text
stringlengths 571
541k
| meta
dict |
|---|---|
Beesvleis Stroganoff
**Beesvleis Stroganoff** of **Bief Stroganoff** is 'n vleisgereg van Russiese oorsprong wat uit gebraaide beesvleisrepe in 'n suurroomsous met uie en sampioene bestaan en op rys of noedels bedien word. Dit is lank reeds een van die gunstelinggeregte in die internasionale kookkuns. 'n Verskeidenheid weergawes met alternatiewe bestanddele word in kookboeke gelys.
Oorsprong
---------
Die gereg het sy oorsprong in Rusland, maar daar is 'n verskeidenheid verhale oor hoe dit bekendheid in die weste verwerf het. Moontlik was dit 'n kookwedstryd, wat in die laat 19de eeu in Sint Petersburg gehou is en waartydens dit as wenner bepaal is, waardeur Beesvleis Stroganoff die belangstelling van Westerse sjefs gewek het. Die gesaghebbende Franse *Larousse Gastronomique* verwys na Charles Brière, 'n Franse sjef wat teen die einde van die 19de eeu in Sint Petersburg werksaam was en die gereg tydens 'n Franse kookwedstryd in Parys bekend gestel het.
Elena Molochowetz se Russiese kookboek van 1861 noem 'n gereg met die naam *Govjadina po-strogonovski* - 'n soort beesvleis-ragout wat met 'n mosterdsous bedien word. Die beesvleis word hier in blokkies gesny, in botter gebraai en in die sous geplaas. Die suurroom, waarmee die sous verfyn word, verwys na die Oos-Europese kookkuns. Sampioene of suur komkommers word egter nie as bestanddele gelys nie.
Die eerste Franse beskrywing is in Auguste Escoffier se *Guide Culinaire* van 1903 gepubliseer. Die gereg is na die Russiese adellike gesin Stroganoff vernoem en word in anekdotes sowel aan graaf Grigori Alexandrowitsj Stroganoff (1774-1857) asook graaf Sergei Grigorjewitsj Stroganoff toegeskryf wat in 1923 in Paryse ballingskap oorlede is. 'n Derde kandidaat as naamgewer is Aleksander Graaf Stroganoff (1795-1891), 'n diplomaat en kunsversamelaar wat vanaf 1865 burgemeester van Odessa was.
Metode
------
Beesvleis-filet word in blokkies of repies gesny, oor hoë hitte kort in botter gebraai en in 'n sous van goudgeel gebraaide uie en vleissop geplaas wat afsonderlik berei en met suurroom en meel gebind word. Afhangende van die resep word die sous met sampioene, komkommers, rooi beet (wat almal fyn gesny moet word), mosterd, paprika, estragon, asyn of suurlemoensap en sjerrie, konjak of witwyn verfyn. Nadat die vleis met sous vermeng is, moet dit nie verder verhit word nie en behoort dadelik bedien te word.
Beesvleis Stroganoff word gewoonlik met rys, aartappelgeregte soos krokette of slaptjips of noedels (bv. spätzle) bedien. | {
"title": "Beesvleis Stroganoff",
"mostly_tablelist": false,
"tablelist_ratio": [
215,
2330,
0.09227467811158799
],
"infobox": [],
"td_tables": [],
"text_length": 2521
} |
Die ryk van die Hasmoneeë
Die **Hasmoneeë** was 'n dinastie van priester-konings wat van 142-63 v.C. oor Judea geheers het.
In die 160s v.C. onder leiding van die Makkabeeë-broers kom die Jode in opstand teen die Seleukiede. In 104 v.C. neem hulle die koningstitel aan. Onder hulle is Judea 'n tempel-staat, waar die hoëpriester van Yahweh in Jerusalem koning is. Die Hasmoneese staat brei homself vinnig uit oor die buurgebiede Samaria, Galilea, Idumea, die kus-stede en Peraia oor die Jordaan en dele van Gilead. Die bewoners word gedwing hulle na die Joodse geloof te bekeer. Die konings herstel ou tradisies, maar hulle is ook sterk hellenisties. Die Griekse taal speel 'n groot rol en in 76 v.C. kan selfs 'n vrou die troon bestyg, Salome die weduwee van Alexander Jannaeus, hoewel sy geen priester kan wees nie. Die Hasmoneeë sluit vroeg 'n bondgenootskap met Rome. Josephus beskryf ses verdrae tussen 160 en 100 v.C. Die betrekkings bly goed tot Pompeius in 63 v.C. Jerusalem verower en die tempel skend deur saam met sy mans die Heilige der Heilige van die tempel te betree.
Dinastie
* Mattathias -166
* 5 seuns: Johannes, Simon, Judas, Eleazar en Jonathan
* Judas -160
* Jonathan 160-142
* Simon 142-134
* Johannes Hyrcanus I 134-104
* Judah Aristobulus 104-103
* Alexander Jannaeus 103-76
* Salome 76-67
* Johannes Hyrcanus II 67-40 en Aristobulus II | {
"title": "Hasmoneeë",
"mostly_tablelist": false,
"tablelist_ratio": [
468,
1382,
0.3386396526772793
],
"infobox": [],
"td_tables": [],
"text_length": 1362
} |
Hoëtrou-luidsprekers is 'n sleutelkomponent vir klankweergawe van hoë gehalte
**Hoëtrou-klank** (Engels: *High Fidelity* of *Hi-Fi*) is klank wat geproduseer word deur elektroniese klankstelsels waarvan die gehalte so goed is dat dit as 'n feitlik getroue weergawe van die oorspronklike beskou kan word. Sedert die vyftigerjare word die term "hi-fi" deur hoofsaaklik Engelssprekendes ook as sinoniem vir versterkers en platespelers gebruik.
Alhoewel dit deesdae maklik is om elektriese seine te versterk, bly die omskakeling van klankgolwe na elektriese impulse, en omgekeerd, steeds 'n moeilike proses. Die swakste skakels in die oudio-ketting is die mikrofone wat tydens klankopnames gebruik word, die versterkers en veral die luidsprekers wat tydens klankreproduksie gebruik word.
Oudiofiele, klankateljees en musiekliefhebbers bestee groot bedrae geld aan hulle oudiotoerusting om die natuurlike klank en atmosfeer van 'n musiekopname so getrou moontlik te kan weergee.
Verbeterde klankgehalte teen laer pryse is vandag beskikbaar danksy nuwe media soos DVD-Oudio, Super Audio CD en Blu-ray Disc, wat in die geval van sorgvuldige opnames baie natuurlike klank bied, dikwels ook as omringklank.
Sien ook
--------
* Bandopnemer
* DVD-speler | {
"title": "Hoëtrou-klank",
"mostly_tablelist": false,
"tablelist_ratio": [
21,
1049,
0.02001906577693041
],
"infobox": [],
"td_tables": [],
"text_length": 1247
} |
Die **ontdekkingsreise** in die Oudheid was hoofsaaklik tot die handelstogte van die Grieke en die Feniciërs beperk. Die Romeine het die handel tot aan die kuste van Thailand en die groot Indonesiese eilande uitgebrei (1e eeu v.C.).
Met die ondergang van die Romeinse Ryk, toe die Suid- en Wes-Europese kultuurgebiede groot materiële en kulturele agteruitgang beleef het, het die Arabiere 'n sterk bloeitydperk beleef en het hulle met verskeie Oosterse lande handel gedryf. Omdat die handel met die Verre Ooste uitsluitend in die hande van die Arabiere was, het die Italiaanse stadstate wat na 1000 'n bloeitydperk beleef het, begin soek na landroetes na die ryk Ooste.
Die soektogte het met sendingtogte gepaard gegaan. Die groot ontdekkingstogte van die 15e en 16e eeu is moontlik gemaak deur die uitvinding van die kompas en die verbetering van skepe en skeepvaarttegnieke. Die Portugese, wat die leiding geneem het, was hoofsaaklik op soek na ʼn roete na die Ooste. In 1488 het Bartholomeus Dias om die suidpunt van Afrika gevaar; daarna, in 1498, het Vasco da Gama die seeweg na Indië gevind, waarop Portugal die handelsmonopolie op goedere uit die Ooste by die Arabiere oorgeneem het.
In die tweede helfte van die 15e eeu het die Genuees Christophorus Columbus, wat daarvan oortuig was dat die Ooste via 'n seeweg na die weste bereik kon word, die Spaanse troon om geldelike hulp gevra. In 1492 het hy op verskeie plekke aan die kus van Suid-Amerika aan wal gegaan, vas oortuig daarvan dat dit Oos-Indië was. Eers in 1502 het Amerigo Vespucci tydens ʼn ekspedisie langs die noordkus van Suid-Amerika beset dat hy nie met Asië te make het nie, waarop daar met die soektog na 'n seeweg na Indië via die weste voortgegaan is.
In 1519 het die Portugees Ferdinand Magellaan in diens van die Spaanse kroon vertrek en daarin geslaag om die Ooste via die weste te bereik. Na sy dood het Juan Sebastián Elcano die bevel by hom oorgeneem; met sy aankoms in Spanje in 1522 is hy vereer as die eerste mens wat om die wêreld gevaar het. Teen die begin van die 17e eeu is die Australiese vasteland vir die eerste keer deur 'n Europeër, die Nederlander Willem Jansz, gesien. Intensiewe ondersoeke het egter eers sowat 'n eeu later begin.
Hoewel die grootste dele van die Afrikaanse kus teen die 19e eeu bekend was, was groot dele van die binneland van Afrika onbekend. Verskeie ekspedisies is onderneem om die gebiede te karteer en veral om die oorsprong van die Nyl te vind. Aan die begin van die 20e eeu is die Noordpool en die Suidpool ook bereik nadat daar verskeie verkenningstogte na die gebiede onderneem is.
Oudheid tot Middeleeue
----------------------
Oor die ontdekkingsreise in die Oudheid is daar byna geen werklik betroubare bronne beskikbaar nie. Die beweerde ooreenkomste tussen die kulture van Ou Egipte en Sentraal-Amerika en tussen die van Sentraal-Amerika en Oseanië word nie deur bronne gesteun nie en daarom dikwels uit talle oorde van die hand gewys. Die reise wat die Noorweër Thor Heyerdahi (geb. 1914) in 1947 met die baisahoutvlot *Kon Tiki* (na die Inka-model) van Peru na Polinesië onderneem het en in 1970 met die papirusboot *Ra II* (na die Egiptiese model) van Marokko na Barbados, bewys hoogstens dat so 'n reis vandag moontlik is, selfs in primitiewe vaartuie, omdat die moderne mens oor 'n uitgebreide kennis van seestrome, heersende winde en geografiese liggings beskik.
As 'n mens egter die ou volke se gebrekkige kennis oor die geografie, hulle bygelowe en hulle tegniese beperkings in ag neem (roeiers, net een seil vir die wind van agter, geen kompas), is dit egter heel onwaarskynlik dat so 'n reis beplan sou kon word of dat vissers en kusvaarders ver van die kus af sou vaar. Indien iemand dit wel sou gewaag het, of weens 'n storm van die kus weggegedryf is, sou sy kanse op oorlewing weens water en voedselgebrek uiters skraal gewees het.
Die Egiptenare, Mesopotamiërs, Indiërs en Chinese was oorspronklik nie seevaarders nie en handelaars het gewoonlik te voet met lasdiere oor land gereis. Die volke aan die ooskus van die Middellandse See (Feniciërs, Grieke) het hulle op die handel toegelê. Daar kan met sekerheid gesê word dat die Feniciërs die ryk Tartessos (waarskynlik die Bybelse Tarsus) in Suidwes-Spanje bereik het. Die inwoners van Tartessos self het moontlik handel gedryf met Brittanje, van waar hulle hul tinvoorrade gekry het.
Die Griekse geskiedskrywer Herodotus (ca. 485-425 v.C.) het melding gemaak van hoe die Egiptiese Farao Necho II (regeer 609- 594 v.C.) 'n Feniciese vloot opdrag gegee het om om Afrika te vaar. Die vreemde verslae oor hulle reis het Herodotus laat twyfel of hulle reis suksesvol was. Dieselfde besonderhede laat sommige hedendaagse kenners egter juis weer vermoed dat die Feniciërs die reis wel voltooi het. 'n Griekse vertaling van die Carthager Hanno (omstreeks 500v.C.) se verslag oor sy tog langs die Afrikaanse kus tot by die Golf van Guinee het ook bewaar gebly.
Hy het goud en ivoor saam met hom na Carthago teruggebring. Ondanks die inligting het die Grieke self net af en toe buite die Middellandse See gevaar; Pytheas van Massilia (ca. 350 v.C.) het byvoorbeeld Ysland of Noorweë bereik en die gebied Thule genoem. Hy het moontlik ook die monding van die Elbe bereik. Na die Perse (ca. 500 v.C.) het die leërs van Alexander die Grote (356- 323 v.C.) die Indusrivier in 326v.C. bereik, waarop daar 'n lewendige handel tussen die hawens aan die Rooi See en die aan die weskus van Indië ontstaan het.
Die Romeine het die handel tot aan die kuste van Thailand en die groot Indonesiese eilande uitgebrei (1e eeu v.C.). Die Romeine se inligting oor Noord-Europa, Afrika, die Atlantiese eilande en bogenoemde handelskuste blyk uit die werke van die Griekse sterrekundige en geograaf Claudius Ptolemaeus (2eeeu n.C.). Daar is egter geen inligting in oor China, die "syland", wat die Romeine Serica genoem het nie. Op Ptolemaeus se wêreldkaart is die kus van Malakka met die kus van Afrika verbind, wat daarop dui dat hy geen waarde geheg het aan die verhale oor reise om die vasteland nie. Oor die gesante wat in 161 n.C. vanuit Rome na China gestuur is, is daar net uit Chinese bronne iets bekend: Chinese gesante na die Weste (Ta-tsi Tsin) het nooit daar aangekom nie. Deur middel van die Boeddhisme het kontak met Indië egter toegeneem. Veral die verslag van die Chinese pelgrim Fa Sien (ca. 400 n.C.), wat van 399 tot 414 in Indië was, is bekend.
### Middeleeue
Die ondergang van die Romeinse Ryk het vir die Suid- en Wes-Europese kultuurgebied groot materiële en kulturele agteruitgang beteken. Baie geografiese kennis het verlore gegaan. Die Arabiere het egter oor talle vertalings van klassieke Griekse werke beskik en hul kultuur het in die tyd 'n sterk bloeitydperk beleef. Die Westerse ontdekkingsreise tydens die Middeleeue het meestal uit sendingreise oor land bestaan, veral omdat die seehandel in die Nabye en Verre Ooste ten tyde van die ekonomiese opbloei van die 11e eeu af in die hande van die Arabiere was.
Die ryk van die kalief het aan die verste uithoeke van die keiser se Hemelse Ryk gegrens en in 831 was daar blykbaar Arabiere aan die Chinese hof. Reeds omstreeks 570 het die Grieks- Egiptiese koopman, later monnik, Cosmas Indicopleustes (6e eeu) geskryf oor 'n geheimsinnige eiland, waarskynlik Ceylon (Sri Lanka), en oor die syland, die keer onder die naam Tsinitsa, waar die seekus duidelik na die noorde buig. Die Persiese Christene, die Nestoriane, het ook in die vroeë Middeleeue togte na Sentraal-Asië onderneem.
Hulle het China in 635 aangedoen. In die 9e eeu het 'n nuwe seevaardersvolk, die Noormanne, op die toneel verskyn. Die Dene en Nore het hulle op Wes-Europa en die Atlantiese Oseaan toegespits en die Swede op Rusland. In dieselfde eeu het die Nore Ysland, wat al reeds in die 8e eeu deur Ierse monnike bereik is, gekoloniseer. Groenland is teen die einde van die 9e eeu deur Erik Thorvaldsson (bekend as Erik die Rooie) ontdek en gekoloniseer. Sy seun, Leif Erikson, het in 1001 waarskynlik by Labrador geland nadat hy die aanwysings van ene Bjarni Herjulfsson gevolg het.
Herjulfsson is vroeër deur 'n storm van koers af gedwing en het toe ʼn onbekende kus gesien. Intussen het die Swede die Baltiese gebied verken en gebiede rondom die Baltiese Golf en die Golf van Finland gekoloniseer. Niemand het hulle tot in daardie stadium nog met die bedrywighede van die Arabiere ingemeng nie. Een van die belangrikste Arabiese ontdekkers was AI Masoedi (voluit Aboe AI Hasan Ali AI Masoedi), wat in 956 of 957 oorlede is. Hy het Persië, Indië, Ceylon, die Chinese See en die kuste van die gebiede besoek en toe die Indiese Oseaan oorgesteek en die eiland Zanzibar aangedoen.
'n Ander belangrike ontdekker was Ibn Battuta (eintlik sjeik Aboe Abdallah Mohammad; 1304- 1377), wat tussen 1333 en 1347 in Oos-Afrika, Suid-Rusland, Sentraal-Asië, Indië, Sumatra en China was en na sy terugkeer na sy geboorteland, Marokko, nog in die Sahara ook rondgetrek het. In Italië het die stadstate na 1000 'n bloeitydperk beleef: Pisa, Genua en Venesië het 'n lewendige handel in die Middellandse See-gebied in stand gehou. Wat handel met die Verre Ooste betref, was hulle op die Arabiere as tussengangers aangewys.
Dit is dus nie verbasend dat daar na landroetes van en na die ryk Ooste begin soek is nie. Die roete oor land het deur die gebied van die Mongoolse khan geloop, waarop die Suid-Europeërs eers sendelinge uitgestuur het om die Mongoolse volke te bekeer en so 'n veilige handelsroete te verseker. Pous Innocentius IV (Sinibaldo dei Fiesch, graaf van Lavagna, oorl. 1254) het die kersteningsplan geïnisieer. Sy eerste gesant was Giovanni Piano Carpini (ook Jean da Pian del Carpini, ca. 1180-1252), 'n leerling van Franciscus van Assisi.
Hy het van 1245 af oor die Dnjepr-, Don-, Wolga- en die Oeralrivier en deur die meregebied van Suid-Siberië tot by die Mongoolse kamp langs die Orchonrivier in die huidige Noord-Mongolië getrek. Die Vlaamse Franciskaan Willem van Ruysbroeck (ook Rubroek, Rubruck, Rubrouck of Rubruquis, ca. 1210-1270) het in 1254 gevolg en is in 1254 deur Koeblai Khan (1214- 1294) in die Mongoolse hoofstad Karakoroem ontvang. Die Venesiaanse koopmanne Maffeo en Niccolò Polo het van 1260 tot 1269 via Boechara in die huidige Sowjetprovinsie Oezbekistan deur China gereis.
Marco Polo, die seun van Niccolò, het die tweede reis, van 1271 tot 1295, meegemaak en aan die hof van Koeblai Khan oorgebly. Sy besonder lewendige reisbeskrywing het in Europa gou reeds die belangrikste bron van kennis oor Cathay (China) en Cipango (Japan) geword. Hoewel Marco Polo oor laasgenoemde land geskryf het, het hy dit nie besoek nie. Deesdae word die reisverslag van Odoric da Pordenone (eintlik Odoric Mattiussi, tussen 1274 en 1286-1331), 'n Franciskaan wat die Evangelie van 1318 af in die Verre Ooste verkondig het, belangriker geag.
Hy het Joannes de Motecorvino (1247- 1328) die eerste aartsbiskop in die streek, in Peking besoek en op sy terugtog in 1329 waarskynlik Tibet aangedoen. Hy was die eerste Europeër wat van die Tibettaanse hoofstad Lhasa melding gemaak het.
Die 15e en die 16e eeu
----------------------
Met uitsondering van die Moslemkoninkrykie Granada in Suid-Spanje het die bewoners van die Iberiese skiereiland hulle teen die einde van die 13e eeu geheel en al van die Moorse oorheersing bevry. Kastilië, Aragon en Portugal, die 3 Christenryke van die skiereiland, kon toe hulle seevaartbelange selfstandig en ongehinderd uitbrei. Die Portugese het die uitbreiding in 1341 begin met 'n besoek aan die Kanariese Eilande (waarvan Ptolemaeus reeds as die Geluks-eilande melding gemaak het).
Daarna, in 1418, was hulle by Porto Santo by Madeira en in 1432 by Santa Maria in die Asore-eilandgroep. Verder as Kaap Bojador aan die Afrikaanse kus, sowat 225 km suid van die Kanariese Eilande, het hulle dit egter nie gewaag nie. Die Arabiere het hierdie seegebied die See van Duisternis genoem. Hulle het geglo dat die water daar kook en dat die wat om die kaap sou vaar, swart sou wees (indien hulle ooit sou terugkeer). Prins Hendrik die Seevaarder (1394-1460), die 4e seun van koning Johan I van Portugal, was egter daarvan oortuig dat die seeweg wel begaanbaar moet wees.
Sy inspirasie en geldelike steun was in groot mate daarvoor verantwoordelik dat die eeu tussen 1450 en 1550 as die eeu van groot ontdekkings bekend geword het. Nuuskierigheid, die soeke na rykdomme en die "heilige oorlog" was Hendrik se belangrikste motiewe.
Hy het geglo dat die legendariese ryk van priester Johannes (Jan) deur die Moslemuitbreiding in Noord-Afrika van die Christelike wêreld afgesny is; die enigste manier om die ryk tot hulp te kom en te steun, was om om Afrika te vaar. Kaarte en skeepsinstrumente was toe nog nie lank in gebruik nie; maar die karveel (karaveel), met sy 2 of 3 maste en 'n kombinasie van driehoekige latynseile om te laveer of om van koers te verander en vierkantige seile om voor die wind te vaar, was 'n groot verbetering op die ou skepe.
### Die roete langs Afrika
Nadat verskeie ekspedisies op niks uitgeloop het nie, het Gil Eanes in 1434 vir die eerste keer daarin geslaag om om die Kaap Bojador seil. In 1441 het die skeepskaptein Antao Gonçalves die eerste Negerslawe van die kus by die Rio de Oor na Portugal gebring. Die gesagvoerder van 'n ander skip, ridder Nuno Tristao, het die verste reis in daardie stadium onderneem: hy het tot by Kaap Blanco in die teenswoordige Mauritanië, 400 km suid van die Rio de Oro, gevaar.
Alvaro Fernandes het in 1446 tot by die huidige Sierra Leone gevorder. Niemand kon egter voor Hendrik die Seevaarder se dood in 1460 daarin slaag om verder langs die kus af te reis nie. In 1469 het die handelaar Fernao Gomes 'n ooreenkoms met koning Alfonso V van Portugal (1432- 1481; bekend as Alfonso die Afrikaan, weens sy kruistogte na Noord-Afrika) aangegaan om 5 jaar lank jaarliks 600 km van die kuslyn te verken. Hy sou by die huidige Guinee begin.
Dit was op die ou end vir die koning sowel as vir Gomes ʼn besonder winsgewende ooreenkoms. Desondanks is die kontrak in 1474 nie hernuwe nie. Fernao do Pó (Spaans: Fernando Pool het waarskynlik in 1472 tot by die Baai van Biafra gevaar en die eiland ontdek wat nou nog sy naam dra (Fernando Pool; hy het ook ontdek dat die kus opnuut na die suide strek. Die volgende belangrikste ontdekker van die kus tussen Nigerië en die suidpunt van Afrika was Diego Cam (ook Diego Cao). In 1482 het hy, terwyl in diens van koning Johan II van Portugal (Johan die Volmaakte; 1455-1 495) was, die monding van die Kongo bereik. Hy het met die rivier opgevaar en met die inheemse volke handel gedryf.
Terug op see het hy verder suid gevaar en sy suidelikste gedenksuil op 13°26' 5B by Kaap Sante Maria, halfpad langs die kus van Angola af, opgerig. Op sy 2e reis (1485/86) het hy tot by Kaap Kru is op 21˚ 50' SB, sowat 100 km noord van Swakopmund in Namibië, gevorder. In 1488 het Bartholomeus Dias (ca. 1450- 1500) die suidpunt van Afrika ontdek. Tydens 'n storm is hy van koers gedwing en hy het toe oos gevaar om die Afrikaanse kus weer te probeer vind.
Toe dit nie slaag nie, het hy noordwaarts gevaar en by die huidige Mosselbaai geland. Hy het tot die slotsom gekom dat die seeweg na Indië nou oop was. Toe hy op sy terugtog verby die suidelike punt van die Skiereiland vaar, het hy dit Stormkaap gedoop. Johan 11, wat die kanse op sukses sien toeneem het, het dit tot Kaap die Goeie Hoop herdoop. Hy het egter nooit die sukses gesmaak nie want hy is kort daarna dood. Uit Spanje, die verenigde koninkryk van Kastilië en Aragon, het daar gerugte gekom dat Indië via die Weste bereik is.
Dit het nou vir die nuwe Portugese koning, Manuel I (Manuel die Grote: 1496-1521) 'n saak van eer geword om Indië via die Kaap die Goeie Hoop te bereik. In 1497 het hy ʼn ekspedisie onder leiding van Vasco da Gama (ca. 1460- 1524) gestuur om die ideaal te verwesenlik. Da Gama het eers 200 km noord van die Kaap die Goeie Hoop geland, toe om die Kaap gevaar en die kus noordwaarts gevolg, waar hy agtereenvolgens by die Pondolandse kus, by Kaap Correntes in Suid-Mosambiek en by die hawestad Quelimane noord van die monding van die Zambezi aan wal gegaan het.
Verder noord het hy die stad Mocambique, waar hy die eerste Arabiese koopvaarders ontmoet het, Mombasa in die teenswoordige Kenia en die nabygeleë Malindi aangedoen. Hier het hy gidse gekry wat hom die weg na Indië kon wys en in 1498 het hy die stad Kalikoet aan die weskus van Indië bereik. Tallose ekspedisies het hierop gevolg, terwyl eweneens tallose konflikte voorgekom het tussen Indiese vorste en Arabiese kooplui, wat nie hulle handelsmonopolie wou prysgee nie.
Van die belangrikste Portugese veroweraars was Francesco de Almeida (ca. 1450-1510), vanaf 1505 die eerste onderkoning van Indië, en sy opvolger, Alfonso d'Albuquerque (1453-1515). Laasgenoemde het die stad Hormoez aan die ingang van die Persiese Golf in 1507 verower; die eiland Sokotra voor die Golf van Aden is in 1508 en die stad Goa aan die Indiese weskus in 1510 by die verowerings gevoeg. Na die verowering van Malakka het Francisco Serrão in 1511 die spesery-eilande, die Molukke, waarna daar lank gesoek is, ontdek. Portugal kon toe die monopolie op die handelsgoedere oorneem.
### Die weg na die Weste
Omstreeks die helfte van die 15e eeu het daar in Florence 'n wêreldkaart verskyn waarop die moontlikheid om Indië en China via 'n westelike seeroete te bereik, aangegee is. Die man wat die kaart geteken het, die medikus en kartograaf Paolo del Pozzo Toscanelli (1397-1482), het sy idees gedeeltelik gebaseer op die reisverslag van die Venesiaan Niccolò de Conti (ca. 1395-1469), wat Persië, Indië, Sumatra en Java tussen 1414 en 1439 besoek het.
Dit was op grond van Toscanelli se idees en ook Ptolemaeus en Marco Polo se geskrifte dat die Genuees Christophorus Columbus (1451-1506) die idee gekry het om weswaarts na Oos-Asië te vaar. Die Portugese koning, Johan II, wou Columbus se tog nie finansier nie, waarop hy hom tot die Spaanse kroon gewend het. Die vreugde oor die inlywing van die Moorse stad Granada by die Spaanse koninkryk het 'n gunstige atmosfeer vir Columbus se versoek geskep. Buitendien het die inlywing ook beteken dat Spanje meer middele tot sy beskikking gehad het. Met drie karvele, die *Nina* onder aanvoering van Vicente Yáñez Pinzón, die Pinta onder Pinzón se broer Martin Alonso Pinzón, en die vlagskip Santa Maria het Columbus in 1492 vertrek en op 12 Oktober ʼn eiland in die Bahama-eilandgroep bereik.
Die eiland is San Salvador gedoop. Columbus en sy geselskap het Kuba vir die kus van die ryk van die Grootkhan en Haïti vir Cipango (Japan) aangesien. Columbus het die eiland La Espanola (later Hispaniola) genoem uit erkenning aan sy finansierders. Hoewel Columbus nog 3 reise onderneem het en die kuste van Venezuela, Panama en Nicaragua, asook die eilande Trinidad, Jamaika en Guadeloupe besoek het, het hy tot sy dood onwrikbaar geglo dat hy Oos-Indië bereik het.
Dit lyk egter of Petrus Martyr Anglerius (Pietro Martire d'Anghiera; 1457-1526), die Italiaanse humanis in Spaanse diens, al in 1494 na aanleiding van lede van die inheemse bevolking wat Columbus met hom saamgebring het, die gedagte van 'n "nuwe wêreld" gekoester het. Deur die verdrag van Tordesillas (1494), wat deur bemiddeling van die pous op Portugal afgedwing is, sou alle nuut ontdekte gebiede verder as 370 seemyl wes van die Kaap-Verdiese Eilande outomaties aan Spanje behoort: oos van die lyn van Tordesillas sou Portugal heers.
