id
stringlengths 1
7
| url
stringlengths 31
408
| title
stringlengths 1
239
| text
stringlengths 1
474k
|
|---|---|---|---|
187183 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Rezerwat%20przyrody%20Lisiny%20Bodzechowskie | Rezerwat przyrody Lisiny Bodzechowskie | Rezerwat przyrody Lisiny Bodzechowskie – rezerwat leśny w gminie Bodzechów, w powiecie ostrowieckim, w województwie świętokrzyskim.
Powierzchnia: 36,63 ha (akt powołujący podawał 31,80 ha)
Rok utworzenia: 1959
Dokument powołujący: Zarządz. MLiPD z 5.05.1959,
Numer ewidencyjny WKP: 019
Charakter rezerwatu: częściowy
Przedmiot ochrony: las mieszany o charakterze naturalnym porastający jary lessowe
Rezerwat obejmuje wydzielenia 227 i 228 w leśnictwie Przyborów (obręb Ćmielów, nadleśnictwo Ostrowiec Świętokrzyski), a granicę stanowi kręta linia oddzielająca las od otaczających go pól uprawnych.
Rezerwat stanowi zabezpieczenie przed erozją dla stromych skarp, jarów i wąwozów. Występują tu również ciekawe, rzadkie odmiany zbiorowisk grądowych. Rośnie tu głównie lipa drobnolistna, dąb szypułkowy i wiąz górski, ale także jawor, klon zwyczajny i sosna zwyczajna.
Na terenie rezerwatu doliczono się około 190 gatunków roślin naczyniowych, ale tylko 11 z nich zaliczanych jest do gatunków rzadkich i chronionych, m.in. parzydło leśne i lilia złotogłów.
Przypisy
Rezerwaty przyrody w województwie świętokrzyskim
Bodzechów |
187186 | https://pl.wikipedia.org/wiki/E75%20%28trasa%20europejska%29 | E75 (trasa europejska) | E75 – trasa europejska bezpośrednia północ-południe, biegnąca z Vardø w Norwegii przez Finlandię, Polskę, Czechy, Słowację, Węgry, Serbię, Macedonię Północną do miejscowości Sitia na Krecie w Grecji.
Przebieg trasy
Do 2009 roku nie istniało połączenie promowe z Helsinek do Polski, potem jednak regularne promy na trasie Helsinki – Gdynia uruchomił Finnlines. Alternatywą była przeprawa do Tallinna i przejazd arterią E67 Tallinn – Piotrków Trybunalski.
– Vardø
– Droga państwowa nr 4 (Utsjoki – Rovaniemi – Oulu – Jyväskylä – Lahti – Helsinki)
przeprawa promowa przez Morze Bałtyckie
– 658 km
Droga krajowa nr 91 (Gdańsk – Pruszcz Gdański)
Droga krajowa nr 91 (Częstochowa - Podwarpie)
Droga krajowa nr 6 (Pruszcz Gdański – Rusocin)
Autostrada A1 (Rusocin – Pyrzowice)
Droga ekspresowa S1 (Pyrzowice – Dąbrowa Górnicza – Jaworzno – Mysłowice – Tychy)
Droga krajowa nr 1 (Tychy – Pszczyna – Bielsko-Biała)
Droga ekspresowa S52 (Bielsko-Biała – Cieszyn)
droga krajowa nr 11 (Czeski Cieszyn przez Trzyniec, Jabłonków do granicy ze Słowacją)
– 273 km
droga krajowa nr 11 do Żyliny,
autostrada D1 przez Bytčę (skrzyżowanie z E442), Trenczyn, Trnawę, Senec (skrzyżowanie z E571) do Bratysławy (skrzyżowanie z E58, E65 i E575)
autostrada D2 do granicy państwowej Bratislava Rusovce-Rajka (odcinek Bratysława – Mosonmagyaróvár wspólny z E65)
– 397 km
autostrada M15 do Mosonmagyaróvár,
autostrada M1 przez Győr do Budapesztu (odcinek wspólny z E60),
autostrada M0 – obwodnica Budapesztu,
autostrada M5 przez Kecskemét i Segedyn do przejścia granicznego Röszke-Horgoš
– 580 km
autostrada A1 przez Nowy Sad, Belgrad, Nisz do granicy z Macedonią Północną
– Kumanowo, Skopje
– Saloniki, Larisa, Ateny
przeprawa promowa przez Morze Kreteńskie
– Suda, Sitia
Stary system numeracji
Do 1985 obowiązywał poprzedni system numeracji, według którego oznaczenie E75 dotyczyło trasy o następującym przebiegu: Levanger – Sandvika – Brunflo – Hamrånge. Arteria E75 była wtedy zaliczana do kategorii „A”, w której znajdowały się główne trasy europejskie.
Drogi w ciągu dawnej E75
Lista dróg opracowana na podstawie materiału źródłowego
Przypisy
75
Drogi w Czechach
Drogi w Finlandii
Drogi w Grecji
Drogi w Macedonii Północnej
Drogi w Norwegii
Drogi w Polsce
Drogi w Serbii
Drogi na Słowacji
Drogi na Węgrzech |
187187 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Edward%20de%20Toll | Edward de Toll | Edward de Toll, właściwie: Eduard von Toll (ur. 1805 w Lucynie, zm. 16 lipca 1853 w Janowie Lubelskim) – z pochodzenia Niemiec bałtycki, oficer rosyjski, urzędnik cywilny w Królestwie Polskim.
Życiorys
W okresie powstania listopadowego został adiutantem placu w Lublinie, potem był adiutantem naczelnika wojennego województwa lubelskiego (guberni lubelskiej). W latach 1838–1847 był prezydentem miasta Lublina, potem naczelnikiem powiatu zamojskiego.
Pochowany na cmentarzu ewangelickim w Lublinie.
Przypisy
Bibliografia
Andrzej Kaproń, Edward de Toll, „Gazeta Wyborcza. Lublin” 2005, nr 155, s. 6.
Ludzie związani z Janowem Lubelskim
Ludzie związani z Lublinem (Królestwo Kongresowe)
Ludzie związani z Lucynem
Niemcy bałtyccy
Szlachta luterańska w Polsce
Burmistrzowie i prezydenci Lublina
Rosyjscy urzędnicy Królestwa Kongresowego
Oficerowie Imperium Rosyjskiego
Urodzeni w 1805
Zmarli w 1853 |
187189 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Rezerwat%20przyrody%20Lubcza | Rezerwat przyrody Lubcza | Rezerwat przyrody Lubcza – rezerwat florystyczny na terenie Miechowsko-Działoszyckiego Obszaru Chronionego Krajobrazu, na północny wschód od miejscowości Lubcza, w gminie Wodzisław, w powiecie jędrzejowskim, w województwie świętokrzyskim.
Powierzchnia: 6,96 ha (akt powołujący podawał 6,50 ha)
Rok utworzenia: 1959
Dokument powołujący: Zarządz. MLiPD z 5.05.1959;
Numer ewidencyjny WKP: 017
Charakter rezerwatu: częściowy
Przedmiot ochrony: stanowiska miłka wiosennego (Adonis vernalis), będącego reliktem roślinności stepowej
Rezerwat położony jest na południowym zboczu niewielkiego wzniesienia, zbudowanego z margli kredowych, przykrytych cienką warstwą lessu.
Liczba gatunków występujących tu roślin naczyniowych jest niewielka. Występują dwa typy fitocenoz – grąd typu Tilio-Carpinetum oraz okrajkowa postać murawy kserotermicznej z klasy Festuco-Brometea.
Przypisy
Rezerwaty przyrody w województwie świętokrzyskim
Lubcza (województwo świętokrzyskie) |
187191 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Unikalny%20u%C5%BCytkownik | Unikalny użytkownik | Unikalny użytkownik (lub unikatowy, niepowtarzalny od ang. unique user – UU) – termin określający użytkownika identyfikowanego na podstawie używanego przez niego adresu IP komputera albo, częściej, na podstawie danych z ciasteczek zapisanych w jego przeglądarce, identyfikujących użytkownika korzystającego z danej strony internetowej.
Do momentu wprowadzenia sposobów ustalania liczby unikalnych użytkowników liczyło się pojedyncze wizyty lub odsłony stron WWW. Liczba pojedynczych odsłon stron nie jest jednak dobrą miarą ich popularności, gdyż jedna osoba może ich wykonywać setki nawet jednego dnia.
Unikalny użytkownik jest zwykle rozpoznawany na podstawie mechanizmu ciasteczek. Badanie to ma podstawową wadę, gdyż w rzeczywistości mierzy liczbę komputerów, z których następowały odsłony stron nie biorąc pod uwagę faktu, że z jednego komputera może korzystać wiele osób, oraz że jedna osoba może korzystać z wielu komputerów, lub może czyścić dane po każdym zamknięciu przeglądarki zaglądając na daną stronę z wyczyszczonymi ciasteczkami wiele razy jednego dnia (co jest odbierane jako pierwsza wizyta nowego unikalnego użytkownika). Aby uwiarygodnić statystycznie wyniki oparte na mechanizmie ciasteczek bierze się pod uwagę dane o średniej liczbie użytkowników jednego komputera, jednak nie bierze się pod uwagę ile procent użytkowników czyści ciasteczka po zamknięciu przeglądarki (co w zasadzie może być istotniejsze w miarodajności oceny liczby unikalnych użytkowników, niż średnia liczba użytkowników jednego komputera). W ten sposób funkcjonuje np. usługa Net Track.
W Polsce badaniem liczby unikatowych użytkowników zajmują się m.in.:
Net Track – wykonuje pomiary w oparciu o mechanizm ciasteczek i badania ogólnego składu całej populacji internautów
Gemius – wykonuje pomiary w oparciu o mechanizm ciasteczek
PBI (Polskie Badania Internetu Sp. z o.o.) – oferuje wszystkie rodzaje badań
W metodyce badań Internetu istnieje także pojęcie rzeczywistego użytkownika (ang. real user), które jest zwykle oszacowaniem liczby osób korzystających z Internetu (czy też danego serwisu internetowego) na podstawie danych o UU oraz badań panelowych.
Zobacz też
ruch internetowy
geotargetowanie
Przypisy
Internet |
187194 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Nowa%20Ruda%20%28gmina%20wiejska%29 | Nowa Ruda (gmina wiejska) | Nowa Ruda – gmina wiejska w województwie dolnośląskim, w powiecie kłodzkim, położona w Sudetach Środkowych u podnóża Gór Sowich i na zboczach Włodzickich Wzgórz w dolinach Włodzicy i jej dopływu – Woliborki.
Według danych z 30 czerwca 2020 roku gminę zamieszkiwało 11 478 osób.
Historia
Zaczęło się od gminy Przygórze, którą utworzono w sierpniu 1945 roku. Składała się ze wsi, które dziś terytorialnie obejmują: Przygórze, Wolibórz, Dzikowiec i Nowa Wieś Kłodzka. W październiku tego samego roku powiększyła się jeszcze o wsie, które dziś obejmują Bieganów, Włodowice i Drogosław. W roku 1954 powołano gromady w miejsce gminy. Gromady zlikwidowano w 1972, a w ich miejsce utworzono gminę, której obszar zmieniono już rok później. W 1973 obejmował on wsie należące do gromady Nowa Ruda: Bieganów, Krajanów, Sokolicę, Włodowice, Dzikowiec, Nową Wieś Kłodzką, Wolibórz (z wyjątkiem Tłumaczowa i Ścinawki Górnej), wsie z gromady Ludwikowice: Bartnica, Dworki, Ludwikowice Kłodzkie, Sokolec, Świerki i wsie gromady Jugów: Jugów, Przygórze. Po zlikwidowaniu w 1976 roku gminy Bożków, wsie Bożków i Czerwieńczyce dołączyły do gminy Nowa Ruda. W tym kształcie gmina funkcjonuje do dziś. W latach 1975–1998 gmina położona była w województwie wałbrzyskim.
Położenie
Obecnie gmina Nowa Ruda położona jest w województwie dolnośląskim, powiecie kłodzkim. Geograficznie należy do Sudetów Środkowych, u podnóża Gór Sowich i na obszarze Wzgórz Włodzickich, w dolinie rzeki Włodzicy i jej dopływów.
Podział administracyjny
Do Gminy Nowa Ruda należy 17 wsi sołeckich: Bartnica, Bieganów, Bożków, Czerwieńczyce, Dworki, Dzikowiec, Jugów, osada Koszyn, Krajanów, Ludwikowice Kłodzkie, Nowa Wieś Kłodzka, Przygórze, Sokolec, Sokolica, Świerki, Włodowice i Wolibórz.
Siedziba gminy znajduje się na terenie Nowej Rudy, która nie należy do gminy wiejskiej Nowa Ruda.
Sąsiednie gminy
Bielawa, Dzierżoniów (gmina wiejska), Głuszyca, Kłodzko (gmina wiejska), Nowa Ruda (gmina miejska), Pieszyce, Radków, Stoszowice, Walim. Gmina graniczy z Republiką Czeską.
Struktura powierzchni
Według danych z 2016 gmina Nowa Ruda ma obszar 139,67 km², w tym:
użytki rolne: 50%
użytki leśne: 41%
Gmina stanowi 8,5% powierzchni powiatu.
Demografia
Według danych z 2016 gminę zamieszkiwały 11 814 osoby. Gminę zamieszkuje 7,3% ludności powiatu.
Polityka i administracja
Władze gminy
Wsie otaczające Nową Rudę tworzą osobną gminę, posiadającą status gminy wiejskiej. Mieszkańcy gminy wybierają 15 radnych do rady gminy w wyborach co 5 lat, w ośmiu okręgach wyborczych. Organem wykonawczym władz jest wójt. Siedzibą władz gminy jest dawna willa, znajdująca się przy ulicy Niepodległości 1.
Wójtowie Nowej Rudy (od 1990):
1990-2006 Bogusław Rogiński
2006-2014 Sławomir Władysław Karwowski
od 2014 Adrianna Mierzejewska
Mieszkańcy gminy Nowa Ruda wybierają parlamentarzystów do Sejmu z okręgu wyborczego Wałbrzych, a do Senatu z okręgu wyborczego dzierżoniowsko-kłodzko-ząbkowickiego, zaś posłów do Parlamentu Europejskiego z dolnośląsko-opolskiego okręgu wyborczego z siedzibą we Wrocławiu.
Gminy partnerskie
Gmina Giżycko
Gmina Somonino
Broumov
Castrop-Rauxel
Bruay-sur-l’Escaut
Hronov
Przypisy |
187195 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Luther%20Hodges | Luther Hodges | Luther Hodges (ur. 1898, zm. 1974) – amerykański polityk, członek Partii Demokratycznej.
W 1952 został wybrany na zastępcę gubernatora Karoliny Północnej. Dwa lata później po śmierci gubernatora Williama Umsteada przejął po nim schedę. W 1956 uzyskał w wyborach reelekcję. W latach 1961-1965 był sekretarzem handlu Stanów Zjednoczonych w administracjach prezydentach Kennedy’ego i Johnsona.
Gubernatorzy Karoliny Północnej
Sekretarze handlu Stanów Zjednoczonych
Urodzeni w 1898
Zmarli w 1974
Demokraci (Stany Zjednoczone) |
187207 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Szczytna%20%28gmina%29 | Szczytna (gmina) | Szczytna (do 1951 gmina Duszniki Zdrój) – gmina miejsko-wiejska w Polsce położona w województwie dolnośląskim, w powiecie kłodzkim. W latach 1975–1998 gmina administracyjnie należała do województwa wałbrzyskiego. Leży w Obniżeniu Dusznickim między Górami Stołowymi i Bystrzyckimi, wzdłuż Bystrzycy Dusznickiej. Wysokość: około 450–500 m n.p.m.
Siedziba gminy to Szczytna.
Według danych z 30 czerwca 2004 gminę zamieszkiwało 7401 osób. Natomiast według danych z 30 czerwca 2020 roku gminę zamieszkiwało 7256 osób.
Struktura powierzchni
Według danych z roku 2002 gmina Szczytna ma obszar 133,16 km², w tym:
użytki rolne: 31%
użytki leśne: 62%
Gmina stanowi 8,1% powierzchni powiatu.
Ochrona przyrody
Na obszarze gminy znajduje się rezerwat przyrody Torfowisko pod Zieleńcem chroniący torfowisko wysokie z charakterystyczną dla tego rodzaju zespołu roślinnością oraz stanowiskiem reliktowym brzozy niskiej.
Polityka
Władze gminy
Szczytna wraz z okolicznymi wioskami tworzą osobną gminę, posiadającą status gminy miejsko-wiejskiej. Mieszkańcy gminy wybierają do swojej rady miejskiej 15 radnych w wyborach co 4 lata, w siedmiu okręgach wyborczych. Organem wykonawczym władz jest burmistrz. Siedzibą władz gminy jest zabytkowa willa, znajdująca się przy ulicy Wolności 42.
Burmistrzowie Szczytnej (od 1990):
1990–1991: Józef Drabik
1991–1994: Marek Szpak
1994–2006: Edward Kondratiuk
2006–2018: Marek Szpanier
2018–2021: Jerzy Król (ustąpił ze stanowiska przed końcem kadencji)
2021 Wojciech Zimoch (pełniący obowiązki burmistrza)
2021– Marek Szpanier
Mieszkańcy gminy Szczytna wybierają parlamentarzystów do Sejmu z okręgu wyborczego Wałbrzych, a do Senatu z okręgu wyborczego dzierżoniowsko-kłodzko-ząbkowickiego, zaś posłów do Parlamentu Europejskiego z dolnośląsko-opolskiego okręgu wyborczego z siedzibą we Wrocławiu.
Na czele każdego z sołectw stoi sołtys jako jednoosobowy organ władzy wykonawczej, który ma do pomocy radę sołecką jako organ władzy ustawodawczej, która wybierana jest przez wszystkich mieszkańców danej wsi.
Miejscowości na terenie gminy
W skład gminy wchodzą miasto Szczytna oraz sołectwa:
Chocieszów (obejmuje wsie Chocieszów i Studzienno)
Dolina
Łężyce
Niwa
Słoszów
Wolany
Złotno
Demografia
Dane z 31 grudnia 2017 roku:
Piramida wieku mieszkańców gminy Szczytna w 2014 roku.
Sąsiednie gminy
Bystrzyca Kłodzka, Duszniki-Zdrój, Kłodzko, Kudowa-Zdrój, Lewin Kłodzki, Polanica-Zdrój, Radków.
Południowa granica gminy sięga do granicy państwowej i na ok. 3 km (część odcinka między Zieleńcem a Lasówką) gmina sąsiaduje także z Czechami (aglomeracja wiejska Orlické Záhoří w powiecie Rychnov nad Kněžnou).
Przypisy
Gminy na ziemi kłodzkiej |
187213 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Wesley%20Moodie | Wesley Moodie | Wesley Arthur Moodie (ur. 14 lutego 1979 w Durbanie) – południowoafrykański tenisista, zwycięzca Wimbledonu 2005 w grze podwójnej, reprezentant swego kraju w Pucharze Davisa.
Kariera tenisowa
Karierę tenisową rozpoczął w 2000 roku, natomiast zakończył w lipcu 2011 roku.
W grze pojedynczej pierwsze sukcesy zaczął odnosić w roku 2001 wygrywając turnieje z serii ITF Men's Circuit. W zawodach kategorii ATP Challenger Tour pierwsze zwycięstwo odniósł w lutym 2003 roku w walijskim Wrexham, a drugi triumf w czerwcu w Surbiton. W roku 2005 doszedł do półfinału rozgrywek rangi ATP World Tour w Delray Beach, eliminując po drodze obrońcę tytułu z 2004 roku, Ricardo Mello; przegrał z Jiřím Novákiem. W lipcu tegoż samego sezonu awansował do półfinału rozgrywek w Newport, gdzie pokonał m.in. Taylora Denta. Pojedynek o finał przegrał z Gregiem Rusedskim. Na początku października wystartował w turnieju w Tokio, gdzie odniósł swoje pierwsze zwycięstwo singlowe w turniejach ATP World Tour. Moodie pokonał m.in. Radka Štěpánka, a w finale wynikiem 1:6, 7:6(7), 6:4 Mario Ančicia. W roku 2007 ponownie dotarł do półfinału w Newport, jednak tym razem został wyeliminowany przez Fabrice'a Santoro.
W grze podwójnej Moodie wygrał sześć turniejów rangi ATP World Tour, w tym wielkoszlemowy Wimbledon 2005. Partnerem deblowym Moodiego był wówczas Stephen Huss. Debel Moodie–Huss wyeliminował po drodze trzy najwyżej rozstawione pary, w ćwierćfinale debel nr 3. Mark Knowles–Michaël Llodra, w półfinale duet nr 1. Jonas Björkman–Maks Mirny, a w finale parę Boba i Mike'a Bryanów grających z nr 2. Ponadto jest uczestnikiem siedmiu finałów turniejów ATP World Tour. Jednym z nich jest m.in. wielkoszlemowy French Open 2009, kiedy to grał wspólnie z Dickiem Normanem. Mecz finałowy przegrali z parą Lukáš Dlouhý–Leander Paes.
Od roku 2002 Moodie był regularnym reprezentantem kraju w Pucharze Davisa. Rozegrał łącznie dla reprezentacji 24 pojedynki (głównie w singlu) wygrywając z nich 18 spotkań.
W rankingu gry pojedynczej Moodie najwyżej był na 57. miejscu (10 października 2005), a w klasyfikacji gry podwójnej na 8. pozycji (3 sierpnia 2009).
Finały w turniejach ATP World Tour
Gra pojedyncza (1–0)
Gra podwójna (6–7)
Przypisy
Bibliografia
Południowoafrykańscy tenisiści
Triumfatorzy Wimbledonu
Urodzeni w 1979
Ludzie urodzeni w Durbanie |
187216 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Raj%20%28jaskinia%29 | Raj (jaskinia) | Jaskinia Raj – wapienna jaskinia krasowa położona w Chęcinach (Góry Świętokrzyskie) w województwie świętokrzyskim na terenie rezerwatu przyrody Jaskinia Raj, 11 km na południowy zachód od Kielc. Wyróżnia się wyjątkowo bogatą, różnorodną i dobrze zachowaną szatą naciekową; obok Jaskini Niedźwiedziej w Sudetach należy do unikatowych w Polsce obiektów krasowych. Jest udostępniona dla ruchu turystycznego.
Informacje ogólne
Jaskinia Raj znajduje się w obrębie wychodni wapieni dewońskich, budujących niewielkie wzniesienie Malik (też Molik, Malek) o wysokości około 270 m n.p.m. Wymienione wzgórze leży w Pasmie Bolechowickim, stanowiącym północne skrzydło synkliny gałęzicko-bolechowickiej. Jest to niewielka jaskinia o rozwinięciu poziomym, łączna długość jej korytarzy wynosi 240 metrów.
Długość trasy wycieczkowej wynosi 180 m; zwiedzanie trwa około 45 minut. Zainstalowane jest oświetlenie elektryczne. Zwiedzanie odbywa się pod opieką przewodnika w grupach maksymalnie 15-osobowych. Jaskinię można zwiedzać od 15 stycznia do 15 listopada; w poniedziałki, Święta Wielkanocne, 31 sierpnia oraz 1 listopada jaskinia jest nieczynna.
Wejście do jaskini Raj prowadzi przez pawilon wejściowy, w którym mieszczą się kasy biletowe, kawiarnia i niewielkie muzeum. Wystawa muzealna przedstawia geologię, historię i znaleziska archeologiczne oraz paleontologiczne wydobyte podczas eksploracji jaskini przez ekipy naukowców.
Do jaskini wejście prowadzi przez sztucznie przekopany chodnik o długości 21 metrów. Wewnątrz jaskini panuje stała temperatura, która wynosi ok. 9 °C, a wilgotność wynosi ok. 95%. Trasa wiedzie przez Komorę Wstępną, Komorę Złomisk, dalej przez kolejny przekopany chodnik do Sali Kolumnowej. Po przejściu przez mostek trasa prowadzi przez najbogatszą w nacieki Salę Stalaktytową przez Salę Wysoką i Komorę Wstępną do pawilonu muzealnego i wyjścia. W samej jaskini można obejrzeć różnorodne formy naciekowe, czasem o oryginalnych kształtach, jak stalaktyty, stalagmity, kolumny naciekowe, draperie, perły jaskiniowe, misy martwicowe, jeziorka i „pola ryżowe”. Naliczono łącznie 47 518 form naciekowych, w tym 47 173 stalaktytów. Najwyższy stalagmit mierzy 77 cm, zaś najgrubszy ma 6,27 m obwodu podstawy. Najwyższa kolumna naciekowa (stalagnat) ma 1,95 m wysokości.
W sezonie zimowym jaskinia Raj jest miejscem hibernacji nietoperzy, głównie nocka dużego. Naliczono tu 9 gatunków tych latających ssaków.
Obok jaskini prowadzi czerwony szlak turystyczny z Chęcin do Kielc.
W 2014 roku jaskinię Raj zwiedziło 94 tys. osób wobec 95.118 w 2013 roku. Jaskinią zarządzał pierwotnie Wojewódzki Ośrodek Sportu, Turystyki i Wypoczynku, obecnym gospodarzem jest Przedsiębiorstwo Turystyczne Łysogóry.
Historia
Jaskinia utworzyła się w skałach wapiennych, które powstały na dnie płytkiego morza ok. 360 mln lat temu (środkowy dewon). Formowanie się jaskini zachodziło w kilku etapach, głównie pod koniec trzeciorzędu i w czwartorzędzie.
Około 50 tysięcy lat temu jaskinia zamieszkiwana była przez człowieka neandertalskiego. Narzędzia krzemienne odnalezione w różnych warstwach osadów jaskiniowych wskazują na dwukrotne zamieszkiwanie jaskini przez neandertalczyków reprezentujących kulturę mustierską. Jest to jedno z najdalej na północ wysuniętych stanowisk tej kultury w Europie. W osadach jaskiniowych nie odnaleziono żadnych szczątków ludzkich, stwierdzono natomiast obecność zębów i kości dużych ssaków, takich jak niedźwiedź jaskiniowy i brunatny, mamut, hiena jaskiniowa, nosorożec włochaty, piżmowół, żubr pierwotny, renifer, koń, lis polarny. Natrafiono także na liczne szczątki małych kręgowców, głównie gryzoni.
W ciągu ostatnich tysięcy lat wejście do jaskini zostało całkowicie zasypane (co zapewne ochroniło szatę naciekową jaskini).
Dla współczesnych została odkryta w końcu 1963 roku podczas wydobywania przez J. Kopcia i F. Wawrzeńczyka kamienia do celów budowlanych na zboczu wzgórza Malik. Poprzez szczelinę do środka jako pierwsi dostali się czterej kilkunastoletni chłopcy z pobliskiej Sitkówki, którzy dokonali szeregu zniszczeń form naciekowych. Po tym wejście do jaskini zostało zasypane, aby uniknąć wypadków. W 1964 r. podczas letniej praktyki terenowej do jaskini weszło czterech uczniów Technikum Geologicznego z Krakowa (Bohdan Bałdun, Zbigniew Bochajewski, Włodzimierz Łucki i Wojciech Pucek). Kilka dni później wrócili tam z nauczycielką Mirosławą Boczarową. Za każdym razem wejście do jaskini było maskowane, aby zapobiec jej dewastacji. O odkryciu jaskini odkrywcy poinformowali Ryszarda Gradzińskiego z Sekcji Speleologicznej Polskiego Towarzystwa Przyrodników im. Mikołaja Kopernika. Ze względu na niezwykłe walory przyrodnicze oraz dla kontrastu z istniejącymi w okolicach jaskiniami nazywanymi Piekło została nazwana przez odkrywców Raj. W październiku 1964 uczniowie wraz z nauczycielką i R. Gradzińskim przeprowadzili ponowną eksplorację jaskini i wtedy przeprowadzono pierwszą dokumentację fotograficzną oraz plan jaskini.
Po zwiedzeniu jaskini w styczniu 1965 r. przez członków zarządu Sekcji Speleologicznej powiadomiono o niej Państwową Radę Ochrony Przyrody i Wojewódzkiego Konserwatora Przyrody. W numerze 3 „Przeglądu Geologicznego” ukazał się artykuł Mirosławy Boczarowej pt. Odkrycie nowej jaskini w Górach Świętokrzyskich. Po ukazaniu się w kieleckiej prasie informacji o dokładnej lokalizacji jaskini doszło do niekontrolowanego zwiedzania i dalszych zniszczeń. Na podstawie informacji prasowej pracownicy Oddziału Świętokrzyskiego Instytutu Geologicznego odszukali w kwietniu 1965 r. jaskinię i zarządzili zamknięcie szczeliny wejściowej kratą. Jednocześnie podjęte zostały systematyczne badania jaskini, m.in. pierwsze w Polsce stacjonarne badania mikroklimatu jaskini (listopad 1965-listopad 1966). W ich wyniku podano, że wilgotność powietrza w jaskini jest bliska stanu nasycenia (96–100%), a temperatura powietrza jest prawie stała, wahając się w ciągu roku w granicach 6–8 °C.
W 1966 roku podjęto decyzję o udostępnieniu jaskini dla zorganizowanego ruchu turystycznego. Przeprowadzono wiele prac górniczych, aby zabezpieczyć i udostępnić jaskinię dla zwiedzających. W miejscu dawnego wejścia wybudowana została sztolnia prowadząca do jaskini i zabezpieczająca mikroklimat wewnątrz. Wykonano chodniki i szyb wentylacyjny. 5 października 1968 jaskinię uznano za rezerwat przyrody.
W latach 1967–1972 w trakcie trwania prac górniczych, budowlanych i instalacyjnych prowadzących do przygotowania obiektu dla zwiedzających przeprowadzano także badania naukowe archeologiczne, paleontologiczne i geologiczne (m.in. szaty naciekowej).
Od 1972 roku jaskinia udostępniona jest do zwiedzania. Pierwszym kierownikiem i przewodnikiem w jaskini był Tadeusz Dołęgowski.
Galeria
Przypisy
Bibliografia
Linki zewnętrzne
Fotogaleria
Chęciny
Raj, Jaskinia
Polskie odkrycia archeologiczne
Turystyczne jaskinie w Polsce |
187229 | https://pl.wikipedia.org/wiki/3%20Eskadra%20Lotnictwa%20Taktycznego | 3 Eskadra Lotnictwa Taktycznego | 3 Eskadra Lotnictwa Taktycznego "Poznań" (3 elt) – pododdział Wojska Polskiego, sformowany w 2001 w Poznaniu-Krzesinach i stacjonujący na obiektach 31 Bazy Lotniczej Poznań-Krzesiny. Rozformowana z dniem 1 kwietnia 2008.
Historia i powstanie 3 elt
3 Eskadra Lotnictwa Taktycznego powstała z dniem 1 stycznia 2001 na mocy decyzji Ministra Obrony Narodowej z 3 października 2000 i przejęła tradycje i sztandar 3 plm i podlegała bezpośrednio Dowództwu 2 Brygady Lotnictwa Taktycznego w Poznaniu.
W dniu 1 kwietnia 2008 połączona z 31 Bazą Lotniczą i 6 Eskadrą Lotnictwa Taktycznego w nową jednostkę – 31 Bazę Lotnictwa Taktycznego. Eskadra stała się jej 1 eskadrą
Tradycje
3 elt przejęła tradycje następujących jednostek lotniczych:
2 Dywizjonu Myśliwskego "Krakowsko-Poznańskiego" (utworzonego we Francji)
2 Wielkopolskiej Eskadry Lotniczej
3 Pułku Lotnictwa Myśliwskiego "Poznań"
4 Wielkopolskiej Eskadry Lotniczej
13 Eskadry Myśliwskiej
15 Eskadry Myśliwskiej
17 Eskadry Lotniczej Dowództwa Wojsk Lotniczych (bezpośrednio z niej wywodzi się klucz śmigłowców)
62 Pułku Lotnictwa Myśliwskiego
131 Eskadry Myśliwskiej
132 Eskadry Myśliwskiej
302 Dywizjonu Myśliwskiego "Poznańskiego" (utworzonego w Wielkiej Brytanii)
Odznaka pamiątkowa
Z odznaką pamiątkowa związana jest legenda:
Podczas organizowania 131 Eskadry Myśliwskiej na Poznańskiej Ławicy dowódca eskadry, po udanym starcie i okrążeniu Poznania poleciał nad jezioro Kiekrz. Nad lasem zaatakował samolot duży czarny kruk. Pilot usiłował ominąć ptaka, ale nie zdążył i kruk wpadł między zastrzały i druty łączące skrzydła samolotu. Kruk zginął, ale łapy dostały się w szczelinę między lotkę i płat samolotu bardzo utrudniając sterowanie. Pilotowi udało się jednak doprowadzić samolot nad lotnisko. Przekonany jednak, że nie zdoła wylądować bez katastrofy, tuż nad ziemią zamknął gaz, wyłączył silnik, zasłonił oczy i zdał się na łaskę losu. Tymczasem samolot odbił się tylko kilka razy od trawy i zatrzymał nieuszkodzony. Kruk napędził stracha dowódcy eskadry, nic złego nie uczynił, dlatego postanowiono, że będzie godłem poznańskiej eskadry myśliwskiej. Odznakę, w postaci gotowego do walki kruka z rozwartym dziobem, czarnym i czerwonym opierzeniu, pomarańczowym dziobie i pazurach, wykonała członek personelu eskadry.
Słowa płk. Wacława Króla świadczące o znaczeniu znaków: Całą wojnę kruk latał na samolotach Dywizjonu Poznańskiego. Malowano go na samolotach PZL P-11, na Hurricane'ach i Spitfire'ach. Piloci i mechanicy nosili jego odznakę na mundurach podczas kampanii w Polsce, we Francji, w Anglii, a nawet w Afryce. Lubili i cenili swoją odznakę. Indagowani przez Anglików, Francuzów, Amerykanów i Kanadyjczyków, Belgów i Holendrów co to za odznaka, objaśniali ich, ucząc w ten sposób obcokrajowców geografii Polski i wspominając przy tym o mieście międzynarodowych targów – Poznaniu.
Obecna odznaka pamiątkowa 3 elt jest już drugą w historii eskadry – została zatwierdzona w czerwcu 2003.
Poniższa galeria prezentuje zmiany, jakie zachodziły w odznakach pamiątkowych jednostek:
Wyposażenie
samoloty:
MiG-21MF – 2001-2002
MiG-21bis – 2002-2004 (1 stycznia 2004, godz 8.00)
MiG-21UM – 2001-2003
TS-11 Iskra – 2001-2006
F-16C – 2006-2008
F-16D – 2006-2008
An-2
śmigłowce
Mi-2
Dowódcy eskadry
1 stycznia 2001 – 28 października 2002 – mjr dypl. pil. Wojciech Krupa
28 października 2002 – 9 lutego 2004 – mjr dypl. pil. Rościsław Stepaniuk
9 lutego 2004 – 13 października 2004 – ppłk dypl. pil. Zbigniew Zawada
13 października 2004 – 25 lutego 2005 – cz.p.o. mjr dypl. pil. Adam Bondaruk
25 lutego 2005 – 7 kwietnia 2005 – cz.p.o. kpt. nawig. mgr Mariusz Glazer
7 kwietnia 2005 – 24 października 2005 – cz.p.o. mjr pil. mgr Krzysztof Siarkiewicz
24 października 2005 – 30 czerwca 2006 – ppłk pil. Waldemar Gołębiowski
30 czerwca 2006 – 1 grudnia 2007 – ppłk dypl. pil. Rościsław Stepaniuk
1 grudnia 2007 – 31 marca 2008 – ppłk dypl. pil. Cezary Wiśniewski
Ważne wydarzenia
czerwiec 2001 – lipiec 2002 – lotnisko było zamknięte na czas remontu pasa startowego oraz zabudowy lotniskowej (domek pilota, hangar); związane to było z przystosowaniem lotniska do wymogów NATO. 3 elt została przebazowana na lotnisko Łask oddalone o ponad 200 km gdzie razem z 10. elt ponad rok wykonywała loty szkolne i pełniła dyżury bojowe.
12 lipca 2002 – uroczyste otwarcie lotniska Krzesiny po remoncie pasa startowego i domku pilota oraz przelot samolotów 8 samolotów MiG-21 MF z przebazowania w Łasku. Przelot w ugrupowaniu 2 klucze po 4 samoloty MiG-21 MF. Pierwszy klucz prowadził dowódca eskadry ppłk dypl. pil. Wojciech Krupa, drugi klucz szef szkolenia mjr dypl. pil. Rafał Nowak.
6 sierpnia 2002 – przejęcie na wyposażenie samolotów MiG-21 bis z rozwiązanej 9. elt z Zegrza Pomorskiego. Była to najnowsza wersja samolotu MiG-21 używana w Polskim Lotnictwie Wojskowym z wydajniejszym i bardziej ekonomicznym silnikiem oraz lepszymi przyrządami celowniczymi i nowszym uzbrojeniem.
7-8 września 2002 – udział w międzynarodowych pokazach lotniczych AirShow 2002
marzec 2003 – przejęcie samolotów TS-11 z Siemirowic oraz Babich Dołów. Wyróżniającym elementem tych samolotów jest malowanie "NAVY"
5-6 lipca 2003 – udział w pikniku lotniczym Military And Air Show 2003 na Poznańskiej Ławicy
30-31 sierpnia 2003 – udział w międzynarodowych pokazach lotniczych AirShow 2003 w Radomiu
16 grudnia 2003 – loty pożegnalne z okazji zakończenia eksploatacji samolotów MiG-21
1 stycznia 2004 – uroczyste zakończenie dyżuru NATINADS na samolotach MiG-21 bis
10-14 maja 2004 – piloci 3 elt mogli przetestować samolot szkolno-bojowy HAWK. Brytyjski koncern lotniczy BAE Systems zaprezentował im samolot zaawansowanego szkolenia
26 lipca – 14 sierpnia 2004 – wizyta dowódcy 3 elt ppłk. Zbigniewa Zawady w Bazie Lotniczej Moody w Lowndes County, Georgia. Dowódca miał okazję zasiąść za sterami samolotu T-38C Talon.
13-24 września 2004 – udział w polsko-amerykańskim szkoleniu wydzielonych komponentów Sił Powietrznych i 182 Eskadry Gwardii Narodowej stanu Teksas – 149. Flight Wing USAF w 32 Bazie Lotniczej w Łasku pod kryptonimem "Sentry White Falcon 2004". Ćwiczenia są częścią przygotowań do przejęcia przez Polskę samolotów F-16 oraz dopracowania zasad współpracy pomiędzy siłami powietrznymi państw NATO.
13 października 2004 – Rozkazem Dowódcy Sił Powietrznych z dnia 4 października 2004 roku na przeszkolenie na samolot F-16 w USA zostali skierowani ppłk dypl. pil. Zbigniew Zawada, oraz mjr dypl. pil. Cezary Wiśniewski
3 listopada 2004 – rozkazem Dowódcy Sił Powietrznych z 28 października 2004 3. elt otrzymała puchar za bezpieczną realizacje zadań szkolenia lotniczego w 2004 roku
6-17 czerwca 2005 – 3. elt brała udział w międzynarodowych ćwiczeniach pk. "Sentry White Falcon 2005"
Przypisy
Bibliografia
Polskie eskadry lotnictwa taktycznego
Wojsko Polskie III Rzeczypospolitej w Poznaniu |
187231 | https://pl.wikipedia.org/wiki/NEC%20Nijmegen | NEC Nijmegen | Nijmegen Eendracht Combinatie (wym. ) lub w skrócie NEC (wym. ) – holenderski klub piłkarski, z siedzibą w mieście Nijmegen założony w 1900 roku, grający obecnie w Eredivisie. W 2021 roku po barażach klub wrócił do Eredivisie po 4 latach przerwy. W przeszłości grali tam m.in. Andrzej Niedzielan, Arkadiusz Radomski i Wojciech Golla.
Sukcesy
Finalista Pucharu Holandii: (3) 1974 (NEC-NAC 0:2), 1983 (NEC-AFC Ajax 1:3 i 3:1), 1994 (NEC-Feyenoord 1:2)
Statystyki
Liczba sezonów spędzonych w Eredivisie: 26 z 46
Mistrzostwo Holandii: 0
Najwyższe miejsce w Eredivisie: 5 (2002/2003)
Najwyższe zwycięstwo (Eredivisie): NEC – NOAD 9:1 (1963/1964)
Najwyższa porażka (Eredivisie): AFC Ajax – NEC 9:1 (1967/1968)
Najwięcej rozegranych meczów : Sije Visser – 343
Najskuteczniejszy piłkarz: Frans Janssen – 54 gole
Obecny skład
Piłkarze wypożyczeni
Europejskie puchary
Linki zewnętrzne
Oficjalna strona internetowa klubu
Strona kibiców NEC
Holenderskie kluby piłkarskie
Nijmegen
Kluby piłkarskie założone w 1900 |
187236 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Rezerwat%20przyrody%20%C5%81ugi | Rezerwat przyrody Ługi | Rezerwat przyrody Ługi – faunistyczny rezerwat przyrody na terenie Włoszczowsko-Jędrzejowskiego Obszaru Chronionego Krajobrazu w gminie Włoszczowa, w powiecie włoszczowskim, w województwie świętokrzyskim.
Powierzchnia: 88,39 ha (akt powołujący podawał 90,23 ha)
Rok utworzenia: 1981
Dokument powołujący: Zarządz. MLiPD z 21.09.1981; MP. 26/1981, p. 231
Numer ewidencyjny WKP: 043
Charakter rezerwatu: częściowy
Przedmiot ochrony: naturalny zespół wodno-błotno-bagienny i leśny z lęgowiskami i warunkami bytowania rzadkich i chronionych ptaków (kaczki – krzyżówka, podgorzałka, cyraneczka oraz inne gatunki: łyska, perkoz, kokoszka zwyczajna, czapla siwa, bocian czarny, żuraw, czajka, brodziec krwawodzioby)
Na terenie otoczonego lasami rezerwatu znajduje się zbiornik wodny Ługi oraz wydmy.
Stwierdzono tu występowanie 16 chronionych i zagrożonych gatunków roślin naczyniowych, w tym rosiczki długolistnej.
Zobacz też
Ług
Przypisy
Rezerwaty przyrody w województwie świętokrzyskim
Jeżowice |
187238 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Rezerwat%20przyrody%20Ma%C5%82e%20Go%C5%82oborze | Rezerwat przyrody Małe Gołoborze | Rezerwat przyrody Małe Gołoborze – leśny rezerwat przyrody na terenie Jeleniowskiego Parku Krajobrazowego w gminie Waśniów, w powiecie ostrowieckim, w województwie świętokrzyskim.
Rezerwat znajduje się na obszarze leśnictwa Szczytniak, nadleśnictwa Łagów, w gminie Waśniów. Jest on rezerwatem leśnym utworzonym zarządzeniem Ministra Ochrony Środowiska, Zasobów Naturalnych i Leśnictwa z dnia 31 grudnia 1993 roku. Obejmuje fragment głównego grzbietu Pasma Jeleniowskiego, jego północne zbocza oraz górną część dolinki, która rozdziela dwa boczne ramiona odchodzące na północ od głównego grzbietu.
Utworzony został dla ochrony walorów krajobrazowych najciekawszego fragmentu Pasma Jeleniowskiego, doliny posiadającej w dnie wychodnie skał kambryjskich, niewielkiego (0,25 ha) głazowiska – gołoborza zbudowanego z piaskowców kwarcytowych wieku kambryjskiego oraz otaczającego je lasu z drzewostanem bukowym z udziałem jodły i buka (w wieku 50–130 lat).
Dobrze rozwinięty podszyt złożony z buka, jawora, jodły, grabu oraz jarzębiny i leszczyny wykazuje tendencję do sukcesywnego opanowywania głazowiska, którego przestrzenie między głazami wypełnia gleba. Z roślin chronionych i rzadko spotykanych występują tu m.in.: żywiec gruczołowaty, nerecznica szerokolistna, tojeść gajowa, kokoryczka okółkowa, kopytnik pospolity i bluszcz pospolity. Rezerwat jest udostępniony do zwiedzania. Przy jego południowej granicy przebiega fragment Głównego Szlaku Świętokrzyskiego im. Edmunda Massalskiego z Gołoszyc do Kuźniaków.
Powierzchnia: 21,58 ha (akt powołujący podawał 20,44 ha)
Rok utworzenia: 1994
Dokument powołujący: Zarządz. MOŚZNiL z 31.12.1993;
Numer ewidencyjny WKP: 049
Charakter rezerwatu: częściowy
Przedmiot ochrony: zróżnicowany morfologicznie obszar (grzbiety, zbocza, doliny górskie, zarośnięte blokowisko skalne) – dawne gołoborze, wychodnie interesujących skał kambru z przejawami mineralizacji hematytowej
Przypisy
Rezerwaty przyrody w województwie świętokrzyskim
Wronów (województwo świętokrzyskie) |
187239 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Rezerwat%20przyrody%20Milechowy | Rezerwat przyrody Milechowy | Rezerwat przyrody Milechowy – leśny rezerwat przyrody na terenie Chęcińsko-Kieleckiego Parku Krajobrazowego w gminie Chęciny, w powiecie kieleckim, w województwie świętokrzyskim.
Powierzchnia: 132,33 ha (akt powołujący podawał 133,73 ha)
Rok utworzenia: 1978
Dokument powołujący: Zarządz. MLiPD z 16.01.1978; MP. 4/1978, poz. 20
Numer ewidencyjny WKP: 040
Charakter rezerwatu: częściowy
Przedmiot ochrony: zbiorowiska leśne o cechach naturalnych oraz kserotermiczne zespoły zaroślowe i murawowe z licznymi roślinami chronionymi; 8 jaskiń i schronisk skalnych, m.in. Piekło pod Małogoszczem.
Rezerwat leży na północny zachód od miejscowości Milechowy (sołectwo Bolmin) i obejmuje oddziały lasu 230 a, b, d, f-j, 231, 232, 233, 233 A w leśnictwie Podzamcze (obręb Dyminy, nadleśnictwo Kielce). Obszar rezerwatu obejmuje część dwóch grzbietów, z których jeden stanowi przedłużenie Grząb Bolmińskich. W rezerwacie występują następujące typy siedliskowe lasu: las mieszany wyżynny, las wyżynny, bór świeży i bór mieszany świeży.
Zobacz też
Grząby Bolmińskie
Czarny szlak turystyczny Małogoszcz – rezerwat Milechowy
Przypisy
Rezerwaty przyrody w województwie świętokrzyskim
Bolmin (województwo świętokrzyskie)
Ochrona przyrody w powiecie kieleckim |
187240 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Rezerwat%20przyrody%20Moczyd%C5%82o%20%28wojew%C3%B3dztwo%20%C5%9Bwi%C4%99tokrzyskie%29 | Rezerwat przyrody Moczydło (województwo świętokrzyskie) | Rezerwat przyrody Moczydło – rezerwat przyrody nieożywionej na terenie Chęcińsko-Kieleckiego Parku Krajobrazowego w gminie Piekoszów, w powiecie kieleckim, w województwie świętokrzyskim.
Powierzchnia: 16,35 ha (akt powołujący podawał 16,21 ha)
Rok utworzenia: 1995
Dokument powołujący: Zarządz. MOŚZNiL z 27.06.1995; MP. 33/1995, poz. 397
Numer ewidencyjny WKP: 055
Charakter rezerwatu: częściowy
Przedmiot ochrony: pozostałości górnictwa kruszcowego w formie szpar i szybików oraz fragmenty roślinności typu wapiennolubnych muraw kserotermicznych
Rezerwat obejmuje górę o nazwie Moczydło lub inaczej Góra Jaworzyńska (317 m n.p.m.) w Jaworzni. Występują tu skały węglanowe poprzecinane są żyłami kalcytowymi zawierającymi galenę i baryt. Rozwinęło się tu górnictwo kruszcowe, trwające z przerwami od XVII do początku XIX wieku. Pozostałości historycznego górnictwa w postaci szpar i szybików są zachowane w czytelnym stanie, co umożliwia przystosowanie ich do ewentualnego udostępnienia dla turystów.
Zobacz też
Rezerwat przyrody Chelosiowa Jama – w pobliżu
Przypisy
Rezerwaty przyrody w województwie świętokrzyskim
Ochrona przyrody w powiecie kieleckim
Zagórze (powiat kielecki)
Jaworznia |
187242 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Stephen%20Huss | Stephen Huss | Stephen Huss (ur. 10 grudnia 1975 w Bendigo) – australijski tenisista, zwycięzca Wimbledonu 2005 w grze podwójnej.
Kariera tenisowa
Karierę tenisową rozpoczął w roku 2000, a zakończył w 2011 po US Open.
Wraz ze swoim południowoafrykańskim partnerem Wesleyem Moodie w roku 2005 wygrał wielkoszlemowy Wimbledon w grze podwójnej, przechodząc na samym początku eliminacje. W drodze po tytuł para pokonała pięć rozstawionych par deblowych, w tym najwyżej rozstawionych Jonasa Björkmana z Maksem Mirnym (w półfinale), a w finale amerykańskich bliźniaków Mike'a i Boba Bryanów. Dzięki zwycięstwu na wimbledońskich kortach debel awansował w rankingu o 68 miejsc – ze 101. na 33. pozycję.
Oprócz triumfu w Londynie Australijczyk zwyciężył w 3 innych zawodach z cyklu ATP World Tour, a także awansował do 8 finałów.
W rankingu gry pojedynczej Huss najwyżej był na 807. miejscu (19 marca 2001), a w klasyfikacji gry podwójnej na 21. pozycji (26 czerwca 2006).
Finały w turniejach ATP World Tour
Gra podwójna (4–8)
Bibliografia
Australijscy tenisiści
Triumfatorzy Wimbledonu
Urodzeni w 1975
Ludzie urodzeni w Bendigo |
187243 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Panoptikon | Panoptikon | Panoptikon (Panopticon; gr. pan = wszystko; optikos = widzieć) – nazwa więzienia, wymyślonego i zaprojektowanego przez angielskiego filozofa utylitarystę, Jeremy'ego Benthama. Niezwykłość Panoptikonu miała polegać na tym, że jego konstrukcja umożliwiałaby więziennym strażnikom obserwowanie więźniów tak, by nie wiedzieli, czy i kiedy są obserwowani.
Panoptikon został opisany przez Benthama w pracy pod tytułem Panoptikon albo Dom Nadzoru opisujący ideę nowych zasad budowy wszelkich zakładów, w których wszelkiego rodzaju osoby winny się znajdować pod nadzorem, w szczególności więzień, ale też aresztów, fabryk, warsztatów, przytułków, lazaretów, manufaktur, szpitali, domów wariatów i szkół (1787).
Konstrukcja
Schemat panoptikonu składa się z kilkupoziomowej wieży strażniczej umieszczonej wewnątrz pierścieniowatej budowli podzielonej na pojedyncze cele. Cele miały być oddzielone grubym murem i wyposażone w system zewnętrznych i wewnętrznych okien, tak, by ich wnętrze było zarazem dobrze oświetlone, a więźniowie odizolowani od innych więźniów.
Więźniowie mieli być nieustannie obserwowani przez strażników, którzy sami mieli pozostawać niewidoczni. Bentham planował ukrycie ich za weneckimi lustrami, umieszczonymi w punktach obserwacyjnych. Do tego Bentham wymyślił złożony system połączeń między pomieszczeniami wieży strażniczej. Dzięki niemu z wieży nie wydobywałoby się światło ani hałas, które mogłyby zdradzić obecność strażników.
Bentham uważał, że największą zaletą jego pomysłu jest to, że Panoptikon w zamierzeniu miał być znacznie tańszy w utrzymaniu niż zwykłe więzienia. Nie potrzebowałby bowiem licznego personelu. Teoretycznie, w idealnej sytuacji, wieża strażnicza mogłaby nawet być pusta, bo skoro strażników nie widać, nie muszą ciągle trwać na posterunku, a więźniowie i tak nie będą tego świadomi. Zdaniem Benthama, więźniowie Panoptikonu byliby strażnikami sami dla siebie, wyręczając tym samym jego pracowników.
Próba budowy
Bentham poświęcił wiele czasu i pieniędzy na to, by przekonać brytyjski Komitet do spraw Reformy Prawa Karnego, Parlament i króla Jerzego III o użyteczności Panoptikonu oraz by otrzymać zezwolenie na jego budowę. W 1811 Bentham uzyskał od Parlamentu upoważnienie do zakupu w imieniu Królestwa gruntu pod budowę więzienia. W 1813 król odmówił jednak uznania tego zakupu i pomysł ostatecznie upadł. Bentham otrzymał 23 tys. funtów tytułem odszkodowania za straty finansowe.
Panoptikon nie został nigdy zbudowany, ale projekt Benthama miał wpływ na kształt m.in. więzienia Pentonville w północnym Londynie, więzienia Armagh Gaol w Irlandii Północnej, Zakładu Karnego Eastern State w amerykańskiej Filadelfii, Aresztu Śledczego w Toruniu, jak również aresztu śledczego KGB w Mińsku.
Panoptikon w literaturze
Panoptikon, poza pewnym wpływem na architekturę penitencjarną, znalazł także miejsce w filozofii, głównie za sprawą Michela Foucaulta, który użył Panoptikonu jako symbolu permanentnej inwigilacji w książce pt. Nadzorować i karać (1975) rozwijającej szerzej pojęcie panoptyzmu. Pojęcia Panoptikon użył także John Twelve Hawks w swojej powieści pt. Traveler. W książce Olgi Tokarczuk pt. Czuły Narrator (2020) autorka przytacza pojęcie panoptykonu, jako porównanie do życia współczesnego człowieka, które jest poddane ciągłej obserwacji i analizie. ,,Dom Nadzoru" Tomasza Sobieraja - antologia opowiadań opartych na idei Panoptikonu i braku kontroli nad własnym życiem. Panoptikon znalazł się również w anty-utopijnej książce pod tytułem "Rok 1984" autorstwa George'a Orwell'a,
Zobacz też
synopticon
Przypisy
Obiekty budowlane
Więziennictwo
Fikcyjne więzienia |
187247 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Rezerwat%20przyrody%20Modrzewie%20%28wojew%C3%B3dztwo%20%C5%9Bwi%C4%99tokrzyskie%29 | Rezerwat przyrody Modrzewie (województwo świętokrzyskie) | Rezerwat przyrody Modrzewie – leśny rezerwat przyrody na terenie Obszaru Chronionego Krajobrazu Doliny Kamiennej w gminie Bałtów, w powiecie ostrowieckim, w województwie świętokrzyskim, na północ od zabudowań wsi Bałtów.
Powierzchnia: 4,68 ha (akt powołujący podawał 5,06 ha)
Rok utworzenia: 1971
Dokument powołujący: Zarządz. MLiPD z 13.10 1971;
Numer ewidencyjny WKP: 037
Charakter rezerwatu: częściowy
Przedmiot ochrony: fragment zespołu leśnego o charakterze pierwotnym z udziałem modrzewia polskiego
Rezerwat obejmuje wydzielenia 346 h, 347 b w leśnictwie Narożniki (obręb Bałtów, Nadleśnictwo Ostrowiec Świętokrzyski). Występuje tu naturalny las dębowo-lipowy mający charakter grądu wysokiego z udziałem modrzewia polskiego (Larix polonica). Wśród roślin naczyniowych występują gatunki obce dla flory Polski (daglezja zielona, grochodrzew) oraz rodzime (jesion wyniosły, jawor, świerk, olsza czarna, grusza, wiąz, czeremcha).
Przypisy
Rezerwaty przyrody w województwie świętokrzyskim
Bałtów (województwo świętokrzyskie) |
187251 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Rezerwat%20przyrody%20Murawy%20Dobromierskie | Rezerwat przyrody Murawy Dobromierskie | Rezerwat przyrody Murawy Dobromierskie – stepowy rezerwat przyrody na terenie Przedborskiego Parku Krajobrazowego w gminie Kluczewsko, w powiecie włoszczowskim, w województwie świętokrzyskim.
Powierzchnia: 35,84 ha (akt powołujący podawał 36,29 ha)
Rok utworzenia: 1989
Dokument powołujący: Zarządz. MOŚiZN z 8.12.1989; MP. 44/1989, poz. 357
Numer ewidencyjny WKP: 012
Charakter rezerwatu: częściowy
Przedmiot ochrony: nawapienne murawy i zarośla kserotermiczne z bogatą i unikatową florą i fauną
W rezerwacie znajdują się trzy wyniesienia przedzielone suchymi obniżeniami. Występują tu ciepłolubne zbiorowiska zaroślowe róż, tarniny i jałowca. W runie m.in.: miłek wiosenny, kłosownica pierzasta, oman wąskolistny, aster gawędka.
Obszar rezerwatu jest objęty ochroną czynną i krajobrazową.
Położenie, szlaki turystyczne
Rezerwat jest położony ok. 1 km na wschód od Dobromierza, w pobliżu drogi Dobromierz – Góry Mokre.
Przez rezerwat przechodzą:
czarny szlak turystyczny prowadzący z Białego Brzegu do Mrowiny,
zielony szlak turystyczny z Rączek do Wojciechowa.
W pobliżu znajduje się rezerwat przyrody Bukowa Góra.
Przypisy
Rezerwaty przyrody w województwie świętokrzyskim
Dobromierz (województwo świętokrzyskie) |
187252 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Mayday%20%28dramat%29 | Mayday (dramat) | Mayday (ang. Run for Your Wife) – sztuka teatralna według scenariusza komediopisarza Raya Cooneya. Po raz pierwszy wystawiona 29 marca 1983 roku w Londynie.
Mayday to historia pechowego taksówkarza-bigamisty, którego szczęśliwe życie u boku dwóch kobiet przerywa niespodziewany wypadek. Następujące po nim lawinowo dziwne zbiegi okoliczności, omyłkowo zrozumiane przez bohaterów wypowiedzi i błędnie zinterpretowane przez nich wydarzenia doprowadzają do absurdalnego zawikłania sytuacji.
Sztuka odgrywana przez wiele teatrów na świecie, przez lata ciesząca się niesłabnącym powodzeniem; w Polsce m.in. w: w Teatrze im. Jana Kochanowskiego w Opolu, Teatrze Polskim we Wrocławiu, Teatrze Bagatela w Krakowie, Teatrze im. Adama Mickiewicza w Częstochowie, Bałtyckim Teatrze Dramatycznym im. Juliusza Słowackiego w Koszalinie.
