id
stringlengths 1
6
| url
stringlengths 31
202
| title
stringlengths 1
120
| text
stringlengths 8
182k
|
|---|---|---|---|
2656 | https://sw.wikipedia.org/wiki/Mali | Mali | Kwa maana nyingine ya neno hili angalia Mali (maana)
Mali (kwa Kifaransa: République du Mali = Jamhuri ya Mali) ni nchi ya Afrika ya Magharibi.
Imepakana na Algeria, Mauritania, Niger, Burkina Faso, Cote d'Ivoire na Senegal. Mali haina pwani kwenye bahari yoyote.
Sehemu ya juu ni mlima Hombori Tondo (mita 1155 juu ya UB) ulioko katikati ya nchi.
Upande wa Kaskazini sehemu kubwa ya eneo la Mali ni jangwa la Sahara.
Wakazi walio wengi huishi kusini, karibu na mito Senegal na Niger.
Jiografia
Theluthi mbili za eneo la Niger ni jangwa. Maeneo mengine ni ya Sahel na kanda la Sudan. Sehemu za kusini ni hasa tambarare za bonde la mto Niger.
Hali ya hewa ni tofautitofauti, kulingana na eneo. Kuna kanda tatu:
Kanda la jangwani kaskazini - usimbishaji chini ya mm 100 kwa mwaka, yabisi na yabisi sana. Hapa wanaishi wafugaji pekee.
Kanda la Sahel: mbuga nusu yabisi inayobadilika kuwa savana kusini kwenye mvua zaidi. Kuna kilimo kando ya mto Niger.
Kanda la Sudan lina usimbishaji wa mm 1400 . Lina savana ilhali miti inaongezeka hadi kufika hali ya misitu kabisa kusini.
Kuna malighafi kama vile dhahabu, urani, fosfati, kaolini, chumvi na chokaa.
Ugatuzi wa nchi
Makala kuu: Mikoa ya Mali
Baada ya uhuru Mali ilikuwa na mikoa 8. Tangu mwaka 2016 Mali imegawanywa katika mikoa kumi na eneo la pekee la mji mkuu.
Sheria ya mwaka 2012 ililenga kuwa na mikoa 19, lakini hadi mwaka 2023 kuna mikoa miwili mipya pekee iliyoanzishwa.
Kila mkoa unaitwa jina la mji mkuu wake. Mikoa imegawanywa katika wilaya (cercles) 56. Wilaya zote zimegawanywa katika manispaa (communes) 703 .
Historia
Mali ina historia ndefu ambayo ni historia ya pamoja ya nchi za kanda la Sahel na kanda la Sudan.
Zamani za Wafinisia na za Waroma palikuwa na mawasiliano ya biashara na nchi za Mediteranea kupitia wanafayabiashara Waberberi walioelewa njia za Sahara.
Uvamizi wa Wavandali katika Afrika ya Kaskazini ulivuruga mawasiliano hayo.
Baada ya uvamizi wa Waarabu na uenezaji wa Uislamu biashara ilianza upya. Ndio Waberberi Waislamu walioingiza dini mpya hata kusini ya Sahara.
Katika eneo la Mali ya leo pamoja na nchi jirani ni hasa madola matatu makubwa yaliyotawala upande wa kusini wa njia za biashara iliyovuka Sahara.
Dola la Ghana
Dola la kwanza lilikuwa Dola la Ghana. Kuanzia karne ya 8 BK hadi mwaka 1076 lilitawala biashara ya dhahabu, pembe za ndovu na chumvi. Mji mkuu ulikuwa Kumbi Sale wenye wakazi 30,000 katika Mauretania ya leo.
Taarifa za wanahistoria Waarabu zimeonyesha ufalme tajiri. Utamaduni wake haukuwa wa Kiislamu bali wa Kiafrika asilia.
Mwisho wake ulianza wakati jeshi la Wamurabitun kutoka Moroko lilivuka jangwa na kuvamia Kumbi Sale.
Milki ya Mali
Milki ya Mali ilianza kama ufalme mdogo wa Wamalinke kando ya Ghana. Wakati wa karne ya 13 ilianza kupanuka chini ya mfalme Sundiata Keita. Sundiata mwenyewe alipokea Uislamu mnamo 1240 BK na wafalme baada yake waliendela kuwa Waislamu.
Mfalme wa Mali aliyejulikana zaidi ndiye Mansa Kankan Musa I (1312–1337). Miaka 1324-1325 alihiji kwenda Makka. Alisafiri na dhahabu nyingi sana. Huku Misri alitoa zawadi kiasi cha kuharibu thamani ya dhahabu kwa miaka 12 iliyofuata.
Wakati ule mji wa Timbuktu ulikuwa kitovu cha biashara na elimu iliyojulikana kote katika umma wa Kiislamu hata Ulaya.
Katika karne ya 14 BK uwezo na utawala wa Mali ulipungua na Songhai ilichukua nafasi yake.
Dola la Songhai
Asili ya Wasonghai ilikuwa Nigeria ya Kaskazini ya leo. Walipanua utawala wao kuelekea magharibi wakapokea Uislamu wakati wa uvamizi wa Almurabitun.
Mnamo mwaka 1250 walikuwa chini ya Mali lakini katika karne ya 14 walijipatia uhuru tena, wakaanza kushika maeneo ya Mali yenyewe.
Kilele cha nguvu yake ilikuwa wakati wa mfalme Askia Mohammad I katika karne ya 16 walipotawala eneo kubwa kutoka Kano (Nigeria) hadi pwani ya Atlantiki. Wakati wake mji wa Timbuktu ilitembelewa na msafiri Leo Africanus aliyeleta baadaye habari za nchi hadi Ulaya.
Utawala wao uliporomoka baada ya mashumbulizi kutoka Moroko mwaka 1591. Wakati ule mataifa ya Ulaya yameshaanza kufika kwenye mwambao wa Afrika ya Magharibi wakifungua biashara ya moja kwa moja na Ulaya. Umuhimu wa biashara ya kuvuka Sahara ulipungua vikali pamoja na faida iliyopatikana kwa watawala katika maeneo ya Sahel.
Kipindi cha madola madogo na jihadi
Kilichofuata kilikuwa kipindi cha madola madogo. Viongozi Waislamu walijaribu mara kadhaa kujenga utawala juu ya eneo lote.
Anayejulikana zaidi alikuwa Alhaj Omar aliyepiga vita kwa jina la dini ya Kiislamu dhidi ya Wabambara waliofuata utamaduni na dini asilia za Kiafrika.
Mtoto wa Alhaj Omar aliyeitwa Ahmadu alijaribu kuendeleza jihadi yake. Lakini wakati ule Wafaransa walianza kuenea katika Afrika ya Magharibi wakamshinda.
Mali ikawa koloni la Ufaransa kuanzia mwaka 1895. Ilikuwa sehemu ya Afrika ya Magharibi ya Kifaransa, na kuanzia 1920 ya Sudan ya Kifaransa.
Uhuru
Mwaka 1960 Mali pamoja na Senegal zilipata uhuru kama "Shirikisho la Mali". Baada ya Senegal kuacha umoja huo, Jamhuri ya Mali chini ya rais wa kwanza Modibo Keïta ikawa nchi ya kujitegemea.
Keita alipinduliwa mwaka 1968 na wanajeshi akishtakiwa kuwa ameharibu uchumi na kujitajirisha. Kiongozi mpya Moussa Traoré alitawala kama dikteta wa kijeshi, baadaye kwa msaada wa katiba ya chama kimoja.
Mabadiliko yaliyotokea kote Afrika tangu mwisho wa Ukomunisti kuanzia miaka ya 1990 yalisababisha kupinduliwa kwa Traoré katika Machi 1991 na kamati ya kijeshi iliyoongozwa na Amadou Toumani Touré.
Katiba mpya ya mwaka 1992 iliunda kipindi cha kura huru alimoshinda Amadou.
Vita vya wenyewe kwa wenyewe kaskazini na maasi ya kijeshi
Kaskazini mwa Mali kunakaliwa hasa na Watuareg na baadhi yao hawakupenda kuwa chini ya Mali. Hivyo mara kadhaa kulikuwa na mapigano kati yao na jeshi la nchi. Tangu mwaka 2012 mapigano yameanza upya. Mwaka huo wanamgambo na wanajeshi walikimbia vita kwenda Libya na kujiunga na wapiganaji Watuareg waliotangaza mnamo Aprili 2012 uhuru wa eneo la "Azawad" katika mikoa ya Timbuktu, Gao na Kidal. Lakini wanamgambo wa makundi yenye mwelekeo mkali wa Kiislamu kama Al-Qaeda waliwashinda Watuareg na kushika utawala wakianzisha mfumo wa sharia ya Kiislamu.
Serikali ya Mali iliomba usaidizi wa kijeshi wa Ufaransa uliokubaliwa na Baraza la Usalama la Umoja wa Mataifa kwa azimio na. 2085 ya tarehe 20 Desemba 2012. Jeshi la Kifaransa lilifaulu kuwaondoa wanamgambo Waislamu katika miji yote lakini hao waliendelea kujificha kwenye milima.
Baada ya mwisho wa kampeni ya Wafaransa nafasi yao ilichukuliwa na jeshi la Umoja wa Mataifa lililoingia kwa jina la "MINUSMA" lililokuwa na wanajeshi kutoka nchi 60. Kati ya nchi hizo, 19 ni za Kiafrika ambazo walileta idadi kubwa ya askari.
Mapigano yameendelea. Wananchi wengi vijijini walichukua silaha na kuunda vikundi vya wanamgambo kwa kujihami lakini vikundi hivyo vinashambuliana pia.
Miaka 2020 na 2021 jeshi la Mali liliasi mara mbili na kupindua serikali za kiraia. Kanali Assimi Goïta alitangazwa kuwa rais mtendaji. ECOWAS na Umoja wa Afrika vilisimamisha uanachama wa Mali. Ufaransa na nchi nyingine zilianza kuondoa wanajeshi katika ushirikiano na jeshi la kitaifa.
Mnamo Januari 2022 wanajeshi kutoka Urusi walianza kufika Mali kwa kibali cha serikali ya kijeshi.
Watu
Katika maeneo makubwa ya kaskazini wanaishi makabila ya Waberberi, hasa Mauri na Watuareg ambao ni wahamaji. Ndio 10% ya wakazi wa nchi wakikalia asilimia kubwa za eneo.
Kikundi kikubwa ndio Wabambara (33.3%) katika eneo la mji mkuu Bamako, halafu wako Wafula, Wasoninke, Wasenufo/Wabwa, Wamandinka, Wadogon, Wasonghai, Watuareg na wengineo.
Lugha
Kutokana na ukoloni, Kifaransa kilikuwa lugha rasmi, lakini sasa kimeshushwa cheo na kuwa lugha ya mawasiliano tu. Kibambara ndiyo lugha inayoeleweka na takriban 80% za wakazi, nacho kimefanywa lugha rasmi pamoja na nyingine 12 kati ya lugha asilia 56 zinazotumika nchini.
Dini
Uislamu ni dini kubwa nchini (95 % za wakazi). Wakristo wanafikia 2.3% (Wakatoliki 1.9% na Waprotestanti 0.4%). Wachache wanafuata bado dini asilia za Kiafrika (2.5%).
Ibada na desturi asilia zinapatikana pia katika mazingira ya Waislamu.
Tazama pia
Orodha ya nchi kufuatana na wakazi
Orodha ya nchi za Afrika kulingana na idadi ya watu
Orodha ya nchi za Afrika kulingana na msongamano wa watu
Orodha ya nchi za Afrika kulingana na pato la taifa
Demografia ya Afrika
Tanbihi
Marejeo
A student-translated English version is also available.
This article incorporates text from this source, which is in the public domain.
Viungo vya nje
Serikali ya Mali tovuti rasmi
Secrétariat Général du Gouvernement Malienne
The European Union mission in Mali - Hungary's involvement in the mission
War at the background of Europe: The crisis of Mali
Mali from UCB Libraries GovPubs
Mali profile from the BBC News
Mali 2012 Trade Summary Statistics
Mali
Nchi za Afrika
Umoja wa Afrika
Nchi zinazotumia lugha ya Kifaransa |
2658 | https://sw.wikipedia.org/wiki/Aleksander%20Mashuhuri | Aleksander Mashuhuri | Aleksander Mashuhuri (au Aleksanda Mkuu, kwa Kigiriki Μέγας Αλέξανδρος, inayoandikwa kwa alfabeti yetu Megas Aleksandros) aliishi tangu Julai 356 KK hadi tarehe 11 Juni 323 KK.
Mfalme wa Masedonia (336 – 323 KK), anajulikana kama mmoja kati ya amiri jeshi waliofanikiwa kupita wote wengine katika historia ya dunia. Kabla hajafariki kwa umri wa miaka 33 aliteka sehemu kubwa ya dunia iliyojulikana na Wagiriki wa zamani zake, kuanzia Ulaya hadi Bara Hindi na Misri.
Aleksander, familia na utoto
Aleksander alizaliwa mwaka 356 KK kama mwana wa mfalme Filippo II wa Masedonia na malkia Olympias. Masedonia ilikuwa nchi katika kaskazini ya Ugiriki ya Kale na Wagiriki wengi waliwatazama Wamasedonia kama washenzi walio nje ya ustaarabu wa Ugiriki. Tofauti na Ugiriki ya Kale iliyokuwa jamii ya madola-miji Masedonia iikuwa jamii ya miji michache na watu wengi walioishi vijijini. Ilitokea katika karne ya 5 KK tu ya kwamba wanamichezo kutoka Masedonia walikubaliwa kwenye Michezo ya Olimpiki..
Filippo II alibadilisha hali ya Masedonia kwa kuimarisha jeshi lake hasa kuanzisha mbinu mpya za kupanga wanajeshi katika vikosi vya phalanx vyenye mikuku mirefu sana na kuunda vikosi vya askari farasi wazito wailokingwa kwa nguo za chuma kifuani na kofia kinga. Kwa kutumia jeshi hili alishinda madola mengine ya Ugiriki na majirani upande wa kaskazini na kuupatia ufalme wake kipaumbele katika Ugiriki. Baada ya kuunganisha Ugiriki chini ya uongozi wake kwa upanga alilenga kushinda pia mioyo yao kwa kuanza vita dhidi ya Milki ya Uajemi iliyowahi kupigana vita na Wagiriki mara kadhaa. Alianza kutuma sehemu ya jeshi kwenda Asia Ndogo iliyokuwa wakati ule sehemu ya Milki ya Uajemi.
Kuna masimulizi mengi kuhusu utoto wa Aleksander ambayo mara nyingi ni hekaya zilizobuniwa baadaye. Hadithi moja inayokubaliwa na wanahistoria ni kuhusu Aleksader kijana wa miaka 10 aliyejipatia farasi iliyombeba baadaye hadi Uhindini. Katika simulizi hii mfalme alitembelewa na mtu aliyetaka kuuza farasi. Farasi moja aliyependeza hakuweza kupandwa na mtu yeyote na mfalme alimkataa. Hapo Aleksander aliomba ajaribu kumpanda akafaulu. Sababu yake ni Aleksander alitambua ya kwamba huyu farasi aligeuka ghafla akikiona kivuli chake wakati mtu alitaka kumpanda. Farasi alinunuliwa na Aleksander alimwita "Bukefalos" akamtumia katika miaka ijayo hadi Misri na Bara Hindi.
Filippo alimwajiri mwanafalsafa Aristoteli kuwa mwalimu wa Aleksander katika falsafa, sanaa na hisabati. Aristoteli alimpa mwanafunzi wake wa kifalme nakala ya muswada ya Ilias na Aleksander aliibeba kwenye kampeni zake za kijeshi. Aristoteli alidai kama sehemu ya malipo yake ya kwamba mji wake wa nyumbani uliowahi kuharibika vitani na Filippo kujengwa upya na raia wake waliowahi kuuzwa kama watumwa wanunuliwe na mfalme na kupewa uhuru.
Uhusiano baina ya kijana Alesander na babake ulikuwa baadaye na matatizo kutokana na husiano za kimapenzi za mfalme kando la mamake Aleksander.
Mfalme wa Masedonia (336 - 335 KK)
Mwaka 336 KK mfalme Filippo aliuawa na mlinzi wake. Aleksander kijana wa miaka 20 alitangaziwa mfalme mpya kwa msaada wa jemadari Antipater. Aliagiza kuuawa kwa maafisa wa babake waliosambaza uvumi kuwa Aleksander aliuwa ameshiriki jatika uuaji wa babake. Mwaka huohuo alikutana na mabalozi wa miji ya Ugiriki walioapa kumtii.
Mwaka 335 alipaswa kufanya vita na makabila ya kaskazini walioingizwa katika ufalme na babake na sasa waliona nafasi ya kuasi, akawashinda.
Wakati Aleksander alipigania vita katika kaskazini miji ya Wagiriki waliona nafasi ya kutafuta uhuru upya wakaasi. Wakazi wa Thebes waliwafukuza askari wa Kimakedinia katika mji wao. Aleksander alirudi Ugiriki moja kwa moja baada ya ushindi wake kwenye kaskazini akateka mji wa Thebes akaamuru nyumba zote zibomolewe isipokuwa hekalu na nyumba ya mshairi Pindar. Wakazi 6,000 walichinjwa na 30,000 kuuzwa kama watumwa.
Sasa miji mingine ya Ugriki ilishikwa na hofu na kusalimu amri. Aleksander aliwasamehe Wagiriki kwa sababu aliwahitaji kwa mipango yake ya vita dhidi ya Uajemi. Alithebitishwa kama kiongozi na jemadari mkuu wa shirikisho la Wagiriki.
Kampeni dhidi ya Uajemi (334–333 KK)
Wakati wa Aleksander Milki ya Uajemi ilikuwa milki iliyotawala eneo kubwa duniani. Wakati wa karne mbili zilizotangulia watawala wa Uajemi waliwahi kuvamia na kuteka Mesopotamia, Shamu, Palestina, Misri, Asia Ndogo pamoja na sehemu za Asia ya Kati. Walijaribu mara kadhaa kuvamia Ugiriki pia lakini waliweza kushindwa kwa matatizo. Katika Asia Ndogo walitawala miji minghi ya Kigiriki iliyokaa ng'ambo ya Bahari ya Aegean. Hivyo Filippo II aliandaa vita dhidi ya Uajemi kwa sababu alitaka kutumia vita dhidi ya maadui wa miaka mingi kuimarisha nafasi yake kati ya Wagiriki. Uvamizi wa kwanza wa Masedonia katika Asia Ndogo ulirudishwa nyuma na Waajemi.
Aleksander alivuka mlangobahari wa Dardaneli katika Mei 334 akiwa na jeshi la askari 35,000 Wamasedonia na Wagiriki. Alimwacha jemadari yake Antipater huko Ugiriki na askari 12,000. Mfalme wa Uajemi alikuwa Darios III aliyesita kumpa jemadari moja mamlaka ya vita akaacha kazi hii kwa makabaila Waajemi katika Asia ndogo. Upande wa Uajemi kulikuwa pia na jemadari Mgiriki Memnon aliyemhudumia mfalme wa Uajemi kama askari wa kukodiwa. Alishauri kutomshambulia Aleksander vikali badala yake kumvuta ndani ya Asia Ndogo na kuharibu akiba zote za chakula anakoenda. Lakini Wakubwa Waajemi walikataa wakatafuta mapigano.
Mkutano wa kwanza wa Aleksander na jeshi la Uajemi ulitokea kwenye Mapigano ya Granikos. Viongozi Waajemi walipanga jeshi lao vibaya wakapigwa na Wamasedonia.
Alesander aliendelea kupita kwenye miji ya pwani iliyokaliwa na Wagiriki na kumfungulia milango yao. Kwa njia hii alitaka kuondoa nafasi ya bandari kwa meli za nevi ya Waajemi zilizokuwa hatari kwa Ugiriki. Aleksander aliteua viongozi wenyeji kama maliwali wake katika majimbo ya Asia Ndogo na hivyo kuimarisha utawala wake.
Baada ya kumaliza miji ya pwani akaingingia ndani ya Asia Ndogo hadi Frygia. Hapa katika mji mkuu wa kale wa Gordion alikata fundo mashihuri wa Gordion. Kwenye ikulu ya kale mjini Gordion ilitunzwa gari la farasi la kale sana. Lilifungwa kwa kamba zilizopigwa fundo imara kupita kiasa. Ilisemekana kuna utabiri kuwa kama mtu angeweza uondoa fundo hili atakuwa mtawala juu ya Asia. Kutokana na hekaya ya kale Aleksander alitazama fundo akaiona gumu akatoa upanga wake na kuikata.
Kuelekea mwisho wa mwaka 333 Aleksander alipokwa habari kuwa mfalme wa Uajemi alikaribia Asia Ndogo kwa jeshi kubwa. Aleksander alipiga mbio kukutana naye. Kwenye mapigano ya Granikos mnamno 5 Novemba 333 majeshi ya Waajemi na Wagiriki yalikutana, tena ushindi ulikuwa upande wa Aleksander. Mfalme Dareios aliweza kukimbia kwa muda.
Mitazamo juu yake
Katika vitabu vya deuterokanoni vya Biblia anatajwa katika vitabu vya Wamakabayo kama mwanzilishi wa dola lililoeneza ustaarabu wa Kigiriki hata kuhatarisha imani ya Wayahudi na kuwadhulumu wakati wa mwandamizi wake Antioko Epifane wa Syria.
Katika kitabu cha Kizoroastria cha kipindi cha kati ya Uajemi kilichoitwa Arda Wiraz Nāmag Aleksander anajulikana kama “Aleksander aliyelaaniwa” kwa sababu alishinda milki ya Uajemi na aliangamiza mji mkuu wake ulioitwa Persepolis. Lakini katika habari za baadaye za Uajemi, mpaka Irani ya siku hizi, anaitwa Eskandar na hata alishangiliwa wakati Ukuta Mkuu wa Sadd-e Eskandar ulijengwa wakati wa Ufalme wa Parthia.
Pia anajulikana katika desturi za Mashariki ya Kati kama Dhul-Qarnayn kwa Kiarabu na Dul-Qarnayim kwa Kiyahudi na Kiaramu, yaani "mtu mwenye pembe mbili", huenda kwa sababu picha kwenye sarafu za wakati wa utawala wake ilimwonyesha kama anazo pembe mbili za kondoo dume za mungu Ammon wa Misri.
Jina lake kwa Kihindi ni Sikandar, neno ambalo ni sawa na “mtaalamu” au “mtu stadi.”
Marejeo
Matoleo ya matini za kale
.
Kujisomea juu ya Aleksander na dunia yake
Kujisomea zaidi
*
Viungo vya Nje
* .
Part 1, Part 2, Part 3, Part 4, Part 5, Part 6.
.
.
.
Ugiriki ya Kale
Watu wa Masedonia
Watu wa Biblia |
2659 | https://sw.wikipedia.org/wiki/Wolfgang%20Amadeus%20Mozart | Wolfgang Amadeus Mozart | Wolfgang Amadeus Mozart (Salzburg, 27 Januari 1756 – Vienna, 5 Disemba 1791) alikuwa mtunzi mashuhuri wa opera na mpigaji wa ajabu sana wa piano kutoka nchini Austria.
Licha ya kuwa na maisha mafupi (alifariki akiwa na umri wa miaka 35 tu), alitunga zaidi ya nyimbo 800 za kila aina, zikiwemo opera (muziki wenye hadithi) Don Giovanni na Die Zauberflöte (Filimbi ya Ajabu). Watu wanaamini kwamba Mozart ni moja kati ya watunzi bora wa muda wote wa nyimbo za Ulaya, ikimpelekea mtunzi mwenzake Joseph Haydn kuandika kuwa: "kizazi kingine hakitaona talanta kama yake tena kwa karne moja".
Kazi zake alizianza na minuet (dansi) aliyoitunga akiwa na umri wa miaka minne, na alizimalizia kwa kipande chake cha mwisho, Requiem, ambacho alikiacha hajakimaliza.
Maisha
Familia na miaka ya mwanzoni
Mozart alizaliwa katika familia ya wanamuziki. Baba yake, Leopold Mozart, alikuwa mpiga zeze na mtunzi mashuhuri ambaye alifanya kazi na Askofu mkuu wa Salzburg. Alikuwa na dada mkubwa, Maria Anna, aliyeitwa kwa jina la utani "Nannerl" (kulikuwa na ndugu wengine ambao walifariki wakiwa watoto).
Mozart alibatizwa asubuhi baada ya kuzaliwa kwake kwenye kanisa kuu la mjini Salzburg. Jina lake kamili kwa Kilatini lilikuwa “Joannes Chrysostomus Wolfgangus Theophilus Mozart”. Kwa kawaida alikuwa akifahamika kama “Wolfgang Amadeus Mozart”, na jina lake la utani lilikuwa “Wolfi”.
Nyumba alipozaliwa katika mtaa unaoitwa Getreidegasse, sasa hivi ni sehemu ya maonyesho ya Mozart.
Mozart alikuwa mtoto wa ajabu: tangu akiwa mdogo alikuwa na kipaji cha muziki ambacho si cha kawaida. Baba yake alimpa ala kadhaa ili amfundishe mwanawe kutunga muziki.
Wolfgang alijifunza kupiga kinanda akiwa na umri wa miaka mitatu, na baada ya muda mfupi akajifunza pia kupiga zeze na organo vilevile.
Kuna vipande viwili vifupi vya noti za piano alizotunga akiwa na umri wa miaka mitano, lakini ziliandikwa kwa mwandiko wa baba yake, hivyo si rahisi kusema kiasi cha msaada alioweza kuupata.
Baadaye baba yake akaanza kumruhusu mtoto wake, na kumfanya aanze kupiga kazi kwenye kumbi huku kukiwa na watu muhimu kibao mbele yake. Siku hizi hili linaweza kuitwa “ukandamizaji” wa watoto wenye vipaji, lakini miaka hiyo watu walikuwa hawaoni tatizo kumwachia mtoto atumike kwa namna hii. Inaonekana kwamba hili halikumwathiri kabisa, na hivyo akajikuta anakua akiwa mtunzi mkubwa kama vile alivyostahili kuwa.
Mozart alianza kupiga kwenye umma mjini Salzburg alipokuwa na umri wa miaka mitano, halafu akachukuliwa na kuelekea jijini Vienna akiwa na umri wa miaka sita.
Pia aliwahi kupiga mjini Linz na Pressburg (leo hii inaitwa Bratislava). Aliwahi kupiga mara mbili mbele ya malkia Maria Theresa wa Austria. Katika konseti hili alipiga nyimbo ambazo hata watu wazima wanaweza kuzicheza, na muziki ambao watu hawakuwahi kuusikia. Alikuwa akibuni mitindo na kuicheza huku akiwa amevaa kinanda, au akiwa hatazami mikono yake inapiga wapi na akipitisha mikono huku na huku. Pia alitengeneza miziki ambayo inafuata milio ya vitu vingine na alikuwa akiziweka mbeleni kwake.
Watu wengi walimsikia kijana huyu mashuhuri na kuandika habari zake na ndiyo maana hadi leo hii tunajua mengi yaliyotokea. Pia inajulikana kwamba alikuwa anaweza kukumbuka noti za muziki aliotunga akizichungulia mara moja tu.
Safari za kwanza nchi za nje
Kwa muda mfupi Mozart akawa anasafiri nchi za nje kwa shughuli za kimuziki. Aliwahi kutumbuiza Munich, Prague, Paris, The Hague na London. Huko mjini London, alipiga mbele ya mfalme George III na kubahatika kukutana na mtunzi mmoja aitwaye Johann Christian Bach, mmoja kati ya watoto wa Johann Sebastian Bach. Alipenda sana muziki wa Christian Bach na hata akaamua kufanya pamoja naye kazi ya muziki.
Mnamo mwaka 1767 alikuwa zake mjini Vienna tena ambapo alipata ugonjwa wa ndui, lakini alipona, na baba yake aliona hili kama ni dalili kutoka kwa Mungu kwamba mtoto wake atakuwa salama.
Baada ya hapo akaenda nchini Italia ambapo alipata kusikia miziki ya watunzi wengine wengi wa Kiitalia. Watunzi hao ni pamoja na Gregorio Allegri ambaye aliandika wimbo Miserere ambao uliandikwa kwa ajili ya Papa na kwa kuimbiwa na kwaya nzima ya Basilika la Mt. Petro (Vatikani).
Katika tungo hizo, hakuna mtu yeyote aliyeruhusiwa kuona kilichoandikwa kwenye muziki huo, hivyo hakukuwa na mtu mwingine aliyeweza kuziimba katika kwaya. Cha kushangaza Mozart alizisikia mara moja tu na kukaa chini na kuzichezea kwa kutumia kumbukumbu yake tu!
Alikutana na Papa na kupewa naye knighthood ya Order of the Golden Spur.
Mnamo mwaka 1777, alikwenda safari akiwa na mama yake.
Huko Mannheim akatokea kumpenda msichana mmoja aliyeitwa Aloysia Weber. Alikuwa na umri wa miaka 16 tu na alikuwa akisomea kuimba. Mozart akataka amchukue kisha aende naye Italia ili amfanye maarufu, lakini baba yake akamwandikia barua kali ya mkwara wa kumtaka aache kufikiria huo upuuzi.
Kunako 1778, Mozart na mama yake walikuwa mjini Paris, lakini wakiwa huko mama akafariki dunia.
Mozart mjini Vienna
Mozart aliandika opera ndogondogo kadhaa akiwa bwana mdogo, lakini opera yake ya kwanza na muhimu ilikuwa Idomeneo, ambayo ilianza kutumbuizwa mjini Munich mnamo 1780.
Mwaka uliofuatia akaenda zake Vienna. Lakini muda huo alikuwa akifanya kazi, kama baba yake, kwa Askofu Mkuu wa Salzburg. Aliporudi tena Salzburg akalumbana na Askofu Mkuu, kitendo ambacho kilipelekea kumfanya atimuliwe mbali. Mozart akarudi tena mjini Vienna ambapo alitumia maisha yake yote yaliyombakia.
Mnamo mwaka 1782, alimwoa Constanze Weber, mmoja kati ya wadogo watatu wa Aloysia (ambaye kwa wakati huo alikuwa ameolewa na mtu mwingine). Walibarikiwa kupata watoto saba, lakini kwa bahati mbaya watano kati yao walikufa wakiwa bado wadogo. Baba yake Mozart hakupitisha ndoa hiyo. Constanze alikuwa mke mpendwa, lakini, kama Mozart, hakuwa mzuri sana katika suala la kutafuta fedha, hivyo mara nyingi walikuwa maskini.
Mwaka huohuo 1782, Mozart akatunga opera nyingine iliyompa mafanikio makubwa kabisa: Die Entführung aus dem Serail ("Kutekwa nyara kutoka Seraglio"). Ni hadithi moja maarufu inayoelezea kwamba, baada ya mtawala kusikia opera, akamwuliza Mozart kama kulikuwa na “noti nyingi?”. Mozart akamjibu yule mtawala: “Zipo kiasi cha zitakazotakikana, Mtukufu.”
Tangu hapo, Mozart akaanza kutumbuiza katika makonseti mfululizo akipiga piano yake mwenyewe, iliyokuwa ikielekezwa kutoka kwenye kinanda.
Katika safari zake akapata kukutana na mtunzi mwenzi Joseph Haydn na hao watu wawili wakawa marafiki wakubwa; mara nyingi walipiga pamoja kwenye string quartet. Siku moja Haydn aliyasema haya kwa Leopold Mozart: "Mbele ya Mungu na nikiwa msemakweli ni kwamba mtoto wako ni mtunzi mkubwa anayejulikana nami kibinafsi au kijina. Ana ladha, na cha zaidi ni kwamba, mtu mwenye uelewa mkubwa katika utunzi."
Mozart alikuwa mwanachama wa Masonic Lodge kama alivyokuwa Haydn, na alitengeneza kazi kadhaa kwa ajili yake.
.
Mozart huko Prague
Baada ya muda fulani watazamaji wengi wa mjini Vienna hawakuwa wakimwunga mkono sana Mozart, hivyo mara nyingi alienda zake mjini Prague mahali ambapo washabiki wengi walikuwa wakimpenda. Opera yake Ndoa ya Figaro ilikuwa maarufu sana kule, na mwaka 1787 akatumbuiza kwa mara ya kwanza opera yake Don Giovanni.
Kuumwa na kufa kwake
Kuna hadithi chungu nzima zinazohusu ugonjwa wa mwisho na kifo cha Mozart, na si rahisi kuwa na hakika ya kipi hasa kilitokea.
Alikuwa akifanya kazi kwenye opera The Magic Flute ambayo ni moja kati ya kazi zake kubwa na ni maarufu sana hadi leo hii. Opera hiyo iliandikwa kwa Kijerumani, na si kwa Kiitalia, kama ilivyo kwa opera zake nyingine nyingi. Katika hali nyingine ipo kama Kiingereza hivi pantomime.
Wakati huohuo aliokuwa akifanya kazi hii akaombwa na mtu mmoja atunge kwa siri requiem (maombi kwa ajili ya marehemu). Pia akaombwa atunge opera ya Kiitalia La Clemenza di Tito. Hii iliimbwa mjini Prague wakati wa Septemba mwaka 1791. Mwishoni kabisa mwa mwezi huo The Magic Flute ilipigwa kwa mara ya kwanza. Baada ya hapo Mozart akawa anashughulikia vilivyo Requiem.
Alipata kugundua kwamba tayari yu mgonjwa sana, na kwa maana hiyo ile requiem ilikuwa kwa ajili yake mwenyewe. Alikufa kabla hajaweza kuimaliza. Constanze akamwomba mtunzi mwingine, aliyeitwa Franz Xaver Süssmayr, kuimalizia kazi. Hadi leo hii hatuna hakika ni kipi kidogo alichoongezea Süssmayr, lakini yamkini karibu muziki wote ulikuwa kazi ya Mozart mwenyewe.
Mozart alizikwa kwenye kaburi lisilojulikana kwa sababu kulikuwa hakuna fedha za kutayarishia mazishi mazuri.
Muziki wa Mozart
Muziki wa Mozart, kama ule wa Joseph Haydn, ni muziki mashuhuri sana unaojulikana kama Staili ya klasiki. Wakati huo alipoanza kutunga, kipindi cha muziki wa Baroque kilikuwa kinaelekea ukingoni. Ladha za muziki zilianza kupatikana katika muziki. Mozart alikuwa mtunzi wa kwanza kutunga muziki wa kutumia piano, kifaa pekee kilichokuwa kinakuja kuwa maarufu.
Alianza karibu kila aina ya muziki: symphonies, operas, solo concertos, chamber music, hasa string quartets na string quintets, na piano sonata. Pia, aliandika miziki kibao ya kidini, ikiwemo mass, na vilevile miziki mashuhuri kama vile dansi, divertimenti na serenade.
Marejeo
Kujisomea zaidi
Viungo vya Nje
Salzburg Mozarteum Foundation
Chronological-Thematic Catalog
Digitized, scanned material (books, sheet music)
"Mozart" Titles; Mozart as author from archive.org
"Mozart" Titles; Mozart as author from books.google.com
Digital Mozart Edition (Internationale Stiftung Mozarteum)
"Mozart" titles from Gallica
From the British Library
Mozart's Thematic Catalogue (view with "Turning the Pages")
Mozart's Musical Diary
Background information on Mozart and the Thematic Catalogue
Letters of Leopold Mozart und Wolfgang Amadeus Mozart (Badische Landesbibliothek)
Muziki ya kuchapishwa
Complete sheetmusic (scores) from the Neue Mozart-Ausgabe (Internationale Stiftung Mozarteum)
"Mozart" Titles from the Munich Digitisation Centre (MDZ)
"Mozart" Titles from the University of Rochester
Free typeset sheet music of Mozart's works from Cantorion.org
Watunzi wa Austria
Waliozaliwa 1756
Waliofariki 1791 |
2660 | https://sw.wikipedia.org/wiki/Sokrates | Sokrates | Sokrates (, 470 KK – 399 KK) alikuwa mwanafalsafa Mgiriki (mtu wa Athens).
Nje ya falsafa, anajulikana hasa kwa kifo chake. Alifariki kutokana na kunywa sumu baada iliyokuwa adhabu yake kwa kupatikana na hatia katika mahakama ya watu wa Athens. Ilidaiwa kwamba mafunzo yake yaliingilia dini ya mji wa Athens na kupotosha vijana wake. Ingawa alipewa nafasi kutoroka ili kuepukana na hukumu yake na kwenda uhamishoni, Sokrates alichagua kunywa sumu hiyo kwa sababu alikuwa amekubali kwa hiari yake afuate sheria za Athens, akaamini kwamba angalikwepa hukumu yake angaliuaibisha mkataba huo.
Maarifa mengi kuhusu Sokrates yametokea katika majadiliano yaliyoandikwa na Plato, mwanafunzi wake na mwanafalsafa, maandiko ya Zenephon, mtu wa rika lake, Aristofanes, na Aristotle. Kuna matatizo katika maandiko yanayomhusu Sokrates, hivyo si vyema kutegemea chanzo kimoja tu. Ukitazama mambo yanayofanana baina ya maandiko, ukaachilia mbali mambo yanayofikiriwa kuongezwa na mwandishi, Sokrates mwenyewe ataonekana.
Tazama pia
Pithagoras
Marejeo
Watu wa Ugiriki ya Kale
Wanafalsafa wa Ugiriki ya Kale |
2661 | https://sw.wikipedia.org/wiki/Chingis%20Khan | Chingis Khan | Chingis Khan (pia: Genghis Khan; takriban 1162 – 18 Agosti 1227) alikuwa kiongozi wa Wamongolia aliyeunda Milki ya Wamongolia iliyoendelea kutawala eneo kubwa kuanzia China pamoja na Asia ya Kati hadi Urusi na Mashariki ya Kati.
Kuunganisha makabila ya Wamongolia
Alizaliwa kwa jina la Temujin kama mtoto wa chifu wa kabila la Kimongolia. Wakati ule Wamongolia walikuwa wafugaji wahamaji walioishi kaskazini mwa nchi ya Mongolia ya leo. Walikuwa na makabila mengi yaliyoendelea kupigana kwa vita. Temujin alishiriki katika vita vingi akaendelea kuunganisha makabila mbalimbali. Tangu mwaka 1201 alikuwa na nguvu ya kutosha akashambulia mataifa ya jirani kama Watartari waliowahi kumwua baba yake akawashinda. Mwaka 1206 Temujin aliitisha mkutano wa viongozi wote wa Wamongolia waliomkubalia kama kiongozi mkuu na kumpa cheo cha "Chingis Khan" yaani mtawala mkubwa.
Sheria za kimaandishi
Maazimio ya mkutano yalianzisha dola jipya ambamo Temujin alikuwa mtawala pekee mwenye madaraka ya kutunga sheria. Alitawala kwa msaada wa halmashauri iliyokuwa na mama yake, kaka yake na wana wake. Temujin alimwagiza mwana wake aliyejua mwandishi kuandika sheria zote za kale zilizohifadhiwa kwa kumbukumbu tu katika kitabu pamoja na amri na sheria mpya alizoendelea kutangaza. Nakala za kitabu hicho zilitumwa katika pande zote za milki yake. Sheria hizo zilimaliza utawala wa machifu waliowahi kuamua mambo kufuatana na hiari zao.
Jeshi la kudumu
Temujin aliendelea kuanzisha jeshi kwa kutangaza sheria kuwa kila Mmongolia alipaswa kuwa mwanajeshi. Aliweza kuzawadia askari wake kwa mali zilizotekwa vitani. Yeye mwenyewe aliteua viongozi waliosimamia vikosi vya wanajeshi 1,000. Hapo hakuteua tena ndugu zake bali aliwachagua viongozi hao kulingana na uwezo na uaminifu.
Mwenyewe alikuwa na kikosi cha ulinzi wake wa wanajeshi wateule 10,000.
Utawala
Kazi kubwa ya Temujin ilikuwa kujenga umoja na nidhamu. Wamogolia walizoea kuungana kwa vita lakini kuacha maungano na kufarakana kufuatana na hiari za machifu. Kwa kuunda jeshi la pamoja Temujin alikuwa na chombo cha kuunganisha makabila kwa njia ya kudumu kwa sababu machifu wa kale hawakuwa na nafasi tena katika muundo huo wakapungukiwa umuhimu.
Baada ya kutwaa milki za majirani alipata pia maafisa Wachina hasa waliokuwa na maarifa ya utawala, hivyo aliweza kuanzisha utaratibu wa kodi na huduma.
Mwenyewe hakujua kuandika wala kusoma lakini alielewa umuhimu wa maandiko akaamuru kutungwa kwa mwandiko maalumu kwa ajili ya lugha ya Kimongolia.
Baada ya kuimarisha utawala wake kati ya China na Bahari ya Kaspi alijenga mji mkuu mpya wa Karakorum uliokuwa mji wa kwanza wa kudumu wa Mongolia. Kwa kazi kama utawala, biashara na ufundi alichukua watu kutoka sehemu mbalimbali za milki yake; alitambua ya kwamba Wamongolia wenyewe walizoea ufugaji na vita tu kwa hiyo alitegemea wafanyabiashara Waislamu Waturuki na Waajemi, maafisa wa utawala na mafundi Wachina na wataalamu Wakristo.
Upanuzi
Baada ya kuunganisha makabila ya wafugaji Temujin aliongoza jeshi lake dhidi ya milki ya China katika kusini. Kuanzia mwaka 1211 alivuka ukuta mkubwa wa China kwa jeshi la askari 100,000. Mwaka 1215 alitwaa Beijing na kuanzia 1219 hata milki ya Korea ilianza kumlipia hongo.
Mwaka 1218 kulitokea matatizo na majirani wa Khorezmu upande wa magharibi; msafara wa Kimongolia uliwahi kushambuliwa na mabalozi waliotumwa huku kupeleleza hali waliuawa. Kwa hiyo Temujin aliitisha mkutano wa viongozi wa milki yake wakaamua kushambulia Khorezmu. Mkutano uleule ulimkubali pia mwana wa tatu Ugedai kama mrithi wa Temujin atakayemfuata kama Khan mkuu.
Miaka 1219/1220 Wamongolia walimshinda mfalme wa Khorezmu wakaangamiza miji ya ufalme huu na kuua watu wengi. Vikosi vya jeshi hilo viliendelea upande wa magharibi na kuangamiza nchi za Warusi na sehemu za Kaukazi.
Kifo na urithi
Mwaka 1227 Chingis Khan alikufa akiwa mzee; wengine husema ya kwamba sababu ya kifo ilikuwa anguko kutoka juu ya farasi; wengine husema ya kwamba binti wa mfalme aliyeuawa na Temujin alilipiza kisasi kwa kumchoma kwa kisu.
Kaburi lake lilifichwa na walinzi wake kufuatana na desturi ya Wamongolia haijajulikana hadi leo. Inasemekana ya kwamba wapandafarasi 1,000 walikanyaga sehemu ya kaburi kwa miguu ya farasi zao halafu waliuawa wenyewe baada ya kuleta taarifa ya kwamba walitimiza kazi ya kumzika Chingis Khan.
Wafuasi wake waliendela kupanua milki. China yote pamoja na Urusi zilikuwa majimbo ya milki ya Wamongolia nayo ilikuwa milki kubwa katika historia ya dunia.
Kwa watu wengi Chingis Khan ni sawa na ushindi katili na wa kinyama. Lakhi za watu waliuawa na wanajeshi wake. Aliposhinda taifa la Watartari aliamuru watu wote wenye urefu juu ya futi nne wauawe yaani watu wazima wote. Wamongolia siku hizi wanamwona kama Baba wa Taifa lao. Alitumia miaka mingi kuunganisha na kueneza makabila ya watu wahamaji wa Mongolia.
Baadhi ya wanahistoria wanasema kwamba alikuwa na kichwa kizuri cha kijeshi kuliko karibu watu wote wengine katika historia ya dunia.
Viungo vya nje
Tovuti mbalimbali zenye habari kuhusu Genghis Khan
Genghis Khan
Watawala wa Mongolia |
2665 | https://sw.wikipedia.org/wiki/Visiwa%20vya%20Kanari | Visiwa vya Kanari | Visiwa vya Kanari (kwa Kihispania: Islas Canarias) ni funguvisiwa la Afrika ya Kaskazini katika bahari ya Atlantiki. Viko baharini km 150 magharibi kwa Moroko. Umbali na Hispania ni masaa mawili kwa ndege.
Visiwa vikubwa ni saba:
El Hierro, La Gomera, La Palma na Tenerife ambavyo vinaunda mkoa wa Santa Cruz de Tenerife,
halafu Gran Canaria, Fuerteventura na Lanzarote ambavyo vinaunda mkoa wa Las Palmas,
tena kuna visiwa vidogo sita vya Alegranza, Kisiwa cha Lobos, La Graciosa, Montaña Clara, Roque del Este na Roque del Oeste, vyote vya mkoa wa Las Palmas.
Utawala
Kisiasa visiwa hivyo ni kati ya maeneo ya kujitawala ndani ya ufalme wa Hispania.
Miji mikubwa ni Las Palmas de Gran Canaria (wakazi 378.628), Santa Cruz de Tenerife (wakazi 221.567), San Cristóbal de la Laguna (wakazi 141.627), Telde (wakazi 96.547) na Arona (79.377).
Miji mikuu ni Santa Cruz de Tenerife na Las Palmas de Gran Canaria. Makao ya mkuu wa serikali ya eneo huhamahama kati ya miji hiyo miwili kila baada ya miaka minne.
Wakazi
Jumla ya wakazi, kufuatana na sensa ya mwaka 2005 ni 1,968,280. Mkoa wa Las Palmas una wakazi 1.011.928 katika tarafa 33, mkoa wa Santa Cruz de Tenerife una watu 956.352 katika tarafa 52.
Idadi ya wakazi wa visiwa vikubwa ni kama ifuatayo:
Tenerife - 906.854
Gran Canaria - 802.247
Lanzarote - 123.039
Fuerteventura - 86.642
La Palma - 85.252
La Gomera - 21.746
El Hierro - 10.477
Karibu wenyeji wote ni Wakristo wa Kanisa Katoliki.
Historia
Visiwa vya Kanari vilitembelewa zamani na wasafiri Wafinisia, Wagiriki na Waroma, baadaye na Waarabu. Katika Ulaya visiwa vilisahauliwa hadi mwaka 1400 hivi.
Visiwa vilikaliwa na wazawa walioitwa Guancha na Wahispania walipofika Kanari. Hakuna uhakika kuhusu asili yao. Wataalamu wengi hufikiri walikuwa Waberber. Wengine husema walikuwa wafungwa walioachiwa huru visiwani wakati wa Dola la Roma.
Wakati wa kufika kwa Wahispania kuanzia mwaka 1400 walikuwa na utamaduni bila chuma; wanasemekana hawakujua usafiri wa bahari.
Katika muda wa karne moja Wahispania walivamia visiwa na kukandamiza utamaduni wa wenyeji. Lugha yao imekwisha kabisa ingawa kuna bado majina ya mahali visiwani kutokana na lugha ya Kiguancha.
Baada ya Wahispania kufika Amerika, Las Palmas ilikuwa bandari muhimu ya safari za Atlantiki.
Uchumi
Kutokana na uzuri wa nchi na hali ya hewa ambayo ni poa mwaka wote utalii umekuwa nguzo ya uchumi wa visiwa vya Kanari pamoja na kilimo cha mazao ya biashara yanayopelekwa Ulaya, hasa ndizi na tumbaku.
Picha
Hispania
Kanari
Visiwa vya Afrika
Visiwa vya Atlantiki
Visiwa vya Hispania
K |
2668 | https://sw.wikipedia.org/wiki/Benin | Benin | Jamhuri ya Benin ni nchi huru katika Afrika ya Magharibi. Awali iliitwa Dahomey.
Inapakana na Bahari ya Atlantiki upande wa Kusini, nchi ya Togo upande wa Magharibi, nchi ya Nigeria upande wa Mashariki na nchi za Burkina Faso na Niger upande wa Kaskazini.
Haihusiani na Mji wa Benin (Benin City) wala na Ufalme wa Benin wa karne ya 19.
Jiografia
Nchi ya Benin iko kati ya Mto wa Niger upande wa Kaskazini na Bahari ya Atlantiki upande wa Kusini. Haina milima mirefu.
