुगं गय्ह, अरिट्ठस्सोपनामयिं॥",
        "‘‘पसन्‍नचित्तं ञत्वान, पटिग्गण्हि नरुत्तमो।",
        "अनुकम्पको कारुणिको, तण्हानिघातको मुनि॥",
        "‘‘ताहं कम्मं करित्वान, कल्याणं बुद्धवण्णितं।",
        "देवे चेव मनुस्से च, सन्धावित्वा ततो चुतो॥",
        "‘‘बाराणसियं नगरे, सेट्ठिस्स एकपुत्तको।",
        "अड्ढे कुलस्मिं उप्पज्‍जिं, पाणेहि च पियतरो॥",
        "‘‘ततो च विञ्‍ञुतं पत्तो, देवपुत्तेन चोदितो।",
        "पासादा ओरूहित्वान, सम्बुद्धमुपसङ्कमिं॥",
        "‘‘सो मे धम्ममदेसयि, अनुकम्पाय गोतमो।",
        "दुक्खं दुक्खसमुप्पादं, दुक्खस्स च अतिक्‍कमं॥",
        "‘‘अरियं",
        "चत्तारि अरियसच्‍चानि, मुनि धम्ममदेसयि॥",
        "‘‘तस्साहं वचनं सुत्वा, विहरिं सासने रतो।",
        "समथं पटिविज्झाहं, रत्तिन्दिवमतन्दितो॥",
        "‘‘अज्झत्तञ्‍च बहिद्धा च, ये मे विज्‍जिंसु",
        "सब्बे आसुं समुच्छिन्‍ना, न च उप्पज्‍जरे पुन॥",
        "‘‘परियन्तकतं दुक्खं, चरिमोयं समुस्सयो।",
        "जातिमरणसंसारो, नत्थिदानि पुनब्भवो’’ति॥",
        "‘‘उद्धं अधो सब्बधि विप्पमुत्तो, अयं अहस्मीति",
        "एवं विमुत्तो उदतारि ओघं, अतिण्णपुब्बं अपुनब्भवाया’’ति॥",
        "‘‘यदा",
        "अथस्स कङ्खा वपयन्ति सब्बा, यतो पजानाति सहेतुधम्म’’न्ति॥",
        "‘‘यदा हवे पातुभवन्ति धम्मा, आतापिनो झायतो ब्राह्मणस्स।",
        "अथस्स कङ्खा वपयन्ति सब्बा, यतो खयं पच्‍चयानं अवेदी’’ति॥",
        "‘‘किंनु",
        "कोधमानमक्खविनयत्थं हि, तिस्स ब्रह्मचरियं वुस्सती’’ति॥",
        "‘‘कदाहं नन्दं पस्सेय्यं, आरञ्‍ञं",
        "अञ्‍ञातुञ्छेन यापेन्तं, कामेसु अनपेक्खिन’’न्ति॥",
        "‘‘किंसु छेत्वा सुखं सेति, किंसु छेत्वा न सोचति।",
        "किस्सस्सु",
        "‘‘कोधं",
        "कोधस्स विसमूलस्स, मधुरग्गस्स ब्राह्मण।",
        "वधं अरिया पसंसन्ति, तं हि छेत्वा न सोचती’’ति॥",
        "‘‘किंसु हने उप्पतितं, किंसु जातं विनोदये।",
        "किञ्‍चस्सु पजहे धीरो, किस्साभिसमयो सुखो॥",
        "‘‘कोधं",
        "अविज्‍जं पजहे धीरो, सच्‍चाभिसमयो सुखो’’ति॥",
        "‘‘सत्तिया विय ओमट्ठो, डय्हमानोव",
        "कामरागप्पहानाय, सतो भिक्खु परिब्बजे॥",
        "‘‘सत्तिया विय ओमट्ठो, डय्हमानोव मत्थके।",
        "सक्‍कायदिट्ठिप्पहानाय, सतो भिक्खु परिब्बजे’’ति॥",
        "‘‘सब्बे खयन्ता निचया, पतनन्ता समुस्सया।",
