Search is not available for this dataset
id
stringlengths
0
8
title
stringlengths
1
247
text
stringlengths
1
566k
url
stringlengths
0
44
Sikaiana
Sikaiana nakeuh saboh neugara nyang na di kawasan Polinesia.
Samoa
Samoa nakeuh saboh neugara nyang na di kawasan Polinesia.
Rotuma
Rotuma nakeuh saboh neugara nyang na di kawasan Polinesia.
Rennell
Rennell nakeuh saboh neugara nyang na di kawasan Polinesia.
Pulo-pulo Pitcairn
Pulo-pulo Pitcairn nakeuh saboh neugara nyang na di kawasan Polinesia.
Pileni
Pileni nakeuh saboh neugara nyang na di kawasan Polinesia.
Ontong Jawa
Ontong Jawa atawa Luangiua nakeuh saboh pulo kareuëng (atol) nyang na di Pulo-pulo Solomon, Polinesia.
Nukuoro
Nukuoro nakeuh saboh atol nyang na lam nanggroe Federasi Mikronesia.
Nukumanu
Nukumanu nakeuh saboh neugara nyang na di kawasan Polinesia.
Nuguria
Nuguria nakeuh saboh neugara nyang na di kawasan Polinesia.
Niue
Niue nakeuh saboh neugara nyang na di kawasan Polinesia.
Seulandia Barô
Seulandia Barô nakeuh saboh neugara nyang na di kawasan Polinesia.
Mele
Mele nakeuh saboh neugara nyang na di kawasan Polinesia.
Kapingamarangi
Kapingamarangi nakeuh saboh neugara nyang na di kawasan Polinesia.
Hawaii
Hawaii nakeuh saboh neugara nyang na di kawasan Polinesia.
Polinesia Peurancih
Polinesia Peurancih nakeuh saboh neugara nyang na di kawasan Polinesia.
Pulo Easter
Pulo Rapa Nui nakeuh saboh pulo nyang teuduëk di tunggara Samudra Pasifik lam wilayah Polinesia. Pulo nyoë jitamong lam wilayah nanggroë Chili.
Pulo-pulo Cook
Pulo-pulo Cook nakeuh saboh neugara nyang na di kawasan Polinesia.
Pulo Bellona
Pulo Bellona nakeuh saboh pulo nyang na di kawasan Polinèsia. Panyang pulo nyoe nakeuh 10 km, dan luwahjih nakeuh 2,5 km. Ban dum luwah pulo nyoe na 17 km². Ureueng duek. Ureueng duek bak Pulo Bellona diet that. Bak pulo nyoe na 10 boh gampông. Nan gampông nyan nakeuh:
Anuta
Anuta nakeuh saboh neugara nyang na di kawasan Polinesia.
Samoa Amirika
Samoa Amirika nakeuh saboh neugara nyang na di kawasan Polinesia.
Nabi Yusuf
Yusuf as nakeuh aneuëk nibak Nabi Ya'qub as. Syèdara nabi Yusuf as nyang saboh mak nakeuh Bunyamin. Lam riwayat, nabi Yusuf nyan ureuëng nyang cukôp that tari, sampoë-sampoë Siti Zulaikha, peureumoh meuntroe nangroe Meusé teuka galak keu nabi Yusuf as. Bak masa manyak nabi Yusuf ji deungki lé syèdara-syèdara gopnyan nyang la'én mak. Kareuna nabi Yusuf meunan chit Bunyamin brat that geugaséh lé nabi Ya'qub. Nabi Ya'qub that geusayang keu Yusuf ngon Bunyamin sabab manduwa ureuëng nyan ka hana lé ma. Manyak kon ureung nyan ka meuntuy. Sampoe bak saboh uroe syèdara-syèdara nabi Yusuf geu lakè idin bak nabi Ya'qub keuneuëk ba nabi Yusuf jak meug'èn-meu'èn, bak phôn-phôn nabi Ya'qub geuhon that untôk geu peu idin. Tapi kareuna carong that bak ji peugah, ka rôh geu peu idin awak nyan keu neuëk ba Yusuf jak meu'èn.
Kuala Lumpur
Kuala Lumpur (kayém geukheun paneuk KL), atawa nan panyang jih Wilayah Persekutuan Kuala Lumpur, nakeuh nang nanggroë ngon banda rayeuek di Malaysia. Luwah wilayah nyan nakeuh , ngon jumeulah ureuëng duëk 1,6 juta droë (2010). Lam wilayah metropolitan Kuala Lumpur atawa nyang geuturi cit ngon Leumbah Klang, nakeuh jumeulah ureuëng duëk 5,7 juta droë. Kuala Lumpur nakeuh wilayah metropolitan ngon meutimoh leupah that na bagah di Malaysia, meuhat nyan bak jumeulah ureuëng duëk atawa bhaih ekonomi. Di Kuala Lumpur teudong keuh Parlemen Malaysia. Banda nyoe dilè kon jeuët keu neuduëk pusat peumeurèntah eksekutif ngon mahkamah, dudoë phôn nibak 1999 mandum kantô peumeurèntah ngon mahkamah geupinah u Putrajaya. Meunan pih kantô cabeuëng padum-padum boh mahkamah mantong cit na di banda Kuala Lumpur nyan, meuligoë Yang di-Pertuan Agong raja neugara Keurajeuën Federasi Malaysia nakeuh disinan. Banda nyan bak uroë nyoë kajeuët keu pusat budaya ngon ekonomi Malaysia meuseubab ngon neuduëk utama Kuala Lumpuur seubagoë nang nanggroë utama Malaysia. Globalization and World Cities Study Group and Network (GaWC) geuakô banda Kuala Lumpur seubagoë saboh banda global alfa. Wilayah Meusekutu Kuala Lumpur nakeuh salah saboh nibak lhèe boh Wilayah Meusekutu Malaysia, ngon na cit saboh enklaf lam naggroë Selangor, di panté barat teungoh Seumenanjông Malaysia. Phôn nibak thôn 1990, banda nyoë jeuët keu po rumoh padum-padum boh keurija grak tubôh, siyasat ngon teumadôn dônya, lagèe Commonwealth Games 1998 ngon Formula Sa. La'én nibak nyan, di Kuala Lumpur teudong keuh saboh peuneudong meunara keumbeuë nyang paléng manyang di dônya, nakeuh Meunara Keumbeuë Petronas. Kuala Lumpur meuhubông ngon dônyan luwa ngon duwa boh bandara, nakeuh Bandara Internasional Kuala Lumpur di Sepang ngon Bandara Sultan Abdul Aziz Shah di Subang. Tarèh. Tarèh modern Kuala Lumpur geupeuphôn bak kira-kira thôn 1850, 'an nyan Raja Abdullah geubayeuë kuli China keu geupeuhah saboh tambang timah nyang barô ngon leubèh rayeuk. Awak nyan teuka di kuala Kruëng Gombak ngon Kruëng Klang keu jipeuhah tambang di Ampang. Tambang-tambang nyoë meukeumang ngon bagah jeuët keu saboh da'irah meuniaga nyang that bagah geuteurimong keu banda bak ceuë. Le cit harô-hara nyang geutunyum lé ureuëng Kuala Lumpur, lagèe Prang Syèdara Selangor, waba peunyakét, tutông, ngon ië raya. Bak kira-kira thôn 1870, Kapitan China Kuala Lumpur, Yap Ah Loy, jeuët keu ulèe nyang meutanggông jaweuëb bak peutheun ngon peutimoh banda nyan. Lé jih ka phôn laju jipuga Kuala Lumpur dari saboh teumpat ubeut nyang hana meupat jeuet keu saboh banda tambang ngon ekonomi nyang hudép. Nibak ujông abad keu-19, Mohamed Taib bin Haji Abdul Samad sidroë sèdaga Meulayu teuka keunan dari Minangkabau, ngon lé gobnyan geupuga da'irah Chow Kit ngon Kampung Bahru jeuët keu da'irah mukim masyarakat Meulayu. Bak thôn 1880, nang nanggroë Selangor geupinah dari Klang u Kuala Lumpur nyang that leubèh jroh ngon meusaneut. Bak thôn 1881, lam musibah ië raya ngon tutông ka hancô dum peuneudong kayèe ngon ubông nyang na di Kuala Lumpur. Residen Inggris di Selangor, Frank Swettenham, laju geupeugot saboh peunutôh nyang jipeuwajéb bak ureuëng disinan geupeugot peuneudong dari batèe bata ngon ubin mantong-mantong. Le peuneudong barô nyan meusaban ngon curak rumoh keudèe di China Tunong, ngon kri meu "gaki limong". Peuneujak meuhubông u banda nyan pih ka jipeuna ngon jipuga saboh rot geuritan apuy keunan. Lam get that meukeumang nyankeuh bak thôn 1890, jipeudong teuma saboh Leumbaga Meugléh ("Sanitary Board"). Bak thôn 1896, Kuala Lumpur geupiléh jeuet keu nang "Nanggrë Meulayu Meusikutu" nyang barô. Meumacam bagoë bansa ngon manusia keunan geujak dum geujak duëk di Kuala Lumpur. Kawôm China teutap awak nyan di seulingka pusat meuniaga "Medan Pasar" blah rot timu Kruëng Klang. Ureuëng Meulayu, Chettiar, ngon India Islam teutap ureuëng nyan di sipanyang "Java Street" (jinoë Jalan Tun Perak). Tanoh lapang nyang jinoë geuturi ngon Tanoh lapang