passage
stringclasses 300
values | question
stringlengths 10
135
| answer
stringlengths 1
123
|
|---|---|---|
स्नूप डग एक अमेरिकी गायक, र्यापर, गीतकार तथा अभिनेता हुन् । उनको जन्म स.न् १९७१ को अक्टोबर २० मा अमेरिकाको क्यालिफोर्निया सहरमा भएको थियो ।
बाल्यकाल
चलचित्र शुरुवात
अभिनेताको रूपमा
गीतकारको रूपमा
गायकको रूपमा
व्यक्तिगत जीवन
विवहा
प्रसिद्धि
सन्दर्भ सामग्रीहरू
बाहिरी लिङ्कहरू
Snoopdog TV on Youtube
यी पनि हेर्नुहोस्
अमेरिकी गायकहरू
अमेरिकी चलचित्र अभिनेताहरू
लस एन्जलसका अभिनेताहरू | स्नूप डगको जन्म मिति के हो? | स.न् १९७१ को अक्टोबर २० |
स्नूप डग एक अमेरिकी गायक, र्यापर, गीतकार तथा अभिनेता हुन् । उनको जन्म स.न् १९७१ को अक्टोबर २० मा अमेरिकाको क्यालिफोर्निया सहरमा भएको थियो ।
बाल्यकाल
चलचित्र शुरुवात
अभिनेताको रूपमा
गीतकारको रूपमा
गायकको रूपमा
व्यक्तिगत जीवन
विवहा
प्रसिद्धि
सन्दर्भ सामग्रीहरू
बाहिरी लिङ्कहरू
Snoopdog TV on Youtube
यी पनि हेर्नुहोस्
अमेरिकी गायकहरू
अमेरिकी चलचित्र अभिनेताहरू
लस एन्जलसका अभिनेताहरू | स्नूप डग के के हुन्? | गायक, र्यापर, गीतकार तथा अभिनेता |
स्नूप डग एक अमेरिकी गायक, र्यापर, गीतकार तथा अभिनेता हुन् । उनको जन्म स.न् १९७१ को अक्टोबर २० मा अमेरिकाको क्यालिफोर्निया सहरमा भएको थियो ।
बाल्यकाल
चलचित्र शुरुवात
अभिनेताको रूपमा
गीतकारको रूपमा
गायकको रूपमा
व्यक्तिगत जीवन
विवहा
प्रसिद्धि
सन्दर्भ सामग्रीहरू
बाहिरी लिङ्कहरू
Snoopdog TV on Youtube
यी पनि हेर्नुहोस्
अमेरिकी गायकहरू
अमेरिकी चलचित्र अभिनेताहरू
लस एन्जलसका अभिनेताहरू | स्नूप डगको बाल्यकालको शीर्षक के हो? | बाल्यकाल |
स्नूप डग एक अमेरिकी गायक, र्यापर, गीतकार तथा अभिनेता हुन् । उनको जन्म स.न् १९७१ को अक्टोबर २० मा अमेरिकाको क्यालिफोर्निया सहरमा भएको थियो ।
बाल्यकाल
चलचित्र शुरुवात
अभिनेताको रूपमा
गीतकारको रूपमा
गायकको रूपमा
व्यक्तिगत जीवन
विवहा
प्रसिद्धि
सन्दर्भ सामग्रीहरू
बाहिरी लिङ्कहरू
Snoopdog TV on Youtube
यी पनि हेर्नुहोस्
अमेरिकी गायकहरू
अमेरिकी चलचित्र अभिनेताहरू
लस एन्जलसका अभिनेताहरू | स्नूप डगको व्यक्तिगत जीवनको शीर्षक के हो? | व्यक्तिगत जीवन |
कपिलाकोट नेपालको मध्यमाञ्चल विकास क्षेत्र, जनकपुर अञ्चलको सिन्धुली जिल्लामा अवस्थित गाँउ विकास समिति हो।
यो पनि हेर्नुहोस
सन्दर्भ सामग्रीहरू
बाह्य कडीहरू
सिन्धुली जिल्लाका ठाउँहरू
गाउँ विकास समितिहरू
गाउँहरू
विकिथन-४ मा बनाइएका वा सुधारिएका लेखहरू | कपिलाकोट कहाँ अवस्थित छ? | सिन्धुली जिल्लामा |
कपिलाकोट नेपालको मध्यमाञ्चल विकास क्षेत्र, जनकपुर अञ्चलको सिन्धुली जिल्लामा अवस्थित गाँउ विकास समिति हो।
यो पनि हेर्नुहोस
सन्दर्भ सामग्रीहरू
बाह्य कडीहरू
सिन्धुली जिल्लाका ठाउँहरू
गाउँ विकास समितिहरू
गाउँहरू
विकिथन-४ मा बनाइएका वा सुधारिएका लेखहरू | कपिलाकोट कुन विकास क्षेत्रको हिस्सा हो? | मध्यमाञ्चल विकास क्षेत्र |
दोयम हुटिट्याउँ नेपालमा पाइने एक प्रकारको चराको नाम हो । यसलाई अङ्ग्रेजीमा येल्लो-वाटल्ड ल्याप्विङ (Yellow-wattled Lapwing) भनिन्छ ।
यो पनि हेर्नुहोस्
सन्दर्भ सामग्रीहरू
बाह्य कडीहरू
नेपालमा पाइने चराहरू
हुटिट्याउँहरू | दोयम हुटिट्याउँ के हो? | नेपालमा पाइने एक प्रकारको चरा |
दोयम हुटिट्याउँ नेपालमा पाइने एक प्रकारको चराको नाम हो । यसलाई अङ्ग्रेजीमा येल्लो-वाटल्ड ल्याप्विङ (Yellow-wattled Lapwing) भनिन्छ ।
यो पनि हेर्नुहोस्
सन्दर्भ सामग्रीहरू
बाह्य कडीहरू
नेपालमा पाइने चराहरू
हुटिट्याउँहरू | दोयम हुटिट्याउँलाई अङ्ग्रेजीमा के भनिन्छ? | येल्लो-वाटल्ड ल्याप्विङ |
दोयम हुटिट्याउँ नेपालमा पाइने एक प्रकारको चराको नाम हो । यसलाई अङ्ग्रेजीमा येल्लो-वाटल्ड ल्याप्विङ (Yellow-wattled Lapwing) भनिन्छ ।
यो पनि हेर्नुहोस्
सन्दर्भ सामग्रीहरू
बाह्य कडीहरू
नेपालमा पाइने चराहरू
हुटिट्याउँहरू | दोयम हुटिट्याउँ कहाँ पाइन्छ? | नेपालमा |
भी एस येड्डियूरप्पा भारतीय राज्य केरलका मुख्यमन्त्री हुन्, उनी १८ मे २००६ देखि यो पदमा छन्।
केरल
भारतका मुख्यमन्त्रीहरू
केरलका मुख्यमन्त्री | भी एस येड्डियूरप्पा को हुन्? | भारतीय राज्य केरलका मुख्यमन्त्री |
भी एस येड्डियूरप्पा भारतीय राज्य केरलका मुख्यमन्त्री हुन्, उनी १८ मे २००६ देखि यो पदमा छन्।
केरल
भारतका मुख्यमन्त्रीहरू
केरलका मुख्यमन्त्री | भी एस येड्डियूरप्पा कहिले देखि मुख्यमन्त्री छन्? | १८ मे २००६ |
एखाबु नेपालको मेची अञ्चलको ताप्लेजुङ जिल्लाको एक गाउँ विकास समिति हो।
जनसङ्ख्या
विसं २०६८ को जनगणना अनुसार एखाबुको कुल जनसङ्ख्या २,०३२ रहेको छ । जसमध्ये ९७१ पुरुष र १,०६१ महिला रहेका छन् । यस गाविसमा कुल ३९६ घरधुरी रहेका छन् ।
सन्दर्भ सामग्रीहरू
ताप्लेजुङ जिल्लाका गाविसहरू | एखाबुको कुल जनसङ्ख्या कति छ? | २,०३२ |
एखाबु नेपालको मेची अञ्चलको ताप्लेजुङ जिल्लाको एक गाउँ विकास समिति हो।
जनसङ्ख्या
विसं २०६८ को जनगणना अनुसार एखाबुको कुल जनसङ्ख्या २,०३२ रहेको छ । जसमध्ये ९७१ पुरुष र १,०६१ महिला रहेका छन् । यस गाविसमा कुल ३९६ घरधुरी रहेका छन् ।
सन्दर्भ सामग्रीहरू
ताप्लेजुङ जिल्लाका गाविसहरू | एखाबुमा कति पुरुष छन्? | ९७१ |
एखाबु नेपालको मेची अञ्चलको ताप्लेजुङ जिल्लाको एक गाउँ विकास समिति हो।
जनसङ्ख्या
विसं २०६८ को जनगणना अनुसार एखाबुको कुल जनसङ्ख्या २,०३२ रहेको छ । जसमध्ये ९७१ पुरुष र १,०६१ महिला रहेका छन् । यस गाविसमा कुल ३९६ घरधुरी रहेका छन् ।
सन्दर्भ सामग्रीहरू
ताप्लेजुङ जिल्लाका गाविसहरू | एखाबुमा कति महिला छन्? | १,०६१ |
एखाबु नेपालको मेची अञ्चलको ताप्लेजुङ जिल्लाको एक गाउँ विकास समिति हो।
जनसङ्ख्या
विसं २०६८ को जनगणना अनुसार एखाबुको कुल जनसङ्ख्या २,०३२ रहेको छ । जसमध्ये ९७१ पुरुष र १,०६१ महिला रहेका छन् । यस गाविसमा कुल ३९६ घरधुरी रहेका छन् ।
सन्दर्भ सामग्रीहरू
ताप्लेजुङ जिल्लाका गाविसहरू | एखाबुमा कति घरधुरी छन्? | ३९६ |
भार्गवी प्रभन्जन राव (१४ अगस्ट १९४४ – २३ मे २००८) तेलगु भाषाकी एक प्रख्यात अनुवादक थिइन्। उनले १९९५ मा साहित्य अकादमी पुरस्कार प्राप्त गरेकी थिइन्। आफ्नु जीवनकालमा उनी सक्रिय रूपबाट लेखक र नाटककार गिरीश कर्नाडको विभिन्न कार्यहरूको अनुवादमा सहभागी भइरहिन्। उनको सृजन कर्म अन्तर्गत प्रकाशित नूरेला पान्टा उनको सर्वाधिक चर्चित कृतिहरूमा एक हो, जुन बीसौ सताब्दीको महिला लेखिकाहरूको छोटो कथाहरूको तेलगु भाषामा एक सङ्कलन हो।
सन्दर्भ सामग्रीहरू
महिला व्यक्तित्वहरू
भारतीय महिला साहित्यकारहरू
विकी विमिन एडिटाथन २०१६ मा बनाइएका वा सुधारिएका लेखहरू
जीवनी
कन्नड मानिसहरू | भार्गवी प्रभन्जन रावको जन्म मिति के हो? | १४ अगस्ट १९४४ |
भार्गवी प्रभन्जन राव (१४ अगस्ट १९४४ – २३ मे २००८) तेलगु भाषाकी एक प्रख्यात अनुवादक थिइन्। उनले १९९५ मा साहित्य अकादमी पुरस्कार प्राप्त गरेकी थिइन्। आफ्नु जीवनकालमा उनी सक्रिय रूपबाट लेखक र नाटककार गिरीश कर्नाडको विभिन्न कार्यहरूको अनुवादमा सहभागी भइरहिन्। उनको सृजन कर्म अन्तर्गत प्रकाशित नूरेला पान्टा उनको सर्वाधिक चर्चित कृतिहरूमा एक हो, जुन बीसौ सताब्दीको महिला लेखिकाहरूको छोटो कथाहरूको तेलगु भाषामा एक सङ्कलन हो।
सन्दर्भ सामग्रीहरू
महिला व्यक्तित्वहरू
भारतीय महिला साहित्यकारहरू
विकी विमिन एडिटाथन २०१६ मा बनाइएका वा सुधारिएका लेखहरू
जीवनी
कन्नड मानिसहरू | भार्गवी प्रभन्जन रावको मृत्यु मिति के हो? | २३ मे २००८ |
भार्गवी प्रभन्जन राव (१४ अगस्ट १९४४ – २३ मे २००८) तेलगु भाषाकी एक प्रख्यात अनुवादक थिइन्। उनले १९९५ मा साहित्य अकादमी पुरस्कार प्राप्त गरेकी थिइन्। आफ्नु जीवनकालमा उनी सक्रिय रूपबाट लेखक र नाटककार गिरीश कर्नाडको विभिन्न कार्यहरूको अनुवादमा सहभागी भइरहिन्। उनको सृजन कर्म अन्तर्गत प्रकाशित नूरेला पान्टा उनको सर्वाधिक चर्चित कृतिहरूमा एक हो, जुन बीसौ सताब्दीको महिला लेखिकाहरूको छोटो कथाहरूको तेलगु भाषामा एक सङ्कलन हो।
सन्दर्भ सामग्रीहरू
महिला व्यक्तित्वहरू
भारतीय महिला साहित्यकारहरू
विकी विमिन एडिटाथन २०१६ मा बनाइएका वा सुधारिएका लेखहरू
जीवनी
कन्नड मानिसहरू | उनी कुन भाषाकी प्रख्यात अनुवादक थिइन्? | तेलगु |
भार्गवी प्रभन्जन राव (१४ अगस्ट १९४४ – २३ मे २००८) तेलगु भाषाकी एक प्रख्यात अनुवादक थिइन्। उनले १९९५ मा साहित्य अकादमी पुरस्कार प्राप्त गरेकी थिइन्। आफ्नु जीवनकालमा उनी सक्रिय रूपबाट लेखक र नाटककार गिरीश कर्नाडको विभिन्न कार्यहरूको अनुवादमा सहभागी भइरहिन्। उनको सृजन कर्म अन्तर्गत प्रकाशित नूरेला पान्टा उनको सर्वाधिक चर्चित कृतिहरूमा एक हो, जुन बीसौ सताब्दीको महिला लेखिकाहरूको छोटो कथाहरूको तेलगु भाषामा एक सङ्कलन हो।
सन्दर्भ सामग्रीहरू
महिला व्यक्तित्वहरू
भारतीय महिला साहित्यकारहरू
विकी विमिन एडिटाथन २०१६ मा बनाइएका वा सुधारिएका लेखहरू
जीवनी
कन्नड मानिसहरू | उनीले कुन वर्षमा साहित्य अकादमी पुरस्कार प्राप्त गरिन्? | १९९५ |
भार्गवी प्रभन्जन राव (१४ अगस्ट १९४४ – २३ मे २००८) तेलगु भाषाकी एक प्रख्यात अनुवादक थिइन्। उनले १९९५ मा साहित्य अकादमी पुरस्कार प्राप्त गरेकी थिइन्। आफ्नु जीवनकालमा उनी सक्रिय रूपबाट लेखक र नाटककार गिरीश कर्नाडको विभिन्न कार्यहरूको अनुवादमा सहभागी भइरहिन्। उनको सृजन कर्म अन्तर्गत प्रकाशित नूरेला पान्टा उनको सर्वाधिक चर्चित कृतिहरूमा एक हो, जुन बीसौ सताब्दीको महिला लेखिकाहरूको छोटो कथाहरूको तेलगु भाषामा एक सङ्कलन हो।
सन्दर्भ सामग्रीहरू
महिला व्यक्तित्वहरू
भारतीय महिला साहित्यकारहरू
विकी विमिन एडिटाथन २०१६ मा बनाइएका वा सुधारिएका लेखहरू
जीवनी
कन्नड मानिसहरू | उनको सर्वाधिक चर्चित कृति के हो? | नूरेला पान्टा |
भार्गवी प्रभन्जन राव (१४ अगस्ट १९४४ – २३ मे २००८) तेलगु भाषाकी एक प्रख्यात अनुवादक थिइन्। उनले १९९५ मा साहित्य अकादमी पुरस्कार प्राप्त गरेकी थिइन्। आफ्नु जीवनकालमा उनी सक्रिय रूपबाट लेखक र नाटककार गिरीश कर्नाडको विभिन्न कार्यहरूको अनुवादमा सहभागी भइरहिन्। उनको सृजन कर्म अन्तर्गत प्रकाशित नूरेला पान्टा उनको सर्वाधिक चर्चित कृतिहरूमा एक हो, जुन बीसौ सताब्दीको महिला लेखिकाहरूको छोटो कथाहरूको तेलगु भाषामा एक सङ्कलन हो।
सन्दर्भ सामग्रीहरू
महिला व्यक्तित्वहरू
भारतीय महिला साहित्यकारहरू
विकी विमिन एडिटाथन २०१६ मा बनाइएका वा सुधारिएका लेखहरू
जीवनी
कन्नड मानिसहरू | नूरेला पान्टा केको सङ्कलन हो? | महिला लेखिकाहरूको छोटो कथाहरूको तेलगु भाषामा |