        "सब्बेसं मरणमागम्म, सब्बेसं जीवितमद्धुवं।",
        "एतं भयं मरणे",
        "‘‘सब्बे खयन्ता निचया, पतनन्ता समुस्सया।",
        "सब्बेसं मरणमागम्म, सब्बेसं जीवितमद्धुवं।",
        "एतं भयं मरणे पेक्खमानो, लोकामिसं पजहे सन्तिपेक्खो’’ति॥",
        "‘‘सुखं",
        "येसं झानरतं चित्तं, पञ्‍ञवा सुसमाहितो।",
        "आरद्धवीरियो पहितत्तो, ओघं तरति दुत्तरं॥",
        "‘‘विरतो कामसञ्‍ञाय, सब्बसंयोजनातीतो",
        "नन्दिभवपरिक्खीणो",
        "‘‘सद्दहानो अरहतं, धम्मं निब्बानपत्तिया।",
        "सुस्सूसं लभते पञ्‍ञं, अप्पमत्तो विचक्खणो॥",
        "पतिरूपकारी",
        "सच्‍चेन कित्तिं पप्पोति, ददं मित्तानि गन्थति।",
        "अस्मा लोका परं लोकं, एवं",
        "‘‘सब्बगन्थपहीनस्स, विप्पमुत्तस्स ते सतो।",
        "समणस्स न तं साधु, यदञ्‍ञमनुसाससीति॥",
        "‘‘येन केनचि वण्णेन, संवासो सक्‍क जायति।",
        "न तं अरहति सप्पञ्‍ञो, मनसा अनुकम्पितुं",
        "‘‘मनसा चे पसन्‍नेन, यदञ्‍ञमनुसासति।",
        "न तेन होति संयुत्तो, यानुकम्पा अनुद्दया’’ति॥",
        "‘‘रागो च दोसो च कुतोनिदाना, अरती रती",
        "कुतो समुट्ठाय मनोवितक्‍का, कुमारका धङ्कमिवोस्सजन्ति॥",
        "‘‘रागो",
        "इतो समुट्ठाय मनोवितक्‍का, कुमारका धङ्कमिवोस्सजन्ति॥",
        "‘‘स्नेहजा अत्तसम्भूता, निग्रोधस्सेव खन्धजा।",
        "पुथु विसत्ता कामेसु, मालुवाव वितता वने॥",
        "‘‘ये नं पजानन्ति यतोनिदानं, ते नं विनोदेन्ति सुणोहि यक्ख।",
        "ते दुत्तरं ओघमिमं तरन्ति, अतिण्णपुब्बं अपुनब्भवाया’’ति॥",
        "‘‘दुक्‍करं",
        "‘‘दुक्‍करं वापि करोन्ति, [कामदाति भगवा]",
        "सेक्खा सीलसमाहिता।",
        "ठितत्ता अनगारियुपेतस्स, तुट्ठि होति सुखावहा’’ति॥",
        "‘‘दुल्‍लभा",
        "‘‘दुल्‍लभं वापि लभन्ति, [कामदाति भगवा]",
        "चित्तवूपसमे रता।",
        "येसं दिवा च रत्तो च, भावनाय रतो मनो’’ति॥",
        "‘‘दुस्समादहं भगवा यदिदं चित्त’’न्ति।",
        "‘‘दुस्समादहं वापि समादहन्ति, [कामदाति भगवा]",
        "इन्द्रियूपसमे रता।",
        "ते छेत्वा मच्‍चुनो जालं, अरिया गच्छन्ति कामदा’’ति॥",
        "‘‘दुग्गमो भगवा विसमो मग्गो’’ति।",
        "‘‘दुग्गमे",
        "अनरिया विसमे मग्गे, पपतन्ति अवंसिरा।",
        "अरियानं समो मग्गो, अरिया हि विसमे समा’’ति॥",
        "‘‘इदं हि",
        "आवुत्थं धम्मराजेन, पीतिसञ्‍जननं मम॥",