Sztuka była dwukrotnie adaptowana na potrzeby kina: w 2012 r. w brytyjskim filmie Run for Your Wife w reżyserii Raya Cooneya, oraz w 2019 r. w polskim filmie pt. Mayday w reżyserii Sama Akiny. Polski film został również w 2020 r. wyemitowany w telewizji Polsat w formie czteroodcinkowego serialu.
Linki zewnętrzne
Mayday w Teatrze Polskim we Wrocławiu
Mayday w Teatrze im. Adama Mickiewicza w Częstochowie
Mayday w Bałtyckim Teatrze Dramatycznym w Koszalinie
Angielskie utwory dramatyczne
Utwory literackie z 1983 |
187256 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Rezerwat%20przyrody%20Oleszno | Rezerwat przyrody Oleszno | Rezerwat przyrody Oleszno – rezerwat leśny położony na terenie gminy Krasocin w powiecie włoszczowskim oraz gminy Łopuszno w powiecie kieleckim (województwo świętokrzyskie). Leży w granicach Przedborskiego Parku Krajobrazowego.
Rezerwat został utworzony na mocy Zarządzenia Ministra Leśnictwa i Przemysłu Drzewnego z dnia 10 grudnia 1970 roku na powierzchni 31,43 ha. W 2006 roku powiększono go do 262,73 ha. Obecnie podawana wielkość rezerwatu to 262,67 ha. Obszar rezerwatu podlega ochronie czynnej.
Powierzchnia: 262,67 ha (akt powołujący podawał 31,43 ha)
Rok utworzenia: 1970
Dokument powołujący: Zarządz. MLiPD z 10.12.1970;
Numer ewidencyjny WKP: 036
Charakter rezerwatu: częściowy
Przedmiot ochrony: fragment drzewostanów wielogatunkowych o charakterze naturalnym z udziałem olszy czarnej (Alnus glutinosa) i jesionu wyniosłego (Fraxinus excelsior)
Teren rezerwatu jest tarasem zalewowym tworzącym silnie podmokłą i zabagnioną dolinę. Znajdują się tu następujące typy siedliskowe lasu: las bagienny – ols, las łęgowy bagienny – ols jesionowy, las wilgotny, las mieszany wilgotny oraz las mieszany świeży.
Występują tu gatunki chronione: paprotka zwyczajna, przylaszczka pospolita, podkolan biały, storczyk plamisty, wawrzynek wilczełyko, widłak wroniec, widłak jałowcowaty.
W rezerwacie występuje też wiele gatunków ptaków chronionych, m.in. bocian czarny, orlik krzykliwy i bielik.
Przypisy
Rezerwaty przyrody w województwie świętokrzyskim
Oleszno, rezerwat przyrody
Zabrody (województwo świętokrzyskie)
Piaski Lasockie
Świdno (województwo świętokrzyskie) |
187258 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Rezerwat%20przyrody%20Owczary | Rezerwat przyrody Owczary | Rezerwat przyrody Owczary – rezerwat słonoroślowy na terenie Szanieckiego Parku Krajobrazowego we wsi Owczary, gminie Busko-Zdrój, w powiecie buskim, w województwie świętokrzyskim. Jedyny słonoroślowy rezerwat na terenie Niecki Nidziańskiej.
Powierzchnia: 0,52 ha (akt powołujący podawał 0,61 ha)
Rok utworzenia: 1959
Dokument powołujący: Zarządz. MLiPD z 5.05.1959; MP. 53/1959, poz. 254
Numer ewidencyjny WKP: 018
Przedmiot ochrony: źródło solankowe z występującą w pobliżu unikatową florą i fauną halofilną
Teren rezerwatu zajmuje śródpolne zagłębienie o płaskim nierównym dnie, ograniczone zboczami. W jego północno-zachodnim rogu, pod stromą skarpą znajduje się wyraźne słone źródło. Rezerwat stanowi jedyne w Polsce centralnej stanowisko flory i fauny halofilnej. Porastają go charakterystyczne rośliny słonolubne, halofity, wśród nich rupia morska, zamętnica błotna, muchotrzew solniskowy, łoboda oszczepowata, nostrzyk ząbkowany, mannica odstająca.
Faunę reprezentuje chrząszcz Pogonus persicus, mający tu jedyne stanowisko swojego gatunku w Polsce.
Na południowych stokach rezerwatu rozwinęła się murawa kserotermiczna.
Obszar rezerwatu podlega ochronie czynnej. Największym zagrożeniem dla roślinności halofilnej rezerwatu jest ekspansja trzciny pospolitej, toteż prowadzi się tu regularne koszenie i usuwanie biomasy.
Przypisy
Rezerwaty przyrody w województwie świętokrzyskim
Owczary (województwo świętokrzyskie) |
339 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Apoptoza | Apoptoza | Apoptoza (z starogr. ἀπό [apó, „od”] + πτῶσις [ptôsis, „padanie”]) – jeden z naturalnych procesów biologicznych zaprogramowanej i podlegającej kontroli destrukcji własnych komórek w organizmie wielokomórkowym.
Ten mechanizm jest potrzebny i wpływa korzystnie na prawidłowy rozwój, homeostazę i zapobieganie nadmiernej, szkodliwej proliferacji komórek organizmu. Stale usuwane są zużyte, uszkodzone lub niepotrzebne komórki, a w ich miejsce powstają nowe.
Inicjacja apoptozy może wystąpić na drodze zewnątrzpochodnej lub wewnątrzpochodnej i prowadzi do szeregu biochemicznych przemian w komórce, a ostatecznie powstają ciałka apoptotyczne. Pobliskie fagocyty pochłaniają je i utylizują. Ponieważ apoptozy nie da się zatrzymać czy odwrócić, muszą istnieć skuteczne mechanizmy regulacyjne, np. kaspazy i receptory Fas stymulują proces apoptozy, a niektóre białka z grupy Bcl-2 (np. Bcl-xL lub Bcl-2) mają wpływ hamujący.
Apoptozę można przyrównać do zaplanowanego, kontrolowanego usunięcia pewnych komórek, co w efekcie przyczynia się do rozwoju, homeostazy i dobrostanu całego organizmu. W odróżnieniu od martwicy (inaczej nekrozy), gdzie dochodzi do uszkodzenia jakimś zewnętrznym czynnikiem patologicznym, apoptoza jest zjawiskiem naturalnym w rozwoju i życiu organizmów; mimo to wykazano, że niektóre patogeny mogą wpływać na indukcję tego procesu, dotyczy to głównie wirusów, a także niektórych bakterii takich jak np. Helicobacter pylori. Metaforyczny termin apoptoza odnoszący się do tego zjawiska wprowadzono w 1972 roku. Odzwierciedleniem rosnącego zainteresowania badaniami nad apoptozą było przyznanie
Nagrody Nobla z fizjologii lub medycyny w roku 2002. Otrzymali ją Sydney Brenner, H. Robert Horvitz i John E. Sulston za ich odkrycia z dziedziny genetycznej regulacji organogenezy i zaprogramowanej śmierci komórki.
Przebieg apoptozy
Proces apoptozy podlega ścisłej kontroli i jest to mechanizm, który składa się z kilku etapów.
Faza sygnałów wstępnych
Apoptoza jest indukowana pewnym czynnikiem inicjatorowym. Do czynników inicjujących apoptozę należą:
bodźce fizjologiczne – np. niedobory hormonów (np. zmiany stężenia hormonów steroidowych), czynników wzrostu, jonów (np. jonów wapnia),
występowanie cytokin – cząsteczek produkowanych przez układ immunologiczny, np. interferon, czynnik martwicy nowotworów TNFα,
glikokortykosteroidy i leki immunostatyczne,
oddziaływania międzykomórkowe (parakrynne) – na skutek przekazywania błędnych informacji o podziałach komórkowych,
limfocyty cytotoksyczne (np. przy odrzuceniu przeszczepu),
czynniki fizyczne (np. promieniowanie jonizujące),
działalność niektórych patogenów (głównie wirusów),
wolne rodniki;
w niektórych przypadkach jony kadmu (Cd2+);
Przekazanie sygnału odbywa się drogą zewnątrzpochodną lub drogą wewnątrzpochodną:
droga zewnątrzpochodna – sygnał o śmierci komórki jest pochodzenia zewnątrzkomórkowego i jest przekazywany na receptory śmierci zlokalizowane na błonie komórkowej. Dotąd zlokalizowano przynajmniej osiem białek należących do rodziny receptorów śmierci, które zaszeregowano do odpowiednich rodzin białek. Są to: rodzina białek p75NTR (receptor ektodysplazyny A, receptor śmierci 6 (DR6) i receptor neutrofiny p75 (NTR)); rodzina receptora czynnika martwicy nowotworów 1 (TNFR1 i receptor śmierci 3 (DR3)), rodzina receptora CD95 (CD95/FAS) i rodzina receptora dla liganda powiązanego z czynnikiem martwicy nowotworów, wywołującego apoptozę (TNF-related apoptosis-inducing ligand receptor; TRAILR) i należą tu dwa receptory TRAILR1 i TRAILR2. Przykłady transmisji sygnału śmierci odpowiednio dla receptora CD95/FAS oraz TNFR1:
limfocyt T cytotoksyczny może wykryć patologiczne zmiany w błonie komórki (np. epitopy receptorów wirusowych na błonie komórkowej, duży odsetek fosfatydyloseryny w zewnętrznej monowarstwie błony komórkowej) i parakrynnie zasygnalizować jej śmierć, wytwarzając FasL (ligand Fas). Cytokina ta łączy się z komórką przeznaczoną do apoptozy za pośrednictwem zewnątrzkomórkowej domeny receptora Fas, FASR, który zawiera również domenę transbłonową (kotwiczącą receptor) i domenę cytoplazmatyczną, zwaną domeną śmierci FADD (Fas Associated Death Domain) o charakterze wykonawczym, która przekazuje sygnał do białek cytoplazmy, kontrolujących fazę kontrolno-decyzyjną.
cytokina TNFα, będąca mediatorem zapalenia, może połączyć się z komórką przeznaczoną do apoptozy za pośrednictwem domeny zewnątrzkomórkowej receptora TNFα, TNFR1, który po połączeniu z sygnałem przyłącza do swojej cytoplazmatycznej domeny śmierci białko adaptorowe TRADD.
Transmisja sygnałów odpowiedniego liganda na właściwy receptor śmierci:
droga wewnątrzpochodna – sygnał o programowanej śmierci komórki pochodzi od białkowych czynników wewnątrzkomórkowych (niezwiązanych z receptorami błony komórkowej), które powstają w procesach związanych z mitochondriami. Promieniowanie, wolne rodniki, toksyny czy wirusy mogą uszkodzić komórkowe DNA i aktywować apoptozę na drodze wewnątrzpochodnej. W wyniku uszkodzenia DNA obok uruchomienia mechanizmów naprawczych dochodzi również do ekspresji cytoplazmatycznych białek proapoptotycznych, które wbudowują się w wewnętrzną błonę mitochondrialną. Mitochondrium jest organellum komórkowym, zbudowanym z wewnętrznej, trudno przepuszczalnej błony, tworzącej grzebienie mitochondrialne zawierające białka łańcucha oddechowego oraz zewnętrznej, łatwo przepuszczalnej, porowatej błony. Pomiędzy dwiema błonami znajduje się tzw. przestrzeń międzybłonowa. Komórka do życia wymaga dostatecznej dostawy wysokoenergetycznego ATP. Czynniki proapoptotyczne wbudowują się do wewnętrznej błony mitochondrialnej i tworzą w niej pory. Przez pory następuje przeciek jonów H+ z przestrzeni międzybłonowej do wnętrza mitochondrium. Przeciek redukuje potencjał wewnętrznej błony mitochondrialnej i upośledza działanie łańcucha oddechowego służącego do syntezy ATP. Do mitochondrium napływa również Ca2+. Pod wpływem jonów wapnia z mitochondrium do cytoplazmy uwalniany jest cytochrom C, który jest luźno zakotwiczonym białkiem w wewnętrznej błonie mitochondrialnej i jest najlepiej rozpuszczalnym w wodzie składnikiem łańcucha oddechowego. Po uwolnieniu do cytoplazmy cytochrom C łączy się z retikulum endoplazmatycznym i prowadzi do uwolnienia z niego depozytu Ca2+, napędzając proces spirali uwolnienia cytochromu C z mitochondriów. Końcowym efektem przekazania sygnału w tym szlaku jest połączenie cytochromu C z cytoplazmatycznym białkiem Apaf-1, Apoptotic Protease Activating Factor-1, którego dalsze losy zależą od przebiegu fazy kontrolno-decyzyjnej.
Faza kontrolno-decyzyjna
Przebieg fazy kontrolno-decyzyjnej w istocie polega na kaskadzie reakcji fosforylacji i asocjacji odpowiednich białek cytoplazmatycznych, które przekazują informację do jądra komórkowego o uruchomieniu mechanizmów naprawczych komórki lub o zaniechaniu naprawy i przekierowaniu komórki na drogę apoptozy.
Faza kontrolno-decyzyjna jest kontrolowana dwoma szlakami – zewnątrzpochodnym i/lub wewnątrzpochodnym.
szlak zewnątrzpochodny – ufosforylowane białko adaptorowe FADD przyłącza kaspazę-8, która jest białkiem inicjatorowym, formując w ten sposób kompleks sygnału indukującego śmierć death-inducing signal complex (DISC). Po przyłączeniu kaspaza-8 zostaje aktywowana i zdolna jest do bezpośredniej aktywacji kaspazy-3 (kaspazy wykonawczej). Aktywna kaspaza-8 może również przyciąć białko BID tworząc białko tBID, które działa jako sygnał dla błony mitochondrialnej, umożliwiający uwolnienie cytochromu C szlaku wewnątrzpochodnego.
szlak wewnątrzpochodny – może być zainicjowany stresem komórkowym, szczególnie stresem mitochondrialnym spowodowanym przez czynniki takie jak uszkodzenie DNA czy szok cieplny. Po otrzymaniu sygnału czynnika inicjatorowego białka proapoptotyczne cytoplazmy BID i BAX wbudowują się w wewnętrzną błonę mitochondrium tworząc pory i następuje uwolnienie zawartości z matriks mitochondrialnego. Aby jednak doszło do całkowitego uwolnienia cytochromu C z przestrzeni międzybłonowej mitochondrium konieczne jest powiększenie porów zewnętrznej błony mitochondrium. W proces ten włącza się również białko proapoptotyczne pochodzące z matriks mitochondrium – białko proapoptotyczne BAK. Po uwolnieniu do cytoplazmy cytochrom C łączy się z ATP oraz z enzymem Apaf-1, a następnie kompleks ten łączy się z kaspazą-9 (kaspazą inicjatorową) formując apoptosom. Apoptosom aktywuje kaspazę-3 (kaspazę wykonawczą), która inicjuje degradację. Ponadto z przestrzeni międzybłonowej mitochondrium uwolnione jest białko, zwane czynnikiem indukującym apoptozę, apoptosis inducing factor (AIF), które umożliwia fragmentację DNA oraz białka stanowiące kompleks Smac/Diablo oraz białko Omi, które unieczynniają białko inhibitora apoptozy inhibitor of apoptosis (IAP).
Cytotoksyczne zabijanie komórek przez limfocyty Tc polega na utworzeniu w docelowej błonie komórkowej porów zbudowanych z perforyn. Następnie przez tak utworzone pory do cytoplazmy komórki uwalniane są granzymy B aktywujące szlak kaspaz, a także uwalniają się jony wapnia stymulujące apoptozę.
Faza wykonawcza
Kaspazy wykonawcze 3, 6 i 7 niszczą białka strukturalne oraz enzymatyczne, co powoduje całkowitą dezintegrację komórki w ostatecznej fazie apoptozy:
polimeraza poli-ADP rybozy i białkowa kinaza DNA ulegają degradacji, co uniemożliwia w ten sposób naprawę uszkodzonego DNA
zniszczeniu ulega błona jądrowa poprzez uszkodzenia lamin
zniszczeniu ulegają filamenty pośrednie i aktyna tworzące cytoszkielet
odwodnienie cytoplazmy prowadzi do jej zagęszczenia, a w konsekwencji do zmiany kształtu i wielkości komórki
chromatyna staje się skondensowana i przybiera kształt półksiężycowaty. Proteoliza przy udziale kaspaz inhibitora endonuklezy CAD, powoduje aktywację tego enzymu i fragmentacji łańcucha DNA
w zaawansowanej apoptozie zanika błona jądrowa i całe jądro ulega fragmentacji. Fragmenty jądra i cytoplazma z organellami komórkowymi zostają otoczone fragmentami błony cytoplazmatycznej
ostatecznie powstają ciałka apoptotyczne, które są fagocytowane przez sąsiednie komórki
Faza uprzątania
To fagocytowanie komórek apoptotycznych i ich fragmentów czyli ciałek apoptotycznych następuje bez reakcji zapalnej. Makrofagi rozpoznają komórki apoptotyczne dzięki obecnej w zewnętrznej monowarstwie błony komórkowej fosfatydyloserynie (normalnie występującej tylko w monowarstwie cytoplazmatycznej). Ciałka apoptotyczne posiadają na swojej powierzchni glikoproteinę – trombospondynę, która również jest sygnałem dla makrofagów do fagocytozy.
Obraz mikroskopowy
Apoptoza, w odróżnieniu od nekrozy, polega na kurczeniu się komórki poprzez utratę wody. Po różnorodnie przebiegającej fazie inicjacji apoptozy zachodzi faza egzekucji zależna od enzymów proteolitycznych z grup kaspaz. Wszystkie zmiany w komórce mają charakter zorganizowany i samoograniczający, co odróżnia apoptozę od nekrozy. chromatyna jądrowa ulega kondensacji, a DNA zostaje pocięte przez endonukleazy. DNA apoptycznej komórki dzieli się na fragmenty wielkości około 180 par zasad i ich wielokrotności. Następuje dezintegracja cytoszkieletu. Komórka apoptyczna zaokrągla się, traci kontakt z podłożem, rozwijają się na jej powierzchni liczne uwypuklenia. W procesie apoptozy organelle komórkowe pozostają jednak nienaruszone. Są one usuwane z komórki wraz z fragmentami chromatyny w tzw. ciałkach apoptotycznych, pęcherzykach powstałych w wyniku zmian w strukturze błony komórkowej. W większości przypadków są one następnie fagocytowane przez komórki żerne. Wyjątkiem są np. ciałka apoptotyczne soczewki oka, które zawierają zamiast cytoplazmy z organellami białko krystalinę. Apoptoza nie wywołuje stanu zapalnego i dotyczy pojedynczych komórek. Porównanie apoptozy z nekrozą przedstawiono w poniższej tabeli:
Apoptoza o podłożu patogennym
Apoptoza może występować obok martwicy w wielu stanach patologicznych:
Zawał serca – niedokrwienie mięśnia sercowego, prowadzi do spadku dystrybucji tlenu, spadku produkcji ATP i do upośledzenia katalitycznego usuwania wolnych rodników (przez enzymy: katalazę, dysmutazę ponadtlenkową). Stan ten prowadzi do martwicy skrzepowej. Reperfuzja obszaru niedokrwiennego prowadzi do znacznego napływu tlenu i masowej produkcji wolnych rodników (reaktywnych form tlenu). Produkcja wolnych rodników przebiega przede wszystkim w mitochondrialnym łańcuchu oddechowym w kompleksie III i peroksysomy, gdzie działa oksydaza ksantynowa oraz obecny jest łańcuch transportu elektronów, w skład którego wchodzą reduktaza NADH i cytochrom b5. Reaktywne formy tlenu zwiększają przepuszczalność błon mitochondrialnych mogąc wprowadzić komórkę w proces apoptozy.
Efekt widza w radioterapii – to uszkodzenie i apoptoza komórki, która nie została bezpośrednio napromieniowana przez promieniowanie jonizujące, ale sąsiaduje z napromieniowaną komórką. Następuje zmiana struktury błon komórkowych napromieniowanych komórek, a następnie przeniesienie sygnału apoptotycznego na sąsiednie komórki (transmiterem jest tlenek azotu).
Wirus HIV powoduje apoptozę limfocytów T.
W cukrzycy typu II w wyspach trzustkowych odkłada się peptyd amylina, który jest toksyczny i powoduje apoptozę komórek β i narastanie objawów choroby.
Zobacz też
anoikis
apoptosom
Bcl-2
białko p53
ciałka apoptotyczne
John W. Saunders > Zakres badań naukowych
kaspazy
nekroza (inaczej martwica)
nekroptoza
rak (choroba)
receptory śmierci
Przypisy
Bibliografia
Youngson R., Collins; Słownik Encyklopedyczny; Medycyna, RTW, 1997 .
Zaprogramowana śmierć komórki
Układ immunologiczny |
187260 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Rezerwat%20przyrody%20Perzowa%20G%C3%B3ra | Rezerwat przyrody Perzowa Góra | Rezerwat przyrody Perzowa Góra – rezerwat przyrody nieożywionej w gminie Strawczyn, w powiecie kieleckim, w województwie świętokrzyskim. Leży w granicach Suchedniowsko-Oblęgorskiego Parku Krajobrazowego, w bezpośrednim sąsiedztwie zabudowań wsi Hucisko. Obejmuje szczytową partię Góry Perzowej (395 m n.p.m.) oraz znaczne fragmenty jej zboczy.
Powierzchnia: 33,10 ha (akt powołujący podawał 33,08 ha)
Rok utworzenia: 1995
Dokument powołujący: Zarządz. MOŚZNiL z 27.06.1995, MP. 33/1995, poz. 399
Numer ewidencyjny WPK: 056
Charakter rezerwatu: częściowy
Przedmiot ochrony: odsłonięcie piaskowców triasowych oraz wielogatunkowy drzewostan z fragmentem żyznej buczyny
W rezerwacie występują zbiorowiska leśne z prawnie chronionymi i rzadkimi gatunkami roślin: lilia złotogłów (Lilium martagon), konwalia majowa (Convallaria majalis), czosnek niedźwiedzi (Allium ursinum), paprotka zwyczajna (Polypodium vulgare), kokorycz pełna (Corydalis solida) i inne.
W szczytowej części wzniesienia znajduje się jaskinia szczelinowa (Grota Świętej Rozalii) z kaplicą św. Rozalii, z którą wiążą się tradycje kulturowe.
Przez rezerwat przechodzi Główny Szlak Świętokrzyski im. Edmunda Massalskiego z Gołoszyc do Kuźniaków.
Przypisy
Rezerwaty przyrody w województwie świętokrzyskim
Hucisko (gmina Strawczyn)
Ochrona przyrody w powiecie kieleckim |
341 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Andrzej%20Frycz%20Modrzewski | Andrzej Frycz Modrzewski | Andrzej Frycz Modrzewski, właśc. Andrzej Piotr Modrzewski herbu Jastrzębiec (ur. 20 września 1503 w Wolborzu, zm. 1572 tamże) – polski pisarz polityczny okresu renesansu, sekretarz królewski.
Życiorys
Był synem Jakuba, dziedzicznego wójta wolborskiego, używającego przydomka „Fricz”. Przydomek ów pochodził od drugiego imienia jego dziadka, Andrzeja Fryderyka, wywodzącego się prawdopodobnie ze Śląska. Mając 11 lat, Andrzej Modrzewski wyjechał do Krakowa by zostać uczniem tamtejszej szkoły parafialnej. Na studia do Akademii Krakowskiej zapisał się w 1517 roku wpłacając na immatrykulację 2 gr. Studia ukończył dwa lata później poprzestając na stopniu bakałarza, który otrzymał 13 grudnia 1519. Uczył się również w Wittenberdze, gdzie wpłynęły na niego idee reformacyjne.
Około roku 1522 przyjął niższe święcenia kapłańskie i pracował w kancelarii prymasa Jana Łaskiego. Od 1547 był sekretarzem Zygmunta I Starego. W 1553 roku został wójtem Wolborza. Uczęszczał potajemnie m.in. wraz z kanonikiem Jakubem Uchańskim na tajne dysputy teologiczne w duchu różnowierczym organizowane przez spowiednika Bony Franciszka Lismanina.
W uwzględnieniu wiernych jego zasług i wyjątkowej nauki król Zygmunt August podwyższył mu w 1555 roku uposażenie roczne do 200 zł, a rok później (6 grudnia 1556 roku) na sejmie warszawskim, wziął Andrzeja Frycza Modrzewskiego w opiekę wydając mu list żelazny.
Pomimo przynależności do stanu duchownego, w 1560 wziął ślub z Jadwigą Kamieńską, kuzynką Andrzeja Ciesielskiego, z którym się przyjaźnił. To wykroczenie, a także działalność reformatorska, spowodowały utratę wójtostwa wolborskiego (dziedziczność funkcji spłacił biskup włocławski) w 1569 roku. Pod koniec życia zbliżył się do radykalnego skrzydła polskich protestantów – braci polskich.
Z Jadwigą z Kamienia Kamieńską miał trójkę dzieci: Andrzeja, Elżbietę i Łucję. W drodze zakupu, stał się właścicielem majątków Małecz i Skrzynki, położonych w sąsiedztwie miejsca jego urodzenia. Zmarł na morowe powietrze jesienią 1572 roku w Wolborzu. Spoczął najprawdopodobniej w Małczu, w potajemnym pochówku, z uwagi na podejrzenia o herezję. Jest to współcześnie przeważająca opinia. Jego grób nie został odnaleziony.
Poglądy i twórczość
Najbardziej znane jego dzieło to napisane po łacinie De Republica emendanda (O naprawie Rzeczypospolitej, 1551). Rozprawa została też przełożona na język niemiecki i opublikowana w Krakowie i Bazylei. Dzieło składa się z pięciu ksiąg:
De moribus (O obyczajach)
De legibus (O prawach)
De bello (O wojnie)
De Ecclesia (O Kościele)
De schola (O szkole)
W traktacie zawierającym dogłębną analizę ustroju Polski, domagał się w księdze O Kościele uregulowania stanowiska Kościoła w Polsce, utworzenia kościoła narodowego, podporządkowanego państwu, uniezależnionego od papiestwa. Krytykując zwierzchnictwo papieskie nad Polską używał argumentów, cyt. Papieże...podstawiając wszystkim nogi do całowania, każą wypełniać swoje rozkazy i polecenia, jakby one pochodziły z tajemnych planów bożych...i zapomniawszy o tym, że są tylko ludźmi, pragną, by im przyznawano tytuły i cześć niemal boską.
Tekst poświęcony Kościołowi został przez władze kościelne uznany za heretycki, dlatego dzieło Frycza znalazło się w 1603 roku w pierwszym polskim Indeksie Ksiąg Zakazanych powstałym z inicjatywy biskupa Bernarda Maciejowskiego, a pierwsze jej wydanie ukazało się bez dwóch ostatnich ksiąg.
W dziedzinie polityki Modrzewski był człowiekiem nadzwyczaj postępowym, a czasami nawet utopijnym w kontekście ówczesnego utartego i niewzruszalnego europejskiego kształtu politycznego. To właśnie Modrzewski rzucił jako pierwszy pomysł równości wobec prawa. Postulował zrównanie wszystkich grup społecznych (szlachty, mieszczaństwa i chłopstwa) w prawach. Przerósł tym wszystkich współczesnych w całej Europie, w tym np. Jeana Bodina, który postulat Modrzewskiego o równości wobec prawa odrzucał jako szczyt niedorzeczności. Opowiadał się za protekcjonizmem w gospodarce, opieką państwa nad ubogimi i publicznym szkolnictwem. Krytykował ustrój feudalny oraz wyzysk i poddaństwo chłopów. Domagał się ostrzejszych kar za zabójstwo oraz karania śmiercią nawet za kradzież. Sprzeciwiał się wojnom zaborczym.
Pisał również renesansowe mowy publicystyczne, takie jak:
Lascius, sive de poena homicidii (Łaski, czyli o karze za mężobójstwo, Kraków, 1543) – rozprawa atakująca nierówność kar za zabójstwo, przewidywanych przez polskie prawo dla przedstawicieli różnych stanów, co faworyzowało szlachtę – idee te częściowo uwzględniły Statuty litewskie.
Oratio Philalethis peripatetici (1545) – o prawo do nabywania dóbr ziemskich dla mieszczan.
Inne dzieła:
Sylvae quatuor (Sylwy cztery), Raków, 1590 – rozprawy teologiczne
Upamiętnienie
Jego imię nosi powstała w 2000 r. Krakowska Akademia, a także XVII LO w Warszawie, II LO w Rybniku, II LO we Włodawie, Szkoła Podstawowa nr 5 w Piotrkowie Trybunalskim, Szkoła Podstawowa nr 164 w Łodzi, Szkoła Podstawowa w Trzepnicy oraz Szkoła Podstawowa nr 2 w Brzezinach.
15 czerwca 2012 r. Sejm RP w związku z przypadającą w tym roku 440. rocznicą śmierci Andrzeja Frycza Modrzewskiego na drodze aklamacji przyjął uchwałę, w której uczcił jego pamięć oraz wyraził uznanie dla dorobku twórczego.
W Szczecinie, Gdańsku, Bytomiu i Wrocławiu jego imieniem nazwano jedną z ulic.
Wydania polskie dzieł Modrzewskiego
Pełne i jedyne jak dotąd w języku polskim wydanie dzieł wszystkich Andrzeja Frycza Modrzewskiego ukazało się w latach 50 XX w. w opracowaniu Komitetu Redakcyjnego Dzieł Modrzewskiego, pod przewodnictwem prof. dra Stefana Żółkiewskiego.
Tom pierwszy: O poprawie Rzeczypospolitej (PIW, 676 s., Warszawa, 1953)
Tom drugi: Mowy (PIW, 230 s., 1954)
Tom trzeci: O Kościele księga druga (PIW, 430 s., 1957)
Tom czwarty: Pisma 1560 – 1562 (PIW, 370 s., 1957)
Tom piąty: Sylwy (PIW, 312 s., 1959)
Wszystkie tomy poprzedzone są wstępem prof. Łukasza Kurdybachy.
Odniesienia w kulturze
Królowa Bona – polski serial telewizyjny z 1980. W rolę Andrzeja Frycza Modrzewskiego wcielił się Marek Kondrat.
Wybrana bibliografia przedmiotu
Dziedzictwo Andrzeja Frycza Modrzewskiego w myśli politycznej i humanistycznej. Red.: Jerzy Kukulski. Toruń 2004.
Stanisław Piwko: Frycza Modrzewskiego reforma państwa i kościoła. Warszawa 1979.
Andrzej Frycz Modrzewski i problemy polskiego Odrodzenia. Red.: Tadeusz Bieńkowski. Wrocław – Warszawa – Kraków 1974.
Andrzej Frycz Modrzewski. Bibliografia. Zestawiona przez Pracownie Biografii Staropolskiej Instytutu Badań Literackich. Wrocław – Warszawa – Kraków 1962.
Łukasz Kurdybach: Ideologia Frycza Modrzewskiego. Warszawa 1953.
Stanisław Kot: Andrzej Frycz Modrzewski: studium z dziejów kultury polskiej w. XVI. Kraków 1919.
Władysław Knapiński: Andrzej Frycz Modrzewski jako teolog. Warszawa 1881.
Antoni Małecki: Andrzej Frycz Modrzewski. „Biblioteka Ossolińskich” 1864
Józef M. Ossoliński: Andrzej Frycz Modrzewski. W: Tegoż: Wiadomości historyczno-krytyczne do dziejów literatury polskiey, o pisarzach polskich, także postronnych, którzy w Polscze albo o Polscze pisali, oraz o ich dziełach z roztrząśnieniem wzrostu i różney kolei ogólnego oświecenia, jako też szczególnych nauk w narodzie polskim. T. 4. Kraków 1852, s. 71.
Przypisy
Bibliografia
Władysław Knapiński, Andrzej Frycz Modrzewski pisarz wieku XVI jako teolog, Warszawa 1881
Prof. dr hab. Edmund Kotarski dla Wirtualnej Biblioteki
Urszula Augustyniak, Andrzeja Frycza Modrzewskiego program naprawy społeczeństwa i państwa
Linki zewnętrzne
Utwory Andrzeja Frycza Modrzewskiego w Polskiej Bibliotece Internetowej
Utwory Andrzeja Frycza Modrzewskiego w serwisie Polona.pl
Absolwenci i studenci Akademii Krakowskiej
Antyklerykalizm
Polacy umieszczeni na indeksie ksiąg zakazanych
Biografie kanonu polskiej Wikipedii
Członkowie stanu rycerskiego I Rzeczypospolitej
Działacze reformacyjni
Konwertyci na protestantyzm
Pisarze związani z Krakowem
Polscy pisarze nowołacińscy XVI wieku
Polscy pisarze polityczni XVI wieku
Polscy pisarze renesansu
Polscy teoretycy wojskowości (I Rzeczpospolita)
Polska szlachta
Sekretarze Zygmunta I Starego
Wójtowie wolborscy
Urodzeni w 1503
Zmarli w 1572
Polacy upamiętnieni nazwami uniwersytetów |
342 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Aha | Aha | aha – ukryta granica ogrodu
Aha – faraon egipski
a-ha – zespół muzyczny
AHA – Amerykańskie Stowarzyszenie Kardiologiczne (American Heart Association)
American Hockey Association – Federacja Amerykańskiego Hokeja
AHA – kwasy owocowe, alfa-hydroksykwasy |
187265 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Radk%C3%B3w%20%28gmina%20w%20wojew%C3%B3dztwie%20dolno%C5%9Bl%C4%85skim%29 | Radków (gmina w województwie dolnośląskim) | Radków – gmina miejsko-wiejska w województwie dolnośląskim, w powiecie kłodzkim. W latach 1975–1998 gmina położona była w województwie wałbrzyskim.
Siedziba gminy to miasto Radków.
Według danych z 31 grudnia 2019 roku gminę zamieszkiwały 9052 osoby. Natomiast według danych z 30 czerwca 2020 roku gminę zamieszkiwało 9018 osób.
Struktura powierzchni
Powierzchnia: 139 km², w tym: 15 km² miasto Radków, 124 km² wsie gminy. Struktura użytkowania terenu: użytki rolne 7.936 ha, lasy 4.821 ha, tereny zainwestowane 1.218 ha.
Demografia
Liczba mieszkańców: 10.287, w tym: miasto: 2.646, gmina: 7.641
Piramida wieku mieszkańców gminy Radków w 2014 roku.
Geografia
Na terenie gminy położone są środkowe i najwyższe piętra Gór Stołowych. Są to obszary o unikatowych walorach nie tylko w skali gminy, ale i województwa. W obrębie gminy znajduje się około 45% powierzchni Parku Narodowego Gór Stołowych. Ruch turystyczny wokół Gór Stołowych koncentruje się we wsiach Karłów i Pasterka. Ponadto ważnymi centrami turystycznymi są: Radków z ośrodkiem wypoczynku świątecznego „nad Zalewem Radkowskim” oraz wieś Wambierzyce z bazyliką – ośrodek kultu religijnego znany w kraju i zagranicą.
Atrakcje turystyczne
Szczeliniec Wielki (919 m n.p.m.) – najwyższy szczyt Gór Stołowych i ich najatrakcyjniejsze i najbardziej odwiedzane miejsce
Błędne Skały – rezerwat krajobrazowy o powierzchni 21,14 ha na wys. 852 m. z siecią regularnych, szeroko rozwartych szczelin skalnych o głębokości 6–8 m; tworzą one labirynt skalny, „skalne miasto” z wąskimi uliczkami
Radkowskie Skały
Skalne Grzyby
Fort Karola
Bazylika Wambierzycka
Kalwaria Wambierzycka – jedna z największych w Europie, obejmuje ok. 150 kaplic i stacji
Ruchoma Szopka
Szosa Stu Zakrętów – prowadzi z Radkowa do Kudowy-Zdroju przez Karłów, w obszarze Gór Stołowych
Zamek Kapitanowo w Ścinawce Średniej
Sołectwa
Gajów, Karłów-Pasterka, Raszków, Ratno Dolne, Ratno Górne, Suszyna, Ścinawka Dolna, Ścinawka Górna, Ścinawka Średnia, Tłumaczów, Wambierzyce.
Polityka
Gmina Radków ma status gminy miejsko-wiejskiej. Mieszkańcy wybierają do rady miasta i gminy 15 radnych. Organem wykonawczym władz jest burmistrz. Siedzibą władz miasta i gminy znajduje się w Radkowie w ratuszu przy ulicy Rynek 1.
Burmistrzowie miasta i gminy Radków (od 1990):
1990–1994: Marek Jagódka
1994–2002: Waldemar Kozina
od 2002: Jan Karol Bednarczyk
Mieszkańcy gminy Radków wybierają parlamentarzystów do Sejmu z okręgu wyborczego Wałbrzych, a do Senatu z okręgu wyborczego dzierżoniowsko-kłodzko-ząbkowickiego, zaś posłów do Parlamentu Europejskiego z dolnośląsko-opolskiego okręgu wyborczego z siedzibą we Wrocławiu.
Na czele każdego z sołectw stoi sołtys jako jednoosobowy organ władzy wykonawczej, który ma do pomocy radę sołecką jako organ władzy ustawodawczej, która wybierana jest przez wszystkich mieszkańców danej wsi.
Transport
Przez gminę Radków przebiegają odcinki dróg wojewódzkich nr: 385, 386 oraz 387.
Istniejące od 1902 r. połączenie kolejowe Radkowa ze Ścinawką Średnią zostało w 1987 r. zawieszone. We wrześniu 1999 r. linia została rozebrana. W 2010 r. odbudowano natomiast inną, rozebraną w latach 90. linię towarową ze Ścinawki Średniej do Tłumaczowa.
Sąsiednie gminy
Kłodzko (gmina wiejska), Kudowa-Zdrój, Nowa Ruda, Nowa Ruda (gmina wiejska), Szczytna. Gmina graniczy z Czechami.
Przypisy
Radków (gmina w województwie dolnośląskim) |
187271 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Fio%C5%82ek%20ogrodowy | Fiołek ogrodowy | Fiołek ogrodowy, bratek ogrodowy, bratek (Viola ×wittrockiana Gams) – gatunek rośliny dwuletniej z rodziny fiołkowatych (Violaceae Batsch). Mieszaniec; powstał w wyniku skrzyżowania trzech dzikich gatunków fiołka: fiołka trójbarwnego (V. tricolor), fiołka żółtego (V. lutea) i fiołka ałtajskiego (V. altaica). W Polsce bardzo często jest uprawiany jako roślina ozdobna; czasami przejściowo dziczeje (efemerofit).
Morfologia
Pokrój Roślina o wysokości do 25 cm, o łodygach pokładających się lub wzniesionych, mięsistych, czterograniastych.
Liście Dolne – jajowatosercowate, górne – podłużnie lancetowate.
Kwiaty We wszystkich niemal kolorach, również dwubarwne. Jeden z nielicznych gatunków roślin, u których spotykane są bardzo ciemne kwiaty, prawie czarne. Kwiaty są duże (o średnicy do 12 cm), wyrastają pojedynczo na długich szypułkach z kątów liści. Kielich pięciodziałkowy, korona o pięciu wolnych płatkach. Boczne płatki skierowane są do góry i nakrywają brzegi płatków górnych. Jeden słupek o główkowatym i owłosionym znamieniu.
Zastosowanie
Roślina ozdobna uprawiana w ogromnej liczbie odmian. Najczęściej wykorzystywana jest do obsadzania rabat, skrzynek balkonowych, okien. Jest również uprawiana na kwiaty cięte – do małych bukietów i wieńców.
Uprawa
Nasiona wysiewa się w końcu czerwca lub na początku lipca, następnie pikuje do rozsadnika. Na stałe miejsce wysadza się na początku września lub na wiosnę następnego roku. Sadzonki są w dużym stopniu mrozoodporne, ale dobrze jest okryć je na zimę gałązkami drzew iglastych. Roślina nie ma specjalnych wymagań co do gleby. Najlepiej rośnie na stanowisku słonecznym lub półcienistym. Kwitnie bardzo długo – od kwietnia do końca czerwca. Po przekwitnięciu należy ją usunąć.
Symbolika
W tzw. języku kwiatów bratek symbolizuje troskę i myślenie o kimś.
Wykorzystany jest także jako symbol wolnomyślicielstwa.
Przypisy
Bibliografia
Fiołkowate
Ozdobne rośliny dwuletnie |
187274 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Metro%20w%20Londynie | Metro w Londynie | Metro w Londynie () – system lokalnych linii kolejowych przebiegających w podziemnych tunelach oraz na powierzchni, obsługujących większość obszaru Wielkiego Londynu. Jest najstarszym metrem na świecie – pierwsi podróżni skorzystali z niego 10 stycznia 1863 roku. Angielska nazwa wskazuje na podziemne położenie, jednak około 55% długości tras nie znajduje się pod ziemią.
Metro londyńskie liczy 11 linii, 272 stacje (w tym 14 poza administracyjnymi granicami Wielkiego Londynu) oraz 402 km tras. Codziennie korzysta z niego ok. 3,67 miliona podróżnych. Od 2003 jest podporządkowane jednostce organizacyjnej zwanej Transport for London, zarządzającej w imieniu władz Wielkiego Londynu większością komunikacji miejskiej.
Historia
Pierwsze połączenie podziemnej kolejki w Londynie zostało uruchomione 10 stycznia 1863 przez spółkę Metropolitan Railway. Decyzja o budowie tuneli zapadła w 1854. Początkowo operatorem każdej linii była inna, prywatna spółka. Do końca XIX wieku spółek i linii było już sześć. Nie współpracowały one ze sobą i pasażerowie w każdej z nich musieli posiadać inne bilety. Nawet sąsiadujące ze sobą stacje różnych linii nie miały podziemnych połączeń, przez co przesiadki między nimi były uciążliwe. Na początku XX wieku rozpoczął się proces konsolidacji spółek. Było to związane z przypływem do metra nowego kapitału, m.in. amerykańskiego. Dodatkowe środki były niezbędne w związku z koniecznością przedłużania linii na przedmieścia oraz elektryfikacji linii.
W 1933 całe metro stało się własnością państwową i wraz z liniami autobusowymi i tramwajowymi zostało podporządkowane nowo utworzonemu Londyńskiemu Zarządowi Transportu Pasażerskiego (potocznie zwanemu London Transport). Wyjątkiem była jedynie Waterloo & City line, która przeszła pod miejską administrację dopiero w 1994 (wcześniej administrowało nią British Rail). W dniu wybuchu II wojny światowej działało 10 linii.
Rozwiązania techniczne na początku XX wieku
W 1921 roku w metrze londyńskim zastosowano automatycznie rozsuwane drzwi – nowość i udogodnienie dla podróżnych. Dotychczas pasażerowie musieli otwierać drzwi ręcznie.
W 1928 roku w metrze londyńskim pojawił się pierwszy automat do sprzedaży biletów.
Pod koniec lat 30. XX wieku, w pociągach metra zainstalowano przyczepione do sufitu rączki do trzymania się dla stojących pasażerów.
W czasie II wojny światowej, podczas bombardowań Londynu, mieszkańcy zaczęli spontanicznie wykorzystywać niektóre stacje jako schrony. Władze były temu początkowo przeciwne, ale później zmieniły zdanie i wyposażały stacje m.in. w infrastrukturę sanitarną. Na ośmiu z nich zbudowano dodatkowe, zanurzone jeszcze głębiej w ziemi, poziomy, aby zagwarantować mieszkańcom wyższy poziom bezpieczeństwa. Część stacji służyła także jako siedziby urzędów państwowych, np. na stacji Down Street odbywały się posiedzenia brytyjskiego gabinetu wojennego. Niedaleko schodów na końcu peronu wciąż znajduje się łazienka Churchilla, zobaczyć można także starą centralę telefoniczną. W niektórych tunelach metra chroniono zbiory z muzeów np. tunele przy stacji Aldwych służyły jako składowisko eksponatów z Muzeum Brytyjskiego.
W drugiej połowie lat 40. i w latach 50. prowadzono remonty mające zatrzeć ślady wojny. Później przyszedł czas na poważniejsze inwestycje – część linii została rozbudowana, dodano także dwie nowe (ostatnią w 1979). Od 2003 metro jest zarządzane metodą partnerstwa publiczno-prywatnego. Tabor i infrastruktura pozostają własnością komunalną, operatorem sieci jest również organ władz samorządowych. Utrzymanie zarówno linii, jak i pociągów, zostało jednak przekazane na mocy 30-letnich kontraktów dwóm prywatnym firmom: Metronet i Tube Lines.
Zamachy terrorystyczne w metrze
Londyńskie metro było celem wielu ataków terrorystycznych. Pierwszy z nich odbył się w 1885, kiedy eksplodowała bomba na stacji Gower Street (obecnie Euston Square). Od 1939 do 1993 metro kilkukrotnie było celem ataków IRA. 7 lipca 2005 r. doszło do ataku terrorystycznego w londyńskim metrze. W wyniku eksplozji zginęło 56 osób, a co najmniej 700 osób zostało rannych. Wśród ofiar były 3 Polki.
Wybuchy nastąpiły w tunelach pomiędzy stacjami:
Liverpool Street i Aldgate (Circle Line)
Edgware Road i Paddington (Circle Line)
Russell Square i King’s Cross St. Pancras (Piccadilly line)
21 lipca 2005 r. ponownie doszło do ataku terrorystycznego. Tym razem nie było zabitych, jedna osoba została ranna.
Wybuchy nastąpiły na stacjach:
Oval
Warren Street
Shepherd’s Bush
Linie
Linie dzielą się na dwa zasadnicze typy: sub-surface oraz deep level. Linie typu sub-surface budowane były metodą odkrywkową, zaś oba tory są w nich ułożone w jednym tunelu. Znajdują się one średnio 5 metrów pod ziemią. Z kolei linie deep level składają się z dwóch równoległych tuneli wydrążonych średnio 20 metrów pod ziemią przy pomocy specjalnej tarczy. Linie sub-surface posiadają skrajnię nieznacznie większą od standardu brytyjskich kolei. Na trasach deep level jest ona znacznie mniejsza. Podziemne odcinki tras (w tym stacje) deep level mają półkolisty kształt, przypominający rurę (stąd potoczna nazwa Tube, czyli właśnie rura). Niemal wszystkie linie (z wyjątkiem Victoria Line, oraz Waterloo & City Line) posiadają odcinki zarówno podziemne, jak i naziemne. Każdej z nich przypisano też na stałe kolor, którym oznaczana jest na wszystkich mapach i we wszelkich materiałach. Na kolor ten są też pomalowane poręcze w pociągach danej linii. Londyńskie metro ma również opuszczone tunele. W rejonie New Cross znajduje się 144-metrowy tunel, zbudowany w latach 1971-1972. Była to część nieukończonego przedłużenia linii Jubilee w kierunku Thamesmead. Pod samą Tamizą biegną trzy takie tunele, należące do linii Northern. Dwa z nich w okolicy London Bridge, stanowią podwójny tunel prowadzący niegdyś pociągi. Trzeci, leżący między mostami Hungerford Bridge i Blackfriars Bridge, był częścią opuszczonej pętli, która została zbombardowana podczas wojny i pozostaje zatopiona. W ciągu 130 lat istnienia metra ok. 40 stacji, podziemnych i naziemnych, okazało się niepotrzebnych.
Metro London Underground to nie jedyny właściciel podziemnych torów pod Londynem. Znajdują się tam również tunele kablowe, a państwowe przedsiębiorstwo pocztowe Royal Mail ma własną podziemną linię kolejową wraz ze stacjami, której używała do transportu pomiędzy sortowniami worków z listami aż do 2003 r., kiedy linię zamknięto z powodu wysokich kosztów utrzymania. Otwarcie linii Mail Rail, jak linię nazywano, w 1927 r. spowodowało, że z ulic zniknęła jedna czwarta furgonetek pocztowych, co zmniejszyło uliczne korki. Bezzałogowe składy pokonywały trasę w niecałą godzinę, co furgonetce zajęłoby prawdopodobnie trzy do czterech razy tyle.
Tabor
Ze względu na znaczące różnice skrajni obu typów linii, każda z linii ma własny typ taboru (stock). Pociągi linii deep line oznaczane są zwykle rokiem ich zamówienia (np. 2009 Stock). Z kolei tabor linii sub-surface ma w nazwach litery oraz ewentualnie ich liczbowe rozwinięcia (np. D Stock). Najstarsze używane obecnie składy pochodzą z 1960 roku.
Bilety
Metro funkcjonuje w ramach zintegrowanego systemu biletów londyńskiej komunikacji miejskiej, które umieszczane są w plastikowych kartach wielkości karty kredytowej (Oyster card). Bilety zakodowane na tej karcie ważne są zarówno w metrze jak i innych usługach Transport for London: autobusach, tramwajach, DLR, London Overground, a także na niektórych liniach kolei krajowej (National Rail). Akceptowane są również Travelcard. Miasto podzielone jest na 9 koncentrycznych stref biletowych. Opłata za przejazd uzależniona jest od liczby przejechanych stref oraz od tego czy podróż odbywa się w godzinach szczytu czy poza nimi.
Opłaty za poruszanie się komunikacją miejską w Londynie można też regulować kredytowymi lub debetowymi kartami płatniczymi, a komputerowy system rozliczeń nalicza opłatę zbiorczą.
Zobacz też
lista stacji metra w Londynie
mapa metra w Londynie
Transport for London
London Overground, Docklands Light Railway – inne systemy komunikacji kolejowej w Londynie
Przypisy
Linki zewnętrzne
Transport for London
Planowanie podróży
Mapy
Schemat sieci metra w Londynie wraz z układem torów na stronie carto.metro.free.fr
Przewoźnicy kolejowi w Wielkiej Brytanii |
343 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Aleksandria | Aleksandria | Aleksandria (, Al-Iskandarijja; ; , Aleksandreia;
kopt. ⲣⲁⲕⲟϯ, Rakodī) – drugie co do wielkości miasto w Egipcie (z liczbą 4,11 mln mieszkańców w 2006) i aglomeracja z liczbą 4,48 mln mieszkańców w 2008, co stawia ją na szóstym miejscu wśród wszystkich aglomeracji Afryki. Leży nad brzegiem Morza Śródziemnego, jest największym portem Egiptu, siedzibą władz muhafazy aleksandryjskiej, ważnym ośrodkiem przemysłowym, handlowym i naukowym oraz kulturalną stolicą kraju.
Historia
Zgodnie z tradycją i opisami historyków starożytnych miasto założył Aleksander Macedoński 7 kwietnia 332 roku p.n.e. według projektu Dejnocharesa, architekta znanego z przebudowy Efezu. Według opublikowanego w „New Scientist” artykułu autorstwa Alaina Verona i współpracowników z Uniwersytetu Paula Cézanne’a w Aix-en-Provence, miasto (pod nazwą Rhakotis) istniało w tym miejscu już od 2686 roku p.n.e., a Aleksander doprowadził jedynie do rozbudowy miasta i nazwał je swoim imieniem, co nie umniejsza zasług władcy Macedonii dla rozwoju tego miasta jako ośrodka handlu i kultury promieniującego na cały obszar basenu Morza Śródziemnego.
W starożytności i w średniowieczu ośrodek życia kulturalnego i wielki port Morza Śródziemnego. Za rządów Ptolemeuszów był stolicą Egiptu (ustanowiona przez Ptolemeusza I Sotera). Miasto zostało przebudowane na planie siatki hippodamejskiej. Na zachód od murów miejskich zlokalizowane zostały nekropolie i ogrody. We wschodniej części znajdowała się dzielnica egipska, która zachowała wcześniejszą nazwę miasta – Rhakotis, granicząca z dzielnicą królewską (grecką) stanowiącą serce metropolii. Położona w pobliżu miasta wyspa Faros połączona była z miastem groblą, zwaną Heptastadionem rozdzielającą dwa porty – Wielki Port i Eunostos. W I wieku liczba mieszkańców płci męskiej w Aleksandrii wynosiła 180 tysięcy.
Za czasów rzymskich była siedzibą władz prowincji.
Pod koniec starożytności jeden z czterech największych ośrodków chrześcijaństwa w basenie Morza Śródziemnego (pozostałe to Antiochia Syryjska, Konstantynopol i Rzym). Starożytni mówiąc o mieście stosowali zwrot Aleksandria przy Egipcie, a nie Aleksandria w Egipcie, bowiem pod względem prawno-administracyjnym nie stanowiła ona części Egiptu.
Aleksandria była stolicą Egiptu przez blisko tysiąc lat, tj. do 641 naszej ery, kiedy to kraj został podbity przez muzułmanów. W późniejszych wiekach, po przeniesieniu stolicy do Kairu, stopniowo traciła na znaczeniu. Swą pozycję ponownie odzyskała w czasach nowożytnych.
W Aleksandrii powstała grecka Septuaginta, pierwsze tłumaczenie Starego Testamentu dokonane przez Żydów aleksandryjskich.
O Aleksandrii i jej mieszkańcach można znaleźć wzmianki w Biblii. Aleksandryjczycy, czyli Żydzi z Aleksandrii, znajdowali się wśród tych, którzy toczyli spór ze świętym Szczepanem przed jego rozprawą. Aleksandria była rodzinnym miastem Apollosa. Z miasta pochodziły również dwa statki, którymi św. Paweł z Tarsu podróżował jako więzień do Rzymu (Dz 6:9; 18:24; 27:6; 28:11).
Aleksandria dzisiaj
Podział administracyjny
Współczesna Aleksandria dzieli się na 6 okręgów administracyjnych:
Montaza: 1 190 287 mieszkańców
Sharak (Wschodnia Aleksandria): 985 786 mieszkańców
Wassat (Aleksandria Centralna): 520 450 mieszkańców
Amriya: 845 845 mieszkańców
Agamy (Zachodnia Aleksandria): 386 374 mieszkańców
Gumrok: 145 558 mieszkańców
W skład aglomeracji miejskiej Aleksandrii wchodzą również dwa miasta:
Borg al-Arab: 186,9 tys. mieszkańców
New Borg al-Arab: 7,6 tys. mieszkańców
Dzielnice miasta
Place
Orabiego, w śródmieściu
Mansheya, w dzielnicy Mansheya
Saad Zaghlul, w śródmieściu
Tahrir (poprzednio Muhammada Alego, oryginalnie Place des Consuls), w śródmieściu
Ahmeda Zewailego, w pobliżu Wabour El Mayah
Mosty
Stanleya
Beja Muharrama
Pałace
Montaza
Ras el-Tin
Pałac prezydencki w dzielnicy Maamoura
Szkoły, uczelnie, instytuty naukowe
Biblioteki
Biblioteka Aleksandryjska była kiedyś największą biblioteką świata. Została przypuszczalnie założona w III wieku p.n.e. za panowania króla Ptolemeusza II. Pierwszym obiektem była Świątynia Muz, czyli Museion (gr. Μουσείον). skąd wywodzi się dzisiejsze muzeum.
Biblioteka w swych długich dziejach kilkakrotnie padała ofiarą pożaru, a odtworzenie spalonych manuskryptów było kosztowne, czasami niemożliwe. Do dnia dzisiejszego stopień zniszczeń dokonanych przez kolejnych podpalaczy jest sprawą kontrowersyjną. Nowoczesna Bibliotheca Alexandrina podjęła działalność w 2003 niemal w tym samym miejscu.
Muzea
Alexandria Aquarium
Graeco-Roman Museum
Royal Jewelry Museum
Museum of Fine Arts
Cavafy Museum
Zoo, ogrody i parki
Królewskie Ogrody Montaza
Park Antoniades
Ogrody Shallalat
Zoo Aleksandryjskie
Green Plaza
Fantasy Land
Plaża Maamoura Beach
Marina
Katakumby
Katakumby Kom al-Shuqafa
Kościoły
Meczety
Synagogi
Eliyahu Hanavi
Klimat
Znani mieszkańcy
Ahmad Nazif
Ariusz
Demis Roussos
Gamal Abdel Naser
Georges Moustaki
Kleopatra VII
Konstandinos Kawafis
Omar Sharif
Rudolf Hess
Giuseppe Ungaretti
Znakomitości starożytnej Aleksandrii
Ammonios Sakkas
Archimedes
Arystarch z Samotraki
Atanazy Aleksandryjski
Cyryl Aleksandryjski
Diofantos
Dydym Aleksandryjski
Eratostenes
Euklides
Filon z Aleksandrii
Galen
Heron z Aleksandrii
Hypatia z Aleksandrii
Kallimach
Klaudiusz Ptolemeusz
Hezychiusz z Aleksandrii
Orygenes
Ptolemeusz I Soter
Biskupi i patriarchowie Aleksandrii
biskupi Aleksandrii od czasów św. Marka.
patriarchowie łacińscy (1215-1964).
Informacje ogólne
Obecnie drugi co do wielkości ośrodek miejski Egiptu.
Ludność: 4,48 mln mieszkańców
Odległość od Kairu: 225 km na północny zachód
Siedziba polskiego konsulatu honorowego.
Gospodarka
Główny port morski
Duży międzynarodowy port lotniczy
Przemysł: maszynowy, metalowy, stoczniowy i petrochemiczny
Handel
Uniwersytet
Turystyka (kąpielisko nad Morzem Śródziemnym)
Zabytki oraz interesujące miejsca
Pałac Montazah (siedziba króla Faruka)
Twierdza Kajtbaj
Pałac Ras-at-Tin
Katakumby
Serapejon
Bruchejon
Amfiteatr Rzymski
Muzeum Sztuki Grecko-Rzymskiej
Meczet Abu Al-Abbas
Biblioteka Aleksandryjska
Nowa Biblioteka Aleksandryjska
Badania
Badania w Aleksandrii prowadził m.in. polski archeolog, prof. Kazimierz Michałowski. Kontynuuje je doktor Grzegorz Majcherek z Centrum Archeologii Śródziemnomorskiej Uniwersytetu Warszawskiego (polsko-egipska misja rekonstrukcyjna i archeologiczna na Kom el-Dikka w Aleksandrii). Misja ta odkopała m.in. pozostałości starożytnej akademii z czasów grecko-rzymskich. Odkryto 20 sal wykładowych o podobnej wielkości, które łącznie mogły pomieścić nawet 5000 uczniów.
Opis miasta w starożytności
Aleksandria rozciągała się na mierzei oddzielającej Morze Śródziemne od jeziora Mareotis (obecnie Buhajrat Marjut), zbiornika zasilanego przez odnogi delty Nilu, którymi transportowane były do Wielkiego Portu aleksandryjskiego towary (głównie zboże) produkowane w Egipcie. Tamtędy też doprowadzano do miasta wodę pitną.