Merdeka, nakeuh pusat kantô peumeurètah Inggréh. Bak masa Prang Dônya II, Kuala Lumpur jikuwasa lé teuntra Jepang dari uroë 11 buleuën sa thôn 1942 sampoë uroë 15 buleuën 10 thôn 1945. Bak thôn 1957, Federasi Malaya meuhasé jicok meurdèka dari Britania Raya, ngon Kuala Lumpur geupiléh jeuët keu nang nanggroë. Lheuëh puga Malaysia bak uroë 16 buleuën sikureuëng thn 1963, banda nyoe sah jeuët keu nang nanggroë neugara. Bak uroë 13 buleuën limong thôn 1969 di Kuala Lumpur bicah keuh saboh geunabuëk antara ureuëng Meulayu ngon ureuëng China. Geunabuëk nyoë meuseubab ngon kureuëng seunang ureuëng Meulayu ateuëh kri hudép sosial ngon puliték Meulayu watèe nyan. Leubèh kureuëng na 196 droë nyang gadoh nyawong manusia lam geunabuëk uroe 13 buleuën limong nyan, ngon peukara nyan jeuët keu meu-ubah kri geupeulaku ekonomi neugara. Kuala Lumpur geusahèh jeuët keu saboh banda bak thôn 1972, ngon laju jeuët keu neuduëk wilayah ureuëng duëk phôn di Malaysia nyang meuteumèe status nyan lam masa Malaysia meucok meurdèka. Bak uroë 1 buleuën duwa thôn 1974, Kuala Lumpur jeuët keu Wilayah Meusikutu, sampoë keuh ngon nyan nang nanggroë Selangor laju geupinah u Shah Alam bak thôn 1978. Bak thôn 1998, di Kuala Lumpur meugrak keuh saboh keurija puliték nyang meulakèe ubah kri siyasat neugara Malaysia nyang geukheun ngon keurija "Reformasi". Grak buët nyan nakeuh meusuebab ngon jipeupiyôh waki Peudana Meuntroë Malaysia, Anwar Ibrahim. Ureuëng dukông Anwar jitrôn ban saboh nyan dum jilakèe reformasi lam tubôh peumeurèntah. Putrajaya geupeunyata jeuët keu Wilayah Meusikutu ngon pusat neuduëk peumeurèntah Malaysia bak uroë 1 buleuën duwa thôn 2001. Ubéna neubuët eksekutif ngon yudikatif ka geupinah Kuala Lumpur u Putrajaya. La'én ngon, Parlemen Malaysia ngon meuligoë raseumi Yang di-Pertuan Agong cit nyan nyang mantong teutap di Kuala Lumpur. Bumoë. Neuduëk bumoë Kuala Lumpur meucurak leumbah rayeuek nyang geuturi sebagoë Leumbah Klang nyang meuceuë ngon Gunong-gunong Titiwangsa di timu, padum-padum boh gunong ubeut di barôh ngon tunong, ngon Seulat Malaka di barat. Kuala Lumpur paih that antara kuala Kruëng Klang ngon Gombak. Na bak teungoh-teungoh nanggroë Selangor, Kuala Lumpur dilè nakeuh dimeuyub kuwasa peumerèntah Keurajeuën Selangor. Meubarô thôn 1974, Kuala Lumpur peumeuklèh droë keu jipeugot saboh Wilayah Meusikutu phôn nyang geuatô langsông lé Peumeurèntah Federasi Malaysia. Luwah wilayah banda nyoë nakeuh , ngon rab meurata manyang . Ikeulim ngon cuaca. Meulindông ngon Gunong-gunong Titiwangsa di timu ngon pulo Sumatra, Indônèsia, di barat, Kuala Lumpur nakeuh meu-ikeulim uteuën ujeuën tropis (klasifikasi iklim Köppen "Af") nyang seu'uëm ngon peungeuh, ngon na rhôt ujeuën nyang sép ban sipanyang thôn, utama jih bak keuneunong muson timu la'ôt dari buleuën siplôh sampoë buleuën lhèe. Suhu di banda nyoë meuhat keu teutap, ngon titék maksimum seu'uëm ngon hantom jilingkeuë , meuhat keu titék meuyub nakeuh cit ngon han tom kureuëng dari . Kuala Lumpur lam tiëp thôn jiteurimong rhôt ië ujeuën ; bak buleuën nam ngon buleuën tujôh nyan na meuri thô, meunan pih, jumeulah meurata rhôt ië ujeuën disinan leubeh keuh nibak lam sibuleuën. Ië raya kayém that trôh keunan 'oh watèe ujeuën raya, khusuihjih di pusat banda ngon da'irah u meuyub nyan. Meujan, wilayah Kuala Lumpur ngon seulingkajih meusalôp abèe ngon asap nyang jiba lé angen dari tutông uteuën di Sumatra. Abèe ngon asap nyan jeuët keuseubab polusi utama di banda nyan, nyang meutamah brôk lom ngon akibat asap emisi nibak keundran meusén ngon keurija konstruksi. Demografi. Bak hasé sensus ureuëng duëk thôn 2010, jumeulah ureuëng duëk di Kuala Lumpur nakeuh 1,6 juta droë, teuningkat peunadat ureuëng duëk na 6.891 droë lam tiëp kilomète peuët sagoë. Ngon jumeulah ureuëng lahé nakeuh meutrôn laju, kasampoë bak jumeulah persentase ureuëng duëk ngon umu dimeuyub 15 thôn dari 33% bak thôn 1980 kajeuët keu 27% bak thôn 2000. Meutuka nibak nyan, kawan umu nyang ka keurija antara 15–59 thôn nakeuh meutamah dari 63% (1980) jeuët keu 67% (2000). Persentase ureuëng duëk nyang na umu ka tuha (60 thôn u ateuëh) meu-ék cit dari 4% (1980) jeuët keu 6% (2000). Bahsa Meulayu nyang jeuët keu bahsa raseumi, nakeuh bahsa utama di Kuala Lumpur. Bahsa la'én nyang geunguy di banda nyan nakeuh Kanton, Mandarin, ngon Tamil. Bahsa Inggréh na cit geunguy lé ureuëng meuniaga ngon jeuët keu bideuëng meurunoë bahsa bak rumoh sikula. Di Kuala Lumpur, meumacam bagoe reusam meujampu lawok disinan, lagèe Meulayu, China, India, Serani, aneuk-aneuk bansa Kadazan, Iban ngon aneuk bansa aseuli la'én dari Malaysia Timu ngon Barat. Hayeuë that ka banda Kuala Lumpur lawét nyoë, sampoë jeuët keu jiteuka keunan meumacam bansa aséng jijak mita raseuki disinan. Ureuëng luwa nanggroë nyang jak meukeurija disinan lagèe teuka dari Indônèsia, Nepal, Burma, Thailand, Bangladesh, Pakistan, India, Sri Lanka, dan Viètnam. Bak sensus thôn 2010, Meulayu nakeuh jumelah ureuëng paléng ramèe meunurôt bansa nyang meuduëk di Kuala Lumpur. Masyarakat Meulayu nyang duëk disinan nakeuh teuka dari Pulo-pulo Meulayu, ngon nyan meujumeulah rab na 44,2% dari mandum ureuëng duëk di banda nyan. Lé ureuëng aseuli disinan teuka dari Minangkabau, Bugéh, ngon Jawa. Nibak akhé abad keu 18, bak masa Eropa, meubeudoh Revolusi Industri, ramèe ureuëng keurija meubansa China dari da'irah Fujian ngon Guangdong jiba u Tanoh Meulayu keu jijak keurija bak tambang timah nyang teungoh meukeumang that. Ureuëng Chinna di Kuala Lumpur jimeututô ngon meumacam dialek. Meunan pih nyang that ramèe dari awak nyan nakeuh ureuëng Kanton ngon Hakka. Bak thôn 2010, masyarakat China meujumeulah rab na 43,2% dari madum ureuëng duëk lam banda. Salang ureuëng India na nibak 10,3% dari jumeulah madum ureuëng duëk Kuala Lumpur (2010). Le dari awak nyan meuagama Hindu ngon jimeututô lam bahsa Tamil ngon meubagoë bahsa la'én lagèe bahsa Hindi, Malayalam, Punjabi, Telugu, ngon Pashtun. Rameè ureuëng India jiba u Malaysia bak masa peunjajah Inggréh. Ureuëng meuagama Islam nakeuh paléng ramèe di Kuala Lumpur ngon jumeulah nyang meuagama Islam na bak 46,4% (2010). Agama nyoë jeuët keu agama nyang geuyakin lé ureuëng Meulayu ngon ladôm ureuëng India. Agama-agama la'én di Kuala Lumpur nakeuh agama Hindu (utama that lam kawôm India), Buddha (utama lam kawôm ureuëng China), ngon Kristen. Peumeurèntahan. Peumeurèntah lokal. Tugaih peumeurètah banda nakeuh tanggông jaweuëb nibak Diwan Bandaraya Kuala Lumpur, saboh teunubôh peumeurèntah dimeuyub Meuntroë Wilayah Meusikutu Malaysia. Diwan Bandaraya Kuala Lumpur meutanggông jaweuëb keu bideuëng peugléh ngon peusihat umum, meu atô peukara brôh ngon ië peuneuboh lam banda, meurancang banda, peulindông alam, meukalon keurija peuneudong, peuneugot sosial ngon ekonomi seureuta meuhiro peuë mantong nyang peureulèe bagi ureuëng banda. Kuwasa eksekutif geumat lé Datuk