सबैठवा नेपालको मध्यमाञ्चल विकास क्षेत्र, नारायणी अञ्चलको पर्सा जिल्लामा अवस्थित एक गाउँ विकास समिति हो ।
सन्दर्भ सामग्रीहरू
यो पनि हेर्नुहोस् | सबैठवा कहाँ अवस्थित छ? | पर्सा जिल्लामा |
सबैठवा नेपालको मध्यमाञ्चल विकास क्षेत्र, नारायणी अञ्चलको पर्सा जिल्लामा अवस्थित एक गाउँ विकास समिति हो ।
सन्दर्भ सामग्रीहरू
यो पनि हेर्नुहोस् | सबैठवा कुन विकास क्षेत्रसँग सम्बन्धित छ? | मध्यमाञ्चल विकास क्षेत्र |
उग्रचण्डी नाला नेपालको बागमती अञ्चलको काभ्रेपलाञ्चोक जिल्लामा अवस्थित एक गाउँ विकास समिति हो। नाला, काठमाण्डौंको पूर्वतिरको रहेको प्राचीन ऐतिहासिक सहर हो । यो काठमाण्डौसंगै जोडिएर रहेको भक्तपुरबाट झण्डै दुई कोष टाढा पूर्वतिर अवस्थित छ। यो काभ्रेपलाञ्चोक जिल्लाको सात प्राचीन नेवार बस्तीहरू मध्ये प्रमुख बस्ती भएको कुरा यहाँ रहेका ऐतिहासिक प्रमाणहरूले देखाउँछ। नाला समुद्र सतहबाट करीब १४०० मीटर उचाईमा अवस्थित छ। नालाको दायाँबायाँ नण्यमाता र पुण्यमाता खोलाहरू रहेका छन्। यहाँको हावापानी समशीतोष्ण रहेको छ। यस क्षेत्रलाई चारैतिर हरिया पहाडहरूले घेरिएको छ। यस स्थानमा नेपालका प्रमुख प्रख्यात चार भगवती मध्ये एक उग्रचण्डी भगवती तथा नेपालमा प्रमुख प्रख्यात चार करुणामय मध्ये श्रृष्टीकान्त लोकेश्वर करुणामय पनि यसै स्थानमा रहेका छन्। यहाँ २–३ दशक पहिले “दूध, दही र खुवा”को लागि साह्रै प्रसिद्ध थियो भने हाल आलुको लागि प्रसिद्ध छ। लिच्छवीकालमा हस्त निर्मित बाँसको ढक्की तथा कँलालीको लागि प्रसिद्ध रहेको कुरा इतिहास प्रमाण छन्। मञ्जुश्री उपत्यका प्रवेश गर्दा नालाको बाटोबाटै आएको कुरा इतिहासले देखाउँदछ। नालाको लागन टोल ढुङ्गे धाराको भित्तामा रहेको लिच्छवीकालको ऊँ सम्बत् ११८ (वि.सं.७१५)को शिलापत्रले यहाँको ऐतिहासिक गरिमालाई प्रकाश पार्न मद्दत पु¥याएको छ। नाला विभिन्न समयमा विभिन्न नामाकरण भएको देखिन्छ। लिच्छवीकाल पूर्व सत्ययुगको राजा दीर्घरथको समयमा “नगिरीपुर”, लिच्छवीकालीन राजा शिवदेव द्धितीयको समयमा “नालङ्गग्राम”, मल्लकालीन यक्ष मल्लको समयमा “नालादेश”, आधुनिककालीन समयमा “नाला शहर” नामाकरण भएको पाइन्छ। यहाँको उग्रचण्डीको भजन गीतमा “उत्ररापुर” नाम रहेको पाइन्छ। त्यसकारण यसको नामाकरण र अर्थबारे अझै थप अनुसन्धान गर्नुपर्ने देखिन्छ।
नालामा हालसम्म गढ, पर्खाल, ढुङ्गाको मूल ढोकाहरू, प्रशस्तमात्रामा ढुङ्गेधाराहरू, इनारहरू, मनोरञ्जनको लागि डबलीहरू, सडक चोकमा पाको इँटाले विछ्याएको बाटो, ढलको व्यवस्था भएको, लायकू (दरबार) रहेको अवशेषहरू पाइन्छ। यी प्रमाणहरूले के कुरा पुष्टि गर्दछ भने आधुनिककाल भन्दा पनि परापूर्वकालको (किराँती, लिच्छवी, मल्लकालीन) नाला एक ऐतिहासिक र सुन्दर नगरीको रूपमा विकसित भएको देखिन्छ। अझ यहाँ मनाउने चाडपर्व, अन्य साँस्कृतिक क्रियाकलापहरू अन्य ठाउँको भन्दा पृथक रहेको ती सम्पूर्ण क्रियाकलापहरू बैज्ञानिकतामा सामीप्य रहेको देखिन्छ। यस साँस्कृतिक क्रियाकलापहरूलाई यहाँ रहेको प्राकृतिक वातावरणले सुनमा सुगन्ध थपेको छ। हाल नाला शहरको सम्पूर्ण ऐतिहासिक, पुरातात्विक, धार्मिक, पौराणिक आदि विषयवस्तुहरूलाई फेरि एक पटक अध्ययन अनुसन्धान गर्ने हो भने यहाँबाट पक्कै पनि मानव सभ्यताभित्र लुकेको रहस्मय तथ्यहरू पत्ता लाग्न सक्न कुरामा दुई मत छैन। यहाँका जनश्रुतिहरू, लोक साहित्य, किम्बदन्तीहरू र पौराणिक, ऐतिहासिक, धार्मिक, पुरातात्विक एवं किम्बदन्तीयुक्त तथ्यहरूलाई यहाँका भावी पिँढीहरूले बचाई राख्नु नितान्त आवश्यक छ। यस सही कुरालाई मनन गरी हामी सबै लाग्नु पर्ने अति आवश्यक भएको कुरा हामीले भुल्नु हुँदैन। यस कुरालाई भुल्ने हो भने हामी फेरि एक पटकलाई पछि पर्नेछौं। त्यसैले यस भेगका सम्पूर्ण दाजुभाई दिदीबहिनीहरू आ–आफ्नो स्वार्थलाई छोडेर आ–आफ्नो मत भिन्नताहरूलाई थाँती राखेर नालाको पुनः विकास निर्माणमा लाग्नु अपरिहार्य भएको छ
उग्रचण्डी नालाका अमूल्य कलात्मक काष्ठकला
नेपाल काष्ठकलामा धनी छ। कलाशास्त्रीका भनाई अनुसार ६४ कला हुन्छन्। तिनीहरूमध्ये एक ललितकला विधामा समेटिएको कला काष्ठकला हो। नेपालमा काष्ठकला प्राचीनकालदेखि नै प्रयोग गरिदैं लिच्छवीकालमा निकै प्रचलित हुँदै मल्लकालमा यसको व्यापक विकास भएको देखिन्छ। पुराना पाटी, पौवा, सत्तल, मन्दिर, विहार, दरबार र घरहरूका झ्यालढोकाहरू, भित्ता तथा तिनमा कुँदिएका आकृतिक, थाम, टुँडाल, दलिन, निदाल, तोरण, मण्डल आदि पुराना काष्ठकलाका उत्कृष्ट नमूना हुन्। यस्ता अमर नमूनाहरू मल्लकालीन समयदेखि अहिलेसम्म पनि केही मात्रामा जीवित अवस्थामा रहेका छन्।
काभ्रे जिल्लाको उग्रचण्डी नाला शहरका मल्लकालीन उग्रचण्डी भगवती मन्दिर, करुणामय मन्दिर, यस क्षेत्रमा रहेका पाटीपौवा, केही मात्रामा पुराना घरहरूमा रहेका काष्ठ झ्यालहरू हालसम्म पनि देख्न सकिन्छ। नाला क्षेत्रमा रहेका राजकीय दरबार र शहरभित्र पस्ने विभिन्न साता ध्वाकाहरू भने लोप भइसकेका छन्। इतिहासमा उल्लेख भए अनुसार लिच्छवीहरू वैशालीबाट मकवानपुर हुँदै पनौतिबाट नाला हुँदै उपत्यका छिरेका हुन्। उनीहरू कला पारखी भएको हुनाले आपूm जहाँ जहाँ गए, त्यहाँ त्यहाँ आफ्ना कलाका छापहरू छोड्दै गए। लिच्छवीहरू केही समय पनौतिमा रहेर पनि नाला हुँदै भक्तपुर र पाटनमा पनि आफ्नो कलाको प्रदर्शन गरे। हालसम्म पनि नालामा “लिवि छेँ” भन्ने टोल रहे तापनि त्यहाँका लिच्छवीकालीन घर तथा मन्दिरहरूको अवशेषहरू माटोमा विलिन हुन पुगेका छन्। यो बारे आवश्यक खोजी तथा अनुसन्धान गर्नुपर्ने भएको छ। समयसमयमा आउने वातावरणीय परिवर्तन (भूकम्प) र काठको विशेषता आदि कारणहरूले गर्दा लिच्छवीकालीन काष्ठकलाका जीवन्त नमूना अहिले हामी सामु छैनन्।
लिच्छवीकाल तथा मल्लकालका काष्ठकलाहरू पूर्णतः धार्मिक भावनाबाट प्रेरित भएको देखिन्छ। त्यतिखेर विकसित हुन पुगेका विभिन्न काष्ठकलाका नमूनाहरू शास्त्रीय शैली र धार्मिक घटनासँग सम्बन्धित भएर प्रष्फुटित भएका छन्। नेपाली काष्ठकलामा विभिन्न शैलीको प्रयोग भएको पाइन्छ। विहार शैली, शिखर शैली, आधुनिक शैली आदि विभिन्न मिश्रण पाइन्छ। विहार शैलीमा करुणामय मन्दिर र शिखर शैलीमा उग्रचण्डी भगवती मन्दिरलाई र आधुनिक शैलीमा यहाँ रहेका कलात्मक झ्यालहरू भएका घर तथा पाटीपौवाहरूलाई लिन सकिन्छ।
मन्दिर तथा घरको छाना अड्याउने काठलाई टुँडाल भनिन्छ। ती टुँडालहरूमा मन्दिर अनुसार सुहाउने विभिन्न देवीदेवताहरूका मूर्तिहरू कुशल कालीगढहरूले आफ्नो दक्षता तथा कुशल काष्ठकला प्रयोग गरिएको पाइन्छ। यसको ज्वलन्त उदाहरण उग्रचण्डी नाला भगवतीको पहिलो तल्लाको अगाडिपट्टिको टुँडाललाई लिन सकिन्छ। उक्त टुँडालमा काठको मूर्ति भए तापनि झ्वाट्ट हेर्दा धातुजस्तो प्रतीत हुन्छ।
काष्ठकलाको अर्को महत्त्वपूर्ण नमूना मन्दिरमा रहेको तोरणलाई लिन सकिन्छ। प्रायः जसो तोरण मूल ढोकामाथि तथा कलात्मक झ्यालमाथि राखिने गरिएको पाइन्छ। खासगरी मठमन्दिरको प्रवेशद्वारमा राखिने ‘तोरण’मा सम्बन्धित देवी वा देवता अर्थात् गृहमा जुन देवी देवताको मूर्ति हुन्छ त्यसैको रूप तोरणको मध्यभागमा अभिव्यक्त गरिएको हुन्छ। जसको उदाहरण भगवती मन्दिरको तोरणलाई लिन सकिन्छ। मध्यभागको वरिपरि ज्वाला, बत्ति वा जालीदार बनाइएका हुन्छन्। पौराणिक जनावरहरूका आकृतिहरू पनि कुँदिएका हुन्छन्।
काष्ठकलाको उत्कृष्ट कारिगरी ढोकाको चौकोस, ठाम र खापाहरूमा पाइन्छ। त्यसैगरी काष्ठकलाको अर्को नमूनाको रूपमा झ्यालहरूलाई लिन सकिन्छ। मल्लकालमा गो झ्या, पासुका झ्या, सँ झ्या, टिकी झ्या, न्यापाः झ्या, कुँ झ्या, मयूर झ्या आदि झ्यालहरू मन्दिर बाहेक नै सर्वसाधारणका घरहरूमा पाइन्छ। यस्ता झ्याल भएका घरहरूले टोललाई नै शोभा तथा इज्जत बढाई दिन्छ। नाला क्षेत्रमा यस्ता झ्यालहरू टोलैपिच्छे अनगिन्तीरूपमा पाइन्छ। तर पछिल्लो समयमा विस्तारै घरहरूको पुनर्निमाणले यस्ता झ्यालहरू लोप हुँदै गएका उदाहरणहरू प्रशस्त छन्।
समग्रमा भन्नुपर्दा हाम्रो पुर्खाहरूले छोडेर गएका अमूल्य सम्पदाले हामी काष्ठकलामा धनी भएको पुष्टि गर्दछ। यस्ता पुराना नेपाली काष्ठकलालाई जोगाई राख्न र देश विदेशमा समेत पु¥याउन यसको व्यापक प्रयोग गरेर यसको संरक्षण गर्नु निकै आवश्यक छ। स्थानीय स्वायत्त शासन ऐन, २०५५ले प्रत्येक गाउँ विकास समिति, नगरपालिका, जिल्ला विकास समिति आदिले आफ्नो क्षेत्रभित्र पर्ने ऐतिहासिक, धार्मिक, पुरातात्विक सम्पदाहरूको संरक्षण गर्नुपर्ने स्पष्ट व्यवस्था गरेको छ तर त्यो व्याख्या केवल कानुनी किताबमा मात्र सीमित रहेको छ। त्यसलाई हामीले सक्रियताका साथ कार्यान्वयन गर्नु पर्दछ। काष्ठकला पर्यटन व्यवसायमा गन्तव्यस्थलका रूपमा परिचित हुँदै आएको छ। मौलिक संस्कृतिको धनी नेपाल आफ्नै किसिमका कलाका कारण संस्कृतिका क्षेत्रमा विश्वमा आपूmलाई चिनाउन सफल भएको छ। त्यसैले काष्ठकलाको व्यापक प्रयोग गरेर आफ्नो कलाको संरक्षण गर्न निकै आवश्यक छ ।
सन्दर्भ सूची
नाला समाज स्मारिका
बाह्य कडीहरू
काभ्रेपलाञ्चोक जिल्लाका गाविसहरू | उग्रचण्डी नाला कहाँ अवस्थित छ? | काभ्रेपलाञ्चोक जिल्लामा |
उग्रचण्डी नाला नेपालको बागमती अञ्चलको काभ्रेपलाञ्चोक जिल्लामा अवस्थित एक गाउँ विकास समिति हो। नाला, काठमाण्डौंको पूर्वतिरको रहेको प्राचीन ऐतिहासिक सहर हो । यो काठमाण्डौसंगै जोडिएर रहेको भक्तपुरबाट झण्डै दुई कोष टाढा पूर्वतिर अवस्थित छ। यो काभ्रेपलाञ्चोक जिल्लाको सात प्राचीन नेवार बस्तीहरू मध्ये प्रमुख बस्ती भएको कुरा यहाँ रहेका ऐतिहासिक प्रमाणहरूले देखाउँछ। नाला समुद्र सतहबाट करीब १४०० मीटर उचाईमा अवस्थित छ। नालाको दायाँबायाँ नण्यमाता र पुण्यमाता खोलाहरू रहेका छन्। यहाँको हावापानी समशीतोष्ण रहेको छ। यस क्षेत्रलाई चारैतिर हरिया पहाडहरूले घेरिएको छ। यस स्थानमा नेपालका प्रमुख प्रख्यात चार भगवती मध्ये एक उग्रचण्डी भगवती तथा नेपालमा प्रमुख प्रख्यात चार करुणामय मध्ये श्रृष्टीकान्त लोकेश्वर करुणामय पनि यसै स्थानमा रहेका छन्। यहाँ २–३ दशक पहिले “दूध, दही र खुवा”को लागि साह्रै प्रसिद्ध थियो भने हाल आलुको लागि प्रसिद्ध छ। लिच्छवीकालमा हस्त निर्मित बाँसको ढक्की तथा कँलालीको लागि प्रसिद्ध रहेको कुरा इतिहास प्रमाण छन्। मञ्जुश्री उपत्यका प्रवेश गर्दा नालाको बाटोबाटै आएको कुरा इतिहासले देखाउँदछ। नालाको लागन टोल ढुङ्गे धाराको भित्तामा रहेको लिच्छवीकालको ऊँ सम्बत् ११८ (वि.सं.७१५)को शिलापत्रले यहाँको ऐतिहासिक गरिमालाई प्रकाश पार्न मद्दत पु¥याएको छ। नाला विभिन्न समयमा विभिन्न नामाकरण भएको देखिन्छ। लिच्छवीकाल पूर्व सत्ययुगको राजा दीर्घरथको समयमा “नगिरीपुर”, लिच्छवीकालीन राजा शिवदेव द्धितीयको समयमा “नालङ्गग्राम”, मल्लकालीन यक्ष मल्लको समयमा “नालादेश”, आधुनिककालीन समयमा “नाला शहर” नामाकरण भएको पाइन्छ। यहाँको उग्रचण्डीको भजन गीतमा “उत्ररापुर” नाम रहेको पाइन्छ। त्यसकारण यसको नामाकरण र अर्थबारे अझै थप अनुसन्धान गर्नुपर्ने देखिन्छ।