        "‘‘कम्मं विज्‍जा च धम्मो च, सीलं जीवितमुत्तमं।",
        "एतेन मच्‍चा सुज्झन्ति, न गोत्तेन धनेन वा॥",
        "‘‘तस्मा हि पण्डितो पोसो, सम्पस्सं अत्थमत्तनो।",
        "योनिसो विचिने धम्मं, एवं तत्थ विसुज्झति॥",
        "‘‘सारिपुत्तोव",
        "योपि पारङ्गतो भिक्खु, एतावपरमो सिया’’ति॥",
        "‘‘अतीतं नान्वागमेय्य, नप्पटिकङ्खे अनागतं।",
        "यदतीतं पहीनं",
        "‘‘पच्‍चुप्पन्‍नञ्‍च",
        "असंहीरं असंकुप्पं, तं विद्वा मनुब्रूहये॥",
        "‘‘अज्‍जेव किच्‍चमातप्पं",
        "न हि नो सङ्गरं तेन, महासेनेन मच्‍चुना॥",
        "‘‘एवं विहारिं आतापिं, अहोरत्तमतन्दितं।",
        "तं वे ‘‘भद्देकरत्तो’’ति, सन्तो आचिक्खते मुनी’’ति॥",
        "‘‘यस्स सेलूपमं चित्तं, ठितं नानुपकम्पति।",
        "विरत्तं रजनीयेसु, कोपनेय्ये न कुप्पति।",
        "यस्सेवं भावितं चित्तं, कुतो नं",
        "‘‘यो",
        "वेदन्तगू वूसितब्रह्मचरियो, धम्मेन सो ब्रह्मवादं वदेय्य।",
        "यस्सुस्सदा नत्थि कुहिञ्‍चि लोके’’ति॥",
        "‘‘बाहित्वा पापके धम्मे, ये चरन्ति सदा सता।",
        "खीणसंयोजना बुद्धा, ते वे लोकस्मि",
        "‘‘यत्थ आपो च पथवी, तेजो वायो न गाधति।",
        "न तत्थ सुक्‍का जोतन्ति, आदिच्‍चो नप्पकासति।",
        "न तत्थ चन्दिमा भाति, तमो तत्थ न विज्‍जति॥",
        "‘‘यदा च अत्तनावेदि",
        "अथ रूपा अरूपा च, सुखदुक्खा पमुच्‍चती’’ति॥",
        "‘‘यदा सकेसु",
        "अथ एतं पिसाचञ्‍च, पक्‍कुलञ्‍चातिवत्तती’’ति॥",
        "‘‘नाभिनन्दति",
        "सङ्गा सङ्गामजिं मुत्तं, तमहं ब्रूमि ब्राह्मण’’न्ति॥",
        "‘‘न",
        "यम्हि सच्‍चञ्‍च धम्मो च, सो सुची सो च ब्राह्मणो’’ति॥",
        "‘‘यदा",
        "विधूपयं तिट्ठति मारसेनं, सूरियोव ओभासयमन्तलिक्ख’’न्ति॥",
        "‘‘सन्तिन्द्रियं पस्सथ इरियमानं, तेविज्‍जपत्तं अपहानधम्मं।",
        "सब्बानि योगानि उपातिवत्तो, अकिञ्‍चनो इरियति पंसुकूलिको॥",
        "‘‘तं देवता सम्बहुला उळारा, ब्रह्मविमानं उपसङ्कमित्वा।",
        "आजानियं जातिबलं निसेधं, निध नमस्सन्ति पसन्‍नचित्ता॥",
        "‘‘नमो ते पुरिसाजञ्‍ञ, नमो ते पुरिसुत्तम।",
        "यस्स ते नाभिजानाम, किं त्वं निस्साय झायसी’’ति॥",
        "‘‘सहाया वतिमे भिक्खू, चिररत्तं समेतिका।",
        "समेति नेसं सद्धम्मो, धम्मे बुद्धप्पवेदिते’’॥",
        "‘‘सुविनीता",