Bandar nyang geuangkè ngon masa meutugaih lhèe thôn lé Meuntroë Wilayah Meusikutu. Sistem peuangkè datuk bandar nyoë mula phôn lheuëh piléhan raya disinan geutunda lé peumeurèntah bak thôn 1970. Dari phôn Kuala Lumpur jeuët keu Wilayah Meusikutu bak uroë 1 buleuën 2 thôn 1974, banda nyoë ka geu meu ulèe lé sikureuëng droë Datuk Bandar. Datuk Bandar Kuala Lumpur jinoë nakeuh Dato' Ahmad Fuad Ismail, nyang geuangkè bak thn 2008. Siyasat neugara. Kuala Lumpur nakeuh teumpat meudong Parlemen Malaysia, nyang na nibak Diwan Rakyat ngon Diwan Neugara. Banda nyoë geumeuduëk waki di Diwan Rakyat lé siblah droë anggèta parlemen, nyang geupiléh keu tugaih keurija limong thôn. Lheuëh na padum na trép jikuwasa lé Barisan Nasional, bak piléhan raya 8 Maret 2008, peureuté oposisi ka jikuwasa that le kursi bak parlemen keu Kuala Lumpur. Peureuté-peureuté nyan nakeuh Peureuté Tindakan Demokratik (5 kursi), Peureuté Keadilan Rakyat (4 kursi), ngon Peureuté Islam Se-Malaysia (1 kursi); cit na saboh kursi parlemen nyang meuhasé jicok lé BN. Ekonomi. Kuala Lumpur ngon da'irah diseulingka nyan nakeuh da'irah nyang that ma'mu lam bideuëng peuneugot ekonomi di Malaysia. Meuhat pih kantô peumeurèntah ka jipinah keudéh u Putrajaya, banda nyoe mantong cit jeuët keu pusat ekonomi, pèng, bisnis, asuransi, properti, media, ngon seni neugara. Badan-badan peunténg lageè Bank Neugara Malaysia, Komisi Maseukapè Malaysia, ngon Komisi Sekuritas Malaysia, seureuta le kantô peuwaki neugara sahbat ngon misi diplomatik, teutap na di Kuala Lumpur. Peukara peukeumang infrastruktur di da'irah seulingkanyan, lagèe Bandra Internasional Kuala Lumpur di Sepang, Koridor Raya Multimedia, ngon peuluwah Banda la'ôt Klang ka get that meupeukong bideuëng ekonomi banda nyoe. Bursa Efek Malaysia nakeuh cit saboh keurija ekonomi utama di Kuala Lumpur. Produk Domestik Bruto (PDB) Kuala Lumpur bak thôn 2000 geukira na bak beuniluëng RM 25.968 juta, ngon meurata timoh methôn na 4,2%. PDB tiěp kapita Kuala Lumpur bak thôn 2000 nakeuh RM 30.727, ngon meurata timoh meuthôn 6,1%. Jumeulah ureuëng keurija di Kuala Lumpur bak geukira na 838.400 droë. Bhaih jasa lagèe pèng, asuransi, properti, bisnis, retail, restoran, hotel, transportasi, keuneubah, komunikasi, jasa pribadi, dan jasa peumeurèntah, na geunguy ureuëng keurija 83% dari mandum jumeulah ureuëng keurija . 17% leubèh nibak nyan na lam bideuëng manufaktur ngon konstruksi. Rayeuek sektor jasa jeuët ta eu bak jumeulah maseukapè bank ngon asuransi nyang meu-operasi di banda nyoe. Kuala Lumpur ka leungka siëp cit jeuët keu pusat pèng dônya Islam meuseubab ngon that na le ka teunubôh pèng nyang geupeutaba buët pèng Islam, seureuta meutamah lo ngon na teunubôh pèng Islam dari Timu Teungoh lagèe Al-Rajhi Bank ngon Kuwait Finance House. Disampéng nibak nyan, di banda nyoë le cit cabeuëng maseukapè luwa nyang jibuka kantô disinan. Pariwisata. Bhaih pariwisata that utama cit lam bideuëng ekonomi Kuala Lumpur. La'èn kajeuët keu meutamah lapangan keurija, bhaih nyan jeuët keu peuluwah peuluweuëng ôseuha usaha. Meumacam hotel jipeudong di banda nyoë. Kuala Lumpur ka meukeumang cit seubagoë bak geutuju beulanja internasional. Meumacam pusat beulanja ngon mall ka teudong disinoë. Pariwisata konferensi ka meukeumang cit bak thôn-thôn akhé lawét nyoë ngon jeuët keu wasé utama nyang that peunténg bak industri pariwisata. Teumpat neutuju wisata nyang that peunténg di Kuala Lumpur nakeuh Lapangan Merdeka, Parlemen Malaysia, Istana Budaya, Istana Neugara, Meunara Kuala Lumpur, Museum Neugara, Pusat Niaga Dunia Putra, Tugu Neugara, ngon teumpat-teumpat ibadah lagèe Meuseujid Jamek, Meuseujid Neugara, ngon Meusejid Wilayah Meusikutu. Teumpat la'én nyan nakeuh Aquaria KLCC, "Batu Caves", Makam Pahlawan, Pusat Sains Neugara, Jalan Petaling, "Royal Selangor", ngon Keubôn Meunatang Neugara. La'én nyan nakeuh peyasan nyang na bak pusat budaya Melayu, peyasan budaya China di Tokong Thean Hou, ngon pawè Thaipusam di Kuil Sri Maha Mariamman. Di Sagoë Lhèe Meuh (pusat meuniaga Kuala Lumpur) teudong keuh Meunara Keumbeuë Petronas nyang nakeuh meunara keumbeuë nyang paléng manyang di dônya. Beulanja. Di Kuala Lumpur nakeuh 66 pusat meubeulanja, nyang ngon nyan ka jipeuduëk disinan pusat beulanja ngon "fesyen" Malaysia. Bak thôn 2006, bideuëng meubeulanja nyan ka jeuët keu ne nibak 7,7 miliar RM atawa 20,8% dari wasé neugara lam bideuëng pariwisata. Suria KLCC nakeuh salah saboh teumpat meubeulanja nyang that utama di Malaysia seubab neuduëk jih na di meuyub meunara Petronas. Na cit lagèe Bukit Bintang nyang na jipeuhah keudèe meubloë ureuëng galak beulanja paléng le di Kuala Lumpur. Bukit Bintang nyan nakeuh bak Sagoë Lhèe Meuh Kuala Lumpur, jitamong keunan 3 boh ra'uëh raya, Ra'uëh Bukit Bintang, Ra'uëh Imbi, ngon Ra'uëh Sultan Ismail. Di Bukit Bintang na keudèe ië (kafé), geureubak peunajôh, ngon teumpat meubeulanja nyang that padat leungkap lagèe Berjaya Plaza, Berjaya Times Square, Bukit Bintang Plaza, Imbi Plaza, Kuala Lumpur Plaza, Lot 10, Low Yat Plaza, Pavilion KL, Starhill Plaza, ngon Sungei Wang Plaza. Di Kuala Lumpur na cit keudèe macam na paléng hayeuë di Malaysia, nakeuh SOGO Kuala Lumpur nyang na di Ra'uëh Tuanku Abdul Rahman. Na cit meupadum boh keudèe raya keu teumpat meubeulanja nyang jeuët neuteumèe di da'irah Bangsar, lagèe Bangsar Village, Mid Valley Megamall, ngon The Gardens. Da'irah Damansara di barat la'ôt Kuala Lumpur nakeuh teumpat meudong saboh-saboh jih cabeuëng IKEA di Malaysia. La'én nibak nyan nakeuh padum-padum boh peukan modern (mall) lagèe Cathay Multi Screen Cinemas, The Curve, Ikano Power Centre, Citta Stripmall at Ara Jaya, ngon One Utama. Meuhat nyang kon teumpat beulanja curak diateuëh bunoë, padum-padum boh sagoë banda Kuala Lumpur ka geupeuteutap jeuët keu da'irah meuneukat barang aseuli disinan lagèe dabeuëh ija (tekstil) ngon peuneugot jaroë. Banda neuduëk ureuëng China di Kuala Lumpur, atawa leubèh geuturi ngon Ra'uëh Petaling, seureuta Peukan Seni nakeuh teumpat meubloë barang-barang aseuli Kuala Lumpur ngon Malaysia. Pandangan banda. Arsitektur. Arsitektur Kuala Lumpur nakeuh meujampu curak nyang meurumpok lam curak kolonial, Asia, Meulayu Islam, modern, ngon post-modern. Seubagoë saboh banda nyang leubèh muda meubandéng ngon nang nanggroë la'én di Asia Teunggara lagèe Bangkok, Jakarta, ngon Manila, le that peuneudong masa kolonial di Kuala Lumpur nyang geupeudong bak akhé abad keu-19 ngon away abad keu-20. Peuneudong-peuneudong nyan jipeuleumah kri curak Moor, Tudor, Neo-Gothik, atawa Yunani-Spanyol. Sugohlom Prang Dônya II, di seulingka pusat banda tuha le that ta teumèe rumoh keudèe, le bak peuneudong nyan meutingkat duwa. Dum rumoh keudeè nyan meucurak ban adat reusam peuneudong awak China meujampu Iërupa. Bahthat pih jino ëka le peuneudong tuha nyan ka jipeurubah ngon jipeugot nyang barô, mantong le