नालामा हालसम्म गढ, पर्खाल, ढुङ्गाको मूल ढोकाहरू, प्रशस्तमात्रामा ढुङ्गेधाराहरू, इनारहरू, मनोरञ्जनको लागि डबलीहरू, सडक चोकमा पाको इँटाले विछ्याएको बाटो, ढलको व्यवस्था भएको, लायकू (दरबार) रहेको अवशेषहरू पाइन्छ। यी प्रमाणहरूले के कुरा पुष्टि गर्दछ भने आधुनिककाल भन्दा पनि परापूर्वकालको (किराँती, लिच्छवी, मल्लकालीन) नाला एक ऐतिहासिक र सुन्दर नगरीको रूपमा विकसित भएको देखिन्छ। अझ यहाँ मनाउने चाडपर्व, अन्य साँस्कृतिक क्रियाकलापहरू अन्य ठाउँको भन्दा पृथक रहेको ती सम्पूर्ण क्रियाकलापहरू बैज्ञानिकतामा सामीप्य रहेको देखिन्छ। यस साँस्कृतिक क्रियाकलापहरूलाई यहाँ रहेको प्राकृतिक वातावरणले सुनमा सुगन्ध थपेको छ। हाल नाला शहरको सम्पूर्ण ऐतिहासिक, पुरातात्विक, धार्मिक, पौराणिक आदि विषयवस्तुहरूलाई फेरि एक पटक अध्ययन अनुसन्धान गर्ने हो भने यहाँबाट पक्कै पनि मानव सभ्यताभित्र लुकेको रहस्मय तथ्यहरू पत्ता लाग्न सक्न कुरामा दुई मत छैन। यहाँका जनश्रुतिहरू, लोक साहित्य, किम्बदन्तीहरू र पौराणिक, ऐतिहासिक, धार्मिक, पुरातात्विक एवं किम्बदन्तीयुक्त तथ्यहरूलाई यहाँका भावी पिँढीहरूले बचाई राख्नु नितान्त आवश्यक छ। यस सही कुरालाई मनन गरी हामी सबै लाग्नु पर्ने अति आवश्यक भएको कुरा हामीले भुल्नु हुँदैन। यस कुरालाई भुल्ने हो भने हामी फेरि एक पटकलाई पछि पर्नेछौं। त्यसैले यस भेगका सम्पूर्ण दाजुभाई दिदीबहिनीहरू आ–आफ्नो स्वार्थलाई छोडेर आ–आफ्नो मत भिन्नताहरूलाई थाँती राखेर नालाको पुनः विकास निर्माणमा लाग्नु अपरिहार्य भएको छ
उग्रचण्डी नालाका अमूल्य कलात्मक काष्ठकला
नेपाल काष्ठकलामा धनी छ। कलाशास्त्रीका भनाई अनुसार ६४ कला हुन्छन्। तिनीहरूमध्ये एक ललितकला विधामा समेटिएको कला काष्ठकला हो। नेपालमा काष्ठकला प्राचीनकालदेखि नै प्रयोग गरिदैं लिच्छवीकालमा निकै प्रचलित हुँदै मल्लकालमा यसको व्यापक विकास भएको देखिन्छ। पुराना पाटी, पौवा, सत्तल, मन्दिर, विहार, दरबार र घरहरूका झ्यालढोकाहरू, भित्ता तथा तिनमा कुँदिएका आकृतिक, थाम, टुँडाल, दलिन, निदाल, तोरण, मण्डल आदि पुराना काष्ठकलाका उत्कृष्ट नमूना हुन्। यस्ता अमर नमूनाहरू मल्लकालीन समयदेखि अहिलेसम्म पनि केही मात्रामा जीवित अवस्थामा रहेका छन्।
काभ्रे जिल्लाको उग्रचण्डी नाला शहरका मल्लकालीन उग्रचण्डी भगवती मन्दिर, करुणामय मन्दिर, यस क्षेत्रमा रहेका पाटीपौवा, केही मात्रामा पुराना घरहरूमा रहेका काष्ठ झ्यालहरू हालसम्म पनि देख्न सकिन्छ। नाला क्षेत्रमा रहेका राजकीय दरबार र शहरभित्र पस्ने विभिन्न साता ध्वाकाहरू भने लोप भइसकेका छन्। इतिहासमा उल्लेख भए अनुसार लिच्छवीहरू वैशालीबाट मकवानपुर हुँदै पनौतिबाट नाला हुँदै उपत्यका छिरेका हुन्। उनीहरू कला पारखी भएको हुनाले आपूm जहाँ जहाँ गए, त्यहाँ त्यहाँ आफ्ना कलाका छापहरू छोड्दै गए। लिच्छवीहरू केही समय पनौतिमा रहेर पनि नाला हुँदै भक्तपुर र पाटनमा पनि आफ्नो कलाको प्रदर्शन गरे। हालसम्म पनि नालामा “लिवि छेँ” भन्ने टोल रहे तापनि त्यहाँका लिच्छवीकालीन घर तथा मन्दिरहरूको अवशेषहरू माटोमा विलिन हुन पुगेका छन्। यो बारे आवश्यक खोजी तथा अनुसन्धान गर्नुपर्ने भएको छ। समयसमयमा आउने वातावरणीय परिवर्तन (भूकम्प) र काठको विशेषता आदि कारणहरूले गर्दा लिच्छवीकालीन काष्ठकलाका जीवन्त नमूना अहिले हामी सामु छैनन्।
लिच्छवीकाल तथा मल्लकालका काष्ठकलाहरू पूर्णतः धार्मिक भावनाबाट प्रेरित भएको देखिन्छ। त्यतिखेर विकसित हुन पुगेका विभिन्न काष्ठकलाका नमूनाहरू शास्त्रीय शैली र धार्मिक घटनासँग सम्बन्धित भएर प्रष्फुटित भएका छन्। नेपाली काष्ठकलामा विभिन्न शैलीको प्रयोग भएको पाइन्छ। विहार शैली, शिखर शैली, आधुनिक शैली आदि विभिन्न मिश्रण पाइन्छ। विहार शैलीमा करुणामय मन्दिर र शिखर शैलीमा उग्रचण्डी भगवती मन्दिरलाई र आधुनिक शैलीमा यहाँ रहेका कलात्मक झ्यालहरू भएका घर तथा पाटीपौवाहरूलाई लिन सकिन्छ।
मन्दिर तथा घरको छाना अड्याउने काठलाई टुँडाल भनिन्छ। ती टुँडालहरूमा मन्दिर अनुसार सुहाउने विभिन्न देवीदेवताहरूका मूर्तिहरू कुशल कालीगढहरूले आफ्नो दक्षता तथा कुशल काष्ठकला प्रयोग गरिएको पाइन्छ। यसको ज्वलन्त उदाहरण उग्रचण्डी नाला भगवतीको पहिलो तल्लाको अगाडिपट्टिको टुँडाललाई लिन सकिन्छ। उक्त टुँडालमा काठको मूर्ति भए तापनि झ्वाट्ट हेर्दा धातुजस्तो प्रतीत हुन्छ।
काष्ठकलाको अर्को महत्त्वपूर्ण नमूना मन्दिरमा रहेको तोरणलाई लिन सकिन्छ। प्रायः जसो तोरण मूल ढोकामाथि तथा कलात्मक झ्यालमाथि राखिने गरिएको पाइन्छ। खासगरी मठमन्दिरको प्रवेशद्वारमा राखिने ‘तोरण’मा सम्बन्धित देवी वा देवता अर्थात् गृहमा जुन देवी देवताको मूर्ति हुन्छ त्यसैको रूप तोरणको मध्यभागमा अभिव्यक्त गरिएको हुन्छ। जसको उदाहरण भगवती मन्दिरको तोरणलाई लिन सकिन्छ। मध्यभागको वरिपरि ज्वाला, बत्ति वा जालीदार बनाइएका हुन्छन्। पौराणिक जनावरहरूका आकृतिहरू पनि कुँदिएका हुन्छन्।
काष्ठकलाको उत्कृष्ट कारिगरी ढोकाको चौकोस, ठाम र खापाहरूमा पाइन्छ। त्यसैगरी काष्ठकलाको अर्को नमूनाको रूपमा झ्यालहरूलाई लिन सकिन्छ। मल्लकालमा गो झ्या, पासुका झ्या, सँ झ्या, टिकी झ्या, न्यापाः झ्या, कुँ झ्या, मयूर झ्या आदि झ्यालहरू मन्दिर बाहेक नै सर्वसाधारणका घरहरूमा पाइन्छ। यस्ता झ्याल भएका घरहरूले टोललाई नै शोभा तथा इज्जत बढाई दिन्छ। नाला क्षेत्रमा यस्ता झ्यालहरू टोलैपिच्छे अनगिन्तीरूपमा पाइन्छ। तर पछिल्लो समयमा विस्तारै घरहरूको पुनर्निमाणले यस्ता झ्यालहरू लोप हुँदै गएका उदाहरणहरू प्रशस्त छन्।
समग्रमा भन्नुपर्दा हाम्रो पुर्खाहरूले छोडेर गएका अमूल्य सम्पदाले हामी काष्ठकलामा धनी भएको पुष्टि गर्दछ। यस्ता पुराना नेपाली काष्ठकलालाई जोगाई राख्न र देश विदेशमा समेत पु¥याउन यसको व्यापक प्रयोग गरेर यसको संरक्षण गर्नु निकै आवश्यक छ। स्थानीय स्वायत्त शासन ऐन, २०५५ले प्रत्येक गाउँ विकास समिति, नगरपालिका, जिल्ला विकास समिति आदिले आफ्नो क्षेत्रभित्र पर्ने ऐतिहासिक, धार्मिक, पुरातात्विक सम्पदाहरूको संरक्षण गर्नुपर्ने स्पष्ट व्यवस्था गरेको छ तर त्यो व्याख्या केवल कानुनी किताबमा मात्र सीमित रहेको छ। त्यसलाई हामीले सक्रियताका साथ कार्यान्वयन गर्नु पर्दछ। काष्ठकला पर्यटन व्यवसायमा गन्तव्यस्थलका रूपमा परिचित हुँदै आएको छ। मौलिक संस्कृतिको धनी नेपाल आफ्नै किसिमका कलाका कारण संस्कृतिका क्षेत्रमा विश्वमा आपूmलाई चिनाउन सफल भएको छ। त्यसैले काष्ठकलाको व्यापक प्रयोग गरेर आफ्नो कलाको संरक्षण गर्न निकै आवश्यक छ ।
सन्दर्भ सूची
नाला समाज स्मारिका
बाह्य कडीहरू
काभ्रेपलाञ्चोक जिल्लाका गाविसहरू | उग्रचण्डी नाला कति मीटर उचाईमा अवस्थित छ? | १४०० मीटर |
उग्रचण्डी नाला नेपालको बागमती अञ्चलको काभ्रेपलाञ्चोक जिल्लामा अवस्थित एक गाउँ विकास समिति हो। नाला, काठमाण्डौंको पूर्वतिरको रहेको प्राचीन ऐतिहासिक सहर हो । यो काठमाण्डौसंगै जोडिएर रहेको भक्तपुरबाट झण्डै दुई कोष टाढा पूर्वतिर अवस्थित छ। यो काभ्रेपलाञ्चोक जिल्लाको सात प्राचीन नेवार बस्तीहरू मध्ये प्रमुख बस्ती भएको कुरा यहाँ रहेका ऐतिहासिक प्रमाणहरूले देखाउँछ। नाला समुद्र सतहबाट करीब १४०० मीटर उचाईमा अवस्थित छ। नालाको दायाँबायाँ नण्यमाता र पुण्यमाता खोलाहरू रहेका छन्। यहाँको हावापानी समशीतोष्ण रहेको छ। यस क्षेत्रलाई चारैतिर हरिया पहाडहरूले घेरिएको छ। यस स्थानमा नेपालका प्रमुख प्रख्यात चार भगवती मध्ये एक उग्रचण्डी भगवती तथा नेपालमा प्रमुख प्रख्यात चार करुणामय मध्ये श्रृष्टीकान्त लोकेश्वर करुणामय पनि यसै स्थानमा रहेका छन्। यहाँ २–३ दशक पहिले “दूध, दही र खुवा”को लागि साह्रै प्रसिद्ध थियो भने हाल आलुको लागि प्रसिद्ध छ। लिच्छवीकालमा हस्त निर्मित बाँसको ढक्की तथा कँलालीको लागि प्रसिद्ध रहेको कुरा इतिहास प्रमाण छन्। मञ्जुश्री उपत्यका प्रवेश गर्दा नालाको बाटोबाटै आएको कुरा इतिहासले देखाउँदछ। नालाको लागन टोल ढुङ्गे धाराको भित्तामा रहेको लिच्छवीकालको ऊँ सम्बत् ११८ (वि.सं.७१५)को शिलापत्रले यहाँको ऐतिहासिक गरिमालाई प्रकाश पार्न मद्दत पु¥याएको छ। नाला विभिन्न समयमा विभिन्न नामाकरण भएको देखिन्छ। लिच्छवीकाल पूर्व सत्ययुगको राजा दीर्घरथको समयमा “नगिरीपुर”, लिच्छवीकालीन राजा शिवदेव द्धितीयको समयमा “नालङ्गग्राम”, मल्लकालीन यक्ष मल्लको समयमा “नालादेश”, आधुनिककालीन समयमा “नाला शहर” नामाकरण भएको पाइन्छ। यहाँको उग्रचण्डीको भजन गीतमा “उत्ररापुर” नाम रहेको पाइन्छ। त्यसकारण यसको नामाकरण र अर्थबारे अझै थप अनुसन्धान गर्नुपर्ने देखिन्छ।
नालामा हालसम्म गढ, पर्खाल, ढुङ्गाको मूल ढोकाहरू, प्रशस्तमात्रामा ढुङ्गेधाराहरू, इनारहरू, मनोरञ्जनको लागि डबलीहरू, सडक चोकमा पाको इँटाले विछ्याएको बाटो, ढलको व्यवस्था भएको, लायकू (दरबार) रहेको अवशेषहरू पाइन्छ। यी प्रमाणहरूले के कुरा पुष्टि गर्दछ भने आधुनिककाल भन्दा पनि परापूर्वकालको (किराँती, लिच्छवी, मल्लकालीन) नाला एक ऐतिहासिक र सुन्दर नगरीको रूपमा विकसित भएको देखिन्छ। अझ यहाँ मनाउने चाडपर्व, अन्य साँस्कृतिक क्रियाकलापहरू अन्य ठाउँको भन्दा पृथक रहेको ती सम्पूर्ण क्रियाकलापहरू बैज्ञानिकतामा सामीप्य रहेको देखिन्छ। यस साँस्कृतिक क्रियाकलापहरूलाई यहाँ रहेको प्राकृतिक वातावरणले सुनमा सुगन्ध थपेको छ। हाल नाला शहरको सम्पूर्ण ऐतिहासिक, पुरातात्विक, धार्मिक, पौराणिक आदि विषयवस्तुहरूलाई फेरि एक पटक अध्ययन अनुसन्धान गर्ने हो भने यहाँबाट पक्कै पनि मानव सभ्यताभित्र लुकेको रहस्मय तथ्यहरू पत्ता लाग्न सक्न कुरामा दुई मत छैन। यहाँका जनश्रुतिहरू, लोक साहित्य, किम्बदन्तीहरू र पौराणिक, ऐतिहासिक, धार्मिक, पुरातात्विक एवं किम्बदन्तीयुक्त तथ्यहरूलाई यहाँका भावी पिँढीहरूले बचाई राख्नु नितान्त आवश्यक छ। यस सही कुरालाई मनन गरी हामी सबै लाग्नु पर्ने अति आवश्यक भएको कुरा हामीले भुल्नु हुँदैन। यस कुरालाई भुल्ने हो भने हामी फेरि एक पटकलाई पछि पर्नेछौं। त्यसैले यस भेगका सम्पूर्ण दाजुभाई दिदीबहिनीहरू आ–आफ्नो स्वार्थलाई छोडेर आ–आफ्नो मत भिन्नताहरूलाई थाँती राखेर नालाको पुनः विकास निर्माणमा लाग्नु अपरिहार्य भएको छ
उग्रचण्डी नालाका अमूल्य कलात्मक काष्ठकला