Miasto miało kształt chlamidy i rozciągało się na długości 30 stadiów (około 5,5 km), przy czym szerokość zabudowy między morzem a jeziorem sięgała 8 stadiów (około 1,5 km). Główna ulica miasta – szerokości 1 pletra (około 30 m) „Droga Kanopijska” – przemierzała Aleksandrię wzdłuż od Nekropolis na zachodzie aż po Bramę Kanopijską przed leżącym już za murami przedmieściem Eleusis. Wszystkie ulice przecinały się pod kątem prostym.
Wśród budowli wymieniano przede wszystkim Museion obejmujący sale teatralne, pracownie uczonych, jadłodajnię, zoo, oraz wielką bibliotekę założoną przez Ptolemeusza Sotera. Dyrektorem Museionu był kapłan mianowany przez królów, a w czasach rzymskich przez cesarzy. Najpiękniejszą budowlą miasta był Gimnazjon z portykiem długości stadionu (ok. 180 m). Obok znajdował się Paneion, czyli Belweder, ze świątynią Pana. Z jego szczytu rozciągał się widok na całe miasto.
Nad brzegiem morza rozciągała się dzielnica Basileia, gdzie mieściły się pałace (np. Pałac Lochias) i inne budowle wznoszone przez władców. Znajdował się tam także niewielki i zamknięty port królewski. W skład budowli królewskich wchodziła też Soma, nekropola królewska, gdzie znajdować się miał także grobowiec Aleksandra.
U wejścia do Wielkiego Portu znajdowała się wyspa Faros ze słynną i uznawaną za jeden z siedmiu cudów świata latarnią morską, a naprzeciwko portu królewskiego niewielka wysepka Antyrodos. Na łuku nadbrzeży portowych (Emporion) przed wielką groblą łączącą ląd stały z Faros, a zwaną Heptastadionem, znajdował się teatr, a obok niego Poseidonion. Po zachodniej stronie Heptastadionu rozciągały się port Eunostos i niewielki sztuczny port Kibotos, gdzie znajdowały się arsenały miejskie.
Za Kibotos przecinał miasto kanał żeglowny łączący port z Jeziorem Mareotis, a za nim rozciągała się dzielnica Nekropolis z licznymi ogrodami, grobowcami i miejscami mumifikacji zwłok. Nad kanałem od strony miasta wznosił się Serapeion, najsłynniejsza świątynia aleksandryjska poświęcona Serapisowi, patronowi miasta. Na wschodzie, za murami, rozciągała się, ufundowana przez cesarza Augusta dzielnica Nikopolis z amfiteatrem i stadionem.
Około 200 p.n.e. Aleksandrię zamieszkiwało 500 tys. osób.
Miasta partnerskie
Ateny, Grecja
Bratysława, Słowacja
Cleveland, Stany Zjednoczone
Konstanca, Rumunia
Durban, RPA
Odessa, Ukraina
Sankt Petersburg, Rosja
Giumri, Armenia
Zobacz też
Biblioteka Aleksandryjska
Faros
Hydrie Hadra
Aleksandria Masr – stacja kolejowa
Kodeks Aleksandryjski
Kom el-Dikka
Przypisy
Bibliografia
Strabon, Geografia, XVII, 12, 7-10, Paris, Nil Editions 1997
Peter Green, Aleksander Wielki, Warszawa 1978
N.G.L. Hammond, Dzieje Grecji, Warszawa 1973
Linki zewnętrzne
Aleksandria, Kom el-Dikka
Zabytki starożytności chrześcijańskiej w Afryce Północnej
Egipt (prowincja rzymska)
Miasta w Egipcie
Miasta w starożytnym Egipcie
Miasta hellenistyczne |
344 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Amenhotep | Amenhotep | Amenhotep – imię faraonów z XVIII dynastii.
Amenhotep I
Amenhotep II – ojciec Totmesa IV
Amenhotep III – syn Totmesa IV i królowej Mutemuje
Amenhotep IV (Echnaton) – syn Amenhotepa III
Amenhotep – architekt Amenhotepa III
Imię Amenhotep znaczy "Amon jest rad" |
345 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Alexander%20Fleming | Alexander Fleming | Alexander Fleming (ur. 6 sierpnia 1881 w Lochfield koło Darvel w East Ayrshire, zm. 11 marca 1955 w Londynie) – szkocki bakteriolog i lekarz. Odkrywca lizozymu i penicyliny. Laureat Nagrody Nobla w dziedzinie medycyny.
Życiorys
Uczęszczał do Louden Moor School, Darvel School i Kilmarnock Academy, a następnie podjął studia medyczne na Regent Street Polytechnic w Londynie (obecnie University of Westminster), po czym przez 4 lata pracował w biurze. Gdy został spadkobiercą dużego majątku po zmarłym wuju, za namową brata w 1901 r. podjął studia medyczne w St. Mary’s Medical School na Uniwersytecie Londyńskim. Początkowo zamierzał zająć się chirurgią, ale znajomi namówili go, by przyjął pracę w grupie badawczej Almrotha Wrighta, gdzie zainteresował się bakteriologią. W chwili wybuchu I wojny światowej w 1914 r. został członkiem Korpusu Medycznego Brytyjskiej Armii Królewskiej w randze kapitana. Tam zwrócił uwagę na dużą liczbę zgonów żołnierzy z powodu zakażeń. Kiedy skończyła się I wojna światowa, Fleming powrócił do pracy w St. Mary’s Medical School.
W 1922 r. odkrył, że w tkankach i wydzielinach ludzkiego ciała znajduje się substancja zdolna do rozpuszczania (lizy) niektórych bakterii. Ze względu na podobieństwo do enzymów nazwał ją lizozymem. Wyizolował też bakterię, która była wrażliwa na działanie lizozymu i nazwał ją Micrococcus lysodeikticus (później okazało się, że była to znana już wcześniej Micrococcus luteus), a została pobrana przez Fleminga prawdopodobnie z własnego nosa. Swoje odkrycie opisał w artykule w Proceedings of the Royal Society B: Biological Sciences.
W 1928 r. badał nietypowe szczepy bakterii z rodzaju Staphylococcus. W lipcu pozostawił w laboratorium płytki zaszczepione tymi bakteriami i udał się na wakacje. Po powrocie, 3 września, razem z przyjacielem i wcześniejszym współpracownikiem, Danielem Prycem przeglądał uzyskane kolonie bakterii. Na jednej z nich zauważyli zakażenie pleśnią, wokół której był obszar czysty od bakterii. Pryce zwrócił uwagę, że przypomina to sytuację, gdy Fleming odkrył lizozym i nie przywiązał większej uwagi do zaobserwowanego zjawiska, natomiast Fleming podjął dalsze badania. W 1929 r. badacz wspomniał o swoim odkryciu na łamach British Journal of Experimental Pathology. Po kilku latach długotrwałych eksperymentów odkrył penicylinę G, która działa silnie bakteriobójczo, a łagodnie dla człowieka. Badania zostały jednak wstrzymane z powodu braku środków finansowych. W czasie wojny przeniósł się do Stanów Zjednoczonych, aby tam kontynuować swoją pracę badawczą. W 1945 otrzymał Nagrodę Nobla w dziedzinie medycyny, razem z Howardem Floreyem i Ernstem Chainem, którzy zdołali wyizolować odkrytą przez niego substancję.
Badacz przewidział, że penicylina stosowana w niewłaściwy sposób może w przyszłości wywoływać antybiotykooporność.
Słynnym jego powiedzeniem było: „To natura wyprodukowała penicylinę, ja ją tylko odkryłem”. Resztę życia Fleming przepracował w Szpitalu Świętej Marii. W 1943 został wybrany członkiem Towarzystwa Królewskiego, rok później otrzymał tytuł szlachecki. W 1948 nadano mu tytuł Profesora Bakteriologii Uniwersytetu Londyńskiego.
Jego prochy złożono w Katedrze św. Pawła w Londynie.
Przypisy
Brytyjscy mikrobiolodzy
Szkoccy biolodzy
Szkoccy lekarze
Nobliści – fizjologia i medycyna
Brytyjscy wolnomularze
Odznaczeni Orderem Alfonsa X Mądrego
Rycerze Kawalerowie
Urodzeni w 1881
Zmarli w 1955 |
346 | https://pl.wikipedia.org/wiki/ASVD | ASVD | ASVD (ang. Analog Simultaneous Voice and Data) – analogowy system jednoczesnego przesyłania dźwięku i danych stosowany w modemach.
Przypisy
Modemy |
187278 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Zdzis%C5%82aw%20Rauszer | Zdzisław Rauszer | Zdzisław Erazm Rauszer (ur. 16 czerwca 1877 w Warszawie, zm. 20 października 1952 w Warszawie), polski metrolog, działacz państwowy, dyrektor Głównego Urzędu Miar, członek Towarzystwa Naukowego Warszawskiego.
Był synem Juliana (notariusza) i Julii z Fijałkowskich. Uczęszczał do gimnazjum realnego w Warszawie, w latach 1896-1903 studiował mechanikę i technologię w Instytucie Technologicznym w Petersburgu. Od 1903 był asystentem w Głównej Izbie Wag i Miar w Petersburgu. W 1916 powrócił do Warszawy, gdzie organizował Urząd Miar miasta stołecznego Warszawy i stanął na jego czele; w 1919 instytucję przekształcono w Główny Urząd Miar, którego dyrektorem Rauszer pozostał aż do 1940. Powrócił na stanowisko po II wojnie światowej i pełnił funkcję dyrektora do 1949. W latach 1949-1951 był p.o. kierownika Zakładu Słownictwa Technicznego w Polskim Komitecie Normalizacyjnym w Warszawie. Przez trzy lata (1916-1919) wykładał mechanikę cieplną i zasady budowy parowozów w Technicznej Szkole Kolejowej w Warszawie.
Zorganizował w Głównym Urzędzie Miar laboratoria badawcze, warsztaty mechaniki precyzyjnej oraz bibliotekę metrologiczną, przygotował do pracy zawodowej wielu metrologów. Przyczynił się do przystąpienia Polski do Międzynarodowej Konwencji Metrologicznej (1925). Brał udział w Centralnych Konferencjach Miar (1927, 1933, 1948). Od 1903 współpracował z pismem "Kolejarz". W 1951 został powołany na członka zwyczajnego Towarzystwa Naukowego Warszawskiego, od 1950 brał udział w pracach Komisji Nauk Technicznych PAU. Był członkiem założycielem Polskiego Towarzystwa Fizycznego (1919), prezesem Komitetu dla Opracowania Międzynarodowej Konwencji Metrologii Prawnej (1937-1950), członkiem Instytutu Naukowego Organizacji i Kierownictwa oraz Międzynarodowego Komitetu Miar.
Został odznaczony m.in. Krzyżem Komandorskim Orderu Odrodzenia Polski (31 grudnia 1923) oraz Medalem Dziesięciolecia Odzyskanej Niepodległości (1928). 30 czerwca 1936 otrzymał doktorat honoris causa Politechniki Lwowskiej.
Był uznanym znawcą metrologii historycznej, metrologii prawnej oraz słownictwa mierniczego. Badał m.in. system metryczny Królestwa Polskiego. W pracy Zasady prawodawstwa miar w Polsce i ich związek z potrzebami techniki (1917) uznał jednolitość miar za jedną z podstaw rozwoju polskiego przemysłu i techniki. Był autorem projektu ustawy o miarach w Polsce (1918), wprowadzonej w życie w 1919. Pracował nad ujednoliceniem polskiego słownictwa mierniczego. Ogłosił wiele prac, m.in.:
Jednostki miar używanych w Królestwie Kongresowym w dobie poprzedzającej wydanie dekretu o miarach z dnia 8 lutego 1919 (1920)
Wprowadzenie systemu metrycznego w Królestwie Polskim (1922)
Rzut oka na rozwój polskiej legalizacji miar (1928)
Pierwsze dziesięciolecia polskiej administracji miar i narzędzi mierniczych (1929)
La progres du systeme metrique en Pologne (1929)
Legalizacja wag w rolnictwie (1930)
Błędy i poprawki narzędzi mierniczych (1933)
Die eindeutige Bestimmung der Fehlbegriffs der Nessinstrumenten (1936)
Mierzenie pod względem prawnym (1939)
Pochowany został na cmentarzu Powązkowskim (kwatera c-11-2).
Przypisy
Bibliografia
Biogramy uczonych polskich, Część I: Nauki społeczne, zeszyt 3: P-Z, Wrocław 1985
Absolwenci Petersburskiego Instytutu Technologicznego
Doktorzy honoris causa Politechniki Lwowskiej
Odznaczeni Medalem Dziesięciolecia Odzyskanej Niepodległości
Odznaczeni Krzyżem Komandorskim Orderu Odrodzenia Polski (II Rzeczpospolita)
Polscy inżynierowie
Urodzeni w 1877
Urzędnicy administracji miar i narzędzi mierniczych II Rzeczypospolitej
Zmarli w 1952
Polscy metrolodzy
Pochowani na cmentarzu Powązkowskim w Warszawie
Ludzie urodzeni w Warszawie |
187280 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Epigeneza | Epigeneza | Epigeneza (biologia)
Epigeneza (geologia) |
187284 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Teodor%20Dyniewicz | Teodor Dyniewicz | Teodor Dyniewicz (ur. 9 listopada 1802 w Lwówku, zm. 11 czerwca 1858) – polski duchowny katolicki, kanonik gnieźnieński, autor artykułów historycznych.
Był synem Wojciecha i Katarzyny z Jordanów. Uczęszczał do gimnazjum w Poznaniu (ukończył w 1822), studiował teologię na Uniwersytecie Wrocławskim. W 1829 przyjął święcenia kapłańskie. Początkowo był kapelanem arcybiskupa gnieźnieńskiego Teofila Wolickiego, następnie wikariuszem w Wieleniu, gdzie aktywnie pomagał parafianom w czasie epidemii cholery (1831). W 1832 został mianowany proboszczem w Lubaszu, później dziekanem dekanatu czarnkowskiego. Arcybiskup Leon Przyłuski mianował go w 1850 kanonikiem kapituły metropolitalnej gnieźnieńskiej; ks. Dyniewicz pełnił w Gnieźnie funkcje radcy konsystorialnego, egzaminatora prosynodalnego oraz kaznodziei katedralnego.
Był autorem wielu artykułów w piśmie „Przyjaciel Ludu” wydawanym w Lesznie; opisywał zabytki Czarnkowa, Lubasza i Wielenia, a artykuły ilustrował własnoręcznymi rysunkami. Relacjonował również prace archeologiczne prowadzone w tych miejscowościach i okolicach (m.in. O urnach wykopanych w Lubaszu, O zabytkach starożytności słowiańskich znalezionych na Krasnej Górze w Lubaszu).
Bibliografia
Leon Formanowicz, Teodor Dyniewicz, w: Polski Słownik Biograficzny, tom VI, 1948
Kanonicy gnieźnieńskiej kapituły katedralnej
Polscy historycy
Urodzeni w 1802
Zmarli w 1858
Ludzie związani z Wieleniem
Ludzie urodzeni w Lwówku |
347 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Adenina | Adenina | Adenina, 6-aminopuryna – organiczny związek chemiczny z grupy puryn, jedna z pięciu zasad azotowych, wchodzących w skład podstawowych nukleotydów kwasów nukleinowych (DNA i RNA). W dwuniciowych kwasach nukleinowych adenina tworzy parę komplementarną z tyminą lub uracylem za pomocą dwóch wiązań wodorowych.
Adenina połączona z rybozą wiązaniem N-glikozydowym tworzy nukleozyd adenozynę, która fosforylowana jest w pozycji 5' do nukleotydów: adenozynomonofosforanu (AMP), adenozynodifosforanu (ADP) i adenozynotrifosforanu (ATP). Znany jest także 3′,5′-cykliczny adenozynomonofosforan (cAMP). Połączenie adeniny z deoksyrybozą to deoksyadenozyna. Do innych związków adeniny pełniących istotne funkcje biologiczne należą S-adenozylometionina (SAM) oraz dinukleotydy: nikotynoamidoadeninowy (NAD) i flawinoadeninowy (FAD).
Nazwa związku pochodzi od greckiego słowa oznaczającego „gruczoł” i została nadana w 1885 roku przez Albrechta Kossela, który wyizolował adeninę z trzustki. Dawniej była również nazywa witaminą B4, jednak nie jest obecnie uznawana za witaminę.
Przypisy
Bibliografia
Puryny
Zasady azotowe nukleotydów |
348 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Antoni%20van%20Leeuwenhoek | Antoni van Leeuwenhoek | Antoni van Leeuwenhoek (wym. ; ur. 24 października 1632 w Delfcie; ochrzczony 4 listopada 1632 jako Thonius Philipszoon ; zm. 26 sierpnia 1723 tamże) – holenderski urzędnik miejski, przedsiębiorca i przyrodnik (bez formalnego wykształcenia uniwersyteckiego). Nazywany jest ojcem mikrobiologii (prawdopodobnie pierwszy człowiek, który zobaczył mikroorganizmy, w tym bakterie).
Początkowo zajmował się kupiectwem (prowadził sklep z galanterią męską), a nocami szlifowaniem szkieł oraz konstrukcją mikroskopów. Jednosoczewkowe mikroskopy Leeuwenhoeka były mniej wygodne w użyciu niż wielosoczewkowe mikroskopy złożone Roberta Hooke'a, ale dzięki precyzyjnemu szlifowaniu soczewek, dawały dużo większe powiększenie (ok. 270× w porównaniu z 20-50× w przypadku mikroskopów Hooke'a) i wyraźniejszy obraz (szczególnie przy większych powiększeniach). W swoim czasie były najlepsze na świecie. Później zajął się ich produkcją, ale nigdy nie podzielił się z nikim swoimi technikami produkcji – ani szkieł, ani mikroskopów.
Z fascynacją obserwował pod mikroskopem niemal wszystko, co przyszło mu do głowy – m.in.: strukturę kości i mięśni, krwinki czerwone, bakterie, orzęski, plemniki, głowy much, oczy wołów, mięśnie wieloryba, nasiona, sierść zwierząt, drewno, wodę, osad nazębny (pierwszy oglądał swój mikrobiom) czy wnętrzności wszy.
Obalił teorię samorództwa przez znalezienie jaj much, a jego opis antyseptycznych właściwości octu winnego był pierwszym w historii (potraktowane octem "żyjątka" bytujące na zębach – padły).
W 1680 roku został członkiem Towarzystwa Królewskiego (po potwierdzeniu jego obserwacji mikroorganizmów). Z powodu nieznajomości łaciny ani angielskiego, Towarzystwo zgodziło się wypisać dyplom po holendersku. Pod koniec życia był jednym z najsławniejszych jego członków. W testamencie zapisał Towarzystwu 26 swoich mikroskopów wraz z założonymi na nich preparatami, które jednak zaginęły (stąd do tej pory nie wiadomo dokładnie jak były skonstruowane).
Przypisy
Holenderscy biolodzy
Holenderscy przedsiębiorcy
Członkowie Royal Society
Urodzeni w 1632
Zmarli w 1723
Ludzie urodzeni w Delfcie |
349 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Anekumena | Anekumena | Anekumena (z an- „nie, bez” + oikoumene „świat zaludniony”) – obszar na kuli ziemskiej trwale i całkowicie niezamieszkany przez człowieka i niewykorzystywany gospodarczo, w przeciwieństwie do ekumeny, czyli terenów stale zamieszkanych i subekumeny – terenów zamieszkanych czasowo.
Do anekumeny można zaliczyć np. obszary pustynne, obszary polarne oraz szczytowe partie wysokich pasm górskich.
Przypisy
Geografia społeczno-ekonomiczna |
350 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Azory | Azory | Azory (, wym. []; Arquipélago dos Açores), administracyjnie Region Autonomiczny Azorów – archipelag dziewięciu wysp wulkanicznych należących do Portugalii, położony w środkowej części Oceanu Atlantyckiego, na Grzbiecie Śródatlantyckim. Znajduje się około 1500 km od wybrzeży Półwyspu Iberyjskiego i jest zaliczany do Makaronezji. Na długości 650 km rozciągają się trzy główne grupy wysp (grupa zachodnia: Flores i Corvo, grupa centralna: Faial, Pico, São Jorge, Graciosa i Terceira, grupa wschodnia: São Miguel i Santa Maria). Zróżnicowana rzeźba terenu ze stromymi, skalistymi wybrzeżami i jeziorami kraterowymi świadczy o wulkanicznym pochodzeniu wysp. Archipelag jest nadal obszarem aktywnym sejsmicznie.
Powierzchnia wysp – około 2346 km² (największa São Miguel – 744,55 km²), liczba mieszkańców – 246,75 tys. (2011). Ośrodek administracyjny: Ponta Delgada. Od roku 1976 mieszkańcy wyspy cieszą się częściową autonomią, poszerzoną w 1980.
Wyspy, znane w starożytności Fenicjanom, zostały ponownie odkryte w 1427 roku przez Portugalczyków, którzy przeprowadzili szybką kolonizację niezamieszkanego wcześniej archipelagu. Od czasów II wojny światowej działa amerykańska baza lotnicza i morska.
Etymologia nazwy
Nazwa „Azory” wywodzi się najpewniej od portugalskiego słowa Açor, oznaczającego jastrzębia, którego przedstawienie widnieje na fladze regionu. Wątpliwości uczonych budzi jednak fakt, iż wskazany ptak nie występuje i nigdy nie występował na tych wyspach. Najprawdopodobniej chodzi o endemiczny gatunek myszołowa zamieszkującego wyspy, który pierwszym przybyszom skojarzył się z jastrzębiem. Niektórzy historycy łączą nazwę Azory ze starym portugalskim azures, które w tłumaczeniu oznacza liczbę mnogą od słowa niebieski. Wskazywałby na to charakterystyczny, błękitny odcień wody otaczającej archipelag.
Historia
Azory były prawdopodobnie odwiedzane w starożytności przez Fenicjan, Kartagińczyków, a w średniowieczu przez Arabów i Normanów, pozostały jednak niezamieszkane do ich ponownego odkrycia w 1427 przez Portugalczyków. Zajęcie Azorów przypisuje się adeptowi szkoły morskiej Henryka Żeglarza, Gonçalo Velho. W latach 1431-1453 prowadzona była kolonizacja wysp osadnikami z prowincji Alentejo i Algarve. Wyspa Faial, którą król Portugalii Alfons V odstąpił w roku 1466 w dożywotnie władanie księżnej Izabeli Burgundzkiej, została w następnych latach zasiedlona przez Flamandów i Francuzów z północy. Za pierwszą większą osadę uważa się założoną w 1478 Angra do Heroísmo, której zabytkowe centrum wpisane jest na listę światowego dziedzictwa UNESCO, podobnie jak krajobrazy winnic na pobliskiej wyspie Pico. W 1872 roku dwóch emigrantów z portugalskiej kolonii w Makau założyło na wyspie São Miguel czynną do dzisiaj, jedyną w Europie plantację herbaty.
Do 1984 roku ostatnie miejsce w Europie, w którym dozwolone było wielorybnictwo. Głównym źródłem dochodu wielu mieszkańców archipelagu stało się obecnie organizowanie wycieczek, w trakcie których pokazywane są turystom delfiny zwyczajne, sejwale i kaszaloty, zamieszkujące w dużej liczbie okoliczne wody. Począwszy od 1868 roku istotne dochody przynosi także sprzedaż cenionych w świecie filatelistyki znaczków.
Ważna stacja morska dla statków i jachtów przepływających przez Ocean Atlantycki. Podczas jednej z podróży zawinął na nią Krzysztof Kolumb. W miejscowości Horta na wyspie Faial znajduje się sławna pośród miłośników żeglarstwa Café Sport – prowadzona nieprzerwanie od 1918 roku tawerna, do której wciąż można przesyłać korespondencję pocztową, za pomocą której żeglarze komunikowali się dawniej z rodziną.
W czasie obu wojen światowych na Azorach znajdowały się liczne alianckie bazy lotnicze i morskie, których prawo użytkowania mają od 1951 Stany Zjednoczone. Od 1976 roku wyspom nadano częściową autonomię, rozszerzoną następnie w 1980 o uprawnienia organów regionalnych w zakresie zarządzania gospodarką i finansami. W 2003 roku na wyspie Terceira odbyło się spotkanie Prezydenta USA, George W. Busha, premiera Wielkiej Brytanii, Tony’ego Blaira i ówczesnego szefa hiszpańskiego rządu, José Maríi Aznara, poprzedzające bezpośrednio drugą wojnę w Iraku.
Geografia
Wyspy archipelagu położone są w odległości ok. 900 mil morskich od Lizbony i ponad 2000 od brzegów Ameryki Północnej, na 39°43′ stopniach szerokości geograficznej północnej, co nadaje im stosunkowo łagodny klimat. Temperatura nie przekracza latem, a zimą nie spada poniżej . Dość wysokie opady i bardzo silne wiatry wiejące na Azorach nieprzerwanie od lutego do listopada (tzw. Wyż Azorski) sprawiają, że pogoda jest nieprzewidywalna. Z powodu częstych mgieł lotniska nie obsługują pasażerów przez wiele dni w roku, a mieszkańcy żartują, że burza, która zostanie zapowiedziana w prognozie pogody na następny dzień, nadchodzi nad Azory najczęściej po tygodniu.
Geneza archipelagu, wulkany
Archipelag powstał w trzeciorzędzie w wyniku spreadingu dna oceanicznego. Jest położony na Grzbiecie Śródatlantyckim, w rejonie węzła potrójnego Azorów oraz na trzech płytach tektonicznych – północnoamerykańskiej, eurazjatyckiej i afrykańskiej. Wyspy Corvo i Flores leżą na płycie północnoamerykańskiej, pozostałe leżą na płycie eurazjatyckiej i afrykańskiej. Granicę między nimi stanowi ryft Terceira () oraz uskok transformacyjny Azory–Gibraltar (ang. Azores-Gibraltar Transform Fault lub Azores-Gibraltar fault zone (AGFZ)). Ten sam uskok, znajdujący się na dnie Oceanu Atlantyckiego, był przyczyną trzęsienia ziemi w 1755 roku, które spustoszyło Lizbonę. Wszystkie wyspy są pochodzenia wulkanicznego. Na wyspach znajduje się wiele wulkanów; jeden z nich, Pico jest jednocześnie najwyższym wzniesieniem Portugalii (2351 m). Ostatnia erupcja wulkaniczna miała miejsce w 1957 roku, kiedy wybuch Vulcão dos Capelinhos powiększył powierzchnię wyspy Faial o ok. 1,5 km².
Roślinność
Dzięki żyznej, wulkanicznej glebie i umiarkowanemu klimatowi szata roślinna wysp jest wyjątkowo bogata. Większość z rosnących na Azorach roślin sprowadzili jednak osadnicy, a Gonçalo Velho zastał w 1427 roku wyspy pokryte zaroślami i niewysokimi lasami. Na wyspach występują wody geotermalne, gejzery i śródlądowe jeziora, powstałe w kraterach wygasłych wulkanów. Niektóre miejscowe potrawy, takie jak cozido – warzywa i mięso, zapiekane są w gorących źródłach siarkowych.
Gospodarka
Gospodarka wysp opiera się w dużej mierze na turystyce, a także na rolnictwie (uprawa winorośli, owoców cytrusowych, kukurydzy, pszenicy, trzciny cukrowej) oraz rybołówstwie.
Transport
Transport publiczny nie jest dobrze rozwinięty. Na niektórych wyspach kursują autobusy tylko w określone dni. Najlepszą infrastrukturę ma Sao Miguel. Między wyspami kursują promy przewoźnika Atlanticoline.
Religia
Według spisu z 2021 roku dominującą religią jest katolicyzm (91,6%). 6,2% nie wyznaje żadnej religii. Mniejsze grupy stanowili: protestanci (0,88%), inni chrześcijanie (0,55%), świadkowie Jehowy (0,5%) i inne religie (0,27%).
Przypisy
Zobacz też
Madera
Linki zewnętrzne
Strona oficjalna Azorów
(en) www.azores.com |
351 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Alfred%20Russel%20Wallace | Alfred Russel Wallace | Alfred Russel Wallace (ur. 8 stycznia 1823 w Usk, zm. 7 listopada 1913 w Broadstone) – brytyjski biolog i przyrodnik, współtwórca (obok Charlesa Darwina) teorii ewolucji poprzez dobór naturalny; laureat Medalu Copleya (nagrody, którą wcześniej otrzymał też Darwin).
Życiorys
Alfred Wallace urodził się w 1823 w walijskiej miejscowości Usk, położonej nad rzeką o tej samej nazwie. Był najmłodszym z ośmiorga dzieci Thomasa Vere Wallace’a i Mary Anne Greenell. Po ukończeniu szkoły podstawowej (Grammar School) w Hertford pracował jako asystent starszego brata, podróżnika i architekta, odwiedzając różne rejony Anglii i Walii. Zainteresował się botaniką, przebywając na południu Walii. Około 1840 roku stworzył swój pierwszy zielnik.
W latach 1844–1845 był nauczycielem w szkole średniej (Collegiate School) w Leicester. W tym okresie poznał entomologa, ok. 20-letniego H.W. Batesa, który zainteresował go kolekcjonowaniem chrząszczy. W 1847 po raz pierwszy wyjechał z Wielkiej Brytanii (wraz z bratem i siostrą spędził tydzień w Paryżu), a w 1848 odbył wraz z H.W. Batesem swoją pierwszą wyprawę badawczą – do Amazonii (1848–1850). Po dwóch latach zaczął podróżować samodzielnie.
W czasie badań zbierał okazy roślin i zwierząt w Ameryce Południowej – w Amazonii i nad Rio Negro – oraz w Azji Południowo-Wschodniej – w Malezji i Indonezji. W latach 1854–1862 odwiedził Sumatrę, Jawę, Borneo, Celebes, Moluki, Timor, Nową Gwineę oraz Wyspy Aru i Ké . Interesował się przede wszystkim zoogeografią. Zebrał kolekcję ponad 125.000 gatunków zwierząt.
Napisał m.in.: „Podróże do Amazonii oraz Rio Negro” (1853, 4 wyd. 1900), „Archipelag Malajski” (1869, 10 wyd. 1891), „Geograficzne rozmieszczenie zwierząt” (1886, 2 tomy) i wiele innych publikacji naukowych.
Jako pierwszy zauważył różnice w charakterze i składzie gatunków pochodzących z przeciwnych stron linii przebiegającej między Azją i Oceanią. Linia ta nazwana została linią Wallace’a (odkrycie miało miejsce podczas podróży przez Indie Wschodnie).
W czasie swoich badań doszedł – niezależnie od Darwina – do sformułowania teorii ewolucji opartej na doborze naturalnym. Teoria została po raz pierwszy ogłoszona wspólnie przez obu naukowców w 1858 roku, w czasie posiedzenia Towarzystwa Linneuszowskiego.
Jest także współtwórcą biogeografii.
Publikacje
A.R. Wallace jest autorem ponad 1000 publikacji. W portalu internetowym Wallace Online zamieszczono wykaz 48 pozycji książkowych (łącznie ze wznowieniami i wydaniami uzupełnionymi):
Za publikację o kluczowym znaczeniu uważa się pracę „On the Tendency of Varieties to depart indefinitely from the Original Type”, zaprezentowaną w 1858 roku w Towarzystwie Linneuszowskim (zob. Początki darwinizmu w: E.B. Poulton). Posiedzenie Towarzystwa dotyczyło koncepcji, która bywa nazywana „Darwin-Wallace theory”.
Wielkie znaczenie przypisuje się również m.in. pracy z dziedziny biogeografii – Geographical Distribution of Animals (1876).
Tematyka wielu publikacji A.R. Wallace'a wykracza poza obszar biologii i biogeografii (np. „Social environment and moral progress”, „The revolt of democracy”, „Man's place in the universe” i in.). Niektóre głoszone przekonania były kontrowersyjne, m.in. dotyczące nieskuteczności szczepień (1885, 1904) lub spirytyzmu i zjawisk mediumicznych. Trzy eseje, wydane w roku 1875 w zbiorze pod tytułem „On miracles and modern spiritualism”, wydano w roku 2011 w języku polskim pod tytułem O cudach i nowoczesnym spirytyzmie.
Wyróżnienia
W biogramie zamieszczonym w bazie NNDB wymieniono
1868 – Royal Medal
1890 – Medal Darwina
1892 – Linnean Medal (Medal Linnean Society of London)
1908 – Copley Medal
Otrzymał również inne odznaczenia, w tym Order of Merit i Medal Darwina-Wallace'a (złoty), który został mu wręczony w 1908 roku, w czasie uroczystego posiedzenia Towarzystwa Linneuszowskiego z okazji 50. rocznicy opublikowania pierwszej pracy Darwina i Wallace'a.
Otrzymał honorowe tytuły naukowe w Oksfordzie (1889) i Dublinie (1882). Pełnił funkcję przewodniczącego Entomological Society of London (1870–1871).
Upamiętnienie
Dorobek A.R. Wallace'a jest upamiętniony w licznych publikacjach naukowych, w których jego prace są cytowane i analizowane, oraz w wielu biografiach. Liczne pamiątki są zgromadzone przez Towarzystwo Linneuszowskie w Londynie i prezentowane w Natural History Museum.
Życie rodzinne
Z żoną, Annie Mitten (1848–1914), miał troje dzieci: Herberta (zmarł w dzieciństwie), Violetę i Williama.
Uwagi
Przypisy
Bibliografia
Linki zewnętrzne
David Quammen, Photograph by Robert Clark The Man Who Wasn't Darwin : Alfred Russel Wallace charted a great dividing line in the living world—and found his own route to the theory of evolution w: National Geographic [data dostępu: 2014-06-06]
„The Forgotten Voyage: Alfred Russel Wallace and his discovery of evolution by natural selection”, film z serii BBC „The World About Us” (1983), reż. Peter Crawford (www.youtube.com)
The Making of a Theory: Darwin, Wallace, and Natural Selection — HHMI BioInteractive Video, youtube.com 2014-08-26
Wallace, Alfred Russel (1823–1913) , Routledge Encyclopedia of Philosophy, rep.routledge.com [dostęp 2023-05-12].
Brytyjscy biolodzy
Urodzeni w 1823
Zmarli w 1913
Członkowie Royal Society
Laureaci Medalu Copleya
Laureaci Royal Medal |
352 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Alfabet%20gocki | Alfabet gocki | Alfabet gocki – alfabet stworzony prawdopodobnie w IV wieku n.e. przez biskupa Wulfilę w celu przekładu Biblii na język gocki. Składał się z 27 znaków. Według obecnych hipotez mógł powstać na podstawie alfabetów:
greckiego (20 znaków)
łacińskiego (5 znaków)
runicznego (2 znaki).
Wulfila przełożył na język gocki Stary Testament, pomijając Księgi Królewskie. Fragmenty przekładu zawiera rękopis Srebrna Biblia (obecnie przechowywany w Bibliotece Uniwersytetu w Uppsali).
Alfabetu gockiego nie należy mylić z pismem gotyckim, które jest rodziną krojów pisma dla alfabetu łacińskiego.
Opracowania
Braune, Wilhelm. Gotische Grammatik. Halle: Max Niemeyer 1952.
Cercignani, Fausto, The Elaboration of the Gothic Alphabet and Orthography, in “Indogermanische Forschungen”, 93, 1988, 168-185.
Dietrich, Franz. Über die Aussprache des Gotischen Wärend der Zeit seines Bestehens. Marburg: N. G. Elwert'sche Universitätsbuchhandlung 1862.
Otto von Friesen. "Gotische Schrift" in Hoops, J. Reallexikon der germanischen Altertumskunde, Bd. II. 306-310. Strassburg: Karl J. Trübner 1915.
Haarmann, Harald. Universalgeschichte der Schrift. Frankfurt: Campus 1991.
Jensen, Hans. Die Schrift in Vergangenheit und Gegenwart. Berlin: Deutscher Verlag der Wissenschaften 1969.
Adolf Kirchhoff. Das gothische Runenalphabet. Berlin: Wilhelm Hertz 1854.
Streitberg, Wilhelm. Gotisches Elementarbuch. Heidelberg: Carl Winter 1910.
Weingärtner, Wilhelm. Die Aussprache des Gotischen zur Zeit Ulfilas. Leipzig: T. O. Weigel 1858.
Joseph Wright. Grammar of the Gothic Language. Oxford: Oxford University Press 1910.
Julius Zacher. Das gothische Alphabet Vulvilas und das Runenalphabet. Leipzig: F. A. Brockhaus 1855.
Zobacz też
Biblia gocka
Gocki |
353 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Albert%20Schweitzer | Albert Schweitzer | Albert Schweitzer (ur. 14 stycznia 1875 w Kaysersbergu, zm. 4 września 1965 w Lambaréné) – francusko-niemiecki (alzacki) teolog i duchowny luterański, filozof, organista, muzykolog, lekarz. W 1952 otrzymał Pokojową Nagrodę Nobla za założenie szpitala w Lambaréné w Gabonie.
Życiorys
Był synem alzackiego pastora. Odebrał staranne wykształcenie – studiował teologię i filozofię na Uniwersytecie w Strasburgu i na Sorbonie, a także grę na organach u Charles’a-Marie Widora. Po uzyskaniu doktoratu z filozofii i habilitacji z teologii zdecydował się na rozpoczęcie studiów medycznych, po ukończeniu których wyrzekł się kariery naukowej i muzycznej, by jako lekarz nieść pomoc Afrykańczykom w założonym w 1913 przez siebie i żonę, , szpitalu w Lambaréné (obecnie Gabon).
W latach 1917–1918 jako obywatel niemiecki został internowany we Francji. W 1924 powrócił do Lambaréné i przystąpił do rozbudowy szpitala (m.in. o leprozorium). Odbywał sporadyczne podróże do Europy i USA, dając koncerty, nagrywając płyty i wygłaszając odczyty w celu zdobywania funduszy na utrzymanie szpitala.
Jest jednym z najważniejszych badaczy życia i twórczości Jana Sebastiana Bacha. Fundamentalne dzieło Schweitzera, monografia Jan Sebastian Bach z 1908, przez cały wiek XX była (głównie w bloku wschodnim), punktem wyjścia dla kolejnych opracowań i interpretacji dorobku niemieckiego kompozytora.
W 1951 otrzymał pokojową nagrodę księgarzy niemieckich, a w 1952 – Pokojową Nagrodę Nobla.
Poglądy
Jego ideą etyczną (którą starał się praktycznie realizować) było poszanowanie życia, zawarte w twierdzeniu: „Jestem życiem, które pragnie żyć, pośród życia, które pragnie żyć”, konsekwencją tego programu etycznego jest obowiązek ratowania życia i łagodzenia cierpienia. Głosił, że cześć dla życia wymaga od człowieka szacunku, nie tylko wobec ludzi, ale także wobec zwierząt, a nawet roślin, zakazując ich bezmyślnego niszczenia.
Schweitzer reprezentował pogląd, że najwcześniejsze pisma chrześcijańskie, jak autentyczne listy Pawłowe (1. List do Koryntian i 1. List do Tesaloniczan) oraz pierwsze Ewangelie (Marka i Mateusza) wyraźnie wskazują, iż Jezus wierzył, że Syn Człowieczy nadejdzie wkrótce, ówczesne potęgi upadną i zostanie ustanowione Królestwo Boże na Ziemi. Z biegiem czasu, w późniejszych pismach, przesłanie apokaliptyczne zanikało. Opinię tę wyraził w innej swojej pracy Historia badań nad życiem Jezusa (1906), która stała się słynna pod angielskim tytułem The Quest of the Historical Jesus (1910) i jest uważana za „tekst fundacyjny” hipotezy Jezusa jako proroka apokaliptycznego. Natomiast w swojej pracy doktorskiej „Die psychiatrische Beurteilung Jesu: Darstellung und Kritik” („Psychiatryczna ocena Jezusa: przedstawienie [zagadnienia] i krytyka”, 1913) polemizował z popularnymi w tamtym czasie wśród niektórych psychiatrów i psychologów opiniami kwestionującymi zdrowie psychiczne Jezusa.
Jako zdeklarowany pacyfista po II wojnie światowej angażował się w ruch przeciwko wyścigowi zbrojeń.
W chwili obecnej myśl schweitzerowska w Polsce przeżywa renesans, w dużej mierze dzięki zaangażowaniu pracowników naukowych Uniwersytetu Medycznego im. Karola Marcinkowskiego w Poznaniu.
Do idei Schweitzera nawiązują współcześnie ruchy ekologiczne.
Niektóre prace
Psychiatryczna ocena Jezusa: przedstawienie [zagadnienia] i krytyka (Die psychiatrische Beurteilung Jesu: Darstellung und Kritik, 1913) – praca doktorska z medycyny
Historia badań nad życiem Jezusa (1906)
Chrześcijaństwo i religie świata
Kultura i etyka
Upadek i odbudowa kultury
Filozofia religii u Kanta
Światopogląd myślicieli hinduskich
Między wodą, a dżunglą
Listy z Lambaréné
Moje życie – autobiografia
Jan Sebastian Bach (1908) – monografia
Przypisy
Linki zewnętrzne
Teolog życia – Albert Schweitzer. Reformator?, luter2017.pl
Oficjalna strona Polskiego Towarzystwa im. Alberta Schweitzera w Poznaniu
Absolwenci i studenci Uniwersytetu w Strasburgu
Niemieccy filozofowie XX wieku
Niemieccy lekarze
Niemieccy teolodzy luterańscy
Laureaci Nagrody Goethego
Nobliści – nagroda pokojowa
Odznaczeni cywilnym Orderem Pour le Mérite
Odznaczeni Orderem Zasługi (Wielka Brytania)
Etycy
Filozofowie niemieckojęzyczni
Filozofowie współcześni
Kawalerowie Zakonu Świętego Łazarza
Internowani we Francji w czasie I wojny światowej
Urodzeni w 1875
Zmarli w 1965 |
354 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Aldous%20Huxley | Aldous Huxley | Aldous Leonard Huxley (ur. 26 lipca 1894 w Godalming, zm. 22 listopada 1963 w Los Angeles) – angielski powieściopisarz, nowelista, eseista, poeta.
Życiorys
Jego ojcem był Leonard Huxley, pisarz i wydawca, a dziadkiem Thomas Huxley, znany biolog i eseista. Matka zmarła w 1908 roku, kiedy Huxley miał 13 lat. Wstępną edukację odbył w domu rodzinnym, a następnie w ekskluzywnej szkole średniej Eton College. Studiował medycynę i filozofię w Oksfordzie. W roku 1911 przerwał naukę z powodu zagrożenia ślepotą, a nawet nauczył się alfabetu Braille’a. Po dwóch latach mógł kontynuować studia w Oksfordzie. Także z powodu postępującej ślepoty nie uczestniczył w I wojnie światowej, lecz pracował w administracji państwowej. Po zakończeniu wojny poświęcił się pisarstwu.
W roku 1919 związał się z pismem Athenaeum, a następnie został krytykiem teatralnym w Westminster Gazzette. W latach 20. XX wieku wiele podróżował, przez 7 lat mieszkał we Włoszech (1923–1930), potem na południu Francji, w Ameryce Środkowej, w końcu w roku 1937 osiadł w Kalifornii.
Początkowo zajmował się poezją, wydając większą liczbę tomików poetyckich, z czasem jednak jego zainteresowania skierowały się w kierunku prozy. Jego pierwsza powieść wydana w roku 1921 Crome Yellow, została dobrze przyjęta przez krytykę. Kreślił karykaturalny obraz obyczajowy postaci z angielskiej inteligencji ówczesnych czasów, zgromadzonych na letni wypoczynek w wiejskiej posiadłości. Huxley w błyskotliwy i ironiczny sposób uwiecznił swoich gospodarzy z Garsington Manor, gdzie przebywał w czasie wojny.
Był propagatorem użytkowania środków psychoaktywnych, z których dwóm, meskalinie i LSD-25, poświęcił wiele czasu bezpośrednich badań. Z substancjami psychodelicznymi zetknął się podobno po raz pierwszy w Berlinie podczas spotkania z okultystą Aleisterem Crowleyem, który to poczęstował go peyotlem.
Jego śmierć przeszła w świecie bez echa. Stało się tak dlatego, że tego samego dnia w którym umarł – 22 listopada 1963 roku – zamordowano prezydenta Stanów Zjednoczonych, Johna F. Kennedy’ego. W ten sam dzień zmarł także C.S. Lewis. Huxley zmarł w trzy lata po zdiagnozowaniu u niego nowotworu krtani. Tuż przed śmiercią, na jego własne życzenie żona podała mu domięśniowo 200 mikrogramów LSD-25 w dwóch dawkach po 100 µg.
Powieść, która przysporzyła Huxleyowi największej sławy, to dystopia Nowy wspaniały świat. Pod koniec życia napisał, jakby w opozycji do niej, powieść Wyspa, prezentującą świat idealny.
Największą popularność w filozofii, zwłaszcza wśród naśladowców z nurtu New Age, zdobyło pojęcie filozofii wieczystej opracowane w książce pod tym samym tytułem.
Był agnostykiem i wegetarianinem.
Ważniejsze dzieła Aldousa Huxleya
Powieści
Crome Yellow (1921)
W cudacznym korowodzie (Antic Hay, 1923)
Jak suche liście (Those Barren Leaves, 1925)
Kontrapunkt (Point Counter Point, 1928, w 1932 wydana w Polsce pod tytułem Ostrze na ostrze)
Nowy wspaniały świat (Brave New World, 1932)
Niewidomy w Ghazie (Eyeless in Ghaza, 1936)
Po wielu latach (After Many a Summer Dies the Swan, 1939)
Czas musi stanąć (Time Must Have a Stop, 1944)
Małpa i Duch (Ape and Essence, 1948)
Diabły z Loudun (The Devils of Loudun, 1952)
Geniusz i Bogini (The Genius and the Goddess, 1955)
Wyspa (Island, 1962)
Opowiadania
Otchłań (Limbo, 1920)
Śmiertelne zwoje (Mortal Coils, 1922)
Mały Meksykanin i inne opowiadania (Little Mexican, 1924)
Dwie lub trzy Gracje (Two or Three Graces, 1926)
Brief Candles (1930)
The Gioconda Smile (1938)
Consider the Lilies (1954)
The Ambassador of Capripedia (1961)
Eseje
Eseje stare i nowe (Essays New and Old, 1926)
Muzyka nocą (Music at Night, 1931)
Filozofia wieczysta (The Perennial Philosophy, 1945)
Drzwi percepcji (The Doors of Perception, 1954)
Niebo i piekło (Heaven and Hell, 1956)
Nowy wspaniały świat – 30 lat później – Raport rozbieżności (Brave New World Revisited, 1958; w grudniu 1960 wydana w Polsce pod tytułem Nowy wspaniały świat poprawiony)
Poezja
The Burning Wheel (1916)
Jonah (1917)
The Defeat of Youth and Other Poems (1918)
Leda (1920)
Dramat
The World of Light (1931)
Drzewo genealogiczne
Przypisy
Linki zewnętrzne
Crome Yellow – LibriVox: free audiobooks
Angielscy prozaicy
Brytyjscy eseiści
Absolwenci Uniwersytetu Oksfordzkiego
Zmarli w 1963
Urodzeni w 1894
Absolwenci Eton College |
355 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Aleksander%20Fredro | Aleksander Fredro | herbu własnego (ur. 20 czerwca 1793 w Surochowie koło Jarosławia, zm. 15 lipca 1876 we Lwowie) – polski hrabia, komediopisarz, pamiętnikarz, poeta, ziemianin, oficer, wolnomularz, tworzył w epoce romantyzmu. Uważany jest za najwybitniejszego komediopisarza w historii literatury polskiej.
Życiorys
Urodził się 20 czerwca 1793 roku w Surochowie niedaleko Jarosławia w bogatej rodzinie szlacheckiej (niegdyś senatorskiej) jako syn Jacka Fredry i Marianny z Dembińskich. Do Beńkowej Wiszni rodzice Aleksandra Fredry sprowadzili się w 1797 roku. Nauki pobierał w domu rodzinnym, nigdy nie uczęszczał do szkół publicznych. 12 stycznia 1806 roku w pożarze dworu w Beńkowej Wiszni zginęła jego matka Marianna Fredro. Ojciec Jacek Fredro przeniósł się wraz z nim do Lwowa.
W wieku 16 lat, w 1809 roku zaciągnął się do armii Księstwa Warszawskiego wstępując w szeregi 11 pułku ułanów Adama Potockiego. Trzy lata później wziął udział w wyprawie Napoleona na Moskwę służąc w 5 pułku jazdy; otrzymał wówczas Złoty Krzyż Virtuti Militari. W latach 1813–1814 przebył całą kampanię napoleońską jako oficer ordynansowy w sztabie cesarza. Po czym, w 1814 roku został odznaczony Krzyżem Legii Honorowej. Po abdykacji Napoleona w 1815 roku wrócił do domu i gospodarował w rodzinnym majątku Bieńkowa Wisznia. Opuszczając Paryż po klęsce Napoleona, Aleksander Fredro napisał: Wyjechaliśmy razem, z odmiennych pobudek: Napoleon na Elbę, ja zasię do Rudek. Wstąpił do lubelskiej loży wolnomularskiej.
W 1818 roku, mając 25 lat, napisał pierwszą ważną komedię, Pan Geldhab. Sztuka, napisana z dużym humorem i wdziękiem, opowiada o perypetiach młodego szlachcica starającego się o rękę córki tytułowego dorobkiewicza, ten jednak usiłuje wydać ją za księcia. Sztuka została wystawiona w 1821 r.
9 listopada 1828 roku, po jedenastu latach starań, poślubił w kościele w Korczynie właścicielkę zamku w Odrzykoniu, Zofię de domo hrabiankę Jabłonowską, primo voto hrabinę Skarbkową.
W 1828 roku, po śmierci ojca, przejął i pomnożył odziedziczony majątek. Był już wtedy autorem kilkunastu komedii. Rok później wstąpił do Towarzystwa Przyjaciół Nauk. W 1830 roku brał udział w pracach Obywatelskiego Komitetu Pomocy dla Powstania, który został utworzony we Lwowie. W 1832 roku przechowywał w swoim majątku dwóch powstańców z Wielkopolski, którzy w obawie przed represjami ze strony władz pruskich schronili się w Galicji. W 1839 roku otrzymał Honorowe Obywatelstwo Miasta Lwowa.
W 1839 roku przerwał działalność literacką pod wpływem ataków krytyki i na kilkanaście lat zaprzestał twórczości, pisząc jedynie w latach 1846–1848 pamiętniki z czasów napoleońskich Trzy po trzy. 3 lipca 1845 członek założyciel Galicyjskiego Towarzystwa Gospodarskiego. W rewolucyjnym roku 1848 był członkiem lwowskiej Rady Narodowej.
W latach 1850–1855 (z niewielkimi przerwami) przebywał po raz drugi we Francji, gdzie po powstaniu węgierskim znalazł schronienie jego syn, Jan Aleksander Fredro (także komediopisarz, lecz niższego lotu).
W 1854 roku wznowił działalność komediopisarską, ale równocześnie podjął decyzję o niepublikowaniu i niewystawianiu swoich dzieł w przypadku żądania odeń jakichkolwiek zmian w ich treści.
Po 1857 otrzymał francuski Medal Świętej Heleny. Od 1861 roku był posłem do Sejmu Krajowego. Czynił starania o budowę w Galicji pierwszej linii kolejowej, organizował Towarzystwo Kredytowe Ziemskie i Galicyjską Kasę Oszczędności. 17 kwietnia 1873 roku został mianowany kawalerem Wielkiego Krzyża Orderu Franciszka Józefa. Od 1873 roku był członkiem Akademii Umiejętności.
Zmarł we Lwowie 15 lipca 1876 roku. Został pochowany w rodzinnej krypcie w kościele Wniebowzięcia Najświętszej Marii Panny w Rudkach koło Lwowa. W latach 70. XX wieku wrocławski znawca i miłośnik twórczości Fredry, prof. Bogdan Zakrzewski, odwiedzając Rudki miał skraść z grobowca poety jeden z palców jego szkieletu. Kości te zamurowano w ścianie kościoła św. Maurycego we Wrocławiu.
Aleksander Fredro był człowiekiem pełnym wewnętrznych sprzeczności: aktywny i zaangażowany w sprawy publiczne, szukał zarazem samotności i przejawiał skłonność do mizantropii. Ostatnie lata życia, naznaczone chorobami, spędził z dala od świata w gronie rodzinnym.
Był autorem komedii obyczajowych z życia szlachty, głównie prowincjonalnej. Pisywał również wiersze, poematy, aforyzmy. Debiutował w 1817 roku, jednak pozostał obcy problemom romantyzmu. Naraziło go to na ostre ataki ze strony Seweryna Goszczyńskiego i Leszka Dunina Borkowskiego, w wyniku których zaprzestał publikowania swoich utworów, pisując do szuflady przez ok. 18 lat. Wychowany w tradycjach oświecenia, był bliski Laurence’owi Sterne’owi. W swych komediach Fredro ukazał mistrzostwo w tworzeniu charakterystyki bohaterów, kształtowaniu akcji i giętkości języka. Do utworów wprowadzał akcenty humorystyczne i elementy komiki ludowego teatru, ówcześnie właściwe tylko farsie. Utwory Fredry weszły na stałe do kanonu polskiej literatury i teatru. Jego bajki, jak np. Małpa w kąpieli, Zupa na gwoździu czy Paweł i Gaweł, są lekturami literatury dziecięcej.
Etapy edukacji:
Nauka w domu (pod okiem guwernera), która polegała na pamięciowym opanowywaniu wiedzy książkowej. Fredro wspomina ją następująco: „W młodych latach nie okazywałem zdolności do nauki”.
Szkoła życia – nabieranie doświadczenia życiowego. Według Fredry: „Odtąd zaczęła się dla mnie szkoła świata, najpraktyczniejsza, najbardziej urozmaicona”.
Rodzina
Jesienią 1828 r. ożenił się z Zofią z Jabłonowskich primo voto Skarbkową. Miał z nią syna Jana Aleksandra i córkę Zofię z Fredrów, zamężną hrabinę Szeptycką, która była matką m.in. arcybiskupa Andrzeja Szeptyckiego i generała Stanisława. Jego siostra była prababką błogosławionego Stanisława Kostki Starowieyskiego, męczennika. Wnuk Aleksandra błogosławiony Klemens był prezbiterem katolickim i męczennikiem.
Twórczość
Dramaty
Proza
Dziennik wygnańca
Nieszczęścia najszczęśliwszego męża
Trzy po trzy
Zapiski starucha
Inne
Paweł i Gaweł
Piczomira królowa Branlomanii
Sztuka obłapiania
Utwory przypisywane Fredrze
Baśń o trzech braciach i królewnie
XIII Księga Pana Tadeusza
Ekranizacje
Upamiętnienie
We Wrocławiu znajduje się pomnik Aleksandra Fredry, wzniesiony pierwotnie we Lwowie.
We Wrocławiu po 1945 roku ulicę Neue Schweidnitzer Strasse nazwano imieniem Fredry, jednakże w 1953 roku ul. Fredry i ul. Świdnicką połączono w ul. Stalingradzką, a po destalinizacji z 1956 roku cały ciąg został przemianowany na ul. Świdnicką. W 2013 roku imieniem Fredry nazwano ulicę, będącą odnogą pl. Uniwersyteckiego.
Poznańska ulica Aleksandra Fredry położona jest w centrum miasta, będąc równoległą do ulicy Święty Marcin na jej części. Mieszczą się tu m.in. takie poznańskie budowle jak gmach opery, Collegium Maius UMP, Kościół Najświętszego Zbawiciela, przylegają parki oraz bezpośrednia okolica innych ważnych dla miasta budynków również tych położonych przy Świętym Marcinie.
W Krakowie przed wejściem do gmachu Teatru im. Juliusza Słowackiego znajduje się pomnik (popiersie) Aleksandra Fredry autorstwa Cypriana Godebskiego, ustawiony tam w roku 1900.
W Gnieźnie funkcjonuje teatr im. Aleksandra Fredry, jedyny w Polsce nazwany jego imieniem.
Uchwałą Sejmu RP IX kadencji z 22 lipca 2022 zdecydowano o ustanowieniu roku 2023 Rokiem Aleksandra Fredry. Patronowi roku 2023 poświęcono wydanie specjalne „Kroniki Sejmowej”.
Pociąg PKP Intercity ze stacji Warszawa Wschodnia do stacji Wrocław Główny i z powrotem nosi nazwę IC Fredro
Przypisy
Linki zewnętrzne
Aleksander Fredro
Z dziejów Beńkowej Wiszni
Kolekcja poświęcona A. Fredrze na Polona.pl
Tadeusz Boy-Zeleński o odbiorze Fredry
Aleksander Fredro – wiersze dla dzieci
Biografie kanonu polskiej Wikipedii
Członkowie Akademii Umiejętności
Członkowie Centralnej Rady Narodowej
Członkowie Towarzystwa Przyjaciół Nauk w Warszawie
Członkowie Galicyjskiego Towarzystwa Gospodarskiego
Aleksander
Honorowi obywatele Lwowa (zabór austriacki)
Hrabiowie Królestwa Galicji i Lodomerii
Ludzie urodzeni w Surochowie
Ludzie związani z Jarosławiem (Polska)
Ludzie związani z Odrzykoniem
Ludzie związani z Rudkami
Odznaczeni Krzyżem Złotym Orderu Virtuti Militari (Księstwo Warszawskie)
Polacy odznaczeni Medalem św. Heleny
Polacy – Kawalerowie Legii Honorowej
Polacy – odznaczeni Krzyżem Wielkim Orderu Franciszka Józefa
Polscy autorzy literatury erotycznej
Polscy autorzy pamiętników i dzienników
Polscy bajkopisarze XIX wieku
Polscy dramaturdzy XIX wieku
Polscy komediopisarze XIX wieku
Polscy pisarze romantyzmu
Polscy poeci XIX wieku
Polscy wolnomularze (Królestwo Kongresowe)
Posłowie Sejmu Krajowego Galicji I kadencji
Posłowie Sejmu Krajowego Galicji II kadencji
Posłowie Sejmu Krajowego Galicji III kadencji
Uczestnicy Wiosny Ludów w Galicji
Uczestnicy inwazji na Rosję 1812 (strona polska)
Urodzeni w 1793
Zmarli w 1876 |
356 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Ambrose%20Bierce | Ambrose Bierce | Ambrose Gwinett Bierce (ur. 24 czerwca 1842, zm. w grudniu 1913 lub na początku 1914 roku prawdopodobnie w Meksyku) – dziennikarz, satyryk i nowelista amerykański, uczestnik wojny secesyjnej; także aforysta i filozof sceptyk.