Dit lyk na meer as blote geluk dat die hele Brasilië hiervolgens onder Portugese beheer geval het toe dit in 1500 ontdek is. (Sommige bronne meen dat die intensiewe onderhandelings oor die 370-seemyllyn ʼn aanduiding daarvan is dat die Portugese al kennis gedra het van Suid-Amerika.) Perdro Alvader Cabral (ca. 1460-1526) het op pad na Indië langs die Kaapse seeroete so ver wes gedryf dat hy by die Brasiliaanse kus uitgekom het.
Daar het hy van sy bemanningslede en enkele skepe agtergelaat en via die Kaap die Goeie Hoop na Asië gevaar. Die Portugese kolonie wat op die manier tot stand gekom het, het aanvanklik klein gebly en moes net dien as 'n pos op Cabral se roete via die Kaap die Goeie Hoop na Indië (weens die heersende winde en die seestrome kon skepe baie gouer in Indië aankom indien hulle van Europa eers na Brasilië en dan na die suidelike punt van Afrika gevaar het as wanneer hulle al met die kus van Afrika langs gevaar het). Spaanse ekspedisies in Noord-Amerika is grotendeels vergete omdat daar geen of baie min skatte van die Rooihuide in die gebied buitgemaak kon word.
Daar kan dus gesê word dat Amerika nie "ontdek" is nie, maar geleidelik van die ooskus af gekoloniseer is. Een van die belangrikste Spaanse ontdekkers was Alonso de Ojeda (ook Hojeda; 1466?-1515), wat saam met Amerigo Vespucci (1451-1512), 'n Italianer van geboorte, ʼn ekspedisie na die noordkus van Suid-Amerika gelei het. Tydens Vespucci se tweede ekspedisie, wat hy in Portugese diens onderneem het, het hy in 1502 tot by omtrent 34° SB gevorder en beset dat hy met 'n ander vasteland as Asië te make het.
As gevolg van die ontdekking, en ander ontdekkings wat Vespucci aan homself toegeskryf het, is sy naam aan die nuwe kontinent gekoppel: Amerika. Die Spaanse veroweraar (conquistador) Vasco Nunez de Balboa (ca. 1475-1517) het in 1513 die landengte van Panama oorgesteek en was die eerste Europeër wat die Stille Oseaan gesien het. Juan Ponce de Léon (1460- 1521) het in 1513, terwyl hy na die "bron van jeug" op soek was, Florida ontdek. Francisco Hérnandez de Córdoba (oorl. 1518) het in 1517 die kus van Yucatan verken en die eerste spore van die Maya-kultuur aangetref.
Juan de Grijalva (1489?-1527) het die kus van Mexiko ietwat verder noord besoek en was in 1518 die eerste Europeër wat met die kultuur van die Asteke kennis gemaak het. Hierna is die land aan die veroweraars oorgelaat, terwyl die ontdekkers opnuut begin soek het na die weg na Indië via die Weste, nou met die kus van die nuwe vasteland langs. Die Spanjaard Juan Díaz de Solís (ca. 1470-1516) het in 1516 gemeen dat hy die seeweg via die Weste ontdek het toe hy die monding van die Rio de la Plata bereik het.
Sy geselskap is egter deur die inheemse bevolking aangeval en op een na om die lewe gebring en opgeëet. Die Portugees Fernaõ de Magalhães (Ferdinand Magellaan; 1470-1521) het in 1519 in diens van die Spaanse kroon met 5 skepe vertrek. Met 3 van die skepe net hy in 1520 deur die Straat van Magellaan tussen Vuurland en die vasteland van Suid-Amerika geworstel en die Mariane in 1521 bereik. Kort daarna het hy die Filippyne bereik, waar hy in 'n geveg teen die inheemse bevolking op die eiland Mactan gesneuwel het.
Met een skip het Juan Sebastian de Elcano (oorl. 1526) Spanje in 1522 bereik en is hy vereer as die eerste mens wat om die wêreld gevaar het. Die 16e-eeuse pogings om Indië via die noorde van Amerika of Europa te bereik, het misluk. Die Italianer Giovanni Caboto (ca. 1450-1499) het Nova Scotia aan die Kanadese ooskus al in 1497 in diens van die Engelse kroon besoek. In 1520/21 het die Portugees João Alvares Fagundes Nova Scotia en Newfoundland besoek; die Fransman Jacques Cartier (1491 - 1557) het met die St. Laurensrivier opgevaar tot by die plek waar Montreal later gestig sou word.
Die Engelsman John Davis (1550-1605) het dit in 1585 en 1587 in die seestraat tussen Groenland en Baffin-eiland gewaag en die Poolsirkel oorgesteek, maar in die pakys vasgeval. Die eerste man wat probeer het om langs Noord-Europa te vaar, was Richard Chancellor (oorl. 1556), wat die Wit See in 1553 bereik en daar aan wal gegaan het. Die Nederlander Willem Barentsz (1550-1597) het Spitsbergen en die noorde van Nowaja Zemblja tussen 1594 en 1596 bereik.
Die 17e tot die 19e eeu
-----------------------
### Australië en Oseanië
AI van die 12e eeu af is daar in Europa gespekuleer oor die bestaan van ʼn Terra Australis Incognita ("onbekende suidelike land"). Die Chinese het Australië moontlik al in die 6e eeu en miskien ook omstreeks die middel van die 15e eeu besoek. Die Portugees Manuel Godinho de Ericia het moontlik ook in 1601 op Australië geland. Die Spanjaarde het egter nie daarin geslaag nie, ondanks ekspedisies van Peru af: in 1567 die van Alvaro de Mendana, wat die Solomon-eilande ontdek het, en die van Pedro Fernández de Quirós, wat die Nuwe Hebride in 1605 ontdek het.
Die Nederlanders, wat jare lank vir die Portugese as speseryhandelaars in Europa opgetree het, het die Molukke self eers in 1596 berei k. Teen die einde van 1605 het Willem Jansz (oorl. ca. 1638) die kus van die Australiese vasteland gesien toe hy in die Torresstraat tussen Nieu-Guinee en Australië gevaar het. Die Vereenigde Oost-Indische Compagnie (VOC), wat die Nederlandse handelsbelange behartig het, het nie 'n ophef van die ontdekking gemaak nie om te voorkom dat buitelanders op die kus toesak.
Dirck Hartog het in 1616 aan die weskus geland, terwyl Pieter Nuyts in 1626 en 1627 honderde kilometers kus in die suidweste verken het. Abel Tasman (1603-1659) het in 1642/43 am die vasteland gevaar en Tasmanië en Nieu-Seeland ontdek, wat hy onderskeidelik Van Diemensland en Stateland gedoop het. Die vasteland is Nieu-Holland genoem. Die Nederlanders het nie juis daarin belang gestel om die vasteland, wat op die oog af nie veel gebied het nie, verder te ondersoek nie.
Die Engelse seerower William Dampier (1652-1715), wat die noordweskus van Australië tussen 1699 en 1700 in opdrag van die Engelse admiraliteit ondersoek het, het ook so 'n negatiewe verslag oor die land en sy bevolking geskryf dat 'n hele eeu verbygegaan het voordat die Engelse met verdere ondersoeke begin het. Die Nederlander Jacob Roggeveen (1659- 1729) het in 1621 in diens van die Wes-Indiese Kompanjie rondom Kaap Hoorn gevaar en Paaseiland op Paasfees 1722 ontdek.
Kort daarna het hy ook Samoa ontdek. (Die roete om Kaap Hoorn, wat heelwat minder gevaarlik as die nou Straat van Magellaan was, is in 1616 deur die Nederlanders Jacob Ie Maire en Willem Corneliszoon Schouten ontdek.) James Cook (1726- 1779) het die laaste groot ontdekkingsreise in die Stille Oseaan onderneem. Op sy 4 reise tussen 1768 tot 1779 het hy talle eilande in Oseanië ontdek of herontdek. Hy het die kuste van Nieu-Guinee, Nieu-Seeland en Australië sorgvuldig ondersoek, tot by 71° SB gevaar en vasgestel dat daar nie nog 'n Terra Australis bestaan, soos wat daar toe nog steeds geglo is nie. Hy het egter vermoed dat daar onder die ys van die Suidpoolstreke land is.
### Noordpoolgebied en Antarktika
Cook het in 1778 noordwaarts op die Suidsee gevaar en Hawaii ontdek. Hy het ook langs die kuste van Kanada en Alaska gevaar, deur die straat wat hy Beringstraat gedoop het, en bewys dat Asië en Amerika nie verbind is nie. In werklikheid was dit net 'n bevestiging van dit wat die Deen Vitus J. Bering (1661-1741) al tussen 1726 en 1741 vasgestel het toe hy Oos-Siberië en Alaska ondersoek het. In opdrag van die Russiese tsaar het hy van 1725 af die hele noordelike kusgebied van Siberië gekarteer.
Die deurvaart langs die noordkus van Eurasië is egter eers in die jare 1878 tot 1880 deur die Sweed Adolf Erik Nordenskjöld (1632-1901) voltooi. Die deurvaart langs Noord-Amerika, tussen die Kanadese eilande deur, is nag later (1903-1906) deur Roald Amundsen (1672-1926) gevind. Die Amerikaner Robert Edwin Peary (1656-1920) het die Noordpool vir die eerste keer in 1909 bereik. Amundsen, wat dieselfde probeer doen het, het so gou moontlik na die Suidpool vertrek om dit eerste te bereik en het in 1911 daarin geslaag om die Engelsman Robert F. Scott (1666-1912) voor te spring.
### Afrika
Naas kleiner gebiede soos die binneland van Borneo, die Chinese hoogland, die woestyn in Saoedi-Arabië en die oerwoudgebiede in Suid-Amerika, was besonderhede oor groot dele van die binneland van Afrika ook nog nie op die 19e-eeuse kaarte aangedui nie. Die kuste was verken, die Portugese het die Zambezirivierbekken van Mosambiek af gekoloniseer in hulle soektog na goud, en boere en Engelse het die suidelike deel van Afrika bewoon. Die ongesonde tropiese streek van die vasteland was vir die Witman egter grotendeels onbekend.
Nuuskierigheid sou egter weldra die risiko van siektes en die probleme verbonde aan reise deur die woestyne en reënwoude oorkom. Daar was veral groot nuuskierigheid oor die oorsprong van die Nyl. In die 7e eeu v.C. het 'n Griekse seeman, Diogenes, melding gemaak van twee wit berge diep in die binneland waar die Nyl sou ontspring; op Ptolemaeus se wêreldkaart word die berge as die Maanberge aangedui. Die Skot James Bruce (1730-1794) het in 1770 die eerste Europeër geword wat die Blou Nyl as die oorsprong van die Nyl geïdentifiseer het.
Hy het die Blou Nyl stroomafwaarts gevolg tot waar dit by Khartoem met die Wit Nyl saamvloei. Die Wit Nyl is later as bronrivier aangedui. Dit het egter gou aan die lig gekom dat Bruce nie eerste daar was nie: die Spaanse Jesuïte Pedra Paez en Jeronimo Lobo het die gebied in onderskeidelik 1618 en 1628 besoek, al het hulle nie tot die gevolgtrekking gekom dat hulle by die bronne van die Nyl Aangekom het nie. In 1856 het die British Royal Geographical Society sir Richard Francis Burton (1821 - 1890) en John Hanning Speke (1827-1864) gestuur om dele van die binneland van Afrika te ondersoek.
Twee jaar later, in 1858, het hulle saam die Tanganjikameer ontdek en tot hulle teleurstelling agtergekom dat dit nie die oorsprong van die Nyl is nie. Nadat Speke die siek Burton in Aden agtergelaat het om te herstel, het hy teruggekeer en die Victoriameer ontdek. In Engeland het Speke beweer dat hy die geheim van die Nyl met sy ontdekking ontrafel het. Toe Burton egter nie lank daarna nie in Engeland aankom, het dit duidelik geword dat Speke nie 'n rivier nie, maar 'n meer gesien het. In 1862 het Speke egter vasgestel dat die Wit Nyl wel met die Victoriameer in verbinding is. Sir Samuel White Baker (1821-1893) het in 1864 die Albertmeer ontdek (tans die Mobutumeer), wat toe as die bron van die Nyl beskou is.
Die geheim van Ptolemaeus se Maanberge was egter nog steeds nie opgelos nie. David Livingstone (1813-1873) was daarvan oortuig dat die bronne verder suid gesoek moes word. Hy was ook bewus daarvan dat dit moeilik sou wees om die waterskeiding tussen die ander groot Afrika-riviere, die Kongo, die Zambezi en die Nyl, in die moerasse van die Afrikaanse meregebied aan te dui. Livingstone het hom egter ook vergis en die Lualabarivier gevolg sonder om te ontdek dat dit die boloop van die Kongo en nie van die Nyl is nie.
Langs die rivier het hy op 'n slawemark van Arabiese kooplui afgekom (1871). Daarop het Livingstone, wat 'n sterk afkeer van die slawehandel gehad het, na die Tanganjikameer teruggekeer. Omdat sy voorrade egter gesteel was, kon hy nie verder reis nie en in die omstandighede het die geskiedkundige ontmoeting tussen die Amerikaanse joernalis, later sir, Henry Morton Stanley (1 641 - 1904) en Livingstone plaasgevind. Livingstone het egter geweier om Stanley na die kus te volg en Stanley het in 1872 vertrek.
Die volgende jaar is Livingstone, die sendelingontdekker, dood. Kaptein Verney Lovett Cameron (1844-1894), wat gestuur is om Livingstone te help, het te laat opgedaag. Cameron het egter Livingstone se werk voortgesit en talle kaal kolle op die kaart van Sentraal-Afrika met besonderhede ingevul. In 1875 was hy die eerste Blanke wat die trope van Afrika van oos na wes deurreis het, nadat Livingstone dit in 1856 in die teenoorgestelde rigting deurreis het.
Dit was Stanley wat uiteindelik die laaste geheime van die Kongo en die Nyl ontsluier het. In 1877 het hy vasgestel dat die Lualabarivier die boloop van die Kongo is en in 1889 het hy die Edwardmeer, die bron van die Wit Nyl, ontdek. Noord van die meer is die Rwenzoriberge, wat tot 5119 m hoog is; smeltende sneeu op die gebergte is 'n belangrike bron van die Nyl. Die 2000 jaar oue legende van die Maanberge het toe geblyk nie ver van die waarheid te wees nie.
Die 20ste eeu
-------------
Aan die begin van die 20ste eeu is die laaste 'wit kolle' op die wêreldkaart gevul. Dit was die binneland van Australië en Nieu-Guinee, sommige gebiede in Sentraal-Afrika, die noordkus van Kanada en Groenland en natuurlik Antarktika.
Bronnelys
---------
* Wêreldspektrum, 1982, ISBN 0908409621, volume 21, bl. 146 | {
"title": "Ontdekkingsreise",
"mostly_tablelist": false,
"tablelist_ratio": [
191,
26932,
0.007091935244319026
],
"infobox": [],
"td_tables": [],
"text_length": 32480
} |
Voorstelling van Archimedes se wet.
Die voorwerp dryf omdat die opwaartse krag *FA* gelyk is aan die teenoorgestelde krag *Fp*.
*Vi* is die volume van die verplaaste vloeistof.
Archimedes het moontlik sy beginsel van dryfvermoë gebruik om te bepaal of 'n goudkroon minder dig as soliede goud is.
Die **wet van Archimedes** is 'n wetenskaplike beginsel wat verband hou met die dryfvermoë en verplasing van voorwerpe. Dit verduidelik die opwaartse krag wat 'n voorwerp ondervind as dit in 'n vloeistof of gas geplaas word. Hierdie krag is gelykstaande aan die gewig van die verplaaste volume van die vloeistof of gas. Hierdie opwaartse krag word die archimedeskrag genoem.
Die beginsel is in die 3de eeu v.C. deur Archimedes van Sirakuse ontdek toe hy in die bad gesit het. Hy het opgespring, kaal in die straat afgehardloop en geskreeu "Eureka" (ek het dit gevind)! Voorwerpe kon teen daardie tyd akkuraat geweeg word, maar met dié ontdekking kon die volume van 'n voorwerp met die massa daarvan verbind word, om so die digtheid te bepaal.
Beginsel
--------
Wanneer 'n mens 'n voorwerp in vloeistof plaas, voel dit of die voorwerp 'n sekere hoeveelheid minder weeg. Hierdie gewig is gelykstaande aan die gewig van die vloeistof wat dit verplaas het. Archimedes het die dryfvermoë van 'n voorwerp in vloeistof as volg gedefinieer:
| | | |
| --- | --- | --- |
| | Enige drywende voorwerp verplaas sy eie gewig in vloeistof. | |
Meer algemeen, vir drywende en gesinkte (onderdompelde) voorwerpe, in 'n vloeistof of gas, kan sy wet as volg gestel word:
| | | |
| --- | --- | --- |
| | Die opwaartse krag wat 'n liggaam in 'n vloeistof of gas ondervind is gelyk aan die gewig van die verplaaste vloeistof of gas. | |
Vir 'n drywende voorwerp is die gewig van die verplaaste vloeistof die gewig van die voorwerp. Vir 'n gesinkte voorwerp is die volume van die voorwerp dieselfde as die volume van die verplaaste vloeistof.
Kortliks: Dryfvermoë = gewig van verplaaste vloeistof.
Toepassing
----------
Om die beginsel te gebruik om die verskil tussen goud en 'n ander stof te bepaal, moet die konsep van massa (in die praktyk, gewig) bygevoeg word.
Pas hierdie formule op 'n stuk suiwer goud toe:
{\displaystyle {\frac {\text{digtheid van voorwerp}}{\text{digtheid van vleoistof}}}={\frac {\text{gewig}}{{\text{gewig}}-{\text{skynbare onderdompelde gewig}}}}\,}
Dit gee die digtheid van die goud (die digtheid van water is 1). Die digtheid van die kroon kan nou bepaal word om te bepaal of dit dieselfde of minder dig is.
As alternatief kan 'n skaal gebruik word. Plaas die voorwerp wat getoets word op die een kant (bv. 'n kroon). Plaas goud van gelyke gewig op die ander kant. As die skaal in die vloeistof geplaas word, en die goud afsak, beteken dit dat die voorwerp 'n groter dryfvermoë as goud het, omdat dit minder dig as goud is. Dit het dus 'n groter volume en groter dryfvermoë.
Goudsmede kon dus nie meer silwer met goud meng en daarmee wegkom nie, omdat die digtheid en dus die volume daarvan verskil het. | {
"title": "Archimedes se wet",
"mostly_tablelist": false,
"tablelist_ratio": [
524,
2899,
0.1807519834425664
],
"infobox": [],
"td_tables": [],
"text_length": 3041
} |
Die **rooiels** (*Cunonia capensis*), (Engels: **Butterspoon tree**, **Butterknife tree**, of **Red alder**) is 'n kleinerige boom wat in die bergwoude en langs riviere en strome van Suider-Afrika groei.
Dit word ook as ornamentele boom vir tuinversiering gekweek weens sy aantreklike, blink blare en trosse klein, geurige, wit blomme. Die boom se FSA-nommer is 140.
Voorkoms
--------
Roomkleurige stande blomme
*Cunonia capensis* vorm 'n pragtige, lae boom wat veral mooi vertoon in Suider-Afrikaanse tuine. Dit beskik oor blink, rooi-getinte blare, en produseer sproeie digte, geurige, wit tot roomkleur blomme van Februarie tot Mei. Die blomme is dubbelslagtig en skoenlappers en heuningbye besoek dit gereeld. Die fyn saadjies verskyn in klein twee-horing kapsules en word versprei deur voëls en die wind.
Die groot steunblare wat die groeipunt toevou, is saamgepers om 'n lepelagtige vorm aan te neem, wat aan die boom sy naam *Butterspoon tree* in Engels gee.
Nabyskoot van blink, rooi-getinte blare
Hierdie immergroen tuinboom groei nie goed in droë toestande nie, maar verkies 'n vogtige, gematigde klimaat en benodig heelwat water gedurende sy eerste jare van groei. Dit weerstaan matige ryp en groei baie vinnig - mits dit voldoende water kry. In die oop son bereik die boom gewoonlik 'n hoogte van vyf meter, terwyl dit in bedekte woude tot 10 meter hoog kan word.
Verspreiding
------------
'n Reuse eksemplaar langs 'n voetpaadjie op Tafelberg.
Die rooiels groei natuurlik vanaf Kaapstad en die Wes-Kaap in Suid-Afrika, ooswaarts tot in Eswatini en die suide van Mosambiek. Dit kom tipies algemeen voor in die inheemse Afrika-bergwoude van Suider-Afrika, veral langs riviere. Plekke met hoë reënval of volgehoue vogtigheid word grootliks verkies.
Verbouing
---------
Aangeplante jong *Cunonia capensis* bome groei welig in 'n botaniese tuin
*Cunonia capensis* word in 'n groeiende mate dwarsoor Suider-Afrika verbou as 'n ornamentele of versieringsboom in die tuin.
Dit aard goed in volson en skaduwee-areas en kan langs geboue geplant word a.g.v. sy ligte, nie-oordadige wortelstelsel. Die plant raak sedert onlangs baie gewild in beboude gebiede.
Dit benodig 'n vogtige omgewing, bome wat in droë landskap geplant word, moet gereeld natgelei word. Dit maak die boom ook ideaal vir moeras-agtige, waterdeurdrenkte tuine, of langs riviere en waterstrome. Die boom word gewoonlik uit sy klein saadjies gekweek. Jong plante benodig heelwat water en 'n mate van beskutting teen direkte sonlig.
Dit is een van die vinniggroeiendste bome in Suider-Afrika.
*Cunonia austrocaledonica*
| | |
| --- | --- |
| | Wikimedia Commons bevat media in verband met ***Cunonia capensis***. |
Sien ook
--------
* Alfabetiese lys van Suid-Afrikaanse bome | {
"title": "Rooiels (boom)",
"mostly_tablelist": false,
"tablelist_ratio": [
885,
3058,
0.289404839764552
],
"infobox": [
"<table about=\"#mwt1\" class=\"infobox biota\" style=\"text-align: left; width: 200px; font-size: 100%\">\n<tbody><tr>\n<th colspan=\"2\" style=\"text-align: center; background-color: rgb(180,250,180)\"><i>Rooiels</i></th></tr>\n<tr>\n<td colspan=\"2\" style=\"text-align: center\"><span typeof=\"mw:File\"><a class=\"mw-file-description\" href=\"./Lêer:Cunonia_capensis1.jpg\"><img class=\"mw-file-element\" data-file-height=\"480\" data-file-type=\"bitmap\" data-file-width=\"640\" decoding=\"async\" height=\"188\" resource=\"./Lêer:Cunonia_capensis1.jpg\" src=\"//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/d1/Cunonia_capensis1.jpg/250px-Cunonia_capensis1.jpg\" srcset=\"//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/d1/Cunonia_capensis1.jpg/375px-Cunonia_capensis1.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/d1/Cunonia_capensis1.jpg/500px-Cunonia_capensis1.jpg 2x\" width=\"250\"/></a></span></td></tr>\n<tr>\n<td colspan=\"2\" style=\"text-align: center; font-size: 88%\">Die groot steunblare wat die groeipunt toevou, is lepelagtig saamgepers, wat die boom sy naam \"Butterspoon Tree\" in Engels gee.</td></tr>\n<tr style=\"text-align: center; background-color: rgb(180,250,180)\">\n<th colspan=\"2\"><div style=\"text-align: center\"><a href=\"./Bewaringstatus\" rel=\"mw:WikiLink\" title=\"Bewaringstatus\">Bewaringstatus</a></div></th></tr>\n<tr>\n<td colspan=\"2\"><div style=\"text-align: center\"><span class=\"mw-default-size\" typeof=\"mw:File/Frameless\"><span><img alt=\"\" class=\"mw-file-element\" data-file-height=\"64\" data-file-type=\"drawing\" data-file-width=\"240\" decoding=\"async\" height=\"59\" resource=\"./Lêer:Status_iucn3.1_LC_af.svg\" src=\"//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/7e/Status_iucn3.1_LC_af.svg/220px-Status_iucn3.1_LC_af.svg.png\" srcset=\"//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/7e/Status_iucn3.1_LC_af.svg/330px-Status_iucn3.1_LC_af.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/7e/Status_iucn3.1_LC_af.svg/440px-Status_iucn3.1_LC_af.svg.png 2x\" width=\"220\"/></span></span><br/><a href=\"./Veilige_spesie\" rel=\"mw:WikiLink\" title=\"Veilige spesie\">Veilig</a> <link href=\"./Kategorie:IUBN_Rooilys_veilige_spesies\" rel=\"mw:PageProp/Category\"/><small><span typeof=\"mw:Entity\"> </span>(<a href=\"./IUBN-rooilys\" rel=\"mw:WikiLink\" title=\"IUBN-rooilys\">IUCN 3.1</a>)</small></div></td></tr>\n<tr>\n<th colspan=\"2\" style=\"min-width:15em; text-align: center; background-color: rgb(180,250,180)\"><a href=\"./Wetenskaplike_klassifikasie\" rel=\"mw:WikiLink\" title=\"Wetenskaplike klassifikasie\">Wetenskaplike klassifikasie</a></th></tr>\n<tr>\n<td>Koninkryk:</td>\n<td><div class=\"koninkryk\" style=\"display:inline\"><a class=\"mw-redirect\" href=\"./Plantae\" rel=\"mw:WikiLink\" title=\"Plantae\">Plantae</a></div></td></tr>\n<tr>\n<td>Divisie:</td>\n<td><div class=\"divisie\" style=\"display:inline\"><a class=\"mw-redirect\" href=\"./Angiosperms\" rel=\"mw:WikiLink\" title=\"Angiosperms\">Angiosperms</a></div></td></tr>\n<tr>\n<td>Klas:</td>\n<td><div class=\"klas\" style=\"display:inline\"><a href=\"./Eudicots\" rel=\"mw:WikiLink\" title=\"Eudicots\">Eudicots</a></div></td></tr>\n<tr>\n<td>Orde:</td>\n<td><div class=\"orde\" style=\"display:inline\"><a href=\"./Rosids\" rel=\"mw:WikiLink\" title=\"Rosids\">Rosids</a></div></td></tr>\n<tr>\n<td>Familie:</td>\n<td><div class=\"familie\" style=\"display:inline\"><a href=\"./Cunoniaceae\" rel=\"mw:WikiLink\" title=\"Cunoniaceae\">Cunoniaceae</a></div></td></tr>\n<tr>\n<td>Genus:</td>\n<td><div class=\"genus\" style=\"display:inline\"><i><a href=\"./Cunonia\" rel=\"mw:WikiLink\" title=\"Cunonia\">Cunonia</a></i></div></td></tr>\n<tr>\n<td>Spesie:</td>\n<td><div class=\"spesie\" style=\"display:inline\"><i><b>C.<span typeof=\"mw:Entity\"> </span>capensis</b></i></div></td></tr>\n<tr>\n<th colspan=\"2\" style=\"text-align: center; background-color: rgb(180,250,180)\"><a href=\"./Binomiale_naam\" rel=\"mw:WikiLink\" title=\"Binomiale naam\">Binomiale naam</a></th></tr>\n<tr>\n<td colspan=\"2\" style=\"text-align: center\"><b><span class=\"binomial\"><i>Cunonia capensis</i></span></b><br/><div style=\"font-size: 85%;\"><a class=\"mw-redirect\" href=\"./Carl_Linnaeus\" rel=\"mw:WikiLink\" title=\"Carl Linnaeus\">L.</a>, (1759)</div></td></tr>\n<tr style=\"text-align: center; background-color: rgb(180,250,180)\"></tr>\n</tbody></table>"
],
"td_tables": [],
"text_length": 2766
} |
Die **Uniondale-tolbos** (*Leucadendron rourkei*) is 'n blomdraende struik of klein boompie wat tot die genus *Leucadendron* behoort en deel van die fynbos-bioom vorm. Die plant is endemies aan die Wes-Kaap en Oos-Kaap waar dit voorkom in die Kammanassieberge, Kougaberge en oostelike Swartberg. Die plant word as seldsaam beskou.
Die struik word 5 m hoog en blom van Desember tot Januarie. Die plant gaan dood na 'n brand maar die sade oorleef. Die sade word geberg in 'n tol op die vroulike plant en val na die grond na 'n brand, dit word moontlik deur die wind versprei. Die plant is eenslagtig en daar is afsonderlike plante met manlike- en vroulike blomme, wat deur die wind bestuif word. Die plant groei op suidelike hellings in skalie of klipperige grond op hoogtes van 1370 tot 1700 m.
Die boom se FSA-nommer is 81.6. In Engels staan dit as die *Uniondale conebush* bekend.