नेपाल काष्ठकलामा धनी छ। कलाशास्त्रीका भनाई अनुसार ६४ कला हुन्छन्। तिनीहरूमध्ये एक ललितकला विधामा समेटिएको कला काष्ठकला हो। नेपालमा काष्ठकला प्राचीनकालदेखि नै प्रयोग गरिदैं लिच्छवीकालमा निकै प्रचलित हुँदै मल्लकालमा यसको व्यापक विकास भएको देखिन्छ। पुराना पाटी, पौवा, सत्तल, मन्दिर, विहार, दरबार र घरहरूका झ्यालढोकाहरू, भित्ता तथा तिनमा कुँदिएका आकृतिक, थाम, टुँडाल, दलिन, निदाल, तोरण, मण्डल आदि पुराना काष्ठकलाका उत्कृष्ट नमूना हुन्। यस्ता अमर नमूनाहरू मल्लकालीन समयदेखि अहिलेसम्म पनि केही मात्रामा जीवित अवस्थामा रहेका छन्।
काभ्रे जिल्लाको उग्रचण्डी नाला शहरका मल्लकालीन उग्रचण्डी भगवती मन्दिर, करुणामय मन्दिर, यस क्षेत्रमा रहेका पाटीपौवा, केही मात्रामा पुराना घरहरूमा रहेका काष्ठ झ्यालहरू हालसम्म पनि देख्न सकिन्छ। नाला क्षेत्रमा रहेका राजकीय दरबार र शहरभित्र पस्ने विभिन्न साता ध्वाकाहरू भने लोप भइसकेका छन्। इतिहासमा उल्लेख भए अनुसार लिच्छवीहरू वैशालीबाट मकवानपुर हुँदै पनौतिबाट नाला हुँदै उपत्यका छिरेका हुन्। उनीहरू कला पारखी भएको हुनाले आपूm जहाँ जहाँ गए, त्यहाँ त्यहाँ आफ्ना कलाका छापहरू छोड्दै गए। लिच्छवीहरू केही समय पनौतिमा रहेर पनि नाला हुँदै भक्तपुर र पाटनमा पनि आफ्नो कलाको प्रदर्शन गरे। हालसम्म पनि नालामा “लिवि छेँ” भन्ने टोल रहे तापनि त्यहाँका लिच्छवीकालीन घर तथा मन्दिरहरूको अवशेषहरू माटोमा विलिन हुन पुगेका छन्। यो बारे आवश्यक खोजी तथा अनुसन्धान गर्नुपर्ने भएको छ। समयसमयमा आउने वातावरणीय परिवर्तन (भूकम्प) र काठको विशेषता आदि कारणहरूले गर्दा लिच्छवीकालीन काष्ठकलाका जीवन्त नमूना अहिले हामी सामु छैनन्।
लिच्छवीकाल तथा मल्लकालका काष्ठकलाहरू पूर्णतः धार्मिक भावनाबाट प्रेरित भएको देखिन्छ। त्यतिखेर विकसित हुन पुगेका विभिन्न काष्ठकलाका नमूनाहरू शास्त्रीय शैली र धार्मिक घटनासँग सम्बन्धित भएर प्रष्फुटित भएका छन्। नेपाली काष्ठकलामा विभिन्न शैलीको प्रयोग भएको पाइन्छ। विहार शैली, शिखर शैली, आधुनिक शैली आदि विभिन्न मिश्रण पाइन्छ। विहार शैलीमा करुणामय मन्दिर र शिखर शैलीमा उग्रचण्डी भगवती मन्दिरलाई र आधुनिक शैलीमा यहाँ रहेका कलात्मक झ्यालहरू भएका घर तथा पाटीपौवाहरूलाई लिन सकिन्छ।
मन्दिर तथा घरको छाना अड्याउने काठलाई टुँडाल भनिन्छ। ती टुँडालहरूमा मन्दिर अनुसार सुहाउने विभिन्न देवीदेवताहरूका मूर्तिहरू कुशल कालीगढहरूले आफ्नो दक्षता तथा कुशल काष्ठकला प्रयोग गरिएको पाइन्छ। यसको ज्वलन्त उदाहरण उग्रचण्डी नाला भगवतीको पहिलो तल्लाको अगाडिपट्टिको टुँडाललाई लिन सकिन्छ। उक्त टुँडालमा काठको मूर्ति भए तापनि झ्वाट्ट हेर्दा धातुजस्तो प्रतीत हुन्छ।
काष्ठकलाको अर्को महत्त्वपूर्ण नमूना मन्दिरमा रहेको तोरणलाई लिन सकिन्छ। प्रायः जसो तोरण मूल ढोकामाथि तथा कलात्मक झ्यालमाथि राखिने गरिएको पाइन्छ। खासगरी मठमन्दिरको प्रवेशद्वारमा राखिने ‘तोरण’मा सम्बन्धित देवी वा देवता अर्थात् गृहमा जुन देवी देवताको मूर्ति हुन्छ त्यसैको रूप तोरणको मध्यभागमा अभिव्यक्त गरिएको हुन्छ। जसको उदाहरण भगवती मन्दिरको तोरणलाई लिन सकिन्छ। मध्यभागको वरिपरि ज्वाला, बत्ति वा जालीदार बनाइएका हुन्छन्। पौराणिक जनावरहरूका आकृतिहरू पनि कुँदिएका हुन्छन्।
काष्ठकलाको उत्कृष्ट कारिगरी ढोकाको चौकोस, ठाम र खापाहरूमा पाइन्छ। त्यसैगरी काष्ठकलाको अर्को नमूनाको रूपमा झ्यालहरूलाई लिन सकिन्छ। मल्लकालमा गो झ्या, पासुका झ्या, सँ झ्या, टिकी झ्या, न्यापाः झ्या, कुँ झ्या, मयूर झ्या आदि झ्यालहरू मन्दिर बाहेक नै सर्वसाधारणका घरहरूमा पाइन्छ। यस्ता झ्याल भएका घरहरूले टोललाई नै शोभा तथा इज्जत बढाई दिन्छ। नाला क्षेत्रमा यस्ता झ्यालहरू टोलैपिच्छे अनगिन्तीरूपमा पाइन्छ। तर पछिल्लो समयमा विस्तारै घरहरूको पुनर्निमाणले यस्ता झ्यालहरू लोप हुँदै गएका उदाहरणहरू प्रशस्त छन्।
समग्रमा भन्नुपर्दा हाम्रो पुर्खाहरूले छोडेर गएका अमूल्य सम्पदाले हामी काष्ठकलामा धनी भएको पुष्टि गर्दछ। यस्ता पुराना नेपाली काष्ठकलालाई जोगाई राख्न र देश विदेशमा समेत पु¥याउन यसको व्यापक प्रयोग गरेर यसको संरक्षण गर्नु निकै आवश्यक छ। स्थानीय स्वायत्त शासन ऐन, २०५५ले प्रत्येक गाउँ विकास समिति, नगरपालिका, जिल्ला विकास समिति आदिले आफ्नो क्षेत्रभित्र पर्ने ऐतिहासिक, धार्मिक, पुरातात्विक सम्पदाहरूको संरक्षण गर्नुपर्ने स्पष्ट व्यवस्था गरेको छ तर त्यो व्याख्या केवल कानुनी किताबमा मात्र सीमित रहेको छ। त्यसलाई हामीले सक्रियताका साथ कार्यान्वयन गर्नु पर्दछ। काष्ठकला पर्यटन व्यवसायमा गन्तव्यस्थलका रूपमा परिचित हुँदै आएको छ। मौलिक संस्कृतिको धनी नेपाल आफ्नै किसिमका कलाका कारण संस्कृतिका क्षेत्रमा विश्वमा आपूmलाई चिनाउन सफल भएको छ। त्यसैले काष्ठकलाको व्यापक प्रयोग गरेर आफ्नो कलाको संरक्षण गर्न निकै आवश्यक छ ।
सन्दर्भ सूची
नाला समाज स्मारिका
बाह्य कडीहरू
काभ्रेपलाञ्चोक जिल्लाका गाविसहरू | उग्रचण्डी नाला कस्को लागि प्रसिद्ध छ? | आलुको लागि |
उग्रचण्डी नाला नेपालको बागमती अञ्चलको काभ्रेपलाञ्चोक जिल्लामा अवस्थित एक गाउँ विकास समिति हो। नाला, काठमाण्डौंको पूर्वतिरको रहेको प्राचीन ऐतिहासिक सहर हो । यो काठमाण्डौसंगै जोडिएर रहेको भक्तपुरबाट झण्डै दुई कोष टाढा पूर्वतिर अवस्थित छ। यो काभ्रेपलाञ्चोक जिल्लाको सात प्राचीन नेवार बस्तीहरू मध्ये प्रमुख बस्ती भएको कुरा यहाँ रहेका ऐतिहासिक प्रमाणहरूले देखाउँछ। नाला समुद्र सतहबाट करीब १४०० मीटर उचाईमा अवस्थित छ। नालाको दायाँबायाँ नण्यमाता र पुण्यमाता खोलाहरू रहेका छन्। यहाँको हावापानी समशीतोष्ण रहेको छ। यस क्षेत्रलाई चारैतिर हरिया पहाडहरूले घेरिएको छ। यस स्थानमा नेपालका प्रमुख प्रख्यात चार भगवती मध्ये एक उग्रचण्डी भगवती तथा नेपालमा प्रमुख प्रख्यात चार करुणामय मध्ये श्रृष्टीकान्त लोकेश्वर करुणामय पनि यसै स्थानमा रहेका छन्। यहाँ २–३ दशक पहिले “दूध, दही र खुवा”को लागि साह्रै प्रसिद्ध थियो भने हाल आलुको लागि प्रसिद्ध छ। लिच्छवीकालमा हस्त निर्मित बाँसको ढक्की तथा कँलालीको लागि प्रसिद्ध रहेको कुरा इतिहास प्रमाण छन्। मञ्जुश्री उपत्यका प्रवेश गर्दा नालाको बाटोबाटै आएको कुरा इतिहासले देखाउँदछ। नालाको लागन टोल ढुङ्गे धाराको भित्तामा रहेको लिच्छवीकालको ऊँ सम्बत् ११८ (वि.सं.७१५)को शिलापत्रले यहाँको ऐतिहासिक गरिमालाई प्रकाश पार्न मद्दत पु¥याएको छ। नाला विभिन्न समयमा विभिन्न नामाकरण भएको देखिन्छ। लिच्छवीकाल पूर्व सत्ययुगको राजा दीर्घरथको समयमा “नगिरीपुर”, लिच्छवीकालीन राजा शिवदेव द्धितीयको समयमा “नालङ्गग्राम”, मल्लकालीन यक्ष मल्लको समयमा “नालादेश”, आधुनिककालीन समयमा “नाला शहर” नामाकरण भएको पाइन्छ। यहाँको उग्रचण्डीको भजन गीतमा “उत्ररापुर” नाम रहेको पाइन्छ। त्यसकारण यसको नामाकरण र अर्थबारे अझै थप अनुसन्धान गर्नुपर्ने देखिन्छ।
नालामा हालसम्म गढ, पर्खाल, ढुङ्गाको मूल ढोकाहरू, प्रशस्तमात्रामा ढुङ्गेधाराहरू, इनारहरू, मनोरञ्जनको लागि डबलीहरू, सडक चोकमा पाको इँटाले विछ्याएको बाटो, ढलको व्यवस्था भएको, लायकू (दरबार) रहेको अवशेषहरू पाइन्छ। यी प्रमाणहरूले के कुरा पुष्टि गर्दछ भने आधुनिककाल भन्दा पनि परापूर्वकालको (किराँती, लिच्छवी, मल्लकालीन) नाला एक ऐतिहासिक र सुन्दर नगरीको रूपमा विकसित भएको देखिन्छ। अझ यहाँ मनाउने चाडपर्व, अन्य साँस्कृतिक क्रियाकलापहरू अन्य ठाउँको भन्दा पृथक रहेको ती सम्पूर्ण क्रियाकलापहरू बैज्ञानिकतामा सामीप्य रहेको देखिन्छ। यस साँस्कृतिक क्रियाकलापहरूलाई यहाँ रहेको प्राकृतिक वातावरणले सुनमा सुगन्ध थपेको छ। हाल नाला शहरको सम्पूर्ण ऐतिहासिक, पुरातात्विक, धार्मिक, पौराणिक आदि विषयवस्तुहरूलाई फेरि एक पटक अध्ययन अनुसन्धान गर्ने हो भने यहाँबाट पक्कै पनि मानव सभ्यताभित्र लुकेको रहस्मय तथ्यहरू पत्ता लाग्न सक्न कुरामा दुई मत छैन। यहाँका जनश्रुतिहरू, लोक साहित्य, किम्बदन्तीहरू र पौराणिक, ऐतिहासिक, धार्मिक, पुरातात्विक एवं किम्बदन्तीयुक्त तथ्यहरूलाई यहाँका भावी पिँढीहरूले बचाई राख्नु नितान्त आवश्यक छ। यस सही कुरालाई मनन गरी हामी सबै लाग्नु पर्ने अति आवश्यक भएको कुरा हामीले भुल्नु हुँदैन। यस कुरालाई भुल्ने हो भने हामी फेरि एक पटकलाई पछि पर्नेछौं। त्यसैले यस भेगका सम्पूर्ण दाजुभाई दिदीबहिनीहरू आ–आफ्नो स्वार्थलाई छोडेर आ–आफ्नो मत भिन्नताहरूलाई थाँती राखेर नालाको पुनः विकास निर्माणमा लाग्नु अपरिहार्य भएको छ
उग्रचण्डी नालाका अमूल्य कलात्मक काष्ठकला
नेपाल काष्ठकलामा धनी छ। कलाशास्त्रीका भनाई अनुसार ६४ कला हुन्छन्। तिनीहरूमध्ये एक ललितकला विधामा समेटिएको कला काष्ठकला हो। नेपालमा काष्ठकला प्राचीनकालदेखि नै प्रयोग गरिदैं लिच्छवीकालमा निकै प्रचलित हुँदै मल्लकालमा यसको व्यापक विकास भएको देखिन्छ। पुराना पाटी, पौवा, सत्तल, मन्दिर, विहार, दरबार र घरहरूका झ्यालढोकाहरू, भित्ता तथा तिनमा कुँदिएका आकृतिक, थाम, टुँडाल, दलिन, निदाल, तोरण, मण्डल आदि पुराना काष्ठकलाका उत्कृष्ट नमूना हुन्। यस्ता अमर नमूनाहरू मल्लकालीन समयदेखि अहिलेसम्म पनि केही मात्रामा जीवित अवस्थामा रहेका छन्।
काभ्रे जिल्लाको उग्रचण्डी नाला शहरका मल्लकालीन उग्रचण्डी भगवती मन्दिर, करुणामय मन्दिर, यस क्षेत्रमा रहेका पाटीपौवा, केही मात्रामा पुराना घरहरूमा रहेका काष्ठ झ्यालहरू हालसम्म पनि देख्न सकिन्छ। नाला क्षेत्रमा रहेका राजकीय दरबार र शहरभित्र पस्ने विभिन्न साता ध्वाकाहरू भने लोप भइसकेका छन्। इतिहासमा उल्लेख भए अनुसार लिच्छवीहरू वैशालीबाट मकवानपुर हुँदै पनौतिबाट नाला हुँदै उपत्यका छिरेका हुन्। उनीहरू कला पारखी भएको हुनाले आपूm जहाँ जहाँ गए, त्यहाँ त्यहाँ आफ्ना कलाका छापहरू छोड्दै गए। लिच्छवीहरू केही समय पनौतिमा रहेर पनि नाला हुँदै भक्तपुर र पाटनमा पनि आफ्नो कलाको प्रदर्शन गरे। हालसम्म पनि नालामा “लिवि छेँ” भन्ने टोल रहे तापनि त्यहाँका लिच्छवीकालीन घर तथा मन्दिरहरूको अवशेषहरू माटोमा विलिन हुन पुगेका छन्। यो बारे आवश्यक खोजी तथा अनुसन्धान गर्नुपर्ने भएको छ। समयसमयमा आउने वातावरणीय परिवर्तन (भूकम्प) र काठको विशेषता आदि कारणहरूले गर्दा लिच्छवीकालीन काष्ठकलाका जीवन्त नमूना अहिले हामी सामु छैनन्।
लिच्छवीकाल तथा मल्लकालका काष्ठकलाहरू पूर्णतः धार्मिक भावनाबाट प्रेरित भएको देखिन्छ। त्यतिखेर विकसित हुन पुगेका विभिन्न काष्ठकलाका नमूनाहरू शास्त्रीय शैली र धार्मिक घटनासँग सम्बन्धित भएर प्रष्फुटित भएका छन्। नेपाली काष्ठकलामा विभिन्न शैलीको प्रयोग भएको पाइन्छ। विहार शैली, शिखर शैली, आधुनिक शैली आदि विभिन्न मिश्रण पाइन्छ। विहार शैलीमा करुणामय मन्दिर र शिखर शैलीमा उग्रचण्डी भगवती मन्दिरलाई र आधुनिक शैलीमा यहाँ रहेका कलात्मक झ्यालहरू भएका घर तथा पाटीपौवाहरूलाई लिन सकिन्छ।
