id
stringlengths 1
6
| url
stringlengths 31
426
| title
stringlengths 1
231
| text
stringlengths 1
443k
|
|---|---|---|---|
8910
|
https://sq.wikipedia.org/wiki/Kornel%20Nepoti
|
Kornel Nepoti
|
Kornel Nepoti
Cornelii Nepotis
( 100 p.e.s - 27 p.e.s )
Është historian dhe shkrimtar romak me prejardhje nga Longobardia. Ai jetoi në Romë por rrinte larg jetës politike e administrative romake. Ishte mik i Ciceronit, poetit të shquar Katulit dhe pronarit të njohur romak Pompos Atikut. Jetën e tij ja kushtoi studimeve letrare dhe historike. Nga veprat e shumta të tij deri në ditët tona (2005) janë ruajturnjë numër i vogël. Ndërveprat e tija të mëdha që tani nuk gjendet më ishte "Chronica" (Kronika) e shpërndarë në tre libra dhe që paraqesin një përmbajtje kronike të historisë botërore të asaj kohe. Kronikat tregoin nga koha mitologjike e Greqisë e deri te ditët e viteve në të cilat jetoi autori. Po ashtu një pjesë e veprës së tij "De viris illustribus" (Mbi njerëzit e shquar) që përbëhej nga 16 libra nzuk gjindet më. Pjesa e ruajtur e kësaj vepre bënë fjalë për prirësit shquar të huaj (Liber de exeellentibus ducibus exteranum gentium) dhe në të janë prezentuar 25 biografi të komandantëve ushtarakë që në përgjithësi këto janë biografi të ushtarëve helenë.
Nepoti shkroi edhe biografin e Katonit (Vita Catonis) dhe të Ciceronit (Vita Ciceronis) si dhe veprën "Exempla", një koleksion anekdodash historike dhe kuriozitetesh të vjetra të shpërndarë së paku në pesë libra
Nepoti në bografitë e shkruara gjatë përshkrimit të jetës së personazheve është i përciptë, dhe jo rrallë nuk rrespekton rendin kronologjikë të fakteve dhe nuk i dokumentonë shkrimet e tij shpeshë. Për këto shkaqe edhe puna e tij nuk ka pasur ndonjë vlerë të madhe historike.
Nepoti në vepren Vitae (Jetët) përmend Epirin tërthorazi duke treuar në librin e XXV Atticus se si Pompon Atiku nuk kishte ndonjë pro në Itali porse të gjitha financimet i rrjedhnin nga Epiri dhe pasuria në Romë .
Tituj të veprave
"Chronica"
Jetët
"Vita Catonis"
"Vita Ciceronis"
Burim i të dhënave
Ilirët dhe Iiria te autoët antikë ISBN 99927-1-639-8
Historianë romakë
Historia e lashtë
Shkrimtarë romakë
|
8911
|
https://sq.wikipedia.org/wiki/Nepotis%20Vitae
|
Nepotis Vitae
|
Jetët
Vitae
Janë disa biografi të shkruara nga historiani dhe shkrimtari romak Kornel Nepoti.
Burim i të dhënave
Ilirët dhe Iiria te autoët antikë ISBN 99927-1-639-8
Dokumente historike
|
8913
|
https://sq.wikipedia.org/wiki/Qukapiku
|
Qukapiku
|
Qukapiku është një lloj shpendi nga familja Picus, Dendrolopus. Qukapiku ndërton folenë dhe gjen ushqim duke shpuar trungjet e pemëve me sqepin e fortë. Qukapiku mund të godasë një trung të fortë me sqep 38-43 herë brenda 2.10 deri 2.69 sekondave. Kafka e qukapikut është e përforcuar për të përballuar goditjet e forta dhe ka një sistem amortizimi që redukton dhe amortizon goditjet. Përpara goditjes, qukapiku tendos muskujt e gojës duke bërë të mundur përhapjen e forcës në të tërë trupin. Gjithashtu qukapiku ka një tru të vogël dhe kjo zvogëlon mundësinë e dëmtimit të tij.
Qukapiku në fillim godet trungun lehtë duke gjetur kanale bosh, pastaj e shpon kanalin me sqep, dhe nëse gjen krimba i kap duke i shpuar me gjuhë.Qukapiku hap nje vrime ne peme dhe fut ushqimet rezerve.
Shpezë
da:Egentlige spætter
de:Echte Spechte
en:Woodpecker
fr:Picinae
ko:딱따구리아과
ru:Дятловые
simple:Woodpecker
sv:Egentliga hackspettar
th:นกหัวขวาน
tr:Ağaçkakan
|
8914
|
https://sq.wikipedia.org/wiki/Albatrosi
|
Albatrosi
|
Albatrosi është një shpend shtegtar i familjes Diomedeidae. Albatrosi minimizon konsumin e energjisë duke përdorur teknika të veçanta fluturimi.Ky zog që 92% të jetës së tij e kalon në det ka një hapje krahësh 3.5 metra. Karakteristika më kryesore e albatrosit është stili i tij i fluturimit. Ai mund të fluturojë për orë të tëra pa i rrahur krahët. Për këtë ai shfrytëzon erën, duke i vendosur krahët në pozicion të përshtatshëm.
Duhet shumë energji për të mbajtur hapur vazhdimisht krahët me shtrirje 3.5 metra. Albatrosi mund të rrijë në këtë pozicion me orë të tëra. Kjo bëhet e mundur nga një sistem anatomik i veçantë që i është dhënë atij që në momentin e lindjes. Gjatë fluturimit, krahët e albatrosit bllokohen dhe qëndrojnë të shtrira horizontalisht, prandaj ai nuk ka nevojë të përdorë forcën e muskujve për t’i mbajtur ato të hapura. Kjo e ndihmon atë shumë gjatë fluturimit për kursimin e energjisë. Albatrosi nuk harxhon energji, sepse ai nuk i rreh krahët dhe nuk i mban hapur me forcën e muskujve. Fluturimi me orë të tëra, duke përdorur energjinë e erës, siguron për albatrosin avantazh tepër të madh. P.sh. trupi 10 kg i albatrosit humb vetëm 1% të peshës kur fluturon për 1000 km. Kjo është një humbje jashtëzakonisht e ulët. Njeriu ka ndërtuar aeroplanë pa motorë që përdorin teknikën e habitshme të albatrosit.
Ndërtimi dhe mënyra e fluturimit
Albatrosët i perkasin grupeve te zogjëve të mëdhenjë. Sqepi është i madh, i fortë dhe i mprehtë. Sqepi është i përbëre prej disa tubave, që i mundësojnë albatroseve të nuhasin, që është veti e rrallë tek shpezët.
Krahët e albatrosëve të mëdhenjë janë me të gjatët prej grupit te shpezëve, duke tejkaluar 340 cm, madhësi e cila ndryshon në varesi të llojit të albatrosit. Albatrosët kalojnë distanca shumë të gjata, duke përdorur teknika të shpezëve krahë-gjatë. Përdorin rryma të erës, e ngjajshme me aeroplanët rrëshqites (gliding). Në këtë menyrë, për çdo metër që humbin në lartësi, ata fluturojnë 22 metra përpara. Kjo mënyrë mundëson që albatrosët të ruajnë energjinë e tyre në fluturime të gjata. Zakonisht energjinë më të madhe e humbin gjatë nisjes.
Shpezë
|
8916
|
https://sq.wikipedia.org/wiki/Observatori%20Pierre%20Auger
|
Observatori Pierre Auger
|
Pierre Auge është observator i rrezeve kozmike, ai për llojin e tij është ndër më të mëdhenjët deri më tani (2005). Ky observator tri herë më i madhë se Parisi gjendet në Argjentinë dhe është i përbër nga një rrjetë teleskopësh dhe nga rilevatorë uji të instaluar në Andre-së në një klartësi mbi detare prej afro 1500 metrave. Qëllimi i ndërtimit të tij është observimi i rrezeve kozmike dhe i enegjisë ekstreme.
Observatori u emërua sipas fizikantit francez Pierre Victor Auger. Projekti i pkëtij observatori u propozua në vitin 1992 nga Jim Cronin dhe Alan Watson. Tani mbri 200 fizicient nga 55 institute nga e gjith bota janë duke u përpjekur të kolaborojnë pjesën jugore. 15 vendet pjesmarrëse për këtë projekt kan ndarë një buxhet prej 50 milion dollarëve amerikan.
Ndërtimi i tij ka zgjatur pas 13 vite dhe është kondtribut i bashkpunimit të 15 vendeve më të zhvilluara perëndimore si: ShBA, Gjermania, Italia, Franca, Britania e Madhe, Spanja etj. Hapsira që zë ky është rreth 3 mijë kilometra katror në provincën e Mendozës. Në përgjthsi ka një sistem prej 1600 rilevatorëve që përmbajnë 12 tonelata ujë që shërbejnë për të kapur rrezet në tokë dhe 24 teleskopë për të kapur rrezet e atmosferës.
Kordinimi i të dhënave të marrura nga gjithësia bëhet në një rrjetë të gjërë (teknikës së lartë informatike). Në këtë projekt janë të kyçur rreth 270 shkencëtarë të shpërndarë në 60 laboratore anembanë botës.
Astronomi
|
8917
|
https://sq.wikipedia.org/wiki/Qemal%20Hoxha
|
Qemal Hoxha
|
Qemal Xhafer Hoxha lindi më 16 gusht 1920, ishte veteran dhe invalid i LANÇ-it, i dekoruar me 16 medalje të luftës e punës nga Presidiumi i Kuvendit Popullor të Republikës së Shqipërisë. Dhe i akorduar titulli i larte "Krenaria e Qarkut", Gjirokastër.
Burimi i të dhënave
"Qemal Hoxha bir i shquar i Mezhgoranit", libër me Autorë: Sadik Murraj, Violeta Hoxha.
Shiko dhe këtë
Brigada e V-të Sulmuese
Biografi shqiptarësh
|
8918
|
https://sq.wikipedia.org/wiki/Fridrih%20Ni%C3%A7e
|
Fridrih Niçe
|
Friedrich Wilhem Nietzsche (sqt. Fridrih Niçe) lindi më 15 tetor 1844; vdiq më 25 gusht 1900. Është një nga filozofët më të shquar gjermanë i shek. të 19. Ai ka qenë një kritik i ashpër i Krishtërimit (dhe i fesë në përgjithësi), i idealizmit gjerman, i Feminizmit dhe i modernizmit në përgjithësi. Ai konsiderohet si një mjeshtër i vërtetë i aforizmave filozofike të krijuara në formë eksperimentale. Për këtë arsye, ai është urryer, adhuruar, keq-interpretuar dhe ndoshta mbetet edhe sot e kësaj dite filozofi më i vështirë për t’u kuptuar.
Nietzsche ka lindur me 15 tetor të vitit 1844 në Ryken të Lajpcigut, në Saksoni.
Ai u rrit në gjirin e një familjeje protestante, ndërsa i ati ishte prift. Ky i fundit vdiq kur Friedrich ishte vetëm 4 vjeç, pasi vuante nga një sëmundje mendore.
Së bashku me të ëmën dhe të motrën, Elizabeth, ai u transferua në Naumburg ku do të jetonte për tetë vite me radhë.
Friedrich ishte një adoleshent tepër kurioz, një nxënës i shkëlqyer dhe në momentin e përballjes me besimin fetar, nisi të anonte nga ateizmi.
Ai studioi filozofi në Universitetin e Lajpcigut ku do të njihej me veprat e Shopenhaurit, të cilat do të përbënin pikënisjen e frymëzimit të tij filozofik.
Në vitin 1865, në moshën 24 vjeçare, Nietzsche emërohet profesor në Universitetin e Bazelit dhe merr nënshtetësinë zviceriane. Një vit më parë, ai ishte njohur me kompozitorin Richard Wagner, me të cilin do të kishte një miqësi të gjatë, por kjo nuk e ndaloi ta kritikonte si përfaqësues të kulturës më dekadente në botë, asaj gjermane.
Në këtë periudhë studion filozofinë antike greke, ne veçanti veprat e filozofëve para-sokratikë, Heraklitit dhe Empedokles.
Në vitin 1870 Nietzsche shërbeu si asistent mjekësor në Luftën Franko-Prusiane ku njohu nga afër traumat dhe mjerimin njerëzor, ku për më tepër u sëmur edhe vetë nga dizanteria dhe difteria. Pasojat e këtyre sëmundjeve ai i vuajti gjatë gjithë jetës.
Pas rikthimit në Bazel, në vend që të pushonte, nisi të shkruajë pambarimisht, duke shfrytëzuar në maksimum fuqinë e tij mendore. Në vitin 1872 publikoi veprën e tij të parë të famshme Lindja e tragjedisë.
Në vitin 1879 braktisi mësimdhënien për shkak të problemeve shëndetësore dhe në dekadën në vazhdim e kaloi kohën në Venecia, Torino dhe Nisë.
Tre vite më vonë, bie në dashuri me Lou fon Salome, por kjo e fundit e refuzoi kërkesën e tij për martesë. Po në vitin 1882 Nietzsche nis të shkruajë kryeveprën e tij Kështu foli Zarathustra (Also spracht Zarathustra), e cila publikohet 3 vite më vonë.
Në vitin 1888 transferohet në Torino, ku dhe do të përfundojë veprat Perëndimi i idhujve dhe Ecce Homo – Si bëhet njeriu ai që është.
Filozofia e Nietzsches nis me trajtimin e filozofisë dhe artit të Greqisë Antike, në disfavor të klasicizmit, të cilin e vështronte si një afirmim të vizionit të arsyeshëm dhe për rrjedhimisht përfaqësues të dekadencës. Në veçanti tragjedia greke është interpretuar si një shprehje e impulsit jetësor, apo siç shprehet Nietzsche e "momentit dionisiak".
Nietzsches kritikoi ashpër vlerat morale të shoqërisë dhe altruizmin, të cilat në fakt mohojnë vetë jetën. Sipas tij njeriu duhet të përjetojë edhe dhimbjen pasi "ajo çfarë nuk të vret, ajo të bën më të fuqishëm".
Koncepti i njohur i Nietzsches "vullneti për fuqi" luan një rol kryesor në filozofinë e tij, duke u shprehur se "‘është esenca e ekzistencës njerëzore, sikur t’i thuash jetes po!", pra afirmimi i saj.
Nietzsche mendonte se udhëheqësit fetarë e përdorin besimin dhe moralin për të skllavëruar njerëzimin. Sipas tij, koncepti ‘fuqia e vullnetit’ lejon tejkalimin e njeriut jo eliminimin e tij, pra braktisjen e idhujve dekadentë dhe shpresës për një jetë në botën e pasvdekjes dhe pranimin e jetës ashtu siç është ajo.
Pra ndryshe nga keqinterpretimet e filozofisë së tij, mbinjeriu nichean nuk është një njeri i gjithëfuqishëm, por një qënie që duhet të zhvillohet lirshëm për të tejkaluar vetveten ("..njeriu është një urë dhe jo një qëllim." – kjo është edhe ideja thelbësore e Zarathustrës.
Pikërisht këtë ide e keqpërdori ideologjia naziste. Shkrimet e tia përsa i përket fuqisë, dobësisë, feminizmit dhe fesë u bënë aksioma të nazizmit në hartimin e doktrinës së tyre totalitare, ndërkohë që vetë Nietzsche ishte kundër anti-semitizmit dhe dënimit me vdekje.
Nietzsches i përket një nga thëniet më të famshme në histori, ‘Zoti ka vdekur’, por kuptimi nuk është aspak ai i supozuar. Nietzsche flet për bashkëkohësit e tij, hipokrizia e të cilëve le të kuptohet se ata në fakt jetojnë "sikur Zoti të kishte vdekur". Sipas Nietzsche "... ka ekzistuar vetëm një i krishterë i vërtetë, dhe Ai vdiq në Kryq".
Me 3 janar të vitit 1889, teksa ndodhej në Sheshin Karlo Alberto, në Torino, Nietzsche pësoi krizën e parë nervore duke shfaqur mendime delirante dhe duke u vetë-quajtur Krishti apo Dionisi, perëndia greke e dëfrimit.
Sëmundja e papritur e tij është debat më vete. Disa mendojnë se ai e trashëgoi sëmundjen nga babai i tij, dhe ka mendimi të ndryshme se si dhe sa ndikoi kjo sëmundje në krijimtarinë e tij filozofike.
Fridrich Nietzsche i kaloi 2 vitet e fundit të jetës së tij në errësire mendore dhe nën përkujdesjen e së motrës, Elizabeta.
Filozofi i madh u nda nga jeta me 25 gusht të vitit 1900, në Vajmar.
Jeta
Rinia
I lindur më 15 tetor 1844, Nietzsche u rrit në qytetin Röcken (tani pjesë e Lützen), pranë Leipzig, në provincën prusiane të Saksonisë. Ai u emërua pas mbretit Friedrich Wilhelm IV të Prusisë, i cili mbushi 49 vjeç në ditën e lindjes së Niçes (Nietzsche më vonë hoqi emrin e tij të dytë Wilhelm). Prindërit e Niçes, Carl Ludwig Nietzsche (1813–1849), një pastor luteran dhe ish-mësues; dhe Franziska Nietzsche (1826–1897), u martuan në 1843, një vit para lindjes së djalit të tyre. Ata kishin dy fëmijë të tjerë: një vajzë, Elisabeth Förster-Nietzsche, e lindur në 1846; dhe një djalë të dytë, Ludwig Joseph, i lindur në 1848. Babai i Niçes vdiq nga një sëmundje e trurit në 1849; Ludwig Joseph vdiq gjashtë muaj më vonë në moshën dy vjeçare. Më pas, familja u zhvendos në Naumburg, ku jetuan me gjyshen nga nëna e Niçes dhe dy motrat e pamartuara të babait të tij. Pas vdekjes së gjyshes së Niçes në 1856, familja u zhvendos në shtëpinë e tyre, tani e quajtur Nietzsche-Haus, një muze.
Nietzsche ndoqi një shkollë djemsh dhe më pas një shkollë private, ku u miqësua me Gustav Krug dhe Wilhelm Pinder, të cilët vinin nga familje shumë të respektuara. Të dhënat akademike nga një prej shkollave të ndjekura nga Nietzsche vunë re se ai shkëlqente në teologjinë e krishterë.
Në 1854, ai filloi të ndiqte Domgymnasium në Naumburg. Për shkak se babai i tij kishte punuar për shtetin (si pastor), Niçes tashmë pa baba iu ofrua një bursë për të studiuar në Schulpforta. Ai studioi atje nga 1858 deri në 1864, duke u bërë miq me Paul Deussen dhe Carl von Gersdorff. Ai gjithashtu gjeti kohë për të punuar me poezi dhe kompozime muzikore. Nietzsche drejtoi "Germania", një klub muzikor dhe letrar, gjatë verës së tij në Naumburg. Në Schulpforta, Nietzsche mori një bazë të rëndësishme në gjuhën - greqishte, latinishte, hebraishte dhe frëngjishte - në mënyrë që të ishte në gjendje të lexonte burime të rëndësishme parësore. Provimet e tij në fund të semestrit në mars 1864 treguan një 1 në edukim fetar dhe gjermanisht; 2a në greqisht dhe latinisht; 2b në frëngjisht, histori dhe fizikë; dhe një 3 në hebraisht dhe matematikë.
Trashëgimia e Nietzsches
Filozofia e Nietzsches ka ndikuar në formimin dhe veprën e disa prej figurave më të shquara të shekullit të 20-të, përfshi Thomas Mann, Andre Gide, Hermann Hesse, Sigmund Freud, Martin Heidegger apo Emil Cioran.
Fatkeqësisht rreth viteve 20, filozofia e tij u interpretua në mënyrë barbare nga nazizmi gjerman dhe fashizmi italian, dhe për më tepër të ndihmuar nga e motra e cila falsifikoi disa nga dorëshkrimet e tija.
Tragjedia e vërtetë niçeane qëndron në faktin se këto interpretime të gabuara vazhdojnë të ekzistojnë edhe sot e kësaj dite.
Titujt e veprave
Krijimtaria letrare e Nietzsches
Shkrime dhe filozofi
Aus meinem Leben, 1858 (Mbi jetën time)
Über Musik, 1858 (Mbi Muzikën)
Napoleon III als Praesident, 1862 (Napoleoni III si president)
Fatum und Geschichte, 1862 (Fati dhe Historia)
Willensfreiheit und Fatum, 1862 (Liria e Shprehjes dhe Fati)
Kann der Neidische je wahrhaft glücklich sein?, 1863 (Mundet xhelozi të jetë vërtetisht i gëzuar?)
Über Stimmungen, 1864 (Mbi besimet)
Mein Leben, 1864 (Jeta ime)
Homer und die klassische Philologie, 1868 (Homeri dhe filologjia klasike)
Über die Zukunft unserer Bildungsanstalten (Mbi të ardhshmen së edukimit tonë)
Fünf Vorreden zu fünf ungeschriebenen Büchern, 1872 e përbërë nga:
Über das Pathos der Wahrheit (Mbi pathosin e së vërtetës)
Gedanken über die Zukunft unserer Bildungsanstalten (Mendime mbi të ardhmen e Institucioneve tona arsimore)
Der griechische Staat (Shteti grek)
Das Verhältnis der Schopenhauerischen Philosophie zu einer deutschen Cultur (Marrëdhënia midis filozofisë Schopenhaueriane dhe kulturës gjermane)
Homer's Wettkampf (Kundershtimi i Homerit)
Die Geburt der Tragödie, 1872 (Lindja e tragjedisë)
Über Wahrheit und Lüge im aussermoralischen Sinn, 1873 (Mbi të vërtetën dhe falsitetin në një kuptim më moralizues)
Die Philosophie im tragischen Zeitalter der Griechen (Filozofia në periudhën tragjike të grekëve)
Unzeitgemässe Betrachtungen (Meditimet përfundimtare) e përbërë nga:
David Strauss: der Bekenner und der Schriftsteller, 1873 (David Strauss: Rrëfyesi dhe shkrimtari)
Vom Nutzen und Nachtheil der Historie für das Leben, 1874 (Mbi përdorimin dhe abuzimin e Historisë për Jetën)
Schopenhauer als Erzieher, 1874 (Schopenhaueri si edukues)
Richard Wagner in Bayreuth, 1876
Menschliches, Allzumenschliches, 1878 (Njerëzor, tepër njerëzor)
Vermischte Meinungen und Sprüche, 1879 (Opinione të përzjera dhe aksioma)
Der Wanderer und sein Schatten, 1879 (Udhëtari dhe hija e tij)
Morgenröte, 1881 (Agimi)
Die fröhliche Wissenschaft, 1882, 1887
Also sprach Zarathustra, 1883-5 (Kështu foli Zarathustra)
Jenseits von Gut und Böse, 1886 (Përtej së mirës dhe së keqes)
Zur Genealogie der Moral, 1887 (Mbi gjenealogjinë e moralit)
Der Fall Wagner, 1888 (Çështja Wagner)
Götzen-Dämmerung, 1888 (Perëndimi i idhujve)
Der Antichrist, 1888 (Antikrishti)
Ecce Homo, 1888 (Ecce Homo. Si bëhet njeriu ai që është)
Nietzsche contra Wagner, 1888 (Nietzsche kundër Wagnerit)
Der Wille zur Macht, publikuar për herë të parë në vitin 1901 (Vullneti për fuqi, një koleksion i përzgjedhur dorëshkrimesh, publikuar pas vdekjes së autorit)
Filologji
De fontibus Laertii Diogenii
Über die alten hexametrischen Nomen
Über die Apophthegmata und ihre Sammler
Über die literarhistorischen Quellen des Suidas
Über die Quellen der Lexikographen
Poezi·
Idyllen aus Messina (Marrdhënie nga Messina)
Dionysos-Dithyramben, shkruar 1888, publikuar 1892 (Ditirambe për Dionisin)
Vepra të përkthyera në shqip
Kështu fliste Zaratustra, ,,Rilindja,, Prishtinë
Njerezor, teper njerezor/ Human, All Too Human (A book for free spirits), Friedrich Nietzsche, UEGEN
Lindja e tragjedise / The Birth of Tragedy (philosophy) Friedrich Nietzsche, UEGEN
Filozofet / The Philosophs (philosophy), Frederik Nietche , APOLLONIA
Ecce Homo / How to Become What One Is (philosophy) Nietzsche, KONICA, 2001
Udhetari dhe hija e tij/ The Wanderer and His Shadow F. Nietzsche,BARGJINI, 2001
Shnderrmi I te gjitha vlerave/ The Reevaluation of All the Values (philosophy),Friedrich Nietzsche ,UEGEN
Perendimi i idhujve/ The Twilight of The Idols (or how to philosophise with a hammer),F. Nietzche, BARGJINI
Pertej se mires dhe se keqes/ Beyond Good and Evil, Friedrich Nietzsche,PLEJAD
Agu I mengjesit: mendime mbi paragjykimet morale/ Daybreak: Thoughts on Moral Prejudices,Friedrich Nietzsche ,UEGEN
Burimi i të dhënave
Lidhje të jashtme
Nietzsche Society (Anglisht)
Shkrimtarë gjermanë
Lindje 1844
Vdekje 1900
Ateistë
Filozofë gjermanë
Friedrich Nietzsche
|
8923
|
https://sq.wikipedia.org/wiki/Lista%20e%20filmave%20sipas%20fitimit
|
Lista e filmave sipas fitimit
|
Kjo është lista e filmave sipas fitimit.
Lista
Shiko edhe
Lista e filmave më të suksesshëm
Box office
Lidhje të jashtme
Lista në IMDb
Lista në Box Office Mojo
Lista në The Numbers
Fitimi
Listat e filmave
|
8924
|
https://sq.wikipedia.org/wiki/Lista%20e%20filmave%20sipas%20buxhetit
|
Lista e filmave sipas buxhetit
|
Kjo është lista e filmave sipas buxhetit.
Lista
Shiko edhe
Lista e filmave më të suksesshëm
Lista e filmave sipas fitimit
Box office
Lidhje të jashtme
The Numbers - Movie Budgets
Buxheti
Listat e filmave
|
8927
|
https://sq.wikipedia.org/wiki/Box%20office
|
Box office
|
Box office (lit.: zyra kuti) është një vend ku shiten biletat për të shikua një film në kinema. Ky term përdoret shpesh, sidomos në kontekst të industrisë të filmit, si metonimi për sasi të biznesit e prodhimit veçantë, si film ose teatër të tillë. Ndërkohë ky term përdoret si statistikë e filmave.
Shiko edhe
Lista e filmave më të suksesshëm
Box Office Mojo
Lista e filmave sipas fitimit
Lista e filmave sipas buxhetit
Lidhje të jashtme
Box Office Mojo
The Numbers
Film
|
8930
|
https://sq.wikipedia.org/wiki/Xhumanxhi
|
Xhumanxhi
|
Xhumanxhi (org. Jumanji) është një film artistik i metrazhit të gjatë i prodhuar në ShBA më 1995. Filmi është xhiruar në gjuhën angleze nga kinostudio Columbia TriStar Pictures. Premiera e filmit ka qenë më 15 dhjetor 1995.
Xhumanxhi është një komedi aksioni fantastik dhe është paraparë për moshën mbi 12 vjeçare. Në rolet kryesore paraqiten Robin Williams si Alan Parish, Kirsten Dunst si Judy Sheerd dhe aktori i mirënjohur i Holivudit Bradley Pierce si Peter Sheperd.
Buxheti që producentët Scott Kroopf dhe William Teitler kanë pasur kapte vlerën prej 65 milion dollarëve. Regjin e Xhumanxhit e ka bërë regjisori Joe Jonhnson në bazë të librit të autorëve Greg Taylor, Jim Strain, Chris van Allsburg dhe Jonathan Hensleigh. Muzikën e filmit e ka përgatitur James Homer ndërsa udhëheqës i ekipit të kameramanëve ka qenë kameramani Thomas Ackerman dhe prerjen e ka bërë Robert Dalva. Paraqitja e filmit në kinematë anembanë botës ka bërë një xhiro prej rreth 256 milion dollar.
Përmbajtja
Në vitin 1869, pranë Brantford, New Hampshire, dy djem groposin një lojë druri. Një shekull më vonë, Alan Parrish shpëton një grup djemëve dhe tërheqet në një kompani këpucësh të babait të tij, Sam. Ai takon Carl Bentley, një punonjës, i cili zbulon një prototip të ri të këpucëve që ai bëri vetë. Alan gabon dhe këpucën dhe dëmton me një makinë, por Carl merr përgjegjësinë dhe humbet punën e tij. Pasi u sulmua nga disa djem, të cilët gjithashtu vjedhin biçikletën e tij, Alan ndjek zërin e daulleve fisnore në një vend ndërtimi. Ai gjen valixhe druri që përmban një lojë bordi të quajtur Jumanji dhe e sjell atë në shtëpi.
Në shtëpi, pas një diskutimi me Samin për të marrë pjesë në një shkollë me konvikt, Alan planifikon të ikë. Sarah Whittle, shoqja e tij, arrin të kthejë biçikletën e tij, dhe Alan tregon Jumanjin e saj dhe e fton atë për të luajtur. Me çdo rrotullim zareje, pjesa e lojës lëviz vetvetiu dhe një mesazh i fshehtë që përshkruan rezultatin e rrokullisjes shfaqet në topin kristal në qendër të bordit. Sarah lexon mesazhin e parë në tabelë dhe dëgjon një tingull të tmerrshëm. Alan pastaj pa qëllim rrotullon zaren pasi u befasua nga ora e zymtë; një mesazh i thotë atij të presë në një xhungël derisa dikush të rrokullisë zaret dhe të qëllojë një pesë ose tetë, dhe ai është thithur në lojë. Më pas, një tufë e shkopinjve shfaqet dhe e ndjek Sarën nga rezidenca.
Njëzet e gjashtë vjet më vonë, Judy dhe Peter Shepherd hynë në pallatin vakant Parrish me tezen e tyre Nora, pasi prindërit e tyre vdiqën në një aksident në një udhëtim ski në Kanada dimrin e mëparshëm. Ditën tjetër, Judy dhe Peter gjejnë Jumanji në papafingo dhe fillojnë të luajnë atë. Rrotullimet e zareve e tyre thërrasin mushkonja të mëdha dhe një tufë majmunësh. Rregullat e lojës përcaktojnë se gjithçka do të restaurohet kur loja përfundon, kështu që ata vazhdojnë të luajnë. Rrotullimi tjetër i Peterit lëshon një luan dhe një Alan të rritur. Ndërsa Alan bën rrugën e tij, ai takon Carl, i cili tani është duke punuar si një oficer policie. Alan, Judy dhe Peter shkojnë në fabrikën e braktisur tani ku një njeri i pastrehë i thotë Alanit se Sam e braktisi biznesin për të kërkuar Alanin pas zhdukjes së tij, deri në vdekjen e tij vetëm katër vjet më parë. Përfundimisht fabrika u mbyll dhe shkaktoi rënien ekonomike të Brantford.
Duke e kuptuar se ata kanë nevojë për Sarën për ta përfunduar lojën, të tre e gjejnë Sarën, tani duke vuajtur trauma mendore nga zhdukja e Jumanji-t dhe Alanit dhe për ta bindur atë të bashkohet me ta. Veprimi i parë i Sarah lëshon vreshta mishngrënëse në rritje të shpejtë dhe lëvizja e ardhshme e Alanit liron një gjahtar të madh të quajtur Van Pelt, të cilin Alan e takoi për herë të parë në xhungël. Rrotullimi i ardhshëm thërret një tufë të kafshëve të ndryshme, duke shkaktuar një rrëmujë, dhe një pelikan vjedh lojën. Peteri e merr atë, por Alan është arrestuar nga Carl. Kur kthehen në qytet, rrëmujët shkaktojnë kërdi dhe Van Pelt vjedh lojën. Peteri, Sarah dhe Judy e ndoqën Van Peltin në një dyqan, ku vendosën kurthe për ta nënshtruar atë dhe për të rimarrë lojën, ndërsa Alan, i cili pas zbulimit të identitetit të tij ndaj Carl, është liruar. Kur të katër kthehen në rezidencë, ajo tani është kapërcyer plotësisht nga kafshë të egra në xhungël. Ata lëshojnë një fatkeqësi pas tjetrit, derisa arrin Van Pelt dhe kur Alan hedh zaret, ai fiton lojën që shkakton gjithçka që ndodhi si rezultat i lojës që do të anullohej.
Alan dhe Sarah kthehen në 1969 si fëmijë, por kanë kujtime për ngjarjet që kanë ndodhur. Alan pajtohet me babain e tij dhe pranon se ishte përgjegjës për këpucën që dëmtoi makinën e fabrikës. Carl është punësuar përsëri, dhe Sam i thotë djalit të tij se ai nuk duhet të marrë pjesë në konvikt dhe në fund pranon Alan si kush është ai. Alan dhe Sara hedhin Jumanji në një lumë.
Në një vit tjetër, Alan dhe Sarah janë të martuar dhe presin fëmijën e tyre të parë. Prindërit e Alanit janë ende të gjallë dhe me sukses udhëheqin biznesin familjar. Ai dhe Sara takojnë Judy, Peter, dhe prindërit e tyre Jim dhe Martha për herë të parë. Alan i ofron Jimit një punë dhe i bind ata që të anulojnë udhëtimin e tyre të ardhshëm të skive, duke shmangur vdekjen e tyre.
Shumë vjet më vonë në një plazh në Francë, dy vajza të reja dëgjojnë daullett duke ecur, pasi Jumanji qëndron pjesërisht i varrosur në rërë.
Filma
Filma bazuar në libër
Filma 1995
Filma amerikanë
Kjo aventurë vazhdon te ''JUMANJI : WELCOME TO JUNGLE'' (shqip: ''XHUMANXHI : MIRËSEVINI NË XHUNGËL'').
Rolet
Robin Williams si Alan Parrish, një burrë i bllokuar në Jumanji për 26 vjet
Kirsten Dunst si Judy Shepherd, motra e madhe e Peterit
David Alan Grier si Carl Bentley, një punonjës në fabrikën e këpucëve të Samit dhe miku i vjetër i Alanit, i cili më vonë bëhet polic
Adam Hann-Byrd si Alani i ri
Bonnie Hunt si Sarah Whittle, mike e Alanit e traumatizuar nga Jumanji dhe e shkatërruar nga zhdukja e Alanit
Jonathan Hyde si Van Pelt, një gjuetar i madh i gjuetisë nga Jumanji i cili është i vdekur e i vendosur për të gjuajtur Alanin dhe lojtarë të tjerë për t'i parandaluar ata nga fitimi i lojës
Jonathan Hyde gjithashtu luan rolin e Samuel Parrish, babain e Alanit
Bebe Neuwirth si Nora Shepherd, dhe halla e Judy dhe Peterit
Bradley Pierce si Peter Shepherd, vëllai më i vogël i Judy
James Handy si Exterminator
Patricia Clarkson si Carol-Anne Parrish, nëna e Alanit
Laura Bell Bundy si Sarah e re
Malcolm Stewart si James Shephard, dhe babai i Judy dhe Peterit
Annabel Kershaw si Martha Shepherd, nëna e Judy dhe Peterit
Gary Joseph Thorup si Billy Jessup, ngacmuesi i Alanit
Frank Welker ka bërë efekte speciale të zërit.
Data e lëshimit
Jumanji është lëshuar në teatre më 15 Dhjetor, 1995.
|
8936
|
https://sq.wikipedia.org/wiki/1790
|
1790
|
Ngjarje
Lindje
Vdekje
17 Prill - Benjamin Franklin, shkrimtar dhe politikan amerikan
|
8938
|
https://sq.wikipedia.org/wiki/Politikani
|
Politikani
|
Një politikan është një person aktiv në politikën partiake, ose një person që mban ose kërkon një post të zgjedhur në qeveri. Politikanët propozojnë, mbështesin, refuzojnë dhe krijojnë ligje që qeverisin tokën dhe, si rrjedhojë, njerëzit e saj. Në përgjithësi, një politikan mund të jetë kushdo që kërkon të arrijë pushtetin politik në një qeveri.
Identiteti
Politikanët janë njerëz që janë politikisht aktivë, veçanërisht në politikën partiake. Pozicionet politike variojnë nga qeveritë lokale tek qeveritë e shteteve, tek qeveritë federale dhe tek qeveritë ndërkombëtare. Të gjithë drejtuesit e qeverisë konsiderohen politikanë.
Media dhe retorika
Politikanët janë të njohur për retorikën e tyre, si në fjalime apo reklama të fushatës. Ata janë veçanërisht të njohur për përdorimin e temave të përbashkëta që u lejojnë atyre të zhvillojnë pozicionet e tyre politike në terma të njohur për votuesit. Politikanët e domosdoshmërisë bëhen përdorues ekspertë të medias. Politikanët në shekullin e 19-të përdorën shumë gazetat, revistat dhe pamflete, si dhe postera. Në shekullin e 20-të, ata u degëzuan në radio dhe televizion, duke i bërë reklamat televizive pjesën e vetme më të shtrenjtë të një fushate zgjedhore. Në shekullin e 21-të, ata janë përfshirë gjithnjë e më shumë me mediat sociale të bazuara në internet dhe telefona inteligjentë.
Thashethemet kanë luajtur gjithmonë një rol të madh në politikë, me thashethemet negative për një kundërshtar zakonisht më efektive sesa thashethemet pozitive për anën e dikujt.
Karrierat dhe biografitë
Mattozzi dhe Merlo argumentojnë se dy rrugët kryesore të karrierës ndiqen zakonisht nga politikanët në demokracitë moderne. Së pari, vijnë politikanët e karrierës. Ata janë politikanë që drejtojnë sektorin qeveritar deri në pension. Së dyti, janë “karrieristët politikë”. Këta janë politikanë që fitojnë një reputacion për ekspertizë në qeverisjen e niveleve të caktuara të qeverisjes si qeveritë ndërkombëtare, qeveritë federale, qeveritë shtetërore dhe qeveritë lokale, më pas largohen nga politika dhe fillojnë një sipërmarrje të re biznesi duke përdorur kontaktet e tyre politike.
Historitë personale të politikanëve janë studiuar shpesh, pasi supozohet se përvojat dhe karakteristikat e tyre formojnë besimet dhe sjelljet e tyre. Ekzistojnë katër rrugë me anë të të cilave biografia e një politikani mund të ndikojë në stilin dhe aftësitë e tyre drejtuese. E para është se biografia mund të ndikojë në besimet thelbësore të dikujt, të cilat përdoren për të formuar një botëkuptim. E dyta është se aftësitë dhe kompetenca e politikanëve ndikohen nga përvoja personale. Fushat e aftësive dhe kompetencave mund të përcaktojnë se ku ata i kushtojnë burimet dhe vëmendjen si udhëheqës. Rruga e tretë është se atributet biografike mund të përcaktojnë dhe formojnë stimujt politikë. Profesioni i mëparshëm i një drejtuesi, për shembull, mund të shihet si i një rëndësie më të madhe, duke shkaktuar një investim joproporcional të burimeve të lidershipit për të siguruar rritjen dhe shëndetin e atij profesioni, duke përfshirë ish-kolegët. Shembuj të tjerë përveç profesionit përfshijnë karakteristikat e lindura të politikanit, si raca ose gjinia. Rruga e katërt është se si biografia e një politikani ndikon në perceptimin e tyre publik, i cili, nga ana tjetër, mund të ndikojë në stilin e tyre të udhëheqjes. Politikanët femra, për shembull, mund të përdorin strategji të ndryshme për të tërhequr të njëjtin nivel respekti që u jepet politikanëve meshkuj.
Karakteristikat
Studiues të shumtë kanë studiuar karakteristikat e politikanëve, duke krahasuar ata në nivel lokal dhe kombëtar, duke krahasuar ata më liberalët apo më konservatorët dhe duke krahasuar më të suksesshëm dhe më pak të suksesshëm në aspektin e zgjedhjeve. Vitet e fundit, një vëmendje e veçantë është përqendruar në rrugën e veçantë të karrierës së grave politikane. Për shembull, ka studime të modelit "Supermadre" në politikën e Amerikës Latine.
Shumë politikanë kanë aftësinë të mbajnë mend mijëra emra dhe fytyra dhe të kujtojnë anekdota personale rreth zgjedhësve të tyre – është një avantazh në punë, më tepër si të jesh shtatë metra i gjatë për një basketbollist. Presidentët e Shteteve të Bashkuara Xhorxh W. Bush dhe Bill Klinton ishin të njohur për kujtimet e tyre.
Kritika
Shumë kritikë sulmojnë politikanët se nuk janë në kontakt me publikun. Fushat e fërkimit përfshijnë mënyrën se si politikanët flasin, e cila është përshkruar si tepër formale dhe e mbushur me shumë shprehje eufemiste dhe metaforike dhe e perceptuar zakonisht si një përpjekje për të "errësuar, mashtruar dhe ngatërruar".
Në imazhin popullor, politikanët mendohen si të paditur, egoistë, manipulues, të pandershëm, të paaftë dhe të korruptuar, që marrin para në këmbim të mallrave ose shërbimeve, në vend që të punojnë për të mirën e përgjithshme publike. Politikanët në shumë vende konsiderohen si "profesionistët më të urryer".
Politikani
Politika
|
8939
|
https://sq.wikipedia.org/wiki/1706
|
1706
|
Ngjarje
Lindje
17 Janar - Benjamin Franklin - Shkrimtar dhe Politikan i ShBA
Vdekje
Kalendari
Vite
|
8944
|
https://sq.wikipedia.org/wiki/Boston
|
Boston
|
Boston është kryeqyteti dhe qyteti më imadh i Shtetit Federal Massachusetts, ShBA. Popullsia e Bostonit në 2007 ishte 608 352 banorë.
Historia
Bostoni u themelua më 17 shtator 1630 nga kolonistët puritanë të ardhur nga Anglia. Puritanët e Kolonisë së Massachusett Bay shpesh ngatërrohen me pilgrimët që themeluan Koloninë e Plymouth-it.
Gjeografia
Bostoni ka një sipërfaqe prej 89,63 milje katrorë (232,1 km2)—48,4 milje katrorë (125,4 km2) (54%) tokë dhe 41,2 milje katrorë (106,7 km2) (46%) ujë. Lartësia zyrtare e qytetit, e matur në Aeroportin Ndërkombëtar Logan, është 19 ft (5,8 m) mbi nivelin e detit.Pika më e lartë në Boston është Bellevue Hill në 330 këmbë (100 m) mbi nivelin e detit, dhe pika më e ulët është në nivelin e detit.Bostoni ndodhet në portin e Bostonit, një krah i Gjirit të Masaçusets, vetë një krah i Oqeanit Atlantik.
Bostoni është i rrethuar nga rajoni "Greater Boston" dhe kufizohet vazhdimisht nga qytetet dhe qytezat e Winthrop, Revere, Chelsea, Everett, Somerville, Cambridge, Watertown, Newton, Brookline, Needham, Dedham, Kanton, Milton dhe Quincy. Lumi Charles ndan lagjet Allston-Brighton, Fenway-Kenmore dhe Back Bay të Bostonit nga Watertown dhe shumica e Kembrixhit, dhe masën e Bostonit nga lagjja e tij Charlestown. Në lindje shtrihet Porti i Bostonit dhe Zona Kombëtare e Rekreacionit të Ishujve të Bostonit (që përfshin një pjesë të territorit të qytetit, veçanërisht Calf Island, Gallops Island, Great Brewster Island, Green Island, Little Brewster Island, Little Calf Island, Long Island, Lovells Island , Middle Brewster Island, Nixes Mate, Outer Brewster Island, Rainsford Island, Shag Rocks, Spectacle Island, The Graves dhe Thompson Island). Lumi Neponset formon kufirin midis lagjeve jugore të Bostonit dhe qytetit të Quincy dhe qytetit të Milton. Lumi Mystic ndan Charlestown nga Chelsea dhe Everett, dhe Chelsea Creek dhe Boston Harbour e ndajnë Bostonin Lindor nga qendra e qytetit, skaji verior dhe porti detar.
Vendet fqinje
Bostoni nganjëherë quhet "qyteti i lagjeve" për shkak të bollëkut të nënseksioneve të ndryshme; Zyra e Shërbimeve të Lagjes e qeverisë së qytetit ka caktuar zyrtarisht 23 lagje.[103] Më shumë se dy të tretat e sipërfaqes moderne të tokës së brendshme të Bostonit nuk ekzistonin kur u themelua qyteti. Në vend të kësaj, ai u krijua nëpërmjet mbushjes graduale të zonave të baticës përreth gjatë shekujve,[67] me tokë nga nivelimi ose ulja e tre kodrave origjinale të Bostonit ("Trimountain", pas së cilës është emëruar Rruga Tremont) dhe me zhavorr të sjellë nga tren nga Needham për të mbushur gjirin e pasmë.
Qendra e qytetit dhe rrethinat e tij të afërta përbëhen kryesisht nga ndërtesa të ulëta murature (shpesh të stilit federal dhe Rilindjes Greke) të ndërthurura me kate moderne, në Distriktin Financiar, Qendrën Qeveritare dhe Bostonin e Jugut.[104] Back Bay përfshin shumë pika referimi të shquara, të tilla si Biblioteka Publike e Bostonit, Qendra e Shkencave Kristiane, Sheshi Copley, Rruga Newbury dhe dy ndërtesat më të larta të New England: Kulla John Hancock dhe Qendra Prudential.[105] Pranë Kullës John Hancock është ndërtesa e vjetër John Hancock me fenerin e saj të shquar të ndriçuar, ngjyra e së cilës parashikon motin.[106] Zonat më të vogla komerciale janë të ndërthurura midis zonave të shtëpive për një familje dhe shtëpive me rreshta shumëfamiljesh prej druri/tullash. Distrikti Historik South End është lagja më e madhe e mbijetuar e epokës viktoriane në SHBA.[107] Gjeografia e qendrës së qytetit dhe Bostonit Jugor u ndikua veçanërisht nga Projekti i Arterisë Qendrore/Tunelit (i njohur jozyrtarisht si "Big Dig") i cili hoqi arterien qendrore të ngritur dhe përfshiu hapësira të reja të gjelbërta dhe zona të hapura.
Klima
Bostoni ka ose një klimë të lagësht subtropikale (Köppen Cfa) nën izotermën -3 °C (26,6 °F) ose një klimë të lagësht kontinentale nën izotermën 0 °C (Köppen Dfa).[109] Qyteti përshkruhet më së miri si në një zonë kalimtare midis dy klimave. Vera është zakonisht e nxehtë dhe e lagësht, ndërsa dimrat janë të ftohtë dhe me stuhi, me periudha të herëpashershme me borë të dendur. Pranvera dhe vjeshta janë zakonisht të freskëta në të buta, me kushte të ndryshme që varen nga drejtimi i erës dhe pozicionimi i rrymës së avionit. Modelet mbizotëruese të erës që fryjnë në det të hapur minimizojnë ndikimin e Oqeanit Atlantik. Megjithatë, në zonat e dimrit pranë bregut të menjëhershëm shpesh do të ketë më shumë shi sesa borë pasi ajri i ngrohtë tërhiqet nga Atlantiku ndonjëherë.[110] Qyteti shtrihet në tranzicionin midis zonave të rezistencës së bimëve USDA 6b (shumica e qytetit) dhe 7a (lagjet në qendër të qytetit, Boston Jugor dhe Lagjet e Bostonit Lindor).
Muaji më i nxehtë është korriku, me një temperaturë mesatare prej 74,1 °F (23,4 °C). Muaji më i ftohtë është janari, me një temperaturë mesatare prej 29,9 °F (−1,2 °C). Periudhat që kalojnë 90 °F (32 °C) në verë dhe nën ngrirjen në dimër nuk janë të rralla, por rrallëherë zgjaten, me rreth 13 dhe 25 ditë në vit, respektivisht.
Vendndodhja bregdetare e Bostonit në Atlantikun e Veriut zbut temperaturën e tij, por e bën qytetin shumë të prirur ndaj sistemeve të motit të Lindjes së Pashkëve që mund të prodhojnë shumë borë dhe shi. Qyteti ka mesatarisht 43,6 inç (1,110 mm) reshje në vit, me 49,2 inç (125 cm). ) e reshjeve të borës në sezon. Shumica e reshjeve të borës ndodhin nga mesi i nëntorit deri në fillim të prillit, dhe bora është e rrallë në maj dhe tetor. Ka gjithashtu ndryshueshmëri të lartë nga viti në vit në reshjet e borës; për shembull, dimri i 2011–2012 pa vetëm 9,3 inç (23,6 cm) borë të akumuluar, por dimrin e mëparshëm, shifra përkatëse ishte 81,0 inç (2,06 m).
Mjegulla është mjaft e zakonshme, veçanërisht në pranverë dhe në fillim të verës. Për shkak të vendndodhjes së tij përgjatë Atlantikut të Veriut, qyteti shpesh merr erëra deti, veçanërisht në fund të pranverës, kur temperaturat e ujit janë ende mjaft të ftohta dhe temperaturat në bregdet mund të jenë më shumë se 20 °F (11 °C) më të ftohta se disa milje në brendësi të tokës, ndonjëherë duke rënë me atë sasi afër mesditës. Stuhitë ndodhin nga maji deri në shtator, të cilat janë herë pas here të forta me breshër të madh, erëra të dëmshme dhe rrebeshe të mëdha. Edhe pse qendra e Bostonit nuk është goditur kurrë nga një tornado e dhunshme, vetë qyteti ka përjetuar shumë paralajmërime për tornado. Stuhitë e dëmshme janë më të zakonshme në zonat në veri, perëndim dhe veriperëndim të qytetit. Bostoni ka një klimë relativisht me diell për një qytet bregdetar në gjerësinë e tij gjeografike, mesatarisht mbi 2600 orë me diell në vit.
Demografia
Në vitin 2020, Bostoni u vlerësua të kishte 691,531 banorë që jetonin në 266,724 familje[8]—një rritje prej 12% e popullsisë gjatë vitit 2010. Qyteti është qyteti i tretë më i dendur në SHBA me mbi gjysmë milioni banorë dhe më i denduri kapitali shtetëror. .rreth 1.2 milion persona mund të jenë brenda kufijve të Bostonit gjatë orarit të punës dhe deri në 2 milion gjatë ngjarjeve speciale. Kjo luhatje e njerëzve shkaktohet nga qindra mijëra banorë të periferisë që udhëtojnë në qytet për punë, arsim, kujdes shëndetësor dhe ngjarje të veçanta.[136]
.në qytet, popullsia ishte e shpërndarë, me 21,9% në moshën 19 vjeç e poshtë, 14,3% nga 20 në 24, 33,2% nga 25 në 44, 20,4% nga 45 në 64 dhe 10,1% të cilët ishin 65 vjeç ose më të vjetra. Mosha mesatare ishte 30,8 vjeç. Për çdo 100 femra, kishte 92.0 meshkuj. .për çdo 100 femra të moshës 18 vjeç e lart, kishte 89,9 meshkuj.[137] Ishin 252,699 familje, nga të cilat 20.4% kishin fëmijë nën moshën 18 vjeç që jetonin në to, 25.5% ishin çifte të martuara që jetonin së bashku, 16.3% kishin një grua shtëpiake pa praninë e burrit dhe 54.0% ishin jofamiljare. .37.1% e të gjitha familjeve përbëheshin nga individë dhe 9.0% kishin dikë që jetonte vetëm që ishte 65 vjeç ose më i vjetër. Madhësia mesatare e familjes ishte 2.26 dhe madhësia mesatare e familjes ishte 3.08.[.137] Nga një vlerësim në 2005, Bostoni ka një nga popullsitë më të mëdha LGBT për frymë në Shtetet e Bashkuara.
Të ardhurat mesatare të familjes në Boston ishin 51,739 dollarë, ndërsa të ardhurat mesatare për një familje ishin 61,035 dollarë. .Punëtorët meshkuj me kohë të plotë gjatë gjithë vitit kishin të ardhura mesatare prej 52,544 dollarë kundrejt 46,540 dollarëve për punëtorët femra me kohë të plotë gjatë gjithë vitit. Të ardhurat për frymë për qytetin ishin 33,158 dollarë. 21.4% e popullsisë dhe 16.0% e familjeve ishin nën kufirin e varfërisë. .Nga totali i popullsisë, 28,8% e atyre nën moshën 18 vjeç dhe 20,4% e atyre 65 vjeç e lart jetonin nën kufirin e varfërisë.[.138] Bostoni ka një hendek të rëndësishëm të pasurisë racore me bostonët e bardhë që kanë një vlerë mesatare neto prej 247,500 dollarësh krahasuar me vlerën mesatare neto prej 8 dollarësh për banorët me ngjyrë jo-imigruese dhe 0 dollarë për banorët emigrantë domenikanë.[139]
Në vitin 1950, të bardhët përfaqësonin 94,7% të popullsisë së Bostonit.[.140] Nga vitet 1950 deri në fund të shekullit të 20-të, përqindja e të bardhëve johispanikë në qytet ra. Në vitin 2000, të bardhët johispanikë përbënin 49.5% të popullsisë së qytetit, duke e bërë qytetin shumicë minoritet për herë të parë. .megjithatë, në shekullin e 21-të, qyteti ka përjetuar një rifikim domethënës, gjatë të cilit të bardhët e pasur janë zhvendosur në zona dikur jo të bardha. .në vitin 2006, Byroja e Regjistrimit të SHBA vlerësoi se të bardhët johispanikë formuan përsëri një shumicë të lehtë, por që nga viti 2010, pjesërisht për shkak të përplasjes së banesave, si dhe përpjekjeve të shtuara për të bërë më të disponueshme strehimin më të përballueshëm, popullsia jo e bardhë është rimëkëmbur. . .kjo mund të ketë të bëjë gjithashtu me rritjen e popullsisë amerikane latine dhe aziatike dhe më shumë qartësi rreth statistikave të Regjistrimit në SHBA, të cilat tregojnë një popullsi të bardhë johispanike prej 47 përqind (disa raporte japin shifra pak më të ulëta).[141][142][143]
Ekonomia
Kultura
Bostoni është një qytet qe e ka kulturen më te vlerfshme te Shteteve të Bashkuara të Amerikes.
Politika
Sport
Boston e ka një ekip bejsbolli me emrin Boston Red Sox.
Shih edhe
Personalitete
Personalitete që kanë lindur në Boston.
Andrew Stanton
Benjamin Franklin
Eliza Dushku
Lidhje të jashtme
Qytete në SHBA
Massachusetts
Kryeqytete të shteteve të SHBA-së
Boston
|
8945
|
https://sq.wikipedia.org/wiki/Masa%C3%A7usec
|
Masaçusec
|
Massachusetts (Massachusett: Muhsachuweesee) zyrtarisht Komonuelthi i Massachusetts, është shteti më i populluar në rajonin e Anglisë së Re të Shteteve të Bashkuara. Kufizohet me Oqeanin Atlantik dhe Gjirin e Maine në lindje, Connecticut dhe Rhode Island në jug, New Hampshire dhe Vermont në veri dhe Nju Jork në perëndim. Kryeqyteti i Massachusetts është Bostoni, i cili është gjithashtu qyteti më i populluar në Anglinë e Re. Është shtëpia e zonës metropolitane të Bostonit të Madh, një rajon me ndikim në historinë, akademinë dhe industrinë amerikane. Fillimisht i varur nga bujqësia, peshkimi dhe tregtia, Massachusetts u shndërrua në një qendër prodhimi gjatë Revolucionit Industrial. Gjatë shekullit të 20-të, ekonomia e Massachusetts u zhvendos nga prodhimi në shërbime. Massachusetts modern është një lider global në bioteknologji, inxhinieri, arsim të lartë, financë dhe tregti detare.
Massachusetts ishte një vend i kolonizimit të hershëm anglez: Kolonia Plymouth u themelua në vitin 1620 nga [[Pelegrinët (Kolonia Plymouth)|pelegrinët e Mayflower, dhe më 1630 Kolonia e Gjirit të Massachusetts, duke marrë emrin e saj nga njerëzit indigjenë të Masachusett, themeloi vendbanime në Boston dhe Salem. Në vitin 1692, qyteti i Salemit dhe zonat përreth përjetuan një nga rastet më famëkeqe të histerisë masive të Amerikës, gjyqet e shtrigave Salem. Në vitin 1777, gjenerali Henry Knox themeloi Springfield Armory, e cila, gjatë Revolucionit Industrial, katalizoi përparime të shumta të rëndësishme teknologjike, duke përfshirë pjesë të këmbyeshme. Në vitin 1786, Rebelimi i Shays, një revoltë populiste e udhëhequr nga veteranë të pakënaqur të Luftës Revolucionare Amerikane, ndikoi në Konventën Kushtetuese të Shteteve të Bashkuara. Në shekullin e 18-të, Zgjimi i Parë i Madh Protestant, i cili përfshiu Britaninë dhe Trembëdhjetë Kolonitë, filloi nga foltorja e predikuesit të Northampton, Jonathan Edwards. Në fund të shekullit të 18-të, Bostoni u bë i njohur si "Djepi i Lirisë" për agjitacionin atje që më vonë çoi në Revolucionin Amerikan.
I gjithë Komonuelthi i Massachusetts ka luajtur një rol të fuqishëm shkencor, tregtar dhe kulturor në historinë e Shteteve të Bashkuara. Përpara Luftës Civile Amerikane, Massachusetts ishte një qendër për lëvizjet abolicioniste, maturisë dhe transcendentaliste. Në fund të shekullit të 19-të, sportet e basketbollit dhe volejbollit u shpikën në qytetet perëndimore të Massachusetts, përkatësisht Springfield dhe Holyoke.
Banorët e Massachusetts janë përshkruar nga Rishikimi i Popullsisë Botërore si me IQ-në mesatare më të lartë të të gjitha shteteve të SHBA-së, që tejkalon 104, dhe studentët e shkollave publike të shtetit janë ndër nivelet më të larta në botë në performancën akademike. Shteti është renditur si një nga shtetet më të mira në Shtetet e Bashkuara për qytetarët për të jetuar, si dhe një nga më të shtrenjtët.
Historia
Para-kolonizmit
Massachusetts fillimisht ishte i banuar nga fise të familjes së gjuhëve Algonquian si Wampanoag, Narragansett, Nipmuc, Pocomtuc, Mahican, dhe Massachusett. Ndërsa kultivimi i kulturave si kungulli dhe misri plotësonte dietat e tyre, këto fise në përgjithësi vareshin nga gjuetia, grumbullimi dhe peshkimi për pjesën më të madhe të ushqimit të tyre. Fshatrat përbëheshin nga llozha të quajtura wigwam, si dhe nga shtëpitë e gjata, dhe fiset udhëhiqeshin nga pleqtë meshkuj ose femra të njohur si sachem.
Periudha koloniale
Në fillim të viteve 1600, pas kontaktit me evropianët, një numër i madh i popujve indigjenë në rajonin verilindor të asaj që tani është Shtetet e Bashkuara u vranë nga epidemitë e tokës së virgjër si lija, fruthi, gripi dhe ndoshta leptospiroza. Midis 1617 dhe 1619, ajo që mund të ishte lija vrau afërsisht 90% të amerikanëve vendas të Gjirit të Massachusetts.
Kolonët e parë anglezë në Massachusetts, Pelegrinët, mbërritën në Mayflower në Plymouth më 1620 dhe zhvilluan marrëdhënie miqësore me popullin vendas Wampanoag. Kjo ishte kolonia e dytë e suksesshme e përhershme angleze në pjesën e Amerikës së Veriut që më vonë u bë Shtetet e Bashkuara, pas Kolonisë së Jamestown. Ngjarja, e njohur si "Falënderimi i Parë", u festua nga pelegrinët pas korrjes së tyre të parë në Botën e Re, e cila zgjati për tre ditë. Pelegrinët u pasuan shpejt nga Puritanë të tjerë, të cilët krijuan Koloninë e Gjirit të Massachusetts në Bostonin e sotëm në vitin 1630.
Në vitin 1691, Kolonitë e Gjirit të Massachusetts dhe Plymouth u bashkuan (së bashku me Mainen e sotëm, i cili më parë ishte ndarë midis Massachusetts dhe Nju Jorkut) në Provincën e Gjirit të Massachusetts. Menjëherë pas mbërritjes së guvernatorit të parë të provincës së re, William Phips, u zhvilluan gjyqet e shtrigave në Salem, ku një numër burrash dhe grash u varën për gjoja magji.
Lufta revolucionare
Massachusetts ishte një qendër e lëvizjes për pavarësi nga Britania e Madhe; kolonistët në Massachusetts kishin marrëdhënie të vështira të gjata me monarkinë britanike, duke përfshirë rebelimin e hapur nën dominimin e Anglisë së Re në vitet 1680. Protestat kundër përpjekjeve britanike për të taksuar kolonitë pas përfundimit të Luftës Franceze dhe Indiane më 1763 çuan në Masakrën e Bostonit në 1770 dhe Festën e Çajit të Bostonit të 1773 përshkallëzoi tensionet. Në vitin 1774, Aktet e Patolerueshme shënjestruan me dënime për Festën e Çajit të Bostonit dhe ulën më tej autonominë lokale, duke rritur mospajtimin lokal. Aktiviteti kundër parlamentar i njerëzve si Samuel Adams dhe John Hancock, i ndjekur nga hakmarrjet nga qeveria britanike, ishin një arsye kryesore për bashkimin e Trembëdhjetë Kolonive dhe shpërthimin e Revolucionit Amerikan në vitin 1775.
Betejat e Lexington dhe Concord filluan Luftën Revolucionare Amerikane dhe u zhvilluan në qytetet me të njëjtin emër në Massachusetts. Presidenti i ardhshëm George Washington mori përsipër atë që do të bëhej Ushtria Kontinentale pas betejës. Fitorja e tij e parë ishte Rrethimi i Bostonit në dimrin e 1775–76, pas së cilës britanikët u detyruan të evakuonin qytetin. Në bregdet, Salem u bë një qendër për rrëmbim. Megjithëse dokumentacioni është i paplotë, rreth 1700 letra të rrëmbimit, të lëshuara për çdo udhëtim, u dhanë gjatë Revolucionit Amerikan. Gati 800 anije u caktuan si të rrëmbyera dhe vlerësohen për kapjen ose shkatërrimin e rreth 600 anijeve britanike.
Gjeografia
Demografia
Në vitin 2000 popullsia e vendit ishte: 89.23% te bardhe, 6.97% zezake & 4.22% aziatike
Në vitin 2005 popullsia e vendit ishte: 87.89% te bardhe, 7.58% zezake & 5.13% aziatike
Ekonomia
Produktet në vend ne vitin 2007 ishin 351 miliard$.
Qytete, qyteza dhe qarqe
Massachusetts ka 50 qytete dhe 301 qyteza, të grupuara në 14 qarqe. Katërmbëdhjetë qarqet, duke lëvizur afërsisht nga perëndimi në lindje, janë Berkshire, Franklin, Hampshire, Hampden, Worcester, Middlesex, Essex, Suffolk, Norfolk, Bristol, Plymouth, Barnstable, Dukes, dhe Nantucket. Njëmbëdhjetë komunitete që e quajnë veten "qytet" janë, me ligj, qytete pasi ata e kanë shkëmbyer formën e qeverisjes së mbledhjeve të qytetit me një formë kryetar bashkie-këshill ose drejtues-këshill.
Bostoni është kryeqyteti i shtetit në Massachusetts. Popullsia e qytetit është 692,600, dhe Bostoni i Madh, me një popullsi prej 4,873,019 banorësh, është zona e 11-të më e madhe metropolitane në vend. Qytete të tjera me një popullsi mbi 100,000 përfshijnë Worcester, Springfield, Lowell, dhe Cambridge. Plymouth është komuna më e madhe në shtet për nga sipërfaqja e tokës, e ndjekur nga Middleborough.
Massachusetts, së bashku me pesë shtetet e tjera të Anglisë e Re, përmban strukturën e qeverisjes vendore të njohur si qyteti i Anglisë e Re. Në këtë strukturë, qytetet e inkorporuara – në krahasim me qytezat ose qarqet – mbajnë shumë nga përgjegjësitë dhe kompetencat e qeverisjes vendore. Shumica e qeverive të qarqeve u shfuqizuan nga shteti i Massachusetts duke filluar në 1997 duke përfshirë Middlesex County, qarku më i madh në shtet për nga popullsia. Votuesit e këtyre qarqeve tashmë të zhdukur zgjedhin vetëm Sherifë dhe Regjistra të Veprave, të cilët janë pjesë e qeverisjes së shtetit. Qarqe të tjera janë riorganizuar dhe disa ende mbajnë këshillat e qarqeve.
Shënime
Referime
Bibliografia
Shtetet Federale të Amerikës
|
8946
|
https://sq.wikipedia.org/wiki/Thoma%20Noti
|
Thoma Noti
|
Thoma Polo Noti
Lindur më 17 gusht 1930
U lind në Labovën e vogël, në Gjirokastër, më 17 gusht 1930. Pas shkollës 8-vjeçare, ndoqi mësimet në Shkollën Bujqësore të Kavajës. Këtu, së bashku me shokë të tjerë, u lidhën me çetën e Pezës. Natën, morën armët në postën e afërt dhe ua dhanë partizanëve të rinj...Me kthimin në fshat, pasi shkolla u mbyll nga lufta, kontribuan, bashkë me moshatarët, për propagandimin në ndihmë të çetave partizane. Familja gëzon Statusin e Dëshmorit: shtëpinë ia dogjën gjermano-ballistët në Operacionin e Dimrit 1943-1944 dhe vëllai i tij i madh ra dëshmor.
Ka punuar dy vjet në gazetën "Puna" dhe , pas daljes oficer, 15 vjet në gazetën "Luftëtari". Ka shërbyer në Drejtorinë Politike të Ushtrisë, më 1974-1975. Pas kësaj, transferohet në korpusin e Shkodrës, ku shërben dy vjet si zëvendës sekretar i Komitetit të Partisë. Më 1982-1986 kthehet në Ministrinë e Mbrojtjes Popullore, me detyrën zëvendës drejtor i kulturës dhe i propagandës. Ka botuar 13 libra letrarë dhe publicistikë. Është kryeredaktor i gazetës "Odria".
Tituj të veprave
Burimi i të dhënave
"Kadri Mahmud Shametaj treçerek shekulli në këmbë" - autorë Dr.Zihni Haskaj dhe Bektash Zite
Biografi shqiptarësh
Njerëz që jetojnë
|
8954
|
https://sq.wikipedia.org/wiki/Manastir%20%28qytet%29
|
Manastir (qytet)
|
Manastiri është qyteti i dytë më i madh në Maqedoninë e Veriut i cili ndodhet në pjesën jugore të vendit. Ai është qyteti në të cilin është krijuar alfabeti shqip. Qyteti është një qendër administrative, kulturore, industriale, komerciale, dhe edukative. Ai paraqet është një kryqëzim të rëndësishëm që lidh jugun e detit Adriatik me Detin Egje dhe Europën Qendrore. Manastiri ndryshe njihej edhe me emrin "qyteti i konsujve" që nga periudha osmane, pasi që shumë vende evropiane kanë konsullata në Manastir.
Demografia
Ekonomia
Në Manastir gjendet potenciali më i madh ekonomik pas qytetit të Shkupit. Manastiri është qendër e industrisë së materialit ndërtimor, e industrisë metal-përpunuese, tekstile, të lëkurës, ushqimit, etj.
Kultura
Gjatë fillim shekullit XIX, Manastiri ka qenë një nga vatrat kryesore të klubeve shqiptare, të cilat orvateshin për përhapjen e arsimit shqip kudo ndër shqiptarët.
Pas Revolucionit Xhonturk (1908), duke përfituar nga lëshimet e vogla që bënë fillimisht xhonturqit, Manastiri bëhet çerdhe e vërtetë e klubeve shqiptare, patriotëve shqiptarë dhe shtypshkronjave të librave në gjuhën shqipe.
Në këtë qytet shqiptar u mbajt Kongresi i Manastirit (1909) i cili priu për një alfabet të njësuar të gjuhës shqipe.
Mbas Luftërave Ballkanike, Manastiri u pushtua nga hordhi serbe, të cilat bënë mizori të papapara mbi popullsinë shqiptare të Manastirit.
Manastiri gjithashtu njihet edhe si një nga qytetet shqiptare që ka mbështetur Kryengritjen e Ilindenit (Ilirdës) (1903) e cila i siguroi Republikës së Krushevës një autonomi të shkurtër. Në këtë qytet janë takuar shpeshherë përfaqësuesit patriotë shqiptarë si Çerçiz Topulli, Bajo Topulli, Mihal Grameno, Ahmet Njazi Bej Resnja me krerët e rezistencës maqedonase.
Historia
Manastiri ka qenë kryeqendër gravituese e Vilajetit të Manastirit, i cili përfshinte një sipërfaqe prej 22.000 km katrorë, ku bënin pjesë edhe tokat shqiptare të Iliridës deri në Elbasan.
Manastiri është qytet i hershëm mesjetar i banuar nga popullsia arbërore. Ky qytet është ngërthyer në arteriet më të rëndësishme të Ballkanit mesjetar. Në këtë qytet janë të njohura karvanët tregtarë, të cilët ekspozonin mallrat dhe produktet nga Lindja dhe Perëndimi.
Duke qenë se Manastiri ka paraqitur një pozitë tejet strategjike në Ballkan, pushtuesit osmanë, pas Betejës së Savrës (Lushnjë) kundër Balshës II, iu sulën Manastirit dhe Kosturit si qytete ku do të mund ta përqendronin ushtrinë e tyre për pushtime të mëtejshme.
Manastiri, si një nga qytetet më të rëndësishme të Ballkanit Jugor dhe në veçanti të Shqipërisë, është pushtuar kohë pas kohe nga pushtues të ndryshëm të huaj: Perandoria e Niqesë (Azi e Vogël), Perandoria Bizantine (formacion pasues i Perandorisë Romake), Perandoria Bullgare e mbretit Asen dhe nga Perandoria e Car Dushanit.
Këtu ndodhet godina e alfabetit shqiptar e njohur si Muzeu i Kongresit të Manastirit (Shtëpia e Fehim Zavalanit), ashtu si edhe godina e Bajo Topullit.
Politika
partia dominuese: LSDM
Të tjera
Telekomunikacioni
Transporti
Pushime
Shih edhe
Kongresi i Manastirit
Emrat e fshatrave të Manastirit - Maqedonisht
Masakra e Manastirit
Muzeu i Kongresit të Manastirit
Lidhje të jashtme
name/cities/bitola Manastiri - Bitola, Maqedonia e Veriut
Manastir
Qytete në Maqedoninë e Veriut
|
8955
|
https://sq.wikipedia.org/wiki/Virgjili
|
Virgjili
|
Virgjili ishte një poet romak, i famshëm për shkrimin e Eneidas, dhe për prezencen e tij tek operat e Dante Alighieri. Në shkrimet e tij ai flet edhe për Ilirët dhe Ilirinë.
Jeta
Virgjili lindi afër Mantovës në vitin 70. Virgjili studioi për retoriken dhe filozofinë në Romë. Vitet e fundit të jetës së tij i kaloi në Napoli ndërsa vdiq në Brundisi gjatë kthimit të tij nga Greqia. Ndër veprat më të hershme të Virgjilit, më e rëndësishmja është "Bucolica" (Këngë baritore). Vepra të tjera të rëndësishme të këtij autori janë edhe "Eclogae" (Vjersha të zgjedhura), "Georgica" (Poem mbi bujqësin), dhe poema epike kushtuar Oktavian Augustit "Aeneis"
Virgjili në veprën e tij "Bacolica" shpesh përdor realizma të kohës në të cilën jetoi ndërsa në poemën "Georgica" mund të shihet dashuria e sinqertë e tij për natyrën dhe bujqësinë dhe bën përpjekje për të përgjithësuar njohuritë mbi ekonominë fshatare. Në vepren e tij "Eneiden" ("Iliada" e "Odiseja" romake) tregon për peripecitë e udhëtimit të heroit trojan Eneas, i cili përpara se të arrinte në Lat për të formuar gjoja mbretërinë e tij në tokën latine qëndroi për pak ditë edhe në Butrint. Kjo poemë mbeti e papërfunduar dhe u botua vetëm pas vdekjes së autorit.
Në veprn e Vergilit e gjejmë një stil të bukur, një varg melodioz dhe një gjuhë të punuar.
Tituj të veprave
Letërsi
"Bucolica" (Këngë baritore)
"Eclogae" (Vjersha të zgjedhura)
"Eneida"
"Gjeorgjiket" (Poem mbi bujqësin)
"Eclogae"
"Aeneis"
Shih edhe
Iliria
Iliriku
Mbretëria e Ilirisë
Perandoria Romake
Letërsia e vjetër greke e romake
Burim i të dhënave
Ilirët dhe Iliria te autorët antikë ISBN 99927-1-639-8
Lidhje të jashtme
Works of Virgil at the Perseus Digital Library—Latin texts, translations, and commentaries
Shkrimtarë romakë
Poetë romakë
|
8956
|
https://sq.wikipedia.org/wiki/Eneida
|
Eneida
|
Eneida (latinisht: Æneis) është një vepër epike latine e poetit romak Pubël Vergil Maroni e shkruar rreth viteve 29 dhe 19 p.e.s., që tregon historitë legjendare të Ené Ankiziadit, një princ Dardan i Trojës, që udhëtoi për në Itali, ku u bë dhe parardhësi i Romakëve.
Vepra përfshin 9,896 rreshta në heksametër daktilik. Kjo vepër përgjatë jetës së autorit nuk ka qenë e botuar sepse nuk ishte përfunduar, mirpo pas vdekjes së tij vepra u botua.
Dymbëdhjetë librat e parë të poemës tregojnë historinë e udhëtimeve të Eneut nga Troja në Itali, dhe gjysma e dytë e poemës tregon për luftën fitimtare të Trojanëve mbi Latinët, emri me të cilin Eneu dhe pasuesit e tij të Trojës qenë destinuar të përfshiheshin.
Heroi Ené ishte i njohur tashmë me legjendën dhe mitin greko–romak, duke qenë një personazh e Iliadës. Virgjili mori tregimet e shkëputura të bredhjeve të Eneut, lidhjen e tij të paqartë me themelet e Romës dhe një personazh pa karakteristika të përcaktuara përveç një pietas të ndershëme, dhe e bëri këtë në një mit themelues bindës ose epik kombëtar që menjëherë lidhi Romën me legjendat e Trojës, shpjegoi Luftërat Punike, lavdëroi virtytet tradicionale romake dhe legjitimoi dinastinë julio-klaudiane si pasardhës të themeluesve, heronjve dhe perëndive të Romës dhe Trojës.
Eneida konsiderohet gjerësisht si kryevepra e Virgjilit dhe një nga veprat më të mëdha të letërsisë latine.
Referime
Referime
Dokumente historike
Vepra antike
Letërsia e Romës së lashtë
|
8957
|
https://sq.wikipedia.org/wiki/Gjeorgjiket
|
Gjeorgjiket
|
Georgicon ose Gjeorgjiket ose Georgica është një poemë mbi bujqësinë e poetit romak Vergili.
Në këtë poemë antike autori bënë përpjekje për të përgjithësuar njohurit mbi ekonomin fshatare. Poema përshkrohet nga një frymë dashurie e sinqertë e autorit për natyrën dhe bujqësinë.
Pjesa më theksuar për Epirin është kur tregon për përdorimin e tokës për qëllime produktive.
Libri I: 45-55
Burim i të dhënave
Ilirët dhe Iiria te autoët antikë ISBN 99927-1-639-8
Dokumente historike
|
8959
|
https://sq.wikipedia.org/wiki/.af
|
.af
|
.af është shtesa e fletave të internetit dhe paraqet domenin zyrtar të Afganistanit.
Domene interneti
|
8960
|
https://sq.wikipedia.org/wiki/.za
|
.za
|
.za është shtesa e fletave të internetit dhe paraqeq domenin zyrtar të Afrikës Jugore.
Afrikë Jugore
Domene interneti
|
8961
|
https://sq.wikipedia.org/wiki/.sa
|
.sa
|
.sa është prapashtesa e fletave të internetit dhe paraqeq domenin zyrtar të Arabisë Saudite. Ky domen është aktivizuar në vitin 1994 dhe është regjistruar nga Qyteti Mbretëror i Abdulazizit për Shkencë dhe Teknologi (Njësia e Shërbimeve të Internetit).
Domene të nivelit të dyt janë:
com.sa: regjistrme komerciale dhe tregtare
edu.sa: institute edukative
sch.sa: regjistrime nga shkollat elementare
med.sa: regjistrime nga shëndetsia (spitale, ambulanta,...)
gov.sa: regjistrime shtetrore
net.sa: rrjete të internetit (ISPs, qendra shërbyese,...)
org.sa: regjistrime të organizatave shoqërore
pub.sa: regjistrime personale që nuk hynë në ndonjë kategori tjetër.
Lidhje të jashtme
SaudiNIC
Domene interneti
Arabi Saudite
|
8967
|
https://sq.wikipedia.org/wiki/Ekonomia%20e%20Ka%C3%A7anikut
|
Ekonomia e Kaçanikut
|
Ekonomia e tanishme e Kaçanikut është një ekonomi në tranzicion. Komuna ka dalur nga lufta me shumicën e ekonomisë së saj të shkatërruar ; infrastruktura e komunës gjendet në gjendje të dobët. Ekonomia e Kaçanikut është bazuar në prodhimin e materialit ndërtimor si : çimento, ngjitës specialë, beton etj. Mundësitë potenciale ekzistojnë në zhvillimin e bujqësisë-blegtorisë, bletarisë, pemëtarisë, zejeve të ndryshme, si dhe turizmit dimëror dhe veror.