Galery
------
*
*
*
*
*
*
*
*
*
Sien ook
--------
* Alfabetiese lys van Suid-Afrikaanse bome
Bronne
------
* REDLIST Sanbi
* Biodiversityexplorer
* Protea Atlas
* Plants of the World Online | {
"title": "Uniondale-tolbos",
"mostly_tablelist": false,
"tablelist_ratio": [
543,
1311,
0.41418764302059496
],
"infobox": [
"<table about=\"#mwt1\" class=\"infobox biota\" style=\"text-align: left; width: 200px; font-size: 100%\">\n<tbody><tr>\n<th colspan=\"2\" style=\"text-align: center; background-color: rgb(180,250,180)\">Uniondale-tolbos</th></tr>\n<tr>\n<td colspan=\"2\" style=\"text-align: center\"><span class=\"mw-default-size\" typeof=\"mw:File/Frameless\"><a class=\"mw-file-description\" href=\"./Lêer:Leucadendron_rourkei_60123078.jpg\"><img data-file-height=\"1434\" data-file-type=\"bitmap\" data-file-width=\"2048\" decoding=\"async\" height=\"154\" resource=\"./Lêer:Leucadendron_rourkei_60123078.jpg\" src=\"//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/17/Leucadendron_rourkei_60123078.jpg/220px-Leucadendron_rourkei_60123078.jpg\" srcset=\"//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/17/Leucadendron_rourkei_60123078.jpg/330px-Leucadendron_rourkei_60123078.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/17/Leucadendron_rourkei_60123078.jpg/440px-Leucadendron_rourkei_60123078.jpg 2x\" width=\"220\"/></a></span></td></tr>\n<tr style=\"text-align: center; background-color: rgb(180,250,180)\">\n<th colspan=\"2\"><div style=\"text-align: center\"><a href=\"./Bewaringstatus\" rel=\"mw:WikiLink\" title=\"Bewaringstatus\">Bewaringstatus</a></div></th></tr>\n<tr>\n<td colspan=\"2\"><div style=\"text-align: center\"><span class=\"mw-default-size\" typeof=\"mw:File/Frameless\"><span><img alt=\"\" data-file-height=\"64\" data-file-type=\"drawing\" data-file-width=\"240\" decoding=\"async\" height=\"59\" resource=\"./Lêer:Status_iucn3.1_LC_af.svg\" src=\"//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/7e/Status_iucn3.1_LC_af.svg/220px-Status_iucn3.1_LC_af.svg.png\" srcset=\"//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/7e/Status_iucn3.1_LC_af.svg/330px-Status_iucn3.1_LC_af.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/7e/Status_iucn3.1_LC_af.svg/440px-Status_iucn3.1_LC_af.svg.png 2x\" width=\"220\"/></span></span><br/><a href=\"./Veilige_spesie\" rel=\"mw:WikiLink\" title=\"Veilige spesie\">Veilig</a> <link href=\"./Kategorie:IUBN_Rooilys_veilige_spesies\" rel=\"mw:PageProp/Category\"/><small><span typeof=\"mw:Entity\"> </span>(<a href=\"./IUBN-rooilys\" rel=\"mw:WikiLink\" title=\"IUBN-rooilys\">IUCN 3.1</a>)</small></div></td></tr>\n<tr>\n<th colspan=\"2\" style=\"min-width:15em; text-align: center; background-color: rgb(180,250,180)\"><a href=\"./Wetenskaplike_klassifikasie\" rel=\"mw:WikiLink\" title=\"Wetenskaplike klassifikasie\">Wetenskaplike klassifikasie</a></th></tr>\n<tr>\n<td>Koninkryk:</td>\n<td><div class=\"koninkryk\" style=\"display:inline\"><a class=\"mw-redirect\" href=\"./Plantae\" rel=\"mw:WikiLink\" title=\"Plantae\">Plantae</a></div></td></tr>\n<tr>\n<td>(geen rang):</td>\n<td><div class=\"(geen rang)\" style=\"display:inline\"><a class=\"mw-redirect\" href=\"./Angiosperms\" rel=\"mw:WikiLink\" title=\"Angiosperms\">Angiosperms</a></div></td></tr>\n<tr>\n<td>(geen rang):</td>\n<td><div class=\"(geen rang)\" style=\"display:inline\"><a href=\"./Eudicots\" rel=\"mw:WikiLink\" title=\"Eudicots\">Eudicots</a></div></td></tr>\n<tr>\n<td>Orde:</td>\n<td><div class=\"orde\" style=\"display:inline\"><a href=\"./Proteales\" rel=\"mw:WikiLink\" title=\"Proteales\">Proteales</a></div></td></tr>\n<tr>\n<td>Familie:</td>\n<td><div class=\"familie\" style=\"display:inline\"><a href=\"./Proteaceae\" rel=\"mw:WikiLink\" title=\"Proteaceae\">Proteaceae</a></div></td></tr>\n<tr>\n<td>Genus:</td>\n<td><div class=\"genus\" style=\"display:inline\"><i><a href=\"./Leucadendron\" rel=\"mw:WikiLink\" title=\"Leucadendron\">Leucadendron</a></i></div></td></tr>\n<tr>\n<td>Spesie:</td>\n<td><div class=\"spesie\" style=\"display:inline\"><i><b>L.<span typeof=\"mw:Entity\"> </span>rourkei</b></i></div></td></tr>\n<tr>\n<th colspan=\"2\" style=\"text-align: center; background-color: rgb(180,250,180)\"><a href=\"./Binomiale_naam\" rel=\"mw:WikiLink\" title=\"Binomiale naam\">Binomiale naam</a></th></tr>\n<tr>\n<td colspan=\"2\" style=\"text-align: center\"><b><span class=\"binomial\"><i>Leucadendron rourkei</i></span></b><br/><div style=\"font-size: 85%;\">I.Williams, 1972</div></td></tr>\n<tr style=\"text-align: center; background-color: rgb(180,250,180)\"></tr>\n</tbody></table>"
],
"td_tables": [],
"text_length": 1089
} |
**Q-Games, Limited** is 'n videospeel-ontwikkelaar wat gebaseer is in Nakagyō-ku, Kioto, Japan, en wat nou saam met beide Nintendo en Sony werk.
Q-Games is gestig deur Dylan Cuthbert, wat voorheen by Argonaut Software gewerk het en gehelp het om Starglider en Starglider 2 te skep vir Argonaut Software, en daarna programeringhulp gegee het vir X en die eerste Star Fox vir Nintendo. Hy het ook Star Fox 2 voltooi voordat hy na Sony America vertrek het om Blasto op die PlayStation te maak. Daarna het Cuthbert teruggekeer na Japan om by Sony Japan te werk, waar hy in die begin van 1999 die Duck in a Bath tegniese demonstrasie ontwikkel het om die krag van die PlayStation 2 aan vroeë ontwikkelaars en uitgewers te toon. Daarna het hy Pipo Saru 2001 ontwikkel en het daarna Sony verlaat om Q-Games Ltd. in Kyoto te begin in September 2001.
1. ↑ N-Sider.com: Dylan Cuthbert
2. ↑ "Archived copy". Geargiveer vanaf die oorspronklike op Februarie 24, 2007. Besoek op Desember 13, 2006.CS1 maint: archived copy as title (link) | {
"title": "Q-speletjies",
"mostly_tablelist": false,
"tablelist_ratio": [
152,
844,
0.18009478672985782
],
"infobox": [],
"td_tables": [],
"text_length": 1030
} |
Pres. Wladimir Poetin besoek slagoffers van die terroriste-aanval op die Doebrofka-teater op 26 Oktober 2002 in die hospitaal.
Die **Doebrofka-gyselaardrama**, ook bekend as die **Nord-Ost-gyselaardrama**, was die oorname van ’n stampvol Doebrofka-teater in Moskou op 23 Oktober 2002 deur 40 tot 50 gewapende rebelle wat beweer het hulle het bande met die Islamitiese seperatiste-beweging in Tsjetsjnië. Hulle het 850 gyselaars geneem wat ’n opvoering van die musiekblyspel Nord-Ost bygewoon het, en die onttrekking van Rusland se soldate aan Tsjetsjnië asook die beëindiging van die Tweede Tsjetsjniese Oorlog geëis.
Ná ’n beleg van twee en ’n half dae het Russiese magte ’n onbekende chemiese stof, moontlik fentanil, in die teater ingepomp en dit bestorm. 39 van die aanvallers is deur die Russiese magte dood gemaak, asook 129 van die gyselaars. Feitlik al die gyselaars wat dood is, se lewe is geëis deur die giftige stof wat in die teater ingepomp is om die rebelle te verdoof. Die gebruik van die gas is wyd veroordeel, maar Rusland het gesê daar was nie veel van ’n keuse nie omdat die 50 rebelelle bereid was om die gyselaars te vermoor en self te sterf.
Dokters in Moskou het die regering se weiering om bekend te maak watter gas gebruik is, veroordeel omdat hulle meer lewens sou kon red as hulle dit geweet het.
Drie militante groepe wat in 2003 in ’n verslag deur die VSA as gewelddadige organisasies met bande met Al-Kaïda beskryf is, het aan die aanval deelgeneem. In dieselfde verslag het die VSA sy steun aan ’n politieke oplossing vir die Tsjetsjniese konflik toegesê en ’n beroep op Rusland gedoen om so ’n oplossing te vind.
Die militêre aanvoerder Sjamil Basajef het in ’n verklaring op sy webtuiste verantwoordelikheid vir die aanval aanvaar en belowe daar sou nog sulke aanvalle wees. | {
"title": "Doebrofka-gyselaardrama",
"mostly_tablelist": false,
"tablelist_ratio": [
1062,
2618,
0.40565317035905274
],
"infobox": [],
"td_tables": [],
"text_length": 1826
} |
'n **Dokumentbestuurstelsel** (DBS) is 'n rekenaarstelsel (of stel rekenaarprogramme) wat gebruik word om tred te hou van elektroniese dokumente en/of beeldmateriaal of papierdokumente. Die begrip oorvleuel ietwat met ander begrippe soos inhoudsbestuurstelsels en word dikwels beskou as 'n onderdeel van ondernemingsbestuurstelsels en hou ook verband met digitale batebestuur, dokumentskandering, en werkvloeistelsels.
Oorsig
------
'n Dokumentbestuurstelsel sal tipies sommige of al die volgende kwessies aanspreek:
| Ligging en Tyd |
| --- |
| Opsporing | Tipies word 'n ingeboude soekprogram gebruik. Sommiges laat ook die opsporing van dokumente toe deur van metadata gebruik te maak (soos datum, tyd, etikette, soort dokument ens.) |
| Liasering | Organisasie? Strategie? |
| Sekuriteit | Beskerming teen verlies, peuter met of vernietiging van dokumente? Hoe om met sensitiewe inligting te werk te gaan? |
| Argief | Leesbaarheid? Hoe om dokumente teen brande, vloede of natuurrampe te beskerm? |
| Behoud | Wat moet behou word? Hoe lank? Verwydering? |
| Verspreiding | Mense? Koste van verspreiding? |
| Werkvloei | As dokumente van een persoon na 'n ander aangestuur moet word, wat is die reëls vir hoe hulle werk moet vloei? |
| Skepping | Aantal mense wat daaraan werk en die logistiek van samewerking? |
| Bevestiging/Goedkeuring | Hoe word voorsiening gemaak vir die wetlike vereistes van die regering, asook die vereistes die privaatnywerheid ten opsigte van die bevestiging van die oorspronklikheid en egtheid van dokumente? |
Geskiedenis
-----------
Aan die begin van die 1980's het 'n aantal handelaars begin om stelsels te ontwikkel om papiergebaseerde dokumente te bestuur. Aanvanklik is dit hoofsaaklik ontwerp om die skandering van dokumente, die stoor, indeksering en opsporing daarvan te vergemaklik maar het geleidelik gegroei om elektroniese dokumentasie, saamwerkgereedskap, sekuriteit- en ouditeringvermoëns in te sluit.
Onderdele
---------
Dokumentbestuurstelsels verskaf tipies stoor-, weergawebeheer-, metadata-, sekuriteit- asook indeksering- en opsporingsvermoëns.
Metadata
Metadata word tipies vir elke dokument gestoor. Metadata mag byvoorbeeld die datum waarop die dokument gestoor is insluit asook die identiteit van die gebruiker wat dit gestoor het. Die DBS kan ook outomaties metadata uit die dokument onttrek of die gebruiker vra om die metadata in te sleutel. Sommige stelsels gebruik ook programmatuur om karakters in geskandeerde dokumente te herken of onttrek teks uit elektroniese dokumente. Die gevolglike onttrekte teks kan gebruik word om gebruikers te help in die opspoor van dokumente deur die identifisering van moontlike sleutelwoorde of kan gebruik word om die volle teks te deursoek of kan net so gebruik word. Die onttrekte teks kan ook gestoor word as 'n deel van die metadata, saam met 'n beeld gestoor word of afsonderlik as 'n bron vir gebruik in 'n soektog na dokumentversamelings.
Integrasie
Baie dokumentbestuurstelsels poog om dokumentbestuur binne ander programmatuur in te bou, sodat gebruikers bestaande dokumente direk vanaf die bestuurstelsel se bergingsarea kan herwin, veranderinge kan maak en die veranderde dokument as 'n nuwe weergawe in die bergingsarea terug kan plaas, sonder om die program wat gebruik word te verlaat. Sodanige integrasie word dikwels aangetref in kantoorprogramsuites en e-pos of ander soortgelyke saamwerkprogrammatuur. Die integrasie maak dikwels gebruik van oop standaarde soos ODMA, LDAP, WebDAV en SOAP om integrasie met ander programmatuur in die hand te werk.
Vaslegging
Beelde van papierdokumente wat ingelees is deur 'n aftaster (skandeerder) of multifunksie drukker word dikwels met behulp van optiese karakterherkenningprogramme omgeskakel na masjienleesbare teks. Sodanige programmatuur word dan soms ook geïntegreer in die bestuurstelselprogrammatuur.
Indeksering
Om tred te hou van elektroniese dokumente. Indeksering kan so eenvoudig wees soos die tredhou van 'n dokument deur die gebruik van unieke identifikasienommers; maar neem dikwels 'n meer komplekse vorm aan en maak voorsiening vir die klassifikasie van 'n dokument deur die dokument se metadata of selfs deur woordindekse wat uit die dokument se inhoud onttrek is. Indeksering is hoofsaaklik gemik op die herwinning van dokumente. 'n Kwessie van kritieke belang vir vinnige herwinning is die skep van 'n indekstopologie.
Berging
Die stoor van dokumente sluit dikwels die bestuur van daardie dokumente in; waar hulle gestoor word, vir hoe lank, migrasie van dokumente van een stoormedium na 'n ander en uiteindelike vernietiging.
Herwinning
Die opspoor en herwinning van dokumente wat gestoor is. Alhoewel die herwinning van 'n spesifieke dokument na 'n eenvoudige beginsel klink, kan die herwinning van dokumente in die elektroniese verband heel komplek en kragtig wees. Eenvoudige herwinning van indiwiduele dokumente kan ondersteun word deur die gebruiker toe te laat om 'n unieke identifikasienommer aan 'n dokument toe te ken en die stelsel dan toe te laat om die basiese indeks te gebruik om die dokument te herwin.
Meer buigsame herwinningstelsels laat gebruikers toe om gedeeltelike soekterme in te sleutel wat die dokument identifikasienommer en/of dele van die verwagte metadata kan insluit. Die resultaat sal tipies 'n lys dokumente lewer wat ooreenkom met die gebruiker se soekterme.
Verspreiding
Sekuriteit
Dokumentsekuriteit is 'n belangrike onderdeel van baie dokumentbestuurstelselprogramme. Voldoeningsvereistes kan soms kompleks wees afhangende van die soort dokument. Die hantering van sekere mediese rekords word byvoorbeeld deur wetgewing beheer. Sommige dokumentbestuurstelsels het 'n toegangsbeheerstelsel ingebou wat 'n administrateur toelaat om toegang tot dokumente toe te ken na aanleiding van die soort dokument sodat slegs sekere mense of groepe mense toegang kan verkry.
Werkvloei
Werkvloei is 'n ingewikkelde kwessie en sommige dokumentbestuurstelsels het 'n ingeboude werkvloeimodule om dit te vergemaklik. 'n Handmatige werkvloei vereis van die gebruiker om die dokument te besigtig en dan te besluit na wie dit gestuur moet word. Reëlgebaseerde werkvloei laat die administrateur toe om 'n reël the skep wat bepaal hoe 'n dokument deur 'n organisasie moet vloei: 'n faktuur kan byvoorbeeld deur 'n goedkeuringsproses gestuur word en dan na die departement gestuur word wat verantwoordelik is vir die betaal van rekeninge. Dinamiese reëls laat toe vir die skep van vertakkinge in die werkvloeiproses. 'n Eenvoudige voorbeeld sal wees waar 'n faktuurbedrag ingesleutel is wat laer is as 'n sekere voorafbepaalde bedrag, dat die faktuur 'n vereenvoudigde werkvloeiproses ondergaan op 'n verskillende roete deur die organisasie.
Samewerking
Samewerkingsmoontlikhede behoort 'n inherente eienskap van elektroniese dokumentbestuurstelsels te wees. Dokument moet herwin kan word deur 'n goedgekeurde gebruiker wat dan daarop kan werk. Toegang tot die dokument moet dan geweier word terwyl die gebruiker daaraan werk om te verseker dat meer as een gebruiker nie gelyktydige veranderinge op 'n dokument maak nie.
Weergawebeheer
Weergawebeheer is 'n proses wat vereis dat dokumente in die bestuurstelsel in- en uitgeteken word, dit laat gebruikers toe om vorige weergawes te herwin en dan werk voort te sit vanaf 'n vertrekpunt van hul keuse. Weergawebeheer is nuttig vir dokumente wat mettertyd verander en opdatering vereis en waar dit soms nodig is om terug te keer na 'n vorige kopie. | {
"title": "Dokumentbestuurstelsel",
"mostly_tablelist": false,
"tablelist_ratio": [
1355,
6868,
0.19729178800232963
],
"infobox": [],
"td_tables": [],
"text_length": 7499
} |
Die Indiese aktrise Shriya Saran in ’n moderne doepatta wat om die nek gedrapeer is.
’n **Doepatta** (Hindi: दुपट्टा, Pandjabi: ਦੁਪੱਟਾ/ਚੁੰਨੀ, دوپٹا, Oerdoe: دوپٹا) is ’n lang, veeldoelige serp wat baie Suid-Asiatiese vroue dra en gewoonlik by die res van die kleredrag pas. Dit was oorspronklik ’n simbool van fatsoenlikheid.
Gebruik
-------
Die doepatta word in verskeie streke van Suid-Asië gedra. Hoewel dit steeds ’n simbool van fatsoenlikheid is, dra baie vroue dit vandag bloot as ’n dekoratiewe bykomstigheid. Daar is geen enkele manier om dit te dra nie, en namate tyd verloop en die mode verander, wissel die styl van die doepatta.
Dit word gewoonlik oor albei skouers en om die kop gedra. Dit kan egter ook soos ’n mantel om die hele bolyf gedrapeer word. Soms word dit gedra met die middelste deel op die bors en die punte oor die skouers. In moderne tye word die doepatta dikwels oor die een skouer of net oor die arms gedrapeer. ’n Kort doepatta, wat meer soos ’n serp lyk, kan ook gedra word.
Wanneer vroue op die Indiese subkontinent ’n moskee, kerk of ander godsdiensgebou binnegaan, bedek hulle gewoonlik hul kop met die doepatta. | {
"title": "Doepatta",
"mostly_tablelist": false,
"tablelist_ratio": [
431,
1408,
0.30610795454545453
],
"infobox": [],
"td_tables": [],
"text_length": 1161
} |
**Battos** (Latyn: *Battus*), ook bekend as **Battius van Sparta**, **Battus Aristotle** (Βάττος Ἀριστοτέλης) en **Aristaeus** (Ἀρισταῖος), seun van Polymnestos, was die stigter van die Griekse kolonie Cyrenaica en sy hoofstad Cirene (ca. 631 v.C.). Battos was die eerste koning van Cirene en ook die eerste Griekse koning in Afrika. Sy geskiedenis word in boek 4 van die historieë van Herodotus beskryf. Die skoenlapper *Battus philenor* is vernoem na hom.
Koloniste uit Thera onder leiding van Battos het die kolonie in Libië gestig, en Battos was die eerste koning van die Battiese-dinastie. Hy het veertig jaar geregeer, maar omdat die getal groot simboliese waarde in die oudheid gehad het, moet dit met 'n knippie sout geneem word. Oorblyfsels van sy graf kan by die agora van Cirene gevind word.
Volgens oorlewering het die koning gestotter, wat waarskynlik'n foutiewe interpretasie van sy naam was, na aanleiding van die Griekse woord *battarizein*, wat *stamel* beteken. In werklikheid is hierdie naam afgelei van die plaaslike benaming vir *koning*. | {
"title": "Battos I van Cirene",
"mostly_tablelist": false,
"tablelist_ratio": [
166,
1064,
0.15601503759398497
],
"infobox": [],
"td_tables": [],
"text_length": 1080
} |
'n Bastrom
'n **Bastrom** is 'n belangrike trom in die tromstel. Die *ritme* van die groef word in popmusiek op hierdie trom gespeel. Die bastrom word gespeel deur regshandige tromspelers met die regtervoet, via 'n baspedaal. Daar is ook tromspelers wat met 'n kontrabas speel of met twee pedale op dieselfde bastrom. Dit is tradisioneel gewild by swaar musiek, byvoorbeeld met Metallica. Drie tot vier bastromme is ook moontlik, soos met Van Halen.
Die bastrom word so genoem omdat dit die laagste gestemde instrument van die tromfamilie is. Vergelyk die tenoortrom wat in marsjeerorkeste gebruik word. Die soms teëgekome spelling *basistrom* (wat min of meer gelykstaande aan *bastrom* klink) is geïnspireer deur die verkeerde aanname dat dit 'n funksionele naam is: hierdie trom sou die basiese tempo aangedui het.
Die deel van die pedaal wat die kop raak tydens tromme word die klopper genoem. Dit is gewoonlik bedek met 'n viltagtige materiaal. Daar is egter ook kloppers van soliede hout of plastiek, wat meer aanval bied, maar skadelik vir die kop kan wees. Aan die kant van die bastrom is bene wat vorentoe gekantel is, en wat stabiliteit bied sodat die bastrom nie na die gehoor toe skuif nie. Hierdie voete dien ook om die trom weg van die vloer af te laat hang, om resonansieprobleme te voorkom.
Daar is skaars enige tromgroewe denkbaar in popmusiek sonder 'n bastrom. 'n Groef is die hele ritme wat op die tromstel gespeel word en bestaan altyd uit 'n konstante tik van die hoë-hoed of simbale, ondersteun deur die bastrom en snaartrom. Gewoonlik, een maatslag met die bastrom op elke 4 houe van die hoë-hoed. In baie ritmes (byvoorbeeld in rockmusiek) speel die bastrom 'n maatslag op die eerste maatslag van elke maat. 'n Alternatief is om een maatslag op die eerste maatslag te speel met die bastrom op die eerste maat, en twee maatslae op die eerste twee maatslae (van 'n 4/4-tyd) op die tweede maat. Tipies vir reggae is dat die klem van die bastrom geheel en al op die backbeat geplaas word. Met die *one drop* is daar 'n debat oor of dit op die tweede en vierde maatslae val, of op die derde maat in *dubbeltyd* val.
'n Bastrom het gewoonlik 'n deursnee van 22 duim (56 cm). Deesdae word 20 duim (51 cm) gebruik. Jazz-tromspelers gebruik dikwels 'n 18 duim (46 cm) bastrom, want daardie klank pas beter by die musiek. Groter diameters word ook gebruik, 24 duim (61 cm) en 26 duim (66 cm), byvoorbeeld deur wyle John Bonham van Led Zeppelin.
'n Bastrom word dikwels van hout gemaak, met 'n voor- en 'n agtervel. Laasgenoemde word die resonante kop genoem en sit aan die kant van die gehoor. Dikwels is daar 'n gaatjie waarin 'n mikrofoon vir versterking gesit kan word, of materiaal (dikwels stukke lap) wat 'n dempende effek het. Die resonansieblad wys dikwels die handelsmerk van die tromstel, en soms ook die naam van die orkes. Plexiglas-bastromme kom ook voor (Ludwig, Majestic, Remo, Sonor).
Gewoonlik word die hang toms (kleiner tromme) bo-op die bastrom gemonteer.
Die bastrom word ook deur korpse gebruik. In die Amerikaanse stylkorps is daar dikwels vyf bastromme, elk met verskillende groottes en toonhoogtes. Saam speel hulle almal die liedjies.
| | |
| --- | --- |
| Normdata Edit this at Wikidata |
* GND: 7542430-7
* MusicBrainz: e78b40c0-acc8-4db8-911a-adf991e0c73d
* NARA: 10648213
| | {
"title": "Bastrom",
"mostly_tablelist": false,
"tablelist_ratio": [
82,
2710,
0.03025830258302583
],
"infobox": [],
"td_tables": [],
"text_length": 3331
} |
Mars se dun atmosfeer
**Atmosfeer** is 'n laag gasse om 'n planeet of ander stuk materie met 'n sekere massa wat bymekaar gehou word deur die swaartekrag van daardie planeet of stuk materie. Die woord **atmosfeer** is afgelei uit die Grieks ἀτμός *(atmos)*, wat "damp" beteken, en σφαῖρα *(sphaira)* wat "sfeer" beteken.
Die aarde se atmosfeer bestaan hoofsaaklik uit stikstof. Dit bevat ook suurstof waarmee die meeste organismes op aarde asemhaal. Dit bevat ook koolstofdioksied wat deur plante opgeneem word, alge en sianobakterieë wat nodig is vir fotosintese. Die atmosfeer help om lewende organismes te beskerm teen genetiese skade wat deur die ultravioletstraling van die son, sonwind en kosmiese straling aangerig kan word. Die huidige samestelling van die aarde se atmosfeer is die produk van miljarde jare se biochemiese aanpassing van die paleoatmosfeer .
Atmosferiese druk
-----------------
Atmosferiese druk is die krag per eenheidarea wat altyd op 'n oppervlakte uitgeoefen word deur 'n omringende gas. Dit word bereken deur die planeet se gravitale krag in kombinasie met die totale massa van 'n kolom gas bokant die ligging daarvan. Op die aarde, word die eenhede van lugdruk gebaseer op die internasionaal erkende standaard atmosfeer (atm), wat gedefinieer word as 101,325 KPa (760 Torr)
Die druk van atmosferiese gas neem af met die hoogte weens die verminderderde gasmassa bokant elke ligging. Die hoogte waar die druk van 'n atmosfeer afneem met 'n faktor E ('n irrasionele getal met 'n waarde van 2.71828..) word die skaalhoogte genoem en dit word aangedui deur *H*.
Ontsnapping
-----------
Oppervlak-swaartekrag, die krag wat die atmosfeer vashou, verskil van planeet tot planeet. Die sterk swaartekrag van die reuse planeet Jupiter, is in staat om ligte gasse, soos waterstof en helium te behou. Iets wat liggame waarvan die swaartekrag nie so sterk is nie, nie kan regkry nie. Die afstand na die son bepaal ook die energie wat beskikbaar is om atmosferiese gas te verhit na 'n vlak waar die molekules se hittebeweging groter is as die planeet se ontsnapspoed. Dit is die spoed waarteen gasmolekules uit die greep van die planeet se swaartekrag kan ontsnap. Die verafgeleë en koue Titaan, Triton en Pluto is in staat om hul atmosfeer te behou ten spyte van 'n lae aantrekkingskrag.
Met gasse is daar teen enige temperatuur molekules wat teen 'n verskillende spoed beweeg en daarom sal daar altyd 'n ligte lekkasie van gas in die ruimte wees. Ligte molekules beweeg vinniger as swaarder molekules met dieselfde termiese of kinetiese energie. Daarom sal gasse met 'n lae molekulêre massa vinniger verdwyn as die met 'n hoë molekulêre massa. Daar word geglo dat Venus en Mars albei van hul water verloor het nadat dit deur ligdissosiasie in waterstof en suurstof verander is en die waterstof ontsnap het. Die magneetveld van die aarde help dat dit gebeur en die sonwind sal weer die ontsnapping van waterstof verhaas. Daar word bereken dat in die afgelope 3 miljard jaar het die aarde gasse deur die magnetiese pole verloor, insluitend 2 % van die atmosferiese suurstof.
Ander prosesse wat die atmosfeer kan uitdun is die effek van sonwinde, erosie wat veroorsaak word deur die botsing tussen hemelliggame, verwering en die verysing in die regoliet en poolkap.
Terrein
-------
Die atmosfeer het 'n sterk invloed op klipperige plekke. Hemelligame sonder 'n atmosfeer, of wat net 'n eksosfeer het, het oppervlaktes met talle kraters. Sonder 'n atmosfeer het die planeet geen beskerming teen meteoriete nie en wanneer hulle teen die planeet se oppervlakte bots, vorm dit kraters.
'n Rotsagtige hemelligaam met 'n sterk atmosfeer het nie noemenswaardige kraters op die oppervlak nie. Die wrywing wat veroorsaak word wanneer 'n meteoor die atmosfeer binnedring, sorg dat die meerderheid hiervan uitbrand voordat dit die oppervlakte tref. Wanneer die meteoor wel die oppervlakte tref, sal die effek daarvan dikwels uitgewis word deur die wind. Kraters kom dus selde voor op plekke met 'n atmosfeer.