        "धारेन्ति अन्तिमं देहं, जेत्वा मारं सवाहिनि’’न्ति",
        "‘‘नयिदं सिथिलमारब्भ, नयिदं अप्पेन थामसा।",
        "निब्बानं अधिगन्तब्बं, सब्बदुक्खप्पमोचनं",
        "‘‘अयञ्‍च",
        "धारेति अन्तिमं देहं, जेत्वा मारं सवाहिनि’’न्ति॥",
        "‘‘दुब्बण्णको लूखचीवरो, मोघराजा सदा सतो।",
        "खीणासवो विसंयुत्तो, कतकिच्‍चो अनासवो॥",
        "‘‘तेविज्‍जो",
        "धारेति अन्तिमं देहं, जेत्वा मारं सवाहिनि’’न्ति॥",
        "‘‘छन्‍नमतिवस्सति",
        "तस्मा छन्‍नं विवरेथ, एवं तं नातिवस्सती’’ति॥",
        "‘‘न तं दळ्हं बन्धनमाहु धीरा, यदायसं दारुजपब्बजञ्‍च",
        "सारत्तरत्ता मणिकुण्डलेसु, पुत्तेसु दारेसु च या अपेक्खा’’ति।",
        "अयं संकिलेसो॥",
        "‘‘एतं दळ्हं बन्धनमाहु धीरा, ओहारिनं सिथिलं दुप्पमुञ्‍चं।",
        "एतम्पि छेत्वान परिब्बजन्ति, अनपेक्खिनो कामसुखं पहाया’’ति॥",
        "‘‘यो इमं समुद्दं सगहं सरक्खसं,",
        "सऊमिं सावट्टं सभयं दुत्तरं अच्‍चतरि।",
        "स वेदन्तगू वुसितब्रह्मचरियो, लोकन्तगू पारगतोति वुच्‍चती’’ति॥",
        "‘‘अयं लोको सन्तापजातो, फस्सपरेतो रोगं वदति अत्ततो",
        "येन येन हि मञ्‍ञति",
        "‘‘अञ्‍ञथाभावी",
        "यदभिनन्दति तं भयं।",
        "यस्स भायति तं दुक्ख’’न्ति। अयं संकिलेसो॥",
        "‘‘भवविप्पहानाय खो पनिदं ब्रह्मचरियं वुस्सती’’ति। अयं निब्बेधो।",
        "‘‘एवमेतं यथाभूतं, सम्मप्पञ्‍ञाय पस्सतो।",
        "भवतण्हा पहीयति, विभवं नाभिनन्दति।",
        "सब्बसो तण्हानं खया, असेसविरागनिरोधो निब्बान’’न्ति।",
        "अयं निब्बेधो॥",
        "‘‘तस्स निब्बुतस्स भिक्खुनो, अनुपादा पुनब्भवो न होति।",
        "अभिभूतो मारो विजितसङ्गामो, उपच्‍चगा सब्बभवानि तादी’’ति॥",
        "‘‘लद्धान मानुसत्तं द्वे, किच्‍चं अकिच्‍चमेव च।",
        "सुकिच्‍चं चेव पुञ्‍ञानि, संयोजनविप्पहानं वा’’ति॥",
        "‘‘पुञ्‍ञानि करित्वान, सग्गा सग्गं वजन्ति कतपुञ्‍ञा।",
        "संयोजनप्पहाना, जरामरणा विप्पमुच्‍चन्ती’’ति॥",
        "‘‘न हि पापं कतं कम्मं, सज्‍जुखीरंव मुच्‍चति।",
        "डहन्तं",
        "‘‘यस्सिन्द्रियानि समथङ्गतानि",
        "पहीनमानस्स अनासवस्स, देवापि तस्स पिहयन्ति तादिनो’’ति॥",
        "‘‘सब्बा दिसा अनुपरिगम्म चेतसा, नेवज्झगा पियतरमत्तना क्‍वचि।",
        "एवं पियो पुथु अत्ता परेसं, तस्मा न हिंसे परमत्तकामो’’ति",