Kaçaniku ka një traditë të aktivitetit industrial privat dhe është i njohur për përpunues të mirë të drurit, për mjeshtër ndërtimtarie të shkathtë, zejtarë, gurore gëlqerore, produkte të drurit për industrinë e ndërtimtarisë dhe zejtarë të përpunimit të drurit, rrobaqepsisë, arpunuesë etj.
Një faktor kyq që ka ndihmuar në zhillimin e Kaçanikut është qenia e tij rrjetë kyqe e komunikacionit rrugor dhe hekurudhor. Rruga kryesore Prishtinë-Shkup kalon nëpër komunë, sikurse edhe hekurudha Fushë Kosovë – Selanik. Gjithashtu komuna është kalimi kryesor kufitar në mes të Kosovës dhe vendeve tjera të regjionit.
Ekonomia bazë
Aktiviteti bazë ekonomik i fabrikave në Komunën e Kaçanikut është prodhimi i materialit ndërtimor. ”Çimentorja” në Han të Elezit është komercializuar (i është dhënë me qira për 10 vjet kompanisë zvicerane “Holcim”). ”Gëlqerorja” në Kaçanik dhe “Silcapor-i” në Matlumë pas luftës kanë pasur afarizëm negativ. Kjo e dyta prodhon elemente të gasobetonit (blloka të bardhë). ”Kosovaplast-i” në Han të Elezit, që prodhon stiropor deri tashti ka afarizuar me sukses. Ndërkaq fabrika për prodhimin e pllakave dhe gypave të azbestçimentos është mbyllur nga UNMIK-u. Pretekst për mbyllje ishte fakti i ditur qëmoti se lënda e pare e kësaj fabrike, azbesti, është i dëmshëm për shëndetin e punëtorëve dhe komunitetit që jeton në afërsi të fabrikës. Sipas WHO-së (Organizata Botërore e Shëndetësisë), fijet e azbestit kanë efekt kancerogjen në organizmin e njeriut.
Profili ekonomik
Ndërmarrjet shoqërore
Tabela e mëposhtme paraqet ndërmarrjet në pronësi shoqërore dhe publike në komunën e Kaçanikut:
Të gjitha ndërmarrjet publike dhe shoqërore veprojnë nën drejtimin e Agjencisë Kosovare të Mirëbesimit (AKM), me përjashtim të fabrikës së Sharr Cementit. Në shumicën e ndërmarrjeve prodhimi është i pakët për shumë arsyera. Fabrika e Sharr Cementit në Han të Elezit, e cila sot është kompleksi më i madh i çimentos në Kosovë, prodhimeve të çimentos dhe materialeve ndërtimore. Fabrika e çimentos, e cila përbëhet prej katër reparteve (sub-companies), është punëdhënësi më i madh në regjion, me numër të përgjithshëm prej 1.630 punëtorësh. Fabrika i’u është dhënë në lizing (me qira) Bankës Holder nga Zvicra për 10 vite, dhe një shumë prej 27 milionë $ është investuar nga banka për rregullim të fabrikës, ndërtim të infrastrukturës dhe për t’iu ofruar asistencë popullatës lokale.
Sektori privat
Janë gjithsej 1055 ndërmarrje private të regjistruara në Komunën e Kaçanikut, ndërsa të punësuar në këto ndërmarrje janë 1.747 veta. Ndërmarrjet e regjistruara merren me aktivitete tregtare, transportuese, hoteliere, ndërtimore, prodhuese etj. Nga nëntori i vitit 1999, në Kaçanik vepron edhe Shoqata e Afaristëve të Kaçanikut (SHAK). Aktivitetet me të cilat merret kjo shoqatë janë : dhënia e informacioneve, këshillave, sugjerimeve, ndihma profesionale në përpilimin e planeve të biznesit etj. Në komunën e Kaçanikut janë 1,055 biznese të regjistruara, që punësojnë 1.750 punëtorë. Struktura e bizneseve të regjistruara është si vijon:
Sipas zyrës e bizneseve të komunës së Kaçanikut pjesëmarrja e sektorëve në ekonomin e komunës është:
Tregtia 47 %
Prodhimi 6 %
Ndërtimtaria 5 %
Turizmi 7 %
Transporti 8 %
Shpedicioni 4 %
Të tjera 23 %
Problemet dhe vështirësitë me të cilat ballafaqohen NVM-të. Ekzistojnë shumë barriera në zhvillimin e mëtutjeshëm të komunës së Kaçanikut. Këto barriera përfshijnë: Infrastruktura ligjore e pa kompletuar, norma e lartë e kamatës, taksat doganore të pafavorshme, pasiguria në lidhje me ardhmërinë e privatizimit, kostoja e lartë fikse në industri dhe mungesa e investimeve kapitale.
Bujqësia ka qenë, dhe do të vazhdoj të jetë, kontribuuesi kryesor në zhvillimin ekonomik të Kaçanikut. Për shkak të sipërfaqes malore, toka është e pamjaftueshme dhe kryesisht në pronësi të sektorit privat. Nën kushtet e tanishme, është e pamundshme të ndërmirret diçka që do të mund t’a racionalizonte përdorimin e kësaj toke. Drithërat kryesore të kultivuara në komunë janë gruri dhe misri. Për shkak të mungesës së një agjencie mbikëqyrëse që do të merrej me çështje të bujqësisë, është e pamundshme të tregohet se sa është numri i të punësuarve në këtë sektor. Në bazë të vlerësimeve, përafërsisht 50 % të të gjithë të punësuarve në sektorin informal i takon këtij sektori.
Struktura e sipërfaqes tokësore të komunës është :
Sipërfaqja e përgjithshme: 29.421 hektarë
Tokë e punueshme: 10.516 hektarë: 4.215 ha Grurë, misër, perime (rendimente të ulëta);Livadhe 2.238 ha; Kullosa 4.063 ha Lopë (80 % Busha)
Pyje: 17.302
Tokë jopjellore: 1.603 hektarë
Çështjet kyqe në bujqësi: Rendimente të ulëta bimore për shkak të mungesës së serrave Makineria bujqësore e vjetruar (sidomos kombajnat), depyllëzimi për shkak të eksploatimit të pakontrolluar, mungesa e ujitjes, rritja e shkallës së ndotjes së ambientit
Turizmi
Ekziston një potencial i kufizuar për zhvillimin e turizmit në rajonin e Kaçanikut. Në të kaluarën, kanë funksionuar disa objekte hoteliere dhe dy pishina. Për më tepër, ka qenë planifikuar ndërtimi i qendrave sportive, por ato nuk janë realizuar. Vështirë se turizmi do të jetë një kontribuues i rëndësishëm në zhvillimin ekonomik të Kaçanikut.
Organizimi i komunitetit të biznesit
Që nga nëntori i vitit 1999, në Kaçanik funksionon me sukses Shoqata e Afaristëve të Kaçanikut (SHAK) rreth së cilës tubohen ndërmarrës me influencë në fushën e sektorit privat. Aktivitetet kryesore me të cilat merret kjo shoqatë janë:
dhënia e informacioneve, këshillave dhe sugjerimeve, motivimeve të përbashkëta, ndihma profesionale në përgatitjen e planeve të biznesit, përfaqësimi te investitorët, avokimi i interesave të tyre para organeve të pushtetit lokal, organizimi i kurseve të ndryshme trajnuese dhe aftësuese etj.
Në Kaçanik vepron edhe një shoqatë tjetër e biznesit – Shoqata e Agronomëve dhe Teknikëve të Bujqësisë “Produkti i Sharrit”, e themeluar më 2 prill 2002. Aktivitete kryesore të kësaj shoqate janë: absorbimi i metodave bashkëkohore, nga vendet e zhvilluara, për prodhimtari intensive bujqësore dhe aplikimi i tyre në vend; ndihmë profesionale teorike dhe praktike prodhuesve bujqësorë për mënyrën e menaxhimit të biznesit, zhvillimi i teknikave bujqësore dhe blegtorale në kuadër të Shoqatës; zgjerimi sa më i madh i praktikave bujqësore dhe blegtorale tek popullata rurale, në mënyrë që ata të zhvillojnë biznesin e tyre rural dhe të sigurojnë të ardhura sa më të mëdha.
Ekzistojnë edhe shoqata të tjera, siç janë Shoqata e Gjuetarëve, Shoqata e Peshkatarëve dhe Shoqata e Bletarëve, por ato nuk janë mjaft aktive.
Shiko dhe këtë
Ekonomia e Kosovës
Kaçanik
Kaçaniku
en:Kačanik#Economy
|
8971
|
https://sq.wikipedia.org/wiki/Historia%20e%20Ka%C3%A7anikut
|
Historia e Kaçanikut
|
Historia
Toponimi i emrit të qytetit
Prej nga rrjedhë Toponimi i emrit të qytetit Kaçanik?
A njihet Toponimi Kaçanik para ardhjes së Turqve në Ballkan?
Toponinimi Kaçanik ka ekzistuar edhe para ardhjes së Turqve në Ballkan ndonse për herë të parë në shkrime haset në fillim të shek. XV si: Kaçanikli Derbendi(turqisht)- d.m.th. Grykë e Kaçanikut. Për prejardhjen e emrit Kaçanik ekzistojnë shumë versione: Sipas Z. Tefik Raka-Historian (i vrarë nga forcat serbe në Burgun e Dubravës) Toponimi Kaçanik është i lidhur me emrin Nikë, përkatësisht të Pal Don Nikës, feudal Shqiptar i kësaj ane ( ekziston ne Kaçanik fshati Paldonikë, që banorët e këtushëm sot e quajn Paldonicë). Në Versionin tjetër ky toponim del nga bashkimi i fjalëve Kaça + e Nikës. Në Kaçanik njihen edhe shumë toponime të tjera që përfundojnë me Nik; si Pusi i Nikës, Kisha e Nikës, Livadhi i Nikës, Ara e Nikës ( po ashtu edhe Kaça e Nikës), pastaj Pustenik (Puset e Nikës), Nikoc, Nikaj etj, që ishin faktikisht prona tokësore të Pal Don Nikës.
Sipas Muharrem Carrabregu toponimin Kaçanik e lidhë me konfiguracionin e Kaçanikut përkatsisht me fushgropën e kësaj qyteze: Kaca + ani + k të cilin (toponim) ai e nxjerr me prejardhje Ilire.
Themelet e qytetit të sotshëm i vuri Koxha Sinan Pasha me të birin Mehmet Pashë Kaçanikasin në fund të shk. XVI.
Ndërtimi i Kalasë së Kaçanikut
Kur u ndërtue Kalaja në Kaçanik dhe për ç'arsye?
Me 1582 Sulltan Murati III kishte dhanë urdhër për pastrimin e Sanxhakut të Shkupit dhe të Grykës së Kaçanikut prej numrit të madhë të haramive (cubave). Me 1585 udha urdhëri për ndërtimin e kalasë së Kaçanikut e cila do ta mbronte rrugën prej kryengritsve. Kështjella fillon të ndërtohet më 1586 kurse përfundon me 1590.
A ka qenë e rrezikshme për udhëtar Gryka e Kaçanikut?
Se Gryka e Kaçanikut ishte një vend Gjeostrategjik, një vendmbrojtje e mrekullueshme për shqiptarët, që paraqiste në anën tjetër rrezik të përhershëm për ç'do pushtues që kalonte andej pari e dëshmon mas miri udhë përshkruesi freng Philip De Frense Kanaye me 1573 në veprën e tij "Udhëtime për në lindje" ndër të tjerat shkruan: "Arritëm në Kaçanik - Karavan Saraj shumë e bukur, por e braktisur për shkak të murtajës". "...Çaushi ynë na tha se duhet ecur me kujdes dhe me armë në dorë, me qenëse kalimi është shumë i rrezikshëm prej cubave, të cilët para pak ditësh i kishin vrarë 5 (pesë) Kadi me tërë suitën e tyre".
Sa është i lashtë qyteti i Kaçanikut?
Edhe pse Kaçaniku si vendbanim është mjaft i lashtë ( Guri i gjetur në lokacionin ku gjendet fabrika e gëlqerës, për cilën supozohet të ketë qenë gurë kufitar Iliro - kelt, përkatësisht i shtetit të përbashkët Iliro - kelt i shk. të III para erës sonë). Me gjithë atë duhet thënë, se themelet e qytetit të sotem nisën ne fund të shekullit XVI me ndërtimin e kështjellës (1590),të xhamis së Kaçanikut (ne vitin 1003 sipas hixhrit) (1594 - 1595) pastaj të një varg objektesh publike si hamamit, hanit te parë ose Kurshumli Hanit (Kaçanikasit e njohin me emrin hajde shkojm mas Hani ku është ndërtuar shtëpija e mallrave), imaretit etj. Merita për këtë u bie Koxha Sinan Pashës (Vezir i madhë në perandorinë turke me prejardhje shqiptare) dhe birit të dij Mehmet Pashë Kaçanikasit (që ndërtoi edhe katër hane të tjera si edhe urën mbi lumin Nerodimja) që nihet sot si "Ura e Konakit".
Musa Kesenxhija, armiku i Kraljević Marko,zhvilloi një dyluftim me gjeneralin serb Jankoviqin për Kaçanikun, i cili e fitoi betejen, sipas dokumenteve të vet serbeve, ai është rezultat i bashkimit të disa njerëzve historikë përfshirë Musa Çelebi djalin e Bajazidi. Musa ishte nga familja fisnike shqiptare Muzaka ndërsa Jovan Tomić beson se ai është i bazuar në mbështetësin e Jegen Osman Pashës.
Betejat e Grykës
Sa beteja u zhvilluan në Grykën e Kaçanikut?
- 1 janar 1690 midis ushtrisë austriake dhe ushtrisë turke.
- Në vitin 1844 kryengritja midis kryengritësve shqiptarë të prirë nga Dervish Cara dhe ushtrisë turke.
- Në vitin 1881 mbrojtja që i bëhet "Lidhja e Prizrenit" është penguar transportimi me tren i armëve dhe i ushtarëve turq në Kosovë.
- Beteja e lavdishme e zhvilluar te Gryka e Kaçanikut më vitin 1910, ndërmjet kryendritsve shqiptarë të udhëhequr nga Idriz Seferi, dhe ushtrisë turke që i printe Shefqet Dergut Pasha.
- 1913 Idriz Seferi u prin edhe një herë kryengritsvë shqiptarë në Grykë të Kaçanikut kësaj here kundër pushtuesit serb.
Pjesë nga udhpërshkrimi i Henry Noel Brailsfoldar anglez -gazetar:"(Nëpër Kaçanik).. Një hekurudhë strategjike, e cila si duket nga mallrat bart vetëm topa dhe nga udhtarët vetëm ushtarë ose robër të luftës, përshkon një grykë të ngushtë prej Shkupit deri në stacionin e fshatit të vogël të Ferizajt, një vend i cili u bë i njohur para disa viteve për shkak të kryengritjes së tij kundër nënprefektit turk, i cili u dëbua me vesh të prerë. Në Ferizaj fillon Shqipëria...(shkrim i vitit 1903).
Lufta e fundit
- Lufta e vitit 1999 në mes të UÇK -së dhe barbarve sërb në hyrje të Grykës së Kaçanikut (fshati Gajre) ku u vra Komandanti sërb Baglub Staletovič dhe shum ushtare serb dhe shum humbje te medha ne artileri. Kët sulm mori dëshmori Hetem Hasaj me bashkuftëtaret e tij ,kjo shtyri që policia d.Me të cilën luftë UÇK-ja dhe ushtartë e NATO-s definitivisht larguan barbarët sërb prej Grykës së lavdishme të Kaçanikut dhe tërë Kosovës.
Sipas të dhënave të NKMDLNJ-së në Kaçanik,gjatë luftës së fundit në këtë komunë janë vrarë 90 pjesëtarë të UÇK-së dhe 139 civilë,ndërsa 7 persona llogariten të zhdukur.Kufomat e pjesëtarëve të UÇK-së dhe të civilëve që ishin marrë nga forcat serbe,pas përfundimit të luftës janë gjetur në varrezat masive në Kaçanik,Kaçanik të Vjetër dhe Kotlinë.Ndërkaq,forcat pushtuese serbe i kanë shkatërruar tërësisht apo pjesërisht edhe 1447 objekte banimi dhe asosh me destinim tjetër.
Referimet
Historia e qyteteve të Kosovës
Kaçanik
|
8972
|
https://sq.wikipedia.org/wiki/Sanxhaku%20i%20Shkupit
|
Sanxhaku i Shkupit
|
Sanxhaku i Shkupit gjatë kohës së perandorisë Osmane ishte pjesë administrative e Vilajetit të Kosovës. Qendër e sanxhakut ka qenë qyteti i Shkupit (Uskup).
Sipas shënimeve të viteve 1905-1906 në këtë sanxhak jetonin 151,546 banorë. Shënimet japin të dhëna për përkatësin fetare të 90,840 banorëve mysliman dhe të 60,706 krishterë
Deri në 1912 përbëhej nga kazatë e mëposhtme:
Kazaja e Shkupit
Kazaja e Kumanovës
Kazaja e Kaçanikut
Kazaja e Shtipit
Kazaja e Radovishtës
Kazaja e Koçanës
Kazaja e Kratovës
Kazaja e Peçevës
Kazaja e Egri-Palankës
Burim i të dhënave
Shkup
Perandoria Osmane
Shkup
|
8973
|
https://sq.wikipedia.org/wiki/Sanxhaku
|
Sanxhaku
|
Sanxhaku (turqishtja osmane: سنجاق Sancak) paraqet një hapësirë gjeografike të veçantë territoriale dhe administrative, me traditë dhe subjektivitet të gjatë e të lashtë historik e kombëtar. Në aspektin ushtarak nocioni “Sanxhak” ka kuptimin e flamurit. Në Perandorinë Osmane emri sanxhak ka paraqitur territorin ushtarak me numër të caktuar të ushtrisë nën një flamur. Sipas periudhave historike, me rregullimin administrativ në Perandorinë Osmane, ka paraqitur pjesë të territorit të vilajetit ose pashallëkut, si krahinë e Perandorisë Osmane me shtrirje tokësore të ndryshme.
Sanxhaku është një territor i veçantë administrativ. Në aspektin ushtarak emri "Sanxhak" do të thotë "Flamur". Gjatë sundimit osman emri Sanxhak ka nënkuptuar territor ushtarak. Më vonë ka paraqitë territor i shkalles së dytë pas Vilajetit apo Pashallëkut.
Sanxhaku i Novi Pazarit përfshin një sipërfaqe prej 8687 km², ku jetojnë mbi 400 000 banorë. Nga kjo sipërfaqe 4504 km² i përkasin Serbisë, ndërsa 4183 km² Mali i Zi. Mbi 60% e banorëve të dy pjesëve të Sanxhakut janë myslimanë, përkatësisht boshnjakë e shqiptarë.
Pozita gjeografike paraqet faktorin, i cili, në teorinë e gjeografisë, është i një rëndësie të madhe gjeopolitike dhe gjeostrategjike. Prandaj, pozita gjeografike është objektiv i pa shmangshëm i analizës së të gjitha trajtimeve komplekse të hapësirës gjeografike dhe ngjarjeve politike.
Sanxhaku është një rajon kompleks dhe shumë i rëndësishëm nga pikëpamja historike, gjeografike, gjeopolitike, gjeostrategjike dhe pikëpamja ushtarake. Është një territor që ndodhet në mes Serbisë, Kosovës, Shqipërisë, Mali të Zi dhe Bosnjës e Hercegovinës. Ky rajon ndodhet në pjesën qendrore të Gadishullit Ilirik, i ndarë politikisht në mes të dy shteteve të pavarura - Serbisë dhe Mali të Zi. Sanxhaku paraqet një lidhje natyrore dhe të pashkëputshme territoriale dhe historike etnike me Kosovën dhe Shqipërinë. Përndryshe është regjion i konflikteve, përkatësisht në të ndeshen interesat e ndryshme. Për serbët, nëpër të kalon “Transferzalja e gjelbër”, për të tjerët linja ruse-serbe e interesit kah Mali i Zi dhe Deti Adriatik.
Sanxhaqe shqiptare
Sanxhaku i Shqipërisë (1385–1466)
Sanxhaku i Elbasanit (1466–1913)
Sanxhaku i Manastirit - gjatë kohës së perandorisë Osmane ishte pjesë administrative.
Sanxhaku i Dibrës (shek.14 — 1912)
Sanxhaku i Delvinës (shek.16 — 1912)
Sanxhaku i Ohrit (1395—1864)
Sanxhaku i Janinës (1430—1913)
Sanxhaku i Nishit - (shek.15 — 1878) - njësi administrative-territoriale e Perandorisë Osmane me qendër në Nish.
Sanxhaku i Pazarit të Ri - (shek.15 — 1913)
Sanxhaku i Pejës - (1455—1912) - ishte pjesë administrative e Vilajetit të Kosovës.
Sanxhaku i Prishtinës
Sanxhaku i Prizrenit (shek.15 — 1912)
Sanxhaku i Prevezës (1863–1912)
Sanxhaku i Shkupit - (1392–1913) - ishte pjesë administrative e Vilajetit të Kosovës.
Sanxhaku i Shkodrës (1479–1913)
Sanxhaku i Vlorës (1466 — 1913)
Shih edhe
Sanxhakbeu
Mytesarifi
Literatur
J. Deny, M. Kunt: Sandjak In: Encyclopaedia of Islam, Band 9. Brill, Leiden 1997, S. 11–13.
Andreas Birken: Die Provinzen des Osmanischen Reiches (= Beihefte zum Tübinger Atlas des Vorderen Orients. Reihe B: Geisteswissenschaften. Nr. 13). Reichert, Wiesbaden 1976, ISBN 3-920153-56-1.
Burime
Institucione në Perandorinë Osmane
|
8975
|
https://sq.wikipedia.org/wiki/Koxha%20Sinan%20Pasha
|
Koxha Sinan Pasha
|
Koxha Sinan Pasha apo Sinan Pashë Topojani (tr. Koca apo Gazi Sinan Paşa, "Sinani i Madh"; 1506 ose 1520 - 3 prill 1596) ka qenë Vezir i Madh, ushtarak dhe burrë shteti i Perandorisë Osmane me prejardhje shqiptare. Nga 1580 e deri kur ndërroi jetë, qe për 5 herë kryeministër i perandorisë.
Biografia
U lind në Topojan të Lumës në sanxhakun e Prizrenit, më 1506 ose 1520, në një dokument raguzan të 1571 e radhit ndër anëtarët Këshillit Qeverisës të Sulltanit duke përmendur prejardhjen e tij katolike. I ati quhej Ali bej dhe si familje kishin lidhje me Jubicajt. Fakti që Sinan Pasha të atin e kishte mysliman dëshmon se ai nuk ishte kontingjent i devshirmesë. Nga faktet që argumentojnë qartazi se ai ishte edukuar në vendlindje, pranë gjirit të familjes, janë dokumentet e ambasadorëve venecianë në Stamboll, të cilët pohojnë me habi se Sinan Pasha edhe kur ishte bërë Kryeministër i shtetit osman e fliste me shumë vështirësi turqishten.
Karriera
Sinan Pasha u caktua guvernator i Elajetit të Egjiptit më 1569, më pas u përfshi në pushtimin e Jemenit, arsye për të cilën u shqua si Fātiḥ-i Yemen ("Ngadhënjimtari i Jemenit").
Më 1580 udhëhoqi ushtrinë kundër Safavidëve në luftën Osmano-Safavide (1578-1590) dhe u caktua Vezir i Madh nga Sulltan Muradi III. Megjithatë u dëbua me çnderim vitin pasardhës, pasi zëvendësi i tij Mehmet Pasha, u thye në Gori në përpjekje për të furnizuar garnizonin osman në Tbilis.
Më tej u emërua guvernator i Damaskut dhe, më 1589, pas revoltës së Jeniçerëve u emërua Vezir i Madh për herë të dytë. U përfshi në punët e fronit në Vllahi, ku diskutohej mes Mihnea Turcitul dhe Petru Cercel. Ndihmoi të parin, duke mbikëqyrur gjithashtu ekzekutimin e të dytit marsin e 1590. Një tjetër kryengritje e Jeniçerëve çoi drejt shkarkimit të tij të radhës më 1591. Më 1593 u thirr sërishmi që të bëhej Vezir i Madh dhe i priu ushtrisë osmane për në Luftën e Gjatër kundër Habsburgëve. Pavarësisht fitoreve, u shkarkua sërish në shkurtin e 1595. Në gusht u emërua përsëri dhe u vu në krye të ekspeditës ndaj Princ Mihal Trimit të Vllahisë, pas disfatave në këtë fushatë dhe ato kundër Habsburgëve ra prej vaktit edhe njëherë dhe iu hoq vula zyrtare atë nëntor.
Vdekja e pasardhësit të tij Lala Mehmed Pashës tri ditë pasi e zëvendësoi, çoi që ta thërrasin të merrte postin për të pestën herë deri kur ndërroi jetë pranverën e 1596, duke lënë pas vetes një pasuri të madhe. U varros në Stamboll, pranë Pazarit të Madh.
Trashëgimia
Orientalisti austriak Hammer e cilëson "shqiptari i pabindur", ndërsa Mustafa Aliu i Galipolit e kritikonte në mënyrë të përsëritur për promovimin e një klike shqiptare në administratë. Më 1586 me kërkesë të tij, Sulltan Muradi III lëshoi një dekret për të liruar pesë fshatra të Lumës nga çdo taksë.
Sinan Pasha ndërtoi një fortesë në Kaçanik, me një imaret (ngrënëtore), dy hane, një hamam dhe një xhami që ende mban emrin e tij. Më 1590 ai porositi t'i ndërtohej Qoshku i Inxhinjve mbi murin anë detit Marmara, që shërbeu si rezidenca e fundme e Sulltan Muradit III para se të ndërronte jetë. Një ndër projektet e tij të fundit qe ndërtimi i një külliye përfunduar nga Davud Agai më 1593/1594, kryearkitekti perandorak i kohës.
Ndërtoi shumë karavansaraje, ura, hamame e xhami, ndërtime të rëndësishme në Beograd, Selanik si dhe në viset arabe. Në Damask po ashtu një xhami e porositur nga ai që të ndërtohej, mban emrin e tij.
Ajo për çfarë ai mbahet mend janë pushtimi i Jemenit më 1571, fitorja mbi spanjollët në Tunizi më 1574 dhe për zhvarrosjen dhe djegien e relikeve të Shën Savës, krijuesit të Kishës së Pavarur Ortodokse Serbe, me qëllim ndëshkimin e serbëve si bashkëpunëtorë të Perandorisë Habsburge në luftën midis saj dhe Perandorisë Osmane (1593-1606).
Toponimia
Kujtimi i Sinan Pashës është ende sot i gjallë në Lumë. Tek Ura e Topojanit besohej se ishte "Varri i Gazi Sinan Pashës", prandaj kalimtarët, duke e çmuar si vend të shenjtë, hidhnin mbi të guralecë, fije peri e monedha. Një kullotë në faqen perëndimore të malit të Kallabakut quhet nga topojanasit "Bjeshka e Gazi Sinan Pashës". Gjithashtu në këtë fshat ndodhen edhe toponimet: "Argjaçi i Sinan Pashës", "Kroi i Sinan Pashës", "Stani i Sinan Pashës" dhe "Sofra e Sinan Pashës".
Referime
Pashallarë shqiptarë
Njerëz nga Luma
Sadrazemë shqiptarë të Perandorisë Osmane
|
8976
|
https://sq.wikipedia.org/wiki/Pasha
|
Pasha
|
Pasha është titull ushtarakë e më vonë edhe adminstrativ. Emëtiminin e personave e bënte Sulltani i cili këta persona i shpërblete me toka të cilat sundoheshin nga ata me kushtë që të paguanin një përqindje të të ardhurave. Tokat e tilla quheshin Pashallëk. Më vonë këto bëhen edhe njësi administrimi i peranoris osmane dhe në vendet dhe shete të tjera islamike.
Pashallarë shqiptarë
Ahmed Izet Pasha
Ali pashë Tepelena
Mehmet pashë Deralla
Aqif pashë Elbasani
Fazil Ahmed pashë Qyprilliu
Fazil Mustafa pashë Qyprilliu
Mehmet Ali Pasha
Mehmed pashë Qyprilliu
Mehmet Aqif Pasha
Kara Pashë Mustafa
Reshid Aqif Pasha
Sylejman pashë Bargjini
Tahir Pasha
Hasan Tahsin Pasha
Pashko Vasa
Aziz pashë Vrioni
Perandoria Osmane
|
8980
|
https://sq.wikipedia.org/wiki/Shqiptar
|
Shqiptar
|
shqiptar mund të referohet tek:
Diçka e, nga, ose në lidhje me shqiptarët ose me vendin e Shqipërisë
Shqiptarët, janë popull që jetojnë në Shqipëri, Kosovë, Maqedoni e Veriut, Greqi, Itali, Mali i Zi dhe në vende të tjera të botës
Shqiptar (Emërtim) - shprehja që ne përdorim për të quajtur veten
Gjuha shqipe
Përdorime tjera
Flamuri Shqiptar
Shqiptari - film gjermano-shqiptar
Etnitë
|
8994
|
https://sq.wikipedia.org/wiki/Historia%20e%20Policis%C3%AB%20s%C3%AB%20Shqip%C3%ABris%C3%AB
|
Historia e Policisë së Shqipërisë
|
Fillimet
Sipas burimeve historike, fillimet e Policisë Shqiptare i gjejmë nga fundi shek. XVIII dhe gjysma e pare e shek. XIX. Gjate kësaj periudhë, në Pashallëkun e Janinës dhe Bushatllinjve të Shkodrës, u krijuan për herë të parë policia dhe xhandarmëria. Në mënyre të veçante, në Pashallëkun e Janinës, Ali Pashe Tepelena krijoi dhe organizoi një polici tepër të centralizuar e të fortë si dhe disa lloj shërbime policore si policia e rendit, e porteve, burgjeve, etj.
Pashallëku I Shkodrës (1757-1796), përmendet për stabilizimin e rregullit dhe qetësisë publike dhe për luftën që kanë bërë forcat e policisë dhe xhandarmerisë kundër piraterisë.
Krijimi i Policisë shqiptare lidhet me shpalljen e Pavarësisë dhe krijimin e shtetit shqiptar (1912). Me 4 dhjetor 1912 u krijua Ministria e Brendshme e cila përgjigjej për ruajtjen e rendit e te qetësisë publike. Për te përmbushur këtë detyre, ajo brenda pak kohesh krijoi një Fuqi Civile, një pjese te se cilës i ngarkoi detyra ne rolin e policisë për ruajtjen e ligjshmërisë dhe zbulimin e shtypjen e krimineleve, ndërsa pjesën tjetër e angazhoi për krijimin e xhandarmerisë.
Me 13 janar 1913, Qeveria e Përkohshme e Vlorës, mori Vendimin për Krijimin e Forcave të Rendit (Policisë dhe Xhandarmerisë) (AQSH. Fondi 245/II, dosja 69/1).
Ne Ministrinë e Brendshme te kësaj qeverie funksiononte Zyra e Sigurimit Publik me atributet e Drejtorisë se Policisë, ndërsa pranë prefekturave e n/prefekturave ishin zyrat e komiseritë e policisë. Xhandarmëria funksiononte mbi bazën e batalionit (ne prefekture), kompanisë (n/prefekture) dhe togës (ne krahina). Ne maj 1913 u krijua Shtabi Madhor nga i cili varej xhandarmëria. U krijuan 3 batalione xhandarmërie (Vlorë, Berat, Elbasan).
Me 3 qershor 1913 u vu ne funksionim Rregullorja e Qeverisë së Vlorës mbi formimin e Milicisë shqiptare. Po ne këtë kohe, u vendos për here te pare uniforma kombëtare e xhandarmerisë dhe policisë. Ndërsa, me 20 dhjetor 1913, doli dekreti i Qeverise se Vlorës mbi Formimin e Xhandarmerisë shqiptare ne krahinat e jugut.
Ne organizimin e xhandarmerisë shqiptare një ndihmese te rëndësishme ka dhëne edhe Misioni holandez i kryesuar nga kolonel William de Veer dhe zëvendësi i tij major Ludvig Thomson, i ardhur ne nëntor 1913. Me ndihmën e tyre u krijuan 4 reparte xhandarmërie me 300 vete secili.
Lufta e Pare Botërore
Gjate Luftës se Pare Botërore, strukturat e policisë dhe xhandarmerisë kombëtare u copëtuan dhe u profiluan sipas modeleve te forcave pushtuese (austro-hungareze, franceze, italiane, etj.). Ne Krahinën Autonome te Korçës u krijua prefektura e policisë dhe zyrat e policisë ne qarqe.
Periudha e monarkisë
Pas Kongresit te Lushnjës (1920-1924), pati organizime dhe zhvillime te reja ne fushën e policisë. Ne tetor 1920 u miratua organika e re e policisë se përgjithshme (210 vete). Ne funksion te kompletimit organik te policisë doli Rregullorja për kushtet kryesore për komisare, n/komisare e police. U krijuan për here te pare stacionet e policisë dhe xhandarmerisë. Ne vitin 1921, krijohet policia e pallatit ne Parlament (ose policia e sigurimit te rezidencave qeveritare dhe personaliteteve te larta). Një moment te rëndësishëm ne Historinë e Policisë përbën edhe hartimi i Rregullores mbi Detyrat e Policisë, ne shkurt 1921.
Pas Revolucionit te qershorit, Qeveria e Nolit mori disa masa për organizimin e policisë. Ne gusht 1924 doli qarkorja për organizimin e konkursit te personelit te policisë, ndërsa ne shtator te po atij viti, hyri ne fuqi vendimi i komisionit qendror te ministrisë mbi organizimin e personelit te policisë. Ne këtë kohe krijohet për here te pare shërbimi i detektiveve te policisë.
Prej rënies se Fan Nolit, pra ne periudhën 1925-1938, karakterizohet nga zhvillimi progresiv i policisë dhe xhandarmerisë. Futen elemente modern perëndimore ne fushën e strukturave dhe legjislacionit te policisë dhe xhandarmerisë. Gjate kësaj periudhe u krijuan për here te pare disa lloje policish si : P. Bashkiake (1928), P. Rurale (1929), P. Kufitare (1930), P. Sigurimit Publik (1938), Roja Mbretërore e Kufirit (1939), Xhandarmëria Qytetëse (me atributet e policisë urbane), etj.
Periudha e Luftës se Dyte Botërore
Gjate Luftës se II Botërore strukturat e policisë dhe xhandarmerisë ne pjesën me te madhe u asimiluan dhe profiluan sipas interesave te shteteve pushtuese. Gjate dy pushtimeve, policia u integrua ne strukturat ushtarake me emërtimin Trupa e Armatosur e Policisë.
Ne vitin 1943, ne zonat e çliruara, u krijuan strukturat partizane për ruajtjen e rendit dhe qetësisë publike : Komandat e Qarkut, Komandat e Vendit dhe Rojet Vullnetare. Ne nëntor 1944, u be riorganizimi i tyre duke marre emrin Forcat e Mbrojtjes se Popullit. Sipas dokumenteve te kohës, këto forca kane luajtur një rol aktiv ne ruajtjen e rendit e qetësisë publike ne zonat e çliruara.
Periudha e pas-Luftës se II
Pas Luftës se Dyte Botërore organizimi dhe strukturimi i policisë është bere sipas modeleve lindore. Me 14 maj 1945 u be riorganizimi i strukturave ushtarake te ruajtjes se rendit dhe u krijua Policia Popullore. Gjate viteve 1945-1990, kane ndodhur disa ndryshime ne fushën e organizimit dhe strukturimit te policisë. Policia ka kontribuar ne mbajtjen e rendit dhe qetësisë publike dhe ne mbrojtjen e jetës se individit dhe pasurive.
Periudha e Demokracisë
Duke filluar nga viti 1991, pas futjes se Shqipërisë ne rrugën e proceseve demokratike, kane ndodhur disa ndryshime te rëndësishme ne fushën e organizimit dhe ristrukturimit te Policisë Shqiptare. Ne vitin 1991, me krijimin e Ministrisë se Rendit Publik, policisë iu dha statusi i një institucioni me vete, ndryshe nga ç’ishte me pare. Ne një kohe te shkurtër u bene ndryshime te te shpejta te karakterit organizativ e ligjor te policisë si dhe u be hapja e saj me boten.
Gjate vitit 1992-96, ne baze te programit qeveritar, por pa hartuar strategji konkrete, u zhvillua reforma ne polici. Ky proces përfshiu fushën e ristrukturimit te policisë ne te gjitha nivelet, rinovimin e personelit te policisë, zgjerimin e kuadrit ligjor dhe hapjen e saj me institucionet homologe te botes e organizatat ndërkombëtare. Fillimisht ky proces pati impakt pozitiv për faktin se brenda një kohe te shkurtër u zhduk kaosi, anarkia dhe u vendos rregulli e qetësia publike. Por, përveç rezultateve pozitive qe u arritën, evidentohen edhe mjaft probleme qe kane te bëjnë me paqëndrueshmërinë e strukturave, standardet e ulëta te rekrutimit te personelit, nivelin e ulet te profesionalizmit, policimin e tubimeve paqësore te paautorizuara, shfaqjet e korrupsionit etj. te cilat dhanë impas te fuqishëm gjate trazirave janar-mars 1997.
Gjate trazirave te janar-mars 1997, u dogjën dhe u shkatërruan plotësisht 10 komisariate te policisë, ndërsa pjesa tjetër pësoi dëmtime te mëdha, u vodh mbi 80 % e teknikes dhe automjeteve te policisë si dhe u vranë e plagosen me dhjetar punonjës policie.
Pas muajit qershor 1997, filloi puna për ringritjen dhe riorganizimin e policisë ne te gjitha nivelet. U krijuan struktura qe kishin te bënin direkt me luftën kundër banditizmit, terrorizmit, krimit te organizuar, çarmatimit. U riaktivizuan strukturat e mëparshme te paralizuara kundër krimit. Brenda një kohe relativisht jo shume te shkurtër u arrit qe te funksionoje policia, te zhbllokohen rrugët strategjike nacionale nga bandat kriminale, te vendoset rendi dhe qetësia publike, te çarmatosët një pjese e popullatës si dhe te vihet ne funksionim administrata publike.
Qysh prej muajit maj 1997, një ndihmese te rëndësishme ne ringritjen e riorganizimin e policisë shqiptare ka dhënë e jep ende misioni policor MAPE i Bashkimit Evropian Perëndimor (BEP). Me sugjerimin e këtij misioni u ngritën Drejtoritë e Policisë se Prefekturave (Qarqeve). Ky mision ka dhënë një kontribut te madh edhe ne fushën e kualifikimit e reformimit te policisë shqiptare.
Krahas këtij misioni, qe nga viti 1997 pranë policisë sonë operojnë edhe ICITAP (ShBA), INTERFORCE (Itali). Nga viti 1997 e deri ne 2000 këto misione kane kualifikuar mbi 4000 punonjës policie. Misioni INTERFORCE ka dhënë një ndihme te konsiderueshme ne krijimin dhe pajisjen e sallave operative dhe te autoptarullave Shqiponja.
Reforma ne Policinë e Shtetit e iniciuar nga Vendimi i Qeverise nr. 384, date 28.7.1999, përbën një moment shume te rëndësishëm për te ardhmen e policisë. Dokumenti baze i hartuar ne vitin 1999-2000 quhet Strategjia e Reformës ne Polici. Kjo Strategji është afatmesme (2000-2003) dhe objektivat e saj janë : krijimi i një infrastrukture ligjore e nënligjore moderne ; ndërtimi i strukturave eficente te policisë ; përcaktimi i standardeve te reja te rekrutimit, formimit e kualifikimit ; forcimin e marrëdhënieve te policisë me komunitetin e administratën ; bashkëpunimin me jashtë dhe ngritjen e standardeve te punës dhe teknologjike te policisë.
Filozofia kryesore Reformës është shndërrimi i policisë nga një strukture ushtarake ne institucion civil te administratës shtetërore, ne shërbim te komunitetit mbi bazën e parimeve te policimit demokratik. Kjo filozofi do te synoje ne krijimin e një policie te afte profesionalisht, te paanshme politikisht, fleksibel dhe dinamike ne veprim, për te mbrojtur rendin dhe sigurinë publike dhe garantuar zbatimin e ligjit ne te gjithë vendin, duke respektuar liritë dhe te drejtat e njeriut dhe parimet kushtetuese te shtetit juridik.
Reforma ne fushën e legjislacionit ka filluar qysh me miratimin e ligjit Për Policinë e Shtetit nr. 8553, date 25 nëntor 1999, ligjit Për Gradat ne Policinë e Shtetit, ligjit Për sigurimin shoqëror suplementar te personelit te policisë dhe aktet nënligjore si Rregullorja e Disiplinës dhe Rregullorja e Personelit te Policisë se Shtetit. Tani, Policia ndodhet ne fazën e II te implementimit te reformës.
Zbatimi i Reformës ne polici ka filluar te jap impakt pozitiv ne fushën e zbatimit te ligjit, te luftës kundër kriminalitetit dhe sigurimit te rendit e qetësisë publike, respektimit te lirive dhe te drejtave te njeriut, moralit dhe motivit ne kryerjen e detyrës e deri ne vetëmohim (Shih Raport 2000).
Ne memorien e Historisë se Policisë Shqiptare janë fiksuar mjaft punonjës policie te cilët janë bere simbol sakrifice e vetëmohimi ne kryerjen e detyrës. Me aktet e tyre te trimërisë, Policia ka te skalitur edhe disa emra heronjsh e dëshmorësh qe sot prehen te qete ne Altarin e Trimërisë.
Me 14 janar 2002, Presidenti i Republikës Rexhep Mejdani, me rastin e 89 vjetrotit te krijimit te Policisë shqiptare dekoroi Policinë e Shtetit urdhrin e larte Gjergj Kastrioti (Skënderbeu).
Historia e Shqipërisë
Polici
|
9040
|
https://sq.wikipedia.org/wiki/Rrethet%20e%20Shqip%C3%ABris%C3%AB
|
Rrethet e Shqipërisë
|
Republika e Shqipërisë ndahet në 12 njësi administratie të quajtura "Qark", të cilat ndahen më tej në 36 nën-njësi të quajtura "Rrethe". Rrethet e Shqipërisë janë:
Historia
Gjatë komunizmit dhe para rënies së komunizmit në Shqipëri ndahej në 26 rrethe. Rrethi i Kolonjës (i quajtur deri 1978 "Rrethi i Ersekës"). Pas komunizmit në vitin 1991 u shtuan apo ndryshuan dhjetë rrethe të reja . Të cilat janë:
Rrethi i Malësisë së Madhe
Rrethi i Hasit
Rrethi i Kurbinit
Rrethi i Bulqizës
Rrethi i Kavajës
Rrethi i Peqinit
Rrethi i Mallakastrës
Rrethi i Delvinës
Rrethi i Devollit
Rrethi i Kuçovës
Tabelë sipas popullsisë, sipërfaqes dhe qarkut
Burimet
Shih edhe
Qarqet e Shqipërisë
|
9061
|
https://sq.wikipedia.org/wiki/Lufta%20e%20Dyt%C3%AB%20Bot%C3%ABrore
|
Lufta e Dytë Botërore
|
Lufta e Dytë Botërore ishte konflikti i armatosur midis Aleatëve dhe Boshtit Nazist, i përbërë nga Italia, Gjermania dhe Japonia nga viti 1939 deri në vitin 1945.
Marrëveshja e Versajës në Paris, ngarkoi Gjermaninë me të gjitha fajet e luftës. Sanksionet që iu vendosën ishin të rënda, por Gjermania do të firmoste këtë marrëveshje. Inflacioni, shkëputja e territoreve, kushtet e këqija të jetesës, si edhe shumë arsye të tjera do shkaktonin fillimin e asaj që u quajt Lufta e Dytë Botërore.
Tensioni i madh dhe çështjet e pa përfunduara të Luftës së Parë Botërore, do bënin që vetëm pas 20 vjetësh të fillonte Lufta e Dytë Botërore.
Përmbledhje
Origjina e Luftës
Pas Luftës së Parë Botërore e quajtur ndryshe edhe Lufta e Madhe, Konferenca e Parisit (disa e njohin edhe me emrin Traktati i Versajës) shënoi një hap të madh në negociatat e paqes. Në këtë konferencë merrnin pjesë vendet fitimtare në luftë si Anglia, Franca e të tjerë. Ndërmjet tyre edhe SHBA e përfaqësuar nga presidenti Wilson. Bisedimet vendosën kushte të rënda mbi palët humbëse. Gjermania ishte një nga vendet që u dëmtua më shumë, por Austria në të vërtetë pati humbjet më të mëdha si në njerëz, ashtu edhe në territore.
Embargo që iu vendos Gjermanisë ishte me të vërtetë e rëndë. Gjermania u limitua në një ushtri defensive me 100.000 ushtarë si edhe nuk i'u lejua të prodhonte tanke, aeroplan, anije dhe nëndetëse. Kjo gjendje e rënduar dhe varfëria do të bënte më vonë të mundur hipjen në pushtet të forcave naziste në krye me Hitlerin.
Megjithatë kjo konferencë nuk pati suksesin e pritur. Presidenti i SHBA-së Wilson, u dërgua mbrapsht me të gjithë revoltimin e tij. Loyd George doli në pah me idenë se SHBA nuk kishte më vend aty dhe se Evropa i përkiste evropianëve, një mendim ky që ishte shprehur më parë nga vetë amerikanët në Doktrinën e Monrosë. Dokumenti i Wilsonit, i përbërë nga 14 pika, u pa si një cenim për Evropën. Pika e 12-të e këtij dokumenti kishte në përmbajtje material me rëndësi edhe për Shqipërinë dhe vendet e vogla të tjera, që sipas tij, duhet të merrnin pavarësinë ose të paktën autonominë (pra ishte një pikë që mbronte të drejtat e shteteve të vogla për të formuar shtetin e tyre). Me rëndësi është të përmendim edhe një tjetër synim të kësaj pike që ka lidhje me Perandorinë Osmane. Nga Perandoria Osmane kërkohej hapja e gjireve dhe ngushticave (pas Luftës së Dardaneleve) për të gjithë, nën vëzhgimin e Kombeve të Bashkuara (që do të ishte organizata ndërkombëtare që Wilsoni kërkonte formimin). Në pikën e 14, ai kërkonte formimin e një organizate ndërkombëtare që të mund të zgjidhte dhe njëkohësisht të parandalonte luftërat dhe konfliktet midis dy ose më shumë shteteve. Në këtë konferencë ai shprehet se dëshiron vetëm paqen dhe i jep një rëndësi të madhe formimit të kësaj organizate ndërkombëtare edhe pse pa rezultat.
Pas Luftës së Parë Botërore, shtetet arabe kishin parë mundësinë për të qenë të pavarur dhe për të formuar më në fund, shtetet arabe të pavarura. Megjithatë kjo gjë nuk do lejohej nga vendet evropiane sepse ato toka ishin të pasura me naftë, që mbas Luftës së Parë Botërore u pa si një lëndë shumë me vlerë. Marrëveshja e San Remos, do të ishte thjeshtë një modifikim i Marrëveshjes së Syces-Picot, e bërë pa dijeninë e SHBA-së duke mohuar marrëveshjen e bërë më parë të King-Crane. Me anë të kësaj marrëveshje, Francës i jepej Siria dhe Lubjana, problemet e kësaj të fundit vazhdojnë edhe sot e kësaj dite.
Konfliktet megjithatë nuk kishin të sosur dhe situata ishte dramatike gjithashtu. Ndërkohë Rusia, që ishte tërhequr nga lufta dhe pas hipjes së bolshevikëve në fuçi, kishte hapur të gjitha marrëveshjet e fshehta të regjimit të carit. Franca kërkonte shfuqizimin e plotë të Gjermanisë, ndërsa Anglia nuk donte kurrsesi që në Evropë të formohej vetëm një shtet i fortë. Ideja e Wilsonit ishte hedhur poshtë tashmë. Perandoria Osmane gjithashtu ishte në prag të trazirave. Duke pasur dijeni të të gjithë këtij tensioni, Konferenca e Vienës, nuk bëri asgjë tjetër, përveç se përgatiti terrenin e fillimit të Luftës së Dytë Botërore.
Evropa
Më 1 shtator të vitit 1939, Gjermania e udhëhequr nga pushteti nazist me Adolf Hitlerin në krye pushton Poloninë. Kjo ishte bërë e mundur me anë të një kontrate të fshehur me Bashkimin Sovjetik. Të dyja palët morën pjesë në sulmin e 17 shtatorit. Deklarata e vonuar e Francës dhe Anglisë kundër Gjermanisë, do të shpallej vetëm më 3 shtator të po atij viti. Me këtë deklaratë, flota angleze dhe franceze filluan manovrimin e gjerë në ujërat territoriale të Evropës. Në këto kushte, me anë të Sulmit Blitzz Creig (Sulm rrufe), Gjermania pushton dhe shtie në dorë shpejt Poloninë, Norvegjinë, Holandën, Belgjikën dhe Francën në 1940. Në 1941 do të merrte edhe Jugosllavinë, Greqinë si dhe Shqipërinë. Trupat italiane, në aleancë me boshtin nazist, do të sulmonin trupat britanike në Afrikën e Veriut. Deri në verë të 1941, Gjermania kishte arritur të shtinte në dorë të tërë Francën dhe pjesën më të madhe të Evropës. Britania e Bashkuar, tashmë qëndronte vetëm pa aleatë me sy nga ShBA-të, megjithatë pushtimi i saj u bë i pamundur për shkak të forcave ajrore (Royal Air Force) dhe detare (Royal Navy).
Duke e parë Britaninë si një armik të pashpresë dhe të dobët, Hitleri kthehet nga Bashkimi Sovjetik, me një sulm të befasishëm më 22 qershor 1941, duke prishur kështu marrëveshjen e mossulmimit që kishte bërë me të. Në fundin e vitit 1941, Gjermania kishte pushtuar një pjesë të konsiderueshme të Bashkimit Sovjetik, por hapi i tyre do të ndalej jashtë Moskës, në betejën e Stalingradit. Gjatë betejave të përgjakshme në Stalingrad, që për më tepër dukej si një luftë personale midis Hitlerit dhe Stalinit, rrethimi dhe kapja e Garnizonit të Gjashtë të trupave gjermane, e bëri Gjermaninë të mendonte se nuk do të ishte një nismë e lehtë marrja e Rusisë. Sulmi rrufe i Gjermanisë naziste, dukej sikur nuk kishte dobi në tokat e mbuluara me borë dhe të pa fundme të Rusisë. Beteja e Stalingradit u zhvillua në vitet 1942–1943 ku boshti nazist pati humbje të mëdha. Humbja tjetër në Betejën e Kursk dhe thyerja e Syrgjynosjes së Leningradit do t’i jepte luftës një pamje tjetër tashmë. Ushtria e kuqe duket e papërmbajtshme dhe tashmë nga një mbrojtje e fortë, kalon në ofensivë të përgjithshme, duke gjëmuar Wehrmacht deri në Berlin. Në Betejën e Berlinit, Ushtria e Kuqe merr lagjet e këtij qyteti një nga një, deri sa më 30 prill 1945, Hitleri kryen vetëvrasje në bunkerin ku strehohej, duke mos parë rrugë shpëtimi.
Ndërkohë, Italia fashiste me Benito Mussolinin në krye kapitulloi në 1943. Tashmë ajo kishte dalë kundra ish-aleates së saj Gjermanisë që vazhdonte luftën. Trupat e aleatëve u futën në Itali dhe më pas në 1944, ata do të lironin edhe Francën. Më pas, me rënien e Gjermanisë, aleatët dhe Sovjetikët do të takoheshin në qendrën e Gjermanisë, Berlin. Kjo vetëm pas Betejës së Bulge (Battle of the Bulge) në dhjetor.
Gjatë kësaj lufte, është për t’u përmendur holokausti që iu bë me miliona (6 milion mendohet) hebrenjve. Në këtë gjenocid gjithashtu u eksterminuan edhe persona me origjinë rome.
Azia
Japonia pushtoi Kinën në 7 korrik 1937 dhe planet e saj ishin të shtrinte pushtetin e saj në të gjithë Azinë si lindore ashtu edhe jugore. Më 7 dhjetor 1941, Japonia do të ndërmerrte një sërë sulmesh surprizë ndaj shumë vendeve duke përfshirë këtu edhe Shtetet e Bashkuara të Amerikës, në Pearl Harbor, Hawai, një gjë që bëri të pashmangshme futjen e ShBA-së në luftë.
Për gjashtë muaj rresht, Japonia kishte korrur vetëm fitore të bujshme, Beteja në Detin Koral (Battle of the Coral Sea) do të merrte pjesë, për t’u ndjekur më pas me Betejën e Midway (Battle of Midway), ku Japonia pati humbje të mëdha, ndër këto 4 avionmbajtëse. Duke ndaluar hapin e japonezëve, ishte radha e aleatëve të hidheshin në ofensivë tashmë. Kjo ofensivë u vërtetua me Betejën e Gjirit të Milne-s (Battle of Milne Bay) dhe Beteja e Guadalcanal (Battle of Guadalcanal), territore këto të pjesës jugperëndimore të Paqësorit.
Duke pasur dy fronte në këto zona, aleatët e panë të nevojshme hapjen e një fronti edhe në pjesën qendrore të Paqësorit. Aleatët korrën sukses në këto beteja ku për t’u përmendur është Beteja në detin e Filipineve (Battle of the Philippine Sea) dhe Beteja e Leyte Gulf (Battle of Leyte Gulf) në 1944. Gjithashtu pushtimi i ishujve, që ishte njëkohësisht edhe pikë kyçe për aleatët, ishin Iwo Jima dhe Okinawa në 1945. Gjatë këtyre betejave të shumta, një rol të madh luajtën edhe nëndetëset, të cilat prenë linjën e furnizimit të Japonisë me naftë dhe shumë materiale të tjera të nevojshme për luftën.
Në vitet e fundit të luftës, aleatët ndërmorën një fushatë masive bombardimi mbi Japoni. Më 6 gusht 1945, ShBA hodhi më në fund bombën atomike në qytetin e Japonisë Hiroshima. Vetëm tre ditë më vonë, në 9 gusht 1945, një tjetër do të hidhej në Nagasaki, duke detyruar më në fund, perandorin Hirohito të shpallte kapitullimin më 15 gusht 1945.
Lufta kishte mbaruar.
Shkaqet dhe Pasojat
Shkaqet në Evropë
Ashtu si edhe Lufta e Parë Botërore, shkaqet dhe arsyet e Luftës së Dytë Botërore janë rritja e nacionalizmit dhe militarizmit. Arsye të tjera ishin edhe mos vendosja e saktë e kufijve. Më 1929 kur situata ishte akoma e tensionuar, në Gjermani dhe Itali, filluan të ngriheshin dhe të fuqizoheshin lëvizjet fashiste. Depresioni i Madh i viteve 1930 i kishte ulur moralin popullsisë gjermane, e cila për më tepër vuante edhe borxhin prej 65 miliard markave që i ishte imponuar për dëmet e shkaktuara në luftën e parë dhe kur ShBA vendosi që të ndalte kredinë e saj, situata u rëndua më shumë me Francën, që kur pa që Gjermania nuk mundi të paguante as këstin e parë dhe të dytë të borxhit, pretendoi territore nga shteti Gjerman.
Me të vërtetë Gjermania kishte firmosur Traktatin e Versajës, por ajo nuk e kishte pëlqyer kurrë këtë gjë, sidomos artikullin 231 që thoshte me pak fjalë që Gjermania pranonte të merrte për sipër të gjitha shpenzimet dhe humbjet e aleatëve, që ajo i kishte shkaktuar atyre kur forcat aleate përpiqeshin të mbroheshin. Besimi i përgjithshëm i popullit në Dolchstosslegende (një besim mitologjik i hershëm që në shqip do të thotë “thikë në shpinë”), si edhe Depresioni i Madh, solli në pushtet Partinë Socialiste Punëtore Gjermane (partia Naziste) me Adolf Hitlerin në krye.
Kur marrëveshja e Versajës po humbte vlerën e saj, shteti Anglez dhe Francez kanë një meritë në këtë mes. Franca lidhi me të vërtetë kontratë me Anglinë dhe Italinë, por të dy këta dolën nga fjala. Formimi i “Stresa”, ishte formimi i fronteve nga ana e Italisë dhe Anglisë kundra Gjermanisë, por Anglia nuk iu përmbajt kësaj marrëveshjeje. Në atë kohë në pushtet ishte Chamberlein. Ky i fundit, paraardhës i Çërçillit, ndjente simpati për partinë e re në Gjermani. Ai mendonte se ata kishin vepruar shumë rëndë mbi Gjermaninë. Gjithashtu frika e një France të gjithëpushtetshme në Evropë, ishte një arsye tjetër që këto dy vende nuk do vendosnin një marrëdhënie stabile midis njëri tjetrit. Italia do vepronte me të njëjtën mënyrë duke e lënë Francën vetëm dhe fronti “Stresa” tashmë përfshinte vetëm mbrojtjen e dobët franceze, të ndërtuar sipas stilit të Luftës së Parë Botërore, që nuk i bëri dot ballë teknologjisë së re gjermane.
Pakti Molotov-Ribbentrop midis gjermanëve dhe sovjetikëve, bëri që Gjermania të merrte e qetë Poloninë. Shtetet e bashkuara nuk arritën të vendosnin një lidhje të fortë me njëra tjetrën, duke i lënë Hitlerit kohë të fuqizohej. Më në fund Lufta e Dytë Botërore kishte filluar dhe tashmë nuk do të kishte më mundësi për negociata paqeje.
Shkaqet në Azi
Politika e Japonisë imperialiste në 1930, ishte sunduar nga militarist. Ushtarakët që ishin në krye të hierarkisë së shoqërisë japoneze, dëshironin të realizonin ëndrrën e tyre për ta bërë Japoninë një vend me fuqi botërore. Këto ide dhe të tjera shkaqe ishin përfshirja e Japonisë në luftë. Në vitin 1931, Japonia pushtoi Mançurian dhe Kinën në vitin 1937. Kina ishte një vend i pasur me burime natyrore si edhe një vend i mirë për të zgjeruar dhe fortifikuar pozitën ushtarake në Azi. Si Sh. B. A, ashtu edhe Anglia (kjo e fundit kishte interesat e veta në Kinë), reaguan duke dërguar ndihma ushtarake në Kinë, si instruktorë dhe avionë luftimi, të cilët u dërguan në Kuomintang. Një tjetër reagim ishte edhe embargo e materialeve të nevojshme lufte kundrejt Japonisë. Në se Japonia nuk do furnizohej së shpejti me këto materiale që i’u ndaluan, asaj padyshim që nuk do i mbeste gjë tjetër veç se tërheqja ose gjetja e burimeve të tjera që ishin të rëndësishme për ekonominë e saj. Pra zgjidhjet ishin të thjeshta, tërheqja, pushtimi i territoreve ku ndodheshin burimet si nafta e materiale të tjera ose marrja e këtyre burimeve nga Dutch East Indies (kompani Holandeze në Indonezi e formuar në shek. XIX), Malajzia dhe Filipinet. Duke besuar se vendet evropiane do të ishin shumë të zëna me njëra tjetrën dhe duke menduar se ShBA-ve do t’i duhej shumë vite para se të mund të organizohej në luftë (dhe edhe në se organizohej do i duhej shumë kohë në negociata), Japonia zgjodhi rrugën e pushtimit dhe kështu do të fillonte plani për pushtimin e Azisë.
Si rrjedhojë Lufta Aziatike do të fillonte dhe Paqësori do të lyhej me gjak. Megjithatë, shkaku më i fortë që detyroi Amerikën të futej në luftë, ishte sulmi i pabesë në Pearl Harbor, në Singapor dhe në Filipine në 7-8 dhjetor të vitit 1941. Kjo i dha shumë shpresë Gjermanisë, që kur pa se ShBA do të ishte shumë e zënë me fushatën në Paqësor, i shpalli luftë asaj në 12 dhjetor 1941. Por ShBA do të kishte më shumë burime se sa mendonte Hitleri.
Pasojat
Në se ka një dhimbje në këtë botë, ajo shtrihet gjerë në zemrën njerëzore.
Pasojat e Luftës së dytë Botërore ishin të shumta. Rreth 62 milion njerëz, që është ekuivalentja e 2.5% e popullsisë së planetit, humbën jetën. Lufta përfundoi me kapitullimin dhe pushtimin e Gjermanisë, humbjen e Japonisë dhe Koresë si edhe me dorëzimin e territoreve të Finlandës që ishin në dorë të Sovjetikëve. Globi tashmë do përballej me një ekonomi të shkatërruar, si të Evropës ashtu edhe të Azisë. Ushqimi i shfrytëzuar nga të dyja palët armike nuk do të ishte i mjaftueshëm për të gjithë popullsinë. Shumë persona që luftuan u zhgënjyen nga lufta duke humbur shpresën për një jetë më të mirë (është për t’u theksuar numri i madh i vetëvrasjeve në periudhën pas luftës e shkaktuar nga depresioni).
Përfundimi i Luftës së Dytë Botërore nuk shihej si ëndrra që më në fund të gjitha luftërat do të përfundonin, por duke ditur këtë vende të ndryshme do të merrnin masa. Aleatët do të formonin OKB-në (Kombet e Bashkuara) të udhëhequr nga ShBA në vitin 1945, kjo lidhje do t’u formonte në San Francisko, Kaliforni, me shpresën që konfliktet në të ardhmen nuk do të shkonin deri aty ku kishin shkuar deri tani.
Perandoritë që kishin ekzistuar deri atëherë si Perandoria e Holandës, Perandoria e Francës dhe Perandoria e Britanisë, nuk do të ekzistonin më. Aleanca të reja do të krijoheshin në shumë territore të ndryshme si në Azi dhe Afrikë. Filipinet kërkonin akoma pavarësinë e tyre të plotë duke i kujtuar ShBA-së fjalën e dhënë për pavarësi dhe në 1946 do e fitonin një gjë të tillë. Për Gjermaninë dhe Poloninë do të hartoheshin territore të reja. Gjermania e ndarë në katër zona të ndryshme do të vuante më shumë dënimin e pasluftës. Nga katër zonat që ajo u nda, tre pjesë ishin në dorë të aleatëve që vendosën edhe një sistem demokratik konstitucional. Pjesa tjetër e mbetur, ishte në dorë të Bashkimit Sovjetik. Ky i fundit shtiu nën kontroll edhe shumë vende të tjera të Evropës lindore. Frontet ishin të dukshëm tani. Në njërën anë qëndronin aleatët me ShBA në krye dhe në tjetrën anë qëndronte Bashkimi Sovjetik me shtetet satelite të tij. Furnizimi i Evropës me bombën atomike, do të rriste akoma më shumë tensionin dhe kjo do të shënonte fillimin e Luftës së Ftohtë.
Në Azi, dhe pikërisht në Japoni, Perandoria imperialiste Japoneze u shfuqizua nga gjenerali Amerikan në fuqi Douglas McArthur (Daglas Mek Artur), për t’u zëvendësuar me një Monarki Konstitucionale, ku Perandori Hiroito do të ishte akoma në krye. Ndryshe nga Wilhelmi II, që dha dorëheqjen dhe mori fajin për sipër kur Gjermania humbi në Luftën e Parë Botërore, Perandori japonez, nuk e bëri një gjë të tillë dhe trashëgimi e tij vazhdon edhe sot e kësaj dite.
Me kapitullimin e Japonisë, Koreja do të merrte pavarësinë. Koreja ishte e ndarë në dy pjesë atë kohë. Njëra pjesë (Koreja Veriore) kishte ndihmën dhe mbështetjen e Sovjetikëve, ndërsa pjesa tjetër (Koreja Jugore) kishte mbështetjen e trupave amerikane. Ndërkohë në Kinë, lufta civile nuk zgjati shumë deri sa Partia Popullore e Kinës hipi më në fund në pushtet në 1949. Anëtarët e Partisë Nacionaliste Kineze tërhiqen në Tajvan.
Lufta e Dytë Botërore pati një zhvillim të pashmangshëm të teknologjisë. Radari kishte qenë një mjet vendimtar në shkatërrimin e nëndetëseve gjermane. Aeroplanët, anijet, punimet plastike, zhvillimi i lëndëve plasëse, helikopterët, teknologjia e raketave, si edhe energjia nukleare, do të zhvilloheshin me hapa të shpejta nga të dyja palët gjatë Luftës së Ftohtë. Ilaçe të shumta do të përmirësoheshin dhe të tjera do zbuloheshin. Penicilina dhe antibiotikët gjithashtu do kishin një përmirësim rrënjësor në këtë kohë. Por për momentin nuk mund të mendohej një përdorim i publik i përgjithshëm i tyre, por më vonë përdorimi publik i shumicës së mjeteve do të bëhej i mundshëm.
Lëvizjet e Para
Idealet e Gjermanisë
Qëllimi kryesor i Gjermanisë në atë kohë ishte rifitimi i territoreve Gjermane, të humbura me firmosjen e Traktatit të Versajës. Një qëllim tjetër ishte shtimi i territoreve të minoriteteve gjermani në Austri me idenë për të formuar Gjermaninë e Madhe (ide kjo edhe e partisë fashiste e shfaqur në Itali, ku me termin “Perandoria Romake”, pretendonte të merrte ato territore që kjo perandori kishte përfshirë në të në lashtësi, por kuptohet kjo ishte vetëm një thirrje propagandistike). Politika e jashtme gjermane kishte lidhje me tokat e shkëputura nga Austria si edhe me pjesën gjuhë folëse gjermane në territoret e Polonisë dhe Çekosllovakisë të humbura gjithashtu si pasojë e Traktatit të Versajës. Bisedimet dhe negociatat e Hitlerit me Çamberlein (Chamberlein), kishin si justifikim pikërisht këto motive, që lejonin në një farë mënyre Gjermaninë të kërkonte këto territore.
Hitleri i paraqiti raporte të shumta Neville Çamberlainit, ku tregoheshin dhunimi dhe keqtrajtimi që i bëhej minoriteteve gjermane në ato territore. Kur Gjermania naziste, mori këto territore nga Polonia dhe Çekosllovakia, ai u prit ngrohtë nga gjermanët aty. Por ky entuziazëm nuk do të rezultonte si një gjë pozitive më vonë. Me fundin e luftës, këta minoritete, u zhvendosën me forcë nga aty ku ishin. Duke i mbetur vetëm një vend për të shkuar, ata do t’i drejtoheshin Gjermanisë.
Një arsye tjetër e fortë është edhe kushtet e vështira të vendosura në Konferencën e Parisit. Hitleri e bindi popullin se vetëm partia naziste do mund ta lironte Gjermaninë nga ai pakt. Shumë shpejt, shërbimi ushtarak i detyrueshëm do të rivendosej edhe pse ai ishte ndaluar nga traktati i lartë përmendur. Sipas Hitlerit, traktati po i hiqte Gjermanisë dhe gjermanëve të drejtën për të funksionuar si një shtet i vërtetë.
Këto dhe lojëra të tjera propagandistike, do të përdoreshin më vonë nga partia naziste për të arritur qëllimin e saj të vërtetë të luftës. Gjithashtu vetëm kështu partia naziste e Hitlerit mund të kryente diskriminime shoqërore dhe ideologjike, duke bërë që një pjesë e mirë e intelektualëve dhe kundërshtarësh politik, të largoheshin për të gjetur strehë diku tjetër. Me këto ide, diskriminimi ndaj hebrenjve kishte filluar, duke marrur prej tyre një pjesë të mirë të pasurisë dhe duke i zëvendësuar ata nga vendet e larta të punës me punonjës gjerman, që sipas të njëjtës propagandë, ishin racë ariane (raca më e pastër në botë).
Lëvizjet dhe Aleancat para luftës
Në fillimet e luftës, Britania dhe Franca ndoqën një politikë mos veprimi ndaj Gjermanisë duke dashur të ruanin paqen në Evropë. Ka mendime se kjo politikë u ndoq pasi këto dy fuqi të mëdha dyshonin në se popujt e tyre do të kishin dëshirën të luftonin një luftë tjetër madhore në kaq pak kohë.
Me Marrëveshjen e Mynihut (Munich Agreement) në vitin 1938, u kuptua qartë që tashmë lufta ishte e pashmangshme, pasi pikërisht Britania e Madhe dhe Franca, dhanë leje pushtimit të atyre tokave Çekosllovake, ku sipas Hitlerit jetonin popullsi gjermano-folëse. Çamberlain deklaroi se ky ishte një pakt që do të shënonte paqen në Evropë. Por në të vërtetë, Gjermania pas pushtimit të “tokave që i përkisnin”, në mars të 1939, do të pushtonte të gjithë Çekosllovakinë. Në më pak se një vit nga pushtimi i Çekosllovakisë, Britania e Madhe dhe Franca, do t’i deklaronin luftë Gjermanisë.
Me pushtimin e Çekosllovakisë u pa qartë dështimi i Marrëveshjes së Munihut. Gjithashtu Britania e Madhe dhe Franca arritën në përfundimin se Hitlerit nuk i zihej besë dhe se ai kërkonte të shtrinte pushtetin në të gjithë Evropën, një gjë kjo që ata nuk mund ta toleronin. Polonia dhe Franca do të binin dakord të ndihmonin njëra tjetrën më 19 maj 1939, në rast sulmimi nga pala Gjermane. Britania e Madhe do të ofronte ndihmën e saj ndaj Polonisë me të njëjtin qëllim si Franca në Mars. Më 23 gusht 1939, pakti Gjermano-Rus i Molotov-Ribbentrop do të firmosej nga të dyja palët. Ky pakt ishte i fshehtë dhe kishte si synim kryesisht formimin e një protokolli për të realizuar ndarjen e Evropës qendrore, ndërmjet Nazistëve dhe Sovjetikëve. Kjo ndarje do të bëhej sipas planeve të interesave dypalëshe dhe gjithashtu i premtonte Bashkimit Sovjetik një pjesë të Polonisë. Të dy palët arritën në një marrëveshje që lejonte si Gjermaninë dhe Rusinë të “bridhnin” të qeta dhe të mund të kryenin veprime ushtarake në tokat e njëri-tjetrit. Duke kujtuar Luftën e Parë Botërore ku Anglia i kishte bllokuar shumë gjëra asaj duke bërë që Gjermania të vuante urinë, Gjermania dëshironte një kontratë me Bashkimin Sovjetik, ku ky i fundit zotohej të shiste ushqimet, naftën dhe produkte të tjera Gjermanisë.
Gjermania tashmë nuk frikësohej dhe ishte gati t’i shpallte luftë Britanisë së Madhe, Polonisë dhe Francës. Hitleri në fillim qartësoi se ai donte thjeshtë të shtinte në dorë Qytetin e Danzing (do ishte më e saktë të thuash Qytet-Shtet) dhe Korridorin e Polonisë, por qëllimet e pushtimit të plotë të Polonisë ishin të qarta. Marrëveshja midis Britanisë së Madhe dhe Polonisë në 25 gusht, nuk do të ndryshonte planet e Hitlerit.
Periudha dhe Ngjarje të luftës
Evropa si Fushë-Betejë
Pushtimi i Polonisë
Më 1 shtator 1939, Gjermania pushton Poloninë. Me pretekstin e rremë se Polonia “sulmoi” një pikë Gjermane në kufi, Hitleri do të hidhej në sulm kundra saj duke e pushtuar. Më 3 shtator të po atij viti, si Britania e Madhe ashtu edhe Franca, do të shpallnin luftë ndaj Gjermanisë. Shumë shpejt edhe Australia, Kanadaja dhe Zelanda e Re do t’i shpallnin luftë asaj gjithashtu. Francezët do të organizoheshin shumë ngadalë. Pas ofensivës në Saar, ata shumë shpejt do të hiqnin dorë dhe do të tërhiqeshin. Ndërsa Britania, e kujtuar pak vonë, nuk mundi të bënte asgjë për të ndihmuar Poloninë që ndodhej nën sulm tashmë. Në 8 shtator, Gjermania Naziste do të arrinte në Varshavë (kryeqyteti i Polonisë), pas thyerjes së bujshme të mbrojtjes së dobët Polake.
Më 17 shtator 1939, Bashkimi Sovjetik sulmon nga lindja dhe pushton atë pjesë të Polonisë që i ishte premtuar nga marrëveshja e fshehtë me Gjermaninë. Një ditë pas kësaj ngjarjeje, si presidenti dhe kryetari i përgjithshëm i trupave të armatosur polake, do t’ia mbathini në Rumani. Më 1 tetor, pas një muaj sulmesh mbi Varshavën, forcat armike do të shtinin në dorë qytetin. Batalioni i fundit i trupave polake, do të dorëzohej më 6 tetor, edhe pse zyrtarisht, Polonia nuk iu dorëzua kurrë Gjermanisë. Trupat polake të mbetura, u tërhoqën në vendet fqinje duke shpëtuar për momentin. Këto trupa do të luftonin më vonë në Fushatën e shtatorit dhe do të jepnin një ndihmë të madhe ndaj forcave aleate për fitimin e Luftës së Dytë Botërore.
Lufta rrufe
Pas rënies së Polonisë, Gjermania e ndaloi hapin e saj për t’u rigrupuar gjatë dimrit të viteve 1939 dhe 1940 deri në prillin e 1940-ës. Gjatë kësaj kohe Franca dhe Britania e Madhe kishin qëndruar në gjendje mbrojtjeje. Pushtimet e mëvonshme do të zhvilloheshin shumë shpejt nga ana e gjermanëve me anë të sulmit të quajtur “Blitzkrieg” (e cilësuar si “the Phony War" – "Lufta e rremë", nga mediat e Britanisë së Madhe sepse terreni i përdorur ishte shumë pak ndërsa luftimet ishin shumë të shpejta). Në shqip komentohet Blitzkrieg ose "Luftë-rrufe" por njihet gjithashtu edhe si BlitzKrieg (në të vërtetë kjo gjë është deri diku e gabuar sepse ky term i përket gjuhës gjermane duke bërë që ndonjëherë të dalin keqkuptime).
Beteja për Atlantikun
Ndërkohë në pjesën veriore të Oqeanit Atlantik, anijet luftarake gjermane dhe anijet e vogla të luftimit si edhe nëndetëset (këto të fundit të emëruara nga britanikët U-boats. Shiko figurën për detaje), do të dëmtonin rëndë Flotën e Aleatëve. Nëndetëset me sa duket ishin shumë efektive në Betejat e Atlantikut. Një e tillë do të sulmonte dhe përmbyste anijen transportuese të britanikëve HMS Courageous, ndërsa një tjetër do të fundoste luftanijen HMS Royal Oak, kur kjo e fundit qëndronte e qetë e ankoruar në portin e Scapa Flow (territor në Skoci që shërbeu si bazë detare në dyja luftërat botërore). Në katër muajt e parë të luftës, këto anije do të fundosnin të paktën 110 mjete lundruese, duke u kthyer në tmerrin e flotës së aleatëve. Eficienca më e madhe e nëndetëseve ishte kundrejt anijeve tregtare trans-atlantike. Është i diskutueshëm mendimi se eficienca e tyre në këtë luftë ishte fati dhe guximi. Më saktë do ishte të themi se ishin aftësitë luftarake ato që bënë këto anije dhe nëndetëse të korrnin sukses në beteja.
Mbas 1943, Gjermania do e kuptonte se nuk kishte shumë shpresa të fitonte në det. Aleatët do të ndërtonin anije më të shpejta se ato që u fundosën. Plani i shoqërimit të çdo anije me anije të tjera luftarake do të ulte humbjet e trupave detare. Gjithashtu lufta kundra nëndetëseve do të bëhej shumë efektive. Këtu ka një meritë edhe shpikja e radarit, që arrinte të zbulonte nëndetëset Gjermane ku këto të fundit dilnin natën për t’u furnizuar me oksigjen ose për të bërë ndonjë riparim të mundshëm. Sulmi nga qelli do të ishte i befasishëm duke mos i lënë nëndetëses shumë mundësi për t’ia mbathur. Prodhimi në masë i Tipit 21 nëndetëse nuk pati shumë efektivitet përderisa lufta tashmë kishte ardhur në përfundimet e saj.
Në pjesën jugore të Atlantikut, admirali Graf Spee arriti të fundosë nëntë anije tregtare britanike. Kruiserat anglez si HMS Ajax, HMS Exeter dhe HMNZS Achilles do të angazhoheshin më vonë kundra admiralit Graf Spee, në atë që njihet me emrin Battle of the River Plate (Beteja e River Plate). Këto kruisera që i përkisnin divizionit të Zelandës së re, do të dëmtoheshin rëndë në të vërtetë, por edhe Graf Spee do të detyrohej të tërhiqej në ujërat neutrale të Uruguait, në Portin e Montevideo.