Daar is wind en weer op planete met 'n atmosfeer. Winderosie speel 'n groot rol in die vorming van die terrein op klipperige planete met 'n atmosfeer, en met die verloop van tyd kan dit die effek van kraters en vulkane uitwis. Omdat vloeistof nie sonder druk kan bestaan nie, kom daar water op die oppervlakte van sommige planete voor. Ons weet dat die aarde en Titan water op die oppervlakte het en volgens alle aanduidings het Mars in die verlede ook water op die oppervlak gehad.
Samestelling
------------
Vanuit die ruimte lyk die aarde soos 'n blou albaster. Dit word veroorsaak deur die aarde se atmosferiese gasse wat hierdie blou ligkrans verleen.
Die atmosfere van die planete Venus en Mars bestaan hoofsaaklik uit koolstofdioksied met klein hoeveelhede stikstof, argon, suurstof en spore van ander gasse.
Die atmosferiese samestelling van die aarde word grootliks gereguleer deur die byprodukte van alle vorme van lewe op die aarde. Droë lug in die aarde se atmosfeer bevat 78.08% stikstof, 20.95% suurstof, 0.93% argon, 0.038% koolstofdioksied en spore van waterstof, helium en ander edelgasse. Daar is ook 'n hoeveelheid waterdamp teenwoordig, ongeveer 1 % op seevlak.
Die lae temperature en hoër aantrekkingskrag op die sonnestelsel se reuse planete, Jupiter, Saturnus, Uranus en Neptunus sorg dat dit gasse behou met 'n lae molekulêre massa. Hierdie planete se atmosfeer bestaan uit waterstof-helium met 'n geringe hoeveelheid van meer komplekse verbindings.
Twee satellietliggame van buite planete het beduidende atmosfere. Titan, 'n maan van Saturnus en Triton, 'n maan van Neptunus het atmosfere wat hoofsaaklik uit stikstof bestaan. Wanneer Pluto in sy wentelbaan die naaste aan die son kom, bestaan Pluto se atmosfeer uit stikstof en metaan, presies soos die van Triton. Hierdie gasse word egter gevries wanneer dit verder van die son af wegbeweeg.
Met die hulp van die Hubble-ruimteteleskoop kon wetenskaplikes vir die eerste keer na die atmosferiese samestelling van 'n eksoplaneet, Planeet HD 209458b, kyk. Dis 'n reuse gasstruktuur wat na aan die Pegasus konstellasie wentel. Waterstof, suurstof, koolstof en swael is op hierdie planeet se atmosfeer ontdek.
Struktuur
---------
### Aarde
Die Aarde se atmosfeer bestaan uit 'n aantal lae, soos aangedui in die diagram aan die regterkant van die bladsy. Hierdie lae verskil ten opsigte van samestelling, temperatuur en druk. Die onderste laag is die troposfeer met die planetêre grenslaag as basis. Driekwart van die atmosferiese massa sit in die troposfeer, en die diepte daarvan wissel tussen 17 km by die ewenaar en 7 km by die pole. Die stratosfeer, van 20 tot 50 km, sluit die osoonlaag in wat op 'n hoogte van tussen 15 en 35 km lê. Dit absorbeer die ultravioletstraling van die son. Die mesosfeer, tussen 50 en 85 km, is die laag waarin meteoriete uitbrand. Die termosfeer is die laag van 85 km tot by die basis van die eksosfeer op 690 km en dit sluit die ionosfeer in. In hierdie area word die atmosfeer ionies gemaak deur die son se uitstraling. Die Kármán-lyn is in die termosfeer geleë op 'n hoogte van 100 km en dit word gewoonlik beskryf as die grens tussen die aarde se atmosfeer en die buitenste ruim. Die eksosfeer strek vanaf 690 tot 1000 km bo die oppervlak en hier tree dit in wisselwerking met die aarde se magnetosfeer op.
Sirkulasie
----------
Die sirkulasie van die atmosfeer word veroorsaak deur die termiese verskille wat ontstaan omdat konveksie hitte beter versprei as termiese straling. Op planete waar sonstraling die vernaamste hittebron is, word oormatige hitte in die trope na 'n hoër breedtegraad gestuur. Wanneer 'n planeet dan 'n sekere hoeveelheid hitte intern versamel het, soos in die geval van Jupiter, kan die konveksie in die atmosfeer termiese energie van binne na die oppervlakte bring.
Belangrikheid
-------------
Vanuit 'n geologiese perspektief speel die atmosfeer 'n belangrike rol in die morfologie van 'n planeet. Die wind waai stof en ander partikels rond en dit erodeer die oppervlakte, en laat 'n neerslag wat deel vorm van die eoliese proses. Ryp en neerslag het ook 'n invloed op die terrein. Klimaatsveranderings kan ook 'n planeet se geologiese geskiedenis verander. Met die bestudering van die aarde se oppervlakte verkry jy beter insig oor die atmosfeer en klimaat van die planeet, soos dit tans is, en soos dit in die verlede was.
Vanuit 'n meteorologiese perspektief bepaal die atmosfeer die klimaat en al sy veranderings.
Vir 'n bioloog of paleontoloog hou die samestelling van die atmosfeer direk verband met die voorkoms van lewe en die ewolusie daarvan.
Sien ook
--------
* Aarde se atmosfeer
* Lugdruk
Bronne
------
1. ↑ "Glossary of Useful Scientific Terms".
2. ↑ ἀτμός, Henry George Liddell, Robert Scott, *A Greek-English Lexicon*, on Perseus Digital Library
3. ↑ σφαῖρα, Henry George Liddell, Robert Scott, *A Greek-English Lexicon*, on Perseus Digital Library
4. ↑ Seki, K.; Elphic, R. C.; Hirahara, M.; Terasawa, T.; Mukai, T. (2001).
5. ↑ Weaver, D.; Villard, R. (2007-01-31).
Lees ook
--------
* Sanchez-Lavega,, Agustin (2010). *An Introduction to Planetary Atmospheres*. Taylor & Francis. ISBN 978-1-4200-6732-3
Eksterne skakels
----------------
* Properties of atmospheric strata – The flight environment of the atmosphere Geargiveer 21 April 2009 op Wayback Machine
* *Atmosphere* – an Open Access journal | {
"title": "Atmosfeer (dampkring)",
"mostly_tablelist": false,
"tablelist_ratio": [
568,
7853,
0.07232904622437285
],
"infobox": [],
"td_tables": [],
"text_length": 9440
} |
Die **Afrika-kremetart** (*Adansonia digitata*) of **kalbasboom** is die mees bekende van die agt kremetartspesies, en was die eerste om wetenskaplik beskryf te word. Dit is die enigste van die 8 spesies wat inheems is aan Afrika, en word redelik algemeen aangetref in die warm, droë bosveld, savanne en droë woude van Afrika. Dit is ook inheems aan die kusstrook van die Comoro-argipel en die noordwestelike deel van Madagaskar.
Blomme
------
Die blomme van die Afrika-kremetart leef soos dié van ander kremetartspesies net vir 'n enkele nag. Die blomtyd is van November tot Januarie, essensieel die aanvang van die reënseisoen in suider-Afrika en Madagaskar. Elke blom dra soveel as 1 500 helmdrade wat 'n soort tossel vorm. Elke aand kort voor of na sononder gaan daar 'n stel van die blomme gelyktydig oop by verskillende bome. Dit gebeur binne enkele minute, deurdat die blomblare opwaarts oopvou. Die blomme stel tydens die nag geure vry wat bestuiwers lok wat op soek is na die nektar wat hoog binne die blomkroon vrygestel word. Die bestuiwers dra die stuifmeel weer oor na 'n volgende blom se stamper.
Fotogalery
----------
* A. digitata naby Omuramba, Kunene, Namibië *A. digitata* naby Omuramba, Kunene, Namibië
* Die blom van A. digitata in GambiëDie blom van *A. digitata* in Gambië
* Die vrug van A. digitataDie vrug van *A. digitata*
* Die Kremetartboom (Pierneef 1934)*Die Kremetartboom* (Pierneef 1934)
| | |
| --- | --- |
| Taksondatabasisse |
* Wd: Q158742
* APDB: 48434
* ARKive: adansonia-digitata
* BioLib: 62048
* EoL: 584789
* EPPO: AADDI
* GBIF: 5406695
* GRIN: 1433
* iNaturalist: 81500
* IPNI: 558628-1
* ITIS: 21591
* NCBI: 69109
* Plant List: kew-2621135
* PLANTS: ADDI3
* Tropicos: 3900201
| | {
"title": "Afrika-kremetart",
"mostly_tablelist": false,
"tablelist_ratio": [
522,
1446,
0.36099585062240663
],
"infobox": [
"<table about=\"#mwt1\" class=\"infobox biota\" style=\"text-align: left; width: 200px; font-size: 100%\">\n<tbody><tr>\n<th colspan=\"2\" style=\"text-align: center; background-color: rgb(180,250,180)\">Afrika-kremetart</th></tr>\n<tr>\n<td colspan=\"2\" style=\"text-align: center\"><span typeof=\"mw:File\"><a class=\"mw-file-description\" href=\"./Lêer:Baobob_tree.jpg\"><img data-file-height=\"1738\" data-file-type=\"bitmap\" data-file-width=\"1164\" decoding=\"async\" height=\"358\" resource=\"./Lêer:Baobob_tree.jpg\" src=\"//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/12/Baobob_tree.jpg/240px-Baobob_tree.jpg\" srcset=\"//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/12/Baobob_tree.jpg/360px-Baobob_tree.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/12/Baobob_tree.jpg/480px-Baobob_tree.jpg 2x\" width=\"240\"/></a></span></td></tr>\n<tr>\n<td colspan=\"2\" style=\"text-align: center; font-size: 88%\"><i>A. digitata</i> in die <a href=\"./Ivoorkus\" rel=\"mw:WikiLink\" title=\"Ivoorkus\">Ivoorkus</a>.</td></tr>\n<tr style=\"text-align: center; background-color: rgb(180,250,180)\"></tr>\n<tr>\n<th colspan=\"2\" style=\"min-width:15em; text-align: center; background-color: rgb(180,250,180)\"><a href=\"./Wetenskaplike_klassifikasie\" rel=\"mw:WikiLink\" title=\"Wetenskaplike klassifikasie\">Wetenskaplike klassifikasie</a></th></tr>\n<tr>\n<td>Koninkryk:</td>\n<td><div class=\"koninkryk\" style=\"display:inline\"><a class=\"mw-redirect\" href=\"./Plantae\" rel=\"mw:WikiLink\" title=\"Plantae\">Plantae</a></div></td></tr>\n<tr>\n<td>Divisie:</td>\n<td><div class=\"divisie\" style=\"display:inline\"><a class=\"mw-redirect\" href=\"./Magnoliophyta\" rel=\"mw:WikiLink\" title=\"Magnoliophyta\">Magnoliophyta</a></div></td></tr>\n<tr>\n<td>Klas:</td>\n<td><div class=\"klas\" style=\"display:inline\"><a href=\"./Magnoliopsida\" rel=\"mw:WikiLink\" title=\"Magnoliopsida\">Magnoliopsida</a></div></td></tr>\n<tr>\n<td>Orde:</td>\n<td><div class=\"orde\" style=\"display:inline\"><a class=\"mw-redirect\" href=\"./Malvales\" rel=\"mw:WikiLink\" title=\"Malvales\">Malvales</a></div></td></tr>\n<tr>\n<td>Familie:</td>\n<td><div class=\"familie\" style=\"display:inline\"><a href=\"./Malvaceae\" rel=\"mw:WikiLink\" title=\"Malvaceae\">Malvaceae</a></div></td></tr>\n<tr>\n<td>Genus:</td>\n<td><div class=\"genus\" style=\"display:inline\"><i><a class=\"mw-redirect\" href=\"./Adansonia\" rel=\"mw:WikiLink\" title=\"Adansonia\">Adansonia</a></i></div></td></tr>\n<tr>\n<td>Spesie:</td>\n<td><div class=\"spesie\" style=\"display:inline\"><i><b>Adansonia digitata</b></i></div><br/><div style=\"font-size: 85%;\"><a class=\"mw-redirect\" href=\"./Carl_Linnaeus\" rel=\"mw:WikiLink\" title=\"Carl Linnaeus\">L.</a></div></td></tr>\n<tr style=\"text-align: center; background-color: rgb(180,250,180)\"></tr>\n</tbody></table>"
],
"td_tables": [],
"text_length": 1734
} |
**Batik** is 'n kunsvorm wat 'n besondere tegniek vereis en eintlik 'n kunsvaardigheid is. Deur middel van die besondere tegniek word tekstiel, en dikwels ook papier en selfs leer, versier. Dit het moontlik sy oorsprong in Java, waar dit ook tot 'n hoogtepunt gevoer is. Dit is eers sedert omstreeks 1890 ook in Europa en ander lande beoefen. Die woord batik is afgelei van die Javaanse (am)batik, wat oorspronklik "stippeling" beteken het, maar later ook "teken".
Metode
------
Batik kuns
By batik word daar met was "geteken" op die materiaal wat versier moet word. Tekstiel is deurgaans gebruik, en in die besonder wit katoen. Voor daar begin word, word die materiaal eers goed gewas om die stysel te verwyder. Hierna word 'n ontwerp op die materiaal aangebring. Dié dele wat wit of sonder verf moet bly, word eers met was bedek. Die was (byewas of paraffienwas, wat goedkoper is, of 'n mengsel van albei) word gesmelt en terwyl dit vloeibaar en warm is met behulp van 'n *tjanting* of 'n kwassie op die materiaal aangebring. ’n Tjanting is 'n klein koperbakkie met 'n dun tuitjie, 'n soort gietertjie. Om dit makliker te kan hanteer, is dit aan 'n houtstafie gemonteer.) Sodra die was droog is, word die materiaal in 'n kleurbad gedompel. Die ou Javaanse batik was met natuurlike verfstof gekleur, maar vandag word chemiese verfstof gebruik. Wanneer die materiaal goed met die kleurstof deurdrenk is, word dit opgehang om droog te word. Daarná word die was versigtig afgekrap. Die oppervlakke wat met was bedek was, het ongekleur gebly. Waar daar egter barsies in die was gekom het, het die kleursel deurgesyfer en klein strepies op die materiaal veroorsaak. Hierdie "aartjies" gee aan die batikwerk 'n interessante voorkoms en onderskei dit van materiaal wat op 'n ander manier versier is.
Vir elke volgende kleur wat 'n mens wil aanbring, moet die proses herhaal word. Besondere kleurskakerings word byvoorbeeld verkry deur eers 'n ligte kleur te gebruik, slegs gedeeltes daarvan met was te bedek en die werkstuk dan in 'n donkerder kleurstof te dompel. Die moontlikhede van effekte wat deur middel van kleurvermenging verkry kan word, is feitlik onbeperk.
Batik kuns
In Indonesië word daar dikwels veertien dae lank aan een skepping gewerk. In die tweede helfte van die 19e eeu is daar op Java 'n nuwe tegniek ontwikkel om vinniger, en daarom goedkoper, te werk: die sogenaamde stempel metode. Met behulp van koperstempels word groot materiaaloppervlakke vinnig met was bedek. Die moeilikste deel van hierdie metode is om die stempelpatrone presies bymekaar te laat aansluit. Een persoon kan egter met gemak tot 20 stempel-batikwerke per dag maak. Die mans doen die stempelwerk. In Indonesië word batikwerk slegs deur vroue uit die hoër klasse gedoen.
Geskiedenis
-----------
Batik materiaal wat te koop is
Waar en wanneer batik presies ontstaan het, is nie 'n uitgemaakte saak nie. Daar is lank geglo dat batik slegs op Java, een van die Groot Soenda-eilande in die Indiese Argipel, gemaak is, maar dit is nou bekend dat dit ook op die ander Indonesiese ei lande voorgekom het. Dit is egter op Java waar die tegniek die verste ontwikkel het. Die kleure wat die Javane gebruik, is deurgaans blou, bruin, rooi, swart, geel en groen op wit katoen.
Gebatikte materiaal was oorspronklik slegs vir kledingstukke soos sarongs, kopdoeke en sjaals gebruik. In die twintigerjare van die twintigste eeu het dit in Europa mode geword om dit ook vir muurbehangsels te gebruik.
Dit was eers in die 19e eeu dat daar in die Weste werklik 'n belangstelling in die beoefening van batik gekom het. Sedertdien het die toepassing daarvan baie uitgebrei. Katoen is ook nie meer die enigste materiaal waarop gewerk word nie.
In Suid-Afrika was dit in die 1980’s nie vreemd as 'n vrou in haar selfgemaakte kaftan verskyn nie. Muurbehangsels was egter die gewildste, hoewel gebatikte lampskerms, stoelbekleedsels, skerms vir vuurherde, ensovoorts, dikwels gesien was.
Bronnelys
---------
* Wêreldspektrum, Volume 2, bl.137-139, ISBN 0-908409-41-9 | {
"title": "Batik",
"mostly_tablelist": false,
"tablelist_ratio": [
194,
3500,
0.05542857142857143
],
"infobox": [],
"td_tables": [],
"text_length": 4044
} |
**Camilla** LG GCVOf CSM PC (gebore as **Camilla Rosemary Shand**, later **Parker Bowles**; 17 Julie 1947) is koningin-gemalin (ook genoem koningin-gemaal) van die Verenigde Koninkryk en 14 ander lande van die Statebond as die vrou van koning Charles III.
Camilla het in Oos-Sussex en Suid-Kensington in Engeland grootgeword en het haar opvoeding in Engeland, Switserland en Frankryk ontvang. Sy het in 1973 met die Britse weermagoffisier Andrew Parker Bowles getrou en hulle het twee kinders gehad. Hulle is in 1995 geskei. Camilla was nou en dan romanties by prins Charles betrokke voor en tydens elk van hulle se eerste huwelik. Hulle verhouding het baie aandag in die internasionale pers ontvang. In 2005 het Camilla met prins Charles getrou in die Windsor Guildhall, en dit is gevolg deur 'n Anglikaanse kerkdiens in die St. George-kapel in Windsor-kasteel.
As die voormalige Hertogin van Cornwall het Camilla openbare verpligtinge nagekom, dikwels saam met haar man. Sy is ook die beskermpersoon, president of lid van verskeie welsyn- en ander organisasies. Sedert 1994 het Camilla 'n veldtog gevoer om mense bewus te maak van osteoporose, en daarvoor het sy verskeie pryse gewen. Sy het ook al bewustheid geskep vir sake soos verkragting, seksuele misbruik, geletterdheid, dierewelsyn en armoede.
Skakels
-------
* Wikimedia Commons logo Wikimedia Commons het meer media in die kategorie Camilla, koningin-gemalin van die Verenigde Koninkryk.
* Hierdie artikel is in sy geheel of gedeeltelik uit die Engelse Wikipedia vertaal.
| | |
| --- | --- |
| Normdata Edit this at Wikidata |
* BNE: XX1715470
* BNF: cb124829493 (data)
* GND: 119271273
* IMDb: nm0993231
* ISNI: 0000 0000 7826 4007
* LCCN: n94021927
* LNB: 000166846
* NKC: jn20000701372
* NLG: 182060
* NLP: A2006343X
* NTA: 290796822
* RERO: 02-A010179952
* SNAC: w6096z4k
* SUDOC: 081474415
* VIAF: 63233597
* WorldCat Identities: lccn-n94021927
| | {
"title": "Camilla, koningin-gemalin van die Verenigde Koninkryk",
"mostly_tablelist": false,
"tablelist_ratio": [
1043,
2149,
0.48534201954397393
],
"infobox": [
"<table about=\"#mwt1\" class=\"infobox\" data-mw='{\"parts\":[{\"template\":{\"target\":{\"wt\":\"Inligtingskas\\n\",\"href\":\"./Sjabloon:Inligtingskas\"},\"params\":{\"naam\":{\"wt\":\"Camilla\"},\"titel\":{\"wt\":\"Koningin-gemalin van die [[Verenigde Koninkryk]] en ander lede van die [[Statebond]]\"},\"kleur\":{\"wt\":\"\"},\"beeld\":{\"wt\":\"CHOGM Commonwealth Big Lunch on April 17, 2018 - 007 (cropped).jpg\"},\"beeld_wydte\":{\"wt\":\"200px\"},\"beeld_onderskrif\":{\"wt\":\"Camilla in 2018.\"},\"beeld2\":{\"wt\":\"\"},\"beeld2_wydte\":{\"wt\":\"\"},\"beeld2_onderskrif\":{\"wt\":\"\"},\"opskrif1\":{\"wt\":\"Geboortenaam\"},\"1\":{\"wt\":\"Camilla Rosemary Shand\"},\"opskrif2\":{\"wt\":\"Gebore\"},\"2\":{\"wt\":\"{{GDEO|1947|7|17|df=yes}} <br>[[Londen]], [[Engeland]]\"},\"opskrif3\":{\"wt\":\"Eggenotes\"},\"3\":{\"wt\":\"{{Ubl\\n |Andrew Parker Bowles (geskei)\\n |[[Charles, Prins van Wallis]]}}\"},\"opskrif4\":{\"wt\":\"Kinders\"},\"4\":{\"wt\":\"{{Ubl\\n |Tom Parker Bowles\\n |Laura Lopes\\n}}\"},\"opskrif5\":{\"wt\":\"Vader\"},\"5\":{\"wt\":\"Bruce Shand\"},\"opskrif6\":{\"wt\":\"Moeder\"},\"6\":{\"wt\":\"Rosalind Cubitt\"},\"opskrif7\":{\"wt\":\"\"},\"7\":{\"wt\":\"\"},\"opskrif8\":{\"wt\":\"Handtekening\"},\"8\":{\"wt\":\"[[Beeld:UK-Royal-Signature CamillaR.svg]]\"},\"opskrif9\":{\"wt\":\"\"},\"9\":{\"wt\":\"\"},\"opskrif10\":{\"wt\":\"\"},\"10\":{\"wt\":\"\"}},\"i\":0}}]}' id=\"mwAg\" style=\"font-size:90%; width:25em; text-align:left;\" typeof=\"mw:Transclusion\">\n<tbody><tr><th colspan=\"2\" style=\"color:#000; background-color:; font-size:120%; text-align:center;\">Camilla</th></tr>\n<tr>\n<td colspan=\"2\" style=\"text-align:center;\">Koningin-gemalin van die <a href=\"./Verenigde_Koninkryk\" rel=\"mw:WikiLink\" title=\"Verenigde Koninkryk\">Verenigde Koninkryk</a> en ander lede van die <a class=\"mw-redirect\" href=\"./Statebond\" rel=\"mw:WikiLink\" title=\"Statebond\">Statebond</a></td></tr>\n<tr>\n<td colspan=\"2\" style=\"text-align:center;\"><span data-mw='{\"caption\":\"Camilla in 2018.\"}' typeof=\"mw:File\"><a class=\"mw-file-description\" href=\"./Lêer:CHOGM_Commonwealth_Big_Lunch_on_April_17,_2018_-_007_(cropped).jpg\" title=\"Camilla in 2018.\"><img alt=\"Camilla in 2018.\" data-file-height=\"1875\" data-file-type=\"bitmap\" data-file-width=\"1215\" decoding=\"async\" height=\"309\" resource=\"./Lêer:CHOGM_Commonwealth_Big_Lunch_on_April_17,_2018_-_007_(cropped).jpg\" src=\"//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/79/CHOGM_Commonwealth_Big_Lunch_on_April_17%2C_2018_-_007_%28cropped%29.jpg/200px-CHOGM_Commonwealth_Big_Lunch_on_April_17%2C_2018_-_007_%28cropped%29.jpg\" srcset=\"//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/79/CHOGM_Commonwealth_Big_Lunch_on_April_17%2C_2018_-_007_%28cropped%29.jpg/300px-CHOGM_Commonwealth_Big_Lunch_on_April_17%2C_2018_-_007_%28cropped%29.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/79/CHOGM_Commonwealth_Big_Lunch_on_April_17%2C_2018_-_007_%28cropped%29.jpg/400px-CHOGM_Commonwealth_Big_Lunch_on_April_17%2C_2018_-_007_%28cropped%29.jpg 2x\" width=\"200\"/></a></span><br/><small><div style=\"text-align:center\">Camilla in 2018.</div></small></td></tr>\n<tr>\n<th>Geboortenaam</th>\n<td>Camilla Rosemary Shand</td></tr>\n<tr>\n<th>Gebore</th>\n<td>17 Julie 1947<span style=\"display:none\"> (<span class=\"bday\">1947-07-17</span>)</span><span class=\"noprint\"> (75<span typeof=\"mw:Entity\"> </span>jaar<span typeof=\"mw:Entity\"> </span>oud) </span> <br/><a href=\"./Londen\" rel=\"mw:WikiLink\" title=\"Londen\">Londen</a>, <a href=\"./Engeland\" rel=\"mw:WikiLink\" title=\"Engeland\">Engeland</a></td></tr>\n<tr>\n<th>Eggenotes</th>\n<td><div class=\"plainlist\"><ul><li>Andrew Parker Bowles (geskei)</li><li><a class=\"mw-redirect\" href=\"./Charles,_Prins_van_Wallis\" rel=\"mw:WikiLink\" title=\"Charles, Prins van Wallis\">Charles, Prins van Wallis</a></li></ul></div></td></tr>\n<tr>\n<th>Kinders</th>\n<td><div class=\"plainlist\"><ul><li>Tom Parker Bowles</li><li>Laura Lopes</li></ul></div></td></tr>\n<tr>\n<th>Vader</th>\n<td>Bruce Shand</td></tr>\n<tr>\n<th>Moeder</th>\n<td>Rosalind Cubitt</td></tr>\n<tr>\n<th>Handtekening</th>\n<td><span class=\"mw-default-size\" typeof=\"mw:File\"><a class=\"mw-file-description\" href=\"./Lêer:UK-Royal-Signature_CamillaR.svg\"><img data-file-height=\"177\" data-file-type=\"drawing\" data-file-width=\"283\" decoding=\"async\" height=\"177\" resource=\"./Lêer:UK-Royal-Signature_CamillaR.svg\" src=\"//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/bc/UK-Royal-Signature_CamillaR.svg/283px-UK-Royal-Signature_CamillaR.svg.png\" srcset=\"//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/bc/UK-Royal-Signature_CamillaR.svg/425px-UK-Royal-Signature_CamillaR.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/bc/UK-Royal-Signature_CamillaR.svg/566px-UK-Royal-Signature_CamillaR.svg.png 2x\" width=\"283\"/></a></span></td></tr>\n</tbody></table>"
],
"td_tables": [],
"text_length": 1925
} |
**Bathurst-eiland** (Engels: *Bathurst Island*), die wêreld se 54ste grootste eiland en die 13de grootste eiland van Kanada, beslaan 'n oppervlakte van 16 042 km². Die eiland is in die noorde van Kanada in die Arktiese Oseaan geleë en maak deel uit van die gebied Nunavut. Bathurst-eiland behoort tot die Koningin-Elizabeth-eilande, 'n subgroep van die Kanadese Arktiese Argipel, met Melville-eiland in die weste, Cornwallis-eiland in die suidooste en Devon-eiland in die suide. Die eiland is op 25 Augustus 1819 deur William Edward Parry (1790–1855) tydens sy soektog vir die Noordwestelike Deurvaart ontdek en genoem na Henry Bathurst, 3de Lord van Bathurst (1762–1834). Dit is onbewoon.
Ligging van Bathurst-eiland
Die eiland is laagliggend met min dele hoër as 330 m in hoogte. Die hoogste punt is 412 m bo seevlak van die Stokes-berg in die Stokes-bergreeks. Dit vorm op sy beurt deel van die Arktiese Kordillera-bergstelsel. Goeie grondtoestande produseer oorvloedige plantegroei en ondersteun 'n meer produktiewe wildbevolking as ander Arktiese eilande.
Dit is vir die eerste keer bewoon deur inheemse mense omstreeks 2000 v.C. Brooman Point Village aan die oostelike kus van Bathurst-eiland was die plek van Thule-inheemse stamme omstreeks 1000 n.C. moontlik tydens 'n warmer klimaatsperiode.
Geen moderne Inuïet het hier gewoon ten tyde van die Europese ontdekking in die 1800's nie. Maar Inuïete in die omgewing het waarskynlik geweet van sy oorvloedige natuurlewe en het moontlik op jagtogte hierheen gereis.
William Edward Parry was die eerste Europeër wat die eiland in 1819 ontdek het en sy suidelike kus uitgebeeld het.
Die eiland is vernoem na Henry Bathurst, 3de graaf Bathurst, Britse minister van buitelandse sake vir oorlog en die kolonies van 1812 tot 1827. Robert Dawes Aldrich het 'n groot deel van sy weskus in 1851 gekarteer, terwyl George Henry Richards en Sherard Osborn sy noordkus in 1853 op die kaart gebring het.
Die aarde se magnetiese noordpool het gedurende die 1960's en 1970's noordwaarts oor die Bathurst- en Seymour-eilande geskuif. Die Kanadese Nasionale Museum van Natuurwetenskappe, onder leiding van die bekende Arktiese bioloog Stewart D. Macdonald, Kurator van Vertebrate Ethology, het 'n permanente Arktiese Navorsingstasie hier gestig in 1973. Geleë aan die Goodsirrivier in die Ysbeerpas, was die stasie seisoenaal beman tot met die 1980's.