Często określany jako prekursor „czarnej literatury XX wieku”, jeden z najwybitniejszych twórców wczesnej literatury grozy.
Twórczość
Jest autorem m.in. opowiadań: Droga w świetle księżyca, Olej z psa, Moje ulubione morderstwo.
Bierce tworzy w nich świat okrutny, pełen patologii i perwersji, niepodlegający żadnym zasadom moralnym. Groza Bierce'a jest niejako zaprzeczeniem transcendetnego, wypływającego z duszy, surrealistycznego strachu Edgara Allana Poego – autor Jeźdźca na niebie zwraca uwagę na grozę przynależącą do świata materialnego, "podskórną" i brutalną w swojej przyziemności.
Opisy Bierce'a cechuje całkowita beznamiętność w przedstawianiu sadyzmu i okrucieństwa. Częste epatowanie krwią, nagromadzenie makabrycznych wątków dały zaczątek do traktowania horroru w kategoriach gore.
Często nawiązywał do własnych doświadczeń wojennych oraz do pionierskiego życia w Ameryce Północnej, ukazując powszechną wówczas biedę, zacofanie i pijaństwo, które sprawnie zaprzęgał do potrzeb literatury grozy.
Charakterystyczny dla grozy Ambrose Bierca jest model świata – to universum pozbawione wszelkiej przypadkowości, gdzie zbrodnie sprzed lat powracają, aby nakręcać spiralę wszechogarniającego koszmaru. Na kanwie dwóch opowiadań Bierce'a Droga w świetle księżyca oraz Śmierć Halpina Fraysera Witold Orzechowski nakręcił w roku 1972 film telewizyjny pod tytułem Droga w świetle księżyca.
The Devil's Dictionary
Autor słynnego The Devil's Dictionary, zawierającego przepełnione czarnym humorem definicje wielu pojęć, np.:
FUTURE, n.: That period of time in which our affairs prosper, our friends are true and our happiness is assured.
HOMICIDE, n.: The slaying of one human being by another. There are four kinds of homicide: felonious, excusable, justifiable, and praiseworthy, but it makes no great difference to the person slain whether he fell by one kind or another -- the classification is for advantage of the lawyers.
YEAR, n.: A period of three hundred and sixty-five disappointments.
The Devil's Dictionary jest dostępny przez protokół dict, m.in. jako pakiet dict-devil w Debianie.
Przypisy
Linki zewnętrzne
Polska strona poświęcona twórczości pisarza
Amerykańscy autorzy horrorów
Amerykańscy dziennikarze
Amerykańscy prozaicy XIX wieku
Pisarze związani z San Francisco
Prozaicy anglojęzyczni
Zmarli w 1914
Urodzeni w 1842 |
358 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Alfred%20de%20Musset | Alfred de Musset | Alfred Louis Charles de Musset (ur. 11 grudnia 1810 w Paryżu, zm. 2 maja 1857 tamże) – francuski poeta, dramaturg, prozaik, przedstawiciel romantyzmu, członek Akademii Francuskiej.
Życiorys
Chociaż sztuki Musseta były w większości niedoceniane za jego życia, od początku XX wieku są z powodzeniem grane na wielu scenach świata.
Alfred de Musset wcielał w życie postawę artystyczną, jaką był dandyzm.
Wykazywał zdolności w sztukach plastycznych, stąd też nie był pewien, jaką drogę w sztuce ma obrać.
Był synem Wiktora de Musseta (Victor-Donatien de Musset-Pathay), wydawcy dzieł Rousseau. Od 17. roku życia związany był z grupą artystyczną Charlesa Nodiera. W wieku dziewiętnastu lat (1829) opublikował pierwsze utwory z tomu Contes d'Espagne et d'Italie (wydanie całości – styczeń 1830 r.). Po 1833 współpracował z pismem Revue des deux mondes. W 1852 został członkiem Akademii. Związany był najpierw z francuską pisarką i znaną skandalistką – George Sand (późniejszą kochanką Fryderyka Chopina), następnie z aktorką żydowskiego pochodzenia, znaną jako Rachela (związała się później z Aleksandrem Colonną-Walewskim, synem Napoleona Bonaparte i Marii Walewskiej).
Twórczość
Powieści
Spowiedź dziecięcia wieku (Confession d'un enfant du siècle, 1836, wyd. polskie 1880)
Poezje
Les Nuits (Noce, 1835–1837) napisane po zerwaniu związku uczuciowego z George Sand
Dzieła dramatyczne
Noc wenecka (1830)
Andrea del Sarto (1833, wyd. polskie 1880)
Lorenzaccio (1834)
Kaprysy Marianny (Caprices de Marianne, 1833)
Nie igra się z miłością (On ne badine pas avec l'amour, 1834)
Świecznik (Le chandelier, 1835)
Nie trzeba się zarzekać (1836)
Drzwi muszą być otwarte lub zamknięte (Il faut qu'une porte soit ouverte ou fermée, 1847)
Inne
Opowieści hiszpańskie i włoskie (1828)
Zobacz też
Objaw de Musseta
Linki zewnętrzne
Utwory Alfreda de Musseta w bibliotece Polona
Francuscy poeci XIX wieku
Francuscy pisarze XIX wieku
Francuscy dramaturdzy XIX wieku
Członkowie Akademii Francuskiej
Pisarze związani z Paryżem
Pochowani na Cmentarzu Père-Lachaise w Paryżu
Urodzeni w 1810
Zmarli w 1857
Ludzie urodzeni w Paryżu |
359 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Antoni%20K%C4%99pi%C5%84ski | Antoni Kępiński | Antoni Ignacy Tadeusz Kępiński (ur. 16 listopada 1918 w Dolinie, zm. 8 czerwca 1972 w Krakowie) – polski lekarz, psychiatra, naukowiec, humanista i filozof. Jeden z najbardziej znanych polskich lekarzy psychiatrów, uważany za geniusza psychiatrii.
Jest znany między innymi jako twórca koncepcji metabolizmu energetyczno-informacyjnego i psychiatrii aksjologicznej.
Życiorys
Urodził się w Dolinie k. Stanisławowa. Po ukończeniu szkoły powszechnej im. Adama Mickiewicza w Nowym Sączu edukację kontynuował w Gimnazjum Nowodworskiego w Krakowie. Z racji pełnienia w tymże gimnazjum funkcji prezesa Sodalicji Mariańskiej poznał w tym czasie Karola Wojtyłę. Znajomość ta trwała do śmierci Kępińskiego. Gimnazjum ukończył 5 czerwca 1936. Rozpoczął wtedy studia medyczne na Wydziale Lekarskim Uniwersytetu Jagiellońskiego, które przerwała wojna.
Jako ochotnik uczestniczył w kampanii wrześniowej, a następnie został internowany na Węgrzech, skąd uciekł, przedostając się do Francji. Po przeprawie przez Pireneje do Hiszpanii został zatrzymany przez władze hiszpańskie i w 1941 uwięziony w obozie koncentracyjnym Miranda de Ebro. Po uwolnieniu w 1943 udał się do Anglii, gdzie przez krótki czas pełnił służbę w Polskich Siłach Zbrojnych.
W 1945 rozpoczął studia na Polskim Wydziale Lekarskim Uniwersytetu Edynburskiego. 29 listopada 1946 po złożeniu przysięgi lekarskiej otrzymał dyplom tegoż uniwersytetu. Do powrotu do Polski (27 lipca 1947) pracował w szpitalach angielskich. Swoje losy związał z Katedrą i Kliniką Psychiatryczną Akademii Medycznej w Krakowie. Do grona jego nauczycieli psychiatrii należał Władysław Stryjeński, którego Kępiński darzył szacunkiem i podzielał jego poglądy na etykę w medycynie. 11 listopada 1947 otrzymał na Uniwersytecie Jagiellońskim (Wydziale Lekarskim) dyplom lekarza, a 22 grudnia 1949 uzyskał stopień doktora medycyny w zakresie psychiatrii (rozprawa pt. Okres zamącenia po wstrząsie elektrycznym, czas jego trwania a typ konstytucjonalny i rasowy, promotor prof. Eugeniusz Brzezicki). W 1952 uzyskał specjalizację drugiego stopnia z psychiatrii. Rozprawa habilitacyjna pt. Odruch orientacyjny w otępieniu organicznym przyniosła mu stopień naukowy docenta nadany 13 maja 1960 przez Radę Wydziału Lekarskiego AM w Krakowie, który został zatwierdzony 19 stycznia 1962. Od 1 października 1969 pełnił obowiązki kierownika Katedry i Kliniki Psychiatrycznej AM w Krakowie. Profesorem nadzwyczajnym został mianowany 15 marca 1972, gdy był już bardzo schorowany na szpiczaka mnogiego. Na krótko przed śmiercią w 1972 został mianowany profesorem tej katedry. Jego uczniem był Zdzisław Jan Ryn, jeden z najwytrwalszych kustoszów spuścizny i propagatorów myśli Kępińskiego.
Antoni Kępiński zajmował się również problematyką medyczną, psychologiczną i socjologiczną czasu wojny i okupacji, szczególnie sytuacją więźniów obozów koncentacyjnych. Opisał syndrom KZ (zespół obozu koncentracyjnego). W 1950 wraz z Mieczysławem Choynowskim zorganizował Pracownię Psychologiczną w Szpitalu Klinicznym w Kobierzynie. Była to pierwsza tego typu (w warunkach szpitalnych) pracownia w Polsce. Ponadto Kępiński przez szereg lat przyjmował pacjentów na Oddziale Dziennym przy Wojewódzkiej Przychodni Zdrowia Psychicznego, należącej do szpitala w Kobierzynie.
Odznaczony został odznaką honorową „Za wzorową pracę w służbie zdrowia” (14 maja 1970), Złotym Krzyżem Zasługi (13 lipca 1971), Krzyżem Kawalerskim OOP (22 marca 1972) i Orderem Uśmiechu I Klasy.
Został pochowany 10 czerwca 1972 na Cmentarzu Salwatorskim w Krakowie (sektor SC10-9-49). Celebransem na pogrzebie był ówczesny metropolita krakowski, kardynał Karol Wojtyła.
Dokonania i poglądy
Wszechstronność
Kępiński był eklektykiem, co wiązało się z wielostronnością jego zainteresowań i dostrzeganą potrzebą uzupełnienia wiedzy psychiatrycznej danymi pochodzącymi z innych dyscyplin naukowych (biologii, neurofizjologii, biocybernetyki, psychologii, socjologii, filozofii, etyki). Uważał, że etiologia zaburzeń psychicznych jest wieloczynnikowa, dlatego zadaniem psychiatrii jest nie tylko odkrycie czynników etiologicznych, ale również ustalenie hierarchii ich ważności. Zauważał przy tym, że na współczesnym mu etapie rozwoju psychiatrii jest to trudne zadanie.
Psychoterapia, psychoterapeuta
Był prekursorem psychoterapii indywidualnej i grupowej w Polsce. Psychoterapię uznawał za integralną część psychiatrii. Psychoterapia służy przełamywaniu i likwidowaniu chaosu i bezładu tkwiącego w strukturach systemu psychicznego jednostki, przede wszystkim w systemie wartości. Przypisywał szczególną rolę osobowości psychoterapeuty w procesie terapeutyczno-diagnostycznym oraz relacjom emocjonalnym (ich jakości i intensywności oraz kierunku): pacjent (klient) – terapeuta. Relacje te winny mieć charakter poznawczy i emocjonalny ukierunkowany na cel, jakim jest odkrycie i ukazanie obrazu pacjenta i możliwości jego rozwoju. Kępiński sformułował postulaty określające dobrego psychoterapeutę (dobrego psychiatrę): pozbawiony postawy pseudonaukowej, tzn. takiej, która zmierza do uprzedmiotowienia pacjenta, traktowania go jako przypadku, górowania nad nim; pozbawiony maski, czyli tłumienia swoich stanów emocjonalnych i spontanicznych reakcji; pozbawiony postawy oceniającej, wartościującej moralnie pacjenta. Jako cechy znaczące wymieniał: wiarę w wyleczenie pacjenta, cierpliwość, zdolność rozumienia chorego (empatię), umiejętność zdobywania zaufania. Podkreślał, że „najlepszą szkołą psychiatrii” jest bezpośredni kontakt i partnerski dialog z pacjentem.
Istota schizofrenii
Według Kępińskiego istotą schizofrenii jest odwrócenie hierarchii wartości. To co jednostkowe i osobiste traci ważność, a pierwszoplanowe stają się sprawy ostateczne: istota bytu, koncepcja człowieka i wszechświat (nurt ontologiczny); apokaliptyczne wizje końca świata, zaciętych walk między stronnikami dobra i zła, raj, piekło, niebo, wojny, kataklizmy (nurt eschatologiczny); poszukiwanie istotnego sensu życia ludzkiego, odczuwanie poczucia mocy, wszechwładności, nieśmiertelności (nurt charyzmatyczny).
Swoistość badania psychiatrycznego
Antoni Kępiński postulował odmienność badania psychiatrycznego od badania wykonywanego przez innych lekarzy specjalistów. Według niego różnice pojawiają się już przy określaniu celu badania, jakim jest postawienie konkretnej diagnozy, ponieważ jest to w psychiatrii zwyczajnie niemożliwe, rozpoznanie może się bowiem opierać o różne kryteria diagnostyczne. Diagnoza jest często sprawą umowną, pozwala określić jednym słowem zespół objawów osiowych mogących wystąpić u pacjenta, przez co ułatwia komunikację między psychiatrami.
Kolejnym aspektem jest brak pewności, którą powinno dać lekarzowi psychiatrii postawienie rozpoznania. W przeciwieństwie do innych lekarzy specjalistów w większości przypadków nie zna on etiologii, patogenezy czy typowego obrazu klinicznego, który może być różny u poszczególnych pacjentów z tym samym schorzeniem. Poza tym leczenie farmakologiczne jest raczej oparte o rozpoznanie objawowe, niż o rozpoznanie nozologiczne. Z tego względu mimo postawienia diagnozy psychiatra wciąż pozostaje skazany na niepewność i wątpliwości.
Sam proces diagnostyczny w psychiatrii jest w zasadzie nieskończony. Podstawą rozpoznania jest poznanie chorego, jego sposobu myślenia, odczuć, wartości, którymi się kieruje. Nawet stosując długoterminowe metody diagnostyczne (np. psychoanalizę) całkowite poznanie drugiego człowieka jest zadaniem niewykonalnym. Mimo to kolejne informacje o pacjencie uzyskiwane w miarę postępów tego procesu zmuszają lekarza do spojrzenia na chorego z różnych punktów widzenia oraz sukcesywnego poddawania rewizji wcześniej poczynionych spostrzeżeń.
Także same narzędzia używane przez psychiatrów w procesie diagnostyki nie są tak ściśle określone, jak w innych dziedzinach medycyny. Lekarz psychiatrii ma dużą swobodę w dobieraniu odpowiednich metod badawczych. Różnorodność schorzeń, z jakimi może mieć do czynienia wręcz wymaga od niego elastyczności i częstej zmiany sposobu podejścia nawet w stosunku do tego samego pacjenta. Znamienne jest także, iż efektywność poznania zależy w dużej mierze od cech samego badającego: taktu, łatwości kontaktu z otoczeniem, doświadczenia życiowego i posiadanej wiedzy fachowej. Wysoce niewskazane jest konstruowanie sztywnych schematów, świetnie działających w przypadku innych dziedzin medycyny. W przypadku psychiatry zastosowanie tzw. chwytów badawczych, polegających na zadawaniu podchwytliwych pytań mających wykryć u chorego halucynacje, określić jego orientację czy inteligencję może go jedynie w oczach pacjenta ośmieszyć.
Kępiński wyróżnił także dwa rodzaje poznania: przyrodnicze i humanistyczne. Pierwszy z nich opiera się na relacji podmiot-przedmiot, gdzie nietykalny obserwator (podmiot) może wpływać na obserwowany obiekt (przedmiot), lecz relacja ta nie może zajść w drugą stronę. Poznanie humanistyczne zakłada relację podmiot-podmiot, w której wzajemne oddziaływania mogą zachodzić w obydwie strony, a poznanie odbywa się przy pomocy intuicji, a nie obserwacji, przez co jest bardziej pierwotne. Idealna relacja psychiatra-pacjent powinna stanowić syntezę tych dwóch podejść. Antoni Kępiński postulował wytworzenie przez lekarza w sobie „trzeciego obserwatora”, który z dystansu obserwuje reakcje emocjonalne zarówno badanego, jak i badającego i traktuje ich przeżycia jako przedmiot swoich badań.
Publikacje
Napisał ponad 140 prac. Najbardziej znane jego książki:
Refleksje oświęcimskie (1968, następne wyd. 2005)
Psychopatologia nerwic (1972, następne wyd.: 1973, 1979, 1986, 2002, 2005, 2007, 2009, 2017), przekład na jęz. rosyjski (1975)
Rytm życia (1972, następne wyd.: 1973, 1978, 1983, 1992, 1993, 1994, 2000, 2001, 2004, 2008, 2012, 2015), przekład na jęz. czeski (1986)
Schizofrenia (1972, następne wyd.: 1974, 1979, 1981, 1992, 2001, 2003, 2005, 2006, 2007, 2008, 2009, 2010, 2012, 2013, 2015)
Z psychopatologii życia seksualnego (1973, następne wyd.: 1982, 1988, 1993, 1994, 2003, 2007)
Melancholia (1974, następne wyd.: 1979, 1985, 1993, 1996, 2001, 2003, 2004, 2014)
Psychopatie (1977, następne wyd.: 1988, 1992, 1993, 2002, 2003, 2004, 2007, 2013, 2014, 2017)
Lęk (1977, następne wyd.: 1987, 1992, 1995, 2002, 2004, 2005, 2007, 2009, 2012, 2017)
Podstawowe zagadnienia współczesnej psychiatrii (1978, następne wyd. 2003)
Poznanie chorego (1978, następne wyd.: 1989, 2002, 2004, 2005, 2007, 2009, 2013, 2016), przekład na jęz. rosyjski (1998)
Poznaj siebie. Poradnik według Antoniego Kępińskiego, wybór i układ Lucyna Kowalik (2003, 2005, 2006)
Poradnik według Antoniego Kępińskiego. Jak leczyć i poznawać człowieka?, wybór i układ Lucyna Kowalik (2005)
Pisma humanistyczne Kępińskiego zostały wydane pośmiertnie w kilku tematycznych tomach pod redakcją Zdzisława Jana Ryna:
Autoportret człowieka (myśli, aforyzmy) (1992, następne wyd.: 1993, 1997, 1998, 2001, 2003, 2007, 2015)
Antoni Kępiński – Samarytanin naszych czasów (wybór tekstów) (1997)
Elementarz Antoniego Kępińskiego dla zdrowego i chorego czyli Autoportret człowieka (2002)
Psychiatria humanistyczna. Kompendium (2003)
Dekalog Antoniego Kępińskiego (2004, 2006)
Zobacz też
kompleks Boga
twórczość chorych psychicznie
Przypisy
Bibliografia
Krzysztof Murawski: Jaźń i sumienie. Wybrane zagadnienia rozwoju wewnętrznego człowieka w pracach C.G. Junga i A. Kępińskiego. Wrocław: Ossolineum, 1983.
Andrzej Jakubik: Jan Masłowski Antoni Kępiński – człowiek i dzieło. Warszawa: PZWL, 1981 (biografia).
Józef Tischner: Filozofia wypróbowanej nadziei. „Znak” 1974, nr 26 (237), s. 331–345.
Pytel M.: Odbiór prac Antoniego Kępińskiego przez studentów Uniwersytetu Jagiellońskiego w 25 lat po jego śmierci. Praca magisterska napisana pod kierunkiem prof. Z. Ryna, Collegium Medicum UJ, Kraków 1998 (mps).
Zdzisław Jan Ryn: Mistrz Antoni Kępiński. „Alma Mater. Miesięcznik Uniwersytetu Jagiellońskiego”, grudzień 2001 (PRACowniA 2011-08-31).
Zdzisław Jan Ryn: Wojtyła i Kępiński o cierpieniu, "Niedziela" 16/2012, s. 20-21.
Krzysztof Maj: Antoni Kępiński. Myśl etyczna. Kraków: Wydawnictwo Petrus, 2012 (seria: Wielcy Ludzie Nauki i Kultury).
Adam A. Zych: Higiena psychiczna w Polsce. Słownik biograficzny. Wrocław: Wydawnictwo Naukowe DSW, 2013, s. 114–117.
Adam Zych (red.): Encyklopedia starości, starzenia się i niepełnosprawności. Katowice: Thesaurus Silesiae, 2017, t. 2, s. 115–116.
Jacek Bomba: Dziedzictwo Kępińskiego. "Psychoterapia" 4 (163), 2012.
Andrzej Kokoszka (lekarz): Jak pomagał i leczył profesor Antoni Kępiński, Wydawnictwo Medycyna Praktyczna, Kraków 1999.
Andrzej Kokoszka: Rozumieć, aby leczyć i "podnosić na duchu". Psychoterapia według Antoniego Kępińskiego, Collegium Medicum UJ, Kraków 1996.
Jan Trąbka: Mózg a jego jaźń, Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków 1991.
Jerzy Zadęcki: Ja we wczesnej schizofrenii, Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków 2015.
Linki zewnętrzne
Zdzisław Jan Ryn, Mistrz Antoni Kępiński
Biografie kanonu polskiej Wikipedii
Polscy psychiatrzy
Polscy psycholodzy
Absolwenci Polskiego Wydziału Lekarskiego na Uniwersytecie w Edynburgu
Absolwenci Wydziału Lekarskiego Uniwersytetu Jagiellońskiego
Wykładowcy Wydziału Lekarskiego Uniwersytetu Jagiellońskiego
Ludzie urodzeni w Dolinie
Polscy członkowie Sodalicji Mariańskiej
Ochotnicy w kampanii wrześniowej
Internowani w Hiszpanii w czasie II wojny światowej
Polacy internowani na Węgrzech w czasie II wojny światowej
Żołnierze Polskich Sił Zbrojnych
Pochowani na cmentarzu Salwatorskim w Krakowie
Urodzeni w 1918
Zmarli w 1972 |
360 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Antoni%20S%C5%82onimski | Antoni Słonimski | Antoni Słonimski, ps. „Pro-rok” i in. (ur. 15 listopada 1895 w Warszawie, zm. 4 lipca 1976 tamże) – polski poeta żydowskiego pochodzenia, dramatopisarz, prozaik, felietonista, tłumacz, członek założyciel kabaretu „Pod Picadorem” (1918) i grupy literackiej „Skamander” (1918), w latach 1924–1939 współpracownik tygodnika „Wiadomości Literackie”, w latach 1926–1934 współpracownik tygodnika „Cyrulik Warszawski”, od 1928 członek Związku Zawodowego Literatów Polskich; w czasie II wojny światowej przebywał na emigracji; w latach 1948–1951 dyrektor Instytutu Kultury Polskiej w Londynie, w latach 1956–1959 prezes Związku Literatów Polskich, autor i sygnatariusz Listu 34 (1964), sygnatariusz Listu 59 (1975); malarz, grafik i rysownik, w latach 1913–1919 współpracownik tygodnika „Sowizdrzał”; krytyk literacki, teatralny i filmowy.
Życiorys
Młodość
Urodził się 15 listopada 1895 roku w Warszawie, w rodzinie pochodzenia żydowskiego, w nieistniejącej już kamienicy przy ul. Niecałej 6. Był synem Stanisława Słonimskiego i Marii Eugenii Goldman, wnukiem Chaima Zeliga Słonimskiego i prawnukiem Abrahama Jakuba Sterna.
Uczęszczał do Gimnazjum im. Jana Kreczmara. W 1917 roku ukończył Szkołę Sztuk Pięknych w Warszawie. Organizował wystawy swych prac plastycznych oraz współpracował z czasopismami artystycznymi, m.in. z miesięcznikiem Pro Arte.
Twórczość
W 1918 roku współtworzył kawiarnię literacką „Pod Picadorem”, a w roku 1919 grupę poetycką Skamander. Współpracował z nią, z przerwami, do wybuchu wojny. W latach międzywojennych współpracował także z „Kurierem Polskim” (1920–1923) i „Wiadomościami Literackimi” (1924–1939).
Jego teksty wykorzystywały m.in. kabarety „Czarny Kot”, „Qui Pro Quo”, „Cyrulik Warszawski”, „Tip Top” oraz rosyjski awangardowy „Niebieski Ptak”. Był członkiem Związku Zawodowego Literatów Polskich i polskiej sekcji PEN Clubu.
W działalności publicystycznej sprzeciwiał się zarówno postawom Narodowej Demokracji, jak i komunizmowi. Opowiadał się za racjonalizmem i demokracją. Od wczesnej młodości związany z PPS, popierał działalność Józefa Piłsudskiego aż do czasów utworzenia obozu w Berezie Kartuskiej.
W swoim dorobku ma także dwie powieści science-fiction: Torpeda czasu z 1924 roku i Dwa końce świata (1937). Widać w nich inspirację twórczością H.G. Wellsa, bardzo cenionego przez Słonimskiego. W książkach tych pisarz pokazywał groźne skutki militaryzmu i rozwoju totalitaryzmu.
13 kwietnia 1924 roku pojedynkował się na pistolety z Mieczysławem Szczuką, który chciał się zemścić za bezlitosną krytykę manifestu autorstwa jego przyjaciela, Henryka Berlewiego. Pojedynek odbył się w kawiarni, Słonimski wyszedł bez szwanku, Szczuka został ranny w nogę.
Kilka dni po wybuchu II wojny światowej, 5 września 1939 roku, wraz z żoną opuścił Warszawę. Przekroczyli granicę w Zaleszczykach na kilka godzin przed zajęciem tej miejscowości przez Armię Czerwoną. Przez Rumunię, Jugosławię i Włochy dotarł do Paryża, a po upadku Francji w 1940 do Londynu. Współpracował z rozmaitymi periodykami emigracyjnymi, m.in. z Polską Walczącą i Wiadomościami Polskimi, Politycznymi i Literackimi. W roku 1942, na skutek różnicy poglądów, odszedł z Wiadomości i wraz z Karolem Estreicherem założył miesięcznik „Nowa Polska“ (ukazujący się do roku 1946).
W swych artykułach opowiadał się za ideą Polski wielokulturowej i tolerancyjnej, opartej na zasadach wolności i równości.
Po zakończeniu II wojny światowej kierował do 1948 roku sekcją literatury UNESCO, następnie był do roku 1951 dyrektorem podlegającego władzom komunistycznym Instytutu Kultury Polskiej w Londynie. W 1948 roku wziął udział we wrocławskim Światowym Kongresie Intelektualistów w Obronie Pokoju podpisując jego rezolucję przyjętą po opuszczeniu kongresu przez część zachodnich intelektualistów. W 1951 roku powrócił na stałe do kraju.
Pisywał artykuły, wiersze i felietony do wielu gazet ogólnopolskich, m.in. do „Nowej Kultury” (1950–1962), „Szpilek” (1953–1973) i „Przeglądu Kulturalnego”. W 1954 poddał ostrej krytyce ówczesne podręczniki do historii literatury, przez co jego dzieła zostały wycofane z obiegu. W 1955 roku był jednym z założycieli Klubu Krzywego Koła.
Na fali odwilży w 1956 roku został wybrany na prezesa Związku Literatów Polskich. Funkcję tę pełnił do roku 1959.
Odsunięty przez Władysława Gomułkę od sprawowania funkcji publicznych, Słonimski poświęcił się działalności na rzecz rozmaitych inicjatyw opozycyjnych. W marcu 1964 roku wraz z Janem Józefem Lipskim zainicjował tzw. List 34 przeciwko polityce kulturalnej partii. Krytykował władze w związku z antysemicką nagonką po marcu 1968 roku. W 1975 roku był jednym z sygnatariuszy Memoriału 59 oraz Listu 14 w proteście przeciw planowanym zmianom w konstytucji PRL.
Z powodu działalności opozycyjnej jego dzieła ponownie wpisano na listę cenzorską. Od 1970 publikował w „Tygodniku Powszechnym”.
Zmarł 4 lipca 1976 roku w Warszawie w wyniku powikłań po wypadku samochodowym. Został pochowany z żoną Janiną Konarską-Słonimską na cmentarzu leśnym w Laskach. Testamentem zapisał autorskie prawa majątkowe do swych utworów Zakładowi dla Niewidomych w Laskach.
Cenzura komunistyczna
Nazwisko Antoniego Słonimskiego znalazło się na specjalnej liście, na której umieszczono autorów pod szczególnym nadzorem peerelowskiej cenzury. Tomasz Strzyżewski w swojej książce o cenzurze w PRL publikuje poufną instrukcję cenzorską z 21 lutego 1976 roku Głównego Urzędu Kontroli Prasy, Publikacji i Widowisk, na której umieszczono jego nazwisko oraz następujące wytyczne: Wszystkie własne publikacje autorów z poniższej listy zgłaszane przez prasę i wydawnictwa książkowe oraz wszystkie przypadki wymieniania ich nazwisk należy sygnalizować kierownictwu Urzędu, w porozumieniu z którym może jedynie nastąpić zwolnienie tych materiałów. Zapis nie dotyczy radia i TV, których kierownictwo we własnym zakresie zapewnia przestrzeganie tych zasad. Treść niniejszego zapisu przeznaczona jest wyłącznie do wiadomości cenzorów.
Ważniejsze dzieła
Poezja
Publicystyka, proza
1919: Bolszewicy w Warszawie: wieczór na cześć Koalicji urządzony przez Związek Pisarzy Białego Orła (wyd. pod pseudonimem Pro-Rok)
1920: Wycieczki osobiste, wyd. Skład Główny w księgarni E. Wende i S-ka w Warszawie (wyd. pod pseudonimem Pro-Rok)
1925: Pod zwrotnikami: Dziennik okrętowy, wyd. Gebethnera i Wolffa
1927: O dzieciach, warjatach i grafomanach, wyd. Bibljoteka Groszowa
1928: Amanullach, czarny władca, „Ciekawa Bibljoteczka” (wyd. pod pseudonimem dr Antoni Gorzeń)
1929: Mętne łby, wyd. Bibljoteka Groszowa
1932: Moje walki nad Bzdurą, wyd. Rój
1932: Moja podróż do Rosji, wyd. Rój
1957: Wspomnienia warszawskie, Czytelnik
1958: W oparach absurdu (z Julianem Tuwimem), Wydawnictwo „Iskry”
1959: Artykuły pierwszej potrzeby. Notatki i uwagi 1951–1958, Państwowy Instytut Wydawniczy
1959: Gwałt na Melpomenie. Felietony teatralne 1924–1939, Czytelnik (nakład ocenzurowany i przeznaczony na przemiał)
1963: Załatwione odmownie. Felietony 1960–1961, Państwowy Instytut Wydawniczy
1964: Załatwione odmownie seria druga. Felietony 1962–1964, Państwowy Instytut Wydawniczy
1964: Jawa i mrzonka. Spowiedź emigranta. Jak to było naprawdę, Państwowy Instytut Wydawniczy
1975: Alfabet wspomnień, Państwowy Instytut Wydawniczy
1973: Obecność, Czytelnik, Warszawa
1981: Ciekawość. Felietony 1973–1976, Czytelnik
1995: Kroniki londyńskie, wyd. Oficyna Wydawnicza INTERIM,
2001: Kroniki tygodniowe t. 1 1927–1931, Literackie Towarzystwo Wydawnicze,
2001: Kroniki tygodniowe t. 2 1932–1935, Literackie Towarzystwo Wydawnicze,
2004: Kroniki tygodniowe t. 3 1936–1939, Literackie Towarzystwo Wydawnicze,
2007: Romans z X muzą. Teksty filmowe z lat 1917–1976, Biblioteka „Więzi”,
2013: Szopki polityczne 1922–1931. Pikadora i Cyrulika Warszawskiego (z Julianem Tuwimem, Marianem Hemarem i Janem Lechoniem), Wydawnictwo „Iskry”,
Utwory sceniczne
1927: Wieża Babel, dramat wierszem
1928: Murzyn warszawski, komedia
1930: Lekarz bezdomny, komedia
1933: Rodzina, komedia
Powieści
1922: Teatr w więzieniu, Towarzystwo Wydawnicze „Ignis”
1924: Torpeda czasu: powieść fantastyczna, Towarzystwo Wydawnicze „Ignis”
1937: Dwa końce świata, wyd. J. Przeworskiego
Przekłady
1923: Mark Twain, Opowiadania, wyd. B. Rudzki
1986: Mark Twain, Człowiek, który zdemoralizował Hadleyburg, wyd. Książka i Wiedza
wybrane opowiadania Marka Twaina
wybrane wiersze Arthura Rimbauda, Włodzimierza Majakowskiego, Salvatore Quasimodo
Ordery i odznaczenia
Krzyż Komandorski Orderu Odrodzenia Polski (16 lipca 1954)
Krzyż Oficerski Orderu Odrodzenia Polski (22 lipca 1952)
Medal 10-lecia Polski Ludowej (19 stycznia 1955)
Nagrody
Nagroda Państwowa I. stopnia (1955)
Nagroda m.st. Warszawy (1956)
Upamiętnienie
Od 1988 r. imię Antoniego Słonimskiego nosi ulica w Łodzi na osiedlu Andrzejów.
W 1997 r. imię Antoniego Słonimskiego nadano skwerowi w dzielnicy Mokotów w Warszawie. We Wrocławiu w dzielnicy Psie Pole w 2013 r. powstała ulica jego imienia, a w 2012 r. w Gdańsku w dzielnicy Wrzeszcz Górny.
Zobacz też
Piotr Słonimski – lekarz – brat Antoniego, ojciec Piotra
Piotr Słonimski – genetyk – bratanek Antoniego
Adam Michnik (był jego sekretarzem)
„Alarm”. Antoni Słonimski 1895–1976 – film poświęcony poecie
Przypisy
Bibliografia
Linki zewnętrzne
Antoni Słonimski na Culture.pl
Szczupły Przechodzień Andrzej Kijowski o Słonimskim
Antoni Słonimski – dzieła w bibliotece Polona
To ja, Antoni... Szkic do portretu Antoniego Słonimskiego Film dokumentalny youtube.com
Absolwenci Szkoły Sztuk Pięknych w Warszawie
Biografie kanonu polskiej Wikipedii
Członkowie polskiego PEN Clubu
Członkowie Związku Literatów Polskich (Polska Rzeczpospolita Ludowa)
Członkowie Związku Zawodowego Literatów Polskich
Dyrektorzy Instytutów Polskich
Ludzie urodzeni w Warszawie
Odznaczeni Krzyżem Komandorskim Orderu Odrodzenia Polski (Polska Ludowa)
Odznaczeni Krzyżem Oficerskim Orderu Odrodzenia Polski (Polska Ludowa)
Odznaczeni Odznaką Nagrody Państwowej
Pisarze związani z Warszawą
Polscy felietoniści
Pochowani na Cmentarzu leśnym w Laskach
Polscy krytycy teatralni
Polscy pisarze dwudziestolecia międzywojennego
Polscy pisarze współcześni
Polscy poeci XX wieku
Polscy wolnomularze
Polscy Żydzi
Polskie ofiary wypadków drogowych
Skamander
Sonetyści
Sygnatariusze Listu 15
Sygnatariusze Listu 34
Sygnatariusze Listu 59
Urodzeni w 1895
Zmarli w 1976 |
361 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Arthur%20Schopenhauer | Arthur Schopenhauer | Arthur Schopenhauer (ur. 22 lutego 1788 w Gdańsku, zm. 21 września 1860 we Frankfurcie nad Menem) – filozof niemiecki, przedstawiciel pesymizmu w filozofii.
Życiorys
Arthur Schopenhauer urodził się w Gdańsku w domu przy ul. św. Ducha 47 (stary numer 114) jako syn zamożnego kupca Heinricha Florisa Schopenhauera i literatki Johanny z domu Trosiener. W 1793 r., po zajęciu Gdańska przez Prusy, rodzina Schopenhauerów wyemigrowała do Hamburga. Początkowo Arthur przygotowywał się z woli ojca do zawodu kupieckiego. Ojciec sprowadzał do domu prywatnych nauczycieli, dbając o rozwój intelektualny swego syna. Po śmierci ojca przeniósł się z matką do Weimaru, gdzie przygotowywał się do studiów uniwersyteckich, tam też zetknął się z Wielandem, Friedrichem Majerem i Goethem, który go skłonił do badań nad barwami („Über das Sehen und die Farben”, 1816).
Młody Schopenhauer zaczął studiować w Getyndze, w latach 1809–1813, poznając tam dzieła Platona i Kanta. Jego nauczycielem był Gottlob Ernst Schulze, sceptyk i krytyk Kanta. Stopień doktora uzyskał w roku 1813, na podstawie rozprawy pod tytułem „Über die vierfache Wurzel des Satzes vom zureichenden Grund” (tłum. polskie: „O poczwórnym źródle zasady racji dostatecznej”).
Naukę kontynuował w Berlinie i Jenie oraz prowadził życie bon vivanta, sporo podróżując turystycznie po całej Europie.
W Dreźnie w latach 1814–1818 ukończył swoje dzieło podstawowe „Die Welt als Wille und Vorstellung” (1819). Książka ta jest jedną z najważniejszych publikacji Schopenhauera, w tłumaczeniu polskim (Świat jako wola i wyobrażenie – 1819). Dzieło to podzielone jest na cztery księgi.
Księga pierwsza mówi o tym, że nie czerpiemy swej wiedzy z bezpośredniego doświadczenia, lecz przez jego wyobrażenia i konstruktywne rozumowanie, tzn. czas, przestrzeń i przypadkowość. Księga druga tej publikacji przedstawia pogląd, że każdy człowiek ma swoją wolę, która jest siłą sprawczą we wszechświecie. W księgach kolejnych, trzeciej i czwartej, autor stwierdza, że artyści i święci czasem odnajdują taką drogę życia, która pozwala im wyrwać się spod wpływu woli.
Jego nastawienie do życia zmieniło poznanie filozofii indyjskiej i buddyzmu. Swoimi dziełami zwrócił na siebie uwagę niemieckiego środowiska filozofów, na skutek czego zaproponowano mu stanowisko privatdozenta na uniwersytecie w Berlinie. Zaczął wykładać na Uniwersytecie Berlińskim od 1820 r.
Jego pobyt w Berlinie skończył się jednak porażką, na skutek bojkotu jego wykładów przez zwolenników Hegla, który w tym samym czasie zdobywał coraz większą popularność. W końcu, zniechęcony, wrócił do Frankfurtu w roku 1831, uciekając przed panującą epidemią cholery. We Frankfurcie do końca życia pędził żywot odludka, żyjąc z majątku odziedziczonego po ojcu.
Poglądy filozoficzne
Główne tezy swej filozofii Schopenhauer sformułował jeszcze w dysertacji doktorskiej „O poczwórnym korzeniu prawa racji dostatecznej” (, 1813), a później wyłożył szczegółowo w swym głównym dziele – „Świat jako wola i przedstawienie” (, 1919).
Schopenhauer rozpoczyna swoją filozofię od zdania „świat jest moim wyobrażeniem”, twierdzenie to uważa za pierwszą nienaruszalną prawdę (wpływ Kanta i filozofii indyjskiej).
Świat zewnętrzny istnieje tylko jako wyobrażenie. Wyobrażenia wiążą się ze sobą według zasady dostatecznej racji, która występuje pod czterema postaciami: 1) jako stosunek racji i następstwa, 2) jako stosunek przyczyny i skutku, 3) stosunek przestrzeni i czasu, 4) stosunek pobudki i postępku. Związki, które w poznaniu ustalamy, odnoszą się zawsze do wyobrażeń; nie wiemy natomiast, w jakim stosunku pozostają do siebie rzeczy same w sobie. Jedyną rzeczą, którą poznajemy samą w sobie, to nasze ciało. To, co w związku z ciałem przeżywamy, to wola, najgłębsza istota nie tylko nas samych, ale świata zewnętrznego. Ogólna wola świata podpada pod principium individuationis (zasada ujednostkowienia) i obiektywizuje się poprzez szereg stopni w minerałach, roślinach, zwierzętach, a najwyższy stopień osiąga w człowieku. Z tej metafizyki woli wypływa pewna estetyka i etyka.
Każda wola rodzi się w cierpieniu. Zwierzę chce jeść, albowiem jest głodne; chce pić, albowiem jest spragnione. Najbardziej cierpi człowiek, ponieważ ma największe potrzeby. W chwilach estetycznej kontemplacji uspokaja się wola. Na bezwolnym oglądaniu idei polega istota artystycznego tworzenia. Wyzwolenie całkowite można osiągnąć tylko przez porzucenie własnej woli, a przejście w wolę zbiorową, przez zupełne zapomnienie o sobie i współżycie z innymi, przez cierpienie i działanie dla innych, przez ascezę. W mędrcach, artystach, świętych przezwycięża wola świata siebie samą i to jest sens i cel jej usiłowań.
Fascynacja Kantem
Schopenhauer był początkowo zafascynowany teorią poznania Kanta. Starał się ją jednak oczyścić ze sztucznych konstrukcji i uprościć. Rezultatem jego prac była jednak zupełnie nowa teoria poznania, stojąca w kilku punktach w ostrej sprzeczności z Kantem.
Schopenhauer przyjął za Kantem, że nie ma możliwości bezpośredniego dotarcia ani na drodze poznania zmysłowego, ani racjonalnego do „istoty bytu”. Zgodził się też z Kantem, że docierające do nas bodźce porządkują umysł przez formy poznania.
Gruntownej krytyce poddał jednak kantowski system etyki, oparty w dużej mierze na koncepcji imperatywu kategorycznego. Zarzucił Kantowi wyprowadzanie pojęć etycznych na podstawie ukrytych treści teologicznych oraz odrzucił jego definicję moralnej konieczności, natomiast kluczowym dla kantowskiej moralności pojęciom „bezwarunkowej powinności” czy „bezwzględnej wartości” zarzucił błąd contradictio in adiecto.
Woluntaryzm poznawczy
Specyficzną cechą doktryny filozoficznej Schopenhauera jest woluntaryzm. Z form poznania wymyślonych przez Kanta pozostawił jednak tylko trzy – czas, przestrzeń oraz przyczynowość, uważając, że wszystkie pozostałe nie są już stale przypisanymi „koniecznymi” formami, lecz tylko zmiennymi sposobami „widzenia świata”, zależnymi od historii i potrzeb poszczególnych ludzi.
Fenomeny
Kolejnym ważnym wkładem Schopenhauera w teorię poznania była koncepcja fenomenu, z której później rozwinęła się fenomenologia. Schopenhauer dokonał pewnego uzupełnienia rozumowania Kanta. Dla Kanta bezpośrednio dane były wrażenia zmysłowe, zaś Schopenhauer zauważył, że rzadko dostrzegamy bezpośrednio te doznania, lecz umysł je zawsze wstępnie filtruje i układa w struktury za pomocą form poznania. Struktury te Schopenhauer nazwał właśnie fenomenami. Ponieważ jednak formy poznania nie były zdaniem Schopenhauera tak jak dla Kanta obiektywne, „konieczne” i jednakowe dla wszystkich ludzi, doszedł on do wniosku, że każdy człowiek „sam buduje sobie własne fenomeny” i dlatego te same bodźce wyjściowe mogą u różnych ludzi dawać różne fenomeny.
Wola i popędy
Na koniec poglądy Schopenhauera rozeszły się zupełnie z kantyzmem, Schopenhauer będący pod silnym wpływem buddyzmu, doszedł do wniosku, że wbrew Kantowi ludzie mają bezpośredni dostęp do jednego rodzaju bytu rzeczywistego – mianowicie do własnego wnętrza. Nie chodziło mu jednak o umysł jako całość w sensie Kartezjusza, lecz do najbardziej pierwotnych odczuć i emocji. Zdaniem Schopenhauera każdy ma bezpośredni dostęp do poczucia własnej woli, czyli przemożnej chęci dążenia w określonym kierunku, który jest uwarunkowany podstawowymi popędami. Popędy te (i co za tym idzie także wola) mają jednak charakter zupełnie irracjonalny i często obracają się przeciw nam. Schopenhauer twierdził, że w tej sytuacji jedynym racjonalnym działaniem jest więc zagłębienie się w sobie, przeanalizowanie własnych popędów, zapanowanie nad nimi i w ten sposób „przekroczenie siebie” i pełne przejęcie kontroli nad własną wolą.
Z tych rozważań wynikła też etyka Schopenhauera, która jest praktycznie sformułowaną w europejskich kategoriach filozoficznych etyką współczucia, wyrzeczenia i przekroczenia siebie, znaną od setek lat w obrębie buddyzmu i chrześcijaństwa.
Erotologia
W swojej filozofii miłości Schopenhauer wysuwał pogląd na miłość jako wierną służkę woli życia, dbającą jedynie o jakościowy i ilościowy skład przyszłego pokolenia. Selekcja, jaką pozornie dokonują zakochani, odbywa się zgodnie z wymogami stawianymi przez wolę życia, dążącą do stworzenia potomstwa o ściśle określonych właściwościach. Tę koncepcję miłości Schopenhauera Władimir Sołowjow poddaje gruntownej krytyce w pracy Sens miłości.
Erystyka
Poglądy Schopenhauera na prowadzenie sporów znalazły się w niewielkiej pracy, powstałej według przypuszczeń wydawców jego dzieł, Mockrauera i Hübschera, prawdopodobnie w latach 1830–1831 i wydanej dopiero po jego śmierci po raz pierwszy w 1864 r. – Die eristische Dialektik, znana w polskich tłumaczeniach jako Erystyka, czyli sztuka prowadzenia sporów.
Oddziaływanie Schopenhauera
W swoich czasach filozofia Schopenhauera nie była zbyt popularna, gdyż w tym czasie dominował w Niemczech heglizm oraz nieco później marksizm. Z koncepcji Schopenhauera rozwinęło się jednak sporo systemów filozoficznych końca XIX wieku i początku XX wieku, z których część jest popularna do dzisiaj. Można do nich zaliczyć filozofię Nietzschego, który rozwinął woluntarystyczną teorię poznania, fenomenologię, w ramach której rozwinęła się koncepcja fenomenu , psychoanalizę podążającą za ideą dogłębnego studiowania własnych popędów oraz w końcu egzystencjalizm rozwijający ideę „przekroczenia siebie”.
Teoria Schopenhauera znalazła swój oddźwięk w filozofii: Nietzschego, muzyce: Richarda Wagnera, twórczości: Heinricha i Thomasa Manna, Michela Houellebecqa, Thomasa Bernharda, Thomasa Hardy’ego, Samuela Becketta, Lwa Tołstoja, Hermanna Hessego i wielu innych.
Schopenhaueryzm (szopenhaueryzm) wywarł znaczny wpływ na kształtowanie się światopoglądu epoki modernizmu. Na filozofii Schopenhauera opierał się dekadentyzm, modny nurt twórczości okresu Młodej Polski. Z filozofii Schopenhauera „schyłek wieku” przejął pesymistyczny obraz ludzkiej egzystencji; przekonanie o zdeterminowaniu człowieka przez nierozumne popędy, których nie da się zaspokoić i które zmuszają go do ciągłej aktywności; przekonanie, że człowiekowi stale towarzyszą niedosyt, niezadowolenie, poczucie klęski i strach przed śmiercią. Remedium na męki egzystencjalne miały stanowić „ucieczka w nicość”, specyficznie interpretowaną buddyjską nirwanę, oraz sztuka jako bezinteresowna kontemplacja estetyczna. Recepcja filozofii Schopenhauera obecna jest głównie we wczesnym okresie literatury młodopolskiej.
Tłumaczenia dzieł Schopenhauera
Wydanie zbiorowe dzieł Schopenhauera (krytyczno-naukowe), opracowane przez P. Deussena, wychodziły od 1911 do 1928 roku i obejmowały 14 tomów. Jego dzieła na język polski przełożyli: Zofia Bassakówna „O podstawie moralności” (1901), I. Grabowski „Poczwórne źródło twierdzenia o podstawie dostatecznej” (1904), Adam Stögbauer „O wolności ludzkiej woli” (1908):, Jan Błeszyński „O religii. Dialog” (1913); R. Centnerszwerowa wybór myśli: „Miłość i kobiety” (1924), a współcześnie Jan Garewicz „Świat jako wola i przedstawienie” (1995) i Józef Marzęcki: Czworaki korzeń zasady racji dostatecznej (2003).
Upamiętnienie w Gdańsku
22 lutego 2008 z okazji 220. rocznicy urodzin Schopenhauera prezydent Gdańska Paweł Adamowicz odsłonił tablicę pamiątkową dłuta Tomasza Radziewicza na domu przy ulicy Świętego Ducha 45/47 (pierwsza tablica ku czci Schopenhauera zawisła w tym miejscu w 1888). Tego samego dnia prof. Andrzej Januszajtis odsłonił popiersie Schopenhauera wykonane przez Marka Elsnera w czytelni Instytutu Filozofii, Socjologii i Dziennikarstwa Uniwersytetu Gdańskiego.
Imię Schopenhauera nosi ulica w Gdańsku-Oliwie. Przed II wojną światową (od 1923) jego imię (Schopenhauerweg) nosiła ulica Mikołaja Kopernika w Gdańsku-Aniołkach. Jest patronem tramwaju Pesa Swing 120NaG SWING Gdańskich Autobusów i Tramwajów o numerze bocznym 1016.
W Gdańsku znajduje się także Park Schopenhauera w miejscu rodzinnego majątku Schopenhauerów.
Publikacje
Czworaki korzeń zasady racji dostatecznej, przeł. Józef Marzęcki, wyd. Antyk, Kęty 2003.
Erystyka, czyli sztuka prowadzenia sporów, , Warszawa 2002.
O podstawie moralności, przeł. Zofia Bassakówna, wyd. Zielona Sowa, Kraków 2006.
O religii. Dyalog przeł. Jan Błeszyński, Lwów
O wolności ludzkiej woli, dostęp 2012-11-01
Świat jako wola i przedstawienie, t. 1-2, Warszawa 1994-5.
Metafizyka życia i śmierci, przeł. Józef Marzęcki, wyd. Ethos, Łódź 1995.
Feministyka albo sztuka obchodzenia się z kobietami, przeł. Bogdan Baran, Wydawnictwo Aletheia, Warszawa 2014
Przypisy
Bibliografia
Linki zewnętrzne
Kolekcja dzieł Schopenhauera w zbiorach Biblioteki Narodowej – wersja cyfrowa na Polona.pl
Schopenhauer, Arthur (1788–1860) , Routledge Encyclopedia of Philosophy, rep.routledge.com [dostęp 2023-05-12].
Estetycy
Etycy
Filozofowie niemieckojęzyczni
Filozofowie nowożytni
Niemieccy filozofowie XIX wieku
Ludzie urodzeni w Gdańsku
Niemcy pochodzenia holenderskiego
Urodzeni w 1788
Zmarli w 1860 |
362 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Alan%20Turing | Alan Turing | Alan Mathison Turing (ur. 23 czerwca 1912 w Londynie, zm. 7 czerwca 1954 w Wilmslow k. Manchesteru) – brytyjski matematyk, informatyk i wojskowy. Zajmował się głównie matematyką stosowaną: probabilistyką, teorią obliczalności, kryptologią i biomatematyką.
Turing to jeden z pionierów informatyki jako twórca koncepcji maszyny Turinga. W czasie II wojny światowej pracował nad złamaniem szyfrów III Rzeszy, konkretniej maszyny Enigma. Był także jednym z ojców sztucznej inteligencji, proponując test Turinga jako kryterium inteligencji; wywarł tym wpływ na filozofię umysłu.
Turinga upamiętniają między innymi pomniki, nazwa planetoidy, nagroda naukowa, film Gra tajemnic i brytyjski banknot pięćdziesięciofuntowy (£50).
Życiorys
Dzieciństwo i młodość
Jego ojciec, Julius Turing, był pracownikiem indyjskiej służby cywilnej (Indian Civil Service) i razem z żoną Ethel, z domu Stoney (1881–1976), mieszkał w Chatrapur niedaleko Madrasu w południowych Indiach. Tam też Alan Turing został poczęty jesienią 1911. Ponieważ rodzice przyszłego matematyka chcieli, aby dziecko urodziło się w Anglii, opuścili Indie i wrócili do Maida Vale w Londynie. 23 czerwca 1912 w Londynie urodził się Alan Mathison Turing. Turing miał starszego brata, Johna. Ojciec niedługo po jego narodzinach wrócił do Indii, natomiast matka wyjechała tam piętnaście miesięcy później – w połowie września 1913, pozostawiając Alana pod opieką nianiek.
Rodzice zapisali go do szkoły St Michael, gdy miał 6 lat.
W 1926 roku Alan Turing rozpoczął naukę w w Sherborne (Dorset). Początek jego nauki zbiegł się ze strajkiem generalnym w 1926 w Wielkiej Brytanii. Turingowi bardzo jednak zależało na obecności w szkole i aby przybyć na pierwszy dzień nauki, jechał na rowerze bez opieki ponad 60 mil (97 km) z Southampton do szkoły, zatrzymując się na noc w gospodzie. Od samego początku nauki wykazywał duże zdolności w dziedzinie nauk ścisłych, jednak źle czuł się w szkole, która kształciła przyszłą kadrę przywódczą Imperium Brytyjskiego.
Uczęszczając do Sherborne School, Turing odkrył swoją orientację homoseksualną. To skłoniło go do refleksji, które sprawiły, że porzucił myślenie religijne, stał się ateistą i przyjął przekonania racjonalistyczne.
Wówczas też zakochał się w Christopherze Morcomie. Ten jednak zmarł niedługo później, 13 lutego 1930, w wyniku powikłań spowodowanych bydlęcą odmianą gruźlicy, nabytej po wypiciu zarażonego krowiego mleka w dzieciństwie.
Studia i praca naukowa
Po śmierci Morcoma Turing zaczął jeszcze ciężej pracować, aż w 1931 roku uzyskał stypendium naukowe na King’s College w Cambridge.
Studiował tam matematykę od 1931 do 1934 roku, kończąc te studia z wyróżnieniem. W 1935 roku mając 22 lata obronił pracę doktorską, w której udowodnił wersję centralnego twierdzenia granicznego. Komisja oceniająca pracę nie wiedziała, że twierdzenie zostało już udowodnione przez Jarla Lindeberga w 1922 roku.
Przebywając w Cambridge Turing napisał swoją prawdopodobnie najważniejszą pracę matematyczną On Computable Numbers With An Application To The Entscheidungsproblem, czyli O liczbach obliczalnych i ich zastosowania do problemu Entscheidungsproblem, której celem było rozwiązanie problemu rozstrzygalności, który został przedstawiony przez Davida Hilberta w 1928. To właśnie w niej wprowadził abstrakcyjną maszynę, która była w stanie wykonywać zaprogramowaną matematyczną operację, czyli algorytm. Maszyna mogła wykonać tylko jeden, określony algorytm, na przykład mogła podnieść liczbę do kwadratu, podzielić, dodać, odjąć. Według Turinga, liczby miały być podawane maszynie za pomocą papierowej taśmy podobnej do taśmy z melodią zapisaną dla pianoli. W swojej pracy Turing opisał wiele takich maszyn, które uzyskały wspólne miano maszyn Turinga. Rozszerzeniem tej koncepcji była tak zwana uniwersalna maszyna Turinga, która w zależności od instrukcji zapisanej na taśmie miała wykonywać dowolną operację. Turing sprowadził problem rozstrzygalności do problemu stopu, czyli tego, czy istnieje algorytm, który wskaże, czy program się zatrzyma, czy będzie działał w nieskończoność. Dowiódł, że taki algorytm nie istnieje. Zatem nawet uniwersalna maszyna Turinga nie była w stanie zidentyfikować wszystkich nierozstrzygalnych stwierdzeń. Było to ostateczne rozwiązanie problemu Hilberta. Dowód tego twierdzenia nazywany został dowodem Turinga. W tym samym czasie Alonzo Church, opiekun naukowy Turinga, niezależnie doszedł do takich samych wniosków, używając własnego rachunku lambda. Turing i Church innymi metodami doszli do tych samych wniosków, nazywanych Tezą Churcha-Turinga.
W tej samej pracy Turing przedstawił schemat pierwszego komputera przygotowany w oparciu o prace Charlesa Babbage’a i jego projekt maszyny różnicowej nr 2. Był to projekt, którego realizacja wykraczała poza możliwości ówczesnej techniki, chociaż z inżynierskiego punktu widzenia był prawidłowy. Dzięki pracy O liczbach obliczalnych w wieku 26 lat Turing został uznany za jednego z najwybitniejszych matematyków świata. Bardzo szybko robił karierę naukową, został nawet członkiem King’s College.
Wkład w kryptologię
W 1939 roku Rządowa Szkoła Kodów i Szyfrów zaproponowała Turingowi podjęcie pracy kryptoanalityka w Bletchley Park. Tam też matematyk (na przełomie 1939 i 1940 roku) zaprojektował tzw. bombę Turinga (częściowo w oparciu o prace polskich kryptoanalityków, np. Mariana Rejewskiego – zob. bomba kryptologiczna), urządzenie służące do łamania kodu Enigmy. Było to urządzenie, dzięki któremu rozszyfrowywanie wiadomości zapisanych przy użyciu niemieckiej maszyny szyfrującej było dużo prostsze, tańsze i skuteczniejsze. Bletchley posiadało piętnaście takich bomb, każdą przeznaczoną do jednej wiadomości.
W 1940 Turing opracował własną bombę kryptologiczną. Pierwsza wersja nie była wystarczająco szybka, więc 8 sierpnia przy współpracy matematyka Gordona Welchmana powstała jej ulepszona wersja zwana bombą Turinga-Welchmana. Było to jedno z pięciu najważniejszych osiągnięć kryptoanalitycznych Turinga w czasie II wojny światowej. Pozostałe to: wydedukowanie procedury dla wskaźnika używanego przez niemiecką marynarkę wojenną, opracowanie statystycznej procedury zwanej Banburismus pozwalającej na bardziej efektywne wykorzystanie bomb kryptologicznych, opracowanie procedur dla wypracowania ustawienia kół w Lorenz SZ 40/42 (Tuńczyk), pod koniec wojny wynalezienie przenośnych scramblerów o nazwie kodowej Delilah do bezpiecznej transmisji głosowej.