Në Betejën e Atlantikut, flota gjermane nuk do të vepronte sipas rregullave të pashkruara të luftës. Robërit që arrinin të shpëtonin nga fundosja e anijeve, kapeshin dhe i dorëzoheshin Gestapo-s që zakonisht i torturonte dhe ekzekutonte. Jo në pak raste është qëlluar nga anijet luftarake, kundrejt marinarëve të pambrojtur në det. Kjo gjë do të kritikoj më vonë, pas mbarimit të luftës.
Pushtimi i Danimarkës dhe Norvegjisë
Norvegjia dhe Danimarka do të binin në dorë të Gjermanisë Naziste, në datën 9 prill 1940. Ky pushtim mori emrin Operation Weserübung dhe kishte si synim pengimin e një zbarkimi të mundshëm të trupave aleate në këto zona. Danimarka ra pa asnjë rezistencë. Norvegjia nuk u dorëzua dhe luftimet filluan. Trupat Britanike të përgatitura për luftë, do të zbrisnin në veri të Norvegjisë. Vonë në korrik, trupat aleate do të pësonin disfatë dhe do të tërhiqeshin. Pas dorëzimit të Ushtrisë Norvegjeze, Gjermania do të kontrollonte pothuajse të gjithë Norvegjinë. Me rënien e Norvegjisë, Familja Mbretërore do të arratisej në Londër. Gjermania do të përdorte Norvegjinë si bazë për të dërguar karvanë ushtarake kundra Bashkimit Sovjetik.
Pushtimi i Francës
Më 10 maj 1940, Gjermania pushtoi Luksemburgun, Belgjikën, Holandën dhe Francën. British Expeditionary Force (BEF – Forcat Ekspeditëse Britanike), lëvizën për në Belgjikë duke planifikuar një luftim në veri, por gjithmonë duke ruajtur një distancë më Maginot Line (Vija Maginot) e ndodhur në jug. Megjithatë Aleatët nuk do të korrnin sukses. Aleatët do të thyheshin nga sulmi i quajtur Blitzkrieg. Megjithatë qyteti gjerman i Roterdamit, u shkatërrua gjatë bombardimeve masive.
Në fazën e parë të pushtimit, plani i Gjermanisë kundra Francës do u quante Fall Gelb. Grupi i Tankeve Gjerman (Panzergruppe von Kleist) të Wehrmacht, do të kalonte përmes Ardenes (Ardennes), që ishte një pyll i dendur. Aleatët në të vërtetë nuk menduan se një ushtri e armatosur ashtu si ajo Gjermane do mund të kalonte në një vend të tillë. Gjermanët do të thyenin vijën franceze në Sedan. Mendohet se rënia e kësaj vije u bë e mundur pasi mbrojtja përbëhej kryesisht nga trupa rezerviste.
Gjermania vazhdoi më tutje në perëndim, duke kaluar nëpërmjet Francës Veriore, për të arritur më në fund Kanalin Anglez. Në këtë mënyrë, Aleatët do të ndaheshin në dy grupe. Ndërkohë, Belgjika, Luksemburgu dhe Holanda ranë shpejt nën sulmin e Grupit Ushtarak Gjerman B.
BEF dhe Forcat Franceze u evakuuan nga Dunkirku. Kjo tërheqje e përgjithshme e trupave u bë e mundur me anë të asaj që u njoh me emrin Operacioni Dinamo (Operation Dynamo). Në këtë tërheqje, që u quajt njëkohësisht edhe si evakuimi më i madh në të gjithë historinë, 338 000 trupa Franceze dhe Britanike do të transportoheshin me anë të anijeve luftarake, si edhe me anë të anijeve civile.
Më 10.06.1940, Italia gjithashtu do të bashkohej në luftë duke sulmuar trupat franceze në jug. Më pas ishte shumë e thjeshtë për Gjermaninë të pushtonte pjesën e mbetur të Francës. E parë ngushtë në këtë situatë, Franca do të detyrohej të nënshkruante një marrëveshje me Gjermaninë më 22.06.1940. Kjo marrëveshje shënoi pushtimin e Parisit dhe 2/3 e të gjithë territoreve franceze. Në të vërtetë, në Francë do të krijohej një shtet neutral (ku në të vërtetë pushteti ishte një qeveri-kukull e Gjermanisë). Qendra e kësaj qeverie, do të ishte pjesën juglindore të Francës dhe do të njihej si Vichy France.
Beteja e Britanisë
Gjermania u përgatit të pushtonte Britaninë e Madhe në vitin 1940 në atë që u quajt Unternehmen Seelöwe nga gjermanët dhe Operation Sea Lion nga anglezët (Operacioni Luanët e Detit në shqip). Britania kishte humbur një pjesë të mirë të trupave të saj në Dunkirk. Megjithatë, Flota Britanike (Royal Navy) qëndronte solide dhe Nazistët e dinin që nuk kishin shpresa kundra saj. Kështu u mendua se veprimi më shpresëdhënës, ishte sulmi nga ajri. Por edhe Forcat Ajrore Britanike (Royal Air Force) nuk ishin mangët. Gjermanëve do t’ju duhej të ndesheshin me këto forca.
Në verën e vitit 1940, beteja midis këtyre dy Forcave Ajrore do të fillonte. Kjo betejë u pagëzua me emrin Beteja e Britanisë. Luftwaffe (Forcat Ajrore Gjermane) në fillim do të përqendronin sulmet e tyre mbi RAF Fighter Command (një nga tre qendrat komanduese të Britanisë së madhe). Pika të tjera do të ishin edhe aeroporte të ndryshëm si edhe stacionet e radarëve, që rezultonin shumë dëmtuese për nëndetëset Gjermane. Pasi Britanikët do të bombardonin Berlinin, Hitleri vendosi të kundërpërgjigjej duke bombarduar Londrën. Sulmi mbi Londrën njihet si The Blitz (Operacioni Rrufe nëse do e përshtatnim në shqip). Forcat Ajrore Gjermane u dëmtuan rëndë nga sulmet mbi Britaninë. Hurricanes dhe Spitfires do të bënin të mundur, që Hitleri ta rikonsideronte planin e tij të sulmit mbi Britaninë. Kanali i Lamashit, do të qëndronte në dorën e Flotës Angleze, por Hitleri kishte plane të tjera. Ai do të kthente sytë nga lindja, duke anuluar planet e tjera për pushtim.
Një sy mbi Italinë
Mbreti i Italisë Viktor Emanueli i Tretë në të vërtetë kishte kundërshtuar pushtimin e Shqipërisë, duke e konsideruar si një rrezik pa fitim. Por Musolini kishte planet e tij. Ultimatumi ndaj Shqipërisë për t’ju dorëzuar Italisë u bë më 25 mars 1939. Refuzimi i Shqipërisë për dorëzim, bëri që Benito Musolini ta pushtonte atë në 7 prill të 1939. Rezistenca ishte e dobët (Rezistenca e Durrësit) dhe shumë shpejt, trupat ushtarake Italiane do të merrnin kontroll mbi Shqipërinë. Mbreti i Zog, arratiset me familjen e tij në vendin fqinj Greqinë dhe më pas në Londër. Pasi kishte pushtuar Shqipërinë, më 28 tetor të 1940 edhe Greqia do të binte në duar të Italianëve. Italia nuk provoi veten të denjë për të mbajtur nën kontroll këto dy vende.
Bombarduesit anglez do të ishin shumë eficient kundra anijeve Italiane. Një luftë-anije u fundos, ndërsa shumë të tjera do të dëmtoheshin rëndë duke dalë jashtë-përdorimit. Sulmi i avionëve bombardues ndaj Flotës Italiane do të bëhej e mundur në portin jugor të Tarantos, ku avionët do të përdornin torpedo për të fundosur dhe dëmtuar anijet Italiane. Torpedot do të konsideroheshin si shumë të rëndësishme dhe përdorimi i tyre do të bëhej i mundur më vonë në sulmin e Japonezëve në Pearl Harbor, kundra ShBA-së.
Azia si Fushë-Betejë
Tërbim në Paqësor
Luftërat Japoneze në Oqeanin Paqësor e njohur si Lufta Sino-Japoneze. Lufta Sino-Japoneze filloi në 1937 me sulmin e Japonisë ndaj Kinës. Që nga 1931, Japonia mbante të pushtuar Mançurian dhe me datë 7 korrik të 1937, ajo do lëshonte sulme të shumta ndaj Kinës në afërsi të Beiping (Bezhingu i sotëm). Japonezët avancuan të pathyeshëm deri në Betejën e Shangait, ku ndaluan hapin. Shangai do të binte në dhjetor 1937. Pak më vonë edhe kryeqyteti Nanzhing do të binte. Qeveria Kineze u largua nga aty duke shkuar në Çongqing.
Gjatë kësaj lufte, Japonia kreu masakra të shumta, duke mbjellur terror mbi popullsinë civile. Keqtrajtime të shumta u kryen edhe kundrejt robërve të luftës që u gjendën përballë torturash çnjerëzore. Për t’u përmendur është Masakra e Nanjing, ku vetëm brenda një muaji, do të masakroheshin më shumë se 300 mijë civilë.
Lufta e dytë midis Rusisë dhe Japonisë
Më 8 maj 1939, 700 kalorës (por numri i këtyre trupave mund të jetë i diskutueshëm) kaluan lumin Khalka. Kjo sipas japonezëve ishte kufiri i Mançurias. Si mongolët dhe sovjetikët, u justifikuan duke thënë se ata e dinin kufirin 20 milje më tutje në lindje. Kjo nuk ndaloi forcat e Mançurisë dhe forcat mongole të hapnin zjarr mbi njëra tjetrën. Nuk do kalonin shumë ditë dhe Japonia ashtu si edhe Bashkimi Sovjetik, do të dërgonin trupa të shumta në asistencë të këtyre vendeve që ishin nën kontrollin e tyre. Kontingjenti i madh i karvanëve do të ndeshej ashpër me kontingjentin tjetër armik, një luftë kjo që do të zgjaste deri në shtator të atij viti. Nuk pati fitimtarë në këtë luftë, por kjo luftë do të bënte më vonë të mundur firmosje e Paktit Molotov-Ribbentrop. Të frikësuar nga hapja e një lufte me dy fronte, Sovjetikët nënshkruan këtë marrëveshje të fshehtë me nazistët. Nuk ka të dhëna shumë të sakta, por mendohet se do të kishte 18 mijë humbje nga pala Japoneze dhe 9 mijë humbje nga pala Ruso-Mongole. Kjo ishte lufta e dytë që zhvillohej midis këtyre dy fuqive.
Një shikim mbi Luftën Sino-Japoneze
Deri në 1940, asnjë nga palët nuk kishte bërë ndonjë progres të dukshëm. Lufta u duk sikur po qëndronte pezull. Kina ishte me të vërtetë e dëmtuar, por ShBA do e financonte atë si edhe do të vente në dispozicion të Kinës avionët “Flying Tigers”, që do të jepnin ndihmesën në këtë luftë.
Azia Juglindore gjithashtu do të shikonte luftime të ashpra. Japonia më 22 shtator, kishte arritur të shtinte në dorë territore të Indo-Kinës, që ishin në duar të Francezëve. Kërkesa e Japonisë për të marrë bazat e ndërtuara vetëm dy muaj më parë, nuk ishte një surprizë. ShBA e pa këtë veprim si të papërshtatshëm dhe kjo do të bënte që ShBA të thyente marrëveshjen e vitit 1911, duke vënë mbi mallrat japonezë embargo, ajo nuk do lejonte eksportimin e lëndëve të domosdoshme për luftën që Japonia po zhvillonte.
Vende të tjera
Afrika e Veriut
Flota Franceze kishte humbur efektivitetin e saj tashmë. E gjendur në këtë situatë, Flota Mbretërore Britanike, qëndroi e vetme në betejën me Flotën Italiane për Mesdheun. Britanikët kishin avantazh në këtë betejë. Ata kishin baza të shumta në Gjilbartar. Baza që i përkisnin Britanisë ndodheshin gjithashtu në Maltë dhe Aleksandri, Egjipt.
Trupat Italiane do të sulmonin trupat Britanike dhe në gusht do të kapnin trupat Britanike në Somali. Por Fushata e Afrikës Veriore do të fillonte vetëm në shtator me sulmin e Trupave Italiane të vendosura në Libi, ndaj forcave Britanike në Egjipt. Duke bërë kështu, Italianët shpresonin të zinin Kanalin e Suezi, që ashtu si edhe Në Luftën e Parë Botërore, kishte qenë një vend strategjik për Britanikët pasi ajo ishte pikë-lidhja e tyre me Indinë. Në operacionin e quajtur Kompas (Compass), Forcat Britanike, Indiane dhe Australiane do të kundra-sulmonin duke u lëshuar në ofensivë kundra Italianëve. Por në 1941, këto trupa (nga Australia dhe Zelanda e Re), do të dërgoheshin në Greqi për ta mbrojtur atë nga sulmet Gjermane. Por kjo nuk do të jepte shumë rezultate, sepse Trupat Gjermane që do të vepronin në Afrikë, mbas zbarkimit të tyre në Libi, do të sulmonin sërish Egjiptin. Ky i fundit ishte akoma në dorë të Britanikëve. Ervin Rommel (Erwin Rommel) do ishte ai që do drejtonte këto sulme për palën gjermane.
I Gjithë Globi në Luftë: 1941
Ndihma e ShBA-së
Pas rënies së Francës në 1940, ShBA e pa si të domosdoshme të ndërhynte në këtë luftë që po përfshinte globin. Megjithatë në ato vite, ShBA nuk ishte në gjendje shumë të mirë dhe disa mendonin që ShBA, nuk kishte fonde të mjaftueshme për të ndihmuar në luftë. Pavarësisht nga kjo Frenklin Rusvelt (Franklin D. Roosevelt), do kërkonte nga kongresi të drejtën e “Lend-Lease act” (Ky është ai akt ku kongresi i jep të drejtë presidentit të ShBA-së të japë ndihmë ushtarake, armatime dhe fonde monetare atyre vendeve që Presidenti mendonte se po luftonin për të siguruar territoret e ShBA-së, një akt ky nga ku shumë vende si Anglia, Bashkimi Sovjetik, Kina e të tjerë do të përfitonin). Ky akt u aprovua nga kongresi më 11 mars 1941 dhe i siguroi kryesisht Britanisë dhe 37 vendeve të tjera rreth 50 bilion dollar në furnizime ushtarake dhe mjete të tjera të nevojshme për luftën. Nga ky fond, Britania dhe Komunuelthi (Commonwealth) do të përfitonin 31.4 bilion dollar.
Duke parë këtë lëvizje të ShBA-së, Kanadaja duke iu përshtatur të njëjtit plan, do të jepte një fond prej 4.7 bilion dollarësh (Dollar Amerikan), Britanisë së Madhe dhe Bashkimit Sovjetik.
Pushtimi i Jugosllavisë, Greqisë dhe Shqipërisë
Artikulli kryesor: Shqipëria në luftën e dytë botërore
Më 6 prill 1941, forcat Gjermane, Italiane dhe Bullgare, sulmuan dhe pushtuan Jugosllavinë. Lufta do mbaronte me datë 17 prill me dorëzimin e shpejtë të Jugosllavisë si edhe me krijimin e një qeverie kukull me qendër në Kroaci. Vetëm dy grupe do të vazhdonin luftimet. Grupi komunist AVNOJ, të udhëhequr nga Tito, më vonë do të tregonte epërsi në forcë dhe influencë ndaj grupit tjetër të çetnikëve të udhëhequr nga Draža Mihailović. Gjithashtu, më 6 prill, Gjermania do të pushtonte Greqinë, duke futur trupat e saj nga Bullgaria.
Rezistenca Greke ishte e gatshme të luftonte, por pavarësisht nga kjo ata ishin shumë më të pakët në numër dhe detyrimisht humbën. Kështu me datë 27 prill, Athina do të bie edhe pse, me meritë të Britanisë së Madhe, më shumë se 50 000 trupa ushtarake greke mundën të tërhiqeshin diku tjetër, për të luftuar mbase më vonë. Shqipëria gjithashtu ra pre e pushtimit nazist. Me vendosjen e një qeverie-kukull në Shqipëri, Nazistët shprehën qartë se nuk do të ishin kalimthi aty. Lufta e shqiptarëve do të ishte një luftë partizane dhe u drejtua nga grupi komunist me në krye Enver Hoxhën.
Lufta në Ballkan, pavarësisht se nuk do të përbënte ndonjë problem për Gjermaninë, do të vononte sulmin e saj ndaj Bashkimit Sovjetik për një periudhë prej 6 javësh.
Sovjetikët nën Sulm
Që nga koha që Pakti Molotov-Ribbentrop ishte firmosur në gusht të 1939, Bashkimi sovjetik kishte pajisur Gjermaninë me armatime dhe të mira të tjera të domosdoshme për pushtimin e Evropës. Megjithatë, kur Gjermania do t’i kthehej kundra ish-aleatit së saj, Stalini do të arrinte në përfundimin që edhe Britanikët dhe Francezët kishin arritur më parë; Hitlerit nuk i zihet besë. Më 22.06.1941, operacioni më i madh në histori do të fillonte; Operacioni Barbarosa. Tre grupe ushtarake gjermane, të përbërë nga 4 milion njerëz, do të hynin në territorin rus duke shkatërruar gati të gjithë divizionet e Ushtrisë së Kuqe, në sajë të strategjisë së rrethimit. Ushtria e Kuqe që ndodhej në pjesën perëndimore të Bashkimit Sovjetik të pësonte humbje të mëdha. Përballë kësaj situate, Sovjetikët u tërhoqën për në Ural, duke marr atë që mund të merrnin dhe duke shkatërruar atë që nuk mund të merrnin. Asgjë nuk duhet të binte në dorë të armikut (një strategji kjo që është përdorur edhe kundra Napoleon Bonapartit). Në Ural, rusët do mund të rigrupoheshin dhe furnizimi i Ushtrisë së Kuqe, mund të bëhej i mundur.
Vonë në dhjetor të po atij viti, Trupat Gjermane kishin arritur në dyert e Leningradit, dyert e Moskës dhe Rostov. Arritja deri aty kishte qenë e mundimshme për Gjermanët. Ata kishin humbur 23% të ushtrisë që kishte sulmuar në fillim. Megjithatë gjermanët vazhdonin të avanconin. Dimri i fortë i Rusisë, do të bënte që ata të ndaleshin. Në këto kushte, ishte e pamundur realizimi i sulmit Blitzkrieg (sulm rrufe) sepse tanket nuk mund të manovronin thjeshtë në fushat e mbuluara me borë.
Gjermanët e kishin nënvlerësuar numrin e madh të ushtarëve që Ushtria e Kuqe kishte nën dispozicion. Ushtarët gjerman, nuk ishin të pajisur mirë për një mot të tillë. Mungonin mjetet e transportit dhe makineritë nuk i bënin dot ballë motit të ftohtë, duke marrë parasysh teknologjinë e atëhershme.
Trupat Gjermane filluan të demoralizohen nga luftimet e pafundme dhe ardhja e trupave të reja nga Siberia. Këto trupa ishin të shumtë dhe drejtoheshin nga Gjenerali Zhukov, një gjeneral ky me përvojë nga Lufta e Parë Botërore. Gjithashtu, këta ushtarë Sovjetik, ishin mësuar me ato kushte të ashpra.
Gjermania kishte avancuar shumë përpara, por kësaj radhe Sovjetikët do të “kthenin përgjigje”. Më 5 dhjetor, Sovjetikët kundërsulmuan dhe i detyruan trupat gjermane të ktheheshin mbrapa për kilometra të tëra (mendohet 150-250 kilometra). Kjo kishte qenë thyerja e parë e gjermanëve në luftë.
Më 25 qershor 1941, lufta e vazhdueshme e sovjetikëve me Finlandën, bëri që sovjetikët të ndërmerrnin një fushatë të gjerë bombardimesh ajrore kundra kësaj të fundit. Këto bombardime, filluan pak mbrapa fillimit të Operacionit Barbarosa.
Afrika Veriore dhe Lindja e Mesme
Në Afrikën Veriore, Romueli (Rommel), i cilësuar si dhelpra e shkretëtirës, fitoi terren në territoret lindore, duke arritur më në fund në një pikë kyçe për aleatët, Tobruk. Sulmet të shumta u lëshuan ndaj portit Tobruk duke e zënë atë. Dy sulme të aleatëve, dështuan kundra Romuelit, por më vonë ofensiva në fund të vitit e mbiquajtur edhe si Operation Crusader (përshtatje në shqip do ishte Operacioni Luftëtarët e Shenjtë edhe pse theksohet se kjo luftë nuk pati asnjë karakter fetare), do të detyronte trupat e Romuelit të tërhiqeshin pas luftimesh të ashpra.
Në prill dhe maj të vitit 1941, rebelime të shumta do të fillonin në Irak kundra Britanisë së Madhe, edhe pse britanikët morën sërish në dorë situatën. Në muajin e 6-të, aleatët u detyruan të bënin një farë pushtimi në Siri dhe Liban. Në ditën e 17 të po atij muaji, Damska gjithashtu do të binte në dorë të Aleatëve. Vonë në gusht Britanikët dhe Ushtria e Kuqe do të vendoseshin në Iran, që ishte neutral në luftë. Vendosja në Irak do të bëhej me qëllim për marrjen dhe shfrytëzimin e naftës nga Ushtria e kuqe për fushatën kundra Gjermanisë.
Përsëri në Atlantik
Më 9 maj, Destroyer HMS Bulldog (tip anije e aleatëve ku “Destroyer” merr kuptimin e “Shkatarrues”) i Flotës Britanike do të kapte një U-Boat (tip nëndetëse gjermane) gjermane. Nga kjo nëndetëse, do të merrej e paprekur një makineri që u quajt nga Britanikët Enigma Machine. Ky mjet do të ishte me rëndësi jetësore për fitoren e aleatëve në Atlantik. Kjo makinë do dërgohej në Bletchley Park dhe do i lejonte aleatëve të thyenin dhe të kuptonin kodet e ushtrisë gjermane.
Më 24 maj, luftanija gjermane Bismark, do cenonte Flotën e Aleatëve në Oqeanin Atlantik. Luftanija Britanike Battlecruiser HMS Hood do të fundosej në betejën e Danimarkës (Battle of the Denmark Strait). Pas kësaj, flota e britanikëve, do të ndërmerrte një gjueti të përgjithshme kundra luftanijes Bismark në pjesën veriore të Oqeanit Atlantik. Kjo nismë nuk do të ishte edhe aq e thjeshtë për Britanikët. Njësia ajrore bombarduese Fairey Swordfish, e nisur nga aeroplanmbajtësja HMS Ark Royal, të pajisur me bomba torpedo, do të sulmonin Bismarkun. Këto avionë nuk rezultuan shumë efektivë ndaj saj dhe dëmet ishin minimale, por kjo do t’ia bënte punën Flotës Britanike më të thjeshtë.
Bismarku më në fund u fundos. Për fundosjen e saj do u donte një gjëmim prej 2 700 kilometrash dhe angazhimi i 8 luftanijeve dhe 8 anije Kruizer, 2 aeroplanmbajtëse, 11 Kruizerave, 21 Destroyer (Shkatërrues) dhe 6 nëndetëseve.
ShBA dhe Japonia në Luftë
Në verën e 1941, ShBA, Britania e Madhe dhe Holanda vendosën embargo ndaj Japonisë. Kjo embargo kishte në qendër ndërprerjen e naftës, në mënyrë që Ushtria Japoneze të humbte superioritetin e saj në luftë. Japonia nuk u tërhoq nga lufta, madje vazhdoi të avanconte në territoret Kineze. Japonia do të planifikonte një sulm ndaj Flotës së ShBA-së në Pearl Harbor (Porti i Perlave). Ajo gjithashtu u përpoq të shtinte në dorë, zonat e pasura me naftë në dorë të kompanive holandeze (Dutch East Indies në Indonezi). Më 7 dhjetor 1941, flota japoneze e pajisur me anije aeroplanmbajtëse, do të sulmonte në mënyrë të papritur dhe të rrufeshme Portin Pearl Harbor, në Hawai. Ky sulm i pabesë, rezultoi i suksesshëm. Shumë avionë që qëndronin të qetë në bazë, do të shkatërroheshin dhe flota gjithashtu do të goditej rëndë. Gjashtë Luftanije do të përmbyteshin, por mendohet se këto të fundit, pas riparimeve të nevojshme, do të fillonin përsëri funksionimin e tyre. Megjithatë, katër Aeroplan-Mbajtëset që ishin planifikuar për t’u shkatërruar, për fatin e mirë të Aleatëve, nuk ndodheshin në port gjatë sulmit. Të gjitha ndërtesat dhe infrastrukturat e dëmtuara në Pearl Harbor do të riparoheshin shumë shpejt.
Ky sulm nuk u tolerua nga opinioni publik që kërkoi ndëshkim ndaj Japonisë. Një ditë më vonë, ShBA, më 8 dhjetor të po atij viti, deklaron luftë ndaj Japonisë. Në të njëjtën kohë, Kina gjithashtu do të shpallte zyrtarisht luftë ndaj Japonisë. Kjo e fundit do të pushtonte Malajzinë.
Ndërkohë edhe Britania do të përjetonte një tragjedi. Përmbytja e luftanijes HMS Prince of Wales dhe HMS Repulse në 10 dhjetor, do të shkaktonte shumë humbje për Britanikët. Këto anije ishin përmbytur nga 85 bombardues japonezë si edhe nga torpedo të lëshuara nga baza Saigon. Në këtë humbje të madhe ku 840 ushtarë britanikë do të humbnin jetën, Winston Çërçill do të shprehej se ky ishte lajmi më tronditës që ai kishte marrë që nga fillimi i luftës.
Gjermania ndërkohë, i shpall luftë ShBA-së edhe pse në të vërtetë nuk ishte i detyruar që ta bënte një gjë të tillë. Hitleri shpresonte që Japonia do të sulmonte Bashkimin Sovjetik, ndërkohë që Japonia dhe Bashkimi Sovjetik kishin lidhur një marrëveshje mossulmimi ndaj njëra tjetrës. Deklarata e Gjermanisë, e bindi edhe një herë ShBA-në, që nuk kishte asnjë arsye që mos përfshihej në luftimet në Evropë.
24 orë pas sulmit në Pearl Harbor, Japonia pushton Hong Kongun. Filipinet dhe kolonitë e Britanisë së Madhe në Malajzi, Borneo dhe Burma do të pësonin të njëjtin fat. Megjithatë Japonia në të vërtetë po synonte marrjen e tokave të pasura me naftë të kompanisë Holandeze “Dutch East Indies”. Japonia do të ndeshej në rezistencën e Filipineve, Australisë, Zelandës së Re, Britanikëve, Kanadezëve, Indianëve si edhe të Amerikanëve. Pavarësisht nga kjo rezistencë, të gjithë këto territore do të binin në duart e Japonezëve brenda disa muajsh. Ishulli i Britanikëve në Singapor, që mbahej si një fortesë e vërtetë, ra në duart e japonezëve. Rënia e kësaj fortese, u cilësua edhe një herë nga Çërçilli si një nga humbjet më të turpshme të historisë së Britanisë.
I Gjithë Globi në Luftë: 1942
Luftë në Çekosllovaki dhe Francë
Në maj të 1942, projektuesi i projektit Zgjidhja Përfundimtare, Reinhard Heydrich (që ishte plani për zhdukjen e të gjithë hebrenjve), do të vritej nga agjentë të rezistencës Çeke gjatë operacionit Antropoid. Kur Hitleri mori vesh një gjë të tillë, urdhëroi sulmin e territoreve ku ndodheshin partizanët, duke shkaktuar reprezalje të shumta kundra popullsisë civile. Më 19 gusht, 1942, Forcat Kanadeze lëshuan kundra trupave naziste, një sulm të shpejt në portin e Dieppe të Francës, që u njoh me emrin Operacioni Xhubileu (Operation Jubilee). Aleatët pësuan disfatë në këtë betejë, por kjo disfatë do të siguronte më vonë informacion që do të shërbente në operacione të tjera, si Operacioni Torç (Operation Torch) dhe Operacioni Ovërlord (Operation Overlord)
Ofensiva e Sovjetikëve
Në veri, Sovjetikët do të sulmonin nën operacionin e koduar Toropets-Kholm, në 9 janar deri në 6 shkurt të 1942. Ky aksion bëri të mundur, që divizionet gjermane të ngushtoheshin në afërsi të territorit të Andreapolit. Gjithashtu, Ushtria e Kuqe do të rrethonte një divizion të ushtrisë gjermane në “Xhepin e Demjansk-ut” (Rrethimi i Garnizonit gjerman u pagëzua me këtë emër). Kjo do t’i jepte avantazh Ushtrisë së Kuqe, duke prishur moralin e trupave gjermane.
Forcat e Boshtit në Sulm
Në muajin e gjashtë të 1942, me datë 28, do të fillonte ofensiva e Aleatëve e koduar Operacioni Blu. Ky plan përfshinte vendosjen e trupave të Aleatëve, nga lumi Don deri në lumin Volga, drejt maleve Kaukaziane. Grupi Ushtarak B, ndërkohë po bënte plan, shtënien në dorë të Stalingradit; një veprim ky që do mund të forconte frontin Gjerman. Ndërsa Grupi Ushtarak A, planifikoi marrjen e fushave të pasura me naftë në jug. Në Betejën e Kaukazit, Trupat e Boshtit Nazist do të kapnin nga fundi i verës dhe vjeshtë së 1942-it, fushat e pasura me naftë.
Beteja e Stalingradit
Artikulli kryesor Beteja e Stalingradit
Më 23 gusht, 1942, Gjermanët arritën Vollgën, në veri të Stalingradit. Gjermanët pa humbur kohë, do të bombardonin qytetin duke shkatërruar shtëpitë prej druri. Shkatërrimi i këtyre të fundit u bë me qëllim që të dëmtoheshin uzinat moderne të sovjetikëve. Më 23 shtator, Ushtria Gjermane kishte marrë në dorë këto fabrika dhe rrezja e veprimit të Ushtrisë Gjermane, ishte aq i gjerë sa që kishte nën kontroll të gjithë lumin. Sovjetikët do të sillnin përforcime dhe tashmë do të fillonte ajo që në histori u njoh si Beteja e Stalingradit. Në rrugët e Stalingradit, do të zhvilloheshin beteja të ashpra guerirlase. Duke qenë se të dy palët luftonin brenda në qytet, mendohet se luftimet trup më trup nuk kanë munguar.
Lufta e egër, bëri që morali i trupave të të dyja palëve të binte. Edhe pse Gjermania po dëmtohej shumë nga kjo betejë, Hitleri nuk do të urdhëronte kurrë dorëheqjen. Von Paulus, i ndodhur në një gjendje të mjerueshme, do provonte edhe një herë një sulm kundra Sovjetikëve në fillimet e nëntorit. Tashmë Ushtria Gjermane kishte në dorë rreth 88% të qytetit, por me sa dukej, rezistenca e Ushtrisë së Kuqe, nuk do të binte bashkë me qytetin e shkatërruar. Ndërkohë që Ushtria Gjermane, futej akoma më thellë në qytet, Sovjetikët kishin forcuar krahët në rrethinat e Stalingradit. Në këtë mënyrë, Sovjetikët patën mundësi të rrethonin deri diku Ushtrinë Gjermane. Operacioni Uranus, në 19 nëntor, pati si bazë sulmimin e forcave gjermane nga të dyja krahët. Ky operacion korri sukses. Trupat Sovjetike do të takoheshin në Kalaç dhe 4 ditë më vonë, Divizioni i Gjashtë i Ushtrisë Gjermane, do të rrethohej i tëri. Kjo për ta ishte një grackë nga ku nuk do të ishte shumë e lehtë të dilnin.
Divizioni i Gjashtë, kërkoi leje për të dalë nga rrethimi, por Hitleri nuk i lejoi, duke i premtuar se ata do të furnizoheshin nga qelli me ushqime, deri sa të shpëtoheshin. Megjithatë Sovjetikët nuk do të bënin sehir ndërkohë që Hitleri të sillte ndihmat. Në atë kohë, Sovjetikët do të lëshonin një sulm kundra forcave të ndodhura në afërsi të Moskës. Ky sulm i quajtur Operacioni Mars, kishte si synim ndërprerjen e kontakteve ndërmjet divizionit qendror me atë të divizionit në jug të Stalingradit.
Me të shpejtë, Von Manstein do të formonte një batalion modest me ushtarë gjermanë, me qëllim për të shkuar në ndihmë ushtrisë që kishte ngecur në Stalingrad. Por ai do të afrohej vetëm 50 kilometra me ushtrinë e mbetur në brendësi të Stalingradit. Trupat Sovjetike, nuk do ta lejonin atë të ecte përpara qoftë edhe një metër me shumë. Në fund të vitit 1942, Divizioni i Gjashtë, ishte katandisur si mos më keq, pasi Luftwaffe (Forcat Ajrore Gjermane), nuk sillte as 1 të 6 e furnizimeve të nevojshme. Fieldmarshall Von Paulus do t’i dorëzohej Ushtrisë së Kuqe më 2.2.1943 duke mos parë rrugë tjetër shpëtimi. Nga ky vendim, 91 000 ushtarë Gjerman dhe 22 gjeneralë, do të binin në duart e Sovjetikëve. Kjo do të ishte lufta më e madhe në të gjithë historinë, si në shpenzime, ashtu edhe në humbje njerëzore. Mendohet se Gjermanët humbën rreth 850 000 ushtarë. Ndërsa gjithsej 2 milion njerëz do të vdisnin në këtë betejë (por kjo është e diskutueshme).
Betejat e Aleatëve në Paqësor
Më 19 shkurt 1942, Presidenti i ShBA-së Rusvelt (Roosevelt) do të firmoste Urdhrin Ekzekutiv të Shteteve të Bashkuara të Amerikës 9066, duke shpallur luftë ndaj Boshtit Japoni-Gjermani-Itali. Me fillimin e luftës, shumë persona japonez, italian dhe gjerman, që në të vërtetë ishin persona me shtetësi Amerikane, do të internoheshin nëpër kampe. Në këto kampe do të dërgoheshin edhe persona nga Hawai. Por këto kampe ishin brenda standardeve të jetesës dhe nuk pati keqtrajtime ndaj personave që qëndruan aty gjatë luftës.
Më 18 prill të 1942-it, bombardimi i parë ajrorë do të godiste Japoninë në zemër të saj. Ky operacion i quajtur Doolittle Raid, pavarësisht se do shkaktonte dëme të pakta ndaj Japonisë, do të bënte që kjo e fundit të rikonsideronte tërheqjen e disa njësive ushtarake në mbrojtjen e Japonisë. Ky sulm gjithashtu do të ngrehte lartë moralin e trupave Amerikane.
Në fillimet e majit, Trupat Ushtarake Japoneze, do të sulmonin Portin Moresby, Guinea e Re. Por kjo për ta nuk do të ishte edhe aq e thjeshtë sepse Flota e Aleatve do të kundërsulmonte në atë që njihet si Beteja në Detin Koral (Battle of the Coral Sea). Kjo ishte kundërpërgjigjja e parë e armatosur e Aleatëve kundra forcave japoneze. Taktikisht Japonezët do të fitonin, sepse ShBA do të humbiste anijen aeroplan-mbajtëse USS Lexington në këtë betejë. Por pavarësisht nga kjo humbje, beteja u konsiderua si sukses nga Aleatët. Kjo ishte beteja e parë që organizohej midis dy anijeve aeroplan-mbajtëse. Vetëm një muaj më vonë, më 5, Beteja e Midway do të fillonte. Në këtë betejë, bombarduesit nën ujorë do të sulmonin me sukses Flotën Japoneze, duke fundosur katër nga anijet aeroplan-mbajtëse më të rëndësishme të Flotës Japoneze. Kjo betejë ishte një sukses sepse tashmë Japonia nuk do zgjeronte më fuqinë e saj në Paqësor. Historianët e vlerësuan këtë betejë, si një kthesë të luftës nga ana e Aleatëve, edhe pse më vonë do të kishte shumë për të luftuar. Për t’u theksuar është se kjo betejë u fitua me anë të Kriptografisë. Pra Ushtria e ShBA-së, arriti të zbërthente kodet e Flotës Japoneze dhe rrjedhimisht e dinte se ku ata do të do të sulmonin.
Në korrik, forca të shumta dhe të mirë-armatosura japoneze, do të sulmonin nga toka Portin e Moresby. Kundra këtyre forcave të stërvitura mirë në luftë, qëndronin vetëm trupat e papërgatitura Australiane. Këta të fundit, nuk kishin shumë armatime në dispozicion dhe nuk kishin shumë eksperiencë. Ajo që ka më shumë rëndësi është se këto trupa do të ishin edhe më të pakta në numër si edhe më keq të armatosur. Por kjo nuk i ndaloi Ushtarët Australian të luftonin dhe të fitonin betejën kundra 5 000 forcave të mirë-armatosura Japoneze. Australianët i detyruan këto trupa (në të vërtetë ishin dy njësi ushtarake japoneze ato që sulmuan forcat australiane) të tërhiqeshin mbrapsht. Kjo betejë, do të ishte mposhtja e parë e Japonezëve në teren si edhe fitorja e parë e rëndësishme e Forcave Ushtarake Australiane. Edhe pse Beteja për Kokodën, do të ishte shumë e kushtueshme në njerëz, aq sa trupat do të demoralizoheshin. Oficerët e AIF do të udhëhiqnin trupat Australiane, duke detyruar Japonezët të tërhiqeshin sa më larg, duke shpresuar kështu që brigada e 21-të, të forcohej dhe të riorganizohej.
Më 7 gusht të po atij viti, Flota e ShBA-së do të kalonte në ofensivë në Betejën e Guadalcanal. Luftimet zgjatën gjashtë muaj rresht, ku si japonezët, si Amerikanët, luftuan ashpër për të marrë nën kontroll ishullin. Ndërkohë, beteja të tjera detare në territoret në afërsi, do të angazhonin flotën aleate në luftime. Për t’u përmendur janë Beteja e SavoIsland (Beteja e Ishullit Savo), Beteja e Cape Esperance, Lufta Detare e Guadal Kanal dhe Beteja e Tassafaronga.
Vonë në gusht dhe në fillimet e shtatorit, trupat japoneze tinzarisht do të kryenin një sulm në pjesën e lindore të Guineja së Re. Ky sulm nuk do të ishte një surprizë për aleatët. Trupat Australiane do të ishin aty për të kundërshtuar forcat japoneze. Kjo do të ishte Beteja e Milne Bay (Beteja e Gjirit të Milne).
Ofensiva Japoneze në 1942
Japonezët do të fillonin një ofensivë madhore kundra Kinës, pak mbrapa sulmit të saj në Pearl Harbor. Ofensiva synonte të merrte qytetin e Çangsha, që ishte një pikë kyçe për Japonezët. Forcat Japoneze ishte përpjekur edhe më parë për të marrë Çangashan, por në të dy sulmet kishin dështuar. Në një sulm të tillë, japonezët menduan se 120 000 ushtarë do të ishin të mjaftueshëm, por Forcat Kineze do të mobilizonin 300 000 trupa. Të gjendur në një ekuilibër të tillë, shumë shpejt trupat Japoneze do të rrethoheshin dhe si rrjedhojë do të detyroheshin të tërhiqeshin.
I Gjithë Globi në Luftë: 1943
Ofensiva e Sovjetikëve dhe Ofensiva Gjermane
Mbas dorëzimit të Divizionit të Gjashtë të Ushtrisë Gjermane në Stalingrad, më 2 shkurt 1943, Ushtria e Kuqe do të hidhej në sulm kundra trupave tjera gjermane. 8 dallgë sulmesh do të ndesheshin me ushtrinë gjermane gjatë dimrit. Shumica e këtyre sulmeve, u përqendruan përgjatë Donit, një nga lumenjtë afër Stalingradit. Në fillim Ushtria e Kuqe do të korrte sukses, por më vonë gjermanët do të riorganizoheshin. Duke marrë avantazh nga dobësimi i Ushtrisë Sovjetike, që kishte bërë gjithashtu gabimin të zgjerohej shumë në terren, Gjermanët do të kundra-sulmonin dhe do të shtinin në dorë edhe një herë qytetin e Kharakov si edhe terrenet në afërsi. Kjo do të ishte fitorja më e madhe strategjike e Ushtrisë Gjermane.
Vjeshta do të shërbente vetëm si një pengues për të zhvilluar luftën. Shirat e rrëmbyeshëm do ta bënin situatën të vështirë për të dyja palët luftuese. Megjithatë të dyja anët do të përgatiteshin gjatë këtij intervali për të luftuar në betejën e verës. Gjermanët do të shtynin disa herë ofensivën e tyre, duke bërë të mundur një përgatitje sa më të fortë. Më 4.6.1943, Wehrmacht do të organizonte një mbledhje të përgjithshme. Në këtë mbledhje u vendos që në ofensivën e verës kundra Trupave Sovjetike, të përqendrohej artileria më efektive në dispozicion e përdorur gjatë Luftës së Dytë Botërore. Kjo ofensivë do të hidhej kundra sovjetikëve në afërsi të qytetit të Kursk. Ishte e qartë për sovjetikët që në këtë linjë defensive do të kishte një sulm së shpejti dhe prandaj ata do të dërgonin përforcime në këtë pikë. Kjo u bë e mundur me hapjen e transheve, furnizim me armatim dhe ushtarë, duke shpresuar se sovjetikët do të përgatisnin një mbrojtje të fortë në këtë mënyrë. Gjermanët do të sulmonin vijën defensive të sovjetikëve si nga jugu, ashtu edhe nga veriu, duke shpresuar të takoheshin në qendër. Në se Gjermanët do të takoheshin në qendër, vija defensive mendohej se do të binte dhe 60 Divizione Sovjetike do të kapeshin rob. Megjithatë kjo ishte vetëm një presupozim i gjeneralëve gjermanë, sepse në të vërtetë forcat gjermane në veri do të bënin shuma pak përpara. Në veri mbrojtja Ruse qëndronte e pathyeshme, por në jug situata po shkonte pak keq dhe gjermanët po avanconin gjithmonë e më shumë. Duke iu frikësuar një penetrimi nga ana e forcave gjermane në këtë zonë (që njëkohësisht mund të lente njësinë mbrojtëse në veri të zbuluar), sovjetikët do të sillnin përforcimet e tyre. Kjo do të njihej si Beteja e Kurskut. Beteja e Kurskut, do të ishte beteja më e madhe e tankeve në të gjithë historinë. Luftimet do të zhvilloheshin në afërsi të qytetit të Prokhorovka dhe beteja do të merrte një kthesë krejt ndryshe nga ajo që Gjeneralët Gjermanë kishin menduar. Artileria dhe armatimet e tankeve gjermane, do të mbaronin shpejt. Njësitë gjermane tashmë ishin të lodhura nga luftimet, ndërkohë që sovjetikët, duke përfituar nga kjo situatë, filluan një kundër-ofensivë. Në këtë gjendje, Trupat Ushtarake Gjermane do të tërhiqeshin. Nga kjo ofensivë në verë, gjermanët do të humbnin pozicionin e tyre të mëparshëm duke u tërhequr akoma më mbrapa.
Sovjetikët më vonë do të çlironin Kharakovin, pas një fitoreje të bujshme në Kursk. Shirat e rrëmbyeshëm të Vjeshtës, bindën Hitlerin të merrte vendimin për një tërheqje të përgjithshme në gusht, deri në linjën e lumit Dnieper, që kontrollohej nga trupat gjermane. Ndërkohë që muajt ndiqnin njëri tjetrin, dhe ndërkohë që shtatori i linte vënd tetorit, Gjermanët do të ndërgjegjësoheshin se ishte me të vërtetë e pamundur të mbaje nën kontroll Dnieperin. Forcat Sovjetike do të gjenin mënyrën për të kaluar lumin dhe qytetet e rëndësishme të Dnieperit do të binin një nga një, duke filluar me qytezën e Zaporozhye, për të vazhduar më vonë me rënien e Dnepropetrovsk. Në fillimet e nëntorit, sovjetikët do të kalonin në të dy anët e Kievit dhe do ta çlironin kryeqytetin e Ukrainës. Gjatë Krishtlindjeve, Forcat Ukrainase do të sulmonin në Korosten. Tashmë Sovjetikët kishin rrugë të hapur. Sovjetikët do të avanconin deri tek kufijtë Sovjetiko-Polake të vitit 1939. Kjo tregonte hapur avancimin e tyre ndaj Gjermanisë, e cila po humbte betejë mbas beteje.
Kapitullimi i Italisë
Forcat e boshtit do të dorëzoheshin në Tunizi më 13 maj 1943 dhe me këtë dorëzim, 250 000 ushtarë do të binin rob në duart e Aleatëve. Fushata në Afrikën e Veriut, kishte qenë një disfatë për Italianët. Në këtë gjendje, Aleatët do të hidheshin në sulm kundra Italisë në bërthamën e saj. Aleatët në Operacionin Husky, pushtuan Sicilinë në 10 korrik. Vetëm për pak muaj ishulli do të binte dhe pushteti i Musolinit gjithashtu. Më 25 korrik ai do të hiqej nga detyra nga Viktor Emanueli i Tretë (Mbret i Italisë) dhe do të arrestohej më vonë me aprovimin e Këshillit të Lartë Fashist. Një qeveri e re do të formohej. Kjo qeveri e re, që mori fuqinë menjëherë në dorë, do të drejtohej nga Pietro Badoglio. Kjo qeveri deklaroi se Italia do të qëndronte e angazhuar në luftë. Megjithatë në të njëjtën kohë, Pietro kishte filluar bisedimet me Aleatët për paqen, edhe pse këto bisedime ishin të fshehta.
Aleatët do të pushtonin pjesën kryesore të Italisë më 3 shtator 1943. Italia do t’i dorëzohej zyrtarisht Aleatëve më 8 shtator, pas negociatash të shumta. Familja mbretërore dhe qeveria e Pietro Badoglios, u arratisën për në jug të Italisë, duke lënë Ushtrinë Italiane pa urdhër. Ndërkohë që Italia nuk po përbënte më një problem për Aleatët, luftimet u morën në dorë nga Gjermanët, të cilët detyruan Aleatët të ndalonin krejtësisht hapin e tyre gjatë dimrit të 1943 dhe 1944. Kjo u njoh si Linja e Gustavit, në jug të Romës. Në veri, Musolini me mbështetjen e Partisë Naziste, do të formonte një qeveri kukull e njohur me emrin Republika Sociale Italiane ose Republika e Salò-s.
Betejat në Atlantik
Betejat në Atlantik gjithashtu do të rezultonin në avantazh të Aleatëve. Beteja për Atlantikun do të merrte kthesë në fillimet e 1943. Gjatë kësaj kohe aleatët kishin studiuar mënyrën e luftimit të Ushtrisë Gjermane si edhe kishin mësuar nga gabimet e bëra më parë. Teknologjia e re do të përdorej në mënyrë efektive kundra nëndetëseve të gjermanëve. Megjithëse dy nga karvanët e Aleatëve pësuan dëme të mëdha gjatë këtij viti, edhe nëndetëset gjermane pësuan shumë humbje, duke bërë kështu që ata të hiqnin dorë nga ofensiva e tyre kryesore në Atlantik. Aleatët gjithashtu kishin rifilluar transportimin e ndihmave për Bashkimin Sovjetik me anë të karvanëve detare nga veriu. Në dhjetor, beteja më e madhe në Atlantik do të fillonte, kur Flota Mbretërore e Britanisë (Royal Navy) do të ndeshej me Flotën Gjermane. Në betejën e Kepit të Veriut (Battle of North Cape), Flota Gjermane do të humbiste edhe anijen-luftarake të fundit, Kruiserin Scharnhorst, i cili do fundosej nga HMS Duke of York, HMS Belfast si edhe anije të vogla të tjera. Në këtë vit, Aleatët do të tregonin hegjemoninë e plotë në Atlantik dhe rreziku i Flotës Gjermane do të zvanitej plotësisht në këtë hemisferë ujore të globit.
Oqeani Paqësor në 1943
Në 2 janar, Buna, Guineja e Re u kap nga Aleatët. Me kapjen e këtij territori, Porti Moresby mund të flinte i qetë. Deri më 22 janar 1943, Forcat Aleate ia kishin arritur qëllimit të tyre për të izoluar Forcat Japoneze në lindje të Guinesë së Re. Gjithashtu Aleatët kishin prerë rrugët kryesore të furnizimit të forcave armike. Më 8 shkurt, Aleatët e deklaruan Guadalcanal-in të sigurtë. Fill pas kësaj, Forcat Amerikane dhe Australiane ndërmorën fushatën e gjatë për rimarrjen e pjesëve të pushtuara të ishullit Solomon. Rezistenca do të ishte e ashpër edhe pse ishulli do të merrej plotësisht në vitin 1943.
Në nëntor, Flota Amerikane fitoi Betejën e Tarawa-s. Pavarësisht nga fitorja, Flota e ShBA do të pësonte humbje të shumta dhe kjo do të shkaktonte reagime të shumta në ShBA. Opinioni publik nuk mund të kuptonte gjithë këto humbje për një ishull të vogël dhe të parëndësishëm. Nga kjo situatë, Flota Amerikane do të përshtaste planin “Island hopping” (Shpresa e Ishullit). Ky plan synonte anash-kalimin e disa ishujve të fortifikuar japonezë dhe përqendrimin e trupave të kufizuara të aleatëve, në ato territore që mendoheshin se kishin rëndësi jetësore për luftën. Pra qëllimi i thjeshtë ishte ndërprerja e furnizimeve të këtyre vëndeve të fortifikuar, duke e detyruar armikun të “dilte vetë nga loja”. Mbas marrjes së ishujve kryesorë, Amerika shpresonte të sulmonte dhe të mposhte me lehtësi ato vende që do mund t’i kushtonin shumë në se sulmoheshin për momentin. Një plan i tillë rezultoi me sukses për flotën Amerikane. Flota e ShBA-së e bëri të mundur këtë plan me anë të nëndetëseve që shërbenin për të prerë linjat e furnizimeve të këtyre vendeve armike.
Lufta Japoneze dhe Azia Juglindore
Beteja e Çangade në Kinë do të konsiderohej si Stalingradi i Azisë. Gjithçka filloi me sulmin e japonezëve ndaj provincës Hunan më 2 nëntor të 1943. Askush nuk do të tregonte supremaci në këtë betejë. Beteja e Çangde-së do të ndryshonte herë në favor të Ushtrisë Kineze dhe herë në favor të Ushtrisë Japoneze edhe pse si përfundim, qyteti mbeti në duar të forcave kineze. Ushtria Kineze ndoqi një strategji defensive. Ata shpresonin për një kundër-ofensivë të Aleatëve ndërkohë që vetë organizoheshin për të ndërtuar një ushtri më të fuqishme. Për këtë betejë nga ana japoneze ishin mobilizuar 100 000 trupa.
Në të vërtetë Ushtria Kineze ishte e ndarë në dy ushtri. Njëra ushtri ishte Ushtria Nacionaliste Kineze Kuomintang nën urdhërat e Çiang Kai-shek dhe Ushtria Komuniste e Kinës nën urdhërat e Mao Cedunit. Të dy këto ushtri ishin kundra sundimit japonez, por duke qenë se ndanin ideale të ndryshme, nuk morën kurrë mundimin të bashkoheshin bashkë. Kuptohet që kishte bashkëpunim por ky bashkëpunim ishte i dobët dhe jo i mirëfilltë. Konfliktet midis nacionalistëve dhe komunistëve kishin filluar përpara se lufta të fillonte dhe do të vazhdonte edhe pas luftës.
Japonezët do të kapnin një pjesë të gjerë të Burmës dhe detyrimisht do të bllokonin Rrugën e Burmës që i shërbente Aleatëve për të furnizuar Ushtrinë Nacionaliste Kineze. Kjo detyroi Aleatët që të krijonin një rrugë të gjatë e të mundimshme transporti nga India. Kjo ishte arsye që trupat kineze, pas një tërheqje strategjike, do të furnizoheshin përsëri me armatime dhe nën komandën e Gjeneralit Joseph Stilwell, do të përpiqeshin të “hapnin” Rrugën Ledo, duke u përpjekur të zëvendësojnë rrugën e Burmës. Por kjo do të kërkonte përdorimin e shumë mekanizmave teknologjike dhe një punë inxhinierike të mirë.
Këto do të ishin ngjarjet e fundit që do të përcillnin 1943-shin.
I Gjithë Globi në Luftë: 1944
Ushtria e Kuqe Përsëri në Ofensivë
Në veri-perëndim ofensiva e Sovjetikëve në janar të 1944-ës i kishte dhënë fund rrethimit të Stalingradit. Gjermanët do të tërhiqeshin me kujdes nga Leningradi. Tashmë vija e Trupave Gjermane do të ngushtohej dhe një vijë mbrojtëse do të formohej në liqenet e jugut. Në jug, në mars dy njësi sovjetike do të rrethonin Ushtrinë e Parë të Panzerave të drejtuar nga Generaloberst Hans-Valentin Hube, pak në veri të lumit Dniestr. Gjermanët i mbathën nga kurthi ku e kishin mbërthyer veten vetëm në muajin prill. Nga kjo tërheqje shumë nga trupat gjermane do të shpëtonin, por gjermanët do të lenin mbrapa shumë makineri të rënda lufte dhe armatime. Në fillimet e majit, Njësia Ushtarake 3 e Ukrainës si pjesë e Ushtrisë së Kuqe, do angazhohej kundra Njësisë Ushtarake 17 Gjermane. Njësia 17 ishte lënë mbrapa që kur se Trupat Gjermane ishin tërhequr nga Ukraina. Beteja ishte padyshim një fitore e Ushtrisë së Kuqe. Vetëm gjatë përpjekjes për arratisje përmes Detit të Zi, do të humbnin jetën 250 000 trupa gjermane dhe rumune.
Gjatë prillit, Ushtria e Kuqe do të sulmonte vazhdimisht pranë qytetit të Iashi në Rumani. Sovjetikët shpresonin në këtë mënyrë, kapjen e territoreve strategjike. Megjithatë trupat gjermane dhe rumune do të mbronin pozicionin e tyre me sukses dhe në fund të prillit territoret e rëndësishme për sovjetikët mbetën në duar të gjermanëve. Sulmi në Târgul Frumos ishte përpjekja e fundit e forcave sovjetike për të arritur qëllimin e tyre. Me marrjen e atyre territoreve, sovjetikët synonin përgatitjen e ofensivës gjatë verës. Një vënd i përshtatshëm ky për t’u futur në Rumani.
Me avancimin e Forcave të Ushtrisë së Kuqe, Trupat Gjermane do të pushtonin Hungarinë. Pushtimi i Hungarisë u bë i mundur më 20 mars të 1943 dhe kjo u bë me arsyen se Adolf Hitleri nuk besonte se udhëheqësi i Hungarisë, Admirali Miklós Horthy do të qëndronte besnik për shumë kohë. Ndërkohë në shkurt, Finlanda u përpoq të vendoste një lidhje paqeje me Sovjetikët. Marrëveshja për paqe kishte disa kushte që Finlanda nuk dëshironte t’i pranonte. Pra do të lindnin kontradikta midis Moskës dhe Finlandës. Por kur më 9.6.1944 Ushtria e Kuqe do të ndërmerrte një ofensivë kundra kësaj të fundit, Finlandia do e pranonte marrëveshjen pa kushte.
Bombardimet Ajrore mbi Gjermani
Në muajin e gjashtë të 1944, gjermanët do të përdornin raketën e parë të tipit kruiser kundra Anglisë. Kjo raketë u pagëzua nga Britanikët si “V-1 flying bomb” (Bomba Fluturuese V-1), e cila do të ndiqej nga “V-2 rocket” (Rraketa V-2). Kjo e fundit (gjithashtu e përdorur për herë të parë në luftë), ishte një raketë e mbushur me lëndë plasëse dhe mund të komandohej në distancë.
Britanikët u gjendën të papërgatitur ndaj këtyre raketave të reja, që për kohën zotonin një teknologji të nivelit të lartë. Megjithatë Forcat Ajrore të ShBA-së, Britanisë dhe Kanadasë, do të sulmonin rëndë Luftwaffe-in (Forcat Ajrore Gjermane). Kështu bombardimet ajrore masive do të fillonin. Këto bombardime zakonisht kishin për synim qytetet e mëdha në brendësi të Gjermanisë. Kjo nismë u mor nga komandanti në detyrë Marshall Herris (Air Chief Marshall Harris), që më pas do të merrte edhe nofkën “Bomber Haris”. Çërçilli do të urdhëronte “bombardimet e terrorit”, që synonin bombardime masive të tilla, sa që qyteti të mund të bëhej rrafsh me tokën. Në këtë mënyrë, fabrikat gjermane do të shkatërroheshin krejtësisht dhe punëtorët gjerman do të mbesnin pa strehë gjithashtu. Bombardimet masive zakonisht përfshinin angazhimin e 600 deri në 1000 bombarduesish të rëndë. Zakonisht objektivat ishin qendra të industrializuara, baza nëndetësesh, rrugë hekurudhore si edhe depozitat e naftës, edhe pse nga fundi i bombardimeve, njësitë që lëshonin Bomba Fluturuese V-1 dhe Raketa V-2 do të bëheshin objektive primare, pasi ata shkaktonin shumë dëme mbi Britani. Një gjë e tillë ishte shumë për Luftwaffe-n. Forcave Ajrore Gjermane nuk i kishin mbetur më shumë se disa avionë që nuk mund të bënin shumë përpara një force të tillë ajrore si ajo e aleatëve.
Duke mos dashur të dalim nga 1944, e rëndësishme është të themi se deri në 1945, që kur se këto bombardime kishin filluar, të gjithë qytetet e mëdha të Gjermanisë ishin kthyer në gërmadha.
Një sy mbi Italinë dhe Ballkanin
Me kapitullimin e Italisë, Trupat gjermane morën në dorë situatën dhe Linja Gustav do të formohej në pjesën jugore të Maleve Apenine (në jug të Romës). Aleatët nuk mundën ta thyenin këtë linjë dhe menduan se një zbarkim detar në Anzio do të ishte më e logjikshme. Zbarkimi u bë i mundur më 22 janar 1944 dhe operacioni u quajt Operacioni Shingle. Ky veprim nuk dha rezultatet e pritura pasi njësitë ushtarake në këtë zonë u rrethuan me shpejtësi nga gjermanët.
Të pa aftë të bëjnë shumë kundra Linjës së Gustavit me dështimin e operacionit Shingle, Aleatët vendosën ta thyenin këtë linjë me sulme qendrore. Më 15 shkurt manastiri i Monte Kassino (një manastir ky shumë i vjetër), u shkatërrua nga bombarduesit B-17 dhe B-26, pasi mendohej se godina po përdorej nga Trupat Gjermane për vendosje artilerie. Dy ditë pas bombardimeve, trupat parashutiste gjermane u dyndën në gërmadhat e ndërtesës për ta mbrojtur. Në luftë e sipër për këtë territor, pas plot katër bombardimesh nga ana e aleatve, aleatët do të humbnin 54 000 trupa ndërsa gjermanët 20 000 trupa.
Vetëm mbas shumë muajsh, Linja e Gustavit do të binte dhe Aleatët patën mundësi të marshonin për në veri. Më 4.6.1944, Roma do të çlirohej nga Aleatët, që më pas në gusht do të arrinin deri në Florencë. Më pas ata do të ndalonin përsëri në dimër dhe një linjë tjetër do të formohej. Kjo linjë u njoh me emrin Linja e Gotikës.
Ndërkohë Gjermania u tërhoq nga Ballkani, edhe pse Hungaria u mbajt e pushtuar deri në shkurt të 1945-ës. Rumania u kthye kundra Gjermanisë në gusht të 1944, duke kërcënuar linjat gjermane me Ukrainën, që ishte e vetmja rrugë tërheqjeje e trupave gjermane në atë territor. Bullgaria do të dorëzohej në shtator.
Rreth Revoltës Polake
Sovjetikët avanconin dhe lëshonin vazhdimisht ofensiva të rënda kundra ushtrisë gjermane. Më 22.6.1944, Operacioni Bagration ishte një ofensivë që përfshinte rreth 2.5 milion njerëz dhe rreth 6000 tanke. Qëllimi i Operacionit Bagration ishte pastrimi i qytetit Belarus nga trupat gjermane. Beteja do të ishte një sukses për sovjetikët dhe disfatë për gjermanët. Batalioni Gjerman Qendror u shkatërrua nën furinë e tankeve dhe Wehrmacht (ushtria gjermane) humbi 800 000 trupa, duke pësuar kështu goditjen më të rëndë në historinë e saj. Sovjetikët do të avanconin më tutje dhe më 31 korrik do të ishin në dyert e Varshavës.
Avancimi i Ushtrisë së kuqe i bëri Polakët të merrnin shpresë se shumë shpejt ata do të çliroheshin. Në Varshavë revoltat do të fillonin dhe me 1 gusht të 1944, një nga operacionet më të gjerë të kohës do të fillonte. Me Operacionin Furtuna, Rreth 40 000 luftëtarë të rezistencës Polake morën në dorë qytetin. Megjithatë Ushtria e Kuqe nuk do të avanconte më tepër dhe ndihma e vetme që do të merrnin polakët nga sovjetikët, ishte artileri e rëndë. Ndërkohë trupat gjermane do të organizoheshin. Ata lëvizën në brendësi të qytetit me qëllim që të shuanin revoltën. Revolta mbaroi më 2 tetor 1944, me trupat gjermane fitimtare. Këta të fundit shkatërruan edhe atë pjesë që kishte mbetur nga qyteti i Varshavës.
D-Day - Zbarkimi i Aleatëve në Normandi
6.6.1944, D-Day (shqiptimi Di Dei – Dita D). Trupat Aleate të përbëra kryesisht nga ushtarë amerikanë, britanikë dhe kanadez, do të sulmonin Normandinë që ishte nën pushtimin e Gjermanisë Naziste. Rezistenca gjermane ishte e fortë dhe e mirë pozicionuar, sidomos në plazhin Omaha dhe qytetin e Caen (Kaen). Në muajin e parë, Aleatët do të fitonin terren. Luftime të ashpra do të ndodhnin në këto toka me pyje të dendur dhe fusha të gjera që pikërisht për këtë faunë do të merrnin emrin luftimet Bocage (fjalë në frëngjisht). Por në të vërtetë Aleatët hovin do ta merrnin vetëm gjatë Operacionit Kobra në Saint-Lô, një qytet në veri të Francës.
Gjatë gushtit, Armata e Shtatë Gjermane dhe Armata e Pestë e Panzerave ishin rrethuar gati krejtësisht në Falaise. 50 000 ushtarë u zunë rob por një pjesë e mirë e ushtrisë, arriti të dalë nga rrethimi dhe të iki. Forcat aleate që vepronin në Itali u detyruan të pushtonin Rivierën Franceze dhe më 15 gusht, bënë të mundur lidhjen me trupat në Normandi.
Më 19 gusht, Rezistenca Franceze në Paris, ngriti krye kundra pushtuesve gjerman. Njësia Franceze nën komandën e Gjeneralit Jacques Leclerc, që erdhi në qytet drejt e nga Normandia, mori deklaratën e dorëzimit të forcave gjermane atje dhe kështu më 25 gusht, Parisi më në fund ishte çliruar.
Ofensiva Gjermane dhe Kundër-ofensiva e Aleatëve
Në dhjetor, ushtria gjermane do të lëshonte ofensivën e fundit në frontin perëndimor. Kjo ofensivë, që ishte angazhimi i fundit gjerman në luftë do të njihej me emrin Beteja e Bulge. Hitleri shpresonte se duke përdorur teknikat luftarake si ajo që ishte përdorur gjatë Ofensivës së Ardenes në 1940 ku ushtria gjermane kishte fituar betejën në mënyrë të shkëlqyeshme, Aleatët do të tërhiqeshin deri diku. Në këtë mënyrë sipas Hitlerit trupat Aleate do të binin dakord për negociata paqeje. Në fillimet e kësaj beteje, gjermanët korrën sukses. Ky sukses erdhi si pasojë e kapjes së trupave Aleate në mënyrë të papërgatitur. Grupi ushtarak i panzerave gjerman Kampfgruppe Peiper të drejtuara nga Jochen Peiper do të shkonte shumë larg. Avancimi i këtyre trupave në linjat e trupave amerikane, u quajt Beteja e Bulge (fjala “Bulge” merr kuptimin e “Avantazh”).
Moti i keq favorizoi këtë ofensivë duke i dhënë për momentin avantazh trupave gjermane pasi trupat e aviacionit të Aleatëve, nuk mund të përdoreshin. Megjithatë rezistenca e trupave amerikane në Saint Vith do të ishte e fortë dhe e vendosur për të mbajtur pozicionet e tyre. Marshimi i trupave gjermane do të ndalonte shpejt. Ushtria e Tretë e ShBA-së me gjeneralin George Patton në krye, do të merrte në dorë situatën. Rreziku gjerman do të shuhej dhe falë kundërsulmeve të ndryshme të trupave ushtarake të ShBA-së, një pjesë e mirë e divizioneve gjermane do të zihej ngushtë. Trupat e mbetura gjermane do të detyroheshin të tërhiqeshin në Gjermani. Këto beteja konsiderohen si nga betejat më të përgjakshme të trupave amerikane në frontin e perëndimit.
Lufta Sino-Japoneze dhe Azia Juglindore
Në prillin e 1944, japonezët do të lëshonin sulmin e njohur me emrin Operacioni Ichigo. Kjo u bë për të siguruar territoret hekurudhore përmes territoreve të pushtuara nga Japonia, dhe pjesës verilindore të Kinës, Koresë dhe Azisë Juglindore. Në këtë mënyrë ata shpresonin se do mund të shkatërronin bazat ajrore të ShBA-së që ndodheshin në atë territor. Në muajin e gjashtë të po atij viti, japonezët mobilizuan 360 000 trupa dhe pushtuan Çangasha-n për herë të katërt. Ky kishte qenë numri më i madh i përdorur nga forcat japoneze gjatë të gjithë luftës Sino-Japoneze. Numri i madh i ushtarëve do të jepte efektet e veta dhe mbas 47 ditë luftimesh të përgjakshme, qyteti do të binte në duar të forcave japoneze. Deri në nëntorë, japonezët kishin marrë gjithashtu qytetin e Guilin dhe Liuzhou, të cilët kishin shërbyer si baza të avjacionit amerikan për të bombarduar Japoninë. Megjithatë, me sa dukej japonezët ishin larg nga ndalimi i trupave ajrore amerikane, sepse amerikanët mund të bombardonin sërish Japoninë me anë të bazave ajrore që dukej se i shtinin në dorë shumë shpejtë. Këto baza mbinin si kërpudhat mbas shiut, gjithmonë të palodhura për të bombarduar qytetet e armikut të tyre. Në dhjetor, forcat japoneze arritën French Indochina (firma e naftës në duar të holandezëve në territorin e Indonezisë), dhe arritën të përmbushnin objektivin e tyre për të shtënë dorë mbi floririn e zi (pra naftën), edhe pse kjo i kushtoi atyre shumë. Japonia nuk mund të kënaqej me një fitore si ajo e Pirros.
Ndërkohë në Azinë Juglindore, Amerikanët do të kishin përfunduar rrugën Ledo (Ledo Road), që lidhte më në fund Indinë dhe Kinën me qëllim furnizime ushtarake. Kjo do të shtynte forcat japoneze dhe në mars të 1944-ës do të vendosnin të sulmonin Indinë. Ky marshim në kryeqytetin e Indisë, nuk do të ishte një shëtitje në park për trupat japoneze, sepse në Indi, trupat britanike në aleancë me ato indiane do të kundërshtonin rëndë këtë "marshim". Trupat japoneze u përpoqën të shkatërronin trupat britanike dhe indiane në Imfal (Imphal). Luftimet që u zhvilluan ishin të ashpra. Japonezët do të merrnin hov në fillimet e luftimeve. Trupat aleate, pavarësisht se ndodheshin të rrethuara, furnizoheshin vazhdimisht nga qelli me ushqime dhe armatime, deri sa trupat e freskëta të aleatëve do të vinin aty dhe do të thyenin rrethimin e trupave japoneze me lehtësi, pasi kësaj radhe trupat luftuese japoneze ishin të sfilitura nga luftimet e vazhdueshme dhe pa furnizime. Japonezët u tërhoqën mbrapsht duke lënë pas rreth 85 000 të vdekur nga radhët e tyre. Një nga disfatat më të mëdha të trupave japoneze në luftën e madhe të Azisë.
I Gjithë Globi në Luftë: 1945
Ofensiva e Madhe e Sovjetikëve; 60 KM larg Berlinit
Më 12 janar të 1945, Ushtria e Kuqe dukej se ishte gati për ofensivën e radhës. Trupat e Konevit, të pozicionuara afër lumit të Vistulës, sulmuan trupat gjermane në territorin jugor të Polonisë duke u zgjeruar më tej dhe duke u afruar në Sandomierz. Më 14 janar, Trupat e Rokosovskit do të sulmonin nga lumi Narev, në veri të Varshavës. Ata thyen me sukses trupat mbrojtëse gjermane përgjegjëse për Prusinë Lindore (emri i një territori që nuk egziston më nën kufirin e Gjermanisë). Trupat e Gjeneralit Zhukov, do të sulmonin në qendër nga territori i tyre afër Varshavës. Fronti gjerman, u rrënua krejtësisht nga kjo ofensivë e madhe e Ushtrisë së Kuqe.
Më 17 janar 1945, Zhukovi hyri në Varshavë dhe vetëm dy ditë më vonë, trupat e tankeve ruse nën komandën e këtij të fundit, do të shtinin në dorë edhe qytetin e Lodz. Në po të njëjtën ditë, trupat e Konevit arritën më në fund kufijtë që Gjermania kishte pasur përpara luftës. Në fundin e javës të kësaj ofensive të madhe, sovjetikët kishin bërë përpara 160 kilometra në frontin gjerman me një gjerësi të madhe veprimi prej 650 kilometrash. Më 13 shkurt të po atij viti, sovjetikët shtinë në dorë Budapestin. Në eufori e sipër, në fund të muajit ushtria e kuqe do të marshonte deri në lumin Oder, duke lënë vetëm një distancë prej 60 kilometrash nga Berlini. 60 kilometra ishin gjithçka që ndanin sovjetikët nga fitorja përfundimtare.
Ofensiva e Dimrit, Aleatët në sulm
Më 14 janar 1945, Trupat Luftuese XII Corps (ose Njësia e Dytë Ushtarake Britanike), do të lëshonin Operacionin Blackcock. Operacioni me karakter ofensivë, kishte si synim pastrimin e Trekëndëshit të Roer. Ky trekëndësh nuk ishte asgjë tjetër më shumë se një territor strategjik në duart e trupave gjermane, i vendosur midis rivierës Maas dhe Roer, në jug të Roermond. deri me datë 27 të po atij muaji, trupat gjermane do të shtyheshin thellë në lindjen e Roer.
Konferenca e Jaltës dhe Konferenca e Potsdam
Më në fund Gjermania ndodhej në fijen e perit, dhe udhëheqësit e mëdhenj të ShBA-së, Britanisë së Madhe dhe Bashkimit Sovjetik vendosën të takoheshin në Jaltë. Konferenca e Jaltës përfshiu presidentin e ShBA, Ruzvelt, liderin e pa diskutueshëm të Bashkimit Sovjetik, Josif Stalin dhe Ministrin e Parë (ose më saktë kryeministrin) e Britanisë së Madhe Uinston Çërçill. Konferenca filloi më 4 shkurt të 1945 dhe zgjati 7 ditë, deri në 11 shkurt. Në këtë konferencë u trajtuan shumë tema ku më të rëndësishmet ishin:
Në prill të 1945 vendet fituese do të rimblidheshin përsëri për të formuar Kombet e Bashkuara.
Polonia do të kishte zgjedhje të lira, pa presione nga sovjetikët.
Vendet satelite të Bashkimit Sovjetik do të reformoheshin dhe do të merrnin ndihmë me qëllim restaurimin e tyre.
Sovjetikët do të sulmonin trupat e mbetura japoneze në Kinë, tre muaj mbas kapitullimit të Gjermanisë Naziste.
Kufijtë e Polonisë do të zhvendoseshin nën kurrizin e territorit të Gjermanisë. Gjermania do të humbiste shumë toka dhe Rusia do të përfitonte gjithashtu. Edhe mbas aprovimit për shkatërrimin e Murit të Berlinit, Rusia mbajti të njëjtin qëndrim duke deklaruar se nuk do të kishte ndryshime kufijsh.
Si temë dytësore në këto diskutime, janë për t’u theksuar diskutimet në lidhje me detin e Mesdheut dhe hapjen e gjireve për flotën Ruse për qëllime tregtare dhe luftarake në territoret që kishin rëndësi për të. Kjo prekte kryesisht territoret e Turqisë.
Këto ishin disa nga pikat me rëndësi që do të trajtoheshin në konferencën e Jaltës. Më vonë, më 17 korrik, një tjetër konferencë do të zhvillohej midis fuqive të mëdha. Kjo konferencë do të zhvillohej në Potsdam, jashtë qytetit të Berlinit dhe do të zgjaste deri më 2 gusht të po atij viti. Në këtë konferencë, aleatët do të binin dakord për ndarjen e territorit të Gjermanisë. Kjo e fundit do të ndahej në katër territore, që do të kontrolloheshin nga Britanikët, Amerikanët, Francezët dhe Sovjetikët. Gjithashtu, ShBA dhe Britania e Madhe, do të ndryshonte qëndrim ndaj Sovjetikëve duke u tërhequr nga disa pika që ata kishin pranuar në konferencën e Jaltës, edhe pse kjo nuk shkaktoi ndonjë problem ose ndonjë ndodhi të padëshirueshme. Në Konferencën e Potsdamit do të parashtrohej gjithashtu edhe një ultimatum ndaj Japonisë. Nga kjo e fundit kërkohej dorëzimi i menjëhershëm dhe tërheqja nga territoret e Kinës. Në se ajo nuk do vepronte sipas ultimatumit, kjo do të kishte shumë pasoja të rënda për Japoninë.
Beteja për Berlinin
Ushtria e Kuqe kishte mbërritur në Berlin edhe pse marrja e këtij të fundi do të rezultonte një fushatë shumë lodhëse dhe me humbje si për sovjetikët ashtu edhe për gjermanët. Sulmi ndaj Berlinit nga ana e sovjetikëve, do të fillonte më 16 prill. Më 24 prill, tre grupe ushtarake do të rrethonin qytetin. Asgjë nuk mund të futej ose të dilte më nga kryeqyteti Gjerman. Atëherë, Hitleri, si një ndërmarrje e mjerueshme do të bënte thirrje për ndihmë te civilët. Duke rekrutuar adoleshentë dhe persona të moshuar, milicia Volkssturm (që në shqip do të merrte kuptimin “Stuhia e Popullit”), do të formohej për të luftuar kundra një ushtrie me përvojë si ajo e sovjetikëve. Milicia do të kishte edhe mbështetjen e atyre veteranëve që kishin luftuar edhe më parë.
Beteja mori pamjen më të egër të saj dhe Berlini do binte shtëpi mbi shtëpi dhe lagje mbi lagje. Nga luftimet në Berlin, pala e sovjetikëve do të kishte 305 000 të humbur, ndërsa nga ana gjermane do të kishte 325 000 të vdekur. Hitleri dhe do të fshihej në bunkerin e tij nga ku mendohet se dilte shumë radhë (kjo përfshinë edhe filmimet e dekorimit të fëmijëve nga ana e Hitlerit që mendohet se janë xhiruar afër bunkerit ku strehohej). Më 30 prill të vitit të fundit të luftës, ai do të kryente vetëvrasje për mos të rënë në duart e sovjetikëve; gruaja e tij Eva Braun gjithashtu do të kryente vetëvrasje.
Aleatët në Perëndim
Vonë në janar, aleatët do të rifillonin marshimin e tyre në Gjermani. Pengesa e fundit që i ndante aleatët nga Gjermania, ishte lumi Rajn. Por edhe ky i fundit do të kalohej në mars të 1945-ës. Kalimi u bë i mundur vetëm pas kapjes së urës së Ludendorf në Remagen. Pasi aleatët kaluan Rajnin, britanikët do të shkonin në veri-lindje drejt Hamburgut, duke kaluar lumin Elbe për të lëvizur më tutje drejt Danimarkës dhe Detit Baltik. Njësia ushtarake e nëntë e amerikanëve do të drejtohej për nga jugu, ndërsa njësia ushtarake e parë amerikane do të drejtohej për nga veriu. Këto njësi ushtarake drejtoheshin nga gjenerali në fuqi Omar Bredli. Ky i fundit kishte nën komandë një numër të konsiderueshëm ushtarësh. Më 4 prill, rrethimi i Grupit B të trupave gjermane u bë i mundur. Gjermanët u izoluan bukur në xhepin e Ruhrit ku 300 000 prej tyre do të dorëzoheshin, duke u shpallur si të burgosur lufte. Aleatët atëherë (njësia ushtarake e nëntë e amerikanëve dhe njësia ushtarake e parë amerikane) do të drejtoheshin nga lindja. Ata do të ndalonin në Elbe, dhe në muajin prill aleatët perëndimorë do të përplaseshin me aleatët e tyre lindorë, sovjetikët.