In die omgewing van die Koningin Elizabeth-eilande
--------------------------------------------------
Die Koningin-Elizabeth-eilande en omliggende gebiede in Noord-Kanada:
Nunavut
Noordwestelike gebiede
Quebec
Groenland
| Naam | Ligging\* | Oppervlakte | Oppervlakte rang | Bevolking(2001) |
| --- | --- | --- | --- | --- |
| Wêreld | Kanada |
| Ellesmere-eiland | NU | 196 235 km² | 10 | 3 | 168 |
| Devon-eiland | NU | 55 247 km² | 27 | 6 | 0 |
| Axel-Heiberg-eiland | NU | 43 178 km² | 32 | 7 | 0 |
| Melville-eiland | NT, NU | 42 149 km² | 33 | 8 | 0 |
| Bathurst-eiland | NU | 16 042 km² | 54 | 13 | 0 |
| Prins-Patrick-eiland | NT | 15 848 km² | 55 | 14 | 0 |
| Ellef-Ringnes-eiland | NU | 11 295 km² | 68 | 16 | 0 |
\* NT = Noordwestelike gebiede, NU = Nunavut
Voorheen na verwys as die Parry-eilande, is die Koningin-Elizabeth-eilande deel van die Kanadese Arktiese Argipel. Die eilande lê noord van die Parry-kanaal. Polities behoort die argipel hoofsaaklik aan Nunavut en 'n kleiner gedeelte aan die Noordwestelike gebiede. Die gebied strek oor meer as 400 000 km² en daar is skaars inwoners.
Dit is die mees noordelike groep eilande van Kanadese Arktiese Argipel. Administratief behoort die argipel grotendeels aan die gebied van Nunavut, hoewel sommige eilande ook aan die Noordwestelike gebiede behoort. Die aantal groot eilande is 34 en daar is 2092 klein eilande. William Baffin word as die ontdekker beskou.
Ellesmere-eiland is die grootste in die argipel. Ander groot eilande sluit in Amund Ringnes-eiland, Axel-Heiberg-eiland, Bathurst-eiland, Borden-eiland, Cornwall-eiland, Cornwallis-eiland, Devon-eiland, Eglinton-eiland, Ellef-Ringnes-eiland, Mackenzie King-eiland, Melville-eiland en Prins-Patrick-eiland.
Dit is ter ere van Elizabeth II genoem, ter geleentheid van haar kroning as Koningin van Kanada in 1953. Die meeste eilande is onbewoon. Hul hoofbedryf is olie-ontginning. Die grootste munisipaliteite is die dorpies Resolute, op Cornwallis-eiland en Grise Fiord op Ellesmere-eiland.
Die eilande is in 1616 deur Europeërs ontdek, maar is eers in die 19de eeuse Britse en Noorweegse ekspedisies volledig verken en gekarteer. Die meeste van hulle is ondersoek deur William Parry, van wie se naam die oorspronklike benaming afkomstig is.
Met 'n bevolking van minder as 400 is die eilande feitlik onbewoon. Daar is net drie permanent bewoonde plekke op die eilande. Die twee munisipaliteite is die dorpie Resolute, op die eiland Cornwallis en Grise Fiord op Ellesmere-eiland.
Daar is 'n weerstasie wat bedien word deur Environment and Climate Change Canada, 'n atmosfeermoniteringslaboratorium van Global Atmosphere Watch op Ellesmere Island. Dit het verskeie tydelike inwoners weens die feit dat 'n Kanadese militêre seinmoniteringstasie daar geleë is.
Eureka, 'n klein navorsingsbasis op Ellesmere-eiland, het 'n bevolking van nul maar ten minste agt werknemers wat voortdurend roteer. | {
"title": "Bathurst-eiland",
"mostly_tablelist": false,
"tablelist_ratio": [
3062,
7161,
0.4275939114648792
],
"infobox": [
"<table about=\"#mwt1\" class=\"infobox vcard\" data-mw='{\"parts\":[{\"template\":{\"target\":{\"wt\":\"Inligtingskas Eilande\\n\",\"href\":\"./Sjabloon:Inligtingskas_Eilande\"},\"params\":{\"naam\":{\"wt\":\"Bathurst-eiland\"},\"beeld naam\":{\"wt\":\"Wfm bathurst island.jpg\"},\"beeld byskrif\":{\"wt\":\"[[Nasa]]-Satellietbeeld van die Bathurst-eiland\"},\"beeld grootte\":{\"wt\":\"\"},\"liggingkaart\":{\"wt\":\"\"},\"inheemse naam\":{\"wt\":\"Bathurst Island\"},\"inheemse naam skakel\":{\"wt\":\"\"},\"bynaam\":{\"wt\":\"\"},\"ligging\":{\"wt\":\"Noord-[[Kanada]], [[Arktiese Oseaan]]\"},\"koördinate\":{\"wt\":\"{{Koördinate|75|46|N|99|47|W|aansig=inlyn,titel}}\"},\"argipel\":{\"wt\":\"[[Koningin-Elizabeth-eilande]] ([[Kanadese Arktiese Argipel]])\"},\"totale eilande\":{\"wt\":\"\"},\"hoofeilande\":{\"wt\":\"\"},\"oppervlak\":{\"wt\":\"16&nbsp;042 [[Vierkante kilometer|vk km]]\"},\"hoogste berg\":{\"wt\":\"Berg Stokes\"},\"hoogte\":{\"wt\":\"412 m\"},\"land\":{\"wt\":\"Kanada\"},\"land admin afdelingstitel\":{\"wt\":\"[[Provinsies en gebiede van Kanada|Gebied]]\"},\"land admin afdelings\":{\"wt\":\"[[Lêer:Flag of Nunavut.svg|22px]] [[Nunavut]]\"},\"land admin afdelingstitel 1\":{\"wt\":\"\"},\"land admin afdelings 1\":{\"wt\":\"\"},\"land admin afdelingstitel 2\":{\"wt\":\"\"},\"land admin afdelings 2\":{\"wt\":\"\"},\"land hoofstad\":{\"wt\":\"\"},\"land grootste stad\":{\"wt\":\"\"},\"land grootste stad bevolking\":{\"wt\":\"\"},\"land leiertitel\":{\"wt\":\"\"},\"land leiernaam\":{\"wt\":\"\"},\"bevolking\":{\"wt\":\"0\"},\"bevolking as of\":{\"wt\":\"\"},\"digtheid\":{\"wt\":\"\"},\"etniese groepe\":{\"wt\":\"\"},\"addisionele inligting\":{\"wt\":\"Die wêreld se 54ste grootste eiland en die 13de grootste eiland van [[Kanada]]\"}},\"i\":0}}]}' id=\"mwAg\" style=\"font-size: 90%; background:#f5fffa;\" typeof=\"mw:Transclusion\" width=\"280\">\n<tbody><tr><th colspan=\"2\" style=\"text-align: center;\"><big class=\"fn org\">Bathurst-eiland</big><br/>Inheemse naam: Bathurst Island</th></tr>\n<tr>\n<td colspan=\"2\" style=\"text-align: center;\"><span data-mw=\"{"caption":"<a rel=\\"mw:WikiLink\\" href=\\"./Nasa\\" title=\\"Nasa\\" data-parsoid='{\\"stx\\":\\"simple\\",\\"a\\":{\\"href\\":\\"./Nasa\\"},\\"sa\\":{\\"href\\":\\"Nasa\\"}}'>Nasa</a>-Satellietbeeld van die Bathurst-eiland"}\" typeof=\"mw:File\"><a class=\"mw-file-description\" href=\"./Lêer:Wfm_bathurst_island.jpg\" title=\"Nasa-Satellietbeeld van die Bathurst-eiland\"><img alt=\"Nasa-Satellietbeeld van die Bathurst-eiland\" data-file-height=\"948\" data-file-type=\"bitmap\" data-file-width=\"1280\" decoding=\"async\" height=\"185\" resource=\"./Lêer:Wfm_bathurst_island.jpg\" src=\"//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/3e/Wfm_bathurst_island.jpg/250px-Wfm_bathurst_island.jpg\" srcset=\"//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/3e/Wfm_bathurst_island.jpg/375px-Wfm_bathurst_island.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/3e/Wfm_bathurst_island.jpg/500px-Wfm_bathurst_island.jpg 2x\" width=\"250\"/></a></span><br/><small><a href=\"./Nasa\" rel=\"mw:WikiLink\" title=\"Nasa\">Nasa</a>-Satellietbeeld van die Bathurst-eiland</small></td></tr>\n<tr>\n<th bgcolor=\"#cef2e0\" colspan=\"2\">Geografie\n</th></tr>\n<tr style=\"vertical-align: top;\">\n<td><b>Ligging</b></td><td><span class=\"label\">Noord-<a href=\"./Kanada\" rel=\"mw:WikiLink\" title=\"Kanada\">Kanada</a>, <a href=\"./Arktiese_Oseaan\" rel=\"mw:WikiLink\" title=\"Arktiese Oseaan\">Arktiese Oseaan</a></span></td></tr>\n<tr style=\"vertical-align: top;\">\n<td><b>Koördinate</b></td><td><span class=\"plainlinks nourlexpansion\"><a class=\"external text\" href=\"//tools.wmflabs.org/geohack/geohack.php?pagename=Bathurst-eiland&params=75_46_N_99_47_W_\" rel=\"mw:ExtLink\"><span class=\"geo-default\"><span class=\"geo-dms\" title=\"Kaarte, lugfotos en ander data vir die ligging\"><span class=\"latitude\">75°46′N</span> <span class=\"longitude\">99°47′W</span></span></span><span class=\"geo-multi-punct\"><span typeof=\"mw:Entity\"></span> / <span typeof=\"mw:Entity\"></span></span><span class=\"geo-nondefault\"><span class=\"geo-dec\" title=\"Kaarte, lugfotos en ander data vir die ligging\">75.767°N 99.783°W</span><span style=\"display:none\"><span typeof=\"mw:Entity\"></span> / <span class=\"geo\">75.767; -99.783</span></span></span></a></span><span style=\"font-size: small;\"><span id=\"coordinates\"><a href=\"./Geografiese_koördinatestelsel\" rel=\"mw:WikiLink\" title=\"Geografiese koördinatestelsel\">Koördinate</a>: <span class=\"plainlinks nourlexpansion\"><a class=\"external text\" href=\"//tools.wmflabs.org/geohack/geohack.php?pagename=Bathurst-eiland&params=75_46_N_99_47_W_\" rel=\"mw:ExtLink\"><span class=\"geo-default\"><span class=\"geo-dms\" title=\"Kaarte, lugfotos en ander data vir die ligging\"><span class=\"latitude\">75°46′N</span> <span class=\"longitude\">99°47′W</span></span></span><span class=\"geo-multi-punct\"><span typeof=\"mw:Entity\"></span> / <span typeof=\"mw:Entity\"></span></span><span class=\"geo-nondefault\"><span class=\"geo-dec\" title=\"Kaarte, lugfotos en ander data vir die ligging\">75.767°N 99.783°W</span><span style=\"display:none\"><span typeof=\"mw:Entity\"></span> / <span class=\"geo\">75.767; -99.783</span></span></span></a></span></span></span><link href=\"./Kategorie:Koördinate_op_Wikidata\" rel=\"mw:PageProp/Category\"/></td></tr>\n<tr class=\"note\" style=\"vertical-align: top;\">\n<td><b>Argipel</b></td><td><a href=\"./Koningin-Elizabeth-eilande\" rel=\"mw:WikiLink\" title=\"Koningin-Elizabeth-eilande\">Koningin-Elizabeth-eilande</a> (<a href=\"./Kanadese_Arktiese_Argipel\" rel=\"mw:WikiLink\" title=\"Kanadese Arktiese Argipel\">Kanadese Arktiese Argipel</a>)\n<p>\n</p></td></tr>\n<tr style=\"vertical-align: top;\">\n<td><b>Oppervlakte</b></td><td>16<span typeof=\"mw:Entity\"> </span>042 <a href=\"./Vierkante_kilometer\" rel=\"mw:WikiLink\" title=\"Vierkante kilometer\">vk km</a></td></tr>\n<tr style=\"vertical-align: top;\">\n<td><b>Hoogste punt</b></td><td>Berg Stokes<span typeof=\"mw:Entity\"> </span>412 m</td></tr>\n<tr>\n<th bgcolor=\"#cef2e0\" colspan=\"2\">Administrasie</th></tr>\n<tr>\n<td colspan=\"2\" style=\"text-align: center;\"><span class=\"mw-image-border\" data-mw='{\"caption\":\"Vlag van Kanada\"}' typeof=\"mw:File\"><a class=\"mw-file-description\" href=\"./Lêer:Flag_of_Canada_(Pantone).svg\" title=\"Vlag van Kanada\"><img alt=\"Vlag van Kanada\" data-file-height=\"600\" data-file-type=\"drawing\" data-file-width=\"1200\" decoding=\"async\" height=\"11\" resource=\"./Lêer:Flag_of_Canada_(Pantone).svg\" src=\"//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/d9/Flag_of_Canada_%28Pantone%29.svg/22px-Flag_of_Canada_%28Pantone%29.svg.png\" srcset=\"//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/d9/Flag_of_Canada_%28Pantone%29.svg/33px-Flag_of_Canada_%28Pantone%29.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/d9/Flag_of_Canada_%28Pantone%29.svg/44px-Flag_of_Canada_%28Pantone%29.svg.png 2x\" width=\"22\"/></a></span><span typeof=\"mw:Entity\"> </span><a href=\"./Kanada\" rel=\"mw:WikiLink\" title=\"Kanada\">Kanada</a></td></tr>\n<tr style=\"vertical-align: top;\">\n<td><b><a href=\"./Provinsies_en_gebiede_van_Kanada\" rel=\"mw:WikiLink\" title=\"Provinsies en gebiede van Kanada\">Gebied</a></b></td><td><span typeof=\"mw:File\"><a class=\"mw-file-description\" href=\"./Lêer:Flag_of_Nunavut.svg\"><img data-file-height=\"675\" data-file-type=\"drawing\" data-file-width=\"1200\" decoding=\"async\" height=\"12\" resource=\"./Lêer:Flag_of_Nunavut.svg\" src=\"//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/90/Flag_of_Nunavut.svg/22px-Flag_of_Nunavut.svg.png\" srcset=\"//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/90/Flag_of_Nunavut.svg/33px-Flag_of_Nunavut.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/90/Flag_of_Nunavut.svg/44px-Flag_of_Nunavut.svg.png 2x\" width=\"22\"/></a></span> <a href=\"./Nunavut\" rel=\"mw:WikiLink\" title=\"Nunavut\">Nunavut</a>\n<p>\n</p>\n<p>\n</p>\n<p>\n</p>\n<p>\n</p>\n<p>\n</p>\n<p>\n</p></td></tr>\n<tr>\n<th bgcolor=\"#cef2e0\" colspan=\"2\">Demografie</th></tr>\n<tr style=\"vertical-align: top;\">\n<td><b>Bevolking</b></td><td>0\n<p>\n</p></td></tr>\n<tr style=\"vertical-align: top;\">\n<td colspan=\"2\">Die wêreld se 54ste grootste eiland en die 13de grootste eiland van <a href=\"./Kanada\" rel=\"mw:WikiLink\" title=\"Kanada\">Kanada</a></td></tr>\n</tbody></table>"
],
"td_tables": [],
"text_length": 5350
} |
'n Klein, draagbare akwaponiese stelsel. Die term *aquaponics* is 'n samestelling van die terme *akwakultuur* en *hidroponiese* landbou.
**Akwaponika** verwys na enige stelsel wat 'n kombinasie van konvensionele akwakultuur (die groei van akwatiese diere soos slakke, vis, kreef of garnale in tenks) met hidroponika (die kweek van plante in water) in 'n simbiotiese omgewing. In normale akwakultuur bou die afskeidings van die diere wat grootgemaak word op in die water, wat die giftigheid verhoog. In 'n akwaponiese stelsel word water uit 'n akwakultuur-stelsel ingevoer in 'n hidroponiese stelsel waar die by-produkte afgebreek word deur nitrifikasie bakterieë in nitrate en nitriete, wat dan gebruik word deur die plante as voedingstowwe, en die water word dan gehersirkuleer terug na die akwakultuur-stelsel.
Omdat bestaande hidroponiese- en akwakultuur boerdery tegnieke vorm die basis vir alle akwaponiese stelsels, die grootte, kompleksiteit, en tipes kos wat gekweek word in 'n akwaponiese stelsel, kan die stelsel soveel wissel soos enige sisteem wat gevind word in beide boerdery dissiplines.
Geskiedenis
-----------
Akwaponika het ou wortels, hoewel daar 'n debat is oor die eerste verskyning daarvan:
* Die Asteke het landbou-eilande gekweek, bekend as *chinampas,* in 'n stelsel deur sommige beskou as die eerste vorm van akwaponika vir landbou gebruik waar plante wat op statiese (en soms bewegende) eilande in vlak damwater en afval materiaal uit die Chinampa kanale en die omliggende stede is gebruik om die plante met die hand te besproei.
* Suid-China, Thailand en Indonesië het rys verbou en geboer in die rys velde in kombinasie met vis, word aangehaal as voorbeelde van die vroeë akwaponiese stelsels. Hierdie polikulturele boerdery stelsels bestaan in baie Verre Oosterse lande en vis word grootgemaak soos die oosterse loach (泥鳅, ドジョウ), moeras paling (黄鳝, 田鰻), algemene karp (鯉魚, コイ) en krusiese karp (鯽魚) sowel as dam slakke (田螺) in die rysvelde.
Drywende akwaponiese stelsels op polikulturele visdamme is geïnstalleer in China in meer onlangse jare op 'n groot skaal vir die groei van rys, koring en kanna lelie, en ander gewasse, met 'n paar installasies wat meer as 2.5 hektaar (10,000 m2) beslaan.
Diagram van die Universiteit van die Virgin Eilande se kommersiële akwaponiese stelsel wat ontwerp is om 5 metrieke ton van Tilapia per jaar te lewer.
Die ontwikkeling van die moderne akwaponiese stelsels word dikwels toegeskryf aan die verskeie werke van die Nuwe Alchemie Instituut (New Alchemy Institute) en die werke van Dr. Mark McMurtry et al. by die North-Carolina State University.
Geïnspireer deur die suksesse van die Nuwe Alchemie Instituut, en die wedersydse akwaponiese tegnieke wat ontwikkel is deur Dr Mark McMurtry et al. het ander instellings gou gevolg. Vanaf 1997 het Dr James Rakocy en sy kollegas aan die Universiteit van die Virgin Eilande navorsing gedoen en ontwikkel die gebruik van die diep water kultuur hidroponiese groei beddens in 'n groot-skaal akwaponiese stelsel.
Die eerste akwaponiese navorsing in Kanada was 'n klein stelsel bygevoeg by 'n bestaande akwakultuur navorsingsprojek by 'n navorsingstasie in Lethbridge, Alberta. Kanada het 'n styging in die opstel van akwaponiese stelsels gehad regdeur die 90's, hoofsaaklik as kommersiële installasies vir groei van hoë-waarde gewasse soos forel en blaarslaai. 'n Sisteem wat gebaseer is op die diep water stelsel ontwikkel by die Universiteit van Virgin Eilande is gebou in 'n broeikas by Brooks, Alberta waar Dr Nick Savidov en kollegas navorsing gedoen het op akwaponiese stelsels uit 'n agtergrond van die plantwetenskap. Die span het bevindinge gemaak op vinnige wortel groei in akwaponiese stelsels en op die sluiting van die vaste-afval lus, en bevind dat as gevolg van sekere voordele in die stelsel bo tradisionele akwakultuur, die stelsel goed kan funksioneer met 'n lae pH-vlak, wat plante bevoordeel, maar nie vis nie.
Dele van 'n akwaponiese stelsel
-------------------------------
'n Kommersiële akwaponiese stelsel. 'n Elektriese pomp beweeg voedingstof-ryke water uit die vistenk deur middel van 'n vaste stof filter wat deeltjies wat die plante nie kan absorbeer nie, verwyder. Die water verskaf dan voedingstowwe vir die plante en word gereinig voordat dit terugkeer na die vistenk onder.
Akwaponika bestaan uit twee hoof dele, met die akwakultuur deel vir die groei van akwatiese diere en die hidroponika deel vir die groei van plante. Akwatiese afvalwater, as gevolg van oorgeblewe voer of die groei van diere soos vis, versamel in die water as gevolg van die geslote-stelsel hersirkulasie van die meeste akwakultuur stelsels. Die afvalryke water raak giftig vir die akwatiese diere in hoë konsentrasies, maar dit bevat voedingstowwe wat noodsaaklik is vir die groei van die plant. Hoewel dit hoofsaaklik bestaan uit hierdie twee dele, is akwaponiese stelsels gewoonlik gegroepeer in verskeie komponente of substelsels wat verantwoordelik is vir die effektiewe verwydering van soliede afval, vir die toevoeging van basisse om sure te neutraliseer, of vir die handhawing van die water suurstof. Tipiese komponente sluit in:
* *Die grootmaak-tenk*: die tenks vir die groei en die voeding van die vis;
* *Die vestiging wasbak*: 'n eenheid vir die vang van oorgeblewe kos en losstaande biofilms, en vir die neersakking van fyn deeltjies;
* *Biofilter*: 'n plek waar die nitrifikasie bakterieë kan groei en die omskep van ammoniak in nitrate, wat bruikbaar is vir die plante;
* *Hidroponika substelsel*: die gedeelte van die stelsel waar plante gekweek word deur die absorbsie van oortollige voedingstowwe uit die water;
* *Oliebak*: die laagste punt in die stelsel van waar die water vloei en van waar dit gepomp word terug na die grootmaak tenks.
Afhangende van die gesofistikeerdheid en die koste van die akwaponiese stelsel, die eenhede vir vaste stof verwydering, biofiltrasie, en/of die hidroponika substelsel kan gekombineer word in een eenheid of substelsel, wat verhoed dat die water direk vloei uit die akwakultuur deel van die stelsel na die hidroponika deel.
Lewende komponente
------------------
'n Akwaponiese stelsel hang af van die verskillende lewende komponente suksesvol te werk. Die drie belangrikste live komponente is plante, vis (of ander akwatiese wesens) en bakterieë. Sommige stelsels sluit ook bykomende live komponente soos wurms.
### Plante
'n Diep Water Kultuur hidroponika stelsel waar die plant direk in die afvalryke minerale water groei sonder 'n grond - medium. Plante kan nader aan mekaar gespasieer word, want die wortels hoef nie uit te brei na buite om die gewig van die plant te ondersteun nie.
Plant geplaas in 'n voedingstofryke water kanaal in 'n Voedingstof film tegniek (NFT) stelsel
Baie plante is geskik vir akwaponiese stelsels, alhoewel wat werk vir 'n spesifieke stelsel hang af van die volwassenheid en die voorraaddigtheid van die vis. Hierdie faktore het 'n invloed op die konsentrasie van voedingstowwe uit die vis afvalmateriaal, en hoeveel van dié voedingstowwe beskikbaar is aan die plant wortels via bakterieë.
Groen blaar groente met lae tot medium voedingstof vereistes is goed aangepas vir akwaponiese stelsels, insluitend chinese kool, blaarslaai, basilie, spinasie, grasuie, kruie, en bronkors.
Ander plante, soos tamaties, komkommers, en soetrissies, het hoër voedingsbehoeftes en sal net goed doen in volwasse akwaponiese stelsels wat 'n hoë voorraaddigtheid van die vis het.
Plante wat algemeen in slaaie gebruik word het die grootste sukses in akwaponika, insluitend komkommers, salotte, tamaties, blaarslaai, chiles, soetrissies, rooi slaai uie en sneeu ertjies.
Sommige winsgewende plante vir akwaponiese stelsels sluit chinese kool, blaarslaai, basilie, rose, tamaties, okra, spanspek en soetrissies.
Ander spesies van groente wat goed groei in 'n akwaponiese stelsel sluit in bronkors, basilie, koljander, pietersielie, sitroengras, salie, bone, ertjies, koolraap, taro, radyse, aarbeie, spanspekke, uie, rape, witwortels, patat, blomkool, kool, broccoli, en eiervrug sowel as die choys wat gebruik word vir roerbraai.
Vrugdraende plante soos spanspekke of tamaties, en plante met hoër nutrientbehoeftes moet hoër voorraaddigtheid van vis hê en dus meer volwasse tenks om genoeg voedingstowwe te verskaf.
### Vis (of ander akwatiese wesens)
Gefiltreerde water uit die hidroponika stelsel dreineer in 'n baber tenk vir hersirkulasie.
Varswater vis is die mees algemene akwatiese diere wat ingesamel word met behulp van akwaponika, hoewel varswater kreef en garnale is ook soms gebruik. Daar is'n tak van akwaponika met behulp van soutwater vis, die sogenaamde soutwater akwaponika. Daar is baie spesies van warmwater en kouewater vis wat goed aanpas in akwakultuur stelsels.
In die praktyk is tilapia die mees gewilde vis vir huis- en kommersiële projekte wat bedoel is om eetbare vis te voorsien, want dit is 'n warmwater vis spesie wat oorbevolking en die verandering van water toestande kan hanteer. Barramundi, silwer baars, paling-stert baber of tandanus baber, jade baars en Murray kabeljou word ook gebruik. Vir 'n gematigde klimaat waar daar nie die vermoë of die begeerte om die temperatuur van die water in stand te hou nie, is blouwangsonvis en baber geskikte visspesies vir die huisstelsels.
Koi en goudvis kan ook gebruik word, as die vis in die stelsel nie eetbaar hoef te wees nie.
Ander geskikte vis sluit in kanaal baber, reënboog forel, baars, algemene karp, Arktiese char, largemouth baars en gestreepte baars.
### Bakterieë
Nitrifikasie, die aerobiese omskakeling van ammoniak na nitrate, is een van die belangrikste funksies in 'n akwaponiese stelsel omdat dit die giftigheid van die water vir die vis verminder, en maak dit moontlik vir die plante om die gevolglike nitraat verbindings te verwydervir voeding. Ammoniak word steeds vrygestel in die water deur die uitskeiding en kieue van die vis as 'n produk van hul metabolisme, maar moet gefiltreer word uit die water omdat hoër konsentrasies van ammoniak die dood van die visse kan veroorsaak. Alhoewel plante ammoniak uit die water tot 'n mate kan absorbeer, word nitrate makliker geassimileer, en sodoende verminder dit effektief die giftigheid van die water vir die vis. Ammoniak kan omskep word in ander stikstofhoudende verbindings deur middel van gesamentlike gesonde bevolkings van:
* *Nitrosomonas*: bakterieë wat ammoniak in nitriete omskep, en
* *Nitrobacter*: bakterieë wat nitriete in nitrate omskep.
Hidroponiese Substelsel
-----------------------
Plante word gekweek soos in hidroponiese stelsels, met hul wortels gedompel in die voedingryke afvalwater. Dit stel hulle in staat om die ammoniak uit te filtreer wat giftig is vir die akwatiese diere, of hul metaboliete. Nadat die water deur die hidroponiese substelsel gegaan het, is dit skoongemaak en
geöksigeneerd, en kan terugkeer na die akwakultuur houers. Hierdie siklus is deurlopend. Algemene akwaponise toepassings van hidroponiese stelsels sluit die volgende in:
* *Diep-water vlot akwaponika*: polistireen vlotte dryf in 'n relatief diep akwakultuur wasbak in die krippe.
* *Hersirkulerende akwaponika*: vaste mediums soos gruis of klei krale, word gehou in 'n houer wat oorstroom word met water uit die akwakultuur. Hierdie tipe van akwaponika is ook bekend as *geslote-lus akwaponika*.
* *Wederkerige akwaponika*: vaste mediums in 'n houer wat om die beurt oorstroom en gedreineer word, om gebruik te maak van verskillende tipes van afvoerpype. Hierdie tipe van akwaponika is ook bekend as die *vloed-en-dreineer akwaponika* of *eb-en-vloei akwaponika*.
* Ander stelsels gebruik torings wat deur middel van straaltjies gevoed word van bo, voedingstowwe film tegniek kanale, horisontale PVC pype met gate vir die potte, plastiek vate gesny in die helfte met gruis of vlotte in hulle. Elke benadering het sy eie voordele.
Omdat die plante op verskillende groei fases verskillende hoeveelhede van die minerale en voedingstowwe benodig, word die oes van plante versprei met saailinge wat op dieselfde tyd as volwasse plante groei. Dit verseker stabiele voedingstof inhoud in die water as gevolg van deurlopende simbiotiese reiniging van gifstowwe uit die water.