        "‘‘ये केचि भूता भविस्सन्ति ये वापि",
        "तं सब्बजानिं कुसलो विदित्वा, आतापियो",
        "‘‘पियो गरु भावनीयो, वत्ता च वचनक्खमो।",
        "गम्भीरञ्‍च कथं कत्ता, न चट्ठाने नियोजको।",
        "तं मित्तं मित्तकामेन, यावजीवम्पि सेविय’’न्ति॥",
        "‘‘यञ्‍च कामसुखं लोके, यञ्‍चिदं दिवियं सुखं।",
        "तण्हक्खयसुखस्सेते",
        "‘‘सुसुखं",
        "असोकं विरजं खेमं, यत्थ दुक्खं निरुज्झती’’ति॥",
        "‘‘मातरं पितरं हन्त्वा, राजानो द्वे च खत्तिये।",
        "रट्ठं सानुचरं हन्त्वा’’ति इदं धम्माधिट्ठानं॥",
        "‘‘अनीघो याति ब्राह्मणो’’ति। इदं सत्ताधिट्ठानं।",
        "इदं सत्ताधिट्ठानञ्‍च धम्माधिट्ठानञ्‍च॥",
        "‘‘यं तं लोकुत्तरं ञाणं, सब्बञ्‍ञू येन वुच्‍चति।",
        "न तस्स परिहानत्थि, सब्बकाले पवत्तती’’ति॥",
        "‘‘पञ्‍ञा",
        "याय सम्मा पजानाति, जातिमरणसङ्खय’’न्ति॥",
        "‘‘कित्तयिस्सामि",
        "दिट्ठे धम्मे अनीतिहं।",
        "यं विदित्वा सतो चरं, तरे लोके विसत्तिकं॥",
        "‘‘तञ्‍चाहं",
        "यं विदित्वा सतो चरं, तरे लोके विसत्तिकं॥",
        "‘‘यं किञ्‍चि सम्पजानासि, [धोतकाति भगवा]",
        "उद्धं अधो तिरियञ्‍चापि मज्झे।",
        "एतं विदित्वा सङ्गोति लोके,",
        "भवाभवाय माकासि तण्ह’’न्ति॥",
        "‘‘चतुन्‍नं अरियसच्‍चानं, यथाभूतं अदस्सना।",
        "संसितं",
        "‘‘तानि एतानि दिट्ठानि, भवनेत्ति समूहता।",
        "उच्छिन्‍नं मूलं दुक्खस्स, नत्थि दानि पुनब्भवो’’ति॥",
        "‘‘ये अरियसच्‍चानि विभावयन्ति, गम्भीरपञ्‍ञेन सुदेसितानि।",
        "किञ्‍चापि ते होन्ति भुसं पमत्ता",
        "‘‘यथिन्दखीलो",
        "तथूपमं",
        "‘‘यस्सिन्द्रियानि भावितानि",
        "निब्बिज्झ इमं परञ्‍च लोकं, कालं कङ्खति भावितो सदन्तो’’ति॥",
        "‘‘सब्बपापस्स अकरणं, कुसलस्स उपसम्पदा।",
        "सचित्तपरियोदापनं, एतं बुद्धान सासन’’न्ति॥",
        "‘‘पथवीसमो नत्थि वित्थतो, निन्‍नो पातालसमो न विज्‍जति।",
        "मेरुसमो नत्थि उन्‍नतो, चक्‍कवत्तिसदिसो नत्थि पोरिसो’’ति॥",
        "‘‘भिय्यो",
        "तस्मा भुसेन दण्डेन, धीरो बालं निसेधये’’ति॥",
        "‘‘एतदेव अहं मञ्‍ञे, बालस्स पटिसेधनं।",
        "परं सङ्कुपितं ञत्वा, यो सतो उपसम्मती’’ति॥",
        "‘‘एतदेव",
        "यदा नं मञ्‍ञति",
        "अज्झारुहति दुम्मेधो, गोव भिय्यो पलायिन’’न्ति॥",