W styczniu 1940 spędził kilka dni w ośrodku wywiadu Bruno we Francji, w którym pracowali przerzuceni tam po wybuchu wojny polscy matematycy: Marian Rejewski, Jerzy Różycki i Henryk Zygalski. Brytyjczycy dostarczyli im wtedy również komplet wykonanych według polskich instrukcji w Bletchley Park arkuszy perforowanych zwanych płachtami Zygalskiego. Marian Rejewski, który był autorem wspomnień o tym wydarzeniu zapamiętał, że Turing był zainteresowany szczegółami połączeń wtyczkowych (Steckenverbindungen) w maszynie Enigma, a także trzyliterowymi kodami stosowanymi przez Luftwaffe.
Turing miał w Bletchley Park opinię człowieka ekscentrycznego. Jako alergik w czerwcu każdego roku cierpiał na katar sienny i chroniąc się przed alergenami, pracował w masce przeciwgazowej.
Pracując w Bletchley, Turing trenował biegi długodystansowe, czasami biegł 40 mil (64 km), gdy potrzebował dostać się do Londynu na spotkania na wysokim szczeblu, i miał formę biegacza na światowym olimpijskim poziomie.
Niedobór personelu w Bletchley Park uniemożliwiał rozszyfrowanie wielu wiadomości. W październiku 1941 Turing i jego współpracownicy zwrócili się wówczas bezpośrednio do Winstona Churchilla po dotacje na prace związane z kryptoanalizą. Dotacje te otrzymali. W lutym 1942 nastąpiła zmiana na stanowisku dyrektora Bletchley Park, nowym szefem został komandor . Rok później Bletchley posiadało już czterdzieści dziewięć bomb. Powstała także stacja bomb w Gayhurst Manor. Wówczas (pośrednio) publicznie ogłoszono rekrutację do Bletchley, publikując w „Daily Telegraph” krzyżówkę. Sześciu czytelników, którzy poprawnie ją rozwiązało i przeszło test zorganizowany przez MI-6, zostało zatrudnionych razem z Turingiem w Bletchley.
W 1941 Turing zaproponował małżeństwo współpracowniczce Joan Clarke, ale ich zaręczyny trwały krótko. Po jej chłodnej reakcji na wyznanie Turinga na temat jego homoseksualności zdecydował, że nie może się z nią ożenić.
W 1945 został odznaczony Orderem Imperium Brytyjskiego za zasługi w czasie II wojny światowej, ale jego dokonania na tym polu pozostawały tajemnicą przez wiele lat.
Wkład w informatykę
Po wojnie zaprojektował jeden z pierwszych elektronicznych, programowanych komputerów. Był również pomysłodawcą tak zwanego testu Turinga – eksperymentu będącego próbą zdefiniowania sztucznej inteligencji.
Od 1945 do 1947 roku mieszkał w Richmond, w Londynie. W tym czasie pracował nad projektem (Automatic Computing Engine) w National Physical Laboratory (NPL). 19 lutego 1946 roku przedstawił referat, który był pierwszym szczegółowym projektem programu komputerowego. Chociaż praca von Neumanna First Draft of a Report on the EDVAC poprzedzała prace Turinga, to jednak była ona znacznie mniej szczegółowa. I choć ACE było możliwe do skonstruowania, tajemnica otaczająca wojenne projekty Bletchley Park doprowadziła do opóźnień w rozpoczęciu realizacji projektu, co rozczarowało Turinga. Pod koniec 1947 roku wrócił do Cambridge na roczny urlop i w tym czasie, pod jego nieobecność, zbudowano prototyp komputera (). Swój pierwszy program zrealizował 10 maja 1950. ACE Turinga nigdy nie został zbudowany, ale wiele komputerów na całym świecie dużo mu zawdzięcza np. amerykański Bendix G-15.
W 1948 Turing został mianowany recenzentem w Katedrze Matematyki na Uniwersytecie w Manchesterze. W 1949 został zastępcą dyrektora Computing Laboratory i pracował tam nad oprogramowaniem dla jednego z pierwszych komputerów, Manchester Mark I. W tym czasie kontynuował swe prace teoretyczne. W artykule Computing Machinery and Intelligence (Maszyny obliczeniowe i inteligencja) Turing poruszył problem sztucznej inteligencji i zaproponował eksperyment, który stał się znany jako test Turinga. Jest to próba zdefiniowania normy dla maszyny określanej mianem „inteligentnej”. Idea polegała na tym, że o komputerze można powiedzieć, że „myśli”, jeśli człowiek przeprowadzający eksperyment nie jest w stanie stwierdzić poprzez konwersację czy ma do czynienia z człowiekiem czy z maszyną. W artykule Turing zasugerował, że zamiast budować program do symulacji dorosłych myśli, można by stworzyć prostszy do symulacji umysłu dziecka, a następnie poddać go kształceniu. Odwróconą formą testu Turinga jest, szeroko stosowany w Internecie, CAPTCHA (Completely Automated Public Turing test to tell Computers and Humans Apart), w którym maszyna sprawdza, czy ma do czynienia z maszyną, czy człowiekiem.
W 1948 pracując ze swoim byłym kolegą ze studiów, D.G. Champernownem, zaczął pisać program szachowy dla komputera, który jeszcze nie istniał. W 1952 brakowało komputera wystarczająco silnego, aby uruchomić program. Turing symulował więc pracę komputera, realizując ruch w czasie około pół godziny. Zapis szachowy tej partii jest dostępny w internecie. Program przegrał z kolegą Turinga Alickiem Glennie.
W 1948 wynalazł również metodę rozkładu LU, czyli rozkładu macierzy na macierz trójkątną dolną (ang. lower) i macierz trójkątną górną (ang. upper).
Wkład w biomatematykę
Turing od 1952 aż do śmierci w 1954 roku pracował nad zagadnieniami biologii matematycznej, w szczególności nad procesem morfogenezy. W 1952 opublikował pracę pod tytułem The Chemical Basis o Morphogenesis, wysuwając hipotezę odnośnie do tworzenia się wzorców. Jego centrum zainteresowania w tym zakresie było zrozumienie filotaksji Fibonacciego, czyli istnienie liczb Fibonacciego w strukturze ulistnienia roślin. Posługiwał się równaniami reakcji-dyfuzji, co jest kluczowe w zakresie formowania się wzorców. Późniejsze prace pozostały nieopublikowane aż do 1992, kiedy opublikowano Dzieła zebrane A.M. Turinga. Jego prace są uważane za fundamentalne dzieło w tej dziedzinie.
Oskarżenie o naruszenie moralności i śmierć
Kierujący wywiadem brytyjskim Stewart Menzies wiedział, że Turing był homoseksualistą, jednakże przez długi czas nie podejmowano żadnych kroków przeciwko niemu, gdyż ten nie stwarzał problemów w swoim otoczeniu, a z punktu widzenia powierzonych mu zadań był niezbędny. Postanowiono, że dopiero po 1944, gdy zakończy swe najważniejsze prace, będzie można się go pozbyć.
W styczniu 1952 Turing spotkał w kinie w Manchesterze Arnolda Murraya. Po lunchu Turing zaprosił go na weekend do swojego domu. Murray przyjął zaproszenie, ale się nie pojawił. Spotkali się ponownie w Manchesterze w poniedziałek po weekendzie i Murray zgodził się towarzyszyć Turingowi do jego domu. Kilka tygodni później Murray odwiedził dom Turinga ponownie i spędził tam noc. Tego samego roku włamano się do domu Turinga, o czym poinformował on policję. W trakcie śledztwa Turing potwierdził, że jest homoseksualistą. Seks homoseksualny był w Wielkiej Brytanii w tym czasie nielegalny i obaj zostali oskarżeni zgodnie z § 11 prawa karnego znowelizowanego ustawą z 1885 roku. Wówczas Turing został oskarżony o naruszenie moralności publicznej – za homoseksualne stosunki z 19-latkiem i wytoczono przeciwko niemu proces. Sąd dał mu wybór: więzienie albo terapię hormonalną. Turing wybrał terapię – konsultacje z psychiatrą i roczną kurację hormonalną – polegającą na przyjmowaniu estrogenu (kastracja chemiczna). Skutkiem ubocznym kuracji była między innymi ginekomastia.
Wskutek skazania Turing stracił certyfikat dostępu do poufnych informacji oraz odsunięto go od badań związanych z konstrukcją komputera. 7 czerwca 1954 zamknął się w swojej sypialni i popełnił samobójstwo. Znaleziono go martwego następnego dnia. Badanie przyczyn śmierci wykazało, że została ona spowodowana zatruciem cyjankiem. Gdy ciało Turinga zostało odnalezione, obok łóżka znajdowało się na wpół zjedzone jabłko i chociaż nie zostało ono poddane testom na obecność cyjanku, było przypuszczalnie nośnikiem, za pomocą którego śmiertelna dawka cyjanku została wprowadzona do organizmu. Prowadzący śledztwo ustalili, że Turing popełnił samobójstwo. Jego ciało zostało poddane kremacji w krematorium 12 czerwca 1954 r. Matka Turinga twierdziła stanowczo, że spożycie cyjanku musiało być przypadkowe, spowodowane przez nieostrożne przechowywanie chemikaliów laboratoryjnych przez syna. Biograf Andrew Hodges sugeruje, że Turing mógł popełnić samobójstwo w sposób budzący wątpliwości całkiem celowo, aby dać matce pewną możliwość pozostawania w przekonaniu o nieumyślności swego działania. David Leavitt zasugerował, że Turing odtworzył scenę, w której Zła Królowa zanurza swoje jabłko w trującym naparze, z animowanego filmu Walta Disneya Królewna Śnieżka i siedmiu krasnoludków z 1937 roku, jego ulubionej bajki.
Epitafium Alana Turinga
Hyperboloids of wondrous Light
Rolling for aye through Space and Time
Harbour those Waves which somehow Might
Play out God’s holy pantomime
Wpływ śmierci Alana Turinga
Czasopismo „New Statesman” opublikowało tekst ostro krytykujący homofobiczne prawo. W maju 1954 konserwatysta David Maxwell Fyfe, będący wtedy ministrem spraw wewnętrznych, powołał komisję do zbadania zasadności zakazu seksu homoseksualnego zawartego w prawie. Prace komisji zakończyły się opublikowaniem 4 września 1957 tzw. Raportu Wolfendena, wskazującego jednoznacznie, że seks między dwoma mężczyznami nie powinien być karany, zaś sama homoseksualność nie jest chorobą psychiczną. Sam inicjator powstania komisji, Fyfe, był przeciwny wprowadzeniu w życie zaleceń raportu i udało się to dopiero po dojściu do władzy lewicowej Partii Pracy w 1964.
Przeprosiny rządu brytyjskiego
Premier Gordon Brown we wrześniu 2009 przeprosił w imieniu rządu Wielkiej Brytanii za „całkowicie niesprawiedliwe” i „straszne” potraktowanie Turinga.
W 2013 królowa Elżbieta II pośmiertnie ułaskawiła Turinga. W 2014 r. powstał (o nim i jego pracy nad Enigmą) film pt. Gra tajemnic, w którym w rolę Turinga wcielił się Benedict Cumberbatch.
W 2019 przez Brytyjczyków został uznany za najwybitniejszą postać XX w. Pokonał tym samym innych finalistów: Pabla Picassa, Muhammada Alego, Martina Luthera Kinga Jr., Davida Bowiego, Ernesta Shackletona i Nelsona Mandelę.
Zobacz też
pomnik Alana Turinga
(10204) Turing
Przypisy
Bibliografia
Alan Turing, Maszyna licząca a inteligencja, w: Filozofia umysłu, red. Bohdan Chwedeńczuk, Aletheia, Warszawa 1995 (oryg. 1950)
Alan Turing, Can a machine think? (1956)
Linki zewnętrzne
[dostęp 2021-10-30].
Alan Turing: Primary Sources
The Turing Digital Archive
The Turing Archive for the History of Computing
Brytyjscy matematycy XX wieku
Probabiliści
Brytyjscy logicy
Biomatematycy
Brytyjscy kryptolodzy
Brytyjscy informatycy
Brytyjscy wojskowi
Członkowie Royal Society
Matematycy upamiętnieni nazwami nagród
Brytyjczycy upamiętnieni nazwami nagród
Ludzie upamiętnieni nazwami matematycznymi
Ludzie urodzeni w Londynie
Urodzeni w 1912
Absolwenci King’s College (Cambridge)
Historia LGBT w Wielkiej Brytanii
Zmarli w 1954
Angielscy samobójcy |
364 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Andriej%20Markow | Andriej Markow | Andriej A. Markow (starszy) (1856-1922) – rosyjski matematyk
Andriej A. Markow (młodszy) (1903-1979) – rosyjski matematyk
Andriej Markow (ur. 1978) – rosyjski hokeista |
365 | https://pl.wikipedia.org/wiki/August%20Ferdinand%20M%C3%B6bius | August Ferdinand Möbius | August Ferdinand Möbius (ur. 17 listopada 1790 w Schulpforte, zm. 26 września 1868 w Lipsku) – niemiecki matematyk i astronom. Najbardziej znany z badań kształtu, który nosi jego nazwisko – wstęgi Möbiusa – oraz jako pionier topologii.
Życiorys
Studiował na Uniwersytecie w Lipsku, początkowo prawo, później zmienił zainteresowania na matematykę, fizykę i astronomię. Studia ukończył w 1809. W 1813 pojechał do Getyngi, gdzie studiował astronomię pod kierunkiem Gaussa. Potem studiował matematykę w Halle pod kierunkiem Pfaffa. Pracę doktorską napisał o astronomii (O okultacji gwiazd stałych, 1815), ale jego habilitacja dotyczyła równań trygonometrycznych. Od 1816 zatrudniony na Uniwersytecie w Lipsku i w Obserwatorium w Lipsku.
Dorobek
Jeden z twórców nowoczesnej geometrii algebraicznej, pierwszy wprowadził współrzędne jednorodne w geometrii rzutowej, podał nową klasyfikację krzywych i powierzchni oraz pojęcie przekształcenia rzutowego. Znany m.in. z odkrycia (w roku 1831) funkcji Möbiusa oraz (w roku 1858, niezależnie od Johanna Benedicta Listinga) wstęgi Möbiusa – nieorientowalnej powierzchni dwuwymiarowej, która (gdy rozważana jako zanurzona w przestrzeni trójwymiarowej) ma tylko jedną stronę.
Prace Möbiusa z dziedziny astronomii:
De Computandis Occultationibus Fixarum per Planetas (1815)
Die Hauptsätze der Astronomie (1836)
Die Elemente der Mechanik des Himmels (1843).
Jego imieniem nazwano planetoidę (28516) Möbius.
Zobacz też
funkcja Möbiusa
grupa Möbiusa
Przypisy
Linki zewnętrzne
[dostęp 2021-10-30].
Absolwenci i studenci Uniwersytetu w Lipsku
Niemieccy astronomowie XIX wieku
Niemieccy matematycy XIX wieku
Niemieccy geometrzy
Niemieccy teoretycy liczb
Wykładowcy Uniwersytetu w Lipsku
Urodzeni w 1790
Zmarli w 1868
Ludzie upamiętnieni nazwami powierzchni
Osoby upamiętnione nazwami grup w matematyce
Ludzie upamiętnieni nazwami funkcji matematycznych |
366 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Armator | Armator | Armator – osoba (osoba prawna lub fizyczna) eksploatująca własny lub wynajęty statek. Zatrudnia kapitana i załogę oraz odpowiada cywilnie za zobowiązania wynikające z eksploatacji statku.
W Polsce
Według art. 7 Kodeksu morskiego armatorem jest ten, kto we własnym imieniu uprawia żeglugę statkiem morskim własnym lub cudzym. W systemach prawnych innych państw pojęcia będące odpowiednikiem polskiego terminu „armator” są zazwyczaj kojarzone z własnością statku
Ujęcie historyczne
Dawniej armatorem była nazywana osoba, która na własny koszt uzbrajała statek i wynajmowała, lub właściciel i dowódca statku korsarskiego.
Zobacz też
armator żeglugi śródlądowej
Przypisy
Przedsiębiorstwa związane z żeglugą
Żegluga |
367 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Ameryka | Ameryka | Ameryka – część świata położona na zachodniej półkuli Ziemi, w skład której wchodzą dwa kontynenty: Ameryka Północna i Ameryka Południowa. Rozciąga się na długości ponad 15 tysięcy km od Archipelagu Arktycznego po Ziemię Ognistą. Niekiedy na oznaczenie obu Ameryk używa się także określeń Nowy Świat lub półkula zachodnia.
Powierzchnia Ameryki wynosi 42 mln km², a zamieszkuje ją ponad 916 milionów ludzi, co stanowi 13% ludności świata.
Nazwę Ameryki zaproponował w 1507 roku niemiecki kartograf, pochodzący z Alzacji, Martin Waldseemüller. Przypisywał on odkrycie Nowego Świata, jak wówczas określano nowo odkryty ląd, Amerigo Vespucciemu i na jego cześć nadał mu miano America. Istnieją także inne teorie na temat pochodzenia tej nazwy, ale nie zyskały one uznania. Jednym z najstarszych globusów, na którym pojawiła się nazwa Ameryka, jest Globus Jagielloński z 1508 roku.
W wielu krajach, m.in. w Polsce, nazwa Ameryka stosowana jest potocznie jako synonim Stanów Zjednoczonych Ameryki. Podobnie Amerykanin to obywatel Stanów Zjednoczonych (w Polsce jest to oficjalne określenie).
Zobacz też
Ameryka Centralna – Ameryka Środkowa
Ameryka Łacińska – Hispanoameryka – Luzoameryka
Indianie
Organizacja Państw Amerykańskich
Panamerykanizm
państwa obu Ameryk
Przypisy
Ameryka
Kontynenty |
368 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Ameryka%20Centralna | Ameryka Centralna | Ameryka Centralna
Ameryka Centralna (hiszp. Centroamérica lub América Central) – centralny region geograficzny Ameryki, położony między Morzem Karaibskim na wschodzie a Oceanem Spokojnym na zachodzie. Definiowany jest jako południowa część Ameryki Północnej, na południowym wschodzie łącząca się z Ameryką Południową.
Położenie geograficzne
W ujęciu fizycznogeograficznym Ameryka Centralna to obszar na południu Ameryki Północnej ciągnący się od przesmyku Tehuantepec w Meksyku na północnym zachodzie do Przesmyku Panamskiego na południowym wschodzie, gdzie łączy się z nizinami pacyficznymi w północno-zachodniej Ameryce Południowej. Południowo-zachodni jej brzeg oblewa Ocean Spokojny, północno-wschodni – Morze Karaibskie, a północny – Zatoka Meksykańska. Tak zdefiniowany obszar zajmowany jest przez osiem państw – Meksyk (wschodnia część kraju), Gwatemalę, Belize, Salwador, Honduras, Nikaraguę, Kostarykę i Panamę (zachodnia część kraju).
Większa część Ameryki Centralnej znajduje się na karaibskiej płycie tektonicznej. Region ten jest geologicznie aktywny, co pewien czas występują na nim erupcje wulkanów i trzęsienia ziemi. Urodzajne gleby powstałe z lawy umożliwiły przetrwanie populacji skupionych na wyżynach. Managua, stolica Nikaragui, została zniszczona przez trzęsienia ziemi w 1931 i 1972, a w 2001 roku dwa trzęsienia ziemi zniszczyły Salwador.
Położenie geopolityczne
W kontekście społeczno-geograficznym termin ten odnosi się do siedmiu państw od Gwatemali i Belize na północnym zachodzie po Panamę na południowym wschodzie.
Zobacz też
Ameryka Środkowa
Przypisy
Regiony Ameryki
Ameryka Północna |
369 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Angloameryka | Angloameryka | Angloameryka, Ameryka Anglosaska – określenie na część Ameryki położoną na północ od Meksyku, używane w opozycji do terminu Ameryka Łacińska. Angloameryka obejmuje Kanadę i Stany Zjednoczone, czyli kraje o przeważającej kulturze anglosaskiej – dominujący język angielski, wyznania protestanckie.
Angloameryka zajmuje obszar ponad 19,3 mln km2, z ludnością sięgającą 330 mln mieszkańców (2006).
Społeczność Angloameryki w 76,1% zamieszkuje ośrodki miejskie (1997).
Zobacz też
Ameryka Łacińska
Przypisy
Regiony Ameryki |
370 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Amfibole | Amfibole | Amfibole (z amphibolos – "nieokreślony", ze względu na różnorodność koloru i formy) – duża grupa minerałów skałotwórczych, krzemianów, czasami też glinokrzemianów.
Właściwości
Wzór chemiczny ogólny amfiboli:
A BVI2 CIV5 T8 O22 (OH, F, Cl)2
Wzór chemiczny amfiboli oblicza się przy założeniu 24 (O, OH, F, Cl), gdzie:
A = nadwyżka Na, i cała ilość K (suma powinna być zawarta w granicach 0,00-1,00);
B = nadwyżka Mn, Fe2+ Mg, oraz Ca, Na (suma = 2,00);
C = nadwyżka Al, Cr3+, Fe 3+, Ti 4+ oraz Mg, Fe 2+ Mn (suma = 5,00);
T = Si, Al, Cr3+, Fe 3+, Ti 4+ (suma = 8,00);
K – występuje tylko na pozycji A
Na – występuje na pozycji A lub B
Ca – występuje tylko na pozycji B
jony typu: Mg, Fe 2+, Mn2+ Li, Zn, Ni, Co – występują na pozycji C lub B
Al – występuje na pozycji C lub T
Fe3+, Mn3+, Cr3+ – występują tylko na pozycji C
Si – występuje tylko na pozycji T
Są to krzemiany lub glinokrzemiany wapnia, magnezu, glinu, żelaza i sodu, manganu, tytanu, potasu z niewielką zawartością wody.
Układ krystalograficzny: najczęściej rombowy oraz jednoskośny
Gęstość – 2,85-3,5 g/cm³,
Twardość – 5-6.
Barwa: przeważnie zielona, brunatna lub czarna
Rysa: biała, szara, jasnobrunatna
Przełam: najczęściej nierówny lub muszlowy
Połysk: najczęściej szklisty, tłusty bądź perłowy
Łupliwość: doskonała, dwukierunkowa, krzyżująca się pod kątem 124° (ta cecha pozwala je odróżnić od podobnych piroksenów)
Inne cechy:
Bardzo często tworzą pomiędzy sobą roztwory stałe (kryształy mieszane), co wpływa na bardzo duże ich zróżnicowanie.
Najczęściej wykazują pokrój słupkowy, igiełkowy lub włóknisty (azbest amfibolowy). Kryształy odznaczają się sześciobocznym przekrojem.
Występują w skupieniach ziarnistych i zbitych.
Niektóre amfibole po oszlifowaniu wykazują efekt kociego oka.
Nazewnictwo
Przed uchwaleniem międzynarodowej krystalochemicznej klasyfikacji amfiboli IMA (International Mineralogical Association) (1978 r.) wyznacznikiem klasyfikacji były cechy optyczne. Uchwalenie nowej klasyfikacji zdyskredytowało prawie 170 dawniejszych nazw amfiboli i ich odmian.
Obecnie wyróżnia się cztery grupy amfiboli
Amfibole Mg-Fe-Mn-Li – amfibole magnezowo-żelazowo-manganowo-litowe /MFML/
Amfibole-Ca – amfibole wapniowe /C/ - caltic
Amfibole-Na-Ca – sodowo-wapniowe /SC/ - sodic-caltic
Amfibole sodowe /S/ - sodic
Do amfiboli należą między innymi: aktynolit, antofyllit, niektóre azbesty naturalne, cummingtonit, gedryt, glaukofan, hornblenda, krokidolit, richteryt, riebeckit, tremolit.
Występowanie
Ważne minerały skałotwórcze wielu skał magmowych i metamorficznych (są głównym składnikiem amfibolitu). Spotykane są też w skałach okruchowych: piaskach i żwirach.
Zastosowanie
mają znaczenie naukowe i kolekcjonerskie
wiele z nich znajduje zastosowanie jako kamienie ozdobne i jubilerskie (np. aktynolit, nefryt)
Zobacz też
pirokseny, miki
geologia, mineralogia
minerał, minerały skałotwórcze
Krzemiany (minerały) |
371 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Argentyt | Argentyt | Argentyt ( ‘srebro’) – rzadki minerał z grupy siarczków, rozpowszechniony tylko w niektórych rejonach Ziemi.
Właściwości
Tworzy kryształy mające postać sześcianów, ośmiościanów i ich kombinacji. Występuje w skupieniach ziarnistych, skrytokrystalicznych i dendrycznych. Często tworzy wrostki w innych minerałach (takich jak: galena, piryt). Jest trwały, poniżej 179 °C przechodzi w modyfikację jednoskośną (akantyt). Jest izostrukturalny z kuprytem.
Jest kowalny, ciągliwy, strugalny – doskonale daje się kroić nożem – i plastyczny. Często zawiera domieszki miedzi, ołowiu, żelaza, antymonu.
Występowanie
Spotykany w srebronośnych żyłach hydrotermalnych (niskotemperaturowych). Znany jest też ze stref wietrzejących złóż kruszcowych.
Miejsca występowania: Niemcy (Saksonia, Harz, Rudawy), USA (Nevada), Meksyk i Czechy (Jachymov), Norwegia, Wielka Brytania (Kornwalia), Peru, Chile.
W Polsce stanowi pospolity składnik wielu srebronośnych żył hydrotermalnych na Dolnym Śląsku. Występuje też w okolicach Lubina w łupkach miedzionośnych.
Zastosowanie
Jest najważniejszą rudą srebra (zawiera 87% Ag). Dobrze wykształcone kryształy osiągają wagę do 4 kg (pochodzenie: Niemcy).
Ponieważ był od starożytności wydobywany, aktualnie większość jego złóż jest wyeksploatowana.
Bibliografia
Kruszce i rudy
Siarczki (minerały)
Srebro |
187285 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Z%C5%82oty%20Stok | Złoty Stok | Złoty Stok (dawniej po polsku: Rychsztyn, tuż po wojnie Równe, , , ) – miasto w południowo-zachodniej Polsce, leżące na Dolnym Śląsku przy granicy z Czechami, w województwie dolnośląskim, w powiecie ząbkowickim, siedziba gminy miejsko-wiejskiej Złoty Stok.
Złoty Stok jest najstarszym ośrodkiem górniczo-hutniczym na obecnym terytorium Polski. Ostatnią kopalnię (rud arsenu) zamknięto w 1961 r. W ostatnich latach miasto straciło na znaczeniu jako ośrodek przemysłowy, równocześnie stając się ośrodkiem turystycznym znanym przede wszystkim z Muzeum Górnictwa i Hutnictwa Złota (potocznie „Kopalnia Złota”).
Szacuje się, że w czasie 700 lat eksploatacji z miejscowych złóż pozyskano 16 t czystego złota.
Geografia
Formalny obszar miasta jest znacznie większy niż obszar zabudowy, który położony jest w większości na Przedgórzu Paczkowskim, wchodząc północno-zachodni kraniec Gór Złotych linią podziału jest Sudecki uskok brzeżny. Leży bezpośrednio przy granicy z Czechami. Znaczną część obszaru miasta rozciągającą się znacznie na południe aż niemal do szczytu Jawornik Wielki stanowi las. Najwyższy punkt miasta jest na wysokości 853 m n.p.m., przy czym najwyżej położone obszary zabudowane są na wysokości 420 m n.p.m., najniższy 286 m n.p.m. Przez miasto przepływają potoki Trująca i Świda.
Przez miasto przebiega równoleżnikowo droga krajowa nr 46 będąca wjazdem od wschodu do Ziemi kłodzkiej oraz krzyżująca się z nią droga wojewódzka nr 390 łącząca miasto z Kamieńcem Ząbkowickim na północy i Lądek-Zdrój na południu.
Wpływ na klimat Złotego Stoku ma sąsiedztwo Gór Złotych. Średnia temperatura roczna wynosi 8,1 °C. Średnie roczne opady atmosferyczne wynoszą 818 mm.
Na początku XX w. na południe od miasta zbudowano osiedle willowe zwane nieoficjalnie Humel, zaś na północ od miasta osiedle robotnicze zwane nieoficjalnie Złoty Stok-Kolonia. Bloki przy ulicy Chemików nazywane są Osiedlem Chemików
Toponimia
Pierwsza wzmianka z nazwą Złotego Stoku datowana jest na rok 1291. W dokumencie klasztoru cystersów w Kamieńcu Ząbkowickim pojawia się dziedziczny włodarz ziemski Heidenricus dictum de Richinstein. W 1293 po raz pierwszy pojawia się nazwa osady Reichenstein. Czeski odpowiednik tej nazwy do Rychleby. Łacińska nazwa Reichstn, znajdowała się na monetach bitych w złotostockiej mennicy od 1507 roku. W dokumencie z 1750 miasto posiada spolszczoną nazwę Reychenstein. W 1945 miasto chwilowo zyskało nazwę Równe, a stacja kolejowa Rychłowiec. 7 maja 1946 r. nadano miastu nazwę Złoty Stok.
Symbole miasta
Symbolem miasta jest herb. Przedstawia orła księstwa ziębickiego z mitrą książęcą na głowie. Czarna połowa orła mieści się na barwie złotej, a czerwona na barwie srebrnej.
Historia
Legendarne początki miasta
Najstarsze prace wydobywcze prowadzono w okolicach Złotego Stoku już około 2000 lat p.n.e. O początkach dziejów osady górniczej nie zachowały się żadne dokumenty. Istnieje wiele legend i hipotez o początkach Złotego Stoku, lecz te informacje nie są najczęściej wiarygodne. Wielu kronikarzy pisze o wczesnośredniowiecznej osadzie Grosena. Nazwa ma mieć słowiańskie pochodzenie i oznaczać gród. Tezę potwierdzają obudowy górnicze, które znaleziono po rozpoczęciu prac konserwacyjnych przy sztolni Gertrudzie. Wskazują one na to, że prace górnicze były prowadzone na tym terenie już w VII wieku. Prowadzić je mieli Serbowie Łużyccy. Według historyka Zimmermana w osadzie znajdowały się 3 pogańskie świątynie otoczone szańcami i wałami, a sama osada istnieć mogła jeszcze przed naszą erą. Przytaczając tą legendę powołuje się na bliżej nieokreślonego kronikarza Luccę. Niemiecki historyk Hofrichter powołuje się na nieokreślony dokument z 527 roku, który ma świadczyć o tym, że Grosena była niegdyś osiedlem słowiańskim posiadającym zamek obronny. Zamek odpowiadać miał temu samemu zamkowi, który był w Złotym Stoku do 1842 r. Według kronikarza Ubera osada górnicza istnieć miała już w 580 r. Według tego samego autora osada górnicza w X wieku miała już ukształtowany charakter. Niestety, także on nie udostępnia źródeł informacji. Wielu kronikarzy powołuje się również na niezachowaną „Kronikę 12 miast śląskich ” napisaną na przełomie XVI i XVII wieku przez Abrahama Hosemanna. Piszą, że w 933 roku niemieccy lub frankońscy poszukiwacze złota zbudowali osadę Rychsteyn, od której pochodzi późniejsza nazwa miasta Reichenstein. Założenie to było najbardziej wiarygodne dla przedwojennego niemieckiego społeczeństwa o czym świadczyć mogą obchody 1000-lecia górnictwa w 1933 roku.
Za panowania Piastów
W 1033 roku zniszczony miał zostać zamek. Historyk Knie wzmiankuje o istnieniu tutaj drogi komunikacyjnej prowadzącej nad Bałtyk około 1103 roku. Wydobywanie i oczyszczanie złota potwierdzają dokumenty z 1241 roku. W 1273 Henryk IV Probus zezwolił cystersom z Kamieńca na prowadzenie tutaj robót górniczych. W 1295 Bolko I szykujący się na wojnę z królem Czech, Wacławem II, podejmuje decyzje o odbudowie zamku. W 1296 roku wymieniony jest Eberhardo de Richenstain, który otrzymał od Bolka I 9 łanów ziemi obok Groseny. W 1303 kupił kolejne 9 łanów pól i lasów od starosty śląskiego Hermannusa de Barboya. W 1331 pierwszy raz wspomniana jest katolicka parafia w Złotym Stoku. Najstarsze dokumenty potwierdzające prawa miejskie Złotego Stoku datuje się na 1334 r.
Pod zwierzchnictwem korony czeskiej
W 1344 r. osada otrzymała status wolnego miasta górniczego, które posiadało liczne przywileje. W kolejnych latach miasto należało do Piastów śląskich i wchodziło w skład księstwa ziębickiego. W 1358 r. zostało wykupione przez Bolka II, księcia świdnickiego. Po śmierci Agnieszki Habsburżanki, małżonki Bolka II, w 1392 r. wraz będącym jej oprawą wdowią księstwem świdnicko-jaworskim zostało połączone z Koroną Czeską jako wiano bratanicy Bolka II, księżniczki Anny świdnickiej, małżonki króla czeskiego i cesarza rzymskiego Karola IV.
Po okresie zastoju gospodarczego w okresie wojen husyckich miasto ponownie odżyło. W 1467 r. miasto dostało prawa sądownicze na podległych im terenach. Dzięki temu przywilejowi w późniejszych latach wybudowana zostanie ceglana szubienica na wjeździe do miasta od strony Ząbkowic. Rozbudowie podległy kopalnie, w których od 1479 r. rozpoczęto budować sztolnie odwadniające. Henryk I Starszy w 1484 roku wybudował w mieście Urząd Górniczy. 17 lutego 1491 Złoty Stok otrzymał herb, sztandar i ponownie rangę Wolnego Miasta Górniczego. Działały w nim dwie topnie żelaza, książęca i klasztoru cystersów z Kamieńca Ząbkowickiego. Na początek XVI wieku przypada szczytowy rozkwit górnictwa i hutnictwa złota oraz samego miasta. O gwałtownym rozwoju górnictwa świadczy zainteresowanie się nim najpotężniejszych wówczas w Europie domów handlowych i spółek górniczo-hutniczych Fuggerów, Turzonów, Welsów, Imhoffów. W 1507 książęta ziębicko-oleśniccy, bracia Albrecht i Karol Podiebradowie założyli mennicę, która do 1621 biła monety z wydobywanego tu złota. W 1511 w zamian za pożyczkę dzieloną zadłużonym książętom ziębickim Karolowi i Albrechtowi książęce kopalnie dostały się rodzinie Fuggerów z Augsburga, w latach 1513–1514 Jakub Fugger wybudował nową topnię, a w 1514 r. uzyskał prawo wyłączności handlu.
Pod rządami Habsburgów
W 1529 w Złotym Stoku było czynnych 145 kopalń i kilkanaście małych hut. Dwadzieścia lat później liczba kopalń wzrosła do 190, ilość wydobywanej rudy przekraczała 30 000 t, a roczna produkcja złota osiągnęła 60 kg (najwięcej 140 kg) co dawało średnio ok. 8% produkcji złota w Europie.
W 1565 w szybie „Złoty Osioł” zginęło 59 górników, co zahamowało rozwój wydobycia. Wkrótce potem do miasta przybył aptekarz Hans Scharffenberg, który z kopalnianych hałd postanowił uzyskiwać arsen i rozwinął produkcję arszeniku. Od 1566 Fuggerowie połączyli swoje kapitały z rodziną pochodzących z Węgier Turzonów i opanowali śląski handel złotem.
Kiedy Wilhelm Rosenberg kupił w 1582 roku miasto Złoty Stok wraz z kopalniami złota i mennicą, znajdował się u szczytów sławy, uchodząc za najbogatszego możnowładcę w Czechach. Posiadając mennicę mógł ją jeszcze uświetnić bijąc złote monety ze swym imieniem i rodowym herbem. Wokół herbu na awersie dukatów, bitych przez Wilhelma Rosenberga, znajduje się napis GWILEL GUB DOM ROSEN (Wilhelm Gubernator Domu Rosenbergów). Na rewersie jego dukatów, podobnie jak na dukatach bitych przez Podiebradów, znajdowała się postać św. Krzysztofa i napis MONE AUR REICHSTEIN (moneta złota ze Złotego Stoku). W 1585 roku mennica w Złotym Stoku wybiła złote monety, o nominale 2 i 4 dukatów i średnicy 27 mm, z popiersiem Wilhelma Rosenberga na awersie i rodowym herbem otoczonym łańcuchem orderu Złotego Runa na rewersie.
Wydarzenia wojny trzydziestoletniej ponownie zniszczyły miasto. Z powodu cholery i dżumy liczba mieszkańców zmalała trzykrotnie. Dla ofiar tych chorób w 1633 roku wybudowano cmentarz. Zniszczono również zamek, a unieruchomione kopalnie zalała woda. W końcu zaczęły wyczerpywać się zasoby złota, chociaż ich eksploatacja trwała jeszcze i w wieku XIX, a hutę wytapiającą złoto zlikwidowano dopiero w roku 1859. W 1638 roku, miasto, zostało dotknięte katastrofalnym pożarem, który spalił ratusz, dwa kościoły, 60 domów oraz 3 kamienice fuggerów. W 1711 z powodu zmniejszającej się liczby kopalń budynek Cesarskiego Urzędu Górniczego zaadaptowano na świątynię katolicką. W 1731 r. wzniesiona została kaplica przez Siegmunda Kehler’a na górze pozbawionej drzew w południowej części miasta na wysokości 485 m n.p.m. w stronę szczytu Jawornik Wielki. Po pewnym czasie mieszkańcy zaczęli nazywać górę Krzyżową lub Kalwarią. Z miasta do kaplicy prowadziły stacje drogi krzyżowej. W 1740 r. wyremontowana została szubienica. Do odbioru odnowionej szubienicy i wykonania na niej wyroku kary na pewnym złodzieju wybrany został kat z Otmuchowa.
Pod rządami Prus
W 1742 r. miasto wraz z całym Dolnym Śląskiem przeszło pod zwierzchnictwo Prus. W 1801 roku w mieście spalił się ratusz odbudowany w tym samym roku.W 1836 wybuchł kolejny pożar w mieście, który pochłonął 16 domów oraz budynek Bractwa Strzeleckiego. W 1857 liczyło 1800, a w 1905 – 2064 mieszkańców, w tym 99,8% stanowili Niemcy. 84% mieszkańców było katolikami, 16% – ewangelikami.
W państwie niemieckim
W 1874 na cmentarzu wybudowane zostało Mauzoleum rodziny Güttlerów przy udziale Pauline Güttler. W 1876 ukończono budowę nowego kościoła katolickiego. W 1897 wybudowany został Królewski Urząd Sądowy. W 1900 miasto uzyskało lokalne połączenie kolejowe z Kamieńcem Ząbkowickim. Do miasta zaczęło przybywać coraz więcej turystów. Z tego powodu m.in. zaczęła formować się nowa dzielnica nazywana Humel. W 1903 roku wybudowana została poczta przez właściciela cegielni Carla Use’a. Od 1920 działała tu Śląska Szkoła Leśna (Schlesische Forstschule), jedyna poza Berlinem uczelnia posiadająca uprawnienia w kształceniu leśników.
W 1933 roku miasto obchodziło 1000-lecie górnictwa. Obchody trwały w dniach od 12 do 20 sierpnia. Z tej okazji wydawane były liczne pocztówki oraz utworzono album z okazji 50-lecia przejęcia przez rodzinę Guettlerów Zakładów Górniczo-Hutniczych Arsenu. Zorganizowany był korowód w centrum miasta. Rok 1933 dla Złotego Stoku był rokiem licznych rocznic. Oprócz 1000-lecia górnictwa obchodzono:
600-lecie posiadania praw miejskich;
450-lecie podniesienia do godności wolnego miasta górniczego;
442-lecie nadania herbu;
350-lecie kaplicy cmentarnej;
300-lecie wybuchu cholery, która pochłonęła 2/3 mieszkańców miasta.
W 1935 wybudowano i zasiedlono 10 domów na nowo powstałym osiedlu nazwanym Ziegelei Barade (obecnie Kolonia Kasprowicza). Liczba mieszkańców wzrosła w 1939 roku do 2609.
W Polskiej Ludowej
W wyniku kapitulacji Niemiec, 8 maja 1945 miejscowość została bez walki zajęta przez wojska radzieckie, a następnie przekazana administracji polskiej. Dotychczasową ludność miasta wysiedlono za Odrę. Początkowo miasto nosiło nazwę Równe, natomiast stacja kolejowa w nomenklaturze PKP do 1 września 1946 nazywała się Rychłowiec; nazwę Złoty Stok wprowadzono rozporządzeniem ministerialnym w maju 1946.
Głównym zakładem przemysłowym w Złotym Stoku po II wojnie światowej był zakład produkujący arsen i złoto zwany początkowo „Przemysł Arsenowy”, od 1950 „Zakłady Przemysłu Arsenowego”, od 1956 na „Kopalnia Arsenu Złoty Stok”. W 1960 zamknięto kopalnię, tym samym skończył się prawie 700-letni okres działalności górniczej w Złotym Stoku. Szacuje się, że istniejące w tym czasie kopalnie wydobyły około 2 mln ton rudy, z której otrzymano około 16 ton złota i 126 000 ton arszeniku. Od 1962 w zakładzie produkowano mączki kamienne i pigmenty (tlenki ołowiu – glejtę i minię ołowiową, z rud dostarczanych z Górnego Śląska), zmienił on nazwę na „Zakłady Górniczo-Chemiczne Złoty Stok”. W 1976 połączono zakład z przedsiębiorstwem „Termoplast” z Mąkolna tworząc „Zakłady Górniczo-Chemiczne Przemysłu Tworzyw i Farb”, które zmieniły w 1977 nazwę na „Zakłady Tworzyw i Farb w Złotym Stoku”.
W III Rzeczypospolitej
Obecnie miasto rozwija funkcje turystyczne – głównie za sprawą udostępnionych dla turystów w 1996 zespołu sztolni (Muzeum Kopalni Złota w Złotym Stoku, największy w Europie podziemny wodospad). Drobny ośrodek przemysłowo-handlowy (Zakłady Tworzyw i Farb w Złotym Stoku, przemysł drzewny, usługi). W 2019 wyremontowano mauzoleum, a w 2022 Kościół św. Krzysztofa.
Przynależność państwowa
Demografia
Liczba ludności Złotego Stoku na przestrzeni lat:
1632–1936
1700–1700
1756–1202
1845–1803
1895–2033
1911–2100
1916–2953
1923–2960
1927–2553
1936–2717
1945–4217
1946–3388
1950–2451
1960–2964
1970–3097
1988–3109
2009–3066
2011–3004
2016–2888
2022–2549
2023-2481
Piramida wieku mieszkańców Złotego Stoku w 2014 roku.
Administracja
W latach 1975–1998 miasto administracyjnie należało do woj. wałbrzyskiego.
Transport
W 1900 r. wybudowano linię kolejową (334) ze stacji Kamieniec Ząbkowicki do Złotego Stoku, z końcową stacją Złoty Stok.
W 1989 r. zlikwidowano pasażerskie połączenie kolejowe. W 1997 r. powódź tysiąclecia zniszczyła most kolejowy w Byczeniu na Nysie Kłodzkiej, uniemożliwiając także przewozy towarów. Linia została zlikwidowana i zdemontowana.
W 1996 r. we wschodniej części Złotego Stoku, na dawnej drodze prowadzącej do wsi Bílá Voda, utworzono przejście graniczne małego ruchu granicznego z Czechami, przemianowane później na przejście turystyczne a zlikwidowane w 2007 r. na mocy układu z Schengen.
Edukacja
Złotym Stoku jest Przedszkole „Bajka” i Szkoła Podstawowa im. Tadeusza Kościuszki. Uczniowie szkół średnich najczęściej dojeżdżają do Kłodzka, Ząbkowic Śląskich, Paczkowa lub Kamieńca Ząbkowickiego.
Zabytki
Do wojewódzkiego rejestru zabytków wpisane są:
ośrodek historyczny miasta
kościół par. pw. Niepokalanego Poczęcia NMP, neogotycki, z l. 1875–1876, jednonawowy, na planie krzyża, z wieżą, fasada wykładana kamieniem
zespół dawnego cmentarza ewangelickiego, ul. 3 Maja:
kościół cmentarny pw. Świętej Trójcy, gotycki z 1583, XVII w., XVIII w., przebudowywany, z renesansowym portalem
cmentarz, obecnie komunalny, z drugiej poł. XVI w., 1869, 1880
mauzoleum rodziny Guttlerów, z XIX w.
kościół do 1945 ewangelicki pierwotnie pw. św. Krzysztofa, od 1536 pw. Najświętszego Zbawiciela, jednonawowy, renesansowy, z lat 1513–1517, wieża z 1545 z portalem ozdobionym herbami Złotego Stoku i księstwa ziębicko-oleśnickiego, – XVI w. odbudowany po pożarze w 1638, XVIII w., później zamieniony na salę gimnastyczną, obecnie sala wystawiennicza
Sztolnia książęca, obecnie muzeum
budynek mennicy z dachem czterospadowym, później urzędu górniczego, obecnie mieszkania, pl. Kościelny 1, z 1520 – XVI, XIX w.
dom, ul. Sudecka (dawna Kłodzka) 20, z XVIII w.
dom, Rynek 11, z XVIII w., 1879
kamienica Fuggerów, renesansowa, z ok. 1520, fasada przebudowana gruntownie po 1638 – XVII w., w pierwszej poł. XVIII w., 1960 z charakterystycznym wysokim szczytem, Rynek 20
dom z restauracją „Złoty Jar”, ul. Wojska Polskiego 1, z 1870
dom, ul. Wojska Polskiego 2, z XVIII w., 1895
dom, ul. Wojska Polskiego 3, po 1840
domy, ul. Wojska Polskiego 18 a, 20, 22, z XVIII w., pocz. XX w.,
inne:
kaplica św. Anny na Kaplicznej Górze (Krzyżowej Górze), wybudowana w 1731 przez Z. Kahlera, wzniesiona na nowo w 1811. W 1855 postawiono obok domek pustelnika
Atrakcje turystyczne
Miejska Trasa Turystyczna- zwiedzanie z przewodnikiem piechotą lub automobilem stylizowanym na Forda Buicka z początku XX wieku.
Wieża widokowa- platforma znajduje się 35 metrów nad ziemią w murach nowo zrewitalizowanej XVI-wiecznej dawnej świątyni.
Wystawa multimedialna mówiąca o faunie i florze całej okolicy, zorganizowana w sposób interaktywny.
Kopalnia Złota. W dawnej kopalni złota i arsenu uruchomiono atrakcje turystyczne związane z górnictwem złota i arsenu. Organizatorzy oferują wystawę obrazującą historię górnictwa złota (stare mapy, narzędzia górnicze, kolekcja tablic ostrzegawczych i informacyjnych z czasów PRL) w sztolni transportowej „Gertruda”, wyprawę do sztolni „Czarnej”, w której jest 10-metrowy podziemny wodospad, przejażdżkę kolejką kopalnianą, a także płukanie złota i inne fabuły.
Leśny Park Przygody „Skalisko”. Park linowy w dawnym kamieniołomie i jego okolicy. oferuje m.in. zjazd tyrolką na dużej wysokości na linach o długości do 570 m (tyrolka supergigant).
Paintball City – pole do gry w paintball
Średniowieczny Park Techniki – można zobaczyć rekonstrukcje średniowiecznych maszyn górniczych (czołg Leonarda da Vinci) oraz Labirynt Strachu.
Hałda Storczykowa – użytek ekologiczny na południowych granicach miasta z liczną florą m.in. goryczuszka gorzkawa, dziewięćsił bezłodygowy, lilia złotogłów oraz liczna populacja storczyka męskiego.
Szlaki turystyczne
– Główny Szlak Sudecki im. Mieczysława Orłowicza
– im. J. Szczypińskiego: Bystrzyca Kłodzka – Stary Waliszów – Romanowo – Ołdrzychowice Kłodzkie – Rogówek – Droszków – Przełęcz Leszczynowa – Chwalisław –
Złoty Stok
– do Barda
W 2009 przebiegi poniższych szlaków zostały zmienione:
– na Borówkową (był do Radochowa)
– z Mąkolna na Przełęcz pod Trzeboniem (poprzednio znaczony jako zielony do Radochowa)
Sport
Infrastruktura
stadion sportowy (boisko piłkarskie oraz bieżnia lekkoatletyczna, trybuny)
hala sportowa i siłownia przy Samorządowym Zespole Szkół
boiska: piłkarskie i do koszykówki przy ulicy Sienkiewicza
ziemny kort tenisowy przy Centrum Kultury i Promocji
boisko do siatkówki przy Centrum Kultury i Promocji
miasteczko do uprawiania paintballa
ścieżki rowerowe o charakterze górskim, jak i nizinnym
staw kąpielowy
kompleks boisk przy Samorządowym Zespole Szkół
Kluby sportowe
Klub Sportowy Unia Złoty Stok o ponad 50-letniej historii. Posiada sekcję piłkarską oraz szachową.
„KTM Racing Team Złoty Stok” – klub kolarstwa górskiego.
Imprezy i wydarzenia sportowe
zawody w Kolarstwie Górskim MTB z cyklu Powerade MTB Maraton
zawody w Kolarstwie Górskim MTB Złota Wstęga
mistrzostwa Polski w Dog Trekkingu
zawody w Nordic walking z cyklu Puchar Śląska
Bieg po Złoto – trasa w części prowadzi korytarzami Kopalni Złota
turnieje szachowe, zawody wędkarskie oraz tenisa stołowego o charakterze lokalnym
Osoby urodzone w Złotym Stoku
Andrzej Grębosz (ur. 29 kwietnia 1949) - piłkarz i trener
Barbara Harrisson (1922-2015) - historyk sztuki
Uwagi
Przypisy
Bibliografia
Słownik geografii turystycznej Sudetów. Marek Staffa (redakcja). T. 17: Góry Złote. Wrocław: Wydawnictwo I-BiS, 1993, .
Linki zewnętrzne
Plan miasta w OpenStreetMap
Miasto Złoty Stok
Forum miasta i gminy Złoty Stok
Miasta w województwie dolnośląskim
Dawne ośrodki górnictwa w Polsce
Miasta w Polsce lokowane w XIV wieku |
372 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Archipelag%20Bismarcka | Archipelag Bismarcka | Archipelag Bismarcka – grupa wysp w zachodniej części Oceanu Spokojnego, w Melanezji, na północny wschód od Nowej Gwinei, od której oddzielają ją Morze Bismarcka (Nowogwinejskie) i Morze Salomona, administracyjnie część Papui-Nowej Gwinei.
Geografia
Powierzchnia archipelagu wynosi 49,2 tys. km². Największym miastem jest Rabaul na Nowej Brytanii. Wyspy zamieszkuje głównie ludność melanezyjska, a także mniej liczni Polinezyjczycy i Papuasi. Mieszkańcy zajmują się głównie rolnictwem i rybołówstwem.
Największe wyspy to: Nowa Brytania i Nowa Irlandia, oprócz tego ważniejszymi są Wyspy Admiralicji, Nowy Hanower i Duke of York Islands. Większe wyspy mają pochodzenie kontynentalne, mniejsze – wulkaniczne albo koralowe.
Demografia
Na obszarze Archipelagu Bismarcka znajdują się 4 prowincje: Nowa Brytania Wschodnia, Manus, Nowa Irlandia i Nowa Brytania Zachodnia. Według spisu powszechnego z roku 2011 i lat ubiegłych liczyły one odpowiednio daną liczbę mieszkańców:
Co daje łączną sumę 847 185 mieszkańców w roku 2011. W 1966 wyspy zamieszkiwało około 216 tysięcy osób.
Historia
Archipelag Bismarcka w latach 1884–1919 był kolonią niemiecką jako część protektoratu Nowej Gwinei Niemieckiej, z tego okresu wzięła się nazwa, pochodząca od nazwiska niemieckiego kanclerza Ottona von Bismarcka. W 1920 roku jako terytorium mandatowe przeszedł pod administrację australijską. Podczas II wojny światowej od 1942 znajdował się pod okupacją japońską. Po wojnie stanowił część terytorium powierniczego Nowej Gwinei Australijskiej. Od 1975 roku jest częścią niepodległej Papui-Nowej Gwinei.
Awifauna
Nowa Brytania, Nowa Irlandia, Nowy Hanower i okoliczne wyspy oraz Wyspy Admiralicji są uznane za Endemic Bird Areas. Przykładem gatunków występujących na tych wyspach jest zagrożony kurtaczek wspaniały (Pitta superba), narażone: pszczołojad ciemny (Henicopernis infuscatus), gołąb żółtonogi (Columba pallidiceps), cudolotka białogardła (Henicophaps foersteri), płomykówka złotawa (Tyto aurantia), sowica cynamonowa (Ninox odiosa), zimorodek atolowy (Ceyx websteri), kakadu niebieskooka (Cacatua ophthalmica) i wachlarzówka czerwonawa (Rhipidura semirubra). Z gatunków bliskich zagrożenia występują tu na przykład ogonówka biało-czarna (Reinwardtoena browni), muszkatela srokata (Ducula spilorrhoa), a z gatunków o statusie niedostateczne dane – salangana melanezyjska (Aerodramus orientalis).
Zobacz też
Kolonie niemieckie
Przypisy
Bismarcka
Wyspy Papui-Nowej Gwinei |
187288 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Bondary%20%28wojew%C3%B3dztwo%20podlaskie%29 | Bondary (województwo podlaskie) | Bondary (wymowa miejscowa: Bandary, z akcentem na ostatnią sylabę) – wieś sołecka w Polsce, w województwie podlaskim, powiecie białostockim, gminie Michałowo. Leży nad zalewem Siemianówka nad Narwią.
Wieś jest siedzibą sołectwa Bondary w skład którego wchodzą: Bondary, Rybaki, Bagniuki, Osiedle Bondary, Tanica Górna, Tanica Dolna, Rudnia, Bołtryki i Garbary.
Przez miejscowość przebiega droga wojewódzka nr 687.
W skład sołectwa Bondary wchodzą Bondary, Rybaki, Bagniuki, Osiedle Bondary, Tanica Górna, Tanica Dolna, Rudnia, Bołtryki i Garbary.
Bondary z jednej strony otacza iglasty las, z drugiej działki i łąki, z trzeciej pola i pastwiska położone po obu stronach Narwi. W roku 1988 zbudowano tu nowe osiedle mieszkalne, składające się z 9 bloków, do których w związku z budową zalewu Siemianówka przesiedlono ludność z wsi Rudni, Łuki, Bud, Garbar i Bołtryków.
W latach 1975–1998 miejscowość położona była w województwie białostockim.
Dużą część mieszkańców stanowią polscy Białorusini i wyznawcy prawosławia, należący do parafii Narodzenia Najświętszej Bogarodzicy w Juszkowym Grodzie.
Wierni Kościoła rzymskokatolickiego należą do parafii Przemienienia Pańskiego w Jałówce.
Urodzeni w Bondarach
Aleksander Barszczewski - białoruski pisarz i poeta
Włodzimierz Kazberuk - pisarz białoruski, literaturoznawca, krytyk, tłumacz, doktor nauk filologicznych.
Przypisy
Linki zewnętrzne
Bondary - Zalew Siemianówka. Współczesność, historia, legendy i mity
Michałowo (gmina) |
187291 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Hugues%20de%20Payns | Hugues de Payns | Hugues de Payns (Hugo de Payens) (ur. 1080 w Troyes, zm. 24 maja 1136) – francuski krzyżowiec, pierwszy wielki mistrz zakonu templariuszy w latach 1118–1136.
Pochodził z Szampanii z miejscowości Payns koło Troyes, a jego rodzina należała do wasali hrabiów Szampanii. Był właścicielem Montigny-Lassage i majątku ziemskiego w okolicach Tonnerre. Żonaty, miał syna Tybalda, który później też został templariuszem. Jego żona pochodziła z rodu de Montbard, była więc krewną św. Bernarda i Andrzeja de Montbard.
W 1104 i 1114 roku de Payens towarzyszył hrabiemu Hugonowi z Szampanii w wyprawach do Ziemi Świętej. Z drugiej już nie powrócił, pozostając w Palestynie. W roku 1118 wspólnie z 8 innymi braćmi założył zakon templariuszy i prowadził misję dyplomatyczną na rzecz nowego zgromadzenia, pozyskując dla niego nowych członków i sympatyków. Za pośrednictwem Hugona z Szampanii, który również przystąpił w 1126 roku do templariuszy, poznał św. Bernarda, z którym połączyła go przyjaźń i wzajemny szacunek.
Uczestniczył w synodzie w Troyes w 1128 roku, na którym przedstawił cele nowego zakonu, uzyskując akceptację duchowieństwa oraz przyznanie reguły i stroju zakonnego. Następnie odwiedził Normandię, Anglię, Andegawenię i Prowansję, zyskując poparcie królów i możnowładców dla zgromadzenia, zakładając prowincje zakonne i uzyskując liczne nadania i przywileje. Około 1130 roku powrócił do Ziemi Świętej, gdzie zmarł.
Bibliografia
Leroy Thierry, Hugues de Payns, chevalier champenois, fondateur de l'ordre des templiers, 2e édition, Maison du Boulanger, 2001,
Leroy Thierry P.F., Hugues de Payns, la naissance des Templiers, Thebookedition, mars 2011,
Linki zewnętrzne
Muzeum Hugues de Payns
Wielcy mistrzowie zakonu templariuszy
Założyciele zakonów katolickich
Krzyżowcy
Ludzie urodzeni w Troyes
Urodzeni w 1080
Zmarli w 1136 |
373 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Andreas%20Schl%C3%BCter | Andreas Schlüter | Andreas Schlüter (ur. 20 maja 1660 prawdopodobnie w Gdańsku lub 20 maja 1664 w Hamburgu, zm. 1714 w Petersburgu) – gdański rzeźbiarz i architekt, przedstawiciel nurtu klasycyzującego w sztuce baroku.
Życiorys
Pierwsze nauki miał pobierać u gdańskiego rzeźbiarza Davida Christopha Sapobiusa (zm. 1710). Początkowo działał w Polsce, na dworze warszawskim króla Jana III Sobieskiego, współpracując z wybitnym architektem niderlandzkiego pochodzenia Tylmanem z Gameren (1632–1706). W okresie okupacji niemieckiej w Polsce „w drodze uznania szczególnych zasług dla kultury niemieckiej na ziemiach polskich” warszawski plac Krasińskich nazwano w latach 1941–1945 imieniem Andreasa Schlütera (niem. Andreas-Schlüter-Platz).