Biofiltrering
-------------
In 'n akwaponiese stelsel is die bakterieë verantwoordelik vir die omskakeling van ammoniak na bruikbare nitrate vir die plante om 'n biofilm te vorm op alle soliede oppervlakke deur die hele stelsel wat in konstante kontak is met die water. Die onderwater wortels van die groente het saam 'n groot oppervlakte waar baie bakterieë kan ophoop. Saam met die konsentrasies van ammoniak en nitriete in die water, bepaal die oppervlakte die spoed waarmee nitrifikasie plaasvind. Sorg vir hierdie bakteriële kolonies is belangrik om die volle assimilasie van ammoniak en nitriete te reguleer. Dit is die rede waarom die meeste akwaponiese stelsels 'n biofiltrering eenheid insluit, wat help om die groei van hierdie mikro-organismes te fasiliteer. Omdat die nitrifikasie proses die water versuur, kan nie-yster basisse soos kaliumhidroksied of kalsiumhidroksied bygevoeg word vir die neutralisering van die water se pH as onvoldoende hoeveelhede natuurlik teenwoordig is in die water om 'n buffer te voorsien teen die versuring. Daarbenewens, verkiesde minerale en voedingstowwe soos yster kan bygevoeg word bykomend tot die visafval wat dien as die belangrikste bron van voedingstowwe aan plante.
'n Goeie manier om te werk te gaan met vaste stowwe wat opbou in akwaponika is die gebruik van wurms, wat soliede organiese materiaal vloeibaar maak, sodat dit gebruik kan word deur die plante-en/of ander diere in die stelsel. Vir 'n slegs 'n wurmgroeiende metode, sien asseblief Vermiponics.
Werking
-------
Die vyf belangrikste insette tot die stelsel is water, suurstof, lig, voer gegee aan die akwatiese diere, en elektrisiteit om die water te pomp, filtreer, en oksineer. Kuit of braai kan bygevoeg word om volgroeide vis wat geneem word uit die stelsel te vervang en sodoende 'n stabiele stelsel te behou. In terme van die uitsette, 'n akwaponiese stelsel kan voortdurend plante lewer soos groente gekweek in hidroponika, en eetbare akwatiese spesies wat in 'n akwakultuur verbou is. Tipiese verhoudings is .5 1 vierkante voet van groei ruimte vir elke 1 VSA gal (3.8 L) van akwakultuur water in die stelsel. 1 VSA gal (3.8 L) van die water kan ondersteun tussen .5 lb (0.23 kg) en 1 lb (0.45 kg) van die vis voorraad afhangende van deurlugting en filtrasie.
Tien primêre beginsels vir die skep van suksesvolle akwaponiese stelsels is uitgereik deur Dr James Rakocy, die direkteur van die akwaponiese navorsing-span by die Universiteit van die Virgin Eilande, gebaseer op uitgebreide navorsing wat gedoen is as deel van die *Landbou-Eksperiment Stasie* akwakultuur program.
* Gebruik 'n voeding koers verhouding vir die ontwerp berekeninge
* Hou voedingsinsette relatief konstant
* Vul aan met kalsium, kalium en yster
* Verseker goeie deurlugting
* Verwyder vastestowwe
* Wees versigtig met aggregate
* Ekstra groot pype
* Die gebruik van biologiese plaagbeheer
* Verseker voldoende biofiltrasie
* Beheer pH
### Voedingsbron
Soos in die meeste akwakultuur-gebaseerde stelsels, voorraad voer bestaan dikwels uit vismeel afgelei van laer-waarde spesies. Deurlopende uitputting van wilde vis voorrade maak hierdie praktyk nie volhoubaar nie. Organiese vis voeding kan bewys word om 'n lewensvatbare alternatief te wees wat hierdie kommer verlig. Ander alternatiewe sluit in om paddaslyk te verbou met 'n akwaponiese stelsel wat dieselfde vis voed wat groei in die stelsel, oortollige wurms gegroei van vermiculture kompos, wat voorberei is met behulp van kombuis stukkies, sowel as groeiende swart soldaat vlieg larwes te voed aan die vis om gebruik te maak van kompos larwes.
### Watergebruik
Akwaponiese stelsels sal nie tipies water afskei of ruil gedurende normale werking, maar in plaas daarvan hersirkuleer en hergebruik dit die water baie effektief. Die stelsel berus daarop om die verhouding tussen die diere en die plante in 'n stabiele akwatiese omgewing te handhaaf wat 'n minimum fluktuasie in die omringende voedingstowwe en suurstof vlakke beleef. Water word bygevoeg net om water wat verloor word deur absorpsie en transpirasie deur die plante, verdamping in die lug van oppervlak water, wat oorloop van die stelsel van reënval, en die verwydering van biomassa soos afgesakte soliede afval van die stelsel, te vervang. Dit maak voorsiening vir akwaponiese produksie van beide gewasse en vis in gebiede waar water of vrugbare grond skaars is. Akwaponiese stelsels kan ook gebruik word om beheerde vleiland omstandighede na te boots. Geboude vleilande kan nuttig wees vir biofiltrasie en behandeling van tipiese huishoudelike riool. Die voedingstof-gevulde oorloop water kan opgehoop word in die opvangtenks, en weer gebruik word om groei van gewasse geplant in die grond te versnel, of dit kan terug gepomp word in die akwaponiese stelsel om die water vlak aan te vul.
### Energie gebruik
Akwaponiese installasies maak in wisselende grade staat op mens-gemaakte energie, tegnologiese oplossings, en omgewingsbeheer, om hersirkulasie en water/omringende temperature te handhaaf. Maar, as 'n stelsel ontwerp is met energie besparing in gedagte, kan die gebruik van alternatiewe energie en om die aantal pompe te beperk deur die water te laat afwaarts vloei so veel as moontlik, dit hoogs energie-doeltreffend maak. Terwyl versigtige ontwerp die risiko van akwaponika verminder, kan akwaponiese stelsels veelvuldige "enkele punte van mislukking "hê waar probleme kan opduik, soos 'n kragonderbreking of 'n pyp verstopping wat kan lei tot 'n totale verlies van die vis voorraad.
### Huidige voorbeelde
Groente produksie deel van die lae-koste Agterplaas Akwaponiese Stelsel ontwikkel teen Bangladesj Landbou-Universiteit
Die Karibiese eiland van Barbados het 'n inisiatief geskep wat mense aanmoedig om akwaponiese stelsels by die huis te begin, met inkomste wat gegenereer word deur die verkoop van produkte aan toeriste in 'n poging om die groeiende afhanklikheid van ingevoerde kos te verminder.
- Dakota Kollege by Bottineau in Bottineau, Noord-Dakota het 'n akwaponiese program wat studente die vermoë gee om 'n sertifikaat of 'n AAS graad in akwaponika te verwerf.
In Bangladesj, die wêreld se mees digbevolkte land, gebruik die meeste boere landbouchemikalieë om voedsel produksie en raklewe te verbeter, al het die land geen standaarde vir veilige vlakke van chemikalieë in voedsel wat vir menslike verbruik dien nie. Om hierdie probleem te bestry, het 'n span gelei deur Professor Dr. M. A. Salam by die Departement van Akwakultuur van Bangladesj Landbou-Universiteit, Mymensingh planne vir 'n lae-koste akwaponiese stelsel wat chemiese-vrye produkte en vis voorsien vir mense wat in ongunstige klimaatstoestande soos die soutgehalte geneigde suidelike gebied en die vloed-sensitiewe haor gebied in die oos-streek. Dr. Salam se werk innoveer 'n vorm van bestaansboerdery vir mikro-produksie doelwitte aan die gemeenskap en privaat persone, terwyl die ontwerp van die werk deur Chowdhury en Graff uitsluitlik gemik op die kommersiële vlak, die laaste van die twee benaderings neem voordeel van ekonomie van skaal.
Met meer as 'n derde van die Palestynse landbougrond in die Gazastrook in 'n buffer sone verander deur Israel, is 'n akwaponiese tuinmaak stelsel ontwikkel wat geskik is vir gebruik op die dakke in Gaza Stad.
Daar is 'n verskuiwing in die rigting van gemeenskap integrasie van akwaponika, soos die nie-winsgewende stigting Groeiende Krag wat vir Milwaukee jeug werksgeleenthede en opleiding bied, terwyl hulle kos groei vir hul gemeenskap. Die model het tot gevolg gehad dat verskeie satelliet-projekte ontstaan in ander stede soos New Orleans waar die Viëtnamese visserman gemeenskap gely het onder die Deepwater Horizon oliestorting, en in die Suid-Bronx in New York Stad.
Whispering Roots is'n nie-winsgewende organisasie in Omaha, Nebraska wat vars, plaaslik gegroeide, gesonde kos bied vir sosiaal en ekonomies benadeelde gemeenskappe deur gebruik te maak van akwaponika, hidroponika en stedelike boerdery.
Akwaponiese tuiniers van regoor die wêreld is besig om in aanlyn gemeenskap webwerwe en forums hul ervarings te deel en om die ontwikkeling van hierdie vorm van tuinmaak sowel as die skep van 'n uitgebreide hulpbronne oor hoe om tuis stelsels te bou te bevorder.
Onlangs het akwaponika begin beweeg in die rigting van binnenshuise produksie stelsels. In stede soos Chicago, gebruik entrepreneurs vertikale ontwerpe om voedsel die hele jaar deur te groei. Hierdie stelsels kan gebruik word om voedsel die hele jaar deur te groei met minimale of geen afval.
Daar is verskeie modulêre stelsels gemaak vir die publiek wat gebruik maak van akwaponiese stelsels om organiese groente en kruie te produseer, en bied terselfdertyd binnenshuise dekor. Hierdie stelsels kan dien as 'n bron van kruie en groente binnenshuis. Universiteite bevorder navorsing op hierdie modulêre stelsels soos hulle meer gewild word onder stedelinge. | {
"title": "Akwaponiese stelsel",
"mostly_tablelist": false,
"tablelist_ratio": [
7860,
23406,
0.33581133042809536
],
"infobox": [],
"td_tables": [],
"text_length": 21177
} |
Die LL Ori-boogskok in die Orion-newel. Die ster se wind bots teen die newelvloei.
Hubble, 1995
’n **Boogskok** is die gebied tussen ’n magnetosfeer en ’n omringende medium. By sterre is dit gewoonlik die grens tussen hul sterwind en die interstellêre medium. In planete se magnetosfeer is die boogskok die grens waar die snelheid van die sonwind skielik afneem omdat dit die magnetopouse nader.
Die bekendste voorbeeld van ’n boogskok is die een om die Aarde, maar alle gemagnetiseerde planete het een. Die Aarde s’n is sowat 17 km dik en is sowat 90 000 km van die Aarde af geleë.
Dekades lank is geglo die Son se sonwind vorm ’n boogskok wanneer dit teen die omringende interstellêre medium bots. Dit is in 2012 bevraagteken toe data van die Interstellar Boundary Explorer (IBEX) ontdek die Sonnestelsel beweeg stadiger deur die interstellêre medium as wat voorheen gedink is. Dit het die vermoede laat ontstaan dat daar min of geen boogskok om die Sonnestelsel is nie.
Dit kom ook algemeen voor by Herbig Haro-voorwerpe (waar strome gas uit vormende sterre gewerp word): ’n baie sterker gerigte uitvloei van gas en stof veroorsaak boogskokke wat teen optiese golflengtes sigbaar is. | {
"title": "Boogskok",
"mostly_tablelist": false,
"tablelist_ratio": [
830,
1839,
0.45133224578575315
],
"infobox": [],
"td_tables": [],
"text_length": 1202
} |
Ligging van Arktika
Kaart van Arktika
Saamgestelde Nasa-Satellietbeeld van Arktika, soos opgeneem op 2 September 2012
Die Arktiese papawer, *Papaver radicatum*, in blom op Kanada se Bathursteiland
**Arktika** is 'n polêre gebied in die noordelikste deel van die Aarde wat bestaan uit die Arktiese Oseaan (of Noordelike Yssee) en dele van Denemarke (Groenland), Kanada, Rusland, Noorweë, die Verenigde State (Alaska), Swede, Finland en Ysland.
Die naam van die gebied is afgelei van die Griekse word *árktos* ἄρκτος vir beer. Die byvoeglike naamwoord *árktikós* "arkties"‚ "noordelik" het verwys ná die gebied onder die sterrebeeld Groot Beer. Die Poolster is byna loodreg oor die Noordpool en lê in die sterrebeeld Klein Beer.
Definisie en naam
-----------------
Die naam "Arktika" kom van die Griekse woord ἀρκτικός (*árktikós*: "naby die Beer, die noorde"), en dit kom weer van die woord ἄρκτος (*árktos* "beer"). Die naam verwys óf na die Groot Beer, ’n sterrebeeld wat prominent in die noordelike deel van die hemelsfeer is, óf na die Klein Beer, wat die noordelike poolster, Polaris, bevat.
Daar is ’n paar definisies vir die gebied wat as Arktika bekend staan. Die gebied kan gedefinieer word as noord van die Arktiese Sirkel (66° 33'N), min of meer die grens van die middernagson en poolnag. Volgens nog ’n definisie is Arktika die streek waar die gemiddelde temperatuur vir die warmste maand (Julie) onder 10 °C is; die noordelikste boomlyn volg die temperatuurlyn (isoterm) rofweg by die grens van dié gebied.
Klimaat
-------
Arktika se klimaat word gekenmerk deur koue winters en koel somers. Sy neerslag is in die vorm van sneeu en is min; die grootste deel kry minder as 50 cm per jaar. Winde skep dikwels sneeu en dit wek die indruk van ’n voortdurende sneeuval. Gemiddelde wintertemperature kan net -40 °C wees en die koudste opgetekende temperatuur is sowat -68 °C. Die klimaat aan die kus is matiger danksy oseaniese invloede. Arktika word geraak deur aardverhitting en dit lei tot ’n krimping van die Noordelike Yssee, minder ys in die Groenland-yslaag en die vrystelling van metaan wanneer die ysgrond ontdooi.
Weens die noordwaartse verskuiwing van die planeet se isoterms (sowat 56 km per dekade in die laaste 30 jaar as gevolg van aardverhitting), word die Arktiese gebied (soos bepaal deur boomlyne en temperatuur) tans kleiner. Die grootste rede tot kommer is waarskynlik die krimping van die Noordelike Yssee. Daar is ’n groot variasie in voorspellings hieroor, met modelle wat ’n byna algehele tot algehele ysverlies in September tussen 2040 en 2100 toon. Sowat die helfte van die modelle wat ontleed is, dui op ’n byna algehele tot algehele ysverlies in September teen die jaar 2100.
Fauna en flora
--------------
Bekende diere wat hier voorkom, sluit in soogdiere soos die ysbeer (*Ursus maritimus*), muskusos (*Ovibos moschatus*), poolvos (*Vulpes lagopus*), rendier (*Rangifer tarandus*), seeroofdiere (*Pinnipedia*), walrus (*Odobenus rosmarus*) en die witdolfyn (*Delphinapterus leucas*); asook voëls soos die swerfvalk (*Falco peregrinus*), Kanadese gans (*Branta canadensis*), grysstrandkiewiet (*Pluvialis squatarola*), Arktiese sterretjie (*Sterna paradisaea*), swartpootbrandervoël (*Rissa tridactyla*), mikstertmeeu (*Xema sabini*), langstertroofmeeu (*Stercorarius longicaudus*), Arktiese roofmeeu (*Stercorarius parasiticus*), steenloper (*Arenaria interpres*) en die fluitswaan (*Cygnus columbianus*).
Plantegroei bestaan uit dwergstruike, gras, kruide, korsmosse en mosse, wat almal redelik laag groei en ’n toendra vorm. Namate ’n mens noordwaarts beweeg, neem die hoeveelheid hitte wat vir plantegroei beskikbaar is aansienlik af. In die noordelikste gebiede is plante by hul metaboliese perke en klein verskille in die totale hoeveelheid somerhitte maak groot verskille in die hoeveelheid energie wat beskikbaar is vir onderhoud, groei en voortplanting.
Bome kan nie in die Arktiese streek groei nie; plante word in die warmer dele tot 2 meter hoog. Grasse en mosse kan dik lae vorm. In die kouer streke is ’n groot deel van die grond kaal; nievaatplante soos korsmosse en mosse oorheers die gebied saam met ’n paar verspreide grasse en weiveldkruide (soos die Arktiese papawer).
Arktiese grondgebiede
---------------------
| Geografiese naam | Land | Soort |
| --- | --- | --- |
| Alaska | Verenigde State | Deelstaat |
| Aleoetiese Eilande | Verenigde State | Amerikaanse eilandgroep |
| Archangelsk-oblast | Rusland | Federale deelgebied |
| Kanadese Arktiese Argipel | Kanada | Kanadese eilandgroep |
| Outonome Okroeg Tsjoekotka | Rusland | Federale deelgebied |
| Groot Diomedes-eiland | Rusland | Eiland |
| Klein Diomedes-eiland | Verenigde State | Eiland |
| Finnmark | Noorweë | Provinsie |
| Franz Josef-land | Rusland | Eilandgroep |
| Groenland | Denemarke | Outonome land |
| Grímsey | Ysland | Eiland |
| Jan Mayen | Noorweë | Eiland |
| Krasnojarsk-krai | Rusland | Federale deelgebied |
| Lapland | Finland | Streek |
| Lapland | Swede | Provinsie |
| Moermansk-oblast | Rusland | Federale deelgebied |
| Outonome Okroeg Nenetsië | Rusland | Federale deelgebied |
| Nieu-Siberiese Eilande | Rusland | Eilandgroep |
| Nordland | Noorweë | Provinsie |
| Norrbotten | Swede | Provinsie |
| Noordwestelike gebiede | Kanada | Gebied |
| Nowaja Zemlja | Rusland | Eilandgroep |
| Nunavik | Kanada | Noordelike deel van Quebec |
| Nunavut | Kanada | Gebied |
| Russiese Arktiese eilande | Rusland | Eilande |
| Sápmi | Noorweë, Swede, Finland, Rusland | Streek |
| Republiek Sacha (Jakoetië) | Rusland | Federale deelgebied |
| Sewernaja Zemlja | Rusland | Eilandgroep |
| Siberië | Rusland | Streek |
| Svalbard | Noorweë | Eilandgroep |
| Troms | Noorweë | Provinsie |
| Yukon | Kanada | Streek |
| Outonome Okroeg Jamalo-Nenetsië | Rusland | Federale deelgebied |
| Wrangeleiland | Rusland | Natuurreservaat | | {
"title": "Arktika",
"mostly_tablelist": false,
"tablelist_ratio": [
2698,
6289,
0.42900302114803623
],
"infobox": [],
"td_tables": [],
"text_length": 5922
} |
Die **Ngoye dwergbroodboom** (*Encephalartos ngoyanus*) is 'n spesie van die genus *Encephalartos*. Daar is twee populasies van die plant, een in die noorde van KwaZulu-Natal en die ander in Eswatini en die suide van Mosambiek.
Die plant is klein, dit word slegs 1 m hoog en groei hoofsaaklik in grasvelde, tussen rotse en woudrante, veral die Ngoye-woud waar dit sy naam vandaan kry. Genoegsame vuur stimuleer die vorming van keëls maar te veel brande en onwettige versameling is 'n bedreiging vir die plant. Die boom is eenslagtig, manlike en vroulike plante is afsonderlike eksemplare.
Die boom se FSA-nommer is 14.17. In Engels staan die broodboom as die *Ngoye Dwarf Cycad* bekend.
Sien ook
--------
* Alfabetiese lys van Suid-Afrikaanse bome
Bronne
------
* REDLIST Sanbi
* Africancycads
* Mosambiek Flora
* Plants of the World Online
| | |
| --- | --- |
| Taksondatabasisse |
* Wd: Q3724996
* ARKive: encephalartos-ngoyanus
* EoL: 630908
* GBIF: 2683747
* GRIN: 319392
* iNaturalist: 135948
* IPNI: 297121-1
* ITIS: 899724
* IUCN: 41920
* NCBI: 179217
* Plant List: kew-2788672
* Species+: 18195
* Tropicos: 9600074
* WCSP: 385229
| | {
"title": "Ngoye dwergbroodboom",
"mostly_tablelist": false,
"tablelist_ratio": [
559,
1149,
0.4865100087032202
],
"infobox": [
"<table about=\"#mwt1\" class=\"infobox biota\" style=\"text-align: left; width: 200px; font-size: 100%\">\n<tbody><tr>\n<th colspan=\"2\" style=\"text-align: center; background-color: rgb(180,250,180)\">Ngoye dwergbroodboom</th></tr>\n<tr>\n<td colspan=\"2\" style=\"text-align: center\"><span typeof=\"mw:File\"><a class=\"mw-file-description\" href=\"./Lêer:Encephalartos_ngoyanus_en_los_invernaderos_centrales_del_Jardín_Botánico_de_Córdoba.jpg\"><img data-file-height=\"2448\" data-file-type=\"bitmap\" data-file-width=\"3264\" decoding=\"async\" height=\"180\" resource=\"./Lêer:Encephalartos_ngoyanus_en_los_invernaderos_centrales_del_Jardín_Botánico_de_Córdoba.jpg\" src=\"//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/f7/Encephalartos_ngoyanus_en_los_invernaderos_centrales_del_Jard%C3%ADn_Bot%C3%A1nico_de_C%C3%B3rdoba.jpg/240px-Encephalartos_ngoyanus_en_los_invernaderos_centrales_del_Jard%C3%ADn_Bot%C3%A1nico_de_C%C3%B3rdoba.jpg\" srcset=\"//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/f7/Encephalartos_ngoyanus_en_los_invernaderos_centrales_del_Jard%C3%ADn_Bot%C3%A1nico_de_C%C3%B3rdoba.jpg/360px-Encephalartos_ngoyanus_en_los_invernaderos_centrales_del_Jard%C3%ADn_Bot%C3%A1nico_de_C%C3%B3rdoba.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/f7/Encephalartos_ngoyanus_en_los_invernaderos_centrales_del_Jard%C3%ADn_Bot%C3%A1nico_de_C%C3%B3rdoba.jpg/480px-Encephalartos_ngoyanus_en_los_invernaderos_centrales_del_Jard%C3%ADn_Bot%C3%A1nico_de_C%C3%B3rdoba.jpg 2x\" width=\"240\"/></a></span></td></tr>\n<tr style=\"text-align: center; background-color: rgb(180,250,180)\">\n<th colspan=\"2\"><div style=\"text-align: center\"><a href=\"./Bewaringstatus\" rel=\"mw:WikiLink\" title=\"Bewaringstatus\">Bewaringstatus</a></div></th></tr>\n<tr>\n<td colspan=\"2\"><div style=\"text-align: center\"><span class=\"mw-default-size\" typeof=\"mw:File/Frameless\"><span><img alt=\"\" data-file-height=\"64\" data-file-type=\"drawing\" data-file-width=\"240\" decoding=\"async\" height=\"59\" resource=\"./Lêer:Status_iucn3.1_VU_af.svg\" src=\"//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/b2/Status_iucn3.1_VU_af.svg/220px-Status_iucn3.1_VU_af.svg.png\" srcset=\"//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/b2/Status_iucn3.1_VU_af.svg/330px-Status_iucn3.1_VU_af.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/b2/Status_iucn3.1_VU_af.svg/440px-Status_iucn3.1_VU_af.svg.png 2x\" width=\"220\"/></span></span><br/><a href=\"./Kwesbare_spesie\" rel=\"mw:WikiLink\" title=\"Kwesbare spesie\">Kwesbaar</a> <link href=\"./Kategorie:IUBN_Rooilys_kwesbare_spesies\" rel=\"mw:PageProp/Category\"/><small><span typeof=\"mw:Entity\"> </span>(<a href=\"./IUBN-rooilys\" rel=\"mw:WikiLink\" title=\"IUBN-rooilys\">IUCN 3.1</a>)</small></div></td></tr>\n<tr>\n<th colspan=\"2\" style=\"min-width:15em; text-align: center; background-color: rgb(180,250,180)\"><a href=\"./Wetenskaplike_klassifikasie\" rel=\"mw:WikiLink\" title=\"Wetenskaplike klassifikasie\">Wetenskaplike klassifikasie</a></th></tr>\n<tr>\n<td>Koninkryk:</td>\n<td><div class=\"koninkryk\" style=\"display:inline\"><a class=\"mw-redirect\" href=\"./Plantae\" rel=\"mw:WikiLink\" title=\"Plantae\">Plantae</a></div></td></tr>\n<tr>\n<td>Divisie:</td>\n<td><div class=\"divisie\" style=\"display:inline\"><a class=\"mw-redirect\" href=\"./Cycadophyta\" rel=\"mw:WikiLink\" title=\"Cycadophyta\">Cycadophyta</a></div></td></tr>\n<tr>\n<td>Klas:</td>\n<td><div class=\"klas\" style=\"display:inline\"><a class=\"new\" data-mw-i18n='{\"title\":{\"lang\":\"x-page\",\"key\":\"red-link-title\",\"params\":[\"Cycadopsida\"]}}' href=\"./Cycadopsida?action=edit&redlink=1\" rel=\"mw:WikiLink\" title=\"Cycadopsida\" typeof=\"mw:LocalizedAttrs\">Cycadopsida</a></div></td></tr>\n<tr>\n<td>Orde:</td>\n<td><div class=\"orde\" style=\"display:inline\"><a class=\"new\" data-mw-i18n='{\"title\":{\"lang\":\"x-page\",\"key\":\"red-link-title\",\"params\":[\"Cycadales\"]}}' href=\"./Cycadales?action=edit&redlink=1\" rel=\"mw:WikiLink\" title=\"Cycadales\" typeof=\"mw:LocalizedAttrs\">Cycadales</a></div></td></tr>\n<tr>\n<td>Familie:</td>\n<td><div class=\"familie\" style=\"display:inline\"><a href=\"./Zamiaceae\" rel=\"mw:WikiLink\" title=\"Zamiaceae\">Zamiaceae</a></div></td></tr>\n<tr>\n<td>Genus:</td>\n<td><div class=\"genus\" style=\"display:inline\"><i><a href=\"./Encephalartos\" rel=\"mw:WikiLink\" title=\"Encephalartos\">Encephalartos</a></i></div></td></tr>\n<tr>\n<td>Spesie:</td>\n<td><div class=\"spesie\" style=\"display:inline\"><i><b>E.<span typeof=\"mw:Entity\"> </span>ngoyanus</b></i></div></td></tr>\n<tr>\n<th colspan=\"2\" style=\"text-align: center; background-color: rgb(180,250,180)\"><a href=\"./Binomiale_naam\" rel=\"mw:WikiLink\" title=\"Binomiale naam\">Binomiale naam</a></th></tr>\n<tr>\n<td colspan=\"2\" style=\"text-align: center\"><b><span class=\"binomial\"><i>Encephalartos ngoyanus</i></span></b><br/><div style=\"font-size: 85%;\">I.Verd., (1949)</div></td></tr>\n<tr style=\"text-align: center; background-color: rgb(180,250,180)\"></tr>\n</tbody></table>"
],
"td_tables": [],
"text_length": 1153
} |
Die R101 by Du Toitskloofpas in die Klein Drakenstein
Die **Klein Drakensteinberge** is 'n bergreeks in die Kaapse Plooigordel in die Wes-Kaap, Suid-Afrika. Die bergreeks is oos van Paarl en die N1 nasionale pad gaan via die Hugenotetonnel deur die berg. Voor die tonnel gebou was, moes reisigers die Du Toitskloofpas gebruik het om oor die berg te gaan. Die pad bestaan nog as die R101 provinsiale pad. Die Klein Drakensteinberge staan met die Groot Drakenstein bekend as die Drakensteinberge.
Die naam
--------
Die naam het niks met drake te doen nie. Dit is deur goewerneur Simon van der Stel in Oktober 1687 toegeken en hy het Kommissaris-Generaal Hendrik Adriaan van Reede tot Drakestein vereer wat die Kaap in 1685 besoek het en aan hom die grond van Groot Constantia toegeken het. Die naam Drakestein verwys na die Kasteel Drakestein wat nou die tuiste van die Nederlandse prinses Beatrix is. Van Reede se pa was eienaar hiervan.
Bronne
------
* *Cape West: 2nd edition. A relief map of the most southerly part of Africa*.
* Op Pad in Suid-Afrika. B.P.J. Erasmus. Bl 21. 1995 ISBN ISBN 1-86842-026-4
Koördinate: 33°43′34.82″S 19°5′2.18″O / 33.7263389°S 19.0839389°O / -33.7263389; 19.0839389 | {
"title": "Klein Drakensteinberge",
"mostly_tablelist": false,
"tablelist_ratio": [
124,
992,
0.125
],
"infobox": [],
"td_tables": [],
"text_length": 1214
} |
**Великое Княжество Московское
Velikoye Knyazhestvo Moskovskoye**
**Prinsdom van Moskou**|
| | | |
| --- | --- | --- |
| ← | **1283 – 1547** | → |
|
|
| | |
| --- | --- |
| | |
| Vlag | Wapen |
|
| Ligging of MoskowiëTerritoriale ontwikkeling tussen 1390 en 1530 |
| **Hoofstad** | Moskou |
| **Taal/Tale** | Ou Kerkslawies |
| **Godsdiens** | Russies-Ortodokse Kerk |
| **Regering** | Monargie |
| **Historiese tydperk** | Nuwe Tyd |
| - Stigting | 1283 |
| - Stigting van die Tsaredom van Rusland | 22 Oktober 1547 |
| **Geldeenheid** | Russiese roebel |
**Moskowië** is ’n historiese naam wat dikwels gegee word aan die Rusland van voor die hervormings van Pieter die Grote van omstreeks 1700. Moskowië was een van die opvolgerstate van Kiëf-Roes.