Mbase kjo është arsyeja që shumë historianë e pranojnë idenë se aleatët perëndimorë në të vërtetë po dyndeshin mbi Gjermaninë thjeshtë për të ndalur një rrezik sovjetik. Në librin e gjeneralit Zhukov (volumi i dytë i botuar edhe në shqip), Zhukovi hedh një mendim se me atë ritëm, Ushtria e Kuqe mund të kalonte në dorë të gjithë Evropën që nuk mbahej më në këmbë. Megjithatë, gjithmonë sipas librit, Zhukovi shprehet se Stalini kishte plane të tjera. Kuptohet që këto janë mendime që debatohen edhe sot e kësaj dite.
Kapitullimi
Gjermania
Admirali Karl Dënic do të bëhej kryetari dhe udhëheqësi i Gjermanisë pas vetëvrasjes së Adolf Hitlerit. Tashmë ishte e qartë që lufta ishte e humbur. Trupat gjermane dorëzuan Berlinin në duart e sovjetikëve më 2 maj 1945.
Forcat gjermane akoma vepruese në Itali do të dorëzoheshin te aleatët perëndimorë, në po të njëjtën datë. Dy ditë më vonë, trupat ushtarake gjermane në Danimarkë dhe Holandë do të vepronin në të njëjtën mënyrë. Kapitullimi i forcave gjermane në Itali do të ishte i diskutueshëm. Sovjetikët do të akuzonin Britaninë e Madhe dhe ShBA-të, pasi këta të fundit (gjithmonë sipas sovjetikëve), në mars të 1945-ës, me anë të "Operacionit Lindja e Diellit" (Operation Sunrise), në mënyrë sekrete po bënin marrëveshje paqeje me Gjermaninë.
Ndërsa komandanti i trupave gjermane në Rheims të Francës, do të dorëzohej më 7 maj. Dorëzimi i tyre do të ndiqej nga festimi i "Ditës V-E" më 8 maj nga aleatët perëndimorë.
9 maji do të ishte dita e festimeve të fitores së sovjetikëve, edhe pse në të vërtetë grupe ushtarësh gjerman ë do të vazhdonin akoma luftën për t'u dorëzuar përfundimisht më 12 maj. Komandanti në terren i Ushtrisë së Kuqe, Georgi K. Zhukov do të parakalonte i hipur mbi kalë së bashku me Rokosovskin në "Sheshin e Kuq" më 24.06.1945 si shenjë e mposhtjes përfundimtare të regjimit nazist.
Japonia
Presidenti Rusvelt ishte larguar nga lufta me kohë duke i lënë vend presidentit të ri Truman. Harry S. Truman (Herri Truman) me leje të kongresit të ShBA, vendosi të përdorte një bombë atomike kundra Japonisë që vazhdonte akoma luftimet e vetme kundra të gjithëve. Një simulim i betejës së Okinavas, pra luftimi i trupave japoneze në tokën e tyre, përfundoi negativ. Mendimi i një Normandie tjetër i frikësonte amerikanët. Simulimi i betejës jepte një shifër tmerruese humbjesh nga radhët e ushtrisë së ShBA-së. Gjithashtu, një betejë mësymëse në tokat e Japonisë, mendohej se do të bënte kërdinë mbi civilët japonezë gjithashtu. Më 6 gusht 1945, bombarduesi B-29 Superfortress, e emëruar si Enola Gay, do të hidhte bombën atomike të emëruar "Little Boy" (Djali i vogël) mbi Hiroshimën. Qyteti u shkatërrua krejtësisht nga shpërthimi i bombës. Tre ditë më vonë, më 9 gusht 1945, bombarduesi B-29 i emëruar Bockscar do të lëshonte mbi Nagasaki bombën e dytë atomike të emëruar Fat Man (Burri i majmë). Kjo pati pasoja shkatërruese për Japoninë e cila do të dorëzohej shumë shpejt. Gjithashtu, sovjetikët do të sulmonin trupat japoneze në Mançukuo, duke i'u përmbajtur kështu fjalës së tyre dhënë në konferencën e Jaltës.
Ajo do të dorëzohej më 14 gusht 1945 mbas një deklarate në të gjitha radiot nga perandori Hirohito. E njohur si V-J nga Amerikanët, kjo datë do të pasohej nga data zyrtare e 2 shtatorit. Trupat japoneze të mbetura në Kinë, u dorëzuan te trupat kineze jo në mënyrë zyrtare më 9 shtator 1945. Lufta e Globit kishte përfunduar.
Humbjet e Luftës
Bota do të dilte e shkatërruar nga Lufta e Dytë Botërore. Mendohet se gjatë viteve të luftës, rreth 62 000 000 në mos më shumë njerëz do të humbnin jetën, duke përfshirë edhe civilë. Ky numër është i barabartë me 2.5% të popullsisë së globit (në kohën e luftës). Nga këto humbje, mendohet se 12 000 000 persona kanë humbur jetën vetëm gjatë holokaustit. Në një skemë të thjeshtë, aleatët do të kishin humbjet më të mëdha. Aleatët patën 80% të humbjeve dhe Forcat e Boshtit do të kishin 20%-shin tjetër. Civilët do të kishin qenë ata që do të vuanin më shumë nga lufta. Shumë civilë do të humbnin jetën si pasojë e sëmundjeve, urisë, gjenocidit, dhe eksperimenteve ushtarake të kryera kryesisht nga forcat e boshtit. Në ditët e sotme e vetmja gjë që mund të bëhet është mos harrimi i dëshmorëve dhe të rënëvë të luftës duke shpresuar se një luftë e tillë nuk do të përfshijë më njerëzimin. Më poshtë paraqitet një listë e shifrave të të humburve ushtarakë në Luftën e Dytë Botërore:
Australia — 40 400
Belgjika — 12 100
Brazili — 1 000
Japonia — 2 000 000
Italia — 306 400
Zelanda e Re — 11 900
Bashkimi Sovjetik — 10 700 000
ShBA — 407 300
Britania e Madhe — 382 600
Franca — 212 000
Gjermania — 5 500 000
Shqipëria — 28 000
Kanadaja — 45 300
Greqia — 20 000
Kina — 3 000 000
Totali në të gjithë botën — 24 456 700
Referimet
Referime Baze:
World History - Patterns of Civilization nga Marian Nelson (University of Nebraska, Onaha, Shteti i Nebraskes). fq 586 - 640. ISBN 0-13-967886-7
Referime te tjera:
World History - Patterns of Civilization, fq. 517 - Duke modernizuar Japonine.
"World War II". The Columbia Encyclopedia (6th). (2007). Data 2008-03-10 marre nga arkivat.
Hakim, Joy (1995) Nje Histori e Jona: Lufte, Paqe dhe Xhaz) New York: Oxford University Press. ISBN 0-19-509514-6.
http://www.history.navy.mil/photos/events/wwii-dpl/hd-state/potsdam.htm - Konferenca e Potsdam
Shaw, Anthony. World War II Day by Day (Dite pas Dite), fq. 35
Japonia ka testuar arme kimike mbi te burgosurit e luftes: Provat e reja. The Japan Times (2007-07-27). Marre ne daten 2007-06-10.
Georgi Zhukov (Shtypshkronja Ushtarake, gusht 2005) - Kujtimet e Gjeneralit Zhukov, volumi i dyte i botuar ne shqip. ISBN ja nuk dihet, por mund te gjendet ne te gjitha biblotekat shteterore te RSH.
Roger Ford - Armet Sekrete te Gjermanise - Lufta e Dyte Boterore - ISBN 0-7603-0847-0
Yuki Tanaka - Krime te Fshehta, 1996, fq. 23.
Myers, Ramon; Peattie, Mark. Perandoria Militariste Japoneze, 1895-1945, fq. 458
http://www.un.org/aboutun/history.htm
Referime dytesore:
"Historia e Shtetit dhe se Drejtes ne Shqipëri" - Aleks Luarasi, fq 388. ISBN 978-99943-756-6-0 (Libri flet kryesisht per institucionet e shtetit Shqiptar gjate periudhes se monarkise, por prek lehtasi edhe fillimet e ekspansionit Italian mbi vendin tone).
"E Drejta Publike" - Luan Omari, perkufizime te partise Naziste. Informacione te tjera rreth aneksimit te Shqipërise nga Italia fashiste.
"Dear Stalin" - Korrenspondenca personale e Winston Cherchill me Josif Stalinin.
https://web.archive.org/web/20080423233822/http://www.spartacus.schoolnet.co.uk/2WWpotsdam.htm - Rreth Konferences se Potsdam (Burime jo zyrtare)
Jakup Mato - "Misioni anglez ne Fterre", gazeta Fterra jone Nr 2 korrik 2001
Shiko edhe
Lufta e Parë Botërore
Holokausti
Eva Braun
NSDAP
Lidhje të jashtme
Databaza mbi Luftën Botrore II
BBC History\Luftën Botrore II
Informacion i hartuar nga vetë Gjermanët me komente dhe opinione për luftën dhe pasluftën
Informacione ditore, publikuar nga Shteti Gjerman
Historia sekrete e luftës
Luftëra
|
9065
|
https://sq.wikipedia.org/wiki/Ndarja%20administrative%20e%20Shqip%C3%ABris%C3%AB
|
Ndarja administrative e Shqipërisë
|
Sipas ligjit të miratuar më 31 Korrik të vitit 2014, qeverisja lokale e Shqipërisë bëhet përmes ndarjes së saj në tre nivel. Shqipëria sipas këtij ligji ndahet në 12 qarqe të cilat janë njësi administrative të nivelit më të lartë, 61 bashki dhe njësi administrative.
Historia
1913 – 1944
Pas shpalljes së pavarësisë së Shqipërisë, me anë të ligjit "Kanuni i Përshtatshëm i Administratës Civile të Shqipërisë" të shpallur më 22 nëntor 1913, vendi u nda në 8 prefektura, me në krye prefektin. Prefekturat ishin: Berati, Dibra, Durrësi, Elbasani, Gjirokastra, Korça, Shkodra dhe Vlora. Më tej prefekturat ishin të ndara në nënprefektura, të drejtuara nga nënprefekti, dhe krahina, të drejtuara nga krahinori.
Sipas "Ligjit organik të bashkisë" të miratuar më 11 mars 1921 dhë më pas, me "Kodin Civil" të miratuar më 24 shkurt 1928 si njësi fillestare u caktua fshati që drejtohej nga kryeplaku, ndërsa si njësi tjetër u caktua bashkia, e cila ngrihej në qytete ose qendra rurale banimi me mbi 200 familje. Bashkia drejtohej nga kryetari i zgjedhur nga populli dhe kishte në krye këshillin bashkiak të zgjedhur nga populli për çdo tre vjet.
Në vitin 1927 Shqipëria kishte 10 prefektura, 39 nënprefektura, dhe 69 krahina me 2351 fshatra. Në vitin 1928 u shtua edhe komuna. Ajo përfshinte disa fshatra dhe drejtohej nga kryetari, i cili kishe në varësi këshillin e komunës, të përbërë nga kryepleqtë e fshatrave. Në vitin 1934 kishte 10 prefektura, 30 nënprefektura, 160 komuna me 2351 fshatra, ndërsa në vitin 1940 kishtë 10 prefektura, 30 nënprefektura, 23 bashki, 136 komuna dhë 2551 fshatra:]
1945 – 1992
Në vitin 1945 u ruajt ndarja administrative me 10 prefektura dhe 61 nënprefektura, por u suprimuan komunat dhe bashkitë, ndërsa në vitin 1946 u bë ndarja e re administrative me 10 prefektura, 39 nënprefektura dhe u fut në mënyrë të pjesshme lokaliteti. Në vitin 1947 lokaliteti mori përparësi duke zëvendësuar komunën. Kështu, ndarja përbëhej nga prefektura, rrethi, lokaliteti me fshatra e qytete.
Më 13 shtator 1953 qarku zëvendësoi prefekturën. Kjo ndarje e re përfshinte 10 qarqe: Shkodër, Tiranë, Durrës, Elbasan, Vlorë, Berat, Korçë, Gjirokastër, Dibër dhe Kukës. Ligji parashikoi zgjedhjen e Këshillit Popullor të Qarkut. Brenda qarqeve u caktuan 26 rrethe dhe çdo rreth kishte tre ose më shumë lokalitete.
Më 18 qershor 1955 u bë riorganizimi i ndarjes administrativo-territoriale në katër qarqe: Elbasan, Gjirokastër, Korçë, dhe Shkodër, me 3–4 rrethe në çdo qark. Më 27 qershor 1955, Berati, Durrësi, Fieri, Kukësi, Kruja, Lushnja, Mati, Peshkopia, Skrapari, Tirana, Tropoja, Vlora dhe qyteti i Tiranës u shpallën rrethe. Ndarja vazhdoni me lokalitetet, fshatrat dhe qytetet.
Më 12 korrik 1958 u suprimua qarku dhe u krijuan 26 rrethe. Qyteti i Tiranës ruajti nivelin e rrethit. Sipas kësaj ndarjë, kishte 26 rrethe, 203 lokalitete, 2655 fshatra, 39 qytete dhe 27 mëhalla (lagje).
Pas vitit 1967 shfaqet emërtimi i ri fshati i bashkuar. Krahas fshatrave të bashkuara që kishin kompaktësi territoriale, u shfaqën fshatra të bashkuara me shkëputje territoriale. Kjo lidhej me organizimin ekonomik të ndërmarjeve bujqësore. Në vitin 1968 kishtë 26 rrethe, 437 fshatra të bashkuara, 2641 fshatra, 65 qytete dhë 178 lagje qytetesh.
Në vitin 1990 kishte 26 rrethe, 539 fshatra të bashkuara, 2848 fshatra, 67 qytete, 306 lagje qytetesh. Qyteti i Tiranës përbëhëj nga 3 rajone, të cilat përfshinin disa lagje.
1992 – 2014
Më 10 qershor 1992 u miratua ligji nr. 7572 “Për organizimin dhë funksionimin e pushtetit lokal” nga Këshilli i Ministrave, sipas të cilit Shqipëria ndahej në 36 rrethe, 44 bashki dhe 313 komuna. Në nivel rrethi, bashkie dhe komune u ngritën këshillat lokalë me të zgjedhur nga populli dhe kryetarët e bashkive dhe komunave si organ ekzekutiv të zgjedhur drejtpërdrejt nga populli. Më pas, në bazë të ligjit nr. 7608 “Për prefekturat” u krijuan 12 prefektura, si njësi që drejtohen nga prefekti i emëruar nga Këshilli i Ministrave. Çdo prefekturë përfshinte nga 2 deri në 4 rrethe.
Nga viti 1992 deri në vitin 2000 janë bërë disa ndryshimë të pjesshme në ndarjen administrativo-territoriale pa ndryshime strukturore. Në vitin 2000, Shqipëria kishte 36 rrethe, 65 bashki dhe 309 komuna.
Më 31 korrik 2000 u miratua ligji nr.8653 “Për ndarjen administrativo-territoriale të njësive të qeverisjes vendore në Republikën e Shqipërisë”, me të cilin u suprimuan 36 rrethet si njësi administrative dhë u krijuan rishtas 12 qarqe, të ndarë në 65 bashki dhe 309 komuna. Në vitin 2015, Shqipëria kishte 12 qarqe, 65 bashki dhe 308 komuna.
2014 – sot
Më 31 korrik 2014, Kuvendi i Shqipërisë miratoi ligjin 115/2014 “Për ndarjen administrativo-territoriale të njësive të qeverisjes vendore në Republikën e Shqipërisë”. Ndarja e re territoriale e ndanë Shqipëri dy nivele të njësive të qeverisjes vendore, në 12 qarqe të cilët ndahen më tej në 61 bashki. Vënia në funksion e kësaj ndarje do të bëhet pas konstituimit të organeve përfaqësuese dhe ekzekutive të njësive të qeverisjes vendore në zgjedhjet e vitit 2015.
Format e njësive të qeverisjes vendore
Të tanishme
Bashkia është niveli i parë i njësive të qeverisjes vendore. Përbëhet nga disa njësi administrative.
Qarku është niveli i dytë i njësive të qeverisjes vendore. Përbëhet nga disa bashki.
Të mëparshme
Bashkitë ngrihen kryesisht në territoret e qyteteve. Tirana, kryeqyteti i Shqipërisë, ndahet në 11 njësi bashkiake (mini-bashki).
Komunat ngrihen përgjithësisht në territoret e fshatrave, dhe fshatrat zakonisht përbëjnë nënndarje të komunës.
Prefekturat (ose Rajonet, Qarqet) përfaqësojnë njësi administrative e territoriale të përbëra nga disa komuna e bashki, që kanë lidhje gjeografike, tradite, ekonomike e sociale, si dhe interesa të përbashkët. Rrethet janë nënndarje të rajoneve. Organizmi dhe funksionimi i pushtetit vendor është i përbërë prej dy nivelesh.
Niveli i parë i pushtetit vendor përbëhet nga Komunat dhe Bashkitë. Kryetarët dhe këshillat e komunave dhe bashkive dalin nga zgjedhjet për pushtetin lokal cdo 4 vjet.
Niveli i dytë i pushtetit vendor janë Qarqet dhe Prefekturat. Këshilli i Qarkut, i cili përbëhet nga kryetarët e Bashkive dhe Komunave dhe nga këshilltarë të dalë proporcionalisht nga zgjedhjet vendore, zgjedh kryetarin e këshillit të qarkut, ndërsa Prefekti emërohet nga Qeveria (Keshilli i Ministrave).
Projekt-ligji i ri (Reforma Administrative) që po përgatitet për pushtetin lokal parashikon zvogëlimin kryesisht të numrit të komunave, por edhe të bashkive, duke krijuar komuna të reja nga bashkimi i komunave egzistuese ose bashkimin e ndonjë komune me ndonjë bashki, me qëllim që të rritet efikasiteti i shërbimeve të komunave ndaj komunitetit dhe të ulet kostoja e lartë funksionimit që kanë komunat e vogla me një numër të kufizuar banorësh.
Paraqitja tabelare e të dhënave historike
Qarqet
Qarku i Beratit
Qarku i Dibrës
Qarku i Durrësit
Qarku i Elbasanit
Qarku i Fierit
Qarku i Gjirokastrës
Qarku i Korçës
Qarku i Kukësit
Qarku i Lezhës
Qarku i Shkodrës
Qarku i Tiranës
Qarku i Vlorës
Bashkitë
Referime
Shqipëri
|
9066
|
https://sq.wikipedia.org/wiki/Nj%C3%ABsit%C3%AB%20administrative%20t%C3%AB%20Afganistanit
|
Njësitë administrative të Afganistanit
|
Sistemi administrativë në Afganistan ndahet në tri nivele kryesore:
1. Vilajet (Qarkë)
2. Volusvali (Rrethë)
2. Qytete
Që nga 13 gushtii 2004, Afganistani ndahet në 34 njësi administrative të quajtura Vilajete. Vilajetet pastaj ndahen në njësi më të vogla të quajtura "Volusvali". Vilajeti qeverisen nga Valiu i cili emërohet nga qeveria qendrore në Kabul ose pranohet nga ajo. Deri më tani (2005) disa poste të Valiut për disa Vilajete janë të zbraztë.
Afganistan
Afganistan
|
9068
|
https://sq.wikipedia.org/wiki/Historia%20e%20Afganistanit
|
Historia e Afganistanit
|
Perandoria e ngritur nga Ahmad Shah Durrani në vitin 1747 merret si fillimi i shtetit Afganë. Kjo perandori ishte jetë shkurt, u shkatërrua për interesa të prijësve vendas. Pas një kohe të shkurtë Afganistani bie nën ndikimin e Britanisë së Madhe.
Më 1801 në marrëveshjen e paqes Anglo-Perse u vendosë edhe emërtimi "Afganistan", që më parë ky vend njihej si termin tokat Afgane.
Pas rezistencave të shumta të popullit Afganë, Afganistani ndahet nga Britania e Madhe në vitin 1893 duke humbur disa pjesë të territorit në Indi (sot Pakistani). Që nga kjo kohë ende nuk ka ndonjë kufi zyrtarë në me të Afganistanit dhe Pakistanit.
Lufta e tretë Anglo-Afgane shkaktoi që më majë të 1919-së pranimin e sovranitetit të Afganistanit nga Britanikët.
Që nga 1933 ishte një monarki stabile e cila më 1973 duhej të lëshonte vendin për një republikë të cilën komunistët më 1978 e kontrollojë. marshimi i trupave sovjetike në Afganistan në vitin 1979, sjellë një luftë dhjetëvjeçare të cilën e fitojnë muxhaedinët Afganë. Pas tërheqjes së trupave sovjetike më 1989 dhe dorëheqjes së kryetarit komunistë Najbullah më 1992, grupet muxhaedine fillojnë luftën për pushtet në mes tyre e cila vazhdon deri në vitin 1995. Nga kjo luftë shkatërruese dalin si fitimtarë grupi i muxhaedinëve të quajtur Taliban. Talibanët vendosin në 90% të vendit sundimin e tyre të një forme të prapambetur mesjetare e cila ju sjellë kokëçarje vendeve perëndimore. Pas sulmit të 11 shtatorit të 2001-së në ShBA, pason marshimi i trupave amerikane në Afganistan i cili ishte i pranuar nga OKB-ja si akt i vetëmbrojtjes. Trupat amerikane për rrëzimin e pushtetit të Talibanëve krijojnë aleancën veriore. Si rezultat i marshimit të trupave amerikane në Afganistan, vendoset qeveria e përkohshme afgane në krye me prijësin e fisit Hamid Karsai i cili më 2001 pranohet nga prijësit e fiseve afgane në kuvendi e fiseve "Loja Xhirga" si kryetarë i Afganistani.
Konfliktet në mes prijësve të aleancës veriore deri më vitin 2002 ishin më të mëdha se sa lufta kundër regjimit të Talibanëve. Kështu gjatë kësaj kohe përndjekja e anëtarëve të kombësive tjera dhe të atyre që flasin gjuhë tjera ishte përditshmëria e luftës së aleancës veriore, përderisa në anën tjetër trupat amerikane shkatërronin regjimin e Talibanëve në këtë vend (shumica e aleancës veriore përbëhej nga vetë grupet e Talibanëve).
Më 9 tetor 2004 mbahen zgjedhjet e para për kryetarë të Afganistanit të cilat i fiton Hamid Karsai.
Historia e shteteve
Afganistan
|
9073
|
https://sq.wikipedia.org/wiki/Historia%20e%20Republik%C3%ABs%20Afrika%20Jugore
|
Historia e Republikës Afrika Jugore
|
Historia e Republikës Afrika Jugore
Fosilet e paraardhësve të njeriut të gjetura në shpellat Sterkfontein, Kromdraai dhe Makapansgat tregojnë për jetesën e paraardhësve të njeriut të llojit Australopithecus africanus në këtë vend. Zbulimet arkeologjike tregojnë se fosilet më të vjetra që janë gjetur deri më tani janë 3,3 milion vjet të vjetra.
Llogaritë që më së voni në vitet 1500 në këtë vend janë vendosur nga Afrika qendrore popuj të ndryshëm që flisnin Gjuhën Banatu (tani degë të saja Zulu, Sotho, Tswana, Xhosa etj.). Siç duket ky nuk ka qenë ndonjë valë e migrim porse një zgjerim e vendbanimeve përshake të thatësisë që zotëronte që nga viti 6000 p.e.s. në Saharë Rreth 1600 jetonin më së paku 200 000 Koisian në jug dhe jug-perëndim të Afrikës Jugore të sotme.
Evropianët e parë që shkelen tokën e këtij vendi llogaritet të jenë Portugezët. Ata kërkonin që nga shekulli XV një rrugë detare për në Indi përgjatë bregdetit të Afrikës për të iu shmangur tregtisë me arabët, turqit dhe venerianët të cilët mbanin një lloj monopoli në tregun e bebernave.
Në vitin 1652 holandezi, Jan van Riebeeck themelon qendrën e parë (qytetin Kapstadt) Evropiane në tokën e Afrikës së Jugut.
Në vitin 1910 Britania e Madhe e shpallë këtë vend si “Dominion” i pavarur i Komunueltit. Në këtë union të “bardhët” gjithnjë e më shumë e ndienin vetën të rrezikuar nga popullsia vendase dhe për këtë filluan të ndjekin politikë e Aparteidit, politikë e cila ju siguronte dominimi sipas ideologjisë së Hendrik Frensch Verwoerd. Në zgjedhjet më 26 maj 1948 si kryeministër emërohet Daniel François Malan i cili punonte për instalimin e një sistemi ku do të dominonin të “bardhët”.
Si pasojë e këtij sistemi vije edhe deri tek masakra në Sharpenville, pas së cilës vendet tjera afrikane e kritikojnë këtë vend për politikë raciste. Më 31 maj 1961, Unioni Afrikan largohet nga Komunvelti Britanik dhe thirret “ Republika e Afrikës Jugore”. Që nga viti 1984 vendi përfshihet nga kryengritjet e popullsisë zezake, gjatë viteve 1985 – 86 shpallet “qarkullimi i kufizuar” e më 1990 gjendja e jashtëzakonshme.
Frederik Willem de Klerk i cili ishte kryeministër gjatë viteve 1990 – 1994, vendos që të ndalojë politikën e aparteidit. Në bazë të kësaj politike lirohet nga burgu 27 vjeçar prijësi i zezakëve Nelson Mandela i cili më vonë zgjidhet edhe si kryetar shteti.
Historia e shteteve
Afrikë Jugore
|
9077
|
https://sq.wikipedia.org/wiki/Nj%C3%ABsit%C3%AB%20administrative%20t%C3%AB%20Afrik%C3%ABs%20Jugore
|
Njësitë administrative të Afrikës Jugore
|
Njësitë territoriale të Republikës Afrika Jugore
Afrika Jugore ndahet në nëntë njësi administrative të quajtura Provinca. Provincat e Afrikës Jugore janë:
Western Cape (Cape Town)
Northern Cape (Kimberley)
Eastern Cape (Bisho)
KwaZulu-Natal (Pietermaritzburg¹)
Free State (Bloemfontein)
North West (Mafikeng)
Gauteng (Johannesburg)
Mpumalanga (Nelspruit)
Limpopo (Polokwane)
¹: Pietermaritzburg dhe Ulundi ishin kryeqytete të KwaZulu-Natal gjatë viteve 1994–2004.
Afrikë Jugore
Afrikë Jugore
|
9085
|
https://sq.wikipedia.org/wiki/Nj%C3%ABsit%C3%AB%20administrative%20t%C3%AB%20Polonis%C3%AB
|
Njësitë administrative të Polonisë
|
Njësitë territoriale të nivelit më të lartë në Poloni quhen Vojvodishte ( pol. Województwa, ang. Voivodships):
Sot e kësaj dite
Pas 1998 në Poloni janë 16 rrethet:
Polonia
Poloni
|
9097
|
https://sq.wikipedia.org/wiki/Lista%20e%20shteteve%20t%C3%AB%20Evrop%C3%ABs
|
Lista e shteteve të Evropës
|
Kjo është lista e shteteve të Evropës. Evropa ka 47 shtete sovrane. 28 janë pjesë të Bashkimit Evropian.
Lista e shteteve të pavarura
Lista e shteteve me anëtarsim në OKB
Lista e shteteve pjesërisht të njohura
Territore tjera
Akrotiri
Dhekelia
Ishujt Faroe
Gjibraltari
Guernsey
Jan Mayen
Jersey
Ishulli i Burrit
Svalbard
Burimet
Shih edhe
Lista e shteteve
Gjeografia e Evropës
|
9144
|
https://sq.wikipedia.org/wiki/Sistemi%20i%20pozicionimit%20global
|
Sistemi i pozicionimit global
|
Global Positioning System apo GPS (sqt. xhi-pi-es) është sistem për lokalizim gjeografik. Sistemi u shpall operativ në janar 1994 kur përbëhej nga 24 satelitë në lartësi 20.200km prej Tokës në 6 orbita të ndryshme. Sot ekzistojnë edhe tre satelitë të tjerë rezervë për raste defektesh. Jetëgjatësia e një sateliti mund të shkojë deri në 8.5 vjet, kohë gjatë së cilës ata mund të riparohen ose modifikohen. Megjithëse 27 satelitet nuk i përkasin të njëjtës gjeneratë, ata lëshojnë të njëjtin lloj sinjali.
Një tjetër faktor për zhvillimin e GPS është komandimi i armëve në largësi të mëdha. Raketat cruise (shëtitëse) operojnë me ndihmën e këtij sistemi. Një qendër komandimi në largësi bën programimin e koordinatave të cilat raketa i gjen me saktësi me ndihmën e GPS-it, duke pakësuar kështu numrin e rreziqeve për civilët dhe trupat mike.
Historia
Më 1968, Departamenti amerikan i Mbrojtjes hodhi hapat e para në realizimin e një sistemi të tillë i cili do të përbëhej nga disa satelitë në orbitë rreth Tokës. Që nga 1973 filloi ndërtimi i sistemit i cili do të kishte vetëm qëllime ushtarake. Sateliti i parë me natyrë lokalizuese u lëshua më 1978.
Më 1991 SHBA-të hapën sinjalin e sistemit për përdorim nën emrin SPS (Standard Positioning System), që për arsye sigurie krijonte qëllimisht pasaktësi nga versioni në përdorim ushtarak, që ishte kufizimi teknik i sistemit.
SPS u zëvendësuar më pas nga Global Positioning System apo GPS. Në fillim GPS u përdor për qëllime ushtarake megjithëse dihej se mund të gjente hapësire dhe në përdorimin e përditshëm. Në maj të vitit 2000, koordinatat e fituara prej tij kishin një saktësi prej 100-150 m. Që nga ajo kohë me dekret të Presidentit amerikan Bill Klinton u ndërpre degradimi i sinjalit për përdorim civil dhe saktësia është 10-20 m.
Parimi i punës
Parimi i funksionimit të sistemit GPS bazohet në një metode të pozicionimit sferik e cila bëhet me matjen e kohës që i duhet sinjalit për të përshkuar distancën satelit-sinjalmarrës. Duhen njohur pozicionet e të paktën 3 sateliteve për të pasur një koordinatë 2D (dydimensionale) ndërsa për një koordinatë 3D (tredimensionale) duhen 4 satelitë. Në brendi të pajisjes marrëse gjendet programi kompjuterik i nevojshëm për interpretimin e të dhënave të marra nga sateliti dhe gjetjen e koordinatave. Në çmimin e pajisjes është e përfshirë edhe pagesa e licencës që përdorët për të mbuluar shpenzimet e sistemit prej rreth 400 milion dollarë në vit, ndërsa përdorimi pastaj është pa pagesë.
Sot GPS përdoret për lokalizimin e mjeteve me rrota, anijeve, avionëve dhe pajimeve ushtarake në çdo cep të globit.
Gabime të mundshme dhe përmirësimet e sistemit
Për aktivitetin e GPS shpesh shtresat e atmosferës janë një pengesë. Në të tilla situata edhe një gjeth mund të thithë sinjalin dhe të shkaktojë gabim në përllogaritjen e pozicionit nga ana e sistemit. Falë sistemeve WAAS (amerikan) ose EGNOS (evropian), arrihet saktësi deri prej 2 metrave. Këta dy sisteme ndihmëse përbëhen nga baza tokësore me koordinata të njohura dhe që pastaj krahasojnë koordinatat e fituara me GPS në krahasim me koordinatat e vërteta të pikës dhe emitojnë për marrësit në rajon përmirësimet në frekuencë FM.
Për të shmangur vështirësitë e sinkronizimit të sateliteve përdoren orë atomike të cilat funksionojnë në baze të aftësive fizike të atomeve. Si pasoje e këtij sistemi të veçante kohëmatës saktësia e funksionimit të tyre arrin deri në të miliardat e sekondit dhe janë 133 here me të sakta se një orë normale.
Një tjetër pengese është dhe efekti kanion. Saktësia e satelitit ndikohet shume nga relievi. Kjo pasi zhurma e objekteve në këto terrene bën jehone, e cila më pas u shkakton sateliteve çrregullime në llogaritjet për lokalizimin e objektit.
Shkencëtaret amerikanë kane arritur të përmirësojnë akoma me shume saktësinë me krijimin e Differential GPS (DGPS), i cili mundëson lokalizime të rangut centimetrik. DGPS përbëhet nga një bashkësi stacionesh fikse të cilat emitojnë korrektimet e sinjalit GPS drejt satelitëve gjeosinkron, të cilin pastaj pajisja marrëse e pranon në tokë.
GPS dhe Teoria e Relativitetit
Orët e satelitëve ndikohen nga Teoria e Relativitetit. Në fakt, për shkak të shpejtësisë relative ndërmjet tokës dhe satelitëve, koha në satelitë ecën më një ritëm më të shpejtë se në tokë, duke shkaktuar një ndryshim prej rreth 38 mikrosekondë në ditë me orët tokësore. Korrektimi bëhet automatikisht në bordin e satelitëve.
E ardhmja
Evropa bashkë me disa vende aziatike po punojnë në sistemin e tyre për pozicionim me satelit, Galileo. Kur të gjithë satelitët e Galileos të hyjnë në funksion më 2008, saktësia do të rritet në atë shkallë sa të lejojë përdorimin për nevoja kritike si për shembull uljen automatike të avionëve.
Shih edhe
Lidhje të jashtme
Sistemi Global për Pozicionim Gjeografik
Teknologji
Navigim
|
9145
|
https://sq.wikipedia.org/wiki/Loj%C3%ABrat%20olimpike%20dim%C3%ABrore%202006
|
Lojërat olimpike dimërore 2006
|
Lojërat olimpike dimërore 2006 në Torino ishte edicioni i XX i tyre ishte zhvillua nga data 10 shkurt deri më 26 shkurt 2006 në Torino dhe në 8 qytete të tjera të krahinës së Piemontes. Nga 10 deri më 19 mars u zhvilluar dhe edicioni i nëntë i Paraolimpiades.
Lojërat e fundit dimërore janë zhvilluar në Salt Lake City ndërsa për herë të fundit në Itali në 1956 në Kortina D’Ampeco.
Gjatë zgjedhjes për edicionet e viteve 1998 dhe 2002 kishte pasur shumë debate mbi korrektuesin ne procesin e votimit. Skandalet e korrupsionit kishin përfshire dhe Komitetin Olimpik Ndërkombëtar, ashtu që u pa e drejte krijimi i një sistemi te ri votimi sipas te cilit :
Më 19 qershor 1999 pas kryerjes se votimit komiteti olimpik zgjodhi Torinon si organizator te Lojërave Olimpike Dimërore për vitin 2006. Qyteti italian verior mori 53 vota kundër 36 të kandidaturës tjetër që ishte qyteti i Sion-it, Zvicër.
Janë 65 vendet, impiante sportive, infrastruktura te ndryshme, fshatë olimpike për atletet dhe media. Vetëm ne qytetin e Torinos janë ndërtuar dy salla te reja dhe janë rikonstruktuar 4 ambiente ku do te zhvillohen ndeshje hockey apo gara patinazhi. Për komitetin organizativ te këtyre lojërave detyra nuk ka qenë gjithnjë e thjeshtë. Punimet janë ndërprere shpesh nga shoqata te ndryshme ambientaliste te cilat ne fillim te këtij viti themeluan dhe “Comitato Nolimpiade” (Komitetin Jo-Olimpiada).
Ne këto lojëra do te jene te pranishëm 85 Komitete Olimpike Kombëtare midis te cilave është për here te pare ne historinë e saj edhe Shqipëria. Skiatori ynë Erion Tola ka arritur kualifikimin duke kapur normat olimpike dhe ne Torino do te garoje ne Sllallomin Gjigant dhe atë Supergjigant.
Ekzistenca e lojërave olimpike ka çuar ne lindjen e dy betimeve atë te gjyqtareve dhe te atleteve.
Betimet olimpike
Betimi olimpik i atleteve është shkruar nga Pier dë Kubertë’ (Pierre de Coubertin), dhe është përdorur për herë të parë në Lojërat e vitit 1920 të zhvilluara në Anversa (Antverpen). Në 1920 teksti i betimit u lexua nga sportisti belg Viktor Boin (Victor Boin). Aty thuhej :
Betohemi se do te marrim pjese ne Lojërat Olimpike, me një shpirt kalorësiak, për nder te vendit tone e për lavdi te sportit.
Disa vite me vone, "BETOHEMI" u zëvendësua nga "PREMTOJMË" ndërsa "VENDIT" nga "SKUADRA". Me rastin e Olimpiadës se vitit 2000 qe u zhvillua ne Sidnei, për shkak dhe të çështjeve te dopingut u shtua teksti i betimit olimpik te atleteve.
Betimi i atletit aktualisht është
Në emër të të gjithë sportistëve, premtoj se do te marrim pjese ne këto Lojëra Olimpike duke mbajtur parasysh rregullat dhe duke respektuar ato, për te ruajtur shpirtin e vërtete te sportivitetit, për një sport pa doping, pa drogë, për lavdi te sportit e për nder te skuadrave tona.
Betimi i gjyqtareve u përdor për here te pare ne Olimpiadën e 1972 ne Munih. Ai sot është : Ne emër te te gjithë gjyqtareve dhe zyrtareve te garave, premtojmë se ne këto Lojëra Olimpike do te përmbushim detyrat tona me paanshmëri te plote, duke mbajtur parasysh rregullat dhe duke respektuar ato për te ruajtur shpirtin e vërtete te sportivitetit.
Flaka Olimpike
Flaka Olimpike e Olimpiadës se Torinos u ndez ne qytetin e Olimpia, ne Greqi, me 27 nëntor te 2005 me ceremoninë tashme te zakonshme qe paraprin çdo zhvillim te Lojërave Olimpike qofshin këto dimërore. Flaka ndodhet ne altarin e tempullit te Estia-s, kalon përpara monumentit te Pier dë Kubertë’ (Pierre de Coubertin).
Flaka ka shkuar ne Itali me 8 dhjetor. Tedofori i pare për flaken e lojërave dimërore te Torinos ishte Presidenti i Italisë Carlo Azeglio Ciampi i cili pas një ceremonie te mbajtur ne sheshin Kuirinale (Quirinale) ja dorezoi ate, Stefano Baldini-it. Pasi te ketë qarkulluar ne shume qytete italiane ne shkurt te 2006, do te ndizet dhe pishtari i madh Olimpik. Ceremonia e rastit do te zhvillohet ne Stadiumin Bashkiak te Torines qe për shkak te Lojërave ka marre emrin Stadiumi Olimpik.
Pishtari Olimpik
Pishtari olimpik, është prej çeliku dhe ka formën e një ski-je. Ajo është e gjate 77 cm e gjere 10,5 cm, ndërsa peshon 1,9 kg. Nga jashtë është lyer me një boje te veçante qe mundëson rezistence te madhe termike qe shkon nga -20 °C deri 25 °C. Pishtari ka një autonomi prej 15 minutash dhe mund te funksionoje deri ne 5.000 m lartësi. Flaka e tij ushqehet nga një përzierje hidrokarburesh (40 % propilen, 60 % butan) qe ndodhet brenda pishtarit ne një lloj bombole prej alumini.
Disa te dhenë interesante qe kane te bëjnë me Lojërat Olimpike Dimërore qe do te zhvillohen vitin e ardhshëm ne qytetin e Torinos.
17 janë ditët qe ky eveniment do te zgjasë : 10 deri 26 shkurt;
15 janë disiplinat : biatlon, bob, kombinimi nordik (ecje dhe hedhje me ski), kurling, stil i lire snoubord, hokei ne akull, patinazh artistik, gara shpejtesie ne akull, hedhje me ski, ski alpin, maratone me ski, short track, skeleton, gara me slite, gara ne snowboard.
7 qytete do të presin ekipet olimpike, ku do të zhvillojnë garat: Torino, Bardonekia, Kazana, Pinerolo, Praxhelato, Soz d'uls, Sestrie.
3 janë fshatrat olimpike qe do te presin atletët pjesëmarrës (Torino, Bardonekia e Sestriere).
85 komitete olimpike kombëtare do të ndjekin nga afër Lojërat Olimpike "Torino 2006".
84 janë titujt qe do te jepen ne 17 ditët e këtij aktiviteti.
2.500 është numri i atleteve do të përfaqësojnë vendet e tyre në 15 disiplinat e Lojërave Olimpike Dimërore.
2.300 është numri i përfaqësuesve nga Komiteti Olimpik Ndërkombëtar, komiteteve olimpike kombëtare dhe federatave qe do të jenë të pranishëm gjatë zhvillimit të lojërave.
650 janë gjyqtarët do t'i gjykojnë garat ne 15 disiplinat sportive.
10.000 përfaqësues të mediave nga gjithë bota do të transmetojnë ngjarjen më të rëndësishme të vitit, Lojërat Olimpike Dimërore "Torino 2006".
1 milion mendohet te jete numri i spektatorëve qe mendohet se do ta ndjekin nga afër zhvillimin e lojërave.
1,7 miliardë euro është shifra e investuar për këto lojëra.
Lojëra olimpike
Olimpika
|
9153
|
https://sq.wikipedia.org/wiki/Telefoni%20celular
|
Telefoni celular
|
Telefoni celular, ose thjesht Celulari, është një aparat komunikimi për telefoninë e lëvizshme, i lidhur me rrjetin telefonik të tokës nëpërmjet stacioneve të ndryshme komunikacioni. Celulari funksionon vetëm në ato vende ku rrjeti përputhet me frekuencën e valëve te tij.
Historia
Shpikja e celularit i atribuohet Martin Cooper, një nga inxhinierët më të mirë të shoqërisë Motorola. Martin prezantoi projektin për herë të parë më 3 prill 1973. Përkundër ambicieve të kompanisë, shpikja e re kishte ende shumë elemente që nuk bindnin. Vetëm pas 10 vjetë përpjekjesh, projekti i celularit të parë arriti të zhvillohej deri në atë pikë sa të dilte në treg. Celulari i parë doli në shitje me një çmim rreth 4000 dollarësh.
Gjeneratat
Që nga dalja e tij në treg, telefoni celular ka përdorur tre sisteme të ndryshme funksionimi të cilat sot i quajmë breza :
0G - Radiotelefonë të cilët përdoreshin deri në kohën e daljes së celularëve të parë.
1G - Celularë analoge që punonin vetëm në të njëjtën gjatësi vale ose brenda një rrjeti telefonik të caktuar.
2G Celulari i pare digjital që aktualisht njihen si GSM (Global System for Mobile Communications).
2.5G - GPRS (General Packet Radio System) Celularë digjitalë me shpejtësi të lartë për shkëmbimin e të dhënave.
3G (Gjenerata e III) - UMTS (Universal Mobile Telephone System) Celularë të pajisur me kamera për fotografi dhe video.
Aktualisht falë këtyre celularëve janë të mundshme edhe biseda jo vetëm me të dëgjuar, por edhe duke u parë, pa harruar dhe dërgimin e mesazheve format video e audio. Kohët e fundit celularët e gjeneratës së tretë kanë mundësuar lidhjen me internetin falë sistemit WAP (Wireless Application Protocol). Këtu nuk duhet të harrojmë dëgjimin e radiove ose shikimin e televizioneve të ndryshme, natyrisht nëse ky shërbim ofrohet nga shoqëria telefonike me të cilën individët janë nën kontratë.
Pra celularet e G3 janë fjala e fundit e teknologjisë së telekomunikacionit. Me zhvillimin është mundësuar edhe lidhja e aparatit celular me kompjuterin duke mundësuar jo vetëm shkëmbim të dhënash por edhe ruajten e tyre si për shembull : numrin e celularit, sms me vlerë afektive, foto, video, etj.
Aspekte sociale
Gjatë gjysmës së dytë të viteve 90-ta celulari u kthye në një status simbol, por me përhapjen e tij të shpejtë ai u bë një nga objektet më të domosdoshme të jetës së përditshme. Sipas statistikave të një shoqërie evropiane, Italia është një nga vendet ku celulari është kthyer në një mani. Por ky zhvillim ka sjellë pa dyshim efektet e tij. Në kulturën e shumë vendeve cilësohet si sjellje jo e hijshme :
Nëse volumi i ziles së celularit është i lartë
Të flasësh në telefon me zë të lartë aq sa të detyrosh tjetrin të dëgjoje.
Mbajtja hapur e celularit në vende kulti ose publike (teatër, kinema).
Po në bazë të statistikave 34% e përdoruesve të celularit e kanë të vështirë të paracaktojnë se cilën zile do të ketë aparati i tyre kështu që miqve të ndryshëm i caktojnë zile të ndryshme. Disa përdorues pohojnë se mendohen pak para se të kryejnë një telefonatë për të menduar nëse orari është i përshtatshëm, si për çmimin e thirrjes ashtu edhe për të mos shqetësuar tjetrin. Megjithëata ka shumë njerëz të cilët e fikin aparatin ose refuzojnë thirrjen në rast se nuk e kanë të mundur komunikimin me telefonuesin.
Rreziqet
Shumë shoqata për mbrojtjen e shëndetit deklarojnë se celulari shkakton probleme në disa grupe të caktuara individesh (femrat në gjendje interesante ose fëmijet tek të cilët ndikon direkt në tru pasi ai është ende i paformuar). Tek pjesa tjetër e njerëzve nëse celulari përdoret në mënyrë të përmbajtur dhe normale dëmet sigurisht që reduktohen. Për shumë shoqata bamirësie që mbledhin fonde në luften kundër kancerit përdorimi i celularit është i rrezikshëm. Duke qënë se këto shoqata financohen nga 1/3 e të ardhurave të shoqërive telefonike celulare, jo rrallë ato deklarojnë se rreziku është relativ duke kaluar në konflikt interesash.
Në qershor të këtij viti Agjencia Franceze e Ruajtjes së Shëndetit (L'Agence Francaise de Sécurité Sanitaire) publikoi një lajmërim në të cilin thuhej se studimi i rrezikut të celularëve kërkonte kohë që zhvillimi i shpejtë i tyre nuk e lejonte diçka të tillë. Por kjo agjenci nuk e përjashtonte rrezikun e valëve të celularit.
Dita botërore pa celular
Shkrimtari francez Phil marso më 6 shkurt të 2001 hodhi idenë e një dite botërore pa celular. Po përse pikërisht 6 shkurti? Sipas kalendarit francez kjo ditë përkon me Saint Gaston dhe nuk ka francez që nuk njeh këngën e famshme të Nino Ferrer, në refrenin e së cilës thuhet "Gastoni ka një telefon por ai kurrë nuk përgjigjet". <blockquote>…Gaston y a l'téléphon qui son'Et y a jamais personne qui y répond…Le Téléfon, Nino Ferrer, 1967.</blockquote>
Teknologji
Komunikim
|
9154
|
https://sq.wikipedia.org/wiki/Banka
|
Banka
|
Funksionet që sot përfshihen në sistemin bankar kanë origjine antike.
Zakonisht pasuritë të mëdha ruheshin në tempuj ose u besoheshin priftërinjve të rëndësishëm. Greqia konsiderohet si djepi i bankave pasi pikërisht atje janë kryer veprimet të para bankare të dokumentuara. Në mesjete përveç huadhënies në para, kanë ekzistuar huadhëniet në natyre, madje dhe me norma interesi. Njerëzit e pasur vepronin me a letra kredie në baze të se cilave paguhej prurësi më të parë. Veprohej në këtë mënyre në rastet kur behej fjale për shuma të mëdha ose mallra me vlere.
Letra kredisë ishte paraardhësja e çekut të sotëm që mundësoi pasurimin me ritme gjigante të bankiereve të asaj kohe sidomos të atyre që ushtronin aktivitetin në qytete të mëdha tregtare si Firence apo Amsterdami. Madje disa u bene aq të pasur sa arritën deri të lëshonin hua për familje fisnikesh, por edhe për mbretër të cilët në raste kur nuk ishin në gjendje të kthenin paratë jepnin tituj fisnikërie. Si shembull konkret mund të përmendim :
bërjen Pape të një anëtar të familjes Medici (familje shumë e njohur) dhe
emërimin Zot i Firences i Lorenzo il Magnifico (edhe ky rrjedh nga familja Medici).
Origjina
Bankieret të parë merrnin përsipër të ruanin arin ose sende të tjera me vlere. Kur kjo pasuri kërkohej, duhej që pronari të tregonte një faturë ose dokument i cila vërtetonte pronësinë dhe datën e dorëzimit të arit. Me kalimin e kohës depozituesit tërhiqnin gjithnjë një pjesë të arit kështu që u mendua që pjesa tjetër të investohej nga bankieret në aktivitete të ndryshme fitimprurëse.
Edhe nëse ndonjë klient do të kërkon të gjithë pasurinë e depozituar kërkesa e tij do të përmbushej duke përdorur një pjesë të arit të depozituar nga kliente të tjerë.
Duke qene se bankieret italiane ishin më të njohurit ata ushtronin aktivitet në shumë vende të Evropës. BORSA ishte një nga familjet më të famshme në këtë fushe. Në vitin 1609 kjo familje themeloi në Amsterdam, dhe Bursën e parë. Fjala Burse rrjedh pikërisht nga familja që e themeloi.
Aktiviteti i kambisteve u zhvillua në Mesjetë. Princat e Evropës zhvillonin shume luftëra. Për të rekrutuar dhe të paguar ushtare kishin nevoje për floririn (emri i parëse në atë kohë) të cilin e merrnin duke e shkëmbyer me ar ose sende të tjera me vlere. Deri në atë kohë kisha dhe politika e saj e kritikonte rende paranë megjithatë nuk mund të pengonte zhvillimin dhe përhapjen e saj.
Huadhënia ka qene fillimisht një aktivitet i hebrenjve por që me kalimin e kohës gjeti përdorim të gjere në shumë perandori. Barnabé de Terni në 1462 ishte një nga fisniket e pare që jepte hua me norma interesi.
Më pas edhe në Francë sidomos gjate kohës së Luigjit të XVI u krijuan disa fonde të cilët shërbeni për huadhënie e cila sigurisht ishte e mbështetur në një normë interesi që arrinte deri në 10 % të shumës.
Fjale banke në shumicën e fjalorëve gjuhësore ka hyre në shekullin e XV. Bankieret e Italisë së Veriut lëviznin nëpër Evrope dhe ushtronin aktivitetin të ulur në një tavolinë ose bankë. Kjo është një nga hipotezat e prejardhjes së fjalës "BANKE".
Dokumenti me i vjetër që dëshmon ekzistencën e një kredie i përket vitit 1207. Në këtë dokument një bankier nga Xhenova ka nënshkruar për tërheqjen e një shume në Palermo.
Por për fat të keq shpesh bankat janë bere dhe objekt mosbesimi.
Në fakt përveç kredisë të pare është dokumentuar edhe mashtrimi i pare i cili daton 1384 kur një noter gjenoves i quajtur Antonius Laurentius kërkon paratë të një bankier por pa arritur ti marre ato.
Roli e Bankës
Ato jo vetëm që drejtojnë "tregtinë e parasë" por në të njëjtën kohë janë industri e prodhimit të saj. Çdo huadhënie e shlyre redukton sasinë e parasë në treg por në të njëjtën kohë shton pasurinë e bankës. Bankat kanë një rol tepër të rëndësishëm pasi orientojnë paranë në drejtim të atyre që kanë më shumë nevoje pa harruar dhe kontributin e tyre në ekonominë e një shteti.
Banka është krijuar në baze të një sistem që ka për qellim të merret me depozitat monetare, ruajtjen e kursimeve të klientëve dhe huadhënien për qëllime financiare. Shërbimet e saj ofrohen nëpërmjet një rrjet agjensishe. Me kalimin e kohës dhe zhvillimin e shpejte të teknologjisë po shfaqen gjithnjë e më shumë mundësi të reja veprimi ku mund të përmendim :
Veprimet nëpermjet Internet-it,
Përdorimi i Kartave të Kreditit,
Bankomate për tërheqjen e parave.
Zhvillimi dhe efektiviteti i këtyre tre elementeve është thelbësor në ecurinë e një bankë në kohet e sotme.
Banka duhet të ketë një licencë dhe një kontratë me shtetin në baze te së cilës përcaktohen një sere elementesh që bëjnë të mundur veprimtarinë e bankës konforme rregullave dhe kushtetutës së një shteti.
Karta kreditit është në një fare mënyre pasardhësja më e re e çekut. Ajo mundëson tërheqje parash nga çdo filial i bankës tek e cila ne depozitojmë të ardhurat tona. Sigurisht që nuk mjafton një kartë e thjeshtë për të tërhequr para. Përveç saj përdoruesit i jepet vetëm një kod i fshehte që bën të mundur funksionimin e sigurte të kartës. Paratë e tërhequra mbahen nga llogaria e klientit. Karta e kreditit ka gjetur një përdorimi të gjere dhe në blerjet nëpërmjet internetit.
Sigurisht për përdorimin e kartës së krediti dhe tërheqjen e parave nevojiten bankomat-et.
BANCOMAT-i i pare i zhvilluar nga Kompania De La Rue u përdor për herë të parë më 27 qershor të 1967 në Enfield Town në Veri të Londrës për llogari të Barclays Bank.
Megjithatë mbi shpikjen e këtij objekti ka disa emra që kërkojnë njohjen e autorësisë së shpikjes së këtij objekti.
I pari që pretendonte autorësinë e Bankomatit është një inxhinier njujorkez, Luther George Simjian i cili zotëron patentën e këtij objekti që në vitin 1930.
Në këtë liste spikat emri i një tjetër inxhinier amerikan.
Behet fjale për Don Wetzel i cili në bashkëpunim me dy kolege hartoi dhe zhvilloi projektin e Bankomatit të parë automatik. Licenca e tij daton 4 qershor të 1973 përsëri në Nju Jork.
Për shpikjen e Bankomatiti të parë një tjetër inxhinier, John Sheperd-Barron u nderua me titullin (Oficer I Urdhrit të Perandorisë Britanike). Ishte pikërisht shpikja e Sheperd që u përdor e para në 1967.
Për te rritur sigurinë në 1965 inxhinieri anglez James Goodfellow dha idenë e krijimit të një "numër personal identifikimi" (PIN).
Në fillim Bankomati u pa si një shpikje shumë e gjetur dhe që reduktonte mundësinë e vjedhjeve. Megjithatë teknologjia filloi të përdorej dhe nga grabitësit. Jo rrallë ka ndodhur që me ane të kamerave të gjehej PIN i përdoruesve ose numri 12 shifror i kartës dhe me ndihmën e një karte krediti fallso të përvetësoheshin shuma te ndryshua nga llogarite e klientëve...
Shiko dhe
Ekonomi
Financë
|
9155
|
https://sq.wikipedia.org/wiki/Gjuha%20artificiale
|
Gjuha artificiale
|
Gjuha artificiale është një idiomë e krijuar nga një person ose një grup shumë i vogël njerëzish, të cilët me kalimin e kohës mund të zgjerojnë fjalorin dhe zhvillojnë gramatikën. Ndryshimi i vetëm me gjuhët normale është se artificialet nuk janë zhvilluar natyrshëm nga shoqëria.
Akti i krijimit i një gjuhe t tille quhet glossopoiesi, nga greqishtja glóssa = "gjuhe" e póiesis = "krijim. Autoret e gjuhëve artificiale quhen glossopoete për te theksuar aspektin krijues dhe artistik te kësaj praktike.
Disa gjuhe megjithëse sot mund te cilësohen si artificiale ato kane lindur nga shoqëri te caktuara por janë përdorur për te dhëna sekrete ose qëllime te fshehta.
Ndonjëherë ato cilësohen si "gjuhe te planifikuara" dhe shpesh here janë krijuar për te ndihmuar gjuhet ndërkombëtare. Disa njerëz qe flasin esperanton kane thëne : "Esperanto është gjuhe artificiale ashtu siç është makina një kall artificial".
Klasifikimi i gjuhëve artificiale
Klasifikimi i gjuhëve artificiale sipas qëllimit te krijimit :
Gjuhe ndihmese : ato qe janë projektuar për komunikim ndërkombëtar ;
Gjuhe artistike : ato qe kane lindur për shkaqe dialektore ;
Gjuhe Logjike : ato qe janë projektuar për eksperimentime ne fushat filozofike dhe logjike.
Gjuhet artificial mund lindin nga hici ose te jene derivat i një gjuhe tjetër. Ne ato te tipit te pare, fjalori dhe gramatika janë te shpikura nga autori ndërsa ne ato te tipit te dyte fjalori dhe struktura gramatikore janë krijuar duke u mbeshtur ne një ose me shume gjuhe natyrale.
Gjuhe artificiale dhe gjuhe natyrale
Mbetet i pamohueshëm fakti se gjuhet kane te njëjtat mundësi, te njëjtin funksion dhe kane nevoje për një fjalor dhe një gramatike. Çdo gjuhe duhet te jete e përthyeshme.
Ndryshimi midis gjuhëve natyrale dhe atyre artificiale qëndron ne faktin se te parat janë zhvilluar dhe asimiluar ne kohe nga njerëzit ndërsa artificialet janë krijuar nga një rreth me i vogël individësh dhe nuk përdoren ne mase megjithatë ekzistojnë raste njerëzish te cilët e kane te lindur një gjuhe te tille. Kjo pasi ata e kane mësuar atë gjate fëmijërisë. Esperanto flitet nga 2000 persona te cilët e kane gjuhe te lindur megjithëse artificiale.
Një anëtar i Institutit te gjuhës klingon, d'Armond Speers u përpoq te edukonte te birin me gjuhen klingon, por pas dy vjetësh filloi te haste veshtiresitë e para pasi fjalori i gjuhës klingon ishte shume i kufizuar dhe kishta mungesa shume te mëdha ndera fjale si "tavoline" apo "shishe" nuk ekzistonin.
Eksperimenti i tij dështoi ne disa drejtime megjithëse djali fliste gjuhen rrjedhshëm.
Nëse krijimi i një gjuhe prek vetëm nivelin leksikor atëhere nuk behet fjale për gjuhe artificiale por për zhargon (l'larO francez ose slang-u anglez).
Hipoteza Sapir-Whorf, flet për relativitetin ne gjuhe, sipas te cilit një gjuhe mund te zgjeroje ose te kufizoje menyrën tone te te menduarit.
Sipas kësaj hipoteze, një gjuhe "me e mire", e ndërtuar dhe e përsosur artificialisht, i mundëson folësit saj te arrije një nivel me te larte inteligjence, ose te kuptoje një numër me te madh mënyrash te menduari.
Se sa i vlefshëm është ky pohim do te tregoje koha... cila gjuhë është me e sakt.
Gjeneza dhe zhvillimi i gjuhëve artificiale
Për te pasur një gjuhe artificiale është e mundur te gjesh momentin e publikimit dhe krijuesin te saj i cili përcakton formën e sistemit (fonologji, morfologji ose sintakse). Pas publikimit fillon procesi i natyralizimit te saj.
Ne gati 1000 projekte për krijim gjuhesh vetëm 10 ja kane dale mbanë, ndërsa vetëm esperanto ka arritur te flite ne me shume se një brezni. Për te natyralizuar një gjuhe nevoitet një mbështetje e madhe politiko-institucionale afatgjate dhe studimi i saj ne shkolle.
Nell'arco di una generazione si avranno parlanti nativi (L1). una lingua inventa del tutto naturalizzata condivide con le lingue storico-naturali tutte le proprietà fondamentali a eccezione della priorità storica del parlato. Një nga gjuhet artificiale jo ndihmës qe e ka kryer procesin e natyralizimit është hebraishtja moderne, qe është mbështetur shume ne hebraishten e vjetër biblik.
Nga gjermanizimi i saj rrjedh dhe gjuha yiddish, qe flitet nga hebrenjtë e Evropës Qendrore.
Motivimi i gjuhëve artificiale
Motivimi për krijim e një gjuhe artificiale ka shume rendësi pasi askush nuk do ta bënte diçka te tilla pas arsye.
Shpesh për krijuesin gjuhe te tilla janë "për te shprehur vetveten", dhe marrin një kuptim te shenjte për autorin e tyre. Edhe “klingon”, duke qene se u krijua për disa pjese te serialit Star Trek për lindjen dhe zhvillimin e saj i jep shume merita këtij filmi.
Një arsye tjetër është për te vendosur barazinë.
Krijohet një gjuhet artificiale për te vendosur komunikim midis dy individëve te cilët nuk kane asnjë gjuhe te përbashkët. Këtu theksohet edhe me shume funksioni ndihmës i knje gjuhe artificiale. Kur një gjuhe artificiale ndihmon, krijuesi i saj përpiqet te zgjeroje sa me shume rrethin e folësve te saj.
Është shume e mundshme qe me pas ky komunitet te krijoje institucione për ruajtjen dhe zhvillimin e gjuhes për te arritur deri ne procesin e burokratizimit te gjuhës artificiale.
Aktualisht janë vetëm kater gjuhet qe kane arritur ne këtë stad : Esperanto, Ido, Interlingua dhe Volapyk.
|
9156
|
https://sq.wikipedia.org/wiki/Kalor%C3%ABsi
|
Kalorësi
|
Kalorësi është një personi i dhënë një titull nderi kalorësie nga një kryetar shteti (përfshirë papën) ose përfaqësues për shërbim ndaj monarkut, kishës ose vendit, veçanërisht në një aftësi ushtarake.
Rruga shekullore e Kalorësve të Maltës: një emër që të sjell në mendje histori fëmijësh, bëma fisnikësh, vepra heroike. Dhe Urdhëri i Kalorësve të Maltës ka përfaqësuar për shekuj të tërë, të gjithë këto. Por ndërkohë që historia zbehte me kalimin e kohës urdhërat e mëdhenj kalorsiakë - nga Teutonët tek Templarët - Urdhëri i Maltës vazhdonte që të jetonte dhe të vepronte. Përse pikërisht ata, Kalorësit e Maltës, ia kanë dalë mbanë që t'i rezistojnë kursit të vrullshëm të historisë? Për të gjetur një përgjigje të kësaj pyetjeje duhet të shkojmë pas në kohë, një kërcim prej më shumë se 900 vitesh.
Ishte 15 korriku 1099 kur Goffredo di Buglione, në krye të kryqëzatës së parë në Tokën e Shenjtë pushtoi Jeruzalemin. Dhe në brendësi të tij, pikërisht pranë Varrit të Shenjtë gjeti një spital që ish ngritur nga një grup fretërish besnikë të Shën Xhovanit. Spitali kishte një karakteristikë të veçantë: aty kurat u ofrohen pa dallim të sëmurëve të çdo lloj race dhe feje, nga pjesëtarët e kryqëzatave tek myslimanët. Në pak vite, fama e spitalierëve - kështu u quajtën - u rrit shumë: shumë të krishterë kërkuan që të bëhen pjesë, aq sa në 15 shkurt të vitit 1113 erdhi edhe njohja zyrtare: Papa Paskuali II i dërgoi Fra Zherardos, kreu i komunitetit, një vulë që sanksiononte lindjen e Urdhërit të ri fetar. Urdhëri mori kështu emrin e Shën Xhovanit, por që nga ai moment do të ndryshonte edhe dy herë, duke ndjekur fatin e vetë kalorësve.
Mjeshtri i parë i madh i Urdhërit ishte fra Raimondo de Pui dhe pikërisht atij i njihet merita e transformimit të Urdhërit në një organizatë të vërtetë ushtarake. Përveç tre manastirëve të dëlirësisë, varfërisë dhe bindjes, de Pui futi edhe detyrimin ushtarak: kavalierët do të duhej të vishnin armaturën dhe të vringëllonin shpatën. Vetëm ndihma, në Tokën e Shenjtë nuk është aspak e mjaftueshme në vitet e kryqëzatave dhe pelegrinët kishin nevojë për mbrojtje të armatosur. Kishin nevojë për murgj luftëtarë.
Pushteti, paraja dhe dija i vinin urdhërat fetarë të asaj kohe me një mbështjellë misteri. Por nëse templarët kërkonin praktika të vërteta misterioze atyre që synonin të bashkoheshin me ta, për të qenë pjesë e Kalorësve të Maltës ishte i domsodoshëm vetëm pranimi i parimeve të bamirësisë e krishterë. Përveç vijës së fisnikërisë.
Motoja e tyre ishte: "Tuitio Fidei et Obsequium Pauperum": mbrojtje e fesë dhe shërbim për të varfërit. Në spitalet e tyre, pacientët quheshin "Zotërinj të Sëmurë" dhe kalorësit u shërbenin atyre me pjata argjendi. Por angazhimi ushtarak ishte gjithashtu i thellë. Në dy shekujt e parë të jetës, Kalorësit e Maltës morën pjesë aktivisht në kryqëzata, sulme, beteja dhe aksione të paharrueshëm. Ishin luftëtarë shumë të respektuar që shumëkush ua kish frikën. Arabët i quanin "djajtë e zinj". Më pas, për Kalorësit erdhi ora që të linin Palestinën: mbrojtja e Kishës katolike do të zhvendosej në det. Kalorësit u ndalën fillimisht në Qipro bashkë me templarët dhe më pas pushtuan Ishullin e Rodit në 15 gusht të vitit 1310. Në këtë periudhë, urdhëri do të merrte emrin nga ishulli grek.
Ishin dyqind vite madhështi, në të cilat i rezistuan shumë herë sulmeve të saraçenëve. Mbi të gjitha ishte epike fitorja kundër njerëzve të Muhametit II, i cili do ta kujtonte Rodin si humbjen e tij më të rëndë. Pavarësisht fitoreve heroike dhe të vazhdueshme të Kalorësve, në ditën e Krishtlindjeve të vitit 1522 turqit hynë në Rod me një ushtri të stërmadhe. Kalorësit u detyruan të marrin arratinë. Të dëbuar edhe nga Rodi, nisën të enden nëpër Mesdhe: shtatë vite pa atdhe, deri kur Perandori Karli V i afroi në ushtrinë e shenjtë të Ishullit të Maltës. Nga ishulli, Urdhëri do të merrte edhe një herë emrin, por këtë herë për të mos e ndryshuar më. Janë vitet që transformojnë përfundimisht historinë e Kalorësve të Maltës në Legjendë. Malta është një pararojë strategjike kundër përparimit të doktrinës myslimane në Perëndim dhe pikërisht prej kësaj shndërrohet në teatër përplasjesh të dhunshme. Beteja më e famshme është ajo e vitit 1565, që i konsakroi përfundimisht Kalorësit e Maltës në olimpin e heronjve. Kështjella e Shën Anxhelos, qendra e fortifikuar e Maltës, u rrethua për muaj të tërë. Lufta ishte e pabarabartë: 40 mijë jeniçerë të armatosur kundër 600 kavalierëve nën urdhërat e Mjeshtrit të Madh, Jean de la Vallette. Ishin muaj tmerri: nga njëra anë Kalorësit e kapur kryqëzoheshin dhe hidheshin në det, nga ana tjetër të burgosurve myslimanë u pritej koka dhe krerët e tyre përdoreshin si municione për topat. E megjithatë, kurajo dhe arti i luftimit i Kalorësve arriti të mbizotërojë ndaj ushtrisë së madhe të armikut. Dhe jo vetëm kaq: në pesë vitet që do të pasonin do të ngrihej një qytet i pasur dhe shndrritës e që do të bëhej kryeqytet i ishullit. Emri i tij, edhe sot është la Valletta, në nderim të mjeshtrit luftëtar.
Në Maltë, Kalorësit përsosën artin e tyre detar duke dominuar rrugët detare të Mesdheut dhe duke u marrë ngarkesat anijeve që i konsideronin armike. Janë vite piraterie, por edhe vite relativisht të qetë. Ndoshta edhe për këtë arsye, kur Napoleoni zbarkoi në Maltë në vitin 1798 nuk gjeti askënd që t'i bënte rezistencë. "Nuk ngrejmë armët kundër të krishterëve", do të thonin më vonë Kalorësit, por motivi i vërtetë i dorëzimit të tyre mbetet gjithësesi krejt i paqartë. Trupat e Napoleonit e bastisën qytetin dhe një pjesë e madhe e thesarit të Urdhërit u konfiskua dhe u ngarkua në Orleans. Një anije që megjithatë nuk do të kthehej asnjëherë në atdhe, pasi u fundos në rrethana shumë misterioze. Që nga ky moment, Kalorësit do të hidhnin armët dhe do të mbështeteshin tashmë vetëm tek diplomacia. Do të gjenin qendrën e tyre në Romë, në të mrekullueshmen Vila Malta, aty ku Piranesi kishte ndërtuar këtë vepër të tij unike dhe të mrekullueshme arkeologjike: Kisha e Shën Mërisë së parisë, atje ku artisti donte të varrosej dhe kur, edhe sot e kësaj ditë është një statujë që e kujton. Nuk është hera e parë që histori artistësh kryqëzohen me histori Kalorësish.
Në vitin 1607, një piktor i ri në arrati nga shtetet Papnorë nën akuzën e vrasjes mbërriti në Maltë, gjeti mikpritje tek Urdhëri. Ai piktor i ri quhej Mikelanxhelo Merisi, me emrin e artit Karavaxho. Por Karavaxho do të arrestohej sërish në rrethana pak të qarta dhe do të arrinte të largohej nga ishulli. Gjatë kohës së shkurtër të qëndrimit në Maltë do të realizonte dy piktura të jashtëzakonshme: ekzekutimin e Shën Xhovanit dhe Shën Xhirolamon. Dy vjet më vonë do të vdiste në rrethana misterioze. Çështja e Karavaxhos është një ndër të paktat pika të errëta në historinë e Kalorësve të Maltës. Një tjetër është raporti mes Kalorësve të Maltës dhe templarëve. Eshtë e mundur në fakt që nga Kalorësit e Tempullit, urdhëri i Maltës të ketë trashëguar një bagazh të pasur thesarësh, njerëzish dhe dijesh? Sipas disa studiuesve, e famshmja Kullë e Djallit në Ishullin e Maltës mund të ketë qenë një shkollë për mësimin e sekreteve të alkimisë. Figura e referimit për këtë është ajo e Mjeshtrit të Madh Pinto de Fonseka, nga i cili Xhuzepe Balsamo, Konti i Kaliostros, kishte një prejardhje direkte.
Sekreti që i mundësoi Urdhërit të Maltës të mbijetonin nëpër shekuj të trazuar të historisë mund të jetë thjeshtë fakti që nuk tradhtuan parimet fillestarë të bamirësisë e krishterë dhe të shërbimit ndaj nevojtarëve. Po çfarë kuptimi ka sot kjo trashëgimi? Urdhëri është një shtet sovran që ka marrëdhënie diplomatike me më shumë se 90 shtete. Ka qenë në vijën e parë në zonat e luftës: nga Vietnami në Kosovë. Ka më shumë se 47 spitale të shpërndarë nëpër botë dhe shumë shkolla për të varfërit. E kaluara e Kalorësve ka tonet epikë të legjendës që megjithatë merr me vete, pashmangshmërisht, edhe dyshime në lidhje me sekretet që mund të ndodhen në faqet më të fshehta të historisë së Urdhërit. E tashmja, ndërkohë është në sytë e të gjithëve: një e tashme e njerëzve në shërbim të paqes dhe popujve më të varfër. Tamam ashtu si duhet të jetë shpirti i një Kalorësi të vërtetë. Sot, ashtu sikurse një mijë vjet më parë
Kush bëhej kalorës?
Ne fillimet e kësaj tradite, teorikisht kushdo mund te behej kalores . Me pas doli një rregull qe lejonte te beheshin kalores vetem ata meshkuj qe kishin prejardhje fisnike. Ne ate kohe thuhej se kalorsia nuk trashegohej, ndërsa aftesite po. Kontet dhe Duket tek shihnin se pushteti i tyre zvogelohej gjithnje e me shume beheshin kalores vetem për te ruajtur prestigjin.
Ne te gjitha familjet fisnike ishte femija i pare qe trashegonte pasurine dhe për pasoje ka ndodhur shpesh qe djemte e tjere te beheshin detyrimisht kalores pasi perndryshe nuk kishin asnje lloj favori nga klasa e ngritur. Duke qene se nuk donin ti sherbenin vellait te tyre por as fisnikeve te tjere ata shpesh plackisnin fshataret duke u kthyer kështu ne njerez te padeshiruar.
Nga njera ane ishin « kaloresit e mire » qe vinin nga familje te ngritura (konte, duke) dhe e shihnin te qenurit kalores si një faktor te rendesishem për ruajtjen e pushtetit, ndërsa nga ana tjetër ishin kaloresit e tjere qe zgjidhnin te ishin te tille për te perfituar favore te ndryshme.
Ka ekzistuar dhe një kategori tjetër kaloresish, te cilet shikonin vetem interesin personal pa demtuar askend. Ata merreshin kryesisht me duele me qellimin e vetem për tu bere te njohur. Ne fillimet e tij çdo kalores i përket kësaj kategorie.
Si bëheshin kalorës?
Mund te behej kalores çdo djale fisniku qe kishte mbushur te 18at, natyrisht duke kryer një sere pergatitjesh për ta marre këtë titull.
Ne moshen 7-vjecare femija duhej te fillonte te mesonte gjithcka mbi te qenurit kalores. Me edukimin e tij ne këtë aspekt merrej një ekspert i kësaj fushe. Gjate kohës se studimit çdo kandidat duhet te kryente një sere punesh, qe nga mirembajtja e stallave e deri perkujdesja për kuajt. Ai ishte ne sherbim te profesorit te tij dhe duhet ti bindej çdo urdhri.
Gjate kësaj kohe i duhej te mesonte se si te gjuante, si te luftonte dhe si mund te perballohej ne një duel. Pas përfundimit te kësaj periudhe zhvillohej një ceremoni, zakonisht ne maj ose qershor, gjate te ciles emerohej si kalores. Njeriu qe e ka stervitur dhe mesuar i dorezonte armet te cilat bekoheshin nga kisha. Pas ceremonise zhvillohej një feste e madhe.
Lloji i jetës
Kaloresi është një profesionist i luftes. Ai zoteron një sere armesh te cilat i duhet ti zevendesoje ne perfundim te çdo beteje ose dueli. Për këtë arsye atij i nevoiten para.
Turneu – Një menyre e mire për te fituar para.
Gjate mesjete nuk janë zhvilluar shume luftra. Për me tepër lufta ishte e ndaluar diten ose ne periudha te shenjta si kreshma. Ne fund te shekullit X për qellime paqesore kisha vendosi qe gjate periudhave te shenjta te mbreteronte paqja. Keto periudha armepushimi ishin ne nder te Zotit, por njekohesisht një humbje kohe dhe parash për çdo kalores. Turneu ishte një rast i mire për te fituar para ose për te pervetesuar arme dhe kuaj nga humbesit. Nder te tjera ishte dhe një rast i mire për te bere praktike dhe pse jo për te rene ne sy te damave.
Pajisjet luftarake
Ato ishin shume te renda dhe te kushtueshme. Një amrature e mire përbëhej nga 15 pjese dhe peshonte 25 deri ne 30 kg. Kaloresi nuk mund ta vishte pa ndihmen e dikujt. Rreth mesit te shekullit te XI çdo pjese e armatures filloi te kishte dhe një domethenie:
Kaska : shprese, inteligjence, skrupuj
Pjesa e hekurt qe mbronte gjoksin : kujdes, meshire, guxim
Dorezat : drejtesi, zgjuarsi, nder.
Mburoja : besnikeri, mbrojtje, krenari.
Shtiza : drejtesi, vertetesi, force.
Detyrat
Mbrojtja e damave ne rrezik. Një kalores duhet te ofronte ndihme dhe te ishte gjithnje i sjellshem me seksin e dobet.
Një kalores ishte gjithnje nen urdhrat e kishes. Ai duhet te kryente sherbime te ndryshme, si kryqezata dhe te mbronte me te dobtit. Pasi kishte mbrojtur disa here interesat e kishes ai emerohej Kalores i Krishtit
Kaloresi ishte gjithnje ne sherbim te aristocracise, për te cilen duhet te ishte gjithnje i gatshem.
Sigurisht qe te qenurit si kalores kishte rreziqet e veta, por gjithashtu kishte dhe mundesi te shumta për tu pasuruar. Ne çdo beteje te fituar ata perfitonin një pjese e mire te fitimit, pa llogaritur shitjen e roberve. Ne çdo perballje ata mund te humbisnin jeten, por kjo ishte një ceshtje e ditur. Për shumicen e kaloresve te mesjetes momenti magjik ishte fillimi i kryqezatave, gjate te cilave ata arriten te grumbullonin pasuri te medha.
Letersia e kalorësve
Pjesmarrja e kalorsëve në beteja ishte gjë e zakonshme. Ato nuk ndodheshin gjithnjë afër vendbanive të tyre, e më shpesh largë e më largë kasollave të tyre ku i lënin të dashurat apo familjet. Me kalimin e kohës, si pajisje për udhëtim por edhe gjatë kohës pasive në beteja, u bënë fletushka në të cilat shkruanin poezi që ju kushtonin të dashurave, familjes apo vendlindjes së tyre. Kjo dukuri zgjatë për një kohë të gjatë deri sa nuk fillon deformimi i saj nga ana e disa kalorësve të cilët të pa aftë për të krijuar apo për të artikulluar ndjenjat e tyre në letra, filluan të pagojnë letrarë për të krijua në emër të tyre. Shkrimet e tilla, që kryesisht ishin poezi, me të kthyer në kasolla ku i prisnin të afërtit e tyre ju lexon apo ju recitonin ashtu që të përçonin më mirë ndjenjat në momentin kur ata i kishin krijuar.