Idadi kubwa ya watu wanaishi katika tambarare za Kusini ambapo miji mikubwa ya Benin iko, ikiwa ni pamoja na mji mkuu, Porto Novo, na mji mkubwa zaidi, Cotonou. Sehemu za Kaskazini ni kavu hasa.
Nchi ya Benin inapata majira mawili ya mvua, Aprili-Julai na Septemba-Novemba. Pia kuanzia mwezi Desemba, kuna upepo ulioitwa harmattan, nao huleta vumbi na baridi wakati wa usiku.
Historia
Historia ya awali
Ufalme wa Dahomey
Ufalme wa Dahomey ulianzishwa katika nchi ya kisasa ya Benin.
Katika karne ya 17, ufalme huo uliotawaliwa na oba (ni cheo cha mfalme wake) ulienea sehemu kubwa ya Afrika ya Magharibi.
Dahomey ilianzishwa na Waaja baada ya uhamisho wao kutoka Togo kuja Benin ya leo. Jina la Dahomey linasemekana kuwa limetokana na neno la Kifon la "dan" lenye maana ya "nyoka" - dokezo la ibada ya nyoka kusini mwa nchi.
Jina la mfalme wa kwanza ni Do Aklin aliyekuwa mmoja wa wana watatu wa mfalme wa Ardra waliogawanya ufalme kati yao mnamo 1625 BK. Do Aklin aliunda mji wa Abomey ukawa mji mkuu wa Dahomey.
Waaja wa Abomey walichanganyikana na wenyeji wakawa kabila jipya la Wafon au Wadahomey. Waliratibu ufalme wao kwa kuupa serikali ya mfalme mwenye nguvu, wakaunda jeshi la kudumu.
Hasa mfalme Wegbadja aliweka utaratibu kwa vizazi vilivyofuata: mfalme alikuwa mtawala mkuu, mkoani au majimboni hapana watawala wa kieneo bali watumishi wake tu.
Ardhi yote ilitazamwa kuwa mali ya mfalme mwenyewe, mafundisho yaliyohakikisha malipo ya kodi kutoka kwa wakulima waliokubali ya kwamba nchi waliyoilima ni mali ya mfalme.
Mamlaka ya mfalme yalihakikisha nguvu ya Dahomey katika mazingira yake. Jeshi la kudumu lilimpatia chombo muhimu. Ndani ya jeshi hilo kulikuwa na kikosi kimoja cha pekee ambacho kilikuwa kikosi cha wanawake.
Wasafiri wa Ulaya walikiita kikosi hiki "Waamazoni" kutokana na askari wa kike katika masimulizi ya Wagiriki wa Kale.
Wegbadja na wafuasi wake walikaza pia umuhimu wa ibada za pamoja. Wafalme wenyewe na mizimu yao walipewa nafasi muhimu. Sadaka zilienda na kila nafasi, hasa sadaka kwa mizimu ya wafalme.
Dahomey na biashara ya watumwa
Kulikuwa na utajiri mkubwa kwa sababu ya kufanya biashara na Wazungu, hasa Wareno na Waholanzi waliofika kuanzia mwisho wa karne ya 15.
Ufalme uliongezeka nguvu ya kiuchumi hasa kutokana na biashara ya watumwa. Kupaa kwa nguvu ya Dahomey kulikwenda sambamba na kuenea kwa wafanyabiashara Wazungu kwenye pwani za Afrika ya Magharibi walionunua watumwa kwa ajili ya safari ya Marekani, wakiuza silaha na bidhaa kutoka Ulaya.
Katika karne tatu za historia yake Dahomey ilikuwa kati ya wafanyabiashara wakuu wa watumwa. Pwani ya Benin ya leo ilijulikana kama Pwani ya Watumwa.
Jeshi la Dahomey lilikuwa na bunduki zilizonunuliwa kwa Wazungu wakiwauzia watumwa; silaha hizo zilitumika kwa ajili ya kupiga vita dhidi ya majirani na kujipatia wafungwa waliouzwa kama watumwa. Mapato kutoka biashara hiyo yaliwezesha wafalme wa Dahomey kununua silaha mpya.
Biashara ya watumwa iliendelea kwa karne tatu mpaka mwaka wa 1885.
Chini ya Wafaransa
Kuanzia karne ya 18, ufalme wa Dahomey ulidhoofika mpaka Ufaransa uliweza kuuvamia mwaka wa 1892. Dahomey ikawa chini ya ukoloni wa Ufaransa kuanzia mwaka wa 1899 hadi ilipopata tena uhuru tarehe 1 Agosti 1960.
Baada ya uhuru
Mpaka mwaka wa 1972 makundi mbalimbali walipigana vita, hatimaye Wakomunisti walianza kutawala chini ya kiongozi wao Mathieu Kérékou.
Hapo nchi ilipewa jina jipya, yaani Jamhuri ya Watu wa Benin, mwaka wa 1975 hadi 1991.
Tangu miaka ya 1980 nchi ilifuata mfumo wa soko huria. Kérékou alikuwa Rais hadi 1991, halafu tena miaka 1996-2006.
Katika uchaguzi wa Machi 2006, Yayi Boni alipata urais aliouanza tarehe 6 Aprili 2006.
Siasa
Bunge la Benin lina viti 83. Huchaguliwa kila mwaka wa nne.
Rais ni mkuu wa serikali na wa nchi, naye huchaguliwa kila mwaka wa tano. Mgombea urais anatakiwa asiwe na umri wa miaka zaidi ya sabini.
Mikoa
Kuna mikoa 12, nayo ni:
Alibori
Atakora
Atlantique
Borgou
Collines
Donga
Kouffo
Littoral
Mono
Ouémé
Plateau
Zou
Watu
Kuna makabila mbalimbali ambayo watu wake wanaongea lugha tofauti sana, k.m. Kihausa, lugha za Kisonghai, lugha za Kimande na lugha za Kifula.
Kabila kubwa kabisa ni lile la Wafon (39.2%).
Lugha rasmi ni Kifaransa.
Upande wa dini, Wakristo ni 42.8% (Wakatoliki 27.1%, halafu madhehebu mengi ya Uprotestanti). Waislamu ni 24.4%. Wafuasi wa dini asilia za Kiafrika 23.3% (hasa Vodun 17.3%). Asilimia 6.5 hawana dini yoyote.
Uchumi
Uchumi wa Benin hauna nguvu sana, na hutegemea hasa kilimo, mazao ya pamba na biashara ndogondogo.
Tazama pia
Orodha ya lugha za Benin
Orodha ya nchi kufuatana na wakazi
Orodha ya nchi za Afrika kulingana na idadi ya watu
Orodha ya nchi za Afrika kulingana na msongamano wa watu
Orodha ya nchi za Afrika kulingana na pato la taifa
Demografia ya Afrika
Marejeo
Adam, Kolawolé Sikirou and Michel Boko (1983), Le Bénin. SODIMAS, Cotonou and EDICEF, Paris.
Viungo ya nje
Tovuti rasmi ya Jamhuri ya Benin
Ubalozi wa Benin nchini Marekano
allAfrica - Habari za Benin
L'Araignée (Kifaransa)
Allafrica news - Benin
benininfo Bénin Info (Kifaransa)
sonagnon.net (Kifaransa)
Le Matinal
LC2 international TV (Live TV )
La Tribune de la capitale (Kifaransa)
Country Study: Benin
CIA World Factbook - Benin
MBendi - Information for Africa
US State Department - Benin
Columbia University Libraries - Benin
Open Directory Project - Benin
Stanford University - Afrika Kusini mwa Sahara: Benin
Yahoo! - Benin
IT Consulting and certification (Kifaransa)
Nchi za Afrika
Umoja wa Afrika
Nchi zinazotumia lugha ya Kifaransa |
2670 | https://sw.wikipedia.org/wiki/Atlantiki | Atlantiki | Atlantiki ni bahari kubwa inayotenganisha Amerika upande wa magharibi na Afrika na Ulaya upande wa mashariki. Eneo lake ni kilometa za mraba 106,200,000 au sehemu ya tano ya uso wa dunia pamoja na bahari za pembeni kama bahari ya Baltiki na Mediteranea. Hivyo ni bahari kubwa ya pili duniani baada ya Pasifiki. Bila bahari hizi za pembeni eneo lake ni kilometa za mraba 82,400,000.
Beseni yake ina umbo kama "S". Kina ya wastani ni mita 3,332; kina kikubwa katika mfereji wa Puerto Rico kinafikia mita 8,605. Upana wa bahari ni kati ya km 2,648 kati ya Brazil na Liberia hadi km 4,830 kati ya Marekani na Afrika ya Kaskazini.
Kuna ghuba nyingi pamoja na bahari za pembeni. Atlantiki inabadilishana maji yake na Pasifiki na Bahari Hindi hasa kusini ya mabara ya Afrika na Amerika ya Kusini.
Jiografia ya Atlantiki
Atlantiki inafunika sehemu za mabamba ya gandunia ya Amerika ya Kaskazini, Amerika ya Kusini, Karibi, Afrika na Ulaya-Asia. Yanapokutana katika ya beseni uko mgongo kati wa Atlantiki ambao ni safu ya milima chini ya bahari. Mahali pachache inafikia hadi uwiano wa bahari na kuonekana kama visiwa.
Visiwa na funguvisiwa za Atlantiki
Visiwa vikubwa ni (vyenye alama ya * ni sehemu ya safu ya mgongo kati wa Atlantiki):
Greenland, *Iceland, Britania (Uingereza), Ueire (Ireland), Kuba, Newfoundland
Funguvisiwa muhimu ni:
visiwa vya Faroe, visiwa vya *Azori, visiwa vya Madeira, visiwa vya Kanari, visiwa vya Cabo Verde, visiwa vya Karibi (pamoja na Kuba), visiwa vya Britania (pamoja na Uingereza na Ueire - Ireland, visiwa vya *Bermudas na vingine.
Mikondo ya bahari
Mikondo ya Atlantiki inatawala hali ya hewa katika nchi zinazoongozana bahari. Kati ya mikondo hizi ni mkondo wa ghuba la Mexiko kutoka eneo la visiwa vya Karibi ukivuka Atlantiki na kubeba maji ya moto (ambayo bado ni vuguvugu kiasi wakati wa baridi) hadi pwani la Ulaya. Mkondo huu umesababisha ya kwamba sehemu kubwa ya Ulaya ina hali ya hewa ya wastani bila joto au baridi kali mno na mvua nyingi hivyo kuhakikisha rutuba ya bara. Bandari za Ulaya hubaki bila barafu hadi kaskazini kabisa.
Vilevile mkondo baridi wa Benguela kutoka Antaktika hubeba maji baridi kwa pwani za Afrika ya Kusini-Magharibi na kusababisha kutokea kwa jangwa la Namib.
Kwa ujumla mikondo katika Atlantiki ya kaskazini hufuata mwendo wa saa, mikondo ya Atlantiki ya kusini huzunguka kinyume cha mwendo wa saa.
Bahari za pembeni
Atlantiki
Bahari |
2673 | https://sw.wikipedia.org/wiki/Bahari | Bahari | Bahari ni eneo kubwa lenye maji ya chumvi. Katika Kiswahili cha kila siku neno hili hutumiwa pia kwa kutaja magimba madogo zaidi ya maji kama vile ziwa.
Kwa maana ya kijiografia bahari hasa ni bahari kuu ya dunia (kwa Kiingereza ocean) yaani maeneo makubwa ya maji ya chumvi ambayo ni kama gimba moja. Bahari kuu ya dunia inafunika asilimia 71 za uso wa dunia.
Katika matumizi ya kawaida, neno "bahari" humaanisha pia eneo la pekee ambalo ni sehemu ya bahari kuu inayogawiwa na mabara katika pande tatu kubwa:
Bahari ya Pasifiki,
Bahari ya Atlantiki na
Bahari Hindi.
Wataalamu mara nyingi huhesabu maeneo karibu na ncha ya kaskazini na ncha ya kusini ya dunia kama bahari kubwa ya nne na ya tano yaani
Bahari ya Aktika na
Bahari ya Antaktika.
Tena neno "bahari" linatumika pia kwa maeneo ambayo ni bahari za pembeni za bahari tatu kubwa kama vile Mediteranea, Baltiki.
Bahari ni muhimu sana kwa ajili ya maisha na hali ya hewa duniani. Bahari zinashika asilimia 96.5 za maji yote ya dunia. Maji ya bahari yana takriban asilimia 3.5 za chumvi ndani yake. Kiwango hiki hutofautiana kidogo katika sehemu mbalimbali: kutokana na uvukizaji mkubwa penye joto kwa matumizi ya binadamu hata kwa matumizi ya mimea na wanyama wa nchi kavu haifai. Lakini bahari pia ni chanzo cha mvua kwa sababu mawingu hutokea hasa juu ya bahari. Katika mwendo wa uvukizaji, chumvi inabaki na mvuke unapaa bila chumvi ndani yake kuwa mawingu na kurudi katika mwendo wa usimbishaji. Usimbishaji unaleta maji yanayojaza mito na maziwa hata akiba za maji chini ya ardhi.
Tangu zamani bahari ni njia kuu za mawasiliano ya kimataifa. Hadi leo asilimia 92 ya mizigo yote hubebwa kwa meli baharini kati ya bandari.
Bahari
Jiografia |
2674 | https://sw.wikipedia.org/wiki/Mita | Mita | Mita (pia: meta) ni kipimo cha urefu ambacho kimekuwa kipimo sanifu cha kimataifa.
Neno limetokana na Kigiriki μέτρον/métron (kipimo, pia chombo cha kupimia), kwa kupitia Kiingereza "metre, meter".
Kutokana na maana hiyo "mita" inataja pia mitambo ya kupima maji, umeme na kadhalika. Hapo matumizi ya Kiswahili yanafanana na ya Kiingereza "metre".
Mita ya asili
Mita imeundwa kama kipimo wakati wa mapinduzi ya Kifaransa mwaka 1793. "Mita" iliamuliwa kuwa sehemu moja kati ya sehemu milioni 10 za meridiani ya Paris (mstari kutoka ikweta hadi ncha ya kaskazini unaopitia mjini wa Paris).
Nia ilikuwa kumaliza vipimo vya kale kutokana na viungo vya mwili kama hatua, mkono, mguu na kadhalika. Vipimo hivi asilia vilitofautiana kila mahali; Ujerumani ilikuwa na futi tofautitofauti zaidi ya kumi katika mikoa na majimbo mbalimbali.
Mita ya asili ilichongwa kama reli ya shaba na baadaye ya platini ambayo ni metali ngumu sana.
Nchi zote duniani hutumia vipimo vya mita hata kama nchi mbalimbali bado hutumia vipimo asilia kufuatana na utamaduni wao. Kwa mfano nchi za mapokeo ya Kiingereza hupenda inchi na futi.
Matumizi ya vipimo ya kale katika maisha ya kila siku si kizuizi kupeleka watu angani. Warusi bado wanapenda kipimo cha "verst" (mita 1066,8), Wamarekani huhesabu "yard" (mita 0,9144) lakini wote walifaulu kurusha makombora angani - pasipo kutumia vipimo vya mita.
Elezo ya mita leo
Tangu mwaka 1960 mita imekubaliwa kuwa umbali unaosafiriwa na nuru katika anga pasipo hewa (ombwe) katika muda wa sekonde 1/299,792,458.
Sehemu ndogo na wingi za mita
Mita 1 huwa na desimita 10, sentimita 100, milimita 1,000.
Mita 1,000 ni kilomita moja.
Vipimo vya kawaida:
Kilomita (km) : Kilomita moja ni mita 1000
Dekamita (deca): Dekamita moja ni mita 10
Sentimita (cm): Sentimita ni sehemu ya mia ya mita; mita ina sentimita 100.
Milimita (mm): Milimita ni sehemu ya kumi ya sentimita moja; sentimita ina milimita kumi, mita ina milimita elfu moja.
Vipimo vya urefu
Vipimo sanifu vya kimataifa
Fizikia |
2678 | https://sw.wikipedia.org/wiki/Mita%20ya%20mraba | Mita ya mraba | Mita ya mraba (m²) ni kipimo cha eneo kinachotumika zaidi kimataifa; eneo lenye upana na urefu wa mita moja
Msingi wake ni kipimo cha urefu cha mita (m).
1 m² ni sawa na:
eneo la mraba yenye urefu wa mita moja kila upande
0.000 001 kilomita za mraba (km²)
10,000 sentimita za mraba (cm²)
0.000 1 hektari (ha)
0.000 247 105 381 ekari
10.763 911 futi za mraba
1,550.003 1 inchi za mraba
Vilevile ni
1 m² = 1,000,000 mm² (millimita ya mraba)
1 m² = 10,000 cm² (sentimita ya mraba)
1 m² = 100 dm² (desimita ya mraba)
100 m² = 1 a (Ar)
10,000 m² = 1 ha (hektari)
1,000,000 m² = 1 km² (kilomita ya mraba)
Vipimo vya eneo
Vipimo sanifu vya kimataifa |
2681 | https://sw.wikipedia.org/wiki/Kilomita | Kilomita | Kilomita (pia: kilometa) ni kipimo cha urefu. Kinamaanisha urefu wa mita 1,000. Kifupi chake ni km.
Kilomita ni kipimo cha kawaida katika maisha ya kila siku cha kupimia umbali usio karibu. Umbali kati ya miji hupimwa kwa kilomita.
Kilomita ni sehemu ya vipimo vya SI vyenye msingi wa mita.
Katika nchi mbalimbali kilomita imechukua nafasi ya vipimo vingine kama maili au verst.
Kwa umbali mkubwa mno kama kwa vipimo vya astronomia kilomita haifai tena. Hapo kuna vipimo vingine. Kwa mfano umbali kati ya mwezi na dunia inaweza kutajwa kwa kilomita ni lakhi tatu au km 300,000. Umbali kati ya Dunia na Jua ni km 150,000,000 na kwa umbali huo kizio cha kizio astronomia hutumiwa. Lakini umbali kutoka jua letu hadi nyota nyingine ni mkubwa mno. Hapa vipimo kama mwakanuru au pia parsek hutumiwa.
Vipimo vya urefu |
2682 | https://sw.wikipedia.org/wiki/Johann%20Sebastian%20Bach | Johann Sebastian Bach | Johann Sebastian Bach (21 Machi 1685 hadi 28 Julai 1750) alikuwa mtungaji wa muziki na mpiga piano na kinanda cha filimbi kutoka nchi ya Ujerumani. Alitunga muziki za aina zote, iliyotumika kidini na kidunia. Alitunga muziki kwa kwaya, chombo kimoja cha muziki, na kundi la wanamuziki (okestra). Ingawa hakuunda mifumo mipya ya muziki, alitajirisha mitindo ya muziki kule Ujerumani; tena alitohoa mitindo ya muziki ya Kiitalia na ya Kifaransa.
Marejeo
Utaalamu wa kisasa
Butt J (ed), The Cambridge companion to Bach, Cambridge, Cambridge University Press, 1997 (ISBN 0-521-58780-8)
A collection of writings on the historical context (society, beliefs and world view), profiles of his music, and influence and reception.
David HT, Mendel A (eds), revised and expanded by C Wolff, The new Bach reader, 2nd ed, New York, Norton, 1999 (ISBN 0-393-31956-3)
A significant repository of documentary evidence, including contemporary documents, some by Bach himself. This book includes an English translation of the biography of Bach, by the early 19th-century German musicologist Forkel.
Wolff C, Johann Sebastian Bach: the learned musician, New York, Norton, 2001 (ISBN 0-393-32256-4)
A comprehensive and engaging account of Bach's life.
Williams P, The life of Bach, Cambridge, Cambridge University Press, 2004 (ISBN 0-521-53374-0)
A shorter expose of the composer's life, using his obituary as the starting point; a valuable complement to Wolff's biography.
Stauffer G, J. S. Bach as organist: his instruments, music, and performance practices, Indiana University Press, 1999 (ISBN 0-253-21386-X) (paperback reprint of hardcover, 1986, ISBN 0-253-33181-1)
Boyd, Malcolm. Bach, Oxford University Press; 3rd ed. (2000) ISBN 0-19-514222-5
Utaalamu wa zamani
Schweitzer A, J. S. Bach, 2 vol, Dover, 1966, translated by Ernest Newman (ISBN 0-486-21631-4) (reprint of New York, Macmillan, 1955-1958)
Spitta P, Johann Sebastian Bach, his work and influence on the music of Germany, 1685-1750, London, Novello, 1884-85
An early, groundbreaking, three-volume study of Bach's life and music.
Forkel, Johann Nicolaus; On Johann Sebastian Bach's Life, Genius, and Works, (1802), translated by A. C. F. Kollmann (1820)
Masomo mengine
Rasmussen, Michelle (Agosti 2001) "Bach, Mozart, and the 'Musical Midwife'", The New Federalist
Hofstadter D, Gödel, Escher, Bach: an eternal golden braid
Explores cognition, formal methods, logic and mathematics—particularly Gödel's incompleteness theorem—in the music of Bach, the art of MC Escher and other sources.
Marejeo ya nje
Marejeo ya jumla
Bach-Leipzig.de , Bach-Archiv Leipzig
JSBach.org, by Jan Hanford - extensive information on Bach and his works; huge and growing database of user-contributed recordings and reviews
J.S. Bach FAQ (from the Internet Archive), by Bernard Greenberg - answers many common questions about Bach
JSBach.net, maintained by David J. Grossman - includes a catalog of works, images, MIDI files, and audio
J.S. Bach on Radio 3 - extensive resources on Bach, on occasion of BBC Radio 3's complete airing of Bach's works in Dec 2005
J.S. Bach bibliography , by Yo Tomita of Queen's Belfast - especially useful to scholars
Bach-Cantatas.com, by Aryeh Oron - information on the cantatas as well as other works
Canons and Fugues , by Timothy A. Smith - various information on these contrapuntal works
Carolina Classical: J.S. Bach - detailed biography with PDF scores of selected cantatas
1911 Encyclopaedia Britannica entry on J.S. Bach, provided by Jim McKeeth
Maandishi ya muziki
IMSLP's ongoing project to sort and make freely avalible all of Bach's works from the Bach Gesellschaft Ausgabe.
Piano Sheet Music of Bach including Fugues, Preludes, and more in PDF.
Arrangements of music by Bach for guitar
Kurekodiwa kwa muziki
james kibbie - bach organ works, Free downloads of the complete organ works of Johann Sebastian Bach, recorded by Dr. James Kibbie on original baroque organs in Germany
Piano Society: J.S. Bach - A biography and various free recordings in MP3 format.
Bach cylinder recordings , from the Cylinder Preservation and Digitization Project at the University of California, Santa Barbara Library.
Skwik.com downloads - Toccata and Fugue in D minor and more
Music for piano (midi)
Mada maalumu
Bach manuscripts - video lectures by Christoph Wolff on the Bach family's hidden manuscripts archive
Faces of Bach - Site discussing the portraits of J.S.Bach.
Bach Tuning
An article on Bach's tuning script from his manuscript of The Well Tempered Clavier
J.S. Bach's work in films
Makundi ya wanamuziki wanaocheza muziki ya Bach
Bach Collegium - Fort Wayne Utlizing early instruments and techniques
Washington Bach Consort
The American Bach Society
The Bach Choir of Bethlehem
Oregon Bach Festival
Mathayo Passion
Waliozaliwa 1685
Waliofariki 1750
Watunzi
Wanamuziki wa Ujerumani |
2684 | https://sw.wikipedia.org/wiki/Ee%20Mungu%20Nguvu%20Yetu | Ee Mungu Nguvu Yetu | Ee Mungu Nguvu Yetu ni Wimbo wa Taifa katika Jamhuri ya Kenya.
Historia
Kiswahili
1
Ee Mungu nguvu yetu
Ilete baraka kwetu
Haki iwe ngao na mlinzi
Na tukae na undugu
Amani na uhuru
Raha tupate na ustawi.
2
Amkeni ndugu zetu
Tufanye sote bidii
Nasi tujitoe kwa nguvu
Nchi yetu ya Kenya
Tunayoipenda
Tuwe tayari kuilinda.
3
Natujenge taifa letu
Ee ndio wajibu wetu
Kenya istahili heshima
Tuungane mikono
Pamoja kazini
Kila siku tuwe na shukrani.
Nakala ya Kiingereza
O God of all creation,
Bless this our land and nation.
Justice be our shield and defender,
May we dwell in unity.
Peace and liberty plenty be found within our borders.
Let one and all arise
With hearts both strong and true.
Service be our earnest endeavour,
And our Homeland of Kenya,
Heritage of splendour,
Firm may we stand to defend.
Let all with one accord
In common bond united,
Build this our nation together,
And the glory of Kenya,
The fruit of our labour
Fill every heart with thanksgiving.
Links
Kenya Anthem(MP3)
Kenya
Wimbo wa Taifa |
2686 | https://sw.wikipedia.org/wiki/Dahomey | Dahomey | Dahomey ilikuwa jina la jamhuri ya Benin hadi mwaka 1975 lakini hasa jina la ufalme wa Afrika ya Magharibi katika eneo la Benin ya kusini ya leo.
Mwanzo wa Ufalme wa Dahomey
Dahomey ilianzishwa na Waaja baada ya uhamisho wao kutoka Togo kuja Benin ya leo. Jina la Dahomey linasemekana kuwa limetokana na neno la Kifon la "dan" lenye maana ya "nyoka" - dokezo la ibada ya nyoka kusini mwa nchi.
Jina la mfalme wa kwanza ni Do Aklin aliyekuwa mmoja wa wana watatu wa mfalme wa Ardra waliogawanya ufalme kati yao mnamo 1625 BK. Do Aklin aliunda mji wa Abomey ukawa mji mkuu wa Dahomey.
Waaja wa Abomey walichanganyikana na wenyeji wakawa kabila jipya la Wafon au Wadahomey. Waliratibu ufalme wao kwa kuupa serikali ya mfalme mwenye nguvu, wakaunda jeshi la kudumu.
Hasa mfalme Wegbadja aliweka utaratibu kwa vizazi vilivyofuata: mfalme alikuwa mtawala mkuu, mkoani au majimboni hapana watawala wa kieneo bali watumishi wake tu.
Ardhi yote ilitazamwa kuwa mali ya mfalme mwenyewe, mafundisho yaliyohakikisha malipo ya kodi kutoka kwa wakulima waliokubali ya kwamba nchi waliyoilima ni mali ya mfalme.
Mamlaka ya mfalme yalihakikisha nguvu ya Dahomey katika mazingira yake. Jeshi la kudumu lilimpatia chombo muhimu. Ndani ya jeshi hilo kulikuwa na kikosi kimoja cha pekee ambacho kilikuwa kikosi cha wanawake.
Wasafiri wa Ulaya walikiita kikosi hiki "Waamazoni" kutokana na askari wa kike katika masimulizi ya Wagiriki wa Kale.
Wegbadja na wafuasi wake walikaza pia umuhimu wa ibada za pamoja. Wafalme wenyewe na mizimu yao walipewa nafasi muhimu. Sadaka zilienda na kila nafasi, hasa sadaka kwa mizimu ya wafalme.
Dahomey na biashara ya watumwa
Ufalme uliongezeka nguvu ya kiuchumi kutokana na biashara ya watumwa. Kupaa kwa nguvu ya Dahomey kulikwenda sambamba na kuenea kwa wafanyabiashara Wazungu kwenye pwani za Afrika ya Magharibi walionunua watumwa kwa ajili ya safari ya Marekani, wakiuza silaha na bidhaa kutoka Ulaya.
Katika karne tatu za historia yake Dahomey ilikuwa kati ya wafanyabiashara wakuu wa watumwa. Jeshi la Dahomey lilikuwa na bunduki zilizonunuliwa kwa Wazungu wakiwauzia watumwa; silaha hizo zilitumika kwa ajili ya kupiga vita dhidi ya majirani na kujipatia wafungwa waliouzwa kama watumwa. Mapato kutoka biashara hiyo yaliwezesha wafalme wa Dahomey kununua silaha mpya.
Wafalme wa Dahomey
???? - 1620: Gangnihessou
1620-1645: Dakodonou
1645-1685: Wegbadja
1685-1708: Akaba
1708-1732: Agadja
1732-1774: Tegbessou
1774-1789: Kplinga
1789-1797: Agonglo
1797-1818: Adandozan
1818-1856: Guézo
1856-1889: Glélé
1889-1894: Gbéhanzin
Nchi za kihistoria za Afrika
Historia ya Benin |
2687 | https://sw.wikipedia.org/wiki/Bibi%20Titi%20Mohammed | Bibi Titi Mohammed | Bibi Titi Mohammed (1926 - 5 Novemba 2000) alikuwa mmoja wa wanawake wa kwanza mzalendo kushika nafasi za ubunge na uwaziri nchini Tanzania. Pia alikuwa kati ya wanawake wa kwanza kujiunga na harakati za kupigania uhuru wa Tanganyika.
Mwaka 1969 Bibi Titi Mohammed alikamatwa na mwaka uliofuata alifikishwa mahakamani kwa kosa la kula njama ya kutaka kupindua serikali. Katika kesi hiyo, Bibi Titi alikuwa ni mwanamke pekee katika washtakiwa 7. Baada ya kesi hiyo kusikilizwa alipatikana na hatia na kuhukumiwa kifungo cha maisha. Hata hivyo, mwaka 1972 alisamehewa na rais Julius Nyerere.
Juu ya kutolewa kwake, Mohammed aliongoza maisha yake akiwa mpweke. Mume wake alimtelekeza wakati wa kesi, ushirika wake wa kisiasa ukanyang'anywa, na marafiki zake wengi wakamlaani.
Mnamo mwaka wa 1991, wakati Tanzania ikisherekea miaka 30 ya uhuru, Bibi Titi ameonekana kwenye maandishi ya chama tawala kama "Shujaa wa Kike Aliyepigania Uhuru".
Tarehe 5 Novemba 2000 Mohammed alifariki kwenye hospitali ya Net Care Hospital mjini Johannesburg ambapo alikuwa akitibiwa.
Moja kati ya mabarabara makubwa ya jijini Dar es Salaam limepewa jina la Mohammed kwa heshima ya mafaniko makubwa aliyoyafanya wakati wa mbio za kutafuta uhuru wa Mtanzania.
Marejeo
Viungo vya Nje
http://www.gwsafrica.org/knowledge/bibi.html
http://www.nationaudio.com/News/EastAfrican/081199/Features/PA3.html
Mfahamu Bibi Titi Mohamedi mwanaharakati mwanamke asiyeogopa chochote/Waziri wa kwanza wa wanawamke (YouTube)
Waliozaliwa 1926
Waliofariki 2000
Wanasiasa wa Tanzania
Wanasiasa wanawake Tanzania
Wanawake wa Tanzania
Watu kutoka Dar es Salaam |
2693 | https://sw.wikipedia.org/wiki/Theluji | Theluji | Theluji (kutoka Kiarabu ثلج, thalj) ni aina ya pekee ya barafu ya maji. Inapatikana kama usimbishaji unaotelemka kwa maumbile ya barafu ya fuwelia. Fuwele za theluji ni ndogo; muundo wa fuwele unaonekana kwa macho matupu kama fuwele ni kubwa. Vipande vyake ni vyembamba sana, hivyo theluji hutelemka nyepesi si kama vipande vizito vya mvua ya mawe.
Theluji haipatikani kwa halijoto juu ya 0 C°. Katika Afrika inaweza kutokea tu kwenye milima mirefu kama mlima Kilimanjaro na
Mlima Kenya.
Asili ya Theluji
Theluji hutokea kama mvuke wa maji mawinguni unafikia halijoto chini ya -10 C°. Maji mawinguni yanaweza kukaa kiowevu (majimaji) hata chini ya 0 C° kwa muda. Matone yake madogo sana yanaanza kushikana na punje ndogo za vumbi hewani na kuganda. Fuweli ndogo (chini ya mm 0,1) hutokea. Kadiri zinavyokua na kuwa nzito zinaanza kushuka. Njiani mvuke baridi inashikana na fuweli zinazoendelea kukua. Maumbile yanatokea ya kufanana na picha ya nyota.
Aina za theluji
Watu katika nchi baridi wamezoea kutofautisha aina mbalimbali za theluji. Lugha nyingi zina maneno ya pekee kwa ajili ya aina tofauti za theluji, kama ni nyepesi au nzito, chepechepe au kavu, mpya au kama imeshakaa muda fulani.
Theluji inatokea:
kavu na nyepesi au bichi na nzito
kama mchanganyiko wa theluji na mvua ikiwa theluji imeanza kuyeyuka wakati wa kunyesha kutokana na kupitia kanda la hewa isiyo baridi
kufunikwa na ganda la barafu kama imeshakaa chini kwa siku kadhaa na jua liliwaka na kuyeyusha theluji ya juu kidogo. Theluji hii inaganda tena na kuwa barafu juu ya theluji ya chini.
Picha
Metorolojia |
2694 | https://sw.wikipedia.org/wiki/Elimu | Elimu | Elimu kwa maana pana ni tendo au uzoefu wenye athari ya kujenga akili, tabia ama uwezo wa kimaumbile wa mtu binafsi. Katika dhana ya kiufundi, elimu ni njia ambayo hutumiwa makusudi na jamii kupitisha maarifa, ujuzi na maadili kutoka kwa kizazi kimoja hadi kingine.
Walimu katika taasisi za elimu huratibisha elimu ya wanafunzi wao kupitia masomo kama vile ya kuandika, kusoma, kuhesabu (hisabati), sayansi na historia. Mbinu hii wakati mwingine huitwa masomo haswa tunaporejelea somo la aina fulani, kwa kawaida mbinu hii hutumiwa na maprofesa katika taasisi za masomo ya juu.
Kuna elimu maalumu kwa wale wanaohitaji ujuzi wa kitaaluma, kama vile wanaohitaji kuwa marubani. Juu ya hayo, kuna nafasi nyingi za elimu katika viwango vingine visivyo rasmi kama vile majumba ya ukumbusho, maktaba pamoja na mtandao na tajriba za maisha.
Haki ya kusoma imeweza kuelezwa kuwa haki ya msingi ya binadamu katika kifungu cha pili cha itifaki ya kwanza ya maagano ya haki za binadamu barani Ulaya kuanzia mwaka wa 1952 ambapo wanachama wote wanashurutishwa kuhakikisha elimu kwa wote. Katika kiwango cha kimataifa, Mapatano ya Umoja wa Mataifa ya haki za kiuchumi, za kijamii na za kiutamaduni katika mwaka wa 1966 yanahakikisha haki hii katika kifungu cha 13.
Mifumo ya elimu rasmi
Elimu ni dhana inayorejelea namna ambayo wanafunzi wanaweza kujifunza kitu:
Mwongozo hurejelea urahisishaji wa somo na hulenga kutambua shabaha zilizobuniwa na mwalimu au mbinu zingine za kufunza.
Kufunza hurejelea matendo halisi ya mwalimu yanayonuia kupasha elimu kwa wanafunzi.
Kujifunza hurejelea masomo yenye mtazamo unaolenga kuwapa wanafunzi elimu, ujuzi na uwezo unaoweza kutumika punde tu wakamilishapo kipindi cha masomo.
Elimu ya msingi
Masomo ya msingi huchukua kati ya miaka 5-7 ya kwanza ya elimu rasmi. Kwa jumla elimu ya juu hujumulisha miaka 6-8 ya masomo kuanzia mwaka wa tano au sita, lakini hutofautiana baina na kati ya nchi. Asilimia 70 ya watoto waliotimu umri wa kujiunga na shule hujiandikisha katika masomo ya msingi kote ulimwenguni na viwango hivi vinaongezeka. Chini ya Elimu kwa mipango yote inaendeshwa na UNESCO, nchi nyingi wana nia ya kufanikisha zima uandikishaji katika elimu ya msingi ifikapo mwaka 2015, na katika nchi nyingi, ni lazima kwa watoto kupata elimu ya msingi.Chini ya mpango wa elimu kwa wote ulioanzishwa na Shirika la Elimu, Sayansi na utamaduni la Umoja Wa Mataifa (UNESCO), nchi nyingi zimejitolea.
Elimu ya sekondari (shule za upili)
Katika mifumo ya kisasa ya elimu ulimwenguni, elimu ya shule za upili au sekondari huchukua kipindi cha pili cha elimu rasmi ambayo hutokea wakati wa ujana wa wanafunzi. Mfumo huu hutofautian na masomo ya msingi ambayo ni ya lazima, ni ya jumla na yanayofanana.
Yale ya shule za upili ni teule na ya hiari. Shule hizi hujulikana kama sekondari, shule za upili, shule za kati, vyuo au shule za ujuzi wa kitaalamu kulingana na kipindi au mfumo unaofuatwa. Maana ya dhana hizi hutofautiana kutoka mfumo mmoja hadi mwingine. Mpaka kamili kati ya elimu ya msingi na ya upili hutofautiana kutoka nchi moja hadi nyingine. Tofauti hizi zipo hata katika nchi lakini kwa kijumla hutokea kati ya mwaka wa saba na wa kumi wa kusoma.
Elimu ya sekondari hutokea katika umri wa ujana. Nchini Marekani na Kanada elimu ya msingi na sekondari kwa pamoja hurejelewa kama elimu ya K-12 na katika nchini ya Nyuzilandi, elimu hii hurejelewa kama elimu ya miaka 1-13. Azma ya elimu ya sekondari ni kutoa maarifa ya kawaida, kutayarisha wanafunzi kwa elimu ya juu au kuwafunza watu kazi moja kwa moja.
Elimu ya sekondari iliibuka nchini Marekani mwaka wa 1910 na ilisababishwa na kuwepo kwa biashara kubwa na maendeleo ya kiteknolojia viwandani. Ili kuafikia mahitaji ya kazi, shule za upili zilijengwa na mtaala uliolenga maarifa ya kazi za ofisi na za sulubu ukazinduliwa. Hii ilibainika kuwa njia ya manufaa kwa mwajiri kwani uimarishaji wa huduma za kibinadamu uliwafanya waajiriwa kuwa madhubuti kazini na kushusha gharama kwa waajiri huku waajiriwa wakinufaika na mishahara minono ikilinganishwa na waliokuwa na elimu ya msingi pekee.
Barani Ulaya, shule za sarufi au akademia zilikuwepo hata katika miaka ya 1500. Shule za umma au zile za kulipa karo au hata shule za ufadhili na wakfu zina historia ndefu zaidi.
Tunapaswa kujitahidi katika kuhamasisha elimu ya sekondari kwani huwezesha kufikia chuo kikuu.
Elimu ya juu
Elimu ya juu, yaani ile ya baada ya shule ya upili au elimu ya awamu ya tatu, si ya lazima. Elimu hii kwa kawaida hujumulisha viwango vya shahada pamoja na elimu ya ujuzi wa kitaalamu.
Kwa jumla elimu ya juu hutolewa na vyuo na vyuo vikuu na huambatana na kutolewa kwa vyeti, stashahada za diploma na shahada za digrii kitaaluma.
Masomo ya juu hujumuisha elimu, utafiti na huduma za jamii na katika uwanja wa elimu, hujumulisha viwango vya shahada ya kwanza na nyingine za juu. Elimu ya juu aghalabu huhusu kufuzu katika kiwango cha shahada ya kwanza, ya uzamili na ya uzamifu.
Idadi kubwa ya watu katika nchi zilizoendelea (hadi kufikia asilimia 50) wameweza kupata elimu ya juu wakati fulani maishani mwao. Kwa hiyo, elimu ya juu ni muhimu kwa uchumi wa taifa, ni kiwanda cha pekee ambacho huzalisha wafanyakazi walioelimika.
Katika nchi maskini serikali zinatakiwa kuongeza mikopo kwa wanafunzi wa vyuoni ili waweze kupata elimu hiyo na kusonga mbele, kwa kuwa elimu ni ufunguo wa maisha.
Elimu ya watu wazima
Elimu ya ngumbaru au ya watu wazima imekuwa kawaida katika nchi nyingi. Elimu hii huchukua maumbo mengi yakiwemo elimu rasmi darasani, elimu ya binafsi na masomo ya mtandao. Idadi fulani ya kozi za kazi maalum kama vile elimu ya mifugo, masuala ya madawa, uwekezaji, uhasibu na kozi nyinginezo kwa sasa hupatikana mtandaoni.
Elimu mbadala
Elimu mbadala, ambayo pia hujulikana kama elimu isiyo rasmi, ni dhana yenye maana pana na inayoweza kutumiwa kurejelea aina zote za elimu zilizo nje ya elimu ya kawaida (kwa watu wote na viwango vyote vya elimu).
Hujumuisha si tu mitindo ya elimu inayokusudiwa wanafunzi wenye mahitaji ya pekee lakini pia mitindo inayolenga hadhira ya jumla na kutumia mitindo na falsafa badala ya elimu.
Elimu mbadala mara nyingi huwa matokeo ya mabadiliko katika elimu yaliyotokea katika misingi mbalimbali ya falsafa ambayo kwa kawaida ni tofauti na elimu ya jadi ya lazima. Mabadiliko mengine yana misingi ya kisasa, kiutafiti au kifalsafa, ilhali mengine ni miungano isiyo rasmi kati ya walimu na wanafunzi wasioridhika na masuala fulani ya elimu hiyo ya jadi.
Elimu mbadala hii ambayo ni pamoja na shule za tabia, shule badala, shule zinazojitegemea na masomo ya nyumbani hutofautiana pakubwa, lakini zote hutilia maanani umuhimu wa idadi ndogo ya wanafunzi darasani na mahusiano ya karibu kati ya wanafunzi na walimu. Vilevile husababisha hali ya umoja.
Elimu ya asili
Kuongezwa kwa ruwaza za elimu ya asili (mbinu na maudhui yake) ndani ya elimu badala katika eneo la mfumo wa elimu rasmi na elimu isiyo rasmi kumewakilisha kipengele muhimu kilichochangia ufanisi wa mfumo wa elimu asili kwa wanajamii asili walioamua kufuata njia hii; hii ikiwa ni pamoja na wanafunzi na walimu.
Kuingizwa kwa mbinu za asili kama vile kujua, kusoma, kuelekeza, kufunza na kusoma kama njia nzuri ya kuhakikisha kuwa wanafunzi/wanagenzi na walimu/waelekezi wanaweza kufaidika kutokana na elimu kwa njia ya kiasili iliyokuza, kutumia na kuendeleaza uhamasishaji wa tamaduni za kiasili.
Kwa wanafunzi au wagenzi na walimu au waelekezi, kuwekwa pamoja kwa mbinu hizi mara nyingi huongeza fanaka, matarajio na matokeo ya elimu. Hili huafikiwa kwa kutoa elimu inayooana na taswira zao za asili, mazoea na mitiazamo yao ya ulimwengu. Kwa wanafunzi na walimu wasio wa asili, elimu ya aina hii ina athari ya kuongeza ufahamu wa tamaduni zao za kibinafsi na mazoea ya jumla ya umma na watu wanaowazunguka, hivyo basi kukuza heshima na kuthamini tamaduni za wanajamii hizo.
Katika elimu na mafunzo, kujumuishwa kwa maarifa ya kiasili, tamaduni, maono, mitazamo na dhana katika mitaala, vifaa vya kuelekeza na vitabu vya kozi vina athari kubwa kama ile ya kujumuisha mbinu za asili katika elimu ambayo hunufaisha walimu na wanafunzi katika usambamba wa masomo, kufaulu na matokeo ya masomo hayo. Ambayo hunufaisha walimu na wanafunzi katika usambamba wa masomo, kufaulu na matokeo ya masomo hayo. Walimu na wanafunzi wa kisasa wana heshima, hamasa na maridhio kwa jamii na watu wa kienyeji kutokana na elimu husishi wanayopata.
Mfano mkuu unaoonyesha mbinu na maudhui ya asili yanaweza kukuza matokeo yaliyotajwa hapo juu undhihirika katika elimu ya juu nchini Kanada. Kwa sababu ya sheria fulani, dhamira ya kuongeza mafanikio kwa wanafunzi wa elimu asili na kukuza maadili ya jamii ya kitamanduni, kuingizwa kwa mbinu na maudhui ya asili katika elimu huonwa kuwa jukumu na wajibu wa serikali na taasisi za elimu zenye mamlaka.
Mchakato
Mitaala
Somo la taaluma ni tawi la elimu ambalo hufunzwa kirasmi katika vyuo vikuu ama kupitia njia zingine kama hizo. Kwa kawaida, kila somo huwa na masomo mengine ama matawi na mipaka ya kuyabainisha mara nyingi huwa si dhahiri na na mara nyingine husababisha utata. Mifano ya masomo ya kitaaluma yenye upana ni kama vile sayansi asilia, hesabu, sayansi ya komputa, sayansi za jamii, sayansi za binadamu na sayansi za matumizi.
Mitindo ya kujifunza
Kuna utafiti uliofanywa kuhusu mitindo ya kusoma katika miongo miwili iliyopita. Dunn na Dunn walilenga kutambua vichangamshi husishi vinavyofanya masomo yavutie na namna ya kutawala mazingira ya shule. Baadaye Joseph RenzulLi alipendekeza mikAkati tofautitofauti ya kufunza. Howard Gardner alitambua talanta ama vipaji vya mtu binafsi katika nadharia zake za akili nyingi. Kwa misingi ya kazi za C. G. Jung “Kielezi Aina cha Myers Briggs” na “kitenga tabia cha Keisresy” vililenga kuelewa jinsi nafsi za watu huathiri uhusiano wa mtu binafsi na zinavyoathiri maelewano ya watu katika mazingira ya kujifunza. Kazi za David Kolib na Anthony Gregorc “jinsi ya kusawiri” ” hufuata mfano kama huu lakini uliorahisishwa.
Kwa wakati huu, kugawika kwa elimu katika mitindo tofautitofauti hukubalika na wengi. Huenda ikawa kuwa mitindo ya kujifunza ndiyo ya kawaida:
Kuona: Masomo yenye misingi ya kutazama kwa makini na kuona kile kinachosomwa.
Kusikiza: Kusoma kwa misingi ya kusikiliza maelezo/habari.
Masomo husishi: Kusoma kwa misingi ya kutumia mikono na vitendo husishi.
Imedaiwa kuwa kulingana na mtindo wa kujifunza unaopendelewa, mbinu tofautitofauti za kufunza huwa na matokeo ya viwango tofauti. Umuhimu wa nadharia hii ni kuwa kunakofaa, inapaswa kutumia mbinu mbalimbali za kufunza zinazojumulisha mitindo yote mitatu ya kufunza ili wanafunzi tofautitofauti wapate fursa ya kujifunza kwa njia inayowafaa. Guy Claxton ametilia shaka mitindo ya kujifunza kama vile VAK kwani kwa kiasi fulani mitindo hii ina mazoea ya kupachika watoto majina hivyo basi kuwazuia kujifunza.
Kujifunza
Kujifunza ni kutaka kujua juu ya jambo fulani ambalo hukulijua kabla. Hata jambo zuri kuhusu kujifunza ni kwamba hakuna mtu yeyote mwenye uwezo wa kukiweka mbali nawe kitu hicho ambacho umejifunza.
Walimu wanapaswa kuelewa somo vilivyo ili kuwasilisha umuhimu wake kwa wanafunzi. Shabaha hapa ni kuunda misingi ya ujuzi kamili ambayo wanafunzi wanaweza kutumia kujijenga zaidi kwani wamewekwa wazi kwa matukio mbalimbali ya maisha. Walimu wazuri huweza kutafsiri habari kama hukadiria vizuri, hutumia mazoea na hekima hadi kwa elimu husika ambayo mwanafunzi anaweza kuelewa, kuhifadhi na kupititishia wengine.
Utafiti kutoka Marekani unatoa maoni kuwa ubora wa walimu ndio kigezo kinachoathiri mafanikio ya wanafunzi, na kuwa nchi zinazopata alama za juu katika mtihani au majaribio ya kimataifa zimeweka sera chungu nzima zinazohakikisha kuwa walimu wanaoajiriwa ndio bora.
Teknolojia
Teknolojia ni kigezo muhimu katika elimu. Tarakilishi na simu za rununu zinatumiwa katika nchi zilizoendelea kuimarisha elimu iliyothibitishwa na kukuza njia mpya za elimu kama vile elimu ya mtandao (masomo ya mbali). Wanafunzi hupata fursa ya kuchagua wanachotaka kusoma.