Die staat was aanvanklik bekend as die **Prinsdom van Moskou** (княжество Московское; *Knjazjestwo Moskofskoje*), later as die **Grootprinsdom van Moskou** (Великое Княжество Московское; *Welikoje Knjazjestwo Moskofskoje*) en eindelik as die **Russiese Tsaredom** (Царство Русское; *Tsarstwo Roesskoje*). In Russiese geskrifte word dit meestal die Grootprinsdom van Moskou genoem.
Tussen Kiëf-Roes en die Russiese Ryk
------------------------------------
Kaart van Moskowië uit 1593, in Antwerpen gemaak.
Die ontwikkeling van Rusland strek vanaf Kiëf-Roes via Wladimir-Soezdal, Moskowië en die Russiese Tsaredom tot by die Russiese Ryk, toe die amptelike titel van die heersers verander is van tsaar na keiser. Moskowië het mense en welvaart gelok na die noordoostelike deel van die streek en handelsbetrekkinge gevestig met die Oossee, Witsee, Kaspiese See en Siberië. In dié tyd het ook ’n gesentraliseerde en outokratiese politieke stelsel ontstaan.
Met die gebruik van die naam "Moskowië" beoog sommige historici om die kultuurverskille te benadruk tussen die Rusland van voor 1700, wat om godsdienstige redes verskil het van die Wes-Europese kultuur, en die Rusland van ná 1700, toe die adel in ’n groot mate verwesters het.
Sommige historici plaas die oorgang van Moskowië in Rusland egter vroeër, in die tyd van Iwan die Verskriklike of selfs Iwan III. Laasgenoemde het die laaste onafhanklike staat van Kiëf-Roes, Nowgorod, verower, waarmee hy die vereniging van die Russiese gebiede voltooi het. Hierna het die uitdrukking leier "van die hele Rusland" ontstaan. Iwan III het ook vanaf 1476 geweier om belasting aan die Goue Horde te betaal en in 1480 ’n strafekspedisie geloods teen die Horde se khan.
Hierdie artikel is vertaal vanuit die Nederlandse Wikipedia | {
"title": "Moskowië",
"mostly_tablelist": false,
"tablelist_ratio": [
376,
2055,
0.1829683698296837
],
"infobox": [],
"td_tables": [],
"text_length": 2649
} |
**Eienskappe**| **Algemeen** |
| --- |
| Naam | Ongebluste kalk |
| Ander name | kalsiumoksied |
| Struktuurformule van | |
| Chemiese formule | CaO |
| Molêre massa | 56.08 [g/mol] |
| CAS-nommer | 1305-78-8 |
| **Fasegedrag** |
| Selkonstantes | a=481.1 pm |
| Ruimtegroep | Fm3m (Haliet-tipe) |
| Nommer | 225 |
| Strukturbericht | B1 |
| Smeltpunt | 2572 °C |
| Kookpunt | 2850 °C |
| Digtheid | 3,33 (rel) |
| Oplosbaarheid | |
| **Suur-basis eienskappe** |
| pKa | |
| **Veiligheid** |
| Flitspunt | onbrandbaar |
| Tensy anders vermeld is alle data vir standaardtemperatuur en -druk toestande. |
| | |
**Ongebluste kalk** of **kalsiumoksied** (CaO) is 'n belangrike grondstof wat baie toepassings het.
Vorming
-------
Ongebluste kalk word uit kalksteen (wat uit kalsiumkarbonaat bestaan) deur 'n ontbindingsreaksie by hoë temperature vervaardig.
{\displaystyle CaCO\_{3}\to CaO+CO\_{2}}
Blusreaksie
-----------
Ongebluste kalk gee die gebluste vorm in 'n reaksie met water wat baie hitte vrystel.
{\displaystyle CaO+H\_{2}O\to Ca(OH)\_{2}+63,7kJ/mol}
Eienskappe en gebruik
---------------------
Ongebluste kalk is 'n korrosiewe stof wat heftig met water reageer. Dit is 'n sterk Lewis-basis. Die produksie van ongebluste kalk deur *kalsinering* is een van die oudste chemiese prosesse. Die eienskappe van die produk hang af van die kalsineringstemperatuur. Gewoonlik is dit ongeveer 850 °C, maar die spesifieke oppervlak van 'n produk wat by 1250 °C gekalsineer is, is laer (ong. 4 cm2/g) en by 1750 °C is die produk amper volledig gesinter met 'n relatiewe digheid van 91-92%. Die sintering verminder die gevoeligheid vir vog.
### Glas
Ongebluste kalk word saam met silika (sand) en natriumkarbonaat (soda) gesmelt om glas te vervaardig. Hierdie proses is ook baie oud (ongeveer 12 000 jaar).
### Silikate
'n Ander belangrike toepassing is in die ysterproduksie. Ystererts bevat silikate. Kalsiumoksied word toegevoeg (ongeveer 40 kg per 1000 kg yster) om kalsiumsilikate te vorm. Hierdie slak is nie mengbaar met die vloeibare yster nie en kan afgetap word. In die aluminiumproduksie word dit ook gedoen.
### Karbied
Saam met koolstof (kooks) vorm dit kalsiumkarbied
{\displaystyle 2CaO+5C\to 2CaC\_{2}+CO\_{2}(g)}
Saam met water gee karbied etyn, wat gebruik word as grondstof vir polimere en as brandstof.
### Sulfate en fosfate
Uitlaatgasse van elektrisiteitsprodusente bevat dikwels swawel in die vorm van swaeldioksied SO2. Ongebluste kalk word gebruik om die gasse daarvan te suiwer. Dié reaksie produseer kalsiumsulfiet:
{\displaystyle SO\_{2}+CaO\to CaSO\_{3}}
Op dieselfde wyse kan fosfate uit afvalwater verwyder word:
{\displaystyle 3CaO+3H\_{2}O+2PO\_{4}^{3-}\to Ca\_{3}(PO\_{4})\_{2}+6OH^{-}} | {
"title": "Ongebluste kalk",
"mostly_tablelist": false,
"tablelist_ratio": [
876,
2741,
0.3195913900036483
],
"infobox": [],
"td_tables": [],
"text_length": 2761
} |
Die **Tiensjan** (Chinees: 天山; pinyin: *Tiānshān*, Dungaans: Тянсан; *Tiansan*; Oud-Turks: 𐰴𐰣 𐱅𐰭𐰼𐰃, *Tenğri tağ*; Turks: *Tanrı Dağı*; Mongools: Тэнгэр уул, *Tenger uul*; Oeigoers: تەڭرىتاغ, Тәңри тағ, *Tengri tagh*; Kirgisies: Теңир-Тоо / Ала-Тоо, *Teñir-Too* / *Ala-Too*, تەڭىر-توو / الا-توو; Kasaks: Тәңіртауы / Алатау, *Táńirtaýy* / *Alataý*, تٵڭٸرتاۋى / الاتاۋ; Oesbekies: *Tyan-Shan* / *Tangritog‘*, Тян-Шан / Тангритоғ, تيەن-شەن / تەڭرىتاغ) is 'n bergreeks in Sentraal-Asië aan die kruispunt van die Himalaja met die Karakoram, Pamir, Kunlun en Hindoekoesj op die omstrede grense van Kasakstan, Kirgisië, Oesbekistan, Tadjikistan en die Volksrepubliek China. Die hoogste bergpiek, Jengish Chokusu, is met 7 439 meter bo seevlak die hoogste berg van Kirgisië. Die Tiensjan is in die streek Turkestan geleë en skei die noordelike van die suidelike gedeelte. Die Tiensjan streek oor sowat 2 450 km en is 400 km breed.
*Tiensjan* is 'n Chinese term wat "hemel / hemelse berge" of "god / geestelike berge" beteken. Tiensjan word in Tengriisme heilig beskou en sy tweede hoogste bergpiek is bekend as Khan Tengri wat as "Here van die Geeste" vertaal kan word.
Die Tiensjan word deur die Ilivallei in die noorde en deur die Tarimrivier in die suide begrens. In die weste ontspring die Sirdarja. Net noord van die Tiensjan is Ürümqi, die hoofstad en grootste stad van die Chinese outonome gebied Xinjiang, geleë.
Die Volksrepubliek China se Xinjiang Tiensjan is in 2013 deur Unesco as wêrelderfenisgebied gelys en die Westelike Tiensjan in Kasakstan, Kirgisië en Oesbekistan het in 2016 gevolg.
Sien ook
--------
* Lys van Wêrelderfenisgebiede | {
"title": "Tiensjan",
"mostly_tablelist": false,
"tablelist_ratio": [
1221,
2648,
0.46110271903323263
],
"infobox": [
"<table about=\"#mwt1\" class=\"infobox vcard\" data-mw='{\"parts\":[{\"template\":{\"target\":{\"wt\":\"Inligtingskas Wêrelderfenisgebied\\n\",\"href\":\"./Sjabloon:Inligtingskas_Wêrelderfenisgebied\"},\"params\":{\"naam\":{\"wt\":\"Xinjiang Tiensjan\"},\"beeld\":{\"wt\":\"[[Lêer:Central Tian Shan mountains.jpg|290px]]\"},\"beeldbyskrif\":{\"wt\":\"Die Tiensjan-bergreeks op die grens tussen [[Kirgisië]] en die [[Volksrepubliek China]] met Khan Tengri (7&nbsp;010&nbsp;m) in die middel\"},\"lande\":{\"wt\":\"{{vlagland|Volksrepubliek China}}\"},\"onderafdelings\":{\"wt\":\"\"},\"tipe\":{\"wt\":\"Natuur\"},\"kriteria\":{\"wt\":\"vii, ix\"},\"ID\":{\"wt\":\"1414\"},\"skakel\":{\"wt\":\"\"},\"streek\":{\"wt\":\"[[Asië]]\"},\"duimdrukkerkaart\":{\"wt\":\"Asië\"},\"duimdrukkerkaartbyskrif\":{\"wt\":\"Ligging van Tiensjan in Asië\"},\"duimdrukkeretiketposisie\":{\"wt\":\"onderkant\"},\"duimdrukkerkaartgrootte\":{\"wt\":\"\"},\"kaart_byskrif\":{\"wt\":\"\"},\"breedtegraad\":{\"wt\":\"42\"},\"breedtegraad_m\":{\"wt\":\"02\"},\"breedtegraad_s\":{\"wt\":\"15\"},\"breedtegraad_NS\":{\"wt\":\"N\"},\"lengtegraad\":{\"wt\":\"80\"},\"lengtegraad_m\":{\"wt\":\"07\"},\"lengtegraad_s\":{\"wt\":\"30\"},\"lengtegraad_OW\":{\"wt\":\"O\"},\"koördinate\":{\"wt\":\"\"},\"jaar\":{\"wt\":\"2013\"},\"sessie\":{\"wt\":\"37ste\"},\"uitbreiding\":{\"wt\":\"\"},\"bedreigd\":{\"wt\":\"\"}},\"i\":0}}]}' id=\"mwAg\" style=\"width:20em;max-width:285px; font-size:90%;\" typeof=\"mw:Transclusion\">\n<tbody><tr><th colspan=\"2\" style=\"background:#eee; padding:0.2em; line-height:110%; text-align:center; font-size:135%;\"><span class=\"fn org\">Xinjiang Tiensjan</span><sup>*</sup></th></tr>\n<tr>\n<th colspan=\"2\" style=\"padding-bottom:0.4em; text-align:center; font-size:110%;\"><a href=\"./Wêrelderfenisgebied\" rel=\"mw:WikiLink\" title=\"Wêrelderfenisgebied\">Unesco-wêrelderfenisterrein\n</a></th></tr>\n<tr>\n<td align=\"center\" colspan=\"2\" style=\"padding-bottom:0.3em;\"><hr/><span typeof=\"mw:File\"><a class=\"mw-file-description\" href=\"./Lêer:Central_Tian_Shan_mountains.jpg\"><img data-file-height=\"2358\" data-file-type=\"bitmap\" data-file-width=\"3192\" decoding=\"async\" height=\"214\" resource=\"./Lêer:Central_Tian_Shan_mountains.jpg\" src=\"//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/b1/Central_Tian_Shan_mountains.jpg/290px-Central_Tian_Shan_mountains.jpg\" srcset=\"//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/b1/Central_Tian_Shan_mountains.jpg/435px-Central_Tian_Shan_mountains.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/b1/Central_Tian_Shan_mountains.jpg/580px-Central_Tian_Shan_mountains.jpg 2x\" width=\"290\"/></a></span></td></tr>\n<tr>\n<td align=\"center\" colspan=\"2\" style=\"padding-bottom:0.3em;\">Die Tiensjan-bergreeks op die grens tussen <a href=\"./Kirgisië\" rel=\"mw:WikiLink\" title=\"Kirgisië\">Kirgisië</a> en die <a href=\"./Volksrepubliek_China\" rel=\"mw:WikiLink\" title=\"Volksrepubliek China\">Volksrepubliek China</a> met Khan Tengri (7<span typeof=\"mw:Entity\"> </span>010<span typeof=\"mw:Entity\"> </span>m) in die middel<hr/></td></tr>\n<tr class=\"mergedrow\">\n<td align=\"center\" colspan=\"2\">\n<div style=\"width: 252px; float:none; clear:none; \"><div style=\"position: relative;border: 1px solid geen; padding: 0px; width: 250px\"><span data-mw=\"{"caption":"Ligging van Tiensjan op 'n kaart (Asië)"}\" typeof=\"mw:File\"><a class=\"mw-file-description\" href=\"./Lêer:Asia_laea_location_map.svg\" title=\"Ligging van Tiensjan op 'n kaart (Asië)\"><img alt=\"Ligging van Tiensjan op 'n kaart (Asië)\" data-file-height=\"1050\" data-file-type=\"drawing\" data-file-width=\"1181\" decoding=\"async\" height=\"222\" resource=\"./Lêer:Asia_laea_location_map.svg\" src=\"//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/6f/Asia_laea_location_map.svg/250px-Asia_laea_location_map.svg.png\" srcset=\"//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/6f/Asia_laea_location_map.svg/375px-Asia_laea_location_map.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/6f/Asia_laea_location_map.svg/500px-Asia_laea_location_map.svg.png 2x\" width=\"250\"/></a></span><br/><div style=\"position: absolute; z-index: 2; top: 48%; left: 35.1%; height: 0; width: 0; margin: 0; padding: 0;\"><div style=\"position: relative; text-align: center; left: -4px; top: -4px; width: 8px; font-size: 8px;\"><span data-mw='{\"caption\":\"Tiensjan\"}' typeof=\"mw:File\"><a class=\"mw-file-description\" href=\"./Lêer:Red_pog.svg\" title=\"Tiensjan\"><img alt=\"Tiensjan\" data-file-height=\"64\" data-file-type=\"drawing\" data-file-width=\"64\" decoding=\"async\" height=\"8\" resource=\"./Lêer:Red_pog.svg\" src=\"//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/0c/Red_pog.svg/8px-Red_pog.svg.png\" srcset=\"//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/0c/Red_pog.svg/12px-Red_pog.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/0c/Red_pog.svg/16px-Red_pog.svg.png 2x\" width=\"8\"/></a></span></div><div style=\"font-size: 90%; line-height: 110%; position: relative; top: -1.5em; width: 6em; top:-0.5em; left: -3em; text-align: center;\"><span style=\"padding: 1px; \">Tiensjan</span></div></div></div><div style=\"font-size: 90%\"></div></div><small>Ligging van Tiensjan in Asië</small>\n</td>\n</tr>\n<tr class=\"mergedbottomrow\">\n<td colspan=\"2\" style=\"text-align: center; font-size: smaller; padding-bottom: 0.7em;\">Koördinate: <span class=\"plainlinks nourlexpansion\"><a class=\"external text\" href=\"//tools.wmflabs.org/geohack/geohack.php?pagename=Tiensjan&params=42_02_15_N_80_07_30_O_\" rel=\"mw:ExtLink\"><span class=\"geo-default\"><span class=\"geo-dms\" title=\"Kaarte, lugfotos en ander data vir die ligging\"><span class=\"latitude\">42°02′15″N</span> <span class=\"longitude\">80°07′30″O</span></span></span><span class=\"geo-multi-punct\"><span typeof=\"mw:Entity\"></span> / <span typeof=\"mw:Entity\"></span></span><span class=\"geo-nondefault\"><span class=\"geo-dec\" title=\"Kaarte, lugfotos en ander data vir die ligging\">42.03750°N 80.12500°O</span><span style=\"display:none\"><span typeof=\"mw:Entity\"></span> / <span class=\"geo\">42.03750; 80.12500</span></span></span></a></span><span style=\"font-size: small;\"><span id=\"coordinates\"><a href=\"./Geografiese_koördinatestelsel\" rel=\"mw:WikiLink\" title=\"Geografiese koördinatestelsel\">Koördinate</a>: <span class=\"plainlinks nourlexpansion\"><a class=\"external text\" href=\"//tools.wmflabs.org/geohack/geohack.php?pagename=Tiensjan&params=42_02_15_N_80_07_30_O_\" rel=\"mw:ExtLink\"><span class=\"geo-default\"><span class=\"geo-dms\" title=\"Kaarte, lugfotos en ander data vir die ligging\"><span class=\"latitude\">42°02′15″N</span> <span class=\"longitude\">80°07′30″O</span></span></span><span class=\"geo-multi-punct\"><span typeof=\"mw:Entity\"></span> / <span typeof=\"mw:Entity\"></span></span><span class=\"geo-nondefault\"><span class=\"geo-dec\" title=\"Kaarte, lugfotos en ander data vir die ligging\">42.03750°N 80.12500°O</span><span style=\"display:none\"><span typeof=\"mw:Entity\"></span> / <span class=\"geo\">42.03750; 80.12500</span></span></span></a></span></span></span><link href=\"./Kategorie:Koördinate_op_Wikidata\" rel=\"mw:PageProp/Category\"/></td>\n</tr>\n<tr><td><b>Lande</b></td>\n<td><span class=\"mw-image-border\" data-mw='{\"caption\":\"Vlag van die Volksrepubliek China\"}' typeof=\"mw:File\"><a class=\"mw-file-description\" href=\"./Lêer:Flag_of_the_People's_Republic_of_China.svg\" title=\"Vlag van die Volksrepubliek China\"><img alt=\"Vlag van die Volksrepubliek China\" data-file-height=\"600\" data-file-type=\"drawing\" data-file-width=\"900\" decoding=\"async\" height=\"15\" resource=\"./Lêer:Flag_of_the_People's_Republic_of_China.svg\" src=\"//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/fa/Flag_of_the_People%27s_Republic_of_China.svg/22px-Flag_of_the_People%27s_Republic_of_China.svg.png\" srcset=\"//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/fa/Flag_of_the_People%27s_Republic_of_China.svg/33px-Flag_of_the_People%27s_Republic_of_China.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/fa/Flag_of_the_People%27s_Republic_of_China.svg/44px-Flag_of_the_People%27s_Republic_of_China.svg.png 2x\" width=\"22\"/></a></span><span typeof=\"mw:Entity\"> </span><a href=\"./Volksrepubliek_China\" rel=\"mw:WikiLink\" title=\"Volksrepubliek China\">Volksrepubliek China</a></td></tr>\n<tr>\n<td><b>Tipe</b></td>\n<td>Natuur</td></tr>\n<tr>\n<td><b>Kriteria</b></td>\n<td>vii, ix</td></tr>\n<tr>\n<td><b>Verwysings</b></td>\n<td><a class=\"external text\" href=\"http://whc.unesco.org/en/list/1414\" rel=\"mw:ExtLink\">1414</a></td></tr>\n<tr class=\"adr\">\n<td><b>Streek</b>†</td>\n<td style=\"line-height:150%; white-space:nowrap;\"><span class=\"region\"><a href=\"./Asië\" rel=\"mw:WikiLink\" title=\"Asië\">Asië</a></span></td></tr>\n<tr>\n<td align=\"center\" colspan=\"2\" style=\"background:#eee; font-size:110%;\"><b>Inskripsiegeskiedenis</b></td></tr>\n<tr>\n<td><b>Inskripsie</b></td>\n<td style=\"line-height:150%;\">2013<span typeof=\"mw:Entity\"> </span> <small>(37ste <a href=\"./Wêrelderfenisgebied\" rel=\"mw:WikiLink\" title=\"Wêrelderfenisgebied\">Sessie</a>)</small></td></tr>\n<tr>\n<td colspan=\"2\" style=\"line-height:150%; padding-top:0.8em; border-top: 1px #aaa solid; text-align:left; font-size:80%; font-weight:lighter;\"><span style=\"margin:0.5em; color:#555;\">* <a class=\"external text\" href=\"http://whc.unesco.org/en/list\" rel=\"mw:ExtLink\">Naam soos dit in die Wêrelderfenislys verskyn.</a><br/><span style=\"margin:0.5em; color:#555;\">† <a class=\"external text\" href=\"http://whc.unesco.org/en/list/?search=&search_by_country=&type=&media=&region=&order=region\" rel=\"mw:ExtLink\">Streek soos deur Unesco geklassifiseer.</a></span></span></td></tr>\n</tbody></table>",
"<table about=\"#mwt2\" class=\"infobox vcard\" data-mw='{\"parts\":[{\"template\":{\"target\":{\"wt\":\"Inligtingskas Wêrelderfenisgebied\\n\",\"href\":\"./Sjabloon:Inligtingskas_Wêrelderfenisgebied\"},\"params\":{\"naam\":{\"wt\":\"Westelike Tiensjan\"},\"beeld\":{\"wt\":\"[[Lêer:Aksu Jabagly 2.JPG|290px]]\"},\"beeldbyskrif\":{\"wt\":\"Natuurreservaat Aksu-Jabagly in Kasakstan\"},\"lande\":{\"wt\":\"{{vlagland|Kasakstan}}<br />{{vlagland|Kirgisië}}<br />{{vlagland|Oesbekistan}}\"},\"onderafdelings\":{\"wt\":\"\"},\"tipe\":{\"wt\":\"Natuur\"},\"kriteria\":{\"wt\":\"x\"},\"ID\":{\"wt\":\"1490\"},\"skakel\":{\"wt\":\"\"},\"streek\":{\"wt\":\"[[Asië]]\"},\"duimdrukkerkaart\":{\"wt\":\"\"},\"duimdrukkerkaartbyskrif\":{\"wt\":\"\"},\"duimdrukkeretiketposisie\":{\"wt\":\"\"},\"duimdrukkerkaartgrootte\":{\"wt\":\"\"},\"kaart_byskrif\":{\"wt\":\"\"},\"breedtegraad\":{\"wt\":\"\"},\"breedtegraad_m\":{\"wt\":\"\"},\"breedtegraad_s\":{\"wt\":\"\"},\"breedtegraad_NS\":{\"wt\":\"\"},\"lengtegraad\":{\"wt\":\"\"},\"lengtegraad_m\":{\"wt\":\"\"},\"lengtegraad_s\":{\"wt\":\"\"},\"lengtegraad_OW\":{\"wt\":\"\"},\"koördinate\":{\"wt\":\"\"},\"jaar\":{\"wt\":\"2016\"},\"sessie\":{\"wt\":\"40ste\"},\"uitbreiding\":{\"wt\":\"\"},\"bedreigd\":{\"wt\":\"\"}},\"i\":0}}]}' id=\"mwAw\" style=\"width:20em;max-width:285px; font-size:90%;\" typeof=\"mw:Transclusion\">\n<tbody><tr><th colspan=\"2\" style=\"background:#eee; padding:0.2em; line-height:110%; text-align:center; font-size:135%;\"><span class=\"fn org\">Westelike Tiensjan</span><sup>*</sup></th></tr>\n<tr>\n<th colspan=\"2\" style=\"padding-bottom:0.4em; text-align:center; font-size:110%;\"><a href=\"./Wêrelderfenisgebied\" rel=\"mw:WikiLink\" title=\"Wêrelderfenisgebied\">Unesco-wêrelderfenisterrein\n</a></th></tr>\n<tr>\n<td align=\"center\" colspan=\"2\" style=\"padding-bottom:0.3em;\"><hr/><span typeof=\"mw:File\"><a class=\"mw-file-description\" href=\"./Lêer:Aksu_Jabagly_2.JPG\"><img data-file-height=\"1674\" data-file-type=\"bitmap\" data-file-width=\"2560\" decoding=\"async\" height=\"190\" resource=\"./Lêer:Aksu_Jabagly_2.JPG\" src=\"//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/2/22/Aksu_Jabagly_2.JPG/290px-Aksu_Jabagly_2.JPG\" srcset=\"//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/2/22/Aksu_Jabagly_2.JPG/435px-Aksu_Jabagly_2.JPG 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/2/22/Aksu_Jabagly_2.JPG/580px-Aksu_Jabagly_2.JPG 2x\" width=\"290\"/></a></span></td></tr>\n<tr>\n<td align=\"center\" colspan=\"2\" style=\"padding-bottom:0.3em;\">Natuurreservaat Aksu-Jabagly in Kasakstan<hr/></td></tr>\n<tr>\n<td><b>Lande</b></td>\n<td><span class=\"mw-image-border\" data-mw='{\"caption\":\"Vlag van Kasakstan\"}' typeof=\"mw:File\"><a class=\"mw-file-description\" href=\"./Lêer:Flag_of_Kazakhstan.svg\" title=\"Vlag van Kasakstan\"><img alt=\"Vlag van Kasakstan\" data-file-height=\"500\" data-file-type=\"drawing\" data-file-width=\"1000\" decoding=\"async\" height=\"11\" resource=\"./Lêer:Flag_of_Kazakhstan.svg\" src=\"//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/d3/Flag_of_Kazakhstan.svg/22px-Flag_of_Kazakhstan.svg.png\" srcset=\"//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/d3/Flag_of_Kazakhstan.svg/33px-Flag_of_Kazakhstan.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/d3/Flag_of_Kazakhstan.svg/44px-Flag_of_Kazakhstan.svg.png 2x\" width=\"22\"/></a></span><span typeof=\"mw:Entity\"> </span><a href=\"./Kasakstan\" rel=\"mw:WikiLink\" title=\"Kasakstan\">Kasakstan</a><br/><span class=\"mw-image-border\" data-mw='{\"caption\":\"Vlag van Kirgisië\"}' typeof=\"mw:File\"><a class=\"mw-file-description\" href=\"./Lêer:Flag_of_Kyrgyzstan.svg\" title=\"Vlag van Kirgisië\"><img alt=\"Vlag van Kirgisië\" data-file-height=\"600\" data-file-type=\"drawing\" data-file-width=\"1000\" decoding=\"async\" height=\"13\" resource=\"./Lêer:Flag_of_Kyrgyzstan.svg\" src=\"//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/c7/Flag_of_Kyrgyzstan.svg/22px-Flag_of_Kyrgyzstan.svg.png\" srcset=\"//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/c7/Flag_of_Kyrgyzstan.svg/33px-Flag_of_Kyrgyzstan.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/c7/Flag_of_Kyrgyzstan.svg/44px-Flag_of_Kyrgyzstan.svg.png 2x\" width=\"22\"/></a></span><span typeof=\"mw:Entity\"> </span><a href=\"./Kirgisië\" rel=\"mw:WikiLink\" title=\"Kirgisië\">Kirgisië</a><br/><span class=\"mw-image-border\" data-mw='{\"caption\":\"Vlag van Oesbekistan\"}' typeof=\"mw:File\"><a class=\"mw-file-description\" href=\"./Lêer:Flag_of_Uzbekistan.svg\" title=\"Vlag van Oesbekistan\"><img alt=\"Vlag van Oesbekistan\" data-file-height=\"500\" data-file-type=\"drawing\" data-file-width=\"1000\" decoding=\"async\" height=\"11\" resource=\"./Lêer:Flag_of_Uzbekistan.svg\" src=\"//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/84/Flag_of_Uzbekistan.svg/22px-Flag_of_Uzbekistan.svg.png\" srcset=\"//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/84/Flag_of_Uzbekistan.svg/33px-Flag_of_Uzbekistan.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/84/Flag_of_Uzbekistan.svg/44px-Flag_of_Uzbekistan.svg.png 2x\" width=\"22\"/></a></span><span typeof=\"mw:Entity\"> </span><a href=\"./Oesbekistan\" rel=\"mw:WikiLink\" title=\"Oesbekistan\">Oesbekistan</a></td></tr>\n<tr>\n<td><b>Tipe</b></td>\n<td>Natuur</td></tr>\n<tr>\n<td><b>Kriteria</b></td>\n<td>x</td></tr>\n<tr>\n<td><b>Verwysings</b></td>\n<td><a class=\"external text\" href=\"http://whc.unesco.org/en/list/1490\" rel=\"mw:ExtLink\">1490</a></td></tr>\n<tr class=\"adr\">\n<td><b>Streek</b>†</td>\n<td style=\"line-height:150%; white-space:nowrap;\"><span class=\"region\"><a href=\"./Asië\" rel=\"mw:WikiLink\" title=\"Asië\">Asië</a></span></td></tr>\n<tr>\n<td align=\"center\" colspan=\"2\" style=\"background:#eee; font-size:110%;\"><b>Inskripsiegeskiedenis</b></td></tr>\n<tr>\n<td><b>Inskripsie</b></td>\n<td style=\"line-height:150%;\">2016<span typeof=\"mw:Entity\"> </span> <small>(40ste <a href=\"./Wêrelderfenisgebied\" rel=\"mw:WikiLink\" title=\"Wêrelderfenisgebied\">Sessie</a>)</small></td></tr>\n<tr>\n<td colspan=\"2\" style=\"line-height:150%; padding-top:0.8em; border-top: 1px #aaa solid; text-align:left; font-size:80%; font-weight:lighter;\"><span style=\"margin:0.5em; color:#555;\">* <a class=\"external text\" href=\"http://whc.unesco.org/en/list\" rel=\"mw:ExtLink\">Naam soos dit in die Wêrelderfenislys verskyn.</a><br/><span style=\"margin:0.5em; color:#555;\">† <a class=\"external text\" href=\"http://whc.unesco.org/en/list/?search=&search_by_country=&type=&media=&region=&order=region\" rel=\"mw:ExtLink\">Streek soos deur Unesco geklassifiseer.</a></span></span></td></tr>\n</tbody></table>"
],
"td_tables": [],
"text_length": 1721
} |
Die **Van Staden-septerboom** (*Paranomus reflexus*) is 'n blomdraende struik wat tot die genus *Paranomus* behoort en deel van die fynbos vorm. Die plant is endemies aan die Oos-Kaap waar dit voorkom op die Elandsberg en Van Stadensberg.