Ushtri
Histori
|
9158
|
https://sq.wikipedia.org/wiki/Historia%20e%20sportit
|
Historia e sportit
|
Studimi i zhvillimit te sportit ne historinë e njerezimi mund te na japi te dhena te rëndësishme mbi ndryshimet shoqërore te cilat me kalimin e shekujve kane ndikuar mbi konceptimin e sportit ne varesi te kulturave te ndryshme.
Konceptimi i sportit si aktivitet qe perfshin aftesite fizike e mendore te njeriut, me qellim për ti ushtruar dhe permiresuar vazhdimisht, e për ti perdorur me pas ne një menyre me frytdhenese na jep iden se sporti është pothuajse aq antik sa edhe zhvillimi i inteligjences se njeriut.
Parahistoria
Gjatë shekullit XIX nga shumë kërkime të kryera në Francë, Afrikë dhe Australi, është arritur në përfundimin se në tempujt parahistorikë, zhvilloheshin ceremoni dhe rituale të cilat përfshinin aktivitet fizik nga ana e pjesëmarresve. Disa nga këto gjetje i përkasin një epoke gati 30 mije vjet më parë. Ka ilustrime që i përkasin epokës së gurit të cilat janë gjetur në shkretëtirën e Libisë , ku shfaqen qartë njerëz duke notuar apo duke përdorur harkun. Po këto grafite tregojnë qartë interesin e njeriut të shpellave për aktivitete të cilat nuk ishin të lidhura në mënyre të drejtpërdrejtë me qëllimin për tu ushqyer por ishin thjesht një kohëkalim. Për pasojë, edhe nga këto burime nuk mund të nxjerrim ndonjë provë të pakundërshtueshme mbi aktivitetin sportiv në atë epokë. Megjithatë askush nuk mund të na pengojë të mendojmë se gjatë asaj periudhe praktikoheshin aktivititete të cilat lidheshin ngushtë me ritualet mistike. Këtu mund të përfshihen edhe qytetërimet euro-aziatike.
Kina antike
Zbulimet e kryera në ndërtesat antike na cojnë në përfundimin se qyteterimi kinez ka praktikuar aktivitete sportive duke u nisur qe nga vit 4000 p.e.s. Zhvillimi i disiplinave antike në Kinë mendohet se ka qenë i lidhur ngushtë me veprimtari të tjera të jetës së njeriut si: agrikultura, artizanati, luftrat apo dhe kohëkalimet e ndryshme.
Nga dokumentet dhe provat e tjera të gjetura në tempuj rezulton se sporti më popullor ka qenë gjimnastika, zhvillimi i së cilës ka cuar në lindjen e arteve marciale. Stili më i njohur, pa dyshim qe ska si te jete tjetër përveç Kung-Fu-së në tempullin Shaolin, që përfaqëson më së miri traditën akrobatë të artistëve të cirkut kinez, një nga më të famshmit edhe në ditët e sotme.
Egjipti i lashtë
Shkrimet ne monumentet e vjetra egjitase tregojne qarte se qe ne kohen e faraoneve praktikoheshin një sere aktivitetesh si: mundja, gjimnastika, boksi, noti, kanotazhi, peshkimi, atletika dhe lloje te ndryshme te sporteve me top. Faraoni, se bashku me burrat e shtetit te Egjiptit te Vjeter assistonin shpesh ne gara sportive duke i mbështëtur fuqimisht ato pasi i shikonin si një baze e mire për formimin e njeriut dhe promovimin e ndërtimit te ndertesave te ndryshme.
Heroglifet e gjetura provojne se egjiptasit kane shpikur rregulla për sporte disa mijra vjet para grekeve e jo vetem kaq por për respektimin e tyre caktohej një arbiter neutral ndërsa skuadrat e kundershtare duhet te kishin secila një uniforme. Edhe vleresimi i skuadrave me një cmim është një tjetër tradite egjiptase...
Fituesi vleresohej për superioritetin e treguar ne fushen e lojes ndërsa humbesi për shpirtin e gares.
Antikiteti Grek
Greqia dallohet për shumellojshmerine dhe vacantine e sporteve. Me te praktikuarat ishin: garat e vrapit, kercimi se gjati, mundja, boksi, hedhja e shtizes, hedhja e diskut dhe garat me karroca. Shumica e sporteve lidhen ngushte me kulturen luftarake te qyteterimit antik Grek.
Lojrat Olimpike mendohet te jene zhvilluar për here te pare ne një fshat te vogel te Peloponezit ne vitin 776 p.e.s për te nderuar Zeusin. Olimpiada nuk ishte vetem një aktivitet sportiv por edhe perfaqesim i aftesive individuale te pjesemarresve, te kultures por mbi te gjitha për te treguar respektin nga perendive.
Ne rast se gjate periudhes se zhvillimit te lojarave lindnin armiqesi, kjo cilesohej si sakrilegj duke qene se ato sherbenin për te nderuar Zeus-in. Qe nag fillimi e deri ne perfundim te Lojarave Olimpike shpallej një armpushim qe perfshinte çdo lloj lufte apo mosmarrveshje midis popujve greke. Edhe nëse dikush denohej me vdekje, ekzekutimi i tij behej ne perfundim te aktivitetit olimpik. I ashtuquajturi “armepushim olimpik’ u lejonte grekeve te bashkkoheshin ne menyre paqesore për te garuar midis tyre ne ditet e zhvillimit te Lojrave Olimpike. Kampioneve olimpike u janë kushtuar shume kenge shumica e te cilave janë shkruar nga Pindari.
Perandoria romake
Kultura Romake ashtu si ajo helene e ka mbeshtur gjithmone sportin megjithese jo me aktivitete te kalibrit te Lojrave Olimpike. Praktikimi i sporitit me shume se sa gare, ishte një aktivitet qe ndihmonte ne rritjen e mirqenies fizike, një element i rendesishem ky, i kultures romake.
Qe ne kohet e themelimit te Romes shpesh here organizoheshin aktivitete ose festa fetare ne qendër te se cilave qendronin garat ne sporte te ndryshme.
Termi “Ludi”, qe shpesh perkufizonte sportin, rrjedh nga gjuha e etruskeve një popull i cili ka sjelle ne Rome shumicen e sporteve. “Ludi” organizohej nga klasa e prifterinjeve ndërsa ne gara merrnin pjese vetem te rinjtë qe rridhnin nga familjet e fisnikeve.
Edhe ne Rome sporti konsiderohej si i shenjte ashtu si ne Greqi. Me kalimin e kohës ai u largua gjithnje e me shume karakterit fetar ndërsa njerëzit filluan pelqenin aspektin e tij spektakolar...
Qe ne kohet me te lashta ne Rome praktikoheshin pothuajse te gjitha sportet megjithate me te preferuarat ishin mundja, boksi dhe një perzjerje e tyre e quajtur “pankrac” qe shpesh perfundonte me vdekjen e njerit prej konkurenteve. Deshira e popullit romak për sportet e “dhunshme” pasqyrohet me se miri me gladiatoret dhe anfiteatret e krijuar enkas për duelet midis tyre një nga te cilet është dhe Koloseu.
Sporte
|
9161
|
https://sq.wikipedia.org/wiki/John%20Pemberton
|
John Pemberton
|
John Stith Pemberton lindi më 8 korrik 1831 në Knoxville, Georgia; vdiq më 16 gusht 1888, ishte një farmacist dhe zbuluesi i Koka Kolës.
Zbulues amerikanë
Farmacistë amerikanë
|
9164
|
https://sq.wikipedia.org/wiki/George%20Bush
|
George Bush
|
George Bush është emri i...
41. President i ShBA, shiko George H. W. Bush
43. President i ShBA, shiko George W. Bush, biri i George H. W. Bush
|
9172
|
https://sq.wikipedia.org/wiki/Dekorata%20e%20flamurit%20komb%C3%ABtar
|
Dekorata e flamurit kombëtar
|
Urdhri i Flamurit Kombëtar është një dekoratë nderi e Republikës së Shqipërisë që u jepet qytetarëve shqiptarë dhe të huaj për merita të jashtëzakonshme për lartimin e kombit shqiptar dhe të Shqipërisë. Dekorata jepet me dekret nga Presidenti i Shqipërisë. Ky urdhër është i artë.
Deri më tani janë dekoruar:
2002
Komuna e Pezës, dekorimi i saj është bërë më 7 shtator 2002 me propozimin e Organizata e Veteranëve të LANÇl
2006
Presidenti i Kosovës Dr. Ibrahim Rugova, u dekorua më 24 janar 2006 (pas vdekjes).
2007
Presidenti amerikan Xhorxh W. Bush, dekorimi i tij është bërë më 10 qershor 2007.
2012
Adem Jashari, dekorimi u bë më 11 qershor 2012 (pas vdekjes)
Adem Demaçi, dekorimi u bë më 11 qershor 2012
Shiko dhe këtë
Dekoratat në Republikën e Shqipërisë
Burimi i të dhënave
Ligji Nr.8113, datë 28.3.1996 PER DEKORATAT NE REPUBLIKEN E SHQIPERISE
Dokumenti Urdhri i Flamurit Kombëtar gjetur në gusht 2006 në faqen e Presidentit të Shqipërisë
Dekorata në Shqipëri
|
9173
|
https://sq.wikipedia.org/wiki/Dekorata%20%22Gjergj%20Kastrioti%20Sk%C3%ABnderbeu%22
|
Dekorata "Gjergj Kastrioti Skënderbeu"
|
Urdhri "Gjergj Kastrioti Skënderbeu" është një dekoratë nderi e Republikës së Shqipërisë që u jepet qytetarëve shqiptarë dhe të huaj për ndihmesë të qenësishme ose akte të veçanta heroike në mbrojtjen, forcimin e përparimin e Republikës së Shqipërisë. Dekorata jepet me dekret nga Presidenti i Shqipërisë. Ky urdhër është i artë.
Marrësit
Deri më tani më ky titull e kanë marrë:
Dom Nikollë Kaçorri, organizator i revoltave anti-osmane në Kurbin, Mirditë, Dibër, zv/kryeministër i qeverisë së parë shqiptare, sekretar i ipeshkvit të Durrësit.
Mit'hat Frashëri, ishtë nëpunës i Perandorisë Osmane, publicist, shkrimtar, përkthyes, albanolog, diplomat, veprimtar i çështjes kombëtare, kryetar i Ballit Kombëtar dhe Komitetit "Shqipëria e Lirë".
Pandeli Evangjeli, patriot, kryeministër shqiptar.
Lef Nosi, firmëtar i Shpalljes së Pavarësisë, folklorist, etnograf, numizmat, arkeolog e politikan shqiptar.
Ali Këlcyra, udhëheqës çetash kundër andarteve greke, prijës gjatë Luftës së Vlorës, deputet dhe gazetar shqiptar.
Fatos Thanas Nano (lindur më 1952 në Tiranë), statusi i tij ishte kryeministër dhe me profesion politikan, ekonomist. Dekorimi i tij është bërë më 17 shtator 2002 me propozimin e Presidentit të Republikës, Zoti Alfred Moisiu.
Colin L. Powell, statusi i tij ishte Sekretar Shteti i ShBA dhe me profesion politikan. Dekorimi i tij është bërë më 1 Maj 2003 me propozimin e Presidentit të Republikës, Zoti Alfred Moisiu.
Azem Hajdari, u dekorua post-mortum nga Presidenti i Shqipërisë Bamir Topi më 10 shtator 2008 me motivacion "Për kontribut të shquar në lëvizjen demokratike për rrëzimin e diktaturës komuniste, lindjen e pluralizmit politik në Shqipëri dhe futjen e saj në rrugën e zhvillimit demokratik, si një nga drejtuesit kryesor të Lëvizjes Studentore"
Fatmir Sejdiu, President i Republikës së Kosovës, u dekorua nga Presidenti Bamir Topi më 3 nëntor 2008 me motivacion: “Për kontribut të shquar në udhëheqjen e rezistencës popullore kosovare dhe të gjithë veprimit politik për fitoren e Pavarësisë së Kosovës e ndërtimin e një shteti të ri demokratik, për rolin e tij të rëndësishëm si politikan i respektuar nga populli i tij dhe faktori ndërkombëtar, në krijimin e ekuilibrave politikë dhe institucionalë”.
Sabri Hamiti, akademik, shkrimtar e studiues i letërsisë, u dekorua nga Presidenti Bamir Topi më 10 maj 2010 me motivacion: “Për kontributin e pazëvendësueshëm në mendimin modern shqiptar në studimet albanologjike si dhe për rolin e luajtur në përballimin e sfidave historike me të cilat u ndesh populli shqiptar në fund të shekullit XX”
Anastas Janullatos, Kryepeshkop i Kishës Ortodokse Autoqefale të Shqipërisë, akademik, studiues etj., u dekorua në 2010 nga Presidenti i Republikës z.Bamir Topi me motivacion: “Për kontributin dhe veprimtarinë në ringjalljen e besimit dhe forcimin e harmonisë fetare”.
Rrok Mirdita, Arqipeshkëv i Kishës Katolike të Shqipërisë, u dekorua në 2010 nga Presidenti i Republikës z.Bamir Topi me motivacion: “Për kontributin dhe veprimtarinë në ringjalljen e besimit dhe forcimin e harmonisë fetare”.
Selim Muça, Kryetar i Komunitetit Mysliman të Shqipërisë, u dekorua në 2010 nga Presidenti i Republikës z.Bamir Topi me motivacion: “Për kontributin dhe veprimtarinë në ringjalljen e besimit dhe forcimin e harmonisë fetare”.
Reshat Bardhi, Kryetar i Komunitetit Bektashi të Shqipërisë dhe Kryegjysh Botëror, u dekorua në 2010 nga Presidenti i Republikës z.Bamir Topi me motivacion: “Për kontributin dhe veprimtarinë në ringjalljen e besimit dhe forcimin e harmonisë fetare”.
Hamad bin Khalifa Al Thani, Emiri i Katarit me motivacionin: “Për merita të shquara në forcimin e marrëdhënieve ndërmjet Republikës së Shqipërisë dhe Shtetit të Katarit, si dhe për kontributin e vyer në shërbim të paqes e stabilitetit në arenën ndërkombëtare”.
Të dekoruar nga Bujar Nishani
Shiko dhe këtë
Dekoratat në Republikën e Shqipërisë
Urdhëri i Skënderbeut
Burimi i të dhënave
Ligji Nr.8113, datë 28.3.1996 PER DEKORATAT NE REPUBLIKEN E SHQIPERISE
Dokumenti Urdhri i Skenderbeut gjetur në gusht 2006 në faqen e Presidentit të Shqipërisë
|
9179
|
https://sq.wikipedia.org/wiki/2006
|
2006
|
Ngjarje
Lindje
11 mars - Rinor Berisha, aktor
Vdekje
6 janar - Jakup Hasipi, imam, patriot (l. 1951)
21 janar - Ibrahim Rugova, president i Kosovës (l. 1918)
3 shkurt - Vath Koreshi, shkrimtar (l. 1936)
7 shkurt - Ibrahim Kodra, piktor (l. 1918)
10 shkurt - Dionis Bubani, shkrimtar (l. 1926)
18 shkurt - Kel Kodheli, piktor (l. 1918)
17 shkurt - Frederik Rreshpja, poet shqiptar (l. 1940)
11 mars - Sllobodan Milosheviç, diktator, ish-president i Serbisë, dhe i ish-Jugosllavisë (l. 1941)
14 prill - Mahmut Bakalli, politikan kosovar (l. 1936)
8 korrik - Pjetër Arbnori, politikan shqiptar (l. 1935)
24 shtator - Muharrem Qena, aktor dhe regjisor shqiptar (l. 1930)
10 dhjetor - u shpall i vdekur Ish Diktaroi kilian Augusto Pinochet
|
9185
|
https://sq.wikipedia.org/wiki/Ronald%20Reagan
|
Ronald Reagan
|
Ronald Regan (Ronald Wilson Reagan) ishte një politikan, anëtar i Partisë Republikane, komentator dhe aktor amerkan, i cili shërbeu si President 40 i Shteteve të Bashkuara nga 1981 deri 1989. Para presidencës së tij, ai shërbeu si Guvernator i 33 i Kalifornisë 1967-1975, pas një karriere si aktor dhe drejtues i sindikatës në Hollywood.
Reagan u lind më 6 shkurt të vitit 1911 në Tampico, Illinois dhe vdiq më 5 qershor 2004 në Bel Air të Los Anxhelosit, në Kaliforni.
Jeta e herëshme
Ronald Regan u lind në një apartament në katin e dytë të një ndërtese tregëtare në Tampico, Illinois më 6 shkurt 1911, i biri i Nelle Clyde (Wilson) dhe John Edward "Jack" Reagan. Babai i Reganit ishte një shitës dhe një tregimtar, nipi i emigrantëve katolikë irlandezë nga County Tipperary, ndërsa nëna e tij ishte me prejardhje gjysmë skoceze dhe gjysmë angleze (gjyshja nga nëna e Reganit ka lindur në Surrey, Angli). Regan kishte një vëlla më të madh, Neil (1908-1996), i cili u bë një drejtor reklamash. Kur ishte djalë i vogël, babai i Reganit i vuri atij nofkën "holandez", për shkak të pamjes së një "holandezi të vogël të shëndoshë", dhe modelit të flokëve si "djalë hollandez". Kjo nofkë i mbeti atij gjatë gjithë rinisë së tij. Familja e Reganit ka jetuar në periudha të shkurtra në disa qytete të Illinois, duke përfshirë Monmouth, Galesburg, dhe Çikago dhe në vitin 1919, u kthyen në Tampico dhe jetuan mbi HC Pitney Variete Store deri sa më në fund u vendosën në Dixon. Pas zgjedhjes së tij si president, duke banuar në reyidencën në katin e dytë në Shtëpinë e Bardhë, Regan do të thoshte me shaka se ai "po jetonte mbi dyqan përsëri".
Sipas Paul Kengor, autor i librit "Zoti dhe Ronald Regan", Regan kishte një besim veçanërisht të fortë në mirësinë e njerëzve, i cili vinte nga besimi optimist i nënës së tij, Nelle. Kundërshtimi i Reganit ndaj diskriminimit racial ishte i pazakontë për kohën. Ai kujton një kohë në Dixon kur hoteli lokal nuk lejoi disa zezakë të qëndronin atje. Regan i mori ata në shtëpinë e tij, ku nëna e tij i ftoi ata të kalonin natë dhe hëngrën mëngjes ditën tjetër.
Pas mbylljes së Pitney Store në fund të vitit 1920, Reganët u zhvendosën në Dixon. "Universi i vogël" Miduestern pati një përshtypje të qëndrueshme tek Regan. Ai ndoqi shkollën e mesme në Dixon, ku ai i zhvilluar interesa në aktrim, sportive dhe tregimit. Puna e tij e parë ishte si një kujdestar plazhi në lumin Rock në Lowell Park, pranë Dixon, në vitin 1927. Gjatë një periudhe gjashtë vjeçare, Reagan thuhet se kreu 77 shpëtime si një kujdestar plazhi. Regan ndoqi Kolegjin Eureka, ku ai u bë anëtar i vëllazërisë "Tau Kappa Epsilon", një nxitës i tifozëve, dhe studioi ekonomi dhe sociologji. Ai krijoi një reputacion si një mjeshtër, që skëlqeu në politikë, sport dhe teatër. Ai ishte anëtar i ekipit të futbollit amerikan dhe kapiten i ekipit të notit. Ai u zgjodh president i trupit studentor dhe udhëhoqi një revoltë studentore kundër presidentit të kolegjit, pasi ai u përpoq për të shkurtonte përsëri në numrin e profesorëve.
Kariera në media dhe aktrim
Pas diplomimit nga Eureka në vitin 1932, Regan shkoi në Ajova, ku ai gjeti punë si folës në disa stacione radioje. Ai punoi në radio WHO në Des Moines, si komentator për lojërat e bejsbollit të Chicago Cubs.
Ndërsa udhëtonte me Cubs në Kaliforni, Reagan mori një test ekrani në vitin 1937 që çoi në një kontratë shtatë-vjeçare me studiot Warner Brothers. Ai i kaloi vitet e para të karrierës së tij në Hollivud në njësinë "B film", ku, siç thoshte Reagan me shaka, prodhuesit "nuk donin që ata të ishin të mirë, por donin që të ishin atje të enjten".
Roli i tij i parë ishte në vitin 1937 në filmin "Love is on the air" (Dashuria është në ajër), dhe deri në fund të vitit 1939 ai mori pjese në 19 filma, duke përfshirë errët fitore me Bette Davis dhe Humphrey Bogart. Para filmit Santa Fe Trail me Errol Flynn në vitin 1940, ai luajti rolin e George "Gipper" Gipp në film "Knute Rockne, All American". Që nga ky film, ai mori pseudonimin "Gipper" gjatë gjithë jetës. Në vitin 1941 ekspozuesit e votuan atë si yllin e pestë më popullor nga brezi i ri në Hollywood.
Roli i preferuar Reganit vepruar ishte ai i personit me të dy krahët të prerë në filmin Kings Row të vitit 1942, në të cilin ai reciton linjën, "Ku është pjesa tjetër e imja?", më vonë e përdorur si titull në autobiografinë e tij në vitin 1965. Shumë kritikë të filmit e konsiderojnë Kings Row si filmi i tij më i mirë, edhe pse filmi u dënua nga kritiku i New York Times Bosley Crowther.
Edhe pse Regan e quajti filmin "Kings Row" filmi që "më bëri yll", ai nuk ishte në gjendje të përfitonte nga suksesi i tij, sepse ai u thirr për detyrë aktive në ushtrinë amerikane në San Francisko, dhe kurrë nuk rimori statusin "yll" në filma. Në periudhën e pasluftës, pasi u nda për pothuajse katër vjet për shkak të shërbimit në Njësinë "First Motion Pictures" në ushtri gjatë Luftës së Dytë Botërore në dhjetor të vitit 1945, Reagan luajti në filma të tillë si, "The voice of Turtle (Zëri i breshkës), John Loves Mary (Xhoni dashuron Merin), Hasty Heart (Zemër e paduruar), Bedtime for Bonzo (Koha e gjumit për Bonzo), Cattle Queen of Montana (Mbretëresha e lopëve të Montanës), Tennessee's Partner (Partneri i Tenesisë), Hellcats of the Navy (Shtrigat e Marinës), (filmi i vetëm në të cilën ai shfaqet me Nancy Reagan) dhe xhirimi i 1964 i filmit The Killers (Vrasësit), (filmi i tij i fundit dhe i vetmi në të cilën ai ka luajtur një rol negativ). Gjatë gjithë karrierës së tij filmike, nëna e tij u përgjigjej shpesh shumë prej letrave që vinin nga simpatizantët e tij.
Shërbimi ushtarak
Reagan u rekrutua Ushtrinë Rezerviste dhe u autorizua toger i dytë në Korpusin e Oficerëve Rezervë të Trupave të kalorësisë më 25 maj 1937.
Reagan u thirr për detyrë aktive për herë të parë më 18 prill 1942. Për shkak të shikimit të tij të dobët, ai u klasifikua vetëm për shërbim të kufizuar, që e përjashtonte atë nga shërbimi jashtë shtetit. Detyra e tij e parë ishte në Portin Nisjes të San Françiskos në Fort Mason, Kaliforni, si oficer ndërlidhës i Zyrës së Portit dhe Transportit. Pas miratimit të Forcave Ajrore të Ushtrisë (FAU), ai aplikoi për një transferim nga kalorësia në FAU më 15 maj 1942 dhe u caktua në sektorin e Marrëdhënieve me Publikun të FAU dhe më pas në Njësinë "First Motion Pictures" (Zyrtarisht, "Njësia Bazë e 18-të e Forcave Ajrore të Ushtrisë"), në Culver City, Kaliforni. Më 14 janar 1943, ai u gradua toger i parë dhe u dërgua në Njësinë Përkohshme të Shfaqjeve Task Force "Kjo është Ushtria në Burbank, Kaliforni. Ai u kthye në Njësinë "First Motion Pictures", pas përfundimit të kësaj detyre, dhe u gradua kapiten më 22 korrik, 1943.
Në janar 1944 Reagan u dërgua me detyrë të përkohshëme në Nju Jork për të marrë pjesë në hapjen e "Serive E Bond". Atë e rikthyen në Njësinë "First Motion Pictures" më 14 nëntor 1944, ku ai qëndroi deri në fund të Luftës së Dytë Botërore. Ai u rekomandua për tu graduar major më 2 shkurt 1945, por ky rekomandim nuk u miratua. Kur ishte në Njësinë "First Motion Pictures" në vitin 1945, ai u përfshi në mënyrë të tërthortë në zbulimin e aktores Marilyn Monroe. Ai u kthye në Fort MacArthur, Kaliforni, ku u shkëput nga detyra ushtarake aktive në 9 dhjetor 1945. Deri në fund të luftës, njësia e tij kishte prodhuar rreth 400 filma të trajnimit për FAU.
Televizion
Regan u punësua si drejtues emisioni i General Electric Theater, një seri e dramash javore që u bënë shumë popullore. Kontrata e tij i kërkonte atij që të udhëtonte nëpër uzinat e General Electric gjashtëmbëdhjetë javë në vit, shpesh duke kërkuar prej tij katërmbëdhjetë fjalime në ditë. Ai fitoi në këtë rol rreth 125.000 dollarë në vit (rreth 1.070.000 dollarë në vlerën e 2010). Puna e tij e fundit si aktor profesionist ishte si drejtues dhe interpretues në seritë televizive Death Valley Days (Ditët e Luginës së vdekjes). Reagan dhe Nancy Davis u shfaqën së bashku disa herë, duke përfshirë edhe një episod tek General Electric Theater në vitin 1958 të quajtur "Një gjel deti për presidentin".
Martesat dhe fëmijët
Në vitin 1938, Regan bashkë-luajti në filmin Brother Rat me aktoren Jane Wyman (1917-2007). Ata u fejuan në Teatrin Çikago, dhe u martuan më 26 janar 1940 në kishën "Wee Kirk O' the Heather" në Glendale, Kaliforni. Së bashku ata kishin dy fëmijë biologjikë, Maureen (1941-2001) dhe Christine (e cila lindi në vitin 1947, por jetoi vetëm një ditë), dhe adoptuan një të tretë, Michael (lindur 1945). Pas mosmarrëveshjeve rreth ambicieve politike të Reganit, Wyman paraqiti kërkesë për divorc në vitin 1948. Divorci u finalizua në vitin 1949. Ai është presidenti i vetëm amerikan që ka qenë i divorcuar. Regan dhe Wyman vazhduan të jenë miq deri në vdekjen e tij. Wyman votoi për Regan në dy kandidimet e tij për president dhe, pas vdekjes së tij, tha se "Amerika ka humbur një president të madh dhe një njeri të madh, të sjellshëm, dhe të butë."
Regan u takua me aktoren Nancy Davis (lindur më 1921) në vitin 1949, kur ajo e kontaktoi atë kur ishte kryetar i Sindikatës së Aktorëve të Ekranit për ta ndihmuar atë në lidhje me shfaqjen e emrit të saj në një listë të zezë të komunistëve në Hollywood. Ajo ishte ngatërruar me një tjetër Nancy Davis. Ajo e përshkroi takimin e tyre duke thënë: "Unë nuk e di nëse kjo ishte dashuri në shikim të parë, por ishte pothuajse ashtu." Ata u fejuan në restorantin "Chasen's" në Los Anxhelos dhe u martuan më 4 mars 1952, në Kishën "Little Brown" në San Fernando Valley. Ata kishin dy fëmijë: Patti (lindur 21 tetor 1952) dhe Ron (lindur 20 maj 1958).
Vëzhguesit i përshkrojnë marrëdhëniet e Reganve "si të ngushta, autentike dhe intime". Gjatë presidencës së tij ata raportoheshin të shfaqnin shpesh dashurinë e tyre për njëri-tjetrin. Ai shpesh e thërriste atë "Mami" dhe ajo e thërriste atë "Roni". Njëherë ai i shkroi asaj "Çfarëdo që unë fitoj dhe gëzoj ... do të ishte pa kuptim në qoftë se nuk do kisha ty." Kur ai ishte në spital në vitin 1981, ajo e fjeti me një nga këmishat e tij për tu qetësuar e shlodhur me aromën e tij. Në një letër drejtuar qytetarëve amerikanë të shkruar në vitin 1994, Regan shkruante: "Më kanë thënë kohët e fundit se unë jam një nga miliona amerikanë, që do të preket nga sëmundja alzhaimer .... Do të dëshiroja që të kishte ndonjë mënyrë që të ruante Nancy-n nga kjo përvojë e dhimbshme". Në vitin 1998, kur Reagan u prek nga alzhaimer, Nancy i tha Revistës Vanity Fair: "Marrëdhënia jonë është shumë e veçantë. Ne ishim shumë në dashuri dhe ende jemi. Kur them jeta ime filloi me Ronin, kjo është e vërtetë. Ajo filloi me të. Unë nuk mund ta imagjinojë jetën pa të."
Fillimet e karierës politike 1948-1967
Reagan filloi karrierën e tij politike si një demokrat liberal. Ai iu bashkua komiteteve të shumta politike me një orientim të fortë të majtë, të tilla si Komiteti i Veteranëve Amerikanë. Ai luftoi kundër legjislacionit të të drejtës-për-punë të sponsorizuar nga republikanët dhe për Helen Gahagan Douglas në vitin 1950, kur ajo u mund në garën për Senat nga Richard Nixon. Ai kuptoi se komunistët kishin një ndikim të fuqishëm në prapaskenë në ato grupe, që e bëri atë të mbledhë miqtë e tij kundër tyre.
Reagan foli shpesh në mitingje me një dimension të fortë ideologjik. Në dhjetor të vitit 1945, ai u ndalua të udhëheqë një tubim anti-bërthamore në Hollywood si rezultat i presionit nga studio Warner Brothers. Ai do ta bënte më vonë çështjen e armëve bërthamore një pikë kyçe të presidencës së tij, veçanërisht kundërshtimi i tij për shkatërrimin e sigurtë reciprok, duke u mbështetur në përpjekjet e mëparshme për të kufizuar përhapjen e armëve bërthamore në një fokus të ri për të reduktuar numrin dhe llojet e tyre. Në zgjedhjet e vitit 1948, Reagan mbështeti fuqimisht Harry S. Truman, duke u paraqitur në skenë me atë gjatë një fjalimi të fushatës në Los Anxhelos. Megjithatë, në fillim të viteve 1950, kur marrëdhëniet e tij me aktoren Nancy Davis republikan u shtuan, ai u zhvendos në të djathtë dhe, duke mbetur një demokrat, miratoi kandidaturat presidenciale të Dwight D. Eisenhower në vitin 1952 dhe 1956, si dhe Richard Nixon në vitin 1960.
Regan u punësua nga General Electric në vitin 1954 për të drejtuar General Electric Theater, një serial televiziv javor. Ai përshkoi vendin duke mbajtur fjalime tek mbi 200.000 punonjës të General Electric si motivues. Ai tashmë kishte përqafuar pikëpamjet e djathta, konservatore. Shumë nga fjalimet e tij, të cilët ai i shkruante vetë ishin jopartiake, por përmbanin një mesazh konservator, pro-biznes. Ai u ndikua nga Lemuel Boulware, një ekzekutiv i lartë i GE. Boulware, i njohur për qëndrimin e tij të ashpër kundër sindikatave dhe strategjitë e tij të reja për të fituar mbi sindikatat, përkrahte parimet thelbësore të konservatorizmit modern amerikan:. tregjet e lira, antikomunizmi, taksa më të ulëta, dhe qeveri të kufizuar. I etur për një hapësirë më të madhe, por i pa lejuar nga GE të hyjë në politikë, ai u largua dhe u regjistrua zyrtarisht si një republikan. Ai shpesh ka thënë: "unë nuk ika nga Partia Demokratike, partia iku nga mua".
Regan fitoi vëmendje kombëtare në fjalimet e tij për kandidatin konservator për president Barry Goldwater në vitin 1964. Duke folur për Goldwater, Regan theksoi besimin e tij në rëndësinë e një qeverie më të vogël. Duke konsoliduar temat që ai kishte zhvilluar në fjalimet në GE, ai argumentonte në "Një kohë për zgjedhje" (27 tetor 1964):
"Baballarët Themelues e dinin që një qeveri nuk mund të kontrollojë ekonominë pa kontrolluar njerëzit. Dhe ata e dinin se kur një qeveri vendos për të bërë këtë, ajo duhet të përdorë forcën dhe detyrimin për të arritur qëllimin e saj. Pra, ne kemi ardhur në një kohë për të bërë zgjedhjen .... juve dhe mua na thuhet që ne duhet të zgjedhin midis të majtës apo të djathtës, por unë sugjeroj që nuk ka asnjë gjë të tillë si të majtë apo të djathtë. Ka vetëm lart ose poshtë. Lart, drejt ëndrrës së vjetër të njeriut - maksimumin e lirisë individuale duke respektuar rendin -. ose poshtë në folenë e milingonave të totalitarizmit" Reagan, Ronald. "A time for choosing." (1964) online .
Guvernator i Kalifornisë (1967-1975)
Republikanët e Kalifornisë ishin të impresionuar me pikëpamjet politike dhe karizmën e Reganit pas fjalimit të tij "Një kohë për zgjedhje". Regan njoftoi në fund të vitit 1965, fushatën e tij për Guvernatorin e Kalifornisë në vitin 1966. Ai mposhti ish-kryetarin e bashkisë së San Françiskos George Christopher në zgjedhjet brenda Partisë Republikane. Në fushatën e tij Regani theksoi dy tema kryesore: "ti dërgojmë në punë dembelat e ndihmës ekonomike ", dhe, duke iu referuar përhapjes së protestave studentore kundër luftës dhe sistemit në Universitetin e Kalifornisë në Berkeley, "të pastrojmë rrëmujën në Berkeley ". Ronald Reagan realizoi në vitin 1966 atë që kishin provuar senatori amerikan William F. Knowland në vitin 1958 dhe ish-zëvendës-presidenti Riçard M. Nikson në vitin 1962: ai u zgjodh, duke mundur guvernatorin e dy mandateve Edmund G. "Pat" Brown, dhe u betua më 2 janar 1967. Në mandatin e tij të parë, ai ngriu punësimin në qeveri dhe miratoi rritjen e taksave për të balancuar buxhetin.
Menjëherë pas fillimit të mandatit të tij, Reagan testoi ujërat për zgjedhjet presidenciale në vitin 1968, si pjesë e një lëvizjeje "Ndal Nixonin", duke shpresuar të presë mbështetjen e jugut ndaj Niksonit dhe të jetë një kandidat kompromisi, nëse as Nixon dhe as kandidati i vendit të dytë Nelson Rockefeller nuk do të kishin delegatë të mjaftueshme për të fituar në votimin e parë në konventën republikane. Megjithatë, në kohën e konventës Niksoni kishte 692 vota delegatësh, 25 më shumë seç ishte e nevojshme për të siguruar emërimin, i ndjekur nga Rockefeller në vendin e dytë dhe Regan në vendin e tretë.
Në fillim në vitit 1967, debati kombëtar mbi abortin kishte filluar. Senatori demokrat i senatit të Kalifornisë Anthony Beilenson prezantoi "Aktin e abortit terapeutik", në një përpjekje për të zvogëluar numrin e aborteve të fshehta, të kryera në Kaliforni. Legjislatura e Shtetit e dërgoi projektligjin në tryezën e Reganit, ku, pas shumë ditësh pavendosmërie, ai nënshkroi atë. Rreth dy milionë aborte u kryhen si rezultat, shumica për shkak të një dispozite në ligj që lejonte abortet për shëndetin e nënës. Regan ishte në detyrë prej jo më shumë se katër muaj kur ai nënshkroi ligjin, dhe më vonë deklaroi se po të kishte qenë më me përvojë si guvernator, ai nuk do ta kishte nënshkruar atë. Pasi njohu atë që ai e quajti "pasojat" e ligjit, ai njoftoi se ishte pro-jetës. Ai e ruajti këtë pozicion më vonë në karrierën e tij politike, duke shkruar gjerësisht për abortin.
Pavarësisht një përpjekje të pasuksesshme për ta hequr atë me zgjedhje të parakohëshme në vitin 1968, Regani u rizgjodh në vitin 1970, duke mundur "Big Daddy" Jesse Unruh. Ai nuk kërkoi një mandat të tretë në zgjedhjet e mëpasme.
Mandatet e Reganit si guvernator e ndihmuan atë për të krijuar politikat që ai do të ndiqte në karrierën e tij të mëvonshme politike si president. Ai mbrojti me forcë idealin Republikan për më pak rregullime nga qeveria të ekonomisë, duke përfshirë edhe atë të tatimit të panevojshme federal.
Fushata presidenciale e vitit 1976
Në vitin 1976, Regan sfidoi presidentin e atëhershëm Gerald Ford në një përpjekje për tu bërë kandidat i Partisë Republikane për president. Reagan shpejt e vendosi veten si kandidati konservator me përkrahjen e organizatave të të njëjtit mendim, si Bashkimi Konservator Amerikan të cilat u bënë komponentet kryesore të bazës së tij politike, ndërsa presidenti Ford u konsiderua si një republikan më i moderuar.
Fushata e Reganit e mbështetur në një strategji të hartuar nga menaxheri i fushatës John Sears për të fituar disa zgjedhje paraprake të herëshme për të dëmtuar pashmangshmërinë e mundshëm të emërimit të Fordit. Reagan fitoi në Karolinën e Veriut, Texas, dhe Kaliforni, por strategjia dështoi, sepse ai humbi në New Hampshire, Florida, dhe Illinois shteti i tij i lindjes. Fushata në Texas ngjalli përsëri shpresë për Regan, kur ai fitoi të nëntëdhjetë e gjashtë delegatët e zgjedhur në ygjedhjet paraprake të 1 majit, me katër të tjerë që prisnin konventën e shtetit.
Megjithatë, kur Kuvendi i Partisë Republikane (GOP) po afrohej, Fordi ishte në afërsi të fitores. Duke pranuar krahun e moderuar të partisë së tij, Regan zgjodhi senatorin e moderuar Richard Schweiker të Pensilvanisë si kandidat për zëvendës president nëse do të nominohej. Megjithatë, Fordi triumfooi me 1187 delegatë nga 1070 të Reganit. Fordi do ti humbte zgjedhjet presidenciale të vitit 1976 ndaj demokratit Jimmy Carter.
Pas fushatës, Regan mbeti në debatin publik me seritë Ronald Reagan Radio Komentarin dhe komitetin e tij politik të veprimit, "Qytetarët për Republikën".
Fushata presidenciale e vitit 1980
Fushata presidenciale e vitit 1980 midis Regan dhe presidenti në detyrë Xhimi Karter u krye gjatë shqetësimeve të brendshme dhe krizës së pengjeve të Iranit. Fushata e tij theksoi disa nga parimet e tij themelore: taksa më të ulëta për të stimuluar ekonominë, ndërhyrje më pak të qeverisë në jetën e njerëzve, të drejtat e shteteve, dhe një mbrojtje të fortë kombëtare.
Regan filloi fushatën e tij duke deklaruar "Unë besoj në të drejtat e shteteve." Pasi fitoi emërimin republikan, Regan përzgjodhi një nga kundërshtarët e tij kryesorë, George H. W. Bush, si kandidat për zëvendës president. Paraqitja e mirë e tij në debatin televiziv të tetorit rriti fushatën e tij. Regan i fitoi zgjedhjet, duke fituar në 44 shtete me 489 vota elektorale ndaj 49 votave elektorale për Carter (që përfaqësonin gjashtë shtete dhe Washington, DC). Regan mori 50,7% të votave popullore, ndërsa Carter mori 41%, dhe kandidati i pavarur John B. Anderson (një republikan liberal) mori 6.7%. Republikanët morrën Senatin për herë të parë që nga viti 1952, dhe fituan 34 vende më shumë në Dhomën e Përfaqësuesve, por demokratët mbajtën shumicën në të.
Presidenca
Gjatë presidencës së tij, Regan ndoqi politika që pasqyronin besimin e tij personal në lirinë individuale, solli ndryshime në vend, si për ekonominë amerikane dhe për zgjerimin e ushtarisë, dhe kontribuoi në dhënien fund të Luftës së Ftohtë. Presidenca e tij e quajtur Revolucioni Reganian, rigjallëroi moralin amerikan, ripërtëriu ekonominë amerikane dhe zvogëloi varësinë amerikane nga qeveria. Si president, Regan mbajti një ditar në të cilin ai komentonte mbi ndodhitë e përditshme të presidencës së tij dhe pikëpamjet e tij mbi çështjet e ditës. Ditarët janë botuar në maj 2007 në librin e shumëshitur, "Reagan Diaries" (Ditaret e Reganit).
Mandati i parë, 1981-1985
Deri më sot, Reagan është personi më i moshuar i zgjedhur në zyrën e presidencës (69 vjeç) dhe presidenti më i moshuar në kohën e inaugurimit (69 vjeç e 341 ditë). Në fjalimin e tij të parë inaugurues më 20 janar të vitit 1981, të cilin Regan e shkroi vetë, ai iu drejtua rraskapitjes ekonomike të vendit duke thënë:. "Në këtë krizë të tanishme, qeveria nuk është zgjidhja e problemeve tona, qeveria është vetë problemi".
Lutja në shkolla dhe një minutë heshtje
Në vitin 1981, Regan u bë presidenti i parë që propozoi një amendament kushtetues për lutje në shkolla. Lutja në shkollë kishte qenë më parë e ndaluar nga Gjykata e Lartë në vitin 1962, dhe zgjedhja e Reganit pasqyroi një kundërshtim ndaj vendimit të gjykatës. Amendamenti i propozuar nga Regan në vitin 1981 pohon: "Asgjë në këtë Kushtetutë nuk do të interpretohet për të ndaluar lutjen individuale ose në grup në shkollat publike apo institucione të tjera publike. Asnjë personi nuk do ti kërkohet nga Shtetet e Bashkuara apo nga ndonjë shtet federal për të marrë pjesë në lutje. "Në një mesazh në Kongres, Reagan tha se amendamenti i propozuar prej tij do të "rivendosë lirinë e thjeshtë të qytetarëve tanë për të ofruar lutjen në shkolla dhe institucione publike." Në vitin 1984, Regan përsëri ngriti çështjen, duke pyetur Kongresin "pse liria për të njohur Zotin nuk mund pranohet me kënaqësi përsëri nga fëmijët në çdo klasë në të gjithë vendin?" Në vitin 1985, Regan shprehu zhgënjimin e tij se vendimi i Gjykatës së Lartë ende ndalon një minutë heshtje për shkollat publik, dhe tha se ai kishte "një betejë të vështirë." Në 1987 Regan përsëri rinovoi thirrjen e tij për Kongresin për të mbështetur lutjen vullnetare në shkolla dhe dhënien fund të "dëbimit të Zotit nga klasat e Amerikës". Gjatë mandatit të tij, Regan bëri fushatë energjike për të rivendosur lutjen në shkolla, në fillim si një moment lutjeje dhe më vonë si një minutë heshtje.
Përpjekja për vrasje
Më 30 mars 1981, vetëm pas 69 ditë në administratën e re, Regan, sekretari i tij i shtypit James Brady, polici i Uashingtonit, Thomas Delahanty, dhe agjenti i Shërbimit Sekret Timothy McCarthy u qëllua me armë zjarri nga John Hinckley Jr., jashtë Hotel Hilton në Uashington DC. Edhe pse "afër vdekjes" pas mbërritjes në Spitalin Universitar George Washington, Regan u stabilizua në dhomën e urgjencës, pastaj iu nënshtrua një operacioni urgjent paraprak. Ai u përmirësua dhe doli nga spitali më 11 prill, duke u bërë Presidenti i parë në zyrë i SHBA-së që i mbijetoi një atentati. Kjo ngjarje pati një ndikim të madh në popullaritetin Reganit. Sondazhet tregonin vlerësim për të në kuotat rreth 73%. Regan besonte se Zoti i kishte shpëtuar jetën atij, në mënyrë që ai të vazhdonte të përmbushte një qëllim më të madh. Kur bashkëshortja e tij Nancy arriti në spital ai bëri shaka duke thënë: "E dashur, harrova ti shmangem plumbit".
Greva e kontrollorëve të trafikut ajror
Në verë të vitit 1981 PATCO, bashkimi i kontrollorëve federalë të trafikut ajror hynë në grevë, duke shkelur një ligj federal që ndalon sindikatat e qeverisë të bëjnë grevë. Duke deklaruar situatën si një emergjence siç përshkruhet në Aktin 1947 Taft-Hartley, Regan deklaroi se në qoftë se kontrollorët e trafikut ajror "nuk kthehen në punë brenda 48 orësh, ata do të pushohen nga puna". Ata nuk u kthyen dhe më 5 gusht, Regan pushoi nga puna 11.345 kontrollorët e trafikut ajror që ishin në grevë, sepse thyen urdhërin e tij, dhe vuri mbikëqyrësit dhe kontrollorët ushtarakë për të trajtuar trafikun ajror komercial të vendit deri sa të punësoheshin dhe të trajnoheshin kontrollorët e rinj. Një punim kryesor referimi në administratën publike arriti në përfundimin se "ky veprim i Reganit jo vetëm demonstroi një vendosmëri të qartë nga presidenti për të marrë kontrollin e burokracisë, por ai dërgoi gjithashtu një mesazh të qartë për sektorin privat që nuk duhet të kenë frikë nga sindikatat".
"Reganomia" dhe ekonomia
Gjatë vitit të fundit të Xhimi Karterit si president (1980), inflacioni ishte mesatarisht 12.5%, krahasuar me 4.4% gjatë vitit të fundit të Reganit si president (1988). Gjatë administratës së Reganit, shkalla e papunësisë ra nga 7.5% në 5.4%.
Regan zbatoi politika të bazuara në anën e ofertës të ekonomisë, duke theksuar një filozofi "laissez-faire" dhe politikë fiskale të tregut të lirë, duke kërkuar të stimulojë ekonominë me ulje të mëdha të taksave kudo. Duke cituar teoritë ekonomike të Arthur Laffer, Regan promovoi uljen e propozuar të taksave si stimulim potencialisht të ekonomisë, të mjaftueshme për zgjerimin e bazës tatimore, kompensimin e humbjes të ardhurave për shkak të normave të reduktuara të taksave, një teori që hyri në diskutimin politik si kurba Laffer. Reganomia ishte tema e debatit midis mbështetësve, që vinin në dukje përmirësimet në disa tregues kryesorë ekonomikë, si dëshmi e suksesit, dhe kritikëve që tregonin rritje të madhe në deficitin e buxhetit federal dhe borxhin kombëtar. Politika e tij e "paqes përmes forcës" rezultoi në një rritje rekord të fuqisë mbrojtëse në kohë paqeje, duke përfshirë një rritje reale prej 40% në shpenzimet e mbrojtjes midis viteve 1981 dhe 1985.
Gjatë presidencës së Reganit, normat e tatimit federal mbi të ardhurat u ulën në mënyrë të konsiderueshme me nënshkrimin e Aktit Tatimor të Rimëkëmbjes Ekonomike të vitit 1981 i cili uli grupin e lartë të taksave të prodhimit nga 70% në 50% dhe grupin më të ulët nga 14% në 11%. Pastaj Akti i Partneritetit për Trajnimin për Punë i vitit 1982 u dekretua në ligj, duke inicuar një prej partneriteteve të para publik-privat të Shteteve të Bashkuara dhe një pjesë të madhe të programit të presidentit për krijimin e vendeve të punës. Ndihmës Sekretari i Punës dhe shefi i Stafit, Al Angrisani, ishte një arkitekti kryesor i projekt-ligjit.
Rritja e produktit të brendshëm bruto(GDP) u rikthye fuqishëm pasi recesioni i fillim viteve 1980 përfundoi në vitin 1982, dhe u rrit gjatë tetë viteve të tij në detyrë me një normë vjetore prej 7.91% në vit, me rritjen më të lartë prej 12.2% në vitin 1981. Papunësia arriti kulmin në normën mujore 10.8% në dhjetor 1982 pastaj zbriti gjatë pjesës tjetër të presidencës së Reganit. Gjashtëmbëdhjetë milionë vende të reja pune u krijuan, ndërsa inflacioni u ul në mënyrë të konsiderueshme. Akti i Reformës Tatimore të vitit 1986, një tjetër përpjekje dypartiake, e përkrahur nga Regan, thjeshtoi kodin e taksave duke ulur numrin e grupeve të taksave në katër.
Regan riemëroi Paul Volcker si Kryetar i Rezervës Federale, dhe në vitin 1987 ai emëroi Alan Greenspan për të pasuar Volcker. Regan hoqi kontrollin mbi çmimet e naftës vendase që kishte kontribuar në krizat e energjisë në fillim të viteve 1970. Çmimi i naftës më pas ra, dhe vitet 1980 nuk kishin mungesën e karburantit që kishin vitet 1970. Reagan gjithashtu përmbushi një premtim fushatës së vitit 1980 për shfuqizimin e taksës mbi fitimin e papritur në vitin 1988. Disa ekonomistë, si fituesit e çmimit Nobel, Milton Friedman dhe Robert A. Mundell, argumentojnë se politikat e taksave të Reganit fuqizuan ekonominë amerikane dhe kontribuan në bumin ekonomik të viteve 1990.
Shkallëzimi i Luftës së Ftohtë
Regan shkallëzoi Luftën e Ftohtë, duke përshpejtuar një ndryshim nga politika e detantës, e cila filloi në vitin 1979 pas luftës sovjetike në Afganistan. Regan urdhëroi një zgjerim dhe forcim masiv të Forcave të Armatosura të Shteteve të Bashkuara dhe zbatoi politika të reja ndaj Bashkimit Sovjetik : ripërtëritjen e programit B-1 Lancer që ishte anuluar nga administrata e Karterit, dhe prodhimin e raketave. Në përgjigje të vendosjes së raketave sovjetike SS-20, Regan mbikëqyri vendosjen nga NATO të raketave Pershing në Gjermaninë Perëndimore.
Së bashku me kryeministren e Mbretërisë së Bashkuar, Margaret Thatcher, Regan e denoncoi Bashkimin Sovjetik në terma ideologjike. Në një fjalim të famshëm më 8 qershor 1982 para ParlamentiT Britanik në Galerinë Mbretërore të Pallatit të Westminster, Regan tha: "marshimi përpara i lirisë dhe demokracisë do të lerë marksizëm-leninizmin në koshin e plehrave të historisë". Më 3 mars 1983 ai parashikoi se komunizmi do të binte, duke deklaruar:" Komunizmi është një tjetër kapitull absurd, i trishtuar, në historinë njerëzore, faqet e fundit të të cilit po shkruhen tani". Në një fjalim në Shoqatën Kombëtare të Ungjillorëve më 8 mars 1983, Regani e quajti Bashkimin Sovjetik "perandori djalli".
Kur avionët luftarakë sovjetike rrëzuan avionin e Linjës Ajrore Koreane me numër fluturimi 007 pranë ishullit Moneron më 1 shtator 1983, që kishte 269 njerëz, duke përfshirë kongresmenin e Xhorxhias Larry McDonald, Regani e quajti aktin një "masakër" dhe deklaroi se sovjetikët ishin kthyer "kundër botës dhe principeve morale që udhëheqin marrëdhëniet njerëzore mes njerëzve kudo". Administrata e Reganit iu përgjigj incidentit duke pezulluar të gjithë shërbimin ajror ndaj pasagjerëve sovjetikë në Shtetet e Bashkuara, dhe anulloi disa marrëveshje të negociuara me sovjetikët, duke i plagosur ata financiarisht.
Sipas një politike që u bë e njohur si Doktrina Regan, Reganl dhe administrata e tij siguroi ndihmë ndaj lëvizjeve të rezistencës anti-komuniste në një përpjekje për të larguar nga pushteti qeveritë komuniste të mbështetura nga sovjetikët në Afrikë, Azi dhe Amerikën Latine. Regani vendosi Njësitë e Aktiviteteve të Veçanta të CIA-s në Afganistan dhe Pakistan.
Në mars të vitit 1983, Regan prezantoi Nismën e Mbrojtjes Strategjike, një projekt mbrojtës, që do të përdorte sisteme të bazuara në tokë dhe hapësirë për të mbrojtur Shtetet e Bashkuara nga sulmi nga raketat balistike bërthamore strategjike. Regan besonte se kjo mburojë mbrojtjeje mund të bënte të pamundur luftën bërthamore.
Lufta Civile në Liban (1983)
Me miratimin e Kongresit, Regan dërgoi forca ushtarake në Liban në vitin 1983, për të reduktuar kërcënimin e Luftës Civile libaneze. Forcat paqeruajtëse amerikane në Bejrut, që ishin pjesë e një force shumëkombëshe gjatë luftës civile libaneze, u sulmuan më 23 tetor, 1983. Kazermat amerikane të Bejrutit u sulmuan nga një vetvrasës që ngiste dhe shpërtheu një kamion plot me eksploziv, duke vrarë 241 ushtarë amerikanë dhe plagosur më shumë se 60 të tjerë. Regan dërgoi Aeroplanmbajtësen New Jersey (BB-62) që bombardoi pozicionet siriane në Liban. Ai pastaj i tërhoqi të gjithë marinsat nga Libani.
Operacioni urgjent Furia (Grenada, 1983)
Më 25 tetor 1983, Regan urdhëroi forcat amerikane për të pushtuar Grenadën, ku një grusht shteti në vitin 1979 kishte krijuar një qeveri jo-konformiste marksiste-leniniste. Operacioni u quajt Operacioni Urgjent "Furia". Një kërkesë nga Organizata e Shteteve të Karaibeve Lindore (OECS) çoi në ndërhyrjen e forcave amerikane. Presidenti Regan përmendi gjithashtu një kërcënim rajonal që vinte nga ngritja e një force ushtarake sovjeto-kubaneze në Karaibe dhe shqetësimi për sigurinë e disa qindra studentëve amerikanë të mjekësisë në Universitetin e Shën Gjergjit si arsye adekuate për të pushtuar Grenadën. Operacioni Urgjent Furia ishte operacioni i parë i madh ushtarak i kryer nga forcat amerikane që prej luftës së Vietnamit. Luftimet vazhduan disa ditë, duke rezultuar në një fitore të SHBA, me 19 viktima amerikane dhe 116 ushtarë amerikanë të plagosur. Në mes të dhjetorit, pasi një qeveri e re u caktua nga Guvernatori i Përgjithshëm, forcat amerikane u tërhoqën.
Fushata presidenciale për zgjedhjet e vitit 1984
Regan pranoi nominimin republikan në Dallas, Texas. Ai shpalli se ishte "mëngjes përsëri në Amerikë", në lidhje me përmirësimin e ekonomisë dhe performancën dominuese nga ana e atletëve amerikanë në Lojërat Olimpike Verore 1984, ndër të tjera. Ai u bë presidenti i parë amerikan që hapi Lojërat Olimpike të mbajtura në Shtetet e Bashkuara.
Kundërshtari i Reganit në zgjedhjet presidenciale të vitit 1984 ishte ish-zëvendës presidenti Walter Mondale. Me pyetjet rreth moshës së Reganit, dhe një performancë të dobët në debatin e parë presidencial, aftësia e tij për të kryer detyrat e presidentit për një mandat tjetër u vunë në pikëpyetje. Pamja e tij e hutuar dhe sjellja prej harrestari ishte e qartë për mbështetësit e tij. Ata e njihnin atë për të zgjuar dhe mendjemprehtë. Thashethemet filluan të qarkullojnë se ai kishte sëmundjen Alzheimer. Regan u ngrit në debatin e dytë, dhe konfrontoi pyetjen në lidhje me moshën e tij, duke u përgjigjur me humor: "Unë nuk do ta bëja moshën një çështje të kësaj fushate. Unë nuk do të shfrytëzoj, për qëllime politike, moshën e re dhe mungesën e përvojës të kundërshtarit tim", e cila shkaktoi duartrokitje dhe të qeshura, madje edhe nga vetë Mondale.
Atë nëntor Regan u rizgjodh, duke fituar 49 nga 50 shtete. Regan fitoi në 49 shtete, ndërsa Mondale fitoi vetëm në shtetin e tij në Minesota (me 3800 vota) dhe Distriktin e Kolumbias. Reagan fitoi një rekord prej 525 votash elektorale, më shumë se çdo kandidat në historinë e Shteteve të Bashkuara, dhe mori 58.8% të votës popullore kundrejt 40.6% të Mondale.
Mandati i dytë, 1985-1989
Regan u betua si president për herë të dytë më 20 janar 1985, në një ceremoni private në Shtëpinë e Bardhë. Për shkak se 20 janari ishte e dielë, nuk u mbajt një ceremoni publike atë ditë, por u zhvillua të nesërmen në Sallën e Rrumbullaktë të Ndërtesës së Kongresit. Ajo ditë, 21 janar, ishte një nga ditët më të ftohta të regjistruara në Uashington, DC. Për shkak të motit të ftohtë, festimet e inaugurimit u mbajtën brenda Ndërtesës Kongresit të quajtur Kapitol. Në javët e ardhshme ai e shkundi disi personelin e tij, duke lëvizur Shefin e Personelit të Shtëpisë së Bardhë James Baker si Sekretar të Thesarit dhe emërimin e Sekretarit të Thesarit Donald Regan, një ish-zyrtar të kompanisë financiare "Merrill Lynch", si Shef të Personelit.
Shpërthimi i Raketës Kozmike Challenger më 28 janar 1986, dëshmoi një moment të rëndësishëm në presidencën e Reganit. Të shtatë astronautët në bord u vranë. Natën e fatkeqësisë, Regan mbajti një fjalim, në të cilën ai tha:
{{Citat|E ardhmja nuk i përket frikacakëve. Ajo i përket të guximshëmve... Ne kurrë nuk do ti harrojmë ata, as çastin e fundit kur ne i pamë këtë mëngjes, kur ata po përgatiteshin për udhëtimin e tyre, përshëndetën me dorë dhe 'tronditën kufijtë e egërsuar të Tokës' për të 'prekur fytyrën e Zotit.'}}
Lufta kundër drogës
Regan shpalli luftën kundër drogës në vitin 1982, në përgjigje të shqetësimeve rreth epidemisë në rritje të përdorimit të kokainës. Edhe pse Nixon kishte deklaruar më parë një luftë kundër drogës, Regan nxiti politikat më aktive.
Ai tha se "droga po kërcënon shoqërinë tonë", dhe premtoi për të luftuar për shkolla dhe vende e pune të lira nga droga, zgjerim të trajtimit nga droga, zbatimin e fortë të ligjit dhe përpjekjeve për ndalimin e drogës, dhe vetëdije më të madhe të publikut.
Në vitin 1986, Reagan nënshkroi një ligj kundë drogës që buxhetoi 1,7 miliardë dollarë për të financuar luftën kundër drogës dhe për të caktuar një dënim minimal të detyrueshëm për veprat penale të drogës. Zonja e Parë Nancy Reagan e bëri luftën kundër drogës prioritet të saj kryesor me themelimin e fushatës "Vetëm Thuaj Jo" për ndërgjegjësimin ndaj drogës, e cila synonte të dekurajonte fëmijët dhe adoleshentët nga angazhimit në përdorimin e drogës duke ofruar mënyra të ndryshme për të thënë "jo". Nancy Reagan udhëtoi në 65 qytete në 33 shtete, për ngritjen e vetëdijes për rreziqet e drogës, duke përfshirë alkoolin.
Bombardimi i Libisë
Marrëdhëniet midis Libisë dhe Shteteve të Bashkuara nën presidentin Reagan ishin vazhdimisht të acaruara, duke filluar me incidentin e Gjirit të Sidrës në vitin 1981. Në vitin 1982, lideri libian Muamar Gadafi u konsiderua nga CIA, së bashku me udhëheqësin e Bashkimit Sovjetik Leonid Brezhnjevit dhe lideri kuban Fidel Castro, pjesë e një grupi të njohur si "trinitet jo i shenjtë" dhe u etiketua edhe si "armiku ynë ndërkombëtar numër një" nga një zyrtar i CIA-s. Këto tensione u ringjallën më vonë në fillim të prillit 1986, kur një bombë shpërtheu në një diskotekë të Berlinit, duke rezultuar në plagosjen e 63 ushtarakëve amerikanë dhe vdekjen e një ushtaraku. Duke deklaruar se kishte "prova të pakundërshtueshme", se Libia kishte drejtuar "sulmin terroriste", Reagan autorizoi përdorimin e forcës kundër Libisë. Në mbrëmje vonë të 15 prillit 1986, Shtetet e Bashkuara filluan një seri sulmesh ajrore ndaj objektivave tokësore në Libi.
Kryeministrja e Britanisë së Madhe, Margaret Thatcher lejoi forcat ajrore amerikane për të përdorur bazat ajrore të Britanisë për të nisur sulmin, me arsyetimin se Britania e Madhe është duke mbështetur të drejtën e Amerikës për vetëmbrojtje në bazë të nenit 51 të Kartës së Kombeve të Bashkuara. Sulmi ishte projektuar për të ndalur "aftësinë për të eksportuar terrorizmit" të Gadafit, duke i ofruar atij "stimuj dhe arsye për të ndryshuar sjelljen e tij kriminale". Presidenti iu drejtua kombit nga Zyra Ovale, duke deklaruar: "Kur qytetarët tanë janë të sulmuar ose abuzuar kudo në botë me urdhër të drejtpërdrejtë të regjimeve armiqësore, ne do të përgjigjemi për aq kohë sa unë jam në këtë zyrë".
Imigracioni
Regan nënshkroi Aktin për Reformën dhe Kontrollin e Imigracionit në vitin 1986. Akti i bëri të paligjshme punësimin apo rekrutimin me vetëdije të imigrantëve të paligjshëm. Punëdhënësve u kërkohej që të dëshmonin për statusin e imigracionit të punonjësve të tyre, dhe u dha amnisti rreth tre milionë emigrantëve të paligjshëm që kishin hyrë në Shtetet e Bashkuara para 1 janarit 1982, dhe kishin jetuar në mënyrë të vazhdueshme në SHBA. Kritikët argumentojnë se sanksionet ndaj punëdhënësve ishin pa dhëmbë dhe nuk arritën të frenonin imigracionin e paligjshëm. Me rastin e nënshkrimit të aktit në një ceremoni të mbajtur pranë Statujës së Lirisë të sapo rinovuar, Regan tha: "Dispozitat e legalizimit në këtë akt do të shkojnë larg për të përmirësuar jetën e një klase të individëve të cilët tani duhet të fshihen në hije, pa pstur mundësi të përfitojnë shumë nga të mirat e një shoqërie të lirë dhe të hapur. Shumë shpejt, shumë prej këtyre burrave dhe grave do të jenë në gjendje të dalin në rrezet e diellit dhe, në fund të fundit, në qoftë se ata zgjedhin, ata mund të bëhen amerikanë." Reagan gjithashtu tha, "Programi i sanksioneve ndaj punëdhënësve është gur themeli dhe element kryesor. Kjo do të heqë nxitjen për imigracion të paligjshëm, duke eliminuar mundësitë e punësimit që tërheqin të huaj të paligjshëm këtu."
Çështja Iran-Kontra
Në vitin 1986, çështja Iran-Kontra u bë një problem për administratën që erdhi nga përdorimi i të ardhurave nga shitja e armëve fshehtaz Iranit gjatë luftës Iran-Irak për të financuar rebelët Kontra që luftonin kundër qeverisë në Nikaragua, e cila kishte qenë e jashtëligjshme në mënyrë specifike nga një akt i Kongresit. Çështja Iran-Kontra u bë një skandal politik në Shtetet e Bashkuara gjatë viteve 1980. Gjykata Ndërkombëtare e Drejtësisë, juridiksioni i të cilës për të vendosur mbi çështjen ishte kontestuar nga Shtetet e Bashkuara, vendosi që Shtetet e Bashkuara kishin shkelur ligjin ndërkombëtar dhe traktatet në Nikaragua në mënyra të ndryshme.
Presidenti Regan deklaroi se ai nuk ishte në dijeni të ekzistencës së komplotit. Ai hapi hetimet e tij dhe caktoi dy republikanë dhe një demokrat (John Tower, Brent Scowcroft dhe Edmund Muskie, i njohur si "Komisioni Tower") për të hetuar skandalin. Komisioni nuk mundi të gjejë prova të drejtpërdrejta se Regan kishte njohuri paraprake për programit, por e kritikoi atë rëndë për mosangazhim tij nga menaxhimin e stafit të tij, që bëri devijim të fondeve të mundshme. Popullariteti i Reganit ra nga 67% në 46% në më pak se një javë, rënia më e madh dhe më e shpejtë ndonjëherë për një president. Skandali rezultoi në katërmbëdhjetë të akuzuar brenda stafit të Reaganit, dhe njëmbëdhjetë të dënuar.
Fundi i Luftës së Ftohtë
Deri në fillim të viteve 1980, Shtetet e Bashkuara mbështeteshin në superioritetin cilësor të armëve të tyre për të frikësuar sovjetikët, por hendeku po ngushtohej. Edhe pse Bashkimi Sovjetik nuk e përshpejtoi shpenzimet ushtarake pas angazhimit ushtarak të presidentit Regan, shpenzimet e mëdha ushtarake, në kombinim me një bujqësi kolektivizuar dhe prodhimit joefikas e planifikuar, ishin një barrë e rëndë për ekonominë sovjetike. Në të njëjtën kohë, Arabia Saudite kishte rritur prodhimin e naftës, e cila rezultoi në një rënie të çmimeve të naftës në vitin 1985 për një të tretën e nivelit të mëparshëm. Nafta ishte burimi kryesor i të ardhurave të eksportit sovjetik. Këta faktorë kanë kontribuar në mbetjen në vend të ekonomisë sovjetike gjatë mandatit Gorbaçovit.
Regan e kuptoi ndryshimin në drejtim të udhëheqjes sovjetike me Mihail Gorbaçovin, dhe u zhvendos drejt diplomacisë, për të inkurajuar liderin sovjetik për të arritur marrëveshje të mëdha për armët. Misioni personal i Reaganit ishte për të arritur "një botë pa armë bërthamore", të cilat ai i konsideronte si "totalisht të paarsyeshme, tërësisht johumane, për asgjë të mirë veç për vrasje, ndoshta shkatërrimin e jetës në tokë dhe të qytetërimit". Ai ishte në gjendje të fillonte diskutimet mbi çarmatimin bërthamor me Sekretarin e Përgjithshëm Gorbaçov. Gorbaçovi dhe Regani mbajtën katër takime midis viteve 1985 dhe 1988. Takimi i parë në Gjenevë, Zvicër, i dyti në Reikjavik, Islandë, i treti në Washington, DC, dhe i katërti në Moskë. Regan besonte se në qoftë se ai do të bindte sovjetikët për të lejuar më shumë demokraci dhe liri të fjalës, kjo do të çonte në reforma dhe në fundin e komunizmit.
Duke folur pranë Murit të Berlinit më 12 qershor 1987, Regan e sfidoi Gorbaçovin të shkojë më tej, duke thënë: "Sekretari i Përgjithshëm Gorbaçov, nëse kërkon paqen, nëqoftë se kërkon prosperitetin për Bashkimin Sovjetik dhe Europën Lindore, në qoftë se kërkon liberalizimin, hajde këtu tek kjo portë! Zoti Gorbaçov, hape këtë portë! Zoti Gorbaçov, rrëzoje këtë mur!"
Para vizitës së Gorbaçovit në Uashington, DC, për takimin e tretë në vitin 1987, lideri sovjetik njoftoi synimin e tij për të ndjekur marrëveshjet e armëve të rëndësishme. Koha e shpalljes i bëri diplomatët perëndimorë të mendojnë se Gorbaçovi i kishte ofruar lëshime të mëdha Shteteve të Bashkuara mbi nivelin e forcave konvencionale, armëve bërthamore, dhe politikave në Europën Lindore. Ai dhe Regani nënshkruan Traktatin e Raketave Bërthamore me rreze të Mesme (INF) në Shtëpinë e Bardhë, e cila eliminoi një klasë të tërë të armëve bërthamore. Të dy udhëheqësit hodhën bazat e Traktatit për Pakësimin e Armëve Strategjike, ose START I. Regan këmbënguli që emri i traktatit të ndryshonte nga Bisedimet për Kufizimin e Armëve Strategjike në Bisedimet për Reduktimin e Armëve Strategjike.
Kur Regan vizitoi Moskën për takimin e katërt në vitin 1988, ai shihej si një njeri i famshëm nga sovjetikët. Një gazetar i kërkoi presidentit, nëse ai ende e konsideronte Bashkimin Sovjetik si perandoria e të keqes. "Jo", u përgjigj ai, "Unë flisja për një tjetër kohë, një tjetër epokë". Me kërkesën e Gorbaçovit, Reagan mbajti një fjalim mbi tregjet e lira në Universitetin Shtetëror të Moskës. Në autobiografinë e tij, An American Life (Një jetë amerikane''), Regan shprehte optimizmin e tij në lidhje me drejtimin e ri që ata krijuar dhe ndjenjat e tij të ngrohta për Gorbaçovin. Në nëntor të vitit 1989, dhjetë muaj pasi Regan u largua nga detyra, Muri i Berlinit u shemb, Lufta e Ftohtë u shpall zyrtarisht e mbyllur në Takimin e Maltës më 3 dhjetor 1989, dhe dy vjet më vonë, Bashkimi Sovjetik u shpërbë.
Gjendja shëndetësore
Në fillim të presidencës së tij, Regan filloi mbajë për herë të parë një aparat dëgjimi teknologjikisht të avancuar, të bërë me porosi, në veshin e tij të djathtë dhe më pas edhe në veshin e majtë. Vendimi i tij për të dalë në publik në vitin 1983 me pajisjen e vogël audio amplifikuese rriti shitjen e tyre.
Më 13 korrik 1985, Regan iu nënshtrua një operacioni në spitalin Bethesda Naval për të hequr polipe kanceroze nga zorra të tij. Ai i la në dorë pushtetin presidencial Zëvendës Presidentit për tetë orë në një procedurë të ngjashme siç përshkruhet në Amendamentin 25. Operacioni zgjati më pak se tre orë dhe ishte i suksesshëm. Reagan rimori kompetencat e presidentit atë ditë. Në gusht të atij viti, ai iu nënshtrua një operacioni për të hequr qelizat e kancerit të lëkurës nga hunda e tij. Në tetor, qelizat e tjera të kancerit të lëkurës u zbuluan në hundën e tij dhe u hoqën.
Drejtësia
Gjatë fushatës së tij të vitit 1980, Regani premtoi se, nëse i jepej mundësia, ai do të emëronte gjyqtaren e parë femër në Gjykatën e Lartë. Kjo mundësi erdhi në vitin e tij të parë në detyrë, kur ai emëroi Sandra Day O'Connor për të plotësuar vendin e lirë të krijuar pas daljes në pension të gjyqtarit Potter Stewart. Në mandatin e tij të dytë, Reagan ngriti në detyrë William Rehnquist si Kryetar të Gjykatës së Lartë, pas vdekjes së Warren Burger, dhe emëroi Antonin Scalia për të plotësuar vendin bosh. Regani propozoi juristin konservator Robert Bork për në Gjykatën e Lartë në vitin 1987. Senatori demokrat i Massachusetts, Ted Kennedy, shprehu fuqimisht mosaprovim për Bork, dhe polemika të mëdha pasuan. Emërimi i Bork u refuzua 58-42. Regani propozoi pastaj Douglas Ginsburg, por Ginsburg u tërhoq, pasi u akuzua për përdorim të kanabisit. Anthony Kennedy u konfirmua përfundimisht në vend të tij. Krahas tre emërimeve të tij në Gjykatën e Lartë, Regani emëroi 83 gjyqtarë në gjykatat e apelit të Shteteve të Bashkuara dhe 290 gjyqtarë në gjykatat e qarqeve të Shteteve të Bashkuara.
Vitet pas presidencës (1989-2004)
Pas largimit nga detyra në vitin 1989, Reganët blenë një shtëpi në Bel Air, Los Angeles. Ata shkonin rregullisht në Kishën Presbiterane të Bel Air dhe herë pas here ka bërë paraqitje në emër të Partisë Republikane. Regani mbajti një fjalim që u prit mirë në Konventën Kombëtare Republikane të vitit 1992. Më parë më 4 nëntor 1991, atij iu dedikua dhe u hap për publikun Biblioteka Presidenciale Ronald Reagan. Në ceremonitë e përurimit të saj, ishin të pranishëm pesë presidentët, si dhe gjashtë zonjat e para, duke shënuar herën e parë që pesë presidentë janë mbledhur në të njëjtin vend. Në vitin 1992 Regani themeloi Çmimin e Lirisë Ronald Reagan dhënë nga Fondacioni Presidencial Ronald Reagan i sapoformuar. Fjalimi i tij i fundit publik ishte në 3 shkurt 1994 në Uashington DC, dhe shfaqja e tij të fundit në publik ishte në funeralin e Richard Nixon, më 27 prill 1994.
Sëmundja e alzhaimerit
Njoftiomi dhe reagimi
Në gusht të vitit 1994, në moshën 83 vjeçare, Regani u diagnostikua me sëmundjen Alzhaimer, një çrregullim i pashërueshëm neurologjik i cili shkatërron qelizat e trurit. Në nëntor, ai e informoi vendin përmes një letre të shkruar me dorë, ku midis të tjerave shkruhej:
Pas diagnozës së tij, letrat e mbështetjes nga dashamirës mbushën shtëpinë e tij në Kaliforni.
Përparimi i sëmundjes
Me kalimin e viteve, sëmundja ngadalë shkatërroi kapacitetin mendor të Reganit. Ai ishte vetëm në gjendje të njihte vetëm pak njerëz, duke përfshirë gruan e tij, Nancy. Megjithatë ai mbeti aktiv. Ai shëtiste nëpër parqet pranë shtëpisë së tij dhe në plazhe, luante golf rregullisht, dhe deri në vitin 1999 ai shpesh shkonte në zyrën e tij në afërsi të Century City.
Më 13 janar 2001 Reagani u rrëzua në shtëpinë e tij në Bel Air, dhe theu gongallen. Fraktura u riparua një ditë më pas dhe Regani 89-vjeçar u kthye në shtëpi në fund të javës, por ai u përball me terapi të vështirë fizike në shtëpi. Më 6 shkurt 2001, Regani arriti moshën 90 vjeç, duke u bërë ish-presidenti i tretë që arriti këtë moshë (dy të tjerët ishin John Adams dhe Herbert Hoover. Gerald Ford, George H.W. Bush dhe Xhimi Karter më pas arritën moshën 90 vjeçare). Paraqitjet publike të Reganit u bënë shumë më të ralla me përparimin e sëmundjes, dhe si rezultat, familja e tij vendosi që ai të jetojë në gjysmë-izolim të qetë me gruan e tij Nensi.
Vdekja e Reganit
Regani vdiq nga pneumonia, e komplikuar nga sëmundja Alzhaimer, në shtëpinë e tij në Bel Air, Kaliforni, në pasditen e 5 qershorit 2004. Pak kohë pas vdekjes së tij, Nensi Regan dha një deklaratë duke thënë: "Familja dhe unë do të donim që bota të dijë se presidenti Ronald Reagan ka vdekur pas 10 viteve të sëmundjes Alzhaimer në moshën 93 vjeçare. Ne vlerësojmë lutjet e të gjithëve." Presidenti George W. Bush deklaroi 11 qershorin ditë zije kombëtare, dhe ngushëllime u dërguan nga e gjithë bota. Trupi i Reganit u dërgua në Ndërtesën e Shërbimeve Funerale "Kingsley dhe Gates" në Santa Monika, Kaliforni më vonë atë ditë, ku dashamirët e bënë homazhe, duke vendosur lule dhe flamuj amerikanë. Më 7 qershor, trupi i tij u dërgua në Bibliotekën Presidenciale Ronald Regan. Trupi i tij u preh në hollin e Bibliotekës deri në 9 qershor. Gjatë kësaj kohe mbi 100 mijë njerëz bënë homazhe.
Më 9 qershor, trupi i Reganit u dërgua në Uashington DC, ku në tridhjetë e katër orë, 104.684 njerëz bënë homazhe. Më 11 qershor u mbajt një funeral shtetëror në Katedralen Kombëtare të Uashingtonit e kryesuar nga Presidenti Xhorxh W. Bush. Fjalime lamtumire u dhanë nga ish-kryeministrja britanike Margaret Thatcher, ish kryeministri kanadez Brian Mulroney, dhe ish presidenti Xhorxh H.W. Bush e presidenti George W. Bush. Gjithashtu të pranishëm ishin Mihail Gorbaçov, dhe shumë udhëheqës botërorë, përfshirë edhe kryeministrin britanik Tony Blair, Princin Çarls, që përfaqësonte Mbretëreshën Elizabeth II, kancelari gjerman Gerhard Schröder, kryeministri italian Silvio Berluskoni, dhe presidentët e përkohshme Hamid Karzai i Afganistanit, dhe Ghazi al-Yawer i Irakut.
Pas funeralit, trupi i Reganit u dërgua përsëri në Bibliotekën Presidenciale Ronald Regan në Simi Valley, Kaliforni, ku u mbajt një tjetër shërbim, dhe Presidenti Reagan u varros.