मन्दिर तथा घरको छाना अड्याउने काठलाई टुँडाल भनिन्छ। ती टुँडालहरूमा मन्दिर अनुसार सुहाउने विभिन्न देवीदेवताहरूका मूर्तिहरू कुशल कालीगढहरूले आफ्नो दक्षता तथा कुशल काष्ठकला प्रयोग गरिएको पाइन्छ। यसको ज्वलन्त उदाहरण उग्रचण्डी नाला भगवतीको पहिलो तल्लाको अगाडिपट्टिको टुँडाललाई लिन सकिन्छ। उक्त टुँडालमा काठको मूर्ति भए तापनि झ्वाट्ट हेर्दा धातुजस्तो प्रतीत हुन्छ।
काष्ठकलाको अर्को महत्त्वपूर्ण नमूना मन्दिरमा रहेको तोरणलाई लिन सकिन्छ। प्रायः जसो तोरण मूल ढोकामाथि तथा कलात्मक झ्यालमाथि राखिने गरिएको पाइन्छ। खासगरी मठमन्दिरको प्रवेशद्वारमा राखिने ‘तोरण’मा सम्बन्धित देवी वा देवता अर्थात् गृहमा जुन देवी देवताको मूर्ति हुन्छ त्यसैको रूप तोरणको मध्यभागमा अभिव्यक्त गरिएको हुन्छ। जसको उदाहरण भगवती मन्दिरको तोरणलाई लिन सकिन्छ। मध्यभागको वरिपरि ज्वाला, बत्ति वा जालीदार बनाइएका हुन्छन्। पौराणिक जनावरहरूका आकृतिहरू पनि कुँदिएका हुन्छन्।
काष्ठकलाको उत्कृष्ट कारिगरी ढोकाको चौकोस, ठाम र खापाहरूमा पाइन्छ। त्यसैगरी काष्ठकलाको अर्को नमूनाको रूपमा झ्यालहरूलाई लिन सकिन्छ। मल्लकालमा गो झ्या, पासुका झ्या, सँ झ्या, टिकी झ्या, न्यापाः झ्या, कुँ झ्या, मयूर झ्या आदि झ्यालहरू मन्दिर बाहेक नै सर्वसाधारणका घरहरूमा पाइन्छ। यस्ता झ्याल भएका घरहरूले टोललाई नै शोभा तथा इज्जत बढाई दिन्छ। नाला क्षेत्रमा यस्ता झ्यालहरू टोलैपिच्छे अनगिन्तीरूपमा पाइन्छ। तर पछिल्लो समयमा विस्तारै घरहरूको पुनर्निमाणले यस्ता झ्यालहरू लोप हुँदै गएका उदाहरणहरू प्रशस्त छन्।
समग्रमा भन्नुपर्दा हाम्रो पुर्खाहरूले छोडेर गएका अमूल्य सम्पदाले हामी काष्ठकलामा धनी भएको पुष्टि गर्दछ। यस्ता पुराना नेपाली काष्ठकलालाई जोगाई राख्न र देश विदेशमा समेत पु¥याउन यसको व्यापक प्रयोग गरेर यसको संरक्षण गर्नु निकै आवश्यक छ। स्थानीय स्वायत्त शासन ऐन, २०५५ले प्रत्येक गाउँ विकास समिति, नगरपालिका, जिल्ला विकास समिति आदिले आफ्नो क्षेत्रभित्र पर्ने ऐतिहासिक, धार्मिक, पुरातात्विक सम्पदाहरूको संरक्षण गर्नुपर्ने स्पष्ट व्यवस्था गरेको छ तर त्यो व्याख्या केवल कानुनी किताबमा मात्र सीमित रहेको छ। त्यसलाई हामीले सक्रियताका साथ कार्यान्वयन गर्नु पर्दछ। काष्ठकला पर्यटन व्यवसायमा गन्तव्यस्थलका रूपमा परिचित हुँदै आएको छ। मौलिक संस्कृतिको धनी नेपाल आफ्नै किसिमका कलाका कारण संस्कृतिका क्षेत्रमा विश्वमा आपूmलाई चिनाउन सफल भएको छ। त्यसैले काष्ठकलाको व्यापक प्रयोग गरेर आफ्नो कलाको संरक्षण गर्न निकै आवश्यक छ ।
सन्दर्भ सूची
नाला समाज स्मारिका
बाह्य कडीहरू
काभ्रेपलाञ्चोक जिल्लाका गाविसहरू | उग्रचण्डी नालामा कति प्रमुख भगवतीहरू छन्? | चार |
उग्रचण्डी नाला नेपालको बागमती अञ्चलको काभ्रेपलाञ्चोक जिल्लामा अवस्थित एक गाउँ विकास समिति हो। नाला, काठमाण्डौंको पूर्वतिरको रहेको प्राचीन ऐतिहासिक सहर हो । यो काठमाण्डौसंगै जोडिएर रहेको भक्तपुरबाट झण्डै दुई कोष टाढा पूर्वतिर अवस्थित छ। यो काभ्रेपलाञ्चोक जिल्लाको सात प्राचीन नेवार बस्तीहरू मध्ये प्रमुख बस्ती भएको कुरा यहाँ रहेका ऐतिहासिक प्रमाणहरूले देखाउँछ। नाला समुद्र सतहबाट करीब १४०० मीटर उचाईमा अवस्थित छ। नालाको दायाँबायाँ नण्यमाता र पुण्यमाता खोलाहरू रहेका छन्। यहाँको हावापानी समशीतोष्ण रहेको छ। यस क्षेत्रलाई चारैतिर हरिया पहाडहरूले घेरिएको छ। यस स्थानमा नेपालका प्रमुख प्रख्यात चार भगवती मध्ये एक उग्रचण्डी भगवती तथा नेपालमा प्रमुख प्रख्यात चार करुणामय मध्ये श्रृष्टीकान्त लोकेश्वर करुणामय पनि यसै स्थानमा रहेका छन्। यहाँ २–३ दशक पहिले “दूध, दही र खुवा”को लागि साह्रै प्रसिद्ध थियो भने हाल आलुको लागि प्रसिद्ध छ। लिच्छवीकालमा हस्त निर्मित बाँसको ढक्की तथा कँलालीको लागि प्रसिद्ध रहेको कुरा इतिहास प्रमाण छन्। मञ्जुश्री उपत्यका प्रवेश गर्दा नालाको बाटोबाटै आएको कुरा इतिहासले देखाउँदछ। नालाको लागन टोल ढुङ्गे धाराको भित्तामा रहेको लिच्छवीकालको ऊँ सम्बत् ११८ (वि.सं.७१५)को शिलापत्रले यहाँको ऐतिहासिक गरिमालाई प्रकाश पार्न मद्दत पु¥याएको छ। नाला विभिन्न समयमा विभिन्न नामाकरण भएको देखिन्छ। लिच्छवीकाल पूर्व सत्ययुगको राजा दीर्घरथको समयमा “नगिरीपुर”, लिच्छवीकालीन राजा शिवदेव द्धितीयको समयमा “नालङ्गग्राम”, मल्लकालीन यक्ष मल्लको समयमा “नालादेश”, आधुनिककालीन समयमा “नाला शहर” नामाकरण भएको पाइन्छ। यहाँको उग्रचण्डीको भजन गीतमा “उत्ररापुर” नाम रहेको पाइन्छ। त्यसकारण यसको नामाकरण र अर्थबारे अझै थप अनुसन्धान गर्नुपर्ने देखिन्छ।
नालामा हालसम्म गढ, पर्खाल, ढुङ्गाको मूल ढोकाहरू, प्रशस्तमात्रामा ढुङ्गेधाराहरू, इनारहरू, मनोरञ्जनको लागि डबलीहरू, सडक चोकमा पाको इँटाले विछ्याएको बाटो, ढलको व्यवस्था भएको, लायकू (दरबार) रहेको अवशेषहरू पाइन्छ। यी प्रमाणहरूले के कुरा पुष्टि गर्दछ भने आधुनिककाल भन्दा पनि परापूर्वकालको (किराँती, लिच्छवी, मल्लकालीन) नाला एक ऐतिहासिक र सुन्दर नगरीको रूपमा विकसित भएको देखिन्छ। अझ यहाँ मनाउने चाडपर्व, अन्य साँस्कृतिक क्रियाकलापहरू अन्य ठाउँको भन्दा पृथक रहेको ती सम्पूर्ण क्रियाकलापहरू बैज्ञानिकतामा सामीप्य रहेको देखिन्छ। यस साँस्कृतिक क्रियाकलापहरूलाई यहाँ रहेको प्राकृतिक वातावरणले सुनमा सुगन्ध थपेको छ। हाल नाला शहरको सम्पूर्ण ऐतिहासिक, पुरातात्विक, धार्मिक, पौराणिक आदि विषयवस्तुहरूलाई फेरि एक पटक अध्ययन अनुसन्धान गर्ने हो भने यहाँबाट पक्कै पनि मानव सभ्यताभित्र लुकेको रहस्मय तथ्यहरू पत्ता लाग्न सक्न कुरामा दुई मत छैन। यहाँका जनश्रुतिहरू, लोक साहित्य, किम्बदन्तीहरू र पौराणिक, ऐतिहासिक, धार्मिक, पुरातात्विक एवं किम्बदन्तीयुक्त तथ्यहरूलाई यहाँका भावी पिँढीहरूले बचाई राख्नु नितान्त आवश्यक छ। यस सही कुरालाई मनन गरी हामी सबै लाग्नु पर्ने अति आवश्यक भएको कुरा हामीले भुल्नु हुँदैन। यस कुरालाई भुल्ने हो भने हामी फेरि एक पटकलाई पछि पर्नेछौं। त्यसैले यस भेगका सम्पूर्ण दाजुभाई दिदीबहिनीहरू आ–आफ्नो स्वार्थलाई छोडेर आ–आफ्नो मत भिन्नताहरूलाई थाँती राखेर नालाको पुनः विकास निर्माणमा लाग्नु अपरिहार्य भएको छ
उग्रचण्डी नालाका अमूल्य कलात्मक काष्ठकला
नेपाल काष्ठकलामा धनी छ। कलाशास्त्रीका भनाई अनुसार ६४ कला हुन्छन्। तिनीहरूमध्ये एक ललितकला विधामा समेटिएको कला काष्ठकला हो। नेपालमा काष्ठकला प्राचीनकालदेखि नै प्रयोग गरिदैं लिच्छवीकालमा निकै प्रचलित हुँदै मल्लकालमा यसको व्यापक विकास भएको देखिन्छ। पुराना पाटी, पौवा, सत्तल, मन्दिर, विहार, दरबार र घरहरूका झ्यालढोकाहरू, भित्ता तथा तिनमा कुँदिएका आकृतिक, थाम, टुँडाल, दलिन, निदाल, तोरण, मण्डल आदि पुराना काष्ठकलाका उत्कृष्ट नमूना हुन्। यस्ता अमर नमूनाहरू मल्लकालीन समयदेखि अहिलेसम्म पनि केही मात्रामा जीवित अवस्थामा रहेका छन्।
काभ्रे जिल्लाको उग्रचण्डी नाला शहरका मल्लकालीन उग्रचण्डी भगवती मन्दिर, करुणामय मन्दिर, यस क्षेत्रमा रहेका पाटीपौवा, केही मात्रामा पुराना घरहरूमा रहेका काष्ठ झ्यालहरू हालसम्म पनि देख्न सकिन्छ। नाला क्षेत्रमा रहेका राजकीय दरबार र शहरभित्र पस्ने विभिन्न साता ध्वाकाहरू भने लोप भइसकेका छन्। इतिहासमा उल्लेख भए अनुसार लिच्छवीहरू वैशालीबाट मकवानपुर हुँदै पनौतिबाट नाला हुँदै उपत्यका छिरेका हुन्। उनीहरू कला पारखी भएको हुनाले आपूm जहाँ जहाँ गए, त्यहाँ त्यहाँ आफ्ना कलाका छापहरू छोड्दै गए। लिच्छवीहरू केही समय पनौतिमा रहेर पनि नाला हुँदै भक्तपुर र पाटनमा पनि आफ्नो कलाको प्रदर्शन गरे। हालसम्म पनि नालामा “लिवि छेँ” भन्ने टोल रहे तापनि त्यहाँका लिच्छवीकालीन घर तथा मन्दिरहरूको अवशेषहरू माटोमा विलिन हुन पुगेका छन्। यो बारे आवश्यक खोजी तथा अनुसन्धान गर्नुपर्ने भएको छ। समयसमयमा आउने वातावरणीय परिवर्तन (भूकम्प) र काठको विशेषता आदि कारणहरूले गर्दा लिच्छवीकालीन काष्ठकलाका जीवन्त नमूना अहिले हामी सामु छैनन्।
लिच्छवीकाल तथा मल्लकालका काष्ठकलाहरू पूर्णतः धार्मिक भावनाबाट प्रेरित भएको देखिन्छ। त्यतिखेर विकसित हुन पुगेका विभिन्न काष्ठकलाका नमूनाहरू शास्त्रीय शैली र धार्मिक घटनासँग सम्बन्धित भएर प्रष्फुटित भएका छन्। नेपाली काष्ठकलामा विभिन्न शैलीको प्रयोग भएको पाइन्छ। विहार शैली, शिखर शैली, आधुनिक शैली आदि विभिन्न मिश्रण पाइन्छ। विहार शैलीमा करुणामय मन्दिर र शिखर शैलीमा उग्रचण्डी भगवती मन्दिरलाई र आधुनिक शैलीमा यहाँ रहेका कलात्मक झ्यालहरू भएका घर तथा पाटीपौवाहरूलाई लिन सकिन्छ।
मन्दिर तथा घरको छाना अड्याउने काठलाई टुँडाल भनिन्छ। ती टुँडालहरूमा मन्दिर अनुसार सुहाउने विभिन्न देवीदेवताहरूका मूर्तिहरू कुशल कालीगढहरूले आफ्नो दक्षता तथा कुशल काष्ठकला प्रयोग गरिएको पाइन्छ। यसको ज्वलन्त उदाहरण उग्रचण्डी नाला भगवतीको पहिलो तल्लाको अगाडिपट्टिको टुँडाललाई लिन सकिन्छ। उक्त टुँडालमा काठको मूर्ति भए तापनि झ्वाट्ट हेर्दा धातुजस्तो प्रतीत हुन्छ।
काष्ठकलाको अर्को महत्त्वपूर्ण नमूना मन्दिरमा रहेको तोरणलाई लिन सकिन्छ। प्रायः जसो तोरण मूल ढोकामाथि तथा कलात्मक झ्यालमाथि राखिने गरिएको पाइन्छ। खासगरी मठमन्दिरको प्रवेशद्वारमा राखिने ‘तोरण’मा सम्बन्धित देवी वा देवता अर्थात् गृहमा जुन देवी देवताको मूर्ति हुन्छ त्यसैको रूप तोरणको मध्यभागमा अभिव्यक्त गरिएको हुन्छ। जसको उदाहरण भगवती मन्दिरको तोरणलाई लिन सकिन्छ। मध्यभागको वरिपरि ज्वाला, बत्ति वा जालीदार बनाइएका हुन्छन्। पौराणिक जनावरहरूका आकृतिहरू पनि कुँदिएका हुन्छन्।
काष्ठकलाको उत्कृष्ट कारिगरी ढोकाको चौकोस, ठाम र खापाहरूमा पाइन्छ। त्यसैगरी काष्ठकलाको अर्को नमूनाको रूपमा झ्यालहरूलाई लिन सकिन्छ। मल्लकालमा गो झ्या, पासुका झ्या, सँ झ्या, टिकी झ्या, न्यापाः झ्या, कुँ झ्या, मयूर झ्या आदि झ्यालहरू मन्दिर बाहेक नै सर्वसाधारणका घरहरूमा पाइन्छ। यस्ता झ्याल भएका घरहरूले टोललाई नै शोभा तथा इज्जत बढाई दिन्छ। नाला क्षेत्रमा यस्ता झ्यालहरू टोलैपिच्छे अनगिन्तीरूपमा पाइन्छ। तर पछिल्लो समयमा विस्तारै घरहरूको पुनर्निमाणले यस्ता झ्यालहरू लोप हुँदै गएका उदाहरणहरू प्रशस्त छन्।