Kuenea kwa tarakilishi pia kunamaanisha kuongezeka kwa programu za kompyuta na kuongeza habari mtandaoni. Teknolojia hutoa vifaa muhimu vinavohitaji ujuzi mpya na uelewa wa wanafunzi zikiwemo njia nyingi za mawasiliano, na huleta njia mpya za kuhusisha wanafunzi kama vile mazingira ya kujifunza.
Teknolojia inatumiwa si tu katika wajibu wa kutawala katika elimu bali pia katika kuwaelekeza wanafunzi. Matumizi ya teknolojia kama vile virusha maandishi (power point) na ubao mweupe hutumiwa kunasa akili za wanafunzi darasani. Teknolojia vilevile hutumiwa kuwatahini wanafunzi. Mfano mzuri ni mfumo wa kuvutia hadhira (ARS),ambao huruhusu majibu ya mitihani moja kwa moja pamoja na majadiliano darasani.
Teknolojia pia imekuwa mojawapo wa maktaba katika elimu ambamo vitabu, ripoti za utafiti, tansifu n.k. huchapishwa. Tovuti zinazochapishwa vitabu, ripoti na tansifu zimekuwa za manufaa kwa wasomi. Zinawapa uwezo wa kupata vitabu maalum kwa ujumbe fulani tofauti na maktaba za kizama ambazo humlazimu mtu kusoma kwa urefu na upana kupata ule ujumbe. Tofuati hizi hufuata mpangilio, nyingine zikiruhusu watumizi kupakua vitabu bila malipo, nyingine zina malipo ya muda, ilhali nyingine hulazimu mtu kununua kile kitabu anachokihitaji.
Teknolojia za habari na mawasiliano (ICT) ni "seti ya vifaa na rasilimali mbalimbali zinazotumiwa kuwasiliana, kuunda, kueneza na kuongoza habari." Teknolojia hizi ni pamoja na kompyuta, mtandao, teknolojia za kusambaza habari (redio na televisheni) na simu (kuongea na pia kwa ujumbe wa maandishi). Kuna mvuto unaoongezeka kuhusu namna tarakilishi na mtandao vinavyoweza kuimarisha elimu katika viwango vyote, yaani mseto wa elimu rasmi na ile isiyo rasmi.
Teknolojia za habari na mawasiliano za awali, kama vile redio na televisheni, zimetumiwa kwa zaidi ya miaka 40 kwa elimu wazi na ile ya mbali, hata hivyo kupiga chapa ndiyo njia nafuu zaidi, inapatikana kwa urahisi, na hivyo basi ni mbinu iliyotawala katika nchi zilizoendelea na zile zinazoendelea.
Matumizi ya tarakilishi na mtandao (ikiwa vinatumika) bado ni changa katika nchi zinazoendelea, na hii ni kwa sababu miundo msingi ni michache na ghali. Kwa kawaida teknolojia kadhaa hutumiwa kwa pamoja bali si mbinu pekee ya kupokelewa. Kwa mfano, Kothmel Community Radio Internet hutumia matangazo ya redio na kompyuta pamoja na teknolojia ya mtandao, na hivyo hurahisisha kugawa habari na kutoa nafasi za elimu katika kijiji fulani Sri Lanka.
Chuo Kikuu cha Uingereza (UKOU) kilichoanzishwa mwaka wa 1969 kama taasisi ya elimu ya kwanza ulimwenguni kujitolea kutoa elimu ya wazi na ya mbali, bado hutegemea vifaa vilivyopigwa chapa na kuongezea redio, runinga na kompyuta. Vivyo hivyo, Chuo Kikuu cha Indira Gandhi nchini India huweka pamoja matumizi ya chapa, sauti zilizorekodiwa, video, redio, televisheni na teknolojia ya vielezo vya kusikiza mkutano.
Dhana ya “masomo yanayosaidiwa na kompyuta” (CAL) limetumiwa kwa wingi kuelezea teknolojia katika masomo.
Nadharia ya elimu
Nadharia ya elimu ni nadharia ya azma, matumizi na ufafanuzi wa elimu na kusoma. Historia yake inatokana na wataalamu wa elimu kutoka Ugiriki kuanzia karne ya 18. Katika karne ya 20 mbinu za kusoma zimetumia nadharia katika kufunza, kutathmini na katika sheria za elimu ambazo hupatikana katika vitengo mbalimbali kama ifuatavyo:
Uchumi
Sababu zimetolewa kuwa kiasi cha juu cha elimu ni muhimu kwa nchi ili kuwezesha ukuaji haraka wa uchumi. Uchunguzi unaotegemea nadharia huunga mkono nadharia za kutabiri kuwa nchi maskini zinapaswa kukua haraka kuliko nchi tajiri kwani nchi hizi zinaweza kutumia teknolojia mpya kabisa ambayo imeshajaribiwa na nchi tajiri.
Hata hivyo, kuhamisha teknolojia kunahitaji viongozi wenye maarifa na wahandisi wenye uwezo wa kutumia mashine mpya ama mazoezi ya uzalishaji yaliyokopwa ili kuziba mpaka kwa miigo. Hivyo basi, uwezo wa nchi wa kujifunza kutoka kwa nchi kiongozi ni jukumu la wafanyakazi wa nchi hiyo.
Utafiti wa hivi karibuni wa vitambulishi vya kujumuisha ukuaji wa kiuchumi umesisitiza umuhimu wa vyuo asili vya uchumi na majukumu ya ujuzi tambuzi.
Katika kiwango cha mtu binafsi, kuna maandishi yenye uhusiano na kazi ya Jacob Mincer, ya jinsi mapato yanahusiana na elimu na rasilimali ya mtu binafsi. Kazi hii imetia motisha idadi kubwa ya utafiti lakini pia inaelekea kuleta mabishano kwa kiasi fulani. Ubishi mkubwa unahusu jinsi ya kufasiri matokeo ya kusoma.
Wataalamu wa uchumi Samwel Bowels na Herbert Ginits walitoa maoni kwamba kulikuwa na ubishi asili katika elimu nchini Marekani kati ya shabaha ya demokrasia shirikishi yenye usawa na faida ya mapato ya kibepari yaliyodokeza hali ya kutokuwa na usawa.
Historia ya elimu
Historia ya elimu ilianza miaka mingi iliyopita, kwa kuwa elimu kama sayansi haiwezi kutengwa na utamaduni wowote wa elimu iliyokuwepo awali. Wakubwa waliwafunza wadogo wao juu ya jamii kwa kutumia maarifa na ujuzi waliohitaji kufahamu na mwishowe kupitisha.
Mabadiliko ya utamaduni na binadamu kama spishi yalitegemea mazoea ya kupitisha elimu. Katika jamii ambazo hazikujua kusoma, hili liliafikiwa kupitia mdomo na kuiga. Kusimuliana hadithi kuliendelezwa kutoka kizazi kimoja hadi kingine.
Lugha ya mazungumzo iliendelea na kuwa ishara na herufi. Kina na upana wa elimu au maarifa ulioweza kuhifadhiwa na kupitishwa uliongezeka zaidi na zaidi. Wakati ambapo tamaduni zilianza kupanua elimu zaidi ya ujuzi wa kawaida wa mawasiliano, biashara, ukusanyaji chakula, tunu na desturi za kidini na kadhalika, mwishowe elimu rasmi na masomo vilifuatia. Kisomo kwa maana hii kilikuwa kimeshaanza nchini Misri kati ya 3000 na 500 KK.
Siku hizi aina fulani ya elimu ni jambo la lazima kwa watu wote katika nchi nyingi. Kwa sababu ya ongezeko la watu na kuenea kwa elimu ya lazima, Shirika la Elimu, Sayansi na Utamaduni la Umoja wa Mataifa (UNESCO) limepiga hesabu ya kwamba miaka 30 ijayo, watu wengi zaidi ulimwenguni watapata elimu rasmi katika historia ya binadamu.
Falsafa ya elimu
Falsafa ya elimu ni utafiti wa kifalsafa juu ya kusudi, utaratibu na ubora wa elimu kwa kuchunguza ufafanuzi, malengo na maana ya elimu kwa jumla au ya mtazamo mmojawapo juu yake.
Falsafa ya elimu kwa kawaida huonwa kama tawi la falsafa na la elimu.
Falsafa ya elimu mara nyingi hubaki ndani ya falsafa na elimu, ilhali ni falsafa matumizi, iliyotokana na nyanja za zamani za falsafa (ontolojia, maadili, epistemolojia) na njia (kisia, taswira na tafiti), mbinu na mtaala, nadharia, kwa kutaja tu chache.
Saikolojia ya elimu
Saikolojia ya elimu ni uchunguzi wa jinsi watu hujifunza katika mandhari ya elimu, ufaafu wa maingiliano ya elimu, saikolojia ya kufunza na saikolojia jamii za shule. Ingawa maneno “saikolojia ya kielimu” na “saikolojia ya shule“ mara nyingi hutumiwa kwa kubadilishana, watafiti na wananadharia wanaweza kutambuliwa kama wanasaikolojia wa elimu, ilhali weledi wanaopatikana shuleni au mandhari yanayoana na shule hujulikana kama wanasaikolojia wa shule. Saikolojia ya elimu inajishughulisha na utaratibu wa kutoa elimu kwa watu na umma kwa jumla na umma mdogo, kama vile watoto wenye vipaji na wale wenye ulemavu.
Saikolojia ya elimu inaweza kueleweka kwa sehemu kupitia masomo mengine. Saikolojia ya elimu vilevile huarifiwa na saikolojia, ikileta uhusiano baina ya utabibu na biolojia. Saikolojia ya elimu pia huarifu masafa mapana ya masomo maalum yakiwemo mpango wa mafunzo. Teknolojia ya elimu, mtaala uliokuzwa, masomo yaliyopangwa, masomo maalumu, sayansi tambuzi na sayansi masomo. Katika vyuo vikuu, idara za elimu ya saikolojia zimehifadhiwa katika vitivo vya elimu. Hii ni kwa sababu ya uwezekano wa ukosefu wa uwakilishaji wa maudhui ya saikolojia ya elimu katika utangulizi wa vitabu vya saikolojia.
Sosholojia ya elimu
Sosholojia ya elimu ni somo linalohusu jinsi taasisi za kijamii na kani huathiri michakato na matokeo ya elimu, na kinyume chake. Kwa wengi, elimu hueleweka kama mbinu ya kushinda vizuizi, kufanikisha usawa na kupata amani na hadhi kwa wote (Sargent 1994). Wanafunzi wanaweza kutiwa motisha na hamu ya maendeleo na uboreshaji. Elimu hutambuliwa kama mahali ambapo watoto huweza kujikuza kulingana na mahitaji yao ya pekee. Jukumu la elimu linaweza kuwa ni kukuza mtu binafsi hadi kilele. Uelewa wa shabaha na mbinu za michakato ya utangamano wa kielimu hutofautiana kulingana na dhana ya sosholojia iliyotumika.
Maendeleo ya elimu
Katika nchi zinazoendelea idadi na uzito wa shida zilizoko kwa kawaida ni kubwa. Watu wa vijijini wakati mwingine huwa hawana habari kuhusu umuhimu wa elimu. Hata hivyo, nchi nyingine zina wizara ya elimu na katika masomo mengi, kama vile kujifunza lugha za kigeni, kiwango cha elimu kimo juu kuliko katika nchi zilizoendelea. Kwa mfano, katika nchi zinazoendelea ni kawaida kupata wanafunzi wakizungumza lugha nyingi za kigeni kwa usanifu mkubwa, ilhali jambo hili ni nadra katika nchi zilizoendelea ambapo idadi kubwa ya watu huzungumza lugha moja.
Vilevile kuna shinikizo la kiuchumi kutoka kwa wazazi ambao hupendelea watoto wao wapate pesa kwa muda mfupi kuliko faida za elimu ya muda mrefu. Utafiti wa hivi karibuni kuhusu ajira ya watoto na umasikini zimependekeza kuwa familia zilizokumbwa na umasikini zinapofikia kiwango fulani cha kukidhi mahitaji yao ya kimsingi, wazazi huwarejesha watoto wao shuleni. Hii imethibitshwa kuwa kweli mara tu kizingiti kinapovukwa. Hata kama uwezekano wa thamani ya kiuchumi ya ajira ya watoto inaongezeka baada yao kurudishwa shuleni.
Ukosefu wa vyuo vikuu bora na kiwango cha chini cha kukubalika katika vyuo hivi ni dhahiri katika nchi zilizo na idadi kubwa ya watu. Baadhi za nchi zina mitaala mikuu inayoweza kubadilika kwa urahisi, inayofanana na yenye miundo zaidi.
Kutokana na utandawazi shinikizo kwa wanafunzi katika shughuli za mtaala zimeongezeka
Kuondolewa kwa asili mia fulani ya wanfunzi kwa ajili ya uboreshaji wa masomo (kwa kawaida hufanywa shuleni baada ya daraja la kumi)
India inakuza teknolojia na mtandao. India ilizindua EDUSAT, elimu ya setilaiti ambayo inaweza kuwafikia wengi kwa gharama ya chini. Kuna pia mpango ulioanzishwa na shirika la OLPC, kundi lililotokana na maabara ya MIT lililoungwa mkono na mashirika makuu ili kukuza kompyuta ya kupakata ambayo ingeghalimu $100, ili kuwezesha kuwasilisha elimu ya programu ya kompyuta. Kompyuta hizi zimesambaa kote kufikia mwaka wa 2009. Kompyuta hizi zinauzwa au kutolewa kama msaada. Hii itawezesha nchi zinazoendelea kuwapa watoto wao elimu kwa kutumia mitambo.
Barani Afrika, shirika la NEPAD limezindua programu ya masomo ya mtandao inayotoa vifaa vya kompyuta na masomo ya mtandao kwa shule zote za msingi na upili kwa kipindi cha miaka kumi. Vikundi vya binafsi kama vile Wamormoni, wanajikakamua kuwapa watu fursa ya kupokea elimu katika nchi zinazoendelea kupitia miradi kama vile Perpetual Educational Fund. Mradi wa maendeleo kimataifa inayofahamika kama nabuur.com, com iliyoanza kwa msaada wa rais wa Marekani Bill Clinton, hutumia mtandao kuwezesha ushirikiano wa watu binafsi kuzungumzia maswala ya maendeleo ya jamii.
Umataifishaji
Elimu inaendelea kuwa jambo la kimataifa. Si vifaa vyake tu vinavyoendelea kuathiriwa na mazingira ya kimataifa yenye ukwasi bali pia mabadiliko ya wanafunzi katika viwango vyote yanayochangia kuendesha jukumu hili muhimu. Kwa mfano kule Uropa, programu ya Socratis Erusmus imechechemua mabadilishano kati ya vyuo vikuu vya Uropa. Vile vile, Shirika la Soros hutoa fursa nyingi kwa wanafunzi kutoka Asia ya kati na Uropa mashariki. Wasomi wengi hudai kwamba ingawa mfumo fulani unaweza kuzingatiwa kuwa bora au mbaya kuliko mwingine, kuzoea aina tofauti ya elimu mara nyingi huonwa kuwa elementi muhimu ya kuzoea masomo ya kimataifa.
Dini na elimu
Elimu katika dini ya Uislamu ni muhimu kwa wake na waume, haswa kwa watoto wadogo. Kinyume na dhana ya kawaida, kutafuta aina zote za maarifa, yawe ya kitaaluma, ya kidini au ya kidunia yanaruhusiwa kwa watu wa umri wowote. Hata hivyo, masomo ya umri mdogo huonwa kuipa akili fursa ya kumakinika bila kuathiriwa na shida na majukumu ya maisha ya utu uzima.
Tazama pia
Udanganyifu katika elimu
Elimu ya watu wazima
Elimu mbadala
Elimu ya kale
Elimu ya kushirikiana
Elimu linganishi
Mtaala
Masomo ya mtaala
Elimu ya kukua
Elimu ya mbali
Elimu ya mtandao
Elimu ya kielezo
Mabadiliko ya elimu
Elimu ya katuni
Utafiti wa elimu
Elimu ya teknolojia
Mbinu mwafaka ya elimu
Elimu ya biashara
Elimu ya majaribio
Elimu ya vipaji
Faharasa ya maneno yenye uhusiano na elimu
Elimu ya kuhitimu
Historia ya elimu
Kisomo cha nyumbani
Ufundishaji
Teknolojia ya kuelekeza
Elimu ya lugha
Kujifunza
Kusoma kwa kufundisha (LdL)
Jamii inayosoma
Sayansi ya kusoma
Elimu ya sheria
Elimu ya maishani
Orodha ya walimu
Elimu ya matibabu
Jamii inayotumia masomo ya mtandao
Elimu ya amani
Falsafa ya elimu
Elimu ya umma
Elimu ya ziada
Elimu ya makazi
Shule
Shule ya siku zijazo
Elimu ya jinsia moja
Sosholojia ya elimu
Elimu kwa mahitaji maalum
Uainishaji wa malengo ya elimu
Mwalimu
Elimu ya juu
Chuo Kikuu
Elimu ya kweli na sawa
Elimu ya kiufundi
Marejeo
Viungo vya nje
Educational Resources kutoka UCB Libraries GovPubs
UNESCO Taasisi ya Takwimu: International kulinganishwa mifumo ya takwimu za elimu
OECD takwimu za elimu
Elimu kwa teknolojia ya simu, video na mtandao
Mifano mbalimbali ya teknolojia inavyoimarisha elimu Afrika
Historia ya elimu
Elimu kwa wote – Uwanja wa Kujifunza kwa Urahisi
Elimu |
2695 | https://sw.wikipedia.org/wiki/Hekaya%20za%20Abunuwasi | Hekaya za Abunuwasi | Hekaya za Abunuwasi ni mkusanyo wa hadithi fupi zinazosimulia habari za Abunuwas. Hadithi hizi hazina uhusiano halisi na Abu Nuwas, mshairi Mwarabu aliyeishi Baghdad mnamo mwaka 800 BK.
Abunuwasi wa hekaya ni mjanja anayeshindana mara kwa mara na tabia mbaya za watu wenzake kama vile walafi, matajiri wasio na huruma, akiwadanganya kwa kutumia mbinu zao wenyewe. Mara nyingi hadithi zilezile zinasimuliwa pia katika nchi nyingine za Waislamu kwa majina kama hekaya za Nasreddin, Guha au "hekaya za Mullah".
Mchoraji Mtanzania Godfrey Mwampembwa (anayejulikana kwa jina la Gado) alitunga kitabu cha vibonzo kwa jina la Abunuwasi kinachosimulia tatu za hekaya zake. Kitabu hiki kilitolewa na Sasa Sema Publications mwaka 1996.
Kuna matoleo kadhaa ya hekaya ya miaka ya nyuma.
Mfano 1
Kuna wakati, Abunuwasi aliamua kuwa mfuga mbuzi. Alinunua mbuzi wa kufuga huku akiwa na lengo la kujiongezea kipato chake pindi mbuzi huyo atapoanza kuzaa, ili awafuge ndama wawe wengi na kumuwezesha kuwa tajiri kuliko wote waliokuwepo katika mji ule..
Siku moja Abunuwasi akipokuwa anampeleka mbuzi wake malishoni, alikuta kiatu kimoja kizuri sana katikati ya njia. Alisimama na kukiangalia. Kiatu kilipendeza machoni mwake ila akasema "kiatu hiki ni kizuri lakini mbona kipo kimoja tu?" Alitafuta kiatu cha pili pembezoni mwa njia ila hakukiona. Alipoona hawezi kuvaa kiatu kimoja, aliamua kukiacha palepale. .
Abunuasi akachukuwa mbuzi wake na mbele kidogo akaona kile kiatu cha mguu wa pili. Abunuwas alishangaa na akaona bora angelikichukua kile cha mwanzo kwa sababu cha pili kimepatikana.
Aliporudi pale mwanzo kukitafuta alichokiacha awali lakini hakukikuta tena, alijaribu kukitafuta lakini hakukiona. Basi akadhani kuna mtu amekiokota. Akarudi haraka alipomfunga mbuzi wake nako pia hakumkuta mbuzi wala kile kiatu kimoja. Mwisho akawa amemkosa mbuzi na viatu, Ndoto zote za Abunuwasi kupata utajiri zikaruka na akabaki na umasikini wake kwa sababu ya tamaa yake.
Marejeo
Fasihi ya Kiswahili |
2697 | https://sw.wikipedia.org/wiki/Bunge%20la%20Umoja%20wa%20Afrika | Bunge la Umoja wa Afrika | Bunge la Umoja wa Afrika ni mkutano wa wawakilishi wa nchi wanachama wa Umoja wa Afrika.
Wabunge wake 265 hawapigwi kura na raia wa nchi wanachama bali wanateuliwa na bunge za nchi wanachama. Kwa sasa kazi ya bunge ni kutoa ushauri tu kwani haina mamlaka ya kutunga sheria.
Makao makuu ya bunge yapo mjini Midrand (Afrika Kusini, sasa kwa muda katika jengo la Gallagher Estate katikati ya Johannesburg na Pretoria. Afrika Kusini inalipa gharama za makao na za ofisi ya bunge.
Mkutano wa kwanza ulifanyika Machi 2004. Mwenyekiti wa kwanza wa bunge hilo alikuwa Gertrude Mongella kutoka Tanzania.
Ana makamu wanne kutoka kanda nne za Afrika, nao ndio:
F. Jose Dias Van-Du’Nem kutoka Angola (Afrika ya Kusini)
Mohammed Lutfi Farhat kutoka Libya (Afrika ya Kaskazini)
Loum N. Neloumsei Elise kutoka Chad (Afrika ya Kati)
Theophile Nata kutoka Benin (Afrika ya Magharibi)
Umoja wa Afrika
Bunge |
2700 | https://sw.wikipedia.org/wiki/Christopher%20Mtikila | Christopher Mtikila | Christopher Mtikila (1950-2015) alikuwa mchungaji wa Kikristo na mwanasiasa nchini Tanzania kama kiongozi wa chama cha upinzani cha Democratic Party (DP).
Maisha
Mtikila alizaliwa Iringa, kusini mwa Tanzania, mwaka 1950.
Mwanzoni mwa miaka ya 1990, mchungaji Mtikila alijipatia umaarufu mkubwa katika siasa za Tanzania kutokana na uwezo wake mkubwa wa kuongea, upinzani wake dhidi ya muundo wa muungano kati ya Tanganyika na Zanzibar, madai yake kuhusu hujuma za uchumi zinazofanywa na Wahindi (ambao aliwaita Magabacholi), na kesi mbalimbali za kikatiba alizokuwa akizifungua katika mahakama za Tanzania.
Kesi za kikatiba ambazo aliwahi kuzifungua ni pamoja na kesi ya kutaka wagombea binafsi kuruhusiwa katika uchaguzi Tanzania, wananchi wa Tanzania Bara kuruhusiwa kwenda Zanzibar bila pasipoti, na vyama vya siasa kuruhusiwa kufanya mikutano bila kuomba kibali toka kwa Mkuu wa Wilaya na polisi.
Mtikila alifungwa kwa mwaka mmoja mnamo 1999 baada ya kupatikana na hatia ya kutoa maneno ya kashfa dhidi ya aliyekuwa katibu mkuu wa CCM, marehemu Horace Kolimba.
Mwaka 2004 alihukumiwa kifungo kilichosimamishwa cha miezi sita kwa kutoa maneno ya kashfa dhidi ya mkuu wa polisi wa wilaya ya Ilala.
Kwa muda mrefu chama chake cha DP hakikuweza kupata usajili wa kudumu kutokana na kukataa kwake kutambua Zanzibar. Alikuwa akisisitiza kuwa chama chake ni cha Tanganyika na si Tanzania. Hata hivyo Mtikila alibadili msimamo wake katika miaka iliyofuata kwa kukubali kutafuta wanachama toka Zanzibar (kama sheria ya uchaguzi inavyotaka) na hivyo chama chake kuweza kupata usajili wa kudumu.
Mtikila alikuwa ni kati ya wagombea 10 wa nafasi ya urais katika uchaguzi mkuu wa mwaka 2005. Katika uchaguzi huo alipata kura asilimia 0.27.
Pamoja na shughuli za siasa, Mchungaji Mtikila alikuwa mwanzilishi na mkuu wa kanisa la Kipentekoste la Full Salvation Church.
Mchungaji Mtikila alijihusisha pia na harakati za haki za binadamu kwa kupitia kitengo cha haki za binadamu cha kanisa hilo kiitwacho Liberty Desk.
Mchungaji Mtikali amefariki alfajiri ya Jumapili 4 Oktoba 2015 kwa ajali ya gari kwenye kijiji cha Msolwa karibu na Chalinze.
Marejeo
Viungo vya nje
Rev.Christopher Mtikila Vs. The Attorney General, Civil Case No. 5 of 1993, High Court of Tanzania
CHRISTOPHER MTIKILA INTERVIEW , tovuti ya filamu Heaven on Earth (2005), iliangaliwa Desemba 2018
Waliozaliwa 1950
Waliofariki 2015
Wanasiasa wa Tanzania |
2704 | https://sw.wikipedia.org/wiki/Barafu | Barafu | Barafu ni maji yaliyoganda. Maji huganda yakishikwa na baridi na kufikia 0 °C.
Barafu inaeleweka ni maji ya mgando. Hata kiowevu kingine kinaweza kushika baridi na kuganda kuwa barafu, ila kama maziwa yanaganda tunayaita "barafu ya maziwa". Pia hewa ya kaboni inaweza kugandishwa na kuwa barafu kavu.
Inapatikana katika hali na ukubwa mbalimbali. Kama ni ndogo ni fuweli kadhaa tu; kubwa zaidi ni vipande vya mvua ya mawe. Barafu inaweza kuwa ganda kubwa kama bapa nene sana kama lile linalofunika bara la Antaktiki.
Barafu ina kazi muhimu katika hali ya hewa duniani. Hasa maganda ya barafu kwenye ncha za dunia yanatunza sehemu kubwa ya maji matamu yaliyopo.
Maji yakiganda hupanuka. Hivyo barafu yake inahitaji nafasi kubwa kuliko maji ya kiowevu kiasi cha 9%. Mfano wake ni: chupa ya soda katika friji inaweza kupasuka. Sababu yake ni: maji ndani ya soda inahitaji nafasi kubwa kuliko soda ya majimaji, hivyo kupasua chupa yenyewe.
Kutokana na hali hiyohiyo, barafu ni nyepesi kuliko maji, hivyo hubaki juu ya maji. Vipande vikubwa vya barafu vikiyeyuka na barafu ya Antaktiki au Aktiki vinaelea baharini kama siwa barafu vinaweza kuharibu hata meli kubwa, jinsi ilivyoonyesha mfano wa meli Titanic.
Kwenye mtelemko wa milima barafu inaweza kutambaa kama mto ikiitwa barafuto.
marejeo
Metorolojia
Kemia
maji |
2711 | https://sw.wikipedia.org/wiki/Botswana | Botswana | Botswana (yaani: Utswana) ni nchi huru iliyoko Kusini mwa Afrika. Jina rasmi ni Jamhuri ya Botswana.
Mji mkuu wa Botswana ni Gaborone.
Jiografia
Botswana haina pwani kwenye bahari yoyote. Imepakana na Zambia, Zimbabwe, Afrika Kusini na Namibia. Mpaka baina ya taifa la Botswana na Zambia ni meta 700 tu na ndio mfupi kuliko mipaka yote ulimwenguni.
Kuna pia feri ya moja kwa moja kati ya Botswana na Zambia kuvukia mto Zambezi.
Jangwa la Kalahari linafunika theluthi mbili za eneo la Botswana.
Moja ya maeneo muhimu nchini Botswana ni delta ya mto Okavango. Ndiyo delta kubwa kabisa duniani, maana yake mdomo wa mto si baharini bali kwenye nchi kavu, maji yakiishia jangwani.
Historia
Wakazi wa kwanza huaminiwa kuwa wawindaji-wakusanyaji wa jamii ya Wasani.
Katika karne za kwanza BK walifika wahamiaji Wabantu wenye ujuzi wa kilimo na uhunzi.
Siasa
Botswana imekuwa na mfumo wa demokrasia kwa miaka mingi, ikiwa na viongozi ambao huchaguliwa kwa kura ya wananchi wote.
Rais wa jamhuri ni Mokgweetsi Masisi.
Watu
Watu wa Botswana hujiita Batswana kutokana na jina la kabila kubwa kabisa nchini (79%). Kuna wakazi takriban milioni 2.3. Kwa sababu nchi ni kubwa msongamano wa watu kwa kilometa za mraba ni 3.7 pekee. Idadi hiyo ndogo imetokana na sehemu kubwa ya nchi hiyo kuwa jangwa.
Lugha inayotumiwa na wakazi walio wengi ni Setswana (Kitswana) pamoja na Kiingereza.
Upande wa dini, wakazi wengi (73%) ni Wakristo, wakiwemo Waprotestanti (66%) na Wakatoliki (7%). Wafuasi wa dini asilia ya Kiafrika ni 6%. Asilimia 20 haina dini yoyote.
Uchumi
Uchumi wa Botswana umekuwa imara kwa miaka mingi na hali ya maisha imeendelea kuwa bora kila mwaka tangu uhuru.
Utajiri wa nchi unatokana hasa na migodi ya almasi, pamoja na machimbo ya shaba na minerali kama vile chumvi.
Watalii wanaongeza pato la taifa hasa kwa sababu ya uzuri wa delta ya Okavango.
Fedha ya Botswana huitwa Pula (yaani mvua). Ina thebe (="ngao") 100.
Tazama pia
Orodha ya nchi kufuatana na wakazi
Orodha ya nchi za Afrika kulingana na idadi ya watu
Orodha ya nchi za Afrika kulingana na msongamano wa watu
Orodha ya nchi za Afrika kulingana na pato la taifa
Demografia ya Afrika
Viungo vya nje
Tovuti ya Serikali ya Botswana
Bunge la Botswana
Nchi za Afrika
Jumuiya ya Madola
Umoja wa Afrika
Jumuiya ya Maendeleo Kusini mwa Afrika |
2713 | https://sw.wikipedia.org/wiki/Bendera | Bendera | Bendera ni kitambaa chenye rangi mbalimbali. Mara nyingi ina umbo la pembenne, pia la mraba au pembetatu. Ina kazi ya kitambulisho au alama ya mawasiliano.
Bendera kama kitambulisho
Mara nyingi bendera ni alama ya kitambulisho cha taifa au jumuiya nyingine.
Nchi inweka bendera yake kwa kuonyesha: hapa eneo letu linaanza; au: leo tunaonyesha bendera kwa sababu ni sikukuu ya taifa. Serikali zinaweza kuweka bendera mbele ya majengo rasmi ikonyesha: hapa ndipo jengo rasmi kama kituo cha polisi, shule, nyumba ya wizara na kadhalika.
Mji una bendera ukiitumia kama serikali ya nchi katika eneo lake.
Klabu ya soka inaweza kuwa na bendera. Bendera ya klabu inaonyeshwa na wafuasi wake uwanjani kwa kusidi la kuwaonyesha wachezaji kuwa wenzao wako.
Bendera vitani
Bendera zilikuwa kati ya alama muhimu vitani. Vikosi mbalimbali vilikuwa na bendera zao zilizowasaidia wanajeshi kutambua jeshi lao liko sehemu gani kama walitengwa na wenzao wengine katika mapigano ya watu maelfu.
Bendera kama alama ya mawasiliano
Matumizi ya kale kabisa ya mabendera ni kuwasilisha habari. Matumizi haya yanahitaji uelewano kuhusu maana ya rangi zinazoonyeshwa. Rangi mbalimbali pamoja zinaweza kumaanisha maneno, herufi au amri. Bendera zenye rangi hizi zinaonekana kwa umbali wa wastani unaotegemea ukubwa wa bendera. Utaratibu huu uliwahi kutumika kati ya meli baharini tangu karne nyingi.
Hadi leo meli zinatumia mawasiliano ya bendera hata siku hizi za simu na redio. Lakini bendera zinasaidia kama mitambo imeharibika au kama meli mbili zinakutana zisizojua marudio ya redio ya meli nyingine.
Matumizi haya ni kawaida pia katika michezo fulani, kwa mfano mshika bendera kwenye soka au alama ya mwanzo mbioni.
Bendera
Alama za kitaifa |
2714 | https://sw.wikipedia.org/wiki/Lesotho | Lesotho | Ufalme wa Lesotho, au Lesotho, ni nchi ndogo inayozungukwa na Afrika Kusini pande zote. Haina pwani kwenye bahari yoyote.
Jina Lesotho lamaanisha eneo la Basotho (wakazi 99.7%), watu ambao wanaongea lugha ya Kisotho, ambayo ni lugha rasmi pamoja na Kiingereza. Wakati wa ukoloni ilijulikana kama Basutoland.
Sasa ni nchi mwanachama wa Umoja wa Mataifa.
Ina wakazi milioni 2 hivi.
Mji mkuu ni Maseru.
Jiografia
Ukweli wa kijiografia ambao wajulikana zaidi kuhusu Lesotho ni kwamba ni nchi inayozungukwa na Afrika ya Kusini, na ni nchi huru pekee duniani ambayo yote iko juu ya mita 1,000 juu ya usawa wa bahari (UB) (ft 3,281). Eneo la chini zaidi liko mita 1,400 (futi 4,593), na zaidi ya asilimia 80 za nchi ziko juu ya mita 1,800 (futi 5,906).
Historia
Wakazi wa kwanza huaminiwa kuwa wawindaji wa jamii ya Wasani.
Katika karne za kwanza BK walifika wahamiaji Wabantu wenye ujuzi wa kilimo na uhunzi.
Lesotho ya sasa ilianza kupatikana mwaka 1822 chini ya chifu Moshoeshoe I aliyeungana na makabila mengine dhidi ya Shaka Zulu (1818-1828).
Baadaye nchi iliathiriwa na mahusiano na Waingereza na Makaburu wa .
Koloni la Rasi (leo Afrika Kusini), yakiwemo mapigano ya mara kwa mara.
Wamisionari walioalikwa na Mfalme Moshoeshoe I walianza kuandika na kuchapa kwa lugha ya Kisotho kati ya miaka 1837 na 1855.
Mwaka 1867 nchi ikawa chini ya malkia wa Uingereza kwa jina la Basutoland lakini mwaka 1869, Waingereza waliwaachia Makaburu nusu ya eneo la Basutoland.
Uhuru ulipatikana tena mwaka 1966, na nchi ikaitwa ufalme wa Lesotho.
Siasa
Wilaya
Kwa usimamizi wa serikali, Lesotho imegawiwa katika wilaya 10, kila moja ikiongozwa na Karani wa wilaya.
Kila wilaya ina mji unaoitwa mji wa kambi (camptown).
{| border=0
|
1 Berea
2 Butha-Buthe
3 Leribe
4 Mafeteng
5 Maseru
6 Mohale's Hoek
7 Mokhotlong
8 Qacha's Nek
9 Quthing
10 Thaba-Tseka
|
|}
Watu na koo
Wakazi kwa asilimia 90 ni Wakristo, wakigawanyika karibu sawa kati ya Wakatoliki na Waprotestanti wa madhehebu mbalimbali.
Utamaduni
Muziki wa Lesotho
Orodha ya Waandishi kutoka Lesotho
Uchumi
Tazama pia
Mawasiliano nchini Lesotho
Mambo ya kigeni ya Lesotho
Orodha ya kampuni za Lesotho
Jeshi la Lesotho
Chuo kikuu cha Lesotho
Usafirishaji nchini Lesotho
Wanaskauti wa Lesotho
Orodha ya nchi kufuatana na wakazi
Orodha ya nchi za Afrika kulingana na idadi ya watu
Orodha ya nchi za Afrika kulingana na msongamano wa watu
Orodha ya nchi za Afrika kulingana na pato la taifa
Demografia ya Afrika
Viungo vya nje
Serikali
Lesotho Government Online makala maalum ya serikali
Benki kuu ya Lesotho
Habari
allAfrica - Lesotho taarifa ya habari ya Lesotho
Haikona! Lesotho Daily News Blog makala ya uandishi wa interneti
Uchambuzi
BBC News - Country Profile: Lesotho (kuhusu Lesotho)
CIA World Factbook - Lesotho (kitabu cha wadadisi wa marekani)
Open Directory Project - Lesotho (Maelekezo ya Lesotho)
US State Department - Lesotho (hii makala ya husu ustadi wa Lesotho na idara ya mabo ya kigeni ya Marekani)
Nchi za Afrika
Umoja wa Afrika
Jumuiya ya Madola
Jumuiya ya Maendeleo Kusini mwa Afrika |
2719 | https://sw.wikipedia.org/wiki/Shirikisho%20la%20Mataifa | Shirikisho la Mataifa | Shirikisho la Mataifa (kwa Kiingereza: League of Nations) lilikuwa umoja wa madola 63 ya dunia kati ya 1920 na 1946 BK.
Umoja huo ulianzishwa na mataifa washindi wa Vita Kuu ya Kwanza ya Dunia. Katika miaka 1920-1930 mataifa mengine yalijiunga nao.
Shirikisho la Mataifa lilikwisha 1946 baada ya kuundwa kwa Umoja wa Mataifa iliochukua nafasi yake.
Mwanzo wake
Wazo la kuwa na shirikisho la mataifa lilitolewa mara ya kwanza na mwanafalsafa Mjerumani Immanuel Kant mnamo mwaka 1795. Wazo la Kant lilirudiwa na wanafalsafa mbalimbali. Wakati wa vita kuu ya kwanza rais wa Marekani Woodrow Wilson alipendekeza hatua za kuanzisha shirikisho hili kwa kusudi la kuzuia vita kwa wakati ujao baada ya mwisho wa vita ile.
Katiba ya shirikisho la mataifa ilikuwa sehemu ya mkataba wa Versailles mwaka 1919. Nchi washindi au mataifa ya ushirikiano zilijiunga na umoja huo mpya. Baada ya kukubaliwa na nchi za kutosha shirikisho lilianza rasmi tarehe 10 Januari 1920.
Katiba ilikuwa na madhumuni kama yafuatavo:
fitina zote kati ya nchi zitasuluhishwa kwa njia ya amani kwa azimio ya kamati au mahakama ya kimataifa
nchi wanachama zote zitaungana dhidi ya nchi yoyote itakayoanzisha vita mpya au kukataa azimio la mahakama ya kimataifa
nchi zinapatana kupunguza jeshi zao na idadi ya silaha zilizopo
mkutano mkuu wa wawakalishi wa nchi zote wanachama itakuwa bunge la shirikisho
kamati kuu au halmashauri ya nchi wanachama nne (baadaye sita)na nafasi nne (baadaye 9) za nchi zinazobadilishana kwa zamu
ofisi kuu inayoongozwa na Katibu Mkuu
mahakama ya kimataifa inaundwa ya kutoa azimio katika matatizo kati ya madola
Maeneo ya kudhaminiwa
Mkataba wa Versailles ulianzisha aina mpya ya maeneo yaliyowahi kuwa ama koloni au majimbo ya nchi zilizoshindwa katika vita. Koloni zote za Ujerumani pamoja na sehemu kubwa ya majimbo ya Milki ya Osmani ya awali ziliwekwa chini ya mamlaka ya Shirikisho la Mataifa na kukabidhiwa kwa nchi washindi wa vita. Zilipewa hali ya pekee kama maeneo ya kudhaminiwa (League of Nations mandate territories). Tofauti na koloni za kawaida nchi wadhamini hazikupewa mamlaka yote jinsi iliyokuwa katika koloni zao za kawaida bali zilipokea maeneo ya kudhaminiwa chini ya masharti fulani pamoja na kulinda haki kadhaa za wenyeji na kuandaa nchi hizi kwa uhuru. Hapo mwanzoni tofauti kati ya koloni na eneo la kudhaminiwa haikuwa kubwa lakini baadaye masharti ya udhamini yalikuwa muhimu. Kwa mfano hali ya Tanganyika kuwa eneo ka kudhaminiwa ilisababisha Uingereza kutokubali walowezi wengi kuja hapa. Vivyo hivyo hali ya Afrika ya Kusini Magharibi kuwa eneo la kudhaminiwa ilizuia sehemu hii kuwa jimbo la Afrika Kusini na kuwa msingi kwa uhuru wake kama nchi ya Namibia.
Mafanikio
Shirikisho lilikuwa awali umoja wa mataifa washindi wa vita. Baadaye hata nchi zisizoshiriki katika vita na pia nchi zilizoshindwa kama Ujerumani zilipokelewa kama wanachama. Idadi ya wanachama ilipanda hadi kufikia 63.
Kati ya mafanikio ni haya:
Fitina ya Aland kati ya Sweden na Finland
Fitina kati ya Albania na Yugoslavia kuhusu mipaka ya Albania
Fitina mbalimbali kuhusu mipaka ya Ujerumani na Poland, Lithuania na Ufaransa
Fitina kuhusu mashambulio ya Ugiriki dhidi ya Bulgaria 1925
Fitina kati ya Uturuki, Irak na Uingereza 1926 juu ya Mosul
Malalamiko kuhusu utumwa katika nchi ya Liberia 1930
Mapatano ya kimataifa kuhusu wanawake kufanyiwa biashara ya umalaya, biashara ya madawa ya kulevya na kitambulisho cha wakimbizi
Shirikisho la mataifa liliunda pia utaratibu wa utawala wa maeneo yaliyokuwa chini ya Uturuki na Ujerumani hadi 1919.
Kazi ya Shirikisho la Mataifa katika Afrika
Liberia na Afrika Kusini zilikuwa wanachama tangu mwanzo, Ethiopia ilipokelewa mwaka 1923.
Katika Afrika shirikisho liliunda utaratibu mpya kwa ajili ya koloni za Ujerumani yaani Tanganyika, Rwanda, Burundi, Togo, Kamerun na Namibia.
Ujerumani haukubaliwa kuwa nazo tena kwa sababu ya kuwatendea wenyeji Waafrika vibaya. Hata kama sababu hiyo ilikuwa tamko la washindi wa vita waliotaka kujigawia wenyewe koloni hizi ilhali wenyewe waliwahi kuwatendea watu vibaya katika koloni zao msingi muhimu uliwekwa uliozaa matunda baadaye: yaani hata serikali ya kikoloni inatakiwa kuheshimu haki za binadamu.
Halafu koloni za Ujerumani hazikukabidhiwa tu kwa Uingereza (Tanganyika, sehemu za Kamerun na Togo), Ufaransa (sehemu kubwa za Kamerun na Togo), Ubelgiji (Rwanda, Burundi) na Afrika Kusini (Namibia) hivi lakini kama maeneo ya kukabidhiwa chini ya uangalizi wa Shirikisho la Mataifa. Utaratibu huu ulikuwa muhimu baadaye wakati wa uhuru. Namibia ilikuwa sehemu ya Afrika Kusini chini ya sheria za nchi ile lakini jumuiya ya kimataifa haikukubali kwa sababu Namibia ilikuwa kati ya maeneo ya kukabidhiwa - mwishoni Afrika Kusini iliiacha Namibia iwe huru mwaka 1990 miaka 44 baada ya mwisho wa shirikisho lenyewe.
Matatizo
Tatizo kubwa tangu mwanzo ilikuwa ya kwamba Marekani haukuthebitisha unachama wake. Rais Wilson aliyeandaa kuundwa kwa shirikisho alikuwa amekasirisha wabunge wake nyumbani hivyo Senati ya Marekani iliendelea kukataa uanachama ya Marekani.
Matatizo mengine yaliyosababisha kushindwa kwa shirikisho la mataifa yalitokana hasa na udhaifu mkubwa wa kukosa jeshi lake. Tangu mwanzo shirikisho lilitegemea nguvu ya nchi wanachama kama nchi ilivunja mapatano na kukataa kuitikia maazimio ya shirikisho.
Kuanzia mnamo mwaka 1930 mataifa wanachama makubwa yalianza kuvunja vibaya sheria za shirikisho lakini hatua kali hazikuchukuliwa dhidi yao. Shirikisho lilishindwa kuzuia vita na mashambulio dhidi ya nchi wanachama wake. Kati ya matukio muhimu yaliyoharibu sifa za shirikisho ni:
Mapigano ya Mukden 1931 (Japan kushambulia Uchina, kuvamia Manchuria)
Vita ya Chaco kati ya Bolivia and Paraguay 1932 - 1935
Vita ya wenyewe kwa wenyewe Hispania iliyoingiliwa kati na Italia, Ujerumani na Urusi
Italia kuvamia Ethiopia 1935 , ikitumia silaha marufuku kama gesi
Kuongezeka kwa jeshi la Ujerumani kupitia kiwango kilichokubaliwa 1919
Nchi mbalimbali zilitoka katika Shirikisho la Mataifa baada ya kupingwa mkutanoni kama vile Italia, Japan na Ujerumani.
Azimio la mwisho lenye maana kidogo yalikuwa kufukuza Urusi katika shirikisha baada ya uvamizi wake katika Finland mwaka 1939.
Mwisho
Septemba 1939 Ujerumani ilivamia Poland. Baada ya siku chache ilionekana ya kwamba vita kuu ya pili imeanza - Shirikisho la Mataifa lilishindwa katika dhumuni lake la kuzuia marudio ya Vita Kuu ya Kwanza ya Dunia.
Washindi wa vita kuu ya pili waliamua kuanzisha chombo kipya. Umoja wa Mataifa uliundwa 1945 ukachukua nafasi yake. Vitengo kadhaa za shirikisho viliendela vikihamia kwa UM kwa mfano Shirika ya Kazi ya Kimataifa (ILO).
Mwaka 1946 mkutano mkuu uliamua mumaliza shirikisho. Mali yale ilikabidhiwa kwa UM.
Mashirika ya kimataifa |
2723 | https://sw.wikipedia.org/wiki/Diego%20Garcia | Diego Garcia | Diego Garcia ni atolli ya Kiingereza katika Bahari Hindi, kati ya Tanzania na Indonesia. Ni sehemu ya funguvisiwa la Chagos na leo kisiwa pekee chenye wakazi ambao ni wanajeshi wa Marekani. Ni kituo kikubwa cha kijeshi cha Marekani katika Bahari Hindi.
Kati ya miaka 1850 na 1965 kisiwa kilikuwa sehemu ya koloni la Morisi. Mwaka 1965 kilitengwa na Morisi pamoja na funguvisiwa lote. Mwaka 1971 Uingereza ilikodisha Diego Gracia kwa jeshi la Marekani ambao walitaka kuwa na kituo cha kijeshi kwenye Bahari Hindi katika mashindano yao na Umoja wa Kisovyeti.
Katika miaka miwili iliyofuata wenyeji wote wa funguvisiwa waliondolewa visiwani, wakahamishiwa na watoto wao huko Mauritius, Shelisheli na Uingereza. Wengi wao wanapigania haki ya kurudi. Mahakama ya Uingereza iliwaruhusu mwaka 2000 warudi tena lakini serikali imekataa mwaka 2004.
Diego Garcia ilikuwa kituo muhimu katika vita vya Marekani huko Afghanistan na Irak. Ndege za kijeshi za aina B-52 zinatoka hapa pamoja na ndege za kubeba petroli.
Marekani ina pia kituo cha manowari zake kisiwani.
Viungo vya nje
Official website
British Indian Ocean Territory on UK government site
The Chagos Conservation Trust – A non-political charity whose aims are to promote conservation, scientific and historical research, and to advance education concerning the archipelago.
Diego Garcia Online: Information for the Diego Garcia, BIOT population
UK Foreign Office- profile
Diego Garcia , timeline posted at the History Commons.
Christian Nauvel, "A Return from Exile in Sight? The Chagossians and their Struggle" (2006) 5 Northwestern Journal of International Human Rights 96–126 (retrieved 9 May 2011).
EU Relations with British Indian Ocean Territory
Chagos Islands (B.I.O.T.) at Britlink – British Islands & Territories
http://www.letusreturnusa.org/
Visiwa vya Afrika
Eneo la ng'ambo la Uingereza
Visiwa vya Bahari ya Hindi |
2727 | https://sw.wikipedia.org/wiki/Ol%20Doinyo%20Lengai | Ol Doinyo Lengai | Ol Doinyo Lengai (maana kwa Kimaasai ni "Mlima wa Mungu") ni mlima wenye asili ya volkeno katika Tanzania ya Kaskazini. Iko takriban km 120 kaskazini-magharibi kwa Arusha na km 25 kusini kwa Ziwa Natron.
Mlima una kimo cha m 2690 juu ya UB.
Ni volkeno ya pekee duniani kutokana na aina ya lava yake inayotoka hali ya kiowevu (majimaji) lakini si moto sana (mnamo 500° - 600 °C).