cit rumoh keudèe away nyang mantong teudong di silingka da'irah Medan Pasar, Ra'uëh Petaling, Ra'uëh Tuanku Abdul Rahman, Ra'uëh Doraisamy, Bukit Bintang, ngon Tengkat Tong Shin. Lam masa lheuëh meurdèka Malaysia, le that peuneudong meucurak Islam nyang teudong di nang nanggroë. Padum-padum boh peuneudong meucurak Islam nakeuh Meunara Telekom, Meunara Maybank, ngon Kompleks Dayabumi. Conto la'én nakeuh Meunara Keumbeuë Petronas nyang jipeugot rancangan rab saban rupa ngon curak-curak lam seni Islam. Bak akhé 1990 ngon awal 2000, peuneudong meucurak modern ngon post-modern that dawôk teudong di Kuala Lumpur. Meusaban iréng ngon meukeumang ekonomi, peuneudong-peuneudong away lagèe Rumah Bok ngon brat haté jipeureubah ngon jigantoë peuneudong barô. Peuneudong-peuneudong nibak seurahi pih meutamah jay keuh di Kuala Lumpur lagèe Meunara Keumbeuë ngon "Kuala Lumpur Convention Centre". Taman. Taman Tasik Perdana, taman nyang luwah jih na 92 hektar nyang neuduëk toë ngon Parlemen Malaysia, seugohlom nyan dilèe nakeuh teumpat tinggay sidroë keurani rayeuek Britania. Lam taman nyoë na meupadum boh taman khusuih lagèe Taman Bambang, Taman Rusa, Taman Anggrek, Taman Bungong Raya, ngon Taman Cicém Kuala Lumpur (taman cicém nyang paléng rayeuek di Asia Teunggara). Taman-taman la'én di Kuala Lumpur nakeuh Taman ASEAN, Taman KLCC, Taman Tasik Titiwangsa, Taman Tasik Metropolitan di Kepong, Institut Meurunoë Uteuën Malaysia, Taman Tasik Permaisuri, Taman Botani, Taman Ekuestrian, ngon Taman Leumbah Barat Bukit Kiara, Taman Tun Dr. Ismail, ngon Taman Internasional Bukét Jalil. Na lhèe buh uteuën di Kuala Lumpur, nakeuh Uteuën Simpan Bukét Nanas (10.52 ha), Uteuën Simpan Bukét Sungai Putih (7.41 ha),ngon Uteuën Simpan Bukit Sungai Besi (42.11 ha). Reusam. Kuala Lumpur nakeuh pusat keurija budaya di Malaysia. Salah sabaoh tempat budaya that peunténg di banda nyoë nakeuh Museum Neugara nyang na di Lebuhraya Mahameru. Museum nyoë jeuët keu bak keuneubah koleksi peukakaih jameun (artefak) ngon gamba nyang geupeusapat ban saboh Malaysia. Di Kuala Lumpur na cit teudong Museum Seni Islam nyang geukeubah leubèh nibak tujôh ribèe artefak Islam. Koleksi museum nyoë hana meucéh hasé keurija dari reusam Timu Teungoh mantong, na cit disinan pusaka reusam dari Asia, utama that China ngon Asia Teunggara. Bak Museum Seni Islam na cit kubah ngon ruweuëng peuleumah nyang that reyeuk. Neuduëk museum nyoë na di Ra'uëh Lembah Perdana, siblah Meuseujid Neugara. Diwan Filharmonik Petronas nakeuh saboh teumpat peyasan seni utama di Malaysia. Orkestra nyang geumeuduëk lam geudông nyoë nakeuh Orkestra Filharmonik Malaysia (MPO). Balè Seni Gamba Neugara nyang na di Ra'uëh Temerloh nakeuh pusat keuneubah reusam ngon pusaka seni nasional. Balè seni nyoë geupeugot ngon ini menerapkan unsur arsitektur Melayu lama yang dipadukan dengan unsur arsitektur modern. Galeri Petronas nyang na di pusat meubeulanja Suria KLCC nakeuh pusat seni aseuli. Galeri nyoë geupeuleumah hasé keurija seni nyang meu-ubah-ubah ban lagèe tema. "Kuala Lumpur Performing Arts Centre" (KLPac) di Sentul West nakeuh pusat seni peyasan (utama that teater, musik, ngon film) nyang hayeuë di Malaysia. La'én nibak pusat produksi seni lokal, KLPac na cit meudukông peyasan lokal ngon regional nyang bibeuëh.
Baghdad
Baghdad (بغداد) nakeuh nang nanggroe Irak ngon Propinsi Baghdad. Baghdad nakeuh banda rayek keu-2 di Asia Barat Daya lheueh Tèhran nyang jeumeulah ureueng duek bak thôn 2003 nakeuh 6.554.126 droe ureueng. Banda nyoe teuduek bak binèh Krueng Dijlah.
Dimasq
Damsyik atawa Damaskus nakeuh saboh banda nyang na di neugara Suriah. Lam bahsa Arab . Damsyik nakeuh saboh banda nyang that tuha di dônya. Jumeulah ureuëng duëk di banda nyoë jinoë na 3,7 yuta droë.
Brunai
Brunai atawa Brunai Darussalam (jawoe:بروني دارالسلام) nakeuh saboh nanggroë di Asia Teunggara. Nang nanggroejih nakeuh Bandar Seri Begawan. Beunagi Wilayah. Wilayah Brunai geuplah lam 4 boh distrik ("da'irah"). Tiëp distrik geuplah lom lam 38 boh mukim. Distrik-distrik nyang na di Brunei nakeuh:
Luth
Nabi Luth as geu utôh le Allah keu saboh kawôm nyang brat durhaka keu Allah Ta'ala, nyan keuh kawôm Luth atawa Shadôm. Beuët kawôm nyan nakeuh beuët nyang that geu ceula lam agama, nyakni meuzina ngon sabé-sabé jeunèh (agam ngon agam / homô, inong ngon inong / lesbi). Na riwayat peugah nabi Luth mantong rôh keurabeuë' (kerabat) ngon nabi Ibrahim as. Bak watè saboh masa, lam saboh peurjalanan, nabi Luth geu angkat keu rasul ngon geu yue piyôh disinan, di nanggroe Shadôm nyan. Seumeuntara Nabi Ibrahim geu sambông laju geujak woe u teumpat di Palèstina atawa Syam.
Nabi Daud
Nabi Daud atawa Dawôt as na keuh ureuëng chik agam nabi Sulaiman as. Seu gohlom jeuët keu rasul, nabi Dawôt na rôh geujak meuprang geu lawan raja kaphé nan jih Jalut. Sampoë hasé geu peubinasa raja kaphé nyan. Teuma l'uh nyan jeuët treuk gopnyan seubagoe raja.
Nabi Sulaiman
Nabi sulaiman as disampéng seubagoe rasul nakeuh gopnyan sidroe raja nyang paléng that jithèi. Gopnyan rôh lam kawan raja mat keurajeuën man si gom donya. Ubéna mandum makhluk, manusia, meunatang ngon jén ék geumat geu parintah lé gopnyan. Lam riwayat, ho nyang geu meujak jiba sabé lé angèn. Gopnyan jeuët meuphôm narit meunatang, trôh bak seudom ji meu tutô ngon gopnyan.
Tasawôh
Tasawôh atawa tashawuf nakeuh geucok nibak tutô bahsa Arab nyang hareutoejih peugléh droe. Lam Iseulam, èleumèë tasawôh wajéb beu na, wajéb tamita bah pih u nanggroe luwa. Tujuwan beu na èleumèë tasawôh nyoë nakeuh untôk seubagoë peunjaga amai salèh nyang ka tapubuët. Lam èleumèë tasawôh nyoë beu tapeulahra ban mandum anggèëta tubôh, lahé ngon batén mangat seulamat amai ibadah nyang ka tapubuët. Seubab nyankeuh geupeujeulah padum-padum peukara nyang na hubôngan ngon amai ibadah manusia, na ibadah lahé na chit ibadah haté nyakni batén.
Harun
Lam Al-Qur'an, Surat Ash-Shaffat ayat 122-144, na tareumpok bhaih Nabi Musa ngon nabi Harun as. Allah ka Neupeutrôn rahmat nyang cukôp that rayek keu duwa droë nabi nyan. Nabi Harun nakeuh syèedara nabi Musa. Man duwageuh keuturônan (biëk) keuleuarga Imran. Lam saboh riwayat, bak sa'ah Nabi Musa as geuparèntah lé Allah ta'ala untôk geujak u bukét Thursina, mangat geujak tuëng kitab Taurat lam trép 40 malam. Bak watèe nyankeuh umat Nabi Musa geuyue satoh bak Nabi Harun as, ngon teuleubèh dilèe geuangkat Nabi Harun jeuët keu rasul lé Allah ta'ala. Rupajih kawôm nabi Musa nyang tinggai nyan na nyang hana lé meuiman keu Nabi Musa (ka murtad). Ureuëng nyan ka lheueh geupeuingat lé nabi Harun as, bèk jipubuët buët nyang geuteugah lé Allah, teutapi hana jipatéh lé. Awak nyan ka mulai jiseumah patông aneuk leumo nyang jipeugèt lé Musa Samiriy, nyang jih nyankeuh rôh lam musôh Nabi Musa ngon Nabi Harun as. Jihkeuh nyang ba peungarôh, jak tipèe kawôm Nabi Musa ngon Harun as jak seumah patông aneuk leumo.