W 1694 Schlüter przeprowadził się do Brandenburgii na dwór księcia Fryderyka Wilhelma, późniejszego króla Prus. 25 czerwca 1694 został wykładowcą rzeźby w nowo powstałej berlińskiej Akademie der Künste. W 1695 odbył dwie podróże studialne do Holandii i Francji, a rok później wyjechał do Włoch, gdzie zapoznał się z dziełami Michała Anioła, Berniniego i Borrominiego.
2 listopada 1699 został kierownikiem budowy zamku berlińskiego, a w 1704 objął stanowisko Oberbaudirektor – nadzorował prace nad przebudową zamku królewskiego w Berlinie i sporządził plany pałaców w Charlottenburgu i Poczdamie. Zwolniony ze stanowiska kierownika budowy zamku pod koniec 1706 w związku z aferą budowlaną przy wznoszeniu stumetrowej wieży, która musiała zostać rozebrana z powodu błędów konstrukcyjnych. W 1707, po obsunięciu się ziemi przy pałacu Freienwalde (niem. Schloß Freienwalde) stracił również stanowisko Oberbaudirektora. Po utracie pracy Schlüter przeszedł kryzys twórczy i załamanie nerwowe. Dopiero w 1710 powrócił do architektury, projektując na zlecenia prywatne.
1 maja 1713 wstąpił do służby cara Rosji Piotra I Wielkiego i rozpoczął prace m.in. nad Pałacem Letnim. Współpracował z Johannem Friedrichem Braunsteinem i Georgiem Johannem Mattarnovi, którzy kończyli lub rozwijali projekty Schlütera. Zmarł pod koniec maja 1714 w Petersburgu i został pochowany na cmentarzu przy cerkwi św. Sampsona w Dzielnicy Wyborskiej. Cmentarz nie zachował się.
Jest patronem tramwaju Pesa Swing 120NaG SWING Gdańskich Autobusów i Tramwajów o numerze bocznym 1033.
Wybrane dzieła
Światową sławę zyskała Bursztynowa Komnata, znajdująca się pierwotnie w Charlottenburgu, po śmierci artysty przeniesiona do Petersburga, podczas II wojny światowej zrabowana i zaginiona, a niedawno zrekonstruowana.
Ważnym dziełem jest dekoracja rzeźbiarska Zeughausu (Starego Arsenału) w Berlinie, składająca się m.in. z 22 zworników przedstawiających głowy ludzi umierających na polu bitwy.
Najważniejszy budynek jego projektu, zamek w Berlinie został zburzony w 1950 po częściowym zniszczeniu podczas II wojny światowej i częściowo odbudowany w XXI w.
Jego pomnik konny Fryderyka Wilhelma, obecnie na dziedzińcu pałacu w Charlottenburgu, odlany w jednym kawałku metodą Johanna Jacobiego, to pierwszy tego typu obiekt na terenie Niemiec.
W Polsce
1686 – epitafium kanonika Adama Konarskiego (zm. 1683) w katedrze we Fromborku
1677–1699 – dekoracje tympanonów pałacu Jana Dobrogosta Krasińskiego w Warszawie, przedstawiające zwycięstwo wodza rzymskiego Marka Waleriusza Messali Korwina nad Gallami
ok. 1690 – drewniany ołtarz główny w kościele Bernardynów na Czerniakowie w Warszawie
1688–1690 – krucyfiks w kościele św. Antoniego i św. Piotra w Węgrowie
1693 – portret biskupa Jana Małachowskiego z jego nagrobka w katedrze wawelskiej w Krakowie
W Ukrainie
1692–1693 – nagrobki członków rodziny Sobieskich w farze w Żółkwi (zachowane dwa z trzech)
W Niemczech
1698–1699 – dekoracja Zeughausu (Starego Arsenału) w Berlinie
1699–1707 – Zamek w Berlinie, zniszczony w czasie II wojny światowej i ostatecznie wyburzony przez władze komunistyczne w 1950, choć jego stan pozwalał na odbudowę; zachował się ryzalit wejściowy, przeniesiony w inne miejsce
1689–1706 – pomnik konny Wielkiego Elektora brandenburskiego księcia Fryderyka Wilhelma na dziedzińcu pałacu w Charlottenburgu
1700 – nagrobek nadwornego złotnika Daniela Männlicha w kościele św. Mikołaja w Berlinie
1705–1713 – zespół sarkofagów królewskich w berlińskiej katedrze
1711–1712 – willa Kamecke w Berlinie (zburzona)
W Rosji
Letni Pałac Piotra I w Sankt Petersburgu
Dzieła przypisywane Schlüterowi
1678–1681 – dekoracja rzeźbiarska fasady kaplicy Królewskiej w Gdańsku
1680 – rzeźby na fasadzie kamienicy przy Długim Targu 20 w Gdańsku
krucyfiks w ołtarzu św. Krzyża kościoła franciszkanów w Warszawie
ok. 1690 – ołtarz główny w kościele św. Piotra z Alkantary i św. Antoniego z Padwy w Węgrowie
grota Pałacu Letniego Piotra I w Sankt Petersburgu
pałac Peterhof
pałacyk Monplaisir
Uwagi
Przypisy
Bibliografia
Linki zewnętrzne
Biogram na stronie Pałacu w Wilanowie.
Artyści związani z Janem III Sobieskim
Ludzie związani z Wilanowem
Niemieccy architekci
Niemieccy rzeźbiarze
Architekci barokowi
Rzeźbiarze barokowi
Bursztynnicy związani z Gdańskiem w I Rzeczypospolitej
Ludzie związani z Berlinem
Urodzeni w 1660
Zmarli w 1714
Barok w Polsce
Sztuka rosyjska
Petersburg |
187298 | https://pl.wikipedia.org/wiki/1920%20w%20filmie | 1920 w filmie |
Wydarzenia
1 stycznia – kronika filmowa „Messter-Woche” (ukazująca się od 1 października 1914, produkowana w koncernie UFA od 1919) została rozpowszechniana przez Niemieckie Towarzystwo Kin (DLG). Ukazywała się do 20 kwietnia 1922.
Premiery
Filmy polskie
5 stycznia – Córka Pani X
11 maja – Powrót
25 września – Dla ciebie, Polsko
10 października – Konsul Pomeranc
3 listopada – Bohaterstwo polskiego skauta
20 listopada – Czaty
20 listopada – Nie damy ziemi, skąd nasz ród
Krwawy terror
Filmy zagraniczne
26 lutego – Gabinet doktora Caligari (Das Cabinet des Dr. Caligari, Niemcy) – reżyseria: Robert Wiene, scenariusz: Carl Mayer, Hans Janowitz, wykonawcy: Werner Krauss, Conrad Veidt, Lil Dagover.
3 października – Droga na wschód (Way Down East, USA) – reżyseria i scenariusz: David Wark Griffith, wykonawcy: Lillian Gish, Richard Barthelmess, Lowell Sherman.
4 października – Wdowa po pastorze (Prästänkan, Szwecja) – reżyseria i scenariusz: Carl Theodor Dreyer, wykonawcy: Hildur Carlberg, Einar Röd, Greta Almroth.
29 października – Golem (Der Golem, wie er in die Welt kam, Niemcy) – reżyseria: Paul Wegener, Carl Boese, scenariusz: Paul Wegener, wykonawcy: Paul Wegener, Albert Steinrück, Ernst Deutsch.
8 listopada – Erotikon (Szwecja) – reżyseria Mauritz Stiller, scenariusz: Arthur Nordén i Mauritz Stiller, wykonawcy: Carina Ari, Stina Berg, Vilhelm Berndtson.
3 grudnia – Człowiek otwartych przestrzeni (L’Homme du large, Francja) – reżyseria i scenariusz: Marcel L’Herbier, wykonawcy: Roger Karl, Jacque Catelain, Marcelle Pradot.
Urodzili się
1 stycznia – Sylwester Przedwojewski, polski aktor (zm. 2015)
7 stycznia – Witold Sadowy, polski aktor (zm. 2020)
9 stycznia – Mieczysław Pawlikowski, polski aktor (zm. 1978)
20 stycznia
Federico Fellini, włoski reżyser (zm. 1993)
DeForest Kelley, aktor (zm. 1999)
30 stycznia
Michael Anderson, brytyjski reżyser (zm. 2018)
Delbert Mann, amerykański reżyser (zm. 2007)
11 lutego – Billy Halop, aktor (zm. 1976)
26 lutego – Tony Randall, aktor (zm. 2004)
16 marca – Leo McKern, aktor (zm. 2002)
20 marca – Éric Rohmer, francuski reżyser, scenarzysta, aktor oraz teoretyk i krytyk filmowy (zm. 2010)
1 kwietnia – Toshirō Mifune, japoński aktor (zm. 1997)
2 kwietnia – Jack Webb, aktor (zm. 1982)
11 maja – Denver Pyle, aktor (zm. 1997)
16 maja – Martine Carol, francuska aktorka (zm. 1967)
26 maja – Peggy Lee, amerykańska piosenkarka, aktorka (zm. 2002)
5 lipca – Ignacy Machowski, polski aktor (zm. 2001)
11 lipca – Yul Brynner, amerykański aktor, pochodzenia rosyjskiego (zm. 1985)
18 lipca – Ludwik Benoit, polski aktor (zm. 1992)
6 sierpnia – Ella Raines, aktorka (zm. 1988)
17 sierpnia – Maureen O’Hara, irlandzka aktorka (zm. 2015)
18 sierpnia – Shelley Winters, amerykańska aktorka (zm. 2006)
18 września – Jack Warden, amerykański aktor (zm. 2006)
23 września – Mickey Rooney, amerykański aktor (zm. 2014)
27 września – William Conrad, amerykański aktor, reżyser i producent filmowy (zm. 1994)
1 października – Walter Matthau, amerykański aktor (zm. 2000)
15 października – Mario Puzo, amerykański scenarzysta (zm. 1999)
17 października
Montgomery Clift, amerykański aktor (zm. 1966)
Klemens Mielczarek, polski aktor (zm. 2006)
18 października – Melina Mercouri, grecka aktorka (zm. 1994)
21 października – Hy Averback, amerykański aktor (zm. 1997)
22 października – Mitzi Green, aktorka (zm. 1969)
27 października – Nanette Fabray, aktorka (zm. 2018)
10 listopada – Jennifer Holt, aktorka (zm. 1997)
13 listopada – Jack Elam, amerykański aktor (zm. 2003)
14 listopada – Tadeusz Schmidt, polski aktor (zm. 1976)
19 listopada – Janusz Kłosiński, polski aktor (zm. 2017)
19 listopada – Gene Tierney, amerykańska aktorka (zm. 1991)
25 listopada – Ricardo Montalbán, aktor (zm. 2009)
30 listopada – Virginia Mayo, amerykańska aktorka (zm. 2005)
29 grudnia – Viveca Lindfors, aktorka (zm. 1995)
30 grudnia – Jack Lord, aktor (zm. 1998) |
187301 | https://pl.wikipedia.org/wiki/North%20%26%20South%20%28gra%20komputerowa%29 | North & South (gra komputerowa) | North & South – turowa gra strategiczna z elementami zręcznościowymi wydana w roku 1989 przez francuską firmę Infogrames. Akcja tytułu osadzona jest w czasie wojny secesyjnej w Stanach Zjednoczonych.
Charakterystyka
Gra składa się z czterech kampanii, z których każda rozgrywa się w innym roku kalendarzowym oraz przy innym rozkładzie sił jednostek Północy i Południa (do wyboru na początku gry). Charakterystycznym elementem rozgrywki są humorystyczne przerywniki zręcznościowe, które stanowią o dalszych losach walk. Należą do nich:
zdobywanie pociągu polegające na przeskakiwaniu z dachu na dach wagonu, aż po lokomotywę w zadanym czasie. W dobiegnięciu do celu przeszkadzają przeciwnicy w postaci żołnierzy, o których pojawieniu się decyduje żywy lub komputerowy gracz, a także odstępy pomiędzy wagonami (upadek oznacza cofnięcie się kilka wagonów od lokomotywy). Pomyślne ukończenie tego elementu gry oznacza przejęcie pieniężnego dofinansowania, które każdy z graczy otrzymuje po zakończeniu rundy,
zdobywanie fortów przeciwnika, polegające na dojściu do flagi, zdjęciu jej i powieszeniu własnej w zadanym czasie. W dobiegnięciu do celu przeszkadzają pułapki (np. dynamit) i przeciwnicy w postaci psów i żołnierzy, o których pojawieniu się decyduje żywy lub komputerowy gracz. Pomyślne ukończenie tego elementu gry oznacza odcięcie przeciwnika od funduszy pieniężnych, dzięki którym następuje rozwój armii (każde pięć worków złota jest zamieniane na jeden oddział wojska),
Podczas bitwy gracz kontroluje trzy formacje wojskowe: kawalerię, piechotę oraz artylerię. Bitwy rozgrywają się na dwóch rodzajach terenu: kanion lub niziny. Każdy z nich może być płaski lub przecięty rzeką lub kanionem z przeciągniętym przez nie mostem, który stanowi strategiczny element pola walki.
Wpływ na rozgrywkę mają rozmaite, opcjonalne przeszkadzajki w postaci burzy (jednostka pauzuje w danej turze), ataku Indian lub Meksykanów (jednostka ginie, gdy zbyt długo zajmuje terytorium rdzennych lub okolicznych mieszkańców). Z posiadania niektórych terytoriów zyskuje się profity w postaci desantu morskiego.
Gra toczy się do momentu, gdy wszystkie jednostki przeciwnika zostaną wyeliminowane z mapy.
Przypisy
Wojna secesyjna w kulturze
1989 w grach komputerowych
Gry na platformę Amiga
Gry na platformę Amstrad CPC
Gry na platformę Atari ST
Gry na platformę DOS
Gry na platformę Commodore 64
Gry na platformę Nintendo Entertainment System
Gry na platformę MSX
Gry na platformę ZX Spectrum |
187303 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Fury%20of%20the%20Furries | Fury of the Furries | Fury of the Furries (poza Europą wydana jako Pac-in-Time) – komputerowa gra platformowa wydana przez Kalisto Entertainment w 1993 roku na platformy Amiga, Amiga CD32, Macintosh oraz MS-DOS. Bohaterem gry jest mały futrzany stwor Tiny, który posiada możliwość „przemiany” w cztery różne formy. Każda z form zawiera specyficzną umiejętność, której wykorzystanie w poszczególnych fragmentach poziomu jest konieczne do ich przejścia. Celem gry jest ukończenie etapów w ośmiu krainach i uwolnienie króla; każda kraina składa się z 10 poziomów i jest odmienna pod względem scenerii i mechaniki.
Fury of the Furries została pozytywnie przyjęta przez francuskich krytyków.
Przypisy
Linki zewnętrzne
Fury of the Furries na portalu MobyGames
1993 w grach komputerowych
Gry na platformę Amiga
Gry na platformę DOS
Platformowe gry komputerowe |
187304 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Body%20Blows | Body Blows | Body Blows – komputerowa gra typu bijatyka "jeden na jednego". W swoim czasie była konkurentem gry Street Fighter II.
Gra doczekała się sequela o nazwie Body Blows Galactic.
Gry na platformę Amiga
1994 w grach komputerowych
Bijatyki |
187305 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Soccer%20Kid | Soccer Kid | Soccer Kid – platformowa gra komputerowa wydana w roku 1993.
Chłopiec w piłkarskim stroju zbiera części pucharu na mistrzostwa świata. Główny bohater wyposażony jest w piłkę, którą może podbijać i kopać (atakując nią przeciwników), wskakiwać na nią (przez co może podskoczyć wyżej), może ją odbijać z główki.
Odbiór gry
Top Secret z marca 1994: grafika – 8, grywalność – 9, pomysł – 2, muzyka – 8
Przypisy
Gry na platformę Atari Jaguar
Gry na platformę Amiga
Platformowe gry komputerowe
1993 w grach komputerowych |
187308 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Lotus%20%28seria%29 | Lotus (seria) | Lotus – seria gier komputerowych z kategorii zręcznościowych wyścigów samochodowych (z widokiem zza samochodu) opracowana przez Magnetic Fields. Seria została licencjonowana przez brytyjski koncern motoryzacyjny Lotus Cars.
Lotus Esprit Turbo Challenge
Pierwsza gra z serii została wydana w 1990 roku na Amigę, Amstrada CPC, Atari ST, Commodore 64 i ZX Spectrum. Gra zawierała tylko jeden samochód – Lotus Esprit Turbo SE, oraz 32 trasy (w wersji na Amigę) w różnych krajach świata. Gra oferowała tryb gry wieloosobowej na dzielonym ekranie, oraz cztery stacje radiowe do wyboru przed wyścigiem. Ważnym elementem podczas wyścigu było tankowanie auta, w sytuacji, jeśli mamy mało paliwa. Należało zatrzymać się w boksie. Ponadto oprócz wyprzedzania innych samochodów, trzeba było uważać na inne przeszkody, zależne od scenerii toru (lód, roboty drogowe, kałuże, drewniane kłody).
Wyścigi podzielone zostały na trzy poziomy trudności. W każdym wyścigu gracz (lub gracze) konkuruje z 20 przeciwnikami. Jeśli gracz kończy wyścig w pierwszej dziesiątce, kwalifikuje się do następnego wyścigu i otrzymuje punkty do klasyfikacji. Celem głównym jest wygrana w mistrzostwach. Nazwy komputerowych kierowców są wzorowane na prawdziwych kierowcach wyścigowych (np. Ayrton Sendup, Nijel Mainsail, Alain Phosphate).
Lotus Esprit Turbo Challenge został dobrze przyjęty przez prasę branżową. Chwalono poczucie prędkości, jakość techniczną i tryb dla dwóch graczy. Średnia ocen wszystkich wersji to 80-90%.
Lotus Turbo Challenge 2
Lotus Turbo Challenge 2 zawierał już dwa samochody: Esprit Turbo SE i Elan SE (jeździmy nimi naprzemiennie). Wyścigi odbywały się na ośmiu różnych trasach (las, noc, mgła, śnieg, pustynia, autostrada, bagna, burza). Wprowadzono tryb gry na czas w miejsce typowego wyścigu. Inną zmianą jest brak muzyki podczas jazdy – słychać jedynie spikera i odgłosy z aut.
Na szóstym poziomie (autostrada) zamieszczony został element humorystyczny: jeśli graczowi udaje się skutecznie przejechać przez skrzyżowanie, przez które przejeżdżają ciężarówki (pod jej naczepą), spiker krzyczy „Yeehaa!”.
Lotus 3 – The Ultimate Challenge
Lotus – The Ultimate Challenge, jest ostatnią częścią serii Lotus. Mechanicznie opiera się na drugiej części, jednak jeśli chodzi o rozgrywkę, gra łączy obie poprzedniczki. Zawiera dwa tryby gry, oba znane z poprzednich odsłon: mistrzostwa i jazda na czas. Największą różnicą jest wprowadzenie trzeciego samochodu – M200, oraz systemu RECS, pozwalającego tworzyć własne trasy. Do środowisk z poprzedniej części doszło kilka nowych: górski, szutrowy, futurystyczny, wietrzny i z robotami drogowymi. Powróciły stacje radiowe – jest ich 6.
Lotus Trilogy
Lotus Trilogy to wydany na Amigę i Amigę CD32 zestaw złożony ze wszystkich trzech części serii Lotus.
Zobacz też
Lotus Cars
Linki zewnętrzne
Lotus na MobyGames
Serie gier komputerowych
Gry na platformę Amiga
Gry na platformę Atari ST
Gry na platformę Acorn Archimedes
Gry na platformę Commodore 64
Gry na platformę ZX Spectrum |
374 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Anna%20Walentynowicz | Anna Walentynowicz | Anna Walentynowicz z domu Lubczyk (ur. 15 sierpnia 1929 w Siennem, zm. 10 kwietnia 2010 w Smoleńsku) – polska robotnica i działaczka społeczna pochodzenia ukraińskiego, opozycjonistka w PRL, współzałożycielka Wolnych Związków Zawodowych, działaczka NSZZ „Solidarność”. Dama Orderu Orła Białego.
Życiorys
Anna Walentynowicz urodziła się 15 sierpnia 1929 we wsi Sienne (obecnie Sadowe) na wschód od Tuczyna, niedaleko Równego na Wołyniu, na wschodzie II Rzeczypospolitej w chłopskiej rodzinie ukraińskich protestantów (sztundystów) jako córka Nazara i Pryśki Lubczyków. Miała pięcioro rodzeństwa – Olgę, Katarzynę, Piotra, Wasyla oraz przyrodniego brata Iwana (Pryśka Paszkoweć była wdową, gdy wychodziła za mąż za Nazara Lubczyka). We wrześniu 1937 zmarła jej matka. W 1940 Nazar Lubczyk ponownie ożenił się – z Marią Ozarczuk. Ze związku tego narodziło się kolejnych pięcioro dzieci. Anna Lubczyk w dzieciństwie ukończyła cztery klasy szkoły powszechnej (w czasie wojny szkoła w Siennem została zlikwidowana przez Niemców). Z powodu niedostatku, mając 12 lat, zmuszona była pójść do pracy do polskich zarządców pobliskiego majątku Pustomyty, którzy prawdopodobnie w grudniu 1943 zabrali ją ze sobą mówiąc – niezgodnie z prawdą – że jej bliscy nie żyją. Razem z nimi znalazła się w Malcowiźnie (obecnie Rudniki) pod Warszawą. Stąd razem ze swymi gospodarzami przeniosła się później w okolice Gdańska, gdzie pracowała w gospodarstwie rolnym. Potem zatrudniła się w piekarni, a następnie w fabryce margaryny.
W listopadzie 1950 Anna Walentynowicz zapisała się na kurs spawacza i trafiła do Stoczni Gdańskiej. Szybko stała się przodownicą pracy. Wyrabiała 270% normy. Jej zdjęcia trafiły do gazet. W nagrodę, jako członkini komunistycznego Związku Młodzieży Polskiej, wysłana została w sierpniu 1951 na zjazd młodzieży do Berlina. Jednakże wkrótce potem oddała legitymację ZMP i wstąpiła do Ligi Kobiet. Jako działaczka tej organizacji zaczęła zabiegać o prawa pracowników. Wtedy zaczęły się jej kłopoty z Urzędem Bezpieczeństwa Publicznego. We wrześniu 1952 urodziła syna Janusza. Postanowiła jednakże nie wychodzić za mąż za ojca dziecka.
Z czasem ciężka praca spawacza zrujnowała jej zdrowie. Zrezygnowała jednak z możliwości uzyskania świadczenia rentowego i przekwalifikowała się na suwnicową.
W 1968, gdy domagała się wyjaśnienia defraudacji pieniędzy z funduszu zapomogowego, podjęto nieudaną próbę wyrzucenia jej z pracy. W obronie koleżanki stanęła cała załoga wydziału W-3, gdzie pracowała.
Podczas robotniczego protestu w grudniu 1970 Anna Walentynowicz przygotowywała strajkującym posiłki. W styczniu 1971 wybrano ją na delegatkę na spotkanie z I Sekretarzem KC PZPR Edwardem Gierkiem. W 1978 została jedną ze współzałożycieli Wolnych Związków Zawodowych. Jej mieszkanie było punktem kontaktowym WZZ. To sprowadziło na nią szykany ze strony Służby Bezpieczeństwa MSW, m.in. w postaci zatrzymywania na 48 godzin i rewizji.
8 sierpnia 1980, pięć miesięcy przed osiągnięciem wieku emerytalnego, Annę Walentynowicz dyscyplinarnie zwolniono z pracy. Decyzja dyrekcji przesądziła o wybuchu strajku w dniu 14 sierpnia, w wyniku którego powstał NSZZ „Solidarność”. Pierwszym postulatem protestujących robotników było przywrócenie Anny Walentynowicz do pracy. Władza uległa ich żądaniom i wkrótce przywróciła ją do pracy.
W 1981, podczas spotkania z robotnikami w Radomiu, dwóch funkcjonariuszy SB MSW we współpracy z Ewą Soból – TW ps. „Karol” miało podjąć próbę zamordowania Walentynowicz – za pomocą leku furosemid spowodować śmiertelne odwodnienie (wg opinii władz IPN, śmiertelną ofiarą analogicznych działań mógł paść również jeden z liderów radomskiej opozycji antykomunistycznej Jacek Jerz). W 2009 IPN postawił im zarzuty. W sierpniu 2010 warszawski pion śledczy IPN skierował sprawę przeciwko Tadeuszowi G., Markowi K. i Wiesławowi S. do Sądu Okręgowego w Radomiu.
W stanie wojennym w PRL internowana, po rozbiciu siłą strajku w Stoczni Gdańskiej. 9 marca 1983 Anna Walentynowicz stanęła przed sądem w Grudziądzu oskarżona o udział w organizacji strajku w grudniu 1981. Na rozprawę przyjechał Lech Wałęsa. Walentynowicz skazano na 1,5 roku pozbawienia wolności w zawieszeniu.
Do zakładu karnego trafiła 4 grudnia 1983 za udział w próbie wmurowania tablicy upamiętniającej górników kopalni „Wujek”. Z więzienia w Lublińcu zwolniono ją w kwietniu następnego roku. 5 kwietnia 1984 ze względu na zły stan zdrowia oskarżonych, sąd w Katowicach na czas nieokreślony odroczył proces Anny Walentynowicz i Ewy Tomaszewskiej aresztowanych pod zarzutem zorganizowania manifestacji w grudniu 1983 pod krzyżem przy Kopalni Węgla Kamiennego „Wujek” w Katowicach.
Była inicjatorką protestu głodowego po zabójstwie ks. Jerzego Popiełuszki, przeprowadzonego od 18 lutego 1985 do 31 sierpnia w krakowskiej parafii ks. Adolfa Chojnackiego. W latach 80. XX w. krytykowała ówczesne kierownictwo związku skupione wokół L. Wałęsy. Istotą sporu stała się informacja o Lechu Wałęsie jako TW z SB i sprzeciw Walentynowicz wobec polityki prowadzącej do Okrągłego Stołu, określanej przez nią jako „ugodowa”. Pozostawała w kontakcie ze środowiskiem Andrzeja Gwiazdy. Z tego też względu po 1989 nie utożsamiała się z polityką rządzących partii postsolidarnościowych. W wyborach parlamentarnych w 1993 bez powodzenia kandydowała do Sejmu z listy komitetu „Poza Układem” (otrzymała 1431 głosów). W 1995 w formie listu otwartego zwróciła się z szeregiem krytycznych pytań do Lecha Wałęsy.
W 2000 odmówiła przyjęcia tytułu honorowego obywatela Gdańska. Będąc w trudnej sytuacji materialnej, w 2003 wystąpiła o 120 tys. złotych odszkodowania za prześladowania w latach 80. XX w., choć wcześniej wykluczała taki krok. W lutym 2005 Sąd w Gdańsku odmówił przyznania świadczeń ze względu na przedawnienie roszczeń. Po tym Anna Walentynowicz nie zgodziła się przyjąć emerytury specjalnej od prezesa Rady Ministrów Marka Belki. Ostatecznie w kolejnej instancji 22 lutego sąd przyznał jej 70 tys. złotych odszkodowania.
W lipcu 2006 gdański Instytut Pamięci Narodowej ujawnił, że Annę Walentynowicz inwigilowało ponad 100 funkcjonariuszy i tajnych współpracowników Służby Bezpieczeństwa, w 1981 planując jej zabicie przez zniszczenie organizmu mieszanką leków.
Krzysztof Wyszkowski, ze względu na etos Anny Walentynowicz i jej związanie z ideą Solidarności, nadał jej przydomek Anna Solidarność.
W 1996 odnalazła swą rodzinę na Ukrainie, z którą do śmierci utrzymywała bliski kontakt (wielokrotnie odwiedzała ich na Wołyniu).
Śmierć, pogrzeb, ekshumacja
Zginęła w katastrofie polskiego samolotu Tu-154M w Smoleńsku 10 kwietnia 2010 w drodze na obchody 70. rocznicy zbrodni katyńskiej.
W identyfikacji zwłok w Moskwie uczestniczył jej syn Janusz. Jako że ciało nie doznało znacznych uszkodzeń, bez kłopotów je rozpoznał.
Trumna Anny Walentynowicz wróciła do Polski 15 kwietnia 2010 wraz z trumnami 33 innych uczestników lotu do Smoleńska. Na płycie lotniska Okęcie odbyła się oficjalna uroczystość przywitania ofiar z udziałem najwyższych władz państwowych oraz rodzin. Następnie trumny zostały przewiezione 34 karawanami w kondukcie żałobnym ulicami Warszawy (Żwirki i Wigury i Trasą Łazienkowską) na Torwar, skąd mogli je odbierać bliscy ofiar.
21 kwietnia 2010 na cmentarzu Srebrzysko w Gdańsku-Wrzeszczu (rejon VII, kwatera I-1b-9) odbył się pogrzeb, w którym formalnie została pochowana Anna Walentynowicz.
W lipcu 2012 r, gdy rodzina Anny Walentynowicz po około dwóch latach starań uzyskała wgląd do dokumentacji z jej sekcji w Moskwie, stwierdziła rozbieżność ze stanem faktycznym danych zarówno medycznych ciała zalutowanego w trumnie, jak i dotyczących jego odzienia w aktach przekazanych polskiej prokuraturze przez Rosjan. W związku z tym pełnomocnik rodziny Stefan Hambura złożył wniosek o ekshumację.
17 września 2012 na polecenie Wojskowej Prokuratury Okręgowej w Warszawie prowadzącej śledztwo w sprawie katastrofy smoleńskiej dokonano ekshumacji zwłok pochowanych w grobie Anny Walentynowicz.
25 września 2012 w oparciu o wyniki przeprowadzonych badań DNA Wojskowa Prokuratura Okręgowa w Warszawie stwierdziła, że w grobie na cmentarzu Srebrzysko w Gdańsku-Wrzeszczu znajdowało się ciało innej ofiary katastrofy, Teresy Walewskiej-Przyjałkowskiej. Prokuratura wojskowa poinformowała, że przed oficjalnym pogrzebem w kwietniu 2010 ciało Anny Walentynowicz zostało zamienione z ciałem tej ostatniej i błędnie pochowane w grobie na Cmentarzu Powązkowskim w Warszawie. Ekshumacji szczątków złożonych na Cmentarzu Powązkowskim, które okazały się ciałem Anny Walentynowicz, dokonano w dniu 18 września 2012.
„To rodzina błędnie rozpoznała ciało Anny Walentynowicz podczas okazania” – powiedział podczas sejmowej debaty poświęconej działaniom państwa po katastrofie smoleńskiej prokurator generalny, Andrzej Seremet. Syn Anny Walentynowicz stanowczo zaprzecza, by się pomylił.
W trakcie badania właściwego ciała Anny Walentynowicz w Zakładzie Medycyny Sądowej we Wrocławiu znaleziono cztery metalowe elementy o wymiarach od 0,2 do 1,2 cm. W opinii śledczych były to prawdopodobnie nity z poszycia samolotu. Stwierdzono również, że w Moskwie doszło do profanacji ciała.
Powtórny pogrzeb legendy Solidarności odbył się na gdańskim cmentarzu Srebrzysko w dniu 28 września 2012.
Filmografia
Role filmowe
Człowiek z żelaza (1981), reż. Andrzej Wajda – jako ona sama
Filmy dokumentalne
Anna Walentynowicz, reż. Krzysztof Wojciechowski, 1993
Anna Walentynowicz, reż. Andrzej Bednarek, 1994
Prisoners of „Freedom”, reż. Laura Quaglia, 2004 (prod. Włochy, Rosja)
Doceniałam każdy przeżyty dzień, reż. Jędrzej Lipski, Piotr Mielech, 2010
Nawiązania
Postać wzorowaną na Annie Walentynowicz stworzono w filmie Volkera Schlöndorffa Strajk (2007). Została w nim przedstawiona jako analfabetka, a jej syn jako członek ZOMO, co stanowi elementy fikcyjne dzieła. W odpowiedzi na to adwokat Walentynowicz, Stefan Jaworski, zapowiedział w 2006 wejście na drogę prawną w obronie naruszonych dóbr osobistych Anny Walentynowicz, z czego ostatecznie zrezygnowano.
Odznaczenia i nagrody
3 maja 2006 została odznaczona przez prezydenta RP Lecha Kaczyńskiego Orderem Orła Białego.
Zarządzeniem prezydenta RP na uchodźstwie Ryszarda Kaczorowskiego z 11 listopada 1990 została odznaczona Krzyżem Kawalerskim Orderu Odrodzenia Polski.
Złoty Krzyż Zasługi 1966.
Srebrny Krzyż Zasługi 1961.
Brązowy Krzyż Zasługi 1953 i 1957.
13 grudnia 2005 w Waszyngtonie odebrała dwa medale na rzecz Solidarności oraz za swoje uczestnictwo od amerykańskiej Fundacji Pamięci Ofiar Komunizmu Medal Wolności Trumana-Reagana. Honorowym przewodniczącym Fundacji założonej przez Kongres USA jest były prezydent Stanów Zjednoczonych Ameryki George W. Bush.
10 grudnia 2009 otrzymała „za odwagę w występowaniu w obronie podstawowych wartości i prawd nawet wbrew zdaniu i poglądom większości” nagrodę im. Pawła Włodkowica, przyznaną przez Rzecznika Praw Obywatelskich Janusza Kochanowskiego (także ofiary katastrofy PLF101 w Federacji Rosyjskiej).
Medal Polonia Mater Nostra Est (1996)
Krzyż Solidarności Walczącej (2010)
Postanowieniem prezydenta Andrzeja Dudy z 13 marca 2018 została odznaczona Krzyżem Wolności i Solidarności.
Kobieta Roku 1980 tygodnika „Time” (2020)
Upamiętnienie
21 października 2010 Rada Miasta Gdynia podjęła uchwałę o nazwaniu skrzyżowania ul. Bosmańskiej i ul. Benisławskiego na Obłużu Rondem Anny Walentynowicz.
8 kwietnia 2011, na fasadzie budynku przy al. Grunwaldzkiej 49 w Gdańsku-Wrzeszczu odsłonięto poświęconą jej tablicę pamiątkową (autor Sławoj Ostrowski). Zniknęła ona w czerwcu 2023.
26 sierpnia 2013 odbyła się uroczystość nadania jej imienia skwerowi u zbiegu ulic Henryka Sienkiewicza i Nowowiejskiej we Wrocławiu.
11 kwietnia 2015 został odsłonięty pomnik Anny Walentynowicz w Panteonie Bohaterów Sanktuarium Narodowego na Cmentarzu Poległych w Bitwie Warszawskiej w Ossowie.
15 sierpnia 2015 został odsłonięty pomnik Anny Walentynowicz przy skwerze jej imienia w Gdańsku, zaprojektowany przez rzeźbiarza Stanisława Milewskiego.
13 grudnia 2015 jej imieniem prezes Rady Ministrów Beata Szydło uhonorowała największą salę w Kancelarii Prezesa Rady Ministrów.
3 czerwca 2016 imieniem Anny Walentynowicz nazwano odcinek nowo wybudowanej wewnętrznej południowej obwodnicy Radomia.
29 sierpnia 2016 jej imieniem został nazwany skwer przy pętli tramwajowej w Pabianicach.
20 czerwca 2017 w Szczecinie zmieniono nazwę ul. Berlinga na ul. Anny Walentynowicz
26 czerwca 2017 Rada Miasta Lublin zmieniła nazwę odcinka ul. Lucyny Herc na ul. Anny Walentynowicz.
29 stycznia 2018 wojewoda kujawsko-pomorski zmienił w Grudziądzu nazwę ul. 6 marca na ul. Anny Walentynowicz.
W 2019 jej wizerunek znalazł się na muralu „Kobiety Wolności” na stacji PKM Strzyża w Gdańsku.
Jest patronką tramwaju Pesa Swing 120NaG SWING Gdańskich Autobusów i Tramwajów o numerze bocznym 1042.
Uchwałą Sejmu RP VIII kadencji z 20 lipca 2018 rok 2019 został ustanowiony Rokiem Anny Walentynowicz.
Zarządzeniem Prezesa Narodowego Banku Polskiego z 30 sierpnia 2019 ustalono monetę o wartości nominalnej 10 zł, upamiętniającej 90. rocznicę urodzin Anny Walentynowicz, którą wprowadzono do obiegu 20 września 2019.
W 2020 odbyło się uroczyste odsłonięcie popiersia Anny Walentynowicz przed polską ambasadą w Kijowie.
Przypisy
Bibliografia
Linki zewnętrzne
Anna Walentynowicz – apokryf historii. Beata Płonka, 1999.
Sławomir Cenckiewicz, Matka „Solidarności”, rp.pl z 13 sierpnia 2009
Walczyliśmy o godność i szacunek – Anna Walentynowicz – wywiad dla tv.rp.pl przeprowadzony przez Cezarego Gmyza w sierpniu 2009
Charakterystyka Anny Walentynowicz sporządzona przez SB MSW
Kilka dat z życia A. Walentynowicz
Informacja IPN o represjach wobec robotnicy
Biogram w Encyklopedii Solidarności
Tomasz Jastrun: Życie Anny Walentynowicz (2011) w bibliotece Polona
Polscy robotnicy
Członkinie Ligi Kobiet Polskich (Polska Ludowa)
Członkowie Związku Młodzieży Polskiej
Działacze Wolnych Związków Zawodowych
Internowani w Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej 1981–1982
Osoby pozbawione pracy w ramach represji politycznych w Polsce Ludowej
Polacy pochodzenia ukraińskiego
Polscy działacze praw człowieka
Przodownicy pracy w Polsce Ludowej
Uczestnicy wydarzeń Grudnia 1970
Uczestnicy wydarzeń Sierpnia 1980
Sygnatariusze porozumień sierpniowych (strona społeczna)
Więźniowie polityczni w Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej 1957–1989
Honorowi obywatele Wałbrzycha
Odznaczeni Krzyżem Kawalerskim Orderu Odrodzenia Polski (władze RP na uchodźstwie)
Odznaczeni Krzyżem Solidarności Walczącej
Odznaczeni Krzyżem Wolności i Solidarności
Odznaczeni Orderem Orła Białego (III Rzeczpospolita)
Odznaczeni Złotym Krzyżem Zasługi (Polska Ludowa)
Odznaczeni Srebrnym Krzyżem Zasługi (Polska Ludowa)
Odznaczeni Brązowym Krzyżem Zasługi (Polska Ludowa)
Odznaczeni Medalem Polonia Mater Nostra Est
Ludzie urodzeni w Równem
Ofiary katastrofy polskiego Tu-154 w Smoleńsku
Pochowani na Cmentarzu Srebrzysko w Gdańsku
Urodzeni w 1929
Zmarli w 2010 |
375 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Aida%20%28opera%29 | Aida (opera) | Aida – opera w 4 aktach, z librettem napisanym przez Antonia Ghislanzoniego oraz muzyką Giuseppe Verdiego.
Historia utworu
Opera została zamówiona w 1869 przez Ismaila Paszę, chedywa Egiptu, na otwarcie Opery w Kairze.
Paul Draneth Bey, założyciel pierwszej kolei w Egipcie i dyrektor Opery Kairskiej, już w 1869 r. zwrócił się do Verdiego z prośbą o napisanie hymnu na otwarcie dopiero co wybudowanego budynku opery. Verdi odmówił (na otwarcie opery, 6 listopada 1869 r., wystawiono Rigoletto). Niezrażony odmową mistrza Bey wraz z chedywem Egiptu przesłali do Camille'a Du Locle'a gotowy scenariusz opracowany przez Auguste Mariette'a z prośbą o przekazanie go Verdiemu. G.Verdi w końcu zainteresował się Aidą. Dodatkowym bodźcem była oferta honorarium – 150 tys. franków francuskich w złocie (co było kwotą bajecznie wysoką), wolna ręka w doborze wykonawców wszystkich ról i świetne warunki dla wszystkich współpracowników Verdiego. Aida po kilku latach została wykorzystana do uświetnienia otwarcia kanału Sueskiego.
Pierwsze poprawki w scenariuszu wniósł Verdi wraz z Du Locle'em latem 1870 roku. Jednocześnie nawiązał kontakt z Ghislanzonim i jemu powierzył opracowanie libretta. Zgodnie z umową Verdi zobowiązał się ukończyć partyturę w grudniu 1870 r. Możliwe, że początkowo G. Verdi myślał o wielkim spektaklu, jednak po zapoznaniu się z warunkami teatru w Kairze dzieło zostało dostosowane do możliwości opery (Opera Kairska była niewielkim budynkiem, na widowni mieściło się tylko 850 widzów – dla porównania La Scala w Mediolanie mieści 3600 osób).
Pracę nad dziełem skomplikowała sytuacja polityczna. W lipcu wybuchła wojna francusko-pruska, która opóźniła premierę. Dekoracje przygotowywane w Paryżu przez Auguste Mariette'a nie zostały przywiezione do Kairu z powodu oblężenia stolicy Francji przez Królewską Armię Pruską. W końcu zamiast w styczniu 1871 roku prapremiera w Kairze odbyła się po wojnie, 24 grudnia 1871 r. Orkiestrą dyrygował Giovanni Bottesini.
Pierwsi wykonawcy ról tytułowych:
Aida – Antonietta Pozzoni
Radames – Pietro Mongini
Amneris – Eleonora Grossi
Amonasro – Francesco Steller
Ramfis – Paolo Medini.
Opera została entuzjastycznie przyjęta przez ówczesną publiczność. Podobnie zakończyła się włoska premiera w mediolańskiej La Scali 8 lutego 1872 r. pod batutą Franco Faccia. Kolejną premierą, w Parmie (1872), dyrygował osobiście Verdi.
Od premiery mediolańskiej Aida rozpoczęła pochód przez wszystkie ważniejsze sceny świata, stając się jedną z najbardziej popularnych oper. Premiera polska miała miejsce w Teatrze Wielkim w Warszawie 23 listopada 1875 r. (w oryginalnej wersji językowej). Z polskim tekstem Aida została wystawiona po raz pierwszy w Warszawie 9 czerwca 1877 r.
Aida należy do grupy dzieł często wystawianych w warunkach plenerowych; potężne przedstawienia (z udziałem kilkusetosobowych chórów i statystów, koni i egzotycznych zwierząt) wystawiano na wielu stadionach i w amfiteatrach, a nawet w rzymskich Termach Karakalli. Wiosną 1997 r. i na przełomie lat 2002/2003 Opera Wrocławska wystawiła takie superprodukcje Aidy w Hali Ludowej we Wrocławiu.
Osoby
Amneris, córka faraona – mezzosopran
Radames, wódz wojsk egipskich – tenor
Aida, etiopska niewolnica – sopran
Amonasro (w polskiej tradycji operowej często Amonastro), etiopski władca, ojciec Aidy – baryton
Il Re, Faraon – bas
Ramfis, arcykapłan Izydy – bas
Treść
Akt I
Wojska etiopskie przekroczyły granice Egiptu. Kapłan Izydy, Ramfis, ogłasza Radamesa dowódcą wojsk egipskich. Młody wojownik ma nadzieję, że po zwycięskiej kampanii faraon spełni jego prośbę – zwróci wolność Aidzie (niewolnicy etiopskiej i córce Amonasra) oraz zgodzi się na ich ślub. Radamesa kocha bez wzajemności Amneris, córka faraona. Aida ma mieszane uczucia: pragnie życzyć ukochanemu zwycięstwa, ale to oznacza klęskę, a może i śmierć jej rodaków. W świątyni trwa uroczystość. Przed posągiem boga Ptaha, po sakralnym tańcu kapłanek, Ramfis wręcza Radamesowi poświęcony miecz.
Akt II
W Memfis, w pałacu faraona, Amneris czeka na powrót Radamesa po zwycięskiej kampanii. Upewnia się, że Aida kocha młodego wojownika i oświadcza jej, że ona, córka Faraona, jest jej rywalką.
Dźwięk trąb ogłasza powrót zwycięskiego wojska. Oprócz bogatych łupów prowadzą pojmanych jeńców. Wśród nich Aida dostrzega swojego ojca. Amonasro nakazuje córce milczenie. Przyznaje się przed faraonem, że jest jej ojcem, ale wprowadza go w błąd, mówiąc, że król Amonasro zginął podczas walki. Faraon obiecuje spełnić życzenie Radamesa. Wódz prosi Faraona o wolność dla jeńców. Faraon zgadza się na uwolnienie Etiopczyków, ale – za radą Ramfisa – jako zakładników zatrzymuje w niewoli Amonasra i Aidę. Dodatkowo Radamesowi w dowód wdzięczności oddaje rękę swojej córki. Radames i Aida są w rozpaczy – nie mogą odrzucić łaski faraona. Amneris przeżywa chwilę triumfu.
Akt III
Akcja rozgrywa się nocą, przed planowanym ślubem. Amneris wraz z Ramfisem zmierza do świątyni Izydy. Chce prosić boginię o błogosławieństwo i miłość małżonka. Aida pragnie spotkać się po raz ostatni z ukochanym. Za nią nadchodzi jej ojciec. Wie o miłości córki i wodza. Próbuje nakłonić Aidę, by wykorzystała uczucia Radamesa i namówiła go do opowiedzenia się po stronie Etiopczyków albo wyjawienia tajemnic wojskowych. Aida w końcu ulega namowom. Amonasro ukrywa się przed nadejściem Radamesa. Aida nie chce słuchać wyznań ukochanego, wypomina mu zbliżającą się uroczystość zaślubin. Namawia go do wspólnej ucieczki z Egiptu. Po długiej walce wewnętrznej Radames zgadza się zbiec z ukochaną na pustynię. Planując trasę ucieczki, zdradza wojskowe plany Egipcjan. Ujawnia się Amonasro i wyjawia, że jest królem Etiopii. Zrozpaczony Radames nie widzi innego wyjścia niż ucieczka. Niespodziewanie pojawia się Amneris wraz z Ramfisem. Aida z ojcem ucieka, a Radames, czując się winny, oddaje się w ręce arcykapłana.
Akt IV
Odsłona 1
Amneris proponuje Radamesowi pomoc. Obiecuje wyjednać przebaczenie u swojego ojca pod warunkiem, że młodzieniec wyrzeknie się swoich uczuć do Aidy, zapomni o niej i poślubi ją, córkę Faraona. Radames odmawia. Zbiera się sąd pod przewodnictwem Ramfisa. Radames odmawia odpowiedzi na zadawane pytania. Tym samym potwierdza swoją winę i zostaje skazany na śmierć przez zamurowanie żywcem w grobowcu. Amneris uświadamia sobie, że do tragedii doprowadziła jej duma i zazdrość. Przeklina sędziów i mdleje.
Odsłona 2
Radames zostaje zamknięty w grobowcu. Tu spotyka Aidę, która, słysząc o wyroku, postanowiła umrzeć z ukochanym. Połączeni uściskiem, spokojnie oczekują na śmierć. Nad grobowcem zrozpaczona Amneris błaga bogów o ukojenie serca.
Przypisy
Linki zewnętrzne
Aida w bibliotece Polona
Opery Giuseppe Verdiego
Opery w języku włoskim |
377 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Amnesty%20International | Amnesty International | Amnesty International – międzynarodowa organizacja pozarządowa, której celem jest zapobieganie naruszeniom praw człowieka poprzez wszelkie pokojowe akcje obywatelskie – od organizowania pisania listów do rządów krajów łamiących te prawa, poprzez publikowanie informacji o takich naruszeniach, po realną pomoc finansową i prawną poszkodowanym osobom.
Organizacja jest laureatem Pokojowej Nagrody Nobla z 1977 roku za „wkład w umacnianie podstaw wolności, sprawiedliwości, a tym samym pokoju na całym świecie”.
Amnesty International finansuje swoją działalność głównie ze składek członkowskich i darowizn od osób indywidualnych i firm.
Zasadami działania Amnesty International są uniwersalność i niepodzielność praw człowieka, bezstronność i niezależność, solidarność międzynarodowa i skuteczne działania na rzecz konkretnych osób, których prawa zostały złamane. Organizacja jest niezależna politycznie i finansowo. W wielu krajach (głównie tych, które często represjonują swoich obywateli) oskarżana jest o wspieranie USA i Europy Zachodniej i propagowanie ich idei. Amnesty protestuje przeciwko torturom i przetrzymywaniu ludzi przez USA w Guantanamo.
Amnesty International twierdzi, że wspiera obecnie ponad 7 mln osób w 150 krajach świata. Sekretariat Międzynarodowy Amnesty International znajduje się w Londynie, ale organizacja posiada biura regionalne w Afryce, Ameryce, Azji, Europie i na Bliskim Wschodzie (m.in. Johannesburg, Dakar, Nairobi, Meksyk, Bangkok, Hongkong, Bejrut, Bruksela).
Do końca 2009 Sekretarz Generalną Amnesty International była Irene Khan, jej następcą był Salil Shetty, od 2018 funkcję tę pełni Kumi Naidoo. Nieoficjalnym hymnem organizacji jest piosenka „One” zespołu U2.
Historia
Geneza
Początki Amnesty International sięgają 1960 roku, kiedy brytyjski prawnik Peter Benenson przeczytał w prasie o dwóch portugalskich studentkach skazanych na 7 lat więzienia za wzniesienie toastu za wolność. W 1961 roku w londyńskim tygodniku „The Observer” pojawił się jego artykuł „Zapomniani więźniowie” wzywający do solidarnego działania w obronie więźniów sumienia (osób więzionych za wyrażanie swoich poglądów, które nie stosowały przemocy ani nie nawoływały do nienawiści) oraz do sprzeciwu wobec łamania praw zawartych w Powszechnej Deklaracji Praw Człowieka przez rządy wielu państw.
Rozwój ruchu międzynarodowego
W lipcu 1961 roku odbyło się międzynarodowe spotkanie sympatyków apelu Petera Benensona, na którym podjęto decyzję o „utworzeniu międzynarodowego ruchu na rzecz obrony wolności wyrażania opinii i wyznawania religii”.
W londyńskiej dzielnicy Mitre Court powstały biuro i biblioteka gromadząca informacje o naruszeniach praw człowieka: w 1962 roku udokumentowano już 1200 takich spraw.
Pierwsze grupy powstały w Wielkiej Brytanii, RFN, Holandii, Włoszech oraz Szwajcarii i działały przez tzw. „sieć trójek” – każda z nich zajmowała się trzema więźniami sumienia z trzech głównych obszarów polityczno-ekonomicznych świata: państw kapitalistycznych, socjalistycznych i rozwijających się.
W ciągu kolejnych lat następował rozwój struktur organizacji, która na konferencji belgijskiej w 1962 roku przyjęła nazwę Amnesty International. W tym samym roku powstał Fundusz Więźniów Sumienia pomagający więźniom i ich rodzinom. zaś rok później Międzynarodowy Komitet Wykonawczy (IEC), Sekretariat Międzynarodowy (siedziba Amnesty International) oraz Biuro Badawcze, które na bieżąco śledzi losy więźniów.
Amnesty International szybko zyskiwała międzynarodowe znaczenie. Już w 1962 roku nowe grupy powstały w Norwegii, Szwecji, Danii, Belgii, Grecji, Australii, Irlandii i Stanach Zjednoczonych. Organizacja uzyskała statusy konsultacyjne przy ONZ (1964), Radzie Europy (1965) i UNESCO (1969).
Pierwsza Pilna Akcja
Pilne Akcje to wezwania do działania w sprawie osoby lub grupy osób, o której wiadomo, że jej prawa zostały złamane i potrzebna jest natychmiastowa reakcja opinii publicznej. Pierwsza miała miejsce w 1973 roku i dotyczyła brazylijskiego profesora Luiza Basilio Rossi, aresztowanego z powodów politycznych.
Misje i kampanie w obronie praw człowieka
Pierwsze wizje lokalne Amnesty International miały miejsce w Ghanie, Czechosłowacji, Portugalii i NRD w 1962 roku.
W 1973 roku rząd chilijski zezwolił organizacji na przeprowadzenie na miejscu dochodzenia w sprawie oskarżeń o masowe naruszanie praw człowieka. Rok później ukazał się raport opisujący prześladowania, tortury i egzekucje za rządu Pinocheta.
Kolejne światowe akcje w obronie praw człowieka dotyczyły:
Afryki Południowej, Paragwaju, Pakistanu i Tanzanii (1977),
Korei Południowej, Kostaryki, Turcji (1980),
Afganistanu i Chile (1986),
Sri Lanki i w Birmy (1990),
Jugosławii i Peru (1991),
Bośni i Hercegowiny, Indonezji i Kolumbii (1994),
Turcji i Chin (1996),
Bośni i Hercegowiny (1998),
Arabii Saudyjskiej (2000).
W 1983 roku opublikowano specjalny raport na temat zabójstw politycznych popełnianych na zlecenie rządów.
W 1994 roku rozpoczęła się światowa kampania przeciwko zaginięciom i zbrodniom politycznym pod hasłem „Życie w cieniu kłamstwa”.
Kampanie przeciwko karze śmierci
Od 1981 prowadzone są kampanie przeciw karze śmierci.
W 1987 AI wydało raport stwierdzający, że stosowanie kary śmierci w Stanach Zjednoczonych jest niezgodne z międzynarodowymi postanowieniami, decyzje o jej stosowaniu mają często podłoże rasistowskie i są wydawane arbitralnie.
W 1989 roku ukazało się studium na temat kary śmierci „Kiedy państwo zabija”.
Kolejne kampanie dotyczyły krajów bałtyckich w 1993 i pozostałych byłego Związku Radzieckiego w 1995 roku.
Amnesty International co roku publikuje raport dotyczący stosowania kary śmierci na świecie. Według danych podanych przez organizację w 2016 r. karę śmierci wykonano w 23 krajach na co najmniej 1032 osobach, zaś w 2015 r. wykonano 1634 egzekucje w 25 krajach na świecie, co stanowiło znaczący wzrost.
Większość egzekucji wykonano kolejno w Chinach, Iranie, Arabii Saudyjskiej, Iraku i Pakistanie: liczba wyroków kary śmierci w Chinach nie jest znana, gdyż dane te stanowią tajemnicę państwową. 20 egzekucji, które przeprowadzono w 2016 r. w Stanach Zjednoczonych, to najmniejsza liczba wykonanych w tym kraju wyroków śmierci od 1991 roku.
141 kraje na świecie, czyli ponad połowa wszystkich krajów świata, to zwolennicy abolicji wedle prawa bądź w praktyce. W 2016 r. karę śmierci zniesiono w 2 krajach – w Beninie i Nauru. Łącznie karę śmierci zniosły 104 kraje, czyli większość państw na świecie. W 1997 r. zaledwie 64 kraje w ogóle nie stosowały kary śmierci.
Koncerty
W 1976 roku odbył się pierwszy koncert charytatywny pt. Secret Policeman’s Ball z Johnem Cleese’em i grupą Monty Pythona. Kolejne miały miejsce w latach: 1977, 1978, 1981 i 1987. Wzięli w nich udział m.in. Peter Gabriel, Duran Duran, Mark Knopfler, Eric Clapton i Phil Collins.
W 1986 roku amerykańska sekcja AI zorganizowała wielki rockowy koncert pt. „Spisek na rzecz Nadziei”, w którym udział wzięli m.in. Sting, U2, Bryan Adams, Peter Gabriel, Lou Reed, The Neville Brothers.
W 1988 roku rozpoczęła się trasa koncertowa pod hasłem „Prawa Człowieka Teraz!”, obejmująca 18 miast w 15 krajach. Uczestniczyli w niej m.in. Sting oraz Bruce Springsteen.
Nagrody
W listopadzie 1977 roku w Oslo Amnesty International otrzymało Pokojową Nagrodę Nobla za wkład w „umacnianie podstaw wolności, sprawiedliwości a tym samym pokoju na całym świecie”.
Rok później organizacja odebrała Nagrodę Praw Człowieka Organizacji Narodów Zjednoczonych za „szczególny wkład w ochronę praw człowieka”, a w 2001 roku The Revolution Awards 2001 za „najlepsze wykorzystanie internetu w obronie praw człowieka”.
W 1994 roku muzyczna stacja MTV doceniając wkład organizacji w rozwój praw człowieka uhonorowała ją nagrodą Free Your Mind.
Cele i metody działania
Wizja
Wizją Amnesty International jest świat, w którym wszystkie prawa zawarte w Powszechnej Deklaracji Praw Człowieka i innych dokumentach międzynarodowych oraz standardach są przestrzegane w stosunku do jednostki ludzkiej. Aby zrealizować tę wizję, misją Amnesty International jest prowadzenie badań i działań na rzecz zapobiegania i zaprzestania naruszeń prawa do fizycznej i psychicznej integralności, wolności sumienia i wyrażania się oraz wolności od dyskryminacji, w kontekście promocji wszystkich praw człowieka.
Metody działania
Cele te są realizowane przez następujące działania:
Wysyłanie kilkuosobowych grup badaczy i badaczek dla oceny sytuacji poszczególnych represjonowanych osób i ew. pomocy tym osobom na miejscu. Zasadą jest tutaj wysyłanie osób z innego kraju niż kraj, w którym dochodzi do represji. Amnesty International nie przyjmuje i nie wymaga od swoich członków informacji na temat własnego kraju, aby nie być posądzonym o szpiegostwo.
Organizowanie dużych ogólnoświatowych akcji i kampanii medialnych nakierowanych na jeden konkretny problem, który wydaje się mieć szczególne znaczenie w danym momencie, np. niepokojąca sytuacja w jednym z państw, ochrona praw uchodźców bądź sprzeciw wobec stosowania tortur.
Tworzenie i publikowanie dorocznych raportów ze stanu przestrzegania praw człowieka na całym świecie (raport roczny).
Pilne Akcje
„Pilne akcje” to ogólnoświatowe akcje ogłaszane przez Amnesty International, polegające na wysyłaniu listów – apeli w sprawie osób, których podstawowe prawa są zagrożone lub łamane. Dotyczą one m.in. osób zagrożonych egzekucją lub torturami, aresztantów pozbawionych kontaktu z prawnikiem, rodziną albo opieki medycznej oraz więźniów sumienia.
Podstawą każdej Pilnej Akcji jest krótki tekst składający się z opisu historii danej osoby, wskazówek dotyczących treści apelu oraz adresów, na które należy go wysłać. Język listu może być dowolny, przy czym jeżeli nie jest to angielski ani język urzędowy danego kraju, sugerowane jest podkreślenie nazwiska osoby, w sprawie której się pisze.
Z danych Amnesty International wynika, że dzięki Pilnym Akcjom udało się w ciągu ostatnich 30 lat uratować 16 600 osób.