Ol Doinyo Lengai ililipuka tena kuanzia Machi 2006. Katika mwaka 2007 mlima umesababisha mitetemeko ya ardhi ya mara kwa mara kuanzia tarehe 12 Julai. Tetemeko la tarehe 18 Julai lilisikika hadi Nairobi.
Tazama pia
Orodha ya volkeno nchini Tanzania
Orodha ya milima ya mkoa wa Arusha
Orodha ya milima ya Tanzania
Orodha ya milima ya Afrika
Orodha ya milima
Tanbihi
Viungo vya nje
Mlima katika tovuti ya Geonames
Michael Greshko: 'Mountain of God' Volcano Preparing to Erupt, tovuti ya National geographic, 13 Julai 2017, iliangaliwa Julai 2017
Milima ya Tanzania
Milima ya Afrika
Volkeno za Tanzania
Volkeno za Afrika
Mkoa wa Arusha |
2729 | https://sw.wikipedia.org/wiki/M | M | M ni herufi ya 13 katika alfabeti ya Kilatini ambayo ni pia mwandiko wa Kiswahili cha kisasa. Asili yake ni Mi ya alfabeti ya Kigiriki.
Maana za M
Kama kipimo sanifu cha kimataifa m humaanisha mita kama kiwango cha umbali.
Kati ya namba za Kiroma M ni alama ya 1,000
Kwenye gari M ni alama ya kimataifa ya gari kutoka Malta
Katika fizikia m ni alama ya masi (ling. E=mc2)
Katika astronomia majina ya nyota na magimba mengine ya angani hutajwa kwa M pamoja na namba ya Orodha ya Messier
Katika filamu za James Bond M ni kifupi cha mkubwa wa upelelezi wa Uingereza
Historia ya alama M
Asili ya herufi M ni katika miandiko iliyotangulia alfabeti ya Kilatini. Waroma walipokea mwandiko kutoka alfabeti ya Kigiriki kupitia alfabeti za Kiitalia za awali kama Kietruski. Wagiriki waliipokea kutoka Wafinisia.
Wafinisia walikuwa na alama ya "Mem" iliyokuwa kiasili picha iliyorahisishwa ya maji wakitumia alama tu kwa sauti ya "m" na kuiita kwa neno lao kwa maji "mem". Kwa kurahisisha kazi ya kuandika waliongeza mstari mrefu upande walipoanza kuandika.
Wagiriki walichukua alama hiyo na kuiita "Mi" bila kujali maana asilia ya "maji", ilikuwa sauti tu ya "m". Waligeuza alama kulingana na mwendo wao wa kuandika kuanzia upande wa kushoto na kufikia umbo lililokaa hivyo.
Waitalia wa kwanza wakaipokea ilivyo hata kama walirudia mara nyingi umbo la awali.
Waroma wakaendeleza alama hiyo katika alfabeti yao kwa maana hiyohiyo.
Alfabeti ya Kilatini |
2731 | https://sw.wikipedia.org/wiki/Herufi%20za%20Kiarabu | Herufi za Kiarabu | Herufi za Kiarabu ni maandishi maalumu ya lugha ya Kiarabu. Nje ya Kiarabu lugha mbalimbali zinaandikwa kwa herufi za Kiarabu, hasa lugha za nchi zenye Waislamu wengi, ingawa herufi hizo zilibuniwa kabla ya dini hiyo kuenea. Kati ya lugha hizo kuna Kiajemi, Kikurdi, Kimalay na Urdu. Pengine katika lugha hizo herufi kadhaa zinaongezwa au kupunguzwa, kulingana na lugha ilivyo.
Kihistoria hata Kiswahili na Kituruki ziliwahi kuandikwa kwa herufi za Kiarabu.
Kuna herufi 28 za Kiarabu zinazoandikwa kutoka kulia kwenda kushoto. Herufi zote isipokuwa sita zinaunganishwa wakati wa kuandika. Kutokana na tabia hiyo kila herufi inaweza kuonekana kwa maumbo tofautitofauti kiasi kutegemeana na mahali pake mwanzoni, katikati au mwishoni mwa neno.
Kwa kawaida maandishi ya Kiarabu ni ya konsonanti tu bila vokali. Vokali zikiandikwa zinaonekana kama mstari au nukta chini au juu ya herufi zinazoanzisha silabi.
Herufi kuu
Viungo vya nje
Quranic Arabic Lessons for Kids
Test yourself on the Arabic alphabet
A YouTube video about learning Arabic by Br. Wisam Sharieff
Interactive audio lesson for learning the Arabic alphabet
Named Entity Recognition – for a discussion of inconsistencies and variations of Arabic written text.
Arabetics – for a discussion of consistency and uniformization of Arabic written text.
Arabic alphabet course videos guide
Open Source fonts for Arabic script
Arabic Keyboard (in French)
Why the right side of your brain doesn't like Arabic
Kiarabu
A |
2737 | https://sw.wikipedia.org/wiki/Bagamoyo%20%28mji%29 | Bagamoyo (mji) | Bagamoyo ni mji mwambaoni mwa Bahari Hindi katika Tanzania takriban km 75 kaskazini kwa Dar es Salaam na km 45 magharibi kwa kisiwa cha Unguja.
Vyanzo vidogo
Bagamoyo iko kati ya miji ya kale kabisa ya Waswahili katika Tanzania ya leo. Magofu ya Kaole (msikiti na makaburi ya karne ya 13 BK) yako karibu na Bagamoyo yakionyesha umuhimu wa utamaduni wa Kiislamu katika eneo hili. Lakini hakuna uhakika kuhusu historia ya Bagamoyo ya kale isipokuwa ya kwamba mnamo karne ya 18 mji haukuwa muhimu. Wakazi walio wengi wakati ule walikuwa wavuvi na wakulima, ila palikuwa na biashara kiasi cha samaki na chumvi.
Jina
Jina la Bagamoyo huelezwa kutokana na maneno "bwaga" na "moyo". Elezo la kawaida linarejea biashara ya watumwa kwa kudai eti watumwa waliona bahari ambako watasafarishwa hadi Unguja na mbali zaidi, hiyvo walikatishwa tamaa na "kumwaga moyo". Hayo husimuliwa mara nyingi kwa watalii wanaotembelea mji na kuangalia majengo ya kale.
Lakini asili hiyo inapingwa na wataalamu wanaoonyesha kuwa biashara ya watumwa haikuwa muhimu sana hapa na asili ya jina inapatikana zaidi kutoka kwa wapagazi waliofika hapa kwa wingi kutoka bara baada ya safari ngumu ya miezi kadhaa walipoweza kushusha mizigo yao (wengi walibeba hadi kilogramu 70), kupokea mishahara na kuwa na starehe. Kwa hiyo maana si bwaga moyo kama kukataa tamaa, bali bwaga moyo kama kuachana na matatizo na wasiwasi wa safari ya hatari.
Afisa Mjerumani August Leue aliandika mnamo mwaka 1900 kwamba wapagazi waliimba njiani wimbo ufuatao: "Tunakwenda Bagamoyo, roho yangu furahi, tumelia barani kuwa mbali nawe, Bagamoyo, Bagamoyo" akieleza kwamba wapagazi na pia wakazi wengine wa Mrima waliona Bagamoyo kama mji wa furaha na starehe.
Mlango wa misafara ya Afrika ya Kati
Hasa kuhamia kwa makao ya Sultani wa Oman kuja Zanzibar kuliongeza umuhimu wa mwambao wa Mrima karibu na Unguja. Bandari Zote zilizotazama Unguja zilianza kukua na kupokea mizigo kutoka na kwenda Unguja na kati ya hizo Bagamoyo ilikuwa muhimu zaidi kwa sababu ilikuwa karibu zaidi na mji wa Zanzibar.
Tangu Zanzibar kuwa mji mkuu wa Omani familia za Waarabu pamoja na mawakala wa kampuni za Wahindi walihamia Bagamoyo wakipanua biashara yake. Mji ukawa kituo muhimu zaidi kwenye pwani; biashara ya misafara mikubwa ya karne ya 19 kwenda barani hadi Kongo ilianza na kurudi hapa kushinda bandari nyingine za Mrima.
Kufikia mwaka 1860 hivi Bagamoyo ilikadiriwa kuwa na wakazi wa kudumu 3,000 walioongezeka kuwa 20,000 mnamo mwisho wa karne ya 19. Pamoja na wapagazi wa misafara waliokaa miezi kadhaa mjini baada ya kufika kutoka bara na kusubiri hadi kurudi, mara nyingi wakiajiriwa kubeba tena mizigo ya safari mpya, idadi yao ilifikia watu 30,000-40,000, hivyo jumla ya wakazi iliweza kufikia 50,000 hadi 60.000 kwa muda.
Bagamoyo iliendelea kuwa mji mkubwa katika koloni la Afrika ya Mashariki ya Kijerumani hata baada ya serikali ya kikoloni kuhamia Dar es Salaam hadi kujengwa kwa reli ya kati iliyohamisha sehemu kubwa ya biashara kule ambako reli hiyo ilianza.
Bandari ya biashara
Wafanyabiashara wa Zanzibar walikusanya bidhaa zao huko Unguja wakavuka bahari na kuajiri wapagazi waliozibeba hadi Tabora na Ujiji kwenye Ziwa Tanganyika; kutoka kule biashara iliendelea katika maeneo ya Kongo. Wapagazi wakarudi miezi au miaka kadhaa baadaye wakileta hasa pembe za ndovu zilizokuwa na soko kubwa katika Ulaya na Marekani. Wapagazi wengi walikuwa watu wa maeneo ya magharibi walioitwa kwa jumla "Wanyamwezi".
Bagamoyo imepata pia sifa ya kuwa moja ya bandari kuu za biashara ya watumwa kwenye pwani ya Afrika ya Mashariki katika karne ya 19. Serikali ya Tanzania ilitumia tabia hiyo kama sababu muhimu ya kupendekeza mji huo kama sehemu ya urithi wa Dunia kwenye orodha ya UNESCO. Hata hivyo, wataalamu wengi wa historia hawakubali, wakiona Bagamoyo haikuwa muhimu sana katika biashara ya watumwa ya Afrika ya Mashariki, ikilinganishwa na Kilwa na Pangani. Hakika watumwa kadhaa walisafirishwa kutoka hapa kwa jahazi au dhau hadi Unguja wakiuzwa huko sokoni. Ila kundi la jeshi la maji la Uingereza lililotumwa Afrika Mashariki kwa kusudi la kuzuia biashara ya watumwa halikuwahi kulenga Bagamoyo bali hasa Kilwa na bandari za upande wa kaskazini wa Bagamoyo.
Mapadre wa Roho Mtakatifu walijenga kituo chao cha kwanza cha barani katika Afrika ya Mashariki huko Bagamoyo wakiona umuhimu wa mji huo kama mlango wa bara. Kwenye eneo la misheni yao walianzisha kijiji kwa watumwa walionunuliwa nao ili kupewa uhuru, watumwa watoro waliokuta hapa mahali salama au watumwa waliopelekwa hapa na jeshi la majini la Uingereza wakikamatwa baharini wakati wa kusimamisha jahazi ambamo walibebwa,
Mji mkuu wa koloni la Kijerumani
Mnamo Aprili 1888 Sultani wa Zanzibar alikodisha eneo la pwani kwa Kampuni ya Kijerumani kwa Afrika ya Mashariki iliyoanzisha makao makuu yake Bagamoyo. Ukali wa kampuni ulisababisha katika muda wa miezi chache ghasia ya wenyeji wa pwani iliyoleta vita vya Abushiri ambavyo vilikandamizwa na wanajeshi wa Ujerumani. Mwaka 1890 serikali ya Ujerumani ilichukua madaraka ya utawala badala ya kampuni halafu mji mkuu ukahamishiwa Dar es Salaam.
Kushuka kwa biashara
Umuhimu wa Bagamoyo ulianza kupungua kwa sababu meli kubwa zilitumia bandari ya Dar es Salaam badala ya Bagamoyo. Bandari yake haikufaa tena kwa meli kubwa zilizopaswa kutia nanga kilomita mbele ya mwambao ilhali kina cha maji huko Dar es Salaam iliruhusu meli kufika mwambaoni moja kwa moja, Hatimaye tangu ujenzi wa reli kutoka Dar es Salaam kuelekea Morogoro, Tabora hadi kufikia Kigoma biashara ya Bagamoyo ilipungua sana. Reli hiyo ilichukua nafasi ya njia ya misafara kutoka Mrima kuelekea Ziwa Tanganyika kwa sababu usafiri wake ulikuwa haraka zaidi, tena kwa bei nafuu kuliko gharama za kukodi wapagazi.
Mnamo 1913 (kabla ya Vita Kuu ya Kwanza) wakazi wa kudumu walikuwa 5.000 tu. Bado ilikuwa na ofisi za kampuni 25. Mwaka 1908 ni meli 149 zenye tani 198.305 pamoja na jahazi 689 zenye tani 15,369 zilizofika hapo. Hadi mwaka 1912 zilikuwa jahazi 402 tu zenye tani 8.465 (meli za 1912 hazikutajwa tena katika takwimu ya Ujerumani). Kinyume chake, bandari ya Dar es Salaam ilifikiwa 1912 na meli kubwa zaidi za kibiashara 164 zenye tani 644.306, meli za serikali 103 zenye tani 15.455 na jahazi 702 zenye tani 15.919.
Mji wa kisasa
Leo hii Bagamoyo ni mji mdogo unaofanywa na kata mbili za Magomeni na Dunda. Majengo yake ya kihistoria yako katika hali mbaya. Wakazi walio wengi wanaishi katika sehemu jipya la Magomeni na soko jipya. Majaribio ya hifadhi ya urithi wa kihistoria yaliona matatizo tangu miaka mingi.
Bagamoyo ina chuo cha kitaifa kiitwacho Chuo cha Sanaa cha Bagamoyo. Kinafundisha uchoraji wa jadi wa Tanzania, uchongaji, michezo, kucheza na kucheza. Mwaka 2007 kulingana na chuo, Sanaa ya Bagamoyo na Taasisi ya Kitamaduni (TaSuba) ilianzishwa. Tangu mwaka 2002 barabara ya lami imepatikana na kuleta matumaini ya kuongezeka kwa utalii. Idara ya Mambo ya Kale nchini Tanzania inafanya kazi ili kudumisha maboma ya zama za kikoloni karibu na Bagamoyo na kuimarisha mji. Mwaka wa 2006, idara hiyo iliomba UNESCO kuingiza Bagamoyo katika orodha ya Urithi wa Dunia (World Heritage), katika jamii ya kitamaduni.
Tangu kuunganishwa na Dar es Salaam kwa barabara ya lami Bagamoyo inaona ongezeko la watalii kutoka nje na pia Watanzania.
Bandari
Bandari mpya iitwayo Bagamoyo Port, inajengwa Mbegani, karibu na Bagamoyo. Serikali ya Uchina imewekeza dola la Kimarekani bilioni 10 ili kuifanya bandari hii kuwa moja ya bandari muhimu Afrika.
Wakazi maarufu
Sewa Haji Paroo, mfanyabiashara mwenye asili ya Kihindi karne ya 18
Julian Scherner, Mjerumani aliyekuwa ofisa wa chama cha Nazi na mwanachama wa cheo cha juu wa Schutzstaffel (Kikosi cha ulinzi) -kwa kifupi SS
Hukwe Zawose, mwanamuziki wa Tanzania maarufu kwa muziki wa asili
Miji dada
Vallejo, California, Marekani
Marejeo
Viungo vya nje
Historia ya Bagamoyo
Picha za Bagamoyo
Miji ya Tanzania
Mkoa wa Pwani
Wilaya ya Bagamoyo
Waswahili |
2738 | https://sw.wikipedia.org/wiki/Jibuti%20%28mji%29 | Jibuti (mji) | Jibuti (kwa Kiarabu جيبوتي) ni mji mkuu na mji mkubwa nchini Jibuti ukiwa na wakazi 400,000.
Mji wenyewe uko kwenye rasi inayogawa Ghuba ya Aden kutoka Ghuba ya Tadjoura. Yenyewe iko 11°36' kaskazini, 43°10' mashariki (11.60, 43.1667).
Historia
Mji huo ulianzishwa na Ufaransa kama bandari mwaka wa 1888, ukawa mji mkuu mwaka wa 1891, ukiandamwa na Tadjourah.
Msafiri mmoja mwandishi alielezea mji Jibuti kama mji ulio na shida ya kujitambulisha, alisema ya kwamba "mji wa kudumu kwa taifa la wahamiaji, ni mji wa Kiafrika uliotengenezwa kama makao ya Kiulaya na pia kama Hong Kong wa Kifaransa kwa Bahari ya Shamu."
Mji pamoja na bandari ulianzishwa kwa sababu mahali pake pana umuhimu wa kijeshi kwa kuwa uko karibu na mlango wa bahari wa Bab el Mandeb ulio njia ya kuingia Bahari ya Shamu kutoka Bahari Hindi na kuelekea mfereji wa Suez.
Wakati wa ukoloni ulikuwa muhimu kwa Ufaransa kwa sababu meli zake ziliweza kupumzika hapa na kuongeza maji na makaa njiani kati ya Mediteranea na makoloni ya Kifaransa huko Vietnam na kandokando yake.
Hali ya sasa
Mji umepangwa na Wafaransa na sehemu mbili: moja kwa ajili ya maafisa Wafaransa na nyingine kama makazi kwa ajili ya Waafrika.
Kaskazini mashariki kuna bandari inayotumika kwa biashara za kimataifa, uvuvi wa samaki na feri inayoenda Obock na Tadjoura.
Hulka za mji wa Jibuti ni mapwa kwa pwani ya magharibi na soko kubwa la kati, na uwanja wa michezo wa taifa, Jumba la Rais na Msikiti Hamouli.
Gari la moshi laenda hadi Addis Ababa, na pia mji huu, wasafiri wa ndege hushukia Uwanja wa Ndege wa Jibuti-Ambouli
Viungo vya nje
Satellite picture by Google Maps (ramani na picha za makala ya google (kiswa* g/u/g/u/l)
Jibuti
Miji Mikuu Afrika
Miji ya Afrika
Miji ya Jibuti |
2740 | https://sw.wikipedia.org/wiki/Asmara | Asmara | Asmara (pia Asmera) ni mji mkuu na makazi makubwa nchini Eritrea, watu 579,000 wakiwa wanaishi mjini humu.
Nguo, nyama, pombe, viatu na seramiki ni mojawapo ya vifaa vinavyotoka mji wa Asmara.
Asmara yenyewe kijiografia iko 15°20' kaskazini, 38°55' mashariki (15.333, 38.91667).
Mji umo katika orodha ya urithi wa dunia ya UNESCO.
Historia
Asmara ilianza kutoka vijiji vinne karne ya 12 kama eneo la biashara na baadaye kama mji wa Ras Alula.
Ilitawaliwa na Waitalia tangu mwaka 1889 na kuwa Mji Mkuu 1897 wa koloni la Eritrea.
Miaka ya 1930 Waitalia waligeuza mji kwa majengo mapya; Asmara iliitwa na Waitalia "Piccola Roma" (Roma mdogo). Siku hizi majengo makubwa zaidi ya Asmara ni ya Kiitalia, na maduka bado yana majina ya Kiitalia, mfano - "Bar Vittoria", "Pasticceria moderna", "Casa del formaggio", "Ferramenta".
Siku za vita vya uhuru wa Eritrea kutoka Ethiopia, Uwanja wa ndege wa Asmara ulikuwa mhimu sana, Waethiopia walitumia uwanja huo kupata silaha kutoka ng'ambo. Mji wa mwisho kuanguka kwa Jeshi ya ukombozi wa Eritrea ulitekwa mwaka 1990 na kusalimishwa na Jeshi ya Ethiopian bila vita mnamo 24 Mei 1991.
Hulka
Mji wenyewe una makumbusho na unajulikana kwa majengo ya karne ya 20, sanaa ya Deco, sinema Impero, Kubisti, Pensheni Afrika, Kanisa kuu la Tewahedo, Nyumba ya Opera, ujenzi wa umbele, jengo la Fiat Tagliero, jengo la neo-Romanesque, kanisa kuu la Kanisa Katoliki na ujenzi wa kupendeza.
Asmara pia ni nyumbani kwa Chuo kikuu cha Asmara na gome ya karne ya 19. Kituo cha ndege, Uwanja wa Kimataifa wa Asmara, kimeungana pia na bandari ya Massawa kwa Reli ya Eritrea.
Asmara ni makao makuu ya Patriarki wa Kanisa la Kiorthodoksi la Eritrea, lililokubaliwa na Patriarki wa Aleksandria (Misri) kuwa linajitegemea tangu mwaka 1993 na kuongozwa na Patriarki wake tangu mwaka 1998, sawa na Kanisa la Kiorthodoksi la Ethiopia ambalo pia linakiri umoja wa nafsi wa Yesu Kristo (Tewahedo).
Uchambuzi
Edward Denison, Guang Yu Ren, Naigzy Gebremedhin and Guang Yu Ren - Asmara: Africa's Secret Modernist City (2003) ISBN 1-85894-209-8 (Siri ya Afrika Mji wa kisasa)
Viungo via nnje
History of Asmara (makala mazuri ya eritrea kwa interneti)
HolmeInAfrica wawili wa VSO wajitoi waliishi mwaka mmoja Asmara, Eritrea
Miji Mikuu Afrika
Miji ya Eritrea
Eritrea
Urithi wa Dunia |
2741 | https://sw.wikipedia.org/wiki/Mungu%20ibariki%20Afrika | Mungu ibariki Afrika | Mungu Ibariki Afrika ni wimbo wa taifa wa Tanzania. Jina linatokana na maneno yake ya kwanza.
Asili yake ni wimbo Nkosi Sikelel' iAfrika wa Afrika Kusini. Enoch Sontonga ndiye mtunzi wake mwaka 1897.
Sehemu ya wimbo huu inatumika pia katika nyimbo za taifa za Afrika Kusini na Zambia. Huko nyuma ulitumiwa kama wimbo wa taifa wa Zimbabwe.
Mungu ibariki Afrika
Mungu ibariki Afrika
Wabariki viongozi wake
Hekima, Umoja na Amani
Hizi ni ngao zetu
Afrika na watu wake
KIITIKIO:
Ibariki Afrika
Ibariki Afrika
Tubariki watoto wa Afrika
Mungu ibariki Tanzania
Dumisha Uhuru na Umoja
Wake kwa Waume na Watoto
Mungu ibariki Tanzania na watu wake
KIITIKIO:
Ibariki Tanzania
Ibariki Tanzania
Tubariki watoto wa Tanzania
Historia yake kwa urefu
Wimbo "Nkosi Sikelel' iAfrika", yaani "God Bless Africa", ulitungwa na Enoch Sontonga, Mxhosa, raia wa Afrika Kusini, na baadaye kutafsiriwa na kanali Moses Nnauye kwenda Kiswahili kuwa "Mungu ibariki Afrika".
Ulikuwa wimbo wa African National Congress (ANC) walipokuwa wanapambana na ukandamizaji wa Makaburu.
Pamoja na kutumika katika Afrika Kusini, umeimbwa pia katika nchi nyingine, kwa mfano Zimbabwe na Namibia, na labda hata Botswana, Eswatini, Lesotho na Malawi kwa miaka mingi.
Hata kabla ya TANU (Tanganyika African National Union) kuanzishwa mwaka wa 1954, wimbo huo, Nkosi Sikelel' iAfrika, ulikuwa unaimbwa Afrika Kusini, kama vile chama cha Afrika Kusini, African National Congress (ANC), kilivyoanzishwa miaka mingi kabla ya chama cha TANU.
Kwenye mkutano wa kwanza uliofanyika Bloemfontein ili kuanzisha chama hicho mwaka wa 1912, waliimba Nkosi Sikelel' iAfrika. Julius Nyerere alikuwa bado hajazaliwa. Chama kilichoanzishwa kiliitwa South African Native Congress chini ya uongozi wa John Dube, Mzulu, na Pixley ka I. Seme pia kutoka Natal kama Dube. Kikabadilishwa jina baadaye na kuitwa African National Congress (ANC).
Kuanzia mwaka wa 1925, wana ANC waliuchagua wimbo huo, Nkosi Sikelel' iAfrika, kama wimbo wao wa taifa na bado unaimbwa leo.
Katika nyimbo za mataifa yetu ya Kiafrika, hakuna wimbo mwingine unaojulikana kama wimbo huo. Hata katika nchi za Afrika Magharibi, watu wengi wanajua Nkosi Sikelel' iAfrika ni wimbo gani na unamaanisha nini. Hata Kenya wanaimba wimbo huo. Unaimbwa na unafahamika katika nchi nyingi hata kaskazini mwa bara hili. Ukienda Misri, Algeria na nchi nyingine huko, utawakuta watu wengi wanaojua kuhusu Nkosi Sikelel' iAfrika.
Enoch Sontonga alitoka Eastern Cape Province, jimbo la Waxhosa, ambako pia ni nyumbani kwa Nelson Mandela. Alitunga wimbo huo kama wimbo wa Kanisa katika lugha yake ya Kixhosa kama wimbo wa bara lote. Ndiyo maana alisema Nkosi Sikelel' iAfrika, God Bless Africa, si God Bless South Africa.
Alipotunga wimbo huo mwaka wa 1897, haukuimbwa hadharani mpaka mwaka wa 1899. Uliimbwa kanisani kwa mara ya kwanza mwaka huo. Halafu, baada ya miaka kumi na tatu, uliimbwa kwenye mkutano wa kwanza wa South African Native Congress mwaka wa 1912 uliofanyika Bloemfontein kuanzisha chama hicho kugombea haki za Wafrika.
Hata Watanganyika wengi waliokwenda kufanya kazi migodini Afrika Kusini miaka ya 1940 na 1950 waliujua wimbo huo. Walikuwa wanaimba Nkosi Sikelel' iAfrika pamoja na watu wa Afrika Kusini walipokuwa huko na waliporudi Tanganyika.
Watanganyika wengi, mara baada ya kupata uhuru, walikuwa au waliona music sheets za wimbo huo nchini Tanganyika ikiwa na jina la Enoch Sontonga kama ndiye mtunzi wa wimbo huo. Ilikuwa katika lugha mbili, Kiswahili na Kiingereza, na kichwa chake kilikuwa Mungu Ibariki Afrika, God Bless Africa, yaani Nkosi Sikelel' iAfrika.
Sikiliza wimbo huo katika Youtube ambao mmoja wa waimbaji wake katika video ni Miriam Makeba. Ukiusikiliza muziki wake, hauna tofauti hata kidogo na ule wa wimbo wa taifa, Mungi Ibariki Afrika, au wa wimbo wa taifa wa Zambia.
Nyimbo nyingi za Enoch Sontonga zilikuwa nyimbo za huzuni kuhusu maisha magumu ya Wafrika chini ya utawala wa Wazungu waliokuwa wanawakandamiza Wafrika katika bara lote. Wimbo wake, Nkosi Sikelel' iAfrika, ulitokana na maumivu hayo ya Wafrika ingawa pia ulikuwa wimbo wa kuwapa tumaini kwamba hawako peke yao. Mungu yuko nao, au yuko nasi, ingawa tunaumia na tunateswa na wanaotutawala kwa mabavu.
Wimbo huo, Nkosi Sikelel' iAfrika, uliwekwa kwenye sahani ya santuri kwa mara ya kwanza huko London, mwaka wa 1923. Uliimbwa na Solomon Plaatje, mwimbaji maarufu wa Afrika Kusini ambaye pia alikuwa mmoja wa Wafrika walioanzisha chama cha South African Native Congress, Bloemfontein, mwaka wa 1912.
Ni wimbo wa Watanzania pia kwa sababu Afrika ni moja. Kwa hiyo hawakuiba wala kuazima wimbo huo kwa kuufanya wimbo wa taifa. Ni wa watu wa Afrika Kusini na wa nchi nyingine zote za Afrika vilevile.
Utumizi wa wimbo huo unaonyesha umoja na undugu wa Waafrika. Ndiyo maana kulikuwa hata vyama vilivyopigania uhuru ambavyo majina yao yalifanana au yalikuwa karibu sana. Kwa mfano, African National Congress (ANC) iliyoundwa Tanganyika na kuongozwa na Zuberi Mtemvu na katibu wake mkuu John Chipaka ilikuwa na jina sawa na la chama cha Afrika Kusini cha akina Mandela.
Pia chama cha kwanza kupigania uhuru Northern Rhodesia kilichoongozwa na Harry Nkumbula kilikuwa kinaitwa African National Congress, na kiliendelea kuitwa hivyo hata baada ya wanachama wengine kuondoka na kuunda chama kingine, United National Independence Party (UNIP), chini ya uongozi wa Kenneth Kaunda.
Kenya kulikuwa na Kenya African Union (KAU) kabla ya Tanganyika African National Union. Baadaye KAU ikabadili jina kidogo na kuitwa KANU. Na ndugu zetu Zimbabwe waliunda chama kinachoitwa ZANU baada ya baadhi yao, pamoja na Robert Mugabe, kuondoka na kuachana na ZAPU.
Majina hayo, katika nchi mbalimbali, yanafanana kwa sababu Waafrika wanajiona na kweli ni ndugu, bila kujali kabila, rangi, dini, au asili. Pia inaonyesha ushirikiano wao. Hata Uganda, jeshi lao ni Uganda People's Defence Forces (UPDF), jina linalotokana na jina la Tanzania People's Defence Forces (TPDF).
Viungo vya nje
Wimbo wa Taifa
Tanzania |
2749 | https://sw.wikipedia.org/wiki/Saint%20Helena | Saint Helena | Saint Helena (maana kwa Kiingereza: Mtakatifu Helena) ni kisiwa cha bahari ya Atlantiki ya kusini chenye eneo la km² 122.
Umbali na Angola ni km 1.868, ni km 3.290 hadi Brazil (Amerika ya Kusini).
Kisiwa, chenye asili ya kivolkeno, kimo ndani ya beseni la Angola la Atlantiki, hivyo huhesabiwa kuwa kisiwa cha Afrika.
Kiutawala ni eneo la ng'ambo la Uingereza na makao makuu ya kundi la visiwa vidogo pamoja na kisiwa cha Ascension na funguvisiwa la Tristan da Cunha.
Mji mkuu ni Jamestown, wenye wakazi 900.
Historia ya Wakazi
Wakazi 4,897 (2018) ni wa asili ya Ulaya, Afrika na China. Wote wana uraia wa Uingereza wakitumia lugha ya Kiingereza.
Kihistoria Saint Helena haikuwahi kuwa na wakazi kabla ya kufika kwa Wareno mwaka 1502 BK: ndio waliojenga nyumba za kwanza bila kuacha wakazi wa kudumu.
Katika miaka iliyofuata palikuwa na mvutano kati ya Wareno, Waholanzi na Waingereza.
Tangu mwaka 1673 Kampuni ya Kiingereza ya India ya Mashariki ilitawala kisiwa kama kituo cha safari za merikebu ya matanga kubwa kati ya Uingereza, Afrika ya Kusini na India. Kampuni ilianzisha mji wa Jamestown na mashamba makubwa ya mboga kwa ajili ya mabaharia waliopita huko. Kwa ajili hiyo watumwa Waafrika walipelekwa Saint Helena; baada ya mwisho wa utumwa katika karne ya 19 pia wafanyakazi Wahindi, Wamadagaska na Wachina.
Napoleon
Jina la Saint Helena lilipata kujulikana kote duniani kutokana na kuwa mahali pa kufungwa kwa Kaisari Napoleon I. wa Ufaransa. Napoleon alikuwa kiongozi aliyeogopwa sana na kutawala sehemu kubwa ya Ulaya kwa miaka kadhaa mwanzoni wa karne ya 19.
Baada ya kushindwa mwaka 1814 huko Lipsia alitakiwa kubaki kwenye kisiwa cha Elba (Italia), lakini alitoroka na kuanza vita upya.
Baada ya kushindwa mara ya pili huko Waterloo, Waingereza walimpeleka mahali pa mbali iwezekanavyo, St. Helena, mwaka 1815. Hapo aliishi katika hali ya kufungwa akiwa na nyumba yake na watumishi wake, lakini alipaswa kuongozana kisiwani na maafisa Waingereza waliomfuata kila alikokwenda. Kwa ujumla Waingereza walipeleka St. Helena wanajeshi 2,000 pamoja na mabaharia wa kijeshi 500 ili wamlinde Napoleon wakiogopa majaribio ya Wafaransa kumwondoa na kumrudisha katika hali ya uhuru.
Napoleon alikufa mwaka 1821 akazikwa kisiwani, lakini mwili wake ulihamishwa baadaye kwenda Ufaransa alikopewa kaburi la heshima Paris mjini.
Ufaransa ilinunua baadaye nyumba alimoishi kutoka kwa Uingereza kama makumbusho ya kitaifa pa Ufaransa hadi leo.
Hali ya St. Helena leo
Kisiwa kinafikiwa kwa meli tu, haina kiwanja cha ndege kikubwa. Lakini hakuna meli za tanga tena zinazohitaji kusimama St. Helena na kuchukua maji pamoja na chakula. Hivyo hali ya uchumi ni duni.
Kuna uvuvi kidogo na utalii unaotegemea kumbukumbu ya Napoleon. Kuna meli moja tu ya kuhudumia St. Helena na visiwa vingine: inafika takriban mara mbili kwa mwezi. Muda wa safari kati ya St. Helena na Namibia au Afrika Kusini ni siku 4 au 5.
Kwa ujumla kisiwa kinategemea misaada ya serikali ya Uingereza.
Maeneo ya ng'ambo ya Ufalme wa Muungano
Visiwa vya Atlantiki
Visiwa vya Afrika |
2751 | https://sw.wikipedia.org/wiki/Jamestown%20%28St.%20Helena%29 | Jamestown (St. Helena) | Jamestown ni bandari na mji mkuu wa eneo la ng'ambo la Uingereza linaloundwa na visiwa vidogo vya Saint Helena, Ascension na funguvisiwa la Tristan da Cunha. Mji uko kisiwani St. Helena katika bahari ya Atlantiki takriban km 1.868 kutoka pwani ya Angola. Idadi ya wakazi inakaribia 1,000.
Mji wenyewe ni hasa barabara moja yenye nyumba za aina ya ujenzi wa kikoloni cha Kiingereza.
Historia
Jamestown ilianzishwa mwaka 1659 na Kampuni ya Kiingereza ya India ya Mashariki. Miaka ya nyuma bandari ya Jamestown ilikuwa kituo muhimu cha safari za jahazi kubwa kati ya Uingereza, Afrika Kusini na India. Jina limetokana na jina la mfalme James II wa Uingereza na Uskoti (James VII kama mfalme wa Uskoti).
Zamani wafanyabiashara wengi walipeleka dhahabu yao hadi St. Helena kwa sababu kisiwa kilikuwa na sifa ya kuwa mahali pa usalama kwa kutunza dhahabu. Haya yote imepungua hadi kupotea kabisa kwa sababu za mabadiliko ya teknolojia za benki na pia ya usafiri. Leo hii kuna meli tu ya RMS St Helena inayofika takriban mara 2 kwa mwezi ikitumia siku 4-5 kwa ajili ya safari hadi Afrika Kusini. Idadi ya wakazi wa Jamestown imeendelea kupungua.
Viungo vya Nje
Saint Helena
Miji Mikuu Afrika |
2753 | https://sw.wikipedia.org/wiki/Pasifiki | Pasifiki | Pasifiki ni bahari kubwa kuliko zote duniani.
Pasifiki iko kati ya Bara la Amerika upande wa mashariki na Bara la Asia / Australia upande wa magharibi.
Eneo lake ni kilometa za mraba milioni 179.7 ambayo si bahari kubwa tu bali pia ni eneo kubwa kuliko nchi kavu yote duniani: ni karibu nusu ya uso wa dunia.
Kuna visiwa zaidi ya 25,000 katika Pasifiki; vingi ni vidogo sana. Visiwa hivyo huhesabiwa mara nyingi pamoja na Australia kama "Australia na Pasifiki".
Pasifiki ina kina cha wastani wa mita 4,028; kina kirefu katika mfereji wa Mariana kinafikia mita 11,034.
Bahari za pembeni ziko hasa upande wa Asia / Australia. Kati ya hizo ni: Bahari ya Celebes, Bahari ya Kusini ya China na Bahari ya Mashariki ya China.
Jina la Pasifiki (kwa Kilatini: yenye amani, yaani kimya) limetokana na Wazungu wa kwanza waliovuka bahari hii mwaka 1520 BK kutoka Amerika ya Kusini hadi Ufilipino wakaikuta kuwa ni bahari tulivu. ù
Lakini Pasifiki inaweza kuwa na dhoruba kali sana. Ni eneo lenye matetemeko ya ardhi mengi yanayosababisha mawimbi haribifu ya tsunami ambayo yalimaliza miji na vijiji ufukoni.
Bahari
Pasifiki |
2754 | https://sw.wikipedia.org/wiki/Kibarabara | Kibarabara | Vibarabara au bendera ni ndege wadogo wa familia ya Emberizidae. Wana domo fupi na nene lifaalo kula mbegu. Kichwa chao kina bombwe bainifu kwa kawaida. Vibarabara wanatokea Afrika, Asia na Ulaya. Spishi nyingine za familia hii zinatokea Amerika. Vibarabara hula mbegu lakini hulisha makinda wadudu. Hulijenga tago lao kwa manyasi na nyuzinyuzi ardhini au katika kichaka kifupi. Jike huyataga mayai 3-5.
Spishi za Afrika
Emberiza affinis, Kibarabara Tumbo-njano (Brown-rumped Bunting)
Emberiza cabanisi, Kibarabara wa Cabanis (Cabanis's Bunting)
Emberiza caesia, Kibarabara Kidari-kijivu (Cretzschmar's Bunting)
Emberiza calandra, Kibarabara-shamba (Corn Bunting)
Emberiza capensis, Kibarabara Kusi (Cape Bunting)
Emberiza cia, Kibarabara-mawe (Rock Bunting)
Emberiza cineracea, Kibarabara Kijivu (Cinereous Bunting)
Emberiza cirlus, Kibarabara Mgongo-kahawiachekundu (Cirl Bunting)
Emberiza flaviventris, Kibarabara Kidari-machungwa (Golden-breasted Bunting)
Emberiza hortulana, Kibarabara Kichwa-kijivu (Ortolan Bunting)
Emberiza impetuani, Kibarabara Kipozamataza (Lark-like Bunting)
Emberiza poliopleura, Kibarabara Somali (Somali Bunting)
Emberiza sahari, Kibarabara-kaya (House Bunting)
Emberiza schoeniclus, Kibarabara-matete (Common Reed Bunting)
Emberiza socotrana, Kibarabara wa Sokotra (Socotra Bunting)
Emberiza tahapisi, Kibarabara Tumbo-marungi (Cinnamon-breasted Bunting)
Emberiza vincenti, Kibarabara wa Vincent (Vincent's Bunting)
Spishi za Ulaya na Asia
Emberiza aureola (Yellow-breasted Bunting)
Emberiza bruniceps (Red-headed Bunting)
Emberiza buchanani (Grey-hooded Bunting)
Emberiza chrysophrys (Yellow-browed Bunting)
Emberiza cioides (Meadow Bunting)
Emberiza citrinella, (Yellowhammer)
Emberiza elegans (Yellow-throated Bunting)
Emberiza fucata (Chestnut-eared Bunting)
Emberiza godlewskii (Godlewski's Bunting)
Emberiza jankowskii (Jankowski's au Rufous-backed Bunting)
Emberiza koslowi (Tibetan Bunting)
Emberiza lathami (Crested Bunting)
Emberiza leucocephalos, (Pine Bunting)
Emberiza melanocephala (Black-headed Bunting)
Emberiza pallasi (Pallas's Reed Bunting)
Emberiza pusilla (Little Bunting)
Emberiza rustica (Rustic Bunting)
Emberiza rutila (Chestnut Bunting)
Emberiza siemsseni (Slaty Bunting)
Emberiza spodocephala (Black-faced Bunting)
Emberiza stewarti (White-capped au Chestnut-breasted Bunting)
Emberiza striolata (Striolated Bunting)
Emberiza sulphurata (Yellow Bunting)
Emberiza tristrami (Tristram's Bunting)
Emberiza variabilis (Grey Bunting)
Emberiza yessoensis (Japanese Reed au Ochre-rumped Bunting)
Picha
Shomoro na jamaa |
2755 | https://sw.wikipedia.org/wiki/Sahara%20ya%20Magharibi | Sahara ya Magharibi | Sahara ya Magharibi ni eneo la Afrika ya Kaskazini-Magharibi kwenye mwambao wa Bahari Atlantiki upande wa magharibi.
Imepakana na Moroko upande wa kaskazini, Algeria upande wa mashariki na Mauretania upande wa kusini.
Ilitangazwa nchi huru mwaka 1976 kama Jamhuri ya Kidemokrasia ya Kiarabu ya Sahara lakini kwa kiasi kikubwa inatawaliwa na Moroko kama mikoa yake ya kusini.
Nchi nyingi za dunia pamoja na Umoja wa Mataifa na Umoja wa Afrika hazitambui Sahara Magharibi kuwa sehemu ya Moroko. Nchi 53 zinaikubali kama Jamhuri huru. Hali halisi sehemu kubwa ya ardhi yake inatawaliwa na Moroko inayodai ni sehemu ya eneo lake la kitaifa.
Sehemu kubwa ya wakazi asilia wako nje ya eneo kama wakimbizi katika makambi makubwa nchini Algeria.
Historia
Kabla ya ukoloni
Sahara ya Magharibi haikuwahi kuwa dola la pekee katika historia yake. Wakazi walikuwa wachache kwa sababu eneo lote ni jangwa. Kuna kilimo kidogo tu katika oasisi.
Wakazi wake walikuwa wa makabila ya Waberber waliochanganyika na Waarabu tangu uvamizi wa Kiislamu.
Ndilo eneo la asili la Wamurabitun waliojenga utawala juu ya Moroko, Hispania na sehemu kubwa ya Afrika ya Kaskazini hadi mipaka ya Misri na Senegal mnamo karne ya 11 BK.
Koloni la Hispania
Mwaka 1884 Hispania ilichukua utawala wa maeneo ya pwani na kuyatangaza kuwa koloni lake kwa jina la "Sahara ya Hispania". Ilivutwa hasa na malighafi za fosfeti.
Tangu mwaka 1973 wanaharakati ya kupigania uhuru wa Polisario walipigana na jeshi la Wahispania. Wakati uleule dikteta wa Hispania Francisco Franco aligonjeka kabla ya kifo chake. Serikali yake ilianza majadiliano na Polisario kuhusu uhuru lakini majirani yake, Moroko na Mauretania, walidai ya kwamba koloni la Hispania lingestahili kuwa sehemu ya maeneo yao.
Moroko iliomba usaidizi wa Mahakama ya Kimataifa yalioamua tarehe 16 Oktoba 1975 ya kwamba hakuna haki za Moroko juu ya Sahara ya Magharibi na azimio lolote kuhusu hali ya eneo linapaswa kuamuliwa na wenyeji wenyewe.
Wakati huohuo tume ya Umoja wa Mataifa ilitembelea Sahara ya Magharibi likatoa taarifa ya kwamba wananchi walitaka uhuru.
Mfalme Hassan II wa Moroko aliongeza shinikizo mnamo Novemba 1976 kwa kutuma mpakani wananchi Wamoroko 350.000 wasio na silaha waliovuka mpaka kidogo wakati wanajeshi Wahispania hawakufyatulia risasi.
Siku chache baada ya kifo cha Franco Wahispania waliamua kuondoka katika matatizo haya. Walifanya mapatano na Moroko na Mauretania bila kushauriana na wananchi wenyewe ili Moroko ichukue sehemu ya kaskazini na Mauretania sehemu ya kusini ya koloni.
Mnamo Desemba 1975 Wahispania waliondoka. Wanajeshi Wamoroko waliingia na Polisario ilitangaza Jamhuri ya Sahara ya Kidemokrasia ya Kiarabu mwanzo wa 1976.
Polisario ilipigania uhuru
Huu ulikuwa mwanzo wa vita vya miaka mingi. Polisario ilishambulia wavamizi waliokuwa na nguvu tofauti: jeshi hafifu la Mauretania na jeshi lenye nguvu na silaha za kisasa la Moroko.
Idadi kubwa ya wananchi walikimbia wakapewa makambi katika Algeria ya kusini walipoweza kujitawala. Algeria ilikubali Jamhuri ya Sahara na kuwaruhusu Polisario kutumia makambi kama vituo vya kijeshi dhidi ya Moroko.
Polisario ilifaulu kushinda jeshi la Mauretania hata walishambulia mji mkuu wa Nuakshott. Waarabu wengi wa Mauretania waliunga mkono wenzao wa Sahara ya Magharibi.
Mwaka 1979 Mauretania iliondoka kabisa katika Sahara ya Magharibi, lakini Wamoroko waliingia na kuteka eneo lote.
Vita vilikuwa vigumu kwa sababu Polisario haikuwa na uwezo wa kushinda jeshi lenye silaha za kisasa kabisa, lakini Wamoroko walishindwa vilevile kuwazuia Polisario wasiingie mara kwa mara na kupita makambi ya jeshi la Moroko na kushambulia vituo vyao kwa vikundi vidogo.
Hapo Moroko ilianza kujenga ukuta na vizuizi jangwani kwa urefu wa km 2,720 vinavyoacha sehemu ndogo ya jangwa mikononi mwa Polisario na sehemu zenye vijiji na miji mikononi mwa Moroko.
Eneo lililogawiwa
Vita vimesimama tangu mwaka 1991 kufuatana na mapatano kati ya Moroko, Polisario na Umoja wa Mataifa. Kura ya wananchi kuhusu suala la uhuru ilikubaliwa. Kura hiyo ilitakiwa kufanyika mwaka 1992 lakini imeshindikana hadi leo kwa sababu Moroko na Polisario hawakubaliani ni nani mwenye haki ya kupiga kura. Polisario ilikataa wakazi wengi waliohamia kutoka Moroko wasipige kura; Moroko ilitia wasiwasi ya kwamba wakazi wengi wa makambi huko Algeria si wenyeji wa Sahara ya Magharibi hivyo wasipige kura.
Moroko imeendelea kupeleka raia zake ili wajenge nyumba katika Sahara ya Magharibi. Idadi yao imeshapita idadi ya wenyeji waliobaki ndani ya maeneo chini ya Moroko.
Tazama pia
Orodha ya nchi kufuatana na wakazi
Orodha ya nchi za Afrika kulingana na idadi ya watu
Orodha ya nchi za Afrika kulingana na msongamano wa watu
Orodha ya nchi za Afrika kulingana na pato la taifa
Demografia ya Afrika
Sahara ya Magharibi
Moroko
Nchi za Afrika
Umoja wa Afrika |
2756 | https://sw.wikipedia.org/wiki/Polisario | Polisario | Polisario ni vuguvugu la harakati za wenyeji asilia ya Sahara ya Magharibi kuipatia nchi yao uhuru.
"Polisario" ni kifupi cha jina la Kihispania Frente Popular de Liberación de Saguía el Hamra y Río de Oro ("Harakati ya watu kwa aijili ya Uhuru wa Saguia el Hamra na Rio de Oro") (Kiarabu:: الجبهة الشعبية لتحرير الساقية الحمراء ووادي الذهب ''al-jabHa ash-sha'biya litaHrir as-saaqiya al-Hamra wa wadi ad-dhaHab")
Kiongozi wa Polisario ni Katibu Mkuu Mohamed Abdelaziz aliyechaguliwa 1976. Ndiye pia mkuu wa jeshi la ukombozi wa Sahara lenye askari wa kiume na kike takriban 6000-7000. Anawajibika kama kiongozi wa chama mbele ya Kamati Kuu na Mkutano Mkuu unaofanyika kila baada ya miaka minne. Mkutano una wawakilishi waliochaguliwa katika makambi ya wakimbizi na wajumbe kutoka shirika za wanawake, vijana na wafanyakazi pia ktuoka vikosi vya jeshi. Kamati Kuu ina wajumbe 44; 12 kati ya hawa ni wajumbe wa siri kutoka Sahara ya Magharibi iliyoko chini ya utawala wa Maroko.