Nabi Musa
Kisah-kisah nabi Musa as lé that ta reumpok lam Al-Qur'an. Sampé-sampé na lam padum-padum boh kitab (buku) seujarah para Rasul, oh geu peunyata kisah nabi Musa teumasôk kisah nyang panyang, na meu padum ôn lam kitab-kitab nyan. Nabi Musa as lahé bak masa Fir'un laknatillah, nyang raja nyan zalém that, abéh ji poh maté aneuëk-aneuk miët agam nyang nibak bansa Bani Isra'é (Bani Israil). That zalém raja Fira'un nyan, ji yue poh mandum aneuk manyak agam nyan seubab na ji leumpoe keuneuk lahé sidroe aneuk mièët nyang peureuloh keurajeuën jih. Seubab nyan keuh bak watè lahé na Musa as, geu bri ileuham lé Allah bak mak nabi Musa as, beu geupasoe nabi Musa nyang mantong manyak lam saboh putoe (peti, tong), geu peu anyoet lam saboh kreuëng nyang kreuëng nyan ji lé rot keuë meuligoe Fir'un.
Wajéb
Wajéb lam bhah 'èleumèe fiqah nakeuh saboh-saboh peukara nyang meureumpok pahla meunyo tapeubeuët, meudèëca meunyoe tatinggay. Wajéb na teubagi padum-padum bagoe:
Tashréf
Tashréf areuti jih meu ubah-ubah kalimat nyang na lam bahsa Arab nibak saboh kalimat keu kalimat nyang la'én. Lagè kalimat وحد‎ Jeut keu kalimat يوحد‎ atawa توحيد Nyan bandum deungon cara tashréf. Meunyoe kon meunan han tareumpok punca asay kalimat. Untôk ta meureunoe bahsa Arab, tashréf that brat peureulè, meuroe sabab ngon tashréf nyoe jeuët ta peugèt kalimat nyang ta meukeusud. Atawa jih ngon tashréf mangat ta teumè asay saboh kalimat.
Propinsi
Propinsi (Basa Indônèsia: Provinsi) nakeuh saboh pamarèntahan dairah nyang geumat kuwasa lé sidroe gubernur. Narit nyoe nakeuh narit nyang geu angkee dari bahasa Beulanda ""provincie"" nyang meu asay nibak bahasa Latin ngon phon that geupeuguna yôh masa Kekaisaran Romawi. Lam saboh propinsi na rôh keunan padum-padum boh kabupatèn atawa kota madya. Meunyo propinsi geu kheuën seubagoe dairah tingkat sa, meunyoe kabupatèn geupeunan dairah tingkat duwa.
Ankara
Ankara nakeuh nang nanggroë Tureuki nyang geuangkèe jeuët keu nang nanggroë phôn that thôn 1923, geunatoë keu banda Konstantinopel atawa Istanbul. Banda nyoë nakeuh cit nang nanggroë Provinsi Ankara. Seugohlom nyan, Ankara geuturi ngon nan Angora atwa Engürü; bak masa Romawi geuturi seubagoë Ancyra; ngon bak masa Hellenistik seubagoë Áŋkyra. Neuduëk banda nyoë na bak manyang 938 metè di ateuëh muka ië la'ôt. Banda nyang keu duwa rayeuk di Tureuki nyoë geuduëk lé 4.455.453 droë bak thôn (2007) ngon that peunténg meunyoë ta kalon lam bhaih ekonomi ngon industri. Seubagoë pusat peumeurèntah Tureuki, di Ankara keuh meuteumpat mandum kantô waki neugara la'én. Banda nyoë na bak da'irah nyang that thô di Tureuki ngon jilingka lé da'irah stepa ngon padum-padum boh arkeologi dari masa Utsmani Byzantium, ngon Romawi. Transportasi. Bandara utama Ankara nakeuh Bandara Internasional Esenboga nyang na blah rot barôh banda. Terminal Bus Ankara (bahsa Turki: "Ankara Şehirlerarası Terminal İşletmesi") nakeuh beunagi nyang that peunténg nibak jaringan bus di Ankara ngon seutasiôn geuruitan apuy Ankara Garı nakeuh nyang peuhubông antara da'irah barat ngon timu Turki. Di Ankara na duwa ra'uëh geuritan meuyub tanoh ngon lhèe boh ra'uëh teuk teungoh lam masa geupeugot.
Abuya Muda Wali
Abuya Syèikh Muda Wali Al-Khalidiy, lahé bak gampông Blang Poroh, Labuhan Haji, Acèh Seulatan bak thôn 1917 Maseuhi. Gopnyan nakeuh aneuk tulôt nibak ureuëng chik agam gopnyan nyang nan-geuh Syèh Haji Muhammad Salim bin Malin Palito, bahpih seubeutôyjih mantong na adoë gopnyan tapi ka abéh umu yôh masa ubit-bit adék gopnyan. Haji Muhammad Salim, ureuëng chik agam Abuya Muda Wali asaygeuh nibak Batu Sangkar, Sumatra Barat, gampông Koto Baru, Kecamatan Sungai Tarab, Kabupaten Tanah Datar, Sumatera Barat. Abuya muda waly ulama dari darussalam labuhan haji aceh selatan.
Hapé
Hapé (Hp) atawa handphone nakeuh saboh alat untôk meubagoë keubutuhan. Baroëkon hapé keu ngon peugah haba ngon sms sagay, tapi jinoë hapé kajeuët ta ngui keu meubagoë hay nyang peureulè. Miseuë: tèlèpon, sms, mms, cok gamba pôtô atawa vidiô, reukam su atawa la'én nibak nyan. Lawétnyoë kajeuët peuhah Internèt rot hapé. Na lom chit hp nyang jeuët kalon tivi. Meubagoë mèrèk hapé nyan, na mèrèk Nokia, Samsung, Philips, LG, Sony, Virtup, Siemens, Windows Phone atawa la'én nibak nyang. Nyang peujalan (OS, Operational System, Sistem Operasi) hapé nyan pih macam bagoë, na Java, Symbian atawa Windows ngon Linux. Na Hp nyang jitém keunong peunyakét (virus) lagé nyang meusén jih Symbian. Na cit nyang han sagay keunong virus lagè Java.
Geurija
Geurija nakeuh rumoh seumayang awak Kristen atawa Nasrani. Geurija di Acèh. Geurija hana le di Acèh sabab awak Kristèn di Acèh sép dit, nyan pih rata-rata awak luwa Acèh. Di Banda Acèh geurija na 4 boh, saboh geurija Katholik, 2 boh geurija Protèstan, saboh teuk geurija Methodis. Bak geurija nyoë na cit sikula Kristèn nyang rata-rata muridjih awak Cina. Di Sabang geurija cit 2 boh, saboh geurija Katholik ngon saboh teuk geurija Protèstan. Di Meulabôh ngon Sigli hana geurija. Da'irah di Acèh nyang paléng le geurija nakeuh di Acèh Singkil, sabab da'irah nyan le awak luwa Acèh miseuë dari Batak ngon Karèë.
Cineu
Jineu (atawa Nanggroë Ureuëng Jineu) nakeuh saboh neugara nyang na di Asia Timu. Neuweuek wilayah. Wilayah nyang geukuwasa lé Cina nakeuh 33 propinsi deungon klaim ateuh Taiwan seubagoë propinsi keu-33. Na cit propinsi otonomi nyang khaih keu sukèë-sukèë ubit (limöng boh). Nibak nyan na peuët boh banda rayek nyang kuwasajih lansông u kuwasa pusat. Wilayah-wilayah nyan biasa geukheun seubagoë wilayah Cina Darat, nyang han tamöng wilayah Hong Kong, Makèë, ngon Taiwan.
Nabi Syits
Syits nakeuh salah sidroe aneuk Nabi Adam as.
Ruja Bahrat
Sumatra Barat nakeuh salah saboh propinsi nyang na di Indônèsia. Nang nanggroe propinsi nyoe nakeuh banda Padang.
Riau
Riau nakeuh saboh propinsi nyang na di Indônèsia. Propinsi nyoe na di pulo Ruja sagoe teungoh . Nang nanggroe propinsi Riau nakeuh banda Pekanbaru.
Jambi
Jambi nakeuh saboh propinsi nyang na di Indônèsia. Nang nanggroe di Jambi nakeuh Jambi (Banda).
Bangka Belitung
Pulo-pulo Bangka Belitung nakeuh saboh propinsi nyang na di siblah timu pulo Ruja, Indônèsia. Nang nanggroe di propinsi nyoe nakeuh Pangkal Pinang.
Ruja Tunong
Ruja Tunong nakeuh salah saboh propinsi nyang na di Indônèsia. Nang nanggroë propinsi nyang wilayahjih di seulatan pulo Ruja nyoë nakeuh Palembang. Ureueng duek di Sumatra Seulatan etnis Meulayu (34,37%), etnis Jawa (27,01%), etnis Komering (5,68%), etnis Sunda (2,45%), etnis Tionghoa (1,1%), etnis Minangkabau (0,94%), La'én-laén (28,45%). Mayoritas ureueng duek di Sumatra Seulatan meuagama Éseulam (96%), Kristen (1,7%), Buddha (1,8%), Lain-lain (0,5%) Peunajôh khaih dari Sumatra Seulatan nyang that geuturi uleh ureueng luwa nakeuh Pempek Palembang, peunajôh nyoe geu peugot ngon eungkôt belida nyang hudep lam krueng ie tabeue di Sumatra Seulatan lagee krueng Musi.