समग्रमा भन्नुपर्दा हाम्रो पुर्खाहरूले छोडेर गएका अमूल्य सम्पदाले हामी काष्ठकलामा धनी भएको पुष्टि गर्दछ। यस्ता पुराना नेपाली काष्ठकलालाई जोगाई राख्न र देश विदेशमा समेत पु¥याउन यसको व्यापक प्रयोग गरेर यसको संरक्षण गर्नु निकै आवश्यक छ। स्थानीय स्वायत्त शासन ऐन, २०५५ले प्रत्येक गाउँ विकास समिति, नगरपालिका, जिल्ला विकास समिति आदिले आफ्नो क्षेत्रभित्र पर्ने ऐतिहासिक, धार्मिक, पुरातात्विक सम्पदाहरूको संरक्षण गर्नुपर्ने स्पष्ट व्यवस्था गरेको छ तर त्यो व्याख्या केवल कानुनी किताबमा मात्र सीमित रहेको छ। त्यसलाई हामीले सक्रियताका साथ कार्यान्वयन गर्नु पर्दछ। काष्ठकला पर्यटन व्यवसायमा गन्तव्यस्थलका रूपमा परिचित हुँदै आएको छ। मौलिक संस्कृतिको धनी नेपाल आफ्नै किसिमका कलाका कारण संस्कृतिका क्षेत्रमा विश्वमा आपूmलाई चिनाउन सफल भएको छ। त्यसैले काष्ठकलाको व्यापक प्रयोग गरेर आफ्नो कलाको संरक्षण गर्न निकै आवश्यक छ ।
सन्दर्भ सूची
नाला समाज स्मारिका
बाह्य कडीहरू
काभ्रेपलाञ्चोक जिल्लाका गाविसहरू | उग्रचण्डी नालामा कुन ऐतिहासिक प्रमाणहरू छन्? | शिलापत्र |
उग्रचण्डी नाला नेपालको बागमती अञ्चलको काभ्रेपलाञ्चोक जिल्लामा अवस्थित एक गाउँ विकास समिति हो। नाला, काठमाण्डौंको पूर्वतिरको रहेको प्राचीन ऐतिहासिक सहर हो । यो काठमाण्डौसंगै जोडिएर रहेको भक्तपुरबाट झण्डै दुई कोष टाढा पूर्वतिर अवस्थित छ। यो काभ्रेपलाञ्चोक जिल्लाको सात प्राचीन नेवार बस्तीहरू मध्ये प्रमुख बस्ती भएको कुरा यहाँ रहेका ऐतिहासिक प्रमाणहरूले देखाउँछ। नाला समुद्र सतहबाट करीब १४०० मीटर उचाईमा अवस्थित छ। नालाको दायाँबायाँ नण्यमाता र पुण्यमाता खोलाहरू रहेका छन्। यहाँको हावापानी समशीतोष्ण रहेको छ। यस क्षेत्रलाई चारैतिर हरिया पहाडहरूले घेरिएको छ। यस स्थानमा नेपालका प्रमुख प्रख्यात चार भगवती मध्ये एक उग्रचण्डी भगवती तथा नेपालमा प्रमुख प्रख्यात चार करुणामय मध्ये श्रृष्टीकान्त लोकेश्वर करुणामय पनि यसै स्थानमा रहेका छन्। यहाँ २–३ दशक पहिले “दूध, दही र खुवा”को लागि साह्रै प्रसिद्ध थियो भने हाल आलुको लागि प्रसिद्ध छ। लिच्छवीकालमा हस्त निर्मित बाँसको ढक्की तथा कँलालीको लागि प्रसिद्ध रहेको कुरा इतिहास प्रमाण छन्। मञ्जुश्री उपत्यका प्रवेश गर्दा नालाको बाटोबाटै आएको कुरा इतिहासले देखाउँदछ। नालाको लागन टोल ढुङ्गे धाराको भित्तामा रहेको लिच्छवीकालको ऊँ सम्बत् ११८ (वि.सं.७१५)को शिलापत्रले यहाँको ऐतिहासिक गरिमालाई प्रकाश पार्न मद्दत पु¥याएको छ। नाला विभिन्न समयमा विभिन्न नामाकरण भएको देखिन्छ। लिच्छवीकाल पूर्व सत्ययुगको राजा दीर्घरथको समयमा “नगिरीपुर”, लिच्छवीकालीन राजा शिवदेव द्धितीयको समयमा “नालङ्गग्राम”, मल्लकालीन यक्ष मल्लको समयमा “नालादेश”, आधुनिककालीन समयमा “नाला शहर” नामाकरण भएको पाइन्छ। यहाँको उग्रचण्डीको भजन गीतमा “उत्ररापुर” नाम रहेको पाइन्छ। त्यसकारण यसको नामाकरण र अर्थबारे अझै थप अनुसन्धान गर्नुपर्ने देखिन्छ।
नालामा हालसम्म गढ, पर्खाल, ढुङ्गाको मूल ढोकाहरू, प्रशस्तमात्रामा ढुङ्गेधाराहरू, इनारहरू, मनोरञ्जनको लागि डबलीहरू, सडक चोकमा पाको इँटाले विछ्याएको बाटो, ढलको व्यवस्था भएको, लायकू (दरबार) रहेको अवशेषहरू पाइन्छ। यी प्रमाणहरूले के कुरा पुष्टि गर्दछ भने आधुनिककाल भन्दा पनि परापूर्वकालको (किराँती, लिच्छवी, मल्लकालीन) नाला एक ऐतिहासिक र सुन्दर नगरीको रूपमा विकसित भएको देखिन्छ। अझ यहाँ मनाउने चाडपर्व, अन्य साँस्कृतिक क्रियाकलापहरू अन्य ठाउँको भन्दा पृथक रहेको ती सम्पूर्ण क्रियाकलापहरू बैज्ञानिकतामा सामीप्य रहेको देखिन्छ। यस साँस्कृतिक क्रियाकलापहरूलाई यहाँ रहेको प्राकृतिक वातावरणले सुनमा सुगन्ध थपेको छ। हाल नाला शहरको सम्पूर्ण ऐतिहासिक, पुरातात्विक, धार्मिक, पौराणिक आदि विषयवस्तुहरूलाई फेरि एक पटक अध्ययन अनुसन्धान गर्ने हो भने यहाँबाट पक्कै पनि मानव सभ्यताभित्र लुकेको रहस्मय तथ्यहरू पत्ता लाग्न सक्न कुरामा दुई मत छैन। यहाँका जनश्रुतिहरू, लोक साहित्य, किम्बदन्तीहरू र पौराणिक, ऐतिहासिक, धार्मिक, पुरातात्विक एवं किम्बदन्तीयुक्त तथ्यहरूलाई यहाँका भावी पिँढीहरूले बचाई राख्नु नितान्त आवश्यक छ। यस सही कुरालाई मनन गरी हामी सबै लाग्नु पर्ने अति आवश्यक भएको कुरा हामीले भुल्नु हुँदैन। यस कुरालाई भुल्ने हो भने हामी फेरि एक पटकलाई पछि पर्नेछौं। त्यसैले यस भेगका सम्पूर्ण दाजुभाई दिदीबहिनीहरू आ–आफ्नो स्वार्थलाई छोडेर आ–आफ्नो मत भिन्नताहरूलाई थाँती राखेर नालाको पुनः विकास निर्माणमा लाग्नु अपरिहार्य भएको छ
उग्रचण्डी नालाका अमूल्य कलात्मक काष्ठकला
नेपाल काष्ठकलामा धनी छ। कलाशास्त्रीका भनाई अनुसार ६४ कला हुन्छन्। तिनीहरूमध्ये एक ललितकला विधामा समेटिएको कला काष्ठकला हो। नेपालमा काष्ठकला प्राचीनकालदेखि नै प्रयोग गरिदैं लिच्छवीकालमा निकै प्रचलित हुँदै मल्लकालमा यसको व्यापक विकास भएको देखिन्छ। पुराना पाटी, पौवा, सत्तल, मन्दिर, विहार, दरबार र घरहरूका झ्यालढोकाहरू, भित्ता तथा तिनमा कुँदिएका आकृतिक, थाम, टुँडाल, दलिन, निदाल, तोरण, मण्डल आदि पुराना काष्ठकलाका उत्कृष्ट नमूना हुन्। यस्ता अमर नमूनाहरू मल्लकालीन समयदेखि अहिलेसम्म पनि केही मात्रामा जीवित अवस्थामा रहेका छन्।
काभ्रे जिल्लाको उग्रचण्डी नाला शहरका मल्लकालीन उग्रचण्डी भगवती मन्दिर, करुणामय मन्दिर, यस क्षेत्रमा रहेका पाटीपौवा, केही मात्रामा पुराना घरहरूमा रहेका काष्ठ झ्यालहरू हालसम्म पनि देख्न सकिन्छ। नाला क्षेत्रमा रहेका राजकीय दरबार र शहरभित्र पस्ने विभिन्न साता ध्वाकाहरू भने लोप भइसकेका छन्। इतिहासमा उल्लेख भए अनुसार लिच्छवीहरू वैशालीबाट मकवानपुर हुँदै पनौतिबाट नाला हुँदै उपत्यका छिरेका हुन्। उनीहरू कला पारखी भएको हुनाले आपूm जहाँ जहाँ गए, त्यहाँ त्यहाँ आफ्ना कलाका छापहरू छोड्दै गए। लिच्छवीहरू केही समय पनौतिमा रहेर पनि नाला हुँदै भक्तपुर र पाटनमा पनि आफ्नो कलाको प्रदर्शन गरे। हालसम्म पनि नालामा “लिवि छेँ” भन्ने टोल रहे तापनि त्यहाँका लिच्छवीकालीन घर तथा मन्दिरहरूको अवशेषहरू माटोमा विलिन हुन पुगेका छन्। यो बारे आवश्यक खोजी तथा अनुसन्धान गर्नुपर्ने भएको छ। समयसमयमा आउने वातावरणीय परिवर्तन (भूकम्प) र काठको विशेषता आदि कारणहरूले गर्दा लिच्छवीकालीन काष्ठकलाका जीवन्त नमूना अहिले हामी सामु छैनन्।
लिच्छवीकाल तथा मल्लकालका काष्ठकलाहरू पूर्णतः धार्मिक भावनाबाट प्रेरित भएको देखिन्छ। त्यतिखेर विकसित हुन पुगेका विभिन्न काष्ठकलाका नमूनाहरू शास्त्रीय शैली र धार्मिक घटनासँग सम्बन्धित भएर प्रष्फुटित भएका छन्। नेपाली काष्ठकलामा विभिन्न शैलीको प्रयोग भएको पाइन्छ। विहार शैली, शिखर शैली, आधुनिक शैली आदि विभिन्न मिश्रण पाइन्छ। विहार शैलीमा करुणामय मन्दिर र शिखर शैलीमा उग्रचण्डी भगवती मन्दिरलाई र आधुनिक शैलीमा यहाँ रहेका कलात्मक झ्यालहरू भएका घर तथा पाटीपौवाहरूलाई लिन सकिन्छ।
मन्दिर तथा घरको छाना अड्याउने काठलाई टुँडाल भनिन्छ। ती टुँडालहरूमा मन्दिर अनुसार सुहाउने विभिन्न देवीदेवताहरूका मूर्तिहरू कुशल कालीगढहरूले आफ्नो दक्षता तथा कुशल काष्ठकला प्रयोग गरिएको पाइन्छ। यसको ज्वलन्त उदाहरण उग्रचण्डी नाला भगवतीको पहिलो तल्लाको अगाडिपट्टिको टुँडाललाई लिन सकिन्छ। उक्त टुँडालमा काठको मूर्ति भए तापनि झ्वाट्ट हेर्दा धातुजस्तो प्रतीत हुन्छ।
काष्ठकलाको अर्को महत्त्वपूर्ण नमूना मन्दिरमा रहेको तोरणलाई लिन सकिन्छ। प्रायः जसो तोरण मूल ढोकामाथि तथा कलात्मक झ्यालमाथि राखिने गरिएको पाइन्छ। खासगरी मठमन्दिरको प्रवेशद्वारमा राखिने ‘तोरण’मा सम्बन्धित देवी वा देवता अर्थात् गृहमा जुन देवी देवताको मूर्ति हुन्छ त्यसैको रूप तोरणको मध्यभागमा अभिव्यक्त गरिएको हुन्छ। जसको उदाहरण भगवती मन्दिरको तोरणलाई लिन सकिन्छ। मध्यभागको वरिपरि ज्वाला, बत्ति वा जालीदार बनाइएका हुन्छन्। पौराणिक जनावरहरूका आकृतिहरू पनि कुँदिएका हुन्छन्।
काष्ठकलाको उत्कृष्ट कारिगरी ढोकाको चौकोस, ठाम र खापाहरूमा पाइन्छ। त्यसैगरी काष्ठकलाको अर्को नमूनाको रूपमा झ्यालहरूलाई लिन सकिन्छ। मल्लकालमा गो झ्या, पासुका झ्या, सँ झ्या, टिकी झ्या, न्यापाः झ्या, कुँ झ्या, मयूर झ्या आदि झ्यालहरू मन्दिर बाहेक नै सर्वसाधारणका घरहरूमा पाइन्छ। यस्ता झ्याल भएका घरहरूले टोललाई नै शोभा तथा इज्जत बढाई दिन्छ। नाला क्षेत्रमा यस्ता झ्यालहरू टोलैपिच्छे अनगिन्तीरूपमा पाइन्छ। तर पछिल्लो समयमा विस्तारै घरहरूको पुनर्निमाणले यस्ता झ्यालहरू लोप हुँदै गएका उदाहरणहरू प्रशस्त छन्।
समग्रमा भन्नुपर्दा हाम्रो पुर्खाहरूले छोडेर गएका अमूल्य सम्पदाले हामी काष्ठकलामा धनी भएको पुष्टि गर्दछ। यस्ता पुराना नेपाली काष्ठकलालाई जोगाई राख्न र देश विदेशमा समेत पु¥याउन यसको व्यापक प्रयोग गरेर यसको संरक्षण गर्नु निकै आवश्यक छ। स्थानीय स्वायत्त शासन ऐन, २०५५ले प्रत्येक गाउँ विकास समिति, नगरपालिका, जिल्ला विकास समिति आदिले आफ्नो क्षेत्रभित्र पर्ने ऐतिहासिक, धार्मिक, पुरातात्विक सम्पदाहरूको संरक्षण गर्नुपर्ने स्पष्ट व्यवस्था गरेको छ तर त्यो व्याख्या केवल कानुनी किताबमा मात्र सीमित रहेको छ। त्यसलाई हामीले सक्रियताका साथ कार्यान्वयन गर्नु पर्दछ। काष्ठकला पर्यटन व्यवसायमा गन्तव्यस्थलका रूपमा परिचित हुँदै आएको छ। मौलिक संस्कृतिको धनी नेपाल आफ्नै किसिमका कलाका कारण संस्कृतिका क्षेत्रमा विश्वमा आपूmलाई चिनाउन सफल भएको छ। त्यसैले काष्ठकलाको व्यापक प्रयोग गरेर आफ्नो कलाको संरक्षण गर्न निकै आवश्यक छ ।
सन्दर्भ सूची
नाला समाज स्मारिका
बाह्य कडीहरू
काभ्रेपलाञ्चोक जिल्लाका गाविसहरू | उग्रचण्डी नालाको दायाँबायाँ के के छन्? | नण्यमाता र पुण्यमाता खोलाहरू |
उग्रचण्डी नाला नेपालको बागमती अञ्चलको काभ्रेपलाञ्चोक जिल्लामा अवस्थित एक गाउँ विकास समिति हो। नाला, काठमाण्डौंको पूर्वतिरको रहेको प्राचीन ऐतिहासिक सहर हो । यो काठमाण्डौसंगै जोडिएर रहेको भक्तपुरबाट झण्डै दुई कोष टाढा पूर्वतिर अवस्थित छ। यो काभ्रेपलाञ्चोक जिल्लाको सात प्राचीन नेवार बस्तीहरू मध्ये प्रमुख बस्ती भएको कुरा यहाँ रहेका ऐतिहासिक प्रमाणहरूले देखाउँछ। नाला समुद्र सतहबाट करीब १४०० मीटर उचाईमा अवस्थित छ। नालाको दायाँबायाँ नण्यमाता र पुण्यमाता खोलाहरू रहेका छन्। यहाँको हावापानी समशीतोष्ण रहेको छ। यस क्षेत्रलाई चारैतिर हरिया पहाडहरूले घेरिएको छ। यस स्थानमा नेपालका प्रमुख प्रख्यात चार भगवती मध्ये एक उग्रचण्डी भगवती तथा नेपालमा प्रमुख प्रख्यात चार करुणामय मध्ये श्रृष्टीकान्त लोकेश्वर करुणामय पनि यसै स्थानमा रहेका छन्। यहाँ २–३ दशक पहिले “दूध, दही र खुवा”को लागि साह्रै प्रसिद्ध थियो भने हाल आलुको लागि प्रसिद्ध छ। लिच्छवीकालमा हस्त निर्मित बाँसको ढक्की तथा कँलालीको लागि प्रसिद्ध रहेको कुरा इतिहास प्रमाण छन्। मञ्जुश्री उपत्यका प्रवेश गर्दा नालाको बाटोबाटै आएको कुरा इतिहासले देखाउँदछ। नालाको लागन टोल ढुङ्गे धाराको भित्तामा रहेको लिच्छवीकालको ऊँ सम्बत् ११८ (वि.सं.७१५)को शिलापत्रले यहाँको ऐतिहासिक गरिमालाई प्रकाश पार्न मद्दत पु¥याएको छ। नाला विभिन्न समयमा विभिन्न नामाकरण भएको देखिन्छ। लिच्छवीकाल पूर्व सत्ययुगको राजा दीर्घरथको समयमा “नगिरीपुर”, लिच्छवीकालीन राजा शिवदेव द्धितीयको समयमा “नालङ्गग्राम”, मल्लकालीन यक्ष मल्लको समयमा “नालादेश”, आधुनिककालीन समयमा “नाला शहर” नामाकरण भएको पाइन्छ। यहाँको उग्रचण्डीको भजन गीतमा “उत्ररापुर” नाम रहेको पाइन्छ। त्यसकारण यसको नामाकरण र अर्थबारे अझै थप अनुसन्धान गर्नुपर्ने देखिन्छ।