Polisario ilianza vita dhidi ya wakoloni Wahispania mwaka 1973 baada ya Hispania kuua viongozi wengi waliotafuta uhuru kwa njia za amani bila silaha.
Wahispania waliondoka Sahara ya Magharibi mwaka 1975 lakini Mauretania na Moroko walivamia nchi. Polisario ilifaulu dhidi ya Wamauretania lakini ilishindwa kuwaondoa Wamoroko. Ilipigana na jeshi la Moroko kati ya 1976 na 1991.
Polisario inatawala makambi ya wakimbizi katika Sahara ndani ya Algeria pamoja na kanda la jangwa nje ya ukuta uliojengwa na Maroko katika Sahara ya Magharibi. Wakazi wa makambi ni wakimbizi 100.000 walioondoka wakati wa vita; pamoja na watoto wao wamekuwa watu 155,000.
Kura ya wananchi katika Sahara ya Magharibi na makambi ya wakimbizi ilipataniwa mwaka 1990 kati ya Polisario na Maroko lakini haikufanyiwa hadi leo.
Viungo vya nje
Chama cha Kura ya Maoni ya Haki na Huru Sahara Magharibi (Kiing.)
Tovuti inayounga mkono harakati za kukomboa Sahara Magharibi (Kiing.)
Tovuti inayopinga harakati za kuikomboa Sahara Magharibi (Kiing.)
Sahara ya Magharibi |
2759 | https://sw.wikipedia.org/wiki/Mohamed%20Abdelaziz | Mohamed Abdelaziz | Mohammed Abdelaziz ni katibu mkuu wa Polisario na rais wa Jamhuri ya Sahara ya Kidemokrasia ya Kiarabu inayodai kuwa dola la Sahara ya Magharibi.
Alikuwa kati ya viongozi wa kwanza wa Polisario iliyopigania uhuru wa Sahara ya Magharibi. Alichaguliwa kuwa Katibu Mkuu wa Polisario mwaka 1976 halafu pia rais wa serikali ya Jamhuri ya Sahara. Anaishi katika kambi la wakimbizi la Tindouf (Algeria).
Mohammed Abdelaziz kama kiongozi alikubali njia ya mazungumzo na diplomasia. Alihakikisha ya kwamba vita ya Polisario ilikuwa "vita" safi bila kutumia mbinu za ugaidi. Ana wapinzani wake wanaopendelea kurudi vitani dhidi ya Moroko. Amehakikisha
A
A |
2762 | https://sw.wikipedia.org/wiki/Namibia | Namibia | Namibia ni nchi ya Afrika ya Kusini kwenye pwani ya Atlantiki.
Imepakana na Angola, Zambia, Zimbabwe Botswana na Afrika Kusini.
Imepata uhuru wake kutoka Afrika Kusini mwaka 1990 baada ya vita vya ukombozi.
Mji mkuu ni Windhoek (wakazi 431,000 hivi mwaka 2020).
Jiografia
Sehemu kubwa ya nchi ni kavu sana na jangwa za Namib na Kalahari zinafunika asilimia kubwa ya uso wa nchi.
Jangwa la Namib liko upande wa magharibi likifuata pwani ya Atlantiki kuanzia Afrika Kusini hadi Angola. Upande wa mashariki kuna jangwa la Kalahari linalovuka mpaka wa Botswana.
Katikati ya majangwa hayo kuna nyanda za juu zinazofikia kimo cha mita 1700 kwa wastani.
Historia
Historia ya kale
Wakazi wa kwanza huaminiwa kuwa wawindaji-wakusanyaji wa jamii ya Wasani.
Katika karne ya 14 hivi BK walifika wahamiaji Wabantu wenye ujuzi wa kilimo na uhunzi walioshika utawala na hatimaye kuwa wengi kuliko wenyeji.
Chini ya ukoloni
Namibia katika mipaka ya sasa ilianzishwa katika karne ya 19 kama koloni la Ujerumani kwa jina la Afrika ya Kusini-Magharibi ya Kijerumani. Maeneo yake yaliunganishwa mara ya kwanza kwenye mwaka 1884.
Wakati wa Vita Kuu ya Kwanza ya Dunia ilivamiwa na Uingereza na Afrika Kusini. Pamoja na makoloni mengine ya Ujerumani iliwekwa chini ya mamlaka ya Shirikisho la Mataifa. Tangu mwaka 1919 ilikuwa eneo la kudhaminiwa kwa niaba ya Shirikisho la Mataifa chini ya serikali ya Afrika Kusini.
Afrika ya Kusini-Magharibi (kwa Kiingereza South-West Africa) ilikuwa jina la eneo hilo kuanzia mwaka 1922 hadi uhuru wa nchi ya Namibia mwaka 1990.
Baada ya Vita Kuu ya Pili ya Dunia, wakati wa kuvunjwa kwa Shirikisho la Mataifa mwaka 1946, Umoja wa Mataifa ulichukua jukumu la kuratibu maeneo ya kudhaminiwa.
Afrika Kusini haikutambua badiliko hilo ikitangaza ya kwamba hali ya udhamini ilikuwa ya Afrika ya Kusini-Magharibi tangu kuvunjwa kwa Shirikisho la Mataifa.
Mwaka 1949 bunge la Afrika Kusini lilitangaza sheria ya kufanya eneo kuwa jimbo la tano la Afrika Kusini na kueneza siasa ya apartheid (ubaguzi wa rangi) hadi hukoikijaribu kulitendea eneo hilo kama sehemu kamili ya Afrika Kusini. Hii haikukubaliwa na Umoja wa Mataifa na nchi nyingi za dunia.
Baadaye mfumo wa bantustans sawa na Afrika Kusini ulianzishwa pia huko ambako maeneo makubwa yenye rutuba yalitengwa kwa ajili ya Wazungu ilhali Waafrika walitakiwa kuwa na maeneo kadhaa tu kama "homeland" walipokuwa na haki ya kukaa, lakini katika maeneo mengine waliruhusiwa kukaa kama wafanyakazi kwa muda tu. Mfumo huo haukutekelezwa kwa ukali, tofauti na Afrika Kusini yenyewe.
Hii haikukubaliwa na Umoja wa Mataifa ulioendelea kudai ya kwamba Afrika Kusini ilipaswa kuandaa eneo kwa uhuru.
Mwaka 1966 Mkutano Mkuu wa UM uliamua kuondoa mamlaka ya Afrika Kusini na kuweka eneo moja kwa moja chini ya Umoja wa Mataifa. Azimio hilO halikuweza kutekelezwa kwa sababu Afrika Kusini ilikataa.
Hapo wanamgambo wa chama cha SWAPO walichukua silaha wakajaribu kupigania uhuru.
Azimio la Mkutano Mkuu wa UM la mwaka 1968 lilibadilisha jina la eneo kuwa Namibia.
Mwaka 1971 Mahakama ya Kimataifa ya Haki ikaamua ya kwamba utawala wa Afrika Kusini si wa haki. Mwaka 1978 Umoja wa Mataifa uliamua ya kwamba Afrika ya Kusini-Magharibi unapaswa kupewa uhuru. Hapo serikali ya Afrika Kusini ikaanza kuchukua hatua za kuandaa uhuru wa eneo hili, lakini vita kati ya jeshi lake, SWAPO na wanajeshi wa Angola na Kuba iliendelea.
Baada ya miaka ya vita vya kupigania uhuru, mchakato wa kimataifa wa kuelekea uhuru ulianza na kufikia mapatano ya kumpumzisha silaha mwaka 1988. Hatimaye mwaka 1990 nchi ilipata uhuru wake kwa jina la Namibia.
Watu
Wakazi wengi ni wa makabila ya Wabantu, hasa Waovambo (49.5%). Pia wako wengi wa jamii ya Wakhoisan, ambao wametokana na wenyeji wa nchi. Asilimia 4 - 7 wana asili ya Ulaya, hasa Makaburu na Wajerumani, na asilimia 8 ni machotara.
Upande wa lugha, Oshiwambo ni lugha ya kwanza ya karibu nusu ya wakazi, lakini Kiingereza ndicho lugha rasmi ingawa ni lugha ya kwanza ya 3% pekee za wakazi. (Angalia Orodha ya lugha za Namibia.)
11.3% za wakazi wanatumia lugha za Kikhoisan.
Kijerumani na Kiafrikaans zilikuwa lugha rasmi pamoja na Kiingereza hadi uhuru. Wakazi wengi hutumia Kiafrikaans kama lugha ya pili, na 10.4% kama lugha ya kwanza.
Wakazi wenye asili ya Ulaya huongea kama lugha ya kwanza Kiafrikaans (60%), lakini pia Kijerumani (32%) na Kireno (4-5%), hasa wenye asili ya Angola.
Upande wa dini, 87.9% za wakazi ni Wakristo (hasa Walutheri ambao ni 43.7%; Wakatoliki ni 22.8%, Waanglikana ni 17%). Waliobaki kwa kawaida wanafuata dini asilia za Kiafrika (10.2%).
Picha za Namibia
Tazama pia
Mikoa ya Namibia
Afrika ya Kusini-Magharibi ya Kijerumani
Afrika ya Kusini-Magharibi (chini ya Afrika Kusini)
Orodha ya nchi kufuatana na wakazi
Orodha ya nchi za Afrika kulingana na idadi ya watu
Orodha ya nchi za Afrika kulingana na msongamano wa watu
Orodha ya nchi za Afrika kulingana na pato la taifa
Demografia ya Afrika
Viungo vya nje
Namibia from UCB Libraries GovPubs
Key Development Forecasts for Namibia from International Futures
Serikali
Tovuti rasmi
Chief of State and Cabinet Members
Elimu
Polytechnic of Namibia
Rushwa
Namibia Corruption Profile from the Business Anti-Corruption Portal
Utalii
Etosha National Park
Sossusvlei
Kulinda amani
UN peacekeeping in Namibia
Nchi za Afrika
Umoja wa Afrika
Jumuiya ya Madola
Nchi Kijerumani kinapotumika
Jumuiya ya Maendeleo Kusini mwa Afrika |
2764 | https://sw.wikipedia.org/wiki/Mauritania | Mauritania | Mauritania ni nchi ya Afrika kaskazini-magharibi. Upande wa magharibi kuna pwani ya bahari ya Atlantiki, upande wa kusini imepakana na Senegal, upande wa mashariki na Mali na Algeria, upande wa kaskazini na Sahara ya Magharibi inayotawaliwa na Moroko.
Jina limeteuliwa kutokana na Mauritania ya kale iliyokuwa ufalme wa Waberber kusini kwa Mediteranea katika eneo la Algeria na Moroko ya leo.
Mji mkuu ni Nouakchott. Mji wa pili na kitovu cha uchumi ni bandari ya Nouadhibou karibu na mpaka wa Sahara Magharibi.
Wilaya za Mauritania
Mauritania ina wilaya 12 (zinaitwa "wilāyah").
Siasa ya Mauritania
Mnamo Machi 2007 wananchi walipata nafasi ya kumchagua rais mara ya kwanza katika historia ya nchi tangu uhuru. Sidi Ould Cheikh Abdallahi alishinda katika duru ya pili kwa 53% za kura zote akaapishwa tarehe 20 Aprili 2007.
Watu
Wakazi wengi (70%) ni Wamori, mchanganyiko wa Waarabu, Waberber na Waafrika waliotokana na watumwa kutoka kusini kwa Sahara. Asilimia 30 zilizobaki ni makabila ya Kiafrika yasiyoongea Kiarabu, ambacho ndicho lugha rasmi.
Upande wa dini, karibu wote ni Waislamu (hasa Wasuni). Uhuru wa dini unabanwa sana kwa nyingine zote.
Pamoja na hayo, hadi leo asilimia 4 za wakazi ni watumwa, ingawa mwaka 2007 ilifutwa haki ya kuwamiliki.
Tazama pia
Orodha ya nchi kufuatana na wakazi
Orodha ya nchi za Afrika kulingana na idadi ya watu
Orodha ya nchi za Afrika kulingana na msongamano wa watu
Orodha ya nchi za Afrika kulingana na pato la taifa
Demografia ya Afrika
Marejeo
Viungo vya nje
Serikali ya Mauritania
Mauritania profile from the BBC News.
Forecasts for Mauritania Development
US State Department
Encyclopædia Britannica, Mauritania – Country Page
Nchi za Afrika
Umoja wa Afrika
Nchi za Kiarabu |
2772 | https://sw.wikipedia.org/wiki/Mlima%20Kenya | Mlima Kenya | Mlima Kenya (Kikuyu: Kĩrĩnyaga; Kiembu: Kirenia; Kimaasai: Ol Donyo Keri; Kimeru: Kirimara) ndio mrefu zaidi nchini Kenya. Mlima huu una urefu wa mita 5,199. Mlima huu unatokana na volkeno zimwe ikikadiriwa ya kwamba mlipuko wake wa mwisho ulitokea mnamo miaka milioni 2.6 hadi 3.1 iliyopita.
Vilele vyake vya juu vinaitwa Batian (m 5,199), Nelion (m 5,188) na Lenana (m 4,985). Kuna barafuto nane mlimani lakini zinapungua kila mwaka kutokana na kupanda kwa halijoto duniani na kupungua kwa usimbishaji kwa sababu ya kukatwa kwa miti mingi.
Mlima Kenya ni volkeno rusu iliyoumbwa takriban miaka milioni 3 baada ya kuumbika wa Bonde la Ufa. Umekuwa na theluji kwa maelfu ya miaka. Theluji hiyo hufanya kuwe na mmomonyoko unaosababishwa na barafuto na kutengeneza mabonde. Barafuto zimepungua kutoka 18 hadi 10. Mlima huu ni chanzo muhimu cha maji kwa Kenya.
Habari kuhusu mlima zilifikishwa Ulaya mwaka 1849 na Ludwig Krapf, lakini jamii ya wanasayansi walibaki na wasiwasi kuhusu ripoti kuwa kulikuwa na theluji karibu na ikweta. Uwepo wa Mlima Kenya ulithibitishwa mwaka 1883 na 1887. Ulipandwa na timu iliyoongozwa na Halford John Mackinder, mwaka 1899. Leo Mlima Kenya hupandwa na watalii na wanaopenda kupanda milima na miamba.
Mfumo wa ekolojia wa Mlima Kenya una aina tofauti za mimea na wanyama. Mteremko hufunikwa na aina tofauti ya misitu. Spishi asilia ni kama vile mianzi, tai na pimbi. Kwa sababu hii, eneo la km2 715 linalozunguka mlima ni hifadhi ya taifa na liliorodheshwa na UNESCO kama urithi wa dunia mwaka 1997. Hifadhi hupokea wageni zaidi ya 15,000 kwa mwaka.
Etimolojia
Neno Kenya linaweza kuwa lilitokana na majina ambayo makabila wenyeji waliupatia Mlima Kenya. Wakikuyu; Kirinyaga, Waembu; Kirenyaa na Wakamba; Kiinyaa. Ludwig Krapf aliliandika jina kama Kenia na Kegnia, maneno ambayo yanaaminika kutoholewa kutoka neno la Kikamba.
Majina ya vilele
Vilele vya Batian, Nelion na Lenana vimepewa majina ya Laibon Mbatian na wanawe ambao walikuwa Wamasai.. Kilele cha Terere pia kilipatiwa jina la kiongozi Mmasai. Majina mengine yalitoka kwa majina ya wazungu wapelelezi, k.v. Shipton, Sommerfelt, Tilman, Dutton na Arthur. Kuna majina yaliyotoka kwa wakenya na walowezi maarufu. Majina ya watume John na Peter yalitolewa na Arthur, aliyekuwa mmishonari.
Jiografia
Jiolojia
Mlima Kenya ni volkeno rusu iliyokuwa hai kati ya miaka milioni 2.6 na 3.1 iliyopita. Kasoko ya awali ilikuwa pengine katika urefu wa m 6,000; juu kuliko Kilimanjaro. Tangu izimike, kumekuwa na vipindi viwili vya barafu. Barafuto za leo hazipiti m 4,650 .
Miteremko ya kitako cha mlima haijawahi kuwa na barafuto. Ni misitu na baadhi ya sehemu zikalimwa. Miteremko hiyo ina mabonde yenye umbo la V na vijito vingi. Juu mlimani, katika eneo ambalo ni nyika, mabonde yenye umbo la U na vina vifupi. Mabonde hayo yaliumbwa na barafuto.
Wakati Mlima Kenya ulikuwa hai, shughuli za kivolkeno mbali kiasi na mlima. Kaskazini mashariki, kando ya mlima kuna vizibo vingi vya volkeno na kreta. Kreta ya Ithanguni ndio kubwa zaidi. Inadhaniwa kuwa ilikuwa na theluji wakati huo. Hii inaweza kuonekana kwa kuwa kilele kimelainika. Vilima vidogo huonekana hapo kama ishara kuwa vilikuwa vizibo.
Miamba inayounda Mlima kenya ni pamoja na basalt, rhomb porphyrite, phonolite, kenyte na trachyte. Kenyte iliripotiwa kuonekana mara ya kwanza mwaka 1900 na Gregory katika utafiti wake wa jiolojia ya Mlima Kenya.
Joseph Thompson alipendekeza utafiti ufanyiwe Mlima Kenya mara ya kwanza mwaka 1883. Aliona mlima kutoka Tambarare ya Laikipia na akaandika kuwa ilikuwa volkeno zimwe, kizibo kikionekana. Hata hivyo, maoni yake hayakuaminika na wanasayansi wa magharibi, hasa baada ya mwaka 1887 wakati Teleki na von Höhnel walikwea mlima na kueleza walichokatia kauli kuwa kreta. Mwaka 1893 msafara wa Gregory ulifika Barafuto ya Lewis, m 5,000. Alithibitisha kuwa volkeno ilikuwa imezimwa na kuwa kulikuwa na barafuto.
Vilele
Asili ya vilele vingi ni shughuli za volkeno. Vilele vingi vimekaribia kati mwa mlima. Vinafanana na vilele vya Alpi kwa sababu ya mikunjo. Kuvu, kuvumwani na mimea midogo ya milimani humea katika vilele vya kati. Vizibo vya volkeno vimefunikwa kwa majivu ya volkeno na udongo.
Vilele virefu zaidi ni Batian (m 5,199), Nelion (m 5,188) na Lenana (m 4,985).
Vilele na vizibo vingine ni pamoja na Piggot (m 4,957), Dutton (m 4,885), John (m 4,883), John Minor (m 4,875), Krapf Rognon (m 4,800), Peter (m 4,757), Slade (m 4,750) na Midget (m 4,700). Vyote vina miinuko inayotengeneza umbo kama la piramidi.
Vilele maarufu vilivyo katika viunga vya mlima ni Terere (m 4,714) and Sendeyo (m 4,704).
Barafuto
Barafuto zinazidi kudidimia kila mwaka. Kila mwaka, theluji inayolimbikika katika majira ya baridi ni kidogo kuliko inayoyeyuka katika majira ya joto. Inabashiriwa kuwa hali ikiendelea hivyo, Mlima Kenya hautakuwa na theluji miaka 30 itakayokuja. Kupungua kwa barafuto kunasababishwa na kuongezeka kwa halijoto au kubadilika kwa tabia ya usimbishaji. Eneo la barafuto lilipimwa rasmi mara ya kwanza mwaka 1980 na kubainika kuwa ni 0.7 km2 .
Majina ya barafuto za Mlima Kenya kwa mzunguko wa akrabu kutoka kaskazini ni ni:
Northey
Krapf
Gregory
Lewis
Diamond
Darwin
Forel
Heim
Tyndall
Cesar
Josef
Miundo ya kingo za barafuto
Jalidi usiku hufanya kuwe na miundo ya kingo za kingo za barafuto. Kuna sentimita chache ardhi jalidi chini ya uso wa ardhi. Kupanuka na kupunguka kwa ardhi kwa sababu ya halijoto, hufanya mimea isiweze kumea katika kingo.
Mito
Mlima Kenya ni eneo kuu la vyanzo vya maji vya mito miwili mikubwa nchini Kenya; Mto Tana na Mto Ewaso Ngiro Kaskazini. Mfumo wa ekolojia wa Mlima Kenya hupatia watu zaidi ya milioni 2 maji. Wiani wa vijito ni kubwa hasa katika miteremko ambayo haijawahi kuwa na barafuto. Vijito na mito inayoanza Mlima Kenya humwaga maji ndani ya Mto Sagana, Mto Tana na Mto Ewaso Ngiso Kaskazini moja kwa moja au kupitia mito mingine.
Ekolojia
Eneo la Mlima Kenya lina kanda tofauti za kiekolojia. Kila ukanda una sifa zake na spishi kuu ya mimea. Spishi nyingi zinazopatikana katika sehemu zilizo juu ya mlima zinapatikana pia katika maeneo mengine ya mlima na Afrika Mashariki.
Pia kuna tofauti kati ya kanda, kutegemea upande wa mlima na ukali wa mteremko. Kusini mashariki pa mlima ni sehemu nyevu kuliko kaskazini kwa hivyo, spishi nyingi za sehemu hiyo hutegemea unyevu kukua. Baadhi ya spishi, k.v. mianzi, haziwezi kukua katika pande zote za mlima kwa sababu za tofauti za unyevu.
Kanda
Tabianchi hubadilika kulingana na mwinuko. Katika kitako cha mlima, udongo una rutuba na hivyo ni mzuri kwa ukulima. Ukulima ulikuwa ukifanyika hapo kwa miaka.
Mlima Kenya umezungukwa na misitu. Uoto katika misitu unategemea kiwango cha mvua, na spishi hutofautiana zaidi kusini na kaskazini mwa mteremko. Misitu katika kitako cha mlima hutishiwa na binadamu wanaokata miti ili watengeneze mbao na wanyakuzi ardhi.
Juu ya misitu ni ukanda wa mianzi asilia. Ukanda huu huzunguka mlima isipokuwa sehemu ya kaskazini ambapo kuna upungufu wa mvua. Ni vigumu kupata spishi nyingine za mimea hapo kwa sababu uoto wa mianzi ni mzito na huzuia mimea mingine kumea.
Juu ya ukanda wa mianzi ni ukanda wa mpaka wa miti. Miti hapa mara nyingi ni midogo kuliko miti katika misitu ya kitako cha mlima.
Mahali miti haiwezi kuota ni nyika ya mlima, m 3,000. Mimea ya jenasi Erica hupatikana katika sehemu ya magharibi ambayo huwa nyevu. Vichaka na nyasi hupatikana katika sehemu kame ambayo hushuhudia moto wa pori.
Kimo kinapoongezeka, halijoto hupungua zaidi na hewa hupungua, katika ukanda unaojulikana kama Alpi ya Kiafrika. Mazingira ya ukanda huo yanafanana tu na yale ya Safu ya Aberdare. Mimea mingi ya ukanda huo imejirekebisha ili kuweza kukabili halihewa.
Ukanda ulio juu ni ambapo barafuto zimedidimia. Mimea bado haijaweza kuota hapo.
Flora
Mimea ya mlima hutofautiana na mwinuko na mwelekeo wa mlima. Mwinuko unapoongezeka, mimea huwa na marekebisho spesheli ili kuhimili jalidi na miale ya urujuanimno. Kwa mfano, mimea ya jenasi Carduus, katika ukanda wa alpi ya kiafrika, hutumia majani kulinda jicho la ua kutokana na jalidi.
Fauna
Wanyama wengi hukaa katika kitako cha mlima penye halianga nzuri kidogo. Spishi za nyani, pimbi wa mitini, ndovu, nungunungu, nyati, fisi, mbuni, duma na simba huishi hapo. Wanyama mamalia wachache, k.v. Sylvicapra grimmia na pimbi wa miamba wanaweza kuishi katika miinuko ya juu kidogo.
Spishi za ndege, k.v. chozi, kwenzi, tai na tumbusi hupatikana katika ukanda wa alpi ya kiafrika. Ndege ni muhimu katika mfumo wa ekolojia hiyo kwa kuwa wao husaidia katika mchavusho.
Tabianchi
Tabianchi ya Mlima Kenya ni ya milima ya ikweta ambayo Hedberg alieleza kuwa ni 'majira ya baridi kila usiku, majira ya joto kila mchana'. Mlima Kenya mojawapo ya vituo vya uchunguzi wa angahewa vya Global Atmospheric Watch.
Misimu
Mlima Kenya hushuhudia misimu miwili tofauti, misimu ya joto na misimu ya mvua, kama maeneo mengine ya Kenya. Miteremko ya mashariki kaskazini hupata mvua kubwa zaidi kwa kuwa uko katika upande wa pepo za kusi ambazo huleta mvua kutoka Bahari Hindi. Mvua hii huwezesha msitu uliosongamana katika upande huo. Katika miinuko ya juu, usimbishaji hufanyika kama theluji na kutengeneza barafuto.
Misimu ya Mlima Kenya ni kama ifuatavyo:
Historia
Ugunduzi wa Wazungu
Mlima Kenya ulikuwa kati ya vilele virefu Afrika kuonekana kwa mara ya kwanza na wapelelezi kutoka Ulaya. Wa kwanza kuuona alikuwa Johann Ludwig Krapf, mmisionari Mjerumani, tarehe 3 Desemba 1849, kutoka Kitui, mji ulio km 160 kutoka mlima, baada ya ugunduzi wa Mlima Kilimanjaro.
Krapf aliambiwa na watu wa kabila la Waembu kwamba walikuwa wakiuzunguka mlima lakini hawakuwa wamepaa juu kwa sababu ya baridi na theluji. Wakikuyu walithibitisha haya yametukia.
Krapf pia alibainisha kwamba mito inayotoka Mlima Kenya, na mingine katika eneo la milima, ilikuwa mito ya kudumu. Akagundua kuwa lazima kuna chanzo cha maji mlimani, katika umbo la barafuto. Aliamini ni chanzo cha Nili Nyeupe.
Mwaka 1851 Krapf akarudi Kitui. Yeye alisafiri km 65 karibu na mlima, lakini hakuweza kuuona tena. Mwaka 1877 Hildebrandt alikuwa katika eneo la Kitui na kusikia juu ya mlima, lakini pia hakuweza kuuona, hivyo watu walianza kumtuhumu Krapf.
Hatimaye, mwaka 1883, Joseph Thomson alipita upande wa magharibi wa mlima na Krapf alithibitisha madai yake. Hata hivyo, upelelezi rasmi wa kwanza ulifanyika mwaka 1887 na Samuel Teleki na Ludwig von Höhnel. Waliweza kufika mita 4,350 kwenye mteremko wa kusini magharibi. Katika safari ya upelelezi huo, waliamini kuwa walikuwa wamegundua volkeno.
Mwaka 1892, Teleki na von Höhnel walirudi upande wa mashariki, lakini hawakuweza kupitia msitu.
Hatimaye, mwaka 1893 timu ilisafiri kutoka pwani hadi Ziwa Baringo katika Bonde la Ufa, ikiongozwa na John W. Gregory, mwanajiolojia Mwingereza. Walikwea mlima hadi mita 4,730 na wakakaa masaa kadhaa katika Barafuto ya Lewis. Aliporudi Uingereza, Gregory alichapisha majarida na hadithi ya mafanikio yake. George Kolb, daktari Mjerumani, alifanya safari mwaka 1894 na 1896 na alikuwa wa kwanza kufika nyika ya mlima upande wa mashariki.
Tarehe 28 Julai 1899, Halford John Mackinder aliongoza kundi la wapelelezi 6 kutoka Ulaya, 66 kutoka Uswahilini, Wamaasai 2 na Wakikuyu 96. Walipatana na matatizo mengi njiani. Mackinder aliendelea kupanda mlima. Alikita kambi m 3,142 katika Bonde la Höhnel. Alifanya jaribio la kwanza kufikia kilele tarehe 30 Agosti pamoja na Brocherel na Ollier kupitia upande wa mashariki, lakini wakabakisha kupanda m 100 kutoka Kilele cha Nelion. Tarehe 5 Septemba, Hausberg, Ollier na Brocherel walifanya mzunguko kutafuta njia rahisi ila hawakuweza kupata. Tarehe 11 Septemba Ollier na Brocherel walipanda Barafuto ya Darwin, lakini walilazimishwa kukatiza safari kutokana na dhoruba ya theluji.
Wakati Saunders alirudi kutoka Naivasha timu okozi, Mackinder, Ollier na Brocherel walijaribu kupanda kilele tena. Walifika kilele cha Batian saa sita mchana tarehe 13 Septemba, na walishuka kutumia njia ileile.
1900-1930
Baada ya ukweaji wa kwanza, hakukuwa na safari nyingi za kukwea mlima. Upelelezi kabla ya Vita ya Kwanza ya Dunia ulikuwa ukifanywa na walowezi nchini Kenya, ambao hawakufanya upelelezi wa kisayansi. Misheni ya Kanisa la Uskoti ilipofunguliwa ChogoriaChogoria,, wamishonari kadhaa walikwea mlima lakini hakuna aliyefanikiwa kufikia vilele vya Batian au Nelion.
Miti ya misitu ilikatwa ili kurahisisha safari ya kufikia vilele. Mwaka 1920, Arthur Fowell Buxton alijaribu kutengeneza njia kutoka kusini, na njia nyingine walikuja kutoka Nanyuki kaskazini, lakini njia iliyotumiwa zaidi ni ile ya Chogoria, kutoka mashariki, iliyotengenezwa na Ernest Carr.
Mwishoni mwa Julai 1930, Shipton na Bill Tilman walikwea vilele vyote. Katika safari hii, Shipton na Tilman walijaribu kukwea vilele vingine, ikiwa ni pamoja na Petro, Dutton, Midget , Pigott na aidha Terere au Sendeyo.
1931 hadi leo
Katika miaka ya 1930 ziara zilifanyika zaidi katika nyika ya mlima. Raymond Hook na Humphrey Slade walikwea ili wachore ramani ya mlima na wakapeleka samaki. Februari mwaka 1938, C Carol na Mtu Muthara wakawa mwanamke wa kwanza na Mwafrika wa kwanza mtawalia kupaa Nelion, katika ziara na Noel Symington, mwandishi wa The Night Climbers of Cambridge, na tarehe 5 Machi Una Cameron akawa mwanamke wa kwanza kupaa Batian.
Wakati wa Vita Kuu ya Pili ya Dunia ziara za kukwea mlima zilididimia zaidi. Watu maarufu waliokwea katika wakati huo walikuwa wafungwa wa vitani Waitaliano, ambao walikuwa wamefungwa jela Nanyuki. Walitoroka na kupanda mlima kabla ya kurejea kambini.
Mwaka 1949 eneo kupita m 3,400 lilifanywa hifadhi ya kitaifa. Barabara ilijengwa kutoka Naro Moru ili kurahisisha safari ya kufikia nika ya mlima.
Mwaka 1963, katika siku ya uhuru wa Kenya, Kisoi Munayo alikita bendera ya Kenya juu ya mlima. Mwaka 1997, mlima Kenya uliteuliwa kuwa eneo la urithi wa dunia na UNESCO.
Hifadhi ya Taifa ya Mlima Kenya
Hifadhi ya Taifa ya Mlima Kenya, ilianzishwa mwaka 1949. Inahifadhi eneo linalozunguka mlima. Awali ilikuwa hifadhi ya misitu. Tangu Aprili 1978 eneo limeteuliwa kama Hifadhi ya Mazingira ya dunia UNESCO .
Serikali ya Kenya ilikuwa na sababu nne za kuanzisha Hifadhi ya Taifa inayozunguka Mlima Kenya: umuhimu wa utalii kwa uchumi, kuhifadhi eneo la uzuri, kuhifadhi viumbe hai ndani yake, na kuhifadhi vyanzo vya maji vinavyozunguka eneo.
Utamaduni
Makabila makuu wanaoishi kuzunguka Mlima Kenya ni Wakikuyu, Wameru, Waembu na Wamaasai. Hao wote huona mlima huo kama kipengele muhimu cha tamaduni zao.
Wakikuyu
Wakikuyu wanaishi kusini na magharibi mwa mlima. Wao ni wakulima na hulima katika udongo mwekundu wa volkeno. Wakikuyu waamini kwamba Mungu wao, Ngai aliishi juu ya Mlima Kenya aliposhuka kutoka mbinguni. Wao wanaamini kuwa mlima ni kiti cha enzi cha Ngai duniani. Ni mahali ambapo Gikuyu, baba wa kabila, alitumia kukutana na Mungu wao, Ngai. Jina kwa ajili ya Kikuyu Mlima Kenya ni Kĩrĩnyaga (Kirinyaga), tafsiri yake ikiwa ni mlima mweupe. Linatokana na weupe wa theluji.
Wazee wa Agikuyu husimulia kuwa Mlima Kenya uliundwa baada ya "Nyota" inayojulikana kama Riuki (kihalisi ikimaanisha -jiwe lililotoka angani) kugonga uso wa dunia. Athari hiyo ilizua mlipuko mkubwa na kufuatiwa na tetemeko la ardhi na mawimbi ya nje ya ulinganifu. Unyogovu ulioletwa na Riuki ulitoa ujiuji wa mawe (magma), majivu ya volkeno na uchafu wa riuki iliyosambaratika hadi juu. Riuki ikawa upachikaji wa miamba ya Mlima Kenya.
Masimuliyi haya yanaambatana sambamba na maoni yaliyotolewa na wanajografia na wanajiolojia, ambao wamebatiza mawe ya mlima Kenya kwa jina Kenyte. Kenyte inapatikana katika sehemu mbili tu duniani; kwenye Mlima Kenya na Antarctic katika Ncha ya Kusini. Kwa kupata Kenyte katika maeneo mawili tofauti, nadharia mpya ilisitawishwa, kwamba kimondo kikubwa kilipoingia kwenye angahewa ya dunia, kiligawanyika vipande viwili, kimoja kikigonga dunia kwenye ikweta katika Kenya ya kisasa na cha pili kilipiga Antaktika.
Waembu
Waembu wanaishi kusini-mashariki mwa Mlima Kenya, na kuamini kuwa mlima ni nyumba ya Mungu wao, Ngai au Mwene Njeru. Mlima ni takatifu, na walikuwa wakijenga nyumba zikiwa na milango iliyokuwa ikitazama mlima. Waembu wanauita kiri Njeru, maana yake, mlima mweupe.
Wamasai
Wamasai ni wahamahamaji ambao walitumia ardhi kaskazini ya mlima kulisha mifugo wao. Wanaamini kuwa mababu zao walishuka kutoka mlima mwanzoni mwa wakati. Wamasai waliuita Ol Donyo Keri, ambalo linamaanisha 'mlima wa bakora au rangi nyingi' kudokeza theluji, misitu na mengineyo vinavyoonekana kutoka tambarare ya kandokando. Sala moja ya Wamasai kuhusu Mlima Kenya:
Wameru
Wameru wanaishi Mashariki na Kaskazini mwa mlima. Walilima na kufuga katika sehemu yenye rutuba nyingi nchini Kenya. Jina la Mt. Kenya kwa Kimeru ni Kirimara (kutokana na weupe wa theluji).
Makabila mengine
Wazungu wa kwanza kutembelea Mlima Kenya mara nyingi walileta wajumbe wa makabila mengine kama marafiki na mabawabu. Wengi wao hawakuwa na uzoefu wa baridi, au kuwahi kuona theluji. Maitikio yao mara nyingi zilikuwa za woga na tuhuma.
Ziara yake ya mwaka 1899, Mackinder alipatana na baadhi ya wanaume kutoka kabila la Wadorobo.
Ukweaji mlima
Njia za kukwea
Kuna njia nane za kutembea zinazoelekea kwenye kilele cha juu. Ni, kwa mzunguko wa akrabu, kutoka kaskazini, njia za Meru, Chogoria, Kamweti, Naro Moru, Burguret, Sirimon na Timau. Pia kuna njia inayozunguka vilele inayotumiwa kuunganisha njia tofauti. Kati ya hizi, Chogoria, Naro Moru na Sirimon ndio hutumika zaidi na zina malango. Njia nyingine zinahitaji idhini maalum kutoka kwa Huduma ya Wanyamapori Kenya ili kuzitumia.
Tazama pia
Orodha ya milima ya Kenya
Orodha ya milima ya Afrika
Orodha ya milima
Orodha ya Urithi wa Dunia katika Afrika
Orodha ya volkeno nchini Kenya
Vitabu kuhusu Mlima Kenya
Sir Halford Mackinder, The First ujio wa Mlima Kenya [KM Barbour, ed.], (London, 1991); hadithi ya ujio wa kwanza Batian, pamoja Mackinder's diary na baadhi ya Expedition's picha. Barbour discusses sababu Mackinder, ambaye aliandika na kuchapisha vitabu vingine, hawakuwa kuchapisha maelezo ya akaunti ya Expedition.
Dutton EAT, Kenya Mountain (London, 1929); akaunti ya Expedition Mlima Kenya mwaka 1926; illustreras.
Vivienne de Watteville, Mwambie Dunia - kuzunguka na Reflections kati Tembo na Milima (London & New York, 1935); akaunti ya mwandishi wa ugenini katika kibanda kidogo katika kanda ya Ziwa na Ellis explorations yake ya Gorges Valley; illustreras .
HW Tilman, theluji juu ya Ikweta (London, 1937); akaunti ya ujio wa kwanza (na Shipton) ya NW ridge na Nelion; illustreras.
Eric Shipton, juu ya kwamba Mlima, (London, 1943); akaunti ya ujio wa kwanza (na Tilman) ya NW ridge na Nelion; illustreras.
Felice Benuzzi, Fuga sul Kenya (Milano 1947) / No picnic juu ya Mlima Kenya (London, 1952); a mountaineering classic, kuhusu wafungwa wa kivita tatu ambao kutoroka kutoka gerezani kambi yao mwaka 1943, hupanda mlima na sparse mgawo, improvised vifaa na hakuna ramani, na kisha kuvunja kurejea katika kambi yao gerezani.
Roland Truffaut, Du Kenya au wa Kilimanjaro (Paris 1953) / Kutoka Kenya kwa Kilimanjaro (London, 1957); 1952 akaunti ya ujio wa Kifaransa N. uso wa Mt Kenya; illustreras.
I. Allan, Guide to Mlima Kenya (1981; 1991; wengi updates); mamlaka ya kuongoza kwa njia ya peaks.
Hamish MacInnes, bei ya Adventure, (London, 1987); inajumuisha hadithi ya wiki-mrefu uokozi wa Gerd Judmeier baada yake kuanguka karibu na kilele cha Batian mapema katika miaka ya 1970.
I. Allan, C. Kata, G. Boy, Snowcaps juu ya Ikweta (London, 1989); historia ya Afrika Mashariki milima na ascents yao, ikiwemo ya hivi karibuni zaidi pioneered njia; illustreras.
Yohana Msomaji, Mlima Kenya (London, 1989); akaunti ya ujio wa Nelion, pamoja na Iain Allan kama mwongozo; illustreras.
M. Amin, D. Willetts, B. Tetley, On Mungu Mountain: The Story wa Mlima Kenya (London, 1991). A photographic maadhimisho ya mlima.
Kirinyaga, Mike Resnick, (1989).
Facing Mount Kenya, Jomo Kenyatta, (1938); kitabu kuhusu Kikuyu.
Tanbihi
Viungo vya nje
Mount Kenya homepage
Mount Kenya Information & Resource
UNESCO Mtindo Site Data Sheet juu ya Mlima Kenya
Satellite picture by Google Maps
Mount Kenya Jiolojia na Glaciology
African Wildlife Foundation Safari Planner
Mlima Club ya Kenya Homepage
Bill Woodley Mount Kenya Trust
Mount Kenya Wildlife Conservancy
Wakati tulianza, kulikuwa Witchmen An Oral History kutoka Mlima Kenya (1993) Jeffrey Fadiman
Vizuka juu ya Mlima Kenya Kifungu kutoka National Geographic Adventure magazine (2007) Mathayo Power
Kenya Wildlife Service's page on Mount Kenya National Park
Frontier Climbing nchini Kenya Article on wawili wa kwanza juu ya Hekalu ascents
Afrika Mashariki ubeberu photo insha
Milima ya Kenya
Milima ya Afrika
Volkeno za Afrika
Mlima Kenya
Volkeno za Kenya
Mahali pa Urithi wa Dunia katika Afrika
Historia ya Kenya |
2778 | https://sw.wikipedia.org/wiki/Visiwa%20vya%20Madeira | Visiwa vya Madeira | Visiwa vya Madeira ni funguvisiwa la Ureno katika bahari ya Atlantiki mbele ya pwani ya Afrika. Iko takriban km 1000 kusini kwa Lisbon na 600 magharibi kwa Moroko.
Jina la Madeira lamaanisha "ubao" kwa Kireno.
Kisiwa kikubwa kinaitwa Madeira vilevile. Karibu nacho ni kisiwa kidogo cha Porto Santo na visiwa vidogo visivyo na wakazi vya Ilhas Desertas na Ilhas Selvagens.
Madeira ina hali ya jimbo la kujitawala ndani ya Ureno.
Wakazi ni 289,000; karibu wote ni wa asili ya Ureno na kwa dini ni Wakristo Wakatoliki (96%).
Mji mkuu ni Funchal.
Picha za Madeira
Ureno
Visiwa vya Afrika
Visiwa vya Atlantiki
! |
2785 | https://sw.wikipedia.org/wiki/Addis%20Ababa | Addis Ababa | Addis Ababa (pia Addis Abeba; kwa Kiamhara አዲስ አበባ, "Ua Jipya"; kwa Kioromo Finfinne) ni mji mkuu wa Ethiopia na wa Umoja wa Afrika.
Ina hadhi ya mji wa kujitawala (ras gez astedader) kama jimbo la Ethiopia.
Mji wenyewe una watu kutoka makabila 80, wakiongea lugha 80, na jamii za Waislamu na Wakristo.
Addis Ababa iko mita 2,500 juu ya usawa wa bahari kwa ).
Mwaka 2016, idadi ya wakazi ilikuwa 3,352,000 , na kwa hiyo Addis Ababa ndio mji mkubwa nchini.
Eneo hii lilichaguliwa na Malkia Taytu Betul na mji kuanzishwa mwaka wa 1886 na mume wake, Mfalme Menelik II, na sasa mji huu una umma milioni nne, na asilimia nane ya ukuzi wa uchumi.
Mji huu uko kwenye Mlima Entoto na ni makazi maalum ya Chuo Kikuu cha Addis Ababa. Chuo Kikuu cha Addis Ababa kilijulikana kama Chuo Kikuu cha Haile Selassie I, kutokana na jina la Mfalme wa mwisho wa Ethiopia, ambaye alitoa jumba la mfalme (Jumba Guenete Leul) liwe makao maalum ya Chuo Kikuu cha Addis Ababa mwaka wa 1961.
Historia
Addis Ababa ilianzishwa na Mfalme wa Ethiopia Menelik II. Menelik, kama mfalme wa Shewa, aligundua mlima Entoto kama kambi nzuri sana ya jeshi ili kumiliki upande wa kusini, na mwaka wa 1879 alitembea kwa mibomoko ya kale ya mji huu, na kuona kanisa ambalo ujenzi haukuwa umemalizwa, kuthibati kuwa Waethiopia waliishi katika mji huu kabla ya vita za Ahmad Gragn.
Masilahi ya Menelik wa pili yaliongezeka, mke wake alipoanza kazi ya ujenzi wa kanisa eneo la Entoto, na Menelik kuamrisha kanisa la pili eneo hilo. Lakini eneo hilo halikutua kuwa mji haraka kwa sababu ya ukosefu wa kuni na maji, na makazi hasa yalianzia katika bonde kusini mwa mlima mwaka wa 1886.
Mwanzo, Malkia Taytu alijijengea nyumba karibu na "Filwoha", chemchem moto iliyo na madini, ambayo yajulikana na wenyeji Waoromo kama Finfinne, Malkia Taytu na watumishi Washowan wa kifalme walipenda sana kuoga kwa maji hayo yaliyo na madini. Washarifu wengine na watumishi na mali yao, wao pia walikaa sehemu hii, na Menelik kuongeza jumba la mke wake, ili iwe Jumba Rasmi la Miliki ambayo ndio makazi rasmi ya serikali Addis Ababa mpaka leo.
Menelik wa pili kaanza Addis Ababa kama Mji Mkuu wa Ethiopia. Mojawapo ya maendeleo Menelik alifanya ni kama kupanda miti ya mkaratusi kwa mitaa kando ya barabara.
Mwaka wa 1936, jeshi la Waitalia lilitwaa Addis Ababa kwa Vita vya Pili vya Italia na Uhabeshi, na kuifanya mji mkuu wa Afrika Mashariki ya Kiitalia. Addis Ababa iliongozwa na gavana kutoka mwaka wa 1936 mpaka 1939.
Baadaye Waitalia walipingwa na wazalendo wa Ethiopia na pia kushindwa vitani na Waethiopia kwa usaidizi wa Waingereza katika kampeni ya Afrika Mashariki na pia ukombozi wa Ethiopia, Mfalme Haile Selassie alirudi Addis Ababa tarehe 5 Mei 1941, baada ya miaka mitano kamili, na kuanza kazi ya kuendeleza mji mkuu wake.
Mfalme Haile Selassie alisaidia kuanzisha Organizesheni ya Umoja wa Afrika mwaka 1963 akaikaribisha kuwa na makao makuu mjini. Ilipogeuka kuwa Umoja wa Afrika mwaka 2002, makao yakabaki yaleyale.
Tazama pia
Orodha ya miji ya Ethiopia
Marejeo
Viungo vya nje
Tovuti rasmi
Support for Mayor’s overhaul of Addis Ababa
Addis Ababa City Council
Introduction to Addis Ababa
Miji Mikuu Afrika
Miji ya Ethiopia
Ethiopia
Majimbo ya Ethiopia |
2789 | https://sw.wikipedia.org/wiki/Dodoma%20%28mji%29 | Dodoma (mji) | Dodoma ni mji mkuu wa Tanzania na pia ni Jiji.
Ilitangazwa kuwa mji mkuu wa Tanzania mwaka 1973, lakini mnamo tarehe 26 Aprili 2018 katika maadhimisho ya miaka 54 ya muungano wa Tanganyika na Zanzibar, rais wa Jamhuri ya Muungano wa Tanzania wa awamu ya tano John Magufuli aliupandisha hadhi na kutangaza rasmi kuwa Dodoma ni Jiji. Ofisi kuu za wizara na taasisi nyingi za serikali hatimaye zilihamia Dodoma katika miaka 2016 - 2019.
Jiji hili pia ni makao makuu ya Mkoa wa Dodoma na eneo lake linahesabiwa kama Wilaya ya Dodoma yenye postikodi namba 41100.
Eneo la mji liko mita 1135 juu ya usawa wa bahari UB. Wakati wa sensa iliyofanyika mwaka wa 2012, mji wa Dodoma ulikuwa na wakazi wapatao 410,956 waishio humo.
Asili ya jina
Neno "Dodoma" linasemekana kumetokana na neno la Kigogo "dodomia" kufuatilia historia kwamba zamani kuna tembo alikuja pale mjini akakita nyayo zake ardhini akiacha alama ya nyayo zake zimedidimia.
Historia
Dodoma ilianzishwa mwaka 1910 wakati wa ukoloni wa Kijerumani kama kituo kwenye reli ya kati penye karahana ya reli. Tangu mwaka 1912 imekuwa makao makuu ya Mkoa wa Dodoma wa D.O.A..
Mwaka 1913 Dodoma ilikuwa na posta, simu, hoteli na maduka 26 (moja ya Mzungu, mengine ya Wahindi na Waarabu). Kikosi cha polisi kilikuwa na askari 59.
Dodoma imeendelea kuwa mji mdogo mpaka kutangazwa kuwa mji mkuu. Azimio hili lilileta ujenzi wa maofisi kadhaa ya serikali.
Kwa ujumla uhamisho ulichelewa kwa sababu mbalimbali; sababu muhimu ni ya kwamba watumishi wa serikali na wanasiasa walio wengi hawakupenda kuondoka katika jiji halisi na kuhamia mji ambao ni mbali sana na mazingira waliyoyazoea. Pia matatizo ya kifedha yalisaidia kutangaza nia ya kuhamia lakini kubaki palepale.
Hali halisi bunge lilikuwa linakutana Dodoma lakini makao ya kikazi ya serikali ya Tanzania yalibaki Dar Es Salaam pamoja na ikulu ya rais hadi mwaka 2016. Ndipo kwa amri ya rais mpya, John Magufuli, sehemu kubwa ya ofisi za wizara zimepelekwa Dodoma. Ofisi nyingi zimejengwa katika kata ya Mtumba, takriban kilomita 30 utoka kitovu cha jiji.