Maraton Pisania Listów
Maraton Pisania Listów jest największą akcją na rzecz praw człowieka. Odbywa się corocznie w weekend w okolicach 10 grudnia, kiedy obchodzony jest Międzynarodowy Dzień Praw Człowieka. Akcja została zapoczątkowana przez warszawska grupę lokalną Amnesty International, ale bardzo szybko stała się wydarzeniem o zasięgu globalnym.
Liczba listów pisanych w trakcie kolejnych maratonów systematycznie wzrasta. W 2016 roku w Polsce napisano 356 645 listów i apeli, a na całym świecie ponad 4,6 mln.
Celem Maratonu Pisania Listów jest wysłanie jak największej ilości listów i innych apeli (e-maili, faxów) do odpowiednich władz we wskazanych krajach, tak by skierować ich uwagę na naruszenia praw człowieka. Co roku listy pisane są w sprawie kilku lub kilkunastu osób, których prawa zostały złamane. Oprócz apelowania do władz, podczas Maratonu wysyłane są także listy solidarnościowe do osób lub społeczności, których prawa człowieka są naruszane.
Bohaterowie i bohaterki Maratonu, w sprawie których pisane są listy, często odzyskują wolność lub ich sytuacja się poprawia.
Liczba napisanych listów w Polsce
2001–2010
2011–2016
Aktualne globalne kampanie
Odważni
Kampania poświęcona obrońcom i obrończyniom praw człowieka na świecie.
Według Amnesty International w 2016 roku 281 osób zostało zabitych za obronę praw człowieka, w 2015 – 156 osób. W 22 krajach w 2016 roku ludzie byli zabijani za pokojową obronę praw człowieka. Ponad 75% zabójstw obrońców i obrończyń praw człowieka w 2016 roku miało miejsce w Amerykach.
Witamy
Kampania poświęcona sytuacji uchodźców i migrantów na świecie.
Historyczne kampanie
„Prawa Człowieka Pod Murem Chińskim” – postulaty przestrzegania praw człowieka w Chinach w związku z organizowanymi tam w 2008 letnimi Igrzyskami Olimpijskimi. Kampania dotyczyła czterech zasadniczych kwestii: kary śmierci, przetrzymywania bez prawa do procesu sądowego, sytuacji obrońców praw człowieka oraz cenzury Internetu.
„Darfur Nie Może Już Czekać” – kampania nakierowana na kryzys humanitarny w Darfurze. W latach 2003–2008 w wyniku konfliktu zbrojnego zginęło tam ponad 90 tys. ludzi, 200 000 zmarło z przyczyn związanych z konfliktem, a ponad 2 mln musiało opuścić swoje domy. Działania społeczności międzynarodowej (ONZ i UA) nie przyniosły dotychczas wymiernych rezultatów w zaprowadzeniu pokoju i ochronie ludności cywilnej.
„Stop Przemocy Wobec Kobiet” – przemoc wobec kobiet została określona przez AI mianem „katastrofy praw człowieka o zasięgu światowym”, stąd inspiracja do działań w ich obronie.
„Stop Torturom w Wojnie z Terroryzmem” – akcja wymierzona przeciwko więzieniu Guantanamo, symbolowi znacznych naruszeń praw człowieka przez Stany Zjednoczone. Od 2002 roku przetrzymywano tam setki osób – często bez dostępu do sądu, opieki medycznej i możliwości odwiedzin rodziny. Prawdopodobnie wielu z nich było torturowanych oraz traktowanych w okrutny i poniżający sposób.
„Broń pod Kontrolą” – kampania we współpracy z Oxfam i IANSA (The International Action Network on Small Arms) na rzecz kontroli przepływu broni oraz ograniczenia jej rozpowszechniania i nadużywania.
„Świat Wolny od Kary Śmierci” – nadrzędnymi celami kampanii są: przedłużenie o rok moratorium na wykonywanie kary śmierci oraz zmiana konkretnych wyroków śmierci na inne wyroki.
Krytyka
Krytyka Amnesty International dotyczy zbyt wysokiej odprawy dla byłej Sekretarz Generalnej, niedostatków w ochronie pracowników poza centralą organizacji, jednoczenia sił z organizacjami o wątpliwych dokonaniach w sprawach ochrony praw człowieka, stronniczości ideologicznej dotyczącej polityki wobec krajów spoza wpływów Zachodu i polityki Amnesty International w sprawie aborcji.
Sekretarze Generalni Amnesty International
1961–1966: Peter Benenson (Wielka Brytania)
1966–1968: Eric Baker (Wielka Brytania)
1968–1980: Martin Ennals (Wielka Brytania)
1980–1986: Thomas Hammarberg (Szwecja)
1986–1992: Ian Martin (Wielka Brytania)
1992–2001: Pierre Sané (Senegal)
2001–2009: Irene Khan (Bangladesz)
2010–2018: Salil Shetty (Indie)
2018–2020: Kumi Naidoo (Republika Południowej Afryki)
2020–2021 (tymczasowo): Julie Verhaar
od 2021: Agnès Callamard (Francja)
Amnesty International a Kościół katolicki
Kościół katolicki i Amnesty International wielokrotnie mówiły jednym głosem, m.in. w sprawie kary śmierci i więźniów sumienia, jednak po decyzji Rady Amnesty z sierpnia 2007 roku o podjęciu starań o zapewnienie kobietom dostępu do „bezpiecznej, legalnej aborcji w przypadkach, gdy ciąża jest niechciana i pochodzi z gwałtu, napaści na tle seksualnym lub kazirodztwa”, Watykan wezwał katolików do zaprzestania wspierania organizacji.
Amnesty International w Polsce
Amnesty International była obecna w Polsce od połowy lat 70. Jej pierwsza polska akcja dotyczyła obrony robotników represjonowanych w Ursusie i Radomiu w 1976 roku. Wśród Polaków bronionych przez AI jako więźniowie sumienia byli: Seweryn Blumsztajn, Bogdan Borusewicz, Mirosław Chojecki, Władysław Frasyniuk, Waldemar Fydrych, Bronisław Geremek, Andrzej Gwiazda, Marian Jurczyk, Jerzy Kropiwnicki, Jacek Kuroń, Jan Józef Lipski, Bogdan Lis, Jan Lityński, Antoni Macierewicz, Adam Michnik, Kazimierz Mijal, Andrzej Milczanowski, Leszek Moczulski, Karol Modzelewski, Kornel Morawiecki, Grzegorz Palka, Janusz Pałubicki, Józef Pinior, Zofia Romaszewska, Zbigniew Romaszewski, Jan Rulewski, Andrzej Słowik, Kazimierz Świtoń, Romuald Szeremietiew, Anna Walentynowicz, Henryk Wujec i kilkuset innych.
Polska struktura Amnesty International powstała w 1989 roku (choć jeszcze przed upadkiem PRL-u „Biuletyn Amnesty International” z informacjami ze świata wydawał po polsku Ruch Wolność i Pokój). W latach 1991–1995 prezeską polskiego AI była Małgorzata Tarasiewicz.
Obecnie polska Amnesty International ma 8000 członków i sympatyków, działa 12 grup lokalnych, 7 edukacyjnych i ponad 100 grup szkolnych. Prezeską polskiej sekcji Amnesty International jest Urszula Skonecka, a w skład zarządu wchodzą także: Maciej Czapliński, Katarzyna Dobrakowska, Anna Dolińska, Monika Klimkowska, Rafał Panecki, Michał Szymanderski-Pastryk. Największą przeprowadzaną corocznie akcją polskiej sekcji Amnesty International jest Maraton Pisania Listów.
Od 2008 roku Amnesty International Polska jest członkiem Polskiej Koalicji Social Watch.
W 2017 roku Amnesty International opublikowało raport Polska: Demonstracje w obronie praw człowieka, który dokumentuje przypadki stosowania wobec protestujących inwigilacji, nękania i ścigania sądowego w celu rozpraszania i zapobiegania organizowaniu masowych protestów. Od 2016 roku tysiące obywateli brały udział w pokojowych zgromadzeniach przeciwko propozycjom represyjnego ustawodawstwa, które ograniczało prawa kobiet i zagrażało rządom prawa. Raport pokazuje, jak władze Polski podejmują próby zdławienia pokojowych protestów, co w oczywisty sposób ma zniechęcić ich uczestników do udziału w przyszłych demonstracjach.
W 2018 roku Amnesty International opublikowało raport Moc ulicy. W obronie wolności pokojowych zgromadzeń w Polsce, który opisuje największe zagrożenia dla wolności zgromadzeń w Polsce: nadmierne używanie siły przez policję, rosnąca liczba postępowań karnych wszczynanych wobec osób korzystających z wolności zgromadzeń, przypadki wykorzystania zwiększonych uprawnień służb porządku publicznego do inwigilacji osób protestujących oraz ograniczanie niezależności sądów.
Pióro Nadziei
Pióro Nadziei to nagroda przyznawana od 2002 roku przez Amnesty International Polska za najlepszy tekst poświęcony prawom człowieka. W ubiegłych latach w jury zasiadali znani dziennikarze (m.in. Konstanty Gebert, Piotr Zaremba, Ewa Siedlecka, Joanna Podgórska, Krystyna Kurczab-Redlich) oraz ludzie nauki i kultury (m.in. były Rzecznik Praw Obywatelskich Andrzej Zoll czy Roman Kuźniar). Autorką wręczanej laureatom statuetki – pióra otoczonego drutem kolczastym – jest Iwona Lifsches.
Od 2015 roku zmieniono formułę nagrody. Nagradzane są osoby, które zwracają uwagę opinii publicznej na przypadki łamania praw człowieka, odznaczają się społecznym zaangażowaniem w swojej pracy medialnej, przyczyniają się do pozytywnej zmiany na rzecz przestrzegania praw człowieka. Laureatami nagrody mogą zostać dziennikarze/ dziennikarki, ale także osoby pracujące z mediami, np. pisarze, blogerzy, twórcy kampanii medialnych. Twórcami wyjątkowej statuetki, przeźroczystego pióra z zatopionym w środku drutem kolczastym, przymocowanego do betonowego etui, jest agencja Fat Baby.
Przypisy
Linki zewnętrzne
Oficjalna strona Amnesty International
Oficjalna strona Amnesty International Polska
„Co warto zachować w pamięci” – historia Amnesty International
Raport Amnesty International na 2009 rok dotyczący przestrzegania praw człowieka na świecie
Laureaci Nagrody im. Olofa Palmego
Laureaci nagrody Free Your Mind
Nobliści – nagroda pokojowa
Międzynarodowe organizacje pozarządowe
Międzynarodowe organizacje ochrony praw człowieka
Organizacje non-profit
Laureaci Nagrody Erazmusa |
378 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Alban%20Berg | Alban Berg | Alban Maria Johannes Berg (ur. 9 lutego 1885 w Wiedniu, zm. 24 grudnia 1935 tamże) – austriacki kompozytor, jeden z prekursorów muzyki atonalnej. Jeden z trzech czołowych muzyków drugiej szkoły wiedeńskiej.
Życiorys
Urodził się w średniozamożnej rodzinie mieszczańskiej. Otrzymał typowe dla epoki domowe wykształcenie muzyczne. Komponować zaczął jako nastolatek, nie posiadając formalnej wiedzy kompozytorskiej. Po skończeniu (nie bez trudności) szkoły średniej, w 1904 został zaakceptowany jako student wiedeńskiego konserwatorium w klasie Arnolda Schönberga, który w ten czas rozpoczął eksperymenty z muzyką dodekafoniczną. Innym uczniem Schönberga studiującym w tym samym czasie był Anton Webern. W swej twórczości Berg wykorzystywał zasady atonalności i serializm, lecz także wiele z jego kompozycji jest muzyką tonalną lub mieszaną, osadzoną w estetyce późnego romantyzmu.
Po zakończeniu studiów Berg rozpoczął pracę kompozytorską jednocześnie pracując zawodowo jako księgowy. W 1911 poślubił znaną śpiewaczkę Helenę Nahowską. W 1915 został powołany do służby wojskowej, z której został zwolniony w rok później z powodu słabego zdrowia (cierpiał na astmę). Jego wojskowe przeżycia skłoniły go do skomponowania opery Wozzeck bazującej na popularnym dramacie Büchnera (Woyzeck). Premiera opery miała miejsce w 1925 i spotkała się z dobrym przyjęciem. W 1919 wraz z Arnoldem Schönbergiem założył Towarzystwo Muzyczne, którego celem było wspieranie awangardowych eksperymentów muzycznych.
Do innych znanych dzieł Berga należą Koncert kameralny na fortepian, skrzypce i 13 instrumentów dętych (1925) oraz Suita liryczna na kwartet smyczkowy (1926). W obu Berg połączył tradycyjną tonalność z zasadami atonalności. Ostatnim dziełem opublikowanym za życia kompozytora był Koncert skrzypcowy „pamięci Anioła” dedykowany tragicznie zmarłej w wieku 19 lat Manon Gropius, córce Almy Mahler, wdowy po Gustavie Mahlerze i Waltera Gropiusa.
Umierając Berg pozostawił niedokończoną operę Lulu. Jest on także autorem libretta tego dzieła. Erotycznie skandalizująca opera opowiada o jego skrywanej miłości do Hanny Fuchs-Robettin. Opera, wystawiona po raz pierwszy w Zurychu w 1937, została ukończona przez Friedricha Cerhę i wystawiona po raz pierwszy w całości w 1979.
Twórczość
Najważniejsze utwory:
opery Wozzeck, Lulu
Koncert skrzypcowy „pamięci Anioła”
Suita liryczna na kwartet smyczkowy
Siedem wczesnych pieśni
Zobacz też
Lista dzieł Albana Berga
Przypisy
Bibliografia
Linki zewnętrzne
Austriaccy kompozytorzy operowi
Urodzeni w 1885
Zmarli w 1935
Kompozytorzy XX wieku
Ludzie urodzeni w Wiedniu
Zabici przez zwierzęta |
379 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Aleksandr%20Borodin | Aleksandr Borodin | Aleksandr Porfirjewicz Borodin (Алекса́ндр Порфи́рьевич Бороди́н ur. w Petersburgu, zm. tamże) – rosyjski chemik i kompozytor. Należał do grupy pięciu kompozytorów rosyjskich, która przeszła do historii muzyki pod nazwą „Potężna Gromadka”.
Dorobek naukowy (chemia)
jako pierwszy przeprowadził reakcję bromo-dekarboksylacji znanej pod nazwą reakcji Hunsdieckera-Borodina
równolegle z Wurtzem odkrył reakcję kondensacji aldolowej
Dzieła muzyczne
polka d-moll Hélène
concerto na flet i fortepian
Fantazja na temat rosyjski na dwoje skrzypiec i wiolonczelę
opera-farsa Bogatyri
trzy symfonie: I Es-dur, II h-moll „Bohaterska”, III a-moll (nieukończona)
opera Kniaź Igor, zawierająca sławną w pop-kulturze suitę Tańce połowieckie
kwartety smyczkowe A-dur i D-dur
poemat symfoniczny W stepach Azji Środkowej
pieśni m.in. Zaczarowany ogród, Śpiąca królewna
Zobacz też
Cezar Cui
Milij Bałakiriew
Modest Musorgski
Nikołaj Rimski-Korsakow
Piotr Czajkowski
Michaił Glinka
Bibliografia
Linki zewnętrzne
Twórczość Aleksandra Borodina w zbiorach Biblioteki Narodowej na portalu Polona
Ludzie urodzeni w Petersburgu
Pochowani na Cmentarzu Tichwińskim w Petersburgu
Potężna Gromadka
Rosyjscy chemicy
Rosyjscy kompozytorzy romantyzmu
Rosyjscy kompozytorzy operowi
Urodzeni w 1833
Zmarli w 1887 |
380 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Action%20Internationale%20Contre%20la%20Faim | Action Internationale Contre la Faim | Action Internationale Contre la Faim (z fr., znana również pod angielską nazwą Action Against Hunger) – pozarządowa organizacja międzynarodowa mającą na celu walkę z głodem na świecie.
Historia
Została założona w 1979 przez grupę francuskich lekarzy, naukowców, dziennikarzy i pisarzy, aby pomóc afgańskim uchodźcom z Pakistanu. W późniejszych latach zostały założone kolejne oddziały - amerykański w 1985, hiszpański w 1994, brytyjski w 1995, kanadyjski 2006.
AIClF w 2019 roku działało w 45 krajach na świecie i zatrudniało 7500 wolontariuszy i pracowników. Pomaga corocznie 4 milionom ludzi.
Przypisy
Linki zewnętrzne
Action Contre la Faim (Francja)
(USA)
(Wielka Brytania)
(Hiszpania)
Międzynarodowe organizacje pozarządowe |
384 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Abraham | Abraham | Abraham ( ’Awrāhām, akad. A-bi-ra-mu, Ibrāhīm, dosł. „kochający ojciec”) – pierwotnie zwany Abramem, pierwszy z hebrajskich patriarchów. Wśród historyków nie ma konsensusu, czy faktycznie istniał. Najprawdopodobniej żył na początku II tysiąclecia p.n.e. Według relacji biblijnych był praojcem narodu żydowskiego, arabskiego, edomickiego i także innych. Z woli Boga Jahwe wyruszył z Mezopotamii do Palestyny . Mąż Sary i Hagar, ojciec Izaaka i Izmaela .
Historia biblijna
Powołanie
Abram razem z ojcem Terachem, żoną Saraj (która była jego przyrodnią siostrą) i bratankiem Lotem mieszkał początkowo w Ur chaldejskim. Później zamieszkiwał w krainie Charan, w celu dotarcia do Kanaanu. Stary Testament początkowo nie podaje przyczyny opuszczenia Ur. Przyczyną mogła być niespokojna sytuacja po upadku III dynastii z Ur wywołana konfliktami pomiędzy autochtonami i amoryckimi imigrantami. Deuterokanoniczna Księga Judyty podaje powody religijne: odmowę kultu lokalnych bóstw, podobną wersję podaje apokryficzna Księga Jubileuszów. Niektórzy bibliści dodają jeszcze do tego purytańską reakcję na bogactwo i zgniliznę moralną otoczenia, inni piszą o względach polityczno-gospodarczych i o tęsknocie za pełnym życiem koczowniczym. Dopiero w dalszej kolejności Księga Rodzaju stwierdza, że wyjście z Ur było wolą Boga Jahwe. Taką interpretację potwierdzają też Dzieje Apostolskie i Księga Jozuego. To wytłumaczenie wspierają też bibliści chrześcijańscy, zdając sobie jednak sprawę z trudności wskazania, w jaki sposób żyjący w otoczeniu o przekonaniach politeistycznych Abraham doszedł do wiary w jednego Boga. Najczęściej jednak podaje się motyw nadprzyrodzony – to nie Abraham poznał Boga, ale to Bóg objawił się Abrahamowi.
Droga do Charanu mogła prowadzić wzdłuż Tygrysu przez Lagasz i Aszur lub wzdłuż Eufratu przez Babilon i Mari. Obecnie bardziej prawdopodobna wydaje się ta druga trasa. W Charanie właśnie Abramowi objawił się Bóg i rzekł: Wyjdź z twojej ziemi rodzinnej i z domu twego ojca do kraju, który ci ukażę. Obiecał Abramowi uczynić z niego wielki naród i rozsławić jego imię na świat. Abram posłuchał swojego Pana i udał się w drogę wraz z bratankiem i żoną, mimo swoich siedemdziesięciu pięciu lat. Gdy dotarł do dębów Mamre koło miejscowości Sychem, Bóg ukazał się mu ponownie: Twojemu potomstwu daję właśnie tę ziemię. Następnie kolejno wędrował Abram w stronę Negewu i Egiptu, aż wrócił ponownie do Kanaanu wraz ze swoim bratankiem Lotem. Gdy obaj osiedli w Betel, wynikła sprzeczka pomiędzy pasterzami trzód Abrama i pasterzami trzód Lota. Kraj nie mógł utrzymać ich obu, ze względu na zbyt liczne trzody owiec i wołów, które posiadali. Wtedy Abram rzekł do Lota: „Niechaj nie będzie sporu między nami, między pasterzami moimi a pasterzami twoimi, bo przecież jesteśmy krewni. Wszak cały ten kraj stoi przed tobą otworem. Odłącz się ode mnie! Jeżeli pójdziesz w lewo, ja pójdę w prawo, a jeżeli ty pójdziesz w prawo, ja – w lewo” (Rdz 13,5-17). Lot wybrał sobie całą dolinę Jordanu i wyruszył ku wschodowi, I tak rozłączyli się obaj. Po odejściu Lota Abram dostał od swojego Pana ziemie izraelskie i miał za zadanie obejść je „wzdłuż i wszerz”.
Po tych wydarzeniach Bóg obiecał Abramowi potomka, ale wyjaśnił mu również, że jego spadkobiercy będą w obcym kraju niewolnikami przez przeszło czterysta lat. Wtedy to Jahwe zawarł przymierze z Abramem, mówiąc: Potomstwu twemu daję ten kraj, od Rzeki Egipskiej aż do rzeki wielkiej, rzeki Eufrat.
Otrzymanie imienia
Gdy Abram miał 99 lat, ponownie objawił mu się Jahwe i obiecał niezmiernie liczne potomstwo. Nadał mu imię Abraham, gdyż zamierzał uczynić go ojcem narodów. Abram, a odtąd już Abraham, miał zapoczątkować dynastię królewską. Swoją żonę Saraj miał zacząć też inaczej nazywać. Jej nowym imieniem miało być Sara. Abrahamowi za rok miał urodzić się syn, chociaż jego żona w to nie wierzyła. Jednak Bóg ukazał jej łaskawość i uczynił to, co zapowiedział. Sara urodziła syna dokładnie w tym czasie, jaki został wyznaczony. Abraham dał synowi imię Izaak.
Próba wiary
Po tych wydarzeniach Bóg-Elohim (jednak według tłumaczenia Sartre’a anioł, hebrajskie והאלהים, w Torze: veha'elohim, w Koranie: sen) spowodował próbę (według innych interpretacji prowokowanie, kuszenie) Abrahama. Kazał mu na jednym z pagórków złożyć w ofierze swojego syna. Abraham nazajutrz podjął decyzję. Narąbał drzewa dla spalenia ofiary i wyruszył w drogę. Na górze Moria zbudował ołtarz, związał syna i sięgnął ręką po nóż. Ale wtedy ukazał się anioł (dosłowne tłumaczenie anioł Jahwe) i powiedział: Nie podnoś ręki na chłopca i nie czyń mu nic złego! Teraz poznałem, że boisz się Boga, bo nie odmówiłeś mi nawet twego jedynego syna. Po chwili Abraham spostrzegł niedaleko barana i złożył go w ofierze zamiast syna. Następnie anioł przemówił ponownie i pobłogosławił Abrahama za jego oddanie. Abraham wrócił więc do swych sług i wyruszył w kolejną drogę, tym razem do Beer-Szeby. Abraham dożył 175 lat.
Według Biblii synem, który miał zostać ofiarowany, był Izaak. Według tradycji muzułmańskiej – Izmael.
Dziedzictwo Abrahama
Po śmierci, w wieku 175 lat, Abraham został pochowany przez Izaaka i Izmaela obok żony Sary w Hebronie.
Według Biblii starszy syn Abrahama Izmael urodzony przez niewolnicę Hagar jest przodkiem plemion arabskich. Izaak spłodzony w wieku stu lat i urodzony przez uznawaną dotychczas za bezpłodną żonę Sarę – Izraelitów i Edomitów. Po śmierci Sary Abraham poślubił Keturę, która urodziła mu sześciu synów – Zimrana, Jokszana, Medana, Midiana, Jiszbaka, Szuacha. Abraham wysłał tych synów, by zajęli krainę Trogloditis i część Arabia Felix nad Morzem Czerwonym. Istnieje także legenda, że jeden z wnuków Abrahama, syn Madana, napadł zbrojnie na Libię i ją podbił. Jego potomkowie, którzy się tam osiedlili, nazwali ją Afryką od imienia zdobywcy (J.Flawiusz DDIXV239).
Abraham nazywany jest ojcem narodów, które wyznają trzy religie monoteistyczne: judaizm, chrześcijaństwo i islam, tzw. religie abrahamowe.
Abraham w katolicyzmie i prawosławiu
Kościół katolicki czci Abrahama na równi ze świętymi. Według Katechizmu Kościoła katolickiego: (61) „Patriarchowie i prorocy oraz inne postacie Starego Testamentu byli i zawsze będą czczeni jako święci we wszystkich tradycjach liturgicznych Kościoła”. Natomiast kościół prawosławny wprost nazywa go świętym. Wspomnienie liturgiczne Abrahama odbywa się w obu kościołach 9 października.
Łaciński patriarchat Jerozolimy
W kalendarzu własnym Łaciński patriarchat Jerozolimy obchodzi wspomnienie obowiązkowe patriarchy Abrahama z własnymi tekstami mszalnymi i Liturgii godzin. Wspomnienie to obowiązuje również w klasztorach Kustodii Ziemi Świętej znajdujących się na terenie patriarchatu. W Godzinie czytań odczytywane są: jako pierwsza lektura fragment o powołaniu patriarchy zaczerpnięty z Księgi Rodzaju (11,31-12.1-9), jako drugie czytanie fragment z Komentarza do Ewangelii wg św. Jana autorstwa św. Augustyna biskupa (Abraham rozradował się... 45, PL 35,1712).
Abraham w islamie
Abraham jest uznawany za proroka również przez wyznawców Islamu. Jest wielokrotnie wymieniany w Koranie. W świecie muzułmańskim jest określany imieniem Ibrahim. Największe święta muzułmańskie – Eid al-Adha – są związane z historią Abrahama i jego syna. Również historia odbudowania Kaaby i powstania Mekki zgodnie z tradycją muzułmańską są ściśle związane z historią Abrahama,
Biblijny patriarcha w kulturze
O tej biblijnej postaci zostało napisanych wiele książek i nakręcono szereg filmów. Na przestrzeni wieków powstało dużo dzieł sztuki przedstawiających przyjaciela Boga.
Sztuka
Andrea del Sarto – Ofiara Abrahama, 1527–1530, 213×159, Gemaeldegalerie – Drezno
Andrea del Sarto – Ofiarowanie Izaaka, ok. 1527, Museum of Art. – Cleveland
Andrea del Sarto – Ofiara Abrahama, 1529, 98×69, Prado – Madryt
Tycjan – Ofiara Izaaka, 1542–1544, 382×282, Santa Maria della Salute – Wenecja
Caravaggio – Ofiarowanie Izaaka, ok. 1597–1598, 116×173, Kolekcja Barbary Piaseckiej-Johnson – Princeton
Caravaggio – Ofiara Izaaka, 1601–1602, 104×135, Uffizi – Florencja
Jacopo da Empoli – Ofiarowanie Izaaka, 1590, 32×25, Uffizi – Florencja
Jacopo Ligozzi – Ofiarowanie Izaaka, ok. 1596, 51×37,5, Uffizi – Florencja
Johann Liss – Ofiara Abrahama, 1597, 88×69,5, Uffizi – Florencja
Jacopo Bassano – Odjazd Abrahama, kon. XVI w., 85,1×117,3, National Gallery – Londyn
Alessandro Allori – Ofiarowanie Izaaka, 1601, 94×131, Uffizi – Florencja
Domenichino – Ofiarowanie Izaaka, 1602, 32,5×44,3, Kimbell Art Museum
Domenichino – Ofiarowanie Izaaka, 1630, 147×140, Prado – Madryt
Lodovico Cigoli – Ofiarowanie Izaaka, ok. 1607, 175,5×132,2, Galleria Palatina – Florencja
Orazio Gentileschi – Ofiarowanie Izaaka, 1615, Palazzo Spinola – Genua
Pieter Lastman – Abraham w drodze do Kanaan, 1614, 72×122, Ermitaż – St. Petersburg
Pieter Lastman – Ofiara Abrahama, 1616, 42×36, Luwr – Paryż
Frans Francken – Ofiarowanie Izaaka, Museo de Santa Cruz – Toledo
Frans Francken – Abraham i trzej aniołowie, 68×86, Prado – Madryt
Orazio Riminaldi – Ofiarowanie Izaaka, ok. 1625, 149×229, Galleria Nazionale d’Arte Antica – Rzym
Rembrandt van Rijn – Ofiarowanie Izaaka, 1635, 193×132, Ermitaż – St. Petersburg
Rembrandt – Ofiara Abrahama, 1636, 195×132,3, Stara Pinakoteka – Monachium
Laurent de la Hyre – Abraham ofiarowuje Izaaka, 1650, Musee Saint-Denis – Reims
Gaspard Dughet – Krajobraz z Abrahamem i Izaakiem udającymi się na miejsce ofiary, 1655–1660, 152,2×195,2, National Gallery – Londyn
David Teniers – Modlitwa Abrahama i Izaaka, 1653, Kunsthistorisches Museum – Wiedeń
Juan de Valdés Leal – Ofiarowanie Izaaka, 1657–1659, 189×249, kol. pryw. – Palma de Mallorca
Giovanni Battista Tiepolo – Ofiarowanie Izaaka, 1726–1729, 4000×5000, fresk, Palazzo Patriarcale – Udine
Giovanni Battista Piazzetta – Ofiarowanie Izaaka, ok. 1735, 201,2×133,4, National Gallery – Londyn
Marc Chagall – Ofiarowanie Izaaka, 1960–1966, Musee Marc Chagall – Nicea
Literatura
1550 – Abraham sacrifiant Teodor Beza
1843 – Bojażń i drżenie Søren Kierkegaard
1952 – Przymierze Zofia Kossak
2002 – Abraham: A Journey to the Heart of Three Faiths Bruce Feiler
2003 – Abraham – ojciec rodu Theodore Hudler
2003 – Abraham i Melchizedek Ryszard Krasnodębski
2005 – S.O.S. Jerzy Surdykowski
2005 – Abraham – ojciec wierzących Achim Buckenmaier
Film
1993 – Abraham w reż. Josepha Sargenta (w roli głównej: Richard Harris)
2005 – Abraham: A Journey to the Heart of Three Faiths w reż. Davida Wallace’a
Opera
1994 – The Cave Steve’a Reicha
Zobacz też
Abraham (imię)
Bliski Wschód
Przypisy
Bibliografia
Linki zewnętrzne
Postacie Starego Testamentu
Prorocy islamu w Koranie
Święci chrześcijańscy
Ludzie upamiętnieni nazwami doktryn religijnych
Założyciele religii |
385 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Alimenty | Alimenty | Alimenty (z „pokarm”, od „karmić, żywić”) – świadczenia na rzecz osób fizycznych, które nie mogą uzyskać środków utrzymania własnymi siłami, do których zobowiązywane są inne osoby bliskie.
Obowiązek alimentacyjny może wynikać z:
pokrewieństwa
powinowactwa
małżeństwa.
Obowiązek alimentacyjny obciąża zstępnych (dzieci, wnuki) przed wstępnymi (rodzicami, dziadkami), wstępnych przed rodzeństwem, ale równocześnie krewnych bliższych stopniem przed dalszymi. Krewnych w tym samym stopniu obciąża obowiązek alimentacyjny w częściach odpowiadających ich możliwościom zarobkowym i majątkowym. Krewni w linii prostej (to znaczy rodzice, dziadkowie, dzieci oraz rodzeństwo) zobowiązani są do wzajemnej alimentacji, jeżeli osoba do tego uprawniona znajduje się w potrzebie. Zakres tego obowiązku kształtuje się różnie i obejmuje on środki niezbędne do zaspokojenia usprawiedliwionych potrzeb życiowych (w przypadku dziecka także środków wychowania i wykształcenia). Przy ustalaniu zakresu alimentów należy brać pod uwagę zarówno potrzeby uprawnionego, jak i możliwości zobowiązanego.
W debacie publicznej dotyczącej alimentów zwraca się uwagę na ich podobieństwo do opłat za pobyt w domu pomocy społecznej. Gdy osoba umieszczona tam nie jest w stanie ich pokryć, obowiązek ten przechodzi na małżonka, a w dalszej kolejności na dzieci i wnuki.
Podstawa prawna
Podstawą prawną regulującą zakres i zasady świadczeń alimentacyjnych jest ustawa Kodeks rodzinny i opiekuńczy, wraz z kolejnymi nowelizacjami. Zasady związane z obowiązkiem alimentacyjnym opisuje „Dział III – Obowiązek alimentacyjny” (odpowiednio art. 128 do art. 144).
Obowiązek alimentacyjny rodziców wobec dzieci
Zgodnie z art. 133 K.r.o.
§ 1. Rodzice obowiązani są do świadczeń alimentacyjnych względem dziecka, które nie jest jeszcze w stanie utrzymać się samodzielnie, chyba że dochody z majątku dziecka wystarczają na pokrycie kosztów jego utrzymania i wychowania.
§ 2. Poza powyższym wypadkiem uprawniony do świadczeń alimentacyjnych jest tylko ten, kto znajduje się w niedostatku.
§ 3. Rodzice mogą uchylić się od świadczeń alimentacyjnych względem dziecka pełnoletniego, jeżeli są one połączone z nadmiernym dla nich uszczerbkiem lub jeżeli dziecko nie dokłada starań w celu uzyskania możności samodzielnego utrzymania się.
Błędne jest twierdzenie, iż obowiązek alimentacyjny rodziców wobec dzieci trwa z zasady do 18. roku życia, lub do ukończenia przez dziecko nauki w szkole publicznej w systemie dziennym, nie dłużej jednak niż do ukończenia 25. roku życia. Sąd Najwyższy potwierdził, że obowiązek alimentacyjny „nie jest ograniczony żadnym sztywnym terminem i nie jest również związany ze stopniem wykształcenia” oraz nie można wymagać, by po ukończeniu 18. roku życia dziecko „pracowało osiągając dochody wystarczające na swoje utrzymanie”. Alternatywą dla sprawy sądowej może być umowa między stronami: osoba alimentowana i zobowiązanym do (płacenia) alimentów; o ustaniu obowiązku alimentacyjnego.
Wyjątkiem jest świadczenie wobec dziecka niepełnosprawnego, które nie jest w stanie utrzymać się samodzielnie (tu obowiązek alimentacyjny nie wygasa – dożywotnio).
Do ukończenia 18. roku życia alimenty płacone są „do ręki” drugiemu z rodziców, lub sąd w wyroku określa inny sposób realizacji świadczenia (np. część kwoty jest płacona bezpośrednio na szkołę czy zajęcia dodatkowe). Po ukończeniu 18. roku życia alimenty płacone są dziecku, a nie drugiemu z rodziców.
Zakres obowiązku alimentacyjnego rodziców wobec dzieci precyzuje art. 135, który wskazuje, iż do ustalenia wysokości alimentów sąd bierze pod uwagę:
a) usprawiedliwione potrzeby dziecka,
ograniczając równocześnie maksymalną wysokość świadczenia do:
b) możliwości zarobkowych i majątkowych rodziców.
Potrzeby są różne i zależą od wieku dziecka, stanu zdrowia itp.
Jako zasadę przyjmuje się w praktyce orzeczniczej, iż rodzice partycypują w kosztach utrzymania dziecka po równo, solidarnie, chyba że któraś ze stron ma istotne przeszkody ku temu (np. jest niepełnosprawna) – stanowi o tym art. 133.
Podczas ustalania wysokości świadczenia brane są pod uwagę realne potrzeby dziecka (sąd zazwyczaj prosi o przedstawienie rzeczywistych miesięcznych wydatków na dziecko) z odniesieniem do średniego poziomu życia w Polsce. W obecnej praktyce orzeczniczej dla rodziców zarabiających powyżej średniej krajowej, wysokość alimentów nie zależy od dochodów – przyjmuje się, że uzasadnione potrzeby dziecka nie ulegają zmianie pomimo wzrostu dochodów któregoś z rodziców. Pod pojęciem uzasadnione potrzeby dziecka sąd weźmie pod uwagę typowe koszty związane z wyżywieniem, opieką medyczną, mieszkaniem, nauką itd. Sąd odrzuci natomiast jako nieuzasadnione świadczenia ponadstandardowe typu drogie markowe ubrania, prywatna szkoła, prywatne korepetycje itd, chyba że obie strony solidarnie zgodzą się na nie.
Przyjmuje się co do zasady, że poziom alimentów na wszystkie dzieci powinien być z zasady równy – każde z rodzeństwa otrzyma w praktyce identyczną kwotę, chyba że zdaniem sądu występują istotne okoliczności, aby było inaczej (na przykład jedno z dzieci wymaga kosztownej opieki medycznej).
Art. 135 § 2 precyzuje także, iż świadczenie alimentacyjne może być zaspokojone poprzez osobiste starania na rzecz uprawnionego. Oznacza to, iż możliwa jest sytuacja, w której w wyroku określone będą czynności, które ma obowiązek wykonać któraś ze stron, co skutkuje obniżeniem kwoty alimentów. Może to być np. dowóz dziecka do szkoły, albo opłacenie zajęć lub szkoły bezpośrednio (wówczas w wyroku określona jest kwota, która nie jest płacona „do ręki”). W praktyce orzeczniczej sądy rodzinne coraz chętniej skłaniają się ku tego typu rozwiązaniom, podkreślając znaczenie starań z obu stron w procesie wychowania dziecka.
W pierwszej kolejności do alimentowania dzieci zobowiązani są ich rodzice. Jeżeli rodzice z jakiś przyczyn nie są w stanie zaspokoić w całości lub w części potrzeb dzieci, wówczas obowiązek alimentacyjny w całości lub w części przechodzi na dalszych krewnych, czyli dziadków, a następnie, gdyby nie byli oni w stanie go wykonać, na rodzeństwo. Zarówno dziadkowie, jak i rodzeństwo zobowiązani są do alimentacji proporcjonalnie do swoich możliwości zarobkowych i majątkowych.
Obowiązek alimentacyjny dzieci wobec rodziców
Obowiązek taki powstaje wówczas, gdy rodzice znajdują się w niedostatku, tzn. gdy nie są oni w stanie własnymi siłami zaspokoić swoich usprawiedliwionych potrzeb, w szczególności gdy nie mają niezbędnych środków i nie mogą ich uzyskać ze względu na wiek, stan zdrowia itp. Także w tym przypadku zakres obowiązku alimentacyjnego zależy od możliwości zarobkowych i majątkowych dzieci. Jeżeli rodzice mają kilkoro dzieci, to wszystkie one zobowiązane są do alimentacji względem rodziców. Każde z dzieci zobowiązane jest w części odpowiadającej jego możliwościom. Przy jednakowych możliwościach części te są równe, przy różnych – proporcjonalne do sytuacji każdego z dzieci. Jeżeli jedno z dzieci nie jest w ogóle w stanie spełnić ciążącego na nim obowiązku, cały ciężar alimentów rozkłada się na pozostałe. Zdarza się, że jedno z dzieci wypełnia swój obowiązek zapewniając rodzicom np. mieszkanie i opiekę, w tej sytuacji pozostałe dzieci winny zaspokoić resztę usprawiedliwionych potrzeb.
Krewni w linii bocznej – rodzeństwo
W stosunku do rodzeństwa zobowiązany może uchylić się od świadczeń alimentacyjnych, jeżeli są one połączone z nadmiernym uszczerbkiem dla niego lub dla jego najbliższej rodziny – co musi wykazać.
Powinowactwo
Obowiązek alimentacji może powstać także pomiędzy powinowatymi, ale tylko wówczas, gdy żądanie alimentów odpowiada zasadom współżycia społecznego. I tak mąż matki (ojczym) lub żona ojca (macocha) mogą żądać od dziecka alimentów, jeżeli przyczynili się do jego wychowania i utrzymania.
Obowiązek alimentacyjny ojczyma lub macochy wobec pasierba albo pasierba wobec ojczyma lub macochy powstaje dopiero wówczas, gdy nie ma w ogóle krewnych zobowiązanych do alimentacji albo gdy zobowiązane osoby nie są w stanie uczynić zadość swojemu obowiązkowi.
Również dziecko może żądać świadczeń alimentacyjnych od ojczyma lub macochy, jeżeli odpowiada to zasadom współżycia społecznego, którą przez swój związek założyli.
Obowiązek alimentacyjny małżonków
W czasie trwania małżeństwa
W czasie trwania małżeństwa oboje małżonkowie obowiązani są, każdy według swych sił oraz swych możliwości zarobkowych i majątkowych, przyczyniać się do zaspokajania potrzeb rodziny. Pozyskane środki materialne przeznaczone są dla zapewnienia prawidłowego funkcjonowania nie tylko całej rodziny, ale każdego z jej członków (a więc także współmałżonka) przy zachowaniu przez wszystkich równej stopy życiowej. Oznacza to, że każdy z małżonków może dochodzić przed sądem alimentów zarówno wówczas, gdy z małżeństwa urodziły się dzieci, jak i wtedy, gdy dzieci nie ma. Małżonkowie bezdzietni także tworzą rodzinę, której potrzeby muszą być zaspokojone.
Zakres obowiązku alimentacyjnego uzależniony jest od możliwości zarobkowych i majątkowych każdego z małżonków. Zakresu tego nie wyznaczają tylko faktyczne dochody (zarobki), ale też potencjalna wielkość dochodów, jakie każdy z nich mógłby osiągnąć wykorzystując swoje możliwości. Jednocześnie wysokość alimentów określona jest potrzebami małżonka uprawnionego, które są różne w zależności od wieku, stanu zdrowia, zainteresowań itp.
Przy ustalaniu obowiązku alimentacyjnego między małżonkami obowiązuje zasada równej stopy życiowej. Oznacza to, że obowiązek alimentowania jednego z małżonków wobec drugiego ma na celu zapewnienie małżonkowi domagającemu się alimentów takiego samego poziomu życia.
Obowiązek wzajemnego alimentowania się małżonków trwa także wtedy, gdy pozostają oni w faktycznej separacji. Małżonek, który nie był winny zerwania pożycia, może w czasie trwania choćby już tylko formalnego związku małżeńskiego żądać zaspokojenia swoich potrzeb na zasadzie równej stopy życiowej.
Oprócz alimentów sąd może również zawyrokować wypłacanie wynagrodzenia za pracę jednego małżonka drugiemu małżonkowi.
Alimenty po rozwodzie
W określonych okolicznościach rozwiedzeni małżonkowie mogą żądać od siebie alimentów. Obowiązek alimentacyjny wygasa ostatecznie względem tylko tego małżonka, który został uznany za wyłącznie winnego rozkładu pożycia. Trwa jednak nadal, jeżeli żadne z nich nie ponosi winy za rozkład pożycia bądź też jeżeli rozwód został orzeczony bez orzekania o winie, a także wówczas, gdy orzeczono rozwód z winy obojga małżonków.
Prawo do alimentów zachowuje małżonek nie ponoszący winy za rozkład pożycia. Małżonek, który nie został uznany za winnego (rozwód bez orzekania o winie), ma prawo żądać alimentów od drugiego małżonka, jeśli znajduje się w niedostatku. Zakres tego obowiązku, uzależniony od potrzeb uprawnionego i możliwości zobowiązanego, trwa 5 lat, licząc od daty uprawomocnienia się wyroku rozwodowego. W wyjątkowych okolicznościach może zostać przedłużony.
Małżonek wyłącznie winny obowiązany jest przyczyniać się w odpowiednim zakresie do zaspokojenia usprawiedliwionych potrzeb małżonka niewinnego, chociażby ten nie znajdował się w niedostatku. Obowiązek ten ma na celu wyrównanie stopy życiowej małżonka niewinnego, nawet jeśli rozwód nie pociągnął za sobą istotnego pogorszenia jego sytuacji materialnej i nie jest ograniczony w czasie. Trwa aż do śmierci małżonka niewinnego lub zawarcia nowego małżeństwa.
Obowiązek alimentacyjny może być zniesiony. Jeżeli sąd w wyroku rozwodowym ustanowił m.in. alimenty na rzecz małoletniego, a małoletni stał się już osobą mającą pełną zdolność do czynności prawnych (tj. co do zasady 18 lat) i potrafi już sam się utrzymać, można znieść obowiązek alimentacyjny na 2 sposoby:
sądownie
lub w szybszy sposób ugodą mediacyjną zawartą u mediatora.
Ustawodawca nie wyznaczył, do jakiego wieku winno się płacić alimenty, jeśli osoba ma np. 22 lata, ale nie jest w stanie sama się utrzymać, to obowiązek alimentacyjny nadal trwa. Pełnoletniość nie jest granicą, która pozwala rodzicom na uwolnienie się od obowiązku alimentacji na rzecz dzieci. W sytuacji gdy uprawniony jest w stanie zarobić na swoje życie, nie żyje w niedostatku, można umówić się na spotkanie mediacyjne i poprzez zawartą ugodę mediacyjną znieść obowiązek alimentacyjny.
Unikanie płacenia alimentów
W prawie polskim nie ma obowiązku aby kwestie alimentów rozstrzygane były wyrokiem sądowym. Kiedy strony są zgodne co do sposobu zaspokajania potrzeb rodziny kwestia ta może pozostać niesformalizowana. Jeżeli zaistnieje taka konieczność wspólne ustalenia uregulować można w formie umowy przed notariuszem albo ugody przed mediatorem lub sądem. Jednak w sytuacji kiedy nie ma porozumienia w sprawie alimentów trafia ona najczęściej do sądu. Wyrok w takiej sytuacji jest pierwszym krokiem do uzyskania alimentów.
Jeżeli po uprawomocnieniu się wyroku dłużnik unika płacenia alimentów, wierzycielowi z pomocą przychodzi komornik. Nierzadkie są niestety przypadki, kiedy dłużnik alimentacyjny podejmuje czynności które zmierzają do uniemożliwienia egzekucji świadczeń alimentacyjnych. W takim przypadku wierzyciel może podjąć inne czynności, które dadzą szansę na odzyskanie alimentów. (np. podjąć kroki zmierzające do administracyjnego dyscyplinowania dłużnika)
Uporczywe uchylanie się od ciążącego obowiązku alimentacji i narażenie przez to osoby uprawnionej na niemożność zaspokojenia podstawowych potrzeb życiowych jest przestępstwem, określonym w art. 209 Kodeksu karnego, zagrożonym grzywną, karą ograniczenia wolności albo dwuletnim więzieniem.
W praktyce ściągalność alimentów w Polsce jest bardzo niska (ok. 13%), przede wszystkim ze względu na zaniechania organów samorządowych w korzystaniu z dostępnych środków egzekucji.
Zobacz też
Fundusz Alimentacyjny
Przypisy
Linki zewnętrzne
Prawo rodzinne
Prawo zobowiązań
Zabezpieczenie społeczne |
386 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Akcydens%20%28poligrafia%29 | Akcydens (poligrafia) | Akcydens, druk akcydensowy ( „coś przypadkowego”) – wyrób poligraficzny niebędący ani książką, ani czasopismem, ani też zadrukowanym opakowaniem. Zasadniczo jest to wyrób jednoarkuszowy, występujący w postaci jednej kartki lub nierozciętej składki.
Akcydensy to samoistne druki o charakterze użytkowym lub okolicznościowym. Zaliczyć do nich można praktycznie wszystkie pozostałe druki, począwszy od znaczka pocztowego czy wizytówki aż po plakat.
Podział akcydensów
akcydensy informacyjne – druki służące do przekazywania informacji, np. afisze, cenniki, kalendarze, katalogi, obwieszczenia, plakaty, programy, prospekty, rozkłady jazdy, ulotki, wizytówki
akcydensy manipulacyjne – druki przeznaczone do wypełniania lub wykorzystania w czynnościach urzędowych, handlowych itp., np. blankiety, bilety, banknoty, formularze, kwestionariusze, legitymacje, mandaty, świadectwa, znaczki pocztowe i skarbowe, zaświadczenia; wszelkiego rodzaju oficjalne dokumenty, jak i papiery wartościowe
akcydensy opakowaniowe, np. etykiety, metki, obwoluty, banderole
akcydensy przemysłowe, np. kalkomania
akcydensy wydawnicze, np. mapy, nuty
Potocznie akcydensami nazywane są wszystkie drobne wyroby poligraficzne, nie tylko jednokartkowe, ale także te o niewielkiej liczbie kartek.
Przypisy
Bibliografia
J. Cygańska, Akcydensy, [w:] Encyklopedia współczesnego bibliotekarstwa polskiego, pod red. K. Głombiowskiego, B. Świderskiego, H. Więckowskiej, Wrocław – Warszawa – Kraków – Gdańsk 1976, s. 12.
Akcydensy, [w:] Encyklopedia wiedzy o książce, pod red. A. Birkenmajera, B. Kocowskiego, J. Trzynadlowskiego, Wrocław – Warszawa – Kraków 1971, kol. 20.
Druki |
387 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Astrometria | Astrometria | Astrometria, astronomia pozycyjna – najstarszy dział astronomii zajmujący się pomiarami pozornych położeń i ruchów ciał niebieskich. Dzieli się na astronomię sferyczną, zawierającą matematyczną teorię potrzebną do opisywania ruchów ciał na sferze niebieskiej oraz astronomię praktyczną, obejmującą teorię przyrządów astrometrycznych, metody obserwacji i ich opracowywania.
Niemal do końca XX w. astrometria posługiwała się głównie instrumentami naziemnymi wykorzystującymi w swej konstrukcji obrót Ziemi wokół własnej osi, do dokładnego wyznaczania względnych położeń ciał na sferze niebieskiej. W ten sposób powstały liczne katalogi astrometryczne gwiazd, zawierające ich położenia i ruchy własne. Inną często stosowaną metodą pomiarową było użycie fotografii i wykonywanie pomiarów położeń obiektów na kliszy fotograficznej. W ten sposób powstał Hubble GSC (ang. Guide Stars Catalogue), wykorzystywany przy naprowadzaniu Kosmicznego Teleskopu Hubble'a na właściwe miejsce na niebie.
Obecnie do pomiarów pozycji wykorzystuje się także specjalnie w tym celu skonstruowane instrumenty orbitalne, jak na przykład satelita Hipparcos, przy pomocy którego powstały katalogi Hipparcos i Tycho.
Przypisy |
391 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Apsyda%20%28architektura%29 | Apsyda (architektura) | Apsyda (lub absyda) – pomieszczenie na rzucie półkola, półelipsy lub wieloboku, dostawione do bryły budynku, często świątyni i otwarte do jej wnętrza. Zazwyczaj zamyka prezbiterium, czasem nawy boczne i ramiona transeptu lub westwerk. Apsyda jest zwykle mniejsza lub równa bryle części budynku, która jest przez nią zamknięta. Występowała już w architekturze rzymskiej, stąd przejęta przez chrześcijaństwo.
Apsydy półkoliste występowały od wczesnego chrześcijaństwa do romanizmu. Gotyk stosował przeważnie wieloboczne zamknięcia naw, które czasem są też określane mianem apsyd.
Mała absyda, dostawiona do większej, zwana jest apsydiolą.
Zobacz też
kościół (budynek)
ambit
Przypisy
Części budynku
Architektura sakralna |
392 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Avarua | Avarua | Avarua – stolica i największe miasto Wysp Cooka – terytorium stowarzyszonego z Nową Zelandią. Położona jest w północnej części wyspy Rarotonga – największej w archipelagu. Zamieszkuje je 13,6 tys. osób (2006), czyli blisko ⅔ wszystkich mieszkańców terytorium.
Bibliografia
Stolice państw w Australii i Oceanii
Miejscowości na Wyspach Cooka
Avarua |
393 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Antyle%20Holenderskie | Antyle Holenderskie | Antyle Holenderskie (, , ) – istniejące w latach 1848–2010 holenderskie terytorium autonomiczne w Małych Antylach (Ameryka Środkowa) obejmujące 5 wysp na Morzu Karaibskim: dwie większe u wybrzeży Wenezueli – Curaçao (444 km²) i Bonaire (288 km²), oraz trzy mniejsze na wschód od Portoryko (Wyspy Podwietrzne) – Sabę (13 km²), Sint Eustatius (21 km²) i południową część Sint Maarten (34 km²). Do 1986 w skład Antyli Holenderskich wchodziła również wyspa Aruba (179 km2).
Warunki naturalne
Wyspy głównie nizinne, zbudowane ze skał wapiennych, z rozwiniętymi zjawiskami krasowymi, jedynie Sint Eustatius i Saba są wyżynne, pochodzenia wulkanicznego. Najwyższym wzniesieniem był wygasły wulkan Mount Scenery (887 m) na Sabie. Wyspy otoczone rafami koralowymi. Klimat podrównikowy, na północy wilgotny, na południu suchy. Częste huragany. Średnia temperatura w styczniu , w lipcu . Średnie roczne sumy opadów od 500 do 1000 mm. Brak stałej sieci rzecznej. Słodką wodę uzyskuje się z destylacji. Roślinność stepowa i zarośla krzewiaste oraz suche lasy równikowe. Świat zwierzęcy i roślinny chroniony jest w kilku parkach narodowych i rezerwatach przyrody o łącznej powierzchni 13,5 ha, między innymi Washington-Slagbaii, Bonaire, Christoffel.
Historia
Wyspy północne odkryte zostały w 1493 roku przez Krzysztofa Kolumba, natomiast południowe (Arubę, Bonaire i Curaçao, tzw. holenderskie ABC) odkrył 6 lat później Alonso de Hojeda. Najwcześniej skolonizowaną wyspą była Curaçao, gdzie w 1527 roku powstało pierwsze hiszpańskie osiedle. W 1632 roku Holendrzy pojawili się na Sint Eustatius, a dwa lata później zajęli Arubę, Bonaire i Curaçao (zobacz: Holenderska Kompania Zachodnioindyjska). W 1648 roku wyspa Sint Maarten została podzielona między Holendrów i Francuzów (zwana Saint-Martin). W latach 1828–1945 znane pod nazwą Holenderskie Indie Zachodnie, od roku 1949 wyspy te utworzyły połączone terytorium zależne Antyli Holenderskich, a w 5 lat później uzyskały status kraju autonomicznego wchodzącego w skład Królestwa Niderlandów. Władzę sprawował lokalny parlament (Stany Antyli Holenderskich) oraz rząd powoływany przez gubernatora z nadania królewskiego. Od 1983 roku prowadzone były rozmowy nad przyznaniem wyspom niepodległości. W roku 1986 od Antyli Holenderskich odłączyła się wyspa Aruba, tworząc samodzielną jednostkę w ramach Królestwa Niderlandów.
Likwidacja terytorium
W wyniku referendum przeprowadzonego na poszczególnych wyspach wchodzących w skład terytorium 1 lipca 2007 roku Antyle Holenderskie miały rozpaść się na 5 osobnych terytoriów. Jednak w listopadzie 2006 roku postanowiono odroczyć ten proces, wyznaczając nową datę na 15 grudnia 2008 roku. W ostateczności i ta data nie została dotrzymana, a przyszły status wysp miał być określony 30 września 2009 roku. Kolejny termin został ustalony na 10 października 2010 roku. Po podziale Antyli Holenderskich wyspy Curaçao i Sint Maarten uzyskały status analogiczny do statusu Aruby (kraje stowarzyszone w ramach Królestwa Niderlandów, lecz nie wchodzące w skład Holandii), a wyspy Bonaire, Saba i Sint Eustatius stały się holenderskimi „gminami zamorskimi”, które będą mogły zostać włączone, jeśli sobie tego zażyczą, do Unii Europejskiej jako jej regiony peryferyjne. Pod koniec 2009 roku władze Bonaire postanowiły jednak przeprowadzić kolejne referendum (pierwotnie zaplanowane na 15 stycznia 2010), w którym mieszkańcy mieli się opowiedzieć, czy wyspa ma zostać częścią Holandii (tak jak przewidywały dotychczasowe ustalenia), czy też – śladem Curaçao i Sint Maarten – stać się osobnym krajem stowarzyszonym. Ewentualne przegłosowanie statusu kraju stowarzyszonego przez mieszkańców Bonaire mogłoby zachwiać całym procesem przekształcania Antyli Holenderskich – według rządu holenderskiego wówczas nie było już możliwości przyznania Bonaire innego statusu niż negocjowany do tej pory (gmina zamorska Holandii), a jeżeliby mieszkańcy Bonaire go odrzucili w referendum, to jedynym akceptowanym przez Holandię rozwiązaniem byłoby przyznanie niepodległości wyspie. Referendum, o którym mowa, zaplanowane pierwotnie na 15 stycznia, zostało jednak najpierw przesunięte na marzec 2010 roku, zaś w lutym gubernator Antyli Holenderskich odwołał głosowanie. Ostatecznie 10 października Antyle Holenderskie przestały istnieć.
Gospodarka
Podstawą gospodarki było przetwórstwo ropy naftowej ze złóż w Wenezueli. Odbywało się ono w jednym z największych na świecie zakładów rafineryjno-petrochemicznych na Curaçao. Duże znaczenie miała również bankowość, handel w portach wolnocłowych a także turystyka, ponieważ corocznie przybywało około 1,4 mln turystów. Ze względu na suchy klimat i słabe gleby uprawiane były jedynie warzywa i owoce, między innymi pomarańcze (służące do produkcji słynnego likieru curaçao).
Poważnym problemem Antyli Holenderskich był niedobór wody pitnej. Z tego względu na tych wyspach wybudowano największe na świecie stacje odsalania wody morskiej.
Demografia
Większość mieszkańców wysp ma korzenie afrykańskie lub mieszane afrykańsko-europejskie i posługuje się papiamento – językiem kreolskim na bazie hiszpańskiego, portugalskiego, z zapożyczeniami z niderlandzkiego, angielskiego, francuskiego i języków afrykańskich. Papiamento, angielski i niderlandzki są językami urzędowymi.
Struktura religijna kraju w 2010 roku według Pew Research Center:
katolicy 73,8%
protestanci 17,8% (gł. adwentyści dnia siódmego, zielonoświątkowcy, baptyści i metodyści)
brak religii 3,3%
inni chrześcijanie 2,3% (w tym świadkowie Jehowy)
tradycyjne religie plemienne 1,2%
buddyści 0,5%
żydzi 0,3%
muzułmanie 0,2%
hindusi 0,2%
inne religie 0,4%.