Në varrin e Reganit është mbishkrimi me fjalët që ai tha në përurimin e Bibliotekës Presidenciale Ronald Regan: "Unë e di në zemrën time se njeriu është i mirë, se çfarë është e drejtë gjithmonë do të triumfojë dhe se ka një qëllim dhe vlerë për çdo jetë."
Trashëgimia
Ronald Reagan për bashkëshorten e tij
4 mars, 1983
E dashur Zonjë e Parë!
E di se sipas traditës këtë mëngjes unë duhet të vendos kartolina të tipit "Gëzuar Përvjetorin!", në tabakanë ku ndodhet mëngjesi yt. Por gjërat janë disi të ndërlikuara. Unë i zëvendësova ato me një dhuratë të cilën e dorëzova disa javë më parë. Sidoqoftë kjo mbetet dita që shënon 31 vite lumturie, të tillë që rrallë burrave u ndodh. Të kam thënë njëherë që kjo ka qenë njësoj siç e ëndërron një adoleshent martesën. E akoma mendoj njësoj. Ti e di se unë e dua fermën, por këto dy ditët e fundit ma kanë bërë më se të qartë se unë e dua atë vetëm kur ti je aty. E kjo është e vërtetë për çdo vend, në çdo kohë. Kur ti nuk je aty, unë nuk jam askund, vetëm një i humbur në kohë e hapësirë. Unë ndjej më shumë se dashuri për ty, unë nuk jam i plotë pa ty. Ti je jeta në mua. Kur ti nuk je pranë meje, unë pres kthimin tënd që të filloj të jetoj sërish.
Gëzuar përvjetorin dhe faleminderit për 31 vitet e mrekullueshme!
Të dua
Bashkëshorti yt mirënjohës,
Ronald
Mirënjohjet
Medalja e Artë e Lirisë - Kosovë
Qytetar nderi i Berlinit - Gjermani
Referime
Lidhje të jashtme
Lindje 1911
Vdekje 2004
Politikanë amerikanë
Kryetarë të ShBA-ve
|
9186
|
https://sq.wikipedia.org/wiki/Illinois
|
Illinois
|
Illinois është një shtet në Shtetet e Bashkuara. Kryeqyteti i shtetit është Springfield dhe qyteti më i populluar është Çikago. Nga pesëdhjetë shtetet e SHBA-së, Illinois ka produktin e pestë më të madh bruto (PBB), popullsinë e gjashtë më të madhe dhe sipërfaqen e 25-të më të madhe të tokës.
Me Çikagon në verilindje, qytete të vogla industriale dhe tokë bujqësore të madhe në veri dhe qendër, dhe burime natyrore si qymyri, druri dhe nafta në jug, Illinois ka një ekonomi shumë të larmishme. Për shkak të vendndodhjes dhe gjeografisë së tij qendrore, shteti është një qendër kryesore transporti: Porti i Çikagos gëzon akses në Oqeanin Atlantik përmes Liqeneve të Mëdha dhe rrugës detare të Saint Lawrence, dhe në Gjirin e Meksikës nga lumi i Misisipit nëpërmjet Illinois Waterway. Për më tepër, lumenjtë të Misisipit, Ohios dhe Wabash formojnë pjesë të kufijve të shtetit. Aeroporti Ndërkombëtar O'Hare i Çikagos ka qenë ndër dhjetë aeroportet më të ngarkuar në botë për dekada.
Deri në vitin 1900, rritja e vendeve të punës industriale në qytetet veriore dhe minierat e qymyrit në zonat qendrore dhe jugore, tërhoqën emigrantë nga Evropa Lindore dhe Jugore. Si një nga shtetet më të industrializuara të Amerikës, Illinois është një qendër prodhuese, e cila ishte veçanërisht e rëndësishme gjatë të dy luftërave botërore të shekullit të 20-të. Migrimi i Madh nga Jugu krijoi një komunitet të madh afrikano-amerikanësh në shtet, veçanërisht në Çikago, të cilët themeluan kulturat e famshme të jazz dhe blues të qytetit. Çikago, e cila u bë një nga qendrat kryesore kulturore, ekonomike dhe popullore të vendit, është një qytet global; zona e saj metropolitane e Chicagoland përfshin rreth 65% të popullsisë së shtetit.
Tre presidentë të SHBA-së janë zgjedhur gjatë kohës që jetonin në Illinois: Abraham Lincoln, Ulysses S. Grant dhe Barack Obama; Përveç kësaj, Ronald Reagan, karriera politike e të cilit ishte e bazuar në Kaliforni, lindi dhe u rrit në shtet. Sot, Illinois nderon Lincoln me sloganin e tij zyrtar shtetëror Land of Lincoln, i cili është shfaqur në targat e tij që nga viti 1954. Shteti është vendi i Bibliotekës dhe Muzeut Presidencial Abraham Lincoln në Springfield dhe shtëpia e ardhshme e Qendrës Presidenciale Barack Obama në Çikago.
Gjeografia
Demografia
Turizmi
Ekonomia
Kultura
Historia
Referime
Shtetet Federale të Amerikës
|
9187
|
https://sq.wikipedia.org/wiki/K%C3%ABnetik%C3%ABt
|
Kënetikët
|
Connecticut (shqiptimi: Kënetikët; në shqip shpesh: Keneriket) është një nga 50 shtetet e Shteteve të Bashkuara të Amerikës që ndodhet në rajonin e Anglisë së Re. Ai kufizohet nga Rhode Island në lindje, Massachusetts në veri dhe shtetin e Nju Jork-ut në perëndim dhe në jug. Kryeqyteti i Kënetikëtit është Hartford.
Connecticut është shteti i tretë më i vogël për nga sipërfaqja dhe i 29-ti për nga popullsia ndër 50 shtetet e SHBA-së. Ai ishte me ndikim në zhvillimin e qeverisë federale të Shteteve të Bashkuara.
Banorët e parë të Konektikatit ishin holandezë. Ata krijuan një vendbanim të përkohshëm në Hartfordin e sotëm, në bashkimin e lumenjve Park dhe Connecticut. Ky vendbanim u quajt Huys de Goede Hoop. Fillimisht, gjysma e Konektikatit ishte pjesë e kolonisë holandeze Holanda e Re, e cila përfshinte pjesën më të madhe të tokës midis lumenjve të Konektikatit dhe Delauerës. Vendbanimet e para të mëdha u krijuan në vitet 1630 nga Anglia. Thomas Hooker udhëhoqi një grup pasuesish të tij nga Kolonia e Gjirit të Massachusetts dhe themeloi atë që u bë Kolonia e Konektikatit. Kolonë të tjerë nga Massachusetts krijuan koloninë Saybrook dhe New Haven. Kolonitë Connecticut dhe New Haven krijuan dokumente të Ligjeve Bazë, të konsideruara si kushtetutat e para në Amerikën e Veriut. Në vitin 1662, të tre kolonitë u bashkuan nën një kartë mbretërore, duke e bërë Konektikatin një koloni të kurorës. Kjo koloni ishte një nga 13 kolonitë që u revoltuan kundër sundimit britanik në Revolucionin Amerikan.
Lumi i Konektikatit, lumi Thames dhe portet përgjatë Long Island Sound i kanë dhënë Konektikatit një traditë të fortë detare e cila vazhdon edhe sot. Shteti gjithashtu ka një histori të gjatë të pranisë së industrisë së shërbimeve financiare, duke përfshirë kompanitë e sigurimeve në Hartford dhe fondacionet finabciare në Qarkun Fairfield.
Demografia
Ekonomia
Kultura
Historia
Referime
Shtetet Federale të Amerikës
|
9188
|
https://sq.wikipedia.org/wiki/Arkansas
|
Arkansas
|
Arkansas (shqiptimi: Arkënsoë) është një shtet pa dalje në det në Shtetet e Bashkuara Qendrore Jugore. Kufizohet nga Mizuri në veri, Tenesi dhe Mississippi në lindje, Luiziana në jug dhe Teksasi dhe Oklahoma në perëndim. Gjeografia e larmishme e shtetit varion nga rajonet malore të maleve Ozark dhe Ouachita, të cilat përbëjnë malësitë e brendshme të SHBA-së, në tokën me pyje të dendur në jug të njohur si Arkansas Timberlands, në ultësirat lindore përgjatë lumit Mississippi dhe Arkansas Delta.
Arkansas është i 29-ti më i madhi për nga sipërfaqja dhe shteti i 34-të më i populluar, me një popullsi prej pak më shumë se 3 milion në regjistrimin e vitit 2020. Kryeqyteti dhe qyteti më i populluar është Little Rock, në pjesën qendrore të shtetit, një qendër për transportin, biznesin, kulturën dhe qeverinë. Këndi veriperëndimor i shtetit, duke përfshirë zonën metropolitane Fayetteville–Springdale–Rogers dhe zonën metropolitane Fort Smith, është një qendër popullsie, arsimore dhe ekonomike. Qyteti më i madh në pjesën lindore të shtetit është Jonesboro. Qyteti më i madh në pjesën juglindore të shtetit është Pine Bluff.
Më parë pjesë e Luizianës Franceze dhe Blerjes së Luizianës, Territori i Arkansas u pranua në Bashkim si shteti i 25-të më 15 qershor 1836. Pjesa më e madhe e Deltës ishte zhvilluar për plantacione pambuku dhe pronarët e tokave atje vareshin kryesisht nga puna e skllavëve afrikano-amerikanëve. Në vitin 1861, Arkansas u shkëput nga Shtetet e Bashkuara dhe u bashkua me Shtetet e Konfederatës së Amerikës gjatë Luftës Civile Amerikane. Pas kthimit në Bashkim në vitin 1868, Arkansas vazhdoi të vuante ekonomikisht, për shkak të mbështetjes së tepërt në ekonominë e plantacioneve në shkallë të gjerë. Pambuku mbeti prodhimi kryesor i mallrave dhe tregu i pambukut ra. Për shkak se fermerët dhe biznesmenët nuk u diversifikuan dhe kishte pak investime industriale, shteti mbeti prapa në mundësitë ekonomike. Në fund të shekullit të 19-të, shteti vendosi ligje të ndryshme të Jim Crow për të hequr të drejtën dhe për të ndarë popullsinë afrikano-amerikane. Gjatë lëvizjes për të drejtat civile të viteve 1950 dhe 1960, Arkansas dhe veçanërisht Little Rock ishin fushëbeteja kryesore për përpjekjet për të integruar shkollat.
Pas Luftës së Dytë Botërore në vitet 1940, Arkansas filloi të diversifikonte ekonominë e saj dhe të shihte prosperitet. Gjatë viteve 1960, shteti u bë baza e korporatës Walmart, kompania më e madhe në botë për nga të ardhurat, me seli në Bentonville. Në shekullin e 21-të, ekonomia e Arkansas bazohet në industritë e shërbimeve, avionëve, shpendëve, çelikut dhe turizmit, së bashku me kulturat e rëndësishme të pambukut, sojës dhe orizit.
Referime
Shtetet Federale të Amerikës
|
9191
|
https://sq.wikipedia.org/wiki/Teksasi
|
Teksasi
|
Teksasi është një shtet në rajonin Qendror Jugor të SHBA-së. Ai është shteti i dytë më i madh i SHBA-së për nga popullsia dhe sipërfaqja. Teksasi kufizohet nga Meksika në jug, Nju Meksiko në perëndim, Oklahoma në veri, Arkanzas në verilindje, dhe Luiziana në lindje. Teksasi ka një sipërfaqe prej 696.200 km², dhe një popullsi në rritje prej 24,7 milion banore. Hjuston është qyteti më i madh në Teksas dhe i katërti më i madh në Shtetet e Bashkuara. Qytetet e tjera kryesore përfshijnë Dallas, Fort Worth, San Antonio, El Paso, dhe Austin-kryeqyteti i shtetit. Teksasi është mbiquajtur shteti i Yllit të Vetmuar për ta dalluar Teksasin si një ish republikë e pavarur dhe si një kujtim i luftës për pavarësinë e shtetit nga Meksika. "Ylli i Vetmuar" mund të gjendet në flamurin e shtetit të Teksasit dhe në emblemën e shtetit të Teksasit.
Për shkak të përmasave të tij dhe veçorive gjeologjike, Teksasi përmban peizazhe të ndryshme që i ngjajnë rajoneve Jugore dhe Jugperëndimore të SHBA-së. Edhe pse Teksasi lidhet me zonën e shkretëtirës Jugperëndimore, më pak se 10 % e tokës është shkretëtirë. Nëse udhëton nga lindja në perëndim, do të vëresh terrenin që shkon nga kënetat bregdetare dhe pyjet me pisha, në fusha dhe kodrina, dhe në fund shkretëtirë dhe malet e Big Bend-it. Për shkak të historisë së tij të gjatë si një qendër e rritjes së gjedhit, Teksasi ka imazhin e kaubojit.
Termi "gjashtë flamuj mbi Teksasin" vjen nga numri i vendeve që kishin sundimin Teksasin. Spanja ishte vendi i parë evropian që e deklaroi zonën e Teksasit si të sajën. Franca mbajti një koloni jetëshkurtër në Teksas. Meksika e kontrolloi territorin deri në vitin 1836 kur Teksasi fitoi pavarësinë e tij, duke u bërë një republikë e pavarur. Në vitin 1845 ai u bashkua me Shtetet e Bashkuara si shteti i 28-të. Aneksimi i shtetit çoi në një zinxhir ngjarjesh që shkaktuan Luftën Meksikano-Amerikane më 1846. Teksasi deklaroi shkëputjen e tij nga Shtetet e Bashkuara në fillim të vitit 1861, duke iu bashkuar Shteteve të Konfederatës së Amerikës gjatë Luftës Civile Amerikane. Pas luftës dhe restaurimin e tij në Shtetet e Bashkuara, Texas hyri në një periudhë të gjatë të moszhvillimit ekonomik.
Në fillim të viteve 1900, zbulimet e naftës nisën një bum ekonomik në shtet. Teksasi zhvilloi një ekonomi të shumëllojshme. Sot ai ka më shumë nga 500 kompanitë më të mira, të quajtura "Fortune 500", se çdo shtet tjetër amerikan. Me një bazë të industrisë në rritje, shteti është një lider në shumë industri, duke përfshirë bujqësinë, petrokimikatet, energjinë, kompjuterat dhe elektronikën, aviacionin, dhe shkencat biomjekësore. Ai është në krye të vendit për të ardhurat nga eksporti që nga viti 2002 dhe i dyti për prodhimin bruto. Nëse Teksasi do të ishte një shtet sovran, do të kishte ekonominë e 10-të më të madhe në botë.
Historia
Dokumenti i parë historik që ka të bëjë me Teksasin është një hartë e Bregut të Gjirit e krijuar më 1519 nga hulumtuesi spanjoll Alonso Alvarez de Pineda. Nëntë vjet më vonë, hulumtuesi spanjoll Aalto Nunez Cabeza de Vaca dhe grupi i tij që iu mbyt anija u bënë evropianët e parë në atë që është tani Texas.
Fuqitë evropiane e injoruan zonën derisa rastësisht u vendosën atje në vitin 1685. Llogaritjet e gabuara nga Rene Robert Cavelier de La Salle rezultuan në krijimin nga ana e tij të kolonisë Fort Saint Louis në gjirin e Matagordës dhe jo përgjatë lumit Misisipi siç mendonte ai. Kolonia zgjati vetëm katër vjet para se të dorëzohej ndaj kushteve të vështira dhe vendasve jomiqësorë.
Në vitin 1690 autoritetet spanjolle, të shqetësuara se Franca paraqiste një kërcënim konkurrues, ndërtuan disa misione në Teksasin Lindor. Pas rezistencës nga amerikanët vendas, misionarët spanjollë u kthyen në Meksikë. Kur francezët filluan të vendoseshin në Luiziana, kryesisht në pjesën jugore të shtetit, në 1716 autoritetet spanjolle iu përgjigjën duke ngritur një seri të re të misioneve në Texasin Lindor. Dy vjet më vonë, ata krijuan San Antonion, si venbanimin e parë civil spanjoll në këtë zonë.
Armiqësia e fiseve vendase dhe distanca nga kolonitë e afërta spanjolle i dekurajuar kolonët të lëviznin në zonë. Ajo ishte një nga provincat më pak të populluara të Spanjës së Re. Në vitin 1749, Traktati i paqes i spanjollëve me Apachet Lipanë zemëroi shumë fise, duke përfshirë Comanche, Tonkawa, dhe Hasinai. Comanche nënshkroi një traktat me Spanjën në 1785 dhe më vonë ndihmoi për të mposhtur fiset Apache Lipanë dhe Karankawa. Me misionet e shumta të krijuara, priftërinjtë udhëhoqën një shndërrim paqësor të shumicës së fiseve në të krishterë. Deri në fund të shekullit të 18-të vetëm disa fise nomade nuk ishin konvertuar në të krishterë.
Kur Lufta meksikane e Pavarësisë përfundoi në 1821, Teksas u bë pjesë e shtetit të ri Meksikë. Për të inkurajuar zgjidhje, autoritetet meksikane lejuar emigracionit nga Shtetet e Bashkuara, dhe nga 1834, u llogarit se mbi 30.000 Anglos jetuar në Teksas, [1] në krahasim me vetëm 7.800 Meksikë. [2] Pjesërisht në përgjigje të transformimin e qeverisë meksikane për të një Qeveria centralizuar nga një model federaliste, ardhurve nisi Texian Revolucionit të Teksasit në tetor 1835. Revolucioni përfundoi në prill 1836, kur presidenti meksikan Antonio López de Santa Anna u kapur pas Beteja e San Jacinto. Për nëntë vitet e ardhshme, Texas qeverisur veten si një shtet i pavarur, Republikës së Teksasit. Në 1845, Texas ishte aneksuar Shtetet e Bashkuara, duke u bërë shteti 28. Gjatë e vendosur për të mbrojtur skllavërinë, Texas deklaruar shkëputjen e saj nga Shtetet e Bashkuara në 1861 për t'u bashkuar me Shtetet aleate të Amerikës. Disa nga betejat e Luftës Civile Amerikane u luftuan në Teksas, por shumica regjimente të Teksasit shërbyer në pjesë të tjera të vendit. Kur mbaroi lufta në 1865, Texas ishte subjekt i rindërtimit deri Vitet 1870.
Nëpërmjet fund të shekullit të 19-të, industritë më të mëdha në Teksas janë prodhim pambuku dhe kafshët Fermë. Në 1901, vaj u zbulua në Teksas, dhe si rezultat "i naftës Boom" transformuar përherë ekonominë e Teksasit, duke çuar në zgjerimin e parë të rëndësishme ekonomike pas Luftës Civile. Texas ka vazhduar të rritet me shpejtësi, duke u bërë shteti i dytë më e madhe e popullsisë në 1994, dhe u bë ekonomikisht shumë i larmishëm, me një bazë në rritje në teknologji të lartë.D
Gjeografia
Teksasi është shteti i dytë më i madh i SHBA, pas Alaskës, me një sipërfaqe prej 694.241 kilometra katrorë. Ai është 10% më i madh se Franca dhe pothuajse dy herë më i madh se Gjermania apo Japonia. Nëse do të ishte një shtet i pavarur, Teksasi do të ishte shteti i 40-të më i madh në botë pas Kilit dhe Zambias.
Teksasi ndodhet në pjesën jug-qendrore e Shteteve të Bashkuara të Amerikës. Tre nga kufijtë e tij janë të përcaktuar nga lumenjtë. Lumi Rio Grande formon një kufi natyror me shtetet meksikane të Chihuahua, Coahuila, Nuevo León, dhe Tamaulipas në jug. Lumi i Kuq formon një kufi natyror me Oklahomën dhe Arkansasin në veri. Lumi Sabine formon një kufi natyror me Luizianën në lindje. Katrori verior i Teksasit ka një kufi lindor dhe verior me Oklahomën verior dhe një kufi perëndimor me Nju Meksikon. Qyteti El Paso shtrihet në skajin më perëndimor të shtetit.
Me 10 rajonet klimatike, 14 rajone të tokës, dhe 11 rajone të veçantë ekologjike, klasifikimi rajonal bëhet problematik me dallimet në tokë, topografi, gjeologji, shirat, dhe komunitetet bimore dhe shtazore. [91] Një sistem klasifikimi i ndan të Teksasit, në juglindje me qëllim që të perëndim , në vijim: Gjiri Bregdetare Plains, Ministri i Brendshëm Lowlands, Great Plains, dhe pellgun dhe Range Provinca. Bregdetare Gjirit rajon Plains përfundon rreth Gjirit të Meksikës në pjesën juglindore të shtetit. Bimësinë në këtë rajon përbëhet nga pineywoods trasha. Rajon Lowlands brendshëm përbëhet nga kodrina të butë në tokë kodrinore pyllezuar është pjesë e madhe-pyll pishe dru i fortë. Rajon Great Plains në Teksas qendrore ndodhet në bisht tigani përfshin përmes shtetit në vendin e shtetit kodër pranë Austin. Ky rajon është i dominuar nga egër dhe stepë. Në perëndim ekstreme shtetit, është pellgun e shtetit dhe Range Provinca. Më komplekse e rajoneve, kjo zonë përfshin Sand Hills, Plateau Stockton, lugina shkretëtirë, shpatet malore dhe të pyllëzuar grasslands shkretëtirë.
Texas ka 3.700 dhe rrjedhat e quajtur 15 lumenjtë kryesorë. [92] [93] më e madhe e këtyre lumenjve Rio Grande. Ndërsa Texas nuk ka liqene të mëdha natyrore, Texans janë ndërtuar mbi 100 rezervuare artificiale [94].
Madhësia Texas dhe histori unike e bën lidhjen e saj rajonale të diskutueshme. Varësisht nga burimi, ajo mund të konsiderohet në mënyrë të drejtë ose të dy një apo shtet Jugore Jugperëndimore. Diversitet të gjerë gjeografike, ekonomike dhe kulturore brenda vetë shtetit ndalon kategorizimi të thjeshtë të shtetit në një rajon të tërë të njohur të Shtetet e Bashkuara. Lindore, Qendrore dhe e Veriut rajone të Teksasit kanë një shoqatë të fuqishme me Jugut amerikan sesa me Jugperëndimore. Tjerët, të tilla si tani West Texas dhe Texas pjesë e Jugut më shumë ngjashmëri me të fundit.
Demografia
Që nga 2009, shteti ka një popullsi të llogaritur prej 24.782.302, një rritje prej 1,97% nga viti paraprak dhe 16,1% që nga viti 2000. [108] Norma shtetit e rritjes natyrore (Lindje - Vdekje) që nga regjistrimi i fundit ishte 1.389.275 njerëz, emigracionin nga jashtë Shteteve të Bashkuara ka rezultuar në një rritje neto prej 801.576 njerëz, dhe migrimi brenda vendit prodhuar një rritje neto prej 451.910 njerëz. [2] Në 2004, shteti kishte 3.5 milion banorëve të huaj të lindur (15,6 për qind e popullsisë shtetit), prej të cilave rreth 1.2 milionë janë emigrantë të paligjshëm. Texas nga 2000-2006 kishte rritje më të shpejtë shkalla e emigrantëve të paligjshëm në vend. [109]
Popullsia e Teksasit është 34,8 persons/km² e cila është pak më e lartë se sa dendësia mesatare e popullsisë SHBA si një e tërë, në 31 persona/km². Në kontrast, ndërsa Texas dhe Franca janë të ngjashme me madhësi gjeografikisht, vend evropian ka një dendësi të popullsisë 110 persona/km².
Dy të tretat e popullsisë së Teksasit jeton në zonat e qyteteve të mëdha të tilla si Hjuston. Zona metropolitane Dallas-Fort Worth është më e populluara në Teksas. Ndërsa Houston është ligjërisht qyteti më i madh në Teksas dhe qyteti i katërt më i madh në Shtetet e Bashkuara.
Referime
Shtetet Federale të Amerikës
|
9192
|
https://sq.wikipedia.org/wiki/Xhorxhia
|
Xhorxhia
|
Georgia (lexo: Xhorxhia) është një shtet në rajonin Juglindor të Shteteve të Bashkuara, kufizohet në veri nga Tenesi dhe Karolina e Veriut; në verilindje nga Karolina e Jugut; në juglindje nga Oqeani Atlantik; në jug nga Florida; dhe në perëndim nga Alabama. Xhorxhia është shteti i 24-të më i madh në zonë dhe e 8-ta më e populluar nga 50 shtetet e SHBA-së. Popullsia e saj në vitin 2020 ishte 10,711,908. Atlanta, një qytet global "beta(+)", është njëkohësisht kryeqyteti dhe qyteti më i madh i shtetit. Zona metropolitane e Atlantës, me një popullsi prej më shumë se 6 milion njerëz në 2020, është zona e 9-të metropolitane më e populluar në Shtetet e Bashkuara dhe përmban rreth 57% të të gjithë popullsisë së Xhorxhias.
E themeluar në vitin 1732 si Provinca e Xhorxhias dhe duke u bërë një koloni mbretërore më 1752, Xhorxhia ishte e fundit dhe më jugore nga Trembëdhjetë Kolonitë e hershëm që u krijuan. E quajtur pas Mbretit George II të Britanisë së Madhe, Kolonia e Xhorxhias mbulonte zonën nga Karolina e Jugut në jug deri në Floridën spanjolle dhe në perëndim deri në Luizianën franceze në lumin Misisipi. Më 2 janar 1788, Xhorxhia u bë shteti i katërt që ratifikoi Kushtetutën e Shteteve të Bashkuara. Nga viti 1802 deri në 1804, Xhorxhia perëndimore u nda për të formuar Territorin e Misisipit, i cili më vonë u pranua si shtetet amerikane të Alabama dhe Mississippi. Xhorxhia shpalli shkëputjen e saj nga Bashkimi më 19 janar 1861 dhe ishte një nga shtatë shtetet origjinale të Konfederatës. Pas Luftës Civile, ishte shteti i fundit që u rivendos në Bashkim, më 15 korrik 1870. Në epokën e pas-rindërtimit të fundit të shekullit të 19-të, ekonomia e Xhorxhias u transformua pasi një grup politikanësh, biznesmenësh dhe gazetarësh të shquar, të udhëhequr nga Henry W. Grady, përkrahën filozofinë "New South" të pajtimit seksional, industrializimit dhe epërsive e të bardhëve. Gjatë mesit të shekullit të 20-të, disa xhorxhian, më së shumti Martin Luther King Jr., ishin udhëheqës të shquar gjatë lëvizjes për të drejtat civile. Atlanta u zgjodh si mikpritëse e Lojërave Olimpike Verore të vitit 1996, e cila shënoi 100 vjetorin e Lojërave Olimpike moderne. Që nga viti 1945, Xhorxhia ka parë rritje të konsiderueshme të popullsisë dhe ekonomike si pjesë e fenomenit më të gjerë të Sun Belt. Nga viti 2007 deri në 2008, 14 nga qarqet e Xhorxhias u renditën në mesin e 100 qarqeve me rritjen më të shpejtë të vendit.
Xhorxhia përcaktohet nga një shumëllojshmëri peizazhesh, flore dhe faune. Rajonet më veriore të shtetit përfshijnë Blue Ridge Mountains, pjesë e sistemit më të madh të maleve Appalachian. Pika më e lartë e Xhorxhias është Brasstown Bald në 4,784 ft (1,458 m) mbi nivelin e detit; më i ulëti është Oqeani Atlantik. Me përjashtim të disa zonave me lartësi të madhe në Blue Ridge, i gjithë shteti ka një klimë të lagësht subtropikale. Nga shtetet tërësisht në lindje të lumit Misisipi, Xhorxhia është më e madhja në sipërfaqe.
Historia
Gjeografia
Demografia
Ekonomia
Prodhimi bruto shtetëror (PPB) i Xhorxhias në vitin 2018 ishte 602 miliardë dollarë. Për vite me radhë, Xhorxhia si shtet ka pasur vlerësimin më të lartë të kreditit nga Standard & Poor's (AAA) dhe është një nga vetëm 15 shtetet me një vlerësim AAA. Nëse Xhorxhia do të ishte një vend i pavarur, do të ishte ekonomia e 28-të më e madhe në botë, bazuar në të dhënat e vitit 2005.
Janë 17 nga 500 kompanitë më të mëdha dhe 26 nga 1000 kompanitë më të mëdha që e kanë selinë qendrore në Xhorxhia, duke përfshirë edhe emra të tillë si Home Depot, UPS, Coca-Cola, TSYS, Delta Air Lines, Aflac, Southern Company, Anthem Inc., dhe SunTrust Banks.
Atlanta krenohet me aeroportin më të ngarkuar në botë, i matur si nga trafiku i pasagjerëve ashtu edhe nga trafiku i avionëve. Gjithashtu, Porti i Savannah është porti i katërt më i madh detar dhe porti detar i kontejnerëve me rritjen më të shpejtë në Amerikën e Veriut, duke importuar dhe eksportuar gjithsej prej 2.3 milion TEU në vit.
Kultura
Referime
Shtetet Federale të Amerikës
|
9193
|
https://sq.wikipedia.org/wiki/Kentaki
|
Kentaki
|
Kentucky (shqiptohet Kentaki), zyrtarisht Komonuelthi i Kentucky, është një nga 50 shtetet e Shteteve të Bashkuara të Amerikës. Kentucky është një nga katër shtetet në SHBA që konstituohen si komonuelth (të tjerët janë Virginia, Pensilvania, dhe Massachusetts). Kentaki kufizohet me shtatë shtete, nga Virxhinia Perëndimore dhe Virxhinia në lindje, Tenesi në jug, Mizuri në perëndim dhe Illinois, Indiana dhe Ohajo në veri. Kryeqyteti i tij është Frankforti, dhe dy qytetet më të mëdha janë Louisville dhe Lexington. Popullsia e shtetit në vitin 2020 ishte afërsisht 4.5 milionë.
Kentaki u pranua në Bashkim si shteti i 15-të më 1 qershor 1792, duke u ndarë nga Virxhinia. Kentucky është shteti i 26-të më i populluar i 50 Shteteve të Bashkuara. Kentaki është i njohur si "Bluegrass State" (Shteti i barit blu), një pseudonim bazuar në "bluegrass", një lloj bari që gjendet në shumë prej kullotave të tij për shkak të tokës pjellore. Historikisht, ajo ishte e njohur për kushte të shkëlqyera bujqësore për këtë arsye dhe zhvillimin e plantacioneve të mëdha të duhanit të ngjashme me ato në Virxhinia dhe Karolinën e Veriut në pjesët qendrore dhe perëndimore të shtetit me përdorimin e punës së skllavëruar gjatë periudhës Antebellum Jugore dhe Luftës Civile. Kentaki renditet i 5-ti në nivel kombëtar në kultivimin e dhive, i 8-ti në prodhimin e gjedhit të viçit dhe i 14-ti në prodhimin e misrit. Kentaki ka qenë gjithashtu një qendër kryesore e vjetër e industrisë së duhanit. Sot, ekonomia e Kentakit është zgjeruar në rëndësi në sektorët jo-bujqësor, duke përfshirë prodhimin e automjeteve, prodhimin e karburantit të energjisë dhe objektet mjekësore. Shteti renditet i 4-ti në mesin e shteteve të SHBA-së për nga numri i automobilave dhe kamionëve të montuar.
Gjeografia
Demografia
Ekonomia
Kultura
Historia
Referime
Shtetet Federale të Amerikës
|
9198
|
https://sq.wikipedia.org/wiki/Virxhinia
|
Virxhinia
|
Virginia zyrtarisht Komonuelthi i Virxhinias, është një shtet në rajonet Mid-Atlantic dhe Juglindor të Shteteve të Bashkuara, midis Bregut të Atlantikut dhe Maleve Appalchian. Gjeografia dhe klima e Komonuelthit janë formuar nga Blue Ridge Mountains dhe Gjiri Chesapeake, të cilat ofrojnë habitat për pjesën më të madhe të florës dhe faunës së saj. Kryeqyteti i Komonuelthit është Richmond; Virginia Beach është qyteti më i populluar, dhe Fairfax County është nënndarja politike më e populluar. Popullsia e Komonuelthit në vitin 2020 ishte mbi 8.65 milionë, me 36% të tyre që jetonin në zonën metropolitane Baltimore-Washington.
Historia e zonës fillon me disa grupe indigjene, duke përfshirë Powhatan. Në vitin 1607, kompania e Londrës krijoi Koloninë e Virxhinias si koloninë e parë të përhershme angleze në Botën e Re. Nofka e shtetit të Virxhinias, Dominion i Vjetër, është një referencë për këtë status. Puna e skllevërve dhe toka e fituar nga fiset vendase të zhvendosura nxitën ekonominë në rritje të plantacioneve, por gjithashtu nxitën konflikte brenda dhe jashtë kolonisë. Si një nga Trembëdhjetë Kolonitë origjinale, gjatë Revolucionit Amerikan, ajo u bë pjesë e Shteteve të Bashkuara në vitin 1776. Gjatë Luftës Civile Amerikane, Virxhinia u nda kur qeveria e shtetit në Richmond u bashkua me Konfederatën, por shumë nga qarqet veriperëndimore të shtetit donin për të mbetur me Bashkimin, duke ndihmuar në formimin e shtetit të Virxhinias Perëndimore në vitin 1863. Edhe pse Komonuelthi ishte nën sundimin njëpartiak për gati një shekull pas epokës së Rindërtimit, të dyja partitë kryesore politike janë konkurruese në Virxhinia moderne.
Legjislatura e shtetit të Virxhinias është Asambleja e Përgjithshme e Virxhinias, e cila u krijua në korrik 1619, duke e bërë atë organin më të vjetër ligjbërës aktual në Amerikën e Veriut. Ai përbëhet nga një Senat prej 40 anëtarësh dhe një Dhoma e Delegatëve prej 100 anëtarësh. Qeveria e shtetit është unike në mënyrën se si i trajton qytetet dhe qarqet në mënyrë të barabartë, menaxhon rrugët lokale dhe i ndalon guvernatorët të shërbejnë mandate të njëpasnjëshme. Ekonomia e Virxhinias ka shumë sektorë: bujqësia në Luginën Shenandoah; agjencitë e teknologjisë së lartë dhe federale, duke përfshirë selinë e Departamentit të Mbrojtjes të SHBA-së dhe Agjencisë Qendrore të Inteligjencës, në Virxhinia Veriore; dhe objektet ushtarake në Hampton Roads, vendi i portit kryesor detar të rajonit.
Historia
Virxhinia festoi vitin e saj katërqindvjeçar në vitin 2007, duke shënuar 400 vjet nga themelimi i Kolonisë Jamestown. Festimet theksuan kontributet nga amerikanët vendas, afrikanë dhe evropianë, secila prej të cilëve pati një rol të rëndësishëm në formësimin e historisë së Virxhinias. Lufta, duke përfshirë edhe këto grupe, ka pasur gjithashtu një rol të rëndësishëm. Virxhinia ishte një pikë qendrore në konfliktet nga lufta franceze dhe indiane, Revolucioni Amerikan dhe Lufta Civile, tek lufta e ftohtë dhe lufta kundër terrorizmit. Tregimet e trilluara rreth kolonisë së hershme, në veçanti historia e Pokahontas dhe John Smith, së pari u bënë të njohura në periudhën pas Luftës Revolucionare dhe së bashku me mitet e tjera rreth fëmijërisë së George Washington dhe elitës së plantacioneve në periudhën antebellum, u bënë gurë provash të Virginias. dhe kulturës amerikane dhe ndihmuan në formësimin e politikës dhe besimeve historike të shtetit.
Banorë të hershëm
Njerëzit e parë vlerësohet të kenë mbërritur në Virxhinia mbi 12,000 vjet më parë. Nga 5000 vjet më parë, u shfaqën më shumë vendbanime të përhershme dhe bujqësia filloi në vitin 900 pas epokës sonë. Deri në vitin 1500, popujt Algonquian kishin themeluar qytete të tilla si Werowocomoco në rajonin Tidewater, të cilit i referoheshin si Tsenacommacah. Grupet e tjera kryesore gjuhësore në zonë ishin Siouan në perëndim dhe Iroquoian, të cilët përfshinin Nottoway dhe Meherrin, në veri dhe në jug. Pas vitit 1570, Algonkuianët u konsoliduan nën Wahunsenacawh, në përgjigje të kërcënimeve nga këto grupe të tjera në rrjetin e tyre tregtar. Powhatan kontrollonte më shumë se tridhjetë fise më të vogla dhe më shumë se 150 vendbanime, të cilët ndanin një gjuhë të përbashkët Virginia Algonquian me një popullsi prej rreth 15,000 në 1607. Megjithatë, gjatë atij shekulli, tre të katërtat e popullsisë vendase në Virxhinia do të vdisnin nga lija dhe sëmundje të tjera të Botës së Vjetër.
Gjeografia
Demografia
Ekonomia
Kultura
Referime
Shtetet Federale të Amerikës
|
9200
|
https://sq.wikipedia.org/wiki/Mount%20Rushmore
|
Mount Rushmore
|
Monumenti Kombëtar Mount Rushmore është përqendruar në një skulpturë kolosale të gdhendur në fytyrën e granitit të Mount Rushmore në Black Hills në Keystone, South Dakota. Skulptori Gutzon Borglum krijoi modelin e skulpturës dhe mbikëqyri ekzekutimin e projektit nga viti 1927 deri më 1941 me ndihmën e djalit të tij Lincoln Borglum. Skulptura përmban 18 metra koka e 4 Presidentëve të SHBA-së George Washington (1732–1799), Thomas Jefferson (1743–1826), Theodore Roosevelt (1858–1919), dhe Abraham Lincoln (1809–1865), siç rekomandohet nga Borglum. Të katër presidentët u zgjodhën të përfaqësonin përkatësisht lindjen, rritjen, zhvillimin dhe ruajtjen e vendit. Parku përkujtimor mbulon 5.17 km2 dhe mali aktual ka një lartësi prej 1.745 metra mbi nivelin e detit.
Nganjëherë referohet si "Faltorja e Demokracisë", Mount Rushmore tërheq më shumë se dy milion vizitorë në vit.
Referime
Monumente në Shtetet e Bashkuara
|
9212
|
https://sq.wikipedia.org/wiki/Ura%20%E2%80%9CD%C3%ABshmor%C3%ABt%20e%2015%20Korrikut%E2%80%9C
|
Ura “Dëshmorët e 15 Korrikut“
|
Ura e Bosforit ose Ura “Dëshmorët e 15 Korrikut“ është njëra nga dy urat që ndodhen në Stamboll, Turqi, dhe bashkon dy kontinente: Evropën me Azinë. Ajo u hap në vitin 1973, dhe është 1.074 kilometra e gjatë. Ura e Bosforit, gjithashtu e quajtur edhe si Ura e parë e Bosforit është e vendosur ndërmjet Ortakoy (pjesa evropiane) dhe Beylerbeyi (pjesa aziatike). Është e gjatë 1,560 m dhe e gjerë 33.40 m. Distanca ndërmjet dy shtyllave është 1,074 m dhe lartësia totale e tyre është 165 m. Hapësira rrugore e urës ka një lartësi mbidetare 64 m.
Ura e Bosforit ka qenë ura e katërt më e gjatë në botë në vitin 1973, atëherë kur është përfunduar ndërtimi i saj, ndërsa sot është ura e 22-të më e gjatë në botë.
Që nga prilli i vitit 2007, një sistem i kompjuterizuar i dritave LED nga Philips, ndriçon urën natën me ngjyra dhe modele të ndryshme.
Shih edhe
Përpjekja për grusht shtet në Turqi (2016)
Bosforit
Stamboll
|
9213
|
https://sq.wikipedia.org/wiki/Ankaraja
|
Ankaraja
|
Ankaraja, gjithashtu e njohur me emrin antik Angora, është kryeqyteti i Turqisë. Është qyteti i dytë më i madh në Turqi pas Stambollit.
Në Ankara gjindet mauzoleu i gjeneralit turk Mustafa Qemal Atatyrk. Mauzoleu Anıtkabir është përmendore monumentale e ndërtuar në vitin 1953, aty ndodhet varri i Ataturkut dhe i bashkëpunëtorit të tij më të ngushtë Ismet Inony.
Megjithëse e vendosur në një nga rajonet më të thata të Turqisë dhe e rrethuar kryesisht nga bimësia e stepave (përveç zonave të pyllëzuara në periferinë jugore), Ankara mund të konsiderohet një qytet i gjelbër për sa i përket zonave të gjelbërta për banor, me 72 metra katrorë për kokë.
Pak histori
Duke shërbyer si kryeqyteti i shtetit antik keltik të Galatisë (280–64 pes), dhe më vonë i provincës romake me të njëjtin emër (25 pes – shekullin e 7-të). Osmanllinjtë e bënë qytetin kryeqytetin e parë të Ejaletit të Anadollit (nga viti 1393 deri në fund të shekullit 11), dhe më pas Vilajetit të Angorës (1867–1922). Megjithëse disa nga veprimet e tij kanë mbijetuar, ka shembuj të ruajtur mirë të arkitekturës romake dhe osmane në të gjithë qytetin, më i mrekullueshmi është Tempulli i Augustit dhe Romës, e cila u ndërtua në vitin 20 e.r. që mburret me Monumentum Ancyranum, mbishkrimi që regjistron Res Gestae Divi Augusti.
Më 23 prill 1920, Asambleja e Madhe Kombëtare e Turqisë u krijua në Ankara, e cila u bë selia e Lëvizjes Kombëtare Turke gjatë Luftës për Pavarësi Turke. Ankaraja u bë kryeqyteti i ri turk me themelimin e Republikës më 29 tetor 1923, duke pasuar në këtë rol ish-kryeqytetin turk Stamboll (Kostandinopojë) pas rënies së Perandorisë Osmane.
Ekonomia
Qeveria është një punëdhënëse e shquar, por Ankaraja është gjithashtu një qytet i rëndësishëm tregtar dhe industrial, i vendosur në qendër të rrjeteve rrugore dhe hekurudhore të Turqisë.
Demografia
Është qyteti i dytë më i madh në Turqi pas Stambollit. Qyteti ka mbi 5.6 milionë banorë.
Kultura
Xhamia e Koxhatepes
Politika
Ankaraja është politikisht një fushë beteje e trefishtë midis Partisë së Drejtësisë dhe Zhvillimit (AKP) në pushtet, Partisë Republikane Popullore (CHP) të qendrës së majtë Kemaliste dhe Partisë së Lëvizjes Nacionaliste (MHP). Provinca e Ankarasë është e ndarë në 25 rrethe. Fortesa kryesore dhe pothuajse e vetme politike e CHP në Ankara shtrihet brenda zonës qendrore të Çankajës, e cila është rrethi më i populluar i qytetit. Ndërsa CHP ka fituar gjithmonë midis 60 dhe 70% të votave në Çankaja që nga viti 2002, mbështetja politike diku tjetër në Ankara është minimale. Popullsia e lartë brenda Çankajës, si dhe Jenimahalle deri në një farë mase, ka lejuar CHP të marrë vendin e dytë të përgjithshëm pas AKP në të dy zgjedhjet lokale dhe të përgjithshme, me MHP një të tretën afër, pavarësisht nga fakti se MHP është politikisht më e fortë se CHP në pothuajse çdo rreth tjetër. Në përgjithësi, AKP gëzon mbështetjen më të madhe në të gjithë qytetin. Kështu elektorati i Ankarasë tenton të votojë në favor të së djathtës politike, shumë më tepër sesa qytetet e tjera kryesore të Stambollit dhe Izmirit. Në retrospektivë, protestat e viteve 2013–14 kundër qeverisë AKP ishin veçanërisht të forta në Ankara, duke provuar se ishin fatale në shumë raste.
Melih Gökçek ishte Kryetari Metropolitan i Ankarasë midis 1994 dhe 2017. Fillimisht i zgjedhur në zgjedhjet lokale të 1994, ai u rizgjodh në vitet 1999, 2004 dhe 2009. Në zgjedhjet lokale të 2014, Gökçek qëndroi për një mandat të pestë. Kandidati për kryetar metropolitane i MHP-së për zgjedhjet lokale 2009, Mansur Yavaş, qëndroi si kandidat i CHP kundër Gökçek në vitin 2014. Në një zgjedhje shumë të diskutueshme, Gökçek u shpall fitues me vetëm 1% përpara Yavaş mes akuzave për mashtrim sistematik zgjedhor. Me Këshillin e Lartë Zgjedhor dhe gjykatat që refuzuan ankesat e tij, Yavaş deklaroi qëllimin e tij për të çuar parregullsitë në Gjykatën Evropiane të të Drejtave të Njeriut. Edhe pse Gökçek u inaugurua për një mandat të pestë, shumica e vëzhguesve të zgjedhjeve besojnë se Yavaş ishte fituesi i zgjedhjeve. Gökçek dha dorëheqjen më 28 tetor 2017 dhe u zëvendësua nga ish-kryetari i rrethit Sincan, Mustafa Tuna.
Që nga 8 prilli 2019, Kryetari i Bashkisë së Ankarasë është Mansur Yavaş nga Partia Republikane Popullore (CHP), i cili fitoi zgjedhjet për kryetar bashkie në 2019.
Qytete në Turqi
Kryeqytete në Azi
Kryeqytete të botës
Ankaraja
|
9215
|
https://sq.wikipedia.org/wiki/Ahmet%20Nexhdet%20Sezer
|
Ahmet Nexhdet Sezer
|
Ahmet Nexhdet Sezer (lindi më 13 shtator 1941) është politikan turk dhe presidenti i dhjetë i Turqisë nga viti 2000 deri më 2007. Më parë ai ishte President i Gjykatës Kushtetuese të Turqisë nga viti 1998 deri më 2000. Asambleja e Madhe Kombëtare e Turqisë zgjodhi Sezer si president në vitin 2000 pasi skadoi mandati shtatë vjeçar i Süleyman Demirel. Ai u pasua nga Abdullah Gjyl në vitin 2007.
Sezer u bë kandidat për president me përkrahjen e shumë politikanëve të parlamentit. Ai u zgjodh president në zgjedhjet e majit të vitit 2000, duke u bërë kryetari i parë i shtetit i Turqisë që vjen nga një sfond gjyqësor. Ai u betua më 16 maj 2000. Mandati i tij ishte që të skadonte më 16 maj 2007, por për shkak se Asambleja e Madhe Kombëtare e Turqisë nuk arriti të zgjedhë një president të ri, ai e mbajti zyrën pro tempore deri më 28 gusht 2007 (Kushtetuta e Turqisë thotë që mandati i një presidenti të zgjatet derisa të zgjidhet një pasardhës).
Jeta e hershme
Sezeri lindi në Afjonkarahisar te Ahmet Hamdi Sezer dhe Hatixhe Sezer. Pas mbarimit të shkollës së mesme më 1958, ai u diplomua në Fakultetin Juridik të Universitetit të Ankarasë në vitin 1962 dhe filloi karrierën e tij si gjyqtar në Ankara. Pas shërbimit të tij ushtarak në Akademinë Ushtarake, ai shërbeu së pari si gjyqtar në Dicle dhe Yerköy, dhe më vonë u bë gjyqtar mbikëqyrës në Gjykatën e Lartë të Apelit në Ankara. Në vitin 1978, ai mori LL.M. në të drejtën civile nga Fakulteti i Drejtësisë në Universitetin e Ankarasë.
Referime
Lindje 1941
Kryetarë të Turqisë
Gjyqtarë turq
|
9217
|
https://sq.wikipedia.org/wiki/Rexhep%20Taip%20Erdoan
|
Rexhep Taip Erdoan
|
Rexhep Taip Erdoan (, IPA-tr: [ɾeˈdʒep tajˈjip ˈæɾdoan]; lindi më 26 shkurt 1954) është politikan turk, kryetari i Partisë së Drejtësisë dhe Zhvillimit dhe presidenti i sapo zgjedhur i Republikës së Turqisë. Më parë ka shërbyer si Kryeministër i Turqisë në vitet 2003–2014 dhe si Kryetar i Stambollit në vitet 1994–1998.
Erdoani ishte futbollist gjysmë-profesionist dhe ka luajtur për Klubin Sportiv "Kasımpaşa", në vitet 1969–1982, para se të zgjidhet Kryetar i Stambollit në vitin 1994, nga rradhët e Partisë së Mirëqënies. Në vitin 1998, ai u shkarkua nga detyra dhe u dënua me 10 muaj burgim, pasi ai recitoi një poemë fetare në Sirt. Duke braktisur politikën e hapur islame, Erdoani në vitin 2001 themeloi Partinë e Drejtësisë dhe Zhvillimit, me të cilën arriti që në zgjedhjet e përgjithshme të mbajtura pothuajse pas një viti, të fitoj afro dy të tretat e vendeve në parlamentin turk. Abdullah Gjyl u bë kryeministër dhe shërbeu derisa qeveria e tij anuloi burgimin politik të Erdoanit, duke e lejuar atë që të kandidojë për deputet në parlament në zgjedhje të përkohshme dhe ta marrë përsipër detyrën e kryeministrit më 14 mars 2003.
Jeta e hershme dhe karriera
Sipas historianit M. Hakan Yavuz, Erdoan lindi në Güneysu, Rize dhe më vonë familja e tij u zhvendos në Kasëmpasha, një lagje e varfër e Stambollit. Familja e Erdoganit është me prejardhje nga Adjara, një rajon në Gjeorgji. Edhe pse Erdoğan u raportua të kishte thënë në vitin 2003 se ai ishte me prejardhje gjeorgjiane dhe se prejardhje e tij ishte në Batumi, ai më vonë e mohoi këtë. Prindërit e tij ishin Ahmet Erdoan (1905–1988) dhe Tenzile Erdoan (née Mutlu; 1924–2011).
Erdoani e kaloi fëmijërinë e hershme në Rize, ku babai i tij ishte kapiten në Rojet Bregdetare Turke. Pushimet verore i kaloi më së shumti në Güneysu të Rizes, ku e ka prejardhjen familja e tij. Gjatë gjithë jetës së tij ai shpesh kthehej në këtë shtëpi shpirtërore dhe në vitin 2015 hapi një xhami të madhe në një majë mali afër këtij fshati. Familja u kthye në Stamboll kur Erdoğan ishte 13 vjeç.
Kur ishte adoleshent, babai i Erdoanit i dha atij një pagesë javore prej 2.5 lira turke, më pak se një dollar. Me të, Erdoani bleu kartolina dhe i shiste në rrugë. Ai u shiste shishe me ujë shoferëve të bllokuar në trafik. Erdoani punoi gjithashtu si shitës ambulant duke shitur simit (bukë e rrumbullakë me susam), veshur me një fustan të bardhë dhe shitur simitin nga një karrocë e kuqe me tre rrota me rrotullat e vendosura pas xhamit.[42] Në rininë e tij, Erdogan luajti futboll gjysmë-profesionist në një klub lokal. Fenerbahçe donte që ai të transferohej në klub, por babai i tij e pengoi. Stadiumi i klubit lokal të futbollit në rrethin ku ai u rrit, Kasımpaşa S.K. është emëruar pas tij.
Edukimi
Shkollën fillore ka kryer ne Kasëmpasha të Stambollit, ndërsa shkollën e mesme ne Imam Hatip.. Në vitin 1973 e kreu shkollën e mesme. U diplomua nga Universiteti i Marmarasë në vitin 1981.
Familja
Erdoan u martua me Emine Gülbaran (l. 1955, Siirt) më 4 korrik 1978 Ata kanë dy djem, Ahmet Burak (l. 1979) dhe Nexhmetin Bilal (l. 1981), dhe dy vajza, Esra (l. 1983) dhe Symeja (l. 1985). Babai i tij, Ahmet Erdoan, vdiq në vitin 1988 dhe nëna e tij, Tenzile Erdoan, vdiq në vitin 2011 në moshën 87-vjeçare.
Erdoan ka një vëlla, Mustafa (l. 1958) dhe një motër, Vesile (l. 1965). Nga martesa e parë e babait të tij me Havuli Erdoğan (v. 1980), ai pati dy gjysmë vëllezër: Mehmetin (1926–1988) dhe Hasanin (1929–2006).
Karriera Politike
Pas Grushtetit më 12 shtator 1981, Erdoani u bë pjesë e Partisë Refah. Në vitin 1994 Erdoani ishte kandidat për Kryetar Komune të Stambollit, ku në keto zgjedhje, u zgjodh Kryetar Komune të Stambollit. Gjatë kohës së qeversijes së tij si Kryetar Komune të Stambollit, ai luftoi për azgjësimin e kontrabandave në Stamboll.
Partinë për Drejtësi dhe Zhvillim
Pasi që Gjykata Kushtetuese e mori vendimin që të mbyllet Partia e Fazilet'it, deputetët e këtij subjekti politik, filluan të punojnë për një Parti të re, dhe deputetët u ndanë ne dy rrugë. Atë të "Tradicionalistëve" dhe "Reformistëve". Më udhëzimin e Recai Kutan u formua Saadet Parti, që u krijua nga Tradicionalistët. Ndërsa Erdoan vazhdoi rrugën duke krijuar Partia e Drejtësisë dhe Zhvillimit (turq: Adalet ve Kalkinma Partisi - AKP) në vitin 2001, ku u zgjodh si lideri i këtij subjekti.
Në Zgjedhjet e Përgjithshme të mbajtura më 3 nëntor 2002, partia e Erdoanit grumbulloi 34.29% të votave totale, dhe u bë partia fitimtare.
Mbasi që nuk kishte të drejtë të zgjedhej si Kryeministër, këtë detyrë e plotësoi Abdullah Gyl. Pas zgjedhjeve në qytetin Siirt, kandidatët e tjerë u larguan nga kandidatura, dhe Erdoani fitoi 85% të votave në Siirt, dhe e mori Qeverinë e AKP'së nga Abdullah Gyl dhe u zgjodh Kryeministër.
Politika e Jashtme
Bashkimi Evropian
Me të ardhur në pushtet, Erdoan ka shprehur haptas Politikën e Turqisë për Bashkimin Evropian. Ka nënshkruar disa marrëveshje me Bashkimin Evropian, dhe ka bëre ndryshime ligjore në favor të bashkëjetesës sociale dhe kulturale. Insistimet e Turqisë për të anëtarësuar në BE, bëri një përshtypje të re që Turqia u orientua kah Perëndimi.
Marëdhëniet me Izraelin
Marëdhëniet e Qeverisë së Erdoanit me Izraelin ishin të tensionuara, mbasi Izraeli vazhdonte një politikë kundër Palestinezëve. Në Panelin e Davos'it të mbajtur në vitin 2009, Shimon Peres, President i Izraelit duke u drejtuar Erdoanit tha "Çfarë do të bënit ju, në qoftë se çdo natë ne Stamboll do të bëhej sulm me raketa" . Me të kryer fjalimin Shimon Peres, moderatori i Panelit kërkoi të mbaronte Panelin, por Erdoani me fjalën e tij me theks të zbehur "One Minute" nuk e lejoi të përfundonte Panelin. Erdoani duke u drejtuar Peres'it tha "Zotëri Peres zëri juaj tingëllon i rreptë, tingëllimi i rreptë i zërit tuaj është pasojë e psikologjisë fajtore". Në vazhdim Erdoani i thotë Peres'it "Kur të vijmë tek mbytjet, ju dini mjaft mirë si të mbytet. Njerëzit që keni mbytur nëpër Plazhe shumë mirë e dimë". Me pengesat e moderatorit në Panelin e Davos'it, Erdoani thotë "Peres'i foli 25 minuta, e unë 12", dhe ngrihet nga vendi,dhe largohet nga salla pa e pritur fare fundin e Panelit. Mbas këtij gjesti, Erdoani është bërë hero nëpër shtetet Arabe, dhe është bërë Idol i rezistencës Palestineze.
Më 25 Maj 2010, një grup aktivistësh u nisën nga Turqia për të thyer Bllokadën Detare Izraelite kundër Gazës. Anija ishte një anije humanitare me emrin Mavi Marmara, dhe në datën 31 Maj 2010, ushtritë Izarelite në ujërat ndërkombëtare ndërhyn në anijen humanitare, ku me përdorimin e forcës ushtarake kanë vdekur 10 persona, ngjarje kjo që ishte afër marrjes fund të Marrëdhënieve Diplomatike Izrael-Turqi. Pas kësaj ngjarjeje Erdoani në një fjalim të mbajtur në këshillin e Partisë të tij, thotë "Derisa Partneriteti i Turqisë është shumë i vlefshëm, po ashtu edhe armiqësia e Turqisë do të jetë e rreptë".
Referime
Lindje 1954
Njerëz që jetojnë
Familja Erdoan
Politikanë turq
Politikanët e Partisë së Drejtësisë dhe Zhvillimit
Kryetarë të Stambollit
Kryetarë të Turqisë
Kryeministra të Turqisë
Doktor nderi të Universitetit të Prishtinës
|
9218
|
https://sq.wikipedia.org/wiki/Lira%20turke
|
Lira turke
|
Lira turke (turqisht: Türk lirası; shenja: ₺; kodi: TRY; kodi numerik: 949; zakonisht shkurtohet si TL) është monedha zyrtare e Turqisë dhe Qipros Veriore. Ajo ishte po ashtu edhe një ndër valutat më të njohura në histori. Një lira turke ndahet në njëqind kuruş.
Historia
Lira osmane (1844–1923)
Lira, së bashku me monedhat e lidhura me Evropën dhe Lindjen e Mesme, i ka rrënjët në njësinë e peshës së Romës së lashtë të njohur si libra, e cila i referohej paundit të argjendit të Trojës. Miratimi i monedhës nga libra romake e përhapi atë në të gjithë Evropën dhe Lindjen e Afërt, ku vazhdoi të përdorej në kohët mesjetare. Lira turke, livre franceze (deri më 1794), lira italiane (deri në 2002), paundi sirian, paundi libanez dhe paund britanik (një version i përkthyer i libra romake; fjala "pound" si njësi peshë është ende të shkurtuar si "lb.") janë pasardhësit modernë të monedhës së lashtë.
Lira osmane (shenja: ₤) u prezantua si njësia kryesore e monedhës në vitin 1844, me monedhën e mëparshme, kurushi, që mbeti si një nënndarje . Lira osmane qëndroi në qarkullim deri në fund të vitit 1927.
Lira e parë turke (1923–2005)
Kartëmonedhat historike nga numrat e dytë, të tretë dhe të katërt kanë portretet e Ismet Inëny në anën e përparme. Ky ndryshim u bë sipas numrit të 12 janarit 1926 të gazetës zyrtare dhe u anulua nga Partia Demokratike pas Luftës së Dytë Botërore.
Referime
Valutë
Valutat në qarkullim
Turqi
|
9219
|
https://sq.wikipedia.org/wiki/Lira
|
Lira
|
Lira është valutë zyrtare në Turqi (lira turke) dhe vende tjera të botës. Ajo ishte edhe një ndër monedhat më të njohura në histori. Zakonisht në të kaluarën ajo prodhohej nga ari. Tani këto monedhat përdoren edhe si zbukurim.
Ekonomi
|
9220
|
https://sq.wikipedia.org/wiki/Ulpiana
|
Ulpiana
|
Ulpiana e njohur edhe si Justiniana Secunda është një monument i trashëgimisë kulturore në Graçanicë, Kosovë, një qytet romak i themeluar në fillim të shekullit II nga perandori Trajan. Gërmimet arkeologjike kanë dhënë gjurmë të jetës pararomake dhe Ulpiana është një qytet ilir. Ishte një vend i rëndësishëm për Mbretërinë Dardane. Qyteti ndodhej afër qytetit të sotshëm Lipjan në Kosovë.
Histori
Pushtimi romake në shek. I të erës së re solli një varg ndryshimesh në jetën ekomomike dhe kulturore të dardanëve. U ngritën qytete, kështjella, fshatra, vila rusitica, objekte kulti, sikurse dhe rrjeti i rrugëve të antikitetit mbi trasetë e rrugëve pararendëse të mbretërisë dardane. Ndër qytetet më të rëndësishme bëhet Ulpiana.
Zbulimet e vendbanimit palafit, varreza dardane, qeramika e fazës së parë të hekurit dhe stolitë e shekullit IV të erës së re, dëshmojnë që Ulpiana u ngrit mbi shtresa parahistorike të një vendbanimit të mëhershëm dardan. Në fillim të shek. II, gjatë sundimit të perandorit Trajan, Ulpiana kishte fituar statusin e qytetit. Në mesin e shek. II në Ulpianë nga administratori dardan Licin ishin flijuar Flori dhe Lauri, dy martirët e përhapjes së krishterimit.
Kulmin e zhvillimit ekonomik dhe kulturor qyteti e arrin në fund të shek. III dhe fillim të shek. IV. kur shëndërrohet në një qendër të rëndësishme politike, ekonomike, kulturore dhe religjioze të një hapësire shumë të gjerë gjeografike. Në këtë periudhë Ulpiana fitoi epitetin "Municipi madhështor i Ulpianës" (Municipii splendissimii Ulpianae) dhe ishte bërë seli peshkopate.
Dyndjet e gotëve në Iliri gjatë shek. V do ta kenë përfshirë edhe Ulpianën. Ndërsa tërmeti katastrofal që kishte goditur Dardaninë në vitin 518 kishte shkaktuar rrënime të mëdha të qytetit. Perandori Justinian, rindërtoi muret dhe objektet e rrënuara, ndërsa në shenjë mirënjohje, Ulpiana u pagëzua me emër të ri, Justiniana Secunda (Justiniana e Dytë).
Qyteti i rrethuar me mure të gjera deri në 3 m dhe me nga dy kulla gjysmërrethi në çdo 27,5 m ka trajtë të parregullt katërkëndëshi. Ai zë sipërfaqe prej 35, 5 ha. Rreth 50 m në lindje të Ulpianës në shek. VI ishte ngritur një vendbanim i fortifikuar, që do identifikuar me qytetin Justinopol, të cilin perandori më origjinë dardane, Justiniani e ngriti për nder të dajës së tij Justinit. Qyteti ka planimetri katërkëndëshi. Shtrihet në një sipërfaqe prej 16 ha. Ulpiana së bashku me Justinopolin, para lagjeve, varrezave etj., zë një sipërfaqe prej rreth 120 ha. Brenda qytetit të Ulpianës, pranë portalit verior është zbuluar portiku me dyqane zejtare të shek. III - IV, një pjesë e rrugës veri – jug (cardo maximus) e shtruar me pllaka gurësh, një kanal masiv për bartjen e ujërave të reshjeve atmosferike, horrea (drithniku) dhe bazilika e kohës së Justinianit. Kjo bazilikë gjendet në linjë të njëjtë me një bazilikë tjetër paleokristiane në Graçanicë, mbi themelet e së cilës nga gurët e ripërdorur, ku shihen fragmente mbishkrimesh të stelave dardane, në shek. XIV u ngrit Manastiri i Graçanicës.
Në jug të Ulpianës shquhen gërmadhat e një pallati të shek. IV, të shtruar me mozaik dhe të pajisur me hipokaustikë Në qendër të mozaikut me zaje shumëngjyrëshe janë paraqitur motive të llojllojshme gjeometrike të hijeshuara me figura shpezësh. Jashtë mureve të Ulpianës janë zbuluar varreza perëndimore, varreza jugore dhe varreza veriore. Posaçërisht shquhet varreza veriore me konstruksione të larmishme varresh e stolish (shek. I – VI), në mesin e të cilave mbizotëron arka monumentale e mermerit. Pranë kësaj varreze janë gjetur 5 antefikse të zbukuruara me palmeta dhe maska me tematike teatri, portreti i Erotit , portreti i aktorit tragjiko - komik dhe portreti i një gruaje, të punuara në mermer. Gjetja e antefikseve me motive teatri, portreti i aktorit etj., janë dëshmi të tërthorta për ekzistimin e teatrit antik në Ulpianë.
Në afërsi të Ulpianës, në Fushën e Çerkezit është zbuluar kodërvarri i një princeshe dardane e cila ishte varrosur së bashku me stoli të pasura nga ari dhe argjendi. Varri i takon shek. III. Në Ulpianë është zbuluar edhe varri i një princeshe gote e filleve të shek. VI, e që gjykuar sipas stolive të traditave ilire të epokës së hekurit kishte lidhur kurorë me një princ dardan. Emrat ilirë në stelat dardane, kulti i kalorësit dardan dhe ritet e varrimeve, dëshmojnë që popullata dardane kishte ndikim të madh në rritjen dhe zhvillimin e qytetit. Ilirja Varranilla, sipas një mbishkrimi në tabula ansata ishte ktitore e një objekti publik. Në Ulpiana gjithashtu, kryqëzoheshin rrugët e Dardanisë.
Galeria
Pamje gjatë gërmimeve në Ulpianë
Shih edhe
Iliria
Iliriku
Hajvalia
Dardania
Graçanica
Arkeologjia
Muzeu i Kosovës
Arkeologjia e Kosovës
Trashëgimia romake në Kosovë
Vendbanimet neolitike në Kosovë
Vendbanimet e kohës së metaleve në Kosovë
Vendbanimet e antikitetit të vonë dhe mesjetare në Kosovë
Literatura
}
Referime
Lidhje të jashtme
Databaza e trashëgimisë kulturore të Kosovës
Roman Ruins at Ulpiana 2005
Pictures of Ulpiana
Turkish archaeologists reveal 6th century baptistery abroad
History of goddess in front
Graçanicë
Monumente kulturore në Graçanicë
Qytete ilire
Arkeologjia e Ilirisë
Vende arkeologjike në Kosovë
Arkitektura ilire
Vendbanime të kohës romake në Kosovë
|
9221
|
https://sq.wikipedia.org/wiki/Skupi
|
Skupi
|
Qytet i vjetër Ilirë. Ndodhej aty ku sot është qyteti i sotshem Shkupi, Maqedoni.
Qytete ilire
|
9222
|
https://sq.wikipedia.org/wiki/Therranda
|
Therranda
|
Qytet i vjetër Ilirë. Ndodhej afër ay ku sot është qyteti i sotshem Prizreni, Kosovë.
Qytete ilire
|
9223
|
https://sq.wikipedia.org/wiki/Naisus
|
Naisus
|
Naisus (latinisht Naissus) ishte një qytet i vjetër në Iliri. Ka qenë i banuar nga shumë popuj, sidomos nga Ilirët. Ndodhej aty afër ku sot është qyteti i sotshëm, Nishi (Serbi).
Shih edhe
Iliria
Dardania
Prefektura e Ilirikut
Lista e vendbanimeve ilire
Literatura
Qytete ilire
|
9224
|
https://sq.wikipedia.org/wiki/Viciana
|
Viciana
|
Viciana apo latinisht Vicianum ishte qytet i vjetër iliro-dardan i cili ndodhej afër qytetit të sotëm të Vushtrrisë, (Viçitrina - Vuçitërna, në Kosovë.
Historiku
Pra në kohën e vjetër në gjuhën latine VICIANUM, apo në gjuhën vendase VICIANA (Ana e Viçave), një emër ky i lashtë ilir, është quajtur një vendbanim afër qytetit të sotëm të Vushtrrisë. Fakti që në lashtësi Vushtrria është quajtur VICIANA, e dëshmon edhe mbishkrimi i gjetur në rrethin e Kumanovës, që konsiderohet shenjë e kahjes së rrugës për në Vicianë.
Viciana përmendet edhe në hartën mesjetare të ashtuquajtur Tabula Peutingeriane (Shih). Në këtë hartë përmenden edhe një varg vendesh iliro-shqiptare, si p.sh. në rrugën Lissus - Naisso përmenden këto qytete: Lissus, Ad Picaria, Creueni, Gabuleo, Theranda, Viciano, Vindenis, Ad Fines, Hammeo, Ad Herculem, Naisso. Sipas këtij itinerari, distanca ndërmjet Vicianës dhe Therandës ishte 37 km, kurse distanca ndërmjet Vicianës dhe Vindenisit ishte 29,6 km."
Shih edhe
Viçitrina
Vushtrria
Tabula Peutingeriane
Tabula
Referime
Qytete ilire
Dardani
Dardania
Vendbanime të kohës romake në Kosovë
|
9226
|
https://sq.wikipedia.org/wiki/Justiniana%20Prima
|
Justiniana Prima
|
Justiniana Prima është një qytet i vjetër Ilir i themeluar në kohën bizantine nga Justiniani I.
Përmbledhje
Justiniana Prima u ndërtua nga perandori i madh dardan pranë vendit të lindjes, Tauresiumit, me qëllimin për të krijuar një qendër të madhe urbane dhe një kryeqytet të ri të provincës së Ilirikut. Tauresiumi ishte sipas kronistit Prokopi i Cezaresë një vendbanim i vogël pranë fortesës së Bederianës në Dardani.
Në shqip emri ka kuptimin "qyteti i parë i quajtur sipas emrit të Justinianit". Një qytet i dytë i emërtuar sipas perandorit dardan është Ulpiana, e cila pas rindërtimit të kryer gjatë viteve të para të sundimit të Justinianit u quajt Justiniana Secunda. Në vitin 535, Justiniani vendosi ta ngrejë Justiniana Primën në rangun e Peshkopatës dhe t’i japë Kishës ilire Autoqefalinë, por dhjetë vjet me pas u detyrua prej protestave të Papa Agapetusit, që të ripranojë juridiksionin e mëparshëm të Romës mbi vendin. Qyteti Justiniana Prima është shkatërruar nga ushtritë avare në gjysmën e parë të shekullit VII. Rrënojat janë zbuluar në jug të qytetit të Nishit në një vend të emërtuar Caričin Grad.
Shih edhe
Iliria
Dardania
Tauresiumi
Mbretëria e Ilirisë
Justiniana Secunda
Mbretëria e Dardanisë
Lista e qyteteve antike në Iliri
Literatura
William Bowden (2003), "Theory and practice in late antique archaeology", pp. 207–220, BRILL.
Vujadin Ivanišević, Caričin Grad / Justiniana Prima (Serbia) – excavations in a Byzantine city of the 6th century A.D.
Referime
Lidhje të jashtme
Rindërtim në 3-d i qytetit të parë të Justinianit.
Qytete ilire
|
9227
|
https://sq.wikipedia.org/wiki/Mediana%20%28qytet%29
|
Mediana (qytet)
|
Qytet i vjetër Ilirë i themeluar në kohën bizantine nga Justiniani.
Qytete ilire
|
9228
|
https://sq.wikipedia.org/wiki/Anausaro
|
Anausaro
|
Qytet i vjetër Ilirë i themeluar në kohën bizantine nga Justiniani.
Qytete ilire
|
9230
|
https://sq.wikipedia.org/wiki/Marshi%20i%20Pavar%C3%ABsis%C3%AB
|
Marshi i Pavarësisë
|
Marshi i Pavarësisë (turqisht: İstiklâl Marşı), i njohur si Marshi i Lirisë, është himni kombëtar i Republikës së Turqisë , zyrtarisht i adpotuar më 12 mars 1921 (2 vjet e gjysëm para themelimit të republikës më 29 tetor 1923) si një sagë muzikore motivuese për trupat që luftonin në Luftën turke për pavarësi, dhe si një himin për Republikën që ishte ende për t'u themeluar.
E shkruar nga Mehmet Aqif Ersoj, dhe e kompozuar nga Osman Zeki Üngör dhe muzikanti armen Edgar Manas, ky himn ka temë dashurinë ndaj atdheut turk, lirinë dhe besimin, si dhe lavdërimin për virtytet e shpresës, përkushtimit dhe flijimit në kërkimin e lirisë, të gjitha të paraqitura përmes imazheve vizuale, prekëse dhe kinestetike, sepse këto koncepte lidhen për flamurin, shpirtin e njeriut dhe atdheun. Dorëshkrimi origjinal nga Ersoji mbart titullin Kahraman Ordumuza – "Ushtrisë sonë heroike", duke iu referuar ushtrisë së popullit turk që përfundimisht fitoi Luftën turke për pavarësisë, me tekstin që reflekton mbi flijimet e ushtarëve gjatë luftës.
E dukshme në këtë vepër patriotike të kësaj natyre është mungesa e përmendjes së veçorive kombëtare, pasi himni nuk përmban fjalët 'Turk' ose 'Turqi'.
Kompozimi gjithashtu është miratuar si himni kombëtar i Republikës Turke të Qipros Veriore, një shtet i panjohur ndërkombëtarisht në ishullin e Qipros që u shpall i pavarur nga komuniteti turk qipriot në vitin 1983 pas ngjarjeve të vitit 1974.
Teksti
Teksti i Marshit të Pavarësisë përfshinë një poemë të gjatë me 41 vargje. Vetëm 8 vargjet e para (me shkronja të trasha) këndohet në ceremoni zyrtare.
Lidhje të jashte
audio: İstiklâl Marşı (Ogg Vorbis)
audio: İstiklâl Marşı (Windows Media Player)
audio: İstiklâl Marşı (Real Player)
Referime
Himne kombëtare
Turqi
|
9245
|
https://sq.wikipedia.org/wiki/Nj%C3%ABsit%C3%AB%20administrative%20t%C3%AB%20Austris%C3%AB
|
Njësitë administrative të Austrisë
|
Njësitë administrative të Austrisë:
Komuniteti kadastral
Distrikt (Austria)
Shtetet e Austrisë
Shtatë zonat telefonike janë: shiko Numrat e telefonit të Austrisë
Referimet
Austri
Austri
Austri
|
9246
|
https://sq.wikipedia.org/wiki/Historia%20e%20Austris%C3%AB
|
Historia e Austrisë
|
Pjesë të mëdha të Austrisë së sotshme në shekullin e VIII kanë qenë pjesë të Bavarisë gjatë Mbretërisë së Karlit Madh. Pjesa e sotmit e quajtur Austria e ulët ishte gjatë kësaj kohe pjesë lindore e mbretërisë frënge dhe që nga 856-ta ishte nën Marchia Orientalis (Karolie). Nga kjo pjesë edhe fillon krijimi i Austrisë së sotshme. Në të vërtet në vitin 907 këtë territor e marrin hungarezët. Me betejën në fushën Lechfeld më 995, mbretëria frënge ja arrin që të depërtoi në tokat e Austrisë në të cilat filluan të krijohen principata (gjer.:Herzogtürmen) dhe vendbanimet të feudalëve (gjer.: Markgrafschaften). Më këtë fillon edhe një vallë e popullzimit bavarianë.
962 - 1806
Në vitin 976 Perandori Otto II ja dhuron tokat Marchia Orientalis një feudalit (Grafi) nga Babenberger-i dhe i epë këtyre tokave një titull (statut) (gjer.:Herzogtum). Në një dëftesë (dokument) të vitit 996 përmendet për herë të parë emri Ostarih (org.:Ostarrichi) për tokat Marchia Orientalis. Më vonë nga gjermanët kjo pjesë thirret Ystrajh (gjer.: Österreich) ndërsa në latinisht flitej për “tokën jugore” – Austria.
Pas feudalëve të Babenbergut më 1278 vijnë në fuqi Habsburgët, të cilët i zgjerojnë tokat e tyre deri në vitin 1526 dhe principatës ja japin titullin më të lartë (gjerm:: Erzherzogtum) dhe luajnë një rolë të rëndësishëm në klerin romakë të Papës. Që më parë feudali i Babenbergut i kishte bashkuar Austrisë tokat e krahinës Steiermark ndërsa Habsburgët ja bashkojnë asaj edhe krahinat: Kärnten, Tirol, Krain dhe disa toka tjera.
Që nga 1438 familja e principatës respektohej si të ishte një mbretëri gjermane e pranuar nga romakët. Ata në këtë kohë respektoheshin sikur të ishin perandor të gjermanëve.
Që nga fundi i shekullit XV e deri më 1690, tokat e Habsburgëve ishin gjithnjë të kërcënuara nga lufta me perandorin Osmane. Reformat e kishës filluara mirë, por ato ngadalësohen në shekullin e XVII . Me sanksionimin pragmatik në të gjitha tokat hynte në fuqi baza e një ligji të përbashkët. Në luftërat për trashëgimtarë të tokave në Austri si fitimtarë dalin familja e re Lothringen nga fisi i Habsburgëve.
Luftërat kundër Napolon Bonaopartes dhe kurorëzimi i tij shkaktuan që më 1804, perandori Franz II të marrë titullin e perandorit Franz I për tokat e trashëguara dhe më 1806 nën presionin e Napolonit të heq dorë nga titulli i perandorit të gjermanëve të pranuar nga kisha.
Perandoria Austro-Hungareze
Shiko dhe : Beteja e Galicis
Perandoria e re Austriake përbëhej nga disa nacionalitete dhe shtrihej nga Böhmen-i dhe Mähren-i mbi republika e sotshme, Hungarinë deri në thellësinë e Ballkanit. Në vitin 1815 Austria e merr kryesin e Lidhjes Gjermane (gjer.:Deutsche Bund).
Pas shtypjes së revolucionit të marsit (1848) perandoria e siguron mbijetesën e saj për një kohë të gjatë. Po ashtu perandori ja arrin të shtypë kryengritjen e hungarezëve kundër zgjedhjes Austriake. Pas luftës së humbur të Lidhjes Gjermane të udhëhequr nga Austria kundër Prusisë më 1866 fituesi i luftës, Bismaku paraqet kërkesën e tij për shkapërderdhjen e lidhjes.