Uchumi
Kiuchumi ni kitovu cha kilimo na biashara ya karanga, maharagwe, alizeti na mizabibu, pamoja na mifugo na kuku. Pia Dodoma ni mji unaosifika kwa ulimaji wa zabibu na uvunaji wa ubuyu.
Elimu
Elimu inahitaji kuboreshwa, hasa maeneo ya vijijini, maana ndio mji mkuu: hivyo kunahitajika kuboreshwe zaidi.
Mawasiliano
Mawasiliano ni mazuri kwa barabara ya lami kuanzia mji wa Dodoma kwenda Morogoro - Dar Es Salaam, pamoja na njia kuu kuelekea Tanzania ya Magharibi - Rwanda - Kongo na barabara ya kale ya "Cape Town - Cairo" inayopitia Dodoma kutoka kaskazini (Arusha - Kondoa) kwenda kusini (Iringa). Barabara nyingine ni za udongo tu.
Kuna pia njia ya reli ya kati kutoka Dar es Salaam kwenda Kigoma yenye matatizo ya mara kwa mara.
Dodoma ina uwanja wa ndege wa kitaifa na vyuo vikuu, kikiwemo kile kikubwa zaidi Afrika Mashariki.
Dodoma kuna makao makuu ya Kanisa la Biblia Publishers pamoja na Emmaus Shule ya Biblia.
Picha
Tazama pia
Chuo Kikuu cha Dodoma
Marejeo
Miji ya Tanzania
Miji Mikuu Afrika |
2795 | https://sw.wikipedia.org/wiki/Kong%27oli | Kong'oli | Kong'oli ni neno litumikalo katika mtandao. Linatumika kuashiria kitendo cha kufungua tovuti tofauti kwa kubonyeza puku ya tarakishi. Watu wengi zaidi hutumia neno la kubofya kwa tendo hilohilo. Kwa upande mwingine neno la kong'oli si rasmi sana.
Historia ya Kongo'li
Mara ya kwanza, neno la kong'oli lilitokea katika kipindi cha televisheni kilichokuwa kinaitwa "RADI" kilchokuwa na wasanii wa Kaole Sanaa Group. Katika moja kati ya maigizo yao kulikuwa na mwigizaji mmoja aitwaye Jackson Makweta maarufu kama "Bambo". Huyu bwana ndiye aliyekuwa anasema "Kong'oli" akimaanisha "kupiga".
huyu bwana bambo alikua akiigiza lafudhi ya kiswahili iliyoathirika na lugha za watu wa kusini hasa songea, mfano, kabila la wanyasa, wangoni, wamatengo hata na wapogoro wa kusini mwa morogoro, wao wanakawaida ya kutamka kwa kubadlisha silabi ya mwisho ya neno lolote kuwa "li". hivyo basi neno kong'oli lina asili ya neno "kong'ota", (kt [ele] 1 tap lightly, beat lightly. 2 punish (by beating);)hivyo bwana bambo yeye alikua akitamka hivyo lakini akimaanisha kong'ota.
Akiwa anataka kusema "nitakupiga" yeye husema "Nitakukong'oli", k.m. na rungu au chupa. Mara nyingi akisema hivyo huwa anatumia silaha. Mazoea yaliendelea hadi ikawa ni kawaida kwa wananchi kusema "nitakukong'oli" mara tu wanafanyapo utani. Baadaye watu wa mtandao wakaanza kutumia maneno haya kwa ajili ya maana maalumu ilivyoelezwa hapo juu, hasa watu wa mtandao wa "Darhotwire", mtandao wenye kuzungumzia maisha ya vijana wa Tanzania hasa katika nyanja za sanaa n.k.
Kompyuta |
2797 | https://sw.wikipedia.org/wiki/Tarakilishi | Tarakilishi | Tarakilishi, ngamizi au Kompyuta ni mashine au chombo cha kielektroniki chenye uwezo wa kupokea na kukusanya taarifa (data), na halafu kuzishughulikia kulingana na kanuni za programu ya kompyuta inayopewa. Inafuata hatua za mantiki katika kazi hii. Hapo hutoa matokeo ya kazi hiyo na namna ilivyoendeshwa, pamoja na kutoa matokeo ya kitu kilichofanyika, yaani kinachoonekana (Information) kwa haraka.
Sifa za kompyuta
Wepesi
Kompyuta inafanya kazi kwa wepesi wa hali ya juu kiasi kwamba unaweza kutafuta kitu kwa muda wa sekunde chache tu, kitu ambacho kama utakitafuta kupitia chombo kingine unaweza kuchukua wakati mrefu mpaka kukipata, na pengine usikipate, kwa mfano unaweza kufanya hesabu ngumu kwa muda mchache kuliko kutumia akili yako.
Pia unaweza kutafuta somo lolote kupitia intaneti kwa kutumia muda mfupi kulipata somo hilo kuliko ungetumia marejeo ya vitabu vya kuchapishwa.
Ubora
Kompyuta inafanya kazi kwa ubora zaidi bila kuonyesha udhaifu na makosa ya aina yoyote, na kama itabainika ya kwamba kuna makosa yametendeka kwenye kazi yako, kompyuta kabla ya kuendelea kufanya kazi inakuonyesha kwamba upo katika makosa na kukutaka mara moja kurekebisha makosa hayo kwa kukuletea tangazo lenye sehemu kadhaa za kuchagua, ama kuendelea na kazi yako kama ilivyo au kuifanyia marekebisho. Kwa mfano unapotaka kufuta kitu kutoka kwenye kompyuta, kompyuta kabla ya kutekeleza amri hiyo inakuletea tangazo na kukuuliza ya kwamba, ni kweli una uhakika wa kutaka kufuta kitu hicho au umefanya hivyo bila kukusudia?
Pia kompyuta imekuandalia kila kitu unachotaka kukifanya ndani yake, kutegemea na malengo yako mwenyewe.
Pia kompyuta inazingatiwa ni mwalimu au muelekezaji, kwani inakuelekeza jinsi gani unaweza kufanya kazi yako kwa ukamilifu. Pia ndani ya kompyuta kuna kitu kinachoitwa kisaidizi (help) ambacho kinatumika kwa ajili ya kufanya utafiti wa kitu fulani ili kufahamu matumizi na njia zake.
Uwezo mkubwa wa kuhifadhi taarifa
Miongoni mwa mambo muhimu ndani ya kompyuta ni kupatikana sehemu kubwa ya kuhifadhia taarifa kwa amani na bila kuzipotea.
Kazi za kompyuta
Kazi za msingi zinazofanyika ndani ya kompyuta ni:
Kazi za uingizaji (Input).
Kazi za uendeshaji au ufanyishaji (Processing).
Kazi za utoaji (Output).
Kazi za uhifadhi (Storage)
Kuhifadhi taarifa
Kama ilivyotanguliwa kusemwa hapo awali, kuwa kompyuta ni moja ya vyombo vyenye uwezo mkubwa wa kuhifadhi vitu, na mpaka hivi sasa kuna vifaa ambavyo vinauwezo wa kuifadhi taafira kwa mfano wa vifaa ivo ni diski mweko.
Kuonyesha matokeo ya vitu (Data na Information)
Kutokana na maendeleo, elimu ya teknolojia imeweza kurahisisha kazi nyingi ambazo tulikuwa tunazifanya kupitia vyombo mbalimbali. Kila chombo kilikuwa na kazi yake maalumu, tofauti na kompyuta ambapo mtu anaweza kuanzisha au kutengeneza kitu na wakati huohuo anaweza kukionyesha kwa kutumia kompyuta yenyewe, yaani kuonyesha ufanisi na sura nzuri ya kitu kilichofanyika.
Tofauti kati ya data na habari (information)
Data
Ni ibara ya taarifa au maelezo, na inaweza kuonekana kwa sura ya maandishi, michoro, picha, namba, alama, nembo, sauti au lugha ya maandishi, au sauti pamoja na picha.
Habari (Information)
Ni kazi inayotokana na taarifa au maelezo (Data) baada ya kwisha kupangiliwa na kufanyiwa kazi hadi kutoa matokeo kamili ya kazi hiyo, pamoja na kuleta kitu chenye kufahamika na chenye faida.
Ni kazi iliyokwisha kutengenezwa hadi ikawa katika hali ya kueleweka.
Historia ya Tarakilishi
Historia ya tarakilishi inasimulia hatua za maendeleo ya tarakilishi (kompyuta) toka aina ya kizamani hadi aina ya kisasa zaidi. Hatua hizo zinachukuliwa kama vizazi vya Tarakilishi.
Kimsingi tarakilishi ni kifaa chochote kinachomsaidia binadamu kufanya hesabu. Zipo tarakilishi za aina mbili: za kianalojia (za umakanika) na za kidijiti (za elektroniki). Za kwanza
hazitumii umeme, na ndizo ambazo zilianza kabla ya tarakilishi za kidijiti (zinazotumia umeme).
Aina za kompyuta
Kuna aina kuu tatu za kompyuta, nazo ni kama ifuatavyo:
Kompyuta Dijitali
Ni kompyuta zinazotumika kwa ajili ya kufanyia hesabu pamoja na kazi za kutumia akili.
Kompyuta Analogu
Ni kompyuta zinazotumika kwa ajili ya kupokea taarifa (Data) kama zile za kusomea hali ya hewa, kupimia mishipa ya damu na kupimia kiwango cha chumvi kwenye maji.
Kompyuta Mahuluti (Hybrid Computers)
Kompyuta hizi zinafanana na zile
zilizotangulia kutajwa hapo mwanzo, nazo zinatumika kwa ajili ya kutafutia taarifa (Data) kutoka kwa binadamu moja kwa moja na kupitia mandishi na vipimo.
Aina za Tarakilishi dijitali
Tarakilishi inaweza kuainishwa kulingana na madaraja yafuatayo:
Ukubwa wa umbo
Dhumuni, na
Utendaji kazi
Kwa kutumia msingi wa ukubwa wa umbo, tarakilishi zinaweza kuwekwa katika makundi yafuatayo:
Tarakilishikuu
Tarakilishi Kiunzikuu
Tarakilishi Dogo, na
Tarakilishi Mikro
Tarakilishikuu (Super Computer)
Tarakilishi hii inashughulikia kiwango kikubwa kabisa cha hesabu za sayansi.
Inahifadhiwa katika chumba chenye mfumo poza maalum ambao unaunganisha uyoyozwaji hewa na kimiminiko poza.
Tarakilishikuu za miaka ya 1970 zilitumia prosesa (chakataji) chache. Katika miaka ya 1990, zikatokea mashine zitumiazo maelfu ya prosesa. Hadi mwishoni mwa karne ya 20 Tarakilishikuu zitumiazo makumi elfu ya prosesa zikawa ni kawaida. Tarakilishi za karne ya 21 zinaweza kutumia prosesa zaidi ya 100,000 (baadhi zikitumia vizio vyenye kuonesha kwa picha) zikiunganishwa na miungo kasi.
Hadi Juni 2013, Tarakilishikuu iitwayo Tianhe-2 ya Uchina, ndiyo yenye kasi kubwa zaidi duniani kwa 33.86 petaFLOPS (FLoating Point Operations Per Second).
Tarakilishikuu iitwayo Blue Gene/P iliyopo Maabara ya Kitaifa ya Argone inaendesha zaidi ya prosesa 250,000, ikitumia uyoyozwaji hewa wa kawaida wa kituo cha data, ina makundi 72 ya makabati yanayounganishwa na mtandao nuru wa kasi kubwa.
Mifumo ya Tarakilishi zitumiazo jumla kubwa ya prosesa kwa kawaida zinatumia moja ya njia mbili: Njia mojawapo (kwa mfano, kwenye ukokotozi msambao) idadi kubwa ya Tarakilishi peke (kwa mfano, Tarakilishi mpakato [laptop]) zinasambazwa kwenye mtandao (kwa mfano, intaneti) na kutenga kiasi au muda wote kutatua tatizo fulani kwa pamoja; kila Tarakilishi inapokea na kukamilisha kazi nyingi ndogo ndogo, na kutoa ripoti ya matokeo kwa Tarakilishikuu ambayo inaunganisha matokeo ya kazi kutoka Tarakilishi zote kuwa utatuzi wa jumla.
Katika njia nyingine, idadi kubwa ya prosesa zilizoteuliwa zinawekwa kwa ujirani mkubwa kabisa (kwa mfano, kwenye Konga tarakilishi); hii inaokoa muda mwingi kuhamisha data kuzunguka pande zote na inafanya urahisi kwa prosesa kufanya kazi pamoja (kuliko katika kazi zilizotenganishwa), kwa mfano katika usanifumuundo Wavu na Hayipakyubu.
Matumizi ya prosesa zenye-kokwa-nyingi ikiunganishwa na uwekaji-chini-ya-makao-makuu ni mwelekeo unaoibuka; mtu anaweza kufikiria hiki kitu kama konga dogo (prosesa zenye-kokwa-nyingi katika smatifoni, tableti, tarakilishi mpakato na kadhalika) ambalo kwa pamoja linategemea na kuchangia kwenye kundi.
Tarakilishikuu inachukua nafasi muhimu katika sayansi ya mkokotoo, na zinatumika kwa mapana kwenye kazi makini za mkokotoo katika nyanja mbalimbali, ikiwa ni pamoja na makanika ya kwanta, utabiri wa hali ya hewa, tafiti za tabia nchi, chunguzi za mafuta na gesi, fanyizo za molekuli (ukokotozi wa maumbile na tabia za michanganyiko ya kemikali, makromolekuli za biolojia, polima, na fuwele), na uigaji wa Asili (kama vile uigaji wa nyakati za mwanzo za ulimwengu, erodainamiki za ndege na vyombo vya anga, ulipuaji wa silaha za nyuklia, na mchanganyiko wa nyuklia).
Pote pote katika historia ya Tarakilishikuu, zimekuwa muhimu katika nyanja ya kukabili Elimu ya mficho.
Kipimo cha utendaji wa Tarakilishikuu
Kwa ujumla Tarakilishikuu imelenga katika upeo wa ukokotozi uwezo kuliko ukokotozi ujazo.
Ukokotozi uwezo hasa unafikiriwa kwamba ni kutumia uwezo wa mwisho wa ukokotozi kutatua tatizo moja kubwa katika kiwango kifupi cha muda.
Mara nyingi mfumo uwezo unaweza kutatua tatizo lenye ukubwa au ugumu ambao hakuna Tarakilishi nyingine inayoweza. Kwa mfano, matumizi magumu sana ya uigaji hali ya hewa.
Kwa kupingana na hili, ukokotozi ujazo moja kwa moja unafikirika kutumia nguvu ya Tarakilishi yenye athari madhubuti za gharama kwa ajili ya kutatua kiwango kidogo cha matatizo makubwa au kiwango kikubwa cha matatizo madogomadogo. Kwa mfano, maombi ya watumiaji wengi kwenye databezi au nywila. Miundo ya mashine zitumikazo kusaidia watumiaji wengi kama utaratibu wa kazi za kila siku zinaweza kuwa na ukubwa mwingi lakini hazifikiriwi moja kwa moja kama Tarakilishikuu, ikichukuliwa kwamba hazitatui tatizo moja kubwa na gumu sana.
Kwa ujumla, kasi za Tarakilishikuu zinapimwa na kuwekwa alama teule kwa FLOPS (Floating Point Operations Per Second), na si kwa mbadala wa MIPS; ni kwamba, hii ni “Instructions per second” kama inavyohusika na Tarakilishi za madhumuni-ya-jumla. Vipimo hivi kwa kawaida vinatumika kwa pamoja na viambishi awali vya SI kama vile Tera-, ikiunganishwa katika kifupisho “TFLOPS” (1012 FLOPS, inatamkwa teraflops), au peta-, ikiunganishwa kwenye kifupisho “PFLOPS” (1015 FLOPS, inatamkwa petaflops). Kwa “Kipimopeta” Tarakilishikuu zinaweza kuchakata kwadrilioni moja (milioni kwa kipawa cha nne (Uingereza) au milioni kwa kipawa cha tano (Marekani)) (1015) (1000 trilioni) FLOPS. “Kipimoexa” ni kuwa ukokotozi tendaji upo kwenye nafasi ya exaflops. Exaflop ni kwintilioni moja (1018) FLOPS (teraflops milioni moja).
Si namba moja inayoweza kutoa picha ya utendaji mzima wa mifumo ya Tarakilishi, hata hivyo lengo la alama teule ya Linpark ni kukadiria ni kwa kasi ipi Tarakilishi inaweza kutatua matatizo ya namba na hii inatumika kwa mapana zaidi katika tasinia. Vipimo vya FLOPS ni eidha vimedondolewa kulingana na nadharia ya utendaji wa kiwango mbadiliko cha prosesa (kizalishwacho kutoka ainisho la mtengenezaji wa prosesa na kuonyeshwa kama “Rpeak” katika orodha ya TOP500) ambacho kiujumla hakipatikani wakati wa kufanya kazi halisi, au uelewa patikanifu, uzalishwao kutokana na alama teule za LINPARK na kuonyeshwa kama “Rmax” katika orodha ya TOP500. Alama teule za LINPARK hasa hasa zinatekeleza changanuzi za LU ya solo kubwa. Utendaji wa LINPARK unatoa ishara kiasi ya utendaji kwa baadhi ya matatizo ya dunia halisi, lakini si lazima ifananie na masharti ya utendaji kazi ya Tarakilishikuu nyingi nyinginezo, ambapo kwa mfano zinaweza kuhitaji zaidi kiwango kikubwa cha uwezo wa vizio vya kutunzia kumbukumbu, au zinaweza kuhitaji utendaji bora wa ukokotozi wa namba kamili, au zinaweza kutaka utendaji wa juu wa mifumo ya I/O ili kupata viwango vya juu vya utendaji.
Orodha ya TOP500
Tangu mwaka 1993, Tarakilishikuu zenye kasi kubwa zimekuwa zikiwekewa safu katika orodha iitwayo TOP500.
Orodha hii inaonyesha Tarakilishikuu yenye kasi iliyopo katika muda wowote unaotakiwa.
Orodha ya TOP500 inaonyesha Tarakilishikuu yenye kasi iliyopo ni ile ambayo nchi nyingi duniani kote zinashiriki kuitumia.
Mradi wa TOP500 unaweka safu na maelezo ya mifumo ya Tarakilishi 500 zenye nguvu zaidi duniani.
Mradi ulianzishwa mwaka 1993 na unachapisha orodha iliyokuwa ya kisasa ya Tarakilishikuu mara mbili kwa mwaka.
Orodha ya kwanza ya kisasa mara zote inatukia na Mkutano wa Kimataifa wa Ukokotozimkuu mwezi Juni. Na ya pili huwakilishwa mwezi Novemba katika Mkutano wa Ukokotozimkuu wa ACM/IEEE. Mradi huu umelenga kutoa msingi wa kutumainiwa wa ufuatiliaji na ugunduaji mielekeo ya ukokotozi wa kasi ya juu na kuweka safu katika misingi ya HPL. Ni utekelezaji unaowezekanika wa utendaji wa hali ya juu wa alama teule ya LINPARK ulioandikwa kwenye fortran ya Tarakilishi za distributed-memory.
Orodha ya TOP500 inakusanywa na Jack Dongara wa Chuo kikuu cha Tennessee, knoxville, Erich Strohmaier na Horst Simon wa Maabara ya Kitaifa ya NERSC/Lawrence Berkeley (na, kutoka 1993 mpaka kifo chake mwaka 2014, Hans Meuer wa Chuo kikuu cha Mannheim, Ujerumani.)
Ifuatayo ni orodha ya hivi karibuni ya Tarakilishi ambayo inapatikana juu kabisa ya orodha ya TOP500, na “kasi ya juu” inapatikana kama makadirio ya “Rmax”
Historia ya Tarakilishikuu
Historia ya ukokotozi mkubwa sana inarudi nyuma hadi miaka ya 1960 wakati mfululizo wa tarakilishi katika Control Data Corporation (CDC) ulibuniwa na Seymour Cray kutumia ubunifu vumbuzi na usambamba ili kufanikisha kufikia kilele cha ukokotoaji bora.
Tarakilishi CDC6600 iliyoachiwa mwaka 1964 inafikirika kuwa ndiyo Tarakilishikuu ya kwanza.
Cray alihama CDC mwaka 1972 na kwenda kuunda kampuni yake. Miaka minne baadaye, aliwasilisha tarakilishi iitwayo Cray-1 iliyokuwa na kasi ya 80MHz mwaka 1976, ikawa moja ya tarakilishikuu yenye mafanikio sana katika historia ya tarakilishi.
Tarakilishi Cray-2 iliachiwa mwaka 1985 ambayo ilikua ni tarakilishi ya prosesa 8 yenye kutumia kimiminiko poza na mfumo poza wa maji yanayosukumwa kwa nguvu ya shinikizo kupoza vihunzi huru vyake wakati ikitumika.
Cray-2 ilifanya kazi kwa kasi ya 1.9gigaflops ikawa Tarakilishi yenye kasi kubwa duniani hadi mwaka 1990.
Wakati tarakilishikuu za miaka ya 1980 zikitumia prosesa chache tu, miaka ya 1990, mashine zilizotumia maelfu ya prosesa zikaanza kuonekana kote Marekani na Japani, na kuweka rekodi mpya za utendaji wa mkokotoo.
Tarakilishikuu iitwayo Numerical Wind Tunnel kutoka kampuni ya Fujitsu ilitumia prosesa za Vekta 166 na kujiweka nafasi ya juu mwaka 1994 kwa kasi ya juu ya 1.7gigaflops kwa prosesa.
Intel Paragon inawezekana ilikuwa na prosesa za Intel i860 kuanzia 1000 hadi 4000 katika umbo mbalimbali, na kutambulika kuwa ndiyo na kasi zaidi duniani mwaka 1993. Paragon ilikuwa ni mashine ya MIMD ambayo inaunganisha prosesa kupitia wavu wa vimbe mbili wenye kasi kubwa, ulioruhusu kazi zifanyike katika chomozo tofauti, kwa kuwasiliana kupitia Kipengee cha Upitishaji Jumbe.
SR2201 ilipata utendaji wa juu wa 600 megaflops mwaka 1996 kwa kutumia prosesa 2048 zilizounganishwa kupitia mtandao wa mwamba wa vimbe tatu wenye kasi.
Matumizi ya nishati na mbinu za kudhibiti joto kwa Tarakilishikuu
Tarakilishikuu hasa inatumia kiwango kikubwa cha nguvu ya umeme, na takribani kiwango chote hiki kinageuzwa kuwa joto, inahitaji upoozaji. Kwa mfano Tianhe-1A inatumia megawati 4.04 za umeme.
Gharama za kuwasha na kupoza mashine zinaweza kuwa kubwa, kwa mfano megawati 4, katika bei ya dola 0.10 kwa kilowati, ni jumla ya dola 400 kwa saa au dola milioni 3.5 kwa mwaka.
Mbinu za udhibiti joto ni suala kubwa kwenye vifaa vya elektroniki vyenye sehemu nyingi, na linaathiri mifumo ya tarakilishi yenye nguvu sana kwa namna tofautitofauti. Nguvu ya Mpango wa Joto na Mtapanyo wa Nguvu ya CPU vilitoa kwa ukokotozi-mkubwasana kuzipita zile mbinu za kizamani za upoozeshaji tarakilishi.
Uwekaji wa maelfu ya prosesa pamoja bila kuzuilika unazalisha kiwango kikubwa cha msongamano wa joto ambao unatakiwa ushughulikiwe. Cray-2 ilipoozwa kwa kimiminiko poza na mfumo poza wa maji yanayosukumwa kwa nguvu ya shinikizo kupoza vihunzi huru vyake wakati ikitumika. Hata hivyo njia hii ya upoozeshaji kwa kutumia kimiminiko haikua sahihi kiutendaji kwa mifumo ya kabati-nyingi zitumiazo prosesa zisizo-kwenye-rafu, na katika System X, mfumo maalum wa upoozeshaji unaohusisha uyoyozwaji hewa na kimiminiko poza ulianzishwa kwa mwungano na kampuni ya Liebert.
Katika mfumo wa Blue Gene, IBM kwa makusudi kabisa walitumia prosesa za nguvu ya chini ili kushughulikia msongamano wa joto. Kwa upande mwingine, Power775 kutoka IBM, iliyoachiwa mwaka 2011, ina elementi zilizowekwa karibu sana ambazo zinahitaji upoozeshaji wa kutumia maji. Mfumo wa Aquasar kutoka IBM kwa upande mwingine unatumia upoozeshaji wa kutumia maji moto ili kufanikisha ufanisi wa nishati. Maji yanatumiwa pia kupasha majengo.
Ufanisi wa nishati wa mifumo ya tarakilishi kwa jumla unapimwa kimbadala na “FLOPS kugawanya kwa wati”. Mwaka 2008, Roadrunner kutoka IBM ilifanya kazi kwa 376 MFLOPS/wati. Mwezi Novemba mwaka 2010, Blue Gene/Q ilifikia 1684 MFLOPS/wati. Mwezi Juni wa 2011, sehemu 2 za juu kwenye orodha ya Green500 zilishikwa na mashine za Blue Gene, za New York (kila moja ikifikia 2097 MFLOPS/wati), ambapo konga DEGIMA ya Nagasaki ikichukua nafasi ya tatu ikiwa na 1375 MFLOPS/wati.
Matumizi ya tarakilishikuu
Hatua za matumizi ya tarakilishikuu zinaweza kuwekwa kwa kifupi katika jedwali lifuatalo:
Tarakilishi Blue Gene/P ya IBM imekua ikitumika kuigiza seli neva bandia katika ulinganifu wa makadirio ya asilimia moja ya tabaka la nje ya ubongo wa binadamu.
Utabiri wa hali ya hewa wa kisasa pia unategemea tarakilishikuu. Idara ya Taifa ya Usimamiaji masuala ya Bahari na Hewa inatumia tarakilishikuu kuchakacha mamia ya mamilioni ya chunguzi kusaidia kufanya tabiri za hali ya hewa ziwe sahihi zaidi.
Mwaka 2011, changamoto na magumu katika kusukuma mgubiko wa matumizi ya tarakilishikuu viliwekewa msisitizo na kampuni ya IBM kutelekeza mradi wake wa tarakilishi Blue Waters ya kipimopeta.
Tafiti na mwelekeo wa kimaendeleo
Kulingana na kasi ya sasa ya maendeleo, wataalamu wa tasnia wanakadiria kwamba kufikia mwaka 2018 tarakilishikuu zitafikia exaflops 1 (1021) (FLOPS kwintilioni moja). Wachina wameanza mipango wawe na tarakilishikuu ya exaflop 1 inayofanya kazi kufikia mwaka 2018 kwa kutumia usanifumuundo wa prosesa yenye kokwa nyingi za Intel MIC, ambayo ni itikio la kampuni ya Intel kwa mifumo ya GPU, SGI wamepanga kupata ongezeko la mara 500 katika utendaji kufikia 2018, ili waweze kupata exaflop moja. Sampuli za visilikoni vya MIC vyenye kokwa 32 ambavyo vinaunganisha vizio vya mchakato vekta na CPU ya kawaida zimekuwa zikipatikana. Serikali ya India pia imeanzisha lengo kwa tarakilishikuu kuwa na mfiko wa exaflop, ambalo wanatarajia kulifikia mwaka 2017.
Erik P. Benedictis wa maabara za taifa za Sandia ametoa nadharia kwamba tarakilishi ya zettaflop (1021) (FLOPS sextilioni moja) inahitajika ili kufanikisha ufanyizaji hali ya hewa kamili, ambayo inaweza kujumuisha mzunguko wa muda wa wiki mbili kiusahihi. Mifumo kama hii pengine inaweza kutengenezwa kwenye miaka ya 2030.
Tarakilishi kiunzikuu (Mainframe Computers)
--Sehemu hii inaweza kuwa na maelezo ya kiufundi zaidi na maneno mengine kukosa tafsiri ya Kiswahili kwa wasomaji wengi kuelewa. Tafadhali saidia kuboresha sehemu hii iweze kueleweka zaidi kwa wasomaji wa kawaida kwa kutoa tafsiri ya maneno yaliyotumika humu, au kutoa maelezo mepesi bila kuondoa maana halisi.--
Tarakilishi kiunzikuu ni tarakilishi ambazo kimsingi zinatumiwa na kampuni na mashirika ya serikali kwa matumizi makinifu, kuchakata data nyingi kama vile sensa, takwimu za viwanda na biashara, upangaji rasilimali za kazi, na uchakatuaji amali.
Mtajo huu kwa asili unanena kuhusu makabati makubwa yanayotunza Bongo kuu na Kizio kikuu cha kumbukumbu kwa tarakilishi za awali.
Baadaye, msemo huu ukatumika kubainisha mitambo yenye nguvu ya kibiashara dhidi ya ile yenye nguvu ndogo. Miundo mikubwa ya nyingi ya Mifumo ya Tarakilishi ilianzishwa miaka ya 1960, lakini ikaendelea kukua.
Tarakilishi kiunzikuu pia inajulikana kama “Chuma Kubwa (Big Iron)” ni ndogo na haina nguvu sana kama Tarakilishikuu katika uwezo wa ukokotoaji. Inahusika na utunzaji wa faili na kumbukumbu kubwa sana.
Maelezo
Miundo ya tarakilishi kiunzikuu ya kisasa kwa jumla inatafsiriwa kwa kasi ya mkokotoo kazi-moja (hasa inatafsiriwa kama kiasi cha MIPS au FLOPS katika suala la hesabu za kiwango mbadiliko), na zaidi kwa
Uhandisi wa ndani wa ziada na matokeo makubwa ya ulinzi na kutegemeka.
Upatanifu hasahasa ulio nyuma kimaendeleo na programu za zamani.
Vima vya matumizi ya juu ya mikokotoo na vifaa vya tarakilishi kuhimili idadi kubwa ya kazi katika muda fulani.
Uthabiti wao na kutegemeka vinawezesha hii mitambo kufanya kazi bila kukatizwa kwa vipindi virefu.
Uboreshaji wa programu kawaida unahitaji utengenezaji wa mfumo endeshi au sehemu zake, na hizi si vivuruga pale tu unapotumia vifaa vya kutengeneza hali ya kweli ambayo si bayana kama vile mfumo endeshi uitwao z/OS na mfumo endeshi uitwayo Parallel Sysplex zote za IBM, au Unisys ya XPCL, ambayo inahimili ushirikishaji wa kazi kubwa hivi kwamba mfumo mmoja unaweza kuchukua kazi za mwingine wakati unapokuwa unajiweka sawa.
Tarakilishi kiunzikuu zinatafsiriwa kwa upatikanaji mkubwa, moja ya sababu kubwa ya maisha marefu, wakati ambapo zenyewe hasa zinatumika katika matumizi ambayo zikiacha kutumika itakuwa gharama na ni janga kubwa. Huu msemo tegemezi, patikanivu, na inayohudumika (reliability, availability and serviceability = RAS) unatafsiri tabia za tarakilishi kiunzikuu.
Mipango na utekelezaji stahiki unahitajika ili kutumia hivi vitu, na kama utekelezaji hautakuwa sawa, unaweza kutumika kuzuia faida zipatikanazo. Kwa nyongeza, tarakilishi kiunzikuu zipo salama zaidi kuliko aina nyingine za tarakilishi: dhaifu za kanzi data za NIST National Institute of Standards and Technology, US-CERT, inawekea kima tarakilishi kiunzikuu za desturi kama vile Zseries za IBM, Unisys Dorado na Unisys Libra kama miongoni mwa zile ambazo zipo salama zaidi zikiwa na madhaifu machache madogomadogo zikilinganishwa na maelfu ya Vyeneo (Windows), Linux na Unix.
Mwishoni mwa miaka ya 1950, tarakilishi kiunzikuu nyingi zilikuwa hazina kipengee ingiliano kamilifu. Zilikubali kundi la panchi kadi, mikanda ya karatasi, au mikanda ya sumaku kuhamisha data na programu. Zilifanya kazi katika mtindo wa bechi kuhimili shughuli za nyuma ya ofisi kama vile tozo za wateja, na vituo ingiliano vinavyohimiliwa takribani maalum kwa matumizi zaidi kuliko uendelezaji wa programu. Vifaa kama Mashine chapa na Teleprinta vilikuwa pia viweko amrisho vya kawaida kwa waendeshaji mifumo mpaka miaka ya 1970, ingawaje kwa kiasi kikubwa vilipandikiziwa vibao mbonyezo na vifaa onyeshi.
Mwanzoni mwa miaka ya 1970, tarakilishi kiunzikuu nyingi zilipata kipengee muingiliano cha watumiaji na kufanya kazi kama tarakilishi inayotoa huduma kwa tarakilishi nyingine ndogo zilizoungwa nayo, zikihimili mamia ya watumiaji wakati huohuo pamoja na mchakatuo wa bechi. Watumiaji walipata fursa ya kuingia kwa kutumia vituo maalumu, au, baadaye, kwa kutumia tarakilishi binafsi zilizozatitiwa na programu igizaji vituo.
Kufikia miaka ya 1980, tarakilishi kiunzikuu nyingi zilihimili vituo vyenye hali ya upicha, na vituo igizaji, lakini si kipengee cha upicha cha watumiaji.
Mpango huu wa ukokotozi wa mtumiaji wa mwisho ulifikia mwelekeo tawala wa hali ya kupitwa na wakati miaka ya 1990 kutokana na ujio wa tarakilishi binafsi zilizokuwa na GUI.
Baada ya mwaka 2000, tarakilishi kiunzikuu nyingi za kisasa kwa kiasi au kabisa polepole zinaondoa ingio maarufu la vituo kwa watumiaji wa mwisho kufadhili kipengee cha watumiaji cha mtindo wa webu.
Kihistoria, tarakilishi kiunzikuu zilipata sehemu ya jina lake sababu ya ukubwa wake wa msingi, na kwa sababu ya mahitaji muhimu ya upashaji joto, upitishaji hewa safi, na uyoyozaji hewa (HVAC), na nguvu ya umeme; kimsingi imejiweka kama “mfumo mkuu” wa muundo msingi uliokusudiwa.
Mahitaji ya sanifu za muundo msingi wa juu kwa haraka sana yalipungua kati kati ya miaka ya 1990, kwa sanifu za tarakilishi kiunzikuu zenye CMOS kuchukua nafasi ya teknolojia ya zamani ya bipolar. IBM ilidai kwamba tarakilishi kiunzikuu zake mpya zinaweza kupunguza gharama ya nishati kwa ajili ya nguvu na upoozeshaji kwa vituo vya data, na pia zinaweza kupunguza mahitaji ya nafasi halisi zikilinganishwa na server farms.
Sifa
Tarakilishi kiunzikuu za kisasa zinaweza kutumia namna nyingi tofauti za mifumo tendaji kwa pamoja. Hii mbinu ya mitambo ya kweli lakini si bayana inawezesha vitumika kutumika kama vile vipo kwenye taralikishi asili dhahiri. Katika dhima hii, kiunzikuu moja inaweza kuchukua nafasi ya huduma za vifaa tendaji vya hali ya juu na kuwa seva za kawaida.
Wakati tarakilishi kiunzikuu zinaasisi uwezo huu, zile hali zisizo bayana zinapatikana katika familia nyingi za mifumo ya tarakilishi, ingawa si moja kwa moja katika kiwango sawa au usawa wa usasa.
Tarakilishi iunzikuu zinaweza kuongeza au kufanyia mbadiliko moto uwezo wa mfumo bila kuvuruga utendaji wa mfumo, kwa udhahiri na uchembe wa viwango vya kisasa ambavyo si kawaida kupatikana kwenye tatuzi nyingi za seva. Tarakilishi viunzikuu za kisasa zikitambulisha IBM zSeries, seva za System z9 na System z10, zinatoa viwango viwili vya kweli isiyo bayana; migawanyo mantiki (LIPARs, kupitia nyenzo PR/SM) na mitambo isiyo bayana (kupitia mfumo tendaji Z/VM).
Wateja wengi wa Viunzikuu wanatumia mashine mbili, moja katika vituo data vyao vya msingi, na moja katika vituo data vya kutunzia nakili za kumbukumbu – kwa utendaji mzima, utendaji kiasi, au inayosubiria – kama ikitokea balaa itakayoathiri mjengo wa kwanza, jaribio, maendeleo, mafunzo, na kazi za uzalishaji wa vitumika na kanzidata zinazoweza kutumika kwenye mashine moja, isipokuwa kwa mahitaji makubwa sana ambapo uwezo wa mashine moja unaweza ukawa na mpaka.
Uwekaji kama huu wa Viunzikuu mbili unaweza kusaidia huduma za kibiashara endelevu, ukizuia kwa pamoja uhaba uliopangwa na ambao haukupangwa. Kiutendaji wateja wengi wanatumia Viunzikuu nyingi zilizounganishwa eidha kwa Sysplex sambamba na kushirikiana na DASD (katika mtazamo wa IBM), au kwa kushirikiana vihifadhi data vilivyo mbali kieneo vitolewavyo na EMC au Hitachi.
Viunzikuu zimeundwa kushughulika na wingi mkubwa wa input na output (I/O), na kutia mkazo mchakato wa kazi. Tangu mwishoni mwa miaka ya 1950, miundo ya Viunzikuu iliwekewa vifaa saidizi (vilivyoitwa mikanda au vichakata vya kiungoni) ambavyo vilisimamia vifaa vya I/O, vikiiacha huru CPU ihusike tu na vitunza kumbukumbu vyenye kasi kubwa.
Ni kawaida kwenye maduka ya Kiunzikuu kuhusika na kanzidata kubwa na mafaili. Mafaili yenye ukubwa wa Gigabyte mpaka terabyte si yasiyo ya kawaida. Ikilinganishwa na tarakilishi binafsi (PC), kwa kawaida Viunzikuu zina mara mia kwa maelfu ya vitunza data vitumikavyo, na vinaweza kufikiwa kwa kasi. Familia nyingine za seva pia zinapunguza kazi za I/O na kutilia mkazo mchakato wa kazi.
Mainframe return on investment (ROI), kama jukwaa lingine lolote la mchakato, ni tegemezi katika uwezo wake wa kupima, kuhimili kazi michanganyiko, upunguzaji gharama za leba, ufikishaji huduma usiopingika kwa matumizi muhimu ya kibiashara, na vipengele vingine kadhaa vya gharama vilivyopunguzwa hatari.
Mini Computers
Aina hizi za kompyuta zilidhihiri katika kipindi cha miaka ya 1960. Ni kompyuta zenye umbile dogo kuliko zile zilizotangulia kutajwa, na ni bora kwa kuunganishia kompyuta nyingine zinazotumika viwandani na ndani ya nchi.
Micro Computers
Aina hii ya kompyuta inakusanya aina zifuatazo:
Kompyuta za Kibinafsi (PCs) ambazo ni maalumu kwa ajili ya matumizi ya mtu mmoja tu.
Home Computers, Portable Computers
Nazo ni kompyuta za kubeba mkononi, ambazo zimegawanyika katika aina zifuatazo:
1. Laptop
2. Notebook
3. Palmtop
4. Raspberrypi ambao ni mtambo mdogo wa Kompyuta
Matumizi ya kompyuta
Matumizi ya kompyuta yanatofautiana kutokana na malengo na makusudio ya mtumiaji mwenyewe. Yamegawanyika katika sehemu kuu mbili.
Matumizi ya jumla
Kuna kompyuta zilizoandaliwa kwa ajili ya matumizi yote ambayo mtumiaji anaweza kutumia kutegemea na malengo yake binafsi, kwa mfano mhasibu anaweza kutumia kompyuta kwa ajili ya kufanyia kazi zake za uhasibu (hesabu).
pia mwanasayansi, fundi, mwalimu na mwanafunzi, wote hao wanaweza kutumia kompyuta kwa malengo yao tofauti.
Matumizi maalumu
Kompyuta hizi zimeandaliwa kwa ajili ya malengo maalumu tu, kama zile kompyuta zilizoandaliwa kwa ajili ya kuchorea moyo na kupigia picha za X-ray, ambazo ni vigumu kwa mtu mwingine kuzitumia kwa ajili ya kufanyia kazi zake binafsi ambazo zinatofautiana na hizo za hospitalini.
Elimu
Kutokana na kuendelea kwa elimu ya teknolojia imetusaidia sana kujifunza mambo mbalimbali kupitia kompyuta, ambapo unaweza kuitumia kwa ajili ya kuuliza maswali na kujibiwa kwa haraka tena kwa njia tofauti, kwa ajili ya kufanya majadiliano ya kielimu, pia unaweza kuandaa vipindi mbalimbali vya masomo na kufundishia elimu tofauti.
Pia unaweza kuonyeshea filamu zenye mafundisho mazuri, kama kuonyesha filamu zenye elimu ya jiografia na sayansi ya mifugo na kilimo, kuonyesha sehemu muhimu za nchi, kuonyesha athari za nchi ambazo ndiyo sehemu kuu zinazoleta fedha za kigeni katika nchi, na kuonyesha picha za maendeleo katika sekta mbali mbali za nchi yetu, pia kuonyeshea mila na tamaduni za taifa na mataifa mengine mbalimbali duniani na kadhalika.
Kompyuta pia hutumika kusomea vitabu mbalimbali kwa kutumia mtandao.
Michezo
Kompyuta zimeandaliwa ndani yake programu mbalimbali zenye michezo tofauti, ambayo inaweza kutumika na watu kulingana na umri wao, na ambayo inajulikana kama moja ya kazi za kukuza kipaji na kuchangamsha akili, na ni sehemu mojawapo ya kuburudisha nafsi.
Ufundi
Kompyuta zinaweza kutumika kwa ajili ya kufanyia kazi za ufundi, kama kuchora ramani ya nyumba na mazingira ya nje ya nyumba, kutengenezea picha kwa kuibadilisha na kuiremba na kuifanya ionekane katika sura nyengine ambayo ni tofauti na ile ya asili.
Mawasiliano
Kompyuta inaweza kutumika kwa ajili ya kufanyia mawasiliano kupitia mtandao wa (Internet) ambao leo hii ndiyo umeshika nafasi kubwa sana ya mawasiliano kuliko kitu chengine ulimwenguni, kama kuwasiliana kwa kutumiana ujumbe wa barua pepe (E-mail) ambayo ni rahisi na inafika haraka kuliko barua za kupitia posta, pia kwa kutumia barua pepe hakuna haja ya kufikiria sehemu aliko mtu America au bara hindi au sehemu nyingine duniani, kuwasiliana kwa maneno ya maandishi (chat), pia kuwasiliana kwa maneno ya sauti na kuonekana picha (video chat).
Usafirishaji
Kwa kutumia kompyuta unaweza kuendeshea kazi za usafirishaji katika vituo vikuu vya usafirishaji, kama usafiri wa ardhini (mabasi, metro na treni), usafiri wa majini (meli), na usafiri wa angani (ndege).
Matumizi ya kiwandani
Kama kuendeshea mashine viwandani kwa ajili ya kuzalisha bidhaa mbali mbali, kama kutengenezea magari, kuzalishia umeme na kutengenezea bidhaa nyengine za kawaida kama nguo mazulia na kadhalika.
Kompyuta hizi zina utofauti kidogo na zile nyingine hasa kwa sababu huwazimebuniwa na kuundwa kufanya operesheni fulani kulingana na kiwanda na zina uwezo wa kufanya kazi kwa mazingira magumu kuliko kompyuta ya kawaida kama vile mazingira yenye joto, vumbi, kemikali, mvuke, au baridi zaidi.
Matumizi ya benki
Kama ilivyokuwa ada na kawaida hivi sasa kutumia kompyuta kwa ajili ya kuendeshea kazi za benki,kwa ajili kurahisisha kazi za mahesabu.
Matibabu
Kompyuta zimekuwa na matumizi makubwa na muhimu sana katika kufanyia uchunguzi na matibabu hospitalini, kama kuchunguza na kuelekeza dawa ya kutibu ugonjwa uliyoonekana, pia kupimia na kujaribia mimba na kutoa maelekezo kuhusiana na siku na tarehe ya kujifungua.
Kompyuta imegawanyika katika sehemu kuu mbili
Sehemu zinazoshikika (Hardware)
Sehemu zinazoshikika (Hardware), ni aina zote za vifaa vya kompyuta, navyo vimegawanyika katika sehemu kuu tatu.
Vifaa vya kuingizia vitu (Input devices)
Baobonye (pia: kibodi (keyboard)
Puku] au Kipanya (Mouse)
Skana (Scanner)
Mikrofoni (Microphone)
Kamera (Camera)
Baobonya / Kibodi (keyboard)
Kibodi inatumika kwa ajili ya kuingizia herufi, namba, alama na michoro, nayo imegawanyika katika sehemu kuu nne, nazo ni kama ifuatavyo: Funguo za kuandikia (Typewriter keys), funguo za kuhama (Movement keys), funguo za namba pamoja na michoro mingine (Numeric keys) na funguo za kazi Function keys).
Jedwali linaloonyesha funguo na kazi zake
Jina la funguo Kazi yake
Kibonyezo (cha) nyumbani ‘home key' Inatumika kwa ajili ya kuhamia mwanzo wa mstari
End Inatumika kwa ajili ya kuhamia mwisho wa mstari.
Inatumika kwa ajili ya kuhamia juu ya mstari.
Inatumika kwa ajili ya kuhamia upande wa kushoto mwa mstari.
Inatumika kwa ajili ya kuhamia upande wa kulia mwa mstari.
Inatumika kwa ajili ya kuhamia chini ya mstari.
kibonyezo (cha) ukurasa uliotangulia Inatumika kwa ajili ya kuhamia juu ya mstari.
Kibonyezo (cha) ukurasa unaofuata Inatumika kwa ajili ya kuhamia chini ya mstari.
Kibonyezo (cha) mahesabu ‘numeral key’ Inatumika kwa ajili ya kufunga na kufungulia namba na michoro.
Kibonyezo (cha) herufi kubwa ‘caps lock’ Inatumika kwa ajili ya kufunga na kufungulia.
Kibonyezo (cha) kuendelea ‘enter key’ Inatumika kwa ajili ya kutekeleza amri, au kuanzisha fungu la maneno kwenye ukurasa..
Kibonyezo (cha) kufutia ‘delete key’ Inatumika kwa ajili ya kufuta herufi ya mbele yake.
Kibonyezo (cha) kirejeshi ‘back space’ Inatumika kwa ajili ya kufuta herufi ya nyuma yake.
Kibonyezo (cha) nafasi ‘space bar’ Inatumika kwa ajili ya kuweka masafa kati ya maneno.
Kibonyezo (cha) kiepushi ‘escape key’ Inatumika kwa ajili ya kuacha kutekeleza amri.
Kibonyezo (cha) mpangilio ‘tab key’ Inatumika kwa ajili ya kuwacha masafa maalumu tofauti na ya kawaida (Normal).
Kibonyezo (cha) kudhibiti ‘control key’ inatumika daima pamoja na ufunguo mwengine kwa ajili ya kutekeleza amri maalumu.
Kibonyezo (cha) kibadalishi ‘alt(ernate) key’ inatumika daima pamoja na ufunguo mwengine kwa ajili ya kutekeleza amri maalumu.
Kibonyezo (cha) kuhama ‘shift key’ inatumika daima pamoja na ufunguo mwengine kwa ajili ya kutekeleza amri maalumu.
Alt-Shift Inatumika kwa ajili ya kubadilishia lugha.
Ctrl-Shift Inatumika kwa ajili ya kubadilishia mwelekeo ndani ya ukurasa (kulia au kushoto)
Print screen Inatumika kwa ajili ya kupiga picha kitu chochote kwenye kompyuta.
Ctrl-Alt-Del Inatumika kwa ajili ya kuwasha upya kompyuta.
Kipanya (Mouse)
Kuna vitufe viwili kwenye kila mausi, kitufe cha upande wa kushoto (Left click) kinatumika kufungulia windozi, programu na kuchagulia maandishi, maneno na picha, na kitufe cha upande wa kulia (Right click) kinatumika kufungulia orodha ya mapendekezo ya kazi.
Skana (scanner)
Skana inatumika kwa ajili ya kuingizia picha ndani ya kompyuta.
Na kitu chochote kile kinachoingia ndani ya kompyuta kwa njia ya skana kinapewa sifa ya picha.