Przypisy |
394 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Arytmometr | Arytmometr | Arytmometr – mechaniczna lub cyfrowa maszyna licząca, poprzedniczka kalkulatora. Arytmometr najczęściej wykonywał jedynie dodawanie i odejmowanie, natomiast mnożenie i dzielenie przez liczby naturalne wykonywało się przez wielokrotne dodawanie lub odejmowanie. Napędzany był ręcznie (korbką lub dźwignią) lub elektrycznie. W końcowej fazie rozwoju arytmometry dokonywały już automatycznego pierwiastkowania. Innym kierunkiem rozwoju arytmometrów były maszyny do księgowania i fakturowania, będące połączeniem urządzeń liczących z maszyną do pisania. Był to wynalazek Charles'a Xaviera Thomasa. Przed Ch. X. Thomasem pierwszy arytmometr czterodziałaniowy skonstruował w 1810 r. Abraham Stern z Hrubieszowa, a w 1817 r. przedstawił maszynę, która wykonywała pięć działań łącznie z pierwiastkowaniem. Innym polskim arytmometrem była zaprezentowana w 1845 roku w Warszawie maszyna licząca Staffela, którą zaprojektował i zbudował Izrael Abraham Staffel.
Współczesne znaczenie
Arytmometr jest także określeniem części składowej (jednostki obliczeniowej) procesora komputera, zwanej także jednostką arytmetyczno-logiczną, która wykonuje operacje arytmetyczne (dodawanie, odejmowanie, dzielenie, mnożenie − najczęściej w systemie binarnym) oraz logiczne na liczbach pobieranych z pamięci operacyjnej. Podstawowymi elementami arytmometru są:
sumator, który wykonuje operację dodawania oraz pozostałe operacje arytmetyczne przez sprowadzanie ich do dodawań i prostych operacji pomocniczych, takich jak przesunięcie liczby, przekształcenie z systemu zwykłego w system negacji lub uzupełnień;
rejestry, w których przechowuje się liczby na czas wykonywania operacji oraz wyniki obliczeń;
układ sterowania, który kieruje pracą sumatora i rejestrów, wymianą danych między rejestrami i innymi elementami procesora.
W komputerach o dużej szybkości obliczeń stosuje się odrębne układy do wykonywania poszczególnych operacji arytmetycznych. W przypadku obliczeń na liczbach zmiennoprzecinkowych, operacje arytmetyczne wykonuje się na drodze programowej, za pomocą makrorozkazów, bądź też arytmometr jest wyposażony w specjalnie do tego celu przeznaczone układy koprocesora.
Zobacz też
arytmometr Odhnera
Przypisy
Maszyny liczące |
395 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Adam%20Asnyk | Adam Asnyk | Adam Prot Asnyk, pseudonim „Jan Stożek”, „El...y” (ur. 11 września 1838 w Kaliszu, zm. 2 sierpnia 1897 w Krakowie) – polski poeta i dramatopisarz; w czasie powstania styczniowego (1863–1864) członek Rządu Narodowego (1863); doktor filozofii (1866), w latach 1889–1894 redaktor dziennika „Nowa Reforma”, inicjator i pierwszy prezes Towarzystwa Szkoły Ludowej (1891).
Życiorys
Pochodził z rodziny szlacheckiej. Był synem Kazimierza, powstańca listopadowego, który po odbyciu kary zesłania osiedlił się w Kaliszu i trudnił się handlem skórami (na czym dorobił się znacznego majątku i następnie otworzył hotel i księgarnię), i Konstancji z Zagórowskich. Został ochrzczony w miejscowym kościele św. Mikołaja Biskupa; ojcem chrzestnym Adama został Walenty Stanczukowski. W 1849 rozpoczął naukę w Wyższej Szkole Realnej w Kaliszu, w której zawarł przyjaźń m.in. z braćmi Agatonem i Stefanem Gillerami i gdzie w 1853 złożył egzamin dojrzałości. W Kaliszu mieszkał do 1856, po czym wyjechał do Warszawy, gdzie podjął studia w Instytucie Gospodarstwa Wiejskiego i Leśnictwa w Marymoncie (1856), następnie w Akademii Medyko-Chirurgicznej w Warszawie (1857–1859) oraz na uniwersytetach we Wrocławiu (1859–1860), gdzie działał w Towarzystwie Literacko-Słowiańskim, Paryżu (1861) i Heidelbergu (1861–1862). Brał udział w ruchu spiskowym; w 1860 został aresztowany i uwięziony w X Pawilonie Cytadeli Warszawskiej. W powstaniu styczniowym był członkiem wrześniowego Rządu Narodowego. W latach 1864–1867 przebywał za granicą, w 1866 uzyskał doktorat z filozofii na Uniwersytecie Ruprechta i Karola w Heidelbergu. Po powrocie do kraju mieszkał we Lwowie, a w 1870 osiadł w Krakowie, w zakupionym przez rodziców dworku przy ulicy Łobzowskiej 99 (obecnie stoi tam kamienica nr 7). W 1871 roku zmarła jego matka, a ojciec wyjechał do Warszawy.
W 1875 ożenił się z Zofią Kaczorowską, z którą miał syna Włodzimierza. Według innego źródła ożenił się w 1874 roku. Zaledwie rok po ślubie, czyli w 1875 roku żona poety zmarła.
W styczniu 1882 został wydawcą krakowskiego dziennika „Reforma”, przemianowanego w listopadzie tego roku na „Nową Reformę”, której redaktorem odpowiedzialnym był od grudnia 1889 do stycznia 1895. Od 1884 był radnym miejskim w Krakowie. W 1889 został posłem do galicyjskiego Sejmu Krajowego. W 1890 przewodniczył sprowadzeniu z Paryża prochów Adama Mickiewicza. Był jednym z założycieli Towarzystwa Szkoły Ludowej w Krakowie (1882) i członkiem honorowym TSL. Od 1894 członek honorowy Towarzystwa Muzeum Narodowego Polskiego w Rapperswilu. Podejmował wyprawy wysokogórskie w Tatry – był jednym z pierwszych członków Towarzystwa Tatrzańskiego. Wiele podróżował po Europie. W 1888 odbył podróż do Włoch, na Sycylię, Maltę i północne wybrzeże Afryki, zakończoną w Marsylii. W 1894 odbył podróż na Cejlon i do Indii. Z ostatniej wyprawy do Włoch w 1897 roku powrócił z początkami tyfusu. Zmarł 2 sierpnia 1897 roku. Został pochowany w Krypcie Zasłużonych na Skałce w Krakowie.
Twórczość
Debiutował w 1870 na łamach dziennika „Kaliszanin” wierszem Rodzinnemu miastu (w tym samym dzienniku i w tym samym roku debiutowała Maria Konopnicka). Według innego źródła jako poeta debiutował już w 1864 roku, ogłaszał swe utwory pod własnym nazwiskiem, ale także licznymi pseudonimami i kryptonimami: Jan Stożek, El, El…a, A, Y, y, √.
Wiersze ogłaszał w zbiorach zatytułowanych Poezje (1869, 1872, 1880, 1894). Twórczość literacką zapoczątkował w latach 1864–1865. Jego liryka w tym okresie była wyrazem rozterki duchowej poety, przeżywającego kryzys światopoglądowy, pogłębiony klęską narodową. Powstają wiersze pełne bluźnierstw (Odpowiedź), buntu przeciw Stwórcy i ustalonemu porządkowi świata (Julian Apostata), goryczy i zwątpienia (W zatoce Baja), krytycznego obrachunku z romantyzmem politycznym (Sen grobów). Obok nich powstawały też utwory wyrażające tęsknotę za „siłą ducha”, pragnienie odrodzenia „duszy współczesnej” aż do pokornego poddania się nakazom Chrystusowej nauki (Pod stopy krzyża). Od ok. 1870 rozpoczął poszukiwanie własnej drogi twórczej. Pisał wtedy erotyki, wiersze oparte na motywach ludowych, lirykę refleksyjną.
W utworach Asnyka zaczęła z czasem dominować postawa epicka; w miejsce lirycznego obrazu ludzkich przeżyć pojawił się zobiektywizowany, epicki obraz świata, refleksja coraz częściej zastępuje komentarz liryczny. Najpełniejszym wyrazem tej zintelektualizowanej poezji jest cykl 30 sonetów Nad głębiami (1883 i 1894), który przyniósł Asnykowi miano poety-filozofa. W cyklu tym zawarł swój system filozoficzny, będący próbą pogodzenia idealizmu z pozytywistycznymi realizmem i scjentyzmem. Z tym ostatnim łączą filozofię Asnyka praktycyzm myślowy, uznanie osiągnięć współczesnych nauk przyrodniczych oraz prawa powszechnego rozwoju. W przeciwieństwie jednak do pozytywistów, nie wierzył w możliwość empirycznego poznania rzeczywistości, wyznając pogląd, że rozum ludzki okazuje się bezradny w miarę postępu wiedzy. Założenia etyczne tego systemu głoszą obowiązek czynnego udziału jednostki w duchowym procesie dążenia do powszechnej doskonałości. Styl sonetów określić należy mianem dyskursywnego; cechują go intelektualizacja oraz abstrakcyjność leksyki, brak rozbudowanych obrazów, metafor, porównań. W twórczości Asnyka obecna jest stale nuta patriotyczna, głosząca wiarę w siłę narodu i możliwość odzyskania wolności, polemiczna wobec konserwatywnego programu ugody (w 25. rocznicę powstania 1863 roku).
Motywem wielu jego utworów są krajobraz górski, zwłaszcza tatrzański (Ranek w górach, Kościeliska, Noc nad Wysoką, Letni wieczór, Podczas burzy, Limba, Wodospad Siklawy, Giewont, Ulewa) oraz motywy morskie (Podróżni, W zatoce Baja), sonety (Zmiennego bytu falo ty ruchliwa!…, Wieczne ciemności! bezdenne otchłanie!..., Na falach swoich toczy słońc miliony…) oraz cykl Z obcych stron (1895), Taormina, Noc na morzu – w drodze z Malty do Goletty, Na polach Kartagi, Pointe du Raz.
„Góry i morze” – pisał Asnyk 28 maja 1874 w liście do ojca – „to jedyne uniwersalne lekarstwo na wszystkie ludzkie dolegliwości, tam oddychając świeżym, wonnym powietrzem, pojąc się widokiem świeżej a wzniosłej natury, można zapomnieć o cierpieniach i troskach…”
W czasie okupacji niemieckiej (1939–1945) całość twórczości Adama Asnyka trafiła na niemieckie listy proskrypcyjne jako szkodliwa i niepożądana, z przeznaczeniem do zniszczenia.
Poza licznymi utworami dramatycznymi, do najważniejszych w jego twórczości należą:
Nad głębiami (1883–1894) – cykl sonetów
Poezje (1869)
Poezje (1872)
Poezje (1880)
Poezje (1894)
Upamiętnienie
W rodzinnym Kaliszu imię Adama Asnyka noszą: ulica w dzielnicy Czaszki i Osiedle Adama Asnyka, I Liceum Ogólnokształcące im. Adama Asnyka w Kaliszu, którego poeta był wychowankiem, i Miejska Biblioteka Publiczna im. Adama Asnyka w Kaliszu, założona w 1907. W czasie Obchodu XVIII Wieków Kalisza (1960) na pl. Konstytucji odsłonięto pomnik Adama Asnyka; autorem pomnika jest Jerzy Jarnuszkiewicz, oprawę architektoniczną i otoczenie architektoniczne zaprojektował Marian Sulikowski (otoczenie architektoniczne zniszczono w 2021).
Adam Asnyk jest patronem ulic w kilkudziesięciu polskich miastach. W Warszawie znajdują się dwie ulice jego imienia: w dzielnicy Ochota (nazwę nadano przed II wojną światową) i w dzielnicy Wesoła (do 2002 Wesoła była osobnym miastem; po przyłączeniu Wesołej do Warszawy nazwy ulicy nie zmieniono).
Imię Adama Asnyka noszą także: Osiedle Asnyka w Legnicy oraz II Liceum Ogólnokształcące im. Adama Asnyka w Bielsku-Białej, VIII Liceum Ogólnokształcące im. Adama Asnyka w Łodzi, V Liceum Ogólnokształcące im. Adama Asnyka w Szczecinie. W Tatrach istnieje Żleb Asnyka.
Od 1912 roku jest patronem ulicy w Krakowie w Dzielnicy I Stare Miasto, na Piasku
W Krakowie przy ulicy Łobzowskiej 7, na elewacji kamienicy znajduje się tablica upamiętniająca poetę. W miejscu tym znajdował się dworek, w którym Asnyk mieszkał od 1870 roku do śmierci (w XIX wieku nosił numer 99). Tablicę wmurowano w 1938 roku, w setną rocznicę urodzin Adama Asnyka. Płaskorzeźbę na tablicy przedstawiającą twarz poety wykonał Karol Hukan.
W 2022 r. w Kaliszu przy ulicy Łaziennej powstał mural (mający 160 metrów kwadratowych) przedstawiający portret Adama Asnyka wzorowany na obrazie Jacka Malczewskiego. Mural jest dziełem dwóch artystów z Radomia: Łukasza Rudeckiego i Pawła Witkowskiego.
Zobacz też
Przypisy
Bibliografia
Józef Tretiak, Adam Asnyk jako wyraz swojej epoki, Kraków 1922
Linki zewnętrzne
Artykuły o Adamie Asnyku w serwsie info.kalisz.pl
Miłość jak słońce...
wiersze Adama Asnyka
Utwory Adama Asnyka w serwisie Polona.pl
Absolwenci I Liceum Ogólnokształcącego im. Adama Asnyka w Kaliszu
Absolwenci i studenci Akademii Medyko-Chirurgicznej w Warszawie
Absolwenci Uniwersytetu w Heidelbergu
Członkowie honorowi Towarzystwa Szkoły Ludowej
Członkowie rządów powstańczych (powstanie styczniowe)
Członkowie Towarzystwa Literacko-Słowiańskiego
Członkowie Towarzystwa Muzeum Narodowego Polskiego w Rapperswilu
Pisarze związani z Heidelbergiem
Pisarze związani z Kaliszem
Pisarze związani z Krakowem
Pisarze związani ze Lwowem
Ludzie urodzeni w Kaliszu
Ludzie związani z Tatrami
Polscy pisarze pozytywizmu
Polscy poeci XIX wieku
Polscy dramaturdzy XIX wieku
Polscy tłumacze literatury angielskojęzycznej
Pochowani w Krypcie Zasłużonych na Skałce w Krakowie
Posłowie Sejmu Krajowego Galicji VI kadencji
Radni Krakowa (zabór austriacki)
Sonetyści
Więźniowie Cytadeli Warszawskiej (Królestwo Kongresowe)
Urodzeni w 1838
Zmarli w 1897
Biografie kanonu polskiej Wikipedii |
187310 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Letnie%20Igrzyska%20Olimpijskie%202016 | Letnie Igrzyska Olimpijskie 2016 | XXXI Letnie Igrzyska Olimpijskie (), oficjalnie Igrzyska XXXI Olimpiady – letnie igrzyska olimpijskie, które odbyły się w 2016 w Rio de Janeiro (Brazylia). Były to pierwsze igrzyska w Ameryce Południowej i drugie w Ameryce Łacińskiej (Meksyk 1968). To także pierwsze igrzyska na półkuli południowej od 2000. Gospodarz igrzysk został wybrany na 121. sesji MKOl, która odbyła się 2 października 2009 w Kopenhadze.
Ceremonia otwarcia igrzysk odbyła się 5 sierpnia, a ceremonia zamknięcia odbyła się 21 sierpnia. Zawody sportowe rozpoczęły się jednak 3 sierpnia (piłka nożna). W igrzyskach wzięło udział ponad 10 500 sportowców z 206 narodowych komitetów olimpijskich. Medale rozdane zostały w 31 dyscyplinach, w tym także w rugby 7 i golfie, które wróciły do programu igrzysk po wielu latach nieobecności. Motto igrzysk brzmiało Um mundo novo, czyli Nowy świat.
Wybór organizatora
Do MKOl swoje kandydatury przesłało siedem miast z Europy, Azji, Ameryki Północnej oraz Ameryki Południowej.
Termin składania do MKOl ofert kandydatur minął 13 września 2007. Następnie do 14 stycznia 2008 kandydaci musieli w specjalnym kwestionariuszu odpowiedzieć na pytania MKOl. 4 czerwca 2008 spośród nadesłanych kandydatur wybrano cztery:
Głosowanie
Decyzja o tym, kto będzie organizatorem igrzysk olimpijskich w 2016 zapadła 2 października 2009 na 121. spotkaniu Międzynarodowego Komitetu Olimpijskiego w Kopenhadze. Członkowie MKOl-u wybrali spośród 4 kandydujących miast:
Symbole igrzysk
Maskotkami igrzysk zostały wybrane Vinicius i Tom, które zostały oficjalnie zaprezentowane w dniu 24 listopada 2014. Vinicius nosi imię od brazylijskiego poety i muzyka Viniciusa de Moraesa. Imię Tom pochodzi od Toma Jobima, brazylijskiego muzyka. Maskotki prezentują brazylijską przyrodę i mają cechy kotów, małp i ptaków. Mają one odzwierciedlać różnorodność kultury i ludzi w Brazylii. Imiona zostały wybrane w głosowaniu, a ten zestaw otrzymał 44% wszystkich głosów. Pozostałe propozycje imion dla maskotek to: Oba i Eba oraz Tiba Tuque i Esquindim.
Slogan
Nowy świat (ang. A New World; port. Um Mundo Novo)
Przebieg zawodów
W poniższym kalendarzu zaprezentowano dni, w których rozdane zostały medale w danej konkurencji (żółty kolor), rozegrane zostały eliminacje (niebieski kolor), ceremonia otwarcia (zielony) i zamknięcia igrzysk (czerwony).
Rozgrywane dyscypliny
W programie zostało umieszczonych 31 dyscyplin sportowych, w których rozgrywano zawody. W nawiasach podano liczbę konkurencji w danej dyscyplinie.
W przypadku czterech dyscyplin – gimnastyki, kajakarstwa, kolarstwa i siatkówki – rywalizację przeprowadzono odpowiednio w odmianach: gimnastyce artystycznej, sportowej i skokach na trampolinie, kajakarstwie i kajakarstwie górskim, kolarstwie górskim, szosowym, torowym i BMX oraz siatkówce halowej i plażowej.
Na mocy decyzji podjętej podczas 121. sesji MKOl w Kopenhadze do programu igrzysk wróciły rugby (w wersji siedmioosobowej) i golf. W programie nie znalazły się natomiast dyscypliny takie jak karate, squash i sporty wrotkarskie, które ubiegały się o włączenie w poczet sportów olimpijskich, oraz baseball i softball, które z programu usunięto po igrzyskach w Pekinie.
Obiekty olimpijskie
Państwa biorące udział w XXXI Letnich Igrzyskach Olimpijskich
Klasyfikacja medalowa
Polscy reprezentanci
Polska po raz 20. uczestniczyła w letnich igrzyskach olimpijskich. Chorążym ekipy podczas ceremonii otwarcia został piłkarz ręczny Karol Bielecki.
Rekordy olimpijskie i świata
Przypisy
Linki zewnętrzne |
187312 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Wilhelm%20Flie%C3%9F | Wilhelm Fließ | Wilhelm Fliess (Wilhelm Fließ, ur. 24 października 1858 w Choszcznie, zm. 13 października 1928 w Berlinie) – lekarz, twórca ogłoszonej w 1897 roku teorii biorytmów. Teoria ta, mimo braku podstaw naukowych, jest relatywnie popularną techniką wróżbiarską, ze względu na podstawy matematyczne zaliczaną także do pseudonauki. Znany głównie ze względu na przyjaźń, jaka łączyła go z Sigmundem Freudem.
Przyjaźń z Freudem
Fliessa przedstawił Freudowi Breuer w Wiedniu. W trakcie całego okresu autoanalizy Freud był ściśle związany z Fliessem, choć później zerwał z nim stosunki, podobnie jak z Breuerem. Fliess, młodszy od Freuda o dwa lata, był szwagrem jednego z jego wiedeńskich znajomych, Oskara Rie.
Freud zwrócił się kiedyś do Fliessa, nazywając go magiem: „dla mnie” – pisał – „jesteś lekarzem, typem człowieka, któremu z całym zaufaniem można powierzyć życie własne i bliskich”. Fliess był pierwszym czytelnikiem i krytykiem Die Traumdeutung – Freud bardzo poważnie traktował jego komentarze. Prace Fliessa wywarły wielki wpływ na Freuda, który po lekturze jednego z jego artykułów zauważa: „Pierwsze wrażenie: podziw, że istnieje jeszcze ktoś, kto jest większym fantastą ode mnie i że tym kimś jest właśnie mój przyjaciel Wilhelm”.
To właśnie Fliess stworzył na przykład teorię okresu utajenia, która później stała się częścią teorii psychoanalitycznej (służąc jako określenie fazy rozwoju charakteryzującej się mniejszą aktywnością seksualną – fazy pomiędzy upadkiem kompleksu Edypa w wieku pięciu-sześciu lat i początkiem dojrzewania). Freud uważał, że Fliess był autorem fundamentalnego odkrycia biologicznego dotyczącego roli, jaką w życiu ludzkim odgrywa periodyczność (28 dni w wypadku kobiety, 23 dni w wypadku mężczyzny).
W 1904 roku Freud dyskutował ulubioną ideę Fliessa o różnorodnej roli, jaką biseksualność odgrywa w życiu ludzkim (na przykład fakt, że sfeminizowani mężczyźni fascynują zmaskulinizowane kobiety i odwrotnie) w trakcie terapii pewnego pacjenta. Pacjent ów, Hermann Swoboda, przekazał tę ideę swemu przyjacielowi Otto Weiningerowi, który – według Freuda – stuknął się w czoło i pobiegł do domu, by napisać o tym książkę. Udziałem tej pracy stał się niesłychany sukces – Fliess, przerywając milczenie, wysłał list do Freuda, pytając, w jaki sposób doszło do tej kradzieży jego własności intelektualnej.
Freud próbował uniknąć odpowiedzi na to pytanie, wskazując na innych autorów zajmujących się podobną problematyką, Fliess zmusił go jednak do wyznania, że nie tylko odegrał on poważniejszą, niż skłonny byłby przyznać, rolę w przekazaniu jego idei, ale że zapomniał o dyskusji, jaką prowadził z nim na temat biseksualności. Tłumacząc się ze swego postępowania, Freud przyznał, iż miał pokusę, by ukraść Fliessowi autorstwo tej idei. Idei nie można opatentować – argumentował. Można je tylko trzymać dla siebie – człowiek, któremu tak bardzo zależy na prawie pierwszeństwa, powinien to właśnie uczynić.
Fliess publicznie oskarżył Freuda, Swobodę i Weiningera o kradzież; czyniąc to, opublikował bez zgody Freuda list, jaki od niego otrzymał. Swoboda z kolei oskarżył Fliessa o potwarz i o upublicznianie prywatnych listów bez zgody autora.
Teoria biorytmów
Według hipotezy Fliessa, biologiczny rytm człowieka podporządkowany jest ściśle określonemu wzorcowi: po okresie aktywnym następuje okres bierności, w którym odradza się energia życiowa. Według tej teorii, cykl sprawności fizycznej powinien trwać 23 dni, a cykl stanu emocjonalnego - 28 dni. Już po śmierci Fliessa zwolennicy biorytmów dodali cykl sprawności intelektualnej o długości 33 dni.
Wszystkie cykle są opisane algorytmem i rozpoczynają się w dniu urodzin; dni, w których wartości danego cyklu są dodatnie, sprzyjają sukcesom, a miejsca zerowe oznaczają szczególne niebezpieczeństwa.
Zastosowanie
Mimo braku podstaw naukowych, algorytmy obliczania biorytmów są czasami implementowane, ze względu na ich wartość dydaktyczną - wymagają dobrego operowania kalendarzem, by obliczyć dzień życia.
Niemieccy lekarze
Niemieccy astrologowie
Pseudonaukowcy
Niemieccy Żydzi
Ludzie urodzeni w Choszcznie
Urodzeni w 1858
Zmarli w 1928 |
396 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Architektura%20von%20Neumanna | Architektura von Neumanna | Architektura von Neumanna – rodzaj architektury komputera będąca implementacją koncepcji The Stored-Program gdzie dane przechowywane są wraz z kodem programu. Opracowana została przez Johna von Neumanna, Johna W. Mauchly’ego oraz Johna Presper Eckerta w 1945 roku. Pierwszymi komputerami zbudowanymi w oparciu o tą architekturę były EDSAC oraz UNIVAC.
Opis architektury
W architekturze tej komputer składa się z czterech ważnych komponentów:
pamięci komputerowej przechowującej dane programu oraz instrukcje programu; każda komórka pamięci ma unikatowy identyfikator nazywany jej adresem
jednostki sterującej odpowiedzialnej za pobieranie danych i instrukcji z pamięci oraz ich sekwencyjne przetwarzanie
jednostki arytmetyczno-logicznej odpowiedzialnej za wykonywanie podstawowych operacji arytmetycznych.
urządzeń wejścia/wyjścia służących do interakcji z operatorem
Jednostka sterująca wraz z jednostką arytmetyczno-logiczną tworzą procesor.
System komputerowy zbudowany w oparciu o architekturę von Neumanna powinien:
mieć skończoną i funkcjonalnie pełną listę rozkazów
mieć możliwość wprowadzenia programu do systemu komputerowego poprzez urządzenia zewnętrzne i jego przechowywanie w pamięci w sposób identyczny jak danych
dane i instrukcje w takim systemie powinny być jednakowo dostępne dla procesora
informacja jest tam przetwarzana dzięki sekwencyjnemu odczytywaniu instrukcji z pamięci komputera i wykonywaniu tych instrukcji w procesorze.
Podane warunki pozwalają przełączać system komputerowy z wykonania jednego zadania (programu) na inne bez fizycznej ingerencji w strukturę systemu, a tym samym gwarantują jego uniwersalność.
System komputerowy von Neumanna nie posiada oddzielnych pamięci do przechowywania danych i instrukcji. Instrukcje jak i dane są zakodowane w postaci liczb. Bez analizy programu trudno jest określić czy dany obszar pamięci zawiera dane czy instrukcje. Wykonywany program może się sam modyfikować traktując obszar instrukcji jako dane, a po przetworzeniu tych instrukcji – danych – zacząć je wykonywać.
Model komputera wykorzystującego architekturę von Neumanna jest często nazywany przykładową maszyną cyfrową (PMC).
Kontrowersje
Mauchly i Eckert oskarżali von Neumanna o przywłaszczenie wspólnych wyników prac. Sam von Neumann uważał ich pracę za dzieło zbiorowe o licencji public domain (projekt był współfinansowany przez rząd amerykański).
Zobacz też
architektura harwardzka
ENIAC, EDVAC
Przypisy
Bibliografia
Architektura komputerów |
397 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Architektura%20harwardzka | Architektura harwardzka | Architektura harwardzka – rodzaj architektury komputera. W odróżnieniu od architektury von Neumanna, pamięć danych programu jest oddzielona od pamięci rozkazów.
Podstawowa architektura komputerów zerowej generacji i początkowa komputerów pierwszej generacji.
Prostsza (w stosunku do architektury von Neumanna) budowa przekłada się na większą szybkość działania, ten typ architektury jest wykorzystywany w procesorach sygnałowych oraz przy dostępie procesora do pamięci cache.
Oddzielenie pamięci danych od pamięci rozkazów sprawia, że architektura harwardzka jest stosowana w mikrokomputerach jednoukładowych, w których dane programu są zapisane w nieulotnej pamięci ROM (EPROM/EEPROM), natomiast dla danych tymczasowych wykorzystana jest pamięć RAM (wewnętrzna lub zewnętrzna).
Zobacz też
zmodyfikowana architektura harwardzka
architektura von Neumanna
Przypisy
Architektura komputerów |
187315 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Meteosat | Meteosat | Meteosat – seria satelitów geostacjonarnych, projektowanych i budowanych początkowo przez Europejską Agencję Kosmiczną (ESA), a następnie przez organizację EUMETSAT, służących do obserwacji pogody i badań meteorologicznych.
Do lipca 2012 roku wystrzelonych zostało 10 satelitów Meteosat. Satelity o numerach 1-7 są to satelity Meteosat pierwszej generacji, kolejne o numerach 8-10 to satelity Meteosat drugiej generacji, tzw. MSG (Meteosat Second Generation).
Historia funkcjonowania satelitów Meteosat
Satelity Meteosat pierwszej generacji (MFG):
Meteosat-1 1977–1979
Meteosat-2 1981–1991
Meteosat-3 1988–1995
Meteosat-4 1989–1995
Meteosat-5 1991–2007
Meteosat-6 1993–2012
Meteosat-7 1997–2016
Satelity Meteosat drugiej generacji (MSG):
Meteosat-8 2002–(2019)
Meteosat-9 2005–(2021)
Meteosat-10 2012–(2022)
Meteosat-11 2015–
Charakterystyka skanerów wykorzystywanych przez satelity Meteosat
Meteosat First Generation
Meteosat 1-7, skaner MVIRI (rozdzielczość czasowa 30 min):
Meteosat Second Generation
Meteosat 8-11, skaner SEVIRI (rozdzielczość czasowa 15 min):
Meteosat Third Generation
Od ok. 2021 r. planowane jest umieszczanie na orbicie geostacjonarnej satelitów Meteosat trzeciej generacji, MTG (Meteosat Third Generation). Będą one wyprodukowane przez międzynarodowe konsorcjum, którym kieruje francusko-włoska firma Thales Alenia Space.
Satelity MTG będą produkowane w dwóch wersjach:
MTG-I (Imaging) – cztery satelity wyposażone w urządzenia: Flexible Combined Imager (FCI), Lightning Imager (LI), Data Collection System (DCS), Search and Rescue (GEOSAR).
MTG-S (Sounding) – dwa satelity wyposażone w urządzenia: Infrared Sounder (IRS), Ultra-violet, Visible and Near-infrared Sounder (UVN).
Będą one umieszczane na orbicie geostacjonarnej w następującej kolejności:
MTG I1: 2021
MTG S1: 2023
MTG I2: 2025
MTG I3: 2029
MTG S2: 2031
MTG I4: 2033
Stan obecny
Obecnie czynne są satelity Meteosat-8, -9, 10 i -11, wszystkie są drugiej generacji (MSG). Satelity Meteosat-9 i 10 zostały umieszczone nad Afryką Środkową, natomiast Meteosat-8 stanowi rezerwę dla Meteosata-10; Meteosat-9 wykonuje zdjęcia w trybie „rapid scan” (zdjęcia tylko dla obszaru Europy z częstotliwością 5 minut), natomiast Meteosat-10 operacyjnie wykonuje zdjęcia dla całej półkuli z częstotliwością 15 minut.
Lokalizacja pracujących operacyjnie satelitów Meteosat:
Przypisy
Bibliografia
A. Ciołkosz, A. Jakomulska, Przetwarzanie cyfrowych zdjęć satelitarnych, WGiSR UW, Warszawa, 2004,
EUMETSAT
Satelity meteorologiczne
Satelity Europejskiej Agencji Kosmicznej |
398 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Biedrzeniec%20any%C5%BC | Biedrzeniec anyż | Biedrzeniec anyż (anyż, anyżek) (Pimpinella anisum L.) – gatunek jednorocznej rośliny z rodziny selerowatych. Pochodzi, najprawdopodobniej, ze wschodnich obszarów basenu Morza Śródziemnego. Jego przodkiem, jako rośliny uprawnej, jest biedrzeniec kretycki (Pimpinella cretica Poir), pochodzący z wyżyn Iranu. Współcześnie biedrzeniec anyż występuje wyłącznie w uprawie; nie jest znany ze stanowisk naturalnych. W Polsce jest uprawiany (rzadko) i czasami, przejściowo, dziczejący (efemerofit).
Morfologia
Łodyga Do 50 cm wysokości. Dęta (pusta w środku, w międzywęźlach), okrągła, płytko bruzdkowana. Rozgałęziona na 2/3 wysokości.
Liście Zmienne w zależności od umiejscowienia. Najniższe długoogonkowe, okrągławe, ząbkowane; środkowe również długoogonkowe, ale 3-5-sieczne, ząbkowane; górne liście siedzące, 2-3-krotnie pierzastosieczne lub niepodzielone.
Kwiaty Białe, płatki owłosione, odpadające, zebrane w płaskie baldachy, złożone z 5-10 szypułek; baldaszki 4-9-kwiatowe. Kwitnie w czerwcu i lipcu. Obcopylne, miododajne.
Owoc Rozłupnia jest jajowata lub gruszkowata o bokach lekko spłaszczonych, żółtawozielona lub zielonawoszara, 3–5 mm długa i do 3 mm szeroka. Zwieńczona jest stylopodium z dwoma krótkimi, odgiętymi ostrymi końcami. Rozłupki są na szczycie przyrośnięte do ośki i połączone z płaską płaszczyzną spojenia i wypukłą powierzchnią grzbietową. ta ostatnia pokryta jest krótkimi włoskami o brodaweczkowanym naskórku, widocznymi przy użyciu lupy. Każda rozłupka ma 5 pierwotnych, przebiegających podłużnie żeberek, w tym 3 grzbietowe i 2 boczne żeberka słabo wystające i jaśniejszej barwy.
Korzeń Cienki, palowy.
Zastosowanie
Roślina lecznicza
Najstarsze wzmianki o anyżu pochodzą z egipskiego papirusu Ebersa (1500 r. p.n.e.). W Polsce uprawiany jest od średniowiecza, kiedy to został sprowadzony przez benedyktynów.
Surowiec zielarski Owoc anyżu (Anisi fructus) – cała, wysuszona rozłupnia, często z małym fragmentem cienkiej, sztywnej, lekko zgiętej szypułki. Surowiec zawiera nie mniej niż 2 ml/kg olejku eterycznego anyżowego.
Działanie i zastosowanie Owoce działają wykrztuśnie (składnik syropów), rozkurczowo, moczo- i wiatropędnie, także pobudzają laktację. Działają także w niewielkim stopniu przeciwbakteryjnie. Olejek anyżowy jest środkiem smakowym i aromatycznym, wykorzystywanym w przemyśle spożywczym, perfumeryjnym i farmaceutycznym oraz spirytusowym (anyżówka). Działa: zewnętrznie odkażająco na skórę, toksycznie na pasożyty, odstraszająco na owady; wewnętrznie wykrztuśnie i rozkurczająco – do inhalacji, w pediatrii jako środek wiatropędny.
Roślina pastewna
Wytłoki anyżowe oraz słoma stanowią cenny dodatek paszowy dla bydła zwiększający jego laktację.
Roślina uprawna
Nasiona w kwietniu wysiewa się do gruntu, owoce zbiera się w końcu sierpnia. Osypują się. Nierównomierne dojrzewanie. Zbierany, gdy owoce głównych baldachów są twarde, szarobrunatne. Plon 1t/ha.
Zobacz też
anyż gwiazdkowy
Przypisy
Selerowate
Rośliny przyprawowe
Rośliny lecznicze |
399 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Arkusz%20wydawniczy | Arkusz wydawniczy | Arkusz wydawniczy – jednostka obliczeniowa stosowana w wydawnictwie w celu określenia objętości zawartości treściowej (tekstowej i graficznej) publikacji. Wchodzi w to zarówno wkład autora (lub tłumacza) czyli tzw. arkusz autorski, jak i cały pozostały materiał stworzony lub nadzorowany przez redakcję, o ile nie pochodzi od autora (wstęp, komentarze, recenzje, przedmowy, posłowia, motta, cytaty, indeksy, skorowidze, spis treści, bibliografie, tytuły i śródtytuły, przypisy, paginy, dwójka lub czwórka tytułowa książki (i ew. inne strony metrykalne), zawartość okładki i obwoluty, itp.
Arkusz wydawniczy (tak samo, jak arkusz autorski) wynosi:
40 000 znaków typograficznych prozy (ze spacjami), lub
700 linijek poezji, lub
800 wierszy obliczeniowych (po 50 znaków), lub
30 dm² powierzchni ilustracji (także zapisu nutowego, wzorów matematycznych, wzorów chemicznych, diagramów...)
W skład arkusza wydawniczego wchodzą również wszelkie powtórzenia zawartości. W przypadku napisów ozdobnych lub tworzących kompozycję graficzną należy je traktować jako ilustracje, a w przypadku zastosowania ich na okładce lub obwolucie jako ilustrację należy traktować całą powierzchnię papieru. Paginę zwykłą (bieżącą) leżącą samotnie w wierszu liczy się za pół wiersza, jednak jeśli leży w jednym wierszu z paginą żywą liczy się całość jako jeden wiersz. Obwoluta, okładka, strona tytułowa itp. jeśli zawierają tylko napisy w postaci zwykłego tekstu, to liczy się je ryczałtem po 500 znaków. Strony metrykalne (np. z kolofonem, stopką itp.) również liczy się ryczałtowo jako 500 znaków, o ile faktyczna objętość nie jest większa. Ogłoszenia tekstowo-graficzne liczy się jako ilustracje, również tak można traktować ogłoszenia tekstowe w tzw. ramce. Wakatów oraz dużych pustych miejsc w kolumnach opuszczonych i szpicowych nie uwzględnia się. Rozbicia tekstu (np. między akapitami, tytułami, rozdziałami) do trzech wierszy zwykłego tekstu liczy się jako wiersze teoretyczne, czyli takie, jakby były pełnymi wierszami wypełnionymi znakami. Ilustracje obłamane tekstem (o nieregularnym kształcie) liczy się jak ilustracje o powierzchni najmniejszego prostokąta, w którym taką ilustrację można pomieścić.
Arkusz wydawniczy służy do obliczania kosztu własnego książki (czasami także innych wydawnictw) oraz wyprowadzania innych wskaźników ekonomicznych (np. rozliczeń ze studiem DTP lub z drukarnią).
Zobacz też
arkusz drukarski
DTP |
187322 | https://pl.wikipedia.org/wiki/%2845%29%20Eugenia | (45) Eugenia | (45) Eugenia – jedna z większych planetoid z pasa głównego.
Odkrycie i nazwa
Została odkryta 27 czerwca 1857 roku w Paryżu przez Hermana Goldschidta. Nazwa planetoidy została nadana na cześć cesarzowej Eugenii, żony Napoleona III.
Orbita i właściwości fizyczne
(45) Eugenia obiega Słońce w czasie 4 lat i 178 dni w średniej odległości 2,72 au. Jej peryhelium znajduje się w odległości 2,50 au, a aphelium 2,94 au od Słońca. Planetoida ta ma nieregularny kształt i wielkość 305×220×145 km. Na uwagę zasługuje także fakt, iż ciało to ma bardzo małą średnią gęstość – 1,2 g/cm³ (nieco więcej niż woda).
Naturalne satelity
(45) Eugenia ma dwa księżyce, z których większy, odkryty w roku 1999, ma ok. 13 km średnicy i obiega planetoidę centralną w czasie pięciu dni w odległości 1190 km. Nosi on nazwę Petit-Prince na cześć jedynego syna Eugenii, Napoleona IV i ze względu na analogie jego życiorysu z postacią głównego bohatera powieści Antoine’a de Saint-Exupéry’ego pt. Mały Książę.
Drugi satelita, odkryty w roku 2004, nosi prowizoryczne oznaczenie S/2004 (45) 1, ma średnicę szacowaną na ok. 5 km i krąży wokół Eugenii w średniej odległości ok. 611 km.
Zobacz też
Lista planetoid 1–1000
lista ponumerowanych planetoid
lista planetoid z księżycami
Przypisy
Bibliografia
Linki zewnętrzne
Nazwane planetoidy
Planetoidy pasa głównego
Planetoidy klasy F
Planetoidy klasy C
Planetoidy podwójne
Obiekty astronomiczne odkryte w 1857 |
400 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Automatyczne%20dowodzenie%20twierdze%C5%84 | Automatyczne dowodzenie twierdzeń | Automatyczne dowodzenie twierdzeń (ang. automated theorem proving) – proces, w którym komputer rozstrzyga czy dane twierdzenie jest dowodliwe w jakiejś teorii, często przy okazji generując jego dowód. Twierdzenia te należą zwykle do rachunku zdań lub rachunku predykatów pierwszego rzędu.
Dla komputera wygodniejsze jest zwykle wnioskowanie w tył, choć czasem stosuje się też wnioskowanie w przód.
Przykładem twierdzenia, które zostało dowiedzione dopiero przez ATP jest "Algebry Robbinsa są boolowskie".
Automatyczne dowodzenie twierdzeń rachunku zdań
Chodzi o stwierdzenie czy dane twierdzenie jest tautologią, lub czy jest spełnialne. Oba przypadki są wzajemnie połączone: zaprzeczenie twierdzenia jest spełnialne wtedy i tylko wtedy, gdy twierdzenie to nie jest tautologią.
Twierdzenia rachunku zdań zawsze są rozstrzygalne – choćby metodą brute force, która polega na sprawdzeniu 2n kombinacji wartości prawda-fałsz dla n zmiennych zdaniowych występujących w twierdzeniu.
Istnieje wiele innych metod, które mają większą wydajność i generują bardziej czytelne dowody. Do najprostszych z nich należą sekwenty Gentzena, systemy Hilberta oraz dedukcja naturalna. W praktyce używa się zwykle metod bazowanych na procedurze Davisa-Putnama. Można też używać uproszczonych wersji metod dla rachunku predykatów pierwszego rzędu.
Problem spełnialności jest jednak w każdym systemie NP zupełny, zaś problem tautologii – CoNP zupełny.
Automatyczne dowodzenie twierdzeń rachunku predykatów
Dominujące metody to tableau, a przede wszystkim różne wersje rezolucji. W systemach z równością używa się też paramodulacji. Warto zaznaczyć, że "ogólny" język I rzędu jest nierozstrzygalny. W szczególności nie istnieje algorytm, który dla ogólnego języka I rzędu może określić, czy dane zdanie jest w nim prawdziwe, czy nie. Istnieją jednak "szczególne" języki I rzędu, które są rozstrzygalne. Przykładem rozstrzygalnego języka I rzędu może być arytmetyka liczb rzeczywistych, co udowodnił Alfred Tarski. Do weryfikacji zdań o liczbach rzeczywistych służy metoda eliminacji kwantyfikatorów.
Zobacz też
rachunek lambda
CADE
CASC
subsumpcja
unifikacja
term
indeksowanie termów
system wspomagający dowodzenie twierdzeń
system Mizar
Przypisy
Linki zewnętrzne |
187324 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Petit-Prince | Petit-Prince | Petit-Prince (z fr. „Mały Książę”, pełna nazwa (45) Eugenia I Petit-Prince) – księżyc planetoidy (45) Eugenia z pasa głównego planetoid.
Odkrycie i nazwa
Mały Książę został odkryty 1 listopada 1998 roku przez obserwatorów za pomocą Teleskopu Kanadyjsko-Francusko-Hawajskiego na Mauna Kea na Hawajach. Następnie nadano mu prowizoryczne oznaczenie S/1998 (45) 1.
Księżyc ten był pierwszym z księżyców planetoid, który został odkryty za pomocą instrumentów naziemnych.
Nazwa Petit-Prince została nadana na cześć księcia Napoleona Eugeniusza Bonaparte, jedynego syna francuskiej cesarzowej Eugenii, od której pochodzi nazwa planetoidy (45) Eugenia. Wynika ona z analogii jego życiorysu z postacią głównego bohatera powieści Antoine’a de Saint-Exupéry’ego pt. Mały Książę.
Orbita i właściwości fizyczne
Księżyc ten ma średnicę ok. 13 km i krąży wokół macierzystego ciała w odległości ok. 1184 km w czasie 4,76 dnia. Orbita jego charakteryzuje się bardzo małym mimośrodem wynoszącym 0,01, nachylona jest zaś pod kątem ok. 8° do płaszczyzny równika Eugenii.
Mały Książę mógł powstać w wyniku zderzenia jakiegoś większego ciała z Eugenią, odrywając się od niej, lub też zostać przechwycony przez jej przyciąganie grawitacyjne.
Zobacz też
S/2004 (45) 1 – drugi naturalny satelita (45) Eugenii
lista planetoid z księżycami
Przypisy
Linki zewnętrzne
Informacje o układzie planetoidy (45) Eugenia z Johnston's Archive
Księżyce planetoid
Obiekty astronomiczne odkryte w 1998 |
401 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Andrea%20del%20Verrocchio | Andrea del Verrocchio | Andrea del Verrocchio, właśc. Andrea di Michele di Francesco de’ Cioni (ur. 1435 we Florencji, zm. 7 października 1488 w Wenecji) – włoski rzeźbiarz, malarz i złotnik renesansowy, przedstawiciel quattrocenta florenckiego.
Życiorys
Pochodził z rodziny złotników, sam zasłynął najbardziej z twórczości w brązie. Był uczniem Donatella, sam z kolei uczył jednego z największych humanistów odrodzenia, Leonarda da Vinci, którego autorstwa jest m.in. postać anioła w obrazie Verrocchia Chrzest Chrystusa (1473–1475, Galeria Uffizi we Florencji). Verrocchio pracował głównie dla Medyceuszów.
Twórczość
Jego najbardziej znane rzeźby z brązu to Putto z delfinem, Dawid i konny posąg Bartolomeo Colleoniego w Wenecji; jego prace z terakoty obejmują piękne popiersie portretowe Wawrzyńca Wspaniałego (National Gallery of Art, Waszyngton). W warsztacie Verrocchio powstało wiele obrazów, takich jak np. Madonna z Dzieciątkiem i dwoma aniołami (National Gallery w Londynie), ale żaden z zachowanych obrazów nie jest samodzielnym dziełem Verrocchia i nie wiadomo jaki był udział jego uczniów w ich namalowaniu. Pozostało natomiast wiele mistrzowskich rysunków piórkiem i kredą, które z pewnością wyszły spod jego ręki.
Główne dzieła
Rzeźby
Putto z delfinem (ok. 1480, brąz, Palazzo Vecchio)
Pomnik konny Bartolomeo Colleoniego w Wenecji (1481, ukończony po śmierci Verrocchia przez Alessandra Leopardiego w 1496)
nagrobek kardynała Niccolò Fortiguerri w katedrze w Pistoi (1476-1488)
Chrystus i niewierny Tomasz (1467–1483, brąz), z fasady florenckiego kościoła Orsanmichele
Dawid (1473–1475, brąz, Museo Nazionale del Bargello we Florencji)
nagrobki Piera i Giovanniego Medici w bazylice San Lorenzo we Florencji (1472)
Portret kobiety (Dama z kwiatami, 1475–1480, marmur, Museo Nazionale del Bargello we Florencji)
Obrazy
Chrzest Chrystusa (1473–1475, Galeria Uffizi we Florencji)
Św. Monika (Bazylika Santo Spirito we Florencji)
Tobiasz i Anioł (National Gallery w Londynie)
Przypisy
Malarze quattrocenta
Malarze szkoły florenckiej
Włoscy rzeźbiarze
Urodzeni w 1435
Zmarli w 1488
Ludzie urodzeni we Florencji |
187328 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Siedmiu%20samuraj%C3%B3w | Siedmiu samurajów | – film w reżyserii Akiry Kurosawy, powstały w 1954 roku. W jednej z głównych ról wystąpił Toshirō Mifune. Zdjęcia plenerowe kręcono w prefekturze Shizuoka.
Akcja filmu toczy się w okresie Sengoku, prawdopodobnie w latach 1587/1588 i przedstawia grupę rolników, którzy zatrudniają siedmiu bezpańskich samurajów (rōninów), aby pomogli im w obronie wioski przed bandytami.
Siedmiu samurajów jest powszechnie uznawany za jeden z najważniejszych filmów w historii kinematografii. Bardzo często określany jako najlepszy film nieamerykański, stał się inspiracją dla setek produkowanych później filmów akcji. Film jest uznany zarówno wśród krytyków, jak i publiczności. Pojawił się na listach najlepszych filmów wszech czasów przygotowanych przez Sight & Sound, dwukrotnie na listach brytyjskiego magazynu Empire (na pierwszym miejscu The 100 Best Films Of World Cinema oraz na 50. miejscu najlepszych filmów wszech czasów), na ósmym miejscu listy serwisu They Shoot Pictures, Don`t They.
Jest to także jeden ze stosunkowo niewielu japońskich filmów znanych szeroko na Zachodzie, gdzie zresztą doczekał się remake'ów, jak na przykład western Siedmiu wspaniałych (1960). Film ten stanowił także ważny wkład w historię kina. Było to największe do tej pory przedsięwzięcie japońskiej kinematografii.
W roku 2004 powstała seria anime o nazwie Samurai 7, luźno bazująca na Siedmiu samurajach.
Fabuła
Akcja filmu toczy się w XVI-wiecznej Japonii. Biedna japońska wioska jest co roku atakowana przez bandytów, którzy zabierają większość żywności. Mieszkańcom grozi śmierć głodowa, dlatego postanawiają wynająć grupę ubogich rōninów (samurajów pozbawionych zwierzchnika) do walki z bandytami.
Nagrody
1954: Akira Kurosawa – Srebrny Lew na 15. MFF w Wenecji, nominacja do Złotego Lwa
1956: Akira Kurosawa (nominacja) – BAFTA, najlepszy film zagraniczny
1956: Toshirō Mifune (nominacja) – BAFTA, najlepszy aktor BAFTA
1957: Kōhei Ezaki (nominacja) – Oscar za najlepsze kostiumy
1957: Takashi Matsuyama (nominacja) – Oscar za najlepszą scenografię
Obsada
Takashi Shimura – Kambei Shimada
Isao Kimura – Katsushiro Okamoto
Yoshio Inaba – Gorobei Katayama
Daisuke Kato – Shichiroji
Seiji Miyaguchi – Kyuzo
Minoru Chiaki – Heihachi Hayashida
Toshirō Mifune – Kikuchiyo
Ekipa
Reżyseria: Akira Kurosawa
Scenariusz: Hideo Oguni, Shinobu Hashimoto, Akira Kurosawa
Zdjęcia: Asakazu Nakai
Muzyka: Fumio Hayasaka
Scenografia: Takashi Matsuyama
Producent: Sojiro Motoki
Montaż: Akira Kurosawa
Kostiumy: Kōhei Ezaki, Mieko Yamaguchi
Przypisy
Linki zewnętrzne
Bright Lights Film Journal on The Seven Samurai
Japońskie filmy historyczne
Japońskie dramaty filmowe
Japońskie filmy kostiumowe
Japońskie filmy z 1954 roku
Filmy w reżyserii Akiry Kurosawy
Japońskie filmy czarno-białe
Filmy kręcone w prefekturze Shizuoka |
187330 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Pampersi | Pampersi | Pampersi – określenie środowiska dziennikarskiego, zgrupowanego wokół Wiesława Walendziaka w okresie, gdy pełnił on funkcję szefa Telewizji Polskiej (1993-1996).
Wprowadzili do TVP programy o charakterze konserwatywnym, m.in. publicystyczny „Puls dnia”, satyryczny „WC Kwadrans”, „Fronda”, cykl „Kultura duchowa narodu”.
Do grupy zaliczano takie osoby jak:
Wiesław Walendziak – niegdyś w AWS i PiS, obecnie poza polityką, pracuje jako doradca prezesa Prokom Software SA Ryszarda Krauzego;
Waldemar Gasper – w latach 90. szef redakcji kulturalnej, społecznej i widowisk artystycznych TVP;
Grzegorz Górny – współtwórca i wieloletni redaktor kwartalnika i programu TV „Fronda”;
Andrzej Horubała – szef widowisk artystycznych i rozrywkowych TVP1, producent telewizyjny, pisarz;
Jacek Łęski – w połowie lat 90. redaktor programu TV „Puls dnia”;
Cezary Michalski – redaktor „Europy – Tygodnika Idei” (dodatku do dziennika „Dziennik Polska-Europa-Świat”), wicenaczelny „Dziennika”;
Maciej Pawlicki – za czasów Wiesława Walendziaka dyrektor Programu 1 TVP;
Adam Pawłowicz – w połowie lat 90. redaktor programu TV „Puls dnia”;
Jan Pospieszalski – redaktor prowadzący w TVP programy „Swojskie klimaty”;
Jacek Rusiecki – redaktor naczelny i dyrektor Radia Plus w Gdańsku;
Bogdan Rymanowski – w połowie lat 90. redaktor programu TV „Puls dnia”;
Jarosław Sellin – TV Polsat, potem rzecznik rządu premiera Jerzego Buzka, członek KRRiT, poseł na Sejm RP, wiceminister kultury i dziedzictwa narodowego oraz Generalny Konserwator Zabytków
Piotr Semka – w połowie lat 90. redaktor programu TV „Puls dnia”;
Rafał Smoczyński – współtwórca i do 2001 roku redaktor kwartalnika i programu TV „Fronda”;
Krzysztof Kuba Sufin – w połowie lat 90. wydawca programu TV „Puls dnia”;
Tomasz Tywonek – w rządzie Jana Olszewskiego rzecznik resortu kierowanego przez Antoniego Macierewicza;
Dominik Zdort – od 1993 publicysta „Rzeczpospolitej”. W tym czasie publikował również we „Frondzie” i pracował w TVP, gdzie był redaktorem odpowiedzialnym za publicystykę polityczną w „Jedynce” (to jego jako pierwszego „starzy” pracownicy TVP nazwali „pampersem”)
Liderzy środowiska „pampersów” wywodzili się z periodyków „Młoda Polska” i „Tygodnik Literacki”. Pampersi reprezentowali konserwatywne wartości w sferze obyczajowej i promowali liberalizm gospodarczy. Uważali, że należy tworzyć wizję Polski pozostającą w opozycji do dominującej w tamtych latach w publicznej dyskusji „Gazety Wyborczej” oraz sił politycznych o postkomunistycznym rodowodzie. W nowych programach telewizyjnych (sztandarowym był „Puls dnia”) starali się prezentować konserwatywno-liberalne wartości.
Przypisy
III Rzeczpospolita
Polska propaganda polityczna
Polityka Polski |
402 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Alonso%20Cano | Alonso Cano | Alonso Cano (ochrz. 19 lutego 1601 w Grenadzie, zm. 3 września 1667 tamże) – hiszpański rzeźbiarz, malarz, architekt i rysownik okresu baroku, uznawany za jednego z najbardziej wszechstronnych artystów hiszpańskich XVII wieku.
Był uczniem malarza Francisca Pacheco i rzeźbiarza Juana Martíneza Montañésa. W 1614 wyjechał do Sewilli, gdzie w 1626 otrzymał tytuł mistrza. W 1637 przeniósł się do Madrytu, gdzie został nadwornym malarzem króla Filipa IV m.in. jako restaurator obrazów ze zbiorów królewskich. Oskarżony niesłusznie o zabójstwo żony, krótko przebywał w Walencji. W 1652 osiadł w Grenadzie, gdzie przyjął niższe święcenia kapłańskie.
Malował niemal wyłącznie obrazy o tematyce religijnej. Jego twórczość cechuje upodobanie do pięknych form, zimna paleta barw oraz subtelność, czułość, niekiedy słodycz. Jego ulubionym tematem był akt męski (stąd liczne sceny biczowania, ukrzyżowania, zdjęcia z krzyża itp.). W 1664 namalował cykl 7 monumentalnych obrazów do nisz chóru katedry w Grenadzie - Siedem radości z życia Marii. Pozostawał pod wpływem Paola Veronesego i Antoona van Dycka. Zaprojektował fasadę katedry w Grenadzie. Pochowany został w jej krypcie.
Jego uczniami byli rzeźbiarze: Pedro de Mena (1628-1688) i José de Mora (1642-1724).
Wybrane dzieła
Święty Franciszek Borgiasz - 1624, 186 x 120 cm, Muzeum Sztuk Pięknych w Sewilli
Portret duchownego - 1625-30, Hispanic Society, Nowy Jork
Św. Jan Ewangelista - 1635-37, 54 x 36 cm, Luwr, Paryż
Wizja św. Jana Ewangelisty - 1636-1637, 83 x 44 cm, Wallace Collection, Londyn
Zstąpienie do otchłani - ok. 1640, 169 x 121 cm, County Museum of Art, Los Angeles
Wizja św. Antoniego Padewskiego - ok. 1640, 39 x 29,5 cm, Gemaldegalerie, Berlin
Noli me tangere - ok. 1640, 141,5 x 109,5 cm, Muzeum Sztuk Pięknych w Budapeszcie
Ukrzyżowanie - ok. 1640, 265 x 173 cm, Ermitaż, Sankt Petersburg
Dwaj królowie hiszpańscy - 1639-1641, 165 x 227 cm, Prado, Madryt
Chrystus podtrzymywany przez anioła - ok. 1645, 137 x 100 cm, Prado, Madryt
Madonna z Dzieciątkiem - 1646, 162 x 107 cm, Prado, Madryt
Św. Izydor ratujący dziecko, które wpadło do studni (Cud ze studnią św. Izydora) - 1546-48, 216 x 149 cm, Prado, Madryt
Matka Boska ze śpiącym Dzieciątkiem - 1646-50, 162 x 107 cm, Prado, Madryt
Św. Jan Ewangelista na Patmos - 1646-1650, 218 x 153 cm, Muzeum Sztuk Pięknych w Budapeszcie
Wizja św. Antoniego - 1645-1652, 161 x 11 cm, Stara Pinakoteka, Monachium
Niepokalane Poczęcie 1653-1657, Museo de Bellas Artes, Granada
Św. Bernard i Maryja - 1656-1660, 267 x 185 cm, Prado, Madryt
Autoportret - 1645-1660, 58 x 43 cm, Ermitaż, Sankt Petersburg (domniemany)
Ukrzyżowanie 1650-1660, 241 x 150 cm, Akademia San Fernando, Madryt
Nawiedzenie 1660, 222 x 175 cm, Muzeum Goi w Castres
Zwiastowanie - 1660, 220 x 173 cm, Muzeum Goi w Castres
Św. Hieronim pokutujący - 1660, 177 x 209 cm, Prado, Madryt
Chrystus i Samarytanka - 165 x 205 cm, Akademia San Fernando
Król hiszpański - 165 x 125 cm, Prado, Madryt
Św. Paweł Apostoł - 212 x 111 cm, Galeria Drezdeńska
Bibliografia
Brigitte Hintzen-Bohlen, Andaluzja. Sztuka i architektura, Warszawa: h.f. ullmann, 2008, .
Leksykon malarstwa od A do Z, Warszawa: Muza S.A., 1992,
Sztuka świata, t. 12, Leksykon A-K, Warszawa: Arkady, 2009,
Stefano Zuffi, Wielki słownik malarzy, t. 1, Warszawa: HPS, 2006,
Hiszpańscy malarze barokowi
Hiszpańscy rzeźbiarze
Hiszpańscy architekci
Architekci barokowi
Rzeźbiarze barokowi
Urodzeni w 1601
Zmarli w 1667
Ludzie urodzeni w Grenadzie |