Bengkulu
Beungkulèë nakeuh salah saboh propinsi nyang na di seulatan pulo Ruja, Indônèsia. Nang nanggroëjih nakeuh banda Banda Beungkulèë.
Lampung
Lampung nakeuh saboh propinsi nyang na di ujong seulatan pulo Ruja, Indônèsia. Nang nanggroë propinsi Lampung nakeuh Bandar Lampung
Pulo-pulo Riau
Pulo-pulo Riau nakeuh saboh propinsi nyang na di siblah timu pulo Ruja, Indônèsia. Nang nanggroe propinsi nyoe nakeuh Tanjung Pinang.
Bahsa Peurancih
Bahsa Peurancih ("français, la langue française") nakeuh bahsa bansa neugara Peurancih.
Bahsa Seupanyo
Bahsa Seupanyo nakeuh bahsa bansa neugara Seupanyo.
Poteu Meureuhôm
Poteu Meureuhôm nakeuh lakab keu Raja Acèh.
Kalimantan
Kalimantan nakeuh saboh pulo nyang na di Indônèsia.
Pulo Wèh
Pulo Wèh nakeuh saboh pulo nyang na blah ateuëh Banda Acèh. Banda di pulo nyoë nakeuh Sabang.
Thursina
Thursina nakeuh saboh gunong nyang na di Sinai, Meusé. Hinoëkeuh Allah geumeukalam ngon Nabi Musa.
Nagan Rayeuk
Nagan Raya nakeuh saboh kabupatèn nyang na di blah barat Acèh. Kabupatèn nyoe meuceue ngön kabupatèn Acèh Barat, Acèh Teungoh, Gayo Lues ngön Acèh Barat Daya. Kecamatan. Lam Kabupatèn Nagan Raya na 11 boh keucamatan, nyakni:
Kabupatèn Acèh Jaya
Acèh Jaya nakeuh saboh kabupatèn nyang na di Acèh nyang jeu'ôhjih ngon Banda Acèh nakeuh 150 km. Aceh Jaya baro jeuet keu kabupaten lheueh geuplah nibak Aceh Barat meunurot Undang-Undang Nomor 4 Tahun 2002 ngön Peraturan Daerah Nomor 5 Tahun 2002. Aceh Jaya meusyeuhu ngon ureueng biek Peutugeh nyang na di Lam No. Nang nanggroe kabupaten nyoe nakeuh Calang. Keucamatan. Lam wilayah Acèh Jaya na 6 boh keucamatan, nyakni:
Kabupatèn Acèh Barat Daya
Acèh Barat Daya (bahsa Aceh: "Jawoe: اچيه بارات ديا") saboh kabupatèn nyang na di Acèh ngon nang nanggroe di Blang Pidie. Kabupaten nyoe, phon that geupeusah lé Undang-Undang Republik Indonesia Nomor 4 thon 2002. Akhé thôn 2023, jumeulah ureueng duek na 154.800 droe.[https://acehbaratdayakab.bps.go.id/id/statistics-table/2/NjAjMg==/jumlah-penduduk.html]. Abdya geubri nan Bumoe Breueh Sigupai Tarèh. Acèh Barat Daya atawa nyang kayém geusingkat ngon Abdya dilèe jitamong lam wilayah Kabupatèn Acèh Seulatan. Abdya jiteubiet nibak Aceh Seulatan kon hasé nibak reformasi bak thôn 1998. Bah pih na perubahan lam peumeurèntah nasional bak watèe nyan geupeubagah peuluwah nyan, wacana keu peuluwah nyan keudroë ka meukeumang mulai kira-kira thôn-thôn 1960. Bumoë. Acèh Barat Daya meuceue blah barat laôt ngon Nagan Raya, blah timu ngon utara ngon Gayo Lues, seureuta blah tunong ngon Acèh Seulatan. Peumeurintahan. Di Kabupaten Acèh Barat Daya na 9 boh keucamatan, nyakni:
Acèh Tunong
Acèh Seulatan nakeuh salah saboh kabupatèn nyang na di Acèh. Keucamatan. Lam Kabupatèn Acèh Tunong na 18 boh keucamatan mulai phon di Labuhan Haji nyang meuceue ngon Acèh Barat Daya trok 'an Trumon Timu nyang meuceue ngon Subulussalam. Ban 18 boh keucamatan nyan, nyakni:
Sabang
Sabang nakeuh saboh banda nyang na di Acèh. Bak administrasi peumerèntah geukheun Kotamadya Sabang, wilayah nyoe meu pulo-pulo di meurandéh la'ôt ujông barôh Pulo Ruja, nang nanggroë Sabang nakeuh banda Sabang nyang na di Pulo Wèh, pulo nyang that rayeuk disinan. Lé peumerèntah Indônèsia Sabang nyoë neupeugot keu saboh da'irah ekonomi bibeuëh. Ngon na banda la'ôt nyang cukôp meusaneut di Lhôk Sabang. Bumoë. Lam neuduëk bumoë Indônèsia, wilayah Kuta Sabang na bak 95°13'02"-95°22'36" Buju Timu, ngon 05°46'28"-05°54'-28" Linteuëng Barôh, nakeuh wilayah peumerèntahan nyang paléng barôh neugara Indônèsia, wilayah nyoe meuceuë langsông ngon neugara jiran Malaysia, Thailand, ngon India. Wilayah Kuta Sabang geulingka lé Seulat Malaka di barôh ngon timu, La'ôt Hindia di tunong ngon barat. Pulo Rôndô nyang nakeuh salah saboh pulo paléng luwa wilayah neugara Indônèsia. Salang Titék Nol di Sabang nakeuh garéh keunira tanoh nyang phôn di Indônèsia. Pulo-pulo di Sabang Beunagi wilayah Sabang geuweuëk keu 2 kecamatan Sukakarya ngon Sukajaya. Jumeulah gampông na 18 boh. Tarèh. Asai nanggroë. Bak saboh peunegah nakeuh mula nan Sabang nyan nakeuh nibak Bahsa Arab "shabaq" nyang meuma'na gunong beureutôh. Nyan na saboh tanda nyang nakeuh lam èleumèe bumoë neukheun Pulo Wèh nyan jeuet nibak tanoh vulkanik. Jeuet ta kalon cit bak neuduëk wilayah nyan na lam garéh meurumpok duwa banuwa, ngon di Sabang na gunong Jabôi, saboh gunong meuapuy nyang ka maté. Bak 300 thôn yôh gohlom masehi na sidroë ahli èleumèe bumoë Yunani nyang geujak u timu ngon trôh bak saboh pulo hana geuturi bak babah la'ôt Seulat Malaka, nyan keuh Pulo Wèh. Lhueh nyan bak peuta la'ôt jameun nyang geumeuneumat lé ureuëng meula'ôt pulo Wèh nyan geutuléh nan ngon Pulo Meuh. Lam hikayat Sinbad, sabaoh hikayat nanggroë Parsi na cit geu meuteu'oh nan pulo Wèh nyan bak watèe Sinbad neujak meulayeuë dari Sohar, Oman, jeu'ôh neujak rot la'ôt meulingkeuë Maldives, Pulo Kalkit (India), Srilanka, Andaman, Nias, Wèh, Penang, ngon Canton (China). Sinbad geu piyôh bak saboh pulo nyang geukheun ngon Pulo Meuh jinoe geuturi ngon Pulo Wèh. Salang Pulo Wèh lam Bahsa Acèh teuka nibak narit "wèh" nyang meuma'na pinah, bak masa Keurajeuën Acèh jameun pulo nyan geuduëk lé ureuëng nyang neu minah atawa neuwèh dari Pulo Ruja. Bak teunulèh nan da'irah lam bahsa aséng kayém neutuléh ngon We, hana haraih H. Tarèh modern. Lam masa phôn-phôn that teuka Bansa Beulanda neukuwasa Acèh nyan Sabang neupuga keu saboh banda la'ôt nyang that peunténg di babah la'ôt Seulat Malaka. Bak phôn abad keu-20 Sabang nyan nakeuh gampông ureuëng meula'ôt ngon cuaca keuadaan nyang that get keu neupuga banda la'ôt disinan. Lheuëh nyan lé Beulanda geupeugot teuk saboh gudang batèe arang disinan, banda lhôk nyan geukuëh lom bah jeuët dimeulabôh kapai raya ngon dipeudong peuneudong la'én didarat, ka sampoë lam gudang disinan jeuët jikeubah 25.000 ton batèe arang. Bak masa nyan batèe arang nyan that meuguna keu ngon peujak kapai uap. Kapai uap dari le-le nanggroë sabé neupiyôh di Sabang keu neutamah batèe arang, ië tabeuë ngon peukakaih la'én dum. Teuninggay seujarah nyoë mantong le ta eu di Sabang sampoë 'an uroë nyoë. Yôh golom Prang dônya II banda Sabang nyan get that peunténg bandéngan ngon singapura. Lheueh hana le ureuëng ngui kapai uap nyang meugantoë ngon meusén disè meubarô keuh Singapura jeuet leubèh geupeureulèe le ureuëng meukapai, bacut-bacut Sabang ka geupeutuwo. Banda bibeuëh. Gla Sabang seubagoë banda la'ôt bibeuëh nakeuh