Mikrofoni (microphone)
Makrofoni inatumika kwa ajili ya kuingizia sauti ndani ya kompyuta.
Kamera (camera)
Kamera inatumika kwa ajili ya kupigia picha na kuingiza ndani ya kompyuta.
Vifaa vya kutolea vitu (Output devices)
Skrini (screen)
Skrini inatumika kwa ajili ya kuonyeshea matokeo ya vitu vilivyofanyika ndani ya kompyuta.
Kipaza sauti (speaker)
Kipaza sauti kinatumika kwa ajili ya kutolea sauti kutoka ndani ya kompyuta.
Printa au kichapishi (printer)
Printa inatumika kwa ajili ya kutolea vitu vya maandishi au picha kwenye kompyuta kwa njia ya karatasi (kuchapisha).
Plota (ploter)
Plota ni chombo kinachotumika kwa ajili ya kutolea vitu, ambacho kinafanana na printa katika ufanisi wake wa kazi, lakini umbile lake ni kubwa kuliko printa, na kinatumika kwa ajili ya kuchapishia picha na michoro ya kiufundi, pia kinaweza kutumika kwa ajili ya kuchapisha maandishi kama herufi namba na alama.
Kadi ya sauti
Kadi ya sauti ni sehemu ya tarakilishi inayotoa sauti katika kipazasauti cha tarakilishi.
Kadi ya mtandao
Kadi ya mtandao ni sehemu ya tarakilishi inayoruhusu kutumia intaneti.
Kadi mchoro
Kadi mchoro ni sehemu ya tarakilishi inayotoa picha katika kiwambi cha tarakilishi.
Sehemu zisizoshikika (Software)
Kompyuta haiwezi kufanya kazi mpaka kipatikane kitu kinachoitwa software, ambacho kinawakilisha programu zinazoendesha kompyuta. Programu hizo zimegawanyika katika sehemu kuu mbili:
1. Programu za kuendeshea kompyuta (operating systems): programu hizo zinaitwa Windows, na kuna aina nyingi za Windows kulingana na toleo lake na ubora wake, kwani siku zinavyozidi kwenda mbele ndipo tunapozidi kupokea programu nyingine za Windows zenye ubora zaidi kuliko zile za awali.
2. Programu za kufanyia kazi (application systems), nazo ni: Microsoft Office na Graphics design; programu hizo daima zinafanya kazi ndani ya windows, ambazo zinatumika kwa ajili ya kazi mbalimbali za uandishi na hesabu, na kazi nyinginezo za kuunda na kutengeneza picha n.k.
Vifaa vya kuendeshea vifaa vya kuingizia na kutolea vitu:
Vifaa hivi vipo ndani ya chombo kiitwacho C.P.U. (kifupi cha Central Processing Unit), ambacho ni kiini cha kompyuta na ndicho kinachofanya kazi ya kuviendesha vifaa vyote vya kompyuta na kutoa maelekezo yote.
C.P.U. ni sehemu kuu ya nguvu ya kompyuta, au kitovu cha kompyuta. Kazi za C.P.U. ni:
Kutawala (Control)
Ndani ya madhabodi (Motherboard) kinapatikana kifaa kinachoitwa Bios (kifupi cha Basic Input Output System), ambacho ndicho kinachofanya kazi ya kuviendesha vifaa vya kuingizia na kutolea vitu.
Ni vigumu kufuta au kurekebisha vitu vilivyomo ndani ya kifaa hicho kwani vinazingatiwa ni vitu vya kusomea tu na si kwa kazi nyingine.
Akili na mahesabu (arithmetic logical)
Kazi za mahesabu ni kazi zote zinazofanywa na hesabu, kama vile kutoa, kujumlisha, kuzidisha na kugawanya.
Kuanza kutumia Windows
Kabla hujaanza kutumia Windows unatakiwa kufanya mambo yafuatayo:
1. Kuhakikisha waya wa umeme umeshaunganishwa kwenye kompyuta yako.
2. Kufungua kompyuta kwa kutumia sehemu inayoitwa power.
3. Kusubiri mpaka idhihiri sehemu inayoitwa desktop.
Bei ya tarakilishi
Hakuna bei haswa ya tarakilishi. Bei huenda ikawa juu au chini kulingana na aina (model), uwezo wa kuhifadhi data, ukubwa wa diski, ukubwa wa RAM, spidi ya procesa na programu ambayo kompyuta yaweza kuzitumia.
Picha za aina mbalimbali za tarakilishi
Viungo vya nje
Orodha ya maneno ya tarakishi ya mradi wa Kilinux kwenye Chuo Kikuu cha Dar es Salaam
Teknolojia
Habari
Kompyuta |
2800 | https://sw.wikipedia.org/wiki/Tripoli%20%28Libya%29 | Tripoli (Libya) | Kwa miji mingine inayoitwa "Tripoli" tazama makala ya maana Tripoli
Tripoli ni mji mkuu wa Libya.
Jina la Kiarabu ni طرابلس (tarāblus) au طرابلس الغربية (tarābulus al-gharbiyya - Tripoli ya Magharibi kwa sababu ya Tripoli ya mashariki huko Lebanon) lina asili ya lugha ya Kigiriki (Τρίπολη) likimaanisha "miji mitatu".
Tripoli ina wakazi 1,150,990 ambayo ni zaidi ya robo moja ya wakazi wote wa Libya na inaendelea kukua haraka.
Jiji hilo liko ufukoni mwa bahari ya Mediteranea likiwa na hali ya hewa ya wastani. Mwezi Agosti inafika halijoto ya sentigredi 28,1°, Januari sentigredi 12,1°. Miezi ya baridi kuna mvua, Juni hadi Agosti ni majira ya kiangazi.
Tripoli ina bandari kubwa kabisa ya Libya na pia ni kitovu cha serikali, biashara na viwanda.
Tripoli ni mji wa kale ambao bado historia yake imetunzwa ikionyesha mabaki ya historia yake ndefu tangu enzi za Wafinisia, Waroma, Waarabu, Wahispania, Waturuki na Waitalia.
Picha za Tripoli
Tazama pia
Orodha ya miji ya Libya
Libya
Miji ya Libya
Miji Mikuu Afrika
Miji ya pwani ya Mediteranea |
2802 | https://sw.wikipedia.org/wiki/Niger%20%28maana%29 | Niger (maana) | Niger ni neno linaloweza kumaanisha:
Niger nchi ya Afrika ya Magharibi
Niger (mto) ni mto mkuwa wa Afrika ya magharibi
Niger (Nigeria) ni dola mojawapo wa Shirikisho la Jamhuri ya Nigeria
Niger (meli) ilikuwa jina la meli za kivita za Uingereza
"niger" ni neno la lugha ya Kilatini linalomaanisha "nyeusi"
Makala zinazotofautisha maana |
2803 | https://sw.wikipedia.org/wiki/Niger | Niger | Kwa maana nyingine ya neno "Niger" tazama Niger (maana)
Niger (pia Nijeri) ni nchi kubwa zaidi ya Afrika ya Magharibi kwa eneo, lakini 80% ni katika jangwa la Sahara.
Imepakana na Algeria na Libya upande wa kaskazini, Mali na Burkina Faso upande wa magharibi, Chad upande wa mashariki na Nigeria pamoja na Benin upande wa kusini.
Mji mkuu ni Niamey, kusini mwa nchi.
Jiografia
Niger haina pwani kwenye bahari yoyote.
Ni sehemu ya kanda la Sahel, yaani sehemu kubwa ya nchi ni yabisi, kaskazini mwake ni yabisi sana ikiwa jangwa la Sahara.
Ardhi yenye rutuba iko kusini kabisa, karibu na mto wa Niger.
Historia
Jaribio la mapinduzi lilifanyika usiku wa kuamkia Machi 31, 2021, siku chache kabla ya kuapishwa kwa Mohamed Bazoum, rais mteule.
Mnamo Aprili 2, 2021, Mohamed Bazoum aliapishwa na kuchukua madaraka.
Watu
Mipaka ilichorwa wakati wa ukoloni wa Ufaransa, ikiunganisha watu wenye utamaduni tofautitofauti, kama vile Watuareg (9.3% za wakazi wote) wa Sahara, wahamaji Wafula (8.5%) na Wakanuri (4.7%) wa eneo la Sahel na wakulima wa kusini kama Wasonghai (21%) na Wahausa: hawa wa mwisho ni 55.4% .
Tofauti hizo kubwa zilileta kipindi cha ugomvi kati ya makabila uliopoa tena baada ya mwaka 2000. Tatizo kubwa la nchi ni vipindi vya ukame na njaa vinavyorudiarudia mara kwa mara.
Wakazi walikuwa zaidi ya milioni 17 katika sensa ya mwaka 2012. Kwa sasa ni 22.4 kutokana na ongezeko la haraka. Idadi kubwa wako kusini.
Kadiri ya utafiti wa mwaka 2005, asilimia 8 walikuwa watumwa.
Tangu wakati wa ukoloni, lugha rasmi ni Kifaransa. Lakini kuna lugha 10 za taifa kati ya lugha kuu za makabila asili. Muhimu zaidi ni Kihausa na Kizarma-Sonrai.
Walio wengi kabisa (99.3%) ni wafuasi wa Uislamu; baadhi yao wanasemekana kuchanganya Uislamu na dini asilia za Kiafrika. Wakristo ni 0.3% tu. Hata hivyo Niger ni nchi isiyo na dini rasmi.
Tazama pia
Orodha ya lugha za Niger
Orodha ya nchi kufuatana na wakazi
Orodha ya nchi za Afrika kulingana na idadi ya watu
Orodha ya nchi za Afrika kulingana na msongamano wa watu
Orodha ya nchi za Afrika kulingana na pato la taifa
Demografia ya Afrika
Viungo vya nje
Rais wa Niger tovuti rasmi
Niger from UCB Libraries GovPubs
Niger profile from the BBC News
Key Development Forecasts for Niger from International Futures
2012 Niger Trade Summary Statistics
Nchi za Afrika
Umoja wa Afrika
Nchi zinazotumia lugha ya Kifaransa
Sahara |
2804 | https://sw.wikipedia.org/wiki/Mogadishu | Mogadishu | Mogadishu (kwa Kisomali Muqdisho; kwa Kiitalia Mogadiscio) ni mji mkuu wa Somalia. Iko ufukoni wa Bahari Hindi ikiwa na wakazi milioni 2.590 (2017).
Historia
Mogadishu imeundwa mnamo mwaka 900 BK ikawa mji wa kaskazini kabisa wa utamaduni wa Waswahili kwenye pwani ya Afrika ya Mashariki. Ilikuwa sehemu ya biashara ya kimataifa ya Waswahili jinsi inavyonekana kutokana na sarafu za kale za Uchina, Sri Lanka na Vietnam zilizokutwa na wanaakiolojia katika ardhi yake.
Msafiri Mwarabu Ibn Battuta alitembelea Mogadishu mnamo mwaka 1300 akaona matajiri akataja "watu wanene wengi".
Mji ulikuwa na vipindi vya kujitegemea na vipindi vya kutawaliwa na nchi za nje katika historia yake. Mnamo mwaka 1500 Wareno walikuwa mabwana wake. Tangu katikati ya karne ya 19 Mogadishu ilikuwa chini ya sultani wa Zanzibar.
Mwaka 1892 sultani alikodisha mji kwa Italia iliyoinunua kutoka kwake mwaka 1905 ukawa mji mkuu wa koloni la Somalia ya Kiitalia.
Wakati wa Vita Kuu ya Pili ya Dunia mji ulivamiwa na Waingereza mwaka 1941 waliourudisha kwa Italia mwaka 1954.
Tangu uhuru (1960) Mogadishu ikawa mji mkuu wa Somalia.
Mwaka 1990 dikteta Siad Barre alipinduliwa halafu Mogadishu pamoja na nchi yote iliingia katika vita vya wenyewe kwa wenyewe. Wanajeshi wa Marekani walijaribu mwaka 1993 kurudisha hali ya usalama kwa niaba ya Umoja wa Mataifa lakini walikuta upinzani mkali kutoka kwa vikundi vya wanamgambo Wasomalia. Baada ya kupoteza askari Marekani iliondoka tena.
Hali ya vita imeendelea hadi mwaka 2012, na kwa muda mrefu nchi ikiwa haina serikali wala bunge na uharamia ulishamiri.
Tazama pia
Orodha ya miji ya Somalia
Somalia
Miji ya Somalia
Miji Mikuu Afrika |
2806 | https://sw.wikipedia.org/wiki/Kitenduli | Kitenduli | Vitenduli ni ndege wadogo wa jenasi Uraeginthus katika familia ya Estrildidae ambao wana rangi buluu. Kuna spishi mbili zingine kwa jenasi hii ambazo zinaitwa tunguhina na zina rangi kahawianyekundu, lakini wataalamu wengine wanaziweka katika jenasi Granatina. Vitenduli wanatokea Afrika chini ya Sahara tu. Hupenda kuwa karibu na makazi ya watu. Tago lao hutengenezwa na manyasi juu ya mti au ndani ya paa; limefunikika juu na mwingilio kando.
Spishi
Uraeginthus angolensis, Kitenduli Mashavu-buluu (Southern au Blue-breasted Cordon-bleu au Blue Waxbill)
Uraeginthus bengalus, Kitenduli Mashavu-mekundu (Red-cheeked Cordon-bleu)
Uraeginthus cyanocephalus, Kitenduli Kichwa-buluu (Blue-capped Cordon-bleu)
Picha
Shomoro na jamaa |
2807 | https://sw.wikipedia.org/wiki/Tunguhina | Tunguhina | Tunguhina ni ndege wadogo wa jenasi Uraeginthus katika familia ya Estrildidae ambao wana rangi kahawianyekundu na viraka buluu au zambarau. Kuna spishi tatu zingine kwa jenasi hii ambazo zinaitwa vitenduli na zina rangi buluu. Wataalamu wengine wanaweka spishi mbili za tunguhina ndani ya jenasi Granatina. Spishi hizi zinatokea Afrika chini ya Sahara tu. Tunguhina ni ndege waoga, lakini kwa bustani ya hoteli na nyumba wanazoea watu. Tago lao hutengenezwa na manyasi ndani ya magugu; limefunikika juu na lina mwingilio kando.
Spishi
Uraeginthus granatinus, Tunguhina Kusi (Common Grenadier or Violet-eared Waxbill)
Uraeginthus ianthinogaster, Tunguhina Kaskazi (Purple Grenadier)
Picha
Shomoro na jamaa |
2808 | https://sw.wikipedia.org/wiki/Victoria%20%28Shelisheli%29 | Victoria (Shelisheli) | Victoria ni mji mkuu wa Shelisheli. Iko kwenye kisiwa cha Mahe ikiwa na wakazi 24,702.
Bandari ya Victoria ni kitovu cha biashara ya kimataifa cha nchi.
Miji Mikuu Afrika
Shelisheli |
2810 | https://sw.wikipedia.org/wiki/Morisi | Morisi | Morisi ni kisiwa karibu na Afrika, pia ni nchi inayoitwa rasmi Jamhuri ya Morisi (kwa Kiingereza: Republic of Mauritius, kwa Kifaransa: République de Maurice). Ni nchi ya visiwa katika Bahari Hindi takriban Km 900 mashariki kwa Madagaska na km 4000 kusini-magharibi kwa Bara Hindi.
Nchi ilipata uhuru tarehe 12 Machi 1968, ikawa jamhuri tarehe hiyohiyo mwaka 1992.
Eneo la jamhuri ni pamoja na kisiwa cha Morisi yenyewe, kisiwa cha Rodrigues, visiwa vidogo vya Cargados Carajos na Agalega.
Hivyo vyote ni sehemu ya funguvisiwa la Maskarena pamoja na kisiwa cha Kifaransa cha Réunion.
Mji mkuu wa jamhuri ni Port Louis.
Eneo la Jamhuri ya Morisi
Visiwa vya jamhuri vimesambaa katika eneo pana sana:
Kisiwa kikuu cha Mauritius ni km² 1,865 au 91% za ardhi yote ya jamhuri. Karibu wakazi wote (1,261,208) huishi huko.
Kisiwa cha Rodrigues kipo km 560 mashariki kwa Morisi yenyewe. Eneo lake ni km² 109; kuna wakazi 41,000.
Visiwa vya Cargados Carajos (vinaitwa pia Saint Brandon) ni visiwa 16 vidogo sana, vyenye eneo la km² 1.3 pekee. Viko km 300 kaskazini kwa Morisi. Kuna wakazi mia chache wavuvi.
Agalega ni visiwa viwili, yaani Kisiwa cha Kaskazini na Kisiwa cha Kusini, takriban km 1,122 kaskazini kwa Morisi yenyewe. Visiwa hivyo vina eneo la km² 70. Kuna vijiji vya Vingt Cinq na La Fourche kwenye kisiwa cha kaskazini na kijiji cha Ste Rita kwenye kisiwa cha kusini. Wenyeji wanalima mazao ya mnazi pamoja na mboga kwa matumizi yao wenyewe.
Wakazi
Watu wa Morisi ni mchanganyiko mkubwa kutokana na historia ya visiwa hivyo.
Baada ya Waarabu na Wareno kuvumbua Morisi, wakazi wa kwanza (1638) walikuwa Waholanzi, lakini hawakuacha dalili isipokuwa majina ya mahali kwa sababu waliondoka mwaka 1710 baada ya kushindwa kiuchumi.
Wafaransa walitawala visiwa kati ya 1715 hadi 1810. Walianzisha miji na mashamba ya miwa. Nje ya walowezi, Wafaransa walipeleka pia watumwa kutoka bara la Afrika. Mwaka 1767 walikuwepo Wafaransa 3,163 pamoja na watumwa Waafrika 15,000, pia Wahindi 587.
Uingereza ulichukua utawala wa visiwa mwaka 1810 katika vita dhidi ya Napoleon. Tangu siku zile Kiingereza kilikuwa lugha rasmi ya serikali, lakini wakazi waliendelea kutumia lahaja za Kifaransa.
Baada ya kuwapatia watumwa uhuru, Waingereza walileta Wahindi wengi, baadaye pia Wachina kama wafanyakazi kwenye mashamba ya sukari. Leo hii idadi kubwa ya wakazi ni wa asili ya Kihindi.
Lakini 80% ya wananchi hutumia aina ya Kifaransa kama lugha ya kwanza (pamoja na krioli ya Kimorisyen. Asilimia 15 hutumia lugha za Kihindi kama vile Kibhojpuri, Kiurdu, Kitamil, na wengine Kichina na Kiingereza.
Karibu nusu (48.5%) ya wakazi hufuata dini ya Uhindu, 32.7% Ukristo (hasa wa Kanisa Katoliki), 17.3% ni Waislamu (hasa Wasunni, lakini pia Washia), 0.4% Wabuddha.
Uchumi
Hadi leo kilimo cha miwa (sukari) ni uti wa mgongo wa uchumi wa Morisi.
Nchi iliendelea kuwa na serikali zilizochaguliwa bila kupinduliwa: hali hii ya utulivu ilisaidia kukua kwa uchumi. Hali ya maisha ni ya juu kuliko nchi nyingi za Afrika.
Tazama pia
Utalii nchini Morisi
Orodha ya nchi kufuatana na wakazi
Orodha ya nchi za Afrika kulingana na idadi ya watu
Orodha ya nchi za Afrika kulingana na msongamano wa watu
Orodha ya nchi za Afrika kulingana na pato la taifa
Demografia ya Afrika
M
M
M
Umoja wa Afrika
Nchi za visiwa
Jumuiya ya Madola
Jumuiya ya Maendeleo Kusini mwa Afrika |
2811 | https://sw.wikipedia.org/wiki/Antananarivo | Antananarivo | Antanànarìvo (matamushi [An/ta/na/ri/vo], Umma 1,403,449 (2001 sensa), ni Mji Mkuu wa Madagaska, kwa Mkoa wa Antananarivo.
Pia mji huu wajulikana kwa jina la Kifaransa kama Tananarive ama kwa kifupi ni Tana. Antanànarivo iko kati ya kisiwa kulingana na usabaa wa kisiwa, lakini ni maili 90 kutoka pwani ya magharibi. Mji mwenyewe una kituo cha amri, kinachojengwa juu ya milima na mabonde marefu yenye miamba na nyembamba. Hii milima na mabonde imesambaa kusini na kaskazini kama 2-½ maili, ikigawa kaskazini kwa njiapanda, na kukwea mahali juu zaidi pakiwa 690 ft. juu ya viwanja dhihirifu za mchele upande wa magharibi, ambazo zenyewe zimo 4060 ft. juu ya usawa wa bahari. Mji huu ni mji mkubwa nchini Madagaska na ni kituo cha amri ya serikali, mawasiliano, na kituo cha uchumi. Mahali Mji huu uko ni 18°55' Kusini, 47°31' Magharibi (-18.916667, 47.516667) , Maili 135 Magharibi-kusini magharibi ya Tamatave, ni bandari ya kisiwa hiki, ambayo imeungwa kwa reli, na kwa maili 60 kwa pwani kuna jahazi za kusafirisha. Viwanda vyahusu utolezi wa kuunda sigara, na nguo.
Antananarivo ilianza pengine mwaka wa 1625. Kwa muda mrefu machifu wa kijiji cha Hova pekee, waliweza kujipa Uhuru kutoka sehemu nyingine za Madagaska, na kwa hivyo Antananarivo kuwa mji wa maana, na baadaye kuwa mji asili kwa kuongezeka wa wakazi 80,000. Mwaka wa 1793 mji huu ulifanywa uwe mji mkuu wa Wafalme wa Merina. Kushindwa kwa Mfalme Radama (wa kwanza) iliifanya Antananarivo iwe mji mkuu wa Madagaska yote. Mwaka wa 1869 majengo yote kwa mji asili, yalikuwa ya mbao ama nyazi, na hata hivyo mji wenyewe ulikuwa na Jumba za kifalme kubwa, kubwa zaidi ikiwa 120 ft. kwenda juu. Hili jumba lilataji sehemu ya bonde la kati; na jumba hili kubwa zaidi, dari na minara yake imepaa juu, na kwahivyo kuonekana kutoka sehemu zote.
Kutoka uwanzo wa mawe na tofali, mji wote umejengwa na sasa kuna majengo ya aina nyingi na ya kuhifadhi, Jumba la Kifalme, Nyumba ambazo zilikuwa za Waziri mkuu na masharifu, makazi ya kifaransa, Kathidro ya Aglikan na Katoliki wa Kiromathe, Kanisa kadhaa za mawe na nyingine za matofali, Chuo, Shule, hospitali, Mahakama ya Sheria na Majengo ya Serikali, na nyumba nyingine za kuishi.
Mji huu ulitekwa na Wafaransa mwaka wa 1895 na kuwekwa kwa koloni ya eneo ya Madagaska. Kutoka ukoloni wa ufaransa barabara njema zilitengenezwa kwa mji, ngazi pana za kupaa kwa eneo ya mabonde zimeunganisha sehemu zile ziko kwa ukwea zaidi na ziwezi kuundwa barabara za kawaida, na sehemu ya kati inayoitwa Andohalo, ni sehemu nzuri sana, ambayo inajia za kutembea na daraja za ukwea ambazo ni shamba za maua na miti. Hifadhi zimewekwa karibu na makazi ya watu, na upandaji wa miti na mashamba ya uhifadhi eneo nyingi za mji zaipatia mji urembo na utulifu. Maji ya patikana kwa chemchem chini ya milima lakini maji mengi yatoka kwa mto Ikopa, ambao mto huo wapitia kando ya Mji kusini na magharibi. Mji wenyewe umelindwa na Vigome viwili ambazo zilijengwa kwa mlima mashariki na kusini-magharibi. Pia kathidro ya Anglikani na katoliki ya kiroma, kuna Kanisa zaidi ya hamsini mjini na eneo za mji, na hata Miskiti za kiislamu. Antananarivo ni nyumbani kwa Chuo Kikuu cha Madagascar na Chuo cha Ambatobe (Collège Rural d'Ambatobe).
Antanànarìvo ya maanisha "Mji wa Maelfu" (arivo=Elfu). Miaka ya ukoloni na hata miaka iliyofuatia Uhuru wa Madagaska, Antananarivo iliitwa 'Tananarive.
Viungo vya nje
Tovuti rasmi
Miji Mikuu Afrika
Miji ya Madagaska
Analamanga |
2812 | https://sw.wikipedia.org/wiki/Port%20Louis | Port Louis | Port Louis ni mji mkuu wa jamhuri ya Morisi. Ikiwa na wakazi 170,000 ni mji mkubwa wa taifa hili la visiwani katika Bahari Hindi.
Kiwanja cha ndege cha kimataifacha Sir Seewoosagur Ramgoolam kipo 30 km kusini ya mji. Kutoka Port Louis kuna feri kwenda Saint Denis mji mkuu wa Réunion.
Kuna viwanda vya nguo na vitambaa pia vya kemikali na madawa. Benki ziko nyingi. Kwa jumla Port Louis ni mji wa Afrika ambako wenyeji wana hali ya maisha iliyo juu kushinda miji mingine ya Afrika.
Viungo vya nje
Miji Mikuu Afrika
Morisi |
2814 | https://sw.wikipedia.org/wiki/Maskarena | Maskarena | Maskarena ni funguvisiwa katika Bahari Hindi takriban 900 km mashariki ya Madagaska. Kwa jumla ni visiwa vya dola la Morisi pamoja na kisiwa cha Kifaransa cha Réunion.
Visiwa muhimu ni Morisi, Réunion, Rodrigues na Cargados Carajos.
Asili ya jina ni nahodha Mreno Pedro Mascarenhas aliyekuwa Mzungu wa kwanza wa kuzitembelea. Havikuwa na wakazi lakini Mascarenhas alitoa taarifa ya kwamba alikuta mabaki ya meli iliyowahi kuharibika kitambo.
Kwa hiyo inaaminika ya kwamba mabaharia Waarabu labda pia Wahindi waliwahi kufika mara kwa visiwani bila kuanzisha makao ya kudumu. Lakini visiwa vilisaidia wasafiri baharini kupata chakula na maji na kupumzika kabla ya kuendelea na safari zao.
Visiwa vya Afrika
Visiwa vya Bahari ya Hindi |
2816 | https://sw.wikipedia.org/wiki/Shomoro | Shomoro | Shomoro ni ndege wadogo wa jenasi Passer katika familia ya Passeridae ambao wana rangi ya nyeusi, nyeupe, majivu na kahawia. Ndege hawa huitwa korobindo pia, lakini jina hili litumike afadhali kwa kuita ndege wa jenasi Petronia. Shomoro wenye kichwa kijivu huitwa jurawa. Ndege hawa wana domo fupi na nene lifaalo kula mbegu, lakini hula wadudu wadogo pia hasa wanapokuwa vifaranga. Kwa asili shomoro wanatokea Ulaya, Afrika na Asia, lakini watu wamewaletea Australia na Marekani.
Spishi za Afrika
Passer castanopterus, Shomoro Somali (Somali Sparrow)
Passer cordofanicus, Shomoro wa Kordofani (Kordofan Rufous Sparrow)
Passer diffusus, Shomoro Kusi au Jurawa Kusi (Southern Grey-headed Sparrow)
Passer domesticus, Shomoro-kaya (House Sparrow)
Passer eminibey, Shomoro Kahawianyekundu (Chestnut Sparrow)
Passer euchlorus, Shomoro Manjano Arabi (Arabian Golden Sparrow)
Passer gongonensis, Jurawa Domo-nene (Parrot-billed Sparrow)
Passer griseus, Shomoro Jurawa au Jurawa (Grey-headed Sparrow)
P. g. ugandae, Jurawa wa Uganda (Uganda Sparrow)
Passer hemileucus, Shomoro wa Abdel Kuri (Abd al-Kuri Sparrow)
Passer hispaniolensis, Shomoro wa Hispania (Spanish Sparrow)
Passer iagoensis, Shomoro wa Cabo Verde (Iago or Cape Verde Sparrow)
Passer insularis, Shomoro wa Socotra (Socotra Sparrow)
Passer luteus, Shomoro Manjano (Sudan Golden Sparrow)
Passer melanurus, Shomoro Uso-mweusi (Cape Sparrow or Mossie)
Passer motitensis, Shomoro Mkubwa (Great Sparrow)
Passer rufocinctus, Shomoro Mwekundu (Kenya Sparrow)
Passer shelleyi, Shomoro wa Shelley (Shelley's Sparrow)
Passer simplex, Shomoro-jangwa (Desert Sparrow)
Passer suahelicus, Jurawa Swahili (Swahili Sparrow)
Passer swainsonii, Jurawa wa Swainson (Swainson's Sparrow)
Spishi za Ulaya na Asia
Passer ammodendri (Saxaul Sparrow)
Passer cinnamomeus (Cinnamon or Russet Sparrow)
Passer flaveolus (Pegu or Plain-backed Sparrow)
Passer italiae (Italian Sparrow) - kwa asili chotara ya P. domesticus na P. hispaniolensis
Passer moabiticus (Dead Sea Sparrow)
Passer montanus (Tree Sparrow)
Passer pyrrhonotus (Sind Sparrow)
Passer zarudnyi (Asian Desert Sparrow) - huainishwa pia kama nususpishi ya P. simplex
Picha
Shomoro na jamaa
Wanyama wa Biblia |
2818 | https://sw.wikipedia.org/wiki/Burkina%20Faso | Burkina Faso | Burkina Faso ni nchi ya Afrika ya Magharibi isiyo na pwani kwenye bahari yoyote.
Imepakana na nchi zifuatazo: Mali upande wa kaskazini, Niger upande wa mashariki, Benin, Togo, Ghana na Côte d'Ivoire upande wa kusini.
Historia
Historia ya awali
Koloni la Wafaransa
Nchi ilianzishwa na Wafaransa kwa njia ya kugawa koloni la Cote d'Ivoire mwaka 1919. Jina la koloni jipya lilikuwa Volta ya Juu (kwa Kifaransa: Haute Volta). Jina limetokana na mto Volta unaoanzia hapa.
Kati ya miaka 1932 na 1947 eneo lake lilitawaliwa na makoloni ya jirani.
Baada ya uhuru
Tangu mwaka 1960 nchi ikawa huru.
Kiongozi wa nchi Thomas Sankara alibadilisha jina la nchi tarehe 4 Agosti 1984 kuwa Burkina Faso, yaani nchi ya watu waadilifu (kwa lugha ya Kimossi).
Jiografia
Eneo
Eneo la Burkina Faso liko kwa kimo cha wastani ya mita 400 juu ya UB. Hakuna tofauti kubwa sana.
Mlima wa juu ni Ténakourou (katika kusini) wenye m. 749. Sehemu ya chini ni bonde la mto Pendjari mpakani kwa Benin.
Nchi iko kusini kwa pinde la mto Niger
Utawala
Tazama pia: Orodha ya Miji ya Burkina Faso
Nchi imegawiwa kwa mikoa 13 (inaitwa region). Ndani ya mikoa kuna wilaya 45 (provinces) na tarafa 301 (departement). Kila mkoa husimamiwa na mkuu anayeitwa gouverneur.
Mito na maziwa
Burkina Faso ina chanzo cha matawimto ya mto Volta ambayo ni Mouhoun (pia Volta Nyeusi), Nakambé (pia Volta Nyeupe) na Nazinon (pia Volta Nyekundu). Mouhoun ni mto pekee wenye maji mwaka mzima.
Sehemu za kaskazini na mashariki za nchi ambazo ni takriban robo ya eneo lake lote ni beseni yala mto Niger. Matawimto ya Niger (Béli, Gorouol, Goudébo na Dargol) yana maji kwa muda wa miezi 4-6 kila mwaka.
Kuna pia maziwa kadhaa, hasa Tingrela, Bam na Dem.
Hali ya hewa
Hali ya hewa ni ya kitropiki. Majira ya mvua ni kati ya Mei na Septemba.
Wakati wa kiangazi kuna upepo wa Harmattan unaotoka katika jangwa la Sahara.
Kuna kanda tatu ya hali ya hewa, kuanzia Sahel katika kaskazini hadi Sudan-Guinea katika kusini kwenye mvua zaidi.
Katika maeneo yabisi ya kaskazini serikali mbalimbali zimejitahidi kupanda miti, jumla ya milioni 23 katika miaka 1996-2000.
Watu
Wakazi wa nchi huitwa "Waburkina" kutokana na jina la Burkina.
Idadi kubwa sana ya wananchi hukaa mashambani. Lakini miji inakua haraka.
Mji mkuu, Wagadugu, umeshapita idadi ya wakazi milioni moja.
Miji mingine muhimu ni Bobo-Dioulasso (wakazi 366,383), Koudougou (wakazi 89,374), Ouahigouya (wakazi 62,325) na Banfora (wakazi 61,762). (takwimu za Januari 2006)
Kabila kubwa nchini ni la Wamossi (karibu nusu ya wananchi wote) wakikaa karibu na Wagadugu. La pili ni la Wabobo hasa katika eneo la Bobo-Dioulasso. Kanda la Sahel katika kaskazini wako Wafula.
Lugha ya Kifaransa ndiyo lugha rasmi. Lugha kuu za mawasiliano ni Kimossi na Kidiula. Kwa ujumla kuna lugha 68 nchini Burkina.
Upande wa dini, wakazi Waislamu ni 60.5%, Wakristo ni 23.2% (Wakatoliki 19% na Waprotestanti 4.2%) na wafuasi wa dini asilia za Kiafrika ni 15.3%.
Tazama pia
Orodha ya nchi kufuatana na wakazi
Orodha ya nchi za Afrika kulingana na idadi ya watu
Orodha ya nchi za Afrika kulingana na msongamano wa watu
Orodha ya nchi za Afrika kulingana na pato la taifa
Demografia ya Afrika
Marejeo
Engberg-Perderson, Lars, Endangering Development: Politics, Projects, and Environment in Burkina Faso (Praeger Publishers, 2003).
Englebert, Pierre, Burkina Faso: Unsteady Statehood in West Africa (Perseus, 1999).
Howorth, Chris, Rebuilding the Local Landscape: Environmental Management in Burkina Faso (Ashgate, 1999).
McFarland, Daniel Miles and Rupley, Lawrence A, Historical Dictionary of Burkina Faso (Scarecrow Press, 1998).
Manson, Katrina and Knight, James, Burkina Faso (Bradt Travel Guides, 2011).
Roy, Christopher D and Wheelock, Thomas G B, Land of the Flying Masks: Art and Culture in Burkina Faso: The Thomas G.B. Wheelock Collection (Prestel Publishing, 2007).
Sankara, Thomas, Thomas Sankara Speaks: The Burkina Faso Revolution 1983–1987 (Pathfinder Press, 2007).
Sankara, Thomas, We are the Heirs of the World's Revolutions: Speeches from the Burkina Faso Revolution 1983–1987 (Pathfinder Press, 2007).
Viungo vya nje
Premier Ministère, official government portal.
LeFaso.net, a news information site.
Burkina Faso from UCB Libraries GovPubs.
Burkina Faso profile from the BBC News.
News headline links from AllAfrica.com.
Overseas Development Institute
Country profile at New Internationalist.
Key Development Forecasts for Burkina Faso from International Futures.
Trade
World Bank 2011 Trade Summary for Burkina Faso
Nchi za Afrika
Umoja wa Afrika
Nchi zinazotumia lugha ya Kifaransa |
2820 | https://sw.wikipedia.org/wiki/Wagadugu | Wagadugu | Wagadugu (kwa Kifaransa huandikwa Ouagadougou) ni mji mkuu wa Burkina Faso, na pia mji mkubwa kabisa wa nchi hiyo na wa mkoa wa Centre.
Mwaka 2019 idadi ya wakazi ilikuwa milioni 2,453,496, lakini mji unakua haraka.
Wagadugu iko katika jimbo la Kadiogo. Kuna ofisi za serikali na viwanda kadhaa vya nguo na vyakula.
Mji ni pia kitovu cha usafiri na mawasiliano. Kuna kiwanja cha kimataifa cha ndege na njia ya reli kwenda Abidjan (Côte d'Ivoire), halafu barabara za kwenda Lome (Togo), Bamako (Mali), Niamey (Niger), Accra (Ghana).
Wagadugu ina chuo kikuu kilichokuwa chuo cha mwanahistoria maarufu Joseph Ki-Zerbo.
Tamasha la kimataifa la filamu za Afrika (FESPACO) hufanyiwa Wagadugu.
Tazama pia
Orodha ya miji ya Burkina Faso
Miji Mikuu Afrika
Miji ya Burkina Faso
Burkina Faso
Mkoa wa Centre, Burkina Faso |
2822 | https://sw.wikipedia.org/wiki/Volta%20%28mto%29 | Volta (mto) | Volta ni mto muhimu wa Afrika ya Magharibi. Inaanza katika maungano ya matawimto yake ya Muhun (Volta nyeusi), Nazinon (Volta nyekundu) na Nakambe (Volta nyeupe) karibu na mji wa Salaga, Ghana.
Katika Ghana boma la lambo la Akosombo (Ghana) limesababisha kutokea kwa ziwa Volta ambalo ni lambo kubwa kabisa duniani. Baada ya kuondoka katika ziwa hilo lisilo asilia Volta inaingia katika Ghuba ya Guinea ya bahari Atlantiki.
Tazama pia
Mito mirefu ya Afrika
Mito ya Ghana
Mito ya Burkina Faso |
2823 | https://sw.wikipedia.org/wiki/Gambia | Gambia | Gambia (jina rasmi: Republic of The Gambia) ni nchi ndogo kabisa ya Afrika bara. Eneo lake lote linazungukwa na Senegal kwa kufuata mwendo wa mto Gambia hadi Bahari ya Atlantiki.
Kimsingi nchi yote ni maeneo ya kandokando ya mto huo; urefu ni takriban km 500, upana kati ya 10 na 50.
Historia
Zamani eneo la Gambia lilikuwa sehemu ya Dola la Mali na Dola la Songhai.
Nchi kama ilivyo leo imepatikana kutokana na mvutano kati ya Uingereza na Ufaransa wakati wa ukoloni.
Mwanzoni Uingereza ulitafuta tu njia ya maji kwa ajili ya biashara, bila kujali utawala wa nchi.
Mapatano kati ya Ufaransa na Uingereza baada ya vita vya Napoleon Bonaparte yaliimarisha hali hiyo. Wafaransa walichukua eneo lote kubwa la Senegal, na Waingereza ile kanda ndogo ndani ya Senegal.
Tangu uhuru wa nchi zote mbili palikuwa na mpango wa kuziunganisha kwa njia ya shirikisho lililoanzishwa mwaka 1982 lakini Gambia ilitoka katika mapatano hayo mwaka 1989.
Hadi mwaka 1994 Gambia ilifuata mfumo wa demokrasia ya vyama vingi lakini mwaka ule uasi wa wanajeshi ulipindua serikali na kuwa chanzo cha utawala wa Yahya Jammeh aliyekuwa kiongozi, kwanza kama mwenyekiti wa kamati ya kijeshi, baadaye kama rais aliyechaguliwa mwaka 1996 na kuchaguliwa tena miaka 2001, 2006 na 2011. Isipokuwa mwaka 2001 wapinzani na watazamaji wa nje walilalamika ya kwamba kura hazikuwa huru.
Mwaka 2013 Jammeh alitoa Gambia katika Jumuiya ya Madola kama chombo cha ukoloni mamboleo.
Mwaka 2015 Jammeh alitangaza Gambia kuwa nchi ya Kiislamu.
Katika uchaguzi wa rais wa mwaka 2016 vyama vya upinzani viliungana, na mgombea wao Adama Barrow alishinda, ilhali Jammeh awali alikubali kushindwa, lakini baada ya siku nane alitangaza ya kwamba alitaka kubatilisha matokeo na kuwa na uchaguzi mpya.
Wananchi walianza kukimbilia nchini Senegal.
Tarehe 19 Januari 2017, rais mteule aliapishwa katika ubalozi wa Gambia huko Dakar, halafu wanajeshi wa Senegal, Nigeria na Ghana walivamia nchi ili kumuondoa madarakani kwa idhini ya Umoja wa Mataifa.
Tarehe 21 Januari Jammeh alikubali kuachia. Mwandamizi wake amerudisha nchi katika Jumuiya ya Madola.
Wakazi
Wakazi wa nchi ni hasa wa kabila la Wamandinka, halafu Wafulani na Wawolof, jumla milioni 1.9 hivi.
Lugha rasmi ni Kiarabu, si tena Kiingereza (kuanzia mwaka 2016).
Upande wa dini, Uislamu unafuatwa na 90% za wakazi, Ukristo (hasa Kanisa Katoliki) na 8%, wakati wafuasi wa dini asilia za Kiafrika ni 2%.
Uchumi
Uchumi unategemea kilimo, uvuvi na hasa utalii. Mwaka 2008, thuluthi moja ya wananchi hawakuwa na kipato cha $ 1.25 kwa siku.
Tazama pia
Orodha ya nchi kufuatana na wakazi
Orodha ya nchi za Afrika kulingana na idadi ya watu
Orodha ya nchi za Afrika kulingana na msongamano wa watu
Orodha ya nchi za Afrika kulingana na pato la taifa
Demografia ya Afrika
Orodha ya lugha za Gambia
Tanbihi
Marejeo
Bennet, Lindsey and Voormeij, Lisa, The Gambia (Travellers), (Thomas Cook Publishing, 2009)
Emms, Craig and Barnett, Linda, Gambia (Bradt Travel Guides), (Bradt Travel Guides, 2006)
Hughes, Arnold, Historical Dictionary of the Gambia, (Scarecrow Press, 2008)
Hughes, Arnold and Perfect, David, A Political History of The Gambia, 1816–1994, (University of Rochester Press, 2008)
Gregg, Emma and Trillo, Richard, The Rough Guide to The Gambia, (Rough Guides, 2006)
Kane, Katharina, Lonely Planet Guide: The Gambia and Senegal, (Lonely Planet Publications, 2009)
Rice, Berkeley, Enter Gambia: The Birth of an Improbable Nation, (Houghton Mifflin. 1967)
Sarr, Samsudeen, Coup D'etat by the Gambia National Army, (Xlibris, Corp., 2007)
Sternfeldt, Ann-Britt, The Good Tourist in The Gambia: Travelguide for conscious tourists Translated from Swedish by Rolli Fölsch (Sexdrega,2000)
Tomkinson, Michael, Michael Tomkinson's Gambia, (Michael Tomkinson Publishing, 2001)
Various, Insight Guide: Gambia and Senegal, (APA Publications Pte Ltd., 2009)
Wright, Donald R, The World and a Very Small Place in Africa: A History of Glogalization in Niumi, The Gambia (New York: M.E. Sharpe, 2004)
Viungo vya nje
Serikali
State House and Office of the President
Chief of State and Cabinet Members
Taarifa za jumla
Gambia Guide – Comprehensive information
Gambia Now – Daily News about the Gambia
Gambia Daily news – Daily news from the Gambia through various media sources
The Gambia – A comprehensive website about the Gambia
The Gambia from UCB Libraries GovPubs
The Gambia from the BBC News
Key Development Forecasts for the Gambia from International Futures
Afya
The State of the World's Midwifery – Gambia Country Profile
Utalii
Birdwatching in the Gambia – Website about Birdwatching in the Gambia including photo galleries of Gambian birds
Biashara
Gambia 2011 Trade Summary Statistics
Nchi za Afrika
Umoja wa Afrika
Jumuiya ya Madola |
2825 | https://sw.wikipedia.org/wiki/Esta%20%C3%A9%20a%20Nossa%20P%C3%A1tria%20Bem%20Amada | Esta é a Nossa Pátria Bem Amada | "Esta é a Nossa Pátria Bem Amada" ("Hii ni nchi yetu tunayoipenda") ni wimbo wa kitaifa wa Guinea Bisau. Ilitungwa na Amílcar Cabral ikawa wimbo rasmi wakati wa uhuru mwaka 1974.
Ilikuwa pia wimbo wa taifa wa Cabo Verde hadi 1996.
Maneno ya Kireno
Sol, suor e o verde e mar,
Séculos de dor e esperança:
Esta é a terra dos nossos avós!
Fruto das nossas mãos,
Da flor do nosso sangue:
Esta é a nossa pátria amada.
KIITIKIO:
Viva a pátria gloriosa!
Floriu nos céus a bandeira da luta.
Avante, contra o jugo estrangeiro!
Nós vamos construir
Na pátria immortal
A paz e o progresso!
Nós vamos construir
Na pátria imortal
A paz e o progresso! paz e o progresso!
Ramos do mesmo tronco,
Olhos na mesma luz:
Esta é a força da nossa união!
Cantem o mar e a terra
A madrugada e o sol
Que a nossa luta fecundou.
KIITIKIO
Tafsiri
Jua, jasho na bahari ya kijani,
Karne za maumivu na matumaini;
Hii ni nchi ya babu zetu.
Tunda la mikono yetu
ya ua la damu yetu:
Hii ni nchi yetu tunayoipenda.
KIITIKIO:
Nchi yetu idumu milele!
Bendera ya mapambano yetu
Imepepea angani.
Twende dhidi ya mkatale wa kigeni!
Tutajenga
Amani na maendeleo
Katika nchi yetu inayodumu milele!
Amani na maendeleo
Katika nchi yetu inayodumu milele!
Matawi ya shina moja,
Macho yenye nuru moja,
Hii ni nguvi ya umoja wetu!
Bahari na bara,
Alfajiri na jua huimba pamoja:
Mapambano yetu yamezaa matunda!
KIITIKIO
Viungo vya nje
MIDI File
Guinea-Bisau
Wimbo wa Taifa |
2826 | https://sw.wikipedia.org/wiki/Guinea%20Bisau | Guinea Bisau | Guinea-Bisau (pia: Ginebisau) ni nchi ndogo katika Afrika ya Magharibi.
Iko mwambaoni kwa Bahari Atlantiki ikipakana na Senegal upande wa kaskazini na Guinea upande wa kusini.
Jiografia
Guinea-Bisau ni kati ya nchi ndogo sana za Afrika ikiwa na eneo la kilomita mraba 36,125; takriban 22% ni visiwa na bahari. Sehemu ya bara ni tambarare. Funguvisiwa la Bissagos lenye visiwa 77 liko karibu na pwani.
Miji
Miji mikubwa zaidi ya Guinea Bisau ni: Bisau (wakazi 492,004), Gabú (wakazi 48,670), Bafatá (wakazi 37,875), Bissorã (wakazi 29,468), Bolama (wakazi 16,216) na Cacheu (14,320).
Historia
Zamani ilikuwa koloni la Ureno kwa jina la Guinea ya Kireno.
Baada ya uhuru (1973/1974) jina la mji mkuu wake lilishika nafasi ya nchi tawala kuwa Guinea-Bisau kwa kusudi la kuitofautisha na nchi jirani ya Guinea na ile ya Guinea ya Ikweta.
Watu
Wakazi walikuwa 1,515,000 mwaka 2010, wakati walikuwa 518,000 tu mwaka 1950.
Makabila
Waafrika ni 99%: makabila makubwa ni Wabalanta 30%, Wafulbe 30%, Wamanjaca 14%, Wamandinka 13%, Wapapel 7%). Wazungu na machotara ni chini ya 1%.
Lugha
Pamoja na lugha asilia, 32.1% za wakazi wanasema Kireno ambacho ndicho lugha rasmi na 90.4% wanatumia Krioli maalumu ya Kireno ambayo ni kama lugha ya taifa inayounganisha makabila. Lugha nyingine za kigeni zinazotumika ni Kifaransa (7%), Kiingereza (2.9%) na Kihispania (0.5%)
Dini
Takriban 46.1% ni Waislamu (hasa Wasuni), 30.6% wafuasi wa dini asilia za Kiafrika, 18.9 % Wakristo (hasa Wakatoliki).