Die struik word tot 1.5 m hoog en blom van Junie tot Augustus. Vuur vernietig die plant maar die sade oorleef. Die plant is tweeslagtig en bestuiwing vind deur die werking van insekte plaas. Die vrugte word twee maande nadat die plant geblom het ryp en die sade val na die grond waar dit deur miere versprei word. Die plant groei in sandsteen grond op hoogtes van 1000 - 2000 m.
In Engels staan die struik as die *Van Staden's sceptre* bekend. Die boom se FSA-nommer is 72.4.
Sien ook
--------
* Alfabetiese lys van Suid-Afrikaanse bome
Bronne
------
* REDLIST Sanbi
* PlantZAfrica
* Biodiversityexplorer
* Protea Atlas
* Plants of the World Online
| | |
| --- | --- |
| Taksondatabasisse |
* Wd: Q15585032
* GBIF: 5638365
* GRIN: 26753
* iNaturalist: 591402
* IPNI: 705356-1
* IUCN: 113201555
* NCBI: 206282
* Plant List: tro-26500208
* Tropicos: 26500208
| | {
"title": "Van Staden-septerboom",
"mostly_tablelist": false,
"tablelist_ratio": [
563,
1168,
0.4820205479452055
],
"infobox": [
"<table about=\"#mwt1\" class=\"infobox biota\" style=\"text-align: left; width: 200px; font-size: 100%\">\n<tbody><tr>\n<th colspan=\"2\" style=\"text-align: center; background-color: rgb(180,250,180)\">Van Staden-septerboom</th></tr>\n<tr style=\"text-align: center; background-color: rgb(180,250,180)\">\n<th colspan=\"2\"><div style=\"text-align: center\"><a href=\"./Bewaringstatus\" rel=\"mw:WikiLink\" title=\"Bewaringstatus\">Bewaringstatus</a></div></th></tr>\n<tr>\n<td colspan=\"2\"><div style=\"text-align: center\"><span class=\"mw-default-size\" typeof=\"mw:File/Frameless\"><span><img alt=\"\" data-file-height=\"64\" data-file-type=\"drawing\" data-file-width=\"240\" decoding=\"async\" height=\"59\" resource=\"./Lêer:Status_iucn3.1_EN_af.svg\" src=\"//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/77/Status_iucn3.1_EN_af.svg/220px-Status_iucn3.1_EN_af.svg.png\" srcset=\"//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/77/Status_iucn3.1_EN_af.svg/330px-Status_iucn3.1_EN_af.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/77/Status_iucn3.1_EN_af.svg/440px-Status_iucn3.1_EN_af.svg.png 2x\" width=\"220\"/></span></span><br/><a href=\"./Bedreigde_spesie\" rel=\"mw:WikiLink\" title=\"Bedreigde spesie\">Bedreig</a> <link href=\"./Kategorie:IUBN_Rooilys_bedreigde_spesies\" rel=\"mw:PageProp/Category\"/><small><span typeof=\"mw:Entity\"> </span>(<a href=\"./IUBN-rooilys\" rel=\"mw:WikiLink\" title=\"IUBN-rooilys\">IUCN 3.1</a>)</small></div></td></tr>\n<tr>\n<th colspan=\"2\" style=\"min-width:15em; text-align: center; background-color: rgb(180,250,180)\"><a href=\"./Wetenskaplike_klassifikasie\" rel=\"mw:WikiLink\" title=\"Wetenskaplike klassifikasie\">Wetenskaplike klassifikasie</a></th></tr>\n<tr>\n<td>Koninkryk:</td>\n<td><div class=\"koninkryk\" style=\"display:inline\"><a class=\"mw-redirect\" href=\"./Plantae\" rel=\"mw:WikiLink\" title=\"Plantae\">Plantae</a></div></td></tr>\n<tr>\n<td>(geen rang):</td>\n<td><div class=\"(geen rang)\" style=\"display:inline\"><a class=\"mw-redirect\" href=\"./Angiosperms\" rel=\"mw:WikiLink\" title=\"Angiosperms\">Angiosperms</a></div></td></tr>\n<tr>\n<td>(geen rang):</td>\n<td><div class=\"(geen rang)\" style=\"display:inline\"><a href=\"./Eudicots\" rel=\"mw:WikiLink\" title=\"Eudicots\">Eudicots</a></div></td></tr>\n<tr>\n<td>Orde:</td>\n<td><div class=\"orde\" style=\"display:inline\"><a href=\"./Proteales\" rel=\"mw:WikiLink\" title=\"Proteales\">Proteales</a></div></td></tr>\n<tr>\n<td>Familie:</td>\n<td><div class=\"familie\" style=\"display:inline\"><a href=\"./Proteaceae\" rel=\"mw:WikiLink\" title=\"Proteaceae\">Proteaceae</a></div></td></tr>\n<tr>\n<td>Genus:</td>\n<td><div class=\"genus\" style=\"display:inline\"><i><a href=\"./Paranomus\" rel=\"mw:WikiLink\" title=\"Paranomus\">Paranomus</a></i></div></td></tr>\n<tr>\n<td>Spesie:</td>\n<td><div class=\"spesie\" style=\"display:inline\"><i><b>P.<span typeof=\"mw:Entity\"> </span>reflexus</b></i></div></td></tr>\n<tr>\n<th colspan=\"2\" style=\"text-align: center; background-color: rgb(180,250,180)\"><a href=\"./Binomiale_naam\" rel=\"mw:WikiLink\" title=\"Binomiale naam\">Binomiale naam</a></th></tr>\n<tr>\n<td colspan=\"2\" style=\"text-align: center\"><b><span class=\"binomial\"><i>Paranomus reflexus</i></span></b><br/><div style=\"font-size: 85%;\">(E.Phillips & Hutch.) <a href=\"./Henri_Georges_Fourcade\" rel=\"mw:WikiLink\" title=\"Henri Georges Fourcade\">Fourc.</a>, (1932)</div></td></tr>\n<tr style=\"text-align: center; background-color: rgb(180,250,180)\"></tr>\n<tr>\n<th colspan=\"2\" style=\"text-align: center; background-color: rgb(180,250,180)\"><a href=\"./Sinoniem_(taksonomie)\" rel=\"mw:WikiLink\" title=\"Sinoniem (taksonomie)\">Sinonieme</a></th></tr>\n<tr>\n<td colspan=\"2\" style=\"text-align: left\">\n<ul><li><i>Nivenia reflexa</i> <small>E.Phillips & Hutch.</small></li></ul></td></tr>\n</tbody></table>"
],
"td_tables": [],
"text_length": 1111
} |
Die Round House
'n Laat 19de eeuse Foto van die Round House
Die **Round House** (32°3′22″S 115°44′29″E / 32.05611°S 115.74139°O / -32.05611; 115.74139) is die oudste gebou wat steeds staan in Wes-Australië. Dit is by **Arthur Head** in Fremantle geleë.
Die gebou is in 1830 gebou en is ontwerp deur Henry Reveley en was die eerste permanente gebou in die Swanrivier kolonie. Die gebou is aanvanklik bedoel om as 'n tronk te dien en het agt selle en blyplek vir die tronkbewaarder gehad wat almal op 'n binnehof uitgeloop het. Die ontwerp is gegrond op die Panopticon, 'n soort tronk wat deur die filosoof, Jeremy Bentham, ontwerp is. Dit is gebruik om koloniale- en inboorling gevangenisse te huisves tot en met 1886 toe beheer oor die Convict Establishment tronk (tans die Fremantle tronk) oorgedra is na die kolonie. Hierna is die Round House as tydelike selle van die polisie gebruik tot in 1900, waarna dit die woning van die hoofkonstabel en sy gesin geword het.
Daar is 'n gedenkplaat by die Round House wat deur die Royal Western Australian Historical Society daar geplaas is as deel van herdenking van die eeufeesjaar van Wes-Australië in 1929.
Die Fremantle stadsraad het in 1982 verantwoordelikheid vir die Round House oorgeneem en dit is kort daarna aan die publiek oopgestel. Tans is diet sewe dae van die week oop vir die publiek. Toegang word verkry deur 'n muntskenking te maak. | {
"title": "Round House",
"mostly_tablelist": false,
"tablelist_ratio": [
949,
2150,
0.4413953488372093
],
"infobox": [],
"td_tables": [],
"text_length": 1407
} |
Die **Rovumarivier** (Rio Rovuma, Ruvumarivier) vorm die grens tussen Tanzanië en Mosambiek.
Oorsprong
---------
Die Rovuma ontspring by 10° 45′ suid en 35° 45′ oos, op 'n hoogte van 'n 1 000 m bo seespieël in die Matagoraberge, 50 km suid van die dorp Songea in die suidweste van Tanzanië. Dit is net oos van die Malawimeer.
Stroomgebied
------------
Daarna vloei dit 110 km suidwaarts tot die punt waar die Messingerivier uit die suidweste aansluit. Vanaf ongeveer daardie punt vloei die rivier oos en is dit vir 650 km die grens tot by die deltamonding in die Rovumabaai. Dit is suid van Mtwara, 430 km suid van Dar-es-Salaam en 'n 30 km noord van Cabo Delgado. Die rivier het 'n opvanggebied van 165 750 km², waavan ⅔ in Mosambiek geleë is. In die reëntyd is die rivier soms meters en die delta selfs 'n kilometer breed. In die droë jaargety kan 'n mens egter deur die rivier loop. Daar is baie sandbanke, rotse, stroomversnellings en selfs bewoonde eilande. 'n Ryke verskeidenheid visspesies kom die die rivier voor.
Sytakke
-------
Die beduidendste sytak is die Lugendarivier (Rio Lugenda) wat op 11 25 suid en 38 31 oos tussen Gomba en Masuguru by die Rovuma anasluit. Dit ontspring in die suidooste van Malawi in die Chiutameer op die grens tussen Malawi en Mosambiek. 'n Ander vername boloop is die Messinge. Kleiner strome wat vanuit Mosambiek aansluit is die Chiulezi-, Ludimile-, Lusanhandra- en die Lucheringoriviere. Uit Tanzanië kom die Mbangala-, Lukwika-, Lukwamba-, Sasawara-, Msangesi- en die Lukimwariviere se water tot by die Rovuma.
Vervoer
-------
Die rivier is eintlik net bevaarbaar met kano’s. Selfs die oorsteek van die rivier met motorvoertuie is 'n probleem. Dikwels word eenvoudige ponte gebruik. Sedert 1970 is daar 'n brug by die Mkwenda-grenspos by Matchedje in die Njassa-provinsie. By die Mtamaswala-grenspos tusssen Negomane in Mosambiek en Masuguru in Tanzanië is in 2010 die Eenheidsbrug (Ponte da Unidade) van 600 m lank geopen. Dit is die enigste brug werklik geskik vir motorvoertuie.
Geskiedenis
-----------
In 1862 het die sendeling David Livingstone na bewering tot 'n 250 km van die mond af met sy boot Pioneer gevorder. Stroomversnellings het sy verdere vaart daar teengehou. Laat in die 19de eeu het daar politieke spanning in hierdie grensgebied geheers tusssen Brittanje, Portugal (die koloniale heerser in Mosambiek) en Duitsland (die koloniale bewindhebber in Tanganjika). Tydens die Eerste Wêreldoorlog het Duitse soldate op 25 November 1917 die rivier by Negomane na Mosambiek oorgesteek.
Bibliografie
------------
* africageographic.com
* google.com/maps
* Standard Encyclopaedia of Southern Africa, deel 9. Kaapstad: Nasou, 1973. ISBN 0-625-00325-X
| | |
| --- | --- |
| Normdata Edit this at Wikidata |
* GND: 4227232-4
| | {
"title": "Rovumarivier",
"mostly_tablelist": false,
"tablelist_ratio": [
668,
2780,
0.24028776978417266
],
"infobox": [
"<table about=\"#mwt2\" class=\"infobox\" data-mw='{\"parts\":[{\"template\":{\"target\":{\"wt\":\"Rivier\\n\",\"href\":\"./Sjabloon:Rivier\"},\"params\":{\"rivier_naam\":{\"wt\":\"Rovumarivier\"},\"beeld_naam\":{\"wt\":\"Near the Cataracts of the Rovuma.jpg\"},\"byskrif\":{\"wt\":\"Naby die katarakte van die Rovumarivier\"},\"kaart\":{\"wt\":\"Ruvuma River basin map.svg\"},\"kaartbyskrif\":{\"wt\":\"Die stroomgebied van die Rovumarivier\"},\"oorsprong\":{\"wt\":\"Net oos van die [[Malawimeer]], [[Tanzanië]] ([[Matagoraberge]])\"},\"monding\":{\"wt\":\"Op die grens tussen Tanzanië en [[Mosambiek]]<br />[[Indiese Oseaan]]\"},\"stroomgebied_lande\":{\"wt\":\"[[Tanzanië]], [[Mosambiek]]\"},\"lengte\":{\"wt\":\"640&nbsp;km\"},\"hoogte\":{\"wt\":\"800&nbsp;m\"},\"monding_hoogte\":{\"wt\":\"0&nbsp;m\"},\"afloop\":{\"wt\":\"891&nbsp;m³/s\"},\"stroomgebied\":{\"wt\":\"155&nbsp;500&nbsp;km²\"},\"kaart_beeld\":{\"wt\":\"Ruvuma River basin map OSM.png\"},\"kaart_byskrif\":{\"wt\":\"Kaart van die Rovumarivier-bekken in Afrika.\"}},\"i\":0}}]}' id=\"mwBA\" style=\"width: 300px; font-size: 90%;\" typeof=\"mw:Transclusion\">\n<tbody><tr>\n<th colspan=\"2\" style=\"font-size: larger; background-color: #CEDEFF; text-align: center;\">Rovumarivier</th></tr>\n<tr>\n<td colspan=\"2\" style=\"line-height: 1.2; border-bottom: 1px solid #CEDEFF; text-align:center;\"><div style=\"border: 1px solid #CEDEFF;\"><figure class=\"mw-halign-center\" typeof=\"mw:File\"><a class=\"mw-file-description\" href=\"./Lêer:Near_the_Cataracts_of_the_Rovuma.jpg\" title=\"Naby die katarakte van die Rovumarivier\"><img alt=\"Naby die katarakte van die Rovumarivier\" data-file-height=\"717\" data-file-type=\"bitmap\" data-file-width=\"1273\" decoding=\"async\" height=\"162\" resource=\"./Lêer:Near_the_Cataracts_of_the_Rovuma.jpg\" src=\"//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/58/Near_the_Cataracts_of_the_Rovuma.jpg/288px-Near_the_Cataracts_of_the_Rovuma.jpg\" srcset=\"//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/58/Near_the_Cataracts_of_the_Rovuma.jpg/432px-Near_the_Cataracts_of_the_Rovuma.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/58/Near_the_Cataracts_of_the_Rovuma.jpg/576px-Near_the_Cataracts_of_the_Rovuma.jpg 2x\" width=\"288\"/></a><figcaption>Naby die katarakte van die Rovumarivier</figcaption></figure></div> Naby die katarakte van die Rovumarivier</td></tr>\n<tr>\n<td colspan=\"2\" style=\"line-height: 1.2; border-bottom: 1px solid #CEDEFF; text-align:center;\"><div style=\"border: 1px solid #CEDEFF;\"><figure class=\"mw-halign-center\" typeof=\"mw:File\"><a class=\"mw-file-description\" href=\"./Lêer:Ruvuma_River_basin_map.svg\"><img data-file-height=\"528\" data-file-type=\"drawing\" data-file-width=\"794\" decoding=\"async\" height=\"192\" resource=\"./Lêer:Ruvuma_River_basin_map.svg\" src=\"//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/c1/Ruvuma_River_basin_map.svg/288px-Ruvuma_River_basin_map.svg.png\" srcset=\"//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/c1/Ruvuma_River_basin_map.svg/432px-Ruvuma_River_basin_map.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/c1/Ruvuma_River_basin_map.svg/576px-Ruvuma_River_basin_map.svg.png 2x\" width=\"288\"/></a><figcaption></figcaption></figure></div>\n<p>Die stroomgebied van die Rovumarivier</p></td></tr>\n<tr>\n<td><b>Oorsprong</b></td>\n<td>Net oos van die <a href=\"./Malawimeer\" rel=\"mw:WikiLink\" title=\"Malawimeer\">Malawimeer</a>, <a href=\"./Tanzanië\" rel=\"mw:WikiLink\" title=\"Tanzanië\">Tanzanië</a> (<a class=\"new\" href=\"./Matagoraberge\" rel=\"mw:WikiLink\" title=\"Matagoraberge\">Matagoraberge</a>)</td></tr>\n<tr>\n<td><b>Monding</b></td>\n<td>Op die grens tussen Tanzanië en <a href=\"./Mosambiek\" rel=\"mw:WikiLink\" title=\"Mosambiek\">Mosambiek</a><br/><a href=\"./Indiese_Oseaan\" rel=\"mw:WikiLink\" title=\"Indiese Oseaan\">Indiese Oseaan</a></td></tr>\n<tr>\n<td><b>Stroomgebied</b></td>\n<td><a href=\"./Tanzanië\" rel=\"mw:WikiLink\" title=\"Tanzanië\">Tanzanië</a>, <a href=\"./Mosambiek\" rel=\"mw:WikiLink\" title=\"Mosambiek\">Mosambiek</a></td></tr>\n<tr>\n<td><b>Lengte</b></td>\n<td>640<span typeof=\"mw:Entity\"> </span>km</td></tr>\n<tr style=\"white-space: nowrap;\">\n<td><b>Oorspronghoogte</b></td>\n<td>800<span typeof=\"mw:Entity\"> </span>m</td></tr>\n<tr>\n<td><b>Mondinghoogte</b></td>\n<td>0<span typeof=\"mw:Entity\"> </span>m</td></tr>\n<tr>\n<td><b>Gemiddelde afloop</b></td>\n<td>891<span typeof=\"mw:Entity\"> </span>m³/s</td></tr>\n<tr>\n<td><b>Stroomgebiedopp.</b></td>\n<td>155<span typeof=\"mw:Entity\"> </span>500<span typeof=\"mw:Entity\"> </span>km²</td></tr>\n<tr>\n<td colspan=\"2\" style=\"line-height: 1.2; border-bottom: 1px solid #CEDEFF;\"><div style=\"border: 1px solid #CEDEFF;\"><span data-mw='{\"caption\":\"Kaart van die Rovumarivier-bekken in Afrika.\"}' typeof=\"mw:File\"><a class=\"mw-file-description\" href=\"./Lêer:Ruvuma_River_basin_map_OSM.png\" title=\"Kaart van die Rovumarivier-bekken in Afrika.\"><img alt=\"Kaart van die Rovumarivier-bekken in Afrika.\" data-file-height=\"3543\" data-file-type=\"bitmap\" data-file-width=\"4606\" decoding=\"async\" height=\"222\" resource=\"./Lêer:Ruvuma_River_basin_map_OSM.png\" src=\"//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/c8/Ruvuma_River_basin_map_OSM.png/288px-Ruvuma_River_basin_map_OSM.png\" srcset=\"//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/c8/Ruvuma_River_basin_map_OSM.png/432px-Ruvuma_River_basin_map_OSM.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/c8/Ruvuma_River_basin_map_OSM.png/576px-Ruvuma_River_basin_map_OSM.png 2x\" width=\"288\"/></a></span></div> <div style=\"text-align:center;\">Kaart van die Rovumarivier-bekken in Afrika.</div></td></tr>\n</tbody></table>"
],
"td_tables": [],
"text_length": 2805
} |
End of preview. Expand
in Dataset Viewer.
Dataset Card for SuperWikiNEXT-32B
Waifu to catch your attention.
Dataset Details
Dataset Description
SuperWikipedia-NEXT is an enhanced version of the SuperWIKI dataset. Which SuperWIKI was born out of the thought of a better filtered Wikipedia while retaining markdowns. SuperWikipedia-NEXT contains ~32.44B Tokens (llama-2-7b-chat-tokenizer) / ~27.92B Tokens (RWKV Tokenizer) from approximately 60 "High quality" / "Selected" languages.
- Curated by: KaraKaraWitch
- Funded by: Recursal.ai (I work there lol)
- Shared by: KaraKaraWitch
- Language(s) (NLP): Many. Refer to the data below for a list of languages.
- License: cc-by-sa-4.0,
Dataset Sources
- Source Data: https://dumps.wikimedia.org/other/enterprise_html/
Dataset Summary
Wikipedia dataset containing cleaned articles of all languages. The dataset is manually built from Wikipedia HTML dumps with each split for each language. Each example contains the content of one full Wikipedia article.
Supported Tasks and Leaderboards
The dataset is generally used for Language Modelling.
Languages
We have selected the following Wikipedia's:
af.wikipedia.org
ar.wikipedia.org
ast.wikipedia.org
az.wikipedia.org
be.wikipedia.org
bg.wikipedia.org
bn.wikipedia.org
ca.wikipedia.org
ce.wikipedia.org
cs.wikipedia.org
cy.wikipedia.org
da.wikipedia.org
de.wikipedia.org
el.wikipedia.org
en.wikipedia.org
eo.wikipedia.org
es.wikipedia.org
et.wikipedia.org
eu.wikipedia.org
fa.wikipedia.org
fi.wikipedia.org
fr.wikipedia.org
gl.wikipedia.org
he.wikipedia.org
hi.wikipedia.org
hr.wikipedia.org
hu.wikipedia.org
hy.wikipedia.org
id.wikipedia.org
it.wikipedia.org
ja.wikipedia.org
ka.wikipedia.org
kk.wikipedia.org
ko.wikipedia.org
la.wikipedia.org
lt.wikipedia.org
lv.wikipedia.org
min.wikipedia.org
mk.wikipedia.org
ms.wikipedia.org
my.wikipedia.org
nl.wikipedia.org
nn.wikipedia.org
no.wikipedia.org
pl.wikipedia.org
pt.wikipedia.org
ro.wikipedia.org
ru.wikipedia.org
sh.wikipedia.org
simple.wikipedia.org
sk.wikipedia.org
sl.wikipedia.org
sr.wikipedia.org
sv.wikipedia.org
ta.wikipedia.org
tg.wikipedia.org
th.wikipedia.org
tr.wikipedia.org
uk.wikipedia.org
ur.wikipedia.org
uz.wikipedia.org
vi.wikipedia.org
zh-min-nan.wikipedia.org
zh.wikipedia.org
zh-yue.wikipedia.org
.wikipedia.org extensions have been added for your convenience.
Selection of Wikipedia
We deem a particular Wikipedia language as high quality if:
- Has a total article count of
>100,000. - Has a
Depth > 5.1.
Depth is calculated using the following equation:
depth = (article_edits / total_pages) * ((total_pages - articles) / articles) ** 2
This formula is directly taken from list of Wikipedias.
Filtering
Extensive HTML and markdown filtering has been done to derive the final dataset.
For HTML:
- Parse the article content with BeautifulSoup.
- We first extract out titles from the Soup.
- Drop (As in, don't process / skip processing) Stub articles. To ensure multilanguage coverage, we use a list of stub names found across multiple languages using wikidata. (We have included the template names within
wikipedia_template.py) - Drop Lsjbot bot created articles.
- Collapse styles with
data-mwcomponent into its next sibling. - Remove raw
hreflinks. (Text of href == href link) - Remove citation needed Templates
- Remove citation Templates
- Remove Redirect Templates
- Drop articles where the article content consists of 50% or more of tables and lists.
- Remove message boxes. (Orange alert boxes on top of articles)
- Remove infoboxes boxes. (Infoboxes on the right)
- Selectively remove tables which consist of just empty spaces. (Number of
<td>elements > len(text_size) and text_size < 50) - Cleanup latex code.
- Empty
classattributes anddata-mwattributes
For Markdown:
- Cleanup punctuations.
- Collect text length (normalized text to NKFC, keeping CJK characters as is while decomposing Arabic characters, Counting double width characters as 2 instead of 1, )
- Filter based on the collected text length (If the article is less than 1000 characters long, it is dropped.)
The final Markdown text and additional data is included in the jsonl file. Additionally, the scripts used are located in the main directory of this folder as well.
Data keys
Users can run less to see the contents. A sample and a list of dictionary keys have been provided below:
{
"text": "\n**Tharman Shanmugaratnam** PBM (born 25 February 1957) is a Singaporean politician and economist. He is the President of Singapore since 2023. \n\nHe was Senior Minister of Singapore between 2019 and 2023. He was also the Coordinating Minister for Social Policies between 2015 and 2023, and Chairman of the Monetary Authority of Singapore between 2011 and 2023.\n\nOn 8 June 2023, Tharman announced his plans to run for president in the 2023 presidential election. He was elected on 2 September 2023 in a landslide victory, winning 70.40% of the vote.\n\nEarly life and education\n------------------------\n\nTharman was born in the Colony of Singapore in 1957. He studied at the Anglo-Chinese School. When he was studying there, he was not interested in his studies and was not disciplined. However, he liked to read and tried out poetry. During his time at Anglo-Chinese School, he created four poets with his schoolmates. Also, he was interested in sports and spent most of his time playing sports. He even joined his school's hockey team.\n\nThen, he attended the London School of Economics (LSE), graduating with a Bachelor of Science degree in economics.\n\nAfter getting his bachelor's, Tharman went on to study at Wolfson College at the University of Cambridge. There, he completed a Master of Philosophy degree in economics. \n\nTharman then became a student at the Harvard Kennedy School at Harvard University, where he finished a Master in Public Administration (MPA) degree. He was a student activist there. He explored left-wing politics, as he did not agree with the ruling People's Action Party back in Singapore.\n\nTharman was a recipient of the Lucius N. Littauer Fellows Award. The award is given to students with MPA's who showed academic excellence and leadership.In 2011, the LSE gave him an Honorary Fellowship.<...TRUNCATED IN SAMPLE>",
"meta": {
"title": "Tharman Shanmugaratnam",
"mostly_tablelist": false,
"tablelist_ratio": [
4082,
8644,
0.47223507635354
],
"infobox": [
"<...TRUNCATED IN SAMPLE>"
],
"td_tables": [],
"text_length": 5553
}
}
text: str (Markdown text)
meta: dict (Contains additional metadata / meta)
- title: str (Article Title)
- mostly_tablelist: bool (Internal flag for HTML step 10)
- tablelist_ratio: list (Internal data, used to compute mostly_tablelist.)
- infobox: list (A list of extracted infoboxes with data-mw attribute for the raw html data.)
- td_tables: list (Extracted tables from HTML step 13)
- text_length: int (Obtained from markdown step 2)
Dataset Curators
KaraKaraWitch. (I typically hangout in PygmalionAI discord, sometimes EleutherAI. If something is wrong, @karakarawitch on discord.)
I'd be happy if you could spread the word and recommend this dataset over wikitext for your use cases :)
Licensing Information
Most of Wikipedia's text and many of its images are co-licensed under the Creative Commons Attribution-ShareAlike 3.0 Unported License (CC BY-SA) and the GNU Free Documentation License (GFDL) (un-versioned, with no invariant sections, front-cover texts, or back-cover texts).
Some text has been imported only under CC BY-SA and CC BY-SA-compatible license and cannot be reused under GFDL; such text will be identified on the page footer, in the page history, or on the discussion page of the article that utilizes the text.
Recursal Waifus (The banner image) are licensed under CC-BY-SA. They do not represent the related websites in any official capacity unless otherwise or announced by the website. You may use them as a banner image. However, you must always link back to the dataset.
Citation Information
@ONLINE{superwiki-next,
title = {SuperWikiNEXT-32B},
author = {KaraKaraWitch, recursal.ai},
year = {2024},
howpublished = {\url{https://huggingface.co/datasets/recursal/SuperWikipedia-NEXT}},
}
- Downloads last month
- 141