Më 1867 si kompensim thirret në jetë Perandoria e dyfishtë e Austro-Hungarisë nën perandorin austriak Kaiser Franz Joseph I i cili në të njëjte kohë merrej edhe si mbret i hungarezëve dhe ai duhej të mbetej në fuqi mi 40 vite. Pasi që gjatë këtyre vendimeve nuk ishin përfillur kërkesat e popujve “K.u.k” për më tepër pavarësi, vije deri te rrënimi po thuaj i perandoris.
Me atentatin e Sarajevës (1914) dhe me formimin e aleancave në Evropë fillon edhe lufta e parë botërore në fund (1918) të së cilës edhe shkatrohet “perandoria mbretërore”
Themelimi i Republikës (1918 – 1938) dhe aneksimi gjerman (1938 – 1945)
Nga mbeturinat e perandorisë Austro-Hungareze krijohen disa shtete si : Hungaria, Çekosllovakia si dhe Republika Gjermane e Austrisë. Në marrëveshjen Saint-Germain është futur ky emër i shtetit përkundër kërkesave për bashkimin me Republikën Gjermane. Më 21 tetor 1919-ës emri i saj ndryshohet në “Republika e Austrisë” dhe me kushtetutën e 1920-ës bëhet miratimi i saj. Gjendja e keqe ekonomike që e përfshiu pastaj Austrinë solli edhe krizën e cila përfundoj me fillimin e luftës qytetare më 1934.
Pas shpërndarjes së këshillit nacional më 1933 nga kancelari Engelbert Dollfuß në Austri krijohet një diktaturë austrofashiste. Më 1938 pason bashkimi i saj me Gjermanin fashiste. I linduri në Austri Adolf Hitleri e sakrifikon shtetin e vendlindjes për qëllimet e tija. Austri pastaj emërtohet si “Ostmarkt” e më vonë “ Donau-Alpen”.
Republika e re
Pas përfundimit të luftës së dytë botërore (1945) fuqitë fitues të luftës i rikthejnë shtetësinë Austrisë. Që më 27 prill u krijua qeveria në krye me kancelarin Karl Renner dhe proklamoi deklaratën e pavarësisë. Deri më 1955 kur nënshkruhet marrëveshja në mes të qeverisë dhe ushtrive fitimtare edhe Austria sikurse Gjermania ishte e ndarë në 4 zona të ushtrive fituese. Me nënshkrimin e kësaj marrëveshje Austria deklarohet si shtet neutral dhe heq dorë nga bashkimi me shtetin e gjermanëve. Pas kësaj ushtritë e paktit e lëshojnë Austrinë si shtet sovranë. Me miratimin e “neutralitetit” më 26 tetor në kushtetutën e Austrisë në vitin 1967 vendoset që dita e nënshkrimit të jetë “Dita e Çlirimit”
Austria është njëra ndër themeluesit (1960) e EFTA-së. Për shkak të deklarimit si neutrale ajo kishte mundësin e këmbimit ekonomik me dy blloqet e krijuara pas luftës. Pas luftës së ftoftë (1991) çështja e neutralitetit e ka humbur rendësin në politiken e jashtme mirëpo kjo edhe më tutje ka rëndësi në qarqet e brendshme politike.
Më 1995 Austria hynë në Bashkësinë Evropiane dhe më 1999 futë në tregun e vetë euron si monedhë shtetërore.
Historia e shteteve të Evropës
Austri
bn:অস্ট্রিয়া#ইতিহাস
|
9248
|
https://sq.wikipedia.org/wiki/Pishtari%20olimpik
|
Pishtari olimpik
|
Pishtari olimpik, është prej çeliku dhe ka formën e një skije. Është i gjatë 77 cm, i gjerë 10,5 cm, ndërsa peshon 1,9 kg. Nga jashtë është lyer me një ngjyrë të veçantë që mundëson rezistencë të madhe termike që shkon nga -20 °C deri 25 °C. Pishtari ka një autonomi prej 15 min dhe mund të funksionojë deri në 5.000 m lartësi. Flaka e tij ushqehet nga një përzierje hidrokarburesh (40% propilen, 60% butan) që ndodhet brenda pishtarit në një lloj bombole prej alumini.
Shiko edhe këtë
Lojërat Olimpike
Lojërat Olimpike Antike
Lojërat Olimpike Verore
Lojërat Olimpike Dimërore
Lidhje të jashtme
Lojëra olimpike
|
9251
|
https://sq.wikipedia.org/wiki/Jorge%20Luis%20Borges
|
Jorge Luis Borges
|
Jorge Francisco Isidoro Luis Borges Acevedo (Buenos Aires, 24 gusht 1899. - Gjenevë, 14 qershor, 1986) ka qenë një shkrimtar tregimesh të shkurtëra, eseist, poet, përkthyes dhe figurë kyçe e letërsisë së gjuhës spanjolle. Librat e tij më të njohur me tregime, Ficciones dhe El Aleph, të botuara në vitet 1940, janë përmbledhje me tregime të shkurtëra të ndërlidhura nga temat e përbashkëta, duke përfshirë ëndrrat, labirintet, bibIiotekat, pasqyrat, shkrimtarët e sajuar, filozofitë dhe fetë.
Biografia
Ngjarjet më të rëndësishme mbi biografinë e tij janë te lidhura ngushtë me disa nga paraardhësit e tij. Duke qenë se rrjedh nga një familje studiuesish dhe ushtarakësh Borges zgjodhi letërsinë megjithëse e pati një peng të madh për shumë kohë faktin që nuk zgjodhi ushtrinë. Nga 1914 deri 1921 jetoi bashkë me familjen nëpër Evropë. Kreu studimet fillimisht në Gjenevë e më pas në Spanjë, ku njohu më mirë letërsinë dhe shkroi disa nga poezitë e tij të para.
Në 1923 publikoi librin e tij të parë me poezi, "Fervor de Buenos Aires", dhe pas dy vjetësh librin e dytë "Luna de Enfrente". Në 1925 Borges njohu Viktoria Okampo, muza e tij për shumë vite me të cilën u martua 40 vjet më pas. Me të Borges pati një mirëkuptim intelektual i destinuar për të hyrë në mitologjinë e letërsisë argjentinase. Aktiviteti publicistik i Borges ishte shumë i gjerë. Vargjet e "Kauderno San Martìn" u publikuan vetëm në 1929, ndërsa një vit më pas doli "Evaristo Karriego", një vepër që entuziazmoi kritikën argjentinase.
Një fatkeqësi tjetër në jetën e shkrimtarit: verbohet. Borges, i cili kishte pasur gjithnjë probleme me sytë, e humbi përfundimisht shikimin në fund të viteve 50’ pasi kishte kryer 9 operacione. Por këtë sëmundje ai e përdori për të krijuar akoma më shumë. Kulmin e këtij procesi "sublimimi" ai e pati në vitet 1933 e 1934.
Të gjitha tregimet e publikuara prej tij në revistën "Krìtika": dolën në një përmbledhje të vetme me titullin "Historia universal de la infamia" (Historia universale e poshtërsisë), që u pasu disa vite më vonë nga "Historia de la eternidad" (Historia e përjetësisë), një vepër ndërthuret Historia dhe Dituria.
Annus horribilis (mos e ndrysho!!! nga latinishtja vit i tmerrshëm): Viti 1938. Nisi me vdekjen e babait të Borges, më pas vetë shkrimtari pësoi një aksident që detyroi të mos lëvizte për një kohë të gjatë, e me pas një atak seticemie (sëmundje gjaku) që i rrezikoi seriozisht jetën.
Kjo situatë dramatike provokoi te Borges frikën se mund të humbte përgjithnjë aftësitë e tij krijuese. Frike e pabazuar: gjatë viteve kur ishte i sëmura ai krijoi disa nga kryeveprat e tij të cilat u publikuan në 1944 nën titullin "Shtirjet".
Pas 5 vjetësh dolën disa nga tregimet e tij ne librin e titulluar "Alef". Gjatë kësaj periudhe Borges cilësohej si një nga shkrimtarët më të mirë argjentinas të të gjitha kohërave.
Si për të pohuar dhe një herë aftësitë e tij, Borges publikoi një tjetër kryevepër që mban titullin "Inkuizicionet e tjera" (1952).
Në 1955 Borges u emërua drejtor në Bibliotekën Kombëtare, një nga ëndrrat e tij të hershme. Në fjalimin e rastit ai u shpreh se: "Është një ironi sublime dhe hyjnore që më jepen 800 mijë libra kur unë jam në terr të plotë prej vitesh". Pas 31 vjetësh drejtor ai u nda nga jeta më 14 qershor 1986. Pranë varrit të tij prehen eshtrat e gruas së dytë të Borges-it, Marìa Kodama.
Shumë regjisorë janë bazuar në jetën e tij për të realizuar filma, dhe sa për shembull mund të përmendim një mbi të gjithë "Estela Kanto, Un Amor de Borges", nga regjisori Havier Torre (1999). ku protagonistë është bukuroshja Ines Sastre.
Referime
Lidhje të jashtme
BBC Radio 4 discussion programme from In our time. (Audio 45 mins)
Jorge Luis Borges at The Modern Word
Borges Center, University of Pittsburgh.
The Friends of Jorge Luis Borges Worldwide Society & Associates
Lindje 1899
Vdekje 1986
Shkrimtarë argjentinas
|
9252
|
https://sq.wikipedia.org/wiki/Charles%20Baudelaire
|
Charles Baudelaire
|
Charles Baudelaire (Sharle Bodler) lindi më 9 prill të vitit 1821 në Paris dhe vdiq më 31 gusht të vitit 1867, ishte poet,kishte nje djal me emrin Jorges Pupla kritik dhe përkthyes i njohur francez.
, pas vdekjes të së shoqit, u martua me një kolonel i cili duke qenë shumë i ashpër nxiti e provokoi urrejtjen e të birit. Mardhëniet me të ëmën nuk i kishte fort te mira dhe ky faktor shkaktoi te ai krizën ekzistenciale që e shoqëroi për tërë jetën.
Ne 1833 njerku e regjistroi ne "Kolezh Ruajal". Sjellja e tij nuk ishte nga me te mirat keshtu qe njerku i zemeruar e detyroi te shkonte ne Indi. Ky udhetim ndikoi për mire te Sharli, e njohu me kultura dhe njerez te ndryshem. Qe ketu lindi dhe dashuria e tij për ekzotismin, qe duket me se mire ne kryevepren e tij "Lulet e se Keqes”. Sidoqofte 10 muaj me pas u kthye ne Paris dhe duke qene se ishte ne moshe madhore mori pjesen qe i takonte nga pasuria e te atit.
Ne 1842, njohu poetet Gerard de Nerval, dhe Gautier; me kete te fundit u afrua shume pasi për me tepër shikonte tek ai nje udheheqes artistik dhe moral. Gjate kesaj kohe njohu Jeanne Duval, me te cilen pati nje mardhenie shume pasionale. Ndryshe nga zakonisht, lidhja e tyre vazhdoi për nje kohe te gjate. Charles gjente frymezim te Jeanne e cila i qendroi prane deri ne diten e fundit te jetes se tij.
Nderkohe jeta qe Bodleri bente ne Paris nuk ishte kushedi se cfare. Kur e ema zbuloi se ai kishte harxhuar gjysmen e trasheigimise e hodhi ne gjyq. Gjykata i caktoi nje administrator te cilit Bodleri duhet ti kerkonte para për çdo gje qe i nevoitej.
Ne 1845 publikoi krijimet e tij te para, ndersa për te fituar disa para me shume filloi pune nepër disa revista si: "L'Art romantique" e "Kuriosite estetik".
Ne 1848 mori pjese ne levizjet revolucionare ne Paris, ndersa ne 1857, publikoi ne shtepine botuese Pule-Malassiz kryeveprene e tij "Lulet e se keqes", qe permban rreth 100 poezi.
Libri gjykohet për immoralitet, ndersa botuesi, detyrohet te censuroje disa prej poezive.
Bodleri ra ne depresion te thelle. Ne 1861 u perpoq te vetvritej. Ne 1864, pasi nuk u pranua nga Akadèmi Fronsez, u largua nga Parisi për te shkuar ne Bruksel, por edhe qendrimi ne kryeqytetin belg nuk i ndryshoi mendimet e tij për borgjezine.
I semure, kerkonte qetesine te hashashi, opiumi dhe alkoli. Pas nje paralize qe e bllokoi ne shtrat për disa vite ai vdiq ne moshen 46 vjecare. Eshtrat e tij prehen ne varrezat Montparnasse, se bashku me ato te mamase dhe njerkut. Ne 1949 Gjykata Kasacionit e Frances vendosi qe vepra dhe jeta e tij te kishin vendin e merituar ne piedestalin e kultures frenge.
Thenie nga Baudelaire
«Burrat te cilet dine te rrine me grate janë te njejtet qe dine te rrine shume mire dhe pa ato.»
«Dashuria, i vetmi krim qe nuk mund te kryhet pa nje bashkpunetor.»
«E vetmja menyre për te harruar kohen është ta shfrytezosh ate.»
«Sa e vogel është bota ne driten e llampes dhe sa e madhe është ajo ne kujtime.»
«E keqja shkaktohet pa u sforcuar, se është vepër e faktit. E mira është gjithnje nje 'art.»
Veprat
"Lulet e së keqes"
"Parajsat artificiale"()
"Rrënojat"()
"Prozat poetike"()
" Salloni " ( 1846-1859 )
"Arti romantik" (1869)
Shkrimtarë francezë
Kritikë francezë
Përkthyes francezë
Lindje 1821
Vdekje 1867
|
9253
|
https://sq.wikipedia.org/wiki/Honore%20de%20Balzak
|
Honore de Balzak
|
Honoré de Balzac ishte një shkrimtar francez i shekullit të 19-të.karpidh
Jeta
Honoré de Balzac lindi si Honore Balzac në Tours më 20 maj të 1799. Në moshën 8 vjeçare mamaja e tij e dërgoi të studionte në oratorin e Vendôme, ku për 6 vjet studioi shumë léndé, dhe ku nxjeri në pah talentin e tij në letërsi. Studioi në kolegjin e Tours e më pas në Paris, ku u transferua së bashku me familjen. U regjistrua në fakultetin e jurisprudencës, dhe në të njëjtën kohë punonte në një zyre noterie. Në moshën 20 vjeçare zbuloi dhuntinë e tij për të shkruajtur.
Në një dhomë të vogël në lagjën Bastija, i vetëm ose në bashkëpunim me Auguste Le Poitevin, një botues komercial, nga 1821 deri 1829, shkroi vepra popullore, duke i firmosur si Horas dë Sent-Obë ose L'or de rhoon nder të cilat veçohen : L'héritié de Bïrag (trashëgimtari i Birag, 1821), Le Vicaire des Ardennes (Famullitari të Ardennët, 1821), dhe Argow le pirate (Argow pirati, 1824).
Në 1822 Balzac u njoh me L'or de Bernit, një grua e pjekur e cila i qëndroi gjithnjë prane deri në ditën e vdekjes së saj(1836). Asaj gruaje ai i kushtoi Le lit de la vallée (Zambaku në lugine, 1835). Në 1825 u bë botues dhe tipograf. Në të njëjtën kohë bleu gjithashtu një fonderi por përpjekjet e tij për të bërë tregti dështuan dhe e futën atë në borxhe.
Përsëri një përpjekje për biznes, këtë herë në Sardenjë, ku u përpoq të risillte në punë minierat e vjetra të argjendit dhe përvec kësaj provoi të tregtonte dru nga Polonia. Shpenzoi shuma marramendëse për kohën, duke mobiluar shtëpinë me mobilie antike. Jeta e tij karakterizohet nga përpjekje të kota për t'u pasuruar dhe për të qenë një njëri i suksesshëm në një kohë shumë të shkurtër.
Për 20 vjet ai arriti të bënte 90 krijime midis te cilave kishte romanca e tregime, të gjitha këto të bashkuara në një vepër të vetme me titull “La comédie humaine” (Komedia njerëzore) dhe të ndara në Scènes de la vie privée (Skena të jetës private), Scènes de la vie de provence, Skena të jetës në provincë) Scènes de la vie parisiennne (Skena të jetës parisienë). Bëhet fjale për një analizë të jetës shoqërore dhe private në një Francë në zhvillim e sipër, epoka e "monarkisë borgjese" të Luigjit Filipit.
E para është një romancë historikë, Le Shuons (1829), për të cilën është frymëzuar nga revolta e Vande-se ; megjithatë do të jenë veprat e tjera të tij që do ti sigurojnë sukses dhe admirim nga ana e publikut. Nder të cilat mund të përmendim : La peau de chagrin (Lëkura e shegrenit, 1831), Evgjeni Grande (1833), Le medicin de champagne (Mjeku i fshatit, 1833), Illusions perdues (Ilusione të humbura, 1837-43), Splendeur et misère des courtisanes (Shkëlqimi dhe mjerimi i kurtizaneve, 1839-47).
Balzaku ishte frekuentues i rregullt i salloneve, dhe shumë i apasionuar si pas jetës mondane ashtu dhe pas grave fisnike të oborreve të ndryshme, të cilat i përshtateshin më se miri snobismit të tij. Megjithëse ishte vazhdimisht i persekutuar nga njerëz të cilëve u detyrohej para, Balzac për një farë kohë arriti të realizonte ëndrrën e tij për të qenë njëri i pasur.
Kjo erdhi falë lidhjes dashurore me baroneshes polake Eva Hanska, me të cilën u martua pak kohë përpara se të vdiste. (Dashuria me Eva Hanska ishte vetëm një "loje salloni" por një gjë të tillë Balzac nuk e mori vesh kurre).
Në 1834 Balzac pati idenë që të shkrinte të gjitha krijimet e tij në një vepër të vetme monumentale, një afresk i vërtete mbi shoqërinë francezë të asaj kohë nga perandoria e parë deri në monarkinë e korrikut, kështu publikoi të famshmen Komedia njerëzore.
Fillimisht vepra duhet të përmbante 150 romanca të ndara në tre vija kryesore : Studim zakonesh, Studim filozofik e Studime analitike. Grupi i parë përbehej nga vepra të përfunduara prej kohësh dhe ishte i ndare në 6 skena të cilat përfaqësonin jetën : private, provincës, parisienë, politike, ushtarake dhe fshatit.
Romancat duhet të përmbanin rreth 2000 personazhe, sepse dëshira e tij ishte të krijonte një rrjet ngatërresash midis vëllimeve të ndryshme. Vetëm 2/3 e projektit u realizua. Episodet më të famshme janë : Xha Gorio (1834-35), Evgjéni Grande (1833), Kusherira Betë (1846), Iluzione të humbura (1837-1843).
Në 1937 realizoi "La vielle fille" që u bë romani i parë që publikohej në një gazete. Në 1838 Balzaku u dallua për luftën e tij për të drejtën e autorit. Honor kishte një vullnet shumë të madh për të punuar megjithëse shëndeti kishte filluar të bëhej një pengese e madh për të. Në 1839 u bë anëtar i shoqërisë së shkrimtareve dhe po atë vit ai u zgjodh kryetar i saj.
Në 1850, disa muaj pasi ishte martuar me baroneshën Hanska, Balzak u nda nga jeta. Dashuria e tij me aristokraten polake pasqyrohet më se miri në letërkëmbimin midis tyre që u publikua në 1968 nën titullin “Lettre à madame Hanska".
Përfaqësuesi më i madh i realizmit në Evropën perëndimore. Balzaku dominon gjithë shekullin e XIX. Gazetar, industrialist i munguar, krijues i afërsisht njëqind romaneve në 20 vjet, figurë brilante e një shoqërie së cilës ai përfundon duke iu imponuar, Balzak përzihet me “fëmijën e shekullit” duke kontribuar në krijimin e një miti : një burrë aventurash dhe dëshirash në të njëjtën kohë edhe ëndërrimtar, i plagosur nga kontradiktat e jetës moderne. Në qoftë se Balzaku shpallte dy të vërtetat e tij, fronin dhe altarin, Hygo dallonte tek ai një shkrimtar revolucionar ; ndërsa bashkëkohësit e tij e merrnin për realist, Bodler e përshëndet si një vizionar të mrekullueshëm. Vepra e tij përshkohet nga tensione dinamike dhe kritike. Ajo jeton : Është ky kompleksitet i pabesueshëm që e bën Komedinë hyjnore një vepër madhore me përmasa botërore.
Një familje e ftohtë i ati i Balzakut, Bernard François Balssa, funksionar perandorak, bir i revolucionit francez, u martua në moshën pesëdhjete një vjeçare me një nëntëmbëdhjetë vjeçare : kjo histori e vërtetë mund të shërbente si pikë fillimi për një roman balzakian. Në fakt, Honore nuk do të pushojë së treguari për gratë e “keqmartuara”, për dramat e jetës private dhe për divorcet e shpeshta të çifteve. Një babai liberal, besimtar i idealeve progresiste të kohës, i përgjigjet një mama, që i do padyshim pak fëmijët e saj dhe që mbyllet në trishtimin e një jetë të vetmuar. I mbyllur në kolegjin e Vendom, Balzak ruan nga fëmijëria e tij kujtime të pakta, si motrat e tij – Laura, e lindur në 1800, dhe Lorenca, në 1802. Në vitin 1814, familja e tij shpërngulet në Paris, dhe Honore bëhet nxënës i liceut aktual të Charlemagne. Një fëmijë i jashtëligjshëm shndërrohet kështu në autorin e “Fiziologjisë së martesës” ku do të thoshte se tradhtia është përgjigjja e vetme e vuajtjeve të jetës bashkëshortore.
Fillimet e një shkrimtari ishte dëshira e të atit që Honore të bëhej noter. Por më të mbaruar studimet për drejtësi, ai zgjedh të bëhet shkrimtar, vendos të jetë bir i veprave të tij. Në atë kohë i riu Balzak ishte i majtë dhe ishte vënë në dukje për materializmin e tij. Nga pamundësia ekonomike Balzaku merr me qira një papafingo në rrugën Lesdiguieres dhe i futet punës. Në fakt kjo eksperiencë rigjendet në disa nga romanet e tij. Në moshën 20 vjeçare Balzaku njohu jetën e një studenti të varfër dhe një krijuesi në kërkim të identitetit të tij. Për t’ia dalë mbanë në letërsi në vitet 20 të shekullit XIX duhet të shkruaje drama, histori ose poezi. Balzaku shkruan një dramë “Kromuell”. Një dështim i plotë. Për të jetuar ai fillon të publikojë disa romane të vogla anti romantike dhe satirike, nën pseudonime të ndryshme : Jean Louis, l'Héritière de Birague (1822). Pseudonimet e tij kanë një të përbashkët, ndikimin nga emrat e borgjezisë : Horace de Saint-Aubin, lord R'Hoone.
Jeta private dhe frymëzimi
Në jetën e tij private ngjarjet rrjedhin njëra pas tjetrës, dy motrat e tij martohen. Lorenca vdiq në 1825 e vetmuar pasi njohu një ferr martesor. Përsa i përket Balzakut, ai u bë në 1822 i dashuri i Laura de Berni, që do ti qëndrojë afër për gjithçka, madje edhe për mbështetjen financiare në ndërmarrjet e tij të mëvonshme. Në qoftë së znj. Balzak ishte e para grua 30 vjeçare që ai takoi, zinj. de Berni ishte modeli i të gjitha grave që rrethojnë botën e Balzakut,madje ai thote:"Nje grua ne moshe kanonike ben gjithcka per ty ndersa nje vazjze e re asgje".Nga një endje midis jetës së tij private dhe shkrimtarit, Balzaku, gjithmonë i fshehur prapa pseudonimeve të tij, shkruan disa romane në të cilat merr rëndësi tema e dashurisë si “Kolonel Shabert”, ku merr formë romani balzakian, ku shfaqën tensione midis idealit dhe realitetit, viktimë e të cilit është një djalë i lënduar nga gruaja që dëshironte. Këto romane do të dështonin, por do ti shërbenin atij në punën e mëvonshme.
Bizneset dhe veprat e para më vlerë
Balzaku dëshiron para dhe pushtet. Kështu ai hidhet në botën e biznesit me një fonderi dhe një shtypshkronjë. Në vitin 1828 vjen katastrofa e parë, që do të bëhet model edhe për të tjerat, sepse Balzaku ushqente projekte ekstravagante, të pamundura për tu realizuar, si kultivimi i ananaseve në Paris. Pra ai është i detyruar ti rikthehet letërsisë. Këtë herë Balzaku shkruan një roman historik, sipas modelit të Uollter Skot, ku jep një pasqyrë të betejave të perëndimit në kohën e revolucionit. Më pas ai shkruan një ese gati sociologjike, “Fiziologjia e martesës” ku përshkruan me tonë humori institucionin e martesës. Skenat e para të jetës private do të shfaqën në prag të revolucionit të korrikut. Ai do të marrë emrin Honore de Balzak, dhe do të bëhet i famshëm për mendimet e tij për gruan dhe martesën.
Gazetar politik
Ai bëhet gazetar politik dhe mban një kronikë të rregullt mbi jetën politike të kohës në gazetën “Letra mbi Parisin”. Që këtu vërehet lindja e një gazetarie modernë. Ky aktivitet nuk do të qëndrojë kurrë në plan të dytë për Balzakun dhe do ta shoqërojë përgjatë gjithë krijimtarisë së tij. Suksesi duket se është afër me veprën filozofike, që përshëndetet nga të gjithë, “Lëkura prej shagreni”
Suksesi
Sipas të tjerëve dhe sipas dëshires së tij, Balzaku ia doli mbanë pas të tridhjetave. Pasioni i tij për tu bërë i famshëm është aq i madh sa e shtynë Balzakun të frekuentojë sallonet aristokratike dhe të pranojë për të dashur markezën de Castri. Reputacioni i tij i ri si një njohës shumë i mirë i botës femërore do ti vlejë. Në 1832 ai merr një letër të nënshkruar “E huaja” nga një konteshë poloneze Eva Hanska, e martuar në Ukrainë. Ky do të jetë fillimi i një historie romaneske që zgjati deri në vdekjen e Balzakut. Për momentin Balzaku po jetonte në mes të luksit, vishej si një dendi megjithëse nuk e kishte fizikun, dhe shpenzonte pa hesap paradhëniet e dhëna për vepra akoma të pashkruara, të cilat ai shpreson ti mbarojë brenda afatit. Ai rend pas kohës pas iluzioneve të botës. Ai punon nga 10 deri 8 orë në ditë duke pirë lumenj me kafe dhe gati prek çmendurinë në qershor të 1832. Romani i tij “Lui Lambert” duket si një autobiografi. Këtu paraqitet një djalosh intelektual i ekzaltuar, romantik që vdes në fund nga çmenduria.
Krijimi i një universi
Romanet ndjekin njëri tjetrin, dy ose tre në vit, themelues të mitologjisë balzakiane dhe të vështrimit të tij unik për jetën. Romanit “Lui Lambert” i përgjigjet utopia e “Doktorit të fshatit”. Të organizosh për të luftuar forcat shkatërruese të dëshirës, të luftojmë kolektivisht për të zëvendësuar pasionet me rregullin social. Revolucioni për Balzakun, përveçse u mundua të zhdukë pabarazinë dhe krimin, forcoi pasionet. Ai përjashtoi dhe tipizoi me mijëra njerëz, heronj popullorë, kriminelë, mjeranë, të rinj që kërkojnë të ardhme, gra pa të drejta për shkak të legjislacionit napoleonian. Bota moderne është shumë e ashpër, sepse burrat dhe gratë vuajnë atje. Liberalizmi është një gënjeshtër që favorizon pasurimin e egoistëve dhe të imoralëve, të udhëhequr nga interesi. Doktori i fshatit, Benasisi, ka një zemër të plagosur, i cili, meqë ka vuajtur vetë është i aftë të reflektojë në një mënyrë kritike për shoqërinë në të cilën bën pjesë. Ajo që është romantike të Balzaku është fakti se dhimbja formon vetëdijen të njeriu. Në të njëjtën mënyrë për të riardhur tek forcat shkatërruese, ai shkruan “Kërkimi i absolutes” ku tregohet jeta e një të çmenduri në botën reale. Këtij universi real i përgjigjen sa vjen e më shumë romanet që vijojnë, të parët e ciklit “jeta e provincës” si “Evgjeni Grande”. Balzaku shkruan dhe publikon shumë shpejt duke u vënë re kështu për ndërthurjet e personazheve në romanet e tij. Në vitin 1833 ai mendon të rikthejë disa personazhe të romaneve të kaluara. Një ide gjeniale që do të lejojë sipas tij të paraqesë një afresk të botës modernë. Është tek “Xha Gorio” (1834-1835) që Balzaku zbaton për herë të parë idenë e tij, pasojat e së cilës do të jenë të rëndësishme dhe do të shërbejnë në krijimin e “Komedisë njerëzore”.
Veprat me te rendesishme
Xha Gorio ()
Gobseku ()
Evgjeni Grande ()
Fajdexhiu ()
Shkëlqimi dhe rënia e kurtizaneve ()
Fshatarë
Kushëriri Pons ()
Kushërira Betë ()
Iluzionet të humbura ()
Referime
Lidhje të jashtme
Balzaku (1799- 1850) shkrimtari gjenial i Francës dhe i Evropës së shekullit të 19-të
Shkrimtarë francezë
Lindje 1799
Vdekje 1850
|
9254
|
https://sq.wikipedia.org/wiki/Sekti
|
Sekti
|
Sekti rrjedh nga fjala latine sequi dhe fillimisht ka kuptimin: të pësosh dikë, të ndjekësh parimet e ndokujt; grupim a shoqatë e vogël fetare e cila është ndarë prej ndonjë grupi më të madh.
Fjala sekt në përkufizimin më të saktë është një grup njerëzish që kane të njëjtin interes dhe ide mbi një doktrinë të caktuar filozofike apo fetare. Çdo sekt ka ritet e veta dhe në shumë raste dallohet për manipulimin mendor qe i bën anëtareve, për qellim përvetësimi pasurie apo favoresh. Zakonisht kur dëgjojmë fjalën sekt menjëherë na shkon mendja te feja, por shumë psikologe mendojnë se ky term përdoret jo rrallë dhe për te treguar një organizate kriminale.
Etimologjia e fjalës sekt
Origjina e fjalës sekt rrjedh nga latinishtja « secte « (ndjekës) ose « sectare » (pres). Në kuptimin e dytë përdoret për të venë një kundërshti me fenë që në latinisht është religare (lidh). Ne greqisht barasvlerësi i termit sekt është hairesis (zgjedhje, préférence për një doktrine). Në të dyja rastet anëtaret mblidheshin nga një mjeshtër, nga i cili thuhet se udhehiqeshin tërësisht i përsheshem. Polemikat e shumta mbi kuptimin e kësaj fjale nuk lejojnë një përkufizim të saktë.
Kohët moderne
Gjatë viteve 80 si pasojë e disa skandaleve (vetëvrasje kolektive, çështje të rënda politiko-financiare, abuzim posti, etj.) termi sekt mori një nuancë të fortë përkeqësuese, duke u bëre kështu sinonim i grup totalitar dhe i rrezikshëm. Për të paraprirë këto situata janë formuar dhe shoqata për ti luftuar sektet.
Një sekt dallohet për:
Manipulim mendor te anëtareve
Centralizim të pushtetit në duart e udhëheqësit
Organizim piramidal
Zhvatje
Aktivitet kriminal
Këto kritere nuk janë te njëjtat për çdo sekt dhe si rrjedhoje nuk aplikohen nga të gjithë organizatat e kësaj natyre.
Lëvizjet që luftojnë sektet
Lëvizjet ose organizatat e këtij lloji i shohin sektet si një rrezik për njerëzit dhe shoqërinë. Ata përpiqen te marrin sa më shume informacion mbi sektet dhe aktivitetin e tyre. Nëse zbulojnë ndonjë shkelje ligji. Sipas disa hetimeve thuhet se edhe në strukturat qeveritare ka shumë individë që bëjnë pjesë në sekte. Shtetet e Bashkuara ndjekin një politikë të ndryshme nga shtetet evropiane për sa i përket sekteve të cilat nëse në Evropë "përndiqen" në një farë mënyre përtej oqeanit shihen me një sy tjetër.
Skandale në lidhje me sektet
Disa sekte kanë gjithnjë në qendër të vëmendjes gjatë 20 vjeçarit 1978 - 1998. Vetëvrasje masive, sakrifikim fëmijësh, apo ngjarje të tjera të kësaj natyre jo rrallë kanë tronditur mbarë opinionin publik.
E para e këtij lloji që u bë publike ishte më 18 nëntor të 1978: 914 anëtare të Tempullit të Popullit (People's Temple), nga të cilët 260 fëmijë, u vetëvranë duke pirë një helm të fuqishëm në tempullin e Jonestown në Guyana;
19 shtator 1985: 60 anëtare të Datu Mangayanon u vetëflijuan në Mindanao, Filipine;
1 shtator të 1986: 7 anëtare të Kishës së miqve dhe vërtetësisë vranë veten në Uokajama të Japonisë;
28 gusht 1987: 32 anëtare të Park Soon Ja vranë veten në Seoul, Koreja Jugut;
1993 : 72 anëtare të një sekti në Uako të Texasit dogjën veten pasi policia i kishte zbuluar. Megjithëse në raportin e policisë thuhej se ata e ndezën vetë zjarrin disa burime të jashtme bëjnë të ditur se forcat e rendit gjate aksionit të tyre kanë përdorur eksploziv ;
4 tetor 1994 në Zvicër 53 anëtarë nga të cilët 16 fëmijë te Urdhrit të Tempullit diellor (l'Ordrë dy Tompl soler) u vranë midis tyre.
1995 - udhëheqësi shpirtëror i Shëvalje dy Lotys d'or, Gilbert Bourdin, u akuzua për «ushtrim dhune dhe abuzim seksual» ndaj një anëtare të sektit.
20 mars 1995 : disa anëtarë të Aum Shinrikyo kryen një atentat me gaz në një metro të Tokios duke shkaktuar 12 të vdekur dhe 5000 mijë të plagosur;
23 dhjetor 1995: 16 anëtare të Urdhrit të Tempullit diellor (l'Ordrë dy Tompl soler) midis të cilëve 3 fëmije u veterane në Verkor të Francës. Edhe sot ka akoma dyshime nëse ishte vetëvrasje apo vrasje nga policia.
24 mars 1997: 5 anëtare të Urdhrit të Tempullit diellor (l'Ordrë dy Tompl soler) u gjetën të vrarë në Kébek.
|
9255
|
https://sq.wikipedia.org/wiki/DC%20Comics
|
DC Comics
|
DC Comics, Inc. (duke bërë biznes si DC) është një botues amerikan i librave komik dhe njësia kryesore e DC Entertainment, një degë e Warner Bros. Discovery.
DC Comics është një nga kompanitë më të mëdha dhe më të vjetra amerikane të librave komikë, me komikën e tyre të parë nën flamurin DC që u botua në vitin 1937. Shumica e botimeve të saj zhvillohen brenda Universit imagjinar të DC dhe shfaqin shumë personazhe heroikë kulturalisht ikonë, si Superman , Batman, Wonder Woman, Flash, Aquaman, Green Lantern dhe Cyborg; si dhe ekipe të famshme imagjinare duke përfshirë Justice League, Justice Society of America, Justice League Dark, Doom Patrol dhe Teen Titans. Universi përmban gjithashtu një shumëllojshmëri të super të këqijve të njohur si Lex Luthor, Joker, Cheetah, Reverse-Flash, Black Manta, Sinestro dhe Darkseid. Kompania ka publikuar materiale jo të lidhura me DC Universe, duke përfshirë Watchmen, V for Vendetta, Fables dhe shumë tituj nën gjurmët e tyre alternative Vertigo dhe tani DC Black Label.
Fillimisht në Manhattan në 432 Fourth Avenue, zyrat e DC Comics janë vendosur në 480 dhe më vonë 575 Lexington Avenue; 909 Tretë Avenue; 75 Rockefeller Plaza; 666 Fifth Avenue; dhe 1325 Avenue of the Americas. DC kishte selinë e saj në 1700 Broadway, Midtown Manhattan, New York City, por DC Entertainment e zhvendosi selinë e saj në Burbank, Kaliforni në prill 2015.
Penguin Random House Publisher Services shpërndan librat e DC Comics në tregun e librarive, ndërsa Diamond Comic Distributors furnizoi tregun e drejtpërdrejtë të dyqaneve të komikeve deri në qershor 2020, kur Lunar Distribution dhe UCS Comic Distributors, të cilët tashmë dominonin shpërndarjen e drejtpërdrejtë të tregut për shkak të ndërprerjes në Dia që rezultoi nga pandemia COVID-19, zëvendësoi Diamond për t'u shpërndarë në atë treg.
DC Comics dhe konkurrenti i saj kryesor prej kohësh Marvel Comics (i blerë në 2009 nga The Walt Disney Company, konkurrenti kryesor i Warner Bros. Discovery) së bashku ndanë afërsisht 70% të tregut amerikan të librave komik në 2017, megjithëse ky numër mund të japë një pamje të shtrembëruar që nga grafiku romanet janë të përjashtuara. Me shitjet e të gjithë librave të përfshirë, DC është botuesi i dytë më i madh, pas Viz Media, dhe Marvel është i treti.
Imprint
Imprint të Dark Horse Comics:
2000 AD
All Star
CMX
Helix
Homage Comics
Humanoids Publishing
Milestone Media
Minx
Paradox Press
Piranha Press
Tangent
Wildstorm
Vertigo
Shiko edhe
Marvel Comics
Lidhje të jashtme
Faqja zyrtare e DC Comics
Time Warner
Strip
|
9256
|
https://sq.wikipedia.org/wiki/Marvel%20Comics
|
Marvel Comics
|
Marvel Comics është një botues amerikan i librave komik dhe pronë e kompanisë Walt Disney që nga 31 dhjetori 2009. Evoluar nga Timely Comics në 1939, Magazine Management/Atlas Comics në 1951 dhe paraardhësi i tij, Marvel Mystery Comics, titulli/emri i Marvel Comics /brand u përdor për herë të parë në qershor 1961.
Marvel u krijua në vitin 1939 nga Martin Goodman si Timely Comics, dhe deri në vitin 1951 ishte bërë përgjithësisht i njohur si Atlas Comics. Epoka e Marvel-it filloi në qershor 1961 me lançimin e The Fantastic Four dhe tituj të tjerë superhero të krijuar nga Stan Lee, Jack Kirby, Steve Ditko dhe shumë të tjerë. Marka Marvel, e cila ishte përdorur gjatë viteve dhe dekadave, u forcua si marka kryesore e kompanisë.
Marvel numëron ndër personazhet e tij superheronj të tillë të njohur si Spider-Man, Iron Man, Captain America, Thor, Doctor Strange, Hulk, Daredevil, Wolverine, Black Panther dhe Captain Marvel, si dhe ekipe të njohura superheronjsh si Avengers. X-Men, Fantastic Four dhe Guardians of the Galaxy. Stalla e saj e super-villanëve të njohur përfshin si Doctor Doom, Magneto, Ultron, Thanos, Kang the Conqueror, Green Goblin, Red Skull, Galactus, Loki dhe Kingpin. Shumica e personazheve imagjinar të Marvel veprojnë në një realitet të vetëm të njohur si Universi i Marvelit, me shumicën e vendndodhjeve që pasqyrojnë vende të jetës reale; shumë personazhe kryesorë janë të vendosur në New York City, New York, Shtetet e Bashkuara. Për më tepër, Marvel ka publikuar disa prona të licencuara nga kompani të tjera. Kjo përfshin komiket e Star Wars dy herë nga viti 1977 në 1986 dhe përsëri që nga viti 2015.
Imprint
Imprint të Dark Horse Comics :
Epic
The Shadowline Saga
Icon
Marvel 2099
Marvel Knights
Marvel Next
Marvel Ultimate
MAX
MC2
New Universe
Shiko edhe
DC Comics
Dark Horse Comics
Lidhje të jashtme
Faqja zyrtare Marvel Entertainment
Strip
|
9257
|
https://sq.wikipedia.org/wiki/Superhero
|
Superhero
|
Një superhero ose superheroinë është një personazh i aksioneve që zakonisht zotëron superfuqi, aftësi përtej atyre të njerëzve të zakonshëm dhe i përshtatet rolit të heroit, duke përdorur zakonisht fuqitë e tij ose të saj për të ndihmuar botën të bëhet një vend më i mirë, ose duke iu përkushtuar mbrojtjes së publikut. dhe luftimi i krimit. Fiction superhero është zhanri i trillimit që përqendrohet në personazhe të tillë, veçanërisht, që nga vitet 1930, në librat komikë amerikanë (dhe më vonë në filmat e Hollivudit, seriale filmash, televizion dhe videolojëra), si dhe në mediat japoneze (përfshirë kamishibai, tokusatsu, manga, anime dhe video lojëra).
Superheronjtë vijnë nga një gamë e gjerë prejardhjesh dhe origjinash të ndryshme. Disa superheronj (për shembull, Batman dhe Iron Man) e marrin statusin e tyre nga teknologjia e avancuar që ata krijojnë dhe përdorin, ndërsa të tjerët (si Superman dhe Spider-Man) zotërojnë biologji jo-njerëzore ose mbinjerëzore ose përdorin dhe praktikojnë magji për të arritur aftësitë e tyre ( si Captain Marvel dhe Doctor Strange). Ndërsa përkufizimi i Dictionary.com për "superhero" është "një figurë, veçanërisht në një strip komik ose karikaturë, e pajisur me fuqi mbinjerëzore dhe zakonisht e portretizuar si duke luftuar të keqen ose krimin", fjalori Merriam-Webster jep përkufizimin si "një hero imagjinar. që ka fuqi të jashtëzakonshme ose mbinjerëzore; gjithashtu: një person jashtëzakonisht i aftë ose i suksesshëm." Terma të tillë si luftëtarë të krimit të maskuar, aventurierë të veshur me kostum ose vigjilentë të maskuar ndonjëherë përdoren për t'iu referuar personazheve të tillë si Shpirti, të cilët mund të mos përmenden në mënyrë eksplicite si superheronj, por megjithatë ndajnë tipare të ngjashme.
Disa superheronj përdorin fuqitë e tyre për të ndihmuar në luftimin e krimit të përditshëm, ndërkohë që luftojnë edhe kërcënimet kundër njerëzimit nga supervillanë, të cilët janë homologët e tyre kriminalë. Shpesh të paktën një nga këta supervillanë do të jetë armiku ose armiku kryesor i superheroit. Disa supervillanë të njohur bëhen personazhe të përsëritur në vetvete.
Superheronjë
Batman
Superman
Spiderman
Kapiten Amerika
X-Men
Goku
Shiko edhe
Maskara
Superhero
Strip
Personazhe fiktive
|
9258
|
https://sq.wikipedia.org/wiki/Superman
|
Superman
|
Superman (sqt. Mbinjeriu) është një strip i DC Comics nga ShBA-ja.
Superman është i pari superhero në historinë e stripave.
Adoptime
Sipas stripit të Supermenit janë xhiruar disa seria dhe filma, më aktual është seria Smallville dhe filmi Superman Returns nga regjisori Bryan Singer.Supermeni është publikuar në librin komik DC.Ai ishte i përhapur në televizor tek programet për fëmijë,Gazeta,dhe Video loja.Kundërshtari më i madh është Lex Luthor.
Fuqitë dhe Aftësitë
Ai jo vetëm që mund të fluturoj,ai ka edhe fuqi të ndryshme. Ai lëshon rreze X nga sytë e tij, mund të dëgjojë nga distanca të larta dhe mund të fluturoj përtej meteorëve jashtë tokës. Ai mund të marrë frymë jashtë tokës.
DC Comics
Seriale të animuar
Superhero
Personazhe fiktive
|
9268
|
https://sq.wikipedia.org/wiki/Thomas%20Jefferson
|
Thomas Jefferson
|
Thomas Jefferson (13 prill 1743 - 4 korrik 1826) ishte një nga Baballarët Themelues të Shteteve të Bashkuara. Ai ishte autori kryesor i Deklaratës së Pavarësisë dhe më vonë shërbeu si Presidenti i tretë i Shteteve të Bashkuara nga 1801 deri në 1809. Më parë ai kishte qene zgjedhur zëvendëspresidenti i dytë i Shteteve të Bashkuara nën presidentin John Adams, nga 1797 në 1801. Ai ishte një ithtar i demokracisë, republikanizmit dhe të drejtave të individit që motivuan kolonistët amerikanë për tu shkëputur nga Britania e Madhe dhe të formojnë një komb të ri. Ai i krijoi dokumente formative dhe vendime në nivel kombëtar dhe lokal.
Xheferson ishte kryesisht me origjinë angleze, i lindur dhe arsimuar në koloninë e Virxhinias. Ai u diplomua nga Kolegji i William dhe Mary dhe punoi për një kohë të shkurtër si avokat, duke mbrojtur skllevërit që kërkonin lirinë e tyre. Gjatë Revolucionit Amerikan, ai përfaqësoi Virxhinian në Kongresin Kontinental që miratoi Deklaratën, hartoi ligjin për lirinë fetare si një ligjvënës Virginia, dhe ka shërbyer si guvernator i kohës së luftës (1779-1781). Ai u bë ambasador i Shteteve të Bashkuara në Francë në maj 1785, dhe më pas i pari Sekretar i Shtetit në 1790-1793 nën presidentin Xhorxh Uashington. Xheferson dhe Xhejms Madison organizuan Partinë Demokratike Republikane për të kundërshtuar Partinë Federaliste gjatë formimit të Sistemit të Parë Partiak. Me Madisonin, ai shkroi anonimisht Rezolutat e diskutueshme të Kentakit dhe Virxhinias në vitet 1798-1799, që kërkonin të inkurajonin të drejtat e shteteve në kundërshtim me qeverinë kombëtare duke zhvleftësuar Aktet e të Huajve dhe Rebelimit.
Si President, Xheferson vuri në plan të parë interesat e vendit në tregëtinë detare kundër piratëve të Barbarisë dhe politikave agresive tregtare britanike. Ai organizoi gjithasgtu Blerjen e Luizianës, që dyfishoi territorin e vendit. Si rezultat i bisedimeve të paqes me Francën, administrata e tij reduktoi forcat ushtarake. Ai u rizgjodh në mandatin e dytë në vitin 1804. Mandati i dytë i Xhefersonit u karakterizua më probleme, duke përfshirë gjykimin e ish-nënpresidentit Aaron Burr. Tregtia e jashtme amerikane u ul shumë, kur Xhefersoni zbatoi Aktin e Embargos në vitin 1807, duke iu përgjigjur kërcënimeve britanike ndaj anijeve të SHBA-së. Në 1803, Jefferson filloi një proces të diskutueshëm të largimit të fiseve indiane nga Territori i Luizianës i sapo organizuar. Ai nënshkroi gjithashtu Aktin e Ndalimit të Importimit të Skllevërve në vitin 1807.
Xheferson zotëronte shumë disiplina, si topografia, matematika, frutikultura dhe mekanika. Ai ishte një arkitekt i provuar në traditën klasike. Interesi i madh i Xhefersonit në fe dhe filozofi i dha atij presidencën e Shoqatës Filozofike Amerikane. Ai iu shmang fesë së organizuar, por u ndikuar nga krishterimi dhe deizmi. Xheferson ishte i përgatitur mirë në linguistikë dhe fliste disa gjuhë. Ai themeloi Universitetin e Virxhinias pasi u tërhoq nga postet publike. Xheferson ishte një shkrues produktiv letrash dhe kishte letërkëmbim me shumë njerëz të shquar dhe të rëndësishëm gjatë jetës së tij. Libri i tij i vetëm i plotë Shënime mbi Shtetin e Virxhinias (1785), konsiderohet si libri më i rëndësishëm amerikan i publikuar para vitit 1800.
Xheferson kishte në pronësi disa plantacione në të cilat punonin nga qindra skllevër. Shumica e historianëve tani besojnë se, pas vdekjes së gruas së tij në vitin 1782, ai kishte një marrëdhënie me skllaven e tij Sally Hemings me të cilën kishte të paktën një fëmijë. Historianët kanë lavdëruar jetën publike të Xhefersonit, duke vënë në dukje autorësinë e tij kryesore të Deklaratës së Pavarësisë, gjatë Luftës Revolucionare, përpjekjet e tij për liritë fetare dhe tolerancës në Virxhinia, dhe Blerjen e Luizianës, kur ai ishte president. Studiues të ndryshëm modernë janë më kritikë ndaj jetës private të Xhefersonit, duke theksuar, për shembull, mospërputhjen mes zotërimit të skllevërve dhe parimeve të tij liberale politike. Dijetarët presidencialë vazhdimisht e renditin Xhefersonin ndër presidentët më të mëdhenj.
Jeta e herëshme dhe karriera
Thomas Xheferson u lind më 13 prill 1743, në shtëpi, në Shadwell të Kolonisë së Virxhinias. Ai ishte i treti nga dhjetë fëmijët. Xheferson ishte me prejardhje angleze dhe ndoshta Uellsi dhe u lindu një subjekt britanik. Babai i tij Peter Jefferson ishte bujk dhe topograf, i cili vdiq kur Thomas ishte katërmbëdhjetë vjeç. Nëna e tij ishte Jane Randolph (Xhein Randolf). Peter Jefferson u zhvendos me familjen e tij në plantacionin Tuckahoe në vitin 1745 pas vdekjes së një miku të tij, që e kishte emëruar atë kujdestar të fëmijëve të tij. Xhefersonët u kthyen në Shadwell në vitin 1752, ku Peter vdiq në vitin 1757. Pasuria e tij u nda midis djemve të tij, Thomas dhe Randolph. Thomas trashëgoi rreth 5000 akre (2.000 ha) tokë, duke përfshirë edhe Monticello. Ai mori autoritet të plotë mbi pronën e tij në moshën 21 vjeçare.
Arsimimi
Xhefersoni i filloi mësimet e tij të fëmijërisë pranë fëmijëve Randolph me mësues në Tuckahoe. Në vitin 1752, ai hyri në një shkollë lokale të drejtuar nga një ministër skocez prezbiterian. Në moshën nëntë vjeçare, ai filloi të studionte latinisht, greqisht dhe frëngjisht. Ai mësoi të ngasë kuaj dhe filloi studimet e natyrës. Nga viti 1758 deri në 1760 atij i dha mësim Reverend James Maury pranë Gordonsville, Virginia, kryesisht histori, shkencë dhe klasikë, ndërsa jetonte në familjen e Maurit.
Xheferson hyri në Kolegjin e William & Mary në Williamsburg, Virxhinia, në moshën 16 vjeçare dhe studioi matematikë, metafizikë dhe filozofi nën profesorin William Small. Small e prezantoi atë në empiricistët britanikë, si John Locke, Francis Bacon, dhe Isak Njuton. Xheferson përmirësoi frengjishten dhe greqishten e tij si dhe aftësitë e tij në violinë. Ai u diplomua dy vjet pas fillimit në vitin 1762. Ai studioi drejtësinë nën tutelën Profesor George Wythe për të marrë licencën e tij të juristit, duke punuar ndërkohë si nëpunës në zyrën juridike të Wythes. Ai lexoi gjithashtu një shumëllojshmëri të gjerë të veprave klasike dhe politike angleze.
Xheferson i cmonte librat e tij. Në vitin 1770, shtëpia e tij Shadwell u shkatërrua nga zjarri, duke përfshirë një bibliotekë prej 200 vëllimesh të trashëguara nga babai i tij. Megjithatë, ai e kishte ripërtëriti bibliotekën e tij me 1250 tituj në vitin 1773, dhe koleksioni i tij u rrit në pothuajse 6.500 vëllime në vitin 1814. Britanikët e dogjën Bibliotekën e Kongresit atë vit, dhe ai i shiti më shumë se 6.000 libra Bibliotekës për 23.950 dollarë. Ai synonte të paguante një pjesë të borxhit të tij të madh, por ai rifilloi koleksionin për bibliotekën e tij personale, duke i shkruar John Adams, "Unë nuk mund të jetoj pa libra".
Puna si avokat dhe përfaqësimi në Dhomën e Qytetarëve
Xheferson u pranua në shoqatën e juristëve të Virxhinia në 1767 dhe më pas ka jetuar me nënën e tij në Shadwell. Përveç ushtrimit të ligjit, Xheferson përfaqësoi Albemarle si delegat në Shtëpinë e Qytetarëve të Virxhinias nga viti 1769 deri më 1775.
Banimi në Monticello, martesa dhe familja
Karriera politike (1775 - 1800)
Vitet si President (1801 - 1809)
Vitet e fundit të jetës
Shiko edhe
Mount Rushmore
Lidhje të jashtme
Kryetarë të ShBA-ve
Lindje 1743
Vdekje 1826
Politikanë amerikanë
|
9270
|
https://sq.wikipedia.org/wiki/Theodore%20Roosevelt
|
Theodore Roosevelt
|
Theodore Roosevelt (* 27 tetor 1858 në New York City; † 6 janar 1919 në Oyster Bay, New York) ishte prej 1900 nënkryetar i William McKinley.
Pas vrasjen e McKinley 1901 u bë Roosevelt më 14 shtator me 42 vjet i 26-ti. President të ShBA. Në vitin 1906 Roosevelt mori çmimin Nobel për paqe.
Theodore Roosevelts drejtuar bashkëshortes së tij, Edith Roosevelt
20 maj 1943
E dashur Bunny!
E di se çfarë është kjo - një letër për përvjetorin e martesës. Unë mendoj se duhet të mbërrijë në kohën e duhur. A të kujtohet ajo ditë e nxehtë qershori para tridhjetë e tre vitesh? Kisha e tejmbushur me njerëz, babai me atë jelekun e mrekullueshëm me pika blu, turmat në rrugë, velloja jote e bardhë, mamaja jote me një prej atyre kapeleve të mrekullueshme. Dhe, a e mban mend si ishte bota atëherë, e vogël dhe e rregullt, një rend ndryshe. Gjërat kanë ndryshuar shumë që atëherë. Asgjë s'ka ndodhur ashtu siç e imagjinonim se do të ndodhte përveç fëmijëve tanë. Ne s'e menduam asnjëherë se do t'i binim botës kryq e tërthor. Ne nuk e menduam kurrë se profesionet dhe interesat tona do të shkonin aq larg. Ne nuk e menduam kurrë se tridhjetë e tre vjetori i martesës sonë do të na gjente të zhytur në Luftën tonë të Dytë me mua sërish në front. Epo e dashur, duhet thënë se ne kemi jetuar sipas pjesës më të rëndësishme të ceremonisë "Në të mirë e në të keq, në pasuri e varfëri deri sa vdekja të na ndajë".
Shiko edhe
Mount Rushmore
Politikanë amerikanë
Kryetarë të ShBA-ve
Lindje 1858
Vdekje 1919
Çmimi Nobel për Paqe
|
9278
|
https://sq.wikipedia.org/wiki/Bag%C3%ABti%20e%20Bujq%C3%ABsi
|
Bagëti e Bujqësi
|
Bagëti e Bujqësija është poemë e shkruar nga shkrimtari shqiptar Naim Frashëri e cila është botuar për herë të parë në Bukuresht më 1886 në të përkohshmen "Drita".
Subjekti
E mbajtur si kryevepra e tij, në këtë poemë baritore barinj dhe katundarë shfaqen përsëpari në skenën letrare toske. Ata janë diçka më shumë se elementë zbukurues në përshkrimin peizazhit fshatarak. I përmalluar pas fshatit ku ishte lindur e rritur, Naimi e përshkruan në mënyrë idilike, ku asgjë nuk e cënon euforinë mistike dhe të gjitha konfliktet gjejnë pajtim dhe fashitje.
O malet' e Shqipërisë e ju o lisat' e gjatë!
Fushat e gjëra me lule, q'u kam ndër mënt dit' e natë!
Ju bregore bukuroshe e ju lumenjt' e kulluar!
Çuka, kodra, brinja, gërxhe dhe pyje të gjelbëruar!
Do të këndonj bagëtinë që mbani ju e ushqeni,
O vendëthit e bekuar, ju mëndjen ma dëfreni.
Ti Shqipëri, më jep nderë, më jep emrin shqipëtar,
Zëmrën ti ma gatove plot me dëshirë dhe me zjarr.
Ribotime
U ribotua më 2001 nga shtëpia botuese "Dituria" në vëllimin me titullin "Bagëti e bujqësia, Lulet e verës, Vjersha të tjera"..
Referime
Libra
Rilindja Kombëtare
|
9297
|
https://sq.wikipedia.org/wiki/Historia%20e%20Lipjanit
|
Historia e Lipjanit
|
Si vendbanim, Lipjani njihet që nga periudha romake, por jo si vend i rëndësishëm. Qytet me rëndësi dhe kryqëzim i rëndësishëm i rrugëve ishte Ulpiana, e cila ndodhej në verilindje në largësi rreth 10 km nga Lipjani. Lipjani, në periudhën romake ishte kryesisht një vendbanim i vogël në rrugën për në Lissum. Identifikimi i Lipjanit me emrin Ulpiana më vonë është vërtetuar edhe me zbulimet e gërmadhave të vendbanimeve të antikës së vjetër dhe të periudhës bizantine në Lipjanin e sotëm.
Nga antika e vjetër emri Lypenion, Lypiana padyshim vihet deri te emri i tashëm Lipjan. Ky vendbanim shtrihet në pjesën qendrore të Kosovës, përrreth luginës së lumit Sitnicë, qyteti ishte i vogël deri në vitin 527, kurë ka pasur emrin Ulpiana. Nën themelet e kishës së vjetër në këtë pjesë të qytezës janë zbuluar themelet e bazilikës bizantine, ndërsa nga vet Lipjani janë të njohura disa monumente - epigrafe, prej të cilave vërtetohen të dhënat për ekzistimin e Ulpianës.
Me zhvillimin e industrisë – minierës në vendbanimin e Janjevës, u bë e njohur edhe Prishtina, që deri atëherë nuk ishte e njohur. Kështu me kalimin e kohës, Lipjani humbi rëndësinë e mëparshme dhe funksiononte si një “shesh” i thjeshtë në kuptim lokal.
Në përgjithësi deri me ndërtimin e hekurudhës nga francezët, në fund të shek. të kaluar (1873-1874), Lipjani ishte një fshat i rëndomtë, i njohur si kryqëzim i rrugëve në rajon. Në këtë hekurudhë Lipjani fitoi stacionin hekurudhor krahas të cilit u ndërtuan punëtoritë e para me karakter tregtar, depot për grumbullimin e drithërave, dhe disa dyqane zejtare, kështu që deri në fund të shek. XIX gjatë kohës së sundimit turk, kjo pjesë e re e Lipjanit fitoi pamjen e një qyteze. Definitivisht, Lipjani merr formën e qarshisë rreth vitit 1890, kurse kjo pjesë e re e quajtur “qarshia” zgjerohet nga pjesa jugore dhe veriore.
Pas luftrave ballkanike zhvillohet pjesa e Lipjanit afër stacionit hekurudhor, në pjesën lindore të të cilit ekzistonin disa shtëpi që nga viti 1890. Mirëpo, me përfundimin e Luftës I-rë Botërore është rritur numri këtyre shtëpive. Ishin shtëpi me karakter fshati. Pas luftës Lipjani zgjerohet edhe nga pjesa jugore, veriore dhe perëndimore. Ndërtimet e para individuale fillojnë në pjesën përgjatë rrugëve Prishtinë-Shtime – Ferizaj, ndërsa më vonë edhe nga jugu nga Mostina (lagje e Lipjanit). Deri në vitin 1912, në kohën e sundimit turk ka qenë në përbërje të Vilajetit të Kosovës, që është shtrirë deri në Manastir. Prej vitit 1914-1918 –(Lufta e Parë Botërore) Lipjani mbetet në pjesën e Kosovës, e cila ka qenë e sunduar nga Bullgaria.
Me funksionimin e hekurudhës Kosovë-Maqedoni-Greqi u rriten aktivitetet ekonomike, konkurrenca në treg në qendra, si Mitrovicë, Ferizaj dhe Lipjan, të cilat ndikuan në dobësimin e tregut në qendrat më të mëdha, si Prishtina, Prizreni dhe Gjakova.
Që nga kjo kohë fillon të zhvillohet Lipjani. Në 120 m nga Lipjani fillon formimi i pjesës tjetër përreth stacionit, kryesisht aktivitete tregtare. Me ndërtime individuale gjithashtu përfshihet edhe pjesa në anën e majtë dhe të djathtë të rrugës për në Prishtinë.
Në veri të vendbanimit janë ngritur objektet publike dhe bujqësore, derisa në rrugën për Magurë ngriten objektet kolektive të banimit. Në kuadër të Lipjanit hynë edhe qyteza e vjetër e vendbanimit të Janjevës, e cila përfshin pjesën qendrore nga ana veriore – malore e Komunës së Lipjanit, ndërsa nga aspekti tregtar më shumë gravitohej nga Prishtina.
Në vitin 1918 fillon ndarja në Banovina. Lipjani ka qenë njësi nën prefekturën e Prishtinës, kurse qendra e Banovinës ka qenë në Shkup. Mandej Lipjani hyri në kuadër të rrethit të Graçanicës me seli në Prishtinë, kurse si qytezë Lipjani është shpallur në vitin 1920. Nga viti 1925 bëhet një organizim i ri me këshilla lokalë: Shalë, Janjevë, gushtericë, Babush i Muhaxherëve, Magurë dhe Lepi. Lipjani ka qenë qendër e këtyre këshillave lokale, me kryetarin e këshillave lokale nën prefekturën e Prishtinës deri më 1941.
Burimi
Përmbledhje nga shënimet e gjetura në Planin urbanistik për qytetin e Lipjanit 1986
Historia e qyteteve të Kosovës
Lipjan
|
9300
|
https://sq.wikipedia.org/wiki/Gjeografia%20e%20Lipjanit
|
Gjeografia e Lipjanit
|
Komuna e Lipjanit ka pozitë të përshtatshme gjeografike, sepse gjendet në pjesën qendrore të Kosovës dhe në udhëkryqin e rrugëve më të rëndësishme të rajonit. Përmes territorit të komunës rrjedh lumi Sitnica, përreth dhe përgjatë të cilit shtrihen sipërfaqet më të plleshme bujqësore, të përshtatshme për prodhimtari bujqësore intensive. Gjithashtu, kjo komunë gjendet në afërsi të drejtpërdrejtë të qendrave më të mëdha të rajonit si;
Lipjan – Prishtinë 16.2 km
Lipjan – Mitrovicë 52.2 km
Lipjan – Prizren 57.2 km
Lipjan – Gjakovë 96 km
Lipjan – Pejë 87.1 km
Lipjan – Podujevë 46 km
Lipjan – Ferizaj 25 km
Lipjan – Gjilan 50 km
Lipjan - Aeroporti i Prishtines 15 km ( vijë ajrore 6 km).km
Lipjan – Aeroport 15 km ( vijë ajrore 3 km).
Territori i komunës së Lipjanit shtrihet në mes të gjerësisë gjeografike veriore 42°44’- 42°52’ dhe të gjerësisë lindore prej 18°30’-18°45’. Ka mundësi të volitshme të shfrytëzimit të trafikut rrugor – hekurudhor e edhe atij ajror, meqenëse aeroporti gjendet në territorin e komunës dhe është nga qendra vetëm 15 km largësi. Kjo pozitë e territorit të komunës, si dhe e vetë qytetit Lipjan, paraqet rrethanë mjaft të përshtatshme për zhvillimin e mëtejmë të komunës. Përmes territorit të komunës së Lipjanit kalon hekurudha, e cila lidh këtë territor në të gjitha drejtimet me rajonin në tërësi.
Territori i Komunës së Lipjanit kufizohet:
nga veriu dhe verilindja me komunën e Prishtinës;
nga veriperëndimi me komunën e Fushë Kosovës;
nga perëndimi me Komunën e Drenasit dhe të Malishevës;
në jug perëndim me Komunën e Shtimës;
nga jugu me komunën e Ferizajt dhe nga lindja me Komunën e Gjilanit dhe atë të Artanës.
Në raport me qendrat tjera komunale, Lipjani gjendet në vendin e 7 sipas numrit të banorëve, në bazë shënimeve nga viti 1981. Në planin hapësinor të Kosovës në kuadër të qendrave tjera të mëdha, Lipjani, me sipërfaqen që posedon, është paraparë si venbanim i rangut III nga aspekti urban nga gjthësejt ? rangje.
Në raport me vendbanimet në kuadër të territorit të saj, Lipjani është qendër e komunës me karakteri të qytetit, ndërsa Magura dhe Janjeva janë me karakter qyteze dhe sipas PH të Kosovës kanë karakter sekondar.
Sipas numrit të banorëve, Lipjani është vendbanimi më i madh mandej radhiten Janjeva, Gadimja e Poshtme, Sllovia dhe Magura, kurse sipas sipërfaqeve radhitja është kështu: Sllovia, Gadimja e Epërme, Blinaja, Suhadolli, zllakuqani, banulla, gushterica e Poshtme, Akllapi, smallusha ,shala e keshtu me rradhe.
Gjeografia e qyteteve shqiptare
Lipjan
|
9334
|
https://sq.wikipedia.org/wiki/Demografia%20e%20De%C3%A7anit
|
Demografia e Deçanit
|
Popullsia e Deçanit përbëhet nga (banorë) :
Shqiptar : 50.000
Serb : 20
Egjiptas : 389
Rom : 24
Ashkali : 10
Boshnjak : 51
Demografia e qyteteve shqiptare
Deçan
|
9335
|
https://sq.wikipedia.org/wiki/Ekonomia%20e%20De%C3%A7anit
|
Ekonomia e Deçanit
|
Ekonomia e komunës së Deçanit ka qene kryesisht bujqësore e cila gjatë luftës është shkatërruar tërësisht Mbas luftës janë bërë disa përpjekje për të rimëkëmbur mirëpo gjer më tani ajo gjendet nënë nivelin e vitit 1998. Shumica e ish-kooperativave aktivitetet e tyre kanë mbyllur. Janë të regjistruara diku 650 biznese me aktivitete të ndryshme tregtare dhe mikro industriale. Dega ekonomike e Hotelerisë ka filluar te aktivizohet nga viti 2003.
Ndër firma më të njohura në komunë janë:
Fabrika e mobileve që punon me kapacitet prej 10-15% me 35 të punësuar
Pylltaria me 56 të punësuar
Sharra me 45 të punësuar
Dekor me 22 të punësuar
Deçan
Deçan
|
9341
|
https://sq.wikipedia.org/wiki/Aleksandri%20I
|
Aleksandri I
|
Aleksandri I-rë i Rusisë (Aleksander Pavllovic Romanov 23 dhjetor 1777 - 19 dhjetor 1825) lindi në Shën-Pjetërburg. Ai është biri i Pavel të I, carit të Rusise dhe Sofi-Doroté von Wurtemberg. Aleksandi i I-re qeverisi Rusinë nga 1801 deri në 1825. Periudha e tij e mbretërimit perkoi me ate të Napoléonit, me të cilin ai u ndesh jo pak herë.
Aleksandri u rrit ne menyren franceze pasi me formimin e tij u mor nje kolonel zviceran i quajtur Federik Sezar de Laharpe. Ky i fundit ndikoi shume ne karakterin e Aleksandrit duke i zhvilluar ide liberale qe binin ndesh me ato ne te cilat besonte babai i tij, Pavel i Ire.
Gjyshja e tij Katarina e IIte, mendoi qe te Aleksandri te ishte pasardhesi i saj ne fron, por vdekja e papritur beri qe deshira e saj te mos behej kurre realitet.
Ne mars te 1801 Aleksandri u informua për nje komplot qe po organizohej kunder babait te tij. Naten e 23 marsit te atij viti Pavel i Ire u vra ne pallatin e tij Sen Mihail nga nje grup oficeresh te udhehequr nga Gjeneral Benigsen. Po ate date Alexandri i Ire u emerua Perandor I Rusise por deri diten e vdekjes ai u ndje pergjegjes për humbjen e te atit.
Disa muaj pas ngjitjes në fron Aleksandri mori një sërë masash për reformimin e kushtetutës në vënd dhe liroi skllavët e provincave balltike. Në vendimet e tij ai këshillohej nga vëllai Konstantin. Politika e tij do të braktisej pas ardhjes në fronin e Rusise, të carit Nikolla i I-re.
Ne 1801 i nxitur dhe nga Laharpe Rusia vendosi paqen me Francen. Cari nisi te shfaqte hapur adimirimin e tij për Francen dhe institucionet franceze. Ai fliste gjithnje me superlative kur behej fjale për figuren e Napoleon Bonapartit. Megjithate ne nje hark kohor shume te shkurter Alexandri i Ire nisi te ndryshonte serish mendim. Perseri prapa skene qendronte i zakonshmi Laharpe, i cili pas nje vizite ne Paris i dorezoi Carit nje liber me pershtypje te tijat. Sipas vete Aleksandit ky liber i ndryshoi rrenjesisht pikpamjet. Nuk vonoi shume dhe ai deklaroi se Napoleoni nuk ishte nje patriot i vertete por tirani me i madh i botes.
Aleksandri i Ire ishte kundershtari ushtarak me i forte i Napoleon Bonaparte : Ai bëri aleancë me Austrinë dhe Prusinë, u mund në betejën e Austerlitz në 1805 dhe në atë të Friedland-it në 1807. Gjatë 1808-1809 mbështëti fuqimisht Francën në luften kundër Anglisë dhe Suèdisë, me qellim për të pushutar Finlandën (sipas traktatit të Frederikshaven.
Aleanca me Francen u prish kur Aleksandri i Ire nënshrkoi me turqit traktatin e Bukureshtit. Ky ishte shkaku që solli pushtimin e Mokes nga Franca e më pas fitoren e Rusisë në Bérezina më 29 nëntor të 1812.
Në aspektin fetar, duke filluar që nga 1914, Aleksandri i Ire, u perfshi nga méthodismi dhe u perpoq për te ndertuar nje shoqeri te ashtuquajtur biblike. Ne 1825, disa muaj para se te vdiste, ai lajrmeroi Papen Léon XII se deshironte te braktiste fene ortodokse, dhe te perfshinte Rusine ne Kishen Romake.
Ne vjështën e 1825, me motivin për te bere nje udhetim me bashkshorten e tij te semure, shkoi ne jug te Rusise. Nderkohe qe po pergatitej nje perballje luftarake midis Rusise dhe Perandorise Osmane, Aleksandri i Ire vdes me 18 nëntor ne Taganrog. Vdekja e tij u shoqerua me shume dyshime pasi gjate ceremonies mortore shume nga te pranishmit kufoma nuk ngjante aspak me Carin. Thuhet se Cari kishte shpikur vdekjen e tij i shtyre nga deshira për te jetuar i qete.
I vetmi fakt ne te cilin historianet mbështësin te tilla hipoteza është se Aleksandri i III hapi varrin e Aleksandrit te Ire, por brenda nuk kishte asgje
Thuhet se ai ishte fshehur ne Tomsk te Siberise ku bente jeten e nje prifti dhe quhej Fédor Kousmistch. Sipas ketyre zerave, te pavertetuar, Aleksandri i Ire u zbulua dhe u pushkatua me 20 janar 1864.
Аммон Ф. Г. В фаворе у кесаря: Александр I и Аракчеев
Politikanë rusë
Lindje 1777
Vdekje 1825
|
9342
|
https://sq.wikipedia.org/wiki/Magjia%20%28e%20mbinatyrshme%29
|
Magjia (e mbinatyrshme)
|
Magjia, nganjëherë e shkruar magji, është një praktikë e lashtë e rrënjosur në rituale, hamendje shpirtërore dhe/ose prejardhje kulturore - me synimin për të thirrur, manipuluar ose ndryshe manifestuar forca, qenie ose entitete mbinatyrore në botën natyrore. Është një term kategorik, por shpesh i paqartë, i cili është përdorur për t'iu referuar një shumëllojshmërie të gjerë besimesh dhe praktikash, që shpesh konsiderohen të ndara si nga feja ashtu edhe nga shkenca.
Edhe pse konotacionet kanë ndryshuar nga pozitive në negative nganjëherë gjatë historisë, magjia vazhdon të ketë një rol të rëndësishëm fetar dhe medicinal në shumë kultura sot.
Brenda kulturës perëndimore, magjia ka qenë e lidhur me idetë e Tjetrit, huajshmërinë dhe primitivizmin; duke treguar se është "një shënues i fuqishëm i dallimeve kulturore" dhe po ashtu, një fenomen jomodern. Gjatë fundit të shekullit të nëntëmbëdhjetë dhe fillimit të shekullit të njëzetë, intelektualët perëndimorë e perceptuan praktikën e magjisë si një shenjë të një mentaliteti primitiv dhe gjithashtu zakonisht ia atribuonin atë grupeve të margjinalizuara të njerëzve.
Në okultizmin modern dhe fetë neopagane, shumë magjistarë dhe shtriga që vetëpërshkruhen rregullisht praktikojnë magjinë rituale; duke përcaktuar magjinë si një teknikë për të sjellë ndryshim në botën fizike përmes forcës së vullnetit të dikujt. Ky përkufizim u popullarizua nga Aleister Crowley (1875–1947), një okultist britanik me ndikim, dhe që nga ajo kohë fetë e tjera (p.sh. Wicca dhe LaVeyan Satanizmi) dhe sistemet magjike (p.sh. magjia e kaosit) e kanë adoptuar atë.
Historia e magjisë në kulturën perëndimore
Në shumicën e kulturave antike, besimet dhe praktikat magjike kane ekzistuar që në lindjen e qytetërimeve. Karakteristika janë të ngjashme ndërsa mënyra e zbatimi ndryshon. Njerëzi ishin shumë supersticioze ndaj magjive por edhe fenomeneve natyrore te cilat nuk arrinin ti shpjegonin.
Në Francë janë gjetur disa piktura të periudhës së paleolitit të cilat provojnë përdorimin e magjisë për ndihme ne aktivitete të ndryshme si gjuetia ose për mënjanimin e reshjeve.
Magjia në Egjipt
Në shoqërinë e Egjiptit antik besohej shumë në magji. Në panteonin egjiptian përveç Veret-Hekau, perëndesha e magjisë, dhe shumë njerëz të tjerë që kanë qeverisur vendin zotëronin të tilla aftësi. Këtë e tregojnë dokumentet dhe papiruset e shumta që janë gjetur, të cilat përmbajnë formula magjike në gjendje për të zgjatur jetën, të zgjidhin çështje dashurie dhe për të luftuar të këqijat.
Magjia në Lindjen e Mesme
Në Mesopotami, në të ashtuquajturën toka e Magjistareve, janë gjetur shumë dokumente që faktojnë jo vetëm ekzistencën e magjisë por edhe praktikimin e saj masiv, deri të kryerja e ritualeve në grup. Këto burime japin shembuj të llojeve të ndryshme të praktikave gjatë magjisë, ku mund të përmendim :
Përdorimi "fjalëve magjike" të cilat
Përdorimi i shkopit magjik ose medaljoneve te ndryshëm
Krijimi i një rrethi njerëzish për të mbrojtur magjistarin nga shpirtrat.
Përdorimi i simboleve misterioze për të kërkuar ndihmen e fuqive të mbinatyrshme
Megjithatë në Lindjen e Mesme magjia lidhej ngushte me astrologjinë e cila shpjegonte çdo lloj fenomeni natyror ose jo.
Magjia ne botën Greko-Romake
I pari që futi termin "magjistar" në fjalorin e Greqisë ishte Euriditi, i cili e përdori këtë fjale për të treguar një prift të Persisë Antike. Që nga shekulli VI p.e.s. termi "mageia" përdorej për të përkufizuar praktika ose rituale të trashëguara nga Persia. Pikërisht kultura helene shkriu elementet magjike me ato astrologjike e alkimike, për ti dhëne shkas lindjes së shume spekulimeve në shekujt që do pasonin.
Në letërsinë latine janë gjetur shume dëshmi në lidhje me magjinë. Vrasje të mistershme, kafshe që flasin, statuja që ecin, metamorfoza, medaljone që kurojnë janë vetëm disa nga elementet që citohen në veprat e Oracit, Porfirit, Plinit apo Virgjilit. Në panoramën letrare të magjisë latine, vendin e parë e zëne pa dyshim "Metamorfozat”. Apuleio është një nga shkrimtaret e pare të asaj epoke që ka folur për magji në librin e tij “Gomari i Arte”. Në fakt vete Apulieo është gjykuar për ushtrim magjie pasi u përpoq që me anë të disa formulave të bindte një vejushe që të martohej me të në mënyre që të përfitonte nga pasuria e saj. Sipas ligjeve të Romës çdokush që përdorte magjinë për qëllime përfitimi ndëshkohej rëndë deri me vdekje.
Rënia e Magjisë
Ne shekullin XVII kur magjia ishte në kulmin e saj dhe pritej të merrte një zhvillim akoma më të madh ndodhi krejt e kundërta. Shkenca përparonte dhe vazhdonte të jepte shpjegime të fenomeneve që deri në atë moment ishin abstrakte. Një nga emrat që u dallua për sulmin e ashpër ndaj doktrinës së magjisë ishte Francis Baconi. Rënia e magjisë u përshpejtua edhe nga mendimtarë të shquar si Dekarti dhe Hobbes. Gjithashtu në shekullin XVII Iluminizmi e mundi magjinë por pa arritur ta zhdukte përfundimisht atë.