नालामा हालसम्म गढ, पर्खाल, ढुङ्गाको मूल ढोकाहरू, प्रशस्तमात्रामा ढुङ्गेधाराहरू, इनारहरू, मनोरञ्जनको लागि डबलीहरू, सडक चोकमा पाको इँटाले विछ्याएको बाटो, ढलको व्यवस्था भएको, लायकू (दरबार) रहेको अवशेषहरू पाइन्छ। यी प्रमाणहरूले के कुरा पुष्टि गर्दछ भने आधुनिककाल भन्दा पनि परापूर्वकालको (किराँती, लिच्छवी, मल्लकालीन) नाला एक ऐतिहासिक र सुन्दर नगरीको रूपमा विकसित भएको देखिन्छ। अझ यहाँ मनाउने चाडपर्व, अन्य साँस्कृतिक क्रियाकलापहरू अन्य ठाउँको भन्दा पृथक रहेको ती सम्पूर्ण क्रियाकलापहरू बैज्ञानिकतामा सामीप्य रहेको देखिन्छ। यस साँस्कृतिक क्रियाकलापहरूलाई यहाँ रहेको प्राकृतिक वातावरणले सुनमा सुगन्ध थपेको छ। हाल नाला शहरको सम्पूर्ण ऐतिहासिक, पुरातात्विक, धार्मिक, पौराणिक आदि विषयवस्तुहरूलाई फेरि एक पटक अध्ययन अनुसन्धान गर्ने हो भने यहाँबाट पक्कै पनि मानव सभ्यताभित्र लुकेको रहस्मय तथ्यहरू पत्ता लाग्न सक्न कुरामा दुई मत छैन। यहाँका जनश्रुतिहरू, लोक साहित्य, किम्बदन्तीहरू र पौराणिक, ऐतिहासिक, धार्मिक, पुरातात्विक एवं किम्बदन्तीयुक्त तथ्यहरूलाई यहाँका भावी पिँढीहरूले बचाई राख्नु नितान्त आवश्यक छ। यस सही कुरालाई मनन गरी हामी सबै लाग्नु पर्ने अति आवश्यक भएको कुरा हामीले भुल्नु हुँदैन। यस कुरालाई भुल्ने हो भने हामी फेरि एक पटकलाई पछि पर्नेछौं। त्यसैले यस भेगका सम्पूर्ण दाजुभाई दिदीबहिनीहरू आ–आफ्नो स्वार्थलाई छोडेर आ–आफ्नो मत भिन्नताहरूलाई थाँती राखेर नालाको पुनः विकास निर्माणमा लाग्नु अपरिहार्य भएको छ
उग्रचण्डी नालाका अमूल्य कलात्मक काष्ठकला
नेपाल काष्ठकलामा धनी छ। कलाशास्त्रीका भनाई अनुसार ६४ कला हुन्छन्। तिनीहरूमध्ये एक ललितकला विधामा समेटिएको कला काष्ठकला हो। नेपालमा काष्ठकला प्राचीनकालदेखि नै प्रयोग गरिदैं लिच्छवीकालमा निकै प्रचलित हुँदै मल्लकालमा यसको व्यापक विकास भएको देखिन्छ। पुराना पाटी, पौवा, सत्तल, मन्दिर, विहार, दरबार र घरहरूका झ्यालढोकाहरू, भित्ता तथा तिनमा कुँदिएका आकृतिक, थाम, टुँडाल, दलिन, निदाल, तोरण, मण्डल आदि पुराना काष्ठकलाका उत्कृष्ट नमूना हुन्। यस्ता अमर नमूनाहरू मल्लकालीन समयदेखि अहिलेसम्म पनि केही मात्रामा जीवित अवस्थामा रहेका छन्।
काभ्रे जिल्लाको उग्रचण्डी नाला शहरका मल्लकालीन उग्रचण्डी भगवती मन्दिर, करुणामय मन्दिर, यस क्षेत्रमा रहेका पाटीपौवा, केही मात्रामा पुराना घरहरूमा रहेका काष्ठ झ्यालहरू हालसम्म पनि देख्न सकिन्छ। नाला क्षेत्रमा रहेका राजकीय दरबार र शहरभित्र पस्ने विभिन्न साता ध्वाकाहरू भने लोप भइसकेका छन्। इतिहासमा उल्लेख भए अनुसार लिच्छवीहरू वैशालीबाट मकवानपुर हुँदै पनौतिबाट नाला हुँदै उपत्यका छिरेका हुन्। उनीहरू कला पारखी भएको हुनाले आपूm जहाँ जहाँ गए, त्यहाँ त्यहाँ आफ्ना कलाका छापहरू छोड्दै गए। लिच्छवीहरू केही समय पनौतिमा रहेर पनि नाला हुँदै भक्तपुर र पाटनमा पनि आफ्नो कलाको प्रदर्शन गरे। हालसम्म पनि नालामा “लिवि छेँ” भन्ने टोल रहे तापनि त्यहाँका लिच्छवीकालीन घर तथा मन्दिरहरूको अवशेषहरू माटोमा विलिन हुन पुगेका छन्। यो बारे आवश्यक खोजी तथा अनुसन्धान गर्नुपर्ने भएको छ। समयसमयमा आउने वातावरणीय परिवर्तन (भूकम्प) र काठको विशेषता आदि कारणहरूले गर्दा लिच्छवीकालीन काष्ठकलाका जीवन्त नमूना अहिले हामी सामु छैनन्।
लिच्छवीकाल तथा मल्लकालका काष्ठकलाहरू पूर्णतः धार्मिक भावनाबाट प्रेरित भएको देखिन्छ। त्यतिखेर विकसित हुन पुगेका विभिन्न काष्ठकलाका नमूनाहरू शास्त्रीय शैली र धार्मिक घटनासँग सम्बन्धित भएर प्रष्फुटित भएका छन्। नेपाली काष्ठकलामा विभिन्न शैलीको प्रयोग भएको पाइन्छ। विहार शैली, शिखर शैली, आधुनिक शैली आदि विभिन्न मिश्रण पाइन्छ। विहार शैलीमा करुणामय मन्दिर र शिखर शैलीमा उग्रचण्डी भगवती मन्दिरलाई र आधुनिक शैलीमा यहाँ रहेका कलात्मक झ्यालहरू भएका घर तथा पाटीपौवाहरूलाई लिन सकिन्छ।
मन्दिर तथा घरको छाना अड्याउने काठलाई टुँडाल भनिन्छ। ती टुँडालहरूमा मन्दिर अनुसार सुहाउने विभिन्न देवीदेवताहरूका मूर्तिहरू कुशल कालीगढहरूले आफ्नो दक्षता तथा कुशल काष्ठकला प्रयोग गरिएको पाइन्छ। यसको ज्वलन्त उदाहरण उग्रचण्डी नाला भगवतीको पहिलो तल्लाको अगाडिपट्टिको टुँडाललाई लिन सकिन्छ। उक्त टुँडालमा काठको मूर्ति भए तापनि झ्वाट्ट हेर्दा धातुजस्तो प्रतीत हुन्छ।
काष्ठकलाको अर्को महत्त्वपूर्ण नमूना मन्दिरमा रहेको तोरणलाई लिन सकिन्छ। प्रायः जसो तोरण मूल ढोकामाथि तथा कलात्मक झ्यालमाथि राखिने गरिएको पाइन्छ। खासगरी मठमन्दिरको प्रवेशद्वारमा राखिने ‘तोरण’मा सम्बन्धित देवी वा देवता अर्थात् गृहमा जुन देवी देवताको मूर्ति हुन्छ त्यसैको रूप तोरणको मध्यभागमा अभिव्यक्त गरिएको हुन्छ। जसको उदाहरण भगवती मन्दिरको तोरणलाई लिन सकिन्छ। मध्यभागको वरिपरि ज्वाला, बत्ति वा जालीदार बनाइएका हुन्छन्। पौराणिक जनावरहरूका आकृतिहरू पनि कुँदिएका हुन्छन्।
काष्ठकलाको उत्कृष्ट कारिगरी ढोकाको चौकोस, ठाम र खापाहरूमा पाइन्छ। त्यसैगरी काष्ठकलाको अर्को नमूनाको रूपमा झ्यालहरूलाई लिन सकिन्छ। मल्लकालमा गो झ्या, पासुका झ्या, सँ झ्या, टिकी झ्या, न्यापाः झ्या, कुँ झ्या, मयूर झ्या आदि झ्यालहरू मन्दिर बाहेक नै सर्वसाधारणका घरहरूमा पाइन्छ। यस्ता झ्याल भएका घरहरूले टोललाई नै शोभा तथा इज्जत बढाई दिन्छ। नाला क्षेत्रमा यस्ता झ्यालहरू टोलैपिच्छे अनगिन्तीरूपमा पाइन्छ। तर पछिल्लो समयमा विस्तारै घरहरूको पुनर्निमाणले यस्ता झ्यालहरू लोप हुँदै गएका उदाहरणहरू प्रशस्त छन्।
समग्रमा भन्नुपर्दा हाम्रो पुर्खाहरूले छोडेर गएका अमूल्य सम्पदाले हामी काष्ठकलामा धनी भएको पुष्टि गर्दछ। यस्ता पुराना नेपाली काष्ठकलालाई जोगाई राख्न र देश विदेशमा समेत पु¥याउन यसको व्यापक प्रयोग गरेर यसको संरक्षण गर्नु निकै आवश्यक छ। स्थानीय स्वायत्त शासन ऐन, २०५५ले प्रत्येक गाउँ विकास समिति, नगरपालिका, जिल्ला विकास समिति आदिले आफ्नो क्षेत्रभित्र पर्ने ऐतिहासिक, धार्मिक, पुरातात्विक सम्पदाहरूको संरक्षण गर्नुपर्ने स्पष्ट व्यवस्था गरेको छ तर त्यो व्याख्या केवल कानुनी किताबमा मात्र सीमित रहेको छ। त्यसलाई हामीले सक्रियताका साथ कार्यान्वयन गर्नु पर्दछ। काष्ठकला पर्यटन व्यवसायमा गन्तव्यस्थलका रूपमा परिचित हुँदै आएको छ। मौलिक संस्कृतिको धनी नेपाल आफ्नै किसिमका कलाका कारण संस्कृतिका क्षेत्रमा विश्वमा आपूmलाई चिनाउन सफल भएको छ। त्यसैले काष्ठकलाको व्यापक प्रयोग गरेर आफ्नो कलाको संरक्षण गर्न निकै आवश्यक छ ।
सन्दर्भ सूची
नाला समाज स्मारिका
बाह्य कडीहरू
काभ्रेपलाञ्चोक जिल्लाका गाविसहरू | उग्रचण्डी नालामा कति दशक पहिले केको लागि प्रसिद्ध थियो? | दूध, दही र खुवा |
उग्रचण्डी नाला नेपालको बागमती अञ्चलको काभ्रेपलाञ्चोक जिल्लामा अवस्थित एक गाउँ विकास समिति हो। नाला, काठमाण्डौंको पूर्वतिरको रहेको प्राचीन ऐतिहासिक सहर हो । यो काठमाण्डौसंगै जोडिएर रहेको भक्तपुरबाट झण्डै दुई कोष टाढा पूर्वतिर अवस्थित छ। यो काभ्रेपलाञ्चोक जिल्लाको सात प्राचीन नेवार बस्तीहरू मध्ये प्रमुख बस्ती भएको कुरा यहाँ रहेका ऐतिहासिक प्रमाणहरूले देखाउँछ। नाला समुद्र सतहबाट करीब १४०० मीटर उचाईमा अवस्थित छ। नालाको दायाँबायाँ नण्यमाता र पुण्यमाता खोलाहरू रहेका छन्। यहाँको हावापानी समशीतोष्ण रहेको छ। यस क्षेत्रलाई चारैतिर हरिया पहाडहरूले घेरिएको छ। यस स्थानमा नेपालका प्रमुख प्रख्यात चार भगवती मध्ये एक उग्रचण्डी भगवती तथा नेपालमा प्रमुख प्रख्यात चार करुणामय मध्ये श्रृष्टीकान्त लोकेश्वर करुणामय पनि यसै स्थानमा रहेका छन्। यहाँ २–३ दशक पहिले “दूध, दही र खुवा”को लागि साह्रै प्रसिद्ध थियो भने हाल आलुको लागि प्रसिद्ध छ। लिच्छवीकालमा हस्त निर्मित बाँसको ढक्की तथा कँलालीको लागि प्रसिद्ध रहेको कुरा इतिहास प्रमाण छन्। मञ्जुश्री उपत्यका प्रवेश गर्दा नालाको बाटोबाटै आएको कुरा इतिहासले देखाउँदछ। नालाको लागन टोल ढुङ्गे धाराको भित्तामा रहेको लिच्छवीकालको ऊँ सम्बत् ११८ (वि.सं.७१५)को शिलापत्रले यहाँको ऐतिहासिक गरिमालाई प्रकाश पार्न मद्दत पु¥याएको छ। नाला विभिन्न समयमा विभिन्न नामाकरण भएको देखिन्छ। लिच्छवीकाल पूर्व सत्ययुगको राजा दीर्घरथको समयमा “नगिरीपुर”, लिच्छवीकालीन राजा शिवदेव द्धितीयको समयमा “नालङ्गग्राम”, मल्लकालीन यक्ष मल्लको समयमा “नालादेश”, आधुनिककालीन समयमा “नाला शहर” नामाकरण भएको पाइन्छ। यहाँको उग्रचण्डीको भजन गीतमा “उत्ररापुर” नाम रहेको पाइन्छ। त्यसकारण यसको नामाकरण र अर्थबारे अझै थप अनुसन्धान गर्नुपर्ने देखिन्छ।
नालामा हालसम्म गढ, पर्खाल, ढुङ्गाको मूल ढोकाहरू, प्रशस्तमात्रामा ढुङ्गेधाराहरू, इनारहरू, मनोरञ्जनको लागि डबलीहरू, सडक चोकमा पाको इँटाले विछ्याएको बाटो, ढलको व्यवस्था भएको, लायकू (दरबार) रहेको अवशेषहरू पाइन्छ। यी प्रमाणहरूले के कुरा पुष्टि गर्दछ भने आधुनिककाल भन्दा पनि परापूर्वकालको (किराँती, लिच्छवी, मल्लकालीन) नाला एक ऐतिहासिक र सुन्दर नगरीको रूपमा विकसित भएको देखिन्छ। अझ यहाँ मनाउने चाडपर्व, अन्य साँस्कृतिक क्रियाकलापहरू अन्य ठाउँको भन्दा पृथक रहेको ती सम्पूर्ण क्रियाकलापहरू बैज्ञानिकतामा सामीप्य रहेको देखिन्छ। यस साँस्कृतिक क्रियाकलापहरूलाई यहाँ रहेको प्राकृतिक वातावरणले सुनमा सुगन्ध थपेको छ। हाल नाला शहरको सम्पूर्ण ऐतिहासिक, पुरातात्विक, धार्मिक, पौराणिक आदि विषयवस्तुहरूलाई फेरि एक पटक अध्ययन अनुसन्धान गर्ने हो भने यहाँबाट पक्कै पनि मानव सभ्यताभित्र लुकेको रहस्मय तथ्यहरू पत्ता लाग्न सक्न कुरामा दुई मत छैन। यहाँका जनश्रुतिहरू, लोक साहित्य, किम्बदन्तीहरू र पौराणिक, ऐतिहासिक, धार्मिक, पुरातात्विक एवं किम्बदन्तीयुक्त तथ्यहरूलाई यहाँका भावी पिँढीहरूले बचाई राख्नु नितान्त आवश्यक छ। यस सही कुरालाई मनन गरी हामी सबै लाग्नु पर्ने अति आवश्यक भएको कुरा हामीले भुल्नु हुँदैन। यस कुरालाई भुल्ने हो भने हामी फेरि एक पटकलाई पछि पर्नेछौं। त्यसैले यस भेगका सम्पूर्ण दाजुभाई दिदीबहिनीहरू आ–आफ्नो स्वार्थलाई छोडेर आ–आफ्नो मत भिन्नताहरूलाई थाँती राखेर नालाको पुनः विकास निर्माणमा लाग्नु अपरिहार्य भएको छ