geupeuphôn bak watèe Beulanda neupuga banda la'ôt rayeuek nyan thôn 1896. Yôh masa nyan Sabang nakeuh banda la'ôt internasional nyang that na sibôk, na leubèh nibak 20 boh kapai luwa nyang jipiyôh disinan bak tiep uroë. Bak akhé abad keu-19 nyan banda la'ôt Sabang geuthèe di dônya keu banda la'ôt nyang that peunténg di Asia Riwayat banda la'ôt bibeuëh nyan gadoh bak watèe Jeupang jitamong keunan thôn 1942. Lam gabuëk prang dônya II banda la'ôt nyan ka hana meupakoë le. Bak watèe Jeupang talô prang, Beulanda mantong neuanggap nyan banda la'ôt bibeuëh, meunan pih keuadaan banda la'ôt nyan hana cit geupeusaneut. Meunan keuh meseubab ngon nyan ka sampoë hana le kapai nyang peugot Sabang seubagoë teumpat peuniyôh bak masa nyan. Dudoë bak thôn 1963 Sabang reuncana geupuga keulayi seubagoë banda la'ôt bibeuëh, nyang geueuphôn ngon survey nyang geupeugot lé Lembaga Penelitian Fakultas Ekonomi Universitas Syiah Kuala, Banda Acèh. Meutamah lom ngon beureutôh seungkèta antara Indônèsia ngon Malaysia jeuet keu reuncana nyan geudukông lé peumerèntah Indônèsia. Laju geupeuteubiët Perpres No. 10 tahôn 1963, raseumi lom Sabang jeuet keu banda la'ôt bibeuëh nyang geupeukong lom ngon qanun peumerèntah UU No. 3 & 4 thôn 1970, nyang meukeusud qanun nyan geupeugot Sabang keu banda transito ekspor ngon impor. Geupeunyata cit Sabang nyan (lam areuti mandum wilayah kotamadya) seubagoë banda industri, pariwisata, ngon pusat meuniaga. Keu ngon peu laksana buët nyan geupeuna saboh diwan keurija nyang geukheun Dewan Daerah, seubagoë nyang meulaksana mandum keurija Dewan Daerah, geupeugot Badan Pengusahaan Daerah Perdagangan dan Pelabuhan Bebas Sabang (BPDPPBS) nyang geupimpén lé sidroë administrator (syahbanda). Seunyata jih qanun nyang geuatô lam UU No. 3 & 4 thôn 1970 golom meu asé keuh sampoë 'an jinoë. Jeuet keu syok keuh ureuëng meupangkai keu geupula pangkai di Sabang nyan. Meuseubab nyang na geu atô cit peunutôh barang impor nyang jitamong u wilayah duane di Indônèsia (Sabang) lagèe lam SK Dewan Daerah No. 71 thôn 1982. Ngon le that barang nyang geupeutamong u Sabang hana geucok hak pajak keu neugara, sampoë jeuet keuh bak watèe nyan le that ureuëng mita raseuki u Sabang ngon cara neumeuniaga barang. Neucok barang neubloë di Sabang neupeuwoë u darat Acèh neumeukat keu neuteumèe laba dari buët nyan. Istilah bahsa keu neubuët nyan na keuh geukheun meujèngèk, ma'na "jèngèk" lam narit panyang jih nakeuh "jenggo ekonomi". Ureuëng neuduëk si Sabang meuhubông u Acèh ngon kapai ië dari banda la'ôt Balohan, na cit nyang geu po rot ateuëh dari bandara Cot Bak U nyang na 2 km dari banda Sabang, bandara nyan atra TNI-AU, tiep uroë na neupiyôh kapai badan ubeut nyang geupo dari Bandara Sultan Iskandar Muda Blang Bintang, Acèh Rayek.
Lhôk Seumaw'è
Lhôk Seumaw‘è nakeuh salah saboh banda nyang na di Acèh. Kuta nyoe teuduek bak jalur di tingöh-tingöh ra'uh Banda Aceh ngön Medan. Banda nyoe nakeuh saboh banda nyang paléng meuceuhue di Acèh seula'en Banda Aceh seubagoe banda nyang le pabrék di sinan. Tarèh. Banda Lhôk Seumaw'è nyoe nakeuh nan jih dari dua boh kata Lhôk ngön Seumaw'è. Lam bahsa Acèh, Lhôk nyoe makna jih nakeuh lhôk atawa gahông; Seumaw'è makna jih nakeuh ie nyang meuputa-puta atawa pusat mata ie nyang na di la'ôt da'irah Banda Sakti. Phôn-phôn that Lhôk Seumaw'è nyoe nakeuh wilayah lam Keurajeuën Samudra Pasèe bak abad keu-13. Lheuh runtôh keurajeuën nyan, da'irah nyoe jeut keu da'irah nyan geumat kuwasa lé Keurajeuën Acèh Darussalam bak thôn 1524. Sigohlom abad keu-20, nanggroe nyoe geumat kuwasa lé Ulèe Balang Kuta Blang. Bak thôn 1903, Lhôk Seumaw'è jeut keu da'irah nyang geupeunan Bestuur Van Lhokseumawe. Zelf Bestuurder atawa Teuku Abdul Lhokseumawe ta'lôk keu Aspiran Controeleur. Bak jameun nyang sama, di Lhôk Seumaw'è juduek cit sidroe bupati.
Kota Langsa
Kota Langsa nakeuh salah saboh banda nyang na di Acèh. Seugolom geupeujeut keu banda, Langsa nakeuh saboh dairah lam kabupatèn Acèh Timu nyang nang naggroë ji Langsa. Langsa nakeuh saboh banda Administratif nyang geupeugöt meunurôt PP Numbôi 64 Thôn 1991 uroë 22 buleun siplôh 1991. Leuhnyan, meuikôt ngön seumakèn jibeudöh Provinsi Acèh göt nyan lam Budaya, Politék ngön Ekonomi, Propinsi nyoë hanjeut han keubeuna neuplah naggroë nibak nang ji, Khusuih ji nibak sagoe Pemerèntahan, bak thôn 2001 geupeugöt keuh Kuta Langsa, nakeuh beunagi nibak Kabupatèn Acèh Timu meunurôt Undang-Undang Numbôi 3 Thôn 2001 bak uroë 21 buleun Nam 2001 ngön sah geupeubuët di Jakarta bak uroë 17 buleun Siplôh 2001 lé Menteri dalam Negeri ateuh nan Presidèn Republik Indonesia. Nyang mat kuasa phôn disinoe nakeuh H. Azhari Aziz, SH, MM nyang geupeusah lé Gubernur Acèh bak uroe 2 buleun Siblah 2001 di Banda Aceh. ngön seubagoë Walikota Definitif Hasé Pilkadasung 2006 nakeuh Drs. Zulkifli Zainon, MM nyang geupeusah lé Gubernur Acèh bak uroe 14 buleun Lhèë 2007 di Langsa. Watèë awai phôn jeut Kuta Langsa na 3 boh keucamatan nakeuh keucamatan Langsa Barat, keucamatan Langsa Kota ngön keucamatan Langsa Timu ngön meubileuëng gampông 45 boh ngön 6 keulurahan. leuhnyan geupeukeumang lom jeut keu 5 boh keucamatan ateuh peuteunyok Qanun Kota Langsa Numbôi 5 Thôn 2007 tentang Pembentukan Keucamatan Langsa Lama ngön Langsa Barô. Bumoë. Ceuë nanggroë
Surat Al-Ma'un
Surat Al-Ma'un nakeuh surat keu-107 lam Al-Qur'an nyang Neupeutrôn di Meukah. Hareutoe Al-Ma'un nakeuh barang-barang nyang meuhareuga atawa na yum. Surat nyoe na tujôh boh ayat. Teks. بِسْمِ اللهِ الرَّحْمنِ الرَّحِيم (أَرَءَيْتَ ٱلَّذِى يُكَذِّبُ بِٱلدِّينِ ﴿١﴾ فَذَ‌ٰلِكَ ٱلَّذِى يَدُعُّ ٱلْيَتِيمَ ﴿٢﴾ وَلَا يَحُضُّ عَلَىٰ طَعَامِ ٱلْمِسْكِينِ ﴿٣﴾ فَوَيْلٌ لِّلْمُصَلِّينَ ﴿٤﴾ ٱلَّذِينَ هُمْ عَن صَلَاتِهِمْ سَاهُونَ ﴿٥﴾ ٱلَّذِينَ هُمْ يُرَآءُونَ ﴿٦﴾ وَيَمْنَعُونَ ٱلْمَاعُونَ ﴿٧
Surat Al-An'am
Surat Al-An'am (, , ""Meunatang nyang tapeulahra"") nakeuh surat nyang keu-6 lam Al-Qur'an. Jeumeulah ayat surat nyoe nakeuh 165 ayat, neubôh lam keulompok surat Makkiyah sabab surat nyoe jameuen neupeutrön sigohlom Nabi Muhammad hijeurah u Madinah. Surat nyoe neupeunan deungön "Al-An'am" sabab surat nyoe na geucalitra bhah reusam-reusam ureueng musyrék, nyang meunurôt ureueng nyan meunatang yang jipeulahra nyang jeut jipeurab droejih ngön Tuhan ureueng nyan. Surat nyoe na neusurah sit hukôm-hukôm bhah meunatang. Surat Al-An'am nyoe na neuseubôt "do'a iftitah", atawa do'a nyang tabaca bak phôn taseumayang. Do'a nyoe na lam ayat 79 ngön 163.