Magjia në shekullin e XIX
Në historinë e njerëzimit, gjate gjysmës së dyte e viteve 1800 pati një rilindje të interesit ndaj magjisë. Një nga emrat më të spikatur të kohës në këtë fushë ishte pa dyshim Eliphas Lévi. Veprat e shumta letrare që ky njeri shkroi patën një ndikim të rëndësishëm në brezat pasardhës. Në dekadën e fundit të 1800-es u themeluan dhe disa organizatë ose grupime me prirje magjie. Nder më të njohurat mund të përmendim Hermetic Order of the Golden Dawn apo Teosofic Society.
Magjia Sot
Imazhi i magjisë në ditët e sotme nuk është fort i qartë, kjo fale dhe e kaosit që ekziston mbi doktrinën magjike. Teorikisht gjërat janë si në lashtësi, kushtet për të bërë magji janë pak a shume të njëjtat por gjithnjë të varuara nga yjet, formulat, shpirtrat dhe sendet magjike. Tematikat që hasen gjatë studimit të magjisë kryesisht kanë të bëjnë me lidhjet e saj me shkencën dhe fenë, por dhe funksionin e saj shoqëror. Magjia është një fenomen që ka lindur njëherësh me qytetërimet më të lashta, ndërsa sot është kthyer dhe në objekt studimi, antropologjia kulturore, etnologia dhe psikologjia.
Shiko edhe
Magjia (iluzion)
Referime
Shoqëri
Magji
|
9343
|
https://sq.wikipedia.org/wiki/Par%C3%ABsia%20e%20Sionit
|
Parësia e Sionit
|
Parësia e Sionit (frëngjisht : Prieuré de Sion), është bërë shpesh objekt diskutimi pasi ekzistojnë shumë debate mbi vërtetësinë e ekzistencës së saj. Ajo është përshkruar herë si organizatë e fshehtë e herë si fantazi.
Hyrje
Kjo organizate është themeluar më 7 maj 1956. Në baze të nenit III të statutit origjinal të Parësisë së Sion-it të vitit 1956, kjo organizatë merrte emrin Sion, për arsye se është themeluar diku në afërsi të malit me të njëjtin emër, pranë qyteti të Anmas (Annemasse). Qëllimi i Parësisë së Sionit ishte të luftonte borgjezimin e fesë. Parësia e Sion-it e 1956 e kishte selinë e saj në shtëpinë Pier Plantar (Pierre Plantard) në prefekturën e Sen Zhyljë ën Zhenevua (Saint-Julien-en-Genevois).
Në tetor të 1956, Parësia u shpërbë për tu formuar serish nga Plantard në qershor 1962 me shpresën për të restauruar monarkinë e franceze e për të çuar përpara përpjekjet e saj për të marrë serish në dorë fatin e Francës.
Pier Plantar filloi të punonte një dorëshkrim dhe shkroi disa pergamena (të cilat u realizuan nga Filip dë Sheris I). Këto dokumente u gjeten nga At Béronxhé Son-jèr gjatë punimeve për rikonstruktimin e kishës së tij (Ren Lë ShatO). Këto dokumente të rreme tregonin një lidhje gjaku të paqenë midis Parësisë dhe dinastisë Merovinge. Plantard manipuloi aktivitetin e Son-jerit dhe zhduku disa prova që mund të cenonin Parësinë.
Që nga 1961 deri 1984 Plantard e mori me shpikjen një prejardhje të Parësisë së Sion-it, duke pohuar se kjo organizate ishte themeluar në Jerusalem nga Godfrua dë Bujo (Godefroy de Bouillon), gjatë kryqëzatës së parë.
Michael Baigent, Richard Leigh, dhe Henry Lincoln bënë disa kërkime në Ren Lë ShatO (Rennes-le-Château) ku gjeten "Arkivin" pseudohistorik që më pas u bë tema e librit të tyre "Holy Blood, Holy Grail".
Lista e dokumentave të rreme
Treshja e sipërpërmendur flet mbi gjetjen e këtyre dokumenteve, të cilat duhet theksuar se janë të rreme :
• Lista e Mjeshtreve të cilët kishin udhëhequr në shekuj Parësinë e Sion-it si një histori që niste me Templaret, dhe më pas për gjendjen ushtarake dhe financiare të saj ;
• Ndikimin e madh që Parësia ka pasur ne zhvillimin e doktrinës me karakter sekret gjate Mesjetës.
• Parësia paskësh ndihmuar dinastinë Merovinge, nga 447 deri në 751 gjatë qeverisëses së saj, te disa mbretërive në Evropë dhe Jerusalem.
• Parësia ka ndihmuar Dinastinë Merovinge pasi ishin pasardhës së Jezusit dhe gruas së tij Maria Magdalenes.
Sipas Baigent, Leigh, dhe Lincoln Parësia kishte këto qëllime :
• Themelimi i një "Perandorie Të Shenjte Evropiane” e cila do të kthehej në një superfuqi dhe do të kishte për qellim vetëm Paqen në botë.
• Zëvendësimin e Kishës Katolike nëpërmjet zbulimit të Graalit të Shenjte dhe "testamentit të Judës".
• Krijimi i një Izraeli të Madh. Baigent, Leigh, e Lincoln shtuan disa interpretime mbi Protokollet e Sion që shikonin si një nga provat më të rëndësishme mbi ekzistencën e Parësisë :
• Versionin origjinal të ngjarjese sipas të cilit "Sioni" nuk kishte asnjë lidhje me organizatat e këtij lloji në Jerusalem.
• Sipas tre zbuluesve personi që kishte modifikuar faktet dhe rrjedhën e ngjarjeve ishte Sergei Nilus 1903, për të fituar besimin e Nikolait të II të Rusisë.
Duke qene se Nilus nuk dalloi disa detaje që lidheshin ngushtë me historinë e kristianizmit nuk i ndryshoi. Kjo është një nga provat më të konkrete që versioni origjinal nuk ishte hartuar gjatë Kongresit Sionist mbajtur në Bazel në 1897. Duke i parë këto hipoteza si fakte, shumë njerëz menduan se ishte një shenje e realizimit të profecive dhe se në pak kohe do gjendeshin përballe Apokalipsti që do ti jepte fund botës.
Historia
Megjithatë historianet moderne nuk pranojnë që "Holy Blood, Holy Grail" ka dhëne ndonjë kontribut historik.
Autore të ndryshëm franceze si Frenk MarI (1978), Zhon Lyk Shomëil (1979, 1984, 1992) dhe Pier Zharnak (1985, 1988), ndryshe nga Baigent, Lincoln e Leigh, se kanë marre kurrë seriozisht Pierre Plantard dhe Parësinë e Sionit duke shtuar se behej fjale vetëm për një mashtrim të bazuar në fakte të paqena.
Në 1989, Pierre Plantard u përpoq të ruante reputacionin e tij duke përhapur zëra se në të vërtete Parësia e Sion-it ishte themeluar në 1681 në Ren Lë ShatO (Rennes-le-Chateau). Në shtator të 1993, Plantar deklaroi se Rozhe Patris PelA (Roger-Patrice Pelat) kishte qenë një nga mjeshtrat e mëdhenj të Parësisë.
Pelat ishte mik i Presidentit francez të asaj kohë François Mitterrand dhe ishte në qendër te një skandali që përfshinte dhe kryeministrin francez në atë kohë Pier BeregovuA (Pierre Bérégovoy). Një gjykate franceze urdhëroi që shtëpia e Plantard të kontrollohej. Gjatë kontrollit u gjeten dokumente të rreme sipas të cilave Plantar ishe Mbret i Francës.
Gjate dëshmisë së tij në gjykate Plantar pranoi se kishte shpikur gjithçka dhe se PelA nuk kishte asnjë lidhje me Parësinë e Sion-it në përfundim të gjykimit të çështjes Plantar nuk u ndëshkua por mori urdhër që të mos vazhdonte promovimin e Parësisë së Sion-it. Megjithëse kundra dëshirës e tij ai e zbatoi këtë vendim deri sa vdiq më 3 shkurt të vitit 2000.
Motoja
Et in Arcadia ego... Sipas disa dokumenteve të 1964 latine thuhet se kjo fjali është motoja e familjes Plantard dhe e Parësisë së Sion-it. Përkthimi i saj është "Dhe unë në Arkadi".
Kjo fjali është e njohur pasi i përket pikturës së famshme, "Barinjte e Arkadi-se" të piktorit të njohur francez Pusë. Shumë specialiste mendojnë se mungon një fjalë për të plotësuar kuptimin e fjalisë megjithëse në pikture nuk ka asgjë dhe gramatika latinishtes nuk imponon një rregull të tillë.
Hipotezat më të shumta janë ngritur mbi fjalën "Sum" që në latinisht do të thotë "jam". Nëse kjo hipoteze është e vërtete atëherë fjalia e sakte do të ishte "Dhe unë në Arkadi jam".
Një tjetër version mund të jetë teoria e Ricard Endrjus dhe Pol Shelenberger të cilët mendojnë se "Et in Arcadia ego sum" është një anagramë e "Arcam Dei Tango Iesu", që përkthehet "Unë prek këmben e Zotit”– Jezus-it". Sipas historisë zyrtare të pikturës thuhes se behet fjale për varrin e Jezusit... por nuk mund të thuhet me saktësi nëse kjo dyshe ka të drejte ose jo !
Shoqëri
|
9344
|
https://sq.wikipedia.org/wiki/Terrorizmi
|
Terrorizmi
|
Terrorizëm është dhunë e paramenduar ndaj masës jo luftuese me qëllim ndikimin e opinionit publik për te arritur më pas në goditjen e objektivave me natyrë politike, ushtarake apo ideologjike. Për rrjedhoje marrin kuptimet e tyre fjalët terrorist dhe terrorizoj.
Terrorizmi konsiston në kryerjen e një krimi nga një individ, një grup apo nga një shtet. Terrorizmi përdoret për të ngjallure te njerëzit një ndjenjë frike e cila në shumë raste është shumë më e madhe se pasojat e vërteta të aktit. Këto akte kane dy shënjestra, popullsinë ose dikasteret e rëndësishme të një shteti. Shkaqet e terrorizmit janë politike, për destabilizimin e një shoqërie por edhe për hakmarrje. Qëllime të ndryshme kanë çuar në themelimin e organizatave të ndryshme të cilat më pas nëpërmjet mesazheve të tyre me karakter politik ose fetar ngjallin frikë dhe panik në radhët e popullsisë. Shumë ide politike janë instrumentalizuar nga organizata terroriste për të justifikuar veprimet e tyre. Si rrjedhojë grupe terroriste eksitojnë në çdo ideologji.
Origjina
"Terrorizmi" vjen nga fjala franceze terrorisme, dhe në fillim i referohej në mënyrë specifike terrorizmit shtetëror siç u praktikua nga qeveria franceze gjatë Mbretërimit të Terrorit 1793-1794. Fjala franceze terrorisme nga ana e saj rrjedh nga folja latine terreō që do të thotë "frikësoj". Terror cimbricus ishte një panik dhe gjendja e jashtëzakonshme në Romë në përgjigje të afrimit së luftëtarëve të fisit Cimbri në 105 para Krishtit. Jakobinët e përdorën këtë precedent, kur vendosën një regjim terrori gjatë Revolucionit Francez. Pas humbjes së pushtetit nga Jakobinët, fjala "terrorist" u bë një term i abuzimit. Edhe pse "terrorizmi" fillimisht i referohej akteve kryer nga një qeveri, aktualisht ajo zakonisht i referohet vrasjes së njerëzve të pafajshëm për qëllime politike në mënyrë të tillë që të krijojë një spektakël mediatik. Ky kuptim të çon shumë kohë përpara tek Sergej Nechayev, i cili e përshkronte veten si një "terrorist". Nechayev themeloi grupin terrorist "Hakmarrja e Popullit" rusisht (Народная расправа) në vitin 1869.
Në nëntor 2004, një raport i Sekretarit të Përgjithshëm të Kombeve të Bashkuara e përshkronte terrorizmin si çdo akt "që ka për qëllim të shkaktojë vdekje ose lëndime të rënda trupore ndaj civilëve apo jo luftëtarëve me qëllim të frikësimit të popullatës apo për ti imponuar një qeverie apo një organizate ndërkombëtare për të bërë ose për të mos bërë ndonjë akt".
Metoda terroriste
Nëse terrorizmi ndahet në varësi të qëllimit, për ta kryer ka mënyra te ndryshme.
Teknika terroriste asimetrike.
Shkatërrim avionësh apo monumentesh;
Atentate kamikazë ku terroristi vetësakrifikohet në emër te një çështje;
Pengmarrje
Lloje të ndryshme terrorizmi
Terrorizmi individual
Ky lloj terrorizmi ka një karakter spontan dhe është me bazë shoqërore. Ai ka filluar të praktikohet nga anarkistë diku nga fundi shekullit te XIX e për të vazhduar deri në dekadat e para të shekullit te XX e . Si shembuj mund të citojmë veprimet e: Ravashol (Ravachol) për tu hakmarrë, Shtypjen e Fourmies në 1891 dhe Santo Geronimo Caserio, i cili në 1894 vrau Presidentin Sadi Karno (Sadi Carnot) pa harruar dhe akte të ndryshme të nihilistëve në vende si Rusi, Francë, Spanjë apo Itali ku jo rrallë janë vrarë personalitetet politike.
Terrorizmi i vertete
Më shumë se 600 libra, artikuj dhe ese dedikuar terrorizmit jan publikuar gjatë 20 vjetëve të fundit. Akorduar sipas Schmid, janë regjistruar 5831 tituj deri në vitin 1987.1 Fjala "Terror" rrjedh nga latinishtja dhe bie në drejtimin e gjuhëve romake, gjegjësisht gjuhëve Europjane: terrorist, terrorizëm, akt terrorizmi, anti-terrorizëm, etj. Akorduar sipas Bogdan Zlatariqit, termi Terorist për të paren herë është përdorë për të treguar Robespierren dhe shokët e tij, për referimin e tij famoz në "Komitetin e Shëndetësisë publike" si Tribuna e Terrorit.
Laqueur shënon se njëri prej lëvizjeve të hershme terroriste ishte ajo kur sekti i organizuar religjioz "Sicarii", të cilët konsistonin njeriun si aktivist të rregullt në luftën e Zealos në Palestinë (Viti 66 - 73 era e re). Sicarii-të ishin "të lejuar" të masakronin njerëzit që nuk i takonin besimit të tyre. Ata gjithashtu shkatrruan shtëpitë dhe vendet e Dinastisë Herodiane, dogjen arkivat publike, etj.3 Sacirii-të i përmendë Tacitus dhe autoritetet rabine si djegës të hambareve dhe shkatrrues të ujësjellësve të Jerusalemit. Viktimë e këtyre kryesisht ishin saducenjt dhe çifutët.
Kur Pelestina ishte nën Britanin e Madhe, Zionistë çifut organizonin të gjitha llojet e akteve terroriste kundër Britanisë, Arabëve, e madje edhe kundër çifutëve të tjerë jozionist. Walid Khalid i përmendë 12 aktet e tyre terroriste përpara se të formohej shteti Izraelit:
1. Granatë në kafene: Për herë tëparë kundër Palestinezëve në Jerusalem më 17 Mars 1937.
2. Minë elektrike në treg: E përdorusr së pari herë kundër Palestinezëve në Haifa, më 6 korrik 1938.
3. Goditje e anijes s 7 mbushur me njerëz: së pari herë në Haifa më 25 nëntor 1940. Thuhet se në kuvertën e anijes kishte 1700 refugjatë çifutë.
4,Vrasje të zyrtarve parlamentarë jasht Palestinës për çështjen e konfliktit Palestinez dhe Zionist: Për herë të parë kundër Britanisë në Kairo më 6 nëntor 1944.
5. Marrje e njerëzve peng për t'i dhënë presion govermentit, së pari herë kundër Britanisë në Kairo më 6 nëntor 1944
6. Goditje në zyrat e Govermentit me të punësuar dhe vizitorë: për së pari herë kundër Britanisë në Kairo më 6 nëntor 1944.
7. Goditje në Ambasadë (jasht Palestinës) së pari kundër ambasadës së Britanisë në Romë, me 31 tetor 1946.
8. Një bombë e lënë në makinë përballë ndërtesës. Për së pari herë e përdorur kundër Britanisë në Sarafand (Në veri të qytetit Jaffa) me 5. Dhetor 1946.
9. Rrahje e të marrurve peng për të shty govermentin që të realizojë diçka nga planet e tyre. Për së pari herë kundër Britanisë në Tel Aviv, Natanya dhe Rishon Le Zion më 29 Dhetor 1946.
10. Letër-bombë dërguar politikanëve jasht Palestine. Së pari e përdorur kundër britanezëve, kur 20 letër-bomba u dërguan nga Italia në London prej 4 deri më 6 qershor 1947.
11. Vrasja e të marrurve peng, për tu dhënë represion akteve të Govermentit. Së pari kundër Britanezëve në periferinë e qytetit Natanya më 29 korrik 1947.
12. Bombë në parcelë postale e dërguar jasht Palestinës, së pari e përdorur kundër Britanisë në London, më 3. shtator 1947.4
Me 17 Mars 1948, Irgun, i kryesuar nga Menachem Begin, hyri në fshat dhe me gjakftoftësi masakron 250 njerëz, 100 prej të cilëve ishin gra dhe fëmij. E ç'është kjo tjetër nëse nuk është terrorizëm institucional?. Kush apo çka të quhet terrorizëm. Akorduar sipas Senatit Amerikan (dhe deklaratës që dha presidenti Bush), gjuejtja me gurë nga demonstruesit në Palestinë është terrorizëm, ndërkohë që thyerja e eshtrave (njerzve të gjallë) nga ana e forcave okupuese, nuk është terrorizëm. Ose përshembull, rasti i Anwar El Sadat-it më 1980 nuk është akt terrorist, ndërsa rasti i Papës Xhon Paul II-të më 1981, është akt terrorist.5
Aeroplani i parë civil, është grabitë në lindjen e Mesme në Dhetor 1954. Aeroplani Sirian është marrë nga forcat Izraelite dhe është detyrua të ulet në aeroportin Lydda (Sot Lod) për te kerkuar lirinëe të zënurve peng në DAMASK. Grabitja tjetër bëhet pas dy vjetësh në regjionin e Mediteranit, kur aeroplani civil i Marokos nga forcat franceze me udhëheqësit e FLN, detyrohet të fluturojë në Francë. Disa shkrimtarë revolocionin Algjerian e konsiderojnë terror kundër popullsisë civile Franceze. Qesharake apo jo!? Akorduar sipas fletushkës së publikuar nga Alona Evans më 1984, i pari arab që akuzohet për grabitjen e aeroplanit Egjiptjan më 7 shkurt 1967. Emri i tij është Hajaj Riad Kamel. Në tetor 1976, aeroplani kubanez u dogj me një minë, ku gjetën vdekjen 73 njerëz. Plan i govermentit Amerikan, i realizuar nga CIA. Pas tij aeroplani tjetër (UNITA) kur gjetën vdekjen 266 civil të pafajshëm Në tetor 1985, Tass raporton se govermenti Amerikan u ka dhënë shenjtëri dy grabitësve sovjetik, nëpërmes të cilëve u mbytën qindra njerëz.. Për bombardimin e Tunisit nga ana e Izraelit, përgjegjësin e mban Qeveria Amerikane.6
Më 3 Dhetor 1963, një grup prej 40 zionistësh, bastisën Misionin e parlamentit Sirian pranë OKB-së. Asnjë aksion nuk u ndërmuar nga autoritetet e OKB-së.
Në fillim të luftës, në qershor 1967, Izraeli godet njësitë ushtarake Indiane të OKB-së.
Më 20 tetor 1971, një izraelit gjuan delegacionin sovjetik në New York, kundër tij asgjë nuk u ndërmuar.
Më 3 Mars 1977, një shishe me gas ndizet në sesionin Irakian në OKB. Njëri prej tyre është arrestua dhe është lirua pa kurrfar dënimi.
Në Qibya më 1953, njësitë e Ariel Sharonit, në fshatra ku kan hy kan mbytur 70 arab (gra e fëmij) në shtëpitë e veta. Një muaj më parë Moshe Dayan dërgon në Qibya njësitë, të cilët detyrojnë të largohen nga Egjipti 4000 beduinë. Njësitë e Sharonit më 1953 kan mbytur edhe 20 civil të pafajshëm në Gaza. Kështu në aktet terroriste që Izraeli i ka bërë apo i ka menduar, jan mbytur 25.000 civil pas vitit 1982 ...
Prendimi nëse dëshiron të luftojë terrorizmin, ai nuk guxon të përdorë dy kritere, njëri të vlejë për myslimanët, ndërsa tjetri për izraelitët dhe botën tjetër. Prendimi e din fare mirë se shteti i Izraelit është themeluar me terrorizëm dhe ai edhe sot e kësaj dite përdorë format më të egra të terrorizmit ndaj popullatës autoktone arabe. Janë të njohura organizatat terroriste çifute qysh para themelimit të Izraelit si dhe ato pas themeleimit të tij në vitin 1948, të cilët luftuan edhe kundër interesave të Britanisë, nën protetoratin e së cilës edhe u themelua shteti Izraelit. Ndërsa njëri prej prisëve të atyre organizatave (terroriste). Ishte Menahim Begin, në vitet e shtatdheta ai do të arrijë në postin e kryeministrit, si dhe do të fitojë çmimin Nobel për paqë. Prendimi ende i ka të freskëta mjetet shpërthyese në formë të paketave që Mosadi u dërgonte liderëve Palestinez dhe prej të cilave gjeten vdekjen nji numër i madh i tyre. E mos të flasim per bombardimet izraelite në qytete fshatra dhe shkolla arabe (pas qershorit 1967) nga te cilat gjeten vdekjen dhjetra mijëra njerëz të pafajshëm.
Një vit më parë (1995), tërë botën e tmerroj masakra në xhaminë e Hebronit gjatë faljes së namazit nga e cila vdiqën mbi 30 palestinez. Mirëpo Këshillit të OKB-së iu deshën disa mbledhje për ta gjykua ket akt barbar, sepse këtë nuk donte ta bënte Amerika.
Miqësia mes atyre që u është shpallë libri (dmth, kristijanë e jehudi) dhe idhujtarëve (shih Kur'anin), të cilët edhe përkundër botëkuptimeve të tyre të ndryshme, në armiqësi kundër Islamit të gjithë bashkohen. Shembuj të tillë kemi mjaft gjatë historisë dhe në ditët e sotme. Nuk është i pa njohur rasti kur Jehuditë ju bashkuan idhujtarëve (kundër myslimanëve) në Luftën e Hendekut. Sot, jahudi e të krishterë, komunistë e ateistë janë të bashkuar për të luftuar myslimanin. Tragjedia e Bosnjës dhe e Kosovës nuk është gjë tjetër veç se koment i këtij verseti.
Në ekranet televizive shohim se ushtria dhe policia izraelite ua hedh ne ajër shtëpitë e te gjith atyre që dyshohen se janë pjestar të ndonjë lëvizjeje çlirimtare palestineze, pastaj pason burgimi i antarve te familjes te tyre si dhe deportimi i tyre jasht vendit. Prandaj me plot te drejtë redaktori i të përditshmes së Bejrutit EL MUHAHIRR pyet: çështë terrorizmi dhe kush e shpiku atë...? C'është fundamentalizmi dhe kush po e nxitë atë?
Nën dy emra te ndryshëm është përmbledhë gjithë ajo çka dëshiron Prendimi dhe Amerka. Cdo mysliman që nuk don të dorëzohet ai është terrorist dhe çdo mysliman që don të ruaj identitetin e vet, ai është fundamentalist. Askush nuk çanë kokën për të na treguar dallimin ndërmjet atij që lufton për një qëllim të caktuar dhe atij që lufton pa kurrfar qëllimi, dallimin në mes të vrasësit dhe të vrarit, ndërmjet asaj që të jeshë patriot dhe asaj që të jeshë i nënshtruar. Myslimanët që i përgjigjen dhunës me dhunë, nuk mund të jetë terrorist. Mjafton tia japish tokën e tij që të ndalet gjaku. Mirëpo nuk mund ta vrasësh ate çdo ditë dhe ta akuzosh për terrorizëm ndërkombëtarë, e pastaj te etiketosh reaksionin e tij i cili është akt i vetmbrojtjes me fjalën terrorizëm. Prendimi vetë i ka shpikur te gjitha mundësitë e terrorizmit dhe pastaj ankohet prej tij. 7
Myslimanit, që ja rrembejnë jeten, atdheun, perparimin, e izolojnë dhe ja imponojnë të gjitha fomat e mizorisë dhe injorancës, ai i refuzon këto dhe kërkon mjete per te mbijetuar per mbrojtjen e identittetit te vet. Ai nuk është terrorist as nuk gjen qetesi ne perdorimin e dhunës. Por ajo është klithja e tokës per shkak se ja ndërrojnë zotin e saj dhe ja plaçkisin te mirat e saja. Myslimani nuk mund te jete terrorist nese kërkon të jetoj i lirë në token e vet dhe kerkon ta deboje okupatorin nga toka e vet., qoftë ai në Palestinë, Ceçeni, Bosnjë, Kosovë a gjetkë.8
Terrori i kuq (komunizmi) jo vetëm që u mori njerëzve të drejtën e pronsisë, por edhe të drejtën e jetës. I vrau para se të kishin kohë të qajnë jetën e tyre. Komunistët na përzunë prej shtëpive tona në viset shqiptare, pastaj në Azinë Qendrore. Izraelitët duke na torturuar na qitën nga Palestina. Diktatorët në afrikë, tiranët në lindjen e mesme, regjimi Pol Pot në azinë juglindore regjimi fashist në Ballkan, në zemër të Europës.
Simbas statistikave më të sakta historike, numri i robërve prej shekullit 16 e deri në shekullin 19, të cilët kan kalue oqeanin Atlantik ka qenë në mes 10 deri në 12 milion.9 Menjëherë pas udhëtimit të Kristofor Kolombos më 1442, kolonialistët Europjan kan themeluar në Amerikë aktivitete në miniera. Përveç robërimit të zezakëve në afrikë, duke i transferuar e duke i shitur në Amerikë e duke i përdorur si fuqi fizike. Fillimi i udhëtimeve me robër nga Afrika përtej oqeanit Atlantik, ka qenë ka mesi i shekullit 15, por nga vitet e para të shekullit 17 ka patur nga 60.000 robër për çdo vit. Zakonisht shumica e robërve janë nxënë në luftra që zhvilloheshin në mes shteteve Afrikane. Gjahtarët e robërve ishin afrikan, por me këtë punë të "ndershme" kishin përfitime të mëdha meterjale.10 Rrugëtimi për Amerikë ka qenë rruga më e mundimshme dhe më e keqe. Në grupe të lidhura me pranga të hekurta, robërit kan qenë të dtyruar të rrijnë me muaj të tërë nëpër shpella ose kasolla prej druri, kështu derisa vinte anija për ti ngarkuar dhe për t'i çuar në Amerikë. Zakonsiht derisa mbërrijshin në Amerikë nga kushtet jo të volitshme dhe torturimet, nga mosushqimi i rregullt, papastërtia, shum vdisnin apo arrinin në Amerikë me të meta fizike.
Çdo anije ka qenë e ngarkuar në maksimum kështuqë tregtarët të rrisin sa më shumë profitin e tyre gjat një udhëtimi të tyre. Posada e anijes çdo herë kan përdorë gratë (robëresha) për plotësimin e epsheve seksuale vetëm me një kundërshtim apo tentim kundërshtimi e paguajshin me jetën. Nga dendësia e madhe në anije nga faktorët e ndryshëm paraqitej epidemia. Akurduar nga statistikat historike dhe nga vetë shkrimet e përjetuesit të kësaj tragjedie OLAVDAH EQUIANO, çdo i pesti afrikan në anije gjatë udhëtimit për amerikë gjente vdekjen.
Në kohën e Kristofor Kolombos, kur ka shkue në Indinë Prendimore, as kisha e as ligji nuk e kan konsiderue veprim jomoral apo jonjerzor aktin tregtisë me robër.11 Derisa tregtia me robër u bë mënyra normale e profiteve shumica e shërbyesve fetarë kan përdorë argumente fetare për të shtuar robërimin. Priftërinjt protestant në Amerikë, e kan spjeguar robërimin si plan të Zotit edhe se krishterizmi për popujt pagan nuk duhet të ketë mëshirë as keqardhje.12
Kolonialistët zotrinj, shkrimtarë, filozofë europjan kan folur se zezakët nuk janë të njëjtë me të bardhët... Pasojat e mendimeve të tilla e kan shty governatorin MARTINIQUEA të thotë: "Kam ardhur në përfundim me të cilin besoj vendosmërisht se me zezakët duhet sjellur si me shtazët..." 13
E pra, çmund të thuhet për "qytetrimin prendimorë", në zemrën e të cilit shohim skena të tmerrshme pas shpërthimit të një bombe në në një marketë plot njerëz në Sarajevë, Të vdekur , të lënduar e ete masakruar për çdo ditë në Kosovë. Të vdekur e të lënduar në çështjene Universitetit të Tetovës. Masakra dhe gjymtime në Ruanda. Fëmij të uritur që kërkojnë ushqim në Somali. Familje të trulluara që llogarisin humbjet njerzore e materjale pas një tërmeti në Japoni. Viktima të lëna pa ndihmë pas përmbytjeve në Kaliforni. Skena të tmerrshme në Çeçeni... Skena të tilla me vuajtje njerzore shfaqen për ditë para nesh, në programet e radiotelevizionit apo në shtypin e përditshëm. Mjerisht, vërshimi i pafund i lajmeve tragjike mund të ketë një ndikim mpirës në ndjenjat njerzore apo të afrimit nuk përfshin në to. Por prendimi nuk preket nga vuajtjet e të tjerëve, madje edhe më keq, edhe në këto situata i shfrytëzon ato!
Ish Sekretari i parë i kombeve të Bashkuara Gjenerali Butros Butros-Gali, në fjalimin e mbajtur më 1992, haptas deklaroi "prej se u formuan OKB-ja jan bërë rreth 100 luftime të mëdha e të vogla dhe kan humbë jetën mbi 20 milion njerëz. ("PROBUDITE SE" 8 shtator 1995) Revista WORLD WATCH shkruan se në këtë shekull kan humbë jetën më shumë njerëz krahasuar me të gjith shekujt e kaluar së bashku. THE WASHINGTON POST përcakton numrin e luftrave pas luftës së dytë botrore në 160, në të cilën rreth 7 milion njerëz kan humbur jetën në luftë e rreth 30 milion të tjerë civil. Veç këtyre humbje të mëdha materjale, dhunime, masakrime etj.
Vetëm më 1738-1912 Serbia okupoi 620 fshatra shqiptare (myslimane) të Sanxhakut dhe të Nishit. Më 1877/78 me dhunë largoi 350.000 shqiptarë (mysliman). Llogaritet se serbia dhe Mali i Zi kanë plaçkue popullin Shqiptarë në vlerë prej 40 milion dollarësh (1995).
Më 1913, në Kosovë plotësisht u dogjën 132 fshatra nga serbët, përzunë 250.000 shqiptarë dhe vollën vlerën e 1250.000, shemben 328 xhamia, përdhosën 85 mejtepe me biblotekat e tyre. Më 1878 - 1914 në viset shqiptare u shkatrruan 8450 bibloteka private me një pasuri të paçmuar literature fetare , historike e kombëtare, dhe keto asnjeherë nuk u bënë në emrin e kristjanizmit...
Më 1924 në Rusi u mbydhën 26.000 medrese dhe 31.0000 xhamia. Gjat 1928 1930 izoluan ylematë mysliman 45000 alim. Vetëm në BeH gjat kësaj kohe likuiduan 24 000 mysliman. Fati i myslimanëve në Etiopi në kohën e perandorit Hajleselasit. Po mbytja e 7000 myslimanëve brenda ditës vetëm me të hy në qytetin e Jerusalemit më 1947...?
Hitleri ka qenë katolik ashtu siç kan qenë shumica e ithtarëve të tij, megfjithate terrori i tij nuk ka qenë terror i katolicizmit, por terror hitlerian. Vetëm në llogoret e AUSCHWITZ-it jan mbytur rreth një milion e 500 mij njerëz. Një numër i revistës CONCOLATION e vitit 1939 shkruan për burgun hitlerian icili kishte 40.000 njerëz të pafajshëm nga icili vetëm për një natë u mbytën 70 vetë. Hitleri më 1933 erdhi presidenti i shtetit gjerman. Dhe mos harro, kardinali romankatolik FAULHABER i ka shkrue hitlerit një letër në fundin e së cilës thotë: "Le ta ruaj Zoti kancelarin Reich (Hitler)". Bile përmendet edhe një bashkpunim i ngushtë politik në mes të Hitlerit e të Papës.15
Në njërën anë luftohet me armë, në tjetrën me propagandë të ashpër (në radio, televizor, gazeta, revista). Vetëm ideja e vënijes së ligjit Kur'anor në një shtet Islam, në qendër të vemendjes propagandistike, populli i atij shteti do të shpallet fundamentalist. Nëse shkruhet një libër me tematikë anti Islame, autori shpallet hero, pamvarsisht nga pasaktësitë dhe shpifjet që e përbëjnë librin. Me shpifje të tilla anti Islame, edhe Selman Ruzhdiu e Taslime Nesrini u bënë të njohur. Propaganda anti Islame me gjith fuqinë e saj vepron në mënyra të ndryshme, me qëllim të largimit të myslimanëve nga besimi Islam. Kjo më së shumti duket në shtetet ish Socialiste, ku feja ka qenë e zbehur. Në Shqipëri Përshembull, propagandohet të lihet feja Islame, për arsye se si të tillë Europa nuk do të na pranojë në gjirin e saj. Në Kosovë, propagandohet që të lihet feja Islame, në mënyrë që Kosova të mos bëhet një Bosnje e dytë, etj. Të gjitha këto argumentojnë thënien e Allahut xh sh: "Vërtetë ju (o besimtarë) do të sprovoheni si në pasuri, si në vehten tuaj, madje do të dëgjoni ofendime të shumta prej atyre që u është dhënë libri para jush dhe prej idhujtarësh..." Prandaj, tradhëtitë e tilla më nuk duhet ta befasojnë besimtarin, përkundrazi, ai duhet të durojë duke qenë i sigurtë se e vërteta absolute do të triumfojë mbi të pa vërtetën.
Politika amerikane ndaj Islamit dhe popullit mysliman është e planifikuar në këtë bazë: JUXHIN RUSTO ndihmës i ministrit të punëve të jashtme dhe këshilltarë i kryetarit XHONSON, për punë të Lindjes së Mesme, deri në vitin 1967 thotë: "Duhet ta dijmë se mardhënijet e deritsahme në mes nesh dhe popujve arab (mysliman) nuk janë në kundërshtime ndërmjet shteteve apo ndërmjet popujve. Kundërthënije ndërmjet civilizimit Islam dhe atij të krishterë."
Konsrontimi ndërmjet krishterizmit dhe Islamit, ishte që nga mesjeta, ata janë vazhdueshme deri në këtë moment në mënyra të ndryshme, e qe një shekull e gjysëm po dominon Prendimi mbi Islamin. Vërtetë rrethanat historike dëshmojnë se Amerika është pjesë plotësuese e botës Prendimore, filozofia e saj, ideologjia dhe rregullimi shtetrorë është i njëjtë me të. Ajo e bënë atë që është kundër botës Islame. Amerika nuk mund të ketë qëndrim tjetër, përveç të jetë në radhët e atyre që janë kundër Islamit. E në të njëjtën kohë tëmarrë anën e botës Prendimore si shtet Cionist. RUSTO e kufizon qëllimin e kolonizimit me rrënimin e civilizimit Islam. Formimi i shtetit Izraelit është pjesë e këtij planifikimi, dhe vazhdim i luftrave kryqtare. Batreson Smith në librin e tij HAJATUL MESIH ESH-SHABIJE thotë: "Luftrat kryqtare pësuan disfatë, por ndodhi një ngjarje e madhe Kur Anglia dërgoj ekspeditën e tretë kryqtare dhe kësaj radhe fitoj". Vërtetë, ekspedita e LENBIT mbi Jerusalem gjatë luftës së parë Botrore, ishte kryqzata e tretë dhe e fundit. Për atë gazetat britanike botojnë fotografinë e LENBIT dhe nën të shkruajn tekstin e tij të njohur të cilin e tha me rastin e pushtimit të Jerusalemit: "SOT MOREN FUND LUFTRAT KRYQTARE". Këta gazeta botojnë edhe një lajm tjetër, i cili sqaron se qëndrimi i gjeneralit LENBI nuk është vetëm qëndrim i tij, por është qëndrim i përgjithshëm i politikës Angleze. LUID XHORXHI miinistër i jashtëm Anglez, e përshëndetë dhe i uron fitoren në ekspeditën e fundit kryqtare gjeneral LENBIT në parlamentin Britanik, të cilën ai e quajti LUFTA E TRETE KRYQTARE. Gjeneral GURU, kur e mundi ushtrinë myslimane jasht DAMASKUT, menjëherë u nis ka varri i SALAHUDIN EJUBIT te Xhamija Emevive, kur shkoj i ra sheqlm varrit dhe i tha: "shih na u kthyem o salaudin".
Kryqzatat Franceze i vërteton ajo që tha Ministri i punëve të jashme me rastin e vizitës së disa parlamentarëve francez, të cilët kërkuan prej tij që të ndërpritej lufta që ishte në vazhdimin e sipër në MERAKISH. Ai u përgjegj: "ME TE VERTETE AJO ESHTE LUFTE NE MES GJYSEMHENES DHE KRYQIT".
Rendolf Çerçili tha: "Nxjerrja e Jerusalemit nga sundimi Islam ka qenë ëndërr e kahershme e të krishterëve dhe e Çifutëve. Gëzimi i të grishterëve nuk e zvoglon gëzimin e çifutëve. Jerusalemi dual nga duart e myslimanëve". KNESETi çifut nxjerr aneksimin e Jerusalemit icili nuk do tu kteheht myslimanve në kurrfar bisedimesh ndërmjet myslimanëve dhe çifutëve. Kur hynë forcat Izraelite në Jerusalem më 1967, në krye me MOSHA DAJANIN u thubua ushtria rreth murit të vajtimit dhe recitonin fajlët: "Kjo ditë na përkujton ditën e HAJBERIT-Vajtimin e Hajberit. Feja e Muhamedit kje dhe shkoj. Muhamedi ka vdekur, pas vedi ka lënë vajza..." Ndihmësit e tij dolën në demonstrata para luftës më 1967 në Paris mbanin transparente me titull: "Ndihmoni Izraelin materjalisht dhe moralisht". Në fund në çdo transparenti ishin dy fjalë: "MBYTNI MYSLIMANET". Kësaj ftese ju përgjigjën francezët të cilët për katër ditë tubuan ndihma në shumë prej 1000 miljona frënga franceze. Izraeli shtypi disa panorama në të cilat shkruante: "disfatë gjysëmhënës". Ato u shitën me milijona, për përforcimin e cionizmit të cilët po e vazhdojnë misionin e kryqëzatave Europjane në këtë pjesë të botës. Ai mision është luftë e Islamit dhe shkatrrimi i myslimanëve.
Përse e gjith kjo? Sipas deklaratave të udhëheqësve Prendimorë, ata e shohin Islamin si murë të çelikët, icili qëndron në ballë të rezistencës, që të mos mbizotrojnë dhe ta shfrytëzojnë botën. LORINS BRAUNi thotë: "Më të vërtetë Islami është ai muri i vetëm në ballë të kolonializmit Europjan". Ish kryeministri Britanik thotë: "Sa të ekzistojë Kur"ani në duart e Myslimanëve, kurrsesi nuk mundë të mbisundojë Europa mbi lindje". Një guvernator ushtarak francez me rastin e 100 vjetorit të kolonizimit të Algjerit, thotë: "Me të vërtetë, ne nuk do të fitojmë kundër Algjerianëve derisa ata të lexojnë Kur"anin dhe të flasin Arabisht. Ne duhet tua fshijmë Kur"anin arab dhe tua ndalojmë përdorimin e gjuhës arabe..." Isami është murë që qëndron në ballë të pengimit të Partisë Komuniste. Në Majë të vitit 1952, në faqen e parë të gazetës së përditshme Komuniste "UZBAHISTAN" në numrin 22, redaktori i saj thotë: "Eshtë e pamundur të forcohat komunizmi në këto anë, para se të fshihet Islami përfundimisht".
Islami është murë që nuk lejon përhapjen e krishterizmit. Një misionarë i krishterë thotë: "Me të vërtetë fuqia Islame është ajo fuqi ecila ka qëndruan si pengesë në ballë të përhapjes së krishterizmit". Islami është rreziku i vetëm para stabilizimit Cionist. BEN GURIANI ish kryeministër i Izraelit, thotë: "frikësohem nga ajo që frikësohen të gjith, se në botën arabe mos po paraqitet një Muhamed i ri..."
LORINS BRAUNi thotë: "Më të vërtetë Islami është ai muri i vetëm në ballë të kolonializmit Europjan". Ish kryeministri Britanik thotë: "Sa të ekzistojë Kur'ani në duart e Myslimanëve, kurrsesi nuk mundë të mbisundojë Europa mbi lindje". Një guvernator ushtarak francez me rastin e 100 vjetorit të kolonizimit të Algjerit, thotë: "Me të vërtetë, ne nuk do të fitojmë kundër Algjerianëve derisa ata të lexojnë Kur'anin dhe të flasin Arabisht. Ne duhet tua fshijmë Kur'anin arab dhe tua ndalojmë përdorimin e gjuhës arabe..."
Një oficer i lartë i ushtrisë arabe, i cili ra në duar të çifutëve në vitin 1948, tregon se komandanti i ushtrisë çifute, e thirri në zyrën e tij para se ta lëshojnë në liri dhe gjatë bisedës u soll në mënyrë korrekte me të. Oficeri egjiptjan thotë, a mund të pyes pse nuk e sulumat fshatin SUR BAHIR (është një fshat afër Kudsit- Jetusalemit)?. Komandanti Izraelit, heshti bukur gjatë e pastaj tha: "Të përgjitgjem haptazi, pse nuk e sulmuam fashatin SUR BAHIR, ngase në te kishte shumë forca vullnetare fanatike myslimane. Ne e pamë që ata luftarë fanatikë ndryshojnë prej luftarëve të tjerë të rregullt. Lufta tek ata nuk është detyrë që e bëjnë sipas urdhërave nga eprorët e tyre por ajo është mbrojtje me vetëmohim e mençuri. Ata u përngjajnë ushtarëve tanë të cilët luftojnë në emër të ideologjisë së tyre të fortë për mbrojtjen e Izraelit. Megjithate ka ndryshim të madh në mes ushtrisë tonë dhe vullnetarëve myslimanë. Ushtria jonë lufton për themelimin e një Atdheu që të jetojnë në të, kurse vullnetarët mysliman luftojnë që të vdesin. Ata e kërkojnë vdekjen në luftë sikur të ishin të çmendur. Sulmi mbi ta është rrezik i madh mbi ata që dëshirojnë të jetojnë. Sulmit mbi ta i ngjanë sulmit në një mal plot egërsira. E ne nuk e dëshirojmë atë. Pastaj, po ti sulmojmë ata, do ti ndikojë në pjesët tjera të vendit që edhe ata të ndjekin rrugën e tyre dhe do të na prishte punë në tërësi që të realizohet dëshira e jonë. Ajo që i shtynë vullnetarët në këtë mënyrë është Feja Islame. Ata nuk janë vetëm rreziku i jonë, por edhe rreziku i juaj, ngase as ju nuk do të keni paqë në tokat myslimane derisa të fshihen premtimet e xhennetit në luftë për mbrojtjen e Atdheut (XHIHAD)..."
"Pengesë kryesore për sendërtimin e qëllimeve tona kolonijaliste në vendet Islamike janë dy gjëra të cilat duhet likuiduar gjithsesi. E para është ky Libër (Kur'ani)" edhe pas një heshtje të shkurtër, kthehet kah lindja duke treguar me dorën e majtë, (dhe shton) "edhe kjo Kabe" - tha presidenti Anglez Gladsoni (1809-1898).16 Në librin "Studjuesit e Prendimit pohojnë" gjejmë edhe këtë fjali: "...Shkapërderdhni, asgjësoni Islamin dhe zhdukni pjestarët e tij..."17 Në një kongres, para gazetarëve; Selazari deklaroj kështu: "Rreziku më i madh me të cilin do të ndeshet civilizimi ynë, është ai kur myslimanët do të përpiqen që jurispundencën botrore ta zavendësojë me jurispundencën Islame" Kur një gazetarë e pyeti, se si është e mundur kjo, derisa myslimanët në mes vehte janë të përçarë, ai ju përgjegj kështu: "Po druaj se mos do të dalë ndonjë nga radhët e myslimanëve dhe ata përçarje të tyre do t'i fusi ndër ne".18 Në vitin 1952, njëri nga përgjegjësit e ministrisë Franceze, rrezikun në Europë nuk e shihte nga komunizmi, por nga Islami. Ish ministri Francez i diplomacisë së jashtme, thoshte: "Nuk ka dyshim në fitoren tonë. Arrijtëm t'i dobësojmë e ti mposhtim myslimanët. U lodhëm nga asimilimet që ua kemi eksponuar. Porse duhet të jemi të vetëdijshëm se mbase mund të vijë dita që t'i asgjësojmë qëllimet e tyre...
Luftrat e kryqëzatave nuk e kishin atë qëllim paqësorë për ta pushtuar Kudsin (Jerusalemin), por para së gjithash, qëllimi ishte që të asgjësohen e të coptohen myslimanët-pohoi GARDNERI. Ish kryetari i Sh.B.A-së, Richard Nixon-i në një rast, haptas deklaroi: "Islami është ndër provokatorët më të mëdhenj të politikës së jashtme amerikane.
"Ua tërheq vërejtjen e të vetëdijësoheni se Islami do të bëhet fuqi botrore, më ekstreme për shkak të shtimit të natalitetit të tyre. Në të ardhmen, rrezik potencial për Prendimin do të jenë myslimanët, andaj mbase edhe do të ndihet nevoja për bashkpunim me Moskën, për ta luftuar ekzistencën e botës Islame". Deklaratë e një tubimi të armiqëve të Islamit.
Në shkollat fillore, serbët mësojnë edhe poezinë "Gjuajtja e egërsirave" në të cilin poeti shovinist ortodoks thotë "Myslimanët janë drejtuar rrugëve të djallit, e kan flliqur tokën, e kan mbushur me gjëra të flliqura. Le të na kthehen tokat neve, ta pastrojmë tokën nga mbeturinat e tyre, ta pështyjmë Kur'anin, tua këpusim kokat e gjith atyre që e besojnë dinin e qenve e që i rreken Muhamedit; të shajmë e të pështyjmë pa kurrfar mëshire mbi ta".19 Kisha ortodokse serbosllave vazhdimisht u preferon gjeneratave të reja: "Nëse dëshironi që Zoti i juaj tua pranojë luftën, dhe të jetë më i lumtur me ju, këtë do ta bëjë vetëm atëherë kur ju do të jeni të dehur e do të therni mysliman..."
Në mitingun serb, lideri I Rimekembjes serbe Vuk Drashkoviqi, (mbajtur më 09. 09. 1990) në Sanxhak, por të tjerash tha: "Territori i Sanxhakut nuk është tokë e myslimanëve por është pjesë e Serbisë. Ju Myslimanët nuk keni se ç'të kërkoni këtu. Do tua çelim rrugët dhe dyert, krah më krah do t'ju dërgojmë në Mekë, Medinë, Iran e Turqi, sepse ju nuk mund të jetoni në tokat serbe (*20) Ai edhe me vone ne konferenca shtypi sa here perseriti fjalet si papagall: "Themelet e demokracise Europjane nuk mund te sendertohen ne baze te sheriatit Islam dhe ne Europe nuk mund te hyhet duke ngritur mure te larta rreth shtepive…"
Ne Gazeten "Nasha Borba" (11-12 korrik 1998) Peshkopi i Shabacit e Valeves Lavretnije, doli me deklaraten e tij: "Arqipeshkvi Artemije ndoshta ka te drejte kur ka propozuar me dhembje te madhe te ndaje nje pjese te Kosoves qe me se paku e duam dhe tua japim shqiptareve. Ndoshta ajo pjese e Kosoves do te jete sfide per ardhmerine e Serbise, por edhe te vete Europes, per arsye se ajo pjese do te jete nje pengese e fuqishme per depertimin e Islamit ne Veri.Nese nuk veprohet keshtu une kam frike se shqiptaret shume shpejt do te arrijne deri ne Shumadi, e ndoshta deri te porta e Beogradit. Per arsye se vetem pas dy decenieve ata numerikisht do te jene nacionaliteti numer nje ne Serbi. Sikur te rinjt shqiptar sot te rekrutoheshin ne ushtrine Jugosllave, çdo i treti ushtar do te ishte shqiptar dhe çdo i treti deputet ne parlamentin e Serbis do te jete shqiptarë."
Sigurisht se ai kishte mjaft serb qe mendojshin keshtu. Njeri nder ata ishte edhe ish Lideri Komunist Millosh Miniq qe akuzonte shqiptaret e Kosoves: "per fundamentalizem islamik per shkak te natalitetit te tyre te laste" dhe donin te merrnin masa sanksionuese per ta ndaluar kete dukuri, ndersa masa stimuluese per rritjen e natalitetit te tek popullata serbë.
Kryetari i Partise radikale serbe, Vojislav Sheshel nuk hezitoi haptas te jap deklaraten me terroriste qe mund te jete: "Ne momentin kur ne Serbi do te bien bombat e Natos, ne Kosovë nuk do te mbese me asnje shqiptarë"
Ne vitin 1992, ish Governatori i Qarkut te Kosoves Millosh Simoviq, ne nje takim me delegacionin e parlamentit Rus, kishte deklaruar se: "Ne Kosovë nuk po mbrohet vetem Serbizimi, por ketu para se gjithash po mbrohet para se gjithash ortodoksizmi nga invazioni Islamikë".20a
Ne "Nasa Borba" Dr. Mirolub Jevtiq shkruante: "Islami e perjashton multikulturen dhe krijon nje fashizem te ri ne nje forme me te vrazhde se ato qe kishte krijuar Hitleri"
Krimineli Radovan Karaxhiq deklaronte: " Islami duhet te eleminohet nga Europa"
Dobrica Qosiq thoshte: "Islami eshte armiku me i madh i ortodoksizmit"
Ish prefekti i Prishtines Dushan Simiq ne te perjavshmen amerikane "Newsweek" ne bisede ai tha: "Serbet ketu luftuan qe te shpetojne Europen nga Islami, Ne ende luftojme qe te pengojme perhapjen e Islamit ne Evrope"
Historiani serb Jovan Duciq, per popullin shqiptar shkruan: "I mallkuar nder popujt. Sot atje mbizotron muslimanizmi e degjohet nje gjuhe e keqe"
Ne librin "A Journey to the rivers - justic for Serbia" autori Peter Hendke, ka vene ne parafraze thenien e Milosh Crnjanskit (1930): "Ah, mbaj mend… me pare une nenshkruajsha letrat Varikut te varfer, e nena ime shkonte neper dyert e fqinjeve duke pyetur kush ishte ky Variku I varfer. E pra, kjo eshte jeta para luftes. Cfar ndryshimi do te behen tek ne, nese mbysim tre milion njerez. Qielli mbetet i njejte shume i kalter. Vdekja kthehet por paqa vjen. E ne do te behemi te lire e te forte"
Patriku Pavle i cili sherbeu kishes serbe per 30 vjete, mbronte vrasjet dhe torturat e shqiptareve neper protesta duke thene: "Protesta e tyre I ngjane nje njeriu te mykur nga pasuria, te cilit I eshte thene se rroga do t'i zvoglohet paksa… Ka luftra te drejta dhe te padrejta. Mbrojtja e Kososves (nga shqiptaret) eshte lufte e drejte prandaj me cdo mjet dhe ne cdo kohe duhet te debohet pushtuesi shqiptar"
Ati Dorotej per "The Guardian" deklaronte : "Ne kete pranvere do te kete lufte. Atehere shqiptaret musliman me siguri do ta sulmojne manastirin e shekullit XIII, Edhe murgeshat do te varen, edhe kisha do te digjet. Në rastin me te mire kishen do ta shendrrojne ne xhami"
Serbet ne mitingje edhe sot shprehin mbrojtjen e krimineli Millosheviq, dhe me shovinizem te terbuar haptazi deklarojne "Svuda gdje je srbska dusa koja, tamo je domovina moja…", (Gjithkund ku ekziston ndonje shpirte serbi, atje edhte atdheu im) "Oj Serbio iz tri dela, ponovo ces biti cela…" (O Serbi prej tri pjeseve, Serish do te jeshe e unjisuar) "Ne trazimo nista novo, samo Carstvo Dusanovo…", (Nuk kerkojme asgje te re vec mbreterine e Dushanit "Od Ljublane do Tirane, na mom srcu leze rane" (Prej Lublane ne Tirane, ne zemren time qendrojne plaget Kjo nuk tregon asgje tjeter vetem nje forme teorike te terrorizmit, ndersa per formen praktike, e pame shume mire gjate viteve te fundit ne Kroaci, Bosnje e Kosovë.
Të rrëfejmë një histori të shkurtër. Në vitin e dytë të hixhretit (624) nji myslimane niset dhe shkon në tregun e fisit Beni Kajnuka (në Medine Munavere) dhe ulet para një Shitorje të një jahudiu. Priti derisa të hapet për të blerë ca stoli ari për vehte. Aty arrijti një Jahudi icili me shpejtësi të madhe prapa shpinës gruas ja lidhi rrobat me një pe të trashë. Kur ajo lëvizi për t'u ngritur, asaj ju xhveshën rrobat e lidhura me pe, dhe nderi i saj u zbulua. Të tjerët kur e panë gruan lakuriq, filluan të tallen me të. Dhe çka ndodhi më tej. A heshtën myslimanët që sapo kishin ardhë këtu. Jo, ata e morën si obligim moral për t'ja kthye ndrin motrës së tyre. Për këtë myslimanët tërë fisin hebre (Beni Kajnuka) e arrestuan dhe 700 ushtarë të këtij fisi u bënë robër të myslimanëve. I njëjti rast përsëritet pas 211 vjetëve. Sërish njëra nga myslimanet shkon në tregun që atëkohë gjendej shumë larg hilafetit. Aty ajo ofendohet në mënyra më brutale. Ndihmë nuk kërkoj prej askujt vetëm rënkoj: O mjerë për Mutesimin. Pastaj një tregtarë këtë rënkim e përcolli deri te Halifja i myslimaneve Mytesimi. Po a heshti halifja. Jo, njëmijë herë JO...!? Ai urdhëroj që të përgaditet ushtria për ti kthye nderin një motre myslimane. Kurse sot femrat motrat myslimane u mirret nderi nëpër këmbë në Bosnjë, në Palestinë e gjetkë, kurse "mbretërit mysliman" nuk i bren ndërgjegja...21
"Rreziku më i madh me të cilin do të ndeshet civilizimi ynë, është ai kur myslimanët do të përpiqen që jurispundencën botrore ta zavendësojë me jurispundencën Islame" Kur një gazetarë e pyeti, se si është e mundur kjo, derisa myslimanët në mes vehte janë të përçarë, ai ju përgjegj kështu:"Po druaj se mos do të dalë ndonjë nga radhët e myslimanëve dhe ata përçarje të tyre do t'i fusi ndër ne"
Islami është mendim politik më i sinqertë, më i gjallë dhe më i shëndoshë, icili është zbatuar në botë. I ka ofruar njerëzimit kushte shumë më të mira për jetë se çdo rend tjetër shoqërorë... Ramja e vetë Islami paraqitet tek atëherë kur njerëzit patën humbur besimin në besnikërinë e përfaqsuesve të vet.. 21
Shtetet e Bashkuara të Amerikës kanë vendosur të bëjnë ilegale çdo përkrahje morale apo ndihmë financiare për 30 grupet ekstremiste. Këto grupe - sipas saj - janë organizata terroriste, prandaj duhet të mbesin jasht çdo përkrahje a ndihmese. Grupet e akuzuara për grupe terroriste janë: (1) Organizata Abu Nidal "ANO" - palestineze; (2) Grupi Abu Sayyaf "ASG" - filipine; (3) Grupi i armatosur Islamik "GIA" - Algjeriane; (4) Aum Shinrikyo "AUM" japoneze; (5) Euzkadi Ta Askatasuna "ETA" Basque; (6) Fronti Demokratik për çlirimin e Palestinës "DFLP" - palestineze; (7) Lëvizja e rezistencës Islamike "HAMAS" - Palestineze; (8) Harakat Ul-Ansar "HUA" - pakistaneze; (9) Partia e Zotit "HAZBULLAH" - Libaneze; (10) Gama'a al-Islamiyya (grupi islamik "IG") - egjiptjane; (11) Armata e Kuqe Japoneze "JRA" - japoneze; (12) Al-Jihad - egjiptjane; (13) Kach - izraelite; (14) Khamer Rouge - kamboxhiane; (15) Khane Chai - izraelite; (16) Partia e punës Kurdistane "PKK" - kurdistanët turq; (17) Tigrët çlirimtar të Tamil Ealamit "LTTE" - Sri Lanka; (18) Fronti i papajtueshëm patriotik i Manuel Rodriguezit "FPMR/D" -Çile; (19) Muhaxhidinët e Organizatës Khalaq "MEK dhe MKO" - Iraniane; (20) Armata Nacional Çlirimtare "ELN" - Kolumbiane; (21) Xhihadi Islamik Palestinez "PIJ" - palestineze; (22) Fronti Çlirimtar Palestinez "PLF" - palestineze; (23) Fronti Popullorë pë çlirimin e Palestinës "PFLP" - palestineze; (24) Fronti popullr për çlirimin e Palestinës "PFLP/GC" - palestineze; (25) Forcat e Armatosura revolocionare të Kolumbisë "FARC" - kolumbiane; (26) Organizata Revolocionare "17 nëntori" - greke; (27) Partia popullore revolocionare për çlirim "DHKP/C" - turke; (28) Përpjekja revolocionare popullore "ELA" - greke; (29) Rruga e shkëlqyeshme "SL" - Peruviane; (30) Lëvizja Revolocionare Tupac Amru "MRTA" - peruviane.
Nga ana tjeter, grupi i Kashmirit Harkat Ul Ansar e denoncon ShBA-në që edhe kët grup e futen në rangun e grupeve terroriste me pa të drejtë. Gazeta e tyre lokale shkruan: "Duke e vënë grupin tonë në grupet terroriste, qartë reflektohet politika anti-myslimane e Amerikës. Amerika është vendi udhëheqës i terrorizmit në botë dhe nuk ka të drejtë të emrojë për terrorizëm asnjë organizatë..." Kjo organizatë gjithashtu reagoi përmes Ambasadës Amerikane në New Delhi, se ky grup nuk është grup terrorist, siç i vëhet vula në Shtëpinë e Bardhë, por është organizatë për çlirimin e vendit, për mbrojtjen e fëmijëve, nënave e motrave në vendin e vet, e përkrahur në ndonjë mënyrë edhe nga SHBA-të. Gjithashtu edhe "Hisbollahu" libanez si mbrojtje e vetme nga terrori çifut, futet në listen e grupacioneve terroriste - shkruan "The Minaret".
Autori i librit "Some to Mecca turn to Pray" Mervin Hiskett është shumë mirë i "njohur" me Islamin dhe me jeten Islame, shkruan: "...Unë perosnalisht asnjëherë nuk mund të bindem se Islami ka ndonjë alternativë të dëshirueshme për kulturën Evro-prendimore apo për stilin e jetës..."
Samuel P. Hungtington, më 1996, botoi librin: "The Clash of Civilization and the Remaking of World Order" në të cilin shkruan: "Jo vetëm fundamentalizmi Islam, por vetë Islami është problem që shkakton konflikte luftarake ndërmjet civilizimeve ne konceptin e Zotit... Civilizimi Islam është i ndryshëm prej ati Prendimorë me të cilën është mësue ky popull, prandaj konflikti i këtyre civilizimeve do të vazhdojë edhe në të ardhmen sikur katërmbëdhjetë shekuj më parë...Madje edhe tani është e qartë se ndodhemi para një lufte të ashpër ndërmjet tyre... Eshtë ndoshta e çuditshme të thuhet se Revolocioni Iranian i vitit 1979 ka qenë luftë e haptë e zhvilluar në mes Prendimit e Islamit... Gjatë viteve 1980-1995, akorduar sipas Ministrisë Amerikane të Mbrojtjes, SHBA-të kanë qenë të angazhuara me shtatë operacione Ushtarake në Lindjen e Mesme, të gjitha këto kundër myslimanëve. Asnjë operacion ushtarak kundër ndonjë feje a kombi tjetër... Sekretari i NATO-s, Kryeministri i Francës dhe Kancelari i Gjermanisë, në fillimin e vitit 1995, publikisht deklaruan se "Islami është më i rrezikshëm se Komunizmi".
Christopher Coker publikoi librin për fëmi me titull "Terrorism" në të cilin zë vend një kaptinë me titull "Terorizmi Islamik". Në këtë kaptinë, edhe aktet terroriste të organizuara nga jomyslimanët, provon t'i ndërlidhë në ndonjë farë mënyre me myslimanët.
Hal Lindsey në librin "The Final Battle" përmes interpretimeve biblike, mundohet të "spjegojë" ardhjen e një lufte të madhe nukleare në mes të myslimanëve dhe Prendimit. Akorduar sipas ti, myslimanët do të pësojnë disfatë, ndërsa Islami do të pushojë së ekzistuari si religjion. "Ne - thotë ai - nuk duhet të frikësohemi prej askujt më shumë se prej Islamit, sepse Islami është më i rrezikshëm se Nazismi e Komunizmi. Për kët arsye mendoj unë se Amerika duhet të përkrahë më shumë Izraelin..."
John Gilchrist, një udhëheqës shpirtrorë në Afrikën e Jugut, i cili për t'ju kundërvënë shkrimeve dhe debateve të Sh. Ahmed Deedat, shkroi librin: "Islamic Invasion" nga i cili shkëpusim: "Trupëzimi pa proces, përdorimi i torturave, vrasjet publike, premja e duarve, këmbëve, veshëve, gjuhëve, kokave si dhe nxjerrja e syve - të gjitha këto janë pjesë e ligjit Islam sot, sepse janë pjesë e kulturës arabe të shekullit të shtatë... Prapaskena historike (e Z. Gilchrist) në lidhje me origjinën e emrit Allah, revelon se ky Allah, nuk mund të jetë Zot i partriarkut biblik të hebrenjve a kristjanëve. Eshtë vetëm një improvizim i shenjtërisë së hënës në paganizmin arabik... Për gjenialitetin e Muhamedit duhet të pajtohemi, por kur studjojmë jeten e ti, hasim se ai ishte njeri normal, si të gjith të tjerët, mëkatar, rrenacak, punëtor, plot epsh, i zhgënjyer, etj".
Këto dhe dhumë shkrimatrë e grupe të tjera, kan filluar të përdorin edhe internetin, për propagandë kundër Islamit. Aty, përshembull gjenë se: "...Allah është emër i shenjtërisë pagane nga Babilonia. Ai ka patur edhe gruan me emrin Allat me të cilën emrigroi 3500 vjetë më parë në Mekë. Allah gjithshtu pati profetin analfabet, Muhamedin të pushtuarin e djallit, një maniak seksual. Islami në vehte është i ngritur mbi themelet me të degjeneruara prej çdo religjioni tjeter botrorë. Eshtë çudi që të dëgjosh nga Papa dhe disa protestant për meritat e mëdha që Islami i ka sjellë civilizimit njerëzorë. Po, Papa i jep merita Islamit, për arsye se edhe ai vetë është i degjeneruar...
Joshan Katz ka "Web-Site" të shtrirë me titull: "Christian Answers to Islam" Propagandistët anti-Islam janë të rrezikshëm dhe aktiv në mënyra të ndryshme. Qëllimi i tyre është të poshtrojnë myslimanët dhe të shkatrrojnë Islamin plotësisht. Myslimanët nuk janë të vetëdijshëm. për këtë, sepse ata flasin shumë, por janë shkurtpamës, gëlltisin #do gjë që u servohet përpara nga armiqët më të mëdhenj. Sistemi edukativ në vendet myslimane është i kontrodhuar nga qeveritë shekullore, të cilat synojnë vetëm mbrojtjen e interesave të tyre. Kur'ani sulmohet, hadisthet konsiderohen të fabrikuara, tallen me Sheriatin...! Mënyra e këti sistemi është parapërgaditje për të kalua nga Islami në Kristjanizëm. Grupet socialiste me liderët e tyre diktatorial, janë të përkrahur e të ndihmuar nga Prendimi, derisa ata luftojnë dhe thejnë grupet Islame.
Në përfundim, duke i patur para syshë terrorizmat dhe terroristët e vërtetë, këshillojmë prendimorët: Kujtonie Hitlerin. Kujtonie Musolinin dhe idenë e tij fashiste. Kujtonie Mikadon Japoneze. Keni dëgjuar për të gjitha. Ku janë ato tani. Të zhdukura në harresë. Pastaj ju e harruat Historinë tuaj. Skllavërinë, shpërbërjen. Mos harroni se historia përsëritet vetiu. Mos u kënaqeni shum me fitoren tuaj, kush e di si mund të bëhet nesër. Ju keni nokautizuar vëllezërit tanë të besimit më 1948, përsëri më 1956, prap më 1967, pastaj më 1982 (në Liban), dhe tani "Intifadah". JU keni përktrahur në mënyra të ndryshme masakrat e papara në Bosnjë. Ju keni qenë coptues të trojeve shqiptare dhe ruajtës së turbullirave atje. Ju mund të delni fitues edhe tridhjet herë, por nuk do ta zgjdhni problemin tuaj. Vëllezërit tanë mund të qëndrojnë edhe në njëqind beteja të humbura. Keni njëqind milion të tjerë rreth jush. Ata mund të mbijetojnë që të vërtiten sërish e sërish. Kurse ju nuk mund të qëndroni qoftë se humbasni edhe një betejë të vetme. Vetëm një disfatë do të paralajmrojë fundin tuaj." Edhe një gjë duhet ditur, se fuqia e madhe nuk është kurr permanente. Kur t'u vij rrica, masa e popullit do të përgadisë djegijen e udhëheqësive të djeshëm.
Shih edhe
Persekutimi i myslimanëve
Islami dhe terrorizmi
Burim
1. The International Terrorism A legal critique nga Muhamed Aziz Shukri, Vermont 1991, faqe XI
2. Hystory of International Terrorism and Its Legal Control Bogdan Zlatariq , 1975, faqe 474
3. Thomas De Quincey "On Murder Considered as One of the Fine Arts in the English Mail Coach and other Writings" Edinburgh 1862, f. 52
4. Walid Khalid A critical juncture: The United States and Palestinian people" Washington DC, Mars 1989, faqe 13-14. Këtë listë Z. Walid e jep për të treguar se Zionistët dhe jo arabët apo myslimanët shiitë janë themeluesit dhe ruajtësit e terrorizmit në Lindjen e Mesme.
5. T Arnold
6. Godfrey Jensen Midle East International October 11 1985
7. http://www.math.gatech.edu/katz/Islam Xhelal El Alin QENDRIMI I PRENDIMIT NDAJ ISLAMIT Bptuar në "DITURINE ISLAME" Nr. 38, 1992
8. Nga "WORLD OUR TIMES" december 1993 Përgaditi: Prof Idris Ajeti
9. "Probudite se" 8 qershor 1995, faqe 4
10. Philip Curtin Specialist i tregtisë me robër
11. 'THE RISE AND FALL OF BLACK SLAVERY"
12. AMERICAN SLAVERY
13. Edward Long 'HISTORY OF JAMAICA"
14. THE GOLDEN AGE".
15. Cituar nga H. Hfz. Sinanudin Sokoloviq në temën HAXHI botuar në GLASNIK 9. 10. 1971
16. Dr. Abdul Haj El-Husein El-Fermavi në GJAK NE FLAKE përkthen Rexhep Nuredini, Shkup 1993
17. Po aty
18. Gjak në flakë
19. Gazeta SHARKUT EUSAT 19. 2. 1992
20. Xhelal El Alim QENDRIMI I PRENDIMIT NDAJ ISLAMIT botuar në DITURIA ISLAME Nr.38 / 1992
20a. "Dituria Islame, tetor - Nentor 1998, f.6
21. GJAK NE FLAK
Referimet
Shoqëri
Dhunë
Krime
|
9345
|
https://sq.wikipedia.org/wiki/Mafia
|
Mafia
|
Mafia është një term shumë i përhapur në botë për të përkufizuar organizata kriminale. Analizat moderne të këtij fenomeni e cilësojnë mafinë si "organizatë pushteti", duke vëne në dukje se ekzistenca e saj nuk varet nga të ardhurat e shumta nga veprimtaritë e saj ilegale, por nga bashkëpunëtorët që kanë pozita në institucione të ndryshëm shtetërore sidomos politikanë.
Etimologjia e emrit
Termi mafia u përdor fillimisht Sicili për të përkufizuar organizatën "Cosa nostra".
Mendohet se fjala mafia mund të ketë disa origjina etimologjike :
Ndoshta vjen nga fjala arabe Ma-Hias që do të thotë "fortesi", duke e lidhur me fuqinë e anëtareve të kësaj organizatë.
Një hipotezë tjetër është prejardhja nga fjala arabe mu'afak, "mbrojtje ndaj te dobëtit", ndërsa prejardhja më e mundshme e kësaj fjale mendohet te jeta nga dialekti toskan ku fjala "maffia" do te thotë "mjerim".
Sipas Xhuzepe Pitrè, një prej historianeve më të shquar italiane të traditës popullore, termi mafia ka qenë shumë i përhapur në zhargonin e një pjesë të Palermos dhe ishte sinonim i bukurisë dhe trimërisë.
Për herë të parë fjala mafia ka hyre zyrtarisht në fjalorin italian në 1863, kur regjisoret di Giuseppe Rizzotto e Gaetano Mosca vunë në skene "Mafiusi di la Vikaria", një drame qe u përkthye ne italisht, në gjuhen napolitane duke mundësuar kështu përhapjen e këtij termi në të gjithë territorin italian.
Në dramën e sipërpërmendur kamorristi, ishte një "burrë nderi", që hynte në një organizate për të pasur më shumë pushtet dhe superioritet. Mafia përmendet për herë të parë në prill të 1965 në një dokument zyrtar të nënshkruar nga prefekti i Palermos në atë kohë, Filippo Gualtiero.
Që nga ajo kohë kjo fjalë vazhdoi të hasej gjithnjë e më shumë në fjalorin e përditshëm dhe dokumenta të ndryshëm zyrtare. Shpesh Mafia shoqërohej nga një përkufizimi i shkurtër "organizate kriminale" me rrënje te thella në shoqërinë siciliane.
Mafia përshtat sjellje të bazuara nga një model të ekonomisë së shteti por është paralele dhe e nen. Organizatat mafiozen nxjerin fitime të mëdha ekonomike duke ushtruar veprimtari të jashtëligjshme si : trafik, falsifikime, kontrabande dhe prostitucioni.
Organizata Mafioze
Itali
Disa nga organizatat mafioze që veprojnë në Itali janë :
Cosa nostra - Sicili
Është themeluar në fillim të shekullit XVI megjithatë lindja e kësaj organizatë i atribuohet viteve të Luftës se Dyte Botërore kur amerikanet ndihmuan ringritjen e Mafie-s në Sicili. Shumë bosse italo-amerikane, të burgosur në Sh. B. A (si Lucky Luciano e Vito Genovese sa për të thëne ndonjë emër), u kontaktuan nga CIA, dhe u lanë të lire në mënyre që ti siguronin mbështje në Itali aleateve. Sipas disa të dhënave më të fundit nga 'Eurispes rezulton se Cosa Nostra fiton çdo vit 8 milion euro nga trafiku i drogës, 2.841 milion nga investimet për pastrim parashe, 176 milioni nga prostitucioni, 1.549 milioni trafiku i armeve dhe 351 milioni nga gjobveniet duke pasur në total një xhirim paraje prej 13 miliarde euro.
Camorra - Napoli
Kjo organizate është themeluar nga mesi shek XVI. Fjala Camorra dikur kishte kuptimin e një takse që paguhej nga pronarët e lokaleve për të siguruar mbrojte. Me këtë përkufizim rezulton dhe në dokumentet e para ku kjo fjalë është hasur. Këto të dhëna i përkasin Mbretërisë së Napolit dhe datojnë 1735. La Camorra aktualisht vepron në 111 vende (përfshire këtu qytete dhe provinca), struktura e saj është e ngjashme me atë të Cosa Nostra ku çdo familje zotëron një zonë të caktuar. Sipas disa të dhënave më të fundit nga "Eurispes" rezulton se çdo vit Camorra fiton 7.230 milion euro nga trafiku i drogës, 2.582 milion nga investimet për pastrim parashe, 258 milioni nga prostitucioni, 2.066 milioni trafiku i armeve dhe 362 milioni nga gjobveniet duke pasur në total një xhirim paraje prej 12,5 miliard euro.
Pervec Kamorres dhe Cosa Nostra-s në Itali veprojnë dhe disa organizatat të tjera mafioze ku mund të përmendim :
Ndrangeta - Calabria
Sakra korona Unita - Puglia Mafia e Katert
Stidda - Sicilia
Botë
Disa nga organizatat mafioze më të njohura në botë janë :
Organizatsya – Ish Bashkimi Sovjetik
Kjo organizate e cila vepron edhe sot, i ka fillimet që në kohën e ish Bashkimit Sovjetik dhe ndahet në tre nivele :
Grupe të vogla të përbëra nga 10-15 persona, të pavarur në mënyre direkt nga krerët e mafias.
Brigadat e medhe që përbehen 200-300 persona të cilët drejtojnë grupet e vogla.
Dhe të ashtuquajturit "Vjedhësit e ligjit" që janë rreth 150 veta. Ata kanë pushtet ekonomik dhe politik. Duke qenë së shumica janë avokate, mjeke, inxhiniere dhe politikane ata janë të afte të realizojnë projekte dhe operacione financiare me shifra stratosferike.
Mafia Ruse merret më shumë me trafik droge dhe armesh dhe është e shtrirë në të gjithë Evropën Lindore pa harruar dhe shtete si Franca, Zvicra dhe Italia.
Yakutsa - Japoni
Çdo bande Mafioze në Japoni quhet yakuza por drejtohet nga krerë të ndryshëm. Në traditën e saj spikasin rituale shumë të vjetra si :
Sakazukishiki, ceremonia e pranimit të çdo anëtari të ri i cili betohet për besnikëri dhe devotshmëri duke pire sakë nga gota e kryetarit.
Irezumi – tatuazhi i cili duke qenë së është i ndryshëm për çdo bande dëshmon përkatësinë e anëtareve të bandave.
Yubitsume – prerja e gjymtyrëve.
Në të tre ceremonitë e sipërpërmendura protagoniste janë oyabun (kapo), kobun (vartësit).
Në rast se dikush tradhton duhet që ti paraqitet shefit dhe në prani të pjesës tjetër të bandës të presë gishtin e tij, dhe ta ofroje atë të mbështjelle në një shami të bardhe.
Në rast së ky veprim kryhet atëherë fajtori falet por në rast të kundërt atij i prihet koka nga vete kryetari.
Cosa Nostra-s Amerikane, u themelua në fillim të shekullit të kaluar dhe u pasurua në dy dekadat e parë. Ajo lindi për dy arsye :
Emigrimi ne Sh. B. A i një numri të madh italianesh midis të cilëve kishte dhe nga ata që ishin marre me krime.
Por edhe për shkak se shumë mafioze nga Sicilia për ti shpëtuar ligjit në Ili u detyruan të shkonin në Sh. B. A. Një rol të madh në largimin e tyre e pati zoti Mori, prefekti i Palermos gjatë periudhës fashiste i cili i persekutoi për një kohe të gjatë.
Zhvillimi i Cosa Nostra-s Amerikane mendohet të ketë ardhur për një sere aryesh nder të cilat mund të citojmë.
Trajtimi i keq i shteti amerikan ndaj emigranteve italiane të cilët duke mos pasur asnjë lloj mbështetje financiare ishin të detyruar të kryenin aktivitete ilegale. Ligjet amerikane të viteve 30 që ndalonin alkoolin duke bërë që kontrabanda e tij të kishte një përhapje të madhe në territorin amerikan.
Kjo organizatë varej në mënyre të drejt për drejte nga Cosa Nostra Siciliana dhe janë pesë familjet në Amerikë që mbanin kontakt të ngushtë me krerët në Itali : familja Bonano, Lukese, Kolombo, Xhenovese dhe Gambino, ku dy te fundit marrin pjesën më të madhe të fitimeve.
Organizata te tjera mafioze qe veprojnë neper Evrope janë :
Mafia shqiptare,
Mafia turke,
Mafia nigeriane,
Mafia bullgare,
pa harruar këtu narkotrafikantët kolumbiane dhe Triadën e njohur Kineze.
Lidhje të jashtme
Camorra
Shoqëri
Mafia
|
Subsets and Splits
No community queries yet
The top public SQL queries from the community will appear here once available.