उग्रचण्डी नालाका अमूल्य कलात्मक काष्ठकला
नेपाल काष्ठकलामा धनी छ। कलाशास्त्रीका भनाई अनुसार ६४ कला हुन्छन्। तिनीहरूमध्ये एक ललितकला विधामा समेटिएको कला काष्ठकला हो। नेपालमा काष्ठकला प्राचीनकालदेखि नै प्रयोग गरिदैं लिच्छवीकालमा निकै प्रचलित हुँदै मल्लकालमा यसको व्यापक विकास भएको देखिन्छ। पुराना पाटी, पौवा, सत्तल, मन्दिर, विहार, दरबार र घरहरूका झ्यालढोकाहरू, भित्ता तथा तिनमा कुँदिएका आकृतिक, थाम, टुँडाल, दलिन, निदाल, तोरण, मण्डल आदि पुराना काष्ठकलाका उत्कृष्ट नमूना हुन्। यस्ता अमर नमूनाहरू मल्लकालीन समयदेखि अहिलेसम्म पनि केही मात्रामा जीवित अवस्थामा रहेका छन्।
काभ्रे जिल्लाको उग्रचण्डी नाला शहरका मल्लकालीन उग्रचण्डी भगवती मन्दिर, करुणामय मन्दिर, यस क्षेत्रमा रहेका पाटीपौवा, केही मात्रामा पुराना घरहरूमा रहेका काष्ठ झ्यालहरू हालसम्म पनि देख्न सकिन्छ। नाला क्षेत्रमा रहेका राजकीय दरबार र शहरभित्र पस्ने विभिन्न साता ध्वाकाहरू भने लोप भइसकेका छन्। इतिहासमा उल्लेख भए अनुसार लिच्छवीहरू वैशालीबाट मकवानपुर हुँदै पनौतिबाट नाला हुँदै उपत्यका छिरेका हुन्। उनीहरू कला पारखी भएको हुनाले आपूm जहाँ जहाँ गए, त्यहाँ त्यहाँ आफ्ना कलाका छापहरू छोड्दै गए। लिच्छवीहरू केही समय पनौतिमा रहेर पनि नाला हुँदै भक्तपुर र पाटनमा पनि आफ्नो कलाको प्रदर्शन गरे। हालसम्म पनि नालामा “लिवि छेँ” भन्ने टोल रहे तापनि त्यहाँका लिच्छवीकालीन घर तथा मन्दिरहरूको अवशेषहरू माटोमा विलिन हुन पुगेका छन्। यो बारे आवश्यक खोजी तथा अनुसन्धान गर्नुपर्ने भएको छ। समयसमयमा आउने वातावरणीय परिवर्तन (भूकम्प) र काठको विशेषता आदि कारणहरूले गर्दा लिच्छवीकालीन काष्ठकलाका जीवन्त नमूना अहिले हामी सामु छैनन्।
लिच्छवीकाल तथा मल्लकालका काष्ठकलाहरू पूर्णतः धार्मिक भावनाबाट प्रेरित भएको देखिन्छ। त्यतिखेर विकसित हुन पुगेका विभिन्न काष्ठकलाका नमूनाहरू शास्त्रीय शैली र धार्मिक घटनासँग सम्बन्धित भएर प्रष्फुटित भएका छन्। नेपाली काष्ठकलामा विभिन्न शैलीको प्रयोग भएको पाइन्छ। विहार शैली, शिखर शैली, आधुनिक शैली आदि विभिन्न मिश्रण पाइन्छ। विहार शैलीमा करुणामय मन्दिर र शिखर शैलीमा उग्रचण्डी भगवती मन्दिरलाई र आधुनिक शैलीमा यहाँ रहेका कलात्मक झ्यालहरू भएका घर तथा पाटीपौवाहरूलाई लिन सकिन्छ।
मन्दिर तथा घरको छाना अड्याउने काठलाई टुँडाल भनिन्छ। ती टुँडालहरूमा मन्दिर अनुसार सुहाउने विभिन्न देवीदेवताहरूका मूर्तिहरू कुशल कालीगढहरूले आफ्नो दक्षता तथा कुशल काष्ठकला प्रयोग गरिएको पाइन्छ। यसको ज्वलन्त उदाहरण उग्रचण्डी नाला भगवतीको पहिलो तल्लाको अगाडिपट्टिको टुँडाललाई लिन सकिन्छ। उक्त टुँडालमा काठको मूर्ति भए तापनि झ्वाट्ट हेर्दा धातुजस्तो प्रतीत हुन्छ।
काष्ठकलाको अर्को महत्त्वपूर्ण नमूना मन्दिरमा रहेको तोरणलाई लिन सकिन्छ। प्रायः जसो तोरण मूल ढोकामाथि तथा कलात्मक झ्यालमाथि राखिने गरिएको पाइन्छ। खासगरी मठमन्दिरको प्रवेशद्वारमा राखिने ‘तोरण’मा सम्बन्धित देवी वा देवता अर्थात् गृहमा जुन देवी देवताको मूर्ति हुन्छ त्यसैको रूप तोरणको मध्यभागमा अभिव्यक्त गरिएको हुन्छ। जसको उदाहरण भगवती मन्दिरको तोरणलाई लिन सकिन्छ। मध्यभागको वरिपरि ज्वाला, बत्ति वा जालीदार बनाइएका हुन्छन्। पौराणिक जनावरहरूका आकृतिहरू पनि कुँदिएका हुन्छन्।
काष्ठकलाको उत्कृष्ट कारिगरी ढोकाको चौकोस, ठाम र खापाहरूमा पाइन्छ। त्यसैगरी काष्ठकलाको अर्को नमूनाको रूपमा झ्यालहरूलाई लिन सकिन्छ। मल्लकालमा गो झ्या, पासुका झ्या, सँ झ्या, टिकी झ्या, न्यापाः झ्या, कुँ झ्या, मयूर झ्या आदि झ्यालहरू मन्दिर बाहेक नै सर्वसाधारणका घरहरूमा पाइन्छ। यस्ता झ्याल भएका घरहरूले टोललाई नै शोभा तथा इज्जत बढाई दिन्छ। नाला क्षेत्रमा यस्ता झ्यालहरू टोलैपिच्छे अनगिन्तीरूपमा पाइन्छ। तर पछिल्लो समयमा विस्तारै घरहरूको पुनर्निमाणले यस्ता झ्यालहरू लोप हुँदै गएका उदाहरणहरू प्रशस्त छन्।
समग्रमा भन्नुपर्दा हाम्रो पुर्खाहरूले छोडेर गएका अमूल्य सम्पदाले हामी काष्ठकलामा धनी भएको पुष्टि गर्दछ। यस्ता पुराना नेपाली काष्ठकलालाई जोगाई राख्न र देश विदेशमा समेत पु¥याउन यसको व्यापक प्रयोग गरेर यसको संरक्षण गर्नु निकै आवश्यक छ। स्थानीय स्वायत्त शासन ऐन, २०५५ले प्रत्येक गाउँ विकास समिति, नगरपालिका, जिल्ला विकास समिति आदिले आफ्नो क्षेत्रभित्र पर्ने ऐतिहासिक, धार्मिक, पुरातात्विक सम्पदाहरूको संरक्षण गर्नुपर्ने स्पष्ट व्यवस्था गरेको छ तर त्यो व्याख्या केवल कानुनी किताबमा मात्र सीमित रहेको छ। त्यसलाई हामीले सक्रियताका साथ कार्यान्वयन गर्नु पर्दछ। काष्ठकला पर्यटन व्यवसायमा गन्तव्यस्थलका रूपमा परिचित हुँदै आएको छ। मौलिक संस्कृतिको धनी नेपाल आफ्नै किसिमका कलाका कारण संस्कृतिका क्षेत्रमा विश्वमा आपूmलाई चिनाउन सफल भएको छ। त्यसैले काष्ठकलाको व्यापक प्रयोग गरेर आफ्नो कलाको संरक्षण गर्न निकै आवश्यक छ ।
सन्दर्भ सूची
नाला समाज स्मारिका
बाह्य कडीहरू
काभ्रेपलाञ्चोक जिल्लाका गाविसहरू | उग्रचण्डी नालामा कति नामाकरण भएको देखिन्छ? | विभिन्न समयमा विभिन्न |
क्षिप्रा, मध्यप्रदेशमा बग्ने एक प्रसिद्ध र ऐतिहासिक नदी हो। यो भारतका पवित्र नदीहरूमा एक हो। उज्जैनमा कुम्भको मेला यसै नदीका किनार लाग्दछ। द्वादश ज्योतिर्लिङ्गहरू मध्येको एक ज्योतिर्लिङ्ग महाकालेश्वरम् पनि यहाँ छ।
मध्य प्रदेशका नदीहरू | क्षिप्रा कहाँ बग्छ? | मध्यप्रदेशमा |
क्षिप्रा, मध्यप्रदेशमा बग्ने एक प्रसिद्ध र ऐतिहासिक नदी हो। यो भारतका पवित्र नदीहरूमा एक हो। उज्जैनमा कुम्भको मेला यसै नदीका किनार लाग्दछ। द्वादश ज्योतिर्लिङ्गहरू मध्येको एक ज्योतिर्लिङ्ग महाकालेश्वरम् पनि यहाँ छ।
मध्य प्रदेशका नदीहरू | क्षिप्रा के हो? | एक प्रसिद्ध र ऐतिहासिक नदी |
क्षिप्रा, मध्यप्रदेशमा बग्ने एक प्रसिद्ध र ऐतिहासिक नदी हो। यो भारतका पवित्र नदीहरूमा एक हो। उज्जैनमा कुम्भको मेला यसै नदीका किनार लाग्दछ। द्वादश ज्योतिर्लिङ्गहरू मध्येको एक ज्योतिर्लिङ्ग महाकालेश्वरम् पनि यहाँ छ।
मध्य प्रदेशका नदीहरू | कुम्भको मेला कहाँ लाग्दछ? | उज्जैनमा |
क्षिप्रा, मध्यप्रदेशमा बग्ने एक प्रसिद्ध र ऐतिहासिक नदी हो। यो भारतका पवित्र नदीहरूमा एक हो। उज्जैनमा कुम्भको मेला यसै नदीका किनार लाग्दछ। द्वादश ज्योतिर्लिङ्गहरू मध्येको एक ज्योतिर्लिङ्ग महाकालेश्वरम् पनि यहाँ छ।
मध्य प्रदेशका नदीहरू | कति ज्योतिर्लिङ्गहरू मध्येको एक यहाँ छ? | द्वादश |
क्षिप्रा, मध्यप्रदेशमा बग्ने एक प्रसिद्ध र ऐतिहासिक नदी हो। यो भारतका पवित्र नदीहरूमा एक हो। उज्जैनमा कुम्भको मेला यसै नदीका किनार लाग्दछ। द्वादश ज्योतिर्लिङ्गहरू मध्येको एक ज्योतिर्लिङ्ग महाकालेश्वरम् पनि यहाँ छ।
मध्य प्रदेशका नदीहरू | यहाँ कुन ज्योतिर्लिङ्ग छ? | महाकालेश्वरम् |
विलियम एक मध्य युगिन इजिप्ट साम्राज्य कालिन फाइयान्स हिप्पोपोटामसको मूर्तिको उपनाम हो। यो मूर्ति हाल अमेरिकाको न्यू योर्कमा अवस्थित महानगरीय कला सङ्ग्राहलयमा राखिएको छ। विलियम्स दि फाइयान्स हिप्पोपोटामस महानगरीय कला सङ्ग्राहलयको अनौपचारिक मस्कट पनि हो।
सन्दर्भ सामग्रीहरू
न्यू योर्क महानगरीय कला सङ्ग्राहलयमा रहेका मूर्तिहरू | यो मूर्ति कहाँ अवस्थित छ? | अमेरिकाको न्यू योर्कमा |
विलियम एक मध्य युगिन इजिप्ट साम्राज्य कालिन फाइयान्स हिप्पोपोटामसको मूर्तिको उपनाम हो। यो मूर्ति हाल अमेरिकाको न्यू योर्कमा अवस्थित महानगरीय कला सङ्ग्राहलयमा राखिएको छ। विलियम्स दि फाइयान्स हिप्पोपोटामस महानगरीय कला सङ्ग्राहलयको अनौपचारिक मस्कट पनि हो।
सन्दर्भ सामग्रीहरू
न्यू योर्क महानगरीय कला सङ्ग्राहलयमा रहेका मूर्तिहरू | विलियम्स दि फाइयान्स हिप्पोपोटामस के हो? | महानगरीय कला सङ्ग्राहलयको अनौपचारिक मस्कट |
सन्दर्भ सूची
फुटबल खेलाडीहरू | कसको सन्दर्भ सूची? | फुटबल खेलाडीहरू |
बेतहनी नेपालको मध्यपश्चिमाञ्चल विकास क्षेत्र, बाँके जिल्लामा अवस्थित गाँउ विकास समिति हो।
सन्दर्भ सामग्रीहरू
बाह्य कडीहरू | नेपालको कुन विकास क्षेत्रमा बेतहनी अवस्थित छ? | मध्यपश्चिमाञ्चल |
बेतहनी नेपालको मध्यपश्चिमाञ्चल विकास क्षेत्र, बाँके जिल्लामा अवस्थित गाँउ विकास समिति हो।
सन्दर्भ सामग्रीहरू
बाह्य कडीहरू | बेतहनी कहाँ अवस्थित छ? | बाँके जिल्लामा |
बेतहनी नेपालको मध्यपश्चिमाञ्चल विकास क्षेत्र, बाँके जिल्लामा अवस्थित गाँउ विकास समिति हो।
सन्दर्भ सामग्रीहरू
बाह्य कडीहरू | बेतहनी के हो? | गाँउ विकास समिति |
ह्वाइट फिल्ड इन्टरनेशनल कलेज काठमाडौँ जिल्लामा रहेको एक क्याम्पस हो । यसले त्रिभुवन विश्वविद्यालयसँग सम्बन्धन लिएको छ।
सन्दर्भ सामग्री
नेपालका क्याम्पसहरू
मध्यमाञ्चलका क्याम्पसहरू
त्रिभुवन विश्वविद्यालयसँग सम्बन्धित क्याम्पसहरू | ह्वाइट फिल्ड इन्टरनेशनल कलेज कहाँ रहेको छ? | काठमाडौँ जिल्लामा |
ह्वाइट फिल्ड इन्टरनेशनल कलेज काठमाडौँ जिल्लामा रहेको एक क्याम्पस हो । यसले त्रिभुवन विश्वविद्यालयसँग सम्बन्धन लिएको छ।
सन्दर्भ सामग्री
नेपालका क्याम्पसहरू
मध्यमाञ्चलका क्याम्पसहरू
त्रिभुवन विश्वविद्यालयसँग सम्बन्धित क्याम्पसहरू | ह्वाइट फिल्ड इन्टरनेशनल कलेजले कस्को संग सम्बन्धन लिएको छ? | त्रिभुवन विश्वविद्यालयसँग |
काठमाडौँ गोल्डेन्स एक धनगढी प्रिमियर लिग २०७३मा सहभागी जनाउने टिम मध्येको एक टिम हो ।यस टिमको कप्तानी नेपाल राष्ट्रिय क्रिकेट टिमका उपकप्तान बसन्त रेग्मी ले गर्ने छन्।यो टिमले काठमाडौँ सहरको प्रतिनिधित्व गर्नेछ ।
खेलाडीहरू
खेलहरू
स्रोत
श्रेणी : धनगढी प्रिमियर लिगका टिमहरू | काठमाडौँ गोल्डेन्स कति वर्षको प्रिमियर लिगमा सहभागी भएको हो? | २०७३ |
काठमाडौँ गोल्डेन्स एक धनगढी प्रिमियर लिग २०७३मा सहभागी जनाउने टिम मध्येको एक टिम हो ।यस टिमको कप्तानी नेपाल राष्ट्रिय क्रिकेट टिमका उपकप्तान बसन्त रेग्मी ले गर्ने छन्।यो टिमले काठमाडौँ सहरको प्रतिनिधित्व गर्नेछ ।
खेलाडीहरू
खेलहरू
स्रोत
श्रेणी : धनगढी प्रिमियर लिगका टिमहरू | काठमाडौँ गोल्डेन्सको कप्तानी कोले गर्ने छन्? | बसन्त रेग्मी |
काठमाडौँ गोल्डेन्स एक धनगढी प्रिमियर लिग २०७३मा सहभागी जनाउने टिम मध्येको एक टिम हो ।यस टिमको कप्तानी नेपाल राष्ट्रिय क्रिकेट टिमका उपकप्तान बसन्त रेग्मी ले गर्ने छन्।यो टिमले काठमाडौँ सहरको प्रतिनिधित्व गर्नेछ ।
खेलाडीहरू
खेलहरू
स्रोत
श्रेणी : धनगढी प्रिमियर लिगका टिमहरू | काठमाडौँ गोल्डेन्स कस्को प्रतिनिधित्व गर्नेछ? | काठमाडौँ सहरको |