        "‘‘कामं मञ्‍ञतु वा मा वा, भया म्यायं तितिक्खति।",
        "सदत्थपरमा अत्था, खन्ता भिय्यो न विज्‍जति॥",
        "‘‘यो",
        "तमाहु परमं खन्तिं, निच्‍चं खमति दुब्बलो॥",
        "‘‘अबलं तं बलं आहु, यस्स बालबलं बलं।",
        "बलस्स धम्मगुत्तस्स, पटिवत्ता न विज्‍जति॥",
        "‘‘तस्सेव तेन पापियो, यो कुद्धं पटिकुज्झति।",
        "कुद्धं अप्पटिकुज्झन्तो, सङ्गामं जेति दुज्‍जयं॥",
        "‘‘उभिन्‍नमत्थं",
        "परं सङ्कुपितं ञत्वा, यो सतो उपसम्मति॥",
        "‘‘उभिन्‍नं तिकिच्छन्तानं, अत्तनो च परस्स च।",
        "जना मञ्‍ञन्ति बालोति, ये धम्मस्स अकोविदा’’ति॥",
        "‘‘अत्तानञ्‍चे पियं जञ्‍ञा, न नं पापेन संयुजे।",
        "न हि तं सुलभं होति, सुखं दुक्‍कटकारिना॥",
        "‘‘अन्तकेनाधिपन्‍नस्स",
        "किं हि तस्स सकं होति, किञ्‍च आदाय गच्छति।",
        "किञ्‍चस्स अनुगं होति, छायाव अनपायिनी॥",
        "‘‘उभो पुञ्‍ञञ्‍च पापञ्‍च, यं मच्‍चो कुरुते इध।",
        "तञ्हि तस्स सकं होति, तंव आदाय गच्छति।",
        "तंवस्स अनुगं होति, छायाव अनपायिनी॥",
        "‘‘तस्मा",
        "पुञ्‍ञानि परलोकस्मिं, पतिट्ठा होन्ति पाणिन’’न्ति॥",
        "‘‘आकङ्खतो ते नरदम्मसारथि",
        "सब्बे न जञ्‍ञा कसिणापि पाणिनो, सन्तं समाधिं अरणं निसेवतो।",
        "किन्तं भगवा आकङ्खती’’ति॥",
        "‘‘बाराणसिं गमिस्सामि, अहं तं अमतदुन्दुभिं।",
        "धम्मचक्‍कं पवत्तेतुं, लोके अप्पटिवत्तिय’’न्ति॥",
        "‘‘मादिसा",
        "जिता मे पापका धम्मा, तस्माहं उपका जिनो’’ति॥",
        "‘‘अन्तकेनाधिपन्‍नस्स",
        "किं हि तस्स सकं होति, किञ्‍च आदाय गच्छति।",
        "किञ्‍चस्स अनुगं होति, छायाव अनपायिनी॥",
        "‘‘उभो पुञ्‍ञञ्‍च पापञ्‍च, यं मच्‍चो कुरुते इध।",
        "तञ्हि तस्स सकं होति, तंव",
        "तंवस्स अनुगं होति, छायाव अनपायिनी’’ति॥",
        "‘‘सट्ठिवस्ससहस्सानि, परिपुण्णानि सब्बसो।",
        "निरये पच्‍चमानानं",
        "‘‘नत्थि अन्तो कुतो अन्तो, न अन्तो पटिदिस्सति",
        "तदा हि पकतं पापं, तुय्हं मय्हञ्‍च मारिसा’’ति॥",
        "‘‘अधम्मचारी हि नरो पमत्तो, यहिं यहिं गच्छति दुग्गतिं यो।",
        "सो नं अधम्मो चरितो हनाति, सयं गहीतो यथा कण्हसप्पो॥",
        "‘‘न हि",
        "अधम्मो निरयं नेति, धम्मो पापेति सुग्गति’’न्ति॥",
        "‘‘वाचानुरक्खी मनसा सुसंवुतो, कायेन च नाकुसलं कयिरा",