Surat Al-A'raf
Surat Al-A'raf (, , ""Teumpat nyang paléng manyang"") nakeuh surat nyang keu-7 lam Al-Qur'an ngön 206 ayat lam surat nyoe. Surat nyoe neupasoe lam keulompok surat Makkiyah ngön atawa "tujôh surat nyang panyang-panyang". Neupeunan "Al-A'raf" sabab lam ayat 46 na neuseubôt kalimat nyoe nyang neupeugah bhah ureueng-ureueng nyang neudöng bak teumpat paléng manyang bak ceu syuruga ngön neuraka.
Surat Al-Anfal
Surat Al-Anfal (, , ""Hareuta Neurampah lam Prang"") nakeuh surat keu-8 lam Al-Qur'an nyang ayatjih na 75 ayat. Surat nyang neukeulompok lam surat Madaniyah nyoe nakeuh neupeugah bhah haeruta lam prang ngön hukôm-hukôm meuprang. Surat nyoe neupeutrön watèe keujadian prang Badar lam thôn 2 Hijriyah. Lam prang nyan, jeumeulah ureueng Islam that diet, tapi wajéb untuk jak meuprang ngön ureueng musyrék. Watèe nyan, ureueng Islam neupeumeunang lé Allah ngön meurumpök hareuta prang nyang that le. Allah neupeutrön surat nyoe keu dalil hukôm pakriban geubagi hareuta prang nyan.
Surat At-Taubah
Surat At-Taubah (, , ""Ampônan"") nakeuh surat keu-9 lam Al-Qur'an nyang jumeulah ayatjih 129 ayat. Neupeunan ngön "At-Taubah" saweub kalimat nyan neukheun padum-padum gö lam surat nyoe. Surat nyoe neupeunan sit ngön "Baraah" nyang hareutoejih nakeuh "peuglah droe". Meukeusut nibak "peuglah droe" nakeuh peunyata peuputôh hubôngan, nyang lam surat nyoe neucalitra bhah Nabi Muhammad neupeuputôh peurjanjian ngön ureueng musyrék. Surat nyoe hana neubôh kalimat "bismillah" nibak phôn surat saweub asoejih bhah ureueng Islam neuyue meuprang ngön ureueng musyrék nyang lam prang nyan hana neubie puduek rasa geumaséh lam haté ureueng Islam keu ureueng musyrék. Narit "bismillah" bak phôn tiep-tiep surat nakeuh lambang geumaséh. Surat At-Taubah nyoe neupeutrön lé Allah lheuh Nabi Muhammad neuwoe nibak prang Tabuk lam thôn 9 Hijriyah.
Surat Yunus
Surah Yunus (, , ""Nabi Yunus"") nakeuh surat keu-10 lam Al-Qur'an nyang jeumeulah ayatjih 109 ayat. Surat nyoe neupeutrön di Mekkah, tapi ayat 40, 94, ngön ayat 95 neupeutrön di Madinah. Surat nyoe geukeulompok lam surat , atawa surat-surat lam Al-Qur'an nyang ayatjih leubèh nibak 100 boh ayat. Surat Yunus neupeutrön lheuh Surat Al-Isra’. Asoe lam Surat Yunus nakeuh neupeugah bhah akidah, iman keu Allah, iman keu kitab-kitab ngön rasul-rasul Allah, ngön iman keu uroe kiamat. Surat Yunus neupeuphôn deungön ayat mutasyabihat "Alif-lam-rā". Neupeunan deungön "Surat Yunus" kön seubab surat nyoe neuhikayat bhah Nabi Yunus, tapi keu saboh simbôl mantöng-mantöng. Nyang neuseubôt lam surat nyoe nakeuh hikayat Nabi Musa AS, Bani Israil, ngön Fir'aun nyang na lam ayat 75 'oh 93. Lam ayat 98 sagai na neuseubôt ngön kalimat "Yunus" dan geupeujeut saboh beunagi nyang that peunténg lam Surat Yunus nyoe.
Asahan
Asahan na keuh saboh kabupaten yang na lam wilayah provinsi Sumatra Utara, Éndônèsiya. Kabupaten nyoe na keuh nang nanggroe Kisaran deungon luah wilayah 4.581 km. Na keuh ureung tinggai 935.233 droe (sensus 2000).
JawaTimu
Jawa Timu nakeuh saboh propinsi nyang na di pulo Jawa, Indônèsia. Nang nanggroe propinsi nyoe nakeuh Surabaya.
Yogyakarta
Yogyakarta nakeuh salah saboh propinsi nyang na di pulo Jawa Indônèsia.
Jawoë Teungöh
Jawoë Teungöh nakeuh saboh propinsi nyang na di pulo Jawoë, Indônèsia. Nang nanggroe propinsi nyoe nakeuh Semarang.
Jakarta
Jakarta nakeuh salah saboh propinsi nyang na di pulo Jawa, Indônèsia. Jakarta nakeuh nang nanggroe Indônèsia. Neuweuek wilayah. Jakarta geuweuek lam 6 boh banda, nyakni:
Banten
Banten nakeuh saboh propinsi nyang na di pulo Jawa Indônèsia, nang nanggroe di Banten nakeuh Serang.
Jawoë Bahrat
Jawa Barat nakeuh salah saboh propinsi nyang na di pulo Jawa, Indônèsia, nang nanggroe propinsi nyoe nakeuh Bandung.
Bali
Bali nakeuh saboh propinsi nyang na di pulo Bali ngon wilayah keulileng jih, nyang tamong lam Indônèsia. Nang nanggroe jih nakeuh Denpasar.
Nusa Teunggara Barat
Nusa Teunggara Barat nakeuh saboh propinsi nyang na di Indônèsia. Nang nanggroejih nakeuh Mataram nyang na di pulo Lombok.
Nusa Teunggara Timu
Nusa Tunggara Timu nakeuh salah saboh propinsi nyang na di Indônèsia. Nang nanggroe jih nakeuh Kupang.
Kalimantan Barat
Kalimantan Barat nakeuh saboh propinsi nyang na di pulo Kalimantan, Indônèsia, nang nanggroe propinsi nyoe nakeuh Pontianak.
Kalimantan Teungöh
Kalimantan Teungöh nakeuh salah saboh propinsi nyang na di pulo Kalimantan Indônèsia. Nang nanggroe propinsi nyoe nakeuh Palangkaraya.
Kalimantan Seulatan
Kalimantan Seulatan nakeuh saboh propinsi nyang na di Kalimantan, Indônèsia. Nang nanggroë propinsi nyoë nakeuh Banjarmasin.
Kalimantan Timu
Kalimantan Timu nakeuh salah saboh propinsi nyang na di pulo Kalimantan Indônèsia. Nang nanggroe propinsi nyoe nakeuh Samarinda.
Gorontalô (propinsi)
Gorontalô nakeuh saboh propinsi nyang na di pulo Sulawèsi Indônèsia. Nang nanggroe propinsi nyoe nakeuh banda Gorontalô.
Sulawèsi Barat
Sulawèsi Barat nakeuh salah saboh propinsi nyang na di pulo Sulawèsi Indônèsia.
Sulawèsi Seulatan
Sulawèsi Seulatan nakeuh salah saboh propinsi nyang na di pulo Sulawèsi, Indônèsia.
Sulawèsi Teunggara
Sulawèsi Teunggara nakeuh saboh propinsi nyang na di pulo Sulawèsi, Indônèsia. Nang nanggroe propinsi nyoe nakeuh Kendari.
Maluku
Maluku nakeuh salah saboh propinsi nyang na di Indônèsia. Nang nanggroe jih nakeuh Ambon.
Papua (propinsi)
Papua nakeuh salah saboh propinsi nyang na di pulo Papua, Indônèsia.
Pigazzano
Pigazzano nakeuh saboh banda nyang na di neugara Itali.
Johor
Jôhô nakeuh saboh nanggroë bagian nyang na di Malaysia.
Meulaka
Melaka nakeuh saboh nanggroë beunagi nyang na di Malaysia.
Nanggroë Sembilan, Malaysia
Nanggroë Sembilan nakeuh saboh nanggroë nyang na di neugara Malaysia.
Seulangor
Selangor nakeuh saboh neugara bagian nyang na di Malaysia. Neugara bagian nyoe teuduek di barat Jazirah Malaya.
Pirak
Pirak nakeuh saboh nanggroe bagian nyang na di neugara Malaysia. Nang nanggroejih nakeuh Darul Ridzuan.
Kedah
Keudah nakeuh saboh nanggroë nyang na di neugara Malaysia.
Perlis
Perlis nakeuh saboh Nanggroë nyang na di neugara Malaysia.
Kelantan
Kelantan nakeuh saboh Nanggroë nyang na di neugara Malaysia.
Terengganu
Terengganu nakeuh saboh nanggroë nyang na di neugara Malaysia.
Phang
Phang (Meulayu: Pahang) nakeuh saboh nanggroë beunagi Malaysia.
Sarawak
Sarawak nakeuh salah saboh neugara bagian nyang na di neugara Malaysia.