Tazama pia
Orodha ya lugha za Guinea-Bisau
Orodha ya nchi kufuatana na wakazi
Orodha ya nchi za Afrika kulingana na idadi ya watu
Orodha ya nchi za Afrika kulingana na msongamano wa watu
Orodha ya nchi za Afrika kulingana na pato la taifa
Demografia ya Afrika
Tanbihi
Marejeo
Abdel Malek, K.,"Le processus d'accès à l'indépendance de la Guinée-Bissau.",In : Bulletin de l'Association des Anciens Elèves de l'Institut National de Langues et de Cultures Orientales, N°1, Avril 1998. – pp. 53–60
Forrest, Joshua B., Lineages of State Fragility. Rural Civil Society in Guinea-Bissau (Ohio University Press/James Currey Ltd., 2003)
Galli, Rosemary E, Guinea Bissau: Politics, Economics and Society, (Pinter Pub Ltd, 1987)
Lobban, Jr., Richard Andrew and Mendy, Peter Karibe, Historical Dictionary of the Republic of Guinea-Bissau, third edition (Scarecrow Press, 1997)
Vigh, Henrik, Navigating Terrains of War: Youth And Soldiering in Guinea-Bissau, (Berghahn Books, 2006)
Viungo vya nje
Link collection related to Guinea-Bissau on bolama.net
Country Profile from BBC News
Guinea-Bissau from UCB Libraries GovPubs
Guinea-Bissau at Encyclopædia Britannica
Key Development Forecasts for Guinea-Bissau from International Futures
Serikali
Chief of State and Cabinet Members
Constitution of the Republic of Guinea-Bissau
Guinea-Bissau: Prime Minister’s fate unknown after apparent military coup – West Africa – Portuguese American Journal
Guinea-Bissau Holds First Post-Coup Election
Biashara
Guinea-Bissau 2005 Summary Trade Statistics
Habari
news headline links from AllAfrica.com
Afya
The State of the World's Midwifery – Guinea-Bissau Country Profile
Jiografia
Master Thesis about the developing Geographical Information for Guinea-Bissau
Nchi za Afrika
Umoja wa Afrika
Nchi zinazotumia Kireno
Nchi zinazotumia lugha ya Kifaransa |
2827 | https://sw.wikipedia.org/wiki/Bisau | Bisau | Bisau ni mji mkuu wa nchi ya Guinea Bisau ikiwa na wakazi 190,000. Bisau ni mji mkubwa wa nchi na kitovu wa utawala, biashara na viwanda.
Biasharanje inapita bandari ya Bisau hasa ni ubao, karanga, mafuta ya mawese na mpira.
Bissau iko kwa pwani ya Atlantiki kwenye delta ya mto Geba.
Mji ulianzishwa na Wareno mwaka 1687 kama boma, bandari na kituo cha biashara.
Miji Mikuu Afrika
Miji ya Guinea Bisau
Guinea Bisau |
2828 | https://sw.wikipedia.org/wiki/Geba | Geba | Geba ni mto katika Afrika ya Magharibi inayoanzia Guinea ikipitia Senegal na kufufikia Bahari ya Atlantiki katika Guinea Bisau. Ina urefu wa km 540.
Kabla ya kufika Atlantiki mto unaanza kuwa mpana hadi kufikia upana wa km 16 mdomoni kwenye mji wa Bisau.
Sehemu pana inafaa kwa meli za tani hadi 2000 kuingia ndani ya bara kwa umbali wa km 140.
Mito ya Afrika
Mito ya Guinea
Mito ya Senegal
Mito ya Guinea Bisau |
2829 | https://sw.wikipedia.org/wiki/Sao%20Tome%20na%20Principe | Sao Tome na Principe | Jamhuri ya Kidemokrasia ya São Tomé na Príncipe (kifupi: Sao Tome na Principe) ni nchi ndogo inayoundwa na visiwa vichache vilivyoko katika Bahari ya Atlantiki mbele ya pwani ya Afrika ya Magharibi katika Ghuba ya Guinea. Ilikuwa koloni la Ureno hadi mwaka 1975.
Eneo lake ni hasa visiwa viwili vikubwa vya São Tomé na Príncipe pamoja na visiwa vidogo kadhaa.
Sao Tome na Principe vina umbali wa km 140 kati yake, vikiwa takriban km 250 na 225 kutoka pwani ya Gabon.
Jiografia
Visiwa vyote ni vilele vya milima ambayo ni sehemu ya safu za volkeno zilizokua kuanzia sakafu ya bahari hadi kufikia usoni pake. Volkeno hizi ni zimwe, si hai tena.
São Tomé ndicho kisiwa kikubwa, chenye takriban asilimia 90 ya watu wote wa nchi. Kisiwa hicho kina urefu wa km 48 na upana wa km 32. Kimo cha milima yake hufikia mita 2,024 juu ya UB. Sao Tome iko kaskazini kidogo kwa mstari wa ikweta.
Jina la Sao Tome linamaanisha "Mtakatifu Thomas" kwa sababu Wareno walifika huko mara ya kwanza siku ya Mt. Thomas katika kalenda ya Kanisa Katoliki.
Kisiwa cha pili, jina lake ni Príncipe, yaani "Mfalme mdogo" au "Mwana wa mfalme"; kina urefu wa km 16 na upana wa km 6. Milima yake hufikia mita 927 juu ya UB.
Rolas ni kisiwa kidogo kusini kwa Sao Tome chenye wakazi 200 na mstari wa ikweta unapitia humo.
Historia
Visiwa hivyo havikuwa na wakazi hadi vilipogunduliwa na Wareno katika karne ya 15.
Baadaye vilikuwa koloni la Ureno kuanzia karne ya 16 hadi 12 Julai 1975, vilipopata uhuru.
Siasa
Nchi ilifuata siasa ya chama kimoja tangu uhuru hadi mwaka 1990. Katiba ya 1990 imeruhusu vyama vingi.
Rais huchaguliwa na wananchi wote kwa muda wa miaka mitano.
Utawala
Nchi ina mikoa miwili (inayolingana na visiwa viwili) na wilaya saba. Wilaya sita ziko kwenye kisiwa kikubwa cha Sao Tome na ya saba iko Principe.
Miji
Miji mikubwa zaidi ni (takwimu za 2005):
São Tomé: wakazi 56.1670
Santo Antonio: wakazi 8.239
Neves: wakazi 7.392
Santa Cruz: wakazi 6.969
Trindade: wakazi 6.636
Watu
Wananchi wana asili mbalimbali, wakiwemo Waafrika, Wazungu, Machotara na Waasia.
Pamoja na lugha rasmi ya Kireno, inayojulikana na 98.4% ya wakazi wote, wengi hutumika lugha za Krioli zinazochanganya Kireno na lugha za Kibantu kama vile Saotomense (wasemaji 70.000), Principense (wasemaji 1.500) na Angolar (wasemaji 5.000).
71.9 % za wakazi ni Wakatoliki, takriban 10.2 % ni Waprotestanti.
Uchumi
Uchumi wa visiwa ulikuwa hasa mashamba makubwa ya kakao pamoja na kahawa na mazao ya minazi.
Katika miaka ya nyuma akiba za mafuta ziligunduliwa baharini katika maeneo kati ya Sao Tome na Nigeria.
Mwaka 2001 nchi hizo mbili zilipatana kuendelea pamoja na utafiti wa akiba hizo. Kutokana na kazi hizi kuna matumaini ya mapato makubwa wakati ujao.
Tazama pia
Orodha ya nchi kufuatana na wakazi
Orodha ya nchi za Afrika kulingana na idadi ya watu
Orodha ya nchi za Afrika kulingana na msongamano wa watu
Orodha ya nchi za Afrika kulingana na pato la taifa
Demografia ya Afrika
Viungo vya nje
Serikali
Presidência da República Democrática de São Tomé e Príncipe - Jamhuri ya kidemokrasia ya São Tomé na Príncipe (makala rasmi, Ureno)
Assembleia Nacional de São Tomé e Príncipe -Baraza la Taifa ya São Tomé na Príncipe (makala rasmi, kireno)
Instituto Nacional de Estatística - Chuo cha Taifa cha statistikia (kireno)
São Tomé and Príncipe Government & Political Resources Page
Habari
allAfrica - São Tomé na Príncipe
Uchambuzi
BBC News - Country Profile: Sao Tome na Principe
(kitabu cha wadadisi wa Marekani) - Sao Tome na Principe
Utalii
Agensia ya Usafiri (wenyeji) Navetur-Equatour
Mazingira
Wahifadhi mazingira guba la Guinea
Mambo mengine
Article on recent politics:
Nchi za Afrika
Umoja wa Afrika
Visiwa vya Afrika
Visiwa vya Atlantiki
Nchi zinazotumia Kireno
Nchi za visiwa
Ghuba ya Guinea |
2831 | https://sw.wikipedia.org/wiki/Sao%20Tome | Sao Tome | Sao Tome ni mji mkuu wa nchi ya visiwa ya Sao Tome na Principe, karibu na Afrika ya Magharibi.
Jina limetokana na lile la Kireno la Mtakatifu Thoma.
Mji ulianzishwa na Ureno mwaka 1485 kwenye pwani ya kaskazini-mashariki ya kisiwa chenye jina lilelile katika ghuba ya Guinea.
Mji ulikuwa na wakazi 56,166 mwaka 2005.
Kuna kiwanja cha ndege cha kimataifa na viwanda kadhaa ya matofali, sabuni na vinywaji.
Sao Tome ina shule za msingi hadi sekondari, makanisa, hospitali ya pekee nchini, vituo vya TV na redio.
Viungo vya nje
www.saotome.st - Facts about the country, how to get there, where to stay, what to do, images etc.
Local travel agency Navetur-Equatour - information&pictures http://www.navetur-equatour.st/
Coordinates:
Miji Mikuu Afrika
Sao Tome na Principe |
2832 | https://sw.wikipedia.org/wiki/Biladi%2C%20Biladi%2C%20Biladi | Biladi, Biladi, Biladi | Biladi, Biladi, Biladi (بلادي بلادي بلادي, yaani "Nchi yangu") ni wimbo wa taifa wa Misri tangu mwaka 1979.
Nota na maneno vimetungwa Sayed Darwish (1892-1932).
Kwa Kiarabu cha Misri
Biladi biladi biladi laki hubbi wa fuadi
Biladi biladi biladi laki hubbi wa fuadi
Misr ya umm al bilad inti ghayati wal murad
Wa 'ala kull il 'ibad kam lineelik min ayadi
Kwa Kiswahili
Nchi yangu, nchi yangu, nchi yangu, moyo wangu imejaa na upendo kwako.
Nchi yangu, nchi yangu, nchi yangu, moyo wangu imejaa na upendo kwako.
Ewe Misri mama wa nchi zote, ndiwe matumaini na hamu yangu
Nani anaweza kutaja baraka zote za Nile yako kwa ajili ya ubinadamu?
Kiungo cha nje
Partitur (PDF)
Wimbo wa Taifa
Misri |
2835 | https://sw.wikipedia.org/wiki/Praia | Praia | Praia ni mji mkuu wa jamhuri ya Cabo Verde iko kisiwani Santiago.
Praia ikiwa na wakazi 159,000 hivi (2017) ni mji mkubwa kabisa pamoja na kuwa kitovu cha uchumi cha nchi.
Biasharanje inayopitia katika bandari ya Praia ni hasa kahawa, miwa na matunda.
Kuna uwanja wa ndege wa kimataifa.
Miji Mikuu Afrika
Cabo Verde
Miji ya Cabo Verde |
2836 | https://sw.wikipedia.org/wiki/Oh%20Uganda%2C%20Land%20of%20Beauty | Oh Uganda, Land of Beauty | "Oh Uganda, Land of Beauty" ni wimbo wa taifa wa Uganda tangu mwaka 1962. Sauti na maneno vimetungwa na George Wilberforce Kakoma.
Kwa Kiingereza
Oh Uganda! may God uphold thee,
We lay our future in thy hand.
United, free,
For liberty
Together we'll always stand.
Oh Uganda! the land of freedom.
Our love and labour we give,
And with neighbours all
At our country's call
In peace and friendship we'll live.
Oh Uganda! the land that feeds us
By sun and fertile soil grown.
For our own dear land,
We'll always stand,
The Pearl of Africa's Crown.
Tafsiri
Ewe Uganda Mungu akutunze
Tunaweka kesho yetu mkononi mwako.
Pamoja kama watu huru
Kwa ajili ya uhuru
Tutashikamana daima.
Ewe Uganda, nchi ya uhuru
Tunakutolea upendo na kazi.
Pamoja na majirani wetu
kwa wito wa nchi yetu
twaishi kwa amani na undugu.
Ewe Uganda, nchi inayotulisha
kwa jua na ardhi yenye rutba.
Kwa ajili ya nchi yetu
tutasimama daima
Wewe ni lulu ya taji la Afrika.
Uganda
Wimbo wa Taifa |
2837 | https://sw.wikipedia.org/wiki/Accra | Accra | Accra ni mji mkuu wa Ghana ukiwa na wakazi 1 650 000. Accra ni kitovu cha uchumi, biashara na mawasiliano ya nchi. Iko ndani ya mkoa wa Accra Kuu.
Historia
Accra ilianzishwa na Waga katika karne ya 15 BK kama kituo cha biashara na Wareno. Wareno walijenga boma kwa ajili ya biashara hiyo na Waswidi, Waholanzi, Wafaransa, Waingereza na Wadenmark walifuata.
Eneo la Accra ya leo liliendelea kuwa mji kati ya boma tatu za Uingereza (Jamestown), Denmark (Osu) na Uholanzi (Ussherstown). Maeneo hayo matatu leo ni kitovu cha mji wa kisasa.
Baada ya Waingereza kushinda Waashanti, Accra ikawa mji mkuu wa koloni la Pwani la dhahabu. Mji uliendelea kukua baada ya kujengwa kwa reli na bandari.
Katika miaka ya 1940 Accra ilikuwa pia mwanzo wa upinzani dhidi ya Waingereza ulioleta uhuru wa Ghana mwaka 1956.
Leo hii Accra imepata mji pacha wa karibu wa Tema baada ya kuhamishwa kwa viwanda na bandari kwenda Tema inayounganishwa na Accra yenyewe kwa reli na barabara kuu.
Marejeo
Viungo vya nje
Tovuti rasmi
Accra Taxi Ride - video inayoonyesha safari ya Taxi katika Accra
Mark Moxon, Travel Writer - Makala kuhusu ziara katika Accra mwaka 2002 (na picha)
Miji Mikuu Afrika
Miji ya Ghana
Ghana |
2839 | https://sw.wikipedia.org/wiki/Tema | Tema | Tema ni mji wa bandari na viwanda nchini Ghana karibu na mji mkuu wa Accra kwenye mwambao wa Bahari ya Atlantiki.
Katika sensa ya mwaka 2013 kulikuwa na wakazi 539,548
Hadi mwaka 1961 Tema ilikuwa kijiji kidogo cha wavuvi. Tangu mwaka huo bandari kubwa ya Ghana ilijengwa Tema pamoja na viwanda vingi. Imekuwa kitovu cha viwanda nchini. Kuna mawasiliano kwa reli na barabara kuu kati ya Tema na Accra.
Tazama pia
Orodha ya miji ya Ghana
Tanbihi
Miji ya Ghana
Accra
Mkoa wa Greater Accra |
2841 | https://sw.wikipedia.org/wiki/Cabo%20Verde | Cabo Verde | Cabo Verde (kwa Kiing. Cape Verde) ni nchi ya visiwa katika bahari ya Atlantiki mbele ya pwani ya Afrika ya Magharibi.
Umbali wake na Senegal ni km 460.
Jiografia
Eneo la visiwa vyake kwa jumla ni km² 4,033.
Funguvisiwa lake lina visiwa 15 katika vikundi viwili:
Visiwa "juu ya upepo" (Barlavento): Santo Antão, São Vicente, São Nicolau, Sal, Boa Vista na visiwa bila watu vya Santa Luzia, Branco na Razo.
Visiwa "chini ya upepo" (Sotavento): Maio, Santiago, Fogo, Brava na visiwa bila watu vya Ilheus Secos ou do Rombo.
Miji
Mji mkuu ni Praia katika kisiwa cha Santiago.
Miji mikubwa zaidi ni (takwimu za mwaka 2010): Praia (wakazi 127,832), Mindelo (wakazi 70,468), Santa Maria (wakazi 23,839), Assomada (wakazi 12,026), Pedra Badejo (wakazi 9,345) na São Filipe (wakazi 8,125).
Historia
Hadi kufika kwa Wareno katika karne ya 15 visiwa vya Cabo Verde havikuwa na watu.
Wareno walianzisha mashamba ya miwa na kuleta watumwa kutoka bara la Afrika.
Cabo Verde ilikuwa pia kituo muhimu cha biashara ya watumwa kati ya Afrika na Amerika.
Wahamiaji kutoka Ulaya walikuwa pia Wahispania, Waitalia pamoja na Wayahudi na Waislamu waliokataliwa kukaa kwao Ureno.
Watu
Kutokana na historia hiyo, leo idadi kubwa ya wakazi ni machotara waliozaliwa na Waafrika (waliochangia 56% ya DNA) na Wazungu (waliochangia 44%).
Lugha rasmi ni Kireno, lakini wakazi wanazungumza zaidi aina mbalimbali za Krioli iliyotokana na lugha hiyo.
Upande wa dini, walau 89.1% ya wakazi ni Wakristo, hasa wa Kanisa Katoliki (78.7%), lakini pia wa madhehebu mbalimbali ya Uprotestanti (10.4%).
Kutokana na hali ngumu ya uchumi, wananchi wanaoishi nje ya Cabo Verde ni mara mbili kuliko wale wanaoishi nchini. Kati ya waliohama baada ya uhuru (1975), 500,000 wanaishi Marekani na 150,000 Ureno. Hata hivyo kuna wahamiaji vilevile, hasa kutoka nchi za Afrika bara.
Tazama pia
Orodha ya nchi kufuatana na wakazi
Orodha ya nchi za Afrika kulingana na idadi ya watu
Orodha ya nchi za Afrika kulingana na msongamano wa watu
Orodha ya nchi za Afrika kulingana na pato la taifa
Demografia ya Afrika
Marejeo
Viungo vya nje
Official website of the Government of Cape Verde
Cape Verde from State.gov
Country Profile from BBC News
Cape Verde entry on Encyclopædia Britannica
Cape Verde from UCB Libraries GovPubs
Key Development Forecasts for Cape Verde from International Futures
Cape Verde 2012
Amateur Radio Cabo Verde
Cabo Verde
Nchi za Afrika
Umoja wa Afrika
Visiwa vya Afrika
Visiwa vya Atlantiki
Nchi za visiwa
Nchi zinazotumia Kireno |
2843 | https://sw.wikipedia.org/wiki/Lamu%20%28kisiwa%29 | Lamu (kisiwa) | Kisiwa cha Lamu ni sehemu ya funguvisiwa la Lamu pamoja na visiwa vya Pate na Manda karibu na mwambao wa Kenya katika Bahari Hindi.
Kisiwani Lamu kuna mji wa Lamu na vijiji vya Shela, Kipangani na Matondoni. Shela imekuwa mahali pa utalii ambako watu wa nje wamejenga nyumba zao. Matondoni bado ni kijiji cha Waswahili watupu wanaojenga jahazi kama zamani.
Lamu inafikiwa kwa njia ya barabara ya pwani kutoka Malindi halafu kwa feri ya Mukowe. Kuna mabasi kadhaa kila siku tangu kuboreshwa kwa barabara kulipopunguza matatizo ya ujambazi njiani. Watalii wengi wanafika kwa njia ya ndege. Uwanja wa ndege wa kitaifa upo Manda kisiwani na abiria huvuka kwa maboti.
Historia
Kuhusu historia ya Lamu tazama makala ya mji wa Lamu.
Picha
Tazama pia
Orodha ya visiwa vya Kenya
Marejeo
Waswahili
Visiwa vya Kenya
Visiwa vya Bahari ya Hindi |
2844 | https://sw.wikipedia.org/wiki/Pate | Pate | Pate ni kisiwa kikubwa cha funguvisiwa la Lamu mbele ya pwani ya Kenya katika Bahari Hindi. Pate ni kisiwa ambacho ni karibu na Somalia.
Wakati ya maji kujaa Pate inagawanywa katika sehemu mbili kwa mtaro wa bahari karibu na Siyu; wakati wa maji kupwa mtaro huwa pakavu.
Pate ilikuwa kati ya mahali pa kwanza kutembelewa na wafanyabiashara Waarabu, labda kuanzia karne ya 7 BK. Inawezekana ilikuwa tayari kati ya mahali palipotajwa katika taarifa za kale kuhusu Azania kama vile Periplus ya Bahari ya Eritrea.
Kisiwa cha Pate kilikuwa mahali pa miji muhimu ya Waswahili Pate, Siyu na Faza iliyoshindana na mji wa Lamu juu ya kipaumbele katika funguvisiwa.
Katika karne ya 19 umuhimu wa miji hiyo ilirudi nyuma na kisiwa kilikuwa sehemu ya dola la Usultani wa Zanzibar.
Siku hizi Faza ni kijiji kikubwa cha Pate chenye hospitali ndogo, polisi, nyumba ya wageni, shule ya sekondari na maduka.
Mwaka 2004 palikuwa na gari moja tu kisiwani, yaani gari la hospitali.
Tazama pia
Orodha ya visiwa vya Kenya
Tanbihi
Marejeo
Martin, Chryssee MacCasler Perry and Esmond Bradley Martin: Quest for the Past. An historical guide to the Lamu Archipelago. 1973.
Mark Horton; with contributions by Helen W. Brown and Nina Mudida: Shanga: the archaeology of a Muslim trading community on the coast of East Africa. Memoirs of the British Institute in Eastern Africa; No. 14 London: British Institute in Eastern Africa, 1996.
Marejeo mengine
Allen, J. de V. (1979) Siyu in the eighteenth and nineteenth centuries. Transafrican journal of History 8 (2), pp. 1–35,
Allen, James de Vere: Lamu, with an appendix on Archaeological finds from the region of Lamu by H. Neville Chittick. Nairobi: Kenya National Museums.
(from about 1517: p. 15)
Barros, João de (1778): Da Asia de João de Barros e de Diogo de Couto v.2 pt.1 Chapter 2: p. 15 ff (referenced in Freeman-Grenville 1962, 83–84 181)
Brown, H. (1985) History of Siyu: the development and decline of a Swahili town on the northern Swahili coast. Unpublished PhD thesis, Indiana University.
Brown, H. (1988) Siyu: town of the craftsmen. Azania 26, pp 1–4.
(start: p.458 Patta, resume: pp. 505, Notes: p. 517)
Freeman-Grenville (1962) The East-African coast: select documents from the first to the earlier nineteenth century. London: Oxford University Press.
Kirkman, James: Men and Monuments on the East African Coast .
King'ei Kitula: Mwana Kupona: Poetess from Lamu, , Sasa Sema Publications, 2000.
Strandes, Justus: The Portuguese Period in East Africa.
Tolmacheva, Marina; Weiler, Dagmar (translator): The Pate Chronicle: Edited and Translated from Mss 177, 321, 344, and 358 of the Library of the University of Dar Es Salaam (African Historical Sources)
Werner, A; Hichens, W: The Advice of Mwana Kupona upon The Wifely Duty, Azania Press, 1934.
Visiwa vya Bahari ya Hindi
Visiwa vya Kenya
Waswahili
Kaunti ya Lamu |
2848 | https://sw.wikipedia.org/wiki/Moroni%20%28Komori%29 | Moroni (Komori) | Moroni (kwa Mwandiko wa Kiarabu: موروني) ni mji mkuu pia mji mkubwa wa Komori wenye wakazi 60,200.
Mji uko upande wa magharibi wa kisiwa cha Ngazija (Grande Comore). Kuna bandari kwa usafiri kwa meli kwenda visiwa vingine vya Bahari Hindi pia bara la Afrika ya Mashariki pamoja na uwanja wa kimataifa wa ndege.
Anwani ya kijiografia ni 11°45′S 43°12′E.
Historia
Moroni ilikuwa mji mkuu wa Usultani wa Bambao uliokuwa dola lenye kipaumbele kisiwani hadi kuja kwa ukoloni wa Ufaransa.
Tazamia pia
Orodha ya miji ya Komori
Miji Mikuu Afrika
Komori |
2849 | https://sw.wikipedia.org/wiki/Leonard%20Mbotela | Leonard Mbotela | Leonard "Mambo“ Mbotela ni mtangazaji mashuhuri wa redio nchini Kenya. Amejulikana kwa huduma yake ya zaidi ya miaka 40 tangu mwaka 1964. Alikuwa mtangazaji wa habari na michezo, haswa soka. Tangu mwaka 1966 amekuwa hewani na kipindi chake "Je, Huu ni Ungwana?".
Leonard Mbotela alizaliwa Freretown, Mombasa katika familia ya Kianglikana ya watoto nane. Babake James Mbotela alikuwa kati ya walimu wa kwanza Waafrika Kenya. Mamake Ida alifanya kazi ya ustawi wa jamii.
Leonard alisoma shule ya msingi ya Freretown kati ya 1948 na 1953 halafu akaenda Buxton shule ya kati Mombasa kuanzia 1954 hadi 1958. Alihudhuria shule ya sekondari ya Kitui High School kuanzia 1959 hadi 1963.
Alipata nafasi ya kuingia katika ukurufunzi wa Sauti ya Kenya akishirikiana na Simon Ndesanjo katika kipindi ‘Hodi hodi mitaani’. 1964 aliajiriwa kama mtangazaji wa huduma ya Kiswahili. Mbotela alianzisha kipindi chake cha ‘Salamu za vijana’ na pia akasoma taarifa za habari za huduma ya Kiswahili.
Mwaka 1966 alianzisha ‘Je, huu ni ungwana?’ ambacho ni kipindi cha pekee kinachoendelea hadi leo (2006). Alijulikana zaidi nchini kama mtangazaji wa soka kuanzia mwaka 1967. Kati ya vipindi vyake vilivyopendwa ni Uhalifu Haulipi, Ongea Lugha Sanifu na Waliosifika.
Wakati wa uasi wa 1982 (jaribio la kijeshi kuipindua serikali ya rais Moi) Mbotela alilazimishwa kusoma habari za waasi kwa sababu sauti yake ilijulikana kote nchini.
Katika maisha yake ya kazi alikuwa pia mhusika wa huduma ya "Presidential Press Service" chini ya Rais Moi kwa miaka saba.
Alirudi KBC akastaafu mwaka 1997 akiwa na cheo cha mwangalizi mkuu wa vipindi vya redio.
Hata baada ya kustaafu ameendelea kusikika redioni akisoma habari na kipindi chake "Je Huu ni Ungwana?".
Mbotela alimuoa Alice Mwikali mwaka 1970 na pamoja wamezaa watoto watatu - Ida, Jimmy na George.
Viungo vya nje
Makala kuhusu Mbotela kwa KBC
Mbotela kwenye tovuti ya You-tube
M
Waswahili |
2850 | https://sw.wikipedia.org/wiki/Mbotela | Mbotela | Mbotela ni jina linaloweza kutaja:
Mbotela (Nairobi), eneo (kata) katika tarafa ya Makadara ndani ya jiji la Nairobi
Leonard Mbotela, mtangazaji Mkenya wa redio
Walter Mbotela, mtaalamu Mkenya wa Kiswahili ("Jifunze Kiswahili")
James Juma Mbotela, mwanahistoria Mkenya anayefundisha Marekani
James Mbotela, mwandishi wa kitabu "Uhuru wa watumwa" (1934) |
2851 | https://sw.wikipedia.org/wiki/William%20Booth | William Booth | William Booth (10 Aprili 1829 – 20 Agosti 1912) ni Mkristo aliyeanzisha Jeshi la Wokovu na kuwa mkurugenzi wake wa kwanza (1878 – 1912).
Maisha
Utoto na Ujana
Booth alizaliwa katika kijiji cha Sneiton, wilaya ya Nottingham, nchi ya Uingereza. Alikuwa mmoja wa watoto wanne, lakini mwana wa kiume wa pekee, wa Samuel Booth na Mary Moss. Baba yake alikuwa tajiri, lakini wakati wa utoto wa William, familia ilianza kuwa maskini.
Mwaka 1842 Samuel, ambaye wakati huo alikuwa amefilisika, hakuweza kulipa ada za shule kwa William aliyekuwa na umri wa miaka 13. Hivyo William alianza kuwa mwanagenzi wa mweka rahani. Kabla mwaka huo haujaisha, baba yake alifariki.
Wakati wa uanagenzi wake William aliingia Ukristo. Alianza kusoma vitabu vingi, kujifundisha kuandika na kutoa hotuba, na kuwa mhubiri mlei wa Kanisa la Metodisti.
Alipomaliza uanagenzi wake mwaka 1848, alijaribu kupata kazi nyingine kwa vile hakupenda kazi ya mweka rahani. Mwaka 1849 aliacha familia yake na kuhamia jiji la London ambapo alipata kazi katika duka la mweka rahani tena. Pia aliendelea na huduma ya mhubiri mlei lakini hakuridhika na nafasi alizozipata. Kwa hiyo aliacha kazi ya mhubiri mlei na kuanza huduma ya uinjilisti mitaani.
Mwaka 1851 alijiunga na Kanisa la Wesley, na tarehe 10 Aprili 1852, sikukuu yake ya kuzaliwa ya 23, aliacha kazi ya mweka rahani na kuwa mhubiri kwenye makao makuu yao kule Clapham. Baada ya wiki tano tu, alimchumbia Catherine Mumford.
Mwezi wa Novemba 1852, Booth alialikwa kuwa mchungaji wa kanisa kule Spalding, wilaya ya Lincolnshire.
Ndoa na watoto
William Booth na Catherine Mumford walifunga ndoa tarehe 16 Juni 1855 katika kanisa la Stockwell Green kule London. Walikuwa na watoto wanane wafuatao:
Bramwell Booth (8 Machi 1856 – 16 Juni 1929).
Ballington Booth (28 Julai 1857 – 15 Oktoba 1940).
Kate Booth (18 Septemba 1858 – 9 Mei 1955).
Emma Booth (8 Januari 1860 – 28 Oktoba 1903).
Herbert Booth (26 Agosti 1862 – 25 Septemba 1926).
Marie Booth (4 Mei 1864 – 5 Januari 1937).
Evangeline Booth (25 Desemba 1865 – 17 Julai 1950).
Lucy Booth (28 Aprili 1868 – 18 Julai 1953).
Huduma yake ya kwanza
Ingawa Booth alikuwa mwinjilisti hodari, hakufurahia uchungaji. Mkutano wa kila mwaka wa kanisa lake walipoendelea kumpa majukumu ya uchungaji na kumkatalia ombi lake la kufanya uinjilisti tu, alijiuzulu uchungaji wake mwaka 1861.
Kwa vile madhehebu yake hayakumruhusu kufanya uinjilisti ndani ya makanisa baada ya kujiuzulu kwake, akawa mwinjilisti aliyejitegemea. Hata hivyo, teolojia yake haikubadilika. Aliendelea kuhubiri kwamba wasiookoka watateswa milele, kwamba kila mtu anahitaji kutubu, na kwamba Mungu anatuwezesha kuwa watakatifu, yaani tukiishi maisha ya upendo kwa Mungu na wenzetu. Hatimaye, hata watoto wa Booth walishirikisha katika huduma yake.
Misheni ya Kikristo (‘’The Christian Mission’’)
Mwaka wa 1865, Booth pamoja na mke wake walianzisha Shirika la Uamshaji la Kikristo (‘’Christian Revival Society’’)) katika eneo la East End la London. Waliendesha mikutano kila jioni na siku nzima ya Jumapili wakitoa huduma za toba, wokovu na maadili ya kikristo kwa fukara, pamoja na walevi, wahalifu na malaya. Jina la shirika lilibadilishwa baadaye kuwa Misheni ya Kikristo (‘’Christian Mission’’).
Booth na wanashirika wake walitenda walichohubiri, yaani waliishi maisha ya kikristo wakijitolea mhanga katika huduma kwa wengine. Kwa mfano, waligawa chakula kwa maskini bila kujali wakidharauliwa kwa ajili ya huduma zao za kikristo.
Jeshi la Wokovu
Mwaka wa 1878, jina la shirika lilibadilishwa tena kuwa Jeshi la Wokovu. Kama majeshi mengine, lilipata bendera yake na nyimbo zake ambazo hufuata sauti za watu wa kawaida zikiunganishwa na maneno ya kikristo. Booth na wanajeshi wengine huvaa sare za jeshi la Mungu kwenye mikutano. Booth alianza kuitwa Jenerali, na watumishi wengine walipewa vyeo vya afisa vilivyofaa.
Ingawa walibanwa kifedha, Jeshi la Wokovu na huduma zake zilienea haraka na kuzalia matawi katika nchi nyingine, baadhi yao Marekani, Ufaransa, Uswisi, Sweden, Australia, Kanada, Uhindi, Afrika ya Kusini, New Zealand, Jamaika, na kadhalika.
Wakati wa maisha yake, William Booth alianzisha huduma za Jeshi la Wokovu katika nchi 58 akisafiri sana na kuendesha mikutano. Booth alitoa jarida na kuandika vitabu kadhaa. Pia alitunga nyimbo nyingi. Kitabu chake maarufu kabisa ni In Darkest England and the Way Out kilichotolewa mwaka wa 1890.
Miaka ya mwisho
Hatimaye huduma za Jeshi la Wokovu na za William Booth ziliheshimiwa hadharani.
Mwishoni mwa maisha yake, Booth alipokewa na wafalme na marais.
Hata vyombo vya habari walimwita Jenerali kwa kumheshimu.
William Booth aliaga dunia akiwa amefikisha umri wa miaka 83.
Alizikwa kwenye Abney Park Cemetery ambapo na mke wake alikuwa amezikwa.
Ili kumheshimu Booth, mshairi Vachel Lindsay aliandika shairi liitwalo General William Booth Enters Into Heaven, na Charles Ives aliyekuwa jirani wa Booth alitunga sauti kwa shairi hilo.
Viungo vya nje
SalvationArmy.org Biographical Data on General William Booth
The William Booth Birthplace Museum - Nottingham
Ukristo
B |
2852 | https://sw.wikipedia.org/wiki/Aidani%20wa%20Lindisfarne | Aidani wa Lindisfarne | Aidani wa Lindisfarne (Ireland, 590 hivi - Northumberland, Uingereza, 31 Agosti 651) ndiye aliyeanzisha kituo cha utawa na kuwa askofu wake wa kwanza kwenye kisiwa cha Lindisfarne. Kabla hajafika Northumbria alikuwa mtawa katika kwenye kisiwa cha Iona katika nchi ya Uskoti.
Tangu kale anaheshimiwa na Wakatoliki, Waorthodoksi na Waanglikana kama mtakatifu kwa kufufua Ukristo katika eneo la Northumbria hata akaitwa Mtume wa Northumbria.
Sikukuu yake huadimishwa tarehe 31 Agosti.
Maisha
Wakati wa enzi ya Warumi, Ukristo ulikuwa umeenea mpaka Uingereza, lakini kwa sababu ya kushindwa kwa Warumi, Upagani ukaanza kurudi upande wa kaskazini wa Uingereza.
Oswald, mfalme wa Northumbria, mwaka 616 alilazimishwa kwenda uhamishoni katika kisiwa cha Iona ambako akabadilika kuwa Mkristo na kubatizwa.
Mwaka 634 Oswald alirudishiwa ufalme wa Northumbria akaamua kuwaingiza katika Ukristo wananchi wake ambao wengi wao walikuwa Wapagani. Ili kutekeleza lengo hilo aliwaomba watawa wa Iona wamtumie wamisionari, naye Aidani akafika mwaka 635.
Aidani alichagua kisiwa cha Lindisfarne kiwe makao makuu ya dayosisi yake kwa vile kilikuwa karibu na ngome ya kifalme kule Bamburgh.
Mwanzoni alikuwa mfalme Oswald mwenyewe aliyewatafsiria Aidan na watawa wake kwa vile walikuwa hawajajifunza lugha ya kale ya Kiingereza. Baada ya kifo cha Oswald mwaka 642, Aidan alisaidiwa na mfalme Oswine wa Deira, nao wakawa marafiki wa karibu sana.
Aidani alikuwa huwatembelea watu kijiji hadi kijiji, na kuongea nao kwa adabu na kujaribu katika maongezi hayo wavutwe na Ukristo.
Kufuatana na hadithi moja, mfalme alimpa Aidani farasi ili asihitaji kutembea kwa miguu lakini Aidan akatoa farasi kama zawadi kwa mtu maskini.
Aidani aliweza kuongea na watu na hivyo alifaulu kuwasaidia wananchi wengi wa Northumbria wawe Wakristo. Pia katika kituo chake cha utawa aliwafundisha wavulana kumi na wawili, wenyeji wa Northumbria, ili kuhakikisha kwamba Kanisa la Uingereza liongozwe na Waingereza wenyewe.
Aidani alifuata tawi la Kiselti la Ukristo, si mapokeo ya Kiroma. Hata hivyo tabia yake na bidii katika umisionari zilisababisha Papa Honorius I amheshimu.
Kituo cha utawa cha Lindisfarne kiliendelea kukua na kuanzisha makanisa na vituo vingine. Pia kilikuwa kama hazina ya ujuzi wa kitaalamu.
Baadaye, Beda Mhashamu aliandika wasifu wa maisha yake Aidanipamoja na miujiza yake yote.
Tazama pia
Watakatifu wa Agano la Kale
Orodha ya Watakatifu Wakristo
Orodha ya Watakatifu wa Afrika
Orodha ya Watakatifu Wafransisko
Tanbihi
Marejeo
Attwater, Donald and Catherine Rachel John. The Penguin Dictionary of Saints. 3rd edition. New York: Penguin Books, 1993. ISBN 0-14-051312-4.
Powicke, F. Maurice and E. B. Fryde Handbook of British Chronology 2nd. ed. London:Royal Historical Society 1961
Viungo vya nje
Irelandseye.com wasifu ya maisha yake Aidan Mtakatifu
Saint Aidan of Lindisfarne ilivyoandikwa na Mch. Kate Tristram
Britannia wasifu wa maisha yake Aidan Mtakatifu
Historia ya Kanisa (nyakati za Aidan) ilivyoandikwa na Philip Hughes
Waliozaliwa 590
Waliofariki 651
Wamonaki
Wakolumbani
Wamisionari
Maaskofu Wakatoliki
Watakatifu wa Ireland
Watakatifu wa Uingereza |
2856 | https://sw.wikipedia.org/wiki/Alfred%20Nobel | Alfred Nobel | Alfred Nobel (21 Oktoba 1833 – 10 Desemba 1896) alikuwa mhandisi na mwenye viwanda wa nchi ya Sweden.
Mwaka wa 1867 aligundua jinsi ya kutengeneza baruti kali. Pia aliboresha utoneshaji wa mafuta. Akafaulu kiuchumi akawa tajiri na wakati uleule mwenye wasiwasi kuhusu matumizi ya baruti aliyogundua kwa sababu aliona matumizi mabaya kwa ajili ya silaha. Hivyo katika hati yake ya wasia alianzisha Tuzo ya Nobel kwa ajili ya mafanikio ya kisayansi lakini pia kwa ajili ya amani duniani.
Kuanzia ilipoanzishwa tuzo ya Nobel watu mbalimbali wametunukiwa tuzo hiyo kama vile Albert Einstein, Niels Bohr, Max Planck, Mama Teresa, Nelson Mandela n.k.
Waliozaliwa 1833
Waliofariki 1896
Wanasayansi wa Uswidi
Tuzo ya Nobel |
2858 | https://sw.wikipedia.org/wiki/Henri%20Dunant | Henri Dunant | Henri Dunant (8 Mei 1828 - 30 Oktoba 1910) alikuwa mwandishi na mfadhili wa nchi ya Uswisi. Mwaka wa 1859 alianzisha Chama cha Kimataifa cha Msalaba Mwekundu. Pia alisababisha Mapatano ya Geneva. Mwaka wa 1901, pamoja na Frederic Passy, alikuwa mshindi wa Tuzo ya Nobel kwa Amani.
Waliozaliwa 1828
Waliofariki 1910
Waandishi wa Uswisi
Tuzo ya Nobel ya Amani |
2860 | https://sw.wikipedia.org/wiki/Antoine%20Henri%20Becquerel | Antoine Henri Becquerel | Antoine Henri Becquerel (15 Desemba 1852 – 25 Agosti 1908) alikuwa mwanafizikia kutoka nchi ya Ufaransa.
Mwaka wa 1896 aligundua mionzi nururishi. Mwaka wa 1903, pamoja na Pierre Curie na Marie Curie alikuwa mshindi wa Tuzo ya Nobel ya Fizikia.
Kizio cha upimaji wa unururifu kinaitwa Becquerel kwa heshima yake.
Waliozaliwa 1852
Waliofariki 1908
Wanafizikia wa Ufaransa
Tuzo ya Nobel ya Fizikia |
2861 | https://sw.wikipedia.org/wiki/Robert%20Koch | Robert Koch | Heinrich Hermann Robert Koch (11 Desemba 1843 – 27 Mei 1910) alikuwa daktari kutoka nchi ya Ujerumani. Hasa alichunguza virusi visababishavyo magonjwa mbalimbali. Mwaka wa 1882 aligundua kirusi kinachosababisha kifua kikuu, na mwaka wa 1883 kirusi kinachosababisha kipindupindu. Mwaka wa 1905 alikuwa mshindi wa Tuzo ya Nobel ya Tiba.
Waliozaliwa 1843
Waliofariki 1910
Wanasayansi wa Ujerumani
Tuzo ya Nobel ya Tiba |
2862 | https://sw.wikipedia.org/wiki/Rudyard%20Kipling | Rudyard Kipling | Rudyard Kipling (30 Desemba 1865 – 18 Januari 1936) alikuwa mwandishi kutoka nchi ya Uingereza. Hasa aliandika riwaya fupi kwa ajili ya kutetea ukoloni. Mwaka wa 1907 alikuwa mshindi wa Tuzo ya Nobel ya Fasihi.
Waliozaliwa 1865
Waliofariki 1936
Waandishi wa Uingereza
Tuzo ya Nobel ya Fasihi |
2863 | https://sw.wikipedia.org/wiki/Gabriel%20Lippmann | Gabriel Lippmann | Gabriel Lippmann (16 Agosti 1845 – 13 Julai 1921) alikuwa mwanafizikia kutoka nchi ya Ufaransa. Hasa alichunguza taalamu ya kupiga picha kwa rangi. Mwaka wa 1908 alikuwa mshindi wa Tuzo ya Nobel ya Fizikia.
Waliozaliwa 1845
Waliofariki 1921
Wanasayansi wa Ufaransa
Tuzo ya Nobel ya Fizikia |
2864 | https://sw.wikipedia.org/wiki/Albrecht%20Kossel | Albrecht Kossel | Ludwig Karl Martin Leonhard Albrecht Kossel (16 Septemba 1853 – 5 Julai 1927) alikuwa daktari kutoka nchi ya Ujerumani. Hasa alichunguza protini. Mwaka wa 1910 alikuwa mshindi wa Tuzo ya Nobel ya Tiba.
Waliozaliwa 1853
Waliofariki 1927
Wanasayansi wa Ujerumani
Tuzo ya Nobel ya Tiba |
2865 | https://sw.wikipedia.org/wiki/Maurice%20Maeterlinck | Maurice Maeterlinck | Maurice Polydore Marie Bernard Maeterlinck (29 Agosti 1862 – 5 Mei 1949) alikuwa mwandishi na mshairi kutoka nchi ya Ubelgiji. Mwaka wa 1911 alikuwa mshindi wa Tuzo ya Nobel ya Fasihi.
Waliozaliwa 1862
Waliofariki 1949
Waandishi wa Ubelgiji
Washairi wa Ubelgiji
Tuzo ya Nobel ya Fasihi |
2866 | https://sw.wikipedia.org/wiki/Alexis%20Carrel | Alexis Carrel | Alexis Carrel (28 Juni 1873 – 5 Novemba 1944) alikuwa daktari mpasuaji kutoka nchi ya Marekani. Hasa alichunguza mkusanyiko wa vyembe mwilini (tishu) na mbinu za kuuhamisha. Mwaka wa 1912 alikuwa mshindi wa Tuzo ya Nobel ya Tiba.
Viungo vya Nje
(en) Wasifu ya Carrel katika tovuti ya Tuzo za Nobel
Waliozaliwa 1873
Waliofariki 1944
Wanasayansi wa Marekani
Tuzo ya Nobel ya Tiba |
2867 | https://sw.wikipedia.org/wiki/Elihu%20Root | Elihu Root | Elihu Root (15 Februari 1845 – 7 Februari 1937) alikuwa mwanasiasa kutoka nchi ya Marekani. Alikuwa mwanachama wa Chama cha Jamhuri cha Marekani. Kutoka 1905 hadi 1909 alikuwa Waziri wa Mambo ya Nje wa Marekani. Mwaka wa 1912 alikuwa mshindi wa Tuzo ya Nobel ya Amani.
Waliozaliwa 1845
Waliofariki 1937
Wanasiasa wa Marekani
Tuzo ya Nobel ya Amani |
2868 | https://sw.wikipedia.org/wiki/Rabindranath%20Tagore | Rabindranath Tagore | Rabindranath Tagore (7 Mei 1861 – 7 Agosti 1941) alikuwa mwandishi na mwanafalsafa kutoka nchi ya Uhindi. Tagore ni mwakilishi mkuu wa fasihi ya Kihindi ya kisasa. Pia alitafuta mawasiliano ya kitamaduni na Ulaya na Marekani ambako amesafari mara kadhaa. Mwaka wa 1913 alikuwa mshindi wa Tuzo ya Nobel ya Fasihi.
Waliozaliwa 1861
Waliofariki 1941
Watu wa Uhindi
Waandishi wa Uhindi
Wanafalsafa wa Uhindi
Tuzo ya Nobel ya Fasihi |
2869 | https://sw.wikipedia.org/wiki/Romain%20Rolland | Romain Rolland | Romain Rolland (29 Januari 1866 – 30 Desemba 1944) alikuwa mwandishi kutoka nchi ya Ufaransa. Baadhi ya maandiko yake aliandika wasifu ya maisha ya Ludwig van Beethoven. Baada ya Vita Kuu ya Kwanza ya Dunia alifuata mawazo ya Gandhi na ya kikomunisti. Mwaka wa 1915 alikuwa mshindi wa Tuzo ya Nobel ya Fasihi.
Waliozaliwa 1866
Waliofariki 1944
Tuzo ya Nobel ya Fasihi
Waandishi wa Ufaransa |
2870 | https://sw.wikipedia.org/wiki/Johannes%20Stark | Johannes Stark | Johannes Stark (15 Aprili 1874 – 21 Juni 1957) alikuwa mwanafizikia kutoka nchi ya Ujerumani. Hasa alichunguza maswali ya umeme. Mwaka wa 1905 aligundua athari ya Doppler katika mionzi maalumu. Mwaka wa 1919 alikuwa mshindi wa Tuzo ya Nobel ya Fizikia.
Waliozaliwa 1874
Waliofariki 1957
Wanasayansi wa Ujerumani
Tuzo ya Nobel ya Fizikia |
2871 | https://sw.wikipedia.org/wiki/Jules%20Bordet | Jules Bordet | Jules Bordet (13 Juni 1870 – 6 Aprili 1961) alikuwa daktari kutoka nchi ya Ubelgiji. Hasa alichunguza virusi visababishavyo magonjwa mbalimbali. Mwaka wa 1919 alikuwa mshindi wa Tuzo ya Nobel ya Tiba.
Viungo vya Nje
(en) Wasifu ya Bordet katika tovuti ya Tuzo za Nobel
Waliozaliwa 1870
Waliofariki 1961
Wanasayansi wa Ubelgiji
Tuzo ya Nobel ya Tiba |
2872 | https://sw.wikipedia.org/wiki/Carl%20Spitteler | Carl Spitteler | Carl Friedrich Georg Spitteler (24 Aprili 1845 – 29 Desemba 1924) alikuwa mshairi kutoka nchi ya Uswisi. Hasa aliandika mashairi, riwaya fupi na insha. Mwaka wa 1919 alikuwa mshindi wa Tuzo ya Nobel ya Fasihi.
Waliozaliwa 1845
Waliofariki 1924
Waandishi wa Uswisi
Washairi wa Uswisi
Tuzo ya Nobel ya Fasihi |
2873 | https://sw.wikipedia.org/wiki/August%20Krogh | August Krogh | August Krogh (15 Novemba 1874 – 13 Septemba 1949) alikuwa daktari na mwanafiziolojia kutoka nchi ya Denmark. Hasa alichunguza maswali ya uvutaji pumzi. Mwaka wa 1920 alikuwa mshindi wa Tuzo ya Nobel ya Tiba.
Waliozaliwa 1874
Waliofariki 1949
Wanasayansi wa Denmark
Tuzo ya Nobel ya Tiba |