        "एते तयो कम्मपथे विसोधये, आराधये मग्गमिसिप्पवेदित’’न्ति॥",
        "‘‘यस्स कायेन वाचाय, मनसा नत्थि दुक्‍कटं।",
        "संवुतं तीहि ठानेहि, तमहं ब्रूमि ब्राह्मण’’न्ति॥",
        "‘‘यस्स",
        "करोति सो तथत्तानं, यथा नं इच्छती दिसो’’ति॥",
        "‘‘अत्तना हि कतं पापं, अत्तजं अत्तसम्भवं।",
        "अभिमत्थति",
        "‘‘दस",
        "गरहा च भवन्ति देवते, बालमती निरयेसु पच्‍चरे’’ति॥",
        "‘‘यादिसं",
        "कल्याणकारी कल्याणं, पापकारी च पापक’’न्ति॥",
        "‘‘सुभेन कम्मेन वजन्ति सुग्गतिं, अपायभूमिं असुभेन कम्मुना।",
        "खया च कम्मस्स विमुत्तचेतसो, निब्बन्ति ते जोतिरिविन्धनक्खया’’॥",
        "‘‘यथापि भमरो पुप्फं, वण्णगन्धमहेठयं",
        "पलेति",
        "‘‘नत्थि पुत्तसमं पेमं, नत्थि गोसमितं",
        "नत्थि सूरियसमा",
        "‘‘नत्थि",
        "नत्थि पञ्‍ञासमा आभा, वुट्ठिवेपरमा सरा’’ति॥",
        "‘‘किंसूध भीता जनता अनेका, मग्गो चनेकायतनो पवुत्तो",
        "पुच्छामि तं गोतम भूरिपञ्‍ञ, किस्मिं ठितो परलोकं न भायेति॥",
        "‘‘वाचं मनञ्‍च पणिधाय सम्मा, कायेन पापानि अकुब्बमानो।",
        "बह्वन्‍नपानं घरमावसन्तो, सद्धो मुदू संविभागी वदञ्‍ञू।",
        "एतेसु धम्मेसु ठितो चतूसु, धम्मे ठितो परलोकं न भाये’’ति॥",
        "‘‘सब्बपापस्स अकरणं, कुसलस्स उपसम्पदा।",
        "सचित्तपरियोदापनं, एतं बुद्धानसासनं’’॥",
        "‘‘मग्गानट्ठङ्गिको",
        "विरागो सेट्ठो धम्मानं, द्विपदानञ्‍च चक्खुमा’’ति॥",
        "‘‘सब्बलोकुत्तरो",
        "गणो च नरसीहस्स, तानि तीणि विस्सिस्सरे॥",
        "‘‘समणपदुमसञ्‍चयो गणो, धम्मवरो च विदूनं सक्‍कतो।",
        "नरवरदमको च चक्खुमा, तानि तीणि लोकस्स उत्तरि॥",
        "‘‘सत्था च अप्पटिसमो, धम्मो च सब्बो निरुपदाहो।",
        "अरियो च गणवरो, तानि",
        "‘‘सच्‍चनामो जिनो खेमो सब्बाभिभू, सच्‍चधम्मो नत्थञ्‍ञो तस्स उत्तरि।",
        "अरियसङ्घो निच्‍चं विञ्‍ञूनं पूजितो, तानि तीणि लोकस्स उत्तरि॥",
        "‘‘एकायनं जातिखयन्तदस्सी, मग्गं पजानाति हितानुकम्पी।",
        "एतेन मग्गेन तरिंसु पुब्बे, तरिस्सन्ति ये च",
        "‘‘तं तादिसं देवमनुस्ससेट्ठं।",
        "सत्ता नमस्सन्ति विसुद्धिपेक्खा’’ति॥",
        "‘‘नवहि च पदेहि कुसला, नवहि च युज्‍जन्ति अकुसलप्पक्खा।",
        "एते खलु मूलपदा, भवन्ति अट्ठारस पदानी’’ति॥"
    ]
}